Dariusz Butrymowicz

Politechnika Białostocka

TERMODYNAMIKA
Ciepło, praca, entalpia

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Funkcja stanu
jest to znamię ilościowe wtórne, obliczone na podstawie znanych parametrów
stanu, zależne od stanu ciała i zachowujące swoją wartość tak długo, jak długo
trwa dany stan.
Funkcja stanu ma ten sam charakter, co potencjał pola wektorowego. W
szczególności całkowita zmiana funkcji stanu spowodowana zmianą stanu jest
całkowicie określona przez stan początkowy oraz końcowy procesu – nie
zależy więc od historii stanów pośrednich.
Jeśli przykładowo, z jest funkcją stanu dwóch parametrów stanu, np.: x oraz y:
z  z x, y 
to całkowita zmiana wartości tejże funkcji pomiędzy stanem początkowym 1
oraz końcowym 2 wyniesie:
2 
z   dz  z 2  z1
1
dz jest różniczką zupełną funkcji z(x,y).
2

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Aby stwierdzić, czy dana funkcja stanu ma różniczkę zupełną, należy
sprawdzić, czy zachodzi warunek Schwarza:
 z   z 
dz    dx    dy
 x  y  y  x

2z 2z

xy yx
Prostym przykładem funkcji stanu spełniającej powyższy warunek jest energia
potencjalna grawitacji.
E p  mg y 2  y1   E p 2  E p1

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Energia
może być zdefiniowana jako zdolność do wykonania pracy.
Energię ciała fizycznego można podzielić na:
• energię zewnętrzną (energia mechaniczna, energia ładunku elektrycznego),
• energię wewnętrzną.
Energia mechaniczna jest sumą energii kinetycznej (ruchu postępowego lub
obrotowego) oraz energii potencjalnej grawitacji.

1 1 2
Ek  mw 2 E k  I E p  mgy
2 2

Energia mechaniczna oraz energia wewnętrzna są znane z dokładnością do

stałej, tzn. aby określić ich wartość – należy zawsze podać ich warunki
odniesienia.

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Energia wewnętrzna U
jest łączną energią wszystkich atomów, cząsteczek oraz ich fragmentów
składających się na ciało fizyczne.
W skład energii wewnętrznej wchodzi:
 energia jądrowa – energia wiązania nukleonów w jądro atomowe,
 energia chemiczna – energia wiązania atomów w cząsteczce związku
chemicznego,
 energia termiczna (cieplna) – jest sumą energii kinetycznych cząsteczek
pozostających w ruchach postępowych (translacji), obrotowych (rotacji) i
drgających (oscylacji) oraz energii potencjalnej tych cząsteczek w polu sił
wzajemnego oddziaływania. Jest to zatem energia mechaniczna ogromnej
ilości cząsteczek składających się na makroskopowe ciało fizyczne.
U  mcv T  To  J 
u U m  cv T  To  J kg 
Energia wewnętrzna jest znana z dokładnością do stałej, tzn. aby była określona
jej wartość liczbowa, należy podać jej warunki odniesienia. 5

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Przemiana termodynamiczna
jest zbiorem kolejno po sobie następujących zmian stanu ciała fizycznego.
Przemiana quasi-statyczna (równowagowa) składa się z kolejnych stanów
równowagi trwałej. Przemiany rzeczywiste stają się tym bliższe równowagowym,
im wolniej przebiegają.

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Funkcja przemiany
jest wielkością fizyczną zależną od przebiegu przemiany i występującą tylko
w trakcie trwania przemiany.
Funkcjami przemiany są ciepło Q i praca L. Wielkości te nie posiadają
różniczki zupełnej. Elementarne ciepło oraz elementarna praca są tak
zwanymi wyrażeniami różniczkowymi Pfaffa:

2 

 L  L
1 2   dL  L2  L1
  
1 2 1

2 

 Q  Q 1 2   dQ  Q2  Q1
  
1 2 1

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Ciepło Q
jest częścią energii termicznej przekazywaną przez granicę systemu bez
przenoszenia substancji, na skutek różnicy temperatur systemu (lub jego
części) i otoczenia.
Ciepło nie jest osobną formą energii, lecz jest sposobem przekazywania
energii cieplnej. W systemie będącym w stanie równowagi termicznej nie
występuje ciepło, a jedynie energia cieplna. Ciepło jest zatem energią
termiczną w przejściu: różni się ono od energii cieplnej tak, jak deszcz od
wody deszczowej zgromadzonej w beczce.
Ciepło nie jest funkcją stanu, lecz jest funkcją przemiany. Zależnie od
przebiegu przemiany, ilość ciepła przekazywanego w przemianie zachodzącej
pomiędzy dwoma stanami - jest różna dla różnych przemian.

Ciepło doprowadzone do systemu uznaje się za dodatnie, zaś

wyprowadzone z systemu – za ujemne.

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Ilość ciepła, jaką system pochłonął w trakcie przemiany (1) – (2):

Q(1)( 2)  mcm T2  T1  J 

Ciepło jednostkowe:
Q(1)( 2 ) J 
q(1) ( 2)   cm T2  T1   
m  kg 
Średnie ciepło właściwe:

T2 Q(1) ( 2) q(1)( 2 )  J 
cT    f przemiana, T , p   
1
mT2  T1  T2  T1  kg  K 

Rzeczywiste ciepło właściwe:

q(1) ( 2)  J 
c  f przemiana, T , p   
dT  kg  K  9

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu oraz przy stałej objętości

Qv Qp
cv  ; cp 
mT mT
Q p  Qv  L ; c p  cv
10

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Praca absolutna L
jest iloczynem skalarnym siły i przesunięcia, wzdłuż którego ta siła działa.

F F
Ft  Ft 

dx
   
dL  Fdx  F dx cos 
   
L   Fdx   F dx cos 
droga
droga
11

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Praca objętościowa absolutna

A V1 V2

F = p ·A
p dV=Adx

dx
dL  Fdx  pdV
V2

L  pV dV
V1
12

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 p 2
•
p
• 1
1
V1 V2 V
2

V1 V2 V
V2

L12    pV dV

V1

W układzie współrzędnych p-V pracy absolutnej odpowiada

pole zawarte pomiędzy krzywą przemiany a osią objętości V.
Praca jest funkcją przemiany. 13

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 L  p dV

 L   L 
dL    dp    dV
 V  p  p V

 L   L 
   p ;    0
 V  p  p  v

2L 2L
1 ; 0
Vp pV

W przypadku pracy warunek Schwarza nie jest spełniony, więc praca nie jest
niezależna od drogi całkowania – jest ona funkcją przemiany.

14

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 đL
đL

dV > 0 ; đL > 0 dV < 0 ; đL < 0

Pracę uznaje się w termodynamice technicznej za dodatnią,

gdy jest ona wykonana przez czynnik, zaś ujemną, gdy jest
ona wykonana nad czynnikiem (czyli jest doprowadzona z
zewnątrz).

15

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Rodzaje pracy

Praca Siła Droga Praca

uogólniona uogólniona elementarna
mechaniczna siła (F) droga (s) Fds
objętościowa ciśnienie (P) objętość (V) PdV
siła ładunek
elektryczna elektromotoryczna EdQ
(Q)
(E)
napięcie powierzchnia
powierzchniowa powierzchniowe dA
(A)
()
16

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Praca absolutna sprężania cieczy w pompie idealnej

p
2
p2

p1 1

V1= V2 V

2 1
V2

L12    pV dV  0

V1

17

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Lnap   p1V1
V2

L(1) ( 2 )   pV dV  0

V1

Lopr   p2V2

L  Lnap  L(1) ( 2 )  Lopr

V2

L  p1V1  p2V2   pdV

V1

(2) ( 2) ( 2) ( 2) ( 2) (2) ( 2)

L  p2V2  p1V1   pdV    d pV   pdV    Vdp   pdV   pdV    Vdp

(1) (1) (1) (1) (1) (1) (1)
18

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Praca techniczna Lt
jest sumą trzech prac absolutnych:
 napełniania maszyny (silnika),
 przemiany termodynamicznej realizowanej w maszynie (silniku),
 oraz pracy opróżniania.

V2

Lt    V p dp
V1

Lt  V dp

19

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 p1

V pa

p
1
Praca wybuchu ~ pV. p1

W normach bezpieczeństwa
klasyfikuje się zbiorniki pa a
ciśnieniowe biorąc pod uwagę
wartość iloczynu pV. V V
20

Click here to get your free novaPDF Lite registration key

 Entalpia H
jest sumą energii wewnętrznej czynnika oraz tzw. energii przetłaczania.

F V
p p

H  U  pV J 
Entalpia właściwa:
h  u  pv J kg 

Entalpia jest funkcją stanu.

21

Click here to get your free novaPDF Lite registration key