БНбД 42-02-04

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ХИЙН ХАНГАМЖИЙН УГСРАЛТ

GASIFICATION. CONSTRUCTION

2004 оны 11 дїгээр сарын 01-ний

єдрєєс эхлэн мєрдєнє.

1. ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ

1.1. Хийн хангамжийн системийг барьж байгуулахад ажлын зураг тєслийн

шаардлагаас гадна энэхїї дїрэм болон “Хийн аж ахуйн аюулгїй ажиллагааны
дїрэм”, “Даралтат савыг тєхєєрємжлєх, аюулгїй ашиглах дїрэм”, БНбД 3.01.01-90,
БНбД 3.01.03-88 -ийн заалтуудыг мєрдєнє.
Тїр хугацаагаар ашиглах хийн тоног тєхєєрємж болон хоолойн угсралт,
туршилтыг энэхїї дїрмийн шаардлагад нийцїїлэн гїйцэтгэнэ.
Аюулгїй байдлын їзїїлэлт нь олон улсын хэмжээнд хїлээн зєвшєєрєгдсєн,
энэхїї нормд заасан тївшнээс илїї техник технологийг иж бїрнээр ашиглах
тохиолдолд тухайн технологийн холбогдох нормыг баримтлахыг зєвшєєрнє.
1.3. Хийн хоолой, тїїний иж бїрдэл хэсэг, ширээлтийн болон тусгаарлах
материалууд нь зураг тєслийн шаардлага хангахаас гадна їйлдвэрлэгчийн чанарын
гэрчилгээ (эсвэл їйлдвэрлэгчээс баталгаажуулсан тїїний хуулбар) –тэй байна.
100 мм-ээс дээш голчтой хаалт арматур, тоног тєхєєрємж болон зангилаа,
холболтын хэрэгсэл, тусгаарлагч фланц болон тоноглолууд нь техникийн паспорттай
байх шаардлагатай.
Тусгаарлагч бїрхэвчийг їйлдвэрт хийсэн тохиолдолд гїйцэтгэсэн хугацаа,
тусгаарлагчийн тєрєл, чанарын шалгалт зэргийг заасан техникийн паспорт (акт)
дагалдана.
1.5. Хийн хангамжийн системийг байгуулах їед газар шороо, буурь, суурийн
ажлыг зураг тєсєл болон БНбД 3.02.01-90-ийн шаардлагатай нийцїїлэн гїйцэтгэнэ.
1.6. Барилгын ажил нь дууссан газар доорх болон газар дээрх хийн хоолой,
хоолойн оролт, барилга болон їйлдвэр доторх хийн тєхєєрємж, хий хуваарилах цэг
ба хий хуваарилах тєхєєрємж тїїнчлэн шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий /ШНХ/-н
савнаас шингэрїїлсэн хийгээр хангах тєхєєрємжид хавсралт “А”-ийн 4-т заасны
дагуу угсралтын ажлын паспорт хєтлєх ёстой.
100 м-ээс илїї урттай газар доорх хийн хоолойн болон ШНХ хадгалах савны
угсралтын ажилд барилгын ажлын тэмдэглэл хєтлєвєл зохино.

2. ХИЙН ГАН ХООЛОЙН УГСРАЛТ БА ГАГНАЛТ

Бэлтгэл ажил
2.1. Хийн хоолойг нуман (гар, автоматаар жац доор) ширээлт, хийн ширээлт,
хоолойн амсрыг тулгаж хайлуулан ширээх арга болон гагнуур ашиглан холбох ёстой.
Ган хоолойн ширээсэн холболтын тєрєл, хэмжээ, хийцийн элемент нь
ГОСТ 16037-80 ба энэхїї бїлгийн шаардлагад тохирсон байх ёстой. Газар доорх
хоолойд зєвхєн тулгасан буюу єнцгийн холболт хийхийг зєвшєєрнє.
3
БНбД 42-02-04
Гадна голч нь адил боловч ханын зузаан нь єєр яндан, эд ангийн холбох
ирмэгийн хэлбэр нь СНиП III-42-80-ийн шаардлагад тохирсон байх ёстой.
Ширээх яндангийн ирмэгийн зєрєєний зєвшєєрєгдєх дээд хэмжээ нь

0,15S + 0,5 мм,

S – ширээх яндангийн ханын хамгийн бага зузаан, мм

Хийн хоолойг амсрыг тулгаж хайлуулан ширээх буюу гагнуур хэрэглэх,

тэдгээрийн чанарыг шалгахдаа ВСН 006-89 (нэмэлт 1)–ын шаардлагыг мєрдлєгє
болгоно.
2.2. Эрх бїхий гагнуурчин бїрт угсралтын байгууллагын шийдвэрээр єєрийн
тэмдэг (дугаар) олгох ёстой. Гагнуурчин єєрийн дугаарыг газар доорх хоолойн
ширээсээс 50-100 мм зайд, харагдахуйц газарт хайлуулах буюу цохих аргаар тэмдэг
тавих ёстой.
400 мм-ээс илїї голчтой яндангийн холболтыг хоёр гагнуурчин гїйцэтгэсэн бол
гагнуурчин бїр єєрийн ширээсэн хэсгийн заагийн дэргэд єєрийн тэмдгийг тавих ёстой.
2.3. Ширээлтийн материал (электрод, ширээлтийн утас, жац г.м.) нь
їйлдвэрлэгчийн гэрчилгээтэй буюу тїїний хуулбартай байгаа тохиолдолд
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Ширээлтийн материалыг хэрэглэхийн ємнє стандарт (техникийн нєхцєл)–ын
шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шалгах ёстой бєгєєд согог (электродын бїрхїїл нь
ховхорсон, норсон, ширээлтийн утас зэвэрсэн г.м.) илэрвэл уг материалыг
ашиглахыг хориглоно.
2.4. Доорх тохиолдолд гагнуурчныг хийн хоолойн холболтын ажилд томилохын
ємнє мэргэжлийн чадварын хянах (сорилт) ширээсэн холболт хийлгэх ёстой:
- хэрвээ гагнуурчин анх удаа хийн хоолойн ширээлт хийх гэж буй буюу
ширээлт хийлгїй нэг сараас дээш хугацаагаар завсарласан бол,
- хэрвээ урьд ширээж байсан яндангийн гагнагдах чанараас нь єєр їзїїлэлт
бїхий яндан ширээх бол,
- хэрвээ тухайн гагнуурчны хэрэглэж байснаас єєр чанарын ширээлтийн шинэ
материал (электрод, ширээлтийн утас, жац) ашиглах бол,
- хэрвээ ширээлтийн технологи єєрчлєгдєх бол.
2.5. Хяналтын холбоосыг гадаад їзлэгээр ГОСТ 16037-80-ын шаардлага
хангасан эсэхээр, радиографын аргаар ГОСТ 7512-82-ын шаардлага, механик
туршилтаар ГОСТ 6996-66 болон энэхїї бїлгийн шаардлагыг хангаж буй эсэхээр
шалгах ёстой.
2.6. Хяналтын ширээсэн холболтыг шалгахад зохих шаардлага хангаагїй
байвал дараах арга хэмжээг авна. Їїнд:
гадна їзлэгээр доголдол илэрвэл холбоосыг гологдолд тооцон дараагийн
аргаар шалгах шаардлагагїй,
физик аргаар буюу механик туршилтаар илэрсэн тохиолдолд хамрагдах
холболтын тоог 2 дахин нэмэгдїїлэн давтан шалгах ёстой.
Ширээлтийн материалын чанарыг шалгасан аль нэг холболт дээр хангалтгїй
їзїїлэлт илэрвэл бол тухайн багц материалыг бїхэлд нь гологдолд тооцох, хэрэв
гагнуурчны мэргэжлийн чадварыг шалгасан бол тухайн гагнуурчныг нэмэгдэл
дадлагад хамруулан дахин хяналтын холболт хийлгэн дээр заасны дагуу шалгана.

4
 БНбД 42-02-04
Ажил гїйцэтгэх

2.7. Ган янданг ширээж угсрахын ємнє дараах ажлуудыг хийж гїйцэтгэнэ. Їїнд:
- ган яндангийн дотрыг аливаа /хєрс, шороо, цас, мєс болон барилгын
хаягдал, заслын хог зэрэг/ хог хаягдлаас цэвэрлэх,
- яндангийн ширээх ирмэгийн хэлбэрийн геометрийн хэмжээсийг шалгаж,
яндангийн гадаад голчийн 3,5% хїртэлх гїнтэй огцом бус хонхорхойг арилгах,
- яндангийн ширээх ирмэгийг болон тїїний дотно, гадна гадаргууг 10 мм єргєн-
тэйгээр цэвэр металлыг ил гартал цэвэрлэх зэргийг тус тус гїйцэтгэх ёстой.
Хагаралт, цууралт, хотойлт болон 5 мм-ээс илїї эвдрэлтэй (ємєрсєн) ирмэг
бїхий яндангийн їзїїрийг тайрч хаявал зохино.
Орчны агаарын температур нь хасах 5 хэмээс бага байх тохиолдолд яндангийн
ширээх ирмэгийг халаалгїйгээр засварлахыг хориглоно.
2.8. Янданг ширээлт хийн угсрахдаа тусгай тулгуур, тєвийг тохируулагч мэтийн
туслах хэрэглэл ашиглан гїйцэтгэнэ.
Ширээлт хийхэд зориулан янданг хєдєлгєєнгїй тогтоохын тулд холболтын
суурь ширээсэнд хэрэглэх электродоор хоолойн тойргийн дагуу тэнцїї зайтайгаар
дараах байдлаар торгоос хийх ёстой. Yїнд:
- 80 мм-ээс илїїгїй голчийн янданд - 2,
- 81-150 мм-ийн голчийн янданд - 3,
- 151- 300 мм -ийн голчийн янданд - 4,
- 301 мм-ээс дээш голчтой хоолойд 250 мм-ын зайтайгаар торгоос хийх
ёстой.
Торгоосны єндєр нь яндангийн хананы зузааны 1/3-ийн хэмжээтэй буюу 2 мм-
ээс багагїй; торгоосны урт нь 50 мм болон бага голчтой янданд 20-30 мм, 50 мм-ээс
дээш голчийн янданд 50-60 мм байвал зохино.

2.9. Яндангийн холболтыг гар нуман ширээлтээр хийх тохиолдолд 6 мм хїртэлх

зузаан ханатай яндангийн хувьд 2 їе, тїїнээс зузаан ханатай бол 3 їеэс доошгїй
гагнана. Ширээсийн їе бїрийг дараачийн ширээс хийхээс ємнє ширээлтийн шаар,
металлын їсэрхийгээс сайтар цэвэрлэх ёстой.
Хийн хоолойн голч нь 150 мм-ээс илїїгїй, хананы зузаан нь 5 мм-ээс илїїгїй,
ирмэг нь налуу бол, тїїнчлэн налуу бус ирмэгтэй ч хананы зузаан нь 3 мм-ээс
илїїгїй байвал хоолойн холболтыг ацетилен хийн ширээлтээр гїйцэтгэж болно.
Хийн ширээлтийг нэг їе хийнэ.
Пропан-бутаны хийн ширээлтийг зєвхєн 0,005 МПа (0,05 кгс/см2) хїртэлх
даралттай 150 мм-ээс илїїгїй голчтой, 5 мм-ээс илїїгїй зузаан хана бїхий хийн
хоолойн холболт хийхэд ашиглахыг зєвшєєрнє.
920 мм болон тїїнээс дээш голчтой яндангийн, їлдэх цагираггїй холболтын
суурь ширээсэнд яндангийн дотор нэмэлт ширээстэйгээр гїйцэтгэвэл зохино.
2.10. Жац доорх автомат нуман ширээлтийг гар нуман ширээлтийн (торгоос
хийсэнтэй адил электродоор хийсэн) буюу нїїрсхїчлийн хийн орчны хагас автомат
(автомат) ширээлтийн анхдагч їе дээр хийх ёстой.
2.11. Газар доорх хоолойн шулуун хэсэгт шаардлагатай їед ширээх угсралтын
оруулгын урт нь 200 мм-ээс багагїй байх ёстой.

5
БНбД 42-02-04
2.12. Нэг талын дагуу буюу спираль ширээстэй янданг угсрахдаа ширээсїїдийг
дараах зайнаас багагїй зєрїїлсэн байхаар тооцно.
- 50 мм-ээс илїїгїй голчтой яндангийн хувьд - 15 мм,
- 51-100 мм ---- х ---- - 50 мм,
- 101 мм-ээс дээш --- х ---- - 100 мм.
Yйлдвэрийн ширээс /дагуу буюу спираль/ нь хоолойн хананы дотор гаднаас
хийгдсэн яндангийн холболтыг хийхдээ ширээлтийг зєрїїлэх шаардлагагїй бєгєєд
огтлолцсон газруудыг физик аргаар шалгана.
2.13. Салаалсан хэсгийн хоолойг їндсэн хоолойн хєндлєн (цагираг) ширээстэй
хэсэгт ширээхийг хориглоно. Хийн хоолойн хєндлєн ширээс болон салааны хоолойг
холбох ширээсэнийн хоорондох зай нь 100 мм-ээс багагїй байх ёстой.
Дотор орших хийн хоолой болон хий хуваарилах цэгийн тєхєєрємжийн хоолойд
(импульсын шугамын хувьд мєн адил) 50 мм-ээс илїїгїй голчтой салааг гаргахдаа
їндсэн хоолойн цагираг ширээлтээс салааны холболтын ширээс хїртэл 50 мм-ээс
доошгїй зайтай байлгавал зохино.
2.14. Задгай газар бороо цас орох буюу манантай їед, тїїнчлэн салхины хурд
10 м/сек-ээс дээш байгаа нєхцєлд ширээлт хийх хэсгийг салхи, чийгнээс хамгаалсан
хамгаалалт хийсэн тохиолдолд ширээлт хийхийг зєвшєєрнє.
2.16. Доор дурьдсан ангилалаар яндангуудын гангийн тєрлєєс хамааруулан
ширээх їед урьдчилан халаах эсэхийг шийдвэрлэнэ. Yїнд:
- I – ГОСТ 380-94-ийн дагуу тогтворжсон буюу хагас тогтворжсон Ст1, Ст2,
Ст3, Ст4 маркын болон хоолой ГОСТ 1050-88-ын дагуу 08, 10, 15, 20
гангаар хийсэн яндангууд;
- II –ГОСТ 380-94-ийн дагуу Ст1, Ст2, Ст3, Ст4 маркын буцалмал гангаар
хийсэн яндангууд;
- III - ГОСТ 19281-89-ын дагуу 09Г2С, 17Г1С, 14ХГС болон ГОСТ 4543-71-аар
10Г2 маркын бага чанаржуулсан гангаар хийсэн яндангууд тус тус болно.
5-10 мм зузаан ханатай яндангийн холболтыг рутил буюу целлюлоз бїрхїїлтэй
электрод ашиглан хийх їед агаарын температураас хамааруулан ширээх хэсгийг
урьдчилан халаах ёстой. I ба II группын хоолойг хасах 20 0С-аас доош байхад, III
группын хоолойг хасах 10 0С-аас доош байхад халаана. Халаалтын хамгийн бага хэм
100 0С байх ба яндангийн ирмэгээс 5-10 мм зайд байвал зохино.

Ширээлтийн материалууд

2.17. Нуман ширээлтэнд зориулан ГОСТ 9467-75 ба ГОСТ 9466-75–ын дагуу

дараах тєрлийн электродыг ашиглах ёстой:
- I-III ангиллын яндангийн суурь їеийг ширээхэд – целлюлозон бїрхїїлтэй 3,0;
3,25; 4,0 мм голчтой Э42-Ц, Э46-Ц;
- I ба III ангиллын яндангийн суурь їеийг ширээхэд - ердийн бїрхїїлтэй 2,5;
3,0; 3,25 мм голчтой Э42А, Э42Б, Э46Б, Э50А, Э50Б;
- I ба III ангиллын яндангийн дїїргэгч болон гадна їеийг ширээхэд - ердийн
бїрхїїлтэй 3,25; 4 мм голчтой Э42А, Э42Б, Э46Б, Э50А, Э50Б;
- I ба II ангиллын яндангийн бїх їеийг ширээхэд (тогтмол гїйдлээр) -рутилэн
бїрхїїлтэй Э42-Р, Э46-Р;
- I ба II ангиллын яндангийн бїх їеийг ширээхэд (хувьсах гїйдлээр) -рутилэн
бїрхїїлтэй Э42-Р электродыг ашиглана.
6
 БНбД 42-02-04
2.19. Ширээлтийн утас болон жацыг ГОСТ 2246-70 ба ГОСТ 9087-81 –ын дагуу
ширээх яндангийн ангиллаас шалтгаалан дараах байдлаар сонгох ёстой. Yїнд:
- I ба II ангиллын янданд - СВ-08 ба АН-348-А, СВ-08А ба АНЦ-1 (ТУ
108.1424-86), СВ-08ГА ба АН-47;
- III ангиллын янданд - СВ-08ГА ба АН-348-А, АНЦ-1 (ТУ 108.1424-86), АН-47.
2.20. Нїїрс хїчлийн орчин дахь нуман ширээлт хийхдээ:
- ширээлтийн утасыг ГОСТ 2246-70-ын дагуу СВ-08Г2С марк,
- ГОСТ 8050-85-ын дагуу 99,5%-аас дээш цэвэршилтэй нїїрсхїчлийн хийг
ашиглах ёстой.
2.21. Хийн ширээлт хийхдээ:
- ширээлтийн утасыг ГОСТ 2246-70-ын дагуу СВ-08, СВ-08А, СВ-08ГА, СВ-
08Г2С, СВ-08ГС, СВ-12ГС марктай,
- техникийн хїчилтєрєгчийг ГОСТ 5583-78-ын дагуу,
- баллонтой ацетилен ГОСТ 5457-75-ын дагуу буюу кальцын карбидаас ГОСТ
1460-81-ын дагуу тухайн ажлын байранд гаргаж авсан ацетиленыг тус тус
ашиглах ёстой.

Чанарын хяналт

2.22. Хийн хоолойн угсралт, ширээлтийн їеийн їйл ажиллагааны хяналтыг

БНбД 3.01.01-90 -ийн дагуу гїйцэтгэнэ.
Їйл ажиллагааны хяналтын їед янданг бэлтгэж буй байдал, яндангийн
їзїїрийн цэвэрлэгээ, тэгшлэлт, хийцийн хэсгїїд болон ширээсэнийн хэмжээ,
торгоосны байрлал ба тоо, ширээсийн їеїїдийг тавих дараалал, ширээсийн хэлбэр,
хэмжээ зэрэг нь стандартын шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шалгана.
2.23. Нуман буюу хийн ширээлтээр гагнасан холболтын гадна байдал нь энэхїї
дїрмийн 2.1-ийн болон дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой:
- ширээс болон тїїний орчныг (ширээсээс хоёр тийш 20 мм-ээс багагїй зайд)
металлын їсэрхий, ширээлтийн шаар зэрэг бохирдлоос цэвэрлэсэн байх;
- ширээс нь ан цав, нїх, гагнагдаагїй хєндийгїй байх ёстой бєгєєд хоолойн
хананы зузааны 5%-аас буюу 0,5 мм-ээс илїї гїнтэй, холболтын тойргийн
1/3 буюу 150 мм-ээс урт зїсэлт байж болохгїй.
2.24. Бїх холболтоос физик аргаар шалгах буюу механик туршилтанд оруулах
холболтыг сонгох ёстой.
Механик туршилтанд оруулах холболтыг ажил гїйцэтгэж байх їед нь сонгож
авах ёстой. Угсралт явагдаж буй нєхцєлд хоолойн хэсгїїдийг гагнасан холболтыг
механик туршилтанд оруулахаар авахыг зєвшєєрнє.
2.25. Физик аргаар шалгахдаа:
- хяналтын холболтыг - радиографын аргаар,
- хїснэгт 2 -ын дагуу сонгож авсан гаднах болон доторх хоолойн холболтыг -
радиографын болон хэт авианы аргаар гїйцэтгэх ёстой.
Холболтын шалгалтыг радиографын аргаар ГОСТ 7512-82*-ын дагуу, хэт
богино авианы аргаар ГОСТ 14782-86-ын дагуу гїйцэтгэвэл зохино.

7
БНбД 42-02-04
Шалгахаар сонгож авсан холболтын 10%-аас доошгїй хэсгийн туршилтыг
хэсэгчлэн хэт авианы аргаар радиографын аргыг орлох хэлбэрээр гїйцэтгэхийг
зєвшєєрнє. Хэрвээ радиографын аргаар шалгалтыг явуулсан холболтын аль нэгэнд
зєрчил илэрвэл дээрх шалгалтын сонгож авсан бїх холболтыг 50% хїртэл ихэсгэх
ёстой. Энэ тохиолдолд зєрчил илэрвэл тухайн гагнуурчны сїїлчийн нэг сарын
хугацаанд гагнасан бїх холболтуудын хэт авианы аргаар шалгасан холболтуудыг
дахин радиографын аргаар шалгах ёстой.
Хїснэгт 2
Тухайн объект дээрх
Хийн хоолой гагнуурчин бїрийн
гагнасан нийт холболтоос
шалгалтанд хамруулах %
1. Байгалийн хий ба ШНХ дамжуулах доторх болон газар дээрх 50 мм- Шалгах шаардлагагїй
ээс бага голчтой бїх тєрлийн даралтын хоолой, мєн газар дээрх
болон доторх 50мм ба тїїнээс дээш голчтой 0,005 МПа-аас илїїгїй
даралттай байгалийн хийн (мєн хий хуваарилах цэг, тєхєєрємж болон
шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий(ШНХ)-н) хоолой;
2.Шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий (ШНХ) дамжуулах бїх тєрлийн 100
даралтын гадна болон доторх хоолой (1-р зїйлд зааснаас бусад);
3.Гадна газар дээрх болон доторх байгалийн хий дамжуулах 5,
0,005МПа-аас дээш 1,2 МПа ( 0.05-12 кгс/см2) -аас илїїгїй даралттай нэгээс доошгїй холболт
хоолой;
4. Газар доорх байгалийн хийн хоолой дараах даралттай:

0,005 МПа (0.05кгс/см2 )-аас илїїгїй (12-р зїйлд зааснаас бусад); 10, нэгээс доошгїй
холболт
0,005 МПа-аас дээш 0,3 МПа (0.05-3кгс/см2)-аас илїїгїй,(13-р зїйлд 50, нэгээс доошгїй
зааснаас бусад); холболт

0,3 МПа–аас дээш 1,2 МПа (3-12кгс/см2)-аас илїїгїй (13-р зїйлд 100
зааснаас бусад);
5. Гудамжны сайжруулсан хучилттай (цемент-бетон, тємєр бетон, 100
асфальт-бетон, барьцалдуулагч материалаар бэхлэсэн хавтан зэрэг)
зорчих хэсгийн доогуур тавьсан газар доогуурх болон усан саад
давуулан тавьсан, тїїнчлэн гэр хоолой дотуур сївлэн (бїх хэсэг,
огтлолцсон байгууламжаас хоёр тийшээ 5 м-ээс багагїй илїї гарсан,
ерєнхий сїлжээний тємєр замын далангийн суурийн ирмэгээс хоёр тийш
50 м-ээс багагїй илїї гарган) тавьсан бїх тєрлийн даралттай хоолой;
6. Газар доогуурх холбооны байгууламжтай (коллектор, суваг, 100
тоннель г.м.) огтлолцох (огтолцох хэсэг болон байгууламжийн
хананаас хоёр тийш 5 м-ээс доошгїй зайд) газар доогуурх бїх
тєрлийн даралттай хоолой;
7. Байгалийн саад давуулан гїїрнээс зїїж бэхлэсэн газар дээгїїрх 100
бїх тєрлийн даралттай хоолой;
8. Хороолол дотор тавьсан бїх тєрлийн даралттай хоолой; 100

9. 7 баллаас дээш газар хєдлєлийн идэвхтэй бїсэд болон ашиглалт 100

явагдаж буй талбай дахь газар доогуурх бїх тєрлийн даралттай
хоолой;
10. Холбооны коллектор болон сувгаас (дулааны суваг ч орно) 3 м-ээс 100
ойр байрласан газар доогуурх бїх тєрлийн даралттай хоолой;
11. Газар доогуурх оролт барилгын сууриас доорх зайд: 100

2 м хїртэл - 0,005 МПа (0.05 кг/см2) -аас илїїгїй даралттай

4 м хїртэл - 0,005 МПа-аас дээш 0,3 МПа(0.05-3кгс/см2)-аас
илїїгїй
даралттай
7 м хїртэл – 0,3 МПа-аас дээш 0,6 МПа (3-6кгс/см2)-аас илїїгїй
даралттай (кг/см2)
10 м хїртэл – 0,6 МПа-аас дээш 1,2 МПа (6-12кгс/см2)-аас илїїгїй
даралттай

8
 БНбД 42-02-04
12. Хїчтэй болон дундаж овойлт, суулт їїсэх хєрс ба хїн олноор 25, нэгээс доошгїй
цугларах нийтийн їйлчилгээний барилга буюу 5–аас дээш давхар холболт
орон сууцны барилгаас 4 м-ээс ойр зайд суурилуулсан 0,005 МПа-аас
илїїгїй даралттай байгалийн хий дамжуулах хоолой
13. Суурин газрын гадна болон цаашдын барилгажилтын талбайн 20, нэгээс доошгїй
гадна суурилуулсан 0,005 МПа-аас дээш 1,2 МПа-аас илїїгїй холболт
даралттай байгалийн хий дамжуулах хоолой

Тайлбар: 1. Туршилтанд гадна байдал нь хамгийн муу холболтыг сонгох ёстой.

2. 3-р їзїїлэлтийн нормууд нь 7 ба 8-р їзїїлэлтїїдэд заасан хоолойд, 4,12 ба 13-р їзїїлэлтїїдийн
норм нь 5 ба 6-р їзїїлэлтэд заасан хоолойд, 13-р їзїїлэлтийн норм нь 9-р їзїїлэлтэд заасан
хоолойд тус тус хамаарахгїй болно.

3. 500 мм хїртэлх хийн хоолойн булангийн холболт, фланец болон хавтгай бєглєєсийг хоолойд
ганаасан ширээс зэрэгт энэхїї туршилтын норм нь їйлчлэхгїй болно.

4. Хийн газар доорх хоолойн холболтын норм нь газар дээрх хоолойн холболтод адил їйлчилнэ.

5. Барилга угсралтын байгууллагын харъяа тєвлєрсєн бэлтгэлийн їйлдвэр буюу газарт хийсэн
холбох хэрэгслийн ширээсэн холболтыг радиографын аргаар туршин шалгах ёстой.

2.26. Радиографын аргаар шалгахад дараах согог илэрвэл холболтыг гологдол

болсон гэж тооцох ёстой:
- ан цав, цооролт, гагнаагїй зай зэрэг илэрвэл;
- ширээсїїдийн заагийн дутуу ширээс;
- хоолойн хананы зузааны 10%-аас дээш гїнтэй суурь ширээсийн болон
ширээсийн тєвгєрийн хоорондын дутуу ширээс;
- 300 мм хїртэл урттай ширээсийн тойргийн уртын 10%-аас дээш буюу
ширээсэнийн 300 мм бїрт 25 мм-ээс илїї урттай суурь ширээсийн болон
ширээсийн тєвгєрийн хоорондын дутуу ширээс;
- дотор нэмэлт ширээстэй 920 мм болон дээш голчтой хийн хоолойн
холболтын суурь ширээсийн дутуу ширээс;
- цагирагтай ширээсэн холболтын суурь ширээсийн дутуу ширээс;
- ГОСТ 23055-78-ын 6-р зэрэглэлд зориулан тогтоосон согогийн (хоосон
хєндий, шаар бусад зїйл) хэмжээнээс илїї байвал.
Радиографын аргаар шалгасан шалгалтын їр дїнг хавсралт “Д”-д заасан
маягтын дагуу тэмдэглэх ёстой.
Хэт авианы аргаар шалгахад илэрсэн согогийн талбай нь ВСН 012-88-д заасан
буюу хэт авианы аппаратын їйлдвэрийн стандартад заасан талбайгаас илїї байх
болон 300 мм хїртэл урттай холболтын ширээсийн тойргийн уртын 10%-аас дээш
буюу ширээсэнийн 300 мм бїрт 25 мм-ээс илїї урттай согог илэрсэн бол холболтыг
гологдол гэж тооцох ёстой.
Хэт авианы аргаар шалгасан шалгалтын їр дїнг хавсралт “Ё”-д заасан маягтын
дагуу гаргаж баталгаажуулах ёстой.
Хийн ширээлтээр хийсэн ширээсийн согогийг засварлахыг хориглоно.
Нуман ширээлтээр хийсэн ширээсийн согогийг бїгдийг цэвэрлэн зайлуулсны
дараа дахин гагнаж бїх ширээсийг радиографын аргаар шалган засварлахыг
зєвшєєрнє. ГОСТ 16037-80-аар тогтоосон хэмжээнээс илїї гарсан ширээсийн
єндрийг механик аргаар засварлаж арилгахыг зєвшєєрнє. Зїсэлтийг ширээсэнийн
єндрєєс илїїгїй єндєртэй буюу 2-3 мм-ээс илїїгїй єндєртэй утсан тєвгєр їїсгэн
засварлах ёстой. Согогийг давтах аргаар засах, холболтыг дахин засварлахыг
хориглоно.
9
БНбД 42-02-04
2.27. Дараах тохиолдолд механик аргаар туршин шалгах ёстой:
- хяналтын холболт;
- 50 мм-ээс бага голчтой ШНХ хоолойн болон байгалийн хийн газар дээгїїрх
ба доторх хоолойн холболт;
- 50 мм болон илїї голчтой 0,005 МПа (0,05 кгс/см2) хїртэл даралттай
байгалийн хийн газар дээгїїрх ба доторх хоолойн холболтыг;
- бїх тєрлийн даралттай хоолойн хийн гагнуураар гїйцэтгэсэн бїх
холболтуудыг;
Механик шалгалтанд гагнуурчин тус бїрийн сїїлийн сард барилгын талбай
дээр гїйцэтгэсэн бїх холболт, їйлдвэрт гагнасан яндангийн бэлдэцийн холболтын
0,5%-ыг гэхдээ 50 мм хїртэл голчтой хоолойн хувьд 2-оос доошгїй, 50 мм-ээс дээш
голчтой хоолойн хувьд 1 холболтыг шалгалтанд хамруулна.
2.28. Нуман буюу хийн ширээлтээр гїйцэтгэсэн холболтын механик шинж
чанарыг тодорхойлохдоо дараах тєрлийн механик туршилтыг хийх ёстой:
- статик суналт даах туршилт;
- статик нуглалт ба хонхойлгох туршилт;
2.29. 50 мм-ээс дээш голчтой хоолойн ширээсэн холболтонд механик туршилт
хийхийн тулд туршихаар сонгосон холболтоос хїчдэлийг арилгаагїй 3 загварыг
суналтын туршилтанд, хїчдлийг арилгасан 3 загварыг нуглалтын туршилтанд
зориулан огтлон авах ёстой. Загварыг холболтын тойргийн дагуу жигд хуваарилан
огтлон авбал зохино. Загварыг ГОСТ 6996-66-ын дагуу бэлтгэх ёстой.
Тухайн холболтын суналт болон нугалалтын туршилтын дїнг тодорхойлохдоо
загваруудын тухайн тєрлийн туршилтуудын їр дїнгийн арифметик дунджаар
тодорхойлно.
Хэрвээ дараах дїн гарвал механик туршилтыг шаардлага хангаагїй гэж їзнэ:
- сунгалтын туршилтын їед сунгалтын бєх батын хязгаарын арифметик
дунджийн хэмжээ нь стандат (техникийн нєхцєл) -аар тодорхойлсон
яндангийн їндсэн металлын бєх батын доод хязгаараас бага байвал;
- нугаралтын туршилтын нугралын єнцгийн арифметик дунджийн хэмжээ нь
нуман ширээсэнийн хувьд 120 градусаас бага, хийн ширээсийн хувьд 100
градусаас бага байвал;
- сонгож авсан 3 загварын аль нэгийн їзїїлэлт энэ туршилтын зохих їзїїлэлт
(бєх батын хязгаар буюу нугаралтын єнцєг)-ээс 10%-аар бага байвал;
2.30. 50 мм-ээс илїїгїй голчтой яндангийн ширээсэн холболтын суналт,
хонхойлтын механик туршилтанд холболтыг бїтнээр оруулна. Эдгээр хоолойн
туршилтанд сонгож авсан ширээсэнийн хагасыг (хїчдлийг арилгаагїй) нугралтын,
їлдсэн хагасыг (хїчдлийг арилгасан) суналтын туршилтанд оруулна.
Ширээсэн холболтын механик туршилтын дїнгээр доорх їзїїлэлт гарвал
шаардлага хангаагїй гэж їзвэл зохино:
- суналтын бєх батын хязгаар нь стандартаар тодорхойлсон хоолойн
металлын бєх батын доод хязгаараас бага байвал;
- хотойлтын туршилтын їед ширээсэнд анхны ан цав їїсэхэд прессийн шахаж буй
хавтгайн хоорондын зай нь 5S (S-хоолойн хананы зузаан)- ээс илїї байвал;
2.31. Механик туршилтын їр дїнг хавсралт “Е”-гийн дагуу маягтад тэмдэглэх
ёстой.

10
 БНбД 42-02-04
2.32. Физик аргаар шалгах буюу механик туршилтанд оруулахад шаардлага
хангаагїй їр дїн гарсан тохиолдолд шалгалт, туршилтанд хамрагдах холболтын тоог
хоёр дахин нэмэгдїїлэх ёстой.
Физик шалгалтанд нэмэгдїїлэн оруулах холболтуудыг сонгохдоо гологдол
илэртэл тухайн тєрлийн шалгалтанд хамрагдаагїй байсан хэсгїїдээс сонгож авна.
Хэрэв физик аргын давтан шалгалтаар аль нэг холболтод чанарын гологдол гарвал
тухайн гагнуурчны сїїлийн сард гагнасан бїх холболтуудыг радиографын аргаар
шалгах ёстой.
Хоёр дахин нэмэгдїїлэн авсан холболтуудын механик туршилтыг согог илэрсэн
їзїїлэлтээр гїйцэтгэх бєгєєд хэрвээ аль нэг холболтонд гологдол гарвал тухайн
гагнуурчны сїїлийн сард хийн ширээлтээр гагнасан бїх холболтуудыг зїсч хаян
дахин гїйцэтгэнэ. Нуман ширээлтээр гагнасан холболтуудыг радиографын аргаар
шалгана.

3. ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ ХАМГААЛАЛТ

Тусгаарлах бїрхэвчин хамгаалалт

3.1. Газар доорх ган хоолой болон ШНХ хадгалах ган савыг зэврэлтээс
хамгаалах бїрхэвчийг зураг тєслийн дагуу хийнэ.
3.2. Бїрхэвч тїрхэхийн ємнє хоолойн гадаргууг бохирдлоос (цас, мєс, тоос
шороо, зэв, тортог, тосон толбо г.м.) сайтар цэвэрлэж, шаардлагатай тохиолдолд
хатаах ёстой. Хоолойн гадаргуу болон ширээсэн холболтын цэвэрлэгээний чанар нь
ГОСТ 9.402-80-ын дагуу 4 дїгээр зэрэгт тохирсон байх ёстой.
3.3. Битум-резин суурьтай, их хїчитгэсэн тєрлийн тусгаарлах тїрхлэгийг механик
аргаар, їйлдвэрлэлийн нєхцєлд, яндан буюу яндангуудын бэлдэцэд тїрхэх ёстой.
Хоолойн угсралтын їед талбайд ашиглах хамгаалалтын битум тїрхэц нь
їйлдвэрийн нєхцєлд бэлтгэгдсэн байх шаардлагатай.
3.4. Хамгаалалтын бїрхэвчийн чанарын шалгалтыг дараах дарааллаар
гїйцэтгэнэ:
- хийн хоолойг сувагт (эсхїл ШНХ-ийн савыг нїхэнд) хийхийн ємнє бїх
гадаргууг хамруулан хамгаалах бїрхэвчийн наалдалт, тїрхцийн зузаан, жигд
байдлыг ГОСТ 9.602-89-ын дагуу, шалгах ба механик гэмтэл, ан цав зэргийг
гадна їзлэгээр илрїїлэх;
- хоолойг сувагт (савыг нїхэнд) угсарсны дараа булахын ємнє хамгаалалтын
бїрхэвчийг гадна їзлэгт хамруулна. Энэ їед суваг, нїхэнд хийсэн угсралтын
їеийн холболтуудын бїрхэвчийн чанарыг шалгана;
- булсны дараа хамгаалах бїрхэвчийн чанарын эцсийн шалгалтыг хийх
бєгєєд энэ їед хоолойн ганг хєрстэй цахилгаан холбоо їїсгэж буй эсэхийг
багажаар тодорхойлох аргыг ашиглана;
Хамгаалах бїрхэвчийн чанарыг хавсралт “А” ба “Г” –д заасны дагуу угсралтын
паспортанд тэмдэглэнэ.

Цахилгаан химийн хамгаалалт

3.5. Хийн хоолойн цахилгаан химийн хамгаалалтын тоноглолын угсралтыг зураг

тєслийн дагуу гїйцэтгэх ёстой.

11
БНбД 42-02-04
Цахилгаан угсралтын ажлыг “Цахилгаан байгууламжийн дїрэм” БД 43-101-03
ийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.
3.6. Хяналт-хэмжилтийн цэгийг хоолойг сувагт угсарсны дараа булахаас ємнє
суурилуулах ёстой. Хяналт-хэмжилтийн цэгийг шалгах, хїлээн авах ажиллагааг
хоолойг булсны дагаа гїйцэтгэнэ.
3.7. Цахилгаан химийн хамгаалалтын тоноглолыг суурилуулсан талаар актанд
тусгах ёстой.

4. ГАДНА БА ДОТОРХ ХИЙН ХООЛОЙ БОЛОН БАГАЖ, ТОНОГ

ТЄХЄЄРЄМЖИЙН УГСРАЛТ

4.1. Хийн хоолойн угсралтын ажлыг гїйцэтгэхдээ тухайн хоолой, хоолойн хэсэг,
хийцэд хог, бусад зїйл орохоос хамгаалах арга хэмжээг авна.
Хийн хоолойг сувагт байрлуулахдаа холбосон хэсгїїдийг сувгийн эргээс
буулгах замаар гїйцэтгэдэг.
4.2. Хийн хоолойг сувагт байрлуулсны дараа доорх зїйлийг шалгана. Їїнд:
- хоолойн гїн налуу нь зураг тєслийн шаардлага хангасан байдал, хооолой нь
нийт уртын дагуу сувгийн ёроолд бїрэн суурилсан эсэх;
- хоолойн хамгаалалтын бїрхэвчийн байдал;
- хийн хоолойгоос хоолойтой огтлолцсон байгууламжийн сувгийн хана хїртэлх
зайг, тїїнчлэн энэ зай нь зураг тєсєлд заагдсан хэмжээг хангаж байгаа эсэх;
Хийн хоолойг зєв тавьсан эсэхийг хоолойн гол зангилаа цэгїїд болон газар
доорх байгууламжтай огтлолцох хэсгїїдийг нивелирдэж шалгана.
Угсарсан хоолойг шалгах явцад тїїний зарим хэсэг нь сувгийн ёроолд бїрэн
суугаагїй байвал тухайн хэсэгт шороо хийж нягтруулан сайтар чигижнэ.
4.3. Хийн хоолойд зангилаа, холбох хэрэгсэл, арматур, хийц хэсэг болон бусад
тоноглолыг холбон ширээхдээ тэдгээрийн тэнхлэгийг хоолойн тэнхлэгт тохируулах
ёстой. Залгаас хэсгїїд нь хэвтээ болон босоо хавтгайд тэнхлэгийн шилжилттэй
байхыг хориглоно.
4.4. Газар дээрх хийн хоолойн угсралтын ширээст холболтуудыг шалган
туршсаны дараа хоолойг єргєх, тулгуур дээр суурилуулах ажлыг гїйцэтгэх ёстой.
4.5. Дараах ажлуудыг гїйцэтгэсний дараа доторх хоолойн угсралтыг хийх
шаардлагатай. Yїнд:
- хийн хоолой, тєхєєрємж, багаж хэрэгсэл, арматур суурилуулах давхар
хоорондын хучилт, шал, хана, хамар хана зэргийг хийх;
- хийн хоолойг угсрах, сївлэхэд зориулсан суваг, ховил, нїх зэргийг суурь,
хучилт, хана хамар хана, зэрэгт гаргах;
- гал тогоо болон бусад хийн тєхєєрємж суурилуулах єрєє, тасалгааны
хананд хамгаалалтын шавардлага хийх;
- хийн тєхєєрємжєєс хийн хоолой очих ёстой ванн, угаалтуур, тосгуур болон
бусад тоноглолыг суурилуулах;
- утааны янданг цэвэрлэж, шалгах зэрэг тус тус орно.
4.6. Дотоод хийн хоолойн угсралтын їеийн холболтууд нь БНбД 42-01-04-ийн
шаардлагыг хангасан байх ёстой.

12
 БНбД 42-02-04
Хийн хоолой, арматурын ширээст болон эрээсэн холболтуудыг хана, хучилтанд
оруулан битїїмжлэхийг хориглоно.
Гэр хоолой дотор угсарсан хийн хоолойн хэсэг нь залгаастай (тулгасан
холболттой), харин авч болох таглаа бїхий суваг, ханын ховилд суурилуулсан
хоолойн хэсэг нь эрээсэн буюу фланцан холболттой байхыг тус тус хориглоно.
Эрээсэн холболтын битїїмжлэлийг хар тугалгын хонд (сурик)-ыг олифтой
хольж шингээсэн олсон утсаар хийх буюу їйлдвэрлэгчийн гэрчилгээтэй фторопласт
болон бусад битїїмжлэлийн материал ашиглан гїйцэтгэнэ.
4.7. Зураг тєсєлд бусад норм їндэслэн єєрєєр заагаагїй бол хийн хоолойн
шулуун хэсэг болон босоо шугам нь зураг тєсєлд тусгаснаас 1 уртааш метрт 2 мм-
ээс илїїгїйгээр зєрїїтэй байхыг зєвшєєрнє.
Хананаас хийн хоолой хїртэлх зайг зураг тєсєлд зааж єгєєгїй бол энэхїї зайг
хоолойн радиусаас багагїй байхаар авбал зохино.
Хаах, таслах хэрэгслийг угсрахдаа тэдгээрийн дараа (хийн урсгалын дагуу)
оруулга (сгон) угсарна. Хийн босоо болон хэвтээ шугам дахь крантыг тїїний хаагчын
тэнхлэг нь ханатай параллель байхаар суурилуулах ба тїгжих гайкыг хана руу
харуулан угсрахыг хориглоно.
4.8. Газар доорх хийн хоолойн хєндлєн холболтоос тїїнтэй огтлолцох
инженерийн болон бусад байгууламжийн хана хїртэлх зай (хэвтээ чиглэлд) нь 1 м-
ээс багагїй байх ёстой. Хийн хоолойг гэр хоолойд угсарсан бол ширээсэн
холболтоос гэр хоолойн їзїїр хїртэлх зай нь 300 мм-ээс багагїй байвал зохино.
200 мм-ээс илїїгїй голчтой газар дээрх хийн хоолойн ширээсэн холболт нь
тулгуурын захаас 200 мм-ээс багагїй зайд байрлах ба 200 мм-ээс илїї голчтой
хоолойн хувьд 300 мм-ээс дээш байх ёстой. Хаалт, компенсаторын фланцаас хийн
хоолойн тулгуур хїртэлх зай нь 400 мм-ээс илїї байх ёстой.
Хийн хоолойг хана нэвтлэн сївлэх бол ширээсэн холболтоос гэр хоолой
хїртэлх зай нь 50 мм-ээс дээш байвал зохино.
Зураг тєсєлд єєрєєр тусгаагїй тохиолдолд дээр заасан хэмжээнїїдийг мєрдєх
ёстой.
4.9. Хийн тоноглол, хийн тєхєєрємжийг суурилуулах болон тэдгээрийг хийн
болон халаалтын сїлжээнд холбох, тїїнчлэн автоматжуулалт, хянах хэмжих
хэрэгслийг суурилуулах, импульсын хийн хоолойг угсрахдаа зураг тєсєлд заасан
шаардлагыг мєрдєхєєс гадна тэдгээрийн угсралтын талаарх їйлдвэрийн зааврын
шаардлагыг мєрдєх ёстой.
Хийн зууханд холбогдох хоолойг холболтын хэрэгслийн (штуцер) тївшинд
байрлуулахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд хаагч краныг зуухны хажуу талд 20 см-ээс
багагїй зайтай байрлуулна. Хийн хоолой дээд талаас холбогдох тохиолдолд хаагч
краныг зуухны дээд талд шалнаас 1.5-1.6 м-ийн єндєрт байрлуулна.

5. БАЙГАЛИЙН БОЛОН ХИЙМЭЛ СААД ДАВУУЛАН

ХИЙН ХООЛОЙГ УГСРАХ

5.1. Усан доорх сувгийн ёроолд хийн хоолойг суурилуулах (сувгийн ёроолоор
татах, хоолойн бэлдцийг живїїлэн угсрах, хєвєгч тулгуур ашиглан суурилуулах
зэрэг) аргыг угсралтын байгууллагын тєслєєр тодорхойлох бєгєєд энэ талаар ажил
гїйцэтгэх зураг тєсєлд тодотгох ёстой.

13
БНбД 42-02-04
5.2. Усан саадыг гатлуулан тавих хийн хоолойг гагнаж, тусгаарлаж, туршсан
байхаас гадна угсрахад зориулан бэлтгэсэн байх шаардлагатай. Усан доорх сувагт
хийн хоолойг суурилуулахаас ємнє сувгийн гїнийг зураг тєсєлд заасан хэмжээтэй
хэмжин шалгасан байх ба суваг бэлэн болсон тухай акт їйлдсэн байх ёстой.
5.3. Тусгаарлах бїрхїїлтэй хийн хоолойг усан саадын ёроолоор татахын ємнє
болон тохируулах ачааг суурилуулахын ємнє зураг тєслийн шаардлага хангасан
хамгаалалтыг тусгаарлагч бїрхїїл дээр хийнэ.
Хэрвээ зураг тєсєлд цул бетон бїрхїїл /тохируулах ачааны їїрэг гїйцэтгэх/
хийхээр тусгасан бол хийн хоолойн бат бєхийн туршилт хийсний дараа бїрхїїлийг
хийх ёстой.
Хийн хоолойн сувгийн ёроол дахь байрлалын шалгалтыг суурилуулснаас хойш
нэг хоногийн дотор хийх ёстой.

6. ХИЙН СYЛЖЭЭН ДЭХ БАЙГУУЛАМЖ

6.1. Тоног тєхєєрємж, арматур, холбох хэсэг, хийн хоолойн эд анги болон хий
хуваарилах цэг, хий хуваарилах тєхєєрємж дэх хэмжих хэрэгслийг суурилуулахдаа
зураг тєсєл, їйлдвэрлэгчийн заавар, энэхїї бїлгийн шаардлагад нийцїїлэх ёстой.
6.2. Худгийн хучилтыг хийхдээ худгийн хана, хучилт хоёрын хооронд зай завсар
гаргахыг хориглоно.
6.3. Угсармал худаг хийх бол хийц хэсгїїдийн угсрах ирмэгїїдийг сайтар
цэвэрлэх ёстой. Хийц хэсгїїдийг М100-аас доошгїй маркын цементэн зуурмагаар
холбож заадсыг шаараар єнгєлєх ёстой.
6.4. Хамгаалах бїрхэвчийн доорх суурийг сайтар нягтруулсан хєрсєн дээр,
зайлуулах хоолойг угсарсны дараа суурилуулна.
Хийн хоолой дахь байгууламжийн (шингэн тїгжээ, конденсат цуглуулагч г.м.)
зайлуулах хоолойг хамгаалах бїрхэвчийн тєвд, тїїний суурийн хавтгайд
перпендикуляраар суурилуулах ёстой.
Зайлуулах хоолойн бїх талаас 0.3 м-ээс доошгїй радиустайгаар элсээр булах
ба 0.5-0.7 м радиустай налуу (отмостк) хийх шаардлагатай.
Хамгаалах бїрхэвчийн таглаа (худгийн таг) болон зайлуулах хоолойн їзїїр
хоёрын хоорондын зай 10-15 см байх ёстой.

7. БАЙГАЛ, ЦАГ УУРЫН ОНЦГОЙ НЄХЦЄЛД ХИЙН ХООЛОЙГ УГСРАХ

7.1. Мєнхийн цэвдэгтэй хєрсєнд хийн хоолойг тавих тохиолдолд сувгийг орчны
агаарын температур хасах байхад ухах ёстой бєгєєд дулаан орохоос ємнє хучилт,
булалтыг гїйцэд хийх ёстой.
7.2. Газар хєдлєлийн 7-оос дээш баллын бїсэд болон суулт, овойлт їїсэх
хєрсєнд хийн хоолойг тавих бол хэв гажилтанд орсон їзїїрийг тайрч хаях ёстой.
Хоолойн їзїїрїїдийн хооронд їїсэх завсрыг 200 мм-ээс доошгїй урттай оруулга
ширээх аргаар бєхлєх ёстой.
7.3. Байгал, цаг уурын онцгой бїсэд тавих хийн хоолойн холболтын
ширээсэнийн чанарыг хяналтын физик аргаар Хїснэгт 2-т заасан нормын дагуу
гїйцэтгэвэл зохино.
Хїснэгт 2-т заагаагїй онцгой нєхцєлд хийн хоолой тавих тохиодолд ердийн
нєхцлийн хяналтын нормыг баримтлана.

14
 БНбД 42-02-04
8. ХИЙН ПОЛИЭТИЛЕН ХООЛОЙН УГСРАЛТЫН ОНЦЛОГ

8.1. Энэхїї дэд бїлэгт полиэтилен яндангаар хийсэн газар доорх хийн хоолойг
(цаашид энэ дэд бїлэгт хийн хоолой гэнэ) шинээр тавих болон шинэчлэн
засварлахад мєрдєх нэмэлт шаардлагыг оруулсан болно.
Энэхїї дэд бїлгийн шаардлага нь газар доорх муудсан металл хоолойг тїїний
дотуур полиэтилен хоолойг сївлэх аргаар шинэчлэн засварлахад мєн хамаарна.
8.2. Ган хоолой дотуур полиэтилен хоолойг сївлэхийн ємнє ган хоолойгоос
полиэтилен хоолой гарах, орох ган хоолойн хэсэгт гєлгєр цєн (втулка) суулгаж
єгєхєєс гадна полиэтилен хоолойд сэв суух буюу бусад механик гэмтлээс хамгаалах
арга хэмжээг авсан байх ёстой. Дээрх арга хэмжээг ажил гїйцэтгэх зураг тєсєлд
тусгасан байвал зохино.
Полиэтилен хоолойг сївлэхээс ємнє ган хоолойн дотрыг (агаараар їлээлгэх,
дотуур нь їрж цэвэрлэх зориулалтын хэрэгсэл явуулах зэргээр) цэвэрлэсэн байх
ёстой. Ган хоолойн цэвэрлэгээний чанар, полиэтилен хоолойг сївлэхэд бэлэн
болсон байдлыг шалгахдаа сївлэх полиэтилен хоолойтой адил голчтой, 3 м-ээс
доошгїй урттай полиэтилен хоолойг ган хоолойн дотуур татаж гаргаж туршина.
8.3. Хоолойг ширээхийн ємнє 5-аас доошгїй туршилтын ширээсэн холболт
хийж, тэдгээрт 8.7-д заасны дагуу механик туршилт хийсний їндсэн дээр
ширээлтийн ажлын технологийн їзїїлэлтїїдийг тодорхойлох ёстой. Ажлыг -15-аас
+400С -д буюу материалын техникийн нєхцєл, стандартын дагуу єєр температурт
гїйцэтгэх ёстой. Хэрэв дээрх баримт бичгїїдэд єєр температур тогтоогоогїй бол
агаарын температурын дээр дурьснаас илїї єргєн хязгаарын їед шрээлтийн ажлыг
тусгай байранд гїйцэтгэнэ.
Гагнасан холболт бїрт гагнуурчин нь єєрийн тэмдэг (дугаар)-ийг ширээс
хийснээс 20-30 сек-ын дараа хайлмал холболт дээр тавих ёстой.
8.4. Хийн хоолойг муруйлттайгаар (єнцєг їїсгэхгїй) тавибал зохино. Угсарсан
хийн хоолойг зуны єдрийн хамгийн сэрїн їед, євєлийн єдрийн хамгийн дулаан їед
булах ёстой.
8.5. Хийн хоолойн эргэлт бїхий (чиг єєрчилсєн) хэсгийн холбох хэрэгслийг зураг
тєслийн дагуу хэрэглэх ёстой.
8.7. Хийн полиэтилен хоолойн бїх тєрлийн аргаар гїйцэтгэсэн ширээсэн
холболт бїрийг гадаад їзлэгээр шалгана. Гэхдээ тулгаж ширээх аргаар гїйцэтгэсэн
холболт нь ОСТ 6-19-505-79-ын шаардлагад тохирсон байх ёстой.
Yїнээс гадна тулгаж ширээх аргаар гїйцэтгэсэн холболт бїрийг Хїснэгт 2-ын
нормын дагуу физик аргаар шалгаж, бїх холболтын 1%-г механик туршилтанд
оруулах ёстой. Гэхдээ тухайн байгууламжинд нэг гагнуурчны гїйцэтгэсэн бїх
холболтоос 5-аас доошгїй холболтыг шалгавал зохино.
Ган хоолой дотуур сївлэх полиэтилен хоолойн тулгаж гагнасан холболтыг 100%
физик аргаар, 1%-г механик туршилтаар, 100% гадна їзлэгээр шалгах ёстой.
Нэмэлт оруулга ширээхээс зайлсхийх зорилгоор механик туршилтанд оруулах
ширээсэн холболтыг угсралтын явцад зїсэж авах шаардлагатай.
Гологдол ширээсэн холболтыг таслан авч тэр хэсэгт нь 500 мм-ээс доошгїй
урттай оруулга ширээх шаардлагатай.
8.8. Ширээсэн холболтын гадаад байдал нь дараах шаардлагыг хангасан байх
ёстой:
ширээсийн тєвгєр нь хоолойн гадаргуу дагуу жигд тархан байрласан бєгєєд
доорх єндєртэй байна, мм:
- хоолойн хананы зузаан нь 5-6 мм байхад 1.5-3
15
БНбД 42-02-04
- --- х ---- 6-10 – х -- 2.5-4.5
- --- х --- 10-15 -- х -- 3–6
- -- х --- 15-20.5 --х -- 3.5-6.5
ширээсийн тєвгєр нь хоолойтой адил єнгєтэй байхаас гадна хагралгїй байх,
хоолойн хананы амсруудын шилжсэн зєрїї нь хананы зузааны 10%-иас илїїгїй
байх зэрэг болно.
Гадна їзлэгээр шалгахад илэрсэн гологдол холболтыг засварлах шаардлагагїй
бєгєєд тайрч хаяна.
8.9. Шалгалтанд хамрагдах холболт тус бїрээс статик суналтын механик
туршилтанд зориулан ГОСТ 11262-80-ын дагуу II тєрлийн 5-аас доошгїй дээжийг
зїсч аван бэлтгэх ёстой. Ширээс нь загварын голд байх ёстой.
Холболтын механик туршилтыг ТУ 6-19-352-87-ын дагуу холболт хийгдснээс
хойш нэг хоногоос доошгїй хугацааны дараа хийх ёстой.
Хэрэв холболт тус бїрээс зїсч авсан дээжїїдийн 80 хувиас багагїй хэсэг нь
їндсэн материалын эвдрэлийн уян їзїїлэлттэй, сунгалтын їеийн урсалтын хязгаар
19.0 МПа-аас багагїй, 350%-иас багагїй харьцангуй суналттай байвал полиэтилен
хоолойн ширээсэн холболтыг туршилтанд тэнцсэн гэж їзнэ. Бусад дээжїїдийн
сунгалтын їеийн урсалтын хязгаар 19.0 МПа-аас багагїй, тасрах їеийн харьцангуй
суналт 50%-иас багагїй байх ёстой. Дээжїїдийн ширээсийн эвдрэлт хэврэг (уян биш)
їзїїлэлттэй байхыг зєвшєєрєхгїй.
Туршилтын їр дїнг хавсралт “Е”-д заасан маягтын дагуу маягтад тэмдэглэн
баримтжуулна.
8.10. Холболтыг механик шалгалтаар шалгахад нэг л холболт шаардлага
хангаагїй байвал хамрагдах холболтын тоог 2 дахин нэмэгдїїлэн дахин шалгах
ёстой. Дахин шалгахад нэг л холболт шаардлага хангаагїй тохиолдолд тухайн
байгууламжид тус гагнуурчны хийсэн бїх холболтыг гологдолд тооцно. Гагнуурчныг
нэмэгдэл дадлага хийлгэн дахин шинээр шалгалтын ширээлт хийлгэн шаардлага
хангасан тохиолдолд ажиллуулна.
8.11. Шинээр тавьсан хийн полиэтилен хоолойд 9-р бїлгийн шаардлагын дагуу
хоолойн битїїмж, бат бєх чанарын туршилт хийх ёстой.
Газар доорх ган хоолойд сївлэх полиэтилен хоолойг сївлэхийн ємнє 0.6 МПа
даралтаар 20 минут туршин бат бєх чанарыг шалгах ёстой. Сївлэсний дараа
битїїмжийг туршин шалгавал зохино.Бат бєх чанарыг шалгах шаардлагыг зураг
тєслийн дагуу шийдвэрлэх ёстой.

9. ТУРШИЛТЫН АЖИЛ

9.1. Угсралтын ажил дууссан гадна хийн хоолойн бат бєх чанар, битїїмжийг
шалгахын ємнє хоолойн дотор талыг цэвэрлэхийн тулд їлээлгэх ёстой. Yлээлгэх
аргыг ажил гїйцэтгэлийн тєслєєр шийдвэрлэнэ. Хйи хуваарилах цэг (тєхєєрємж)-ийн
дотоод хоолойн цэвэрлэгээг угсралт хийхийн ємнє гїйцэтгэвэл зохино.
9.2. Хийн хоолойн бат бєх чанар, битїїмжийг шалгах туршилтыг хийн аж ахуйн
байгууллагын тєлєєлєгчийг байлцуулан барилга угсралтын байгууллага гїйцэтгэнэ.
Хийн аж ахуйн байгууллагатай зєвшилцсний дагуу тєлєєлєгчийг байлцуулахгїйгээр
туршилтыг гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
Туршилтын їр дїнг угсралтын паспортад тусгана.
9.3. Хийн хоолойн бат бєх чанар, битїїмжийг шалгах туршилтыг явуулахын
тулд хоолойг хэсгїїдэд хуваах ба энэ зорилгоор хоолойд угсрандсан таглаа буюу
хаалт арматуруудыг ашиглана.

16
 БНбД 42-02-04
Хийн даралтын зєрїї нь хаалт арматурын зєвшєєрєгдсєн їзїїлэлтээс
хэтрэхгїй бол арматурыг тухайн хэсгийг тусгаарлах хэрэгсэл болгон ашиглаж болно.
Ган хоолойн туршилтын дараа угсралтын ширээсэн холболтыг радиографын
хяналтын аргаар шалгана.
9.4. Хийн хоолойн бат бєх чанар, битїїмжийг шалгах туршилтанд 1.5-аас
доошгїй нарийвчлалын зэрэглэлтэй даралтын манометр ашиглах ёстой. Туршилтын
даралт нь 0.01 МПа-аас бага байх бол U хэлбэрийн шингэний манометрыг усаар
дїїргэж ашиглавал зохино.
Туршилтын їед хэрэглэх пїршт манометр нь 160 мм-ээс багагїй голчтой их
биетэй, заалтын дээд хязгаар нь хэмжвэл зохих даралтаас 4/3-аас багагїй, 5/3-аас
илїїгїй байх ёстой.
Агаарын даралтыг хэмжихдээ барометр-анероид ашиглах ёстой. Агаарын
даралтын тухай мэдээллийг цаг уурын станцаас авч ашиглаж болно.
9.5. Хий хуваарилах цэг болон хий хуваарилах тєхєєрємжийн хийн оролт ,
гаднах хийн хоолойн бат бєх чанар, битїїмжийг шалгах туршилтыг хаалт арматур,
тоноглол болон хяналт хэмжилтийн хэрэгслийг угсарсны дараа гїйцэтгэнэ.
Хэрвээ хаалтын арматур, тоноглол болон хяналт хэмжилтийн хэрэгсэл нь
туршилтын даралт даах чадваргїй бол туршилтын їед тэдгээрийн оронд таглаа,
хаалт хэрэглэх ёстой.
9.6. Хэрвээ хий ашиглах тєхєєрємж нь туршилтын даралтанд зориулагдаагїй
бол дотоод хоолойн тїршилтыг уг тєхєєрємжийг салгасан нєхцєлд гїйцэтгэх ёстой.
9.8. Гадна болон дотоод хийн хоолойн туршилтын нормыг Хїснэгт 3-т їзїїлэв.
Газар дээрх хоолойн туршилтыг газар доорх хоолойн нормоор гїйцээнэ.
Туршилтын хугацаанд хийн хоолойн даралт буурахгїй (манометрийн заалт илтээр
буугаагїй) байвал хийн хоолойн бат бєх чанарын туршилтын їр дїнг эерэг гэж їзнэ.
Шалгасан хэсгїїдэд хийн алдагдал илрэхгїй, туршилтын хугацаанд хийн
даралтын бодит алдагдал зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїїгїй байвал битїїмжийн
туршилтын їр дїнг эерэг гэж їзнэ.
Хийн хоолойн бат бєх чанар, битїїмжийг шалгах туршилтын їед илэрсэн
согогийг хийн хоолой дахь даралтыг буулган агаарын даралттай тэнцїї болсон
нєхцєлд арилгах ёстой. Гэхдээ бат бєх чанарыг шалгах явцад илэрсэн согогийг
битїїмжийг шалгахын ємнє арилгасан байвал зохино.

Хїснэгт 3
Тайл-
Туршилтын норм
бар
Бат бєх чанарын Битїїмжийн
Хийн хоолой, байгууламж Даралтын
даралт хугацаа даралт Хугацаа зєвшєєрєгд
МПа цаг МПа цаг сєн
бууралт
Газар доорх хоолой
1 Нам даралтын хоолой: (2 дугаар Томьёо
заалтад туссанаас бусад) 0.6 1 0.1 24 1-ээр
0.005 -аас илїїгїй, МПа
2 Нам даралтын 100 мм хїртэлх
голчтой оролт (тэдгээрийг 0.1 1 0.01 1 Мєн адил
гудамжны хийн хоолойтой хамт
17
БНбД 42-02-04
тусгайд нь байгуулах їед)
0.005 -аас илїїгїй, МПа
3 Дунд даралтын хоолой:
0.005-аас дээш 0.3 илїїгїй МПа 0.6 1 0.3 24 Мєн адил
4 Єндєр даралтын хоолой: 0.3-аас
дээш 0.6-аас илїїгй, МПа 0.75 1 0.6 24 Мєн адил
5 Єндєр даралтын хоолой:
0.6-аас дээш 1.2-с илїїгїй МПа 1.5 1 1.2 24 Мєн адил
1.2 –оос дээш 1.6илїїгїй МПа 2.0 1 1.6 24 Мєн адил
Шингэрїїлсэн хийн хоолой
Газар дээрх хоолой
6 Нам даралтын хоолой: (2 заал- Маномет-
тад туссанаас бусад) 0.3 1 0.1 0.5 рын заалт
0.005 -аас илїїгїй, МПа буурах
ёсгїй
7 Нам даралтын 100 мм хїртэлх
голчтой оролт (тэдгээрийг 0.1 1 0.01 0.5 Адил
гудамжны хийн хоолойтой хамт
тусгайд нь байгуулах їед)
0.005 -аас илїїгїй, МПа
8 Дунд даралтын хоолой:
0.005-аас дээш 0.3 илїїгїй МПа 0.45 1 0.3 0.5 Адил
9 Єндєр даралтын хоолой: 0.3-аас Адил
дээш 0.6-аас илїїгй, МПа 0.75 1 0.6 0.5
10 Єндєр даралтын хоолой:
0.6-аас дээш 1.2-оос илїїгїй МПа 1.5 1 1.2 0.5 Адил
1.2 –оос дээш 1.6-аас илїїгїй
МПа Шингэрїїлсэн хийн хоолой 2.0 1 1.6 0.5 Адил
Хий хуваарилах цэгийн хоолой, тоноглол
11 Нам даралтын тоноглол, хоолой Туршилтын Шкаф
0.005-аас илїїгїй, МПа 0.3 1 0.1 12 даралтын хэлбэ
1% рийн
ХХЦ-т
хамаа
рахгїй
12 Дунд даралтын тоноглол,
хоолой
0.005-аас дээш 0.3-аас илїїгїй, 0.45 1 0.3 12 Адил Адил
МПа
13 13. Єндєр даралтын тоноглол,
хоолой
0.3-аас дээш 0.6-аас илїїгїй, МПа 0.75 1 0.6 12 Адил Адил
14 Єндєр даралтын тоноглол,
хоолой 1.5 1 1.2 12 Адил Адил
0.6-аас 1.2 МПа хїртэл
Барилга, цех доторх хоолой, хий хуваарилах тєхєєрємж
15 Орон сууц, олон нийтийн
барилга, їйлдвэрлэлийн бус 20 даПа
ахуйн їйлчилгээний барилга 0.1 1 0.005 5 (20мм.усны
доторх нам даралтын хоолой мин багана)
0.005-аас илїїгїй, МПа
16 Yйлдвэр, ХАА-н барилга,
халаалтын зуух, їйлдвэрлэлийн
шинжтэй ахуйн їйлчилгээний
барилгын хийн хоолой:
нам даралт: 0.005-аас илїїгїй, 0.1 1 0.01 1 60 даПа
МПа (60мм.усны
багана)
дунд даралт: 0.005-аас дээш, 0.2 1 0.1 1 Туршилтын
0.1-ээс илїїгїй, МПа даралтын
1.5%
0.1-ээс дээш, 0.3-аас 0.45 1 0.3 1 Томьёо
илїїгїй, МПа 4-єєр олох

18
 БНбД 42-02-04
єндєр даралт: 0.3-аас дээш 0.75 1 1.25 1 Адил
0.6-аас илїїгїй, МПа ажлын
даралт,
0.6-аас
илїїгїй
0.6-аас дээш 1.2-оос илїїгїй 1.5 1 1.25 1 Адил
МПа ажлын
даралт,
1.2-оос
илїїгїй
1.2-оос дээш 1.6-аас илїїгїй 2.0 1 1.25 1 Адил
МПа ШНХ-ийн хоолой ажлын
даралт,
1.6-аас
илїїгїй

Битїїмж шалгах туршилтын їед илэрсэн согогийг арилгасны дараа туршилтыг

давтан гїйцэтгэх ёстой.
9.9. Бїх тєрлийн даралтын газар доорх болон нам ба дунд даралтын газар
дээрх хоолой болон доторх (барилга байгууламж дотор байрлах) хоолойнуудын бат
бєх чанар, битїїмжийг шалгах туршилтыг агаар ашиглан гїйцэтгэнэ. Єндєр
даралтын газар дээрх болон доторх хоолойн туршилтыг ус ашиглан гїйцэтгэх ёстой.
Ажил гїйцэтгэлийн тєсєлд тусгасан аюулгїйн тусгай арга хэмжээг авсан нєхцєлд
дээрх хоолойн туршилтанд агаар ашиглахыг зєвшєєрнє.
9.10. Газар доорх хоолойн бат бєх чанарын туршилтыг тэдгээрийг сувагт
суурилуулан хоолойн дээд ирмэгээс дээш 20-25 см зузаантай булсны дараа
гїйцэтгэх ёстой.
Туршилтыг хоолойн хучилтыг бїрэн хийсний дараа гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
9.11. Газар доорх хоолойн битїїмжийн туршилтыг зураг тєслийн хэмжээнд
сувгийн хучилтыг бїрэн гїйцэтгэсний дараа хийх ёстой.
Газар доорх хоолойн битїїмжийн туршилтыг эхлэхийн ємнє хоолойг туршилтын
даралттай адил даралттай агаараар дїїргэн хоолой дахь агаарын температурыг
хєрсний дулаантай адил болтол байлгах ёстой. Хийн хоолойн голчоос хамааран
туршилт явуулах хугацааг сонгодог:
- 300 мм хїртэл голчтой 6 цаг
- 300-аас 500 мм -- х --- 12 цаг
- 500 мм-ээс дээш -- х -- 24 цаг
9.12. Туршилтын хугацаанд хоолойн даралтын бодит уналт доорх томьёогоор
тодорхойлсон хэмжээнээс илїї гарахгїй байвал газар доорх хоолойн битїїмж
шаардлага хангаж байна гэж тооцно. Yїнд:

20Т 150Т

DPadm = ----------- , (DP’ = -----------

adm ), (1)
d d
Энд:
DPadm - даралтын зєвшєєрєгдсєн уналт , кПа
d - хийн хоолойн дотоод голч, мм
Т - туршилтын їргэлжлэх хугацаа, цаг
Хэрвээ туршилт хийж буй хоолой нь d1 d2 d3 … dn гэсэн єєр єєр голчтой
хэсгїїдээс бїрдсэн бол d дараах томьёогоор тодорхойлно:
2 2 2

19
БНбД 42-02-04
d1 l1 +d2 l2 +… +dn ln
d= ---------------------------------- (2)
d1 l1 +d2 l2 +… +dn ln
Энд:
d1 ,d2 ,d3 - хоолойн хэсгїїдийн дотоод голч , мм
l1,l2 , l3 - тухайн голчтой хэсгїїдийн урт, м

Хийн хоолой дахь туршилт хийх хугацааны даралтын бодит уналтыг ΔPf , кПа
доорх томьёогоор тодорхойлдог:

ΔPf = (P1 +B1) – (P2 +B2) (3)

Энд: Р1 ба Р2 -туршилтын эхэнд ба эцэст даралтын манометрийн заалт, кПа

В1 ба В2 - туршилтын эхэнд ба эцэст даралтын барометрийн заалт, кПа

9.13. Хийн хоолойн газар доорх болон усан доорх гэр хоолойд угсарсан
хэсгийн туршилтыг 3 їе шаттайгаар явуулдаг: 
­  бат бєх чанарыг –хоолойн хэсгийг ширээлт хийсний дараа тухайн газарт
угсрахын ємнє, 
­  битїїмжийг -хоолойн хэсгийг тухайн газарт бїрэн угсарч, хучилт хийсний дараа, 
­  битїїмжийг хийн хоолойг бїхэлд нь эцэслэн шалган туршихад
Хийн хоолойн ширээсэн холболтгїй нэг яндангаас бїрдсэн хэсгийн туршилтыг
їндсэн хийн хоолойн туршилттай хамт хийхийг зєвшєєрнє.
9.14. Газар дээрх хийн хоолой болон доторх хийн хоолой, хий хуваарилах цэг
ба тєхєєрєжийн дотоод хоолойн бат бєх чанарын ба битїїмжийн туршилтыг
эхлэхийн ємнє хоолойг туршилтын даралттай адил даралттай агаараар дїїргэн
хоолой дах хийн дулааныг орчны агаарын дулаантай ижил болтол байлгах ёстой.
9.15. Орон сууцны байр, олон нийтийн барилга болон їйлдвэрлэлийн бус ахуйн
їйлчилгээний байгууллагын нам даралтын хийн хоолойн бат бєх чанарын ба
битїїмжийн туршилтыг дараах хэсгїїдэд хийх ёстой. Yїнд:
бат бєх чанарыг –барилгын оролт дээрх хаалтаас хийн тєхєєрємж рїї
салаалсан хоолойн кран хїртэлх хэсэгт; Энэ їед хийн тєхєєрємжийг салгах бєгєєд
хийн тоолуурууд туршилтын даралтыг даахгїй нєхцєлд авах.
битїїмжийг -барилгын оролт дээрх хаалтаас хийн тєхєєрємжийн кран хїртэлх
хэсэгт;
Хийн хангамжтай орон сууцны болон олон нийтийн барилгад шинээр хийн тєхєє-
рємж нэмж суурилуулсан бол уг тєхєєрємж хїртэлх хоолойн урт 5м-ээс бага нєхцєлд
шинээр нэмэгдэх хэсгийг ашиглаж буй сїлжээнд бїрэн холбож бїх холболтуудыг хий
илрїїлэгчээр шалгасны дараа ажлын даралттай хийгээр туршихыг зєвшєєрнє.
Аж їйлдвэр, ХАА їйлдвэр, уурын зуух болон їйлдвэрлэлийн чанартай ахуйн
їйлчилгээний байгууллагын хийн дотоод хоолойн туршилтыг оролт дээрх хаалтын
тоноглолоос хийн тєхєєрємжийн хаалтын хэрэгсэл хїртэлх хэсэг дээр гїйцэтгэвэл
зохино.
Хий хуваарилах цэг ба тєхєєрємжийн хийн хоолой, тєхєєрємжийн туршилтыг
хийхдээ бїхлээр нь (оролтын хаалтаас гаралтын хаалт хїртэл) єндєр даралтын
талын туршилтын даралтын нормоор, эсхїл хэсэгчлэн даралт зохицуулагч хїртэл
єндєр даралтын талын туршилтын даралтын нормоор, даралт зохицуулагчийн дараа
нам даралтын талын туршилтын даралтын нормоор гїйцэтгэх ёстой.
20
 БНбД 42-02-04

9.16. Аж їйлдвэр, ХАА їйлдвэр, уурын зуух болон їйлдвэрлэлийн чанартай

ахуйн їйлчилгээний байгууллагын дунд даралтын 0.1 МПа-аас дээш болон єндєр
даралтын дотоод хийн хоолойн битїїмжийн туршилтын їеийн даралтын уналтын
зєвшєєрєгдсєн хэмжээ (туршилтын даралтын эхний хэмжээний хувиар илэрхийлэх)
ΔPadm –г дараах томьёогоор тооцож гаргах ёстой:

50
ΔPadm = ----------- (4)
d
Энд:
d - хийн хоолойн дотоод голч, мм.
Хэрвээ туршилтанд хамрагдах хийн хоолой єєр єєр голчтой хэсгїїдээс бїрдсэн
бол томьёо 4 дахь хоолойн дотоод голч d-г томьёо 2-оор тооцож гаргах ёстой.
Хийн хоолой дахь эхний даралтын хувиар илэрхийлэгдэх даралтын бодит
уналтыг доорх томьёогоор тооцно:

( P2 + B2 ) t1
ΔPf = 100 [ 1 - ------------------ ] (5)
(P1 +B1) t2
Энд:
P1 ,B1,P2 , B2 - томьёо 3-ын тэмлэглэгээтэй адил
t1 ,t2 - хийн хоолой доторх хийн туршилтын эхэнд ба эцэс дэх абсолют
температур, 0С.
9.17. Хийн хангамжтай дулааны агрегатууд автоматикийн тоноглолтой бол бат
бєхийн туршилтыг тухайн агрегат руу салаалах салаан дээр суурилуулсан хаалтын
хэрэгсэл хїртэл гїйцэтгэх ёстой. Автоматикийн тоноглолын битїїмжийн туршилтыг
зєвхєн хийн хоолойн ажлын даралтаар гїйцэтгэнэ.
9.18. ШНХ савнаас хангах тєхєєрємж, бїлэг болон ганцаарчилсан хийн
баллоноос хийгээр хангагддаг орон сууцны болон олон нийтийн барилгын нам
даралтын дотоод хоолойн бат бєхийн ба битїїмжийн туршилтыг Хїснэгт 3-т заасны
дагуу байгалын хийн холойн туршилтын нормоор гїйцэтгэх ёстой.
9.19. ШНХ хадгалах савыг хийн ба уурын фазын холболтын хамт «Даралтат
савыг тєхєєрємжлєх, аюулгїй ашиглах дїрэм»-ийн шаардлагыг мєрдлєгє болгон бат
бєх, битїїмжийн туршилтыг гїйцэтгэнэ.
9.20. Угсралтын ажил нь дууссан хийн хангамжийн системийг ашиглалтанд
хїлээн авахдаа хавсралт “Ж” –ийн шаардлагыг мєрдлєгє болгоно.

21
БНбД 42-02-04

Хавсралт “А”
Заавал мєрдєнє

ГАЗАР ДООРХ (ГАЗАР ДЭЭРХ) ХИЙН ХООЛОЙ,

ОРОЛТЫН УГСРАЛТЫН ПАСПОРТ
(хэрэгцээгїйг дарах)

______________________________________________________ын угсарсан
( барилга угсралтын байгууллагын нэр )
______________________________________________________________________
( зураг, тєслийн нэр, дугаар)

(хаяг: хот, гудамж, холболтын эхлэл, тєгсгєл)

1. Хийн хоолой (оролт )-н тодорхойлолт

Хийн хоолойн урт, голч, хийн ажлын даралт, тусгаарлагч бїрхїїлийн болон
ширээсэн холбоосны тєрєл (газар доорх хоолой болон оролтын хувьд), суурилуулсан
хаалтын болон бусад тоноглолын тоог тодорхой зааж єгнє.

2. Тоног, тєхєєрємж ба материалын чанарын талаарх гэрчилгээ,

техникийн паспорт ( тэдгээрийн хуулбар)
болон бусад баримтын жагсаалт

Тайлбар: Шаардлагатай мэдээллийг агуулсан дээр заасан баримтуудын хуулбарыг

(гэрчилгээний дугаар, тєрєл, стандарт, хэлбэр хэмжээ, серийн дугаар, їйлдвэрлэгчийн
нэр, їйлдвэрлэсэн огноо, туршилтын дїгнэлт г.м.) тухайн ажлыг гїйцэтгэгч
байгууллагын хариуцлагатны батламжилсанаар хавсаргаж болно.

3. Хийн хоолойн ширээсэнийн тухай мэдээлэл

Гагнуурчны овог, хувийн тэмдэг Гагнасан холболтын тоо Ажил

нэр (дугаар) гїйцэтгэсэн
Хоолойн Тоо, огноо
голч, мм ш

(Хариуцагч (даамал)-ийн гїйцэтгэгчийн албан тушаал, овог нэр, гарын їсэг)

Тайлбар. Газар доорх хоолойн ширээсэн холболтуудын байрлалын схемийг зурахдаа

холболт бїрийн байрлалыг газрын гадарга дээрээс олох боломжтой байхаар тооцно.
Иймээс хийн хоолой болон тодорхойлох (тєгсгєл, эргэлт, огтолцож байгаа байгууламж
г.м) цэгїїдийн байрлалыг газар дээрх їл хєдлєх барилга байгууламжийн байрлалтай
22
 БНбД 42-02-04
холбох ба ширээсэн холболт бїрийн хоорондын зай, холболтоос тодорхойлох цэг хїртэлх
зай зэргийг схемд тусгана. Схемд масштабыг заавал баримтлах албагїй.
4. Хийн хоолойн суурилалтын гїн, налуу, дэвсгэр болон
хамгаалах бїрхэвч, худаг, гэр хоолойн байгуулалтыг шалгасан тухай
(газар доогуурх хоолой, оролт бїрдїїлнэ)

Хийн хоолойн дээд ирмэгээс газрын гадаргуу хїртэлх хэмжээ нь хийн хоолойн
бїх уртад, хоолойн налуу, хоолойн доорх дэвсгэр тїїнчлэн хамгаалах бїрхэвч,
худаг, гэрийн байгуулалт нь зураг тєслийн шаардлагад бїрэн нийцсэн болно.

Ажил гїйцэтгэгч _________________________________________________

(албан тушаал, овог нэр,гарын їсэг )

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч ___________________________________________

(албан тушаал, овог нэр,гарын їсэг )

5. Газар доогуурх хоолой (оролт ) –н

хамгаалалтын бїрхэвчийн чанарыг шалгасан тухай

1. Хоолойг сувагт суурилуулахын ємнє холболтын болон хоолойн

хамгаалалтын бїрхэвчийг шалгахад:

Гадна їзлэг хийхэд механик гэмтэл, ан цавгїй; бїрхэвчийн зузааныг ГОСТ

9.602-89-ын дагуу хэмжилтээр шалгахад ….. мм байв. ан гадаргуутай барьцалдах
чанар ГОСТ 9.602-89-ын дагуу байв. Жигд байдлыг согог илрїїлэгчээр шалгав.

2. Сувагт хийсэн холболтын тусгаарлах бїрхэвчийн механик гэмтэл, ан цавыг

гадна їзлэгээр шалгав.

3. Металл хоолой болон газрын гадаргуу хооронд цахилгаан холбоо їїсгэж буй
эсэхийн шалгалтыг сувгийн хучилтыг бїрэн гїйцэтгэсний дараа . . . оны . . –р
сарын . . єдєр гїйцэтгэв.

Тайлбар: Хэрэв хєрс 10 см-аас илїї зузаан хєлдєлдсєн їед сувгийг булсан бол
шалгалтыг хєрс бїрэн гэссэний дараа гїйцэтгэх ёстой бєгєєд энэ тухайгаа хий
хангамжийн системыг хїлээн авах актанд тусгасан байх ёстой.

Хамгаалалтын бїрхїїлийн чанарыг шалгахад гэмтэл согог илрээгїй болно.

Лабораторийн эрхлэгч: ____________________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: ____________________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

6. Хийн хоолойг їлээлгэх ба тїїний бат бєх чанар,

битїїмжийг шалгах туршилт.

1.Хийн хоолойг бат бєхийн туршилт хийхийн ємнє . . . оны . . . –р сарын . .

єдєр хоолойг агаараар їлээлгэв.

2. Хоолойн бат бєх чанарыг . . оны . . . –р сарын . . єдєр . . . МПа даралтаар .

. цагийн турш хийгээр (гидравлик) туршилт хийв.

Хийн хоолой бат бєхийн туршилтыг даасан болно.

23
БНбД 42-02-04

3 . . . оны . . . –р сарын . . єдєр зураг тєсєлд заасан зузаантай хучилт хийгдсэн

хийн хоолойд, тїїнд суурилагдсан арматур, хийн тєхєєрємжийн хаалт хїртэлх
салаатай (эсвэл разар доорх хийн оролтын хэсэгтэй)-гаар . . . цагийн хугацаатай
битїїмжийн туршилт хийв.

Туршилт эхлэхийн ємнє хийн хоолой дахь агаар болон хєрсний температурыг
адил болгохын тулд хийн хоолойг даралттайгаар . . цаг байлгав.

Даралтын хэмжилтїїдийг . . . загварын, . . ангилалын манометр

(дифманометр)-ээр гїйцэтгэсэн болно.

Хийн хоолойг турших їеийн даралтын хэмжилтїїд

Туршилтын огноо Даралтын хэмжилтїїд, кПа Даралтын уналт, кПа

сар єдєр Цаг Манометрийн Барометрийн зєвшєєрєгдсєн бодит
Р1. Р2 В1 В2

Дээрх хэмжилтїїдээс їзэхэд газар доорх хоолой битїїмжийн туршилтанд

тэнцсэн бєгєєд шалгаж болохуйц хэсгїїдэд хийн алдагдал илрээгїй болно.

Хийн хоолойн газар дээрх хэсэг (оролтын газар дээрх хэсэг) –т МПа даралтаар
. . цагийн турш битїїмжийн туршилтыг гїйцэтгэсэн бєгєєд туршилтын дараа
хоолойн бїх холболтуудын гадаад байдлыг шалгасан болно. Хийн алдагдал, гэмтэл
илрээгїй болно.

Хийн хоолойн газар дээрх хэсэг (оролтын газар дээрх хэсэг) туршилтанд
тэнцсэн болно.

Ажил гїйцэтгэгч: ____________________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: _____________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

7. Дїгнэлт

Хийн хоолой (хоолойн оролт ) нь ___________________________________

зураг тєслийн дагуу, зурагт хийгдсэн нэмэлт єєрчлєлтийг тусган хийгдсэн

байна.

Угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . . єдєр эхлэж,

Угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . . єдєр дуусжээ.

Барилга угсралтын байгууллагын

ерєнхий инженер
______________________________
(гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: ______________________________

24
 БНбД 42-02-04
(гарын їсэг, овог нэр)
Хавсралт “Б”

Заавал мєрдєнє

БАРИЛГА ДОТОРХ (ЦЕХ ДОТОРХ) ХИЙН ТЄХЄЄРЄМЖИЙН

УГСРАЛТЫН ПАСПОРТ

(барилга угсралтын байгууллагын нэр)

(зураг тєслийн дугаар, шифр)

(угсралт явагдсан газрын хаяг)

1.Тєхєєрємжийн їзїїлэлтїїд

Барилга доторх хийн тєхєєрємжийн хувьд: - сууцны тоо, тїїнд суурилагдсан

хийн тєхєєрмжийн тєрєл, тоо, хийн хоолойн нийт урт, хаалтын тоо,
Цехийн доторх хийн тєхєєрємжийн хувьд: - угсрагдсан хийн хоолойн нийт урт,
суурилагдсан хэрэгслийн тоо, тєрєл, ажлын даралт зэргийг зааж єгєх ёстой:

2. Тєхєєрємж болон материалын чанарыг тодорхойлох

хавсаргасан техникийн паспорт (хуулбар), гэрчилгээ,
бусад баримтууд

Тайлбар: Шаардлагатай мэдээллийг агуулсан дээр заасан баримтуудын хуулбарыг

(гэрчилгээний дугаар, тєрєл, стандарт, хэлбэр хэмжээ, серийн дугаар, їйлдвэрлэгчийн нэр,
їйлдвэрлэсэн огноо, туршилтын дїгнэлт г.м.) тухайн ажлыг гїйцэтгэгч байгууллагын
хариуцлагатны батламжилсанаар хавсаргаж болно.

3.Хийн хоолойн холболтын ширээсэнийн тухай мэдээлэл

хувийн Ширээсэн холболтын тоо Ажил

Гагнуурчны
дугаар Хоолойн голч, гїйцэтгэсэн
овог, нэр Тоо, ш
мм огноо

(Ажил гїйцэтгэгчийн албан тушаал, овог нэр, гарын їсэг)

4. Хийн хоолойн бат бєхийн ба битїїмжийн туршилт

25
БНбД 42-02-04
1. Хийн хоолойг . . оны . . . –р сарын . . єдєр . . . МПа даралтаар 1 цагийн
турш оролт дээрх хаалтын хэрэгсэл хїртэл буюу тєхєєрємжийн крант хїртэл бат
бєхийн туршилт хийв.
Хийн хоолой туршилтанд тэнцсэн болно.

2. Хийн хоолойн битїїмжийг . . оны . . . –р сарын . . єдєр . . . МПа

даралтаар . . цагийн турш холбогдсон хийн тєхєєрємжїїдтэйгээр гидравлик
туршилт хийв. Даралтын зєвшєєрєгдсєн уналтын хэмжээ . . .МПа байх ба бодит
уналт . . МПа байв. Туршилтын дараа хоолойн бїх холболтуудын гадаад байдлыг
шалгасан болно. Хийн алдагдал, гэмтэл илрээгїй болно.

Хийн хоолой туршилтанд тэнцсэн болно.

Ажил гїйцэтгэгч: __________________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: __________________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

5. Дїгнэлт

Хийн хоолойн барилга доторх (цех) доторх хэсгийг

(барилга угсралтын байгууллагын нэр)

зураг тєслийн дагуу, зурагт хийгдсэн нэмэлт єєрчлєлтийг тусган хийгдсэн

байна.

Угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . . єдєр эхлэж,

Угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . . єдєр дуусжээ.

Барилга угсралтын байгуллагын

ерєнхий инженер__________________________________________
(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч:__________________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

26
 БНбД 42-02-04

Хавсралт “В”

Заавал мєрдєнє

ХИЙ ХУВААРИЛАХ ЦЭГИЙН УГСРАЛТЫН ПАСПОРТ

(барилга угсралтын байгууллагын нэр)

(зураг тєслийн дугаар, шифр)

(угсралт явагдсан газрын хаяг)

1. Хий хуваарилах цэгийн їзїїлэлтїїд

Хийн даралт (оролт, гаралт дээрх), суурилагдсан тєхєєрємжийн нэр тєрєл,

хэмжээ, тоо, барилгын нийт талбай, халаалтын ба агааржуулалтын систем, холбоо,
телеудирдлага болон гэрэлтїїлгийн тухай мэдээллийг заах шаардлагатай:

2. Тєхєєрємж болон материалын чанарыг тодорхойлох

хавсаргасан техникийн паспорт (хуулбар), гэрчилгээ,
бусад баримтууд

Тайлбар: Шаардлагатай мэдээллийг агуулсан дээр заасан баримтуудын хуулбарыг

(гэрчилгээний дугаар, тєрєл, стандарт, хэмжээ, серийн дугаар, їйлдвэрлэгчийн нэр,
їйлдвэрлэсэн огноо, туршилтын дїгнэлт г.м.) тухайн ажлыг гїйцэтгэгч байгууллагын
хариуцлагатны батламжилсанаар хавсаргаж болно.

3.Хийн хоолойн холболтын ширээсэнийн тухай мэдээлэл

Гагнуурчны хувийн Ширээсэн холболтын тоо Ажил

овог, нэр дугаар Хоолойн голч, Тоо, ш гїйцэтгэсэн
мм огноо

(Ажил гїйцэтгэгчийн албан тушаал, овог нэр, гарын їсэг)

4. Хий хуваарилах цэгийн тєхєєрємж, хийн хоолойн

бат бєхийн ба битїїмжийн туршилт

27
БНбД 42-02-04
1. Хий хуваарилах цэгийн тєхєєрємж, хийн хоолойг . . оны . . . –р сарын . .
єдєр . . . МПа даралтаар 1 цагийн турш оролт дээрх хаалтын хэрэгсэл хїртэл
буюу тєхєєрємжийн крант хїртэл бат бєхийн туршилт хийв.
Хий хуваарилах цэгийн тєхєєрємж, хийн хоолой туршилтанд тэнцсэн болно.

2. Хий хуваарилах цэгийн тєхєєрємж, хийн хоолойн битїїмжийг . . оны . . . –р

сарын . . єдєр . . . МПа даралтаар . . цагийн турш холбогдсон хийн
тєхєєрємжїїдтэйгээр туршилт хийв.
Даралтын зєвшєєрєгдсєн уналтын хэмжээ . . .МПа байх ёстой ба туршилтын
їеийн бодит уналт . . МПа байв.

Туршилтын дараа хий хуваарилах цэгийн тєхєрємж болон хийн хоолойн бїх
холболтуудын гадаад байдлыг шалгахад хийн алдагдал илрээгїй болно.

Хийн хоолойг туршилтад тэнцсэн гэж дїгнэв.

Ажил гїйцэтгэгч: ______________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: ______________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Тайлбар. Хэрэв хий хуваарилах цэгийн хийн хоолой, тєхєєрємжийн бєх батын ба
битїїмжийн туршилтыг єндєр даралт, нам даралтын талуудад тус тусад нь явуулсан бол
паспортонд тус тусад бичнэ.

5. Дїгнэлт

Хий хуваарилах цэгийг _____________________________________________

(барилга угсралтын байгууллагын нэр, зураг тєслийн огноо, дугаар шифр)

зураг тєслийн дагуу, зурагт хийгдсэн нэмэлт єєрчлєлтийг тусган хийгдсэн

байна.

Хий хуваарилах цэгийн угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . . єдєр эхлэж,

Хий хуваарилах цэгийн угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . . єдєр

дуусжээ.

Барилга угсралтын байгууллагын

ерєнхий инженер ______________________________________
(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: ______________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

28
 БНбД 42-02-04

Хавсралт “Г”

Заавал мєрдєнє

САВНААС ШНХ-ЭЭР ХАНГАХ ТЄХЄЄРЄМЖИЙН

УГСРАЛТЫН ПАСПОРТ

(барилга угсралтын байгууллагын нэр)

(зураг тєслийн дугаар, шифр)

(угсралт явагдсан газрын хаяг)

1. Савны їзїїлэлтїїд

Сав, ууршуулагч, арматурын марк, тоо, їйлдвэрлэгчийн нэр, їйлдвэрийн

серийн дугаар, бїртгэлийн дугаар, сав, ууршуулагчийн хамгаалах бїрхэвчийн тєрєл,
савны багтаамж, ууршуулагчийн хїчин чадал, даралт зохицуулагчийн тоо, маркын
тухай мэдээллийг заах шаардлагатай:

2. Тєхєєрємж болон материалын чанарыг тодорхойлох

хавсаргасан техникийн паспорт (хуулбар), гэрчилгээ, бусад баримтууд

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Тайлбар: Шаардлагатай мэдээллийг агуулсан дээр заасан баримтуудын

хуулбарыг (гэрчилгээний дугаар, тєрєл, стандарт, хэмжээ, серийн дугаар,
їйлдвэрлэгчийн нэр, їйлдвэрлэсэн огноо, туршилтын дїгнэлт г.м.) тухайн ажлыг
гїйцэтгэгч байгууллагын хариуцлагатны батламжилсанаар хавсаргаж болно.

3. Савны хоолойн холболтын ширээсэнийн тухай мэдээлэл

хувийн Ширээсэн холболтын тоо

Гагнуурчны Ажил гїйцэтгэсэн
дугаар Хоолойн голч,
овог, нэр Тоо, ш огноо
мм

(Ажил гїйцэтгэгчийн албан тушаал, овог нэр, гарын їсэг)

4. Савны угсралтын їеийн далд ажлыг хїлээн авах

29
БНбД 42-02-04

Савны суурийг _______________________________________________

(зураг тєслєєс зєрїїлсэн, шалтгаан)

тавьсан байна.

Савны болон ууршуулагчийн буурь, суурийг БНбД 3.02.01-90-ийн

шаардлагатай нийцїїлэн гїйцэтгэсэн байна.

Ажил гїйцэтгэгч: ______________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч:______________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

5. Сав, ууршуулагч, холболтын хоолойн

хамгаалалтын бїрхэвчийн чанарыг шалгасан тухай

1. ШНХхадгалах савыг суурилуулахын ємнє хамгаалалтын бїрхэвчийг

шалгахад:

гадна їзлэг хийхэд механик гэмтэл, ан цавгїй; бїрхэвчийн зузааныг ГОСТ

9.602-89-ын дагуу хэмжилтээр шалгахад ….. мм байв. ган гадаргуутай барьцалдах
чанар ГОСТ 9.602-89-ын дагуубайв. Жигд байдлыг согог илрїїлэгчээр шалгав.

2. Сувагт тусгаарласан холболтыг механик гэмтэл болон хагарал илрїїлэхээр

гадаад байдлыг харж шалгав.

Хамгаалалтын бїрхїїлийн чанарыг шалгахад гэмтэл согог илрээгїй болно.

Лабораторийн эрхлэгч: __________________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: __________________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

6. Савны газардуулгын хїрээг шалгах

Савны болон ууршуулагчийн газардуулгын хїрээг зураг тєслийн дагуу

гїйцэтгэсэн байна. Шалгалтын їед газардуулгын эсэргїїцэл . . . Ом байв.

Шалгалтыг хийсэн: _______________________________________________

___________________________________________________________________________________
(байгууллагын нэр, албан тушаал гарын їсэг, овог нэр)

200 оны ----- сарын -------- єдєр

7. Савны тєхєєрємжийн бат бєх чанар,

битїїмжийн туршилт

30
 БНбД 42-02-04
1. Савны болон ууршуулагчийн тоноглолуудыг . . оны . . . –р сарын . . єдєр .
. . МПа даралтаар 1 цагийн турш бат бєхийн туршилт хийв.

Савны тоноглолууд болон холболтын хоолой туршилтанд тэнцсэн болно.

2. Хий хадгалах сав, ууршуулагчийг . . оны . . . –р сарын . . єдєр . . . МПа

даралтаар . . цагийн турш холбогдсон тоноглол, холболтын хоолойнуудтай
битїїмжийн туршилт хийв.

Фланцан болон ширээсэн холболтууд, ШНХ-ийн ууршуулагч, хаалтын

тоноглол, холболтын хоолойнууд болон бусад бїх холболтуудын гадаад байдлыг
шалгасан болно.

Шалгаж їзэхэд хийн алдагдал, гэмтэл илрээгїй болно.

Сав, тоноглолууд туршилтанд тэнцсэн болно.

Ажил гїйцэтгэгч: __________________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: __________________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

Тайлбар. Хэрэв савнаас хангах тєхєєрємжийн сав, ууршуулагч болон хоолой,

тєхєєрємжийн бєх батын ба битїїмжийн туршилтыг єндєр даралт, нам даралтын
талуудад тус тусад нь явуулсан бол паспортонд тус тусад бичнэ.

8. Дїгнэлт

Савнаас ШНХ хангах тєхєєрємжийг

(барилга угсралтын байгууллагын нэр, зураг тєслийн огноо, дугаар шифр)

зураг тєслийн дагуу, зурагт хийгдсэн нэмэлт єєрчлєлтийг тусган хийгдсэн

байна.

Савнаас ШНХ хангах тєхєєрємжийн угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . .

єдєр эхлэж,

Савнаас ШНХ хангах тєхєєрємжийн угсралтын ажил . . оны . . . –р сарын . .

єдєр дуусжээ.

Барилга угсралтын байгууллагын

ерєнхий инженер ______________________________________
(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр)

Хийн аж ахуйн тєлєєлєгч: ______________________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр

31
БНбД 42-02-04

Хавсралт “Д”

Заавал мєрдєнє

Лаборатори ___________________
(Барилга угсралтын
________________
байгууллагын нэр )

ХИЙН ХООЛОЙН ШИРЭЭСЭН ХОЛБОЛТУУДЫГ РАДИАГРАФЫН

АРГААР ШАЛГАСАН ПРОТОКОЛ

200 оны -р сарын єдєр

Дугаар ........

(хийн хоолой баригдаж буй газар, эхлэл тєгсгєлийн цэг)

баригдаж байгаа ...... даралттай хийн хоолойн ширээсэн холболтуудыг шалгав.

Хийн . . мм гадаад голчтой, . . мм зузаантай ханатай хоолойг . . . . . . . .

тєрлийн гагнуураар холбосон байна.

Шалгалтын їр дїн
зургийн хэмжээ,
зургийн дугаар

Илэрсэн согог,
хувийн тэмдэг

Радиографын

Радиографын

мэдрэмж, мм

(шаардлага
Гагнуурчны

Гагнуурчны

Шалгалтын
холболтын

хангаагїй)
хангасан,
Схем дэх

овог, нэр

(дугаар)

Дїгнэлт
гэмтэл
дугаар

мм

Лабораторийн эрхлэгч _______________________________

(албан тушаал, гарын їсэг, овог нэр

Шалгагч ______________________________________
(албан тушаал, гарын їсэг, овог

32
 БНбД 42-02-04

Хавсралт “Е”
Заавал мєрдєнє

Лаборатори ___________________
(Барилга угсралтын
________________
байгууллагын нэр)

ХИЙН ГАН (ПОЛИЭТИЛЕН) ХООЛОЙН ШИРЭЭСЭН ХОЛБОЛТУУДЫН

МЕХАНИК ТУРШИЛТЫН ПРОТОКОЛ

200 .. оны .... -р сарын ...... єдєр

Дугаар ........

(хийн хоолой баригдаж буй газар, эхлэл тєгсгєлийн цэг)

баригдаж байгаа хийн . . . мм гадаад голчтой, . . мм зузаантай ханатай, . . . . .

тєрлийн гангаар хийгдсэн ган (полиэтилен) хоолойг . . . . . . тєрлийн гагнуураар ..
хувийн дугаартай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (овог нэр) гагнуурчин ... он .....сар
..... єдрєєс ... он ..... сар .... єдєр хїртэлх хугацаанд холболтыг шалгав.

Ган хоолойн ширээсэн холболтын механик туршилтын їр дїн

Туршилтын Туршилтын їр дїн

ємнєх дээжийн сунгалт хонхойлт нугаралт
хэмжээ

Дїгнэлт (шаардлага
Анхны ан цав илрэх

хангасан хангаагїй)
хоорондын хэмжээ
Бєх батын хязгаар
Зузаан (голч) мм

Эвдлэх ачаалал
Талбай хєндлєн
Дээжийн дугаар

Нугарлын єнцєг
їеийн прессийн
їндсэн металл)
єргєн (урт) мм

газар (гагуурын

хавчих хавтгай
Эвдрэл гарсан

ширээс эсвэл
МПа(кгс/мм2)
огтлол мм2

Н (кгс)

Градус
мм

Полиэтилен хоолойн ширээсэн холболтын механик туршилтын їр дїн

Холбол- Дээжийн Туршилтын Сунгалтын Эвдрэх Эвдрэлийн Дїгнэлт

тын дугаар машины їеийн їеийн хэлбэр, (шаардлага
дугаар тєрєл урсалтын харьцангуй шинж хангасан
хязгаар суналт чанар хангаагїй)
МПа(кгс/см2) %

33
БНбД 42-02-04
Лабораторийн эрхлэгч ______________________________________
(гарын їсэг, овог нэр)

Шалгагч ______________________________________
(гарын їсэг, овог нэр)
Хавсралт “Ё”

Заавал мєрдєнє

Лаборатори ___________________
(Барилга угсралтын
________________
байгууллагын нэр)

ХИЙН ХООЛОЙН ШИРЭЭСЭН ХОЛБОЛТУУДЫГ ХЭТ АВИАНЫ

АРГААР ШАЛГАСАН ПРОТОКОЛ

200 оны -р сарын єдєр Дугаар ........

---------------------------------- хаягаар баригдаж байгаа ...... даралттай хийн

хоолойн ширээсэн холболтуудыг шалгасан болно.

Хийн . . мм гадаад голчтой, . . мм зузаантай ханатай хоолойг ---------------

тєрлийн ширээлтээр гагнасан байна.

Холболтуудын ширээсэнийн чанарын шалгалтыг .. . тєрлийн . .. МГц

давтамжтай хэт авианы аргаар гїйцэтгэсэн болно.

Шалгалтын їр дїн

Гагнуурчны Долгионы Дїгнэлт

Схем дэх Гэмтэл,
Гагнуурчны хувийн тусгалын Гэмтлийн (шаардлага
холболтын согогийн
овог, нэр тэмдэг єнцєг мэдрэмж хангасан
дугаар байдал
(дугаар) Град. хангаагїй)

Лабораторийн эрхлэгч _______________________________

(гарын їсэг, овог нэр)

Шалгагч __________________________________________
(гарын їсэг, овог нэр)

34
 БНбД 42-02-04

Хавсралт “Ж”
Заавал мєрдєнє

ХИЙН ХАНГАМЖИЙН БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ

АШИГЛАЛТАНД ОРУУЛАХ ЖУРАМ

1. Энэхїї БНбД–ийн дагуу баригдсан хийн хангамжийн системийн

байгууламжийг ашиглалтанд хїлээн авахдаа хїлээн авах комисс нь энэхїї БНбД
болон “Барилга байгууламжийг ашиглалтанд оруулах дїрэм”–ийн шаардлагыг
мєрдлєгє болгох ёстой.

Тайлбар: Энэхїї хавсралт нь Хий цэнэглэх станц, Хий цэнэглэх цэг, Автомашиныг
хийгээр цэнэглэх станц зэрэг барилгад хамаарахгїй.

2. Хїлээн авах комиссын бїрэлдэхїїнд хийн аж ахуй, техникийн хяналтын

байгууллагын тєлєєлєгчид багтсан байх ёстой.

3. Ерєнхий гїйцэтгэгч нь угсралт дууссан барилга бїрээр хїлээн авах комисст

дараах баримтуудын нэг хувийг єгєх ёстой:

- хїлээн авах гэж буй хийн хангамжийн байгууламжийн зураг тєслийн иж

бїрдлийг, зурагт оруулсан єєрчлєлтийн дагуу гїйцэтгэснийг илтгэх барилга
угсралтын байгууллагын тайлбартайгаар,

- хийн хоолой, иж бїрдэл хэсгїїд, ширээлтийн болон тусгаарлагч материалуу-

дын їйлдвэрлэгчдийн чанарын гэрчилгээ (барилга угсралтын байгууллагын
хариуцлагатны батламжилсан эдгээр баримтын хуулбар буюу ишлэл)-нїїд,

- тоног тєхєєрємж, хийц, холбох хэрэгслїїд, тусгаарлагч бїрхїїл, тусгаарлагч

фланц болон 100 мм-ээс лээш голчтой арматур зэргийн їйлдвэрлэгчийн техникийн
паспортууд буюу тэдгээрийн чанарыг баталгаажуулсан бусад баримтууд,

- хийн тоног тєхєєрємж, багажны ашиглалтын зааврууд,

- энэхїї БНбД-д заасан загварын дагуу хєтєлсєн угсралтын паспорт, ширээсэн

холболтуудын чанарыг шалгасан протоколууд,

- газар доорх хийн хоолой болон ШНХ-ийн савны улаан шугам тавьсан зураглал,

захиалагч шаардвал ажил гїйцэтгэлийн тэмдэглэл, 

­  цахилгаан химийн хамгаалалтын тоноглолыг хїлээн авах зураг тєсєлд

тусгагдсан акт (газар доорх хийн хоолой болон ШНХ-ийн савны хувьд)-ууд, 

­  хий хуваарилах цэг, халаалтын зуухны хувьд туслан гїйцэтгэгчийн угсарсан

тусгай болон далд ажлыг хїлээн авсан актууд. 

­  хийн тєхєєрєжийг иж бїрнээр туршихаар хїлээлцсэн акт (їйлдвэрийн газар

болон халаалтын зуухны хувьд)
35
БНбД 42-02-04

4. Гїйцэтгэлийн баримт бичгїїд нь энэхїї БНбД болон «Хийн аж ахуйн аюулгїй

ажиллагааны дїрэм»-ийн шаардлага хангаж буй эсэхийг комисс шалгаж дїгнэлтийг
барилга ашиглалтанд оруулах комиссын актанд тусгах ёстой.

ЗАРИМ НЭР ТОМЬЁОНЫ ТАЙЛБАР

БНбД-д тусгасан СНиП дахь нэр

иж бїрдэл хэсэг фасонные части
яндан труба
барилгын ажлын тэмдэглэл ажил гїйцэтгэлийн журнал
амсрыг тулгаж хайлуулан ширээх стыковая контактная сварка
оплавлением
ширээлт сварка
ширээс сварочный шов
гагнуур пайка
жац флюс
ирмэгийн хэлбэр разделка кромок
суурь ширээс. коренной шов
уулзвар стык
нэмэлт ширээс подварка шва
чанаржуулсан ган легированная сталь
шаар шлак
металын їсэрхий брызг металла
физик арга физический метод
хїчдэлийг арилгасан (хїчдэлийг со снятым усилением (с неснятым
арилгаагїй) усилением)
их хїчитгэсэн тєрлийн тїрхлэг мастик весма усиленного типа
бага чанаржуулсан низколегированный
ширээсийн тєвгєр валик
зїсэлт подрезы
хотойлт /намшийлт/ сплющивание
их хїчитгэсэн тєрлийн тусгаарлах бїрхэвч изоляционное покрытие весма
усиленного типа
эвдрэлт хэврэг (уян биш) їзїїлэлттэй хрупкое разрушение
хамгаалах бїрхэвч ковер
оруулга катушек

36
 БНбД 42-02-04

ИШЛЭЛ АВСАН БАРИМТ БИЧГЇЇД

¹ Баримт бичгийн
Баримт бичгийн нэр
шифр
БНбД 3.01.01-90 Барилгын їлдвэрлэлийн зохион байгуулалт
БНбД 3.01.03-88 Барилга дахь геодезийн ажил
БНбД 3.02.01-90 Барилгын газар шороо ба буурь суурийн ажил
БНбД 42-01-04 Хийн хангамж
СНиП III-42-80 Магистральные трубопроводы
(УБХ-ны 1987 оны 107 тоот тогтоолоор мєрдєж байгаа)
ГОСТ 16037-80 Соединение сварные стальных трубопроводов
ГОСТ 7512-82 Контроль неразрущающий. Соединение сварные.
Радиографический метод.
ГОСТ 6996-66 Сварные соединения. Методы опрепеления
механических своиств.
ГОСТ 380-94 Сталь углеродистая обыкновенного качества.
ГОСТ 1050-88* Прокат сортовой,калиброванный,со специальной
отделкой поверхности из углеродистой качественной
конструкционной стали.Обшие технические условия
ГОСТ 19281-89 Прокат из стали повышенной прочности.
ГОСТ 4543-71* Прокат из легированной конструкционной
стали.Технические условия
ГОСТ 9466-75 Электроды покрытие металлические для ручной дуговой
сварки.
ГОСТ 9467-75 Электроды покрытие металлические для ручной дуговой
сварки для конструкционных сталей.
ГОСТ 2246-70 Проволка стальная сварочная
ГОСТ 9087-81 Флюсы сварочные плавленые
ГОСТ 5583-78 Килород газообразный технический и медицинский.
ГОСТ 5457-75 Ацетилен растворенный и газообразны технический.
ГОСТ 1460-81 Карбид кальция. Технические условия.
ГОСТ 14782-86 Контроль неразрущающий. Соединение сварные.
Методы ультразвуковые.
ГОСТ 23055-78 Контроль неразрущающий. Сварка металлов
плавлением. Классфиация сварных соединений по
резултатам радиографического контроля.
ГОСТ 16037-80 Соединения сварных стальных трубопроводов.
ГОСТ 9.602-89 Сооружения подземные. Общие теребования к защите
от коррозий.
ГОСТ 11262-80 Пластмассы. Метод испытания на расяжение.

37
БНбД 42-02-04

ГАРЧИГ

Ерєнхий зїйл 3
Хийн ган хоолойн угсралт ба гагналт 3
Зэврэлтээс хамгаалах хамгаалалт 11
Гадна ба доторх хийн хоолой болон багаж тоног тєхєєрємжийн
12
угсралт
Байгалийн болон хиймэл саад давуулан хийн хоолойг угсрах 13
Хийн сїлжээн дэх байгууламж 14
Байгаль цаг уурын онцгой нєхцєлд хийн хоолойг угсрах 14
Хийн полиэтилен хоолойн угсралтын онцлог 15
Туршилтын ажил 16
Хавсралтууд 22
Нэр томьёоны тайлбар 36
Ишлэл авсан баримт бичгїїд 37

38