You are on page 1of 5

r"

\l
J i v /
c l l
;./
(i.C:)/J(,
-\.
"'~- --,-'--
~. - A
, r c: t ""F(, \. \.t- . - i, ; ~- - <: _ '"
li .;:.. .,.~
[ I ] ' ~ '
v
'f' -~
.~,~.M~""' "_"''''''''''_'''''''''''''''''~_'''",","",...".~~~~~J ffJ lll1.'iii~''I~~~:.w,;.t;iit.J ,s;\!.])":!~~"~e)_~li::ew~tm1i'~~'.fi.
"' ...
J
,,;- .- I
()\ \' ,~
!>.r~
\,c FT' PAS DO DFSFNVOI VP- IFNTO nlZASTIFIRO i : ~ , , ( j " ,_ I\., ,,' _ _ " _ , J _ _,. ~" , ,J " , ,-,- - t
), ' , I " \
J/?" ,r I aac i o l ?ongc l
1\ illdll::tri:L1iza:'lo do Brasil pode ser descrita. trla ela, at aqui, como
111111"kll(~1)rk snhstitnico de importaccs, lcv arloiu ddl'o em condices
,:;p",'i,i:;. propicia,; ao aparccimcntn d ~mi(bde,; produtiv as de tipo capita-
:i'i;,I., (j,- elev ada razo capital: produto, portadoras de tcnica av anada pClra
o.: ILldr\;cs prccxistcntes. '
t<! ;- 10era a primeira v ez que a economia brasileira se empenhav a afundo
IIIIi1I ;'srtJro de substituio de importaes, como rplica ao fecha mcnto
': 'I! ; 1I1I'rcados externos p: lra nossos produtos de cxportao. Ao contrrio,
Illilll'irlimlo aproximadamente com os ciclos de Kondraticv , a economia
:;{' ('(I 11ccntrav a, ora na e~,J)i\n;: ,o(b~c~ortacs, Qra 11:1 b: 1SCL ele maior
~2.H'<ii(hde Z1utarcia, pela suhs.! ,itllico de ill~~,IJ :~ses, GrH~ io;: ;O.: '5 ftjr;I~
PI'Il(lutiv as puderam expandir- se qualquer Cjue fssc. il cOljl1l1! tlQ,Jl: l.: .u! .ar
ex lcrna,
" Muc! : .1. entretanto, () modo como _ 2_ .,: ;jstc~1~~.E<2n1llico brasileiro ct11llplJ ;
7,: ; tarr- Ias (15) allmci1~2_ da~2;12ortacs ou da substituio ele importaes,
l:;;f1;~iin(]';j'-()'g: r: ;u(lc- desenv olv imellto- - (Es- rol~;i- sprIllttVs Fl alcanado. O
desenv olv imento do capitalismo no Brasil um caso especial.
1\0 emergirmos como l];l(;o independente, a economia estav a bsica-
mente organizada C111unidades produtiv as rurais, que distriburam seus rc-
CULOS ck rn.io- rlc- obra c GlpiLd entre ativ idades propriamente agrcolas,
supridoras de ('),cl,'del1l:cG Cc;POi'I:LVCis, c serv ios e ativ idades de elaborao
ou " ma nu f;\lurci I'as" , struturadns em trno da Casa Grande, A fazenda
de escrav os hr;I~,i1(,ir:l,lO obstante seu carter rural, no era urna unidade
cxclusiv .uncutc ;li:1 i,'''!:!' J'~(': ';pnlldendo aos estmulos externos, bcrados nos
grallclc~; llH'r,- ;\dn: ; t',;1 r: ltl! .: ci 1'11; c: amplificados pelo pouco mercado interno
que hav ia, ela l'Pi 1('1'1111',1';a :;UI:j recursos na produo de excedentes expor-
tveis 011 no ~l\plilWIIII' dt~produtos elaborados substitutiv os de importaes,
O latiln.lio, que ~L sucedeu paulatinamente, tal como a fazenda ele es-
lT;lV(1S, era, sill1l! lt,lllcamcnte, ~lgrcola e " maunaturciro" . Dierenav a- se
rLlIluch, cldrdantn, pela reduo da importncia das ativ idades de elaborao
c prC'si;lio de serv ios estruturadas em trno da Casa Grande, Embora
(,;;1: t ('(jllscrv aSS~ alg1.1l11lsdas SlDS antigas funes econmicas, a unidade
C1ctlH'lllc,r, tal como em seu paradigrna, o feudalismo mediev al, no era
mais a fazenda. mas o lote familiar. Cada famlia, prsa pelos laos cnfi-
tli1i,ns : 1{1 latifnndirio, tinha o comando imediato de importante parcela
dos rcr.u 1: '< ': ; de mo- dc- obra e instrumentos de trabalho, Noutro plano,
r<T()IL:,IJ I!a o complexo rural descrito para a fazenda ele escrav os, Tambm
1'\;1, 1",rl:\lIIII, ~: ()Z;lVa ela Iacnldaclc de alternadamcntc expandir a produco
'r:'1it'"h .]I'~,lill:\fh :1() mercado, ou os serv ios e a produo elaborativ a. dcs-
AS E:TAPl\,S DO DI~SENVOLVIMENTO BRASILEIRO
10!}
tiuados ao pl"prio consu- no, ~('glll1do as ;: ;oFcital;r)('s du mercado mundial
CIIl truo d" rru;d gCl\'ilav a,
O mercado interno cstruturou- se a partir ela rlccompr <;ilJill dessa l-
tima estrutura, thlldp origem a uma gradnal especializao ;las famlias em
ativ idades e!a!rJ r;lIivas, 110 prprio campo ou I1;1S cidades, ;'ob a forma c l r; >
unidades produliv ;\s de estilo artczanal, Noutro plano. p;" ,r! : ;llllo, rccons-
truia- se a capacida.le lh economia nacional de reagir s fJ;,Huacs da ele-
manda externa 1)('\'( concentrao, conforme o caso, nas ativ ilades agrcob,;,
para (J fim de suprir excedentes exportv eis ou v oltadas IAra o mercado
interno, sllprindoprodllio: ; substitntiv os cleilnporta(: cs,
No stc o 1110111e11tode cstmla r o llWG111isl11o de U'aJ 1Sit;~lO de \1111
dO'ses modos de prodm: .'io para outro, : ihSLt que consideremos que cada
etapa prep;t,ro\J a sul! : );: qiicnte, O Estado dc.v - mpeuhou. em, todos os C<ISOS,
importante papel. Il!:\S sua margelll de arbtrio sempre foi: muito limitada.
porque sua intcrv cuco tem nrigeuf que )Jwl" 11I S('1' cihuct : te traarias a[<';
;1.3 motiv aes criadas pela prpri economia, : : - \outros trmo- , lc no estav a
acima do sistema, mas dentro dlc, de modo que t(- )(b a cy'"l\cJ lU pode ser
cstuclada ('(llliO \1l11 prt" ~c.~: ;() n.itu rnl c ncccs- uio.
7~
'h
,: '! /'(fn'(t! () ((/';','lIlislil{l
l'~s: : a ev oluo <jllC.C'I\I con.lics (: spcci: \ L" . reprodllz dI' 'lili'l 11: 1 ,,111'<,\' i;I\! ;1
todo o longo proccs~o v iv ido pela histria clssica nos 1lIi1li:llt,,; <1(' ;111'1" d: J
Antiguidade c (h Tclacle Mdia, fz- sc, 1I0 Brasil, COlll (l ((;lll:llldl) d" l': lpi-
talismo. [!:ra nos p;l~C.~c.ipitalistas aV~lll<.:adu:.;que se g,-,r,I\.llll 1'" in'jtIl1',(I:.:
que a CCOIlOll1j~\ hrasilcira recebia e elaborav a. Entrct.uu. ,!<-:.II" ri" I'"i"
a uica forma av anacla de capitalismo existente era I,J ""I""I I i.il , '111" " I '"
rcv a COI110 tecido conjuntiv o entre ssa estrutura arcaica I'" ,i',II'I;'" ilJ lllldi:11
moderno, Oucr isso dizer flue sua aco imediata 11;\,) "II(''':\\'I :llli!iI"rild
da unidac1e" )rocJutiv a,' 1<:sta:-:c:gu\',::rI1<l','a iutcrnarueutr lH'" !I';,III,I:I'; e,I:,
belccidns da procluco n;ll'J: aL salv o muito excepciu\J;tll1lt'liI
A div iso social do trabalho. cuja e,'\prcs3o foi () Ik: - : !I\,"ll'ilil\'llil} d,l
mercado interno, acima descrito, era, essencial ao ap: \ncill! ' ,d" ,li- 11!li,I:I(!t-:;
produtiv as ele estilo capitalista. I\O mercado criado lwh I'Ji\<" ,',<" W1.l d,'
unidades " manufatureiras" de estilo artczanal comecaram ;L ',ill )',11' Ii\li(h k;
abri: de estilo capitalista, que deslocav am C111 lililS: ;" os ])('11'1('111h 1,1',,,\111, ("
artczanais. Por outro lado na agricultura, no solo preparado pelo ;[1',1), i
mcnto cle millmrcs d: ' unidades familiares unidas ,1l1 fazendeiro jJ(']u: - - ; h<;o,;
de enitcusc. cmer! .iral11 unidades ele tino superior. as " pl: mtalicl! 1S" de tip()
cacciro. onde os l~,~()s de cnfitcuse comea v aru a ser s~d)stitttd()s pelos rir.
salariato, cnv nlv cndu essa transio \1111considerv el <l1'311C;O tecnolgico.
A " plantution" reproduz, noutro plano. tI!ll tipo (1: ...div is.io cln trabalho
que j COllltr: CI;Il110;Jna azcuda de esc,: : ! v os. ~5'1\a base '10C;O-r.c<J 11(1J l] iC!l, eu-
trctanto. outra, porque no mais ,] propriedade do honem. In:1" 'i (h
terra (' elo capi lri.! '111'- ' f undamcuta u poder do azcmki 1'0 paFI. pbll j fic;l r (,
trabalho interno e]a unidade. Trata- se de uma uni': ;l'\<- muito tl'1: 1i" r- : ,1'" 1: \ >
lizada, porque, sendo liv re a mo- de- ol- ra, o fazendeiro ;1 pltl(' 1'('1: 1111: \1' '}II
dispensar. SCgUlldo suas couv euincins, no tendo, j)ort:u!lo, II"l(':;:irl;I,k d"
llrgillli/.;n dentro tb ;1;:clld;, ati\id;H!(','; Il;U' ;lgrco!:t,,<, iJ ILlII,I" :I I,rodll,)q
'~~l(" " 'Ji'~*,Jt.~, . ~~~~'liil~Uj~\;i;~m;m,;~ii; ,j,~""~ ..... 'd! ~,,.~+~'t..;.oJ" ." oioW- - " " '>" " X'-
110
ECONMICA BRASIL1mtA
agrcola entra e111 superproduo. O teatro das ativ idades substituti vas de
importaes (no agricolas ) transferia- se para fora da fazenda.
Em princpio, a mo- de- abril, em refluxo nos perodos de baixa rOI!
juntura para os produtos agrcolas, podia rcestruturar- se nas condi)c: l (LI
cnitcuse, distribuindo- se entre ativ idades 8grcolas para o prprio consumo
c exportao e ativ idade, manufaturciras, destinadas ao consumo familiar, nos
moldes descritos para II latifndio arcaico. Mas abria- se igualmente outra
oportunidade, isto , (I1H~ a mo- de- obra em refluxo se dirigisse para as
cidades, para a organizar ;1,; ativ idades manufatureiras c os serv ios subs-
titutiv os de importaes.
Ordinriarnente podamos observ ar os dois mov imentos, mas claro que
o primeiro tinha carter regressiv o, ao p;csso <lHeo segundo representav a uma
soluo progressiv a. Alm disso, representando a " plantation" uma estru-
1 ura mais forte c dinmica, deslocando do 111e1'c1do a agricultura enfitutica,
;1 segunda soluo terminaria. incv itv clmente, por se impor.
O afluxo para as cid: \<k..; (l;J.mo- de- obra excedente - diretamente da
" plantation" ou do latifndio Cllfitlllico arcaico arruinado por aquela -
num momento em que os produtos c1(~ importao se tornav am escassos,
criav a as pre- condics P;I r.t () d(':;CI1I'oh,illll'l1tO da economia de mercado.
I'- !essas condies, nas r<"!~i'i<::;111;1 is dcscn v olv idas c1oPas, era inev itv el
'IUC a produo mcrc.uuilximpk, c<~dessco passo produo capitalista de
.ucrcadorias, tambm !;lIhsliil1IiY:l dI' inlpnrl:l(c8.
A gral l de depressi i o
A grande d" pre~;~;()11111Ildi:d v eio encontrar no Brasil algumas regwcs
nde as prc- mnd iccs lM]'a essa transico j existiam, ao passo que noutras
predominou a : nlt1: LO rcgre: ;siv a 0\1 no foi possv el aprov eitar a mo- de-
obra em refluxo da .agricultura seno em quadros artezanais. Nos dois casos,
porm, o mcrr.tdo se expandia e a produo capitalista, onde quer que sur-
l: issc, teria afill:d que deslocar a produco artezanal em todo o mercado
nncional e 11;10 ;ipenas na rea onde surgisse.
A prod\l<;:I<l mercantil substitutiv a de importaes, capitalista ou uo,
stav a em fr:lIlCo d" : 1Cllv olv il1ento ao sobrev ir a grande elepresso. A " plan-
i;Jtion" cxporlador: l, no comando do Estado, hav ia manipulado o cmbio
/lO sentido da {Ir!'l:n'!;';i\': ! dcsv alorizaco da moeda, relativ amente ao seu
poder aquisitiv o itl<'J WJ . 1': 1'<1 a poltica do " cmbio cadente" , no apenas
m trrnos 1l01l1J\<1 is, tll:l!; reais. O!> exportadores se beneficiav am, aulerindo
um igio no 11lUIIlC'ltlu da liquidao <1: 1: ; cambiais da cxportao, compcnsun-
elo,se assilll d;l queda do preo- ouro dos seus produtos.
Dadas ;1<; condices existentes 110 interior da economia - certo gr<l.ll
ele madureza tcnica; abundncia de recursos ociosos de capital e 111~- - de-
ohra .._ .- o " rrnbio cadente" dev ia ter c tev e o efeito de impulsionar o apa-
rr-cimcnto d,' indstrias e serv ios supridores de alguns produtos antes 1111-
portados, "Cllln!J ',-ia-se ;ls!'iirn a classe de empresrios capitalistas e se estru-
tur.iv a () 1'1',,11'/;\1i;ldn urbano - os qiiais buscariam, pela prpria ordem
uat urnl d:l~("i:;;l"," " 1I111i: >lal' certa medida de participaco 110 comando do
j'>,1:1I1(). 1\ I,'v"III'}'" c1,' IlnO foi a expresso concreta dsse mov imento,
"l'r(l\,('il:lllcl" ! llil 1111J I'Wllto em C] IH.' a crise mundial rlcbilitav a as posies
~
~
l
r-
I
!
I
I
AS ETAPAS DO DESgtfVOI~VliVI: rmTO BRl\.SILEU10 iU
t i
i
~
k
I.. .,.'"
f
~.. ,~
~
~'. i; .'i
I~
i~
lf~
~: .,;- -
~.'
~
(i': ~
,~
:'~~
I
If~
~;=
~:
i
"-~"
~
{
- ' E ; :
Ii'f
I
t; .- .~
i~
i=
j\" '.
i:
E
I
10=
;
,p
i ; ; ~
do latifndio exportador (' ao mesmo tempo, punha na ordem do dia a nc-
cessidade de iucrcmcnlnr a substituio de importaes, a cargo da 11ov <J.
classe de empresrios capitalistas, cujo prestgio social se elev av a, precisa-
mente por isso.
A nov a classe no ti Ilha ras para assumir o controle completo do
Estado, mas comps, se com a antiga classe dominante, melhorando suas ro-
sies anteriores, ;tl";~o ponto de poder impor, entre outras coisas, urna in-
v erso da anterior poltica cambial, chav e ele tda a poltica econmica.
O " cmbio cadente" foi substitudo gradualmente pelo " cmbio ascendente" ,
pelo congelamento da taxa cambial, nas condies ele progre~siv a queda do
poder aquisitiv o interno da moeda.
Esta poltica fortalecia a posio do substitui elor capitalista ele impor-
taes, relativ amente ao pequeno produtor de mercadorias substitutiv as de
importaes. ~Relativ amente mo- de- obra, o Iator capital, v ia preos dos
bens de capi6r: se tornav a mais barato. impelindo todo o sistema par;]. formas
cada v ez mais elev ados, do ponto .de v ista tccnolgico, de indstrias e ser-
v ios snbstituidores de importaes.' Mesmo nos casos CI11 que o aLjcto ela
substituio de importaes era agrcola - - - como no caso do trigo - a
mesma tendncia se impunha.
A I l Guerra l v[ wul i a!
1\ nGuerra Mundial v uin chr nov o iUIj1I1I" tI;10 I'rnc,': ,: " ,. (rl:1I1,]" 1l! 1l: 1
forte escassez de produtos importados, \1;10 apcu: 1s em lllhih, u.uuurnl ,)11;1.'>
tambern regional. Num pas que dependia, na poca, qn: 1SI' ,"ulll';iV;l\il<'111(
elo transporte martimo, o v irtual estrangl1LuJl(: nlo clstc ter .;, 1l: 1; "I\.! I',;""
elepersistente capacidade ociosa, que incentiv ar a div crsi fi,;; i" .I:i ,." 111.," 1
_ em condies capitalistas, quando ;possv e], em COlld",'w" ;III,'/;'n;II'"
quando no.
Ampliav a- se () mercado interno, graas;l div iso ,I" 1" d .111il>, 11l1':111!1
quando, 'por falta ele equipamento moderno, a produo :;111, ..111,,: ,,, .I, 1111
portacs se organizasse em moldes artezanais. Quando [" .,., l'I: ,\,11 1111
portar ssesequipa11lcntos, nas condies de crescente di:,P;II"I;lIl,' ""Ir, 'J
poder aquisitiv o interno e o externo da moeda, a imlu5lrj;lhi.;1I,i\(I 'I d)
a forma concreta ele substituio capitalista de importaes - teria '1
1
1<'
incrementar- se, uma v ez que o baixo poder aquisitiv o interno da moeda
determinav a uma elev ao do preo do fator trabalho, 30 passo que o alto
poder aquisitiv o externo ou cambial ela moeda nacional condicionav a um
baixo preo do fator capital.
Incidcntemente, as regies no maduras para <1S formas capi tal istas, al-
tamente concentradas) ele substituio de importaes. necessriamenle teriam
que se distanciar das no maduras para isso, condenadas a formas artezanais
ou quase artezanais, suscitando assim (I chamado problema region;ti, (1'\<' se
v eio agndizZlmJo progrcssiramct1te e exigindo SO! Ui;CS cnrgi,_ : as,
o bal ano i ntersc tonol
i
1
t
.!
.~ 'ti ,., o, , "", ~ "_"., , *, ~ ., ., i ~ {i .~ j!Ji i 6/.' !""., , ., ., .", ., ., . ~i.'" " 'f- .h ., . - ....._ " '- - _ .,._ ,.~~.....~- _ .
o baixo preo dos bens de capital importados. eOllelj .." !.:i1:1 ,I ;,,1,,'l':
de Iorrnas modernas de produo manufaturcira de 1" ,>1.1(,,,,, d, "'!Ii,?,:;; c,
i \ nov a ('(llItr;Hli;I(I. l'111 trnr. da q\1al dev e mov er- se a eC011t" 11i~1.
resulta e[;( C! I\l'! " gl: \lcia do '.t't\J 1" interno pro.Iutur de ! l('tlS : ;]c prur! \1(: ;tO, nus
condies de v iolenta de\'a<,)o elos preos d,: ;;scs bens. ~;(' 1\1> l'rc" prio setor
de bens de produco essa ('ll'v ;lc: ;io de prt'(I,lS no e~;nl'(,:..rl'i! depr('ssi" o
shrc a dcuumcla de bens de produ<Jtu. IllIK: ;U.l da taxa (k i:l\'('r<,". ,'II'planlo
(~f'sesetor ('st: 't ~(.tldo criado. 110'; demais st'(orcs ela cx crr hl ('\('\1", 11: lis: lllIln
J. eficcia marginal do capital e induz indo a jJrefcrllc 1" '" h1IHJH" , ,k \,ro-
duco poupadoras de capital. regrc;;siv as elo ponto de v i: .;I' " " 'I\" II',): il'(\, NI'
setor ele bens de prodl1c}io esse efeito tambm est pr" " ,( .de, lil;" ,. 1\: 1 LI: ': "
ele expalls;lo g.llopalltc. : \fo, c' anulado. A emergncia dI' ': Ij,: \,id,,,k I'I'i,! >,: ,
nesse setor. l'0rl<lllto. C()ili.l11I;1,: ,,,'c;~il1ilid: 1<k de uma (ho! '\'( ''',.1'' :
I
'
IIt
'I;J\il;ld: I,
a mcno- , C[\1C alhures sl1ri.: \m nov as IJp(lrtunidade~ de illl' I',;!II,
;\ cr i: ,('('ol1lllic: ,t. CtJll1 suas ';l'quclas fiunnceir (' ," ,tI,'LII: ,'pl'. II\: IIS
uma v cz , C<! .\l': ! .r;',l11a mudana de mos do poder poltir<l. ,,,,1;'1li! " " ,! : t : 1 i" : ,;;;(
ato. Em 11\1I1H: rU: - ;I),; pontos (lu sistema a massa de IJ1H,rlllllid.\lk" ,k ill-
v erso .ihertas ro ': : s\1ficicllte para nhsorv cr os saldo: ; 1111111<'1;'11 ill: . li" I" s
nem a oferta i(\tal de bens de prOclU(J10. granCkl1lel1te c.';l: lIldid: 1 ," ,1;1. 1\111: 1
v ez qu\', cap: tcidarle ele ill1portar ._ - que l'()<k ser r: i.piclal1l<: lllc : ullplud: \
nela organiz: lc;\O ele nov os me1'C: \(I(\;: (xtentOS .- " em 'f,l11ar- SC a orerl: 1 tln
;'eclll- (: - riado~etor nacional de he110 de produo.
;\ queda (1: 1 eficcia m,u- gillal elo capital. em cOlFlic: (JCS1JlOlwtias
normais. teria precipitado (I l';ils lW, (1C'prC'," ,s;lllI;C(I11(J1\1i<.'a, ?\as cPllcli~ies
da inflao, e1: l resulta numa okrta de capitais a taxns neg: lii" as de juros.
o mais imjl()rl: mtc ~illtnl1J: \ (la jlrC~l'll[(.' conjuntura ecol1c'J1llica brasileira.
h" ilJ Ijue:\ cc;';lc.;: l\1dos lldicc~ de ali\'idade elo ~islc: n;t c- : \ig(': \ tilili/.;H: ;\II
iuronsiv a dos recursos assim oferecidos. para o que se torna mister, por
UIl1 lado. suscitar 0111: 1clcrnanrla suficiente. JlaJgul1l ponto do sistelll: l ('. j'(Jr
, " litro. criar () ;Ipa! 't: lho capaz de v iahili;.- : : \l' as tr: \Il~;j(,1'C: lll: i: I~;.: iCllIjlr

' q"l' il.l" ,


1 ,;! 'ja p05s,'cl ;';\1: , .;tar a dl'n1: 1.11d: lno }'J .'("prio lugar ollde ,T f" nll;1 : 1' I '''IIj>;! jIt.: : l.
! isto ('. ouclv S(' ;';('1';1lI. ocrla de: capital.
1 () " r(;J1,''llllt'Ilt>1 <1(1" i,,(c11l1, 1,;I11,': " 1'il" (I : ! JI;\.I'('('illl,'I: I" d" COlllJl: lltlli: ,v >
____ ,.. ,.... H~\_.-.. ..>W\," ~'Wl~ ~.~'Ml: lijl'i.'i>';~~V.,~" " '''~. " ... _ .... _ .. _ " " ,' .i--g,~'" " ~'o ,,' " : ",l~,l,~,.,::"."" (1(, in\'C'sfill,lC'1,',!"I, l,',','\,';,i-'; C':--.;q\H'ln:L< <h' l~ll11,';l'Ill(,ld(J di' lijlrllj" 'j jt\'lJ J lic('IS C j)t'j ...
. , , ... ~~~... : o.: t~<ii<_ .,~" : : oa.: ~;r.: ! ! ~~'tti<.~ iU(~~MrPm'W.T'';;;dJ ;:i~'Fh.:{~'ih:il'J tm:m~/'" .:t/t~1'iM~';f(';..~,'\I';~~~j,"':;' ... ..... . . , ,'''" '", . '- , , ' " ,_, _.,' ~,,(\Y,\,. 1: , ..i" .,';~: fit\~,,,t'tfklhl'V'! ';: : - '_ ~iS~',~.iii11" #W! ! 'iIv .li'~i: ;: ;t';d;f'iM~! lJt;~~'*tqe" '- ," ii" ')l! W" i~" i'! iJtr" ': " ';~'" " . ,,',..,. - , . "'-'>!(+ ~'" ," _;Ko;-""~";<"""'.lk'W11it:!f-rm"tnIlWj'eweiUmtffl"'W'J ol"';;;';Sii,';'~;"~tftt~~,;hht~~ W.t~~~''''''tlf~~~
112
ECONMICA BRASILEIRA
nalguns casos, de produo agrcola - pelo Iortalccimonto da " plantatiou" ,
relativ amente agricultura cnfitutica, neste ltimo C;\SO- - 'necessriameute
teria que conduzir a uma crise aguda 110 campo do supriuicuto dos bens mo-
dernos elc produo.
1?steseram predominantemente importados, de modo que sua oferta
global podia ser estudada como funo da capacidade de importar e elo modo
de utilizao desta. No intuito de ampliar a oferta de bens modernos de
produo, o Estado limitav a ;J., importao ele bens de consumo, induzindo
assim nov as suhstituiccs de importaes, as quais dados os preos relativ os
dos atres capital e 11': \halho j discutidos, tendia a fazer- se em formas capi-
talistas, isto , iuduxir nov a demanda de bens de produo estrangeiros.
o Estado tentou nmpl inr () suprimcnto de bens de produo 110 interior
da economia, criauch I 0\1 subsidiando as indstrias de base nacionais, mas
sse empreendimento cr.i innuccimmcntc ruinoso, porque implicav a 110 em-
prgo de fatores carIl,; . _ .- l'slwciall1l('llte mo- de- obra - para o suprimento
de produtos baratos - lu- ns <le produo cujo preo refletia a magnitude
do subsdio cambial. i\l('SIIIO nos casos em q\1e essas nov as indstrias
estiv essem a cargo da cl1lprt: s: t priv ada, as finanas pblicas absorv iam os
deicits, Estes. por SI1;t.v ez, .Ictr.rminav ruu a, acelerao do ritmo da inflao,
<! llC, nas condies cio c: 'i111hill clll1gebclo, aumentav a a disparidadc entre ,
preo dos fatres I1: 1CiJlI);,i: - ; - - - especialmente da mo- de- obra - e dos bens
de capital - tinto illljJort: I<! ('S como de produco nacional subsidiada -
intensificando assiru : t prcss;'lJ) shre a capacidade ele importar e tornando
progressiv amcnte mais ddicit'u- ias as ativ idades internas supridoras ele bens
ele produo.
Noutros termos, IIOS qu.ulrns estabelecidos, a situao tendia a agra-
v ar- se prot~rcssi\'a11l(,ll((', \1111;t._ v ez que o suprimento de bens modernos de
produo se mantinha ('staguado, nas condies de uma grande e crescente
demanda dos mesmos bens. : G,sse dcsequilbrio bsico encontrav a expresso
em todos os aspectos cb v iela nacional.
Expande- se ( ) setor de IJCII'> de f n' oduo
A desv ;t1oriz: I';: Io cambial da moeda - - medida que, no obstante seu
carter nitidamente iudustrialisra, foi defendida, no pelos partidrios da
industrializaco. 111: 1: , l'r1os saudosistas do v elho " cmbio cadente" , apoiados
nos intcrsscs cxpnrl: ldnrc.s ligados ao latifndio - era inev itv el. Ela dev ia,
no esprito ele : t1gI1IlS cios seus promotores, limitar o ritmo de crescimento
da economia. p<'io encarecimento cios bens ele produo importados.
o dei lu v erdadeiro e necessano foi outro, entretanto. O crescimento
cios bens dI' produo modernos importados retirou as cmprsas dedicadas
;to supriincnto dos mesmos, no interior ela economia, da posio deficitria
('11l <jlIC se encontrav am c imprimiu decisiv o impulso preparao de p1'o-
jctns destinados rpida expanso do suprimento nacional cios bens de 1'1'0-
dll: io. N: lo apenas o capital priv ado nacional, mas tambm o estrangeiro,
P;\SSO\l : t tomar decidido interesse por essas ativ idades, em truo das- quais
tild: t a C('III\Ill11iadev ia grav itar 110 perodo subseqente.
() e! (\1v n() cios promotores da medida - que contav am com a limi-
t:J \)IJ ,11\ ri nio dI' in<lu';trializ: ,\ito. quando de fato o estav am acelerando -
I
l
\
AS ETAPAS DO DESENVOLVIMENTO BRASILEIF,O
11: 1
tev e como corolrio politico o afastamento do poder das ras que lhcs
hav iam (belo apoio. As posies de comando passaram para as mos dos
representantes dos intcrsses c0l1s11bstanciad, .s 110S projetos de expanso do
setor de he]1s de produco. cocli'fcac1os no 1'I'ograma ele l\/n, tas ,
A poltica dsse grupo tinha como ohjcti \'0 prccipuo cr irr condies para
a elev ao dos prem; dos bens ele produi., preo: ; sses : que, 110 setor de
bens de produo condicionam a expectativ a de receita elas C'mprsas a criar;
sllbsic1irialllcnte, pugnav am por manter baixos os preos i105 bens ele pro-
duo que estas usam, Ora, bv io q\le medida que entrassem em opera-
~lOas nov as E'mprsas. a poltica dE' subsidio importao de bens ele pro-
duo. meS1110 os destinados indstria de base nacional, .entraria e111con-
flito com () ohjetiv o primordial. impulsionando no sentido; de geral e cres-
cente supresso do suhsidio importao de bens ele produco.
EntrCl1\Clltes" a estrutura ela ccelllomia scmoclificou. por deito da adio
ele 11111v j;~nros(j setor de bens de prnrll1ri: o, '
/1 taxa d c nn- c rsi i o
- i
114
ECONMICA BRASILEIRA
v ados refletem o trabalho da contradio fundamental do sistema rrn sua
presente etapa ele dcscn v olv imcnto. sse deslocamento do fulcro principal
de ativ idade 1150 estranho s mudanas sobrcv indas 110comando pulitico
supremo do Pas.
A grande oportu1I i dade de i nuerso
A oferta de capital a t:lx;t,; negativ as de juros, causada pela queda da
eficcia marginal do capital e v ia hil izadn pela inflao, qnc penaliza a retcn-
co de saldos monetrios liv res, v eicula forte subsidio ao empresrio emissor
de capital, mantendo relat iv amr.ntc alta a taxa ele inv erso. Entretanto, a
brutal elev ao da taxa de il\fl:I<;;lO necessria para a operao dsse meca-
nismo e :1 emergncia de c.ipucidudc ociosa no setor de bens de produo,
11: 10 obst.uitc isso, sl1: .: cria, desde h algum tempo, que o esquema se ,1pro-
ximava do ponto derutura, .
A chav e do problema c:;tav;1 C'Jn encontrar uma nov a oportunidade de
inv erso capaz de absorv er Cl11 condies de rentabilidade relativ amente
elev ada o capital disponiv cl r: ('111r;\pid:1111C1J (e ultimar a criao cio mercado
de capitais, para ttulos p Illic()s e pr iv .ulos, sem o que a oportunidade ele
inv erso, uma v ez dcsco!F.'It;I, se perderia.
Num pas que illll'C1rla c;1j>itLi:; estrangeiros a juros reais muito ele-
v ados - dada a dej,ilid;\(k do seu crdito externo - a oferta de capitais
no interior a juros lH'! - ': ;tlil'o;; <'.1l1tl;r1110S reais, com urna diferena que pode
bem ser superior ;\ 20 por cuJ (()., coustitui uma anomalia. Se o capital
mais barato o em trmos (k l;1: ,a r(';11 de juros - no interior do que no
exterior, a tCll(kncia 11;)\111';\1{: a exportao de capital, no a importao,
Por cx])ort.;](;:I<) de: c1pilal ck- v cmos entender, num pas dev edor, a rcpa-
triao do cq,it:t1 antcrioriucntc entrado c, num pas que continua a im-
portar capit<li:l, n simples interrupo elo proe: esso teria o mesmo efeito.
Num 1': 1i,; (111 que grande parte das importaes se faz em .condices
de fiuanci.uiuutu externo, a recusa em receber nov os financiamentos env ol-
v er 1I111a rrr 111<,::111 da oferta glob: 1I ele: importaes e de sua parcela dorni-
nantc, qt1!' <1(1 11:,i)("115 de produo. Supondo- se que a demanda interna
dsscs bens ~'" 11);1111," 111 constante _ _ o o que implica em supor que a taxa de
illflaiio cunl iuu.: ('liTlib ._.-o sistema seria chamado a expandir, com seus
prprios l1leio:;, : t okl I.i di I;: bens que deixariam de ser importados. O res-
g: lte dos [111;1111i:IIIII"III(,:.; nulctinrcs absorv eria os recursos cambiais dispo-
nv eis, isto , !l,,,,,.<I;'!" ;.;c-ia dssc modo a repatriao do capital.
Do jlunt" d.' v ista macrocconmico, a taxa de inv erso no declinaria;
porque a ('XI,.,ll;l5.o irnpl icita ele capital tambm inv estimento. Por sse
l.lo. p"rl:ll!lo, lloc1eclinaria o nv el ele ativ idade elo sistema, Ao contrrio,
stc ~;(' (:I"v;11 ia, porque a econorn ia nacional, pelo uso de parte de sua capa-
cida.k- (l('i":;;I, huscaria suprir substitutiv os dos bens de produo financiados
que (ki:,:)/'j:lIl1 .I" entrar. Na medida e111 que essa operao tiv esse xito,
hav eria 1I11I:1." \'.I,: : O da taxa de inv erso, no que esta interessa forrnaco
de pnlcm:l. (J ,I,'it" multiplicador dsse aumento da inverso repercutiria
: ;\,1)1" (' t,,<lu () :,i:,t'III:I, I"kl':1.lldo a renda.
1111111 (,\.-il .1,',,;1 .lcl';t<.: ;'to, ~l1q.(iram nov as e melhores oportl.ll1id;v ks
(li' 1111" - 1 'I;{I" :1, '1'1: 1/" , C'kl':\1Ido a l: fic;\ci;l marginal do capital, tornari.un
\
j
.. kll~~/1j'''''i.""
AS ETAPAS DO Dl': SENVOLVIMENTO BR.ASILEIRO
11;)
: ~
f~
progrcssi v arnentc c\ispen: ;;V<'1 a penalizao inflacionria da reteno ele
saldos monetrios liv res. Hste efeito secundrio da repatriac)io de C: : lpd
seria o ponto de pani<l;I. para o nov o surto de deSellV()lv jm~llto do Pais.
No a exportac'io el<: capital a nica oportuniebck de inv crs.io a abrir.
Um sistema de medidas telJdente a. baixar o preo do fator capital - indu-
siv e no caso ele que ~;~;(cse exprima por bens ele capital de: produo mcional
_ _ induziria nov as {urt(iic~i de produ5.o poupadoras ele mo- de- obrn. isto " ,
Intensiv as quanto ao capital. O subsdio aos bens de capit: 11 prod\1zidos no
h,; uma opi>ra(;iio bem ll1: lis CiJ1\lpln: a do que o trndicion: d 'uldc1io t.o
produto importado. mal; conv m notar que a simples organiz<l;io do fi;\:Ui"
ciarncuto ,J~lS v cnd~ls elo fquip;Ul1f'ntn nacional C: Jlv olv crla., nas rJ .nHiir.~j~'IJ .s
p~T;ellte: ~;,considerv el margem ck stth~: [ciio, A ,1.: " : i,,L(~.nci;1. ao prudut.or 111:-,
ginal de ];e: 1S(h~produi: io teria igll'l.lHKllte efeito dcprc;;siv o sbre o preo
ds: ,;(': ; hcns , pnrt: mi0, ek' .. :;\ri;, i,: ,;n;! lnlcnte a di'.;;c! a marginal de capital,
illdcp?HdcntClJl('nt~~ d :.J CV~H;~{() d;\ rr nd~\.
. Entretanto, um esquema de rep: : - ,.t;- i<lo do C! pll, f,.(>tia;t soluo mais
expedita. A nica opi: o que S abre nesse : J.;,r) cOll~~tc em saber se tal
eXp()rt,1'_ ;~O ser feita pelo Estado, n:~gaii.l1I(j() r.ompromissos nutcr iorcs, 0\1
por pe: - ;: ;;l3priv ada;" caso em que hwcri - xportacs, (" ;<)11)\) ;.: .; '1tl/: se.
reGi5tr~~nl ago! " <.i., sem resgate dos coruprornis: jos.
Nouos 1.' 1.erc odos
. _ snb~~tittri(,: fto do: .: p: - \){! ntos fill~nlr:ir()s iniport: ldns por (J I!lIII': ~,tll'i ido: .;
pelo prpr
1
0 ;;;>:jT:n;\ : ;('ri: 1. ]l: 1.! TialrnC'! 1tc fei! .: t pdas alil'i,J;,,j.: : ,: d, id\"d"r:ls
de. irnjlGrt;: cs, Entre'" anto, se Ir po: ,," .: v (: '\ c);pamiir ;l': \' I"!.I; " " ,,11,;'
111crc~Hlo~.; ('. rccchcr prudutos cstrZ! n~_ ;clrcs C111 paf~;-dl1cntn, ti' lI- til; li', 11: \li ,lI)';
c?mhiJis corrclltcs, (1 efeito ela OpCr;1(J'.O ser o mcsm. j;" lill ', ,I: !
dispu;: ;;~;,(J(k c~tc)ql'.'.~: ; j pertcncente: ; ao gov t;rno (1I',i , '1" I'! " 111" ',j
v ero fi.rJVOS p;lg<\rnento: , ;01..05 atrcs. 'ns~,cs recurso: , I C! 11j , f j 1\' .j(! I ('j 1\
tariam a receita do setor pblico., c sua apljc;l~ZtO s,~~d~',dl'!d.illl ,Ijl~!:t!, l'IH
pts<HTlentool a htrc.s, isto , em cr iaco de renda di'l" '''I'' I d.i '1
11
: <1 :1
d.emanda glolxtl {: funio.
Acresce que a demanda cspecfiG( dos nov os rncrc\d,,'; "" 1
01
<>1.11<1- ,
mente div ersa da dos mercados tradicionais, o que int ludo; 111" li' '1,(, ('1<: . ..
mente de mutao, suscitando nOV2.S oporlunid;: : des de inv ersao.
Iv o l ongo tTO~:()
A compiemcnt:l;'lO do : ,;S'[: '11n com um vigoroso ." .ctor de lx- ns de 1'ro-
duo encerra o ciclo atual ele c1cSCl1v oh'i1llC'iltO calcado na )l1bstit'ui~tLl de
impmtH;(: S. O retorno do capital recebido no perioclo anterior prolonga ele
certo modo c ultima o processo, mas prov v el que o desenv olv imento nessa
base no tome mais do que um perodo rd: 1.tiv <t1l1'Cnte brev e. A simples
c0
1l1
pro\';1()io de que a economia est em condi\;es de rqntri:-l1- o capital
n: - ccl,ido sl1scit'n: 11! .1l ! 1l: WiIllClltO dos cred(IIT: ; para cnnsolidar seus cr<~dito';
;'t b;:>5e ele um juro ]"(';11 1Il;\s baixo, ao mesmo tempo em que a ckv ;t(.: ;~<l ; 1: 1
eficcia margi)1;11 do Glpitll no interior tender a elev ar a taxa n';d di' j\;I' ,.;
no mercado interno.
Nes;';: l: " condi)cs, embora concedcndu prinrid:Hlc- ;11,', I" ! ,1,],'/11: 1: , il'I('-
diatos, (" Ujil c:v01UI;;lOpro"vc! (("nUlIll"" c~q\J cil\alii'"r ;Ii 11111, i : III ''1',,, 1:\III;ar
Observ ando- se a composio da receita federal v erifica- se que a partir
ele 1953 o impsto de renda passou a ser juntamente ('0111o impsto de COI1-
SUITlOa base (h ;llT(Gl(h;" to feder;l1.
Para alguns (SSa Illo<lific;t<)o na strutur (rilll1l;lria '- : ~ill: : ..1t1c progrcc: su,
pois tal coisa acontece nos pases mais acliantados. Os ;lP: ')]ogistas dessa
murlancn baseiam : ,lla opinio lias decantadas " ir lndcs de) irnpsto ele renda.
.\lne ipre: ;l'l1tado f]n,; ll]: ! llll: lis d(' fillilm: ;\s 111~lh! i'.a,. (" (l1)1(J" il1: i,iistn justo pf)r
cxcclucia. C01l10 IJ il1111\1SIo em <ji1l' <t eqiiidarl- [cllt1c;; ,,<'" lidrcit: 1.
Ser realmcutc que essa llJoc\ifica,2o 11a estrutura IriJ,'lt: ri: 1 constitui
: lIgo de positiv o, do ponto de v ista do deSe11ynlri1l1ento {'C,': ';'l1llnJ do Pnis
(" c1(Jponto de v ista ela elji(hcle: -
Parece 'Jue 11;[0. pois (l il11]J(')s! lJde rC1Hla CoJl10 l: at\1: 1I" " !tI, (!'Ili .,01" 11('
Ih;lsil ;1l ' rc,.c' 11Lt lU11: 1: ;('1'ie d(' inn'Ili'(nlcllte: ,. EIIlrc o\1lrlJ: " I" " kIJl: ," IIWI(
cionar () rlesestimulo ,'1jJO\1jxl.l1a e a no incluso da a.\~1'icull'II.1
() primciro iuconv cnientc j;', cc;L', ~(,l1d(J sentido 1lUS]LI! : " , d,> ('" lr1\III1" ;1
tributaria primordialmente direta, de YCZ q\1('as.a1ta~; [;\.\;\: , '" II'I! 'I: ': II' fir,,
! : " Te: ;5i\'o afet: m1.'l capaciel: l(l( de 'ilol1]lal1(;a das cl11prt: : ;;I'; ( d,,(.lllllllLI (I
csfro produtiv o ele certas categori;,;; de pessoa.c; fbicl: . i 11I 111' ...'1 1': l,
parco (1(' poupanas, os resultados poclerfio ser ainda 111;li : " 1 i" ,.. 11: 111,,! J;: -
tautc as taxas yigentes serem ])('111inferiores : ',.ti \" i,t~nr;lllk: , I , '" I,ri'>l.
A no incluso da agricl1ltura. IlUJl1 pas C" Il1U li Hr;t: ,: il. '111 '111<'\('1 (';1
de 26' 70 de sua renda nacional prov eniente do setor : lgrcr,];\. (" . : .t 111IItIIid: l.
U1l1forte elemento rle discrinrinaco contra ()~de- mais sctorc.;
Outro elemento ele discriminaco de 111('11(>;" 1111lnl;\ l' cilll! 'titurln pejO!:;
.lispositiv o legais quc isentam joruali- tas e l'mk'.'sillC; (' Ido [ato de que
" mtodo de arrecaclaco (.' jJr;',ticarncllte i111p" tc- Il1<' 1
'
: \1" ;\ cnihir a ~'l11q;a(~()
por parte (! " S profissionais lihcrnis.
I~m resumo. () impsto de re11da v ern ralls;uldu 1\111'1discrlllin;t;w a
fav or elo setor <t~Tco1a r dentro do jln\jlrifl setor tnci;lrill. pc,r iJ l(lti\!,; I'
razes leg'lis c administrativ as.
Alm dos inconv enientes fundamentais acima mencionados n: " tn se pode
olv idar o fato de que em um p;ls de remi: ! nc r c al i i t a L',ln,'mallH'lli<' I'.;J'"
como o nosso. (J impsto de renda solne : \~j,(,: ;SO;(S jsic:Is. ;11Ti'C;Ii!:td" (I I ' os,
j Ini.on:. C<lIl,;(jjl1i f;ltllr (k d(': : .v (jui,lbrio d(,,.; " r~~;lll1('l\t.,,; f: JllIili;'I" l;, I" ,i'.;. IIJ
1
maiorrn do~C;'S()~ (J 111dlYldl10 n.. g;llI! l;l : - : llI1(" I('III./IIH'111<" 1'11;1 1;1/" 1' 1111I;l
: '. ]TSC[\" ;! f.illC\lln: ir;1 dcslill;ld;1 a ;JtCllrkr : 111l';lg;ltllCJlll d" illll'(,',I ..,. ,,! ,ri! '': ll1dIH')
, , " , ", . ri , , ' _ _, w " ,,_ .;.~l~*~ili~j;h@. i~" ," _ " : .! ." ,! : ;;.i.;: : ,~,~: " ,;: ;;,~;,,,.J~~;: L: ~: ~,! ~.L! .~.,;~<i~1;.~;,,: 1.~: : 21;,: 1~~': ': ;" ;': ;';: ': ~: ; .~w'':-:''_~~:;'~o1tll: Ii ;I.J :r.. ::~1,~5(.~~~.,", .
I t(l
ECONMICA BRASILEIRA
: 1: \ v istas para alm dei perodo imediato. onde tda a proltkm;tica se orde-
u.u em trno da questo da repatriao do capital.
Desde j podemos surpreender duas tendncias (111(' dev ero exercer
1I: !pcl decisiv o em futuro prximo, a sabcr : externamente, a organizao de
uov osmercados, os quais tornaro o Pas mais independente elos pases de-
: " Ilv olv iclos ele v elho capitalismo. cuja conjuntura econmica tem exercido
1.\1) decisiv a influncia sbre nossa prpria conjuntura. No impossv el
111<.' assistamos a um perodo de desenv olv imento calcado sbrc a expanso
,I.I! ; exportaes. C0ll10 outras v ezes j,'t nus aconteceu. Internamente, a 111\1-
1.IIIa da estrutura agrria lanaria as bases para nov o surto ele elev ao
L, renda e da jndustrialixac.
A primeira fase ela industrializao do l rnsil indcpendeu da reforma
I: : rria, porque seu motor primrio era a substituio de importaes. indu-
.ida pela contrao da demanda externa de llOSSOSprodutos. suscitando assim
I,- mpimcnto elo equilbrio intcrsctorial, no obst.inte a estreiteza do mercado.
1\1 : 15 S(;'. a reforma agrria no precedeu : 1 indnstrializaco, lJ~IO quer isso
lizr- r que esta possa ir muito longe : ,('111ela, nem que a antiga estrutura
1.: r;'lria no trilha sofrido murlnncas 11()<! ('(" 01Tcr do processo.
Do ponto ele v ista jurdico, a terra (kixllu de ser coisa fora do mercado
L' (:l conv erter- se em mcrcaduria de corrcnt Irall! ': : lc~fto. A questo agrria
" 11v erteu- se, assim , em problema do I'r('(:11 d;t terra o qual est sujeito aos
'" ,,i111cntos da oferta (' (\;[ procu ra <10." ;;(' f: t tor. A oferta expandiu- se cou-
.,.lnv c1ll1cnte, por efeito (]r, dC: il: l1\'ol" il11(,ll! p dos transportes. do sane-
''''(110 de ;1r(': \S ;111tes inabitv ci- , (' da introduo de inov aes agronmicas
1"
1
' permitem a uliliz;;;lO de I('rras OII(r(Jra SCl1111SUagrcola, l! ~mtais CCll1-
1" I1('s, s a clllcrgl- llcia de 1111111 demanda de terra para fins no agrcolas
.,,,I, explicar ;1 cl('v a,;lo do P]" C\(1 cl'sse fato]" .
Essa dcmauda IO : lgrc()1a existe sob a forma de procura especulativ a
L terra, v isto como foi o mercado imohilirio ele v alores o primeiro a se
. unturar e a absorv er a poupana disponiv el, serv indo a terra de reserv a
I, v alor e meio de defesa contra a rrOS;IO inflacionria.
l\ organiz: HJIU d" mercado mobilirio de v alores, que dev er prosse-
: " (1. C01110conscquucin <10 forte dcscquilibrio entre o custo real cio capital
I,(111'0 e fora do l':1:;, subv erte eS,;;IS condies, podendo determinar uma
" d" l1la cont raco di rklll: lllc! a glubal de terra, pelo desaparecimento da
1,(lI: tllda especula I iv a. O preo da terra. a certa altura, dev er baixar for-
1(((llte. (' o que n'~l;1 d: 1 \,('i1a estrutura <1gr{tria pre- capitalista 1150 sobre-
" /" 1';'1 a ..;sC' : liJ: : lIl.
N'(,SS: I.~Cllllfli\es. 110\'as c ilimitadas perspectiv as ele desenv olv imento
,IIJrir;'lo 1';11': 1(I Pas,
- - - - _ ._ - - - ~~._ - - - ~._ .~~,.
I
.<
,.
O]\SI~FVA(: L': S S()UI{E OS l~FT: : rrOS ECON()l\ITC()S
DJ'~ALGUNS 1\lPOSTOS
.,I/1i/lu ! 1' //1( /( [
NOL/S IWL/I'f'fI'/IS /1 UM turosto soem: .15' Dn5PE5"AS
;::
"r
~.. ~
.,

You might also like