You are on page 1of 1

J.L. Heldring; Democratie, recht, en de EU.

Dezer Dagen (NRC)



Als minister-presidenten niet precies weten wat ze, na urenlang onderhandelen, eigenlijk ondertekend
hebben, dan mag het een eenvoudige columnist misschien vergeven worden wanneer hij de betekenis
van het akkoord dat de regeringsleiders van de eurozone vorige week in Brussel hebben bereikt, niet in
alle opzichten doorgrondt. Is Griekenland nu gered? Ja, is de eurozone gered? Is het gevaar van
besmetting verdwenen? Of staat ons volgend jaar een nieuwe reddingsoperatie en niet alleen voor
Griekenland te wachten? Het is zelfs denkbaar dat het akkoord van Brussel aan Ierland en Portugal
de prikkel heeft ontnomen de harde beperkingen die zij aan hun bevolkingen opleggen, voort te zetten.
Europa helpt immers wel?
Volgens Nouriel Roubini, de man die de crash van 2008 heeft voorspeld, hebben beide landen volgend
jaar eenzelfde schuldenverlichting als Griekenland nodig. Als Spanje en Itali daar nog bij komen,
spreken we over een andere orde van grootte.
Maar misschien is dit wel de manier waarop Europa ten slotte n wordt: strompelend van crisis naar
crisis. Bij de oplossing van elke crisis raken de deelnemende landen telkens iets van hun
onafhankelijkheid kwijt. Incrementalisme heet dat, geloof ik, in de politieke wetenschap. Als we de
Frankfurter Allgemeine mogen geloven, is de eurozone na de top van vorige week een complete
Haftungsraum geworden, een zone waarin de sterke landen borg staan voor de zwakke.
Deze onderlinge borgtocht wordt als t ware genstitutionaliseerd in het Europese crisisfonds EFSF in
Luxemburg, dat aanzienlijk grotere bevoegdheden heeft gekregen en nu zelfs kredieten kan verlenen
ter voorkoming van insolventie. Prachtig, maar de operaties van dit fonds, dat onder leiding van de
Duitser Klaus Regling staat, onttrekken zich grotendeels aan democratische controle. Of kan Europa
alleen tot stand komen met voorbijgaan van de kiezer?
De kiezer als storend element: zo ziet Philippe Ris dat in een provocerend boekje meer een pamflet
eigenlijk dat in 2008 verscheen: LEurope malade de la dmocratie (uitg. Grasset). Het Europese
project is een slachtoffer van een overdosis aan democratie, aldus de rode draad in zijn betoog, waarin
hij zich onbeschroomd voorstander betoont van Europa als elitistisch project, dat gelukkig bekomen
is van de gril beslissingen per referendum, een bonapartistisch instrument, direct aan de bevolking
voor te leggen.
Iemand wiens Europese n democratische geloofsbrieven boven elke verdenking staan, maar die toch
min of meer tot soortgelijke conclusie komt, is de vroegere Belgische premier Leo Tindemans. In een
vraaggesprek met het Vlaamse dagblad De Standaard (16/17 juli) zegt hij dat het kortetermijndenken,
dat inherent is aan de democratie (elke paar jaar verkiezingen), gevaarlijk is voor de euro. De
democratie kan een gevaar voor de toekomst worden.
Tindemans is kennelijk niet onder de indruk gekomen van de rede die Geert Mak in mei voor het
Vlaamse parlement heeft gehouden (en die ook in De Standaard is gepubliceerd). Mak wijt daarin het
wankelen van het Europese project aan het Europese democratische tekort. In tegenstelling tot Mak
heeft Tindemans echter met het politieke bijltje gehakt, zowel nationaal als Europees (hij was in 1975
auteur van het rapport-Tindemans over de toekomst van Europa).
Kortom, terwijl technocraten Brussel zomer 2011 toejuichen als een grote stap op weg naar een
Europees monetair fonds (zoals Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz), zo niet een begrotingsunie, ja een
Europese economische regering, zijn er anderen die zich afvragen: hoe verkopen we dat aan ons
electoraat, dat steeds minder Europees gezind aan het worden is, zonder daardoor noodzakelijkerwijs
minder democratisch gezind te zijn?
Tony Barber vat dit dilemma in de Financial Times van 23 juli als volgt samen: De schuldencrisis
drijft de leiders van Europa in de richting van een steeds nauwere integratie, terwijl zij tegelijkertijd
het geloof van het publiek in hetzelfde doel ondermijnt. Deze crisis is dus meer dan een financile
crisis, zij is een crisis van de democratie.
In dit licht bezien mag het eigenlijk een wonder genoemd worden dat de Europese leiders vorige week
tot dit resultaat zijn gekomen. Dit geldt vooral voor bondskanselier Angela Merkel. Zij heeft niet
alleen te maken met een steeds eurosceptischere openbare mening, maar ook nog met het
Constitutionele Hof in Karlsruhe, dat, als de behoeder van de grondwet, in 2009 waarschuwde dat
iedere verdere uitbereiding van de bevoegdheden van de EU uitdrukkelijke toestemming van het
parlement nodig heeft een waarschuwing waarin Nederlandse hoogleraren Europees recht, die
blijkbaar meer hechten aan Europa dan aan het recht, een uiting van herlevend nationalisme zagen.
Zo ontmoet een steeds verdere Europese integratie, behalve de democratie, ook het recht op haar weg.
Moeten die wijken voor de onbetwistbare noodzaak van een Europese eenheid? Dt is het dilemma
waarvoor wij staan.

You might also like