Hatralar ve sonular: Dersim 1938

Prof. Dr. Norman PAECH / eviren: Murat akr Gncellenme : 09.12.2011 08:44

Karanlk gnleri anmsadmz zaman, gzlerimizi gnmzn glgelerine kapatmamalyz. 1938 Dersiminin retisi ise sadece zr ve tazminat deil, ayn zamanda Krtlerin kimliklerinin, eit haklarnn ve insan onurunun kabullenilmesi olmaldr.

Hatralar ve sonular: Dersim 1938

u gnlerde Trkiyede, lkenin henz yzyl olmam tarihinin bir facias olan ve grld kadaryla unutulamayan Dersim Krm zerine bir tartma yrtldn rendim. Sz konusu olan, sadece Dersim halknn 1937/38 isyanna verdii kurbanlarn says deil. ldrlenlerin says henz net deil ve 30 bin ila 90 bin lden bahsedilmekte, ancak Babakan Erdoann ifade ettii 13 bin l ise hi de gereki deil. Ama mesele ldrlenlerin says deil, belirleyici olan, Krtlerin bu byk isyann bastrmak iin gerekletirilen yok ediin, g ettirmelerin ve cinayetlerin hedefi ile amacdr. Burada sz konusu olan sadece bir isyann bastrlmas deil, Krtlerin belirli bir dini kesiminin, Alevilerin, bir soykrmn btn emarelerini tayan bir biimde yok edilmeleridir. Soykrm uluslararas hukukun ar bir suu olarak yasaklayan 1948 Konvansiyonunun 2. Maddesinde unlar yazldr: Bu Konvansiyonda soykrm, bir ulusal, etnik, rksal veya dini grubu bir btn olarak veya ksmen yok etme amac ile gerekletirilen eylem anlamn tamaktadr. Konvansiyon bunlar arasnda grup yelerinin ldrlmesini, grup yelerine ar bedensel veya zihinsel zarar verilmesini veya gruba kastl olarak bedensel yok olularn tamamen veya ksmen salamaya elverili olan yaam koullarn dayatmay saymaktadr. te bu feci krmla ilgili anlatlanlar ve koullar ak bir biimde bir jenositin varlna iaret etmektedir. Tarihe ksa bir bak bize burada sz konusu olann, Krtlerin gen Trk devletinin insafsz zorunlu asimilasyon dayatmasna kar verdikleri bir diren olduunu retmektedir. Osmanl mparatorluu dneminde de baz Krt beylikleri ve eyhlikleri tarafndan merkeziletirme abalarna kar isyanlar olmutu. Ancak bu isyanlar ortak bir dnceye, kitle hareketine dayanmyor ve bu nedenle izole olmular ve Osmanl ordusunun gcn alt edememilerdi.

Bu durum Trk devletinin 1923te kurulmas ve Krtlerin, Sevr Antlamasnda kendilerine vaad edildii gibi bamsz bir devlet kurma umutlar Kemalist asimilasyon politikas altnda yok olunca deiti. Osmanl egemenlii eitli kltrel, dilsel ve dinsel topluluklarn kabullenilmesi zerine kuruluyken, Kemal Atatrk bir Trk ulusu kurabilme grevini heterojen bir toplumu homojenletirmekte gryordu. Bu Trkletirme projesi farkl kltrel ve etnik kimliklerin kabullenilmesi ile uyumuyordu. Farkl kimlikler, o zamanlar denildii gibi muassr medeniyetler seviyesine ulamak iin gerekletirilen ve yzeysel bir Bat modernlii ile gerekelendirilen mthi bir zorunlu asimilasyon altna sokuldular. Sadece Krt dili yasaklanmad, Trkiye Byk Millet Meclisi -Asayii Salama Kanunu, Bamfettilik Kanunu ve skn (Tehcir) Kanunu gibi- sistematik represyonlar ile deportasyonlara ve Krtler tarafndan isyana ve ayrlkla neden olan yasalar kartt. 1925 ve 1938 arasndaki dneme, Osmanl mparatorluunda halklarn karlkl sadakatine dayal birlikte yaama iradesini derinden paralayan saysz isyanlar damgasn vurdu. Bugn Krt Sorunu olarak adlandrdmz sorun bu yllarda ortaya kt. Osmanl kimliinin ykntlar zerinde yeni K rt zgrln kuran yeni bir Krt andan bahsedebiliriz. Kemalist asimilasyona kar direnii rgtleyecek gizli rgtn ad Azad=zgrlkt. 1925teki byk isyan blgesel snrll ve yetersiz hazrl nedeniyle baarsz oldu. Ardaki ikinci byk isyan, mlteci Krtler tarafndan kurulan ve dikkat ekici bir ismi, Xoybun=Bamszlk, tayan bir rgt tarafndan koordine edilerek 1927den 1930a kadar devam etmitir. Bu rgt ilk kez btn Krt gruplarnn birliini bamsz bir lke kurma hedefiyle birletirebilmi ve Trk bask ve kontrol aparatna kar ynlendirebilmiti. Ancak bu isyan da saysz kurbana neden oldu ve isyan ynetiminin kamas veya idam edilmesi ile son buldu. Ardndan ise adm adm dier Krt blgelerinin planl g ettirilmeler ve asimilasyon yoluyla kontrol altna alnmas geldi. Kemalist egemenlie direnen tek blge, hemen hemen tamamiyle Alevi Krtlerinin yaad Dersim blgesiydi. Dersim, Trkiye snrlar ierisinde otonomi stats talep eden tek blgeydi. Trkiye Byk Millet Meclisi Krtlerin bu son kalesini fethetmek iin 1935 Aralknda Tuneli daresi Kanununu kabul etti. Sonucunda sadece Dersimin ismi yok edilmeyecekti. Henz 1931de Genelkurmay Bakan Fevzi akmaktan u alnt yaplyordu: ncelikle Dersim bir koloni [smrge] gibi ele alnacak, ardndan Trk egemenliinde Dersimlilik yok edilecek ve peinden Trk hukukunun hkmranl altna sokulacaktr. Bu Krt-Alevi blgesinin (Enklave) koloniletirilmesi, hatta yok edilmesi hakknda Trk yneti minin ne kadar ciddi olduunu Kemal Atatrkn 1936 ylnda meclis alnda yapt konuma gstermektedir: Eer i meselelerimizde nemli olan bir husus varsa, o sadece Dersim meselesidir. Bu yaray, iimizdeki bu feci cerahati kknden skp atp temizlemek iin her eyi yapmalyz, ne pahasna olursa olsun. Hkmete bu acilen gerekli olan kararlar alabilmesi iin geni yetkiler verilmelidir.

Karanlk gnleri anmsadmz zaman, gzlerimizi gnmzn glgelerine kapatmamalyz -bu zellikle biz Almanlar iin, uzun zamandr toplumumuzda gerekleen Nazi terr nedeniyle, unutulmayacak grevdir. Holocaustun retisi bugnn Almanyasnda Neonazilerin faaliyetlerine kar hibir uzla gstermeden mcadele vermek anlamn tar. 1938 Dersiminin retisi ise sadece zr ve tazminat deil, ayn zamanda Krtlerin kimliklerinin, eit

haklarnn ve insan onurunun kabullenilmesi olmaldr Yeni bir bamfettilik kuruldu ve herhangi bir isyan belirtisi olmamasna ramen Dersim, Elaz ve Bingl vilayetlerinde skynetim ilan edildi. Aalanmalar, ykmlar ve yerinden edilmeler sonucunda isyan geliti ve lmle sonulanan tek bir olay, ksa zaman ierisinde (Krt kaynaklara gre) 80 bin silahl insann baskc egemenlie kar ayaklanmasna neden oldu. Trk ordusunun kar saldrs, Bakanlar Kurulunun 4 Mays 1937de Kemal Atatrkn de katlmyla ald u karardan sonra balad: Bu sefer ayaklanmac halk blgeden toplanp, baka yere nakledilecektir. Bu bir araya getirme eyleminde bir taraftan btn silahlar toplanlacak, dier taraftan orada tevkif edilenler ayn younlukta g ettirileceklerdir... Dikkat: Sadece saldr eylemiyle yetinilirse, ayaklanma kaynaklar orada var olmaya devam edecektirler. Bu nedenle silah kullanm olanlar ve kullananlar hemen orada zararsz hale getirilecek, kyler tamamen yklacak ve nfusu g ettirilecektir. O gn bugndr, kararn alnd tarih Krt tarihinde Dersim Soykrmnn balangc olarak not edilmektedir. Dersime kar balatlan operasyonun hedefi daha ak yazlamazd, yle yazlyd: Rafiziler, Kzlbalar yok edilecek, ki Aleviler kast edilmekteydi. Operasyonlara katlan subaylarn hatratlar ve anlatmlar, ok ak olarak grevlerinin yok etmek olduunu kantlyor. Verilen emirler tm sonularyla ve hunharca yerine getirildi. Maaralara saklanan kadnlar, ocuklar ve yal insanlar gaz bombalaryla zehirlenerek katledildiler. ocuklarn kafalar kesilirken, hamile kadnlar kltan geirildi. Sava gruh ylesine korku yaym olmal ki, kadnlar Trk askerinin eline dmemek iin kendilerini uurumlardan aaya atmlar. Saysz ky bombardmanlar sonucunda yerle bir edildi. 1938 banda bu isyan da bastrlmt. Soykrm Krtleri onyllarca susturdu, tarih kitaplarndan silindiler, dilleri yasakland, kimlikleri inkr edildi. Bugn bu olaylar anmsamak, tarihsel gerekleri kabullenmek, madurlardan zr dilemek ve haklar olan tazminat vermek neden bylesine zor? 1938den bu yana ok ey deiti. Krtlerin mcadelesi geen yzyln seksenli yllarndan itibaren yeniden alevlendi. Bu mcadele, Krt halknn kimliinin ve kendi tarihsel bilincinin kitleler arasnda kklemesine ve giderek de Trk toplumunca kabullenilmesine neden oldu. Ancak bir dnemlerin bamszlk arzusu, Krtlerin bu arzudan vazgetiklerini 15 yldr inandrc bir ekilde kantlamalarna ve sadece Trkiye snrlar ierisinde haklarn istemelerine ramen, hkmet ve ordu tarafndan hl blnme tehdidi olarak alglanmaktadr. Blclk sulamas bugn de Krtlere kar kullanlan bir silahtr ve belki de Dersim krmnn bir su ve adaletsizlik olduunu grmemenin derin nedenini oluturmaktadr. Grld kadaryla zlme korkusu, yklan Osmanl mparatorluunun yeni Trk devletine brakt ve Krt Sorununun zm iin her trl demokratik giriimi fel eden sendromlardan birisidir.

Her toplum kendi facialarn sorumluluunu tamak ve telafisinin bedelini demek zorundadr. nk tarihin deneyimleri bylesi facialarn hibir zaman bir halkn hafzasndan silinip, unutma mamasnda yok olmayacan retmektedir. Bu nedenle Trk toplumunda da, 1938 Dersiminden gerekli dersleri kartmak ve Snni, Alevi veya baka inantan olsun, Krtlere toplumda eit hakl ve ayrmclktan uzak bir yaam garanti edecek yeri verebilmeleri iin daha ok deiimlerin gereklemesi gerekmektedir. Hakim ve savclar kurulu bakanlndan ayrlan eski yarg Emine lker Tarhan, Frankfurtta yapt bir konumada lkesinin iinde bulunduu antidemokratik duruma dikkat ekerek, unlar sylemiti: Bizde inan zgrlne sadece Snni Mslmanlar sahiptir. Babakanmz, yksek mahkemelerdeki hakim ounluunun Alevi olduunu iddia etmekte. Onlar laik dnya grleri nedeniyle Babakan rahatsz ediyorlar. Son Yargtay seimlerinde Alevilerin oran neredeyse sfra dt. Ve dinleyicilerine cumhuriyetin karanlk bir resmini izdi: Trkiyede u andaki atmosfer, George Orwellin 1984 adl romanndaki koullar andryor. nk hkmetimizin davran, Byk Biraderin korku imparatorluunda dnceleri yok etmek iin dnce polisini harekete geirmesinden hi te farkl deil. Polis devleti sadece kapmzn nnde deil, kapy krmaya alyor. Karanlk gnleri anmsadmz zaman, gzlerimizi gnmzn glgelerine kapatmamalyz -bu zellikle biz Almanlar iin, uzun zamandr toplumumuzda gerekleen Nazi terr nedeniyle, unutulmayacak grevdir. Holocaustun retisi bugnn Almanyasnda Neonazilerin faaliyetlerine kar hibir uzla gstermeden mcadele vermek anlamn tar. 1938 Dersiminin retisi ise sadece zr ve tazminat deil, ayn zamanda Krtlerin kimliklerinin, eit haklarnn ve insan onurunun kabullenilmesi olmaldr.