OD TUMACZY

WYDANIA POLSKIEGO CZCI PIERWSZEJ

Niniejsze, drugie wydanie polskie oparte jest na pierwszym
wydaniu polskim z 1959 roku. Przekad porwnano z no
wym wydaniem niemieckim (K. Marx, F. Engels, Werke,
t. 26, cz. 1, Berlin 1974) i ujednolicono pod wzgldem edy
torskim z innymi tomami zbiorowego wydania polskiego
Dzie Marksa i Engelsa. Jeli chodzi o ukad materiau, ty
tuy i podtytuy, wydanie niniejsze jest oparte na drugim wy
daniu rosyjskim Dzie Marksa i Engelsa (. .
, , 26, 1, 1962). pracy
Marksa nad Teoriami wartoci dodatkowej , o treci i zna
czeniu tego dziea, o pierwszym jego wydaniu przez Kautskie
go i o zasadach nowego wydania, dokonanego przez Instytut
Marksizmu-Leninizmu przy KPZR w latach 1954-1961 -
informuje obszernie zamieszczona na pocztku niniejszego to
mu Przedmowa tego Instytutu.
Podejmujc przed laty prac nad udostpnieniem czytelni
kowi polskiemu Teoryj wartoci dodatkowej - tomu IV
Kapitau , tumacze zdawali sobie spraw z trudnoci zada
nia. Tom IV Kapitau nie jest dzieem ostatecznie przygo
towanym przez autora do druku i o tym ani na chwil tuma
czom nie wolno byo zapomnie.
Na charakter notatek , robionych dla wasnego tylko uyt
ku, wskazuje wiele: niewygadzony, niekiedy bardzo bezcere
monialny jzyk; olbrzymie skrty mylowe ujte w krciutkich
zdaniach, domagajcych si koniecznie rozwinicia; zdania
nierzadko bez orzeczenia albo bez podmiotu; sposb cytowa
nia stron przywoywanych dzie; odsyacze do niektrych auto
rw robione wyranie dla wasnego uytku, a nie dla czytel
nika (np. str. 439, gdy pisze: Patrz odpowiednie miejsca ) ;
brak daty, bo Marks zapewne nie pamita jej dokadnie,
XXVIII
Od tumaczy wydania polskiego
a potem zapomnia sprawdzi i ju nie wstawi jej wcale
(str, 422; jest w tym miejscu znak zapytania wstawiony przez
redakcj tekstu niemieckiego); sposb wyliczania zagadnie,
na ktre Marks natkn si u innego autora, z krtk charak
terystyk (np. str. 443), lub sposb odsyania do wasnego
rkopisu w zeszytach dodatkowych (np. str. 444) itd. itd.
Wreszcie wykad Marksa, jasny i precyzyjny tam, gdzie
rzecz jest wykoczona (a takich partii jest w tekcie tomu IV
Kapitau stosunkowo wiele), staje si zawikany, obfituje
w zbdne powtrzenia tam, gdzie myl jego boryka si z za
gadnieniem, ktre sam sobie usiuje dopiero wyjani.
Tumacze starali si odda wiernie myl i tekst Marksa.
Tote wszdzie tam, gdzie to byo moliwe, zachowano nawet
stawiane przez niego znaki przestankowe. Std pochodzi bar
dzo dua liczba mylnikw niekoniecznych wcale w polskim
tekcie. Wiele razy mona je byo odrzuci, podzieli dugie
zdania na krtsze, bardziej odpowiadajce duchowi jzyka
polskiego. Nie uczyniono tego, czsto ze szkod dla potoczy-
stoci tekstu, aby tylko z nalenym pietyzmem zachowa styl
pracy Marksa, pokaza jego warsztat, sposb mylenia, wpro
wadzanie po wielekro zda wtrconych, wiadczcych
o uporczywym kreniu autora wok myli gwnej. Niejed
nokrotnie zachowano rwnie skrty mylowe ujte w zbyt
lapidarnych lub niepenych zdaniach, chocia wzgldy jzyko
we przemawiay za dokonaniem odpowiednich uzupenie.
Czytelnik przystpujc do lektury Teoryj wartoci dodatko
wej musi wic ze swej strony take pamita, e zaglda do
notatek, a nie ma przed sob pracy wykoczonej zarwno
pod wzgldem merytorycznym, jak i literackim.
Dzieo Marksa nastrczao tumaczom wiele trudnoci ter
minologicznych. Mona je na tym miejscu jednak tylko przy
kadowo wymieni. Terminy Wert i Verwertung w sto
sunku do pojcia siy roboczej, mwice o rnicy midzy
wartoci siy roboczej a jej uytkowaniem (wartoci powsta
na skutek zastosowania siy roboczej), oraz wszystkie inne
odcienie wystpujce przy tej okazji (jak Gebrauch , Be
nutzung ) ; zamienne stosowanie wyrae: przemys -ma-
nufaktura (podkreli naley, e Kautsky w swym wydaniu
XXIX
Od tumaczy wydania polskiego
zawsze uywa terminu przemys zamiast uywanego przez
Marksa najczciej terminu manufaktura ) ; Geldkapitalist
i capitaliste industriel ... oraz wiele, wiele innych, wszystko
to stawiao tumaczy czsto w sytuacji bardzo trudnej. Std
rwnie powstaway niekiedy pewne niezrcznoci tumaczenia,
jak np. uyte przez tumaczy za Marksem wyraenie klasy
ideologiczne (str. 174), ktre rozumie naley jako klasy
tworzce ideologi , i in.
W drugim wydaniu tumacze dooyli wszelkich stara, aby
upora si z usterkami i wadami przekadu, ale wci stawali
wobec ogromu wszystkich tych trudnoci, o ktrych wspomnia
no wyej.
Tekst Marksa jest trudny. Tumacze nie mogli jednak po
zwoli sobie na wyczerpujce wyjanienia czy uwagi meryto
ryczne do tekstu. Mogyby w ten sposb powsta glossy na
marginesie ksiki Marksa, tworzce jakby drug ksik, co
mijaoby si z celem przekadu. Zachowano wic tylko niemal
w caoci uwagi do tekstu dokonane przez redakcje wyda ro
syjskiego i niemieckiego, aczkolwiek niedostateczno tych
uwag wydaje si oczywista.
I jeszcze kilka kwestii natury edytorskiej.
Sowa wyjaniajce lub uzupeniajce tekst Marksa, dodane
w niektrych miejscach dla lepszego zrozumienia, podano za
tekstem niemieckim w nawiasach kwadratowych [ ] . Wobec
tego nawiasom stawianym przez samego Marksa nadano dla
odrnienia, poza nawiasami okrgymi ( ) , ksztat klamer { },
a tam, gdzie zamykaj dusze wywody - klamer ptu-
stych { } ; pewne fragmenty przekrelone przez Marksa,
a obecnie wczone do tekstu, ujto w nawiasy ostre ( }.
Teksty cytowane przez Marksa z obcych autorw podano
dla wikszej wygody czytelnika petitem; brzmienie cytatw
w jzyku oryginau znajdzie czytelnik w Zacznikach na ko
cu ksiki (str. 485- 587). Tam, gdzie Marks czyni odstpstwa
od cytowanego rda, zaznaczono to w odpowiedniej uwa
dze; wielokropek w kwadratowych nawiasach [...] w tekstach
cytowanych oznacza opuszczenie dokonane przez Marksa
XXX
Od tumaczy wydania polskiego
przypadkowo; wielokropek bez nawiasw oznacza, e opusz
czenie tekstu byo przez niego zamierzone. Podkrelenia Mar
ksa zaznaczono przez zastosowanie kursywy (take w tekcie
gwnym). Ustpy, ktre Marks przy cytowaniu sam przeoy
na jzyk niemiecki, zaznaczono w Zacznikach drukiem roz
strzelonym; tumaczenie zgodne jest wtedy, oczywicie, z tek
stem podanym przez Marksa. Wszdzie, gdzie to byo moli
we, zaznaczono, i dane cytaty Marks i Engels przytaczali
w Kapitale czy te w innych swych dzieach. W przeka
dzie cytowanych przez Marksa tekstw A. Smitha, D. Ricar
da, B. Mandevillea, Humea i in. wykorzystano istniejce tu
maczenia polskie tych dzie w sposb nastpujcy: gdzie tekst
podano zgodnie z brzmieniem wydania polskiego, informacja
w nawiasie mwi: wyd. polsk., gdzie tumacze odstpili od
istniejcego przekadu na rzecz wasnego bd gdzie dokonali
nawet nieznacznych zmian, prosz o porwnanie tych tekstw
piszc: por. wyd. polsk.
Przypisy pod tekstem gwnym pochodzce od Marksa
oznaczono cyframi arabskimi pod lini krtk, przypisy re
dakcji - gwiazdkami pod lini dug, z zaznaczeniem Red.
(gdy jest to przypis redakcji wydania niemieckiego bd ro
syjskiego) lub Red. przekl. polsk.
Wtrcone przez Marksa sowa lub zwroty w obcych jzy
kach zachowane zostay w nie zmienionej postaci, a ich tu
maczenie podano w nawiasach kwadratowych. W nawiasach
kwadratowych umieszczono te tytuy i podtytuy (lub ich
czci) pochodzce od redakcji wydania rosyjskiego.
Zgodnie z wydaniem niemieckim poszczeglne zeszyty rko
pisu oznaczone s numeracj rzymsk, strony za w zeszy
tach - numeracj arabsk; oba te oznaczenia umieszczone s
w kreskach pionowych. Jeli tekst podawany jest bez przesta
wie, numeracja stron zaznaczona jest tylko raz, gdy zaczyna
si nowa strona rkopisu (np. ||427| ) ; jeli za podawany jest
nie wedug wyznaczonego przez Marksa porzdku, lecz z ja
kimkolwiek przestawieniem, wtedy numeracja stron rkopisu
(a przy przejciu do innego zeszytu take numer zeszytu)
umieszczona jest zarwno na pocztku (np. -13971),
jak i na kocu danego tekstu (np. |XXII1397||).
XXXI
Zaczniki, Skorowidze i Wykazy w tomie niniejszym za
wieraj: teksty cytatw w jzyku oryginau, przypisy, wykaz
literatury, skorowidz nazwisk oraz wykaz miar, wag i jedno
stek monetarnych.
Od. tumaczy wydania polskiego
XXXII