1

1
DRVO GRAEVNI MATERIJAL
PREDNOSTI DRVA U ODNOSU NA OSTALE GRAEVNE MATERIJALE
- mala zapreminska (prostorna) masa
- relativno velika vrstoa paralelno vlakancima
- raznovrsne mogunosti oblikovanja (zakrivljenost u obje ravnine,
ugradivost u razliite konstruktivne sustave)
- laka obradivost
- estetski dojam
MANE DRVA U ODNOSU NA OSTALE GRAEVNE MATERIJALE
- permanentna (obnavljajua) zatita drvenih konstrukcija - poar,
utjecaj atmosferilija i okoline, vlaga, gl jivi ce, insekti)
- ovisnost kvalitete grae o prirodnim resursima, osjetljivost na
uvjete suenja i skladitenja (skupljanje i bubrenje)
- cijena (lamelirana graa prefabricirani elementi)
2
SVOJSTVA DRVA
- fizika (graa, gustoa, dimenzije i oblik, poroznost i
sadraj vode)
- kemijska (sastav, aciditet i alkalitet)
- fizikokemijska (sorpcija, stezanje i bubrenje, kretanje vode)
- mehanika (elastinost, vrstoa, tvrdoa )
- termika (rastezanje, koeficijent vodljivosti topline,
specifina toplina, koeficijent difuzije topline )
- elektrina (vodljivost ili otpor, faktor energije, dielektrina
konstanta)
- akustina (vodljivost zvuka, rezonancija, apsorpcija)
- estetska (boja, sjaj, miris, finoa, tekstura)
Shematski prikaz Shematski prikaz
stabla stabla
Prikaz strujanja Prikaz strujanja
hranjivih hranjivih
sastojaka sastojaka
RAST I
ANATOMSKA
GRAA
RAST I
ANATOMSKA
GRAA
Korijen i kro Korijen i kronja nja
(fiziolo (fizioloka funkcija) ka funkcija)
Deblo Deblo
mehani mehanika ka
funkcija funkcija
4
Odnos izmeu Odnos izmeu visine i godina visine i godina starosti stabla starosti stabla
Odnos izmeu Odnos izmeu debljine i godina debljine i godina starosti stabla starosti stabla
5
Popre Popreni ni
presjek presjek
borovine sa borovine sa
karakteristi karakteristinim nim
nazivima nazivima
Popre Popreni, radijalni i ni, radijalni i
tangencijalni presjek tangencijalni presjek
borovine s naznakom borovine s naznakom
ranog i kasnog drva u ranog i kasnog drva u
godu godu
6
STANICA OSNOVNI ELEMENT GRAE DRVA
Mrtva stanica Mrtva stanica stijenka stijenka i i upljina upljina--lumen (nema lumen (nema sadr sadrine ine) )
ispunjena vodom ili zrakom ispunjena vodom ili zrakom
iva stanica iva stanica -- stijenka stijenka (membrana) i (membrana) i sadr sadrina ina ((protoplast protoplast))
Odebljav anje primarne stijenke t ijekom
rasta
Stvaranje i odebl janje sekundarne stij enke
u tri sl oja (proces l igni fi kaci je i li
odrv enjavanja sporiji od procesa jaanja
sekundarne stij enke)
Mlade stanice - tankost ijene (strujanje
hranjiv ih tvari)
2
7
Mikroskopski prikaz rasporeda Mikroskopski prikaz rasporeda provodnog provodnog
((traheide traheide) i ) i spremi spreminog nog ((parenheim parenheim) ) tkiva tkiva etinja etinjaaa
Traheide kao dugake tankostijene stanice irokih otvora. Provodnici vode
- tvore rano drvo kod etinjaa
Traheide kao
dugake
vlaknaste
stanice
debelih
stijenki. Tvore
kasno drvo
kod
etinjaa i
odlune su
za
mehanika
svojstva.
Parenheim
(aksijalni,
radijalni,
epitelni)
8
Pojava POPRENOG VLANOG
NAPREZANJA (okomito na vlakanca drva)
9
Prosje Prosjean an kemijski sastav kemijski sastav stanice stanice etinja etinjae i e i lista listaee
KEMIJSKA SVOJSTVA DRVA KEMIJSKA SVOJSTVA DRVA
-- ugljik ugljik 50,0 % 50,0 %
-- kisik kisik 43,45 % 43,45 %
-- vodik vodik 6,0 % 6,0 %
-- du duik ik 0,2 % 0,2 %
-- pepeo pepeo 0,3 % 0,3 %
Elementarni
sastav suhog
drva:
Prva skupina
sastojaka organske i
mineralne tvari
(pepeo)
Druga skupina
sastojaka infiltrati
(izluevine koje se ne
zadravaju i nisu
sastavni dio stijenke
stanice)
10
VLANOST DRVA FIZIKO SVOJSTVO
Odreivanje vla Odreivanje vlanosti: nosti:
A) LABORATORIJ RAZORNE METODE
Su Suenje na enje na temp temp. 103 +/ . 103 +/-- 2 2
oo
cc
minimum 5 epruveta (prema minimum 5 epruveta (prema
DIN 52 183) DIN 52 183)
FIZIKO-KEMIJSKA SVOJSTVA DRVA
11
B) VLAGOMJERI NERAZORNA METODA ISPITIVANJA
-- digitalni digitalni
-- analogni analogni
Mjerenje povrinske vlage - membrana
Mjerenje dubinske vlage - iljci
Mjerenje otpora Mjerenje otpora
istosmjerne struje istosmjerne struje
Otpor raste obrnuto
proporcionalno vlanosti,
(ovisi i o temperaturi drva
te botanikoj vrsti)
12
Vla Vlanost u nost u gotovim konstrukcijama gotovim konstrukcijama::
6 6 12 % 12 % grijani dobro zra grijani dobro zraeni prostori eni prostori
9 9 15 % 15 % zatvoreni negrijani prostori zatvoreni negrijani prostori
15 15 18 % 18 % natkriti otvoreni prostori natkriti otvoreni prostori
18 18 22 % 22 % potpuno slobodne konstrukcije potpuno slobodne konstrukcije
Zra Zrano suho drvo no suho drvo 17 17--20% 20% vlage vlage
Odreuje se ljeti za grau piljenu
zimi i uskladitenu tako da postoji
struj anje zraka
Kod daljnjeg uskladitenja,
vlanost se kree u istim
granicama, ali ovisi i o vlanosti i
temperaturi okoline
Vla Vlanost nost svje svjee e
posje posjeenog enog drva: drva:
-- etinja etinjae e 40 40 200 % 200 %
-- lista listaee 35 35 130 % 130 %
3
13
Za klasi Za klasine konstrukcije (puno drvo) ne konstrukcije (puno drvo) -- 18% prije ugradnje
Za lijepljene Za lijepljene lamelirane lamelirane konstrukcije konstrukcije -- 9% - 12% ( 3%)
SUENO ILI SUHO DRVO
Drvo vlanosti vee od 18% (puno drvo) moe se primijeniti
izuzetno, ali samo ako je kod izgradnje objekta omogueno
daljnje suenje, ako je skupljanje drva konstruktivno uzeto u
obzir i ako se dimenzije ne poveavaju za vie od 5%
Ovo odstupanje ne vrijedi za lijepljene lamelirane konstrukcije
14
Voda u drvu:
PROMJENA VOLUMENA
--Slobodna (kapilarna) Slobodna (kapilarna)
-- Vezana Vezana
Higroskopska Higroskopska
Kemijski vezana Kemijski vezana
Kemijski vezana voda ne isparava. Ona se moe
osloboditi posebnim postupcima uz visoku temperaturu
(180 C)
TOKA ZASIENJA VLAKNA vlanost koja
odgovara isparenju slobodne vode
Za etinjae kod 20C iznosi : 25 32%
Mijenja se obrnuto proporcionalno povi enj u temperature
(poveanje temperature za 1
o
smanjuje vlagu za 1%)
15
HIGROSKOPNA RAVNOTEA ravnotea vodene pare u
zraku odreene temperature i koliine vode u stijenki drva
Srednje vrijednosti koefici jenta skupljanja odnosno
bubrenja za promjenu vlanosti od 1%:
HIGROSKOPNO PODRUJE priblino do 30% vlanosti
SKUPLJANJE I BUBRENJE DRVA sposobnost drva da kod
promjene vlage u odreenim granicama mijenja volumen
(pojava povezana s koliinom higroskopske vode)
Drvo isparava/upija vodenu paru samo do stanja u kojem je pritisak
vodene pare okoline u ravnotei s pritiskom u kapilarama - sorpcija
Pritisak u kapilarama manji od pritiska higr. ravnotee upijanje (adsorpcija)
Pritisak u kapilarama vei od pritiska higr. ravnotee isparavanje (desorpcija)
16
Dijagram vrijednosti koeficijenata skupljanja/bubrenja
kod promjene vlanosti
H i B hrast i bukva
E - etinjae

t
- tangencijalno

r
- radijalno

l
- longitudinalno
Linearna ovisnost
skupljanja/bubrenja
od postotka vlanosti
(higroskopsko
podruje)
17
Prikaz karakteristinih
proizvoda pilane prije i
poslije suenja
Deformacije najvee u
poprenom presjeku
Spoj naglavnice i stupa, te nalijeganje
poprenog na uzduni element
Deformacije izazvane suenjem
18
Ravnotea vlage
zraka, drva i
temperature
Dijagram prema
kojem se ovisno
o uvjetima
eksploatacije
odreuje
vlanost grae
pri kojoj se
uspostavlja
higroskopska
ravnotea
4
19
- smrekovina 450 kg/m
3
ZAPREMINSKA (VOLUMNA) MASA
Apsolutno suho drvo (manje zanimljivo u graditeljstvu):
- jelovina 400 kg/m
3
- borovina 500 kg/m
3
Masa jedinice volumena drva kao poroznog tijela ovi si o
botanikoj vrsti, ali varira i unutar i ste botanike vrste (stanite).
Odreuje se na uzorcima jednake vlanosti (u pravilu 15%)
Zapreminska masa ovi si o sljedeim faktorima:
- vrsti drva - irini i broju godova
- postotku uea ranog i kasnog drva
- koliini infiltrata u drvu - stanitu
20
Raunska prostorna masa drva u kg/m
3
Zapreminske
mase drva za
razliite
botanike
vrste drva i
razliite
vlanosti
(prema
Campredonu)
21
Volumen pora:
-lignin 1.40 kg/m
3
VOLUMNA (SPECIFINA) MASA
Apsolutno suho drvo:
-celuloza 1.57 kg/m
3 100 *
G
1 V
S
p (

=
Vp volumen pora
Gs masa apsolutno suhog drva
volumna (specifina) masa
Masa drvne tvari u teoretski zamiljenoj jedinici volumena bez
upljina i pora (ne ovisi o faktorima bitnim za zapreminsku masu)
Volumna masa ovisi samo o veliini volumnih masa glavnih
sastavnih dijelova drvne tvari; celuloze i lignina
Volumna masa drva iznosi 1.5 g/cm2 i ne ovisi o botanikoj vrsti
22
MEHANIKA SVOJSTVA DRVA
Djelovanje mehanikih sila mijenja dimenzije i oblik tijela
Ponaanje nekog tijela pod djelovanjem mehanikih sila i nain
na koji se odupire njihovu djelovanju tvori skup svojstava
MEHANIKA SVOJSTVA
Svojstva su promjenjiva u uzdunom i poprenom smjeru, a
ovise i o presjeku gdje se izvodi promatranje
Glavne osobine drva su:
- nehomogenost
- anizotropija
- promjenjivost
Svojstva bitno ovise o prirodi grae, irini godova, sadraju
vode (u higroskopskom podruju), teini, nainu rasta i
grekama (initelji koji utjeu na mehanika svojstva drva)
23
Ovisnost vrstoe drva reducirana na 15%
vlanosti u odnosu na postotak vlanosti
vrstoa opada
s porastom
sadraj a vode.
Izvan
higroskopskog
podruja ne
postoje razlike.
(vrstoa na
tlak paralelno
vlakancima
smanji se za
cca 3-4 puta
kod prirasta
vlanosti od 5%
na 30%)
24
Ovisnost vrstoe na savijanje i tlak paralelno
s vlakancima u odnosu na postotak vlanosti
Ovisnost vrstoe na tlak
okomito na vlakanca u
odnosu na postotak
vlanosti
5
25
Ovisnost vrstoa i
modula elastinosti
u odnosu vlanosti
iskazane kao
postotak vrstoe
suhog drva
26
Prirast vlanosti ima najmanji utjecaj na vlanu vrstou
Voda u drvu priblino jednako utjee na pad mehanikih
svojstava listaa i etinjaa
Mehanika svojstva drva
izravno ovise o zapreminskoj
masi (broj i irina godova,
koliina ranog i kasnog drva ...)
Utjecaj koliine vlage
na mehanika
svojstva
Ovisnost vrstoe drva
prema zapreminskoj masi
27
Ovisnost vrstoe drva od smjera djelovanja
sile u odnosu na smjer vlakanaca 28
Utjecaj greaka rasta, napada gljivica i insekata
na mehanike osobine
Kvrgavost - mjesta otklona vlakana (predstavljaju oslabljenje
presjeka to posebno nepovoljno djeluje na vrstou vlaka
paralelno vlakancima)
Norme ograniavaju toleranciju kvrgavosti za razliite
kvalitetne razrede grae
Usukanost - openito smanjuje mehanika svojstva
(posebno kod vrstoe na vlak paralelno vlakancima)
Modrenje drva - uzrokuj u ga gljivice; neznatno smanjuje
mehanika svojstva (promjene uglavnom estetske naravi i
povrinske)
Trulenje - posljedica napada gljiva to razara celulozu koja
je nosilac dobrih tehnikih svojstava (takvo drvo je tehniki
nezanimljivo)
Insekti - neznatno smanjuju mehanika svojstva, ali je bitna
vrsta zaraze, kao i vrijeme kroz koje joj je drvo izloeno
29
Utjecaj temperature na mehanike osobine drva
Povienjem temperature - vrstoa se smanjuje, a puzanje
poveava
Smanjuje se modul elastinosti, a raste deformacija
Nepovoljan utjecaj temperature poveava kvrgavost i otklon
vlakanaca, pa kod visokih temperatura na tim mjestima moe
doi do pucanja drva
Smrzavanjem drva - rastu mehanike osobine, ali i krtost
(malen otpor savijanju kod optereenja veeg intenziteta)
Umjetno suenje - ako se naglo provodi loe utjee na
mehanika svojstva (raspucalost)
Ako je provedeno postupno i pod posebnim reimom,
utjecaj temperature je bez posebnog znaaja na
mehanika svojstva
30
Utjecaj primijenjenih sredstava za zatitu na mehanike
osobine drva
Antiseptici - lo izbor zatitnih sredstava za spreavanje trulenja
i protupoarnu zatitu moe nepovoljno utjecati na kemijska
svojstva drva
Utjecaj stanita (tla, poloaja u umi)
Utjecaj naina uzgoja (rasta)
Utjecaj dobi sjee
PRESUDAN UTJECAJ NA MEHANIKA
SVOJSTVA IMAJU ZAPREMINSKA MASA,
KOLIINA VLAGE I PRAVILNOST GRAE
6
31
Idealizirani uzorak drva izloen vlanim naprezanjima paralelno
s vlakancima, tlanim naprezanjima paralelno s vlakancima i
tlanim naprezanjima okomito na smjer vlakanaca
REZULTATI EKSPERIMENTALNIH ISTRAIVANJA
MEHANIKIH SVOJSTAVA DRVA
32
Primjetno je kako se uzorak najbolje odupire vlanim silama,
slabije tlanim silama, a znatno slabije poprenim akcijama
Optereenje vlanim silama - raspodjela optereenja po svim
cjevicama nee biti jednolika (cjevice poputaju u razliito
vrijeme). Zbog slabe meusobne povezanosti puknute cjevice
izdvajaju se iz svenja - NERAVAN LOM (tipian kod ispitivanj a
drva na vlak)
Optereenje tlanim silama - cjevice optereene na izvijanje
(lom nastaje uslijed gubitka stabilnosti elemenata svenja), a
vrstoa na tlak ispitivanog modela manja je od vrstoe na vlak
Doputeni naponi obiju vrstoa priblino su jednaki zbog iznimne
osjetljivosti vlane vrstoe na kvrgavost, greke, raspukline i
neparalelnost vlakanaca
vrstoa na vlak i tlak okomito na vlakanca znatno su manje
nego vrstoe u pravcu vlakanaca (posebno je mala vlana
vrstoa okomito na uzdunu os svenj a)
33
Idealizirani uzorak drva izloen posminim naprezanjima u smjeru
vlakanaca (a) i okomito na vlakanca presijecanje vlakana (b)
34
vrstoa na smicanje u pravcu vlakanaca - slaba toka drva
(manja od vrstoa na tlak i vlak paralelno vlakancima), ali i
manja od vrstoe na odrez (posmik okomito na vlakanca -
precijecanje vlakanaca), pa je u mnogim sluajevima
mjerodavna za dimenzioniranje
Razliiti moduli elastinosti u poprenom i uzdunom smjeru -
razliito se definiraju u poprenom, radijalnom i tangencijalnom
smjeru
LABORATORIJSKA ISPITIVANJA MEHANIKIH
KARAKTERISTIKA (vrstoe, konstante elastinosti,
Poissonov koeficijent) provode se malim uzorcima
pajivo odabranim (mala vlanost, graa bez greaka)
Nadlene norme propisuju izgled i broj
uzoraka, te postupke ispitivanja
35
Izgled uzorka i shema optereenja za
ispitivanje tlane vrstoe paralelno s
vlakancima ( HRN. D.AI.045 )
TLANA VRSTOA
Mala epruveta
20 x 20 x 40 mm
Velika epruveta
50 x 50 x 100 mm
Modul elastinosti
50 x 50 x 200 mm
36
dijagram ispitivanja uzorka borovine na tlak
paralelno i okomito na vlakanca
7
37
Izgled uzorka za
ispitivanje tlane vrstoe
okomito na vlakanca
(HRN. D.AI.051)
Mala epruveta
20 x 20 x 40 mm
Velika epruveta
50 x 50 x 100 mm
Tlak okomito na
vlakanca na djelominoj
povrini (peatni
pritisak)
38
Tlak pod kutem
c d c d c d c d c , , , ||, , ||, , , ,
sin ) (

s - =

vrstoa po HRN propisima (doputena naprezanja)
39
Izgled uzorka za ispitivanje vlane vrstoe
paralelno s vlakancima ( HRN. D.AI.045 )
VLANA VRSTOA
Mala epruveta
20 x 25 x 320 mm
Velika epruveta
50 x 46 x 600 mm
Modul elastinosti
50 x 46 x 600 mm
40
dijagram ispitivanja uzorka borovine na vlak
paralelno i okomito na vlakanca
41
Ovisnost vlane vrstoe od smjera djelovanja sile u
odnosu na smjer vlakanaca
42
dijagram za vlana i tlana naprezanja
8
43
Stadiji raspodjele normalnih naprezanja uzorka
optereenog na savijanje
VRSTOA NA SAVIJANJE
vrstoa na savijanje za etinjae je cca 7.0 kN/cm2,
a granica proporcionalnosti dostie cca 70% vrstoe
44
Izgled uzorka i shema optereenja
za ispitivanje vrstoe na savijanje
(DIN 52 186)
Mala epruveta
20 x 25 x 320 mm
Velika epruveta
50 x 50 x 800 mm
Modul elastinosti
50 x 50 x 800 mm
45
Izgled uzorka i
shema
optereenja za
ispitivanje
vrstoe na
savijanje
(DIN 52 186)
46
RAZLIKA izmeu prorauna savijanja po
graninim stanjima nosivosti i prorauna po
doputenim naprezanjima.
Dijagram - s oznaenom nosivou materijala
47
Vrste posminih vrstoa
a) posmik u smjeru vlakanaca
b) posmik okomito na vlakanca
c) odrez vlakanaca
POSMINA VRSTOA
Rolling shear
48
dijagram ispitivanja uzorka borovine za
posmina naprezanja
9
49
Posmina naprezanja od savijanja
Stvarna raspodjela posminih naprezanja po plohi
smicanja za simetrian i nesimetrian uzorak (ekcentrino
djelovanje optereenja uzorak)
= ( Q*S ) / ( I*b )
50
mala epruveta
velika epruveta
Radijalna ravnina Tangencijalna ravnina
Uzorak za ispitivanje posmine vrstoe
( HRN. D.AI.053 )
51
Izgled uzoraka za ispitivanje posmine
vrstoe paralelno vlakancima (DIN 52 187)
52
TRAJNA VRSTOA
Rezultati laboratorijskih ispitivanja mehanikih
svojstava znatno ovise o brzini provedbe pokusa
Brzina izvoenja pokusa proporcionalna je
porastu mehanikih karakteristika, a obrnuto
proporcionalna porastu deformacija
Poseban utjecaj na deformacije imaju
TRAJNA OPTEREENJA
Uzorci jednakih dimenzija i kvalitete optereeni dulje
vrijeme razliitim intenzitetima stalnog optereenja nee
se istovremeno slomiti !
53
TRAJNA VRSTOA
Ovisnost deformacija od vremena za
optereeni i rastereeni uzorak.
(0-1) Poetna deformacija (neposredno nakon
nanoenja optereenja)
(1-2) Pov eanje deformacij e u
v remenu pod djelov anjem
trajnog optereenja konst.
intenziteta (uz uv jet da ono
ne prelazi odreenu granicu)
(2-3) Primarna pov ratna deformacija
u trenutku rast ereenja
Zaostala deformacija tei
konanoj v rijednosti
Ukupna deformacija - elastina i plastina
54
Ovisnost deformacije o vremenu, za uzorke
optereene razliitim intezitetima optereenja
PUZANJE - proces neprekidnog poveanja deformacija pod
djelovanjem stalnog optereenja
TEENJE - etapa puzanja u kojoj je primjetna jednolika brzina
prirasta deformacija
Deformacije koje pripadaju trajnoj
vrstoi uzorka
10
55
Ako naprezanja izazvana trajnim optereenjem jednolikog intenziteta
ne prelaze granicu trajne vrstoe, deformacije se (s porastom
vremena) priguuju i asimptotski pribliavaju deformacijama koje
pripadaju trajnoj vrstoi uzorka
U obrnutom sluaju, s vremenom se deformacije poveavaju do sloma
Krivolinijski dio krivulje - podruje u kojem nastaju veim dijelom
elastine povratne deformacije
Pravolinijski dio krivulje - podruje plastinih deformacija koje se mogu
poveavati (2) ili asimptotski pribliavati graninoj vrijednosti (1)
Trei dio (konkavni) kri vulje - podruje naglog poveanja
deformacija koji zavrava lomom
TRAJNA VRSTOA
Maksimalno naprezanje
kod kojeg se uzorak ne
slama pod djelovanjem
trajnog optereenja
konstantnog intenziteta
Deformacije koje pripadaju trajnoj
vrstoi uzorka
56
Dijagram trajne vrstoe (na savijanje)
Krivulja vrstoe na savijanje za drvo izloeno
trajnom (stalnom) optereenju jednolikog intenziteta
Asimptotski pad vrstoe do granine vrijednosti ili
trajne vrstoe
57
Dugotrajna optereenja promjenjivog predznaka
izazivaju slom kod naprezanja manjih od vrstoe
(UMOR MATERIJALA)
Umor materijala je znatan kod intenziteta iznad 65%
vrstoe statiki optereenih uzoraka
U podruju 35%-65% vrstoe (statiki optereenih
uzoraka) vrstoa uzoraka izloenih promjenjivom
optereenju je vea
Simetrino ciklika optereenja intenziteta do 35%
vrstoe ne dovode do loma
Granica vrstoe drva na izmjenina
optereenja iznosi priblino
35% vrstoe statiki optereenih uzoraka
58
KONSTANTE ELASTINOSTI
Srednja vrijednost modula elastinosti i posmika za
PILJENU GRAU (puno drvo) u kN/cm
2
Drvo je ELASTIAN MATERIJAL, ali su njegova
elastina svojstva ovisna od smjera promatranja
Broj ELASTINIH KONSTANTI potrebnih za opisivanje
linearne veze napona i deformacija (Hooke-ov
zakon) ovisan je o broju promatranih ravnina
simetrije (ANIZOTROPIJA !!!)
59
Najveu vrijednost ima modul elastinosti u smjeru
vlakanaca (uzduna ravnina) - utjecaj botanike
vrste, grae, volumne mase, sadraja vode, ...
E
L
= 300 - 2500 kN/cm
2
E
T
= (1/23 - 1/40) * E
L
(u tangencijalnom smjeru)
E
R
= (1/6 - 1/23) * E
L
(u radijalnom smjeru)
Moduli posmika definiraju se kao:
G
LR
= (1/15) * E
L
(radijalna ravnina popr. pr.)
G
LT
= (1/9 - 1/10) * E
L
(tangencijalna ravnina p.p)
G
RT
= (1/10) * G
LR
(poprena ravnina)
60
Vrijednosti Poisson-ovog koeficijenta (ilustrativne
vrijednosti - prema Wangaardu):

LR
= 0.372
TR
= 0.245

LT
= 0.467
RL
= 0.040

RT
= 0.435
TL
= 0.025
Tone vrijednosti konstanti elastinosti (E) i
Poisson - ovog koeficijenta za pojedine vrste drva
LABORATORIJSKA ISPITIVANJA
11
61
OSTALA MEHANIKA SVOJSTVA
ILAVOST - sposobnost drva da pod vanjskim utjecajima
pretrpi deformacije, a da se ne slomi
ilavost je tim vea to je uoljivija razlika izmeu granice
elastinosti i granice loma
TVRDOA - otpor kojeg drvo prua utiskivanju drugog tijela
u svoju masu (ovisi o botanikoj vrsti,
zapreminskoj masi, koliini vlage)
Tee drvo iste vrste je tvre; s porastom vlage tvrdoa opada
Tvrdoa je naj vea u poprenom presjeku (prosjena vrijednost za
etinjae je cca 3.0 kN/cm2, a za tvrdo drvo cca 7.0 kN/cm2)
OTPORNOST NA HABANJE - odupiranje postupnom skidanju
slojeva pod utjecajem
mehanikih sila
Mjeri se debljinom skinutog sloja (najslabiji otpor na habanje - smreka)
62
TRAJNOST DRVA
Svojstvo da se odupire tetnom djelovanju atmosferilija i
raznih kemijskih tvari, te tetoinama biljnog i
ivotinjskog podrijetla
initelji trajnosti - botanika vrsta drva
- poloaj u poprenom presjeku (sr, bijel)
- teina drva (kod iste vrste)
- vrijeme sjee
- SADRAJ VODE
- kemijske tvari
- eksploatacijski uvjeti
63
Trajnost obraenog drva u godinama
Trajnost drva u ovisnosti o uvjetima eksploatacije
Za uporabu drva u zemlji (granini sloj zemlja - zrak)
hrast i bor su trajnosti cca 12 godina, jela i smreka do 8
godina, a bukva manje od 4 godine (nezatieno drvo)
64
OSTALA SVOJSTVA DRVA
TERMIKA SVOJSTVA - rastezanje, koeficijent vodljivosti
topline, specifina toplina,
koeficijent difuzije topline
ELEKTRINA SVOJSTVA - vodljivost ili otpor, faktor
energije, dielektrina konstanta
AKUSTINA SVOSTVA - vodljivost, rezonancija, apsorpcija
ESTETSKA SVOJSTVA - boja, sjaj, miris, finoa, tekstura
65
TERMIKA SVOJSTVA
Koeficijent termikog linearnog istezanja - ovisi o
botanikoj vrsti drva i smjeru promatranja (vlakanca)
Niska vrijednost koeficijenta - nema temperaturnih dilatacija
U smjeru vlakanaca
t
= (2 - 4) * 10
-6
Okomito na vlakanca
radijalni smjer
t
= (25 - 30) * 10
-6
tangencijalni smjer
t
= (30 - 45) * 10
-6
Specifina toplina drva (koliina topline u kJ potrebna da
se 1 kg tvari zagrije za 1C) - visoka
Suho drvo temperature 0 C 1.114 [kJ C]
Suho drvo vee temperature c = 1.114 + 0.00486 * t [kJ C]
66
Drvo se polako zagrijava i polagano rasprostire toplinu po svojoj
unutranjosti - koristi se (etinjae) kao izolacioni materijal
Koeficijent vodljivosti - veliina vodljivosti topline;
mater. konstanta koja izraava
koliinu topline u kJ koju treba
utoiti za zagrijavanje kocke
volumena 1m
3
za 1
h
, tako da
razlika temperature
zagrijavane/nasuprotne
povrine iznosi u tom vremenu 1C
Vodljivost topline ovisi o vlazi (proporcionalno) i teini drva
Vodljivost je vea u smjeru, nego poprijeko na vlakanca (razlika
posebno velika kod poroznih drva)
Za etinjae, koef. vodljivosti poprijeko na vlakanca (vlaga 15%)
0.523 kJ/m
3
/h/ C
Drvo ima 400x vei otpor prolazu topline od elika, 10x u odnosu
na beton, i 5x u odnosu na opeku
12
67
ELEKTRINA SVOJSTVA
Iskori stiva sa stanovita odreivanja sadraja vode, te suenja
drva visokofrekventnom strujom (izrada lijepljenih lameliranih
nosaa, posebno montani spojevi)
Suho drvo - slab vodi elektrine struje (prua veliki otpor)
Podruje istosmjerne struje
Specifini elektrini otpor - elektrini otpor vodia jedinine
duljine i povrine (odreuje
veliinu elektrinog otpora)
initelji: - vlanost drva
- temperatura
- vrsta drva
- smjer vlakanaca 68
Podruje izmjenine struje
Dielektrina konstanta - bezdimenzionalna veliina koja
pokazuje koliko je puta vei
kapacitet kondenzatora s drvom
(dvije ploe koje se napajaju
izmjeninom strujom) u odnosu na
kapacitet kondenzatora iste
veliine sa zrakom (mjera
dielektrinosti)
Dielektrik - neutralizira elektrini naboj ploa kondenzatora
Koeficijent energije - pokazatelj gubitka energije u
dielektriku (mjera zagrijavanje
dielektrika) ili omjer izgubljene
elektrine energije u odnosu na
totalnu elektrinu energiju priloenu
ploama kondenzatora
initelji: vrsta drva, teina, koliina vlage, smjer pruanja
vlakanaca, frekvencija izmjenine struje
69
AKUSTINA SVOJSTVA
Brzina rasprostiranja zvuka - ovisi o pravilnosti (bolje kod
etinjaa) i zdravlju grae
(zdravo drvo - jasan, otar i
kratak zvuk; trulo drvo -
mukli i kratki; uplje drvo -
odzvanja muklo i dugo)
Apsorpcija zvuka - svojstvo drva da upija zvuk (refleksija
zvuka ili jeka javlja se u prostorima
koji slabo upijaju zvuk - dobra
akustina svojstva drva razlog su
njegove este upotrebe kao
materijala za oblaganje zidnih i
podnih ploha)
70
ESTETSKA SVOJSTVA
Boja - svojstvo se procjenjuje na prosuenoj grai (8-22%
vlage) i odnosi se samo na sr drva
Ovisi o vrsti drva, vrsti i gustoi anatomskih
elemenata, vrsti I kemijskom sastavu infiltrata,
stanitu, klimi
Boja naeg drva - od bjelkaste do tamnosmee
Po boji se moe ocijeniti vrsta, kvaliteta, zdravlje
drva, kao i nain prerade
Sjaj - svojstvo drva da reflektira svjetlost
Ovisi o vrsti drva, grai, infiltratima i nainu obrade
Miris - potie od infiltrata (sama drvna tvar nema mirisa),
najmanji je na stanitu, a po intenzitetu ovisi da li je
drvo okoreno, tesano ili piljeno (pod jaim
pritiskom miris je intenzivniji)
71
Finoa - ovisi o grai, pravilnosti nizanja elemenata, o
njihovom uzdunom toku i duljini (manja duljina
i pravilniji raspored jami veu finou)
Tekstura - svojstvo koje se odnosi na izgled mehaniki
obraenih povrina
Ovisi o anatomskoj grai, obliku debla i
nainu obrade, a razliita je u poprenom,
radijalnom ili tangencijalnom, te spiralnom
presjeku (tekstura spiralnog presjeka bitna za
izradu furnira ljutenjem)
Tekstura moe biti pravilna (pripada drvu pravilnog
oblika debla, unutarnje grae i rasporeda elemenata;
karakteristina za etinjae) i nepravilna (listae)
Po teksturi drva mogu se procijeniti njegova
tehnika svojstva
72
PROTUPOARNA SIGURNOST
Protupoarna sigurnost graevnih materijala mjerljiva je
prema dva kriterija:
- zapaljivost
- ponaanje pod djelovanjem poarnih temperatura
elik kod visokih temperatura gubi svoja mehanika
svojstva (uruavanje konstrukcije)
Armirani i prednapregnuti beton najprije raspucava i
mrvi se (uinak se pojaava gaenjem poara), a
zatim se deformira uslijed smanjenja mehanikih
svojstava armature i betona
Drvo gori, ali tek pod djelovanjem ekstremnih
temperatura potpuno sagorijeva - mala toplinska
provodljivost i izolirajua svojstva nagorjelog drva
13
73
PONAANJE U POARNIM TEMPERATURAMA
Ovisnost vremena do paljenja drva i temperature
Proces gorenja drva - posljedica kemijskog
rastvaranja konstantnim prirastom temperature
(ovisi o vremenskom intervalu predgrijavanja)
Proces gorenja drva
u prosjeku zapoinje
kod 200C kad iz
drva izlaze zapaljivi
plinovi koji su kod
250C takve
koncentracije da se
drvo vanjskom
akcijom zapali
74
Sagorijevanje je kratkotrajno - premalo plina za
kontinuirano gorenje (koliina se bitno smanjuje
stvaranjem sloja nagorene povrine)
Temperature nie od 300C - nisu interesantne za
stabilnost konstrukcije
Iznad 300C - stvaraju se plinovi s poveanom koliinom
ugljikovodika
Kod cca 400C - velika koncentracija ugljikovodika
toplinske vrijednosti oko 19000 kJ/m
3
Izmeu 350 C i 400C - samozapaljivanje plinova s brzim
porastom temperature (do 500C ) koja je prava
poarna temperatura
Iznad 500C - znatno smanjenje isputanje plinova, a rast
debljine pougljenjenog sloja (prosjena brzina stvaranja
sloja 0.8mm/min - meko drvo i 0.6mm/min - tvrdo drvo)
75
Popreni
presjek
lameliranog
lijepljenog drva
prije i nakon
ispitivanja
vatrootpornosti
Nakon cca 30min djelovanja poarnih temperatura
stvara se vanjski pougljenjeni sloj debljine 1.8-2.4cm
(izolirajui)
Poveanjem njegove debljine iri se nesagoreni dio
presjeka uslijed prirasta temperature
U unutranjosti su (mala toplinska provodljivost)
znatno nie temperature - prirodna poarna
otpornost drva
76
Ovisnost debljine pougljenog sloja i vremena
djelovanja poarnih temperatura.
77
Smanjenje mehanikih svojstava poveanjem
temperature
Nezapaljivi graevinski materijali s visokom koeficijentima
vodljivosti , uslijed konstantnog zagrijavanja, vrlo
brzo gube vrstou u poarnim uvjetima
Kod drva se pad mehanikih svojstava odnosi
uglavnom na pougljenjeni dio presjeka
Promjene nastale pri temperaturi do 100C
zanemarive
78
Vatrootpornost drvenog i elinog stupa
(CSTB Pariz; sila intenziteta 100kN)
Koeficijenti provodljivosti za razliite materijale
14
79
Vatrootpornost konstrukcija iz razliitih
materijala i drvenih elemenata 80
Osiguranje sigurnosti drvenih ininjerskih konstrukcija
Propisima odreene minimalne dimenzije
poprenih presjeka u ovisnosti od 30-minutnog
(klasa F-30), odnosno 60-minutnog (klasa F-60)
poara (DIN 4102)
KLASA F-30; KLASA F-60
Elementi koji nakon 30 (60) - minutnog poara:
- zadre nosivost maks. raunskog optereenja
- ne prekorai se doputena brzina progibanja
f /t = L
2
/ (9000*H)
f /t brzina progibanja u cm/min
L raspon (u cm)
H statika visina presjeka (u cm)
81
Vatrootpornost lameliranih nosaa prema DIN 4102
Vatrootpornost stupova prema DIN 4102
82
Najmanje dimenzije nosaa od punog drva
(HRN U.C9.500)
83
Najmanje dimenzije nosaa od lijepljenog
lameliranog drva (HRN U.C9.500) 84
Vatrootpornost
drvenih panela
( DIN 4102 )
15
85
Vatrootpornost lameliranih lijepljenih nosaa (DIN 4102)
86
POARNO OPTEREENJE - ukupna koliina topline koje se
oslobaa iz zapaljenog materijala u jedinici prostora
SPECIFINO POARNO OPTEREENJE - prosjena
vrijednost ukupnog poarnog optereenja po tlocrtnoj
jedinici povrine prostora (J/m2 ili MJ/m2)
PROTUPOARNA SREDSTVA - poveanje protupoarne
otpornosti ili usporavanje irenja poara (koliina dima i
toksinost svodena na minimum)
KEMIJSKA ZATITA - boraks, borna kiselina, diamonijev
fosfat, amonijev sulfat, cinkov klorid, amonijev klorid itd.)
KEMIJSKi PREMAZI - u obliku tankog filma; razvijaju kod
veih temperatura pjenastu toplinsko - izolirajuu masu s
veom koliinom fosforne i klorovodine kiseline
(nesagorive su) koje tite prirodnu protupoarnu
rezervu drvene konstrukcije
87
Premazi mogu imati zatitno djelovanje i do 10 godina
Protupoarna sredstva mogu biti transparentna (vrlo
skupa) ili sive boje (cijenom pristupanija, ali eliminiraju
sva estetska svojstva DK)
Efekt uporabe protupoarnih sredstava je poveanje
temperature zapaljenja
Zatitno djelovanje moe imati i oblaganje vatrostalnim
ploama (skupo i ini drvo nevidljivim)
IMPREGNACIJA - postupak vakuuma i utiskivanja
antiseptika ili antipira). Dubokom impregnacijom (u
specijalnim komorama pod velikim pritiskom; traje 2-20
sati) stvaraju se gotovo potpuno negorivi materijali
Postupak potapanja u toplo-hladnim vakumiranim
komorama
Drvo tamni, poveava se teina, gubitak vrstoe za 20% 88
GLJIVICE I INSEKTI
Gljivica hrasta
(Deadalea
quercina)
Razvija se na vlazi
32% - 55%
89
Mrtvaki sat
Anobium punctatum
90
RAZARANJE DRVA GLJIVICAMA
Gljivice - paraziti koji za svoje odravanje koriste
organsku tvar drva i tako ga razaruju
Za rast trebaju vlagu, odreenu temperaturu i ph
koncentraciju
Trulenje izazvano gljivicama, po podrijetlu se dijeli na:
- u otvorenim prostorima (stupita, dalekovodi ...)
- u zatvorenim prostorima (podrumi, tavani )
Drvo napadnuto gljivicama - mijenja boju to je znak i
smanjenja drvne mase (time i mehanikih svojstava)
Fermentima gljivice razaraju celulozu - crvena trule
(nosilac dobrih mehanikih svojstava)
Kod bijele trulei rastvara se i celuloza i lignin
16
91
Za graevinarstvo je najvanija prava kuna gljivica - u
povoljnim uvjetima razvoja gljivice, drvo izgubi cca 50%
svoje vrstoe
Zatita od ove gljivice je najkompleksnija
Impregnirano drvo - nepovoljno za razvoj gljivica
Gljivice koje ne razaraju drvnu masu manje su opasne -
uzrokuju samo modrenje (promjena boje)
KONSTRUKTIVNA ZATITA - ne stvaranje uvjeta za ravoj
gljivica (ograniavanje vlanosti, omoguena cirkulacija
zraka )
Ukoliko konstruktivna zatita ne funkcionira,
fungicidi su nedjelotvorni
92
RAZARANJE DRVA INSEKTIMA
Insekti - razaraju bjelanevine i celulozu, a bijel i sr
glavna su podruja njihova razorna djelovanja
Dijele se prema tome da napadaju:
- svjeu grau - suhu grau
- vlanu grau - natrulu grau
Za graditeljstvo su najinteresantniji insekti koji napadaju
etinjae (kuni crv - Hylotrupes bajalus; i mrtvaki sat -
Anobijum punctatum)
Ne trebaju vlagu za razvoj, liinke su vrlo otporne i mogu
dugo gladovati
Ostale vrste insekata - ose, kukci, mravi
93
Obavezna literatura:
1. Bjelanovi, A., Raji, V.: Drvene konstrukcije prema
europskim normama
poglavlja Drvo kao
konstrukcijski materijal i
Trajnost
Prilog udbenika sadri i popis usvojenih normi niza EN za
ispitivanje svojstava drva, drvnih proizvoda i spajala na
kojima se temelje norme niza EN 1995-1-1