Ebû Talip el-Mekki, Kûtul-Kulüp adlı eserin- büyükleri ve özellikle mutasavvıflar, sukûtu tav-
Psikoloji
Mustafa Doğan KARACOŞKUN*
KORKULAN DEĞİL, ARZU EDİLEN BİR YALNIZLIK
HALVET
PSİKOLOJİSİ
“Kalplerimizi günah kirlerinden, hayatımızı stres ve kaygılardan azâde kılabilmek
için, yer yer kendimizle ve Rabbimizle baş başa kalabilmek gerekir.Tasavvufta
‘halvet’ terimiyle anlatılan bu arınma olayı, insanın ‘eşref-i mahlûkat’ olmanın sırrını
anlayabilmesine imkân tanıyabilecek önemli bir yaşantıdır.”
P
ek çoğumuz, daha yalnızlık keli-
mesini duyar duymaz ürkeriz. Onu
zihnimizde, genel anlamda tatsız,
istenmeyen ve zorunlu kalmadıkça tercih edilme-
yen bir yaşantı olarak betimleriz. Ancak bu konu
üzerine kafa yoran kimi psikologlar, yalnızlığı iki-
ye ayırırlar. Zorunlu ve tercih edilen yalnızlık. Zo-
runlu yalnızlık, kişinin tercih etmediği, soyutlandı-
ğı, dışlandığı, bir tür itildiği bir yaşantı biçimidir.
Bu nedenle, insana dayanılmaz acılar verir. İnsan
kendini terk edilmiş ve çaresiz hisseder. İşte daha
çok bu tür bir yalnızlık algımız baskındır. Oysa di-
62 Aralık 2008
ğer türü, yani tercih edilen yalnızlık ise, farklı bir
tad içerir. Bu tad, insana huzur veren; onu mut-
lu eden bir tattır. Nitekim Hz. Peygamberin vahiy
gelmeden önce Hira’da yaşadığı yalnızlık kendi
tercihidir. O, bu yalnızlık vakitleri nedeniyle hu-
zursuzluk değil, aksine derin bir huzur hissi yaşa-
mıştır. Tasavvufi eğitimde yaşanan bir süreç ola-
rak halvet de, bu bağlamda, yani tercih edilen bir
yalnızlıktır. Tasavvuf kaynaklarında bu yaşantıya
ilişkin çok sayıda bilgi olmakla birlikte, yazımızda
konuyu psikoloji açısından ayrı bir düzlemde de-
ğerlendirmeye çalışacağız.
de halveti tanımlarken “kalpten halka ait korku
ve beklentilerin boşaltılması, bütün düşüncenin
Yüce Yaratıcının emrettiği işlerde toplanması ve
sebat üzere azmin kuvvetten dirilmesi”1 ifadesini
kullanır. Buna göre halvette, bir korku, kaygı, terk
edilmiş olma duygularının tam tersine, bir ünsi-
yet, toplum içinde yaşarken bulunamayan ayrı bir
lezzet ve huzur duygusu vardır. İnsanın kendi ken-
disiyle yüzleşmesi yoluyla, çeşitli korku ve kaygıla-
rını, suçluluk ve günahkârlık duygularını, pişman-
lıklarını, gündelik hayata ilişkin yaşadığı sıkıntı ve
streslerini, insan ilişkilerinden kaynaklanan prob-
lemli algılarını aşarak, derin bir ruhî sükûnet ve
huzur atmosferine geçişi vardır. Bu geçiş dünyanın
sorunlu, sıkıntılı ve sürekli meşakkatlerini dünya-
da bırakarak, ulvî bir alana yakınlaşma olayıdır.
Halvet, tasavvuf psikolojisinin önemli kavram-
larından biridir. Halvet, görünüşte yalnızlık ama
muhtevada Allah’la baş başa kalmaktır. Aradaki
sorunları görerek onlardan kurtulup, asıl kaynakla
buluşmaktır. Bu nedenledir ki halveti tercih eden
birey, Yüce Mevla ile arasına giren ve dünyevî olan
her şeyi sınırlar. Bu sınır, bireyin inandığı kut-
sal varlıkla yakınlaşmasını engellemeyecek oran-
da onlardan yararlanması anlamındadır. Örneğin,
az yemek ve az uyumak gerekir. Bunların artaca-
ğı, halveti engelleyeceğinden, birey tam bir bilinç
aydınlanması ve ilahî kaynakla buluşma noktası-
nı elde edemez. Yine çok konuşmak, insanı bu at-
mosfere gitmekten alıkoyar. Bu nedenle de, İslâm
siye etmiş, konuşunca da sadece iyilik ve güzellik
üzerine konuşmak gerektiğini belirtmişlerdir. Ni-
tekim Hz. Muhammed (sav): “Ya hayır söyleyin,
yahut susun” buyurmuştur. Atalarımız da “konuş-
mak gümüşse susmak altındır.” demişlerdir. Çün-
kü çok konuştukça günah işleme riski artmaktadır.
Yalan, gıybet, iftira vb. hep bu nevi günahlardan-
dır. Nitekim İmam Gazali, İhyau Ulûmu’d-Din
adlı meşhur eserinde bunları dilin afetleri olarak
açıklar.
Sonuç olarak kalplerimizi günah kirlerinden,
hayatımızı stres ve kaygılardan azâde kılabilmek
için, yer yer kendimizle ve Rabbimizle baş başa ka-
labilmek gerekir. Tasavvufta “halvet” terimiyle an-
latılan bu arınma olayı, insanın “eşref-i mahlûkat”
olmanın sırrını anlayabilmesine imkân tanıyabile-
cek önemli bir yaşantıdır. İnsan, kendi kendisiyle
ilişki kurup, kendini anlayıp keşfetmeden doğru ve
erdemli davranışları yeterince gerçekleştiremez.
Başkalarını ve hayatı anlayabilmek için, önce ken-
dini anlamak gerekmektedir. Bu açıdan, halvet ya-
şantısı, tasavvufta önemli bir eğitim evresidir. Bu
evreyi başarıyla geçen mutasavvıflar, tüm hayatla-
rında yer yer yalnız kalabilme, susma ve psikolo-
ji diliyle ifade edersek, toplum içinde birey olabil-
meyi başarabilen insanlar olabilmişlerdir. Çünkü,
halvet yaşantısında olduğu gibi, kendi iç uyumu-
nu sağlayarak ve kişilik bütünlüğü zarar görmeden
yaşanan ve tercih edilen yalnızlıklar, insanın hu-
zur ve mutluluğu için önemli bir psikolojik destek
işlevi görmektedir.
Dipnot
* Doç. Dr.
1 Ebû Talip El-Mekkî, Kûtu’l-Kulûb, çev. Yakup Çiçek,Dilaver Selvi, C.I, İstanbul,
2004, s. 392.
63