O sistema da restauracin, distanciado da cidadana, ir pasenio acumulando un desprestixio institucional que se suma ao internacional. O desastre do 98 supor o cnit desta situacin: a perda das ltimas colonias ultramarinas comporta danos humanos, econmicos e morais que se deixarn sentir en toda a sociedade: Coa independencia da maior parte do imperio a inicios do XIX , s as illas de Cuba, Porto Rico, e o arquiplago das Filipinas no sudeste asitico continuaron formando parte do imperio espaol. Cuba e Porto Rico baseaban a sa economa na agricultura de exportacin, esencialmente baseada no azucre de caa e no tabaco . Eran unhas colonias que acadaron un importante desenrolo e que eran moi lucrativas para a metrpole. Cuba converteuse na primeira produtora mundial de azucre. As duras leis arancelarias impostas polo goberno de Madrid converteron estes territorios nun "mercado cautivo" dos txtiles catalns ou das farias castels. Esta situacin prexudicaba claramente a illa antillana que poda encontrar produtos mellores e mis baratos nos vecios Estados Unidos. A Guerra dos Dez anos (1868-1878), saldada coa Paz de Zanjn, fora un primeiro aviso serio das aspiracins independentistas cubanas. Ante a falta de reformas por parte do goberno espaol en 1895 os movementos independentistas de Cuba e Filipinas volveron a erguerse en armas contra o dominio espaol. Respondan, as, os desexos de autogoberno de moitos sectores da poboacin das colonias, insatisfeitas pola falta dun verdadeiro proceso de descentralizacin emprendido desde o goberno e as restricins que lles impua unha poltica econmica fortemente proteccionista. A gran novidade ia ser a axuda estadounidense s rebeldes cubanos. Washington axudou a os insurrectos caribeos esencialmente por das razns: Intereses econmicos mineiros e agrcolas. Cuba era a primeira produtora do mundo de azucre. Interese xeoestratxico. O nacente imperialismo norteamericano buscaba o dominio do Caribe e Centroamrica. O que denominaban o seu back courtyard (patio traseiro) en aplicacin da Doutrina Monroe. En realidade, o enfrontamento que se aproximaba en Cuba mostraba a pugna entre un imperialismo moribundo, o espaol, e un que estaba nacendo e que ia a marcar os tempos posteriores, o norteamericano.A anda inexplicada explosin no navo norteamericano Maineno porto da Habana propiciou unha furibunda campaa periodstica das cadeas de Pulitzer e Hearst. O goberno norteamericano do presidente McKinley, alentado por unha opinin pblica cada vez mis belicista, declarou a guerra a Espaa. Considerando que el aborrecible estado de cosas que ha existido en Cuba durante los tres ltimos aos, en isla tan prxima a nuestro territorio, ha herido el sentido moral del pueblo de los Estado Unidos, ha sido un desdora para la civilizacin cristiana y ha llegado a su periodo crtico con la destruccin de un barco de guerra norteamericano y con la muerte de 266 de entre sus oficiales y tripulantes, cuando el buque visitaba amistosamente el puerto de la Habana; El Senado y la Cmara de Representantes, reunidos en Congreso, acuerdan: 1.- Que el pueblo de Cuba es y debe ser libre e independiente. 2.- Que es deber de los Estados Unidos exigir que el gobierno espaol renuncie inmediatamente a su autoridad y gobierno en la isla de Cuba y retire sus fuerzas de las tierras y mares de la isla. 3.- Que se autoriza al Presidente de los Estados Unidos, y se le encarga y ordena, que utilice todas las fuerzas militares de los Estados Unidos para llevar a efecto estos acuerdos. 4.- Que los Estados Unidos, por la presente, niegan que tengan ningn deseo ni intencin de ejercer jurisdiccin ni soberana, ni intervenir en el gobierno de Cuba, si no es para su pacificacin, y afirman su propsito de dejar el dominio y gobierno de la isla al pueblo de esta, una vez realizada dicha pacificacin. Ultimtum del congreso de los EE.UU. a Espaa. 20 de abril de 1898 O conflito foi un paseo militar para Estados Unidos que conquistou Cuba, Porto Rico e Filipinas. As humillantes batallas de Santiago de Cuba e Cavite, que supuxeron a destrucin da flota espaola, consagraron a derrota dos espaois e levaron sinatura da Paz de Pars (1898), pola que Espaa renunciaba a Cuba, Porto Rico e Filipinas. Paradoxalmente estes territorios non conseguiron exactamente a independencia, mis ben pasaron a depender dos EE.UU., algn deles ata hoxe. Art.1. Espaa renuncia a todo dereito de soberana e propiedade sobre Cuba. En atencin a que dita illa, vai ser ocupada polos EE.UU. estes tomarn sobre si e cumprirn as obrigacins que lles impuxo o dereito internacional. Art.2. Espaa cede aos EE.UU. a illa de Porto Rico () e a illa de Guam Art. 3. Espaa cede aos EE.UU. o arquiplago coecido polas Illas Filipinas () Os EE.UU. pagarn a Espaa a suma de vinte millns de dlares. Art. 5. Os EE.UU. transportarn a Espaa, a sa custa, os soldados espaois que fixeron prisioneiros. Tratado de Paz. Pars, 10-XII-1898.
As repercusins destes feitos en Espaa foron sobre todo, unha crise moral e ideolxica: xerou descontento e frustracin entre amplos sectores da poboacin -nun momento no que as potencias europeas se 2 estaban a repartir frica e Asia- e desconfianza ante a clase poltica e a profesionalidade dun Exrcito que, pola sa banda, se distanciaba dos polticos e se inclinaba cada vez mis cara posturas autoritarias. Consecuencia inmediata da nova situacin foi a aparicin do Rexeneracionismo, un movemento que partindo dunha crtica poltica e cultural propugnaba a reforma e modernizacin da sociedade e a poltica espaolas (Joaqun Costa, Xeracin do 98... ). Esas propostas reformistas seran parcialmente recollidas, xa durante o reinado de Alfonso XIII, por polticos do sistema como Maura ou Canalejas. En todo caso, despois de 1898 todo o sistema montado por Cnovas entrou en crise.
2.4.2. Os inicios do reinado de Afonso XI II : O reformismo dinstico (1902-1912)
Durante o reinado de Afonso XIII produciuse a crise e desaparicin do sistema da Restauracin, deuse a quebra dun sistema parlamentario incapaz de solucionar por vas constitucionais os problemas que se multiplicarn desde 1898 e durante o primeiro cuarto do sculo XX. Entre eses problemas, hai que destacar: 1-a crise do modelo bipartidista, determinada polos problemas internos dos partidos da quenda e a sa crise de liderado despois da desaparicin de Canovas-1897- e Sagasta -1903: e polo crecente protagonismo de forzas polticas (republicanas, de esquerda, nacionalistas) que non encontran acomodo dentro do sistema. Os primeiro intentos de reaccin sern feitos desde dentro do sistema (reformismo dinstico de Antonio Maura e Jos Canalejas). 2-a cuestin militar, coa permanente disposicin do Exrcito a tutelar a vida poltica. 3- os graves problemas que suscita a ocupacin de norte de Marrocos (O Rif) 4- conflitividade social (dbense lembrar datas como 1909, 1917 -folga xeral- ou 1921), alimentada polas crises econmicas e que se inserta no contexto dun proletariado europeo en constante axitacin. 5- a inestabilidade gobernamental que acabara sendo insostible e desembocara no golpe de Primo de Rivera e a instauracin da ditadura, como intento de solucionar a crise ao prezo de liquidar o propio rxime constitucional.
1906: A cuestin militar: A lei das xurisdicins En maio de 1902 iniciouse o reinado persoal de Afonso XIII, declarado maior de idade aos 16 anos. O novo rei amosou desde o principio unha forte inclinacin pola intervencin nos asuntos polticos e, en moitos casos, as sas iniciativas, anda que apoiadas no poder que lle daba a constitucin, excederon o que se esperaba dun rei constitucional, especialmente aquelas que tian relacin co exrcito, do que era xefe e gran entusiasta. A primeira das crises do reinado foi provocada polos militares. Os militares seguan sendo un dos piares do rxime, queran manter a sa estrutura de poder independente do goberno. O monarca apoiaba esta postura e en moitas ocasins manifestou a sa identificacin c exrcito, sobre todo cando este tivo problemas en Catalua. O primeiro deles produciuse cando un grupo de oficiais, por supostas ofensas a patria, esnaquizaron en 1905 os locais do diario La Veu de Catalunya e do semanario de humor Cu-Cut. . A maior parte do exrcito apoiou esta accin e o goberno non se atreveu a castigar os culpables. Deste modo en 1906 o poder militar impxose o civil ao conseguir, co consentimento do rei, a aprobacin da Lei de Xurisdicins, que estableca que os delitos contra o exrcito seran xulgados por tribunais militares, inclundo os delitos de opinin contra a patria e contra o exrcito.
A revolucin desde arriba de Antonio Maura
Antonio Maura converteuse en lder do Partido Conservador en 1903. No seu chamado Goberno Largo (1907-09) intentou poer en marcha un proxecto reformista (revolucin desde arriba) de rexeneracin do sistema e de atraccin das clases medias, co que tentaba desprazar a casta caciquil e neutralizar as demandas 3 das clases populares. Nel incluanse medidas polticas (como a fracasada reforma da lei electoral de 1907, a concesin dunha maior autonoma a Concellos e Deputacins e o recoecemento das rexins) e medidas de tipo socio-econmico (disposicins proteccionistas, creacin do Instituto Nacional de Previsin, Lei do Descanso dominical... ). Pero este proxecto de reforma vuse condenado ao fracaso, tanto polas sas propias limitacins como pola dimisin de Maura a raz dos sucesos da Semana Trxica.
1909: A Semana Trxica de Barcelona En 1906 iniciouse a penetracin espaola no norte de frica mediante o establecemento dun protectorado franco-espaol no norte de Marrocos, tal e como preva a Conferencia de Alxeciras, a Espaa correspondiulle unha franxa no norte en torno a Ceuta e Melilla: a rexin do Rif. A expansin espaola na zona obedeca tanto a mbiles econmicos -investimentos en ferrocarrs, explotacin mineira... - como de prestixio poltico e militar, pero atopouse coa resistencia militar das tribos brberes. Despois de infrinxirlle estas unha forte derrota ao exrcito espaol (Barranco do Lobo), o goberno decidiu o envo de reforzos coa mobilizacin de continxentes de reservistas que deban sar do porto de Barcelona.
Foi este feito o que desencadeou unha revolta popular que adquiriu compoentes fortemente antimilitaristas e anticlericais. Durante das a cidade de Barcelona foi escenario de actos violentos, enfrontamentos coas forzas de orde pblica, incendios de conventos... O movemento popular adquiriu un carcter espontneo e o Comit de Folga, formado por republicanos, anarquistas e socialistas, non foi quen de controlar a situacin. O goberno respondeu empregando o exrcito e desencadeando unha feroz represin. Centos de persoas foron detidas e submetidas a consellos de guerra e ditronse 17 penas de morte. Destas s se cumpriron cinco, entre elas a do pedagogo anarquista Ferrer i Guardia quen, malia non ter unha participacin directa nos feitos foi considerado o seu inspirador ideolxico. A magnitude acadada pola represin desatou unha campaa internacional de protesta. En Espaa, os liberais unronse oposicin para esixir a destitucin de Maura, obxectivo que ao cabo se cumpriu. No mbito catalanista, as forzas de esquerda acusaron direccin burguesa do catalanismo (Lliga Regionalista) de ter apoiado a represin e comezou a tomar corpo un movemento nacionalista de orientacin esquerdista (a futura ER). Igualmente, produciuse un achegamento das forzas republicanas e socialistas. Moitos obreiros catalns, desilusionados polo papel ambiguo xogado polo republicanismo lerrouxista (chamado as polo seu fundador Alejandro Lerroux, o seu partido, o partido Radical, era un centralista, radical e burgus, pretenda atopar apoios populares e anti-catalanistas cun discurso radical demagxico e anti-relixioso), pasaron a engrosar as filas dun anarcosindicalismo cada vez mis forte (fundacin CNT)
Rebelaos contra todo : no hay nada o casi nada bueno. Rebelaos contra todos : no hay nadie o casi nadie justo. Jvenes brbaros de hoy, entrad a saco en la civilizacin decadente y miserable de este pas sin ventura, destruid sus templos, acabad con sus dioses, alzad el velo de las novicias y elevadlas a la categora de madres para virilizar la especie, penetrad en los registros de la propiedad y haced hogueras con sus papeles para que el fuego purifique la infame organizacin social, entrad en los hogares humildes y levantad legiones de proletarios, para que el mundo tiemble ante sus jueces despiertos. Artigo, 1906, Alejandro Lerroux 4
O reformismo social de Canalejas:
Entre 1910 e 1912 o goberno liberal de Jos Canalejas volveu retomar a poltica reformista, intentando modernizar a vida poltica espaola pola va do reformismo social, a descentralizacin administrativa e a limitacin dos poderes da Igrexa. O seu proxecto contemplaba medidas como: 1- a substitucin do imposto de consumos por un imposto progresivo sobre as rendas urbanas (o que xerou descontento entre os sectores acomodados) 2- o servizo militar obrigatorio en tempos de guerra e a supresin da redencin en metlico (a famosa lei dos 500 duros), 3- o regulamento das relacins laborais 4- unha Lei de Mancomunidades que permita a unin de Deputacins provinciais nun mesmo organismo (pensada para atraer ao nacionalismo cataln) 5- o recorte do poder das ordes relixiosas e limitacins instalacin doutras novas (lei do cadeado), que pretenda limitar a instalacin de ordes relixiosas dedicadas a ensinanza que, expulsadas de outros pases como Francia e Italia, se instalaban en Espaa: maristas, la Salle, salesianos, Cluny Esta importante lia de reforma, que non chegou a se materializar integramente, viuse trxicamente interrumpida pola morte en atentado do seu principal impulsor ( 1912). A vida poltica espaola continuou sen modificarse en profundidade, nun marco de crecente conflitividade social e de intensificacin da actividade das forzas de oposicin ao sistema.
2.4.3. Oposicin e a crise do sistema (1912-1917)
A partir de 1912 foise facendo cada vez mis evidente a contradicin entre o dinamismo da sociedade civil e o inmovilismo da clase poltica. A divisin da opinin pblica con motivo da guerra europea (aliadfilos vs xermnofilos), a fragmentacin dos partidos dinsticos e as intromisins do exrcito e do rei na vida poltica, remataron por precipitar unha crise que as forzas da oposicin tampouco souberon aproveitar: A oposicin ao sistema estaba integrada polas seguintes correntes: - Carlismo: co novo pretendente D. Xaime abandona, en 1909, a va insurreccional. Defenda a tradicin catlica, o corporativismo e os foros. - Republicanismo: movemento de reforma social e poltica con predicamento en amplos sectores das clases medias e populares. Constitua a principal forza de oposicin parlamentaria, pero atopbase dividido en diferentes correntes (lerrouxismo, blasquismo, P. Reformista... ) - Movemento obreiro: dividido en das tendenzas, a socialista (PSOE, UXT) e a anarquista. O PSOE adoptou unha poltica de colaboracin coas forzas republicanas, logrando incrementar a sa influencia social e electoral. O anarquismo, mis radical nos seus postulados, fortaleceuse coa creacin da CNT (1910) e posua unha forte presenza entre o proletariado cataln e os campesios andaluces - Nacionalismos perifricos: opoianse ao carcter centralista do rxime. Eran mis fortes no P. Vasco (PNV) e, sobre todo, en Catalua (tendo como forza principal Lliga Regionalista de Camb). En Galicia, onde a sa penetracin era menor, o rexionalismo evoluu cara postulados claramente nacionalistas coa fundacin das Irmandades da Fala (1916).
1917: A triple crise A neutralidade espaola na I Guerra Mundial incrementou a demanda de produtos industriais e agrarios para abastecer aos pases belixerantes. Medraron as gaanzas empresariais -non sempre investidas para mellorar a infraestrutura produtiva- pero produciuse un deterioro das condicins de vida das clases populares, ao se desatar un proceso inflacionario non compensado cunha alza equivalente dos salarios. A combinacin do descontento social (folgas) cos males que acarrexaba o sistema poltico (crise da quenda, inexistencia de reformas... ) e co malestar profesional no seo do exrcito fixo que, no ano 1917, se producise unha triple crise que fixo abanear o sistema : - Crise militar (Xuo): o descontento entre amplos sectores da oficialidade debase ao nmero excesivo de oficiais existente no Exrcito, vixencia dos ascensos por mritos de guerra e aos baixos salarios. Plasmouse na formacin de Xuntas de Defensa que esixan un aumento salarial e a supresin dos ascensos por mritos de guerra, ao tempo que reclamaban do goberno unha renovacin poltica. Foi un movemento esencialmente corporativo. - Crise poltica (Xullo): a supresin das garantas constitucionais e a clausura das Cortes provocou a reunin en Barcelona, convocada pola Lliga Regionalista de Camb, dunha Asemblea de Parlamentarios de toda Espaa, anda que s asistiu unha cativa minora deles. Esixan eleccins a Cortes constituntes, poendo fin quenda, e unha profunda descentralizacin do Estado. As discrepancias ideolxicas entre os promotores da Asemblea e o temor dos dirixentes burgueses a un estoupido revolucionario, a consecuencia da folga promovida polas organizacins obreiras, determinou 5 que non se acadaran os obxectivos propostos e que o goberno disolvera a Asemblea sen atopar grandes resistencias. - Crise social (Agosto): foi a expresin do descontento social e plasmouse na convocatoria dunha Folga Xeral por parte dos sindicatos socialista (UXT) e anarquista (CNT). Ademis de melloras nas condicins de vida dos traballadores, esixan a formacin dun goberno provisional que convocase eleccins a Cortes constituntes para reformar en profundidade o sistema poltico. O goberno respondeu coa represin militar (mis de setenta mortos e dous mil detidos) e o movemento obreiro rematou vencido e cos seus lderes no crcere.
2.4.4. 1918-23: o colapso final do sistema
A pesares de lograr superar os acontecementos de 1917, o sistema entrou nunha crise definitiva nos anos inmediatamente posteriores. Ao longo deles acentuouse a descomposicin dos partidos dinsticos -falta de liderazgo, divisins internas- e a inestabilidade poltica: entre 1918 e 1923 sucedronse once gobernos , as dificultades para lograr maioras estables fixo necesario recorrer en ocasins a gobernos de concentracin, foron frecuentes a adopcin de medidas de excepcin e a suspensin das Cortes... Nesa situacin, o Exrcito foi adquirindo un protagonismo cada vez maior como represor dos conatos revolucionarios e como garanta ltima para a preservacin da monarqua e a superacin dun sistema poltico corrupto.
Tamn se agudizou a conflitividade social, como consecuencia do empeoramento das condicins de vida dos traballadores e das esperanzas revolucionarias suscitadas polo xito da Revolucin bolxevique rusa: Aumentou o nmero de folgas e de traballadores afiliados aos sindicatos. En Andaluca, nunhas condicins de miseria extrema do campesiado, desenvolveuse o Trienio bolxevique (1918-20): queima de colleitas, ocupacin de latifundios, reparto de terras, control de moitos municipios polos comits de folga... O goberno s logrou controlar a situacin mediante a declaracin do estado de guerra e unha forte represin. A conflitividade tamn foi extrema en Barcelona onde, en 1919, se produciu a Folga da Canadiense logrando a paralizacin da industria local. A radicalizacin violenta do movemento sindical tivo como resposta, por parte da patronal, a promocin do chamado Sindicato Libre para contrarrestar a influencia anarquista, o peche patronal (lock out) e a contratacin de pistoleiros a soldo para asasinar aos dirixentes obreiros ante a pasividade das autoridades gobernativas. En sete anos 500 obreiros e 40 patrns son asasinados, a resposta do goberno foi a represin, e a resposta dos anarquistas o asasinato do presidente do goberno Eduardo Dato.
A estes problemas sumuselles unha tremenda derrota militar en Marrocos: o Desastre de Annual (1921): en 1921 o xeneral Silvestre, co obxectivo de obter unha vitoria definitiva e estimulado polo rei ;) realizou unha manobra arriscada adentrandose no Rif coa intencin de ocupar Alhucemas; pero non asegurou a retagarda e dispersou demasiado os seus homes. As cabilas rifeas ao mando de Abd-el-Krim, atacaron as sa posicins obrigandolle a retirarse: foi un desastre: mal adestrados, dirixidos por oficiais ineptos e aterrorizados pola degollina 13000 espaois foron pasados a coitelo.
Esta tremenda derrota sacou a luz a desastrosa organizacin do exrcito en Marrocos e implicou o propio rei, xa que o xefe das tropas espaolas era o seu protexido: o A oposicin axia pedu responsabilidades ao exrcito, ao goberno e ao propio rei. Ante esta situacin, o exrcito optou por unha decisin de forza: das antes de que se discutise nas Cortes un informe ( coecido como informe Picasso) do que se podan extraer graves responsabilidades, o Capitn Xeneral de Catalua Miguel Primo de Rivera, deu un golpe de Estado co beneplcito de Alfonso XIII (13 de Setembro de 1923).
6 2.5 O Estado nacin espaol e os nacionalismos alternativos. Evolucin do galeguismo
2.5.1. A cuestin nacional: nacionalismo espaol vs nacionalismos perifricos
Nas dcadas finais do S.XIX xurde en Espaa a chamada cuestin nacional. Con este termo aldese confluencia de diferentes nacionalismos ou proxectos nacionais de difcil harmonizacin e a mido en conflito entre si: - Un nacionalismo espaol dominante que defende a existencia dunha nica nacin en Espaa e que utiliza o aparato do Estado para crear unha conciencia nacional espaola. O seu rexeitamento das tendencias particularistas contribuir a radicalizar aos defensores destas tendencias. - Uns nacionalismos perifricos (cataln, vasco, galego... ) que defenden o carcter diferencial das sas comunidades e que rematarn por afirmar a existencia de diferentes nacins en Espaa. Os nacionalismos perifrcos tiveron a sa orixe no labor desenvolvido polas intelligentsias locais para fomentar o interese pola historia, a lingua e a cultura das sas comunidades, co obxectvo de promover a creacin dunha conciencia propia e diferenciada. Posteriormente, a reivindicacin cultural acompaarase da reivindicacin poltica, centrada na esixencia dunha reorganizacin do Estado espaol compatible co autogoberno das diferentes comunidades ou, nalgns casos, na reclamacin da independencia total. O xurdimento da cuestin nacional explcase pola confluencia de diversos FACTORES: 1-A diversidade cultural e mesmo poltica existente desde tempos remotos dentro dos lmites do Estado espaol. Non resulta extrao que os nacionalismo perifricos remataran por ter unha maior audiencia nas comunidades que posuan unha lingua propia. Do mesmo xeito, o feito de que a monarqua dos Austrias (S.XVI-XVII) primara os intereses imperiais sobre a construcin dunha verdadeira "monarqua nacional" permitiu a pervivencia de altas cotas de autogoberno at tempos recentes nalgunhas comunidades (en Catalua at os "Decretos de Nova Planta" -comezos do S.XVIII- e no Pas Vasco at o remate da 3 a Guerra Carlista -1876-). Como lxico, o recordo deste -autogoberno servira de estmulo para o desenvolvemento dos nacionalismos nestas comunidades. 2- A forma que adquiriu a deficiente construcin do Estado liberal en Espaa ao longo do S.XIX, caracterizada por: A. Un centralismo uniformizador: supresin das particularidades xurdicas e econmicas, creacin de novas unidades administrativas (p.e. a nova divisin provincial) que rompen as divisins tradicionais, imposicin dun modelo cultural e lingstico uniforme... contra esta centralizacin contra a que reaccionarn os nacionalismos perifricos. B. Unha dbil nacionalizacin que non consegue consolidar un "sentimento nacional espaol" compartido por todos. Contrbuen a este fracaso: - o predominio histrico das opcins mis conservadoras, - as profundas divisins polticas que orixinaran as das espaas, - a deficiente escolarizacin, - o sistema de "quintas", - a ineficacia dunha administracin que s serve para cobrar os impostos Todo isto ter repercusins como a falta de consenso e identificacin cos smbolos nacionais: das bandeiras, dous himnos. C. O desigual desenvolvemento do capitalismo e a industrializacin, que afondou as desigualdades na estrutura econmica das diferentes reas do pais. Facilitou o xurdimento de intereses econmicos distintos e, por veces, difciles de conciliar ("librecambismo" vs. "proteccionismo"), agravado polo feito de que as zonas mis desenvolvidas economicamente non coincidan cos centros de decisin poltica e coa extraccin xeogrfica maioritaria das elites que gobernaban o Estado. D. A todos estes factores veuse sumar, a finais do S.XIX, a desilusin pola marcha de Espaa, motivada polo fracaso colonial (1898) (me duele espaa), a conciencia de atraso e decadencia que medrou en moitos crculos sociais do pas... Esta sensacin de desencanto frustrou o desenvolvemento dun sentimento de orgullo de pertenza a unha "patria comn" e, pola contra, contribuu a fortalecer os sentimentos diferenciais das distintas comunidades. A partir de 1808 puede hablarse en Espaa de nacionalismo: el patriotismo tnico pas a ser plenamente nacional, al menos entre las lites. Y ello fue obra indiscutible de los liberales. Las lites modernizadoras aprovecharon la ocasin para intentar imponer un programa de cambios sociales y polticos; y el mtodo fue lanzar la idea revolucionaria de la nacin como titular de la soberana. El mito nacional result movilizador contra un ejrcito extranjero y contra los colaboradores de Jos Bonaparte, en tanto que no espaoles (afrancesados). Los liberales espaoles recurrieron a la identificacin entre patriotismo y defensa de la libertad: como declar el diputado asturiano Agustn Argelles al presentar la Constitucin de 1812, espaoles, ya tenis patria. Jos Alvrez Junco 7 Algns destes nacionalismos acadaron unha forte presenza social e electoral xa nas primeiras dcadas do S.XX. As ocorreu en Catalua coa Lliga Regionalista -e posteriormente, durante a II Repblica, con Esquerra Republicana de Catalunya- ou no Pas Vasco co PNV. En Galicia a influencia do nacionalismo foi sempre menor e haber que agardar aos anos 30 para que consiga certo xito coa fundacin do Partido Galeguista. Tras a proclamacin da II Repblica, estes movementos contriburon apertura do debate sobre a reorganizacin do Estado nunha direccin descentralizadora. Deste xeito, a Constitucin republicana proclamara o "Estado integral" compatible coas "autonomas rexionais". En cada un dos movementos nacionalistas podemos distinguir tres fases: 1 -O provincialismo: termo que se emprega para cualificar todas aquelas doutrinas e movementos que, dende 1833 defenden, contra o centralismo, o recoecemento das particularidades culturais das provincias que constiten Espaa, identificadas estas, nalgns casos, cos vellos reinos medievais: Galicia, Catalua... 2 -O rexionalismo: termo empregado, a partir da dcada de 1880, para cualificar aqueles movementos polticos e culturais que reivindican formas de descentralizacin administrativa e de autogoberno consideradas como un dereito histrico. Pdense distinguir das tendencias claramente diferenciadas: a liberal, democrtica e federalista que pretenda, mantendo a unidade da nacin espaola, a creacin e federacin de Estados soberanos con base nas provincias, e a tradicionalista antiliberal baseada na defensa do catolicismo e das tradicins locais que, no caso das provincias vascas, de Navarra e Catalua coinciden coa defensa dos privilexios recoecidos polos antigos foros. 3 -O nacionalismo ou defensa da consideracin e do recoecemento da comunidade propia como unha nacin diferenciada con dereito a dispoer de soberana poltica e de goberno propio; aparece as, a finais do sculo XIX e comezos do XX, a idea da existencia da nacin catala, vasca ou galega e a creacin de partidos nacionalistas que defenden estes dereitos. Na elaboracin e formulacin destas ideas nacionalistas destacaron Prat de la Riba, Sabino Arana e Vicente Risco que sentaron as bases das respectivas conciencias nacionais.
2.5.2. O Catalanismo
- A Renaixena Cara ano 1830, dentro do contexto cultural do Romanticismo e no marco dun Estado liberal espaol con dificultades para vertebrar un desenvolvemento econmico harmnico, xurdiu en Catalua un amplo movemento cultural e literario, coecido como a Renaixena. A sa finalidade era a recuperacin da lingua e dos sinais de identidade da cultura catala, pero careca de aspiracins e de proxectos polticos, sendo os seus obxectivos puramente culturais. - Centre Catala As primeiras formulacins catalanistas cun contido poltico vieron da man de Valent Almirall, un republicano federal decepcionado, que convocou o primeiro Congreso Catalanista (1880) co obxectivo de unifica-las das correntes mis destacadas do catalanismo, a de herdanza republicana e progresista, e a mis literaria, apoltica e conservadora. Este movemento culminou na creacin do "Centre Catal" (1882), organizacin que pretenda sensibiliza-la opinin pblica catala para conseguir a autonoma. No ano 1885 impulsou a redaccin dun "Memorial de Greuges" (Memorial de Agravios), que lle foi presentado a Afonso XII por unha ampla comisin de personalidades pouco antes da morte do monarca. O memorial denunciaba a opresin de Catalua e reclamaba a harmonizacin dos intereses e das aspiracins das diferentes rexins espaolas. No tenemos Seor, la pretensin de debilitar, ni mucho menos atacar la gloriosa unidad de la patria espaola, antes al contrario, deseamos fortificarla y consolidarla; pero entendemos que para lograrlo no es buen camino ahogar y destruir la vida regional. Lo que nosotros deseamos seor, es que en Espaa se implante un sistema regional adecuado.
- Uni Catalanista Un grupo de intelectuais, vinculados xornal "La Renaixena" e contrarios progresismo de Almirall, fundaron a "Uni Catalanista" (1891), unha federacin de entidades de carcter catalanista de tendencia conservadora. O seu programa quedou fixado nas Bases de Manresa, que defendan unha organizacin confederal de Espaa e a soberana de Catalua en poltica interior. Proclamaba a oficialidade do cataln e propoa o restablecemento das institucins tradicionais de Catalua (Audiencia e Cortes) que deberan ser escollidas por sufraxio corporativo.
(...) Base 3. A lingua catala ser a nica que con carcter oficial poder empregarse en Catalunya Base 4. S un cataln de nacemento ou naturalizado poder desempear cargos pblicos 8 Base 6. Catalua ser soberana do seu goberno interior e polo tanto ditar libremente as sas leis orgnicas, ter seu cargo a lexislacin civil. penal, mercantil, administrativa e procesual, o establecemento e maila recadacin de impostos; a acuacin de moeda, e ter tdalas atribucins inherentes soberana que non lle correspondan goberno central segundo a base 1 a . Base 7. O poder lexislativo rexional residir nas Cortes catalanas que se debern reunir cada ano nunha poca determinada e nun lugar diferente. As Cortes formaranse por sufraxio entre os cabezas de familia, agrupados en clases segundo o seu traballo manual, carreiras profesionais, propiedade, industria e comercio. (...) Bases de Manresa. (1892) - A Lliga A renuncia da "Uni Catalanista" a participar na vida poltica levou a un grupo de catalanistas, vinculados xornal "La Veu de Catalunya" (Prat de la Riba, Camb, entre outros), a defender unha intervencin mis clara na poltica e conversin do catalanismo nunha causa capaz de mobilizar a amplos sectores da poboacin. O momento propicio para esa nova formulacin chegara tralo desastre do 98. En Catalua, o impacto da crise do 98 foi decisivo para a madureza e maila expansin social do catalanismo. Os fracasos dos proxectos reformistas dos diversos gobernos favoreceron a confluencia de intereses entre os sectores catalanistas favorables intervencin electoral e a burguesa industrial e comercial, cada vez mis afastada dos partidos dinsticos e mis achegada rexionalismo. Froito desa converxencia foi a creacin en 1901 da "Lliga Regionalista", que contou entre os seus lderes a Enric Prat de la Riba e Francesc Camb. A Lliga presentaba un programa poltico conservador, centrado na loita contra o corrupto e ineficaz sistema da Restauracin e a prol dun reformismo poltico que outorgase a autonoma a Catalua. O seus xitos electorais en Barcelona a partir de 1901 convertrona na forza hexemnica en Catalua ata o ano 1923. Dous exemplos: - Solidaritat: unha coalicin electoral O amplo rexeitamento suscitado en Catalua pola Lei de Xurisdicins (1906) posibilitou a formacin dun amplo movemento, "Solidaritat Catalana", que reuniu a carlistas, rexionalistas e republicanos. A coalicin presentaba un programa comn baseado na derrogacin da Lei e na consecucin da autonoma; nas eleccins de 1907, conseguiu 41 dos 44 escanos que Catalua tia no Congreso dos Deputados. Esta vitoria tivo unha ampla significacin, xa que levou fin da quenda dinstica en boa parte de Catalua e maila consolidacin do catalanismo e do republicanismo como as forzas polticas hexemnicas - A mancomunidade No ano 1914 e acollndose Lei de Mancomunidades, as Deputacins catalas, baixo o control da "Lliga Regionalista", impulsaron a creacin da Mancomunidade de Catalua. Este organismo consista nunha federacin das catro provincias catalas que contaba cunha Asemblea Xeral, un Consello Permanente e un Presidente, cargo para o que foi elixido Prat de la Riba. Tia o mesmo orzamento e as mesmas competencias (beneficencia, cultura e obras pblicas) que as Deputacins provinciais e estivo vixente ata a sa disolucin por Primo de Rivera no ano 1925. Todas as reivindicacins catalanistas foron reprimidas pola ditadura de Primo, situacin que contribuu a sa radicalizacin e favoreceu o reagrupamento das forzas da esquerda nacionalista que en 1931 formaran Esquerra Republicana de Catalunya, forza hexemnica en Catalua durante a Segunda Repblica
-2.5.3-. O nacionalismo vasco
Causas: abolicin dos foros e inmigracin No Pas Vasco, as formulacins nacionalistas forxronse longo da segunda metade do sculo XIX a partir dunha corrente de recuperacin da cultura vasca. Pero foi, sobre todo, a abolicin dos foros trala ltima guerra carlista en 1876 o que deu orixe nacemento dunha corrente que reivindicaba a reintegracin foral (estes foros, que os vascos mantian desde a Idade Media garantizabanlle un status especial dentro da coroa definido polos seus privilexios forais: sistema fiscal propio, exencin de moitos impostos, institucins propias, restricins no servizo militar....). Doutra banda, o proceso industrializador favoreceu unha forte inmigracin, que supuxo unha ruptura da sociedade tradicional vasca. Como reaccin, fortaleceuse unha corrente de defensores da lingua e mais da cultura vascas, contrarios proceso de espaolizacin provocado pola chegada de traballadores doutras rexins de Espaa denominados despectivamente maketos. Estes traballadores van ser considerados como seres inferiores e destrutores das esencias vascas:
El maketo, he ah el enemigo! Y no me refiero a una clase determinada de maketos, sino a todos en general: todos los maketos, aristcratas y plebeyos, burgueses y proletarios, sabios e ignorantes, buenos y malos, todos son enemigos de nuestra Patria (...). Y entindase que no los aborrecemos porque s. (...) Pero el espaol (...) es nuestro dominador y nuestro parsito nacional: nos ha sometido privndonos de la condicin o que todo hombre y todo pueblo tiene derecho, la libertad (...). Sabino ARANA Y GOIRI. Obras completas 9 La fisonoma del bizkaino es inteligente y noble; lo del espaol, inexpresiva y adusta. (...) El bizkaino es inteligente y hbil para toda clase de trabajos; el espaol es corto de inteligencia y carece de maa para los trabajos ms sencillos. Preguntdselo a cualquier contratista de obras, y sabris que un bizkaino hace en igual tiempo tanto como tres maketos juntos. El bizkaino es laborioso (...); el espaol, perezoso y vago (...). El bizkaino degenera en carcter si roza con el extrao; el espaol necesita de cuando en cuando una invasin extranjera que lo civilice. Sabino ARANA Y GOIRI. Qu somos?. Bizkaitarra, n29.30-VI-1895
Sabino Arana e a fundacin do PNV Foi neste contexto cultural e poltico no que Sabino Arana recollendo a tradicin foralista, formulou os principios orixinarios do nacionalismo vasco e impulsou a formacin do Partido Nacionalista Vasco. Nacido nunha familia carlista e contrario a modernizacin e o liberalismo, Sabino Arana foi o principal idelogo do nacionalismo vasco. A sa ideoloxa articulbase en torno s principios da raza vasca, dos foros e da relixin. O seu lema foi "Deus e Lei Vella" (Jaungoikoa eta Lagizarra) e defenda a vella sociedade patriarcal desde unha perspectiva antiliberal e tradicionalista, mesmo tempo que avogaba pola total reintegracin dos foros. O nacionalismo vasco atacaba tanto clase dirixente vasca, considerada responsable da destrucin da sociedade tradicional favorece-lo proceso industrializador, como socialismo obreiro, acusado de perturbador da orde social e estrao s tradicins vascas dada a sa influencia entre a inmigracin. En 1894 fundou o Euskeldun Batzokija, unha sociedade poltico-recreativa da que xurdira, un ano despois, o PNV:
Deus e Lei Vella Art.3. Jaungoikua. Bizkaya ser catlica-apostlica-romana en todas las manifestaciones de su vida interna y en sus relaciones con los dems pueblos. Art.4. Lagizarra. Bizkaya se constituir libremente. Restablecer en toda su integridad lo esencial de sus leyes tradicionales llamadas fueros. Restaurar los buenos usos y costumbres de nuestros mayores. Se constituir, sino exclusivamente, principalmente con familias de raza euskeriana. Sealar al Euskera como lengua oficial (...). Art.8. Siendo Bizkaya por su raza, su lengua, su fe, su carcter y sus costumbres, hermana de Alaba, Benabarre, Guipuzkoa, Lapurdi, Nabarra y Suberoa, se ligar o confederar con estos seis pueblos para formar el todo llamado Euskelerra (Euskeria), pero sin mengua de su particular autonoma. Esta doctrina se expresa con el principio siguiente: Bizcaya libre en Euskeria libre (...). Art. 12. Se prohibe: la blasfemia, los cantares impos y obscenos, los juegos de azar y los cantos genuinamente espaoles. Sabino ARANA y GOIRI. Reglamento de Euskeldun Batzokija. 24-V-1894
Consolidacin do nacionalismo vasco Tamn no Pas Vasco, os anos redor do cambio de sculo foron decisivos para a consolidacin do nacionalismo. No ano 1898, Sabino Arana, fundador do Partido Nacionalista Vasco, foi elixido deputado provincial por Biscaia; ano seguinte os nacionalistas chegaban Concello de Bilbao e, no ano 1907 lograban a alcalda da cidade. O principal marco de accin poltica do partido era o propio Pas Vasco e centraba os seus esforzos electorais no control dos Concellos e das Deputacins, sobre todo de Biscaia, onde tian maior presenza e forza; mais non tomaban parte nas eleccins xerais espaolas. Ademais da penetracin nas institucins vascas, o nacionalismo suavizou o discurso inicial de Sabino Arana, quen nos ltimos anos da sa vida amosou unha certa renuncia s sas teses mis independentistas para impulsar a transformacin do PNV nun partido nacionalista, mais con obxectivos fundamentalmente autonomistas. No ano 1913, o PNV pasou a denominarse "Comunin Nacionalista Vasca" e, co fin de atraer burguesa campo nacionalista, o novo partido amosou unha postura de moderacin, presentndose como un partido de orde . A Comunin obtivo os seus primeiros grandes xitos electorais nos anos 1917 e 1918, cando por primeira vez se presentou s eleccins xerais, nas que acadou 6 dos 7 escanos de Biscaia. En 1923 foron suprimidas as organizacins polticas vascas, s se permitiron actos culturais ou folclricos. En 1930 as tendencias unronse de novo no PNV, partido que ser hexemnico no Pas Vasco na segunda Repblica. 10
-2.5.4- O Galeguismo
En Galicia xurdiu tamn, a partir de mediados do sculo XIX, unha progresiva toma de conciencia das sas particularidades que foi unida defensa da sa cultura e dos intereses econmicos e polticos. O resultado foi a configuracin dun heteroxneo movemento, o galeguismo, que reivindica, con maior ou menor intensidade e radicalidade, o recoecemento das peculiaridades de Galicia e o autogoberno do pobo galego. A pesar de que o movemento galeguista contou con destacados tericos e defensores, o seu grao de implantacin na sociedade foi moito menor que en Catalua ou no Pas Vasco. Durante o sculo XIX o galeguismo quedou limitado a determinados crculos intelectuais e polticos, autnticas minoras elitistas, con moi escasa conexin popular; unicamente ben entrado o sculo XX as masas populares participarn de forma activa nas sas reivindicacins. Ata o corte brusco que supuxo a Guerra Civil espaola de 1936-39, na configuracin do galeguismo pdese apreciar un continuo proceso evolutivo no que se diferencian con claridade tres fases: provincialismo (1840-1885), rexionalismo (1885-1916) e nacionalismo (1916-1936):
Provincialismo En torno a dcada de 1840 xorden en Galicia as primeiras manifestacins dun pensamento e dunha actuacin poltica nos que aparecen tanto a defensa de Galicia e da sa maneira de ser como a crtica centralismo. Estas primeiras manifestacins do particularismo galeguista obedecen a diferentes factores e razns. Politicamente estn relacionadas cos distintos movementos provincialistas que se dan en toda Espaa, encadrables na problemtica da definicin do modelo de Estado. As, fronte centralizacin poltica desenvolvida polos moderados, certos sectores do liberalismo progresista e democrtico defenderon a descentralizacin do poder, xustificaron a preeminencia do local e, nalgns casos, propugnaron a formacin dun Estado federal. Culturalmente estn relacionadas cos movementos que en toda Europa, influenciados polo romanticismo, potenciaron o estudio e a defensa dos elementos diferenciadores e identificadores da propia comunidade: a sa historia, cultura e lingua. O descubrimento de Galicia como unha unidade independente doutros pobos foi froito do labor da denominada xeracin de 1846 , un fato de homes entre os que destaca Antoln Faraldo, que a travs dos seus escritos puxeron de manifesto as principais caractersticas diferenciadoras de Galicia (lingua, costumes, historia, economa...) e os problemas que padeca A primeira posta en prctica destas ideas manifestouse con forza no pronunciamento de 1846. Encabezado por Miguel Sols y Cuetos contra o goberno dos moderados de Narvez, propiciou a formacin en Santiago dunha Junta Superior del Gobierno de Galicia que denunciou a explotacin que padeca o pobo galego. Trala experiencia de 1.846, a reivindicacin dun goberno galego foi desenvolvida e apoiada poio federalismo. Durante a I Repblica tentouse organizar un Cantn Galego e a pesar do seu fracaso, o sentimento federalista rexurdiu de novo aprobando en 1887 un Proyecto de Constitucin para el Estado Galaico no que se estableca a soberana do pobo galego, os seus dereitos democrticos e os seus rganos de goberno (Asemblea rexional e Consello executivo) Paralelamente, no eido da cultura, desenvolveuse un activo movemento de recuperacin histrica e literaria, o Rexurdimento, protagonizado por Rosala de Castro, Eduardo Pondal, Curros Enrquez ,
Francisco An... A eles debeuse o inicio do movemento de recuperacin e defensa do emprego do galego como lingua non s popular senn tamn literaria. Os historiadores, fundamentalmente Benito Vicetto e Manuel Murgua (que publican a partir de 1865 cadansa Historia de Galicia) contriburon a subministrar argumentos nacente galeguismo xustificando o dereito a dispor dunha organizacin poltica propia que recoecese a situacin xeogrfica especial de Galicia, a presenza duns costumes e dunha lingua diferentes, a existencia dun pasado glorioso e, na crenza dunhas orixes do pobo galego vinculados raza celta, considerada superior a dos restantes pobos peninsulares (celtismo).
Rexionalismo De modo paralelo que sucede noutras zonas de Espaa, na dcada de 1880, aparece en Galicia claramente configurado un movemento de carcter rexionalista, dicir, un movemento que busca, xustifica e defende especificamente para Galicia tanto o emprego da lingua propia como a consecucin do dereito autonoma poltica e administrativa sen rachar a unidade do Estado espaol. A defensa do rexionalismo galego foi formulada dende das posturas ideolxicas diferentes: unha liberal liderada por Manuel Murgua e outra conservadora,tradicionalista e catlica representada por Alfredo Braas. Foi Murgua o primeiro defensor da existencia dunha nacionalidade galega diferente s demais xustificando a sa realidade en razns tnicas, idiomticas , xeogrficas, e histricas. Partindo dunha posicin liberal, Murgua reivindicou para Galicia o dereito a recobrar a sa autonoma poltica que s se poda lograr mediante unha ampla descentralizacin administrativa e econmica, 11 Sen embargo foi Alfredo Braas quen mellor sistematizou as reivindicacins e formulacins do rexionalismo galego. Nas sas obras Braas tratou de fundamentar as bases dun rexionalismo que puidese ser aplicado a todas aquelas comunidades que tivesen as mesmas aspiracins autonoma poltica dentro de Espaa e que resolvese o problema diferencial dos distintos pobos hispanos; defendeu a idea da dobre patria (a grande e a pequena) coa finalidade de conxuga-las reivindicacins rexionalistas coa unidade de Espaa e avogou pola formacin de institucins propias para o goberno das rexins, Sen embargo, a sa defensa do rexionalismo baseouse en presupostos antiliberais e tradicionalistas (inclusin do catolicismo como trazo fundamental da alma galega, composicin das futuras institucins polticas rexionais que significaban a volta corporativismo social e gremial...) Foi tamn nesta poca cando apareceron as primeiras organizacins de tipo galeguista (Asociacin Regionalista Gallega, 1891; Liga Gallega, 1897) e de defensa da lingua (Real Academia Gallega, 1906); tamn se fundaron peridicos para a difusin dos seus ideais (La Regin Gallega, 1886; La Patra Gallega, 1891; A Nosa Terra, 1907). A pesar da sa forte fundamentacin terica, as realizacins polticas do rexionalismo galego foron escasas sendo, mesmo tempo, fortes as diverxencias que existiron entre a corrente tradicionalista e a liberal. En 1907, fundouse Solidaridad Gallega coa intencin de agrupar a tdalas persoas e grupos defensores da descentralizacin, de participar na loita electoral e de contribur fomento da riqueza de Galicia. O seu xito foi relativo e breve, desaparecendo en 1912. A sa preocupacin polos problemas da transformacin agraria fixo que o agrarismo fose un dos seus trazos caractersticos contribundo a creacin de sociedades solidarias de mbito campesio e a celebracin das Asambleas Agrarias de Monforte.. (O AGRARISMO GALEGO: Xurdiu cara finais do S.XIX como un intento de resolver, por medio da organizacin e a mobilizacin campesias, os graves problemas que estaba a padecer a agricultura galega: pervivencia do sistema foral, minifundio, elevadas cargas impositivas, efectos da crise agraria finisecular... As primeiras asociacins (mutuas gandeiras e seguros cooperativos, sen carcter reivindicativo) apareceron a mediados dos anos oitenta, pero a grande expansin do agrarismo ten lugar despois de 1906, ano no que sae luz unha lei que permite a legalizacin dos sindicatos agrarios. Despois de 1914 o movemento estendeuse e acadou unha maior unidade organizativa (Basilio lvarez logrou agrupar en 1922, na Confederacin Regional de Agricultores Gallegos., a mis de catrocentas sociedades agrarias. Pero coa chegada da ditadura de Primo de Rivera o agrarismo esmoreceu e moitos dos seus dirixentes locais foron integrados nos concellos e as deputacins primorriveiristas. A elo contribuu a masiva redencin dos foros nos anos vinte, sancionada pola Lei de Redencin de 1926.)
Nacionalismo A partir de 1916, o pensamento poltico galeguista afirma con rotundidade que Galicia unha nacin. Os escritos e as obras, entre outros, de Antn Vilar Ponte (Nacionalismo Gallego. Nuestra afirmacin regional, 1916), Vicente Risco (Teora do nacionalismo galego) e Castelao (Sempre en Galiza, 1944) recolleron, fundamentaron e divulgaron os trazos esenciais da nacin galega, analizaron os problemas que padeca e propuxeron solucins, alternativas e programas de transformacin da realidade poltica e econmica galega. Entre 1916 e 1936, a publicacin A Nosa Terra foi o voceiro e rgano de expresin das inquedanzas nacionalistas. Foron Vicente Risco e Castelao quen mellor sistematizaron e defenderon os trazos nacionais de Galicia. Segundo eles, Galicia unha nacin perfectamente diferenciada e caracterizada pola sa lingua (o galego), a sa xeografa (a Terra galega), a sa raza (cltica), o seu esprito (a alma galega, a saudade), a sa cultura e a sa historia, elementos claramente senlleiros con respecto s demais pobos de Espaa Na doutrina nacionalista galega, a hora de lexitimar a existencia da nacin, predominan claramente os elementos organicistas, culturais e histricos fronte s elementos polticos, tdolos nacionalistas galegos manteen, en lias xerais, un mesmo ideario comn bsico: a denuncia do atraso econmico e da opresin cultural de Galicia por Castela, a apoloxa da modernizacin da producin agropecuaria, a defensa da autonoma integral de Galicia, o rexeitamento separatismo e o desexo de conseguir unha federacin ibrica na que se poida reintegrar Portugal. As diferenzas entre eles xorden por motivos polticos e sociais. As, o nacionalismo tradicionalista (Vicente Risco, Otero Pedrayo, Filgueira Valverde...) defendeu o predominio ideolxico do catolicismo na sociedade galega, a hexemona social e poltica da fidalgua e dos sectores intelectuais e a preeminencia dos valores e actuacins culturais como obxectivo prioritario do nacionalismo; en cambio, o nacionalismo democrtico (Xon Vicente Viqueira, Castelao, Alexandre Bveda...) toma pobo galego como referente poltico das sas actuacins e busca alcanzar unha democracia compatible co pleno autogoberno de Galicia. No terreo organizativo,o nacionalismo galego manifestouse inicialmente a travs das Irmandades da Fala. En 1916 fundouse na Corua, impulsada por Antn Vilar Ponte, a primeira destas irmandades que rapidamente se estenderon por toda Galicia. Os seus obxectivos foron tanto a defensa, dignificacin e cultivo do idioma galego como a potenciacin da propia identidade e a busca de solucins para os problemas econmicos e polticos de Galicia. En 1918, en Lugo, celebrouse a primeira asemblea das Irmandades da Fala, a I Asemblea Nazonalista, na que se definiu o seu programa poltico: a busca da autonoma integral de Galicia. 12 movemento das Irmandades do Fala incorporronse numerosas personalidades da cultura e da intelectualidade galega, anda que a sa repercusin popular foi minoritaria. As diferenzas ideolxicas e de estratexia poltica entre os partidarios da participacin nas eleccins e os partidarios da abstencin fixeron que o movemento se escindise en das lias diferentes. Na IV Asemblea Nazonalista celebrada en Monforte de 1922, a meirande parte das Irmandades, encabezadas por Risco, decidiron fundar e integrarse na Irmandade Nazonalista Galega cun programa baseado preferentemente na propaganda poltica e de concienciacin da sociedade galega e no abstencionismo electoral. En cambio,a Irmandade da Corua, a de maior numero de afiliados, decidiu, seguindo a Luis Pea Novo, a participacin poltica nas eleccins. En 1924 o goberno de Primo de Rivera iniciou a represin de calquera tipo de actuacin ou propaganda poltica dos nacionalismos perifricos e as actividades galeguistas quedaron reducidas so mbito cultural ata a chegada da Segunda Repblica. Os persoeiros das Irmandades da Fala reunidos en Asamblea magna tida na cidade de Lugo nos das 17 e 18 do mes da data para conquerir do Goberno da Sa Maxestade El-Rei a autonoma integral da Nacin Galega e fixar nun programa concreto as que coidan testas solucins s problemas que interesan dun xeito fondsimo vida nacional da Galicia, aprobaron e sosteen, co corazn ateigado de espranza e ollos postos no porvir da Nai Terra, as seguintes conclusins, que fan pblicas para coecimento e meditacin do pobo galego nesta hora solemne do dealbar das nacionalidades que sinten tremelar a sa alma e fan xurdir a sa personalidade.I. Tendo Galicia todas as caractersticas esenciais de nacionalidade, ns nomemonos, de hoxe para sempre, nacionalistas galegos, xa que a verba 'rexionalismo' non recolle todas as aspiracins nin encerra toda a intensidade dos nosos problemas.
OPCIN 1 Basendote nos seguintes documentos debes compoer un texto sobre a crise da Restauracin. Aberta coa perda das colonias ultramarias en 1898, ao longo das primeiras dcadas do sculo XX a crise vaise acentuando e manifestando en diferentes mbitos: a disposicin do Exrcito a tutelar a vida poltica (Doc.1), a crecente conflitividade social (Doc.2), os problemas blicos en Marrocos (Doc. 3) e a exasperacin da inestabilidade gubernamental (Doc.4) son algns dos seus mis importantes sntomas. O pronunciamento de Primo de Rivera (Doc.5) supn o final do rxime constitucional. Doc. 1.-Artigo publicado na revista El Ejrcito Espaol en 1905: "Aos separatistas catalns dilles que xa rematou a poca das contemplacins; que de hoxe en adiante non se poder berrar 'Morra Espaa!' sen que quen o berre saiba que perigossimo o berralo. Aos gobernos dilles que tamn pasou a poca en que poidan amosarse dbiles; que preciso arrincar de raz a semente separatista custe o que custe. E s Cortes dilles as mesmo que se por imprevisin dos lexisladores non hai leis contra o separatismo, as fagan axia, porque entrementres o Exrcito aplicar a lei suprema, a que dita o seu inquebrantable amor a Espaa unha e intanxible". Doc. 2.-A UGT e a CNT convocan unitariamente a folga xeral en agosto de 1917: "Pedimos a constitucin dun Goberno Provisional que asuma os poderes executivo e moderador, e prepare, previas as modificacins imprescindibles nunha lexislacin viciada, a celebracin de eleccins sinceras, dunhas Cortes Constituntes que aborden en plena liberdade os problemas fundamentais da constitucin poltica do pas. Mentres non se acade ese obxectivo, a organizacin obreira est absolutamente decidida a manter a sa actitude de folga. Cidadns: non somos instrumentos de desorde, como na sa impudicia nos chaman con frecuencia os gobernantes que padecemos. Aceptamos unha misin de sacrificio polo ben de todos, pola salvacin do pobo espaol, e solicitamos o voso concurso. Viva Espaa!". Doc. 3.-Vieta alusiva ao desastre de Annual (1921): 13
Doc. 4.-A inestabilidade dos gobernos entre 1917 e 1922:
ANO TOMA POSESIN CARCTER POLTICO 1917 19 abril Concentracin liberal 1917 11 xuo Conservador 1917 3 novembro Concentracin liberal 1918 22 marzo Concentracin nacional 1918 9 novembro Concentracin liberal 1918 5 decembro Liberal 1919 15 abril Conservador 1919 20 xullo Conservador 1919 12 decembro Concentracin 1920 5 maio Conservador 1921 8 marzo Interino 1921 13 marzo Conservador 1921 14 agosto Concentracin 1922 8 marzo Concentr. conservador 1922 7 decembro Concentracin liberal Doc. 5,-En setembro de 1923, o xeneral Primo de Rivera xustifica as o seu golpe de Estado, aprobado pola Coroa: "Espaois: Chegou para ns o momento mis temido que esperado (...) de atender o clamoroso requirimento de cantos amando Patria non ven para ela outra salvacin que liberala dos profesionais da poltica, dos homes que por unha ou outra razn nos ofrecen o cadro de desventuras e inmoralidades que comezaron o ano 98 e ameazan a Espaa cun prximo fin trxico e deshonroso. A mesta rede da poltica de concupiscencias colleu nas sas mallas, secuestrndoa, ata a vontade real (...). Pois ben, agora irnos recabar tdalas responsabilidades e gobernar ns ou homes civs da nosa moral e doutrina. Non temos que xustificar o noso acto, que o pobo san demanda e impn. Asasinatos (...), atracos, depreciacin da moeda (...), rastreiras intrigas polticas tomando por pretexto a traxedia de Marrocos (...), precaria e ruinosa a produccin agrcola e industrial, impune propaganda comunista, impiedade e incultura, xustiza influda pola poltica, descarada propaganda separatista (...). Non vimos chorar mgoas e vergoas, senn poerlles pronto radical remedio, para o que requirimos o concurso de tdolos bos cidadns".