БНбД 22.01.

01*/2006

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН БЇС НУТАГТ БАРИЛГА ТЄЛЄВЛЄХ

NORMS ON CONSTRUCTION DRAWING AT

SEISMIC ZONES OF MONGOLIA

1.ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ

1.1. Энэ дїрмийг газар хєдлєлтийн эрчмийг хэмжих MSK-64 шаталбараар 7,

8 ба 9 баллын эрчимтэй талбайд шинээр барих барилгын болон барилга,
байгууламжийг сэргээн босгох, шинэчлэх, ажлын зураг тєсєл зохиоход мєрдєнє.
1.2. Газар хєдлєлтийн бїс нутагт барих барилга байгууламжийн зураг
тєслийг боловсруулахдаа дараах шаардлагыг тусгасан байвал зохино. Їїнд:
а. газар хєдлєлтийн ачааллын хэмжээг хамгийн бага байлгахуйц материал,
бїтээц, бїтээцийн бїдїївчийг сонгох;
б. бїтээцийн хєшїїншил, масс, хучилтын ачаалал аль болох жигд
хуваарилагдсан, тэгш хэмтэй бїтээцийн бїдїївчийг ашиглах;
в.г - хассан
д. барилга, байгууламжид аль болох том хэмжээтэй угсармал элементийг
хэрэглэх замаар бїтээцийн нэг тєрлийн байдал ба цулжилтыг хангах, барилгад
угсармал элементийн залгаасыг хамгийн их хїчлэлтэй байх бїсийн гадна
байрлуулах;
е. бїтээцийн элементїїд ба тэдгээрийн залгааст байгууламжийн ерєнхий
тогтворшлыг алдуулахгїйгээр налархай хэв гажилт явагдах нєхцєлийг тусгасан
байх;
ж - хассан.
Барилгын газар хєдлєлтєд тэсвэрлэлтийг хангах зорилгоор газар
хєдлєлтийн їйлчлэлээс тусгаарлах (сейсмоизоляции) болон барилгын динамик
эсэргїїцлийг тохируулах зэрэг бусад систем хэрэглэхээр зураг тєсєл зохиохыг
зєвшєєрєх;
Энэ нєхцєлд зураг тєслийг барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны
тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн тусгай техникийн нєхцлийг їндэслэн
боловсруулна.
1.3. Газар хєдлєлтийн бїс нутагт шинээр барих болон сэргээн шинэчлэх,
засварлах барилгын зураг тєслийг боловсруулахдаа дараахь зїйлїїдийг
харгалзан їзвэл зохино. Їїнд:
а. газар хєдлєлтийн эрчим;
б. газар хєдлєлтийн давтамж;
Газар хєдлєлийн эрчим ба давтамжыг Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн газар
хєдлєлтийн ерєнхий мужлалын зураглал, 1; 2 дугаар хавсралтад заасан газар
хєдлєлтийн бїсэд байрласан Монгол улсын хот, суурин газрын жагсаалтаас авна.
1 ба 2 дугаар хавсралтад заасан хот, суурин газруудын газар хєдлєлтийн
эрчимийг 1 дїгээр хїснэгтийн II зэргийн хєрсєєр буюу газар хєдлєлтийн шинж
чанараар ангилсан хєрсний дундаж нєхцлєєр авсан болно.
1.4. Барилгын талбайн газар хєдлєлтийн эрчимийг газар хєдлєлтийн бичил
мужлалыг їндэслэн тодорхойлно. Газар хєдлєлтийн бичил мужлалын зураглал
хийгдээгїй бол барилгын талбайн газар хєдлєлтийн эрчимийг 1 ба 2 дугаар
хавсралтанд заасан газар хєдлєлтийн мужлал, талбайн инженер-геологийн
судалгааны їр дїнг їндэслэн 1 дїгээр хїснэгтээр тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

3
 БНбД 22.01.01*/2006

1.5. 15°-аас дээш налуу талбай, хог хаягдлын ойролцоо талбай, физик-
геологийн їйл явцаар хїчтэй эвдрэлд орсон хєрс, суумтгай ба асгамал хєрс, мєн
нуралттай, гулсамтгай болон цємрєлттэй хєрс, уулын малталт дээрхи хєрс бїхий
дэвсгэр нутаг нь газар хєдлєлтийн їїднээс барилга барихад тааламжгїй хєрстэйд
тооцогдоно. Ийм талбайд барилга барих шаардлага гарвал буурь хєрсийг
бэхжїїлэх, барилгын бїтээцийг хїчитгэх нэмэгдэл арга хэмжээ авах
шаардлагатай.
Барилгын талбайн газар хєдлєлтийн эрчимийг зураг тєсєл зохиогч
їндэслэлгїйгээр єсгєхийг хориглоно.
1 дїгээр хїснэгт
хєдлєлтийн шинж
газар

чанараар ангилсан

Нутаг дэвсгэрийн газар

хєдлєлтийн эрчимээс
хамаарах барилгын
Хєрс талбайн газар
хєдлєлтийн эрчим,
Хєрсийг

баллаар
зэрэг

7 8 9
1 Єгєршєєгїй болон бага зэрэг єгєршсєн бїх тєрлийн хадан 6 7 8
хєрс /їїнд: олон жилийн цэвдэг ба гэсгэлэн цэвдэг хєрс/ 30
хїртэл хувийн элсэн ба шаварлаг дїїргэгч агуулсан бага
чийгтэй, нягт магмын чулуулган том хэмхдэст хєрс; I
зарчмаар барилга барих ба ашиглах, /хєлдїї хэвээр нь
буурь болгон ашиглах/ -20 ба тїїнээс доош температуртай
хатуу хєлдїї олон жилийн цэвдэг, хадан биш хєрс болон
єгєршсєн ба хїчтэй єгєршсєн хадан хєрс;
II I зэргийн ангилалд хамаарагдахаас бусад олон жилийн 7 8 9
цэвдэг; єгєршсєн, хїчтэй єгєршсєн хадан хєрс; I зэргийн
ангилалд хамаарагдахаас бусад тєрлийн хэмхэдэст хєрс;
чийгтэй ба бага чийгтэй, дунд зэргийн нягттай, нягт
байдалтай дундаас том ширхэгтэй элс ба хайргархаг элсэн
хєрс; бага чийгтэй дунд зэргийн нягттай, нягт байдалтай
дундаас том ширхэгтэй тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй
элсэн хєрс; элсэнцэрт е<0.7 ба шавранцар, шаварт е<0.9
гэсэн сївшилтийн илтгэлцїїртэй їед урсамтгай чанарын
їзїїлэлт нь IL £ 0.5 байх шаварлаг хєрсїїд; I зарчмаар
барих, ашиглах їед –2о ба тїїнээс дээш температуртай
хатуу хєлдїї мєн тїїнчлэн бутрамтгай ба уян хєлдїї олон
жилийн цэвдэг хадан биш хєрс
III Чийглэгийн зэрэг ба ширхэгийн хэмжээнээс хамаарахгїй 8 9 >9
сэвсгэр элс, усаар ханасан, дунд зэргийн нягттай ба нягт
байдалтай дунд зэргийн ба том ширхэгтэй элс болон
хайргархаг элс, усаар ханасан ба чийгтэй, дунд зэргийн
нягттай нягт байдалтай тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй элс,
консистенцийн їзїїлэлт IL>0.5 бїхий шаварлаг хєрсїїд,
элсэнцэрт е ³ 0.7 ба шавранцар ба шаварт е ³ 0.9 гэсэн
сївшилтийн илтгэлцїїртэй, консистенцийн їзїїлэлт IL £ 0.5
байх тоосорхог шаварлаг хєрсїїд; II зарчмаар барилга
барих ба ашиглах /хєлдїї буурь хєрсийг гэсгээж ашиглах/
олон жилийн цэвдэг хадан биш хєрс

Тайлбар: 1.Газар хєдлєлтийн шинж чанараар I зэрэгт хамаарах хєрсний їеийн зузаан 30м-ээс их байвал уг
талбайн хєрсийг I зэрэгт хамруулна. Энэ нєхцєлд хєрсний їеийн зузааныг ухаастай їед тєлєвлєлтийн тївшингєєр,
асгаастай їед хар тївшингєєр тус тус тогтооно. Барилгын талбайн хєрс нэгэн тєрлийн биш бїрэлдэхїїнтэй байвал эхний
10м-т (тєлєвлєлтийн тївшингээс доош ) илїї муу зэргийн хєрсний їеїдийн нийлбэр зузаан 5м-ээс их байх тохиолдолд уг
хєрсийг энэ зэрэгт хамааруулна.
2.Урьдчилсан дїгнэлтээр ашиглалтын явцад хєрсний усны тївшин дээшлэх ба усанд автагдах нєхцєлтэй байвал
хєрсний зэрэглэлийг усанд норсон їеийн (консистенцийн їзїїлэлт, чийглэгийн зэрэг г.м) хєрсний шинж чанараас

4
 БНбД 22.01.01*/2006
хамааруулан тодорхойлно. Харин талбайн газар хєдлєлтийн баллд тодотгол хийхдээ барилгын тухайн хэсэгт ослын їед
їїссэн норголтын нєлєєллийг бодолцохгїй.
3.II зарчмаар олон жилийн цэвдэг хадан биш хєрсєнд барилга барих їед гэсгэлэн дэвсгэр хєрс хїртэл гэсэлтийн
бїсний тархалт їргэлжилж байвал буурь хєрсийг ердийн хєрсний нэгэн адилаар тооцно. Энэ їед хєрсний газар хєдлєлтийн
(сейсмик) шинж чанарыг хєрс гэссэний дараах бодит байдлаар авна.
4.III зэргийн хєрс бїхий талбайтай газар хєдлєлтийн 6 баллын бїс нутагт онцгой чухал барилгыг тєлєвлєхдєє
тооцооны газар хєдлєлтийг 7 баллаар авна.
5.Усан техникийн ба тээврийн байгууламжийн барилгын талбайн газар хєдлєлтийн идэвхийг тодорхойлохдоо
энэхїї нормын 4 ба 5 дугаар бїлэгт орсон нэмэлт шаардлагуудыг бодолцвол зохино.
6.Элс ба шаварлаг хєрсний чийглэг буюу консистенцийн їзїїлэлт тодорхойгїй, хєрсний ус 5 м-ээс дээш тївшинд
тогтсон байвал уг хєрсийг III зэрэглэлийн хєрсєнд хамааруулна.

1.6. Газар хєдлєлтийн 9-єєс дээш баллын эрчимтэй талбайд барилга

барихыг зєвшєєрєхгїй. Шаардлагатай тохиолдолд барилгын асуудал эрхлэсэн
тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай зєвшилцсєн тусгай техникийн нєхцєлєєр
барьж болно.

1.7. Инженер-геологийн тєвєгтэй нєхцєлтэй талбайд баригдсан болон

эзлэхїїн, бїтээцийн энгийн бус, онцгой тєлєвлєлтийн шийдэлтэй барилгад газар
хєдлєлтийн їед бїтээцийн ажиллагааны талаарх їнэн бодиттой мэдээлэл авах
зорилгоор газар хєдлєлтийг хэмжих инженерийн станцыг байрлуулах
шаардлагатай. Станцын зураг тєслийг барилгын асуудал эрхлэсэн тєрийн
захиргааны тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн тусгай техникийн нєхцлийн дагуу
боловсруулах шаардлагатай.

1.8, 1.9 ба 1.10 –г хассан

5
 БНбД 22.01.01*/2006

2.ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН ЇЙЛЧЛЭЛИЙГ ТООЦОХ

2.1. Газар хєдлєлтийн бїс нутагт барих барилга байгууламжийн бїтээц ба
суурийг газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцсон онцгой хослол ба ачааллын
їндсэн хослолд тооцох шаардлагатай. Барилгыг ачааллын онцгой хослолоор
тооцох їед тооцооны ачааллын утгыг 2 дугаар хїснэгтэд заагдсан хослолын
илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.
2-р хїснэгт
Ачааллын тєрєл Хослолын илтгэлцїїрийн утга, nc
Тогтмол 0.9
Удаан хугацааны тїр 0.8
Богино хугацааны тїр /давхар дундын хучилт ба адрын
хучилтын/ 0.5
Уян дїїжлээсээр бэхлэгдсэн ачааллаас ирэх хэвтээ ачаалал, гадна агаарын
температурын їйлчлэл, салхины ачаалал, тоног тєхєєрємж ба тээврийн хэрэгсэлээс
їзїїлэх динамик їйлчлэл, краны хєдєлгєєнєєс їїсэх тормозын ба хажуугийн хїчлэлийг
энд тооцохгїй. Газар хєдлєлтийн тооцооны босоо чиглэлийн ачааллыг тодорхойлоход
краны гїїр ба тэргэнцэрийн жин мєн тїїнчлэн краны даацтай тэнцэх ачааллыг 0.3 гэсэн
илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.
Газар хєдлєлтийн тооцооны ачаалалд краны гїїрний жинг бодолцсон тооцооны
хэвтээ чиглэлийн ачааллыг краны доорх дам нурууны тэнхлэгт перпендикуляр чиглэлд
їйлчлэхээр тооцно.Энэ тохиолдолд краны ачааллыг бууруулахаар “Ачаалал ба їйлчлэл”-
ийн БНбД-д заасан заалт хамаарагдахгїй.
2.2. Барилга, байгууламжийн тооцоог газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
бодолцсон ачааллын онцгой хослолд дараах байдлаар хийнэ.
а. Энэ нормын 2.5 дугаар заалтаар тодорхойлогдох ачааллаар;
б. тухайн барилга байгууламжийн хувьд хамгийн аюултай байж болох газар
хєдлєлтийн буурь хєрсний хурдатгалын бичлэг, мєн тїїнчлэн синтезжїїлсэн
акселограммыг ашиглаж хийнэ. Эдгээр тохиолдолд буурь хєрсний хурдатгалын
хамгийн их утгыг талбайн газар хєдлєлтийн 7; 8 ба 9 баллын эрчимд харгалзан
100, 200 ба 400 см/с2-ээс багагїй байна.
Тооцоог “б” заалтаар хийхдээ бїтээцэд уян харимхай биш хэв гажилт їїсч
болзошгїйг бодолцох хэрэгтэй.
Бїх барилга байгууламжийн тооцоог “а” заалтаар хийнэ.
Онцгой хариуцлагатай барилга, єндєр (16-гаас дээш давхар) барилгын
зураг тєсєл зохиох їед тооцоог “ б ”заалтаар хийнэ.
2.3. Газар хєдлєлтийн їйлчлэл орон зайд дурын чиглэлтэй байж болно.
Геометрийн энгийн хэлбэртэй барилга байгууламжийн хувьд газар хєдлєлтийн
тооцооны хэвтээ ачааллыг тїїний хєндлєн ба дагуу чиглэлд їйлчлэхээр тооцох
бєгєєд дээрх чиглэл бїрд газар хєдлєлтийн ачааллын їйлчлэлийг салгаж тус
тусад нь тооцно. Геометрийн тєвєгтэй хэлбэртэй байгууламжийг газар хєдлєлийн
ачааллын чиглэл, тухайн бїтээц элементэд хамгийн аюултай байх тохиолдлоор
тооцно.
2.4. Дараах тооцоонд газар хєдлєлтийн босоо чиглэлийн ачааллыг
зайлшгїй оруулж тооцно :
- Хєшєєс тулгуурт (консолин) хэвтээ ба налуу байрласан бїтээцийн тооцоо;
- Барилга байгууламжийн 24 м ба тїїнээс дээш алслалтай рам, арк, татанга,
орон зайн хучилтын тооцоо;
- Барилга байгууламжийн, онхолдолт (опрокидывания), шилжисхийлтийн
эсрэг тогтворшилийн тооцоо;
- Гїїрийн алслалт бїтээцийн тооцоо;
- Єрєгт бїтээцийн тооцоо (3.31-ийн дагуу);

6
 БНбД 22.01.01*/2006

2.5. Барилга, байгууламжийн (усан техникийн байгууламжаас бусад) хувийн

хэлбэлзлэлийн  i  дугаар хэлбэрийн їед, k цэгт їйлчлэх газар хєдлєлтийн S i k 
тооцооны ачааллын хамгийн бага хэмжээг дараах томъёогоор тодорхойлно. 
S i k =  K 1 × S oik  (1’)
їїнд: K1-барилга байгууламжийн зєвшєєрєгдєх хэв гажилтыг бодолцсон
илтгэлцїїр, їїнийг 3-р хїснэгтээс авна 
S oik  -дараахь томъёогоор тодорхойлогдох бїтээцийн уян хэв гажилтыг
хангах барилга байгууламжийн хувийн хэлбэлзлэлийн  i дугаар їеийн газар
хєдлєлийн ачааллын утга. Дараахь томъёогоор тодорхойлно.
S oi k = K y  × Q K  × A × b i  ×h i k (1’’)
Ky -барилга, байгууламжийн шинж чанараас хамаарах илтгэлцїїр.
5дугаар хїснэгт ба 5 дугаар бїлэгт зааснаар авна.
Qk- барилга байгууламжийн к цэгт харгалзах жин. 2.1.зїйлд зааснаар
бїтээцэд їйлчлэх тооцооны ачааллаар тооцно. (Зураг. 1)
А-илтгэлцїїр, газар хєдлєлтийн тооцооны 7, 8 ба 9 баллын эрчимтэй
талбайд барих барилгад харгалзуулан 0.1, 0.2, ба 0.4 -єєр авна. 
b i -барилга байгууламжийн хувийн хэлбэлзлийн  i  дугаар хэлбэрт
харгалзах динамик илтгэлцїїр, 2.6.-д зааснаар авна. 
η i k  – барилга байгууламжийн хувийн хэлбэлзлэлийн  i дугаар хэлбэрт
харгалзах, хэв гажилт болон ачааллын байрлалаас хамаарах илтгэлцїїр;
2.7.-д зааснаар тодорхойлно.
Тайлбар: 1. III зэргийн хєрстэй барилгын талбайн газар хєдлєлтийн эрчим 8 ба тїїнээс дээш балл байвал газар
хєдлєлтийн їед буурь хєрсний шугаман бус хэв гажилтыг бодолцож S i k  -ийн утгыг 0.7 гэсэн илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.
2.Газар хєдлєлтийн ачааллыг тухайн барилга барих талбайн газар хєдлєлтийн эрчим, барилгын шинж чанарын
їзїїлэлтїїд зэргийг їндэслэн тогтоосон энэ нормын 4 дїгээр хїснэгтэд заасан тооцооны газар хєдлєлтийн эрчимээр
тодорхойлно.

7
 БНбД 22.01.01*/2006

З дугаар хїснэгт
Барилга, байгууламжийн тєрєл К1-ийн утга
1.Бїтээцэд эвдрэл, гэмтэл буюу уян харимхай бус хэв гажилт їїсэхийг 1
зєвшєєрєхгїй барилга ба байгууламжууд
2.Бїтээцэд эвдрэл гэмтэл ба їлдэгдэл хэв гажилт їїсч болох бєгєєд эвдрэл
гэмтлээс ашиглалтын хэвийн їйл ажиллагаанд хїндрэл учрах боловч тоног
тєхєєрємжийн бїрэн бїтэн байдал, хїмїїсийн аюулгїй байдалд нєлєєлєхгїй
барилга, байгууламжуудыг дараах бїтээцийн шийдлээр барихад:
Угсармал тємєр бетон хавтгаалж эсвэл цутгамал бїтээц 0.22
Босоо чиглэлд холбоос эсвэл диафрагм тєлєвлєєгїй ган каркас 0.25
Босоо чиглэлд холбоос эсвэл диафрагм тєлєвлєсєн ган каркас 0.22
Босоо чиглэлд холбоос эсвэл диафрагм тєлєвлєєгїй тємєр бетон каркас 0.35
Босоо чиглэлд холбоос эсвэл диафрагм тєлєвлєсєн тємєр бетон каркас 0.25
Чулуун эсвэл тоосгон єрєг бїхий хана 0.35
3.Бїтээцэд ихээхэн хэмжээний їлдэгдэл хэв гажилт, ан цав їїсэх ба зарим нэг
элементийн эвдрэл, гэмтэл, тэдгээрийн шилжисхийлт їїсэх їед ашиглалтын
хэвийн ажиллагаа тїр хугацаагаар зогсож болох боловч хїмїїсийн аюулгїй
байдал хангагдах барилга, байгууламжууд: 0.12

2.6. Динамик илтгэлцїїр  βi-ын утгыг барилга байгууламжийн хувийн

хэлбэлзлэлийн  i  дугаар хэлбэрийн їе (Ti)-гээс хамааруулан ( 3;4 ) томъёогоор
эсвэл 2 дугаар зургаар тодорхойлно.
Газар хєдлєлтийн шинж чанараар I ба II зэрэгт хамаарах хєрсєнд. /1 дїгээр
муруй/ 

T i  £ 0. 1 c  їед  b i  = 1 + 15 T i 

0.1с <Ti <0.4c їед  b i = 2.5  (2)
Ti ³ 0.4 c їед  b i  = 2 . 5 ( 0 . 4 / Ti ) 0 . 5 ; 

Газар хєдлєлтийн шинж чанараар III зэрэгт хамаарах хєрсєнд /2 дугаар

муруй/ 
T i  £ 0. 1 c  їед b I = 1+ 15Ti ;
0.1с <T i  <0.8c їед  b i = 2.5  (3)
T i ³ 0.8 c їед  b i  = 2 . 5 ( 0 . 8 / Ti ) 0 . 5 ; 

Бїх тохиолдолд  b i -ийн утга 0.8-аас багагїй байх ёстой.

Тайлбар: Тээврийн ба усан техникийн байгууламжийг тооцох їед  b i ( T i  )-ийн утгыг энэхїї нормын 4 ба 5 дугаар
зїйлийн заалтын дагуу сонгоно.

8
 БНбД 22.01.01*/2006

4 дїгээр хїснэгт
Барилгын талбайн газар
хєдлєлтийн тооцооны эрчим
Барилга, байгууламжийн шинж чанарын їзїїлэлтїїд /баллаар/
7 8 9
1. Энд дурьдсан 2-4 дугаар зїйлийн заалтанд ороогїй орон 7 8 9
сууц, олон нийтийн ба їйлдвэрийн барилга, байгууламжууд
2.Онцгой чухал барилга, байгууламжууд* 8 9 9**
3.Эвдрэл гэмтлээс онцгой хїнд сїйрэл учирч болох барилга,
байгууламжууд. (Том ба дунд зэргийн тємєр замын єртєє, 7** 8** 9***
дээвэртэй битїї стадион г.м)
4.Газар хєдлєлтийн дараахь хор уршгийг арилгах їйл
ажиллагаа явуулахад зайлшгїй шаардлагатай барилга,
байгууламжууд (Холбооны барилгууд, гал унтраах систем,
галын депо, усан хангамж ба эрчим хїчний систем г.м) 7*** 8*** 9***

Тайлбар:* энэ заалтанд хамаарагдах барилга, байгууламжийг захиалагч байгууллага тодорхойлно.

**Барилга, байгууламжийг тооцохдоо тооцооны газар хєдлєлтєд тохирсон ачааллыг 1.5 гэсэн нэмэлт
илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.
***Мєн адилхан 1.2 гэсэн нэмэлт илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.

5 дугаар хїснэгт
Барилга, байгууламжийн шинж чанарын їзїїлэлтїїд Кy -ийн утга
1.Бага хэмжээний байгуулалт бїхий єндєр байгууламжууд (цамхаг, утааны
яндан, мачт, тусдаа байрлалтай цахилгаан шатны хонгил г.м)
нэгдїгээр давхарт баганатай барилгад дээд давхрын харимтгай чанарыг
нэгдїгээр давхрын харимтгай чанарт харьцуулсан харьцаа 0,25-тай тэнцїї 1.5
буюу бага байх їед (єєрєєр хэлбэл 1-р давхар нь харьцангуй уян їед)
2.Дїїргэгч хана нь баганын хэв гажилтанд нєлєє їзїїлэхгїй каркасан 1.3
барилгууд
3.Гидротехникийн байгууламжаас бусад 1-2 дугаарт заагдаагїй барилга, 1
байгууламжууд

2.7. Хєшєєс тулгуурт (консолин) бїдїївчээр тооцох барилга,

байгууламжийн хувьд  η i k  утгыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

n 
X i ( x k  )å Q j  X i (x j  )
j =1
h ik  =  n 
;  (4)
å Q  X  (x  ) 
j =1 
J 
2 
i  j 

Їїний: X i  (xk) ба X i  (xj) – барилгын хувийн хэлбэлзлийн  i  дугаар хэлбэр дэхь
к цэг ба бїх j цэгїїдийн шилжилт. (Тооцооны бїдїївчийг барилга байгууламжийн
жинг тєвлєрїїлж авсан їед, тухайлбал хучилтын тївшинд);
Qj- барилга байгууламжийн j цэгт харгалзах жин (2.1-р заалтын дагуу
тодорхойлох)

9
 БНбД 22.01.01*/2006

2.8. Давхрын масс ба хєшїїн чанар нь єндрийн дагууд їл мэдэг єєрчлєгдєх

5 хїртэл давхар барилгын хувьд  T1 < 0.4с байвал h k илтгэлцїїрийг дараах
хялбарчилсан томъёогоор тодорхойлж болно. 
n 
x k  å Q j x j 
j =1
h k  =  n 
;  (5)
2 
å Q  x 
j =1 
j  j 

Энд:  x k  ба  x j  – к ба j цэгїїдээс суурийн дээд ирмэг хїртлэх зай.
2.9. Барилга, байгууламжийн бїтээц ба тїїний элементэд їїсэх хїчлэлийг
хувийн хэлбэлзлийн 1-р хэлбэрийн їе  T 1 >0.4с їед 3-аас доошгїй хэлбэлзлийн
хэлбэрийг тооцоонд авах ба,  T1  £ 0.4с байвал зєвхєн 1 дїгээр хэлбэрийг авч
тооцохыг зєвшєєрнє.
Усан техникийн байгууламжийн h ik илтгэлцїїр ба хэлбэлзлийн тоог 5
дугаар бїлэгт зааснаар тодорхойлно.
2.10.Газар хєдлєлтийн тооцооны ачааллыг байгууламжид статикаар
їйлчлэх нєхцєлєєр авч тїїнээс бїтээцэд їїсэх эгц ба шїргэгч хїчдэл, гулзайлтын
ба онхолдолтын момент, хєндлєн ба дагуугийн хїчний тооцооны утгыг дараах
томъёогоор тодорхойлно. 
n
2
N p  =  å N  ; 
i =1 
i  (6)

Їїний:  N i  - хэлбэлзлийн i дугаар хэлбэрт харгалзах газар хєдлєлтийн

тооцооны ачааллаас, сонгож авсан огтлолд їїсэх хїчлэл ба хїчдэлийн утга
n-тооцоонд авч буй хэлбэлзлийн хэлбэрийн тоо
2.11. 2.4.-т заасан тохиолдлуудад /чулуун бїтээцээс бусад/ газар
хєдлєлтийн босоо ачааллыг (1’ ба 1’’) томъёогоор тодорхойлно. Энэ нєхцєлд Кy
илтгэлцїїрийг 1-тэй тэнцїїгээр авна.
Хєшєєс тулгуурт (консолин) бїтээцийн хувьд тїїний жин барилгын жинтэй
харьцуулахад маш бага байвал (балкон, саравч, дїїжин ханын хєшєєс тулгуурт
бїтээц ба тїїний бэхэлгээ г.м) бїтээцийг тооцохдоо bh -ийн утга 5-тай тэнцїї
байхаар авна.
2.12. Барилга байгууламжийн оройн хэсэгт байрлах (дээврийн хашлага
хана, фронтон г.м) харьцангуй бага жин, хєндлєн огтлолтой бїтээц, мєн тїїнчлэн
1 дїгээр давхарт байрлах хїнд жинтэй тоног тєхєєрємж, хєшєєний бэхэлгээний
тооцоог хийх їед газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааллыг (1’ ба 1’’) томъёогоор
тодорхойлох ба энэ тохиолдолд bh =5 гэж авна.
2.13. Хана, хавтгаалж, хамар хана, саланги бїтээцїїдийн хоорондын
холбоос, мєн тїїнчлэн тоног тєхєєрємжийн бэхэлгээний тооцоог (1’ ба 1’’)
томъёогоор хийнэ. Энэ їед bh -г барилгын тухайн тївшинд харгалзах утгаар авах
ба 2-оос багагїй байна. Зєвхєн том хавтгаалжин ханатай барилгын хэвтээ
уулзварын холбоосыг тооцох їед їрэлтийн хїчийг оролцуулж тооцно.
2.14. Бїтээцийн бат бэхийн болон тогтворшлын тооцоонд барилга
байгууламжийн зураг тєсєл зохиох нормуудад заасан бїтээцийн бусад ажиллах
нєхцлийн илтгэлцїїрийг хэрэглэх ба їїнээс гадна энэ нормын 6 дугаар хїснэгтээр
тодорхойлогдох mkp ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїрийг нэмж авах ёстой.

10
 БНбД 22.01.01*/2006

2.15. Урт эсвэл єргєн нь 30м-ээс дээш хэмжээтэй барилга, байгууламжийг

(усан техникийн байгууламжаас бусад) 2.5. дугаар заалтын дагуу тодорхойлох
газар хєдлєлтийн ачааллаас гадна, бїтээцийн хєшїїншлийн тєвийг дайрч гарах
босоо тэнхлэгтэй харьцангуй мушгих моментийн їйлчлэлд тооцох шаардлагатай.
Тооцож байгаа тївшин дэх барилгын массын тєв ба хєшїїншлийн тєвийн
хоорондох мєрний хэмжээг 0.1 B -гээс багагїйгээр авна. 
B - S ik  хїчний їйлчлэлд перпендикуляр чиглэлд байх барилгын байгуулалт
дээрх хэмжээ,
2.16. Тїшиц ханын тооцоонд газар хєдлєлтийн нєлєєллєєс їїссэн хєрсний
даралтыг зайлшгїй тооцох шаардлагатай.
2.17. Барилга байгууламжийн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцсон
тооцоог I группийн хязгаарын тєлєвєєр гїйцэтгэнэ. Мєн техник, технологийн
онцгой шаардлага, нєхцєлтэй їед тооцоог II группийн хязгаарын тєлєвєєр
хийхийг зєвшєєрнє.
2.18. Зураг тєсєл боловсруулах їе шатанд эвдэрч нурснаас хїний амь
їрэгдэхгїй, їнэтэй тоног тєхєєрємжгїй, їйлдвэрлэлийн тасралтгїй їйл ажиллагаа
зогссоноос сєрєг нєлєє їзїїлэхгїй байх (єргєгч краны эстакад, агуулах, их биш
засварын газар гэх мэт), мєн тїїнчлэн тїр барилга, байгууламжид газар
хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцох зайлшгїй шаардлагатай эсэхийг захиалагч
байгууллага, барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай
зєвшилцєж тогтоож єгсєн байна.
6 дугаар хїснэгт
Бїтээцийн шинж чанарын їзїїлэлт mkp-ийн утга
Бат бэхийн тооцоо хийх їед:

1. Мод, ган, хєшїїн арматуртай тємєр бетон бїтээцтэй їед 1.3

2.Ган утсан ба шилбэн арматуртай тємєр бетон бїтээцийг налуу огтлолын 1.2
бат бэхээр шалгахаас бусад їед,
3.Тємєр бетон бїтээцийг налуу огтлолын бат бэхээр шалгах їед 1.0
4.Бетон болон чулуун ба арматурласан чулуун бїтээц:
Тєвийн бус шахалтанд тооцох їед; 1.0
Суналт ба шилжисхийлтэд тооцох їед; 0.8
5.Гагнамал холбоос, 1.0
6.Боолт ба тавалгаат холбоос: 1.1

Тогтворын тооцоо хийх їед

7. Туяншил нь 100-гаас дээш ган элемент 1.0

8. Туяншил нь 20 хїртлэх ган элемент 1.2
9. Туяншил нь 20-оос 100 хїртлэх ган элемент 1.2-1.0
Тайлбар: 1.хасах 40оС-аас доош тооцооны температуртай задгай агаарт буюу халаалтгїй ашиглах єрєєнд байрлах
ган ба тємєр бетон бїтээцийг тооцохдоо mkp илтгэлцїїрийг 0.9-тэй тэнцїїгээр, налуу огтлолоор бат бэхийг шалгах
тохиолдолд илтгэлцїїр mkp-ийг 0.8-тай тэнцїїгээр авч тооцно.

2.3-г хассан.

11
 БНбД 22.01.01*/2006

3. ОРОН СУУЦ, ОЛОН НИЙТИЙН БА ЇЙЛДВЭРИЙН БАРИЛГА

Ерєнхий хэсэг

3.1. Барилга байгууламжийг дараахь тохиолдолд газар хєдлєлтийн эсрэг

заадсаар салгана. Хэрэв:
- Барилга байгууламж нь байгуулалтын хувьд тєвєгтэй бол
- Барилга байгууламжийн зэрэгцсэн хэсгїїдийн єндрийн ялгаа нь 5м-ээс
хэтэрч байвал.
Барилга байгууламжийн зэрэгцсэн хэсгїїдийн єндрийн ялгаа нь 5м-ээс
хэтрэх тохиолдолд зэрэгцсэн хэсгїїдийн уулзвар хэсгийг найдвартай тооцож
тєсєллєсєн байвал зохино.
3.2. 7 баллын газар хєдлєлтийн эрчимтэй талбайд барих 10м хїртлэх
єндєртэй дан барилгад газар хєдлєлтийн эсрэг заадсыг гаргахгїй байж болно.
Гэхдээ барилгын газар хєдлєлтийн эсрэг заадсын хоорондын хэмжээ ба єндєр 7
дугаар хїснэгтэд заасан хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой.

7 дугаар хїснэгт
Газар хєдлєлийн Єндєр, м
заадсын (давхрын тоо)
Барилгын даацын бїтээц хоорондох зай ,м
Газар хєдлєлтийн эрчим /баллаар/
7 8 9 7 8 9
1. Ган каркас 150 150 150 Газар хєдлєлтгїй бїсийн
2.Тємєр бетон каркас: шаардлагаар
-Холбоостой /газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааг
босоо чиглэлд хийгдсэн тємєр бетон
диафрагм буюу хєшїїн цєм хїлээн авна/; 80 80 60 51(16) 39(12) 30(9)
-Ширхэгийн материалаар єрсєн дїїргэгч
ханатай рам * 80 80 60 30(9) 23(7) 17(5)
- газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааг хїлээж
авахгїйгээр тєлєвлєсєн дїїргэгч ханатай
рам 80 80 60 30(6) 24(5) 14(4)
3.Цутгамал тємєр бетон хана 80 80 60 75(24) 63(20) 51(16)
4.Тємєр бетон хавтгаалжин хана 80 80 60 45(14) 39(12) 30(9)
5.Гадна талын їеийг ширхгийн материалаар
єрж дотор талын їеийг цутгамал тємєр
бетоноор хийсэн олон їет хана 80 80 60 39(12) 30(9) 24(7)
6.Їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн
тоосгон гулдмай буюу том гулдмай хана.
Мєн їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн 80 80 60 30(9) 23(7) 17(5)
хавтгаалжин хана

12
 БНбД 22.01.01*/2006

7.Тємєр бетон зїрхэвч бїхий хосломол

хийцтэй жижиг хэмжээний гулдмай ба
бетон, зєв хэлбэртэй байгалийн
чулуу,тоосгоор єрсєн ханатай їед:
I зэрэг 80 80 60 20(6) 17(5) 14(4)
II зэрэг 80 80 60 17(5) 14(4) 11(3)
8. 7 дугаарт зааснаас бусад тєрлийн жижиг
хэмжээтэй гулдмай ба байгалийн болон
бетон, тоосгоор єрсєн ханатай їед:
I зэрэг 80 80 60 17(5) 14(4) 11(3)
II зэрэг 80 80 60 14(4) 11(3) 8(2)
9.Жижиг ширхэгтэй царууц бетон
гулдмайгаар єрсєн хана 40 40 30 8(2) 8(2) 4(1)

Тайлбар: Барилгын єндєр гэдэг нь барилгатай нийлж байгаа тєлєвлєлтийн їеийн газрын гадаргуу буюу ус
зайлуулах хаяавчийн тївшингєєс адрын хучилтын доод тївшин хїртлэх хэмжээ болно.
* Дїїргэгч ханыг газар хєдлєлтєєс їйлчлэх хэвтээ ачааг хїлээж авахаар тєлєвлєх бєгєєд тооцооны їр дїнгээр
хийцлэлийн арга хэмжээ авна.

3.2.1. Газар хєдлєлтийн эсрэг заадсыг хана ба рам, (каркасан барилгад-

рамаар) эсвэл зэрэгцээ хоёр хана тєлєвлєх замаар гїйцэтгэх хэрэгтэй.
3.2.2. Заадсын єргєнийг тооцоогоор тогтоох бєгєєд тїїний хэмжээ газар
хєдлєлтийн ачааны їйлчлэлд зэрэгцээ байрлалтай хоёр хэсгийн хэвтээ чиглэл
дэхь бие бие рїїгээ чиглэсэн шилжилтийн нийлбэр дээр 20 мм нэмсэнтэй тэнцїї
буюу 5 м хїртлэх єндєр барилгад 30 мм-ээс багагїй хэмжээтэй байвал зохино. 5
м-ээс дээш єндєртэй барилга, байгууламжийн заадасны єргєн дээрхи єндрєєс
илїї гарсан єндрийн 5м тутамд 20мм-ээр нэмэгдїїлсэнтэй тэнцїї байна. Газар
хєдлєлтийн заадсын хийцлэл ба тїїний чигжээс газар хєдлєлтийн їед тухайн
хэсгїїдийн харилцан хэвтээ чиглэлээр шилжих шилжилтэд саад болохгїй байх
ёстой.
3.2.3. Газар хєдлєлтийн эсрэг заадсаар барилгыг нийт єндрийн дагуу
салгавал зохино. Газар хєдлєлтийн эсрэг заадас барилгын суултын заадастай
давхацсанаас бусад тохиолдолд сууринд заадас гаргахгїй байхыг зєвшєєрнє.
3.3. Шатны хонгилын тоо, байршил нь “Барилгын зураг тєсєл зохиох галын
аюулгїйн норм” БНбД-ийн холбогдох бїлгийн шаардлагад тохирсон байх ёстой. 3
давхраас дээш єндєртэй барилгад газар хєдлєлтийн эсрэг заадсын хооронд буюу
тухайн нэг хэсэгт (отсека) нэгээс багагїй шатны хонгилыг тєлєвлєх ёстой. Шатны
хонгилыг хаалттай (закрытыми), гадна талын хананд цонхтой байхаар тєлєвлєвєл
зохино.
3.3.1. Каркасан барилгын шат ба цахилгаан шатны хонгилын хашлага
бїтээцийг каркастай хамтран ажиллахааргїйгээр давхар бїрд таслаж, бие даасан
бїтээц хэлбэрээр эсвэл газар хєдлєлтєєс їйлчлэх ачааг хїлээн авах хєшїїн цєм
байдлаар тєлєвлєж болно. Энэ їед 1 дїгээр бїлгийн 1.2. дугаар заалтын
шаардлага хангагдсан байвал зохино.
3.3.2. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 ба 8 баллын эрчимтэй талбайд барих 5
ба тїїнээс цєєн давхар каркасан барилга, байгууламжид шат ба цахилгаан шатны
хонгилыг каркаснаас тусгаарлаж, барилга байгууламжийн доторхи, тусдаа
бїтээцийн хэлбэрээр тєлєвлєхийг зєвшєєрнє. Харин шатны хонгилыг барилгын
байгуулалтаас гадна, тусдаа байгууламж байдлаар тєлєвлєхийг зєвшєєрєхгїй.
3.4. Хот, суурин газарт барих орон сууцны барилгын хананд тїїхий тоосго,
саман, хєрсєн гулдмай хэрэглэхийг хориглоно. Хєдєє орон нутагт тооцооны газар
хєдлєлтийн 8 хїртэл баллын эрчимтэй талбайд барих дан барилгуудыг диагональ
холбоос бїхий антисептигдаж углуургадсан модон каркасаар хїчжїїлсэн нєхцєлд

13
 БНбД 22.01.01*/2006

дээрх материалуудыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Мєн барилгад урьд нь ашиглаж

байсан ханын материал, мод, ган болон угсармал тємєр бетон эдлэхїїнийг
туршилт, судалгаа хийж баталгаажуулсан акт баримтгїйгээр хэрэглэхийг
хориглоно.
3.5. Модон байшингийн ханын каркасын хєшїїншилийг ташуу тулаасны
тусламжтайгаар хангах ёстой. Гуалин ба дїнзэн ханыг угсрах їед тэдгээрийн
хоорондох хэвтээ заадаст модон хадаас (нагель) байрлуулж бэхэлнэ. Модон
бамбайгаар тєлєвлєх барилгын єндєр нэг давхраас хэтрэхгїй байна.
3.6. Барилгын адрын болон давхар дундын угсармал тємєр бетон хучилт
хэвтээ хавтгайдаа бат бэх ба хєшїїн байдлаар цулжигдсан байх ёстой. Тэдгээр нь
босоо чиглэлийн даацын бїтээцэд найдвартай бэхлэгдсэн байх бєгєєд газар
хєдлєлтийн їед эдгээр бїтээцїїдийн хамтарч ажиллах ажиллагааг хангасан байх
хэрэгтэй. Хавтангуудын хоорондох заадаст жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий В7.5-
аас доошгїй ангийн бетон буюу цементэн зуурмагаар чигжээс хийнэ. Хучилтын
хавтангуудын хажуу тал нь ухаадастай эсвэл иржгэр /шпонк, рифлей/ байна.
Хучилтын хавтан нь рамын холбоос болон газар хєдлєлийн эсрэг тємєр бетон
бїстэй холбож анкерлах арматуран гаргалгаа болон суулгах нарийвчтай байна.

3.7. хассан.

3.8. Даацын їндсэн бїтээцийн тєрлєєс хамааруулан хучилтын хавтангийн

суултыг дараах хэмжээнээс багагїйгээр хийнэ. Їїнд:
-чулуун ба тоосгон хананд-120мм
-їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн гулдмай буюу тоосгон хавтгаалжин
хананд-90мм
- угсармал, цутгамал дам нуруунд (рамын)-80мм
Модон хучилтын дам нурууг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїсэнд
анкерлаж бэхлэх бєгєєд хучилтын банзыг диагноль байрлалаар байрлуулж хадаж
бэхэлнэ.
Тагтны бїтээц ба тїїний хучилттай бэхэлсэн бэхэлгээг хєшєєс тулгуурт
(консоль) дам нуруу, эсвэл хавтан байдлаар тооцсон байх ёстой.
Тоосгон ханатай барилгын тагтны цухуйлтын хэмжээ 1.5 метрээс хэтрэхгїй
байна.
3.9. Хамар хана, каркасын дїїргэгч зэрэг даацын бус элементийг хєнгєн
материалаар хийх ба том хавтгаалжин хана болон каркасын баганатай холбож
бэхлэх шаардлагатай.
Тоосго, эсвэл чулуугаар єрсєн хамар ханыг бїх уртын хэмжээнд єндрийн
дагуу 700 мм тутамд, нийт талбай нь 0.2 см2-аас багагїй байх хос арматураар
арматурчлана.
Хавтгаалжин хамар ханыг хажуу тал уруу шилжих шилжилтийг нь
хязгаарласан хязгаарлагчтайгаар, дїїжин байдлаар гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
3.10. Даацын бус хана ба хамар ханын урт 3 м-ээс их байвал тїїнийг
хучилтын хавтантай холбож бэхлэвэл зохино.
Гараар єрсєн тоосгон єрєг бїхий хамар ханын цулжилтыг хангах арга
хэмжээ авахгїйгээр 5-аас дээш давхар барилгад хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
Даацын бус ханын элемент болон тїїний бэхэлгээний бат бэхийг энэ
нормын 2.13. дугаар заалтад зааснаар тухайн бїтээцийн элементийн хавтгайд ба
хавтгайд перпендикуляр чиглэлд їйлчлэх газар хєдлєлтийн ачааллын їйлчлэлд
(байж болох бїх тохиолдолд) тооцож тооцоогоор баталсан байх шаардлагатай.
(Энэ элемент нь барилгын даацын їндсэн бїтээцтэй хамтарч ажиллах нєхцєлд
мєн дээр дурьдснаар тооцож бат бэх, тогтворыг шалгавал зохино). Барилга,

14
 БНбД 22.01.01*/2006

байгууламжийн зураг тєслийг зохиохдоо барилга, байгууламжийн даацын

бїтээцтэй єндєр (овор ихтэй), хїнд жинтэй тоног тєхєєрємжийг бэхлэх бэхэлгээ
болон даацын бїтээцийг газар хєдлєлтийн їед їїсэх хїчлэлээр тооцож, шалгах ба
бэхэлгээг урьдчилан тєлєвлєсєн байх шаардлагатай.
3.11. Тоосгон ханатай барилгад шатны талбайн дам нурууг єрєгт 250мм-
ээс багагїй гїнтэй суулгаж, анкерлах шаардлагатай.
Шатны угсармал маршийг талбайтай, мєн тїїнчлэн угсармал гишгїїрийг
тємєр гуятай, шатны талбайг хучилттай, єєр хооронд нь холбож гагнах бєгєєд
суулгах нарийвчийг гишгїїрийн эдлэхїїнд урьдчилан тусгасан байх
шаардлагатай.
Тоосгон єрєгт шатны гишгїїрийг хєшєєс тулгуур (консоль) байдлаар
суулгаж байрлуулахыг хориглоно.
Газар хєдлєлтийн 8-9 баллын талбайд тєлєвлєж байгаа тоосгон барилгын
шатны хонгилын чулуун хананд гаргасан цонх хаалганы нїхэнд тємєр бетон жааз
тєлєвлєх шаардлагатай.
3.12. Газар хєдлєлтийн бїсэд баригдах барилгын буурь ба суурийн зураг
тєслийг зохиох ба суурийн хийцлэлийн арга хэмжээг тєлєвлєхдєє “Барилга ба
байгууламжийн буурь, суурийн зураг тєслийг зохиох” БНбД 2.02.01-94 -ийн 7
дугаар бїлгийн 7.1., 7.2., 7.3., 7.4., 7.5. дугаар заалтуудын шаардлагад тохируулан
гїйцэтгэнэ.

КАРКАСАН БАРИЛГА

3.13. Газар хєдлєлтийн хэвтээ чиглэлийн ачааллыг хїлээж авах каркасан

барилгын даацын їндсэн бїтээцийг дараах шийдлээр тєлєвлєнє. Їїнд:
- диаграмм эсвэл хєшїїн цємтэй , босоо чиглэлдээ холбоостой каркас
- дїїргэгч ханатай каркас
- каркас
Диафрагмыг барилгын бїх єндрийн дагуу тасралтгїйгээр хийнэ.
Диафрагмыг барилгын дагуу ба хєндлєн чиглэлд барилгын хїндийн тєвд
харьцангуйгаар жигд, тэгш хэмтэй, эсвэл мушгиралтыг аль болох бага байлгахаар
байрлуулж тєлєвлєвєл зохино.

3.13.2-хассан.

3.14; 3.14.1; 3.14.2-хассан

3.14.3. Чулуун єрєг бїхий єєрийн даацтай (самонесущий) ханыг

тєлєвлєхдєє дараах нєхцєлїїдийг хангасан байх ёстой. Їїнд:
- уг ханыг бэхлэх баганын алхам 6 метрээс хэтрэхгїй.
- газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллын эрчимтэй талбайд тєлєвлєж байгаа
барилгын хувьд ханын єндєр харгалзан 18, 16, 9 метрээс ихгїй байна.
Єєрийн даацтай ханыг каркастай холбох бєгєєд уг холбоос нь ханын тэнхлэгийн
дагуу каркас хэвтээ шилжилт хийхэд саад болохгїй байх ёстой. Каркасын багана
ханын хооронд 20 мм-ээс багагїй завсар гаргана. Хучилтын хавтангийн тївшинд
буюу цонхны нїхний дээгїїр ханын бїх уртын дагуу газар хєдлєлтийн эсрэг бїс
тєлєвлєх бєгєєд барилгын ханыг каркастай уян холбоосоор холбох хэрэгтэй.
Дагуу ба хєндлєн ханын огтлолцсон газарт ханын бїх єндрийн дагуу газар
хєдлєлтийн эсрэг заадас гаргах шаардлагатай.

3.14.4- хассан.

15
 БНбД 22.01.01*/2006

3.14.5. Газар хєдлєлтийн 7-8 баллын тооцооны эрчимтэй талбайд баригдах

каркасан барилгын дотор талдаа тємєр бетон, эсвэл металл каркастай, гадна
талдаа єрєгт бїтээцэн барилгын єрєгт тавигдах шаардлагыг хангасан єрєгт
бїтээцэн ханатайгаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє. Хийцийн ийм шийдэл бїхий
барилгын єндєр 7м-ээс хэтрэхгїй байна.
3.15. Барилгын тємєр бетон каркасын хєшїїн зангилгааны тєвийн хэсгийг
битїї буюу ороосон хомут, гагнамал тор тавьж арматурчлах замаар хїчитгэсэн
байх ёстой бєгєєд тїїнийг тооцоогоор тогтооно. Хэрэв тооцоогоор гагнамал тор
тавих шаардлагагїй нєхцєлд 8мм-ээс багагїй голчтой битїї хомыг (хомут) 100 мм-
ээс ихгїй алхамтайгаар тавьж арматурчлах хэрэгтэй.
Рамын хєшїїн зангилаатай нийлж буй багана, дам нурууны огтлолын
єндрийг 1.5 дахин авснаас багагїй урттай хэсэгт тавигдах битїї хомут дараах
шаардлагуудыг хангах ёстой. Їїнд:
-газар хєдлєлтийн 7; 8 ба 9 баллын эрчимд харгалзах хомын алхамын
хэмжээ 100мм ба 65мм-ээс ихгїй, диафрагмтай рамын системд 200мм-ээс ихгїй
байвал зохино.

3.16 ба 3.17-г хассан.

3.18. Єндєр (16-аас дээш давхар) барилгын даацын їндсэн бїтээцэд

хєшїїн цєм, холбоос, диафрагмтай каркас хэрэглэх ба налархайшлын бїс эхний
ээлжинд каркасын хэвтээ чиглэлийн элементїїдэд (дамнуруу, ялуу, бїс дамнуруу
гэх мэт) їїсч байх бїтээцийн системийг сонгоно.
3.19. Єндєр барилгын зураг тєслийг зохиохдоо каркасын багананд їїсэх
шилжисхийлт ба гулзайлтын хэв гажилтыг тооцохоос гадна тэнхлэгийн дагуух хэв
гажилт, тїїнчлэн буурь хєрсний харимтгай чанар (податливость), онхолдолтын
эсрэг тогтворшилд тооцох шаардлагатай.
3.20. Єндєр барилгыг энэ нормын 1 дїгээр хїснэгтийн III зэргийн тєвєгтэй
хєрстэй талбайд мєн тїїнчлэн энэ нормын 5 дугаар хїснэгтийн 1-р заалтанд
заагдсан барилга байгууламжийг тєлєвлєхийг зєвшєєрєхгїй.
3.21. Хадан биш хєрстэй талбайд баригдах єндєр барилгад їргэлж суурь ба
гадсан суурийн тєрлийг хэрэглэвэл зохино.
3.22. Каркасан барилгын хашлага ханын бїтээцэд хєнгєн жинтэй дїїжин
хавтгаалжийг хэрэглэж болно. Мєн чулуун ба тоосгон дїїргэгч хана тєлєвлєх
тохиолдолд уг хана нь 3.28-р заалтын шаардлагыг хангасан байна.

ТОМ ХАВТГААЛЖИН БАРИЛГА

3.23. Том хавтгаалжин барилгыг хєндлєн буюу дагуу хана нь хоорондоо

буюу давхар дундын ба адрын хучилтуудаараа нийлж холбогдон орон зайн
нэгдсэн системийг їїсгэн газар хєдлєлтийн ачааллыг хїлээн авахаар тєлєвлєнє.
Том хавтгаалжин барилгыг доорх нєхцєлїїдийг хангахаар тєлєвлєсєн байх
шаардлагатай. Їїнд:
-Ханын ба хучилтын хавтгаалжуудыг єрєєний хэмжээгээр тєлєвлєх
-Хана, хучилтын хавтгаалжуудыг арматуран гаргалгаа, анкерлах шилбэ,
бэхэлгээ тємрїїдийг гагнах замаар холбох ба холболтын босоо нїх, хэвтээ
заадсуудыг бага суулттай жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий бетоноор цулуулж
чигжинэ. Барилгын гадна талын ба температурын заадсын хананд хучилтын
хавтгаалж суух хэсэгт ханын хавтгаалжаас гарах босоо арматурыг хучилтын
хавтгаалжийн арматуран гаргалгаатай тус тус гагнаж холбоно.

16
 БНбД 22.01.01*/2006

3.24. Ханын хавтгаалжийг орон зайн каркас буюу гагнамал арматуран

тороор арматурчлана. Гадна ханын гурван їет хавтгаалжийн дотор талын даацын
бетонон їеийн зузаан 100 мм-ээс багагїй байна.
3.25. Хэвтээ заадсын холбоосны бїтээцийн шийдлийг сонгохдоо заадсанд
ирэх тооцооны хїчлэлийг хїлээн авахаар бодож гїйцэтгэх хэрэгтэй.
Тооцооны 7- 8 баллын газар хєдлєлтийн эрчимтэй талбайд тєлєвлєж
байгаа 5 хїртэл давхар барилгад ган холбоосны шаардлагатай талбай нь уртааш
метр тутамд 0.5 см2-аас багагїй байхаар хийнэ. Харин тооцоогоор гарсан босоо
чиглэлийн арматурын 65-аас ихгїй хувийг хануудын уулзварт тавихыг зєвшєєрнє.
3.26. Даацын ханууд нь барилгын урт, єргєний дагуу тасралтгїй їргэлжлсэн
байх ёстой.
3.27. Лоджийг барилгын дотор оруулан зэргэлдээх хануудын хоорондох
зайнд тєлєвлєнє. Гадна ханын хавтгайд лоджийг байрлуулахдаа тємєр бетон рам
тєлєвлєх хэрэгтэй. Харин эркер тєлєвлєхийг зєвшєєрєхгїй.

ЄРЄГТ БЇТЭЭЦЭН ДААЦЫН ХАНАТАЙ БАРИЛГА

3.28. Газар хєдлєлтийн бїс нутагт барих барилгын даацын тоосгон ба

чулуун ханыг їйлдвэрийн нєхцєлд доргиох аргаар бэлтгэсэн тоосгон ба чулуун
хавтгаалж, гулдмайгаар, эсвэл зуурмагийн тоосго болон чулуутай барьцалдах
барьцалдалтыг дээшлїїлэх нэмэлт хэрэглэж, тоосго ба чулуугаар єрж гїйцэтгэнэ.
Талбай дээр шууд гїйцэтгэх єрєгт бїтээцийн материалууд нь 3.29.дугаар заалтын
шаардлагыг хангасан байна.
3.29. Каркасын дїїргэгч болон єєрийн даацтай ба даацын ханын єрєгт
хэрэглэх материал нь доорх шаардлагуудыг хангасан байна.
а/ 75-аас доошгїй маркийн бат, бэхтэй, нїхгїй цул тоосго буюу 14 мм хїртэл
голчтой нїхтэй тоосго. Газар хєдлєлтийн 7 баллын талбайд барих барилгын
ханын єрєгт 75-аас багагїй марктай керамик чулууг хэрэглэж болно.
б/ 50-иас доошгїй маркийн цул, 1200кг/м3-ээс багагїй эзлэхїїн жинтэй
хєнгєн бетоноор хийсэн нїхтэй гулдмай, бетонон чулуу
в/ 35-иас багагїй маркийн чулуу буюу тунамал чулуу, шохойн чулуун ба 50-
иас дээш маркийн хїрмэн чулуун гулдмай,
г/ Ширхэгийн материалаар єрєх єрєгт холимог зуурмаг хэрэглэх ба
зуурмагийн марк барилга угсралтын ажлыг дулааны улиралд гїйцэтгэх їед 25,
євлийн улиралд гїйцэтгэх їед 50-иас багагїй байвал зохино. Хавтгаалж ба
гулдмайгаар єрєх єрєгт хэрэглэх зуурмагийн марк 50-иас багагїй байвал зохино.
3.30. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын эрчимтэй талбайд баригдах
барилга, байгууламжийн арматурчлагдсан болон тємєр бетоноор хїчитгэсэн
даацын болон даацын бус єрєгт бїтээцэн ханыг хасах температуртай їед
гїйцэтгэхийг хориглоно. Тооцооны газар хєдлєлтийн 8 балл хїртэлх эрчимтэй
талбайд баригдах барилгын єргийн ажлыг євлийн улиралд гїйцэтгэхдээ хасах
температуртай нєхцєлд єргийн бат бэхийг хангуулах нэмэлтийг зуурмагт хэрэглэх
шаардлагатай.
3.31. Єрєгт бїтээцийг газар хєдлєлтийн хэвтээ ба босоо ачааллын
їйлчлэлд зэрэг ажиллахаар тооцно. Газар хєдлєлтийн босоо ачааны утгыг газар
хєдлєлтийн тооцооны 7-8 баллын эрчимтэй талбайд босоо чиглэлийн статик
ачааны 15%-тай, 9 баллын эрчимтэй талбайд 30%-тай тэнцїї байхаар тус тус
авах хэрэгтэй. Элемэнтэд їїсэх хїчдэлийн тєлєв байдлыг хамгийн эгзэгтэй
(тохиромжгїй) байх босоо чиглэлийн (дээшээ ба доошоо) газар хєдлєлтийн
ачааллын їйлчлэлээр тогтооно.

17
 БНбД 22.01.01*/2006

3.32. Ханын уулзварууд дахь єргийг, дагуу арматурын огтлолын нийт

талбай нь 1 см2-аас, урт нь 1.5 м-ээс багагїй тороор арматурчилах ба уг торны
босоо чиглэл дэх алхамын хэмжээ газар хєдлєлтийн тооцооны 7-8 баллын
эрчимтэй талбайд 700мм-ээс, газар хєдлєлтийн тооцооны 9 баллын эрчимтэй
талбайд 500 мм-ээс хэтрэхгїй байна. Арматуртай тоосгон баганыг зєвхєн газар
хєдлєлтийн 7 баллын эрчимтэй талбайд баригдах барилгад тєлєвлєхийг
зєвшєєрєх ба баганын єрєгт хэрэглэх зуурмагийн бат бэх нь 50 маркаас багагїй,
єндєр нь 4м-ээс ихгїй байна. Баганыг хоёр чиглэлд нь дам нуруугаар дамжуулан
ханатай холбож бэхэлнэ.
Барилгын єрєгт бїтээцэн ханын газар хєдлєлтийн тэсвэрлэлтийг арматуран
тороор хїчитгэх, зїрхэвч бїхий хосолмол хийцтэйгээр тєлєвлєх зэрэг аргаар
сайжруулна.
Хосолмол єрєгт бїтээцийн зїрхэвчийг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон
бїстэй анкерлаж бэхэлнэ. Зїрхэвчийн нэгээс багагїй тал нь ил харагдаж байх ба
зїрхэвчийн бетоны анги В12.5-аас багагїй байна Хосолмол єрєгт бїтээцийн
єргийн зуурмагын марк 50-аас багагїй байна.
Хосолмол єрєгт бїтээцийг тєлєвлєхдєє зїрхэвч болон тємєр бетон бїсний
уулзварыг каркасын системтэй адилаар, дїїргэгч ханын ажиллагааг каркасанд
оруулан тооцож, хийцлэх ёстой. Дєр ханын хоёр хажуу талд хийх зїрхэвчийн дагуу
арматурыг єргийн хэвтээ заадсанд байрлуулсан хєндлєн арматураар найдвартай
холбоно.
Тємєр бетон зїрхэвчийн дагуу арматурын талбайг тооцоогоор тодорхойлох
бєгєєд бетоны хєндлєн огтлолын 0.8 хувиас хэтрэхгїй байвал зохино.
3.33. Єрєгт бїтээцийг газар хєдлєлтийн хїчний їйлчлэлийг эсэргїїцэх
чадвараас нь хамааруулан 2 зэрэгт хуваана.3.29.дугаар заалтад заагдсан
материалаар єрсєн тоосгон ба чулуун єргийн зэргийг заадсын ам даралтгїй
чиглэлд тэнхлэгийн дагуух /нормаль барьцалдалт/ сунгалтын тїр зуурын
эсэргїїцлээр тодорхойлох бєгєєд тїїний утга дараах хязгаарт байх ёстой:
Т æ кг ö
I зэргийн єрєгт- R сун ³ 180кПаç 1.8 2 ÷;
è см ø
Т æ кг ö
II зэргийн єрєгт- 180кПа > R СУН ³ 120кПаç 1.2 ÷;
è см 2 ø
Т
Зураг тєсєлд R сун -ийн шаардлагатай утгыг зааж єгсєн байх шаардлагатай.
Т
Єргийн ам даралтгїй чиглэл дэхь суналтын тїр зуурын эсэргїїцлийн R сун -ийн
нормчлогдсон утгыг зурагт заагдсан хэмжээнд байгаа эсэхийг барилга угсралтын
явцад туршилтаар тогтоож баталгаажуулсан байх шаардлагатай.
Тайлбар.Газар хєдлєлтийн 7 баллын эрчимтэй бїсэд барих барилгын ханын єргийн ам даралтгїй чиглэл дэх
суналтын тїр зуурын эсэргїїцэл R Т нь 120кПа (1.2кгс/см2)-аас бага, гэхдээ 60кПа(0.6кгс/см2)-аас багагїй байх нєхцлийг
сун
хангасан їед байгалийн чулуун єргийг хэрэглэж болно. Энэ їед барилгын єндєр 3 давхраас илїїгїй, дєр хананын хэмжээ
0.9 м-ээс багагїй, нїхний хэмжээ 2.0м-ээс , хєндлєн ханын тэнхлэгїїдийн хоорондох зай 12м-ээс тус тус ихгїй байна.
Тухайн бїс нутгийн байгаль цаг уурын онцлогоос хамааруулан чулуун єргийн ажил гїйцэтгэх їед єргийн бат бэхийн
їзїїлэлтїїдийн зєвшєєрєгдєх хэмжээг хангах тусгай арга хэмжээг зураг тєсєлд тусгах шаардлагатай.
3.34. Єргийн тооцооны эсэргїїцлийн утгууд Rс, Rт, Rгл-ийг ам даралттай
чиглэлийн дагууд “Єрєгт ба арматурчилсан єрєгт бїтээц”-ийн зураг тєсєл зохиох
БНбД-ийн дагууд, мєн ам даралтгїй чиглэлд барилга барьж байгаа тухайн
Т
талбайд явуулсан туршилтын їр дїнгээр тодорхойлсон R сун -ийн їзїїлэлтийн
хэмжээнээс хамааруулан (7), (8),(9) томъёогоор тодорхойлно.
Т
Rс= 0.45 R сун ; (7)
Т
Rт=0.7 R сун ; (8)

18
 БНбД 22.01.01*/2006

Т
Rгл= 0.8 R сун ; (9)
Rс, Rт, Rгл-ийн утгууд нь єргийн тоосгон ба чулуугаар эвдрэх эвдэрлийн
їеийн харгалзах утгуудаас хэтэрч болохгїй.
Газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын эрчимтэй талбайд баригдах єрєгт
бїтээцэн даацын ханатай барилгын єргийн зуурмагт налархайжуулагч нэмэлтийг
заавал хэрэглэх шаардлагатай.
3.35. Тємєр бетоноор болон арматураар хїчитгээгїй тоосгон ба чулуун єрєг
бїхий даацын ханатай барилгад давхрын єндрийг газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9
баллд харгалзуулан 5; 4 ба 3.5 м-ээс хэтрэхгїй байхаар авах ёстой. Харин тємєр
бетоноор буюу арматураар хїчитгэсэн єрєгтэй їед давхрын єндрийг 6;5 ба 4.5 м-
ээс ихгїйгээр тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
Давхрын єндрийг ханын зузаанд харьцуулсан харьцаа 12-оос ихгїй байвал
зохино.
3.36. Даацын ханатай барилга нь дагуугийн чиглэлдээ гадна талын
хананаас гадна нэгээс доошгїй дотор ханатай байхаар тєлєвлєх нь зїйтэй.
Хєндлєн хана ба тэдгээрийг орлох рамуудын тэнхлэг хоорондын зайг тооцоогоор
тогтоох бєгєєд 8 дугаар хїснэгтэд заасан хэмжээнээс ихгїй байх хэрэгтэй.
3.37. Єрєгт бїтээцэн барилгын дєр ханын хэмжээг тооцоогоор тодорхойлох
ба 9 дїгээр хїснэгтэд заасан хэмжээнээс багагїй байх шаардлагатай.
3.38. Барилгын давхар хоорондын ба адрын хучилтын тївшинд газар
хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїсийг хєндлєн болон дагуух чиглэлийн бїх хананд
хийж гїйцэтгэнэ. Адрын хучилтын тївшинд газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон
бїсийг ханын єрєгт босоо байрлуулсан арматуртай бэхэлнэ. Барилгыг нийтэд нь
цутгамал тємєр бетон хучилттайгаар тєлєвлєж байгаа нєхцєлд хучилтын тївшинд
газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс тєлєвлєхгїй байхыг зєвшєєрнє. Энэ їед
цутгамал тємєр бетон хучилтыг хананаас гаргасан босоо арматуртай холбож
бэхэлнэ.
3.39. Газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїсийг хучилтын тулгуурын хэсэгт
бїх ханын єргєнєєр хийх ба гадна ханын зузаан 500мм, тїїнээс єргєн їед бїсний
єргєнийг 100-150мм-ээр багасгаж хийж болно. Бїсний єндєр 150мм, бетоны анги
В12.5-аас багагїй байна. Даацын бус хєндлєн хананд хийх тємєр бетон бїсний
арматурын талбайг тооцоогоор сонгож тодорхойлно. Газар хєдлєлтийн эсрэг
тємєр бетон бїслїїрийн дагуу арматур нь тооцооны 7 ба 8 баллын газар
хєдлєлтийн талбайд 4 ф10 А-I, 9 баллын газар хєдлєлтийн талбайд 4ф12A-I-ээс
багагїй байна.Дагуу арматурыг энд зааснаас єєр арматураар хийх бол арматурын
физик механик шинж чанарын їзїїлэлтээр нь дїйцїїлж авна.
3.40. Даацын ханатай барилгын эхний давхруудад дэлгїїр болон бусад
тєрлийн їйлчилгээний чєлєєтэй талбай шаардсан єрєє, тасалгаа тєлєвлєх
шаардлагатай нєхцєлд эдгээр давхруудыг цутгамал тємєр бетон бїтээцээр
гїйцэтгэвэл зохино.
3.41. Барилгын ханын єргєний хэмжээгээр ялуу тавих бєгєєд ханандаа 350
мм-ээс багагїй хэмжээтэй суулгана. Ялууг 1.5 м хїртэл єргєнтэй нїхний дээр
тавих нєхцєлд суултын хэмжээг 250мм хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє.
3.42. Газар хєдлєлтийн 9 баллын эрчимтэй талбайд баригдах 3 ба тїїнээс
дээш давхар тоосгон барилгад шатны хонгилыг гарах хоёр гарцтайгаар тєлєвлєх
шаардлагатай.
3.43. Адрын хучилтаас дээших ханын хэсэг ба багананцар нь 400мм ба
тїїнээс илїї єндєртэй їед цутгамал тємєр бетон зїрхэвчээр болон арматураар
хїчитгэх ба тэдгээрийн босоо арматурыг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс
болон бусад бїтээцтэй анкерлаж бэхлэнэ.

19
 БНбД 22.01.01*/2006

8 дугаар хїснэгт
Барилгын талбайн газар хєдлєлтийн эрчимд харгалзах хєндлєн ханын
Єргийн зэрэг хоорондын зай, м
7 8 9
I 18 15 12
II 15 12 9

Тайлбар: 1.Тємєр бетон зїрхэвч бїхий хосолмол хийцтэй бїтээц хэрэглэсэн нєхцєлд 8 дугаар хїснэгтэд заасан
хєндлєн ханын хоорондох зайг 30 хувиар ихэсгэхийг зєвшєєрнє.

9 дїгээр хїснэгт
д/д Талбайн газар хєдлєлтийн эрчимээс
хамаарах ханын элементїїдийн
Ханын элементїїд
хэмжээний хязгаарын утга, м
7 8 9
1 Єргийн зэргээс хамаарах дєр ханын хамгийн бага
єргєн , м-ээр
I зэрэг 0.64 0.9 1.16
II зэрэг 0.77 1.16 1.55
2 Єргийн зэргээс хамаарах булангийн дєр ханын
хамгийн бага єргєн, м-ээр
I зэрэг 0.89 1.16 1.42
II зэрэг 1.03 1.42 1.81
3 I ба II зэргийн єрєгтэй хананд гаргах нїхний 3.5 3.0 2.5
єргєний хамгийн их хэмжээ, м-ээр
4 Дєр ханын єргєнийг нїхний хэмжээнд 0.33 0.50 0.75
харьцуулсан харьцааны доод хэмжээ
5 Барилгын байгуулалт дээр илїї гарсан хэсгийн 2 1 -
хамгийн их хэмжээ, м-ээр
6 Мєгийн (карниз)-єнгийлтийн хамгийн их хэмжээ м-
ээр 
­  чулуу ба тоосгон єрєгт  0,2 0,2 0,2
­  газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон
бїстэй бэхэлсэн тємєр бетон элемент  0,4 0,4 0,4
­  тортой шавардлагатай модон  0,75 0,75 0,75
­  шавардлагагїй модон 1м хїртэл 1м хїртэл 1м хїртэл

Тайлбар: 1.Дєр ханын єргєн хїснэгтэд заасан хэмжээнээс бага їед заавал хїчитгэх шаардлагатай. Энэ нєхцєлд
дєр ханын єргєний хэмжээ нь хїснэгтэнд заасан утгын 70 хувиас бага байж болохгїй.
2. Хананд 9 дїгээр хїснэгтэнд зааснаас их хэмжээтэй нїх тєлєвлєх тохиолдолд нїхийг тємєр бетон жаазаар
хїрээлнэ. Жаазыг тємєр бетон зїрхэвч, газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс буюу цутгамал ялууны тусламжтай хийх ба
энэ їед нїхний єргєний нэмэгдэх хэмжээ нь 9 дїгээр хїснэгтэнд заасан утгын 20 хувиас хэтрэхгїй байх хэрэгтэй.

ТЄМЄР БЕТОН БЇТЭЭЦ

3.44. Газар хєдлєлтийн ачааллыг хїлээн авах тємєр бетон элементийн

хийцлэл ба тооцоо дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд:
-элементийн бїх солбилцсон хэсэгт огтлолцсон ба ташуу хэлбэрийн ан цав
їїсэх їед даацын элементийн бїрэн бїтэн байдал хангагдсан байх;
-Гулзайлт ба тєвийн бус шахалтанд ажиллах элементийн нормаль огтлолын
бат бэхийг тооцохдоо бетоны шахалтын бїсийн харьцангуй єндрийн хязгаарын
утга z R -ийг “Бетон ба тємєр бетон бїтээц”-ийн зураг тєсєл зохиох БНбД-д
зааснаар авч 0.85 гэсэн илтгэлцїїрийг хэрэглэвэл зохино.
Угсармал элементийн залгаасыг газар хєдлєлтийн їед бусад элементтэй
хамтран ажиллах ба хїчлэлийг найдвартай дамжуулахаар гїйцэтгэх хэрэгтэй.

20
 БНбД 22.01.01*/2006

Бїтээцийн системд хїчлэл хамгийн бага байх бїсэд залгаасыг байрлуулбал

зохино.

3.45-г хассан.

3.46. Тєвийн бус шахалтанд ажиллах элементийн дагуу арматурын

зєрїїлэгийн залгаасын бїсэд тавигдах хомыг 100 мм-ээс ихгїй алхамтайгаар
тавих шаардлагатай.
3.47. Тєвийн бус шахалтын, тїїнчлэн гулзайлтын элементийн шахалтын
бїсэд тавих хомын алхамыг тооцоогоор тодорхойлох ба тїїний хэмжээ
хийцлэлийн дараах шаардлагыг хангасан байна. Їїнд:
-Rs £ 400МПа (4000кгх/см2)їед хомын алхам 400 мм-ээс ихгїй байх ба уямал
сараалжтай байвал 12d-ээс ихгїй, гагнамал сараалжтай бол 15d-ээс ихгїй байх
-Rs ³ 450МПа (4500кгх/см2) їед хомын алхам 300 мм-ээс ихгїй байх ба уямал
сараалжтай їед 10d-ээс ихгїй байх ба гагнамал каркастай бол 12d-ээс ихгїй байх.
d- дагуу шахалтын ажлын арматурын хамгийн бага диаметр
Арматуран сараалжийг уямалаар хийх їед хєндлєн арматурын тєгсгєлийг
дагуу арматурыг тойруулан нугалж, бетоны цєм рїї 6d-ээс багагїй урттайгаар
оруулах шаардлагатай. Хэрэв тєвийн бус шахалтанд ажиллах элементийн дагуу
арматурын нийт талбай хєндлєн огтлолын 3 хувиас хэтэрч байвал хомыг 8d-ээс
ихгїй буюу 250мм-ээс ихгїй алхамтайгаар тавина. Энэ їед элементийн дагуу
арматур ба хомыг бэхэлгээ арматурын тусламжтайгаар хооронд нь гагнаж хийвэл
зохино. Харин олон давхар барилгын угсармал тємєр бетон баганын арматурын
залгаасыг (зєрїїлэг) заавал гагнах шаардлагатай.
3.48. Хомын алхам (3.47.дїгээр заалтад зааснаас бусад) олон давхар
каркасан барилгын рамын багананд h/2-аас, даацын диафрагмтай каркасын
багананд h-аас хэтрэхгїй хэмжээтэй тавигдсан байх ёстой.
Їїнд: h-тэгш єнцєгт, двутавр огтлолтой їеийн бага талын хэмжээ. Энэ
нєхцєлд хомын голч 8мм-ээс багагїй байна.
3.49. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын талбайд баригдах барилгад 28
мм-ээс их голчтой їечилсэн цувимал ба татлаган арматурын тєгсгєлд тусгай
бэхэлгээ хийхгїйгээр хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
3.50. Урьдчилан-хїчитгэсэн бїтээцэд газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
бодолцсон ачааллын онцгой хослолоор тооцохдоо хєндлєн огтлолын бат бэхийн
нєхцєлєєр тодорхойлсон хїчлэл тухайн огтлолд ан цав їїсч бий болох їеийн
хїчлэлээс 25%-иас багагїй хэмжээгээр хэтэрсэн байж болно.
3.51. Тасралтын дараах арматурын харьцангуй уртсалтын хэмжээ 2%-иас
бага байвал тїїнийг урьдчилан-хїчитгэх бїтээцэд хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
3.52. Бїтээцийг урьдчилан-хїчитгэхдээ, арматурыг татаж, сунгахын ємнє
тїїнийг бетонд байгаа хаалттай сувагт байрлуулж, арматурыг хїчжїїлсний дараа
зуурмаг буюу бетоноор чигжээс хийнэ.

3.53 ба 3.54-г хассан.

4.ТЭЭВРИЙН БАЙГУУЛАМЖУУД
Ерєнхий зїйл

4.1. Энэхїї бїлгийн заалтыг 7, 8 ба 9 баллын бїсэд байрлах I-IV

зэрэглэлийн тємєр зам, I-IV зэрэглэлийн авто зам, метро, дээд зэрэглэлийн болон
хурдны замууд , мєн хотын зам ба тєв гудамжны зураг тєслийг боловсруулахад
мєрдєнє.

21
 БНбД 22.01.01*/2006
Тайлбар: 1.їйлдвэрийн барилга ба тээврийн зориулалттай бусад барилгуудыг тєлєвлєхєд энэхїї нормын 2 ба 3-р
бїлгийн заалтыг мєрдєнє.
2.їйлдвэрийн дотоодын ба V зэрэглэлийн тємєр замын байгууламжийн зураг тєслийг боловсруулахдаа газар
хєдлєлтийн ачааг барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцсєнєєр авч тооцохыг
зєвшєєрнє.
4.2. Энэ бїлэгт тээврийн байгууламжийг 7, 8 ба 9 баллын тооцооны газар
хєдлєлтєнд тєлєвлєхєд хамаарагдах тусгай шаардлагуудыг тусгасан болно.
Тээврийн байгууламжийн тооцооны газар хєдлєлтийг энэ бїлгийн 4.3.дугаар
заалтын дагуу тодорхойлно.
4.3. 500 м-ээс дээш урттай туннель ба гїїрийн зураг тєслийг сейсмологийн
судалгааны єгєгдлийг харгалзан їзэж барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн
захиргааны тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцєж тогтоосон, тооцооны газар
хєдлєлтийн баллыг їндэслэн боловсруулна.
500 м-ээс ихгїй урттай туннель ба гїїр болон бусад I-III зэрэглэлийн авто
зам ба тємєр зам дээрх хиймэл байгууламжууд, мєн тїїнчлэн дээд зэрэглэлийн
болон хурдны зам ба тєв гудамж зэргийг тєлєвлєхєд тооцооны газар хєдлєлтийн
баллыг талбайн газар хєдлєлтийн баллтай тэнцїїгээр авах ба харин 9 баллаас
хэтрэхгїй байвал зохино.
IV-V зэрэглэлийн тємєр замын хиймэл байгууламж, їйлдвэр дотоодын
тємєр зам , IV, IIIп ба IV зэрэглэлийн болон їйлдвэр аж ахуйн дотоодын
хэрэгцээний автозам, мєн тїїнчлэн бїх зэрэглэлийн замын туннелийн шїїрїїл ба
агааржуулалт, ухмал, далан зэргийг тєлєвлєхєд тооцооны газар хєдлєлтийг
тухайн талбайн газар хєдлєлтийн баллаас нэг баллаар бууруулж авна.
Тайлбар: 500 м-ээс ихгїй урттай туннель, гїїр ба бусад замын хиймэл байгууламжууд мєн тїїнчлэн ухмал ба
далан байгуулах талбайн газар хєдлєлтийг инженер-геологийн ерєнхий судалгааны єгєгдлийн їндсэн дээр 4.4. дїгээр
заалтад тусгагдсан нэмэлт шаардлагуудыг харгалзан їзэж 1 дїгээр хїснэгтийн дагуу тодорхойлно.

4.4. Инженер-геологийн онцгой нєхцєлтэй талбайд (тєвєгтэй рельеф ба

геологи бїхий талбай, голын татам ба голдрил, газар доорх уулын малталтын
ажил гэх мэт) барих тээврийн байгууламжийн хайгуулын ажлын їед ба эдгээр
байгууламжийг тєлєвлєхдєє 30% хїртэл элс шаврын дїїргэгч агуулсан магмын
чулуулгаас тогтсон бага чийгтэй том хэмхдэст хєрс, мєн тїїнчлэн нягт ба дунд
зэргийн нягттай усаар ханасан хайргархаг элсэн хєрсийг газар хєдлєлтийн шинж
чанараар II зэргийн хєрсєнд хамааруулна. Сївшилтийн илтгэлцїїр е < 0.9 їед
шаварлаг хєрсний консистенцийн їзїїлэлт 0.25<IL £ 0.5 байх шавар ба шавранцар
буюу е < 0.7 байх элсэнцэр хєрсийг газар хєдлєлтийн шинж чанараар III зэргийн
хєрсєнд хамааруулна.
Тайлбар: 1.Туннель барих талбайн газар хєдлєлтийг туннель суулгах хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас
нь хамааруулан тодорхойлно.
2.Гїн биш суурьтай тїшиц хана, гїїрийн тулгуур зэргийг барих талбайн газар хєдлєлтийг суурь суулгах тївшин
дэх хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас нь хамааруулан тодорхойлно.
3. Гїїрийн гїн суурьтай тулгуур барих талбайн газар хєдлєлтийг газрын гадаргуугийн дээд талаас 10 м-ийн
зузаан їеийн хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулан тодорхойлно. Хєрсний їеийг тооцохдоо хєрсний
байгалийн гадаргуугаас, хэрвээ хєрс хуулалттай їед хуулсны дараах хєрсний гадаргуугаар тооцож авна.
Сууриар огтлогдсон хєрсний массын инерцийн хїчийг байгууламжийн тооцоо хийхэд оруулсан тохиолдолд
байгууламжийг барих талбайн газар хєдлєлтийг суурь суулгах тївшинд байрлах хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас
хамааруулан тогтооно.
4.Далан (Насып) буюу асгаасны доорхи хоолойг байрлуулах талбайн газар хєдлєлтийг далан хєрсний дээд
талаас далангийн буурь хєрсний 10 м-ийн зузаантай їеийн газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулан тодорхойлно.
5.Ухмал байрлах талбайн газар хєдлєлтийг ухалтын налуугийн хїрээнээс дооших 10 м-ийн зузаан їетэй хєрсний
газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулан тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

Замын чиг гаргах, зам байгуулах

4.5. Газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллын бїсэд зам байгуулахдаа лавь болон

нуралт, гулсалттай байж болох инженер-геологийн хувьд онцын тохиромжгїй
талбайгаас аль болохоор зайлсхийвэл зохино.

22
 БНбД 22.01.01*/2006

4.6. Газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын бїсэд 1:1.5-аас их эгц налуутай хадан

бус хєрстэй хажуу газарт зєвхєн инженер-геологийн тусгай хайгуулын їр дїнг
їндэслэн зам байгуулахыг зєвшєєрнє. Эгц налуу нь 1:1 ба тїїнээс их байх хадан
бус хєрстэй хажуу газарт зам тавихыг хориглоно.

Зам барилгын дээд хэсэг ба шороон далан

4.7. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллд ба асгаасын єндєр (ухмалын гїн) 4

м-ээс их байх їед газар хєдлєлтгїй бїсэд зураг тєсєл зохиох норм ба дїрмийн
дагуу хадан бус хєрснєєс тогтсон шороон далангийн налууг 1:0.25-аар тавиу авна.
Налуугийн эгц 1:2.25 ба тїїнээс бага эгцтэй байвал налууг газар хєдлєлтгїй
бїсэд зураг тєсєл зохиох нормын дагуу авна.
Хадан хєрсєн дээр байрласан ухмал ба хагас ухмал хажуу налуу мєн
тїїнчлэн том хэмхдэст хєрсний агуулалт жингийн 20%-иас бага байвал далангийн
хажуу налууг газар хєдлєлтгїй бїсэд зураг тєсєл зохиох нормд тусгагдсаны дагуу
авна.
4.8. Усаар ханасан хєрсєнд байрлуулах I зэрэглэлийн тємєр зам ба авто
замын доорх даланг байгуулахдаа буурь хєрсийг хатаах шаардлагатай.
4.9. Даланг байгуулахад олон тєрлийн хєрс хэрэглэх тохиолдолд бууринд
хєрсийг асгахдаа хїнд жинтэй хєрснєєс хєнгєн жинтэй хєрс рїї аажмаар шилжих
байдлаар гїйцэтгэх ба далангийн дээд хэсэгт хамгийн хєнгєн хєрсийг хийнэ.
4.10. Хажуу налуугийн їндсэн талбайд шороон даланг байгуулахдаа
мєрдєж байгаа журмын дагуу , эсвэл нийт налуугийн хэмжээнд ухаж гаргасан
тавцан дээр буюу нийтэд нь далан байдлаар байрлуулна. Шилжилтийн хэсгийн
урт нь хамгийн бага хэмжээтэй байх ёстой.

4.11. Хадны нуралттай хажуу газарт тємєр замын шороон даланг

байрлуулахаар тєлєвлєх їед нуралтаас замыг хамгаалах арга хэмжээг тусгавал
зохино.
8 ба 9 баллын тооцооны газар хєдлєлтийн їед хамгаалалтын арга хэмжээ
болгон їндсэн талбай ба налуугийн дээд тал болон хажуу налуугийн хооронд
баригч шуудууг байрлуулна. Тїїний овор хэмжээг нурж болзошгїй хєрсний
эзэлхїїнээр тооцож тодорхойлох хэрэгтэй. Техник-эдийн засгийн їндэслэлээр
баригч хана ба бусад хамгаалах байгууламжуудыг хэрэглэж болно.
4.12. Тооцооны газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын їед 1:2-ын эгц налуу бїхий
хажуу газарт байрласан тємєр замын далангийн доод налууг тїшиц ханаар
бэхэлж гїйцэтгэнэ.
4.13. Газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын бїсэд тємєр замыг чигжсэн сайрган
(балласт) дээр тавих хэрэгтэй.

ГЇЇР
4.14. Том гїїрийг голын хєндийн хажуу бэл нь тогтвортой болон тектоник
хагарлын бїсийн гадна байрлуулах хэрэгтэй.
4.15. Газар хєдлєлтийн бїсэд тасралттай буюу їргэлжилсэн алслалын
байгууламж бїхий дам нурууны системтэй гїїрийг хэрэглэх шаардлагатай болно.
4.16. Аркан гїїрийг зєвхєн хадан буурьтай їед хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Таван нуман оройт (пяти свод) ба аркийг цул, том тулгуур дээр байрлуулах
ба байж болох хамгийн доод тївшинд суурилуулна. Аркан дээрх байгууламжийг
нэвт байдлаар тєлєвлєнє.
4.17. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд угсармал, угсармал-
цутгамал, ба цутгамал тємєр бетон тулгуурын бїтээцийг хэрэглэхээс гадна багана

23
 БНбД 22.01.01*/2006

бїхий бїтээц, бїрхэвч ба бусад тємєр бетон элементїїдийг хэрэглэх хэрэгтэй.

Завсрын тулгуурын усан дээрх хэсгийг давхарласан тємєр бетон раман буюу
тулаасаар холбогдсон тусдаа багана маягаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
4.18. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 ба 8 баллын бїсэд газар хєдлєлтийн
бїтээцийн нэмэлт элементтэй угсармал, угсармал-цутгамал, цутгамал бетонон
тулгуур хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
4.19. Цутгамал цємтэй гулдмай хїрээнээс бїрдсэн угсармал-цутгамал
бетонон тулгуурыг тєлєвлєхдєє цємийг сууринд ба татангын доод хавтанд
арматураар оруулга хийж арматурчлах хийцлэлийн арга хэмжээг зайлшгїй тусгах
шаардлагатай. Мєн тїїнчлэн гулдмай хїрээг цємтэй арматуран гаргалгааны
тусламжтайгаар нэгтгэх буюу угсармал элементїїдийн бэхэлгээний найдвартай
байдлыг бусад аргуудын тусламжтайгаар хангана.
4.20. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд 15 м-ээс их алслал бїхий
тасралттай дам нуруун гїїрийг тєлєвлєхдєє их алслал бїхий дам нурууг
тулгуураас унах уналтыг арилгах газар хєдлєлтийн эсрэг байгууламжийг тусгах
хэрэгтэй.
4.21. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд 50 м-ээс их алгаслалын
дам нуруут гїїрийг байрлуулахдаа тулах хэсгийг байрлуулах талбайн захаас
татангийн доорх хавтангийн ирмэг хїртлэх гїїрийн тэнхлэгийн дагуух хэмжээ нь
0.005L-ээс багагїй байхаар зааж єгєх хэрэгтэй.
4.22. Мєнх цэвдэг хєрс тархсан талбайд I зарчмаар буурь болгон
ашиглахаар хєрсєнд суурь тєлєвлєхийг зєвшєєрнє. Хэрвээ хєрс нь хєлдїї биш
эсвэл II зарчмыг ашиглах бол суурийн улыг гїн биш суулгах эсвэл багана, бїрхэвч
(оболочка) ба шонгийн тєгсгєлийг, хадан ба том хэмхдэст хєрс, хайргархаг нягт
элс, хатуу ба хагас хатуу консистенцитэй шаварлаг хєрсєнд суулгах
шаардлагатай.
0.01-ээс их мєсжилттэй, гэсгэлэн элсэн хєрс эсвэл 0.5-аас их консистенцийн
їзїїлэлттэй шаварлаг хєрсєнд бїрхэвч, багана ба шонгийн тєгсгєлийг суулгахыг
хориглоно.
4.23. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед хадан биш бууринд гїїрийн
хєндлєн рамны тулгуур баганууд нь гїн биш суулгах бол ерєнхий суурьтай эсвэл
бїх гадасны (багана, бїрхїїл) толгойнуудыг нэгтгэсэн хавтан дээр суусан байх
шаардлагатай.
4.24. Гїн биш суулгасан суурийн ул нь хэвтээ байдалтай байх хэрэгтэй.
Зєвхєн хадан буурьтай їед сууринд шатлал хийхийг зєвшєєрнє.
4.25. Том ба дунд хэмжээтэй гїїрийн гадасан тулгуур болон хавтантай
суурийг хєрсєн дээр байрлуулахад 400х400 мм хїртлэх хєндлєн огтлолтой эсвэл
600 мм хїртлэх голчтой налуу гадас хэрэглэхээр тєлєвлєх ёстой. Том ба дунд
хэмжээтэй гїїрийн суурь ба тулгуурыг ростверкийн хавтангийн байрлалаас
хамааруулахгїйгээр 600х600 мм-ээс багагїй хєндлєн огтлолтой эсвэл 800 мм-ээс
багагїй голчтой босоо байрлалтай гадастайгаар эсвэл ростверкийн хавтанг
хєрсєнд гїн суулгах тохиолдолд 400х400 мм хїртэл хєндлєн огтлолтой буюу 600
мм хїртлэх голчтой босоо гадастайгаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
4.26. Гїїрийн тооцоог газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг оролцуулан бїтээцийн
бат бэх ба тогтвороор болон суурь суух буурь хєрсний даацын чадвараар
гїйцэтгэх шаардлагатай.
4.27. Гїїрийн тооцоог хийхдээ хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс ирэх ачаа ба
хєдєлгєєнтэй тулах хэсгийн їрэлтийн їйлчлэл, тогтмол ачаа, тїїний їйлчлэлийг
газар хєдлєлтийн їйлчлэлтэй хамтатган тооцох хэрэгтэй.
Гїїрийг газар хєдлєлтєнд тооцохдоо гїїрэн дээрх хєдєлгєєнтэй
бїрэлдэхїїн байгаа болон байхгїй байх тохиолдлоор тус тусад нь тооцно.

24
 БНбД 22.01.01*/2006
Тайлбар: 1.Їйлдвэр дотоодын ба гаднах тємєр замыг (зургийн даалгаварт ороогїй тохиолдолд) тєлєвлєх їед
тємєр замын гїїрийг тооцохдоо газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн ачаа хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їйлчлэх ачааны хамтын
їйлчлэлийг тооцохгїй.
2.Тємєр замын гїїрийг тооцохдоо тээврийн хэрэгслэлээс болон хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїний цохилтоос їїсэх
ачааг, мєн тїїнчлэн автозам ба хотын доторх гїїрийг тооцохдоо хїнд тээврийн нэгжээс (НК-80 ба НГ-60) болон хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїний цохилт ба торомзлох їед їїсэх ачааг газар хєдлєлтийн ачаатай хамтруулж тооцохгїй.

4.28. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлд гїїрийг тооцох їед хослолын илтгэлцїїр

nc дараах байдлаар авна. Їїнд:
Тогтмол ачаа ба їйлчлэлд болон газар хєдлєлтийн ачааг, тогтмол ачааны
їйлчлэлтэй хамтруулан тооцох мєн тїїнчлэн хєдєлгєєнт тулах хэсэг дэх тогтмол
ачаанаас їїссэн їрэлтийн хїчний їйлчлэлд тооцох їед-1,
Газар хєдлєлтийн ачааг, тємєр зам ба автозамын хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїнээс їїссэх ачааны їйлчлэлтэй хамтруулж тооцох їед - 0.8,
Тємєр замын хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їїссэн ачааны їед - 0.7,
Автозамын хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їїссэн ачааны їед - 0.3

4.29. Гїїрийн бїтээцийн тогтвор болон 18м-ээс урт их алгасалттай

байгууламжийн бат бэхийг тооцохдоо хєрсний хэлбэлзлэлийн хэвтээ чиглэлийн
аль нэг ба босоо чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїсэх газар хєдлєлтийн ачааг оруулж
тооцно. Энэ їед хєрсний хэлбэлзлэлийн босоо чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїссэн
газар хєдлєлтийн ачааг 0.5-гэсэн илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.
Гїїрийн бїтээцийн бусад тооцоонд хєрсний хэлбэлзлэлийн босоо
чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїссэн газар хєдлєлтийн ачааг оруулахгїй байж болно.
Гїїрийн тэнхлэгийн дагуу ба хєндлєн чиглэл дагуух хєрсний хэлбэлзлийн хэвтээ
чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїсэх газар хєдлєлтийн ачааг гїїрийн тэнхлэгийн дагуу
ба хєндлєн чиглэлд тус тусад нь тооцох шаардлагатай.
4.30. Газар хєдлєлтийн ачаагаар гїїрийг тооцохдоо буурь хєрсний
хэлбэлзлэлийн їед їїсэх гїїрийн хэсгийн инерцийн хїч болон хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїн , мєн тїїнчлэн ус ба хєрсний ачааллуудыг газар хєдлєлтийн даралт
хэлбэрээр оруулж тооцох ёстой.
4.31. Гїїрийн хэсэг ба хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їїсэх газар хєдлєлтийн
ачааг энэхїї нормын 2.5.заалтад заасан шаардлагын дагуу тооцохдоо гїїрийн
буурь ба бїтээцийн уян харимхайн хэв гажилт мєн тїїнчлэн тємєр замын
бїрэлдэхїїний нумны (ресор) їйлчлэл зэргийг оруулна.
4.32. Гїїрийн тооцоог хийхдээ К1 , А-ын илтгэлцїїрїїдийн їржвэрийг
тооцооны газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллд харгалзуулан 0.025, 0.05 ба 0.1-тэй
тэнцїї байхаар авна.
bi -илтгэлцїїрийг хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас
хамааруулахгїйгээр (2) томъёогоор тодорхойлно. Гїїрийн тэнхлэг дагуу їйлчилж
буй газар хєдлєлтийн ачааг тодорхойлоход тємєр замын хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїний жинг оруулахгїй.
4.33. Гїїрийн тулгуурыг тооцохдоо хэрвээ голын бага усны гїн тулгуурын
дэргэд 5 м-ээс их гїнтэй байвал газар хєдлєлтийн їеийн усны даралтыг
оролцуулан тооцно. Усны газар хєдлєлтийн їеийн даралтыг 5 дугаар бїлэгт
заасан шаардлагын дагуу тодорхойлно.
4.34. Гїїрийн тулах хэсгийг шилжисхийлтээс хамгаалсан тулгуурын дээрх
талбай дахь бэхэлгээний анкер боолтын бат бэхийг тооцохдоо найдвартай
ажиллагааны илтгэлцїїрийг Кн=1.5-тай тэнцїїгээр авах хэрэгтэй. Тулах хэсгийг
бетон тулцанд оруулж бэхлэх эсвэл бусад аргын тусламжтайгаар газар
хєдлєлтийн ачааг тулгуурт дамжуулах боломжийг хангасан нэмэлт бэхэлгээтэй
їед найдвартай ажиллагааны илтгэлцїїрийг 1-тэй тэнцїїгээр авахыг зєвшєєрнє.

25
 БНбД 22.01.01*/2006

4.35. Гїїрийн бїтээцийг онхолдуулалтын эсрэг, тогтворт тооцохдоо ажлын

нєхцлийн илтгэлцїїр m-ийг тусдаа тулгуур дээр тулсан бїтээцэд-1, хадан буурь
дээр суусан суурь ба бетон бїтээцийн хєндлєн огтлолыг шалгахад -0.9, хадан бус
буурь дээр суусан суурийг шалгахад-0.8-тай тэнцїї байхаар авах хэрэгтэй.
Шилжисхийлтийн тогтворыг тооцохдоо ажиллах нєхцлийн илтгэлцїїрийг
0.9-тай тэнцїїгээр авна.
4.36. Гїн биш суусан суурийн буурь ба гадсан суурийн (хєрсєєр) даацын
чадварыг тодорхойлох тооцоог газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн нєлєєллийг барилга
байгууламжийн буурь, гадсан суурь, мєнх цэвдэг хєрсєн дээрх буурь ба суурийн
зураг тєсєл зохиох норм ба дїрэмд заасан тохирох шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.
4.37. Гїн биш суусан суурийг тєлєвлєхдєє суурийн улны огтлолын хїндийн
тєвтэй харьцангуйгаар авсан тэнцїї їйлчлэгч идэвхтэй хїчний ангит тєв ео нь
дараах хязгаараар журамлагдсан байна. Їїнд:
-Хадан бус хєрсєнд суусан суурийн улны огтлолд –е0<1.5 R
-Хадан хєрсєнд суусан суурийн улны огтлолд-е0<2.0 R
Їїний: R-огтлолын ирмэгээс хамгийн их ачаалалтай талын суурийн улны
огтлолын цємийн радиус .

ДАЛАНГИЙН ДООГУУРХ ХООЛОЙ

4.38. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд битїї хїрээтэй

тємєрбетон суурьтай 2 м-ээс их урттай хоолойн хэсэглэлийг голчлон хэрэглэнэ.
4.39. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед тємєр бетонон хавтгай
хучилттай, тэгш єнцєгт бетон хоолойг хэрэглэх тохиолдолд арматуран
гаргалгаатай ханыг суурьтай холбож цутгахаар тєлєвлєх зайлшгїй шаардлагатай.
Хоолойн бетон ханыг хийцлэлийн тооцоо, шаардлагын дагуу арматураар
арматурчилна. Салангид байрлах сууриудын хооронд хєндлєвч хийж холбох
хэрэгтэй.

ТЇШИЦ ХАНА

4.40. 50м-ээс ихгїй уртаар їргэлжлэх тїшиц хананд хуурай чулуун єрєг
хэрэглэж болно. (тооцооны газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын їед тємєр замд
тїшиц хана ба тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед автозамд хуурай єрлєг
хэрэглэхийг тус тус хориглоно ) . Зєв биш хэлбэртэй чулуугаар єрсєн 5м ба
тїїнээс дээш єндєртэй тїшиц хананд єндрийн дагуу 2м тутамд зєв хэлбэртэй
чулуугаар єрсєн жийрэг їеийг байрлуулж єгєх хэрэгтэй.
4.41. Тїшиц ханын єндрийг суурийн улнаас дээшхи хэмжээгээр авах бєгєєд
тїїний єндєр дараах хэмжээнээс ихгїй байх ёстой. Їїнд:
а/ Бетон хананд тооцооны газар хєдлєлтийн 8 баллын їед-12м, 9 баллын
їед –10м ;
б/ Бутобетонон ба зуурмагтай чулуун єрєгтэй хананд: тооцооны газар
хєдлєлтийн 8 баллын їед-12м, тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед тємєр
замд-8м, автозамд-10м ;
в/ Хуурай єргєєр єрсєн хананд-3м.
4.42. Тїшиц ханыг нэвт босоо заадсаар хэсгїїд болгон хуваах ба хэсэг
бїрийн суурь нь нэг тєрлийн хєрсєн дээр байрлахаар тєлєвлєсєн байх ёстой.
Секцийн урт нь 15м-ээс ихгїй байх шаардлагатай.
4.43. Тїшиц ханын зэргэлдээ хэсгийн буурь янз бїрийн тївшинд байрласан
їед буурийн тївшин нэгээс нєгєєд шилжих хэсэгт шатлал хийх ба тїїний єндрийг
уртад харьцуулсан харьцаа нь 1:2 байх хэрэгтэй.

26
 БНбД 22.01.01*/2006

4.44. Эсрэг нумалсан хїнхээл хэлбэртэй тїшиц хана хэрэглэхийг хориглоно.

ТУННЕЛЬ

4.45. Туннель гарах чиг замыг сонгоход тектоник хагарлын бїсийн гадна
газар хєдлєлтийн хєшїїншил нэг тєрлийн байх хєрсєнд туннелийг суулгах
зайлшгїй шаардлагатай.
Тэнцїї нєхцєлтэй бусад їед аль болох гїн суулгах хувилбарыг сонгож авах
нь зїйтэй.
4.46. Тектоник хагаралтай, газраар туннель огтлолцох нєхцєлд тэр орчмын
уулын чулуулаг хєдєлгєєнд орж болзошгїй тул туннелийн хєндлєн огтлолыг
ихэсгэх зайлшгїй шаардлагатай эсэхийг техник-эдийн засгийн їндэслэлээр
тогтооно.
4.47. Тооцооны газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллд туннелийг далд аргаар
гїйцэтгэхээр тєлєвлєх хэрэгтэй.
Задгай аргаар байгуулж буй туннельд битїї тойрсон хийц бїхий угсармал
элементийг хэрэглэнэ. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 баллын їед туннелийн
єнгєлгєєг анкер бэхэлгээтэй хослуулж бетоноор шїршиж гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
4.48. Туннелийн нїїрэн тал ба хажуугийн тїшиц ханыг тємєр бетоноор
хийхээр тєлєвлєнє. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 баллд бетоноор нїїрэн тал
хийхийг зєвшєєрнє.
4.49. Туннелийн хийц хэсэглэлийн дагуугийн хэв гажилтыг зохицуулах
тэгшитгїїр хийх газарт газар хєдлєлтийн эсрэг хэв гажилтын заадсыг байрлуулах
ба тїїний бїтээц нь ус тусгаарлагчийг гэмтээхгїйгээр хадгалж , хэсэглэлийн
элементийн шилжилтийг хангаж байхаар хийгдэх ёстой.
4.50. Туннелийн їндсэн камер (хорго) ба туслах туннелийн
(салхижуулалтын, шїїрїїлэлтийн гэх мэт) уулзварын хэсэгт газар хєдлєлтийн
эсрэг хэв гажилтын заадас байрлуулах хэрэгтэй.

5. УСНЫ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ

Ерєнхий байдал
5.1. Энэхїї бїлгийн заалтуудыг усны барилга байгууламж, усан цахилгаан
станц, усан тээвэр (голын ба далайн) усны мелиорацийн ба бусад усны барилга
байгууламжуудын зураг тєсєл зохиоход мєрдєнє.
5.2. Бїх ангиллын усны тїрэлтгїй байгууламжууд болон II, III, IV ангиллын
усны тївшин єргєх байгууламжуудын тєсєл зохиох, I ангиллын мєн ийм
байгууламжийн їндэслэл боловсруулахад барилгын талбайн газар хєдлєлтийн
їнэлгээг тухайн талбайн (1 дїгээр хїснэгтэнд тусгасан) инженер-геологийн
їзїїлэлтїїдийг тооцон 1 ба 2 дугаар хавсралтын дагуу гїйцэтгэнэ. (1 дїгээр
хїснэгтийн тайлбар хамаарагдахгїй)
Тайлбар:
1. 1 дїгээр хїснэгтэд байгаа барилгын талбайн хєрсний сївэгжилийн илтгэлцїїр (е), консистецийн їзїїлэлт lк
утгыг тодорхойлохдоо усан санг дїїргэх їед хєрс усанд автагдах нєхцлийг тооцсон байх ёстой.
2. 6 баллын газар хєдлєлтийн мужид III зэрэглэлийн хєрсєн дээр барих усны тївшин єргєх барилга
байгууламжийн талбайн газар хєдлєлийг 7 баллаар авч тооцоно.
3. 9 баллын газар хєдлєлтийн мужид III зэрэглэлийн хєрсєн дээр баригдах усны барилга байгууламжийг зєвхєн
тусгай їндэслэлээр зєвшєєрнє.
5.3. 6 буюу тїїнээс дээш баллын газар хєдлєлтийн мужид (нутагт) I
ангиллын усны тївшин єргєх байгууламжийн тєслийг боловсруулахдаа газар

27
 БНбД 22.01.01*/2006

хєдлєлтийн муж ба бичил мужлалын їндсэн дээр газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн

нарийвчилсан їзїїлэлтїїдийг тодорхойлно.
Хайгуул судалгааны материалд дараах їзїїлэлтїїдийг тодорхойлсон байна.
Їїнд:
- Барилгын талбайгаас 50 – 100 км радиус бїхий талбайн газар хєдлєлтийн
горим, тектоник бїтэцийн шинж чанар
- Газар хєдлєлтийн їндсэн бїсийн хил хязгаар, тїїний шинж чанарын
бичлэг. (газар хєдлєлийн хамгийн их магнитууд, голомтын гїн ба тєв хїртлэх зай,
давтамж, талбайн газар чичирхийллийн хэмжээ)
- Тухайн мужийн газар хєдлєлтийн бїх бїсїїд дахь тектоник бїтэцийн
онцлог, талбайн инженер-геологийн нєхцлийн їйлчлэлийг тооцсон їзїїлэлтїїдийг
тодорхойлох
- Хїчтэй газар хєдлєлтийн їед байгууламжийн бууринд їлдэгдэл хэв гажилт
їїсэх бїсийн боломжит хил хязгаар, тїїний хэмжээ
- Сонгож авсан талбайн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн їндсэн тєрєл,
тїїнийг загварчилсан тооцооны бичлэгїїд, (акселерограмм, велосиграмм,
сейсмограмм)
- Усан санг дїїргэх ба ашиглах явцад тїїний нєлєєгєєр газар хєдлєлтийн
горимын їзїїлэлтїїдийн єєрчлєлтийн їнэлгээ.
- Газар хєдлєлтийн нєлєєгєєр тогтворшилт муутай хад чулуу унаж барилга
байгууламжийг эвдэх, уулын чулуулаг их хэмжээгээр усан санд унах болзошгїй
талаар їнэлгээ єгєх,
5.4. Усны тївшин єргєх барилга байгууламжийн зураг тєсєл
боловсруулахдаа барилга барих їеийн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг урьдчилан
тооцсон байна. Энэ тохиолдолд усны тївшин єргєх байгууламж баригдах талбайн
газар хєдлєлтийн идэвхийг 1 баллаар бууруулж тооцно.
5.5. Байгууламжийн хєндлїїрт бол усан сангийн бїсэд байгаа бїх тєрлийн
усны барилга байгууламж, тїїний буурь, эрэг орчмын налуугийн тооцооны статик
ачааллыг 2.2.-ийн <<a>>, 5.13.¸5.24. дагуу тодорхойлно.
Усны барилга байгууламжийн тооцооны газар хєдлєлтийг барилгын
талбайнхтай ижил байхаар авна.
7 баллаас дээш газар хєдлєлтийн мужид I ангиллын усны тївшин єргєх
барилга байгууламжийг барихдаа газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн нэмэлт тооцоог
2.2.-ийн <<б>>-д заасан дагуу хийж гїйцэтгэнэ.
5.6. 2.2.-ийн <<а>>-гаар тодорхойлогдсон статик ачаалалтай усны барилга
байгууламжууд, тэдгээрийн буурийн тооцоог усны барилга байгууламжийн зураг
тєсєл зохиох бусад БНбД-ийн зохих шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.
Тооцоонд барилгын жин , хадаглагдаж буй усны жин, (эсвэл
гидродинамикийн даралт), газар хєдлєлтєєс усан санд їїсэх долгион болон
хєрсний динамик даралтаас їїсэх газар хєдлєлтийн ачааг тооцсон байна.
5.7. Барилга байгууламжид хэрэглэж буй материалын хэв гажилт, бат
бэхийн їзїїлэлтїїдийг газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн онцлогыг тооцсон
туршилтаар тодорхойлсон байвал зохино. Материалын хэв гажилтын
їзїїлэлтїїдийг байгууламжийн эзэлхїїн эсвэл бїх огтлолын дундажаар авна.
Харин 2.2.-ийн <<а>>-аар хийж буй барилгын тооцоонд статик бат бэхийн
їзїїлэлтїїдийг ашиглана. Энэ тохиолдолд бетонон усны барилга
байгууламжуудын хувьд mкр-ын утгыг 1.2 тэнцїї гэж авна.
5.8. Газар хєдлєлтийн дараа барилгын їлдэгдэл хэв гажилт, гэмтэл нь
засварын їед арилгаж болох ба аюултай (суулт, шилжилт, ан цав гэх мэт)
байдалд хїргэхээргїй бол шороон байгууламжийн хувьд зєвшєєрєгдєнє.
Буцалтгїй хэв гажилтын хязгаарыг барилгын талбайн байгалийн нєхцєл, хийцийн

28
 БНбД 22.01.01*/2006

онцлог, байгууламжийн ашиглалтын нєхцєл зэргийг тооцсон тусгай їндслэлийн

їндсэн дээр тогтоож єгнє. Газар хєдлєлтийн тооцооны баллаас 1 баллаар бага,
дахин газар хєдлєх їед байгууламжийн тїрэлттэй тал (засвар хийгээгїй їед )
хэвийн ажиллах нєхцєлийг хадаглаж байхаар тооцно.
Бетон болон тємєр бетон усны барилга байгууламжийн хязгаарын тєлєв
байдлыг усны барилга байгууламжийн зураг тєсєл зохиох бусад БНбД-ийн
зєвшєєрєгдсєн заалтуудаар тогтоож єгнє.
5.9. Газар хєдлєлтийн їед (эргийн дагуух) хажуу налуугийн хад чулуу нурж
унан, усан зангилааны їндсэн байгууламжуудыг гэмтээж эвдэх эсвэл усан санд
давалгаа їїсгэн суурин газар, їйлдвэрлэлийн талбайг усанд автахад хїргэдэг
учраас тэдгээрийн тогтворжилтыг зайлшгїй шалгах хэрэгтэй.
5.10. I ангиллын усны барилга байгууламжийн хувьд газар хєдлєлтийн
їйлчлэлийг загвар дээр турших, эсвэл хэсэгчилэн баригдсан болон одоо ажиллаж
байгаа барилга байгууламжууд дээр тухайн байгууламжийн динамик їзїїлэлтїїд,
тэдгээрийн тооцоо хийсэн аргуудыг нарийвчлах талаар биет судалгаа явуулсан
байна.
5.11. I ангиллын байгууламжийн тєслийн бїрэлдэхїїнд газар хєдлєлтийн
їед барилга байгууламж, тэдгээрийн буурь эргийн хажуу налуугийн байдлыг багаж
тєхєєрємж бїхий ажиглалт хийж байх тусгай бїлгийг заавал тусгасан байна.
5.12. Усан зангилааны бїрэлдэхїїнд орж буй цахилгаан дамжуулах
шугамын тулгуур, єргїїрийн дамнуурга, барилгын болон бусад байгууламжийн
зураг тєслийг энэ нормын 1¸3 дугаар бїлгийн зохих заалтуудын дагуу гїйцэтгэнэ.
Эдгээр байгууламжуудыг усны їндсэн барилга байгууламжууд дээр эсвэл
тэдэнтэй тулгаж барих тохиолдолд їндсэн байгууламжаас єгєгдсєн хурдатгалаар
дамжин ирэх газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг энэ нормын 5.14., 5.15.-д заалтын
дагуу тооцно.

ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН ТООЦООНЫ ЇЙЛЧЛЭЛ

5.13. Усны тївшин єргєх барилга, байгууламжийн бат бэхийн нэг ба хоёр
хэмжээст бїдїївчээр хийж буй тооцоонд хэвтээ чиглэлийн газар хєдлєлтийн
їйлчлэлийг (байгууламжийн тэнхлэгийн дагуу болон хєндлєн чиглэлээр) тооцно.
Орон зайн бїдїївчээр тооцож буй нєхцєлд мєн тїїнчлэн хэвтээ хавтгайд 300
єнцєг їїсгэсэн газар хєдлєлтийн налуу їйлчлэлийг тооцно. Усны барилга
байгууламжийн тогтворшилтийн тооцоонд хамгийн аюултай байж болох хэвтээ
эсвэл хэвтээ хавтгайд 300 єнцєг бїхий налуу газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг авч
тооцно. Энэ їед байгууламжийн буурийн газар хєдлєлтийн хурдатгалын векторын
модулын утгыг А-тай тэнцїїгээр авна.
5.14. Усны барилга байгууламжийн тооцооны ерєнхий тохиолдолд
байгууламжийн К цэгт харьцангуй Qк шинээр тухайн элементэд їйлчилж буй i
хэлбэрийн хэлбэлзэлийн їед газар хєдлєлтийн ачааллын j чиглэл дэхь Sikj
тусгалыг (проекцыг) (10) томьёогоор тодорхойлно. 
S ikj  = K 1 K 2 Q k  AK y  b i h ikj  (10)
Харин hikj илтгэлцїїрийн утгыг (13) томьёогоор тодорхойлно.
3 
r
åk  k  å
Q 
i =1 
u ikj  cos( u ikj , u o ) 
h ikj  = u ikj  3 
(11)
2 

k 
å Q k  å u ikj 
i =1 

29
 БНбД 22.01.01*/2006

Энд:  u ikj  -харилцан ортоганаль гурван (j=1, 2, 3) чиглэл дэх K цэгийн

шилжилтийн тусгал r r
cos(u ikj , u o ) газар хєдлєлтийн  u o  вектор, (5.13. заалтаар тодорхойлно.) 
u ikj  шилжилтїїдийн хоорондох єнцгийн косинус,
Qк-К цэгт харгалзсан байгууламжийн жин, энэ їед 5.16. заалтын дагуу
усны массыг зайлшгїй оролцуулан тооцно.
(10) томъёонд орсон илтгэлцїїрїїдийн утгыг:
К2 – 60 м хїртэл єндєртэй бїх тєрлийн усны тївшин єргєх байгууламжид
0.8; 100 м-ээс єндєр байгууламжид 1; эдгээр хэмжигдэхїїнїїдийн хоорондох
єндєртэй байгууламжид К 2-ийн утгыг шугман хамаарлаар сонголт хийж, бусад бїх
байгууламжид 1 гэж авна.
К1 =0,25-аар авна.
Кy - Шороон байгууламжийн хувьд барилгын талбай нь 7-8 баллын газар
хєдлєлтийн бол 0.7; 9 баллад 0.65; харин усны тївшин єргєх бетон болон тємєр
бетон байгууламж 7-8 баллад 1; 9 баллын їед 0.8 байна. 
bi –г (2), (3) томъёогоор тодорхойлно.
Бїх тохиолдолд  k j b i -г 0.8-аас багагїйгээр авна.
Тївшин єргєх I ангиллын усны барилга байгууламжийн хувьд А гэсэн
хурдатгалын вектороор тодорхойлсон газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг 20%-аар
нэмэгдїїлж авна.
5.15. Газар хєдлєлтийн їйлчлэл хэвтээ ба налуу чиглэлтэй байх їед нэг
хэмжээст бїдїївчээр хийгдэж буй усны барилга байгууламжийн тооцоонд газар
хєдлєлтийн хэвтээ ачааллыг (1) ба (2) томъёогоор тодорхойлно. Гэхдээ газар
хєдлєлтийн налуу їйлчлэлийн їед ((2) томъёонд байгаа) газар хєдлєлтийн хэвтээ
чиглэлийн їйлчлэлийг тодорхойлохдоо А-гийн утгыг 0.87, харин босоо чиглэлийн
їйлчлэлийг тодорхойлохдоо 0.5 гэсэн илтгэлцїїрээр їржїїлэх ба  b ih ik  = 1 гэж
авна.
5.16. Усанд байгаа байгууламжийн Qк жинг усны хєвїїлэх їйлчлэлийн
хїчийг тооцохгїйгээр тодорхойлно. Байгууламжийн энэхїї элементийн нїх сїв
хєндийд байгаа усны жинг нэмэлт жин болгон тооцно. Qк хэмжигдэхїїнд усны
инерцийн нєлєєллийг тооцохдоо усны жинг  m B g -тэй тэнцїїгээр нэмэгдїїлж авна.
Энд: mВ – энэ нормын 5.26.¸5.27. заалтын дагуу тодорхойлсон усны жин
g- хїндийн хїчний хурдатгал
5.17. Усны барилгын туннель, болон бусад газар доорх байгууламжийн
тооцооны їед газар хєдлєлтийн долгион дайрч буй орчинд їїсэх газар
хєдлєлтийн даралтыг тусад нь, тїїнчлэн байгууламжийн єєрийн Qк жингээс їїсэх
газар хєдлєлтийн ачааллыг (12) томъёогоор мєн орчины чулуулагын Qп жингээс
їїсэх газар хєдлєлтийн ачааллыг (13) томъёогоор тус тус тодорхойлно. 
S k  = AK 1Q k K h  (12) 
S n  = AK 1Q n K h  (13)
энд Кh – байгууламжийн байрлах гїнээс (h) хамаарсан илтгэлцїїр
100 м хїртэлх гїнд бол Кh-ийн хэмжээ шугаман хамаарлаар 1¸0.5 хїртэл
єєрчлєгдєнє, харин 100м-ээс их гїнтэй їед 0.5 гэж авна.
Эргийн хажуу налуу дахь хадан хєрсєнд газар хєдлєлтийн ачааллыг
(13) томъёогоор тодорхойлоно. Энэ їед Kh=1 байна.

30
 БНбД 22.01.01*/2006

5.18. Хадан бус буурин дээрх усан зогсоолын хамгаалалтын байгууламж, ус

халиах бетонон боомт маягийн хєшїїн цул байгууламжуудын газар хєдлєлтийн
ачааллыг уян налархай буурин дээрх хатуу биеийн нэгэн адил тооцно.
5.19. Усны барилгын туннелийн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн тооцоог энэ
нормын 5.29. -єєр гидродинамикийн даралтыг тооцож 5.17. заалтын дагуу хийж
гїйцэтгэнэ.
5.20. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг тооцсон тїших хана, боомт, бусад усны
барилга байгууламжуудын газар доорхи хэсэг дэхь барьцалдалгаагїй хєрсний
идэвхитэй qc, идэвхигїй qc* даралтуудыг (14) томъёогоор тодорхойлно.
cos 2 (j - q - e ) ü
q c = r c gH  ï
( )
cos q cos (q + d + e ) 1 + z 
2 
ï
ï
*  cos  (j - q - e )
2 
ý (14)
q c  = r c gH  2  ï
æ ö
cos q cos (q - d - e )çç1 - z *  ÷÷ ï
è ø ïþ
Энд:
sin (j - a - e ) sin (j + d )
z  =
cos (q - a ) cos (q + d + e )
sin (j + a - e ) sin (j + d )
z *  =
cos (q - a ) cos (q - d - e )
r 0 g  нь газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн хэвтээ чиглэлд;
rg 
r c g  = :
cos e
налуу чиглэлд; 
1 - 0 . 5 AK 1 
r c g  = rg  ; 
cos e
тэнцїї байна.
0 . 87 AK 1 
tg e = ; 
1 - 0 . 5 AK 1 
хєрсний нягт;
Н – хєрсний гадаргуугаас дооших хананы ирмэг хїртлэх гїн;
хананы ирмэгийн босоо чиглэлд їїсгэх налуугийн єнцєг;
хэвтээ чиглэлд хєрсний гадаргуугын їїсгэх налуугийн єнцєг;
хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг;
хананы гадаргуу дахь хєрсний їрэлтийн єнцєг; 
e = arctgAK 1  - хєрсний нягтшилт r ба  rgAK 1  гэсэн газар чичирхийллийн
хїчний тэнцїї їйлчлэлийн босоо чиглэлээс хазайх єнцєг;
g- хїндийн хїчний хурдатгал;
Тїшиц ханан дахь усаар ханасан хєрсний идэвхитэй qc ба идэвхигїй qc*
даралтыг тодорхойлож буй тохиолдолд томъёонд хєрсний умбуур жинг (r-rв)g
оруулаж тооцно, харин газар чичирхийллийн хїчийг (rнасgAK1) усаар ханасан
хєрсний нягтаар тооцно. Энэ їед тэнцїї їйлчлэлийн хїчний хазайх єнцєг 
r g 
e = arctg  HAC AK 1  -тай тэнцїї.
( r - r B ) g 
Энд : rв – усны нягт,

31
 БНбД 22.01.01*/2006

Усаар ханасан хєрсний хананд їзїїлэх усны даралтыг статик тооцоонд

тодорхойлдогын нэгэн адил тооцож мєрдєнє. Усан доорх хєрсний хувьд тїїний
гадарга дээрх усны газар хєдлєлтийн даралтыг мєн тийм гїнд байх хананд
їзїїлэх газар хєдлєлтийн усны даралттай тэнцїїгээр тооцно.
єнцєг нь 100-аас бага їед (r-rв)gН –ийн оронд ойролцоогоор (r-rв)gН+р
гэж авахыг зєвшєєрнє.
Энд: р – хєрсний гадарга дээрх усны даралт
Тайлбар: идэвхитэй даралтыг тодорхойлох їед р>0, харин идэвхигїй
даралтыг тодорхойлох їед р<0 байна.
5.21. Нэг хэмжээст (консоль) бїдїївчээр тооцоо нь хийгдэж буй барилга
байгууламжийн хувьд хувийн хэлбэлзэлийн хэлбэрийг 3-аас багагїйгээр, харин 2
хэмжээст бїдїївчээр тооцоо нь хийгдэж буй бетонон боомтын хувьд
хэлбэлзэлийн хэлбэрийг 10-аас багагїй, шороон боомтын хувьд 15-аас багагїй
хэлбэрээр тооцно.
5.22. I ба II ангиллын усны барилга байгууламжийн їндэслэл зохиох болон
III ба IV ангиллын байгууламжийн зураг тєсєл зохиох їед газар хєдлєлтийн
ачааллыг тодорхойлохдоо хэлбэлзэлийн доод хэлбэрээр авах бєгєєд энэ хэлбэрт
тохирох байгууламжийн хэв гажилтыг ойролцоогоор тооцохыг зєвшєєрнє. Нэг
хэмжээст бїдїївчээр тооцдог байгууламжид їйлчлэх газар хєдлєлтийн ачааллыг
(1) ба (2) томъёог баримтлан тооцно. Энэ їед hik илтгэлцїїрийг (6) томъёогоор
бодохыг зєвшєєрнє.
5.23. Барилга байгууламжийн тогтворжилтын тооцоонд хадан бус буурийн
шилжих хэсэг дэхь инерцийн ачааллыг буурийн шилжилтийн АК1 хурдатгалын їед
тодорхойлно.
5.24. Усны шороон барилга байгууламжийн хувьд шилжилтэн дэхь
налуугийн тогтворшилтыг дугуй цлиндрийн, нугарсан болон бусад гадаргуугын
гулсалтын аргаар эдгээр байгууламжийн тєсєл зохиох нормын дагуу шалгасан
байвал зохино. Хоёрлсон болон гурвалсан бїдїївчээр байгууламж дээрх газар
хєдлєлтийн ачааллыг тооцох їед налуугийн тогтворжилтыг шалгахын тулд
байгууламжийн К цэг дээрх арkj тооцооны хурдатгалыг ((15) томъёогоор
тодорхойлогдох) ашиглахыг зєвшєєрнє. 
n
a pkj  = AK 1 K 2  å [ K y b h
i  ikj  ] 2  (15)
i =1 

5.25. Газар хєдлєлтийн їйлчлэл дэхь усны барилга байгууламжийн

тооцоонд газар хєдлєлтийн ачаалал ба хувийн хэлбэлзэлийн їеїдийг
тодорхойлохдоо усны инерцийн нєлєєг тооцно.
5.26. 5.27.-д зааснаас бусад усны барилга байгууламжийн хувьд тэдгээрийн
гадаргуугын нэгж талбайд оногдох усны хэвтээ чиглэлийн жинг (масс) mв (16)
томъёогоор тодорхойлно.
m B = r B h my (16)
Энд: rв- усны нягт; h – байгууламжийн дэрэгдэх усны гїн; m- усны
масстай холбогдсон 10 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох (нэгжгїй) илтгэлцїїр; y
- усан сангийн уртын хязгаарлалтыг тооцсон (нэгжгїй) илтгэлцїїр їїнийг l/h³3 бол
1-тэй тэнцїї, l/h<3 бол хїснэгт 11 дїгээр хїснэгтээс авна; l- барилга
байгууламжийн эсрэг орших усан сангийн эрэг хїртлэх усны чєлєєт гадаргуугаас
2/3h гїнд орших зай (шлюз болон тїїнтэй адилтгах байгууламжийн хувьд хийцийн
эсрэг орших хануудын хоорондох зай)
Тайлбар: 1. Байгууламжийн хэлбэлзэлийн шинж чанарыг 10 дугаар хїснэгтээс урьдчилан
сонгохдоо хадан бус буурин дээрх бетон болон тємєр бетон боомтын хувьд байгууламжийн шилжилт,
эргэлтийн хэлбэлзэлїїдийг хадан хєрсєн дээрх хєшїї биеийн шилжилт, гулзайлтын хэв гажилтын нэгэн адил

32
 БНбД 22.01.01*/2006

харин шороон боомтын хувьд шилжилтийн хэв гажилтаар тооцож авна. Тооцоонд бол усны жинтэй (масстай)
нийлсэн хэлбэлзэлийн хамгийн их утгыг авч тооцно.
Хэрэв барилга байгууламж 2 талдаа устай бол тїїний нэгдсэн жинг байгууламжийн тал бїрээс
їзїїлэж буй усны жингийн нийлбэртэй тэнцїїгээр авч тооцно.
5.27. Цамхагт ус татамж, гїїрийн тулгуур ба гадас маягын тусдаа орших
байгууламжуудын хувьд хийцийн нэгж уртад ноогдох усны (масс) жинг (17)
томъёогоор тодорхойлно.
mB = r B d 2 m (17)
Энд: d – дугуй буюу дєрвєлжин хєндлєн огтлолтой байгууламжийн голч
ба нэг талын хэмжээ, м; m -10 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох нэгжгїй
илтгэлцїїр;
Тайлбар: Гадасны хєндлєн хэлбэлзэлийн їед нэгж урт дахь усны жинг mв гадасны нэгж уртын
эзэлхїїнд эквивалент усны жинтэй тэнцїїгээр авахыг зєвшєєрнє.
5.28. Усны тїрэлтгїй байгууламжуудын бат бэх, тогтворжилтын тооцоонд
газар хєдлєлтийн усны даралтыг (18), (19) томъёонуудаар тодорхойлно.
а) усан онгоцны зогсоол болон хамгаалалтын хєшїїн цул
байгууламжийн хувьд
p = AK 1 r B ghD y ; 
P  = AK 1 r B gh 2 Wy ;  (18)
h 0  = h c
б) 5.27-д заагдсан тусдаан байрлалтай байгууламжуудын хувьд
p 0  = AK 1 r B gd 2 D ; 
P 0  = AK 1 r B gd 2 Wh ;  (19)
h 0  = h c
Энд: р – байгууламжийн гадаргуугын нэгж талбайд харгалзах
гидродинамикийн даралтын эпюрын ординат; р0 – тусдаан байгаа байгууламжийн
нэгж єндєрт харгалзах усны динамик даралтын эпюрийн ординат; Р –
байгууламжийн нэгж урт дахь гидродинамикийн нийлмэл даралт; Р0 – тусдаан
байрлалтай байгууламж дахь мєн тийм даралт; h0 – усны динамик даралтын
тэнцїї їйлчлэх цэгийн гїн; D, W, c - 10 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох хэмжиих
нэгжгїй илтгэлцїїрїїд
Тайлбар: Хэрвээ байгууламж нь 2 талдаа устай бол гидродинамикийн даралтыг байгууламжийн
тал тус бїрээс їйлчлэх гидродинамикийн даралтын нийлбэрийн туйлын утгатай тэнцїїгээр авна.
5.29. Тїрэлттэй ус дамжуулах байгууламжид гидродинамикийн даралтыг
рмакс (20) томъёогоор тодорхойлно. 
AK 1 
p max  = r B gC B T 0  (20)
2 p
Энд: Св – усан дотор тархах дууны хурд ,1300 м/с тэнцїї; Т0 –газар
хєдлєлтийн їед хєрсний хэлбэлзэлийн зонхилох їе, 0.5 секундтэй тэнцїї гэж
авна;
5.30. Усны барилга байгууламжийн газар хєдлєлтийн босоо чиглэл дэхь
їйлчлэлийг тооцохдоо байгууламжийн налуу дээр їїсэх газар хєдлєлтийн усны
нэмэгдэл даралтыг рдоп (даралтын ординат) (21) томъёогоор тооцно.
p DOP = 0 . 5 r B gzAK 1  sin q (21)
Энд: z- авч їзэж буй огтлолоос усны гадаргуу хїртлэх зай;
байгууламжийн (усны тїрэлттэй тал дахь) гадаргуугын босоо тэнхлэгтэй
їїсгэх налалтын єнцєг;

33
 БНбД 22.01.01*/2006

5.31. Усан сангийн усны тооцоот тївшингєєс боомтын хяр хїртлэх єндрийг
тодорхойлох їед J=6¸9 баллын газар хєдлєлтийн усан санд їїсэх тектоник хэв
гажилтын давалгааны єндєрийг (22) томъёогоор тодорхойлно. 
D h = 0. 4 + 0 . 76 ( J  - 6 )  (22)
5.32. Усны барилга байгууламжийн тїрэлттэй байх чиглэлийн дагуу газар
хєдлєлтийн їйлчлэлийг тооцохдоо усан орчны нєлєєллийг тооцохгїй байж болно.

Усны барилга байгууламжийн байршил ба заавал

мєрдєх арга хэмжээ

5.33. Усны тївшин єргєх барилга байгууламжуудыг газар хєдлєлтийн мужид

байгуулахдаа тэдгээрийн буурийн хадан хєрс бага зэрэг ч гэсэн хєдєлгєєнд орж
болзошгїй тектоник хагаралуудаас аль болох зайтай газарт байрлуулна.
5.34. Усан зангилааны їндсэн барилга байгууламжуудыг (боомт, УЦС-ын
барилга, ус хаях байгууламж) 5.33. –д заасан нєлєєлєл аль болох байхгїй байх
хадан буурин дээр байрлуулна.
5.35. I ба II ангиллын усны тївшин єргєх бетонон байгууламжуудыг механик
шинж чанараараа огцом ялгагдсан нийлмэл чулуулаг бїхий эсрэг орших эргийн
налууд байрлуулахыг зєвхєн тусгай їндслэлээр зєвшєєрнє.
5.36. Байгууламжийн бууринд тогтворгїй ул хєрсний їе байгаа бол (лаг, уян
налархай шавар г.м) эдгээр хєрсийг зайлуулах эсвэл тэдгээрийг нягтруулах,
бэхжїїлэх тусгай арга хэмжээг урьдчилан авна. Гэхдээ усны барилга
байгууламжийн бууринд дээр заасан арга хэмжээг авалгїйгээр эдгээр хєрсийг
ашиглаж болохоор бол тусгай судалгаа шинжилгээг їндэслэсэн байна. Хадан
хєрсєн дээр усны барилга байгууламжийг барих їед тэдгээрийг буурьтай нь нягт
холбох ба хєрсийг бэхжїїлэх арга хэмжээг хэрэгжїїлэхэд онцгой анхаарал тавих
ёстой.
5.37. Байгууламжийн биеэнд буюу бууринд усаар ханасан
барьцалдалгаагїй ул хєрс байгаа бол газар хєдлєлтийнїйлчлэлийн їед
тэдгээрийн шингэрэлт їїсэж болох эсэхэд їнэлэлт єгнє. Байгууламжийн бие буюу
буурийн ул хєрсєнд шингэрэлт явагдах бол тїїнийг нягтруулах бэхжїїлэх арга
хэмжээг урьдчилан авна.
5.38. Орчны ул хєрсєєр баригдах боомтын ус тулах элементїїдэд уян
налархай буюу хагас хєшїї ядро хэрэглэнэ. 50м хїртэлх боомтонд асфальтон
бетон экран буюу диафрагма, харин 50-100м хїртлэх єндєр боомтонд
асфальтобетон диафрагма хэрэглэнэ. Ингэхдээ шїїрэлтийн эсрэг
байгууламжуудыг буурьтай буюу хажуу налуутай найдвартай холбож єгєхєд
онцгой анхаарал тавьж єгнє.
5.39. Боомтын дээд талын усаар ханадаг хэсгийг газар хєдлєлтийн
їйлчлэлийн їед шингэрэлтэнд ордоггїй томоохон ширхэглэлтэй ул хєрсєєр
(чулуун хаялага, хайрга болон дайрга г.м) хийж єгнє. Боомтын дээд талд ийм
материал байхгїй тохиолдолд шїїрїїлэх єндєр чанартай том хэмхэгдэст
материалыг хэвтээ їеэр єрж єгнє.
Тайлбар: Энэ заалт нь дээд талдаа экрантай усны барилга байгууламжид хамаарахгїй.
5.40. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлд шороон боомтын дээд, доод налуугийн
тогтворжилтыг сайжруулах зорилгоор гадна талын їеийг ялангуяа боомтын хяр
орчмын бїсийг дээд зэргээр нягтруулах, тэрчилэн налууг чулуун хаялагаар болон
тємєр бетонон хавтангаар бэхлэж єгнє.
5.41. Бетонон боомтын темпаратурын болон хийцийн заадасуудыг
сонгохдоо боомтын болон хажуу налуугийн бууринд усны тїрэлттэй талаас ус

34
 БНбД 22.01.01*/2006

нэвтрїїлэхгїй, харьцангуй шилжилт зєвшєєрєгдєх хэмжээнд байх хєрсний

суларсан бїсэд хийнэ.
5.42. Газар хєдлєлтийн 8-9 баллын талбайд усан онгоцны зогсоолын
хамгаалалтын байгууламжийг (долгион унтраагч, хамгаалах далан) чулуун хаялга,
ердийн болон хэлбэржїїлсэн том жижиг цулуудаар хийцїїдээр байгуулна. Газар
хєдлєлтийн 8-9 баллын їед эдгээр барилгуудын налалтын єнцєгийг газар
хєдлєлтгїй мужын зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс 10-20%-р багасгаж авна.
5.43. Усан онгоцны зогсоолын байгууламжийг хєрсний нэг талын даралтанд
ордоггїй тийм тєрлийн бїтээцээр байгуулна. Хэрэв энэ нєхцєл биелэгдэхгїй
тохиолдолд хадан бус бууринд бэхэлсэн ган хашмал хана, хадан бууринд
томоохон цул гигантан ханыг хэрэглэнэ. Газар хєдлєлтийн 7, 8 баллын їед
байгууламжийн цулжилтыг хїчитгэсэн тусгай арга хэмжээ авсан ердийн гєлгєр
угсармал хийцїїдийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
10 дугаар хїснэгт
Барилга Илтгэлцїїрїїд
байгууламжийн
хєдєлгєєний шинж m D W c 
чанар
z c ¹ h  їед
суулттай буурин
дээрхи босоо 2 h  2 h  0 . 543 z c - 0 . 325 h  0. 325 z c  - 0 . 210 h 
z c R - G  z c R - G 
тїрэлттэй хэв p  p 
гажилтанд орохгїй
z c  - h  0 . 543 z c  - 0 . 325 h 
байгууламжийн z c  - z  z c  - z 
эргэлтийн
хэлбэлзэл 
Хэв гажилтанд
ордоггїй
байгууламжуудын
хэвтээ давших
шилжилт:
Босоо тїрэлтийн
R R 0 . 543  0.6
гадаргуутай
Налуу тїрэлтийн
гадаргуутай
R sin 2 q  R sin 2 q  0 . 543 R sin q  0.6
V хэлбэрийн
хавцалд босоо
даралтын
гадаргуутай хэв
гажилтанд ордоггїй m 1 D =  m1 - -
байгууламжуудын
хэвтээ давших
шилжилт 
Босоо тїрэлтийн
гадаргуутай
консоль маягийн R + C 1 ( a - 1 ) 
байгууламжийн
R + C 3 ( a - 1 )  - -
1 + C 3 ( a - 1 ) 
хэвтээ гулзайлтын
хэбэлзэл 
Босоо тїрэлтийн
гадаргуутай aR - C 3 ( a - 1 ) 
консоль маягийн aR - C 2 ( a - 1 ) 
байгууламийн z 2  - -
a - ( a - 1 )  3 
хэвтээ шилжилтийн h 
хэлбэлзэл 

35
 БНбД 22.01.01*/2006

Дугуй хэлбэрийн
хєндлєн огтлолтой
цамхагт ус гаргуур,
гїїрийн тулгуур, d 1  d 1  p 
гадасан суурь зэрэг p  æ z ö 2 h  p  æ z ö 2 h  2 h + d 1 
тусдаан орших ç ÷ ç ÷ d
4 è h ø 4 è h ø 4 ( 1 + 1  )  4 h + d 1 
босоо 2 h 
байгууламжуудын
хэвтээ чиглэлийн
хэлбэлзэлэл 
Шоо дєрвєлжин
хєндлєн огтлолтой d 2 d 2 1 
æ z ö 2 h  æ z ö 2 h  2 h + d 2 
мєн тийм ç ÷ ç ÷ d
барилгуудын хэвтээ è h ø è h ø 4 ( 1 +  2  )  4 h + d 2 
хэлбэлзэл  2 h 

Тайлбар: 1.  R ,  G ,  m 1 ,  C1, C2, C3 - илтгэлцїїрїїдийг 12 дугаар хїснэгтээс авна;
z- усны жингийн хэмжээг тооцож авсан тїрэлттэй талын цэгийн ординат (координатийн эхийг усны
гадаргуугын тївшин дээр авна.);
zc- эргэлтийн тєвийн ординат, усан орчны нєлєєллийг тооцолгїйгээр байгууламжийн тооцоогоор
тодорхойлогдно;
q- даралттай талын хэвтээ чиглэл дэхь налуугийн єнцєг;
d1 – дугуй хєндлєн огтлолын голч, м;
d2- шоо дєрвєлжин хєндлєн огтлолын талын хэмжээ, м;
a- усан орчны нєлєєллийг тооцоогїй боомтын тооцоогоор тодорхойлогдох хярын хурдатгалыг АК1
їрїїжїїлсэн хэмжээнд харьцуулсан харьцаа
2. Тїрэлттэй талын налуугийн єнцєг q³750 тохиолдолд эдгээр нэгжгїй илтгэлцїїрїїдийг босоо
тїрэлттэй талын нэгэн адил тооцно.
3. Їндсэн огтлол бїхий тэгш хэмтэй аркан боомтын хувьд хэмжих нэгжгїй илтгэлцїїр m1 –ийн утгыг 10
дугаар хїснэгтээр тодорхойлж авна. Харин бусад огтлол бїхий аркан боомтын хувьд энэ
илтгэлцїїрийн утгыг 1.3m1 хїртэл шугман хамаарлалаар єсгєж авна.
4. 10 дугаар хїснэгтэд авч їзээгїй тохиолдолд усны жинг тусгай тооцоогоор тодорхойлно.

11 дїгээр хїснэгт 
L / h  харьцаа 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.5 3
Хэмжих
нэгжгїй 0.26 0.41 0.53 0.63 0.72 0.78 0.83 0.88 0.9 0.93 0.96 1
илтгэлцїїр y

12 дугаар хїснэгт
Хэмжих нэгжгїй z / h  харьцаа
илтгэлцїїрїїд  0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
R 0.23 0.36 0.47 0.55 0.61 0.66 0.7 0.72 0.74 0.74
G 0.12 0.23 0.34 0.45 0.55 0.64 0.72 0.79 0.83 0.85
b / h = 3 : 1  0.22 0.38 0.47 0.53 0.57 0.59 0.61 0.62 0.63 0.68 
q=900  b / h =  2 : 1  0.23 0.35 0.41 0.46 0.49 0.52 0.53 0.54 0.54 0.55 
m1 b / h = 1 : 1  0.21 0.29 0.35 0.38 0.41 0.43 0.44 0.45 0.45 0.44
0 
q=30 b / h -ийн 0.08 0.15 0.18 0.22 0.23 0.23 0.22 0.2 0.18 0.15
бїх харьцаа
C1 0.07 0.09 0.1 0.1 0.09 0.08 0.07 0.07 0.06 0.06
C2 0.04 0.09 0.13 0.18 0.23 0.28 0.34 0.38 0.42 0.43
C3 0.86 0.73 0.59 0.46 0.34 0.23 0.14 0.06 0.02 0

Тайлбар: b- усны гадаргуугын тївшин дэхь хавцалын єргєн

36
 БНбД 22.01.01*/2006

1-р хавсралт

Газар хєдлєлтийн хїчийг баллаар авах заалттай газар хєдлєлтийн бїс

нутагт байрласан монгол улсын хотуудын жагсаалт
Д/д Хотын нэр Аймаг, сумын нэр Газар хєдлєлтийн балл
1 2 3 4
1 Алтай Говь-Алтай 93
2 Арвайхээр Євєрхангай 72
3 Баруун-Урт Сїбаатар 5
4 Баянхонгор Баянхонгор 83
5 Булган* Булган 7, 8, 9
6 Даланзадгад* Ємнєговь 9, 10
7 Дархан Сэлэнгэ 72
8 Зуунмод* Тєв аймаг 6, 7, 8
9 Зїїнхараа Сэлэнгэ 73
10 Мандалговь Дундговь 73
11 Мєрєн Хєвсгєл 7, 8
12 Налайх Улаанбаатар 72
13 Сайн-Шанд Дорноговь 5
14 Тосонцэнгэл Завхан 93
15 Сїхбаатар* Сэлэнгэ 6, 7, 8
16 Улаангом* Увс 8, 9
17 Єлгий Баян-Єлгий 82
18 Улиастай* Завхан 6, 7, 8
19 Єндєрхаан Хэнтий 6
20 Хатгал Хєвсгєл 93
21 Ховд* Ховд 8, 9
22 Цэцэрлэг Архангай 83
23 Чойбалсан Дорнот 5
24 Эрдэнэт* Булган 7, 8
25 Багануур (Нїїрст) Улаанбаатар 6
26 Шарын гол Сэлэнгэ 72
27 Улаанбаатар* Нийслэл 6,7, 8
28 Улаанбаатар* (1-10 Нийслэл 7, 8
бичил хороолол)

Тайлбар: 1.*Тэмдгээр тэмдэглэгдсэн хот суурин газруудад газар хєдлєлтийн бичил мужлал хийгдсэн тул материалыг Одон
орон, геофизикийн судалгааны тєвєєс їзэж болно.
2.Газар хєдлєлтийн баллын баруун доод буланд бичигдсэн нь давтамжын тоо:
2-50-иас наашгїй жилд 1 удаа тохиолдоно.
3-500-аас наашгїй жилд 1 удаа тохиолдоно.

37
 БНбД 22.01.01*/2006

2-р хавсралт
Газар хєдлєлтийн хїчийг баллаар авах заалттай газар хєдлєлтийн бїс
нутагт байрласан тєв, суурин газрын жагсаалт

Д/д Тєвийн нэр Сум, хороодын нэр Газар хєдлєлтийн

хїч /баллаар/
1 2 3 4
1.Архангай аймаг
1 1.Алтан Овоо Цэнхэр 82
2 2.Баян Хашаат 82-92
3 3.Баянцагаан Жаргалант 73
4 4.Булгийн дэнж Булган 73
5 5.Жаргалант Батцэнгэл 82
6 6.Жаргалант Чулуут 93
7 7.Заанхошуу Их тамир 83
8 8.Зэгстэй Єгийннуур 92
9 9.Таванбулаг Тївшрїїлэх 82
10 10.Тээл Єндєр-Улаан 83
11 11.Єлзийт Эрдэнэмандал 82
12 12.Уубулан Хайрхан 92
13 13.Хорго Тариат 83
14 14.Хотонт Хотонт 92
15 15.Хужирт Цэцэрлэг 82
16 16.Хунт Хангай 83
17 17.Хашаат Єлзийт 92
2.Баян-Єлгий
1 Билїї Улаан хус 92
2 Буга Бугат 82
3 Буянт Буянт 92
4 Жаргалант Булган 92
5 Ногооннуур Ногооннуур 92
6 Рашаант Дэлїїн 92
7 Толбо Толбо 92
8 Уужим Сагсай 92
9 Хєшєєт Цэнгэл 92
10 Цагааннуур Цагааннуур 82
11 Цагаангїнж Алтанцєгц 92
12 Цул-Улаан Баяннуур 92
13 Чихэртэй Алтай 82
3.Баянхонгор аймаг
1 Баянбулаг Баянбулаг 83
2 Баянбулаг Баянцагаан 92
3 Баянсайр Баацагаан 72
4 Баянхошуу Галуут 73
5 Бодь Жинст 72
6 Булган Баян-Єндєр 92
7 Буянт Бууцагаан 72
8 Дэлгэрмєрєн Хїрээмарал 72
9 Жаргалант Жаргалант 93
10 Заг Заг 93
11 Задгай Бємбєгєр 83
12 Залаа Шинэжинст 82
13 Улаан-Уул Єлзийт 83
14 Єргєн Баянговь 92
15 Хатансуудал Баянлиг 92
16 Хєвийн-Ам Гурванбулаг 83
17 Хориулт Богд 82

38
 БНбД 22.01.01*/2006

18 Хєхбїрд Баян-Овоо 83
19 Эрдэнэцогт Эрдэнэцогт 83
4.Булган аймаг
1 Авзага Гурван булаг 92
2 Бугат Бугат 82
3 Дархан Бїрэгхангай 92
4 Ингэт толгой Сэлэнгэ 82
5 Мааньт Хишиг-Єндєр 92
6 Мандал Орхон 82
7 Сїїж Дашинчилэн 92
8 Сєрт Хангал 72
9 Тэшиг Тэшиг 72
10 Хїрэмт* Сайхан 8, 9, 10
11 Хутаг Хутаг-Єндєр 82
12 Шарга Баян-Агт 82
13 Эрхэт* Могод 8, 9, 10
14 Жаргалант Хангал 72
15 Сэлэнгэ Сэлэнгэ 82
5.Говь-Алтай аймаг
1 Баян Баян-Уул 93
2 Баянбат Жаргалант 82-93
3 Баянгол Бугат 93
4 Баян-Овоо Алтай 82-93
5 Гуулин Дэлгэр 82
6 Дарви Дарви 92
7 Жаргалант Бигэр 93
8 Зїйл Тонхил 92
9 Сангийн далай Эрдэнэ 92
10 Сайн-Уст Хєх морьт 72
11 Тайган Дэлгэр 72
12 Тахилт Цогт 93
13 Талшанд Чандмань 92
14 Тєгрєг Тєгрєг 93
15 Халиун Халиун 93
16 Цагаан-Олом Тайшир 82
17 Цээл Цээл 73
18 Шарга Шарга 72
6.Дорноговь аймаг
1 Баян Их хэт 5
2 Буянт ухаа Сайхан дулаан 5
3 Борхийн тал Эрдэнэ 6
4 Зїїн баян Улаанбадрах 5
5 Нїдэн Улаанбадрах 6
6 Сэнж Єргєн 5
7 Тєхєм Мандах 6
8 Улаан-Уул Эрдэнэ 5
9 Єлзийт Сайхандулаан 6
10 Хажуу улаан Дархан 5
11 Хонгор Дэлгэрэх 5-6
12 Хєвсгєл Хєвсгєл 5
13 Цагаан дєрвєлжин Айраг 5
14 Цомог Даланжаргалан 5
15 Чанадмань Алтанширээ 5
16 Чойр Сїмбэр 6
17 Эргэл Хатанбулаг 73
7.Дорнод аймаг
1 Баян Хєлєнбуйр 5
2 Дашбалбар Дашбалбар 5
3 Жаварт хошуу Баян-Уул 6
4 Зїїнбулаг Матад 5

39
 БНбД 22.01.01*/2006

5 Наранбулаг Баяндун 6
6 Сїмийн булаг Гурванзагал 5
7 Сэргэлэн Сэргэлэн 5
8 Єндєрхошуу Булган 5
9 Халхгол Халхгол 5
10 Хулстай Чойбалсан 5
11 Хєєвєр Цагаан-Овоо 6
12 Цагаандэрс Баянтїмэн 5
13 Цагааннуур Сїмбэр 5
14 Эрээнцав Чулуутхороот 5
8.Дундговь аймаг
1 Амардалай Дэлгэрцогт 73
2 Аргатай Баянжаргалан 6
3 Бєхєт Єндєршил 5
4 Мандал Сайнцагаан 73
5 Онги Сайхан-Овоо 72
6 Рашаант Єлзийт 6
7 Сангийн далай Эрдэнэдалай 73
8 Суугант Гурвансайхан 73
9 Тавин Адаацаг 73
10 Улаанжирэм Хулд 73
11 Хажуу-Ус Говь-Угтаал 73
12 Хараат Цагаандэлгэр 73
13 Хашаат Дэлгэрхангай 73
14 Цагаан-Овоо Луус 73
15 Цант Дэрэн 73
9.Завхан аймаг
1 Алдар Алдархаан 73
2 Алтай Баянтэс 82
3 Алтан Эрдэнэхайрхан 93
4 Алтанбулаг Баянхайрхан 92
5 Балгатай Шилїїстэй 83
6 Баян-Ухаа Их-Уул 92
7 Буга Дєрвєлжин 82
8 Буянт Отгон 83
9 Зуунмод Идэр 83
10 Зїр Тэс 83
11 Нуга Завханмандал 82
12 Ойгон Тїдэвтэй 92
13 Тэгш Цэцэн-Уул 92
14 Євєгдий Тэлмэн 92
15 Холбоо Сантмаргац 92
16 Хєдрєгє Нємрєг 92
17 Хїнгий Ургамал 82
18 Цавдан Сонгино 92
19 Цагаанчулуунт Цагаанчулуут 73
20 Чандмань Яруу 83
21 Шумуултай Булнай 92
22 Ширээ Цагааанхайрхан 73
10.Євєрхангай аймаг
1 Аргуут Гучин-Ус 72
2 Баянтээг Баянтээг 83
3 Баян-Улаан Зїїнбаян-Улаан 83
4 Бумбат Баян-Єндєр 82
5 Майхан Сант 82
6 Марзад Хайрхандулаан 72
7 Мєнхбулаг Зїйл 82
8 Онги Уянга 83
9 Онгон Бїрд 82
10 Сангийн далай Єлзийт 82
11 Євт Бат-Єлзий 92

40
 БНбД 22.01.01*/2006

12 Хархорин Хархорин 92
13 Ховд Богд 92
14 Хоолт Тєгрєг 72
15 Хєєвєр Баруунбаян-Улаан 72
16 Хужирт Хужирт 82
17 Хїрэмт Тарагт 72
18 Цагаан-Овоо Нарийнтээл 72
19 Ширээ Баянгол 72
11.Ємнєговь аймаг
1 Баруунсїм Цогтцэций 73
2 Булган Булган 82
3 Далай Баяндалай 83
4 Долоон Цогт-Овоо 73
5 Их булаг Ханбогд 5
6 Сайншанд Сэврэй 83
7 Сангийн далай Номгон 92
8 Їйзин Манлай 6
9 Урт Гурвантэс 83
10 Єгєємєр Ханхонгор 82
11 Хєвїїн Ноён 83
12 Цоохор Хїрмэн 92
13 Шархулсан Мандал-Овоо 82
14 Эрдэнэцогт Баян-Овоо 6
12.Сїхбаатар аймаг
1 Бїрэнцогт Мєнххаан 6
2 Баясгалант Мєнххаан 6
3 Зуунбулаг Уулбаян 5
4 Овоод Дарьганга 6
5 Сэргэлэн Тївшинширээ 5
6 Улаандэл Асгат 5
7 Хавирга Онгон 6
8 Хайлаастай Сїхбаатар 5
9 Ханхєхий Тїмэнцогт 6
10 Хатавч Халзан 5
11 Хонгор Наран 6
12 Чоногол Эрдэнэцагаан 6
13 Ширээт Баяндэлгэр 5
13.Сэлэнгэ аймаг
1 Алтанбулаг Алтанбулаг 72
2 Баруун хараа Баянгол 72
3 Бугант Ерєє 72
4 Булагтай Хїдэр 72
5 Буурал Хонгор 72
6 Бургалтай Баруун-бїрэн 72
7 Дулаан хан Шаамар 72
8 Дэлгэрхаан Шаамар 72
9 Жаргалант Жавхлант 72
10 Жаргалант Зїїнбїрэн 72
11 Зэлтэр Тїшиг 82
12 Мандал Мандал 72
13 Нарт Орхон 72
14 Номгон Сайхан 72
15 Орхонтуул Орхонтуул 72
16 Тавин Ерєє 72
17 Тїнхэл Мандал 72
18 Хуурч Цагааннуур 82
19 Энхтал Сант 72
20 Орхон Шаамар /Орхон/ 72
21 Шарын-Гол Хонгор 72

41
 БНбД 22.01.01*/2006

14.Тєв аймаг
1 Алтанбулаг Алтанбулаг 73-82
2 Ар асгат Угтаал-Цайдам 72-82
3 Аргалант Аргалант 82
4 Архуст Эрдэнэ 72
5 Байшинт Єндєрширээт 82
6 Бат-Єлзий Заамар 82
7 Баяндэлгэр Баяндэлгэр 72
8 Баян тєхєм Бїрэн 82
9 Баясгалант Баянжаргалан 73
10 Борнуур Борнуур 72
11 Булаг Мєнгєнморьт 72
12 Дунд-Урт Баянцогт 82
13 Жавхлант Сїмбэр 72
14 Жаргалант Жаргалант 72
15 Зогсоол Баянцагаан 73
16 Зуун мод Сэргэлэн 72
17 Их сїїж Борнуур 72
18 Их хайрхан Баян-Єнжїїл 73
19 Лїн Лїн 82
20 Мандал Батсїмбэр 72
21 Мааньт Баян 73
22 Нарст Эрдэнэ 72
23 Оргил Цээл 72
24 Улаанхад Баянхангай 82
25 Улаанхудаг Эрдэнэсант 82
26 Хужирт Дэлгэрхаан 82
27 Энгэр шанд Баянзїрх 72
28 Гачуурт Батсїмбэр 72
29 Жаргалант Партизан 72
30 Багануур Баян-дэлгэр 72
15.Увс аймаг
1 Байшинт Бєхмєрєн 82
2 Баруунтуруун Баруунтуруун 92
3 Бугат Хяргас 92
4 Жаргалант Зїїнхангай 92
5 Зїїнхєвєє Давст 82
6 Зэл Зїїнговь 92
7 Мєндєєхєє Цагаанхайрхан 92
8 Наранбулаг Наранбулаг 92
9 Намир Ємнєговь 82
10 Торомт Тэс 72
11 Хавцал Тїргэн 92
12 Хармод Сагил 92
13 Хар-Ус Єлгий 92
14 Хархираа Тариалан 92
15 Хєх толгой Ховд 92
16 Цалгар Малчин 92
17 Цэцэрлэг Єндєрхангай 92
18 Шарбулаг Завхан 72
16.Ховд аймаг
1 Алтантээл Зэрэг 92
2 Баянхошуу Мянгад 92
3 Бор-Їзїїр Алтай 72-82
4 Булган Дарви 92
5 Бїрэнхайрхан Булган 92
6 Буянт Буянт 92
7 Дунд-Ус Ховд 92
8 Дуут Дуут 92

42
 БНбД 22.01.01*/2006

9 Тєгрєг Манхан 92
10 Їенч Їенч 92
11 Улаан толгой Мєст 92
12 Урд гол Чандмань 92
13 Хар-Ус Эрдэнэбїрэн 92
14 Цэнхэр Мєнхайрхан 92
15 Цэцэгнуур Цэцэг 92
16 Дєргєн Дєргєн 82
17.Хєсгєл аймаг
1 Алтрага Баянзїрх 82
2 Бадрах Тариалан 82
3 Баян Бїрэнтогтох 82
4 Булаг Тїнэл 82
5 Булган Цагаан-Їїр 72
6 Жаргалант Тємєрбулаг 92
7 Зєєлєн Ренчинлхїмбэ 93
8 Идэр Галт 92
9 Мандал Арбулаг 93
10 Манхан Алаг-Эрдэнэ 93
11 Оргил Жаргалант 92
12 Рашаант Рашаант 82
13 Сэлэнгэ Их-Уул 82
14 Тєгєл Улаан-Уул 93
15 Турт Ханх 93
16 Халбан Цэцэрлэг 92
17 Хєхєє Чандмань-Єндєр 72
18 Цагааннуур Ногооннуур 82
19 Цэнгэл Тосонцэнгэл 82
20 Шарга Цагаан-Уул 92
21 Эрдэнэт Шинэ-Идэр 92
18.Хэнтий аймаг
1 Аварга Дэлгэрхаан 73
2 Баян Баян-Адрага 73
3 Баян Баянхутаг 6
4 Баянбулаг Ємнєдэлгэр 73
5 Баян-Овоо Дадал 73
6 Бїрэнхаан Норовлин 73
7 Буянт Буянт 6
8 Бэрх Бат норов 6
9 Дархан Дархан 6
10 Дулаан Дэлгэрхаан 73
11 Дундбїрд Батноров 6
12 Жавхлант Баян-Овоо 6
13 Жаргалтхаан Жаргалтхаан 73
14 Модот Цэнхэрмандал 6
15 Мєрєн Мєрєн 6
16 Номгон Єлзийт 6
17 Онон Биндэр 73
18 Улаан-Эрэг Баянмєнх 6
19 Улз Норовлин 6
20 Хужирт Галшар 6
21 Хэрлэн Хэрлэн 6
22 Эг Батширээт 73

Тайлбар: 1.* тэмдгээр тэмдэглэгдсэн хот суурин газруудад газар хєдлєлтийн бичил мужлал хийгдсэн тул материалыг Одон
орон, геофизикийн судалгааны тєвєєс їзэж болно.
2.Газар хєдлєлтийн баллын баруун доод буланд бичигдсэн тоо газар хєдлєлтийн давтамжыг заана.

43