You are on page 1of 9

Tema 1: Quebra da monarqua absoluta (1808-1873)

Entre as dcadas finais do XVIII e a primeira parte do XIX ten lugar en toda Europa o
trnsito desde o Antigo Rxime s novas formas sociais, econmicas e polticas que caracterizan
s sociedades contemporneas. A Revolucin Francesa acta como detonante do cambio e a
transicin presenta distinta en cada pas.
En Espaa de salientar a presenza dun catalizador externo , a Guerra de independencia, no
desencadeamento da Crise do Antigo Rxime. Esta crise desenvlvese ao longo de tres
etapas:
-1808-1814: A guerra marca o inicio da revolucin liberal que ten a sa mxima expresin na
Constitucin de 1812.
-1814-1833: O reinado de Fernando VII, que propiciou o absolutismo ags o parntese do
trienio liberal (1820-1823)
-1833-1839: A disputa dinstica (guerra carlista) enfrontou s dous bandos ata a vitoria liberal
de 1839.
1.1. Guerra e Revolucin. A Guerra da Independencia e a
Constitucin de Cdiz (1808-1814)

1.1.1. A invasin napolenica e a crise da monarqua espaola (1807-1808)
Os acontecementos que se desenvolveron en Francia a partir de 1789 explican en grande
medida o que pasou en Espaa ata 1808. O reinado de Carlos IV (1788-1808) estivo marcado
polo temor ao contaxio revolucionario, polo despotismo e impopularidade do seu favorito
Manuel Godoy e pola alianza coa Francia de Napolen.
Cando Carlos IV chegou ao trono espaol en 1788 todo faca supoer que o seu
reinado transcorrera pola senda que o seu pai lle debuxou. Pero a Carlos IV tocoulle convivir
coa Revolucin Francesa. Sobe ao trono en 1788 e a revolucin estala en Francia en 1789. A
medida que as noticias van chegando a alarma ir subindo de ton. O rei mantivo no goberno ao
Conde de Floridablanca, pero as sas medidas reformistas quedaron suprimidas debido ao
pnico que provocou entre os ministros a revolucin francesa, o goberno paralizou todas as
reformas iniciadas con Carlos III e iniciou un cambio de poltica, publicou numerosos decretos
entre 1789 e 1792 que prohiban a entrada de propaganda, a entrada de libros, control nas
aduanas, prohibicin de que os estudantes espaois foran a Francia, era un autntico cordn
sanitario As malas relacins con Francia e as intrigas na corte para promover a Godoy
provocaron a cada de Floridablanca.
. Manuel Godoy: Membro dunha familia fidalga pobre, iniciouse na carreira militar e aos 17
anos entrou a formar parte da Real Compaa de Gardas de Corps. A fortuta cada dun cabalo
en 1788 poeralle en contacto cos entn prncipes de Asturias. Desde ese momento iniciou
unha ascensin meterica na Corte, en 1792 Godoy debido boa amizade que tia cos reis
chegou ao goberno, Godoy era odiado pola alta nobreza debido a que el era de orixe plebeio, a
igrexa odiballe debido s sas ideas reformistas , e era odiado polo prncipe Fernando porque
lle consideraba un competidor.
A morte na guillotina no ano 1793 do rei Lus XVI e da sa familia, conduciron a Godoy a lle
declarar a guerra a Francia (1793-95) O enfrontamento blico saldouse cunha absoluta derrota
das tropas espaolas e coa firma da Paz de Basilea na que obtivo o ttulo de Prncipe da Paz.. A
partir dese momento, e especialmente dende o ascenso poder de Napolen Bonaparte (1799), a
poltica de Godoy, buscou a alianza con Francia, asinando unha serie de pactos con Napolen.
Espaa converteuse en aliada de Francia e enfrontouse a Inglaterra. En Trafalgar (1805) perdeu
case toda a sa flota esnaquizar Nelson a armada franco-espaola.
Despois da derrota de Trafalgar Napolen decretou o Bloqueo Continental a todos os
produtos britnicos, a negativa de Portugal a aceptalo levou ao dirixente francs a planificar a
sa conquista contando co apoio de Espaa. No ano 1807, Napolen obtivo o consentimento de
Godoy, para que os seus exrcitos atravesasen Espaa para atacar Portugal, aliada de Inglaterra,
1
a cambio dunha futura reparticin de Portugal, nas clusulas secretas do tratado permitase a
entrada do exrcito francs.
Art. 1. La provincia de Entre-Duero y Mio con la ciudad de Oporto se dar en toda propiedad y soberana de
S.M. el rey de Etruria con el ttulo de Rey de la Lusitania Septentrional.
Art.2. La provincia de Alentejo y el reino de los Algarbes, se darn en toda propiedad y soberana al Prncipe de
la Paz, para que las disfrute con el ttulo de Prncipe de los Algarbes.
Convencin secreta anexa
Art. I. Un cuerpo de tropas imperiales francesas de veinte y cinco mil hombres de infantera, y de tres mil hombres
de caballera entrar en Espaa y marchar en derechura a Lisboa: se reunir a este cuerpo otro de ocho mil
hombres de infantera y de tres mil de caballera de tropas espaolas con treinta piezas de artillera.
Tratado de Fontainebleau, 27 de Outubro de 1807
O motn de Aranxuez: A partir de 1808 as tropas francesas entran en Espaa e xeneran
un forte malestar popular, Carlos IV intenta calmar os nimos, incluso o propio Godoy, que
sospeita agora das intencins de Napolen, propuxo aos reis unha retirada estratxica a Sevilla e
Amrica. O traslado dos reis a sa residencia de Aranxuez incrementou os temores populares e
foi aproveitada polos partidarios do prncipe Fernando (o chamado partido fernandino que
reuna a todos os opositores a Godoy) para continuar conspirando. As o 18 de marzo de 1808
estoupou o Motn de Aranxuez: grupos de alborotadores asaltaron o pazo real e a residencia de
Godoy e pediron a destitucin do vlido, o motn, instigado pola nobreza palaciana fernandina e
polo clero, triunfou e os amotinados conseguiron a destitucin de Godoy e a abdicacin de
Carlos IV no seu fillo Fernando.
As abdicacins de Baiona: Temeroso da evolucin dos acontecementos Carlos IV
escribiu a Napolen facndolle saber os acontecementos e reclamndolle a sa axuda para
recuperar o trono. Estes sucesos foron para Napolen unha clara testemua da decadencia da
monarqua espaola e actuou en consecuencia: Carlos IV e Fernando VII foron chamados por
Napolen a Baiona en Francia, ambos acudiron con presteza e al Fernando foi obrigado a
devolver a coroa ao seu pai quen, a sa vez, cedeu os seus dereitos a Napolen; a cambio ambos
foron recompensados con cuantiosas posesin e privilexios. Despois, Napolen nomeou ao seu
irmn Xos como rei de Espaa. Xos I , convocou para xuo Cortes en Baiona, co fin de
outorgarlle unha constitucin pas. Con escaso apoio e unha total incomprensin, Xos
Bonaparte intentara unha experiencia reformista que pretenda rematar co A.R.



1.1.2. A guerra de independencia (1808-1814)
O dous de Maio: Mentres se desenvolvan os feitos de Baiona, en Espaa iniciouse un
alzamento contra a presenza francesa. O 2 de maio, ante os rumores de que Fernando VII fora
secuestrado por Napolen e de que an trasladar os restantes membros da familia real a Francia,
o pobo de Madrid alzouse de xeito espontneo contra a presenza francesa. Anda que foi moi
duramente reprimido polas tropas mando do xeneral Murat (doc.1), o seu exemplo espallouse
por todo o pas e a poboacin levantouse de contado contra o invasor. Ante a sorpresa dos
franceses, un movemento de resistencia popular freou o avance das tropas imperiais.
Comezaba a Guerra de independencia. Durante os anos que durou a invasin francesa existiu un
dobre goberno: Xos I reinou nas zonas dominadas polos franceses, mentres que no resto
formronse Xuntas.
O baleiro de poder e as xuntas: En Galicia, Andaluca, Aragn, Castela, etc.., a poboacin
reclamou a defensa contra a invasin francesa e xurdiron Xuntas de Armamento e Defensa, que
reaccionaban ante o desconcerto ou a apata das clases privilexiadas, incapaces de organizar o
pas ante o baleiro de poder creado pola abdicacin dos monarcas en Baiona. As xuntas foron
primeiro locais, e expresaban o xeito de organizacin do movemento revolucionario popular
Axia se organizaron xuntas a nivel provincial (doc.2) que reclamaron a accin das autoridades
e forzaron a reunin dunha xunta central que coordinase a accin contra os franceses.
2
A guerra: A primeira fase (maio-novembro 1808) estivo caracterizada polo intento de
ocupacin francesa e o levantamento popular espaol que logrou rexeitala. Entre as vitorias
espaolas destaca a de Bailn, onde foi derrotado o exrcito francs de Andaluca. Pero os
restos do exrcito tradicional espaol eran incapaces de opoerse avance das forzas francesas.
A guerrilla e os sitios foron as formas de impedir o dominio francs sobre o territorio espaol.
Os sitios consistan na resistencia das cidades espaolas (Zaragoza, Xirona,...) avance francs
A guerrilla foi a forma espontnea e popular de resistencia armada contra o invasor. Partidas
formadas por campesios, burgueses, cregos ou xente de calquera outra ocupacin,
organizbanse cun xefe de cuadrilla fronte para loitar contra os franceses. A sa mellor arma
era o coecemento do terreo e o apoio da poboacin. Non se enfrontaban a campo aberto, senn
que actuaban en pequenos grupos, destruan as sas instalacins ou asaltaban os cargamentos de
avituallamento.
A segunda fase (ata 1811) foi de claro dominio francs, Napolen entrou en Espaa fronte
dun exrcito de 250.000 homes que ocupou case toda a pennsula. As tropas inglesas enviadas
en nosa axuda foron perseguidas ata A Corua e vencidas na batalla deElvia, morrendo al o
seu xefe sir John Moore (e aqu segue soterrado no cemiterio de San Carlos). Unicamente
Cdiz e Lisboa resisistiron grazas a axuda inglesa. A terceira fase (1812-14) estivo marcada
polo repregue francs, xa que Napolen necesitaba tropas para a sa campaa rusa, e pola
ofensiva hispano-inglesa dirixida por Wellington, que vence s franceses nas batallas de
Arapiles e San Marcial e en 1814 os expulsa de Espaa.



As diferentes forzas polticas: A invasin francesa e a creba do modelo social, poltico e
econmico do A.R. que representaba a monarqua borbnica, obrigaron toma de postura por
parte das diferentes correntes ideolxicas fronte presenza francesa e nova monarqua
napolenica
-Unha pequena parte dos espaois, s que se lles coece como afrancesados, e entre os
que se atopaban numerosos intelectuais e altos funcionarios, aceptaron o novo monarca
Xos Bonaparte e participaron no seu goberno. Procedentes na sa maiora do despotismo
ilustrado, sentanse vencellados co programa reformista da nova monarqua, mesmo
tempo que cran que a monarqua napolenica era a mellor garanta para evitar excesos
revolucionarios.
- O groso da poboacin espaola formou o que se coece como a fronte patritica, isto
, tdolos que se opuxeron invasin. Agora ben, neste bando atopamos posicins moi
diferentes (doc.3): : A maior parte do clero e a nobreza, que resista invasor e dirixa en
moitas ocasins a resistencia, buscaba a volta situacin absolutista anterior baixo a
monarqua de Fernando VII. A burguesa, os intelectuais, os sectores claramente liberais,
ven na situacin revolucionaria orixinada pola guerra a ocasin de influr, malia o seu
escaso nmero, na transformacin da Espaa do Antigo Rxime nun sistema liberal-
parlamentario.



3
1.1.3. As Cortes de Cdiz e a Constitucin de 1812
O proceso de formacin das Cortes: A formacin das Xuntas ante a invasin e o baleiro de
poder representaron unha ruptura coa orden poltica ata entn vixente e unha nova concepcin
do poder que podemos considerar revolucionaria. Fundamentando a sa lexitimidade na vontade
popular as xuntas asumiron a soberana e lle declararon a guerra a Francia. En cada poboacin
xurdiu unha xunta local e todas elas estiveron baixo a autoridade de xuntas provinciais. No
vern do ano 1808, as xuntas locais e provinciais que dirixan a resistencia enviaron
representantes para formar unha Xunta Suprema Central que coordinase as accins blicas e
dirixise o pas durante a guerra. A xunta recoeceu a Fernando VII como o rei lextimo de
Espaa e asumiu, ata a sa volta, a autoridade deste. Ante o avance francs a xunta fuxiu a
Sevilla e de al, en 1810, a Cdiz. A Xunta Central amosouse incapaz de dirixir a guerra e
decidiu convocar unhas Cortes nas que os representantes da nacin decidisen sobre a sa
organizacin e o seu destino. En xaneiro de 1810 disolveuse, trala convocatoria das Cortes,
sendo substituda por un Consello de Rexencia.
As eleccins: O proceso de eleccin de deputados a cortes e a sa reunin en Cdiz foron
necesariamente difciles. Nun pas dominado polos franceses era imposible unha eleccin de
representantes e en moitos casos optouse por elixir substitutos ou deputados entre as persoas de
cada unha das provincias que se atopaban en Cdiz. O ambiente liberal da cidade influu en que
gran parte dos elixidos tivesen simpatas por estas ideas. As cortes abrronse en setembro de
1810 e o sector liberal conseguiu o primeiro triunfo forzar a formacin dunha cmara nica,
fronte tradicional representacin estamental. As mesmo, na sa primeira sesin aprobaron o
principio de soberana nacional, dicir, o recoecemento de que o poder reside no conxunto dos
cidadns e que se expresa a travs das Cortes formadas por representantes da nacin.
A Constitucin do ano 1812 : A constitucin promulgada o da 19 de marzo do ano 1812, da de
San Xos, polo que se coece popularmente como a Pepa, o texto legal das cortes que
mellor define o esprito liberal (doc. 4) . Nela establecese un novo modelo poltico baseado na:
- Soberana da Nacin: A nacin defnese como o conxunto de tdolos cidadns de
mbolos dous hemisferios, isto , colcanse en p de igualdade os territorios peninsulares e
mailas colonias americanas. O pobo o dono do poder, poder que exerce por delegacin nos
seus representantes elixidos mediante sufraxio. O sistema electoral est fixado na propia
Constitucin: o sufraxio universal masculino e indirecto.
- Declaracin de dereitos do cidadn: a liberdade de imprenta, a igualdade dos
espaois ante a lei, a liberdade civil, o dereito de propiedade e o recoecemento de tdolos
dereitos lextimos dos individuos que compoen a nacin espaola.
- Divisin de poderes: A estrutura do estado correspndese coa dunha monarqua
limitada, baseada nunha divisin de poderes. O poder lexislativo reside nas Cortes unicamerais,
que representan a vontade nacional e posen amplos poderes: elaboracin de leis, aprobacin
dos orzamentos e dos tratados internacionais, mando sobre o exrcito... O mandato dos
deputados dura dous anos e son inviolables no exercicio das sas funcins. O monarca a
cabeza do poder executivo, polo que ten a direccin do goberno e intervn na elaboracin das
leis a travs da iniciativa e da sancin, posundo veto suspensivo durante dous anos. A xustiza
competencia nica dos tribunais e estableces un nico cdigo para todos.
- Catolicismo do estado: declarando a relixin catlica como oficial e nica autorizada.
En sntese, a constitucin do ano 1812 supn un exemplo de constitucin liberal, inspirada nos
principios da francesa de 1791, pero mis avanzada e progresista. Foi elaborada nun pas en guerra,
ocupado polas tropas napolenicas, e os lexisladores amosaron un optimismo histrico encomiable.
Esperanzados no triunfo, tentaron aproveitar a situacin revolucionaria que fora creada pola guerra, para
elaborar un marco lexislativo moito mis avanzado do que o conxunto da sociedade espaola chegara a
permitir nunha situacin normal. A constitucin de Cdiz foi, asemade, un exemplo para a creacin
doutras moitas constitucins europeas e americanas nos anos posteriores.Ademais do texto constitucional,
as cortes de Cdiz aprobaron a suspensin dos seoros e dos privilexios de orixe feudal, a liberdade de
traballo, a anulacin dos gremios, a abolicin da inquisicin e o inicio da desamortizacin e da reforma
agraria. Malia importancia da sa obra, as cortes non tiveron unha grande incidencia prctica na vida do
pas. A situacin de guerra impediu a efectiva aplicacin do que se lexislara en Cdiz e, final da guerra,
a volta de Fernando VII frustrou a experiencia liberal e levou a situacin volta do absolutismo.

4
1.2. A restauracin absolutista de Fernando VII (1814-1833)

1.2.1. A Restauracin absolutista (1814-1820)

A finais do ano 1813, Napolen, xa derrotado, decidiu asinar un tratado de paz con Espaa
(Tratado de Valenay), nel recoeca a Fernando VII como monarca lextimo, permita a sa
volta pas e retiraba as sas tropas do territorio espaol,
A volta do Desexado: O retorno de Fernando VII orixinou o problema de integrar o monarca
no novo modelo poltico, definido polas Cortes de Cdiz na Constitucin de 1812. Fernando VII
abandonara o pas coma un monarca absoluto e deba volver como un monarca constitucional.
Os liberais tian as sas dbidas respecto a boa vontade do rei de aceptar a situacin e fixeron
todo o posible para que a sa volta se realizase directamente a Madrid, onde deba xurar a
Constitucin e compremeterse a respectar o novo marco poltico.
Os apoios absolutistas: Fronte s liberais, os absolutistas, a nobreza e mailo clero saban que a
volta do Monarca se presentaba como a sa mellor oportunidade para volver Antigo Rxime.
Organizronse de contado co obxectivo de lle amosar Rei o seu apoio incondicional para que
se restaurase o absolutismo (Manifesto dos Persas) e mobilizaron o pobo co fin de que lle
amosase o seu apoio incondicional (chambanlle "o Desexado').

Manifesto dos Persas: Que al Seor Don Fernando VII hacen en 12 de abril del ao de 1814 los que
suscriben como diputados en las actuales Cortes ordinarias de su opinin acerca de la soberana
autoridad, ilegitimidad con que se ha eludido la antigua Constitucin Espaola, mrito de esta, nulidad
de la nueva, y de cuantas disposiciones dieron las llamadas Cortes generales y extraordinarias de Cdiz
(....)
SEOR: 1.- Era costumbre en los antiguos Persas pasar cinco das en anarqua despus del
fallecimiento de su Rey, a fin de que la experiencia de los asesinatos, robos y otras desgracias les
obligase a ser ms fieles a su sucesor. Para serlo Espaa a V. M. no necesitaba igual ensayo en los seis
aos de su cautividad, del nmero de los Espaoles que se complacen al ver restituido a V. M. al trono
de sus mayores, son los que firman esta reverente exposicin con el carcter de representantes de
Espaa; mas como en ausencia de V. M. se ha mudado el sistema que rega al momento de verificarse
aqulla, y nos hallamos al frente de la Nacin en un Congreso que decreta lo contrario de lo que
sentimos, y de lo que nuestras Provincias desean, creemos un deber manifestar nuestros votos y
circunstancias que los hacen estriles, con la concisin que permita la complicada historia de seis aos
de revolucin.

Fernando VII, seguro xa da debilidade do sector liberal, traizoou as promesas que fixera e
protagonizou un autntico golpe de Estado, declarar mediante o Real Decreto do 4 de maio
de 1814 "nulos e sen ningn valor nin efecto" a Constitucin e os decretos de Cdiz, e anunciou
a volta absolutismo. (doc. 1)
A volta do antigo rxime: De contado foron detidos ou asasinados os principais dirixentes
liberais mentres outros temendo pola sa vida, fuxiron cara exilio. Nos meses seguintes
produciuse a restauracin de todas as antigas institucins, restableceuse o rxime seorial e
restaurouse a Inquisicin. Era unha volta en toda regra Antigo Rxime e a Espaa negra.
A situacin internacional era, ademais, favorable. Napolen fora derrotado. As potencias
absolutistas europeas vencedoras conseguiran no Congreso de Viena restaurar a vella orde en
toda Europa e a Santa Alianza garanta a defensa do absolutismo e mailo dereito de
intervencin en calquera pas co fin de frear o avance do liberalismo.
O rei Fernando VII e o seu goberno tiveron que lle facer fronte, sen embargo, a un obxectivo
imposible: refacer un pas esnaquizado pola guerra, coa agricultura desfeita, co comercio
paralizado, coas finanzas en bancarrota e con tdalas colonias en p de guerra pola sa
independencia, e todo isto cos vellos mtodos do Antigo Rxime. Os seus gobernos fracasaron
un detrs doutro.
A oposicin liberal: os pronunciamentos: A oposicin nova situacin non tardou moito en se
manifestar. A burguesa liberal e mailas clases medias urbanas reclamaban a volta rxime
constitucional. Unha parte do campesiado negbase a volver pagar rendas e impostos e
5
opuase restauracin do rxime seorial. Por ultimo, no exrcito, a integracin de parte dos
xefes da guerrilla deu lugar creacin dun sector liberal, partidario de reformas.
Para obrigar ao rei a aceptar o sistema liberal os militares recorreron conspiracin e o
pronunciamento, dicir, ao levantamento de parte do exrcito que se pronuncia a favor da
substitucin do rxime poltico, se recibe apoios polticos o pronunciamento pode triunfar, pero
o mis habitual era o fracaso. Os sucesivos intentos, encabezados por heroes da guerra de
independencia como Lacy, Espoz y Mina ou Porlier, fracasaron, e os dirixentes foron
executados. (doc.2)
( O 19 de setembro de 1815 pronnciase na cidade da Corua o xoven mariscal de campo Don Juan
Daz Porlier. No comezo da Guerra da Independencia foi coecido polo alcume do "Marquesito" por
terse feito pasar, para reunir voluntarios, por sobrio do marqus de La Romana.
Con 27 anos, un despois da concesin do ttulo de mariscal pola sa actuacin na Guerra da
Independencia, disconforme coa vulneracin da Constitucin gaditana inicia conversacins con outros
liberais. Traizoado polo seu propio secretario, foi detido en Madrid e condenado a 4 anos a cumprir no
Castelo de San Antn, na Corua, de onde sae en prisin atenuada para tomar baos medicinais no
vecio pobo de Arteixo, Porlier decide convocar o pronunciamento en favor da constitucin do 1812 na
noite do 19 de setembro de 1815. Esa noite detense ao Capitn Xeneral e publcanse tres proclamas
dirixidas ao exrcito, ao pobo e oficialidade de Santiago. Despois, ao fronte dos batallns sublevados
dirxese a Santiago de Compostela con intencin de que as autoridades e corpos militares al
acuartelados se unan ao pronunciamento, pero nun descanso no camio traizoado e detido e
condenado a morte. conducido ata o patbulo montado nun asno cunha levita verde e executado na
forca que se elevou no Campo da Lea o 23 de outubro de 1815, para posteriormente queimar os seus
escritos e proclamas.)
Esta intervencin dos militares na poltica a travs de pronunciamentos ou golpes militares
ser, a partir de agora, unha constante. Se a principios do XIX os pronunciamentos foron
maioritariamente liberais e progresistas, mis adiante, a medida que os militares se foron
asentando como clase acomodada, os golpes sern cada vez mis conservadores ata chegar os
golpes de Primo de Rivera e Franco.

1.2.2. 0 Trienio liberal (1820-1823)

O pronunciamento de Riego: O 1 de xaneiro do ano 1820, o coronel Rafael del Riego, fronte
dunha compaa de soldados acantonados en Cabezas de San Xon (Sevilla), espera de
marchar cara guerra nas colonias americanas, pronunciouse e percorreu Andaluca coas sas
tropas proclamando a Constitucin de 1812. A pasividade do exrcito e a actuacin da
oposicin liberal nas principais cidades obrigaron, dous meses despois, Rei a aceptar
converterse en monarca constitucional: marchemos francamente, y yo el primero, por la senda
de la constitucin (doc.3).
A volta do liberalismo: Fernando VII nomeou un novo goberno que proclamou unha amnista e
convocou eleccins. As Cortes formronse cunha maiora de deputados liberais e iniciaron
axia unha importante obra lexislativa: restauraron gran parte das reformas de Cdiz, como a
liberdade de industria, a abolicin dos gremios e da inquisicin, a supresin dos seoros
xurisdicionais e dos morgados, e elaboraron novas normas como a diminucin do dcimo, a
venda de terras dos mosteiros, a reforma do sistema fiscal, do cdigo penal e do funcionamento
do exercito, creando a Milicia Nacional, un corpo de voluntarios liberais.
Moderados vs. Exaltados: As diferenzas entre os liberais sobre temas como a necesidade de
introducir ou non modificacins na Constitucin, o poder do rei, a participacin poltica do
pobo ou a soberana da nacin deron lugar aparicin de das correntes ou tendencias
diferenciadas:os moderados e os exaltados, duramente enfrontadas polo control das
institucins. Esta divisin liberal provocou unha gran inestabilidade poltica e favoreceu os
intentos absolutistas de restaurar de novo o Antigo Rxime, contando co apoio de Fernando VII,
que nunca acatou sinceramente a imposicin da Constitucin.
A oposicin absolutista: A nobreza tradicional e sobre todo a Igrexa, prexudicada pola
supresin do dcimo e pola venda de bens monacais, animaron a revolta contra os gobernantes
do Trienio. No ano 1822 alzronse partidas absolutistas en Catalua, Navarra, Galicia e no
Maestrazgo, que chegaron a dominar amplas zonas de territorio e que estableceron unha
6
rexencia absolutista na Seo de Urxel no ano 1823. Pola sa parte o rei paralizou todas as leis
que puido, recorrendo o dereito de veto que lle outorgara a Constitucin, conspirou dun xeito
secreto contra o goberno e buscou a alianza coas potencias europeas absolutistas para que estas
invadisen o pas e restaurasen o absolutismo.

1.2.3. A dcada ominosa (1823-1833)
Os Cen Mil fillos de San Lus: A finais de 1822,o medo extensin da revolucin por Europa,
levou s potencias absolutistas reunidas en Verona a decidir a sa intervencin en Espaa para
restaurar o goberno absolutista de Fernando VII. En 1823, un exrcito francs, popularmente
coecido como os Cen Mil fillos de San Lus, dirixido polo Duque de Angulema, invadiu
Espaa acompaado por partidas de Voluntarios realistas espaois. Ags nalgunhas zonas
(entre elas Cdiz e A Corua), case non atoparon resistencia. O descontento e indiferenza do
pobo, a pasividade dos moderados e a ineficacia dos exaltados permitiron que as tropas
francesas eliminaran o goberno e as autoridades liberais. Unha vez recuperado o poder absoluto,
Fernando VII decretou a abolicin de todas as leis e institucins creadas durante o Trienio
liberal. (doc. 4)


A represin absolutista: A nova restauracin absolutista implicou unha dura represin poltica
contra os liberais. Moitos dos seus lderes e simpatizantes foron executados, ben por seren
capturados polos realistas (como Riego humillado e executado cruelmente en Madrid), ben por
participar nalgns dos intentos ou conspiracins para restablecer o rxime constitucional (como
Mariana Pineda, executada en 1831 por posur unha bandeira co lema Lei, Liberdade,
Igualdade). Moitos tiveron que marchar ao exilio cara a Xibraltar, Inglaterra ou Francia, desde
onde seguiron conspirando e poendo en prctica proxectos cos que lograr o restablecemento
das liberdades en Espaa. A administracin e o exrcito foron sometidos a unha forte
depuracin realizada por tribunais especiais. A sociedade estivo sometida ao control da polica e
dos corpos de Voluntarios Realistas formados polos defensores do absolutismo, da relixin e da
tradicin.
O conflito dinstico: Anda as, os mis fanticos dos ultrarrealistas ou realistas puros acusaron
de pusilnime a Fernando VII e fronse agrupando arredor de seu irmn Carlos quen, ante a
falta de descendencia do monarca, era considerado o futuro herdeiro do trono.
En 1829, Fernando VII casou con Mara Cristina de Borbn e do seu matrimonio naceron das
fillas: Isabel e Lusa Fernanda, pero a Lei Slica, introducida por Felipe V en 1700, impeda a
sucesin no trono s mulleres. En 1830, Fernando Vll ordenou publicar a Pragmtica Sancin
de derrogacin da Lei Slica e proclamou a sa filla Isabel herdeira da sa Coroa. Esta decisin
orixinou un grave problema dinstico, pois Carlos, o irmn do rei, e os realistas puros
opuxronse a esta medida. En 1833, morreu Fernando VII e Carlos reclamou a Coroa de
Espaa, ao mesmo tempo que a raa Mara Cristina faca o mesmo para a sa filla Isabel. O
choque de intereses propiciou o estoupido da guerra carlista e a oportunidade de que os
liberais recuperasen o poder.

7
OPCIN 1 Xuo 2008

Os seguintes documentos deben permitirche a realizacin dunha composicin sobre o perodo
histrico comprendido entre 1808 e 1814, no que se desenvolve a chamada Guerra da
Independencia. Comezada coa sublevacin popular do 2 de maio, que se refire o Doc.1, as
Xuntas que se constituirn en diferentes mbitos territoriais (Doc.2) tratarn de coordinar
unha resistencia contra os franceses que adopta con frecuencia a forma de guerrillas e na que
conflen intereses e obxectivos diversos (Doc.3). Paralelamente guerra desenvlvese unha
revolucin poltica que tenta asentar o liberalismo e que ten a sa mellor plasmacin na obra
das Cortes de Cdiz (Doc.4). Lembra que non se trata de elaborar un tema marxe das fontes
propostas, polo que debes referirte aos seus contidos ao longo da ta redaccin.

Doc. 1.-Orde do mariscal Murat (2 de maio de 1808):
Soldados: a poboacin de Madrid sublevouse, e chegou ata o asasinato (...). O sangue
francs foi vertido; reclama vinganza. Na sa consecuencia mando o seguinte (...):
Art.2. Todos os que foron presos no disturbio e coas armas na man sern arcabuceados
(...).
Art.5. Toda xuntanza de mis de oito persoas ser considerada coma unha xunta
sediciosa (...)
Art.7. Os autores, vendedores ou distribuidores de libelos impresos ou manuscritos
provocando a sedicin sern considerados coma uns axentes da Inglaterra e arcabuceados.

Doc. 2.-Proclama da Xunta Central do Principado de Asturias (maio de 1808):
Asturianos leais e amados compatriotas (...). O Principado, en desempeo daqueles
deberes que mis interesan ao home, xa declarou formalmente a guerra a Francia (...). A sa
perfidia co noso rei e toda a sa familia, enganndoo para facelo pasar a Francia baixo palabra
dun eterno armisticio para encadealos a todos, non ten igual na historia (...). arma, arma,
asturianos!.

Doc. 3.-O militar e poltico liberal Evaristo San Miguel expn neste escrito (1836) os
diversos proxectos dos combatentes contra os franceses:
De todos os xeitos non menos certo que a invasin dos franceses foi o principio das
nosas diferenzas internas e a guerra da independencia unha especie de guerra civil ao mesmo
tempo.
Aos nobres, a dinasta estranxeira ralles odiosa menos polo nova que polos indicios
que daba de reformadora. Do lexislador dun pobo onde todo estaba nivelado pola lei da
igualdade deba desconfiar moito o privilexio das clases exclusivas. O berro de guerra na sa
boca foi a oposicin ao esprito innovador que os ameazaba (...).
Os ilustrados eran un nmero considerable e non podan ter, no seu pronunciamento
contra o emperador, s a mira de volver ao Estado anterior. Non era posible (...) que gustasen de
volver ao antigo despotismo os que o consideraban como unha das causas dos males que os
aflixan. O berro de guerra dirixido contra os franceses tia tamn por branco os excesos, as
desordes que afearan as administracins anteriores.

Doc. 4.-Constitucin de 1812:
Art. 1. A nacin espaola a reunin de todos os espaois de mbolos dous
hemisferios (...).
Art. 3. A soberana reside esencialmente na nacin e polo mesmo pertence a esta
exclusivamente o dereito de establecer as sas leis fundamentais (...).
Art. 14. O goberno da nacin espaola a monarqua moderada hereditaria.
Art. 15. A potestade de facer leis reside nas Cortes co rei.
Art. 16. A potestade de facer executar as leis reside no rei.
Art. 17. A potestade de aplicar as leis en causas civs e criminais reside nos tribunais.


8
COMPOSICIN DE TEXTO (tema de tipo histrico)
09
OPCION 1
Os seguintes textos permiten a elaboracin dunha composicin que tea por tema central a evolucin
poltica durante o reinado de Fernando VII, entre 1814 e 1833. Mentres os documentos 1, 3 e 4 sinalan o inicio de tres
etapas ben diferenciadas, que debes identificar e caracterizar, salientando as diferencias entre elas, o documento 2
exemplifica a forma de pronunciamento que frecuentemente adoptou a tensin entre liberalismo e absolutismo,
presente durante todo o reinado.
Doc.1.-Decreto de anulacin da Constitucin de 1812 e da obra lexislativa das Cortes de Cdiz (1814):
As Cortes (...) nomesmo da da sa instalacin(...) despoxronme da soberana, poucoantes recoecida
polos mesmos deputados, atribundoa nominalmente nacin para apropiala para si eles mesmos e dar a esta,
despois sobre tal usurpacin, as leis que quixeron, impondolle o xugo de que forzosamente as recibise nunha
nova Constitucin (...); e que era verdadeiramente obra dunha faccin, revestaselle (...) de vontade xeral (...).
Declaro que o meu real nimo non s non xurar nin acceder dita Constitucin nin a decreto ningn das
Cortes xerais e extraordinarias e das ordinarias actualmente abertas, a saber, os que sexan depresivos dos dereitos
e prerrogativas da mia soberana (...), senn o declarar aquela Constitucin e tales decretos nulos e de ningn
valor nin efecto, agora nin en tempo ningn, coma se non tivesen pasado xamais tales actos.
Doc.2.-Manifesto que dirixe Nacin espaola a Xunta Provincial de Galicia, presidida por Juan Daz
Porlier, en 1815:
Espaois: (...). Obrigados pola necesidade, vendo que a verdade non pode chegar s odos do rei, sitiado
a toda hora polos seus conselleiros (...), tomamos a terrible, peroindispensable, resolucinde reclamar coas armas
na man o que se negou s nosas solicitudes.
Onoso obxecto o de Espaa enteira: unha monarqua sometida a leis xustas e sabias, e constituda dun
xeito que sexa garanta, o mesmo das prerrogativas do trono que dos dereitos da nacin. Pedimos a convocatoria
de Cortes nomeadas polo pobo, e que estas tean liberdade de facer na Constitucin proclamada polas Cortes
extraordinarias, os cambios que esixe a nosa situacin.
Doc.3.-Fernando VII acepta a Constitucin de Cdiz o 10 de marzo de 1820:
Mentres eumeditaba maduramente coa solicitude propia domeupaternal coraznas variacins do noso
rxime fundamental que parecan mis adaptables carcter nacional e estado presente das diversas opcins da
monarqua espaola, as como mis anlogas organizacin dos pobos ilustrados, fixstesme comprender a vosa
arela de que se restablecese aquela Constitucin que entre o estrondo das armas hosts foi promulgada en Cdiz
no ano de 1812, propio tempo que con asombro do mundo combatiades pola liberdade da patria. On os vosos
votos, e como tenro pai condescendn que os meus fillos consideran que conduce sa felicidade. Xurei esa
Constitucin pola que deveciades, e sempre serei o seu mis firme apoio (...). Marchemos francamente, e eu o
primeiro, pola senda constitucional (...).
Doc.4.-Logo da intervencin da Santa Alianza, Fernando VII anula en 1823 os actos do goberno cons-
titucional:
Sentado xa outra vez no trono de San Fernando pola man sabia e xusta do Omnipotente, polas xenerosas
resolucins dos meus poderosos aliados e polos denodados esforzos do meu primo, o duque deAngulema, e o seu
bravo exrcito, desexando prover o remedio s mis urxentes necesidades dos meus pobos, e manifestar a todo o
mundo a mia verdadeira liberdade, vien decretar o seguinte:
1. Son nulos e de ningn valor tdolos actos do goberno chamado constitucional (de calquera clase e
condicin que sexan) que dominou os meus pobos desde o 7 de marzo de 1820 ata hoxe 1 de outubro de 1823,
declarando, como declaro, que en toda esta poca carecn de liberdade.

You might also like