You are on page 1of 824

CATLOGO DE LA SECCIN DE CDICES DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

ELISA RUIZ GARCA

CATLOGO DE LA SECCIN DE CDICES DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA MADRID 1 9 9 7

Esta edicin se hace con cargo a la subvencin otorgada a la REAL A CADEMIA DE LA H ISTORIA por las Fundaciones BANCO BILBAO-VIZCAYA, RAMN ARECES y CAJA MADRID

Ilustracin de cubierta: Beato de Libana, Commentarium in Apocalypsin, libri XII (Cd. 33, f. 15r.).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA y ELISA RUIZ GARCA I.S.B.N.: 84-89512-03-5 Depsito Legal: M. 2.640-1997 Fotocomposicin e impresin: TARAVILLA Mesn de Paos, 6. 28013 Madrid

Direccin y realizacin:

ELISA RUIZ GARCA


Profesora Titular de Paleografa y Diplomtica Universidad Complutense de Madrid

Colaboradoras: ELENA CARDENAL MONTERO M.A ISABEL GARCA-MONGE ALMUDENA TORREGO CASADO

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

COD. 1

NDICE GENERAL
Pgs. Presentacin ......................................................................................... Prlogo .................................................................................................. Introduccin ......................................................................................... 1. La seccin de cdices de la R.A.H. .................................... 2. Caractersticas y formato de la presente catalogacin .. 2.1. La composicin de los fascculos y su representacin grfica ..................................................................... 2.2. El contenido textual ..................................................... 2.3. El anlisis paleogrfico y codicolgico ................... 2.4. Otros datos ..................................................................... 2.5. Observaciones sobre algunos de los criterios aplicados en la descripcin ............................................... 2.5.1. Tipologa material de los mss ...................... 2.5.2. La foliacin ....................................................... 2.5.3. La descripcin del texto ................................ 2.5.4. La mencin de responsabilidad ................... 2.5.5. Ttulos ................................................................ 2.5.6. ncipits e initia ................................................. 2.5.7. Manejo de los ndices de ttulos e ncipits .. 2.5.8. Observaciones varias ...................................... 3. Agradecimientos ..................................................................... Tablas de abreviaturas y signos convencionales ......................... 9 111 117 121 123 126 127 128 128 129 130 130 130 131 131 131 132 132 132 133 135

ELISA RUIZ GARCA

Pgs. Referencias bibliogrficas .................................................................. Catlogo de manuscritos .................................................................. Esquemas de composicin de los fascculos ................................ Esquemas de las tcnicas y de los sistemas de pautado .......... ndice de autores y traductores ...................................................... ndice de ttulos .................................................................................. ndice de ncipits e initia .................................................................. ndice onomstico ............................................................................... ndice de nombres geogrficos ........................................................ ndice de fechas .................................................................................. ndice de lenguas ............................................................................... ndice de manuscritos con ornamentacin ................................... ndice de copistas ............................................................................... ndice de tipos de cdices ................................................................ ndice de soportes .............................................................................. ndice de filigranas ............................................................................ ndice de procedencias ...................................................................... ndice de ilustraciones ....................................................................... Tabla de concordancia de las signaturas ...................................... 139 159 535 657 729 739 753 773 779 781 783 785 787 789 791 793 813 815 817

10

PRESENTACIN

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Uno de los aspectos de la desamortizacin de bienes eclesisticos por el Estado espaol en el siglo XIX fue la incautacin de gran cantidad de Archivos monsticos, catedralicios, etc., a los que se asignaron como a otros muchos bienes muebles e inmuebles heterogneos destinos. Entre las ms afortunadas adjudicaciones figura la de un sustancial corpus de documentos cuya masa reunida dio origen al Archivo Histrico Nacional. Radicado ste en la capital de Espaa y enriquecido con sucesivas aportaciones, vino a alinearse, encabezndolos cuantitativamente, junto a los otros tres grandes Archivos Nacionales histricos: los de Simancas (Valladolid), Corona de Aragn (Barcelona) e Indias (Sevilla); filn total de fuentes bsico e insustituible en su conjunto para la investigacin de la Historia de Espaa. Otras incautaciones desamortizadoras pasaron a incrementar los fondos de muchos Archivos histricos y administrativos regionales, provinciales y locales; y una importante serie de libros y documentos antiguos fue asignada a la Biblioteca de la REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA como entidad cualificada para su custodia y aprovechamiento cientfico. A este ltimo grupo pertenece un selecto lote de manuscritos procedentes de los monasterios benedictinos de San Milln de la Cogolla (Rioja) y de San Pedro de Cardea (Burgos). Una primera relacin de los mismos fue publicada en el volumen II del Memorial Histrico Espaol editado por la propia Academia como simple Noticia de los mismos, remitidos a la R.A.H. por la Direccin General de Fincas del Estado (Madrid, 1851, pp. IX-XIX). De la eficacia de la incorporacin de estos materiales al patrimonio de la REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA es muestra simple muestra individualizada el descubrimiento (hallazgo y valoracin) de las llamadas Glosas emilianenses: esas palabras escritas a las que se tiene por verdadera acta de 13

ELISA RUIZ GARCA PRESENTACIN

nacimiento o de bautismo grfico de la lengua castellana. Quin sino el Acadmico D. Manuel Gmez Moreno, y precisamente en la Biblioteca de la Academia, hubiera tenido conciencia del significado y trascendencia de unas breves anotaciones interlineales y marginales en un cdice, ms o menos anodino por su texto, del siglo X? Quin sino el Acadmico D. Ramn Menndez Pidal hubiera podido apreciar la importancia que en s mismas posean estas modestsimas grafas? Pero, por no citar este caso como nico, quin sino el mismo D. Manuel Gmez Moreno habra descubierto en el cdice de Roda (actual nm. 78 de la serie catalogada) el sentido de la que llam Crnica Proftica, alentadora en su tiempo de la esperanza de una Hispaniae salus a la monarqua asturiana del siglo IX? Otros muchos tesoros, aunque menos excepcionales en cuanto a su texto, agregan excepcional valor bibliogrfico al conjunto: ejemplares de Vidas de Santos, Evangeliarios, Etimologas isidorianas, Decretales de Gregorio IX y de Graciano, un Fuero Juzgo, dos Regulae de San Benito, Biblias, Liber ordinum, nada menos que un Beato... En el Boletn de la Corporacin apareci (t. LIII, 1908, pp. 469-511 y t. LIV, 1909, pp. 5-19), bajo el ttulo de ndices (por ttulos y alfabtico respectivamente) una ms detallada, aunque todava sucinta descripcin mejor que catalogacin de los cdices integrados en el referido legado, realizada por el entonces Director de la Biblioteca de la Academia, D. Cristbal Prez Pastor. De ambos trabajos se realiz una breve tirada conjunta, que lleva la fecha de 1908, en la que quedaron inventariadas las setenta y siete piezas ya anotadas en la relacin de 1851. Incrementado el fondo con algunas donaciones y adquisiciones a lo largo de los aos siguientes, e interpolados manualmente los expresados ndices con precisiones, adiciones y alguna rectificacin en el ejemplar obrante en la propia Biblioteca acadmica a disposicin de su personal y de los investigadores, la necesidad de elaboracin de una nueva obra que supliese con eficacia a la benemrita y ya obsoleta de D. Cristbal Prez Pastor se hizo patente. La Academia ha tenido la fortuna de hallar la persona indicada para llevar a cabo esta delicada operacin. La Dra. Elisa Ruiz Garca, Profesora Titular de Paleografa y Diplomtica adscrita al Departamento de Ciencias y Tcnicas Historiogrficas en la Facultad de Geografa e Historia de la Universidad Complutense de Madrid, ofreca, en efecto, adems de su desinteresada colaboracin, movida por el inters cientfico de la empresa, todas y cada una de las condiciones imprescindibles para llevar a cabo, responsablemente, la ardua tarea. Su formacin lingstica e histrica, su dominio de las modernas tcnicas codicolgicas y catalogrficas, su experiencia contrastada en 14

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

dilatada frecuentacin de importantes repositorios internacionales, la acreditan de modo sealado como cualificada especialista en la materia. Fruto de su total entrega, a lo largo de ms de un ao, a la realizacin del proyecto, y auxiliada por un breve equipo de jvenes colaboradoras formadas bajo su direccin, es el volumen que tenemos ante nuestros ojos. Ciento veintids nmeros (ciento diecinueve volmenes manuscritos, ms tres carpetas con fragmentos de otros varios) constituyen actualmente la que ya puede propiamente llamarse SECCIN DE CDICES de la Biblioteca de la REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA. Entendiendo por cdices, como es tradicional, los manuscritos encuadernados pertenecientes, de preferencia, a la Alta Edad Media. De cada una de estas piezas se ofrece al consultante una completa descripcin analtica (o un completo anlisis descriptivo) que retrata y personifica su inconfundible imagen: dimensiones, composicin material, estructura interna, clasificacin de su escritura, caja y pautado de sta, filigrana de papeles, encuadernacin, etc. Y, lo que es ms importante, la perfecta identidad de la obra u obras contenidas en cada cdice: ttulo, autor (averiguados o deducidos cuando no aparecen expresos), traductor o transcriptor en su caso, materia tratada, etc. Los correspondientes Incipit e initia, explicit y finales de texto conservado, delimitan cumplidamente la efectividad de los respectivos contenidos. Tablas de abreviaturas y signos convencionales, ndices onomsticos y toponmicos, de fechas, de procedencias, concordancia de signaturas, etc., etc., hacen perfectamente manejable y perfectamente til el volumen, caracterizndole como el instrumento de trabajo que necesitbamos y que deliberadamente pretende ser. Puestas de manifiesto estas caractersticas, el privilegiado primer lector de la obra todava en pruebas que firma estas lneas se complace en hacer pblica su consideracin de la misma como verdadero Tratado de Moderna Codicologa Aplicada, por el que cabe felicitar y agradecer a la autora (y a sus colaboradoras) su trabajo, as como felicitar a la REAL ACADEMIA y a los investigadores que de aqulla han de hacer fructfero uso. No menos de manifiesto debe quedar el agradecimiento de la Academia a las Fundaciones BBV, Ramn Areces y Caja Madrid, que con su mecenazgo han hecho posible esta edicin, prestando con ella un valioso servicio a la investigacin histrica espaola. ELOY BENITO RUANO
Secretario Perpetuo de la Real Academia de la Historia

15

PRLOGO

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Es para m una gran satisfaccin profesional prologar una obra como la presente, que tiene como objetivo dar a conocer a la comunidad cientfica uno de nuestros fondos ms valiosos, descritos con rigor y exhaustividad. La seccin de Cdices constituye dentro de nuestra Biblioteca una de las colecciones ms interesantes, pero adoleca de una descripcin bibliogrfica que estuviera a la altura de su valor documental. Los investigadores contaban con la obra de Prez Pastor: ndices de los cdices de San Milln de la Cogolla y de San Pedro de Cardea existentes en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia (Madrid, 1908); durante muchos aos ha sido la nica gua que han tenido en sus estudios, pero actualmente se revelaba claramente insuficiente. Cuando nos planteamos la necesidad de poner al da el instrumento de descripcin de esta seccin y comentamos la idea con la Profesora Titular de la Universidad Complutense, D.a Elisa Ruiz, sta respondi a la idea con una generosa acogida y una inmediata disponibilidad para comenzar un trabajo largo y minucioso que hoy vemos felizmente concluido. Tanto ella como su equipo de ilusionadas colaboradoras han tenido que trabajar robando tiempo a sus respectivas ocupaciones, a veces muy alejadas de nuestra Academia. Debo decir que valoramos y agradecemos su desinteresada dedicacin, reconociendo la deuda que esta Academia tiene con todas ellas contrada. Es nuestro objetivo y a ello dedicaremos nuestro esfuerzo, que a este Catlogo sigan otros de la misma calidad para cumplir con la misin de difundir el contenido del rico fondo documental y bibliogrfico que custodia la Biblioteca de la Real Academia de la Historia. M.A VICTORIA ALBEROLA FIORAVANTI
Directora de la Biblioteca

19

INTRODUCCIN

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

1. LA SECCIN DE CDICES DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Nadie ha sabido hablar del universo de los libros o lo que es lo mismo, del Universo a secas como Jorge Luis Borges. A l le debemos una descripcin antolgica de lo que bien podra ser un fondo manuscrito. El personaje de ficcin creado por el exquisito autor argentino descubre un buen da una ley fundamental: no hay en la ingente Biblioteca dos libros idnticos. La cita del pasaje en cuestin resulta ineludible:
De esas premisas incontrovertibles dedujo que la Biblioteca es total y que sus anaqueles registran todas las posibles combinaciones de los veintitantos smbolos ortogrficos (nmero, aunque vastsimo, no infinito) o sea todo lo que es dable expresar: en todos los idomas. Todo: la historia minuciosa del porvenir, las autobiografas de los arcngeles, el catlogo fiel de la Biblioteca, miles y miles de catlogos falsos, la demostracin de la falacia de esos catlogos, la demostracin de la falacia del catlogo verdadero, el evangelio gnstico de Baslides, el comentario de ese evangelio, la relacin verdica de tu muerte, la versin de cada libro a todas las lenguas, las interpolaciones de cada libro en todos los libros 1.

Pues bien, un conjunto abigarrado, fascinante y muy similar al descrito literariamente es el que se encuentra depositado en la realidad entre las venerables paredes de la Real Academia de la Historia. La atraccin fatal ejercida sobre mi persona por una coleccin de tales caractersticas fue la que me sedujo a abordar un trabajo titnico, esforzado y absorbente como pocos. Esta decisin altruista y desinteresada la tom al hilo de una conversacin informal sostenida con
La biblioteca de Babel, relato publicado en Ficciones, Madrid, Alianza Editorial, 1981, p. 94.
1

23

ELISA RUIZ GARCA

doa M.a Victoria Alberola, actual Directora de la Biblioteca, quien me brind amablemente la posibilidad de catalogar los cdices. A raz de este hecho sucedido a comienzos del ao 1995 se inici una aventura intelectual que me ha supuesto, entre otras cosas, el abandono temporal de algunos proyectos de investigacin en curso. Hoy, finalmente, puedo dar por terminado este opus magnum. Slo quien se ha ejercitado en estas lides podr comprender mi alegra. La institucin acadmica ha ido recibiendo, desde su fundacin, notables cesiones y donaciones de material documental y librario. Dentro de ese riqusimo patrimonio hay que destacar, desde el punto de vista del presente catlogo, las siguientes aportaciones: La remisin de cdices pertenecientes a los monasterios de San Milln de la Cogolla y San Pedro de Cardea, ordenada por la Direccin General de Fincas del Estado en virtud de la aplicacin de la legislacin relativa a la Desamortizacin. Dicha disposicin y su ejecucin quedaron reflejadas en las Noticias de las Actas de la Real Academia de la Historia (1851) y en el Memorial Histrico Espaol publicado en ese mismo ao 2. El traslado de manuscritos depositados en la Biblioteca de las Cortes y que, a su vez, procedan de la Biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro. El desplazamiento de la coleccin primitiva fue dado a conocer a los medios profesionales a travs de un ndice incluido en la benemrita publicacin que aglutinaba los servicios de los archivos, bibliotecas y museos 3. La incorporacin de ejemplares, bien mediante adquisicin determinada por la propia institucin acadmica o bien a travs de la donacin de piezas otorgada por algunos benefactores ocasionalmente 4. El legado as constituido ha sido objeto de otros inventarios parciales, amn de los previamente citados. El primero en el tiempo
Memorial Histrico Espaol: Coleccin de documentos, opsculos y antigedades que publica la Real Academia de la Historia, Madrid, Imprenta de la R.A.H., 1851, tomo II, pp. IX-XIX. Se trata de una sucinta y no muy rigurosa relacin de los ejemplares recibidos, en nmero de 65 y 12 respectivamente. 3 ndice de los manuscritos que posey la Biblioteca de San Isidro y fueron trasladados a la de las Cortes, Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos 6, 2 (1876), pp. 14-16. La totalidad de los ejemplares all enumerados no se conserva en la actualidad en el fondo de cdices catalogado. 4 La informacin correspondiente a las unidades bibliolgicas que se han ido incorporando por este cauce a la coleccin de los cdices de la Academia se recoge en el tratamiento individualizado de cada ejemplar. El punto de acceso del registro es su propia signatura.
2

24

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

referido al fondo de San Milln fue redactado por fray Eugenio Muro en el siglo XVIII 5. El siguiente fue establecido en el momento en que se decidi decomisar los fondos emilianenses. La relacin original se conserva todava en el archivo del monasterio de Yuso de San Milln de la Cogolla, regido en la actualidad por la orden de los Agustinos Recoletos. El encabezamiento del mismo reza as: Razn de los cdices antiqusimos que se han remitido al Gefe Poltico de Burgos, y que estaban depositados en el Archivo del Monasterio Real de San Milln, a primeros de Marzo de 1821, y fueron conducidos a Burgos. El elenco comprende treinta y cinco asientos de otros tantos ejemplares. La descripcin es bastante imperfecta, como es lgico, dada las circunstancias que motivaron su realizacin pero, no obstante, permite la identificacin de los volmenes entregados 6. El primer intento de catalogacin de una parte del fondo de cdices, de acuerdo con unos criterios ms rigurosos, fue llevado a cabo por dos estudiosos finiseculares, autores de un trabajo clsico y todava muy til: la Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis 7, obra que fue el fruto de un examen selectivo de fondos manuscritos conservados en algunas bibliotecas peninsulares. A comienzos de la presente centuria la direccin de la Academia encarg a don Cristbal Prez Pastor, bibliotecario de la institucin, la redaccin de un ndice de los cdices entonces existentes. El resultado fue una publicacin que hasta el momento presente constituye la nica gua informativa disponible para acceder al citado legado 8. El trabajo revela la buena volun5 Su ttulo es: Noticia de lo que contienen los cdices gticos del Archivo del Real Monasterio de San Milln de la Cogolla, sacada ao de 1752. Se encuentra este elenco en el ms. 1971026 de la Biblioteca Nacional y ha sido publicado por Manuel SNCHEZ MARIANA como Apndice de su artculo Los cdices emilianenses que posey Serafn Estbanez Caldern (Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos 81, 4 (1978), pp. 703-745). 6 El documento fue dado a conocer por el padre Miguel de Avellaneda en 1957 en una revista de uso interno de la Orden. Posteriormente lo public fray Joaqun PEA DE SAN JOS (Berceo, 12 (1975), pp. 65-85) y Manuel C. DAZ Y DAZ (Manuscritos visigticos de San Milln de la Cogolla en Homenaje a Fray Justo Prez de Urbel, OSB, Abada de Silos, 1976, vol. I, pp. 257-269 y en Libros y libreras en la Rioja altomedieval, Logroo, Inst. de Estudios Riojanos, 2.a ed., 1991, pp. 322-332). La edicin del citado profesor ofrece, adems, una bibliografa complementaria individualizada de cada ms. 7 G. L OEWE y W. HARTEL , Viena, Akad. Wissenschaften, 1887-1915, 2 vols. (= Hildesheim, 1973). 8 Indices de los Cdices de San Milln de la Cogolla y San Pedro de Cardea existentes en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Madrid, Tip. de Fortanet, 1908. Contiene la descripcin de los primeros setenta y siete ejemplares de la actual coleccin.

25

ELISA RUIZ GARCA

tad del autor pero, en la actualidad, se trata de un instrumento necesitado de una total revisin. Esta certeza es la que me ha llevado a confeccionar o a intentar, al menos, la elaboracin de un catlogo de acuerdo con los recursos cientficos de que hoy disponemos. La empresa no est exenta de riesgos: la aproximacin global a un conjunto bibliolgico de excepcional vala se ha realizado por mi parte con plena conciencia de las dificultades que tal operacin encierra. Sin duda, en el producto final se podrn detectar deficiencias y limitaciones, que otros especialistas irn subsanando. Como en todo proyecto de investigacin digno de este nombre los resultados quedan, a modo de testigo, en manos de la comunidad cientfica, cuyos miembros acometern el correspondiente relevo. 2. CARACTERSTICAS Y FORMATO DE LA PRESENTE CATALOGACIN Dentro del patrimonio bibliolgico de la Academia hay establecida una clasificacin, en virtud de la cual un conjunto de ciento veintids manuscritos constituye un fondo especial y exento, incluso desde el punto de vista fsico. Las unidades que lo integran son magnficos cdices en su mayora. Ahora bien, ni todas las piezas que ah se custodian pueden ostentar dicha denominacin en sentido estricto, ni estn en ese local depositados todos los volmenes de tal naturaleza que la institucin posee. Tradicionalmente la coleccin as organizada ha formado un todo: el propio sistema de signatura empleado lo confirma. Este sector es el que ha sido objeto del presente trabajo. Comprende ciento diecinueve manuscritos y tres carpetas de fragmentos. Las cotas que en la actualidad ostentan coinciden con la serie de los nmeros naturales 9. Por su extrema sencillez en la ordenacin de los registros se ha seguido un criterio topogrfico, es decir, la cifra que encabeza cada asiento corresponde a la signatura. La calidad y la especificidad de los componentes estudiados me ha obligado a ampliar los mrgenes del modelo de descripcin generalmente practicado en las tareas de esta ndole. La aplicacin de unas normas de catalogacin uniformes 10 es posible en el campo de los impresos. En el universo de los manuscritos este ideal no siempre es
19 Salvo en el caso de los mss. que responden a las signaturas de Cd. 64 bis y Cd. 64 ter. 10 Tales como las establecidas en las Reglas de Catalogacin (Madrid, Ministerio de Cultura, Direccin General del Libro y Bibliotecas, 2.a ed. rev., 1986, 2 vols.).

26

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

alcanzable. Mxime cuando las piezas representan los primeros balbuceos de la produccin libraria hispana. Su antigedad y los modos artesanales de confeccin empleados en su realizacin imposibilitan la aplicacin de procedimientos de descripcin sistemticos. No se puede ni se debe ahormar lo que es nico por definicin. Por ello he preferido sacrificar ciertos criterios de normalizacin del trabajo en aras de una mejor comprensin del fenmeno grfico-cultural que cada ejemplar encarna. En consecuencia, la descripcin se ha realizado en trminos ms discursivos y crticos. Quiz se podra hablar de un ensayo de catalogacin razonada, concedindole a este ltimo trmino la significacin que tena en el siglo XVIII. El plan de trabajo diseado ha consistido en proporcionar de cada manuscrito las siguientes informaciones: Datos signalticos. Descripcin del contenido e indicacin de las lagunas textuales resultantes del proceso de transmisin del ejemplar. Anlisis paleogrfico y codicolgico pormenorizado. Representacin grfica de la composicin de los fascculos y de su estado actual de conservacin. Esquema de los tipos y sistemas de pautado. Referencias sobre la fortuna del manuscrito. Informacin bibliogrfica.

2.1. La composicin de los fascculos y su representacin grfica La experiencia adquirida a lo largo de los aos dedicados a este gnero de investigacin me ha aconsejado seguir una determinada pauta en el proceso de catalogacin de las piezas y, asimismo, crear una tcnica de trabajo novedosa: el trazado de un esquema estructural de cada manuscrito. La puesta en prctica de esta aplicacin se ha revelado en extremo productiva pues, al tiempo que permite conocer el estado actual del libro en cuestin, revela su configuracin primigenia. Las particularidades observadas gracias a este procedimiento constituyen un indicio muy fiable sobre la disposicin del texto y sus eventuales lagunas. Sin duda alguna, una operacin fundamental y previa a cualquier tipo de estudio de un manuscrito es el anlisis estructural de los fascculos que lo integran. La informacin que tal examen depara es bsica para enjuiciar la composicin material y temtica del libro. En funcin de la antigedad y del estado de conser27

ELISA RUIZ GARCA

vacin de los ejemplares esta tarea ha resultado ms o menos ardua. La matriz utilizada ha sido diseada por Pedro Barbachano y Ana Beny, expertos restauradores.

2.2. El contenido textual Un libro es el soporte fsico de un acto comunicativo de cierta extensin, expresado mediante signos grficos e icnicos. Esta doble naturaleza no se debe perder de vista a la hora de analizar cientficamente una obra. Un enfoque meramente paleogrfico o codicolgico supondra una visin monocular del objeto estudiado. Otro tanto ocurrira si exclusivamente se prestase atencin al mensaje transmitido. En el manuscrito la materia y la forma son indisolubles y mutuamente se interrelacionan. Durante el proceso de catalogacin se ha descrito cuidadosamente el texto, de tal manera que el usuario de este instrumento de acceso pueda conocer el estado de conservacin de la fuente reseada. Las alteraciones sufridas por el manuscrito con el paso del tiempo y detectadas gracias al anlisis de la composicin fascicular tienen una correspondencia en el plano de la integridad de la obra copiada. Siguiendo las indicaciones del esquema realizado, se pueden localizar las lagunas textuales producidas, las cuales figuran debidamente sealizadas para proporcionar informacin sobre las dimensiones de las secuencias mutiladas. Por supuesto, las indicaciones de autor y ttulo de las obras o fragmentos encabezan el tratamiento del respectivo contenido. La compleja estructura de muchos manuscritos ha aconsejado que cada texto difundido como autnomo vaya precedido de un nmero correlativo con el fin de orientar al lector sobre las diversas entradas discernibles en un ejemplar y, asimismo, facilitar su identificacin en los distintos ndices. Los cdices facticios presentan, adems, una divisin en sectores, designados mediante las letras maysculas del alfabeto (A, B, C...).

2.3. El anlisis paleogrfico y codicolgico Se ha recurrido a la terminologa tradicional paleogrfica. Las denominaciones genricas, tales como escritura visigtica, carolina, humanstica, etc. van acompaadas, en su caso, de algn complemento 28

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

especfico. Dado que en el universo librario hay sutiles diferencias en la ejecucin de un mismo estilo, hemos procedido a aquilatar los matices mediante la aplicacin de unos criterios de evaluacin que permitan definir con mayor precisin en la medida de lo posible la fenomenologa grfica. No se trata de una tarea sencilla por la riqueza formal de las distintas creaciones individuales y por la dificultad de encuadrar dentro de un marco normativo unas realizaciones idiosincrticas por excelencia. Los puntos de acceso observados en el acto de analizar una realizacin concreta han sido: a) determinar el modo de ejecucin de la escritura, y b) establecer el grado de perfeccin formal de la misma. Ambos parmetros se expresan a travs de la siguiente nomenclatura: Escritura pausada, semicursiva o cursiva (segn el modo de ejecucin). Escritura formada, corriente o informal (segn el grado de perfeccin grfica). El tratamiento de los aspectos codicolgicos de cada manuscrito se cierra con unas representaciones grficas complementarias. En la primera se indica la composicin de los fascculos, segn se ha ya anticipado; en la segunda el tipo del pautado, su tcnica y el sistema empleado en funcin de la naturaleza del soporte. Asimismo figuran unos calcos de las filigranas del papel y unas notas sucintas para una eventual identificacin de las mismas. Quiero dejar constancia de la tarea realizada por la joven y prometedora investigadora M.a Isabel Garca-Monge quien ha elaborado los diseos del pautado y de las filigranas, amn del correspondiente ndice.

2.4. Otros datos En un apartado sucesivo se registra sucintamente informacin complementaria sobre el ejemplar en su desarrollo histrico. El tratamiento de cada descripcin se completa en la medida de lo posible con un resumen selectivo de la bibliografa disponible. Slo se incluyen los trabajos en los que hay expresa mencin de la pieza en cuestin o son fuente de criterios adoptados. Esta decisin se debe a la notoriedad de muchos de los cdices catalogados. Implcitamente se remite a la bibliografa interna citada en los estudios especializados. 29

ELISA RUIZ GARCA

2.5. Observaciones sobre algunos de los criterios aplicados en la descripcin En un trabajo de esta naturaleza surgen muchas dudas durante el proceso de elaboracin del catlogo sobre los procedimientos formales que se deben adoptar. En todo momento se ha optado por aquellos principios en los se anan el rigor cientfico y el intento de salvaguardar la especificidad de cada producto grfico. A continuacin se explicitan los criterios seguidos que requieren alguna aclaracin por tratarse de opciones convencionales. 2.5.1. Tipologa material de los mss. Desde el punto de vista de su formacin los mss. se han dividido en unitarios y facticios. Las distintas partes componentes de estos ltimos reciben el nombre de sectores, los cuales, a su vez, van identificados mediante la atribucin de una letra mayscula por orden alfabtico, de acuerdo con los usos codicolgicos. Dada la naturaleza del fondo catalogado, no me ha parecido oportuno proceder a una descripcin individualizada de los componentes. En un registro nico se engloba una realidad compleja, pero unificada secularmente. 2.5.2. La foliacin Los mss., en su mayora, presentaban una numeracin de los folios anterior al actual proceso de catalogacin. Dicha numeracin se ha conservado por ser la mencionada en la literatura cientfica existente sobre estos ejemplares. En consecuencia, es la que figura en la descripcin de cada pieza. Esta foliacin presenta, a veces, errores (saltos de numeracin, repeticiones, etc.) que voluntariamente no se han subsanado, ya que se indican en el esquema de composicin fascicular anejo a cada descripcin. La foliacin registrada no es ms que la representacin del sistema convencional aplicado en su momento y, por consiguiente, no responde al nmero real de folios existentes. Para obtener este dato basta con consultar el correspondiente diagrama donde se puede visualizar la estructura originaria del ejemplar y su actual estado de conservacin. Cuando el ms. ofrece ms de una foliacin este particular es sealado.

30

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

2.5.3. La descripcin del texto Adems de las expresiones habituales, abreviadas o no, generalmente utilizadas en los catlogos de fondos antiguos aqu se han introducido las siguientes: INV (= Invocacin): Indica la presencia de una frmula propiciatoria preambular, cuyo uso puede ser significativo desde una perspectiva codicolgica. LEMA: Reproduce la percopa bblica en la mayora de los casos que ser objeto de un ulterior tratamiento. ITC (= Inicio del texto conservado): Registra la secuencia textual que, carente en su origen de una funcin liminar, comienza un ms. o parte del mismo en la actualidad. El uso de esta sigla permite introducir una distincin entre el concepto de incipit, trmino que designa la expresin lingstica que tradicionalmente encabeza una obra, y el initium o segmento grfico que accidentalmente permite acceder a ella. FTC (= Fin del texto conservado): Seala la secuencia textual que accidentalmente cierra una obra o parte de la misma. Esta sigla establece, respecto del trmino explicit, una distincin homloga a la planteada en el caso anterior. 2.5.4. Mencin de responsabilidad El concepto difuso de autora reinante en la Edad Media justifica el hecho de que se hayan incluido en una misma relacin autores y traductores. Ciertamente, creacin original, traduccin, versin, compilacin o eptome son vocablos actuales cuyas fronteras conceptuales no estaban por aquel entonces bien delimitadas. Igualmente resulta conflictiva la atribucin de algunas obras a un autor determinado. En los casos de duda se ha optado por la anonimia. 2.5.5. Ttulos Se han registrado las denominaciones de las obras establecidas por el uso y mayoritariamente difundidas, en cuyo caso se ofrece una forma ortogrfica correcta. Cuando la obra carece de ttulo propio, se ha extrado ste de la correspondiente rbrica y se ha respetado su grafa y formulacin gramatical, a pesar de las dificultades de indizacin que el procedimiento encierra. 31

ELISA RUIZ GARCA

2.5.6. ncipits e initia Como en el caso anterior, se han conservado todas las peculiaridades grficas y lingsticas del original. 2.5.7. Manejo de los ndices de ttulos e ncipits Las entradas presentan las secuencias que figuran en la descripcin de los registros. Como se han respetado las formas dadas por los mss. en la mayora de los casos, se recomienda tener en cuenta las posibles variantes grficas a la hora de realizar una bsqueda. 2.5.8. Observaciones varias Los mss. reflejan, en general, una competencia lingstica y una praxis escrituraria determinadas. En definitiva, unas modalidades comunicativas que no se deben enjuiciar desde una concepcin normativa de la lengua. Por ello se ha evitado, en la medida de lo posible, llamar la atencin del lector mediante el empleo del adverbio sic, colocado junto a formas grficas o gramaticales consideradas como inhabituales o incorrectas. Las abreviaturas y signos convencionales creados para expresar los distintos principios operacionales figuran en las tablas I y II, cuya consulta se recomienda para una mejor comprensin y manejo del Catlogo. En los textos griegos transliterados no se han indicado tipogrficamente las vocales largas ni se ha adscrito el acento en las vocales maysculas iniciales por razones tcnicas. Los diseos del pautado tienen un carcter orientativo por cuanto que no han sido realizados a escala ni reproducen con exactitud todos los pormenores distinguibles en los ejemplares. Se indican las lneas bsicas de la falsilla y tan slo algunas rayas rectrices para que resulte ms clara su estructura. Las unidades del pautado registran, asimismo, valores relativos, dados los procedimientos artesanales empleados en su momento en el trazado de los esquemas.

32

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

3. AGRADECIMIENTOS En primer, lugar deseo dejar constancia de mi gratitud hacia el equipo formado por tres jvenes doctorandas que se han iniciado en las tareas de investigacin bajo mi direccin. Sus nombres son: Elena Cardenal Montero, M.a Isabel Garca-Monge y Almudena Torrego Casado; cada una ha contribuido en sus reas de conocimiento. Asimismo han participado en esta empresa, de modo ocasional, la restauradora Ana Beny, gran profesional que desgraciadamente no pudo dedicarle todo el tiempo que ella hubiese deseado a este trabajo, y la experimentada catalogadora, a pesar de sus cortos aos, Arantxa Domingo, a cuyos prudentes consejos tanto debe esta obra. El juicio ponderado de tres grandes especialistas don Antonio Garca y Garca, don Francisco Lpez Estrada y don Manuel Snchez Mariana ha ayudado a disipar dudas. Las reproducciones fotogrficas han sido realizadas por Ricardo Leoz, quien est al frente del Servicio de Reprografa de la Academia. Por ltimo, last but not least, quiero hacer extensivo mi reconocimiento al Excmo. Sr. Don Eloy Benito Ruano, Secretario Perpetuo de la Real Academia de la Historia por haber acogido este proyecto; a Doa M.a Victoria Alberola Fioravanti, Directora de la Biblioteca, por la confianza en m depositada; y a todo el personal de la institucin en sus distintos niveles por su amabilidad en el trato. ELISA RUIZ

33

TABLAS DE ABREVIATURAS Y SIGNOS CONVENCIONALES

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


I. ABREVIATURAS

additio, addidit. atribuido. canon. cancellatum. captulo. compilador. copista. correctum, correxit. dedicatario. destinatario. distinctio. epstola. exeunte. explicit. folio / folios. figura. fragmento / fragmentos. fin del texto conservado en la actualidad. Indica la existencia de una laguna textual inmediata [...]. i.e. id est. i.m. in margine. in. ineunte. INC.: incipit. INV.: invocacin. ITC.: inicio del texto conservado, bien sea en sentido absoluto comienzo del manuscrito en la actualidad o relativo comienzo de una secuencia mutilada. Presupone siempre una laguna textual previa [...]. lm. lmina. lib. libro. mm. milmetros. med. mediato. ms. / mss. manuscrito / manuscritos. n. nota. nm. / nms. nmero / nmeros. O. Cist. Cistercienses. O.F.M. Franciscanos. O.P. Dominicos. O.S.B. Benedictinos. p. / pp. pgina / pginas. pos. posesor. prel. preliminares. PROL.: prlogo. q. questio. r. recto. R. reclamo. RUB.: Rbrica. Epgrafe que encabeza una obra o una seccin de la misma. s. siglo. tit. titulus. trad. traductor / traducido. v verso. V. vase. vol. volumen.

add. atr. c. cancell. cap. compil. cop. corr. dedic. dest. dist. EPIST.: ex. EXP.: f. / ff. fig. frag. / frags. FTC.:

37

ELISA RUIZ GARCA


II. SIGNOS CONVENCIONALES

[...] [///] [ \ < ] / >

Texto incompleto. Texto ilegible por deterioro fsico. Texto que no figura en la fuente original. Texto interlineado. Texto que debe omitirse. Texto aadido por otra mano posterior. Impronta directa realizada por un objeto punzante sobre la superficie del soporte.

>

Impronta indirecta o huella transmitida por calco. Representacin de cualquier tipo de fascculo que no presenta anomalas:

Folio provisto de un taln para facilitar su insercin. Ha sido elaborado as originariamente:

Folio perdido en la actualidad:

Folio existente y que no ha sido numerado:

Folio conservado parcialmente:

38

REFERENCIAS BIBLIOGRFICAS

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

ALONSO, D. 1953: La primitiva pica francesa a la luz de una Nota emilianense, Revista de Filologa Espaola, 37 (1953), pp. 1-94. ANGLS , H. 1931: El Cdex musical de las Huelgas, Barcelona, Inst. dEstudis Catalans, 1931, vol. I, pp. 29-31. ANSPACH, E. 1930: Taionis et Isidori nova fragmenta et opera, Madrid, Centro de Estudios Histricos, 1930. ARGAIZ, G. de 1675: La soledad laureada por san Benito y sus hijos, Madrid, B. de Herbada, 1675, vol. II. ARTIGAS, M. 1914: Fragmento de un glosario latino, Revista de Filologa Espaola, 3 (1914), pp. 245-274. ASENJO GONZLEZ, M.a: Espacio y sociedad en la Soria medieval (siglos XIII al XVI), Soria, Excma. Diputacin Provincial (en prensa). AYUSO MARAZUELA, T. 1953: La Vetus Latina Hispana, Madrid, Inst. F. Surez, 1953. 1957: Biblia Polyglotta Matritensia: Psalterium visigothicum-mozarabicum, Madrid, CSIC, 1957, 2 vols. 1960: Biblia Polyglotta Matritensia... Psalterium Sancti Hieronymi de hebraica ueritate interpretatum..., Madrid, CSIC, 1960. BARLOW, C.W. (Ed.) 1950: Martini episcopi Bracarensis opera omnia, New Haven, Yale University Press, 1950. BARRAU-D IHIGO , L. 1921a: Recherches sur lhistoire politique du Royaume Asturien, Revue Hispanique, 52 (1921), pp. 1-357. 1921b: Note sur le codex de Mey, Revue des Bibliothques, 30-31 (1921), pp. 37-56. BATLLE , C. M.a 1961: Contribuci a lestudi de Pascasi de Dumi i la seva versi de Verba Seniorum, Estudis Romnics, 8 (1961), pp. 57-75. 41

ELISA RUIZ GARCA

Beatos, Los [Catlogo de la Exposicin celebrada en la Biblioteca Nacional de Madrid durante los meses de junio a septiembre del ao 1986], Madrid, Minist. de Cultura, 1986. BISHKO, J. 1948: Salvus of Albelda and Frontier Monasticism in Tenthcentury Navarre, Speculum, 23 (1948), pp. 559-590. BLANCO GARCA, V. 1971: Santos Padres Espaoles, Madrid, BAC, 1971, vol. I. BLZQUEZ, A. 1906: Los manuscritos de los Comentarios al Apocalipsis de S. Juan por S. Beato de Libana, Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 14 (1906), pp. 257-273. BLHER, K. A. 1983: Sneca en Espaa, Madrid, Ed. Gredos, 1983. BONNAZ, Y. 1987: Chroniques asturiennes (fin IXe sicle), Pars, d. du CNRS, 1987. BOOST 1984: = Faulhaber, Ch. B. et al. Bibliography of Old Spanish Texts, 3.a ed., Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1984. BRAEGELMANN, A. 1942: The Life and Writings of Saint Ildefonsus de Toledo, Washington, The Catholic Univ. of America Press, 1942. BROCKETT, C. W. Jr. 1968: Antiphons, Responsories and Other Chants of the Mozarabic Rites, Nueva York, Institute of Mediaeval Music, 1968. BROU, L. 1952: Notes de palographie musicale, Anuario Musical, 7 (1952), pp. 57-76. CAMPOS RUIZ, J. 1956: Textos de latn medieval hispano, Helmntica, 7 (1956), pp. 196-208. 1971: Santos Padres Espaoles, Madrid, BAC, 1971. CANAL SNCHEZ, J. M. 1968: Antiguas versiones latinas del Protoevangelio, Ephemerides Mariologicae, 18 (1968), pp. 431-473. CANELLAS, A. 1966: Exempla Scripturarum Latinarum, Zaragoza, Libreria General, 1966, 2 vols. 1990: Algunos membra disiecta en visigtica sentada pirenaica, con fragmentos de las Collationes Cassiani, del siglo X en Actas del VIII Coloquio del Comit Internacional de Paleografa latina (Madrid - Toledo 29 de septiembre al 1 de octubre de 1987), Madrid, Joyas Bibliogrficas, 1990, pp. 39-50. CARRERA DE LA RED, M. 1981: Nueva edicin y estudio filolgico del Aemilianensis 62, Univ. de Valladolid, 1981, Tesis doctoral indita. CHURRUCA, M. 1939: Influjo oriental en los temas iconogrficos de la miniatura espaola. Siglos X al XII, Madrid, Espasa Calpe, 1939. CLARK, Ch. U. 1919: Collectanea Hispanica, Pars, H. Champion, 1919. 42

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

CODOER MERINO, C. 1964: El de uiris illustribus de Isidoro de Sevilla, Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1964. COOK, R. F. 1980: Chanson dAntioche, chanson de geste: Le cycle de la croisade est-il pique?, Amsterdam, J. Benjamin B. V., 1980. CORDOLIANI, A. 1954: Inventaire des manuscrits de comput ecclsiastique conservs dans les bibliothques de Madrid, Hispania Sacra, 7 (1954), pp. 111-124. COTARELO VALLEDOR, A. 1930: Historia de Alfonso III el Magno, Madrid, V. Surez, 1930. DE BRUYNE, D. 1924: Manuscrits wisigothiques, Revue Bndictine, 36 (1924), pp. 5-20. DE GAIFFIER, B. 1935: Les reliques de labbaye de San Milln de la Cogolla au XIIIe sicle, Analecta Bollandiana, 53 (1935), pp. 90-100. 1937: Les notices hispaniques dans le martyrologe dUsuard, Analecta Bollandiana, 55 (1937), pp. 268-283. 1943: Saint Marcel de Tnger ou de Len? volution dune lgende, Analecta Bollandiana, 61 (1943), pp. 116-139. 1944: Recensin del trabajo de L. Vzquez de Parga, La ms antigua redaccin latina de la leyenda de San Alejo?, Analecta Bollandiana, 62 (1944), pp. 281-283. 1946: Les sources de la Translatio sancti Aemiliani en Mlanges ddis la mmoire de Flix Grat, Pars, 1946, vol. I, pp. 153-169. 1964a: Odorio, bispo de Lugo-Braga (data da sua morte), Brotria, 78 (1964), pp. 166-169. 1964b: Un abrg hispanique du martyrologe hironymien, Analecta Bollandiana, 82 (1964), pp. 5-36. 1970: Hagiographie et historiographie en La Storiografia altomedievale (XVIII Settimane di studio...), Spoleto, Centro Italiano di Studi sullAlto Medioevo, 1970, pp. 139-166. DEKKERS , E. 1961: Clavis Patrum Latinorum, 2. a ed., Steenbrugge, Gravenhag, 1961. DELISLE, L. 1880: Les manuscrits de lApocalypse de Beatus conservs la Bibliothque Nationale et dans le Cabinet de M. Didot en Mlanges de palographie et de bibliographie, Pars, Champion, 1880, pp. 117-148. DEYERMOND, A. 1995: La literatura perdida de la Edad Media castellana, Salamanca, Ed. Universidad de Salamanca, 1995, pp. 111-113. DAZ Y DAZ, M. C. 1951: Sobre la Compilacin hagiogrfica de Valerio del Bierzo, Hispania Sacra, 4 (1951), pp. 3-25. 43

ELISA RUIZ GARCA

1958: Anecdota wisigothica. Estudios y ediciones de textos literarios menores de poca visigtica, Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1958 (Acta Salmanticensia, XII, 2). 1958-1959: Index Scriptorum Latinorum Medii Aevi Hispanorum, Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1958-1959, 2 vols. 1961: Isidoro en la Edad Media hispana en Isidoriana. Coleccin de estudios sobre Isidoro de Sevilla, Len, Centro de Estudios e Investigacin San Isidoro (CSIC), 1961, pp. 345-387. 1968: San Agustn en la Alta Edad Media espaola a travs de sus manuscritos, Augustinus, 14 (1968), pp. 141-151. 1969: La circulation des manuscrits dans la Pninsule Ibrique du VIIIe au XIe sicle, Cahiers de Civilisation Mdivale, 4 (1969), pp. 219-241 y 383-392. 1970a: La historiografa hispana desde la invasin rabe hasta el ao 1000 en La Storiografia altomedievale (XVIII Settimane di Studio...), Spoleto, Centro Italiano di Studi sullAlto Medioevo, 1970, pp. 313-343 y 353-355. 1970b: Los textos antimahometanos ms antiguos en cdices espaoles, Archives dhistoire doctrinale et littraire du Moyen Age, 27 (1970), pp. 149-164. 1970c: Un poema pseudoisidoriano sobre la creacin, Studi Medievali, 11 (1970), pp. 397-402. 1971: Problemas de algunos manuscritos hispnicos de las Etimologas de Isidoro de Sevilla, en Festschrift Bernhard Bischoff, Stuttgart, Hiersemann, 1971, pp. 70-80. 1972-1974: Tres ciudades en el cdice de Roda: Babilonia, Nnive y Toledo, Archivo Espaol de Arqueologa, 45-47 (1972-1974), pp. 251-263. 1973: De manuscritos visigticos. Nuevos fragmentos en Len, Archivos Leoneses, 53 (1973), pp. 85-97. 1974: La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edicin crtica, Braga, 1974. 1974-1975: Al margen de los manuscritos patrsticos latinos, Sacris erudiri, 22 (1974-1975), pp. 61-74. 1975: La transmisin de los textos antiguos en la Pennsula Ibrica en los siglos VII-XI en La cultura antica nellOccidente latino dal VII al XI secolo (XXV Settimane di Studio...), Spoleto, Centro Italiano di Studi sullAlto Medioevo, 1975, pp. 134-175 y 177-178. 1976a: De Isidoro al siglo XI. Ocho estudios sobre la vida literaria peninsular, Barcelona, El Albir, 1976. 44

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

1976b: La Lex visigothorum y sus manuscritos. Un ensayo de reinterpretacin, Anuario de Historia del Derecho Espaol, 46 (1976), pp. 163-224. 1977: Para la crtica de los Aenigmata de Sinfosio, Helmantica, 28 (1977), pp. 121-136. 1978a: Las primeras glosas hispnicas, Bellaterra, Pub. de la Universidad Autnoma de Barcelona, 1978. 1978b: La tradicin del texto de los Comentarios al Apocalipsis en Actas del Simposio para el estudio de los Cdices del Comentario al Apocalipsis de Beato de Libana (Madrid, 22-25 de noviembre de 1976), Madrid, Joyas Bibliogrficas, 1978, vol. I, pp. 165-191. 1979a: Libros y libreras en la Rioja altomedieval, 2.a ed., Logroo, Inst. de Estudios Riojanos, 1991. 1979b: Los captulos sobre los metales de las Etimologas de Isidoro de Sevilla. Ensayo de edicin crtica con traduccin y notas (La Minera Espaola e Hispanoamericana. Contribucin a su investigacin histrica VII), Len, Ctedra de San Isidoro, 1979. 1980a: Sobre un himno funerario de poca postvisigtica, Augustinianum, 20 (1980), pp. 131-139. 1980b: Agustn entre los mozrabes: un testimonio, Augustinus. Presencia de San Agustn en Espaa, 25 (1980), pp. 157-180. 1983: Cdices visigticos en la monarqua leonesa, Len, Centro de Estudios e Investigacin San Isidoro (CSIC), 1983. 1988: Textos altomedievales extrahispanos en la Pennsula en Coloquio sobre circulacin de cdices y escritos entre Europa y la Pennsula en los siglos VII-XIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago de Compostela, Pub. de la Universidad, 1988, pp. 239-265. 1995: Manuscritos visigticos del Sur de la Pennsula. Ensayo de distribucin regional, Sevilla, Pub. Universidad de Sevilla, 1995. DIVJAK, J. 1974: Die Handschriftliche Ueberlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Band IV, Viena, H. Bohlaus, 1974. 1988: La prsence de Saint Augustin en Espagne en Coloquio sobre circulacin de cdices y escritos entre Europa y la Pennsula en los siglos VIII-XIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago de Compostela, Pub. de la Universidad, 1988, pp. 9-34. DOMNGUEZ BORDONA , J. 1929: Catlogo de la Exposicin de Cdices miniados espaoles, Madrid, Soc. Espaola de Amigos del Arte, 1929, 2 vols. 1929-1930: La miniatura espaola, Barcelona, Gustavo Gili, 1929-1930, 2 vols. 45

ELISA RUIZ GARCA

1933: Manuscritos con pinturas. Notas para un inventario de los conservados en colecciones pblicas y particulares de Espaa, Madrid, Centro de Estudios Histricos, 1933, 2 vols. 1957: Diccionario de Iluminadores espaoles, Boletn de la Real Academia de la Historia, 140 (1957), pp. 49-170. 1962: Miniatura en Miniatura. Grabado. Encuadernacin por Juan Ainaud, Madrid, Ed. Plus Ultra, 1962 (Ars Hispaniae. Historia Universal del Arte Hispnico, vol. 18). DUEMMLER, E. 1894: Monumenta Germaniae Historica. Poetae Latini Aeui Carolini, Berolini, Apud Weidmannos, 1894, vol. II. DUPARC-QUIOC, S. 1962: La composition de la Chanson dAntioche, Romania, 83 (1962), pp. 1-29; 210-247. DUTTON, B. 1967: La Vida de San Milln de la Cogolla de Gonzalo de Berceo. Estudio y edicin crtica, Londres, Tamesis Books, 1967. EWALD, P. 1881: Reise nach Spanien im winter von 1878 auf 1879, Neues Archiv der Gesellschaft fr ltere deutsche Geschichstskunde, 6 (1881), pp. 217-398. EWALD, P. y LOEWE, G. 1883: Exempla scripturae visigothicae, Heidelberg, A.G. Koester, 1883. FBREGA GRAU, A. 1953: Pasionario hispnico (siglos VIII-XI), MadridBarcelona, CSIC, 1953-1955, 2 vols. 1959: Santa Eulalia de Barcelona. Revisin de un problema histrico, Roma, Pub. del Inst. Espaol de Estudios Eclesisticos, 1959. FERNNDEZ CATN, J. M. (Ed.) 1966: Las Etimologas en la tradicin manuscrita medieval estudiada por el Prof. Dr. Anspach, Len, Centro de Estudios e Investigacin San Isidoro (CSIC), 1966. FERNNDEZ DE LA CUESTA, I. 1980: Manuscritos y fuentes musicales en Espaa. Edad Media, Madrid, Alpuerto D.L., 1980. FERNNDEZ PAJARES, J. M. 1969: La Cruz de los Angeles en la miniatura espaola, Boletn del Instituto de Estudios Asturianos, 67 (1969), pp. 281-304. FERNNDEZ POUSA, R. 1942: San Valerio, Obras, Madrid, CSIC, 1942, pp. 19-25. FROTIN, M. 1904: Le liber Ordinum en usage dans lglise wisigothique et mozarabe dEspagne du cinquime au onzime sicle, Pars, F. Didot, 1904. 1912: Liber mozarabicus sacramentorum et les manuscrits mozarabes, Pars, F. Didot, 1912 (= Roma 1995). 46

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

FRANQUESA, A. 1959: El cdice emilianense 60 y sus piezas litrgicas, Hispania Sacra, 12 (1959), pp. 423-444. FRANSEN , G. 1953-1956: Manuscrits canoniques conservs en Espagne, Revue dHistoire Ecclsiastique, 48 (1953), pp. 224-234; 49 (1954), pp. 152-156; 51 (1956), pp. 935-941. FREIRE, J. G. 1971: A verso latina por Pascsio de Dume dos Apophthegmata Patrum, Coimbra, Inst. de Estudos Clssicos, 1971, 2 vols. GAMBER, K. 1963: Codices liturgici Latini antiquiores, Friburgo 1963, nm. 928 (Specilegium Friburgensis subsidia I). GARCA-AREZ, H. 1992: La miniatura en los cdices de Beato de Libana, Madrid, Talleres Alvi, 1992. GARCA DE CORTZAR Y RUIZ DE AGUIRRE, J.A. 1969: El dominio del monasterio de San Milln de la Cogolla, Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1969. GARCA Y GARCA, A. 1962: Los manuscritos del Decreto de Graciano en las bibliotecas y archivos de Espaa, Studia Gratiana, 8 (1962), pp. 162-193. 1966: Notas sobre la canonstica ibrica en los siglos XIII-XIV, en Studia Gratiniana, 9 (1966), pp. 153-170. 1988: Notas para un censo de los cdices cannicos extrapeninsulares pregregorianos en la Pennsula Ibrica en Actas del coloquio sobre circulacin de cdices escritos entre Europa y la Pennsula en los siglos VIII-XIII, Santiago de Compostela, Pub. de la Universidad de Santiago, 1988. GARCA DE DIEGO, E. 1933: Glosarios latinos del Monasterio de Silos, Murcia, Suc. de Nogus, 1933. GARCA LARRAGUETA, S. 1984: Las Glosas Emilianenses. Edicin y estudio, Logroo, Instituto de Estudios Riojanos, 1984. 1990: Consideraciones sobre la datacin de cdices en escritura visigtica en Actas del VIII Coloquio del Comit Internacional de Paleografa latina (Madrid - Toledo 29 de septiembre al 1 de octubre de 1987), Madrid, Joyas Bibliogrficas, 1990, pp. 51-58. GARCA SORIANO, J. 1935: Un cdice visigtico del siglo IX: resea bibliogrfica, Boletn de la Real Academia de la Historia, 106 (1935), pp. 479-484. GARCA VILLADA, Z. 1923: Paleografa espaola, Madrid, Junta para la Ampliacin de Estudios, 1923. 1928: El cdice de Roda recuperado, Revista de Filologa Espaola, 15 (1928), pp. 113-130. 47

ELISA RUIZ GARCA

1933: Historia eclesistica de Espaa, Madrid, Blass, 1933, vol. II, 2. 1934: Fragmentos inditos de Tajn, Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 30 (1934), pp. 13-31. GARVIN, J. N. 1946: The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington, The Catholic University Press, 1946. GIL FERNNDEZ, J. 1971: Textos olvidados del cdice de Roda, Habis, 2 (1971), pp. 165-178. 1973: Corpus Scriptorum Muzarabicorum, Madrid, CSIC, 1973, 2 vols. 1978-1980: Los terrores del ao 800 en Actas del Simposio para el estudio de los cdices del Comentario al Apocalipsis de Beato de Libana (Madrid, 22-25 de noviembre de 1976), Madrid, Joyas Bibliogrficas, 1978-1980, pp. 215-247. GIL FERNNDEZ, J., MORALEJO, J. L., RUIZ DE LA PEA, J. I. 1985: Crnicas Asturianas (Edicin crtica y estudios de la Crnica de Alfonso III y Crnica Albeldense), Oviedo, Servicio de Publicaciones de la Universidad, 1985. GILSON, J. P. 1905: The Mozarabic Psalter, Londres, H. Bradshaw Society, 1905. GLOIRIE, Fr. 1968: Tauini opera omnia. Variae collectiones aenigmatum merovingiae aetatis. Anonymus de dubiis nominibus, Turnhout, Brepols, 1968, pp. 611-723 (Corpus Christianorum, vol. 133-133a). 1964: Commentarius in Danielem, Turnhout, Brepols, 1964 (Corpus Christianorum, vol. 75 a). Glosas 1977: Glosas Emilianenses, Las, Madrid, Minist. de Educacin y Ciencia, 1977. Estudio preliminar de J.B. Olarte Ruiz. Glosas 1992: Glosas Emilianenses, Gobierno de la Rioja, 1992. Estudio preliminar de C. Garca Turza y M. A. Muro. GOETZ, G. 1894: Corpus Glossariorum Latinorum, Leipzig, Teubner, 1894, vol. V. GMEZ MORENO, M. 1919: Iglesias mozrabes. Arte espaol de los siglos IX al XI, Madrid, Centro de Estudios Histricos, 1919, 2 vols. 1932: Las primeras crnicas de la Reconquista, Boletn de la Real Academia de la HIstoria, 100 (1932), pp. 562-628. 1934: El arte romnico espaol. Esquema de un libro, Madrid, Centro de Estudios Histricos, 1934. GUILMAIN, J. 1960a: Interlaces Decoration and the Influence of the North on Mozarabic Illumination, The Art Bulletin, 42 (1960), pp. 211-219. 1960b: Zoomorphic Decoration and the Problem of the Sources of Mozarabic Illumination, Speculum, 35 (1960), pp. 17-38. 48

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

1961: Observations on Some Early Interlace Initials and Frame Ornaments in Mozarabic Manuscripts of Leon-Castille, Scriptorium, 15 (1961), pp. 23-25. 1976: Some Observations on Mozarabic Manuscript Illumination in the Light of Recent Publications, Scriptorium, 30 (1976), pp. 183-191. HERNNDEZ ALONSO, C. et al. 1993: Las Glosas Emilianenses y Silenses, Burgos, Excmo. Ayuntamiento, 1993. HILLGARTH, J. N. 1957: El Prognosticon futuri saeculi de San Julin de Toledo Analecta Sacra Tarraconensia, 30 (1957), pp. 5-61. 1976: Sancti Iuliani Toletanae sedis episcopi opera, Turnhout, Brepols, 1976 (Corpus Christianorum, 115). HUGLO, M. 1961: Origine pigraphique dune note de copiste, Hispania Sacra, 14 (1961), pp. 445-452. JAMES, M. R. 1921: A Descriptive Catalogue of the Latin Manuscripts in the John Rylands Library at Manchester, Manchester, The University Press, 1921. JANINI, J. 1959: Un sacramentario gregoriano en Madrid, Boletn de la Real Academia de la Historia, 145 (1959), pp. 107-119. 1961: Hacia un inventario de manuscritos litrgicos, Hispania Sacra, 14 (1961), pp. 465-471. 1962a: Dos calendarios emilianenses del siglo XI, Hispania Sacra, 15 (1962), pp. 177-195. 1962b: Un singular sacramentario aragons: cd. Emilianense 52, Boletn de la Real Academia de la Historia, 150 (1962), pp. 133-150. 1976: Dos fragmentos del Liber ordinum en Homenaje a Fray Justo Perez de Urbel, OSB, Abada de Silos, 1976, pp. 227-231. 1977: Manuscritos litrgicos de las Bibliotecas de Espaa, Burgos, Ed. Aldecoa, 1977, 2 vols. JANINI, J. y GONZLVEZ, R. 1977: Catlogo de los manuscritos litrgicos de la Catedral de Toledo, Toledo, Diputacin Provincial, 1977. JIMENO, E. 1958: La poblacin de Soria y su trmino en 1270 segn el padrn que mand hacer Alfonso X de sus vecinos y moradores, Boletn de la Real Academia de la Historia, 142 (1958), pp. 207-274 y 365-494. KINKADE, R. 1968: Los Lucidarios espaoles, Madrid, Ed. Gredos, 1968. KIRCHNER, J. 1955: Scriptura latina libraria, Munich, R. Oldenburg, 1955. 49

ELISA RUIZ GARCA

KLEIN, P. K. 1976: Der ltere Beatus-Kodex Vitr. 14-1 der Biblioteca Nacional zu Madrid, Hildesheim-Nueva York, Ed. G. Olms Verlag, 1976, 2 vols. KOENIG, E. 1987: The History of Art and the Transition from Manuscript to Print en Bibliography and the Study of the 15th Century Civilization, Baltimore, 1987. KRISTELLER, P. O. 1989: Iter Italicum, Londres, The Warburg Institute; Leiden, E.J. Brill, 1989, vol. IV y VI. LACARRA, J. M.a 1945: Textos navarros del cdice de Roda, Estudios de Edad Media de la Corona de Aragn, 1 (1945), pp. 194-200. LAZAR, M. 1965: La Fazienda de Ultra Mar, Biblia Romanceada et Itinraire Biblique en prose castillane du XIIe sicle, Salamanca, Universidad de Salamanca, 1965. LAZAR, M., PUEYO, F. J. y ENRIQUE-ARIAS, A. 1994a: The Text and Concordance of Real Academia de la Historia, ms. 87, Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1994. 1994b: Biblia Romanceada. Real Academia de la Historia, ms. 87, 15th Century. Edition, Introduction and Notes, Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1994. LECLERCQ, J. 1949a: Les manuscrits des bibliothques dEspagne. Notes de voyage, Scriptorium, 3 (1949), pp. 140-144. 1949b: Textes et manuscrits de quelques bibliothques dEspagne, Hispania Sacra, 2 (1949), pp. 91-118. LEJEUNE, R. 1969: Lesprit de croisade dans lpope occitane, Cahiers de Fanjeaux, (1969), pp. 144-154. LEMARI, J. 1979: Fragments dhomliaires conservs aux Archives Capitulaires de Vich, tmoins de sermons pseudo-augustiniens et du Commentaire de Luculentius sur les vangiles, Revue des tudes Augustiniennes, 25 (1979), pp. 85-105. LINAGE CONDE, A. 1973a: Los orgenes del monacato benedictino en la Pennsula Ibrica, Len, Centro de Estudios e Investigacin San Isidoro (CSIC), 1973, 3 vols. 1973b: Una regla monstica riojana femenina del siglo X: el Libellus a regula Sancti Benedicti subtractus, Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1973, pp. 77-110. LOEWE , G. y HARTEL , W. 1887-1915: Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis, Viena, C. Geralds Sohn (Akad. Wissenschaften), 18871915, 2 vols. (= Hildesheim 1973). LPEZ PEREIRA, J. E. 1980: Crnica mozrabe de 754, Zaragoza, Anbar, 1980. 50

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

LOWE, E. A. 1972a: Studia Palaeographica. A Contribution to the History of Early Latin Minuscule and to the Dating of Visigothic Manuscripts en Palaeographical Papers, Oxford, Clarendon Press, 1972, vol. I, pp. 2-65. 1972b: The Oldest Omission Signs in Latin Manuscripts. Their Origin and Significance en Palaeographical Papers, Oxford, Clarendon Press, 1972, vol. II, pp. 349-380. LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950: San Braulio, Madrid, CSIC, 1950. MADOZ, J. 1938: Le symbole du XIe Concile de Tolde, Lovaina, Universit Catholique, Specilegium Sacrum Lovaniense 19, 1938. 1945: Autgrafos de Alvaro de Crdoba, Estudios eclesisticos, 19 (1945), pp. 519-522. 1951: Tajn de Zaragoza y su viaje a Roma en Mlanges Joseph de Ghellinck, S.J., Gembloux, Duculot, 1951, pp. 341-360. MARN MARTNEZ, T. 1975: La escritura de los Beatos en Beati in Apocalipsin libri duodecim. Codex Gerundensis, Madrid, Ediln, 1975, pp. 171-209 del volumen complementario. MARTNEZ DEZ, G. 1962: Fragmentos cannicos del siglo VI, Hispania Sacra, 15 (1962), pp. 389-399. 1966-1976: La coleccin Cannica Hispnica, Madrid, CSIC, 1966-1976, 5 vols. MARTORELL, F. 1912: Fragmentos inditos de la Ordinatio ecclesiae Valentinae, Cuadernos de trabajos de la Escuela Espaola de Arqueologa e Historia en Roma, Madrid, I (1912), pp. 81-127. MENNDEZ PIDAL, G. 1954: Mozrabes y asturianos en la cultura de la alta Edad Media, Boletn de la Real Academia de la Historia, 134 (1954), pp. 137-291. 1958a: Sobre el escritorio emilianense en los siglos X a XI, Boletn de la Real Academia de la Historia, 143 (1958), pp. 7-19. 1958b: Sobre miniatura espaola en la Alta Edad Media. Corrientes culturales que revela, (Discurso ledo ante la Real Academia de la Historia), Madrid, 1958, 56 pp. MENNDEZ PIDAL, R. 1918: El Cdice de San Pedro de Cardea, Boletn de la Real Academia de la Historia, 72 (1918), pp. 188-193. 1926: Orgenes del espaol. Estado lingstico de la Pennsula Ibrica hasta el siglo XI, Revista de Filologa Espaola. Anejo I, Madrid, 1926, pp. 1-10. MENTR, M. 1976: Contribucin al estudio de la miniatura en Len y Castilla en la alta Edad Media, Len, Institucin Fray Bernardino de Sahagn, 1976. 51

ELISA RUIZ GARCA

1984: La peinture mozarabe, Pars, Presses de lUniversit de Paris Sorbonne, 1984. MEYER, P. 1884: Fragment dune Chanson dAntioche en provenal, Archives de lOrient Latin, 2 (1884), pp. 467-509. Milenario 1975: Milenario Beato de Gerona [Catlogo de la Exposicin], Gerona, Minist. Educacin y Ciencia, 1975. MILLARES CARL, A. 1925: El cdice toledano 33, 2, y el Emilianense 47 en Homenaje ofrecido a Menndez Pidal, Madrid, Lib. Hernando, 1925, vol. III, pp. 501-507. 1931: Contribucin al corpus de cdices visigticos en Revista de la Biblioteca, Archivo y Museo [del Ayuntamiento de Madrid] Madrid, Tip. de Archivos, 1931. 1941: Nuevos estudios de paleografa espaola, Mxico, La Casa de Espaa, 1941. 1961: Manuscritos visigticos. Notas bibliogrficas, Barcelona, CSIC, 1963 [= Hispania Sacra, 14 (1961), pp. 337-444]. 1983: Tratado de Paleografa Espaola, 3.a ed., Madrid, Espasa Calpe, 1983 (1929), 3 vols. Miniatures 1964: Miniatures espagnoles et flamandes dans les collections dEspagne [Exposition], Bruselas, Bibliothque Royale de Belgique, 1964. MLK, U. 1976: Die lteste lateinische Alexiusvita, Romanistisches Jahrbuch, 88 Band, 1 (1976), pp. 293-315. MONFASANI, J. 1984: Collectanea Trapezuntiana. Texts, Documents and Bibliographies of George of Trebizond, Binghamton - Nueva York, Medieval and Renaissance Texts and Studies, 1984. MORIN, G. 1893: Le Liber Comicus sive Lectionarius Missae, quo Toletana Ecclesie ante annos mille et ducentos utebatur, Maredsoli, Monasterio S. Benedicti, 1883. MORREALE, M. 1960: Apuntes bibliogrficos para la iniciacin al estudio de las traducciones bblicas medievales en castellano, Sefarad, 20 (1960), pp. 66-109. 1962: El cdice de los Profetas en latn y castellano que se conserva en la biblioteca de la Real Academia de la Historia (87), Boletn de la Real Academia de la Historia, 150 (1962), pp. 133-149. MUND, A. M. 1956: El Commicus palimpset Paris Lat. 2269. Amb notes sobre liturgia i manuscrits visigtics a Septimnia i Catalunya, Liturgica, 1 (1956), pp. 151-275. 1978: Actas del Simposio para el estudio de los Cdices del Comentario al Apocalipsis de Beato de Libana, Madrid, Joyas Bibliogrficas, 1978. 52

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

1982: Entorn de dos cdexs del segle X de Sant Cugat del Valls, Faventia, 4/2 (1982), pp. 7-23. 1983: Notas para la historia de la escritura visigtica en su perodo primitivo en Bivium. Homenaje a Manuel Cecilio Daz y Daz, Madrid, Ed. Gredos, 1983, pp. 175-196. 1988: Importacin, exportacin y expoliaciones de cdices en Catalua (siglos VIII al XIII) en Coloquio sobre circulacin de cdices y escritos entre Europa y la Pennsula en los siglos VIII-XIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago de Compostela, Pub. de la Universidad, 1988, pp. 87-134. MUND, A. M. y SNCHEZ MARIANA, M. 1976: El Comentario de Beato al Apocalipsis. Catlogo de los cdices, Madrid, Biblioteca Nacional, 1976. NEUSS, W. 1922: Die katalanische Bibelillustration zum die Wende des ersten Jahrtausends und die altspanische Buchmalerei, Bonn-Leipzig, K. Schroeder Verlag, 1922. 1931: Die Apokalypse des hl. Johannes in der altspanischen und altchristlichen Bibel-Illustration, Mnster, Aschendorffschen Verlag, 1931, 2 vols. OLDFATHER, W. A. (Ed.) 1943: Studies in the Text Tradition of St. Jeromes Vitae Patrum, Urbana, The University of Illinois Press, 1943. OVIEDO Y ARCE, E. 1916-1917: El genuino Martn Codax trovador gallego, Boletn de la Real Academia Gallega, 10 (1916-1917), pp. 132, 134-135, 240-241, 254-255. PARS, G. 1888-1893: La Chanson dAntioche provenale et La gran Conquista de Ultramar, Romania, 17 (1888), pp. 511-541; 19 (1890), pp. 562-591; 22 (1893), pp. 345-363. PREZ DE GUZMN Y GALLO, J. 1918: Memoria Histrica de la Real Academia de la Historia desde el 16 de abril de 1917 hasta el 15 del mismo de 1918, Madrid, 1918, pp. 30-32. PREZ DE URBEL, J. 1926: Origen de los himnos mozrabes, Bulletin Hispanique, 28 (1926), nm. 1, pp. 1-21; nm. 2, pp. 113-139; nm. 3, pp. 209-245; nm. 4, pp. 305-320. 1949: El ltimo defensor de la liturgia mozrabe en Miscellanea liturgica in honorem L. Cuniberti Mohlberg, Roma, 1949, vol. II , pp. 189-197. 1977: El escriba Eximeno y los comienzos del escritorio de San Milln de la Cogolla, Boletn de la Institucin Fernn Gonzlez, 1 (1977), pp. 71-89. 53

ELISA RUIZ GARCA

1983: Cardea y sus escribas en el siglo X en Bivium. Homenaje a Manuel Cecilio Daz y Daz, Madrid, Ed. Gredos, 1983, pp. 217-237. PREZ DE URBEL, J. y GONZLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1950-1955: Liber Commicus. Edicin crtica, Madrid, Escuela de Estudios Medievales (CSIC), 1950-1955, 2 vols. PREZ PASTOR, C. 1908: Indices de los Cdices de San Milln de la Cogolla y San Pedro de Cardea existentes en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Madrid, Tip. de Fortanet, 1908. PINELL, J. 1956: El Matutinarium en la liturgia hispana, Hispania Sacra, 9 (1956), pp. 61-85. 1964: Fragmentos de cdices del antiguo rito hispnico, Hispania Sacra, 17 (1964), pp. 195-229. 1965: Los textos de la antigua liturgia hispnica en Estudios sobre la liturgia mozrabe, Toledo, 1965, pp. 109-164. PRADO, G. 1941: El Kyrial espaol, Analecta Sacra Tarraconensia, 14 (1941), pp. 97-128. PRELOG, J.: Die Chronik Alfons III. Untersuchung und Kritische Edition der vier Redaktionen, Frankfurt-Bern-Cirencester, A. Lang, 1980. RAMSAY, H. L. 1902: The manuscripts of the Commentary of Beatus of Liebana on the Apocalypse, Revues des Bibliothques, 12 (1902), pp. 74-103. RANDEL, M. 1969: The Responsorial Psalm Tones for the Mozarabic Office, Princeton, Press University, 1969. 1973: An Index to the Chant of the Mozarabic Rite, Princeton, University Press, 1973. REINHARDT, K. 1971: Die biblischen Autoren Spaniens bis zum Konzil von Trient, Repertorio de Historia de las Ciencias Eclesisticas en Espaa, 5 (1971), pp. 9-242. RIAO, J. F. 1887: Critical and Bibliographical Notes on Early Spanish Music, Londres, B. Quaritch, 1887. RICO, F. 1978: El cuaderno de un estudiante de latn, Historia 16, 25 (1978), 4 pp. ROCHAIS, H. 1950: Les manuscrits du Liber scintillarum, Scriptorium, 4 (1950), pp. 294-309. RODRGUEZ ALONSO, C. 1975: Las Historias de los Godos, Vndalos y Suevos de Isidoro de Sevilla. Estudio, edicin crtica y traduccin, Len, Centro de Estudios e Investigacin San Isidoro (CSIC), 1975. ROJO, C. y PRADO, G. 1929: El canto mozrabe. Estudio histrico y crtico de su antigedad y estado actual, Barcelona, Casa Provincial de Caridad, 1929. 54

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

RUBIO, L. 1984: Catlogo de los manuscritos clsicos latinos existentes en Espaa, Madrid, Ed. de la Universidad Complutense, 1984. RUIZ G ARCA , E. 1996a: Arqueologa del libro impreso: La passio Facundi et Primitivi, Fundacin Duques de Soria (en prensa). 1996b: Dos fragmentos onienses recuperados (en prensa). 1996c: El archivo del monasterio de San Salvador de Oa en el siglo XV (en prensa). 1996d: En torno a un pseudo-manuscrito: el cdice 91 de la R.A.H., Signo (en prensa). 1996e: La compostura en el comer: De doctrina mensae (en prensa). 1996f: La versin hispnica del Liber signorum benedictino (en prensa). 1996g: Un ejemplar enigmtico: el Cd. 117 de la R.A.H. (en prensa). SABLAYROLLES, M. 1908: Un viatge a travers dels mss. gregorians espanyols, Revista musical catalana, 5 (1908), pp. 200-225 SNCHEZ ALBORNOZ, C. 1967: Investigaciones sobre historiografa hispana medieval, Buenos Aires, Inst. de Historia de Espaa, 1967. SNCHEZ MARIANA, M. 1979: Notas sobre la biblioteca monstica de San Salvador de Oa, Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 82 (1979), pp. 473-493. SANDERS, H. A. 1930: Beati in Apocalipsin libri duodecim, Roma, American Academy, 1930. SERRANO, L. 1911: La obra Morales de San Gregorio en la literatura hispanogoda, Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 24 (1911), pp. 482-497. SILVA Y VERSTEGUI, S. de 1984: Iconografa del siglo X en el reino de Pamplona-Njera, Pamplona, 1984, pp. 64-68 y 113-116. SPANNAGEL, A. y ENGELBERT , P. 1974: Smaragdi abbatis expositio in regulam S. Benediciti, Siegburg, Schmitt, 1974. SUNYOL, G. M.a 1925: Introducci a la paleografia musical gregoriana, Abada de Montserrat, 1925. TAILHAN, J. 1885: Anonyme de Cordoue. Chronique rime des dernies rois de Tolde et de la conqute de lEspagne par les Arabes, Pars, AngersBurdin, 1885. VALCRCEL, V. 1982: La Vita Dominici Siliensis de Grimaldo. Estudio, edicin crtica y traduccin, Logroo, Instituto de Estudios Riojanos, 1982. 55

ELISA RUIZ GARCA

VZQUEZ DE PARGA, L. 1941: La ms antigua redaccin latina de la leyenda de San Alejo?, Revista de Bibliografa Nacional, 2 (1941), pp. 245-258. 1943a: La divisin de Wamba, Madrid, Suc. de Rivadeneyra, 1943. 1943b: Sancti Braulionis Caesaraugustani episcopi Vita Sancti Emiliani. Edicin crtica, Madrid, CSIC, 1943. 1956-1957: El Pasionario hispnico de San Milln de la Cogolla (Intento de restitucin), Bullettino dellArchivio Paleografico Italiano, nuova serie, II-III, parte II (1956-1957), pp. 367-377. 1973: Nota bibliogrfica: Elenco dei manoscritti esistenti en Umberto Eco, Beato di Libana, miniature del Beato de Fernando I y Sancha, Parma, F.M. Ricci, 1973, pp. 147-153. VEGA, A. 1955: Dos notas interesantes sobre el cdice visigtico nm. 80 de la Real Academia de la Historia, Boletn de la Real Academia de la Historia, 136 (1955), pp. 199-216. VELZQUEZ, J. 1979: Leandro de Sevilla. De la instruccin de las vrgenes y desprecio del mundo, Madrid, 1979 (Corpus Patristicum Hispanum), vol. I, pp. 59-61. VEZIN, J. 1960: Notice sur un Brviaire de San Pedro de Cardea (Madrid, Real Academia de la Historia, cod. 79), Boletn de la Real Academia de la Historia, 146 (1960), pp. 311-317. 1963: Un calendrier franco-hispanique de la fin du XIe sicle (Madrid, Acad. Hist. 18, ff. 6-11v.o), Bibliothque de lEcole des Chartes, 121 (1963), pp. 5-25. 1965: Notes sur le Sacramentaire limousin de la Bibliothque de lAcadmie dHistoire de Madrid en Miscelnea en memoria de Dom Mario Frotin, Madrid-Barcelona, CSIC, 1965-1966, pp. 173-192. VIAYO GONZLEZ, A. 1988: El scriptorium medieval del monasterio de San Isidoro de Len y sus conexiones en Coloquio sobre circulacin de cdices y escritos entre Europa y la Pennsula en los siglos VIIIXIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago de Compostela, Pub. de la Universidad, 1988, pp. 209-238. VIVES, J. 1959: El supuesto Pasionario hispnico de San Milln de la Cogolla, Hispania Sacra, 12 (1959), pp. 445-453. WERCKMEISTER, O. K. 1965: Islamische Formen in spanischen Miniaturen des 10. Jahrhunderts und das Problem der mozarabischen Buchmalerei en LOccidente e lIslam nellalto medioevo (XII Settimane di Studio...), Spoleto, Centro Italiano di Studi sullAlto Medioevo, 1965, pp. 933-981. 56

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

WHITEHILL, W. M. 1934: A Catalogue of Mozarabic Liturgical Manuscripts Containing the Psalter and Liber Canticorum, Jahrbuch fr Liturgie Wissenschaft, 14 (1934), pp. 95-122. WILLIAMS, J. W. 1965: A Castilian Tradition of Bible Illustration. The Romanesque Bible from San Milln, Journal of the Warburg Courtauld Institutes, 28 (1965), pp. 66-85. WOLF, H. J. 1991: Glosas Emilianenses, Hamburgo, H. Buske, 1991. ZARCO CUEVAS, J. 1935: El nuevo Cdice visigtico de la Academia de la Historia, Boletn de la Real Academia de la Historia, 106 (1935), pp. 389-442. ZEUMER , K.: Monumenta Germaniae Historica. Legum sectio I. Leges visigothorum antiquiores, Hannouerae-Lipsiae, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1902, tomo I, p. XXIII.

57

CATLOGO DE MANUSCRITOS

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

61

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 1

Cd. 1
s. XII ex.-XIII in. Ms. unitario, pergamino: 570 410 mm.; 240 ff. + talones de dos hojas de guarda al principio y al fin.
1. TAIO CAESARAVGVSTANVS 1. Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum, f. 1ra-1va.

f. 1ra EPIST.: Sanctissimo ac uenerabili domino meo Eugenio episcopo Toletane urbis Taius ultimus seruus seruorum Dei Cesaraugustanus episcopus. INC.: Congrua satis ualdeque necessaria dispositione... f. 1va EXP.: ... uale mi uenerabilis ac sanctissime domine, amen.
2. Visio Taionis, f. 1va-1vb.

f. 1va RUB.: De uisione habita Taioni episcopo in Romana ecclesia et de libro Morali in Ispania ducto. INC.: Cindasuintus Gotorum rex in Toletanam urbem... f. 1vb EXP.: ... a cunctis in eadem apostolorum sede uenerabilis Taio extitit gloriosus qui ante despicabatur ut ignauus, uale.
3. [Indiculus librorum sancti Gregorii], f. 1vb.

f. 1vb INC.: Hic est ordo librorum sancti Gregorii Pape Romensis... EXP.: ... nos in hoc uolumen ampliemus.
4. [ISIDORVS HISPALENSIS] 4. [De uiris illustribus: Elogium sancti Gregorii], f. 2ra.

f. 1vb INC.: Gregorius Pape Romane sedis apostolice... 63

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 1

EXP.: ... floruit autem Mauricio Augusto imperante obiitque in suo exordio Vocati Romani principis.

5. GREGORIVS I MAGNVS, Papa 5. [Moralia in Iob], ff. 2ra-240vb.

f. 2ra RUB.: Incipit epistola Gregorii Pape Romensis directa ad Leandrum episcopum Hispalensem. Incipit prefacio sancti Gregorii Pape urbis Rome in explanatione libri beati Iob. EPIST .: Dompno reuerentissimo et sanctissimo fratri suo Leandro episcopo. INC.: Dudum te, frater beatissime... f. 3ra EXP.: ... quoque labor studii ex utraque fulciatur. f. 3ra PROL.: Incipit prefacio sancti Gregorii Pape. INC.: Inter multos sepe queritur... f. 5ra EXP.: ... ut ualeamus mentem postmodum de allegoriarum fructu satiare. Explicit prefacio. f. 5ra RUB.: Incipit expositio in libro Iob beati uiri. Liber primus. INC.: Vir erat in terra Hus nomine Iob... f. 128vb FTC.: ... nunc autem corda nostra quamdiu in hac uita [...] (lib. XVIII). f. 129ra ITC.: [...] audis dicebam. Messio sancte ecclesie non inconuenienter accipitur ... (lib. XIX, casi al final). f. 240vb EXP.: ... per me uerba accipit proprie lacrimas reddat. Explicit liber beati Gregorii Pape Romensis in expositione beati Iob, Deo gratias. Escritura carolina muy goticizada, en extremo regular y cuidada. Presenta una g cuyo cado recibe un tratamiento muy anguloso. Las abreviaturas son abundantes y se atienen a la praxis habitual en la poca. La separacin de palabras es bastante regular y la ortografa correcta. Se usan guiones en fin de lnea y pices sobre las es. En los mrgenes se encuentran indicaciones temticas incluidas en cartelas. Se aprecian dos manos: A (ff. 1r-226v; 235r-240v) y B (ff. 227r-234v). El pergamino vara de calidad a lo largo del ejemplar. Su color es amarillento. Los fascculos son cuaterniones, salvo uno que es un quinin. Existen reclamos trazados horizontalmente, unos en letra pausada y otros en cursiva. Asimismo figuran ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz en nmeros arbigos. Se observan algunas anotaciones de taller. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente 570 410 mm. y 410 125 mm. La unidad de pautado oscila 64

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 1

entre 7 y 8 mm. El texto est distribuido en dos columnas. La perforacin se ha practicado en el margen interior y en el exterior mediante orificios circulares o pequeas incisiones oblicuas. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Presenta 55 lneas de escritura. Los ttulos estn realizados en maysculas gticas sobre un fondo afiligranado, predominando los colores rojo y azul. Las rbricas ofrecen la misma letra que el texto. Las iniciales primarias son variadas: de laceras, historiadas o animadas. Se utiliza el pan de oro. Las secundarias van en rojo y azul alternadas. Tambin se emplean calderones y letras de aviso. Quedan residuos de hilos torzales en las proximidades de las iniciales ms ornamentadas. Este ejemplar fue elaborado en San Milln, siguiendo otro ejemplar de idntico contenido realizado en el s. X, esto es, el Cd. 5 de este mismo fondo. Sobre el plano anterior de la encuadernacin se lee en un marbete: Los Morales de San Gregorio el Magno sobre Job. En otra nota reza: Son los Morales de San Gregorio el Magno sobre Job a 21 das del mes de enero del ao de 1823. Lo firmo yo, Antonio. El estado del cdice es bueno, a pesar de que est incompleto y ha sufrido la prdida de algunas iniciales por mutilacin. Encuadernacin antigua, probablemente del s. XV. Su diseo consiste en bandas decoradas por medio de hierros con motivos herldicos. Faltan los bullones y las manecillas. Signaturas antiguas: F 167, 62, 88. * V. los correspondientes esquemas (pp. 537 y 659). BIBLIOGRAFA
CODOER MERINO, C. 1964.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959: Index, nm. 206.DAZ D AZ , M. C. 1973: pp. 85-97.D AZ Y D AZ , M. C. 1979a: Libros, pp. 334-337, 342-350.D OMNGUEZ B ORDONA , M. 1933: Manuscritos, nm. 338, p. 199.G IL FERNNDEZ, J. 1973: Corpus, vol. I, pp. 16-54.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915: Bibliotheca, nm. 1, pp. 482-483.LPEZ PEREIRA, J. E. 1980.MADOZ, J. 1951: pp. 341360.PREZ PASTOR, C. 1908: Index, nm. I, pp. 5-6.SERRANO, L. 1911: pp. 482-497.
Y

65

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

67

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 2-3

Cd. 2-3
[Biblia]. Latn. (Versin: Vetus Latina y Vulgata)

s. XII ex.-XIII in.


Vol. I: Cd. 2

Ms. unitario, pergamino: 485 340 mm.; 362 ff.


1. [Genealogia Christi], ff. 1r-4r.

ff. 1r-4r: rbol genealgico de Cristo desde Adn y Eva.


2. Ordo annorum mundi, ff. 4va-6ra.

f. 4va RUB.: Incipit ordo annorum mundi breuiter collectus. INC.: Ab Adam usque ad diluuium... f. 6ra EXP.: ... anni quinque milia DCCCLVII finit.
3. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 3.1. [Epistola ad Paulinum. De studio scripturarum], ff. 7va-9vb.

f. 7va INC.: Frater Ambrosius tua mihi munuscula perferens detulit... f. 9vb FTC.: ... pedes habent rectos et in sublime [...].
3.2. Prologus [in Pentateuchum], ff. 10ra-10va.

f. 10ra PROL.: Incipit prologus beati Iheronimi presbiteri. INC.: Desiderii mei desideratas accepi epistolas... f. 10va EXP.: ... in Latinum eos transferre sermonem. Explicit prologus beati Iheronimi presbiteri. 69

ELISA RUIZ GARCA 4. Genesis-Ecclesiasticus, ff. 10va-362vb.

Cd. 2-3

f. 10va TABLA: Incipiunt capitula libri primi (83 caps.). f. 11va RUB.: Incipit liber Bresith, id est, Genesis. INC.: In principio creauit Deus celum et terram... f. 43vb FTC.: ... fuit quadrigentorum triginta annorum [...] (Ex. 12, 40). f. 44ra ITC.: [...] cor eius ac persequebatur uos... (Ex. 14, 4). f. 116vb FTC.: ... et implere uniuersa que scripta sunt [...] (Deut. 32, 46) f. 117ra ITC.: [...] Josue uero filius Nun repletus est... (Deut. 34, 9). f. 118vb FTC.: ... congregaueris in domum tuam. Qui hostium [...] (Ios. 2, 19). f. 119ra ITC .: [...] ad populum preceperat Dominus et dixerat ei Moyses... (Ios. 4, 10). f. 165vb FTC.: ... consurgerit aduersum me insidiatur usque hodie permanens [...] (Reg. I, 23, 20). f. 166ra ITC.: [...] descende nostrum autem erit... (Reg. I, 23, 20). f. 248vb FTC.: ... ex urbibus quas ceperat montis Ephra[im] [...] (Paralip. II, 15, 8). f. 249ra ITC.: [...] et erit Dominus uobiscum... (Paralip. II, 19, 11). f. 362rb EXP.: ... dabit uobis mercedem uestram in tempore suo (Ecclesiastic. 51, 38). RUB.: Hucusque in Grecis habetur et inclinauit Salomon genua sua in conspectu tocius ecclesia et Israhel et apperuit manus suas ad [celum] et dixit: INC.: Domine Deus Israhel non est tibi similis... f. 362rb EXP.: ... et propicius sit si pecauerit uir iuxta te. Explicit, Deo gratias semper. Incipiunt libri huius (Is.). f. 362v: En blanco.
Vol. II: Cd. 3

Ms. perg. unitario: 490/485 x 345 mm.; 351 ff.


1. Isaias, ff. 1ra-338va (continuacin).

f. 1ra Incipiunt capitula libri huius (Is.). TABLA: Sermo Domini super Iherusalem... f. 2rb EXP.: ... ecclesie populis. Expliciunt capitula (176 caps.).
1.1. [HIERONYMVS STRIDONIVS] 1.1. Prologus in Isaiam, f. 2rb-2vb.

f. 2rb PROL.: Incipit prologus Ysaye prophete. 70

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.: Nemo cum prophetas uersibus... f. 2vb EXP.: ... eius diutius insultarent.

Cd. 2-3

1.2.

Incipit liber Ysaye prophete. V[isio Ysaye filii] Amos quam uidit super Iudam... f. 338va EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnibus uobis, amen.
INC.:

RUB.:

2. Prologus in libro sedecim prophetarum, ff. 338va-345rb.

f. 338va PROL.: Incipit prologus beati Isidori Ispalensis episcopi in libro sedecim prophetarum. INC .: Prophetarum enim libri oraculaque sanctissimi uiri quos Dominus misit uaticinare... f. 345rb EXP.: ... uindicta in ira et ultione in flamma ignis.
3. Liber Sibyllae, ff. 345rb-348ra.

f. 345rb PROL.: Incipit prologus Sibille. INC.: Sibille generaliter omnes femine dicuntur... EXP.: ... multa de Deo et Christo scripta continetur. RUB.: Eiusdem liber. INC.: Fuit igitur hec Sibilla... f. 348ra EXP.: ... et ipsi regnabunt cum illo secula seculorum, amen.
4. Baruch, ff. 348ra-351ra.

f. 348ra RUB.: Liber iste quo Baruch prenotatur in Hebreo canone non habetur, sed in Vulgata editione similiter. INC.: Et hec uerba libri... f. 351ra FTC.: ... nullo itaque modo nobis est [...] (Bar. 6, 68). Hay numerosas lectiones marginales referentes a otras versiones bblicas. Escritura carolina goticizada, muy regular y correcta. La letra es de mdulo grande y ha sido trazada con una pluma tallada muy generosamente. Se observa la intervencin de numerosas manos de difcil distincin. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. En el vol. I los fascculos son todos cuaterniones, salvo el primero que es un quinin. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 485 340 mm. y 325 210 mm. La unidad de pautado es 8 mm. En el vol. II los fascculos son cuaterniones. Las dimensio71

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 2-3

nes del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 490/ 485 345 mm. y 340/330 210 mm. La unidad de pautado es 8 mm. Se aprecia la existencia de reclamos, trazados horizontalmente y consignados de manera irregular. Tambin figuran ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. El texto est distribuido a doble columna. La perforacin consiste en orificios circulares practicados por el lado del pelo, de dos en dos bifolios, en los mrgenes interiores y exteriores. En las lneas 19 y 38 aparecen tres puntos. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Hay unas 40 lneas de escritura de media. Los ttulos han sido confeccionados en maysculas de diseo gtico. Las iniciales primarias son festoneadas, de filigranas en negativo o bien de laceras de ascendencia insular. Las secundarias son festoneadas. Algunas presentan animacin mediante el dibujo de un rostro. Hay arqueras y miniaturas de diverso tamao (vietas, pgina plena y doble pgina). La ornamentacin es de estilo romnico. Algunos tratamientos iconogrficos proceden del mundo visigtico, en general, y del programa de los Beatos, en particular. Por ejemplo, la miniatura a doble pgina (ff. 6v-7r) que escenifica el combate alegrico del Pjaro y la Serpiente. Dada la abundancia de las ilustraciones, no se incluye aqu una relacinde las mismas. Una completa enumeracin de todos los temas tratados se encuentra en el artculo de J. Williams citado en la bibliografa (1965, pp. 66-85). En algunas vietas quedan restos de unos hilos torzales. El estado actual del cdice es bueno, a pesar de que est incompleto y ha sufrido mutilaciones en las partes decoradas. La encuadernacin es moderna (a. 1961). Signatura antigua: [F 169], 15 y F 168, 16. * V. los correspondientes esquemas (pp. 538-539 y 659). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, nm. 254, pp. 217, 369, 412, 413.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 16, 330.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 339, p. 220.LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 817.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 16, pp. 97-98.PREZ P ASTOR, C. 1908 Indices, nms. II-III, pp. 6-8. WILLIAMS, J. W. 1965, pp. 66-85.

72

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

73

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 4

Cd. 4
[HENRICVS DE SEGVSIO, Cardinalis HOSTIENSIS] Summa super titulis Decretalium

s. XIII ex.-XIV in. Ms. unitario, pergamino: 465 290 mm.; [1] h. + 222 ff. + [2] h. f. 1ra PROL .: Incipit summa super titulis Decretalium compilata additis in aliquibus locis quibusdam rubricellis, que uocatur copiosa. INC.: [Alpha et o unum in essentia et trinum personis a quo omnes legislatores...]. Texto mutilado. f. 2rb EXP.: ... in cuius nomine incepimus, prestante qui in Trinitate perfecta uiuit et regnat Deus per omnia secula seculorum, amen. RUB.: De summa Trinitate et fide catholica. INC.: Quia secundum beatum Gregorium tunc fabrica robusta... f. 222vb EXP.: ... reddet michi iustus in illa die cui est honor et laus et gloria per omnia secula seculorum, amen. COLOFN: Monstrans obscuras iuris dissoluere curas extricat antiquas hec noua summa tricas pro summe summo sit regi gloria Christo. Explicit summa copiose (sic).
[Additio]

Las hojas de guarda 223-224 contienen textos del Decretum glosados en letra gtica de otra mano (causa XVI, questio 1, c. 43-54; causa XVII, questio 4, c. 43; causa XVIII, questio 1, c. 1-8). 75

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 4

Escritura gtica textualis francesa, compacta y regular. El texto est trufado de abreviaturas y procede de una sola mano. Existen algunas notas marginales. No hay correcciones. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. Los fascculos son seniones, salvo el duodcimo y el dcimo noveno. Estos dos ltimos coinciden con el final del libro III y con la conclusin de la propia obra respectivamente. Existen reclamos compuestos por varias palabras incluidas en una orla. Los ttulos corrientes consisten en nmeros romanos de color rojo y azul alternado. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 465 290 mm. y 385 220 mm. La unidad de pautado es 3/4 mm. El texto est distribuido en dos columnas. No se aprecian huellas de la perforacin. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es 102. Las iniciales primarias son elegantes y estilizadas. Hay algunas zoomrficas. Ofrecen una gama cromtica variada (rojo, azul, anaranjado, amarillo y marrn). Las iniciales secundarias, en rojo y azul, son de formas tradicionales con algunos rasgueos. Tambin se encuentran calderones, igualmente de color alternante como es habitual. Las rbricas presentan la misma escritura que el resto del texto. Dichos epgrafes aparecen indicados como notas de taller en los bordes del margen inferior. En la hoja de guarda anterior se encuentra la siguiente anotacin: Conosco yo Pedro de Vergara que recev de vos, seora doa Gracia, veynte y cinco reales sobre esta Suma de Hostiense, a XXVI de setyembre, porque es verdad firm aqu my nombre. Pedro de Vergara. El ms. est completo y restaurado. La encuadernacin es moderna en piel vuelta. Signaturas antiguas: F 174 y 35. * V. los correspondientes esquemas (pp. 540 y 660). BIBLIOGRAFA
GARCA
Y

GARCA, A. 1962, p. 178.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.

IV,

p. 9.

76

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 5

Cd. 5
s. X med. Ms. facticio, pergamino: 475/470 335 mm.; A-B + 179 ff.
Sector A [Commentarius in Iob 2, 8], ff. Ara-Bvb.

f. Ara ITC.: [...] ei pater in manus et quia a Deo exiuit... f. Bvb FTC.: ... qui protinus respondit dicens: Arca Domini sub pellibus est et ego in domo mea [...].
Sector B 1. [Biblia. V.T.] Iob, ff. 1ra-6va. Latn.

f. 1ra ITC.: [...] erunt sicut palee ante faciem uenti et sicut fabilla... (Iob 21, 18). f. 6va EXP.: ... et mortuus est Iob senex et plenus dierum. Explicit liber beati Iob (Iob 42, 16).
2. TAIO CAESARAVGVSTANVS 2. Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum, ff. 6va-7vb.

f. 6va EPIST.: Sanctissimo ac uenerabili domino meo Eugenio aepiscopo Toletanae urbis Taius ultimus seruus seruorum Dei Caesaragustanus aepiscopus. INC.: Congrua satis ualdeque necessaria dispositione... f. 7vb EXP.: ... uale mi, uenerabilis ac sanctissime domine, amen.
3. Visio Taionis, ff. 7vb-8ra.

f. 7vb RUB.: De uisione habita Taioni episcopo in Romana eclesia et de libro Morali in Spania ducto. 77

ELISA RUIZ GARCA


INC.:

Cd. 5

Cindasuintus Gotorum rex in Toletana urbe... f. 8rb EXP.: ... qui ante despicabatur ut ignabus, uale.

4. [Indiculus librorum sancti Gregorii], f. 8rb.

f. 8rb INC.: Hic est hordo librorum sancti Gregorii Pape Romensis... f. 8va EXP.: ... pars secunda omiliae decem. Hec sunt prefati uiri opera luculenta hordine precedenti conscripta uel adita.
5. ISIDORVS HISPALENSIS 5. De uiris illustribus: Elogium sancti Gregorii, f. 8va-8vb.

f. 8va RUB .: Placuit ut ea que beatus Isidorus Spalensis eclesie aepiscopus in libris uirorum inlustrium uel de laudibus ipsius inseruit nos in hoc uolumen ampliemus. INC.: Gregorius Pape Romane sedis apostolice... f. 8vb FTC.: ... floruit autem Mauricio Augusto imperante obiitque in suo exordio Vocati Romani principis [...].
6. [GREGORIVS I MAGNVS, Papa] 6. [Moralia in Iob], ff. 9ra-179vb.

f. 9ra ITC.: [...] erigere subtenet ipso prostratus... (pars I, lib. VI). f. 9vb FTC.: ... cumque eius se dominio sub [...] (pars I, lib. VI). Este bifolio perteneci originariamente a otro fascculo. f. 10ra ITC.: [...] quasi per ammonitionem ad conditoris gratiam... (pars III, lib. XVI) f. 10vb FTC.: ... in suo opere errasse iudicauit unde adhuc subdidit [...] Se conserva un fragmento con escritura, resto de lo que habra sido originariamente el folio solidario del anterior. f. 11ra ITC.: [...] deprehensa reminiscens eclesia deplorat... (pars IV, lib. XIX). f. 11vb FTC .: ... dicturus ergo custodiam premisit omnem [...] (pars IV, lib. XIX). f. 12ra ITC.: [...] quos tamen uidens falsorum apostolorum... (pars IV, lib. XIX). f. 12vb FTC.: ... aliut uero ex affectu facere sanctus uir ut mentem nobis [...] (pars IV, lib. XIX). f. 13ra ITC.: [...] sue operationis insinuet dicat... (pars IV, lib. XIX). f. 13vb FTC.: ... cognoscendo repperit ut nobis uidelicet [...] (pars IV, lib. XIX). f. 14ra ITC .: [...] hii autem quia sublimia montium... (pars IV , lib. XX). 78

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 5

f. 21vb FTC.: ... delinquentium nostris mundare fletibus nitimur [...] (pars IV, lib. XX). f. 22ra ITC.: [...] animalia terre homo quippe animalibus... (pars IV, lib. XXI). f. 38vb FTC.: ... illo proposuit perdidisse confitetur [...] (pars V, lib. XXIII). El texto que figura en este bifolio ha sido aadido por una mano de escritura gtica. En el espacio en blanco se lee: Transi securus nichil dubites. En efecto, el texto contina sin laguna en letra visigtica en el f. 39ra. f. 110vb FTC.: ... fundamenta nostra sunt hii qui iniquitatum [...] (pars VI, lib. XXVIII). f. 111ra ITC.: [...] qui angularem se lapidem non solum... (pars VI, lib. XXVIII). f. 133vb FTC.: ... et reuerentia dicent tibi adsumus [...] (pars VI, lib. XXX). f. 134 ra ITC.: [...] in Christo Ihesu neque circuncisio aliquid ualet... (pars VI, lib. XXX). f. 173vb FTC.: ... sonitum reddit quia ipse non sentit [...] (pars VI, lib. XXXII). f. 174ra ITC.: [...] uix electio euadentibus humanum... (pars VI, lib. XXXIII). f. 179vb FTC.: ... illum ueneno malitie corrumpere non ualet sed tamen [...] (pars VI, lib. XXXIII, cap. 15). Escritura visigtica pausada, regular y clara. Ofrece un aspecto ligeramente cuadrangular, se inclina levemente hacia la izquierda y presenta los astiles abultados y con un claro punto de ataque. Buena ortografa y correcta separacin de palabras. Figura en repetidas ocasiones la abreviatura au por autem y tambin am. Se observa una distincin regular del grupo tj ante vocal. En la actual organizacin del cdice se distinguen las siguientes manos: A (los folios A-B); B (ff. 1r9v); y C o mano principal (ff. 10r-179v). Apenas existen rectificaciones del revisor. El ms. presenta poqusimas glosas de la mano del escriba. En el siglo XII ex. fueron hechas numerosas correcciones y adiciones complementarias que, a veces, ocupan folios enteros (37v38v). Una nota advierte al lector que el empalme textual es correcto: Transi securus nichil dubites (f. 38va). Asimismo en esa poca se completaron algunas rbricas omitidas originariamente. Este ejemplar hay que ponerlo en relacin con una copia realizada ms tardamente en el propio centro de San Milln y conservada actualmente en este mismo fondo (V. Cd. 1). 79

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 5

Pergamino de buena calidad y color marfileo. Los fascculos son cuaterniones que han recibido una numeracin romana posteriormente. La mano gtica que la ha realizado coincide con la que ha llevado a cabo otras operaciones de reestructuracin formal del ejemplar. Originariamente se traz el ttulo corriente mediante la abreviatura Lbr, seguida del nmero correspondiente. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Est duplicada. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 475/470 335 mm. y 365/370 215/230 mm. La unidad de pautado es 9 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios practicados en el mismo borde del folio. En los ff. A-B los orificios van por el intercolumnio. La ornamentacin se reduce al tratamiento decorativo de las iniciales primarias, rellenas en colores azules, amarillos y verdes. Los ttulos ofrecen las capitales epigrficas tradicionales. Las rbricas van en la misma letra que el texto. La tinta es parduzca. El ms. fue probablemente confeccionado en San Milln. O bien en la zona delimitada por este monasterio y los de Cardea y Valernica. En el f. 1 hay un marbete del siglo XVIII que reza: Los Morales de San Gregorio sobre Job incompletos. El ejemplar est, en efecto, incompleto y mutilado. Dado el elevado nmero de cuadernos que faltan, se puede conjeturar que la obra haya sido posteriormente unificada, aprovechando los membra disiecta de la versin originaria. Quiz los ff. 1r-8v procedan de un primer volumen hoy perdido. Los rasgos codicolgicos de los ff. A-B tambin permiten suponer que esta parte fuese un resto procedente de otra versin de la misma obra. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 171 y 2. * V. los correspondientes esquemas (pp. 541 y 660). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 583, p. 40, facs. 31 y 32, pp. 168-172. CODOER MERINO, C. 1964.DAZ Y DAZ, M. C. 1973, pp. 85-97.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index nm. 206.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 122-127, 342-350. DOMNGUEZ BORDONA, M. 1933 Manuscritos, nm. 341, p. 201.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 77, p. 106.GIL FERNNDEZ, J. Corpus 1973, vol. I, 16-54. KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, p. 251, lm. 196.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 2, p. 483.LPEZ PEREIRA, J. E. 1980.MADOZ, J. 1951, pp. 341-360. MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, pp. 177-199.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 177, p. 332.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. V, p. 9.SERRANO, L. 1911, pp. 482-497.

80

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 6

Cd. 6
[GRATIANVS DE CLVSIO] (Camaldulensis) [Decretum cum glossa]

s. XIII Ms. unitario, pergamino: 445 285 mm.; [1] h. + 371 ff.
Texto principal

f. 1ra INC.: Humanum genus duobus regitur, naturali uidelicet iure et moribus... f. 122vb FTC .: ... item ex canonibus diffinitur illi sacerdotes (i. m.) accusare possunt qui ad eundem gradum conscende[re...] (pars II, causa II, questio 7, c. 60). f. 123ra ITC.: [...] qui eum in sacerdotibus suis persecuuntur, quia crux... (pars II, causa III, questio 1, c. 5). f. 332vb FTC.: ... quae ad uiros suos reuerti noluerint impie sunt habendae [...] (pars II, causa XXXIV, questio 1-2, c. 1). f. 333ra ITC.: [...] apostolis sunt repudiata, sic et ecclesia post ecclesia instituta... (pars II, causa XXXV, questio 1, c. I). f. 371va EXP.: ... non potest Filius a se facere quicquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Finito libro reddatur gloria Christo. En el margen inferior del f. 371v se registra la Introduccin de la obra: Liber Decretorum diuiditur in tres partes... EXP.: ... feliciter cum Spiritu Sancto perficitur liber Decretorum.
Glosa Ordinaria: [Bartholomeus Brixiensis]

f. 1ra INC.: Quoniam nouis superuenientibus causis... 81

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 6

XXIIII

f. 371va EXP.: ... Filius similis esse Patri item et magistro discipulus questio I cum beatissimus. Iohannes. Hay una hoja de guarda inicial en blanco.

Escritura gtica textualis. El ejemplar tal vez proceda de una universidad francesa. El texto principal ha sido escrito por una sola mano. Ofrece un tipo de letra ms redondo que la glosa, la cual tambin responde a un trazado nico. Espordicamente se encuentran anotaciones marginales en gtica cursiva. Hay algunas correcciones. El pergamino es de buena calidad. El color oscila entre marfileo y amarillento. Los fascculos son seniones. Existen signaturas expresadas en nmeros romanos; reclamos en posicin horizontal y ttulos corrientes. Hay foliacin antigua en nmeros romanos y tambin moderna, a lpiz en cifras arbigas. La dimensin del folio es 445 285 mm. La dimensin de la caja de escritura es muy variable: 250-305 y 130-220. La unidad de pautado es 5 mm. El texto principal discurre a doble columna. En torno a l se distribuye la glosa. Apenas quedan restos de la perforacin por el margen exterior. El pautado ha sido trazado con una mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es variable (50-71). Los ttulos van insertos en cartelas de fondo afiligranado. Los caracteres son gticos de corte epigrfico. Las iniciales son maysculas gticas, de forma habitual, en rojo y azul con alguna filigrana. Hay calderones. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: F 175 y 36. * V. los correspondientes esquemas (pp. 542-543 y 661). BIBLIOGRAFA
FRANSEN, G. 1953, pp. 228, 230.GARCA Y GARCA, A. 1962, p. 179.GARCA GARCA, A. 1988, pp. 55-56.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. VI, p. 10.
Y

82

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 7

Cd. 7
[GRATIANVS DE CLVSIO] (Camaldulensis) [Decretum cum glossa]

s. XIII-XIV Ms. unitario, pergamino: 440 285 mm.; [1] h. + 368 + [1] h.
Texto principal

f. 1ra RUB.: Concordia discordantium canonum ac primum de iure nature et constitutionis. INC.: Humanum genus duobus regitur, naturali uidelicet iure et moribus... f. 368vb EXP.: ... non potest Filius a se facere quicquam, nisi quod uiderit Patrem facientem (pars III, dist. 5, c. 40).
Glosa Ordinaria: [Bartholomeus Brixiensis]

f. 1ra INC.: Quoniam nouis superuenientibus causis... f. 368vb EXP.: ... Filius similis esse Patri et magistro discipulus XXIIII questio I cum beatissimus. Deo gratias.
[Additio]

Hay algunas anotaciones jurdicas y de varia naturaleza en las guardas, datables en distintas pocas. Escritura gtica textualis, de tipo Bononiensis. Se aprecian varias manos en el texto principal y en las glosas, todas ellas practican un mdulo redondeado. 83

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 7

El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascculos son seniones, salvo dos quiniones. Existen reclamos en el margen inferior. En algunos fascculos aparecen numerados los folios correspondientes a la primera mitad del cuaderno. Hay ttulos corrientes expresados de forma alfanumrica. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. La dimensin del folio es: 440 285 mm. La caja de escritura es muy variable (335-390 y 235-245). La unidad de pautado es 5 mm. El texto est distribuido en dos columnas y con la glosa alrededor del mismo. No se aprecian seales de la perforacin. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. El texto principal presenta 50 lneas de escritura. La glosa vara. El ejemplar qued inacabado en su decoracin. Hay espacios en blanco previstos para ttulos, miniaturas e iniciales. Las nicas iniciales realizadas son sencillas, pero de buena factura, en los colores habituales de la escuela boloesa. Las rbricas muestran la misma letra que el resto del texto. En la hoja de guarda anterior se lee: Conosco yo Pedro de Vergara que receb de la seora doa Gracia tres castellanos sobre este Decreto, a XXX de abril ao myll y quatrocientos y ochenta y siete. Porque es verdad firm aqu mi nombre. Pedro de Vergara. Otros nombres de poseedores o usuarios son: Fernando de Dueas y Francisco de Bonilla. En el f. 1r se consigna: Libro sobre derecho cannico y civil. El cdice est completo. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 172 y 4. * V. los correspondientes esquemas (pp. 544-545 y 661). BIBLIOGRAFA
TOR,

FRANSEN, G. 1953, p. 228.GARCA C. 1908 Indices, nm. VII, p. 10.

GARCA, A. 1962, pp. 179-180. PREZ PAS-

84

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

85

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 8

Cd. 8
s. X ex. Ms. unitario, pergamino: 490 335 mm.; 342 ff.
1. 1. [CASSIODORVS, Magnus Aurelius] [Expositio psalmorum], ff. 1ra-341rb.

f. 1ra ITC.: [...] ipsius adtestatione firmissima credulitate tenendum est... (Psal. I). f. 9vb FTC.: ... aliquid dubium introducere ubi tanta ueritas [...] (Psal. IV). f. 10ra ITC.: [...] multi dicunt quis ostendit nobis bona signatum est super nos... (Psal. IV). f. 110vb FTC .: ... ubi inuitat populus uidere magnalia Domini saluatoris [...] (Psal. XV). f. 111ra ITC.: [...] pellectus e fratre suo Iacob lenticulam postulauit... (Psal. XV). f. 195vb FTC.: ... ematice dicitur Latine nuntio nuncupatur [...] (Psal. LXXVIIII). f. 196ra ITC .: [...] illos enim nouit operire quos nutrit... (Psal. LXXVIIII). f. 341ra-b EXP.: ... planissime dycta sine offensione percipiunt. En caracteres griegos se lee: Finit. Conclusio psalmorum. Explicitus est decorus et mirabilis ordo psalmorum unde multe origines mistica ut solet expositione tractauit. En caracteres griegos se ha transliterado aproximativamente la secuencia siguiente: Finit. Deo gratias semper. 87

ELISA RUIZ GARCA 2. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 2. Prologus in Psalterium, ff. 341rb-342rb.

Cd. 8

f. 341rb PROL.: Incipit prologus Psalterii a beato Hieronimo editus. INC.: Omnem psalmorum profeciam ad Christum referendam esse... f. 342rb EXP.: ... quia doctrina Spiritus Sancti neclegentibus ocultatur, diligentibus et credentibus aperitur. COLOFN: Benedico celi quoque regem qui me ad istius libri finem uenire permisit incolomem. Amen. Deo gratias. En el f. 342v se ha aadido, en letra imitativa visigtica, una nmina de personajes ilustres de San Milln, parecida a la que tambin figura en el ms. 20 (Biblia de Quisio). La ltima fecha registrada corresponde al ao 1179 de la era Hispana (= a. 1141). En el f. 342 se encuentra escrita en rojo una indicacin de la misma mano que introdujo en diversos mss. del fondo emilianense otras tantas dataciones falsas y que reza as: in era DCCCCXVIIII Petrus abbas in Sancto Emiliano. No hay suscripcin que permita conocer el nombre del copista. En el margen inferior del f. 265 existe una leyenda criptogrfica no descifrada que, quiz, proporcionara algn dato a este respecto. Escritura visigtica pausada muy vertical y esbelta. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Se aprecian diversas manos. La principal es A (ff. 1ra-184vb; 186rb-235ra; 235rb-246rb); otras posibles: B (ff. 185ra-186rb); C (f. 235ra); a partir del f. 247 se advierten varias intervenciones. En el f. 153va hay un fragmento escrito en letra carolina goticizante. Existen algunas correcciones ortogrficas. Particularmente la b presenta un trazo oblicuo que corta el astil cuando ha sido errneamente empleada. Este tipo de revisin se encuentra en otros muchos cdices de este mismo fondo. Pergamino de buena calidad y color amarillo. Los fascculos son cuaterniones, carentes de signaturas o reclamos. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 490 335 mm. y 365 230/ 240 mm. La unidad de pautado 9 mm. El texto discurre a dos columnas. La perforacin se reduce a pequeos orificios circulares practicados en el margen exterior. La ornamentacin del ejemplar consiste en bellsimas iniciales primarias, de gran tamao, polcromas y de variado diseo (zoomrficas, antropomrficas, de laceras, etc.). Abundan las representaciones de aves. En el f. 72v figura una inicial en forma de animal rampante que se encuentra tambin en el Cd. 78 (Cdice de Roda) de este mis88

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 8

mo fondo. Algunas de estas letras aparecen slo trazadas en sus lneas esenciales y conservan en su interior las notas de taller referentes a la gama cromtica que debera aplicar el illuminator (ff. 303v, 305r, 307r y 310v). El ms. probablemente fue elaborado en San Milln. El texto de Casiodoro es una copia de una versin de la misma obra realizada por Endura en Cardea en el ao 949 (conservada actualmente en Manchester, Biblioteca John Rylands, cd. 89 / Crawford 99). En el f. 1r se lee en un marbete: [Exposi]cin sobre los salmos. En la misma hoja en el margen superior se ha aadido: Folio primero ao 1529. El cdice est incompleto, mutilado en algunas zonas y toscamente restaurado. Presenta una encuadernacin moderna, de tipo exento, en piel blanquilla. Signaturas antiguas: F 173 y 3. * V. los correspondientes esquemas (pp. 546 y 662). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 584, p. 40; facs. 33-36, pp. 174-180.DAZ Y DAZ, M. C. 1976a, pp. 178, 244.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 140-143. DOMNGUEZ BORDONA, M. 1929, nm. 18.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1929-1930, lm. 6 A, f. 142.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 342, pp. 201-203, fig. 188. DOMNGUEZ BORDONA, J. 1962, vol. 18, fig. 28, p. 36.EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lm. 22, p. 18.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 78, p. 106. LOEWE, G. y HARTEL, W., 1887-1915 Bibliotheca, nm. 3, pp. 483-484.GUILMAIN, J. 1960b, pp. 17-38.GUILMAIN, J. 1976, pp. 183-191.JAMES, M. R. 1921, pp. 161-165 y lms. 120-122.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 18871915 Bibliotheca, nm. 3, pp. 483-484.MENNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 178, p. 332. PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. VIII, pp. 10-11.

89

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

91

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

93

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 9

Cd. 9
[Lectionarium]

s. XII ex.-XIII in. Ms. unitario, pergamino: 500 345/350 mm.; [1] h.+ 292 ff. + [1] h.
1.
III,

f. 1ra ITC.: [...] iamque salubriter admonita quicquit superfluum... (lectio feria VI Aduentus). RUB.: Sabbato lectio sancti euangelii secundum sanctum Lucam. INC.: Anno quinto decimo imperii Tyberii... A continuacin se incluyen las menciones correspondientes a los santos hispnicos ms notables por su contenido textual:

2. Passio sanctorum martyrum Facundi et Primitiui, ff. 204rb-206vb.

f. 204rb RUB.: Passio sanctorum martyrum Facundi et Primitiui qui passi sunt in strata super flumen cui nomen est Ceia sub Marco et Antonino imperatoribus, Attico et Pretestato consulibus, die quinto kalendas decembris. INC.: In temporibus illis dum orbem... f. 206vb EXP.: ... qui martyres suos tali coronauit triumpho.
3. Vita sancti Ildephonsi, ff. 242ra-243va.

f. 242ra RUB.: Incipit uita sancti Ildefonsi episcopi. INC.: Beati Ildefonsi cuius hodie nathale... f. 243va EXP.: ... excitantia promittendo tendamus.
4. Translatio sancti Isidori, ff. 243vb-244vb.

f. 243vb RUB.: In translatione sancti Ysidori. 95

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 9

INC.: Beatus Isidorus post Leandrum fratrem Yspalensis sedis... f. 244vb EXP.: ... numquam finienda seculorum secula, amen.

5.

f. 260vb RUB.: Sanctarum Iuste et Rufine lectio. INC.: Magna est et plurimum laudabilis constancia uirtutis... f. 261va EXP.: ... suscepit cui est honor, uirtus et potestas in secula seculorum, amen. f. 272va RUB.: Sancti Emiliani confessoris lectio. INC.: Igitur a conuersacionis beati Emiliani... f. 273rb EXP.: ... atque miraculis per omnia similis. f. 273va RUB.: Sancte Eulalie lectio. INC.: Innumerus populus et infinita est... f. 274va EXP.: ... maledixi et maledico, tu autem.

6.

7.

8. REDEMPTVS HISPALENSIS 8. Epistola de transitu sancti Isidori, ff. 279ra-279vb.

f. 279ra RUB .: Incipit tractatus de transitu beatissimi Ysidori Hyspalensis episcopi editus ad Braulionem Cesaraugustanum episcopum a Redempto eius ecclesie clerico. INC.: Visum est michi ut tue sanctitati... f. 279vb EXP.: ... inreprehensibiliter amministrauerit era DCLXXIII.
9. [Vita sancti Mancii], ff. 291vb-292va.

f. 291vb FTC.: ... quidem erant eum [...] (sabbato, alia lectio). f. 292ra ITC.: [...] uinculorum solueretur collo, manibus pedibusque... f. 292va EXP.: ... et statim diuulgatio percreuit deuotas aures pernix (sic) fama compleuit. El resto del folio, originariamente en blanco, recibi un texto en gtica cursiva que fue despus rasurado.
[Additio]

Las hojas de guarda anterior y posterior slo muestran probationes calami. Escritura carolina muy caligrfica, de diversas manos y fechas. La tendencia goticizante se intensifica a partir del f. 242. El grupo tj ante vocal se observa. El mdulo es grande, de acuerdo con la naturaleza litrgica del cdice. El pergamino es de buena calidad y color amarillento. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Existe una foliacin antigua en 96

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 9

nmeros romanos (I-CLXXXI) que va desde el f. 99 actual hasta el 279. Tambin existe otra moderna en arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 500 345/350 mm. y 385/390 240/245 mm. La unidad de pautado es 8/9 mm. El texto est distribuido a doble columna. Se aprecian los orificios circulares de una perforacin marginal. El pautado ha sido hecho a punta seca. Tambin hay huellas de mina de plomo. El diseo se ha realizado sobre el bifolio extendido. Las lneas de escritura son 48. Las rbricas presentan la misma grafa que el resto del texto. La secuencia que introduce la passio de los santos Facundo y Primitivo ofrecen un tratamiento grfico distinto. Las letras recuerdan formas epigrficas embutidas de pocas anteriores. Las iniciales primarias son de gran tamao y variada tcnica. Abundan las formas que entremezclan laceras, motivos vegetales y seres animados. Quedan algunas sin colorear y otras hechas con torpeza en un momento posterior. Las iniciales secundarias oscilan desde las variedades desnudas hasta las festoneadas con adornos diversos. A partir del f. 279 se observa un cambio en la escritura y en el tratamiento de la decoracin. Amn de los pigmentos habituales se usa el oro y la plata. El cdice muestra algunas ilustraciones de tipo romnico, bien en forma de vieta, bien a modo de inicial historiada. Los principales temas son: f. f. f. f. f. f. f. f. f. 9r 17v 32v 47v 98v 124r 131v 204v 205v La Natividad. La Epifana. La creacin de Adn. La resurreccin de Cristo: el sepulcro vaco y las santas mujeres. El martirio de san Esteban. La Purificacin de Mara (inicial). La Anunciacin de Mara (inicial). Facundo y Primitivo son llevados presos ante el juez. a) Ofrecimiento de alimentos, como tentacin, durante su aprisionamiento; b) Facundo y Primitivo son llevados de nuevo ante el juez. Martirio de ambos. Suplicios varios a que son sometidos (tres vietas).

f. 206r f. 206v

El amplio tratamiento de la passio de los santos Facundo y Primitivo permite establecer una relacin del ejemplar con el monasterio 97

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 9

benedictino de Sahagn (Len). El hecho de que se incluya una lectio dedicada a santo Toms de Canterbury con la mencin expresa del ao 1171 (f. 278vb) nos ofrece un trmino de referencia post quem. El estado de conservacin del ms. es bueno. Estn mutilados los folios 9r y 82v. La encuadernacin es moderna (a. 1962). Signaturas antiguas: F 170 y 5. * V. los correspondientes esquemas (pp. 547 y 662). BIBLIOGRAFA
DE GAIFFIER, B. 1943, p. 131.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 136, 215, 311, 926.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 343, p. 203, fig. 189. FBREGA GRAU, A. 1955 II, pp. 46-56.JANINI, J. 1977 Manuscritos, pp. 148-149. LOEWE, G. y HARTEL, W., Bibliotheca, nm. 5, p. 484.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. IX, p. 11-12.RUIZ GARCA, E. 1996a.

98

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

99

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 10

Cd. 10
s. XII ex.-XIII in. Ms. facticio, pergamino: 420 280 mm.; 149 ff. (6 + 143) + [1] h.
Sector A Vita sancti Brendanii, ff. 1ra-6vb.

f. 1ra RUB.: Incipit uita sancti Brendani. INC.: Sanctus uir Brendanius magne abstinencie uirtutibus clarus... f. 6vb FTC.: ... precipio uobis in nomine Domini nostri Ihesu Christi ne eum amplius crucietis quam [...].
Sector B 1. [Vitae sanctorum] 1. 1.1. [Textus Graecus deperditus]. Latn. 1. 1.1. Vitae Patrum [Historia monachorum], ff. 1ra-1vb. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

1ra PROL.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Incipit liber uitas sanctorum Patrum Orientalium. Hic I prologus. INC.: Benedictus Dominus qui uult omnes homines saluos fieri... f. 1vb EXP.: ... perfecte pacientie palmam requirant.
1. 1.2. [HIERONYMVS STRIDONIVS] 1. 1.2. Vita sancti Pauli eremitae, ff. 2va-3rb

f. 2va RUB.: Incipit uita uel obitus sancti Pauli Thebei. INC.: Inter multos sepe dubitatum est... f. 3rb EXP.: ... quam regum purpuras cum regnis suis. 101

ELISA RUIZ GARCA 1.3.

Cd. 10

f. 3va RUB.: Incipit actus uel uita sancti Siluestri Pape Romensis. Sanctus Eusebius Cesaree... f. 9va EXP.: ... magnificari nomen Domini nostri Ihesu Christi cui est honor et potestas in secula seculorum, amen.
INC.:

1.4.

Item dicta de ciuitate Constantinopolim. Post hec Constantinus habuit... f. 9vb EXP.: ... Constantinopolim usque in hodiernum diem, amen.
INC.:

RUB.:

1. 1.5. ATHANASIVS ALEXANDRINVS 1. 1.5. [Digesis to hagou Antonou Aigyptou]. Latn. 1. 1.5. Vita sancti Antonii abbatis, ff. 10ra-24rb. [Trad. por Euagrius Antiochenus].

f. 10ra RUB.: Incipit epistola Euagrii presbiteri. EPIST.: Euacrius Innocentio karissimo filio in Domino salutem. INC.: Ex alia in aliam linguam... EXP.: ... queso sentenciam persequere. f. 10ra RUB.: Incipit translatio eiusdem de Greco in Latinum de uita sancti Antonii. Incipit liber sancti Atanasii episcopi de uita sancti Antonii. INC .: Peatus (sic) Atanasius ad peregrinos monachos. Obtimum, fratres, in istis... f. 24rb EXP.: ... recessit et seculo et uiuit semper cum Deo in secula seculorum, amen.
1.6. 1.7.
INC.:

f. 24rb RUB.: Comemoratio Iheronimi de epitafio sancte Paule. Si cuncta mei corporis membra uerterentur... f. 32ra EXP.: ... mensibus octo, diebus uiginti uno.

1. 1.8. [SOPHRONIVS HIEROSOLYMITANVS] 1. 1.8. [Bos Maras Aigyptas]. Latn. 1. 1.8. Vita sanctae Mariae Aegyptiacae, ff. 32ra-37ra. [Trad. por Paulus].

f. 32ra RUB.: Incipit uita domine Egiptie Marie translata de Greco in Latinum. INC.: Vir quidam senex in Palestina... f. 37ra EXP.: ... uita domne Marie Egiptiace translata de Greco in Latinum.
1. 1.9. [PAVLINVS MEDIOLANVS] 1. 1.9. Vita sancti Ambrosii, ff. 37ra-42va.

f. 37ra RUB.: Incipit uita de sancti Ambrosii episcopi. 102

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.:

Cd. 10

Ortaris uenerabilis pater... f. 42va EXP.: ... consortes. Explicit uita sancti Ambrosii episcopi.

1. 1.10. REDEMPTVS HISPALENSIS 1. 1.10. Epistola de transitu sancti Isidori, ff. 42vb-43rb.

f. 42vb RUB.: Incipit obitus beatissimi Ysidori Yspalensis episcopi feliciter a Redempto clerico recensitus. INC.: Visum est mihi ut tue sanctitati... f. 43rb EXP.: ... aprilis luna XVIIIa era DCLXXIII.
1. 1.11. Vita sancti Fructuosi, ff. 43rb-46vb.

f. 43rb RUB.: Incipit uita uel memoratio mirabiliorum que Deus pro boni obsequii famulatu sanctissimi Fructuosi episcopi ad corroborandam fidem credentium statuit ad salutem. INC.: Postquam antiquas mundi tenebras... f. 46vb EXP.: ... consequitur fructum. Prestante Domino nostro Ihesu Christi cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.
1. 1.12. Vitae sanctorum Patrum Emeretensium, ff. 46vb-49va.

f. 46vb RUB.: Incipit obitus uel miracula sanctorum episcoporum Emeretensium sancti Pauli et Fidelis. INC.: Omittentes faleratas uerborum... f. 46vb FTC.: ... et nullum remedium medele sentiret sed [...]. f. 48ra ITC.: [...] quas illi contulerat post obitum suum... f. 49va EXP.: ... honorifice est tumulatum.
1. 1. 1. 1.13. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS] 1.13. [Didaskala prs Antokhon Dokan]. Latn. 1.13. Doctrina mandatorum XII, ff. 49va-52rb (atrib.).

f. 49va RUB.: Incipit doctrina mandatorum duodecim sancti Athanasii episcopi ad Anthiocum. INC.: Dux aliquis nomine Antiochus... f. 52rb EXP.: ... ingredi ibi per gratiam Domini nostri Ihesu Christi cui est honor et gloria cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.
1. 1.14. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS] 1. 1.14. [Bos Antikhou]. Latn. 1. 1.14. Vita Antiochi abbatis, ff. 53va-54rb.

f. 53va RUB.: Hinc sequitur uita ipsius Antiochi abbatis. INC.: Hec igitur audiens... 103

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 10

f. 54rb EXP.: ... radix bonitatis ipsi gloria in secula seculorum, amen.
1. 1.15. Vita sancti Martialis, ff. 54rb-63rb.

f. 54rb RUB.: Incipit uita sancti ac gloriosissimi Marcialis episcopi Aduritaniorum primi patroni Lemouicensium qui obiit nonas (corr.) iulias. INC.: Predicante Domino nostro Ihesu Christo... f. 63rb EXP.: ... hereditatis eterne mereamur participes fieri, amen.
1. 1.16. CONSTANTIVS [LVGDVNENSIS] 1. 1.16. Vita sancti Germani, ff. 63rb-69va.

f. 63rb PROL.: Incipit uita sancti Germani episcopi. Prologus. EPIST.: Domno beatissimo et mici apostolico honore uenerabili Censurio pape Constantius peccator. INC.: Ne mici prima cura est pudorem... f. 63va EXP.: ... semper memores precem Christo fundite. PROL.: Incipit eiusdem alius. EPIST.: Domno beatissimo et apostolico mici et in eternum patrono Patienti pape Constantius episcopus. INC.: Merito inter omnes uirtutes... EXP.: ... obtinere uestra intercessione mereatur. PROL.: Item prefatio eiusdem. INC.: Plerique ad scribendum sollicitante materia... f. 63vb EXP.: ... non contigit me malo quam neminem. INC.: Igitur Germanus Altisidorensis oppidi... f. 69va EXP.: ... per sufragia illius misericordiam Domini consequamur, amen.
1. 1.17. POSSIDIVS [AFER] 1. 1.17. Vita sancti Augustini, ff. 69va-78va.

f. 69va RUB.: Incipit liber Possidi episcopi de uita sancti Agustini episcopi. INC.: Inspirante rerum omnium... f. 78va EXP.: ... promissis cum eodem fruar.
1.18.

f. 78va RUB.: In festiuitate sancti Egidii sermo. INC.: Est quodam modo Deus... f. 80ra EXP.: ... pro peccatis nostris ad Dominum Ihesum Christum qui cum Patre et Spiritu Sancto (sic). 104

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 1. 1.19. SEBASTIANVS [CASSINENSIS] (O.S.B.) 1. 1.19. Vita sancti Hieronymi, ff. 80ra-83ra.

Cd. 10

f. 80ra RUB.: Incipit uita uel obitus Iheronimi presbiteri. Vita uel obitus Iheronimi presbiteri composita a Sebastiano monaco sanctissimi Benedicti et eodem die nathale sancte Sofie martyris pridie kalendas octobris. INC.: Plerosque nimirum illustrium... f. 81vb FTC.: ... quasi domesticum tranquille animal pa[...]. f. 83ra ITC.: [...] fieri iussit. Ubi prestante Domino seculi peruersitate... f. 83ra EXP.: ... per infinita secula seculorum permanent.
1. 1.20. 1. 1.20. [PAVLVS DIACONVS] Vita sancti Gregorii, ff. 83ra-85va.

f. 83ra RUB.: Incipit uita uel actus sancti Gregorii Pape Romensis. INC.: Gregorius urbe Romulea a patre... f. 85va EXP.: ... yduum martiarum regnante in perpetuo Domino nostro Ihesu Christo.
1. 1.21. FERDINANDVS AEMILIANENSIS 1. 1.21. De translatione reliquiarum beati Emiliani, ff. 85va-87ra.

f. 85va PROL.: Prefatio in translatione sancti Emiliani presbiteri a Fredinando ipsius monasterii monaco edita. INC.: Sacri corporis beati Emiliani translationem... EXP.: ... de nouo aliqua per sanctum efulserit gloriose. RUB.: Incipit translatio beati Emiliani. Lectio I. INC.: Igitur Sancius strenuissimi Garsie regis Cantabriensium... f. 87ra EXP.: ... miraculorum laboris mei premium in futurum expectans prestante Deo.
1. 1.22. Liber miraculorum beati Emiliani, ff. 87ra-89rb.

f. 87ra PROL.: Prefacio in libro miraculorum sancti Emiliani presbiteri et confessoris Christi. INC.: Cogitanti mihi et exultanti quia sicut beati Emiliani uita... EXP.: ... ut in futurum mihi ab ipso paratur, amen. RUB.: Incipit liber miraculorum beatissimi Emiliani. INC.: Miraculum quod scribo multi... f. 89rb EXP.: ... mare Bizcaye prestante Domino nostro.
1.23.

f. 89rb RUB.: Incipit uita sancte Pelagie confessor. INC.: Magnas Domino gratias referre... 105

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 10

f. 91vb EXP.: ... uirtus et potestas in secula seculorum, amen.


1. 1.24. [GRIMVALDVS AEMILIANENSIS] 1. 1.24. Translatio corporis sancti Felicis, ff. 91vb-95vb.

f. 91vb PROL.: Incipit prefacio in ystoria translationis beati Felicis egregii Christi confessoris. INC.: Pastorali auctoritate et paterna... f. 92ra EXP.: ... fideli scripto elucidare. RUB .: Incipit textus translationis sacri corporis beati Felicis confessoris. INC.: Cum igitur gloriosus rex... f. 95vb EXP.: ... recessit incolumis prestante Domino nostro Ihesu Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat.
1. 1.25. [SVLPICIVS SEVERVS] 1. 1.25. Vita sancti Martini, ff. 95vb-104vb.

f. 95vb TABLA: Incipiunt capitula libri primi de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi (20 caps.). f. 96rb PROL.: Incipit prefatio. INC.: Plerique mortalium studio... f. 96va EXP.: ... quam falsa dicere maluissem. Explicit prefatio. RUB .: Incipit liber de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi confessoris. INC.: Igitur sanctus Martinus Sabbarie... f. 104vb EXP.: ... quia hec surdis auribus audietur.
1. 1.26. 1. 1.26. BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS Vita sancti Emiliani, ff. 105ra-110ra.

f. 105ra TABLA.: Incipiunt capitula de uita uel mirabilibus sancti ac beatissimi Emiliani sacerdotis uel confessoris Christi edita a beato Braulio Cesaragustane sedis episcopo (31 caps.). f. 105rb RUB.: Incipit uita uel de mirabilibus sancti ac beati Emiliani presbiteri et confessoris qui obiit (rasura) pridie idus nouembris. INC.: Insignia miraculorum apostolici... f. 109va EXP.: ... uirorum sanctorum qui uiuit cum Deo Patre et Spiritu Sancto unus per omnia secula seculorum, amen. INC.: Tempore pie recordationis... (epist. ad Frunimianum). f. 110ra EXP.: ... Christi gratia custodire dignetur.
1. 1.27. [De basilica sancti Emiliani], f. 110ra.

f. 110ra INC.: Quem meror, quem culpa premit... EXP.: ... si culpis ueniam promereare tuis. Amen. 106

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 1. 1.28. Vita sancti Nicolai, ff. 110ra-116rb.

Cd. 10

f. 110ra PROL.: Incipit prologus in uita sancti Nicholay episcopi. INC.: Sicut omnis matheries... EXP.: ... tutos fore letemur. Explicit prologus. RUB.: Incipit uita sancti Nicholay. INC.: Nycholaus itaque ex illustri... f. 116rb EXP.: ... ad regna celorum, prestante Domino nostro Ihesu Christo.
1. 1.29. Vita sancti Massonae, ff. 116rb-123va.

f. 116rb RUB.: Incipit uita de uirtutibus sancti Massone episcopi. INC.: Huic prefato almo uiro... f. 123va EXP.: ... et benedictio nunc et semper in secula seculorum, amen.
1. 1.30. [GRIMVALDVS AEMILIANENSIS] 1. 1.30. Vita sancti Dominici Silensis, ff. 123va-126ra.

f. 123va RUB.: Incipit uita sancti Dominici Siliensis. INC.: Gloriosus Christi confessor beatus... f. 126ra EXP.: ... idem confessor gaudet perhenniter uiuit et regnat in celis per omnia secula seculorum, amen.
2. [Passio Ihesu Christi], ff. 126ra-127rb.

f. 126ra INC.: Ante diem festum pasche sciens Ihesus... f. 127rb EXP.: ... ter me negabis. Et egressus foras fleuit amare.
3. [Fragmenta sancti Augustini, sancti Bernardi, sancti Gregorii et sancti Isidori], ff. 127rb-127vb.

f. 127rb INC.: Bernardus: Securum habes homo ad Deum accessum... f. 127vb FTC.: ... que semel orrendis maculis infamia nigrat [...].
Sector C [HAYMO HALBERSTADIENSIS] [Commentariorum in Isaiam prophetam libri

III ],

ff. 128ra-143vb.

f. 128ra INC.: Isayas profeta nobili prosapia ortus filius Amos... f. 143vb FTC.: ... post aduentum Domini Paulus crudelis persecutor cum Anania man[...].
[Additio]

En la contratapa anterior hay una contraguarda y el taln de una hoja de guarda; en la posterior se conservan ambas comple107

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 10

tas. Todas proceden de un cantoral y su texto reproduce un pasaje evanglico referente a las vrgenes prudentes. El sector B transmite un conjunto de textos que formaban parte de la llamada Compilacin hagiogrfica realizada por Valerio del Bierzo. La fuente inmediata de este ms. es el Cd. 13 de este mismo fondo. La escritura del sector A es una carolina goticizante, ligeramente levgira. El mdulo es grande y el trazado oscilante. El sistema abreviativo es el propio de la poca. En el sector B han intervenido diversas manos con variedades estilsticas que van desde una carolina goticizada a una autntica gtica. En la ltima parte, sector C, se encuentra un tipo de gtica muy redonda, de gran tamao y de grueso trazo. El pergamino es de buena calidad, particularmente en el sector B, y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones, salvo el primero que es un ternin, quiz debido a la prdida del bifolio exterior. Hay reclamos horizontales en la mayora de los cuadernos. El sector A presenta una numeracin moderna en cifras arbigas. El B conserva una foliacin original, de color rojo, en nmeros romanos, la cual desaparece a partir del f. 125, siendo sustituida por otra moderna que llega hasta el final. Los ff. 47 y 82 actualmente han desaparecido. Las dimensiones del folio son 420 280 mm.; la caja de escritura vara segn los sectores: A (290/280 210/205 mm.); B (330/320 210 mm.); y C (320 200). Las unidades de pautado son respectivamente: 10, 8 y 7/8 mm. El texto est distribuido a doble columna. La perforacin va por el margen exterior en el sector A con un doble punteado, uno ms prximo al texto, y otro en el borde del folio; en A, B y C tambin se encuentra en el margen interior. El pautado ha sido diseado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 33, 45 y 43 respectivamente. Las iniciales en A ofrecen un diseo simple: son letras maysculas gticas desnudas en rojo. Constituye una excepcin el tratamiento de la primera rbrica conservada, donde hay una S en forma de animal fantstico y las restantes letras, negras, embutidas con adornos afiligranados. En B hay iniciales primarias variadas: de lacera de tipo insular; animadas e historiadas. Todas ellas son algo torpes en su dibujo y en el modo de combinar los colores. Las secundarias van en rojo y festoneadas de verde. Las rbricas en el mismo tipo de letra 108

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 10

que el resto del texto. En C slo hay una inicial hecha con la propia tinta y festoneada. El ms. procede de San Milln. Por su contenido hay que ponerlo en relacin con el ejemplar Cd. 13 de esta misma coleccin, el cual es un importante transmisor de textos hagiogrficos, segn se indica en la entrada correspondiente. En un marbete colocado sobre el plano anterior de la tapa se lee: Vidas de los santos Padres orientales: de la de San Milln, de la de San Masona, de la de Santo Domingo de Silos, y de otros santos. El cdice est incompleto y algo mutilado. La encuadernacin, en piel marrn, data probablemente del siglo XVI. El diseo consiste en bandas decoradas con motivos renacentistas tardos sobre ambos planos. Los bullones y las manecillas se han perdido. Signaturas antiguas: F 181 y 7. * V. los correspondientes esquemas (pp. 548 y 663). BIBLIOGRAFA
DE GAIFFIER, B. 1935, pp. 90-100.DE GAIFFIER, B. 1944, pp. 281-283.DE GAIFFIER, B. 1946, pp. 153-169.DE GAIFFIER, B. 1970, pp. 139-166.DAZ Y DAZ, M. C. 1951, pp. 3-25.DAZ Y DAZ, M. C. 1958, p. 103.DAZ Y DAZ, M. C. Index, nms. 136, 156, 157, 202, 214, 261, 823, 1056.DAZ Y DAZ, M. C. 1974.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 107, 134.DAZ Y DAZ, M. C. 1983, pp. 134, 141, 143, 415.DIVJAK, J. 1974.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 344, pp. 203-204, fig. 190. DUTTON, B. 1967.FERNNDEZ POUSA, R. 1942, pp. 26-29.GARVIN, J. N. 1946, pp. 14-15.LINAGE CONDE, A. 1973a.LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950, pp. 261-262, 264. LOEWE, G. y HARTEL, W., 1887-1915 Bibliotheca, nm. 7, pp. 490-492.OLDFATHER, W. A. (Ed.) 1943, pp. 270-273.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. X, pp. 12-13.VALCRCEL, V. 1982, pp. 23-25.VZQUEZ DE PARGA, L. 1943.

109

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

111

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 11

Cd. 11
s. XIII Ms. unitario, pergamino: 430 x 290 mm.; 299 ff.
1. [COMESTOR], Petrus 1. Historiae scholasticae, ff. 1va-260vb y 262ra-299vb.

f. 1r: En blanco. Slo hay algunas probationes calami. f. 1va PROL.: Incipit hystoria scolastica. Prefatio. INC.: Imperatorie maiestatis est tres in palatio habere mansiones... EXP.: ... princeps est et principium. RUB.: De creatione empirei celi et quatuor elementorum. INC.: In principium erat Verbum... f. 131vb FTC.: ... in secundo habitarent potentes [...] (Reg. III, 3, 5). f. 132ra ITC.: [...] ingredientium faceret auri lumine... (Reg. III, 6, 23). f. 206rb EXP.: ... reuertamur de Iohanne filio Symonis prosequentes (lib. Macchab.). f. 206rb-va PROL.: Incipit prologus epistolaris. Euangelica historia incipit hic. EPIST.: Reuerendo patri et domino suo Guillelmo Dei gratia Senonensi archiepiscopo Petrus seruus Christi presbiter Trecensis uitam bonam et exitum beatum. INC.: Causa suscepti laboris fuit... f. 206va EXP.: ... et auctoritas prebeat perhennitatem per omnia benedictus Deus, amen. RUB.: De commendatione Iohannis Hyrcani. f. 206vb INC.: Mortuo Symone qui ultimus... 113

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 11

f. 261ra EXP.: ... passus est, ut ait Clemens, id est, in (en blanco) libro (el texto contina en el f. 262ra). f. 262ra INC.: Anno nono decimo imperii Tyberii cesaris... (Actus apostol.) f. 299vb FTC.: ... imposuisset ei manus, sanauit eum quo [...] (faltan las lneas finales de la obra).
2. [De allegoria], f. 261ra-261rb (texto intercalado).

f. 261ra-b INC.: Sex modis sumitur allegoria... f. 261rb: EXP.: ... inde aliqui scandalizentur. A continuacin hay un diagrama recapitulativo.
3. [Notula], f. 261va (texto intercalado).

f. 261va: Sub era MCCLXXI kalendas octobris cum abbate Iohanne dedicatum fuit altare beati Nicholay a Mauricio Burgensi episcopo (rasura) electo et sunt ibi reliquie recondite de ligno Domini, de sepulchro Domini et sanctorum Innocentium, sancti Nicholay, sancti Ysidori, sancti Blasii martiris, sancti Demetri martiris, de archa apostolorum. Preterea eodem die consecrauit duas grandes canpanas factas per iam dictum abbatem in eodem anno. La escritura es coetnea del texto principal. El resto del folio est en blanco.
[Additiones]

Fragmento consistente en un bifolio, en escritura visigtica, que se utiliz como contraguarda anterior del propio ms. Probablemente perteneci en origen al ejemplar Cd. 27 de este mismo fondo (V. la correspondiente entrada de esta signatura, donde figura su descripcin). En la contratapa posterior se aprecia un texto en negativo procedente de una antigua contraguarda. Escritura carolina goticizante, pausada, formada y de gran mdulo. Ofrece una orientacin levgira y remates bfidos en los astiles. El ejemplar presenta algunas glosas, anotaciones y comentarios contenidos en unas cartelas historiadas. El texto es obra de una sola mano. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones. Hay reclamos dispuestos en posicin horizontal y, asimismo, ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a tinta y en nmeros arbigos. Se observan notas de taller en el margen interior. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 435 290/295 mm. y 310 200/205 mm. La unidad de pauta114

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 11

do es 8 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares distribuidos en ambos mrgenes del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Presenta 40/39 lneas rectrices y 39/38 lneas de escritura. La ornamentacin se reduce a las letras distintivas. Hay iniciales con cnidos al comienzo de algunos libros bblicos; las restantes primarias son maysculas gticas con filigranas en rojo y azul. Las secundarias, desnudas, van trazadas con la misma tinta que el texto. Los nicos pigmentos empleados son el rojo y el azul. El ms. procede de San Milln. En un marbete que figura en la tapa anterior se lee: Historia eclesistica sobre el Viejo y Nuevo Testamento. El estado actual del cdice es bueno. Est incompleto. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel vuelta. Conserva cuatro bullones. Signaturas antiguas: F 176 y 12. * V. los correspondientes esquemas (pp. 549 y 664). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 345, p. 204.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 12, pp. 495-496.PREZ PASTOR , C. 1908 Indices, nm. XI, pp. 13-14.

115

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 12

Cd. 12
GREGORIVS IX, Papa Decretales cum glossa

s. XIII-XIV Ms. unitario, pergamino: 390/395 253 mm.; 262 ff.


Texto principal

f. 1ra RUB.: Incipit liber primus Decretalium. EPIST.: Gregorius episcopus, seruus sseruorum (sic) Dei, dilectis filiis doctoribus et scolaribus et uniuersis Bononie commorantibus salutem et apostolicam benedictionem. INC.: Rex pacificus pia miseratione... f. 1rb EXP.: ... auctoritate se[dis] apostolice speciali. RUB.: De summa Trinitate et fide catholica. INC.: Firmiter credimus et simpliciter confitemur quod unus solus est... f. 255vb FTC.: ... praeter conscienciam [...] (lib. V, tit. 31, cap. 11). f. 256ra ITC.: [...] procurator proposuit quod... (lib. V, tit. 34, cap. 15). f. 262vb FTC.: ... quod laborem ueniendi ad [...] (lib. V, tit. 39, cap. 6).
Glosa

El psimo estado de conservacin del folio inicial y final del ms. no permite la lectura del comentario all consignado.
[Additio]

Las contraguardas que estaban encoladas en la encuadernacin antigua se conservan en la actualidad en una carpeta (V. la correspondiente entrada en Cd. 120). 117

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 12

Escritura gtica textualis muy fracturada. Se observa diversidad de manos y de facturas. En algunos pasajes la escritura es muy descuidada. Numerossimas abreviaturas. El pergamino es de calidad mediana y de color parduzco. Los fascculos son en su mayora quiniones y seniones. Se encuentran reclamos en posicin vertical hasta el f. 208. A partir del f. 221 estn dispuestos horizontalmente. Hay signaturas expresadas en nmeros romanos hasta la primera mitad de cada cuaderno, y tambin ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio son: 390/395 255/270 mm. La caja de escritura es muy variable. La unidad de pautado es 5 mm. El texto principal est dividido en dos columnas. En torno a l se encuentra la glosa. No se aprecian seales de la perforacin. El pautado ha sido hecho con mina de plomo. El nmero de lneas es muy variable. La ornamentacin se reduce al tratamiento de las escrituras distintivas. Al comienzo de los libros I y II se encuentran los respectivos ttulos trazados en gtica de tipo epigrfico sobre un fondo afiligranado. Las iniciales primarias son maysculas gticas de silueta muy alargada en tonos rojos y azules. Algunas con filigranas. Las secundarias presentan rasgueos. Las rbricas se sirven de las mismas letras que el resto del texto. Quedan espacios en blanco con la correspondiente letra de aviso. El ms. est incompleto. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: [F 183] y 34 * V. los correspondientes esquemas (pp. 550 y 664). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 346, p. 204.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XII, pp. 14-15.

118

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

119

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 13

Cd. 13
[Vitae sanctorum]

s. X med. A, C; s. X ex. B. Ms. facticio, pergamino: 420 290 mm; 293 ff.
Sector A 1. [HIERONYMVS STRIDONIVS] 1. [Vitae Patrum], ff. 1ra-29va. 1. 1.1. Vita sancti Antonii.

f. 1ra ITC.: [...] ad profectum diuini metus desiderium concitabant... f. 12vb FTC.: ... neque uero omnino undis impressisse uestigia ad similitudinem dominici [...]. f. 13ra ITC.: [...] proxima nocte uox desuper nominem eius inclamitans... f. 19vb EXP.: ... recessit e seculo et uiuet semper cum Deo in saecula saeculorum, amen. Explicit uita sancti Antoni monachi.
1. 1.2. Vita sancti Hilarionis, ff. 19vb-29va.

f. 19vb PROL.: Incipit prefatio Iheronimi presbiteri de uita sancti Ylarionis monachi. INC.: Scripturus uitam beati Hylarionis... f. 20ra EXP.: ... obturata aure transibo. Explicit prologus. RUB.: Incipit uita sanctus Ylarionis monachi. INC.: Hylarion hortus uico... f. 29va EXP.: ... quia plus locum illum dilexerat in Christo Ihesu cui est honor et gloria in secula seculorum, amen. Explicit uita sancti Ylarionis monachi. 121

ELISA RUIZ GARCA 2. CONSTANTIVS [LVGDVNENSIS] 2. Vita sancti Germani, ff. 29va-39va.

Cd. 13

f. 29va PROL.: Incipit uita sancti Germani episcopi prologus. EPIST.: Domno beatissimo et mici apostolico honore uenerabili Censurio pape Constantius peccator. INC.: Ne mici prima cura est pudorem... f. 29vb EXP.: ... semper memores precem Christo fundite. Explicit prologus. PROL.: Incipit eiusdem alius. EPIST.: Domno beatissimo et apostolico mici et in eternum patrono Patientia (sic) pape Constantius episcopus. INC.: Merito inter omnes uirtutes... f. 30ra EXP.: ... obtinere uestra intercessione mereatur. PROL.: Item prefatio eiusdem. INC.: Plerique ad scribendum sollicitante materia... EXP.: ... non contigit me malo quam neminem. f. 30rb INC.: Igitur Germanus Altisidorensis... f. 39va EXP.: ... arbitror fuisse quam minimum. Explicit uita sancti Germani episcopi. RUB.: Sanctus Germanus episcopus pridie kalendas agustas de hoc corpore migrauit ad Dominum [...] ut per illius misericordiam Domini consequantur, amen.
3. [ALCVINVS CANTVARIENSIS] 3. Vita sancti Martini, ff. 31va-41va.

f. 39va RUB .: Incipit home[lia] uita sancti Martini episcopi et confessoris. f. 39vb INC.: Postquam Dominus noster Ihesus Christus triumphans ad alta... f. 41va EXP.: ... consolationes merentium pietates letantium. Prestante Domino nostro Ihesu Christo qui uiuit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti per infinita secula seculorum, amen.
4. SVLPICIVS SEVERVS 4. Vita sancti Martini, ff. 41va-79rb. 4.1.

f. 41va RUB.: Incipit epistola Seueri ad Desiderium fratrem suum karissimum. f. 41vb EPIST.: Seuerus Desiderio fratri karissimo salutem. INC.: Ego quidem frater... f. 42ra EXP.: ... materiam non loquatur auctorem. Explicit prologus. 122

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 4.2.

Cd. 13

f. 42ra-b TABLA: Incipiunt capitula libri primi de uita et uirtutibus sancti Martini aepiscopi (25 caps.). f. 42va PROL.: Incipit prefatio. INC.: Plerique mortalium studio... f. 42vb EXP.: ... quam falsa dicere maluissem. Explicit prefatio. f. 43ra RUB.: Incipit liber de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi et confessoris. INC.: Igitur sanctus Martinus Sabbarie... f. 51rb EXP.: ... sed quicumque saluus erit crediderit \saluus esse/ per ipsum, amen.
4.3.

f. 51rb EPIST .: Item epistola Sulpici Seueri ad Eusebium tum presbiterum postea episcopum. INC.: Hesterna die quum ad me... f. 52rb EXP.: ... Martinum periculo sed probatum. Explicit epistola. f. 52rb EPIST.: Item alia eiusdem de uisione transitus sancti Martini ad Aurelium diaconem. f. 52va INC.: Posteaquam a me mane digressus es... f. 56vb EXP.: ... carta solacium explicit. f. 56vb EPIST.: Incipit epistola Sulpici Seueri ad socrum suum Bassulam qualiter sanctus Martinus de hoc seculo recesserit. INC.: Si parentes uocari in ius liceret... f. 57ra EXP.: ... sunt mici conperta participem.

4.4.

4.5.

f. 57ra RUB.: Incipit de transitu sancti Martini episcopi et confessoris. INC.: Martinus igitur obitum... f. 58rb EXP.: ... me scribentem respicit et te legentem. Explicit epistola Sulpici Seueri de transitu domini Martini.
4.6.

f. 58rb TABLA: Incipiunt kapitula in dialogii (sic) Sulpici Seueri (20 caps.). f. 58vb RUB.: Incipit liber primus dialogi Seueri de uirtutibus sancti Martini aepiscopi. INC.: Quum in unum locum ego et Gallus... (dial. I). f. 79rb EXP.: ... ex nostris fletibus dolore discessum est (dial. III). Explicit feliciter dialogus Sulpici Seueri de uita domini Martini episcopi.
4.7.

123

ELISA RUIZ GARCA 5. MARTINVS [TVRONENSIS] 5. De Trinitate, ff. 79rb-79va.

Cd. 13

f. 79rb RUB.: Incipit liber sancti Martini de Trinitate. INC.: Clemens Trinitas est... f. 79vb EXP.: ... nunc in inmortalia secula seculorum, amen.
6. GREGORIVS TVRONENSIS 6. Liber de miraculis sancti Martini, ff. 79vb-116va.

f. 79vb RUB .: Incipit epistola Gregorii Turonensis episcopi de transitu sancti Martini episcopi et confessoris. EPIST .: Arcadio uero et Honorio sanctus Martinus Turonorum episcopus plenus uirtutibus et sanctitate prebens... f. 80rb EXP.: ... ad propria sunt reuersi. Explicit [...] a passione ergo Domini usque ad transitum sancti Martini anni CCCCXII computantur.
6.1.

f. 80rb TABLA : Incipiunt capitula beati Gregorii episcopi de uirtutibus sancti Martini episcopi post eius obitum (40 caps.). f. 80va EXP.: ... Explicit capitula libri primi. f. 80va RUB.: Georgii Florentii Gregorii Turonici de uirtutibus sancti Martini episcopi post eius transitum liber primus incipit. f. 80vb EPIST.: Dominis sanctis et Christi amore dulcissimis fratribus et filiis eclesie Turonice mici a Deo commisse Gregorius peccator. INC.: Miracula que Dominus Deus noster per beatum... f. 81ra EXP.: ... gloriosus antistes preclaris uirtutibus elucere. INC.: Multi enim sunt qui uirtutes sancti Martini... f. 116va EXP.: ... protinus morbum caruit. Explicit liber quartus de miraculis domini Martini episcopi.
6.2. 7. GREGORIVS [TVRONENSIS] 7. Liber de laude confessorum, ff. 116va-119ra.

f. 116va TABLA: Incipiunt capitula de miraculis domini Martini quem idem Gregorius in libro quem de laude confessorum scripsit inseruit (11 caps.). f. 116vb RUB.: Incipit miracula domini Martini episcopi. INC.: Gratianum enim episcopum a Romanis... (cap. 4). f. 119ra EXP.: ... a fidei rouorauit hactenus hinc (cap. 14).
8. [GREGORIVS TVRONENSIS] 8. [Historia Francorum]: Vita sancti Bricii, f. 119ra-119vb.

f. 119ra RUB.: Incipit uita sancti Briccii episcopi et confessoris. 124

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.:

Cd. 13

Igitur post excessum beati Martini... (frag. prol. lib. II). f. 119vb EXP.: ... successit magnifice sanctitatis, prestante Domino nostro Ihesu Christo cui est honor et gloria, laus et imperium una cum eterno Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen. Explicit uita sancti Bricci episcopi et confessoris.
19. [GREGORIVS TVRONENSIS] 19. [Historia Francorum]: De episcopis Turonorum, ff. 119vb-122vb.

f. 119vb RUB.: Incipit de episcopis Turonorum. INC.: Licet in superioribus de episcopis... (lib. X, 31). f. 122vb EXP.: ... anni V milia DCCLXLII. Explicit feliciter liber Deo gratias.
10. [PAVLINVS MEDIOLANVS] 10. Vita sancti Ambrosii, ff. 122vb-131ra.

f. 122vb RUB.: Incipit uita sancti Ambrosii (corr.) episcopi. INC.: Ortaris uenerabilis pater Agustine ut sicuti... f. 131ra EXP.: ... audierit Ambrosium eiusque consortes. Explicit uita sancti Ambrosi episcopi.
11. POSSIDIVS [AFER] 11. Vita sancti Augustini, ff. 131ra-144ra.

f. 131ra RUB.: Incipit liber sancti Possidi episcopi de uita sancti Agustini episcopi. f. 131rb INC.: Inspirante rerum omnium... f. 136vb FTC.: ... atque a membris eclesie precidentes (corr.) [...]. f. 137ra ITC.: [...] nonnulli sacerdotes et clerici siue... f. 144ra EXP.: ... cum eodem fruar, amen. Explicit liber sancti Possidi episcopi de uita sancti Agustini episcopi.
12. POSSIDIVS [AFER] 12. Indiculus librorum sancti Augustini, f. 144rb-148va.

f. 144rb RUB.: Incipit indiculum librorum sancti Agustini episcopi. INC.: Contra paganos de hacademicis libros III... f. 144vb EXP.: ... ad Laurentium de fide, spe et karitate liber I. \Et fiunt sub uno conpositos CCXVIII libros/ hucusque idem sancti libros. f. 144vb RUB.: Item expositio psalmorum. INC.: A primo usque ad tricesimum... f. 148va EXP.: ... de continentia liber unus. Explicit. 125

ELISA RUIZ GARCA 13. VRANIVS [GALLVS] 13. Vita sancti Paulini episcopi, ff. 148va-151ra.

Cd. 13

f. 148va RUB.: Incipit epistola Orani presbiteri ad Pacatum de uita uel obitu Paulini episcopi. EPIST .: Domino sancto et uenerabili Pacato Oranus presbiter in Christo salutem. INC.: Litteris nobilitatis tue iterata uice sollicitor... f. 148vb EXP.: ... dicendi materiam subministret. INC.: Igitur sanctus Paulinus... f. 151ra EXP.: ... continuo nauigare dispono. Explicit uita sancti Paulini episcopi.
14. [Textus Graecus deperditus]. Latn. 14. [Historia monachorum], ff. 151ra-185ra. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

f. 151ra RUB.: Incipit uita sancti Iohannis Thebei. INC.: Primum igitur tamquam uere... f. 157vb EXP.: ... atque ita perrexit ad Deum cui est gloria in secula seculorum, amen. A partir de aqu se inicia una serie de vidas de santos. La breve extensin de cada una de las entradas motiva que tan slo se consignen las rbricas en que figura el nombre del biografiado o de la pieza en cuestin: f. f. f. f. f. f. f. f. f. f. f. f. f. f. f. 157vb RUB.: 158va RUB.: 158vb RUB.: 159ra RUB.: 159rb RUB.: 159vb RUB.: 164rb RUB.: 165ra RUB.: 167va RUB.: 168rb RUB.: 169va RUB.: 169vb RUB.: 170ra RUB.: 170vb RUB.: 172va RUB.: Incipit uita sancti Hor. De sancto Ammone. De sancto Beno. De ciuitate Oxirinco. De sancto Theone. Incipit de sancto Apollonio. Incipit de sancto Ammone. Incipit de sancto Coprete et sancto Mutio. Incipit de sancto abbate Syro. Incipit de sancto Eleno. De sancto Eliae. De sancto Pytrion. De sancto Eulogio. De sancto Apelle. De sancto Pafnutio. De Ysidori monasterio. 126

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 13

f. 173ra RUB.: De sancto Sarapione. f. 173rb RUB.: De sancto Apollonio. f. 173vb RUB.: De sancto Dioscoro. f. 174rb RUB.: De Nitrie monasterio. f. 178va RUB.: Incipit de sancto Paulo Simplice. f. 180rb RUB.: Incipit de uita sancti Pacomii. f. 185rb EXP.: ... confirmatio adiutorium Domini nostri Ihesu Christi, cui est honor et gloria in secula seculorum, amen.
15. [HIERONYMVS STRIDONIVS] 15. Vita sancti Malchi, ff. 185rb-188ra.

f. 185rb RUB.: Incipit uita sancti Malchi captibi monachi. INC.: Qui nauali prelio dimicaturi... f. 188ra EXP.: ... non posse superari. Per Ihesum Christum Dominum cui est honor et gloria in secula seculorum, amen.
16. Vita sancti Frontoni, ff. 188ra-190ra.

f. 188ra RUB.: Incipit uita sancti Frontoni. INC.: Hedificationis uestre memor... f. 190ra EXP.: ... gratias agentes Domino nostro Ihesu Christo cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.
17. Vita sancti Fructuosi, ff. 190ra-195rb.

f. 190ra RUB.: Incipit uita uel memoratio mirabiliorum que Deus pro boni obsequii famulatu sanctissimi Fructuosi episcopi ad corroborandam fidem credentium statuit ad salutem. INC.: Postquam antiquas mundi tenebras... 195 ra EXP.: ... consequitur fructum. Prestante Domino nostro Ihesu Christo qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat in secula seculorum, amen.
18. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS] 18. [Didaskala prs Antokhon Dokan]. Latn. 18. Doctrina mandatorum XII, ff. 195r-199r (atrib.).

f. 195ra RUB .: Incipit doctrina mandatorum XII sancti Atanasii episcopi ad Antiocum. INC.: Dux aliquis nomine Antiocus... f. 199rb EXP.: ... ingredi ibi per gratiam Domini nostri Ihesu Christi cui est honor et gloria cum Patre et Spiritu Sancto, amen. 127

ELISA RUIZ GARCA 19. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS] 19. [Bos Antikou]. Latn. 19. Vita Antiochi abbatis, ff. 199rb-202ra.

Cd. 13

f. 199rb RUB.: Hinc sequitur uita ipsius Antioc\h/i abbati\s/. INC.: Hec igitur audiens Antiocus... f. 202ra EXP.: ... et radix bonitatis ipsi gloria in secula seculorum, amen.
20. BRAVLIO [CAESARAVGVSTANVS] 20. Epistola ad Frunimianum, f. 202rb-203ra.

f. 202rb EPIST.: De uiro dominoque meo et germano Fronimiano presbitero Braulio inmerito episcopus salutem. INC.: Tempore pie recordationis... f. 203ra EXP.: ... et mei merorem Christi gratia custodire dignetur.
21. De basilica sancti Emiliani, f. 203ra-b.

f. 203ra RUB.: De basilica sancti Emiliani. INC.: Quem meror, quem culpa premit... f. 203rb EXP.: ... ueniam posses (corr.) merere (corr.) tuis.
22. BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS 22. Vita sancti Emiliani, ff. 203va-208rb.

f. 203va TABLA: Incipiunt capitula de uita et mirabilibus sancti ac beatissimi Emiliani sacerdotis uel confessoris Christi edita a beato Braulione Cesaragustane sedis episcopus (31 caps.). f. 204ra RUB.: Incipit uita uel mirabilibus sancti ac beatissimi Emiliani presbiteri et confessoris qui obiit Bercecio II idus nouembris. INC.: Insignia miraculorum apostolici... f. 204vb FTC.: ... eiusque beati uiri oratione conatus [...] f. 205ra ITC.: [...] qui dum ore limphatico amentia... f. 208rb EXP.: ... contemplationem uirorum sanctorum qui uiuit cum Deo Patre et Spiritu Sancto unus per omnia secula seculorum, amen.
23. [VALERIVS BERGIDENSIS] 23. De uana saeculi sapientia, ff. 208va-211rb.

f. 208va RUB.: Incipit nuperrima editio de uana seculi sapientia. INC.: Queso ut non falera... f. 211rb EXP.: ... hec exigua fideliter diriuantur (corr.) fluenta. 128

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 24. VALERIVS [BERGIDENSIS] 24. Dicta ad Donadeum, ff. 211rb-212rb.

Cd. 13

f. 211rb RUB.: Item dicta beati Baleri ad beatum Donadeum scripta. INC.: Et ut de his duabus... f. 212rb EXP.: ... iterum migrauit e corpore.
25. [VALERIVS BERGIDENSIS] 25. Epitameron consummationis libri, f. 212rb.

f. 212rb RUB.: Epitameron consummationis libri huius. INC.: Pro hedificatione morum atque... f. 212rb EXP.: ... paradisi prespicuas secundare delicias. Finit.
26. Vitae sanctorum Patrum Emeretensium, ff. 212va-229vb. 26.1.

f. 212va RUB.: In nomine Domini incipit liber uitas sanctorum Patrum Emeretensium. Prefatio huius libri. INC.: Mittentes faleratas uerborum pompas... f. 219vb EXP.: ... honorifice est tumulatum. f. 212vb RUB.: Incipit de obitu pueruli nomine Agusti. f. 214ra RUB.: Incipit obitus cuiusdam monachi Caulianensis. f. 215rb RUB.: Incipit obitus cuiusdam abbatis Nancti. f. 216ra RUB.: Incipit obitus uel miracula sanctorum episcoporum Emeritensium.
INC.:

f. 220ra RUB.: Incipit uita uel uirtutibus sancti Masone episcopi. Huic prefato almo uiro... f. 229 vb EXP.: ... benedictio nunc et semper et in secula seculorum, amen. Expliciunt uite sanctorum Patrum Emeretensium.
26.2. 27. IOHANNES [CHRYSOSTOMVS] 27. [Lgos parainetiks eis Theodron ekpsonta]. Latn. 27. De reparatione lapsi siue adhortatio ad Theodorum lapsum, ff. 230ra-248ra.

f. 230ra EPIST.: Incipit epistola beati Iohannis Constantinopolitani episcopi ad Theudorum monachum de reparatione lapsi. INC.: Quis dabit (corr.) kapiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum? Oportunius multo... f. 248ra EXP.: .... ultra medicamenta non queres. Explicit feliciter.
28. [Textus Graecus deperditus]. Latn. 28. Vitae Patrum: De monachorum penitentia, ff. 248ra-249va. [Trad. por Pelagius Diaconus].

f. 248ra RUB.: Incipit de monacorum penitentia et recuperatione post ruinam. 129

ELISA RUIZ GARCA


INC.: Frater quidam inpugnabatur... (lib. V, 5, 38). f. 249va EXP.: ... amborum penitentia apud Deum.

Cd. 13

29. [Textus Graecus deperditus]. Latn. 29. Vitae Patrum: De exultatione diaboli, ff. 249vb-250ra. [Trad. por Pelagius Diaconus].

f. 249vb RUB.: Incipit de exultatione diaboli in ruina monachorum uel perseuerantia et labore perfectorum. INC.: Dicebat quidam de Thebeis... (lib. V, 5, 39). f. 250ra EXP.: ... factus sum monachus.
30. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 30. Epistola ad clericos, f. 250ra-va.

f. 250ra EPIST.: Incipit epistola beati Iheronimi presbiteri ad clericos. INC.: Karissimi atque dilectissimi sacerdotes... f. 250va EXP.: ... conscientiam traere criminosam.
31. [Vita sancti Alexii], ff. 250va-253vb.

f. 250va RUB.: Incipit uita sanctissimi uiri filius Fimiani. INC.: Fuit quidam uir uite... f. 253vb EXP.: ... per bonam confessionem cuius regnum sine fine permanet gloriosum in secula seculorum, amen. Explicit.
Sector B 1. Vita sancti Siluestri, ff. 254ra-262va.

f. 254ra RUB.: Incipit actus uel uita sancti Siluestri, Pape Romensis. INC.: Sanctus Eusebius Cesaree Palestine... f. 261vb FTC.: ... perfectum Ihesum Nazarenum quem [...]. f. 262ra ITC.: [...] que contra Deum loquitur... f. 262va EXP.: ... magnificari nomen Domini nostri Ihesu Christi cui est honor et potestas in secula seculorum, amen.
2. De ciuitate Constantinopolim, ff. 262va-262vb.

f. 262va RUB.: Item dicta de ciuitate (corr.) Constantinopolim. INC.: Post hec Constantinus habuit... f. 262vb FTC.: ... tuum nomen uocabulo sortietur ita [...].
3. [Vita sancti Martialis], ff. 263ra-276ra.

f. 263ra ITC.: [...]cens scio egressurum me de ista puella... f. 265vb FTC.: ... babtismum penitentie Stephanus etiam [...]. 130

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 13

f. 266ra ITC.: [...] dux uidens hoc signum procidens... f. 276ra EXP.: ... eterne mereamur participes fieri.
4. SEBASTIANVS [CASSINENSIS] (O.S.B.) 4. Vita sancti Hieronymi, ff. 276ra-280va.

f. 276ra RUB .: Vita uel obitus Iheronimi presbiteri composita a Sebastiano monaco sanctissimi Benedicti et eodem die natale sancte Sofie martyris II kalendas octobris. INC.: Plerosque nimirum illustrium... f. 280va EXP.: ... sed per infinita secula seculorum, amen.
5. [PAVLVS DIACONVS] 5. Vita sancti Gregorii, ff. 280va-285ra.

f. 280va RUB.: Incipit vita uel hactus sanctissimi Gregorii Pape Romensis. INC.: Gregorius urbe Romulea a patre... f. 285ra EXP.: ... regnante in perpetuo Domino nostro Ihesu Christo cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.
6. REDEMPTVS [HISPALENSIS] 6. Epistola de transitu sancti Isidori, ff. 285ra-286ra.

f. 285ra RUB.: Incipit obitus beatissimi Ysidori Ispalensis episcopi feliciter a Redempto clerico recensitus. INC.: Visum est michi ut tue sanctitati... f. 286 ra EXP.: ... Ioannes abbas in Sancto Emiliano.
Sector C (continuacin de A)
XIII

En el espacio dejado en blanco se intercalaron en el siglo XIIlos textos 1 y 2:

1. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] 1. Sermo [LXI, 5, 409], ff. 286rb-286va.

f. 286rb LEMA: Feria III secundum Marcum: In illo tempore... RUB.: Sermo beati Agustini episcopi. INC.: In lectione sancti euangelii hortatus est... f. 286va EXP.: ... sed unde facias bonum, tu autem Domine.
2. [ALCVINVS CANTVARIENSIS] 2. [Symbolum fidei I, 738], ff. 286va-287rb.

f. 286va INC .: Credimus sanctam Trinitatem, id est, Patrem et Spiritum Sanctum unum Deum. 131

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 13

f. 287rb EXP.: ... homine tenere credantur. Explicit.


3. [Vitae sanctarum], ff. 287va-293vb.

f. 287va-b RUB.: Incipiunt capitula libri huius. Incipit uita sancte Constantine uirginis; uita sancte Helie uirginis; uita sancte Melanie; uita sancte Castissime; uita cuiusdam sancte uirginis qui in extasin fuit scripta; epistola de beate Eiherie; uita sancte Pelagie; uita sancte Marie Egyptie; uita sancte Marine uirginis. f. 288ra INC.: Constantine uirginis sacratissime... f. 293rb FTC.: ... que in corpore orum (sic) quasi bonus auriga[...] (Vita sancte Constantine). El f. 293v es ilegible en la actualidad. Los nombres de las otras santas biografiadas se incluyen por haberse perdido el correspondiente texto. El ltimo nombre es una adicin datable en el s. XII. En el f. 286rb hay una falsa datacin, hecho frecuente en los mss. del fondo emilianense. Aprovechando la mencin de la temprana fecha de la muerte de S. Isidoro, ao 636, se ha aadido: Iohannes abba in sancto Emiliano, todo ello escrito con artificiosidad y con unas abreviaturas inusuales. Este ms. transmite gran parte de la llamada Compilacin hagiogrfica realizada por San Valerio del Bierzo. Respecto de su composicin y estructura consltese la bibliografa indicada ms abajo. Escritura visigtica pausada. El sector A, todo el trazado, quiz, por una sola mano, es de factura elegante. La esbeltez, el verticalismo y los remates biselados son las notas ms caractersticas. Comprende los ff. 1r-253v y 287v-293v. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. Tal vez la copia se hizo tomando como modelo un ejemplar proveniente de la regin leonesa, pues tiene puntos de contacto con el estilo de Florencio de Valernica. En el sector B interviene una nueva mano que va desde el f. 254ra al f. 285r. ste ltimo ha sido retintado. Los ff. 285v y 286ra fueron ejecutados por un copista ms torpe y arcaizante. Los ff. 286rb a 287ra ostentan una escritura carolina goticizante. Abundan las glosas marginales, obra de dos amanuenses distintos. Uno consigna la palabra glosada y su interpretacin; el otro, que se sirve de una escritura semicursiva, nicamente incluye la explicacin. Hay asimismo correcciones, de una misma mano hasta el f. 258, y adiciones. Estas ltimas presentan la forma abreviada SR en los mrgenes de los ff. 85v, 94r y 115r. En el f. 265rb hay un espacio en blanco, del cual ofrece el copista una explicacin: Hic dimitto spatium quia dubito tria aut IIIor regule. El mismo espacio ha sido dejado por el copista que transcribi este texto ms tardamente (V. el ejemplar Cd. 132

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 13

10 de esta misma coleccin). Hay un sector escrito en letra carolina goticizante (ff. 286rb a 287ra). De este mismo tipo de grafa hay abundantes correcciones. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones, los cuales presentan signaturas en forma de nmeros romanos, en algn caso acompaados de la abreviatura de quaternio (q). Este procedimiento de ordenacin desaparece a partir del f. 72 y vuelve a encontrarse en los ff. 151v y 167v. Hay ttulos corrientes, en forma verbal, ocasionalmente, trazados en rojo. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 420 290 mm. y 320 185 mm. La unidad de pautado es 8 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares practicados en el mismo borde exterior del folio. La ornamentacin es refinada. Los epgrafes han sido realizados unos, de la manera habitual en esbeltas capitales, y otros, hechos en forma de cartelas de fondo coloreado. Los caracteres, a veces, tienen influencia carolina. Tambin se encuentran secuencias textuales escritas en uncial como rbricas. Hay magnficas iniciales zoomrficas, rellenas y de laceras. En el f. 216r aparece una especie de rosetn dibujado en negativo de factura mozrabe. En el f. 185r hay en el margen la silueta en rojo de un ngel. Se observa el empleo de una tinta urea en el trazado de algunos caracteres distintivos. El cdice fue probablemente elaborado en San Milln. Parte de su contenido fue copiado all de nuevo en el siglo XII-XIII. Esta versin se conserva en la actualidad en esta misma coleccin (V. Cd. 10). En el ejemplar figura la siguiente anotacin: Fiso fazer don Diego de Vergara, abbad, la capilla de orogos ao de mill e CCCCos e LVIII e acabse de tejar este dicho ao a quatro das de agosto e comenzrase a fazer en este dicho ao a XXVIII de abril. En un marbete del f. 1r se lee: Vida de santos y Padres emeritenses. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: F 177 y 6. * V. los correspondientes esquemas (pp. 551 y 665). BIBLIOGRAFA
DE GAIFFIER, B. 1935, pp. 90-100.DE GAIFFIER, B. 1944, pp. 281-283.DE GAIFFIER, B. 1970, pp. 139-166.DAZ Y DAZ, M. C. 1951, pp. 3-25.DAZ Y DAZ, M. C. 1958, p. 92.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 136, 156, 157, 202, 261, 286, 290, 302, 1089.DAZ Y DAZ, M. C. 1974.DAZ Y DAZ, M. C. 1978a Glosas, pp. 21-22.

133

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 13

DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 133-140.DAZ Y DAZ, M. C. 1983, pp. 134, 141, 143-148, 415.DAZ Y DAZ, M. C. 1988, pp. 250, 251.DIVJAK, J. 1974.DIVJAK, J. 1988, p. 26.DOMNGUEZ B ORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 347, p. 205, fig. 192. FERNNDEZ POUSA, R. 1942, pp. 19-25.GARCA VILLADA, Z., 1923 Paleografa, nm. 79, p. 106.GARVIN, J. N. 1946, pp. 14-15.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim. LINAGE CONDE, A. 1973a.LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950, pp. 261-262 y 264. LOEWE, G. y HARTEL , W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 6, pp. 484-490.MENTR , M. 1984, p. 112.MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, pp. 82, 85.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 93. p. 384.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 180, pp. 93, 332.MLK, U. 1976, pp. 295-303.OLDFATHER, W. A. (Ed.) 1943, pp. 270-273.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XIII, pp. 15-17.VZQUEZ DE PARGA, L. 1941, pp. 245258.VZQUEZ DE PARGA, L. 1943b, p. XX, cd. A.

134

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 14

Cd. 14
s. XIII Ms. unitario, pergamino: 360/365 245 mm.; 302 ff.
1. IOHANNES [HALGRINVS] DE ABBATISVILLA 1. [Sermones in euangelia et epistolas], ff. 1ra-280vb.

f. 1ra ITC.: [...]mitato [///] emarcuit dies mei dies aflictionis fuit... f. 3ra LEMA: Secundum Matheum XXV (corr.: XXI). Cum appropinquasset Ihesus Ierosolimis... f. 36vb FTC.: ... et ardore cruciabitur et pariter fetore hunc autem cruciatum [...]. (Is. cap. 2 es la rbrica ms prxima). f. 37ra ITC.: [...] et generalis per totum ut claritas solis non mutetur ut luna.... (Luc. cap. 6 es la rbrica ms prxima). f. 280vb EXP.: ... semper emergit in tribulationibus Dominum laudamus. Explicit liber. (De otra mano): Explicit Suma magistri Iohannis de Abbatisuilla.
2. INNOCENTIVS III, Papa. 2. De miseria hominis, ff. 281ra-301va.

f. 281ra RUB.: Incipit liber de miseria hominis quem Innocentius III Papa composuit, eum esset eruditum. EPIST.: Domino patri beatissimo Petro Dei gratia Portunensi episcopo Lotarius indignus diachonus gratiam in presenti et gloriam in futuro. INC.: Modicum ocii quod inter multas angustias... EXP.: ... et ut per illud humilis exaltetur. RUB.: De hoc quod queritur homo. 135

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 14

f. 281ra INC.: Quare de uulua inanis egressus sum... f. 301va EXP.: ... sulphur et ignis ardens in secula seculorum, amen. Explicit.
3. Hymni sancti Emiliani et sancti Benedicti, ff. 301va-302vb. 3.1.

f. 301va RUB.: In natale sancti Emiliani presbiteri hymnum ad uesperas. INC.: Christe caput fidelium hospes... f. 301vb EXP.: ... et det superna gaudia, amen. Ad nocturnos hymnum. Cuncti celestis curie ciues... EXP.: ... tantum uirum incedere per eius sacra merita.
INC.: INC.: RUB.: RUB.:

3.2.

3.3.

Falta el epgrafe correspondiente. Ad laudes summi principis... f. 302ra EXP.: ... ex paruo uini poculo magno suffecit populo. Per eius (sic). f. 302ra RUB.: In natale sancti Benedicti hymnum. Melos decorum concine... f. 302rb EXP.: ... nos sic in uia perfice ut gloriemus celitus, amen.
INC.: INC.:

3.4.

3.5.

Ad nocturnos hymnum. Vrbis uranice gaudet collegium... f. 302va EXP.: ... aditum nobis interminabilis, amen.
RUB.:

RUB.:

In laudibus hymnum Benedictus (texto borroso). f. 302vb FTC.: ... confer uite stipendia carnis exilia tecum simus gloria, amen. Prestante pater ingenite [...].
3.6.
INC.:

[Additio]

Fragmento consistente en un folio y una pestaa que, en su da, fueron empleados como contraguarda de la tapa anterior. En la actualidad se encuentran conservados en una carpeta (V. Cd. 118). Escritura gtica pausada, formada y extrapeninsular. Al comienzo del cdice ofrece una variedad muy angulosa. A partir del f. 41 el 136

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 14

mdulo es ms estrecho y alargado. Se aprecian diversas manos. Por supuesto, los himnos son fruto de un copista ocasional. El pergamino es de calidad corriente y color amarillento. Los tres primeros fascculos son quiniones; los restantes cuaterniones. El ejemplar presenta signaturas expresadas en nmeros romanos (f. 259v) y algunos reclamos colocados en posicin horizontal. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 365 245 mm. y 240 165 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto est distribuido en dos columnas. Hasta el f. 60 se aprecian perforaciones circulares en ambos mrgenes. A partir del f. 61 tan slo figuran en el borde exterior. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura oscila entre 33 y 34. Desde el f. 117 en adelante se observa un cambio en la calidad del pergamino y en el tono de la tinta. Los cuadernos se inician por el lado de la carne en lugar del lado del pelo. En consecuencia, se incumple la ley de Gregory en el fascculo de transicin de un sistema a otro. Las secuencias textuales dejan de ser denominadas Moraliter y pasan a ser llamadas Sermo, trmino que se emplea hasta el f. 213. Se distinguen algunas notas de taller (ff. 3r, 11v, 13r, 15r, etc.). Las rbricas han sido trazadas en la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales presentan las formas caractersticas, bien sean festoneadas, afiligrandas o con rasgueos. Los pigmentos empleados son el rojo y un azul que vira hacia el morado. Hay notacin musical en los ff. 301v y 302r. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. El ejemplar se encuentra en buen estado, pero incompleto. La encuadernacin es moderna, en piel de color tostado. Signaturas antiguas: F 184 y 23. * V. los correspondientes esquemas (pp. 552 y 665). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 549.DAZ Y DAZ, M.C. 1958-1959 Index, nms. 651, 656.DOMNGUEZ B ORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 348, p. 205. LECLERCQ, J. 1949b, p. 102.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 23, pp. 501-502.L YNCH, C. y GALINDO , P. 1950, p. 276.P REZ P ASTOR , C. Indices, nm. XIV, p. 17.

137

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 15

Cd. 15
[ANTONIVS DE BVTRIO] [Lecturae super quarto Decretalium]

s. XV Ms. unitario, papel: 410 285 mm.; [1] h. + 120 ff. + [1] h. f. 1ra RUB.: In nomine Domini, amen. [Circa] materiam libri et tituli prosequitur Gratianus a XXVII causa usque ad finem causarum, interposito tractatu de penitentiis. [Tit. I De sponsalibus et matrimoniis] INC.: Postquam de rebus nunc usque et de spectantibus... f. 2vb EXP.: ... erga contractum secundarum nuptiarum in titulo de secundis nuptiis. RUB.: De Francia (cap. 1). INC.: Matrimonium de consensu contrahitur... f. 120vb FTC.: ... a uiro alienante ualet mulieris consensus uel eo obligante codice ad Velleianum [...] (tit. 20. Slo falta el comentario del tit. 21). Escritura gtica cursiva. Se asemeja a la letra empleada en los centros universitarios franceses. Es levgira y de pequeo mdulo. El texto es obra de un nico copista. Presenta numerosas anotaciones de manos diversas en grafas bastardas y humansticas. El papel es de buena calidad. Se encuentran dos tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los fascculos son seniones. Presenta reclamos enmarcados en una orla en posicin horizontal, salvo en los 139

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 15

ff. 59v y 118v, donde aparecen colocados verticalmente. Hay ttulos corrientes. En la actualidad el ejemplar muestra dos sistemas de foliacin: uno antiguo, en nmeros romanos, y otro moderno, a lpiz en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 410 285 mm. y 280 190 mm. La unidad de pautado es: 5 mm. El texto est distribuido en dos columnas. El nmero de lneas de escritura oscila entre 55 y 58. La palabra o palabras del texto legal comentado aparecen escritas con la inicial en rojo y el resto en caracteres gticos de mdulo grande y trazo pesado. Las iniciales son desnudas en rojo hasta el f. 84. A partir de aqu tan slo figura en la arracada la letra de aviso. El ejemplar procede de San Milln de la Cogolla. El estado del cdice es bueno. Prcticamente est completo. La encuadernacin, en piel blanquilla, es moderna (a. 1962). Signaturas antiguas: F 180 y 10. * V. los correspondientes esquemas (pp. 553 y 666). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XV,

p. 18.

140

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 16

Cd. 16
s. XV Ms. unitario, papel: 410 285 mm.; 308 ff.
1. ANTONIVS DE BVTRIO 1. [Lecturae super quarto Decretalium], ff. 1ra-142ra.

f. 1ra ITC.: [...] Postquam de rebus nunc usque et de spectantibus ad clericos actum est, nunc agamus de spectantibus ad laycos... El texto de la rbrica inicial falta. De hecho, se ha dejado el correspondiente espacio en blanco. f. 3rb EXP.: ... de secundis nuptiis. Anthonius de Butrio. RUB.: De Francia (cap. 1). INC.: Matrimonium consensu contrahitur... f. 142ra EXP.: ... in his omnibus leges recipiunt correctiones per canones. COLOFN: Hic sit finis. Laus et gloria sit Christo in uigilia beatae Virginis de augusto in Florencia MCCCLXXXXVII in studio florentino quo anno legi secundum, quartum et quintum exceptis tribus ultimis titulis. Deo gratias, amen. Explicit quartus liber Decretalium. Anthonius de Butrio. ff. 142v y 143r-v: En blanco.
2. BALDVS PERVSINVS 2. Speculum cum additionibus, ff. 144ra-212ra.

f. 144ra RUB.: In Christi Ihesu nomine, amen. Speculum habet quatuor partes ut patet in ultima columpna prohemii uersus ibi duce Deo, etc. 141

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 16

INC.: Omnis delegatus dicitur pedaneus... f. 212ra EXP.: ... aliquid ibi iure uide Baldo de Parusio legum doctor excellentissimus. Baldo de Parusio super Speculo, Deo gratias. Expliciunt addiciones Speculi domini Baldi de Parusio utriusque iuris doctoris eximii, amen. COLOFN: Baldus de Parusio super Speculo, Deo gratias. Expliciunt additiones Speculi domini Baldi de Parusio utriusque iuris doctoris eximii, amen. ff. 212v-214v: En blanco.

3.

[Fragmentum iuridicum: Consilia], ff. 215ra-308rb.

Contiene Consilia de varios autores (Iohannes et Gaspar Calderini, Bartholomeus de Saxoferrato, Franciscus de Ramponibus, Petrus de Ancharano, etc.). f. 215ra ITC.: [...] An prouisio facta in fauorem certorum creditorum... (Consilium 1m). f. 233vb FTC.: ... Bar. Fran. de Ramponibus [...] (Consilium 3m. Al margen: de procuratoribus rubrica). f. 234ra ITC.: [...] ciuitatis iustus uestra ad hoc... f. 263vb FTC.: ... si prelicitus [...] (Consilium 7m). f. 264ra ITC.: [...] excedit summan quingentorum (Consilium 1m). f. 308rb EXP.: ... Petrus de Ancharano (Consilium 18m). Et sic est finis huius operis. Laudetur Deus. En el margen inferior de este ltimo folio hay una lnea escrita en hebreo. Escritura gtica cursiva extrapeninsular. Se distinguen tres manos que responden a la siguiente tipologa: gtica cursiva corriente (texto 1); gtica cursiva formada, recta, redonda y de pequeo mdulo (texto 2); gtica cursiva formada, ms angulosa y grande que la anterior (texto 3). El ms. ofrece un papel de buena calidad. Se identifican hasta ocho tipos distintos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los fascculos son seniones hasta la primera obra. En el resto del ms. se encuentran quiniones y cuaterniones. La disposicin del ltimo es conjetural. Los reclamos aparecen en el margen inferior y enmarcados en una orla. La foliacin es moderna, a lpiz y con nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 410 284 mm. y 275 / 285 170 / 175 mm. El pautado slo resulta perceptible en la obra segunda. La unidad de pautado es 4/5 mm. 142

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 16

El texto est distribuido en dos columnas. No se aprecian huellas de perforacin. Las lneas de escritura oscilan entre 58 y 63. Los espacios dejados para trazar las iniciales han quedado en blanco, slo existe la letra de aviso. En consecuencia, nicamente se ha utilizado tinta que va desde el color negro hasta el parduzco. El ejemplar procede de San Milln de la Cogolla. En la tapa anterior se lee: Derecho cannico 54. El ejemplar est casi completo. Algunos folios estn sueltos. La encuadernacin es antigua en piel vuelta. Est muy ajada. Signaturas antiguas: F 178 y 11. * V. los correspondientes esquemas (pp. 554 y 667). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XVI,

p. 18.

143

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 17

Cd. 17
Liber collectaneus

s. X med. Ms. unitario, pergamino: 445 300 mm.; 255 ff.


1. [LVCVLENTIVS] 1. [Expositio epistolarum et euangeliorum], ff. 1ra-255vb (comp.)

f. 1ra ITC.: [...] o est pax in piis dicit Dominus sed illis solum modum fuit... f. 85vb FTC.: ... exploratores ad considerandum terram [...] f. 86ra ITC.: [...] me tradet quod uero Dei filius a discipulo... f. 91vb FTC.: ... sed in azimis sinceritatis et ueritatis preceptum [...] f. 92ra ITC.: [...]tera loci illius ubi corpus Domini... f. 180vb: El texto contina en el f. 187ra-194vb, a causa de la transposicin de un fascculo. Luego enlaza de nuevo con el f. 181ra. El cuaderno tambin presenta anomalas. Vase el esquema de composicin de los fascculos. f. 182vb FTC.: ... profunditatem usque ad abissum numerantes [...] f. 183ra ITC.: [...] subportantes inuicem in caritate... f. 241va EXP.: ... quicumque, prudens lector, sagaci mente quesierit. COLOFN: Explicit liber Deo gratias. Orate por Truitario presbitero, qui scripsit hunc librum collectaneum in honore sanctissim[i C]ucu[f]ati martiris, sub Landerico abba, anno III regnant[e L]eu[tari]o rege, et dedit illum ad Re[gi]atus sacer propter re[med]iu[m] anime [s]ue. (Reconstruccin y transcripcin de A. Mund). 145

ELISA RUIZ GARCA 2. [Supplementum], ff. 241vb-255vb.

Cd. 17

f. 241vb LEMA: Inicium sancti euangelii secundum Matheum. Liber generacionis Ihesu Christi... INC.: Primum quidem Matheus scripsit euangelium... f. 253vb FTC.: ... egritudinis peruenitur ad somnium mortis consequenter [...] f. 254ra ITC.: [...] semper ego extremum diem debemus... f. 255vb FTC.: ... portam templi speciosa Dominus est per quam si quis [...]
[Additio]

En la contratapa anterior estuvo pegado un bifolio, a modo de contraguarda, en escritura visigtica, de cuyo texto ha quedado la impresin en negativo, una vez arrancado el soporte. Las dimensiones son: 440 300 mm. Se trata de una letra libraria muy redondeada de tipo litrgico. Se perciben los restos de cuatro bellas iniciales: dos zoomrficas y dos de lacera. Presenta restos de notacin musical visigtica de tipo septentrional. Escritura de tipo carolino. En la copia han intervenido un nmero muy elevado de manos, alternando las grafas formadas con otras ms corrientes. Esta multiplicidad de escribas revela que el taller donde el ms. se elabor era importante. El profesor Mund (1982, pp. 7-21) opina que el scriptorium no fue otro que el del monasterio de Sant Cugat del Valls. El ejemplar ofrece abundantes abreviaturas que se atienen a la praxis habitual en la poca. El signo general de compendio es en forma de tilde. La presencia de rbricas y notas escritas en una estilizada y pequea letra visigtica sobre un ejemplar realizado en letra carolina revelara una posible coexistencia de ambos estilos grficos en un mismo centro o bien el traslado de la pieza tempranamente a otro monasterio. Dichas muestras se encuentran a lo largo de todo el ms. (ff. 1v, 9r, 11r, 22r, 30v, 35v, 40r, 47r, 54v, 57v, 61r, 66v, 71v, 79r, 84r, 122r, 129v, 134v, 160r, 235v, 248v, 249v, 250r y 253r). Presenta algunas correcciones de una mano gtica. El pergamino es de mediana calidad. Se encuentra rasurado en muchas zonas. El color es amarillento parduzco. Los fascculos son cuaterniones. En la disposicin actual se observa la prdida de algunos (fascs. I, XIII-XV) y la transposicin de otros (V. el esquema de su composicin). Hay signaturas expresadas en nmeros romanos prece146

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 17

didas de la abreviatura QR (= quaternus). La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 445 300 mm. y 325 200 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto est distribuido en dos columnas. La perforacin discurre por el margen exterior del folio. La forma oscila entre orificios circulares y pequeas incisiones; en ocasiones es doble. El pautado es a punta seca. El nmero de lneas de escritura vara en funcin de las manos. El ms. se caracteriza por su sobriedad. Las rbricas estn trazadas en letras unciales cuyo mdulo apenas supera el tamao del resto del texto. La gama de los rojos cambia, abundando el minio anaranjado. Las iniciales primarias son de corte clsico hasta mediado el ejemplar. En la segunda parte del mismo aparecen unas maysculas ms ornamentadas, pero algo ingenuas y toscas. La tinta es muy parda. El cdice presenta dos marbetes superpuestos. El ttulo del ms. se consignaba en el inferior, el cual fue tapado parcialmente al aadrsele el segundo en donde se lee: Epstolas de San Pablo y Evangelios con su exposicin. La encuadernacin es antigua en tabla. Slo se conserva la tapa anterior, resquebrajada y reforzada con unas grapas de hierro. Signaturas antiguas: F 179 y 32. * V. los correspondientes esquemas (pp. 555 y 668). BIBLIOGRAFA
LEMARI, J. 1979, pp. 85-105.LOEWE, G. y HARTEL , W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 32, pp. 510-511.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 183, pp. 140, 333. MUND, A. M. 1982, pp. 7-23.MUND, A. M. 1988, p. 125.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XVII, p. 19.

147

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 18

Cd. 18
[Missale Romanum]

s. XI ex.-XII in. Ms. facticio, pergamino: 380 255/250 mm.; 364 ff. (15 + 350).
Sector A [Calendarium], f. 1r-1v.

f. 1r-v: Este folio ha servido, de hecho, como guarda inicial del ms. durante mucho tiempo. Hoy se conserva en una carpeta (V. la correspondiente entrada en el Cd. 118 de esta misma coleccin).
Sector B [Martyrologium Hieronymianum], ff. 2ra-3vb.

f. 2ra ITC.: [...] Cirilli Sauli et [///]nis Pelagie et alios III. Corresponde al da XI antes de las kalendas de agosto. f. 3vb FTC.: ... et obitum Odoari episcopi Bracara era DCCCXXIII [...]. Corresponde al da II antes de las kalendas de noviembre. Se incluyen festividades propias de distintos lugares de la Cristiandad. Este bifolio ha sido escrito en letra visigtica.
Sector C [Missae], f. 4r-4v.

f. 4r ITC.: [...] in illo tempore dixit Dominus discipulis suis... f. 4v FTC.: ... cum omnibus sanctis premium eterne uite percipiant per eundem [...]. Este folio, datable en el s. XII, est escrito en carolina goticizada. 149

ELISA RUIZ GARCA Sector D

Cd. 18

f. 5r: [Tabula ad totam rationem computi]. f. 5v: [Tabula computi]. En la parte derecha del folio figura la composicin titulada Rythmus de termino Paschae: INC.: None Aprilis norunt quinos... EXP.: Texto muy borroso. El folio est escrito en letra carolina pura. Una mano del s. XIII ha aadido en el tercio inferior de la hoja dos versos relacionados con la manera de determinar las letras dominicales, siguiendo las iniciales de las doce palabras utilizadas: f. 5va: Altitonans Dominus diuina gerens bona extat gratuito celi fere antea dona fideli.
Sector E 1. [Calendarium], ff. 6r-12v.

f. 6r INC.: Dat primus decimam Ianus pede septima sextam / Principium Iani sacri tropicus Capricornus / Iani prima dies et septima fine timetur. Cada mes va encabezado por tres versos. El primero es una adicin algo posterior. El segundo procede del poema de Ausonio titulado In quo mense signum sit ad cursum solis. El tercero indica los das aciagos, (De diebus Aegyptiacis) composicin muy difundida y tradicionalmente atribuida a Beda. El calendario realizado en escritura visigtica es de distinta mano que los ff. 2-3. f. 11v EXP.: ... D A II Siluestri, Pape et confessoris, et Columbe, uirginis martyris.
2. [Annotationes computi], f. 12ra-12vb.

f. 12ra INC.: Ad sextum decimum numerum quintum dato primum /... f. 12vb EXP.: ... XXVIII Tandem cum binis uiginti sex dato trinis III h II. A continuacin hay un pequeo esquema y otras anotaciones de cmputo eclesistico. La letra es carolina goticizante. La hoja se cierra con una secuencia neumada de mano ms tarda.
3. [Orationes et missae], ff. 13ra-350ra.

f. 13ra ITC.: [...] et ueniat super me ad... f. 82vb FTC.: ... eum Christum extra sinagogam fieret propter ea parentes eius dixerunt [...]. f. 83ra ITC.: [...] qui etatem habet ipsum interrogate... f. 116vb FTC.: ... plusquam holocausta. Tractum [...]. f. 118ra ITC.: [...] salutis mee ab umbra...(texto neumado). 150

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 18

f. 347vb FTC.: ... o pie Deus qui primum homi[...] (texto neumado). f. 348ra ITC.: [...] Deus cuius miseratione anime fidelium... f. 349vb FTC.: ... cordis nostri secura requies salus et uita iocunda felici[...] f. 350ra ITC.: [...] et matris mee eorum que peccata dimitte... FTC.: ... perpetuamque me cum illis gratia coronet eterna per Dominum [...]. Escritura visigtica pausada (sectores A, B y E); escritura carolina (sectores C y D). Ambos estilos aparecen entremezclados a lo largo del ejemplar. La modalidad ofrecida en E es elegante y cuidada, de tipo litrgico. Se caracteriza por sus formas angulosas y por el relleno del cuerpo de algunas letras en rojo. Los sistemas grficos y abreviativos carolinos no han influido excesivamente sobre el copista, a pesar de su data tarda. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. El texto de esta parte del ms. parece de una sola mano. Los ff. 4r-v, 12r-v y 350ra-b y vb han sido trazados en escrituras carolinas de transicin. En el f. 350r figura una antedatacin en escritura imitativa visigtica: Placidius abbas in Sancto Emiliano era DCCCCXIII. A continuacin se inicia en letra carolina goticizante una oracin en honor de santo Toms, arzobispo de Canterbury (canonizado en el a. 1173) que completa el resto de la plana. En el f. 350va figura la siguiente rbrica: Missa de incarnacione, natiuitate, pasione, morte ... Esta parte muestra una escritura visigtica, poco caligrfica, de mdulo muy alargado y astiles muy desarrollados. En la columna b se ha aadido una Missa conceptio sancte Marie en letra carolina. El pergamino es de color blanco y de calidad mediana. Los fascculos son cuaterniones en su mayora, que carecen de reclamos o signaturas. Hay ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas en los sectores A-D, y en E desde el f. 318 hasta el final. El resto del sector E va en nmeros romanos (ff. 1 al 316, por cuanto que el 317 ha quedado sin numerar). Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 380 255/250 mm. y 270 165 mm. Estas medidas varan algo en la parte del calendario. La unidad de pautado es 9 mm. en el texto principal y 8 mm. en el calendario. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. Las capitales son, en su mayora, de ascendencia visigtica. Hay iniciales rellenas monocromas y otras de trazado pleno de tipo carolino. En el f. 13r se encuentra una mayscula antropomrfica de sabor ro151

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 18

mnico. Se usa un monograma para expresar la secuencia uere et dignum en el prefacio de la misa. En el f. 13r se ha dibujado a tal fin una miniatura de estilo romnico compuesta por el Agnus Dei inscrito en un tondo y sostenido por dos ngeles en posicin invertida. Hay abundante notacin musical de tipo aquitano. El manuscrito parece haber sido elaborado en San Milln por sus caractersticas paleogrficas y codicolgicas. Tambin corrobora esta hiptesis algunas conmemoraciones locales registradas en l, tales como la de la traslacin de san Flix que segn anotacin marginal tuvo lugar en el ao 1090 (era ICXXVIIII) y las tres dedicadas a san Milln. En el margen exterior del f. 4v se lee de una mano ms tarda: Septimo kalendas iunii caupta fuit Iherusalem in die [///] a rege Sarracenorum nomine Saladi. Era MCCXXV (a. 1187). Otras adiciones posteriores aadidas en la tapa anterior del ejemplar nos dan el ttulo del cdice y noticias sobre su circulacin: a) Misal en gtico al estilo romano 18 y b) Es del monasterio de San Milln y prestse al seor obispo de Ciudad Rodrigo y al doctor Nieto que lo llev a 12 de julio de 1558. Doctor Nieto. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin es antigua en tabla. Signaturas antiguas: F 185 y 17. * V. los correspondientes esquemas (pp. 556 y 668). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 446.CHURRUCA, M. 1939, p. 137 y lm. XLV V 3. CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, p. 40.CORDOLIANI, A. 1954, pp. 112-115.DE GAIFFIER, B. 1946, p. 153.DE GAIFFIER, B. 1964a, pp. 166-169.DE GAIFFIER, B. 1964b, pp. 5-35. DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 639.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 200-202 y lm. 19.D OMNGUEZ B ORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 349, p. 205-206, fig. 193.FBREGA GRAU, A. 1959.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 81, p. 106.JANINI, J. 1961, pp. 465-471.JANINI, J. 1962a, pp. 177-195.JANINI, J. 1977 Manuscritos, vol. I p. 150-153.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 771.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 17, pp. 498499.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 95, p. 384.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 183, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XVIII, p. 19. RUBIO, L. 1984, nm. 497, p. 406.VEZIN, J. 1963, pp. 5-25.

152

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 19

Cd. 19
s. XV (post a. 1450) Ms. unitario, pergamino: 400 285 mm.; 205 ff.
1. [Calendarium], ff. 1r-6v.

f. 1r RUB.: Kalendas. Ianuarius habet dies XXXI, luna XXX. INC.: Iani prima dies et septima fine timetur. III a Ianuarii Circumcisio Domini... f. 6v EXP.: ... a II Siluestri episcopi XII lectio Columbe uirginis II.o n.o
2. [Anotaciones sobre cmputo eclesistico], ff. 7r-12r.

f. 7r INC.: Por quanto todos buenamente non pueden entender... f. 12r EXP.: ... dichas fiestas en qu da sern cada ao. En los ff. anteriores hay numerosas figuras y tablas cronolgicas.
3. De commemoratione Corporis Christi, f. 11r-11v.

f. 11r RUB.: Rubrica de comemoracione Corporis Christi. INC.: Ad honorem sume et indiuidue Trinitatis [...] anno Domini millesimo quadrigentesimo quinquagesimo, die dominica tercia die madii [...] fuit celebratum capitulum prouinciale ordinis Sancti Benedicti prouinciarum Terraconensis et Cesarauguste... f. 11v FTC.: ... comemoracionibus tunc cesset et ista [...]. Hay una nota posterior, relativa a la misma festividad, datada en el ao de 1482. 153

ELISA RUIZ GARCA 4. [Proprietates campanae], f. 12v.

Cd. 19

f. 12v INC.: Habet ergo canpana proprietatem conueniendi... EXP.: ... terror est demoniorum.
5. [Biblia. V.T. Psalterium], ff. 13r-135r. Latn. (Versin: Vulgata).

f. 13r RUB.: Psalmus Dauid. INC.: Beatus uir qui non... (Psal. I). f. 135r EXP.: ... omnis spiritus laudet Dominum (Psal. CL).
6. [Cantica. Hymni liturgici], ff. 135r-185v. 6.1.

f. 135r RUB.: Fides catholica. Quicumque uult saluus esse ante omnia... f. 185v FTC.: ... quem senex illius [...].
INC.:

6. 6.2.

[Letania. Officium], ff. 186r-197r.

f. 186r ITC.: [...] sancta Eugenia. Oratio. Sancta Teodosia... f. 197r EXP.: ... regem glorie parte locus \sit/ uenie (sic) sit Christo regi gloria. ltima rbrica conservada: In festiuitate sancti Laurentii hymnus.
6.3.

f. 198r ITC.: [...] uos sancti Domini uocabimini... f. 205v FTC.: ... precantes seruulos in sempiterna [...]. Todo el texto litrgico del ltimo fascculo es una adicin posterior (s. XVI).

Escritura gtica hbrida de varias manos en los textos preliminares (ff. 1r-12v); gtica litrgica no muy esmerada en el resto del cdice. El ltimo fascculo presenta una escritura prxima a la tcnica del estarcido. El pergamino es de calidad mediana y color parduzco. Predominan los cuaterniones. Hay reclamos. La numeracin es moderna, a pluma. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 400 285 mm. y 280 180 mm. La unidad de pautado es 15 mm. En el ltimo cuaderno: 285 180 mm. y 20 mm. El texto discurre a lnea tirada. Se aprecian las seales de la perforacin. El pautado es a punta seca. Las lneas de escritura son 20, y 13 en el fascculo final. Las rbricas presentan las formas gticas habituales. Las iniciales primarias ofrecen filigranas o adornos sencillos, salvo la que se encuen154

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 19

tra en el f. 163r, hecha en oro. En el campo interior de la letra hay unos motivos vegetales ingenuos. Las maysculas secundarias han sido trazadas en rojo, a veces presentan unos adornos en color morado. Como ilustraciones se encuentran tablas, figuras astronmicas, una campana y la habitual representacin de una mano extendida como procedimiento mnemotcnico para establecer los clculos del cmputo eclesistico. A lo largo del texto es mencionado ocasionalmente el monasterio de San Milln y la orden benedictina. En el margen superior del f. 1r se lee: Salmos, cnticos, himnos etc. El ejemplar est incompleto y sometido actualmente a un proceso de restauracin. Carece de encuadernacin. Signaturas antiguas: F 182 y 33. * V. los correspondientes esquemas (pp. 557 y 669). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.CORDOLIANI, A. 1954, pp. 115-116.DOMNBORDONA, J. 1933 Manuscritos nm. 350, p. 206.JANINI, J. 1977 Manuscritos, pp. 153-154.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 33, p. 511.PREZ PASTOR, C. Indices, nm. XIX, pp. 19-20.
GUEZ

155

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 20

Cd. 20
[Biblia. V. T. et N. T. Psalterium-Apocalypsis] (Biblia de Quisio). Latn. (Versin: Vetus Latina y Vulgata)

s. IX ex.-X in. Ms. unitario, pergamino: 340 / 330 275 / 270 mm.; 251 ff.
1. [Psalterium], ff. 1ra-15vb (Versin hebraica).

f. 1ra ITC.: [...] ego ad Deum clamabit: et Dominus... (Psal. LIV, 17) f. 15vb FTC.: ... iuuenes et uirgines senes cum pueris laudent nomen Domini [...] (Psal. CXLVIII, 12).
2. Isaias, ff. 16ra-40va. 2. 2.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 2. 2.1. Prologus in Isaiam

f. 16ra PROL.: Incipit prologus Hieronimi presbiteri in Esaiam. INC.: Nemo quum prophetas uiderit... f. 16rb EXP.: ... eclesiis eius diutius insultarent. Explicit prefatio.
2.2.

f. 16rb RUB.: Incipit Esaias profeta. INC.: Visio Esaie filii Amos... f. 40rb EXP.: ... ad satietatem uisionis omni carni, amen. Explicit Esaie profete.

3. Ieremias, ff. 40va-65vb. 3. 3.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 3. 3.1. Prologus in Ieremiam

f. 40va PROL.: Incipit prologus Hieremie profete. 157

ELISA RUIZ GARCA


INC.:

Cd. 20

prologus.
3.2.

EXP .:

Hieremias profeta qui hic prologus... ... scriptitantem inuidorum insaniam prouocare. Explicit

Incipit liber eiusdem profete. INC.: Verba Iheremie filii... f. 65vb EXP.: ... usque ad diem mortis sue cunctis diebus uite eius. Finit Iheremias.

RUB.:

4.

Baruch, ff. 65vb-66vb.

f. 65vb RUB.: Incipit Baruch. INC.: Et hec uerba libri... f. 65vb FTC.: ... in tempore quo ceperunt Chaldei Iherusalem [...] (1, 2). f. 66ra ITC.: [...]donosor regis Babilonis... (1, 11). f. 66vb EXP.: ... qui discesserunt a te, Domine, Deus noster. Finit Baruch (3, 8).
5. Threni, ff. 66vb-69ra.

f. 66vb RUB.: Incipit Trini Iheremie prophete. INC.: Et factum est postquam... f. 69ra EXP .: ... iratus est contra nos uehementer. Finiunt Trini Iheremie prophete.
6. Epistola [= Baruch 6, 1-72], ff. 69ra-70ra.

69ra RUB.: Incipit epistola eiusdem. INC.: Exemplum epistule quam misit... f. 70ra EXP.: ... simulacra nam erit longe ab obprobriis. Explicit Iheremias prophete, amen.
7. Ezechiel, ff. 70ra-91ra. 7. 7.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 7. 7.1. Prologus in Ezechielem

f. 70ra PROL.: Incipit prologum Ezecielis prophete iuxta Ebraicam ueritatem translatum a Iheronimo presbitero, qui legis ora pro nobis... INC.: Ezecihel propheta cum Ioachim rege... f. 70rb EXP.: ... quod Grece significantius dicitur ut uocentur. Explicit prologus Iheronimi presbiteri iuxta Ebreum.
7.2.

Incipit Hezeciel propheta. INC.: Et factum est in tricesimo anno in quarto mense in quinta die... 158

RUB.:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 20

f. f. f. f. f. f. f. iuxta

77vb FTC.: ... eos in terram super quam lebabi [...] (20, 28). 78ra ITC.: [...] manum meam ut darem... (20, 28). 86vb FTC.: ... ait Dominus Deus. Et hi (corr.) egressus [...]. 87ra ITC.: [...] et circuibunt peragrantes terram... (39, 15). 90vb FTC.: ... ex latere porte in ga[...] (46, 19). 91ra ITC.: [...] ciuitatis a plaga septentrionali... (48, 30). 91ra EXP.: ... ex illa die Dominus ibidem. Ezecihel propheta Ebreum, amen.

8. Daniel, ff. 91ra-100vb. 8. 8.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 8. 8.1. Prologus in Danielem

f. 91ra PROL.: Incipit prologus Ieronimi presbiteri. INC.: Danielem prophetam iux\ta/ septuaginta interpretes Domini Salbatoris eglesie non legunt... f. 91va EXP.: ... in utramque partem aut amore labuntur aut odio. Explicit prologus. Incipit Daniel propheta. Anno tertio regni Ioachim regis Iuda... f. 100vb FTC... intromisit et deuorati sunt in momento coram eo. Explicit Daniel [...]. f. 101ra ITC.: [...] populis Srahel in hobseruandis sacrificiis Dei increpatione que in eundem... 8.3. f. 101ra EXP.: ... quod deos alienos colerint significant. Explicit explanatio in Malachie prophete.
8.2.
INC.: RUB.:

9. Prophetae minores, ff. 101ra-121va. 9. 9.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 9. 9.1. Prologus in duodecim prophetas

f. 101ra PROL.: Incipit prologus duodecim prophetarum, amen. Deo gratias. INC.: Non idem ordo est duodecim prophetarum aput Ebreos... EXP.: ... habent titulos, prophetaberunt. Explicit prefatio duodecim prophetarum. a) Osee f. 101ra RUB.: Incipit Ose profeta translatio beati Iheronimi presbiteri. Deo gratias. INC.: Verbum Domini quod factum est ad Ose filium Beeri... f. 104ra EXP.: ... uero corruent eis. Explicit Ose propheti. 159

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 20

b) Ioel f. 104ra PROL.: Incipit prologus Iohel. INC.: Sanctus Iohel aput Ebreos post Ose ponitur... f. 104rb EXP.: ... audite celi et auribus percipe terram. Finit. f. 104rb RUB.: Incipit Iohel propheta. INC.: Verbum Domini quod factum est ad Iohel... f. 105va EXP.: ... commorabitur in Syon. Explicit Iohel propheta. c) Amos f. 105va PROL.: Incipit prologum Amos (corr: prologus Hamos). INC.: Ozias rex quum Dei religionem sollicite emularetur... EXP.: ... processuram uoluit demonstrare. Finit. f. 105va RUB.: Incipit Amos propheta. INC.: Verba Amos qui fuit in pastoralibus... f. 108ra EXP.: ... dedi eis dicit Dominus Deus tuus, amen. Explicit Amos propheta. d) Abdias f. 108ra PROL.: Incipit prologus. INC.: Iacob patriarca fratrem abuit Esau qui... f. 108rb EXP.: ... seruus Domini in nostro sonat Latino eloquio. Explicit prologus domini Ieronimi. f. 108rb RUB.: Incipit uisio Abdie prophete. INC.: Visio Abdie hec dicit Dominus Deus ad Edom... f. 108va EXP.: ... et erit Domino regnum. Explicit Abdias profeta. f. 108va PROL.: Incipit prologus. f. 108vb INC.: Sanctum Ionam Ebrei adfirmant filium fuisse mulieris... EXP.: ... et a facie tua quo fugiam. Explicit. e) Ionas f. 108vb RUB.: Incipit Ionas propheta. INC.: Et factum est uerbum Domini ad Ionam filium Amathi... f. 109vb EXP.: ... quid sit inter dexteram et sinistram suam et iumenta multa. Explicit Ionas profeta. f) Michaeas f. 109vb PROL.: Incipit prologus. INC.: Temporibus Ioathe et Ezecie regum... EXP.: ... ad futurum denuntiabit. Explicit. f. 109vb RUB.: Incipit Miceas propheta. INC.: Verbum Domini quod factum est ad Miceam... f. 111va EXP.: ... que iurasti patribus nostris a diebus antiquis. Finit. Explicit. g) Nahum f. 111va PROL.: Incipit prologus. 160

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.:

Cd. 20

Naum prophetam ante \interitum/ aduentum regis Assiriorum... f. 111vb EXP.: ... ut preparent se ad iudicii diem ubi ultor aduersum ueros Assirios futurus est Dominus. Explicit. f. 111vb RUB.: Incipit Naum propheta. INC.: Sumtio Ninnibe liber uisionis Naum filii Helcesei... f. 112va EXP.: ... non transiit malitia tua semper. Explicit Naum propheta. h) Habacuc f. 112va PROL.: Incipit prologus. INC.: Quattuor prophete in duodecim prophetarum... f. 113ra EXP.: ... et probandum tribulationem et miseriam uenire desideret. Explicit prologus. f. 113ra RUB.: Incipit Abbacuc propheta. INC.: Onus quod uidit Abbacuc propheta... f. 114ra EXP.: ... et super excelsa \mea/ deducet me uictor in psalmis canentem. Explicit Abacuc propheta. i) Sophonias f. 114ra PROL.: Incipit prologus. INC.: Tradunt Ebrei cuiuscumque prophete pater... f. 114rb EXP.: ... tunc temporis tribuendam textu lectionis denuntiabit. Explicit. f. 114rb RUB: Incipit Sophonias propheta filius Cusi. INC.: Verbum Domini quod factum est ad Soffoniam... f. 115rb EXP.: ... cum conuertero captiuitatem uestram coram occulis uestris dicit Dominus. Explicit Soffonias propheta. j) Aggaeus f. 115rb PROL.: Incipit prologus in Aggeu propheta. INC.: Iheremias propheta ob causam periurii Sedechie regis... f. 115va EXP.: ... et interitum regnorum gencium exterarum significat. Explicit prologus. f. 115vb RUB.: Incipit Aggeus propheta. INC.: In anno secundo Darii regis... f. 116rb EXP.: ... quia te elegi dicit Dominus exercituum. Explicit Ageus. k) Zacharias f. 116rb RUB.: Incipit prologus in libro Zaccarie. INC.: Secundo anno Darii regis Medorum... f. 116va EXP.: ... de terra Caldeorum per noctem prophete est reuelata. Explicit. 116va RUB.: Incipit Zaccarias propheta. INC.: In mense octabo in anno secundo Darii... f. 120rb EXP.: ... in domo Domini exercituum in die illa. Explicit Zaccarias. 161

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 20

l) Malachias f. 120rb RUB.: Incipit Malaci propheta. INC.: Onus uerbi Domini ad Israhel in manu... f. 121va EXP.: ... et percutiam terram anathemate. Explicit Malahiam prophetam, amen.
10. Macchabaei, ff. 121va-144ra.

f. 121va RUB : Incipit notitia de regibus qui habentur in libro Maccabeorum. f. 121vb TABLA: Incipit capitulationes de libro Maccabeorum (61 caps.). f. 122vb RUB.: Incipit Maccabeorum liber primus. INC.: Et factum est postquam percussit Alexander... f. 133ra EXP.: ... princeps sacerdotum post patrem suum. Deo gratias. Explicit Maccabeorum liber primus. TABLA: Incipit capitulatio in libro secundo Maccabeorum (55 caps.). f. 133vb RUB.: Incipit Macchabeorum liber secundus. INC.: Fratribus qui sunt in Egypto... f. 144ra EXP.: ... non erit gratus hic ergo erit consumatus. Explicit Maccabeorum liber IIs. COLOFN : Tandem finitis Veteris Instrumenti libris quos eclesia catholica in canone diuinarum recipit scribturarum ad euangelia Nouumque Testamentum Christo iubante peruenimus, amen, <per Quisium monacum sancti Emiliani sub era DCC scriptum. Martinus abbas in sancto Emiliano>. f. 144rb TABLA: <Item abbates post sanctum Emilianum. INC.: Citonatus abbas. Era DCXII. EXP.: ... Petrus abbas. Era DC[///]>. TABLA: <Item abbates in Sancto Emiliano. INC.: Benedictus abbas. Era DCCVIII... EXP.: ... Iohanes abbas. Era DCCCLXIII>.
11. Euangelia, ff. 144ra-205vb. 11. 11.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]

f. 144ra EPIST.: Beato Papae Damaso Iheronimus. INC.: Nouum opus facere me cogis... f. 145ra EXP.: ... obto \te/ ut in Christo ualeas et mi memineris, Papa beatissime. Explicit epistola Iheronimi ad Damasum.
11. 11.2. HIERONYMVS [STRIDONIVS]
PROL.:

Incipit prologus quattuor euangeliorum. 162

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 20

INC.: Plures fuisse qui euangelium... (frag. prol. Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV). f. 145va EXP .: ... eclesiasticis uiuis canendas. Explicit prologus quattuor euangeliorum.

11.

11.3.

[EVSEBIVS CAESARIENSIS]

Eusebius Carpiano fratri in Domino salutem. Ammonius quidam Alexandrinus magno studio... f. 145vb EXP.: ... ex eodem modo usque ad decem.
INC.:

EPIST.:

11. 11.4.

HIERONYMVS [STRIDONIVS]

Incipit prologus Iheronimi ad Euseuium. f. 146ra INC.: Satisque miror Eusebi... (frag. prol. Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV). f. 146rb EXP.: ... si in postea scribenda concludat. f. 146v-f. 151v: TABLAS: Cnones eusebianos. f. 151vb PROL.: Incipit prefatio euangelii secundum Mattheum. INC.: Mattheus ex Iudeas sicut... EXP.: ... querentibus non tacere. Explicit. f. 152ra TABLA: Incipit elencus eiusdem (28 caps.). f. 153ra TABLA: Incipit brebes que abentur in euangelii secundum Marcum (13 caps.). f. 153rb TABLA: Incipit brebes secundum Luce (21 caps.). f. 154vb TABLA : Incipit helencus euangelii secundum Ioannem (10 caps.). f. 154vb FTC.: ... sed Phariseos non confiterentur [...]. f. 155ra ITC ./ RUB .: Incipit textum sancti euangelii secundum Matheum. INC.: Liber generationis Ihesu Christi... f. 168rb EXP.: ... usque ad consummationem seculi, amen. Explicit euangelium secundum Matheum. PROL.: Incipit prologus Marci euangeliste. INC.: Marcus euangelista Dei electus... f. 168va EXP.: ... prestat Deus est. Explicit prologus. RUB.: Incipit euangelium secundum Marcum. INC.: Initium euangelii Ihesu Christi... f. 177va EXP.: ... sequentibus signis. Finit. Explicit euangelium secundum Marcum. f. 177vb PROL.: Incipit prefatio Luce secundum Iheronimum.
11.5.

PROL.:

163

ELISA RUIZ GARCA


INC.: EXP.:

Cd. 20

Est quidam Lucas... ... inde euangelium in Asia. Explicit. RUB.: Incipit euangelium secundum Lucam. INC.: Quoniam quidem multi... f. 177vb FTC.: ... et nomen eius Elisabeth [...] (Luc. 1, 5). f. 178ra ITC.: [...] inuolutum et expositum... (Luc. 2, 12). f. 193rb EXP.: ... et benedicentes Dominum, amen. Explicit euangelium secundum Lucam. PROL.: Incipit secundum Iohannem. INC.: Iohannes euangelista unus... f. 193va EXP.: ... doctrinas seruetur. Explicit ratio. INC.: In principio erat Verbum... f. 205vb EXP.: ... qui scribendi sunt libros, amen. Deo gratias.
12. Actus apostolorum, ff. 206ra-219vb.

f. 206ra TABLA: Incipiunt capitula Actuum apostolorum (61 caps.). f. 206rb TABLA: Hic testimonio de Veteri Testamento in Actibus apostolorum. f. 207ra RUB .: Argumentum de epistolis Iheronimi in Actibus apostolorum. RUB.: Item de nominibus eorum in Actibus apostolorum quorum Lucas meminit sic. f. 207rb-va RUB.: Argumentum Actuum apostolorum. Ad que loca Paulus et Barnabas ab Antiocia dimissi a Sancto Spiritu peruenerunt. f. 207vb RUB.: Incipit (cancell.: prefatio) liber Actuum apostolorum. INC.: Primum quidem sermonem... f. 219vb FTC.: ... aut uinculis habentem crimin[...] (23, 29).
13. Epistolae, ff. 220ra-247vb.

f. 220ra TABLA: Incipit capitulationes ad Corinteos prima (19 caps.). f. 220rb RUB.: Hec testimonia de Veteri Testamento conprehensa sunt in epistola ad Corinteos I. RUB.: Quos sanctorum memorat in epistola ad Corinteos I. RUB.: Argumentum epistola ad Corinteos prima. f. 220va TABLA: Incipit capitulationes in epistola Pauli apostoli ad Corinteos IIa (15 caps.). f. 220vb RUB.: Haec testimonia de Veteri Testamento conprehensa sunt in epistola ad Corinteos IIa. RUB.: Item nomina quos sanctorum commemorat apostolus Paulus in epistola ad Corinteos IIa. 164

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 20

f. 221ra RUB.: Incipit epistola ad Romanos. INC.: Paulus seruus Ihesu Christi uocatus apostolus... f. 226ra EXP.: ... sapienti Deo per Ihesum Christum qui honor et gloria in secula seculorum, amen. RUB.: Argumentum epistola ad Corintios I. f 226rb RUB.: Incipit epistole ad Corintios prima. INC.: Paulus uocatus apostolus Ihesu Christi... f. 230vb FTC.: ... quid facient qui babtizentur pro mortuis [...] (Epist. ad Corinth., 15, 29). f. 231ra ITC: [...] operando manibus suis quod bonum est... (Epist. ad Ephes, 4, 28). f. 231va EXP.: ... qui diligunt Dominum \nostrum/ Ihesum Christum in corruptione, amen. Explicit epistola ad Ephesios. TABLA: Incipit capitulatio ad Philippenses (5 caps.). f. 231vb RUB.: De sanctorum. RUB.: Argumentum in epistola ad Philippenses. f. 232ra RUB.: Incipit epistola ad Philippenses. INC.: Paulus \et Silbanus/ et Thimoteus... f. 233rb EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi quum Spiritu Sancto, amen. Explicit epistola ad Philippenses. TABLA: Incipit capitulatio ad Colossenses (6 caps.) RUB.: Quos sanctorum commemorat apostolus Paulus in epistola ad Colossenses. RUB.: Argumentum epistole ad Colossenses. f. 233va RUB.: Incipit epistola ad Colossenses. INC.: Paulus apostolus Ihesu Christi... f. 234vb EXP.: ... gratia Dei uobiscum. Explicit epistola ad Colossenses. TABLA: Incipit capitulatio ad Tessalonicenses I (7 caps.). RUB.: Argumentum epistola ad Tessalonii I (sic). RUB.: Incipit epistola ad Laudicenses. Solamente se conserva un fragmento distribuido en los mrgenes inferiores de los folios 234v y 235r. f. 235ra RUB.: Incipit epistola ad Tessalonicenses prima. INC.: Paulus et Sileas et Thimoteus... f. 236ra EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi uobiscum, amen. Explicit epistola ad Tessalonicenses I. TABLA: Incipiunt capitula ad Tessalonicenses secunda (4 caps.). f. 236rb RUB.: Argumentum epistole ad Tessalonicenses secunda. RUB.: Incipit epistola ad Tessalonicenses IIa. INC.: Paulus et Siluanus et Thimeteus... f. 236vb EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnibus uobis, amen. Explicit epistola ad Tessalonicenses secunda. 165

ELISA RUIZ GARCA


TABLA: Incipiunt capitula epistole ad Thimoteum RUB.: Argumentum epistole ad Thimoteum I. RUB.: INC.:

Cd. 20

prima (8 caps.).

Incipit epistola ad Thimotheum prima. Paulus apostolus Christi Ihesu... f. 238va EXP.: ... exciderunt gratia tecum, amen. Explicit epistola ad Thimoteum prima. TABLA: Incipiunt capitula epistole ad Thimotheum IIa (6 caps.). f. 238vb RUB.: Argumentum epistole ad Thimotheum secunda. RUB.: Incipit epistola ad Thimotheum IIa. INC.: Paulus apostolus Christi Ihesu... f. 239vb EXP.: ... gratia nobiscum, amen. Explicit epistola ad Thimotheum secunda. f. 240ra TABLA: Incipit capitulatio ad Titum (4 caps.). RUB.: Argumentum epistole ad Titum. RUB.: Incipit epistola ad Titum. INC.: Paulus seruus Dei... f. 240vb EXP.: ... gratia Dei cum omnibus uobis, amen. Explicit epistola ad Titum. RUB.: Incipit argumentum ad Philimonem. RUB.: Incipit epistola ad Philemonem. INC.: Paulus uinctus Ihesu Christi... f. 241ra EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum spiritu uestro, amen. Explicit epistola ad Philemonem. TABLA: Incipiunt capitulatio ad Hebreos (15 caps.). f. 241rb RUB.: Argumentum epistole ad Hebreos. f. 241va RUB.: Incipit epistola ad Hebreos. INC.: Multipharie multisque modis... f. 245vb EXP.: ... gratia cum omnibus uobis, amen. Expliciunt epistole beati Pauli. TABLA: Incipit capitulationes ad Ebreos cuius supra. f. 246va PROL.: Incipit prologus beati Iheronimi de septem epistolis canonicis. El folio est mutilado. f. 246vb TABLA: Incipit capitulatio de apistola sancti Iacobi. El folio est mutilado. Slo registra los cinco primeros epgrafes. f. 247ra ITC.: [...] et peregrinantibus per orbem terrarum... f. 247vb FTC.: ... accepistis eo quod male petatis [...] (Epist. Iacobi apost., 4, 3).
14. [Apocalypsis], ff. 248ra-251vb.

f. 248ra ITC.: [...] et audiui numerum signatorum... (7, 4). f. 251vb FTC.: ... procedit de hore ipsius [...] (19, 21). Folio mutilado y borroso. 166

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 20

En el f. 70ra hay una breve secuencia en rabe. En el f. 220vb se encuentra una segunda antedatacin: sub era DCCII per Q[uisium]. En varios pasajes aparece la grafa eglesia. Escritura visigtica pausada de tipo mozrabe con influencia meridional. Es espontnea y natural. De mdulo pequeo y achatado. Ofrece un tratamiento irregular, en funcin de los copistas, del grupo tj ante vocal. Presenta una gran variedad de manos: A tj (ff. 1r-15v); B ti/tj (ff. 16r-47v); C ti (ff. 48r-120v); D tj (f. 121r); E ti/tj (ff. 121v143v); F ti (f. 144r); G ti (ff. 144v-145v); H tj (ff. 146r y 245v-246r); I ti (ff. 151v, 152v hasta el final); J tj (ff. 151v y muchas de las correcciones); K ti (f. 152r). En los ff. 35r-v, 115r-v y 117r-v el texto ha sido rehecho por una mano carolina goticizada. Hay correcciones abundantes obra de dos revisores distintos. Suelen presentar unas iniciales peculiares. Las integraciones textuales van indicadas generalmente mediante las abreviaturas habituales: dh y sr. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son en su mayora cuaterniones, pero se observan algunas anomalas, en parte fruto de manipulaciones tardas a causa de prdidas de folios o cuadernos completos. No existen signaturas ni reclamos. Se conservan algunos ttulos corrientes. La mayora han desaparecido, pues el cdice ha sufrido una especie de orillado muy lesivo para el ejemplar. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente 330 / 340 270 / 275 mm. y 280 / 290 215 / 220 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en orificios circulares o incisiones oblicuas practicados en el intercolumnio. En los ff. 78-85 se observa una doble perforacin. El pautado es a punta seca. En algunos folios (por ejemplo, 11r, 124r y 126r) se observa la huella de un lpiz de plomo. Se han aplicado dos tipos de sistemas: uno siempre directo (ff. 1-15) y otro que alterna impronta directa e indirecta en el resto del ms. El ejemplar se caracteriza por su sobriedad ornamental. Los ttulos han sido trazados con capitales epigrficas muy simples. Las rbricas con el mismo tipo de letra que el resto del texto. Las iniciales son muy sencillas, generalmente rellenas de un pigmento rojizo, nico color utilizado, bien sea en la variedad de minio o de carmn. Los Evangelios van precedidos de los habituales cnones eusebianos (ff. 146v-151v). 167

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 20

Se ignora el lugar donde este ejemplar fue confeccionado. Muestra evidentes influencias mozrabes desde el punto de vista paleogrfico, lo cual no prejuzga que el ms. sea oriundo de la zona meridional, a causa de la fuerte corriente de emigracin existente del sur al norte de la Pennsula Ibrica. Tempranamente form parte del fondo emilianense. En el f. 1r hay unos marbetes en los que se lee: Otro pedazo [de libro] segn la traslacin de San Gernimo y Lista de los abades al fin del libro de los Machabeos. El ejemplar est mutilado e incompleto. Los ff. iniciales y finales se encuentran en psimo estado de conservacin. Presenta una encuadernacin en piel marrn muy oscura, decorada con un simple fileteado y un slo tipo de hierro cuyo motivo es floral. Signaturas antiguas: F 186 y 22. * V. los correspondientes esquemas (pp. 558 y 670). BIBLIOGRAFA
ANSPACH, E. 1930, pp. 88-91.ARGAIZ, G. de 1675, vol. II, pp. 311, 370.AYUSO MARAZUELA, T. 1953, nm. 253, p. 217; nm. 24, p. 356.AYUSO MARAZUELA, T. 1960, pp. 11-12.CHURRUCA, M. 1939, lm. XVv, f. 1v-2r.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 586, p. 42.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1958 Index, nm. 332.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, p. 223-227, lm. 23.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1929, lm. 14.DOMNGUEZ B ORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 351, p. 206-207.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1957, pp. 141-142.DOMNGUEZ B ORDONA, J. 1962 vol. 18, fig. 9, p. 24.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 82, p. 106.GMEZ MORENO, M. 1919, pp. 291 y ss.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, pp. 244-251, lm. 195, figs. 84-101.LOEWE, G. y HARTEL , W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 22, pp. 500-501.L OEWE , E.A. 1972a-b Palaeographical Papers, pp. 50, 58, 64, 372.MENNDEZ PIDAL, G. 1958b, p. 48. MENTR, M. 1984, p. 93.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 96, p. 384. MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 184, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XX, pp. 20-21.PINELL, J. 1965, p. 114.

168

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 21

Cd. 21
s. X med. Ms. unitario, pergamino: 395 / 400 295 / 300 mm.; 290 ff.
1. [Liber collectaneus] 1. 1.1. [LVCVLENTIVS] 1. 1.1. [Expositio epistolarum et euangeliorum], ff. 1ra-211vb y 216ra-269vb (comp.)

f. 1ra ITC.: [...]rum quasi suam et ideo nullus nostrum se ipsum uindicare... f. 1va RUB.: Euangelium secundum Matheum (primera rbrica conservada). INC.: Cum des\cendi/sset Ihesus de monte ecce leprosus... f. 136vb FTC.: ... est ex spiritu spiritus est terrenum et sicut [...]. f. 137ra ITC.: [...] similiter et de cibo dicit: Frange esurienti... f. 211vb FTC: ... in finem seculorum nouus homo (el texto contina en el f. 216ra). f. 216ra ITC.: [...] secundum Deum creatus... f. 268va RUB.: In decollatione sancti Iohannis Baptiste secundum Marcum (ltima rbrica conservada). INC.: In illo tempore misit Herodes rex... f. 269vb EXP.: ... prudens lector sagaci mente quesierit.
1. 1.2. Lectio euangelica, ff. 212ra-213vb (texto intercalado).

f. 212ra RUB.: Lectio sancti euangelii secundum Matheum. INC.: In illo tempore acceserunt discipuli... f. 212vb EXP.: ... haec apostolus quoque praecepit uelari. 169

ELISA RUIZ GARCA 1. 1.3.

Cd. 21

Miracula sancti archangeli Michaelis, ff. 213vb-214rb (texto intercalado).

f. 212vb RUB.: Incipit miracula sancti archangeli Michaelis. INC.: Memoriam beati archangeli Michaelis... f. 214rb EXP.: ... accipiunt salutis in Christo Ihesu Domino nostro.
1. 1.4. Exaltatio sanctae Crucis, ff. 214rb-215rb (texto intercalado).

f. 214rb INC.: Exaltatio sancte Crucis que ab Elena... f. 214va-b EXP.: ... adoratur populo. Regnante in perpetuum Domino nostro Ihesu Christo cui honor et gloria nunc et semper per omnia seculorum secula, amen. Exaltacio sancte atque gloriosisime crucis Domini nostri.
1. 1.5. De Constantino, ff. 214vb-215rb (texto intercalado)

f. 214vb INC.: Tempore illo postquam Costantino augusto contra Magencium... f. 215rb FTC.: ... acceptis a Thebas obsides dabis [...] (el resto del folio en blanco).
2. ISIDORVS [HISPALENSIS] 2. Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti, ff. 269vb-275va

f. 269vb RUB.: Incipit liber proemiorum. Plenitudo Noui Veterisque Testamenti quam in canone catholica recipit ecclesia quem Hisidorum [///]. f. 270ra INC.: In principio uidelicet quinque libri Moisi Genesis... f. 274va EXP.: ... cum Romanorum ducibus factumque legationem. f. 274va RUB.: Item prephationis librorum Noui Testamenti euangeliorum predicatio. INC.: Quamuis quadriferia sit uno testamento... f. 275va EXP.: ... flumen etiam babtismi mundum ligni uite per (tal vez haya que sobreentender la frmula doxolgica). Explicit liber primiorum.
3. [ISIDORVS HISPALENSIS] 3. De ortu et obitu patrum, ff. 275v-284r.

f. 275va RUB.: Incipit uita uel obitus eorum qui in Domino precesserunt. PROL.: Prephatio quorundam sanctorum nobilissimorum... EXP.: ... leguntur qui in scripturarum laudibus perfueru[n]t. f. 275vb TABLA: I Adam II Abel (86 caps.) INC.: Adam protoplaustus et colonus paradisi... 170

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 21

f. 281vb EXP.: ... inter Dothain et Balmon Macchabei. Finit ortus uel obitus sanctorum patrum qui habentur in Veteri Testamento. f. 281vb RUB.: Incipit eorum qui sunt in Nouo Testamento. INC.: Zacharias et Helisabet... f. 284ra EXP.: ... ibique in pace defunctus est atque sepultus (cap. 86).
4. ISIDORVS HISPALENSIS 4. Libri differentiarum, ff. 284ra-289vb.

f. 284ra TABLA: Incipit capitula libri differenciarum beati Hisidori (slo comprende el libro II. Contiene el desarrollo de los epgrafes que sern tratados). INC.: Inter Deum et Dominum, inter Trinitatem et unitatem... f. 284rb EXP.: ... distinctionibus quatuor uitiorum. Expliciunt capitula. RUB.: Incipit liber differenciarum beati Hisidori Iunioris episcopi Spalensis. INC.: Inter Deum et Dominum ita quidem difinierint... f. 287vb FTC.: ... offitio facta est ne per iminentem corporis [...] (lib. II, cap. 17). f. 288ra ITC.: [...] aspera uel lenia hii autem quinque sensus ex partibus... (lib. II, cap. 27). f. 289vb FTC.: ... possumus de ea etiam gloriosius triumphare [...] (lib. II, cap. 31).
[Additiones] 1. Expositio de oratione dominica, f. 290ra-290vb.

f. 290ra RUB.: Expositio de oratione dominica. INC.: Et factum est quum esset Ihesus in loco quodam... f. 290vb FTC.: ... cotidianus panis dicitur quis nos cotidie satiat supersubstantialis est [...]. El fragmento contiene una explicacin del Padre nuestro en la que se van desarrollando las siete peticiones. El texto queda trunco en la quinta peticin. Quiz proceda de otro comentario bblico ms amplio.
2. [Liber ordinum?]

Impresin en negativo sobre la contratapa posterior de lo que en su da fue una contraguarda encolada. La cutcula del pergamino ha quedado adherida y, gracias a ello, se conservan las huellas de un texto perteneciente a la misa de sacerdote defuncto y el ordo unius defuncti. 171

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 21

Escritura carolina pura. Se observa la separacin de palabras con algunas irregularidades. Se distingue una mano principal y diversas intervenciones ocasionales. Hay abundantes correcciones ortogrficas. El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Presentan signaturas expresadas en nmeros romanos. El primer cuaderno conservado ostenta el nmero IX. Falta tambin el XXVI. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros romanos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 395 / 400 295 / 300 mm. y 280 / 285 205 mm. La unidad de pautado es 9 mm. El texto est distribuido en dos columnas. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. Las lneas de escritura son 32. Los ttulos han sido escritos en maysculas unciales. Las iniciales primarias son desnudas. Las secundarias son muy sencillas y trazadas en tinta. El pigmento empleado es minio.
Additio 1.

Presenta una escritura visigtica muy vertical, de mdulo alargado, y trazada con una pluma muy fina. Se observa el grupo tj ante vocal. Abundantes rasgos cursivos (particularmente t y a). Por su tipologa grfica se puede situar en elaboracin en torno al siglo XI en una zona castellana lindante con la Rioja. El pergamino es fino. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 370 260 mm. y 285 190 mm respectivamente. La unidad de pautado es 10 mm. El texto, a doble columna, ocupa 29 lneas de escritura.
Additio 2.

Las dimensiones actuales de la impresin son 405 280 mm. La escritura es una muestra de elegante letra litrgica emilianense, datable en el s. XI. Tiene restos de iniciales policromadas. El texto estaba distribuido en dos columnas. En la actualidad se conservan 19 renglones visibles. El ms. fue probablemente escrito en el monasterio de Sant Cugat del Valls, al igual que el ejemplar Cd. 17 de este mismo fondo. Ambas piezas estn temticamente relacionadas. Muy pronto debi de ser el cdice trasladado al monasterio de San Milln de la Cogolla, donde fueron aadidos los fragmentos en escritura visigtica. En el margen del f. 1r se lee: Exposiciones in parva loca scripture. En un marbete sobre la tapa anterior reza: Leccionario de epstolas y evan172

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 21

gelios. El ejemplar se encuentra incompleto. La encuadernacin es antigua en tabla. Signaturas antiguas: F 191 y 28. * V. los correspondientes esquemas (pp. 559 y 671). BIBLIOGRAFA
FROTIN, M. 1904, cols. 408, 37-409, 12.JANINI, J. 1976, pp. 227-231.JANNI, J. 1977 Manuscritos, p. 154.LEMARI, J. 1979, pp. 85-105.LOEWE, G. y HARTEL, W. 18871915 Bibliotheca, nm. 28, pp. 505-506.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 185, p. 333.MUND, A. M. 1982, pp. 7-23.MUND , A. M. 1988, p. 125.P REZ DE URBEL, J. y GONZLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1950-1955; vol. I, pp. LXIII-LXXIII, XCIV; vol. II, Apndice, VI, pp. CXLVII y 717-719.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXI, p. 21.

173

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

175

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 22

Cd. 22
[Liber commicus]

s. XI (a. 1073). Ms. unitario, pergamino: 395/390 x 270; [1] h.+ 195 ff.+ [1] h.
1.

f. 1va ITC.: [...] Legendum in Assumtio sancte Marie... (slo se conserva un esquinazo del folio). f. 2ra RUB.: Vt post euangelium respondeant omnes: Amen. INC.: Izmaragdus ayt: Perlecta euangelii lectione respondeant omnes: Amen... EXP.: ... ex orando monstremus. f. 2rb RUB.: Cur dicitur Ispanus iungere palmas ambas cum nobis lectio euangelii refertur. INC.: Iunctio quid manuum sign[atur]... f. 2rb EXP.: ... quo dignus haberi pro bonitate facit cupiendo uincula pacis, quia ab antiquis est preceptum. f. 2va RUB .: Legendum in Assumtio sancte Marie. Lectio libri Sapientie Salomonis. INC.: In diebus illis ayt Salomon... f. 2rb EXP.: ... permanet dilectio. f. 2vb RUB.: Epistola Pauli apostoli ad Corintios secunda. f. 2vb INC.: Fratres, quicumque gloriatur in Domino glorietur... f. 3ra EXP.: ... cartam exibere in Christo Ihesu Domino nostro. f. 3ra RUB.: Lectio sancti euangelii secundum Lucam. INC.: In illo tempore Dominus noster Iesus Christus intrauit in quodam castellum... 177

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 22

f. 3rb EXP.: ... beati qui audiunt uerbum Dei et custodiunt illud, amen. f. 3v: Dibujo a plena pgina que representa la Cruz con el Alfa y la Omega en presencia de dos ngeles. Al igual que en otros mss. emilianenses se ha aadido una antedatacin con mano inhbil: In era DCCXLIIII abbas Emilianus in Sancto Emiliano. f. 4ra RUB.: In nomine Domini incipiunt orationes post gloriam in excelsis Deo in primis de aduentum Domini. INC.: Deus qui per angelicos coros... f. 8vb EXP.: ... deuitum confer tue gratie donum, amen. f. 9r: En blanco. f. 9va PROL.: Quamquam licenter adsumatur in opere congregatio celestium lectionum et ipsum opusculum de ecclesiasticis uiris... f. 10ra EXP.: ... hec enim omnia ob multorum et quidem utilitatem petitionibus tuis obediens scribere curabi, uenerabilis mici et amantissime frater. f. 10ra INC.: Esayas in Iherusalem nobilis genere natus est... f. 12ra EXP.: ... ossa eius cum reliquiarum in Domino translata sunt. f. 12ra RUB.: In nomine Domini nostri Iesu Christi incipit liber comicus de toto circulo anni. RUB.: Legendum in primo dominico de aduentu Domini. Lectio libri Esaie prophete. INC.: In diebus illis uerbum quod... f. 50vb FTC.: ... et uenit cum parentibus et filiis [...]. f. 51: Este folio incluido en la numeracin moderna falta en el ejemplar. f. 52ra ITC.: [...] salbat sperantes in se... f. 193vb EXP.: ... uade et amplius iam noli peccare. f. 193v COLOFN : Explicitus est hic liber comitis a domni Petri abbatis sub era ICXIa (= a. 1073). f. 193vb RUB.: Legendum in diem sancte (sic) Micaelis arcangeli. Lectio libri Danielis prophete. f. 193vb INC.: In diebus illis ego Daniel... f. 195ra EXP.: ... et stare ante filium hominis, amen.
2. [Mundi creatio], f. 85v (i. m.)
INC.: EXP.:

Ecce die primo fit lux celique secundo... ... septenum sanxit Dominus requiemque uocauit.

3. [Sermo pro Hispanis sacris], f. 195ra-b.

f. 195ra INC.: Doctor ayt: Audi homo uocem apostoli... f. 195rb EXP.: ... qui a profetibus eclesie anime conueniunt. 178

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 22

Escritura visigtica pausada de tipo litrgico, caracterizada por su mdulo alargado y formas artificiosas que revelan un estadio de canonizacin. Recuerda la clase de letra empleada en el ms. 47 de esta misma coleccin. Presenta de manera regular el uso del grupo tj ante vocal. Todo el texto ha sido elaborado por una sola mano, salvo algn fragmento, como los seis hexmetros incorporados en el margen del f. 85v. En el colofn se ha utilizado un tipo grfico propio de la escritura diplomtica, con mdulo alargado y trazado muy ondulado y rebuscado. Tambin hay alguna muestra de escritura carolina goticizante. Se aprecian algunas correcciones. El pergamino es de buena calidad y de color blanco. Los fascculos son cuaterniones. Existen reclamos colocados horizontalmente en el margen inferior del ltimo folio de cada cuaderno. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 380 270 y 275 170. La unidad de pautado es 10 mm. La disposicin del texto es a doble columna. La perforacin consiste en pequeas incisiones practicadas en el margen exterior. Las rbricas han sido trazadas en letras minsculas. Las iniciales primarias son cuidadas y morfolgicamente ricas: alternan las de laceras, las rellenas, las zoomrficas y las antropomrficas. Estas ltimas son muy variadas e interesantes. Algunas figuras presentan un perfil muy caracterstico. Como elementos ilustrativos tenemos: la cruz de Oviedo inserta en un arco (f. 3v); el sacrificio de Abraham (f. 93r) y Cristo con sus discpulos (f. 104r). La tinta es negra y los pigmentos variados y de tonos vivos. En el f. 68v hay en el margen una figura de un guerrero y a sus pies esta leyenda en letras capitales visigticas: Tellu comes Ruconum sub era DCCLVI. El ms. es oriundo del monasterio de San Milln de la Cogolla. En la guarda inicial se lee: En el mes de junio era MCCCLVII murieron los infantes en la vega de Granada. En el plano anterior de la tapa hay dos marbetes superpuestos. En el superior se dice: El libro llamado Comes o Co[...] 27. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: F 192 y 29. * V. los correspondientes esquemas (pp. 560 y 671). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, nm. 42, pp. 360, 446, 456-457.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 587, p. 41, facs. 61 y 62, pp. 225-228.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959

179

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 22

Index, nms. 807, 1061.DAZ Y DAZ, M. C. 1973, pp. 77-85.DAZ Y DAZ, M.C. 1976, p. 168.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 183-186.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1929, nm. 27.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 352, p. 207, figs. 194-195. DOMNGUEZ BORDONA, J. 1957, p. 135.EWALD, P. 1881, pp. 332-333.EWALD, P. y LOEWE, G. 1883, lm. 25, p. 19-20.FBREGA GRAU, A. 1959, p. 39.FERNNDEZ PAJARES, J. M. 1969, pp. 281-304.FROTIN, M. 1912, cols. 903-910.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 83, p. 107.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 154.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 29, p. 506-507.LOEWE, E. A. 1972a Palaeographical Papers, p. 57.MENNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.MENTR, M. 1984, p. 159.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 97, p. 384-385.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 183, p. 333.PREZ DE U RBEL , J. 1949, vol. II , pp. 195-197.P REZ DE U RBEL , J. y G ONZLEZ Y R UIZ ZORRILLA, A. 1950-1955, vol. I, pp. LXIII-LXXIII, XCIV.PREZ PASTOR, C. Indices, nm. XXII, pp. 21-22.PINELL, J. 1965, pp. 109-164, nm. 27.

180

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

181

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 23

Cd. 23
s. XII ex.-XIII Ms. unitario, pergamino: 340 240 mm.; 238 ff.
1. IOHANNES [DIACONVS] 1. Vita sancti Gregorii, ff. 1ra-30va.

f. 1ra PROL.: Incipit prologus in uita sancti Gregorii Pape. EPIST.: Beatissimo ac felicissimo domino Iohanni sancte catholice et apostolice Romane ecclesie presuli Iohannes ultimus leuitarum. INC.: Nuper ad uigilias beati Gregorii... f. 1va EXP.: ... et in futuro a peccatorum nexibus merear misericorditer liberari per Ihesum Christum Dominum nostrum. Explicit prephatio. RUB.: Incipit uita eiusdem. INC.: Gregorius genere Romanus arte philosophus... f. 30va EXP.: ... que ualeo minime denegasse cognoscar. Explicit uita et actus sancti Gregorii Pape urbis Rome.
2. Passio sancti Marci euangeliste, ff. 30va-35ra.

f. 30va RUB.: In Christi nomine incipit passio sancti Marchi euangeliste que est septimo kalendas maiy. INC.: Post gloriosam Domini nostri Ihesu Christi in celum ascensionem... f. 35ra EXP.: ... imperante Gaio et Iulio, regnante Domino nostro Ihesu Christo, cui est honor et gloria et potestas in secula seculorum, amen. 183

ELISA RUIZ GARCA 3. Marci translatio, ff. 35ra-39ra.

Cd. 23

f. 35ra RUB.: Incipit reuelatio de beatisimi Marchi euangeliste corpore quomodo aportatum est de Alexandria et in palatio ducis Venetie depositum. INC.: Post passionem beatisimi Marchi euangeliste transactis multorum annorum... 39ra EXP.: ... celebratur II kalendas februarii, regnante Domino nostro Ihesu Christo, cui est honor et gloria, uirtus et potestas in secula seculorum, amen.
4. Miracula sancti Emiliani, ff. 39ra-39va.

f. 39ra RUB.: Aliqua miracula sancti patris nostri Emiliani. INC.: In cuiusdam noctis conticioni factus est rugitus... f. 39va EXP.: ... librum miraculorum a me inceptum usque huc deduxi, nunc autem, ut promisi, illum imperfectum relinco ut cum aliqua per sanctum gloriose effulserint miracula, prudens lector paucis uersibus et sermone obtata conscribat. Este texto es una adicin de otra mano que escribe con torpeza. El resto de la pgina est en blanco.
5. GREGORIVS I MAGNVS, Papa 5. Homiliae in Ezechielem, ff. 40ra-167va.

f. 40ra RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber sancti Gregorii Pape Romensis expositio in Ezechiele propheta. Incipit omilia I. INC.: Dei omnipotentis aspiratione de Ezechyele propheta locuturus... f. 107vb FTC.: ... funiculum lineum non fuit [...] (hom. I. RUB. ms prxima: Funiculus lineus in manu eius). f. 108ra ITC.: [...] sub sponse uoce hunc aperte iam uidere... (hom. I. RUB. ms prxima: Locutus est ad me idem uir). f. 137vb FTC.: ... alia gladio consumpta, alia fame cruciata, alia terre hyatibus absorta [...] (hom. VI. RUB. ms prxima: Et mensus est latitudinem a facie porte inferioris...). f. 138ra ITC.: [...] despiciamus ergo toto animo hoc presens... (final de la hom. VI) f. 167va EXP.: ... ad hereditatem perpetuam erudit. Sit itaque gloria omnipotenti Domino nostro Ihesu Christo qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia secula seculorum, amen.
6. AMBROSIVS [MEDIOLANENSIS] 6. Hexameron, ff. 168ra-231rb.

f. 168ra RUB.: Incipit Exameron sancti Ambrosii episcopi. 184

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.:

Cd. 23

Tantumne opinionis assumpsisse homines ut aliqui eorum... f. 231rb EXP.: ... ego dormiui et requieui et resurrexi, quoniam Dominus suscepit me ipse enim qui fecit, cuius honor et gloria perpetuitas a seculis et nunc et semper et in omnia secula seculorum, amen. Explicit liber Exameron.
7. Tabula episcoporum, ff. 231rb-235rb.

f. 231rb TABLA: Sti (sic) sunt episcopi sub Romano pontifice qui non sunt in alterius prouincia constituti. INC.: Hostiensis seu Velletrensis... f. 235rb EXP.: ... possumus denegare trepidantes agredimus.
8. FERDINANDVS AEMILIANENSIS 8. De translatione reliquiarum beati Emiliani, ff. 235va-237rb.

f. 235va PROL.: Prefatio in translatione sancti Emiliani presbiteri a Fredinando ipsius monasterii monaco edita. INC.: Sacri corporis beati Emiliani translationem... EXP.: ... de nouo aliqua per sanctum efulserit gloriose. RUB.: Incipit translatio beati Emiliani. Lectio I. INC.: Igitur Sancius strenuissimi Garsie regis Cantabriensium... f. 237rb EXP.: ... miraculorum laboris mei premium in futurum expectans prestante Domino.
9. Liber miraculorum beati Emiliani, ff. 237rb-238vb.

f. 237rb PROL .: Prefatio in libro miraculorum sancti Emiliani presbiteri et confessoris Christi. INC.: Cogitanti mihi et exultanti quia sicut beati Emiliani uita... f. 237va EXP.: ... ut in futurum mihi ab ipso parcatur, amen. A continuacin se han ido insertando diversos milagros por otras manos.
9.1.
EXP.:

f. 237va INC.: In fune corone desuper altare... ... a peccatis expiati liberiores inueniantur.

9.2.

INC.: Notandum quod est liber scripture... f. 237vb EXP.: ... de tribus tantum dicamus que sunt fruitio, cognitio, dilectio.

9.3.

f. 237vb INC.: Quidam de uilla nomine Stella Nauarre... f. 238rb EXP.: ... cum filia letos miserunt ad propria. f. 238rb INC.: Mico Galindo de Pazongis attulit nepotem... f. 238va EXP.: ... pristina sanitate cum salute corporis. 185

9.4.

ELISA RUIZ GARCA 9.5.

Cd. 23

f. 238va INC.: In diebus septuagesime concilium de Baares... f. 238vb FTC.: ... aliter me uisurum cetera que restant quere in fine legende sancti Marci euangeliste. Escritura carolina goticizante al comienzo del manuscrito. Paulatinamente se va transformando en gtica. Se aprecian diversas manos. Hay abundantes abreviaturas. Se encuentran algunas glosas. El pergamino es de buena calidad y de color parduzco. Los fascculos son cuaterniones, salvo un binin que coincide con el fin de una obra. Hay reclamos horizontales menos en los cuatro primeros cuadernos, donde aparecen en posicin vertical. Este cambio de posicin coincide con la extensin de la primera obra. A partir de la segunda se aade tambin la signatura expresada en nmeros romanos precedidos de una Q (= quaternus). Hay ttulos corrientes en escritura ms cursiva. La foliacin, en tinta y en nmeros arbigos, quiz proceda del siglo XVIII. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 340 240 mm. y 220 / 230 160 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto aparece distribuido a doble columna. La perforacin se encuentra en el margen interior y exterior del folio. Las lneas de escritura son 32. Los ttulos y las rbricas presentan la misma escritura que el resto del texto. En la primera obra las iniciales van en rojo, verde y amarillo. En el resto hay iniciales en rojo y azul con alguna decoracin en negativo. Se aprecian notas de taller. El manuscrito es oriundo de San Milln. El estado del cdice es bueno. Slo se observa la prdida de un par de folios. En el f. 39rb se alude a la destruccin del monasterio en el s. X: Almozor, rex Mororum (corr. Maurorum), tempore Ferrucii abbatis combussit monesterium sancti Emiliani superioris, cuius dilapidationis uestigia parent usque odie in fracta capitella que manent in fronte altarium ecclesie. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). En las tapas anteriores figuraban las impresiones en negativo de dos hojas de guarda en escritura visigtica, datables en los siglos X-XI, segn testimonian Loewe y Hartel (1887-1915, p. 508). Dichos restos no se conservan en la actualidad. Signaturas antiguas: F 197 y 31. * V. los correspondientes esquemas (pp. 561 y 672). BIBLIOGRAFA
D E GAIFFIER, B. 1946, pp. 153-169.DAZ Y DAZ , M. C. 1958-1959 Index nm. 1056.DUTTON, B. 1967.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 31, pp. 508-510.PREZ PASTOR, C. Indices, nm. XXIII, pp. 22-23.

186

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 24

Cd. 24
s. X (a. 917). Ms. facticio, pergamino: 385 280 mm., 154 ff.
Sector A 1. CASSIANVS, [Iohannes] 1. Collationes sanctorum Patrum

XXIV,

ff. 1r-149r.

f. 1ra ITC.: [...] quod tamen adhuc in spe promissionis... (I, cap. 15). f. 40vb FTC.: ... interfeci et perdidi populum meum et tamen a uiis suis [...] (VI, cap. 11). f. 41ra ITC.: [...] nec dubitemus retrorsum nos omnimodis... (VI , cap. 14). f. 72vb FTC.: ... dum aliut ex alio semper recipiens sicut [...] (X, cap. 7). f. 73ra ITC.: [...] et utitur quidem hoc exemplo... (XIII, cap. 17). f. 95vb FTC.: ... quare tu solus, et nullus est tecum? ita respondit [...] (XVII, cap. 18). f. 96a ITC .: [...] Incipiunt alie VII conlationes ad Iubenianum, Leontium et Teodorum (comienzo de la collatio XVIII con la correspondiente tabla recapitulativa). f. 149r EXP.: ... orationum uestrarum aura conmitetur. Finit conlatio abbatis Abrahe de mortificatione. COLOFN : Explicit liber conlationum editum a beato Cassiano presbytero, Deo gratias. Oramus orantes Deus quesumus exaudi, amen. Consummatus est liber iste XVI kalendas septembres in era DCCCCLV. <Abbas Emilianus in Sancto Emiliano>. Orate pro exceptore, 187

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 24

si Deum habeatis protectorem et in eternum regnetis cum Christo saluatorem. Amen. Quia qui pro alio orat semetipsum Deo conmedat (sic). Rogo te, lector, qui et manus mu[n]das in spatium teneas ne littera deleas.
2. [Notitia reliquiarum monasterii Sancti Emiliani], f. 149v (texto intercalado).

f. 149v INC.: Vniuersis presentem litteram inspecturis manifesta relatione et firma ueritate scribere curauimus que et quorum sanctorum reliquie in beati Emiliani ecclesia requiescunt... FTC.: ... reliquie Sanctorum Innocentium, reliquie sancti Nicholay [...].
Sector B [Glossarium Latinum], ff. 150r-154v (frag.)

f. 150ra ITC.: [...] Da dexteram: presta auxilium... f. 153vb FTC.: ... quod somnus oscitet [...] f. 154ra ITC.: [...] oscipitum: locus post auriculas quod... f. 154vb FTC.: Perculsus [...] Es la ltima palabra claramente legible. El resto del texto se encuentra en psimo estado de conservacin. Al lado de algunas glosas se lee: Virgilii/s, Pumici testis y Tha. En el f. 154v hay algunas probationes calami y el comienzo de la Salve. Escritura visigtica pausada, trazada con cierta angulosidad y orientacin levgira. Hasta el f. 73 se observa un uso algo oscilante del grupo tj. La i no suele ser muy larga. A partir del folio indicado slo se practica el grupo ti. No presenta rasgos especficos. Las notas ms caractersticas son sus incorrecciones ortogrficas y el encadenamiento del texto, ya que se respetan poco las separaciones interverbales. Por tales motivos fue objeto de una meticulosa revisin en torno al siglo XIII que ha dejado numerosas huellas sobre el ejemplar, hasta el punto de que dificulta el anlisis de la scriptio original. El texto del f. 149v un inventario de reliquias est escrito en una letra carolina goticizada de factura diplomtica, en consonancia con la forma documental que se le ha otorgado al contenido. Como este texto fue muy utilizado en los ambientes monsticos, el ms. debi de recibir con anterioridad probablemente en el siglo XI a juzgar por la grafa otras anotaciones destinadas a llamar la atencin del monje lector, tales como adtende, o monace (f. 113v) o metuendum ualde (f. 114r). Se aprecia a lo largo de toda la obra la intervencin de diversas manos. Las variaciones estilsticas en la parte primera (ff. 1r-72v) no per188

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 24

miten establecer una distincin cierta de los amanuenses. A partir del f. 73r se observa un tipo de escritura levemente arcaizante. El pergamino es de calidad corriente y color amarillento. El lado del pelo es bastante oscuro. Los fascculos presentan ciertas anomalas. Son cuaterniones en su mayora, pero algunos han sido confeccionados mediante el empleo de folios con taln. Asimismo hay un quinin, y un cuaderno de extraa factura en el estado actual del cdice (fasc. XIV). Faltan los correspondientes a los nmeros I, XI-XIII y XVII. Existen signaturas expresadas en nmeros romanos. Unas son contemporneas de la escritura del texto, en cuyo caso van acompaadas de la abreviatura Q (= quaternus). Otras son posteriores, quiz coetneas de la revisin. Tambin se encuentran algunos reclamos horizontales en letra visigtica. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 385 280 mm. y 290 200 mm. La unidad de pautado es 8 mm. La disposicin del texto es a doble columna. La perforacin discurre por el intercolumnio y consiste en pequeas incisiones oblicuas. El pautado ofrece alguna peculiaridad (V. el correspondiente esquema). El nmero de lneas rectrices es 37. En la primera parte del cdice los ttulos y rbricas estn trazadas con minio. A partir del f. 12 se utiliza un pigmento verde claro como elemento alternante. Las iniciales son en su mayora sencillas. Hay algunas con rellenos y otras fitomrficas, de simple factura. Las iniciales secundarias carecen de ornamentacin. La tinta es de tonalidad marrn. El ejemplar quiz proceda de una regin navarro-pirenaica. Ofrece cierto parentesco con el ms. 26 de este mismo fondo, el cual puede suponerse oriundo de tal zona. En el f. 1r hay una anotacin del s. XVI que dice: En el fin desde libro estn las memorias de las reliquias desta casa y Escrivise en la era de 955 a 16 de las calendas de septiembre que es a 17 de agosto del ao de 917. Presenta diversas probationes calami. En el f. 48r hay un abecedario en letra carolina de transicin. Procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. El ms. se encuentra incompleto y en buen estado de conservacin. Ha sido restaurado y encuadernado en 1995. Esta intervencin ha difuminado ciertos rasgos codicolgicos. Signaturas antiguas: F 188 y 25. * V. los correspondientes esquemas (pp. 562 y 673).

189

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 24

BIBLIOGRAFA
ARTIGAS, M. 1914, pp. 245-274.CANELLAS LPEZ, A. 1990, pp. 39-50.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, p. 42. (Ms. confundido con el 32 de este mismo fondo).DE GAIFFIER, B. 1935, pp. 90-100.DAZ Y DAZ, M. C. 1958, 15.DAZ Y DAZ, M. C. 19581959 Index, nm. 1482.DAZ Y DAZ, M. C. 1974-1975, pp. 71-72.DAZ Y DAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 14, 20-21.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 220-223, Apndice VII y lm. 22.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 353, p. 208.EWALD, P. 1881, pp. 333-334.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 84, p. 107, lm. 22. KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, pp. 244, 248, 250, 251, figs. 102-103, lms. 38-40, 182-185. LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 25, pp. 503-504.LOWE, E. A. 1972a Palaeographical Papers, pp. 51.MENTR, M. 1984, p. 93.MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, pp. 85-87.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 187, pp. 90, 129, 133-134, 138, 333 y lm. 49c.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXIV, p. 23.

190

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

191

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 25

Cd. 25
s. XII ex.-XIII in. A; s. X (a. 946) B; s. X C. Ms. facticio, pergamino: 370 270 mm., 300 ff.
Sector A [BERNARDVS CLARAEVALLENSIS] [De laudibus Virginis Matris], ff. 1ra-15vb.

f. 1ra ITC.: [...] aliquid boni esse Nazareth interpretatur flos. Videtur autem michi quoddam semen... (hom. I). f. 15vb EXP.: ... Explicit homilia IIIIa. Excusatio. Leccionem euangelicam exposui sicut potui [...] cui hoc meum qualemcumque opusculum deuotissime destinaui. Gloria fine carens sit tibi uirgo parens, laus tibi sit, Christe, quoniam labor explicit iste.
Sector B ISIDORVS HISPALENSIS Etymologiarum libri XX, ff. 16va-295v.

f. 16r: Estaba en blanco originariamente. Luego se escribi una definicin del trmino etimologa por una mano del siglo XIII. f. 16va TABLA: In nomine simplo triplo diuino incipiunt capitula libri Ethimoliarum (sic) ut ualeas. Que requiris (corr.) cito in hoc corpore inuenire hec. Tibi, lector, pagina mostrat de quibus rebus in libris singulis conditor huius codicis disputauit in libris duodecim. ff. 17r-18r: Diagrama compuesto por 22 crculos que representan la divisin de la obra en otros tantos libros. El crculo 22 est en blanco. 193

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 25

f. 18rb RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber Ethimologiarum beatissimi Esidori iunioris eclesie Spalensis episcopi ad Braulionem Cesaragustanum episcopum scriptum.
1.

Incipiunt epistole in subsequentis huius operis libro. ff. 18va EPIST.: In Christo domino et dilectissimo filio Braulioni archediacono Ysidorus. INC.: Dum amici litteras, karissime fili... f. 18va EXP.: ... semper cognoscere salutem, dilectissime mi domine et karissime fili.
1.1. 1.2.

RUB.:

f. 18va EPIST.: In Christo karissimo et dilectisimo fratri Braulioni archediacono Ysidorus. INC.: Quia non ualeo te perfuere (sic) occulis carnis... f. 18vb EXP.: ... oportunitas uestris nos iubeatis letificare eloquiis. f. 18vb EPIST .: Domino meo et Dei seruo Braulioni episcopo Hysidorus. INC.: Omni desiderio desideraui nunc uidere faciem tuam... EXP.: ... ora pro nobis, beatissime domne et frater, amen. f. 18vb EPIST.: Domino meo et uere domino Christique electo Hysidoro aepiscopo episcoporum summo Braulio seruus inutilis sanctorum Dei. INC.: O pie domne et uirorum prestantissime, sera est inquisitio... f. 19rb EXP.: ... in Domino fruas te lucerna ardens et non marcescens. f. 19rb EPIST.: Domino meo Dei seruo Braulioni episcopo Hysidorus. Quia te incolomem cognoui gratias... f. 19va EXP.: ... et manu sua ora pro nobis, beatissime domne.
INC.:

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

f. 19va EPIST .: Domino meo et uere domino Christique electo Hysidoro episcopo episcoporum summo Braulio seruus inutilis sanctorum Dei. INC.: Solet repleri letitia homo interior... f. 21ra EXP.: ... eloquio uestro per eum inlustrari mereamur.
EPIST.: INC.:

1.7.

Domino meo et Dei seruo Braulioni aepiscopo Hysidorus. Tue sanctitatis aepistole me in urbem Toletanam... f. 21rb EXP.: ... ora pro nobis, beatissime domne frater. Expliciunt aepistole directoriae. 194

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 2.

Cd. 25

f. 21va PROL.: Incipit prefatio totius libri domno meo et Dei seruo Braulioni aepiscopo Hysidorus. INC.: En tibi sicut pollicitus sum... EXP.: ... conscribam stilo maiorum. TABLA: Incipit capitule subsequentis huius libri (29 caps.). f. 21vb RUB.: De disciplina et arte. INC.: Disciplina a discendo ... (lib. I). f. 135vb: Despus de este f. hay que insertar el texto contenido en los ff. 162r-165v por haberse producido una transposicin de un par de bifolios. ff. 162r-165v: Son la continuacin del texto transmitido en 135v. El error se subsana a partir del f. 136r. f. 295vb EXP.: ... ut uis morui ignis ardore siccetur. Finit Deo gratias. f. 295v COLOFN: Explicitus <es> est liber Ethimologiarum era DCCCCLXXXIIIIa, XIII kalendas septembres, lune cursu discurrente XXIII, luna XVIIIIa. Regnante rege Ranimiro in Legione et Garsea Sanctio in Panpilona, Gomesani denique abbati Sancto Emiliano Dircetii monasterii regente. Ora pro scribtore Eximinone archipresbitero, si Deum ubique protectorem habeas tuo in uoto. Lege felicior ut sis felicior. Legenti ac possidenti uita. En ora paginis Xistentesque fessos Inmixtis omnibus Minax aufugiam Inprecor fratribus Nomen caput sic et [///] Ora tu dignior Alacer Bis meis Bonis Atraque Toth uos idem In medio Sic memet insedenS artus siC adiungieR baratrI ritV abbA fertitE

3. [Subscriptio metrica], f. 295v.

Sector C De celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu, ff. 296va-300vb.

f. 296r: En blanco. f. 296va RUB .: Incipit de celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu. INC.: Celum circulis quinque distinguitur... f. 296vb FTC.: ... acturus est super terras [...]. f. 297ra ITC.: [...] in dextera precipiti et quam assidua... f. 300vb FTC.: ... multiplica IIII XV fiunt LX partire per X [...]. En el f. 160 hay un sello en forma de rota con la siguiente leyenda: + Aeximino archipresbiter scribsit ob honorem Sancti Emiliani Dircetii. 195

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 25

El texto del sector C es una seleccin de tratados de Beda y de otros autores. Se encuentra tambin en el Cd. 76 de este mismo fondo, repetido dos veces, con variantes. Escritura carolina goticizante en el sector A. En el resto del ms. se encuentra una escritura visigtica pausada, ligeramente levgira, clara y correcta. Por el modo de ejecucin se puede calificar de corriente. Tiene reminiscencias mozrabes. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Asimismo se utiliza la e caudada. La separacin interverbal es muy irregular. En el sector B ha intervenido el copista Jimeno, segn se afirma reiteradamente. Quiz una parte de la escritura sea suya y el resto obra de taller. La ltima seccin del cdice, C, tiene estrecho parentesco material con la anterior. Tal vez se deba a un discpulo del escriba citado. Hay numerosas llamadas para suplir faltas de texto. El pergamino es de buena calidad y color amarillento. Los fascculos son todos cuaterniones. En el sector A hay un reclamo inserto en un dibujo a pluma muy fino y estilizado (f. 7v). El resto de la obra presenta signaturas en nmeros romanos con la forma abreviada Q (= quaternus) hasta el cuaderno XXII inclusive. En los sucesivos se utiliza reclamos dispuestos horizontalmente. Hay ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 365 270 mm. y 250 185 / 190 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto est distribuido en doble columna. Existe perforacin en el margen exterior del folio en forma de pequeos orificios circulares. El pautado es a punta seca, salvo en el sector A, donde se ha utilizado la mina de plomo. El nmero de lneas rectrices es 38. En el comienzo del sector B hay una especie de portada hecha con caracteres de inspiracin epigrfica con letras embutidas. Son de gran tamao, fileteadas de rojo y rellenas de color. Los ttulos ofrecen el tratamiento habitual. Las iniciales son de factura discreta, algunas de laceras y una zoomrfica (f. 188v). Hay letras de aviso. El ejemplar contiene algunas ilustraciones: esquemas mtricos inscritos en unas arqueras de herradura (ff. 13v-15r); ciclos pascuales (f. 98r-v); diagramas matemticos y musicales (ff. 61r-64r); figuras explicativas de los grados de parentesco (ff. 145v-146r); y mapamundi isidoriano (f. 204v). El ms. probablemente fue realizado en el escriptorio de San Milln. El sector B y quiz el C se debe a la direccin del copista Jimeno. En el ejemplar figuran estas anotaciones: Las Etimologas de San 196

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 25

Isidoro, 25. Ao 946 (f. 1r); Ramiro 2.o, Garci Snchez ao 946 en tiempo del conde Fernn Gonzlez (f. 195v) y Libro antiguo de las Etimologas de San Isidoro y otras muchas obras suias. Dedicado a San Braulio (f. 330v). El estado de conservacin es bueno, a pesar de que est incompleto. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna (a. 1961). Signaturas antiguas: F 194 y 8. * V. los correspondientes esquemas (pp. 563 y 673). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 588, p. 41.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 122, 128, 570.DAZ Y DAZ, M. C. 1971, p. 73.DAZ Y DAZ, M. C. 1976, p. 178.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 117-122, Apndice IV, XX y lm. 6.DAZ Y DAZ , M. C. 1979b, pp. 95-99.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 354, p. 209.EWALD, P. 1881, p. 331.EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lm. 21, p. 17.FERNNDEZ CATN, J. M. (Ed.) 1966, pp. 90-91.GARCA DE CORTZAR Y RUIZ DE A GUIRRE, J. A. 1969, pp. 121-123.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 85, p. 107 y fig. 31.HUGLO, M. 1961, p. 448.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, pp. 224-251, lms. 190-194.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 8, p. 493-494. LOWE, E. A. 1972a-b Palaeographical Papers, pp. 53, 373.MENNDEZ PIDAL, G. 1954, pp. 181-182.MENNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.MENTR, M. 1984, pp. 59, 101, 126-129, lm. 4.MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, p. 106.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 98, p. 385.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 188, pp. 127, 137, 333 y lm. 455.PREZ DE URBEL, J. 1977, pp. 71-89.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXV, p. 24.

197

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

199

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 26

Cd. 26
s. IX ex. Ms. unitario, pergamino: 355 255 mm.; 211 ff. La numeracin comienza en el f. 5.
1. SMARAGDVS [SANCTI MICHAELIS], (O.S.B.) 1. Explanatio in regulam Benedicti, ff. 5ra-144vb.

f. 5ra ITC.: [...]m quando de acceptis uirtutibus non nobis sed illi gratias agimus... f. 13va EXP.: ... si enim filii sumus et heredes erimus, si autem heredes sine dubio et consortes erimus. f. 13va TABLA: Incipiunt capitula regulae monachorum (72 caps.). f. 14va RUB.: Incipit regula. INC.: Regula appellatur ab hoc ut obedientium dirigat mores. Regula appellatur ut beatus ait Benedictus... f. 32va EXP.: ... et consilium illius sicut fons uite permanet. Explicit explanationis liber primus in beati Benedicti regula ab Zmaragdo abbate editus. RUB.: Incipit eiusdem in eadem regula secundus que sunt instrumenta bonorum operum IIII. INC.: Sicut sunt fabrorum uel aliorum artificum apta... f. 85ra EXP.: ... cum exultatione et gaudio. Explicit liber secundus. RUB.: Incipit expositionis liber tertius in beati Benedicti regula VIII de officiis diuinis in noctibus. INC.: Hiemis tempore, id est, a kalendas nouembres usque in pascha... f. 144vb EXP.: ... non mihi sed semper tiui gloria qui es salus et uictoria uitam mihi tribue sempiterna, amen. Hic fine conclusus liber 201

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 26

tertius (73 caps. ya que los epgrafes correspondientes a los captulos 68 y 69 del texto figuran unidos en la Tabla inicial).
2. IOHANNES [CHRYSOSTOMVS] 2. [Per metanoas]. Latn. 2. De agenda penitentia, ff. 144vb-146vb.

f. 144vb RUB.: Omelia sancti Iohannis Constantinopolitano de agenda penitentia. f. 145ra INC.: Prouida mente et profundo cogitatu... f. 146vb FTC.: ... plena est penitentia et perfecta promerebitur indulgentia [...].
3. [DEFENSOR LOCOGIACENSIS] 3. Liber scintillarum, ff. 147va-211vb.

f. 147va TABLA: Incipiunt capitula libelli scintillae scribturarum (86 caps., los cinco ltimos epgrafes en blanco). f. 148rb RUB.: In nomine Dei summi incipit liber sententiarum de diuersis uoluminibus. In primis de caritate. INC.: Dominus dicit in euangelio... f. 211vb FTC.: ... Agustinus dicit sicut enim ciuitas [...] (cap. 71). Escritura visigtica pausada. Espordicamente aparece una I alta con un copete peculiar. En general, figura la e caudada. A veces se encuentra la ligadura st en forma de puente. El uso del grupo tj ante vocal es irregular. La j tiene escaso desarrollo, salvo en un fragmento al final de la columna del f. 176va que presenta otra variedad grfica. Aqu la j se emplea con regularidad y ofrece una forma muy desarrollada. Manos: A (ff. 5r-36v); B (36v-146r); C (147v-208v) y D (209r-211v). La mano A presenta algunos rasgos de tipo mozrabe y alguna peculiaridad abreviativa. La mano B oscila en el uso de la abreviatura para autem (au / aum). La mano D abrevia dicha conjuncin bajo la forma de au, y traza nexos de -at y de -as sobre todo en final de lnea. El pergamino es grueso y bien preparado. Tiene un color oscuro en lado del pelo. Los fascculos son cuaterniones, salvo el sptimo y el ltimo. No hay signaturas ni reclamos. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 355/360 2552/260 mm. y 255 180 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en incisiones horizontales en el centro del folio. Las modifi202

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 26

caciones del pautado no coinciden con el cambio de mano. El nmero total de lneas verticales es: ff. 5-208: 4 (justificacin: 4; marginales: 0); ff. 209-211: 8 (justificacin: 4; marginales: 4). El nmero de lneas horizontales es: 25 (ff. 13-57 y 138-144); 26 (ff. 90-113 y 12); 29 (ff. 145211). Lneas de escritura: 25 / 26 / 29. Los ttulos han sido trazados en capitales de corte epigrfico. Las rbricas han sido trazadas en las mismas letras que el texto, pero en minio. Las iniciales primarias presentan adornos geomtricos y cierta bsqueda formal. Los colores usados son verde, amarillo y minio. Las iniciales secundarias son sencillas, generalmente rellenas de algn color. Otros elementos ornamentales: f. 147r: Cruz de Oviedo con orla y dos personajes que tan slo han sido abocetados (quiz han sido aadidos posteriormente); ff. 151v, 152v y 154v: Bebedores ataviados con turbantes y zaragelles. El ejemplar tal vez sea oriundo de un escriptorio navarro-pirenaico. Quiz tenga algn parentesco con el ms. 24, dado su parecido grfico. Procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En un marbete que figura en el recto del f. inicial se lee: La exposicin de la Regla de San Benito = Una homila de San Chrisstomo = Y la obra de Paulo Albaro Cordobs. En el margen derecho de ese mismo folio figura una anotacin ms temprana que dice: Expossicin muy antigua sobre la regla de San Benito y sobre las scrituras de Santos Padres. Es la expossicin de Smaragdo y al folio 148 el libro Scintilla Scripturarum. Parece ser el que anda con nombre de Albaro cordubense [///] la edicin [///] de los padres toledanos tomo 2 fol. 418. El cdice est incompleto. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna (a. 1961). Signaturas antiguas: F 196 y 13. * V. los correspondientes esquemas (pp. 564 y 674). BIBLIOGRAFA
BISHKO, J. 1948, p. 586.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 589, p. 41.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 591.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 218-220, lm. 21.DAZ Y DAZ, M. C. 1988, pp. 243-247.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 355, p. 209.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1962, vol. 18, p. 25, fig. 11.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 86, p. 107.GMEZ MORENO, M. 1919, p. 359. KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, pp. 244-248, 250, lms. 174-181.LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 11, 797-801.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 13, p. 497. MENTR, M. 1984, p. 102.MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, pp. 142, 169.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 99, p. 385.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 189, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXVI, pp. 24-25.PREZ DE URBEL, J. 1983, p. 226.ROCHAIS, H. M. 1950, pp. 294-309 (nm. 116, p. 301).SPANNAGEL, A. y ENGELBERT, P. 1974, pp. XVII, XLV-XLVIII.WERCKMEISTER, O. K. 1965, p. 939.

203

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 27

Cd. 27
s. IX Ms. unitario, pergamino: 365 260 mm.; 58 ff. (56 + 2 ff. = contraguarda anterior del ms. 11). El ms. est incompleto, mutilado y con una disposicin incorrecta de los fascculos. Estas dificultades intrnsecas han imposibilitado establecer una identificacin de todos los textos.
1. [Fragmentum], ff. 1r-1v.

f. 1r ITC.: [...] aliut quidem mente retinens aliut ore depromens, Domine... f. 1v EXP.: ... ut earum admonitione recorderis regni celorum que preparabit Deus diligentibus se, cui est honor et gloria in secula seculorum. Explicit feliciter.
2. [IOHANNES CHRYSOSTOMVS] 2. [Per nesteas ka eis tn prophten Ionn]. Latn. 2. De ieiunio Ninniuitarum, ff. 1v-4v.

f. 1v RUB.: Item eiusdem de ieiunio Ninniuitarum in Iona propheta. f. 1v INC.: Adest nobis splendidus dies et desideratum tempus... f. 2v FTC.: ... benignitatis hostendit et licet ingen[...] f. 3r ITC.: [...] sed peccati nihil enim tam graue... f. 4v EXP.: ... confugiamus ut misericordiam consequamur et gratiam Domini nostri Ihesu Christi cum quo Patri gloria et honor una cum Spiritu Sancto in secula seculorum, amen. Explicit VI. 205

ELISA RUIZ GARCA 3. IOHANNES CHRYSOSTOMVS 3. [Per katanxeos]. Latn. 3. De compunctione cordis ad Demetrium, ff. 5r-21v.

Cd. 27

f. 5r RUB.: Incipit liber de conpunctione cordis [i. m.:] ad Demetrium Ihoannis episcopi Constantinopolitani os aureum. f. 5r INC.: Cum te intueor, beate Demetri... Desde el f. 16 hasta el 27, ambos inclusives, se aprecia una importante mutilacin en la composicin de los fascculos y prdida de varios de ellos. Por tal motivo no se intenta reconstruir su estructura originaria. f. 21v FTC.: ... et ut dicas quoniam silentio uenit non terrens, non conturbans, non perdens, non exterminans descendit [...].
4. [IOHANNES CHRYSOSTOMVS] 4. [Hti tn heautn m adikonta oudes parablpsai dnatai]. Latn. 4. Quod nemo laeditur nisi a seipso, ff. 22r-29v.

f. 22r ITC.: [...] sermonem de uirtutibus ac uitiis audiunt... f. 29v EXP .: ... omnes qui terram et mare abitant conbeniant ad ledendum nocere nequaquam poterant ei quia semetipso non leditur. Explicit feliciter.
5. De conuersione hominis, ff. 29v-31r.

f. 29v RUB.: Incipit de conuersione hominis. f. 29v INC.: Omnes qui sese student humo tollere... f. 29v FTC.: ... et de his que circa hanc mundum [...]. f. 30r ITC.: [...] nouit lex nature et propter... f. 31r EXP.: ... dirigat uolumtates uestras in bonum et proficiat cursum uestrum in salutem ipsi gloria in secula seculorum. Explicit de conuersione hominis.
6. De initio conuersionis suae, ff. 31r-36r.

f. 31r EPIST.: Epistola de initio sue conuersionis scribta ad parentes suos. f. 31r INC.: Cum erga paruitatem meam... f. 34v FTC.: ... angelus neque uirtus neque ait [...]. f. 35r ITC.: [...] his namque aliisque... f. 36r EXP.: ... omnes omnino intellegant quod non etas cuipiam preiudicet sed uolumtas. Explicit.
7. Ad quosdam contemptores mundi, ff. 36r-42r.

f. 36r RUB.: Item ad quosdam contemtores mundi. Quod antequ[a]m omnes diuitias suas prerogent ad heremium ire non debent... 206

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 27

f. 36r INC.: Quanto gaudio repletus exultem explicare non ualeo... f. 42r EXP.: ... tentare iam desinat et uos perfecte patientie palmam superatis omnibus inpugnationibus possitis extollere. Explicit.
8. De sacramento baptismi, ff. 42r-49r.

f. 42r RUB.: Item eiusdem de sacramento babtismi. f. 42r INC.: Vt de babtismi sacramento aliquid sanctitatis uestre auribus... f. 42v FTC.: ... incipiant cum perfectam iam non peccandi hab[...]. f. 43r ITC.: [...] hedificabo eclesiam meam et... f. 49r EXP.: ... inuenit eam sanam et mente et uolumtate [///] ratam pro his autem omnibus gratias agamus [///] Patri una cum Spiritu Sancto honor et gloria et potestas per inmortalia secula seculorum, amen. Explicit feliciter.
9. [ARNOBIVS IVNIOR] 9. Liber ad Gregoriam matronam, ff. 49v-50r y 51r-56v.

f. 49v RUB.: Incipit liber ad Gregoriam matronam. f. 50r TABLA: Incipiunt capitulationes (25 caps.). El texto correspondiente a estos epgrafes comienza en el f. 51r. A continuacin del ndice se ha intercalado un par de himnos de otra mano. Quiz se dej un espacio en blanco y fue aprovechado, ya que los captulos iniciales no figuran. f. 51r ITC.: [...] dificatione omnium matronarum perpetuam gloriam perceptura. El texto est devorado por ratones en su comienzo. El inicio conservado pertenece al final del cap. 5. f. 56v FTC.: ... peccauerit premia sue castitatis admitit [...] El texto se interrumpe en el cap. 15.
10. [Hymni], f. 50r-50v (texto intercalado) 10.1. f. 50r RUB.: Versu defuntu

f. 50r INC.: Adgregati simul in unum deploremus proximum... EXP.: ... ad ipsum concurrite. f. 50v RUB.: Innus sancti Micahelis. f. 50v INC.: Promta cuncta cattolice pleps alumna ecclesie... EXP.: ... Paraclitus qui unum in Trinitatem regnat in perpetuum, amen.

10.2.

[Additio]

Contraguarda que estuvo encolada en la contratapa anterior del ms. Cd. 11. El bifolio primitivo fue recortado por sus bordes. La parte conservada pertenece a una homila sobre la Natividad. 207

ELISA RUIZ GARCA


ITC.:

Cd. 27

[...] ipse donabit. Non enim quisquam... ... ad nos pertinet illo renasci. Explicit feliciter XVI. Esta numeracin permite conjeturar su relacin con un final de idnticas caractersticas que se encuentra en el f. 4v. RUB.: Item sermo de Natale Domini de eo quod scriptum est. INC.: Et reclinabit eum in presepio... FTC.: ... non patere que ex hoc forsitan [...].
EXP.:

Escritura visigtica pausada corriente, tal vez de ascendencia pirenaica. A veces presenta e caudada y espordicamente I alta con copete. Slo ofrece el grupo ti. Algunos pasajes revisados posteriormente muestran tj. Abreviaturas peculiares: au (= autem), no (= non), ia (= iam), omibs (= omnibus), proptr (= propter). Hay adiciones de textos omitidos en el acto de la copia. A menudo con llamadas de reenvo aadidas durante la correccin. Todo el texto, salvo las composiciones mtricas contenidas en el f. 50r-v, es de una misma mano. La escritura de este folio es bastante descuidada en su trazado, y en su ortografa, un tanto peculiar. Quiz sea obra de dos amanuenses distintos. Hay correcciones textuales y tambin pasajes retocados para mejorar su legibilidad. El pergamino es de calidad mediocre y de preparacin deficiente. El color es amarillo parduzco. Se identifican cinco cuaterniones. El resto del cuerpo del ms. se encuentra en mal estado de conservacin en lo que concierne a su estructura primigenia. Hay signaturas expresadas en nmeros romanos con signo de prrafo en los ff. 7v (II ?), 17v (III), 34v (X), 42v (XII) y 50v (XVI). Se aprecia la posible existencia de otras que han sido borradas. La mutilacin del margen inferior de algunos folios entorpece an ms, si cabe, una hipottica reconstruccin de la estructura del ms. La foliacin es moderna, datable en el siglo XVIII, en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 365 260 mm. y 290 / 280 200 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en incisiones oblicuas practicadas en el centro del folio. El pautado es a punta seca. Las lneas de escritura oscilan entre 28 y 29. Los ttulos y rbricas presentan los caracteres habituales. Cambian de color en la segunda parte de la secuencia grfica.Las iniciales primarias son sencillas. En el f. 50r hay un verso aleluytico con neumas. En el f. 1r en un marbete se lee: La obra de San Juan Chrisstomo. El cdice est 208

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 27

incompleto y mutilado. Se encuentra en mal estado de conservacin. Probablemente sufri una temprana desencuadernacin, lo cual explicara la prdida y transposicin de bifolios. El hecho de que uno de ellos haya sido reutilizado como guarda de otro ms. de esta misma coleccin (Cd. 11) revela que el deterioro se remonta en el tiempo. El ejemplar procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 195 y 9. * V. los correspondientes esquemas (pp. 565 y 675). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 590, p. 41; fac. 23, pp. 154-156; nm. 572, p. 39.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 241-246, lm. 26; pp. 312-314 (Apndice XVI).DAZ Y DAZ, M. C. 1980a, pp. 131-139.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 87, pp. 107-108.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 508.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 9, pp. 494-495. LOWE, E. A. 1972b Palaeographical Papers, p. 371.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 190, pp. 146, 333; nm. I 179, p. 332.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXVII, pp. 25-26.

209

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 28

Cd. 28
[Biblia. V.T. Expositio psalmorum]. Latn.

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 370 245 mm.; 272 ff. ff. 1r-v: Slo queda un esquinazo del folio. f. 2ra ITC.: [...] decursus ut plenitudinem notet... LEMA .: Et folium eius non defluet et omnia quecumque faciet prosperabuntur (Psal. I, 3). f. 18vb FTC.: ... insidiatur ut rapiat pauperem: rapere pauperem dum attrahit eum [...] (Psal. IX (= X secundum Hebraeos), 9). f. 19ra ITC.: [...] phemorum describitur cum... (Psal. X, 9). f. 83vb EXP.: ... hic dicit Ieronimus primum librum Psalterii finiri. f. 84ra ITC.: [...] Quemadmodum desiderans ceruum ad fontes... (Psal. XLI, 2). f. 272vb FTC.: ... debet esse spes dicens qui fecit celum et terram quod [...] (Psal. CXLV, 5). Escritura gtica extrapeninsular, compacta y de mdulo alargado. Abundantes abreviaturas. Se aprecian diversas manos. El pergamino es de buena calidad y de color parduzco. Los fascculos son cuaterniones y quiniones. Presenta reclamos en posicin horizontal. Foliacin moderna, a lpiz en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 370 245 mm. y 240 155 / 160 mm. La unidad de pautado es 5/6 mm. El texto est distribuido a doble columna. Presenta perfo211

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 28

racin en el margen interior y exterior. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Muestra 45 lneas rectrices y 44 de escritura. Las rbricas muestran igual escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias ofrecen adornos en negativo. Las secundarias son desnudas. La tinta es muy negra, contrastando con el rojo intenso de las rbricas. Tambin se usa el color azul. El ms. procede de San Milln. En el folio 2r y 272r se lee: Expossicin sobre los salmos sin au[tor]. El estado del ejemplares bueno. Se encuentra incompleto. La encuadernacin es moderna, de tipo exenta, en piel blanquilla (a. 1961). Las signaturas antiguas son: F 198 y 21. * V. los correspondientes esquemas (pp. 566 y 675). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XXVIII,

p. 26.

212

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

213

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 29

Cd. 29
AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] De ciuitate Dei

s. X (a. 977?) Ms. unitario, pergamino: 390/380 290; 291 ff. f. 1va RUB .: In nomine Domini nostri Iesu Christi. Incipit liber de ciuitate Dei sancti Agustini episcopi mirifice disputatus aduersus paganos demones et heorum deos ab exordio mundi usque in finem seculi. INC.: Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc tempore\ali/um cursu... f. 67vb FTC.: ... et ad hoc respondens quid ergo tandem in quid ueri [...] (lib. VI, cap. 10). f. 68ra ITC.: [...] ora tibi uidentur Titi Tatii aut Romuli aut Tullii Hostilis omnia \omina/... (lib. VI, casi al final). f. 291vb FTC.: ... se non poterunt. Magis quippe erit liber delectio [...] (lib. XXII, cap. 14). Presenta tablas de capitulaciones en los siguientes libros: XVI (f. 173va); XVIII (f. 204vb); XIX (f. 225ra-b); XX (f. 239va-b); XXI (f. 258rb) y XXII (ff. 272vb y 272ra-b). Las dos primeras han sido realizadas por una mano carolina tarda.
[Additio]

El f. 1ra-b contiene un fragmento en letra carolina goticizada, datable en el s. XII, en mal estado de conservacin. Comienza con 215

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 29

una especie de invocaciones marianas en forma de letana. El texto es casi ilegible. El recto de este folio habra sido dejado originariamente en blanco como era habitual en la poca. Escritura visigtica pausada, elegante, clara y de aspecto cuadrangular. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Se distinguen diversas manos:A (ff. 1va-88vb); B (ff. 88vb-106vb; 107ra195vb); C (ff. 106vb-107ra); D (ff. 196ra-276vb) y E (ff. 276vb-291vb). Amn de stas se observan otras intervenciones difciles de precisar. Hay algunas correcciones y adiciones de textos omitidos. Este ejemplar se caracteriza por la presencia de abundantes y variadas anotaciones marginales, las cuales casi desaparecen a partir del f. 236r. Unas son llamadas de atencin al lector que, por proceder de la misma mano que el texto principal, cabe suponer que ya se encontraban en el cdice que sirvi de modelo. Al igual de lo que ocurre con las siguientes, que son observaciones temticas, a veces recogidas en recuadros y cartelas ms o menos elaboradas. Quiz las apostillas procedan de un ejemplar andaluz utilizado como arquetipo. Las notas ms interesantes son aquellas que se refieren a la propia actividad del copista: f. 63v (Dominico in introytum quadragesime era MXV); f. 88v (Hic inquoabit alius scriba ad scribere sabbato post octabas pasce); 106r (Hic scripsi in dominico post Ascensio et fuit illa pinna mala); f. 109v (IIII feria post Pentescosten); f. 112r (Dominico post Pentecosten); f. 118r (II feria II id. Iunii); f. 121v (uespera Sancti Adriani); f. 138v (uespera Sanctarum Iuste et Rufine) f. 141r (uespera Sancti Bartolomei); y f. 162v (uespera Sancti Mikaeli). Las cuatro ltimas estn trazadas en letra cursiva. En tres ocasiones el escriba nos advierte que no falta texto con expresiones tales como: Perexi non duuites nil minus habet (ff. 128v, 178r y 195v). Tambin se encuentran seis anagramas: Memoria diaconus Moterrafe (f. 170v hay que leerlo de derecha a izquierda); In diem sancti Cofe? episcopi (f. 176v); In diem sanctorum Seruandi et Germani (f. 184r); In diem sanctorum Vincenti, Sauine et Cristetis (f. 189r); Moterrafe diaconi memoria (f. 195v) y Atilti? presbiteri memoria (f. 273v). Pergamino de buena calidad y color blanquecino. Los fascculos son cuaterniones. Todos ellos ofrecen un reclamo en posicin horizontal en el margen inferior de la ltima hoja de cada cuaderno. Estn trazados con letra cursiva los correspondientes a los fascculos siguientes: 12, 15, 25, 26 y del 28 al 36. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 390/380 290 mm. y 305 230. La unidad de pautado es 8 mm. 216

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 29

El texto discurre a dos columnas. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares, en nmero de 36, distribuidos en el intercolumnio. Presenta un doble perforado en el margen exterior en los ff. 9-16 y 87-94. En la primera parte del ms. figura la abreviatura de Liber y el nmero correspondiente a modo de ttulo corriente. La ornamentacin se reduce al empleo de letras capitales epigrficas embutidas, de corte tradicional, en ttulos y rbricas. Asimismo hay alguna inicial primaria de lacera. La tinta es oscura. En el f. 60r figura una pequea secuencia con notacin musical. El ms. fue probablemente confeccionado en San Milln. Quiz la nota del f. 63v nos permita establecer la datacin del ejemplar: Dominico in introytum quadragesime era MXV = a. 977. Como anotaciones posteriores se lee: Los libros de Civitate Dei de San Agustn, obispo, antiqussimos y El libro de la Ciudad de Dios que escrivi San Agustn. El cdice est incompleto, pero en buen estado de conservacin. La encuadernacin es antigua en tabla. Signaturas antiguas: F 187 y 24. * V. los correspondientes esquemas (pp. 567 y 676). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 591, p. 41.DAZ Y DAZ, M. C. 1968, pp. 141151.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 147-154, lm. 13.DAZ Y DAZ, M. C. 1980b, pp. 157-180.DAZ Y DAZ, M. C. 1988, pp. 218.DAZ Y DAZ, M. C. 1995, pp. 137, 174.DIVJAK, J. 1974, pp. 211-212.DIVJAK, J. 1988, pp. 14, 30.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 356, p. 209.EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lm. 35, p. 27.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 88, p. 108.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, lm. 37.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 24, p. 502. MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 191, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXIX, p. 26.VIAYO GONZLEZ, A. 1988, p. 218.

217

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 30

Cd. 30
[Liber misticus]

s. X Ms. unitario, pergamino: aproximadamente 380 275 mm.; 230 ff. El ejemplar se encuentra en mal estado de conservacin. Por tal motivo no se puede consultar. Parcialmente est daado por la accin del agua. Tiene adems numerosas lagunas y mutilaciones. Contena los textos sacros desde el comienzo del Adviento (fiesta de san Acisclo) hasta la introduccin de la Cuaresma (Officia et Missae). La relacin de este libro litrgico con el Antifonario explica que muchas piezas estn neumadas al estilo visigtico septentrional. La obra comienza, a lo que parece, con el fin de la misa dedicada a san Acisclo y compaeros mrtires. Dado su estado actual, resulta imposible sealar las lagunas textuales. f. 1r ITC.: [...] Deus pater omnipotens qui est fons et origo totius... La ltima misa identificada es la de santa Eulalia (f. 226). Fragmentariamente se lee el inicio de otra dedicada a san Celedonio. Los folios restantes recogen las plegarias propias de una misa, sin identificar, cuyo texto termina con la siguiente oracin: f. 230v: Oratio. O quam suabes sonus quum consone te Christe fideles... FTC.: ... perueniamus ad gaudia repromissa, amen [...]. Escritura visigtica pausada muy canonizada, de tipo litrgico. Se trata de una grafa estilizada y elegante. Los astiles son esbeltos y rematados en un pronunciado bisel. Las letras tienden hacia formas re219

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 30

dondeadas que denotan influencia carolina. Se observa con regularidad el uso del grupo tj ante vocal. Todo el texto procede de una sola mano. El pergamino es de buena calidad y de color muy blanco. Los fascculos son bsicamente cuaterniones, que presentan reclamos expresados mediante dos palabras colocadas horizontalmente en el margen inferior del ltimo folio de cada cuaderno. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 380 275 mm. y 250/245 180 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. Su distribucin refleja una preocupacin esttica por parte del copista. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. Los elementos ornamentales han sido casi todos ellos brbaramente eliminados. Las rbricas estn trazadas con letras embutidas. Los ttulos en capitales presentan remates artificiosos y el cuerpo de las mismas cubierto de pigmentos. La gama es rica y abundan los colores planos. Slo quedan algunos restos de iniciales polcromas rellenas y zoomrficas. Hay algunos motivos en forma de peces que destacan por la frescura de su trazado. Las antfonas presentan un acompaamiento de notacin musical, de tipo visigtico septentrional. Probablemente este ejemplar fue elaborado en San Milln con vistas a ser utilizado como libro de altar para el culto divino. Carece de encuadernacin. Signaturas antiguas: F 190 y 27. * V. los correspondientes esquemas (pp. 568 y 676). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 549.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 592, pp. 41-42; facs. 63, pp. 228-229.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 352, 363, 427, 429, 430, 537, 553.D AZ Y D AZ , M. C. 1979a Libros, pp. 191-192. DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 357, p. 210.FBREGA GRAU, A. 1959, pp. 41-43.FERNNDEZ DE LA CUESTA, I. 1980 (sigla H2).FROTIN, M. 1912, pp. 893898.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 89, p. 108.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 154.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 27, p. 505.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 100, p. 385.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 192, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXX, pp. 26-27.PINELL, J. 1956, pp. 61-85.PINELL, J. 1965, p. 134.RANDEL, M. 1969, pp. 6, 8, 17-18, 46, 53-64, 68 y apnd.

220

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 31

Cd. 31
[Glossarium Latinum]

s. XI Ms. unitario, pergamino: 360 280 mm.; 106 ff. f. 1ra ITC.: [...] Adspernatus: contemptus. f. 15vc FTC.: ... Diriuat: detraet uel deducet [...]. f. 16ra ITC.: [...] Doec: motus uel sollicitus. f. 41vc FTC.: ...Himeneus: deus siue genium uel canticum nobum [...]. f. 42ra ITC.: [...] Hortum: colentes... f. 47vc FTC.: ... Inlaudabilis: non quia laudatus non sit, sed quia laudari non meretur [...]. f. 48ra ITC.: [...] Iube: barue cristarum barbarum... f. 54vc FTC.: ... Litospermon: semen saxifrage [...]. f. 55ra ITC.: [...] Lucusat: prouocat... f. 55vc FTC.: ... Luxus: pompa regia [...]. f. 56ra ITC.: [...] Mactus: magis auctior gloria et... f. 92vc FTC.: ... Quo circa: propter id circo ponitur, id est [...]. f. 93ra ITC.: [...] Rates: reuocato naues reppetito... f. 96vc FTC.: ... Rubico: a rodendo dicitur, id est, uitium segetem [...]. f. 97ra ITC.: [...] Seba: boture Arabico tureus... f. 106vc FTC.: ... Stiua: dicitur quod arator in manu tenet [...]. Goetz (I, pp. 186-187) define esta obra como sui generis glossarium. Est relacionado textualmente con el ms. L.II.15 del Real Monasterio de El Escorial. 221

ELISA RUIZ GARCA [Additiones]

Cd. 31

Los espacios dejados en blanco al final del tratamiento de cada letra han sido aprovechados posteriormente la escritura revela una mano gtica para intercalar diversos textos: oraciones, una relacin de las reliquias conservadas en el monasterio de San Juan de la Pea, un elenco de las indulgencias que se pueden lucrar cada Cuaresma en Roma, etc. (ff. 9v, 10r, 26v, 35r-36v, 42r-v, 48v, 74v-75r y 91r). Escritura visigtica pausada. La letra se caracteriza por su verticalidad. Ofrece algunos rasgos peculiares: la a presenta una forma casi cerrada por la parte superior; la r tiene un pronunciado martillete; la f muestra una estructura desarticulada; los remates de los astiles son muy marcados. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. Hay una mano A que trabaja desde el f. 1r al 55v. A partir de aqu intervienen otras manos que se alternan con la primera. Pergamino corriente, y en algunos sectores reutilizado, de color parduzco. Los fascculos son bsicamente cuaterniones que, en su mayora, llevan un reclamo horizontal en el margen inferior del ltimo folio del cuaderno (f. 7v, 15v, 21v, 31v, 46v, 49v, 71v, 79v, 87v, 94v y101v). La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 360 280 y 270 210. La unidad de pautado es 6/7 mm. El texto est distribuido en tres columnas, impaginacin inhabitual respecto de los usos del taller emilianense y de la mayora de los scriptoria. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares en el margen exterior del folio. Se trata de un ejemplar de mediana factura. La ornamentacin se reduce al trazado de unas iniciales con algunos motivos vegetales. Estos caracteres parecen haber sido hechos con cierta independencia respecto de su espacio previsto. Predomina el color rojo. La tinta alterna entre parduzca y negra. En los ff. 42r-v y 48v hay una secuencia con notacin musical de mano gtica. Quiz se pueda conjeturar que este ejemplar fue elaborado en San Milln. La presencia de un texto sobre las reliquias de San Juan de la Pea, datable a mediados del siglo XII, hace suponer cierta relacin con este centro monstico, sin que se pueda precisar ms. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna. Signaturas antiguas: F 193 y 30. * V. los correspondientes esquemas (pp. 569 y 677). 222

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 31

BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, num. 593, p. 42.DAZ Y DAZ, M. C. 1978 Glosas, pp. 15-16.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 186-187; 319-320 (Apndice XX), lm. 32.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 90, p. 108.GOETZ, G. 1923, vol. I, pp. 186-187.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1815 Bibliotheca, nm. 30, pp. 507-508.MILLARES CARL, A., Tratado, nm. I 193, p. 333. PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXI, p. 27.

223

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 32

Cd. 32
s. X Ms. unitario, pergamino: 380 280 mm.; 237 ff.
1. CASSIANVS, Iohannes 1. De institutis coenobiorum, ff. 1va-61ra.

f. 1r: En blanco. f. 1va RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber institutionum beati Ihoannis qui et Cassiani ad papam Castorem directum. TABLA: Libros XII, id est, de regulis monacorum libros IIII et de principalibus uitiis libri VIII hoc ordine eos disponens. PROL.: Prefatio subsequentis operis. f. 1vb INC.: Veteris Testamenti narrat istoria sapientissimum Salomonem... f. 3ra EXP.: ... etiam in pari facultate. Finit prefatio. f. 3rb RUB.: Incipit eiusdem liber primus. INC.: De institutis et regulis monasteriorum... f. 61ra EXP.: ... meruimus eius esse muneris in ueritate credamus.
2. CASSIANVS, Iohannes 2. Collationes sanctorum Patrum

XXIV,

ff. 61ra-237vb.

f. 61ra RUB.: In nomine Domini incipit liber conlationum patrum sanctorum a beato Cassiano presbitero tripertito ordine editum, nam idem Cassianus idemque et Ihoannes est appellatus, qui spirituali fraglatus ardore hoc opus in uiginte quattuor conlationes disponens decem ex his 225

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 32

celestibus pigmentis opimus ad Elladium et Leontium episcopos ordine primo hoc modo confecit. f. 61rb PROL.: Incipit prefatio. INC.: Debitum quod beatissimo pape Castorio in eorum uoluminum prefatione... f. 62ra EXP.: ... sed nunc iam ad conlationes eorum et instituta properemus. RUB.: Conlatio prima abbatis Moysi de monaci destinatione uel fine. f. 62rb INC.: Quum inter heremo Scitii ubi monacorum... f. 237vb FTC.: ... narrationes ingessit erat inquid [...] (XXIV, cap. 13). Escritura visigtica pausada con evidente influencia carolina. Probablemente fue elaborado en una zona septentrional de la Pennsula Ibrica. Ofrece la abreviatura de per en su forma continental en la mayor parte del ms. Tambin aparece utilizado con frecuencia el compendio de -orum. Se observa el uso del grupo tj con el cado de la i larga poco desarrollado. Se aprecian diversas manos, difciles de aislar. Hay tambin notables variantes codicolgicas a lo largo de todo el ejemplar, lo cual indica que se trata de un escritorio no muy tipificado. A partir del f. 61v interviene una mano correctora distinta. En el margen inferior del f. 220 se lee: Gomiz bono memento mei. Esta mano tampoco coincide con las que han trazado el texto. Presenta el ejemplar numerosas glosas en los mrgenes correspondientes a la primera Colacin de Casiano, realizadas por una mano ms tarda. Quiz se hayan copiado de otro ejemplar. El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascculos son cuaterniones, los cuales presentan signaturas desde el f. 46v en nmeros romanos seguidos de una Q (= quaternus). A partir del f. 149v hay tambin reclamos horizontales. Figuran ttulos corrientes en forma numrica en las Institutiones y verbal en las Collationes. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 380 280 y 300 200. La unidad de pautado es 8 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin figura en el intercolumnio en forma de orificios circulares. El nmero de lneas rectrices vara: 34/37 en la mayora de los cuadernos; 43 en los ff. 7-14. A lo largo de un cuaderno se trazan 36 lneas rectrices, pero slo se rellenan 35 de escritura. Los ttulos se han realizado con capitales visigticas tradicionales, en rojo y en negro. Las iniciales son muy sencillas. Algunas presen226

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 32

tan ciertos entrelazados. Las tintas oscilan entre tonalidades parduzcas y oscuras. El lugar de origen del ms. se puede conjeturar en una zona septentrional de la Pennsula Ibrica, como ya se anticip. Quiz el ejemplar ingres pronto en San Milln, de donde procede. En el f. 166v se lee en letra del s. XV: El dicho Sancho Fernndez de Matute del da.... El ms. est prcticamente completo y bien conservado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 189 y 26. * V. los correspondientes esquemas (pp. 570 y 677). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 594, p. 42.DAZ Y DAZ, M. C. 1958, p. 15. DAZ Y DAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 20.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 249251.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 91, p. 108.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 26, pp. 504-505. MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, p. 231.MILLARES CARL, M. C. 1983 Tratado, nm. I 194, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXII, pp. 27-28.

227

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

229

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 33

Cd. 33
s. XI in.-XI ex. (fecha inicial y final de elaboracin del ejemplar) Ms. unitario, pergamino: 355/350 250 mm.; 282 ff.
[BEATVS LIBANENSIS] [Commentarium in Apocalypsin libri 1.
XII],

ff. 1r-230va (atrib.).

f. 1r RUB.: In nomine Domini Ihesu Christi incipit liber qui uocatur Apocalipsin Iohannis apostoli. f. 1v: Cruz de Oviedo. f. 2ra PROL.: Quedam que diuersis temporibus in Veteris Testamenti libris prenuntiata sunt... f. 2rb EXP.: ... coheredem faciam et mei laboris.

2. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 2. 2.1. Prologus in libro Apocalypsin, ff. 2rb-2va (atrib.)

f. 2rb PROL.: Prologus beati Iheronimi in libro Apocalipsin Iohannis apostoli. INC.: Iohannes apostolus et euangelista a Christo electus atque dilectus in tanto amore... f. 2va EXP.: ... ut nescientibus inquirendi desiderium conlocetur. f. 2va PROL.: Item domini Iheronimi in explanatione Apocalipsin. Diuersi marina discrimina... f. 2vb EXP.: ... in hoc uolumine potissime sudauit ingenium, Anatoli karissime.
2.2.
INC.:

231

ELISA RUIZ GARCA 3. Interpretatio [Summa dicendorum], ff. 2vb-14vb.

Cd. 33

f. 2vb RUB.: Interpretatio libri huius. INC.: Iohannes quodam uaticinio ex merito nomen accepit... f. 14vb EXP.: ... que prima fuerant abierunt.
4. [Storiae et explanationes], f. 14vb, 15va-34ra y 53ra-230va.

f. 14vb RUB.: Incipit tractatus de Apocalipsin Iohannis in explanatione sua a multis doctoribus et probatissimis biris inlustribus diuerso qiudem (sic) stilo sed non diuersa fide interpretatus, ubi de Christo et eclesia, de Antichristo et eius signis plenissime cognoscas (el texto contina en el f. 15va) f. 15va RUB.: Aexplanatio. INC.: Apocalipsis Ihesu Christi quam (corr.) dedit... f. 34ra EXP.: ... in solio iudicii sui. Explicit de Filio hominis et eclesiis (corr.) liber primus (el texto contina en el f. 53ra). f. 53ra RUB.: Incipit liber secundus septem eclesiarum. Hic liber continet quatuor animalia et quatuor equos, animas interfectorum quatuor. f. 88vb FTC.: ... et in conspectu troni sicut mare uitreum simile cristallo [...] (lib. III). f. 89ra ITC.: [...] sedis posita regnum hoc est potentia... (lib. III). f. 111vb FTC.: ... albus et qui sedebat super eum [...] (lib. IV). f. 112ra ITC.: [...] Explanatio de equo albo... (lib. IV). f. 117vb FTC.: ... magistratus et tribuni et fortes et omnis [...] (lib. IV). f. 118ra ITC.: [...] stellas quem dicit... (lib. IV) f. 137vb FTC.: ... et quum aperuisset sigillum septimum, factum est silentium in caelo [...] (final del lib. IV). f. 138ra ITC.: [...] Incipit explanatio supra scripte historie in libro V... (lib. V). f. 154vb FTC.: ... et si quis uoluerit ledere sic eum [...] (lib. V). f. 155ra ITC.: [...] Incipit explanatio suprascripte storie. Et uincet eos et occidet eos... (lib. V). f. 210vb FTC.: ... et super femur suum nomen scriptum rex regum et dominus dominorum. Explicit storia [...] (inicio del libro XI). f. 211ra ITC.: [...] regenerantur uniuerse nationes terre... (lib. XI). f. 228vb FTC.: ... iste angelus specialiter angelus erat in quo Dominus presidens [...] (lib. XII). f. 229ra ITC.: [...] Incipit brebis explanatio suprascripte storie... (lib. XII). f. 230va EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnes (en blanco). 232

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 5. [APRINGIVS PACENSIS] 5. Prefatio [Tractatus Apocalypsin], f. 15ra-15rb (texto intercalado)

Cd. 33

f. 15ra PROL.: Prefatio. INC.: Biformem diuine legis storiam... f. 15rb EXP.: ... appecatis (sic) nostris in sanguine suo et fecit nostrum regnum sacerdotes Deo et Patri suo ipsi gloria in secula seculorum, amen.
6. [ISIDORVS HISPALENSIS] 6. [Etymologiae VIII, 1], ff. 34ra-53ra (texto intercalado)

f. 34ra PROL.: In explanatione Apocalipsin Iohannis (corr.) apostoli incipit prologus libri II. De eclesia et sinagoga. Quid proprie dicantur (corr.) et quis in qua abitator esse dinoscitur plenissime lector agnoscas. INC.: Eclesia Grecum est... f. 53ra EXP.: ... que potest certa esse sentientia ?
7. [ISIDORVS HISPALENSIS] 7. 7.1. [Etymologiae VI, 13]

f. 230va INC.: [C]odix multorum librorum est... f. 230vb EXP.: ... sibi inuicem conpinguntur.
7. 7.2. [Etymologiae
IX,

5 (De adfinitatibus et gradibus)], ff.231ra-233rb.

f. 231ra ITC... [H]eredis nomen inposuit census aeris soluet enim tributum auctoris... f. 233rb EXP.: ... cognate, progenitore (sic), progenitrices, germani, germane.
8. [HIERONYMVS STRIDONIVS] 8. [Explanatio in Danielem], ff. 233vb-282va.

f. 233vb (col. a en blanco) INC.: Contra prophetam Danielem decimum librum scripsit Porfirius... f. 234vb FTC.: ... in duodecim prophetis fecimus sed brebiter est per interualla [...]. f. 235ra ITC.: [...] subuersa est. Nemo igitur putet eundem in Danielis principio esse (visin I). f. 236vb FTC.: ... Explicit uisio prima. Incipit uisio secunda [...]. f. 237ra ITC.: [...] uidit mirabile somnium... f. 247vb FTC.: ... oculos meos ad celum leuabi et sensus meus redditus est mihi [...]. f. 248ra ITC.: [...]ciendum est non esse hunc filium...
8.1.

233

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 33

f. 282va EXP.: ... in ipsorum libris inuenire poterit. Finit.


8.2. [De Susanna], f. 282va-b.

f. 282va RUB .: Expositis ut potui que in Danielis li[bro] iuxta Ebraycum continetur (ltima rbrica conservada). INC.: [Pona]m brebiter quod Origenes in decimo libro... f. 282 vb FTC.: ... locum in quid de septuaginta editione nunc [...]. En el f. 1v debajo de la leyenda de la Cruz hay un texto en escritura carolina. En el f. 58rb se encuentra, dentro de un recuadro rojo, una suscripcin, hecha en una escritura que imita la visigtica, la cual dice as: Tempore Benedicti abbatis VIIII Sancti Emyliani fideliter scriptum per Albinum monacum eiusdem in era DCCVIII. Se trata de una antedatacin. Escritura visigtica pausada, elegante, clara y cuidada hasta el f. 228va. Quiz se pueda distinguir una segunda mano entre los ff. 197rb y 228va. A partir de aqu se aprecia la intervencin de diversos copistas. Algunos de ellos escriben con una acusada influencia carolina, hecho explicable por cuanto que el ms. ha sido realizado en diversos momentos. De estos avatares da cumplida cuenta la ilustracin, inacabada en algunos casos y realizada en otros bajo diversas corrientes artsticas. Se observa con regularidad el uso del grupo tj ante vocal. En las partes ms modernas se encuentran enlaces del grupo st en forma de puente y abreviaturas inusuales en el mbito visigtico (qd, qa, usq con valor de quod, quia y usque). Hay correcciones, escasas, de una mano carolino-gtica. El pergamino es de calidad corriente en la primera parte del ejemplar, y de peor elaboracin en el ltimo tercio del mismo. El color es amarillento. Los fascculos son cuaterniones. Hay signaturas expresadas en nmeros romanos hasta el f. 222v. A partir del f. 241v se utilizan reclamos escritos en posicin horizontal. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 355/350 250 mm. y 260 170 mm. La unidad de pautado es 8/10 mm. El texto discurre a dos columnas. La perforacin consiste en orificios circulares que van por el margen exterior del folio. Los ttulos y rbricas se han trazado en letras embutidas siguiendo la tradicin visigtica. Las iniciales primarias son polcromas, algunas de laceras. El programa iconogrfico cannico de los Beatos ha sido realizado en momentos distintos. Hay ilustraciones que proceden de una corriente artstica de inspiracin visigtica; otras son 234

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 33

posteriores y se nutren de un espritu romnico. Las segundas las hemos sealado mediante la abreviatura: (Rom.). Las miniaturas que ocupan una pgina entera van precedidas de un punto. A continuacin se enumeran sucintamente las escenas conservadas: f. 1r: portada: Texto con letras embutidas dentro de unas franjas de colores (morado, granate, azul grisceo y amarillo). Todo ello va enmarcado con una orla de roleos que se abren en una flor. f. 1v: Cruz de Oviedo inscrita en un arco de herradura. En su interior figura la leyenda: Hoc signum tuetur pius / Hoc signum uincitur inimicus. f. 15r: La revelacin a san Juan: Un ngel entrega un libro al evangelista. f. 17v: Aparicin de Cristo en la nube: Cristo en majestad. En el registro inferior un grupo de personas. f. 20v: El encargo a Juan para que escriba la revelacin: El Hijo del Hombre con la llave del infierno en su mano izquierda; a la derecha, Juan. En el registro inferior una arquera que representa las siete Iglesias. f. 36v: Jacob luchando con un ngel (en el margen inferior). ff. 58v, 63v, 68r, 72v, 77r y 83v: El mensaje de la Iglesia de feso, Esmirna, Prgamo, Thiatira, Sardes, Filadelfia y Laodicea: Un ngel da un libro a cada una de las siete Iglesias. f. 77r: Jesucristo sentado con la llave (en la esquina superior). f. 92r: El Cordero y los cuatro seres vivientes: Adoracin del Cordero. f. 115r: Apertura del quinto sello: Altar y representacin de las almas de los muertos, ataviadas con una estola (Rom.). f. 120v: Los cuatro ngeles frenando los cuatro vientos: Cuatro ngeles que tienen los cuatro vientos. Un quinto ngel con el signo de la cruz (Rom.). f. 135v: La palmera. f. 138v: La primera trompeta: Un ngel con trompeta. f. 149r: Los caballos de fuego y sus jinetes: Dos jinetes. A sus pies figuras desnudas (Rom). f. 151r: Juan recibe el libro para ser comido, y la vara para medir el templo: Un ngel dando un libro. En el registro inferior un ngel con una caa en la mano (Rom.). f. 154r: Los dos testigos: Los profetas Elas y Enoch (Rom.). f. 156r: La ascensin al cielo de los dos testigos: Cristo en majestad. Dos figuras ascienden en una nube. En el registro inferior representacin de un terremoto (Rom.). 235

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 33

f. 157v: La sptima trompeta: Un ngel con trompeta (Rom.). f. 158r: El Templo con el arca de la alianza, y la bestia que surge del abismo: El arca y la bestia (Rom.). f. 159v-160r: La lucha de la serpiente contra el Hijo de la Mujer: El dragn de las siete cabezas y la mujer (Rom.). f. 165r: La adoracin de la bestia de siete cabezas: Bestia que asciende del mar (Rom.). f. 175v: Las tablas del Anticristo: Arqueras con letras. f. 177r: El Cordero sobre el monte Sin: El Cordero entre cuatro ngeles msicos. f. 179: El ngel con el Evangelio eterno: Unos ngeles portadores del libro y en el registro inferior los evangelistas (Rom.). f. 181: El Hijo del Hombre en la nube, y el ngel con la hoz: La vendimia celestial en dos registros (Rom.). f. 183v: San Juan evangelista (Rom.). f. 184r: Los siete ngeles y las siete plagas: Siete ngeles con las copas simblicas de las plagas. En el registro inferior el Cordero y cuatro ngeles con ctaras (Rom.). f. 184v: Un ngel (en un margen) (Rom.). f. 185v: Los siete ngeles salen del templo. f. 186v: El mandato de los siete ngeles: Un ngel con una copa en la mano (Rom.). f. 188r: El primer ngel derrama su copa sobre la tierra: Un ngel con una copa en la mano. f. 188v: El segundo ngel derrama su copa sobre el mar: Un ngel con una copa en la mano. f. 189r: El tercer ngel derrama su copa sobre los ros: Un ngel con una copa en la mano (Rom.). f. 190v: El cuarto ngel derrama su copa sobre el sol: Un ngel que lanza el contenido de la copa sobre el sol (Rom.). f. 191v: El quinto ngel derrama su copa sobre el trono de la bestia: Un ngel que lanza el contenido de la copa sobre una bestia fantstica (Rom.). f. 192r: El sexto ngel derrama su copa sobre el Efrates: Un ngel que lanza el contenido de la copa sobre un ro (Rom.). f. 192v: La salida de los tres espritus inmundos de las bocas del dragn, de la bestia y del falso profeta: Sapos y culebras saliendo de la boca del dragn, de la bestia y del pseudo profeta (Rom.). f. 195r: El sptimo ngel derrama su copa sobre el aire: Un ngel que lanza el contenido de la copa al aire. 236

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 33

f. 196v: La gran meretriz de Babilonia y los reyes: Mujer tentando al rey (Rom.). f. 197v: La gran meretriz sobre la bestia de siete cabezas (Rom.). f. 202v: El triunfo del Cordero sobre los reyes: El Cordero vencedor de los diez reyes (Rom.). ff. 204v-205r: El fuego de Babilonia: Tres reyes contemplando la destruccin de Babilonia (Rom.). f. 207: El ngel arroja la piedra de molino al mar: Un ngel arrojando una piedra sobre el mar. f. 209r: La Adoracin de Dios en el cielo: Cristo en majestad adorado por los veinticuatro ancianos y el Tetramorfos. f. 211r: El ngel en el sol: Un ngel que enva a las aves a devorar a los reyes (Rom.). f. 211v: El ngel encadena a Satans: Un ngel con la llave en una mano y con una cadena en la otra con la que aprisiona al dragn. f. 215r: El trono de los justos y las almas de los mrtires: Personajes juzgando las almas de los muertos. (Rom.). f. 269v: Daniel ve al ngel sobre el ro Tigris: Daniel, tres ngeles y la representacin de un ro (Rom.). El lugar de origen y la datacin de esta pieza son cuestiones que no han sido todava debidamente elucidadas. Quiz sea oriundo de San Milln o, al menos, de un taller riojano. La primera fase de la ejecucin del ejemplar debi de hacerse en torno al cambio de milenio. Por esas fechas el monasterio emilianense fue atacado y casi destruido por Almanzor. Este hecho quiz explique muchas de las cuestiones que la pieza suscita. Desde el punto de vista del contenido este ejemplar est emparentado con el ms. &.II.5 conservado en la biblioteca del Real Monasterio de El Escorial. Ambas piezas se encontraban en San Milln a mediados del siglo XVI, poca en la que se cotejaron, segn se deduce de la nota que figura en el margen inferior del f. 219v de nuestro ms., donde se lee: Aqu se acaba el otro original. En efecto, el escurialense concluye en ese punto por prdidas accidentales. Encuadernacin moderna en piel marrn oscura. Signaturas antiguas: F 199 y 39. * V. los correspondientes esquemas (pp. 571 y 678). BIBLIOGRAFA
Beatos, Los 1986, nm. 11, p. 110.BLZQUEZ, A. 1906, pp. 257-273, n.5.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 595, pp. 42, facs. 38 y pp. 182-183.CHURRUCA, M. 1939,

237

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 33

pp. 104-105, 134. Reproduccin de numerosas miniaturas.DELISLE, L. 1880, pp. 117148, n. V.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 14, 113, 207-209.DAZ Y DAZ, M. C. 1978b, pp. 173-184.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 209-210.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1929 XII, pp. 59 y 174, lms. 13 y 37.DOMNGUEZ BORDONA, J. 19291930, p. 32 y figs. 19 y 20.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933, nm. 358, pp. 210-211, figs. 196-197.FERNNDEZ PAJARES, J. M. 1969, pp. 281-304.GARCA-AREZ, H. 1992, passim.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 92, p. 108.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 39, pp. 511-512. LOWE, E. A. 1972b Palaeographical Papers, p. 373.MARN MARTNEZ, T. Madrid, Ediln, 1975, pp. 171-209, n. 9 del volumen complementario.MENTR, M. 1984, pp. 60, 106, 125, 152, 182, 186, 190-191, 194, lms. 23, 24.Milenario Beato 1975, n. 4.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 101, pp. 385-386.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 195, p. 333.Miniatures espagnoles... 1964, n. 11, lm. 6.MUND, A. M. 1978, p. 114.MUND, A. M. y SNCHEZ MARIANA, M. 1976, nm. 10, pp. 32-33. NEUSS, W. 1922, pp. 63, 70 y ss., figs. 63-66.NEUSS, W. 1931, pp. 29-30 (Sigla A2). PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXIII, pp. 28-29.RAMSAY, H. L. 1902, pp. 74103, n. 11.SANDERS, H. A. 1930, p. XIV (Sigla H).VZQUEZ DE PARGA, L. 1973, pp. 147-153, n. 9.SILVA Y VERSTEGUI, S. de 1984, pp. 64-68 y 113-116.

238

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

239

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 34

Cd. 34
[Lex Visigothorum]

s. IX ex.-X in. Ms. unitario, pergamino: 360 260 mm.; 67 ff. La numeracin comienza en el f. 9. f. 9r ITC.: [... qua]rundam infelicium uiduarum astutia fraudem deuotioni admiscere et permixta uestium simulate transgressionis sibi qum uoluerit aditum reserbare... (lib. III, tit. 5, ley 6). f. 65v FTC.: ... prius tamen pene non subiaceat [...] (lib. VII, tit. 1, ley 5). f. 66r ITC.: [...] domini inuolauerit aut abstulerit, seu quodcumque damnosum alicui intulerit (lib. VII, tit. 2, ley 3). f. 67v: FTC .: ... Fur nocturnus captus in furtum dum rex (sic) furtiuas secum portare conatu[/], si fuerit hocisus mors eius nullo modo uindicetur. Antiqua [...] (lib. VII, tit. 2, ley 16). Escritura visigtica pausada corriente. Se distinguen varias manos. Todas presentan rasgos arcaizantes, salvo la ltima. La primera denota alguna influencia mozrabe. Se utiliza una I alta con copete espordicamente. Slo se encuentra el grupo ti en todo el ms., salvo en los dos ltimos folios (66r-67v), donde se aprecia la intervencin de una ltima mano. Este copista emplea el grupo tj incluso seguido de consonante. En el f. 11r figuran las letras N E M N (= nouiter emendata) trazadas verticalmente y con gran esmero por una mano algo posterior. La expresin abreviada aparece, con ligeras variantes, en algunos otros pasajes. Tambin se registra la forma compendiada: 241

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 34

Flbs/flus glrs (= Flauius gloriosus). Se observan algunas correcciones coetneas del ms. El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. La factura del ejemplar es poco cuidada. Los fascculos son cuaterniones. Las signaturas estn expresadas en nmeros romanos en los ff. 16v, 23v, 31v, 39v, 47v, 53v y 61v (VII al XIII. No se aprecia la correspondiente al fascculo XIV). Faltan los seis fascculos iniciales. El sexto se ha extraviado tardamente, segn se deduce de la foliacin actual que comienza en el folio 9. Se supone la prdida de otros seis o siete fascculos al final del ms. La foliacin es moderna, a tinta en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 360 260 y 270 185 mm. La unidad de pautado es 11 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior a 25 mm. del borde actual. La tcnica del pautado es a punta seca. Impresin directa sobre el lado del pelo en bifolios alternos. Lneas de escritura: 26. Los ttulos y rbricas estn trazados, con cierta torpeza, en maysculas visigticas tradicionales, de corte epigrfico, en minio y en color verde. Los ttulos de los libros figuran dentro de una composicin circular (f. 13r) o una cartela rectangular (ff. 29r, 47r y 54r). Las escasas iniciales existentes son muy sencillas, bien desnudas o rellenas de algn color. La nica ilustracin que ofrece es un Arbor consanguinitatis (f. 14r). La tinta es parduzca. Resulta difcil determinar el lugar de origen de este ejemplar. Daz y Daz conjetura una ascendencia cntabra o pirenaica. En el f. 67v en un marbete se lee con una escritura del s. XVII: Un pedazo de un libro antiqusimo de cnones. De otra mano coetnea: Fuero juzgo o leyes de los godos. El cdice est en la actualidad incompleto y mutilado. Carece de encuadernacin. Signaturas antiguas: F 202 y 38. * V. los correspondientes esquemas (pp. 572 y 678). BIBLIOGRAFA
Y

ANSPACH, E. 1930, p. 108.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 596, p. 42.DAZ DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 252.DAZ Y DAZ, M. C. 1976, pp. 167, 192-194, 219.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, p. 211-215 y lm. XX.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 359, p. 212.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 93, p. 108.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, p. 250, lm. 197.LOEWE, G. y HARTEL, W. 18871915 Bibliotheca, nm. 38, p. 511.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 196, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXIV, p. 29.ZEUMER, K. 1894, p. XXIII.

242

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 35

Cd. 35
[Sacramentarium]

s. XI Ms. unitario, pergamino: 325 205 mm.; 166 ff. f. 1r ITC.: [...] Te igitur, clementissime pater, per Ihesum Christum filium tuum... f. 4r RUB.: VIIII kalendas ianuarias uigilia Domini nostri Ihesu Christi (primera rbrica conservada). f. 166v RUB.: Incipit ordo defunctorum (ltima rbrica conservada). FTC.: ... pio recordationis affectu, fratres karissimi, conmemoracionem facimus cari nostri illius quem Dominus de temptationibus [...]. Este libro litrgico transmite un texto grgorien glasianis incompltement fusionn avec le supplment dAlcuin (Vezin 1965, p. 174). Escritura carolina pura, de mdulo grande. Se aprecian diversas manos, algunas no muy avezadas. Las palabras aparecen separadas con regularidad. Existen adiciones posteriores, hechas en carolina usual o con grafa gtica. El pergamino es de mediana calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 325 205 mm. y 240 120 mm. aproximadamente. La unidad de pautado es 12 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin 243

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 35

consiste en incisiones oblicuas practicadas en el borde del folio. El nmero de lneas de escritura oscila entre 20 y 22. Las rbricas han sido trazadas en escritura rstica romana o en uncial. Las iniciales son desnudas, rellenas de minio o bien de laceras. Se caracterizan por su torpe factura. Las nicas sustancias colorantes empleadas son la tinta y el minio. El ms. contiene una miniatura, a plena pgina, que representa el tema de la Deesis con un tratamiento estilstico propio de la tradicin carolina. Queda asimismo un resto de otra en el f. 0, transmisor del texto del Prefacio, y una muestra de escasa calidad en el f. 70v. El ejemplar, de calidad muy mediana, es oriundo de la regin de Limoges. Quiz fue escrito para un centro prximo a la abada de Saint-Martial, dada la importancia concedida a la liturgia relacionada con este santo. Se ignora la fecha de su traslado al monasterio de San Milln de la Cogolla. En el s. XV se encontraba all, pues en el f. 56r hay una nota en escritura cortesana que lo testimonia: Seor yo Pero Snchez de Villar rracionero en San Milln de la Cogolla. El ms. se encuentra incompleto y en un estado discreto de conservacin. La encuadernacin es moderna, de tipo exento, en piel blanquilla (a. 1961). No presenta ningn resto de escritura visigtica. Aparece catalogado como Missale goticum. Signaturas antiguas: F 207, 42 y 2628. * V. los correspondientes esquemas (pp. 573 y 679). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 449, 549.DEKKERS, E. 1961, nm. 1903, p. 248. DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 639, pp. 155-156.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 360, p. 212, fig. 198.FROTIN, M. 1912, cols. 911-912. GAMBER, K. 1963, nm. 928.JANINI, J. 1959a, pp. 107-119.JANINI, J. 1959b, pp. 209212.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 155-156.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 42, p. 513.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXV, p. 29.VEZIN, J. 1965, pp. 173-193.

244

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 36

Cd. 36
[Ordo celebrandi officium diuinum]

s. XV (a. 1437) Ms. unitario, pergamino: 350 / 370 250 mm.; 136 ff. + [1] h.
1. [Notulae], ff. 1r-2r.

ff. 1r-v; 2r: Anotaciones sobre cronologa y otros asuntos varios.


2. Anotaciones sobre cmputo eclesistico, ff. 2v-6v.

ff. 2v-5v: Tablas recapitulativas del cmputo eclesistico. f. 6r-v INC.: Quien quisiere parar mientes para mejor entender... Explicaciones relativas al calendario eclesistico.
3. 4.

ff. 7r-12v: Calendarium. f. 13r INC.: Incipit ecclesiastice consuetudinis institutio per totum anni circulum utiliter obseruanda. Dominica ante aduentum, sabbato ad uesperas. Antifona. f. 14v FTC.: ... subsidia et future etiam consequamur. Qui tecum [...]. f. 15r ITC.: [...] Ad uesperas. Antiphona. Sede a dextris meis... f. 67v FTC.: ... iam columpne huius [...]. f. 68r ITC.: [...] populi communio Pascha nostrum... f. 78v FTC.: ... Simeon iustus et cetera [...]. f. 79r ITC.: [...] in uisitatione sancte Marie ad Helisabeth... f. 79v FTC.: ... perpetue glorie coheredes qui ui [...]. 245

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 36

f. 80r ITC.: [...] et sic in Sion ad VI capitula... f. 80v FTC.: ... professione profitiamur exenplo. Per [...]. f. 81r ITC.: [...] beatorum apostolorum tuorum Petri et Pauli... f. 127v FTC.: ... exsurge, Domine, adiuua nos [...]. f. 128r ITC.: [...] in albis usque in festum Pentecostem... f. 128v FTC.: ... et mandata eius. V. Timen [...]. f. 129r ITC.: [...] annua deuotione recolentes... f. 129v FTC.: ... indulgentia consequentes et [...]. f. 130r ITC.: [...] Aue Maria, gracia plena... f. 135v FTC.: ... eternam concede. Per eundem [...]. f. 136r ITC.: [...] Kirie eleison, Christe eleison... f. 136v FTC.: ... respice, quesumus, Domine super etcetera. Oratio. Mentes [...].
[Additio]

En los ff. 134r y 135r se han insertado unos testimonios sobre sufragios por los difuntos, datados en los aos de 1439, 1459 y 1484. En la contratapa posterior de la encuadernacin hay una contraguarda encolada, que contiene un fragmento de antifonario del oficio, del siglo XIV, con notacin cuadrada sobre lnea roja. Su inicio es el siguiente: sumum presulem atque Iohannem patricium... Escritura gtica, de tipo litrgico, en alternancia con una variedad hbrida. El ejemplar se caracteriza por su factura desmaada. Produce la sensacin de haber sido realizado por un taller de escaso nivel de preparacin. Por tratarse de un libro litrgico presenta los rasgos arcaizantes propios de esta modalidad codicolgica. Las iniciales son caracteres gticos desnudos o bien adornados con filigranas. En los ltimos folios se advierte la intervencin de diversas manos. Tal vez estos textos sean adiciones algo posteriores. El pergamino es de calidad mediocre y de color parduzco. Los fascculos no son regulares. Abundan los cuaterniones. El psimo estado de conservacin ha provocado prdidas de bifolios en varios cuadernos. Se observa el uso de reclamos dispuestos horizontalmente. La numeracin es moderna, a lpiz en nmeros arbigos. Ha sido corregida y revela una transposicin de los folios conservados. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 350 / 370 250 y 205 105 mm. La unidad de pautado es 6 / 7 mm. El texto discurre a lnea tirada. No quedan huellas de perforacin. El nmero de lneas de escritura es muy variable. 246

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 36

Las iniciales son caracteres gticos desnudos o bien adornados con filigranas. Alterna el color rojo con el morado. Las rbricas son muy abundantes. Los textos preparados para recibir una notacin musical han quedado sin sta. En el folio 6r se lee: ...agora pongamos ensiemplo deste presente ao en que estamos de myl e quatroientos e treinte e siete aos.... Un documento aadido y datado en el ao 1439 revela que en esa fecha el ejemplar ya haba sido terminado. El ms. es oriundo del monasterio de San Milln. As lo confirma el calendario, el santoral y la frmula de obediencia (f. 124). El ejemplar se encuentra en mal estado de conservacin e incompleto. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel vuelta. Signaturas antiguas: F 201 y 14. * V. los correspondientes esquemas (pp. 574 y 679). BIBLIOGRAFA
CORDOLIANI, A. 1954, pp. 115-116.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 156.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXVI, pp. 29-30.

247

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

249

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 37

Cd. 37
s. XVI ex. Ms. facticio, papel: 345 235 mm.; [1] h. + 282 ff.
Sector A CYRILLVS ALEXANDRINVS Glaphyr eis Gnesin, ff. 1r-278r.

f. 1r RUB.: To en hagois patrs hemn Kyrllou arkhiepiskpou Alexandreas eis t Genseos biblon hti di pses to Moisos graphs t to Khristo mystrion ainigmatods semanetai. INC.: Ereunte ts graphs tos Ioudaon dmois... ff. 277v-278r EXP.: ... pepaidaggeken ho Khrists diho ka methho ti thei ka patr dxa s` n Hagoi Pnemati eis tos ainas tn ainon, y amn. Tlos ka ti thei dxa.
Sector B EVSEBIVS CAESARIENSIS Eis t sma tn Asmton, ff. 279r-284r (excerpta).

f. 279r RUB.: Ek to Eusebou eis t sma tn Asmton. INC.: sma tn Asmton di toto kaletai... f. 284r EXP.: ... detai t sma toto. En el verso de la hoja de guarda se lee: Hoc opus est quod Cyrillus Glaphyra uocauit, testatur Franciscus Turrianus 2 de Sacramento Eucharistie, cap. 6 ita inquit: Cyrillus in libris allegoriarum quos in Pentateuchum scripsit quos Glaphyra uocauit... 251

ELISA RUIZ GARCA Sector A

Cd. 37

Escritura manuscrita imitativa de la tipogrfica. Es denominada comnmente Druckminuskel o minuscula recentissima. Se trata de una realizacin muy caligrfica y cuidada. Todo el texto procede de una sola mano muy experta. Hay algunas anotaciones y marginalia en latn y en griego. El papel es de excelente calidad. Carece de filigrana en el sector principal. Los fascculos son todos cuaterniones, salvo los tres ltimos. Existen signaturas expresadas mediante el sistema de numeracin griego de tipo alfabtico. Dichas signaturas figuran en la primera y en la ltima hoja de cada fascculo. Hay una numeracin parcial en cifras arbigas, coetnea del ms., y otra moderna a lpiz. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente 345 245 mm. y 235 130 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. El pautado ha sido trazado mediante la aplicacin de una especie de mastara. Las lneas de escritura son 28. La ornamentacin se reduce a unos frisos dibujados a pluma en las cabeceras que indican las articulaciones textuales. Los ttulos han sido realizados con la misma letra que el resto del texto, slo vara el tamao de los caracteres. Las iniciales son letras maysculas epigrficas. A veces presentan unos adornos a pluma de inspiracin vegetal. La tinta es en extremo negra y la pluma presenta un tallado finsimo.
Sector B

Escritura minuscula recentissima realizada por el famoso copista Andreas Darmarios, del cual se conservan mltiples obras. En el margen superior del f. 279r se lee: Androu Darmarou ktma n [...] egrpheto. Estas pginas son una excelente muestra de su arte grfico. El texto presenta escasas anotaciones. El papel es de buena calidad y tiene una filigrana que representa un personaje con lanza y casco inserto en un crculo (V. el ndice correspondiente). El cuaderno consta de tres bifolios. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 320 220 mm. y 215 120 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El nmero de lneas de escritura es 23. Los epgrafes, trazados en el mismo tipo de letra que el texto, van en rojo carmn, y tambin las iniciales adornadas con motivos vegetales estilizados. Procede de una donacin hecha por el cardenal Senz de Aguirre al monasterio de San Milln segn se lee en una anotacin que figu252

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 37

ra en el f. 1r: Donauit huic suo monasterio Sancti Emiliani Eminentissimus cardinalis de Aguirre cuius manu scriptus est huiuslibri titulus ad marginem in hac pagina. En el plano anterior hay un marbete que dice: Libro de San Cirilo, manuscrito por el cardenal de Aguirre. El ms. se encuentra completo y en excelente estado de conservacin. La encuadernacin es en tabla cubierta de piel. En ambos planos figura un diseo compuesto por dos rectngulos concntricos. En el panel interior se encuentran tres medallones que representan el Calvario (2) y un rostro de perfil tocado con un casco. En las esquinas hay unos motivos florales. Quedan restos de cantoneras y de manecillas. Signaturas antiguas: F 203 y 37. * V. los correspondientes esquemas (pp. 575 y 680). BIBLIOGRAFA
GRAUX, Ch. Essai sur les origines du fonds Grec de lEscurial, Pars, 1880.PREZ PASTOR, C. Indices, nm. XXXVII, p. 30.

253

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 38

Cd. 38
GREGORIVS I MAGNVS, Papa Homiliae in Ezechielem

s. X med. Ms. unitario, pergamino: 350 240 mm.; 217 ff. La numeracin comienza en el f. 3. f. 3r RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber beati Gregorii Pape Romensis in Ezecielo prophete tractatus per homelias duo[de]cim inquoatus in baselica Lateranensis que appellatur aurea uel constantiniana. f. 3va INC .: Dei omnipotentis adspiratione de Ezeciel propheta loquturus... f. 70vb FTC.: ... uero quod est grabius et inter [...] (lib. I, hom. 9, 9). f. 71ra ITC.: [...] tumoris iste locum sue sublectionis... (lib. I, hom. 9, 12). f. 76va FTC.: ... tendit, sicut per Redem[ptorem] (lib. I, hom. 10, 17). f. 77ra ITC.: [...] ut illi manus inponeret... (lib. I, hom. 10, 20). f. 116vb EXP .: ... qui sunt sine carne rouorare Ihesus Christus Dominus qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia secula seculorum, amen (fin de la I parte). f. 117ra RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipiunt homeliis (sic) sancti Gregorii Pape in Ezeciel. INC.: Quia multis curis prementibus... (prol. lib. II). f. 167vb FTC.: ... sed unus quisque doctor ut in actiuam [...] (lib. II, hom. 6, 5). f. 170ra ITC.: [...] inuenit que illa tanta esse... (lib. II, hom. 6, 9). f. 217vb FTC.: ... cui autem uibere non licet describtus sensibus loqui mistica [...] (lib. II, hom. 10, 24). 255

ELISA RUIZ GARCA [Additio]

Cd. 38

Contraguarda consistente en un folio de pergamino extrado de un ms. litrgico, datable en el s. XIV. Ofrece notacin musical cuadrada y el texto contiene un himno mariano. En letra humanstica se ha aadido el nombre del autor y del ttulo de la obra en cuya tapa estaba encolada. Sus dimensiones son 350 250 mm. Escritura visigtica pausada muy clara, regular y caligrfica, tpicamente emilianense. Se observa con regularidad el uso del grupo tj ante vocal. Los astiles presentan un remate biselado. Hay algunas correcciones ortogrficas y tambin interverbales. En letra ms cursiva aparecen anotaciones solicitando la atencin del lector sobre algunos pasajes. Se observa la intervencin de dos o tres manos. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. No se observa la existencia de signaturas o reclamos. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 345 240 mm. y 235 145 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto est distribuido a doble columna. La perforacin, consistente en pequeos orificios, discurre por el borde exterior del folio. El pautado es a punta seca. Las lneas de escritura oscilan entre 27 y 28. El ttulo de la obra ocupa el f. 3r. El texto figura incluido en unas cartelas coloreadas de tal modo que prefiguran una portada. El ejemplar presenta hermosas iniciales de laceras de influencia insular y tambin zoomrficas. Recuerda por su decoracin los mss. Cd. 8 y Cd. 13 de esta misma coleccin. Las iniciales secundarias son desnudas, pero muy caligrficas. La tinta es muy negra y contrasta hermosamente con la gama de los pigmentos. El ms. fue elaborado con toda probabilidad en el taller emilianense. Ofrece un buen estado de conservacin. Est incompleto y, actualmente, est siendo sometido a un tratamiento de restauracin. El examen de esta pieza ha sido realizado durante dicho proceso. Esta circunstancia ha impedido que el estudio de la misma sea completo en todos sus pormenores. En la actualidad carece de encuadernacin. Signaturas antiguas: F 200 y 40. * V. los correspondientes esquemas (pp. 576 y 680). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 597, p. 42, facs. 39, pp. 183-186.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 127-128, lm. 8.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 361, p. 212, fig. 199.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 94, p. 108. GUILMAIN, J. 1960, pp. 211-219.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 40, pp. 512-513.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 197, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXVIII, pp. 30-31.

256

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 39

Cd. 39
s. XI Ms. facticio, pergamino: 315 230/225 mm.; 267 ff. La numeracin comienza en el f. 3.
Sector A 1. [Homiliae], ff. 3ra-64vb.

f. 3ra RUB.: Lectio sancti euangelii secundum Lucam. In illo tempore exiit edictum... INC.: Significat hunc discriptionem uel primam... f. 64vb EXP.: ... regnum celorum. Qui potest capere capiat.
2. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 2. Commentariorum in euangelium Matthaei libri
IV ,

ff. 64vb-158vb.

f. 64vb RUB.: In nomine Domini incipit liber comentariorum sancti Iheronimi de tractatu euangelii Mathei. f. 65ra PROL.: Plures fuisse qui euangelia conscripserunt... f. 67ra EXP.: ... sibi postea scribenda concludat. Explicit prefatio. RUB.: Incipit expositio euangelii Mathei. f. 67rb RUB.: Liber generationis Ihesu Christi. INC.: In Esaya legimus generationem eius quis... f. 158vb EXP.: ... ad iudicium uiuorum ac mortuorum qui est rex regum et dominus dominorum et regnat cum Patre et Spiritu Sancto in saecula saeculorum, amen. COLOFN: Restos rados de una suscripcin, de la que slo se lee con dificultad: ...era DCCCCXVIIII. Tal vez pueda tambin leerse 257

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 39

como: DCCCCLXVIIII. Probablemente se trata de un caso de antedatacin, pues los datos paleogrficos y codicolgicos no concuerdan con una fecha tan temprana. En cualquier caso, dicha fecha slo afectara al sector A.
Sector B 1. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] 1. Enchiridion de fide, spe et caritate, ff. 159va-196va.

f. 159r: En blanco. f. 159va TABLA: Incipiunt capitula. I De interrogatione per epistolam... (56 caps.). f. 160ra RUB.: In nomine Domini incipit liber Enchiridion sancti Agustini ad Laurentium diaconum. f. 160rb PROL.: Dici non potest, dilectissime fili Laurenti, quantum tua eruditione... EXP.: ... quonam modo sit colendus Deus. RUB: Interrogatio I per epistolam quod credendum sit. f. 160va INC.: Hic si respondero fide, spe, karitate colendam... f. 196va EXP.: ... sicut ualui utinam tam conmodum quam prolixum. De fide, spe et karitate conscripsi. Finit. Deo gratiam.
2. 2. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] Liber questionum, ff. 196va-214vb.

f. 196va RUB.: Incipit liber questionum sancti Agustini. TABLA: I De singulis personis... (71 caps.). f. 197rb INC.: Licet multi probatissimi uiri diuerso... f. 214vb EXP.: ... quo modo possit cognoscere quid sit missus a Deo (Interr. LXX. El resto de la columna b est en blanco).
3. EVCHERIVS LVGDVNENSIS 3. Instructionum libri II, ff. 215ra-245ra.

f. 215ra RUB.: Incipit liber structionum beati Eucerii Lucdonensis episcopi de questionibus difficilioribus Veteris et Nobi Testamenti. TABLA: Hoc est de Pentateco questiones... (contiene las citas de los pasajes bblicos comentados). EPIST.: Eucerius Salonio filio in Christo salutem. INC.: Sepe a me requirens multarum rerum absolutionum... f. 215va EXP.: ... et me respondentem recognosce. Vale in Christo. f. 215va INC.: Quibus testimoniis scripturarum Trinitas... f. 245ra EXP.: ... filium Eleazar filii Aaron quumque uixisse usque ad regnum Dauid uibumque seruari. 258

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 4. 4. [Miscellanea], ff. 245rb-267rb. 4.1. [Nota Emilianense], f. 245rb.

Cd. 39

f. 245rb INC.: In era DCCCXVI uenit Carlus rex ad Cesaragusta in his diebus habuit duodecim neptis... EXP.: ... in Rozaballes agentibus Sarrazenorum fuit Rodlane occiso.
4.2. [Adnotatio de Cantabria], 245va-245vb.

f. 245va-b INC.: De Cantabrie in uita sancti Emiliani ayt de excidio Cantabrie... EXP.: ... Leouildo rex destruxit, iste rex hereticus fuit.
4.3.-4.16. [Chronicon Albeldense], ff. 245vb-256ra.

f. 245vb RUB.: Incipit liber croniche. Exquisitio totius mundi. INC.: Omnis mundus discribtus est a uiris sapientissimis... f. 246ra EXP.: ... flumina LIIII, gentes CXXIII. Finit.
4.4.

f. 246ra RUB.: Item exquisitio Spanie. INC.: Spania prius ab Ibero... EXP.: ... currit milia CCCIIII. f. 246va RUB.: De septem miracula que sunt mundi. Capitolius Rome, Farus Alaxandrie... EXP.: ... Sancte Soffie Constantinopoli.
INC.:

4.5.

4.6.

f. 246vb RUB.: Item de proprietatibus gentium. Sapientia Grecorum, fortia Gotorum... EXP.: ... comercia Gallorum.
INC.:

4.7.

f. 246vb RUB.: Item causas celebres ex Spania. Polla de Narbona, uinum de Bilasz... EXP.: ... hec erat precipua temporum Gotorum.
INC.:

4.8.

[De litteris], ff. 246vb-247ra.

f. 246vb INC.: Littere sunt uocales... f. 247ra EXP.: ... elate uocis pro solis kalendis. Explicit.
4.9.

f. 247 ra RUB.: Ordo annorum mundi brebiter collectim. Ab Adam usque ad dilubium... EXP.: ... et ab Incarnatione Domini usque nunc anni DCCCLXXXIII.
INC.:

259

ELISA RUIZ GARCA 4.10.

Cd. 39

INC.:

f. 247rb RUB.: Item de sexta etate seculi. Prima etas ab Adam usque ad... f. 247va EXP.: ... in sua posuit potestate.

4.11.

f. 247va RUB.: Item exquisitio miliarios cibitatum. INC.: De Gadis usque ad Cordoba... EXP.: ... milia miliariorum IIICCLXXXI. f. 247va RUB.: Item notitia episcoporum cum sedibus suis. INC.: Regiamque sedem Ermenegildus... f. 247vb EXP.: ... preditus ibi regno, amen. Finit.
INC.:

4.12.

4.13.

f. 248ra RUB.: Incipit ordo Romanorum. Romulus regnabit annos... f. 250va EXP.: ... regnum Gotorum exterminatus. Finit. f. 250va RUB.: Item ordo gentis Gotorum. Primum in Gotis Anataricus... f. 252va EXP.: ... auferre non possunt. Finit.
INC.:

4.14.

4.15.

f. 252va RUB.: Item ordo Gotorum regum. Primum in Asturias Pelagius... f. 256va EXP.: ... erit quod Domino placuerit.
INC.:

4.

4.16.

[Nomina regum catholicorum Legionensium], f. 252v (texto aadido en el margen exterior a la altura del fragmento anterior).

f. 252va INC.: [Pelagi]us filius Veremundi nepos... EXP.: ... Ranemirus sunt sub uno XVIm.
4.17.-4.20. [Chronica prophetica], ff. 256va-258ra.

f. 256va RUB.: Item Sarracenorum ita est. INC.: Sarraceni perberse... f. 256vb EXP.: ... regnum dirutum erit si Domino placuerit. Finit.
4.18.

f. 256vb RUB.: Ingressio Sarracenorum in Spania ita est. INC.: Sicut iam supra retulimus... f. 257rb EXP.: ... Humeia in Spaniam uenerunt. f. 257rb RUB.: Item reges ex origine Beniumeia qui regnauerunt in Cordoua. 260

4.19.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.: Iuzp regnauit annos XX... f. 257vb EXP.: ... Gog qualem fecisti.

Cd. 39

4.20.

f. 257vb RUB.: Explanatio uius a nobis edita. Gog quidem gens Gotorum est... f. 258ra EXP.: ... semper concrescat eclesia, amen.
INC.:

4.21.

f. 258rb RUB.: Incipit notitia apostolorum ubi requiescunt. Petrus et Paulus in Romam... f. 258va EXP.: ... Mathias requiescit in Iudea.
INC.:

f. 258va RUB.: Item notitia martirum. INC.: Iulianus passus est in Antiochiam... f. 260ra EXP.: ... et in eterne uite libro adnotauit cui est honor et gloria in saecula saeculorum, amen.
4.22. 4. 4.23. SYMPHOSIVS [SCHOLASTICVS] 4. 4.23. Aenigmata, ff. 260rb-262va.

f. 260rb RUB.: Enigma Simposi. INC.: A summo planus, sed non ego planus... f. 261va EXP.: ... comitor mestoque tumultu.
4. 4.24. [Prouerbia], f. 261va.

f. 261va: Arundo uenit, nido finxit, peperit libenter et fugit. Latritum canis, baculum pastoris lupum orriuilem exterritunt.
4. 4.25. [Fabula], f. 261va-261vb.

f. 261 va INC.: Vitis et oliba dum essent in unum locum... f. 261vb FTC.: ... nam ego oliba in pauperibus [...]. Espacio en blanco.
4. 4.26. [Fabula], f. 261vb-262ra.

f. 261vb RUB.: Quisquis se laudauerit ad nicilum sepe euenit. INC.: XVII Nam formica et musca contendebant... f. 262ra EXP.: ... si uerum dicatur non illi leditur. Espacio en blanco.
4. 4.27. [Tractatus de doctrina catholica], f. 262r.

f. 262rb INC.: Quantum oportet uenerari et credi omne quod apostolica traditio... FTC.: ... damnationem ne sancta synodus ephe [...]. Esta parte est retintada, el resto de la columna resulta ilegible. 261

ELISA RUIZ GARCA 4.28.

Cd. 39

f. 262va ITC.: [...] non potest quomodo quod innumerabilis... f. 263va EXP.: ... homini ingredienti duabus uiis.
EXP.:

4.29.

f. 263va INC.: O fratres karissimi, docete populum Domini... ... indigne accipiatis.

4.

4.30.

Principium sapientiae, ff. 263va-264rb.

f. 263va INC.: Primum principium sapientie... f. 264rb EXP.: ... adiubante Domino in Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto equalis uiuit et regnat in secula seculorum, amen.
4. 4.31. [ISIDORVS HISPALENSIS] 4. 4.31. [Sententiarum libri III], ff. 264rb-267rb (excerpta).

f. 264rb INC.: Quum sint utilis ad... f. 267rb EXP.: ... fletibus diluant quod erraverunt. f. 267rb RUB.: Domni Gregorii hec sunt qui in hoc seculo abusibe fiunt. f. 267rb INC.: Sapiens sine operibus bonis... f. 267rb EXP.: ... plebs indisciplinata, populus sine lege (add.:) peribit. f. 267v: Originariamente en blanco. Contiene algunas probationes calami y ntulas posteriores. El texto transmitido en A.1. ha sido identificado parcialmente por J. Divjak (1974, pp. 212-215.). El fragmento B.4.1. relativo a la leyenda de Roldn fue llamado por Dmaso Alonso (1953) Nota Emilianense. Este autor conjetur que la copia quiz se deba al escriba Munio, quien intervino como notario en torno a los aos 1050-1070 en el cenobio de San Milln de la Cogolla. En el f. 245vb hay una nota tarda que reza: Liber Chronici scriptus era 921, anno uero 883, incerte auctor. En el f. 260rb se lee: Ego fr. Joannes de el Saz hoc cronicon transcripsi anno Domini MDCCXIII.
4.32.

Escritura visigtica pausada. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. Sencillas criptografas en los Enigmas Sinfosianos. En la ejecucin de este ms. han intervenido diversas manos. Las principales son: una, A, muy correcta y esmerada va desde el inicio hasta el f. 107v, luego quiz contina en el f. 159v; a partir del f. 108r hasta 138v se encuentra una escritura levgira, de aspecto muy afilado y con astiles muy alargados. Desde el f. 245v hasta el final trabaja un 262

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 39

amanuense menos cuidadoso. La decoracin tambin se empobrece en este ltimo sector. Pergamino de mediana calidad. Los fascculos son cuaterniones. Presenta reclamo horizontal en letra cursiva en el f. 165v. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 315 230/225 mm. y 230/220 160/150. La unidad de pautado es 8 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. Los ttulos han sido trazados en rojo y azul. Presenta iniciales polcromas (rojo, amarillo, azul y verde) de diversos tipos: rellenas, de laceras, antropomrficas y zoomrficas. Entre estas ltimas descuellan las figuras humanas, los peces y los cnidos que conforman las letras. En el f. 203v hay una deliciosa sirena. Existen algunas ilustraciones de exquisita factura: el ngel del Seor que se aparece en sueos a Jos (f. 4ra); dos ngeles sosteniendo un tondo con la figura de Cristo en majestad y debajo el apstol San Juan con un libro en forma de tablilla (f. 5ra); figura de Cristo? en el interior de una mandorla enmarcada con cuatro aves (f. 245v). A pesar de que hay diversos sectores textuales y grficos el artista que ha realizado las ilustraciones es el mismo a lo largo de todo el ms. En gran parte del cdice se ha utilizado una tinta muy negra y un bello rojo purpreo para las rbricas. Probablemente fue confeccionado el ms. en San Milln. La suscripcin que se encuentra en el f. 158 no es autntica, sino que responde a la intencin de justificar la antigedad del cenobio. El f. 267v qued originariamente en blanco. Hoy aparecen en l rasgueos de pluma y una nota del siglo XVIII, debida al bibliotecario de San Milln, fray Diego de Mecolaeta. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla de tipo exento (a. 1961). Signaturas antiguas: F 204 y 19. * V. los correspondientes esquemas (pp. 577 y 681). BIBLIOGRAFA
ALONSO, D. 1953, pp. 1-94.BONNAZ, Y. 1987, pp. XXXIX-XXX, XXXVII.CLARK, Ch. 1919 Collectanea, nm. 598, pp. 41; facs. 28 y 29, pp. 164-168.DEYERMOND, A. 1995, pp. 111-113.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 16, 506, 514, 516, 517, 572, 798, 799, 1976, p. 230.DAZ Y DAZ, M. C. 1977, pp. 121-136.DAZ Y DAZ, M. C.

263

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 39

1979a Libros, p. 165-173.DAZ Y DAZ, M. C. 1988, p. 260.DIVJAK, J. 1974, pp. 212215.DIVJAK, J. 1988, pp. 19-20.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 362, p. 212, fig. 200.FERNNDEZ CATN, J. M. (Ed.) 1966, p. 106.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 95, p. 109.GIL FERNNDEZ, J., MORALEJO, J. L., RUIZ DE LA PEA, J. I. 1985.GLORIE, Fr. 1968, pp. 611-723.GMEZ MORENO, M. 1932, pp. 600632.GUILMAIN, J. 1976, pp. 183-191.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 817.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 19, pp. 499-500.MARTORELL, F. 1912, pp. 81-127.MENNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19. MILLARES CARL, A. Manuscritos, nm. 102, pp. 386-387.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 198, p. 333.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XXXIX, p. 31.PREZ DE U RBEL , J. y G ONZLEZ Y R UIZ Z ORRILLA , A. 1950-1955, vol. II , pp. 709-712. VZQUEZ DE PARGA, L. 1943a.VZQUEZ DE PARGA, L. 1956-1957, pp. 367-377.VIVES, J. 1959, pp. 445-453.

264

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 40

Cd. 40
MAYRONIS, Franciscus de (O.F.M.) Glossa super librum IV Sententiarum

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 325 / 330 240 mm.; [1] h. + 69 ff. f. 1ra INC.: Samaritanus ille piissimus etc. ad sententiam eorumque... f. 67vb EXP.: Dico ergo erunt infinite cogitaciones in infinitum sed numquam erunt attamen infinite. Explicit quartus liber magistri Francisci Meronis super Sententias. TABLA: Rbricas de las 50 distinctiones. f. 69rb EXP.: ... Explicit tabula Francisci Meronis. El verso de ese mismo folio ha sido utilizado para aadir en l unas anotaciones relativas al mismo tema. Escritura gtica cursiva de tipo bastardo. Presenta numerosas abreviaturas. El texto principal procede de una sola mano. Algunas de las anotaciones han sido realizadas tambin por esa misma mano. El pergamino es de calidad mediana y de color amarillento. Los fascculos son seniones. Todos ellos estn incluidos dentro del bifolio 1-69. Aparece un reclamo en disposicin horizontal en todos los folios. Hay ttulos corrientes expresados en nmeros romanos. La numeracin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 325/330 240 mm. y 220 160 mm. El interlineado mide 3/4 mm. El texto est distribuido a dos columnas. El diseo del pautado 265

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 40

se reduce al trazado de la caja de escritura. Las lneas de escritura son 54 aproximadamente. Los ttulos han sido realizados en maysculas gticas de torpe ejecucin. Las rbricas presentan la inicial en color morado y el resto de la secuencia en la misma tinta que el texto. Las iniciales primarias son resaltadas tambin en tono morado con algunas filigranas. Las secundarias son sencillas con un toque de color. El ms. procede del monasterio de San Milln. En un marbete suelto se lee: Explicacin antiqussima sobre el 4 libro de las Sentencias por el doctor Francisco Mern. En la contraguarda anterior se repite el nombre del autor tres veces. El ejemplar est bien conservado. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel vuelta, encontrndose parcialmente quemada. Signaturas antiguas: F 206 y 18. * V. los correspondientes esquemas (pp. 578 y 682). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XL,

p. 31.

266

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 41

41
[Biblia. V.T. Glossa super prophetas minores]. Latn.

s. XIII Ms. unitario, pergamino: 350 250 mm.; 131 ff.


Texto principal

f. 1ra ITC.: [...] Non idem ordo est duodecim prophetarum apud Hebreos... (prol. Hieronymi in duodecim prophetas). f. 97vb FTC.: ... adinuentionibus tuis quibus preuaricata es in me [...]. (Sophon. 3, 11). f. 98ra ITC.: [...] Explicit Sophonias. Incipit prologus in Aggeo propheta. f. 131vb EXP.: ... cor filiorum ad patres eorum ne forte ueniam et percuciam terram anathemate, amen. (Mal. 4, 6).
Glosa

f. 2rb INC.: Ieronymus Osee interpretatur saluator... f. 131vb EXP.: ... inter se discreparit pari in Christum religione consencient. Escritura carolina goticizante, de mdulo grande y muy caligrfica. Las glosas nicamente cambian de tamao. Abundan las abreviaturas. Hay algunas marginalia dentro de cartelas. El texto procede de una sola mano. El pergamino es de muy buena calidad y de color marfileo. Los fascculos son cuaterniones. Existen reclamos, algunos aparecen 267

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 41

enmarcados. Tambin figuran ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 350 250 mm. y 240 275 mm. La unidad de pautado es 5 mm. La disposicin del texto es columnada. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares situados en ambos mrgenes del folio. Las lneas de escritura son 42. Los ttulos van en rojo con caracteres redondeados. Las iniciales primarias presentan adornos en negativo. En un par de casos ofrecen un rostro humano (ff. 77v y 125v). Las secundarias son maysculas gticas desnudas. El nico pigmento utilizado es el carmn. El ms. procede del monasterio de San Milln, ignorndose su lugar de origen. En un marbete encolado en la cubierta se lee: Glosa sobre los doce profetas. El estado actual del cdice es bueno. Se encuentra completo. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel blanca picada. Faltan los bullones. Signaturas antiguas: F 205 y 20. * V. los correspondientes esquemas (pp. 579 y 682). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XLI,

p. 32.

268

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 42

42
s. XIII Ms. unitario, pergamino: 320 220 / 225 mm.; 261 ff.
1. [Biblia. N.T. Epistolae Pauli apostoli cum glossa], ff. 1vb-260va. Latn. Texto principal

f. 1vb INC.: Paulus seruus Ihesu Christi uocatus apostolus segregatus in euangelium Dei quod ante promiserat... (Epist. ad Romanos). f. 260rb-va EXP.: ... salutate omnes prepositos uestros et omnes sanctos salutant uos fratres de Italia, gratia cum omnibus uobis, amen (Epist. ad Hebraeos).
Glosa

f. 1ra PROL.: Principia rerum requirenda sunt prius ut earum noticia... f. 1vb EXP.: ... finem tenet epistola premittit autem salutacionem dicens. LEMA.: Paulus seruus Ihesu Christi uocatus... f. 260va EXP.: ... purgatio peccatorum et alia Dei munera sit cum omnibus uobis, amen.
2. [HILDEBERTVS CENOMANENSIS] 2. [Carmina miscellanea: De decem plagis Aegypti], ff. 260v.

f. 260v INC.: Prima rubens unda, tabes raneque secunda... EXP.: ... necat ultima prolem. Texto aadido en el margen inferior por otra mano. 269

ELISA RUIZ GARCA 3. [Notula], f. 261r

Cd. 42

f. 261r: Hec est materia super librum Sententiarum quam fecit magister Petrus Manducator. Statuit Moises terminos iuxta montem Domini [...] et se de arrogancia et suum opus de superfluitate. Escritura gtica extrapeninsular de excelente factura. No es excesivamente angulosa. Se emplean dos mdulos distintos segn la naturaleza del texto. Los astiles son bfidos. Hay anotaciones marginales. Se distingue una mano principal y algunas otras intervenciones sectoriales. El pergamino es de calidad muy buena y de color marfileo. Los fascculos son cuaterniones. Hay signaturas expresadas en nmeros romanos. Los nombres de las epstolas aparecen indicados de manera abreviada a modo de ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 320 220 / 225 mm. y 220 140 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto va distribuido a doble columna. La glosa rodea la escritura principal. La perforacin, de tipo circular, est situada en ambos mrgenes del folio. El pautado ha sido diseado muy tenuemente con mina de plomo. Las lneas de escritura son 49. Los ttulos estn trazados en caracteres epigrficos en color rojo y azul (f. 1r). El cuerpo de las iniciales primarias va en oro y el campo coloreado con motivos varios. Algunas presentan animales y seres fantsticos. Las secundarias son desnudas en colores rojo y azul. Hay calderones hechos con la misma tinta que el resto del texto. El ms. procede del monasterio de San Milln. Se ignora su lugar de origen. En un marbete del f. 1r se lee: Exposicin de las epstolas de San Pablo. El ejemplar est completo y bien conservado. La encuadernacin es moderna, de tipo exento, en piel blanquilla. (a. 1961). Signaturas antiguas: F 208 y 41. * V. los correspondientes esquemas (pp. 580 y 683). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos nm. 363, p. 212.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XLII, p. 32.

270

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

271

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 43

Cd. 43
[Regulae generales breuiarii et missalis]

s. XV Ms. unitario, pergamino: 290 210 mm.; 217 ff. (A-D + 213) + [2] h.
1. [Calendarium], ff. Ar-Dv.

f. Ar ITC .: [...] Tercia consortes trucidat septima fortem. Maius Agenorei miratur cornua Tauri. f. Dv FTC.: ... XIII kal. II Siluestri Pape. Columbe uirginis. II in albis.
2. [Regulae], ff. 1r-213v.

f. 1r ITC.: [...] Dominica prima aduentus fiat totum officium... f. 51r RUB.: Sequitur regule generales pertinentes ad sanctorale. f. 133r RUB.: Incipiunt hystorie communis sanctorum. f. 142v RUB.: Secuntur regule generales pertinentes ad dominicale et sanctorale missarum per totum annum. f. 212r (ltima rbrica): In tempore rogationis a sabbato post secundam dominicam post Pascham usque ad rogationes sic fiat. f. 213v FTC.: ... uesperi sint ad plenum de beata Maria tunc [...]. Escritura gtica hbrida. Todo el texto principal procede de una sola mano. El calendario, de otra. Presenta abreviaturas. El pergamino es de buena calidad y de color parduzco. Los fascculos son cuaterniones. Se utilizan reclamos colocados en el margen inferior y precedidos de un caldern. La foliacin ha sido hecha en tinta con nmeros arbigos. 273

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 43

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 280 210 mm. y 190/195 130/135 mm. La unidad de pautado es 6 mm. El texto discurre a lnea tirada. No se aprecia perforacin. El pautado ha sido diseado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 34. Los ttulos han sido trazados con caracteres minsculos de mdulo grande en color rojo. Las iniciales primarias son resaltadas con filigranas en colores rojo, azul y morado. Hay abundantes calderones. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. El estado actual del cdice es psimo: el agua y el barro han arrugado y manchado gran parte del ejemplar. Est incompleto. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel oscura. Las tapas muestran un diseo en bandas con hierros mudjares. Los cierres se han perdido. En el lomo figuran restos de signaturas. Signaturas antiguas: F 213 y 48. * V. los correspondientes esquemas (pp. 581 y 683). BIBLIOGRAFA
JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 157.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XLIII,

p. 33.

274

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 44

Cd. 44
s. VIII ex.-IX in. A; s. IX ex. B Ms. facticio, pergamino: 275 / 280 205 / 210 mm.; 254 ff.
Sector A [Fragmenta canonica], ff. 1r-15v. 1. [HORMISDA, Papa] 1. [Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis], ff. 1r-3v (atrib.).

f. 1r: Esta cara del folio est muy borrosa y deteriorada. Texto ilegible. La hoja est rota en la parte superior. f. 1v ITC.: [...] Item opuscula beati Cyrilli Alex[andrini]... f. 3v FTC.: ... Priscillianus ab Spania, Nestorius Constantinopoli [...]. Slo queda el esquinazo superior del folio.
2. [EVSEBIVS CAESARIENSIS] 2. [Histora ekklesiastik]. Latn. 2. [Historiae Ecclesiasticae], ff. 3v-7v. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

f. 4r ITC.: [...] Arrium cupiret a prabo inceps et assertionibus... (lib. I, cap. 1). f. 6v EXP.: ... filium Dei anathematizat catholica et apostholica ecclesia (lib. I, cap. 6). RUB.: Capitula Nicheni concilii ab Innocentio Papa data. INC.: Statuunt preterea obseruandum esse... f. 7v EXP.: ... atque occidentes partibus una [atque] eadem seruabitur.
3.
RUB.: Incipiunt capitula concilii Nicheni ab Attico episcopo Constantinopolitano.

275

ELISA RUIZ GARCA


INC.: De his qui se absciderunt... f. 12v EXP.: ... et constat fuisse concilium.

Cd. 44

4.

RUB.:

INC.:

Incipit concilium sibe synodum aput Ancyram, amen. Isti quidem canones seu regule priores sunt... f. 15v EXP.: ... secundum kanones constitutos.

5.

RUB.: Incipiunt regule sibe definitiones exposite ab episcopis CL qui in unum Constantinopolim uenerunt. INC.: Non spernendam esse fidem... FTC.: ... seruatis honoribus primatus ecclesie Antiochene [...].

Sector B [TAIO CAESARAVGVSTANVS] Liber Sententiarum, ff. 16v-254v.

f. 16r: En blanco. f. 16v RUB.: Incipit liber Sententiarum domni Gregorii Pape Romensis subtractum ex libris Moralium. TABLA: Incipiunt capitula libri primi (40 caps.). f. 17ra RUB.: Incipit liber primus Sententiarum. f. 17rb RUB.: Quod Deus inconmutabilis summus et eternus existat (corr). INC.: Solus Deus in semetipso inconmutabilis est... f. 251vb FTC.: ... expauescunt atque ex tribulationibus [...] f. 252ra ITC.: [...]ue mundum feriunt preui[d]ent que sequantur... f. 253vb RUB.: De eternis suppliciis reproborum. FTC.: ... deuoratur ab exteriori [...] (lib. V, cap. 33. Del f. 254 slo queda un esquinazo). En el recto del primer folio del sector B hay una nota muy desvada por haber sido tratada con reactivos. Siguiendo la lectura de Loewe y Hartel (1887-1915, p. 518), dice as: Annotatio de libros sententiarum - Sancti Cipriani - liber ciuitatis Dei - uitas patrum duos ordinos - manuale - regula Sancti Izmaracdi - psalterio - antifonarium. La mano que la ha trazado es del s. XI y parece riojana. El sector A contiene un texto de gran inters, ya que son los nicos restos cannicos anteriores a la Coleccin Hispana de Concilios e incluso al mismo Eptome Hispnico en palabras de Martnez Dez (1962, p. 399). Escritura visigtica pausada. En el sector A la letra es muy achatada y arcaica. Segn Daz y Daz puede ser un testimonio originario de 276

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 44

Catalua o de la zona oriental del Ebro. Se encuentra empleado un tipo de l semiuncial y e caudada. Slo se conoce el grupo ti. Abreviaturas dignas de mencin son: diacn = diaconus; epsps = episcopus. En el f. 3v hay una nota criptogrfica sin descifrar. Quiz podra leerse: librum sancti... Se encuentran algunas notas de taller, en letra ms tarda, de un jefe de escriptorio dirigidas a un copista: noli scri (f. 12v); perquire hic noli scrib (f. 6v) y noli scribere (f. 7v). En este sector slo interviene una mano. El pergamino es de mediocre calidad y de color oscuro. Los fascculos son cuaterniones. Las signaturas presentan en el sector A la abreviatura Q (= quaternus) seguida de un numeral romano y una letra del alfabeto (Q I A; Q II B). La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 260/265 185 mm. y 185/200 135 mm. El texto discurre a lnea tirada. Las perforaciones se encuentran en el centro del folio en forma de pequeas incisiones alargadas. El pautado es a punta seca, con impresin directa sobre la cara del pelo en cada bifolio. La unidad de pautado es 5 mm. Hay 31 lneas de escritura. Las iniciales secundarias son desnudas en rojo carmn. Se ha utilizado minio en las rbricas. La tinta es muy oscura. En el sector B tambin se emplea una escritura visigtica pausada. Respecto de su tipologa Daz conjetura que sea del valle del Ebro con influencia toledana. La escritura es de mdulo ancho, trazo grueso y muy legible. Letras aisladas dignas de mencin son algunas I con copete; e caudada y u sobrepuesta. Slo se usa el grupo ti. Manos: En el sector inicial: A (ff. 1r-15r). En el sector B otra nica mano (ff.16r254v). Abundan las correcciones. El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascculos son todos cuaterniones, salvo el ltimo (30). Las signaturas estn expresadas en nmeros romanos en los primeros veintitrs fascculos. Los siete ltimos no llevan ninguna seal. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 275/280 205/210 mm. y 225 160 mm. El texto discurre a dos columnas. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares practicados con rueda? en el intercolumnio. En los ff. 250-251 hay doble orificio. El pautado es a punta seca. En algunas hojas se percibe una huella, como si se hubiese utilizado un lpiz de plomo en el trazado. El sistema empleado es impresin directa en cada bifolio. En los folios 277

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 44

pares de cada fascculo el pautado carece de lneas rectrices. Unidad de pautado: 6 mm. Las lneas de escritura son 32. Los ttulos han sido trazados en capitales epigrficas de corte tradicional, usndose varios colores. Las rbricas, de tonalidad purprea, van en el mismo tipo de letra que el resto del texto. Las iniciales primarias, de factura sencilla, son rellenas y bicolores. Los pigmentos empleados son rojo, verde, azul y amarillo. El ms. form parte de la biblioteca emilianense. En el f. 1r hay varias etiquetas superpuestas. El contenido legible reza: Algunos concilios de Nicea y Cesarea. Libro de las Sentencias de San Gregorio. En el f. 253v hay un marbete en el que slo se lee: Gregorio. El ms. est incompleto. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna. Signaturas antiguas: F 218 y 52. * V. los correspondientes esquemas (pp. 582 y 684). BIBLIOGRAFA
ANSPACH, E. 1930, pp. 1-6.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 599, facs. 15 (no pertenece a este cdice) y 16, pp. 140-143.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 209.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 254-257.DAZ Y DAZ, M. C. 1995, p. 82. EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lm. 24, p. 19.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 96, p. 109.GARCA VILLADA, Z. 1934, p. 23.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 52, pp. 518-519.LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 817.LOWE, E. A. 1972b p. 370.MARTNEZ DEZ, G. 1962, pp. 389-399.MARTNEZ DEZ, G. 19661976, vol. I, p. 14.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 199, p. 334; lm. 83. PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XLIV, pp. 33-34.

278

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 45

Cd. 45
[Antiphonarium]

s. XII ex. Ms. unitario, pergamino: 310 205 / 210 mm.; 98 ff. f. 1r ITC.: [...] os et eripuit eos \ de interitu / eorum (II Dominica post Epiphaniam). f. 7v FTC.: ... super me, Domine [...] f. 8r ITC.: [...] et possederunt nos, Domine a... f. 10v FTC.: ... quia os peccatoris et [...] f. 11r ITC.: [...] uirga tua et baculus tuus... f. 37v FTC.: ... ordinem, amen. Crucem tuam [...] f. 38r ITC.: [...]ce pondus sustinet... f. 98v FTC.: ... et paries filium et uocabitur nomen eius Hemanuel [...]. (La ltima rbrica corresponde a la festividad de la Annuciatio Sancte Marie). Escritura carolina goticizante. Todo el ejemplar es de una sola mano. El pergamino es de calidad inferior y color parduzco. Los fascculos predominantes son cuaterniones. Se han utilizado reclamos. La foliacin presenta dos tipos: una antigua en sistema romano, que se inicia en la actualidad en el f. XXIIII (= 1), y otra moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 310 205 mm. y 210 140 mm. Todo el texto ofrece notacin 279

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 45

musical aquitana. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares situados en el margen exterior. El pautado ha sido trazado a punta seca. El nmero de lneas de escritura es variable (12-15). En el f. 89v se encuentra una flecha de pergamino utilizada como un registro. La iniciales primarias son, en su mayora, desnudas con algn adorno sencillo. Tambin hay otras, de influencia carolina torpemente hechas. Se encuentran motivos zoomrficos, fitomrficos y antropomrficos de tipo romnico. Las secundarias son resaltadas. El ms. probablemente fue elaborado en el monasterio de San Milln de la Cogolla. El ejemplar est incompleto. La encuadernacin, en piel de color tostado, es moderna (a. 1961). En el tejuelo se lee: Missale Chori. Signaturas antiguas: F 214 y 49. * V. los correspondientes esquemas (pp. 583 y 685). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos nm. 364, p. 212.JANINI, J. 1977 Manuscritos, pp. 157-158.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XLV, p. 34.

280

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 46

Cd. 46
s. X (a. 964) Ms. unitario, pergamino: 290 210 mm.; 172 ff.
1. [Glossarium Latinum], ff. 1va-168ra

f. 1va INC.: A: uox est ante uerbum uel apex prima... f. 4vb FTC.: ... Adytus: introytus [...]. f. 5ra ITC.: [...] Aduersus: contrapositus... f. 28vb FTC.: ... Clemens: misericors ab eo quod iubat, id est, protegat et tuetur sicut solet [...]. f. 29ra ITC.: [...] Cognomen: pronomen. f. 108vb FTC.: ... Nodo: inligationem [...]. f. 109ra ITC.: [...] Orret: sordet, squalet. f. 168ra EXP.: ... Zetas estuales: domus ubi ponitur thesaurum quod foris est ad cultum regium. Transliterado en caracteres griegos se lee: Finit Deo gratias.
2. Glossae super canones de concilio apostolorum, ff. 168ra-170vb

f. 168ra RUB.: Incipiunt gloss[e super] canones de c[oncilio] apostol[orum]. Esta nueva coleccin comienza por el trmino: confecta. El resto del folio est mutilado. Los epgrafes siguientes se refieren a los siguientes concilios: De concilio Antiocheno (f. 168va), De concilio Sardicense (f. 169ra), De concilio Cartaginense (f. 169ra), De concilio Africano (169va), Item eiusdem Africanum (f. 170va). 281

ELISA RUIZ GARCA 3. Litterae Graecae, f. 170vb

Cd. 46

f. 170vb: Alfabeto griego con los nombres de las letras. A continuacin se encuentra la siguiente secuencia: Litteras Grecas per alfabeto sunt hec scriptas. Y una invocacin a Dios transliterada en caracteres griegos, cerrada con Finit.
4. [ERMOLDVS NIGELLVS] 4. Versus ad pueros, ff. 170vb-171rb

f. 170vb RUB.: Versus ad pueros. INC.: Fistulam pange melos puero... f. 171rb EXP.: ... Dulcis amor Christi personet ore tuo. Este ms. es la nica fuente que transmite este poema dedicado al rey Pipino. Fue editado por E. Duemmler (1894, II, p. 92).
5. [Notula], f. 171rb

f. 171rb: era ICXX (= a. 1082). Indicacin de fecha escrita de otra mano y con tinta ms oscura. Podra tratarse de un annus currens, por cuanto que los textos siguientes proceden de una mano distinta de la del Glosario.
6. Aenigma, f. 171rb

f. 171rb INC.: Enigma est obscura parabola... EXP.: ... genuit eum pater sine tempore (Comm. ad Is. 66, 7).
7. [De cruce Domini], f. 171rb

f. 171rb INC.: Ho crux uiride lignum... EXP.: ... totus mundus [///] alleluia, alleluia, alleluia, alleluia.
8. [Tria principia: Deus, spiritus, corpus], f. 171v

f. 171v INC.: Summum bonum Deus EXP.: ... non iudicat et iudicatur Corpus Este mismo esquema se encuentra en el f. 15 del ms. 22 de la Biblioteca de la Catedral de Len.
9. [Colophon], f. 172r

f. 172r COLOFN: La pgina presenta una orla no muy elaborada, de diseo geomtrico, en cuyo interior aparece insertado un texto escrito en rojo de difcil interpretacin por su psimo estado 282

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 46

de conservacin. Daz y Daz (1979a, p. 146) propone la siguiente lectura: Ex.../.../... hunc glossemarum tibi libellum ... scilicet ./. que cognitio ./.. tionem prudentium et precipue /...ionem simplicium con... mentem /... Est uero expletum sub era millessima secunda die enim ...tissimo /... idus Iunias currente XII .../.../... in secula seculorum, amen.
10. [Fragmentum chronicae ?], f. 172v

f. 172v: Secuencia escrita en un mdulo pequesimo y que resulta ilegible en la actualidad. Segn P. Ewald (1881, p. 334) se tratara de un fragmento de una crnica. En el f. 1r se ha aadido una secuencia litrgica con notacin musical en escritura carolina muy temprana, y una oracin de mano gtica a modo de probatio. Asimismo, y como marginalia, ofrece algunos textos devocionales y oraciones escritos en letra gtica caligrfica y cursiva en los ff. 21r, 39r, 72r, 76r, 97r, 129v y 136r. En el f. 39 existe una probatio, en letra del siglo XV que reza: Sepan quantos esta carta vieren cuemo yo don Pedro por la gracia de Dios y de la Santa Iglesia de Roma, abbat del monesterio de San Milln de la Cogolla, etc.. Escritura visigtica pausada. Se trata de una letra de pequeo mdulo y trazado muy fino. Se caracteriza por su verticalidad, esbeltez, claridad y correccin. Presenta algunos nexos de st en forma de puente y letras superpuestas. Se observa de manera regular el uso de tj ante vocal. Existe una mano principal, A, a la cual se debe casi la totalidad del ms. (ff. 1v-171r, 172r = suscripcin). El f. 172v ofrece un texto casi ilegible. Los restos de iniciales secundarias coinciden con la mano A. Se distingue otra mano, B (f. 171v), que muestra influencias de una escritura carolina morfolgicamente muy interesante. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. Los fascculos son cuaterniones que presentan signaturas en nmeros romanos. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 290 210 mm. y 205 145/140 mm. El texto est distribuido en dos columnas. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares en el margen exterior del folio. Las rbricas presentan la grafa habitual. Las iniciales primarias son de laceras, polcromas y, a veces, de gran tamao. Las iniciales secundarias son sencillas. Abundan las formas alogrficas, en particular con la a. 283

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 46

Hay notacin musical en el f. 1r de mano carolina y tambin de tipo visigtico en el f. 171rb. El ms. probablemente fue confeccionado en San Milln. Quiz sirvi de modelo directo a otro ejemplar hecho en el monasterio de Silos en el siglo XI y hoy conservado en la biblioteca Nacional de Pars (Nouvelles acquisitions latines 1296. Es el cdice ms antiguo realizado en papel en la Pennsula Ibrica). En el f. 1r se lee. Vocaulario (sic) latino. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna (a. 1961). Signaturas antiguas: F 212 y 44. * V. los correspondientes esquemas (pp. 584 y 685). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, p. 581.DAZ Y DAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 13, lm. III.DAZ Y DAZ, M.C. 1979a Libros, p. 143-147.DAZ Y DAZ, M. C. 1988, pp. 251.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 365, p. 212.DUEMMLER, E. 1894, vol. II, p. 92.EWALD, p. 1881, p. 334.EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lm. 3, p. 13.GARCA DE DIEGO, E. 1933.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 97, p. 109.GOETZ, G. 1894, vol. V, p. XIX.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim. LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 44, p. 514.LOWE, E. A. 1972a p. 54.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 200, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XLVI, p. 34.

284

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 47

Cd. 47
s. XI Ms. unitario, pergamino: 325/320 x 205/200 mm.; 141 ff.
1. [SVLPICIVS SEVERVS] 1. Vita sancti Martini, ff. 1r-27r.

f. 1r TABLA: Incipiunt capitula liber primi de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi (25 caps). f. 1v RUB.: Incipit liber de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi et confessoris. f. 2r INC.: Igitur sanctus Martinus Sabbarie Pannoniarum oppido... f. 27r EXP.: ... Explicit uita uel mirabilibus sancti ac beatissimi Martini episcopi et confessoris. Deo gratias.
2. BRAVLIO [CAESARAVGVSTANVS] 2. Epistola ad Frunimianum, ff. 27r-29v.

f. 27r EPIST.: Dei uiro dominoque et germano Fronimiano presbitero Braulio inmerito episcopus salutem. f. 27v INC.: Tempore pie recordationis domini mei et germani maioris natu comunis... f. 29v EXP.: ... incolomem beatitudinem uestram et mei merorem Christi gratia custodire dignetur.
3. BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS 3. Vita sancti Emiliani, ff. 29v-50v.

f. 29v TABLA : Incipiunt capitula de uita uel mirabilibus sancti Emiliani presbiteri uel confessoris Christi edita a beato Braulione Cesaraugustane sedis episcopus (30 caps.). 285

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 47

f. 30r RUB.: Incipit liber de uita uel mirabilibus sancti ac beatissimi Emiliani, presbiteri et confessoris Christi. f. 30v INC.: Insignia miraculorum apostolici purgatissimique... f. 50v: EXP.: ... contemplatione uite uirorum sanctorum. Qui uibit cum Deo Patre et Spiritu Sancto unus per omnia secula seculorum.
4. De celebritate festiuitatis dominice Matris, ff. 50r-51v.

f. 50r RUB.: Item de celebritate festibitatis dominice Matris concilio Toletano X, titulo I a capite XLV die kalendarum decembrium pontifices numero XX, anno octabo gloriosi domini et religiosissimi Recesuinthi, era DCLXLIIII. INC.: Quum nichil fidei sinceritas pro diuersitate... f. 51v EXP.: ... et natiuitas Filii eius saluatoris nostri de octabo kalendarum earundem sancta mos est sollemnis in omnibus habeatur.
5. IVLIANVS TOLETANVS 5. Beati Ildephonsi elogium, ff. 51v-53r.

f. 51v RUB.: Incipiunt acta uel obitus sancti Ildefonsi Toletane sedis episcopi edita a beato Iuliano eiusdem ciuitatis episcopo. INC.: Idefonsus memoria sui temporis clarus et insignis eloquentie... f. 53r EXP.: ... eterno frui receptacula claritatis, amen.
6. [Notula], f. 53v (texto aadido en un espacio dejado originariamente en blanco).

f. 53v RUB.: Vt in quadragesima non licet natales martirum nec nuptias celebrare, concilium Laudocie, titulo LI. INC.: Non oportet in quadragesima... EXP.: ... in quadragesime nichil de sanctorum sollemnitatibus conuenit predicari.
7. [ILDEPHONSVS TOLETANVS] 7. De uirginitate perpetua beatae Mariae, ff. 54r-125v.

f. 54r PROL.: Deus lumen uerum qui inluminas omnem hominem uenientem... f. 57v EXP.: ... ueritas illa que Deus est regat salbandum eius in secula seculorum possideat uiuiturum, amen. f. 57v RUB.: Incipit liber de uirginitate sancte Marie antitriapistos, id est, contra tres infideles more sinonimarum conscriptus. f. 58r INC.: Domina mea, dominatrix mea, dominans michi... f. 125v EXP.: ... et in omne tempus et in totum euum et in cunta semper saecula saeculorum. 286

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 8. Lectiones de Natiuitate Domini, ff. 126r-136r.

Cd. 47

f. 126r RUB.: Incipiunt lectiones de Natibitate Domini ad matutinum ex libro Cibitatis Dei beati Agustini legende per singulas missas ad matutinum. INC.: Dubium non est, fratres dilectissimi, carnalem Domini nostri aduentum... f. 136r EXP.: ... quia creatura illius sumus, ad fortitudinis sue glorie perduxit per Dominum.
9. CIXILA TOLETANVS 9. Vita sancti Ildefonsi, ff. 136r-141v (atrib.).

f. 136r RUB.: Incipit uita uel gesta sancti Ildefonsi Toletane sedis metropolitani episcopi a Cixiliani eiusdem urbis episcopo edita. INC.: Ildefonsus igitur sub rudimentis adhuc infantie... f. 141v EXP.: ... eterno frui receptaculo claritatis, prestante Domino nostro Ihesu Christo qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto in unitate uiuit et regnat in saecula saeculorum, amen. Escritura visigtica pausada de tipo litrgico. Se trata de una letra de gran mdulo, y con tendencia hacia formas angulosas. Los cuerpos de algunas letras aparecen rellenos de pigmento rojo. Es muy parecida a la que se encuentra en el ms. Cd. 22 de esta misma coleccin. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Tambin figura la e caudada. Se distinguen dos manos: A (ff. 1r-136r) y B (ff. 136r-141v). Esta ltima es ms tarda, fines del s. XI, y da pruebas de mayor artificiosidad en su grafa. El ejemplar es unitario desde el punto de vista paleogrfico y codicolgico, pero muestra una fractura estructural entre los ff. 53 y 54. El pergamino es de buena calidad, y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones, salvo los dos ltimos. Se encuentran reclamos, dispuestos horizontalmente, en seis cuadernos nicamente. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 325/320 205/200 mm. y 235 135 mm. La unidad de pautado es 13 mm. El texto discurre a lnea tirada. Se perciben las perforaciones circulares en el margen exterior del folio. El pautado es a punta seca y ofrece un diseo peculiar (vase el correspondiente esquema). Las lneas de escritura son 19. Los ttulos estn trazados en capitales visigticas embutidas, de corte tradicional. Las rbricas estn escritas con la misma letra que el 287

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 47

resto del texto. Las iniciales son unas fileteadas y otras de lacera. En el f. 136r se encuentra una I inicial sostenida por un ngel de estilo romnico que es distinta de todas las dems. Las iniciales secundarias son rellenas. La tinta es muy oscura. En el f. 1v se encuentra una antedatacin de la misma mano que ha manipulado otros mss. emilianenses: Scriptum era DCaLXLa VIIIa (a. 660). All mismo y por una mano del siglo XVI se lee: hec historia diui Martini uite et uirtutum fuit conscripta a Seuero Sulpicio rhetore que iam tipis fuit excussa. En el f. 54r se ha aadido el ttulo de la obra en letra del siglo XVIII: Opera sancti Ildefonsi seu liber de uirginitate Deipare. El ms. presenta en el plano exterior de la tapa anterior, en un marbete solapado sobre otro, la siguiente anotacin: Vida de San Martn turonense, de San Milln, noticia del concilio X.o de Toledo, hechos y fallecimiento de San Ildefonso, y lo que escribi sobre la virginidad de la Madre de Dios, y la vida de este santo por Cixila. El estado del cdice es bueno. Procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. La encuadernacin es antigua en tabla. Signaturas antiguas: F 211 y 47. * V. los correspondientes esquemas (pp. 585 y 686). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 549.BLANCO GARCA, V. 1971, vol. I, p. 17. BRAEGELMANN, A. 1942, nm. 8 (sigla G), p. 134.CHURRUCA, M. 1939, p. 137, f. XLV, 4.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 580, p. 40.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 156, 157, 223, 276, 595.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp.181-183, lm. 31.D IVJAK , J. 1974, p. 215.D OMNGUEZ B ORDONA , J. 1933 Manuscritos, nm. 366, p. 212.EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lm. 36, pp. 27-28.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 98, p. 109.GMEZ MORENO, M. 1934, lm. XV, p. 21.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 47, pp. 515-516.LOWE, E. A. 1972a, p. 56.MILLARES CARL, A. 1925, vol. III, pp. 501-507.MILLARES CARL, A. 1931 Contribucin, pp. 37-44, lm. 6.MILLARES C ARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 103, p. 387.MILLARES CARL , A. 1983 Tratado, nm. I 201, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XLVII, pp. 34-35. PINELL, J. 1965, p. 143.VZQUEZ DE PARGA, L. 1943b, p. XXII (cdice H).

288

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 48

Cd. 48
s. XIV Ms. unitario, pergamino: 295 220 mm.; [1] h. + 153 ff.
1. RICHARDVS DE MEDIAVILLA (O.F.M.) 1. Expositio libri primi Sententiarum, ff. 1ra-151vb.

f. 1ra INC.: Abscondita perduxit in lucem haec uerba scripta... f. 147vb EXP.: ... effectum nobis omnibus et spirituali nisi tribuat Dominus Ihesu Christi qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia secula seculorum, amen, amen, amen, amen. Explicit scriptum super primum Sententiarum editum a fratre Richaro de Meauille ordinum minorum. f. 148ra TABLA: Vtrum sacra scriptura sit nobis ecclesia (48 tituli). f. 150rb EXP .: Vtrum uelint penas reproborum. Expliciunt tituli questionum Deo gratias, amen. COLOFN: Finito libro sit laus et gloria Christo, amen. Qui scripsit scribat semper cum Domino uiuat nomen Domini nostri Ihesu Christi sit benedictum. A continuacin se ha rasurado el texto de un posible colofn anterior. TABLA: Relacin de los textos bblicos citados en la obra precedente. f. 150va INC.: Beatus uir qui non... f. 151vb EXP.: ... audite celi que locorum. Deuteronomio. (32 citas).
2. Flores collecti, ff. 152ra-153rb.

f. 152ra INC.: Hic sunt flores collecti ex Paradoxii Tullii... 289

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 48

f. 153rb FTC.: ... de prandio fugiendo.


[Additio]

La hoja de guarda inicial contiene algunos comentarios a las Sentencias. Escritura gtica extrapeninsular, de mdulo alargado, muy compacta y regular. Presenta abreviaturas abundantes. Tiene algunos marginalia. El texto principal procede de una sola mano. La hoja de guarda inicial y los textos incluidos a partir del f. 150v estn trazados en gtica cursiva de tipo bastardo. El pergamino es de calidad muy buena y de color marfileo. Los fascculos son en su mayora seniones. Los reclamos situados en posicin horizontal en el margen inferior del folio aparecen a veces enmarcados con tinta roja. Algunos estn escritos en letra cursiva. Figuran ttulos corrientes. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 295 220 mm. y 220 150 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. Las lneas de escritura son 40/41. Las iniciales primarias son bicolores en rojo y azul. Ofrecen algunas filigranas y rasgueos. Las secundarias son resaltadas y con el mismo juego cromtico. Abundan los calderones. La tinta est sufriendo un proceso de descomposicin en algunos sectores del manuscrito. El ejemplar procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En un marbete encolado sobre la tapa anterior de la encuadernacin se lee: Exposicin del primer libro de las Sentencias de fray Ricardo Meavilla nm. 48. En el f. 1r se repite practicamente idntica informacin: Expositio libri primi Sententiarum fratris Richardi Meavilla, ordinis minorum. El cdice est completo. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel oscura. El diseo es en bandas con una estrella de ocho puntas mudjar en el panel central. Tambin hay hierros con flor de lis. Ha sido restaurada Signaturas antiguas: F 210 y 45. * V. los correspondientes esquemas (pp. 586 y 686). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XLVIII,

p. 35.

290

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 49

Cd. 49
[Tractatus Theologiae]

s. XIII Ms. unitario, pergamino: 290 190 / 195 mm.; 127 ff. f. 1ra ITC.: [...] baptismus Iohannis sic dicentur baptismus Petri uel Pauli... RUB.: Que fuit baptismi potestas quam Christi dedit seruo (primera rbrica conservada). f. 6vb FTC.: ... migraturus concelebrato eum [...]. f. 7ra ITC.: [...] et unum corpus multi sumus... f. 127rb RUB.: De chaos inter bonos et malos non possint inde huc transmeare. Quod est illud (ltima rbrica legible. El verso de ese mismo y ltimo folio est en extremo borroso por la accin del agua). Escritura carolina goticizada, muy similar a la grafa practicada por algunos scriptoria cistercienses. Se caracteriza por su mdulo grande, astiles en bisel, trazo pesado y excelente factura. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. Hay reclamos en posicin horizontal. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 290 190/195 mm. y 200 115/120 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto aparece distribuido en doble columna. La perforacin consiste en pequeas incisiones oblicuas practicadas en los 291

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 49

mrgenes exteriores del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 30. Las rbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son desnudas o con algn adorno. Las secundarias sencillas. Se ha utilizado una tinta muy negra que contrasta bellamente con el rojo intenso del nico pigmento usado. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En un marbete del f. 1r se lee: Teologa mstica. El estado de conservacin es discreto. Se encuentra incompleto. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 216, 46 y 14. * V. los correspondientes esquemas (pp. 587 y 687). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
XLIX,

p. 36.

292

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 50

Cd. 50
[Estatutos de la Orden de San Benito: Constituciones papales]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 300 195 mm.; 41 ff. f. 1r ITC.: [...] statuimus. En esta constitucin mand [///] el Papa que los monges... f. 41v FTC.: ... fizieren mencin expressa et conplida de palavra [...]. Escritura gtica hbrida muy redonda, de corte caligrfico y mdulo grande. Hay algunas abreviaturas. Las anotaciones marginales van, a veces, en cursiva. Todo el texto procede de una sola mano. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos no son de tipologa uniforme. Hay reclamos colocados en posicin horizontal. La foliacin es a tinta y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 300 145 mm. y 215/220 145 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin va por el borde del folio. El diseo del pautado ha sido trazado con mina de plomo de forma muy tenue. Las lneas de escritura oscilan entre 24 y 29. Las rbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son resaltadas en color rojo y con algn adorno en azul o morado. El pigmento se est perdiendo. Las secundarias, trazadas a tinta, llevan algn toque de color rojo. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En el f. 1r figura una antigua signatura: XXIII T. El ejemplar se con293

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 50

serva incompleto. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 217 y 57. * V. los correspondientes esquemas (pp. 588 y 687). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. L, p. 36.

294

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 51

Cd. 51
[Antiphonarium et troparium]

s. XII in. Ms. unitario, pergamino: 270/275 165 mm.; 170 ff. f. 1r ITC.: [...]re mei secundum eloquium pium... (El texto pertenece al final de la feria IV de la Dominica I). f. 170v FTC.: ... in terra collaudant uniuersa ab ipso [...] (El texto pertenece a la Prosa in Natiuitate Domini). La prdida de numerosos folios y las transposiciones sufridas dificultan la reconstruccin ideal del texto. Como el ejemplar transmite un contenido litrgico testimoniado abundantemente, no se sealan las lagunas textuales registradas en el correspondiente esquema. Janini (1977, pp. 158-160) proporciona datos para la identificacin de las piezas principales. Escritura carolina de pequeo mdulo. Se escribe sistemticamente -cio en lugar de -tio. Se distinguen tres manos: A (ff. 1r-254r); B (f. 254v) y C (ff. 255r-270v). El pergamino es de mediocre calidad y de color amarillento. Los fascculos eran cuaterniones originariamente. Carecen de signaturas o de reclamos. Quedan restos de una foliacin en nmeros romanos muy irregular (el actual f. 1 equivale al LVIIII). La segunda foliacin existente es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Tambin presenta anomalas. Se observan prdidas y transposiciones de bifolios. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 270/275 165 mm. y 160 100 mm. La unidad de pautado es 295

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 51

8 mm. El texto discurre a lnea tirada y va acompaado todo l de notacin musical. No se aprecian restos de la perforacin. El pautado ha sido trazado a punta seca. Las lneas de escritura son 10/11. Los ttulos estn ejecutados mediantes caracteres maysculos muy alargados en rojo y negro que recuerdan las grafas propias de los usos diplomticos. Tambin aparecen otros realizados con letras de inspiracin uncial. Las iniciales primarias son de corte epigrfico. Al igual que otros manuscritos litrgicos emilianenses ostentan unos adornos muy caractersticos formados por gruesos puntos. En algunos casos la inicial es figurativa. As en el f. 38r se encuentra una H formada por un dragn que ataca a un ser humano. Hay otras letras que estn sin terminar. En el f. 83v hay una miniatura que representa el tema del Pantocrtor en una mandorla sostenida por dos ngeles. Es la nica conservada. Las restantes que existan originalmente han sido cortadas sistemticamente. El tratamiento artstico de estos motivos es de carcter romnico. La notacin musical es de tipo aquitano. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla, centro para el que fue elaborado, segn se deduce de los textos litrgicos dedicados a san Emiliano. El ejemplar ofrece analogas con un Prosario-Tropario del monasterio de Montserrat (ms. 73). En un marbete encolado en la tapa posterior se lee: Libro de coro apuntado a media regla. El cdice est incompleto y mutilado. De la encuadernacin antigua slo queda la tabla posterior, la cual ha sido restaurada. Signaturas antiguas: F 219 y 53. * V. los correspondientes esquemas (pp. 589 y 688). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1929, nm. 36, p. 184.DOMNGUEZ BORDONA, J. 19291939, facs. 53 b, p. 38.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 367, pp. 212213, fig. 201.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1962, p. 60.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 158-160.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LI, pp. 36-37.PRADO, G. 1941, pp. 100, 106-110.SABLAYROLLES, M. 1908, p. 205.

296

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 52

Cd. 52
[Sacramentarium Romanum]

s. XI ex. Ms. unitario, pergamino: 265 185 mm. aproximadamente; 139 ff. f. 1r RUB.: Eodem die natale uirginum Marie et Marthe (corresponde a la celebracin del da 20 de enero). f. 139v RUB.: Missa in congregatione. FTC.: ... Postcommunio [...]. El psimo estado de conservacin del ejemplar impide su estudio. En la actualidad se conserva del primer fascculo tan slo un bifolio (1rv-6rv). Por tanto, hay una laguna textual antes y despus del f. 1, tras el f. 6v, y tambin tras el 72v y entre el 88v-89r (vase el correspondiente esquema). Asimismo est incompleto por el fin. Es lamentable semejante prdida ya que se trata de un sacramentario romano en escritura visigtica. Su inters es mayor por cuanto que ofrece una singular disposicin del contenido, segn puso de relieve Janini (1962b). Su distribucin es: Santoral, Temporal, Comn de los santos y Misas votivas. El compilador aragons no sigui el ordo romano. Escritura visigtica pausada muy regular y caligrfica, de tipo litrgico. Se observa cierto grado de canonizacin en la letra y tambin la influencia del universo grfico carolino. Merece destacarse el tratamiento de las siguientes letras: la s y la r que descienden mucho de la caja del rengln con un diseo muy estilizado; la a con tendencia a cerrarse; y la r redonda tras un signo curvado (-or). El grupo tj se observa con regularidad ante vocal. La abreviatura utilizada para expre297

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 52

sar la partcula per es de tipo continental y no la forma habitual visigtica. Todo el texto procede de una sola mano. El estado actual del ejemplar impide juzgar la naturaleza del pergamino, aunque suponemos que fue buena a travs de indicios. Los fascculos son cuaterniones. En la mayora de los cuadernos se encuentra empleado el reclamo. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 265 185 mm. aproximadamente y 205/210 140 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en incisiones horizontales practicadas en el margen exterior del folio. Hay 22 lneas de escritura. Los ttulos han sido trazados en capitales epigrficas con insercin de algunas letras unciales. Las rbricas van en la misma letra que el texto. Las iniciales primarias son desnudas, alternando el color rojo y el negro. Prefiguran las formas gticas. Presentan unos aditamentos lenticulares muy caractersticos. Se usa un monograma para la secuencia litrgica uere dignum. Se conjetura que este ms. fuese elaborado en el alto Aragn. La presencia de la misa de san Valero, cuyas reliquias fueron trasladadas a Roda de Isbena en el a. 1065, hace suponer que quiz se escribiese para ser utilizado en la catedral de esa localidad. Pero pronto debi de ser enviado a San Milln, donde tal vez se tom como modelo en la fase de adaptacin de los libros sacros al nuevo rito litrgico. En el f. 63r se lee en letra cortesana: A mi seor el abad de San Milln de la Cogolla [...]. El ejemplar est totalmente destruido por haber estado en contacto con agua y barro. Se ha perdido practicamente la totalidad del texto escrito con tinta. Slo se pueden leer con dificultad las rbricas. La encuadernacin es en tabla. Unicamente se conserva la tapa posterior. En la descripcin del ms. hecha por J. Janini en el ao 1962 existan todava tres bifolios del primer fascculo. Hoy slo queda uno. Signaturas antiguas: F 220 y 54. * V. los correspondientes esquemas (pp. 580 y 688). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 548, 589.AYUSO MARAZUELA, T. 1957, sigla E1 = 211.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 576, p. 40.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 642.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 251-252, lm. 29.FBREGA GRAU, A. 1959, p. 42.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 99, p. 109.JANINI, J. 1961, pp. 465-471.JANINI, J. 1962b, pp. 133-150.JANINI, J. 1977 Manuscritos, pp. 160-161. LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 54, p. 519.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 104, p. 387.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 202, p. 334. PREZ PASTOR, C. Indices, nm. LI, pp. 36-37.PREZ PASTOR, C. Indices, nm. LII, p. 37.

298

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 53

Cd. 53
s. XI A, B; s. X ex. C. Ms. facticio, pergamino: 260 170 mm.; [1] h + 164 ff.
Sector A IVLIANVS TOLETANVS Liber prognosticorum futuri saeculi, ff. 1v-77v.

f. 1v RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber prognosticum futuri seculi a beato Iuliano episcopo edito.
1. Epistola ad Idalium episcopum Barcinonensem, ff. 2r-5r.

f. 2r EPIST.: Domino sanctissimo ac beatissimo pre ceteris mi[chi] familiarissimo domino Idalio Barcinonensis sedis episcopo Iulianus indignus catedre Toletane episcopus. f. 2r PROL.: Item prefatio. INC.: Diem illum clara redemptorum omnium exceptione... f. 5r EXP.: ... aut iudicii uestri debeat publicari sententia.
2. Oratio ad Deum, ff. 5r-6v.

f. 5r RUB.: Oratio. INC.: Desertum Idumee cecus et morbidus possessor... f. 6v EXP.: ... illic pleniori rerum euidentia contueri, amen. Transcrito en caracteres griegos, de manera aproximativa, se lee: Finit feliciter, amen, Deo gratias. 299

ELISA RUIZ GARCA 3. De origine mortis humane, ff. 6v-77v.

Cd. 53

f. 6v TABLA : Incipiunt capitula libri de origine mortis humane (22 caps.) f. 7v RUB: Incipit liber primus de origine mortis humane. Quomodo mors primum subintraberit in mundum. INC.: Peccato primi hominis actum... FTC.: ... unde eosdem primos peccatores ita fuisse morte [...] (cap. 2). f. 8r ITC.: [...] separationem an\i/me a corpore quum eam patiuntur... (cap. 6). f. 77v FTC.: ... ipse erit et refectio et laudatio nostra quem in secula seculorum laudabimus [...] (lib. III, comienzo del ltimo captulo).
Sector B LEONTIVS NEAPOLEOS [Textus Graecus deperditus]. Latn. Vita Iohannis Eleemosynarii, ff. 1r-56v (= 78r-133v). Trad. por Anastasius Bibliothecarius. 1.

f. 1r (= f. 78r) PROL.: Incipit prefatio Anastasii episcopi ad domnum Nicolaum Papam. INC.: Cogitante ac diu tacite solliciteque mecum considerante... f. 2r-v EXP.: ... salue totius atque orbis Pape beate, uale. Explicit prefatio. f. 2v TABLA: Leoncii episcopi incipiunt capitula (54 caps.) f. 3v INC.: Intentio quidem una est nostra quoque et eorum qui ante nos... f. 4v EXP.: ... que dicuntur proficere. f. 4v RUB.: De Zacharia et de narratione [///] eo quod iste sanctus Iohannes omnino non iurauerit. INC.: Cum peruenissem Alexandriam... f. 28v FTC.: ... dicebat enim se Hebream esse et uelle fieri christianam et cepit condemp[...] (cap. 23). f. 29r ITC.: [...] uenit in Cyprum fuga lapsus a Persis... (cap. 24). f. 56v EXP.: ... una cum Sancto Spiritu gloria et honor imperium nunc et semper et in secula seculorum, amen. Explicit uita beati Iohannis Heleymonis. Que quidem pretermissa fuerant a Iohanne atque Sophronio uiris illustribus qui eius uitam conscripserunt, sed postmodum Leontius episcopus Neapoleos, Cipriorum insule, ea studiose suppleuit. Cuius narrationes sanctissimus ac ter beatus domnus Nicholaus Papa ad multorum edificationem Anastasio peccatori interpretari precepit. Explicit. 300

2.

3.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Sector C 1. LEANDER HISPALENSIS 1. [De institutione uirginum], ff. 1r-24v (= 134r-157v).

Cd. 53

f. 1r (= f. 134r) RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi inci[pi]t liber sancti Leandri episcopi Spalensis quem scripsit germane sue Florentine. TABLA: Incipiunt capitulationes (20 caps.) RUB.: Leander Dei misericordiam deprecans in Christo michi filie et sorori Florentine. f. 1v INC.: Perquirenti michi soror karissima Florentina... f. 24v EXP.: ... usque in finem salua eris.
2. De obedientia, ff. 24v-31v (= 157v-164v).

f. 24v RUB.: De obedientia INC.: Primus itaque humilitatis... f. 27v FTC.: ... et qui se humiliat exaltabitur [...]. f. 30r ITC.: [...] hinc Salomon est qui abscondit scelera sua non dirigetur... f. 31v FTC.: ... puella paruula narrare con[sueuerat] (XII grado). Estos textos son una adaptacin del comentario de la Regla benedictina de Esmaragado. Han sido abreviados, y cambiado el gnero gramatical de las palabras para que se ajuste el sentido a una comunidad femenina.
[Additio]

La contraguarda posterior ofrece un fragmento de un libro litrgico (una lectio evanglica) en una bellsima escritura carolina. En el refuerzo de la guarda anterior tambin hay restos de escritura de este mismo estilo. Se han aadido dos dataciones falsas: f. 6v scriptum era DCCLV (= a. 717); f. 1r ter = 134r scriptum sub era DCLVIIIIa (= a. 621). Escritura visigtica pausada. En el sector A la letra es muy regular, elegante y cuadrada. Presenta leves remates en bisel. Observa el uso del grupo tj ante vocal. Esta parte es de una sola mano. La contraguarda anterior contiene el ttulo de la primera obra, a modo de portada, con un texto muy similar al que se vuelve a repetir en el f. 1v. El tipo de escritura y la disposicin grfica revela que esta segunda versin, mucho ms torpe, est inspirada en la que se encuentra encolada en la actualidad. Incluso la mano que traz a aqulla 301

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 53

parece que inici las primeras lneas del f. 2r. Las iniciales son rellenas. Los colores usados son lila sucio, azul y amarillo. Las capitales del texto son diferentes de las que figuran en la contraguarda. Hay algunas correcciones ortogrficas que afectan exclusivamente a la letra b. El segundo sector, B, presenta una mano menos esmerada, de mdulo alargado. Las iniciales secundarias llevan el cuerpo relleno de color rojo. Las primarias son de forma habitual y bicolores. La tercera parte, C, registra un tipo de escritura correcto y algo ms arcaico, no obstante se observa el uso del grupo tj ante vocal. La letra tiende hacia formas redondeadas y como signo general de abreviacin se emplea la tilde con un punto sobrepuesto. A partir del f. 24 ter (= 157) se observa la entrada de otra mano que coincide con el cambio de texto y que llega hasta el final. Aqu las iniciales son zoomrficas en colores mortecinos. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones. Presenta reclamos horizontales con algunas omisiones. La foliacin no es seguida. Cada sector presenta una propia. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 260 175 mm. y 185/180 120 mm. La unidad de pautado es 9 mm. La perforacin consiste en orificios circulares situados en el margen exterior del folio. El texto discurre a lnea tirada. El pautado y su sistema ofrece soluciones distintas en cada sector (vase el correspondiente esquema). Las lneas de escritura son 22. La ornamentacin se reduce a las iniciales, las cuales ya han sido descritas. El ms. probablemente fue elaborado en San Milln. Registra varias anotaciones. En el f. encolado en la tapa anterior reza : Del monasterio de San Milln (s. XV); una receta incompleta; Notum sit omnibus hominibus quod tabula argentea altaris sancti Emiliani continet in se C 7 X marchas argenti puri et CC 7 LIII morabetinos in deauracione eius (en letra carolina); en el f. 2r: Ao de mil e quatroientos e treynta e nuebe fue. En el plano anterior de la encuadernacin en tabla se lee la palabra Silos. All mismo se indica: Libro del Pronsticon compuesto por san [Julin] metropolitano de Toledo. Libro de san Leandro para [su hermana] santa Florentina. La encuadernacin es antigua en tabla. Signaturas antiguas: F 221 y 51. * V. los correspondientes esquemas (pp. 591 y 689). 302

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 53

BIBLIOGRAFA
B ISHKO , J. 1948, p. 578.CAMPOS R UIZ , J. 1971, p. 17.C LARK , Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 575, p. 40.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 72, 270, 271, 272, 1353.DAZ Y DAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 23.DAZ Y DAZ, M. C. 1969, p. 237. DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 173-178, lm. 15.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 368, p. 213.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 100, p. 109.HILLGARTH, J. N. 1957, p. 31.HILLGARTH, J. N. 1976, p. XXVIII.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 11, 801, 817.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 51, pp. 517-518.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 203, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LIII, pp. 37-38.VELZQUEZ, J. 1979, vol. I, pp. 59-61.

303

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

305

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 54

Cd. 54
[Capitularium-Collectaneum]

s. XV med. (circa 1453) Ms. unitario, pergamino: 225 170 mm.; 231 ff. f. 1r ITC.: [...] Capitulum. Iustus cor suum. Versiculus. Ora pro nobis, beate pater Emiliane. Deus qui hodiernam diem beati Emiliani, confessoris tui atque presbiteri, qui in presente requiescit ecclesia... Esta hoja ha sido aadida en el s. XVI. El texto contina sobre el verso, el cual haba sido previamente rasurado. f. 1v FTC.: ... et tua in nobis dona multiplices et tempora nostra disponas. Per. Oratio [...]. f. 2r ITC.: [...] Deus fidelium remuneratio animarum... f. 3r RUB.: Hec regula est ad sciendum septuagesimam et dominicam dum medium silentium. f. 4r RUB.: Regula ad inueniendum Pascha. f. 4v RUB.: Regula de dum medium silentium. ff. 5r-10v: Calendarium. f. 11r RUB.: Dominica prima aduentus Domini ad uesperos. Capitulum. INC.: Ecce dies ueniunt dicit Dominus. f. 11v FTC.: ... ut cum fructu bonorum operum regna celestia [...]. f. 12r ITC.: [...] unigenito Filio tuo accensis lampadibus eius digni... f. 67v: En blanco. f. 68r RUB.: Incipit sanctorale. f. 174v FTC.: ... Dominus uobiscum et benedicamus Domino [...]. f. 175r ITC.: [...] habitantes in ea nos in pace... 307

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 54

f. 192v FTC.: ... uerum commoditatem nauigantibus [...]. f. 193r ITC.: [...] in festo sancte Barbare uirginis et martiris... f. 198v FTC.: ... Placidi martiris tui et sociorum eius meritis [...]. f. 199r ITC.: [...] exaltari et orationibus premuniri... f. 201r RUB.: Regula infrascripta docet in qua die intrat cuiuslibet mensis unaqueque hystoria de his que ocurrunt a festo Trinitatis usque ad aduentum Domini. f. 201v RUB.: Forma qualiter epata scribenda sit in cereo paschali. Nicholaus quintus summus pontifex. Iohannes illustrissimus rex Castelle. Anno Domini MCCCCLIII. Concurrentes VII. Epata IX. Aureus numerus Xus. Litera dominicalis G. Indicio prima. f. 201v FTC.: ... habitare digneris efficiamur. Per [...]. f. 202r ITC.: [...] pro gratiarum actione in die Circuncisionis... f. 230v FTC.: ... dextera tue maiestatis citius deiiciuntur inimici [...]. Este texto ha sido escrito por una mano del siglo XVI.
[Additio]

f. 231: Se han seguido aadiendo oraciones posteriormente. Las contraguardas contienen textos de un antifonario del oficio con notacin musical sobre una lnea, datables en el s. XIV. Escritura gtica litrgica. Se distinguen varias manos. El pergamino es de calidad mediana y de color amarillento. Los fascculos son en su mayora quiniones. Se aprecian algunos reclamos. La foliacin es moderna, a lpiz y en numeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente 225 170 mm. y 170 120 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto discurre a lnea tirada. No se aprecian restos de la perforacin. El diseo del pautado ha sido hecho con mina de plomo. Las lneas de escritura son 18. Las rbricas han sido realizadas con la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son desnudas en tonos rojos o malvas, salvo la del f. 11r que es ms compleja. Hay letras de aviso. El texto procede del monasterio benedictino de San Salvador de Oa (Burgos) segn se deduce de los oficios litrgicos dedicados al abad Enneco. Las menciones y adiciones relativas a san Emiliano datan de su traslado al monasterio de San Milln de la Cogolla en el s. XVI. En el f. 201v (= 196v) figura una nota cronolgica: Nicolaus quintus summus pontifex. Iohannes illustrissimus rex Castelle. Anno Domini M CCCC LIII. En un marbete encolado en la tapa anterior de la en308

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 54

cuadernacin se lee: Colectneo que es una parte de Breviario antiguo. 37. En la contraguarda encolada en la contratapa anterior reza: Colectneo. Leandro Andrs de la Berzosa. Alonso de Sal[e]do. Nuestro padre fray Flix de Mauri. El cdice est incompleto y mutilado. Ha sido restaurado con poco esmero. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel vuelta. Quedan restos de los cierres. Signaturas antiguas: F 222 y 55. * V. los correspondientes esquemas (pp. 592 y 690). BIBLIOGRAFA
JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 161-162.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, 283, p. 384.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LIV, p. 38.
II

nm.

309

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 55

Cd. 55
[PETRVS PICTAVIENSIS] [Sententiarum libri V]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 250 165/170 mm.; 126 ff. + [1] h. f. 1r INV.: Sancti Spiritus adsit nobis gratiam. f. 1ra PROL.: In deserto manna colligentes alius... f. 1rb EXP.: ... cotidie sit per sacramentorum partitipationem. TABLA: Contiene los epgrafes de la obra sin numerar. f. 2ra INC.: Inuisibilia Dei a creatura mundi... f. 125va EXP.: ... libros nullus erit finis. Deum time et mandata eius obserua: hoc est omnis homo. Explicit. COLOFN: Finito libro reddatur cena magistro. f. 125v-126r: Laudem Deo dicam per secula... (Fragmento con notacin musical). Escritura gtica cursiva formada extrapeninsular, angulosa y de pequeo mdulo. Ofrece numerosas abreviaturas y algunas anotaciones marginales. Todo el texto procede de una sola mano. El pergamino es de buena calidad y color amarillento en el lado del pelo. Los fascculos son cuaterniones. El ejemplar presenta signaturas expresadas en nmeros romanos y reclamos colocados en posicin horizontal. Existen ttulos corrientes relativos al nmero de orden de los libros. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. 311

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 55

Las dimensiones del folio y de la caja de la escritura son respectivamente: 250 165/170 mm. y 180 115 mm. La unidad de pautado es 4 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios e incisiones practicados en los mrgenes exteriores de los folios. El pautado ha sido diseado con mina de plomo. Las lneas de escritura oscilan entre 42 y 44. Las rbricas van trazadas con la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son festoneadas. Las secundarias son desnudas con algn filigranado. Los calderones han sido hechos con tinta. Hay notacin musical en los ff. 125v-126r. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. Se ignora su lugar de origen. En un marbete encolado en la tapa anterior se lee: Teologa mstica 16. El cdice se conserva completo y en buen estado. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel oscura. El diseo de los planos presenta una banda decorada con hierros mudjares en forma de lazos. En el panel central se ha utilizado la flor de lis como motivo ornamental sobre un entramado de lneas oblicuas. Quedan restos de los cierres. Signaturas antiguas: F 223 y 56. * V. los correspondientes esquemas (pp. 593 y 690). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LV,

p. 39.

312

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

313

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 56

Cd. 56
[Liber ordinum]

s. X ex. Ms. unitario, pergamino: 245 165 mm.; 155 ff. f. 0r: Texto borroso. En el primer tercio de la hoja se lee la siguiente rbrica: Item antifone secundum Romanos. En la parte inferior: Item alium antifone secundum Romanos. El resto del texto se ha perdido. Slo se conservan tres iniciales en rojo. f. 0v ITC.: [...] arc\h/angelorum sint pro nobis... (texto neumado). f. 0v RUB.: Item antifone ad lignun adorandum. f. 0v ITC.: [...] Or[atio]. Viam sanctorum omnium Domine Ihesu Christe... f. 1r RUB.: Exorcismum olei. INC.: Exorcidio te, inmunde spiritus... f. 1v FTC.: ... regenerandis mentibus egrisque corporibus unguentum [...]. f. 2r ITC.: [...] se noberint et renatos. Post hunc facit sacerdos... f. 27v FTC.: ... tu piissime, tu prostratos alleba et dona eis ueniam indulgentia [...] (texto neumado). f. 28r ITC.: [...] ille magnus resurrectionis aduenerit tumulis... f. 37v FTC.: ... ex concilio Toletano VIIo era IIIa ubi et Toletum dicit [...]. f. 38r ITC.: [...] deinde lebatur corpus eius a diaconibus... f. 46v FTC.: ... eruit uicto serpente beatorum animas Hebrei tunc [...] (texto neumado). 315

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 56

f. 47r ITC .: [...] atque cruore suo uulnera nostra lauit... (texto neumado). f. 47v FTC.: ... quando legimus Christum in cruce positum emis\is/ se spiritum [...]. f. 48r ITC.: [...] militibus dicentes: Dicite quia discipuli... f. 83v FTC.: ... dignatus es et rationabili inditos [...]. f. 84r ITC.: [...] tuam sanctam catholicam in pace regere... f. 96v FTC.: ... et potestatibus huius mundi ut te [...]. f. 97r ITC.: [...] tibi (rasura) clamemus post benedictio... f. 123r COLOFN: Dominicus scribtor memorare tu sacrificiorum offertor in infirmitate subiacens a mole meorum peccatorum obprimens presuiter uocor sed indignum nomine fungor queso me adesse memor (i. m.). f. 123v FTC.: ... feliciter contineantur scripta ut qui [...]. f. 121 bis ITC.: [...] uotorum nostrorum illi consequatur uti... f. 155v FTC.: ... loquebatur discipulis suis dicens [...]. Este texto pertenece a la lectio del evangelio de San Mateos de la Missa de tribulatis. Escritura visigtica pausada, de tipo litrgico. Es bella y estilizada. Encarna el ms puro estilo emilianense de los cdices de esta poca. Los astiles son muy verticales y presentan un fino remate biselado en su extremidad. Los signos de abreviacin son una lnea elegantemente ondulada con puntos sobrevolados. Se observa con regularidad el uso del grupo tj ante vocal. Se encuentran las abreviaturas propias de los textos litrgicos: scf = sacrificium; ptr = pater; dcnibus = diaconibus; cnpla = conpleturia, bno = benedictio, etc. La escritura ofrece dos tamaos alternantes segn la naturaleza del texto transmitido. La parte litrgica va en un mdulo grande; las explicaciones de los ritos en uno pequeo. Todo el ms. procede de la bella escritura del copista llamado Dominicus. Daz y Daz (1979, pp. 198-199), a ttulo de conjetura, lo relaciona con un tal Dominico, abba Sancte Columbe, atestiguado en un documento del ao 992. El pergamino es blanco y de buena calidad. Los fascculos son cuaterniones, salvo el ltimo que es un senin. En el margen inferior del ltimo folio de cada cuaderno aparece centrado y en posicin horizontal el reclamo. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 245 165 y 180/170 100/95. La unidad de pautado es 10 mm. 316

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 56

El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeas incisiones verticales y horizontales practicadas en el margen exterior del folio. Los ttulos y rbricas van trazados en capitales, muy correctas, de corte epigrfico. A veces llevan el cuerpo relleno con algn pigmento. Abundan las cartelas con fondo en color y letras sobrepuestas, de sabor carolino (ff. 53v, 69r, 72v, 76r, 85v, 106r, 115r, 118v y 136v). Las iniciales primarias son muy bellas y variadas: de relleno, antropomrficas, zoomrficas (peces) y sobre todo de laceras. Estas ltimas son magnficas y con evidente influencia insular. La gama de colores es muy rica, en tonos apagados y exquisitamente combinados. Numerosos pasajes aparecen neumados con una notacin visigtica de tipo septentrional. En muchos casos se ha rasurado posteriormente la notacin original y se ha sustituido por otra de tipo aquitano. El lugar de origen de esta pieza es sin duda San Milln. En el f. 1r hay una referencia clara a este monasterio: ... qui locum istum Sancti Emiliani confesoris consecrasti. En un marbete del f. 0r se lee: Manual gtico o muzarabe 4 40 L. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna (a. 1961). Signaturas antiguas: F 224 y 58. * V. los correspondientes esquemas (pp. 594 y 691). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 464, 548-549.AYUSO MARAZUELA, T. 1957, sigla E2 = 212.AYUSO MARAZUELA, T. 1960.BROCKETT, C. W, Jr. 1968, nm. 21, pp. 45-46, lms. XII, XV, XVIII, XIX y XXI.BROU, L. 1952, pp. 59-60, lm. II.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 601, p. 43.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 842. DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 198-199.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 369, fig. 202, p. 213-214.FERNNDEZ DE LA CUESTA, I. 1980.FROTIN, M. 1904, p. XXIV.FROTIN, M. 1912, pp. 889-903.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 101, p. 109.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 162.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 58 , p. 519. MENNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 105, pp. 387-388.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 204, pp. 290, 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LVI, p. 39.PINELL, J. 1965, p. 147.RANDEL, M. 1969, pp. 64-68, 76.RIAO, J. F. 1887, p. 30, nm. XI y facs. 106-108.ROJO, C. y PRADO, G. 1929, facs. 12, 13, 13b y 34.SUNYOL, G. M.a 1925, lms. 102A y 102C.

317

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 57

Cd. 57
[GVILELMVS PERALDVS] (O.P.) Liber de eruditione religiosorum

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 280 200 mm.; [1] h. + 253 + [1] h. f. 1r PROL .: Incipit liber de eruditione religiosorum editus per magistrum Hubertum, ordinis predicatorum. Incipit prologus. INC.: Erudire Iherusalem ne forte recedat anima mea... f. 3r EXP.: ... facilius ualeant erudiri. TABLA: Quod opus in sex libri distincxi... (explicacin sobre la distribucin del contenido). f. 5v EXP.: Item quod gaudium ueniet quasi a sex partibus. Expliciunt capitula. RUB.: Incipit liber primus de eruditione religiosorum. INC.: Qui gratiam receptam non agnoscit... f. 153v EXP.: ... gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Explicit liber eruditionis religiosorum. Benedictus Deus, amen. f. 153v COLOFN: Martinus Fernandi de Vergara monachus et prior Sancti Emiliani scribere iussit. Iussu eius Iohannes Sancii de Villoria, monachus eiusdem Sancti Emiliani de Cuculla scripsit. Anno Domini MCCCCXLVIII. Deo gratias. Esta suscripcin es posterior y de otra mano que el resto del texto.
[Additio]

0r: Capitula huius libri. Hoja de guarda escrita de una mano distinta de la del texto principal. 319

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 57

0v: Probationes calami. Escritura gtica cursiva formada extrapeninsular. Es angulosa y en algunos sectores casi bastarda. Presenta abundantes abreviaturas y algunas anotaciones marginales. Se distingue diversidad de manos. El pergamino es de buena calidad. La tonalidad blanquecina del lado de la carne contrasta con el color amarillo del lado del pelo. Los fascculos son cuaterniones que llevan reclamos en posicin horizontal, a veces orlados. Existe foliacin antigua, la cual comienza a partir del f. 6. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 280 200 mm. y 170 130 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares colocados en el margen exterior del folio. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. Las lneas de escritura oscilan entre 30 y 40. La decoracin es muy sobria. Las rbricas utilizan el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias, escasas, son desnudas y en color rojo o morado. Algunos reclamos ofrecen una rica ornamentacin (ff. 48v, 104v). Los calderones van en color rojo y en morado. Presenta una datacin tpica y crnica mediante una supuesta suscripcin que figura en el f. 153v, segn la cual el ms. habra sido elaborado en San Milln en el ao 1448. Procede de dicho monasterio. En la tapa anterior se lee sobre un marbete: Huberto su obra. El ejemplar est completo y bien conservado. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel oscura. El diseo que ostenta sobre las cubiertas se reduce a simples fileteados, realizados con cierta torpeza. Ha sido restaurada en el ao 1961. Quedan restos de los cierres. Signaturas antiguas: F 225 y 59. * V. los correspondientes esquemas (pp. 595 y 691). BIBLIOGRAFA
MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, dices, nm. LII, pp. 39-40.
II

nm. 268, p. 382.PREZ PASTOR, C. 1908 In-

320

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 58

Cd. 58
[Biblia. N.T. Euangelia]. Latn.

s. X Ms. unitario, pergamino: 235 195 mm.; 151 ff. f. 1r INC.: Liber generacionis Ihesu Christi filii Dauid, filii Abraham (Matth. 1, 1). f. 26v FTC.: ... necesse enim ut ueniant scandala [...] (Matth. 18, 7). f. 28r ITC.: [...] contristati sunt ualde (Matth. 18, 31). f. 45r EXP.: ... usque ad consumationem seculi. Explicit. f. 45r PROL.: Incipit prefatio secundum Marcum. INC.: Marcus euangelista Dei et Petri in babtismate filius atque in diuino sermone discipulus... f. 45v EXP.: ... incrementum prestat Deus est. Explicit prefacio. TABLA: Incipiunt capitule. f. 46r EXP.: ... Expliciunt breues (13 caps.). f. 46r RUB.: Initium Euangelii Ihesu Christi Filii Dei. INC.: Sicut scriptum est in Esaia propheta... f. 71v EXP.: ... sequentibus signis. Explicit euangelium secundum Marcum. f. 72r PROL.: Incipit prefatio secundum Lucam. INC.: Lucas Antiocensis arte medicus... f. 72v EXP.: ... fastidientibus prodidisse. Explicit prefatio. TABLA: Incipit breuis. Zacharias angelo non credens... f. 74r EXP.: ... resurrectionis eius. Expliciunt breues (20 caps.). RUB.: Incipit euangelium secundum eiusdem. INC.: Quoniam quidem multi conati sunt... 321

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 58

f. 120v EXP.: ... benedicentes Deum. Explicit euangelium secundum Lucam... PROL.: Incipit prefatio secundum Iohannem. INC.: Hic est Iohannes euangelista... f. 121r EXP.: ... doctrina seruiretur. Explicit prefatio. TABLA: Incipit breuis. Phariseorum leuite interrogant Iohannem... EXP.: ... et resurreccio eius. Expliciunt breues. RUB.: Incipit euangelium secundum Iohannem. INC.: In principio erat Verbum... f. 151v FTC.: ... ascendo ad Patrem meum... (Iohan. 20, 17. Las ltimas lneas son ilegibles). En algunos pasajes existen comentarios en los mrgenes. Escritura carolina muy pura y caligrfica. Presenta las abreviaturas habituales. En el texto principal se distinguen varias manos. Una de ellas ejecuta una g muy peculiar. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones, salvo el primero y el noveno. Este ltimo debe su particularidad al hecho de que coincide con el final del evangelio de san Marcos. Se indica el nombre del evangelista abreviado en el margen superior interno de cada folio. Foliacin moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 235 195 mm. y 155/160 95 mm. Este formato casi cuadrangular responde a los usos carolinos ms puros. La unidad de pautado oscila entre 5 y 6 mm. En la parte del comentario esta dimensin se reduce a la mitad. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin est colocada en el margen exterior del folio. En los ff. 88-129 esta posicin se desplaza hasta la lnea vertical marginal. Las lneas de escritura oscilan entre 22 y 24. La decoracin es muy sobria: slo presenta iniciales primarias desnudas en rojo. Las secundarias se distinguen por su menor mdulo. El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla, pero debe ser oriundo de un scriptorium galo o de una zona bajo su influencia grfica a juzgar por su esmerada factura carolina. En el f. 1r se lee: Los santos evangelios. El estado de conservacin del ejemplar es bueno. Est incompleto y un folio aparece mutilado. La encuadernacin es moderna, de tipo exento, en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 226 y 60. * V. los correspondientes esquemas (pp. 596 y 692). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LVIII, p. 40.

322

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 59

Cd. 59
s. XV Ms. unitario, pergamino: 290 205 mm.; 152 ff.
1. GREGORIO I MAGNO, Papa 1. [Dialogorum libri IV]. Espaol. 1. Dilogo, ff. 1ra-93va. Trad. por fray Gonzalo de Ocaa.

f. 1ra EPIST.: Aqu comiena la epstola que Ferrand Prez de Guzmn ynbi a un su religioso amigo rogndole mucho que le romaneasse el dilogo del bienaventurado padre sant Gregorio, Papa, la qual es sta que sigue. INC.: Muy amado seor padre fray Gonalo de Ocaa, prior del devoto monesterio de (rasura) de la Sysla... f. 1vb EXP.: ... e nos faga bien acabar, amn. PROL.: Aqu comiena el prlogo en seguimiento de la respuesta de la epstola del que roman aqueste libro. f. 2ra INC.: Al noble cavallero Fernand Peres de Guzmn salud y acabamiento virtuoso.... f. 2vb EXP.: ... porque fagades siempre su voluntad. RUB.: Aqu comiena el dilogo de sant Gregorio, Papa. RUB.: Captulo primero. De cmmo se querellava sant Gregorio del dao que padesi en la contemplacin por la grandeza de la ocupacin (lib. I, dil. 1). INC.: Como yo estoviesse un da... f. 93va EXP.: ... sacrificio a l aplazible e deseable. 323

ELISA RUIZ GARCA 2. 2. 2. AGUSTN DE HIPONA, Santo [Sermones]. Espaol. Sermones, ff. 93va-127vb.

Cd. 59

f. 93va RUB.: Aqu comienan los sermones del muy sancto padre nuestro Agustino, obispo de la ibdat de Yponia, fechos a sus frayres de la vida del yermo solitaria. f. 93vb RUB.: Sermn primero. INC.: Hermanos mos e alegra de mi voluntad... f. 127rb EXP.: ... el qual es virtud de todos los sanctos e salud dellos, amn. Acaban (rasura). Aqu acaban los veynte (rasurado el resto). f. 127va EXP.: ... aqu acaban los veynte y inco sermones del glorioso y sanctsimo padre nuestro sant Agustn, obispo de la ibdat de Yponia, fechos a sus frayres hermitannos. Deo gratias in eternum, amen. f. 127vb COLOFN: Finito libro sit laus et gloria Christo. Iste liber est escriptus, qui escripsit sit benedictus. Emilianus me fecit.
3. BRAULIO, Obispo de Zaragoza, Santo 3. [Vita sancti Emiliani]. Espaol. 3. Vida de san Milln, ff. 128ra-136rb.

f. 128ra RUB.: Aqu comiena la istoria del bienaventurado seor sant Milln, confesor glorioso de Nuestro Seor Ihesu Christo, escripta e ordenada por sant Braulio, obispo de aragoa. INC.: As como por una parte la novedad... f. 136rb EXP.: ... por los sus cuerpos, tales cosas en la tierra. Aqu finese la istoria del bienaventurado confesor seor sant Milln, a gloria y alabana de Nuestro Seor Ihesu Christo.
4. FERNANDO, Monje de San Milln 4. [De translatione reliquiarum sancti Emiliani]. Espaol. 4. Translacin del glorioso cuerpo del bienaventurado sant Milln, ff. 136va-139va.

f. 136va PROL.: Prlogo en la istoria de la translacin del glorioso cuerpo del bienaventurado sant Milln escripta e ordenada por frei Fernando, monge de su monasterio. INC.: Para aver de escrevir la traslacin del precioso cuerpo... f. 136vb EXP.: ... quando hallaren el libro prinipiado para escribirlos. RUB.: Comiena la istoria. INC.: El rey don Sancho, hijo del mui noble rey don Garca... f. 139va EXP.: ... esperando el galardn de mi trabajo en el siglo advenidero el qual plega a Nuestro Seor Ihesu Christo de nos otorgar 324

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 59

que con el Padre e el Espritu Sancto vive e rreina para siempre iams e sin fin, amn.
5. [Liber miraculorum sancti Emiliani]. Espaol. 5. Libro de los miraglos del bienaventurado seor sant Milln, ff. 138va-144rb.

f. 139va PROL.: Prlogo en el libro de los miraglos del bienaventurado seor sant Milln, confesor de Nuestro Seor Ihesu Christo. INC.: Estando yo pensando e gozndome... f. 139vb EXP.: ... deste bienaventurado, amn. RUB.: De cmo se taen por s unas campanillas que estn sobre el altar. Captulo primero. INC.: Este miraglo primero que escribo... f. 144rb EXP.: ... fasta el mar de Vizcaya. Prestante domno nostro Ihesu Christo qui cum Patre etc. f. 144v: En blanco.
6. [GRIMALDO, Monje de San Milln] 6. [Translatio corporis sancti Felicis]. Espaol. 6. Translacin del glorioso cuerpo de nuestro padre sant Felies, ff. 145ra-149ra.

f. 145ra PROL.: Prlogo en la translacin del glorioso cuerpo de nuestro padre sant Felies, confesor de Nuestro Seor Ihesu Christo. INC.: Con la auctoridad pastoral e amor paternal... f. 145rb EXP.: ... agora es devotamente venerado e servido. RUB.: Aqu comiena la istoria. INC.: Como el muy esclaresido e serenssimo rrei don Alfonso... f. 149ra EXP.: ... a seis das del mes de nobiembre. Explicit.
7. [Milagros de san Flix], ff. 149ra-152va.

f. 149ra RUB.: Sguense algunos miraglos que por mritos deste santo confesor despus de su translacin fueron obrados. INC.: Un da de domingo en que todo el pueblo... f. 152va EXP.: ... muy sano a su tierra. Prestante Domino nostro Ihesu Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia secula seculorum, amn. Escritura gtica redonda hasta el f. 127. A partir del f. 128 es hbrida. Se aprecian dos manos. El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Presentan reclamos en posicin vertical. La foliacin es moderna, a lpiz, e incompleta. 325

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 59

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 290 205 mm. y 205/210 155 mm. La unidad de pautado oscila entre 5 y 6 mm. El texto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 35. Las rbricas estn hechas con la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son desnudas con algn adorno en rojo o azul. Las secundarias ofrecen un toque amarillo en algunas ocasiones. Hay calderones azules al comienzo y final de los captulos. El ms. procede del monasterio de San Milln, donde quiz fue confeccionado. En un marbete sobre la tapa anterior se lee: Dilogos de san Gregorio. Vida de san Milln. Su traslacin y la de san Felices. En el f. 1r hay una anotacin que reza: Es del seor santo Milln. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel de color castao. Los hierros que figuran en las bandas son platerescos. La encuadernacin ha sido restaurada. Signaturas antiguas: F 227 y 61. * V. los correspondientes esquemas (pp. 597 y 692). BIBLIOGRAFA
KRISTELLER, P. O. 1989, vol. pp. 40-41.
IV,

p. 508.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.

LIX,

326

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 60

Cd. 60
s. IX ex. Ms. facticio, pergamino: 190/195 x 130/135 mm.; 96 ff.
Sector A [Apophthgmata]. Latn. [Verba seniorum siue liber Geronticon], ff. 1v-28r. [Trad. por Paschasius Dumiensis].

f. 1r ITC.: [...] effecti sunt contra me... (X, 4). EXP.: ... hec dicens discessit. RUB.: Texto borroso. INC.: Quidam presbiter multas elemosinas faciebat... f. 2r EXP.: ... boni operis que fecit. RUB.: De reprimenda abaritia. INC.: Abbas Silbanus dum esset... f. 6v FTC.: ... autem iudex cum officio suo et ui[...]. f. 7r ITC.: [...] quod perfecti quamuis possint... f. 12v FTC.: ... usque in mane et iterum conspi[...]. f. 13r ITC.: [...]bat eo quod dum pariter ambularemus... EXP.: ... habens timorem Dei senper in corde suo. f. 28r COLOFN: Hec est uia et opus monaci Munnioni presbiter librum.
Sector B 1. Officium de letanias, ff. 28v-29r y 48v-50r.

f. 28v RUB.: Officium de letanias. INC.: Oratio: Dirigatur Domine... f. 29r FTC.: ... consolatio noster ueni [...] (el texto contina en el f. 48v). 327

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 60

f. 48v ITC.: Texto rasurado [...]am petentibus surgite et ascendite... f. 50r EXP.:... peccata hominum propter penitentiam.
2. Passio martyrum Cosmae et Damiani, ff. 29r-42r (texto intercalado)

f. 29r RUB.: Passio beatissimorum martirum Cosme et Damiani, Antemi, Leonti et Euprepi qui passi sunt in Egea ciuitate die XI kalendas nouembres. INC.: In diebus illis sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus... f. 42r EXP.: ... ut sit nomen Domini benedictum in secula seculorum, amen.
3. Missa in diem sanctorum Cosmae et Damiani, ff. 42r-48v (texto intercalado)

f. 42r RUB.: Missa in diem sanctorum Cosme et Damiani. INC.: Oblatis super aram... f. 48v EXP.: ... per ipsum qui in Trinitate uiuit et regnat per infinita semper secula seculorum. f. 48v COLOFN: Munnionem indignum memorare pusillum.
Sector C 1. Orationes, ff. 50v-54v.

f. 50v RUB.: Orationes in diem sanctorum Cosme et Damiani ad uespere conpleturia. INC.: Deus medicina languentium... f. 54v EXP.: ... sanctorum tuorum suffragia non retardes.
2. [Homiliae Toletanae], ff. 55r-67r. 2.1.

f. 55v RUB.: Incipit liber Sententiarum. Scire debetis, fratres karissimi, quomodo Ionas profeta... f. 57v FTC.: ... et salba facta est ciuitas [...] f. 58r ITC.: [...] aperte loquitur dicens: Argue... f. 64r EXP.: ... Dominus dignetur eripere qui est benedictus in secula seculorum, amen.
INC.:

2.2.

f. 64 RUB.: Incipit interrogatio de nobissimo. Rex Aristotelis Alexandro episcopo: Indica mici de nobissimis tenporibus... f. 67r EXP.: ... populum suum unicuique secundum opera sua. Finit.
INC.:

3. [CAESAREVS ARELATENSIS] 3. 3.1. Sermo [XVI], ff. 67v-70r.

f. 67v RUB.: Incipiunt sermones cotidiani beati Agustini. 328

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 60

INC.: Gaudeamus, fratres karissimi, et Deo gratias agimus quia uos secundum desideria nostra... f. 70r EXP.: ... cui est honor et inperium in secula seculorum, amen.

3. 3.2.

Sermo [LV, 4], ff. 70r-72r.

f. 70r RUB.: Item alius sermo. INC.: Karissimi, quotienscumque ad eclesiam... f. 72r EXP.: ... cui est honor et inperium cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.
4. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] 4. Homilia, ff. 72r-75v. (Texto paralelo de la homila 22 de san Macario).

f. 72r RUB.: Homelia sancti Agustini episcopi. INC.: Primum quidem decet nobis... f. 75v EXP.: ... in ignem eternum, iusti autem in uitam eternam, amen.
5. [CAESAREVS ARELATENSIS] 5. 5.1. Sermo [XVI, 5], ff. 75v-87r.

f. 75v RUB.: Item beati Agustini de quotidie. INC.: Ecce, fratres, ostendimus uobis... f. 76r EXP.: ... unus Deus uiuit et regnat in secula seculorum, amen.
5. 5.2. Sermo [XIII]

f. 76v RUB.: Item sermo. INC.: Rogo uos, fratres karissimi, ut adtentius cogitemus... f. 87r EXP.: ... ad Domini nostri Ihesu Christi regnum qui uibit et regnat in secula seculorum.
6. [AVGVSTINVS HIPPONENSIS] 6. Sermo [LXXXI, 10-12], ff. 87r-91r.

f. 87r RUB.: Item sermo cotidiani. INC.: Rogo uos, fratres karissimi, nemo dicat in corde... f. 91r EXP.: ... ut simul de mercede gaudeamus.
7. [CAESAREVS ARELATENSIS] 7. Sermo [CLXV], ff. 91r-96v.

f. 91r RUB.: Item sermo. INC.: Homo quidam erat diues et induebatur... f. 96r FTC.: ... qui ex mortuis resurrexerit credent [...]. 329

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 60

El texto del Sector A es una seleccin de la recensin extensa de Pascasio mezclada con secuencias de Pelagio y de san Martn de Braga. Para la identificacin de los pasajes consltese Jos Geraldes Freire (1971, pp. 61-64). Escritura visigtica pausada corriente. Presenta e caudada y un enlace li semiuncial. Slo se usa el grupo ti en todo el texto, salvo en el f. 65, lnea 10, donde quiz se encuentre un tj (oratione). Hay distincin entre ti y tj en las glosas de forma irregular. Se observa diversidad de manos. Las correcciones son escasas. Glosas y marginalia: ff. 26v-28r; 64r-75v; 87r-89r. La presencia de estas adiciones lexicogrficas ha motivado que este ejemplar se haya convertido en un valioso documento en lo que respecta a los testimonios grficos ms primitivos conservados en castellano y en euskera. El pergamino es de calidad mediocre. Adolece de una mala preparacin. El color es oscuro. Los fascculos son en su mayora cuaterniones con algunas anomalas. En el tercero y en el dcimo no se observa la ley de Gregory. Las signaturas estn expresadas en nmeros romanos acompaados de la abreviatura de quaternus. Se conservan las siguientes: f. 21v (Qs. III); f. 57v (Qs. I); f. 64v (Qs. II); f. 72v (Qs. III); f. 80v (Qs. IIII); f. 88v (Qs. V). La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 195/ 190 135/130 y 140/145 90/95 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en incisiones horizontales en el margen exterior. Las lneas de escritura oscilan entre 15 y 18. Los ttulos muestran unas capitales epigrficas de torpe factura. Las rbricas, en minio, presentan la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias ofrecen tipos muy sencillos (variedades desnudas, huecas y rellenas). Como otros elementos ornamentales slo cabe mencionar una Cruz de Oviedo (f. 50v). Hay notacin neumtica en las letanas. El lugar de origen del ms. quiz sea la zona pirenaica. El nombre de Munio figura en un par de pasajes como posible copista. Datacin crnica del ejemplar: siglo IX ex. el cuerpo del ms. y siglo XI para las glosas. Sobre los numerosos interrogantes que la pieza suscita desde el punto de vista paleogrfico y textual, vase Daz y Daz 1979a, pp. 235-241. El cdice procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. Hay tres marbetes. En uno figura un 4. En otro: XVI T. En el terce330

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 60

ro se lee: Tratados msticos = el martirio de los santos Cosme y Damin, y la misa. El cdice est incompleto. Ha sido restaurado en el ao de 1992. Se ha conservado el estilo de encuadernacin en tabla. Signaturas antiguas: F 228 y 62. * V. los correspondientes esquemas (pp. 598 y 693). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 446, nm. 213, p. 549.AYUSO MARAZUELA, T. 1957, sigla E3 = 213.BARLOW, C. W. (Ed.) 1950, pp. 32-33.BATLLE, C. M.a 1961, pp. 5775.BROCKETT, C. W. Jr. 1968, nm. 22, pp. 46-50, lms. V, VI, VII y XIV.BROU, L. 1952, II pp. 25-26.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 602, p. 43.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 638.DAZ Y DAZ, M. C. 1978a Glosas, pp. 26-32.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 235-241, lm. 26.DIVJAK, J. 1974, pp. 215-216.DIVJAK, J. 1988, p. 19.EWALD, P. 1881, p. 334.FROTIN, M. 1912, cols. 898-899.FRANQUESA, A. 1959, pp. 423-444.FREIRE, J. G. 1971, pp. 61-64.GARCA LARRAGUETA, S. 1984.GARCA LARRAGUETA, S. 1990, pp. 51-58.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 102, pp. 109-110.Glosas Emilianenses, 1977.Glosas Emilianenses, 1992.HERNNDEZ ALONSO, C., FRADEJAS, J., MARTNEZ DEZ, G. y RUIZ ASENCIO, J. M. 1993.J ANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 162.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, pp. 246-247.LINAGE CONDE, A. 1973a, vol. III, p. 121 y ssLOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 62, pp. 520-521.MENNDEZ PIDAL, R. 1926, pp. 1-10.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 106, p. 388.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 205, p. 334. MORIN, G. 1893, pp. 417-420.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LX, p. 42.PINELL, J. 1965, pp. 126, 131-132.RANDEL, M. 1969, p. 79.RIAO, J. F. 1887, p. 26.ROJO, C. y PRADO, G. 1929, p. 22.WOLF, H. J. 1991.

331

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 61

Cd. 61
[Tractatus de doctrina catholica]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 200 150 mm.; 139 ff. f. 1r ITC.: [...] respexit et non solum magnam misericordiam sed etiam... (comienzo de la pars I. El texto est muy borroso). f. 1v RUB.: De difinitione (primera rbrica conservada). f. 139r RUB.: De penitentia iniungenda pro scandalo (ltima rbrica conservada). f. 139v FTC.: ... secum quam multiplici occasione uicii delicta [...] (VII pars. Es la ltima). Escritura gtica cursiva formada extrapeninsular, de pequeo mdulo. Abundantes abreviaturas. El texto procede de una sola mano. Presenta algunas correcciones. El pergamino es de calidad mediana. Existe un fuerte contraste de color entre el lado de la carne y el del pelo. Los fascculos son seniones. La foliacin es antigua en nmeros romanos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 200 150 mm. y 145 120 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en orificios e incisiones oblicuas practicadas en el margen exterior del folio. Las lneas de escritura son 31. Las rbricas han sido hechas con la misma letra que el resto del texto. Las iniciales, coloreadas en azul y en rojo, presentan filigranas. 333

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 61

El ms. procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En el f. 1r se lee: Libro de sacramentos y otras materias. El ejemplar est incompleto y ha sufrido los efectos del agua. Ha sido restaurado. La encuadernacin, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna (a. 1961). Signaturas antiguas: F 229 y 63. * V. los correspondientes esquemas (pp. 599 y 694). BIBLIOGRAFA
LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915, Bibliotheca, nm. 63, p. 521.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXI, p. 42.

334

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 62

Cd. 62
[SALVVS ALBELDENSIS] Libellus a regula sancti Benedicti subtractus

s. X (a. 976) Ms. unitario, pergamino: 200 135 mm.; 93 ff. f. 1r RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Incipit libellus a regula sancti Benedicti subtractus. INC.: Sicut sunt fabrorum et aliorum artificum... f. 4v bis FTC.: ... Christum nisi contemnere omnia [...]. f. 5r ITC.: [...] non enim proibet delitias... f. 71v FTC.: ... uel aliquid sub specie karitatis [...] f. 72r ITC.: [...] ut sicut re bera Christo ita serbia<n>tur. f. 92r EXP.: ... in disputationibus ueritas in operibus iustitia inbenitur. f. 92v: En blanco. f. 93r: Texto en mayscula cursiva casi ilegible. f. 93v COLOFN: Enneco Garseani licet indignus presbiterii tamen ordine functus in accisterio Sancte Nunilonis et Olodie alitus diuino presidio fultus huius scriptionem libri regula nomen continente Nagela? simul sanctarum Nunilonis et Olodie. Perfectum est hoc opus feliciter currente era millesima XIIIIa VII kalendas decembres. Ob quod humiliter su[pl]icans uos omnes obsecro quiquumque hic legeritis ut Christum Dominum exoretis qualiter pregatibus uestris illis[...]. En el f. 91v figura una nota con una escritura visigtica burdamente imitada que reza: Ioannes abbas in sancto Emiliano sub era DCCCCLXXXXIII. En el f. 92r hay otro texto, de difcil lectura, que se refiere inequvocamente a San Milln. 335

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 62

Escritura visigtica pausada, clara y de mdulo grande. La letra es regular, pero tosca. Se trata de un copista que no domina su tcnica. Se ha propuesto una estrecha vinculacin con la zona de Albelda y con la de Burgos. Presenta peculiares abreviaturas para las palabras per y propter que, si bien no se ajustan a los usos hispnicos, son habituales en los mss. de la regin pirenaica. Quiz el escriba se sirvi de un modelo realizado en el sur de Francia. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. Todo el texto procede de una solo mano. Hay algunas correcciones ortogrficas, particularmente afectan a un uso indebido de la b, practicadas por una mano gtica. El pergamino es basto, no muy bien preparado y de color amarillo oscuro. Los fascculos son cuaterniones que presentan reclamos horizontales en el ltimo folio. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 200 235 y 150/145 95 mm. La unidad de pautado es 9 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeas incisiones horizontales practicadas en el margen exterior del folio. Los ttulos presentan capitales epigrficas embutidas. Las rbricas e iniciales rellenas y de laceras son de tosca factura. El colorido es vivo, pero el diseo inseguro. Presenta algunas influencias ornamentales de mss. franceses. Resulta conflictivo determinar el lugar de origen de este ejemplar. Tal vez se pueda pensar en la zona de Njera. De todas maneras, desde muy pronto form parte de la biblioteca emilianense, segn se deduce de las adiciones textuales ya citadas. El ms. encierra otras anotaciones posteriores. Una de ella dice as: Traslad este libro en 15 de febrero ao mil setecientos y trece. Fray Juan de el Saz, monge de San Milln (f. 92v). En un marbete se registra el titulo siguiente: Un abstracto de la regla de San Benito para monjas (f. 2r). El ms. est incompleto, mutilado y restaurado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 230 y 64. * V. los correspondientes esquemas (pp. 600 y 694). BIBLIOGRAFA
BISHKO, Ch. J. 1948, pp. 559-590.CANELLAS, A. 1966, pp. nm. XVIII, pp. 46-47 y 154.CARRERA DE LA RED, M. 1981.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 577, p. 40. DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 591, 599, 637.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a

336

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 62

Libros, pp. 30-32, 285.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 370, p. 214. FROTIN, M. 1904, p. 69.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 103, p. 110. KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 508.LINAGE CONDE, A. 1973b, pp. 9-75.LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 11, 796, 802, 1004.LOEWE, G. y HARTEL , W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 64, pp. 521-522.MENTR , M. 1984, p. 108.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 107, pp. 388-389.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 206, pp. 133-134.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXII, pp. 42-43.

337

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 63

Cd. 63
[ORIGENES ALEXANDRINVS] [Textus Graecus deperditus]. Latn. [Homiliae in librum Iosua]. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

s. IX ex.-X in. Ms. unitario, pergamino: 190 150 mm. y 195 140 mm.; 53 ff. f. 1r ITC.: [...]ntur sciendum tamen est quod ipsa regna quorum nunc reges uincuntur ab... (hom. XI, 5). f. 37v FTC.: ... scientie que in illis est te non sub[...] (segn la ltima rbrica corresponde a la homila XVII). f. 38r ITC.: [...] nisi sanctos apostolos ad quos dicit salbator... (la primera rbrica de esta parte pertenece a la homila XVIII). f. 53 FTC.: ... unde deprecor uos qui fid[eles estis] ut ita uitam uestram et... (hom. XXI, 1). Escritura visigtica semicursiva y corriente. Se ignora la extensin primitiva del texto, dado el estado de conservacin del ms. Probablemente comprendera las veinticinco homilas de que consta la obra. En el ejemplar se distinguen con claridad dos partes si nos atenemos a los datos paleogrficos y codicolgicos. La primera va desde el f. 1r al 37v. Presenta una escritura ligeramente levgira, con el cado de la g curvado y el martillete de la r muy pronunciado. Esta mano escribe autem sin abreviar y slo usa el grupo ti. La grafa recuerda la parte A del ms. 60 de esta misma coleccin. Quiz haya otra mano en los ff. 17 al 22, en los que se encuentra la forma abreviada aum. La se339

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 63

gunda parte comprende los ff. 38r al 53v. La escritura es ms insegura y con rasgos cursivizantes. Se ha utilizado en su ejecucin una pluma tallada muy fina. Ofrece diversas soluciones grficas para per. Distingue entre los dos grupos de ti / tj. En ambos casos muestran notables oscilaciones ortogrficas. El pergamino es de mala calidad y de color parduzco. Los fascculos son cuaterniones, que presentan signaturas en nmeros romanos en los tres primeros cuadernos (XI, XII y XIII). La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio oscila: 190 150 mm. y 195 140 mm. Estas variaciones coinciden con otros cambios paleogrficos y codicolgicos. La caja de escritura mide: 150/155 95/110. El nmero de lneas tambin vara: 18 en el cuaderno hoy inicial; 20 en los dos siguientes; 22 a partir del f. 38r. La unidad de pautado es 7 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeas incisiones horizontales practicadas en el margen exterior del folio. Las rbricas estn trazadas en letras minsculas, oscilando el pigmento entre el naranja del minio y el carmn. Hay iniciales primarias huecas. La tinta es oscura. Por su semejanza con el ms. 60 se puede conjeturar que esta pieza sea oriunda tambin de un cenobio pirenaico o navarro. Procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En el f. 53v figura un marbete del siglo XVII en el que se dice: Exposicin sobre algunos lugares de la escritura. En cambio en el f. 1 reza: La historia [...] Judit y Josu. El ms. est incompleto y restaurado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 231 y 65. * V. los correspondientes esquemas (pp. 601 y 695). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 578, p. 40.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 247-249.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 104, p. 110.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 65, pp. 522-523.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 207, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXIII, p. 43.

340

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 64

Cd. 64
Ceremonial de San Milln de la Cogolla

s. XVI-XVII Ms. unitario, pergamino: 215 155 mm.; [1] h. + 192 ff. + [2] h.
1.

f. 1r RUB.: Ceremonias y seales segn el uso y costumbre de la religin de nuestro glorioso padre sanct Benito, las quales son desta sancta casa de Sanct Milln de la Cogolla. f. 1v INC.: Ninguno se vista para decir missa sin licencia... f. 158r EXP.: ... save que le he ofendido, le demando perdn. TABLA: De la missa reada. Captulo I. f. 159v EXP.: ... Clamos. Captulo LXVIII. f. 160r-v: En blanco.

2. [Normas sobre el silencio], ff. 161r-191v.

f. 161r INC.: Porque el silencio y summo silencio de todo... f. 191v FTC.: ... y ans dende arriva, si mayor fuere el nmero [...]. Escritura gtica articiosa y mimtica, producto de la mano de un calgrafo. El pergamino es de muy buena calidad. Alterna el color lechoso del lado de la carne con el tono amarillento, propio del lado del pelo. Los fascculos son cuaterniones. El ejemplar presenta signaturas consistentes en letras del alfabeto seguidas de numeros correlativos hasta la primera mitad del cuaderno. Estas seales figuran en el margen 341

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 64

inferior del recto de los folios. La foliacin es a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 215 155 mm. y 180/190 110 mm. La unidad de pautado es 9 mm. El texto discurre a lnea tirada. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. Las lneas de escritura son 18. Las iniciales primarias son desnudas, de corte epigrfico, y adornadas con arabescos caligrficos. Las secundarias son letras gticas maysculas muy artificiosas. Las rbricas muestran la misma escritura que el resto del texto. Las sustancias colorantes empleadas son tinta y un pigmento rojo. El ejemplar es oriundo del monasterio de San Milln de la Cogolla. En un marbete encolado sobre la tapa anterior se lee: Ceremonias y seales [...] de nuestro padre San Benito. El ms. est incompleto, pero en buen estado de conservacin. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel de color castao. El diseo consiste en un rectngulo central en cuyo interior figuran cinco hierros en forma de florones. Los cierres se han perdido. Signaturas antiguas: F 232 y 57. * V. los correspondientes esquemas (pp. 602 y 695). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LXIV,

p. 43.RUIZ GARCA, E. 1996f.

342

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 64 bis

Cd. 64 bis
s. X ex. Ms. unitario, pergamino: 320/310 250 mm.; 135 ff.
1. [Biblia. V.T. Psalterium], ff. 1r-91r. Latn. (Versin: Vetus Latina y Vulgata).

f. 1r ITC.: [...] ne declines in ira a seruo tuo... (Psal. XXVI, 9). f. 4v FTC.: ... Dominus Deus eorum populus [...] (Psal. XXXII, 12). f. 5r ITC.: [...] de risu stridebant super me dentibus suis... (Psal. XXXIV, 16). f. 77v FTC.: ... longe est a peccatoribus salus quia [...]. (Psal. CXVIII, 155). f. 78r ITC.: [...] dolosa quid detur tibi... (Psal. CXIX, 3). f. 91r EXP.: ... iubilationum omnis spiritus laudet Dominum. Expliciunt psalmi numero CL.
1.1.

Hic psalmus proprie scripsit Dauid extra numerum quum pugnasset cum Goliat solus. INC.: Pusillus eram inter fratres meos et adulescentior in domo patris mei pascebant oues patris mei. Manus mee fecerunt organum et digitis mei aptauerunt psalterium et... FTC.: ... beneplacitum in eis Domino exiui obuiam [...]. El resto del folio 91 ha sido cortado.
1.2. 2. [Liber canticorum], ff. 92r-135v.

RUB.:

f. 92r RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipiunt cantici de toto circulo anni. In primum de aduentu Domini. 343

ELISA RUIZ GARCA


RUB.: INC.:

Cd. 64 bis

Canticum de libro Deuteronomii. Deus de Sina uenit et de Seyr ortus est nobis... f. 98v FTC.: ... percussisti superbum uulnerasti draconem [...]. f. 99: Slo queda un pequeo fragmento. f. 100r ITC.: [...] separationem diuidet me Dominus a populo suo... f. 106v FTC.: ... et non custodibimus mandatum [...]. ff. 107r-109r: Laguna textual por mutilacin y prdida de folios. f. 109r ITC.: [...] faciem tuam ne confundas nos... f. 135v FTC.: ... plaga pessima uehementer [...] (cant. LXXXIII). En el f. 91v, originariamente en blanco, se ha aadido un texto sobre el Espritu Santo en letra carolina. Escritura visigtica pausada, de tipo litrgico, redonda, elegante y canonizada. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Las palabras suelen ofrecer una correcta separacin. En el f. 82r-v el texto ha sido completado en una escritura carolina de transicin. A veces aparece el texto repasado por una mano gtica. El pergamino no est muy bien preparado. Es de color amarillento. Se trata de un ejemplar de factura poco cuidada. Los fascculos son cuaterniones carentes de cualquier sistema de ordenacin. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 320/310 250 mm. y 225 120 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeas incisiones practicadas en la extremidad del margen exterior del folio. Los ttulos y rbricas estn realizados en capitales visigticas corrientes. La mayora de las iniciales son sencillas y de corte tradicional. Algunas son zoomrficas. Hay espacios previstos para el trazado de letras que han quedado sin hacer o a medio ejecutar (slo la silueta en los ff. 101r y 106v; coloracin sin dibujo en los ff. 84v, 92r, 100v, etc.). En otros casos la inicial se realiz posteriormente, dentro de una tradicin estilstica romnica. Se trata de personajes o animales muy elaborados y hechos en tonos marrones y rojizos (ff. 18r, 38r, 45v, 56v y 113r). La tinta del texto es muy negra. Los colores de las iniciales tradicionales son sucios frente a la gama rojiza y parduzca de las ms modernas. El ms. parece ser un producto salido del taller emilianense. Carece de esmero y da la sensacin de haber sido hecho en serie, con la finalidad de abastecer las necesidades de culto de otros cenobios menores. Por ello mismo su datacin es incierta, ya que no presenta 344

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 64 bis

rasgos muy acusados. Ofrece una anotacin que reza: Salmos de David incompletos y algunos cnticos. El ejemplar, en efecto, est incompleto y tiene vestigios de que ha sido muy utilizado. La encuadernacin, en piel blanquilla y de tipo exento, es moderna. Signaturas antiguas: F 209 y 43. * V. los correspondientes esquemas (pp. 603 y 696). BIBLIOGRAFA
ANSPACH, E. 1930, pp. 85-86.AYUSO MARAZUELA, T. 1953, nm. 213, p. 216; pp. 358, 449, 450.AYUSO MARAZUELA, T. 1957, nm. 31, p. 358.CHURRUCA, M. 1939, p. 138.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 603, p. 43; facs. 53, pp. 210-212.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 190-191.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 371, p. 214, fig. 203.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 105, p. 110. GMEZ MORENO, M. 1934, lm. XIV, p. 21.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 163.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 43, p. 513.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 108, p. 389.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 208, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXIV bis, pp. 43-44.PINELL, J. 1965, pp. 119.WHITEHILL, W. M. 1934, 105-107.

345

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 64 ter

Cd. 64 ter
s. X ex. Ms. unitario, pergamino: 310 210 mm.; [1] h. + 126 ff.
1. [Biblia. V.T. Psalterium], ff. 1r-122r. Latn. (Versin: Vetus Latina y Vulgata). 1.1.

f. 1r ITC.: [...] INC.: Beatus uir qui... (Psal. I, 1). f. 71v FTC.: ... Deus meus sperantem in te [...] (Psal. LXXXV, 2). f. 72r ITC.: [...] sicut letantibus nobis omnibus... (Psal. LXXXVI, 7).

f. 122r RUB.: Hic psalmus extra numero est cum pugnauit Dauid aduersus Goliat. INC.: Pusillus eram inter fratres meos... EXP.: ... amputabi caput eius et abstuli obprobrium a filiis Israhel. Explicit liber psalmorum.
1.2. 2. Liber canticorum, ff. 122v-126v. 2. 2.1. ISIDORVS [HISPALENSIS] 2. 2.1. Prologus in libro canticorum, ff. 122v-123r.

f. 122v PROL.: Incipit prologus beati Ysidori in libro canticorum. INC.: Plura nouimus cantica uariis uatum carminibus... f. 123r EXP.: ... in dextera Dei et regnum celestem transibit. Finit.
2.2.

f. 123v INC.: Dominus de Sina uenit et de Seyr ortus est nobis... f. 126v FTC.: ... spiritus eius uelut torrens[...] (cant. IV).

347

ELISA RUIZ GARCA [Additio] [ISIDORVS HISPALENSIS] [De differentiis uerborum], frag.

Cd. 64 ter

Bifolio que ha sido recortado y utilizado como contraguarda inicial. Datable en el s. IX ex. f. 1ra ITC.: [...] buxus et buxum nam buxum neutro lignum est. Buxus feminino aruor est ... (diff. 377). f. 1rb FTC.: ... adloqui ortantis [...] f. 1va ITC.: [...] delubra oracula templa sunt... f. 1vb FTC.: ... inmundum esse quia transgreditur [...] f. 2ra ITC.: [...]tiam et torporem. Torpor dormitantis est... f. 2ra FTC.: ... Agustinus hoc interesse extimat dicens quod [...] f. 2vb ITC.: [...]dus paternus dicitur patrius... f. 2vb FTC.: ... dicuntur [///] corporis sumunt [...] (diff. 458). Estn mutiladas las cols. 2rb y 2va. Escritura visigtica pausada muy canonizada, de tipo litrgico. Algunas letras recuerdan formas grficas navarro-pirenaicas. Se observa de forma regular el uso del grupo tj ante vocal. Utiliza la abreviatura qnm / qm para quoniam. Los espacios interverbales se distribuyen de manera irregular. El cuerpo del ms. es de una sola mano. Se aprecian correcciones hechas en letra carolina. En el primer fascculo el bifolio exterior ha sido sustituido. Presenta el texto correspondiente en letra gtica litrgica. Dicho texto se repite interlineado en una escritura visigtica imitativa. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones. nicamente el ltimo ofrece un reclamo. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 310 210 mm. y 220 130/120 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeas incisiones horizontales practicadas en el margen exterior del folio. El pautado ha sido trazado a punta seca. Contiene 23 lneas de escritura. Los ttulos presentan las formas maysculas habituales. Las rbricas se han realizado con la misma letra del texto. Las iniciales primarias son variadas: fitomrficas muy estilizadas, zoomrficas, antropomrficas y de laceras. Las figuras humanas, que conforman caracteres, son numerosas y estn concebidas con originalidad. Las letras no son muy cuidadas en su trazado, pero muestran una gran riqueza de pigmentos, en colores apagados y elegantes. Las iniciales secundarias son de corte epigrfico. En el f. 123v se encuentra una miniatura que 348

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 64 ter

representa la gloria de Dios en el Sina. Iconogrficamente recuerda la imagen de Cristo imberbe con sus discpulos representada en algunos Beatos.
[Additio]

Escritura visigtica pausada corriente. Se trata de una letra que quiz revele influencias ultrapirenaicas. El copista es poco meticuloso. Se observan anomalas en la ortografa, en la separacin de palabras y en el sistema abreviativo (aute por autem; tamn por tamen, etc.). Slo usa ti. Cada differentia va iniciada por un monograma que equivale a Inter. Este vocablo y algunos otros van en rojo o verde. El texto discurre a doble columna, de un ancho de unos 185 mm. Por estar recortados los mrgenes resulta difcil calcular su primitivo tamao. La perforacin se ha realizado en el intercolumnio. Las lneas horizontales van delimitadas por un par de pautas verticales. Se tratara de un ms. destinado a una biblioteca monstica, dada la naturaleza lexicogrfica de la obra y la escasa tradicin hispnica de este texto isidoriano. La impersonalidad propia de los mss. litrgicos impide determinar con certeza el lugar de produccin del cdice. En un marbete que figura en el plano anterior se lee: Todo el libro del Psalterio y algunos cnticos. En un segundo slo se distingue: San Isidoro. El ms. est incompleto y mutilado. La encuadernacin es antigua en tabla. Signaturas antiguas: F 215 y 50. * V. los correspondientes esquemas (pp. 604 y 696). BIBLIOGRAFA
ANSPACH, E. 1930, pp. 85-88.AYUSO MARAZUELA, 1953, nm. 214, p. 216, 358, 449, 450; nm. 32, p. 538 (Salterio 3).AYUSO MARAZUELA, T. 1957, pp. 11-12 (cd. 32).DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 132.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, p. 196-198, 233-235.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 372, p. 214, fig. 204.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 106, p. 110.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 163.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, passim.LOEWE, G. y HARTEL, W. 18871915 Bibliotheca, nm. 50, pp. 516-517.MENTR, M. 1984, pp. 152, 190.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 109, p. 389.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 209, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXIV ter, p. 44.PINELL, J. 1965, p. 119.WHITEHILL, 1934, pp. 107-109.

349

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

351

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 65

Cd. 65
s. XIV (era 1353) Ms. facticio, pergamino: 380 240/260 mm.; [1] h. + 336 ff.
Sector A [Fragmentum iuridicum], ff. 0ra-8vb.

Comentario sobre los primeros ttulos del libro I de las Decretales. f. 0ra ITC.: [...]omem petitionem in scripto redigere... f. 5ra RUB.: De summa Trinitate et fide catholica. INC.: Satis utiliter super libellorum doctrina generali euagati sumus unde consequens est... f. 6va RUB.: De postulatione prelatorum (ltima rbrica). INC.: Postulatio est gratie peticio... f. 8vb FTC.: ... et anime sue periculum de [...].
Sector B GVILELMVS DVRANDVS (O.P.) Speculum iudiciale, ff. 9ra-335vb.

f. 9ra RUB.: In nomine Domini et gloriose Virginis Marie matris eius. Incipit Speculum iudiciale a magistro Guillelmo Duranti compositum. EPIST.: Reuerendo in Christo patri suo domino Octobono Dei gratia Sancti Adriani diacono cardinali Guillelmus Durandi domini Pape subdiaconus et capellanus inter decretorum professores minimus... INC.: De trono Dei procedunt fulgura... f. 10rb EXP.: ... ueniam humiliter postulans et deuote. TABLA: ndice de los 30 captulos de la I parte. 353

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 65

f. 11ra RUB.: De iudice delegato. INC.: Quoniam parum esset nosse iura fore... f. 77rb EXP.: ... dicetur infra in titulo de magistris. Explicit liber primus. RUB .: Incipit secunda pars huius operis ordinem iudiciarium in ciuilibus causis conplectens. INC.: Sancti Spiritus gratia suffragante de personis... TABLA: ndice de los 45 captulos de la II parte. f. 81vb FTC.: ... Item depositi de qua in titulo de deposito. Item [...]. f. 82ra ITC.: [...] propter causam huius sua contempnere... f. 85vb FTC.: ... prohibentes etiam ad principem ob mi[...]. Aqu se inicia de nuevo la II parte de la obra. En el margen del f. 77r se lee una nota que advierte de la anomala: Vacat usque nouem foleas... f. 86ra RUB.: Incipit secunda pars huius operis ordinem iudiciarium in ciuilibus causis conplectens. INC.: Sancti Spiritus gratia suffragante de personis... TABLA: ndice de los 45 captulos de la II parte. f. 205vb EXP.: ... Explicit liber secundus. Die sabbati festiuitas sancti Luce euangeliste. Era millesima CCCLIIIa. f. 206ra RUB.: Incipit liber tercius de criminibus et eorum cognitionibus et aliis actionibus et denunciationibus per inquisitionem. INC.: Superius in parte precedenti plenius explicauimus... f. 220vb EXP.: ... Explicit liber tertius. Era supradicta Deo gratias. f. 221ra RUB.: Incipit liber quartus de libellorum conceptione. INC.: Formauit Deus hominem ad imaginem... f. 335vb EXP.: ... fauorem profecto non querentis humanum sed solum brauium sempiternum ad quem nos perducat qui sine fine uiuit et regnat, amen. Explicit Speculum iuditiale magistri Guillelmi Duranti. Deo gratias, amen, amen. f. 336r-v: En blanco el recto. En el verso hay anotaciones jurdicas.
[Additio]

En las contratapas anterior y posterior hay unas contraguardas con textos jurdicos. La primera forma parte del cuaderno que constituye el sector A. Escritura gtica textualis, tal vez oriunda de Italia. En la confeccin del ejemplar han intervenido diversas manos, todas ellas se sirven de una letra de tipo universitario, de buena factura y muy compacta. Abundan las abreviaturas. Quedan algunas seales de la numeracin 354

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 65

de las peciae. La repeticin de una parte del texto revela un desajuste en el acto de la copia. El pergamino es de buena calidad y de color oscuro. Los tipos de fascculos predominantes son los quiniones y los seniones. En la mayora de ellos hay reclamos. Algunos van orlados. En los ff. 244v, 268v y 280v la secuencia textual se incluye en la silueta de un pez. Quedan huellas de una foliacin antigua en nmeros romanos. Por su irregularidad no coincide con la moderna en arbigos. Se observa la aplicacin de diversos criterios codicolgicos. La dimensin del folio es 380 240/260 mm. La caja de escritura oscila entre 290-330 y 175-220 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto est distribuido en dos columnas. No quedan huellas de la perforacin. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. El nmero de lneas de escritura es muy irregular. La ornamentacin se reduce a las iniciales, las cuales son desnudas o bien con algunos rasgueos. Hay calderones. Los colores empleados son el rojo y el azul. En la secuencia que inicia la II parte de la obra (f. 86r) se encuentra alguna letra con laceras y una especie de bianchi girari. El ejemplar, que quiz sea oriundo de Italia, procede del monasterio de San Pedro de Cardea. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel. La decoracin de los planos se reduce a un diseo rectangular dividido en sectores mediante lneas fileteadas perpendiculares y oblicuas. Se aprecian restos de Makulaturen. Signaturas antiguas: F 240 y 1. * V. los correspondientes esquemas (pp. 605 y 697). BIBLIOGRAFA
MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, dices, nm. LXV, p. 44.
II

nm. 66, p. 355.PREZ PASTOR, C. 1908 In-

355

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 66

Cd. 66
GREGORIVS IX, Papa Decretales cum glossa

s. XIII-XIV Ms. unitario, pergamino: 375 265/275 mm.; [2] h. + 218 ff. + [3] h.
Texto principal

f. 1ra RUB.: Gregorius, episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis doctoribus et scolaribus et uniuersis Parisiis commorantibus salutem et apostolicam benedictionem. PROL.: Rex pacificus pia miseratione... f. 1rb EXP.: ... auctoritate sedis apostolice speciali. RUB.: De suma Trinitate et fide catholica (lib. I, tit. 1, cap. 1). INC.: Firmiter credimus et simpliciter confitemur quod unus solus est... f. 218 ra EXP.: ... indignum est et Romane ecclesie consuetudine alienum ut pro spiritualibus facere quis homagium compellatur. Expliciunt Decretales (lib. V, tit. 41, cap. 11).
Glosa

f. 1ra INC.: In huius libri principio quinque precipue sunt prenotanda... f. 218rb EXP.: ... supra de pactis Pactiones. Explicit liber quintus. f. 218v: ndices de las rbricas de los cinco libros de las Decretales.
[Additio]

En la contratapa anterior hay una contraguarda con textos cannicos glosados (Prima compilatio antiqua: lib. I, tit. 7, c. 2-3; tit. 8, 357

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 66

c. 1-3; tit. 9, c. 1 y 10). En la guarda contigua figuran las rbricas de los ttulos y los initia de los captulos del libro V de las Decretales en forma columnada. En el espacio restante del verso de ese folio hay textos jurdicos en letra gtica ms moderna. Al final del cdice se encuentran tres hojas de guarda con textos de la misma naturaleza y otras anotaciones de una mano gtica que escribe en pequeo mdulo. El ltimo folio se encuentra en psimo estado. Escritura gtica textualis, tipo Parisiensis. La glosa va en letra cursiva. Numerossimas abreviaturas. Hay varias manos en el texto principal y en las glosas. En algunos sectores hay un tercer estrato de glosas y anotaciones varias. El pergamino es de calidad mediana y de color parduzco. Los fascculos son cuaterniones y quiniones. Se encuentran algunos reclamos. Los ttulos corrientes presentan la palabra Liber abreviada y el nmero en caracteres romanos en rojo y azul. Las dimensiones del folio son: 375 265/270 mm. La caja de escritura es muy variable: 295-255 235-220 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto principal est dividido en dos columnas. En torno a l se encuentra la glosa. La perforacin consiste en pequeas incisiones oblicuas en el margen exterior hasta cierta altura. El nmero de lneas de escritura es muy variable. La ornamentacin se reduce al tratamiento de las iniciales. Estas son maysculas gticas de silueta muy alargada en tonos rojos y azules. Algunas con filigranas. Las secundarias presentan rasgueos. Hay una tercera clase de mdulo ms pequeo, en rojo, azul o bien en tinta con un toque rojo. Las rbricas se sirven de las mismas letras que el resto del texto. El ejemplar procede de San Pedro de Cardea. En un marbete colocado en la tapa anterior se lee: Decretales in V libris. El ms. est completo. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de una piel oscura. Quedan tres bullones. Los cierres se han perdido. La tapa posterior se ha perdido. Signaturas antiguas: F 241 y 2. * V. los correspondientes esquemas (pp. 606 y 697). BIBLIOGRAFA
GARCA p. 45.
Y

GARCA, A. 1988, pp. 52-53.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.

LXVI,

358

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 67

Cd. 67
[GRATIANVS DE CLVSIO] (Camaldulensis) [Decretum cum glossa]

s. XIII Ms. unitario, pergamino: 440 285 mm.; 305 ff. + [1] h.
Texto principal

f. 1: Slo queda un esquinazo del folio casi ilegible. f. 2ra ITC .: [...] ut (subpunteado) plebs sciat (corr.) uel quod sciscitatur et rogat ut fiat... (pars I, dist. 2, c. 2). f. 6vb FTC.: [...] cuius Deus uoluit tue clemencie pie deuot[ionis...] (pars I, dist. 10, c. 3). f. 7ra ITC.: ... hoc uestre indicimus sanctitati (subpunteado) caritati, ut ab apostolicis institutis... (pars I, dist. 11, c. 10). f. 8vb FTC.: ... eadem dispensatio locum habeat, uidelicet, ut committamus [...] (pars I, dist. 14, c. 1). f. 9ra ITC.: [...] etatum oporteat temperari, illa semper... (pars I, dist. 14, c. 2. Slo falta un trozo del folio). f. 45vb FTC.: ... fidei reuertentes in suis ordinibus [...] (pars I, dist. 50, c. 12). f. 46ra ITC.: [...] ut ad predicationem proficisci debe (subpunteado) debeat... (pars I, dist. 50, c. 17). f. 69vb FTC.: ... quaternum sollempne agamus ieiu[nium...] (pars I, dist. 76, c. 1). f. 70ra ITC.: [... sacer]dotibus, quoniam adhuc nescimus... (pars II, causa 11, q. 1, c. 41). f. 305va EXP.: ... non potest Filius a se facere quicquam nisi quod uiderit Patrem facientem. 359

ELISA RUIZ GARCA Glosa Ordinaria: [Bartholomeus Brixiensis]

Cd. 67

f. 2ra ITC .: [...] Iohannes seruitutes alibi dist. I questio seruitus inducta sit per ebrietatem. f. 305 va EXP.: ... Filius similis esse Patri et magistro discipulus XXIIII questio a cum beatissimus. Las adiciones posteriores a la Glosa Ordinaria son atribuidas a Guido de Baysio. Hay otras anotaciones sin sigla alguna.
[Additio]

El folio 306 es una hoja de guarda que contiene un texto cannico a dos columnas, sin principio ni fin. Escritura gtica textualis, de ascendencia italiana. Presenta abundantes correcciones y anotaciones. El pergamino es de buena calidad y color marfileo. Los fascculos son todos seniones, salvo un quinin. Los reclamos estn en el margen inferior enmarcados por una orla. Los ttulos corrientes van en rojo y azul. Hay una foliacin antigua en nmeros romanos y otra moderna a lpiz. Ambas no se corresponden con los folios reales. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 440 285 mm. y 340/350 235/245 mm. La unidad de pautado es: 5 mm. El texto est distribuido en dos columnas. En torno a l se encuentra el aparato de las glosas. No se aprecia perforacin alguna. El pautado est trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura oscilan entre 53 y 48. El ms. presenta mutilaciones: las miniaturas y letras ms ornamentadas han sido recortadas. Tan slo quedan algunas iniciales primarias dibujadas sobre un campo azul con motivos vegetales muy estilizados en varios colores. Las restantes responden al patrn habitual de maysculas gticas en rojo y azul con filigranas y rasgueos. Las rbricas ofrecen la misma letra que el resto del texto. El ejemplar, que procede de San Pedro de Cardea, ofrece un mediano estado de conservacin. La encuadernacin, en piel de color tostado, es moderna (a. 1961). Signaturas antiguas: 242 y 3. * V. los correspondientes esquemas (pp. 607 y 698). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 373, p. 215.FRANSEN, G. 1953, p. 228.GARCA Y GARCA, A. 1962, p. 180.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXVII, p. 45.

360

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 68

Cd. 68
BONIFACIVS VIII, Papa Liber VI Decretalium cum glossa Iohannis Andreae

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 430 275/290 mm.; 106 ff.


Texto principal

f. 1ra RUB.: Incipit liber Decretalium domini Bonifacii Pape VIII. RUB .: Bonifacius, episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis doctoribus et scolaribus uniuersis Bononie commorantibus salutem et apostolicam benedictionem. PROL.: Sacrosancte Romane eclesie... f. 2rb EXP.: ... aut pro decretalibus habituri. Gregorius X in consilio Lugdunensi. RUB.: De summa Trinitate et fide catholica (lib. I, tit. 1, cap. 1). INC.: Fideli ac deuota professione fatemur... f. 100rb EXP.: ... Certum est, quod is committit in legem, qui, legis uerba complectens, contra legis nititur uoluntatem.
Glosa: Iohannes Andreae

f. 1ra INC.: [Quia preposterus est ordo prius humana subsidia]... se iudicio seculari II q. VII nos si et uoluntarie. f. 106rb EXP.: ... labores meos offerant iam licet nouiter inchoatos. Iohannes Andreae. f. 106v: En blanco. 361

ELISA RUIZ GARCA [Additio]

Cd. 68

Una contraguarda que formaba parte de este cdice se encuentra actualmente conservada en una carpeta de fragmentos, cuya signatura es Cd. 119. Escritura gtica textualis, de ascendencia italiana. La glosa presenta una modalidad de letra gtica ms angulosa. Se encuentran numerossimas abreviaturas. Hay abundantes anotaciones y llamadas de atencin al lector en gtica cursiva de pequeo mdulo. El texto principal procede una sola mano; la glosa de otra. El pergamino es de mediana calidad y de color parduzco. El tipo de fascculo ms utilizado es el senin. El reclamo se coloca en el centro del margen inferior del ltimo folio de cada cuaderno. Existen ttulos corrientes. En cursiva se aade ocasionalmente alguna noticia sobre el contenido. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 430 275/290 mm. y 385/275 225/255 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto est distribuido en dos columnas rodeadas por las glosas. La perforacin no se aprecia pues se le ha aadido unas tiras de pergamino por los bordes, probablemente para disponer de ms espacio para los comentarios. El texto principal consta de 40 lneas de escritura y en total 75 aproximadamente. La ornamentacin se reduce a las iniciales, las cuales son sencillas. Se trata de las tpicas maysculas gticas de alargada silueta y algunos rasgueos en colores rojo y azul alternados. Hay algunas dibujadas a tinta con filigrana. Las rbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Se emplean calderones. Algunas arracadas estn en blanco. El ejemplar procede de San Pedro de Cardea. El ms. est completo y en un estado discreto de conservacin. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: F 243 y 4. * V. los correspondientes esquemas (pp. 608 y 698). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LXVIII,

p. 45.

362

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 69

Cd. 69
BONIFACIVS VIII, Papa Liber VI Decretalium cum glossa Iohannis Andreae

s. XIV-XV Ms. unitario, pergamino: 400/430 260 mm.; [1] h. + 13 ff. + [1] h.
Texto principal

f. 1ra RUB.: Bonifacius, episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis doctoribus et scolaribus uniuersis Salamantice commorantibus salutem et apostolicam benedictionem. PROL.: Sacrosancte Romane eclesie... f. 3va EXP.: ... aut pro decretalibus habituri. f. 3va RUB.: De suma Trinitate et fide catholica. Gregorius XI generali concilio Lugdunensi (lib. I, tit. 1, cap. 1). INC.: Fide[l]i ac deuota professione fatemur... f. 4vb FTC.: ... non pareatur inpune [...] (lib. I, tit. 2, cap. 2). f. 5ra ITC.: [...] quamquam sub nomine ecclesiarum... (lib. III, tit. 4, cap. 4). f. 13vb FTC.: quamuis tibi nuper in genere potestatem deder[imus...] (lib. III, tit. 4, cap. 38).
Glosa: [Iohannes Andreae]

f. 1ra INC.: Quia preposterus est ordo prius humana subsidia... f. 13vb FTC.: ... de ecclesiastici compromisarius [...]. 363

ELISA RUIZ GARCA [Additio]

Cd. 69

Las dos hojas de guarda contienen un documento notarial en castellano otorgado en el ao de 1330. Est escrito en letra de albalaes. Escritura gtica redonda, de factura no muy esmerada. Una sla mano ha realizado tanto el texto principal como las glosas. El pergamino es de mediana calidad. nicamente se conserva un binin, un folio y un cuaternin. Carece de signaturas, reclamos y ttulos corrientes. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 400/430 260 mm. y 310/340 210/215. La unidad de pautado: 7 mm. El texto principal discurre a doble columna. En torno al mismo est la glosa. No se aprecian huellas de la perforacin. El nmero de lneas de escritura oscila entre 55 y 62. La ornamentacin es prcticamente inexistente. Se reduce a algunas iniciales gticas con filigranas no muy esmeradas. Como la decoracin est incompleta, resultan visibles las letras de aviso. Los nicos pigmentos utilizados son de color rojo y azul. El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardea. El ejemplar se encuentra muy incompleto y mutilado. La encuadernacin es moderna en piel de color tostado (a. 1962). Signaturas antiguas: F 244 y 5. * V. los correspondientes esquemas (pp. 609 y 699). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LXIX,

p. 46.

364

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

365

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 70

Cd. 70
[COMESTOR], Petrus Historiae scholasticae

s. XIII Ms. unitario, pergamino: 355 245 mm.; 230 ff. + [2] h. f. 1ra PROL.: Hic incipit prologus in historiis. EPIST.: Reuerendo patri et domino Willelmo Dei gratia Senonensi archiepiscopo Petrus seruus Christi presbiter Trecensis uitam bonam et exitum bonum. INC.: Causa suscepti laboris fuit instans peticio sociorum... EXP.: ... et auctoritas prebeat perhennitatem per omnia benedictus Deus, amen. PROL.: Imperatorie maiestatis est tres in palatio habere mansiones... f. 1rb EXP.: ... eo iuuante qui omnium princeps est et principium. RUB.: De creatione empirei celi et IIII elementorum. INC.: In principium erat Verbum... f. 208va EXP.: ... processio translata est in dominicam. Expliciunt euangelia. f. 209ra RUB .: Incipiunt historie actuum apostolorum. Quotiens apparuit Dominus discipulis infra XL dies. INC.: Anno nono decimo imperii Tiberii... f. 230v EXP.: ... crucifix[///] Iherusalem, Troiana mandante. Explicit historia actuum apostolorum.

367

ELISA RUIZ GARCA [Additio]

Cd. 70

ff. 231-232: Hojas de guarda que han sido utilizadas para transmitir un texto jurdico relacionado con los testamentos. Esta misma obra se encuentra tambin reproducida en el ms. Cd. 11 de este mismo fondo. Ambas versiones no coinciden con exactitud. Escritura gtica extrapeninsular muy correcta, regular y legible. Presenta abundantes abreviaturas. Ofrece numerosas marginalia encerradas en cartelas decoradas con motivos vegetales estilizados, la mayora proceden de la misma grafa, algunas en escritura ms cursiva. Se aprecia diversidad de manos. El pergamino es de buena calidad y de color tostado. El tipo de fascculo ms utilizado es el cuaternin. Los reclamos presentan la misma letra que el resto del texto. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 355 245 mm. y 235 160 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto est distribuido a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares practicados en ambos mrgenes del folio. Las lneas de escritura son 44. Las iniciales primarias son de varios tipos: de laceras (la del f. 1r est sin colorear), resaltadas o con filigranas. Las iniciales secundarias son maysculas normales con un toque de rojo en ocasiones. Los ttulos y rbricas estn trazados con el mismo tipo de letras que el resto del texto en color bermelln. En el primer folio de algunos fascculos se encuentra una inicial, de gran tamao, dibujada en el margen inferior siguiendo un orden correlativo alfabtico. Comprende de la A a la H (ff. 59r, 67r, 75r, 83r, 91r, 99r, 107r y 115r). Los nicos pigmentos utilizados son el rojo y el azul. El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardea. El ejemplar se conserva completo y en buen estado. La encuadernacin es moderna en piel de color tostado (a. 1962). Signaturas antiguas: F 245 y 6. * V. los correspondientes esquemas (pp. 610 y 699). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 374, p. 215.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915, Bibliotheca, nm. 6, p. 523.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXX, p. 46.

368

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 71

Cd. 71
[Biblia. N.T. Euangelia cum glossa]. Latn.

s. XIII Ms. unitario, pergamino: 375 230 mm.; 201 ff.


Texto principal

f. 1r PROL.: Mattheus. El nombre aparece mutilado al igual que el comienzo del texto siguiente. ITC.: [...] Iudea sicut in ordine primus... f. 1v EXP.: ... fuerat ante promissus. INC.: Liber generationis Ihesu Christi filii Dauid... f. 20vb FTC .: ... cordibus uestris quid est facilius dicere [...] (Matth. 9, 5). f. 21ra ITC.: [...] filia mea modo defuncta est (Matth. 9, 18). f. 22vb FTC .: ... sufficit discipulo ut sicut magister eius [...] (Matth. 10, 25). f. 23ra ITC.: [...] ecce mitto angelum meum (Matth. 11, 10). f. 26v FTC.: ... audit uerbum regni et non [...] (Matth. 13, 18). f. 27r ITC .: [...] in nauicula in locum desertum seorsum... (Matth. 14, 13). f. 50v EXP.: ... ad consumationem seculi. f. 51r PROL.: Marcus euangelista Dei electus et Petri... EXP.: ... incrementum prestat Deus est. RUB.: Initium euangelii Ihesu Christi filii Dei. INC.: Sicut scriptum in Esaia propheta... 369

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 71

f. 92r EXP.: ... sequentibus signis. Explicit euangelium secundum Marcum. f. 93r PROL.: Lucas Anthiocensis natione... EXP.: ... fastidientibus prodidisse. INC.: Quoniam quidem multi conati sunt... f. 121v ITC.: [...] iam dies. Et intrauit... (Luc. 24, 29). Este folio ha sufrido una transposicin y una inversin. Tendra que ir tras el actual f. 159. f. 121r FTC .: ... et erant semper in templo laudantes Deum et benedicentes Dominum [...] (Luc. 24, 53). f. 159v FTC.: ... quoniam aduesperascit et inclinata est [...] (Luc. 24, 29). El texto prosigue en el f. 121v. f. 160r ITC.: [...] Hic est Iohannes [///] est electus a Deo... (prol. euang. Iohan.). f. 160v EXP.: ... doctrina seruiretur. f. 161r INC.: In principio erat Verbum... f. 201v EXP.: ... qui scribendi sunt libros. Explicit liber Iohannis.
Glosa

f. 1ra INC.: Matheus cum primo predicasset... f. 201r EXP.: ... neque nubent neque nubentur.
[Additio]

La contraguarda que el ejemplar ofreca se encuentra en la actualidad conservada en una carpeta. V. la entrada correspondiente bajo la signatura Cd. 119. Escritura carolina de transicin a gtica. A lo largo de la obra se aprecia un cambio hacia el nuevo estilo grfico. Se observa la intervencin de varias manos. Hay glosas en ambos mrgenes procedentes de la misma mano que ha realizado el texto. El pergamino es de buena calidad y de color lechoso. Predominan los fascculos en forma de quiniones. Hay ttulos corrientes y reclamos dispuestos horizontalmente. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 375 230 mm. y 225/235 160 mm. La unidad de pautado es 9 mm. para el texto principal y 5 mm. en los comentarios. El texto discurre a lnea tirada en el centro de la pgina. En torno a l se encuentra el comentario. La perforacin se ha practicado en el margen 370

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 71

exterior, en forma de incisiones circulares u oblicuas. El pautado ha sido hecho con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es variable. La ornamentacin se reduce a las letras distintivas. A causa de su belleza han sido recortadas todas, salvo dos y un fragmento. El cuerpo estaba realizado en oro y el campo circundante con laceras en blanco (f. 51v) o bien con cnidos y filigranas (f. 93v). Las iniciales secundarias son resaltadas con algunas filigranas en rojo o azul. Los calderones son muy abundantes y polimrficos. El ejemplar procede de San Pedro de Cardea. El ms. se encuentra incompleto y mutilado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1961). Signaturas antiguas: F 246 y 7. * V. los correspondientes esquemas (pp. 611 y 700). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 375, p. 216.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXXI, p. 46.

371

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 72

Cd. 72
[Biblia. V.T. Genesis-Reges
II].

Latn. (Versin: Vulgata)

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 475 340 mm.; 363 ff. f. 1ra ITC.: [...] sua audiens autem Ruben nitebatur liberare eum... (Gen. 37, 23). f. 43vb FTC.: ... usque quo tangerent fines terre [...] (Ex. 16, 35). f. 44ra ITC.: [...] populo in his que ad Deum pertinent... (Ex. 18, 19). f. 73vb FTC.: ... perfectum est autem omne opus tabernaculi et [...] (Ex. 39, 31). f. 74 ra ITC.: [...]sum aromatum sicut iusserat Dominus... (Ex. 40, 25). f. 149vb FTC.: ... multitudinis nec sancti [...] (Num. 27, 14). f. 151ra ITC.: [...] erunt: media pars hin pro uitulos... (Num. 28, 14). f. 155vb FTC.: ... tulit Moyses quinquagesimum [...] (Num. 31, 17). f. 156ra ITC.: [...] [nolue]ritis sequi eum in solitudine populum... (Num. 32, 15). f. 214ra PROL.: Incipit prologus sancti Iheronimi presbiteri in libro Iosue, filii Nun. f. 214rb INC.: Tandem finita Pentatheuco Moysi... f. 215vb EXP.: ... debeamus aure transire. Finit prologus. TABLA: Contiene 20 caps. f. 252vb FTC.: ... Iebuseum habitatorem Iherusalem [...] (Iud. I, 21). f. 253ra ITC .: [...] omnes filios Israel eleuauerunt uocem suam... (Iud. II, 4) f. 292vb FTC.: ... Obet genuit Ysai, Ysai genuit Dauid. Explicit liber Ruth breuiter collectum qu[...]. 373

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 72

f. 294vb ITC.: [...]nis quoque in fine prouerbia ab eo loco... (prol. Reg. I). f. 296ra EXP.: ... et humiliatus sum et silui a bonis. Finit prologus. TABLA: Incipiunt capitula libri primi Samuelis. INC.: Vbi orat Anna corde (cap. 1). f. 298rb FTC.: ... per Gaath prophetam Dominus in tribus correptionibus alloquitur Dauid [...] (cap. 137). f. 298va ITC.: [...]im et nomen eius Helchana filius (Reg. I, 1, 1). f. 363 FTC.: ... saltem Amno frater meus [...] (Reg. II, 13, 26). Escritura gtica peninsular, de tipo litrgico. Se caracteriza por su gran mdulo y factura algo descuidada. Presenta algunas correcciones. Se distinguen diversas manos. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones. Hay reclamos en posicin horizontal. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 475 340 mm. y 290/320 225 mm. La unidad de pautado es 9 mm. para el texto principal y 4 para los dems casos. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en orificios practicados en el borde exterior (apenas quedan restos). El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 26. Los ttulos han sido ejecutados en capitales gticas, de corte epigrfico, en rojo y en azul. Las iniciales primarias son de gran tamao. Laceras, cnidos y seres fantsticos son los motivos principalmente empleados. En su mayora han sido cortadas. Las secundarias estn adornadas con filigranas. Alguna es antropomrfica (ff. 32r y 62v). Se aprecian letras de aviso. El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardea. La encuadernacin es moderna en piel de color tostado (a. 1962). El ejemplar est incompleto y mutilado. Signaturas antiguas: F 247 y 8. * V. los correspondientes esquemas (pp. 612 y 700). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 376, p. 216.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXXII, pp. 46-47.

374

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 73

Cd. 73
IOHANNES [DE STERNGASSEN] (O.P.) Commentaria in quattuor libros Sententiarum [Petri Lombardi]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 315 225/230 mm.; [1] h. + 119 ff. f. 1r INC.: Queritur utrum theologiae sit scientia... (lib. I). f. 35ra EXP.: ... cui sit honor et gloria in secula seculorum, amen. f. 35ra INC.: Creationem rerum insinuans scriptura... (lib. II). f. 60va EXP.: ... ad omnia que non sunt contra Deum, qui uiuit et regnat per omnia secula seculorum. Explicit secundus liber. Nunc uideamus de tertio. f. 63ra RUB.: Explicit secundus. Incipit tercius. (lib. III). INC.: Cum ergo uenit plenitudo temporis... f. 82ra EXP.: ... in quibus tamen prohibendis pena non apponebatur. f. 82ra RUB.: Incipit quartus. (lib. IV). INC.: Samaritanus etc. Hi qui primo de diffinitione... f. 118vb EXP.: ... sed congaudendi diuine iustitie cui est honor et gloria per secula seculorum. Explicit Iohannina super 4us Sententiarum. f. 119r TABLA: ndice alfabtico analtico. Empieza en Absoluere y termina en Bigamia.
[Additio]

La hoja de guarda existente, originariamente un bifolio en formato menor, transmite un texto legal sobre condiciones de las ventas. Escritura gtica cursiva corriente, extrapeninsular. El texto presenta abundantes abreviaturas. Se distinguen tres manos netamente dife375

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 73

renciadas: A (libros I y II); B (libros III y IV hasta el f. 107); C (ff. 108 hasta el final). La hoja de guarda presenta una escritura gtica cursiva formada, de cuidada factura. El pergamino es de mediana calidad y de color amarillento. Los fascculos son seniones. Se emplean signaturas expresadas mediante las letras del alfabeto seguidas de nmeros romanos correlativos hasta la primera mitad del cuaderno. Dichas seales aparecen colocadas en el margen inferior del recto de los folios. Tambin se encuentran reclamos en posicin horizontal. La foliacin es antigua. Va expresada en nmeros arbigos que figuran en el verso de las hojas a partir del f. 16. Presenta alguna anomala (la numeracin salta del 60 al 63). Los bifolios 5 y 6 del penltimo cuaderno han sufrido una transposicin. Asimismo hay indicaciones en nmeros romanos en el margen superior del folio, en ambas caras, relativas a las partes de la obra. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 315 225 mm. y 220/225 155/165 mm. La unidad de pautado oscila entre 4 y 5 mm. El texto discurre a lnea tirada. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es muy variable: oscila entre 45 y 52. La ornamentacin es muy escasa. Existen algunas iniciales primarias en color rojo y azul adornadas con filigrana. La ms elaborada se encuentra en el f. 62r. Las secundarias son muy sencillas. Hay tambin calderones. Los nicos pigmentos utilizados son el rojo y el azul. El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardea. El ejemplar est completo y en discreto estado de conservacin. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: F 248 y 9. * V. los correspondientes esquemas (pp. 613 y 701). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LXXIII,

p. 47.

376

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 74

Cd. 74
s. XIV Ms. unitario, pergamino: 270 125 mm.; 175 ff. + [1] h.
1. GVILELMVS [SANCTI THEODORICI] (O. Cist.) 1. Vita beati Bernardis abbatis, ff. 1ra-100vb.

f. 1ra ITC.: [...] mulierem a se repulit amator uirginitatis... (tabla). f. 1va EXP.: ... et rescripto Bucardi abbatis Valerne et postea Belleuallis. RUB.: Incipit liber primus uite beati Bernardi abbatis edita a domino Guillelmo. INC.: Bernardus Burgundie partibus Fontanis oppido... f. 67vb FTC.: ... spiritualibus conferebat nouissime uero opportunum [...]. f. 68ra ITC.: [...] benedictio petebatur postremo quia uitis habundantissima suos undique... f. 73vb FTC.: ... deportari iam per dies aliquot [...]. f. 74ra ITC.: [...] expectabatur ab hominibus dies... f. 93vb FTC.: ... nusquam absentem posset etiam in absentes [...]. f. 94ra ITC.: [...] uellent reconciliari cogebantur in ipsa hora oblata est... f. 95vb FTC.: ... quem ad modum ydropicis [...]. f. 96ra ITC.: [...] non uidebat sue uidelicet operationis opinioni sue splendorem... f. 96vb FTC.: ... in medio gregis pastor extinctus dum [...] f. 97ra ITC.: [...] ita uidit talis uero uille est de cuius... f. 100vb EXP.: ... quod est super omne nomen sicut et tu super omnia Deus benedictus in secula, amen. Frayre Guilln de Burgos escripsso este libro. Dios le de buen galardn, amn. El texto en castellano procede de otra mano. 377

ELISA RUIZ GARCA 2. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS 2. Epistolae, ff. 101ra-116ra.

Cd. 74

f. 101ra RUB.: Incipiunt epistole beati Bernardi abbatis.


2.1.

conuentui Lugdunensium... (epist. 174). Galliae constat... f. 103rb EXP.: ... aliter sapio paratus iudicio emendare.

EPIST.: Reuerendo INC.: Inter ecclesias

2.2.

f. 103va INC.: Auditum est in terra nostra... (epist. 238). f. 103vb FTC.: ... mutatus est in Filium [...]. A partir de aqu, y sin transicin alguna, se inicia otro texto que no se corresponde con esta epstola. f. 103vb ITC.: [...] a modo non uocaberis Filius... f. 104vb EXP.: ... occulos tuos qui aufert spiritum principum.
INC.:

2.3.

2.4.

f. 104vb EPIST.: Innocentio Pape Bernardus abbas (epist. 218). Nichilum id quod est putabam me... f. 105va EXP.: ... placuerit que scripserim ego. f. 105va EPIST.: Ad Gerardum cancellarium Bernardus (epist. 119). Quantum malum scisma... f. 106va EXP.: ... sit non frustra dictum.

2.5.

INC.:

f. 106vb INC.: Vobis audeo loqui quicquid in buccam... (epist. 231). f. 107vb FTC.: ... in me supplantationem [...]. A partir de aqu, y sin transicin alguna, se inicia otro texto que no se corresponde con esta epstola.
2.6. 2.7.

f. 107vb ITC.: [...] nisi quod in hoc posterior... f. 108ra EXP.: ... Alberto Hostiensi, Stephano Prenester in maio Tusculis. f. 108ra EPIST.: De pace facta inter regem Francorum et comitem Teobaldum. Illustri Francorum regi Bernardus Clareuallis uocatus abbas (epist. 221). INC.: Scit Deus quantum uos... f. 109rb EXP.: ... quam fraudulenta oscula inimici. f. 109rb EPIST.: Amantissimo patri et domino Innocentio summo pontifici frater Bernardus Clareuallis (epist. 166). 378

2.8.

2.9.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.: Iterum clamo, iterum pulso... f. 110rb EXP.: ... perperam factum est reuocare.

Cd. 74

2.10.

f. 110rb EPIST.: Domino karissimo et amico magistro V[mbaldo] Dei gratia apostolice sedis cardinali diacono Bernardus Clareuallis uocatus abbas. INC.: Esurire et sitire iusticiam... f. 110va EXP.: ... si quid potes adiuua nos misertus nostri.

2.11.

f. 110va EPIST.: Dominis et (rasura) reuerendis omnibus qui sunt de curia (epist. 168). INC.: Vos scitis si dignum ducitis... f. 111ra-b EXP.: ... qui iuxta me erant de longe steterunt et uim faciebant qui quaerebant animam meam. (epist. 170).

2.12. f. 111rb EPIST.: Dei gratia illustrissimo regi Francorum INC.: Si totus orbis aduersum me... f. 112va EXP.: ... incommodum adquiretis. Valete. 2.13.

f. 112va INC.: Dum adhuc Rome essemus... (epist. 164). f. 114va EXP.: ... omnia posita teste ipsa ueritate.

f. 114va EPIST.: Amantissimo patri et domino Innocentio Dei gratia summo pontifici Bernardus Clareuallis. INC.: Modicum id quod est... f. 114vb FTC.: ... paucos calumpniatores eius mentiri [...] f. 115ra ITC.: [...] in quo non plane fallitur affectus... f. 115vb FTC.: ... autem prouidem bona non tantum coram Deo sed etiam coram hominibus [...]. f. 116ra ITC.: [...] et moti iam sunt sicut ebrius... (epist. 270, 1).
2.14. 2. 2.15. [Tractatus de moribus et officio episcoporum I, 24-26], ff. 125vb-126ra.

f. 125vb FTC.: ... fidenter loquebatur Deo diem [...]. f. 126ra ITC.: [...] nec dicimus quamcumque etatem...
2. 2.16. [Sermo
XXIX

in Canticum Canticorum], f. 149rb.

f. 149rb EXP.: ... hac uice possunt que accepimus de gloria sponsi ecclesie dono ipsius qui est Deus benedictus in secula, amen.
3. [BERNARDVS CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.) 3. De laudibus Virginis Matris, ff. 149rb-175va. 3.1.

f. 149rb RUB.: Incipiunt prefaciuncula in laudibus Virginis matris... 379

ELISA RUIZ GARCA


PROL.:

Cd. 74

Scribere me aliquid et deuotio iubet et prohibet occupatio... f. 149va EXP.: ... si proprie satisfatio deuotioni. Explicit prefacio. LEMA.: Missus est angelus... RUB.: Omelia prima. INC.: Quid si[bi] uoluit euangelista... f. 175ra EXP.: ... secundum uerbum tuum. Explicit omelia IIIIa cartulario.
3.2.

f. 175ra RUB.: Excusatio Lectionem euangelicam exposui sicut potui... f. 175va EXP.: ... opusculum deuotissime destinaui. Gloria fine carens sit tibi Virgo parens.
INC.:

4.

[Elogium sancti Bernardi], f. 175va-175vb.

f. 175va INC.: Sinit Clareualles sed claris /... f. 175vb EXP.: ... eleganter ac [re] / thorico dictamine conposuit. COLOFN: Pennula scriptoris cesset iam fessa laboris. Escritura gtica formada, de tipo cisterciense. Se distinguen diversas manos. El pergamino es de calidad mediana y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Hay reclamos colocados en posicin horizontal. A partir del f. 54 aparecen algunos orlados. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 270 185 mm. y 180 130 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios o incisiones practicados en el margen exterior, en algunos sectores aparece doble. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 27. Las rbricas presentan la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son desnudas en color rojo. Las secundarias son resaltadas. Las nicas sustancias colorantes empleadas son tinta y pigmento rojo. El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardea. El ejemplar se encuentra incompleto, pero en buen estado de conservacin. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla (a. 1962). Signaturas antiguas: F 249 y 10. * V. los correspondientes esquemas (pp. 614 y 701). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LXXIV,

pp. 47-48.

380

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 75

Cd. 75
s. XIV Ms. unitario, pergamino: 220 150 mm.; 119 ff.
SMARAGDVS [SANCTI MICHAELIS] (O.S.B.) Diadema monachorum

f. 1r RUB.: Hic liber est scriptus cometissa uxore comitis Lupi bone memorie iubente. Hunc libellum modicum Smaragdus de diuersis uirtutibus collegit et ei nomen Diadema monachorum imposuit, quia sicut diadema gemmis fulget ita et hic liber fulget uirtutibus. PROL.: Hunc modicum operis libellum nostri multorum dictis... f. 1v EXP.: ... capitulum ponimus primum. Explicit prologus. f. 2r-3v TABLA: Incipiunt capitula (96 caps.). f. 3v RUB.: De oratione prima. INC.: Hoc est remedium eius qui uitiorum... f. 119 EXP.: ... quod ipse parare digneris qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omnia secula seculorum amen. Explicit Zmaracdus. COLOFN: Carmine finito sit laus et gloria Christo. Finito libro tunica reddatur magistro uel pellum. En los mrgenes inferior y superior de las pginas iniciales y finales de la mayora de los fascculos el rubricator ha escrito unas frmulas de carcter paremiolgico.
[Additio]

Impresin en negativo de un texto litrgico, procedente tal vez de un Liber misticus, sobre la contratapa posterior. La escritura es datable en el s. X ex.-IX in. 381

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 75

Escritura gtica de transicin peninsular. Se caracteriza por su mdulo grande y alargado. Ofrece una separacin de las palabras regular. Todo el texto procede de una sola mano. Hay algunas correcciones de la misma poca. El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones mayoritariamente. El ejemplar presenta algn reclamo colocado en posicin horizontal. La foliacin es moderna, a lpiz y en numros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 220 150 mm. y 160 105 mm. La unidad de pautado es 8 mm. El texto discurre a lnea tirada. Las pginas ostentan un fileteado en rojo que enmarca toda la mancha de escritura. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es 21. En el f. 16v se encuentra una flecha hecha de pergamino e introducida mediante unas incisiones en el margen exterior del folio, con el fin de que sirviese como un registro o marcador. Las rbricas han sido escritas con la misma letra que el resto del texto. Asimismo, en los ff. iniciales y finales de los fascculos 1-7 y 15 figuran en cartelas unas secuencias grficas de naturaleza paremiolgica. La primera inicial es de lacera con motivos vegetales. Las restantes son desnudas, pudiendo llevar algn adorno sencillo. Las nicas sustancias colorantes empleadas son la tinta y un rojo carmn.
[Additiones]

Los fragmentos conservados son: a) Impresin en negativo, en la contratapa posterior, del texto contenido en una parte de un bifolio y una pestaa del mismo que fueron usados como guardas. Se aprecian los restos de una escritura visigtica litrgica muy cuidada y acompaada de notacin musical. La dimensin actual del folio es 230 160 mm. La distribucin del texto era a dos columnas. La brevedad del fragmento y la mala conservacin del mismo han impedido hasta ahora su identificacin. b) Una flecha indicadora, a modo de registro, recortada en pergamino y que, ciertamente, debi de pertenecer al mismo ms. del que se tom el bifolio para reforzar la encuadernacin. Tan slo contiene algunas letras. El ejemplar procede del monasterio de San Pedro de Cardea. En el f. 1v se lee: El autor de este libro fue Smaragdus, monge benedictino y anda impreso con otras obras suyas. Vase a Legipont, en el 382

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 75

tomo 4, a los folios 84 y 85, caja 17. En un fragmento adherido en la contratapa reza as: En el ao de mill y quinientos y setenta [///], da de la Asuncin de Nuestra Seora, a quinze de agosto, se eclips toda la luna desde las ocho hasta zerca de las dos de la noche, era menguante de una noche. El ejemplar se encuentra en buen estado de conservacin, pero incompleto. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel oscura. En los planos de la misma hay un diseo geomtrico de forma romboidal hecho mediante un fileteado. Los hierros empleados como motivo ornamental presentan una flor de lis. Conserva una de las manecillas. En el tejuelo se lee: Diadema monachorum 11 F 250 Signaturas antiguas: F 250 y 11. * V. los correspondientes esquemas (pp. 615 y 702). BIBLIOGRAFA
DE BRUYNE, D. 1924, pp. 5-20, nm. 10.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, 192193.D AZ Y D AZ , M. C. 1988, pp. 249.L OEWE , G. y H ARTEL , W. 1887-1915, Bibliotheca, nm. 11, pp. 523-524.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXXV, p. 48.

383

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 76

Cd. 76
s. X (a. 954) Ms. facticio, pergamino: 330/310 230 mm.; 162 ff.
Sector A 1. [ISIDORVS HISPALENSIS] 1. Etymologiarum libri XX, ff. 1ra-155rb.

f. 1ra ITC .: [...] [ad]ponebant ad eorum nomina quos supplicio afficiebant... (lib. I, cap. 3). f. 2vb FTC.: ... positibus dictis quia [primus po]nitur inconparationis [...] (lib. I, cap. 7). f. 3ra ITC.: [...] oxea id est acutus accentus linea a sinistra parte... (lib. I, cap. 19). f. 155rb EXP.: ... ut uis morui ignis ardore siccetur. Finit Deo gratias.
2. De celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu, ff. 155rb-159vb.

f. 155rb RUB .: Incipit de celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu. INC.: Celum circulis quinque distinguitur... f. 159vb EXP.: ... fruamur uno et permaneamus in uno. Explicit Deo gratias. f. 159v COLOFN: Benedico celi quoque regem me qui ad istius libri finem uenire permisit incolomem, amen. Explicitus est liber Ethimologiarum a duobus uidelicet scriptoribus [E]ndura presbiter et Didaco diaconus sub era DCCCCLX[L]IIa (fecha rasurada). 385

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 76

Sector B De celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu, ff.160ra-162vb.

f. 160ra RUB.: Incipit de celo uel Ve circulis eius atque subterraneo meatu. INC.: Celum circulis quinque distinguitur... f. 162vb FTC.: ... et ideo iusta quosdam in octabu [...]. Entre los ff. 80 y 81 se ha incluido un folio en blanco en el proceso de restauracin. La primera parte de la obra finalizaba en el f. 80, de ah que este cuaderno fuese un binin. El texto transmitido en los ff. 160ra-162vb reproduce con variantes el que figura en el cuerpo del ms. con idntico ttulo (ff. 155rb-159vb). La segunda versin est incompleta. Se trata de una copia bastante descuidada y diferente, que se atiene a un sistema abreviativo distinto del anterior. Esta adicin debi ser muy temprana segn lo indica la antigua numeracin del cdice y una nota del siglo XVI que advierte al lector de su repeticin: Haec quae sequuntur iam apposita pag. CLXIIII (f. 160ra). Esta parte presenta rasgos codicolgicos y paleogrficos propios respecto del resto del cdice. Escritura visigtica pausada muy regular y personalizada. Presenta una orientacin levgira e introduce un efecto de claroscuro por la diferencia de gruesos y perfiles. Tiene influencia carolina. Se observa el uso del grupo tj ante vocal. Se recurre a letras superpuestas. La numeracin no correlativa de las signaturas nos indica que el ejemplar ha sido elaborado dualmente, hecho confirmado por la mencin de dos copistas en el colofn. Aparte de estas dos manos, cuyo punto de cambio se sita entre los ff. 80v y 81r, se aprecia, quiz, una tercera a la que se debe la ltima parte del sector A (ff. 109rb-159vb). Por supuesto, el sector B ofrece otra mano. (ff. 160ra-162vb). El texto presenta correcciones hechas en letra cortesana. El pergamino es de calidad corriente y de color amarillo. Los fascculos son cuaterniones casi en su totalidad. El que cierra la primera parte es un binin, cambio justificado por la intervencin o acoplamiento de otro copista. Las signaturas van expresadas en nmeros romanos. Hay ttulos corrientes. La foliacin en la actualidad es doble. Una antigua, pero posterior al texto, en nmeros romanos, y otra moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son 330/ 310 230 mm. aproximadamente (dado el estado de conservacin) y 265 175 mm. La unidad de pautado es 6 mm. El texto est distri386

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 76

buido en dos columnas. La perforacin, probablemente marginal, no se puede apreciar por el orillado actual. Los ttulos ofrecen diversas presentaciones: en capitales epigrficas, coloreadas a veces en rojo y negro o bien rellenas, y tambin con el texto enmarcado en crculos. Las rbricas oscilan entre los caracteres maysculos y los mismos tipos que el texto. Las iniciales primarias son de laceras y zoomrficas. Las secundarias coloreadas en azul y amarillo. Hay ilustraciones muy sencillas exigidas por el contenido del texto: diagramas varios, figuras geomtricas, esquemas genealgicos, mapamundi, etc. El ejemplar es oriundo del monasterio de Cardea (Burgos). Tiene estrechas relaciones con el que haba copiado poco antes Jimeno en San Milln (V. Cd. 25 de este mismo fondo). El ms. est incompleto y burdamente restaurado. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla. En el tejuelo se lee: Sanctus Isidorus, Etymologiarum libri XX. Signaturas antiguas: F 251 y 12. * V. los correspondientes esquemas (pp. 616 y 702). BIBLIOGRAFA
ANSPACH, E. 1930, pp. 25, 40.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 604, pp. 4344.DE GAIFFIER, B. 1937, p. 268-283.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 122.DAZ Y DAZ, M. C. 1961, p. 345-387.DAZ Y DAZ, M. C. 1971, p. 73.DAZ Y DAZ, M. C. 1976, p. 179.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 120-121.DAZ Y DAZ, M. C. 1979b, pp. 95-99.DAZ Y DAZ, M. C. 1983 Cdices, pp. 321-322, 413 y lm. 45. DAZ Y DAZ, M. C. 1988, pp. 256.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, num. 377, p. 216.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1957 Diccionario, pp. 93-95.FERNNDEZ CATN, J. M.a 1966, p. 91.GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 107, p. 110 y lm. 27.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 12, pp. 524-525.MENNDEZ PIDAL, G. 1954, pp. 183-185.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 110, p. 389.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I, 210, p. 334.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXXVI, p. 48.

387

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 77

Cd. 77
s. XV ex.-XVI in. ms.; s. XV (a. 1494) impreso Ms. facticio + impreso, papel: 210 150 mm.; 199 ff. (7 + 192)
Sector A 1. [Disposiciones del abad de San Milln y captulos de la orden], ff. 1r-4r y 194r-195r.

f. 1r ITC.: [...] so pena de excomunin que ninguno se atreva... f. 4r FTC.: ... punido que por lo prinipal [...]. (el texto contina en el f. 194r). f. 194r (= 187r) ITC.: [...] en virtud de la sancta obedientia y so pena de excomunin... f. 195r (= 188r) FTC.: ... los officiales sin su parecer [...].
2. [Anotaciones sobre cmputo eclesistico], ff. 4v-8r y 195r-198v.

f. 4v ITC.: [...] Si quiere alguno saber qu cosa es tiempo... f. 8r (= Ir) FTC.: ... cum cereis et cum aliis preciosis sumptibus urbem lustrabant [...]. Este texto ha sido escrito sobre la portada impresa de la obra siguiente. La continuacin del mismo se encuentra en el f. 195r. f. 195r (= 188r) ITC.: [...] solemnis urgebat dies... f. 198v (= 191v) FTC.: ... y la meytad de algn otro finese en poniente [...].

389

ELISA RUIZ GARCA Sector B BERNARDVS CLARAVAELLENSIS (O. Cist.) Epistolae, ff. 8r-105v (Impreso).

Cd. 77

f. 8r (= I r) RUB .: Opus preclarissimum epistolarum deuotissimi beatissimique Bernardi primi Clareuallensis abbatis quam emendate castigatum feliciter incipit. f. 8v (= Iv) PROL.: Miraculum de prima epistola. INC.: Frater Robertus sancti uiri monachus... EXP.: ... eius a fratribus non inmerito prima est ordinata. f. 9r (= IIr) EPIST.: Incipit epistola sancti Bernardi Clareuallis abbatis ad Robertum, nepotem suum qui de ordine Cisterciensi transierat ad Cluniacensem. Epistola prima. INC.: Satis et plusquam satis sustinui, dilectissime fili... f. 107v (= Cv) EPIST.: Ad Guidonem abbatem et fratres Arremarenses. Lectio prima. (Epist. CCCXCVIII . Esta ltima carta incluye ocho lectiones que tambin figuran en el Officium de sancto Victore confessore). f. 109v (= CIIv) EXP.: ... in tuo tremendo iudicio suscipere et agere causam qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omnia secula seculorum, amen. Finis. COLOFN: Exaratum Parisiis, anno Domini nonagesimo quarto super millesimum quartoque centesimum, die uero penultima mensis maii. f. 110r (= CIIIr) TABLA: Incipit tabula epistolarum beati Bernardi primi Clareuallis abbatis. Ad Robertum, nepotem suum. f. 112v (= CVv) EXP.: ... Ad Guidonem abbatem et monachos Arremarenses folio C. Finis tabule.
Sector C 1. Sobre el jubileo cotidiano, ff. 113r-114v.

f. 113r (= 106r) RUB.: Jubileo cotidiano que se puede ganar muchas vezes en el da. INC.: El Papa Adriano sesto concedi el privilegio... f. 114v (= 107v) EXP.: ... en poblado como fuera de poblado, ans enfermo como sano.
2. GARCA DE MOLINA 2. Speculum sacerdotum, ff. 115r-187r (atrib.).

f. 115r (= 108r) RUB.: Incipit epistola in librum Speculum sacerdotum apellatum. EPIST.: Petro Alfonso patruo presbiteroque dignissimo frater Garssas de Molina filiali dilectione salutem et profectum in Domino. 390

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 77

INC.: Inter ea que solent hominem preseruare... f. 116r (= 109r) EXP.: ... meam paupertatem subleuet tue orationis sufragium. RUB.: Incipit primus libellus in quo ostenditur qualiter sacerdos se debeat habere quoad Deum. Capitulum I: De dignitate status sacerdotalis et eius officio. INC.: Sacerdotalis dignitas quanto sit... f. 192v (= 185v) EXP.: ... et tamquam fideli et sapienti medico atque solicito propensior tibi retribucio sucedet (corr.). TABLA: Incipiunt capitula huius tractatus tribus libellis distincti et primo capitula primi libelli in quo ostenditur qualiter sacerdos se debeat habere ad Deum. INC.: Capitulum primum: De dignitate status sacerdotalis et eius officio. f. 194r (= 187r) EXP.: ... Capitulum XVI: De retributionis pinguedine quam taliter uiuens debet expectare.

3. [Annotationes computi], f. 119r-119v (texto intercalado).

f. 119r (= 112r) ITC.: [...] bisextum sexte martis tenuere... f. 119v (= 112v) FTC.: ... et eis fruantur in Domino [...]. La escritura correspondiente a los apartados 1. y 2. es gtica cursiva hbrida (letra humanstica y cortesana). El texto del tratado Speculum sacerdotum muestra una variedad gtica cursiva con algunos caracteres bastardos. A partir del f. 164v la mano cambia hacia una modalidad ms prxima a la cortesana. El papel es de buena calidad. Presenta dos tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Predominan los fascculos en forma de cuaterniones. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 210 150 mm. y 165/175 105/125 mm. El texto discurre a lnea tirada. El nmero de lneas oscila entre 37 y 41. Las rbricas, los calderones y las escasas iniciales han sido trazadas con la misma tinta que el resto del texto. Estas ltimas slo se distinguen por su mayor tamao. Descripcin del impreso: Parisiis [G. Wolff et I. Philippi] 30 mayo 1494 105 hojas.Sign. a8-m8 n10 fol: [1] II-CII.4.o L. gt.2 tam. 2 col.54 ln.Huec. p. inic. Hain-Copinger 2874.Pellechet 2108. Gesamtkatalog 3925.BMC VIII, 148. El ejemplar procede del monasterio de San Milln de la Cogolla. En la contratapa anterior del ejemplar figura una nota explicativa del 391

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 77

contenido de la pieza, datable en el siglo XIX. El ms. est incompleto. El impreso, en cambio, est completo. La encuadernacin, de estilo mudjar, presenta un diseo en bandas con hierros mudjares en forma de lazos y otros gticos. Conserva los cierres. Signaturas antiguas: F 233, 11-2-4 y 66. * V. los correspondientes esquemas (pp. 617 y 703). BIBLIOGRAFA
PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm.
LXXVI,

p. 48.

392

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

393

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 78

Cd. 78
[Codex miscellaneus] (Cdice de Roda)

s. X ex. A; s. XI in. B Ms. facticio, pergamino: 290 205 mm.; 232 ff.
Sector A OROSIVS, Paulus Historiae [aduersum paganos libri

VII],

ff. 1r-155r.

f. 1r ITC.: [...] mortem [a]uidam sanguinis dum ignoratur... (prol., 5). EXP.: ... ad nobam prouidentiam concussum suscitatumque uigilarit. Explicit prologus (lib. I, 1, 5) RUB.: Incipit storie Pauli Horosi. INC .: Ego initium miserie hominum ab initio peccati hominis... (lib. I, 1, 6). f. 155r EXP.: ... tibi adiudicanda, si edas per te iudicata, si deleas emendauimus. Explicit liber beati Orosii feliciter, amen. f. 155v: En blanco.
Sector B 1. [ISIDORVS HISPALENSIS] 1. 1.1. Historia Wandalorum, ff. 156r-157v.

f. 156r RUB.: Incipit Vbandalorum regnum. Era CCCCXLIIII. INC.: Ante biennium inrumptionis Rome urbis... f. 157v EXP.: ... sicque regnum Vuandalorum cum populo suo a stirpe deletur. Finit. Era DLXIII. Quod permasit CXIII annis a Gunderico rege usque ad Gilimiri interitum. 395

ELISA RUIZ GARCA 1. 1.2. Historia Sueuorum, ff. 157v-167r.

Cd. 78

f. 157v RUB.: Incipit Sueuorum. Era CCCCXLVI. INC.: Sueui principe Ermirico cum Alanis... f. 159r EXP.: ... regnum autem Sueuorum deletum in Gotis tranfertur quod mansisse CLXXVII annis scribitur. Finit.
1. 1.3. Chronica, ff. 159r-167r.

f. 159r RUB.: Incipit cronica Isidori Iunioris. INC.: Sex diebus rerum omnium creaturam Deus formamit (sic)... f. 167r EXP.: ... quisque de seculo migrat tunc illi consumatio seculi est.
1. 1.4. [Historia Gothorum], ff. 167r-176v.

f. 167r RUB.: Scitote Gotorum antiquissimam esse gentem quorum origine quidam de Magog Iafeth filio suspicantur. INC.: A similitudine sillabe et magis de Ezezielo propheta... f. 176v EXP.: ... miles quibus seruire toth gentes et ipsam Spaniam uidet. Finit.
2. [Miscellanea], ff. 177r-232v. 2.1. [Reuelatio sancti Methodii de temporibus nouissimis], ff. 177r-177v.

f. 177r RUB.: Item in Alexander. INC.: At ubi sopitus est quartus millesimus annus... f. 177v EXP .: ... XXII gentes qui incluse sunt intrinsecus porte aquilonis. Finit.
2. 2.2. Chronica Adephonsi
III,

ff. 178r-185r.

f. 178r RUB.: Incipit cronica Visegotorum a tempore Bambani regis usque nunc in tempore gloriosi Ordoni regis diue memorie Adefonsi regis filio collect[a]. INC.: Recesuindus Gotorum rex ab urbe Toleto egrediens... f. 185r EXP.: ... Hordinio defuncto Adefonso filio eius succesit in regnum. f. 185v RUB.: Tultu sceptrum (i.e. excerptum) de libro domini Metobii. INC.: Papa Osius episcopus dum angelum Domini uidisset ad se loquentem... EXP.: ... et eos qui persuasione suaserunt manipula incendii nuncupantur.
2.3.

396

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 2.4.-2.12. [Chronica prophetica], ff. 186r-189v.

Cd. 78

f. 186r RUB.: Incipit dicta Ezecielis profete quod inuenimus in libro pariticino. INC.: [F]actum est uerbum Domini ad Ezeciel dicens... EXP.: ... tempora reddet tibi uicem qualem tu fecisti.
2.5.
INC.:

f. 186r RUB.: Era CCXLVIIII. Egressi sunt Goti de regione sua... f. 186v EXP.: ... sibi fecerunt sicut et presenti tempore patet. f. 186v RUB.: [Ingressio Sarracenorum in Spania]. Fuit quoque Sarrazenorum in Spania ingressio... ... inimicorum tabescit ludibriosa calamitas.

2.6.

INC.: EXP.:

2.7.

f. 187r RUB.: Incipit genealogia Sarrazenorum. Sarrazeni peruerse putant esse... EXP.: ... Mohamadque Almundar et Abdalla.
INC.:

2.8.

f. 187r RUB.: Incipit storia de Mahometh. Exortum est Mahometh... f. 188r EXP.: ... sepultus in infernum in secula seculorum. Amen.
INC.: INC.: EXP.:

2.9.

f. 188v RUB.: Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania. Ruderico regnante Gotis... ... anno Gotorum CCCLXXX.

2.10. f. 188v RUB.: De Goti qui remanserint ciuitates Ispaniensis. INC.: Quod uero iam supradicto superatus... f. 189r EXP.: ... ipsi quoque sunt serui armis conquisti. 2.11. f. 189ra RUB.: [Hii sunt duces Arabum qui regnauerunt INC.: Supradictus quidem Muza ibin Nuzair... f. 189rb EXP.: ... fiunt sub anni XXVII menses XI. 2.12.

in Spania].

f. 189 rb RUB.: Item reges qui regnaberunt in Spania ex origine Ismaelitarum Beniumeie. INC.: Iuzif regnauit annos XI... f. 189va EXP.: ... regnauerunt ibidem annos V et postea. catholicorum Legionensium.

2.13. f. 189va RUB.: Item nomina regum INC.: I Pelagius filius Veremudi...

397

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 78

f. 189vb EXP.: ... XX Ranimirus frater Adefonsi ordinatus est VIII idus nouembres era (en blanco) regnauit annos (en blanco).
2.14.

f. 190r EPIST.: De laude Pampilone epistola. Incipit sacra Honorii imperatoris quam de Roma detulit... EXP.: ... et alia manu bene ualete.
INC.:

2.15.

f. 190r INC.: Hic locus prouidus factus a Deo... f. 190v EXP.: ... populi sui ex hoc nunc et usque in seculum, amen.
INC.:

2.16.

f. 191r RUB.: Ordo numerum regum Pampilonensium. [E]nneco cognomento Aresta genuit Garsea Enneconis... f. 191v EXP.: ... Furtunio Enneconis accepit uxor et Enneco Furtunionis et domna Sanzia et genuit Garsea Furtunionis.
INC.:

2.17.

f. 191v RUB.: Item alia parte regum. [G]arsea Scemenonis et Enneco Scemenonis fratres fuerunt... f. 192r EXP.: ... demumque habuit uirum Furtunio Galindonis.

2.18.

f. 192r RUB.: Item genera comitum Aragonensium. INC.: Asnari Galindones accepit uxor... f. 192v EXP.: ... seu domne comitisse soror domni Quintile filia genuit. Paliarensium.

2.19. f. 192v RUB.: Item nomina comitum INC.: Regemondo accepit uxor....
EXP.:

... ac domna Aba Castelle comitissa.

2.20.

f. 192v RUB.: Item nomina comitum Guasconiensium. Garsea Sanzoz accepit uxor... EXP.: ... mater domne Abe comitisse.
INC.: INC.:

f. 192v RUB.: Item nomina comitum Tolosanensium. Pontio accepit uxor filia Garsie Sanzonis et genuit Regimundus. f. 192v EXP.: ... Gilelmo Garsies accepit uxor (en blanco) et genuit \Regemundus de Sedarzac et Oton ac Fridolo et Bernardo/ et domna (en blanco) mater domne Abe comitisse.
2.21.

f. 193r RUB.: Nomina imperatorum qui christianis persequuti sunt. Ia sub Nerone, IIa sub ... f. 193va EXP.: ... Iheronimus natiuitate maior esse beato Augustino annos XIIIIm.
2.22.
INC.:

398

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 2.23.

Cd. 78

f. 193va RUB.: Hec sunt nomina sanctorum qui in arcibo Toletano repperta sunt. INC.: Emeterium et Celedonium... EXP.: ... Marcellum parentem Tingitana urbs fide religiosa retemtat. ciuitas Niniue primus...

2.24. f. 193vb INC.: Teudoricus ipse construxit RUB.: Incipiunt nomina Sebigotorum. f. 194ra EXP.: ... sunt sub annos CCCXIIII.

2.25. f. 194ra RUB.: De origine Romanorum. INC.: Erat quidem rex in regione illa... f. 194rb EXP.: ... et Remulus ex inde uocabulum 2.26. f. 194rb RUB.: De reges Francorum. INC.: Karlus imperator regnauit... f. 194v EXP.: ... et post eum regnat Leutharius

traxerunt Romani.

filius eius. a Noe.

2.27. f. 195r RUB.: Agnoscamus generationes quod processerunt INC.: Tres filii eius Sem, Cam... EXP.: ... usque ad Christum natiuitatem anni VCLXLVIIII. 2.28. f. 195r RUB.: Incipit INC.: Creator mundi in f. 195v EXP.: ... creator 2.29.

sanctus Hisidorus de fabrica mundi. suo condidit... ipse quiebit.

ISIDORVS [HISPALENSIS]

f. 195v RUB.: Item prefatus Hisidorus de laude Spanie prouincie. INC.: Omnium terrarum queque sunt... f. 196r EXP.: ... felicitate securum.
2.30. f. 196r RUB.: [Exquisitio Spanie]. INC.: Spania prius ab Ibero... f. 196v EXP.: ... fines Spanie Olixbona

posita Cartagine in sede.

2.31. f. 196v RUB.: De VII miracula mundi. INC.: Capitolus Rome, Farus Alexandrie... EXP.: ... ecclesie Sancte Sofie Constantinopolitano. 2.32. f. 196v RUB.: De proprietatibus INC.: Sapientia Grecorum... EXP.: ... pax Ezioporum.

gentium.

399

ELISA RUIZ GARCA 2.33.

Cd. 78

f. 196v RUB.: De LXXII generationes linguarum. Id est, Romani, Goti... EXP.: ... ceteras uero uelut canes latrantes.
INC.:

2.34.

f. 196v: Item de uitulorum carnibus putridis nascuntur apes; de quibus scarabei; de mulis locuste; de cancris scorpiones. f. 197r: Ilustracin a plena pgina: La ciudad de Babilonia. En el dibujo hay un breve texto: Ciuitas. Serpentes. Babilonia a Nebroth gigante fundata est [...] in dilubriis uoluptatis cantant per ea. f. 197v: Ilustracin a plena pgina: Las ciudades de Nnive y Toledo.
INC.: Ciuitas Tuletus in Spania primum fundata est... f. 198r EXP.: ... et de alias ciuitates multum est.

2.35.

2.36. f. 198r RUB.: Item de laude [laus Hispaniae]. INC.: Ab omnium prouinciarum qui sunt... EXP.: ... ipsi regnabunt in secula seculorum in ea. 2.37.

f. 198v RUB.: In nomine Christi incipit genealogia. Ab Adam usque ad Christum per ordines linearum. Los ff. 198v al 200r transmiten la genealoga de Cristo por medio de un esquema formado por crculos y arcos de herraduras que contienen en su interior aclaraciones textuales. La continuacin se encuentra a partir del f. 201v. En el f. 206r dibujo que representa la Adoracin de los Reyes Magos. f. 206v INC.: Dic mici frater quomodo factus est homo... f. 207v EXP.: ... quod scriptum est, uicit leo de tribu Iuda radix Dauid.

2.38. f. 200v Ilustracin: Mapamundi isidoriano (texto intercalado) RUB.: De orbe terre. INC.: Orbis a rotunditate seculi dictus... f. 201r EXP.: ... alii uero parte medi terra mari coniuncta clauditur. 2.39. [De sexta aetate saeculi], ff. 207v-208r.

f. 207v RUB.: Item incipit prima etas. INC.: Ab Adam usque ad dilubium... f. 208r EXP.: ... et uniquique secundum opera sua.
2.40.

f. 208r RUB.: Hordo annorum mundi brebiter collectum a domno Iuliano Toletano sedis episcopo. 400

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.:

Cd. 78

Ab Adam usque ad dilubium... f. 209r EXP.: ... ascendit in celum cum angelis suis et regnat in secula seculorum. Amen.
2.41.

f. 209r RUB.: De coagulatione hominis in utero. Texto escrito i.m. Sex VIIII XII XVIII fiunt XLV... EXP.: ... Trinitas cuncta creauit.
INC.:

2.42. f. 209r RUB.: De natiuitate INC.: Quadragies, sexies...

et passione et resurrectione Domini.

f. 209v EXP.: ... ad iudicium uenturus est. ad Ihesum... f. 210r EXP.: ... et hac carne Christus eum inueniat uibum. f. 210v RUB .: De natura diaboli ex libris Ciuitatis de sancti Augustini. INC.: Diaboli natura in quantum... EXP.: ... quod est ecclesia non nocerent.

2.43. f. 209v RUB.: De fine mundi. INC.: Discipuli Domini dixerunt

2.44.

2.45. f. 210v RUB.: Interrogatio. INC.: Vulpes foueas abent...


EXP.:

... tradatur ardoribus Gehenne.

2.46.

f. 210v RUB.: De Christo. INC.: Cogita quale corpus... f. 211r EXP.: ... terra scabellum pedem eius. f. 211r RUB.: De ordinibus angelorum. Ante omnem creaturam... EXP.: ... semper spiritus sunt.
INC.: TABLA:

2.47.

f. 211r RUB.: Incipit numerus legionum. Vna legio VIDC... EXP.: ... legionis numerus militum VI milia sunt. f. 211r : Abet de Oriente [...] in una legione VILX angeli sunt. Texto escrito en vertical junto a la tabla.
2.48. 2.49. [De ligno scientiae], f. 211v.

f. 211v INC.: Dixit Dominus ad Adam... EXP.: ... uel tale nomen accepit. 401

ELISA RUIZ GARCA 2.50. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] 2. 2.50. [De Genesi ad litteram VIII, 6], f. 211v

Cd. 78

f. 211v RUB.: Item sanctus Augustinus. INC.: Videamus de ligno scientie... EXP.: ... fuerat sequutura.
2.51.

f. 211v RUB.: Item sanctus Iheronimus. INC.: Quid sit lignum scientie... EXP.: ... egressus est de paradiso. f. 211v RUB.: Item sanctus Ysidorus. INC.: Hoc lignum uere uisiuile... EXP.: ... inobedientie malum. f. 211v RUB.: Item sanctus Isidorus. Palma dicta quia manus... EXP.: ... factum est tempore Octabiani imperatoris.
INC.:

2.52.

2.53.

2. 2.54. SMARAGDVS [SANCTI MICHAELIS], (O.S.B.) 2. 2.54. Collectiones in epistolas et euangelia: Passio Domini nostri Ihesu Christi.

f. 212r RUB.: Beati Yzmaracdi de sepulcro Domini. INC.: De monumento Domini ferunt... EXP.: ... regnat perpetim sine fine gloriosus.
2.55.

f. 212v RUB.: Vnde est factus corpus de Adam. Factus est corpus eius... EXP.: ... et repletus de scriptura sancta.
INC.: INC.:

f. 212v RUB.: Incipit liber generationum. Edam et Eba facti sunt manu Dei... f. 213v EXP.: ... usque ad aduentum Domini Ihesu Christi generationes XIIII.
2.56. 2.57.

f. 213v RUB.: De sex peccata Ade. Sex peccata abuit Adam... f. 214r EXP.: ... ut concupiscentialiter moberent menbra.
INC.:

2.58.

f. 214r RUB.: Item de cognitio ciuitas Ierusalem. Ciuitas Iherusalem quia nomine... f. 215r EXP.: ... electi libri LXXII qui canonibus recipiuntur.
INC.:

402

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 2.59.

Cd. 78

f. 215v RUB.: Item dicta Melcisethec. Melcisethec genuit Asa... f. 216v EXP.: ... Efraim, Manasses, Iou, Moyses.
INC.:

f. 216v RUB.: In nomine Domini incipit de natibitate Sancte Marie. INC.: In diebus Zaccarie sacerdotis erat... FTC.: ... et descendit ad orationem oram nonam [...]. f. 217r ITC.: [...] quumque persequeretur illum percussit eum... EXP.: ... resurrectionem et ad celos ascensionem. El texto correspondiente a esta entrada aparece anulado mediante unas lneas en rojo. En el margen izquierdo superior del f. 216v se ha aadido por una mano visigtica el calificativo de apogrifum.
2.60. 2. 2.61. [Formulae fidei in modum symboli], f. 217r.

f. 217r RUB.: Iterum de beata Maria. INC.: Credo eam super angelos... f. 217v EXP.: ... unus autem in nominibus Christus.
2. 2.62. [Formulae fidei in modum symboli], f. 217v-222r.

f. 217v RUB.: Item de sancta Trinitate. INC.: Dic mici, frater, quomodo credis... f. 220v FTC.: ... agit per unaque substantia totum [...]. f. 221r ITC.: [...] una persona naturale est illi equalem esse... f. 222r EXP.: ... Spiritus Sanctus superueniet in te quod munderis quo sanctificeris quo credas.
2.63.

f. 222r RUB .: Incipit conlatio Trinitatis sancti Agustini ad semetipsum. INC.: Quum me peruigil cura fecisset... f. 225r EXP.: ... contulit ut potui cum omni solercia. f. 225r RUB.: Iterum dehinc domini Isidori dicit ad Trinitatem brebiter collecta. f. 225v INC.: Tota Trinitas incarnationem accepit... f. 230v EXP.: ... enim ad unitatem persone filius Dei.
INC.:

2.64.

2.65.

f. 231r RUB.: De Pampilona [Chronicon Pampilonense]. Era D[CCCCXXXVIII fuit]... Esta pgina, como algunas otras del ms., ha sido embadurnada con algn reactivo. Resulta ilegible. EXP.: ... obiit Ranimirus nepos eius. 403

ELISA RUIZ GARCA 2.66.

Cd. 78

f. 231r RUB.: Initium regnum Pampilonam. In era DCCCCXLIII surrexit in Pampilona... f. 231v EXP.: ... obiit famulus Dei Garsea episcopus era ILVIIII, X kalendas Ianuarias.
INC.:

f. 232r RUB.: Versi domna Leodegundia regina. Laudes dulces fluant tibiali modo... f. 232v EXP.: ... consequeris cum electis omnibus. En algunos folios del sector A, transmisor de las Historias de Orosio, se encuentran notas marginales. Unas estn destinadas a indicar el contenido de los prrafos. Otras, en letra cursiva y con signos convencionales que remiten al texto, son glosas. En el sector B se encuentran diseminados fragmentos de diversas Crnicas, dada la compleja estructura de estos textos, se aconseja consultar la bibliografa ms abajo indicada.
2.67.
INC.:

Escritura visigtica pausada de buena factura, sobre todo en la primera parte del ms. Se observa de manera regular el uso del grupo tj ante vocal. En el sector A se distinguen tres manos (A: ff. 1r-136r; B: ff. 136r-150r y C: ff. 150r-155r). En la tarea de copia del sector B han intervenido diversos amanuenses, hecho explicable dada la especial configuracin del ms. El cdice ofrece un pergamino de buena calidad y de color blanquecino. Por su textura se distingue de otros ejemplares procedentes del fondo emilianense. Los fascculos son cuaterniones y no presentan reclamos ni signaturas. En el sector A figuran ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a pluma y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 290 205 mm. y 215/230 135/150 mm. El texto discurre a lnea tirada, salvo en los folios 161r-176v en donde se distribuye en doble columna. Las perforaciones se reducen a pequeas incisiones oblicuas practicadas en el margen exterior. Los ttulos presentan las tpicas capitales visigticas en rojo y azul. Las iniciales primarias son variadas, elegantes y polcromas (zoomrficas, de laceras, etc.). Algunas letras con forma de animales coinciden con las que aparecen en el ms. Cd. 8 de esta misma coleccin. Las secundarias responden a diversos tipos (rellenas, fitomrficas, etc.). En el f. 197r est dibujada la ciudad de Babilonia de manera esquemtica y monocroma. El f. 197v se reproduce con la misma tcnica la silueta de Nnive y Toledo. Varios folios (198v-200r y 201r-205v) es404

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 78

tn ocupados por unos diagramas que representan la genealoga de Cristo desde Adn. Alternan unos crculos de varios colores con unas arqueras de herradura que contienen en su interior un texto explicativo. El f. 200v contiene el mapamundi isidoriano. El f. 206r reproduce a plena pgina la Adoracin de los Reyes Magos. La gama de colores es rica. Destacan unos azules intensos. En el f. 232r hay una secuencia con notacin musical. Se ignora el lugar de origen de este ms. Desde el punto de vista material ofrece cierto parentesco con el scriptorium de S. Milln. Por su contenido se ha puesto en relacin con Njera y su entorno. En el ejemplar figura una anotacin que reza: 18 Cdice de Roda, a causa de su permanencia en la catedral de la localidad oscense. El ttulo que figura en el tejuelo dice as: Coleccin de cronicones. El ms. se encuentra en la actualidad incompleto y parcialmente mutilado. Diversas partes han sido tratadas con un reactivo. La encuadernacin es moderna en piel blanquilla. Signatura antigua: 18. * V. los correspondientes esquemas (pp. 618 y 703). BIBLIOGRAFA
ANGLES, H. 1931, vol. I, pp. 29-31.BARRAU-DIHIGO, L. 1921a, p. 128, n. 4. BARRAU-DIHIGO, 1921b, pp 37-56.BONNAZ, Y. 1987, pp. VIII, XXXVII.CAMPOS, J. 1956, pp. 196-208.CANAL SNCHEZ, J. M. 1968, pp. 431-473.CANELLAS, A. 1966, vol. II, XIX y pp. 47-48, 115.COTARELO VALLEDOR, A. 1930, p. 146.DAZ Y DAZ, M. C. 19581959 Index, nms. 16, 116, 461, 506, 519, 521, 522, 523, 524, 526, 531, 592, 615, 616, 617, 618, 619, 620, 698, 830, 1465.DAZ Y DAZ, M. C. 1970a, pp. 313-343.DAZ Y DAZ, M. C. 1970b, pp. 149-164.DAZ Y DAZ, M. C. 1970c, pp. 397-402.DAZ Y DAZ, M. C. 1970b, pp. 163-164.DAZ Y DAZ, M. C. 1972-1974, pp. 251-263.DAZ Y DAZ, M. C. 1974-1975, pp. 71-72.DAZ Y DAZ, M. C. 1975, pp. 149-156.DAZ Y DAZ, M. C. 1976a, pp. 174, 179, 212, 220, 230-231.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 32-42, Apndice XVII (pp. 315-318) y lm. 1.D AZ Y DAZ , M. C. 1995, pp. 101-167. DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 378, pp. 217-219.GARCA VILLADA, Z. 1928, pp. 113-130.GARCA VILLADA, Z. 1933, II, 2, pp. 274-280.GIL FERNNDEZ, J. 1971, pp. 165-178.GIL FERNNDEZ, J., MORALEJO, J. L., RUIZ DE LA PEA, J. I. 1985. GMEZ MORENO, M. 1932, pp. 600-629.KLEIN, P. K. 1976 Der ltere, lms. 199-201. LACARRA, J. M.a 1945, pp. 78-80, 65-70, 82-85, 194-200.LECLERCQ, J. 1949a, p. 142. LECLERCQ, J. 1949b, pp. 95-99.MADOZ, J. 1938, p. 146.MENNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 111, pp. 389-391.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I, 211, p. 334.OVIEDO Y ARCE, E. 1916-1917, pp. 132, 134-135, 240-241, 254-255.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. LXXIV, pp. 47-48. PRELOG, J. 1980.RODRGUEZ ALONSO, C. 1975, pp. 127-128, 148-152.SNCHEZ ALBORNOZ, C. 1967, passim.

405

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

407

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 79

Cd. 79
s. XIV (a. 1327) Ms. unitario, pergamino: 410 290 mm.; 439 ff.
1. 1. [Breuiarium], ff. 1ra-431rb 1.1. [Calendarium], f. 1ra-1vb (frag.).

El actual primer folio procede de otro ms. de formato ms pequeo. Originariamente debi de ser el segundo bifolio de un ternin. f. 1ra ITC.: [...] Procedunt duplice in Martia tempora... (mes de marzo y octubre). f. 1vb FTC.: ... g II Hieronimi presbiteri XI [...] (mes de abril y septiembre).
1. 1.2. [Calendarium], f. 2r-2v.

f. 2r ITC.: [...] Kalendas ianuarias I.a dies XI horas et VII fine timetur VI horas. Ianuarius habet dies XXXI. Luna XXX... (mes de enero). f. 2v FTC.: ... f VI Mathie apostoli II in cap. locus bixesti [...] (mes de febrero).
1.3.

f. 3ra INC.: Beatus uir qui non... A partir de aqu se inicia una primera foliacin antigua. Comprende salmos, cnticos y diversos oficios. f. 84r FTC.: ... os qui salutis XXVIIII [...]. f. 84v: En blanco. f. 85r ITC.: [...] Dominica prima in Aduentum Domini... Aqu comienza el Temporale y se inicia otra nueva foliacin. 409

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 79

f. 124vb FTC.: ... Mathatie qui fuit Semei [...]. f. 125ra ITC.: [...] postea esuriit et... f. 126vb FTC.: ... criminum dies uenit dies tua [...]. f. 127ra ITC.: [...] que operatus est et custodierit uniuersa... f. 213vb FTC.: ... Pater sancte. Psalmus. Laudes LXIIII [...]. f. 214ra ITC.: [...] que perinde multiplicato uerbi... f. 267vb FTC.: ... operare, qui uiuis et regnas [...]. f. 268ra ITC.: [...]te II uersiculus. Gloria et honore. Lectio V Hos constituerunt in conspectu apostolorum... Aqu comienza la parte conservada del Sanctorale y se inicia una tercera foliacin. f. 268vb FTC.: ... ipsum intercedere digneris. Versiculus. Karitatis [...]. f. 269ra ITC.: [...]cubuit in cena super pectus [...]. f. 382vb FTC.: ... quos elegisti dormire habita [...] f. 383ra ITC.: [...]temus et demus gloriam Dei. f. 431rb FTC .: ... in suffragia sanctorum. Oratio [...].
2. [Memoria de los personajes ilustres enterrados en el monasterio], ff. 431v-432v.

f. 431v INC.: Esta es una memoria de los reys y reynas y condes y caballeros que el abbad don Pedro del Burgo mand poner por escripto quando esta yglesia se edific de nuebo.... El texto ha sido escrito, probablemente en el s. XV, sobre una superficie previamente rasurada. f. 432r: Este brebiario mand fazer don Pero Prez, prior mayor que fue del monesterio de Sant Pero de Cardenna, a servicio de Dios [...] et cost fazer quinientos e inquenta maraveds et fue fecho en el anno que andava el del mill e CCC e LXV annos. f. 432v EXP.: ... quando la gan el Cid et otros muchos cavalleros e omes buenos.
3. [Cronicn romanceado de Cardea], ff. 433r-439r.

f. 433r INC.: Ovo de Adam fasta el diluvio de Noh dos mille CCXII annos... f. 438v: Era de mille CCCLXV annos fueron en la eglesia de Sancta Mara de Burgos, fasta el obispo don Gara que era obispo quando este libro fue fecho, XXVIII obispos. f. 439r FTC.: ... et era sant Ysidrio arzobispo en Sevilla que escrivi estas ystorias et otras muchas [...]. El folio est mutilado. El verso del mismo est en blanco.
[Additio]

En ambas contratapas de la encuadernacin hay encoladas unas contraguardas que contienen un texto jurdico hecho en letra gtica textualis extrapeninsular. 410

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 79

Escritura gtica redonda, pausada y formada. Muestra alternancia de mdulo en funcin del contenido textual. Se distingue una mano principal y diversas intervenciones sectoriales. Los textos en lengua verncula proceden de diversas manos. El pergamino es de calidad corriente y color amarillento. Los fascculos son en su mayora cuaterniones. Hay reclamos colocados en posicin horizontal. Existe foliacin coetnea de la ejecucin de la obra. Ha sido realizada de manera sectorial, de ah que se encuentren tres series, expresadas en nmeros romanos colocados en el verso de cada folio, en su margen superior. Tambin existe otra moderna en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura en el texto principal son respectivamente: 415 290 mm. y 285 190 mm. La unidad de pautado es 11 mm. El texto aparece distribuido en dos columnas. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. El pautado ha sido diseado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es 24 en el Breviario y 35 en el resto del texto. La mayor parte de las iniciales historiadas que ornamentaban la pieza han sido recortadas. Se conservan dos: una, representando a David con un instrumento musical, y otra, a Adn. Los restos que quedan dejan entrever un tratamiento tpico de las iniciales con rasgueos y arabescos poblados de seres fantsticos. Hay tambin iniciales de menor porte con filigranas o bien campeadas en oro y color. Las secundarias presentan maysculas de forma habitual y van en color rojo o azul alternado. La gama de pigmentos utilizados es amplia (azules, rojos, verdes, morados, amarillos y oro). El ms. es oriundo del monasterio de San Pedro de Cardea segn reza en el f. 432r, donde tambin se indica la fecha de su ejecucin (a. 1327). El ejemplar fue adquirido por la Real Academia de la Historia en el ao 1917, siendo su vendedor, don Flix Garca y Carrasco, librero de Burgos. El ejemplar se encuentra mutilado e incompleto. La encuadernacin es antigua, en piel blanquecina y sin ninguna ornamentacin. Conserva el enganche metlico de la cadena y quedan trazas de uno de los cierres. * V. los correspondientes esquemas (pp. 619-620 y 704). BIBLIOGRAFA
L ECLERC, J. 1949, p. 142.MENNDEZ P IDAL, R. 1918, pp. 188-193.PREZ GUZMN Y GALLO, J. 1918, pp. 30-32.VEZIN, J. 1960, pp. 311-317.
DE

411

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 80

Cd. 80
[Collectanea scriptorum ecclesiasticorum]

s. IX med. Ms. facticio, pergamino: 510 390 mm.; 151 ff.


Sector A 1. [GENNADIVS MASSILIENSIS] 1. [De scriptoribus ecclesiasticis], ff. 1ra-6vc.

f. 1ra ITC .: [...] quoque perueniens puritatem deuictum munus obtinebit (fin del cap. 10). f. 6vc EXP.: ... uibere adhuc dicitur ex tempore declamare. Finit (cap. 91).
2. ISIDORVS HISPALENSIS 2. [De uiris illustribus], ff. 6vc-10rc.

f. 6vc RUB.: Hactenus Gennadius dehinci sanctus Ysidorus Spalensis sedis episcopus. TABLA: Incipiunt capitule (35 caps.). RUB.: Sequitur eiusdem textus. INC.: Osius Cordobensis episcopus scripsit... f. 10rc EXP.: ... sana doctrina prestantior cunctis et copiosis operibus karitatis, amen. (Hay un salto en la numeracin: pasa del cap. 32 al 34. El nm. 36 (=35) contiene la Renotatio librorum de Isidoro escrita por san Braulio).

413

ELISA RUIZ GARCA 3. ILDEPHONSVS [TOLETANVS] 3. [De uiris illustribus], ff. 10rc-14rc.

Cd. 80

f. 10rc PROL.: Prefatio sequentis operis a domno Hilfonso episcopo hedita. INC.: Virorum adnotationem illorum quorum edictis... f. 10vc EXP.: ... de illo nouimus stilo pleniori notamus. Explicit prefatio. f. 10vc TABLA: Incipiunt capitulationes sequentis operis (15 caps.). RUB.: Finiunt capitule. Sequitur textus libelli. INC.: Asturius post Audentium in Toletana urbe... f. 14ra EXP.: ... in baselica gloriosissime Sancte Leocadie uirginis sorte sepulchrali est tumulatus. Explicit feliciter.
4. HORMISDA, Papa 4. Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis, ff. 14ra-15vc (atrib.)

f. 14ra RUB.: Decretale in urbe Roma ab Ormisda Papa editum de scripturis diuinis quit uniuersaliter catholica recipiat eclesia uel post hec quit uitare debeat. INC.: De ordine librorum canonicorum... f. 15vc EXP.: ... sub anathematis indisolubili uinculo in eternum confitemur esse damnata.
5. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 5. De haeresibus, ff. 15vc-17rc (atrib.).

f. 15vc RUB.: Incipit Indiculum beati Iheronimi presbiteri de heresibus. INC.: Valentinianus consummatum dicit esse... f. 17rc EXP.: ... kata antiphrasin nuncupantur. Explicit feliciter.
6. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 6. De haeresibus Iudeorum, ff. 17va-17vb (atrib.).

f. 17va RUB.: Item Iheronimus de heresibus Iudeorum. INC.: Efenei dicunt Christum docuisse illos... f. 17vb EXP.: ... Hii dicunt hominem non moriturum si non ad opera egressus fuisset.
7. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]; QVODVVLTDEVS 7. Epistolae, ff. 17vb-19rb.

f. 17vb RUB.: Incipit epistola Quouultdei diaconi ad Agustinum episcopum directa (epist. CCXXI). EPIST.: Domino merito uenerabili et uere beatissimo patri Agustino episcopo Quoduultdeus diaconus.
7.1.

414

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA


INC.:

Cd. 80

Diu trepidus fui et ausus... f. 18rb EXP.: ... quam adhuc hoccupare legentem Christi.

f. 18rb RUB.: Incipit rescriptum sancti Agustini (epist. CCXXII). Domino sinceriter dilectissimo fratri condiachono Quoduultdeus Agustinus episcopus in Domino salutem. INC.: Acceptis litteris karitatis tue ubi a me ardentissimo studio... f. 18va EXP.: ... fac ut nouerim Deo uibas.
7.2.
EPIST.:

7.3.

f. 18va RUB.: Item rescriptum Quoduultdei diaconi (epist. CCXXIII). Domino merito uenerabili hac uere beatissimo sancto patri Agustino episcopo Quoduultdeus diaconus. INC.: Vnum quidem reuerentie tue... f. 18vc EXP.: ... importunitas mereatur.
EPIST.: EPIST.:

f. 18vc RUB.: Incipit sancti Agustini rescriptum (epist. CCXXIV). Domino sinceriter dilectissimo fratri et condiachono Quoduultdeus Agustinus episcopus in Domino salutem. INC.: Cum mihi hec scribendo... f. 19rb EXP.: ... et in karitate Christi ad curam pertinent nostram Deo uibas.
7.4. 8. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] 8. [De haeresibus], ff. 19rb-27vc.

f. 19rb RUB.: Incipit alium rescriptum ipsius sancti Agustini ad prefatum diaconum. EPIST.: Domino sinceriter dilectissimo fratri et condiachono Quoduultdeus Agustinus episcopus in Deo eternam salutem. INC.: Quod petis sepissime atque instantissime... f. 20ra EXP.: ... hii heretici exorti sunt. TABLA: Incipit relatio Aureli Agustini. Capitulationes (89 caps.). f. 20rc INC.: Symoniani a Symone mago... f. 27vc FTC.: ... gratia Dei qua liberamur ab impietate dicentes [...] (cap. 89).
9. [EVCHERIVS LVGDVNENSIS] 9. [Instructionum libri II], ff. 28ra-33vc y 38ra-39ra.

[De quaestionibus difficilioribus Veteris Testamenti] f. 28ra ITC.: [...] abyssum inquid sicut palleum amictus eius... (comienzo del cap. 45). 415

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 80

f. 29va EXP.: ... appellatur et sponsus. Finit de Testamento Veteri. [De quaestionibus difficilioribus Noui Testamenti] RUB.: Incipit de nouo Euangelii sancti Matthei. INC.: Interrogatio: Quam ob causam in propheta... f. 34vc FTC.: ... exibit sanguis et aqua et qui uidit testi[...] (lib. I, De epistola Iohannis, 2). f. 35ra ITC .: [...] Semegar nomen adueniens siue... (lib. II , De nominibus Hebraicis, cap. 1). El texto contina en el f. 38ra. f. 38ra RUB.: X De uestibus. f. 39ra EXP.: ... necessariisque congessi. Explicit feliciter.
10. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 10. [De decem Dei nominibus: Epistola XXV], ff. 37vc-38ra (texto intercalado entre los captulos IX y X de la obra precedente).

f. 37vc RUB.: Sancti Iheronimi ad Marcellam in Tesalia. INC.: Primum Dei nomen est Hel... f. 38ra EXP.: ... Athenas, Thebas, Salone et reliqua.
11. [Epistolae ad Eucherium], ff. 39ra-39va. 11.1.

f. 39ra EPIST .: Domino beatissimo merito [...] pape Eucherio episcopo Hilarius episcopus. INC.: Cum me libros tuos... EXP.: ... diu seruet beatissime pape.

11.2.

f. 39ra EPIST.: Domino et dulcissimo Eucherio episcopo Saluianus presbiter. INC.: Legi libros quos transmisisti... f. 39rb EXP.: ... uale mihi, domine et ducissime papa. f. 39rb RUB.: Domino uere sancto [...] pape Eucherio Rus\ti/cus presbiter. f. 39rb INC.: Transcriptis exultanter ac raptim que... f. 39va EXP.: ... in Christo omni cultu suscipiende papa.

11.3.

12. ISIDORVS HISPALENSIS 12. Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti, ff. 39va-44ra.

f. 39va RUB..: Incipit liber pr[o]emiorum sancti et doctoris summi Hisidori Spalensis sedis archepiscopus de Veteri uel Noui Testamenti. PROL.: Plenitudo Noui et Veteris Testamenti... f. 40ra EXP.: ... et diuina nullatenus sunt recipienda. 416

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 80

INC.: Dispositio igitur Veteris hac Nobi Testamenti... f. 44ra EXP.: ... babtismi mundumque lignum uite Dominum Ihesum Christum. Expliciunt feliciter.

13. IVSTVS [VRGELLENSIS] 13. Commentarius in Canticum Canticorum, ff. 44ra-56vb.

f. 44ra RUB.: Incipit liber sancti Iusti episcopi.


13. 13.1. [Epistola ad Sergium Papam], f. 44rc.

EPIST.:

Domino meo uere piissimo... f. 44rc INC.: Sciens te tam sollerti studio... EXP.: ... sanctis orationibus in Domino fobe.
13. 13.2. Epistola ad Iustum diaconum, f. 44rc-va.

Item alia ad Iustum diaconum directam. Iustus in Christi nomine episcopus karissimo filio suo Iusto. INC.: Cum nostris temporibus tepescentibus studiis... f. 44va EXP.: ... assidua cogis quatenus ista per Dei gratiam expleam orare non desinar.
EPIST.:

RUB.:

f. 44va PROL.: Incipit prologus sancti Iusti. f. 44vb INC.: Cupiens in domo Dei aliquid offerre... f. 45ra EXP.: ... inluminante Sancto Spiritu per quem sunt scripta cernamus. f. 45ra RUB.: Incipit explanatio sancti Iusti episcopi in libro Cantica Canticorum. LEMA: Osculetur me osculo oris sui... INC.: Vox hec eclesie est uenientis ad Christum... f. 56vb EXP.: ... super omnem gloriam angelorum amen. Explicit expositio sancti Iusti episcopi in libro Cantica Canticorum feliciter.
13.3. 14. [GREGORIVS ELIBERRITANVS] 14. Tractatus in Cantica Canticorum, ff. 56vb-63rb.

f. 56vb RUB.: Item incipit alium expositum in Cantica Canticorum. Liber primus. LEMA: Osculetur me ab osculo oris sui... INC.: Audistis epitalamium carmen... f. 58rb EXP.: ... accepimus per Ihesum Christum qui est benedictus in secula seculorum, amen. Explicit liber primus. RUB.: Incipit liber secundus. 417

ELISA RUIZ GARCA


LEMA: INC.:

Cd. 80

Filii matris mee... Que est hec mater eclesie... f. 59vb EXP.: ... templum Dei uos estis et Spiritus Dei habitat in uobis. Explicit liber secundus. RUB.: Incipit liber tertius. LEMA: Nardum inquit meum... INC.: Nardum est oleum... f. 61 ra EXP.: ... Christi corpus amplectitur quod est eclesia. Explicit liber tertius. RUB.: Incipit liber quartus. LEMA.: Adiuro uos filie... INC.: Filie Iherusalem plebes sunt... f. 62rc EXP.: ... omnem bonum odorem Christi secundum apostolum in semetipsis habentes. Explicit liber IIII. ff. 62rc-62va RUB.: Incipit liber quintus. INC.: In cubiculo inquit hoc quidem Spiritus Sanctus ex uoce eclesie adhuc aput gentes... f. 63rb EXP.: ... in futuro seculo in semetipsa receptura. Explicit feliciter.
15. HIERONYMVS [STRIDONIVS] 15. Commentariorum in euangelium Matthaei libri
IV,

ff. 63rb-94rc.

f. 63rb RUB.: Incipit in Mattheum commentariorum liber primus sancti Iheronimi presbiteri. PROL.: Satis miror Eusebii dilectisssime... (frag. final del prlogo). f. 63rc EXP.: ... quoque armariolo sibi postea scribendo concludat. f. 63va RUB.: Incipit liber primus. Liber generationis Ihesu Christi. INC.: In Esaya legimus generationem eius... f. 74vb FTC.: ... communicet his qui cathecizantur ei [...] (lib. I, cap. 11). f. 75vb ITC.: [...] Ihesus autem dixit eis non habent... (lib. II, cap. 15). f. 78ra EXP.: ... a doctrina Phariseorum et Saddocheorum. Explicit liber secundus. INC.: Incipit liber tertius. Venit autem Ihesus in partes Cesaree Philippi. Philippus iste est frater... f. 82vb FTC.: ... delicie matronales. Tertii sunt [...] (lib. III, cap. 20). f. 83ra ITC.: [...] uilium holerum decimas exigant... (lib. IV, cap. 24). f.94rc EXP.: ... et modo nobiscum est presentia maiestatis et nobiscum non est presentia corporis. Explicit liber quartus. Feliciter. 418

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 80

16. Expositio de diuersis auctoribus in Iohannem euangelistam, ff.94va-118rb.

f. 94va RUB.: Incipit in Dei nomine expositum de diuersis auctoribus congrue in unum collectum in catha Iohannem euangelistam. PROL.: Cernens in eclesia plurimos diuinarum scripturarum misticos sagaciter... EXP.: ... et in futuro seculo uiuat feliciter. Explicit. f. 94vb RUB.: Incipit explanatio in catha ta Ioannem. LEMA: In principio erat Verbum. INC.: In quo principio... f. 118rb EXP.: ... per Dominum nostrum Ihesum Christum qui uibit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia secula seculorum amen. Explicit feliciter.
17. Passio Domini nostri Ihesu Christi secundum Matthaeum, Marcum et Lucam, ff. 118rb-125rc.

f. 118rb RUB.: Incipit passio Domini nostri Ihesu Christi secundum Mattheum, Marcum et Lucam. LEMA.: Scitis quia post uiduum pascha... INC.: Post duos dies clarissimi luminis... f. 125rc FTC ... in eadem sollempnitate ah bostibus (sic) conclusi perirent [...]. f. 125v.: En blanco.
Sector B 1. [Apophthgmata]. Latn. 1. Verba seniorum siue liber Geronticon, ff. 126ra-141vc y 149ra-c. Trad. por Paschasius [Dumiensis y Martinus Bracarensis].

f. 126ra RUB.: Incipit liber Iherontichorum de octo principalibus uitiis de Greco in Latinum translatum a beato Paschasio. TABLA Capitulatio eiusdem (102 caps.). f. 126va PROL.: Incipit prefatio precedentis libelli. EPIST.: Domino uenerabili patri Martino presbitero et abbati Paschasius... INC.: Vitas patrum Grecorum ut... EXP.: ... displicuisse cognoberimus. Explicit. RUB.: Incipit textum eiusdem libri I. Quomodo in propria cella solitarie uibatur. INC.: Quidam frater quemadmodum... f. 141vc FTC.: ... Deo et tertio orasset [...] (cap. 62). El texto del Bracarense contina en el f. 149r. f. 149ra ITC.: [...] ergo diebus surgens mane... 419

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 80

f. 149rc EXP.: ... haec omnia ergo qui cogitat et procurat operarius est uniuerse iustitie sub gratia et uirtute Domini nostri Ihesu Christi.
Sector C

ff. 142ra-148va: Este fascculo ha sufrido una transposicin. Por ello los textos que en l figuran se encuentran incluidos en la obra precedente.
1. HIERONYMUS [STRIDONIVS] 1. Prologus in libro Apocalypsin, f. 142ra (atrib.).

f. 142ra RUB .: In nomine Domini. Incipit expositio Apocalipsin Iohannis Apostoli. f. 142ra PROL.: Prefatio Iheronimi. INC.: Diuersi marina discrimina... EXP.: ... et potissimum sudabit ingenium, Anatoli karissime.
2. VICTORINVS PETAVIONENSIS 2. Commentarii in Apocalypsim Iohannis, ff. 142ra-148va (atrib.)

f. 142ra RUB.: Incipit explanatio Apocalipsin. INC.: Apocalibsin Ihesu Christi. Principium libri beatitudinem... f. 146vc FTC.: ... angelum autem dicit id est nuntium [...]. f. 147ra ITC.: [...] magna est deuotio karitatis... f. 148va EXP.: ... ergo audiendi non sunt qui mille annorum regnum terrenum esse confirmant qui cum Cerintho heretico sentiunt. Deo gratias. Explicit feliciter. El resto del folio en blanco.
Sector D (continuacin de B) 2. [De uitis patrum contra originem irae], ff. 149rc-151vc.

f. 149rc RUB .: Incipit liber secundus de uitas patrum contra originem ire.
2.1. [De monachis perfectis].
PROL.: INC.:

Prefatio. Iam dudum animis nostris insedit dilectisssimi fratres monachorum singularis uite prepositorum declarare... EXP.: ... forma sint exemplum.
2.2.
TABLA.: Capitula (10 caps. Los epgrafes en blanco) 149va INC.: Quidam frater interrogabit senem...

420

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 80

f. 151vc FTC.: ... quia solus in cella sedebat in deserto loco et ecce iuxta operationem Sathane mulier quidam [...]. El texto presenta numerosas y eruditas anotaciones marginales. Muchas de ellas proceden de una misma mano. Algunos especialistas han atribuido su autora a Albaro de Crdoba, apoyndose en la redaccin de la nota que figura en el f. 125r. Escritura visigtica pausada de tipo meridional. Slo se usa el grupo ti ante vocal. Aparece e caudada en algunos sectores. Se aprecian varias manos. La compleja estructura del ejemplar explica la intervencin de numerosos copistas y la aplicacin de diversos criterios codicolgicos. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Las signaturas coetneas del resto de la escritura van expresadas en nmeros romanos con la siguiente correspondencia: VIII (3v), IX (11v), X (19v), XI (27v), s/s, XIV (42v), XV (50v), XVI (58v), XVII (66v), XVIII (74v), XX (82v), XXII (90v), XXIII (96v), XXIIII (104v), XXVI (112v), XXVII (118v), s/s (125v), XXXII (133v), XXXIII (141v), XXVIII (148v), s/s. En algunos casos los nmeros romanos han sido corregidos por otra mano, lo cual ya indica problemas en la composicin del ejemplar desde fecha temprana. En la actualidad la prdida de folios e incluso de cuadernos enteros ha contribuido a la catica situacin estructural del ms. La foliacin es moderna con numeracin arbiga a lpiz. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 510/515 390 mm. y 415/410 280/275 mm. La unidad de pautado oscila: 9/10 y 7 mm. El texto discurre a tres columnas. La perforacin consiste en orificios circulares en el intercolumnio ms externo. El pautado es a punta seca, presentando 8 lneas verticales (justificacin: 6; marginales: 2) y un nmero oscilante de lneas horizontales: 41/46/52/60. Los ttulos han sido trazados con unas capitales desnudas de simple factura. Las rbricas, hechas con carmn, presentan la misma letra que el resto del texto. Las iniciales primarias son sencillas. Los colores empleados son verde, rojo y amarillo. Las tonalidades de las tintas varan de parduzca a negra. Las caractersticas codicolgicas y paleogrficas permiten conjeturar un origen meridional del ms. Quiz se pueda pensar en talleres de Crdoba. Hay tres vocablos en rabe (ff. 119r y 143v). El ejemplar figuraba entre los mss. incautados a los jesuitas en la poca de 421

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 80

Carlos III. Tras su paso por la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro, entr a formar parte de los fondos de la biblioteca de Cortes y, por ltimo, en el ao 1850 fue depositado en la Real Academia de la Historia. La encuadernacin muestra una tapa posterior de estilo mudjar. El lomo y la tapa anterior son modernos. El ms. se encuentra en la actualidad incompleto y mutilado. Signaturas antiguas: 3 y 12-11-1/3. * V. los correspondientes esquemas (pp. 621 y 704). BIBLIOGRAFA
CAMPOS, J. 1956, pp. 196-208.DAZ Y DAZ, M. C. 1958, pp. 71-87.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nms. 8, 9, 59, 102, 114, 159, 220, 276, 309.DAZ Y DAZ, M. C. 1968, pp. 141-151.DAZ Y DAZ, M. C. 1970c, pp. 397-402.DAZ Y DAZ, M. C. 1976, pp. 39, 71, 137.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 150, 256.DAZ Y DAZ, M. C. 1995, pp. 43, 47-55, 85, 147, 150, 182.DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 379, p. 220.FREIRE, J. G. 1971, PP. 6-23.GARCA SORIANO, J. 1935, pp. 479-484. LECLERCQ, J. 1949a, p. 142.LECLERCQ, J. 1949b, pp. 95-99.LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 802.MADOZ, J. 1945, pp. 519-522.MILLARES CARL, A. 1941, p. 141.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 212, pp. 133, 334.MUND, A. M. 1983, p. 193.VEGA, A. 1955, pp. 199-216.ZARCO CUEVAS, J. 1935, pp. 389-442.

422

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 81

Cd. 81
[Chronica muzarabica]

s. IX in. Frag. ms., pergamino: 490 375 mm.; 4 ff. f. 1ra ITC.: [...]cula nunc usque eclesia relegit huius Eraclii temporibus... f. 4vb FTC.: ... imperii leonis supradicto Arabum [...] Se trata de un texto perteneciente a un ms. actualmente perdido, del que se han conservado los cuatro folios depositados en esta coleccin y otros dos folios actualmente en Londres (British Library, Egerton 1934). Los tres bifolios pertenecen a un mismo fascculo. Escritura visigtica pausada de tipo mozrabe. Slo presenta el grupo ti ante vocal. Tiene anotaciones marginales. El pergamino es de buena calidad y de color pardo. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 490 375 mm. y 380 225. La unidad de pautado es 9 mm. El texto est distribuido en tres columnas. La perforacin consiste en pequeas incisiones oblicuas practicadas en el segundo intercolumnio. Las iniciales van rellenas en color verde. Dadas las caractersticas paleogrficas y codicolgicas de esta pieza, cabe suponer que el cdice primitivo fuese ejecutado por una mano mozrabe en la zona meridional. Tiene semejanzas con el ms. 80 de 423

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 81

esta misma biblioteca, con el ms. .I.14 de El Escorial y con la Biblia Hispalense de la Biblioteca Nacional (Vitr. 13-1). El ejemplar fue conocido por el erudito belga Juan Vaseo en Alcobaa. A mediados del siglo XVI Vzquez de Mrmol lo consult en Toledo. Segn testimonio del estudioso Juan Bautista Prez, cannigo en esa ciudad y, posteriormente, obispo de Segorbe, unos decenios ms tarde el ms. circulaba por Alcal. Tras diversos avatares dos bifolios del mismo fueron localizados en los fondos de la Real Academia de la Historia. El fragmento ha sido restaurado. * V. el correspondiente esquema (p. 705). BIBLIOGRAFA
CANELLAS, A. 1966 Exempla, lm. X, pp. 34-35 y 146.CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 569, p. 39.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 397.DAZ Y DAZ, M. C. 1976, pp. 119-140.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, p. 336.DAZ Y DAZ, M. C. 1995, pp. 147-150.G ARCA VILLADA , Z. 1923 Paleografa, nm. 73, p. 105.GIL FERNNDEZ, J. Corpus 1973, vol. I, pp. 22-24.KIRCHNER, J. 1955, lm. 21 y pp. 2627.LPEZ PEREIRA, J. E. 1980, pp. 7-8.LOWE, E. A. 1972a, p. 58.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 115, p. 334.MUND, A. M. 1956, pp. 151-275.MUND, A. M. 1983, p. 194.TAILHAN, J. 1885, lms. I-VIII.

424

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 82

Cd. 82
AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] Tractatus in euangelium Iohannis

s. XII ex.-XIII in. Ms. unitario, pergamino: 520 360 mm.; 100 ff. El ms. ha sufrido mltiples prdidas de folios y transposiciones, por ello no se registra aqu la totalidad de las lagunas textuales observadas. f. 1ra RUB.: Hoc in libello inseruntur homelie Augustini ex euangelio Iohannis et unicuique euangelio per hec reperies homelias adnotatas. f. 1ra TABLA: [A]b eo quod scriptum est in principio erat Verbum... f. 3ra EXP.: ... dicit ei sequere me usque ad finem. El folio est roto y los captulos carecen de numeracin. f. 3vb PROL.: Audiuimus ex lectione apostolica... EXP.: ... quod lectum est in euangelio. RUB.: In principium erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. INC.: Hoc enim animalis homo... f. 40vb FTC.: ... nisi Christi sanguini consecratus [...] (hom. IX). ff. 41-44: Restos de las homilas XXXIV, XXXV y ss. f. 44va EXP.: ... hec sunt enim illa uerba que paruum intelectum perturbant. f. 45ra TABLA: Cena Domini usque in finem. f. 45rb EXP .: ... De eo quod dicit sequere me usque ad finem. Expliciunt capitula. 425

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 82

f. 45va INC.: [C]ena Domini secundum Iohanem adiuuante ipso... f. 100vb EXP.: ... quoniam ipse fons et plenitudo gratiarum ueritatis symbolum legalium finis [prece]ptorum cui gloria cum Patre et Spiritu Sancto per omnia saecula saeculorum, amen. Escritura carolina de transicin. En el sector final se aprecian ya formas muy goticizadas. El pergamino es de buena calidad y de color blanco en el lado de la carne. Los fascculos eran originariamente cuaterniones. En ellos figura una numeracin tarda. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 520 360 mm. y 400/410 250/260 mm. La unidad de pautado es 9 mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el borde exterior del folio, de ah que hayan desaparecido en gran medida. El pautado ha sido trazado a punta seca. El nmero de lneas de escritura es 46. Las maysculas utilizadas en ttulos y rbricas son de corte epigrfico y de formas caprichosas, en color rojo y negro. Las iniciales primarias no fueron realizadas, salvo una (f. 25v). Los motivos son laceras entremezcladas con seres fantsticos. La generosidad del espacio dejado hace suponer un tratamiento importante proyectado. Las secundarias van en rojo y son multiformes. El ms. perteneci al cabildo catedral de Toledo. La encuadernacin es en pasta espaola. En el tejuelo se lee: S. August. in Evangel. Signaturas antiguas: 9/1535; Adiciones a Salazar. Est. 10 gr 2.a nm. 39; 12-10-2/39. * V. los correspondientes esquemas (pp. 622 y 705).

426

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

427

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 83

Cd. 83
[Biblia. V.T. Prouerbia Salomonis-Ecclesiasticus cum glossa]. Latn. (Versin: Vulgata).

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 355 255 mm.; 195 ff.


Texto principal 1. Prouerbia Salomonis, ff. 1r-52v.

f. 1r INC.: Parabole Salomonis, filii Dauid... f. 52v EXP.: ... in portis opera sua.
2. Ecclesiastes, ff. 53r-71r.

f. 53r INC.: Verba Ecclesiastes, filii Dauid... f. 71r EXP.: ... siue bonum siue malum sit.
3. [Canticum Canticorum], ff. 72r-92v.

f. 72r INC.: Osculetur me osculo oris sui... f. 92v EXP.: ... super montes aromatum. Explicit. f. 93r-v: En blanco.
4. [Sapientia], ff. 94r-120r.

f. 94r INC.: Diligite iusticiam qui iudicatis terram... f. 120r EXP.: ... in omni loco assistens eis. Explicit.
5. [Ecclesiasticus], ff. 120v-195r.

f. 120v INC.: Omnis sapientia a Domino Deo... f. 195r EXP.: ... mercedem uestram in tempore suo. 429

ELISA RUIZ GARCA Glosa

Cd. 83

f. 1r RUB.: Parabole Salomonis. INC.: Ieronimus. Iungat epistola quos pangit sacerdotum immo carta nos diuidat... f. 195vb EXP.: ... Oratio Ihesu, filii Syrach. Oratio Salomonis. Escritura gtica pausada y formada. El mdulo es alternante segn se trate del texto bblico o del comentario. El trazado es muy pesado, los astiles presentan un acabado biselado. Por su aspecto se asemeja a los productos elaborados en los talleres anglosajones. Presenta una separacin muy regular de las palabras y tambin guiones en final de lnea. Hay una mano principal, muy regular y caligrfica, y otras intervenciones secundarias. El pergamino es de buena calidad. El color tiende hacia un tono amarillo dorado. Los fascculos son cuaterniones. Hay reclamos colocados en posicin horizontal. Ocasionalmente se encuentran ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 355 255 mm. y 220 150 mm. La unidad de pautado es 5 mm. El texto principal discurre a lnea tirada, ofreciendo el comentario en los mrgenes laterales. Se observa una cuidadosa distribucin entre ambos sectores, originndose juegos espaciales llenos de dinamismo y originalidad. La perforacin consiste en orificios practicados en los mrgenes interior y exterior del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es muy variable. Los ttulos muestran unas letras maysculas gticas con unos trazos que resaltan sus contornos. Hay iniciales primarias festoneadas y adornadas con filigranas. Asimismo se encuentran otras campeadas con animales fantsticos y motivos vegetales estilizados. Las iniciales secundarias son desnudas en tonos rojos o verdes. Se aprecian letras de aviso y notas de taller. Hay calderones. El ejemplar se caracteriza por el contraste cromtico establecido entre los colores rojo anaranjado y verde usados como pigmentos y el tono oscuro de la tinta. En el f. 1r se lee: Libri Salomonis. La encuadernacin es moderna en pergamino. En el tejuelo reza: Libros Salamonis (sic). En el pie del lomo aparece: Ms. L[ibri] S[alomonis]. Signaturas antiguas: Salazar Est. 10 gr. 2.a nm. 37; 12-10-7. * V. los correspondientes esquemas (pp. 623 y 706).

430

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 84

Cd. 84
[Himno litrgico bilinge en latn y en griego]

s. XVIII Ms. en forma de rollo unitario, pergamino: 400 x 4960 mm.


ITC.: [...]nta [///] las [///]ath [///] karon... La parte de la plagula portadora del inicio del texto griego est mtila. ITC.: [...] Voce excelsiori. Triumphalem hymnum canentia, celebrantia... (Sanctus). EXP.: ... ka ae ka eis tos ainas tn ainon. EXP.: ... indamnabiliter sacrificare sanctissimum corpus et honorificum sanguinem Domini et Dei et Saluatoris nostri Iesu Christi cui decet omnis gloria et honor et adoratio Patri et Filio et Spiritui Sancto nunc et semper et in saecula saeculorum. Fr. Ioannes de Cuenca scripsit et in Latinum conuertit.

El texto griego presenta una escritura imitativa de la minscula bizantina de los siglos X-XI. El texto latino est realizado en una escritura caligrfica del siglo XVIII. Slo se han empleado tintas roja y negra. El ejemplar se encuentra mutilado en las plagulae iniciales. En el dorso se lee: Hymnum triumphalem (en griego y en latn). Signaturas antiguas: 11-I-6 nm. 1; 2.o armario de cdices nm. 8.

431

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 85

Cd. 85
He thea leitourga to meglou Basileou [Texto litrgico en honor de san Basilio el Grande]

s. XVIII Ms. en forma de rollo unitario, papel: 300 9660 mm. Eukh legomne en ti skeuophylakoi apotithemnou to rtou en ti dskoi. INC.: Ho thes, ho thes hemn ho tn ournion rton... EXP.: ... eis tos ainas tn ainon. Ionnes Konkhnth. graphe. La cotej el mismo padre fray Juan de Cuenca con el original escurialense en el mes de marzo de 1786 en Madrid. Este rollo es una rplica del original conservado en la Biblioteca del Real Monasterio del Escorial (R.II.14). Escritura imitativa de la minscula griega de los siglos X-XI. El papel, de buena calidad, presenta dos tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). El texto aparece enmarcado por una orla que imita una moldura de mrmol. En la parte superior en un nicho arquitectnico, de sabor neoclsico, se incluye una inscipcin en hebreo. En torno se ha dispuesto la siguiente aclaracin: Ex codice Laurentino ad uerum exarata prs kallgraphon ks. Ioseph Rodrgeds ap to Kastro. Signatura antigua: Ms. gr. Est. 18 gr. I.a nm. 10.
RUB.:

433

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 86

Cd. 86
s. XIV ex. Ms. unitario, papel con refuerzos de pergamino: 280 195 mm.; 287 ff.
1. Illuminatio animae, ff. 1r-287v.

f. 1r PROL.: Incipit prologus in libro qui uocatur Illuminacio anime ex libris Moralia a quodam simplicissimo cartusiensi ad utilitatem legencium collectus et compillatus. INV.: In nomine sancte Trinitatis, amen. INC.: Cum diuinarum scripturarum scientiam... f. 2r EXP .: ... ad societatem ciuium superiorum, amen. Explicit prologus. TABLA: A Angelus. De creacione sanctorum angelorum. Capitulum primum, folio 2.o f. 19v EXP.: ... cicius ueniam optimum. Capituli CCCCXXXII folio 263. f. 20: En blanco. Ha sido aadido. f. 21: Mutilado. f. 22r ITC.: [...] condite eterna stabilitate subsistant... f. 287v FTC.: ... ex qua prodeat radice pressatur [...] (cap. 432).
2. [Fragmenta], f. 287v.

f. 287v INC.: XXVI Vir erat in terra Hus, nomine Iob... EXP.: ... itineris dolore fatigatur. INC.: XXXI At familia multa nimis... EXP.: ... nostre principatum calcent et bene cogitacionum turbam. 435

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 86

Escritura gtica cursiva corriente de pequeo mdulo. Abundantsimas abreviaturas. Separacin regular de palabras. Todo el texto procede de una misma mano, salvo las adiciones del ltimo folio que denotan una tipificacin casi bastarda. El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. El papel presenta dos clases de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los fascculos son octoniones. El bifolio primero y el central de cada cuaderno son de pergamino, los dems de papel. Hay reclamos en posicin horizontal con algn adorno. Tambin se encuentran ttulos corrientes expresados de forma abreviada. Existe una numeracin antigua en nmeros romanos que comienza en el segundo cuaderno. Hay otra moderna, a lpiz. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 280 195 mm. y 200/205 130 mm. El interlineado mide 7 mm. No se aprecia huella del pautado de las lneas rectrices. Tan slo se advierte la seal de la caja de escritura. Las lneas escritas son 32. Las rbricas han sido trazadas con la misma letra que el resto del texto. Las iniciales primarias son de gran tamao y con filigranas en color rojo, morado y azul. Las secundarias son desnudas. Hay calderones en rojo. El estado de conservacin del ejemplar es bueno, a pesar de que est incompleto. La encuadernacin es moderna, de tipo holandesa. El lomo y las cantoneras estn realizados en piel castaa jaspeada. En el tejuelo se lee: S. Gregori. Illumin. anim. 41 Signaturas antiguas: 41 y Est. 10 gr. 7.a nm. 41. * V. los correspondientes esquemas (pp. 624 y 706).

436

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

437

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 87

Cd. 87
[Biblia. V.T. Isaias-Macchabaei II . Biblia romanceada (Libros de los Profetas mayores y menores; libros de los Macabeos)]. Latn - espaol. (Versin: Vulgata).

s. XV med. Ms. unitario, pergamino: 475 335 mm.; 349 ff. + [1] h. ff. 1r-2r: Estos folios, colocados a modo de guardas, contienen un fragmento bblico en latn (Num. 2, 11 - 3, 6). ff. 2v-3r: En blanco. f. 3va INC.: ... [V]isio Ysaye filii... (Isaias 1, 1) f. 3vb INC.: ... Visin de Ysaas fijo de... (Isaas 1, 1). Dado el contenido de la obra, tan slo se indica la localizacin de los textos vertidos al castellano: f. 58r: Jeremas f. 117v: En blanco. ff. 118rb-185r: Ezequiel ff. 185r-186r: Prlogo de san Jernimo a Daniel (texto de la trad. incompleto). ff.187rb-218r: Daniel ff. 218r-218v: Prlogo de san Jernimo a los Profetas menores ff. 218v-279r: Profetas menores ff. 279v-322v: Macabeos I ff. 322v-350v: Macabeos II f. 339vb FTC.: ... mesmo da ser alympiados. El [...] (Macab. II, 10, 5). f. 340rb ITC.: [...] las fortalezas [conbatan] con lloro e con lgrimas... (Macab. II, 11, 7) 439

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 87

f. 349vb EXP.: ... hic ergo erit consumatus. (Macchab. II, 15, 40). f. 349vb EXP.: ... y ass este ser acabado. (Macab. II, 15, 40). ff. 350r-350v: Folio colocado a modo de guarda. Slo contiene un fragmento bblico en latn (Num. 1, 26 - 2, 11): f. 350ra ITC.: [...] a uicesimo anno et supra... f. 350va FTC.: ... et cunctus exercitus pugnatorum [...] Escritura gtica formada. El texto latino muestra un tipo redondo, mientras que el castellano presenta una variedad hbrida. La pgina aparece dividida en dos columnas de tal manera que se pueden cotejar fcilmente ambas versiones de un solo golpe de vista. En algunos pasajes falta la parte romanceada, en su mayora se corresponden con prlogos o secciones de la Vulgata que no forman parte del canon hebreo (ff. 1r-2r, 186v, 193v-195v, 213v-217v, 232v, 242r, 251v, 275r, 351r, 351v). En el texto latino se distinguen las siguientes manos: A, caracterizada por su escritura compacta y muy uniforme (ff. 1r-3v, 348r-351v); B (ff. 4r-129r); a partir del f. 130r interviene B y otras manos de mdulo ms alargado y con influencia humanstica. En la versin castellana se aprecian las mismas variaciones con la diferencia de que las grafas siempre son hbridas. Hay unas glosas marginales a Ezequiel, extradas del comentario bblico o Postilla de Nicols de Lyra (ff. 130r-134r), que enmarcan el texto principal. Esta letra se asemeja a la que figura en la seccin romanceada hasta el f. 129v. Tambin se encuentran breves anotaciones en hebreo (ff. 21r, 30r y 72r). Se aprecian correcciones. Hay huecos rellenados por una mano en letra itlica. El pergamino es de excelente calidad (vitela). Los fascculos son terniones. Tan slo falta un bifolio central (339 bis-339 ter). Los cuadernos aparecen organizados mediante dos sistemas distintos. El primero consiste en colocar la signatura al comienzo de cada fascculo, indicando adems el orden de sucesin correspondiente a los tres folios iniciales de cada ternin con signos romanos. El primer cuaderno conservado ostenta el nmero 48, lo cual hace suponer la existencia de un anterior volumen compuesto por los 47 cuadernos que faltan. El otro procedimiento empleado utiliza las letras del alfabeto seguidas de cifras arbigas. El cambio se opera a la altura del f. 130. Tambin se encuentran reclamos: al final de cada fascculo en letra gtica respecto del texto latino; y de folio en folio en letra cortesana en lo que atae al romance. Desde el f. 130 los reclamos de los cuadernos se disponen verticalmente y se abandona el uso del reclamo en 440

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 87

castellano. Adems hay una foliacin moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Desde el punto de vista paleogrfico y codicolgico parece confirmarse la existencia de dos etapas en la confeccin del ejemplar. Presenta notas de taller. Las dimensiones del folio son: 475 335 mm. La caja de escritura oscila entre 235/250 145/150 mm. El texto est distribuido en dos columnas. En los folios 130-134 figuran los comentarios citados en torno al texto bblico. Quedan huellas de la perforacin en forma de pequeos orificios circulares en el margen exterior. El pautado ha sido hecho con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es variable: 40-45 hasta el f. 130; 60-68 desde el f. 130 al 133; y 42 desde aqu hasta el final. La ornamentacin del ejemplar no lleg a realizarse. Por consiguiente, el ms. qued inacabado tanto en lo que se refiere a la escritura como en lo que concierne a la ilustracin. Los espacios reservados para las iniciales y, tal vez, para alguna miniatura muestran que el proyecto debi de ser importante y, quiz, tuvo en sus orgenes un comitente prestigioso. Por su estructura y tamao se puede comparar con la famosa Biblia de la Casa de Alba. En el f. 2r hay una nota en letra del siglo XVIII que dice as: Los Prophetas en latn y castellano. En el f. 3r se lee: en trescientas quarenta y ocho membranas sin las guardas. El estado del cdice es bueno. Presenta una encuadernacin moderna en piel blanquilla. Procede de la coleccin de mss. provenientes del colegio Imperial de los jesuitas, denominado posteriormente Reales Estudios de San Isidro. Luego fue incorporado a la biblioteca de las Cortes, pasando posteriormente al fondo en el que se conserva actualmente. * V. los correspondientes esquemas (pp. 625 y 707). BIBLIOGRAFA
AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.BOOST, nm. 983, p. 75.LAZAR, M. 1965. LAZAR, M., PUEYO, F. J., ENRIQUE-ARIAS, A. 1994a.LAZAR, M., PUEYO, F. J., ENRIQUEARIAS, A. 1994b.MORREALE, M. 1960, pp. 66-109.MORREALE, M. 1962, pp. 133-149. REINHARDT, K. 1971, p. 97.

441

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 88

Cd. 88
[Vitae sanctorum]. Cataln. Santoral

s. XIV Ms. unitario, papel: 345 240/250 mm.; 225 ff. La numeracin comienza en el f. 25. El f. 24, primero conservado del ejemplar, figura encuadernado entre los ff. 34 y 35. f. 24ra ITC.: [...]so es saviement perlan, encenyan e governan les fembres... EXP.: ... a les viulves donave loable encenyament. RUB.: De la vida de sant Esteva. INC.: Sant Esteve fo I dels VII diaguens que... El f. 25 inicia en la actualidad el ms. Contina el texto precedente. f. 25ra ITC.: [...] de la sagona blasfemia que dayien los falses testimonis... f. 26vb RUB.: Per qual rahon son mudades les festes (primera rbrica conservada en la disposicin actual). f. 47vb FTC.: ... que oc tan pragon con avia espay del [...] (De sent Macari). f. 49ra ITC.: [...]pecialment los jovencels on con el... (De sent Antoni). f. 120vb FTC.: ...vespecia el misatge li respos sa[...] (De sent Jac apostol). f. 122ra ITC.: [...]ffo hom de tan gran bonea que I dia... (De sent Jac apostol). 443

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 88

f. 132vb FTC.: ... daltra membra per III rahons la lengua es[...] (Del trametiment del Sant Esprit). f. 134ra ITC.: [...] nos tots e entre frares deu estar perfeyta amistat... f. 223rb RUB.: De sent Miquel arcangel (ltima rbrica conservada). f. 225vb FTC.: ... blandimens e quel defena contra apreniment e contra violenia... (De sent Miquel arcangel). El orden establecido en las vidas de los santos se acompasa con el ritmo del ao litrgico. Escritura gtica cursiva corriente. El ms. presenta la morfologa propia de la escritura realizada en los reinos orientales peninsulares. Todo el texto es de una sola mano. El papel es muy muy basto, pesado y de color oscuro. Carece de filigrana. La tipologa de los fascculos es oscilante. Figuran reclamos colocados en posicin horizontal y una numeracin antigua en nmeros romanos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 345 240/250 mm. y 260/275 185/190 mm. El pautado se reduce al trazado de la caja de escritura mediante mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es variable. La decoracin se limita algunas iniciales con filigranas. Hay tambin calderones en rojo y en azul. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En el f. XXVr se lee: Vidas y milagros de diferentes santos en un libro de foleo del Archivo. Signatura antigua: 12-II-1/2. * V. los correspondientes esquemas (pp. 626 y 707).

444

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 89

Cd. 89
NICOLAVS DE LYRA (O.F.M.) Postilla in psalmos

s. XV (a. 1439) Ms. unitario, pergamino: 290/295 215 mm.; 160 ff. f. 1r INC.: Propheta magnus surrexit in nobis (Luce VII.o). Quamuis liber psalmorum apud Hebreos inter agyographa computet... f. 160v EXP.: ... laudabunt te ad quam laudem per nos perducat qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas in secula seculorum, amen. COLOFN: Explicit Postilla super librum Psalmorum edita a fratre Nicolao de Lyra, de ordine fratrum minorum, sacro Theologie doctore. Anno Domini M.o CCCC.o XXXIX. Escritura gtica cursiva formada con elementos prehumansticos de procedencia extrapeninsular. Abundantes abreviaturas. Presenta algunas anotaciones marginales y correcciones. Todo el texto es de una sola mano. El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. Los fascculos son quiniones. Hay reclamos colocados en posicin horizontal. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 290/295 215 mm. y 215 145 mm. La unidad de pautado es 4/5 mm. El texto est distribuido en dos columnas. No se aprecian huellas de la perforacin. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es 47. 445

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 89

La inicial del f. 1r es miniada y est adornada con elementos vegetales estilizados. Las restantes presentan filigranas y rasgueos. Se trata de un ejemplar de buena factura. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En el margen superior del f. 1r se lee: Postilla Nicolai de Lira in Psalmos. Archivo. En una cartela figura: Postilla de Nicols de Lira sobre los Salmos. Est impressa en la glossa. El cdice est completo y en buen estado de conservacin. La encuadernacin es tarda, en pergamino. Signatura antigua: Est. 11 gr. 1.a nm. 5. * V. los correspondientes esquemas (pp. 627 y 708).

446

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

447

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 90

Cd. 90
MARTINVS [POLONVS] (O.P.) [Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romanorum]

s. XIV ex.-XV Ms. unitario, papel: 335 250 mm.; 74 ff. + [1] h.
1.

f. 1r RUB.: Incipit cronica fratris Martini, ordinis fratrum predicatorum, domini Pape capellani et penitentiarii. PROL.: Quoniam scire tempora summorum pontificum Romanorum... EXP.: ... quinto de rectoribus et regimine profecit. INC.: Istud ergo dicit Orosius ad beatum Agustinum... f. 11r EXP.: ... incipiendo assummo (sic) primo pontifice, uidelicet Ihesu Christo. La obra transmite paralelamente la historia de los emperadores y de los pontfices. El texto ha sido escrito, en cada tipo de crnica, por una sola cara del folio, ya sea el recto o el verso. Esta disposicin comienza a partir del f. 11. f. 11r INC.: Anno XII Octouiani Augusti natus est Christus... (Chron. pontif.). f. 11v INC.: Post Natiuitatem Domini nostri Ihesu Christi... (Chron. imper.) f. 65r EXP.: ... in ecclesia Sancti Laurentii sepultus existit. Explicit cronica Martini, fratris ordinis predicatorum, de sumis pontificibus. El ltimo Papa mencionado es Juan XXI. A continuacin prosigue la crnica de los pontfices por la misma mano y sin indicacin de autor. f. 65v INC.: Nicolaus III natus Romanus de domo Vrsinorum... 449

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 90

f. 66v EXP.: ... rex Nauarre [...] de Africa proceserat in Sicilia ueniens est defunctus (Chron. imper.) A partir de aqu se escribe otra vez de manera unificada. f. 69v EXP.: ... ad suscepta negocia solicite prosequenda. Benedictus Deus Pater omnium rerum.
2.

f. 70r ITC.: [...] Soldanus uero Babilonie egre gerens per... (Chron. imper.). f. 70v ITC.: [...] Nicolaus IIIIus nacione Lombardus... (Chron. pontif.) f. 74r EXP.: ... cometa in parte orientale sed maior quam alia uidebatur. f. 74v EXP.: ... multa miracula operatus est. Finis huius operis. Desde el f. 70r el texto ha sido escrito, de nuevo, en cada tipo de crnica por una sola cara, como en el sector anterior. En el primer caso (Crnica de los emperadores) se han utilizado nicamente los rectos. En el segundo (Crnica de los papas) tan slo se ha escrito por el verso. En realidad se trata de la continuacin de ambas crnicas, escritas por una segunda mano. Se ha aadido de una tercera mano, a modo de suscripcin, un nombre rubricado: Garsias. Tambin se indica el nmero total de folios en latn (sunt scripta LXXIII folia). El ltimo hecho datado canonizacin de Santo Toms de Aquino se remonta al ao 1315.

Escritura gtica cursiva corriente. El texto principal presenta algunos rasgos bastardos. La parte complementaria es una muestra de letra bastarda muy pura. Esta segunda mano tambin ha realizado algunas correcciones en todo el ms. Existen anotaciones. El papel es de mala calidad. Carece de filigrana. Los fascculos son cuaterniones. La particular disposicin del texto ha motivado que se emplee un sistema de reclamo especial, por cuanto que figura en todas las pginas y responde a un esquema alterno, ya que primero se han escrito los rectos con un texto, y luego los versos con otra relacin distinta. Los reclamos aparecen, pues, cruzados. Tambin se encuentra un tipo de signatura consistente en numerar la primera mitad de cada cuaderno mediante las cinco primeras letras del alfabeto. En el margen superior de los folios hay unas indicaciones sobre la naturaleza de la crnica, esto es, se especifica si trata de la relativa a los papas o la de los emperadores. Las secuencias que son una continuacin del texto principal, aunque pertenecen a otra mano, ofrecen la misma disposicin codicolgica. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. 450

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 90

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 335 250 mm. y 240 140 mm. No se aprecian huellas del pautado. Se ha trazado a punta seca las dos lneas verticales de justificacin. Las lneas de escritura oscilan entre 39 y 41. Los folios que contienen el texto complementario presentan una caja de escritura algo ms ancha (185 mm.). La inicial del f. 1r es de tipo festoneado en rojo y azul. Muestra adornos afiligranados. Las restantes son simplemente desnudas y de color rojo. En esa misma tonalidad van los calderones y las rbricas, las cuales presentan la misma escritura que el resto del texto. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. El manuscrito est completo y en buen estado de conservacin. La encuadernacin es moderna, en pergamino. Signaturas antiguas: III.AA.8; 11-11-1/6 y 2.T.3 (en uno de los cantos). * V. los correspondientes esquemas (pp. 628 y 708).

451

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 91

Cd. 91
[Liber horarum]

s. XV ex.-XVI in. Supuesto ms. unitario, pergamino: 175 125 mm.; 147 ff. f. 1r ITC.: [...] e Iuliane uirginis d cathedra sancti Petri... (mes de febrero). f. 147v FTC.: ... uel alii occasione mei seu exemplo contra tuam [...] El psimo estado de conservacin del ejemplar slo permite identificar la existencia de algunas de las partes esenciales de este tipo de devocionario, tales como el calendario (ff. 1r-8v); el oficio de la Virgen (f. 9>); los salmos penitenciales (f. 38r>); letanas (f. 82v>); oficio de difuntos (f. 96r>); sufragios de los santos, etc. Caracteres gticos de tipo litrgico. Se han utilizado dos mdulos de letras segn el contenido del texto. El ejemplar ha sido elaborado con gran habilidad para simular que se trata de un libro ms. En realidad es un impreso, salvo en lo que atae a la ornamentacin y a los detalles imitativos de la estructura de un cdice autntico. El pergamino es de excelente calidad (vitela) y de color blanco. Los fascculos son cuaterniones. Las signaturas van expresadas mediante letras del alfabeto numeradas hasta la primera mitad del fascculo. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 175 125 mm. y 100 65 mm. La unidad de pautado es 7 mm. La distribucin 453

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 91

del texto es a lnea tirada. El pautado ha sido trazado en rojo con tinta aguada. Existen 16 lneas rectrices y 15 de escritura. Las iniciales son de tipo campeado. El cuerpo de la letra va trazado en oro y los espacios interiores y exteriores en tonos rosceos y celestes alternados con motivos afiligranados. Algunas iniciales secundarias van rellenas de color. Abundantes rbricas. Slo se conserva una miniatura a plena pgina alusiva al contenido textual: el oficio de difuntos (f. 96r). Las restantes han sido cortadas. En el f. 1r se lee: De la librera del Noviciado de la Compaa de Ihess de Madrid. El ejemplar se incorpor luego a la Biblioteca de las Cortes, pasando posteriormente al fondo donde se conserva en la actualidad. El estado de conservacin es psimo pues ha sufrido mltiples mutilaciones. La encuadernacin es antigua (s. XVI). Presenta un diseo en bandas y decoracin en oro troquelada con hierros de estilo mudjar. Los cantos van asimismo dorados. Signatura antigua: Est. 11 gr. 1.a nm. 11. * V. los correspondientes esquemas (pp. 629 y 709). BIBLIOGRAFA
KOENIG, E. 1987.RUIZ GARCA, E. 1996d.

454

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

455

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 92

Cd. 92
HIERONYMVS [STRIDONIVS] Epistolae

s. XV med. Ms. unitario, pergamino: 165 115 mm.; [2] h. + 296 ff. + [2] h.
1.

f. 1r EPIST.: Hyeronimus ad quendam amicum de scientia legis diuine et obedientia et de non iurando et non uindicando. Epistola. (PL 30, 108120, epist. 7 atrib. = Faustus Rhegiensis). INC.: Presumptionem meam excusare conarer... f. 19v EXP.: ... uiuimus et uirtutibus consurreximus in Christo. f. 19v EPIST .: Vt supra quia ignorantia legis diuine non excusat et que faciant uerum christianum. Epistola. (PL Sup. I, 1375-1380, epist. atrib. = Pelagius Britannus). INC.: Humane referunt hystorie... f. 26v EXP.: ... opto te semper Deo uiuere et perpetui consulatus honore gaudere. f. 26v EPIST.: De homine perfecto. Epistola (texto no identificado). INC.: Perfectus homo est qui se ipsum cognouit... f. 29v EXP.: ... qui flores diuinos componitis mei memores semper estote. f. 29v EPIST.: Ad quendam amicum de fide tractatus crede credendis necnon de conuersatione et uita christianorum. Epistola. (PL 10, 733-750, epist. atrib. = Hilarius Pictaviensis, Epist. seu libellus ad adolescentem). 457

2.

3.

4.

ELISA RUIZ GARCA


INC.:

Cd. 92

Dauid gloriosus in psalmo sic dicit... f. 57v EXP.: ... in eo aliquantulum inimicis et credentibus profuisse.

15.

f. 57v EPIST.: Pamachio et Oceano de Periarchon Origenis. Epistola. (PL 22, 744-752, epist. 84). INC.: Scedule quas misistis honorifica me... f. 70r EXP.: ... seruare uelit eloquii uenustatem. f. 70r EPIST.: Ad eosdem qui supra de eadem re. Epistola. (PL 30, 247249, epist. 32 atrib.). INC.: Qui Ethiopem inuitat ad balnea... f. 74v EXP.: ... magis timere quam hominum. f. 75r EPIST.: Ad Edibiam de duodecim questionibus. Epistola. (PL 22, 981-1006, epist. 120). INC.: Ignota uultu, fidei michi ardore notissima es... f. 111v EXP.: ... et accenduntur et extinguntur in nobis. f. 111v EPIST.: Paulino Post[///] episcopo de institutione clericorum et monachorum et diuine scripture expositionibus diuersis. Epistola. (PL 22, 579-586, epist. 58). INC.: Bonus homo de bono thesauro cordis... f. 121r EXP.: ... Domino militantem per te salutari uolo. f. 121r EPIST.: Oceano de uita clericorum. Epistola. (PL 30, 297-301, epist. 42 atrib. = De uita clericorum). EPIST.: Sofronius Eusebius Hyeronimus Oceano suo salutem. INC.: Deprecatus es ut tibi breuiter... f. 127r EXP.: ... testificatio casto confirmetur affectu. f. 127r EPIST.: Nepociano presbitero de uita clericorum. Epistola. (PL 22, 528-540, epist. 52). INC.: Petis a me, Nepotiane carissime, litteris... f. 129r EXP.: ... cum fratribus a Domino coram angelis coronari (Este final pertenece a la epist. 11 atribuida a san Jernimo. El explicit de la epist. 52 se encuentra en el f. 183v). f. 129r EPIST.: De obseruantia et utilitate uigiliarum. Epistola. (PL 30, 240-246, epist. 31 atrib. = Nicetius Treuirensis). INC.: Dignum est, fratres, aptumque prorsus... 458

16.

17.

18.

19.

10.

11.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 92

f. 137v EXP.: ... utilitate dicta sufficiant, gratia Domini nostri Iesu Christi cum omnibus uobis, amen.
12.

f. 137v EPIST.: De tribus uirtutibus. Epistola. (PL 30, 120-125, epist. 8 atrib.). INC.: Tres quodammodo uirtutes Dei assumens... f. 146r EXP.: ... et uirtutem Dei Christum Iesum cui est uirtus et gratia et imperium in secula seculorum, amen. f. 146r EPIST.: Ad Florentium de ortu amicitiarum. Epistola. (PL 22, 335-336, epist. 4). INC.: Quantus beatitudinis tue rumor... f. 147r EXP.: ... ego uidere desiderans cathena langoris innector. f. 147r EPIST.: Ad eundem de eadem re et de libris sibi dirigendis. Epistola. (PL 22, 336-337, epist. 5). INC.: In ea michi parte heremi... f. 148v EXP.: ... mei causa instanter negocium prosequatur. f. 148v EPIST.: Iuliano dyacono Aquilee excusans se quare non scripserit. Epistola. (PL 22, 337-338, epist. 6). INC.: Antiquus sermo est mendaces... f. 149v EXP.: ... crebris reddas sermonibus letiorem. f. 150r EPIST.: Hieronymus Nicee ypodyacono de utilitate scribendi epistolas. (PL 22, 341-342, epist. 8). INC.: Torpilius comichus tractans de uicissitudine... f. 150v EXP.: ... litteras uel indignantis accipiam. f. 150v EPIST.: Ad Crisocomam monachum Aquileie arguens eum quia modicum scripserit. Epistola. (PL 22, 342-342, epist. 9). INC.: Qui circa te affectus meus... f. 151v EXP.: ... te aliud non habuisse quod scriberes. f. 151v EPIST.: Paulum senem monachum Aquileie commendans senium eius. Epistola. (PL 22, 343-344, epist. 10). INC.: Humane uite breuitas dominatio... f. 153v EXP.: ... si Spiritus Sanctus afflauerit nauigabunt. f. 153v EPIST.: Amonio monacho ut parem non spernat. Epistola. (PL 22, 345-346, epist. 12). 459

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

ELISA RUIZ GARCA


INC.:

Cd. 92

Dominus noster humilitatis magister... f. 154v EXP.: ... conseruus impartias. Vale in Domino.

20.

f. 154v EPIST .: Theodosio et ceteris anachoritis ut sui meminerint. Epistola. (PL 22, 331-332, epist. 2). INC.: Quam uellem nunc uestro interesse... f. 155v EXP.: ... ad portum optasti littoris prosequatur. f. 155v EPIST.: Chromacio Iouiniano et Eusebio de commendatione Bonosi. Epistola. (PL 22, 338-341, epist. 7). INC.: Non debet carta diuidere quos... f. 159r EXP.: ... oratione amor ordinem nescit. f. 159r EPIST.: Ad Desiderium reddens ei salutationis et comendationis officium. Epistola. (PL 22, 492-493, epist. 47). INC.: Lecto sermone dignationis tue... f. 160v EXP.: ... paulatim scribi faciam si uolueris. f. 160v EPIST.: Damaso de filio prodigo et frugi. Epistola. (PL 22, 379394, epist. 21). INC.: Beatitudinis tue interrogatio... f. 183 EXP.: ... de se quod talis sit confite\bi/tur. (Este final pertenece a la epist. 52. El explicit de la epist. 21 se encuentra en el f. 223r). f. 184r EPIST.: Ad Rusticum adolescentem ad monachatum exhortans. Epistola. (PL 22, 1072-1085, epist. 125). INC.: Nichil christiano felicius cui... f. 200v EXP.: ... difficile, sed magna sunt premia. f. 201r EPIST.: De superbia carnis (texto no identificado). INC.: Ad te manum meam extendo... f. 205v EXP.: ... exaltauit ipsi honor et gloria in secula seculorum, amen. f. 205v EPIST.: De parentibus honorandis. (PL 30, 150-152, epist. 11 atrib. = De honorandis parentibus). INC.: Parentum meritis subiugans filios... f. 223r EXP.: ... sit uita substentanda non siliquis. (Este final pertenece a la epist. 21. El explicit de la epist. 11 atrib. se encuentra en el f. 129r). 460

21.

22.

23.

24.

25.

26.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA 27.

Cd. 92

f. 223r EPIST.: Damaso qualis debeat esse summus pontifex et de septem ordinibus ecclesie. Epistola. (PL 30, 152-167, epist. 12 atrib. = De VII ordinibus ecclesie). INC.: Sufficere quidem fidei tue... f. 248v EXP.: ... librorum scripta non retinent. f. 248v EPIST.: Laurentio episcopo exponens simbolum apostolorum. Epistola. (PL 21, 335-386, epist. atrib. = Rufinus, Commentarius in symbolum apostolorum). INC.: Michi quidem, fidelissime papa Laurenti, ad scribendum... f. 296v EXP.: ... uero a confusione et opprobrio eterno per Christum Dominum nostrum per quem est Deo Patri cum Spiritu Sancto gloria et imperium in secula seculorum, amen.

28.

Escritura humanstica redonda de excelente factura. Procede el texto de una sola mano. El pergamino es de gran calidad (vitela) y de color lechoso. Los fascculos, todos ellos cuaterniones, se conservan en su integridad. Los cuadernos correspondientes a los folios 129-168 han sufrido una transposicin y figuran intercalados entre los folios 208 y 209. Los reclamos aparecen en posicin horizontal. En algunos casos han desaparecido a causa del orillado. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 165 115 mm. y 115 65 mm. La unidad de pautado es 6 mm. No se aprecian seales de la perforacin. El pautado ha sido trazado con una tinta aguada de color morado. Las lneas de escritura son 20. El f. 1r ofrece una especie de portada en la que se encuentra una orla que discurre por tres de los mrgenes. Oro y motivos vegetales estilizados son los elementos utilizados en su decoracin. En el pie de la pgina aparece un escudo herldico, el cual no ha sido identificado. Las iniciales primarias son de tipo campeado. Los caracteres gticos, elaborados con pan de oro, presentan las superficies interiores y exteriores teidas de color rosa y azul. El ms. es, sin duda, oriundo de Italia. El ejemplar perteneci a la librera del Noviciado de la Compaa de Ihess de Madrid. Su trayectoria fue: la biblioteca de las Cortes y, por ltimo, el fondo donde actualmente se encuentra. Su estado de conservacin es muy bueno. Est completo. En el verso de la primera hoja de guarda se especifica: Non uenit expurgandus. La encuadernacin es en piel. La flor de la 461

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 92

misma est muy gastada. La decoracin se reduce a un simple fileteado. Los cantos van dorados. Signatura antigua: Est. 11 gr. 1.a nm. 12. * V. los correspondientes esquemas (pp. 630 y 709).

462

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

463

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 93

Cd. 93
GEORGIVS TRAPEZVNTIVS Rhetoricorum libri V

s. XV Ms. unitario, pergamino: 245 160 mm.; [1] h. + 140 ff. + [1] h. f. 1r RUB.: Georgii Trapezuntii in Rhetoricos libros suos exordium incipit feliciter. PROL.: Cum mihi in mentem ueniat quanta oratorie facultatis tum utilitas... f. 1v EXP.: ... neminem fortassis improbaturum. RUB.: Georgii Trapezuntii Rhetoricorum liber primus incipit feliciter. INC.: Rhetorica est ciuilis scientia qua cum... f. 138v EXP.: ... emendatissimus apud (cancell.: esse) se opus esse patiantur. Deo gratias, amen. Georgii Trapeontii quintus et ultimus Rhetoricorum liber explicit feliciter. f. 139r TABLA: Tabula huius Rhetorice. INC.: Primi libri tractatus sunt quatuor... f. 140rb FTC (cambio de mano): ... de motu corporis quinque [...] f. 140v: En blanco. Escritura humanstica redonda. El gesto grfico del copista denota cierta inseguridad. Todo el texto procede de una sola mano. Hay algunas correcciones y numerosas anotaciones en latn y en griego de una mano humanstica cursiva. La calidad del pergamino es excelente (vitela). El color es lechoso. Los fascculos son quiniones. Hay reclamos colocados en posicin 465

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 93

horizontal en el centro del margen inferior del verso del ltimo folio de cada fascculo. Con nmeros romanos se indican los distintos libros que componen la obra. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 245 160 mm. y 180 110 mm. El interlineado mide 6 mm. El texto discurre a lnea tirada. No se aprecian restos de perforacin. Se ha trazado a punta seca la caja de escritura. Los textos distintivos aparecen en capitales de corte epigrfico. Las iniciales primarias son maysculas gticas adornadas con discretos rasgueos. Las secundarias son capitales epigrficas no muy geomtricas. En el f. 1r se encuentra una magnfica inicial que representa al autor con un libro en la mano. Se trata de un bellsimo retrato. Esta misma pgina tambin ofrece en el margen inferior un escudo nobiliario del poseedor, no identificado, y una finsima orla. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En la guarda anterior se lee: Ciento y quarenta membranas. De la librera de la Compaa de Jess de Alcal. El ms. se encuentra completo y en buen estado de conservacin. La encuadernacin presenta unas tapas de cartn forradas de pergamino amarillo. En el lomo figura: Trapezuntio Retrica. Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a nm. 14. * V. los correspondientes esquemas (pp. 631 y 710). BIBLIOGRAFA
KRISTELLER, P. O. 1989, vol.
IV,

p. 509.MONFASANI, J. 1984.

466

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 94

Cd. 94
[Biblia. N.T. Apocalypsis cum glossa]. Latn.

s. XII Ms. unitario, pergamino: 200 145 mm.; 82 ff.


Texto principal

f. 1ra PROL.: Apocalipsis inter reliquos Noui Testamenti libros... f. 2vb EXP.: ... in intellectu suo configurauit. f. 3ra INC.: [Apocalipsis] Christi Ihesu quam dedit... f. 82va EXP.: ... et uenio cito, amen. Veni Domine Ihesu gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnibus uobis, amen.
Glosa

f. 3ra INC.: Littera sic acsi ita commonet attendite... f. 82vc EXP.: ... ueni ad remunerandum. Escritura carolina de transicin a gtica muy caligrfica. Ofrece dos mdulos diversos segn la naturaleza del texto. El pergamino es de muy buena calidad y de color blanquecino. Los fascculos son cuaterniones, salvo el primero. El ejemplar presenta signaturas expresadas en el margen inferior del ltimo folio en nmeros romanos (del I al X). La foliacin se ha realizado mediante un numerador. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 200 145 mm. y 140 110 mm. La unidad de pautado es 11-12 467

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 94

mm. en el texto principal y 5 mm. en el comentario. El texto bblico figura en el centro de la pgina. en torno a l se ha distribuido el correspondiente comentario. No se aprecian restos de las perforaciones. El pautado ha sido trazado de manera visible. El nmero de lneas es variable (entre 26 y 30 segn los casos). La decoracin se reduce a unas iniciales secundarias desnudas, muy sencillas en color rojo o azul. La tinta es muy negra. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. Presenta un sello en seco de difcil identificacin. El ejemplar est completo y en buen estado de conservacin. La encuadernacin es tarda en pergamino. En el lomo se lee: Apocalysis cum notis 18. Signatura antigua: Est. 11 gr 1.a nm. 18. * V. los correspondientes esquemas (pp. 632 y 710).

468

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 95

Cd. 95
s. XIV Ms. unitario, papel: 220 150 mm.; 83 ff.
1. MATTHAEVS [VINDOCINENSIS] 1. Liber Tobiae, ff. 1r-81r.

f. 2r ITC.: [...] ex agro ueteri uirtutum semina morum plantula iusticie pollulat ampla seges... f. 3v EXP.: ... transfert Ieronimus, exponit Beda, Matheus metrificat, reprobat liuor, amicus habet. INC.: Tthobie nathale solum Galilea uoluntas... f. 81r EXP.: ... Explicit expletum Thobiam qui legit instet Thobiam merito religione sequi. Laus tibi sit Christe quoniam liber explicit iste. Qui scripsit scribat semper cum Domino iuuat.
2. [De doctrina mensae], ff. 81v-83v.

f. 81v INC.: Mense doctrinam da nobis discere, Christe, desursum donans optima dona bonis... f. 83v FTC.: ... nec sua ponantur hic ubi labia tua [...]. Escritura gtica cursiva formada extrapeninsular. El texto principal procede de una misma mano, que se caracteriza por presentar algunos rasgos bastardos. El segundo texto, obra de otro copista, carece de dichos rasgos. Todo el ms. presenta numerosas glosas y anotaciones de tipo gramatical. 469

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 95

El papel es de mediana calidad. Ofrece cuatro tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los fascculos son seniones. Existen reclamos colocados en posicin horizontal y ligeramente descentrados. Hay una foliacin moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 220 150 mm. y 150/155 100 mm. La unidad de pautado es 12 mm. El texto, que consta de 254 dsticos en A y 69 versos en B, discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior de cada folio. El pautado ha sido trazado a punta seca. El nmero de lneas de escritura es 14. No presenta elementos ornamentales. Las iniciales de cada verso van en maysculas realizadas con cierta torpeza. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En el verso de la guarda inicial se lee: Auctor huius operis est magister Mattheus Vindosiuensis ad Bartholomeum archiepiscopum Turonensem. Editus est hic liber Lugduni apud Theobaldum Paganum 1538 in 8.o Incipit liber Tobiae. El ejemplar est incompleto y en mal estado de conservacin, sobre todo al final, a causa de que ha perdido la cubierta posterior. La anterior muestra restos de una encuadernacin consistente en unas tapas de cartn forradas de una especie de gamuza muy ajada. Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a nm. 19. * V. los correspondientes esquemas (pp. 633 y 711). BIBLIOGRAFA
RUIZ GARCA, E. 1996e.

470

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

471

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 96

Cd. 96
GREGORIVS I MAGNVS, Papa Regula pastoralis

s. XV Ms. unitario, pergamino y papel: 290 220 mm.; [2] h. + 45 ff. f. 1ra RUB.: Incipit epistola beati Gregorii Pape ad Leandrum archiepiscopum Hyspalesem. EPIST.: Reuerendissimo et sanctissimo fratri Leandro episcopo Gregorius episcopus seruus seruorum Dei. INC.: Quanto ardore uidere te sitiam quia... EXP.: ... te incolumem custodiat, reuerentissime frater. TABLA: Incipiunt capitula libri pastoralis. RUB.: Capitulum primum. INC.: Ne uenire imperiti ad magisterium audeant... f. 1vb EXP.: ... Expliciunt capitula libri pastoralis editi a beatissimo Gregorio Papa (por error se indica XLV caps. en lugar de LXV). RUB.: Incipit liber officii pastoralis Gregorii Pape. INC.: Pastoralis cure me pondera fugere delitiscendo uoluisse... f. 41va EXP.: ... ut quia pondus proprium deprimit tui ne meriti manus leuet (cap. 65). ff. 42r-45v: Pautadas y en blanco. Escritura gtica formada prehumanstica. Abundantes abreviaturas. Todo el texto procede de una sola mano. El pergamino es de muy buena calidad y de color blanquecino. El papel ofrece tres tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los 473

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 96

fascculos son seniones, salvo el ltimo. El ejemplar presenta reclamos colocados en sentido vertical en la parte interior del margen inferior del verso del ltimo folio de cada cuaderno. Tambin lleva signaturas en la primera mitad de cada fascculo expresadas mediante las seis primeras letras del alfabeto. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 290 220 mm. y 185 145 mm. El interlineado mide 6 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares. La caja de escritura ha sido trazada con mina de plomo. Las lneas de escritura oscilan entre 40 y 46. La ornamentacin se reduce al tratamiento de las iniciales. La primera es festoneada y con finsimas filigranas. Las restantes estn adornadas, asimismo, con filigranas y elegantes rasgueos. Todas ellas van en rojo y azul. La tinta es negra. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En la hoja de guarda Ar se lee: Ihesus. Anno Domini millesimo quatuorcentesimo nonagesimo septimo, die uerum quarto mensis nouembris (sic) et die sancti Francisci deffunctus est illustrissimus ac serenissimus magnus ac potentissimus princeps et dominus noster domnus Iohanes, filius magni regis don Fernando et doa Helisabet in ciuitate Salamantina. Otras anotaciones: Pastorale domini Gregorii. Catorce membranas y veinte y siete fojas de papel. Don fray Bernardo de Fresneda, obispo de Cuenca. Viernes 20 das del mes de otubre, ao de 1497 aos compr este libro. Cost un (en blanco). Esta anotacin es de la misma mano que ha consignado la muerte del prncipe don Juan. La encuadernacin es una magnfica muestra de estilo mudjar. Conserva restos de los cierres. Signaturas antiguas: 12-11-1/21 y 21. * V. los correspondientes esquemas (pp. 634 y 711).

474

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 97

Cd. 97
[Commentum Almagesti Ptolomei]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 260 180 mm.; 139 ff. f. 1r ITC.: [...] quod perpendicularis cadens ab extremitate arcus super diametrum... (cap. 1, dist. 1). f. 138r EXP.: ... et nichil est in eo dicendum. Finite sunt notule Almagesti. En el margen derecho la misma mano indica: Hic est finis expositionis libri Almagesti. El resto de este folio contiene otros comentarios a la misma obra, incluyendo el prlogo de la misma. f. 138v FTC.: ... esse est sine motu et non[...] Una mano ms tarda ha aadido en el margen superior del f. 138v: In hoc folio finit hoc uolumen. Escritura gtica cursiva corriente extrapeninsular. Se trata de una letra prxima a la notular. Abundantsimas abreviaturas. Existen anotaciones marginales. Todo el texto parece ser de una sola mano. El pergamino es de mediana calidad y de color marfileo. Los fascculos son cuaterniones, salvo el ltimo. Presenta signaturas en nmeros arbigos y reclamos en posicin horizontal. En el primer cuaderno la signatura es alfanumrica. Tambin ofrece una foliacin antigua en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 260 180 mm. y 185/190 140 mm. La unidad de pautado es 475

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 97

4 mm. El texto discurre a lnea tirada. Se aprecian algunos restos de perforacin en el primer cuaderno. El pautado ha sido hecho con mina de plomo. Las lneas de escritura oscilan entre 45 y 50. Carece de cualquier tipo de ornamentacin. Slo aparece una inicial gtica en tinta hecha con torpeza. Existen algunas figuras geomtricas explicativas del texto. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. Tiene un sello en cuyo interior se lee: Casa professa IHS. Otra anotacin: Almagesto de astrologa. Commetarium Almagesti Phtolomei est liber astrorum (cancelado: Astrologa, Euclides geometra). La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de una especie de gamuza. Se aprecian restos de Makulaturen en la parte interior del lomo. Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a nm. 22; 17 C 5 y L 206 f.o 275 nm. 2 (en una guarda); Letra C cajn 7 (en la tapa). * V. los correspondientes esquemas (pp. 635 y 712). BIBLIOGRAFA
KRISTELLER, P. O. 1989, vol.
IV,

p. 509.

476

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 98

Cd. 98
s. XIV (a. 1322) A; XIV ex. B Ms. facticio, pergamino y papel: 270/275 200 mm.; [1] h. + 176 ff.
Sector A Constitutiones facte ac edite in concilio celebrato apud Vallemoleti Palentine diocesis, ff. 1r-21r.

f. 1ra RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi, amen. Iste sunt constituciones per nos, fratrem Guillelmum Dei permissione episcopum Sabinensem apostolice sedis legatum, facte ac edite in concilio celebrato per nos apud Vallemoleti Palentine diocesis, prelatis omnibus nostre legationis ad celebrandum decimum concilium conuocatis, anno Natiuitatis Domini millesimo CCC XXII , nonas augusti qua die prefatum concilium extitit terminatum. INC.: Iniunctum nobis legationis exposcit officium ut... f. 21ra EXP.: ... et in aliis etiam locis ubi hoc uiderint expedire.
Sector B Casus legum supra Decretales, ff. 22r-176r.

f. 22r INC.: Pone quedam mulier nolebat lugere maritum infra... f. 170v FTC.: ... contra legem factum est per legem dissolui [...]. f. 171r ITC.: [...] meretur et omne id quod sequitur... f. 176r EXP.: ... Expliciunt cassus legum allegatarum supra Decretales, quia leges alie aliorum capitulorum istius tituli supra inueniuntur notate in titulo de testibus. (lib. V). f. 176v: Receta medicinal en castellano de otra mano distinta. 477

ELISA RUIZ GARCA [Additio]

Cd. 98

En la contraguarda anterior hay un texto de derecho cannico en letra gtica fracturada.


Sector A

El texto primero presenta una escritura gtica redonda formada, tpicamente castellana. Todo l procede de una sola mano. El pergamino es de calidad muy buena y de color lechoso. Los fascculos presentan reclamos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 275 200 mm. y 175 140 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto est distribuido a dos columnas. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 24. Las rbricas van en la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales, en rojo y en azul, aparecen adornadas con filigranas. La del f. 1r est ms elaborada que las dems.
Sector B

El texto segundo ofrece una escritura gtica cursiva corriente de tipo bastardo. Aqu se distingue una mano principal y varias intervenciones ocasionales. El papel es de mediana calidad. Se encuentran cuatro tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los fascculos son octoniones. Hay reclamos y signaturas expresadas en nmeros romanos colocados al comienzo de los cuadernos. En el seno de stos se contabilizan los folios hasta la primera mitad con las letras del alfabeto. Hay una foliacin nica a lpiz, cada cinco hojas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 270/275 200 mm. y 205 145 mm. Tan slo se ha trazado esta ltima sin que figure el diseo del pautado. El texto discurre a lnea tirada y presenta 48 renglones de escritura. No existe ninguna ornamentacin. Las iniciales estn dibujadas a tinta. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En el f. 1r aparecen diversas anotaciones: El que pudiese leer este libro sabr lo que contiene. De otra mano: Son las Constituciones de un concilio celebrado en Valladolid el ao de 1322, a 2 de agosto por fray 478

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 98

Guillermo, obispo sabinense, o Gregorio como est en lo manuscripto. Tambin figura un escudo con un len rampante. Una nota explicativa dice: Estas armas son de don Pedro Tenorio, arzobispo de Toledo. Las mismas se hallan en otros tomos de la libreria de la santa iglesia de Toledo, a quien dej sus libros. La encuadernacin es antigua. Consiste en tablas forradas de piel vuelta con bullones y restos de cierres. Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a nm. 23. * V. los correspondientes esquemas (pp. 636 y 712).

479

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 99

Cd. 99
TERENTIVS AFER, Publius Commoediae (Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, Adelphoe, Hecyra, Phormio)

s. XIV Ms. unitario. pergamino: 270 190 mm.; 111 ff.


1.

f. 1r RUB.: Therentius genere extitit Afer, ciuis Carthaginensis. Prime comedie. INC.: Reuertente autem Scipione Romam, deuicta Carthagine... EXP.: ... cum qua Glicerium, que et Passibula uocabatur, uenit.
RUB.:

2.

Incipit argumentum fabule Andria. Orto bello Athenis Cremes quidam... f. 1v EXP.: ... desponsauerat dederunt Carino sodali eius.
INC.:

3.

RUB.:

Epytaphyum Therentii. f. 2r INC.: Natus in excelsis tectis Cartaginis... EXP.: ... sic puto cantus erit. Argumentum Andrie Sororem falso creditam meretricula... EXP.: ... aliam Charino coniugem.
INC.:

4.

RUB.:

5.

PROL.:

Poeta cum primum animum adscribendum... f. 2v EXP.: ... spectande an exigende sint uobis prius. 481

ELISA RUIZ GARCA 6.


RUB.:

Cd. 99

Symo. Senex. Sosia. Vos istec intro auferte... f. 110v EXP.: ... uos ualete et pla[udite]. Calliopius recensuit. Expliciunt [///] Comedie Terentii feliciter [///] uidelicet [///] Andria [///] Eaytontumerumenos [///] Elchira [///]. Los textos que iban escritos en rojo, los nombres de las otras comedias contenidas en el ms., son ilegibles en la actualidad.
INC.:

[Additio]

En la contraguarda posterior hay un fragmento latino en verso escrito en letra gtica redonda de una mano distinta de la del texto principal. Escritura gtica redonda formada. Se distingue una mano principal (ff. 1r-64v; 100r-110v) y otras intervenciones ocasionales. Hay abundantes anotaciones de una mano gtica cursiva, a veces ligeramente bastarda, a veces casi protohumanstica. El pergamino es de buena calidad y de color claro. El fascculo bsico es el senin. Hay reclamos colocados en posicin horizontal e inscritos en una orla. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 270 190 mm. y 165 110 mm. La unidad de pautado es 6 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en incisiones oblicuas practicadas en el margen exterior del folio. El nmero de lneas de escritura es 29. Las rbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales son maysculas gticas desnudas o con filigranas. A partir del folio 24 ha quedado el espacio correspondiente en blanco. Los calderones alternan el color rojo y el azul. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. En el f. 1r se lee: Vt ex istoriagraphis paret fuit hic Terrentius ante aduentus Christi per quingentos annos. Natium Terrentii secundum Paulum Orosium. En un marbete. Terrentium. La encuadernacin es de tipo mudjar con un diseo en bandas. Quedan restos de los cierres metlicos. Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 2.a nm. 24 y 12. * V. los correspondientes esquemas (pp. 637 y 713). BIBLIOGRAFA
RUBIO, L. 1984, nm. 498, p. 407.

482

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 100

Cd. 100
CVRTIVS RVFVS, Quintus [Historiae Alexandri Magni Macedonis]. Italiano. Istoria dAlexandro Magno. Trad. por Pietro Candido Decembri.

s. XV (a. 1438) Ms. unitario, pergamino y papel: 210 140 mm.; [15] h. + 325 ff. + [7] h.
1. DECEMBRI, Pietro Candido 1. Comperatione de Cayo Iulio et de Alexandro Magno, ff. 1r-12r.

f. 1r ITC.: [...] la fama del vulgo quanto per la vera virtute e certa gloria dali illustri autori in scripto a queli data... f. 12r EXP.: ... ad un spechio dela sua gloria pare no stati inamorati. Finisce la comperatione de Cayo Iulio, cesare et imperatore maximo, et de Alexandro Magno, re di Macedonia, ordinata da Pier Candido Decembrio con il suo giudicio inseme felicemente.
2.
RUB.: Encomincia listoria dAlexandro Magno, figlo di Philippo re Macedonia, scripta da Quinto Curcio Ruffo, historico eloquentissimo, e traduto in vulghari da Pier Candido Decembrio, dela quale questo el tercio libro, el primo, el secondo mancha che ala nostra etate no si trova. f. 12v INC.: Alexandro fra tanto mandato e Leandro con molti dinari... f. 308r-309r: In le diurnale a Alexandro in questo modo [...] finindo adoncha el tercio lora di nona moritte (insercin de un texto de Plutarco para subsanar una laguna del original).

483

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 100

f. 325r EXP.: ... ad Alexandria fu redutto ansi nome e memoria del quale ogni debito honore e referito. Deo gratias. f. 325v COLOFN: Al nome de Dio omnipotente finisse el duodecimo e ultimo libro del istoria dAlexandro Magno, figlo de Philippo, re di Macedonia, scripta da Quinto Curcio Ruffo, eruditissimo et facundissimo auctore, e traduta in vulgare al serenissimo principe Philippo Maria, duca di Milano, di Pavia et Angiera conte et di Genova signiore, per Pier Candido Decembrio suo servo. M CCCC.o XXXVIII.o a die XXI del mese daprile in Milano. Finito libro referamus gratias Christo. Laurentius de Veneciis Calataiudi habitator hoc opus manu propria scripsit feliciter. Escritura humanstica redonda. Slo interviene una mano. El pergamino es de buena calidad y de color claro. Otro tanto ocurre con el papel, el cual ofrece cuatro tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). El bifolio exterior y el central de cada cuaderno son de pergamino, los restantes de papel. Los fascculos son octoniones. En el primer cuaderno hay signatura alfanumrica en romanos. En los restantes nicamente se expresan los nmeros en rojo en el verso del ltimo folio de cada fascculo. Tambin aparecen reclamos horizontales en el margen inferior, ligeramente descentrados. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 210 140 mm. y 135 190 mm. La unidad de pautado es 6 mm. El texto discurre a lnea tirada. La caja de escritura ha sido trazada con mina de plomo. Las lneas de escritura son 24. Las rbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales son maysculas gticas festoneadas sobre un fondo afiligranado. Van adornadas con finos rasgueos. Los nicos colores utilizados son el rojo y el azul. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. El ejemplar se encuentra incompleto, pero en buen estado de conservacin. La encuadernacin es antigua en pergamino. Quedan restos de las abrazaderas de piel. Signatura antigua: Est. 11 gr. 2.a nm. 25. * V. los correspondientes esquemas (pp. 638 y 713). BIBLIOGRAFA
KRISTELLER, P. O. 1989, vol.
IV,

p. 509.

484

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 101

Cd. 101
s. XV Ms. unitario, papel: 215 150 mm.; [1] h. + 167 ff. + [1] h.
1. [Scala coeli]. Espaol. 1. Treinta grados, ff. 1r-56v.

f. 1r INC.: Este es el comenamiento de los treynta grados que fizo el bienaventurado sant Gernimo... f. 56v EXP.: ... aqu acaban los treynta grados de nuestro Seor Dios de que avemos de tomar dotrina e exemplo para salvain de nuestras nimas.
2. [Elucidarium]. Espaol. 2. Lucidario, ff. 56v-85r. (Seleccin de captulos).

f. 56v RUB.: Aqu comiena el libro que se llama Luidario e es ste que se sigue: Primeramente demand el disiplo a su maestro del santo sacramento por qu se faze de pan e vino. INC.: Pregunt el disiplo al maestro: Rugote que... (cap. 25). f. 85r EXP.: ... ninguna cosa que a todo da el rrecabdo. Aqu se acaba el Luidario (cap. 4).
3. [Compendio de doctrina cristiana], ff. 85v-167v. 3.1.

f. 85v RUB.: Sguense los mandamientos. INC.: El primero mandamiento de la ley es: Amars... f. 129r EXP.: ... llamados santos, amn. Pater noster e Avemara. 485

ELISA RUIZ GARCA 3. 3.2. Quicumque uult. Espaol. 3. 3.2. Cualquier que quisiere, ff. 129r-131r.

Cd. 101

f. 129r RUB.: Sguese el Quicumque uult en que se enierra toda nuestra fe. INC.: Qualquier que quisiere ser salvo... f. 131r EXP.: ... guardara non podr ser salvo.
3. 3.3. Sermn sobre el advenimiento del Anticristo, ff. 85v-167v.

f. 131r RUB.: Sguese un sermn sobre el avenimiento del Antechristo. INC.: [C]riatura liberatum a seruitute corruptionis habetur... f. 167v FTC.: ... contempla ms en cmo ser perfecta, porque despus de la [...]. Escritura gtica hbrida formada. Tiene alguna influencia de la letra cortesana. La mano principal llega hasta el f. 136. A partir de aqu interviene otra. El papel es de buena calidad. Presenta cuatro tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Los fascculos son cuaterniones. Hay signaturas alfanumricas en la primera mitad de cada cuaderno. A partir del f. 136 este sistema es sustituido por el reclamo. Se observa una transposicin de folios en los cuadernos dcimoquinto y dcimosexto. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 215 150 mm. y 165 105 mm. Tan slo se ha trazado el diseo de esta ltima con mina de plomo, careciendo de las lneas del pautado. El texto discurre a lnea tirada. Las lneas de escritura oscilan entre 20 y 24. Las rbricas muestran el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales son maysculas gticas desnudas en color rojo. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. El ejemplar est incompleto, pero bien conservado. La encuadernacin es moderna, en piel de color castao. Signatura antigua: 216. * V. los correspondientes esquemas (pp. 639 y 714). BIBLIOGRAFA
BOOST nms. 984, 985, 986, p. 75.

486

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

487

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 102

Cd. 102
[Biblia. V.T. et N.T. Iob - Actus apostolorum]. Latn. (Versin: Vulgata)

s. XV Ms. unitario, pergamino: 185 140 mm.; 183 ff. f. 1ra ITC.: [...] infra Iob in finibus... f. 1va EXP.: ... natus quam ex aliorum negotio (prol. in Iob). INC.: Vir erat in terra Hus... f. 26vb FTC.: ... complantata lapidibus et in fine illorum [...] (Iob 21, 11). f. 27ra ITC.: [...] dederis maculam in gloriam tuam in die... (Iob 33, 24). f. 171vb FTC.: ... translato enim sacerdocio necesse [...] (Epist. ad Hebraeos 7, 12). f. 172ra ITC.: [...] Dei traditum per manus iniquorum... (Actus apost. 2, 23). f. 183vb FTC.: ... deuenimus Sidonem humane autem [...] (Actus apost. 27, 3). Escritura gtica fracturada extrapeninsular. Se caracteriza por su perfeccin y pequesimo mdulo. Abundantsimas abreviaturas. Se distinguen claramente dos manos. El pergamino es de excelente calidad (vitela) y de color lechoso. Predominan los seniones. Se encuentran reclamos que, en ocasiones, han sido cortados. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 185 140 mm. y 125 85/80 mm. La unidad de pautado es 2/3 489

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 102

mm. El texto discurre a doble columna. La perforacin consiste en pequeos orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. En ocasiones aparecen dos series de seales (ff. 124-131). Las lneas de escritura son 53. Las iniciales son maysculas gticas afiligranadas en colores rojo y azul. Hay ttulos corrientes. El ms. perteneci a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isidro y de all pas a la de las Cortes. Posteriormente entr a formar parte del fondo de cdices de la Real Academia de la Historia. El ejemplar est en buen estado de conservacin, aunque incompleto. Carece de encuadernacin: slo presenta una tapa de cartn forrada con una hoja de papel. Signatura antigua: Est. 11 gr. 2.a nm. 27. * V. los correspondientes esquemas (pp. 640 y 714).

490

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 103

Cd. 103
[Vitae sanctorum]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 370/375 250/255 mm.; 83 ff. (82 + 1 f. suelto). La numeracin comienza en el f. 12. f. 12r ITC.: [...]sore careret uxorem duxit de qua susceptam sobolem generosam... (In festo sancti Ludouici, rex Francorum, lectio IX). f. 19v FTC.: ... Spiritu Sancto edoctus magna uoce quasi futura prouidens [...] ( In festo sancti Bernardini, lectio II). f. 20r ITC.: [...] indoctis humane sapientie uerbis... (lectio VII). f. 26v FTC.: ... et in humilitate minore et in omnibus perfectior [...] (lectio IX). f. 28r ITC.: [...] dispari ut aquarum uiuencium... (In festo sancti Hieronymi, lectio III). f. 46v FTC.: ... reuertitur et a marito gaudenter suscipitur [...] (In festo sancti Petri Oxomensis). f. 47r ITC.: [...] in festo sancti Antonii abbatis. Antonius cum uiginti esset... (In festo sancti Antonii, abbatis). f. 59v FTC.: ... soluti et ante conspectum sancte martyris ducti ad pedes [...] (In festo sancte Martine, lectio VIII). f. 60r ITC.: [...] eis prostrati sunt imperator autem ut uidit leones erga Dei ... (lectio IX). f. 73v FTC.: ... seruorum Dei nominauit et [...] (In festo sancti Gregorii Pape, lectio VIII). f. 75r ITC.: [...]piro tandem cum sedisset beatus Gregorius... (lectio IX). 491

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 103

f. 82v FTC.: ... suspicatus cum episcopo et multitudine uenatorum illuc pro[...] (In festo sancti Egidii, abbatis).
[Additio]

s. XIII Hoja suelta procedente de un libro litrgico en escritura gtica: f. LXIIr ITC.: [...] et respondit unus de senioribus... f. LXIIv FTC.: ... quando ista mala passuri [...] (Dominica IV, epist. Iacobi I, 1). Escritura gtica. Segn las manos se encuentran muestras de letra fracturada o redonda. El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. En algunos sectores se aprecia que ha sido rasurado y reutilizado. Los fascculos son cuaterniones y quiniones. Las signaturas, alfanumricas, se encuentran en la primera mitad de los cuadernos. Comienzan a partir del f. 48. Hay tambin algunos reclamos colocados en posicin horizontal y orlados. La foliacin es antigua en nmeros romanos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 370/375 250/255 mm. y 225 175 mm. aproximadamente. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura oscilan entre 26 y 32. Las rbricas presentan la misma escritura que el resto del texto. Las iniciales son maysculas gticas desnudas. En el f. 65r se encuentra una que ha sido completada en forma de rostro. Los colores usados son el azul y el rojo. Sobre la procedencia de este ms. slo tenemos el testimonio escrito en unas hojas de papel de barba incorporadas al ejemplar en las que se afirma: Vino a poder del maestro Flrez (por su dinero) en el da 14 de julio de 1752. Vendise el librero Bartholom Ulloa que le trajo de cierto convento de tierra de Burgos, cuyo instituto lo dice el cdice a poca reflexin que se haga. Hay a continuacin un ndice de las vidas de los santos. La de santo Domingo de Silos recibe un amplio tratamiento. El ejemplar est incompleto y mutilado. La encuadernacin es tarda. Se trata de una proteccin hecha con unos cartones forrados con papel jaspeado. En el tejuelo se lee: Santoral. Signaturas antiguas: 11-2-8/483, 10-10-6, 3-3-10. * V. los correspondientes esquemas (pp. 641 y 715).

492

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 104

Cd. 104
[MARCHESINVS, Iohannes] (O.F.M.) [Mammotrectus super Bibliam]

s. XV Ms. unitario, pergamino y papel: 295/300 215 mm.; 171 ff. f. 1r ITC .: [...]sam aliud querebant illi nobiles quia sapientem... (cap. 6). f. 26v FTC.: ... galca pro capello me correxit gallca pro [...] (prol. sancti Hieronymi in libros Reg.). f. 27r ITC.: [...] cor residuus me correxit discumbo (Reg. I, 16). f. 38v FTC.: ...uectigalis est tributum quod domino portatur [...] (Esdras, IV). f. 39r ITC.: [...] Presciano correxit protaxisti, id est, prolongasti... (Esdras, IX). f. 145v FTC.: ... a Presciano esse compositum ut si a Presciano [...]. [De orthographia]. f. 146r ITC.: [...] esse compositus ubi secutus esse opinionem... [De orthographia]. f. 150v FTC .: ... que attenditur in communi sermone [...] (De accentibus). f. 151r ITC.: [...] Platoque ipsa enim coniunctio... (De accentibus). f. 154v FTC.: ... arbusta. Psalmus 79 [...] (Index locorum). f. 155r ITC.: [...] coagustabunt. Lucas 19 (Index locorum). f. 158v FTC.: ... exilium. Prologus Iosue [...] (Index locorum). f. 159r ITC.: [...] frustrabitur. Iob 41, Psalmus 131 (Index locorum). f. 171v FTC.: ... titulus Genesis 28. Lucas cuate[...] (Index locorum). 493

ELISA RUIZ GARCA [Additio]

Cd. 104

En la contraguarda anterior hay un texto litrgico dedicado a la Virgen, acompaado de notacin musical cuadrada. Escritura gtica cursiva. Se distinguen dos manos: A (ff. 1r-15v) y B (ff. 16r hasta el final). La primera responde a la tipologa bastarda. La segunda presenta los mismos rasgos ms desdibujados. El pergamino es de buena calidad y de color marfileo. Lo mismo puede decirse del papel, en el cual se identifican hasta seis tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). El bifolio exterior y el central de cada cuaderno son de pergamino, los restantes de papel. Los fascculos son seniones o septeniones. El primer cuaderno presenta signaturas alfanumricas en romanos. Los siguientes se sirven de cifras arbigas. Hay asimismo reclamos colocados en posicin horizontal y ttulos corrientes. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 295/300 215 mm. y 190/195 130/135 mm. La unidad de pautado es 4 mm. El texto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 49. Las rbricas muestran el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales son desnudas y en color rojo. Algunas, de menor tamao, van rellenas de pigmento amarillo. Hay calderones. El ms. fue regalado en el ao 1860 a A. Cavanilles por fray Rodrigo Echevarra, obispo de Segovia, segn consta en unas anotaciones manuscritas exentas y conservadas junto con el ejemplar. En el f. 1r figura el ttulo de Marmotretus Biblie. La encuadernacin es antigua, en piel castaa, de estilo mudjar con un original diseo. Quedan restos de los cierres. Signaturas antiguas: 15-11-1; 38; 11-9-7/1555 y Est. 1.o caja C.o alto. En el lomo se lee: 1143 y 11/1555. * V. los correspondientes esquemas (pp. 642 y 715).

494

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 105

Cd. 105
[Obituarius]

s. XIV Ms. unitario, pergamino: 260 195 mm.; 30 ff. f. 1r RUB.: Kalendas Ianuarius habet dies XXXI. INC.: Obiit Vualgarius presbiter et canonicus Sancti Iohannis Riuipollensis... f. 30v FTC.: ... XIII a II Obierunt Raimundus de Nullano operarius [///] Geraldus de Quincach, camerarius Terrachone [...]. Escritura gtica cursiva formada. Se distingue una mano principal que ha confeccionado el ejemplar y, luego, otras que han ido consignando los datos de otras personas fallecidas posteriormente. El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascculos son tres quiniones. Hay una foliacin moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 260 195 mm. y 190 145 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto discurre a lnea tirada. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. El nmero de lneas es muy variable, dada la naturaleza del texto. La ornamentacin se reduce a unas iniciales gticas desnudas y adornadas con unos filamentos paralelos en su interior en colores rojo y azul alternados. El ms. est relacionado con la congregacin de San Juan de Ripoll. En una anotacin del f. 3 se lee: Tempore episcopi Berengarii, a. 1330 495

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 105

es de letra original del maestre fray Thoms de Herrera. En otra: Pertenece a la bibliotheca de San Phelipe el Real de Madrid. Ao 1761. La encuadernacin es antigua, en pergamino. Quedan restos de las abrazaderas. Signaturas antiguas: 11-2-7/438 y 10-10-6. * V. los correspondientes esquemas (pp. 643 y 716).

496

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 106

Cd. 106
s. XIV Ms. unitario, pergamino: 260 195 mm.; 298 ff.
1. RAYMVNDVS [DE PENNAFORTI] (O.P) 1. 1.1. [Summa de casibus poenitentiae cum glossa], ff. 1r-116v. Texto principal

f. 1r PROL.: Prologus in summa magistri Raymundi, ordinis predicatorum in summa de casibus penitentialibus. INC.: Quoniam, ut ait Ieronimus, secunda post naufragium tabula est... f. 1v EXP.: ... cogitans caritate fraterna corriges et emendes. Explicit prologus. TABLA: Incipit capitula. De simonia (lib. I, 32 caps.). EXP.: ... De sepulturis. RUB.: Incipit summa. Rubrica de simonia. (lib. I). INC.: Quoniam inter crimina ecclesiastica symoniaca... f.116v EXP.: ... uocem illam: Venite benedicti, percipiti regnum, etc.
1. 1.2. Summa de matrimonio, ff. 117r-284r.

f.117r RUB.: Incipit summa fratris Raymundi de matrimonio. INC.: Quoniam frequenter in foro penitentiali dubitationes... f. 284r EXP.: ... uoluntarias uero perdit sicut ibi dicitur. Deo gratias, amen. (lib. IV).

497

ELISA RUIZ GARCA Glosa: [Guilelmus Redonensis] (O.P.)

Cd. 106

f. 1r INC.: Ait Ieronimus: De pen. di. I c. i. f. 284r EXP.: ... sunt ut dicitur in lege infra.
2. De dispensationibus, ff. 285r-295v.

f. 285r RUB .: Nota hic breuiter et bene in quibus Papa, legati, patriarche, archiepiscopi, episcopi, abbates et simplices sacerdotes possunt uel non possunt secundum iura canonica dispensare. INC.: Dispensatio est iuris relaxatio... f. 295v EXP.: ... sacerdotes possint secundum iura canonica dispensare. Explicit tractatus de dispensationibus Bononie editus R[aymundus?]. Escritura gtica textualis. Se trata de una letra de tipo italiano, de hermosa factura y mdulo grande en el texto principal. La parte glosada presenta, como es habitual, un menor tamao. Es obra de una sola mano. El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. El fascculo predominante es el senin. Se encuentran reclamos situados en posicin horizontal. Hay ttulos corrientes en azul y en rojo que indican el nmero del libro. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son 260 195 mm. y 210/215 160/165 mm. La unidad de pautado es 6/7 mm. El texto principal aparece centrado y los comentarios en torno a l. Se aprecian los orificios que han servido para trazar con mina de plomo la caja de la escritura. Las lneas oscilan entre 24 y 28. Las rbricas estn hechas con la misma letra que el resto del texto. Hay iniciales primarias, de tipo bolos, al comienzo de cada uno de los cuatro libros. Las secundarias son maysculas gticas desnudas con algn rasgueo. Tambin se encuentran calderones. El ejemplar est completo. Carece de cualquier tipo de encuadernacin. Signaturas antiguas: F 348 (en el lomo); Pieza 24 Est. 1.o gr. 2.a nm. 10; 11-2-6/400 y 11-2-5/12. * V. los correspondientes esquemas (pp. 644 y 716). BIBLIOGRAFA
DOMNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, nm. 380, p. 220.

498

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 107

Cd. 107
s. XIV A; s. XVI B Ms. facticio, pergamino y papel: 260 195 mm.; 121 ff.
Sector A [Fuero de Navarra. Fuero de Sobrarbe]

f. 1r TABLA: Liber primus. El commiento de los fueros. En el nombre del Nuestro Sennor Ihesu Christo. Captulo I. f. 4v EXP.: ... De los avocados. Ningn rriconbre. ltimo epgrafe. La obra est dividida en ocho libros y stos, a su vez, en captulos que estn sin numerar. f. 5ra RUB.: Aqu conpieca el libro del primer fuero que fue trobado en Espania [///]. El resto del epgrafe resulta casi ilegible. INC.: En el nonbre del Nuestro Sennor Ihesu Christo qui es e ser nuestro salvamiento... f. 52vb FTC.: ... tus bracos, tus piernas e todo tu cuerpo [...]. (lib. VI). f. 53ra ITC.: [...] e con confianca e testimonio feito a l por su padre... (lib. VI. Falta el texto correspondiente a varias rbricas). f. 58vb FTC.: ... el lego del clrigo vaya an[...]. (La ltima rbrica conservada pertenece al libro octavo: De alca[l]des de clrigos. A pie de pgina hay una nota de mano tarda que advierte: Faltan 13 captulos que estn en papel en ltimas fojas. En efecto, dicho texto aparece en el f. 116r-v).

499

ELISA RUIZ GARCA Sector B [Papeles varios]

Cd. 107

ff. 59r-118v: Contiene copias de documentos referentes al reino de Navarra (mejoramientos, ordenanzas, etc.) y anotaciones de diversa naturaleza. f. 59r RUB.: El mejoramiento del rey don Phelipe. INC.: In Dey nomine, amn. Phelipe por la gracia de Dios, rey de Navarra... f. 69v: En blanco. f. 70r RUB.: Ordenanas sobre unos censales, ao 1401. INC.: Karlos por la gracia de Dios, rey de Navarra... f. 113 FTC.: ... a XXVI de agosto, anno mil CCCCLXXXVI [...]. f. 114 ITC.: [...] Don Juhan por la gracia de Dios, rey de Navarra... f. 115: En blanco. f. 116 ITC.: [...]ante el obispo e as el lego demanda heredad... f. 118v EXP .: ... del mes de jullio, anno Domini millesimo CC septuagessimo. Notarius Martinus Stellensis. Este ltimo documento transcrito es un traslado del Privilegio del rey don Tibalt dado a los navarros de los omicidios casuales. Est datado en el ao 1270. ff. 119r-121v: En blanco. Escritura gtica redonda en la parte primitiva del ms. o sector A. En B los sucesivos textos proceden de diversas manos del siglo XVI. Se trata de letras usuales, de tipo administrativo. En el sector A el pergamino es de mediana calidad y de color parduzco. Predomina el cuaternin. Hay reclamos en posicin horizontal y una foliacin antigua en nmeros romanos. Existe tambin otra moderna en arbigos. En el sector B se ha utilizado papel de buena calidad y varia procedencia: se identifican hasta ocho tipos de filigranas (V. el ndice correspondiente). Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 260 195 mm. y 220 150 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado a punta seca. La parte hecha en papel, por ser ms tarda, ofrece una estructura de los fascculos y de los restantes elementos codicolgicos muy irregular. Los ttulos van en maysculas gticas. Las rbricas con la misma letra que el resto del texto. Las iniciales primarias presentan filigranas o son festoneadas. Las secundarias son desnudas en color rojo o morado. Hay alguna ilustracin hecha con gran torpeza (una estrella de David y una caldera en el f. 52v). La encuadernacin es antigua en pergamino. Quedan restos de las abrazaderas. En el lomo se lee: Fueros del reyno de Navarra. Signaturas antiguas: Pieza 2.a Est. 1.o gr. 2.a nm. 11 (en la tapa anterior); 11-2-5/11; 11-2-6/406. * V. los correspondientes esquemas (pp. 645 y 717). 500

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 108

Cd. 108
[Inventario de bienes y propiedades del] Hospital del Cuerpo de Dios de la villa de Alcntara

s. XVI-XVII (a. 1528-1680) Ms. unitario, pergamino: 255/265 175/180 mm.; 47 ff.
1.

f. 1v TABLA: Tabla de las cartas de yerva e censos de casas e alceres que el ospital del Cuerpo de Dios e cofrada tiene en la villa e dehesas del campo de Alcntara autorizadas a pedimiento de los seores cofrades e mayordomos por autoridad de la justicia e escrivano pblico. Primeramente, en el campo de los Rebollos, folio II. f. 2r EXP.: ... tierras de pan e Cortina de la Mata, folio XXVI. f. 2v INC.: En la villa de Alcntara a catorze das del mes de maro, ao de nascimiento de Nuestro Salvador Ihesu Christo de mill e quinientos e veynte e ocho aos... f. 28r EXP.: ... e da por l de censo en cada un ao media hanega. ff. 28v-34v: Listas de cofrades pertenecientes a diversas fechas. La ltima data de 1635.

2. [Copia del pleito suscitado por la posesin de la dehesa Rui Pez].

f. 34v INC.: En la villa de Alcntara quatro das del mes de junio, ao del nascimiento de Nuestro Salvador Iesu Christo de mill e quinientos e veynte e ocho aos... f. 46r EXP.: ... e mand dar dello testimonio a la parte de los cofrades por manera que haga fee. f. 47r: Lista de cofrades del ao 1680. 501

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 108

La escritura del texto primitivo es gtica redonda, de corte caligrfico. Las adiciones textuales han sido hechas en letras cursivas usuales. El pergamino es de mediana calidad y de color pardo. Los fascculos son de varios tipos. Slo hay reclamo en el folio 25v. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 255/265 175/180 mm. y 205 135 mm. La unidad de pautado es 4 mm. El texto discurre a lnea tirada. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 28. Hay una inicial gtica, de color rojo, sobre un fondo afiligranado en el f. 2v. Las dems van en tinta y son del tipo denominado a groppi, siguiendo la moda propia del siglo XVI. En el f. 1r hay una nota que dice: Qued en poder de don Francisco Botella los papeles y recados por donde el ospital ni los dems no estn obligados a pagar el subsidio. Entregsele por todos los cofrades en el dicho ospital, estando tomando la quenta Balthasar Rodrguez a Francisco de Carvajal, para que los guardase para que se hallen quando fueren menesteres. El ms. est completo y en buen estado. La encuadernacin es antigua, en pergamino con dos piezas de piel como refuerzo. Signaturas antiguas: 11-2-8 y 11-2-6/408. * V. los correspondientes esquemas (pp. 646 y 717).

502

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 109

Cd. 109
s. XIII Ms. unitario, pergamino: 250 185/195 mm.; 215 ff.
1. [Sanctorale], ff. 1r-147r. 1. 1.1. [Calendarium], ff. 1r-3v.

f. 1r ITC.: [...] III d martius Albini episcopi... f. 1v FTC.: Kalendas a II Petri martiris o XII [...]. f. 2r ITC.: [...] Kalendas XVI f septembris Egidii abbatis o Prisci martiris... f. 3v FTC.: ... V a II Siluestri Pape o II [...] f. 4r RUB.: IX kalendas ianuarii. Vigilia natalis Domini. INC.: Apud Antiochiam Syrie natale... f. 19v FTC.: ... natale sanctorum Papie et Mauri, militum quorum [...] (IV kal. februar.). f. 20r ITC .: [...] ora iussit Lauditius, urbis prefectus... ( IV kal. februar.). f. 79v FTC.: ... in mare mersi in territorio Bituricensi sancti Lauriani martiris [...] (IV nonas iulii). f. 80r ITC.: [...] cuius caput Hispalim ad Hispanias deportatum... (III nonas iulii). f. 143v FTC.: ... in pago Vimacensi sancti Vualerici abbatis. Idus decembris [...] (II idus decemb). f. 144r ITC.: [...] qui cum esset annorum plus octoginta... (XVII kal. ianuar.) f. 147r EXP.: ... potuit alitus docere quam uixit.
1.2.

503

ELISA RUIZ GARCA 2. BENEDICTVS [NVRSINVS] (O.S.B.) 2. Regula sancti Benedicti, ff. 147v-215v.

Cd. 109

f. 147v PROL.: Incipit prologus regule sancti Benedicti abbatis. INC.: Ausculta, o fili, precepta magistri et inclina... f. 151v EXP.: ... passionibus Christi per pacientiam participemus ut regna eius mereamur esse consortes. RUB.: De generibus monachorum. INC.: Monachorum quatuor esse genera manifestum est... f. 214v FTC.: ... benedictione sanetur illa commotio quod si quis contempserit facere [...]. f. 215v ITC.: [...] De uisitacione. In facienda uisitacione cautelam... f. 215v FTC.: ... uel cum factum fuerit egre ferat, caueat ne in presencia uisi[...]. El calendario inicial es de una mano algo posterior al resto del texto transmisor del santoral, el cual inicia el ao en la vigilia de la Navidad y termina, lgicamente, el da 23 de diciembre.
[Additio]

En la contraguarda posterior figura un texto litrgico acompaado de notacin musical, en letra carolina goticizante. Escritura gtica litrgica, de mdulo grande. Se aprecian diversas manos que van desde una carolina goticizada a una gtica angulosa. La calidad del pergamino es mediana y el color parduzco. Los fascculos son cuaterniones que carecen de reclamos y de signaturas. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 250 185/195 mm. y 210 125 mm. La unidad de pautado es 13 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin, en forma de pequeas incisiones, se aprecia en los mrgenes interiores y exteriores del folio. El pautado ha sido trazado a punta seca sobre el lado de la carne. El nmero de lneas de escritura es 17. Las rbricas ofrecen el mismo tipo de escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias son desnudas, en color rojo, y a veces con algn adorno ingenuo. Las secundarias son simplemente desnudas. En el f. 4v hay una nota marginal en la que es mencionado un abbas Fitiensis, dato relacionable con la procedencia del ms. En el f. 43v se lee en escritura cortesana: anno Domini MCCCLXXXII obiit dominus Garsas, abbas.El ejemplar est mutilado, incompleto y toscamente restaurado. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel vuelta. Quedan restos metlicos de cierres y la huella de un bulln central en la tapa posterior. Signaturas antiguas: 11-3-4/632; 11-3-7/15. * V. los correspondientes esquemas (pp. 647 y 718). 504

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

505

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 110

Cd. 110
s. XIII (a. [1270]) Ms. unitario, pergamino: 230 130 mm.; [2] h. + 79 ff.
1. [Calendario], ff. 2r-6r.

f. 2r ITC.: [...] Kalendas M G Aprilis... El f. 7 debera ir antes del 2 ya que contiene los meses de febrero y marzo. Comienza: q a none Agathe. Este primer fascculo est en psimo estado de conservacin). f. 6r FTC.: ... XIII L a II Siluestri Pape [...]. ff. 8r-9v: En blanco.
2. GIL DE AYLLN 2. Padrn de los vecinos de Soria mandado hacer por Alfonso X el Sabio, ff. 10r-71v.

f. 10r INV.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi, amen. RUB.: Aquesti es el padrn que mand fazer el muy alto noble sennor don Alfonso, por la gracia de Dios rey de Castiella e de Len e de Galizia, a Diago Gil Dayln. INC.: De Sant Agostn. Vezinos de la villa. Fazedores don Vicente, don Xemeno... f. 71v EXP .: ... de Segoviuela. Fazedores. [A]tenpladores Mengo Mnguez. Morador donna Mara.
3. Pleito entre los clrigos parroquiales de las iglesias de Soria y los de las aldeas diezmeras, ff. 71v-76r.

f. 71v INC.: Sepan los presentes e los que sern cmo sobre pleyto que era entre los clrigos perrochiales de las ecclesias de Soria... f. 75r EXP.: ... fiziemos poner nuestro seello en esta carta. El qui este livro furtare confndalo Dios e Sancta Mara, amen. 507

ELISA RUIZ GARCA 4. Disposiciones del abad de Cabildo, ff. 75r-76r.

Cd. 110

f. 75r INC.: Aquestas son las costumbres que acordaron el abat de Cabildo... f. 76r EXP.: ... su marido fasta que casse o muera. f. 76v-79v: En blanco.
[Additio]

Las dos contraguardas y el bifolio de guarda inicial proceden de un cantoral del s. XVI. Escritura gtica fracturada de esmerada factura y pequeo mdulo. Es ligeramente levgira. El texto del padrn procede de una sola mano. Los documentos revelan una escritura con algunos resabios propios de la grafa documental. El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Los reclamos que no han sido cortados estn en posicin horizontal en el margen inferior de la ltima hoja del cuaderno, prximos al pliegue interior del mismo. La foliacin, moderna, ha sido hecha con un numerador. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 230 130 mm. y 170 60 mm. La unidad de pautado es 5-6 mm. Las copias documentales ofrecen una distribucin muy irregular. El padrn presenta una forma columnada. El resto, a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeos orificios practicados en el margen exterior del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El nmero de lneas de escritura es muy variable. La ornamentacin se reduce a las iniciales. En su mayora son desnudas con filigranas. Alguna est ms elaborada. Hay unos rasgueos decorativos en algunos sectores de las columnas de texto. En la tapa del ms. se lee: Regalo del seor Saavedra. Padrn que mand hacer el rey don Alfonso X de los vecinos y moradores de Soria. El ejemplar ingres en la Real Academia de la Historia en el ao 1876. Est incompleto y mutilado. El primer fascculo se encuentra en psimo estado de conservacin. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de una piel de color claro. Carece de decoracin. Quedan huellas de cierres metlicos. Signaturas antiguas: 11-2-6/409; 11-2-7/8 Saavedra. * V. los correspondientes esquemas (pp. 648 y 718). BIBLIOGRAFA
ASENJO GONZLEZ, M.a 1996.JIMENO, E. 1958, pp. 207-215.

508

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 111

Cd. 111
s. XV Ms. unitario, pergamino: 225 165 mm.; 176 ff.
1. BERENGARIVS [FREDOLI] 1. Summa confessionis, ff. 1r-13r.

f. 1r RUB.: Incipit summa confessionis edita a domino Berangario, cardinali episcopo Tusculani et domini Pape penitenciario. INC.: Quoniam circa confessionis animarum pericula... f. 12r EXP.: ... quam culpam cognoscere et non flere. Explicit summa confessionis edita a domino Berangario cardinali episcopo Tusculani et domini Pape penitenciario. En el espacio dejado en blanco se ha aadido posteriormente una tabla, de otra mano, que registra las 42 rbricas contenidas en la obra. ff. 12v-13v: En blanco.
2. ANTONIVS [DE AZARO] (O.P.) 2. Postillae super euangelia, ff. 14r-176r.

f. 14r RUB.: Cum appropinquasset Ihesus Iherosolimam et cetera. Matth. 21. INC.: Tempus quod hodie incipit et durat usque ad Natiuitatem... f. 173v EXP.: ... Expliciunt postille euangeliorum omnium dominicarum et feriarum quadragesime edite a reuerendo magistro fratre Antonio Parisiensi (sic) ordinis predicatorum. Tras el explicit se ha copiado un texto cuya rbrica e inicio preceda a la frmula final; todo este sector procede de otra mano. El comentario evanglico termina con las siguientes palabras: 509

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 111

f. 176r: ... per gratiam Spiritus Sancti sunt templum et habitaculum Christi, amen. Escritura gtica textualis, de tipo Parisiensis. La fecha tarda de ejecucin explica el carcter artificioso de la misma. Se distingue una mano principal y algunas intervenciones sectoriales. La letra que ha ultimado el ms. (ff. 174r-176r y el explicit) presenta rasgos bastardos. El pergamino es de buena calidad y de color tostado. La materia prima se ha aprovechado al mximo. De ah que las imperfecciones y rasgaduras del soporte se hayan obviado o reparado durante el proceso de composicin del ejemplar. Los fascculos son en su mayora cuaterniones. Hay reclamos colocados horizontalmente. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 225 165 mm. y 170 125 mm. La unidad de pautado es 3-4 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. Las lneas de escritura son 44. Los ttulos y rbricas presentan la misma letra que el resto del texto. Las iniciales primarias son festoneadas, y las secundarias desnudas. Los colores utilizados son el rojo y el azul. La tinta por ser muy cida ha atacado el soporte, produciendo un fenmeno de oxidacin muy habitual en los mss. de esta poca. La encuadernacin, datable en el siglo XIX, es en piel castaa y con motivos en oro en el lomo. En el tejuelo se lee: Berengarius Manuscrits/Summa confessiones/Sermones/Speculum humanae saluationis. Signaturas antiguas: 11-2-6/401 y sala 7 tabla 5.a * V. los correspondientes esquemas (pp. 649 y 719).

510

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 112

Cd. 112
[Missale]

s. XIV Ms. facticio, pergamino: 220 165 mm.; 109 ff. (14 + 95).
Sector A

ff. 1v-6r ITC.: [...] beatorum martyrum tuorum remunerator... (fragmento de la liturgia de la festividad de san Blas). f. 6v: ndice de las misas contenidas en el ejemplar.
Sector B

ff. 7r-12v: Calendarium. f. 13r RUB.: Exorzismos (sic) salis. INC.: Adiutorium nostrum. In nomine qui fecit... f. 14v EXP .: ... in hoc habitaculo Dei per Christum Dominum nostrum.
Sector C

f. Ir = 15r INC.: Salue sancta parens... (Missa sancte Marie). f. LXXXVIv = 100v EXP.: ... benedictio Dei, Patris omnipotentis et Filii et Spiritus Sancti descendit super istum panem (Missa pro fidelibus defunctis).
Sector D

ff. LXXXVIIr-XCv = 101r-104v: Este sector contiene una Missa contra persecutores et male agentes y otros varios textos litrgicos. 511

ELISA RUIZ GARCA Sector E

Cd. 112

ff. XCIr-XCIVv = 105r-109v: Este sector contiene textos litrgicos en honor de san Blas con notacin musical.
[Additio]

En la contraguarda hay anotaciones de prstamos y otras cuentas. Escritura gtica, de tipo litrgico. Presenta un mdulo alargado y mediocre factura en el texto principal. El texto del f. 6v, ms tardo, ha sido trazado por una mano cortesana. El pergamino es de mediana calidad y de color amarillento. Los fascculos son cuaterniones en su mayora. Hay reclamos colocados, unos, en posicin vertical; y otros, en horizontal con una orla. La foliacin es antigua, en nmeros romanos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 220 165 mm. y 140 110 en el texto principal. La unidad de pautado es 9/10 mm. El texto discurre a lnea tirada. La perforacin consiste en pequeas incisiones practicadas en el margen exterior del folio. Las lneas de escritura son 16 (ff. 1-100). Los ff. 101r-104v, sector D, proceden de otro ms., probablemente extrapeninsular. El pergamino tiene una tonalidad tostada y la letra es una gtica fracturada, de pequeo mdulo y esmerado trazado. Las rbricas presentan la misma letra que el resto del texto. Las iniciales primarias son maysculas gticas con filigranas. En el campo interior aparece de vez en cuando dibujado un rostro. Las secundarias son desnudas. Los colores empleados son el rojo y el morado. En el sector D figuran unas iniciales de mejor factura y realizadas con pigmentos de variados y delicados tonos (azul grisceo, rojo intenso y verde). En los ff. 105r-109v hay notacin musical. El ms. procede del convento franciscano de Villacastn (Segovia). En el f. 1r se ha adherido un recorte de peridico (17-4-1897) en el que se da cuenta de la incorporacin de este ejemplar al fondo de la Real Academia de la Historia. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de una piel de color corinto. Carece de decoracin. Quedan huellas de los cierres. Signatura antigua: 11-2-6/402. * V. los correspondientes esquemas (pp. 650 y 719).

512

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

513

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 113

Cd. 113
s. XV Ms. unitario, pergamino: 210 x 145 mm.; [5] h. + 80 ff.
1. [Inventario del archivo del monasterio de San Salvador de Oa], ff. 1r-78v.

f. 1r RUB.: IHS. En este libro estn assentados todos los privillegios e bullas e las otras cartas de sentencias e compras e troques e enssos e de todos los otros derechos que esta casa ha. RUB.: Bullas. Arquetn A Primero. INC.: Aqu estn las escripturas que se siguen. Primeramente una bulla del Papa Urbano II de la exemptin... f. 78v EXP.: ... carta del solar e heredades en Val que han de dar siete almudes de infurin.
2. [Relacin de los reyes de Castilla], ff. 79v-80r.

f. 79v TABLA: Estos son todos los reyes de Castilla despus que Espaa fue ganada de moros. INC.: El primero rey que fue en Castilla fue el muy glorioso e cathlico rey don Sancho el Mayor... f. 80r EXP.: ... El dcimo \novo/ fue el rey don Enrrique quarto que fue assaz tribulado. De otra mano, algo posterior, se ha aadido: el vicsimo fue el virtuoso rey don Fernando, fijo del muy noble rey don Juan de Aragn de loable memoria.
[Additio] CASSIANVS, Iohannes [Collationes sanctorum Patrum

XXIV]

Se ha utilizado una hoja procedente de un ms. visigtico, a modo de contraguarda y guarda inicial. 515

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 113

h. 1ra ITC.: [...] statim ad generalem formulam potest referri... (Coll. XIX, 8). h. 2vb FTC.: ... seu filargirie la[queis] (Coll. XIX, 12). Asimismo debi de emplearse otra hoja con idntica finalidad en la parte posterior del ms. Posiblemente se trate del fragmento que forma parte de una carpeta cuya signatura es Cd. 120 (V. la entrada correspondiente, donde se encuentra la descripcin paleogrfica y codicolgica de ambos fragmentos). Escritura gtica hbrida. Presenta formas muy redondeadas. El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. Los fascculos son quiniones, salvo el ltimo. Se aprecian reclamos en posicin horizontal y colocados prximos al pliegue del bifolio. En el recto de los folios y en el margen superior figuran las letras correspondientes a los receptculos donde se encontraban archivados los documentos y, asimismo, una foliacin en nmeros romanos. Estos datos proceden de una mano algo ms tarda. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 210 145 mm. y 145 95 mm. Tan slo se ha trazado el diseo de esta ltima con mina de plomo. Las lneas de escritura oscilan entre 24 y 25. Los epgrafes van en letras gticas en colores rojo y negro. La primera inicial del f. 1r est hecha en oro sobre un fondo polcromo con motivos vegetales. Las dems son desnudas o festoneadas con algn adorno. Algunas iniciales secundarias presentan un toque de pigmento amarillo. Hay abundantes calderones de color rojo como remates de lneas. El ms. es oriundo del monasterio de San Salvador de Oa. En una hoja de guarda inicial hay unas anotaciones que dicen: Las dos hojas que lleva para la encuadernacin junto a la pasta, al principio y al fin, parecen estar escritas en el siglo X.o. Lo contenido en el libro es de la 1.a mitad o dos primeros tercios del siglo XV. El ejemplar est completo y en buen estado de conservacin. La encuadernacin es antigua, de tipo mudjar. El diseo es en bandas con algn hierro gtico (un len rampante) en el panel. Quedan huellas de los cierres y un bulln. Signaturas antiguas: 11-2-6/403. * V. los correspondientes esquemas (pp. 651 y 720). BIBLIOGRAFA
RUIZ GARCA, E. 1996b.RUIZ GARCA, E. 1996c.

516

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 114

Cd. 114
[Regla de la Hermandad de la Caridad y Misericordia de Sevilla]

s. XVI Ms. unitario, pergamino: 195 140 mm.; [3] h. + 67 ff. f. 1v PROL.: Sobre todos los seores Seor Dios todopoderoso en cuya voluntad son puestas todas cosas... f. 2r EXP.: ... a la gloria de tu reyno por Jesucristo Nuestro Seor, amn. f. 3r RUB.: Inicium sancti euangelii secundum Iohannes. INC.: In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum... f. 4r EXP.: ... et sermonem confirmante sequentibus signis. f. 5v TABLA: Tabla de los captulos desta regla. Captulo I De la manera que se a de hazer la limosna. f. 9r EXP.: ... Captulo IX. De cmo se ha de hazer la electin el da de Ao Nuevo de cada ao de todos oficiales, aviendo primero comulgado todos los hermanos. f. 13v INC.: Don Diego Flores, licenciado en Decretos, cannigo en la Santa Iglesia de Sevilla... f. 59v-60r EXP.: ... al seor provisor aprovacin dl e se ponga en esta regla. El ncleo de reglas primitivas se fue incrementando con otras sucesivas, de cuya aprobacin se incluye el correspondiente testimonio notarial. La ltima data del ao 1568. Las adiciones han motivado una estructura peculiar del ms. En el f. 66r figura otra confirmacin anterior. f. 66r: ... guardys, cumplys y executys so las penas en ellos contenidas. Fecho a XXVII de noviembre de MDXXV. 517

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 114

Escritura gtica de tipo caligrfico. Se trata, pues, de una letra trazada con cierto manierismo. Las confirmaciones de las reglas ante notario estn hechas en escritura cortesana o humanstica. El pergamino es de buena calidad y de color lechoso. Los fascculos presentan una estructura muy irregular motivada, quiz, por las sucesivas adiciones textuales. Hay algunos reclamos colocados horizontalmente. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 195 140 mm. y 130 95 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto discurre a lnea tirada. Hay restos de perforacin en los bordes del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 19. La ornamentacin muestra la influencia de los libros de Horas en la temtica y en el tratamiento de las ilustraciones (f. 2v: el Calvario con la Cruz Verde; ff. 4v-5r: Deesis y Cristo resucitado). Las orlas siguen la tradicin flamenca. Esta misma influencia se encuentra en alguna inicial. Las dems son maysculas gticas desnudas o festoneadas con filigranas. Evidentemente el ms. es oriundo de Sevilla. En las guardas iniciales y finales figuran algunas anotaciones de tipo confirmativo. El ejemplar est completo y bien conservado. La encuadernacin es antigua, de tipo mudjar. El diseo es en bandas. Quedan restos de cierres metlicos. Las cantoneras y bullones parecen ser ms tardos. Signaturas antiguas: 11-4-7 y 11-3-2/536. * V. los correspondientes esquemas (pp. 652 y 720).

518

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 115

Cd. 115
s. XIII Ms. unitario, pergamino: 175 130 mm.; [2] h. + 201 ff. + [2] h.
1. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS] 1. De compassione beatae Mariae Virginis in passione unigeniti Filii sui, ff. 1r15v (atrib.).

f. 1ra RUB .: Incipit contemplatio sancti Augustini episcopi de compassione beate Marie Virginis in passione unigeniti Filii sui. INC.: Quis dabit capiti meo aqua et oculis meis fontem lacrimarum ut possim flere... f. 15va EXP.: ... fontem dulcedinum in eternum, amen.
2. BERNARDVS [CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.) 2. [De consideratione], ff. 15v-103v.

f. 15va PROL.: Incipit liber beati Bernardi ad Eugenium Papam. INC.: Subit animum dictare... EXP.: ... ei qui uim non sentit amoris. INC.: Vnde ergo iam incipiam... f. 103va EXP.: ... sic finis libri, sed non finis querendi.
3. BERNARDVS [CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.) 3. [De cognitione humanae conditionis], ff. 103v-134r.

f. 103vb RUB.: Incipiunt meditationes beati Bernardi. INC.: Multi multa sciunt et se ipsos nesciunt... f. 134rb EXP.: ... coram Deo et omni populo amabilis appares, amen. 519

ELISA RUIZ GARCA 4. BERNARDVS [CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.) 4. Homiliae super euangelium, ff. 134r-172v.

Cd. 115

f. 134rb PROL .: Incipit prologus beati Bernardi in omelia super euangelium. LEMA: Missus eat angelus. INC.: Scribere me aliquid et deuocio iubet... f. 172va EXP.: ... fiat mihi secundum uerbum tuum.
5. [MARTINVS BRACARENSIS] 5. De quattuor uirtutibus [Formula uitae honestae], ff. 172v-178v.

f. 172va RUB .: Seneca de IIII uirtutibus, prudencia, fortitudine, temperancia, iusticia. INC.: Quatuor uirtutum spes multis... f. 178vb EXP.: ... nec obtusum in se aliqui habet nec uersutum.
6. SENECA, Lucius Annaeus 6. De remediis fortuitorum, ff. 178v-185v (atrib.).

f. 178vb PROL.: Incipit liber Senece de remediis fortuitorum. f. 179ra INC.: Hunc librum composuit Seneca nobilissimus orator... EXP.: ... breuitate refulgeret. RUB.: Lucii Annei Senece ad Callionem de remediis fortuitorum. INC.: Licet ducentorum poetarum carmina... f. 185vb EXP.: ... quantum sit hec felicitas rara. Explicit.
7. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS (O. Cist.) 7. Flores seu sententiae ex sancti Bernardi operibus excerptae, ff. 185v-194r.

f. 185vb RUB.: Capitula ista sunt extracta ex quibusdam sentenciis uenerabilis patris beati Bernardi in quibus continentur uerba quedam meliflua de beatissima Dei genitrix Maria et primo de dignitate ipsius. INC.: De dignitate et excellentia beatissime Dei genitricis Marie... f. 194ra EXP.: ... nos glorie et beatitudinis sue, amen. Expliciunt flores Bernardi Clareuallis, cisterciensis.
8. PSEVDO DIONYSIVS AREOPAGITA 8. [Textus Graecus deperditus ?]. Latn. 8. Epistola ad Timotheum, ff. 194r-200v.

f. 194ra RUB.: Incipit epistola beati Dyonisii Ariopagite ad Thimotheum de Paulo. f. 194rb INC.: Saluto te diuinum discipulum et filium spiritualis... f. 200vb EXP.: ... qui fuit seruus et apostolus Domini nostri Ihesu Christi quem decet gloria, laus et decus cum Patre et Spiritu Sancto nunc et semper in secula seculorum, amen. 520

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA [Additio]

Cd. 115

En la hoja de guarda anterior (r-v) y en el recto del f. 201r hay un texto de moral escrito en gtica notular. En el verso de esta hoja (= 201va-b) figura una oracin (Benedictus sis tu Deus [...] tua laude cessare qui uiuis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia secula seculorum, amen). Escritura gtica fracturada extrapeninsular. Los astiles terminan en forma de dientes de lobo y los trazos de fuga son finos perfiles. Hay algunas anotaciones marginales en gticas cursivas. El texto presenta correcciones. El pergamino es de buena calidad y de color lechoso. Los fascculos son mayoritariamente seniones. Hay reclamos colocados en posicin vertical y, ocasionalmente, ttulos corrientes. Existe una foliacin en nmeros romanos ms tarda que el resto del texto y otra, moderna, a lpiz y en cifras arbigas. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 175 130 mm. y 120 85 mm. La unidad de pautado es 5/6 mm. El texto discurre a dos columnas. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lneas de escritura son 22. Las rbricas presentan el mismo tipo de letra que el resto del texto. La iniciales son desnudas, de color rojo y azul, con filigranas. La que figura en el f. 1r es adems de tipo festoneado. Algunas maysculas presentan un toque de color rojo. Hay tambin calderones. En la contraguarda anterior hay una nota, de mano posterior, que ha sido cancelada parcialmente. Quiza pueda leerse: Biblioteca Montis serrati 1451 (?) Continet D. Augustini De compassione beate Virginis. D. Bernardus ad Eugenium, fol. XVI. Eiusdem Flores. Epistola Dionisii Areopagita, fol. CXCIIII. En la tapa posterior hay un marbete cuyo texto es casi ilegible. El ms. est completo y en buen estado de conservacin en general, aunque la tinta est borrosa en algunos sectores. La encuadernacin es antigua, en piel oscura de estilo mudjar. El diseo consiste en bandas decoradas con hierros cuyos motivos son lazos. Los cierres se han perdido. Signaturas antiguas: 10-10-6 y 11-1-3 f. 1.a 93. * V. los correspondientes esquemas (pp. 653 y 721). BIBLIOGRAFA
BLHER, K. A. 1983, pp. 31-36, 66-67.KRISTELLER, P. O. 1989, vol.
VI,

p. 592.

521

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 116

Cd. 116
[SIXTVS IV, Papa] [Litterae sollemnes (a. 1474 y 1479)]

s. XVI (a. 1500) Ms. unitario, pergamino: 170 120 mm.; [1] h + 40 ff. f. 1r INC.: In nomine sancte et indiuidue Trinitatis [...] nos Petrus de Vincentia Dei et apostolice sedis gratia episcopus Cesenatensis [...] ad uenerabilis et religiosi uiri fratris Francisci Segarra, ordinis minorum regularis obseruantie, professoris ac totius ipsius ordinis familie ultramontane in Romana curia commissarii instantiam... f. 40r EXP.: ... Datum Rome in domo habitationis nostre sub anno a Natiuitate Domini millesimo quingentesimo, indictione tertia, die uero octaua mensis iunii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Alexandri diuina prouidentia Pape sexti, anno octauo. El documento, una copia autenticada, termina con la frmula y el signo notarial de Duccius de Ducciis de Piscia. Escritura gtica de tipo bastardo. Ofrece algunos rasgos cancillerescos. Todo el texto es de una sola mano, salvo la frmula notarial, trazada en humanstica cursiva. El pergamino es de excelente calidad (vitela) y de color lechoso. Los fascculos son quiniones. Se han utilizado reclamos colocados en posicin vertical sobre la lnea marginal interior de la caja de escritura. Tambin se encuentran las signaturas alfanumricas hasta la mitad de cada cuaderno. La foliacin es moderna, a lpiz y en cifras arbigas. 523

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 116

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 170 120 mm. y 110 65 mm. La unidad de pautado es 4 mm. El texto discurre a lnea tirada. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. El nmero de lneas de escritura es 26. Los epgrafes aparecen trazados con la misma tinta que el resto del texto. Los caracteres son gticos y las iniciales muestran las formas propias de la poca. En el verso de la hoja de guarda inicial se lee: + Jesus. Maria. Franciscus + Pro conuentu deifere Virginis Marie de Jesus Barcinone, gratis et pro Deo, anno iubileo, laus Deo. Fray Franciscus Sagarra, Romanus Commissarius ultramontanus. El ms. est completo y en muy buen estado de conservacin. La encuadernacin es antigua, en tabla forrada de piel de color castao y con hierros del siglo XVI. Conserva las manecillas. Signaturas antiguas: 11-14-6/1907; 11-13-3/56. * V. los correspondientes esquemas (pp. 654 y 721).

524

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 117

Cd. 117
s. XIII A; s. XV B Ms. facticio, pergamino y papel: 140 95 mm.; 22 ff.
Sector A [RICHARD LE PLERIN] [Chanson dAntioche]. Provenzal. [Cans dAntiocha], ff. 1r-16v. [Versin de Grgoire Bchada] (Frag.).

f. 1r INC.: La batalha renguero lo divenres mati, / pres la bafumaria, al cap del pont Petri. Reis Corbarans de Persa demandet Arloy /... f. 16v FTC.: ... anc us non saup fugir ni [///] coiduriers / si [///] [...]. El resto del verso es de difcil lectura.
Sector B [Anotaciones aritmticas], ff. 17r-20r.

En este sector, elaborado con papel, se encuentran unas esquemticas anotaciones con operaciones aritmticas, hechas en una escritura posterior al texto precedente. Inicia as: IHS. Anno Domini M.o CCCC XLVIIII.o Figura la palabra Roda al menos en dos ocasiones. Escritura gtica cursiva corriente. El sector A contiene un texto destinado, posiblemente, a un uso privado. Se aprecia la intervencin de diversas manos. Las ms formadas aparecen de manera ocasional. En general tan slo transcriben unos versos. Las tonalidades de la tinta tambin varan. El sector B est realizado por una sola mano, mucho ms tarda y con un alto grado de cursividad. 525

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 117

El ejemplar est formado por un par de cuadernos de pergamino, de mala calidad, y otro de papel. Las seales de la perforacin quedan en los mrgenes exteriores de los dos primeros fascculos, los cuales muestran un pautado visible, trazado con mina de plomo sobre el bifolio extendido. En el margen inferior del f. 8v existe un posible reclamo. Las lneas de escritura oscilan entre 22 y 24. Las rectrices son 23. El papel es pesado. No se aprecian filigranas, pero se observan unos puntizones de grueso filamento en algunos sectores. La foliacin es moderna, a lpiz y en nmeros arbigos. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 140 95 mm. y 100/105 70/75. Dada la mala factura del ejemplar, las medidas son aproximativas. La unidad de pautado es 5 mm. La caja de escritura en el ltimo cuaderno es todava ms irregular. El texto discurre a lnea tirada. Slo presenta algunas iniciales desnudas en rojo, de factura torpe, todas ellas proceden de la misma mano. De vez en cuando hay unas especies de calderones y unas lneas onduladas rematando los versos. Procede, a lo que parece, de la catedral de Roda. El ejemplar se encontraba en la coleccin de J. de Villanueva, donde formaba parte de un legajo que hoy responde a la signatura: 9-24-6/4579 1.o En la carpeta figura el siguiente encabezamiento: Poesas y poetas lemosines. La encuadernacin es antigua. Se reduce a una proteccin hecha con un trozo de piel, de color natural, colocada a modo de carpeta. El material parece haber sido reutilizado. Ni siquiera coincide con el formato del ejemplar. El ms. est incompleto. * V. los correspondientes esquemas (pp. 655 y 722). BIBLIOGRAFA
COOK, R. F. 1980.DUPARC-QUIOC, S. 1962, pp. 1-29; 210-247.LEJEUNE, R. 1969, pp. 144-154.MEYER, P. 1884, pp. 467-509.PARIS, G. 1888, pp. 511-541: 19 (1890), pp. 562-591; 22 (1893), pp. 345-363. RUIZ GARCA, E. 1996g.

526

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 118

Cd. 118
[Fragmentos procedentes de los mss. Cd. 14 y Cd. 18]

Carpeta que contiene los siguientes fragmentos: a) Dos folios que figuraban como guardas del cdice 14 (Liber hymnorum, Liber horarum); b) Un folio procedente del cdice 18 (Calendarium).
a) [Fragmentos procedentes del ms. Cd. 14]

s. XI Pergamino: 355 225 mm.


1. [Liber hymnorum]

Frag. consistente en una pestaa solidaria de un folio y el propio folio, los cuales fueron la guarda anterior del ms. Cd. 14. La pestaa contiene en el anverso 19 lneas incompletas de la col. a, correspondientes al final del Hymnus de primitiuis; en el reverso 18 lneas de la col. b con el comienzo del Hymnus in diem sancti Cucufatis. El folio mide 350 215 mm. y transmite el siguiente texto: f. 1ra ITC.: [...]uerbis docens esperiam. Tu doctor in terra pius... (versos finales del Hymnus sancti Cyprianus).
1.1.

Ymnus in decollatione sancti Iohannis. Hic Iohannes, mire natus... EXP.: ... seculorum seculis.
INC.:

RUB.:

527

ELISA RUIZ GARCA 1.2.

Cd. 118

f. 1va RUB.: Imnus in diem sancti Micaelis arcangeli. [Prompta, cuncta catholice...] EXP.: ... regnat in perpetuum, amen.
INC.: INC.:

1.3.

f. 1vb RUB.: Ymnus in diem sanctorum Fausti, Ianuarii et Martialis. Gaudet caterba nobilis / Dei... FTC.: ... preclara est sollemnitas. / Templum beata Trinitas[...] A la altura del himno dedicado a la degollacin de San Juan hay la miniatura de un ngel con un cuerno en sus manos. En el intercolumnio se ha diseado un anagrama en forma de cruz que ha sido interpretado como Metro domni Ildefonsi.

La escritura es muy elegante, visigtica pausada emilianense, de tipo litrgico. El texto est distribuida en dos columnas. La unidad de pautado es 10 mm. El diseo del mismo, a punta seca, consiste en dos lneas verticales en cada uno de los lados de las columnas. En su formato actual tiene 27 lneas rectrices. Los epgrafes estn en rojo bermelln. Adems de la miniatura citada hay otra que representa un personaje ataviado de manera festiva, y los restos de una tercera imagen.
2. [Liber horarum]

s. XI Pergamino: 350 225 mm. Folio que sirvi de contraguarda posterior del mismo ms. El texto transmite una pequea parte del Ordo peculiaris uigiliae. f. 1ra ITC.: [...] exite obiam ei. Versus. Oleum recondite in uasis uestris... EXP.: ... uigilate et orate, ne intretis in tentationem. f. 1rb RUB.: Lectio libri Esaye prophete. INC.: Hec dicit Dominus Deus Srahel... EXP.: ... beati omnes qui expectant eum. f. 1va RUB.: Epistola Iacobi apostoli ad XII tribus. INC.: Karissimi, subditi estote Deo... EXP.: ... et ministrauerit illis, alleluia. f. 1vb RUB: Hymnus. INC.: Surgentes ad te, Domine... FTC.: ... pro tanta magnitudine[...]. La escritura procede de una mano semejante a la que realiz el anterior fragmento. Ofrece dos distintos mdulos como es habitual en 528

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 118

este gnero de libros. Su estado de conservacin no permite leer apenas el final del f. en el verso. Las iniciales primarias son rellenas y con algunos rasgueos. El pautado igual que en el caso anterior. Ejemplar transmisor de ambos fragmentos: El ms. Cd. 14 (s. XIII) de esta misma coleccin.
b) [Fragmento procedente del ms. 18]

s. XI Pergamino: 265 180 mm. Hoja de un cdice utilizada como contraguarda inicial del ms. 18. f. 1ra ITC.: [...] Ianuarius dies XXXI kalendas Circumcisio Domini... f. 1vb FTC.: ... III Sancte Salse uirginis. II [...] (mes de abril). Consiste en un solo folio, bastante mal conservado, que contiene los cuatro primeros meses de un Calendario, cuyos nombres van enmarcados en sendos arcos de herradura inscritos en otro mayor. Se trata de una pieza elaborada con cierto descuido, tanto en lo que respecta al texto como en lo que concierne a su acabado. De hecho, hay varias iniciales que no han sido ultimadas. La unidad de pautado es 7 mm. El diseo del mismo, a punta seca, presenta una lnea vertical por cada lado cerrando la caja de escritura y 30 lneas. La escritura no se apoya en los renglones. Por su letra, visigtica con influencia carolina, se puede suponer que procede del mbito emilianense. El texto se confeccion probablemente poco antes del cambio de rito. Por su contenido revela una aglutinacin de diversas tradiciones hispnicas. Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cd. 18 (s. XI ex.) de esta misma coleccin. * V. el correspondiente esquema (pp. 722-723). BIBLIOGRAFA
CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, nm. 573, p. 40.DAZ Y DAZ, M. C. 1958-1959 Index, nm. 546.DAZ Y DAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 193-196 (ms. 14).GARCA VILLADA, Z. 1923 Paleografa, nm. 80, p. 106.GILSON, J. P. 1905, passim.GMEZ MORENO, M. 1934, lm. XV, p. 21.JANINI, J. 1962a, p. 178.JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 149.JANINI, J. y GONZLVEZ, R. 1977, pp. 102-103.LECLERCQ, J. 1949b, pp. 101-102.LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 12, 772.LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, nm. 23, pp. 501-502.MILLARES CARL, A. 1961 Manuscritos, nm. 94, pp. 384, 425-426.MILLARES CARL, A. 1983 Tratado, nm. I 181, p. 332; I 183, p. 333. PREZ DE URBEL, J. 1926, pp. 1-96.PREZ PASTOR, C. 1908 Indices, nm. XIV, p. 17. PINELL, J. 1964, pp. 202-212.PINELL, J. 1965, p. 122.

529

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 119

Cd. 119
[Fragmentos procedentes de los mss. Cd. 6, Cd. 68 y Cd. 71]

Carpeta que contiene los siguientes fragmentos: a) Una contraguarda del Cd. 6 con algunas anotaciones; b) Una contraguarda del Cd. 68, portadora de un texto sin identificar; c) Una contraguarda del Cd. 71, transmisora de unas lectiones litrgicas.
a) [Contraguarda del ms. Cd. 6]

s. XIII Pergamino: 430 275 mm. Folio en blanco que tan slo presenta algunas anotaciones en gtica cursiva de pequeo mdulo. Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cd. 6 (s. XIII) de esta misma coleccin.
b) [Contraguarda del ms. Cd. 68]

s. XI Pergamino: 420 275 mm. f. 1ra ITC.: [...] Quam profecto partem hereditatemque protinus... Comienzo del texto tras la primera rbrica. La secuencia precedente est borrosa. f. 1vb FTC.: ... res suas quum moreretur secum tulerat si adpetentis [...]. El texto contiene un comentario bblico. 531

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 119

Escritura visigtica caligrfica, muy compacta, de mdulo alargado y trazada con una pluma muy fina. Presenta el grupo tj ante vocal. El texto discurre a dos columnas. La unidad de pautado es 8 mm. El diseo del mismo, a punta seca, consiste en dos lneas verticales en cada uno de los lados de las columnas. Contiene 45 lneas de escritura. Las iniciales son de factura muy angulosa y de forma peculiar, coloreadas en verde y amarillo. Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cd. 68 (s. XIV) de esta misma coleccin.
c) [Contraguarda del ms. Cd. 71]

s. XII Pergamino: 370 315 mm. Se conserva el folio y un trozo de taln.


[Breuiarium]

f. 1ra ITC.: [...] Lectio III. Cumque uidisset Mardocheum... El texto precedente est borroso f. 1vb EXP.: ... uocatione, qua uocati estis. A continuacin figura el fragmento de un himno con notacin musical. El texto, distribuido a doble columna, contiene lecturas litrgicas del libro de Ester, algunas acompaadas de notacin musical aquitana. Escritura carolina goticizada. La letra presenta un mdulo alto y estrecho. Los astiles terminan en forma de diente de lobo. Quedan restos de perforacin en el margen del folio. La unidad de pautado es 8-9 mm. El diseo del mismo, a punta seca, apenas resulta perceptible. Las lneas rectrices atraviesan el intercolumnio. Las iniciales son desnudas o bien adornadas con unos perfiles que realzan su contorno en colores rojo y verde. Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cd. 71 (s. XIII) de esta misma coleccin. * V. el correspondiente esquema (p. 724). BIBLIOGRAFA
JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 163.

532

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 120

Cd. 120
[Fragmentos procedentes de los mss. Cd. 12 y Cd. 113]

Carpeta que contiene los siguientes fragmentos: a) Cuatro folios que provienen de un cdice litrgico y que fueron guardas del Cd 12; b) Un folio que sirvi de contraguarda posterior del Cd. 113 y que contiene un texto asctico.
a) [Hojas de guarda y contraguardas del ms. Cd. 12]

s. XI Pergamino: 385 260 mm. Comprende cuatro folios que transmiten fragmentos de un Antifonario del oficio divino. En algunos sectores hay notacin musical aquitana. Las partes encoladas resultan ilegibles. Se conserva un fragmento de la liturgia correspondiente a la festividad de santa Mara Magdalena (INC.: Letetur omne seculum in sollempnitate...). La escritura empleada es una letra carolina de hermosa factura, con astiles biselados. La g presenta la parte inferior cerrada. El texto discurre a lnea tirada. La unidad de pautado es 12 mm. El diseo del mismo, a punta seca, contiene 26 lneas de escritura. Las iniciales son de gran tamao y decoradas profusamente. Hay elegantes laceras, algn cnido y motivos vegetales estilizados. Los pigmentos son de colores intensos: rojos brillantes, amarillos cidos, azules y verdes. El pautado ha sido trazado a punta seca sobre el lado del pelo. Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cd. 12 (s. XIII) de esta misma coleccin. 533

ELISA RUIZ GARCA b) [Contraguarda del ms. Cd. 113]

Cd. 120

Segunda mitad del s. IX Pergamino: 315 210 mm.


CASSIANVS, Iohannes Collationes sanctorum Patrum
XXIV

f. 1ra ITC.: [...] erat. Talis, inquam, erat tunc... (Coll. XVIII, 5). f. 1vb FTC .: ...abbatis cura adque imperio gubernari [...] (Coll. XVIII, 7). Se ignoraba la procedencia de este fragmento. Sin embargo, resulta indubitable su relacin con el ms. Cd. 113 de este mismo fondo. El citado ejemplar todava conserva in situ la contraguarda anterior que es la compaera de la que aqu se analiza, conclusin a la que se llega comparando la escritura, los elementos codicolgicos y el contenido textual. La escritura es visigtica pausada, de tipo meridional, algo achatada y arcaizante, con astiles tumescentes. Slo utiliza el grupo ti ante vocal. El tratamiento que recibe la I alta y el grupo ll es muy peculiar. El texto est distribuido en dos columnas. La perforacin, en forma de pequeas incisiones horizontales, discurre por el centro del folio. El pautado, trazado de manera directa sobre el lado de la carne, comprende nicamente cuatro lneas verticales. La unidad de pautado es de 7 mm. Como estos fragmentos se han incorporado al ms. Cd. 113, realizado en el monasterio de San Salvador de Oa, es ms que probable que los membra disiecta sean oriundos de un escriptorio relacionado de alguna manera con ese centro oniense, ya que ste fue fundado en el ao de 1011 y el fragmento en cuestin es anterior a esa fecha. Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cd. 113 (s. XV) de esta misma coleccin. * V. el correspondiente esquema (p. 725). BIBLIOGRAFA
D AZ Y D AZ , M. C. 1983, pp. 240-246.R UIZ G ARCA , E. 1996b.S NCHEZ MARIANA, M. 1979, pp. 473-493.

534

ESQUEMAS DE COMPOSICIN DE LOS FASCCULOS

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

537

ELISA RUIZ GARCA

538

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

539

ELISA RUIZ GARCA

540

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

541

ELISA RUIZ GARCA

542

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

543

ELISA RUIZ GARCA

544

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

545

ELISA RUIZ GARCA

546

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

547

ELISA RUIZ GARCA

548

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

549

ELISA RUIZ GARCA

550

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

551

ELISA RUIZ GARCA

552

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

553

ELISA RUIZ GARCA

554

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

555

ELISA RUIZ GARCA

556

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

557

ELISA RUIZ GARCA

558

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

559

ELISA RUIZ GARCA

560

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

561

ELISA RUIZ GARCA

562

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

563

ELISA RUIZ GARCA

564

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

565

ELISA RUIZ GARCA

566

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

567

ELISA RUIZ GARCA

568

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

569

ELISA RUIZ GARCA

570

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

571

ELISA RUIZ GARCA

572

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

573

ELISA RUIZ GARCA

574

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

575

ELISA RUIZ GARCA

576

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

577

ELISA RUIZ GARCA

578

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

579

ELISA RUIZ GARCA

580

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

581

ELISA RUIZ GARCA

582

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

583

ELISA RUIZ GARCA

584

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

585

ELISA RUIZ GARCA

586

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

587

ELISA RUIZ GARCA

588

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

589

ELISA RUIZ GARCA

590

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

591

ELISA RUIZ GARCA

592

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

593

ELISA RUIZ GARCA

594

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

595

ELISA RUIZ GARCA

596

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

597

ELISA RUIZ GARCA

598

Cd. 61

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

62 bis 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

XXVI?

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

599

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

4 bis

Cd. 62

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Q II

Q III

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

16 bis

31 bis

Cd. 63

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

XI

XII

XIII

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

601

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 64

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guarda D E F

> >
O

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
L M N

>

>
R S T

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

602
b c

>

Guarda

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 64 bis

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

89 bis 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

603

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 64 ter

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guarda

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

604

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 65

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

> > > > >

>

>

R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

605

>

R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > >

>

>

R R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

R R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

OBSERVACIONES: Debajo de la contraguarda inicial (f. 0) queda un trozo solidario con el f. 8.

Cd. 66

Guardas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

143 bis 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

606

>

R R R II III 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

Guardas

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 67

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R * 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

R R R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

607

>

R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

R R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

>

R R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

Guarda

OBSERVACIONES: Prdida de fascculos entre los ff. 69 y 70. Los reclamos que faltan coinciden con mrgenes inferiores cortados.

Cd. 68

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

608

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Los folios 24 y 29 se han aadido mediante un taln. Llevan reclamo respecto de la hoja siguiente. El folio 74 carece de reclamo pues ha sido cortado el margen inferior de dicho folio.

Cd. 69

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guarda

Guarda

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

609

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Entre los folios 4 y 5 faltan varios fascculos. Hay una hoja de guarda anterior y otra posterior de pergamino.

Cd. 70

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

610
R Guardas

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: El folio 8v presenta un reclamo que no coincide con el inicio del f. 9r, a pesar de ello no falta texto. El folio 26v est en blanco por equivocacin del copista, no falta texto. El margen inferior del f. 154v aparece cortado. El folio 208v coincide con el fin de una obra.

Cd. 71

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

R R R R R 121 = 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

611
R R

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Este f. ha sufrido una transposicin y una inversin. Debera ir tras el f. 159. El final del texto contenido en el f. 159v conecta con el actual f. 121v, dicho texto prosigue en 121r.

Cd. 72 > >


R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R R R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

> > > > > > >

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

>
R

ELISA RUIZ GARCA

612
R R R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

Cd. 73

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guarda R R

>> > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 <62> 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

> >
R R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

613

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: En el folio 60 acaba el libro II. Una gran parte de ese folio est en blanco. En la foliacin antigua hay un salto al f. 63. El bifolio 103-106 tendra que ir colocado entre 104-105. En el ltimo fascculo se observan tambin transposiciones de folios, quiz causadas durante el proceso de encuadernacin.

42 bis 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Cd. 74

> >

>
R R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

614
Guarda

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 75

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

615

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 76

1 2

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

II

III

IIII

VI

VII

VIII

> >
III

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
XI XII I II

VIIII

[X]

>

>
VI VII VIII

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

[IV]

VIIII

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

616

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Texto ms. Texto impreso 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Cd. 77

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

h i k l m Texto ms. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

617

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Los primeros siete folios son manuscritos, luego comienza el texto impreso hasta el f. 105. A partir del f. 106 se reanuda el texto ms. El folio 192 est encolado en la contratapa.

Cd. 78

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

618

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 79

1 2

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R*

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

R R R

< <

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

<

619
R R R R

R**

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

OBSERVACIONES: * El reclamo del f. 124 coincide con el inicio del f. 135. El fascculo 127-134 tendra que ir tras el f. 168. ** El reclamo del f. 168 coincide con el inicio del f. 127. Las restantes inserciones y transposiciones se indican mediante lneas intermitentes.

Cd. 79 (continuacin)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R R

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

620

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 80

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

VIII

VIIII

XI

XIIII

XV

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

XVI

XVII

XVIII

XX

XXII

XXIII

XXIIII

> > > >


XXVIII?

> > >


XXXII XXXIII

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

XXV?

XXVI?

XXVII?

>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

621

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Entre los folios 118-119 sigue el texto. El fascculo XXVIII ha sufrido una transposicin. Faltan diversos fascculos. La numeracin seguida de un signo de interrogacin es de carcter hipottico.

Cd. 82

* 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56

57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

622

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Prdida y transposicin de folios. Este fenmeno afecta a otras partes del ms.

Cd. 83

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R *

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R R

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

623
R R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * El fin de este cuaderno coincide con el fin de un libro. El f. 93r-v en blanco.

Cd. 86

I [II] III IIII V VI VII VIII 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

624
R

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

OBSERVACIONES: El folio 20 en blanco es una adicin. El folio 21 est mutilado.

2 bis 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Cd. 87

Guardas

R R R R R R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

R R R R R R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > >

>

>

R R R R R R R R R 165 bis 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

625
R R R

>

R R R R R R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > >

>

>

R R R R R R R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

R R R R R R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

Guarda R R

OBSERVACIONES: Presenta dos sistemas de numeracin. A partir del folio 130 se produce el cambio.

34 bis 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

Cd. 88

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 <71> 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R R

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

626
R

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: El folio que figura como 34 bis es, en realidad, el f. 24, primera hoja del fascculo inicial conservado La numeracin salta del folio 70 al 72. * El ltimo folio del fascculo est mutilado en la parte inferior. Entre el folio 173 y 174 figura un trozo del folio 259.

Cd. 89

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R R R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

627

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Est cortado el margen inferior del folio 100.

Cd. 90

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

Guarda

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

628

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 91

1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

(a)

(b)

(c)

(e)

f (h)

(g)

> >

>
p q r

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

(m)

(n)

(s)

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

629
x (y)

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Faltan el fascculo noveno y el vigsimoquinto completos.

Cd. 92

Guardas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

> >

ELISA RUIZ GARCA

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

630

> > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

>

Guardas

OBSERVACIONES: Este ms. consta de 37 cuaterniones completos (37 8 = 296 folios). Los fascculos correspondientes a los ff. 129-168 han sufrido una transposicin y figuran intercalados entre los folios 208 y 209. Quiz hubo reclamos en la totalidad de los fascculos. En la actualidad se conservan algunos completos y otros mutilados a consecuencia del orillamiento realizado al encuadernar el ejemplar.

Cd. 93

Guarda 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guarda

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

631

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 94

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

* III IIII V VI

II

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

VII

VIII

IX

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

632

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Unidos mediante una cartivana.

Cd. 95

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

633

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 96

A B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guardas

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

634

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: El ms. presenta dos hojas de guarda iniciales (A-B) y ff. en blanco (42-45). El ltimo est encolado en la contratapa posterior.

Cd. 97

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

98 bis 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>
R * R

> > >

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > >


R *

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

635

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * El margen inferior del ltimo folio ha sido cortado. * El folio 139 sirve de hoja de guarda.

21 bis Guarda 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Cd. 98

II

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
IIII R V R

III

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
VII R

VI

VIII

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

636

>

IX

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Quiz falte el resto del cuaderno. * Los tres primeros cuadernos son de pergamino. Hay una contraguarda anterior y un taln correspondiente a una hoja de guarda.

Cd. 99

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

637

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: El folio 111 sirve de hoja de guarda.

Cd. 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

R R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

>

ELISA RUIZ GARCA

638

>

R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

R R R 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

>

R R R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

OBSERVACIONES: El ms. contiene 15 hojas de guarda iniciales y 7 finales.

Cd. 101

Guarda 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>
q r R

i k l m n 118 bis PI QII QIII QIIII QI PII PIII PIIII 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

639

>

Guarda

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Los bifolios 114-115-116 han sufrido una transposicin: tendran que ir tras el 120. Asimismo los bifolios 121-122-123 deberan ser desplazados y colocados a continuacin del bifolio 113.

Cd. 102

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
R

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

640
R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 103 > >

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>
h

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

641

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: A partir del folio 48 se aprecia cambio de mano y tambin se inician unas signaturas con letras y nmeros arbigos. Al final del ms. hay una hoja suelta que no pertenece a este ejemplar.

Cd. 104

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
* R

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

642

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * El margen inferior del f. 78 est cortado.

Cd. 105

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

643

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 106

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R

> >
R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R

>

>
R R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

644
R R R R R

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

>

OBSERVACIONES: Los tres ltimos folios han quedado en blanco a modo de hojas de guarda.

Cd. 107

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

> > > 50

> > > 51

Guardas 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

645

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Los folios 119-121 al estar en blanco sirven de guardas.

Cd. 108

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

646

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

Cd. 109

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

647

>

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Tras el penltimo fascculo hay un ternin que ha sido mutilado salvo en el ltimo folio (215).

Cd. 110

Guardas (7)* 1 1 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

648

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Este folio figura con el nmero 7 errneamente. Hay dos contraguardas y un bifolio como guarda anterior. Los ltimos folios (76v-79v) estn en blanco.

Cd. 111

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R R

> > >

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

649

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

>

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: * Reclamo cortado.

Cd. 112 > >

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R R R R R 54 bis 76 bis 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

> >
R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

650

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Los tres primeros fascculos no presentan una foliacin antigua. Esta comienza a partir del cuarto y va expresada en nmeros romanos. Los folios 1 y el XCV han sido encolados en las contratapas anterior y posterior respectivamente.

Cd. 113

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

* Guardas

[R]

R R

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

**

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

651

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: ** Antes del primer fascculo hay unas guardas, de las cuales la que est encolada en la contratapa y la siguiente proceden de un ms. visigtico. ** Los otros dos bifolios estn en blanco. ** Entre los folios 78 y 79 han sido cortados ocho.

36 bis

Cd. 114

Guardas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

> > > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

> > > >

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

652

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: El folio 67 solidario con el 43 est encolado en la contratapa posterior.

Cd. 115

A B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

Guardas R R

> > >

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

>
R R

>
R R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

>

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

653

>

>

1 C D 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

>

Guardas

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: A y D son contraguardas, es decir, estn encoladas en las contratapas anterior y posterior respectivamente.

Cd. 116

* Guardas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

R/S R/S R/S

R/S

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

ELISA RUIZ GARCA

654

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: El f. 40 est encolado en la contratapa posterior.

Cd. 117

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 200

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

655

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 300

OBSERVACIONES: Los dos primeros fascculos son de pergamino, el tercero de papel.

ESQUEMAS DE LAS TCNICAS Y DE LOS SISTEMAS DE PAUTADO

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 1 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 55 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdices: 2 y 3 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 44-42 Tcnica del pautado: Mina de plomo

659

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 4 Tipo del pautado:

Folios: 1-222 Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 102 Tcnica del pautado: Mina de plomo Cdice: 5 Tipo del pautado:

Guardas posteriores

Folios: 1-158 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 43 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

159-179

660

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 6 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: Variable (50-71) Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 7 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 51 Tcnica del pautado: Tinta aguada

661

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 8 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 41 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > > Cdice: 9 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 48 Tcnica del pautado: Punta seca y mina de plomo Sistema de pautado: 1. |

662

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 10 Tipo del pautado:

Folios:

1-6

I-XIIII; 126-143

Folios: XV-CXXV Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Mina de plomo

663

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 11 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 39-40 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 12 Tipo del pautado:

Folios: Sin glosas Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Mina de plomo

Con glosas

664

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 13 Tipo del pautado:

Folios: 1-251; 286-293 Sector: A Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 40 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | 2. > > | > > Cdice: 14 Tipo del pautado:

252-285 B

Folios: 1-116 Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 33-34 Tcnica del pautado: Mina de plomo

117-302

665

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 15 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 55-58 Tcnica del pautado: Mina de plomo

666

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 16 Tipo del pautado:

Folios:

1-143

144-212

Folios: 215-307 Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 58-63 Tcnica del pautado: Punta seca (mastara?)

667

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 17 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior (a veces doble) Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | Cdice: 18 Tipo del pautado:

Sector: Calendario Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 31 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

Texto restante

668

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 19 Tipo del pautado:

Folios: 1-6 13-197 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 13-20 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Imperceptible a causa del tratamiento aplicado durante el proceso de restauracin.

Folios: 198-205 Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 13-20 Tcnica del pautado: Mina de plomo

669

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 20 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 43 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | (ff. 1-15) 2. > > | > > (ff. 16-253) OBSERVACIONES: En los folios 78-85 se observa una doble perforacin.

670

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 21 Tipo del pautado:

Folios: 145-152: Ofrece un pautado horizontal superpuesto sobre otro vertical Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 32 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

Cdice: 22 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 29 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

671

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 23 Tipo del pautado:

Folios:

1-39

40-338

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 32 Tcnica del pautado: Tinta aguada OBSERVACIONES: En algunos folios figuran 2 3 rayas horizontales en el centro de la pgina

672

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 24 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 37 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | OBSERVACIONES: En el primer fascculo (QII) slo hay una lnea horizontal en el margen inferior. Cdice: 25 Tipo del pautado:

Folios / Sector: 1-15 / A Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 38 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

16-300 / B-C

673

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 26 Tipo del pautado:

Folios:

5-152

153-208

Folios: 209-211 Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 25 / 26 / 29 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > > 1. | 4. < < | > >

674

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 27 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 28 / 29 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 8. > >| < <

Cdice: 28 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 45 Tcnica del pautado: Mina de plomo

675

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 29 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 36 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | Cdice: 30 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 25 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 3. > < | > <

676

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 31 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 42 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | Cdice: 32 Tipo del pautado:

Folios: 1-6; 15-237 Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 34/36/37/43 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

7-14

677

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 33 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 33 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

Cdice: 34 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 26 Sistema de pautado: 2. > > | > >

678

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 35 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 21 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

Cdice: 36 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 38 Tcnica del pautado: Tinta aguada

679

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 37 Tipo del pautado:

Sector A Sector B Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 28 23 Tcnica del pautado: Punta seca. Quiz se ha utilizado una especie de mastara

Cdice: 38 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 27/28 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: El sistema perceptible en la actualidad consiste en una impronta directa sobre el lado del pelo. Durante el proceso de restauracin se han borrado las seales de las pautas.

680

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 39 Tipo del pautado:

Folios: 3-158; 198-267 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 28/29 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > > OBSERVACIONES: Los bifolios 159-197 haban sido preparados para confeccionar un ejemplar en 4.o con su correspondiente pautado. De ah que al dibujarse un segundo pautado para el formato definitivo haya quedado una especie de diseo cuadriculado.

681

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 40 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Tinta aguada Sistema de pautado: El trazado de la caja de escritura se ha realizado sobre el bifolio extendido.

Cdice: 41 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 43 Tcnica del pautado: Tinta aguada

682

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 42 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 49 Tcnica del pautado: Mina de plomo muy tenue

Cdice: 43 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 34 Tcnica del pautado: Mina de plomo

683

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 44 Tipo del pautado:

Folios: 1-15 Sector: A Perforacin: Practicada en el centro del folio Nmero de lneas rectrices: 31-32 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. > > | > >

16-253 B

OBSERVACIONES: Ocasionalmente el pautado directo slo afecta a las lneas marginales en los folios pares (B).

684

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 45 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 12-15 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. > > | > >

Cdice: 46 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 36 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 3. > < | > <

685

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 47 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 19 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. > < | > <

Cdice: 48 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 42 Tcnica del pautado: Tinta aguada

686

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 49 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 30 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 50 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el borde del folio Nmero de lneas rectrices: 24-29 Tcnica del pautado: Mina de plomo

687

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 51 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 20 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. > < | > <

Cdice: 52 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 22 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. > < | > <

688

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 53 Tipo del pautado:

Folios:

1-31

1bis-31bis

Folios: 32-77 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 22 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > > 1. | 6. < > | < >

ff. 1-77; 17ter-31ter ff. 1bis-56bis ff. 1ter-16ter

689

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 54 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 36 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 55 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 42-44 Tcnica del pautado: Mina de plomo

690

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 56 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 18/19 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

Cdice: 57 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 30-40 Tcnica del pautado: Tinta aguada

691

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 58 Tipo del pautado:

Folios: Se usan indistintamente los dos diseos Perforacin: Practicada en el margen exterior, prxima a la lnea vertical Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. | Cdice: 59 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 35 Tcnica del pautado: Mina de plomo

692

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 60 Tipo del pautado:

Folios:

1-28; 50-96

29-34

Folios: 35 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 15 / 16 / 17 / 18 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. |

36-49

693

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 61 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 32 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 62 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 17 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

694

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 63 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 18 / 20 / 22 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

Cdice: 64 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 21 Tcnica del pautado: Tinta aguada

695

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 64 bis Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 25 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

Cdice: 64 ter Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 23 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 7. > > > | > > >

696

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 65 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Tinta aguada

Cdice: 66 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 47 Tcnica del pautado: Mina de plomo

697

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 67 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 55 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 68 Tipo del pautado:

Folios: 1-120r Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 41 Tcnica del pautado: Mina de plomo

102v-106r

698

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 69 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 55-62 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 70 Tipo del pautado:

Este diseo aparece ocasionalmente con ligeras variantes Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 44 Tcnica del pautado: Mina de plomo

699

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 71 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 72 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 49 (distribuidas en dos espaciados diferentes) Tcnica del pautado: Mina de plomo

700

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 73 Tipo del pautado:

Folios: 1-61 107-119: sin pautado Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 47 Tcnica del pautado: Punta seca y mina de plomo

62-106

Cdice: 74 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior (a veces doble) Nmero de lneas rectrices: 27 Tcnica del pautado: Mina de plomo

701

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 75 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 21 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 76 Tipo del pautado:

Perforacin: Quiz fuese marginal. El orillado del ejemplar podra haber provocado la prdida de las seales. Nmero de lneas rectrices: 44 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 3. > < | > <

702

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 77 Tipo del pautado:

Folios: 1-7v Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar. Tcnica del pautado: Mina de plomo

106r-198v

Cdice: 78 Tipo del pautado:

Folios: 1-160; 177-232 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 27 / 28 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

161-176

703

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 79 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 24 / 35 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 80 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el intercolumnio ms exterior Nmero de lneas rectrices: 41 / 46 / 52 / 60 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 2. > > | > >

704

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 81 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el intercolumnio ms exterior Nmero de lneas rectrices: 41-42 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 1. > < | > <

Cdice: 82 Tipo del pautado:

Folios: Ambos diseos se usan indistintamente Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 45 Tcnica del pautado: Punta seca y huella visible

705

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 83 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 86 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

706

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 87 Tipo del pautado:

Folios: 1-129 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Mina de plomo

130-350v

Cdice: 88 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

707

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 89 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 47 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 90 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Punta seca (caja de escritura)

708

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 91 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 16 Tcnica del pautado: Tinta aguada de color rojo

Cdice: 92 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 20 Tcnica del pautado: Tinta aguada de color morado

709

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 93 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Punta seca (caja de escritura)

Cdice: 94 Tipo del pautado:

Folios: Los dos diseos se usan indistintamente Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: Variable Tcnica del pautado: Mina de plomo

710

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 95 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 14 Tcnica del pautado: Punta seca

Cdice: 96 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

711

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 97 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior (slo en el primer fascculo) Nmero de lneas rectrices: 45-50 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 98 Tipo del pautado:

Sector: A Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 25(A); 0 (B) Tcnica del pautado: Mina de plomo

712

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 99 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 29 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 100 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 24 Tcnica del pautado: Mina de plomo

713

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 101 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

Cdice: 102 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 53 Tcnica del pautado: Mina de plomo

714

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 103 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 26-32 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 104 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 49 Tcnica del pautado: Mina de plomo

715

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 105 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 29 Tcnica del pautado: Tinta aguada

Cdice: 106 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 24-28 Tcnica del pautado: Mina de plomo

716

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 107 Tipo del pautado:

Folios: 1-58 sector A. El sector B carece de diseo alguno. Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 23 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo y de la carne

Cdice: 108 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 57 (la caja del rengln presenta visible la pauta doble) Tcnica del pautado: Mina de plomo

717

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 109 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen interior y exterior Nmero de lneas rectrices: 17 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: 8. > < | > <

Cdice: 110 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 31 Tcnica del pautado: Mina de plomo

718

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 111 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 44 Tcnica del pautado: Tinta aguada

Cdice: 112 Tipo del pautado:

Folios: 1-86 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 16 Tcnica del pautado: Mina de plomo

719

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 113 Tipo del pautado:

Folios: Ambos diseos aparecen indistintamente Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 0. Sin trazar Tcnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

Cdice: 114 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el borde del folio Nmero de lneas rectrices: 20 Tcnica del pautado: Mina de plomo

720

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 115 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 22 Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 116 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 27 Tcnica del pautado: Tinta aguada

721

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 117 Tipo del pautado:

Folios: 1-16 Perforacin: Practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 23. El diseo se ha trazado sobre el bifolio extendido. Tcnica del pautado: Mina de plomo

Cdice: 118/14 Tipo del pautado:

Perforacin: Tal vez practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: 27 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

722

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 118/18 Tipo del pautado:

Perforacin: Tal vez practicada en el margen exterior Nmero de lneas rectrices: c. 31 Tcnica del pautado: Punta seca. El diseo de la falsilla es aproximativo Sistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

Cdice: 119/6 Tipo del pautado: El diseo apenas resulta visible Perforacin: Imperceptible Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

723

ELISA RUIZ GARCA Cdice: 119/68 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: c. 45 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

Cdice: 119/71 Tipo del pautado: El diseo apenas resulta visible Perforacin: Practicada en el margen exterior Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta indirecta sobre el lado del pelo

724

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA Cdice: 120/12 Tipo del pautado:

Perforacin: Imperceptible Nmero de lneas rectrices: 26 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

Cdice: 120/113 Tipo del pautado:

Perforacin: Practicada en el intercolumnio Nmero de lneas rectrices: c. 40 Tcnica del pautado: Punta seca Sistema de pautado: Impronta indirecta sobre el lado del pelo

725

NDICES

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE AUTORES Y TRADUCTORES


AGUSTN,

Santo V. Augustinus Hipponensis.

ALCVINVS CANTVARIENSIS Symbolum fidei I, 738:

Cd. 13, C.2 Vita sancti Martini: Cd. 13, A.3 ALGRIN DABBEVILLE, Jean V. Iohannes Halgrinus.
AMBROSIVS MEDIOLANENSIS

Hexameron: Cd. 23, 6


ANASTASIVS BIBLIOTHECARIVS

Prologus (Vita Iohannis Eleemosynarii): Cd. 53, B.1 Vita Iohannis Eleemosynarii (trad.): Cd. 53, B
ANTONIVS DE AZARO (O.P.)

Postillae super euangelia: Cd. 111, 2


ANTONIVS DE BVTRIO

Lecturae super quarto Decretalium: Cd. 15; Cd. 16, 1


APRINGIVS PACENSIS

Prefatio (Tractatus Apocalypsin): Cd. 33, 5


ARNOBIVS IVNIOR

Liber ad Gregoriam matronam: Cd. 27, 9


ATHANASIVS ALEXANDRINVS Doctrina mandatorum XII:

Cd. 10, B.1.13; Cd. 13, A.18 Vita Antiochi abbatis: Cd. 10, B.1.14; Cd. 13, A.19 Vita sancti Antonii abbatis: Cd. 10, B.1.5

AVGVSTINVS HIPPONENSIS

De ciuitate Dei: Cd. 29 729

ELISA RUIZ GARCA

De compassione beatae Mariae Virginis in passione unigeniti Filii sui: Cd. 115, 1 De Genesi ad litteram VIII, 6: Cd. 78, B.2.50 De haeresibus: Cd. 80, A.8 Enchiridion de fide, spe et caritate: Cd. 39, B.1 Epistolae: Cd. 80, A.7 Homilia: Cd. 60, C.4 Liber questionum: Cd. 39, B.2 Sermo LXI, 5, 409: Cd. 13, C.1 Sermo LXXXI: Cd. 60, C.6 Sermones: Cd. 59, 2 Tractatus in euangelium Iohannis: Cd. 82
AVSONIVS GALLVS

In quo mense signum sit ad cursum solis: Cd. 18


BALDVS PERVSINVS

Speculum cum additionibus: Cd. 16, 2


BARTHOLOMEVS BRIXIENSIS

Glossae: Cd. 6 Glosa; Cd. 7 Glosa; Cd. 67 Glosa


BEATVS LIBANENSIS BCHADA,

Commentarium in Apocalypsin libri XII: Cd. 33 Grgoire Cans dAntiocha: Cd. 117, A De diebus Aegyptiacis: Cd. 18, 1; Cd. 19, 1

BEDA VENERABILIS BENEDICTVS NVRSINVS (O.S.B.)

Regula sancti Benedicti: Cd. 109, 2


BERENGARIVS FREDOLI

Summa confessionis: Cd. 111, 1


BERNARDVS CLARAEVALLENSIS (O. Cist.)

De cognitione humanae conditionis: Cd. 115, 3 De consideratione: Cd. 115, 2 De laudibus Virginis Matris: Cd. 25, A; Cd. 74, 3 Epistolae: Cd. 74, 2; Cd. 77, B Flores seu sententiae ex sancti Bernardi operibus excerptae: Cd. 115, 7 Homiliae super euangelium: Cd. 115, 4 BONIFACIVS VIII, Papa Liber VI Decretalium cum glossa: Cd. 68; Cd. 69 BRAULIO, Santo V. Braulio Caesaraugustanus 730

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS

Epistola ad Frunimianum: Cd. 13, A.20; Cd. 47, 2 Renotatio librorum diui Isidori: Cd. 80, A.2 Vida de San Milln: Cd. 59, 3 Vita sancti Emiliani: Cd. 10, B.1.26; Cd. 13, A.22; Cd. 47, 3
CAESAREVS ARELATENSIS

Cd. 60, C.5.2 Cd. 60, C.3.1 XVI, 5: Cd. 60, C.5.1 LV: Cd. 60, C.3.2 CLXV: Cd. 60, C.7 CASSIANVS, Iohannes Collationes sanctorum Patrum XXIV: Cd. 24, A.1; Cd. 32, 2; Cd. 113 add.; Cd. 120/113, b) De institutis coenobiorum: Cd. 32, 1 CASSIODORVS, Magnus Aurelius Expositio psalmorum: Cd. 8, 1
XVI:

Sermo Sermo Sermo Sermo Sermo

XIII:

CIXILA TOLETANVS COMESTOR,

Vita sancti Ildefonsi: Cd. 47, 9 Petrus Historiae scholasticae: Cd. 11, 1; Cd. 70

CONSTANTIVS LVGDVNENSIS CVRTIVS RVFVS,

Vita sancti Germani: Cd. 10, B.1.16; Cd. 13, A.2 Quintus Istoria dAlexandro Magno: Cd. 100 Glaphyr eis Gnesin: Cd. 37, A

CYRILLVS ALEXANDRINVS

DECEMBRI,

Pietro Candido Comperatione de Cayo Iulio, cesare et imperatore maximo, et de Alexandro Magno: Cd. 100, 1 Istoria dAlexandro Magno (trad.): Cd. 100, 2 Liber scintillarum: Cd. 26, 3

DEFENSOR LOCOGIACENSIS DIONYSIVS AREOPAGITA

V. Pseudo Dionysius Areopagita


ERMOLDVS NIGELLVS

Versus ad pueros: Cd. 46, 4 731

ELISA RUIZ GARCA EVAGRIVS ANTIOCHENVS

Vita sancti Antonii abbatis (trad.): Cd. 10, B.1.5


EVCHERIVS LVGDVNENSIS Instructionum libri II: Cd. EVSEBIVS CAESARIENSIS

39, B.3; Cd. 80, A.9

Canones: Cd. 20, 11.5 Eis t sma tn Asmton: Cd. 37, B Epistola ad Carpianum: Cd. 20, 11.3 Historia Ecclesiastica: Cd. 37, 2; Cd. 44, A.2
FAVSTVS RHEGIENSIS

Epistola: Cd. 92, 1


FERDINANDVS AEMILIANENSIS

De translatione reliquiarum beati Emiliani: Cd. 10, B.1.21; Cd. 23, 8 Translacin del cuerpo de san Milln: Cd. 59, 4 FERNANDO, Monje de San Milln de la Cogolla V. Ferdinandus Aemilianensis
GARCA DE MOLINA

Speculum sacerdotum: Cd. 77, C.2


GENNADIVS MASSILIENSIS

De scriptoribus ecclesiasticis: Cd. 80, A.1


GEORGIVS TRAPEZVNTIVS

Rhetoricorum libri V: Cd. 93 GIL DE AYLLN, Diego Padrn de los vecinos de Soria mandado hacer por Alfonso X el Sabio: Cd. 110, 2 GRATIANVS DE CLVSIO (Camaldulensis) Decretum cum glossa: Cd. 6; Cd. 7; Cd. 67 GREGORIO I, Papa, Santo V. Gregorius I Magnus, Papa GREGORIVS I MAGNVS, Papa Dilogo: Cd. 59, 1 Homiliae in Ezechielem: Cd. 23, 5; Cd. 38 Moralia in Iob: Cd. 1, 5; Cd. 5, B.6 Regula pastoralis: Cd. 96 GREGORIVS IX, Papa Decretales cum glossa: Cd. 12; Cd. 66
GREGORIVS ELIBERRITANVS

Tractatus in Cantica Canticorum: Cd. 80, A.14 732

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA GREGORIVS TVRONENSIS

Historia Francorum: Cd. 13, A.8 y A.9 Liber de laude confessorum: Cd. 13, A.7 Liber de miraculis sancti Martini: Cd. 13, A.6 GRIMALDO, Monje de San Milln V. Grimualdus Aemilianensis
GRIMVALDVS AEMILIANENSIS

Translacin del cuerpo de san Felices (Flix): Cd. 59, 6 Translatio corporis sancti Felicis: Cd. 10, B.1.24 Vita sancti Dominici Silensis: Cd. 10, B.1.30
GVILELMVS DVRANDVS (O.P.)

Speculum iudiciale: Cd. 65, B


GVILELMVS PERALDVS (O.P.)

Liber de eruditione religiosorum: Cd. 57


GVILELMVS REDONENSIS (O.P.)

Glossa: Cd. 106 Glosa


GVILELMVS SANCTI THEODORICI (O. Cist.)

Vita beati Bernardi abbatis: Cd. 74, 1


HAYMO HALBERSTADIENSIS

Commentariorum in Isaiam prophetam libri III: Cd. 10, C


HENRICVS DE SEGVSIO

Summa super titulis Decretalium: Cd. 4


HIERONYMVS STRIDONIVS

Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV: Cd. 20, 11.4; Cd. 39, A.2; Cd. 80, A.15 De decem Dei nominibus (Epist. XXV): Cd. 80, A.10 De haeresibus: Cd. 80, A.5 De haeresibus Iudeorum: Cd. 80, A.6 Epistola ad clericos: Cd. 13, A.30 Epistola ad Damasum, Papam: Cd. 20, 11.1 Epistola ad Paulinum (Epist. LIII): Cd. 2, 3.1 Epistolae: Cd. 92 Explanatio in Danielem: Cd. 33, 8 Prlogo a Daniel: Cd. 87 Prlogo a los profetas menores: Cd. 87 Prologus in Danielem: Cd. 20, 8.1 Prologus in duodecim prophetas: Cd. 20, 9.1; Cd. 41 Prologus in Ezechielem: Cd. 20, 7.1 Prologus in Ieremiam: Cd. 20, 3.1 733

ELISA RUIZ GARCA

Prologus in Isaiam: Cd. 3, 1.1; Cd. 20, 2.1 Prologus in libro Apocalypsin: Cd. 33, 2.1 y 2.2; Cd. 80, C.1 Prologus in libro Iosue: Cd. 72 Prologus in Pentateuchum: Cd. 2, 3.2 Prologus in Psalterium: Cd. 8, 2 Prologus in quattuor euangelia: Cd. 20, 11.2 Vita sancti Antonii: Cd. 13, A.1.1 Vita sancti Hilarionis: Cd. 13, A.1.2 Vita sancti Malchi: Cd. 13, A.15 Vita sancti Pauli: Cd. 10, B.1.2
HILARIVS PICTAVIENSIS

Epistola seu libellus ad adolescentem: Cd. 92, 4


HILDEBERTVS CENOMANENSIS

Carmina miscellanea: De decem plagis Aegypti: Cd. 42, 2 Papa Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis: Cd. 44, A.1; Cd. 80, A.4 HOSTIENSIS, Henricus V. Henricus de Segusio.
HORMISDA, ILDEPHONSVS TOLETANVS

De uirginitate perpetua beatae Mariae: Cd. 47, 7 De uiris illustribus: Cd. 80, A.3 INNOCENTIVS III, Papa. De miseria hominis: Cd. 14, 2
IOHANNES ANDREAE

Glossae: Cd. 68 Glosa; Cd. 69 Glosa


IOHANNES CHRYSOSTOMVS

De De De De

agenda penitentia: Cd. 26, 2 compunctione cordis ad Demetrium: Cd. 27, 3 ieiunio Ninniuitarum: Cd. 27, 2 reparatione lapsi siue adhortatio ad Teodorum lapsum: Cd. 13, A.27 Quod nemo laeditur nisi a seipso: Cd. 27, 4
IOHANNES DE STERNGASSEN (O.P.)

Commentaria in quattuor libros Sententiarum Petri Lombardi: Cd. 73


IOHANNES DIACONVS

Vita sancti Gregorii: Cd. 23, 1


IOHANNES HALGRINVS DE ABBATISVILLA

Sermones in euangelia et epistolas: Cd. 14, 1 734

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA ISIDORVS HISPALENSIS

Chronica: Cd. 78, B.1.3 De differentiis uerborum: Cd. 64 ter, additio De laude Spanie prouincie: Cd. 78, B. 2.29 De ortu et obitu patrum: Cd. 21, 3 De uiris illustribus: Elogium sancti Gregorii: Cd. 1, 4; Cd. 5, B.5; Cd. 80, A.2 Etymologiarum libri XX: Cd. 25, B; Cd. 76, A.1 Etymologiarum liber VI, 13: Cd. 33, 7.1 liber VIII, 1 (De ecclesia et synagoga): Cd. 33, 6 liber IX, 5 (De adfinitatibus et gradibus): Cd. 33, 7.2 Historia Gothorum: Cd. 78, B.1.4 Historia Sueuorum: Cd. 78, B.1.2 Historia Wandalorum: Cd. 78, B.1.1 Libri differentiarum: Cd. 21, 4 Prologus in libro canticorum: Cd. 64 ter, 2.1 Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti: Cd. 21, 2; Cd. 80, A.12 Sententiarum libri III: Cd. 39, B.4.31
IVLIANVS TOLETANVS

Beati Ildephonsi elogium: Cd. 47, 5 Liber prognosticorum futuri saeculi: Cd. 53, A
IVSTVS VRGELLENSIS

Commentarius in Canticum Canticorum: Cd. 80, A.13


JERNIMO,

Santo V. Hieronymus Stridonius De institutione uirginum: Cd. 53, C.1

LEANDER HISPALENSIS LEONTIVS NEAPOLEOS

Vita Iohannis Eleemosynarii: Cd. 53, B


LVCVLENTIVS

Expositio epistolarum et euangeliorum: Cd. 17, 1; Cd. 21, 1.1


MARCHESINVS,

Iohannes (O.F.M.) Mammotrectus super Bibliam: Cd. 104 De quattuor uirtutibus seu Formula uitae honestae: Cd. 115, 5 Verba seniorum siue liber Geronticon (trad.): Cd. 60, A (frag.); Cd. 80, B.1 735

MARTINVS BRACARENSIS

ELISA RUIZ GARCA MARTINVS POLONVS (O.P.)

Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romanorum: Cd. 90


MARTINVS TVRONENSIS

De Trinitate: Cd. 13, A.5


MATTHAEVS VINDOCINENSIS MAYRONIS,

Liber Tobiae: Cd. 95, 1 Franciscus de (O.F.M.) Glossa super librum IV Sententiarum: Cd. 40 Epistola: Cd. 92, 11

NICETIVS TREVIRENSIS NICOLAVS DE LYRA (O.F.M.)

Postilla in psalmos: Cd. 89


OCAA,

Gonzalo de Dilogo (trad.): Cd. 59 Homiliae in librum Iosua: Cd. 63 Paulus Historiae aduersum paganos libri VII: Cd. 78, A Verba seniorum siue liber Geronticon (trad.): Cd. 60, A; Cd. 80, B.1

ORIGENES ALEXANDRINVS OROSIVS,

PASCHASIVS DVMIENSIS PAVLINVS MEDIOLANVS

Vita sancti Ambrosii: Cd. 10, B.1.9; Cd. 13, A.10


PAVLVS

Vita sanctae Mariae Aegyptiacae (trad.): Cd. 10, B.18


PAVLVS DIACONVS

Vita sancti Gregorii: Cd. 10, B.1.20; Cd. 13, B.5


PELAGIVS BRITANNVS

Epistola: Cd. 92
PELAGIVS DIACONVS

Vitae Patrum (trad. lib. V): Cd. 13, 28 y 29


PETRVS PICTAVIENSIS

Sententiarum libri V: Cd. 55


PETRVS TRECENSIS

V. Comestor, Petrus
POSSIDIVS AFER

Indiculus librorum sancti Augustini: Cd. 13, A.12 Vita sancti Augustini: Cd. 10, B.1.17; Cd. 13, A.11 736

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA PSEVDO DIONYSIVS AREOPAGITA

Epistola ad Timotheum: Cd. 115, 8


QVODVVLTDEVS

Epistolae: Cd. 80, A.7


RAYMVNDVS DE PENNAFORTI (O.P)

Summa de matrimonio: Cd. 106, 1.2 Summa de casibus poenitentiae cum glossa: Cd. 106, 1.1
REDEMPTVS HISPALENSIS

Epistola de transitu sancti Isidori: Cd. 9, 8; Cd. 10, B.1.10; Cd. 13, B.6
RICHARD LE PLERIN

Chanson dAntioche: Cd. 117, A


RICHARDVS DE MEDIAVILLA (O.F.M.)

Expositio libri primi Sententiarum: Cd. 48, 1


RVFINVS AQVILEIENSIS

Commentarius in symbolum apostolorum: Cd. 92, 28 Historia monachorum (trad.): Cd. 10, B.1.1; Cd. 13, A.14 Historiae Ecclesiasticae (trad.): Cd. 44, A.2 Homiliae in librum Iosua (trad.): Cd. 63
SAINT THIERRY,

Guillaume de V. Guilelmus Sancti Theodorici Libellus a regula Sancti Benedicti subtractus: Cd. 62

SALVVS ALBELDENSIS SEBASTIANVS CASSINENSIS (O.S.B.)

Vita sancti Hieronymi: Cd. 10, B.1.19; Cd. 13, B.4 Lucius Annaeus De remediis fortuitorum: Cd. 115, 6 SIXTVS IV, Papa Litterae sollemnes (a. 1474 y 1479): Cd. 116
SENECA, SMARAGDVS SANCTI MICHAELIS (O.S.B.)

Collectiones in epistolas et evangelia: Passio Domini nostri Ihesu Christi: Cd. 78, B.2.54 Diadema monachorum: Cd. 75 Explanatio in regulam Benedicti: Cd. 26, 1
SOPHRONIVS HIEROSOLYMITANVS

Vita sanctae Mariae Aegyptiacae: Cd. 10, B.1.8 737

ELISA RUIZ GARCA SVLPICIVS SEVERVS

Dialogi: Cd. 13, A.4.7 Vita sancti Martini: Cd. 10, B.1.25; Cd. 13, A.4; Cd. 47, 1
SYMPHOSIVS SCHOLASTICVS

Aenigmata: Cd. 39, B.4.23


TAIO CAESARAVGVSTANVS

Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum: Cd. 1, 1; Cd. 5, B.2 Liber Sententiarum: Cd. 44, B TERENTIVS AFER, Publius Commoediae (Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, Adelphoe, Hecyra, Phormio): Cd. 99 TRAPEZVNTIVS, Georgius V. Georgius Trapezuntius
VALERIVS BERGIDENSIS

De uana saeculi sapientia: Cd. 13, A.23 Dicta ad Donadeum: Cd. 13, A.24 Epitameron consummationis libri: Cd. 13, A.25 VENDME, Mathieu de V. Matthaeus Vindocinensis
VICTORINVS PETAVIONENSIS

Commentarii in Apocalysim Ioannis: Cd. 80, C.2


VRANIVS GALLVS

Vita sancti Paulini episcopi: Cd. 13, A.13

738

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE TTULOS
Ad quosdam contemptores mundi: Cd. 27, 7 Adnotatio de Cantabria: Cd. 39, B.4.2 Aenigma: Cd. 46, 6 Aenigmata Symphosii: Cd. 39, B.4.23 Annotationes computi: Cd. 18, E.2; Cd. 77, C.3 Anotaciones aritmticas: Cd. 117, B Anotaciones sobre cmputo eclesistico: Cd. 19, 2; Cd. 36, 2; Cd. 77, A.2 Antiphonarium: Cd. 45 Antiphonarium et troparium: Cd. 51 Apophthgmata: V. Verba seniorum siue liber Geronticon Beati Ildephonsi elogium: Cd. 47, 5 Biblia: Cd. 2-3 Biblia de Quisio: Cd. 20 Biblia. N.T. Apocalypsis cum glossa: Cd. 94 Biblia. N.T. Epistolae Pauli apostoli cum glossa: Cd. 42, 1 Biblia. N.T. Euangelia: Cd. 58; Cd. 71 (cum glossa) Biblia romanceada: Cd. 87 Biblia. V.T. Expositio psalmorum: Cd. 28 Biblia. V.T. Genesis-Reges II: Cd. 72 Biblia. V.T. Glossa super prophetas minores: Cd. 41 Biblia. V.T. Iob: Cd. 5, B.1 Biblia. V.T. Isaias-Macchabaei II. Latn-espaol: Cd. 87 Biblia. V.T. Prouerbia Salomonis-Ecclesiasticus cum glossa: Cd. 83 739

ELISA RUIZ GARCA

Biblia. V.T. Psalterium: Cd. 19, 5; Cd. 64 bis, 1; Cd. 64 ter, 1 Biblia. V.T. et N.T. Iob-Actus apostolorum: Cd. 102 Biblia. V.T. et N.T. Psalterium-Apocalypsis: Cd. 20 Breuiarium: Cd. 79, 1; Cd. 119 / frag. c) Calendarium: Cd. 18, A; Cd. 18, E.1; Cd. 19, 1; Cd. 36, 3; Cd. 43, 1; Cd. 54; Cd. 79, 1.1 y 1.2; Cd. 109, 1.1; Cd. 110, 1; Cd. 112, B; Cd. 118 / frag. b) Cans dAntiocha: Cd. 117, A Cantica. Hymni liturgici: Cd. 19, 6 Capitularium-Collectaneum: Cd. 54 Carmina miscellanea: De decem plagis Aegypti: Cd. 42, 2 Casus legum supra Decretales: Cd. 98, B Causae celebres ex Spania: Cd. 39, B.4.7 Ceremonial de San Milln de la Cogolla: Cd. 64 Chronica: Cd. 78, B.1.3 Chronica Adephonsi III: Cd. 78, B.2.2 Chronica muzarabica: Cd. 81 Chronica prophetica: Cd. 39, B.4.17 (excerpta); Cd. 78 (excerpta) Chronicon Albeldense: Cd. 39, B.4.3; Cd. 78 (excerpta) Chronicon Emilianense: V. Nota Emilianense Chronicon Pampilonense: Cd. 78, B.2.65 Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romanorum: Cd. 90 Ciuitates (Babilonia, Niniue Tuletus): Cd. 78, B.2.35 Cdice de Roda: Cd. 78 Cognitio ciuitas Ierusalem: Cd. 78, B.2.58 Collationes sanctorum Patrum XXIV: Cd. 24, A.1; Cd. 32, 2; Cd. 113, additio; Cd. 120 / frag. b). Collectiones in epistolas et euangelia: Passio D.N. Ihesu Christi: Cd. 78, B.2.54 Commentaria in quattuor libros Sententiarum Petri Lombardi: Cd. 73 Commentarii in Apocalysim Iohannis: Cd. 80, C.2 Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV: Cd. 20, 11.4 (frag.); Cd. 39, A.2; Cd. 80, A.15 Commentariorum in Isaiam prophetam libri III: Cd. 10, C Commentarium in Apocalypsin libri XII: Cd. 33 Commentarius in Canticum Canticorum: Cd. 80, A.13 Commentarius in Iob 2, 8: Cd. 5, A Commentarius in symbolum apostolorum: Cd. 92, 28 740

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Commentum Almagesti Ptolomei: Cd. 97 Commoediae (Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, Adelphoe, Hecyra, Phormio): Cd. 99 Compendio de doctrina cristiana: Cd. 101, 3 Comperatione de Cayo Iulio, cesare et imperatore maximo, et de Alexandro Magno: Cd. 100, 1 Compilatio hagiographica Valerii Bergidensis: Cd. 10; Cd. 13 Conlatio Trinitatis sancti Agustini ad semetipsum: Cd. 78, B.2.63 Constitutiones facte in concilio celebrato apud Vallemoleti: Cd. 98, A Cronicn romanceado de Cardea: Cd. 79, 3 Cualquier que quisiere: Cd. 101, 3.2 De De De De De De agenda penitentia: Cd. 26, 2 allegoria: Cd. 11, 2 basilica Sancti Emiliani: Cd. 10, B.1.27; Cd. 13, A.21 beata Maria: Cd. 78 celebritate festiuitatis dominice Matris: Cd. 47, 4 celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu: Cd. 25, C; Cd. 76, A.2; Cd. 76, B De Christo: Cd. 78, B.2.46 De ciuitate Constantinopolim: Cd. 10, B.1.4; Cd. 13, B.2 De ciuitate Dei: Cd. 29 De coagulatione hominis in utero: Cd. 78, B.2.41 De cognitio ciuitas Ierusalem: Cd. 80, B.2.58 De cognitione humanae conditionis: Cd. 115, 3 De commemoratione Corporis Christi: Cd. 19, 3 De compassione beatae Mariae Virginis in passione unigeniti Filii sui: Cd. 115, 1 De compunctione cordis ad Demetrium: Cd. 27, 3 De consideratione: Cd. 115, 2 De Constantino: Cd. 21, 1.5 De contemptu mundi: V. De miseria hominis De conuersione hominis: Cd. 27, 5 De cruce Domini: Cd. 46, 7 De decem Dei nominibus (Epist. XXV): Cd. 80, A.10 De diebus Aegyptiacis: Cd. 18, 1; Cd. 19, 1 De differentiis uerborum: Cd. 64 ter, additio De dispensationibus: Cd. 106, 2 De doctrina mensae: Cd. 95, 2 De episcopis Turonorum: Cd. 13, A.9 741

ELISA RUIZ GARCA

De De De De De De De De De De De De De De De De De De De

epitaphio sanctae Paulae. Cd. 10, B.1.7 exultatione diaboli: Cd. 13, A.29 fabrica mundi: Cd. 78, B.2.28 fine mundi: Cd. 78, B.2.43 Genesi ad litteram VIII, 6: Cd. 78, B.2.50 Goti qui remanserint ciuitates Ispaniensis: Cd. 78, B.2.10 haeresibus (Augustinus Hipponensis): Cd. 80, A.8 haeresibus (Hieronymus Stridonius): Cd. 80, A.5 haeresibus Iudeorum: Cd. 80, A.6 ieiunio Ninniuitarum: Cd. 27, 2 initio conuersionis suae: Cd. 27, 6 institutione uirginum: Cd. 53, C.1 institutis coenobiorum: Cd. 32, 1 inuentione librorum Moralium sancti Gregorii: V. Visio Taionis laudibus Virginis Matris: Cd. 25, A; Cd. 74, 3 laude Pampilone epistola: Cd. 78, B.2.14 y B.2.15 laude Spanie prouincie: Cd. 78, B. 2.29 y B.2.36 ligno scientie: Cd. 78, B.2.49 ligno scientie (S. Augustinus, S. Hieronymus, S. Isidorus): Cd. 78, B.2.50, B.2.51, B.2.52, B.2.53 De litteris: Cd. 39, B.4.8 De miseria hominis: Cd. 14, 2 De monachis perfectis: Cd. 80, D.2.1 De monachorum penitentia: Cd. 13, A.28 De natibitate Sancte Marie: Cd. 78, B.2.60 De natiuitate Domini: Cd. 47 De natiuitate et passione et resurrectione Domini: Cd. 78, B.2.42 De natura diaboli ex libris Ciuitatis de sancti Augustini: Cd. 78, B.2.44 De obedientia: Cd. 53, C.2 De orbe terre: Cd. 78, B.2.38 De ordinibus angelorum: Cd. 78, B.2.47 De origine Romanorum: Cd. 78, B.2.25 De ortu et obitu patrum: Cd. 21, 3 De palma manus: Cd. 78, B.2.53 De proprietatibus gentium: Cd. 39, B.4.6; Cd. 78, B.2.32 De quattuor uirtutibus: Cd. 115, 5 De reges Francorum: Cd. 78, B.2.26 De remediis fortuitorum: Cd. 115, 6 De reparatione lapsi siue adhortatio ad Teodorum lapsum: Cd. 13, A.27 De sacramento baptismi: Cd. 27, 8 742

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

De De De De De De De De De De De De De De De

sancta Trinitate: Cd. 78, B.64 scriptoribus ecclesiasticis: Cd. 80, A.1 septem miracula mundi: Cd. 39, B.4.5; Cd. 78, B.2.31 LXXII generationes linguarum: Cd. 78, B.2.33 sepulcro Domini: Cd. 78, B.2.54 sex peccata Ade: Cd. 78, B.2.57 sexta etate seculi: Cd. 39, B.4.10; Cd. 78, B.2.39 Susanna: Cd. 33, 8.2 translatione reliquiarum beati Emiliani: Cd. 10, B.1.21; Cd. 23, 8 Trinitate: Cd. 13, A.5 Trinitate: Cd. 78, B.64 uana saeculi sapientia: Cd. 13, A.23 uirginitate perpetua beatae Mariae: Cd. 47, 7 uiris illustribus (Ildephonsus Toletanus): Cd. 80, A.3 uiris illustribus (Isidorus Hispalensis): Cd. 1, 4; Cd. 5, B.5; Cd. 80, A.2 De uitis patrum contra originem irae: Cd. 80, D.2 De uitulorum carnibus: Cd. 78, B.2.34 Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis: Cd. 44, A.1; Cd. 80, A.4 Decretales Gregorii IX Papae cum glossa: Cd. 12; Cd. 66 Decretum cum glossa: Cd. 6; Cd. 7; Cd. 67 Diadema monachorum: Cd. 75 Dilogo (Gregorio I, Papa, Santo): Cd. 59, 1 Dicta ad Donadeum: Cd. 13, A.24 Dicta Ezecielis profete: Cd. 78, B.2.4 Dicta Melcisethec: Cd. 78, B.2.59 Disposiciones del abad de Cabildo: Cd. 110, 4 Disposiciones del abad y captulos de la orden: Cd. 77, A.1 Doctrina mandatorum XII: Cd. 10, B.1.13; Cd. 13, A.18 Duces Arabum qui regnauerunt in Spania: Cd. 78, B.2.11 Eis t sma tn Asmton: Cd. 37, B Elogium sancti Bernardi: Cd. 74, 4 Enchiridion de fide, spe et caritate: Cd. 39, B.1 Enigma: V. Aenigma Enigma Simposi: V. Aenigmata Simphosii Epistola ad Carpianum: Cd. 20, 11.3 Epistola ad clericos: Cd. 13, A.30 Epistola ad Damasum: Cd. 20, 11.1 Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum: Cd. 1, 1; Cd. 5, B.2 743

ELISA RUIZ GARCA

Epistola ad Frunimianum: Cd. 13, A.20; Cd. 47, 2 Epistola ad Paulinum (Epist. LIII): Cd. 2, 3.1 Epistola ad Timotheum: Cd. 115, 8 Epistola de transitu sancti Isidori: Cd. 9, 8; Cd. 10, B.1.10; Cd. 13, B.6 Epistola seu libellus ad adolescentem: Cd. 92, 4 Epistolae (Augustinus Hipponensis-Quoduultdeus): Cd. 80, A.7 Epistolae (Bernardus Claraeuallensis): Cd. 74,2; Cd. 77, B Epistolae (Hieronymus Stridonensis): Cd. 92 Epistolae ad Braulionem: Cd. 25, B.1 Epistolae ad Eucherium: Cd. 80, A.11 Epitameron consummationis libri: Cd. 13, A.25 Era CCXLVIIII: Cd. 78, B.2.5 Estatutos de la Orden de San Benito: Constituciones papales: Cd. 50 Etymologiarum libri XX: Cd. 25, B; Cd. 76, A.1 Etymologiarum liber VI, 13: Cd. 33, 7.1; liber VIII, 1 (De ecclesia et synagoga): Cd. 33, 6; liber IX, 5 (De adfinitatibus et gradibus): Cd. 33, 7.2 Exaltatio sanctae Crucis: Cd. 21, 1.4 Explanatio in Danielem: Cd. 33, 8 Explanatio in regulam Benedicti: Cd. 26, 1 Explanatio uius a nobis edita: Cd. 39, B.4.20 Expositio de diuersis auctoribus in Iohannem euangelistam: Cd. 80, A.16 Expositio de oratione dominica: Cd. 21, additio 1 Expositio epistolarum et euangeliorum: Cd. 17, 1; Cd. 21, 1.1 y 1.1 Expositio libri primi Sententiarum: Cd. 48, 1 Expositio psalmorum: Cd. 8, 1 Exquisitio miliarios cibitatum: Cd. 39, B.4.11 Exquisitio Spanie: Cd. 39, B.4.4; Cd. 78, B.2.30 Fabulae: Cd. 39, B.4.25 y 4.26 Flores collecti: Cd. 48, 2 Flores seu sententiae ex sancti Bernardi operibus excerptae: Cd. 115, 7 Formula uitae honestae: V. De quattuor uirtutibus Formulae fidei in modum symboli: Cd. 78, B.2.61 y 2.62 Fuero del reino de Navarra: V. Fuero de Sobrarbe Fuero de Sobrarbe: Cd. 107, A Fragmenta: Cd. 27,1; Cd. 65, A; Cd. 86, 2 Fragmenta (S. Augustinus, S. Bernardus, S. Gregorius, S. Isidorus): Cd. 10, B.3; Cd. 44, A.3-5 744

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Fragmenta canonica: Cd. 44, A.1 Fragmentum chronicae ?: Cd. 46, 10 Fragmentum iuridicum: Cd. 16, 3; Cd. 65, A Genealogia Christi: Cd. 2, 1; Cd. 78, B.2.37 Genealogia Sarrazenorum: Cd. 78, B.2.7 Genera comitum Aragonensium: Cd. 78, B.2.18 Generationes quod processerunt a Noe: Cd. 78, B.2.27 Glaphyr eis Gnesin: Cd. 37, A Glossa (Bartholomeus Brixiensis): Cd. 6 Glosa; Cd. 7 Glosa; Cd. 67 Glosa Glossa (Guilelmus Redonensis): Cd. 106 Glosa Glossa (Iohannes Andreae): Cd. 68 Glosa; Cd. 69 Glosa Glossa super librum IV Sententiarum: Cd. 40 Glossae: Cd. 12 Glosa; Cd. 41 Glosa; Cd. 42, 1 Glosa; Cd. 66 Glosa; Cd. 71 Glosa; Cd. 83 Glosa; Cd. 94 Glosa Glossae super canones de concilio apostolorum: Cd. 46, 2 Glossarium Latinum: Cd. 24, B; Cd. 31; Cd. 46, 1 He thea leitourga to meglou Basileou: Cd. 85 Hec sunt qui in hoc seculo abusibe fiunt: Cd. 39, B.4.32 Hexameron: Cd. 23, 6 Historia de Mahometh: Cd. 78, B.2.8 Historia Francorum: Cd. 13, A.8 y A.9 Historia Gothorum: Cd. 78, B.1.4 Historia monachorum: Cd. 10, B.1.1 (prol.); Cd. 13, A.14 Historia Sueuorum: Cd. 78, B.1.2 Historia Wandalorum: Cd. 78, B.1.1 Historiae aduersum paganos libri VII: Cd. 78, A Historiae Ecclesiasticae: Cd. 44, A.2 Historiae scholasticae: Cd. 11, 1; Cd. 70 Homilia (Augustinus Hipponensis): Cd. 60, C.4 Homiliae: Cd. 39, A.1; Cd. 60 C.2 Homiliae in Ezechielem: Cd. 23, 5; Cd. 38 Homiliae in librum Iosua: Cd. 63 Homiliae super euangelium: Cd. 115, 4 Hordo annorum mundi: Cd. V. Ordo.... Hymni liturgici: Cd. 19, 6; Cd. 27, 10; Cd. 84; Cd. 85 Hymni sancti Emiliani et sancti Benedicti: Cd. 14, 3 Hymnus de primitiuis: Cd. 118 / frag. a) 1 745

ELISA RUIZ GARCA

Hymnus in decollatione sancti Iohannis: Cd. 118 / frag. a) 1.1 Hymnus in diem sancti Cucufatis: Cd. 118 / frag. a) 1 Hymnus in diem sancti Micaelis arcangeli: Cd. 118 / frag. a) 1.2 Hymnus in diem sanctorum Fausti, Ianuarii et Martialis: Cd. 118 / frag. a) 1.3 Hymnus liturgicus: Cd. 84 Hymnus sancti Cyprianus: Cd. 118 / frag. a) 1 Illuminatio animae: Cd. 86, 1 Imnus in diem sancti Micaelis arcangeli: V. Hymnus... In quo mense signum sit ad cursum solis: Cd. 18, E.1 Indiculus librorum sancti Augustini: Cd. 13, A.12 Indiculus librorum sancti Gregorii: Cd. 1, 3; Cd. 5, B.4 Ingressio Sarracenorum in Spania: Cd. 39, B.4.18; Cd. 78, B.2.6 Initium regnum Pampilonam: Cd. 78, B.2.66 Institutiones: V. De institutis coenobiorum Instructionum libri II: Cd. 39, B.3; Cd. 80, A.9 Interrogatio: Cd. 78, B.2.45 Inventario de bienes y propiedades del Hospital del Cuerpo de Dios de la villa de Alcntara: Cd. 108, 1 Inventario del archivo del monasterio de San Salvador de Oa: Cd. 113, 1 Istoria dAlexandro Magno: Cd. 100, 2 Laus Hispaniae: Cd. 78, B.2.36 Lectio euangelica: Cd. 21, 1.2 Lectionarium: Cd. 9 Lectiones de Natiuitate Domini: Cd. 47, 8 Lecturae super quarto Decretalium: Cd. 15; Cd. 16, 1 Letania. Officium: Cd. 19, 6.2 Lex Visigothorum: Cd. 34 Libellus a regula Sancti Benedicti subtractus: Cd. 62 Liber ad Gregoriam matronam: Cd. 27, 9 Liber canticorum: Cd. 64 bis, 2; Cd. 64 ter, 2 Liber collectaneus: Cd. 17; Cd. 21 Liber commicus: Cd. 22 Liber de eruditione religiosorum: Cd. 57 Liber de laude confessorum: Cd. 13, A.7 Libro de los milagros de san Milln: Cd. 59 Liber de miraculis sancti Martini: Cd. 13, A.6 746

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Liber generationum: Cd. 78, B.2.56 Liber Geronticon: V. Verba seniorum Liber horarum: Cd. 91; Cd. 118 / frag. a) 2 Liber hymnorum: Cd. 118 / frag. a) 1 Liber miraculorum beati Emiliani: Cd. 10, B.1.22; Cd. 23, 9 Liber misticus: Cd. 30 Liber ordinum: Cd. 21 additio 2 (frag.); Cd. 56 Liber prognosticorum futuri saeculi: Cd. 53, A Liber questionum: Cd. 39, B.2 Liber scintillarum: Cd. 26, 3 Liber Sententiarum: Cd. 44, B Liber VI Decretalium Bonifacii VIII Papae cum glossa: Cd. 68; Cd. 69 Liber Sibyllae: Cd. 3, 3 Liber Tobiae: Cd. 95, 1 Libri differentiarum: Cd. 21, 4 Libro de los miraglos del beato seor san Milln: Cd. 59, 5 Litterae Graecae: Cd. 46, 3 Litterae sollemnes: Cd. 116 Lucidario: Cd. 101, 2 Mammotrectus super Bibliam: Cd. 104 Marci translatio: Cd. 23, 3 Martyrologium Hieronymianum: Cd. 18, B Memoria de los personajes ilustres enterrados en el monasterio de San Pedro de Cardea: Cd. 79, 2 Milagros de san Felices (Flix): Cd. 59, 7 Miracula sancti archangeli Michaelis: Cd. 21, 1.3 Miracula sancti Emiliani: Cd. 23, 4 Missa in diem sanctorum Cosmae et Damiani: Cd. 60, B.3 Missae: Cd. 18, C Missale: Cd. 112 Missale Romanum: Cd. 18 Moralia in Iob: Cd. 1, 5; Cd. 5, B.6 Mundi creatio: Cd. 21, 2 Nomina comitum Guasconiensium: Cd. 78, B.2.20 Nomina comitum Paliarensium: Cd. 78, B.2.19 Nomina comitum Tolosanensium: Cd. 78, B.2.21 Nomina imperatorum qui christianis persequti sunt: Cd. 78, B.2.22 Nomina regum catholicorum Legionensium: Cd. 39, B.4.16; Cd. 78, B.2.13 747

ELISA RUIZ GARCA

Nomina sanctorum qui in arcibo Toletano repperta sunt: Cd. 78, B.2.23 Nomina Sebigotorum: Cd. 78, B.2.24 Nota Emilianense: Cd. 39, B.4.1 Notitia apostolorum ubi requiescunt: Cd. 39, B.4.21 Notitia episcoporum cum sedibus suis: Cd. 39, B.4.12 Notitia martirum: Cd. 39, B.4.22 Notitia reliquiarum monasterii Sancti Emiliani: Cd. 24, A.2 Notitia Sarracenorum: Cd. 39, B.4.17 Notula: Cd. 11, 3; Cd. 36, 2; Cd. 42, 3; Cd. 46, 5; Cd. 47, 6 Numerus legionum: Cd. 78, B.2.48 Obituarius: Cd. 105 Officium de letanias: Cd. 60, B.1 Orationes: Cd. 60, C.1 Orationes et missae: Cd. 18, E.3 Ordo annorum mundi: Cd. 2, 2; Cd. 39, B.4.9; Cd. 78, B.2.40 Ordo celebrandi officium diuinum: Cd. 36 Ordo gentis Gotorum: Cd. 39, B.4.14 Ordo Gotorum regum: Cd. 39, B.4.15 Ordo numerum regum Pampilonensium: Cd. 78, B.2.16 y 2.17 Ordo Romanorum: Cd. 39, B.4.13 Ordo Sarracenorum: Cd. 39 Originum libri XX: V. Etymologiarum libri XX Padrn de los vecinos de Soria mandado hacer por Alfonso X el Sabio: Cd. 110, 2 Papeles varios: Cd. 107, B Passio Domini nostri Ihesu Christi secundum Mattheum, Marcum et Lucam: Cd. 80, A.17 Passio Ihesu Christi (frag.): Cd. 10, B.2 Passio martyrum Cosmae et Damiani: Cd. 60, B.2 Passio sancti Marci euangeliste: Cd. 23, 2 Passio sanctorum martyrum Facundi et Primitiui: Cd. 9, 2 Pleito entre los clrigos parroquiales de las iglesias de Soria y los de las aldeas diezmeras: Cd. 110, 3 Pleito suscitado por la posesin de la dehesa Rui Pez: Cd. 108, 2 Postilla in psalmos: Cd. 89 Postillae super euangelia: Cd. 111, 2 Prefatio (Tractatus Apocalypsin): Cd. 33, 5 748

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Principium sapientiae: Cd. 39, B.4.30 Prlogo a Daniel: Cd. 87 Prlogo a los profetas menores: Cd. 87 Prologus (Vita Iohannis Eleemosynarii): Cd. 53, B.1 Prologus in Danielem: Cd. 20, 8.1 Prologus in duodecim prophetas: Cd. 20, 9.1; Cd. 41 Prologus in Ezechielem: Cd. 20, 7.1 Prologus in Ieremiam: Cd. 20, 3.1 Prologus in Isaiam: Cd. 3, 1.1; Cd. 20, 2.1 Prologus in libro Apocalypsin: Cd. 33, 2.1 y 2.2; Cd. 80, C.1 Prologus in libro canticorum: Cd. 64 ter, 2.1 Prologus in libro Iosue: Cd. 72 Prologus in libro sedecim prophetarum: Cd. 3, 2 Prologus in Pentateuchum: Cd. 2, 3.2 Prologus in Psalterium: Cd. 8, 2 Prologus in quattuor euangelia: Cd. 20, 11.2 Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti: Cd. 21, 2; Cd. 80, A.12 Proprietates campanae: Cd. 19, 4 Prouerbia: Cd. 39, B.4.24 Quicumque uult: Cd. 101, 3.2 Quod nemo laeditur nisi a seipso: Cd. 27, 4 Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania: Cd. 78, B.2.9 Reges ex origine Beniumeia qui regnauerunt in Cordoua: Cd. 39, B.4.19 Reges qui regnaberunt in Spania ex origine Ismaelitarum Beniumeie: Cd. 78, B.2.12 Regla de la Hermandad de la Caridad y Misericordia de Sevilla: Cd. 114 Regula pastoralis: Cd. 96 Regula sancti Benedicti: Cd. 109, 2 Regulae generales breuiarii et missalis: Cd. 43 Relacin de los reyes de Castilla: Cd. 113, 2 Reuelatio sancti Methodii de temporibus nouissimis: Cd. 78, B.2.1 Rhetoricorum libri V: Cd. 93 Rythmus de termino Paschae: Cd. 18, D Sacramentarium: Cd. 35 Sacramentarium Romanum: Cd. 52 749

ELISA RUIZ GARCA

Sanctorale: Cd. 109, 1 Santoral: Cd. 88 Sententiarum libri III: Cd. 39, B.4.31 Sententiarum libri V: Cd. 55 Sermo (Bernardus Claraeuallensis, XXIX): Cd. 74, 2.16 Sermo in festiuitate sancti Egidii: Cd. 10, B.1.18 Sermo pro Hispanis sacris: Cd. 22, 3 Sermn sobre el advenimiento del Antichristo: Cd. 101, 3.3 Sermones (Agustn, Santo): Cd. 59, 2 Sermones (Augustinus Hipponensis): LXI, 5, 409: Cd. 13, C.1 LXXXI: Cd. 60, C.6 Sermones (Caesareus Arelatensis) XIII: Cd. 60, C.5.2 XVI: Cd. 60, C.3.1; XVI, 5: Cd. 60, C.5.1 LV, 4: Cd. 60, C.3.2 CLXV: Cd. 60, C.7 Sermones in euangelia et epistolas: Cd. 14, 1 Sobre el jubileo cotidiano: Cd. 77, C.1 Speculum cum additionibus: Cd. 16, 2 Speculum iudiciale: Cd. 65, B Speculum sacerdotum: Cd. 77, C.2 Storia de Mahometh: V. Historia... Subscriptio metrica: Cd. 25, B.3 Summa confessionis: Cd. 111, 1 Summa de casibus poenitentiae: Cd. 106, 1.1 Summa de matrimonio: Cd. 106, 1.2 Summa dicendorum: Cd. 33, 3 Summa super titulis Decretalium: Cd. 4 Symbolum fidei I, 738: Cd. 13, C.2 Tabula ad totam rationem computi: Cd. 18, D Tabula episcoporum: Cd. 23, 7 Tractatus Apocalypsin (prol.): Cd. 33, 5 Tractatus de doctrina catholica: Cd. 39, B.4.27; Cd. 61 Tractatus de moribus et officio episcoporum: Cd. 74, 2.15 Tractatus in Cantica Canticorum: Cd. 80, A.14 Tractatus in euangelium Iohannis: Cd. 82 Tractatus Theologiae: Cd. 49 750

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Translacin del cuerpo de san Felices (Flix): Cd. 59, 6 Translacin del cuerpo de san Milln: Cd. 59, 4 Translatio corporis sancti Felicis: Cd. 10, B.1.24 Translatio sancti Isidori: Cd. 9, 4 Treinta grados: Cd. 101, 1 Tria principia: Deus, spiritus, corpus: Cd. 46, 8 Tultu sceptrum de libro domini Metobii: Cd. 78, B.2.3 Verba seniorum siue liber Geronticon: Cd. 60, A; Cd. 80, B.1 Versi domna Leodegundia regina: Cd. 78, B.2.67 Versus ad pueros: Cd. 46, 4 Vida de san Milln: Cd. 59, 3 Visio Taionis: Cd. 1, 2; Cd. 5, B.3 Vita Antiochi abbatis: Cd. 10, B.1.14; Cd. 13, A.19 Vita beati Bernardi abbatis: Cd. 74, 1 Vita Iohannis Eleemosynarii: Cd. 53, B Vita sanctae Mariae Aegyptiacae: Cd. 10, B.1.8 Vita sanctae Pelagiae: Cd. 10, B.1.23 Vita sancti Alexii: Cd. 13, A.31 Vita sancti Ambrosii: Cd. 10, B.1.9; Cd. 13, A.10 Vita sancti Antonii: Cd. 13, A.1.1 Vita sancti Antonii abbatis: Cd. 10, B.1.5 Vita sancti Augustini: Cd. 10, B.1.17; Cd. 13, A.11 Vita sancti Brendanii: Cd. 10, A Vita sancti Bricii: Cd. 13, A.8 Vita sancti Dominici Silensis: Cd. 10, B.1.30 Vita sancti Emiliani: Cd. 10, B.1.26; Cd. 13, A.22; Cd. 47, 3 Vita sancti Frontoni: Cd. 13, A.16 Vita sancti Fructuosi: Cd. 10, B.1.11; Cd. 13, A.17 Vita sancti Germani: Cd. 10, B.1.16; Cd. 13, A.2 Vita sancti Gregorii: Cd. 10, B.1.20; Cd. 13, B.5; Cd. 23, 1 Vita sancti Hieronymi: Cd. 10, B.1.19; Cd. 13, B.4 Vita sancti Hilarionis: Cd. 13, A.1.2 Vita sancti Ildefonsi: Cd. 9, 3; Cd. 47, 9 Vita sancti Malchi: Cd. 13, A.15 Vita sancti Mancii: Cd. 9, 9 Vita sancti Martialis: Cd. 10, B.1.15; Cd. 13, B.3 Vita sancti Martini: Cd. 10, B.1.25; Cd. 13, A.3 y A.4; Cd. 47, 1 Vita sancti Massonae: Cd. 10, B.1.29 Vita sancti Nicolai: Cd. 10, B.1.28 751

ELISA RUIZ GARCA

Vita sancti Pauli eremitae: Cd. 10, B.1.2 Vita sancti Paulini episcopi: Cd. 13, A.13 Vita sancti Siluestri: Cd. 10, B.1.3; Cd. 13, B.1 Vitae Patrum: Cd. 10, B.1.1; Cd. 13, A.1 y A.28-29; Cd. 80, D.2 Vitae sanctarum: Cd. 13, C.3 Vitae sanctorum: Cd. 10; Cd. 13; Cd. 103 Vitae sanctorum Patrum Emeretensium: Cd. 10, B.1.12; Cd. 13, A.26 Vitas Patrum: V. Vitae Patrum Vnde est factus corpus de Adam: Cd. 78, B.2.55 Ymnus...: V. Hymnus...

752

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE NCIPITS E INITIA *


A primo usque ad tricesimum: Cd. 13, A.12 (2.a p.) A similitudine sillabe et magis: Cd. 78, B.1.4 A summo planus, sed non ego: Cd. 39, B.4.23 A uox est ante uerbum: Cd. 46, 1 Ab Adam usque ad dilubium: Cd. 39, B.4.9; Cd. 78, B.2.39 y 40 Ab Adam usque ad diluvium: Cd. 2, 2 (prel.) Ab omnium prouinciarum que sunt: Cd. 78, B.2.36 Abscondita perduxit in lucem haec uerba scripta: Cd. 48, 1 [...] abyssum inquid sicut palleum: Cd. 80, A.9 Acceptis litteris karitate tue: Cd. 80, A.7.2 Ad honorem sume et indiuidue Trinitatis: Cd. 19, 3 Ad laudes summi principis: Cd. 14, 3.3 [...] ad profectum diuini metus desiderium concitabant: Cd. 13, A.1.1 Ad sextum decimum numerum quintum dato primum: Cd. 18, E.2 Ad te manum meam extendo: Cd. 92, 25 Adam protoplaustus et colonus paradisi: Cd. 21, 3 (1.a p.) Adest nobis splendidus dies: Cd. 27, 2 Adgregati simul in unum deploremus: Cd. 27, 10.1 Adiutorium nostrum. In nomine qui fecit: Cd. 112, B [...] adponebant ad eorum nomina: Cd. 76, A.1 [...] Adspernatus: contemptus: Cd. 31
* De los mss. bblicos slo se registra el ncipit o initium de los prlogos o del libro inicial del cdice, salvo que haya secuencias relevantes desde el punto de vista textual. El mismo criterio se ha aplicado a los mss. litrgicos.

753

ELISA RUIZ GARCA

Ait Ieronimus De pen. di. I c. 1: Cd. 106 (glosa) Al noble cavallero Fernand Peres de Guzmn: Cd. 59, 1 (prel.) Alexandro fra tanto mandato e Leandro: Cd. 100, 2 [...] aliquid boni esse Nazareth interpretatur flos: Cd. 25, A [...] aliut quidem mente retinens aliut ore depromens: Cd. 27, 1 Alpha et o unum in essentia et trinum personis: Cd. 4 (prel.) [...] An prouisio facta in fauorem: Cd. 16, 3 Ammonius quidam Alexandrinus magno studio: Cd. 20, 11.3 Anno XII Octouiani Augusti natus est Christus: Cd. 90, 1 Anno nono decimo imperii Tyberii cesaris: Cd. 11, 1; Cd. 70 Anno quinto decimo imperii Tyberii: Cd. 9, 1 Ante biennium inrumptionis Rome: Cd. 78, B.1.1 Ante diem festum pasche sciens Ihesus: Cd. 10, B.2 Ante omnem creaturam: Cd. 78, B.2.47 Antiquus sermo est mendaces: Cd. 92, 15 Apocalibsin Ihesu Christi. Principium libri: Cd. 80, C.2 Apocalipsis Christi Ihesu quam dedit: Cd. 94 Apocalipsis Ihesu Christi quam dedit: Cd. 33, 4 Apocalipsis inter reliquos Noui Testamenti: Cd. 94 (prel.) Apud Antiochiam Syrie natale: Cd. 109, 1.2 Aquestas son las costumbres: Cd. 110, 4 Aqu estn las escripturas que se siguen: Cd. 113, 1 Arcadio uero et Honorio sanctus Martinus: Cd. 13, A.6.1 Arundo uenit, nido finxit: Cd. 39, B.4.24 [...] Arrium cupiret a prabo: Cd. 44, A.2 As como por una parte la novedad: Cd. 59, 3 sma tn asmton di toto kaletai: Cd. 37, B Asnari Galindones accepit uxor: Cd. 78, B.2.18 Asturius post Audentium in Toletana urbe: Cd. 80, A.3 At ubi sopitus est quartus: Cd. 78, B.2.1 Audistis epitalamium carmen: Cd. 80, A.14 Auditum est in terra nostra: Cd. 74, 2.2 Audiuimus ex lectione apostolica: Cd. 82 (prel.) Ausculta, o filii, precepta: Cd. 109, 2 (prel.) [...] baptismus Iohannis sic dicentur baptismus: Cd. 49 Beati Ildefonsi cuius hodie nathale: Cd. 9, 3 Beatitudinis tue interrogatio: Cd. 92, 23 [...] beatorum martyrum tuorum remunerator: Cd. 112, A Beatus Atanasius ad peregrinos monachos, obtimum: Cd. 10, B.1.6 754

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Beatus Isidorus post Leandrum fratrem Yspalensis: Cd. 9, 4 Beatus uir qui non: Cd. 19, 5; Cd. 64 ter, 1.1; Cd. 79, 1.3 Benedictus [///]: Cd. 14, 3.6 Benedictus Dominus qui uult omnes homines saluos: Cd. 10, B.1.1 Bernardus Burgundie partibus Fontanis oppido: Cd. 74, 1 Biformem diuine legis storiam: Cd. 33, 5 (prel.) Bonus homo de bono thesauro cordis: Cd. 92, 8 [...] buxus et buxum nam buxum: Cd. 64 ter (add.) Capitolius Rome, Farus: Cd. 39, B.4.5 Capitolus Rome, Farus: Cd. 78, B.2.31 [...] Capitulum. Iustus cor suum. Versiculus. Ora: Cd. 54 Causa suscepti laboris fuit: Cd. 11, 1. (prel. 2.a p.); Cd. 70, (prel.) Celum circulis quinque distinguitur 25, C; Cd. 76, A.2; Cd. 76, B [...] cens scio egressurum me: Cd. 13, B.3 Cernens in eclesia plurimos diuinarum: Cd. 80, A.16 (prel.) Christe caput fidelium hospes: Cd. 14, 3.1 [...] cienti per decretum est illi ad maioris ergo culpa: Cd. 119 / 68, frag. b) Cindasuintus Gotorum rex in Toletanam urbem: Cd. 1,2; Cd. 5, B.3 [...] Cirilli Sauli et [///]nis Pelagie et alios: Cd. 18, B Citonatus abbas era DCXII: Cd. 20, 10 Ciuitas Iherusalem quia nomine: Cd. 78, B.2.58 Ciuitas Tuletus in Spania: Cd. 78, B.2.35 Clemens Trinitas est: Cd. 13, A.5 Codix multorum librorum: Cd. 33, 7.1 Cogita quale corpus: Cd. 78, B.2.46 Cogitante ac diu tacite: Cd. 53, B.1 (prel.) Cogitanti mihi et exultanti: Cd. 10, B.1.22 (prel.); Cd. 23, 9 (prel.) Como el muy esclaresido e serenssimo rrei: Cd. 59, 6 Como yo estoviesse un da: Cd. 59, 1 Congrua satis ualdeque necessaria dispositione: Cd. 1, 1; Cd. 5, B.2 Con la auctoridad pastoral e amor paternal: Cd. 59, 6 (prel.) Constantine uirginis sacratissime: Cd. 13, C.3 Contra paganos de hacademicis: Cd. 13, A.12 Contra prophetam Danielem decimum librum: Cd. 33, 8.1 Creator mundi in suo: Cd. 78, B.2.28 Credimus sanctam Trinitatem: Cd. 13, C.2 Credo eam super angelos: Cd. 78, B.2.61 Criatura liberatum a seruitute corruptionis habetur: Cd. 101, 3.3 755

ELISA RUIZ GARCA

[...]cula nunc usque eclesia relegit huius Eraclii: Cd. 81 Cum descendisset Ihesus de monte ecce leprosus: Cd. 21, 1.1 Cum diuinarum scripturarum scientiam: Cd. 86, 1 (prel.) Cum erga paruitatem meam: Cd. 27, 6 Cum igitur gloriosus rex: Cd. 10, B.1.24 Cum me libros tuos: Cd. 80, A.11.1 Cum mihi hec scribendo: Cd. 80, A.7.4 Cum mihi in mentem ueniat: Cd. 93 (prel.) Cum nostris temporibus tepescentibus: Cd. 80, A.13.2 (prel.) Cum peruenissem Alexandriam: Cd. 53, B.3 Cum te intueor, beate Demetri: Cd. 27, 3 Cuncti celestis curie ciues: Cd. 14, 3.2 Cupiens in domo Dei aliquid oferre: Cd. 80, A.13.3 (prel.) [...] Da dexteram: presta auxilium: Cd. 24, B Da nobis discere, Christe, desursum: Cd. 95, 2 Danielem prophetam iuxta septuaginta interpretes: Cd. 20, 8.1 (prel.) Dat primus decimam Ianus pede septima sextam: Cd. 18, E.1 Dauid gloriosus in psalmo sic dicit: Cd. 92, 4 De Cantabrie in uita sancti Emiliani: Cd. 39, B.4.2 De dignitate et excellentia beatissime Dei genitricis: Cd. 115, 7 De Francia matrimonium de consensu: Cd. 15; Cd. 16 De Gadis usque ad Cordoba: Cd. 39, B.4.11 De his qui se absciderunt: Cd. 44, A.3 De institutis et regulis monasteriorum: Cd. 32, 1 [...] de la sagona blasfemia que dayien los falses: Cd. 88 De monumento Domini ferunt: Cd. 78, B.2.54 De ordine librorum canonicorum: Cd. 80, A.4 De Sant Agostn. Vezinos de la villa. Fazedores: Cd. 110, 2 De trono Dei procedunt fulgura: Cd. 65, B (prel.) Debitum quod beatissimo pape Castorio: Cd. 32, 2 (prel.) [...] decursus ut plenitudinem notet: Cd. 28 Dei omnipotentis aspiratione de Ezechyele: Cd. 23, 5; Cd. 38 (1.a p.) Deprecatus es ut tibi: Cd. 92, 9 Desertum Idumee cecus et morbidus: Cd. 53, A.2 (prel.) Desiderii mei desideratas accepi epistolas: Cd. 2, 3.2 (prel.) Deus de Sina uenit et de Seyr: Cd. 64 bis, 2 Deus lumen uerum qui illuminas: Cd. 47, 7 (prel.) Deus medicina languentium: Cd. 60, C.1 [...] Deus pater omnipotens qui est fons et origo: Cd. 30 756

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Diaboli natura in quantum: Cd. 78, B.2.44 Dic mici, frater, quomodo factus: Cd. 78, B.2.37 Dic mihi, frater, quomodo credis: Cd. 78, B.62 Dicebat quidam de Thebeis: Cd. 13, A.29 Dici non potest, dilectissime fili Laurenti: Cd. 39, B.1 (prel). Diem illum clara redemptorum: Cd. 53, A.1 (prel.) [...] dificatione omnium matronarum: Cd. 27, 9 Dignum est, fratres, aptumque prorsus: Cd. 92, 11 Dirigatur, Domine: Cd. 60, B.1 Disciplina ad discendo nomen accepit: Cd. 25, B.2 Discipuli Domini dixerunt: Cd. 78, B.2.43 Dispensatio est iuris relaxatio: Cd. 106, 2 Dispositio igitur Veteris hac Nobi Testamenti: Cd. 80, A.12 Diu trepidus fui et ausus: Cd. 80, A.7.1 Diuersi marina discrimina: Cd. 33, 2.2 (prel.); Cd. 80, C.1 (prel.) Dixit Dominus ad Adam: Cd. 78, B.2.49 Doctor ayt: Audi homo uocem apostoli: Cd. 22, 3 Domina mea, dominatrix mea: Cd. 47, 7 Domine Deus Israhel non est tibi: Cd. 2, 4 Dominicus scribtor memorare: Cd. 56 (colof.) Dominus de Sina uenit et de Seyr: Cd. 64 ter, 2.2 Dominus dicit in euangelio maiorem caritatem nemo: Cd. 26, 3 Dominus noster humilitatis magister: Cd. 92, 19 Don Diego Flores, licenciado en Decretos: Cd. 114 Dubium non est, fratres dilectissimi: Cd. 47, 8 Dudum te, frater beatissime: Cd. 1, 5 (prel.) Dum adhuc Rome essemus: Cd. 74, 2.13 Dum amici litteras, karissime fili: Cd. 25, B.1.1 (prel.) Dux aliquis nomine Antiochus: Cd. 10, B.1.13; Cd. 13, A.18 [...] e Iuliane uirginis d cathedra sancti Petri: Cd. 91 Ecce dapes melliflui illius: Cd. 47, 5.2 Ecce die primo fit lux celique secundo: Cd. 22, 2 Ecce, fratres, ostendimus nobis: Cd. 60, C.5.1 Eclesia Grecum est: Cd. 33, 6 Edam et Eba facti sunt manu Dei: Cd. 78, B.2.56 Efenei dicunt Christum docuisse: Cd. 80, A.6 [...] effecti sunt contra me: Cd. 60, A [...] ego ad Deum clamabit: et Dominus: Cd. 20, 1 Ego initium miserie hominum: Cd. 78, A 757

ELISA RUIZ GARCA

Ego quidem frater: Cd. 13, A.4.1 (prel.) Egressi sunt Goti de regione sua: Cd. 78, B.2.5 [...] ei pater in manus et quia a Deo exiuit: Cd. 5, A El papa Adriano sesto concedi: Cd. 77, C.1 El primero mandamiento de la ley es: Cd. 101, 3.1 El primero rey que fue en Castilla: Cd. 113, 2 El rey don Sancho, hijo del mui noble rey don Garca: Cd. 59, 4 Emeterium et Celedonium: Cd. 78, B.2.23 En el nombre del Nuestro Sennor Ihesu Christo qui es: Cd. 107, A En la villa de Alcntara a catorze das del mes: Cd. 108, 1 En la villa de Alcntara quatro das: Cd. 108, 2 En ora paginis alacer: Cd. 25, B.3 (colof.) En tibi sicut pollicitus sum: Cd. 25, B.2 (prel.) Enigma est obscura parabola: Cd. 46, 6 Enneco cognomento Aresta genuit: Cd. 78, B.2.16 Enneco Garseani licet indignus: Cd. 62 (colof.) Eodem die natale uirginum Marie et Marthe: Cd. 52 Era DCCCXXXVIII fuit coniunctio: Cd. 78, B.2.65 Erat quidem rex in regione illa: Cd. 78, B.2.25 [...] erat. Talis, inquam, erat: Cd. 120/113, frag b) Ereunte ts graphs tos Ioudaon: Cd. 37 A [...] erigere subtenet ipso prostratus: Cd. 5, B.6 Erudire Iherusalem ne forte recedat anima mea: Cd. 57 (prel.) [...] erunt sicut palee ante faciem uenti: Cd. 5, B.1 Est quidam Lucas: Cd. 20, 11.5 (prel.) Est quodam modo Deus: Cd. 10, B.1.18 Esta es una memoria de los reys y reynas: Cd. 79, 2 Estando yo pensando e gozndome: Cd. 59, 5 (prel.) Este es el comenamiento de los treynta grados: Cd. 101, 1 Este miraglo primero que escribo: Cd. 59, 5 Esurire et sitire iustitiam: Cd. 74, 2.10 Et factum est quum esset: Cd. 21 (add. 1) Et hec uerba libri: Cd. 3, 4; Cd. 20, 4 Et reclinabit eum in presepio: Cd. 27 (add.) Et ut de his duabus: Cd. 13, A.24 [...] ex agro ueteri uirtutum semina morum plantula: Cd. 95, 1 Ex alia in aliam linguam: Cd. 10, B.1.5 (prel.) Exaltatio sancte Crucis que ab Elena: Cd. 21, 1.4 Exemplum epistole quam misit: Cd. 20, 6 [...] exite obiam ei. Versus. Oleum recondite: Cd. 118 / 14, a) 2 758

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Exortum est Maometh: Cd. 78, B.2.8 Ezecihel propheta cum Ioachim rege: Cd. 20, 7.1 (prel.) Factum est uerbum Domini ad Ezeciel dicens: Cd. 78, B.2.4 Factus est corpus eius: Cd. 78, B.2.55 Fideli ac deuota professione fatemur: Cd. 68; Cd. 69 Fistulam pange melos puero: Cd. 46, 4 Firmiter credimus et simpliciter confitemur: Cd. 12; Cd. 66 Flaianus Bracare Luco episcopus: Cd. 33 Frater Ambrosius tua mei munuscula perferens detulit: Cd. 2, 3.1 (prel.) Frater quidam inpugnabatur: Cd. 13, A.28 Frater Robertus sancti uiri monachus: Cd. 77, B (prel.) Fuit igitur hec Sibilla: Cd. 3, 3 Fuit quidam uir uite: Cd. 13, A.31 Fuit quoque Sarrazenorum ingressio in Spania: Cd. 78, B.2.6 Garsea Sanzoz accepit uxor: Cd. 78, B.2.20 Garsea Scememonis et Enneco: Cd. 78, B.2.17 Gaudeamus, fratres karissimi: Cd. 60, C.3.1. Gaudet caterba nobilis Dei: Cd. 118 / 14, frag. a) 1.3 Gloriosissimam ciuitatem Dei: Cd. 29 Gloriosus Christi confessor beatus: Cd. 10, B.1.30 Gog quidem gens Gotorum est: Cd. 3, B.4.20 Gratianum enim episcopum: Cd. 13, A.7 Gregorius episcopus seruus seruorum Dei: Cd. 12 (prel.); Cd. 66 (prel.) Gregorius genere Romanus arte philosophus: Cd. 23, 1 Gregorius Pape Romane sedis apostolice: Cd. 1, 4; Cd. 5, B.5 Gregorius urbe Romulea a patre: Cd. 10, B.1.20; Cd. 13, B.5 Habet ergo canpana proprietatem: Cd. 19, 4 Hec dicit Dominus Deus Srahel: Cd. 118/14, frag. a) 2 Hec est materia super: Cd. 42, 3 Hec igitur audiens: Cd. 10, B.1.14; Cd. 13, A.19 Hedificationis uestre memor: Cd. 13, A.16 Heredis nomen inposuit: Cd. 33, 7.2 Hermanos mos e alegra de mi voluntad: Cd. 59, 2 Hesterna die quum ad me: Cd. 13, A.4.3 Hic est Iohannes euangelista: Cd. 58 (prel.); Cd. 71 (prel.) 759

ELISA RUIZ GARCA

Hic est ordo librorum sancti Gregorii pape: Cd. 1, 3; Cd. 5, B.4 Hic Iohannes, mire natus: Cd. 118 / 14, frag. a) 1.1 Hic locus prouidus factus a Deo: Cd. 78, B.2.15 Hic si respondero fide, spe, karitate: Cd. 39, B.1 Hic sunt flores collecti: Cd. 48, 2 Hiemis tempore, id est, a kalendas: Cd. 26, 1 (3.a p.) Hieremias profeta qui hic: Cd. 20, 3.1 (prel.) Ho crux uiride lignum: Cd. 46, 7 Ho thes, ho thes hemn ho tn ournion: Cd. 85 Hoc enim animalis homo: Cd. 82 Hoc est remedium eius qui uitiorum: Cd. 75 Hoc lignum uere uisiuile: Cd. 78, B.2.52 Homo quidam erat diues: Cd. 60, C.7 Hostiensis seu Velletrensis: Cd. 23, 7 Huic prefato almo uiro: Cd. 10, B.1.29; Cd. 13, A.26.2 Humane referunt hystorie : Cd. 92, 2 Humane uite breuitas dominatio: Cd. 92, 18 Humanum genus duobus regitur naturali uidelicet iure: Cd. 6; Cd. 7 Hunc librum composuit Seneca: Cd. 115, 6 (prel.) Hunc modicum operis libellum: Cd. 75 (prel.) Hylarion hortus uico: Cd. 13, A.1.2 Iam dudum animis nostris insedit: Cd. 80, D.2.1 (prel.) [...] iamque salubriter admonita quicquit superfluum: Cd. 9, 1 Iani prima dies et septima fine timetur: Cd. 18, E.1; Cd. 19, 1 [...] Ianuarius dies XXXI kalendas Circuncisio: Cd. 118 / 18, frag. b) Id est, Romani, Goti: Cd. 78, B.2.33 Idefonsus memoria sui temporis: Cd. 47, 5 Ieronimus. Iungat epistola quos pangit sacerdotum: Cd. 83 (glosa) Ieronymus Osee interpretatur saluator: Cd. 41 (glosa) Igitur a conuersacionis beati Emiliani: Cd. 9, 6 Igitur Germanus Altisidorensis oppidi: Cd. 10, B.1.16; Cd. 13, A.2 Igitur post excessum beati Martini: Cd. 13, A.8 Igitur Sancius strenuissimi Garsie regis: Cd. 10, B.1.21; Cd. 23, 8 Igitur sanctus Martinus Sabbarie: Cd. 10, B.1.25; Cd. 13, A.4.2; Cd. 47, 1 Igitur sanctus Paulinus: Cd. 13, A. 13 Ignota uultu, fidei michi ardore notissima es: Cd. 92, 7 Ildefonsus igitur sub rudimentis: Cd. 47, 9 Imperatorie maiestatis est tres: Cd. 11, 1. (prel.); Cd. 70 (prel.) 760

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

In Christo domino et dilectissimo filio: Cd. 25, B (prel.) In cuiusdam noctis conticioni factus est rugitus: Cd. 23, 4 In deserto manna colligentes: Cd. 55 (prel.) In Dey nomine, amn. Phelipe por la gracia de Dios: Cd. 107, B In diebus illis sub Diocletiano: Cd. 60, B.2 In diebus septuagesime concilium: Cd. 23, 9.5 In diebus Zaccarie sacerdotis erat: Cd. 78, B.2.60 In ea michi parte heremi: Cd. 92, 14 In era DCCCCXLIII surrexit in Pampilona: Cd. 78, B.2.66 In era DCCCXVI uenit Carlus rex: Cd. 39, B.4.1 In Esaya legimus generationem: Cd. 39, A.2; Cd. 80, A.15 In fune corone desuper altare: Cd. 23, 9.1 In huius libri principio quinque: Cd. 66 (glosa) In illo tempore acceserunt discipuli: Cd. 21, 1.2 [...] in illo tempore dixit Dominus discipulis suis: Cd. 18, C In lectione sancti euangelii: Cd. 13, C.1 In nomine Domini, amen. Materiam libri et tituli: Cd. 15 (prel.) In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Nos Petrus de Vincentia: Cd. 116 In principio creauit Deus celum et terram: Cd. 2, 4 In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum: Cd. 114 (prel.) In principio uidelicet quinque libri Moisi Genesis: Cd. 21, 2 (1.a p.) In principium erat Verbum: Cd. 11, 1; Cd. 70 In quo principio: Cd. 80, A.16 In temporibus illis, dum orbem: Cd. 9, 2 Incipit argumentum fabula Andria: Cd. 99, 2 Incipit ecclesiastice consuetudinis institutio: Cd. 36, 4 Incipit regnum anni XX: Cd. 39, B.4.19 Incipit sacra Honorii imperatoris: Cd. 78, B.2.15 (prel.) Incipiunt nomina Sebigotorum: Cd. 78, B.2.24 [...] infra Iob in finibus: Cd. 102 (prel.) Iniunctum nobis legationis exposcit officium ut: Cd. 98, A Innumerus populus et infinita est: Cd. 9, 7 Insignia miraculorum apostolici: Cd. 10, B.1.26; Cd. 13, A.22; Cd. 47, 3 Inspirante rerum omnium: Cd. 10, B.1.17; Cd. 13, A.11 Intentio quidem una est nostra quoque: Cd. 53, B.2 Inter ea que solent hominem preseruare: Cd. 77, C.2 (prel.) Inter Deum et Dominum, inter Trinitatem: Cd. 21, 4 (prel.) Inter Deum et Dominum ita quidem difinierint: Cd. 21, 4 761

ELISA RUIZ GARCA

Inter ecclesias Galliae constat: Cd. 74, 2.1 Inter multos sepe dubitatum est: Cd. 10, B.1.2 Inter multos sepe queritur: Cd. 1, 5 (prel.) Inuisibilia Dei a creatura mundi: Cd. 55 Iohannes apostolus et euangelista: Cd. 33, 2.1 (prel.) Iohannes euangelista unus: Cd. 20, 11.5 (prel.) Iohannes quodam uaticinio: Cd. 33, 3 (prel.) [...] Iohannes seruitutes alibi distinctio I questio: Cd. 67 (glosa) [...] ipsius adtestatione firmissima credulitate: Cd. 8, 1 Isayas profeta nobili prosapia ortus filius Amos: Cd. 10, C Isti quidem canones seu regule: Cd. 44, A.4 Istud ergo dicit Orosius ad beatum Agustinum: Cd. 90, 1 Item antifone secundum Romanos: Cd. 56 Item de uitulorum carnibus putridis: Cd. 78, B.2.34 [...] Item opuscula beati Cyrilli Alexandrini: Cd. 44, 1 Iterum clamo, iterum pulso: Cd. 74, 2.9 [...] Iudea sicut in ordine primus: Cd. 71 (prel.) Iulianus passus est in Antiochiam: Cd. 39, B.4.22 Iuzif regnauit annos XI: Cd. 78, B.2.12 Iuzp regnauit annos XX: Cd. 39, 4.19 Kalendas M G Aprilis: Cd. 110, 1 Karissimi atque dilectissimi sacerdotes: Cd. 13, A.30 Karissimi, quotiescumque ad eclesiam: Cd. 60. C.3.2 Karissimi, subditi estote Deo: Cd. 118/14, frag. a) 2 Karlus imperator regnauit: Cd. 78, B.2.26 La batalha renguero lo divenres mati: Cd. 117, A [...] la fama del vulgo quanto per la vera virtute: Cd. 100, 1 Laudes dulces fluant tibiali modo: Cd. 78, B.2.67 [...] Lectio III. Cumque uidisset Mardocheum: Cd. 119 / 71, frag. c) Lectionem euangelicam exposui sicut potui: Cd. 74, 3.2 Lecto sermone dignationis tue: Cd. 92, 22 [...] Legendum in Assumtio Sancte Marie: Cd. 22, 1 Legi libros quos transmisisti: Cd. 80, A.11.2 Liber generationis Ihesu Christi filii Dauid: Cd. 58; Cd. 71 Licet ducentorum poetarum carmina: Cd. 115, 6 Licet in superioribus: Cd. 13, A.9 Licet multi probatissimi uiri: Cd. 39, B.2 Littera sic ac si ita commonet attendite: Cd. 94 (glosa) 762

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Littere sunt uocales: Cd. 39, B.4.8 Litteris nobilitatis tue iterata: Cd. 13, A.13 (prel.) Lucas Anthiocensis natione: Cd. 71 (prel.) Lucas Antiocensis arte medicus: Cd. 58 (prel.) [...]m quando de acceptis uirtutibus non nobis sed illi: Cd. 26, 1 Magna est et plurimum laudabilis constancia uirtutis: Cd. 9, 5 Magnas Domino gratias referre: Cd. 10, B.1.23 Marcus euangelista Dei electus: Cd. 20, 11.5 (prel.); Cd. 71 (prel.) Marcus euangelista Dei et Petri in babtismate: Cd. 58 (prel.) Martinus igitur obitum: Cd. 13, A.4.6 Matheus cum primo predicasset: Cd. 71 (glosa) Matrimonium consensu contrahitur: Cd. 16, 1 Matrimonium de consensu contrahitur: Cd. 15 Mattheus ex Iudeas sicut: Cd. 20, 11.5 (prel.) Melcisethec genuit Asa: Cd. 78, B.2.59 Melos decorum concine: Cd. 14, 3.4 Memoriam beati archangeli Michaelis: Cd. 21, 1.3 Merito inter omnes uirtutes: Cd. 10, B.1.16 (prel.); Cd. 13, A.2 (prel.) Michi quidem, fidelissime papa Laurenti, ad scribendum: Cd. 92, 28 Mico Galindo de Pazongis: Cd. 23, 9.4 Miracula que Dominus Deus: Cd. 13, A.6.2 (prel.) Miraculum quod scribo multi: Cd. 10, B.1.22 [...]mitato [///] emarcuit dies mei dies aflictionis: Cd. 14, 1 Mittentes faleratas uerborum pompas: Cd. 13, A.26 (prel.) Modicum id quod est: Cd. 74, 2.14 Modicum ocii quod inter multas angustias: Cd. 14, 2 (prel.) Monachorum quatuor esse genera: Cd. 109, 2 [...] mortem auidam sanguinis dum ignoratur: Cd. 78, A (prel.) Mortuo Symone qui ultimus: Cd. 11, 1. (2.a p.) [...] mulierem a se repulit amator uirginitatis: Cd. 74, 1 (prel.) Multi enim sunt qui uirtutes sancti Martini: Cd. 13, A.6.2 Multi multa sciunt et se ipsos nesciunt: Cd. 115, 3 Muy amado seor padre fray Gonalo de Ocaa: Cd. 59, 1 (prel.) Nam formica et musca contendebant: Cd. 39, B.4.26 Natus in excelsis tectis Cartaginis: Cd. 99, 3 [...] ne declines in ira a seruo tuo. Cd. 64 bis, 1.1 Ne mici prima cura est: Cd. 10, B.1.16 (prel.); Cd. 13, A.2. (prel.) Nemo cum prophetas uersibus: Cd. 3, 1.1 (prel.) 763

ELISA RUIZ GARCA

Nemo quum prophetas uiderit: Cd. 20, 2.1 (prel.) Nichil christiano felicius cui: Cd. 92, 24 Nichilum id quod est putabam me: Cd. 74, 2.4 Ninguno se vista para decir missa sin licencia: Cd. 64, 1 Nycholaus itaque ex illustri: Cd. 10, B.1.28 Non debet carta diuidere quos: Cd. 92, 21 Non idem ordo est duodecim prophetarum: Cd. 20, 9.1 (prel.) [...] Non idem ordo est duodecim prophetarum: Cd. 41 Non oportet in quadragesima: Cd. 47, 6 [...] non potest quomodo quod: Cd. 39, 4.28 Non spernendam esse fidem: Cd. 44, A.5 None Aprilis norunt quinos: Cd. 18, D Notandum quod est liber scripture: Cd. 23, 9.2 Nouum opus facere me cogis: Cd. 20, 11.1 (prel.) [...]ntur sciendum tamen est quod ipsa regna: Cd. 63 Nuper ad uigilias beati Gregorii: Cd. 23, 1 (prel.) [...]o est pax in piis dicit Dominus sed illis solum: Cd. 17, 1 O fratres karissimi, docete: Cd. 39, B.4.29 O pie domne et uirorum prestantissime, sera est: Cd. 25, B.1.4 (prel.) Obiit Vualgarius presbiter et canonicus: Cd. 105 Oblatis super aram: Cd. 60, B.3 [...]omem petitionem in scripto redigere: Cd. 65, A Omittentes faleratas uerborum:. Cd. 10, B.1.12 Omnem psalmorum profeciam ad Christum: Cd. 8, 2 (prel.) Omnes qui sese student humo: Cd. 27, 5 Omni desiderio desideraui nunc uidere faciem tuam: Cd. 25, B.1.3 (prel.) Omnis delegatus dicitur pedaneus: Cd. 16, 2 Omnis mundus discribtus est: Cd. 39, B.4.3 Omnium terrarum queque sunt: Cd. 78, B.2.29 Orbis a rotunditate saeculi dictus: Cd. 78, B.2.38 Ortaris uenerabilis pater: Cd. 10, B. 1.9; Cd. 13, A.10 Orto bello Athenis Cremes quidam: Cd. 99, 2 [...] os et eripuit eos de interitu eorum: Cd. 45 Osius Cordobensis episcopus scripsit: Cd. 80, A.2 Ovo de Adam fasta el diluvio de Noh dos mille CCXII: Cd. 79, 3 Palma dicta quia manus: Cd. 78, B.2.53 Papa Osius episcopus dum angelum: Cd. 78, B.2.3 764

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Para aver de escrevir la traslacin: Cd. 59, 4 (prel.) Parabole Salomonis, filii Dauid: Cd. 83 Parentum meritis subiugans filios: Cd. 92, 26 Pastorali auctoritate et paterna: Cd. 10, B.1.24 (prel.) Pastoralis cure me pondera fugere delitiscendo uoluisse: Cd. 96 Paulus seruus Ihesu Christi uocatus apostolus segregatus: Cd. 42, 1 Peccato primi hominis actum esse: Cd. 53, A.3 Pelagius filius Veremudi: Cd. 78, B. 2.13 Pelagius filius Veremundi: Cd. 39, B.4.16 Perfectus homo est qui se ipsum congnouit: Cd. 92, 3 Perquirenti michi, soror karissima: Cd. 53, C.1 Petis a me, Nepotiane carissime, litteris: Cd. 92, 10 Petro Alfonso patruo presbiteroque dignissimo: Cd. 77, C.2 (prel.) Petrus et Paulus in Romam: Cd. 39, B.4.21 Plenitudo Noui et Veteris Testamenti: Cd. 80, A.12 (prel.) Plerique ad scribendum sollicitante materia: Cd. 10, B.1.16 (prel.); Cd. 13, A.2. (prel.) Plerique mortalium studio: Cd. 10, B.1.25 (prel.); Cd. 13, A.4.2 (prel.) Plerosque nimirum illustrium: Cd. 10, B.1.19; Cd. 13, B.4 Plura nouimus cantica uariis: Cd. 64 ter, 2.1 (prel.) Plures fuisse qui euangelia conscripserunt: Cd. 20, 11.2 (prel.); Cd. 39, A.2 (prel.) Poeta cum primum animum adscribendum: Cd. 99, 5 Polla de Narbona, uinum: Cd. 39, B.4.7 Ponam brebiter quod Origenes: Cd. 33, 8.2 Pone quedam mulier nolebat lugere maritum infra: Cd. 98, B Pontio accepit uxor filia Garsie: Cd. 78, B.2.21 Por quanto todos buenamente: Cd. 19, 2 Porque el silencio y sumo silencio: Cd. 64, 2 Post duos dies clarissimi luminis: Cd. 80, A.17 Post gloriosam Domini nostri Ihesu Christi in celum: Cd. 23, 2 Post hec Constantinus habuit: Cd. 10, B.1.4; Cd. 13, B.2 Post Natiuitatem Domini nostri Ihesu Christi: Cd. 90, 1 Post passionem beatisimi Marchi euangeliste: Cd. 23, 3 Posteaquam a me mane digressus es: Cd. 13, A.4.4 Postquam antiquas mundi tenebras: Cd. 10, B.1.11; Cd. 13, A.17 Postquam de rebus nunc usque: Cd. 15 (prel.); Cd. 16, 1 (prel.) Postquam Dominus noster Ihesus: Cd. 13, A.3 Predicante Domino nostro Ihesu Christo: Cd. 10, B.1.15 Pregunt el dispulo al maestro: Cd. 101, 2 765

ELISA RUIZ GARCA

Prephatio quorundam sanctorum nobilissimorum: Cd. 21, 3 (prel.) Presumptionem meam excusare conarer: Cd. 92, 1 Prima etas ab Adam usque ad: Cd. 39, B.4.10 Prima rubens unda tabes taneque secunda: Cd. 42, 2 Prima sub Nerone: Cd. 78, B.2.22 Primum Dei nomen est: Cd. 80, A.10 Primum igitur tamquam uere: Cd. 13, A.14 Primum in Asturias Pelagius, filius Veremundi: Cd. 39, B.4.15 Primum in Gotis Atanaricus: Cd. 39, B.4.14 Primum principium sapientie: Cd. 39, B.4.30 Primum quidem decet nobis: Cd. 60, C.4 Primum quidem Matheus: Cd. 17, 2 Primus itaque humilitatis: Cd. 53, C.2 Principia rerum requirenda sunt prius ut: Cd. 42 (glosa) Principium Iani sacri tropicus Capricornus: Cd. 18, E.1 Pro hedificatione morum: Cd. 13, A.25 [...] procedunt duplice in Martia tempora: Cd. 79, 1.1 Prompta cuncta catholice plebs: Cd. 118 / 14, frag. a) 1.2 Promta cuncta cattolice pleps: Cd. 27, 10.2 Propheta magnus surrexit in nobis: Cd. 89 Prophetarum enim libri oracula: Cd. 3, 2. Prouida mente et profundo cogitatu: Cd. 26, 2 Pusillus eram inter fratres meos: Cd. 64 bis, 1.2; Cd. 64 ter, 1.2 Quadragies, sexies: Cd. 78, B.2.42 Qualquier que quisiere ser salvo: Cd. 101, 3.2 Quam ob causam in propheta: Cd. 80, A.9 Quam uellem nunc uestro interesse: Cd. 92, 20 Quamuis quadriferia sit uno testamento: Cd. 21, 2 (2.a p.) Quanto ardore uidere te: Cd. 96 (prel.) Quanto gaudio repletus: Cd. 27, 7 Quantum malum scisma: Cd. 74, 2.5 Quantum oportet uenerari et credi: Cd. 39, B.4.27 Quantus beatitudinis tue rumor: Cd. 92, 13 Quare de uulua inanis egressus sum: Cd. 14, 2 [... qua]rundam infelicium uiduarum astutia: Cd. 34 Quattuor uirtutum spes multis: Cd. 115, 5 Quedam que diuersis temporibus: Cd. 33, 1 (prel.) Quem meror, quem culpa premit: Cd. 10, B.1.27; Cd. 13, A.21 766

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Queritur utrum theologiae sit scientia: Cd. 73 Queso ut non falera: Cd. 13, A.23 Qui circa te affectus meus: Cd. 92, 17 Qui Ethiopem inuitat ad balnea: Cd. 92, 6 Qui gratiam receptam non agnoscit: Cd. 57 Qui nauali prelio dimicaturi: Cd. 13, A.15 Quia multis curis prementibus: Cd. 38 (2.a p.) Quia non ualeo te perfuere occulis carnis: Cd. 25, B.1.2 (prel.) Quia preposterus est ordo prius humana subsidia: Cd. 68 (glosa); Cd. 69 (glosa) Quia secundum beatum Gregorium: Cd. 4 Quia te incolomem cognoui gratias: Cd. 25, B.1.5 (prel.) Quibus testimoniis scripturarum: Cd. 39, B.3 Quicumque uult saluus esse: Cd. 19, 6.1 Quid sibi uoluit euangelista: Cd. 74, 3.1 Quid sit lignum scientie: Cd. 78, B.2.51 Quidam de uilla nomine Stella: Cd. 23, 9.3 Quidam frater interrogabit senem: Cd. 80, D.2.2 Quidam frater quemadmodum: Cd. 80, B.1 Quien quisiere parar mientes: Cd. 36, 2 (prel.) Quis dabit capiti meo aqua: Cd. 115, 1 Quis dabit kapiti meo aqua: Cd. 13, A.27 [...] quod perpendicularis cadens ab extremitate: Cd. 97 Quod petis sepissime: Cd. 80, A.8 (prel.) [...] quod tamen adhuc in spe promissionis: Cd. 24, A.1 Quod uero iam supradicto superatus: Cd. 78, B.2.10 Quoniam circa confessionis animarum pericula: Cd. 111, 1 Quoniam frequenter in foro penitentiali: Cd. 106, 1.2 Quoniam inter crimina ecclesiastica symoniaca: Cd. 106, 1.1 Quoniam nouis superuenientibus causis: Cd. 6 (glosa); Cd. 7 (glosa) Quoniam parum esset nosse iura fore: Cd. 65, B Quoniam scire tempore summorum pontificum:. Cd. 90, 1 (prel.) Quoniam ut ait Ieronimus: Cd. 106, 1.1 (prel.) [...] quoque perueniens puritatem deuictum munus: Cd. 80, A.1 Quum in unum locum ego et Gallus: Cd. 13, A.4.7 Quum inter heremo Scitii: Cd. 32, 2 Quum me peruigil cura fecisset: Cd. 78, B.2.63 Quum nichil fidei sinceritas: Cd. 47, 4 Quum sint utilis ad: Cd. 39, B.4.31 767

ELISA RUIZ GARCA

[...]re mei secundum eloquium pium: Cd. 51 Recesuindus Gotorum rex ab urbe: Cd. 78, B.2.2 Regemondo accepit uxor et: Cd. 78, B.2.19 Regiamque sedem Ermenegildus: Cd. 39, B.4.12 Regula appellatur ab hoc: Cd. 26, 1 (1.a p.) [...] respexit et non solum magnam misericordiam: Cd. 61 Reuertente autem Scipione Romam, deuicta Carthagine: Cd. 99, 1 Rex Aristotelis Alexandro: Cd. 60, C.2.2 Rex pacificus pia miseratione: Cd. 12 (prel.); Cd. 66 (prel.) Rhetorica est ciuilis scientia qua cum: Cd. 93 Rogo uos, fratres karissimi, nemo dicat: Cd. 60, C.6 Rogo uos, fratres karissimi, ut adtentius: Cd. 60, C.5.2 Romulus regnabit annos: Cd. 39, B.4.13 Ruderico regnante Gotis Spanie: Cd. 78, B.2.9 [...]rum quasi suam et ideo nullus nostrum se ipsum uindicare: Cd. 21, 1.1 Sacerdotalis dignitas quanto sit: Cd. 77, C.2 Sacri corporis beati Emiliani: Cd. 10, B.1.21 (prel.); Cd. 23, 8 (prel.) Sacrosancte Romane eclesie: Cd. 68 (prel.); Cd. 69 (prel.) Salue sancta parens: Cd. 112, C Saluto te diuinum discipulum et filium spiritualis: Cd. 115, 8 [...]sam aliud querebant illi nobiles quia: Cd. 104 Samaritanus ille piissimus etc. ad sententiam eorumque: Cd. 40 Sanctus Eusebius Cesaree: Cd. 10, B.1.3; Cd. 13, B.1 Sanctus uir Brendanius magne abstinencie uirtutibus: Cd. 10, A Sapiens sine operibus bonis: Cd. 39, B.4.32 Sapientia Grecorum, forcia Gothorum: Cd. 39, B.4.6; Cd. 78, B.2.32 Sarraceni perberse se putant: Cd. 39, B.4.17 Sarrazeni peruerse putant esse: Cd. 78, B.2.7 Satis et plusquam satis sustinui: Cd. 77, B Satis miror, Eusebii dilectissime: Cd. 80, A.15 (prel.) Satisque miror Eusebi dilectissime: Cd. 20, 11.4 Scedule quas misistis honorifica me: Cd. 92, 5 Sciens te tam sollerti studio: Cd. 80, A.13.1 (prel.) Scire debetis, fratres, karissimi: Cd. 60, C.2.1 Scit Deus quantum uos: Cd. 74, 2.8 Scitote Gotorum antiquissimam esse gentem: Cd. 78, B.3.1 Scribere me aliquid et deuocio iubet: Cd. 115, 4 768

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Scribere me aliquid et deuotio iubet: Cd. 74, 3.1 (prel.) Scripturus uitam beati Hylarionis: Cd. 13, A.1.2 (prel.) Securum habes homo ad Deum accessum: Cd. 10, B.3 Sepan los presentes e los que sern: Cd. 110, 3 Sepe a me requirens multarum rerum: Cd. 39, B.3 (prel.) [...] sermonem de uirtutibus: Cd. 27, 4 Sex diebus rerum omnium creaturam: Cd. 78, B.1.3 Sex modis sumitur allegoria: Cd. 11, 2 Sex VIIII XII XVIII fiunt: Cd. 78, B.2.41 Sex peccata abuit Adam: Cd. 78, B.2.57 Si cuncta mei corporis membra uerterentur: Cd. 10, B.1.7 Si parentes uocari in ius: Cd. 13, A.4.5 Si quiere alguno saber: Cd. 77, A.2 Si totus orbis aduersum me: Cd. 74, 2.12 Sibille generaliter omnes femine dicuntur: Cd. 3, 3 (prel.) Sicut iam supra retulimus, Ruderico regnante Gotis: Cd. 39, B.4.18 Sicut omnis matheries: Cd. 10, B.1.28 (prel.) Sicut sunt fabrorum et aliorum artificum: Cd. 26, 1 (2.a p.); Cd. 62 Significat hunc discriptionem uel primam: Cd. 39, A.1 Sinit Clareualles sed claris: Cd. 74, 4 [...] so pena de excomunin que ninguno se atreva: Cd. 77, A.1 Sobre todos los seores Seor Dios todopoderoso: Cd. 114 (prel.) Sofronius Eusebius Hyeronimus Oceano suo salutem: Cd. 92, 9 Solet repleri letitia homo interior: Cd. 25, B.1.6 (prel.) Solus Deus in semetipso: Cd. 33; Cd. 44, B. [...]sore careret uxorem duxit de qua susceptam: Cd. 103 Sororem falso creditam meretricula: Cd. 99, 4 Spania prius ab Ibero: Cd. 39, B.4.4; Cd. 78, B.2.30 [...] statuimus. En esta constitucin mand: Cd. 50 Statuunt preterea obseruandum esse: Cd. 44, A.2 [...] sua audiens autem Ruben nitebatur liberare: Cd. 72 Sub era MCLXXI kalendas: Cd. 11, 3. Subit animum dictare: Cd. 115, 2 (prel.) Sueui principe Ermirico cum Alanis: Cd. 78, B.1.2 Sufficere quidem fidei tue: Cd. 92, 27 Summum bonum - - Deus: Cd. 46, 8 Supradictus quidem Muza ibin Nuzair: Cd. 78, B.2.11 Surgentes ad te, Domine: Cd. 118/14 a) 2 Symoniani a Symone Mago: Cd. 80, A.8 769

ELISA RUIZ GARCA

Tandem finita Pentatheuco Moysi: Cd. 72 (prel.) Tantumne opinionis assumpsisse homines ut aliqui eorum: Cd. 23, 6 [...] Te igitur, clementissime pater, per Ihesum: Cd. 35 Tempore illo postquam: Cd. 21, 1.5 Tempore pie recordationis: Cd. 10, B.1.26; Cd. 13, A.20; Cd. 47, 2 Tempus quod hodie incipit et durat usque ad: Cd. 111, 2 [...] Tercia consortes trucidat septima fortem: Cd. 43, 1 [...] III d martius Albini episcopi: Cd. 109, 1.1 Teudoricus ipse construxit ciuitas Niniue: Cd. 78, 2.24 Torpilius comichus tractans de uicissitudine: Cd. 92, 16 Tota Trinitas incarnationem accepit: Cd. 78, B.2.64 Transcriptis exultanter ac raptim: Cd. 80, A.11.3 Tres filii eius: Cd. 78, B.2.27 Tres quodammodo uirtutes Dei assumens: Cd. 92, 12 Tthobie nathale solum Galilea uoluntas: Cd. 95, 1 Tue sanctitatis aepistole me in urbem Toletanam: Cd. 25, B.1.7 (prel.) Un da de domingo en que todo el pueblo: Cd. 59, 7 Valentinianus consummatum dicit esse: Cd. 80, A.5 [...]verbis docens esperiam: Cd. 118/14 a) 1 Veteris Testamenti narrat istoria: Cd. 32, 1 (prel.) Videamus de ligno scientie: Cd. 78, B.2.50 Vir erat in terra Hus nomine Iob: Cd. 1, 5; Cd. 5; Cd. 86, 2; Cd. 102 Vir quidam senex in Palestina: Cd. 10.B.1.8 Virorum adnotationem illorum quorum: Cd. 80, A.3 (prel.) Visio Esaie filii Amos: Cd. 20, 2.2 Visio Ysaye filii Amos quam uidit super Iudam: Cd. 3, 1.2; Cd. 87 Visin de Ysaas fijo de: Cd. 87 Visum est michi ut tue sanctitati: Cd. 9, 8; Cd. 13, B.6 Visum est mihi ut tue sanctitati: Cd. 10, B.1.10 Vitas patrum Graecorum ut: Cd. 80, B.1 (prel.) Vitis et oliba dum essent in unum locum: Cd. 39, B.4.25 Vna legio VIDC: Cd. 78, B.2.48 Vnde ergo iam incipiam: Cd. 115, 2 Vniuersis presentem litteram: Cd. 24, A.2 Vnum quidem reuertenti et: Cd. 80, A.7.3 Vobis audeo loqui quicquid in buccam: Cd. 74, 2.6 770

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

[...] Voce excelsiori. Triumphalem hymnum canentia: Cd. 84 Vos istec intro auferte: Cd. 99, 6 Vos scitis si dignum ducitis: Cd. 74, 2.11 Vox hec eclesie est uenientis: Cd. 80, A.13.3 Vrbis uranice gaudet collegium: Cd. 14, 3.5 Vt de baptisimi sacramento:. Cd. 27, 8 [...] ut plebs sciat uel quod sciscitatur: Cd. 67 Vulpes foueas abent: Cd. 78, B.2.45 Zacharias et Helisabet: Cd. 21, 3 (2.a p.)

771

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Incluye personas y entidades cuya responsabilidad no es la de autor o traductor Abbas Fitiensis: Cd. 109 Adephonsus III, Rex Legionensis: Cd. 78, B.2.2 Aguirre, Jos, Cardenal: V. Senz de Aguirre Albarus: Cd. 29 Albinus (cop.): 33 Alejandro VI, Papa: Cd. 116 Alfonso X, Rey de Castilla: Cd. 110, 2 Almanzor, Rex Maurorum: Cd. 23 Ammonius, Monachus Aquileiae (dest.): Cd. 92, 19 Anatolius (dedic.): Cd. 33, 2.2; Cd. 80, C.1 Antiochus (dedic.): Cd. 10, B.1.13; Cd. 13, A.18 Atiltus?: Cd. 29 Augustinus, Episcopus Hipponensis: (dest.) Cd. 80, A.7.1; (corresp.): Cd. 80, A.7.2; (dest.): Cd. 80, A.7.3; (corresp.): Cd. 80, A.7.4; Cd. 80, A.8 Aurelius, Diaconus (dest.): Cd. 13, A.4.4 Bartholomeus, Archiepiscopus Turonensis (dest.): Cd. 95 Bassula (dest.): Cd. 13, A.4.5 Benedictus, IX Abbas Sancti Emiliani: Cd. 20, 10; Cd. 33 Berengarius, Obispo: Cd. 105 Berzosa, Leandro Andrs de la: Cd. 54 Biblioteca de la Iglesia de Montserrat (Madrid): Cd. 115 Biblioteca del Noviciado: V. Noviciado... 773

NDICE ONOMSTICO

ELISA RUIZ GARCA

Biblioteca de San Felipe el Real: Cd. 105 Bonifacius VIII, Papa: Cd. 68; Cd. 69 Bonilla, Francisco de: Cd. 7 Botella, Francisco (pos.): Cd. 108 Braulio, Episcopus Caesaraugustanus (dest.): Cd. 9, 8; (dedic.): Cd. 25, B.1 y 2 Carpianus (dest.): Cd. 20, 11.3 Carvajal, Francisco de (pos.): Cd. 108 Castor (dedic.): Cd. 32, 1 Catedral de Roda de Isbena (Huesca): Cd. 52; Cd. 78; Cd. 117 Cavanilles, A. (pos.): Cd. 104 Censurius (dest.): Cd. 10, B.1.16; Cd. 13, A.2 Chromatius (dest.): Cd. 92, 21 Chrysocoma, Monachus Aquileiae (dest.): Cd. 92, 17 Citonatus, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 20, 10 Colegio de los Jesuitas de Alcal de Henares (Madrid): Cd. 93 Comitissa uxor Comitis Lupi: 75, 1 Concilium celebratum apud Vallemoleti (Palentinae diocesis): Cd. 98 Congregacin de San Juan de Ripoll: Cd. 105 Conuentus Deifere Virginis Marie de Jess (Barcelona): Cd. 116 Conuentus Lugdunensis (dest.): Cd. 74, 2.1 Convento Franciscano de Villacastn (Segovia): Cd. 112 Crisocoma: V. Chrysocoma Cuenca, Juan de (calgr. y trad.): Cd. 84; Cd. 85 Curia Apostolica (dest.): Cd. 74, 2.11 Dmaso, Papa (dest.): Cd. 20, 11 Damasus (dest.): Cd. 92, 23; Cd. 92, 27 Darmarios, Andreas: Cd. 37, B Demetrius (dedic.): Cd. 27, 3 Desiderius (dest.): Cd. 2, 3.2 Desiderius (dest.): Cd. 13, A.4 Desiderius (dest.): Cd. 92, 22 Didacus, Diaconus (cop.): Cd. 76 colofn Doctores et scolares Bononiae commorantibus (dest.): Cd. 12; Cd. 68 Doctores et scolares Parisiis commorantibus (dest.): Cd. 66 Doctores et scolares Salamantice commorantibus (dest.): Cd. 69 Dominicus (cop.): Cd. 56 colofn Ducciis, Duccius de (not.): Cd. 116 Dueas, Fernando de: Cd. 7 774

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Echevarra, Rodrigo, Obispo de Segovia (donante): Cd. 104 Edibia (dest.): Cd. 92, 7 Elladius, Episcopus (dedic.): Cd. 32, 2 Emilianus, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 22, 1; Cd. 24, A.1 Emilianus (cop.): Cd. 59, 2 Endura, Presbiter (cop.): Cd. 76 colofn Enneco Garseani (cop.): Cd. 62 colofn Eucherius Lugdunensis (dest.): Cd. 80, A.11 Eugenius, Episcopus Toletanus (dest.): Cd. 1,1; Cd. 5, B.2 Eugenius III, Papa (dest.): Cd. 115, 2 Eusebius (dedic.): Cd. 80, A.15 Eusebius (dest.): Cd. 92, 21 Eusebius, Episcopus (dest.): Cd. 13, A.4.3 Eximino, Archipresbiter (cop.): Cd. 25, B colofn Fernn Gonzlez, Conde de: Cd. 25 Fernndez de Matute, Sancho: Cd. 32 Fernndez de Vergara, Martn, Prior de San Milln de la Cogolla: Cd. 57 colofn Fernando V, Rey de Espaa: Cd. 96 Ferrucius, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 23 Fideles Turonici (dest.): Cd. 13, A.6.2 Filippo Maria, Duca di Milano (dedic.): Cd. 100 Florentina (dedic.): Cd. 53, C.1 Florentius (dest.): Cd. 92, 13; Cd. 92, 14 Flores, Diego, Cannigo de la Catedral de Sevilla: Cd. 114 Flrez, Maestro (pos.): Cd. 103 Fratres Arremarenses (dest.): Cd. 77, B. epist. 398 Fresneda, Bernardo de, Obispo de Cuenca: Cd. 96 Frunimianus, Presbiter (dest.): Cd. 13, A.20; Cd. 47, 2 Gallio (dest.): Cd. 115, 6 Garca, Obispo de Burgos: Cd. 79, 3 Garca y Carrasco, Flix, (librero): Cd. 79 Garsea Sanctius, Rex Pampilonae: Cd. 25, B colofn Garsas, Abbas: Cd. 109 Garsas (cop.): Cd. 90 Gerardus, Cancellarius (dest.): Cd. 74, 2.5 Gomesanus, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 25, B colofn Gomiz: Cd. 32 Gregorius IX, Papa: Cd. 12; Cd. 66 775

ELISA RUIZ GARCA

Guido, Abbas (dest.): Cd. 77, B. epist. 398 Guilelmus, Archiepiscopus Senonensis (dest.): Cd. 11, 1; Cd. 70 Guilelmus, Episcopus Sabinensis: Cd. 98 Guilln de Burgos (cop.): 74 Hermandad de la Caridad y Misericordia de Sevilla: Cd. 114 Herrera, Toms, Fray: Cd. 105 Hospital del Cuerpo de Dios de la villa de Alcntara: Cd. 108 Humbertus de Romanis (O.P.): Cd. 57 Idalius, Episcopus Barcinonensis (dest.): Cd. 53, A.1 Iglesia de Santa Mara (Burgos): Cd. 79, 3 Iglesias parroquiales de Soria: Cd. 110 Innocentius (dest.): Cd. 10, B.1.5 Innocentius II, Papa (dest.): Cd. 74, 2.4; Cd. 74, 2.9; Cd. 74, 2.14 Iohannes VIII, Papa (dest.): Cd. 23, 1 Iohannes, Abbas: Cd. 11, 3 Iohannes, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 13; Cd. 20, 10; Cd. 62 Iouinianus (dest.): Cd. 92, 21 Isabel I, Reina de Espaa: Cd. 96 Isidorus, Episcopus Hispalensis (dest.): Cd. 25, B.1.6 Iulianus, Diaconus Aquileiae (dest.): Cd. 92, 15 Iustus (dest.): Cd. 80, A.13.2 Juan II, Rey de Castilla: Cd. 54 Juan, Prncipe, hijo de los Reyes Catlicos: Cd. 96 Landericus, Abbas: Cd. 17 Laurentius de Veneciis (cop.): Cd. 100 colofn Laurentius, Diaconus (dedic.): Cd. 39, B.1 Laurentius, Episcopus (dest.): Cd. 92, 28 Leander, Archiepiscopus Hispalensis (dest.): Cd. 1, 5; Cd. 96 Leontius (dedic.): Cd. 32, 2 Leutarius, Rex: Cd. 17 Marcella (dedic.): Cd. 80, A.10 Martinus, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 20 Martinus, Abbas (dest.): Cd. 80, B.1 Mauri, Flix de: Cd. 54 Mauritius, Episcopus Burgensis: Cd. 11, 3 Monasterio de la Sisla: Cd. 59, 1 776

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Monasterio de San Milln: Cd. 62; Cd. 64 Monasterio de San Pedro de Cardea: Cd. 79, 2 Monasterio de San Salvador de Oa: Cd. 113 Monasterio de Santas Nuniln y Alodia (Njera): Cd. 62 Moterrafe (cop.): Cd. 29 Munnius (cop.): Cd. 39 Munnius (cop.): Cd. 60 A colofn; Cd. 60, B.3 Nepotianus (dest.): Cd. 92, 10 Nicea, Hypodiaconus (dest.): 92, 16 Nicols V, Papa: Cd. 54 Nicolaus I, Papa: Cd. 53, B.1 Nieto, Doctor (prest.): Cd. 18 Noviciado S.I. (Madrid): Cd. 91; Cd. 92 Obispo de Ciudad Rodrigo. Cd. 18 Ocaa, Gonzalo de, Fray (dest.): Cd. 59, 1 Oceanus (dest.): Cd. 92, 5; Cd. 92, 6; Cd. 92, 9 Octobonus, Cardinalis Sancti Adriani (dest.): Cd. 65, B Pacatus (dest.): Cd. 13, A.13 Pammachius (dest.): Cd. 92, 5; Cd. 92, 6 Patiens (dest.): Cd. 10, B.1.16; Cd. 13, A.2 Paulinus (dest.): Cd. 2, 3.1 Paulinus Post[///]: Cd. 92, 8 Paulus, Monachus Aquileiae (dest.): Cd. 92, 18 Pedro, Abad de San Milln de la Cogolla: Cd. 46 Pedro del Burgo: Cd. 79, 2 Pedro Prez, Prior Mayor de San Pedro de Cardea: V. Prez, Pedro... Prez, Pedro, Prior Mayor de San Pedro de Cardea: 79, 2 Prez de Guzmn, Fernn (dedic.): Cd. 59, 1 Petrus, Abbas (cop.): Cd. 22, 2 colofn Petrus, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 8; Cd. 20, 10 Petrus Alfonsus (dest.): Cd. 77, C.2 Petrus, Episcopus Portuensis (dest.): Cd. 14, 2 Placidius, Abbas Sancti Emiliani: Cd. 18 Quisius (cop.): Cd. 20 Quotuultdeus, Diaconus: (corresp.): Cd. 80, A.7.1; (dest.): Cd. 80, A.7.2; (corresp.): Cd. 80, A.7.3; (dest.): Cd. 80, A.7.4 777

ELISA RUIZ GARCA

Ranimirus, Rex Legionensis: Cd. 25, B.2 colofn Regiatus, Presbiter: Cd. 17 colofn Rex Francorum: Luis VII (dest.): Cd. 74, 2.8; Cd. 74, 2.12 Robertus, O. Cist. (dest.): Cd. 77, B. epist. 1 Rodrguez, Baltasar: Cd. 108 Rodrguez, Jos (calg.): Cd. 85 Rusticus (dest.): Cd. 92, 24 Saavedra (donante): Cd. 110 Senz de Aguirre, Jos, Cardenal (donante): Cd. 37 Saladinus, Rex Sarracenorum: Cd. 18 Salcedo, Alonso de: Cd. 54 Salonius (dedic.): Cd. 39, B.3 Snchez de Villar, Pedro, Racionero de San Milln de la Cogolla: Cd. 35 Snchez de Villoria, Juan (cop.): Cd. 57 colofn Saz, Juan del: Cd. 39; Cd. 62 Segarra, Francisco de, Fray (dest.): Cd. 116 Sergius, Papa (dest.): Cd. 80, A.13.1 Tenorio, Pedro, Arzobispo de Toledo (pos.): 98 Tellu, Comes Ruconum: Cd. 22 Theobaldus, Comes (dest.): Cd. 74, 2.8 Theobaldus Paganus (edit.): Cd. 95 Theodorus, Monachus (dest.): Cd. 13, A.27 Theodosius (dest.): Cd. 92, 20 Timotheus (dest.): Cd. 115,8 Truitarius (cop.): Cd. 17 colofn Turrianus, Franciscus: Cd. 37 Ulloa, Bartolom (librero): Cd. 103 Vmbaldus, Cardinalis diaconus (dest.): Cd. 74, 2.10 Vergara, Diego de, Abad: Cd. 13 Vergara, Pedro de (pos.): Cd. 4; Cd. 7 Vicentia, Petrus de, Episcopus Cesenatensis: Cd. 116 Villanueva, J. de (pos.): Cd. 117 Willelmus, Archiepiscopus Senonensis: V. Guilelmus, Archiepiscopus Senonensis 778

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE NOMBRES GEOGRFICOS


Alcntara (Cceres): Cd. 108 Antioqua: Cd. 117 Babilonia: Cd. 78, B.2.34 Burgos: Cd. 103 (ntula) Calatayud? (Zaragoza): Cd. 100 (colof.) Cantabria: Cd. 39, B.4.2 Constantinopla: Cd. 10, B.1.4; Cd. 13, B.2 Dehesa de Rui Prez (Cceres): Cd. 108, 2 Jerusaln: Cd. 78, B.2.58 Navarra: Cd. 107 Nnive: Cd. 78, B.2.34 Palencia: Cd. 98, A Pamplona: Cd. 78, B.2.14, 2.15 y 2.65 Salamanca: Cd. 96 (ntula) Sevilla: Cd. 114 Sobrarbe (Huesca): Cd. 107, A Soria: Cd. 110 Toledo: Cd. 78, B.2.35 Valladolid: Cd. 98, A 779

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE FECHAS
a) Manuscritos datados a. 917: Cd. a. 946: Cd. a. 954: Cd. a. 964: Cd. a. 976: Cd. a. 977 (?): Cd. a. 1073: Cd. a. 1270: Cd. a. 1315 (?) era 1353: Cd. a. 1322: Cd. a. 1327: Cd. a. 1437: Cd. a. 1438: Cd. a. 1439: Cd. post 1450: Cd. a. 1494: Cd. a. 1500: Cd. a. 1528-1680: Cd.

24 25 B 76 46 62 29 22 110 65 98 A 79 36 100 89 19 77 (impreso) 116 108

b) Manuscritos datables s. VIII ex.-IX in.: Cd. 44, A s. IX: Cd. 27 s. IX in.: Cd. 81 s. IX med.: Cd. 80 781

ELISA RUIZ GARCA

s. IX ex.: s. s. s. s.
IX X: X X

ex.-X in.: med.: ex.:

s. X ex.-XI: s. XI: s. s. s. s. s. s. s. in.: XI in.-XI ex.: XI ex.: XI ex.-XII in.: XII: XII ex.: XII ex.-XIII in.:
XI

s. XIII: s. XIII-XIV: s. XIV:

s. XIV-XV: s. XV: s. s. s. s. s. s. med.: ex.-XVI in.: XVI: XVI ex.: XVI-XVII: XVIII:
XV XV

Cd. 26; Cd. 44, B; Cd. 60; Cd. 64 ter (frag.); Cd. 120/113 Cd. 20; Cd. 34; Cd. 63 Cd. 25, C; Cd. 30; Cd. 32; Cd. 58 Cd. 5; Cd. 13, A, C; Cd. 17; Cd. 21; Cd. 38 Cd. 8; Cd. 13, B; Cd. 53, C; Cd. 56; Cd. 64 bis; Cd. 64 ter; Cd. 78 A Cd. 75 (frag.) Cd. 21 (frag. 2); Cd. 31; Cd. 35; Cd. 39; Cd. 47; Cd. 53, A-B; Cd. 118; Cd. 119/68; Cd. 120/12 78, B Cd. 33 Cd. 52 Cd. 18 Cd. 51; Cd. 94; Cd. 119/71 Cd. 45 Cd. 1; Cd. 2-3; Cd. 9; Cd. 10; Cd. 23; Cd. 25, A; Cd. 82 Cd. 6; Cd. 11; Cd. 14; Cd. 41; Cd. 42; Cd. 49; Cd. 67; Cd. 70; Cd. 71; Cd. 109; Cd. 115; Cd. 117 A; Cd. 119/6 Cd. 4; Cd. 7; Cd. 12; Cd. 66 Cd. 28; Cd. 40; Cd. 48; Cd. 50; Cd. 55; Cd. 57; Cd. 61; Cd. 68; Cd. 72; Cd. 73; Cd. 74; Cd. 75; Cd. 83; Cd. 88; Cd. 95; Cd. 97; Cd. 98 B; Cd. 99; Cd. 103; Cd. 105; Cd. 106; Cd. 107 A; Cd. 112 Cd. 69; Cd. 86; Cd. 90 Cd. 15; Cd. 16; Cd. 43; Cd. 59; Cd. 93; Cd. 96; Cd. 101; Cd. 102; Cd. 104; Cd. 111; Cd. 113; Cd. 117 B Cd. 54; Cd. 87; Cd. 92 Cd. 77; Cd. 91 Cd. 107 B; Cd. 114 Cd. 37 Cd. 64; Cd. 108 Cd. 84; Cd. 85

c) Manuscritos con antedataciones o supuestas dataciones Cd. 13; Cd. 18; Cd. 20; Cd. 22; Cd. 33; Cd. 39; Cd. 47; Cd. 57 782

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE LENGUAS
a) b) c) d) e) Cataln: Cd. 88. Espaol: Cd. 59; Cd. 60 (Glosas); Cd. 87; Cd. 101; Cd. 107; Cd. 108; Cd. 110; Cd. 113; Cd. 114. Griego: Cd. 37; Cd. 84; Cd. 85. Italiano: Cd. 100. Latn: Cd. 1; Cd. 2; Cd. 3; Cd. 4; Cd. 5; Cd. 6; Cd. 7; Cd. 8; Cd. 9; Cd. 10; Cd. 11; Cd. 12; Cd. 13; Cd. 14; Cd. 15; Cd. 16; Cd. 17; Cd. 18; Cd. 19; Cd. 20; Cd. 21; Cd. 22; Cd. 23; Cd. 24; Cd. 25; Cd. 26; Cd. 27; Cd. 28; Cd. 29; Cd. 30; Cd. 31; Cd. 32; Cd. 33; Cd. 34; Cd. 35; Cd. 36; Cd. 38; Cd. 39; Cd. 40; Cd. 41; Cd. 42; Cd. 43; Cd. 44; Cd. 45; Cd. 46; Cd. 47; Cd. 48; Cd. 49; Cd. 50; Cd. 51; Cd. 52; Cd. 53; Cd. 54; Cd. 55; Cd. 56; Cd. 57; Cd. 58; Cd. 60; Cd. 61; Cd. 62; Cd. 63; Cd. 64; Cd. 64 bis; Cd. 64 ter; Cd. 65; Cd. 66; Cd. 67; Cd. 68; Cd. 69; Cd. 70; Cd. 71; Cd. 72; Cd. 73; Cd. 74; Cd. 75; Cd. 76; Cd. 77; Cd. 78; Cd. 79; Cd. 80; Cd. 81; Cd. 82; Cd. 83; Cd. 84; Cd. 86; Cd. 87; Cd. 89; Cd. 90; Cd. 91; Cd. 92; Cd. 93; Cd. 94; Cd. 95; Cd. 96; Cd. 97; Cd. 98; Cd. 99; Cd. 102 Cd. 103; Cd. 104; Cd. 105; Cd. 106; Cd. 109; Cd. 111; Cd. 112; Cd. 115; Cd. 116; Cd. 118; Cd. 119; Cd. 120. Provenzal: Cd. 117.

f)

783

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE MANUSCRITOS CON ORNAMENTACIN


a) Manuscritos con ilustraciones Cd. 2; Cd. 3; Cd. 9; Cd. 18; Cd. 19; Cd. 22; Cd. 25; Cd. 26; Cd.33; Cd. 34; Cd. 35; Cd. 39; Cd. 51; Cd. 64 ter; Cd. 67; Cd. 76; Cd. 78; Cd. 85; Cd. 91; Cd. 107; Cd. 114; Cd. 118. Manuscritos con motivos decorativos varios: Cd. 1; Cd. 2; Cd. 3; Cd. 4; Cd. 5; Cd. 8; Cd. 9; Cd. Cd. 11; Cd. 12; Cd. 13; Cd. 17; Cd. 18; Cd. 20; Cd. Cd. 25; Cd. 26; Cd. 30; Cd. 31; Cd. 36; Cd. 38; Cd. Cd. 41; Cd. 42; Cd. 47; Cd. 51; Cd. 52; Cd. 56; Cd. Cd. 64; Cd. 64 bis; Cd. 64 ter; Cd. 67; Cd. 71; Cd. Cd. 75; Cd. 78; Cd. 79; Cd. 82; Cd. 83; Cd. 89; Cd. Cd. 93; Cd. 112; Cd. 113; Cd. 114; Cd. 120. 10; 22; 39; 60; 72; 92;

b)

785

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE COPISTAS
Albinus: Cd. 33 Atiltus?: Cd. 29 Cuenca, Juan de (calg.): Cd. 84; Cd. 85 Darmarios, Andreas: Cd. 37, B Didacus Diaconus: Cd. 76 colofn Dominicus: Cd. 56 colofn Emilianus: Cd. 59, 2 Endura Presbiter: Cd. 76 colofn Enneco Garseani: Cd. 62 colofn Eximino Archipresbiter: Cd. 25, B colofn Garsas: Cd. 90 Guilln de Burgos: Cd. 74 colofn Laurentius de Veneciis: Cd. 100 colofn Moterrafe: Cd. 29 Munnius: Cd. 39 Munnius: Cd. 60; Cd. 60, B.3 colofn Pedro: Cd. 62 Petrus Abbas: Cd. 22, 2, colofn Quisius: Cd. 20 colofn Rodrguez, Jos (calg.): Cd. 85 Snchez de Villoria, Juan: Cd. 57 colofn Truitarius Presbiter: Cd. 17 colofn 787

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE TIPOS DE CDICES


a) Unitarios: Cd. 1; Cd. 2; Cd. 3; Cd. 4; Cd. 6; Cd. 7; Cd. 8; Cd. 9; Cd. 11; Cd. 12; Cd. 14; Cd. 15; Cd. 16; Cd. 17; Cd. 19; Cd. 20; Cd. 21; Cd. 22; Cd. 23; Cd. 26; Cd. 27; Cd. 28; Cd. 29; Cd. 30; Cd. 31; Cd. 32; Cd. 33; Cd. 34; Cd. 35; Cd. 36; Cd. 38; Cd. 40; Cd. 41; Cd. 42; Cd. 43; Cd. 45; Cd. 46; Cd. 47; Cd. 48; Cd. 49; Cd. 50; Cd. 51; Cd. 52; Cd. 54; Cd. 55; Cd. 56; Cd. 57; Cd. 58; Cd. 59; Cd. 61; Cd. 62; Cd. 63; Cd. 64; Cd. 64 bis; Cd. 64 ter; Cd. 66; Cd. 67; Cd. 68; Cd. 69; Cd. 70; Cd. 71; Cd. 72; Cd. 73; Cd. 74; Cd. 75; Cd. Cd. 79; Cd. 82; Cd. 83; Cd. 84; Cd. 85; Cd. 86; Cd. 87; Cd. 88; Cd. 89; Cd. 90; Cd. 91; Cd. 92; Cd. 93; Cd. 94; Cd. 95; Cd. 96; Cd. 97; Cd. 99; Cd. 100; Cd. 101; Cd. 102 Cd. 103; Cd. 104; Cd. 105; Cd. 106; Cd. 108; Cd. 109; Cd. 110; Cd. 111; Cd. 113; Cd. 114; Cd. 115; Cd. 116; Cd. Facticios: Cd. 5; Cd. 10; Cd. 13; Cd. 18; Cd. 24; Cd. 25; Cd. 37; Cd. 39; Cd. 44; Cd. 53; Cd. 60; Cd. 65; Cd. 76; Cd. 77; Cd. 78; Cd. 80; Cd. 98; Cd. 107; Cd. 112; Cd. 117. Membra disiecta: Cd. 81; Cd. 118; Cd. 119; Cd. 120.

b)

c)

789

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE SOPORTES
a) Manuscritos elaborados con pergamino: Cd. 1; Cd. 2; Cd. 3; Cd. ; Cd. 4; Cd. 5; Cd. 6; Cd. 7; Cd. 8; Cd. 9; Cd. 10; Cd. 11; Cd. 12; Cd. 13; Cd. 14; Cd. 17; Cd. 18; Cd. 19; Cd. 20; Cd. 21; Cd. 22; Cd. 23; Cd. 24; Cd. 25; Cd. 26; Cd. 27; Cd. 28; Cd. 29; Cd. 30; Cd. 31; Cd. 32; Cd. 33; Cd. 34; Cd. 35; Cd. 36; Cd. 38; Cd. 39; Cd. 40; Cd. 41; Cd. 42; Cd. 43; Cd. 44; Cd. 45; Cd. 46; Cd. 47; Cd. 48; Cd. 49; Cd. 50; Cd. 51; Cd. 52; Cd. 53; Cd. 54; Cd. 55; Cd. 56; Cd. 57; Cd. 58; Cd. 59; Cd. 60; Cd. 61; Cd. 62; Cd. 63; Cd. 64; Cd. 64 bis; Cd. 64 ter; Cd. 65; Cd. 66; Cd. 67; Cd. 68; Cd. 69; Cd. 70; Cd. 71; Cd. 72; Cd. 73; Cd. 74; Cd. 75; Cd. 76; Cd. 78; Cd. 79; Cd. 80; Cd. 81; Cd. 82; Cd. 83; Cd. 84; Cd. 87; Cd. 89; Cd. 91; Cd. 92; Cd. 93; Cd. 94; Cd. 97; Cd. 99; Cd. 102; Cd. 103; Cd. 105; Cd. 106; Cd. 108; Cd. 109; Cd. 110; Cd. 111; Cd. 112; Cd. 113; Cd. 114; Cd. 115; Cd. 116; Cd. 118; Cd. 119; Cd. 120. Manuscritos elaborados con pergamino y papel: Cd. 86; Cd. 96; Cd. 98; Cd. 100; Cd. 104; Cd. 107; Cd. 117. Manuscritos elaborados con papel: Cd. 15; Cd. 16; Cd. 37; Cd. 77; Cd. 85; Cd. 88; Cd. 90; Cd. 95; Cd. 101.

b) c)

791

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE FILIGRANAS *

Cd. 15a) carro (similar a Briquet 3528 y 3544)


* Las filigranas no estn reproducidas a tamao real. * Carecen de filigranas los mss. Cd. 88, 90 y 117.

793

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 15b) carro (similar a Briquet 3528 y 3544)

Cd. 16a) montes (similar a Briquet 11662) 794

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 16b) montes (cierto parecido a Briquet 11850)

Cd. 16c) montes (cierto parecido a Briquet 11850) 795

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 16d) cuerno (muy similar a Piccard vol. VII, VI 411; similar a Briquet 7683)

Cd. 16e) unicornio (similar a Briquet 9969) 796

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 16f) unicornio (muy similar a Briquet 9969)

Cd. 16g) unicornio (cierto parecido a Briquet 9969) 797

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 16h) len

Cd. 16i) basilisco [dragn segn Piccard] (similar a Briquet 2629) 798

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 16k) len

Cd. 16l) basilisco [dragn segn Piccard] (similar a Briquet 2639) 799

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 37 hombre [aparece slo en el sector B] (cierto parecido a Briquet 7602)

Cd. 77a), 77b) y 77c) manos con flor (similares a Briquet 11159) 800

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 77d) corona (similar a la mitad superior Briquet 4751)

Cd. 85a) corona con escudo 801

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 85b) R ROMANI

Cd. 86a) y 86c) montes rematados con cruz (similar a Briquet 11697) 802

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 95a) y 95b) cabeza de ciervo (similar a Briquet 15557)

Cd. 95c) cuerno (similar a Briquet 7690) 803

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 95d) frutos (muy similar a Piccard vol. XIV, II 539 542; similar a Briquet 7366)

Cd. 95e) rama? 804

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 96a) mano con flor (similar a Briquet 11154)

Cd. 96b) mano con cruz (similar a Briquet 11086)

Cd. 96c) carro (similar a Briquet 3537) 805

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 98a) ancla (muy similar a Piccard vol. I, 356; similar a Briquet 448)

Cd. 98b) ancla (muy similar a Piccard vol. I, 356; similar a Briquet 445)

Cd. 98c) arco con flecha (similar a Briquet 780)

Cd. 98d) carro (similar a Briquet 3527)

806

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 100a) flor (muy similar a Piccard, vol. XII, III 1514; similar a Briquet 6654)

Cd. 100b) balanza (similar a Briquet 2413)

Cd. 100c) balanza (similar a Briquet 2410)

Cd. 100d) GMC [hojas de guarda]

807

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 101a) mano con flor (similar a Briquet 10719)

Cd. 101b) mano con flor (similar a Briquet 10713)

Cd. 101c) no identificable (iglesia?)

Cd. 101d) mano con flor

808

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 104a) carro (cierto parecido a Briquet 3548)

Cd. 104b) BT

Cd. 104c) corona con rombo (similar a Briquet 1474)

Cd. 104d) anillo (similar a Briquet 689)

809

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 104e) balanza (similar a Briquet 2572)

Cd. 104f) carro (similar a Briquet 3533) 810

Cd. 104g) carro (similar a Briquet 3538)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Cd. 107a) serpiente con corona (similar a Briquet 13741)

Cd. 107b) serpiente con corona (similar a Briquet 13747)

Cd. 107c) serpiente con corona (similar a Briquet 13750)

Cd. 107d) cabeza de buey (muy similar a Piccard vol. II, 2; vol. I, 264; similar a Briquet 14989)

Cd. 107e) cabeza de buey (muy similar a Piccard vol. II, 2; vol. I, 264; similar a Briquet 14989)

811

ELISA RUIZ GARCA

Cd. 107f) columna (muy similar a Briquet 4363)

Cd. 107g) rueda (similar a Briquet 13279)

Cd. 107h) mano con las letras GM y flor [hoja de guarda] 812

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE PROCEDENCIAS
a) Manuscritos procedentes del monasterio de San Milln de la Cogolla: Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. b) 1; Cd. 2; Cd. 3; Cd. 4; Cd. 5; Cd. 6; Cd. 7; Cd. 8; 9; Cd. 10; Cd. 11; Cd. 12; Cd. 13; Cd. 14; Cd. 15; 16; Cd. 17; Cd. 18; Cd. 19; Cd. 20; Cd. 21; Cd. 22; 23; Cd. 24; Cd. 25; Cd. 26; Cd. 27; Cd. 28; Cd. 29; 30; Cd. 31; Cd. 32; Cd. 33; Cd. 34; Cd. 35; Cd. 36; 37; Cd. 38; Cd. 39; Cd. 40; Cd. 41; Cd. 42; Cd. 43; 44; Cd. 45; Cd. 46; Cd. 47; Cd. 48; Cd. 49; Cd. 50; 51; Cd. 52; Cd. 53; Cd. 54; Cd. 55; Cd. 56; Cd. 57; 58; Cd. 59; Cd. 60; Cd. 61; Cd. 62; Cd. 63; Cd. 64; 64 bis; Cd. 64 ter; Cd. 118; Cd. 119 a); Cd. 120 a).

Manuscritos procedentes del monasterio de San Pedro de Cardea: Cd. 65; Cd. 66; Cd. 67; Cd. 68; Cd. 69; Cd. 70; Cd. 71; Cd. 72; Cd. 73; Cd. 74; Cd. 75; Cd. 76; Cd. 77; Cd. 119 b) y c).

c)

Manuscritos procedentes del Colegio de San Isidro: Cd. 80; Cd. 87; Cd. 88; Cd. 89; Cd. 90; Cd. 91; Cd. 92; Cd. 93; Cd. 94; Cd. 95; Cd. 96; Cd. 97; Cd. 98; Cd. 99; Cd. 100; Cd. 101; Cd. 102. 813

ELISA RUIZ GARCA

d)

Manuscritos de procedencia varia: Cd. Cd. Cd. Cd. 78; Cd. 79; Cd. 81; Cd. 82; Cd. 83; Cd. 84; Cd. 85; 86; Cd. 103; Cd. 104; Cd. 105; Cd. 106; Cd. 107; 108; Cd. 109; Cd. 110; Cd. 111; Cd. 112; Cd. 113; 114; Cd. 115; Cd. 116; Cd. 117; Cd. 120 b).

814

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

NDICE DE ILUSTRACIONES
Pgs. San Gregorio Magno, Moralia in Iob (Cd. 1, f. 82v) ................. Biblia (Cd. 2, f. 181v) ....................................................................... Enrique de Segusio, Summa super titulis Decretalium (Cd. 4, f. 139v) ............................................................................................ Casiodoro, Expositio psalmorum (Cd. 8, f. 310v) ........................ Casiodoro, Expositio psalmorum (Cd. 8, f. 312v) ........................ Lectionarium (Cd. 9, f. 204v) ........................................................... San Braulio de Zaragoza, Vita sancti Emiliani (Cd. 10, f. 105r) .. Pedro Comestor, Historiae scholasticae (Cd. 11, f. 249r) ............ Vitae sanctorum (Cd. 13, f. 216r) .................................................... Liber commicus (Cd. 22, f. 3v) ........................................................ Liber commicus (Cd. 22, f. 93r) ....................................................... San Isidoro, Etymologiarum libri XX (Cd. 25, f. 16v) ................. San Isidoro, Etymologiarum libri XX (Cd. 25, f. 146r) ............... San Agustn, De ciuitate Dei (Cd. 29, f. 88v) .............................. Beato de Libana, Commentarium in Apocalypsin libri XII (Cd. 33, f. 20v) ........................................................................... Beato de Libana, Commentarium in Apocalypsin libri XII (Cd. 33, f. 36v) ........................................................................... Eusebio de Cesarea, Eis t Asma tn Asmton (Cd. 37, f. 279r) .. Regulae generales breuiarii et missalis (Cd. 43, f. 3r) ................... Capitularium - Collectaneum (Cd. 54, f. 201v) .............................. Liber ordinum (Cd. 56, f. 10v) ........................................................ Guillermo Durante, Speculum iudiciale (Cd. 65, f. 243r) .......... 815 161 167 173 185 191 193 199 111 119 175 181 191 199 213 229 239 249 271 305 313 351

ELISA RUIZ GARCA

Pgs. Pedro Comestor, Historiae scholasticae (Cd. 70, f. 138v) ........... Cdice de Roda (Cd. 78, f. 197r) ..................................................... Cronicn romanceado de Cardea (Cd. 79, f. 433r) ....................... Biblia (Cd. 83, f. 61r) ........................................................................ Biblia romanceada (Cd. 87, f. 130r) ................................................. Martn Polono, Chronicon summorum Pontificum et Imperatorum Romanorum (Cd. 90, f. 22r) ....................................................... San Jernimo, Epistolae (Cd. 92, f. 1r) ......................................... Jorge de Trebisonda, Rhetoricorum libri V (Cd. 93, f. 1r) ......... San Gregorio Magno, Regula pastoralis (Cd. 96, f. 1v) ............. Biblia (Cd. 102, f. 94v) ..................................................................... Gil de Aylln, Padrn de los vecinos de Soria (Cd. 110, f. 23r) .... Inventario del archivo del monasterio de San Salvador de Oa (Cd. 113, f. 10r) ........................................................................... 365 393 407 427 437 447 455 463 471 487 505 513

816

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

TABLA DE CONCORDANCIA DE LAS ANTIGUAS SIGNATURAS


SIGNATURA ACTUAL PREZ PASTOR LOEWE-HARTEL MEMORIAL Procedencia del fondo: San Milln de la Cogolla Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. 11 12 13 14 15 16 17 18 19 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 1 16 2 3 5 7 12 6 23 1 15 16 35 2 36 4 3 5 7 12 34 6 23 10 11 32 17 33 22 28 F [F F F F F F F F F F [F F F F F F F F F F 167 169] 168 174 171 175 172 173 170 181 176 183] 177 184 180 178 179 185 182 186 191 RAH

32 17 33 22 28 817

ELISA RUIZ GARCA

SIGNATURA ACTUAL PREZ PASTOR LOEWE-HARTEL MEMORIAL Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 29 31 25 8 13 9 24 27 30 26 39 38 42 29 31 25 8 13 9 21 24 27 30 26 39 38 42 14 37 40 19 18 20 41 48 52 49 44 47 45 46 57 53 54 51 55 56 58 59 60 61

RAH F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F F 192 197 188 194 196 195 198 187 190 193 189 199 202 207 201 203 200 204 206 205 208 213 218 214 212 211 210 216 217 219 220 221 222 223 224 225 226 227

40 19

52 44 47

54 51 56 60 61 818

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

SIGNATURA ACTUAL PREZ PASTOR LOEWE-HARTEL MEMORIAL Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. 60 61 62 63 64 64 bis 64 ter 118 119 a) 120 a) 60 61 62 63 64 64 bis 64 ter 62 63 64 62 63 64 65 43 50

RAH F F F F F F F 228 229 230 231 232 209 215

43 50

Procedencia del fondo: San Pedro de Cardea Cd. 65 Cd. 66 Cd. 67 Cd. 68 Cd. 69 Cd. 70 Cd. 71 Cd. 72 Cd. 73 Cd. 74 Cd. 75 Cd. 76 Cd. 77 Cd. 119 b) y c) SIGNATURA ACTUAL Procedencia varia Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. 78 79 80 81 82 83 84 85 86 18 Cd. de Roda 12-11-1 / 3 C. de San Isidro Est. 10 gr. 2 nm. 39 adic. Salazar Est. 10 gr. 2 nm. 37 Salazar; 12-10-7 11-1-6 nm. 1; 2.o arm. nm. 8 Est. 18 gr. 1.a nm. 10 Est. 10 gr. 7.a nm. 41 819 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 F 240 F 241 F 242 F 243 F 244 F 245 F 246 F 247 F 248 F 249 F 250 F 251 F 233; II-2-4

11 12

SIGNATURAS ANTIGUAS

ELISA RUIZ GARCA

SIGNATURA ACTUAL Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. Cd. 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 120 b)

SIGNATURAS ANTIGUAS

Procedencia del fondo: Biblioteca de san Isidro * > Biblioteca de las Cortes 12-11-1 / 2 Est. 11 gr. 1.a nm. 5 III. AA.8; 11-11-1 Est. 11 gr. 1.a nm. 11 Est. 11 gr. 1.a nm. 12 Est. 11 gr. 1.a nm. 14 Est. 11 gr. 1.a nm. 18 Est. 11 gr. 1.a nm. 19 12-11-1 / 21 Est. 11 gr. 1.a nm. 22; letra C cajn 7; 17 C 5 Est. 11 gr. 1.a nm. 23 Est. 11 gr. 2.a nm. 24; 12 Est. 11 gr. 2.a nm. 25 216 Est. 11 gr. 2.a nm. 27 3-3-10; 10-10-6; 11-2-8 / 483 Est. 1 caja C alto 13-11-1; 11-9-7 / 1555 11-2-7 / 438; 10-10-6 Est. 1 gr. 2.a nm. 10 pieza 24; F 348; 11-2-6/400 Est. 1 gr. 2.a nm. 11 11-2-6 / 406; 11-2-5 / 11 11-2-6 / 408; 11-2-8 11-3-4 / 632; 11-3-7 / 15 11-2-6 / 409; 11-2-7 / 8 Saavedra 11-2-6 / 401; Sala 7.a tabla 5.a 11-2-6 / 402 Villacastn. 11-2-5 403 Oa 11-4-7; 11-3-2 / 536 11-1-3 f. 1.a; 10-10-6 Montserrat 11-14-6; 11-13-3 / 56 Segarra 9-24-6; 4579

Procedencia varia

* El Colegio fundado por la Compaa de Jess en Madrid a mediados del siglo xvi ha cambiado en varias ocasiones de titularidad y de nombre. Entre sus denominaciones figuran las de Colegio Imperial y Reales Estudios de San Isidro. El Cd. 80 tambin procede de esta institucin.

820

ESTE LIBRO SE TERMIN DE IMPRIMIR EL DA 14


DE FEBRERO DE

1997, FESTIVIDAD DE SAN

VALENTN, EN LOS TALLERES DE IMPRENTA TARAVILLA, MESN DE PAOS, 6. 28013 MADRID

You might also like