You are on page 1of 13

1

Tema 3: As transformacins socioeconmicas na Espaa liberal (1800-1923)



Paralelamente construcin poltica do Estado liberal tivo lugar en Espaa, ao longo do S XIX e
as primeiras dcadas do XX, un proceso de profunda transformacin econmica. Ao igual que aconteceu
no resto da Europa occidental este proceso implicou o paso dunha economa de Antigo Rxime a unha
economa capitalista. Todas as transformacins socioeconmicas estn relacionadas entre si, de maneira
que non se pode entender o limitado crecemento industrial en Espaa ou o fenmeno migratorio sen
coecer o que sucede coa terra e a agricultura ou cos transportes.
Trtase dunha etapa demasiado longa no tempo, polo que parece preferible centrar a atencin no
que realmente o sculo XIX histrico, prolongando este nos aspectos socioeconmicos que aqu se
abordan ata os anos da Primeira Guerra Mundial (1914/18), evitando as superposicins con outros
apartados (ditadura de Primo de Rivera ou II Repblica), e mantendo a asonancia cronolxica co tema
precedente. Os cambios producidos no campo socio-econmico podemos centralos en:
- Unha mudanza da estrutura da propiedade agraria. (tema 3.1)
- Un proceso de industrializacin (tema 3.2)
- Unha transformacin da estrutura da sociedade espaola (tema 3.3)

3.1. A reforma agraria e liberal e as desamortizacins. (xuo 2000 e xuo 2009)

3.1.1: O rxime xurdico da propiedade da terra no Antigo Rxime

A revolucin agraria, de modo semellante ao ocorrido noutros Estados de Europa occidental, forma parte
do proceso de construcin do Estado liberal en Espaa. Os pasos bsicos desta transformacin cntranse
fundamentalmente no mbito lexislativo e no que seu conxunto constiten as desamortizacins.
No Antigo Rxime, diversas normas, leis e prcticas cotis condicionaban e limitaban a producin
agrcola e a propiedade da terra. O rxime xurdico da propiedade da terra caracterizbase pola ausencia
dunha propiedade libre e individual, tal e como hoxe a entendemos. Mis da metade das terras non se
podan comprar nin vender, eran terras amortizadas, vinculadas. Entendese por amortizacin un rxime de
propiedade vinculado de forma inalienable a unha persoa xurdica. Unha finca propiedade dun municipio,
dun convento, a propiedade atopase vinculada, non se pode nin vender, nin dividir de mans mortas.
Dentro da propiedade amortizada podemos distinguir:
- a propiedade seorial vinculada morgado, o maiorazgo dos nobres.
- a propiedade eclesistica, en especial das ordes relixiosas, grazas as doazns feitas desde a idade media
a igrexa acumulaba unha gran cantidade de fincas traballadas por colonos.
- a propiedade dos concellos, que era de dous tipos, bens comunais (montes, prados, bosques) que eran
de todos os vecios; e bens de propios (fincas, muios, rendas) que pertencan o concello como persoa
xurdica e permitanlle automanterse.

Pero para o novo modelo de sociedade que a burguesa pretenda impoer era preciso modificar esta
estrutura da propiedade eliminando os obstculos que impedan o libre desenvolvemento da economa, por
iso a burguesa liberal consideraba imprescindible facer unha reforma agraria.
A medida mis importante desta reforma agraria foi a desamortizacin ou venda en poxa pblica das
terras e propiedades da Igrexa, dos concellos e doutras institucins, supuxo a incautacin estatal dos bens
de propiedade colectiva que, tras a correspondente nacionalizacin e posterior venda en poxa, pasan a
formar unha propiedade nova, privada e en plena liberdade de uso e venda, dicir: unha propiedade
desamortizada. O proceso desamortizador foi moi longo, debido tanto a masa de bens afectados como aos
avances e retrocesos provocados polas disputas ideolxicas. En xeral foron impulsadas polos progresistas,
rexeitadas polos absolutistas e paralizadas polos moderados. Podemos distinguir distintas fases:

3.1.2 As desamortizacins

As Cortes de Cdiz promulgaron un decreto xeral de desamortizacin en 1813 polo que o estado
confiscaba e poa en venda os bens dos afrancesados, das ordes militares, dos conventos suprimidos ( os
que tian menos de 12 monxes). Estas medidas tiveron escasa vixencia pola restauracin do absolutismo,
volvndose poer en prctica no Trienio Liberal, pero quedaron de novo paralizadas polos gobernos
absolutistas de Fernando VII..
Foi no reinado de Isabel II cando se realizaron as transformacins mis importantes. En 1836, cos
progresistas no poder e no contexto das dificultades creadas pola l
a
Guerra Carlista, o ministro de Facenda
Juan lvarez MENDIZBAL decretou a disolucin das ordes relixiosas (ags as dedicadas ao ensino e
asistencia hospitalaria) e a incautacin por parte do Estado do seu patrimonio. As terras e bens destas
corporacins sairan venda en poxa pblica, podendo adquirilas os compradores por medio de dieiro ou
de ttulos da Dbeda. Os obxectivos que persegua Mendizbal con estas medidas eran varios:


2
1- modificar a estrutura da propiedade eclesistica (que de amortizada e colectiva pasaba a ser libre e
individual);
2- diminur a Dbeda pblica e sumar recursos para financiar a guerra contra o carlismo;
3- atraer s filas do liberalismo aos compradores dos bens desamortizados e principais beneficiarios
destas disposicins-> crear unha copiosa familia de propietarios.
A esta desamortizacin dos bens do clero regular (conventos e mosteiros de frades e monxas)
sumuselle un ano despois a dos bens do clero secular (catedrais e igrexas), anda que a execucin desta
ltima tera de ser retrasada at 1841, durante a rexencia de Espartero .
A desamortizacin eclesistica dividiu opinin pblica espaola e provocou un serio conflito
diplomtico co Vaticano. Para compensar Igrexa, o Estado comprometeuse a soster economicamente aos
clrigos e a subvencionar o culto da Igrexa catlica (de ah os artigos da constitucin....) Foi moi
importante: cumpriu unha misin revolucionaria mis duradeira que a constitucin do 37 posto que foi a
base dun rxime de propiedade mis aberto.
A partir de 1844 os gobernos moderados paralizaron o proceso e alcanzaron un acordo co Vaticano
(Concordato de 1851) polo que a igrexa aceptaba as ventas xa realizadas a cambio de que o goberno
sostivese economicamente clero.

Durante o Bienio Progresista, o tamn ministro de Facenda Pascual MADOZ promoveu unha Lei
de Desamortizacin Xeral (1855). Chamouse as porque inclua non s os bens da Igrexa que anda
estiveran sen vender, senn tamn bens do Estado, dos Concellos ("comns" -propiedades colectivas dos
vecios- e "propios" -pertencentes s concellos-) e doutras institucins (ordes militares, confraras,
institucins benficas... ). dicir, todos os que non pertencan a particulares, e s que quedaban do clero.
Esta lei foi a que provocou maiores cambios:
Non s cambian os titulares da terra, senn que se produce un aumento da producin; os novos donos
converten os prados e montes en campos de cultivo, anda que sen introducir modernizacins.
Agrvanse as condicins dos campesios mis pobres que perden un importante complemento dos seus
ingresos.
Os obxectivos perseguidos con esta segunda desamortizacin eran semellantes aos que motivaran anos
atrs a de Mendizbal: sanear a Facenda e acadar recursos para promover investimentos pblicos
(sobretodo para a construcin do ferrocarril, que experimenta o seu despegue por eses anos), ampliar a
base social do liberalismo e extender o tipo de propiedade privada e libre propio dunha economa
capitalista.

3.1.3 Consecuencias das desamortizacins

O 50% da terra cultivable pxose en venda nas desamortizacins. Os principais compradores foron a
nobreza terratenente, o campesiado rico, a burguesa comercial e administrativa... decir, aqueles grupos
que tian unha favorable situacin econmica. Con estas posesins buscbase, ademais do negocio, o
aumento do prestixio social e do patrimonio.
O balance global pode realizarse desde diferentes perspectivas:
a) En relacin cs obxectivos propostos coas medidas desamortizadoras:
1. Obtencin da propiedade plena: Logrouse na maiora dos casos. A excepcin produciuse, como
veremos, no caso de Galicia onde permaneceu intocable a divisin de dominios caracterstica do
sistema foral e os montes comunais de municipios ou comunidades de aldens que a penas se
privatizaron.
2. Os problemas facendsticos: A desamortizacin serviu para palialos en gran medida. Hai que ter
en conta, tamn, que os ingresos obtidos entre 1855-1867 foron investidos no ferrocarril e para paliar
o dficit acumulado polo Estado.
3. Aspectos polticos: Os compradores, variados e numerosos, non tiveron ningn interese en voltar
Antigo Rxime. No caso da desamortizacin de Mendizbal, ademais, foron ingresos decisivos para
o triunfo na Guerra Carlista. Todo isto reforzou o liberalismo e debilitou a unha igrexa que ademais,
sufriu a perda ou o expolio dunha parte importante do seu patrimonio artstico e cultural (mosteiros,
obras de arte...).
b) En relacin coa distribucin da propiedade:
A reforma agraria liberal non provocou cambios importantes e, mis ben, consolidou os caracteres
preexistentes en cada zona. A propiedade cambiou de mans pero non houbo transformacins significativas:
onde haba maior concentracin, esta acentuouse (no sur), e onde haba maior dispersin, esta aumentou
(no norte).
Os que xa eran propietarios e rendistas son os que tian medios para mercar novas terras; os que non
tian terras estiveron incapacitados para mercalas. As ocorre cos xornaleiros e pequenos arrendatarios,
que son mesmo tempo os mis prexudicados pola perda dos seus dereitos sobre aproveitamento gratuto
das fincas municipais e comunais. Unha das consecuencias das desamortizacins foi o incremento da

1
8
0
0
1
8
6
0
1
9
0
0


3
conflitividade social no campo, debido aparicin dunha masa de campesios sen terras que non tian
garantida a subsistencia, e que s conseguan ser contratados estacionalmente nos grandes latifundios.
Analizando a condicin dos beneficiarios atopmonos unha grande variedade: desde a burguesa urbana
ata labradores (campesios acomodados), nobres etc. A desamortizacin beneficiou s grupos sociais
integrantes da burguesa comerciantes, homes de negocios, fabricantes, profesionais liberais,
terratenentes, campesios ricos dos pobos e os nobres agora convertidos en propietarios capitalistas, que
participaron de xeito importante na compra de novas terras. A desamortizacin contribuu, as, de xeito
decisivo revolucin agraria liberal formando un grupo homoxneo de burgueses terratenentes, con
independencia de cal fora a sa orixe.
c) En relacin co crecemento da producin agraria: a desamortizacin, en xeral, non impulsou
transformacins tcnicas do proceso produtivo, mis ben todo o contrario. Os rendementos medios caeron
como consecuencia da incorporacin cultivo de terras marxinais. Incrementouse a producin (aumentou a
superficie cultivada), s veces melloraron as tcnicas, e a gandera mellorou a partir de 1860. Pero non se
logrou unha modernizacin da agricultura similar s pases europeos mis desenvolvidos, permanecendo a
maiora das veces os vellos sistemas de explotacin agropecuaria.
O aumento da producin agrcola permitiu alimentar poboacin agraria, enviar o excedente s cidades e
anda exportar. Mais a agricultura non xerou os excedentes precisos para obter capitais suficientes cos que
potenciar a industrializacin. Os campesios pobres, obrigados a emigrar, a penas atoparon emprego nas
cidades debido escaso desenvolvemento industrial.
No balance global podemos ver que como medida poltica foi un xito pero que as sas consecuencias
socio-ecnomicas presentan diversos matices que os especialistas anda discuten (docs. 4 e 5)

3.1.4. A desamortizacin en Galicia. A permanencia dos foros

Cando se produciu a revolucin liberal Galicia posua unha peculiar estrutura agraria caracterizada pola
xeralizacin do sistema foral e pola particular organizacin dos montes comunais (da maiora dos cales
eran propietarios non os concellos senn os vecios das parroquias e aldeas). Os foros eran contratos
agrarios de longa duracin, que xurdiran na Idade Media e que recoecan sobre unha mesma parcela a
existencia de dereitos diferentes en mans de grupos sociais distintos: os cultivadores directos que pagaban
as rendas e non podan ser expulsados das terras (dominio til); a nobreza terratenente (laica e, sobre todo,
eclesistica), titulares das terras e perceptores dunha parte das rendas (dominio eminente), e a fidalgua,
que exerca de intermediaria entre os labregos e os detentadores do dominio eminente e que absorva a
maior parte das rendas agrarias (cobraban dos labregos e pagbanlle unha parte desas rendas nobreza
terratenente).
Unha das caractersticas da desamortizacin en Galicia foi a abundancia de rendas forais nas que o que
se traspasou adquirinte foi unicamente o dominio directo, dicir, o dereito a percibir rendas forais, e non
o dominio til ou capacidade de explotar a terra que seguiu en mans do campesiado. Nunha proporcin das
tres cuartas partes, a riqueza desamortizada consista en dereitos a percibir unha renda e non en terras. Con
anterioridade Lei Madoz a desamortizacin afectou case exclusivamente patrimonio eclesistico; en
Galicia esta procedencia eclesistica dos bens desamortizados prolongouse ata o final, dada a escasa
relevancia dos bens de propios. Segundo os datos proporcionados por Pascual Madoz os censos e foros
alcanzaban o 69,8% do valor total dos bens eclesisticos (seculares e regulares) taxados entre 1836 e 1845.

Os que adquiriron os bens desamortizados foron nobres, fidalgos, profesionais, funcionarios urbanos e,
en especial, comerciantes, grandes arrendatarios e burgueses que tian ttulos da Dbeda Pblica para
pagar a bo prezo a riqueza subastada. Permaneceu en plena vixencia a estrutura da propiedade da terra que
xa via do Antigo Rxime: os foros dos mosteiros agora foron adquiridos en moitos casos por
comerciantes, mentres que os subforos dos fidalgos seguiron na mesma situacin que antes. A orixe dos
bens vendidos non era de propios e comunais mais que nunha proporcin moi pequena (1%). Isto quere
dicir que non haba propios que desamortizar, porque os concellos eran de recente implantacin en Galicia.
A maiora do territorio galego, aproveitado en forma de monte polos vecios dos pobos, ficou marxe da
desamortizacin. Os montes seguiron en mans das comunidades aldens e parroquiais, explotados
comunitariamente.
(A redencin dos foros: A redencin dos foros realizouse no primeiro terzo do s. XX, . A liquidacin do rxime foral
explcase por tres motivos: a loita que o campesiado fai a favor da redencin dentro do movemento agrarista que se
desenvolveu no primeiro terzo do s. XX; o aumento de capital dos campesios pola venda de excedentes e a chegada a
Galicia do dieiro procedente da emigracin a ultramar. Cando en 1926, se promulgou a Lei de Redencin de Foros,
durante a ditadura de Primo de Rivera, pola que os pagadores de renda podan converterse, pagando unha
indemnizacin non moi alta, en propietarios territoriais, o problema foral xa minguara moito. Grazas a este proceso
redencionista a maiora dos campesios galegos se converteron en propietarios plenos das terras que vian traballando.)




4
3.2. Industrializacin na Espaa do sculo XIX. (set 2001 e set 2010)

3.2.1. Caractersticas xerais: Houbo unha revolucin industrial en Espaa?

Anda que o inicio da industrializacin en Espaa foi moi tempern, os seus progresos foron inferiores os
dos pases mis avanzados de Europa. Por iso, estudosos do tema falan do fracaso da revolucin industrial
en Espaa (Jordi Nadal), ou cando menos, dunha longa infancia industrial. As coincidencias neste retraso
con outros pases mediterrneos como Italia ou Portugal permiten que outros falen dun patrn latino de
modernizacin (Gabriel Tortella) caracterizado polo atraso e a lentitude nas transformacins.
En todo caso, o proceso industrial do sculo XIX presenta as seguintes caractersticas bsicas:
1. Unhas condicins de partida pouco favorables (mercado interior pouco desenvolvido, relativa escaseza
de materias primas, fontes de enerxa e capitais...).
2. Unha forte dependencia do capital exterior, que chegou a controlar sectores importantes da economa
espaola (como a minera os ingleses ou os ferrocarrs os franceses)
3. Unha tensin entre a defensa do proteccionismo propugnado pola burguesa industrial vasca e catalana
(desexosa de protexer as sas incipientes industrias fronte competencia de pases mis avanzados) e o
librecambismo defendido pola oligarqua agraria castel (ata que, a finais do S. XIX, comecen a chegar
produtos agrarios ultramarinos mis competitivos que os que ela comercializaba).
4. A localizacin esencialmente perifrica da industria espaola (que un reflexo do reparto da
poboacin), os desequilibrios rexionais que presenta e a inexistencia dunha capital poltica vlida para
promover o desenvolvemento econmico espaol.

Como consecuencia destas condicins de partida, o proceso industrializador s prendeu, no S.XIX, en
Catalua e o Pas Vasco. Hai que agardar ao primeiro terzo do S.XX para que tea lugar en
Espaa a transicin definitiva dunha economa agraria a unha economa industrial (en 1930 a
poboacin ocupada na industria e os servizos supera por primeira vez poboacin activa agraria),
realizada no marco dun modelo capitalista.

3.2.2. As pautas rexionais.

-A- A industria txtil catalana

Caractersticas: A mediados do sculo XIX Catalua era a principal rexin industrial de Espaa. A moderna
industria algodoeira unha industria de bens de consumo iniciou o camio cara industrializacin,
asentndose na forza do vapor, na organizacin do traballo a partir da fbrica e na presenza dunha
burguesa industrial emprendedora. Eran empresas de tamao medio, familiares e dependentes do mercado
interno.
Inicios: O desenvolvemento inicial desta industria moderna demorouse pola Guerra de Independencia e a
perda de mercado americano (1808-1824), prolongndose pola longa crise poltica do Antigo Rxime ata
os anos 30.
A partir dese decenio, asistiuse arranque do primeiro pulo industrializador co despegue da industria
algodoeira grazas mecanizacin (teares mecnicos, mquina de vapor), o triunfo da fbrica, o impulso da
demanda interna, a presenza dunha burguesa emprendedora e baixo o amparo dunha lexislacin
proteccionista. As, en 1833, a fbrica dos Bonaplata en Barcelona instalou mquinas de vapor, mais en
1835 un asalto, seguido dun incendio, destruu as sas instalacins.
A primeira expansin: Unha primeira grande expansin (1835-1861), na que a industria txtil algodoeira
foi mecanizada gradualmente, concentrouse xeograficamente (arredor de Barcelona) e economicamente
(agrupacin de empresas) e abaratou os seus custos mediante o emprego dunha man de obra mis barata
composta por mulleres e nenos.
A crise: Pero non puido supera-los seus lmites: un mercado interior reducido e pouco dinmico e escasa


5
capacidade competitiva nos mercados internacionais debido s seus altos prezos. A Guerra de Secesin de
Estados Unidos (1861- 1865) reduciu a importacin da materia prima, e a crise econmica de 1866-1867
terminou co perodo de maior crecemento.
Segunda expansin: Na nova fase de expansin dos anos 1870 e 1880, o crecemento foi menor debido
saturacin do mercado interior. Pero a demanda sostvose grazas poltica proteccionista e concesin en
exclusiva do mercado cubano. Coa independencia das colonias de Cuba e Porto Rico, en 1898, a producin
estancouse ata as primeiras dcadas do sculo XX.
O desenvolvemento algodoeiro cataln atraeu outras industrias txtis tradicionais.A industria da l de
gran tradicin en Castela e a industria da seda valenciana e murciana perderon a sa importancia.
Barcelona, Sabadell e Terrasa concentraron, a mediados do sculo XIX, mbalas industrias. A industria
txtil, particularmente a algodoeira, que foi a clave da industrializacin catal do XIX, apenas tivo efectos
sobre o resto de Espaa.

B- A industria siderrxica: Andaluca, Asturias e Pais Vasco

Caractersticas: O sector siderrxico considerouse un dos puntais bsicos da primeira industrializacin nos
pases da Europa occidental. A evolucin da siderurxia espaola pon de manifesto as insuficiencias
enerxticas do pas e as dificultades para a aplicacin das innovacins tecnolxicas.
Cales foron as causas do atraso da siderurxia espaola?. Espaa era rica en mineral de ferro, pero o
carbn mineral (coque) era escaso e de mala calidade. Ademais a demanda de ferro foi moi reducida ata
finais de sculo. Por outra banda, esta industria consuma grandes cantidades de enerxa calrica que s
proporcionaba o coque. Pero o transporte caro; de a que a industria siderrxica tendese a se localizar en
tdolos pases industrializados prxima s minas de carbn mineral. Isto explica as sucesivas localizacins
da siderurxia espaola durante o sculo XIX.
Primeiro foco: Andaluca 1830-60 O primeiro intento de instalar unha moderna siderurxia en Espaa
xurdiu en Mlaga co fin de explota-los xacementos ferrosos de Marbella e Ojn. En 1832 funcionaron os
primeiros Altos Fornos nas factoras de La Concepcin en Marbella e La Constancia en Mlaga. Pero a
dificultade mis grave era a inexistencia de coque. Cara s anos 60 decaeu esta fase de hexemona da
siderurxia andaluza, debido a que a sa fundicin con carbn vexetal non poda competir coa dos altos
fornos con carbn mineral de Asturias.
Segundo foco: Asturias 1860-80. Asturias, por contra, contaba coas cuncas carbonferas de Mieres e
Langreo. En 1848 fundouse un Alto Forno en Mieres e en 1857 a Sociedade Metalrxica Duro y Cia. en La
Felguera. A nacente siderurxia asturiana, situada na cunca hulleira do Naln, provocou un desprazamento
xeogrfico da siderurxia espaola cara norte que se completara nos anos 80 co desenvolvemento da
siderurxia vasca. Se en 1865 o 44 por cen da producin siderrxica espaola proceda do ncleo andaluz, o
16 por cen da rexin asturiana e o 20 por cen da ferretera tradicional vasca, en 1868 a zona asturiana de
Mieres-La Felguera representaba o 46 por cen da producin nacional, pero o carbn asturiano era de mala
calidade e...
Terceiro foco: Pas Vasco 1880: S a partir de 1880 foi consolidada en Biscaia unha industria siderrxica
moderna. Nas ltimas dcadas do sculo XIX, a siderurxia vasca converteuse no smbolo da siderurxia
espaola grazas abundancia de mineral de ferro, a dispoibilidade do coque ingls e do capital acumulado
por empresarios vascos. Desde 1848 funcionaba un Alto Forno en Bolueta. En 1860 a empresa Ybarra y
Compaa instalou Altos Fornos en Baracaldo. Entre 1880 e 1902 deuse un dobre proceso na siderurxia
vasca. A creacin e a concentracin de grandes compaas de Altos Fornos e a modernizacin da
siderurxia. De 1886 a 1888 instalronse os primeiros convertedores Bessemer e os fornos Siemens e
Martin. En 1902 fusionronse as tres grandes compaas (Altos Hornos y Fbricas de Hierro y Acero, La
Vizcaya e La Iberia) na gran sociedade Altos Hornos de Vizcaya. Nas primeiras dcadas do sculo XX o 62
por 100 do ferro e aceiro espaol era fabricado por esta sociedade.
As practicamente toda a industria espaola concentrouse en s das zonas: Catalua e Pas Vasco,
o resto de pas quedou baleiro de industria e incluso perdeuna, como no caso galego.


C. Desindustrializacin: Galicia

Os sectores ligados industria rural que resultaron ser os motores da industrializacin europea fracasaron
en Galicia pola falta de investimentos produtivos (o dieiro a compra das rendas forais):
a) a industria do lino.- a desorganizacin comercial impediu a sa capitalizacin e decaeu non poder
competir cos lenzos estranxeiros. O fiado desaparece coas importacins e os tecedores non resistiron a
competencia do algodn cataln.
b) os curtimes: a dispoibilidade de materias primas (auga e peles) perdeu importancia diante dos avances
tcnicos que permitiron a sa localizacin lonxe da tradicional.Tamn foron os catalns os que anularon a
nosa producin.


6
c) as ferraras: afundronse a causa das vellas estruturas organizativas e da potencia vasca e asturiana. S
Sargadelos creceu grazas s guerras carlistas, pero a utilizacin de carbn vexetal provocou o seu peche en
1875.
S mantivo certo dinamismo o sector da salgadura do peixe que se ir transformando co sculo en industria
conserveira.Tamn se salva a construcin naval ferrol e viguesa. 0 peso da Banca foi moi dbil e s
asomou co desenvolvemento comercial da Corua e Vigo. A escasa capacidade adquisitiva dos
traballadores urbanos e a autosuficiencia campesia reduciron o comercio mnimo.
Para colmo o boom ferroviario espaol de 1855-65 non chega a Galicia ata 1873. A escasa rendibilidade,
incapacidade investidora, discusin sobre o trazado das lias e o alto custo de construcin foron as causas
do atraso.

3.2.3. Os transportes: o ferrocarril

A historia mostra a contribucin crucial que os transportes tiveron no desenvolvemento econmico. Na
Espaa do sculo XIX o problema do transporte foi un dos obstculos para a modernizacin econmica.
A pesar do notable programa de construcin de estradas, emprendido a partir de 1840, co que Espaa
contou remate do sculo cuns 36.000 km., os progresos resultaron insuficientes. O transporte fluvial era
case inexistente dada a natureza dos nosos ros. S o transporte martimo experimentou durante o sculo
XIX un progreso considerable grazas mellora dos portos e introducin da mquina de vapor a finais da
centuria.
Pero a autntica revolucin dos transportes no XIX foi o ferrocarril, que en Espaa era a nica alternativa
para o transporte e a formacin dun mercado interior. Pero a construcin da rede ferroviaria en Espaa
atrasouse uns trinta anos respecto s pases europeos mis desenvolvidos, como Gran Bretaa ou Francia.
Atraso debido tanto desidia gobernamental coma escaso desenvolvemento econmico e social, a falta de
capital e de tcnica as como de iniciativa empresarial.
A primeira lei de 1844 pola que o Estado reservaba para si a concesin das lias ferroviarias, deixaba a
construcin nas mans da iniciativa privada. Iso deu lugar especulacin e provocou unha serie de
escndalos.Tan s se construron unhas poucas lias (Barcelona-Matar, Madrid-Aranxuez, Valencia-
Xtiva). Ademais cometeuse un grave erro tcnico que se haba arrastrar ata os nosos das: o ancho de va
establecido de 1,67 m., 15 cm, maior c norma europea. As, antes de 1855 s se construran 475 km.
O impulso veu coa Lei Xeral de Ferrocarrs de 1855, aprobada polos progresistas. Por esta lei o
Estado outorgaba unha serie de vantaxes econmicas s empresas construtoras: facilitaba a creacin de
sociedades annimas, garanta unha rendibilidade mnima do 6 por 100 e a libre importacin de material
para o ferrocarril. Ademais, completbase coa Lei Bancaria de 1856 que permitiu a rpida formacin dun
sistema bancario que, entre outras cousas, financiase a construcin da rede ferroviaria. Lei tan xenerosa non
deixou de surtir efectos: en 1868 estaban en funcionamento 5375 km.
Entre 1856 e 1900 a rede de ferrocarrs alcanzou 14.245 km. Esta aceleracin debeuse apoio
estatal e achega de capital e tecnoloxa e iniciativa estranxeira, sobre todo francesa. Tres grandes
compaas ferroviarias: a de Madrid-Zaragoza-Alacante (M.Z.A.) ; a Compaa de Camios de Ferro do
Norte de Espaa ; e a compaa de Ferrocarrs Andaluces Compaa de Crdito de Espaa, acapararon as
concesins e as subvencins estatais.
Cal foi o impacto dos ferrocarrs na economa espaola? A sa contribucin demanda de
produtos siderrxicos e das industrias mecnicas foi escasa xa que ata 1891 tolerouse a libre importacin de
todo o material ferroviario. En cambio tivo unha grande importancia na demanda de carbn e de emprego
(unhas 125.000 persoas empregadas fixas no ferrocarril). Tamn provocou un gran cambio no comercio
interior abaratando o prezo das mercadoras. Pero o ferrocarril construuse con atraso e precipitacin.
Cometeuse o erro do ancho de va que obstaculizou a sa conexin co resto de Europa, erro que anda pesa
sobre a economa espaola. Criticouse o seu trazado radial e a mala calidade da infraestrutura. Este modelo
non contribuu a articular o territorio espaol, deixando marxe do ferrocarril reas moi extensas como
Galicia. O ferrocarril chegou a Vigo en 1892. O trazado que uniu Santiago con Madrid non finalizou ata
1956!!
3.2.4. A facenda
O establecemento dun sistema moderno de Facenda fxose moi lentamente e constituu un dos problemas
claves da economa espaola. O sistema fiscal foi modernizado e simplificado en 1845 polo ministro
Alejandro Mon: o sistema suprimiu moitos pequenos impostos e estableceu o principio de reparto da carga
tributaria anda que mantia impostos indirectos tan odiados como os famosos consumos.
O sistema financieiro quedou reordenado no Bienio Progresista coa Lei de Bancos de Emisin e
Sociedades de Crdito de 1856, ano en que nace o Banco de Espaa. A carn del creceu a banca privada:
en 1855 naceu o Banco de Bilbao, un ano despois o Banco de Santander.Tamn se modernizou o sistema
monetario en 1868 cunha nova unidade monetaria: a peseta.




7
3.3. Os novos grupos sociais. Conflitividade social e movemento obreiro (xuo
2003, xuo 2007 e xuo 2012)

3.3.1. A sociedade espaola no sculo XIX

A implantacin do Estado liberal e os cambios econmicos experimentados ao longo do S.XIX
provocaron a desaparicin da vella sociedade estamental fundamentada no "privilexio", e a sa
substitucin por unha nova sociedade de clases na que o principal criterio de diferenciacin social o
constitua o acceso riqueza material. Elo conlevou a transformacin dos vellos grupos sociais (p.e. a
nobreza ou o campesiado) e a emerxencia de novos grupos (como a burguesa industrial, o proletariado
ou certos sectores das clases medias). A nova sociedade segua a ser unha sociedade fortemente
polarizada, na que un reducido sector social gozaba da maior parte da renda nacional.

A- As clases dirixentes
En Espaa son unha simbiose de poderosos do pasado (NOBREZA) e novos grupos BURGUESES. Isto
ten lugar pola va do ennobrecemento burgus (matrimonio, adquisicin de ttulos) e da participacin da
nobreza no mundo dos negocios, forman a Oligarqua dominante. Deste grupo dirixente saen a maior parte
dos altos cargos da administracin, o exrcito e a Igrexa.
Nobreza: En xeral, non sae excesivamente mal parada da revolucin liberal: perde os dereitos
xurisdicionais pero mantn o groso das sas propiedades pola va da conversin dos seoros territoriais en
propiedade plena. Acepta o liberalismo como mal necesario e chega a un pacto cos grupos burgueses. Os
seus ingresos proveen maioritariamente das rendas agrarias, anda que algns nobres rematan por entrar
nos negocios. Mantn o seu prestixio social e peso poltico: presenza nas "camarillas" de Isabel II, na alta
oficialidade do exrcito, no Senado...
Burguesa: Integrada por diferentes sectores:
- Burguesa de negocios: dedicada a grandes operacins comerciais e financieiras. Adquire terras na
desamortizacin e sente atraccin polo estilo de vida nobiliario, buscando o ennobrecemento. Vinculada
aos novos centros de poder poltico e ao capital estranxeiro, ten unha forte presenza en Madrid, Andaluca
e a cornixa cantbrica.
- Burguesa industrial: circunscrita a Catalua at as dcadas finais do S.XIX, momento no que emerxe a
forte burguesa industrial vasca. Ocupa unha posicin subordinada dentro das clases dirixentes, tanto
economicamente (mis dbil que as grandes fortunas agrarias e financieiras) como politicamente lonxe dos
centros do poder. Presionara ao Estado para que se adopte unha poltica arancelaria proteccionista.

B- As clases medias
Constiten un conglomerado heteroxneo: pequenos fabricantes e comerciantes, propietarios agrarios de
tipo medio, profesins liberais, certos empregados pblicos, oficialidade do exrcito... Caracterzanse polo
seu conservadorismo ideolxico (defensa da orde, da propiedade... ) e o intento de imitar o estilo de vida
dos poderosos.

C- As clases populares
Campesiado: Conviven dentro del diferentes condicins: pequenos propietarios, arrendatarios,
criados e xornaleiros. Amplase o nmero de campesios sen terra (xornaleiros), afectados pola
privatizacin das terras comunais, a venda das pequenas propiedades e os cambios nos rximes de
arrendamento. Predominan ao sur do Texo.
Grupos populares Urbanos: Conglomerado formado por empregados domsticos, artesns,
pequenos comerciantes, empregados da administracin... Algns deles estn a medio camio entre as
clases populares e as clases medias.
Proletariado: O seu nmero relativamente reducido pola precariedade do proceso
industrializador. As sas condicins de traballo e de vida son moi duras: baixos salarios, inexistencia de
seguros de enfermidade, longas xornadas laborais (12-14 h.), barrios sen servizos sanitarios mnimos...
frecuente o traballo de mulleres e nenos para compensar os baixos salarios.

3.3.2. O Movemento Obreiro

A- Caractersticas xerais

No S. XIX xurdiu en Europa o movemento obreiro: un movemento protagonizado polas clases
traballadoras na procura da mellora das sas condicins de vida e traballo, da consecucin dos plenos
dereitos polticos e, s veces, dunha transformacin radical da sociedade nun sentido igualitario. As sas
caractersticas bsicas son:
1- O movemento obreiro como manifestacin da nova conflitividade social que o avance da


8
industrializacin propicia. Proletariado e burguesa industrial, como clases con intereses enfrontados.
2- Un contexto poltico (liberalismo) en xeral hostil aos intereses e reivindicacins da clase obreira.
3- As reivindicacins obreiras nos mbitos sociolaboral (condicins de traballo, xornada, traballo
feminino e infantil, salarios...) e poltico, destacando neste ltimo o papel da conflitividade obreira na crise
da Restauracin.
4- As principais formas de loita e organizacin e a sa evolucin: ludismo, asociacionismo, sindicalismo.
5- O predominio do anarquismo e do socialismo como tendencias ideolxicas do movemento obreiro en
Espaa, destacando e caracterizando CNT e UGT como principais organizacins.
En Espaa o desenvolvemento deste movemento foi algo mis lento polo relativo retraso do seu proceso
industrializador e estivo condicionado polas vicisitudes polticas que presidiu a construcin do Estado
liberal. As, atopou mellores condicins para desenvolverse naquelas conxunturas nas que as correntes
mis avanzadas do liberalismo propiciaron unha apertura democratizadora do rxime (Bienio Progresista,
Sexenio Democrtico, liberalizacin do rxime da Restauracin propiciada polo acceso ao poder do P.
Liberal na segunda metade dos anos 80... ).

B. Os primeiros pasos do Movemento obreiro: ludismo e asociacionismo

As profundas desigualdades existentes nalgunhas zonas rurais espaolas (Andaluca, Estremadura... ) e
as mesmas desigualdades que xeraba o proceso industrializador determinaron o desenvolvemento dunha
forte conflitividade social tanto no campo como na cidade.
No campo a conflitividade foi maior nas reas de predominio latifundista, nas que exista un elevado
nmero de obreiros agrcolas sen acceso propiedade da terra e vivindo nunhas condicins miserables.
A conflitividade social tamn se estendeu cidade, onde as condicins de traballo e de vida non eran
moito mellores (baixos salarios, xornadas laborais de 12 ou 14 horas, inexistencia de seguros de
enfermidade, amoreamento en barrios insalubres... ).
As primeiras manifestacins de protesta obreira, acontecidas nas dcadas de 1820 e 1830, dirixronse
contra as mquinas, s que culpaban da perda de postos de traballo e da reducin dos salarios (ludismo). O
exemplo mis destacado destas accins foi o incendio da .fbrica Bonaplata en 1835, a primeira factora
que introducira en Espaa a mquina de vapor. Outro exemplo: o das traballadoras da Fbrica de Tabacos
da Corua.
Pero os traballadores comprenderon moi cedo que o verdadeiro problema non eran as mquinas, senn as
condicins de explotacin s que estaban sometidos, e comezaron a desenvolver novas formas de loita
como a paralizacin da producin mediante a folga e a procura da unidade de accin mediante a creacin
das primeiras asociacins obreiras. Estas asociacins agrupaban aos traballadores dun mesmo oficio e
tian funcins reivindicativas e de apoio mutuo (pago de cotas para cubrir as necesidades dos seus
asociados en caso de perda do emprego por despido, enfermidade, folga... ). A primeira creouse en
Barcelona en 1834 (Asociacin Mutua de Tecelns) e coeceron unha grande expansin durante o Bienio
Progresista (1854-56). Precisamente nos anos do bienio proliferaron as axitacins polticas por asociacins
obreiras que acabaran dando lugar a creacin de sindicatos de clase. Agora as reivindicacins xa non sern
s laborais senn que tamn incluiranse peticins polticas semellantes s dos Cartistas en Inglaterra. A
volta ao poder dos moderados trouxo consigo a represin do asociacionismo obreiro.

C- A chegada do Internacionalismo no sexenio (1868-1874)

At 1868 o movemento obreiro camiou, politicamente, a remolque das correntes burguesas
democrticas (liberalismo radical, Partido Demcrata, primeiros ncleos republicanos), pero a situacin
mudou coa chegada das ideas internacionalistas despois da Revolucin Gloriosa.
En 1864 fundrase en Londres, coa participacin de obreiros e personalidades procedentes de distintos
pases, a l
a
Internacional ou Asociacin Internacional de Traballadores (AIT). Os principios que presidiran
a sa creacin foron o da solidariedade obreira internacional (proletarios do mundo, unidevos) e o da
autonoma da loita dos traballadores para acadar a sa liberacin de clase mediante a creacin de partidos e
sindicatos obreiros. Na mesma conviviran das correntes opostas: a anarquista (Bakunin) e a socialista
(Marx)
En Espaa, as ideas internacionalistas foron introducidas por Giuseppe Fanelli, un anarquista
colaborador de Bakunin, que se reuniu con grupos de traballadores en Madrid e Barcelona e difundiu entre
eles os principios anarquistas (colectivismo, apoliticismo, supresin do Estado... ). A partir destes ncleos
xurdiu a Federacin Rexional Espaola da AIT (fundada no Congreso Obreiro de Barcelona., 1870), de
predominio anarquista e que desenvolvera unha intensa actividade insurreccional durante o Sexenio
Democrtico (revoltas contra as "quintas" e os "consumos", participacin na insurreccin cantonalista... ).
Pouco despois, a chegada de Paul Lafargue, xenro de Marx, difundiu entre os internacionalistas
madrileos as posicins marxistas (que defendan a necesidade da conquista do poder estatal por parte da
clase obreira) e propiciou a creacin do primeiro ncleo socialista espaol ao redor da figura de Pablo


9
Iglesias e do xornal La Emancipacin, Este grupo, en minora no seo da seccin espaola da AIT, non
tardara en ser expulsado da mesma.
En 1874, coa chegada da Restauracin, a federacin espaola da AIT foi declarada ilegal e as sas
actividades perseguidas. Pero estaban creados os xermes da posterior evolucin das ideas anarquistas e
socialistas en Espaa.

3.3.3.- Anarquistas e socialistas despois de 1874

A- Os anarquistas: a C.N.T.

Nas dcadas seguintes anarquistas e socialistas continuaron marchando por separado. En canto aos
anarquistas, en 1881 a FRE pasou a chamarse Federacin de Traballadores da Rexin Espaola para se
adaptar legalidade vixente (que prohiba as organizacins de carcter internacional), adquirindo unha
influencia crecente en Catalua e Andaluca.
Entre os anarquistas foron xurdindo diferenzas entre das correntes:
-os partidarios da accin sindical de masas, que van no recurso folga e mobilizacin obreira o
medio fundamental para acadar os seus fins de construcin dunha sociedade igualitaria, este anarquismo
colectivista e anti-autoritario cra no apoio mutuo e na educacin como armas para igualar a sociedade.
-os partidarios da accin directa ou propaganda polo feito os cales protagonizaron atentados contra
personaxes e institucins representativos da clase dominante, o Estado e a Igrexa. Algns destes
atentados, como os sufridos polo xeneral Martnez Campos, Cnovas ou o atentado do Liceo (que
provocou vinte mortos nese lugar privilexiado de encontro social da burguesa barcelonesa) era unha
vinganza pola execucin, as mis das veces sen probas, de militantes anarquistas. Estes actos de
violencia - o caso da Mano Negra andaluza, sociedade secreta a que se acusou de planear o
exterminio dos terratenentes- desataron unha feroz represin por parte do Estado contra o conxunto
dos militantes anarquistas.
En 1907 os partidarios da accin de masas promoveron a creacin da Solidariedade Obreira, antecedente
directo do grande sindicato anarquista da Confederacin Nacional do Traballo (CNT, fundada en 1910).
Dotada dunha estrutura federal, a CNT reivindicaba o "apoliticismo" e o papel da folga xeral (unha folga
non debe declararse para ter un pouco mis de xornal, senn para lograr unha transformacin total) como
principal instrumento revolucionario. Entre os seus lderes estaban Salvador Segui ("el noi del sucre",
asasinado nos tempos do pistoleirismo barcelons) e Angel Pestaa. Converterase na principal
organizacin obreira espaola antes da Guerra Civil chegando a ter un milln de afiliados. O grupo mis
activo entre os anarquistas partidarios da accin directa ser a F.A.I. (Federacin Anarquista Ibrica)

B- Os socialistas: O P.S.O.E. e a U.X.T.

Pola sa parte, o ncleo socialista madrileo organizado en torno a Pablo Iglesias fundou en 1879 o
Partido Socialista Obreiro Espaol (PSOE), unha organizacin de inspiracin marxista que aspiraba
conquista do poder pola clase traballadora e que se adherira II Internacional, integrada por partidos afns
ideoloxicamente. En 1888 -ao amparo da "Lei de Asociacins" promovida polo goberno liberal un ano
antes- os socialistas crearon a Unin Xeral de Traballadores (UXT), un sindicato de masas que chegara a
ter unha influencia importante en Madrid, Asturias e o Pais Vasco, e que defenda a negociacin colectiva
entre obreiros e patrns e o recurso folga para facer valer os intereses dos traballadores.
Paulatinamente, o socialismo espaol evoluira cara posturas moderadas que combinaban a participacin
en folgas xerais e os obxectivos finais igualitarios coa bsqueda de melloras graduais para os traballadores
no marco do sistema. En 1910, en coalicin cos republicanos, obtivo a sa primeira acta de deputado para
Pablo Iglesias.





10
C- O crecemento de principios do XX: comunistas e folga xeral

En 1921 un grupo de dirixentes e militantes do PSOE e da UXT separronse para fundar o Partido
Comunista de Espaa (PCE), seguindo o modelo dos bolxeviques rusos triunfantes na Revolucin
sovitica de 1917. Sera moi minoritario at os tempos da Guerra Civil.
A grande expansin do movemento obreiro tivo lugar en Espaa coa entrada no S.XX, ao comps das
profundas transformacins que estaba experimentando a sociedade (industrializacin, urbanizacin,.. ). A
afiliacin s organizacins de traballadores experimentou un notable crecemento e desenvolveuse unha
particular "cultura obreira", alternativa cultura burguesa dos ateneos e casinos, que tivo o seu centro nas
Casas do Pobo socialistas e nos Ateneos populares e libertarios promovidos polos anarquistas. Nestes
locais, que funcionaban como centro de reunin social para os traballadores, existan bibliotecas e
desenvolvanse escolas e outras actividades culturais e de ocio. A mobilizacin obreira acadou as sas
cotas mis altas nos anos finais da Restauracin (folga xeral de 1917. "Trienio bolxevique" andaluz, folga
da "Canadiense" en Barcelona sufrindo unha interrupcin coa chegada da ditadura de Primo de Rivera.
A ditadura reprimiu a anarquistas e comunistas e mantivo unha actitude inicial de tolerancia cara os
socialistas, os cales colaboraron at 1927 nas institucins primorriveiristas como a Organizacin
Corporativa ao Traballo. Con todo, en vsperas da proclamacin da II Repblica o movemento obreiro
constitua unha forza que non se poda ignorar e xogara un papel fundamental na posterior evolucin do
rxime republicano.


















O comit de folga do PSOE ingresou no penal de Cartagena polos disturbios de 1917. De
esquerda a dereita: Largo Caballero, o avogado Luis de Zulueta, Julin Besteiro, Andrs Saborit
e Daniel Anguiano


11


Modelo de exame

OPCIN A
Estruturando libremente a redaccin e referndote explicitamente aos documentos
presentados, debes integrar no teu comentario as seguintes cuestins relativas ao
proceso desamortizador: a sa contextualizacin no marco da construcin do Estado
liberal, os seus obxectivos, os bens afectados polas vendas e os resultados ou balance.
Lembra que non se trata de responder a preguntas illadas senn de realizar unha
composicin coherente e argumentada, e que na avaliacin se tern en conta os
coecementos, a utilizacin dos documentos e a correccin da expresin escrita.

Doc.1.-Desamortizacin de Mendizbal (1836):
Seora: vender a masa de bens que vieron ser propiedade da nacin non
tan s cumprir unha promesa solemne e dar garanta positiva dbeda nacional por
medio dunha amortizacin exactamente igual ao produto das rendas; abrir unha fonte
abundantsima de felicidade pblica, vivificar unha riqueza morta, desobstrur as canles
da industria e da circulacin, apegar ao pas polo amor natural e vehemente a todo o
propio, anchear a patria, crear novos e firmes vnculos que liguen a ela; , en fin,
identificar co trono excelso a Isabel II, smbolo da orde e da liberdade (...), crear una
copiosa familia de propietarios (...).
Art. 1. Quedan declarados en venda desde agora todos os bens races de
calquera clase que pertencesen s comunidades e corporacins relixiosas extinguidas.

Doc.2.-Desamortizacin de Espartero (1841):
Art. 1. Todas as propiedades do clero secular (...) son bens nacionais (...).
Art. 3. Declranse en venda todas as fincas, dereitos e accins do clero
catedral, colexial, parroquial, fbricas das igrexas e confraras.

Doc.3.-Desamortizacin de Madoz (1855):
Art. 1. Declranse en estado de venda (...) todos os predios rsticos e urbanos,
censos e foros pertencentes:
Ao Estado. Ao clero. s Ordes Militares (...). s confraras, obras pas e
santuarios (...). Aos propios e comns das vilas. beneficencia. instrucin pblica e
calquera outros pertencentes a mans mortas xa estean ou non mandados vender por leis
anteriores.

Doc.4.-O xurista e historiador Francisco Toms y Valiente valora as a
desamortizacin:
En suma: que a desamortizacin municipal se cadra non debeu facerse e que a
de bens eclesisticos e outras mans mortas non debeu facerse como se fixo. Pero toda a
burguesa, mesmo a de esquerdas, quixo desamortizar, e por conseguinte a
desamortizacin foi un feito consumado (...).
Tamn considero innegable que o sistema desamortizador preferible en funcin
do logro duns beneficios xerais non debeu ser o de Mendizbal e Madoz (isto , o do
partido progresista) senn o aconsellado no seu da por Flrez Estrada (...). Este era o
nico capaz de facilitar a creacin dunha clase media rural de pequenos propietarios, coa
que se estabilizara no noso pas o rxime liberal e se enchera o baleiro entre o
latifundista e o braceiro.

Doc.5.-O historiador Josep Fontana exprsase do xeito seguinte:
Para que serviu a desamortizacin? Desde o punto de vista do goberno a
resposta relativamente sinxela. Na etapa de Mendizbal, para salvalo da bancarrota e
axudarlle a gaar a guerra civil. Na da chamada lei Madoz, para financiar a construcin
da rede ferroviaria. Penso que a medida exacta en que estas vendas redundaron en
proveito do Estado non debe minimizarse.




12

ORIENTACINS: Os seguintes documentos serven de base para realizar unha composicin sobre o
desenvolvemento econmico espaol no sculo XI X, centrando a atencin na industria. Na redaccin debes tratar
as seguintes cuestins: Os contrastes e os desequilibrios rexionais; as caractersticas do desenvolvemento
ferroviario; os sectores produtivos mis destacados; valoracin global do desenvolvemento decimonnico. Lembra
que non se trata de responder a preguntas illadas, senn de realizar unha composicin coherente e argumentada, e
que na avaliacin se tern en conta os coecementos, a utilizacin dos documentos e a correccin da expresin
escrita.

Doc.1.-En 1843, J aime Balmes expoa a escasa capacidade da capital do Estado para servir de motor
do desenvolvemento econmico espaol:
Cabalmente temos en Espaa un atranco gravsimo que infle mis do que se cre en paralizar o noso
desenvolvemento e en facer intiles os mellores desexos. A vida de Espaa est nas extremidades; o
centro est exnime, fraco, fro, pouco menos ca morto. Catalua, as provincias Vascongadas, Galicia,
varios puntos do medioda, ofrcennos un movemento, unha animacin da que non participa o corazn de
Espaa. Londres digna capital da Gran Bretaa, Pars, de Francia; na actividade, na vida da que
rebordan aquelas cidades vedes as indispensables condicins da cabeza dun gran corpo. En Madrid e en
todos os arredores a longusima distancia nada parello atoparedes. Nin agricultura, nin industria, nin
comercio.

Doc.2.-Lei Xeral de Ferrocarrs (1855):
Art.6. Os particulares ou compaas non podern construr lia ningunha (...) se non obtiveron
previamente a concesin da mesma (...).
Art.14. As concesins (...) outorgaranse por termo de noventa e nove anos cando mis (...).
Art.19. Os capitais estranxeiros que se empreguen na construcin de ferrocarrs ou en emprstitos para
este obxecto quedan baixo a salvagarda do Estado e estn exentos de represalias, confiscacins ou
embargos por causa de guerra.

Doc.3.-Producin de ferro coado en Espaa, 1861-1900 (en millares de toneladas):
ANOS MLAGA SEVILLA OVIEDO BISCAIA OUTROS TOTAL
1861-65 12,43 2,22 13,17 11,73 6,10 45,65
1866-70 1,91 1,36 19,24 10,73 9,32 42,56
1871-75 3,08 1,38 24,90 8,72 7,45 45,53
1876-80 3,36 1,43 28,84 17,24 11,7 62,57
1881-85 1,51 1,38 40,08 76,71 11,91 131,59
1886-90 33,18 138,97 2,07 174,22
1891-95 44,30 ? 185,49
1896-1900 52,10 227,69 9,45 289,24

Doc.4.-Neste texto publicado en 1860 salintase a importancia da industria catal:
En Espaa a palabra industria trae infaliblemente memoria a palabra Catalua. O principado sen
dbida o ncleo da forza e riqueza industrial da Pennsula; Barcelona chamada por propios e estraos
o Manchester da nosa querida patria (). Non hai probablemente industria ningunha que non tea en
Catalua a sa representacin (). Sabadell e Terrassa adiantaron tan considerablemente na
fabricacin de las, que xa os seus artefactos chamaron a atencin en exposicins nacionais e
estranxeiras. Non menos progresou a cidade de Reus na industria de tecer a seda (). Girona elabora en
grandes cantidades papel continuo para imprimir e escribir ().
As poboacins de Gracia, Sants, Sant Mart, Sant Andreu, Horta e Badalona, que parecen simplemente
barrios anexos capital do principado, son outras tantas poboacins fabrs, nas que a industria se atopa
tan adiantada coma na mesma metrpole.

Doc.5.-O historiador Gabriel Tortella valora as o esforzo industrializador na Espaa do sculo XIX:
Hai no sculo XIX espaol un nmero elevado de esforzos a prol da modernizacin do pas. Por unha
banda temos os esforzos privados da clase empresarial catal por crear unha base industrial no principado.
Por outra estn os repetidos intentos progresistas por sentar as bases polticas e lexislativas dunha
sociedade moderna, dicir, industrializada e tecnificada. O sculo XIX non foi en Espaa de absoluto
estancamento: en Catalua, e en especial en Barcelona, desenvolveuse unha notable industria; o pas
levou a cabo a desamortizacin e a construcin da rede ferroviaria; reformouse a educacin, o sistema
monetario e bancario, os impostos; instituuse definitivamente o orzamento; sentronse as bases da
industria siderrxica, etc. Pero en total a tan cacarexada revolucin industrial non tivo lugar.


13



Os seguintes textos deben permitirche facer unha redaccin sobre o movemento obreiro en
Espaa desde as sas orixes ata a crise da Restauracin. Estruturando libremente a ta composicin
luz dos documentos, e tendo en conta a sa contextualizacin, debes atender cando menos aos seguintes
aspectos: razns e reivindicacins obreiras, formas de organizacin e loita, e caracterizacin ideolxica
das principais organizacins obreiras.

Doc.1.-A destrucin das mquinas. O exemplo da Fbrica de Tabacos da Corua recollido en El
Pas. Diario de Pontevedra (13 de decembro de 1857):
O luns 7 do actual houbo un pronunciamento de mulleres na fbrica da Palloza desta cidade (A
Corua). Parece que no canto dos cigarros que antes se facan nesta fbrica, estn agora ensaiando a
construcin doutros de diferente feitura e () crearon un taller de pitos cunha mquina para picar o
tabaco. Como ambas as operacins son novas, non se prestan nin acomodan a elas as cigarreiras, porque
non saben facelos, tardando tanto en elaboralos que apenas sacan a terceira parte do xornal que adoitaban
(). Alporizronse aquelas catro mil mulleres, arremetendo contra os xefes e empregados do
establecemento, destrundo todo o tabaco (), racharon e fixeron anacos as mquinas novas (),
tirndoas ao mar, o mesmo que os mobles, papeis, libros de caixa e efectos que atoparon nos cuartos do
director.

Doc.2.-En setembro de 1855, El Eco de la Clase Obrera publicaba a seguinte peticin s Cortes:
Seores Deputados das Cortes Constituntes:
Hai anos que a nosa clase vai camiando cara sa runa. Os salarios minguan. O prezo dos
comestibles e dos cuartos mis alto. As crises industriais sucdense. Temos que (...) mandar ao taller as
nosas donas con prexuzo da educacin dos nosos fillos, sacrificar a estes mesmos fillos a un traballo
prematuro.
xa gravsimo o mal, urxe o remedio, e agardmolo de vosoutros. Non pretendemos que
ataquedes a liberdade do individuo, porque sagrada e inviolable; nin que matedes a concorrencia,
porque a vida das artes; nin que carguedes sobre o Estado a obriga de socorrernos, porque coecemos os
apuros do Tesouro. Pedmosvos unicamente o libre exercicio dun dereito: do dereito de ASOCIARNOS.
Hoxe concdesenos s para favorecernos nos casos de enfermidade ou de falta de traballo;
concdasenos en adiante para opoernos s desmedidas esixencias dos donos dos talleres, establecer de
acordo con eles tarifas de salarios, procurarnos os artigos de primeira necesidade a baixo prezo, organizar
o ensino profesional e fomentar o desenvolvemento da nosa intelixencia, atender a todos os nosos
intereses.

Doc.3.-Neste artigo publicado en setembro de 1872 en La Defensa de la Sociedad, advrtese do
perigo que para a orde establecida supn a Asociacin Internacional de Traballadores (AIT):
Proba en verdade que atinxe a reis e pobos, a sacerdotes e profanos, ao cidadn humilde e ao
elevado magnate, relixin, moral, propiedade, ao traballo; autoridade, liberdade, paz pblica;
patria, familia, seguridade persoal; orde, ao goberno, economa poltica; e en fin, a todas as
entraas da vida da humanidade. Tremendo retroceso habera sufrir esta se en tal proba sasen vencidos
os principios tutelares da sa existencia e desenvolvemento!
E vencidos sairan se os nimos rectos, se os homes dos que os seus intereses morais e materiais
estn ameazados, se as clases lextimas cegamente combatidas, non abrisen a tempo os ollos para ver e
evitar o abismo ao que empurra sociedade enteira esa tempestade de erros (...), polglota e cosmopolita,
que se titula a Asociacin Internacional.

Doc.4.-En marzo de 1917, este Manifesto conxunto da UGT e a CNT propn a folga xeral, que sera
definitivamente convocada en agosto:
O proletariado organizado chegou as ao convencemento da necesidade da unificacin das sas
forzas nunha loita comn contra os amparadores da explotacin erixida en sistema de goberno. E
respondendo a este convencemento, os representantes da Unin General de Trabajadores e os da
Confederacin Nacional del Trabajo acordaron por unanimidade: Primeiro: (...) co fin de obrigar s
clases dominantes a aqueles cambios fundamentais de sistema que garantan ao pobo o mnimo das
condicins decorosas de vida e de desenvolvemento das sas actividades emancipadoras, imponse que o
proletariado empregue a folga xeral, sen prazo definido de terminacin, como a arma mis poderosa que
pose para reivindicar os seus dereitos.

You might also like