T.C.

MARMARA NVERSTES TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS TRK SANATI ANABLM DALI

HAT VE HATTTN'DA OSMANLI HATTATLARI

Yksek Lisans Tezi

Sleyman KINLI

stanbul, 2007

T.C. MARMARA NVERSTES TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS TRK SANATI ANABLM DALI

HAT VE HATTTN'DA OSMANLI HATTATLARI

Yksek Lisans Tezi

Sleyman KINLI

Tez Danman: Dr. Uur DERMAN

stanbul, 2007

NDEKLER
NDEKLER ..................................................................................................I ZET ...............................................................................................................III ABSTRACT ....................................................................................................IV KISALTMALAR ............................................................................................VI 1. GR ........................................................................................................... 1 1.1. Hat San'at Nedir? ................................................................................. 1 1.2. Hat Sanatnn Tarih Geliimi ............................................................. 15 1.3. Hattatlk............................................................................................... 40 1.4. Kaynak ve Aratrmalar ...................................................................... 47 2. HAT VE HATTTN .............................................................................. 54 2.1. Mirz Habib Efendi............................................................................. 54 2.1.1. Hayat ....................................................................................... 54 2.1.2. Eserleri ..................................................................................... 54 2.1.3. Hat ve Hatttn Hakknda........................................................ 55 3. OSMANLI HATTATLARI ..................................................................... 60 3.1. Estz- Seb'a-i Rm (Anadolu'nun Yedi std) ............................... 60 3.2. Mehir-i Sls Ve Nesih-Nvsn-I Memlik- Osmniyye (Osmanl Devleti'nin Mehur Sls ve Nesih Yazan Hattatlar) ........ 66 3.3. Binikiyzden Sonra Gelen Mehur Sls ve Nesh-Nvsn (Binikiyzten Sonra Gelen Mehur Osmanl Sls ve Nesih Hattatlar)................................................................................ 120 3.4. Mteahhirn Hatttndan Trih-i Vefatlar Ma'lum Olmayanlar (Sonra Gelen Hattatlardan Vefat tarihleri Belli Olmayanlar) ........... 131 3.4.1. El-Hlet Hzih Ber-Hayat Olan Hatttn (imdi-Hl-Hayatta Olan Hattatlar)..................................... 132

3.5. Ta'lik-Nvsn-I Memlik- Osmniyye (Osmanl Devleti'nin Ta'lk Yazclar) ............................................................................... 134 3.6. Binikiyzten Sonra Memlik-i Osmniyye'de Gelen Hatttn (Binikiyzten Sonra Gelen Osmanl Ta'lik Hattatlar).................. 143 3.7. ep ve Dvn Nvsn- Memlik-i Osmniyye............................ 145 4. DEERLENDRME VE SONU .......................................................... 147 KAYNAKA................................................................................................. 153 ZGEM .................................................................................................. 157

II

ZET
Aratrmamzda; Mirz Habib Efendi'nin kaleme ald, hattat biyografileri alannda ilk matb eser unvanl, "Hat ve Hatttn" isimli kitaptan Osmanl hattatlarn ele alp incelemeye altk. Aratrmamz, drt ana ksmdan olumaktadr. Bunlar: "Giri, Hat ve Hatttn, Osmanl Hattatlar, Deerlendirme ve Sonu" blmleridir. Giri blm ise; "Hat San'at Nedir?, Hat San'atnn Tarihi Geliimi, Hattatlk, Kaynak ve Aratrmalar" adl alt blmlerden meydana gelmektedir. "Hat San'at Nedir?" alt blmnde ilk nce bu sanatn madd-manev genel bir tarifini yaptk. Daha sonra hat sanatnn yaz eitlerinden bahsettik. Ayrca hsn-i hattn kullanlma sahalarn kimi zaman rnekler vererek- izah ettik. "Hat Sanatnn Tarih Geliimi"'nde ise; slm yazsnn kayna olan "Nabat" yazsndan balayarak, onun tarih sre ierisinde geirdii gelimesini, ayrntlar ile anlattk. Hat sanatnn mektep sahibi byk stdlarn da, yetitirdikleri mehur talebeleri ve verdikleri gzde rnekleriyle beraber tanttk. "Hattatlk" alt blmnde; "hattat" ilk kullanlan isimleriyle birlikte tarif ettik. Ayrca hat sanatn icr eden sanatkrlarn yetime artlarn ve bir hattatn sahip olmas gereken zelliklerini de belirttik. "Kaynak ve Aratrmalar" alt blmndeyse; hat sanat ve hattat biyografileri sahasnda bugne dein yaplm almalar ana bilgiler erevesinde sraladk. kinci ana blm olan "Hat ve Hatttan" da; kitabn mellifi Mirz Habib Efendi'yi, hayat ve eserleri ile birlikte anlatarak; "Hat ve Hatttn" hakknda genel bir bilgi verdik. Aratrmamzn nemli ve byk yeknunu tutan "Osmanl Hattatlar" ana blmn, yedi alt ksma ayrdk. Ad geen hattatlarn biyografilerini Arap harflerinden Ltin harflerine aktararak okumaya altk. "Deerlendirme ve Sonu" blmnde ise; eser hakknda

deerlendirmelerimizi yapp, bir sonuca vardk.

III

ABSTRACT
In our research we tried to examine the Ottoman Calligraphers by searching Mirz Habib Efendi's book called "Calligraphy and calligraphers". Our research consists of for main parts: "Introduction", "Calligraphy and Calligraphers", "Otoman Calligraphers" and "Evaluation and Conclusion". In the "Introduction" part we will discuss; "What is calligraphic art?", "Historical improvement of calligraphy", "Calligraphers", "Source and researches". In "What is calligraphic art?" section, first we gave a moraland materialistic general description of calligraphy. Then we mentioned about the various kinds of calligraphic art. In addition we explained the fields of calligraphy usage and gave some samples. In the "Historical improvement of calligraphy" section; beginning with "Nabat" writing, which is the source of Islamic writing, we mentioned the impprovement stages of calligraphy in that historical period, in detail. And we also introduced the well-known masters of calligraphic art, who have their own schools and the calligraphers which were educated by them, and we gave their favorite samples. In the "Calligraphers" part, we described "challigrapher" with it's first used names. Further we mentioned the training conditions for a calligrapher and the specialities they need to possess. In the "Source and researches" section, we listed the general studies done about calligraphic art and biographies about calligraphers up to present day. In "Calligraphy and Calligraphers", the second main point of our thesis, we described the life and studies of Mirza Habib Efendi, author of the book "Calligraphy an calligraphers". In addition we gave a general information about calligraphic art and calligraphers.

IV

Central to our thesis is the section on "Ottoman calligraphers", which consists of seven sections, we have attempted to transliterate the mentioned calligraphers biographies from the Arabic script into the Latin script. In the "Evaluation and Conclusion" part, we tried to evaluate the object of our thesis and came to a conclusion.

KISALTMALAR
Ank. DA DB G.S.A. hzl. IRCICA KMHS SMEK st. Ne. nr. hzl. s. S. TDV : Ankara : Diyanet slm Ansiklopedisi : Diyanet leri Bakanl : Gzel Sanatlar Akademisi : Hazrlayan : slm Tarih San'at ve Kltr Aratrma Merkezi : slm Kltr Mirasnda Hat San'at : stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar : stanbul : Neriyt : Nere hazrlayan : sayfa : Say : Trkiye Diyanet Vakf

T.S.M.K. : Topkap Saray Mzesi Ktphanesi TTK : Trk Tarih Kurumu

TRDAV : Trkiye Kalknma ve Dayanma Vakf Yay. yay. hzl. YKY : Yaynlar : Yayna hazrlayan : Yap Kredi Yaynlar

VI

1. GR
1.1. Hat San'at Nedir? Hat kelimesi szlklerde " izgi, ince ve doru yol" gibi anlamlara gelir. Bir sanat terimi olarak ise; "Arap yazsn estetik llere bal kalp gzel bir ekilde yazma sanat (hsn'l-hat, hsn-i hat)" anlamnda kullanlmtr.1 Kaynaklarda ise "cisman aletlerle meydana getirilen ruhan bir hendese" olarak tarif edilmitir. Arap olmayan kavimlerin slmiyet'i kabulyle birlikte Arap yazs zamanla " slm hatt" adn almtr. slm dinini kabul eden hemen hemen btn kavimlerin din bir gayret ve vecdle benimsedii Arap yazs, hicretten birka asr sonra slm mmetinin ortak deeri haline gelmi, asl ve balangc iin doru olan "Arap hatt" sz zamanla "slm hatt" vasfn kazanmtr. Arap yaz sisteminde harflerin ou kelimenin bana, ortasna ve sonuna geliine gre ekil deiikliine urar. Ayrca harflerin birbiriyle birletiklerinde kazandklar grn zenginlii, ayn kelime veya cmlenin eitli kompozisyonlarla yazabilme imkn mevcuddur. Bu husus Arap harfleri aracl ile slm yazsna bir stnlk salamtr. Dolaysyla sanatta aranlan sonsuzluk ve yenilik kapsn hep ak kalmtr.2 Hi phe yok ki; slmiyet'in douuyla birlikte yaznn gzellemesi de hzlanmtr. nk: "slmiyet, hatt ve kitbeti zarr klan, kullanma alanlarn arttran ve genileten milleri de beraberinde getirmitir. slmiyet ile yaz, yepyeni bir dneme girmitir. slm'n tesis ettii ve btn madd, manev cepheleriyle yeni itim nizmn en ehemmiyetli tesbit, tescil, telkin ve neir vastas olarak ilenmi ve gelitirilmi ve hicreti tkip eden yarm asr ierisinde, daha nce geen asrlk hayatndakinden byk bir tekmle mahzar olmutur."3 Bedir Sava'nda esir edilen ve okuma-yazma bilen mriklerin, Ensar'n ocuklarndan onar kiiye okuma-yazma retmelerinin, esirlikten kurtulular iin fidye saylmas gibi uygulamalar slm Peygamberi Hz. Muhammed tarafndan hayata geirilmitir.

1 2 3

DERMAN Uur, "Hat", DA, c.16, st.TDV, 1997, s.427 DERMAN Uur, "Hat", DA, c.16, s.427 ETN Nihad M., slm Kltr Mirasnda Hat San'at, Derman Uur (hzl.) st. IRCICA, 1992, s.15

slm yazlarnn gzellii madd ve manev uyumun bir sonucudur."Yazda madd ahenk; tensp (uyum) ve terkip ile de ifade edilir. Tensp, kalem kalnlna gre harf bnyelerinin en ve boylar ile incelik ve kalnlklar arasndaki uygunluktur. Bu l yazda kullanlan kalemin kalnl ile yani nokta ile tayin edilir. Mesel elifbnn birinci harfi olan elif ta'likte , nesihte drt, slste alt noktadr. Harflerin dier harflerle olan nisbeti, aralklar, ekilileri, bitimelerindeki erilerin incelik ve kalnlklarndaki uyum, kelimelerin satr nizamndaki durular, oturular, satra olan meyilleri, cereyan, dik hatlardaki ritim ve sayfalarn dzeni, kdn rengi ve mrekkebin tonu gibi hususlar yaznn madd ahengini ve gzelliini meydana getirir. Cel yazlarda tensple beraber terkip ve istif de aranan nemli sanat unsurudur. stif ekseriya aadan yukarya doru yahut bir satr halinde geometrik ve serbest bir sathta harflerin ve kelimelerin gze ho gelecek ekilde kompoze edilmesidir. Terkip ise; harf ve kelimelerin rastgele bir araya getirilmesi, st ste konmas deil, hattatn estetik kaidelere uyarak kalemini ustalkla yrtmesidir."4 Yazya sanat vasfn, kam kalemiyle hattat kazandrr. "Kalemin tutuluu, dndrl, buna bal olarak hattn tam kalem azyla veya daha ince; yani dikine tutulup kda yaslan, kalem aznn kda ksmen intibak, ortaya kan harf veya harf guruplarnn mkemmeliyetini temin eder. Her yaz eidi iin uygun olan ve asrlar ncesinden tesbit edilmi olan kalem az genilikleri (mesel nesih 1 mm., sls ve ta'lik 2-2,5 mm.) vardr. Bundan daha da kldnde yaz; "ince, haf, hurde" gibi isimlerle anlr. Bydnde ise o yaz artk "cel" olmutur."5 Yazya gzellik kazandran slm tefekkr ve hayat anlaydr. "Yaznn insan iin nem ve zaruretine, kutsiyetine iaret eden pek ok ayet ve hadis vardr. Allah'n insanla ilk hitab "oku" ve "yaz" emridir."Rabb'inin adyla oku! O insan bir kan phtsndan yaratt. O keremine nihayet olmayan Rabb'inin adyla oku ki O, kalemle yazmay, bu vasta ile insana bilmediini retti.(Okumamaktan sakn! Muhakkak ki ilme ihtiya hissetmeyen insan azar" (Alak 96/1-6). "Hibir ktip Allah'n kendisine rettii gibi yazmaktan geri durmasn, yazsn"(Bakara 2/282).Yine, "Hokka ile kaleme ve ehl-i kalemin satra dizdikleri ve dizecekleri hakk iin y Muhammed" (Kalem 68/1)
4 5

SERN Muhittin, "Ahenk", DA, c.1,st.TDV, 1989, s.521-522 DERMAN Uur, DA, c.16, s.432

yeti ile de yaznn nem ve faziletine iaret edilmitir. Bize kadar ulaan ve yaz yazmaya tevik eden hadslerde de "lmi yazyla balaynz" (Acln, Kef'lhaf,1,130;2,136), "Hikmet mslmann kaybolmu maldr; nerede bulursa alr" (Acln, a.g.e.,1,435), "lmi in'de de olsa araynz. nk ilim kadn erkek herkese farzdr." (Acln, a.g.e.,1,54), "ocuun annesi ve babas zerinde hakk vardr.Gzel yazmay, yzme ve ok atmay retmek ve ona hell rzk yedirmektir" (Mnav, Feyz'l-kadir,3,393) buyurularak, bilginin unutulmamas, kaybolmamas iin yazyla balanmas gerektii, gzel yaz renmenin gereklilii, bunun insann akl ve his dnyasn zenginletirerek mutluluk verecei ifade edilmitir."6 Kur'n' Allah'n szne yakr bir gzellikte yazma heyecan, gayret ve titizlii, yaznn sanat yazs seviyesine ykselmesine sebep olmutur. Kur'n'n mns ve lafz gibi, yazs da kuts bir karaktere sahiptir. Bu husus slm yazlarnn en nemli zelliklerinden biridir. Mslman sanatkrlarda bu anlayla, bir ibadet cokusu ve nevesi iinde, ayn zamanda bir disiplin dairesinde Kur'an nshalarn yazarak oaltmlar, ilh mesajn gnllere sanat yoluyla iletilmesine vasta olmulardr. Mslman hassastr. Nezih ruhludur. Hep gzeli arayan ve onu temaa edebilen bir gnle sahiptir. te slmiyet "Allah gzeldir, gzellii sever" (Mslim, "man",147) dsturu ile, mslmanlarn arnm bir ruh gzelliine iinde olmalarn, i temizliinin de hayatn btn safhalarna yansmasn ve yaylmasn ister.7 Hz.Ali ise, hat sanatn yle tarif etmitir: "Yaznn srr stadn retiinde, kvam ok yazmakla, devam ise slm dini zere olmakladr". (slmiyet'in srekli yaanmasnda.) Yine yaznn fazileti hakknda Hazreti Ali: "ocuklarnza yaz retin. nk yaz pek mhim olduu gibi insana srr veren eylerin en byklerindendir." demitir.8 Hat sanatndaki gzellik sadece ekl deildir. Onun asl zerfet ve gzelliini slm'n manev boyutu tyin eder. "Hat, yzyllarca mimrden yazma eserlere kadar Trk- slam medeniyetinde ok geni bir kullanm alanna yaylarak gelise de, onun temelinde dima din bir vecd ve heyecan vardr. Kalemle meydana getirilen l ve
6 7 8

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, st. Kubbealt Ne., 2003, s.18-19 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.18 NEFESZDE brahim, Glzr Savab, Kilisli Muallim Rifat (hzl.), st.G.S.A., 1938, s.10

orant, izgilerin msiksi, harflerin uzunluklaryla enleri ve incelikleriyle kalnlklar arasndaki farklar, istif ve terkip, yaznn btnlndeki her trl iret ve tezynat hsn-i hatta ekl gzellik verirler. Fakat onun esas amac "okunabilir olmas"dr. Bylece hat sanatn dier sanat dallarndan ayran en nemli zellik, ekil-mn arasndaki uyumluluktur. Bir baka deyile, hat sanat hem seyredilebilir hem de okunabilirdir. Hat sanat, yalnzca izgiler arasndaki uyumdan olumayp, ayn zamanda mn ile de btnlemektedir. Bir caminin mihrbna cel slsle yete'lkrs'nin yazlmas, merkez kubbesine Allah'n birliini ve kudretini ihtiv eden hls sresinin nakedilmesi, bir medresenin kaps zerine ilm ve limi ven yet ve hadslerin hakkedilmesi, bir mezar ta zerine dnyadaki her eyin fn olup Allah'n bk olduunu vurgulayan cmlelerin yazlmas gibi daha bir ok zellik, ekil-meknanlam ilikisinin birer sonucudur. slm tevhid anlayna uygun olarak hattn soyut bir sanat olmas, onun sadece resim sanat olduu yanlgsna drmemelidir. nk ilh, din ve tasavvuf bir gelenei olan, mn ve ruh yn ar basan ve byle bir sanat uygulayan hattat, bu dnyann ya da eyann tesinde var olan anlam arayan kiidir. Dolaysyla hat sanat ile resim, f ettii fonksiyon ve gaye bakmndan birbirinden ayrlmaktadr. Hat sanatnn Trk-slm medeniyetinde oynad rol, resmin Bat medeniyetinde oynad rolden ok daha farkldr."9 Batllar ise hsn-i hatt ile soyut sanat ve/veya soyut resim arasnda balar kurmaya almlardr. Mehur Batl sanatkr Picasso'nun u sz ne kadar mnidardr: "Bat'nn yzyllar boyu zerinde durup, peinden kotuu soyut ifadeyi, hattatlar asrlar nce bularak, an stne km ve en gzel rneklerini vermiler". evket Rado'da hat sanatmz bir resim sanat olarak ifadelendirir: "Hat sanat, hi phe yok, yaz temeli zerine kurulmu bir resim sanatdr. Batda klsik resim nasl Hristiyanln etkisi altnda gelimi, sanatkr figratif resim anlay iinde Hz.sa'nn, Hz.Meryem'in, Havarilerinin resimlerini yapmaya koyulmularsa, hat sanatda Mslmanlk sonrasnda gereklemitir. nsanlara doru yolu gsteren Kur'n'dan aldklar evkle Allah Kelm'na, ona inananlar hayran brakacak bir
9

TFEKOLU Abdlhamit, "Osmanl Dmeninde Hat Sanat", Osmanl, c.11, Ank. Yeni Trkiye Yay., 1999, s.50

gzellik vermek isteinin heyecan ile coan slm sanatkrlar, -Mslmanln putperestlie dnlr endiesiyle iyi karlamad figratif resme itibar etmedenbugn rneklerini bol bol grdmz soyut (mcerret) resimde olduu gibi, hislere dayal bir gzellik anlay iinde, trl artistik nitelikleri olan yaz eitlerini ileyerek drt ba mamur bir sanatn domasna nayak olmulardr. Hat o kadar resimdir ki, bir resimde var olan gzelliklerin benzerleri soyut grnler iinde onda da vardr. Bir kompozisyonda harflerin kendi balarna ve beraber olarak konuundaki incelikler, dzenlemelerin zariflii, sslerin boluklarda tuttuklar yerler metin bir zevkin mahsuldr. Bunlar bazen son derece sde, bazen de Ayasofya'daki levhalarda grld gibi azametli olur."10 inasi Acar da Rado ile ayn kanattedir: " slmiyet'te yaz, yalnz dnceyi anlatmaya yarayan bir ara olmakla kalmam, vakar, azmet, incelik, sadelik gibi insn duygular ifade ve tasvir eden, harflerin geometrik ve mantk dzeni iinde ou kez hayat bir ahenk ve canl bir gzellik tayan, bir tr resim grevi stlenmitir. Soyut bir resimdir."11 " Kalem Gzeli" adl hat sanatna ait eserin sahibi Mahmud Bedreddin Yazr bir Batlnn hat sanatna duyduu ho bir hatrasn bize yle nakleder: " Birinci Cihan Harbi'nde askerlik mnsebetiyle tantm Macaristanl ressam ve subay bir arkadam vard, ara sra stanbul cmilerini, mze ve ktbhnelerini birlikte gezer, her eid san'at eserlerini ziyret ve tedkk ederdik. Bir gn, Sultan Ahmed Cmi'ndeki Melek Paazde Ali Haydar Bey merhmun ta'lk celisi " el-Ksibu habbullah" levhas nnde bulunuyorduk. Arkadam ona bakt da, sonra bana dnerek: --- Dostum! Bu sizin yazlarda bir hl var. ok dikkat ediyorum, ilk bakta sde bir renk, geometrik bir sessizlik, baktka harekete geliyor, canlanyor, cilveleniyor. nce bir tatl bak, arkasndan yava yava ie szlen canl bir ak, sessiz bir armoni iinde rhu oynatan metafizik bir msiki var. Lkin ondaki hengi kulaklar duymuyor, iler dinliyor, dinledike bir baka leme ykseliyor. Bakarken ne oluyor anlamyorum, iimi iine eken byleyici bir ehre, bir gzellik denizi, sevimli titreimlerle gnlm ferahlatan bir hava, derken bir melek sesi ve nefesi kadar gizli ve
10 11

RADO evket, Trk Hattatlar, st. Tifdruk Mat., 1984, s.7,10 ACAR inasi, Trk Hat Sanat, st. Antik A.. Yay.,1999, s.51

lk bir okay ve sarl iinde kalyorum; o, ben; ben o oluyoruz gibi bir ey oluyor, sizde de byle eyler olur mu? demiti."12 Hat sanatn anlatrken, slm yaz sanatnn eitlerinden bahsetmek gerekir. Bunlar yazlarn tarih sahnesine klarna gre; kf, aklm- sitte (sls, nesih, muhakkak, reyhn, tevk', rk'), siykat, ta'lk, dvn-cel dvn ve rka olarak sralayabiliriz. lk slm yazs kfdir. Sade, tezyin ve satranl kf olarak e ayrlr. Trkler bu yazya fazla rabet gstermemilerdir. Bursa'da 1419'da ina edilen Yeil Cmi'nin kapsndaki kfler ile Fatih Cmi'nin avlu penceresinde kfler, tezyin kfye rnektirler. Bu yaz Rumeli Beylerbeyi oban Mustafa Paa'nn 1523/24'te Gebze'de yaptrd kendi adyla anlan camiden sonra uzun bir sre kullanlmamtr. 19. yzyln sonu ve 20. yzyln banda tekrar canlanr gibi olan kf yaznn, o dnem en gzel rneklerine; 1883/84'te stanbul Kzltoprak'ta yaptrlan Zhd Paa Cmi ile kinci Abdlhamid'in 1886'da in ettirdii Yldz Cmi'nde karlarz. Yldz Cmi'nin kf kuak yazsn tannm gazetecilerimizden Mehmed Tevfik Ebzziya (.1923) yazmtr.13 Aklm-sitte, birbirine bal ikili guruplar halinde incelenebilir.Bunlar slsnesih, muhakkak-reyhn, tevk'-rk'dr. Aklm- sitte bir hat stlah olarak alt eit yaz demektir. "Bu gurubun birincileri (sls, muhakkak, tevk')'nin az daha geni kalemle (2 mm. civarnda) yazlmalarna karlk, ikincileri (nesih, reyhn, rk') 1 mm. civarnda az genilii olan kalemlerle yazlr. Nesih hattnn ok ince yazlan ekline de gubr hatt denilir."14 Aklm- sitte'nin sanat icr etmeye en elverilisi, szlk anlam te bir olan ve baz rivayetlere gre "mm'l-hat" yani " yazlarn anas" kabul edilen sls'tr. nk:"Harflerindeki yuvarlak ve gergin karakter, ona hattattn elinde en fazla ekil zenginliine girebilmek ve yeni istiflere ak olmak imknn vermitir. Bu hl, hele bidelerde yer alan ve uzaktan okunabilmesi iin az ok geni kalemle yazlan (veya
12 13 14

YAZIR Mahmud Bedreddin, Kalem Gzeli, Derman Uur (nr. hzl.), Ank. DB Yay.,1972, c.1, s.69; BERK Sleyman, Hat San'at, st. smek Yay., 2006, s.4 ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, st. YKY,2004, s.20 DERMAN Uur, "Trk Hat Sanat", Balangcndan Bugne Trk Sanat, st. T. Bankas Yay., 1993, s.381

satran uslyle bytlen) cel sls hattnda daha belirgin ve gzalcdr. Sls veya cel slsn, kelime veya harf guruplar birbirinden koparlmadan yazlan ekline mselsel, ayn iki ibrenin karlkl yazlarak ortada kesien ekline de msenn ad verilir."15 Nesih hatt; ince kalemle yazlr ve dima satr dzenine uygundur. Dolaysyla uzun metinler, genellikle Kur'n- Kerm'ler onunla yazlm, eski matbaaclmzn harfleri de nesihle hazrlanmtr. Birbirinin kardei saylan muhakkak ve reyhn de dz harf unsurlar hkimdir ve satr nizmna uygundur. 16. asra kadar byk boy Mushaflarda muhakkak, kk boy mushaflarda ise reyhn hatt kullanlmtr. Tevk' ve rk' kardelerde Osmanl'nn ilk dnemlerinde genellikle resmi yazmalarda kullanlmtr.16 Aklm- sitte'nin, Osmanl devrinde eyh Hamdullah itibren geirdii

durumunu, ksaca u ekilde zetliyebiliriz:"Ykt yolu ile gelen alt cins yazdan sls ve nesih, Trk zevkine ok uygun geldii iin sratle yaylm; eski devirlerden farkl olarak, Kur'an- Kerm'lerin yazlmasnda sdece nesih hatt kullanlmaya balanmtr. Buna mukabil, muhakkak ve reyhn'nin yuvarlak harflerinin azl ve geni oluu yznden benimsenmediini, yava yava unutulduunu, ancak elin melekesini arttrmak iin, eski hat stdlarna taklden yazlan murakk' ( yaz albm) larda grldn syleyebiliriz. Bir istisn olarak, muhakkak hatt ile Besmele yazlmas deti zamanmza kadar devm edegelmitir. Alt yaznn dier ikisinden biri olan rk', daha czip bir slba brnerek "hatt- icze" adyla, bilhassa hattat iczetnmelerinde hret tutmu, tevk' ise zamanla unutulmutur."17 Siykat; sanat yazs olmaktan ziyde, mliye, tapu ve evkfa ait kayt ve vesikalarda kullanlan bir yaz eididir. Kayna kf'ye dayanmaktadr. Bu yaznn kendine has bir tarzda yazlmas, onun gizlilii iin bir gereklilikti.18 Ta'lk hattnn douu ise u ekilde olmutur: "Ta'lk, tevk' hattnn 14. asrda ran'da kazand deiiklikle ortaya km ve daha ok resm yazmalarda
15 16 17 18

DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.381 DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.382 DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.383-384 ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.22

kullanlmtr. Sonradan bu yazya benzemeyen ve onun hkmn ortadan kaldrd iin " nesh-i ta'lk" diye adlandrlan, bir gre gre de ta'lke nesih karakteri kazandrld cihetle " nesh-ta'lk" denilen bir yaz tr ortaya kmtr ki, buna da daha kolay sylenile "nesta'lk" denilmitir. Onbeinci asrn ikinci yarsnda stanbul'a ta'lk adyla gelen nesta'lkin asl ta'lk ile bir ilgisi yoktur. Hametli slsn yannda ince, kavisli, narin yaps ve harekesiz yazlyla ho ve iir gibi bir grne sahip olan bu Osmanl ta'lk hattnn "hurde" (kk) veya "haf" (ince) denilen ekli edeb eserlerde ve divanlarda kullanlm, fetvahnenin de resm yazs olmutur. Cel ekliyle de cel slsten sonra Osmanl bidelerinde en ziyde cel ta'lk grlr. Az 2 mm. kadar kalemi olan tabii boydaki ta'lkle daha ok ktalar yazlmtr."19 Dvan- Hmyun'daki resm yazmalarda kullanlan Dvn-Cel Dvn; "ran'da resm yazmalarda kullanlan kadm ta'lk hattnn, Akkoyunlular vastasyla 15. yzylda Osmanllar'a gemesiyle ortaya km ve ksa zamanda byk bir ekil deiiklii geirmitir. Bu sebeple de "dvn" adn almtr. Harekesiz yazlan dvnnin 16. asrda stanbul'da doan harekeli, ssl ve hametli ekline "cel dvn" ismi verilmi, bu da devletin st seviyedeki yazmalarnda kullanlmtr. Yazlmas ve okunmas maharet isteyen, aralarna harf ve kelime eklenmesi kolay olmayan dvn ve cel dvnnin resm yazmalara tahsisiyle devlete ait konularn herkese renilmesi ve yazlarn tahrifi de nlenmitir. Bu iki yaznn bir baka zellii de satr sonlarnn yukarya doru ykselmesidir."20 Rik'a' Osmanl Trk hattatlarnn buluudur. Sratli ve kolay yazma ihtiyacndan domutur. Dvn yazsnn sadeletirilmesi ve basitletirilmesi ile elde edilen rik'a'nn iki eidi vardr: Mmtaz Efendi'nin (. 1872) ncs olduu " Bbli rik'as" ve Mehmed zzet Efedi'nin (. 1903) gelitirdii "zzet Efendi rik's". zzet Efendi rik'as daha sonra Arap lkelerine cel ekliyle intikl etmitir. Cel, gubr, hurde gibi hat terimleri bir yaz eidi deil; bir cins yaznn karakteridir. Ayrca kimi hattatlar tarafndan nadir de olsa "resim-yaz"denilen, iek, hayvan, insan ve eya biiminde yaplan eitli kompozisyonlarn da bir sanat deeri yoktur.
19 20

DERMAN Uur, DA, c.16, s.430 DERMAN Uur, DA, c.16, s.430

Hat sanatnda cel sls ve cel ta'lk nemli bir yer tutar. zellikle sls celsinin yazm dier yaz trlerine olduka zordur. Bu yzden olsa gerek cel yazlar tekmln dier yazlara gre daha ge gerekletirmitir. Ali Alparslan cel yaz hakknda genel olarak u bilgileri verir:"Cel kelimesinin szlk mans "ikr, meydana km" demektir. Hattatlkta ise az ok deiik zel bir anlam olup her cins yaznn, renilmesi srasnda kullanlan ve kalemin tabii boydaki geniliini aan, daha geni azl bir kalemle yazlan hattn iri ekline denir. Osmanllarda cel slse genellikle cel ad verilir. Bu yzden "cel" veya "cel yaz" denince cel sls kastedildii anlalr ve akla dier yazlarn celleri (cel ta'lk hari) gelmez. Sls ile cel slsn harfleri arasnda biim ve ekil bakmndan yani anatomi bakmndan hibir ayrlk yoktur. Esas fark, harf bnyelerinin teekkllerinde yani istiftedir. Slsn genellikle satr hlinde, daha dorusu harf ve kelimelerin birbirini tkib edecek ekilde yazlmalarna karlk cel slste kompozisyon (istif) zarreti vardr. stifte ksaca harf ve kelimelerin bir kide dhilinde st ste yerletirilmesi demektir. Bunda, kelimelerin okunma srasna riyet arttr. Bu yzden ekseriy kelimelerin ve harflerin yazlnda ve tertibinde aadan yukarya doru bir sra tkib edilir." 21 Muhittin Serin, cel yaznn hazrlan ve yazl iin sarfedilen byk emekleri yle anlatr: "Cel yaz bnyesinin irilii, harflerin incelik ve kalnlklar, harf aralklar konulacak veya yazlacak yerinin yksekliine, gzden uzaklna ve meknn lsne gre deiir. Cami kubbe yazlar, lafzatullah ve ism-i neb, ehr- yr- gzn isimleri, byk ktada yet ve hadsler, kitbeler bu hususlar dnelerek evvel yaz kalplar hazrlanr. Hattatlar kalp yazlar dayankl beyaz ktlar zerine sulu siyah mrekkeple veya siyah renkli ktlara zrnk mrekkebiyle yazarlar ve tashih ederler. Ekseriy sanatkrn zrnk mrekkebiyle siyah zemin zerine byk bir gayret ve emekle hazrlad kalplar, uslne uygun inelenip silkilerek arzu edilen zemine yazlr veya mermere hakkedilir. Elle yazlamayacak kadar iri olan yazlar, nce kk
21

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.105-106

ebdda yazlarak, satran uslne gre istenildii kadar bytlr. Bu ekilde Kazasker Mustafa zzet Efendi tarafndan hazrlanm Ayasofya Cami ehr- yr levhalar 35 cm. kalnlnda en byk yazlardr. Cel yazlarn tashihi yapldktan sonra, kalp olarak kullanlabilmesi iin ineleme ilemi yaplr. Kalp olarak hazrlanan yaz, altna ayn ebdda birka ktla beraber hlamur aacndan yaplm bir tahta zerine tesbit edilir. Sonra boncuk inesi ile harf ve iaretlerin i ve d kenarndan veya tam zerinden dik olarak ska inelenir. stteki yazl kda st kalp, inelenen dier ktlara da alt kalp ad verilir. Alt kalplarndan biri, yaz yazlacak zemin zerine konulur; kmr tozu srlm uha, ine delikleri zerinde gezdirilir. Bylece yaz, siyah noktalar halinde yazlacak zemine tesbit edilir. Buna "yaz silkelemek" tbir olunur. Eer yaz siyah, rdek ba yeili, lcivert, fes rengi zemin zerine zerendd (srme altn) olarak yazlacaksa, kmr tozu yerine tebeir kullanlr. Daha sonra harfler ve ekiller asl kalbn yazld kalemle dorudan doruya yazlr veya tarama ucu ile dzgn bir ekilde hatlar tahrirlendikten sonra ii altn mrekkeple doldurulur. Kuruduktan sonra da zer-mhre ile mat olarak mhrelenir. Mzehhibler tarafndan hazrlanan bu zerendd levhalarn zemini suda erimeyen siyah, lcivert gibi boyalarn jelatinle belirli bir kvamda kartrlarak mukavva zerine srlmesiyle hazrlanr."22 Ftih Sultan Mehmed devrinin iki byk hattat Yahya Sf ve olu Ali Sf'nin, stanbul Fatih Cami, Topkap Saray Bb- Hmyun ve Amasya Sultan Byezid Cami kitbelerindeki cel sls yazlar, hat sanatnn Osmanl dnemindeki ilk ciddi ve gz alc rnekleri olarak bilinir. Hat sanatnn birok kullanlma sahas mevcuttur. Hsn-i hattn en gzel rneklerini; kitaplarda, kt'alarda, levhalarda, cmi yazlarnda, kitbelerde grrz. imdi bunlar srasyla inceleyelim: Kitaplar; "Hat sanatnn bu kadar ok itibar bulmasnn asl sebebi ve kayna Kur'n- Kerm'dir. Kur'n nceleri parmen, daha sonralar da kt stne muhtelif hatlarla yazlmtr. En gzel numneleri dnyann eitli mze, ktphane ve koleksiyonlarnda bulunmaktadr. Kur'n- Kerm ve czleri, en'am- erfler, evrd-
22

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.79

10

erifler, delil'l-hayrtlar, hat sanatnn kitap eklinde rastlanlan din nitelik ve ierikteki rneklerindendir. Yine hads mecmualarnn da hsn-i hatla yazlm sekin rnekleri vardr. eyh Hamdullah 47, Hfz Osman 25, Kazasker Mustafa zzet 11 mushaf ( Kur'n ) yazmtr. Edeb eserler arasnda yer alan divanlar ve iir mecmualar, din olmayan yazma kitaplarn en geni kesimini oluturur. Kur'n'lar genellikle nesih hatt ile yazlmtr. airlerin dvanlar da ta'lk hattnn ince ekliyle yazlmtr."23 Kt'alar; "Orta boyda bir kitap ebdnda ktlar zerine yazlan yazlardr. Kt'a tek yaz eidi ( mesel nesih) ile olduu gibi, ikili (sls-nesih, muhakkakreyhn, tev'k-rk') ve hatta l (sls-nesih-muhakkak ) yaz eidi ile de yazlabilir. Trklerde en gzde olan sls-nesih kt'alardr. Ayrca ta'lk hatt ile de, drt satrlk dz veya mil kt'alar da oka yazlmtr. Mek olarak talebeye verilen yazlar ile hattatlarn ellerinin durmamas iin yazdklar ve iinde gzeli arama temrini yaptklar karalamalar da hep kt'a eb'dnda olmutur. Kt'alarn, hussi bir tarzda mukavvaya yaptrlp evrelerinin tezhip veya ebr ile bezenmesinden sonra, klsik tarzda cildlenmesiyle hazrlanan yaz albmlerine murakk' denir."24 Levhalar; "Daha byk boyutlu yazlar iin kullanlr. yet, hads, hikmetli bir sz, iir v.b.g. ibreler, usta hattatlara yazdrldktan sonra, etraf tezhb ettirilir veya ebr kd ile sslenir. Genellikle cel sls veya cel ta'lk ile yazld iin uzaktan bile okunabilen yaz levhalar, erevelenip duvara aslr. Bundan umulan gaye, bir sanat havas iinde ahlk artp gzelletirmektir. nk yazdrlan bir yet, bir hads, bir kelm- kibarda veya bir beyitte, insan gzel ahlkl olmaya tevik eden bir mesaj mutlaka bulunur".25 lk rnekleri Hfz Osman tarafndan tertip edilen, Hazreti Peygamber'in d grnn ve ahlk zelliklerini anlatan "hilyeler" levhalar arasnda nemli ve huss bir yere sahiptir. "Hilye-i Sadet", "Hilye-i Nebev" de denen hilye levhalarnda genellikle Hz. Ali'nin rivayeti metin olarak kullanlmtr. Hilye-i erif levhalarnda balca u ksmlar bulunur:
23 24 25

DERMAN Uur, DA, c.16, s.434 DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.389 DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.389

11

1. Ba Makam; Buraya genellikle besmele yahut ez besmele yazlr. 2.Gbek; Hilye metninin byk bir ksm buraya yerletirilir. Dairev, oval, drtgen eklinde dzenlenmitir.3. Hill; Hz. Peygamber bu lemi nuruyla aydnlatt iin gne ve aya benzetildiinden; hilyenin gbek ksmnda gne, bunu epeevre saran blmde ise hill ekli oluturulmutur. Hilyelerde en zengin ksm, gbek blmyle hillin etrafnda kalan genellikle kare ekline tamamlanm sahadr. 4. 5. 6. 7. Hulef-yi Ridn simleri; Gbein kelerinde bulunan yuvarlak veya beyz drt makama srasyla Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali'nin isimleri yazlr. lk drt halifeye ilveten; daha dnyada iken cennetle mjdelenen on sahbenin (aere-i mbeere) isimlerinin yazld hilyelerde mevcuttur. 8. yet; Bu ksma Hz.Muhammed ile ilgili bir yet yazlr. En ok grleni:" Biz seni lemlere ancak rahmet olarak gnderdik "(Enbiya Sresi/107.yet) melinde olandr. 9.Etek; Hilye metninin devam ve duann yer ald ksmdr. 10. 11. Koltuk; Tezyin edilmi motiflerin bulunduu, etek ksmnn iki yannda kalan boluklardr.26 Hfz Osman, Yesr Mehmed Es'ad, Yesrzde Kazasker Mustafa zzet Efendi hilye yazan hattatlarmz arasnda en ok bilinenlerdir. Hilye-i erfe formlar temel olarak iki grupta toplanabilir. Bunlar "Gbek Formuna Gre Hilyeler" ve "Serbest Formlu Hilyeler" dir. Gbek formuna gre olan hilyelerde" Gbei Daire Formunda Olan Hilyeler", " Gbei Oval (Beyz) Formda Olan Hilyeler", " Gbei Kegen Formlu Hilyeler" eklinde e ayrlr.27 Cmi yazlar; cmiler, ak cel yazlarla sslenmitir. Daha ok yet, hads gibi Arapa metinler yazlmtr. Genellikle cel sls ve cel ta'lk tercih edilir. Cmi duvarn veya kubbe kasnan epeevre saran kuak yazlar, kubbeyi ve yarm kubbeleri doldurup ssleyen kubbe yazlar hep cel slsle yazlmtr. stanbul Nusretiye Cmi'nde Mustafa Rkm'n, Ankara Maltepe Cmi'nde Halim zyazc'nn cel sls kuaklar bu trn en gzel rneklerindendir.28 Kuak yazlar; "Nakkalar tarafndan koyu renkli zemine varak altn yaptrma yoluyla nakedildii gibi, mermere oyularak da yazlr. Bylelikle zamanla
26 27 28

DERMAN Uur, "Hilye", DA, c.18, st.TDV, 1998, s.47 TAKALE Faruk, GNDZ Hseyin, Hilye-i erife, st. Antik A.. Yay.,2006, s.61-67 DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.392

12

dklp bozulmas da nlenmi olur. stenirse, kabartma yazlar varak altnla, indirilmi zemin de koyu renkle kaplanarak pek czip bir grnt elde edilmi olur. 17. yzyla kadar, ini zerine yaplan yazlar daha revata idi. Kubbe ve pencere st yazlarnn hazrlanmasnda da boya veya varak altn kullanlr. Cmilere aslan ism-i cell, ism-i neb, ehr- yr ve Haseneyn levhalar da cel slsle ve ekseriy koyu renkli muamba yahut maden levha zerine yaptrma altnla hazrlanr, bazen de iniye de nakedilir. "Cmi takm" adyla da bilinen cmi yazlarnn belki de en gelimi rnei, Edirnekap Mihrimah Cmi'ne Smi Efendi tarafndan yazlm olandr."29 Kitbeler ise; Cmi, tekke, mektep, medrese, han, eme, hamam, sebil, ktphane gibi herhangi bir bidenin genellikle d, kimi zaman da i cephesinde yer alan veya nian ta, mezar ta gibi bir dikilita zerindeki yazlardr. Genellikle mermere kabartma eklinde oyularak yazlr. Cel sls ve bilhassa Trke kitbeler iin harekesiz olmas dolays ile cel ta'lk en ok kullanlan yaz ekilleridir. stanbul'un en muhteem eski kitbesi, Ftih Sultan Mehmed devri hattatlarndan Ali b. Yahy esSf'nin Bb- Hmyun'a yazd st taraf msenn olarak tanzim edilmi cel sls yazsdr. Cel slste Mustafa Rkm'dan, cel ta'lkte de Yesri Es'ad Efendi'den beri cel yazlarn en gzel rneklerine stanbul'da okca rastlanr. Bilhassa Yesrizde Mustafa zzet Efendi cel ta'lkte ok gzel eserler brakmtr. Smi Efendi'nin de; son yllarda restore edilen Bahekap'daki Yeni Cmi sebiline yazd cel sls kitbe, kendisinden sonra gelen hattatlara bu hususta rehber olmutur.30 Resm yazlarda kullanlan, hat sanatnda huss bir yeri olan turalardan da bahsetmek gerekir. Turann asl eski Trke'de "turag() dr. Tura ekene hat stlahnda "turake" denir. Tura, Byk Seluklular, Anadolu Seluklular, Anadolu Beylikleri, Memklular ve Osmanllar'da kullanlmtr.31 Tura; berat, ferman gibi saray yazlarnda, antlamalarda ve paralarda tahttaki padiah ve dolaysyla devleti temsil eden bir simgedir. Tura; sere (krs), beyze, tu ve zlfe, kol(haner) ksmlarndan meydana gelir.

29 30 31

DERMAN Uur, DA, c.16, s.435 DERMAN Uur, DA, c.16, s.435-436 BERK Sleyman, Hat San'at, s.80

13

Osmanl Devleti'nde kullanlan ilk tura, Orhan Gazi'ye aittir." Orhan Gazi'nin elde mevcut olan turalarndan ilki m. 1324 tarihli, dieri ise m. 1348 tarihlidir. Her iki turann ibresi de "Orhan b. Osman" eklindedir. Mild 1324 tarihli turada "nun" harfi sola keideli bir biimde ii ie yerletirilmi, dik harflerden de adet tu elde edilmitir. Mild 1348 tarihli turada se "nun" harfi soldan saa doru yukarda birlemi, dik harflerden elde edilen turalara zlfe taklmtr."32 Tura, nceleri basit ve sde bir ekilde iken, nl hattattmz Mustafa Rkm ile bir inklp yaam; onun sayesinde donuk ve sarkk bir halden kurtulup canllk ve letfet kazanmtr. Mustafa Rkm'n turada yapt yenilikleri yle sralayabiliriz:"1. Hat deiiklii: Tura'nn harfleri, cel dvn ve sls karm slplatrlm bir tarzdr. Rkm, turann harflerini slah ederek, onlara kalem hakkn vermitir. Rkm'n h.1230'dan sonraki turalarnda harfler dolgun bir hl almtr. 2. stif deiiklii: Tura'nn zellikle sere ksmnda, padiahn ve baba ismi ile "el-muzaffer" kelimelerinin yerletirilmesi nem arz eder. Rkm'dan evvel, sere'nin sol yars, nceleri "h" kelimesinin ift "he" si, sonralar da ekli doldurucu iaretlerle dilimli bir ekilde istif edilmesi, nho bir grnt meydana getirmitir. Ayrca krsnn grnts alttan iki yana sarkm durumdadr. Rkm, istifi yeniden tertip ettikten baka, krsnn alttan iki yana sarkk grntsn de ortadan kaldrmtr. nc Murad turasnda st daralarak gen bir hal alan sere ksm, Rkm'la, Drdnc Mustafa turasndan tibren yuvarlak bir hal almaya balamtr. 3. ekil deiiklii: Rkm, turann aksamndaki orant bozukluklarn gidererek, turaya estetik grnm kazandrmtr. Beyzelerin sol tarafn yukar kaldrarak germi, sere'yi toparlam, tu ve zlfeleri genel grnm ile uyumlu hle getirmitir. Daha nceleri dik olan turalar birer nokta sola yatrm, zlfeleri de daha aaya sarktmtr. Ayrca ilk defa Sultan kinci Mahmud turasnn sa tarafna "adl" mahlasn koyarak turann eklini tamamlamtr."33 Rkm'n, cel sls ve turada yapt yenilikten sonra, peinden gelenler onun yolundan yrmler, bu yolu benimsemeyenler ise silinip gitmilerdir. Sanat vdisinde
32 33

BERK Sleyman, Hat San'at, s.80 BERK Sleyman, Hat San'at, s.82-83

14

Rkm'n mtemmimi olarak kabul edilen hattat Smi Efendi, padiah turalarn estetiinin zirvesine ulatrmtr.34 Son dnemin en mehur turakei ise Turake smail Hakk Altunbezer'dir. Yaz sanatmzda devaml bir szlme, arnma, slplama ve mektepleme hareketi vardr. Bu slplama ve mektepleme, yaznn ess bozulmadan yaplmtr. Mimar, musik, resim ve tezyin sanatlarmzn, Bat tesiriyle soysuzlamalarna mukbil, hat sanatnda bir gerileme olmaynn sebebi vardr: 1. Bnyesine tesir edebilecek, benzeri bir sanatn Avrupa'da bulunmay. 2. slp shibi hattatlar elinde usta-rak essna gre salam kaidelerle nesilden nesile intikali. 3. Zamanla, kendi bnyesi iinde yenilenme kbiliyetine ship oluu.35 Gnmzde hat sanat gerek yukarda zikredilen tarzda, yani usta-rak ilikisi ierisinde, gerekse kamu ve zel messeselerin at kurslar vastasyla geliimini srdrmektedir.

1.2. Hat Sanatnn Tarih Geliimi slm yazsnn kayna olan Arap yazs (Arap harfleri), aslen Fenike yazsna balanan bitiik Nabat yazsnn bir devamdr. Bununla birlikte eitli kaynaklarda farkl rivayetler de vardr. Bunlar merhum Nihad M. etin ksaca u ekilde tasnif etmitir: 1. Yaznn kayna ilhdir. Bu rivayete gre; btn yazlarn ilk mucidi Hz. Adem'dir. 2. Arap yazs, "Cenb (gney) Arap yazs" ve "Himyer" diye de anlan bir yazdan tremitir. 3. Arap yazs Nabat yazsnn bir devamdr.36 Ali Alparslan Arap yazsnn mee hakknda u bilgileri vermektedir: "Arap kaynaklarnn, yaznn menei hakknda genel mnda verdikleri bilgilerin yar yarya doruluu bir yana, esas tibriyle 19. asrn ikinci yarsndan tibren yaplan

34

35 36

DERMAN Uur, "Padiah Turalarndaki ekil nklbna Dair Bilinmeyen Baz Gerekler", 8. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ank. TTK, 1983, c.3, s.1615-1617; BERK Sleyman, Hat San'at, s.84 DERMAN Uur, Balangcndan Bugne Trk Sanat, s.387 ETN Nihad M., KMHS, s.14-15

15

aratrmalarn, kazlarn ve bulunan malzemelerin bolluu neticesinde elde edilen son verilere gre, Arap yazsnn menei Arm asll Nabat yazsna dayanmaktadr."37 Nabat yazsndan Arap yazsna geii, mild 4. ve 5. asrda olmu, yaznn Hicaz blgesine geii ise, Havran, Petra ve el-Ul zerinden gereklemitir."38 Hakkatte slm yazsnn sanat hviyeti kazanmas slmiyet'in zuhru ile gereklemitir. nk en son semav din olan slmiyet, Mslmanlar Hz. Peygamber vastasyla okuyup yazmay, ilim renmeyi ve ilmi yazyla tespit etmeyi, tevik etmi ve emir buyurmutur. Dolaysyla slmiyet ile Arap yazs yepyeni bir ilerleme safhasna girmitir. slm'n kutsal kitab Kur'n- Kerm'in, okuyup yazmaya verdii byk nemi Ali Alparslan yle anlatr: "Allah'n insanla ilk hitb "oku" emridir. Bunun gibi yaz vastas olan kalem de okumak gibi stn grlm ve medhedilmitir. Hakkaten de Allah'n birlii inancn yayacak olan en kuvvetli vastalardan biri kalemdir. Kur'n'da Kalem sresinin birinci yetinde: "Nun ve'l-kalemi ve ma yesturn" yani "Hokka ile kalemi, kalemle yazdklarn ahit tutarm ki" ifadesiyle hokka ve kalemin nemi belirtiliyor. Mfessirler Nun'u hokka olarak tefsir etmilerdir. Hokkadan maksat da iindeki mrekkeptir. Kalemle mrekkep dnyada ilmin yaylmasn temsil etmektedir. Alk sresi ile Kalem sresinin ehemmiyeti, mslmanlarn, vahyin yazlmasnda ve Kur'an'n yaz yoluyla tespit ve yaylmasnda gsterdikleri gayretleriyle daha iyi anlalr. phesiz bir mslman Allah'n ve Hz. Peygamber'in szlerini gzel bir yaz ile yazmak ister. Bir mslman sanatkrn yazya bu gzle bakmas kadar tabi bir ey olamaz. Nitekim Mslman sanatkrlarn, slm hattnda gerekletirdikleri ilerleme ve gelimeleri, meydana getirdikleri yaz eitlerini ve braktklar saysz eserleri tetkik edecek olursak; zikredilen srelerin yaznn gelimesinde oynad rol daha iyi anlarz."39 Ayrca belirtmekte fayda vardr ki; hattatlar en gzel eserlerini mushaf (Kur'n) yazarak vermilerdir. Hz. Peygamber'in, Medine'ye hicret ettikten sonra yapt ilk i, mescidin sofasn mslmanlarn okuma, yazma ve Kur'n renmesine amak olmutur. Yaznn
37 38 39

ALPARSLAN Ali, "slm Yaz Sanat", Byk slam Tarihi, c.14, st.a Yay.,1989, s.444 BERK Sleyman, Hat San'at, s.12 ALPARSLAN Ali, Byk slam Tarihi, c.14, s.447-449

16

retilmesi maksadyle Abdullah b. Sa'id b. el-s ve Ubde b. es-Smit gibi kimselere emir vermitir.40 Hz. Muhammed btn ilerin gzel yaplmasn emretmitir. Yaznn gzel yazlmas konusunda da ktibi Hz. Muaviye'ye, "Mrekkebi slah et, kalemi yont, by uzat, sni fark ettir, mmi kreltme, Allah kelimesini gzel yaz, er-Rahmn uzat, erRahmi gzel yaz" eklinde tavsiyelerde bulunduu mehur rivyetlerdendir.41 Hicretten sonra Medine ehri, slm devrede hattn ilk gelime merkezi olmutur. Krktan fazla sahb, bata vahyin yazlmasnda olmak zere Hz.Peygamber'e ktiplik etmitir. Bunlardan bazlar ahidnmeler, hkmdarlara gnderilecek mektuplar vb. gibi belli mevzu ve alanlarda grev almlardr. Hatta aralarnda Fars, Rum, Kbt ve Habe dillerini bilen ve bu dillerle yazlm vesikalar Hz. Muhammed'e tercme edenler - Zeyd b. Sbit gibi- vard. Sahbe ierisinde ayrca brn ve Sryn dil ve yazlarna vkf olanlarn bulunduu da muhakkaktr.42 Muhittin Serin, Hz. Muhammed'in ktiplerini zikrederken u bilgileri de verir: "Hicretten sonra Medine'de Hz. Muhammed'e ilk yaz yazan kii bey b. K'b idi. Hz. Peygamber'in mektuplarn yazard. Ayn zamanda o, yazlarnn sonuna "ketebe faln" ibresini ilk yazan kiidir. Zeyd b. Sbit ile bey b. K'b Hz. Peygamber'in huzurunda vahyi yazya geirirlerdi. Abdullah b. Erkam ez-Zhr de Hz. Peygamber'in mektuplarn yazard. Ali b. Eb Tlib ise Hz. Peygamber'in akidlerini yazard. Harf, kelime ve cmlelerin tertip ve terkibinde hner gsterdii, aralk ve birlemelerinde kaideler vzettii rivayet edilen Hz. Ali, hattatlar silsilesinin balangc ve mnev rehberi kabul edilir. Hz. Muhammed devrinde yazya vasta olan kt henz yoktu. Hicret ncesi mslmanlar kendi imknlarna gre; yaz iin terbiye edilmi safran ve gl suyu ile boyanm, inceltilmi deri (parmen, rak), tahtadan yaplm tabletler, develerin krek kemikleri, hurma aac yapraklarnn orta damar zerine yazyorlar veya yufka, beyaz ta, krk seramik kap paralar zerine hakkediyorlard. Hz. Peygamber ekseriy Kur'n'n; mektup ve nemli yazmalarn, uzun sre dayanmas sebebiyle parmen
40 41 42

ALPARSLAN Ali, Byk slam Tarihi, c.14, s.449 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar,s.42; (Kd yz, e-if, 1, 506) ETN Nihad M., "Arap (Yaz)", DA, c.3, st.TDV, 1991, S.278

17

zerine yazlmasn isterdi. Bu durum Hrnrred zamannda kt i'mlinin yaygnlamasna kadar devam etmi, halifenin emriyle yaz malzemesi olarak kt kullanlmaya balanmtr. Kur'n' Kerm'de yaz malzemesi olarak "levh"(el-Brc 85/22), "rak" (et-Tr 52/1-3), "krtas" (el-En'm 6/7), "sahfe" (Th 20/133; Abese 80/13) zikredilmektedir."43 Kurn- Kerm, Hz. Peygamber zamannda eitli malzemeler zerine yazlm ve ezberlenmi bulunuyordu. Hz. Eb Bekir'in halifelii esnasnda tek bir cilt hlinde bir araya getirildi. Bu arada slmiyet gnden gne yaylyor ve Arabistan snrlar dna tayordu. Ashb- Kiram'dan Abdullah b. Mes'd Kfe'de, Eb Ms el-E'ar Basra'da, bey b. K'b am'da Kur'n kraatini halka retiyorlard. Drt Halife dneminde yaznn nemi, gerek gnlk hayatta, gerekse idar ve din ilerde olduka artmt. Artk Hz. mer'in zamannda ilk mektepler alm ve ilk retmenler tayin edilmi bulunuyordu. slm fetihlerinde Kur'n- Kerm'i hfzetmi olanlarn birounun ehid olmas, muhtelif yerlerde baz kraat (okuma) ihtilflarnn grlmesine yol at. Bunun zerine Hz. Osman, Zeyd b. Sbit'in yazd ve Hafsa bint mer'in elinde bulunan "suhuf"tan "mushaf" halinde bir nsha istinsah ettirdi. Daha sonra mushaflardan birini yanna alkoyarak, dierlerini Kfe'ye, Basra'ya, am'a ve baz rivayetlere gre ayrca Mekke'ye, Yemen'e ve Bahreyn'e birer rehber kri (Kur'n' tecvidle okuyan) ile birlikte gnderdi. Bu nshalar parmen zerine tek renk (siyah) mrekkeple yazlmt; nokta ve harekeleri yoktu; zerlerinde tezyin unsur bulunmuyordu; sre adlarn, sreleri, yetleri, czleri vb. ayran iaretler tamyordu. Bylece slm devirde kitap hline getirilen ilk metin Kur'n- Kerm oldu. Bu tedvn hareketinin gayesi Kur'n- Kerm'in bozulmadan tesbiti, muhafazas ve yaylmas idi.44 slm'dan nce "cezm" ve "mek" diye isimlendirilen Kuzey Arap yazs, Enbr, Hr devrelerinden sonra, slm'n douunda nce "Mekk", hicretten sonra ise "Meden" adn almtr. Aratrmaclar "Mekk" ve "Meden" adl yazlarn birbirinden pek fark olmadn belirtmektedirler.
43 44

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.43 ETN Nihad M., DA, c.3, s.278

18

slm'n ilk yllarndan tibren Arap yazsnn, ekil bakmndan ayn yaznn, iki farkl tarz ortaya kmtr. Sert keli ve geometrik tarz; kitbelerde, nemli vesikalarda ve bilhassa Kur'n yazmnda kullanlmtr. Sr'atli yazlabilen, yumuak ve kavisli tarz ise; nceleri genellikle devletin gnlk ilerde kullanlm, daha sonra zamanla sanat vasf kazanmtr. Keli ve geometrik tarz, "Kfe'deki gelime devresinden sonra "kf" diye anlm, eitli slplaryla 11. yzyla kadar, bilhassa Mushaflarda kullanlmtr. Daha sonra balk yazs olarak kitaplarda, kitbe yazs olarak mimar eserlerde, muhtelif eya zerinde tezyin unsuru olarak dar bir sahaya ekilmitir. kinci tarz olan, yani kavisli hatlarn hkim olduu neshden zamanla ayr slplar domutur."45 Uur Derman yaznn Emevler dnemindeki geliimini yle anlatr: "am'da geliimi ve yazlmas hzlanan yuvarlak karakterli mek tarzndan, m. 8.asrda, azlar belirli genilikte kalemler tesbit edilmi ve zamanla bu kalemlere bal olarak yeni hat eitleri domutur. Bunlar ierisinde byk boy yazlara mahsus olan "cell" ve resm devlet yazlarnda kullanlan standart byk boy olan "tomar(tmar)" ilk bilinenleridir. Tomar kaleminin te ikisi "slseyn" ve te biri "sls" ismiyle ve ayr iki kalem cinsi, dolaysyla yaz cinsi olarak gelitirildi. Ayrca (sonradan hepsi terk edilmi olan) yeni hat nevleri de (riyas, kalem'n-nsf, haff'n-nsf) bulundu. Yeni yaz cinslerinin bazlar, nisbet ifde eden isimlerinden de anlalaca gibi, tomar hatt esas alnarak onun muayyen nisbette (yarm, te bir, te iki) kltlm kalemiyle yazlyor, bu klmede yazlar yeni zellikler kazanyordu."46 Muhittin Serin, Emevler zamannda (661/750) yaanan iktisd ve meden ilerlemenin, ilim ve sanat hayatna da etki ettiini syler: "Bu devirde, Kur'n ve kitap istinsah, telif ve tercme faaliyetleri de hzla arttmtr. Hsn-i hatla Mushaf yazan ktipler oalm, saraylarda halifeler adna ktipler altrlmtr. Emev saraynda cretle alan ve Mushaf yazan Mlik b. Dnr da ad geen nemli hattatlardan biridir. Fakat Emevler devrinde yetien ilk byk yaz slahats Kutbe el-Muharrir'dir.

45 46

ETN Nihad M., DA, c.3, s.280 DERMAN Uur, "Osmanl Trklerinde Hat Sanat", Osmanl, c.11, Ank. Yeni Trkiye Yay.,1999, s.18-19

19

Balangta Mushaf hattnda nokta ve seslendirme iaretleri yoktu. Bu sistem Hz. Muhammed'den iitilen kraatlerin okunmasna msait olmakla beraber, bilhassa Arap olmayan milletler, harekesiz ve noktasz yaznn okunmasnda glk ekiyor, hataya dyorlard. Kur'n'n okunuundaki bu gl gidermek, metinde her trl bozulmay nlemek iin harflerin kimliini farkllatran nokta ve ksa sesleri gsteren iaretlerin konma ihtiyac ortaya kt. Bu konuda Abdlmelik b. Mervn'n emriyle ilk ciddi almay yapan Eb'l-Esved ed-Del'dir. Halife Mervn'n dneminde vali Haccac'n emriyle Nasr b. sm el-Leys veya Yahy b. Ya'mur tarafndan, harflerini kimliini belirleyen noktalar konuldu. Bylece yaz sisteminde nemli bir adm daha atld. Yaz sisteminde en nemli slahat yaparak bugnk harekeleme(seslendirme) usln ortaya koyan Hall b. Ahmed'dir. Bu uslde, fetha, harfin stne, kesre, harfin altna konulan yatay izgi; zamme ise, harfin stne konulan kk bir vav, tenvin ise kendi cinsinden bir ilve ile yazlmtr. Zamanla seslendirme iaret ve noktalarn kanlmazl slm limleri tarafndan da kabul edildi. Bu hususta Nevev, "Mushafn noktalanmas ve harekelenmesi yanl okumann nne getii iin beendiim iyi bir itir." diyor. nk Kur'n yazsnn gzelletirilerek ak okunur hle gelmesi hareke, nokta, edde, med, cezm ve durak gibi iaretlerinin konulmas yanl okuma ve bozulmay nlemitir. Artk Mslmanlarn Kur'n' eski hat ve imlsyla okumalar ve yazmalar mmkn deildir. Hat ve iml deimi, ama hibir zaman Kur'n'n metni deimemi, hfzalardan silinmemitir."47 Abbsler devrinde de (750/1258) ilim ve sanat faaliyetleri geliimini byk merkezlerde ve bilhassa Badad'da srdrmtr. Bu husus "kitap merakn ve bunlar oaltan "verrk"lar artrmtr. te bunlarn kitap istinshnda kulandklar yazya "verrk, muhakkak, nesh veya rk" denilmitir. Sekizinci asrn sonlarndan tibren hat sanatkrlarnn gzeli arama gayreti neticesinde, ll olarak ekillenen yazlar "asl ve mevzn" hat ismiyle anlmaya baland. Bu yazlar ileriye gtren hattatlardan en nemlisi, bn Mukle (. 940) dir. bn-i Mukle hattn nizam ve hengini kaidelere balad ve bu yazlara "nisbetli yaz" mnsna "mensb" hatt denildi."48 Ayrca "bn-i Mukle, kf'nin etkisinden kurtulup aklm-sitte'ye dnmeye balayan yazya, yeni bir ekil verdi. Yazy dzene koyarken nokta, elif ve daireyi l olarak ald. Noktay
47 48

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.50-54 DERMAN Uur, Osmanl, c.11, s.19

20

harflerin boyu, elifi dik harflerin boyu, daireyi ise anak eklindeki harflerin genilii iin l olarak koydu. Bylece aklm-sitte'yi l ierisine alp dzene soktu."49 Mild 886'da Badad'da hattat bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen Eb Ali Muhammed b. Ali el-Hseyin b. Mukle el-Badd, ayn zamanda Abbs vezirlerindendir. Hat sanatnda "bn Mukle" lakabyla mehur olmutur. Edeb, din ve akl ilimlerde iyi bir tahsil ve terbiye grd anlalan bn Mukle, bilhassa byk hret kazand hat sanatn stad Ahvel'den renmi ve hayatn hattatlkla kazanmtr.50 Hsn-i hattn Abbsler devrindeki geliimini Uur Derman yle izah eder: "Kf hatt, zellikle mushaf ( Kur'n) yazmndaki stnln srdrmektedir. Yayldklar yerlere gre farkllklar gsteren kf hatt, Kuzey Afrika lkelerinde daha yuvarlaklaarak zellikle Endls ve Marib'de "Marib" adyla nemini korumu, ran'da ve dousunda ise "Merk kfsi" adn ve karakterini alarak "aklm- site"nin yaylna kadar kullanlmaya devam etmitir. Daha ok bidelerde grlen iri "kf" hatt da, baz bezeme unsurlaryla birlikte, tezyn bir mhiyet kazanmtr. "Mensb" hattnn, "verrk"denilen ve ummiyetle kitap istinshna mahsus olup bu sebeple "neshi" de denilen eklinden, 11. asrn balarnda "muhakkak, reyhn, nesih" hatlar domutur. Bu devrin parlak ismi olan bn'l-Bevvb (.1022), bn Mukle yolunu deitirmi ve bu slb 13. asrn ortalarna kadar devam etmitir."51 bn'l-Bevvb, uzun yllar bn Mukle'nin yazlarn tetkik etmi ve onun yazlarn gelitirip gzelletirmitir." Mild onuncu yzyln ikinci yarsnda doduu tahmin edilen Ali b. Hill (bn'l-Bevvb) hayatnn byk bir ksmn Badad'da geirdi. Babas Bveyhler'in Badad'daki hkimiyeti srasnda saray kapcs olduundan bn'lBevvb ve bn's-Sitr knyeleriyle anlmtr. Devrinin lim ve sanatkrlarndan istifde ederek kendini yetitirdi. Sanatkr bir kiilie sahip olan bn'l-Bevvb, hattatlkatan nce ressamlk, nakkalk, cildcilik ve mzehhiblik, Badad'da Mansr Cami'nde de bir mddet vizlik yaparak geimini salad. Fakat asl hretini hat sanat sahasnda kazanmtr. Mild 1022'de vefat etti. Cenazesi Bb'l-harb Kabristan'nda mehur lim ve mezheb imam Ahmed b. Hanbel'in trbesi yanna defnedilmitir. slm
49 50 51

BERK Sleyman, Hat San'at, s.14-15 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar,s.56 DERMAN Uur, DA, c.16, s.428; Osmanl, c.11, s.19

21

hat sanatnda yapt yeniliklerle en byk stadlardan biri olmaya hak kazanm olan bn'l-Bevvb'n altm drt Mushaf yazd bilinmektedir."52 Gelime ve gzelleme yolunda ilerleyen hsn-i hat son Abbas halifesi elMusta'sm'n Trk asll saray hattat Ykt- Musta'sm'nin eliyle yeni bir merhale kazanmtr. bn'l-Bevvb'tan iki asr sonra gelen Ykt- Musta'sm (. 1298) aklm- sitte ad verilen ve sls,nesih,muhakkak,reyhn,tevk' ve rk''dan oluan alt eit yazya en gzel eklini vermitir. Onun hat sanatna kazandrd en byk buluu; o gne dein dz kesilen kam kalemin azn eri kesmesi olmutur. Yapt bu yenilik yazya ayr bir gzellik kazandrmtr. Kendisi kblet'l-kttb (yazlarn ncs) unvanyla hret bulmutur. lim ve kmil bir zt olan Ykt'u byk velilerden Abdlkdir-i Geyln ok hrmet ve iltifat etmitir. Abdlkdir-i Geyln Ykt iin:"Onun elinde Allah Tel'nn srlarndan bir sr vardr" demitir. Badad'da m. 1298 senesinde vefat eden Ykt, eitli slm lkelerinden pek ok talebe yetitirmitir. Aklm-sittenin her birini rettii alt talebesi kendisiyle beraber "estze-i seb'a" (yedi stad) diye anlmtr. Bunlardan her biri bir kalemde mtehasss olmakla beraber dier hatlar da yazmlardr.Ykt slbunu slm lkelerinde yayan bu stadlarn isimleri eserlerde farkl yazlmtr. Genellikle u isimlerden bahsedilir: Ergun b. Abdullah Kmil, eyh Ahmed b. Shreverd, Mbrekah Syf, Mbrekah b. Kutub, Abdullah b. Mahmud Sayrf, Nasrullah et-Tabb. Ykt hattyla gnmze ulaan eserlerin ou Kur'n- Kerm'dir. stanbul Topkap Saray Mzesi, stanbul Trk-slm Eserleri Mzesi, stanbul niversitesi Ktphnesi, Konya Mevln Mzesi ve Kahire Dr'l-ktbi'lMsriyye'de bulunmaktadr.53 Gzel yazda Ykt'un slbu, yetitirdii talebeleri vastasyla tm slm lemine yaylmtr. Ykt'un vefatndan sonra Badad slm dnyasnn ilim ve sanat merkezi olma vasfn yava yava kaybetmi, yerini Kahire'ye brakmtr. lk nce Tolunoullar, sonra srasyla Ftmler, Eyybler ve Memlkler zamannda Kahire artk Mslman corafyasnn ilim ve sanat merkezi olmutur. Bu arada Orta Asya ve
52 53

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.57-58 NEFESZDE brahim, Glzr Savab, Kilisli Muallim Rifat (hzl.), s.42; SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.63

22

ran havzasnda; Gazneliler, Seluklular, lhanllar, Celyirliler ve Timurlular dneminde yaz gzellemesini ve gelimesini artrarak srdrmtr. zellikle OrtaAsya Trk-slm corafyas'nn kltr-sanat merkezlerinden biri olan Herat'ta, hattat vezir Baysungur'un (. 1453) himyesinde sanatkrlar, tezhib, minyatr, cild ve hat sanatlarnn terakksinde byk emek sarfetmilerdir. slm hat sanatna yn veren ve bu sanatn asrlardan beri lideri olan "Osmanl hat sanat"n tantmadan nce; onun tekml devresini, ilk alardan itibren incelemek yerinde olacaktr. Trk milleti daha ilk alardan beri yaad corafyalardan eitli medeniyetlerin unsurlarn, kendilerinin oluturduklar medeniyetlere ilve ederek hep daha gzele doru bir gelime gstermitir. Gktrk kitbeleri, bu hususta Trk Medeniyeti'nin ilk nmnesidir. Kitbeler: "Orta Asya'da gelimi bir medeniyetin mahsuldr. Bu kitbeler, Trkler'de yaz sanat ve kltrnn ne derece gelimi olduunu gsteren belgelerdir. Gktrk hakanlar ev yapan ve ssleyen (bark itgci), yaz yazan (bediz ta itgci) sanatkrlar korumu, onlara nemli mevkiler vermilerdir. Gktrkler'de kullanlan bu yaznn, mlattan nceki Orta Asya Trk kavimleri arasnda da kullanlm olduu tahmin edilmektedir."54 Yine Uygurlar'n Trk medeniyetine mmari, iir, msiki, ini, dokuma, kt i'mli, ebru vb. sanatlarda byk katklar olmutur. zellikle sanat alanndaki yetenek ve tecrbelerini, slm yazlarnn gelimesinde kullanmlardr. Trkler'in slm' kabulnden sonra, Trk sanatlar bir ivme kazanm, yepyeni bir senteze kavumutur. lk Mslman Trk devletlerinden Karahanllar ve Gazneliler'den itibren yaz gelimiimini srdrmtr. Sanatkrlar koruyup kollayan ve himye eden Trk devlet gelenei ve sosyal hizmet anlayna gre; "Seluklular zamannda ilim, sanat ve tarikat mensuplar devletin himyesine alnmtr. Medrese, imret, han, drif ve zviye gibi kltr messeselerine vakflar balanm, hizmetlilere maa tahsis edilmitir. Her trl sanat
54

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.85

23

ve ilim adamlarnn Seluklu saraylarnda resm mevkii vard. Sultanlarn evresini, ona insaf ve adaleti tleyen, yol gsteren, tecrbeli saray mrebb ve hocalar, akll vezirleri, airler ve sanatkrlar meydana getirirdi. Sultann sohbet meclislerinde ilim, lisan ve yaz sanatlarnda temyz etmi, lim, fzl ve stad kimseler bulunurdu. Mmar, nakka ve oymaclar da devletin destek ve himyesinde idi."55 Muhittin Serin: " Seluklu ve Anadolu Beylikleri devrinde ina edilen camiler, medreseler, kprler, kmbetler, ifhneler, kervansaraylar; tarih tecrbenin, Trk sanatnda ideal hacim, byklk, vahdet, nisbet ve slba ulamak iin yapt estetik denemelerdir. Ayn zamanda mstakbel byk Osmanl devlet ve medeniyetine hazrlanan Trk ilim ve irfan hayatnn, zevkinin, terbiyesinin, Seluklu tezghnda son ileniidir. Seluklu ince ta oymacl, rengrenk srl tulalarn akllara durgunluk veren hendes hesaplarla tekil ettii motifleri, bidev cel kf yazlar, cel slsleri, kn inileri, Seluklu sanat heyecannn madde plnnda akisleri"olduunu belirtir. Anadolu Seluklular' dnemindeki yaznn geliimini Sleyman Berk yle anlatr: "Mimar eserlerde kf, muhakkak ve cel sls yaz kullanlmtr. Bu dnem eserlerinden yazlaryla dikkat eken Divrii Ulu Cami portalinde, zemini ssl, cel sls kullanlmtr. Burada dik harfler olduka uzun ve kttr. Mild 1253 ylnda Birinci Aleddn Keykbad'n kz Hond Hatun tarafndan yaptrlan Erzurum ifte Minareli Medresesi yazlar da cel sls ile olup zemininde kvrak dall motifler bulunmaktadr. Yazlar o dnemin zelliini yanstmaktadr. Yazlarda Osmanl dneminde greceimiz estetik, kalem hareketlerinin hakk ve zellikleri, istifte harflerin birbirini kucaklamas gibi gzellikleri grmemiz mmkn deildir. Bu dnemde yazlan kuf yazlar cel slse gre daha baarl saylabilir. Kf yaznn mimar eserlerde kullanm Anadolu Seluklular'na kadar devam etmi, Osmanl'da Ftih devrine kadar da zaman zaman ss unsuru olarak kullanlm, Ftih devrinden sonra kf yaz bu alanda yerini tamamen cel slse terk etmitir."56 Hsn-i hat Sultan Ftih'in stanbul'u fethine kadar Ykt mektebinin etkisi altndadr. stanbul'un fethinden nce yaz, Edirne ve bilhassa Amasya'da gelimitir. Daha sonra detayl bir ekilde zikredeceimiz, kendi ad ile anlan mektebin shibi eyh
55 56

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.85-86 BERK Sleyman, Hat San'at, s.17-18

24

Hamdullah'ta Amasya yetimi, Ftih, kinci Byezid, Yavuz Sultan Selim ve ksmen de olsa Knn dnemlerini grm nl bir hattatmzdr. eyh Hamdullah getirdii yenilikler ile yazya yeni bir hamle kazandrmtr. Hsn-i hattn geliim sreci eyh Hamdullah'a kadar, Ykt- Mutsa'sm mektebinin yolunda etmitir. Bununla beraber eyh Hamdullah'tan nce yetien Trk hattatlarnn, bir Trk slbuna ynelik zgn gayret ve denemeleri de vardr. Osmanl Devleti'nin kurulu devresinde; sls ve cel sls te ilk deiiklik iaretleri padiah Birinci Murad (sl.1362-1389) zamannda balar. Bu dnem, onbeinci asrn sonunda eyh Hamdullah ile kurulma yoluna girecek ve gzelleecek olan Trk yazsnn bir hazrlk devresidir. Mld 1388'de yaplan znik'teki Nilfer Hatun mreti kitbesi bunun en gzel rneidir.57 Osmanl hat sanatnda slb araylar stanbul'un fethiyle birlikte Ftih Sultan Mehmed devrinde balamtr. yi bir ilim tahsili gren ve sanat terbiyesi alan Ftih Sultan Mehmed, fetihten hemen sonra hayr sahiplerinden ve devlet riclinden ehrin imrn stlenmelerini istedi. Bu gaye ile Ftih Sultan Mehmed stanbul'u dnya medeniyetinin bir merkezi hline getirmek istiyordu. Ksa zamanda vakflar kuruldu ve bir imr seferberlii balatld. Bylece stanbul Trk-slm medeniyetinin en canl nmnesi oldu. Din ve mezhep ayrm yapmadan, hakiki ilim adamlarn, sanatkrlar, air ve edebiyatlar himye eden Ftih, kendi ktphnesi iin yabanc dillerden tercmeler yaptrm; ilim ve sanatta Osmanl rnesansn balatmtr. Onun zamannda mimrde, msikide, iir ve edebiyatta, hat ve tezhipte tekmle doru ilk nemli admlar atlmtr. Saray- Cedd (Topkap Saray) nakhnesinin Ftih tarafndan kurulduu, bana da Baba Nakka'n getirildii, kendi ktphnesi iin; hattatlara kitap istinsah ettirdii bilinmektedir.58 Osmanl dneminde yazda grlen ilk ciddi gelime, Edirne'li hattat Yahy Sf ve olu Ali Sf ile balamtr. Yahya Sf'nin, Fatih Cmi'nin avlu pencerelerinin i ve d ksmnda bulunan yazlar incelendiinde, harflerde henz istenen olgunlua
57 58

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.27 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.87-88

25

eriilemedii grlr. Dik harfler, zellikle Ftih Cami avlu pencereleri i taraftaki yazlarda uzunca ve hl kt bir haldedir. Ali Sf'nin, Topkap Saray Bb- Hmyun zerinde msenn cel sls hatla yazd kitbe, Mustafa Rkm'a kadar cel slsn en gzel ve czip rnei olarak kabl edilir.59 Aklm- sitte dnda gelien ta'lk hatt Ftih Sultan Mehmed zamannda stanbul'da yaylmaya balamtr. Osmanl Devleti'nde dvandan kan kararlarn yazld dvn yaz da Ftih Sultan Mehmed dneminde tekml etmeye balamtr. Bu konuda Gelibolulu Mustafa l "Menkb- Hnervern adl eserinde unlar kaydeder: "Anadolu'da dvn hattatlar Acem dvn slbunu deitirmiler, bu yazy okunmas ve yazlmas kolay bir hle getirmilerdir. Bu stadlarn en mehurlar Ktib Tceddn, Tc Beyzde ve Matrak Nasuh'tur". Osmanl devletlerinin resm ve mal kaytlarnda, 1875 tarihine kadar kullanlan siykat yazs, Ftih Sultan Mehmed zamannda yeni bir tarza sahip olmutur. Aklm- sitte ve cel slste ise Edirneli Yahy Sf ve olu Ali Sf, Abdurrahmn- Syi, aklm- sitte'de Rm'un yedi std kabul edilen eyh Hamdullah'n days Celleddn, oullar Cemal ve Muhyiddn Ams, Abdullah Ams, eyh Hamdullah, olu Mustafa Dede, Esedullah- Kirmn'nin rencisi Ahmed Karahisr, Bursal erbetizde brhim Efendi, Osmanl hat mektebinin teekklnde byk hizmetler vermi stadlardr.60 eyh Hamdullah (1433?/1520) ile hsn-i hatta yeni bir r almtr. Onunla slm yazs tedrcen gzelleecek bir merhaleye girmitir. O zamana kadar tm slm leminde ve Anadolu'da Ykt slbu srp giderken, eyh Hamdullah, Sultan kinci Bayezid'in tevik ve tavsiyesi ile Ykt'un eserlerini incelemi ve tetkik etmitir. Ykt'un en gzel harflerini alm ve bunlara kendi sanat zevkini de ilve ederek "eyh Mektebi" dediimiz yeni bir slbun kurucusu olmutur. O ayn zamanda Osmanl Hat Mektebi'nin pridir.

59 60

BERK Sleyman, Hat San'at, s.19 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.88-89

26

eyh Hamdullah, Anadolu'ya hicret ederek Amasya ehrine yerleen Buhara Trklerinden eyh Mustafa Efendi'nin oludur. Amasya'da domutur. eyh Hamdullah gen yanda, devrinin klsik ilimlerini tahsil etmi ve bu arada gzel yaz yazmaya da merak salmtr. Dnemin tannm hattat Hayreddn-i Mar'a'den (. 1471) ilk derslerini ald. Daha sonra bu sanatkrn hocas olan Abdullah Sayraf (.1341) ile onun da hocas olan Ykt- Musta'sm'nin (. 1298) yazlarn yani hat rneklerini toplayp onlara bakarak mek etmek suretiyle hat sanatnda ilerlemeye balad. eyh Hamdullah'n Amasya'da balayp stanbul'da nihayete eren yaz hayatn ksaca u ekilde zetleyebiliriz: "eyh, henz Amasya'da iken orada valilik vazifesinde bulunan ehzde kinci Bayezid'in dikkatini ekmi ve istikblin padiah, ondan gzel yaz yazmasn renmeye balamtr. Bu hoca-talebe mnasebeti, Hamdullah'n hayatnda yeni bir devrenin almasna sebep olmutur. ehzde, gnden gne yazda terakk eden gen hattattan yaz renip iczetnme almtr. Babas Ftih'in 1481'de lm zerine tahta gemek iin Amasya'dan ayrlrken hocasn da stanbul'a davet etmitir. stanbul'a gelen eyh'e Sultan Bayezid, sarayda huss bir yer ayrarak alka ve sevgisini gstermekten geri kalmad. Artk hattat burada hat retmenliine tyin edilmiti. Bylece hattatn sanat hayatnn ikinci ve en nemli safhas balam oldu. Yaz yazarken kinci Bayezid ou zaman onun divitini elinde tutmak, arkasn yastklarla beslemek tevazuunu ve dolaysyla hrmetini gstermitir. Hemen her sanatkrda olduu gibi, eyh'in saraydaki mevkii baz kimseler, bilhassa limler tarafndan kskanlm hatt ba keye oturtulmas itirazlara sebep olmutu. Bir gn limlerle eyh, padiahn meclisine dvet olunmulard. Padiah, ba keyi eyh'e verince limler bundan alndlar. Durumu sezen sultan, onun yazd bir Kur'n' getirip orada hazr bulunanlara gsterdi. Herkes yazsn beenince padiah, "Eski hkmdarlardan hi kimse byle bir hattata mlik olmamtr" diyerek limlerin orada mevcut kitaplarn st ste koyduktan sonra "Kur'n' bu kitaplarn stne mi, yoksa altna m koyalm?" diye sorunca onlarn, Kur'n'n en ste konmas lzm geldiini sylemesi zerine ltife yollu "Kur'an' iimizde bu kadar gzel yazan bir kii yoktur. Byle bir kimseyi sizden aa bir yere nasl oturtabilirim" dedi.
27

nceleri, babas eyh Mustafa Efendi'nin Shreverdiyye tarkat eyhlerinden olmas dolaysyla bu yola balanan, daha sonra Nakibendiyye tarkatna giren eyh Hamdullah'n tasavvufa meyli fazla idi; ayrca iyi bir yzc ve oku idi. Yaz ve sporla megul olmad zamanlarda Alemda'nda, Sargazi ve Akbaba kynde inzivaya ekilir, kendini ibadete verirdi. Rahat bir hayat sren sanatkr Harem-i Hmyn'da tahsis edilen mek odasnda yazyla urar, sk sk padiahla grrd. Geim durumu iyi idi. Yukarda ad geen ky kendisine tmar olarak verilmiti. Hattatn ayrca gnde otuz ake geliri vard ki; Yavuz Sultan Selim devrinde Ahmed Karahisr ve dier hattatlarn gelirleri ancak onbe, onalt ake idi. 1520 senesinde vefat ettii bildirilen eyh Hamdullah'n cenze namazn, devrin eyhlislm Zenbilli Ali Efendi Ayasofya Cami'nde kldrmtr. eyh Hamdullah skdar Karacaahmed Mezarl'nda "eyh Sofas" denilen yere defnedilmitir. ok alakgnll olduu iin mezar tana adnn yazlmasn istememitir. nl hattat Hfz Osman, hi olmazsa ruhuna Ftiha okunabilmesi iin, mezar tana adn yazmak istemi, fakat eyh'in vasiyetini hatrlayarak bu teebbsten vazgemitir. Rivayete gre ahin Aa (. 1701-2) adndaki bir hattat cesaret gstererek mezar tan adn yazmsa da aradan bir hafta gemeden lmtr. Sonradan hattatlarn bazs onun yanna gmlmeyi bir eref saymlardr."61 eyh Hamdullah Osmanl-Trk hattatlarnn pri sayld gibi; dier slm lkelerinde yetien hattatlarn da std saylr. At r ile aklm- sitteye bir letfet ve dinamizm kazandrmtr. Sultan kinci Bayezid'in eyh Hamdullah'a: "Ykt el-Musta'smi'nin itina edip yazdklarn grmemisiniz" diyerek hazineden yedi adet Ykt yazs karp eyh'e verdiini; "Bu tarzdan gayri bir vdi ihtir olunsayd iyi olurdu" diye tavsiyede bulunmasndan sonra ise; eyh Hamdullah'n kendi slbunu ortaya koyduu bilinir.62

61 62

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.34-37 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.96

28

eyh Hamdullah, "Ykt- Musta'sm mektebinin yaz kaidelerini ve estetik anlayn ortadan kaldrarak yazya yeni matematik ve geometrik ller getirmi ve onun yazsndaki sertlii tatl bir grne dndrmtr."63 Sleyman Berk eyh Hamdullah'n yazya getirdii yenilikleri u ekilde zetler: "Aklm- sitte, eyh Hamdullah ile olgunluk kazanm, koltuklu kt'a yazm da eyh Hamdullah ile balamtr. eyh Hamdullah nesih yazda, Ykt'taki durgunluk ve donukluu kaldrarak, canllk ve kvrakllk getirmitir. Harflerin yapsna byk deiiklik getirmi, harflerin sraya oturuu dzelmitir. Hareke ve harfler birbirleri ile uyumlu hle gelmilerdir. Yaz btnyle uyumlu bir hviyet kazanmtr." ayn baar cel yazlarda gsterilememitir. eyh Hamdullah dneminde aklm- sitte'den, sls ve nesih Trk zevkine ok uygun gelmi ve hzla yaylmtr. zellikle Kur'n- Kerm'ler nesih ile yazlmtr. Bu devirde muhakkak ve reyhnnin yuvarlak harflerinin azl ve geni oluu sebebiyle, zamanla unutulduu, ancak elin melekesini artrmak iin eski hat stdlarn takliden yazlan murakka'larda rastland grlmektedir. Bir istisna olarak muhakkak hatt ile besmele yazlmas gelenei zamanmza kadar devam edegeldiini, rk'nn daha cazip bir slba brnerek "hatt- icze" adyla bilhassa hattat imzalarnda ve iczetnmelerinde yer aldn, tevk'nin ise pek ender kullanldn daha nce zikretmitik. eyh Hamdullah'tan sonra yetienler onun gibi yazma gayretiyle hareket ettiklerinden hattatlarn baars "eyh gibi yazd", veya "eyh-i sni" szleriyle anlr olmu, bu durum 150 yl akn bir sre devam etmitir.65 eyh'in ilk eserleri, kinci Bayezid'in Amasya'da vali olduu dnemde, Ftih Sultan Mehmed iin istinsah ettii iki adet tp kitabdr. eyh 47 Kur'n, yzlerce En'am, Evrd, Ezkr ve cz yazmtr. Bununla birlikte birok kt'a, murakkaa' ve mekleri vardr. Eserlerin ou mze ve ktphnelerde bulunmaktadr. eyh'in stanbul Bayezid Cmi ve Firuzaa Cmi kitbeleri, onun cel yazlarnn en nemlileridir.
64

Fakat

63 64 65

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.39 BERK Sleyman, Hat San'at, s.22 DERMAN Uur, DA, c.16, s.429

29

eyh'in birok rencisi olmutur. En tannanlarndan bazlar ise unlardr: Mustafa Dede, krullah Halife, Ali b. Mustafa, Behram b. Abdullah, Ebu'l-Fazl Mehmed elebi, Hayreddn Halil, Mustafa b. Nasuh. eyh Hamdullah'n takipileri; "ada olan Ahmed-i Karahisr (.1556) ve kurduu mektebe bal olanlar mstesn, 16. asr ile 18. asr sonlarna kadar yetien hattatlardr. Yani onun mektebinin tesiri Hfz Osman (.1698) adl ikinci byk sanatkrn devrine kadar devam etmitir. Fakat, yaklak iki asrlk zaman zarfnda yetien bu hattatlar, "eyh Hamdullah Mektebi" nin takipisi saylrsa da bunlarn hepsi yazda tamamen onun kudretinde deildir. Zira hattatlkta tam mnsyla mektep kurucusunun yolunda olmak ve tpk onun gibi yazmak esastr. Taklit, hattatlkta bir kusur deil, bir stnlktr. Zira byle olmazsa yani esas byk ustann yaptnn ayn yaplmazsa ona ulalm olmaz."66 Dolaysyla onun en nemli takipilerinden bazlarn yle sralayabiliriz: Ali Aleddn elebi, Dervi Mehmed b. Mustafa Dede, Pr Mehmed b. krullah, Abdullah Krm, Hasan skdar, Halid Erzurum, Seyyid smail Nefeszde, Suyolcuzde Mustafa Eyyub, Aakapl smail, ekerzde Seyyid Mehmed. Kann dneminin nl hattat Ahmed Karahisr (1470 ? / 1556) ise; Ykt tavrn yeniden canlandrmtr. Fakat etkisi ancak bir nesil devam edebilmi ve yaz sanatnda, gnmze kadar srecek olan eyh slbu hkim mevkiini korumutur. Karahisr; Afyonkarahisarl olmakla beraber doum tarihi kesin belli deildir. Ykt mektebine bal Esedullah- Kirmn'nin talebesidir. eyh Hamdullah'n yaz talebesi shak Cemaleddn-i Halvet'ye intisap ederek tasavvuf yoluna girmitir. Kendisi Arapa ve Farsa'ya vkf, dille iir syleyebilecek kadar bilgili ve irfan sahibi bir hattattr. Mild 1556 senesinde doksan yalarnda vefat etmi ve Stlce'de shak Cemaleddn-i Halvet'nin yanna gmlmtr. Ahmed Karahisr mektebinin zelliklerini Ali Alparslan yle dile getirir: "Karahisr, Esedullah- Kirmn'nin tesirinde kalarak Ykt- Musta'sm'nin slbunu benimsemi ve Osmanl lkesinde onun sanatnn temsilcisi olmutur. O, Ykt'un yazda nisbeten salamaya muvaffak olduu istikrar yani anatomik gzellii ve
66

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi,s.43-44

30

dinamizmi daha ileri gtrerek onu amtr. Baka bir deyile Ykt'un sradan bir takipisi olmam ve bu stnl sayesinde yeni bir slp gelitirmitir. Bu slba "Karahisr Mektebi" denir. Aklm- sitte'de Ykt- Musta'sm mektebini, stanbul'da yeniden, fakat ondan kat kat gzel bir noktaya ulatrarak yaatan ve onu lykyla temsil eden bir sanatkrdr. Sls yazlarnda ciddi ve azmetli; muhakkak yazlarnda da bidev bir duru ve grn sezilir. Hatta sls ve cel yazda istif ve tertip bakmndan eyh Hamdullah'dan ileridedir."67 Kendisine "Ykt-makam (Ykt makaml, Ykt gibi derecesi stn olan)", "ems'l-hat ( gzel yaznn gnei)" gibi sfatlar verilmi ve Anadolu'nun yedi byk std arasnda "Yakt- Rm" diye anlmtr. Ahmed Karahisr, aklm- sittede birok mushaf, en'am, dua mecmuas vb. eser yazarak hsn-i hatta byk hizmet etmitir. eitli eserleri arasnda en nemlisi, Knn iin yazd ve hlen Topkap Saray Mzesi'nde bulunan ve yakn zamanda Kltr Bakanl tarafndan tpk basm gerekletirilen byk boy Kur'n- Kerm'dir. Karahisr'nin mehur rencileri unlardr: Ferhat Paa, evlatl Hasan elebi, Dervi Mehmed, Demircikulu Yusuf. On yedinci yzyln ortalarnda Hfz Osman(1642/1698) ile hat sanatnda yeni bir dnem balamtr. Hfz Osman nceleri eyh vadisinde yazarken; daha sonra eyh'in slbunu estetik elemeye tbi tutmu ve bundan kendi tarzn, slbunu ortaya koymutur. Hattat Hfz Osman Efendi, m. 1642 ylnda stanbul Haseki'de dnyaya gelmitir. Babas, Haseki Sultan Cami mezzini Ali Efendi'dir. Kk yata Kur'n- Kerm'i ezberledii iin kendisine "hfz" lakab verilmitir. Kprl Fzl Ahmed Paa himyesinde renim grm ve bu esnada yazya ilgi duymutur. Yazy srasyla, eyh vadisinde yazan 1. Dervi Ali, Suyolcuzde Mustafa Eyyub ve Nefeszde smail Efendi'den mek etmitir.68 Hfz Osman' Ali Alparslan'n szleriyle anlatmaya devam edelim:" Son derece mtevaz bir kiilie sahipti. Byk bir hrete ulamasna ramen kat'iyen
67 68

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi,s.56 BERK Sleyman, Hat San'at, s.25-26

31

gurura kaplmad. Ayrca tasavvufa meyli dolaysyla Kocamustafa Paa eyhi Seyyid Aleddn Efendi'ye intisap ederek Snblye tarkatna girdi. Pazar gnleri fakir talebelerine, aramba gnleri de zengin talebelerine ders verirdi. Hfz Osman, hayatnn son yllarnda fel geirdiyse de hekimlerin bakm sayesinde hastal geince tekrar yaz yazmaya balad ve lm tarihi olan m. 1698 ylna kadar eser vermeye devam etti. 3 Aralk 1689 aramba gn vefatnda Kocamustafa Paa'da mensup olduu Snbl Efendi Tekkesi haziresine gmld. Kabri eyh Hamdullah'nki gibi hattatlarn ziyaretgh hline gelmitir."69 Hfz Osman, aklm- sittede "eyh-i sni" yani "ikinci eyh" diye hret kazanm, bu yolda yaklak m. 1678 ylndan sonra eyh Hamdullah yazlarndan beendii harfleri seerek, harfleri kltm, kelime ve harf aralklarnda, harflerin artistik duru ve bnyelerinde daha gzel bir nisbet salam, bylece kendine has bir slp ortaya koymutur. At r, yazda yapt yenilikler devrinin btn hattatlarn etkiledii gibi asrlarca da slm dnyasnda hkim ve ideal olarak tesirini srdrmtr. Aklm- sitte'de birok eser brakan Hfz Osman; "zellikle sls ve nesih yazlarnda saysz murakk', levhalar, en'am, delil'l-hayrt ve yirmi be mushaf yazmtr. Bu mushaflardan m. 1686 ylnda yazd Kur'n- Kerm, kinci Abdlhamid'in mbeyincilerinden Osman Bey tarafndan, Mehmed Emin nezretinde, padiahn emriyle muayyen miktar devlet ricline hediye edilmek zere byk bir itina ile harl kda Matbaa-i mre'de baslmtr. Okunuundaki rahatlk ve kolaylk sebebiyle slm dnyasnda Hfz Osman'n Mushaflar yaylm ve rabet grmtr. Bugn bilinen ekliyle sls, nesih hilye-i erfi ilk defa dzene koyan Hfz Osman'dr."70 Hfz Osman'n yetitirdii birok talebe arasnda en mehurlar; Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi, kinci Dervi Ali, Hasan skdr ve padiah nc Ahmed'dir.

69 70

ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.65 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar,s.127

32

Ordu ili nye kazasnda doan ve doum tarihi belli olmayan smail Zhd, kardei Mustafa Rkm ile birlikte Hfz Osman slbuna yeni bir yn vermitir. smail Zhd gen yata babas tarafndan stanbul'a getirilmi ve ilim tahsil etmitir. Ayrca Ahmed Hfz Efendi'den sls ve nesih yazlarnda mek etmi; iczetini Mehmed Emin adl bir hattattan almtr. Mahlas "Zhd"dir. Kendisinden nce yaam, ayn ad tayan smail Zhd'den ayrmak iin; "kinci smail Zhd" diye de bilinir. Vefatna kadar Endern- Hmyn'da yaz hocal yapmtr. M. 1806'da vefat eden smail Zhd, Edirnekap kabristanna defnedilmitir. Kabir kitbesini nazmedip yazan kardei ve ayn zamanda talebesi olan byk hattatlarmzdan Mustafa Rkm'dr. Sls ve nesih yazlarnda Hfz Osman yolunu en gzel ekilde gelitiren smail Zhd, hat sanat tarihinde, zellikle sls ve nesih yazda, eyh Hamdullah ve Hfz Osman'dan sonra bir atlm gerekletirmitir. Kendinden evvel yaam bu iki hattattn eserleri zerinde uzun sre alp tetkiklerde bulunduktan sonra, beendii harf ve kelimeleri seerek, kendi mektebini ortaya karmtr.71 En nemli talebesi kardei byk hat std Mustafa Rkm'dr. Krk mushaf, birok hilye-i erif, murakka', kt'a ve levha yazan smail Zhd'nin; Eyp Defterdar'daki ah Sultan Trbesi'ndeki yazlar, onun en nemli eserlerindendir. Abisi smail Zhd gibi Ordu-nye'de m. 1758 senesinde doan Mustafa Rkm hat sanatmzn dhilerindendir. zellikle cel sls ve turada r am bir hattatmzdr. Uur Derman'n deyimiyle cel sls ve turay "Rkm ncesi-Rkm sonras" eklinde tasnif etmek yerinde bir tbirdir. Rkm ilk yaz tahsilini aabeyi smail Zhd'den grerek, sls ve nesih yazda on iki yanda iczet almtr. Ayrca nc Dervi Ali'den de hat sanatn renmi ve "Rkm" mahlasn alarak mezun olmutur. Padiah nc Selim'in resmini ok gzel yapmasndan sonra, kendisine mderrislik pyesi verilmitir. Daha sonra sikke-i hmyn ressamlna ve turakelie tayin edilmi ve m. 1823 ylnda

71

BERK Sleyman, Hat San'at, s.32

33

Anadolu Kazaskerliine getirilmitir. Mustafa Rkm 25 mart 1826 senesinde vefat etmi ve Karagmrk'te, ei Emine Hanm tarafndan yaptrlan trbeye defnedilmitir. Ali b. Yahya es-Sf ile byk bir gelime gsteren cel sls, Mustafa Rkm'a kadar durgun bir safhaya girmitir. "Mustafa Rkm, Hfz Osman'n sls yazlarn inceleyerek elde ettii harflerin gvde ve duru gzelliklerini celye tatbik etmi, cel yazlarda gerekletirilmesi zor bir inklb baarmtr. Smi Efendi'nin, "Eer Mustafa Rkm'n cellerini kltrsek, Hfz Osman'n slslerini elde ederiz" dedii rivayet edilir. Harf ve kelimelerin kazand gzel nisbetle beraber, ressamlnn da tesiri ile Mustafa Rkm istif ve terkiplerde de birlik ve en gzel henge ulamtr."
72

Rkm, Trk cel slsn kemekelikten arndrm, cel slste istif gzelliini

temin etmitir. Osmanl turasn hantal ve sarkk bir durumdan kurtarp canllk kazandrmtr.73 Fatih'teki kinci Mahmud'un annesi iin yaptrlan Nakidil Sultan Trbesi yazlar, Tophne Nusretiye Cmi cel sls yazlar, Edirnekap Kabristan'ndaki aabeyi smail Zhd'nin sls ve ta'lk mezarta kitbeleri, eserleri arasnda en mhimleridir.

Sultan kinci Mahmud, Mehmed Him Efendi, Kk Rkm, rencileri arasnda en nemlileridir. Rkm'dan sonra gelen cel std, nl hattat Smi Efendi de (. 1912) smail Zhd'nin sls harflerini celye tatbik ederek Rkm yoluna yeni bir ive kazandrmtr. Onun ada olan veya ondan yetien arambal Hac rif Bey, Abdlfettah Efendi, Mehmed Nazif Bey, mer Vasfi ve kardei Mehmed Emin Yazc, smail Hakk Altunbezer, Macid Ayral, Mustafa Halim zyazc ve Hamid Ayta gibi stdlar celde hep bu slba sadk kalmaya almlardr.74 Mahmud Celleddin Efendi, Rkm ile ayn devirde yaam mektep sahibi nemli bir hattatmzdr. Mahmud Celleddn Efendi'nin de doum tarihi kesin belli deildir ve aslen Dastanl olup, babas eyh Mehmed Efendi ile stanbul'a gelmitir. Mahmud Celleddn Efendi; inat, ba emez bir kimse olduundan hibir hattat
72 73 74

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.156 ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.118-119 DERMAN Uur, DA, c.16, s.430

34

kendisine yaz dersi vermek istememi, dolaysyla hsn-i hatt, kendi kendine, Hfz Osman'n ve dier hat stdlarnn yazlarndan faydalanarak renmitir. Mahmud Celleddin Efendi; "Sls ve nesih yazda kendine has gzel bir tavra sahip olmu ve ok kudretli eserler ortaya koymutur. Cel sls'te ise ayn baary gsterememitir; cel sls harfleri donuk ve kt kalmtr. Cel'nin istifinde de harfler birbirinden bamsz gibi kalm, hareke ve tezyinat iaretlerini baarl bir ekilde datamamtr."75 Bu yzden cel yazda ada Rkm karsnda tutanamamtr. Mahmud Celleddn Efendi, mushaf, dua mecmualar, kt'a, levha vb. eserler vermitir. Eyp Mihriah Sultan trbesindeki yazlar, en mehur rneklerinden biridir. Ei Esma bret Hanm, Mehmed Thir Efendi bilinen talebelerindendir. M. 1829 senesinde vefat etmi ve Eyp Nianc eyh Murad Dergh'na defnedilmitir. Mild 1801 ylnda doan, ayn zamanda iyi bir bestekr olan Kazasker Mustafa zzet Efendi, erken yalarda mez Mustafa Vsf'tan aklm- sitte, mehur ta'lk std Yesrizde Mustafa zzet Efendi'den ta'lk yazy meketmitir. Yazda Hfz Osman-Mahmud Celleddn- Rkm karm bir slba sahiptir. Bunun sebebi; talebesi Sultan Abdlmecid'in kendisinden Celleddn slbunda yaz yazmasn istemesidir. yle ki; nceleri Hfz Osman ve Rkm yolunu takip ederken, talebesi Sultan Abdlmecid'in istei veya emrine uyarak Mahmud Celleddn slbuna dnm, Abdlmecid'in vefatndan sonra tekrar Rkm yoluna rc etmeye alm, fakat tam mnsyla bunu baaramamtr. Dolaysyla; yazlarnda bu kark slp hep var olagelmitir. Kazasker'in nesih yazlarnda, Hezarfen Necmeddn Okyay'n ifadesiyle: "Kelebek uularnn tatl ve yumuak bir grn vardr. Harfler ve kelimeler det uar vaziyettedir. Geri ayr bir yol gibi grnrlerse de hnedirler"76 Mustafa zzet Efendi'nin on bir Kur'n- Kerm, iki yzden fazla hilye-i sadet, on be kadar delil'l-hayrt, otuzdan fazla en'm, saysz murakk' ve kt'a, Bursa Ulu Cami'ndeki iki byk levha, Hrka-i erf Cami yazlar, Bbli Nall Mescid kitbeleri balca eserlerindendir. En nemli eseri belki de, Ayasofya Cami'nin 7,5 m.
75 76

BERK Sleyman, Hat San'at, s.41 ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.81

35

apnda byk, direv, cel sls ehr- yr levhalardr. Ayrca harf inklbndan nce matbaalarda kullanlan hurfat Kazasker Mustafa zzet Efendi'nindir.77 Mildi 15 Kasm 1876'da vefat eden ve Tophne Kadirhne hazresine defnedilen Kazasker Mustafa zzet Efendi'nin en mehur talebeleri; Mehmed evket Vahdet, Mehmed efik Bey, Abdullah Zhd Efendi, Muhsinzde Abdullah Bey'dir. Yazdklar Kur'n- Kerm'lerle hat sanatnda zirveye ulaan Kayzde Burdurlu Hfz Osman ve Hasan Rz efendiler de onun en nemli rencileri arasndadr. Sls ve nesih yazlar, 19. asrda hattat Mehmed evki Efendi zirveye karmtr. O, bu iki yazy gzelliin en son safhasna getirmitir. evki Efendi m. 1829 senesinde Kastamonu'nun Seydiler Ky'nde domutur ve kk yalarda stanbul'a gelmitir. Yazy kendisiyle huss olarak ilgilenen, days Mehmed Hulsi Efendi'den mek etmitir ve ondan on iki yanda iczet almtr. evki Efendi, Hfz Osman ve Rkm'dan istifde ederek sls ve nesih yazda kendi mektebini kurmutur. Rkm'n cel slsteki zellik ve gzellikleri aynen sls yazsna aktaran evki Efendi'nin yazlar, kvrak ve metindir. Harflerin satra dizilileri mkemmeldir. Bu haliyle, harflerde akclk hemen gze arpar. Ayn ekilde nesih yazda, harflerin satra dizilii ve oturuu, evki Efendi'nin yazdaki nemli mahretlerindendir.78 Uur Derman, evki Efendi hakknda zetle unlar syler: "O, son derece tinl ve tekellfl (zenli), fakat przsz ve veli yazlaryla tannan bir hattatmzdr. Bu sebeple, yakn arkada Smi Efendi, "evki'nin elinden, istese de, fen harf kmazd" szyle bir gerei ifde etmitir. Halk ve afif bir zt olan evki Efendi'nin, geimini resm vazfesinden ald maala temin ettii; eserlerine tlip olanlarn-kendisi bir talepte bulunmadan-verdikleri paray da doum yeri olan Kastamonu'daki muhtalar ayla balayarak harcad, vefatndan sonra ortaya kan masraf defterinden anlalmtr."
79

7 Mays 1887'de vefat eden evki Efendi,

77 78 79

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.167-168 BERK Sleyman, Hat San'at, s.45 DERMAN Uur, KMHS, s.214

36

Merkezefendi Kabristan'nda days ve hocas Mehmed Hulsi Efendi'nin yanna defnedilmitir. Mehmed evki Efendi'nin mushaf, delil'l-hayrt, hilye, levha, kt'a ve murakk' alanlarnda birok eser vermitir. Eserleri arasnda Topkap Saray Mzesi'nde bulunan sls-nesih hilyesi, en nemlilerindendir. Filibeli Bakkal rif Efendi, Fehmi Efendi, Pazarckl Mehmed Hulsi Efendi en mehur talebelerindendir. rif Efendi'nin talebesi eyh Azz er-Rif, Msr'da ve slm leminde evki Efendi yolunun tannmasna vesile olmutur. Aklm- sitte hricinde Osmanl Trkler'i tarafndan sevilen bir dier nemli yaz cinsi de ta'lk'tr. Harekesiz oluu ve sde grn ile Trke'ye de uygun olan ta'lk hatt, Osmanl hattatlar tarafndan hep revata olmutur. Ta'lk hatt; ran'da byk hattat Mr md'l-Hasen slbu, Osmanl lkesine, talebesi Buhara Trkler'inden olan Dervi Abdi ile tarafndan getirilmitir. Dervi Abdi'den sonra gelen Durmuzde Ahmed, Dedezde Seyyid Mehmed, Ktibzde Mehmed Ref, eyhlislm Veliyddn Efendi ve mehur adalar md- Rm yani Anadolu'nun md' olarak tannr ve bilinir. stanbullu olan Yesr Mehmed Es'ad Efendi (. 1798) md slbunun Osmanl lkesindeki tkipilerinden Dedezde Seyyid Mehmed Efendi'den iczet almtr. Doutan sa taraf felli olduundan sol eliyle yazd iin, kendisine "Yesr (solak) lakab verilmitir. lk yazlarn md tarznda yazan Yesr, daha sonra md'n yazlarn estetik bir elemeye tbi tutmu ve "Trk Ta'lk Mektebi"nin ncs olmutur. Hat sanatna kt'a, levha, hilye ve kitbe tarznda hizmet vermitir. En mehur rencileri bata olu Yesrzde Mustafa zzet Efendi olmak zere; Mehmed Emin Bey, Arapzde Mehmed Sadullah Efendi'dir.

37

bnlemin Mahmud Keml "Son Hattatlar" kitabnda; evinin, ders verdii gnlerde, mrekkepilerin, ktlarn, kalem ve kalemtralarn sat yaptklar bir mesken olduundan bahseder.80 19 Aralk 1798 tarihinde vefat eden Yesr Efendi, Ftih Gelenbev'de bir kabristana defnedilmitir. Ftih yangnndan sonra yol mar faaliyetleri esnasnda kabri yolun altnda kalm, mezar kitbeleri olunun kabir tayla beraber Ftih Cami hazresine nakledilmitir.81 Yesr'nin evld olan Yesrzde Mustafa zzet Efendi stanbul doumludur. Ta'lk hattnda iczetnmeyi babasndan ald. Devlet hizmetlerinde nemli mevkilere getirilen Yesrzde; 1839'da Anadolu, 1842'de Rumeli Kazaskeri oldu. Yesrzde, yaz hayatnn ilk dneminde babas gibi yazm, onun vefatndan sonra kendi yaz karakterini oluturmaya balamtr. Babasnn yazlarndaki eksik ksmlar tamamlam, onun gzel harflerini semi ve "Trk Ta'lk Mektebi"nin kurucusu olmutur. Onunla Osmanl lkesinde ta'lk hatt, mill bir karakter kazanmtr. Ayrca Mustafa Rkm'n sls celsi'nde yapt yenilikleri, Yesrzde cel ta'lk'te yapmtr. Birok hattat gibi kt'a, levha, hilye, kitbe vb. gibi dallarda hsn-i hatta hizmet eden Yesrzde ok yaz yazmtr. Sultan kinci Mahmud (sl. 1808/1839) devri tarih binalarnn stndeki kitbelerin ou onun tarafndan yazlmtr. Terekesinden 65.000 para yaz kan hattatn stanbul'un her semtinde eserlerine rastlamak mmkndr. 100'den fazla kitbesi vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Nusretiye Cmi ile sebili, kinci Mahmud Trbesi, Bb- l, Alay Kk, Bayezid Kulesi.82 23 Haziran 1849'da vefat eden ve Ftih'te babasnn yanna gmlen Yesrzde'nin en mehur talebeleri, Kbrszde smail Hakk Efendi, Ali Haydar Bey, Kazasker Mustafa zzet Efendi ve Abdlfettah Efendi'dir.

80 81 82

NAL .Mahmud Keml, Son Hattatlar, st.Maarif Basmevi, 1955, s.536 NAL .Mahmud Keml, s.535; SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.295 ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.174

38

20. yzyln byk hattatlarnn birounun hocas olan Smi Efendi, 13 Mart 1838'de stanbul'da dodu. eitli yazlarda asrnn en byk std olan Smi Efendi, sls ve nesih yazy Bonak Osman Efendi'den, sls cel'sini Reci Efendi'den, ta'lk' nce Kbrszde smail Hakk, daha sonra Ali Haydar Bey'den, dvn'yi Nsih Efendi'den, rik'a'y Mmtaz Efendi'den meketmitir. Yazlarnn tashihinde ok titiz davrand, bir yaz zerinde bir ressam gibi uzun seneler alt, "Cel yazmadka hattn esrarna vkf olunmaz" dedii nakledilir. Cel sls'te Mustafa Rkm'n, cel ta'lk'te Yesrzde'nin tavrn gelitirerek gzelletirdii ve btn hattatlara rehber olduu kaynaklarda belirtilir. Osmanl Trk zevkine uygun sls, ta'lk ve celleri tarih seyri iinde tekmln Smi Efendi ile tamamlam, 19. asrda altn an idrak etmitir.83 rencilerinden Necmeddn Okyay'a gre o gerek cel sls'n, gerek ta'lk ve cel ta'lk'n heykelini dikmitir. Yesrzde ve Smi Efendi ta'lk hattnn zirve iki ismidir. Yirminci yzyldaki ta'lk hattatlarnn hepsi Smi efendi'den ya ahsen veya yazlarndan istifde ederek yetimilerdir. O da kinci Mahmud tarafndan yaplan Beylerbeyi Saray iin Yesrzde'nin yazd kitbesinden ok istifde etmitir. Smi Efendi'nin yazlar arasnda en mhimleri, stanbul Altunzde, Cihangir ve Erenky'nde Zihni Paa ile Glib Paa cmilerindedir.84 Smi Efendi, 2 Temmuz 1912'de veft etmi ve Ftih Cmi hazresine gmlmtr. Yetitirdii talebeler arasnda en tannan isimler unlardr: Nazif Bey, mer Vasf Efendi, eyh Azz er-Rif, Huls Efendi, Hezarfen Necmeddn Okyay, Turake smil Hakk Altunbezer, Hac Kmil Akdik, Hfz Keml Batanay. Bu hattatlar hat sanatnn kaybolmaya yz tuttuu zamanlarda, byk emekler sarfederek hat sanatn yaatmlar; Mustafa Halim zyazc, Hmid Ayta, Mustafa Bekir Pekten, Hfz Mahmud nc, Emin Barn, Ali Alparslan ve Uur Derman gibi son dnemin nemli hattatlarn ve hat sevdallarn yetitirmiler veya yazlar ile yetimelerine vesle olmulardr. Bugn hat sanat Hasan elebi, Hseyin Kutlu, Turan Sevgili, Ali Toy, Talip Mert, Davut Bekta, Osman ve Mehmed zay kardeler gibi hattatlarn ve onlarn yetitirdii talebelerin vastasyla mevcdiyetini ve geliimini srdrmektedir.
83 84

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.187-188 ALPARSLAN Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, s.179

39

Aklm- sitte, bilhassa sls ve nesih yazlar Osmanl hattatlar elinde 15. yzyldan itibaren be asr sren bir szlp, arnma ve slblama hareketine girmi, 19. asrda altn an idrak etmitir. Msr, Suriye ve Irak gibi lkelerde de Osmanl hat slbu benimsenmi; kudretli ve mhir hattatlar yetimi, vcda getirdikleri eserlerle slm kltrn zenginletirmilerdir.

1.3. Hattatlk slm sanatlarnn en gzel ve en nemli ubesi hep "hat sanat" olmutur. Bu sanat icr eden sanatkrlar da, tarih boyunca, bu en gzel ubenin tibarl ahslar olagelmilerdir. Bu tibar elde etmek iinde hat sanatkr, mr boyunca belirli bir disiplin ierisinde ve sabr ile almtr. te hsn-i hat sanatnda; bir hat stdnn rahle-i tedrisinde belli kaideler etrafnda eitim alm, yazlarna imza atma yetkisine kavumu, talebe yetitiren sanatkra "hattat" denir. Hattat kelimesinin ilk defa hangi tarihte kullanld hususunda kesin bir bilgi yoktur. Mahmud Bedreddin Yazr kaynak gstermeksizin gzel yazmay meslek edinenlere eskiden "kettb" denildiini, hattat tabirinin Yakt el-Musta'sm'den itibaren baladn syler (Kalem Gzeli,1,26). Nihad etin ise kelimenin muhtemelen m. 12. yzylda kullanlmaya balandn, nceleri "okuma yazma reten" anlamnda kullanlan hattatn zaman iinde "hsn-i hatt icr eden sanatkr" mnsn kazand grndedir (slm Kltr Mirasnda Hat Sanat, s.29). slm hattn yazanlara verilen en eski isim "ktip"tir. Hz.Peygamber devrinde ve O'nun tarafndan din, siyas, idar, asker ihtiyalara bal olarak vahiy ktiplii, sr ktiplii, mektup ve ikt ktiplii, ahidnme ve sulh ktiplii adl grevler ihdas edilmiti. Bu dnemde sanat endiesi gzetmeden gnlk yazmalar yazan kiilere verilen bu unvann daha sonra hat sanatn icra edenler iin de kullanld; Emevler ve Abbsler'de de grld bilinmektedir.85 Ktip kelimesi Osmanllarda da kullanlmtr. Bir misal vermek gerekirse; eyh Hamdullah baz eserlerine "Sultan'n Ktibi" mnsnda "Ktib's-sultn"
85

DERMAN Uur, "Hattat", DA, c.16, st.TDV,1997, s.493

40

eklinde imza koymutur. Suyolcuzde Mehmed Necib Efendi'nin "Devhat'l-Kttb" isimli eseri de; Osmanl lkesinde hattat yerine ktip kelimesinin kullanldnn bir baka nemli rneidir. Hatt sanat gayesi ile meslek edinenlere verilen ilk unvan "muharrir"dir. Bu unvan ilk kullanan kii "Kutbe el-Muharrir" (.m.771)'dir. Mild 8. yzylda, bilinen ilk mntesibi Mlik b. Dnr (.m.748) olan, "verrk" adyla anlan bir meslek zmresi ortaya kmtr. Verrklarn asl ii, o sralarda ekillenmesini henz tamamlamaya alan kraat ve iml kaidelerine uygun, hatasz okunabilen mushaflar, daha sonralar ise eitli konularda telif edilmi eserleri creti karlnda istinsah etmekti. M. 12. yzyldan tibren ktip, muharrir, verrk gibi kelimelerinin yerine artk "hattat" kelimesi kullanlmaya balanmtr. ran sahasnda ise "honvis (gzel yazan)"kelimesi benimsenmitir.86 Hat sanatnn eitim ve retiminin, yzyllara dayal bir usta-rak ilikisinde ve mektep sahipleri eliyle yapldn ve ylece geliimini devam ettirdiini daha nce kaydetmitik. Bununla birlikte Mahmud Celleddn Efendi gibi, hibir hocadan dzenli ders almadan, daha nceki hat stdlarnn yazlarn tetkik ederek, kendini yetitiren byk sanatkrlarmz da vardr. Osmanllarda gzel yaz talimine ilk olarak sbyan mekteplerinde balanrd. Bu mekteplerde rk'a ile birlikte, sls ve nesih yaz da gsterilerek ocuun yetenei yoklanrd. Fakat bu mekteplerde esas gaye hattat yetitirmek deil; eli, gzel yazya altrmak idi. Hsn-i hat hocalarn grupta toplamak mmkndr: 1. Mek hocas; sadece yaz retenler bu gruba girer. Resm veya vakf mekteblerinde belirli bir cret karl vazifelerini icr ederler. 2. Eser veren hattatlar; Matbaann olmad devirlerde, matbaa gibi alarak eser yazan veya kitap istinsah eden hattatlardr. 3. Hem talebe yetitiren, hem de eser veren hattatlar; Hat sanat tarihimizin stdlar hep bu gruptandr. Resm bir kurumda veya vakf hizmetlerinde belirli bir cret karl vazifelerini if ve icr ettikleri gibi, evlerinde de talebe yetitirirlerdi. Ayrca hat sanatmzn en nemli eserleri, hep onlarn vastasyla verilmitir.
86

DERMAN Uur, "Hattat", DA, c.16,s.493

41

Mektep sahibi tannm hat stdlarnn altklar messeseleri Uur Derman yle anlatr: "Endern- Hmyn, Dvn- Hmyn, Galata Saray, Muzka-i Hmyn gibi resm veya medrese, mektep gibi vakfedilmi bir retim kurumunda hat eitim ve retimi yaptklar gibi, evlerinde de haftann bir veya iki gnnde yaz mekeder, bunun karlnda hibir madd kar beklemez, hatta hediye bile kabul etmezlerdi. Sanatn zekt kabul edilerek yzyllardr yrtlen bu gelenek son zamanlara kadar korunabilmitir. Ancak bir mektepte hat retenlere gnlk veya aylk bir cret denirdi. Mesel eyh Hamdullah'n 30, Ahmed Karahisr'nin 15-16 ake yevmiye aldklar kaynaklarda bildirilmektedir. Ayn ekilde baz klliyelerde "mekhne" yahut "yaz odas" olarak anlan ve hat mekine tahsis edilmi bulunan hcreye haftann muayyen gn veya gnleri gelen hat stdlarna da vakfiye gerei bir cret tahsis edilmitir. Misl olarak Nuruosmaniye Medresesi'ndeki yaz odasnda Abdullah Zhd ve daha sonra Filibeli Hac rif efendilerin, arkap'daki 1957'de yktrlm olan Kemanke Mustafa Paa Medresesi'nde Smi Efendi'nin yllarca hat muallimliini srdrdkleri ve birok hattat yetitirdikleri zikredilebilir."87 Daha sonra hattat yetitirme vazifesini 1915 senesinde alan "Medreset'l-hatttn" if etmitir. Bu messese birka defa kapatlm ve en son "Trk Tezyn Sanatlar Mektebi" ad altnda "Gzel Sanatlar Akademisine" balanmtr. Hsn-i hat talimi iin talebeye verilen ve hoca tarafndan yazlan rnek satra "mek", yaz renmeye "mek almak", yaz retmeye "mek etmek" veya "mek vermek" ad verilir. Hat eitim ve retiminde asrlardan beri takip edilen yntem yledir: "Hat renmek isteyen bir talebe, renecei yaz eidine gre eliften y harfine kadar teker teker harflerin, hendesesi, oranlar ve ekilleri retildikten sonra b ile elif, b ile b, b ile cim cim ile y, bylece ekil bakmndan birbirine benzeyen harflerden birer rnek yazmak suretiyle bitien harflerin teker teker dier harflerle bitime ekil ve oranlar gsterilir. Yaz reniminde bu safhaya "mfredat meki" denir. Yalnz sls ve nesih yazya "Rabbi yessir ve l tassir, Rabbi temmim bi'lhayr ( Ya Rabbi! Kolay eyle, g eyleme, hayrla tamamna erdir.) duasyla balanr.
87

DERMAN Uur, "Hattat", DA, c.16,s.494

42

Henz harf bnyelerini meketmemi bir rencinin satr nizamnda bir cmle yazmas ok gtr. Bylece daha ilk derste talebenin, yetenei, sabr, hevesi denenmi, birok defa yazd halde hocasnn istedii seviyeyi elde edemeyen talebeler kendiliinden elenmi olur. Hoca yaz rneini talebenin nndeyazar ve satr altna alma mnsna gelen "sa'y" iaretini kor. Talebe bir hafta sonraki derse kadar hoca mekini taklide alr, altrmalar yapar ve hocaya gtrmek zere bir mek hazrlar. Hoca, talebenin yazsnda grd kusurlu, beenmedii harfleri, talebe mekinin altna harf nisbetlerini, kaidelerini, kalemin akn tarif ederek yazar. Buna "harf kartmak" veya "kartma" denir. Harf ekillerini daha iyi aklamak iin kse, tekne, kp, gz, ba, az, zlfe gibi misller verilir. Bu tebihler talebenin ekilleri zihnine daha abuk almasna ve taklid etmesine yardmc olur. Talebe hocann bu tashihlerini dikkate alarak ayn meki tekrar alr ve ertesi derse getirir. Eer hoca harflerde bir bozukluk grrse tekrar mek altna kartma yapar. Hoca talebenin mekinde beendii satrn altn ve stn kalemiyle izer. Buna "kaftan giydirme" denir. Yahut kendi yazsnn altna koyduu sa'y iaretini talebe yazsnn altna atarak, "Aferin, benim kadar yazmsn" anlamnda takdirlerini belirtir. Hocann bu hareketi talebeye evk, gayret ve gven verir. Harfler ve iki harfin birbirine bitimi ekilleri mekedildikten sonra hoca, sls ve nesih'te "Temmeti'l-hurf bi-avnillahi meliki'r-raf" (Allah'n yardmyla harfler tamamland) ibresi, ta'lik'te "n hals z-mfredat med / vakt-i mek-i mrekkebt med" (Mfredattan kurtulunca mrekkebt mekinin vakti geldi) beytini ilk mrekkebat meki olarak yazar. Mrekkebat meki, yaz reniminde feyizli ve zevkli olduu kadar da en g olan safhadr. nk her harf ve kelimenin cmle iinde ve satr nizamnda ald ayr bir ekil, satra mahsus bir bnyesi vardr. Talebe yaz kompozisyon kurallarn ve tertibini bu safhada yapaca almalarla renir. Mrekkebat mekinde ekseriy sls-nesih'te "Kasdet'l-brde, Elif Kasidesi, Kasdet'l-br'e", ta'lik'te Molla Cm'nin "Besmele Kasidesi" veya Hkn Mehmed Bey'in "Hilye-i Hkn"'sinden seme beyitler yazlr."88

88

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.352-353

43

almalarna dzenli bir ekilde devam eden ve baarl olan bir talebe veya drt ylda mfredat ve mrekkebat meklerini bitirerek iczet almaya hak kazanr. Ayrca iyi bir hattat olmann baz artlar vardr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz: 1. stdd ve Kbiliyet Sahibi Olmak. 2. Mek ve Tlim Grmek. 3. Hars olmak; yani gzel yaz yazmak iin ok istekli olmak. 4. Doru Anlayl Olmak; zekya, hfzaya, dikkate, manta ve tekrarlarndaki isbet derecesini ayrmak iin muktedir olmak. 5. Kibirsiz ve Azimli Olmak; sanatta muvaffakiyetin art olan hrs ve azmi lykyle devam ettirebilmek iin, kibiri krmak gerekir. Kibir, nefsi gurura, aldanmaya sevk eder, hata ve doruluunu aratrmaya engel olur. Bu ise, doru anlayn kaybolmas demektir. Bu kaybolunca da, meydan kibre kalr. hret kazanm byk hattatlarn ou, kendileri yalnz mtevz, vakarl, edebli olmakla ve daima hayr istemekle iktifa etmezler. Talebelerine de, azimli olmalarn, kibirden uzaklamalarn salayacak misller vermekten geri kalmazlar. nk kmil bir std nazarnda sanat; bir edeb, ahlk ve zarfet mektebi ve kitabdr. 6. yi ve Bol Malzeme Kullanmak; "Alet iler, el nr" darb- meseli bu sanat iin de dorudur. Yazda kullanlmas zarr olan kalem, kd ve mrekkeb gibi malzemenin iyisini kullanmakla ktsnn kullanmann ayn neticeyi vermeyecei phesizdir. 7. ok Yazmak; Bu sayede, meleke artar, anlay kuvvetlenir, yaz metnet kazanr. 8. ok Yaz Mtlea Etmek.89 Yazlarna imza atma yetkisini almaya "iczet almak", bu husustaki yazl vesikaya "iczetnme" denir. Yazlarn altna imza konurken "ketebeh" (bunu yazd) kullanld iin iczetin bir ad da "ketebe ktas"dr. Hsn-i hatta "iczet alma" gelenek ve mersimi u ekildedir: "Talebe iczet almak iin hocas tarafndan seilen eski stdlardan birinin "yazsna taklid ederek" yazar. Taklid edilecek bu yaz genellikle kt'a ad verilen ekilde olur. Takliden yazlp da hoca tarafndan beenilen bu kt'ann altna, sls-nesih iczetnmelerinde, sonradan iczetlerde kullanlmas det olduu iin "hatt- icze" adn alan rik' hatt ile, ta'lik iczetnmelerde ise hurde ta'lik ile bir izinnme yazlr. Bu ibrenin genellikle Arapa'dr. Nadir de olsa Trke yazlanlar da vardr.
89

YAZIR Mahmud Bedreddin, Kalem Gzeli, Derman Uur (nr.hzl.), Ank. DB Yay., 1981, s.122-128

44

zin cmlesinin, baz farkllk ve ilvelerle hemen her zaman kullanlan esas yle tercme edilebilir: "Bu ltif kt'ay yazana (talebenin ad), yazlarnn altna ketebesini koymas iin iczet verdim. Allah mrn ve mrifetini oaltsn. Ben onun muallimiyim (hocann ad), tarih". Hattat unvann almaya hak kazanan talebe iin bir "iczet cemiyeti" tertip edilir, hattatlarn bir ksm hfzla da alt iin zaman uygunsa bu mersim hfz cemiyeti ile birletirilirdi. Ekseriy bir camide yaplan bu mersimde yeni hattatn tezhiblenmi yazs asl hocann yan sra dier hat stdlarndan oluan ve orada hazr bulunan bir "hat jrisi"ne arzedilir, bu hattatlardan birka, kendilerine ayrlan yere bu iczeti tasdik ve yeni meslektalarn tebrik ettiklerini yine Arapa olarak yazarlar. Buna "iczet tasdiki" denir. czetnmede hoca kendisini ok defa "ene muallimuh" (ben onun muallimi) diye belirterek jrideki dier hattatlardan ayrt edilmesini salard. czet alan ahsa, nceden kararlatrlan bir mahlasn mersim srasnda verilmesi ve bunun da izin cmlesinde yer almas usuldendi. smil Zhd, Mustafa Rkm, Mustafa zzet, smil Hakk, Mehmed Hulsi gibi mehur hattatlarn ikinci isimleri kendileri iin uygun grlen mahlaslardr. Osmanl kaynaklarna gre ilk defa Zeynddn Abdurrahman bn's-Si (.m. 1442) tarafndan konulan bu iczetnme gelenei asrlarca titizlikle korunmutur."90 Hattat imzalar ekseriy "ketebe" kelimesiyle balar. Bununla birlikte "ketebe" kelimesinin yerine bazen yaznn mahiyetine gre "nemekah, harrereh, rakameh, sevvedeh, meekah" kelimeleri de kullanlmtr. Hattat imzalarna bu kelimelerden sonra tevazua dellet eden "el-fakr, el-mznib, el-hakir" gibi kelimeler, hattatn ismi ve bir dua cmlesini ihtiva eden bir cmle ilve edilir.91 Bazen hattatlar sadece imza atmlardr. Yazlar genellikle kendi hat trnden bir hat ile imzalanr. Cel sls ve turalar ise, byk hat dhimiz Mustafa Rkm tarafndan icd edilen, sls ve tevk' karm slplatrlm bir imza ile imzalanr. Her hattat meslek hayat boyunca hocasn takip eder. Ancak hat sanatnda kabiliyet ve yetenei stn olanlar yeni bir slbun sahibi olurlar. Aklm- sitte'deki slb mektebleri unlardr: "Ykt el-Musta'sm Mektebi (13.yy), eyh Mektebi (1590 91

DERMAN Uur, "Hattat", DA, c.16,s.496-497 SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.354

45

16. yy), Ahmed Karahisr Mektebi (16. yy), Hfz Osman Mektebi (17.yy), smil Zhd Mektebi (18. yy), Mustafa Rkm Mektebi, Mahmud Celleddn Mektebi, Kazasker Mustafa zzet Mektebi, Mehmed evki Mektebi (19. yy). Bu stdlarn yetitirdii emsalsiz hattatlarla her mektep ayrca eitli ubelere ayrlmtr. Mesel Kazasker Mustafa zzet Efendi Mektebi'nin Mehmed efik Bey, Muhsinzde Abdullah Hamdi Bey, Hasan Rz Efendi gibi ubeleri vardr. Mehmed evki Efendi ve Kazasker Mustafa zzet Efendi mektepleri zamanmzda da srdrlmektedir. Cel sls'te ise Mustafa Rkm Mektebi Smi Efendi ile en ileri seviyeye ulamtr. Yesr Mehmed Esad Mektebi ile Trk ta'lik'i domu, olu Yesrzde Mustafa zzet Efendi Mektebi ile gelimi, Smi Efendi ile zirveye kmtr. Hattatlarn sanat hayatlar dokuz devreye ayrlr. Bunlar; "evil (balang), evst (orta), evhir (son). Ayrca her bir devre kendi arasnda e ayrlr. Bylece bir hattatn sanat hayat dokuz devreye ayrlm olur. Hattatlar arasnda kdemi ve dirayeti ile n sray alana "res'l-hatttn" unvan verilir. Bu unvan sadece Muhsinzde Abdullah Bey ile Hac Kmil Akdik'e verilmitir. Bu unvann 500 kuruluk tahsist olduu da bilinmektedir. Yaayan hattatlarn en yalsna bir sayg ninesi olarak verilen "eyh'l-hatttn" unvannn ise resm bir taraf yoktur. Hattatlar baz eserlerini tevazu ile imza koymamlardr. Bu eserlerin slblarna ve ivelerine bakarak hattatn tanmak byk bir hnerdir. Hat uzmanlarnn kime ait olduunu tasdik ettikleri eserler de imzallar kadar makbul tutulur. Bu konunun en muteber isimleri olarak sahaf Bartnl Rdvan Efendi, arambal Hac rif Bey, Hezarfen Necmeddn Okyay ve Macid Ayral ilk akla gelenlerdir.92 Ayrca yaz sanatnda, hattatn ahsiyeti de nemlidir. Sanatkrn i dnyas yazya akseder: "slbu beyan aynyla insandr." Yani hattatn ruh hli; straplar, buhranlar, hznleri ve sevinleri, ayn zamanda kemlt yazda grlr. Ayn zamanda yazdaki sevimlilik, yumuaklk veya sertlik, rahatlk veya skklk, keskinlik, nizam, temizlik, titizlik, azamet ve vakar gibi insanda hayranlk uyandran
92

DERMAN Uur, "Hattat", DA, c.16,s.497-498

46

deerler sanatkrn kendisidir. Sanatkrn ruh hline gre yaz, estetik bir kymete hak kazanr. Hattat ruh bir olgunlua eriemeyince, sanatnda da istenilen seviyeye ykselemez.93 Hattatlar tarih boyunca hnedanlarn, hkmdarlarn ve devlet byklerinin himyesini almlar ve onlardan destek grmlerdir. Byle olduu iindir ki; hat sanat hep en gzele ulama hedefi ile geliimini ve ilerlemesini srdrmtr. Bu konuda eyh Hamdullah'a Sultan kinci Bayezid'in destek ve himyesi mehurdur. Hatta Sultan kinci Mustafa gibi hocas Hfz Osman'n yaz hokkasn tutacak kadar hrmet ve itibar gsterenleri tarih kaydetmektedir.

1.4. Kaynak ve Aratrmalar slm'n douundan 20. asra kadar tekmln srdren, asliyetini ve olaanst gzelliini kendini yenileyerek muhafaza eden hat sanat; maalesef nazariyt hususunda pek fakir kalmtr. Bu durum 20. yzylda krlmaya balanm ve zellikle son eyrek asrda bata Uur Derman, Ali Alparslan, Muhittin Serin olmak zere hat uzmanlar vastasyla ilerleme kaydetmitir. Hat sanat tarihi ve hattatlara aid biyografilerin bir ksm risle ve kitapk eklinde, bir ksm da mstakil ve muhatl birer kaynak hlindedir. Bu eserlerin bazlarnn dili Arapa ve Farsa'dr ve bir ksm Trke'ye te'lf edilmitir. Osmanl hat sanat tarihinde en eski te'lf olduu zannedilen eser; Ahmed Fevr'nin (. m. 1570) "Hat Rislesi" dir. Osmanl dnemine aid, hat sanat ile ilgili yazlan ve stanbul Ktphnelerinde mevcut olan baz eserler unlardr: 1. Hat Rislesi; stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Muallim Cevdet K., 450. Hattat Abdullah Krm'nin (. m. 1590) talebesi Taczde Mehmed Efendi (. m. 1588) tarafndan Farsa asll bir hat rislesinden tercme edilip buna ilvelerde bulunulmutur.

93

SERN Muhittin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, s.28

47

2. Hsn-i Hatta Dir Risle; Topkap Saray Mzesi Ktphnesi-Emanet Haznesi, 1719/1. Erikapl Rsim Efendi (. m. 1756) ile ilgili bir risledir (10 varak). 3. lm-i Hat Rislesi; Arkeoloji Mzesi Ktphnesi, 472. Ykt'lMusta'sm'ye izfe edilen Trke'ye evrilmi bir risle olup istinsh tarihi yoktur (38 varak). 4. Mir't-i Hatttn; Bayezid Devlet Ktphnesi, 10338. Einli Sleyman Efendi (. m. 1924) tarafndan, Hat ve Hatttn'a zeyl (ilve, ek) mhiyetinde hazrlanm Trke bir kitaptr. . Mahmud Keml nal'n "Son Hattatlar" kitabnn mehazlarndan biridir. Bu eserde, bir ksm sadece isimleriyle anlan ve hl tercmelerinde fazla tafslata giriilmeyen 850 hattat tantlmaktadr. Bu eser hakknda Mehmed Memi (Marmara niversitesi/stanbul, 1993) tarafndan yksek lisans tezi hazrlanmtr. 5. Mzan- Hat; Sleymaniye Ktphnesi-ir Efendi. 9-11. Bl Fruz Efendi'nin(. m. 1576'dan sonra) bu manzum eseri Fruznme adyla bilinir (27 varak). Bu nsha Eski Zhd lakabyla tannan smil Zhd (. m. 1731) eliyle m. 1726'da istinsh edilmitir. 6. Riyz- Belde-i Edirne; Bayezid Umum Ktphnesi, 10392, 2, 342-409. Ahmed Bdi Efendi'nin (1839-1910) te'lfi olan byk emek mahsl bu eserin "Hat ve Hattatlar" faslnda gemi asrlar iin Tuhfe-i Hatttn'den faydanlmakla beraberhussiyle 19. yzyl Edirne hattatlarna dir mhim bilgiler bulunmaktadr. 7. Rhu't-ta'lik, T.S.M.K.-Hazne, 2325. Mellifi olan Mektub brahim Edham Efendi tarafndan m. 1799'da yazlm nsha (16 varak). let ve malzemeden sonra ta'lik hattn tatbik olarak trif etmektedir. Bu eser zerine Aynur Erba (Dokuz Eyll niversitesi/zmir, 1995) yksek lisans tezi hazrlanmtr.94 Hsn-i hat ve hattatlarla ilgili balca eserlerimiz ise; Menkb- Hnervern, Glzr- Savb, Devhat'l-Kttb, Tuhfe-i Hatttn, Hat ve Hatttn ile bnlemin Mahmud Keml nal'n Son Hattatlar isimli kitaplardr.
94

DERMAN Uur, "Osmanl anda Hat Sanat ve Hattatlara Dair Yaplan Aratrmalar", 13. Trk Tarih Kongresi (4-8 Ekim 1999, Ank.): Kongreye Sunulan Bildiriler, c.3, Ank. TTK, 2002, S.42-44

48

Menkb- Hnervern; "Bugnk Trke ile mns "Hner Sahiplerinin Menkbeleri" demek olan bu eser, Osmanl mnevverlerinden Gelibolulu Mustafa li Efendi (m.1541/1600) tarafndan yazlan, Osmanl devrine aid ilk te'lftir. M. 1586 ylnda Hazne Defterdar olarak ksa bir mddet bulunduu Badad'da, Irakl hattatlardan Kutbeddin Muhammed Yezd ile tannca, kendisine hattatlar hakknda bir eser yazmasn telkn etmi; Yezd de Badad ve havlisinde hret shibi olanlardan 50'si iin bir risle kaleme almtr. Bu eserden edindii bilgileri, ayrca Yezd'den dinlediklerini ksa bir mddet sonra stanbul'a dndnde, hattat Abdullah Krm'nin Osmanl meslektalar hakknda anlattklaryla geniletmi, sir ilvelerle Menkb- Hnervern' m. 1587'de tamamlamtr. Osmanl hat ve hattatlar konusundaki ilk yerli eser olan Menkb- Hnervern, ayrca eitli kitap sanatkrlarn da ksaca tantmasndan dolay; her zaman mracaat edilecek bir kaynaktr." aktarlmaya allarak neredilmitir. Glzr- Savb; "Doruluk Bahesi" yahut kaynaklarda bazen Glzr- Sevb (lhi Mkfat Bahesi) adyla da anlan kitabn mellifi Nefeszde Seyyid brahim Efendi, hat sanatnn yan sra, iir ve in ile de megul olmu bir ahsiyettir. Hat sanatn, krullah Halfe'nin (. m. 1543'ten sonra) talebesi olan babas Nefeszde Mustafa Efendi'den renmeye balam, daha sonra aklm- sitte'yi Demircikulu Yusuf Efendi'den (m. 1514/1611) tamamlamtr. Hayat hakknda fazla bir bilgi yoktur. M. 1650 ylnda vefat ettmitir. Kabrinin yeri de bilinmemektedir. "eyh Hamdullah tavr" nn unutulmaz isimlerinden Nefeszde Seyyid smil Efendi de (. m. 1679) bu ailenin akrabasndandr. Glzr- Savb Gzel Sanatlar Akademisi tarafndan 1938 ylnda Kilisli merhum Rifat Bilge (1873/1953) eliyle T.S.M.K.-Emanet Haznesi, 1232/2 de kayld yazma nsha esas alnp tertip ve tahsis olunup, yeni harflere aktarlmtr. Kilisli Rifat Bilge, eitli Arapa temel kaynaklardan istifade ederek ve dier nshalarla karlatrarak Glzr- Savb' nere hazrlamtr. Eserin ikinci blm, nerinden
95

95

Eser, Dr. Mjgn Cunbur tarafndan 1982

ylnda Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar arasnda, gnmz Trke'sine

DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.53-56

49

nce Reis'l-hatttn Kmil Akdik (1861-1941), Turake smil Hakk Altunbezer (1873-1946) ve Hezrfen Necmeddin Okyay (1883-1976) gibi Akademi'nin Trk Tezyn Sanatlar besi stdlarna okutularak muhtemel hatalarn veya belirsizliklerin nlenilmesine allmtr."96 Devhat'l-Kttb; "Hat sanat ve hattatlar bakmndan 17. asrn ilk mhim eseri olan ve "Hattatlar Ulu Aac" mnsna gelen Devhat'l-Kttb, Suyolcuzde Mehmed Necib Efendi tarafndan m. 1737 de te'lf edilmi yahut te'lfi bitirilmitir. Eser, 1942 senesinde Gzel Sanatlar Akademisi neriyatnn onaltnc srasnda ve 160 sayfa hlinde stanbul'da neredilmitir. Glzr- Savb gibi, bu nemli eser de Kilisli Muallim Rifat Bilge'nin tertip ve tashhi sayesinde yaymlanmtr. Kitabn mellifi Suyolcuzde Mehmed Necib Efendi (. m. 1758), hat sanatyla fiilen uramasnn dnda, 17. yzyln byk isimlerinden Suyolcuzde Mustafa Eyyb'nin (m. 1619-1686) torunu, hattat mer Efendi'nin (m.1625-1686) de oludur. stanbul'da dnyaya gelen melliflin doum tarihi belli deildir ve 80 yl kadar yaad tahmin edilmektedir. Aakapl smil Efendi'den (m. . 1706) iczet alm, sonra da Kuruncuzde Ahmed (m. . 1708) ve Yedikuleli Seyyid Abdullah(m. 1670-1731) efendilerden de ok istifade etmitir. Suyolcuzde, Glzr- Savb'da kaytl olan eski hattatlar nakletmekle beraber, asl mhim hizmetini, ondan sonraki 90 ylda yetien Osmanl hattatlarn (imknlar dahilinde) ayrntl bir biimde eserinde tantmtr. Hakikatte bu eser, gerek mnsyla Osmanllarda te'lf edilen ilk mstakil hattatlar tezkiresidir. Bunu Tuhfe-i Hatttn tkib eder. Kilisli Rifat Bey asl metni hi vermeden "muhtevnn bugnk Trke'yle nasl ifde olunabileceini" gz nnde tutmu, atafatl cmlelerden ayklanm ekliyle yeniden kaleme almtr."97 Tuhfe-i Hatttn; "Osmanl dnemi hsn-i hat ve hattat biyografilerinin en kapsamlsdr. Mellifi Mstakmzde Sleyman Sadeddin Efendi (m. 1719-1788)'dir. Mays-Haziran 1719'da Ftih'te doan, Ktip elebi'den(m. 1609-1657) sonra Osmanl'da yetien mtebahhir (ilmi deniz gibi olan, allme) lim tipinin
96 97

DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.71-72 DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.75-77

50

unutulmayacak bir rnei olan Mstakmzde, "tedris" yoluna ynelmi bir ailenin mensbu olarak ocukluundan beri bu havann iinde bulunduundan, kendisi de o yolda yetimek arzsunu duymutur. Hayatna dir Tuhfe-i Hatttn'deki satrlarda anlatt vechile (s. 216-217) nce babas Mehmed Efendi'den, sonra da orada ismi saylan hocalardan ilm tahsilini tamamlam ve sls-nesih yazlarn Erikapl Rsim Efendi'den, ta'lik hattn da Fndkzde brahim (.m. 1752), Ktibzde Mehmed Ref' (. m. 1768) ve Dedezde Mehmed (. m. 1759) efendilerden meketmitir. Kendi beynna gre, geimini yazma kitap istinshyla saladndan, ancak "okunabilir yaz yazmaya imkn nisbetinde" renebilmitir; zamanmza kalm bir hsn-i hat rnei yoktur. "Hattatlarn Armaan" anlamna gelen Tuhfe'nin birinci ksm, topluca sls, nesih, muhakkak, reyhn, tevk', rk' yazlarnn tamam yahut bir ksmyla ve bu yazlarn cel denilen iri ekliyle, ayrca kf ve benzeri kadm yazlarla megul olan 1697 hattatn hayatn ve eserlerini imkn nisbetinde tantmaktadr. Mellifin bahsi geldike "Tuhfe-i Kbra" ismiyle and bu blmdeki maddeler hurf- hec tertbi zere sralanmakta olup, haklarnda fazla mlmt toplanabilmi kimselere daha geni yer verilmitir. kinci ksm, Osmanllarda ta'lik, ran'da nesta'lik olarak adlandrlan hatt yazan 1372 hattata mahsustur. Bu sebeple mellif eserinin bu blmn "Tuhfe-i Sugr" ismiyle zikretmektedir. Mustakmzde eserini lgatli, seci'li, kimi zamanda da sde veya nkteli bir slupla, mahalline uygun Trke, Arapa, Farsa iir gibi gzel szlerin eliinde kaleme almtr."98 Harf inklbnn kabulnden sonra, eski harflerle baslan en son eser Tuhfe-i Hatttn olmutur. stanbul Devlet Matbaas'nda 1928 ylnda baslan bu eseri bnlemin Mahmud Keml nal neretmitir. Tezimizin ana kaynan tekil eden "Hat ve Hatttn (Hatt u Hatttn)" ranl Habb Efendi Efendi tarafndan h. 1305 m. 1888 senesinde stanbul'da neredilmitir. Hat ve Hatttn, hat sanat tarihi ve hattat biyografileri alannda ilk matb kitaptr. Eser hakknda daha sonra detayl bir inceleme yapacamz iin, imdilik bu kadar ile iktif ediyoruz.
98

DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.57-59

51

Son Hattatlar; hattat terceme-i halleri alannda Cumhuriyet devrinde bnlemin Mahmud Keml nal tarafndan yazlm, iinde ayrca hat ve hattat resimleri bulunan kapsaml bir eserdir. 1955'de Marif Vekleti karar ile stanbul'da Marif Basmevi'nde neredilmitir. Kltr ve sanat tarihimizin yzak .Mahmud Keml Bey (d.1870); "Babas Mhrdar Mehmed Emin Paa'nn Mercan'daki konanda hussi tahsil grerek yetimi, genliinden tibren kalem erbab arasna girmitir. Osmanl ve Cumhuriyet devrinde nemli devlet hizmetlerinde bulunmutur. Bilinen en nemli vazifesi belki de, Trk-slm Eserleri Mzesi Mdrl'dr (1927-1935). Mahmud Keml Bey, bir ksm baslmadan kalm olan eserlerini, hat koleksiyonunu, ktphnesini ve kymetli baz eyasn 1953 ylnda stanbul niversitesi Merkez Ktphnesi'ne balamtr. 25 Mays 1957'de vefat eden bnlemin, Merkezefendi'deki aile mezarlna defnolunmutur. Tamam 839 sayfa tutan "Son Hattatlar"'n mukaddimesinde hat sanatna dir genel bilgiler verilmekte ve bunun sonunda, daha nceden hat ve hattatlara dir mevcud olan baslm veya baslmam eserler zikredilmektedir. Alfabe srasyla sls-nesih-cel hattatlar blm 206 ahs tantarak sona ermektedir. Son Hattatlarn ta'lk blm 56 hattat iermektedir. Mahmud Keml Bey son devirde rk'as dzgn olanlar da "Rk'a Hattatlar" blmnde ele almtr. Eserin 769. sayfadan sonras mellif tarafndan zeyl (ilve, ek) eklinde eklenmitir. lk blmlerde yazlmas unutulan hattatlar, yine alfabe srasyla nce sls, nesih, cel, sonra da ta'lk ile uraanlar olmak zere ele alnmlardr. Mahmud Keml Bey, Trke'yi tasarrufu tibriyle gelenekten kopmayan, klsik tezkire yazarlar gibi nesrini Trke, Arapa ve Farsa msra yahut beyitlerle ve hatt, ahsna mnhasr "yakas almadk" nkte ve htralarla ssleyerek yazan, "lisann sadeletirilmesi" fikrine scak bakmayan bir zttr. Hl byle olunca, metinde geen birok Arapa ve Frsa tamlamann dizilmesinde gerekli harf ayrmlarna uyulmamas, yeni nesillerin yazlanlar anlamasn zorlamaktadr. bnlemin Mahmud Keml Bey'in ahslar hakkndaki deerlendirmelerinde, bazen hiss davranmtr. Sanatta ehliyetli olmayanlara daha msmahakr davranmas,

52

onun zaafdr diyebiliriz. Fakat mehur bir sanatkrdan bahsederken, onu sradan cmlelerle geitirdii de olmutur. Mesel sanat da ahlk kadar yce olan, ta'lk hatt denince ilk hatrlanacak birka isimden biri saylan Mehmed Hulsi Yazgan (18691940), buna en gzel bir rnektir.99 bnlemin, bu byk eserini (dier nemli eserleri gibi) aratrmaclarn istifdesine sunmakla ok nemli bir vazifeyi if etmitir. Hat sanat ve hattatlar alanndaki almalar, 60'l ylardan tibren, bata Dr. Uur Derman olmak zere, bu ie gnl veren aratrmaclar ve uzmanlar vastasyla artarak devam etmitir ve etmektedir. Son dneminin en nemli eserleri; Mahmud Bedreddin Yazr'n yazd, Uur Derman'n nere hazrlad "Kalem Gzeli", IRCICA'nn yaynlad, Nihad M. etin ve Uur Derman'n yazd "slm Kltr Mirsnda Hat San'at", Ali Alparslan'n "Osmanl Hat Sanat Tarihi", Muhittin Serin'in "Hat Sanat ve Mehur Hattatlar" isimli kitaplar bu konuda alma yapan aratrmaclarn baucu kaynaklardr. Ayrca yeni nesilden Sleyman Berk, Abdlhamid Tfekiolu gibi aratrmaclar bu sahada hizmetlerini srdrmektedir. Hat sanat ve hattatlar zerine yaplan tm almalar merhum Ali Haydar Bayat tarafndan "Hsn-i Hat" toplanm ve aratrmaclarn istifdesine sunulmutur. Bibliyografyas" ad altnda

99

DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.78-84

53

2. HAT VE HATTTN
2.1. Mirz Habib Efendi 2.1.1. Hayat Mirza Habib Efendi, aslen ran asll bir edebiyatdr. M. 1835 senesinde sfahan yaknlarnda bir kyde domutur. lk eitimini sfahan'da aldktan sonra, renimini Tahran ve Badad'da srdrmtr. Sipehslr Mehmed Han'a yazd siyas bir hicviye sebebiyle tkibta uraynca stanbul'a gelmi ve 1867'de Osmanl uyruuna gemitir. l Paa ile tantktan bir sre sonra Ahmed Vefik Paa'nn yardmyla Galatasaray Mekteb-i Sultnsi Farsa ve Arapa hocalna tayin edilmitir. Ayrca Drafaka'da da ders vermitir. Bilhassa Farsa'ya olan vukufiyeti ile tannmtr. Yirmi be yl Osmanl Devleti'nin eitli kadrolarnda deiik grevlerde bulunmutur. Habib Efendi, ayrca bir sre Maarif Nezreti Encmen-i Teft ve Muyene zal da yapmtr. 1 Mays 1894'te Bursa'da vefat eden Habib Efendi, Pnarba Mezarl'na defnedilmitir. Arapa ve Franszca da bilen Habib Efendi'ye, Fransa hkmeti tarafndan akademi nian, Paris Asya Cemiyeti zal ve fahr muhabirlii unvan verilmitir.100

2.1.2. Eserleri Habib Efendi'nin en mhim eseri Trke olarak yazd "Hat ve Hatttn"'dr (stanbul h. 1305). Eser ranl ve Trk hattatlarnn biyografileriyle hat sanatna dair eitli bilgi ve metinlerden meydana gelmitir. Haklarnda bilgi verdii kiilere dair Arapa, Farsa ve Trke beyit ve iirlerle zenginletirilen bu eserin bir zellii de bn'l-Bevvb'n hatla ilgili Arapa "el-Kasdet'r-r'iyye"'sinin metni ile Trke erhini (s. 45-47), Muhammed b. Hasan es-Sincr'nin "Bid'at'l-Mcevvid" adl 135 beyitlik Arapa manzum rislesini (s. 278-285) ihtiv etmesidir. Eserin son ksmnda baz mehur mzehhib ve mcellidler hakknda da bilgi verilmitir.
100

ALPARSLAN Ali, "Habib Efendi", DA, c.14, st.TDV, 1996, s.370

54

Habib Efendi'nin ders kitab zelliindeki Farsa eserleri unlardr: "Dstr- Shan (stanbul h. 1289), Dstre (stanbul h. 1293), Mntehabt- 'Ubeyd-i Zkn (stanbul h. 1303), Berg-i Sebz (stanbul h. 1304, 1312), Debistn- Fris (stanbul h. 1308), Rehnm-y Fris (stanbul h. 1309), Hulsa-i Rehnm-y Fris (stanbul h. 1309), Mntehabt- Glistn (stanbul h. 1309), Rehber-i Fris (stanbul h. 1310). Habib Efendi Moliere'in Le Misanthrope adl piyesini Merdm-griz (stanbul h. 1286), James Morier'in Aventures d'Hajji Baba d'Ispahan adl romann Hc Bb-i sfahn (Kalkta m. 1905), Rifa et-Tahtv'nin G. Depping'den evirdii Kal'id'lmefhir f garbi 'av'idi'l-ev'il ve'l-evhir adl eserini Gar'ib-i 'Av'id-i Milel (stanbul h. 1303) adyla Farsa'ya tercme etmi, Eb shak Hallc rz'nin Dvn- Et'ime (stanbul h. 1302) ve Nizmeddin Mahmud Kr'nin Dvn- Elbisesi'sini de (stanbul h. 1303) yaymlamtr. Ayrca manzum Fris "Mevlidi Nebev" ve altm beyitten ibret "Tarih-i li Osman" isimli eserleri de kaleme almtr.101 Osmanl tabiiyetinde ve stanbul'da vermitir. Grld gibi Mirz Habib Efendi en verimli zamanlarn Osmanl lkesinde geirmitir. Eserlerin birounu

2.1.3. Hat ve Hatttn Hakknda Habib Efendi'nin en nemli eserlerinden birinin, Trke olarak kaleme ald "Hat ve Hatttn" olduunu zikretmitik. Hat sanat ve hattat biyografileri alannda daha nce Trke yazlm nemli yazma eserlerimiz (Menkb- Hnervern, Glzr- Savb, Tuhfe-i Hatttn gibi) bulunmakla birlikte; bu konuda ilk matbu eser Habib Efendi'nin Hat ve Hatttn' olmutur. Kitabn d kapanda yer alan bilgilere gre; Hat ve Hatttn stanbul'da Ebuzzy Matbaas'nda 1305/1888 ylnda bastrlmtr. Eser 285 sahifedir. Eserin banda fihrist bulunmaktadr. Mellif kitabn mukaddime blmnde; bu eseri bastrmay ok istedii halde ancak Sultan kinci Abdlhamid devrinde bunun

101

ALPARSLAN Ali, DA, c.14, s.370-371; NAL .Mahmud Keml, Son Asr Trk airleri, st. Milli Eitim Basmevi, 1969, c.3, s.474

55

gerekleebildiini ifade etmektedir. Dolaysyla, o devrin de geleneklerine uyularak Sultan kinci Abdlhamid Han'a vg ieren sz ve beyt yazlmtr. Eserin konusu ana hatlaryla; hattn ortaya k, kayna, eitleri, zamanla ortaya kan deiim ve geliimi, mehur hattatlarn hayat ve eserleri ile hat sanatyla ilgili olan tasvir (minyatr), tezhib ve cild erbbnn terceme-i halleridir. Habib Efendi ranl hattatlar tantrken; daha nce risle ve tezkirelerden, kendi almalarndan istifde ettiini sylemektedir. Osmanl hattatlar anlatrken; Mstakmzde'nin Tuhfe-i Hatttn adl eserinden ve dolaysyla Tuhfe'nin kapsad Glzr- Savb, Menkb- Hnervern'dan kaynak olarak faydalandn ifade etmektedir. Tuhfe'nin 1202/1788 ylna kadar eritirdii hattatlar tarihini, eserin neredildii vakte denk getiren Habib Efendi, yine Mstakmzde'nin "Silsilet'lHatttn" adndaki rislesinde anlan 90 civarnda mehur hattatn isimlerinin, eserlerini grm olduu 100'den fazla dier hattat isimlerinden ayrt edilebilmesi iin ayr bir rakam silsilesiyle gsterildiini belirtiyor. Bylece 1203/1789'dan sonra yetien hattatlarn hayat, imknlar dahilinde aratrlp onlarn mezar talarndan edinilen bilgilerle tamamlanmtr.102 Eser balca iki ksmdan meydana gelmektedir. ranl hattatlar blmnde zellikle nesta'lk (ta'lk) yazanlar, Osmanl hattatlar blmnde ise; daha ziyde sls ve nesih yazanlar hakknda geni bilgi verilmitir. Osmanl hattatlar blmne bn'lBevvb'n "Kaside-i Riyye"si, kitabn sonuna Sincr'nin "Bida't'l-Mcevvid isimli rislesi, ranl hattatlar blmne Sultan Ali Mehed'nin "Manzme-i Fris" si faydanlsn diye aynen naklolunmutur. Memleketleri zikrolunmayan Osmanl hattatlar "ehr" ( stanbul-sur ii) olarak belirtilmitir. Kitabn mukaddimesinden sonra gelen dbce blmnden balayarak; eserin kapsad konu balklarn yle sralayabiliriz: 1. Der-beyn- Keyfiyet-i hds- Hat (Hattn Ortaya k Keyfiyeti Hakknda; s.7-12)
102

DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.46

56

2. Hatt- Arab'ye Dir Mukaddime-i bn Haldn'dan Mstahrecdir (bn Haldn'un Mukaddime Adl Eserinden Arap hatt ile ilgili karlanlardr; s.12-16) 3.Tahkk- Beli ( s.16-17) 4. Hat zerine Grlen Baz Dier Fkart (Hatla lgili Baz Fikirler; s.18-19) 5. Aklm- Mtenevvia ve Hutt- Mevzne-i Asliye (eitli Yazlar ve Yaznn Asl lleri; s.19-22) 6. Almt- Mteferrika (eitli Almetler; s.23) 7. Usl-i Hat zerine Bir ki Harfin Tarifi (s.23-24) 8. Zikr-i 'cm u 'rb (s.24-25) 9. stitrd (s.25-27) 10. ecere-i Ser-med-i Hatttni Mehr Al Tark'l-cml (Ksa yoldan Mehur Hattatlarn nde Gelenlerin eceresi; s.28) 11. Huls-i Risle-i Silsilet'l-Hatttn (s.29-34) 12. Hatt- Kf (s.35-36) 13. Kudem-y Hatttn ( Kadm-nc- Hattatlar; s.37-38) 14. Nkl-i Hakk (s.38-44) Bu blmde bn Mukle ve takipilerinden 9 hattat tantlmaktadr. 15. bn Bevvb (s.44) 16. Kaside-i Riyye-i bn Bevvb Ma'-erh (s.45-47) Aklamasyla beraber bn Bevvb'n Kaside-i Riyye'si. 17. bn Bevvb'dan Sonra Gelen 10 Hattat (s.48-50) 18. Ykt'l-Musta'sm (s.51-53)

57

19. akirdn- Ykt ( Ykt'un talebeleri; s.54-57). 20. ran'n Mehr Sls ve Nesih-nvsn- ( ran'n Mehur Sls ve Nesih Yazan Hattatlar; s.58-78) 21. Estd-i Seb'a-i Rm (Anadolu'nun Yedi std; s.79-86) 22. Silsile-i Kblet'l-Kttb eyh Hamdullah ( Hattatlarn Pri eyh Hamdullah'n yolunu takip edenler; s.87) 23. Mehri Sls ve Nesih-nvsn- Memlik-i Osmaniye ( Osmanl lkesi'nin Mehur Sls ve Nesih Yazan Hattatlar; s.87-161) 24. Binikiyzten Sonra Gelen Mehr Sls ve Nesih-nvsn ( Binikiyzten Sonra Gelen Mehur Osmanl Sls ve Nesih Yazan Hattatlar; s. 162178) 25. Mteahhrn-i Hatttndan Trih-i Vefatlar Ma'lm Olmayanlar ( Sonra Gelen Hattatlardan Vefat Tarihleri Belli Olmayanlar; s. 179-181) a. El- Hlet-i Hezihi Berhayt Olan Hatttn ( Hl Hayatta Olan Hattatlar.) 26. Ta'lk veya Nesta'lk-nvsn- ran ( ran'n Nesta'lk Yazan Hattatlar; s. 182-234) 27. Ta'lk-nvsn- Memlik-i Osmniyye ( Osmanl Devleti'nin Ta'lk Yazan Hattatlar; s.235-247 ) 28. Binyzikiden Sonra Memlik-i Osmniyye'de Gelen Hatttn ( "Bu bahiste tertip hatas olarak 1203 yerine 1302 tarihi verilmekle, bir karkla sebep olunmutur. Oysa bu blmde Tuhfe'den sonra Hatt u Hatttn'n yazlna kadar geen devrede yetien 17 Osmanl ta'lk hattat tantlmaktadr." Tezimde, dorusu olan Binikiyzten Sonra Gelen Osmanl Ta'lk Hattat; eklinde aldm.( s. 248-250) 29. Ta'lk ve Dvn ve ep-nvsn- ran ( s. 251-255)

58

30. ep ve Dvn-nvsn- Memlik-i Osmniyye ( Osmanl Devleti'nin Dvn Yazan Hattatlar; s.256-258) 31. Tecld ve Tezhb, Mcellidn- ran, Tarrhn- ran ( s.258- 261) 32. Kt'n- ran (s. 261) 33. Musavvirn Nakkn- ran (s. 262-264) 34. Mzehhibn- ran (s. 264-265) 36. Nakkn Musavvirn Mzehhibn Tarrhn- Memlik-i Osmniye (s. 266-268) 37. El-Yevm Berhayt Olan Mzehhib ve Mcellid Esnafndan Tahkk Olunan Mteahhirn-i Estd ( s.268-272) 38. Memlik-i Osmniyye'de Yalnz Mcellidlik ile hret-ir Olanlar ( s. 272-273) 39. El-Yevm Berhayt Olan Mcellid ve Mzehhibler ( s. 273-274) 40. Ba'de't-tab' Hatttn- ran zerine Dest-res Olduumuz Baz Ittlat ( s.274-275) 41. stdn- Sitte eceresinde Olmayanlar ( s. 275-277) 42. Hezihi Bida't'l-Mcevvid Fi lm-i Hat ve Usle li-eyhlislm Muhammed b. Hasan Es-Sincr Rahmetullah ( s. 278-285) 103 Hat ve Hatttn, hattat biyografileri alannda ilk matb eser olmasnn yannda; dilindeki Trke ifde zafiyeti, ierdii baz yanl bilgiler ve briz hatalar ile zaman zaman ran lehinekavmiyetilik yapmas gibi kusurlar da bnyesinde barndrmaktadr.

103

DERMAN Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s.47-52

59

3. OSMANLI HATTATLARI
3.1. Estz- Seb'a-i Rm (Anadolu'nun Yedi std) 1- eyh Hamdullah bn-i eyh Mustafa Buhr 2- Mustafa Dede Veled-i eyh Hamdullah 3- stad Abdullah Ams 4- Muhyiddin bn-i Cell Ams 5- Mevln Ceml Birader-i Cell Ams 6- Mevln Ahmed Karahisr 7- brahim Brusev (Bursev) erbetci-Zde eyh Hamdullah bn-i Mustafa 36: Kblet'l-kttb lakabyla mlakkabdr. Kendsi Ams ve pederi Buhr'dir. Hayreddin Mara'den temeuku esnsnda sr- eslfdan kendye gre zihninde bir vdi irtism etmi ise de kuvveden fi'le getrmek mmkn olamaz idi.. Sultan Bayezid Hn- Vel Amsiyye'de mr-i mrn iken kendlerinden te'allm idb eyym- saltanatlarnda stanbul'a teriflerini niyz-mend ve Saray- Hmyn'a nakliyle sohbetlerinden behre-mend oldu ve Okmeydan Zviyesi'nde an eyh nasb buyurd. Sultan Selim-i Evvel clsunda iddet-i cezebtdan kendsne vesvese rz olmala Alemda civrnda ihtif idb cls- Sleymanhn'de yine stanbul'a gelmekle muhterem tutuld ve 926'da veft eyledi. eyh-i merhum, kemanke ve inverde fevka'l-gye mehur olub skdar'dan denize girb bada kurdu hlde yzerek Topkapu Saray'na gelr ve pdiha ta'lm-i hat eyler imi. srndan 47 aded kebr ve sar Mushaf ve bir Merk ve bin adede bli Sre-i En'm ve Kehf-i erf ve Sre-i Nebe' Cz' ile nice tomar ve kta't ve murakka't mevcuddur.

60

Sultan Bayezid Cmii'nin mihrb zerinde ve kubbesinde ve Edirnekapusu'nda olan trihler ve yine Edirnekapusu'ndaki Kelime-i Tevhd ann eseridir. Ve Atmeydan banda Haznedar Firuz Aa Cmii'nin trihi ve Davutpaa Cmii trihi dahi bunun ydigrdr. Ve Ayasofya Kitabhnesi'nde "901" trihli Mushaf mevkufdur. Ve Mustafa elebi'nin tark- meyihde olan silsilenmesi bunun hattyla daha duruyor ki beyne'ssutr nesh-i haf ile ehds-i erfe mektbdur. Mervdir ki; pdiah bir gn Ykt- Msta'sm'nin kuvve-i rsihasndan sz am iken eyh murkabeye kalkd. Pdiah gy siz Ykt'un i'tin ile yazd yazlar grmemisiniz deyu Hazne-i Hassa'dan yedi para Ykt'un siyah meklerinden karub eyh'e virdi ve eer bir kimse bu tarz daha ey bir slba dkerse elbette daha ho-yende olur didi. eyh ol kta't alub birok riyzat ve meakkatden sonra Ykt'un vesine yle bir revnak u fer virdi ki her gren ferin okud. Yine hikyet olunur ki; ulem ve fudal Sultan Bayezid'in eyh'e ol kadar hrmetini kskandklarn pdiah sezince hepsini bir meclise davet eyleyb te'liflerinden birok getrerek bir bir zerine dizdi ve eyh hattyla bir Kelm- Kadm anlara gsterdikden sonra ol kitablarn altna koymak istedi. Huzzr bu hususdan teh ve mmna'ata kalkub Kelmullh' bu kitablarn altna koymu [koymak] ana hrmetsizlikdir didiler. Pdiah; "Pek ey, bu sretde bu Kur'n' yazan dahi sizden aa oturtmak buna hrmetsizlikdir" buyurdlar. Huzzr bu hsn-i tedbre tahsin-hn olub kskanclk beliyyesinden vazgediler. Rivyet olunur ki, vazfesinden m'ad Sigetvar nevhsinde iki ky timar olarak ktlarn mhreleyenlere i't olunmu idi. Mkerrer, pdiah ann devtn eli ile tutub o kitbet ider ve kend eliyle arkasnn mtteks dzledir idi. Zemet ve timar ve b-i bah her gn otuz ake ile muvazzaf imi. Halbuki Sultan Selim Gzi ahdinde gerek Karahisr ve gerek dierleri her gn on be-on alt akeden ziyde ile muvazzaf olmamlardr. Bi'l-cmle memlik-i Rm'da ana olunan i'tibr hibir hattata olunmamdr. Ve ann hret ve terakksi dahi i'tibr ve ihtirm- pdihden iler gelmidir.

61

eyh-i merhum ekseriy ketebesinde bu ibreyi yazar idi: "nsf hakka'l-insf venzur keyfe ketebe ve lime ketebe ve bime ketebe ktib's-sultnibn-i's-sultn Byezid Hn bi irti'i yedih ma'a iti'li ra'sih f evni eybih ve hve ibn bid'in ve semnne min umrih." Gh dahi "Ketebeh Hamdullh'l-mbtel bi env'i'l-bel'" ve gh "Ketebeh Hamdullah kall'l-cirmi ve kesru'l-crmi" yazar idi. Mustafa Dede bn-i eyh Hamdullah 27: Pederinden mcz ise de zaman- haytnda keml-i dekyik-i hatdan istifdesi myesser olmadndan Abdullah Ams'den telemmz eyledi. Aklm'n aksmnda derece-i hsne vsl ve diyr- Msr'a rhil oldu. Orada Nefes-zde vesyire tafsli zre pederi srndan istikmle alub ba'de'l-hacc skdar'da iskn ile ta'lm-i talebeye megul iken civrsinden birisi kulland ma'cunu ziydece virmekle erbet-i veft n eyledi. Eer ziyde yaayayd metnet-i hatda pederinden daha iler geecei muhakkak idi. Veft krk yanda iken 946'dadr. Merhm- mrun-ileyhin hatt bir mertebededir ki bir satr deil, belki bir harfi bile taklid olunamayub lisn- hlle "Fenzur ve eb'aden ile'l-sr" syler. Sleymaniyye Cmii'nde bir mushaf vardr. oklar[] taklide kalkdlar ve bin drl tedbirler eylediler amma muvaffak olamadlar. Beyit
Bel tasvir idersin hatt u hl-i dilberi amma Fsn fitneye geldikde ey behzad neylersin.

Rub
Ger ser kadd-i tust reftre g Gr basar- zlf-i t mned snbl Der gonca la'l-i tust gftre g Dilh-y pern giriftre g.

std Abdullah Ams 28: Ceml ve Cell'in daylardr. stdnda ihtilf olunmudur. Mrun ileyh kalemini cezm-i kat iderek kendye mahsus bir ve ihtir' eyleyb seksende veft itdi. Meshif ve sr- sahyif tenmkna muvaffak bir hattat olduu muhakkaktr.

62

Muhyiddin bn-i Cell Ams 29: Mehmed Cemleddin'in karda olub eyh Hamdullah bunlarn amme-zdesidir. l Efendi Menkb- Hnervern'da ana "kse" lakab virb hakknda dahi sylemidir. Kt'a
Cell olu ki hattt- cihndr. Ana hatmoldu bu nesh-i cel bil, Eeri cedd cehd itmi velkin, Nazri gelmemi nesh-i celde. Nitekim kf hatmoldu Al'de. Sunulmudur ana Kl bel'de.

Muhyiddn'e "polad-dest" dimilerdir. Gerek bu ve gerek karnda sekiz yz seksende ey hitbetler itmilerdir. Ve kimse anlar taklid idemediinden ve ve tarkalar metruk kalmdr. Birok meshif ve ktb ydigr brakmlar ve her birisi yz sene yaamdr. Veft 983'dedir. Bir gn Sultan Selim eyh Hamdullh' huzra getrb hatt- metn ve sf ile bir Mushaf- erf yazmasn emr eyledikde eyh "Ben pr-i fn olmuum fakat Cell Efendi polad-dest bir staddr. Amasya'dan an getrmelidir." deyu zrile hayr dularn ald. Pdiah Cell'i getrdb Mushaf- erf'i yazdrdkdan sonra bin flori nakid ihsan ve bir flori dahi mverrak olarak vazfe in'm buyurdlar. Amma Cell ol mverrak floriyi kabul itmeyb "Bu abd-i vazfe in diyrm terk idemem." deyu gnde bir floriyi red idb yine Amsiyye'ye gitdi ve orada veft eyledi. shak Cemleddin 30: "Karamn ve Ceml Halfe" lakab ile mlakkab ve Karahisr'nin mridi ve Kblet'l-kttb'n mcz olduu mehurdur. Cmi shibi Sultan Mehmed bunlarn eser-i kalemi olarak bir "Kfiye" istiktb ve mukbelesinde emvl-i kesre bah eyledikde zim-i hacc olub avdetde stanbul'a gelmi ve hatt u kitbetden tevbe idb Pr Paa Karamn'nin ana bina eyledii hankhda (hanikh, hangh) mnzev iken 933'de veft eylemidir. Sebeb-i tevbesi oldur ki Ergun Kmil hattyla bir Mushaf, sahibinden alub std olan Muslihiddin Kastaln Kads'na getrerek ire eyledikde hediyyesi olan alt bin akeyi istiksr ile Mushaf' redd iddi. Ol esnda Karaman'dan bir nice merkeb getrilb birini def'aten on bin akeye aldn grdii gibi bu hlden kendsne nefret-i tm gelerek ak- hat dernundan selb olmala tevbe eyledi.

63

Beyit
Shan-i zi-nme v defter-i diger nehhem goft Ki ry- hme-i siyeh bd hnmn- shan.

Ceml, nesih ve nezket-i kalemde kardandan daha iler ise de Cell'in e kalemde mahret-i klliyyesi olub asl kend ihtir' eyledii vdden kmamdr. Belki Ykt- Musta'sm huttundan istihrac itdii vdde kalmdr. Amsiyye'de Bayezid Hn'n bin eyledii cmi'-i erfin knkresinde Feth-i erf'i hatt- msenn ile yazub msennda olan mahretin zhr eylemidir. Acb ve garb bir yazdr. Cmi'-i mezkrun trhi eyh Hamdullah zamnnda hatt- msenn ile yazlm ve hatt- msenn ile yaz yazdrlmak andan gayri vki olmamdr. Mevln Ahmed Karahisr: "emseddin" lakabyla mlakkab idi. Evvel Yahy Sf'den tahsil ve ba'deh Esedullah Kirmn'den dekyk- hatt tekmil idb "msenn" tbir olunan hatt- celde kemli sir srndan daha ziyde ve sls-i Karahisr nevdirden sayld beyndan zdedir. Sleymniyye Cmi'-i erfi'nin yalnz tk- kebrini ve Piyle Paa Cmi''inde mestr "Selmn aleykm tbtm" yet-i kermesi ve Mmar Sinan- merhmun sebli ve merkadi trihlerini ve Stlice'de Cferbad Tekyesi pghnda kendi medfeninde seng-i nin hattnn rakam- hindsinden m'adsn ydigr brakmdr. Amma Sleymniyye'nin syir hutt klesi Hasan elebi'nindir. Hlsa merhum Karahisr'yi kend bende-i direm-i hardesi Hasan elebi'den mad kimse taklid idememidir. Ve e kalemde kendsne "Ykt- Rm" dinilmidir. Sultan Bayezid Hazretleri'ne bir nmten (mintan) dikb derziler (terziler) her ne kadar dikkat itmiler derzini bulamamlardr deyu rivyet olunur. Molla ems Pr-i Karahisr, gyet nzik-i beden ve latf-i ten ve ho-kisvet idi. Bir beyaz nmteni yedi sene giyb sonra birisine ihsan buyurmu de(n)midir. Veft 963'dedir. Besmele-i menkl's-sreti gelecek sahfededir.

64

Msr
Yaznn Karahisr'dir aardan yzini.

Bunun hakknda sylemilerdir. Bugnlerde bir kt'a gyet kebir En'm- erf'i bir terekede zuhur idb Ayasofya Kitabhnesi ktbnden olduundan yine mahalline iade olunmak zre cnib-i Nezret-i Evkf'dan zabt olund. Muharrer evrak ressam- bendeleri ile std- tbi'n Ebuzzy Tevfk Bey ile mehur Abdullah Efendi birderlerin fotorafhnesinde sreti aldrlmdr. Mkemmelen tab' olunmasna Allah Tel muvaffak eyleye. Hakkten mezkr En'm- erf yn- ziyret-i nevdirdendir. brahim Brusev 32: erbetci-zde dimekle mehurdur. Ali Yetim nm hattat ol diyarda mukim iken andan mcz old. Hem-asr Karahisr ile nice zaman bi'lmktebe mu'raza ve mcvebe itmiler iken stanbul'da mlkatlar tarafeynden muhabbete b'is old mehurdur. Veft 932'dedir. Bu beyti Karahisr'ye yazmdr. Beyit
Kmil byed ki dery bed usl-i hatt- nk Verne her nks nedned ve-i Ykt st.

Karahisr ann cevbnda bu kt'ay tahrir eylemidir. Kt'a

Dde-i insf bn buved em-i hnerver bd ez ayb- pk Estere her end dem-i tz yft Der-i murd ger i ki mn buved B hner er ayb- nebned i bk M sitered m netevned ikft.

Bu beyitleri Karahisr'nin bir "besmelesi" hakknda sylemidir. Beyit

Gmet-i in besmele der b- hat Asker-i mansr od in harfh Serv od ve tohm nmd ez nkat Her elfe yek ilm-i mnteh.

te "besmele" zikreylediimiz En'm- erf'in arkasnda mektb bu besmele-i menkl's-sret olmaldr.

65

Sls ve Nesih-Nvsn- Memlik-i Osmniyye Silsile- Kblet'l-Kttb eyh Hamdullah "Tilke Aaratn Kmileh"
eyh Hamdullah ve krullah dmd- gzn Erzurm Hlid oldu hmisi ehl-i hattn Hfz Osman semn irb eder hem rtbesin Hoca Rsim z'l-cenhayn idi kim, ceffe'l-kalem Byledir bu silsile kim on aded tekml ider Cmlenin d ide ervhn Hud-y Z'l-menn Slis olu Mehmed skdar'dir Hasan Sdisi Dervi Ali, sbi' Suyolcu pk-i fen Seyyid Abdullah imm- zmre-i hatt- hasen e kalemde vhid-i ke'l-elif idi kmil-i beden

Hatttn- sls ve nesh-i memlik-i Osmniyye'nin her birisi bu on neferden birisine bizzat ya bi'l-vsta mensub olmaldr. Mahalli tasrih olunmayanlar stanbulludurlar.

3.2. Mehir-i Sls Ve Nesih-Nvsn-I Memlik- Osmniyye (Osmanl Devleti'nin Mehur Sls ve Nesih Yazan Hattatlar) Mr brahim bn-i Ahmed Paa: Hsn-i hatt- eyhnede tefevvuk ve hurde-i ta'likde ta'alluk eylemidir. Kadkyl Mehmed Efendi'den drt sene kadar temeuk idb 1170'de iczet-i vaz'- ketebe almdr. Msr
Yezdke hattuh husnen iz m zidteh nazaran.

Dervi Ali gh, Kevkeb-i zerrn-i kalem, Estereci-zde, Nefes-zde gibi stadlardan aa kalmaz idi. Hsn-i tab'larna bu gazelleri burhn- msellemdir. Gazel
Nak idersen ebruvn- yr resm-i yya ek. Ttiydr dikkat- im'n- hsn nna Hayli dem ekdin evirdin geri kim ol serkei ek, ekilmezse eer u- vasla ol per Baka tarh etmek dilersen bak hill-i aya ek. Hk-py- kuhl-i yr dde-i bnya ek tme beyhde ke-ke gayri istinya ek e-bz eyleyb sk heman sahbya ek

66

Berg br lutfunu grsn dil-ftdegn Dd- Hakkla gsterir yz hid matlab yine Kklnden ol mehin ddkce tel ek ey gnl Nid erbb- marifden olub tanzr-i c. Byle bir tarh-nev sermye-i imlya ek.

Ey nihl-i nz-perver dem-i kerem kl sye ek Sbha-i a'mli zhid sen kuru gavgya ek nki krn mek anberdir seng-i sermye ek

Mrunileyh e kalemde stad ve 1200'de daha hayatda idi. Dervi brahim bn-i Ramazan 53: Pederinden me'zn olub

Mevlevhne'de Yenikap dhilinde Yaylak Cmii'nde imam idi. Meshif ve sahyif-i b-umr- ydigr bir akmedir. Veft bin yz otuz birdedir. Bb- mezbrun hricinde pederiyle bir kabirde medfn olub seng-i mezarnda trh-i manzmu dahi vardr. Bu cihetden pederinin mezar n-ma'lm kalmdr. eyh brahim Dede bn-i Ali 95: Evil-i hlinde Ressam mer Efendi'den yazub ba'deh imm- cmi-i Mrhur vesine meyl ile ba'de'l-izn kesb-i mahret ve bezm-i te'lm talebesinde i'net idenlerdendir. Bilhssa cel msennda akrnna fik olmu ve stdnn seng-i mezarn yazmdr. Veft bin yz yetmi altda ve medfeni Merkez Efendi civrndadr. Seyyid brahim Nefes-Zde: Hsn-i hat rislelerinden " Glzr- Savb" nm kitab anlardan ydigr ve ol eser ehdetiyle shib-i iir ve in olduklar be-ddrdr. Evvela pederinden ba'deh Demir[ci]kulu Yusuf Efendi'den te'allmle mcz olmudur. Veft 1060'dadr. brahim bn-i Mustafa: Brusa'da Krd-zde unvn ile mezkr ve Hfz Osman'dan mczdr. Cel ve hafde yed-i tl shibi olub Sultn Orhan Cmii'nin hatbi ve Cmi-i Kebr'in imam idi. Veft 1146'da ve medfeni Deveciler Mezaristan'nda eyh Mahmud diresindedir. Mr brahim Hanf 96: Sls ve neshi evvel smil-zde Abdi Efendi'den ba'deh Cb-zde Abdi Aa'dan ve sonra Rsim Efendi'den ve hatt- ta'liki Ktipzde'den te'allm eylemidir. Tura ve siykat vesyir aklmda dahi staddr. iir ve in vesyir risleleri olub bilhssa if-y erf-i Kad Iyaz' erh eylemidir. Veft

67

1189'dadr. Tedris ve teft-i hadka ve Haremeyn'de birok hizmeti, Galata ve Brusa'da kadl vardr. brahim em' bn- Ahmed: Hoca Rsim ve Suyolcu-zde'den mczdr. Dr'd-darb- Sultn himetinde(hizmetinde) olub dvn ve siykat aklmnda dahi stad idi. Veft 1106'dadr. brahim Mzehhib: Brusaldr. Hsn-i hat ve tezhibi Tuzpazar imam Mustafa Efendi'den te'allm itmidir. Veft 1160'dadr. brahim Thir bn-i Mustafa 100: Mehmed Rsim Efendi'den te'allmle henz yirmi be yanda iken me'zn olub stdnn hir-i mrnde ta'lm-i talebeye i'nete ve bu hidmetde Hfz Efendi ile refkate me'mr idi. Buhr ve if-y erf ve Tefsr-i Beyzv ve Tibyn gibi nsah- cesme yetmi kadar yazd. Kemanke ve tfeng-endzde dah kuvvet-dest ile kemle vsl olmu idi. 1166'da veft itdi. brahim Vsk: std Muhammed Rsim'in birder-i kihteridir. Emir Efendi merhumdan tahsil ve birderinden mezy-y hatt tekmil eyledi. Bisyr-nvs, hovdi, hurde-i ta'likde mhir ve elsine-i selsede gftra kdir idi. Krk sene kadar kitbetde tedrik itdii para ile hacca gidb avletinde Antakya'da veft itdi. Trih-i veft 1168'dedir. Seyyid brahim: Amasyal ve Trih-i Temm'ye gre Horasn'dir. Hsn-i hatt eyh Hamdullah ile mtereken te'allm ve tahsil idb mlik old ktb ekseriy kendi kedd-i yemni ile yazmdr. Sultan Korkud muallimi ve nice medresede hce-i hat idi. Amasya Fetvs'ndan sonra yevmiyye yz ake maa ile tek'd old. hir-i mrnde kr olub sonra bir gz ald. Veft 935'dedir. brahim Nmk 94: Zaman- sabvetinde kibr- kttbdan birinin muntazam silk-i yemni olub ann tevkiyle Hseyin Habl ta'lminden behre-yb ve ba'deh mm- Cmi-i Mrhur Emir Efendi'den mcz olmudr. Bilhssa kalem-i cel ve msennda kemle irimidir. Veft 1189'dadr. brahim: Karne-i hle gre Hlid-i Erzurm'den tekml-i te'allm idb selkas, cel-msenn cnibine mildir. stanbul'da Vlide Cmi-i Ceddi'nin celleri

68

resmile me'mr oldukda bi'l-iktiz znik'e varub kleri huttun tersim ve bi'l-cmle cmi-i mezbrun ebvb vesire resmini tekmil eyledi. Lkin dil-hh zre sa'yi mekr olmad mehurdur. Ayasofya Cmi-i erfi'nde vze olan r-yr- Gzn levha-i sittelerini gzde ve metn yazmdr. Sultan Bayezid Cmii'nin bnn-i minre-i yemninde vki seng-i nin ciridin trihi ve Hasky'de Mehmed Hn- Rbi' emesi'nin ve Kasmpaa'da Emin Efendi Cisri'nin trihleri dahi bunun eseri hmesidir. Veft 1189'da ve medfeni ehzdeli brahim Aa yanndadr. brahim Dim: arkdir. ekerci-zde'den mcz idi. Galatasaray hidmet-i kitbetinden Saray- Cedd'de ta'lm-i hidmetine nakil olunub bin yz on yedide veft eyledi ve std yannda defin olundu. Ayasofya Kitabhnesi p-ghnda tilvet in Maktl Beir Aa'nn vakfeyledii ecz-y Kur'niyye bunun hattdr. brahim: Anadolu'dan gelb Seng Ahmed Efendi'den divn ve gayrde telemmz eyledi. Turs mahlasyla mzeyyef gazelleri mahfil-i riclde hret-yb olub ehid Ali Paa iitdikde cem' u dvn olunmasna fermn eyledi. Divn- mezbrun bu gazeli bu mahalle mnasib olmala ihtiyar klnd. Gazel
Dkknda satardm kuru yrna mrekkeb Cz'ce mrekkeb yalam dirler efendi Hi yaz nedir bilmeyene al dinlr mi Kr isteyen alurd sepetli ieleri Hep kara kuru d gibi bilmem bana Turs Dkldi bulad hele hem-yna mrekkeb. Dirhemcii bir paraya amma ne mrekkeb Aznda bulamlara her yana mrekkeb Lzm olur elbet yine yazana mrekkeb Mekteb dolaur satmaa sbyna mrekkeb

Veft 1140'dadr.

69

brahim: stanbul'da baz kibrn zver-dest-i temellk olub hsn-i hatt Hfz Osman'dan temeuk ile hattn shib-i kemli olmudur. Rdvan-zde Saray kurbunda Karakethd Bey Mektebi'nde hce-i sbyan ve il hiri'l-mr ktib ve muallim-i Kur'n idi. sr- kesresi vardr. Trih-i veft 1143'dedir. Kasmpaa'da Bedreddin ittislinde medfundur. Ahmed Tfl: Sls ve neshi Hasan skdr'den ve ta'lki bi'n-nefs Dervi Abdi'den yazub rtbe-i kemle iridi ve ma'rif-i cz'iyye ve klliyyede beyne'l-akrn mrun bi'l-benn old. Kuvve-i nutk- ir ile ahnme-hn ve nedm-i bezm-i Sultn Murad Hn olub nice letifi dahi zver-i sahyif-i rz-grdr. Acemne mselsel hurde-i ta'lka dahi mlik olmala sultn- mrun ileyhe ve dahi nice kibra mecm'a-i latfe ve nesh-i nazfe tertib ve tenmkna muvaffak olmudr. 1171'de veft eyledi. Silivrikapusu hricinde medfundur. Ahmed Paa: bn-i Cfer Antl'dir. Sls ve neshi Emir Efendi'den ve hatt ta'lk Fndk-zde'den grb her kalemde ve bilhssa hatt- dvnde gzde bir vezir ve pesendde bir debr-i ho tahrr idi. Zamn- devlet-i Mahmudhn'de stanbul kimmakm ve tevki' rtbeleriyle sadr- sudr olmu idi. Sadretden infisliyle Badat'dan Msr'a gidb yine Haleb'de veft eyledi. Trih-i veft 1161'dedir. Ahmed bn-i Abdurrahman: Solak-zde hretiyle medfun idi. Sls ve neshi Hoca-zde Seyyid Ahmed'den telemmz eyledi. Rtbe-i i'cz kesret-i kitbetle ihrz eylemidir. Mte'addid bn-i Abbas Tefsiri ve bir ok Beyzv ve ann havsinde eyh-zde ve ok Tefsir-i Kebr-i mm- Fahr-i Rz vesyir ktb-i cesme yazmdr. Ahmed Bin Hasan: Sultan Ahmed-i Slis'e Ktib's-Sr olub Saray- Hmyn'da sls ve neshi ve fenn-i tezhbi Ktib-i Saray- Sultn Hezrfen Brusev'den te'allm ile mcz old. Vlidesini stdna tezvic eylemi idi. Mushaf- erf kitbetiyle megul olub kendi eliyle mzehheb ve mhezzeb ve ma'ml mte'addid Meshif-i erfe Medne-i Mnevvere'ye irsl eylemidir. 1174'de veft eyledi.

70

Kendilerinden mesm'dur ki hsn-i hat erbb olan kimesne kitbetde ma'lmtnn ancak nsfn icr idebilr. Li-hz ziyret-i srda shibinin kemli muz'af- mlhaza olmaldr dimidir. Ahmed bn-i Abdullah 98: Mestci-zde dimekle ma'rufdur. Hoca Rsim'den telemmz idb nice zaman i'net-i ta'lmleriyle ser-firz oldukdan sonra Galatasaray'nda muallim-i glman ve ba'deh Hseyin Habl mahllnden Saray- Cedd-i Hmyn'a nakle kmrn old. 1174'de veft itdi. Manmud Paa-y Vel Trbesi hricinde Tophheli Mehmed Emin Efendi kabri yannda medfundur. Endern- Hmyn'da muallim-i ders olanlara knn- kadm ikier yz guru haftn- bah virildikde muallim-i hat olanlara dahi haftn- bah olmak zre bir mikdar atyye ile ikram olunmaa sebeb-i mstakil bu olmudr. Hsn-i hulk ve tabat- i'iriyyeye dahi mlik idi. Sultan Ahmed Hn- Slis: Nice std- kirm ez-cmle Hfz Osman'dan temeuk idb ta'lim grmeye tenezzl itmidir. Ve Emir Efendi ve Hoca Rsim gibi nice ehl-i keml fazla eyledikleri ifzl ve in'm- mehd- hs ve avamdr. Hatt bir gn bir meclis-i l akid buyurub stdn- zamn dvet ve iltifat ve kend hsn-i hatlar ile bir murakka' ol meclise irsl ve temsna emir buyurd. Ol meclisde Emir Efendi ve Rsim Efendi ve Shib-i Devha Suyolcu-zde ve Sultn Mehmed Cmii mam Sleyman Efendi ve Brusal Mehmed Efendi ve ekerci-zde Seyyid Mehmed Efendi ve Cb-zde Abdi Aa ve Vef Abdi Aa mevcud bulunub mmileyh Rsim Efendi ve Kzm Efendi ve Necib Efendi murakka'- hmyn'a sityi-nmeler didiler. Ve Seyyid Vehb ve Nedim trih sylediler. O tarihlerden ikisinin burada tahrri lzm geldi. Seyyid Vehb'nin Murakka'- Sultn'ye Syledii Tarih
Mekrim-pe Sultan Ahmed shib-i ma'rif kim Virilmi ztna kiver-klkla hnerverlik Hnerde fenn-i hatda kimse tanzr idemez el-'n Keml-i zhr idb bir nev' murakka' eyledi tanzr Mukrindir ana tevfk te'yd-i Hud her gh Ezelde her kemle mazhar itmi Hazret-i Allh Sarh pkinin Hakk edsn idemez efvh Kd itdi fnn- resm-i hat ire nice eh-rh

Elifler serv-i kadd-i mahbba benzer, "sad" ayn- hr Saf bulsa aceb midir tem eyleyen her gh

71

Sezdr tc- dildra urulsa byle bir trih Dilr bir murakka' yazd Sultan Ahmed-i Cem-ch.

1136

Nedm- ir'in Murakka'- Sultn'ye Syledii Trih

ehin-h sana bir kabiliyet itdi ihsn- Hakk Bu isti'dd zt kim senin vardr nihdnda Utarid laf ururmu hsn-i hatdan sumn zre db azm-i sefer geldi murakka seyrine imdi O vl satrlar kim ser-kalemden eyledin tahrr Eer ehzde Sungur sa olsa idi ana dirdim Cihnn hsn, hattn da hatlar pdihdr Eer bir harfine taklde kdir var ise gelsn Dilersen var o satrlarla tarh- mdde' eyle O kuvvet-i skender ol elifden ibtid eyle Kalem al deste ann ny- glgn-i b-nev eyle Didi arh ana kim var nr- emin ren eyle Sezdr her birin vze-i tk- sem eyle Bun seyr eyle de var hmeni ikeste-p eyle db arz- hner dim cihn pr sad eyle Grh- ehl-i hatta cmle hnkrm sal eyle

Bu msrda Nedm bende ki, htif didi trih Bu nzik hatt- Sultan Ahmed'e bak da du eyle. 1136'dr.

Kitbet eyledii Meshif-i erfe'den birini ikrmen Kocamustafa Hankh eyhine hediye ve bir Mushaf- erf dahi Hfz Paa Cmii mam Veliyyddin Efendi'ye bah ve atyye idb cmi-i mezbrda dolab- ktbe vaz' olunmudur. Hatt- hmynlar ile iki Mushaf Ravza-i Mutahhara'ya irsl eyleyb ekser cevmi'-i seltnde mahalle mnasib birer satr cel tenmk ve Ktib's-sr Tozkondurmaz terbiye ve tezhibiyle vze-ta'lk olunmudur. Ez-cmle Ayasofya'da "Ra's'l-hikmeti mehfetullh", skdar'da vlideleri Gln Rbia Sultan Cmii'nde "El-cennet tahte agdmi'l-mmeht", bb- hmyn p-ghnda ve skdar skelesi'ndeki emelerin tarihlerini yazmlardr. Hatt- ta'lkde dahi eyhlislm Veliyyddin Efendi'den bir mikdar te'allm ile derece-i kemle irimilerdir. Ve Necib mahlasyla E'r ve Tevrih gibi sr dahi vardr. Ahmed bn-i Pr Muhammed bn-i krullah 41: eyh Hamdullah'n hafdzdesi ve vlidleri gibi kr Halfe-zde knyesiyle mkenndrlar. Hsn-i hatt pederinden te'allm idb me'zn oldu. Ceddi krullah suyunda yazd Meshif-i
72

erfe'den birin Suyolcu-zde Necib Efendi, Devhas'nda vasf eylemidir. 989'da veft eyledi. Dervi Ahmed Bin Muhammed 61: std ve ercmend Muhammed Belgrad'den Enderun- Hmyun'da iken shib-i iczet ve sls ve nesihde shib-i mahret olub Nasuh Paa-zde Mr mer ve Anber Mustafa Aa ile dahi mzkere-i dekyk- hattyye eylemi ve mteaddid Meshif-i erfe yazmdr. Hekim Paa-zde Alipaa Cmi-i erfi'nde bir cesm kt'a Mushaf- erf'i ve tevk-i hsn-i hatta dir "Aris'l-hatt" nmnda bir risle-i mnfi vardr. Saray- Cedd'de mu'allim-i mek olub 1027'de veft eyledi. Dikilita yannda Alipaa Cmii Mezaristan'nda medfundur. Seyyid Ahmed Bin Seyyid Mehmed: Uak'da Hoca-zde deyu hret-dde idi. Emir Efendi merhumdan hsn-i hat sls ve neshi tedrik edib mcz olmudur. Seyyid Hasanpaa Medresesi tahtnda vk cellerin fakat eme tkn erkleri Mimar eyhi Seyyid smail Efendi yazb m'ads bunlarndr. 1143'de veft itmidir. Ahmed Mnir Baheddin: Koyun Halfesi ve rekci-zde deyu ma'rfdur. Mestci-zde'den temeuk ile Hoca Rsim'den me'zundur. E'r ve msik vesyir fnnda erbb olub bu beyt ana mensubdur. Beyit
tse aceb mi kna b-hisb nz Ol h- hsne itmedir intisb nz.

Veft 1183'dedir. Ahmed rif Paa: Diyr- ark'dan bedd ve aklm- sitte-i mehrede ferd ilm in ve iirde debr bir veziri b-nazr idi. Veft 1145'dedir. Kad Ahmed: Mevlev Dervi Ali'den mczdr. Yirmi aded mikdr Mushaf- erf ve bir Buhr ve mesbih ve merik ve kalem-i rik' ile bir dier Mikt- Mesbih ve Cifr-i Cmi' vesyir nsah- cesme ok yazmdr. Evhir-i mrnde mhede-i menmiyyede "Delil'l-hayrt" kitbetine me'mr olmudur ve bakyye-i mrn ana sarf eylemidir. Veft 1141'dedir.

73

Ahmed Hfz 99: Cezre-i Mora'dandr. Hasrclar mam'ndan te'allm idb Hoca Rsim'den me'zndur. stdna taklidde takarrub- tmlar var idi. Rsim'in irtihline karb ta'lm-i talebede i'netleri erefine dahi mazhar olmudur. Veft bin yz seksen bir'de ve std yannda medfundur. Ahmed: Hce-i shak, Mentee yhud Gzelhisar olub diyr- Acem'de seyahat ve tahsil-i ma'rifetle evil hlinde Acem Ahmed Efendi denildi. Sls ve neshi Nefes-zde smail Efendi'diden temeuk ve bilhssa ta'lk ve tevki' ve siykat gibi aklmn cmlesinde tefevvuk idb bu takrible Kprl-zde Fzl Ahmed Paa diresine intisab ve mehur shak Efendi an hoca ittihz eylemekle shak Hocas lakabyla km-yb olmudur. sr ok ve balcas Mukaddemet'l-edeb tercemesi Aksa'l-ereb'dir. 1120'de veft eyledi. Brusa'da Sr-bn eyh Mehmed Makberesi'nde shib-i trih eleb-zde Aziz Efendi yannda medfundur. Ahmed Feridun: Sls ve nesih ve dvn ve rik' ve siykat vesyir aklm Koca Nianc Cell-zde Mustafa Efendi'den te'allm etmi ve iki kerre nianc olmudur. Sultan Murad Hn- Slis'in clsuna emr-i slm Trihi bunundur. Eb Eyyb-i Ensr Cmi-i erfi versnda trbe-i mahssu olub trbesi ittislinde vki mezaristan kapusu hricinde cel hatla "ment billhi ve meliketih ve ktbih ve ruslih ve'l-yevmi'l-hiri" ve dhilinde bir beyt-i Fris hatt- ta'lkle ikisi dahi Hasan skdr'nindir. Veft 990'dadr. Bk ahvli Zeyl-i At'ye havle olunur. Ahmed Kuruncu-Zde: Eyyb'dir. Suyolcu-zde'nin kirdi ve me'znudur. Eyyub Cmi-i erfi'nde cnib-i mihrabda rahle-i zb-i tekrm olan kebr kt'a ve er satr sls ve m'ad nesihle iml olunmu Mushaf- erf'in nsf mikdr stdnn ve bakyye, stdnn fevti sebebiyle bunundur. Mezanne-i kirmdan olub esn-y rihletde baz garibi Devha-i Necb'da iml olunmudur. Veft 1120'dedir. Ahmed Muharrem 54: Hfz Ahmed demekle zebnzeddir. Hfz Halil Efendi'den telemmz idb hutt gn-gn hussen kalem-i nesihde Muharrem Hattat deyu benm oldu. Hfz- Kelm- Kadm'i tahsil ve ismini tebdil idb Hfz Ahmed oldu. Meshif-i adde yazub bin yz otuz be'de veft eylemidir. Kasmpaa'da Seyyid Osman Efendi Hankh mukbilinde vki emenlikde medfundur.

74

Ahmed: Seng lakabyla mehur idi. Her kalemde kemli msellem olub bilhssa hatt- dvnde ve hurde-ikest vesyir me'rifde ve iir ve inda bl-pervz idi. Bin yz otuz be'de veft eyledi. Seyyid smail: Seyyid Abdullah'dan te'allmle mcz olmudur. rdekkasab Cmii atebe-i ulysnda bir besmele ve Sadrzam Seyyid Hasanpaa Mektebi'ne muallim-i mek olmas sebebiyle mekteb-i mezbrun ittislindeki emenin blsnda vki hat ve Kapudan brahimpaa Cmii Mezaristan'nda pencereler blsnda olan cel hatlar bunundur. Bin yz doksan 'de veft eylemidir. Mevlevhnebeyi Kapusu dhilinde Mimar Acem nm ztn zviyesinde medfundur. smail Bin Ahmed: Pederi Yesr Efendi'dir. Sls ve neshi Haffaf-zde Hseyin Efendi'den temeuk ile bin yz otuz dokuzda iczet almdr. bu kt'a ann nnda sylenmidir. Kt'a
Cenb- eyhi grdm dde, nakl itdim saflandm Keml-i ho-hattn dehri bir bir itdim istifsr Yesr-zde'ye ltfunu fenn-i hatda Br'nin Yemin itdi ki imdi misli yok bn-i Yesr'nin.

Hac iderken Cebel-i Tr'da veft etmidir. smail Zhd 75: Haffaf iken Seyyid Abdullah'dan te'allm ve Suyolcu-zde ve Hoca Rsim ve Dervi Ali'den dahi telemmz idb meleke-i taklidi bir mertebeye iridi ki eer mu'ammer olsa "yetn min ytillh" olurdu. Bin yz krk drt'de stanbul kapularnn berisinde bu trih-i tmir ann hattdr. Beyit
Asr- Sultan Ahmed ve'l-ecnb skdar'da menzil-i meskin kurbunda medfundur. Husn- stanbul'u bd eyledi. Seng-i mezarn, halfesi Ktib-zde yazmdr.

elebi-zde'nin Zhd Efendi rhletine syledii trih yn- tahrrdir. Trih-i Rihlet-i Zhd Efendi
Dir fenn-i hattn eyhi Zhd gitdi dnydan Muhakkak sls ve neshin bm erha eyledi ta'lk Ki ann vesine olmamdr bir kii vsl Eer resm-i hurf oldysa ol erhden nzil

75

Db krsiyy-i shhatden nizm- satr- zs Siyeh cme giyb hme devt old dhn-i beste Nehfetle olub mnende-i nl-i kalem-i cismi

Ann slh- harf illeti n old ok mkil Pern old evrk budur efkr- ehl-i dil Miyn- hb-ngn- kubra olcak vsl.

Bu trihi Utarid yazd t ki safha-i erha Ola Hattat smail Zhd'ye cinn menzil. Veft 1144'dedir.

smail bn-i Ali: Aakapusu muallimi olmala Aakapulu deyu benm ve Dervi Ali'den iczetle bekm oldu. Sinni seksene vsl oldukda za'f- pri destine ra'eendz olub Ebu'l-feth Sultan Mehmed Hn Cmii civrnda Mfti Seyyid Feyzullah Efendi'nin medrese ve kitabhne trihleri, prne-ser bunlarn sr ve Hfz Osman seng-i mezar hatt dahi bunlarn ydigrdr ki sekiz sene mrrunda kendileri dahi zim-i dr- bek oldukda isimlerini tebdil ile kendsnn mezarna dahi resm olundu. Mehurdur ki hattat- merkm Hseyinpaa Dru'l-hadsi'nin tara kapusu tarhini tastre me'mr ve sm-i Cell'i dahi yazm iken hin Mehmed Aa nm gelb trihi yazmaa biz me'mruz deyu bunlar bozub datd. Amma endek zamanda hin, ecel penesiyle pre pre oldu. Bin yz on sekiz'de veft itdi. Tersne-i mire arkasnda Darderesi denilen mezaristanda medfundur. Mr smail Bin Ali: brahim Han-zde hretiyle mehurdur. Shib-i terceme, estize-i kirmdan Hoca Rsim Efendi ile mlkt ve sls ve nesihde tahsil-i kemlt edib Ktib-zde'den dahi nesta'like heves ve endek zamanda dest-res olmala mrna hsn-i hatla bu iirin m sadak vki olmudur. Beyit
Y bedru temme nruh bhirun Sudake harfe'n-nni f mekih Menzilh fi'l-kalbi ve't-tarafi Men ya'bd'llhe al harfin.

Bhir mahlasyla baz sr- bhireleri vardr. Bin yz altm drtde veft etmidir. Eb Eyyb-i Ensr civrnda ecdd trbesinde medfundur. Seyyid smail eref bn-i Seyyid Ali: Ruscuklu olub Emir ve Rasim Efendi'den sls ve neshi temeuk ve dvn ve celye ta'auk edib edn sa'yile anlarda
76

dahi mrun bi'l-benn oldu. Elhak, hatt gzde ve vdsi pesendde ve ndde idi. Bin yz altm dokuz'da veft eyledi. smail bn-i brahim: Bosnav'dir. Endern- Hmyn'da Ressam mer Efendi'den mcz olmudur. Bbussade aalar ve muhsebesi hizmetiyle era olduundan ketebesinde "smail Muhsib" yazard. Sultan Ahmed Hn- Slis emriyle bir Mushaf- erf yazb mevrid-i inyet olmudur. Kta't ve murakka't okdur. Veft 1161'dedir. smail Bin Ysuf: Anadolu Hisar kurbunda Kanlcakl nm shilde skin idi. Birader-i mihteri Mustafa Hattat ile Tokd mam Mehmed Efendi'den mczdrlar. Ta'likde dahi kemli var idi. Saryar(Saryer)'da vki eme tarihi bunun yazsdr. Mehmed Hn- Rbi' eyymnda rihlet eyledi ve karye-i mezbre mezaristannda defn olundu. smail bn-i Himmet: Trabzon'dir. btid Emir Efendi'den sls ve neshi temeuk etdi ise de li-'lletin an terk ve Zhdi smail Aa'dan tahsil-i hatla me'zun olduu meclise Emir Efendi'yi dahi davet edib Emir Efendi an grdkde "Bu tlib hurf ve terkibi bi'l-cmle benden grb be-alt sene buna tlim etmiim, henz terk edeli iki ay olmad" deyu hzrne nakil eyledikde vk' byle olduu meydana kar. Ehl-i meclis zr-i hhne Emir Efendi'ye iltimas eylemeleri zerine Emir Efendi "Eer slasna id ve anda iskn muhid olur ise afvederim" buyurdu. Vk' bunun zerine merkm beldesine rh ve orada mr mtenh oldu. Bin yz yetmi senesinde veft eyledi. Seyyid smail 63: Seyyid brahim Nefes-zde akrabasndan ve Hlid-i Erzurum kirdnndandr. Vd-i eyhnede yegne ve Hfz- Osman Efendi'ye ba'de'l-izn std- sn olub tavr- eyh'e takarrubu bunlardan ahz eylemidir. Azm- ikemi olmaya idi sr eyh Hamdullah'n srndan temyz olunamazd. Bin doksan'da veft eylemidir. lyas bn-i brahim: Snb'dir. Hsn-i hatt- sls ve nesih ve hssa-i hsn-i hat ile ta'lk-i kitbetde sr'at-i kalemi olub bir gnde bir nsha Kudr kitbet eyledii Trh-i Temm'de mazbutdur. Sultniyye-i Brusa mderrisi iken veft eylemidir.

77

Nazm
Kalem b-menn-i yemnet i germ r morst Ber-yed ez zulmt- devt her s'at Ki hat berm bord dembedem zi-hindubr onni mreved b- hayte ez minkr

Fudal-y mmetden ve sulah-y milletden olub Fkh- Ekber'i erh ve Sdeddin Taftazn'nin Maksd'n ve Seyyid erif erh-i emsiyyesi'ni dahi tahiye edib an bir gecede tesvid eyledii ekyik'de mezkrdur. Sekiz yz elli be'de veft eyledi. Karagmr kurbunda Ksmaa Mescidi'nin imam ve Hasodaars Camii'nin hatbi idi. Emrullah bn-i Muhammed: Abdullah Krm'den tahsil-i dekik tekml-i hakik eylemidir. Meshif kitbetiyle megul iken "Et emrullhi festa'cilh" emri gelib "Ve kne emrullhi gaderan magdr" trihi huddunda veft eyledi. Sultan Bayezid-i Vel: Amasya'da mir-liv bulunduu hlde Mevlna Hamdullah'dan te'allm ile std vdsine takarrub etmidir. Seltn-i l-i Osman'da bunlardan m'ad hacc- erfi asleten ed eden yokdur. "Adl" mahlasyla e'r vardr. Bu iir anlarndr. Beyit
Ey svr- esb-i nz olan rikb- cna bas Hsn meydn senindir ayan merdne bas.

Bu beyit-i Fris dahi anlarndr ki Hasan elebi alt aded nazre dahi yazar.

Beyit
Her dd ki peyd eved ez sne-i kem Ebri eved ve girye koned ber ser-i hkem.

BEHRAM: zd-kerde-i Davud Paa olmala Gulm- Davud Paa deyu ketebe eder idi. Kblet'l-kttb me'znlarndan ve Dergh- l ktiblerindendir. 693'de itmm eyledii Mushaf, Sleymaniye Cmii'nde mevkufdur. Davud Paa'nn cmii erfi tarihi kapusu zerine eyh merhumun tahririne bu sebeb olmudur. Taceddin: Buhr'dir. Sultan Selim-i Evvel asrnda stanbul'a gelb Bevvbne ve Yktne hatta mlik ve bilhssa dvnnin sebeb-i itihrdr.

78

Cafer Bin Tacbey-Zde: Ams'dir. eyh Hamdullah'dan te'allm edib tevk'i Dvn- lin olmudur. Karnda Sa'di Efendi ile beraber e'ar- vakitleri uary idiler. Heves-nme Manzmesi mehurdur. uardan biri bir kasdede anlar vasf edib bu ka beyit ol kasdedendir. Nazm
Virb keml-i eref ve-i Hud dra Leli-i hatt- Ykt kymetsi ann Odur o Sayraf cevher-i hizne-i hat Sevd- Rm'a iki Tc-zde virdi eref Eeri bde deil hli ol fazletden Disem evvel ana nola kttb- seb'adan efzn Sezdr ol kvile tura-nvs-i sultn Elinde hmesi ney-ekker-i fazletdir eker-finlk ider dehre msr- ma'nda. Utarid-i felek-cd Tcbey-zde Ne deyme knda bulundu ne deyme deryda Odur o zer-ger-i kmil bu fenn-i zbde Birisi hsn-i hat ve biri i'r inda Garaz ikisini temyizdir bu esnda Adedde heft berber olur mu heftde yok ann gibi knun-ins dnyada

Birderi Sdi dahi i'r in ve fazl imlda birderine sn olabilirdi. Lkin hreti fazla olub birderinden iki sene sonra veft eylemidir. Sa'di, mezbr Seyyid erif'in erh-i Mifth'na ve Sadr'n erh-i Vikyesi'nden Bb'-ehde dek hiye yazb Nesefiyye'yi nazm eylemidir. Hls bir madde zmnnda shib-i terceme Cafer Bey, tu'me-i emr-i kahr- kahramn olub bil gusl defn olundu. Trih-i ehdeti 920'dir. ki birder Sultan Selim Camii kurbunda Nianc Mescidi p-ghnda medfundurlar ki oraya Eskinianc denir. Beyit
Biz ehd-i rh- ak oldukda rh- yrda Yumadn defn eyleyin, tenden gubr gitmesn.

Hmid Enserc: Rsim Efendi'nin iyi kirdnndandr. Veft 1101'dedir. Bu gazel ana mensubdur. Gazel
Hatt- eb-gnu gelrse rahne-i dildrn Snbln seyr ideriz bu sene biz glzrn

79

Dorus ey dil-i eyd eer incinsene dah Likneti olsa da hnde civann ne gzel nki dil-fte-i hsnsin ol mehryun

ekemem ile-i hicrin o per-i ruhsrn i i blbl olur nameleri tekrrn Hmid olsa pern ne aceb gftrn.

Hsmeddn-i Zerrn-i Kalem 35: kr Halfe-zde'den yazb ekseriy kelimt- Murtazaviyye ve murakka't ve kta't kitbetine rgb ve kendi vedyisinde yegne olub neshi slse glib idi. Veft elf-i kmil sularnda olmaldr. Hasan bn-i Ahmed 39: erkes ve Ahmed Karahisr'nin bende-i derm-i hardesi ve ba'de'l-'itk veled-i mnevsidir. Sleymaniye Cmii'nin Harem Kapusu yesrnda ruhm zre Hasan bin Karahisr deyu ketebelerini vaz' eyledii esnda std henz hayatda idi. El-kssa, Cmi-i Sleymniyye'nin bir kavilde yalnz mihrab yet-i kermesi ve bir rivyetde yalnz kubbesi tknda olan hatt- msenn stdnn ve bksi anndr. Bazlar zu'munda dahi Karahisr merhum hayatda iken kirdine cmi-i erfin hutt- resmi emr olunduuna infi'l ve tekeddr edib mezbr Hasan dahi cmi-i mezbrun bi'l-cmle cellerini itmm edib tabhne dernunda "Ve yut'mne't-ta'me" yet-i kermesi kaldkda keml-i siklet hizmetinden em-i remet-nk olub bi'z-zarre ol yeti hocas tekmil eylemidir. Vk' cmleden ziyde ol kitbede icra-y mahret ziydedir. El-'uhdet ale'r-rv. Edirne'de Sultan Selm-i Halm'in bin-kerdesi olan cmi-i erfin dahi bi'lcmle huttu merkm Hasan elebi'nindir. Bir iki sene ba'de'l-elf veft eyledi. std yannda medfundur. Mevlna Hasan skdr 42: eyh Hamdullah caddesinden ser-i m inhirf etmeyib nc derecede ho- nvsndandr. skdar'da Eski Vlide Cmii'nin celleri anndr. 1023'de veft eyledi. Karacaahmed mukbilinde vki seddin kesinde medfundur. Trih-i seng-i mezarndaki beyit Brusal Him merhumun olub kirdnndan Hlid Efendi yazm. Seyyid Hasan Him 57: Haleb bir elebi olub stanbul'da std- zaman Ramazan Efendi'den hsn-i hatt- sls ve neshi ber keml-i iczet-yb oldu.

80

Beyit
Mcib-i san'at tashf deil ztnda elebi mereb olur ekser ebn-y Haleb.

El-hsl hattat, lim ve fzl- msellem idi. Nice Meshif-i erfe kitbetine muvaffak olmudur. 1098'de veft etdi. ahsultan Tekyesi mukbilinde Mifth-zde kurbunda medfundur. Mahdumlar Seyyid Abdullah ve hafdleri Seyyid Abdlhalim dahi mezkrdur. Hasan Bin Abdssamed: Samsun'dir. Pederi diyr- Acem'den gelmidir. Sls ve neshi Ali bin Yahy'dan yazd ve stanbul kads oldu. Sultan Mehmed Han an stad ittihz eyledikde bir Shah- Cevher'i pdiha yazd ki mnendi grlmemidir. Mukaddemt- Erba'- Tecrd'e hiyesi ve Seyyid erf'in Muhtasar- Hiyesi'ne ta'lkt vardr. 891'de veft edib Eb Eyyb- Ensr civrnda medfundur. Hseyin Bin Ahmed: Edirne'de Haffaf-zde demekle ma'rfdur. Hemehrisi elebi mam Hac Mustafa Hfz'dan sls ve neshi te'allm ve istikmal-i dekyik ve msik vesyir ma'rif eyledi. 1154'de veft etdi. Yirmi Mushaf- erf ve sad aded Delil ve otuz kadar En'm ve iki hizb-i a'zam ve kta't ve murakka't kitbetine muvaffak olmudur. Hseyin Habl 74: pci ve Anadolu'da Akakavak'dandr. Ketebe Hseyin elHabl deyu huttunu rakam eder ve elsine-i nsda ipci deyu mehurdur. Dervi Ali'den mcz olub stdna dmad ve ktib-i saray- sultn ve Ayasofya Mektebi'nde muallim-i hat olub mte'addid mushaflar yazmdr. 1152'de veft eyledi. skdar'da stadlar Dervi Ali Efendi ve erikleri Zhdi smail Aa kabri yannda medfundur. Hseyin ah: Lakab Hsameddin'dir. eyh Hamdullah'n e'azz-i

kirdnndan olub Mustafa Dede merhum ile ma'an perveri-yfte olmudur. Elf-i kmile karib muammer imi. Bu dahi e kalemde b-nazr olub sde nesih yazmada eyh-i merhum ile kendisi beynini tehs ve temyizde nice kii yanlmdr. Bazlar demilerdir ki eyh-i merhum ann hattna kendi ketebesin koyub istihsan etmidir. Bazlar dahi derler ki Hsameddin birka kt'a yazb eyh- merhmu talit iin p tahtas altna koydukda

81

eyh bil-teemml anlara kendi ketebesini vaz' ve sonra vkf oldukda Hsameddin'e tevbh etmidir. Hseyin Can: Brusal ve Nefes-zde smail Efendi'den mczdr. Elvn- kada gn-gn mrekkeble kitbete nil olub hokkal bir devt etrafnda kend gftrndan olan bu ebyt mersm idi. Beyit
hokka devtda ne var dirse o hm Hn- cierim, dd- dilim, baht- siyhm.

Bu kt'a dahi o mndadr.

hokka devtnda didi yr ne vardr Zlf-i siyehin la'l-i lebin em-i kebdun 1107'de veft etmidir. Didim ana ey Hsrev rn-i eker-leb Evsfn tahrr in drl mrekkeb.

Hamza Vsf: Vn'dir. Hatt- divande Hamza Sahib-kran ve Hamza-i divdest denir idi. Hamza Bin Mustafa Dede: Hsn-i hatt- eyhneyi mevrs- pederne olmala pederinden telemmz ve birderi Pr Mehmed'in rtbe-i kemline garb yazmdr. Bunun dahi birderi gibi Sleymaniye Cmii'nde bir Mushaf- erf'i mevkfdur. Birderinden sonra rihlet ve peder-i diresinde defn-i trbet oldu. Halime Bint-i Muhammed Sdk: 1167'de kable'l-blu Seyyid Mehmed Hilmi'den iczet-yb olmudur. Bir kt'as iznine stad- kmil Hoca Rsim'in tertib buyurduu iczet-i belne yn- istinsah olmala bu mahalde rad olundu. Nemmegat nahletn ve atyyetn min kermin mbnin ve saddegat bi-kelimti Rabbih ve knet mine'l-gnitne zehr zemnh ve humeyr evnh ztesnetey arate senetin tilke'l-kt'at'l-melhat semmiyyet's-Sa'diyyet a'n Halmete ibneti men enbetehullh nebten hasenen fetegabbeleh Rabbh ve zeyyeneh bih sirran ve alenen. Fel arra veli'n-nisveti'l-lt gata'ne aglmehnne ve ketebne ve li'n-nisi nasbn mimmektesebne. atthe's-settru bi-celbbi'l-gnitti'l-'bidti's-sbihti fetliyet bi'l-'aiyyi ve'l-ibkri fi'l-kitbi'l-ekremi iz ylgne aglmehm eyyhm yekfl Meryeme.
82

Garrarah ve harrarah'l-'abd'l-esemi ktib's-saryi'l-hssati Mehmed Rsim ufiye'l-afvv anh bi-habbih Ebi'l-Ksmi fi's-seneti't-tsi'ati ve's-sittne ba'de'l-mieti ve'l-elfi min hicreti men aleyhi ve al lihi's-salavt ve's-selm elfen ba'de elfin. Hlid Erzurum 43: Hasan elebi'den ba'de'l-izn Dervi Ali merhum gibi l ka'b- stda stad olmudur. Aklm gngnda sr nmdrdr. 1040 trihinde dr- hulda zim olmudur. Halil Bin Mehmed 97: Reis-i mneccimn ve Hoca Rsim'den me'zun idi. Veft 1159'dadr. Hfz Halil 53: Haleb'dir. stanbul'a gelib hemehrisi Seyyid Hasan Him vstasyla Ramazan Efendi'den hsn-i hatt- sls ve nesihde temeuk edib me'zn olmudur. Slsden ziyde neshe rabet ve riyet edib ahynen kavse-i decce ile kitbet eyledii mehur ise de Shib-i Devha inkar eder. Suyolcu-zde Mustafa Efendi dahi eski ve ktekli stadlardan olmala Hfz Ali ziyretine vardkda te'db-i b buyurduu derece-i darbdadr. Trih-i veft 1119'dadr. Kasmpaa'da Kulaksz denilen mahalde vki cmi mukbilinde medfundur. Hayreddin Mara 33: Ma'rfdur. eyh Hamdullah evil-i hallerinde bundan ve bu dahi Sayraf'den yazmdr. Veft 876'dadr. Receb 38: Mevlidi Kal'a-i Revan'dadr. Elli yandan sonra sls ve neshi eyh Hamdullah Efendi'den tahsil ve Galatasaray'na muallim olmudur. Galatasaray'na gidib gelirken esn-y tarkde nadc- tam peyd etsin deyu ufak ufak mrekkeb kumkumalarn skna balayb yrr idi. Galz- peyker, mhb-i heykel bir me'-i kadem ve mek- kalem idi. 958'de veft etdi. Ramazan Efendi 51: Hsn-i hatt- sls ve neshi Abdullah bin Cezzar'dan temeuk edib resde-i iczet oldukda bi'l-klliyye nesih tarafna meyelan ve kitbet-i Kur'n- Azm'-n'a sarf- evn eyledi. Yevmiyye-i mu'ayyeneleri tamam olmadkca zvvrdan dahi gelen hricde tevkif olunur idi. Kibr- ricl-i ziyretlerin teberrk-i fl eylemekle ekseriya sadethneleri yende ve revendeye muhitt-i ricl olur idi. Bu

83

vechile drt yz aded Mushaf- erf kitbeti mehurdur. 1091'de veft eyledi. Ylan Cmii imam idi. Mevlevihne Yenikapusu hricinde tarf- yesrda medfundur. Sultan Sleyman Han: Sn. Sls ve neshi Tokd Ahmed Efendi'den yazb letfet-i hatlarna sz yokdur. Mr Sleyman Arif: Klliyyt ve cziyyt- iir ve in ve fenn-i tecsm ve tezhibde dekyka vsl ve sls ve nesih ve ta'lk vesyir aklmda kmil-i ber-vcud idi. Hilye-i Hkni'ye nazresi ve Regibiyyesi ve mretteb dvn vardr. 1183'de veft etdi. Bu beyit ann bir gazelinin makta'dr. Beyit
rif pr-yan ma'n benimledir Mrane mlk-i nazma Sleyman deilmiyem

Sleyman Izz: Hoca Rasim'den mcz ve i'r inda mmtzdr. Bu gazel anndr.
Merd olan kmil-i vcda ho hnerdir hsn-i hat Ma'rifet zbdr amma zb ferdir hsn-i hat Nicenin sr- mevzunda yok hergiz sebt Dehr-i fnde aceb bk eserdir hsn-i hat Zevk-yb olmak mukarrer dest-res olsa kii ha-i gln safda bir semeredir hsn-i hat Dilg-y nazara-i ddrna tlib hezr Kt'a-i ba- cinnda verd-i terdir hsn-i hat Byle mstesn gazel yazlmaz ill Izziy Her kimin indinde gyet mu'teberdir hsn-i hat

Hcegn- divan tarkna slk edib silahdar ktibi ve terft dahi oldu. Veft 1166'dadr.

84

SLEYMAN NAHF: Sls ve nesihte Hfz Osman merhumdan iczet-yb ve kalem-i ta'lkde km-yb idi. Beyit
Nahf bir zamn- msr u safhn idi mehdun Diyr- Be'de bilmem imdi gurbetle nedir hlin

Meli zerine diyr- ran ve cnib-i Engrs'e sefrn ile me'mriyet ve bu tarkla seyr seyhat edib terceme-i Mesnev-i erif manzmen ve Risle-i Hazariyye vesir sr ve dvn- e'r vardr. Sinni doksan mtecviz iken 1151'de veft eyledi. Sleyman Mstakm-Zde: bu rislede hatttn-i Osmaniyye'nin byk me'hazi olan Tuhfet'l-hatttn nm kitab ile Silsilet'l-hatttn nm rislenin mellifidir. Mmileyh estz-i mte'addideden ulm- mte'addide ta'lm ve tahsil edib fik-i akrn ve vahd-i zamn olduu gibi cins-i hatta gelince sls ve neshi Hoca Rasim staddan ve ta'lki Efendi-zde Ktib-zde ve Dede-zde Seyyid Mehmed'den temeuk edib mnselek-i silk-i hatttn olmudur. Tuhfe-i Hatttn, Silsile-i Hatttn, Terceme-i Mektbt- Hcegn,

Mecellet'n-nisb, Devha-i Meyh-i slm, erh-i Kasde-i Mudariyye, erh-i Vird-i Seyyid Yahya, Terceme-i Lgat- Knn'l-edeb, erh-i Dvn- Hzr ve Murtaz ve bunlar emsli krkdan ziyde sr- ydigr brakmdr. Trih-i veft 1203, Zeyrek'de Devirhan Mahallesi'nde eyhi olan Tokd Emin Efendi'nin aya ucunda medfundur. Sleyman Rci bn- Yusuf: Hoca Rasim'in birder-i mihteri ve hem-meki olub ho-yende hatla nice Meshif-i erfe yazmdr. Latfe-g, hander, dervi-i nihd, pk-i'tikd ve ir-i mazmun-ins idi. 1168'de veft etdi. Krm eme-sr mukbilinde pederi makberesinde medfundur. Sleyman 56: Damad-zde demekle ma'rufdur. Sultan Mehmed Han Cmii'nde imam idi. Tozkoparan-zde Hfz Mehmed Efendi'den mcz ve hsn-i hatla birok Meshif kitbetinde mmtz olmudur. Trih-i veft 1156'dr. Mu'ammernden olub Edirnekapusu hricinde medfundur. Sleyman henn-i Kalem: Anadolu'dandr. Suyolcu-zde diresinde kesb-i keml-i hsn-i hat edib sls ve nesihde shib-i iczetdir. Kalem-i hadd ile hsn-i

85

tenmkda ferd ve b-nazr ve sr- kalemiyyesi kesrdir. Taklidi mmteni' bir ktib-i polad-dest idi. Veft 1132'dedir. Seyyid eref: Ruscuklu olub env'- huttu Emir Efendi ile Hoca Rasim'den ta'lim edib mczdr. Hatt- divan ile celyi gyet nefis yazmdr. Veft 1189'dadr. Seyfullah Feyz: Sls ve neshi ibtid Karakz'dan ve sonra Hfz Osman'dan te'allmle keskin bir hattat ve hadka-i hssada muallim-i talebe-i mek ve mderris iken 1148'de veft etdi. krullah Halfe 40: Amas ve eyh Hamdullah'n dmddr. Dim hizmetinde bulunur hatt vakt-i iktizda ta'm bile piirir imi. krullah Halfe mukaddem eyh-i merhmun oban ve hizmetkr olub hizmetinden honud olmas cihetinden ana ta'lm-i hat edib bir std- kmil ve ilmi ile mil kimesne andan zuhr eyledi. Vk' hutt- eyhnede muallim ve kuvvet-dest-i melekede msellem olub Meshif-i erfe vesir sr b-umrdr. 950'de veft eyledi. std diresinde medfundur. Abdulbki bn-i Ahmed: Hsn-i hatt- sls ve neshi Hoca Rasim Efendi'den iktibas edib izn-i vaz'- lafz- ketebe ile l mertebe olmudur. Sleh-y mmetden bir ir-i shanverdir. czetine bazlar bu trihi sylemiler.
Sad brekallah old myesser Kim zt- Abdlbk Efendi eyh-i zemne Rasim Efendi Elif'i mbih bir serv-i kadde Terkibi cmi' ba'z hurfu Meydn- satra cezmi hedefdir Tavr- tarka t's mutbk Nn'u devt- smn-i stad Her nokta-i hl nev-hatta benzer Pes hatt- mr bulsun terakk Zeyn'l-me'rif bir hayr meslek Evsf olmaz gencde-i sakk Her meki ta'lim itdi yeg-yek Syir hurfu uk b-ek Krsiyy-i eyhe benzerse gerek n old kavsi her meddi n-vek eyhne h's ayniyle aynek Mikrz l's inkra gezlik Sde gzeldir oldukda mnfek Klsun mbrek br tebrek Kendi dus iznine trih

86

Hakk- hsn-i hattm ide mbrek (1158) Seyyid Abdulhalim Hasib 90: Emir Efendi-zde [deyu] ma'rufdur. e kalemde bi'l-istihkk pederlerinden mcz ve her eyde ma'lmt ve ma'rifet-i kmile ile mmtz idi. 1169'da veft eyledi. Eb Eyyb-i Ensr civrnda b ve ecdd kurbunda medfundur. Hoca Abdurrahman Gubr: Gubr-i hsn-i hatta nil olmala bu lafz ihtiyar klmdr. Sls ve neshi Mustafa Dede'den te'allm edib hsn-i tab' dahi var imi. Bu kt'a anndr.
Ey Gubr bu cihan ire benim Meer ol ktib-i msta'cel kim Kimse e'rma toz kondramaz Hatt u i'rim kuruyunca duramaz

974'de veft eyledi. sr- hattyyesi okdur. eyh Abdurrahman bn-i Abdullah: Tarkatc-zde. Hoca Rasim kirdi ve resm-i eyhnede mczdr. Meshif-i adde ve delil-i gzde ve Mikt ve Tefsir-i ibn-i Abbas emsli ktb-i pesendde yazb cell'l-mikdr bir hattat idi. 1178'de veft etdi. Abdurrahman Htem bn-i Ali Meyyed: Eb shak Kazrun neslinden olub Amas'dir. Sultan Bayezid'in liv-y mezbrda hkmeti eyymnda eyh Hamdullah ile sultan- mrunileyhin nedm-i bezm-i saflar iken eyh-i merhumdan te'allm eylemiidi. Temm dahi hsn-i hattn trihinde sen eder. Baz ehl-i fesdn gamzyla shib-i tercemenin katline emr-i pdih vrid olduun Bayezid Han an Haleb'e kard. Merhum libas dervii ile yedi sene seyahat edib raz'da Cell-i Devvn'den cem-i ulma iczet almdr. Cls- Byezd'de stanbul'a avdet terakkyt- azmeye nil olmudur. Yedi bin cild kitba mlik ve elsine-i selsede nazma kdir ve baz nevdir resil te'lifleri vardr. 932'de Mekke-i Mkerreme'de veft eyledi. Abdurrahman Mzehhib: Kastamon'dir. Tezhibde ve enva' cildi tertibde Bosnav Hasan'n kirdi Salih elebi'yi grm ve Haydarpaal brahim elebi gibi

87

kird yetidirmidir. Hsn-i hatt- sls ve neshi dahi Suyolcu-zdeden damme-i keml edib 1098'de veft eylemidir. Abdurrahman: ibinci-zde deyu mehurdur. Hsn-i hatt- sls ve neshi Ramazan Efendi'den te'allm edib mcz olmudur. Gubrn-i hatta mil yz aded mushaf- kmil yazmdr. Ekser srnn tezhibi Mzehhib Sarah Mustafa kirdi Beyz Mustafa'nn olu ve kirdi olan Baruthaneli Abdullah nm stadndr. Mevlidhn- sultan ve msikdn ve Hfz Osman'n evhir-i mrnde kat'- kalemiyle shib-i hret n idi. Vefat 1137'dedir. Alipaa Cmii Byk kapusunn karsndaki kede veys Dede Trbesi iinde medfundur. Abdurrahman Rahmi: Kubr-zde-i ma'rfun birder-i ghteridir. Vd-i sls ve neshi Kevkeb Hfz Mehmed Efendi'den grb nice devvn iml eylemidir. Rznme-i evvel hulefsndan iken Hev nmna tertib eyledii tezyiftdan tvbekr ve r-berh- hac olub avdetinde Msr'da kfile-i hirete hem-rh olmudur. 1137'de veft eyledi. Seyyid Abdlkdir Zarif: Pederi anbarl Reislkttab idi. Ve bu lakab azm-i ikeminden ne'et eylemi idi. Hsn-i hatt- sls ve neshi std mm- Cmi-i Mrahur Seyyid Abdullah Efendi'den telemmz edib mcz oldu. sti'dd- ezel ile hatt ta'lkin hurdesine dahi suret verdi. sr- hattyyesi b nihye ve veft 1118'dedir. Abdlkerim Halfe: Hafd-i eyh olan Dervi Muhammed ibn-i Mustafa'nn hem-asr ve erki ve eyh Hamdullah'n mukallid-i kmilidir. Abdullah Rodos-Zde: Ma'rufdur. Sls ve neshi Hfz Osman'dan te'allm ile ta'lkde dahi stad ve Nergis-zde merhmun ayn idi. Hfz Ahmed ile ber-bz- gtleri olagelmi hltdandr ki bir Mushaf- erf yazdrb kendi ketebesini vaz' eylemidir. Veft 1116'dadr. Seyyid Abdullah Bin Seyyid Hasan Him 47: Yedikuleli Emir Efendi. Hfz Osman me'znlarndandr. Aklm- sittede tahsl-i keml edib kitbeti rtbe-i i'cza eridirmidir. Yirmi drt Mushaf yazb ikisi Sultan Ahmed Han- Slis emriyle imi. Osman-zde Tib Efendi'nin Merik Tercemesi'ni dahi tenbih-i pdih ile yazb hezr En'm ve evrd ve kta't ve murakka't ve Hilye-i erf ydigr brakmdr.
88

1101'de bir Feriz-i Seyyid dahi yazmdr. Nr- Osmn'de mevkf murakka'lar ma'rufdur. Safvet-i mrekkebleri huzr- Sultan Ahmed Hn'de yd olunub mmldr ihtimliyle taraf- pdihden bir teberdr gelb ale'l-gaflet hokkanz almaa me'mrum deyu hatmederek huzr- Hmyn'a gtrm. Ba'deh hokka az altn olarak akmie vesyir hedy ile yine irsl buyurulmudur. Meshif-i erfeleri'ni tezhib edenlerden biri Rugan skdr Hilmi elebi kirdi Hac Yusuf Msr'dir ki saz yazmak vdisinde ahkulu-i vakitdir. Biri dahi Hezarfen Brusev'dir. Biri dahi Hasan elebi kirdi Sleyman elebi ve biri dahi Haydarpaal brahim elebi'dir. Hls merhum kesret-i kitbetiyle mkted-y suff- ho-nvsn ve sr'at-i kalemiyle hce-i tlimhne-i hsn-i db ve irfan olmu. Halm ve vakr ve amme-i sebz ile nrun al nr bir vcd- ma'mr idi. Beyit
Kni' meyed ez hatt- std behnden Hsni ki nihn der hatt- nest bedyend

1144'de vlideyni civrnda medfun oldu. eyh Abdullah 89: Himmet-zde. Mehirden ve Hfz Osman'dan me'zun olub pederi ma'rif-i ricl-i Bayrmiyye'den eyh Himmet'dir. Beyit
Fasl- itda byle hev Hakk atsdr Krts- meki destine al yaz, hevsdr.

Vefknce leyl nehr himmet-i verzi ve ki ile l mertebe olmudur. 1122'de skdar'da pederi yannda medfun oldu. Abdullah Feyzi: bn-i Tursun. Sls ve nesh ve rik'a emslini Demircikulu Yusuf Efendi'den temeuk eylemesi yle dursun ta'lk ve celleri dahi stdne olduu muhakkakdr. 1019'da veft etdi. Trk Arz ve Merf't'a dek Molla Cmi Hiyesi ve Trk Mu'cizt Rislesi ve Kalemiyye nm bir maklesi vardr. stanbul'da eyh bid elebi Mescidi Mezaristan'nda medfundur. Abdullah Krm 36: Sultan Sleyman Hn eyymnda zuhur edib Mustafa Dede'den mcz olmudur. Bir vk'as vak'a-i intikline dellet etdikde hric-i sr- stanbul'da Cmi-i Emir Buhr civrnda ve Eb Eyyub reh-gzrnda ihzr- mezar ve
89

ser-levha-i sengine "Gad tavmri'l-a'mli ve neseha estri'l-ml-i bi'l-cl." fkralarn nak ve nmlarn resm ve iml ve iki dokuz adedi tasvir edib bir hane rakam ak brakd ve birini dahi kirdlerimizin birisi yazsn deyu kef-i hl buyurdu. Vk' elf-i kmilden bir sene mukaddem zim-i dr- bek olduundan dokuzlarn adedi oldu. Abdullah Bin Cezzar: Yni Kassab-zde. Tahsil-i hsn-i hatt- sls ve nesh iin Hfz Mehmed mam'a iktid ve her ve-i kalemde anlarn eserine iktif eylemidir. Nazm
Enns f afletin amm yrd bihim Keennehm anemn f dri Cezzrin

mefhmu zre vakt-i eyhhate varmazdan rhlet eyledi. Karamustafa Paa Vakf'nn ecz-y mevkfesi bunun hattdr. Ramazan Efendi gibi stda stad olmudur. Abdullah Vsf: bn-i Muhammed Muhteem. Aksm- aklm pederinden tahsil ve tekmil ile erbb- kalemin mmtz ve ser-efrz idi. Bu beyit anndr: Beyit
Yr h- zekanm ayn- vefdr dir ise Ana ey k- rde inanma enedir.

Veft 1130'dadr. Abdullah Cb-Zde 81: Abdi Aa nm ile hret-nm ve Suyolcu-zde kirdnndandr. std- kadm bir pr-i vcib't-ta'zm olub kesret-i sr ile km-yb ve ehl-i keyfin nazflerinden hafif-i lihye ve latf-i hilye bir zt- mstetb idi. 1149'da veft eyledi. Seyyid Abdullah erif: erif demekle ma'rf ve hsn-i hatt ve kitbetle mevsuf idi. krullah Halfe'den temeuk edib iczetiyle l mertebe olmudur. Elf-i kmil trihinden mukaddem mevcud olan ricldendir. Abdullah Vef: Kevkeb Muhammed Efendi'den te'allmle hsn-i hatt- sls ve nesihte miyne-i ho-nvsnda hret bulub Saray- mire kitbetiyle bekm olmuidi. Huzur- Hmyn'da resm-i sikkeye cesret ve hutt- slmiyye'ye adem-i
90

rabet ve aya ve sol eliyle mek- hatta mbderet ve hurfun ibtid ve intihsna nevzuhur zlfeler ve hilf- db girdra mberet edib mevrid-i emtet olman ve nazar- isbet etmein henz ille-i mr hatm olunmam iken mahrse-i Brusa'ya azmet ve oradan dr- hire'e rhlet eyledi. sr- kaleminden Eb Eyyb- Ensr'de Yazl Medrese'de ketebesiyle dvar- dershneye bir harf-i vav resm edib Edirne'de Eski Cmi'de dahi bir vav ile bir sm-i Cell yazmdr. Syir tefsl ahvli Devha-i Necib'da mezkrdur. 1141'de veft etmidir. Dervi Abdullah: Ktib's-sr Aakapulu smail Efendi'den mczdr. Serkitbetden tark- hcegna geib kk- slis defterdar iken 1172'de veft eyledi. Osman Bin Ali: Hfz Osman deyu ma'ruf ve vaktinde esrar- hattyye-i eyhne kendilerine inhisar ile mevsufdur. Pederi Haseki Cmii'nin mezzini olub kendisi Kprl-zde Mustafa Paa diresinde ne'e-yb ve ol hanednda ma'rif-i klliye ve cziyeye intisab etmekle hsn-i hatt- sls ve neshi ibtid Dervi Ali merhumdan temeuka ru' etmi ise de anlarn vakt-i prleri olduundan kendi rzlaryla Suyolcu-zde'den te'allm ve on sekiz yanda iken izn-i erifleriyle me'zun oldukdansonra dekyik-i ve-i eyhneyi Nefes-zde Seyyid smail'den te'allme mberet ve tekrar elif-ba mekinden ibtid ile hsn-i hatt- eyhneye suret verdi. Hsn-i hatda ve-i eyhne eslf ve ahlf miynnda kendisine mnhasr idi. Hatt Aakapulu smail Efendi gibi stad dahi merhmun kemline i'tiraf ile insaf edib "hsn-i hatt biz bildik Osman Efendimiz yazd" demidir. Ve rhletinde Osman Efendi'nin hattyla nice kt'alar smail Efendi p tahtasnda zuhr eylemidir. 1106'da Sultan Mustafa Hn- Sn'ye muallim-i hat olub huzr- Hmyn'da ihrm vaz'yla meke ibtidar ederlerdi. Sultan- mrunileyh herne resm zre kitbet murd ederse evvel Osman Efendi'ye bir resmini kardb ba'deh kendisi yazard. Bu ikbl-i b-misl ile yine dervi-mereb idi. Hatt birgn talebelerinden biri vakt-i ta'limden sonra esn-y rhda rast gelib sebeb-i tahallf sul olundukda bir zr-i er' sebebiyle ta'limden mahrmiyetini beyn eyledikde dbbesinden nzl ve hemen hrhda ku'd edib hattn ta'lim eyledii mervdir.

91

Aklm- sittede eyh-i meyyed dest-i Yezdn olub kendi silsilelerinden olmayan ehl-i hat dahi kendi vdilerin terk ve ann vdisin ihtiyar eylediler. Amma baz zevt dahi ann tarkini beenmeyerek tavrna tevecchnden r ve basit "kf"lar uzun ve ufk giden "mim"leri ksa yazb engeli bitiik "ra"lar bozmudur deyu ta'n ve taarruza ictisar eylemilerdir. Hlsa Hfz Osman yekembeler fukarya ve ehrembe aniyya tlim eder idi. Krk seneden sonra kesret-i kitbet ve adem-i rhat sebebiyle d'l-enbiy denilen felc illetine mbtel oldu ise de yine tedbr-i tabbn ile shhati r-nm olub hsn-i hatlarna noksan- tr olmad. Ol mddetde kat'- kalem- kasr det olduundan kat'- kalem hizmetini ibinci-zde Abdurrahman der-uhde eylemidi. Bu hl zre sene mrrunda da'vet-i irci'ye icbet ve defn-i trbet-i kurbet klnd. Seng-i mezarna ismi smsini smail Efendi yazmdr. Trih-i veft 1110'dadr. Kocamustafapaa Hankh Mezaristan'nda medfundur. Merhum- mrunileyh yirmi be aded Mushaf yazb hatlaryla bir Mushaf ve murakka'- hurf Ayasofya'da ve bi'l-cmle srh nokta ile muallim bir huruft Nr- Osmn Ktbhnesi'nde merkufdur. Ekser srnn tezhibi birder-zdesi Mehmed elebi Sirkeci nm stdn kirdi ve Byk Karamandal Ahdeb Hasan elebi nm stdn eserleridir ki Molla Grnli Beyz Mustafa'nn kirdidir. Birok vakitden beri diyr- Rm'da herbir veyi terk edib ann silsilesinden olmayan ehl-i hat dahi merhmun reftrna taklid-i Osman bin Abdlbk etmekdedirler. Osman bn-i Abdlbki: Suyolcu-zde'den me'zundur. yze karib Mushaf yazmdr. zzet Ali Paa: Cb-zde Abdi Aa'dan me'zundur. Sls ve neshi tekmil edib rik' ve ikest-i ta'lkde ve ale'l-husus dvnde eser-i kalemi dstru'l-amel-i hatttndr. Veft 1147'dedir. Seyyid Ali bn-i Eb Bekr: Pederi nakb'l-erf ba avuu olmala avuzde deyu mehurdur. Hsn-i hatt Dervi Ali'den ahz edib gerek kitbet ve gerek salh-

92

 hl shibi bir vcd- erf idi. Taklidde rtbe-i kemle resde olanlardandr. Edirnekapusu hricinde 1140'da Emir Buhr Tekyesi civrnda medfun oldu. Kitbetde kudretleri noksan bulub yalar ilerlemi olduundan mlik olduu tuhaf ve nevdiri Kapdandery Kaymak Mustafa Paa'ya ihd ederek mukbelesinde ey-y kesre i't olunub annla il hiri'l-mr evkt-gzr olmudur. Seyyid Ali bn-i Salih: Hfz mam ve Hseyin Habl'den mcz ve vch- Kur'niyye ile mha nice Mushaf- erf kitbeti ile ser-firzdr. Medfeni Galata'da Mevlevhne kurbunda Drtyolaz ta'bir olunan mahalde Asmalmescid hizsnda Cizmeci emesi kurbunda olub 1171 trih-i veftdr. Ali bn-i Mehmed 79: Pederi ketenciler kethds olduundan Ketn-zde denilmidir. Evvel pci Hseyin Efendi'den sls ve neshi mek edib ba'deh Mustafa Dede merhum vdisi merebine muvfk ve selkasna mutbk geldiinden ann taklidi sevdsna db de o vdde mkemmel olmudur.Deyr-i-nvs olduundan 4-5 Kur'n ve 30-40 kadar En'm vesyirde[n] ziyde yazmamdr. Turake ve kemanke ve msikdn, esr-i yrn, hem-dem-i ihvn, mbtely keyf-i dhn ve me'lf erbb- irfn bir cn idi. 1192'de veft etdi. Ali Bin Abdullah: stanbul'da ddmn- ber-knn reisi Rahik Yusuf merhmun neslinden birisinin zad-gerdesi olub pehlivan- kemanke iken hsn-i hatta hussen cel kalemine sa'y edib Aakapulu smail Efendi' den tahsil ve ba'de veftih Tokad Dervi Ahmed'den tekml eylemitir.1120'de yazd Mushaf grlmtr. Ali Bin Murad: Brusevdir. Hsn-i hatt evvel Krt-zade Mustafa Efendi'den ba'deh Srktibi Ahmed Efendi'den, mezy-y hat ve tezhibi dahi grb Hezarfen Brusev'ye dahi hizmeti vardr. Hatt Endern- Hmayn'dan ann himmeti ile er olmudur. Hatt- ta'lkde dahi Ktib-zade'den nice dekyik ahzedib Tuzbazar mam Mustafa Efendi'den dahi hakyk- tezhibi mzkere eylemidir. Ressam- Sikke Mehmed Efendi mahllnden hizmet-i resm-i vazfe-i mersmesiyle bunlara tevcih olunmudur. 1190'da vefat eyledi.

93

Aliyy-i Kr: Herevdir. Hanef mezheb , Nakbend mereb , shib-i tasnft ve lim-i vch- kretdir. Mikt ve emil ve if vesair ktb rih olub hsn-i hat'da evil-i muallimi eyh Hamdullah zannolunur. Her sene bir Mushaf yazb hediyesini kt-i senev ederdi. Sadr ehid Ali Paa Kitabhnesi'nde evhir-i mrnde yazd Tabakt- Hanfe vesair te'lft mevcuddur. Emnddin Muhibb Hulsat'leser'inde tasrih eyledii zre eimme-i kudemya itiraz ve ebeveyn-i Nebev hakknda zebn-draz olmu ise de cevab- b savb ile mm- hmm Abdlkdir Taber dehnn kapamtr. 1014'de eyh Yekdest suffesinde tarkadde eyhi olan Abdullah Sedd cenbinde ecel penesiyle nhfte-i zr-i hk olmudur. Ali bn-i Yahya Es-Sf 24: Ebu'l-feth Sultan Mehmed Hn asrn kendine hasr eden stadlardandr. Pederinden tahsil-i hat etmekle zamannda kendilere bi'lcmle kalem-i msellem olub lkin sls-i msennda kemline Bb- Hmyn'un atabe-i ulysnda resmeyledii "Halledallh azze shibeh" trihi gvhdr. Elhak cmle ehl-i hattn dest-i kede-i sityi-i teslim olduklar eser-i muteberdir. Ebu'l-feth Cmi-i erfi'nin evstnda trihi ve tarafeyn kitbeleri dahi bunun hatt olub sol kitbede Ali bin Yahya Es-sf deyu kendi ismini tasrih eylemidir. eyh Hamdullah kabr-i erfi diresinde medfun olduu muhtemeldir. Ali Yetim: Aydn'dandr. Bir senede cmle akrabs fevt olmala Yetim denildi. Tire'de hsn-i hatta sa'y edib stanbul'da Yahya Es-sf ve Ali ibn-i Yahya'dan dekyik-i hatt grd. Brusa'ya hicret ve orada 930 [da] rhlet eyledi. Ali Brusev: Fenn-i tezhbi tahsil gibi hsn-i hatt dahi Seyyid Abdullah Efendi'den tekmil eyledi. Ayasofya'da Musallkapusu mukbilinde bir dkkanda hattatlk ve mzehhiblik ile geinir idi. 1137. Dervi Ali 44: Sls ve neshi Hlid Erzurum'den yazb me'zun olmudur. Hezr kird dmen-i istifdelerine teebbs edib hatt Kprl-zde Ahmed Paa kendisinden istiml etmidir. Krk mtecviz Mushaf ve nice En'm ve evrd ve kta't ve murakka't tenmkna muvaffak olmudur. srnn amel-i tezhbi Sarh Mustafa nm mzehhibin eseridir ki Yenibaheli Kara Mahmud'un kirdi ve zde-gerdesi Abdullah nm stddan grmdr. Topkapu hricinde medfundur. Sl-i veft 1084'dr. Mu'ammernden olub baz medhalarnda demilerdir.

94

Beyit
Harfine bir kimse nokta koyamaz Bir eser kld ki snmez Hare dek Fazl dnile olursa bu Ali Fenn-i hat ire zy-y me'ali.

mam- Dervi Ali 73: Pederi anbarc olmala Anbr-zde denilmidir. Alacamescid demekle benm elebiolu Mescidi'nde imam olub hsn-i hatt- sls ve neshi Aakapulu smail Efendi'den temeuk eylemidir. Trih-i veft 1128'dir. skdar'da Miskinler civrnda medfundur. mer Bin Muhammed: Eyyb'dir. btid Receb Halfe'den ba'deh Suyolcuzde'den mczdr. 472 Mushaf yazmdr. skdar'da Vlide Sultan Cmi-i Ceddi'nde prye-i rahle olan Mushaflar bunun eseridir. 1150'de Srt Tekye etrfnda medfun oldu. mer Bin smail: Kastamon'dir. Suyolcu-zde Mustafa Efendi'nin damd ve mczdr. stanbul'da Vlide Cmii Mektebi'nde muallim idi. On aded Mushaf- erf ve dier sr- mnfi vardr. 1095'de bir Mushaf yazb ol cmiye vakfeylemidir. 1097'de Okmeydan kurbunda defnolundu. mer Bin Dilver 91: Sls ve neshi Emir Efendi'den te'allm edib hurdeikest-i ta'lkde dahi yegne-i zaman idi. Hidemt- devletiyede istihdam ve riyset-i kitbet ile bekm olmudur. Trih-i veft 1115'dedir. Tib Efendi Hadkas'n zeyl etmidir. Mr mer bn- Nasuh Paa 59: Sls ve nesihte Mahmud Tophnev kirdnndan ve stdna mcib-i mbht olanlardandr. Ashb- msikden olub mr mahlasyla iirleri dahi vardr. 1068'de veft etdi. Ann srndandr: Beyit
Ey felek hn- mezelletde kitbet ehlin Hkmne karu koyub kimse kalem katmad pes Zr-i p itmede maksud fudn ne ola Bu techlde teflde murdn ne ola

1064'de avrz- am'n emvli iin me'mur oldukda kitbetine ibtid eyledii En'm- erfi Defterdar-zde Mehmed Paa-y Emr'l-hc'a ire ve ann iin mahsus

95

yazacan ifade eyleyib bir samur krk hediye ve 500 esed atyye ald. Lkin itmmnda teksl eylediinden ne olduu zhir olub Paa an dvet ve bir hcre ta'yini iin tenbih ve mahbsen En'm' itmm etdirdii Hlsa nm trihde mezkrdur.

mer Ressam 66: Sls ve neshi Ktu Mehmed Efendi'den telemmz edib ba'de'l-izn resm-i sikke-i hmyn hizmetiyle mstahdem Saray- Hmyn'da ta'lim-i hatt- glmn- Endern ile muhterem oldu. Yazd bir Mushaf- erf'i Sultan Ahmed Hn- Sn'ye hediye klb bin altn atyye ile Mushaf kendisine teslim ve Ravza-i erfe'de nihde-i rahle-i ta'zm zre tekrim olundu. Bu vecih zre ed-y hizmet-i farza dahi eyledi. On alt Mushaf tenmkyla merrefdir. 1130'da veft eyledi. skdar Mezaristan versnda medfun olub seng-i mezar olmadndan mahalli ma'lum deildir. Ferhad Paa bn-i Mustafa: Ebu'l-feth Sultan Mehmed'e dmad olman Saray- Atk mukbilinde kendisine bir saray bina olunub anda skin idi. Peev vesyir trihler tasrhi zre Karahisr'den hatt- sls ve neshi temeuk ve kudret-i Ferhdne ile metn ve rn Meshif kitbet eyledi. Sultan Selim ve Selim Hn eyymnda vzerdan idi. 982'de Eyyub'da medfun oldu. Cmi kurbunda Pertev Paa Trbesi ittislinde kendi mezaristannda medfundur. Fazlullah bn-i Sefer: Belgrd'dir. Hsn-i hatt- sls ve neshi eyhneyi krullah Halfe'den temeuk ile iczet-yb olmudur. Lkin hazret-i eyhin hutt- hasenesine bir mertebe taklide ki eylemidir ki keml-i takarrub ile ayn zannolunur. 970'de yazd bir Hsrev ve irin grlmdr ki snsi bulunmaz. Fazlullah Hfz 62: Tokd ve Dervi Ahmed Tokd'nin birderidir. Saray- Hmyn'da Mehmed Belgrd'den me'zn olub birderi Ahmed Tokd'den sonra veft eyledi. Vlide Sultan Cmii'nin ibtid-y binasnda immeti ve Sultan Ahmed Cmii'nin hitbeti b hatt- hmyn buna verilib Devlet-i Aliyye ile Be Seferi'ne dahi refkat eylemidir. lim ve fzl ve kmil idi. Bu beyit ann olduu mervdir.

96

Beyit
Emn meco ve mego b kes ki hest emn Dern zemne meger Cebral-i emn bed

Seyyid

Feyzullah

Sermed:

ekerci-zde'nin

mahdumu

ve

pederi

kirdnndandr. Amma pederi fceten rhlet eylediinden Hoca Rsim'den me'zundur. Bostniyn Oca'nda pederi yerine muallim-i mek-i babn- hadka oldu. Ve 1202'de rhlet etdi. Tab'- garrs var idi. skdar'da pederi cenbinde medfundur. Feyzullah Bin Sun'ullah: ibinci-zde'den mcz ve 195 Mushaf kitbetiyle ser-efrzdr. 1181'de Silivrikapusu hricinde medfun oldu. eyhlislm Seyyid Feyzullah: Silsile-i nesebleri emseddin Tebriz'ye mntehdir. Erzinet'rmdan stanbul'a vsl ve hemehrilik sebebiyle eyh Mehmed Vn konana dhl edib dmadlar Suyolcu-zade'den te'allm-i hat ile mcz oldu. Sultan Mehmed Hn- Rbi''in ahzadegn- civan-bahtlarna muallim ve riyset-i ulem ve nikbet-i ref ile benm ve ferve-i beyz-y fetv ve rf-i huzar-y ulem ile bekm olub sekiz buuk sene mddetden sonra Edirne'de ehid oldu. sr- hayrndan Erzurum'da medrese ve dr'l-hurr ve cmi ve am'da dr'lhadis ve Mekke'de Mescid-i Cin'ni tamir etmi ve Medine-i Mnevvere'de medrese ve stanbul'da medrese ve kitabhane ve mekteb vesyir hayrt vardr. sr- kalemlerinden Hiye-i Beyzv ve Nasyihu'l-mlk Rislesi ve Ravza-i Hatib Kasm Tercemesi vesyir sr vardr. Ftma n: Beyne'n-nisvn Hce-i Zenn deyu hret n bulmudu. Mezbre l-i Hasan Can'dan olub hatt gyetle zb ve tab'- mstakmi dahi olduundan e'r gyetle ra'n idi. Nesc-i zenne yerine nesh-i merdne yazar ve gazeli avzna gazel-i dilistn sylerdi. Beyit
Velev kne'n-nis kemen zekern Lefuddleti'n-nis ale'r-ricli.

Bu gftr- b-dr ol bnu-y eker-i gftrndr.

97

Beyit
Hayl-i rznla dde sahn- glistnmdr md-i vuslatn ey kalar y sneden kmaz Alm erhalar snemde nahl-i erguvnmdr Hayl-i tr-i gamzen niy htr- ninmdr

Seyyid Kasm Gubr: Emed'den gelib erif Abdullah'dan hsn-i hatt- sls ve neshi temeuk ve tekmil ve hev-y dest-i meleke tahsil edib hurde-nvs ve bir pirinc dnesinde gubrin hatla hls- erf tasvr eyledii cihetden mahlas- mezbr ile ehr oldu. Sultan Ahmed Cmii erfi'nin bi'l-cmle cel hatlar bunun olduu tasrhkerde-i tlibidir. Sultan Korkut: Sekiz birderin ikincisidir. Pederi syesinde Amasya'da eyh Hamdullah'dan temeuk edib Karamn Trihi kavlince pederleri hacc- erfden avdet edinceye dek taht- saltanatda veklet etmidir. Gyet mste'id ve kbil bir ahzde-i kmil idi. Tab'- i'rsini Hasan elebi bu beyitle iret eder. Beyit
Ttiy-y hk-pyndan iden kat'- md ki gzmse gerekmez ksun ey nr- basar

918'de zim-i dr- bek olmudur. Ktib: Brusa'dan olub sls ve neshi vesyir aklm ho yazard. Vakt-i Sultan Byezid'de fevtini Hnv yd ve bu beyt-i mehr ann olduunu i'rd eder. Beyit
Seni ey cm- musaff yine grdk silme Meclisin revnaksn dnyede art, eksilme

Muhammed bn-i Eb Bekr Pederi Kastamon Eb Bekir'den tahsil-i keml-i hsn-i hat eylemidir. Otuz aded kda gencde olmak zre mte'addid Meshif tahrren eylemidir. Veft 1138'dedir. Sultan Muhammed Bin Ahmed Hn: lim ve keml ve tehzb-i ahlk ile bmisl-i hsn-i hatta ki ve isti'dd- Hud-dd ile endek mddetde nice Mushaf- erf kitbetine merref olmudur. Birder-i mihteri Sultan Sleyman ile ikisi henz efendi

98

iken rhletleri sebebiyle ser-i sandukalarna destr- sfiyne vaz' olunmudur. Kendi hsn-i hatlaryla bir Mushaf- erf ve bir Hilye-i erf medfenleri olan Vlide Sultan Trbesi'ne Sultan Mustafa Hn- Slis vaz' eylemidir. Muhammed Sad bn-i Ahmed: Topkapulu. e kalemde Hoca Rsim'den me'zn ve ulm- Frisiyye ta'lmiyle ma'rif-nmn olub hsn-i kitbeti stdndan temyiz olunamazd. Ulm- Arabiyye'yi dahi Es'ad Hoca Efendi'den tahsil eylemi ve yegne-i devrn olmu idi. Diyr- ran'dan tebrik-i sr- hmyn iin gelen Muhlis nm sefr-i pezr'lgnne Es'ad Hoca me'mur olmala esn-y muhverede kirdnndan bazlarnn dahi bezmlerine dhln iltimas eyledikde shib-i tercemeyi fenn-i hikmetde yazd bir rislesi ile meclis-i muhdeseye getirib hadset-i sinnini ve rislesini sefir grr grmez hayret-zede olub her fende umman- b-girn olduunu itiraf ve iz'n eylemi ve sityignn rislesine ve hsn-i hattyla baz srn ve hatt tasvrini diyr- ran'a getirmidir. Henz sinleri akd-i rne vsl deil iken enva'- hner-vcudlarnda hsl idi. 1134'de veft eyledi. Ahmedpaa Cmii Mezaristan'nda hammam mukbilinde vki' pencere dernunda seng-i mezrna terkb-i edbne ile evsf- yestesini Es'ad Hoca in edib Rsim Efendi yazmdr. "Hz mehed'-b'-ehd ellez ittehazel ilm meraben ve'l-amel zden a'n bih Mehmed Seyyid'-ehr bi-Ahmed Efendi-zde. Kne embel'n-nbeh ve embeh'n-nbel ve efdal'l-ezkiy ve ezke'l-fudal . Teferrade bicem'i'l-fedili fedh bikemlihi intehe'el-kemli ve sannefe esnfe'r-resili febh biifdlihi's-seyyidi ve'lcelli ma'a mebtekerah mine'l-medmni'l-aribi'l-lt teattara biurfih urfiyyin ve sibin ve kdemtin ehden hakemiyyen bedee batneh velem yetecvez tis'a aera senetin f senetin. Fel zle rahmete'r-Rahmi aleyhi tenhemera f mag'di sdgn 'inde melkin mugtedirin." Mehmed bn-i Ahmed: Zhdi smail Aa'dan tahsil ve tekmil-i hat eyledi. Ayasofya civrnda mektebdr olub ebr tabir olunan mnakka ve musanna' kat bunun icddr. Hnesinden 1187'de ate zuhr edib ma'an muhterik olmala zim-i daru's-selm oldu.

99

Seyyid Muhammed Bin Ahmed: Kayseriyeli ve Yedikuleli kirdnndandr. yet ber-kenr her ayda otuz cz'-i Mushaf' yevmiye birer cz ya ziyde yazmak kendye vazfe edinmi ve be yze karb Kelm- Kadm yazmdr. Meshifi'nin trihini ve adedini rd eylemek deti idi. Arasra stanbul'a gelib kat ve ecz olarak syir malzeme-i hatt tedrik ile diyrna avdet ederdi. Ve bitirdii Meshifi doru sahaflara gnderirdi. Muhammed bn-i Ahmed: Pederi hadka-i Has Oca'nda mumcu tabir olunan kapuukadar olub bu lakab oradan buna kalmdr. Hsn-i hatda Hasan Habl kirdlerindendir. Cmi-i Nr- Osmn'nin nutk- tknda p-p diren m-dr Srei Fetih satrn bu zt resmetmi ve Rgb Paa Kitabhnesi zerindeki "F h ktbn gayyimeh" kermesini bu yazmdr. Muhammed elebi mam 84: Ve mam- Sancakdar deyu bir hattt- lem-gr ve kudem-y kirdn- Hfz Osman'dandr. Bir madde zerine felee dnm edib vd-i hatdan i'rz eyledi. Ve 1106'da veft etdi. Muhammed ehr Bin smail: Estereci-zde demekle ehrdir. Sls ve neshi Girid Mehmed Efendi'den yazb me'zn olmudur. Sikal-i sem'a mbtel olduundan kimseye kulak asmayb gece-gndz Osman Efendi'yi taklidde mrn sarf etdi. Ve eer mu'ammer olsa muvaffak olabilirdi. Mushaf ve baz En'm ve Delil ve kta't ve murakka't tastr eyledii muhakkakdr. 1153'de veft etdi. Tophne versnda Taksim-i Cedd Mezaristan'nda medfundur. Muhammed Bin Tceddin: Tacbeg-zde demekle mehurdur. Kendisi hsn-i hatt slsen ve neshan terceme eyledii hat rislesinde tasrih eyledii gibi sls ve neshi Abdullah Krm'den vesyir aklm pederinden ahzetmi ve elhak cel ve divande vaz'- sn olmudur. Trih-i veft 996'dadr. Mahmud Paa Medresesi ittislinde medfundur. eyhlislam Muhammed Sadeddin: bn-i Hasancan Hoca Sadeddin demekle mehurdur. Pederi Isfahan'dan olub Sultan Selim-i Evvel'e nedm bulunmala beynlerinde cr olan birok eyleri kendi trihinde nakleder. Trih-i mezkr Tc'ttercim demekle mehurdur. eyhlislm Ebu's-sud Efendi'den tahsil-i ulm edib

100

elsine-i selsede nazm ve nesirde kdir ve hatt- sls ve nesih ve ta'lkde dahi kmil ve mhir idi. Hatt l Efendi Menkb- Hnervern' evvelinde senkrdr. Ahvl-i siresi Trih-i Temm ve Zeyl-i At'de mezkrdur. Veft 1008'dedir. Eb Eyyb- Ensr civrnda bir dru'l-kurr bin edib ann diresinde defnolundu. Ol dru'l-kurry olu Mfti Es'ad Efendi hankh eyledi ki hl Yahy-zde Tekyesi denir. Hce Mehmed Emin: Tokd'dir. Yedikuleli'den temeuk edib Beyit
Ne bn-i Mukle ne Yktne Imd nt onn nvite-i zb onn hatt- mensb

Me'lince hutt- mtenevvi'ada behredr olmudur. 1158'de veft edib Mezar Pr Paa Cmii p-ghnda ve seng-i mezar Ktib-zde hattdr. Mehmed Bin Hasan: Arnavut-zde demekle ma'rfdur. Sls ve neshi Mimar Acem Tekyesi eyhi Seyyid smail'den ve ta'lki Siyh Ahmed Efendi'den iczet alm ve yz yetmiden mtecviz Mushaf- erf yazmdr. Veft 1169'dadr. Muhammed Selim Bin Hseyin: Brusa kurbunda Glbazar nm karyelidir. Keml-i fazl ve ma'rifeti ile beraber sls ve neshi Nefes-zde Seyyid brahim'den ve ta'lki Siyh Ahmed Efendi'den te'allm edib 1138'de veft etmidir. Her fende sr ve mne't ve elsine-i selsede e'r vardr. Bu beyitler anndr. Beyit
Lezzetinden iki yarld zebn kalemin Sfat- hatt- lebin t ki getrdm kaleme

Ve leh eyzan
Ne ho ddi hatt- ter levha-i ruhsrna yrin Felek mecm'a-i hsne gzel raz'da idermi

Eyzan
Ruhsat virirse germi ll gnl an Kt kt tebessm nemekini hall ider

Bu gazel-i b-bedel dahi ann olub Selim Giray'a nisbet eyledikleri tatara dir kelimt ile sudrundan ndir, yoksa vki deildir.
101

Gazel
Seyl sirike virdim akn ky- dilbere Uka kiprii ile bir kasd var gibi Dil kald pr-emende ararken konak yeri Can almas szlmesi ehbz eminin Demdr- cey-i Hsn yazld gelb hatt Dil virdim anda bir gzi hun-rz kfire Bir yire geldi kalar itdi mvere hir drdi kendyi br-i b-emn yere Kfidir urmasun elini t hanere Serdr- kkl olsa revdr bu lekere

Sk aya aya yrt imddna meyi Gam hayli demdir etdi Selm'i muhsara

Mehmed Emin Bin Halil: Hsn-i hatt- sls ve neshi temeuk edib Hafffzde Hseyin Efendi merhumdan on yanda iken vaz'- lafz- ketebe iin ahz- iczet eyledi. Cel hat resmine heveskr olub Beykoz emesi ve Hnkr skelesi ve Kire Burnu nm mahallerde olan celler evil-i vaktinin eseri olub Arab Cmii'nin mahkeme tarafnda "Selmn aleykm bim sabertm" kermesi ve Edirne'de vki Saray- Hmyn'daki bi'l-cmle celler bunun eseridir. 1198'de Edirnekapusu'nda medfun oldu. Mehmed Bin Hseyin Ebu'l-Berekt 78: rekci-zde demekle ma'rufdur. Sls ve neshi Hseyin Habl'den me'zndur. 1173'de veft eylemidir. Otakclar Cmii p-ghnda Tokmaktepe nm mahalde medfundur. Mehmed Hfz Bin Sleyman: Galatasaray'nda tahsil-i hfz- Kur'n- Kerm edib stad bulunan Hoca Rasim'den sls ve neshi mek ile iczet-yb- ketebe bir En'm- erf kitbet ve teberrken besmelesini stadndan istiktb ile Sultan Ahmed Hn- Slis'e ref' eyledikde kabul olunub Saray- Cedd'e dhl eyledi. Anda dahi Emir Efendi merhumdan tekrar teberrken te'allm edib b emr-i hmyn- akd-i meclis-i iczet-nmn olmudur. Refte refte Sultan Mahmud Han'n evil-i saltanatnda ktib'ssr ve gmrk baktibi olmudur. 1173'de vefat eylemidir. Eb Eyyb-i Ensr diresinde validesi civarnda medfundur. Emir Buhr Hankh'nda mevkuf ecz-y Kur'niyyesi vardr ve Sultan Mahmud'un Eb Eyyb-i Ensr Trbesi hricinde bery- ta'mm-i ziyret vaz' ettirdii

102

resm-i kadem-i Nebiyy-i Muhterem'in sl-i vaz'- trihi senginin blsnda bunun zde-i tab'dr. Msr'- tarih budur. Msr
Makm buldu resm-i py- Sultn- Rusl hakk.

Muhammed Bin ahin: Endern- Hmyn'da Ktu Mehmed Efendi'den sls ve nesihde derece-i hasene vsl olub lkin stadnn eyhhati sebebiyle izinleri myesser olmayub erikleri Ressam mer Efendi'den vaz'- ketebeye me'zn Saray- Hmyn mek hocal ile era oldu. Lakab te'siriyle cesur olub bir gn eyh Hamdullah'n seng-i mezarna ism-i smlerini resm ve hak sevdasna dd. hvn- hayr-hh'n nush ve pendlerini dinlemediinden ve hl mevcud olan hatt yazdndan yrtc kuun mr az olur misli mfdnca az vakit iinde mur- rhu pervz ederek 1113'de vefat eyledi. Pr Muhammed Bin krullah 41: eyh-i merhumun hafdidir. Hsn-i hatt- eyhneyi pederinden temeuk edib mcz olmudur. eyh-zde Mustafa Dede'nin hli olmala andan dahi telemmz eylemidir. 988'de terk-i hayat eyledi. Sleymniye Cmi-i erfi'nde ann hattyla bir Mushaf- kebri vardr. Edirnekapusu hricinde Emir Buhr civarnda bulunan Bostan Mustafa Efendi'nin kabri tarihi bunun eseridir. eyh Muhammed 83: Berber-zde. Hfz Osman telmizesindendir. Lkin cibilliyetinde olan taassub ile tasallub edib muvaffakiyetinin hayrn grmemidir. Muhammed Ndir bn-i Abdlgan: Mehir-i fudaldandr. Cmle-i fnn ve sls ve nesh ve rik' ve cel ve ta'lk vesir aklmda Ah-zde Abdulhalim Efendi'den benm- b-hisb kttb kitbetiyle ser-efrz olmudur. sr- fazlndan bir n-tamam Hiye-i Beyzv, ve bir mu'teber Kalemiyye'si ve Dvan- E'r ve 2.000 beyit bir ahnme-i Manzmu vardr. 1036'da Nakibendiye'den Mevln-zde Hce bid elebi Mescidi'nde medfundur. Seyyid Muhammed Bin Abdurrahman 92: Manisa'dandr. Pederi kandfr olduundan kendisi ekerci-zde deyu mlakkab olmudur. Ekseriy ketebesinde
103

edat- nisbeti hazf ile eker-zde yazar idi. stanbul'a gelib sls ve neshi brahim Krm'den telemmz ve Emir Efendi iczetinden berhurdr olmudur. Meshib-i ehriyr avu Efendi sevki ve Sultan Ahmed-i Slis emri ile me'mur olub Medne-i Mnevvere'de vki eyh Hamdullah hattyla mushaf bi't-taklid bir Mushaf ile bir Delil-i erf kitbet ve avdetde Sultan Mahmud Hn'a tezhib ve i't eyledi. bu Mushaf zaman- saltanat- Abdlaziz Hn'de Nezret-i Ma'rif tarafndan tab' olundu. Fi'l-vki beyne'l-akran mnendi-i n-yb olduu nmyndr. 1166'da veft etdi. eyh Hamdullah merkad-i mnevverleri civrnda medfundur. Mahdumlar Feyzullah Sermed dahi shib-i keml ve ma'rifet olub zmre-i ho-nvsndandr. Muhammed Bin Abdullah: Buna Cerrah-zde derlerdi. kr Halfe kirdnndan olub Sinan Paa hayrtnn vakfiyeleri bunun hattdr. 1025'de veft etmidir. Muhammed Necib bn-i mer 73: Suyolcu-zde Mustafa Efendi'nin dmadzdesi olduundan bu hretden vyedr oldu. btid Aakapulu smail Efendi'den sls ve nesihde mcz olub sonra nket ve mezy-y aklm Emir Efendi'den tahsil eyledi. Hurde-i ta'lke dahi hsn bah verenlerdendir. Gzde nesihle Meshif-i erfe yazmdr. Devhat'l-kttb nmnda bir tezkire-i ehl-i hat cem' eylemidir. Salim Efendi Tezkiresi'nde hallerini tafsl eder. Mdevven dvn var ve bu beyit ydigr- tab'lardr. Beyit
Aceb mi rih-i dbce-i visl olsak Kitab- vasf- hatt- yr m-be-m grdk

Sultan Ahmed Hn- Slis murakka'-na yazd trihin dahi burada tahrri mnsibdir. Trih-i Murakka'- Sultan Ahmed Hn
ehinh- marif- pe Sultan Ahmed-i Slis Hd ser-levha-i dvn- irfn eylemi ztn Mhid-i rh- pk-i eyhde suret-i Telallah Mrekkeb resm-i "cim"i zlf-i anber sy- hr-eden Zamn- devr-i adlinde gam nesh eyledi Mevl Sez zerrn-i kalemle emse olsa medhini iml Ceml-i hid-i sr h- leme gy O fhir noktalar hl-i ruh- mahbubdan zb

104

Bihakkn Levh-i mahfuz ve kalem-dest-i Utarid kim

Beyz- subhu kd- tob mhr mhre eyler t

Necb bendeside yazd bir trih-i mstesn Gzn-i hatt- hmyn kilk-i Sultan Ahmed-i dn

Trih-i veft 1172'dir. Muhammed bn-i mer: Ketebesinde Arab-zde yazar. Karakz-zde'den mcz ba'deh Tophne'de skin olub Hfz Halil ile kavid-i hatt mzkere eylediler. Hezr Meshif kitbetine muvaffak olub 1127'de Eb Eyyb civrnda mcvir-i hk oldu. Muhammed Ressam bn-i mer: Dr'd-darb- Hmyn'da pederlerinden sonra ressam- sikke olmudur. Hsn-i hatt pederlerinden temeuk ve kelime ketebe baz'nda emsl ve akrnna tefevvuk etmidir. Nuh-zde Ali Paa Cmii'nde yet-i mihrab ve esmi-i r-yr bunlarn kalemi ydigrdr. Amma sir hutt- celleri Cihangir Mustafa elebi nm ahsndr. Veft 1157'dedir. Muhammed bn-i Muhammed Hamdi: Akemseddin hafdi Zeyn demekle hret-gzn ve eyh Hamdullah kirdlerindendir. Pederi Hamdi yedi birderden biri ve Ysuf Zleyh nzmdr. Shib-i terceme evil-i hlinde indii ve evhirde eyh Hamdullah'dah sls ve neshi hadd-i kemle erimidir. sr- kalemiyyesinden cel hatla Ayasofya Cmi-i erfi'nin kubbesinde olan yet ve iki tarafnda olan kubbe-i tklarda zeyil yet-i mezbr ve Tersne-i mire versnda eh-rhda mehur ziyret-gh olan makm- rhat'l-ervhda bir seng-i mermerde beyt-i Trk bunun eser-i kalemidir. 889'da veft etmidir. Muhammed Emin tf: Hoca Mehmed Rasim anlara dmad olmak mnsebetiyle sls ve neshi andan tahsil ve tekmil edib bi'l-istihkk ve tre-i eyhnede vaz'- ketebeye me'zn olmudu. Otuz yan henz tekmil etmemi iken 1156'da mat'nen rhlet eyledi. Edirnekapusu hricinde 1156'da medfundur. Mdevven dvn vardr. srndan mahalle mnasib bir mrekkebci dkknna ind eyledii trih budur ki herbir msrn bir hattata yazdrb msra'- trihini stadlar yazmd.

105

Trh
H cy- mnevver matl'- nur- ibh-i mnend Ne h- devta hmeve hibr-i mcells afaktr ser- hur-y haclet-i la'lsi hem-vr Bd- semme tf kilk-i Utarid yazd tarihin Bd-kn- midd zb znetden mrekkebdir. Denilse renk v ve bunda sbit Hakk bu ensebdir Ftde ideyazd silk-i kttb ne arebdir Zekyine olan sevd-kede-zulmet-i ebdir

Muhammed Bin Mahmud: Glhfz demekle ma'rfdur. Eeri kr Halfe'den me'zun olmudur. Lkin sonra eyhne-i ed ve Dede-i merhum gibi reftr- peyd edib tarz- ceml zre hattt- cell olmudur. Ayasofya Cmii mihrb blsnda k zerine bir yete'l-krs resmetmi ve 1010 trihiyle ketebe yazmdr. 1009'da nzr- Bbssade Gazanfer Aga'ya bir Mushaf- erf yazm, stadl andan mlumdur. Dervi Muhammed Bin Mustafa Dede 34: ehl ve hafd-i eyh Hamdullah'dr. Vdi-i mevrs- eyhneyi vlidlerinden tahsil ve tekmil eylemidir. eyh Dede-i Slise sls ve nesihde vris olmu idi. Ced pederi yannda 1001'de medfun dlub bu trihten iki sene mukaddem eser-i kalemleri olan bir Mushaf Sleymniye Cmii mihrbnda prye-i rahle-i vakfdr. Mbrek gzleri bir mikdar ehl olmala gyet yakndan kitbet eder imi. Ol sebebden babas ve ceddi mertebelerine vusl myesser olmayb kendi vdisinde kalmdr. Muhammed Ref': Ktib-zde. Hatt- sls ve neshi Kevkeb Hfz Efendi'den istikml ve izn-i ketebeyi Hoca Rasim'den zamme-i keml eylemidir. Rasim dahi hatt ta'lkde bunun dmen-i stdsine ta'alluk ile iki stad bir meclisde birbirinden iczet almlardr. Bk ahvli ta'lkynda mezkrdur. Koacderesi kurbunda eyhulislm Ankarav Mehmed Emin yannda medfundur. Muhammed Bin Mustafa: Brusev. Env'- aklm ve fnn- tezhbde vesir rtbe-i i'czda saylan leke-luk ve her ne nev'den olursa olsun bir zarfn rahnesin i'dm etmek ve env'- nuk ve kat' u vusl ve bunlar gibi havrk- umrda yed-i tls olduundan kendisine Hezarfen denilir idi.

106

Hsn-i hatt- sls ve neshi Krd-zde brahim Efendi'den tahsil ve stanbul'da Hfz Osman'dan tekml eylemidir ve Saray- Hmyn'da muallim-i hat olmudur. srndan skdar'da Vlidesultan Cmii celleri ve ittislinde st ak trbenin dern- der ve tkna mahallinde yek-kalem tenmk eyledii sls-i cel yetelkrs ketebesi ve Damad brahim Paa Drulhadsi'nin cel ve ta'lkine hatlar ve sebile muttasl olan ekenin dern- tknda olan ta'lk hat bunundur. Bl-y tkda ve sebile mte'allik olan ta'lik hatlar Veliyyddin Efendi'nindir. Bb- Hmyn'da r ender r sebil ve eme tarihlerinin ta'likleri ve Has-ahur kapusu tarihi vesir sr- kalemsine nihyet yokdur. Esr-i sohbet-i yrn ve ser-eme-i irfn bir zat idi. 1153'de vefat etti. hir mrnde beli bklb uuruna azck halel-tr olmuidi. Muhammed Kzm Bin Mustafa: orlulu-zde ve Kzm Eyyb dahi denir. Sls ve neshi Kuruncu-zde Ahmed Efendi'den yazb ba'deh Hoca Rasim'den temeukla iczet-yb olmudur. Sinni hudd- erba'ne varmadan 1139'da ved'- lemi fn eylemidir. Sultan Ahmed Hn- Slis hattyla ziyret eyledii murakkaa tarihi budur. orlulu-Zde Kzm'n Sultan Ahmed Han Murakkana Tarihi
Cenb- shib-i seyf kalem Sultan Ahmed Hn Kadir-dn- pdiah- ma'delet-kster eh-i Cem-fer Hussan ho musanna' bir murakka' yazd kim imdi O hn oldu elhak reha-i kilk-i hmynu Cihn byle bir hemt bir eserle eyledi hayran. Benm Ahmed-i mrsel muammer ola devletle Zamn- devletinde oldu erbb- hner ho-hl Odur znet-i fez-y safha-i mecma-i ikbl Temsna kld eyh u b evkle meyyl Letfetle zarfetle ruh- irfna mkin-i hl Ki sr- selefde grd vardr nice kl kl Gele t kim lisana harf-i elif ve h ve mm ve dal

Nola Kzm karsa safha-i mhr zre trihin Cihan-r murakka' yazd Sultan Ahmed l'l-'l.

Muhammed Emin bn-i Veliyyddin: skdr'dir. Lkin shilhnesine nisbet Tophneli denmidir. Zhdi Aa'dan mczdr. Darussade aalar ktibi olmudur ki Yazc Efendi ta'biriyle kollu gm devt almetlerindendir. Hac Beir Aa'nn Paakapusu civarnda olan hayrt- hasnndan Zviyekapusu'nda vki tarih

107

bunlarn ketebeli eserindendir. Mahmud Paa-y Vel Trbesi hricinde Mestci-zde Ahmed Efendi yannda medfundur. Muhammed Salih em': Tophne'de vki dhn-i mtaaddid ile masn' top- dmen-i kb cedlerinin ihtir'tndandr. Sls ve neshe ki edib Hoca Rasim'den temeuk ile eb ve dvn ve rik' ve reyhan env'nda dahi em'- cem'- akrn idi. Bu beyit anndr. Beyit
Dr iden fns- umdan ol em' bu eb Rzigr eksiklidir rzigr eksikliidir.

Semere-i tahsilden mtelezziz olmadan ve sinn-i sinni erba'ne varmadan 1171'de vefat eyledi. Erikapu hricinde Krm Efendi eme-sr mukbilinde medfundur. Ann hattyla bu iki beyit grnmdr. Beyit
Mek ide-yazd harf be-harf eyleyb vukf Bak o mzellifin hattna temmeti'l-hurf.

Eyzan
Meer kilk-i kader ol tfl- ebced-hnn ey servet Cel hattyla yazm safha-i ruhsrna temmet.

Hoca Muhammed Rasim 48: bn-i Yusuf Erikapulu elebi deyu ma'rf ve Rasim Efendi demekle zebn-zed ve Tezkire-i Slim'da dahi mevsufdur. Evil-i mrlerinde tahsil-i ulm- nfiaya verzi ve pederinden ta'lm-i hatta ki edib ba'deh Yedikuleli Emir Efendi'den e kalemde 18 yanda iken ketebe vaz'na me'zn ve herbir kalemin ta'lim-i mstakillesini yegn yegn mekedib yegnelikde r-nmn olmudur. Sultan Ahmed Han tarafndan nev-be-nev gn-gn ihsan ve inyete mazhar olmudur ki nakli vsta-i tnbdr."Utlub'l-ilme yevm'l isneyn feinneh myesserun li't-tlibn " hadisine imtislen dembeler hizmet-i ta'lim-i talebede der-kr idi. 60 adet Mushaf- erf, hezr En'm, Hilye, Delil, Muvakkafiye e kalemde murakka't, ktat, sahyif, Merik, Mesbih yazmtr. sr- hattiyesini tezhib eden stadlardan Haydarpaal brahim elebi'dir ki Sleymaniyeli Hattat Abdurrahman

108

Efendi kirdidir ve Draman Sleyman elebi'dir ki Hfz Osman Efendi tercemesinda zikrolunan Ahdeb Hasan kirdidir. Ve Brusal Abdurrahman elebi'dir ki Tuzpazar mam Brusal Hattat Mustafa Efendi kirdidir, Mcellidba Solak Sleyman nm mzehhibin kirdi olan Mcellidba Kara Mehmed nm staddan ve Hattat Brusal Hezarfen'den dahi fenn-i tezhibi ahz ve skdar Rugan elebi Efendi'den dahi te'allm eylemidir. Hatt- ta'likde dahi Ktib-zde Mehmed Ref Efendi'den me'zn olub hurde-i ta'likleri ve ho-vdi nesh-i ta'likle kitbetleri dahi vardr ki hergn stad bu hatt- dilc sbha-i l'l'dr derdi. Hatt- ta'lkle nice mecmua ve resil hussan mam- Syt'nin Enmzec'l-lebb nm eserini teberrken yazmdr. Msenn hatla nice hayrt mberrtn tarihlerini dahi resmedib bilhssa Galata'da Azabkapusu dhilinde Ftih Sultan bin-kerdesi olan sebil ve emeler ve fevkindeki mekteb tarihleri bunlarndr ki elifleri zlfesizdir. Msr
Lev rah shib an sun'ti'l-kitbi tbn.

Beikta Saray kapusu mukbilinde olan emelerin ve Eb Eyyb Trbesi civarnda Hayat-zde Reis'l-etbb Mustafa Efendi'nin seng-i mezar tarihleri dahi bunlarn hattdr. Nriyye nm cmi-i ceddin dahi hayru'l-ebvbna hatt- msenn ile " nne's-salte" yet-i kermesi tastriyle hdvendigr- sbk Sultan Mahmud Han zamannda me'mr olub prna tenmk buyurdu. Lkin amelenin adem-i ihtimamlaryla tavrndan ihrac ve letfeti iz'c olunmudur. Zira asl- kd szen-zede amel-tetrz ile ahzolunmu bir resm-i mevcuddur. m'n olunsa ktib-i dierin resmi zan olunur. Hulsa bunun gibi shib-i sr ve Devlet-i Osmniyye'de mevrid-i itihr ve i'tibar olan hattat azdr. Merhm ve mersm Erikapu mukbilinde medfun ve seng-i mezar hulefsnn akdemi Mestci-zde Ahmed Efendi yazsdr. ntikli 1169'dadr. Sultan Ahmed Hn- Slis Murakkana Yazd Tarihidir
Cenb- Sultan Ahmed Han dn kim eh-i znet-fez-y taht-gh- milket-i irfn Dekyk-i fehim her fenn hner-ver kmil ve kil Ki ztdr ecat-i ma'rifet env'na mil

109

rimez sha-i sr irfnna nuzzra .Sarir-i ny- kilk-i pkinin te'sri itmekde Tevrih-i inyn sylesn hn- slm Marifden ki hsn-i hat ne rtbe emr-i mkildir Deil b-bhe mukadderdir beer ill kermetdir Dahi bin ma'rifet-i vridt- Znnda kim eyler

Bulunmaz bahr-i zihr midd- fazlna shil Her srn ayr cild erh- heftime dhil Bu rtbe dni ilm kemle var mdr vsl Ki tahsil itdi b tlm gayr- ol h- dery-dil Ki feyz -i Hakk'a elhak old mazhar ol eh-i dil Marif tlibi mrnde ancak birini hsl

Bu resme resm ider trihini Rsim du-g Mnakkah bir murakka' yazd Sultan Ahmed-i kil

Vsk Muhammed Emin: Hsn-i hatt- sls ve neshi Aakapulu smail Efendi'den ve ta'liki Kadasker dil Efendi'den mczdr. 1165'de veft etdi. Muhammed Shib-i Rakam: Nalbant-zde denir idi. Hsn-i hatt- sls ve neshi hnedn- eyh-i bn'-eyh'den tahsil edib shib-i meleke-i klliye oldu. Hatta rakam- mehr mtedvil fi'l-asl Sryn'ye karb bir pern- hey't zre iken tehzb ve bu hasen sretle tertib eyledi. Ve gy mcidi sayld. 1033'de vefat eyledi. Muhammed mam 49: Tokd'dir. Hasan skdr'den tahsil-i hsn-i hat edib mukted-y ho-nvsn olmudur. Sultan Murad Han teshri Badad' murad eyledikde baz slehy tatyb kasdnda bunu dahi davet ve bir Mushaf- erf kitbetiyle emr buyurub o dahi "Kulsuz bazara girmem, bahsn tayin buyurun ki terfinize dek hem du ve hem evk ile resde-i intih olsun nallh Tel" dedikde sultan ta'accb edib "Matlbun ne mikdrdr?" deyu sul eyledikde "Bin gurudan aa yazamam" deyu cevab verir. Pdiah dahi bin altun ale'l-hisb ikram ve imam d-km eder. ki sene mrrunda avdet-i hmyn vki olur. Ecz-y Mushaf' huzur- hmyn'a iletdikde sultan- zn dikkat edib bir sul hatra geliyor. "mam Efendi, bu Mushaf'n hatt evvelinden hiri daha ho olmu. Niin mutbk olmam?" dedikde imam- zarf cevabda "Evili Feth-i Badad helecnyla ve evhiri srr- feth ve meserret hayliyle yazld." deyb bin altun dahi bahyi-i sultnye nil olmudur. 1052'de veft eyledi. Dervi Muhammed: Tophnelidir. Karahisr'den tahsl-i hsn-i hatt- sls ve nesh etmekle Karahisr Dervii ve Dervi elebi ve Mtevell-zde demekle

110

ma'rfdur. std vdisinde sr- bisyr vardr. Elf-i kmil trihinden mukaddem azmi hankh- bek eyledi. Kabri std yanndadr. Demircikulu Yusuf Efendi bundan me'zndur. Muhammed Paa Belgrad 60: mam Hfz Mehmed Efendi'den

mczdr.1080'de vefat eylemitir. Muhammed Ktu 64: Bosnav olub Ktu, lisanlarnca ktib demektir. Saray Bosna Saray- Hmyun'una nakledib sls ve neshi Dervi Ali'den temeukla Saray- Cedde mek hocas olmudur. 1087'de vefat eyledi. Muhammed Enver 80: Hoca-zde hretiyle mehur ve sls ve nesihte Suyolcu-zde'den iczetle Atmeydan kurbunda Firuzaa Mektebi'nde makam- eyh Hamdullah'da muallim-i hat olmudur. Krk adet Mushaf- erf ve nice En'm ve Delil ydigr brakm Devha-i Necb kavlince Mustafa Han- Sn bunun hattndan holanr imi.Hatta bir Mushaf istiktb ve bin kuru ile km-yb eylemitir.Vefat 1106'dadr. Tatar Han Sultan Selim Giray Sultan iltimsyla yazd Mushaf hediyesiyle hacca varb avdetde Medine-i Mnevvere'den iki konak uzakda medfun oldu. Muhammed Bin mer: Pederi Haleb olmala Arab-zde deyu ketebe ederdi. Karakz hret Hoca-zde Mehmed Efendi'den mcz olub Hfz Halil Efendi'yle kavid-i kitbeti mzkere eylemi ve 1000 Mushaf- Ceml kitbetine muvaffak olmutur. Veft 1137'dedir. Muhammed Bahri Paa: Dervi Ali kirdnndandr. Hsn-i kitbetde her bir satrda vki her bir noktas ruhsre-i behrm- ikble bir hl-i letfet-i dll idi. Sultan Mustafa Han- Sn'nin nm- nmlerinden "t"dan- imtiyaz iin "sad"a ibtid hilf-de bir dendn vaz' ve kitbet eden Turake Slim kavlince budur. Vefat1112'dedir. Muhammed Sancakdar 84: Hayreddin Camiin'in mam olduundan elebi mam deyu Sancakdar- hattat- lemgr ve Hfz Osman kudem-y kirdanndan idi. Bir maddede felee dnm edib terk-i lem-i hat Silivrikapusun'da medfun oldu. ve hattt eylemidir.1106'da

111

Dervi Muhammed 85: Kevkeb lakabnn tafsili Tuhfet'l-hatttn-i Mstakim-zde'de mezkrdur. Vcht- seb'a-i Kur'niyye'yi bi-kemlih grb hsn-i hatt- e kalemde hret-fez ve Hfz Osman Efendi'ye kird-i ren olmudur.Lkin stdna riyet, hukuk- stad avzna zhr- ukk eyledi. Ve ben stadmdan eyi yazarm deyu std balam bir Mushaf' elinden alb hn-i kitbetde kalemtra ile iki parman birden kat' etmi ve bir sene dahi iltiym- pezr olmadndan baka itmma muvaffak olmamtr. Vefat 1149'dadr. Muhammed: m olub pederi mevlden olmala Molla-zde denmi Muhammed mer ve Seyyid Abdullah'dan mczdr. adet Beyzv Tefsir'i ve 400 kadar Delil-i erf yazmdr.Hakim-zde Alipaa Cmii'nde medfundur. Muhammed 55: Tozkoparan-zde demekle ma'rufdur. Kemankelik ile ma'rf ceddinin seng-i niannda olan beyt-i ma'rf budur. Beyit
Shibu'l-menzil f'l-meydn Ellez ismuh Tozkoparan .

Hsn-i hatt Ramazan Efendi'den tahsil edib dmd olmudur. Veft 1106'dadr. Silivrikapusu'nda vki brahim Paa Camii'nin ktibi olmala destr- kafesi ol eyymda kttb- evkfn mu'tadlar olub bunlarn dahi devam zre iltizamlar vard. Bb- mezbr hricinde medfundur. Muhammed Girid 86: Hfz Osman'dan mcz olub 1065'de vefat eylemitir. Seng-i mezar brahim Nmk Efendi yazsdr. Edirnekapusu ile Topkap miynnda eh-rha merref mahalde medfundur. Seyyid Muhammed: Mestci-zde Karaman olub hsn-i hatt Alacamescid mam Dervi Ali'nin env'- gn-gn talimatndan tahsil eylemidir. Hekimpaa-zde Alipaa Camii'nin ibtid-y binasnda bir Mushaf balayb bin-y mescidin nihyetinde bitirib ol camiye vaz' eylemidir. Mahmud Bin Ahmed: eyh Hamdullah akirdidir. ehid Alipaa

Kitabhanesi'nde mevkuf 937 senesinde yazlm Ktb-i Sitte-i Hadis'den bir Mslim nshas vardr ki tezhib ve teclidi vcib'z-ziyredir.
112

Mahmud 58: Tophneli demekde ma'rfdur. Sahib-i nm Mehmed mam'dan sls ve nesih ve Dervi Abdi'den ta'liki tahsil eylemi, Endern- Hmyn'a dhil olmutur. eyh-i merhmun hattyla Hazine-i Humyn'da mahfuz bir Mushaf- erf'den b-taklid bir Mushaf kitbet edip hediye-i Padih eyledikde Ktibu's-serr-i Sultn lakabyla mlakkab olmudur. Ann iin gh Ktibu's-serr-i Sultn ve gh Mehmed Mahmud yazar. Vefat 1080'dedir. Ol Mushaf imdi Ayasofya Kitabhnesi'ndedir. Terk Mahmud: Terk-i diyr eylediine peimn ve Kblet'l-Kttb'n te yakadan olmasna iftihr- b-pyn edenlerdendir. Byle iken yine felekden ikyet eyler ve tli'inden alard. Beyit
Ktib der-miyne-i mm Hem Mushaf behne-i zimm

Addedib kendyi Ykt- zaman ve bn-i Hill-i sumn- ho-nvisn sayard. lm-i remel ve kehnet ve ncm emslinde kendisini Mahmud Kcem bilib tarik-i kazda erihkad ve Draman kurbunda yevm-i s harabe-zra raz olmu idi. Hemcivarlar ehadeti zre her kr- mzevverin mzevviri , her f'l-i n-mahmdun mdebbiri ve mazhar, santrada li-cell-i zaman ve ser-tavle-i tavlada erdeir-i bbekn Beyit
Nerd atrancda nazrim yok Zr u mat olduu velkin ok.

Meli hasbihli bir n-tra- kalender-i derbeder-i dil-hr idi gy. Beyit
std- b-telmize dn-y b-hner Nssh- b-kitbet ve hattat- b eser.

Bunun hakknda sylenmidir. 1177'de vefat eyledi. Bunlar ile berber Mehmed Nuri gibi bir kird ile mftahir olmudur. Sultan Murad- Slis: Sls ve nesh ve ta'lkde hatt kmil olub l Efendi Menkb- Hnervern' bunun nmyla mveah eylemidir. Nmne-i marifleri

113

olmak zre Ayasofya Cmii mihrabnn tk- lsinde iki tarafa vihte eyledikleri levhalar zre tastr buyurduklar kelimeteyn-i ehdateyn-i yetn min ytillhi ve almeti mmet tarihi dahi mezbr levhalarda mersumdur ve cami-i mezbrun talimhane kapusunda ve mukbilinde iki cesm minare ve Maramara'dan gelmi iki kp ve drt mahfil sengin bunlarn eser-i hayrdr. Divan dahi Hekim Alipaa Kitabhnesi'nde mevkufdur. Sultan Murad- Sn: Ceddi Yldrm Han ve pederi elebi Sultan Mehmed Han ve ferzend Ebu'l-feth Mehmed Han olmak ulvv-i nna delil-i kfi ve burhn- vfdir remh-i hattyesine hsn-i hatt zamannda olan sahib-i seyf ve kalem-i sultan- zandr. ki def'a saltanata eriib Brusa'da Muradiye tesmiyesine sebeb olduklar mahalde medfundur. Ve orada medfun seltn-i sittenin hiri ve sanduka-i sengin ile mmtazlar olub bu beyt-i gzn anlarn eser-i tab'- metnidir. Beyit
Sk getr getr yine dnki arabm Sylet getir biri yine yine eng rbbm.

Mustafa l bn-i Ahmed: Gelibolu'dandr. Sls ve neshi krullah-zde Pir Mehmed Dede'den yazmdr. Menkb- Hnervern, Tuhfet'l-uk, Ens'l-kulb, Sad Kssa ve Hisse, Ravzat'l-letif, Heft Meclis, Mhr vef, Kimy-y Sadet Tercemesi, Zbdet't-tevrh, Mnet, Divn- E'r vesir sr vardr. 1800'de vefat etmidir. Menkb- Hnervern' ibu rislenin me'hazlerinden birisidir. Mustafa Feyzi: Kaf-zde. Sls ve nesih ve rik'a ve talikde ve her fende msellem idi. Trih-i veft 1020 ve medfeni Eybdedir. Mustafa Rkm 93: Tamektebli. Sls ve neshi Yedikuleli'den temeuk ile izn-i vaz'- ketebe alm ve maiyyet-i stadda hizmet-i talimle ser-efrz olmu sir srndan m-ad yz aded mikdar Mashif-i erf ydigr brakmdr. Trih-i veft 1181'dir. Merkez Efendi Kabristan'nda pederi yannda medfundur. Mustafa bn-i Yusuf 71: Kanlcal. Birderi smail Efendi ile Hfz mam- merhumdan mczdr. Meshif-i kesre ve sr- vefre tastrine muvaffak olmu. eyh

114

Hamdullah srna taklid edib lkin kendi isimlerini vaz' ederdi. 1085'de veft edib Anadolu Hisar Mezaristan'nda birderi civrnda medfundur. Seyyid Mustafa bn-i Eb Bekr: Hoca-zde Seyyid Ahmed'den me'zun ve mliye kalemi hulefsndan idi. Krkdan ziyde Mushaf ve ol mikdara karb Delil ve mteaddid if ve bn-i Abbas Tefsiri yazmdr. 1200'de henz ber-hayat idi. Mustafa bn-i Sleyman: Tozkondurmaz lakabyla hret-yfte idi. Hsn-i hatt Hoca-zde Mehmed Efendi'den grmdr. srndan Tobhne'de vki Sultan Mahmud'un sr- hayrndan olan eme-i kebrde Nahf merhumun trihini bu yazmdr. Veft 1157'dedir. Mustafa Bin Abdrrahim 76: Aksaray Ktib-zde denilirdi. Sls ve neshi Zhdi smail Aa merhumdan tekmil ve tahsil-i iczet eyleyenlerin evvelidir. brahim Hanif'den meclis-i mteaddidde tra dahi ta'lim eylemidi. Aksaray kurbunda hanesinde ta'lim-i talebe hizmetine ikdam ile hezarn kird sye-i himmetlerinde benm olmudur. Veft 1173'dedir. Kayalar Mezaristan'nda pederi civrnda medfundur. Seng-i mezarn kirdlerinden Mehmed Keresteci-zde yazmdr. Mustafa Smi: Arpaemini-zde demekle marufdur. Sls ve neshi Karakz Hoca Mehmed Efendi'den ba'de'l-izn tahsil-i ta'like alb ikest ta'likleri vd-i ihtira'lar hme-i acemne ile kalem-i rik'dan mrekkeb gayet ltifdi. Mretteb dvn vardr. Hususan Rh'ye Nazre-i Terkib-i bendi nazre kabul etmez. Sl-i veft 1146'dr. Mustafa bn-i mer Eyyb 45: Suyolcu-zde Shib-i Devha Mehmed Necb'nn ceddidir. Dervi Ali merhumdan izn-i ketebe alm ve yz aded mikdar En'm vesir sr- b-umr brakmdr. Sl-i veft 1097'dir. Yetmi yanda iken civr- Eb Eyyb'da Kadasker Arif Efendi Medresesi mukbilinde vki sikke nfizenin bl-y mezarnda defnolundu ve hafdleri dahi civrndadr. Kendisinin mezar trihi ann eseridir. Mr Mustafa Bin Ferhad: Hsn-i hatda msellem Mr Ahmed nm ile beraber pederlerinden yazmlardr. Eb Eyyb-i Ensr ve Sultan Selim-i kadm trbelerinde mevcud olan Mushaf- erflerinin hirinde kendi ahvlini tafsil zre yazmdr. Pederi
115

dahi mezkrdur. Cedd-i mdersi olan Sultan Mehmed Cmi-i erfi hareminde dde dz- saf oldu. Sl-i veft 1027'dedir. Mustafa Anber 65: Saray- Hmyn'da perveri bulmala sls ve neshi Mehmed Efendi Belgrad'den verzi edib orada mek hocal ile ser-efrz oldu. Fenn-i mskde dahi mhir ve hnerver idi. Menkldr ki bir izin meclisinde ser-bezm bulunub izn-i kt'alar ber-mu'tad hcegna p-i nihd oldukda istihsn ve sityi-firvn eylemiler. Lkin merhum reddedib bu hatlarn i'rb mahallinde olmayb hsn henz tam deildir. Mahalline i'rbn vaz'- dahi talim olunsun. Bu ziyfetden be ay sonra dahi vaz'- i'rb ta'lim olundu. Sl-i veft 1095'dedir. Mustafa Tab'-i: Sls ve neshi Rasim Efendi'den yazb me'zn oldu. Msikde kmil ve i'r inya dahi mildir. Tarh eyledii kasyidden birinin ebiyyt- fahriyesi mahalle mnasib grlmekle rad olundu. Ebiyyt- Fahriyye
Devletimde hatt- pke dahi me'znuz biz tmedim hatt- hasende ........... taksr Hut-i kilkim gibi ser-tz bulunmaz arasn Yan izerse nola perkr gibi yanmdan Yetir "r"larmn t ana ben umarm Elde oldukca as e kalem inallah Didi bir gn bana Erikapulu stdm Hfz Osman kadar belki bulurdun hret Ad baht- erf ol gl-i glzr- hner Kld meydan- kitbetde hezrn malub Ketebe almamz rvet ile eyle zan Oncak mek- kemkn ile fersde beden Gzelliim gibi kezlik saff- hussd-iken Dmene ifte devtm iki top- hven Eer alur ise derbend-i kemli rehzen tmezem havf eger olsa yedi bal ojen(ejder) Dorusu budur eer sa'y-i bel itsen sen Olmasan h eger mil-i ruhsr zekan htir'- nev' ile tekye-i eyhe r-zen Nze-i brke-i hme-i hattt- fiken

Feyz- ksmetden alub ben dahi hatt slsn Selefi nesh idb itdim nice nev tarh- hasen

Mustafa: Edirneli ve Darb-zde demekle mehur ve bizzat Hfz Osman'dan me'zndur. Hfz Osman Edirne'de oldukca uclet'l-vakt iktiz eden cellerden bazlar
116

bunlara tahmil ve kendisi tashih eyledii ma'rfdur. Kutubta ve noktata ta'bir olunan murabba'u'-ekl ve r etrf msv resm zre olan nev'dan bir ta seng-i mezar olub ismi anda mestrdur. Veft 1146'dadr. Sultan Mustafa Hn- Sn: Hsn-i hatt Hoca-zde Mehmed Efendi'den tahsil ve Hfz Osman'dan tekmil eylemidir. Cevmi-i Seltn'in herbirinde olan vizeleri hnerlerine ahitdir. Hatta Ayasofya-i Kebr'de olan levhann biri tevk'-i besmele olub yek-kalem yazld levhann zerinde ta'lk olunan kalemden malum idi. Veled-i emcedi Mahmud Han Cmi-i erfi tmir ederken ol kalem zyi olmudur. Hfz Osman Efendi'ye nice kere huzrunda ihram- vaz' edib hokkalarn ahz ve tahrirlerini ziyaret buyurmudur. Mustafa Bin Muhammed: Orman-zde Shib-i Devha Mehmed Necb'dan me'zndur. On varakda bir Mushaf- erf tertb eylemidir. Sl-i veft 1160'dr. Mustafa Paa Bin Muhammed Paa: Endern- Hmyn'da Ressam mer Efendi'den mcz olub silahdar iken Ayasof'nin tmir-i kllsinde Pr-zde Mfti Shib Efendi'nin iktibas eyledii yet-i kermeyi bunlar yazb bb- kebr dhiline vihte olmudur. adrvann huttu ve Trbe-i Eb Eyyub'da vihte levha-i yetelkrs'de olan Hilye-i erf vesir sr vardr. Sl-i veft 1176'dadr. Mustafa ehd: Antk ve Hoca-zde Mehmed Enver'den mcz ve sls ve nesh ve ta'lk her nde mmtazdr. Elsine-i selsede gftra kdir ve bu iki beyit tab'na hid-i hzrdr. Gazel
Mehveim dvane-i hsnnde matla' gsterir Vechi vardr kt'a-i mr olsa yahut imd Ebr ann akk- mh- sdr msra' gsterir Hsn-i hat ile uar ebr murakka' gsterir

Mustafa tf: Sls ve neshi Aakapulu smail Efendi'den ve sonra olu Mustafa Efendi'den yazmdr. Defterdar Kalemi kttbndan olmala dvn ve rik' ve siykatde dahi kemli var ve hussan keskin dvn hatlar dstru'l-ameldir. sr- hayriyyesinden eyh Vef diresi ittislinde bir kitabhnesi vardr. Vehb ana gzel ir deyu lakab vermidir. Mretteb dvanesi vardr. Cizye emrinde sl-i kameriyye ve

117

emsiyenin birbirnden tefvd ve tedhl eylemesi bbnda cemeyledii risle mml-i ehl-i hesabdr. Memi Dvne: Eeri hattn tehzib kaydnda deildir. Lkin e kalemde msellem-i asr olduu Menkb- Hnervern'da mestur ve Memi Mehmed'in mrahhamdr. Mustafa Hfz: Edirne'de Noktac-zde Mahallesi'nin imam olub elebi mam dahi denir idi. Hatda Yusuf Rm'den mcz idi. Elliye karb Mushaf- erf ve birok dier eser-i latf brakmdr. Hfz- Kur'n ve hdim-i ihvn mahbb- kulb bir vcd- meslb'l-uyb idi. Sl-i veft 1131'dir. Nasuh: eb yani dvn yazanlarn eyym- Sleyman Hn'de ser-defter ve mel'abe-i matrkn mcid-i ekberi idi. Yahya Bin Osman 77: Tophnelidir. Ketebesinde Fahreddin dahi yazard. Demircikulu Yusuf Efendi'nin kabrini tathr ederken toprak arasnda bir kalem bulub tefe'l ile derhal Anbr-zde Ali Efendi'den meke z ve iczesi kuvve-i karbeye gelmi iken std rhlet eylediinden Hseyin Habl'den iczetle mmtaz olmudur. Meclis-i izinde Yedikuleli ve Rasim Efendi ve Hoca Galata Mehmed Efendi ve Suyolcu-zde ve Zhdi smail Aa ve Vef Mustafa orada mevcud imiler. Yahy-y mezbr 15 Kelm- Kadm yazb Nr- Osmn Cmii'nin yan kaplar dhilinde atebe-i ulysnda olan yetler bunlarn me'mren yazdklardr ki harf harf ve kelime kelime yazb ba'deh szen-zede edib kmrtozuyla silkmi sonra tashih eylemidir. Sl-i veft 1169'dur. Kabri Murad Efendi Tekyesi mukbilindeki mezaristandadr. Yahya Sf 23: Yahya Rm dahi denir. Edirne'dendir. Abdullah Sayraf'den mek edib stanbul'da Mehmed Hn- Ftih Cmii'nin adrvan hricinde pencereler zre olan Sre-i Ftiha bunun hatt ve dhilinde bb- cmiin hricinde Akdeniz tarafnda ibtid pencere zerine ketebesini yazmdr. Sl-i veft 882'dir. Ya'kub Hind: Bu lakab ana hey't sebebiyle Sultan Ahmed-i Slis tarafndan verilmidir. Hfz Osman me'znlarndandr. Hat-insn Ya'kub Efendi ehl-i hattn shib-i zuhrudur demilerdir. Sir marifde dahi eli vardr. Edirne'de vki kaleyi cirid ile arb pesendde-i pehlivnn olmudur. Taklid-i sr ve eslfda mahz- isti'dd
118

id muhakkakdr. Eb Eyyb-i Ensr'de yazl medrese kapusu dhilinde bir "H" resmeylemidir ki Vef'nin "vav"na rcih olduu hurdebnn hatta ayandr. Sl-i veft 1196'dadr. skdar'da Harmanlk'da medfundur. Seyyid Yusuf Bin Seyyid Tc'l-rifn: Pr Mehmed bin krullah Halfe'den yazb bir hattat- b-misl olmudur. 1005'de yazd Mushaf- Kebr Hazret-i Hlid Trbesi'nde medfundur. Ysuf: Demircikulu. Seng-i mezarnda "Min telmz-i Dervi Mehmed min telmz-i Ahmed Karahisr" deyu tasrih eylemekle Karahisr Dervii'nin kirdnndan olduu mte'ayyindir. Ebu'l-feth Sultan Mehmed Hn Cmii erfi duvarnda vki Fetih hadsi ve Tophne'de Kl Ali Paa Cmii'nin bi'l-cmle cel hatlar ve Kasmpaa'da Kk Piyle Cmii mukbilinde tekye mezar penceresi blsnda cel hatla mersm satr- ehdeteyn bunun yazs olub sir sr dahi vardr. Sl-i veft 1007'dir. Tophne'de Karaba Tekyesi'nde medfundur. Ysuf Smn-i Kalem: Demircikulu kirdidir. Kendisi hret ve sr- nedret zeredir. 1050'de veft eylemidir. Ysuf mam 83: Mollaak Mahallesi'nin imam kanaatkr ve rast-kerdr olub sls ve neshi ibtid Suyolcu-zde Eyyb Mustafa Efendi'den ve ba'de veftih Karakz'dan te'allm edib mcz olmudur. Evld- sitte ile e ciheti mmr shib-i fazl- b-kusr idi. Ez-cmle mahdumlar brahim Vsk ve Sleyman Rci ve Hoca Rsim hazretleridir. Erikapu hricinde Kk Tokmaktepe nm mahalde Krmemesi'ne karb medfundur. 1143'de veft eylemidir. Hfz Ysuf: rniyy'l-asl olub stanbul'da Hasrclar mam'ndan Kelm- Kadm hfzn tedrik ile hsn-i hat hdimi oldu. kbet brahim Rodos'den iczet ald. Nr- Osmn'de zb-i rahle olan musanne'u'l-hat Mushaf- erf'i tahrr esnsnda Hoca Rasim'den dahi hsn-i hatt ahz ile nihyet Galatasaray'na muallim-i hat tayin olundu. Sl-i veft 1201'dir. Ysuf- Mecd 87: Sls ve neshi Hfz Osman Efendi'den temeuk edib me'zn olmudur. Shib-i meleke-i hattat- muhakkk olduu muhakkakdr. Rik' ve

119

ta'lkde dahi mhir idi. Sl-i veft 1133'dr. Topkapu hricinde Takyeci Cmii mukbilinde medfundur. Ysuf- Rm 88: Ahmed Efendi'nin zad-kerdesidir. Sls ve neshi Hfz Osman'dan me'zndur. Edirne stadlarnn bir silsilesi bunlardan tea'ub eylemidir. Sl-i veft 1121'dir.

3.3. Binikiyzden Sonra Gelen Mehur Sls ve Nesh-Nvsn (Binikiyzten Sonra Gelen Mehur Osmanl Sls ve Nesih Hattatlar) Salih Efendi: Hseyin Habl irdr. Kesret-i kitbet ve tertb-i murakka't ve kta't ile ma'rf tiz-mereb ve zaif'l-endm bir hattat olub evvel stanbul'da Cerrahpaa Cmii karsnda skin ve ba'deh Medne-i Mnevvere'de mcvir olmudur. 1210'da daha hayatda imi. Abdlkdir: ok sr grlm Erikapl kirdnndandr. Trih-i veft 1210'da ve eyh Hamdullh- merhumun ba ucunda medfundur. Osman: Dmad Afif demekle arfdir. Dvn- Hmyun hulefsndan Hocazde Mustafa Efendi'den temeuk ve te'allmle tarz- eyhneye mrif bir hattat olmu. Sultan Selim Han emriyle Sancak- erf iin bir Mushaf- erf yazb mkfat olarak bir kt'a elenge nil olmudur. Veft 1210'da skdar'da eyh Hamdullah- merhum civrnda medfundur. Kaynpederi Afif ise Hseyin Habl erlarndan olub 1116'da vefat etmidir. Ve ann kabri dahi eyh Hamdullah civrndadr. Abdurrahman: Hoca Rasim Efendi kirdi olub kesret-i kitbet ve metnet-i hat sfatyla mevsf ve mahmid-i ahlk ile ma'rf olub ekser evktn tlim-i tullb ile geirmidir. 1220'de veft edib skdar'da eyh Hamdullah- merhum civrnda medfundur. smail Zhdi: Mustafa Rkm'n birderi olub hatt- celyi gayet metn ve stdna yazar idi. Krk kadar Mushaf grlmdr. Murakka't ve kta't vesir sr

120

okdur. Eyub'da Defterdr'da ah Sultan Trbesi'nin yazlar anndr. Ve mezbr trbe kapusu stndeki yaz Yesr-zde Mustafa zzet'indir. Medfeni Edirnekapusu hricinde Emir Buhr hazretleri civrndadr. Sl-i veft 1221'de ve seng-i nian birderi yazsdr. Hfz Muhammed: Tosyav Deli Osman irdr. Kitbetle evkat-gzr imi. Veft 1222'dedir. eyh-i merhum civrnda medfundur. Mevln Ahmed: Ahmed Galatav'dir. Bazan Galatav ve bazan Eyyb ketebe eder. Ve Kasmpaal ketebe eyledii sr dahi mahede olunmudur. Pederi brahim Zarf gemici olub Nil ile beraber Mustafa Kthiyeli'den mek ederek honvs olmulardr. Fakat kendi yazs ile pederi yazs beyninde beyne's-ser ve'ssreyy fark vardr. Nil merhum Galata'da Tamekteb'de hoca olub kitbet-i Mushaf ve if- erf ile evkat-gzr imi. 101. rakam ile murakkam Mushaf- erf mevcuddur. Veft 1229'da, medfeni Kk Eyyb Defterdr'nda Yvedd civrndadr. Muhammed Reid: Hoca Rasim merhumun ferzend-i dilbenddir. Kelm- Kadm ve murakka't ve kta't okdur. Veft 1227'de, pederi yannda medfundur. Muhammed Salih: Akmolla mer kirdi olub Erenky'nde ve

Atmeydan'nda Hasan Baba Trbesi civrnda ve skdr'da ve Salacak taraflarnda skin olmudur. Evil-i hlinde lubl mereb ve rind-atvr ve mbtel-y hamr u humr olarak evkat geirmi ise de biraz zamandan sonra tvbekr ve salh- ir olub gerei gibi telf-i m ft eylemidir. Hatt birgn Hfz Efendi vaktiyle irtikb eylediin a'ml ile kymet gn ne yapacaksn ve huzur- Br'de ne cevab vereceksin deyu sual eylediklerine cevben Beyit
r-z verdeem y Rab ki der genc-i t nst Nst ve hcet ve zr gnh verdeem

Diyerek ve srm bir torbaya koyub omuzlayarak dvn- hesba karm demidir. Mevsuk rivyete nazaran 1236'da hn-i kitbet-i Kelmullah'da vefat eylemidir. Merhumun evilde yazd Ecz-y erfe-i Kur'niyye nice binleri gemek

121

ile bir kavle gre 366 Kur'n yazm olduu mehur ise de asrmzda reis-i hatttn olan Abdullah Efendi hazretlerinin 454 rakam ile yazd Kelm- Kadm'i grm olduu kendilerinden mesm'- ciznemdir. Hatt ise kimsenin hattna nisbet kabul etmeyib gyet pikin ve stdne ve ho-ve olduuna tamam hattatlar mu'terifdirler. Yenibahe tarafnda bir eme zerinde gayet cel ve gzel yazlm bir trihi tem-gh- hs ve mdr. Atmeydan'nda bir eme zerinde gzel bir yazs vardr. Muhammed Emin: Dvn- Hmyn hcegnndan olub bazs Eb Bekir Rid-i Konev'den yazm demiler ise de sikt- ruvtdan mesmu' olduu zre ibu merhum ve Hfz Cemir ve Hfz Sleyman her Akmolla mer kirdidir. Cerrahpaa Cmii'nde mezzin mahfili zerinde 1236'da yazd trih gayet nefis yazlmdr. Hamidiye Trbesi'ndeki yazlar hakkaten yn- ziyretdir. Trih-i veft 1240'dadr. Halil Vehbi: smail Zhdi kirdidir. Veft 1240'dadr. mer Vasfi: Trabzon'dir. Evvel Hfz Ysuf ba'deh Yamak-zde Salih Efendi'den temeuk ile derece-i uly-y hatta ba'de'l-vusl Endern- Hmyn hcegn silkine menselek olmu ve birok nm-dr ve mehur tirdler yetidirmidir. Mteahhirn beyninde andan ziyde shib-i kird ve hnerinde ann kadar muktedir yok idi. Veft 1240'da ve skdar'da Karacaahmed'de medfundur. Seng-i nian a'zam kirdnndan Mustafa Hilmi Hakkk-zde yazsdr. Cezirli Hasan Paa emriyle yazd Mushaf- erf b-nazr, hl Msr Khire Haznesi'nde bulunduu mervdir. Kasmpaa'da Hasan Paa Klas dernundaki cmiin yazlar ile kla kaplarnda ve o civrda Hasan Paa emesi'nin ve Anadolu Feneri'nde Sultan Mahmud bin-kerdesi olan emenin huttu ol merhumundur. Mustafa Rkm Efendi: Anadolu Kadaskeri kendi vaktinde aksm- sft- hamde ve hasil-i memdhada ve ilm-i fazlda temeyyz ve teferrd edenlerdir. Kadaskerlerin kavuk giydikleri 1240'da anda bitmidir. Ve andan sonra hibir kadasker kavuk giymemidir. imdi mahrk Cihangir Cmii'nin yazlar ile Tophne'de Nusretiye Cmii yazlar anndr. Amm cmi-i mezkrun ta'likleri Yesr zzet Efendi'nindir. Veft 1241'de olub Fatih'de Zincirlikuyu'da medfundur. Medfeninin yazlar kendisinin ve kaplar yazs Him Efendi'nindir.

122

Ali Msr: Deli Osman ira olub ulem ve fudal takmndan imi. Zhd vera'- msellem perhizkr ve mstakim atvr ve ahds ve ktb-i dniyyede shib-i sr olub 1243'de dny-y fnyi ved ile rr'da medfun olmudur. Mahmud Celleddin: Veled-i Mehmed Dastn'dir. engelky'nde stavris denilen mahalde skin idi. Bir rivyete gre merhum Akmolla mer Efendi tilmzi ve dier rivyete gre Rasim Efendi kirdlerinden Abdullatif Efendi'den temeuk etmidir. Ve bazlar kavlince ashb- diyeden ve kibr azamet-fr olduundan ve kimseye ser-fur etmediinden Yamak-zde Salih'e gidib mek etmi ise de Yamakzde ne olduunu bilmekle mek vermemidir. Ba'deh Eb Bekir Rid'e mrcaatla Ebu Bekir dahi iyi yazmak ancak ok yazmaa mtevaggfdr deyu zr-ver olmala Celleddin bunlara inden kendi bana olkadar sa'y ced cehd etmidir ki hsn-i hatda bunlarn hepsini gemidir. Hatt trif ve tavsfden mstandir. Bu sretde kimsenin hakiki kirdi saylmaz. Veft 1245'dedir. eyh Murad Dergh'nda medfundur. Eyub'da Mihriah Sultan Selim'in vlidesi trbesinin yazlar ann ve mezkr trbenin pencerelerindeki ta'likler Yesr merhumundur. Celleddin merhumun zevcesi Esma bret dahi ho-nvsndan olub evheri yannda medfundur. Hfz brahim: evki lakabyla mulakkab Sultanmehmed'de

Otlukcuyokuu'nda skin idi. Merkm zmre-i uar ve debdan olub meclisi mahfil-i rindn ve bezm-i ho-gyn idi. Trih-i veft belli deil ise de 1245'de yazd eseri grlmdr. Hsn-i hattna sz yokdur. Muhammed Vasfi: Sultan Mahmud- Sn vaktinde ser-halka-i ho-nvsn idi. Sultan- mrunileyhin hizmet-i hatlarnda evvel o ve ba'deh Rkm Efendi bulunmudur. 1248'de veft edib skdar'da Karacaahmed civrnda medfundur. Kabrinin tan Hac Thir Efendi yazmdr. Abdlkadir: kr. Gya Kthiyeli mahlas ile mtehalls olub Mustafa Efendi kirdidir. Kendi aleminde irlik ve shan-serlk iddisnda bulunurdu. Kengri'de vefat eylemi 1250'de yazd eseri grlmdr.

123

Hfz Muhammed akir: Baltac Hfz deyu mehur idi. Laz mer kirdnndan katr ve kaviyy-i heykel bir zt idi. 1250 trihinde Hicaz'da veft eyledi. Mustafa Brusev: Bilecikli deyu hret-ir idi. Ayasofya civrnda Beir Aa Medresesi'nde skin olub imdi hayatda bulunan Hac Fettah Rasim'in stddr. Veft 1253 sularndadr. skdar'da eyh-i merhum civrndadr. Muhammed Sadk: Laz mer kirdidir. Veft tahmnen 1252'de olub Merkez Efendi civrnda medfundur. Ali Vasf: Laz mer'den yazb kitbetde b-nazr imi. srndan murakka't ve mukatta't ok grlm. Ekser evkt talm-i tullbla gemidir. Endern- Hmyn hcegnndan iken 1252'de vefat etmidir. Bu merhmun boynunun eri olduuna seng-i nin- kabri delildir. brahim Skt: Esma Sultan Saray'nn bekcisi idi. Hattatlk vdisine slk ile nm-dr ve shib-i itihr oldu. Gayet msin ve sl-hurde iken 1253'de veft edib Edirnekapusu hricinde medfundur. Mehmed Haim: Sikke-zen ba olub Mustafa Rkm'n birderi ve Rkm Trbesi yannda medfundur. Sl-i veft 1299'dadr. Sultan Mahmud'un trbesi yazlar tammen bunundur. Ysuf Yesr: Kabatal olub Hfz Cemir iradr. 1262'de veft edib Maka'da eyh Mezarl'nda medfundur. bu merhumun talebesi ok olub ez-cmle Hattat Mehmed Efendi'dir ki 1297 sularnda vefat eylemidir. Hac Thir: Mahmud Celleddin tilmzi ve Sultan Abdlmecid'e hizmet-i ta'limi vardr. Sl-i veft 1262'de olub Eyub'da Krknerduban'da (Krkmerdiven) medfundur. skdar'da Harem skelesi'nde Defterdr Cmii yazlar ve Evkf Cmii trihi ile Galata'da Kapuii Cmii huttu ol merhmun srdr.

124

Seyyid Muhammed Huls: Laz mer Efendi kirdidir. Tophne'de Firuzaa Cmii kayym olub ekser evktn ta'lim-i talebe ile geirmidir. 1264'de hacc- erfden avdet etmi iken Msr'da veft eyledi. Emin Efendi: Hakkk-zde'den sonra Nr- Osmn Cmii'nin mek hocas ve ta'lim-i tullb ile megul olub kta't ve murakka't- nefse shibidir. Veft 1267'dedir. Mustafa Hilm: Hakkk-zde lakbyla mlakkab. Laz mer kirdnndan olub merhum mrunileyh 1235 trihinde Sultanmehmed'de Vlide Mektebi'nin, ba'deh enberlita'daki Vlide Sultan Mektebi'nin muallim-i snsi olub Sultan Mahmud Hn Hazretleri'nin manzr- nazar- iltift olman kt'a Mushaf- erf b emr-i l yazdkdan mad iki yz kadar Kur'n- Azm'-n ydigr brakmdr. Resm-i Osmn zre bir kt'a Kelm- Kadmleri Sultan Mahmud Trbesi'nde mevcuddur. Sl-i veft 1268'de olub Taksim Caddesi'nde Beyolu Mezaristan'nda medfundur. Ali Ulv: Arnavudlu. enberlita'da Sultan Mecid Vlide Sultan Mektebi'nin yaz hocasdr. Ta'lik dahi yazar idi. Ta'lik hattyla murakka't ve kta't ok grlmdr. 1270'de veft edib skdar'da medfundur. Hasan Rid: Karahisr Mahmud Celleddin ira ve Hac Thir'den mczdr. 1272'de veft edib skdar'da ndiyye civrnda medfundur. sr- kitbeti b-mrdr. Hfz Muhammed Rd: Abdurrahman Hilm kirdidir. Tophne'de Tomtom Cmi-i erfi'nin imam ve Hcegn- Endern- Hmyn'dan olub lim ve fzl bir zt idi. Sl-i veft 1273 ve medfeni Beyolu Mezaristan'ndadr. Hfz Yahya Vehb: Laz mer kirdi olub veft 1274'de ve medfeni Erikap ittislindedir. Byk kt'ada Kelm- Kadmleri okdur. Kasr'l-kme latf bir zt idi. Muhammed Vasf: Muhammed Rd telmizesinden olub Beikta'da Paa Mahallesi'nde Kapuaas Mektebi hocas idi. Veft 1276'da olub 40 kadar Kelm- Kadm ve drt aded Ferruh Efendi Tefsiri yazsyla grlmdr.

125

Mustafa Vsf: Kebeci-zde kirdi iken merhum an mez lakbyla mlakkab etmidir. Ba'deh Laz mer'den dahi telemmz vardr. Kastamonu dhilinde Aksu karyesinde Kadolu demekle ma'rf idi. stanbul'a gelib yver-i bahtla hner ve ma'rifet ve hat shibi oldu. Hamidiyye Vakf'nn kimmakm ve trbesinin ba trbedr iken 1279'da veft edib Eyub'da Bostan skelesi kurbunda medfundur. Medfeni olan Bostan skelesi hricinde musluklar arkasnda Mukta'a Nzr Hasan Bey'in ve Hamidiyye Trbesi Mezarl'nda Silahr brahim bi Aa'nn seng-i nianlar bunun hattdr. Merhum mez sapan atma hnerinde dahi gayet std idi. En yksek minrenin bandan sapan tan kuvvet-i bazu ile geirir idi. Be ve kaviyy-i heykel amma mtensib'l-vcd idi. Ac Mustafa: stinyeli idi. Ketebe ve dua cemiyetlerinde tabh- ta'm etmeye mil olub vaktinin her bir cemiyetinde bulunur idi. Kend rivyetine gre drt defa estizden iczet almdr. Hayrt ve mberrtdan holandndan ekseriy Ecz-y Kur'niyye yazub fukar etfline hediyye eder idi. Veft 1280 sularndadr. Mustafa kir: Laz mer Efendi'den 1221'de me'zn olub Sultan Mahmud trbedarlarndan olduundan henz izinnmesi trbe-i mezbrede vzndr. Meshif vesir sr okdur. Ez-cmle trbe-i mezbrede iki cz' bir cildde olarak Ecz-y Kur'niyye'si vardr. Veft 1284'dedir. Muhammed Huls: Mahmud Rc iradr. Dr'l-marif'de yaz hocas ve Rgb Paa Ktbhnesi'nde hfz- ktb idi. Ahlk- hasene ve evsf- hamde shibi bir daha ann gibisi gelmemidir. Ltf- muhvere ve hsn-i mklemesi mehur ve ma'rf ve fazl kemlle mevsm ve mevsf idi. Veft 1288'de medfeni Edirnekapusu hricinde elebi merhum kurbunda medfundur. mer Necati: Tokd olub evvel Zileli Kmil Efendi'den ve ba'deh Sultan Mahmud- Sn Hazretleri'nin hcegn- mekinden kri Efendi Yenieri Vak'as'nda oraya icl olunmu iken andan temeuk ile bizzat ulem ve fudal ksmndan olmas cihetiyle Ali Akar Paa Sivas Vlisi kendisine bir mderrishne bin edib orada hem tedrs-i ulm fnn ve hem ta'lim-i hat ile megul idi. Altm kadar Kelm- Kadm ve birok En'm ve Delil ve murakka't ve kta't dahi ydigr brakmdr.

126

O safahtn hatttlar ekseriy andan tahsl-i hat etmilerdir. Yetmi yanda iken 1288'de veft edib Tokat'da medfundur. Muhammed evket: Vahdet. 1249 senesi Zilhiccesi'nde stanbul'da tevelld eylemidir. Pederi Tekfurda Mutasarrfl'nda veft eden hcegndan Nuri Efendi olub shib-i matbaa Mr Ebuzziy'nn birder-i rad'si ve hala-zdesidir. btidlarnda Eyyb Rid Efendi merhumdan temeuk eyledii hlde muahharan Mustafa zzet Efendi merhuma intisab eylemidir. Hutt- slmiyye'nin 18 nev'inde her birinin yegne stad addolunacak derecelerde sahib-i rush idi. Ondrt yanda iken Mhimme, ba'deh Dvn- Hmyn kalemlerine era buyurulmu ve menur-nvislii kendisine inhisar eylemi idi. evket Paa merhumun ki ecille-i hatttn- asrdan idi. Vezret-i menrunu o vakte kadar yazlan menlarn hibirine mmsil addolunmayacak bir tarz- bhternde ve her satrn bir baka renk altnla yazmas cel dvndeki iktidr ve infirdn gsterdiinden merhum- mrunileyh bir elinde menr ve dier elinde Vahdet-i merhum olduu hlde sadr- vakit olan Reid Paa'nn huzuruna girerek eserle messiri birlikde takdim ve hakknda iltift- mevviknesini ric eylemidi. Ehliyet-perverlikde asrnn ferdi olan sadr- mrunileyh kendisini Terift- Dvn- Hmyn Nian Kalemi'ne me'mr eyledii gibi o vakte gre havrikden addolunacak sretde rtbe-i sniye ile taltif eylemidir. Celde Rkm tavrn iltizam ve istif denilen insicam- httda infird eylemidir. B-husus hatt- Reyhn'yi bir tarz- nevne tahvil ile gayet latif sretde yazard. Ekser cevmi-i erfede cel hat ile elvah- mzehhebesi vardr. Nr- Osmn ile Bbli hazresindeki Naalli (Nall) Mescid'de "Bilal-i Habe" levhalar ve Ayasofya Cmi-i erf'inde saatlerin zerindeki "Accil bi's-salti gable'l-fevt ve accil bi'ttevbeti gablel mevt" kelimt- erfelerini 1272 senesinde tahrr ve ta'lk eylemidir. Bu iki levha o trihde veliahd bulunan Sultan Abdlaziz Hn- merhumun manzr- hmynlar oldukda hattatn taltfen bir top fermyi al ile bir sakoluk uka ve yz aded yzlk kime ihsan buyurmulardr.

127

Sultan- mrunileyhin nm- me'l ittisamlarn hv olan tura-y garry Vahdet-i merhum tanzim ve takdim eyledikde ba'dem turalarn o resme tevfkan kedesine irde-i seniyyeleri eref-snih olmu ve ressam be yz lira atyye-i seniyyeleriyle taltif buyurulmudur. Vahdet-i merhum sanyi'-i nefsenin ekserisinde shib-i yed-i tl idi. Ezcmle sultan- mrunileyh hazretleri cnibinden kerdisine gnderilen gayet byk bir zemerred (zmrd) zerine etrafna "El-mstenid bitevfkti'r-rabbniyye, Abdlaziz Hn- mlik'd-devleti'l-osmniyye" ibresini hilal resminde ve orta yerine de tra-y hmyunu nak hak eylemidir ki stanbul'da o mhr-i hmyna gelince kadar zmrd zerine hak grlmemidir. ki defa Londra ve Paris'e azmetle posta yollarn el-yevm mtedvil olan banka kimelerine ve tedvlden kaldrlan eshm- ummiyyeyi nak hak ve tab'larna nezret eylemidir. Bu eserler iinde bilhassa banknotlar dikkate yandr. Her eline geen muyene edebilecei zre kimenin blsnda ve iki tarafndaki Franszca rakamlarn altnda hurdebn ile okunabilecek sretde yirmi defa "Be aded Mecidiye yzlk altn" ibresi ve yine kimenin sa cihetinde beyziyy'-ekl dvn celsiyle iki defa muharrer olan "Be aded Mecidiyye yzlk altn" ibresi yine o ekilde olarak m zemin ile yirmi defa tekerrr eylemidir ki bugn o kadar dakik bir yaz deil, en celsini yazacak bir hatttmz yokdur. B-husus "ifre" nm verdiimiz hatdaki mahreti ve tersminde iltizam eyledii san'at kendisiyle beraber gitmidir denilebilir. Paris'de bulunduu srada mteveff III. Napolyon'a "Lui Napolyon" ve mparatorise "Ojeni" isimlerinde ifre hat ile kol dmeleri yaparak takdim etmi ve mrunileyhim tarafndan mazhar- tahsin ve iltifat olmudur. Knun denilen sazda dahi muallimi olan Knn mer'i fersah fersah geri brakmdr. Hattat- mmileyh 1288 senesinde 39 yanda olduu hlde istisk marazndan veft ederek zevcesinin ceddi olan Eyub'da kin Ebussud Mezarl'na defnedilmidir.
128

Atfetl Kemal Beyefendi'nin mmileyhin seng-i mezarna hakkolunmak zre tarz- nevnde tertib eyledii ketebedir: "Bu zviye-i Vahdet inzivhane-i skn eden Mehmed evket Vahdet ki irze-bend-i silsile-i eyh md idi. Hutt- slmiyye'de asrnn eyh ve imd idi. 1249 sene-i hicriyesinde tlimhne-i hayta vrd eyledi. 1288 senesinde itmm- felketnme-i vcd eyledi. Mddet-i encma irince gerek nev-civn ol gerek pr-i zebn Bismillhirrahmnirrahm zce ecelhm l yeste'hrne s'aten vel yestagdimn" Kadasker Mustafa zzet: Sultan Mahmud Hn- Sn ahdinde Silahdar- ehriyr Ali Paa Trbesi'yle te'allm-i ulm ve hutt ve msik ile Endern- Hmyn'a era oldu. Sls ve nesihde Mustafa Vsf ve ta'likde Yesr-zde zzet Efendi'den me'zndur. sr- kalemiyyelerinden on bir kt'a Mushaf- erf, on kadar Delil-i Hayrt, iki yz kadar Hilye-i erf, otuzdan ziyde En'm ve kasyid ve hurft ile end kt'a murakka' ve Ayasofya Cmii'ndeki ehr-yr- gzn esmsi ve kubbesinde "Nr" yet-i kermesi ve Atik Alipaa nm mahalde vki Hrka-i Sadet Cmi-i erf'i ve havlusu kaplar huttuyla Kasmpaa'da ehr-yr- gzn esmisi ile kubbesinde olan "Nr" yet-i kermesi ve Beikta semtindeki Yahy Efendi Cmii kubbesinde kezlik "Nr" yet-i kermesi ve Msr'da Mehmed Ali Paa Trbesi'nde "Sre-i Dehr" ile ta'lik trih ve Brusa Cmi-i Kebri'nde iki aded levha ile stanbul'da Seraskerkapusu dernundaki hatt- ta'lik ile bb- mezkrun trihi ve bu misill nice sr- latfeleri vardr. Hls hsn-i hatt- slsde eyh-i sn ve ta'likde md- rn idi. Veft 1289'dadr. Bu beyit dahi e'rndan ydigr olarak sebt olundu. "em-i ibretle nigh it zhid eyya sen Ma'n-i sun'- lhde ne sen varsn ne ben" Nil Arnavud: Arnavudlu Ali Efendi kirdidir. Otuz kadar Mushaf- Kebr'i grlmdr. 1290'da Msr'da veft etdi. Manastrl oluu Arnavud hretine b'is olmu ve hattatlkdan ziyde iirle itihr eylemidir.

129

Rec Muhammed kir: Hner-ver ve shan-kster hfz- Kur'n ve shib-i fazl irfn ser-halife-i erbb- iz'n idi. imdi Meclis-i r-y Devlet zsndan Edib Ekrem Bey'in veled-i muhteremleridir. Merhum- mrunileyh min haysi'r-rtbe dmad- pdih Halil Rifat Paa'nn dvan ktibi maiyetinden balayb bi't-tedrc rtbei hcegn ihrz-birle med Odas'nda, vak'a-nvislikde iki defa Takvimhne-i mire Nezreti'nde, Meclis-i Marif, Meclis-i Ahkm zlnda bulundukdan sonra 1280'de li-ecli'l-istirha Bosna ve kodra kapkethds tayin olundu. Kitbet ve kret ile uraarak ve sinn-i mr yatmi e vararak 1291'de azm-i lem-i bk eyledi. Eb Eyyb-i Ensr Trbesi civrnda mret'in karsndaki hatrede medfundur. sr- mehresinden gayet kk bir kt'a ve hacimde gubrn hatla ay zarfnda yazb blda muharrer paa-y merhuma takdim eyledii Kur'n b-misl ve mnenddir ki o sebeble kendisi mazhar- in'm ve ihsan-fervn ve eserleri dillerde destan olmudur. Raid Efendi: Ali Vasf kirdidir. Sultan Mahmud Vlidesi Mektebi'nin mek hocal Hakkk-zde'den ana gemidir. Veft 1292'dedir. Muhammed Raid: Eyub trbedrdr. 37 Mushaf ile iki Buhr, be if-y erf ve birok Delil ydigr brakmdr. Bir Kelm- Kadm'i Sultan Mahmud Trbesi'nde zb-i rahle-i vakfdr. Az hattat vaktinde ann kadar tilmiz yetitirmidir. Veft 1292'dedir. Yusuf Efendi: Mazlumpaa imam, Kadasker Mustafa zzet Efendi kirdi olub 1292'de veft etmidir. Abdullah Zhdi: Temim-i Dr silsilesinden olub ibtid Hfz Rid Eyub trbedrndan ba'deh Kadasker Mustafa Efendi'den telemmz ile me'zn olmudur. Nr- Osmn Cmii'nin mek hocas oldu. Merhumun istif ve intizam- hatda nazri gelmemidir. Medine-i Mnevvere'deki huttu vcib'z-ziyredir. Beytullhi'l-harmn cmesi yazs anndr. Bir daha yazlamaz. Ve Msr'daki eserleri bir daha vcda gelmez. Veft Msr'da 1293'dedir.

130

Muhammed Salih: Kayyum-zde. Zeyrek Cmii kayyumunun mahdumu idi. 1293'de veft edib Edirnekapusu'nda Mustafa Paa Tekyesi ittislinde defnolundu. Yz kadar Mushaf- erf'i grlm ve eksersi cmi Mushafdr. efik Bey: Evvel Ali Vasfi ba'deh shriyetle mensubu olan Kadasker Mustafa zzet Efendi'den me'zndur. Muzka-i Hmyn'da hoca iken 1293'de vefat eyledi. Sultan Selim Cmii'nin yazlar ve Kuds-i erf ba'de't-tmir kuandaki Sre-i Feth ile stunlardaki Esm-i Hsn ve Brusa'da Ulu Cmi'in yazlar tamam ann yazsdr. Bb- Serasker'de cel sls hatlar dahi anndr. Muhammed evki: Hasakilidir. Disi (days) olan Mehmed Hulsi kirdidir. Ba'deh ana dmad olmu. Nesihde std- kmil olub Bb- Serasker'de ktib ve mene-i kttbda hsn-i hat muallimi idi. 1304'de veft eyledi. Muhsin Bey: mez-zde Vsf Efendi mahdumu olub hsn-i hatda mahreti msellem olduundan Abdullah Zhdi refkatiyle Medne-i Mnevvere yazlarn tertib ve tanzime namzed oldu. Ba'deh Gmrk Nezreti'nde me'mr olub te-beriye ok msferetden sonra Cidde'den mrcaatnda 1304'de veft edib esn-y rhda medfun olmudur. Merhum Abdlaziz Han'n sanduka-i mezar cmesi ann yazsdr. Aleddin: erkesiyy'l-asl. efik Bey tilmzi ve Musika-i Hmyun'da esbab emni idi. Sakolaas rtbesini hiz iken 1305'de veft eyledi. Beikta'da Sinan Paa Cmii'nde pencereler zerindeki Esm-i Hsn ann yazsdr.

3.4. Mteahhirn Hatttndan Trih-i Vefatlar Ma'lum Olmayanlar (Sonra Gelen Hattatlardan Vefat tarihleri Belli Olmayanlar) Ahmed Rkm: Kk Rkm deyu mehurdur. Him Efendi'nin

kirdnndan olub girift yazlar gayet iyi yazar ve ekseriy Dru't-tb'alarda izhr- hner ederdi. Gya 1282 ya 1283'de vefat eylemidir. Mehmed Efendi: Baltaclkdan mahredir. Altm kadar Mushaf- erf'i grlmdr. Murakka't ve kta't okdur.

131

Muhammed Vefhisr: Asrnda hattat- p-i kadem ve ho-nvs-i hen-i kalem idi. Hisar'da Muhyiddin Fenr Cmii havlusunda medfun imi. Mehmed Efendi: Deli Osman ira olub hala Evkaf Haznesi'nde mihrab iindeki musanneu'l-hat esm- r-yr- Gzn ile Beikta Muvakkithnesi'nde "nne's-salte" yet-i kermesi ann yazsdr. Halil kri: Sleyman Efendi Brusev kirdnndan olub 1260'da baslan Delil-i erf ann yazsdr. Krm Muhrebe-i Kebresi'nden sonra vefat eyledi. Sleymaniye'de alan rfniye Mektebi'nde hat hocas idi. Mehmed Emin: Mnet- Osmniyyesi ve ta'birt- Trkiye ile hutt- pesenddesi gayet memduh ve b-nazr ve dvn-nvislikde ve menir-i sultniyye yazmada ehr idi. Zahmet-i cisminden dolay anbarl denilmidi. Hoca Nsh: Bbli'de Dvan Kalemi hulefsndan idi. Reid Paa Trbesi'nin blsndaki yazlar anndr. Gayet msin olub bir rivyete gre 130 sene yaamdr.

3.4.1. El-Hlet Hzih Ber-Hayat Olan Hatttn (imdi-Hl-Hayatta Olan Hattatlar) Abdlfettah Efendi: Sikke-zen ba ki sr arkan ve garben tedvldedir. Sami Efendi: Dvan Kalemi nian- mmeyyizidir. Hutt- mtenevvias girn t girn fka mnteir ve kendisi smvv rtbet ile mtehirdir. Abdullah Efendi: Muhsin-zde Reis'l-hatttn ki Kurueme'de "Aynen fh tsemm selsebl" mazhar olan mme-i anbern emmelerinden enhr- cennt- Adn cr ve revn ve eheb-hmeleri meydan- rakam ve ta'limde p-yn ve dim'lcevelndr. Telemmzleri Kadasker merhum Mustafa zzet Efendi'dendir. Hac Yahy: Bb- asker mmeyyiznndan olub sls ve nesihde gayet mhirdir. Hac Arif Bey: arambav. Mliye Mektb hulefsndandr.
132

Hac Hasan Rza Efendi: Muzka-i Hmyn mam merhum efik Bey kirdidir. Mehmed lmi Efendi; ehremneti ketebesindendir. Mehmed Hilmi Efendi: Bb- Fetv mstahdemnindendir. Ali Rsim Efendi: Endern- Hmyn'da ve Dru'l-muallimt'da muallim olub hatt- celde dahi mahirdir. Pederi Pervizaal Mehmed Rdi Efendi'den me'zndur. Mahmud Celleddin: ukurcumal Pervizaa Cmii Kayym Hfz Efendi kirdidir. 25 kadar Kelm- Kadm ve birok cel elvh ve ketbeler tahrrinden sonra brenin illet-i felc ile bir taraf b-his olduundan el-yevm ner-i srdan tl kalmdr. Hac Tahsin Efendi: ukurcuma skinlerinden Drafaka Mektebi'nde, Mekteb-i Sanyi'de, Emirgn Mektebi'nde muallim-i mek, selim ve halim bir zt- kmil's-sftdr. Hfz Osman: Enver lakabyla mlakkab, Tokd'dir. Muhsin-zde Abdullah Efendi kirdnndan olub el-n ehzdegn- civan-bahta ta'lim-i hatla meguldr. Arif Efendi: Filibev olub el-yevm matb ve znet-bah- herhne ve kne olan Hilye-i erf-i matbu' ann eseridir. Mustafa Efendi: Pervizaa skinlerinden ve merhum Hakkk-zde

kirdlerinden olub libas- mmede ve itfaiye grhundan bulunmala beraber sr- hssas yani kesret-i kitbet-i Mushaf meydandadr. Nuri Efendi: Raid Efendi-i Eyyb ira olub dertmend, dervi-i sfat ve mstemend, meczub- haslet, trik-i dny vem fh Byezid Meydan hucurt ke nnnndr.

133

3.5. Ta'lik-Nvsn-I Memlik- Osmniyye (Osmanl Devleti'nin Ta'lk Yazclar) Burada ta'lik dediimiz stanbul stlahnca olub yohsa murad heman nes-ta'lik hattdr. te bu hatda hretleri nmyn olanlarn terceme-i halleri. brahim: Abdlbki Efendi'den mcazdr. skdar'da Vlide Sultan Cmii atabe-i ulysnda olan trihi ve slmbol'da sr ve nsah- muharrere-i kesresi vardr. (89) sl-i veft 1165'dir. Medfeni Nuri Dede Cmii etrafndadr. brahim: Ktib-zde'den mcazdr. iir ve in ve resil-i giran-bah ve hussan if-y erf'e mniyne bir erhi vardr. Sl-i veft 1189, medfeni eyh Vahy kabri mukbilinde Dye Hatun Trbesi'ndedir. brahim Fik: Hoca Rasim'in birdernndandr. Hurde ta'liki s-zde Abdullah Efendi'den temeuk edib sr- kesre kitbet etmilerdendir. Sl-i veft 1168'dir. Medfeni Antakya kurbundadr. eyh brahim: Dervi Abdi'den yazb ikesti ta'likde emsli n-ybdr. On sekiz aded Mesnevi birok resil ve mecmualar yazmdr. Bu kt'as mahalle mnasib rd olundu.
Ey kitbet-i zahmetden b-haber nks- hred Sehvile gafletle esn-y kitbetde eger Cruf atub kondurma nokta ktibe yanl deyu Yanl oldur kim kusur fehmile ktib yaza Kim dimi zr kitbet ehlinin mhirleri Bilmi ol mahz- meaggatdir kalemle hsn-i hat Skt olsa baz elfz ve hurf ile nkat Belki makbl deildir ehl-i tab'n bu nemat Acz-i istihracdan her lafz terkibi galat Nokta ve harfin suktuyla kttb olmaz sakat

brahim Dede: Seyyid Mehmed fendi'den me'zndur. 1197'de mat'nen vefat eylemidir. sr- manzmesinden Hilye-i r-yr- Gzn ve Hall-i Tahkikt ve Melhame ve mretteb dvn vardr. Ahmed Bin Hasan: Hsn-i hatt- ta'liki bizzat Dervi Abdi'den yazmdr. Metnet-i kitbet-i hurdede adli yok. 1098'de veft edib skdar'da Divitci-zde Zviyesi ittislinde medfundur. Haleb'de 19 ay mddetde mfti-i belde Kevkib-zde

134

ile alt fenden bhis nazmen ve nesren bir kitab cem' edib ismini Sevnih'l-ulm demidir ve Fkh- Ekber erhi ve rt'l-ulm ve Fkh- Ebsat ve Kttb'l-lem ve Kttb'l-vasyye vesir sr vardr. Ahmed Paa bn-i Ca'fer: Fndkzde kirdidir. Her kalemde bilhassa dvnde gzde idi. 1161 trih-i veftdr (92). Ahmed Siyh bn-i Salih: Zamannn mr-i md ve evnnn ir-i stddr. Akrab- akrabasndan Tophaneli Mahmud Efendi nm stda mukrin idi. Sl-i veft 1099'dur. Kl Ali Paa ile Trabzon'a giderken fceten vefat eyledi. Ahmed Bin Durmu: Siph Ahmed'den temeuk edib Rodos-zde ve Kadasker rif Efendi ve Krm Cmii mam Ahmed Eferdi gibi stdn- ta'lik ile mzkere-i hattyesi vardr. Sl-i veft 1129'dur. Medfeni Topkap'dadr. smail bn-i Osman: Hatt- ta'likde std- asr Veliyyddin Efendi ve Fndkzde'den dekyik-i hurde ve cel hutt- mtenevviay te'allm edib mcz olanlardandr. Sl-i veft 1161'dir. Eb Bekir Paa Mektebi Mezaristan'nda medfundur. Trih-i mekteb bunun hattdr. eyhlislm smail sm: bn-i Mehmed Kkelebi-zde vak'a-nvs-i Devlet-i Aliyye olmudur. ikest-i ta'likde Kadasker rif Efendi'den temeuk ile bir vdi-i has peyd eylemidir ki tarifi mmkn deildir. Sl-i veft 1173'dr. std medresesi p-ghnda medfundur. Mr smail Bin Ali: brahim Han-zde. Zikri gemidir. (101) Hsn-i hatt- ta'likde Ktib-zde'den mcazdr. Dede-zde Seyyid Mehmed Efendi gibi mcz vardr. 1170 trih-i veftdr. Dervi Hsameddin: Bosnav'dir. Kni nm std- tiy'z-zikrin

telmizesinden olub ba'de'l-izn Dimek- m'a hicret ve anda dahi taklid-i hutt- eslf ile Hsam- Dimek denmee lyk olmudur. Elf-i kmil riclindendir. Hasan bn-i Muhammed: Yeniehr-i Fener'den ve hsn-i hatt- ta'likde kemli ale't-tahkik sabit olanlardandr. 1020'de yazd Tezkire-i Hasan elebi grlmdr.
135

Mr Hseyin kir: Durmu-zde Efendi'den hsn-i hatt- ta'liki tahkik ve bir Mushaf- ndde tenmik edib mukbelesinde dhil-i sahn- tedris klnmdr. Ve rdnke-i kalemle Srnme-i Vehb tahririne dahi me'mr olmudur. Haleb'de veft etdi. (1057) Sultan Sleyman- Muhbb
Yazmaa merdmn emini eylerdi midd Evvelin nak nigr- kalem-i ta'liki Eser-i mu'teber hattn grse idi md hirin resm-i pesendde-i kilk-i Behzad

Hsn-i hatt- ta'likde stad olduu gibi Muhbb mahlasyla Fris ve Trk dvan- e'r dahi mevcuddur. Sleyman Tophneli: Mahmud Efendi'den tahsile verzi ile hatt- ta'likin gzn amdr. Sl-i veft 1107'dir. Sun'ullah Ams: Hsn-i hatt- ta'liki Dervi Abdi'den temeuk edib sr- hattiyesi bisyr- bir eyh- cell'l-mikdardr. Abdlbki rif: md- htta-i hatdr. Hsn-i hatt- ta'liki Mehmed Tebriz'den temeuk ile mrun bi'l-benn hme-i zenn- cihn olmudu. Hsn-i hatla nice mukatta't ve murakka't ve ktb-i nefse tahrir eylemi ve resil-i kesre te'lif buyurmu elsine-i selsede mdevven dvn vardr. Eb Eyyb- Ensr Trbesi ittislinde medfundur. Bu beyt'l-kasde zde-i tab'- mel-i neb'dr.
Mehbetle mukbil olduunda saff- a'dya Hudmun g edince karu kar dmenin can 1135

Seyyid Abdlbki: Hsn-i hatt- ta'liki rif Efendi'den yazb kemle vard. Ktb-i kesre kitbetine muvaffak olub klliyt ve cziytda fzl id muhakkak idi. Veft 1159. Sergzet nm mecmualar vardr. Nevdir'l-usl' ihtisar eylemidir kabrinin penceresi zerindeki cel hatla yazlm trih, veft trihi olmayb stanbul'dan nakilleri iindir. Eyub'da Ribat- Kalendern ittislinde medfundur. Seyyid Abdullah: Yedikuleli Emir Efendi. Zikri gemidir. (118)

136

Abdullah bn-i brahim: Edirne'den olub Rodos-zde demekle ma'rfdur. Ta'likde Yek-em Sleyman Efendi kirdnndan ve fi'l-hakka ho-nvsndandr. Sls ve neshi dahi HfzOsman Edirne'de bulunduu eyymda tahsil edib bu sebebden sr- kesre-i eyhiyyeye mlik idi. Hfz Efendi'ye bir Mushaf yazdrb kendi ketebelerini vaz' eylemilerdi. Lkin ikrmnda kusur ve bahda beyne'l-estize mehur oldu. Veft 1116'dr. Emir Buhr kurbunda medfundur. Seyyid Abdullah: Buhr ve Dervi Abdi-i Mevlev demekle ma'rfdur. mad Hasen'den tahsil edib stanbul'a gelmi ve Beykoz Zviyesi'nde bir hcrede skin olmudur. Nes-ta'lik-i hakkyi stanbul'a o getirmidir. Avdetde yine arzu-y mlkat- stad ile azm-i Isfahan edib bir vakitde vsl oldur ki mad azm-i irem-i zt'l-md eylemi bin hasret ile hnesin bulub huvnna ahvlinden sual eylediinde mecmu'- hutt- hasene ve eyas taraf- hden msdere olundu. Lkin sana ber-zr-i mek-i vasiyet eylemidir deyu teslim eylediler. Teberruken hfz niyetiyle alb dikkat eyledikde fart- glzat- mnhede eder ve skb iinde on aded kt'a ta'biye olunmu grr. Bu kermeti mahede eylemek ile giryn- azm-i diyr eyler. Shib-i terceme zviye-i mezbrede muhtef iken Sadrzam Tabanyass Mehmed Paa tenbihiyle bir ehnme yazb hatt- bah ve ikram vesir masraf ve kd ve tezhib ve tehzib on sekiz kese akeye bli olduu defter olundukda bin altn hediyei hitmiyye verilib kendi de hacc- erf ve Medne-i Mnevvere'de mcveret arzusu olmala yevmiye Msr malndan krk para atyye-i pdih ve vard bildda ikram olunmak zre evmir-i aliyye ve mektb irsliyle verilib il hiri'l-mr hem-civr- Seyyid-i Enbiy olmudur. Bu tefsl-i mezbr ehnme'nin zahrna kaydolunub hl Endern- Hmyn dolablarndan birinde mevcuddur. Sl-i veft 1057'dir. Ali Rm: Abdlbki rif Efendi'nin klesi olub Sultan Ahmed Hn- Slis huzr- hmyunlarna bir-iki kt'as arz olundukda itir ve zad edib Endern- Hmyn'da gmba olduu gibi yevmiye seksen ake mek hocal hizmeti ile era oldu. sr- hayriyeye muvaffak olmudur. Veft 1136'dr. Ali Msl: Ser-i kalem bir ho-nvs-i nefis idi. std Durmu-zde'den ta'liki tahsilde ma'rf ve kesret-i kitbetle mevsuf olmudur.

137

mer Bin Hsni: Hsn-i hatt- ta'liki Dede-zde Mehmed Efendi'den ta'lim ve mcaz olanlarn altncsdr. Fezyil-i ens bir vcd- nefsdir. mer Ayn Bin Halil: Yeniehr-i Fener'dendir. Hatt- ta'liki Dede-zde Seyyid Mehmed Efendi'den mcaz olanlarn yedincisidir. Sir marifle dahi beyne'l-akran mteferrid olmudur. Fetv Emni Muhammed Selim Efendi: Mezkrdur. (135) Muhammed Nergis bn-i Ahmed: Bosna'dan gelib Kaf-zde Feyzullah Efendi diresine intisab ile Nergis-zde Nergis hretiyle km-yb ve ulm- klliyyede ehl-i tahkik ve sls ve nesh ve ta'lik vesir huttda shib-i tetkik olmudur. Hususan hurde-ikestede misl-i sir olmudu. Seyyid Hseyin Vehb anlar hakknda sylemidir. Beyit
Devt- em-i h kilk-i mjgnn idb der-kr db if-y rz itmekde ayn- Nergis-zde

sr- kaleminden Dvn- E'r' ve Hamse'si vardr. Srat-i kalemi olub miyen bir Avmil tahrrine Sultan Bayezid Cmii'nden ibtidr ve Sultan Mehmed Cmii'ne geldikde intihya eridirmidir. Krk gnde bir Beyzv Tefsiri yazd mehurdur. Ayasofya Kitabhnesi'nde mevkf bir Vikye-i Fkh' vardr ki rhletinden 26 yl evvel yazmdr. Rhleti 1044'dedir. Eyub'da ekerpre Trbesi kurbunda medfundur. Muhammed Salih bn-i shak: Pederi Karaba shak mehirdendir. Hafdi Ali Misl dahi ho-nvsdir. Hsn-i hatt- ta'liki temeukda bezl-i mechd edib stad Tophneli Mahmud Efendi'den Siyh Ahmed Efendi ile ma'an mcz olmudur. Ta'likde bir vdi-i nev-zuhru vardr ki kbil-i taklid deildir. Veft 1084'dedir. Kafzde Feyzi Efendi diresinde medfundur. eyh Mehmed Bin Salih: Ktib-i Gelibol'den ve shib-i Muhammediyye, Yazc-zde demekle marufdur. Shib-i sr ve vsl- genc-i esrrdr. Kitb- Muhammediyyesi'ni kendi te'lfi olan Maarib'z-zamn nshasndan terceme ve

138

manzum eylemidir. 9119 beyitdir. Mezheb-i Vcdiyye'yi red iin Sre-i Ftiha'y tafsir buyurmudur. Fss'a dahi erh-i icmlsi vardr. Bir acb hsn-i hatt- ta'lik ile bizzat kendi yed-i meyyedleriyle yazdklar nsha stanbul'da muhterik olan bir menzilde kalb ba'de'l-intf kitab- mezbr zuhr edib etrafnda beyaz olan mahalleri szn olub fakat hatt- latfleri olan mahalle ate siryet eylememidi. Rhletleri stanbul Fethi'nden iki sene mukaddem vki olmudur. Seyyid Muhammed Mecid: Ahras idi. Hsn-i hatt- ta'like heveskr ve Durmu-zde'den iczeti beddrdr. Seltn-i Osmniyye'nin nazar-kerdeleri olub Molla Dilsiz demekle mlakkab idi. Ebu'l-feth Sultan Mehmed Hn ve Mesihpaa Cmilerinde birer "Hasbiyallh" levhas vze olunmudur. El-hak cel ta'like ol mertebe hsn verilmek hrik-i de olduu erbb- im'na muhakkakdr. 1181'de Vdi-i Hmuan'da menzil eyledi. Edirnekapusu hricinde La'l emesi mukbilinde pederi ve birderi yannda medfundur. Nefes-zdegndan Hzim ve Sad ve Sadk Ktib-zde[gibi] kirdn dahi vardr. Seyyid Muhammed Sadreddin: Hatt- ta'likde Siyh Ahmed Efendi'den mcazdr. Veft 1146'dadr. Elsine-i selsede gftra kdir ve edebiyatda karni ndirdir. Bu gazel-i nev-zemn anndr.
Dil-i zahm- iny dilber-i gaddara gsterdim Kemerve-i bend edib bz-y ak mmynyla Dkb hnb- eki sne pr-d- szna Niym- sneden uryan edib h gl sz O mecrh-sitz mihneti hnkra gsterdim Mrdm zre devri erh- n-hemvre gsterdim rn ire gy tein fevvre gsterdim Rakb-i bedni-hda hmla gaddra gsterdim

Yine bir nev-zemn-i tze gazel nazmeyleyb Seyyid Nazre-cy olub km sihr-i sra gsterdim

eyhlislm Muhammed Esad: Hsn-i hatt- ta'likde Ktib-zde Mehmed Ref Efendi'den iczetleri muhakkak ve
F hatth min klli kalbin ehve-i Hatt keenne middeh'l-ehvi

vasfyla mevsufdur. Veft 1192'dedir. Seyyid Muhammed Sad: Hoca-zde demekle ma'rfdur. Hsn-i hatt- ta'liki eyhlislam Veliyyddin Efendi'den tahsil ve ba'deh Ktib-zde'den tekmil eylemidir

139

Reis'l-kurr ve'l-muhaddisn Ysuf Efendi-zde eyh Abdullah Efendi'nin Topkap'da vki seng-i mezar ann eser-i kalemidir. Muhammed Es'ad Yesr: Yekt bir ho-nvs-i b-hemtdr. kk- eymeni illet mder-zd ile muattal olmala dest- eb ile hsn-i hatt- ta'like alb kbiliyyet-i asliyyeleri zuhr etmekle Dede-zde Seyyid Mehmed Efendi'den me'zn- bi'l-ketebe olanlarn ncsdr. Sultan Osman- Slis'in huzruna dhil ve emr-i hmyun ile ku'd ve end satr tahrriyle mazhar- sityi olub krk guru atyye-i hmyna nil olan b-bahtlardandr. Sultan Mustafa Hn- Slis an Saray- Hmyn'a tayin eylemidir. Eb Eyyb-i Ensr atebesinin ketebesi ve Ayasofya'da "Hasbiyallhu vahdeh" levhas ki ibret-i li'n-nzrndir [ki] ann yazsdr. Muhammed Ref': Hatt- ta'likde mr-i devran ve md- zaman olub Arif Efendi-i Kadasker'den nice zaman telemmz ve Durmu-zde'den dekyik-i hatt istikml eylemidir. B-umr kta't ve murakka'tdan mad Hseyinpaa Dru'lhadsi kapusunda eyhlislam Seyyid Mustafa Efendi'nin emesi trihi ve eyhlislam Mehmed Efendi'nin medrese, adrcvan ve mekteb trihleri ve Nr- Osmn Cmii erfi'nin medrese trihi bunun olub sir sr- mu'tebereleri dahi vardr. Beyit
Yazmaa eyler idi merdmn emi midd Eser-i mu'teber kilkini grse idi md

Trih-i veft 1183'dedir. Koacdede Trbesi p-ghnda medfundur. Seyyid Muhammed Said: Seyyid Feyzullah Efendi'nin dmd Seyyid Mehmed Dede'nin kerme-zdesi olmala Dede-zde demekle mehurdur. Hsn-i hatt- ta'liki Ktib-zde Mehmed Ref Efendi me'znlarndan Krd smail Efendi'den telemmz edib mrun bi'l-benn- kalem-zenn oldu. Elsine-i selseye zt- rif ve birok era mlik idi. Veft 1173'dedir. Emir Buhr Zviyesi mukbilinde medfundur. Mehmed Rsim: erh-i hli gedi. (145) Mehmed Bahri Paa: Zikrolunmudur. (149)

140

Mehmed Ahlk: Ahlk- Al nm kitab ta'lik hsn-i hattyla krk kere tahrr eylediinden bu lakab ile hret buldu. Hlid Efendi'den sls ve nesihde, ta'likde [ise] dier staddan me'zndur. 1020 trih-i veftdr. Mehmed avu: Gerek Arif Efendi ve gerek Durmu-zde terbiyeleriyle hsn-i hatta suret verib gayet mertebe-i meleke-i klliyyeye dest-res olmu idi. Hatta sevbk- ezmnda Devlet-i ran hnndan tebrik-i sr-i hitn iin gnderilen bir sefir marifetli bir zt olub hatt- ta'likde dahi Dmad brahim Paa huzrunda d'iye etdikde keyfe me't-tefak Mehmed Aa dahi Arz Odas'nda bulunmu idi. Derhal bil istzn ileri gelib ve ayak zerinde bir kalem ile bir kada bir kt'a yazb dmen-i bs- sadrzam zeylinde huzrlerine arzetdi. Nazri muhldir deyu cnib-i sefirden vesir huzzrdan mevrid-i ferin oldu. Veft 1135'dedir. Mehmed Efltun: Hatt- ta'lki Kadasker rif Efendi'den tahsil edib Raid Efendi'ye end mddet ser-levha-i huddm idi. Hatta sefretinde dahi Acem'e maiyyetiyle gitti. Avdetinde tark-i tabbete slk ve Tb Medresesi'nde bir hcrede inziva edib kitbetle evkat-gzr oldu. Dru'lktb-i Osmniyye'de hattyla bir Klliyt Sib mevcd ve yn- ziyretdir. Vefat 1168'dedir. Mahmud Tophanev: Evil-i hlinde bir leyle-i Kadir'de baz sr- fkiye hduyla eyh merhum gibi sls ve nesh ve mdne ta'liki tahsile niyz-mend oldu. Hfz Mehmed mam'dan temeuk sls ve nesh ve Dervi Abdi'den tekmil-i ta'lik ile ikisinde dahi mcz olmudur. Ba'deh Endern- Hmyn'a era olub el-n Ayasofya Kitabhnesi'nde mevkuf b-hatt- eyh Hamdullah Mushaf[] ol eyymda henz Hzne-i Hmyn'da olmala ana taklden bir Mushaf- erf kitbet ve itmm ve arz- huzr- hmyn eyledikde haysiyeti ayan olub ktib's-ser-i sultn hizmetinde istihdm olunduu sebebden ketebesine byle yazard. Bazan Semiyyi Mehmed Mahmud Ktib's-srr- Sultn deyu yazmdr. Ahibbsndan biri "Sultnm, sizin iin hsn-i hatt yapar derler" dedikde " Bozar demesinler de yapar derlerse zarar yok" demidir. 1008'de azm-i dr- bek eylemidir. Slsde mezkrdur. Sultan Murad- Rbi': Fatih-i Badad. Fenn-i hatda yegne-i zaman hatta Nefes-zde Seyyid brahim Efendi fenn-i hatda olan Glzr- Savb nm eserlerini bunlarn ezmyi-i kalemleri vesilesiyle cem' edib nm- nmleriyle dbce eylemidir.

141

Nef' vesir uar sen-kr olub Nergis-zde'nin ann medhiyesinde bu iki beyti ile iktif klnd.
Cenb- Hazret-i Sultan Murad- A'zam kim Hner-ver-i ulem-i perver-i shan perdz Bu gne gelmedi herkiz ann gibi hnkr Delr ir hattt u nzm- er

Mustafa Smi: Arpaemni demekle ma'rf ve mezkrdur. (155) Mustafa Tayyib bn-i Sun'ullah: Hsn-i hatt- ta'liki eyhlislam Veliyyddin Efendi'den yazmdr. 25 kadar if-y erif ve mteaddid Beyzv Tefsiri ve Merik vesir sr- kebre kitbetine muvaffak olmudur. Trih-i veft 1179'dadr. Mustafa rif: Ktib-zde'den telemmz ile ho-nvs-i nefs olmudur. Nr- Osmn Cmii tknda aded levha-i kbrs vihtedir. Hatt- ta'lk ile tura resmeylemek ibtid bunun eser-i kalemidir. Veft 1185'dedir. Mustafa Nur: Sahaf olub Kadasker rif Efendi'den me'zndur. Endern- Hmyn sls ve nesih hocas fevtinde Emir Efendi muallim-i glman iken ana kimi refik edib adl-i add edelim bu cihet bir ta'lik hocasna tercih edilsin deyu Kadasker rif Efendi'den istifsr ve ann sevkiyle bu muallim-i hat tayin olunmudur. Bunun mahll Hoca Rasim Efendi'ye ihsan olundu. Veft 1150'dedir. Mustafa Cevdet: Hatt- ta'lke ta'alluk edib Dede-zde Seyyid Mehmed Efendi'den tahsil-i behet ve tekmil-i cevdet eylemidir. stznn me'zn- rbi'idir. Hsn-i hatdan mad kemanke ve tfenk endz vesir marifde dahi akrnnn serfirz idi. 1301'de vefat eyledi. Pederi yannda medfundur. eyhlislam Veliyyddin: Durmu-zde Efendi'den tahsil ve hsn-i hatt- ta'liki tekmil eylemidir. Bilhassa kalem-i cel yani kam kaleminde yegne-i zamn idi. Edirne Cmii mukbilinde Damad brahim Paa'nn yapd emelerin trihini ve Nuh Efendi-zde Ali Paa'nn Cmi-i Ceddi ittislindeki sebil ve emesinde ve cmi havlusunun iki bbnda vki trihleri vesir sr vardr. 1180'de vefat eyledi. Sultan Bayezid Cmii'nde bir ktbhne ve Silivrikapusu hricinde bir mesre ve eme ve Mustafa

142

Paa Hankh'nda mahfel-i kebr vesir sr dahi mevcuddur. eyh Murad- Nakbend Hankh'nda i'dd eyledii mahalde medfundur. Yahya bn-i Zekeriyya Bin Bayram: eyhlislam ibn-i eyhlislam'dr. Hsn-i hatt pederinden grmdr. Seyyid Sabri ann hatt hakknda sylemidir. Beyit
Kalemtra- Cell cebn-i dehete n Tre-i kalemi em-i lafza mjgndr

Beyit
n devt e-i kand nebt- hasen b- nebt ol kalemi vst tebr

54 yanda 1053[de] pederi cenbinde medfun oldu. Muhsin-i Kayser'nin Feriz Manzmesi'ne erhi ve Kasde-i Brde'ye tahmis ve mretteb dvn ve fetvs ve sr hayriyyesinden medresesi vardr. Sultan Selim kurbunda medrese p-ghnda medfundur. Ysuf Mecd: Mezkrdur. (161)

3.6. Binikiyzten Sonra Memlik-i Osmniyye'de Gelen Hatttn (Binikiyzten Sonra Gelen Osmanl Ta'lik Hattatlar) eyhlislam Zeynel Abidin: Ho-tab' ve zarf ve nkte-senc ve latf bir fzl- kmil idi. Veft 1240'dadr. Osman Efendi: Anadolu kazsndandr. Env'- huttda b-husus ta'likde gayet yekdest ve ho-nvs imi. Rumelihisar Mezaristan'nda medfundur. Veft 1250'dedir. Muhammed Es'ad: Yesr-i mehrun kirdidir. skdar'da Cmi-i Selimiyye huttu anndr. Veft 1251'dedir. eyh Abdullah: Asl Buhra'dan ve Tark- Nakibend meyihindendir. 1257'de vefat etmidir. Tophne Cmii'nde yazs mevcuddur.

143

Tayyib Efendi: Beylerbeyi Cmii'nin imam. Shib-i e'r vesir-i sr olub baz cevmia trihleri vardr. Veft 1260'dadr. Yesr-Zde Mustafa zzet: Kendi pederinin kirdidir. 1260'da vefat etmidir. Ali Haydar Bey: Ahlk- hamde ile muttasf ve sr- kesre ile megul idi. Sinni yetmi raddelerinde iken 1287'de vefat eylemidir. eyhlislam mer: Hsameddin lakab ile mlakkab. 1214'de tevelld ve 1288'de vefat eylemidir. Trih merakllarndandr. Kadri Efendi: skdar'da Atik Valide Medresesi'nde ta'lim-i telmize ile megul ve altm yanda iken 1290 raddelerinde vefat eyledi. Said Efendi: Kadasker ve sudrdan. arambal-zde deyu mehur idi. Yesr-zde kirdi olub veft ta'biri "arambal-zde aramba Bazar'nda aramba gn vefat eylemidir" deyu darb- mesel olmudur. Trih-i veft 1293'dedir. Vahdddin Efendi: eyhlislam mer Hsameddin karnda olub veldeti 1217'de ve veft 1293'dedir. smail Hakk: Yesr-zde kirdi ve Sm Bey'in hocasdr. Saray- Hmyn'a mahsus olmak zere std- sat-i szn Leziz Efendi'nin cveli yrr saat-i b-nazri zerine yazlan beyit bunun eser-i hme ve zde-i tab'dr. Beyit
Bu nzsinde sat kim heme rakka cnbndr Lisn- hlle Abdlaziz Hn'a du-hndr.

Veft 1295'dedir. At Bey: Shib-i cerbeze ve idrk ve ashb- zevk- selmdendir. Rumeli Kadaskeri olub tb ve nebtt zerine dahi bir eseri vardr. Veft 1296'dadr.

144

Zeki Dede: Asl Brusal ve skdar Mevlevihnesi'nin eyhidir. ok nesh-i nefse yazmdr. Kmil Paa'nn kitabhne-dr ve fetvhnede mek hocas idi. Kendye gre mahsus bir vdi shibidir. 1297'de veft eyledi. Bunlardan mad trih-i veftlar tahkik olunamam Dede-zde Nakibbazde, Karacaahmed'de medfun Kadasker Ceml Efendi, Bhir Efendi dahi vardr. Ve el-n ber-hayat olan hatttn iinde iyi yazan iki hattatn terceme-i hli dahi hernekadar mevkiinde deil ise de artrld. Zhide Hanm: Sadr- merhum l Paa'nn kerme-i muhteremeleri olub hutt- mtenevvi'ay iyi yazdklar gibi ta'likde dahi merhum Mustafa zzet Efendi'den me'zndurlar. Mescid ve teky ve hankhlarda baz elvh ve sr r-nm ve kendileri iffet ve istikmetle rendrlar. Hfz Hasan Tahsin Bin Osman: Ta'liki Smi Efendi'den yazm, sls ve nesh-i celyi dahi Reis'l-hatttn Muhsin-zde Abdullah Bey'den me'zn olmu ve ulm- Arabiyye'den dahi mcz olduu gibi Dru'l-muallimn'den mahrec ve el-n Kitabhne-i Umm-i Osmn hfz- ktb-i snsi bulunmudur.

3.7. ep ve Dvn Nvsn- Memlik-i Osmniyye Anlardan Mehiri brahim Hanf * 89 brahim em' * 89 ehl Ahmed Paa * 92 Ahmed Arif * 92 Ahmed Arif Paa * 97 Ahmed shak Hocas * 97 Ahmed Seng * 99 Ahmed Tfl * 92 Ahmed Feridun * 98

145

Ahmed elebi Selis * (Menkb- Hner-vern) smail eref Ruscuklu * 134 Ktib-zde * 134 Aksary Ktib elebi-zde * 155 Emir Efendi-zde * 115 Olan Memi elebi * (Menkb- Hnervern) 158 Tc ve Tacbey-zdegn Cafer Bey smail Bey Mehmed elebi * 104 ve 134 avu-zde Mehmed Salih em' * 144 Hssam- Rm * Sultan Mehmed Evkf'nn ktibi ve dvnnin mcididir. Hlid-i Erzurm * 110 Hoca Rasim * 145 ehd * 158 Saf elebi Musall * 272 Arif (112) ve tf Defter * 158 Abdurrahman Cibinci-zde * (Gubr dahi yazmdr.) 117 zzet Ali Paa * 173 Abdurrahman Gubr * 116 Kk Nasuh Matrakc * 159 Snbl Memi elebi * 158 Hdhd Ali elebi * (Menkb- Hnervern) Hezarfen Brusev * 143 Yesr-zde smail * 99 Yusuf Bl * Kilid'l-bahr-i Hisar'da bulunur idi.

Bunlardan hepsinin zikri gediinden yalnz b-rakam ire[t] olunmudur.

146

4. DEERLENDRME VE SONU
Osmanl dneminde hat sanat alannda, daha nce yazma eser olarak

neredilen birok risle ve kitap tarznda eser bulunmakla birlikte; bu sahada matbaada baslan ilk eser Habib Efendi'nin "Hat ve Hatttn" adl kitabdr. Bu ynyle Hat ve Hatttn hat sanat tarihinde nemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte eser; gerek Trke ifade zafiyeti ve kimi zaman Farsa terkiblerle oluturduu adal dilinin yannda, hattatlar hakknda verdii pheli, mphem ve yanl bilgiler yznden tartmal bir eser olmaktan teye gidememitir. Ayrca yazarn ran asll olmas; hattatlar hakknda bilgi verirken zaman zaman Fars milliyetilii yapmasna yol amtr. Dolaysyla Habib Efendi'nin dorular tahrif etmesi de bilinen bir husustur. imdi bunlar srasyla inceleyelim: Yazarn Trk diline tam anlamyla vkf olamamasnn yannda, o dnemin yaz dili gereince kulland Trke bazen anlalmazdr. Bir nmne olarak Ahmed Tfl'den sz ederken; "Sls ve neshi Hasan skdr'den ve ta'lki bi'n-nefs Dervi Abdi'den yazub rtbe-i kemle iridi ve ma'rif-i cz'iyye ve klliyede beyne'l-akrn mrun bi'l-benn old. Kuvve-i nutk- ir ile ahnme-han ve Nedm-i bezm-i Sultn Murad Hn olup nie latifi dahi zver-i sahyif-i rzigrdr.Acemne mselsel hurde-i ta'lka dahi mlik olmala sultn- mrun ileyhe ve dahi nie kibra mecm'a-i latfe ve nesh-i nazfe tertib ve tenmkna muvaffak olmudr. Bin yz yetmi bir'de veft eyledi. Silivrikapus hricinde medfundur." ifadesiyle anlalmas kullanmtr ( s.92). Hattatlar hakknda verdii pheli bilgileri, bnlemin'in "Son Hattatlar" isimli kitabndan istifde ederek devam edelim. bnlemin'in belirttii pheli bilgiler unlardr: Abdlkadir kr, gya Ktahyal mahls ile mtehalls olub Mustafa Efendi (?) akirdidir. Mustafa Hilmi Efendi'nin "iki yz kadar Kur'an" yazd bilgisi pheli ve hatta mbalaaldr. zor bir Trke

147

Kk Rkm diye mehur olan hattatn "Ahmed Rkm Efendi" mi olduu yoksa baka bir Rkm m olduu belli deildir.

Habib Efendi'nin "Vefat Tarihi Belli Olmayanlar" bal altnda adn zikrettii Halil kri Efendi'nin, yine Krm Sava'ndan sonra vefat ettiini sylemesi, onun elikili verdii bilgiler cmlesindendir.

mez Mustafa Vsf Efendi'nin sapan atmada da hner sahibi olduunu Habib Efendi kaydediyor. "Sapan atma" hnerinin gerek anlamnda m kullanld yoksa baka bir bilgiye senet mi olduu anlalamamtr.104

Habib Efendi'nin hattatlar hakknda bilgi verirken iine dt briz hatalara birka misl vermek gerekirse: eyh Hamdullah'a "tmar" olarak, skdar civarnda Sargazi'de ve Alemda'nda iki ve ayrca mhrezenlerine Akbaba ky verilmitir. Habib Efendi ise eserinde: "Rivyet olunur ki, vazifesinden m'ad Sigetvar nevahsinde iki ky timar olarak ktlarn mhreleyenlere i't olunmu idi." der. Tabii ki aratrmadan yanl bilgi vermitir.(Hat ve Hatttn,s. 80-81) Hat sanatmzda her ikisi de mektep sahibi olan eyh Hamdullah ve Ahmed Karahisr, ayn zamanda iyi birer terzidirler. Sultan Bayezid'e dikileri belli olmayacak ekilde mintan diken Karahisr deil, eyh Hamdullah'tr. nk Sultan Bayezid'in saltanat yllarnda Karahisr henz stanbul'a gelmi bulunmaktadr ve sanat hayatna yeni balamtr. Yani Sultan Bayezid'e elbise dikecek kadar yaknlk kurmas asndan dnlemez.(Hat ve Hatttn,s.85) Dervi brahim bn-i Ramazan tantlrken: "Pederinden me'zun olub Mevlevhne'de Yenikap dhilinde Ylan Cmii'nde imam idi." denilmektedir (Hat ve Hatttn,s. 88). Cminin doru ad "Yaylak Cmii" olacaktr. Habib Efendi ayn hataya Ramazan Efendi (std Ramazan)'yi zaman

104

NAL .Mahmud Keml, Son Hattatlar, s.29-31,213,286,413,443-444

148

anlatrken de dmtr (s. 111). ahs ve yer isimlerini gvenilir kaynaklardan ve zellikle "Tuhfe"'den dorulatmak yerinde olacaktr. Habib Efendi, Tuhfe-i Hatttn'den istifde ettii bilgilerle Sultan Byezd'in, Osmanoulllar ierisinde bizzat hacca giden tek ahs olduunu yazar. Lkin hakktte Osmanl padiahlarnn hibiri malm sebeplerden- asleten hacca gitmemitir (Hat ve Hatttn,s.103-104). Mektep sahibi hattatlarmzdan Hfz Osman'n sal, mrnn son demlerinde bozulmutu. Bu dnemde kendisine kalemlerini kesen hattat, inicizde Abdurrahman Efendi'dir. Habib Efendi eserinde "inicizde"yi devaml "ibincizde" veya "Cibincizde" eklinde zikreder.(r.s.117) Yedikuleli Emir Efendi'nin Mushaflarn tezhib edenlerden biri Hac Yusuf Msr'dir. Msr'nin hocas, Rugan skdr Hilmi elebi deil; Rugan skdr Ali elebi olacaktr.(s.118) Ahmed Karahisr'nin talebesi, vezir Ferhad Paa, Fatih Sultan Mehmed'e deil; Kann'nin olu ehzde Mehmed'e damad olmutur. Kann Sultan Sleyman ile kinci Selim'in saltanat yllarnda vezirlik yapmtr.(s. 129) Ktibzde Mehmed Ref', Fatih-aramba'da "Kovac Dede Trbesi" hazresinde eyhulislm Ankarav Mehmed Efendi'nin yanna defnedilmitir. Habib Efendi "Kovac Dede Trbesi" adn "Koacderesi" eklinde verir.(s. 143) bnlemin ile devam edelim: Seyyid Mehmed Huls Efendi'nin vefat tarihi h. 1288 deil, h. 1291'dir. Defnedildii yer de Edirnekap dnda elebi merhumun yaknnda deil, Merkezefendi Kabristan'dr. brahim Skt'nin vefat h. 1253 yerine h. 1250 olmaldr. Bekir Nash Efendi, m. 1885 ylnda yetmi be yanda vefat etmesine ramen; Habib Efendi "130" sene yaadn sylemektedir.
149

Hocapaal hattat brahim Afif Efendi'nin damad olan Osman Efendi'nin lm tarihi h. 1210 olarak verilmitir. Dorusu h. 1220'dir.

Halil Vehbi Efendi, h. 1240'da vefat etmemitir. nk Topkap Saray Mzesi'nde h. 1242 senesinde yazd mushaf mevcuddur.105

Habib Efendi, ilimde esas olmas gereken tarafszlk ilkesini, hep mensubu olduu Acem milleti adna inemitir. Hatta bunu Tuhfe'den ald bilgilerde dahi yapar. Misl olarak; "Mstakmzde Osmanl sls-nesih hattat Hfz Yusuf'un ark tarafndan stanbul'a geldiini lke belirtmeden yazar (Tuhfe s. 596-597). Habib Efendi ise bu beyn dou sadece ran'dan ibaretmi gibi- eserine "ran" nisbetiyle geirmekte bir saknca grmez (s. 78) ve Hfz Yusuf'u ranl hattatlar iinde sayar. Buna mukbil "Rmiyy'l-asl" (Anadolu asll) olarak tantt Hac Maksud Trk isimli hattat da ranl hattatlar zmresinden deerlendirir (s. 77)."106 Habib Efendi tarafndan ilk defa tantlan ve hat sanatmzn byk stdlar saylan hattatlarmz hakknda ok az bilgi verilmitir. Mesel Yesrzde Mustafa zzet: "Kendi pederinin kirdidir. 1260'da vefat etmitir."eklinde sradan iki cmle ile tantlmtr(s. 248). Buna mukbil onlardan daha az nemli olan hattatlarmzn bazlar tafsiltl anlatlmtr. Bu durum Habib Efendi'nin garibliklerinden olsa gerektir. Ayrca basmdan kaynaklandn dndmz ve bilgi karklna da sebep olan yazm hatalarndan bahsetmek yerinde olacaktr: "Glzr- Savb" mellifi Seyyid brahim Nefeszde anlatlrken; hatt nce babasndan, sonra mehur hattat Demircikulu Yusuf Efendi'den rendii belirtilir. Fakat "Demircikulu", zannmzca bask hatas olarak "Demirkulu" eklinde yazlmtr ki; bu hl mesel Tursunzde Abdullah Feyz isimli hattat hakknda bilgi verilirken; "Sls, nesih ve rk' hattn Demircikulu Yusuf Efendi'den mek eylemitir" denilerek, sanki bir dzeltme yoluna gidilmitir. (Hat ve Hatttn,s.88-89,119)

105 106

NAL .Mahmud Keml, Son Hattatlar, s. 134,143,229,246,451 DERMAN M.Uur, Kongreye Sunulan Bildiriler, s. 52

150

zfet hemzeleri ou yerde kullanlmamtr. Bazen de hi gerekmedii durumlarda izfet hemzesi konulmutur.

Basmda,

harflerin

noktalarndaki

fazlalk

ve

noksanlk

sklkla

grlmektedir. Bu hl metinleri anlamamz zorlatrmtr. Bir misl vermek icb ederse; sayfa 124'te Seyyid Ali bn-i Bekr tantlrken, "Pederi takb'l-eraf." eklinde devam eden cmlenin dorusu; "Pederi nakb'l-eraf ba avuu olmala avuzde dey mehurdur." olacaktr. Biz mnca dorusunu okuduk. Zaman zaman yan yana gelen harf ve kelimeler yer deitirmektedir (Mesel sylenmi yerine synelmi yazlm). Yine bir rnek olmas asndan sayfa 171 ve 172'de tantlan mer Nect, " Ali Akar Paa Sivas Valisi kendisine bir mderrishne bin edb orada tedrs-i ulm ve fnn ve hem ta'lm-i hat ile megul idi." cmlesi "Sivas Valisi Ali Akar Paa.." eklinde olmalyd. Kitapta alan parantezlerin, tire ve trnak iaretlerinin kapanmad da grlmektedir. "Sin" harfinin dileri kimi zaman fazla yazlm, bu durum da metni okuyup anlamada bizi yavalatmtr. Trkiye Diyanet Vakf slm Aratrmalar Merkezi Ktphanesi'nden istifade ettiimiz nshann d kapanda basm tarihi h. 1306 yazarken i kapanda h. 1305 tarihi bulunmakta ve birinci tab' yazmaktadr. Bu durumun sebebi de anlalamamtr. Cmle dklklerinin sebeb olduu anlam bozukluklarna basit bir misl verirsek; sayfa 138 ve 139'da hakknda bilgi verilen Muhammed Ndir bn-i Abdlgan,"1306'da Nakibendiyye'den Mevlnzde Hoca bid elebi Mescidi'nde medfundur." cmlesi "1306'da vefat edip Nakibendiyye'den Mevlnzde Hoca bid elebi Mescidi'nde medfundur" olmaldr. Trkiye Diyanet Vakf slm Aratrmalar Merkezi Ktphanesi'nden faydalandmz nshann d kapanda basm tarihi h. 1306 yazarken i kapanda h. 1305 tarihi bulunmakta ve birinci tab' yazmaktadr. Bu durumun sebebi de anlalamamtr.

151

Btn bu olumsuzluklara ramen; byle bir eseri, hem de matb olarak ummun istifdesine sunduu iin, Habib Efendi teekkr hak etmektedir. Fakat muhtevsndaki menflikler ve ciddi bilgi yanllklar sebebiyle kitap, tek bana gvenilir bir kaynak deildir. Eser, hat sanat tarihi ve hattat biyografileri sahasnda, "Tuhfe" gibi dier temel te'lif kaynaklar ile birlikte okunursa faydal olabilecektir. Ayrca son dnem hat sanat tarihinin kymetli aratrmaclarnn-Uur Derman, Ali Alparslan, Muhittin Serin gibi- zgn almalar bu ynde yol gsterici olacaktr.

152

KAYNAKA
ACAR inasi; Trk Hat Sanat, Antik A.. Kltr Yaynlar, st. 1999 ACAR inasi; "Hat Sanat ve Hattatlk", Antik-Dekor Dergisi, S. 36, st. 1996, s.50-54 L Gelibolulu Mustafa; Menkb- Hnervern ( Hattatlarn ve Kitap Sanatlarnn Destanlar, hzl. Mjgn Cunbur ), Kltr ve Turizm Bakanl, Ank. 1982 ALPARSLAN Ali; Osmanl Hat Sanat Tarihi, 2. Bask, Yap Kredi Yaynlar, st. 2004 ALPARSLAN Ali; "Habib Efendi", TDV slm Ansiklopedisi, c.14,TDV Yaynlar, st. 1995, s. 370-371 ALPARSLAN Ali (Mustafa Kutlu ile birlikte); "Hat, Hatt", Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, c. 14, Dergh Yaynlar, st. 1981, s. 142151 ALPARSLAN Ali; "Hattat", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, c. 2, Yem Yaynlar, st. 1997, s. 769 ALPARSLAN Ali; "slm Yaz Sanat", Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, c. 14, a Yaynlar, st. 1989, s. 441-552 ALPARSLAN Ali; "Osmanllarda Hat Sanatnn Gelimesi ve Bunun Nedenleri", Osmanl, c. 11, Yeni Trkiye Yaynlar, Ank. 1999, s. 35-42 AYVERD Ekrem Hakk; Fatih Devri Hattatlar ve Hat Sanat, stanbul Fethi Dernei Neriyat, st. 1953 BAYAT Ali Haydar; Hsn-i Hat Bibliyografyas, 2. Bask, IRCICA, st. 2002 BERK Sleyman; Hat San'at, SMEK Yaynlar, st. 2006

153

ETN Nihad M.; slm Kltr Mirasnda Hat Sanat (hzl. M.Uur Derman), IRCICA, st. 1992 ETN Nihad M.; "Aklm- Sitte", TDV slm Ansiklopedisi, c. 2, TDV Yaynlar, st. 1990, s. 276-280 ETN Nihad M.; "Arap (Yaz)", TDV slm Ansiklopedisi, c. 3, TDV Yaynlar, st. 1991, s. 276-282 DERMAN M.Uur; slm Kltr Mirasnda Hat Sanat (2.,3. ve 4. Ksm), IRCICA, st. 1992 DERMAN M.Uur; Trk Hat Sanatnn aheserleri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ank. 1982 DERMAN M.Uur; "Hat, Hattat", Trk Ansiklopedisi, c. 19, Milli Eitim Basmevi, Ank. 1971, s. 49-61 DERMAN M.Uur; "Hat", TDV slm Ansiklopedisi, c. 16, TDV Yaynlar, st. 1997, s. 427-437 DERMAN M.Uur; "Hattat", TDV slm Ansiklopedisi, c. 16, TDV Yaynlar, st. 1997, s. 493-499 DERMAN M.Uur; "Hilye", TDV slm Ansiklopedisi, c. 18, TDV Yaynlar, st. 1998, s. 47-51 DERMAN M.Uur; "Osmanl Trklerinde Hat Sanat", Osmanl, c. 11, Yeni Trkiye Yaynlar, Ank. 1999, s. 17-25 DERMAN M.Uur; "Osmanl anda Hat Sanat ve Hattatlara Dair Yaplan Aratrmalar", 13. Trk Tarih Kongresi, Ank. 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler, c. 3, TTK Yaynlar, Ank. 2002, s. 41-85 DERMAN M.Uur; "Padiah Turalarndaki ekil nklbna Dair Bilinmeyen Baz Gerekler", 8. Trk Tarih Kongresi, Ank. 11-15

154

Ekim 1976, Kongreye Sunulan Bildiriler, c. 3, TTK Yaynlar, Ank. 1983, s. 1613-1618 DERMAN M.Uur; "Trk Hat Sanat", Balangcndan Bugne Trk Sanat, T. Bankas Kltr Yaynlar, Ank. 1993, s. 373-396 DEVELLOLU Ferit (yay.hzl.Aydn Sami Gneyal); Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, 23. Bask, Aydn Kitabevi, Ank. 2006 DOAN Ahmet; Osmanlca-Trke Szlk, 3. Bask, Aka Yay., Ank. 2005 NAL .Mahmud Keml; Son Hattatlar, Maarif Basmevi, st. 1955 NAL .Mahmud Keml; "Habib Efendi", Son Asr Trk airleri, Milli Eitim Basmevi, st. 1969 MELEK Cell; eyh Hamdullah, Kenan Matbaas, st. 1948 NEFESZDE brahim (hzl.Kilisli Muallim Rifat); Glzr- Savab, G.S.A. Neriyat, st. 1938 ZN Mustafa Nihat; Osmanlca-Trke Szlk, 6. Basm, nklp ve Aka Kitabevleri, st. 1979 RADO evket; Trk Hattatlar, Tifdruk Matbaaclk, st. 1984 SERN Muhittin; Hat San'atmz, Kubbealt Neriyat, st. 1982 SERN Muhittin; Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, 2. Bask, Kubbealt Neriyat, st. 2003 SERN Muhittin; "Ahenk (Hat)", TDV slm Ansiklopedisi, c. 1, TDV Yaynlar, st. 1989, s. 521,525 SUBAI Hsrev; Yazya Giri, Dersaadet Yaynevi, st. 1987 EMSEDDN Sami; Kms- Trk, ar Yay., st. 2006

155

TAKALE Faruk ve Hseyin GNDZ; Hilye-i erife, Antik A.. Kltr Yaynlar, st. 2006 TFEKOLU Abdlhamit; "Osmanl Dneminde Hat Sanat", Osmanl, c. 11, Yeni Trkiye Yaynlar, Ank. 1999, s. 43-51 LKER Muammer; Balangcndan Gnmze Trk Hat Sanat, T. Bankas Kltr Yaynlar, st. 1987 YAZIR Mahmud Bedreddin; Medeniyet leminde Yaz ve slm Medeniyetinde Kalem Gzeli (ne.hzl.Uur Derman), 1. ve 2. Bask, DB Yaynlar, Ank. 1972 ve 1981 YEN Abdullah, Abdulkadir BADILLI, Hekimolu SMAL, lham ALIM; Osmanlca-Trke Yaynlar, st. 1993 Ansiklopedik Byk Lgat, TRDAV

156

ZGEM
4 Mays 1971 ylnda Denizlide dodum. lk, orta ve lise tahsilimi Denizlinin Tavas ilesinde tamamladm. 1990 ylnda, Karadeniz Teknik niversitesi Giresun Eitim Fakltesi Snf retmenlii Blmnde baladm yksek renimimi 1995te bitirdim. 1 Eyll 1995 senesinde Kahramanmara ilinde baladm retmenlik vazifemi hlen Eybsultan Tantv lkretim Okulunda mdr yardmcs olarak srdrmekteyim.

157