You are on page 1of 5

ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS DE PRESENCIA.

(TEROJA
TECHAUKAR)

http://www.e-portalsur.com.ar/guarani/morfologia.htm

KO: ESTE, ESTA PE: ESE, ESA AMO: AQUEL, AQUELLA : ESTOS, ESTAS KO: ESTOS, ESTAS UMI: ESOS, ESAS, AQUELLOS AQUELLAS EJ: ko tape: este camino Pe karai: ese seor Amo kuata: aquella seorita mit: estos nios Umi ryguasu: aquellas gallinas

ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS DE AUSENCIA.


KU: ESE, ESA UPE: ESE, ESA AIPO: AQUEL, AQUELLA AKO: AQUEL, AQUELLA Ej: upe tet: ese pas Aipo orair: aquella guerra. Upe ra che reja: aquel tiempo que me dejaste

PRONOMBRES. TERARNGUE
CHE:YO NDE:TU HAE:L ANDE:NOSOTROS (incluyente) ORE : NOSOTROS (excluyente) PE : VOSOTRO HAE KUERA: ELLOS La 1ra persona del plural ande incluye a la persona a quin se habla, en cambio ore la excluye.

PARTCULAS. (EPEHTAI)
Las palabras se forman con una raz y una, dos o ms partculas, prefijas y sufijas llamadas: epehtai. Ej: aguatta: caminar a: mboyvegua (prefijo) Guata: tapo (raz) ta: upeigua (sufijo)

CONJUGACIONES VERBALES (e'tva mosus)


ndices personales + raz verbal.
ndice personal Partcula Raz verbal Part. + raz Espaol

Che Nde Hae ande

A Re O Ja (para palabras Orales) a (para palabras nasales) Ro Pe o

Mbaapo Mbaapo Mbaapo

Ambaapo Rembaapo Ombaapo

Yo trabajo Tu trabajas l trabaja Nosotros trabajamos

Mbaapo Mbaapo Mbaapo Mbaapo

ambaapo Rombaapo Pembaapo Ombaapo Nosotros trabajamos Vosotros trabajis Ellos trabajan

Ore Pe Hae kuera

ADJETIVOS POSESIVOS (TEROJA MBAVA)


CHE NDE (NE) I, IJ, HI, H, I MI TU SU CHE YVOTY Mi flor NDE YVOTY Tu flor IJYVOTY Su flor CHE RU Mi pap NDE RU Tu pap ITVA Su pap CHE RATAKUA Mi horno NDE RATAKUA Tu horno HATAKUA Su horno

Con el pronombre ande,si el verbo es nasal se usa la partcula a, si es oral se usa la partcula ja. Ej: Nosotros salimos ande as (nasal) Nosotros caminamos ande jaguata (oral) En guaran hay palabras (races) uniformes, biformes, triformes y cuatriformes llamadas formas constructivas, estas indican accidentes gramaticales. Las formas constructivas son las que comienzan con r y h. Las dems son absolutas. UNIFORMES: tiene una sola forma para su uso BIFORMES: tienen dos formas para su uso. La primera con t inicial llamada forma absoluta, la segunda con r inicial se usa cuando el sustantivo es determinado por un adjetivo posesivo de primera o segunda persona. TRIFORMES: tienen tres formas, una absoluta con t inicial y dos constructivas con r y h inicial. La forma con t inicial no indica posesin La forma con r inicial se usa cuando esta determinado por adjetivos posesivos de primera o segunda persona. La forma con h inicial indica posesin de tercera persona.

FORMAS NEGATIVAS:
En palabras orales con la partcula nd como prefijo y la partcula i como sufijo. Yo camino che aguata Yo no camino che ndaguati. En palabras nasales con la partcula n como prefijo y la partcula i como sufijo.

T das nde reme T no das nde neremei. La negacin con la partcula ri se usa con los verbos terminados en i, orales o nasales. Yo canto che apurahi Yo no canto che ndapurahiri (oral) T pones nde remo T no pones nde neremori (nasal). La numeracin original guaran es 1; 2; 3 y 4 (pete, moki, mbohapy ha irundy) las dems combinaciones nmericas son creaciones modernas as como el horario, los das de la semana, meses y estaciones del ao adaptada al calendario europeo.

NUMERACIN. PAPAHA
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 pete moki mbohapy Irundy Po Pote Poki Poapy Porundy pa 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 pate Paki Paapy Parundy Papo Papote Papoki Papoapy Paporundy mokipa 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Moki papete Mokipa moki Mokipa mbohapy Mokipa irundy Mokipa po Mokipa pote Mokipa poki Mokipa poapy Mokipa porundy Mbohapypa 40 50 60 70 80 90 100 1000 10000 Irundypa Popa Potepa Pokipa Poapypa porundypa Su Sa Pasu

Mi mam tiene 63 aos Che sy oguereko potepa mbohapy ary Tu pap har 120 chipas Nde ru ojapota su mokipa chipa

DAS DE LA SEMANA.
DOMINGO - Arate LUNES - Araki MARTES - Araapy MIERCOLES - Ararundy JUEVES - Arapo VIERNES - Arapote SABADO - arapoki ra: da pete: uno arate: primer da QUE DA ES HOY? Mbae rapa hna? Hoy es lunes Ko rahna araki El sbado voy a ir a tu casa Arapokipe ahata nde rgape El domingo voy a bailar chamam Arapete ahata ajeroky chamame

LOS MESES. JASYKURA RRA


ENERO Jasyte JULIO Jasypoki

FEBRERO MARZO ABRIL MAYO JUNIO

Jasyki Jasyapy Jasyrundy Jasypo jasypote

AGOSTO SEPTIEMBRE OCTUBRE NOVIEMBRE DICIEMBRE

Jasypoapy Jasyporundy Jasypa Jasypate Jasypaki

YASY: LUNA PETE: UNO JASYTE: PRIMERA LUNA: En agosto llueve mucho Jasypoapype oky heta En febrero hace demasiado calor Jasykime hakueterei En diciembre naci el seor Jess Jasypakime hei karai Hesu En mayo es mi cumpleaos Jasypope che aramboty

LAS ESTACIONES DEL AO


OTOO - Ararogueki INVIERNO - Araroy PRIMAVERA - Arapoty VERANO - arahaku ra: da rogueki: cada de hojas ra: da roy: frio ra: da poty: flor ra: da haku: calor

En verano voy mucho al ro Arahakpe aha meme ysyrpe M jardn en primavera es muy lindo Che yvotyty arapotype iporiterei El cumpleaos de mi amigo es en otoo che angiru hiaramboty araroguekpe Yo como chipa caliente en invierno Che hau chipa haku araroype

LA HORA. ARAVO
HORA: aravo MINUTO: aravoi SEGUNDO: aravoive Qu hora es? Mbae aravpa hna? Son las 13 y 7 minutos Paapy aravo ha poki aravoi La una y cuarenta y cinco Pete aravo ha irundypa po aravoi Las diez en punto Pa aravo Las 12 y 15 minutos Paki aravo ha papo aravoi

CONJUGACIN DE ALGUNOS VERBOS. (ETVA MOSUS JEPORA


VOPYRE) TENER: GUEREKO. CHE AGUEREKO NDE REGUEREKO TRAER: GUERU. CHE AGUERU NDE REGUERU SALIR: S. CHE AS NDE RES HACER: JAPO. CHE AJAPO NDE REJAPO

HAE OGUEREKO ANDE JAGUEREKO ORE ROGUEREKO PE PEGUEREKO HAEKURA OGUEREK O

HAE OGUERU ANDE JAGUERU ORE ROGUERU PE PEGUERU HAEKURA OGUER U

HAE OS ANDE AS ORE ROS PE PES HAEKURA OS

HAE OJAPO ANDEJAJAPO OREROJAPO PE PEJAPO HAEKURAOJAP O

DORMIR: KE; DEJAR: POI; CAMINAR: GUATA SALTAR: POPO; SABER: KUAA; V ENIR: JU IR: HA; PODER: KATU; AMAR: TAYHU; MIRAR: MAE

www.e-portalsur.com.ar Derechos Reservados Edgardo L.

You might also like