81

2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g

Q QS SR R E Ed dy yc cj ja a P Po ol ls sk ka a
P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
Tom VI, Numer 2 Lipiec 2010


Barney B. Glaser
1

Judith Holton


Remodelowanie teorii ugruntowanej
2



Abstrakt
Artyku ten przedstawia w zarysie moje zaniepokojenie licznymi
przemodelowaniami teorii ugruntowanej (GT Grounded Theory)
3
przez
analiz danych jakociowych (QDA Qualitative Data Analysis) i ich
podwaajcym GT oddziaywaniem. Przytaczam kilka przykadw takiego
podwaania oraz opisuj najwaniejsze elementy klasycznej metodologii
GT. Mam nadziej, e artyku wyjani moje obawy dotyczce nieprzerwanie
entuzjastycznego, lecz niepoprawnego, przyjmowania GT przez
metodologw QDA i posuy za wstpny przewodnik modym badaczom,
pragncym pozna podstawowe zasady GT.

Sowa kluczowe
teoria ugruntowana, analiza danych jakociowych, metoda cigego
porwnywania, wraliwo teoretyczna


Rnica pomidzy rutynowymi, fragmentarycznymi, normatywnymi danymi,
ktre kady z nas gromadzi w codziennym yciu, a danymi naukowymi polega na
tym, e te drugie wytwarzane s przy pomocy metodologii. To metodologia stanowi
o ich naukowoci. Powysze stwierdzenie moe brzmie trywialnie, ale std wanie
bierze swj pocztek wiele komplikacji. Bez wzgldu bowiem, jaka metodologia
zostaaby wybrana, aby nada naukowy charakter wynikajcemu z niej badaniu,
niesie ona ze sob wiele zarwno niejawnych, jak i wyranych problemw. Implikuje
okrelony typ danych, tempo (pacing) i ustalenie czasu (timing) ich zbierania, typ
analizy i cile okrelony typ rezultatu badawczego.
W przypadku danych jakociowych jawnie formuowanym celem jest opis. Jasno
wyraon kwesti w wikszoci pozycji dotyczcych metodologii QDA jest
dokadno, prawdziwo, pewno lub obiektywno danych. Ten niepokojcy

Dane adresowe autora: POB 400, Mill Valley, Ca 94942, USA, E-mail: bglaser@speakeasy.net
2
Tumaczenie za: Glaser Barney G. i Judith Holton (2004) Remodeling Grounded Theory. The
Grounded Theory Review, Vol. 4 Is. 1, s. 1-24.
3
Glaser uywa terminu GT (teoria ugruntowana) w dwch znaczeniach: 1.Metodologia teorii
ugruntowanej, 2.Teoria bdca rezultatem zastosowania tej metodologii. Ta dwuznaczno skrtu GT
moe utrudnia zrozumienie tekstu, ale jest ona te zawarta w oryginalnej wersji artykuu. Poniewa
rol tumacza nie jest poprawianie autora, w polskim tumaczeniu take pozostawiono ten skrt.
przyp. tum.
82
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
problem dokadnoci danych (worrisome accuracy of the data) ogniskuje si wok
ich subiektywnoci, interpretatywnej natury, wiarygodnoci, gosu danych (data
voice) i ich konstruktywizmu. Osignicie dokadnoci jest zawsze kopotliwe
z metodologi QDA.
A jest to tylko kilka z problemw opisu. Do innych problemw QDA naley
zaliczy: tempo zbierania danych, ich zakres, procedury oraz rygor ich analizy,
moliwo generalizacji jednostkowych wynikw, nadawanie ram dalszej analizie i jej
rezultatowi. Zarwno te, jak i inne problemy dyskutowane s szeroko w literaturze
dotyczcej bada jakociowych. Niepokojcy problem dokadnoci opisu opartego na
danych jakociowych wzbudza nieustann trosk badaczy jakociowych i odbiorcw
ich prac. Wicej uwagi powiciem temu zagadnieniu w The Grounded Theory
Perspective: Contrasted with Description (Glaser 2001).
W tym artykule przyjm pojciow perspektyw klasycznej GT (w czci
literatury badawczej klasyczna GT jest okrelana terminem GT GLASERa, chocia
osobicie wol termin klasyczna jako wyraz uznania rde tej metodologii).
Pojciowa natura klasycznej GT stawia j w abstrakcji od czasu, miejsca i ludzi.
Pomimo swojego ugruntowania w danych hipotezy pojciowe GT nie pocigaj za
sob nkajcego metody QDA problemu dokadnoci.
Mieszanie QDA i GT prowadzi do umniejszenia i erozji celu GT, ktrym jest
teoria pojciowa. W rezultacie nastpuje domylne przemodelowanie
4
(default
remodeling) klasycznej GT i przeksztacanie GT w kolejn metod QDA z caym
towarzyszcym jej opisowym bagaem. Zwaywszy na wzrastajc koncentracj na
QDA, wskutek samej liczby badaczy zaangaowanych w analizy jakociowe pod
szyldem GT, rezultatem widocznego scalania tych dwch metodologii jest domylne
przemodelowanie (default remodeling) GT do kanonw i technik QDA. atwo zatraci
pojciowe wymogi metodologii GT pord waciwych QDA problemw dokadnoci,
typu danych, konstruktywizmu, gosu uczestnika, rygoru zbierania danych zgodnego
z pozytywistycznymi wymogami reprezentacji, chocia ukrytego pod przykrywk
zachowywania elastycznoci podejcia (zob. Lowe 1997). W efekcie nastpuje
zablokowanie metodologii klasycznej GT i zatracenie tkwicej w niej zdolnoci
wykraczania poza ograniczenia kopotliwej dokadnoci (worrisome accuracy)
gwnej troski metod QDA i zdolnoci wytwarzania teorii pojciowej, ktra wyjania
podstawowe wzory spoeczne w obrbie rzeczowego (substantive) punktu
zainteresowa badawczych.
Zajm si kilkoma, ale nie wszystkimi z niezliczonych przemodelowa
ograniczajcych analiz klasycznej GT, ktre powstay przez wmieszanie w ni
metodologicznych postulatw QDA zwizanych z opisem. Moim celem jest
uwolnienie dobrych analiz GT od zmory, trapicej je za spraw tych z wyszych
rang badaczy QDA, ktrzy nie s otwarci na adne inne metody, w szczeglnoci
na metod GT. Mam nadziej uwolni GT od nadmiernego scjentyzmu, nakadanego
na ni przez osoby troszczce si podczas zmierzania do naukowego rezultatu
o dokadno i o to, czym s prawdziwe (real) dane. Mam nadziej, e wyposa
w mocne argumenty doktorantw, aby nie ustpowali swego ugruntowanego pola,
borykajc si z nietrafn krytyk ze strony promotorw i starszych badaczy czynion
z pozycji QDA.

4
Chodzi o to, e jeli badacz zaniecha stosowania niektrych procedur metodologii teorii
ugruntowanej, to domylnie, zaocznie ulega przemodelowaniu charakter badania i tym samym
przestaje by ono badaniem przeprowadzonym wedug zasad metodologii teorii ugruntowanej
przyp. tum.
83
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
Chc jeszcze raz przypomnie, e klasyczna GT to po prostu zbir
zintegrowanych hipotez pojciowych, systematycznie generowanych w celu
wytworzenia indukcyjnej teorii dotyczcej obszaru rzeczowego. Klasyczna GT jest
wysoce ustrukturyzowan, lecz niezwykle elastyczn metodologi. Procedury
zbierania i analizy danych s jasno sformuowane a ich tempo i kolejne kroki cz
rwnoczesno i sekwencyjno zarazem, wzajemnie wynikanie, planowo oraz
moliwo nieoczekiwanych odkry (serendipitious); procedury te tworz
zintegrowan metodologiczn cao, odrbn od charakterystycznej dla QDA
analizy tematycznej, co umoliwia wyanianie si teorii pojciowej. Bardziej
szczegowo opisaem te kwestie w Theoretical Sensitivity (Glaser 1978), Basics of
Grounded Theory. Emergence versus Forcing (Glaser 1992), Doing Grounded
Theory (Glaser 1998a), The Grounded Theory Perspective (Glaser 2001).
W cigu lat, ktre upyny od pierwszej publikacji Odkrywania teorii
ugruntowanej (Glaser i Strauss 1967, 2009), transcendujca natura GT jako oglnej
metodologii bada, na skutek wybirczego uywania jej oderwanych aspektw
i gorliwego przyswajania jej terminologii, zostaa podcignita pod zakres
metodologii QDA. Podejcie polegajce na wybirczym i arbitralnym czeniu wielu
metod (multi-method cherry picking approach), chocia oczywicie dopuszczalne
w QDA, jest zupenie nieodpowiednie w wietle wymogw metodologii GT.
Obecnie bardzo popularne w literaturze przedmiotowej i metodologicznej QDA
wydaje si by okrelanie QDA mianem GT ze wzgldu na retorycznie legitymizujcy
efekt, krytykowanie rnych strategii GT jako trudnych do realizacji lub
nieefektywnych, oraz uwicanie mieszaniny metod jako jednolitej metody.
Klasyczna GT nie jest tym, co takie podejcie przysposobionej QDA (adopted QDA)
nazywaoby GT. Badacze z nurtu przysposobionej QDA nie zdaj sobie sprawy, e
metody GT i QDA, cho czsto wykorzystuj tego samego typu dane jakociowe, s
ze sob na tyle niezgodne, e nie nadaj si do integracji. Kada z tych metod
traktowana jako odrbna i samodzielna jest cakowicie uprawniona. Czytelnik
powinien pamita, e ten artyku dotyczy GT i tego, jak wydoby j spord
przemodelowa; w aden sposb nie potpia on metod QDA. Metody te s w peni
wartociowe, godne powaania i akceptowalne. Tak jak napisaem powyej, wybr
metodologii sprawiajcej, e badawcze reprezentacje danych jakociowych maj
charakter naukowy, jest wyborem badacza. Jednak istnieje rnica pomidzy
przyjmowanymi pojciami, problemami i ramami nakadanymi na dane przez QDA,
ktre si otrzymao, a koncentracj GT na generowaniu i wyanianiu si poj,
problemw i kodw teoretycznych. Wyboru metodologii nie powinno si dokonywa
w sposb niejednoznaczny. Jeli stosuje si GT, nie powinno si jej miesza
z innymi metodologiami, ani uywa jej fragmentarycznie. Postpowanie wbrew tej
zasadzie jest umniejszaniem pojciowej mocy GT.
Jako takie, procedury i idee GT uywane s do uprawomocniania i podpierania
rutynowych procedur QDA. Biorc pod uwag zalew, przytoczenie i przeadowanie
metodologii GT sentencjami, sownictwem i zakadanymi wymogami QDA, czytelnik
zauway, e trudno jest zarwno przyswoi t lawin, jak i stawi jej opr. To
natarcie jest tak silne i robione w dobrej intencji, e wielu, szczeglnie modych
badaczy, nie wie, ani nie dostrzega, e klasyczna GT jest domylnie
przemodelowywana (remodeled by default).
W artykule tym reprezentowany jest pogld, e badacz, ktry musi zrealizowa
badanie wedug metodologii GT, aby poczyni krok naprzd w swojej karierze
i rozwijaniu swych umiejtnoci, jest czsto wstrzymywany przez zamt wywoywany
niewaciwym mieszaniem metod i tym samym narzucaniem towarzyszcych QDA
84
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
wymogw. Usunicie ogranicze GT, wypywajcych z domylnego
przemodelowywania (default remodeling), nie bdzie atwym zadaniem, biorc pod
uwag ogromne zamieszanie, ktre jest jego wynikiem, i ktre, jak wszystko na to
wskazuje, bdzie narasta.
W tym artykule nie zajm si wszystkim trudnociami, ale tylko tymi, ktre
uznam za istotne. Jeeli bd si powtarza, to przyjmujc rne punkty widzenia,
aby usun przemodelowania QDA na rzecz rozwinicia perspektywy GT. Bd
obstawa przy tym, e GT ma do czynienia z faktami takimi, jakie one s, a nie takimi,
jakie QDA chciaaby, by byy, lub mwic bardziej formalnie, takimi, o jakich QDA
z gry zakada, e bd dokadne i w wymuszony sposb skonceptualizowane.
Wymaga to uczciwoci w przyjmowaniu wszystkich danych tak, jak one si
pojawiaj, zrozumienia ich i nastpnie skonceptualizowania. Napisaem szerzej
o tym, e wszystko stanowi dane (all is data) i o wymuszaniu w Doing Grounded
Theory (Glaser 1998a).
Zajmujc si coraz powszechniejszym przykrawaniem GT do wymogw QDA,
mam nadziej wyzwoli GT, aby staa si tak, jak przewidywa pierwotny projekt.
W Theoretical Sensitivity napisaem:

Celem [metodologii przyp. tum.] teorii ugruntowanej jest wygenerowanie
teorii pojciowej wyjaniajcej wzr zachowania, ktry jest istotny i dotyczy
problemu badanych osb. Celem nie jest obszerny opis ani pomysowa
weryfikacja (Glaser 1978: 93).


Ograniczanie teorii ugruntowanej przez analiz danych jakociowych

Ten artyku ma proste przesanie. GT jest prost i jasn metodologi. Jest
kompleksowym, zintegrowanym, wysoce ustrukturyzowanym, cho niezwykle
elastycznym procesem, prowadzcym badacza od pierwszego dnia w terenie po
skoczon zapisan teori. Stosowanie si do penego zbioru procedur GT opartych
na metodzie cigego porwnywania (constant comparative method) przynosi
rezultat w postaci pynnej, niezakconej, emergentnej analizy i generowania teorii
rzeczowej lub formalnej. Kiedy do procedur GT wmiesza si drobiazgowe,
nadmierne wymagania metodologii QDA, GT zostaje wypaczona, co pociga za
sob marnotrawienie cennego czasu badacza i zniweczenie wiedzy i std
ugruntowania GT odnonie tego, co rzeczywicie si dzieje. Przeplatanie GT z
gry przyjtymi domysami, prekonceptualizacjami, wymuszanymi pojciami
i organizacj, logicznymi poczeniami oraz wyprzedzajcym fakty zawodowym
zainteresowaniem, skazuje metodologi GT na przemodelowanie jej do rangi
metodologii mieszanych metod waciwej QDA. Prowadzi to do licznych ogranicze
pojciowej GT.
Analiza jest pojciem-workiem dla tego, co robimy z danymi. Jest ono
unaukowiane na wszelkie moliwe sposoby w metodologiach QDA cigajcych
rezultaty analizy GT. QDA prowadzi do partykularystycznej analizy opartej na
oderwanych dowiadczeniach, uniemoliwiajc realizacj abstrakcyjnej idei
konceptualizacji ukrytych wzorw, na ktrej opiera si GT. Gdy do GT zostan
domieszane postulaty QDA, trudno jest uchwyci punkt konfuzji. Rozwj teorii
mieszany jest z opisem, co prowadzi do zablokowania generowania teorii pojciowej.
GT ma jasne, szeroko zakrojone procedury. Kiedy s one wprowadzane do
QDA, abstrakcja GT zostaje porzucona na rzecz wiernoci opisu, najwaniejszego
problemu QDA a GT przejmuje od QDA problem niepokojcej dokadnoci w GT
85
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
zupenie nieistotnej. Powtrz raz jeszcze; metodologia GT jest prostym i jasnym
podejciem do generowania teorii. Tracenie czasu na zastanawianiu si nad jej
miejscem w metodach QDA i w nauce jest jedynie efekciarsk, legitymizujc
gadanin, ale rezultatem jest porzucenie GT i mylenie jej z QDA.
Creswell w swojej ksice Qualitative Inquiry and Research Design (1998) czy
w szeregu porwna GT z fenomenologi, etnografi, studiami przypadku
i biograficznymi badaniami historii ycia. Skutkiem takiego czenia jest
powierzchowne domylne przemodelowanie (default remodeling) GT w rodzaj QDA.
To wrzucanie do jednego worka GT z innymi metodami QDA ogranicza jej autonomi
jako transcendujcej, oglnej metodologii badawczej. Kryteria przyjte przez
Creswella sytuuj rne metodologie na kontinuum ze wzgldu na moment uycia
teorii w badaniu; od zastosowania jej przed badaniem do zastosowania po jego
zakoczeniu. Przez badanie rozumie on zbieranie danych i strukturyzacj pyta.
Takie uszeregowanie jest bardzo sabym narzdziem okrelenia rnicy pomidzy
metodami QDA i metodologi GT. Jasne jest, e Creswell nie dostrzega rnicy
pomidzy generowaniem teorii na podstawie zbieranych danych a generowaniem
teorii, ktre stosuje si do zebranych ju danych. Przy obu sposobach generowanie
teorii ma miejsce podczas zbierania danych i po ich zebraniu, ale maj one zupenie
inne rda. Rezultatem jest czenie i pomieszanie GT z QDA.
Creswell (1998: 86) pisze:

Na samym kocu kontinuum, po stronie po, umieszczam teori
ugruntowan. Strauss i Corbin (1990) stwierdzaj jasno, e dane zbiera
i analizuje si przed zastosowaniem teorii w badaniu teorii ugruntowanej.
To, na przykad, wyjania badanie wykorzystywania seksualnego kobiet
zrealizowane przez Morrow i Smith (1998), w ktrym badaczki generuj
teori podczas zbierania danych, podaj j na kocu bada i unikaj
stosowania teorii na pocztku. W moich wasnych badaniach opartych
o teori ugruntowan, powstrzymywaem si od rozwinicia teorii na
pocztku studium generowaem teori poprzez zbieranie i analiz
danych, przedstawiaem teori jako logiczny diagram i wprowadzaem
konkurujc i kontrastujc teori w model, ktry wygenerowaem na kocu
mojego badania (Creswell, Brown 1992; Creswell, Urbom 1997).

Moe i Creswell stwierdza podstawow zasad GT rozpoczcie bada bez
adnej zaoonej teorii i dopiero pniej generowanie teorii w czasie analizy (o ile
nie ma na myli stosowania istniejcej ju teorii), ale, cho jest to cecha
wyrniajca GT, stanowi ona zaledwie pocztek, pozostawiajcy czytelnika bez
wiedzy, jak generowanie jest realizowane, poni ewa zaoone jest, e dokonuje si
ono przy pomocy rutynowej QDA. Kontrastowanie wygenerowanej teorii
z istniejcymi teoriami w celu udowodnienia, odrzucenia lub ulepszenia ktrej
z nich, lekceway lub pomija cige porwnywanie rnych teorii prowadzce do
wygenerowania kategorii i ich waciwoci. Takie kontrastowanie z innymi teoriami
nie pozwala te na modyfikacje generowanej ugruntowanej teorii przy uyciu innej
teorii jako rodzaju danych. Zarwno cige porwnywanie, jak i modyfikowanie s
dwiema podstawowymi zasadami GT.
Chocia GT raz jest, raz nie jest wspominana w metodologicznych dyskusjach
QDA, to jej procedury wymieniane s bardzo czsto. Jako takie, ciga analiza
porwnawcza, wyanianie si poj, teoretyczne pobieranie prbek (theoretical
sampling), nasycenie teoretyczne (theoretical saturation), pisanie not teoretycznych
(memoing), sortowanie (sorting) i inne zostaj przyprawione wymaganiami QDA,
co tym samym pociga rezygnacj z ich rygorystycznego uytku na rzecz obcie
86
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
waciwych QDA. Dla modych badaczy to faktyczne obalenie GT skutkuje
cakowitym zagmatwaniem prostej skdind metodologii. Badacz zostaje
zablokowany i nie jest ju uwalniany moc i autonomi oferowan przez GT
pozwalajc dotrze do nowo wyonionej, generowanej teorii. Zdolno do bycia
uczciwym wobec tego czym waciwie s dane, jest w konsekwencji znieksztacana
przez poszukiwanie nieosigalnej dokadnoci QDA. Na przykad, Kathryn May
w stylu QDA bezwiednie podkopuje metodologi GT, opisujc kognitywne procesy
waciwe analizie danych.

Przeprowadzanie bada jakociowych nie jest przedsiwziciem
pasywnym. Wbrew potocznym wyobraeniom i modlitwom studentw,
teoria nie wyania si magicznie z danych. Nie jest take prawd, e jeli
badacz bdzie wystarczajco cierpliwy, intuicja cudownie go owieci.
Analiza danych jest raczej procesem wymagajcym wnikliwego pytania,
nieustpliwego szukania odpowiedzi, aktywnej obserwacji i dokadnego
przypominania sobie. Jest to proces skadania danych w cao, czynienia
niewidzialnego oczywistym, rozpoznawania znaczcego w nieznaczcym,
logicznego czenia na pozr niepowizanych ze sob faktw,
dopasowywania do siebie kategorii, przypisywania konsekwencji do
okolicznoci poprzedzajcych. Jest to proces snucia przypuszcze
i weryfikacji, poprawiania i modyfikacji, wysuwania propozycji i ich obrony.
Jest to twrczy proces organizowania danych tak, e schemat analityczny
stanie si oczywisty (1994: 10).

Dr May angauje si w opisowe ujmowanie w stylu QDA i atakuje gwn
zasad GT moliwo wyonienia si teorii. Badaczka zatraca si w dokadnym
badaniu faktw, co w GT jest dyskusyjne. Woli ona wymusza (force) dane,
dostosowujc je do swoich ram. Nie uznaje ona metody cigego porwnywania,
dziki ktrej teoria wyania si ze wszystkich danych. Znowu GT zostaa zaniechana
na rzecz rutynowej QDA.
Podobnie, pewna doktorantka (w swoim e-mailu zwraca si do mnie o pomoc)
chciaa napisa dysertacj zgodnie z metodologi GT, ale mimowolnie
zaangaowaa si w QDA i opisowe ujmowanie.

Potrzebuj wskazwek. Jestem na zej drodze; nie interesuj mnie gwne
problemy medycznych pracownikw spoecznych (clinical social workers)
w prywatnej praktyce. Interesuj mnie gwne problemy kogokolwiek
usiujcego skontekstualizowa praktyk. Moe rzecz ley w tym, e jestem
zainteresowana aktywnoci bez wzgldu na aktora. Nie mam wtpliwoci,
e jeli zadam te pytania, wyoni si owe gwne problemy, tak jak i wysiki
ich nieustannego rozwizywania. To jest to, czym si przejmuj
(korespondencja e-mail I 2002).

Wpada w sida podejcia QDA wymuszajcego dane ze wzgldu na przedmiot
zawodowego zainteresowania. Chciaa uy procedur GT na rzecz wymuszajcego
podejcia QDA, co oznacza zaniechanie GT. GT nie dziaa w ten sposb, ale
rozpowszechnienie QDA mogo wpyn na sposb jej mylenia. Pniej, zgodnie
z moimi wskazwkami, pozwolia ona wyoni si gwnemu problemowi i napisaa
zaskakujco dobr prac o binarnej dekonstrukcji midzy pracownikiem spoecznym
a klientem.
W GT problem i zmienna centralna (core variable) musz si wyoni
i z pewnoci si wyoni. Widziaem to setki razy. Pniej, gdy gwny problem GT
wyoni si i zostanie wyjaniony przez wygenerowan teori, bdzie mia
87
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
odniesienie do problemw zawodowych. Przy rozpoczynaniu badania, przed
wyonieniem si gwnego problemu, z problemem zdeterminowanym przez
zawodowe zainteresowania, jest wysoce prawdopodobne, e przyniesie on
w rezultacie badanie o maym lub adnym znaczeniu w GT po prostu rutynowy
opis QDA z jak gdyby wanoci (as if importance).
A oto dobry przykad rozlegego domieszania potrzeb QDA do GT. W tym
przypadku pomieszanie wymaga QDA i procedur GT czyni je trudnymi do
zastosowania i w oczywisty sposb psuje GT przez domylne przemodelowanie
(default remodeling).

Rozumiejce pojmowanie jest osigane w teorii ugruntowanej poprzez
wykorzystanie nagranych na tam nieustrukturyzowanych wywiadw
i poprzez obserwacj badanych w ich codziennym yciu. Natomiast lece
u podoa teorii ugruntowanej zaoenia interakcjonizmu symbolicznego
organizuj proces docieka, rozpoznawanie stadiw i faz w dowiadczeniu
badanych. Interakcja symboliczna oznacza, e znaczenie jest spoecznie
konstruowane, negocjowane i zmienia si w czasie. Zatem proces wywiadu
dy do ujawnienia opowieci badanego, a ta historia jest opowiadana
sekwencyjnie, w miar jak rozwijaj si relacjonowane wydarzenia.
Rozumiejce pojmowanie jest osignite, gdy badacz prowadzi wywiad
w wystarczajcym stopniu, aby posi dogbne rozumienie (Morse 1994:
39).

W rzeczywistoci GT nie wymaga danych nagranych na tam. Notatki
terenowe s bardziej podane. GT korzysta ze wszystkich rodzajw wywiadw,
a najbardziej odpowiedni styl ich przeprowadzania wyania si w trakcie badania. GT
nie jest uwydatniana przez symboliczn interakcj ani konstruowane dane. GT
uywa wszystkiego jako danych, wrd ktrych dane konstruowane s tylko
jednym z ich rodzajw. GT nie zakada z gry kodu teoretycznego procesu. Istnieje
ponad 18 rodzin kodowania teoretycznego, pord ktrych proces jest tylko jedn.
W GT istotno musi si wyoni, nie jest zakadana. Wywiady prowadz do wielu
kodw teoretycznych. Opowieci badanych s dyskusyjne. Wzory s poszukiwane,
a nastpnie konceptualizowane. GT nie dy do opisu partykularnych relacji.
Wszystkie dane s cigle porwnywane w celu generowania poj.
Morse dalej opisuje GT:

Syntez uatwiaj procesy analizy i adekwatno danych. Podczas tej fazy
badacz jest zdolny tworzy uoglnion opowie i wyznaczy punkty
odstpstwa, zmiennoci opowieci. Proces analizy zaczyna si od analizy
linijka po linijce w celu identyfikacji kodw pierwszego poziomu. Kody
drugiego poziomu uywane s do wskazania znaczcych fragmentw
tekstu i zestawiania tych urywkw w kategorie. Pisanie not teoretycznych
jest kluczem do utrwalenia wgldu, a we wczesnym stadium uatwia rozwj
teorii (Morse 1994: 39).

Doprawdy trudno jest w powyszym cytacie rozpozna procedury GT.
Adekwatno danych i uoglniona opowie maj posmak problemu
niepokojcej dokadnoci i opisowego ujmowania, ktre s czystej wody
przedmiotami zainteresowania QDA. Nie maj one zwizku z procedurami GT. GT
rozkada opowie na czci na uytek konceptualizacji. Podejcie Morse do analizy
linijka po linijce jest jawn aluzj do metody cigego porwnywania, ale to
wszystko. Jej odwoania si do kodw pierwszego i drugiego poziomu, fragmentw
88
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
tekstu i ich zestawiania w kategorie dalekie s od metody cigego porwnywania,
stworzonej w celu generowania pojciowych kategorii i ich waciwoci od samego
pocztku zbierania i analizy danych. Przy pisaniu not teoretycznych w GT mamy do
czynienia z bezporednim utrwalaniem wygenerowanych teoretycznych,
pojciowych idei ugruntowanych w danych, a nie z mistycznym by moe
spekulatywnym wgldem, do ktrego odwouje si Morse.
Morse kontynuuje swj opis GT:

Kiedy synteza zostaje osignita i zrnicowanie w danych staje si
oczywiste, ugruntowany teoretyk pobiera prbki biorc pod uwag
teoretyczne potrzeby badania. Jeli zostanie rozpoznany przypadek
negatywny, badacz musi, teoretycznie, pobiera prbki wikszej iloci
takich negatywnych przypadkw a do momentu, kiedy osignite zostaje
nasycenie teoretyczne i uzyskana synteza (Morse 1994: 39).

Jak w poprzednim przypadku, znalezienie w tym opisie procedur GT jest
trudne. W danych zawsze obecne jest zrnicowanie. GT jest zainteresowana
generowaniem wielozmiennowej (multivariate) teorii pojciowej, a nie
zrnicowaniem danych dla QDA. W GT szukanie przypadkw negatywnych nie jest
procedur gdy przy takim podejciu byoby raczej zaoonym z gry wymuszaniem.
GT poszukuje porwnawczych przypadkw na drodze teoretycznego pobieranie
prbek. Celem pobierania prbek jest generowanie kategorii i ich wasnoci. Badacz
GT nie wie wczeniej, co zostanie znalezione. Wybrane do prby przypadki mog
by podobne lub rne, pozytywne lub negatywne. Odwoanie si Morse do
nasycenia nie implikuje nasycenia pojciowego; raczej antycypuje prosty nadmiar
bez analizy pojciowej.
Morse kontynuuje:

Teoretyzowanie wynika z procesw teoretycznego pobierania prbek.
Typologie konstruowane s przez okrelenie dwch znaczcych
charakterystyk i posortowanie badanych ze wzgldu na kad
charakterystyk w macierz 2x2. Tworzenie diagramw uywane jest do
lepszego zrozumienia i zidentyfikowania podstawowego procesu
spoecznego (basic social process - BSP), ktry wyjania wikszo
zrnicowania w danych (1994: 39).

W GT teoretyzowanie jest emergentnym procesem generowanym przez
nieustanny cykl zintegrowanych procesw zbierania, kodowania i analizy pojciowej
z rezultatami zapisywanymi ustawicznie w notach teoretycznych (memos).
Teoretyczne pobieranie prbek jest tylko jednym ze rde ugruntowywania
w trakcie wykorzystywania metody cigego porwnywania. Zaoone z gry kody
teoretyczne, jak na przykad typologie czy podstawowe procesy spoeczne - to nie
GT. W GT majce znaczenie kody teoretyczne wyaniaj si z pojciowego
sortowania (sorting) not teoretycznych i mog by czymkolwiek. Chocia
poczwrna przestrze wasnoci, kiedy sama si wyoni, jest bardzo dobrym
narzdziem do konceptualizacji typw (zob. Glaser, Strauss 1965), to ni e moe
suy do umieszczania w niej albo porzdkowania badanych a priori, ani do ich
zliczania. Byoby to cakowicie rutynowe, zaoone z gry opisowe ujmowanie
waciwe QDA, a ni e GT.
Morse koczy:

89
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
Tak jak w przypadku metod omwionych wczeniej, rekontekstualizacja
jest wyznaczana przez poziom abstrakcji osigany podczas rozwoju
modelu. Podczas gdy teoria rzeczowa jest ograniczana kontekstem, teoria
formalna, jako bardziej abstrakcyjna, moe by stosowana do wielu
ukadw lub innych dowiadcze (1994: 34).

To stwierdzenie jest cakowicie nieprawdziwe dla GT, ale dotyczy
charakterystycznego dla QDA kopotu z prbami uoglniania opisu jednostkowego
obiektu. Inaczej rzecz si ma z teori rzeczow w GT, ktra zawsze ma oglne
implikacje i moe by atwo zastosowana w innych obszarach rzeczowych, bdc
modyfikowana przy uyciu metody cigego porwnywania. Na przykad przez
porwnanie przypadkw i zmodyfikowanie teorii rzeczowej dotyczcej mleczarzy,
zajmujcych si pielgnowaniem przyjacielskich relacji z gospodyniami domowymi
dla zysku i rozrywki, GT pielgnowania przyjacielskich relacji moe by atwo
zastosowana do lekarzy pielgnujcych przyjacielskie relacje z pacjentami, w celu
rozbudowania prywatnej praktyki. W ten sposb rozszerza si pierwotn teori
rzeczow, aby obj ni nie tylko kultywowanie przyjacielskich relacji z wyszymi
w hierarchii spoecznej, ale te z niszymi. Teoria formalna generowana jest przez
wiele takich porwna z odmiennych obszarw prowadzonych w zharmonizowany
sposb, aby wygenerowa formaln teori pielgnowania przyjacielskich relacji
w celu rozrywki, zysku, tworzenia grupy klientw, otrzymywania darowizn i tak dalej.
Kontekst musi wyoni si jako istotna kategoria lub jako kod teoretyczny, tak
jak wszystkie inne kategorie w GT. Jego istotnoci nie mona zaoy z gry. Gdy
zastosuje si teori rzeczow gdziekolwiek indziej lub wygeneruje si teori
formaln, kontekst, jeli jest istotny, wyoni si z danych.
Przytoczone wyej cytaty wyranie wczaj GT do multi-metodycznego obozu
QDA, co skutkuje domylnym przemodelowaniem (default remodeling)
i rozmywaniem klasycznej metodologii GT. Morse w adnym miejscu nie odnosi si
do takich procedur GT, jak procedury wyznaczania granic (delimiting) w kadej fazie
generowania, kompletnoci teoretycznej (theoretical completeness), nasycenia
pojciowego, analizy zmiennej centralnej, otwarcia na kodowanie selektywne,
zbiorw not teoretycznych (memo banks), regu analitycznych, sortowania
teoretycznego (theoretical sorting), zapisywania mnstwa not teoretycznych,
przerabiania i wielokrotnego przesortowywania wyaniajcego si problemu,
wzajemnej wymienialnoci wskanikw i kodowania teoretycznego (nie
rzeczowego). Efektem takiego domylnego przemodelowania jest znaczna utrata
podstawowych procedur GT zablokowanych przez narzucenie wymaga
niepokojcej dokadnoci QDA.
GT wymaga przestrzegania jej cisych procedur, aby wygenerowa teori,
ktra jest dostosowana (fit), pracuje (work), jest istotna (relevant) i atwo
modyfikowalna (readily modifiable). Kiedy GT jest przyswajana, asymilowana i psuta
przez badanie QDA, blisze przyjrzenie si pracy badacza QDA pokazuje czsto, e
majstruje on przy metodach GT. Wnosi je w plan badawczy QDA, aby uczyni
zado ograniczeniom i profesjonalnym oczekiwaniom dominujcego paradygmatu.
Otrzymanie szczeglnego rodzaju rezultatu wzbogaconego kilkoma pojciami ratuje
badanie QDA, poniewa sam opis w QDA jest niewystarczajcy. Nastpnie etykieta
GT zostaje uyta, aby dostarczy legitymizacji badaniu QDA.
GT posiada autonomiczno jako metodologia generujca teori pojciow.
Jest ogln metodologi. Moe uywa jakichkolwiek danych, ale oczywicie
preferowanymi danymi s, jak dotychczas, dane jakociowe. A zatem GT, cho
wbrew sobie, wcigana jest w multi-metodologiczny wiat QDA i w konsekwencji
90
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
rozmywana. Ta odkrywcza metoda pltania (zob. Baker i in. 1992) procedur jest
manipulacyjn, ratunkow prac, ale jej rezultatem jest domylnie przemodelowana
GT. GT zaczyna by bdnie postrzegana, jako metoda interpretatywna, metoda
interakcjonizmu symbolicznego, metoda konstruktywistyczna, metoda jakociowa,
metoda opisowa, wytwrca niepokojcych faktw, metoda pisania not
teoretycznych, metoda przeprowadzania wywiadw lub terenowa i tak dalej. Jest
jasne, e takie majstrowanie przez badaczy QDA wskazuje, e s oni zbyt spaczeni
przez QDA, aby nauczy si systematycznych procedur GT. W najlepszym wypadku
kilka procedur GT zostaje wyrwanych z kontekstu.
Wymienieni powyej autorzy s typowym przypadkiem wielu innych,
prbujcych umieci GT gdzie w obozie QDA. Najpierw zaprawiaj GT kilkoma
wymaganiami i ideami QDA, aby uywajc ich pniej wrzuci GT w oparte na wielu
metodach mylenie QDA. Chocia domylne przemodelowania s coraz
powszechniejsze, scalanie GT z metodologi QDA jest po prostu niemoliwe do
zastosowania i w istocie ogranicza dobr GT. Wrzucanie jej do jednego worka
z QDA psuje GT. W pozostaej czci artykuu sprbuj pokaza jak GT istnieje na
wasnych prawach jako konceptualizujca metodologia. Moim celem bdzie
przedstawienie perspektywy klasycznej GT na to, jak GT jest realizowana - jasne
wyoenie tej metody i przy okazji pokazanie jak QDA ogranicza, o czym
wspominaem, generowanie GT i jako rezultatu bada.


Procedury teorii ugruntowanej

Procedury GT, jeli nie wmiesza si w nie i nie doczy si do nich wymogw
QDA, s cakiem proste. Problemy z ograniczaniem pojawiaj si przy mieszaniu
metod. Procedury GT opisaem szczegowo w Odkrywaniu teorii ugruntowanej
(Glaser, Strauss 1967/2009), Theoretical Sensitivity (Glaser 1978), Doing Grounded
Theory (Glaser 1998a), Basics of Grounded Theory Analysis: Emergence versus
Forcing (Glaser 1992), More Grounded Theory Methodology (Glaser 1994) i The
Grounded Theory Perspective (Glaser 2001), wszystkie wydane przez Sociology
Press. Opublikowaem te wiele przykadw dobrych bada GT - Examples of
Grounded Theory (Glaser 1993), Grounded Theory 1984 to 1994 (Glaser 1995),
Gerund Grounded Theory (Glaser 1998b) i podawaem wiele odniesie w moich
ksikach.
Produkt GT jest prosty. Nie jest opisem faktw. Jest zbiorem starannie
ugruntowanych poj zorganizowanych wok kategorii centralnej (core category)
i zintegrowanych w hipotezy. Generowana teoria wyjania wikszo zachowania
w rzeczowym obszarze wraz z czynnikiem napdzajcym to zachowanie
wychodzcym na jaw jako gwny problem podstawowych badanych. Cigle
powtarzam, e GT to ani zebrane dane, ani dokadne fakty, ani opis. To jest prosta
konceptualizacja zintegrowana w teori, zbir uzasadnionych, ugruntowanych
hipotez. To jest po prostu to, nic wicej. GT jest te atwo modyfikowalna, gdy nowe
dane napywaj z jakiegokolwiek rda literatury, komentarzy ze strony kolegw,
nowych danych i innych. Metoda cigego porwnywania wkomponowuje nowe
dane w sub-konceptualizacje (sub-conceptualization). Niezwykle wane jest, aby
uywa kompletnego zestawu procedur GT jako zintegrowanej metodologicznej
caoci.
Poniej podane zostanie podsumowanie najwaniejszych elementw
metodologii GT; czytajc to podsumowanie, naley mie na uwadze, e celem GT
91
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
jest teoria pojciowa abstrahujca od miejsca, czasu i ludzi. Celem GT NIE JEST
waciwa QDA pogo za wiernym opisem.


Wraliwo teoretyczna

Zdolno do generowania poj z danych i ich czenia zgodnie z wzorcowymi
modelami teorii w ogle i rozwojem teorii w socjologii w szczeglnoci, jest istot
wraliwoci teoretycznej (theoretical sensitivity). Generowanie teorii z danych
oznacza, e wikszo hipotez i poj nie tylko pochodzi z danych, ale jest
systematycznie wypracowywana w zwizku z danymi w trakcie trwania badania.
Rozwj wraliwoci teoretycznej wymaga od badacza dwch podstawowych cech.
Po pierwsze, badacz musi mie osobowociowe predyspozycje do utrzymania
analitycznego dystansu, tolerowa zagmatwanie i cofanie si, pozostajc
jednoczenie otwartym, majcym zaufanie do podwiadomego przetwarzania
(preconcious processing) i wyaniania si poj. Po drugie, musi posiada zdolno
rozwijania teoretycznego wgldu w obszar bada wraz ze zdolnoci do
wykorzystania tego wgldu. Badacz musi posiada te zdolno do konceptualizacji
i organizowania, tworzenia abstrakcyjnych powiza, wizualizacji i mylenia
wielowymiarowego. Pierwszym krokiem na drodze do osignicia wraliwoci
teoretycznej jest rozpoczcie badania z moliwie najmniejsz iloci ustalonych
wczeniej idei, szczeglnie logicznie dedukowanych apriorycznych hipotez. Problem
badawczy i jego granice s odkrywane. Wysiki QDA, majce na celu przyjcie
z gry ram badania, ograniczaj wraliwo teoretyczn.


Rozpoczcie

Dobra analiza GT zaczyna si wraz z regularnym, codziennym zbieraniem
danych, kodowaniem i analiz. Pocztek nie jest ograniczany przez zaoony z gry
problem, rozdzia metodologiczny czy przegld literatury. Koncentracja i przebieg
badania skupiaj si od razu na konceptualizacji przy uyciu metody cigego
porwnywania. Najlepsz drog realizowania GT jest po prostu tworzenie jej. To nie
moe si nie uda, poniewa psychospoeczny wiat struktury, kultury, interakcji
spoecznej, spoecznej organizacji trwa niezalenie. Zawsze jest jaki podstawowy
problem i jaki czynnik poruszajcy. Jako otwarta, generatywna, emergentna
metodologia, GT dostarcza uczciwego podejcia do danych, pozwalajcego wyoni
si naturalnej organizacji rzeczowego obszaru. Badacz GT sucha raczej badanych
wyraajcych swoje problemy, a nie zachca ich do mwienia o niezbyt istotnych
dla nich sprawach. Zadaniem badacza jest pozostawanie otwartym na to, co si
rzeczywicie dzieje a nie rozpoczynanie filtrowania danych przez powzite z gry
hipotezy i wczeniejsze uprzedzenia a zatem jego zadaniem jest suchanie
i obserwowanie, a w rezultacie odkrywani e gwnych problemw uczestnikw
badanego obszaru oraz sposobw radzenia sobie z tymi problemami.
Wymuszajce, przyjte wczeniej wyobraenia, pochodzce z pocztkowych
zawodowych zainteresowa lub istniejcej teorii czy ram teoretycznych, zostaj
zawieszone, aby umoliwi dostrzeenie tego, co wyoni si pojciowo dziki
cigemu porwnywaniu. Kiedy QDA nakada na GT danie prekonceptualizacji, to
w trakcie kodowania i pisania not znika emergentno, poniewa badacz prbuje
poda za nieemergentnym problemem.
92
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
Wszystko stanowi dane

GT istnieje na wasnych prawach jako metodologia generowania teorii pojciowej.
Moe uywa jakichkolwiek danych, ale oczywicie jej ulubionymi danymi s, jak
dotychczas, dane jakociowe. Chocia wywiady s uywane najczciej, GT pracuje
z dowolnymi danymi wszystko stanowi dane (all is data) a nie z jednym,
okrelonym typem danych. Obowizkiem badaczy GT jest zdanie sobie sprawy z
tego, jakie dane otrzymuj. Dane mog by przez badanych oferowane szczerze i w
dobrej wierze, mog by intencjonalnie pogmatwane i niekompletne, mog by
zinterpretowane lub wyrasta z przekonania badanego, co powinien powiedzie
5
.
Dane nie powinny by lekcewaone jako subiektywne, oczywiste, konstruowane
i tak dalej, jak moemy to odnale w recenzjach bada QDA. Gdy poziom pojciowy
wzrasta, zawsze mamy do czynienia z postrzeganiem postrzegania. Wszyscy
jestemy obcieni ludzk perspektyw widzenia tego, co si dzieje, oraz mglistymi
pojciami i opisami tego dotyczcymi. Procedury GT systematycznie wyostrzaj
generowane pojcia.


Korzystanie z literatury

Dla metodologii GT niezwykle istotne jest uniknicie nadmiernego
oddziaywania prekonceptualizacji na badanie wynikajcego z rozlegej lektury
dotyczcej obszaru rzeczowego i wymuszajcego nakadanie istniejcych teorii na
proces zbierania i analizy danych. Podjcie obszernego przegldu literatury przed
wyonieniem si kategorii centralnej narusza podstawowe zaoenie GT, e teoria
wyrasta z danych, a nie z istniejcych teorii, a take niesie ze sob ryzyko
zamienia zdolnoci badacza do utrzymania otwartoci na wyonienie si cakowicie
nowych kategorii centralnych, ktre nie pojawiy si wyranie do tego czasu
w badaniu, a co za tym idzie tumi wraliwo teoretyczn. Praktycznie moe to si
skoczy tym, e badacz spdzi wiele swojego cennego czasu na przegldzie
literatury, ktry jak si okae ma mae znaczenie dla powstaej GT. Zamiast tego
metodologia GT, kiedy tylko wyoni si kategoria centralna, jej wasnoci
i powizane pojcia a podstawowy rozwj poj jest zaawansowany, traktuje
literatur jako kolejne rdo danych, ktre musz zosta zintegrowane w procesie
cigej analizy porwnawczej. Charakterystyczny dla QDA przegld literatury przed
badaniem, dla studium GT jest marnowaniem czasu i wypaczaniem tego, co istotne.


Kodowanie teoretyczne

Konceptualizacja danych za pomoc kodowania jest podstaw rozwoju GT.
Zdarzenia znajdujce artykulacj w danych s analizowane i kodowane przy uyciu

5
W pracy Doing Grounded Theory. Issues and Discussion (1998a: 8-9) Glaser szerzej omawia typy
danych rozrniajc (1) baseline data dane stanowice szczere i najlepsze sprawozdanie z sytuacji,
ktrego badani s w stanie dostarczy; (2) vague data dane, ktre mog by dostarczone przez
osoby, majce niky interes w rozmowie z badaczem; (3) interpreted data dane wyrastajce z
profesjonalnej interpretacji sytuacji dokonanej przez rozmwc oraz (4) properline data dane
zawierajce to, co w przekonaniu rozmwcy powinien z rnych wzgldw usysze badacz przyp.
tum.

93
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
metody cigego porwnywania, aby wygenerowa najpierw kategorie rzeczowe,
a nastpnie teoretyczne. Niezbdnym powizaniem danych i teorii jest kod
pojciowy. Konceptualizuje on podstawowy wzr zbioru empirycznych wskanikw
w obrbie danych. Kodowanie pozwala analitykowi wyj poza poziom empiryczny,
poprzez rozoenie danych na czci, nastpnie pojciowe pogrupowanie ich
w kody, ktre pniej staj si teori, wyjaniajc to, co dzieje si w danych. Kod
wyposaa badacza w skondensowane, abstrakcyjne spojrzenie wobec dziedziny
danych obejmujcej pozornie niewspmierne zjawiska. Kody rzeczowe
konceptualizuj empiryczn tre badanego obszaru. Kody teoretyczne
konceptualizuj jako hipotezy sposoby w jakie kody rzeczowe mog wiza si ze
sob. Nastpnie hipotezy s integrowane w teori. Kody teoretyczne daj
moliwo integracji, szerokiego ujcia i nowej perspektywy. Pomagaj te
analitykowi utrzymywa si na poziomie pojciowym przy pisaniu o pojciach i ich
wzajemnych powizaniach.


Kodowanie otwarte

Z samym pocztkiem kodowania otwartego, przy udziale minimalnej iloci
prekonceptualizacji, cikim prbom poddawane jest zaufanie badacza do siebie
i GT; do swoich umiejtnoci wykorzystania metody oraz do zdolnoci do
generowania kodw i znajdowania tego, co istotne. Proces rozpoczyna si od
otwartego kodowania danych linijka po linijce, w celu zidentyfikowania wyaniajcych
si w obrbie danych kodw rzeczowych. Analityk rozpoczyna od kodowania
danych na wszelki moliwy sposb, doprowadzajc do ich otwarcia. Od samego
pocztku stawia okrelony zbir pyta Badaniem czego jest analiza tych
danych? Jak kategori wskazuje to zdarzenie?, Co faktycznie dzieje si
w danych?, Co jest gwnym problemem, w obliczu ktrego staj badani?, Co
skada si na cige rozwizywanie tego problemu?. Zadawanie tych pyta pozwala
analitykowi utrzyma wraliwo teoretyczn i transcendowanie podczas analizy,
zbierania i kodowania danych. Zmuszaj go one do skupienia si na
dostarczajcych kody wzorach wrd zdarze (incidents) i do pojciowego wyjcia
ponad szczegowy opis zdarze. Analityk koduje kolejne, odrbne zdarzenia ze
wzgldu na tyle pasujcych kategorii, ile jest moliwe. Wyaniaj si nowe kategorie,
a nowe zdarzenia wpasowuj si do kategorii ju istniejcych.
Kodowanie otwarte pozwala analitykowi dostrzec kierunki w jakich za pomoc
teoretycznego pobierania prbek poprowadzi badanie, zanim stanie si on
selektywny i wyranie skupiony na danym problemie. Zatem, gdy analityk ju
zdecyduje si na zogniskowanie badania na danym problemie, bdzie pewien jego
istotnoci. Badacz zaczyna dostrzega rodzaj kategorii mogcych poradzi sobie
teoretycznie z danymi, a wic wie, jak zakodowa wszystkie dane, upewniajc si,
e wyaniajca si teoria pracuje i jest dopasowana. Kodowanie otwarte pozwala
analitykowi rozwin peni wraliwoci teoretycznej, poniewa daje mu szans na
podjcie prb generowania dopasowanych i pracujcych kodw.
Kodowanie linijka po linijce wymusza na analityku weryfikacj i nasycenie
kategorii, minimalizuje ryzyko przeoczenia wanej kategorii i zapewnia
e ugruntowanie kategorii w danych nie jest jedynie impresjonistyczne. Wynikiem
jest bogata, gsta teoria, dajca poczucie, e nic nie zostao pominite. Takie
kodowanie koryguje te wymuszanie ulubionych (pet) tematw i idei, chyba e ich
dopasowanie wyonio si z danych. Analityk musi samodzielnie kodowa wasne
94
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
dane. Kodowanie cigle stymuluje nowe pomysy. Oparte na zaoonym z gry
planie, waciwe rutynowej QDA wysiki, aby kodowanie dostosowa do zaoonego
przed badaniem zawodowego problemu, atwo przemodelowuj GT, dawic to
podejcie.


Teoretyczne pobieranie prbek

Teoretyczne pobieranie prbek jest procesem zbierania danych w celu
generowania teorii, poprzez ktry analityk zbiera, koduje i analizuje dane oraz
decyduje, jakie dane zebra nastpnie i gdzie je znale, by rozwija teori tak, jak
ona si wyania. Proces zbierania danych jest kontrolowany przez wyaniajc si
teori, czy to rzeczow, czy formaln. Poza decyzjami dotyczcymi pocztkowej
fazy zbierania danych, dalsze kierunki zbierania nie mog by zaplanowane z gry
przed wyonieniem si teorii. Tylko wtedy, kiedy badacz odkrywa kody i prbuje je
nasyci poprzez teoretyczne pobieranie prbek w grupach porwnawczych,
wyaniaj si kolejne postulaty odnoszce si do zbierania danych dotyczce
zarwno tego, (1) dla jakich kategorii i ich waciwoci naley pobra prbki, jak
i tego, (2) gdzie zbiera dane. Lokalizujc wyaniajce si w teorii luki, analityk
bdzie kierowany ku nastpnym rdom zbierania danych i stylowi
przeprowadzania wywiadw. W teoretycznym pobieraniu prbek zasadniczym
pytaniem jest: ku jakim grupom lub podgrupom naley zwrci si w kolejnym kroku
zbierania danych i w jakim teoretycznym celu? Ilo moliwoci rozlicznych
porwna jest nieskoczona i dlatego grupy musz by wybierane zgodnie
z kryteriami teoretycznymi. Kryteria - teoretyczny cel i istotno - stosowane s
w toku cznego zbierania i analizy danych, zwizanego z generowaniem teorii. Jako
takie, kryteria te s nieustannie dostosowywane, aby pasoway do danych
i rozwanie stosowane we waciwym czasie i miejscu analizy. W ten oto sposb
analityk moe cigle kontrolowa zbieranie danych, eby zapewni istotno danych
dla wyaniajcej si teorii.
Oczywiste jest, e to podejcie, opowiadajce si za zbieraniem danych cznie
z analiz, rni si niezmiernie od typowego dla QDA, zaplanowanego z gry,
sekwencyjnego podejcia do zbierania i zarzdzania danymi. Nakadanie na GT
podejcia QDA mogoby ograniczy j od samego pocztku.


Metoda cigego porwnywania

Metoda cigego porwnywania umoliwia generowanie teorii przez
systematyczne i jawne (explicit) kodowanie oraz przez procedury analityczne.
Proces ten obejmuje trzy typy porwnywania. Porwnuje si zdarzenia midzy sob,
w celu ustalenia lecych u ich podoa cech wsplnych i rnicujcych je
warunkw. Zarwno cechy wsplne, jak i warunki rnicujce wchodz do treci
wygenerowanych kategorii i hipotez. Nastpnie porwnuje si pojcia z wiksz
liczb zdarze, aby wygenerowa nowe teoretyczne wasnoci poj i wicej
hipotez. Celem jest teoretyczne opracowanie, nasycenie, weryfikacja
i zagszczenie (densification) poj przez rozwijanie ich wasnoci i generowanie
kolejnych poj. Ostatecznie pojcia porwnywane s z innymi pojciami. Celem
jest ustalenie jak najlepszego dopasowania wielu wyborw poj do zbioru
wskanikw, ustalenie pojciowych poziomw pomidzy pojciami odnoszcymi si
95
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
do tego samego zbioru wskanikw i integracji poj w hipotezy, ktre staj si
teori. W QDA porwnuje si duo bardziej oglne idee, co nie prowadzi do cile
ugruntowanych kategorii.


Zmienna centralna

Gdy badacz porwnuje zdarzenie ze zdarzeniem w danych (incident in the
data), potem zdarzenia z kategoriami, zaczyna si wyania kategoria centralna. Ta
centralna zmienna, ktra wydaje si wyjania wikszo zmiennoci zwizanej
z zainteresowaniem lub problemem, na ktrym koncentruje si badanie, staje si
orodkiem dalszego selektywnego zbierania danych i wysikw kodowania. Zmienna
ta wyjania w jaki sposb gwny problem jest stale rozwizywany. Kiedy analityk
rozwinie kilka uytecznych zakodowanych kategorii, powinien zacz wczenie
nasyca w najwyszym moliwym stopniu te, ktre wydaj si mie moc
eksplanacyjn. Zmienna centralna moe by kodem teoretycznym dowolnego
rodzaju procesem, warunkiem, dwoma wymiarami, skutkiem, zasigiem i tak dalej.
Jej podstawow funkcj jest integrowanie teorii i sprawianie, e bdzie gsta
i nasycona. Zweryfikowanie kategorii centralnej przez nasycenie, istotno
i zdolno do pracy zajmuje wiele czasu, wymaga dugotrwaego kodowania
i analizy. Kryteria ustanowienia zmiennej centralnej w GT s nastpujce: musi by
ona centralna, powizana z najwiksz moliw iloci innych kategorii i ich
wasnoci oraz musi wyjania du cz zmiennoci we wzorze zachowania.
Zmienna centralna czsto pojawia si w danych i zaczyna by widziana jako stay
wzr, coraz mocniej powizany z innymi zmiennymi. Wie si z innymi kategoriami
atwo i w sposb znaczcy. Ma jasne i dajce dobre oparcie (grabbing) implikacje
dla teorii formalnej. Jest zmienn kompletn i konceptualnie non w wyaniajcej
si teorii, dziki swojej istotnoci i mocy eksplancyjnej umoliwiajc analitykowi
pomylne przebrnicie przez analizy procesw, nad ktrymi pracuje. Zmienna
centralna i teoria pojciowa s daleko ponad opisem QDA czy opisami
pojciowymi
6
, ktrych nie sposb ukoczy, gdy nie s ograniczane przez aden
schemat pojciowy. Powrt do QDA niewtpliwie ogranicza t nieodzown
kompletno teoretyczn.


Kodowanie selektywne

Kodowanie selektywne oznacza zaprzestanie kodowania otwartego
i ograniczenie kodowania tylko do tych zmiennych, ktre s ze zmienn centraln
powizane na tyle znaczco, aby stworzy oszczdn teori. Kodowanie selektywne
zaczyna si dopiero po uzyskaniu przez analityka pewnoci, e odkry zmienn
centraln. Badacze QDA nigdy nie pojli waciwego celu i technik kodowania
selektywnego. Czsto koduj selektywnie od pocztku badania wok z gry
zaoonych kategorii.



Wyznaczanie granic

6
Opisem pojciowym Glaser nazywa opis, ktry podporzdkowany jest przyjtym z gry kategoriom
i przeciwstawia go ujciu danych przez wyonione kategorie (zob. np. Glaser 1992) przyp. tum.
96
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
Dalsze zbieranie danych i kodowanie s zatem ograniczane do tego, co jest
istotne dla wyaniajcych si ram pojciowych. To selektywne zbieranie i analiza
danych trwaj do chwili, gdy badacz wystarczajco opracuje i zintegruje zmienn
centraln, jej wasnoci i teoretyczne powizania z innymi istotnymi kategoriami.
Integracja teorii wok zmiennej centralnej wyznacza granice (delimits) teorii,
a co za tym idzie projektu badawczego. To wyznaczanie granic ma miejsce na
dwch poziomach; poziomie teorii i poziomie kategorii. Najpierw teoria krzepnie,
w tym sensie, e kiedy analityk porwnuje kolejne przypadki kategorii z jej
wasnociami, powane modyfikacje zachodz w niej coraz rzadziej. Pniejsze
zmiany wprowadzane s przede wszystkim w celu rozjaniania logiki, pozbycia si
nieistotnych wasnoci, integracji opracowania szczegw wasnoci w podstawowy
schemat wzajemnie powizanych kategorii i, co najwaniejsze, w celu redukcji.
Z redukcj mamy do czynienia, gdy analityk odkrywa lece u podoa zbioru
kategorii lub ich wasnoci cechy wsplne, a nastpnie przeformuowuje teori przy
pomocy mniejszej liczby poj wyszego poziomu. Drugim poziomem wyznaczania
granic teorii jest zmniejszenie liczby kategorii na pierwotnej licie kategorii do
kodowania. Kiedy teoria rozwija si, staje si zredukowana i coraz lepiej pracuje
porzdkujc wielk ilo danych jakociowych, analityk staje si do niej przekonany.
To pozwala badaczowi zredukowa, zgodnie z nowo wyznaczonymi granicami teorii,
pierwotn list kategorii sucych do zbierania i kodowania danych. W tym
momencie analityk ca swoj uwag zogniskuje na jednej kategorii, poniewa do
teorii wczona zostanie zmienna centralna tylko ze zmiennymi z ni powizanymi.
Lista kategorii do kodowania jest ograniczana dalej przez teoretyczne nasycenie.
Poniewa badacze QDA skupiaj si na penym opisie, a nie na pojciowej analizie
zmiennej centralnej, wyznaczanie granic nie pojawia si w badaniach QDA. Ono
trwa i trwa drobne zagadnienia empiryczne wyczerpuj i badacza, i odbiorcw.


Wzajemna wymienialno wskanikw

GT oparta jest na modelu pojcie-wskanik, na cigym porwnywaniu zdarze
(wskanikw) z innymi zdarzeniami (wskanikami), a kiedy wygenerowane zostan
kody pojciowe, zdarze (wskanikw) z wygenerowanymi pojciami. Zmusza to
analityka do porwnywania podobiestw, rnic i stopni zgodnoci znaczenia
pomidzy zdarzeniami (wskanikami), do generowania lecych u ich podoa cech
wsplnych, ktrych rezultatem s pniej kodowane kategorie i zacztki ich
wasnoci. Poprzez porwnywanie nastpnych zdarze (wskanikw) z kodami
pojciowymi, kody s wyostrzane, aby osign jak najlepsze dopasowanie,
a kolejne wasnoci generowane dopki kod nie bdzie zweryfikowany i nasycony.
GT skupia si na pojciowej specyfikacji (conceptual specification), a nie
definicji. Model pojcie-wskanik wymaga, aby kategorie i ich wymiary zasuyy na
wczenie do teorii na drodze systematycznego generowanie danych. Zmienianie
zdarze (wskanikw) i co za tym idzie generowanie nowych wasnoci kodu moe
mie miejsce jedynie do momentu, kiedy analityk dostrzee nasycenie idei poprzez
wzajemn wymienialno wskanikw. Procedury wzajemnej wymienialnoci
stwarzaj jednoczenie moliwo przenoszenia teorii na inne obszary, za pomoc
czenia ze zdarzeniami (wskanikami) w innym rzeczowym obszarze lub jego
fragmencie (sub-substantive), ktre wytwarzaj t sam kategori lub jej wasnoci.
Wzajemna wymienialno wskanikw przyczynia si do nasycenia poj i ich
97
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
wasnoci, a ni e nadmiaru opisu, jak mogliby to widzie niektrzy metodolodzy QDA
(zob. Morse 1995:147).


Tempo

Wygenerowanie GT wymaga czasu. Jest przede wszystkim zjawiskiem
dziaania z opnionym zaponem. Drobne przyrosty kodowania, analizy i zbierania
danych warz si i dojrzewaj powoli a nastpnie rozkwitaj w formie noty
teoretycznej. Wane teoretyczne pomysy pojawiaj si wraz z powikszaniem si i
dojrzewaniem zbioru danych, a wikszo z nich znajduje si poza wiadomoci
analityka, dopki ich podwiadome przetwarzanie nie stanie si wiadome. Zatem
analityk musi nadawa sobie tempo, wiczy si w cierpliwoci i nie akceptowa
niczego, dopki co si nie zdarzy, a zdarzy si z pewnoci. Przetrwanie tego
pozornego zamtu jest wane. Wymaga to od analityka powicenia dowolnej iloci
czasu, niezbdnej, aby przeprowadzi proces odkrywania, i nauczenia si
korzystania z tego czasu zgodnie ze swoj osobist temporaln natur jako
analityka osobistym tempem. Popiech i wymuszanie procesu wycz
kreatywno i zdolnoci pojciowe analityka, wyczerpujc energi, pozostawiajc
badacza pustego, a teori wt i niekompletn. W QDA badaczom narzucane jest
sekwencyjne kroczenie przez program i ramy badania, co prowadzi czsto do
dugich okresw bezproduktywnoci i wyczerpania. Nakadanie na GT tego
programu QDA prowadzi do powanego przemodelowania GT i przejcia przez ni
wyej opisanych wad.


Pisanie not teoretycznych

Kompleksowy i systematyczny proces pisania not teoretycznych, rwnolegy
wobec procesu analizy danych, uatwia artykulacj teorii. Noty teoretyczne to notatki
dotyczce danych i pojciowych pocze midzy kategoriami. Pisanie not
teoretycznych jest istotnym etapem generowania teorii. Jeli analityk pomija ten
etap, przechodzc od razu po kodowaniu do sortowania lub spisywania teorii, nie
zajmuje si GT.
Pisanie not teoretycznych jest cigym procesem, ktry naturalnie prowadzi do
abstrakcji i wytwarzania poj, nieustannie uchwytujcym pojciowo granice
mylenia analityka gdy zajmuje si on danymi i kodami, sortuje i pisze. Jest istotne
aby analityk przerywa kodowanie w celu zanotowania idei, gdy one si pojawiaj
jeli chce zbiera plon subtelnych nagrd w postaci staego wkadu dostarczanego
przez uwane odczytywanie danych, zadawanie wymienionych wczeniej pyta
i zgodne z nimi kodowanie. Noty teoretyczne pomagaj analitykowi podnie dane
na poziom pojciowy i rozwija wasnoci kadej kategorii, zaczynaj definiowa je
operacyjnie. Noty teoretyczne ukazuj hipotezy dotyczce powiza midzy
kategoriami i/lub ich wasnociami oraz zaczynaj integrowa te powizania
z wizkami innych kategorii, aby wygenerowa teori. Pisanie not teoretycznych
rozpoczyna te sytuowanie wyaniajcej si teorii w kontekcie innych teorii,
posiadajcych potencjalnie wiksz lub mniejsz istotno.
Podstawowym celem pisania not teoretycznych jest rozwijanie idei dotyczcych
kategorii, przy zachowaniu cakowitej wolnoci mylenia, i tworzenie w ten sposb,
atwego do sortowania, zasobu not teoretycznych (memo fund). Konstruowanie not
98
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
teoretycznych rni si od szczegowego opisywania. Chocia zwykle noty
teoretyczne oparte s na opisie, to jednak, opracowujc materia pojciowo,
podnosz ten opis do poziomu teoretycznego. Zatem pierwotny opis podcignity
zostaje pod analiz. Kody konceptualizuj dane. Noty teoretyczne, poprzez
kodowanie teoretyczne, odsaniaj i wi ze sob wasnoci kodw rzeczowych,
wydobywajc i wypeniajc treci wasnoci analityczne z danych opisowych.
Na pocztku noty teoretyczne wyaniaj si z cigego porwnywania
wskanikw z innymi wskanikami, a nastpnie wskanikw do poj. Pniej noty
teoretyczne generuj nastpne noty teoretyczne, czytanie literatury generuje noty
teoretyczne, sortowanie i pisanie take generuje noty teoretyczne - pisanie not
teoretycznych nie jest wic nigdy zakoczone! Pisanie not teoretycznych spowalnia
tempo pracy analityka, zmuszajc go do przemylenia i weryfikacji kategorii oraz ich
integracji, dopasowania, istotnoci i uytecznoci dla teorii. W ten sposb analityk
nie zamknie przedwczenie ostatecznej ramy teoretycznej, ani nie wybierze
pochopnie zmiennej centralnej.
Rozwaania porwnawcze w notach teoretycznych, dziki staemu
porwnywaniu, neutralizuj z gry zaoone pojcia, hipotezy i baga erudycyjny,
jednoczenie nieustannie rozszerzajc i amic granice biecej analizy. Noty
teoretyczne doskonale nadaj si do wyznaczania kierunku dla teoretycznego
dobierania prbek - wskazuj luki w dotychczasowych analizach i nowe, moliwe
kierunki dla wyaniajcej si teorii. Jasne jest, e zaoone z gry podejcie i ramy
bada QDA s nie do pogodzenia z wolnoci pisania not teoretycznych. Ten
konflikt jest rozwizywany najczciej przez przewag QDA, przez co GT traci jeden
ze swoich najwaniejszych aspektw.


Sortowanie i pisanie

W trakcie procesu cigego porwnawczego kodowania badacz ujmowa
wyaniajce si ideacje rzeczowych i teoretycznych kategorii w form not
teoretycznych. Osignwszy ju nasycenie teoretyczne kategorii, przechodzi do
przegldu, sortowania i integracji licznych not teoretycznych dotyczcych kategorii
centralnej, jej wasnoci i powizanych z ni kategorii. Posortowane noty
teoretyczne generuj schemat teoretyczny lub ramy pojciowe dla penej artykulacji
GT przez zintegrowany zbir hipotez.
Rozwijajce pojcia noty teoretyczne s wanym zasobem GT. Sortowanie
teoretyczne jest kluczem do sformuowania teorii gotowej do spisania lub
prezentacji. Sortowanie jest nieodzowne czy z powrotem w jedn cao
pokawakowane dane. W GT szkic teorii jest po prostu emergentnym wytworem
sortowania not teoretycznych. Nie ma adnych zaoonych z gry oglnych
schematw. GT generuje oglny schemat przez sortowanie not teoretycznych,
sortujc kategorie i ich wasnoci w notach wedug podobiestw, powiza
i pojciowego uporzdkowania. To wymusza znalezienie wzorw, ktre staj si
oglnym schematem teorii.
Zaoenie z gry oglnego schematu teorii niesie za sob ryzyko logicznego
opracowywania (logical elaboration). Zamiast tego sortowanie teoretyczne wymusza
dokonywanie konkretnych, teoretycznie odrbnych rozrnie, a kada idea
znajdzie dopasowanie w wyaniajcej si teorii. Sortowanie teoretyczne opiera si
na kodach teoretycznych. Teoretyczna decyzja, dotyczca dokadnej lokalizacji
konkretnej noty teoretycznej - jak analityk widzi podobiestwa, powizania i cechy
99
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
wsplne - opiera si na teoretycznym kodowaniu danych, w ktrych ugruntowane s
pojcia.
Jeli analityk pominie sortowanie, teoria bdzie linearna, wta i nie w peni
zintegrowana. Teoria bogata, wielo-relacyjna i wielozmiennowa generowana jest
przez sortowanie. Bez sortowania teorii brakuje wewntrznej integracji powiza
pomidzy wieloma kategoriami. Po sortowaniu dane i pojcia s teoretycznie
uporzdkowane. Sortuje si pojcia, nie dane. Sortowanie pozwala na osignicie
kompletnoci teoretycznej. Generuje nowe noty teoretyczne, czsto z wyszego
poziomu pojciowego, rozwijajce teori i nadajce jej zwarto. Sortowanie
integruje istotn literatur z teori, sortujc j wraz z notami teoretycznymi.
Sortowanie posiada take zdolno konceptualnego, orientujcego
naprowadzania (zeroing in capacity). Analityk dostrzega szybko, w ktrym
miejscu kade pojcie pasuje i pracuje, jego istotno i sposb, w jaki zostanie
przeniesione do dalszej analizy w kumulatywnym rozwoju teorii. Sortowanie
zapobiega nadmiernym konceptualizacjom i prekonceptualizacjom, poniewa
eliminuje te bdy, gdy analityk orientuje si na jak najbardziej oszczdny zestaw
zintegrowanych poj. Zatem sortowanie wymusza wyobraeniowe rozrnianie
midzy kategoriami, wic je ze sob, integrujc je i zapobiegajc ich
nadmiernemu rozrostowi. Stosowane w QDA sortowanie przy pomocy komputera
uniemoliwia kreatywno towarzyszc sortowaniu w GT.


Reguy analityczne dotyczce sortowania

Podczas gdy kodowanie teoretyczne ustala powizania midzy zmiennymi,
reguy analityczne kieruj procesem konstruowania wyaniajcej si teorii. Kieruj
one sortowaniem teoretycznym i wynikajcym z niego spisywaniem teorii. Reguy
analityczne, gdy caociowa teoria jest generowana, wyszczeglniaj operacje,
precyzuj punkty skupienia uwagi, dokonuj selekcji wykorzystania danych i poj
oraz pozwalaj utrzymywa dyscyplin niezbdn dla trzymania si i ledzenia
drogi, wyznaczanej przez gwny temat badania.
Jest kilka podstawowych regu analitycznych. Po pierwsze, sortowani e moe
zacz si gdziekolwiek. Wymusi ono wasny pocztek, rodek i koniec dla
spisywania teorii. Wane jest, aby zacz sortowanie. Prby konceptualnego
umiejscowienia pierwszych not teoretycznych wymusz na analityku by zacz
zastanawia si nad integracj teorii. Wkrtce po rozpoczciu sortowania, analityk
dostrzee, gdzie idee pasuj prawdopodobnie najlepiej, a samo sortowanie okae
si twrcze i przyjemne. Naley zacz od zmi ennej central nej, a nastpnie
sortowa wszystkie inne kategorie i ich wasnoci tylko pod ktem powizania ze
zmienn centraln. Ta regua wymusza zogniskowanie, selektywno i ograniczenie
analizy. Kodowanie teoretyczne pomaga w podjciu decyzji i zrozumieniu znaczenia
powiza poj ze zmienn centraln. Kody teoretyczne powinny by spisane
i posortowane, razem z kodami rzeczowymi, w odpowiednie zbiory. Gdy tylko
zacznie si sortowanie ze wzgldu na zmienn centraln, cige porwnania
prawdopodobnie wygeneruj wiele nowych idei, szczeglnie kodw teoretycznych
integrujcych teori. Wtedy trzeba przerwa sortowanie i pisa noty teoretyczne!
Nastpnie naley powrci do sortowania not teoretycznych w celu ich integracji.
Analityk przenosi dal ej (carry forward), z punktu jego wprowadzenia do
teorii do nastpnych sortowa uycie kadego pojcia. Pojcie w celu zobrazowania
jego znaczenia jest ilustrowane tylko wtedy, gdy po raz pierwszy zostao
100
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
wprowadzone. Potem uywane jest tylko pojcie, nie jego ilustracja. Wszystkie idee
musz mie swoje miejsce gdzie w oglnym schemacie w przeciwnym wypadku
i ntegracja musi zosta zmieniona lub zmodyfikowana. Jest to istotne, poniewa,
jeli analityk zignoruje postulat dopasowania wszystkich kategorii, zbyt wczenie
przerwie budowanie teorii, a niezbdne pojcia i powizania nie zostan uyte. Ta
regua opiera si na zaoeniu, e wiat spoeczny jest zintegrowany i zadaniem
analityka jest odkrycie tej integracji. Jeli nie moe jej odnale, to musi jeszcze raz
posortowa i powtrnie zintegrowa pojcia, aby pasoway lepiej. Podczas
sortowania analityk porusza si midzy oglnym schematem a ideami, wymuszajc
ujawnienie si lecych u podoa wzorw, integracji i wielowymiarowych powiza
midzy ideami. Ten proces jest niezwykle twrczy, dostarczajcy wielu not
teoretycznych, wczanych nastpnie w kolejnym sortowaniu do oglnego
schematu. Nie mona tego robi przy pomocy prostego kodowania i sortowania
komputerowego.
Sortowanie zmusza analityka do wprowadzenia i dei w jedno miejsce w teorii
i nastpnie ustanowienia jej przeniesienia dalej w teorii, jeli uycie jej w innych
powizaniach okae si niezbdne. Kiedy nie jest si pewnym, gdzie
przyporzdkowa ide, naley umieci j w miejscu, w ktrym pojawi si pierwsza
moliwo uycia tej idei, z przypisem o koniecznoci dokadniejszego przyjrzenia
si jej i o moliwoci przeniesienia jej do nastpnego moliwego miejsca.
Kompletno teoretyczna implikuje teoretyczne pokrycie na tyle tylko, na ile badanie
moe zajmowa badacza. Kompletno teoretyczna wymaga eby badacz koczc
badanie wyjani przy uyciu jak najmniejszej moliwej iloci poj i z jak
najwikszym moliwym zasigiem tak wiele zmiennoci w zachowaniu i badanych
problemach, jak tylko jest to moliwe. Zatem teoria wystarczajco wyjania przy
pomocy poj, ktre pasuj, pracuj, maj znaczenie i s nasycone to, jak ludzie
bdcy przedmiotem badania rozwizuj swj gwny problem.


Podsumowanie

Trzeba zapamita, e metodologia GT jest sama w sobie GT, ktra wyonia
si z bada nad umierajcymi pacjentami w 1967 roku. Zostaa ona odkryta, nie
wynaleziona jest to jasne dla badaczy, ktrzy zwizali z ni swj los. Ni e zostaa
wymylona jako propozycja podejcia do prowadzenia bada, bazujca na
wydumanych mdrociach zaczerpnitych z nauki, pozytywizmu czy naturalizmu.
Nie jest mikstur opart na logicznej, naukowej literaturze, mwicej jaka powinna
by nauka.
GT daje psychospoecznemu wiatu (social pychological world) retoryk
argon z pewnoci ale jedyny poparty systematycznymi procedurami. Nie jest to
pusta retoryka, ale niestety, zazwyczaj wymaga to troch czasu w przypadku
procedur GT, aby pochwyci t retoryk pewnie (with grab). Po czci
konsekwencj tego opnionego uczenia jest przemodelowywanie, a wic te
ograniczanie GT przez wymogi QDA, szczeglnie przez pogo za dokadnoci.
Jedyn obietnic jest, e wyabstrahowanie GT z faktw generowanie GT
znosi problemy QDA wci na nowo unaukowiane. Kiedy badacz GT (szczeglnie
doktorant) przeprowadzi analiz GT, ktrej rezultatem s nie opisowe wyniki,
a rzeczowe, pojciowe teorie z oglnymi implikacjami, w sposb godny polecenia
bdzie si trzyma z dala od ruchomych piaskw problemw opisu. Problemy QDA
s rozliczne. Skrtowa ich lista mogaby obj kwestie dokadnoci, interpretacji,
101
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
konstruowania, znaczenia, pozytywistycznych i naturalistycznych kanonw zbierania
i analizy danych, rozpoczynania od prekonceptualizowanych ustrukturalizowanych
wywiadw, ram ustalajcych kolejno dziaania, zaoonych z gry problemw
zawodowych, ulubionych kodw teoretycznych i tak dalej i dalej. Lista jest duga,
idea jest jasna.
Badaczy bez mentora w swoim osamotnieniu naley przestrzec przed
poszukiwaniem zbyt wielu wskazwek od jednoksikowych (one book read)
mentorw i ich natrtnym niszczeniem GT, ktre jest skutkiem prb jej zrozumienia
w kontekcie QDA. Powinni szuka pomocy u ludzi, ktrzy napisali ksiki z zakresu
GT.
_______

Nadszed czas, aby GT, jeli ma dostarcza wyjanie i stosowa si do tego
co si dzieje, wysza z oblenia rozmaitych metodologii QDA, ktre j podwaaj
i w konsekwencji doprowadzaj do jej przemodelowania. Evert Gummesson
przedstawia to jasno w swoim niedawnym artykule, Relationship Marketing and the
New Economy: It is Time for De-Programming (2002). To, co Gummesson pisze
o marketingu odnosi si rwnie do pielgniarstwa, medycyny, edukacji, pracy
socjalnej i innych profesji oraz do pracy akademickiej.

Dzisiejsze podrczniki utrwalaj ustalony w latach szedziesitych epos
zarzdzania marketingiem z kilkoma nowymi dodatkami. Nie mog si pogodzi
z faktem, e edukacja marketingowa obraa tak niefortunny kierunek i przekroczya
cienk lini dzielc edukacj i pranie mzgw. Trzeba rozpocz bolesny, ale
odnawiajcy proces de programowania.
Czego potrzebujemy w takiej sytuacji? Psychiatry? Nie, czego mniej wyszukanego.
Potrzebujemy jedynie systematycznego stosowania zdrowego rozsdku i na
uniwersytetach, i w korporacjach. Powinnimy uywa naszych obserwacyjnych
zdolnoci indukcyjnie, pozwalajc im dostrzec prawdziw histori ycia, szuka
wzorw i budowa teori. Tak, teori. Ogln teori marketingu, ktra pomoe nam
umiejscowi wydarzenia i dziaania w kontekcie. To wszystko zgodne jest z duchem
teorii ugruntowanej, rozpowszechnionej w socjologii, ale sabo rozumianej przez
ludzi marketingu. Moja wykadnia ostatniej ksiki Glasera (2001) na ten temat brzmi
nastpujco: wznie si z parteru nieprzetworzonych, rzeczowych danych do
luksusowego apartamentu konceptualizacji i oglnej teorii na szczycie budynku, bez
skadania hodu dziedzictwu istniejcych teorii. W dokonywaniu tego zoono,
niewyrano i wieloznaczno przyjmowane s z radoci przez badaczy, a nie
odrzucane jako nieuporzdkowane i zagraajce badaniu, jak robi to badacze
ilociowi. Dobra teoria jest uyteczna zarwno dla naukowcw, jak i dla menaderw
(Gummesson 2002: 585-586).

Wierz, e artyku ten pokazuje, jak wolno od wymaga QDA pozwoli
nieskrpowanym procedurom GT wygenerowa teori speniajc wizj
Gummessona.


Tumaczenie: Marek Gorzko i ukasz Pyfel
102
2 20 01 10 0 P PS SJ J T To om m V VI I N Nu um me er r 2 2 P Pr rz ze eg gl l d d S So oc cj jo ol lo og gi ii i J Ja ak ko o c ci io ow we ej j
w ww ww w. .q qu ua al li it ta at ti iv ve es so oc ci io ol lo og gy yr re ev vi ie ew w. .o or rg g
Bibliografia

Baker, Cynthia; Judith Wuest i Phyllis Stern (1992) "Method Slurring,
The Phenomenology /Grounded Theory Example." Journal of Advanced
Nursing 17: 1355-1360.
Creswell, John W. (1998) Qualitative Inquiry and Research Design. Thousand Oaks:
Sage.
Glaser, Barney G. (1978) Theoretical Sensitivity: Advances in the Methodology
of Grounded Theory. Mill Valley: Sociology Press.
----- (1992) Basics of Grounded Theory Analysis. Mill Valley: Sociology Press.
----- redaktor (1993) Examples of Grounded Theory. A Reader. Mill Valley: Sociology
Press.
----- redaktor (1994) More Grounded Theory Methodology. A Reader. Mill Valley:
Sociology Press.
----- redaktor (1995) Grounded Theory 1984 to 1994. Mill Valley: Sociology Press.
----- (1998a) Doing Grounded Theory. Issues and Discussions. Mill Valley: Sociology
Press.
----- (2001) The Grounded Theory Perspective: Conceptualization Contrasted with
Description. Mill Valley: Sociology Press.
Glaser, Barney G. i W. Douglas Kaplan, redaktorzy (1998b) Gerund Grounded
Theory: The Basic Social Process Dissertation. Mill Valley: Sociology Press.
Glaser, Barney G. i Anselm L. Strauss (1965) Awareness of Dying. Chicago: Aldine
Publishing Co.
------ (1967) Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. Mill
Valley: Sociology Press [polskie wydanie (2009) Odkrywanie teorii
ugruntowanej: Strategie badania jakociowego. Krakw: ZW Nomos].
Gummesson, Evert (2002) "Relationship Marketing and the New Economy: It's Time
for De-Programming." Journal of Services Marketing 16(7): 585-589.
Lowe, Andy (1997) Managing to Post Merger Aftermath-Default Remodeling.
Department of Marketing University of Strathclyde (Grounded Theory Review).
May, Kathryn (1994) "The Case For Magic in Method." S. 10-22 w Critical Issues In
Qualitative Research Methods, pod redakcj Janice Morse. Thousand Oaks:
Sage.
Morse, Janice (1994) "Emerging from the Data. Cognitive Processes of Analysis in
Qualitative Research." S. 23-41 w Critical Issues in Qualitative Research
Methods, pod redakcj Janice Morse. Thousand Oaks: Sage.
----- (1995) "Editorial." Qualitative Health Review 5: 147-149.


Cytowanie
Glaser Barney B., Judith Holton (2004) "Przemodelowywanie teorii ugruntowanej".
Przegld Socjologii Jakociowej Tom VI Numer 2. Pobrany Miesic, Rok
(http://www.qualitativesociologyreview.org /PL/archive_pl.php).