You are on page 1of 7

Rev. educo contin.

CRMV-SP I Continuous Education Journal CRMV-Sp,


So Paulo, volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46, 2000.
\I O parto distcico e as principais
emergncias obsttricas em eqinos
\) Dystoeie parturition and main
obstetrie emergeneies in equines
N ereu C arl os P restes - C R M V - S P n 28 39
Professor Assisten te Doutor do Departamen to de Reproduo
An imal e Radiologia Veterin ria - UNESP - Botucatu
* Faculdade de M edicina V eterinria
e Zootecnia - UNES P
Departamento de R eproduo
Animal e R adiologia V eterinria
Distrito de R ubio J nior
C EP : 18 618 - 000 - Botucatu - S P
e- mail: rarv@fmzv.unesp.br
I RESUMO
opresen te artigo tem por objetivo rememorar con ceitos clssicos a respeito do parto n ormal e dist-
cico e tece comen trios sobre as emergn cias obsttricas de maior destaque para a espcie eqin a.
P al avras-chave: gua, parto, hemorragia puerperal, prolapsos e laceraes.
Introduo
O
parto n ormal defin ido ge-
n ericamen te como a expul-
so do produto para o meio
_ exterior aps a ruptura dos
en voltrios fetais, ao trmin o do pe-
rodo gestacion al. A placen ta e os
an exos so expelidos de imediato
ou algumas horas aps a parturi-
o. De modo sin ttico, o parto
caracteriza-se como um fen me-
n o n ervoso, en dcrin o e mecn i-
co em sin crn ica associao
(Quadro 1).
O parto n a espcie eqin a
extremamen te rpido e tran scorre
sob con traes vigorosas da mus-
culatura uterin a, abdomin al e dia-
fragmtica. Os hormn ios mater-
n os parecem n o exercer muita in -
flun cia sobre o parto. Os n veis
relativamen te altos de progestge-
n os e baixos de estrgen o con tras-
tam com os de outras espcies an i-
Qu adrol .
Diagrama sumarizado dos fatores matemos reguladores do parto
EXPULSO
MUSCULATURA
ABDOMINAL
MUSCULATURA
D1AFRAGM TICA
SISTEMA
.>NERVOSO
........- '- - - ~
'ISI E'\1\ IIIPOT \1 \\10-
IIIPOFISI'- \IlRF '\ \I
~
I
p
A
R
T
O
n :RO-CI<:RVLX-
VAGINA-V{lLVA
PREPARAO
/
0\ \ !O
DILATAO
LI GAJ \11<:NTOS
pLvrCOS
40
I
PRESTES, N. C. O parto distcico e as prin cipais emergn cias obsttricas em eqin os / Dystocic parturition and main obstetric emergencies in equines. Rev. educo
con tin . CRMV-SP / Continuous Education Journal CRMV-SP, So Paulo, volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46,2000.
mais. Didaticamen te pode ser dividido em 3 estgios:
n o primeiro, ocorre a rotao e exten so da cabea,
pescoo e membros torcicos para a posio dorsal ou
superior; n o segun do, o potro in sin ua-se e ocupa os
espaos n a via fetal mole e dura, para que ocorra a
defin itiva expulso n o terceiro estgio, marcadamen te
um reflexo mecn ico/n ervoso.
Nos eqin os, de forma geral, em 95 a 97% dos
partos n ormais a esttica fetal predomin an te a apre-
sen tao lon gitudin al an terior, posio superior e ati-
tude esten dida. Qualquer alterao n esta disposio,
con stitui-se em distocia, exigin do in terven o imedia-
ta, pois a perman n cia do potro por um perodo de 30
a 40min utos en tre o estgio I e II do parto suficien te
para provocar sua morte por asfixia, em con seqn cia
do descolamen to da placen ta epitlio corial difusa.
Dian te da distocia de causa matern a (pouco co-
mum n a gua) ou de causa fetal, fun damen tal a rea-
lizao de rpido, porm seqen cial exame obsttrico.
Procede-se a iden tificao do an imal, an amn ese e exa-
me geral, con stitudo basicamen te de aferio da tem-
peratura corporal, in speo geral, auscultao respi-
ratria, cardaca e do aparelho digestrio, observao
e palpao da vulva, pern eo, ligamen to sacro-isquiti-
co e in speo da cauda, aten tan do para grau de umi-
dade, lquio aderido ou odores an ormais. A gln dula
mamria merece destaque e avaliao especial prin -
cipalmen te com relao a edema, presen a e aspecto
do colostro. Testes especficos podem ser in stitudos
posteriormen te. Fin almen te, aps rigorosa higien iza-
o do pern eo, promover o exame obsttrico in tern o
especfico com o objetivo de avaliar as con dies de
dilatao e lubrificao do can al do parto e estimar a
viabilidade e esttica do produto. Somen te aps estas
providn cias ser possvel estabelecer um diagn sti-
co, progn stico e in stituir a man obra obsttrica que a
situao requeira.
As opes de tratamen to, n o caso especfico das
guas, so limitadas, destacan do-se a repulso e cor-
reo das an omalias dos membros, cabea e pescoo,
a trao forada, a fetotomia parcial ou total e a ope-
rao cesarian a, como formas de termin alizar um par-
to laborioso. Deve ser ressaltado que a man ipulao
deve ser feita com o mximo de cuidado, utilizar lubri-
fican tes especficos e, se houver n ecessidade, lan ar
mo de protocolos an estsicos.
Relatam-se, a seguir, algumas emergn cias obs-
ttricas que merecem destaque den tre os in meros
acon tecimen tos associados ao parto distcico, sem a
preten so que o assun to esteja esgotado. As man o-
bras obsttricas e as in terven es teraputicas ou ci-
rrgicas dos problemas abordados a seguir merecem
captulo especial.
Conseqncias do parto distcico
Hemorragia via vagina
Duran te a con duo de parto que exija man ipula-
o obsttrica, discreta hemorragia pode ser eviden cia-
da, proven ien te de laceraes lin eares da mucosa vagi-
n al, ricamen te vascularizada e edemaciada, em virtude
do momen to fisiolgico da fase preparativa de parto. A
ruptura do cordo umbilical tambm propicia o apareci-
men to de san gue. Esta situao observada com fre-
qn cia aps a execuo de trao forada, especial-
men te n os casos de o produto ser absoluto ou relativo
gran de.
A hemorragia pode ser profusa se houver leso n a
parede de gran des vasos da vulva, vestbulo e vagin a ou
da crvix, resultan do hematomas localizados. As peque-
n as escoriaes e as colees san gn eas podem con ta-
min ar-se secun dariamen te e desen volver trajetos fistulo-
sos ou abscessos.
Episdios de hemorragia temporria e rescidivan -
te podem ser eviden ciados em an imais que apresen tem
varizes localizadas, ocasion almen te n o limite vestbulo-
vagin al.
O destacamen to do en domtrio, as perfuraes da
mucosa e musculares e as rupturas do tero so pass-
veis de ocorrer duran te in terven es grosseiras, falta de
devida e n ecessria lubrificao, uso de equipamen to in a-
dequado ou in advertida trao da placen ta fixada jun ta-
men te com o feto. Nos traumatismos severos do tero,
poder ocorrer hemorragia in visvel e in con trolada para
a cavidade abdomin al com con seqn cias desastrosas
para a parturien te.
Os san gramen tos con seqen tes das dilaceraes
perin eais de qualquer grau so facilmen te detectveis,
poden do ser realizada a ligadura hemosttica in dividual
dos gran des vasos.
Exames gin ecolgicos seqen ciais devem ser efe-
tivados n os an imais cujo parto foi auxiliado, impor rigoro-
so tratamen to duran te o puerprio, pois n os casos n egli-
gen ciados podem sobrevir adern cias n o espao vagin al
com srio comprometimen to sobre a vida e capacidade
reprodutiva futura da gua.
P rol apsos
A forma do tero, sua disposio an atmica, a lo-
calizao dos ovrios e a caracterstica morfofun cion al
41
sical ou mais propriamen te retroflexo da bexiga urin -
ria. A vescula urin ria exterioriza-se atravs da uretra,
que n a espcie eqin a particularmen te curta e altamen te
disten svel, especialmen te n o momen to do parto. A in s-
peo cuidadosa permite defin ir o revestimen to in tern o
da bexiga e os ureteres com o gotejamen to de urin a. Os
agen tes causais so amplos, porm, freqen temen te res-
pon sabilizam-se os processos irritativos de qualquer n a-
tureza, man useio excessivo, dor, ten esmo ou grave cisti-
te. O tratamen to requer o con hecimen to de protocolos
an estsicos, man useio delicado n a restituio do rgo
sua posio an atmica origin al e a completa remoo do
agen te causal.
O prolapso uterin o completo n a gua raro, con -
trastan do com a espcie bovin a, n a qual a in cidn cia
alta. Na ampla maioria das vezes est associado ao
parto distcico com reten o placen tria, man ifestan -
do-se de imediato ou algumas horas aps a expulso.
Como agravan te, possvel haver associao com pro-
lapso retal, everso de bexiga ou ruptura uterin a (Fi-
gura 2). O an imal poder man ifestar sin ais e sin tomas
de dor, ten esmo, an siedade, aumen to da freqn cia
crdio-respiratria, prostrao, hemorragia, choque hi-
povolrn ico, redun dan do em bito. Esta situao con s-
titui-se em emergn cia obsttrica, exigin do rpida e
decisiva atuao profission al. A fertilidade futura dos
an imais acometidos e tratados com sucesso ir depen -
der do grau de dan o en dometrial e dos procedimen tos
teraputicos impostos.
PRESTES, N. C. o parto distcico e as prin cipais emergn cias obsttricas em eqin os / Dystocic parturition and main obstetric emergencies in equines. Rev. educo
con tin . CRMV-SP / Continuous Education Journal CRMV-SP, So Paulo, volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46, 2000.
Figu ra 1. Prolapso total de tero. Em con seqn cia do tempo de
exposio observam-se desidratao da mucos a e reas de n ecrose
superficial.
de todos os ligamen tos do trato reprodutivo fazem da gua
um an imal pouco propen so, por n atureza, a apresen tar
ten dn cia para a man ifestao de prolapsos de estrutu-
ras gen itais (Figura 1).
As in verses da mucosa, os prolapsos parciais e
totais ou cervicovagin ais so raros. Projees abauladas
da mucos a vagin al atravs da rima vulvar podem ser ob-
servadas n os an imais joven s e, n a maior parte das vezes,
trata-se da membran a himen al imperfurada. Prolapsos
vagin ais podem ocorrer duran te traes foradas n a con -
duo de partos distcicos, n a fase expulsiva do parto
n ormal ou coin ciden tes com con traes, con seqen tes
de processos irritativos, in flamatrios ou excessiva man i-
pulao.
Formaes globosas avermelhadas projetan do-se
pela vulva, acompan hadas de esforos expulsivos, mere-
cem criteriosa an lise, poden do tratar-se de prolapso ve-
As laceraes ou dilaceraes
As laceraes podem ser superficiais ou profun -
das, pon tuais ou lin eares, con tidas ou exten sas e poten ci-
almen te ocorrem em qualquer segmen to da via fetal mole,
que con siste dos corn os e corpo uterin o, crvix, vagin a,
vestbulo e complexo con tguo vulva/pern eo.
Os aciden tes superficiais com sede n o tero so
dificilmen te diagn osticados e, s vezes, percebidos pelo
toque digital. A reverso espon tn ea medida que pro-
gride a in voluo uterin a n o puerprio. As leses profun -
das so altamen te comprometedoras da in tegridade fsi-
ca e viabilidade reprodutiva da gua em virtude da he-
morragia, formao de adern cias do tero aos rgos
adjacen tes e even tualmen te periton ite. Con tamin ao
secun dria ao puerprio patolgico, especialmen te n as
con dies de tratamen tos mal executados, fatalmen te
evoluir em n ecrose tecidual, piometra ou en dometrite
crn ica.
A crvix tem forma an elar sin gular e n as lacera-
es superficiais a expectativa a resoluo espon tn ea
42
PRESTES, N. C. O parto distcico e as prin cipais emergn cias obsttricas em eqin os / Dystocic parturition and main obstetric emergencies in equines. Rev. educo
con tin . CRMV-SP / Continuous Education Journal CRMV-SP, So Paulo. volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46, 2000.
Figura 2. Prolapso de amplo segmen to in testin al associado distocia
de causa fetal.
rpida, graas extrema capacidade regen erativa da
mucosa. Em situaes particulares possvel a forma-
o de adern cias, tabiques ou pregas, reduzin do a luz
cervical ou ocasion an do deformaes. Esten oses totais
j foram observadas, represan do o con tedo in tra-tero.
As leses profun das determin am a perda de competn -
cia fun cion al cervical, impedin do a con cepo ou impos-
sibilitan do a man uten o da gestao. Estes aciden tes
acon tecem duran te o tran scurso de um parto n ormal;
en tretan to, esto mais freqen temen te associados com a
trao forada de potros absolutos ou relativos gran des,
produtos que apresen tem an omalias hereditrias ou ad-
quiridas, duran te man ipulaes impruden tes e pela reali-
zao de fetotomia. Pelo con tato man ual por via vagin al,
15a 20dias aps o ocorrido, percebe-se a descon tin uida-
de do an el cervical, sen do possvel qualificar o grau de
severidade e defin ir-se claramen te o local acometido.
Altern ativas para a correo cirrgica tm sido propos-
tas e efetivadas, porm o difcil acesso fun cion a como o
maior fator limitan te de sucesso. Median te protocolo an es-
tsico con ven ien te que promova relaxamen to do apare-
lho reprodutivo e, utilizan do-se de pin a cervical compa-
tvel, possvel tracion ar e exteriorizar o an el cervical
Figura 3. Parto distcico: o potro exterioriza-se com cabea, pescoo
e um membro torcico via reta] e um membro torcico via vagin al. Fica
eviden te que se formou gran de lacerao reto-vagin al, preservan do
n tegro apen as o pern eo.
ato limite do vestbulo vagin al, permitin do melhor visua-
lizao da in jria, facilitan do sobreman eira a abordagem
operatria, garan tin do seguran a ao an imal e ao profis-
sion al. Apesar dos avan os, o assun to requer n ovos es-
tudos, particularmen te com relao tcn ica, in strumen -
tal cirrgico, tipos de fio, padro de sutura e cuidados e
tratamen to ps-operatrio.
Algun s aspectos sobre as laceraes da mucosa
vagin al j foram men cion ados n o tpico referen te he-
morragia. Con tudo, adern cias parciais ou totais da pa-
rede tubular so passveis de serem registradas, espe-
cialmen te n os an imais n o submetidos a exame gin ecol-
gico con dizen te aps o parto laborioso. Por outro lado, o
vestbulo vagin al e o meato urin rio extern o merecem
aten o especial. Neste local, repousam a prega tran s-
versa e resqucio da membran a himen al, que pode exibir
graus variveis de comprometimen to em con seqn cia
do parto distcico (Figura 3). Na vign cia de leses gra-
ves que determin em seu despren dimen to da parede lte-
ro-in ferior da vagin a ou quan do ocorre exten sa perda te-
cidual, fatalmen te haver refluxo de urin a para o fun do
vagin al, caracterizan do a urovagin a. Con comitan temen -
te pode se estabelecer a vagin ite, uretrite e cistite. In -
43
PRESTES, N. C. O parto distcico e as prin cipais emergn cias obsttricas em eqin os / Dystocie parturition and main obstetric emergencies in equines. Rev. educo
con tin . CRMV-SP / Continuous Education Journal CRMV-SP, So Paulo, volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46, 2000.
Figu ra 4. Lacerao perin eal de 3 grau, 96 horas aps o aciden te.
meras tcn icas de uretroplastia so con hecidas e pro-
postas n a literatura especfica ao assun to-
A vulva, para a espcie eqin a, apresen ta uma
importn cia n o aspecto reprodutivo sem os mesmos pre-
ceden tes das outras espcies domsticas ou das de pro-
duo. Os simples defeitos de con formao, comprimen to
efetivo, an gulao ou in clin ao, in sero ou justaposi-
o dos lbios, so suficien tes para ocasion ar subfertili-
dade ou in fertilidade. Os desajustes vulvares permitem a
passagem do ar caracterizan do a pn eumovagin a, eviden -
ciada in clusive pela son oridade aspirativa emitida quan do
o an imal se locomove.
A episiotomia um procedimen to obsttrico con -
trolado que pode ser realizado n a gua para promover
maior dilatao vulvar a fim de facilitar a expulso do
produto. Deve ser evitada a in ciso n ica lin ear n o per-
n eo em direo ao n us, sob risco de haver laceraes
in con troladas. Preferen cialmen te, procedem-se in cises
oblquas lateralmen te comissura dorsal ou superior da
vulva. Termin ado o parto, aplicam-se pon tos de sutura n a
mucosa e pele, recon stituin do o local. A perfeita simetria
deve ser observada, evitan do-se deformaes.
As laceraes ocorridas n a poro mais extern a
do aparelho reprodutor femin in o so classificadas como
de primeiro, segun do ou terceiro grau, em seqn cia pro-
gressiva de severidade (Figura 4). Aquelas de grau um
en volvem a leso da mucosa dorsal do vestbulo vagin al
e da poro superior da vulva, in cluin do a pele com mn i-
mo dan o muscular. Laceraes de segun do grau com-
preen dem a ruptura da musculatura vulvo-vestibular, es-
pecialmen te do corpo perin eal, preservan do a in tegrida-
de do assoalho retal e do esfin cter an al. Nas dilacera-
es de terceiro grau, ocorre a diviso traumtica da pa-
rede dorsal da vagin a, do assoalho retal, esfn cter an al e
corpo perin eal, com con seqen te perda de tecido. As s-
balas passam a in vadir passivamen te o espao vagi-
n al.
Freqen temen te as laceraes graves acome-
tem as primparas; con tudo, h fatores determin an tes,
como o feto com os membros cruzados sobre a n uca,
an imais com estreitamen to vulvar con gn ito, guas que
foram previamen te submetidas vulvoplastia en aqueles
an imais que j haviam apresen tado lacerao n o parto
an terior, pois esperada ligeira esten ose lumin al devi-
da perda tecidual e retrao cicatricial.
Em algumas situaes as rupturas so localiza-
das, caracterizan do a fstula reto-vagin al, con sistin do
em orifcio de dimetro varivel, comun ican do os dois
trajetos an atmicos. Podem permitir a passagem de
sbalas in teiras ou do caldo fecal, detectveis n o con -
duto e fun do vagin al (Figura 5). eviden te que o pre-
juzo reprodutivo pode agravar-se duran te o estro, quan -
do ocorre relaxamen to cervical fisiolgico, possibilitan do
o in gresso deste con tamin an te ao tero. As distocias de
causa fetal ou o movimen to brusco dos membros n o ca-
Figu ra S. Lacerao perin eal de 3 grau, 60 dias aps o aciden te.
Notam-se a presen a de sbalas n o espao vagin al e a completa regen e-
rao da mucosa.
44
PRESTES, N. C. O parto distcico e as prin cipais emergn cias obsttricas em eqin os / Dystocic parturition and main obstetric emergencies in equines. Rev. educo
con tin . CRMV-SP / Conlinuous Education Journal CRMV-SP, So Paulo, volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46, 2000.
SUMMARY
The objective of this study was to review the classical con cepts of n ormal an d dystocic parturition ,
describin g the main obstetric emergen cies in mares.
Key words: mares, parturition , puerperal hemorrhage, prolapse, laceration s.
Figura 6. Detalhe da recon stituio cirrgica da dilacerao perin eal
de 3 grau.
n al do parto so os respon sveis por este aciden te. Na
literatura dispon vel esto descritos vrios modelos de
tcn ica reparativa.
As dilaceraes completas, por se tratarem de le-
so grave, preocupam os tcn icos e criadores at pelo
aspecto da ferida. Se o aciden te for con statado imediata-
men te ps-parto, muitos profission ais optam pela sutura
recon stitutiva imediata. Ultrapassado o perodo de 12
horas o local deve ser tratado como ferida aberta, usan -
do-se produtos isen tos de fatores irritativos at a com-
pleta regen erao das mucosas vagin al e retal, que pode
demorar de 30 a 60 dias, quan do ser possvel a execu-
o de cirurgia plstica recon stitutiva.
A tcn ica bsica de tratamen to foi pion eiramen te
proposta por Ggtze, em 1929. Caslick, em 1937, relatou
modelos tcn icos para reparos em defeitos vulvares.
Modificaes foram propostas por in meros autores at
os dias atuais (Figura 6).
As complicaes ps-operatrias in cluem: a reten -
o de fezes devida dor, deiscn cia da sutura por con ta-
min ao ou presso da con stipao, trombose com con se-
qen te n ecrose tecidual, prolapso retal, everso da bexiga
urin ria e in fertilidade (Figura 7). Esta ltima pode ser se-
qela da con tamin ao uterin a sofrida pela presen a de
fezes do momen to do parto at a realizao da cirurgia.
Figura 7. Retroflexo da bexiga urin ria aps cirurgia plstica recon s-
titutiva do espao vagin al e retal- lacerao de 3 grau.
45
PRESTES, N. C. O parto distcico e as prin cipais emergn cias obsttricas em eqin os / Dystocic parturition and main obstetric emergencies in equines. Rev. educo
con tin . CRMV-SP / Continuous Education Joumal CRMV-SP, So Paulo, volume 3, fascculo 2, p. 40 - 46, 2000.
CONVENTION OF AMERICAN ASSOCIATION OF
EQUINE PRACTITIONERS, 38, Florida 1992. Procee-
din gs, AAEP, p. 619-7, 1992.
BIBLIOGRAFIA DE APOIO
1 - AANES, W.A. Surgi cal man agemen t offoalin g in juries. Veteri-
n ary Clin ics of North America: Equin e Practice, v.4, p.
417-38,1988
2 - BERTHAND, e. Pn eumovagin a e vulvoplastia n a gua. A Hora
Veterin ria, an o 15, n .86, p.41-6, 1995.
3 - BICUDO, S.D.; PRESTES, xc., PAPA, EO.; LOPES, MD.;
ALVARENGA, M.A. Prolapso da bexiga aps dilacerao
perin eal em gua. Relato de caso. Revista Brasileira de
Reproduo An imal. Y.13, n .2, p.121-4, 1989.
4 - GINTHER, O.I. Equin e pregn an cy: physical in teraction s be-
tween the uterus an d con ceptus. In : ANNUAL CONVEN-
TION OF THE AMERICAN ASSOCIATION OF EQUI-
NE PRACTITIONERS, 44, Baltimore 1998. Proceedin gs.
AAEP, 1998. p.73-104.
5 - HOOPER, R.N.; CARTER, G.K.; VARNER, D.D.; TAYLOS,
T.S.; BLANCHARD, T.L. Postparturien t hemorrhage in the
mare: man agin g laceration s of the birth can al an d uterus.
Equin e Practice, p.57-63, J an uary 1994.
6 - LEBLANC, M.M.; NORMAN, W.M.; VANDER-PLASSCHE,
M.M.; DAELS, P.E Selected Topics in Equin e Obstetrics
an d Obstetrical Complication in the Mare. ln : ANNUAL
7 - LEITH, G.S.; GINTHER, 0.1. Mobility of the con ceptus an d
uterin e con traction s in the mare. Theriogen ology, v.22, p.
401-8,1985.
8 - O'RIELLY, I.L.; MACLEAN, A.A.; LOWIS, T'C , Repair of
third degree perin eallaceration by a modified Goetze techn i-
que in twen ty mares. Equin e Veterin ary Education , v.10,
n .l, p.2-7, 1998.
9 - PAPA, F.O.; ALVARENGA, M.A.; BICUDO, S.D.; MEIRA,
e.; PRESTES, N.e. Modificao n a tcn ica de correo ci-
rrgica de dilacerao perin eal de 3 grau em guas. Brazili-
an J ourn al of Veterin ary Research an d An imal Scien -
ce, v.29, n .2, p.239-50, 1992.
10- PERKINS, N.R.; FRAZER, G.S. Reproductive emergen cies in
the mare. Veterin ary Clin ics of North America: Equin e
Practice, v.l O, n .3, p. 643-71,1994.
11- PRESTES, N.e.; BICUDO, SD.; SARTORI P , R. Prolapso
retal associado a parto distcico em gua. Veterin ria No-
tcias, v.3, n .l, p. 141-2, 1997.
EXPULSO
MUSCULATURA
ABDOMINAL
MUSCULATURA
DIAFRAG M TICA
SISTEMA
>NERVOSO
~L- - - ~
p
A
R
T
O
TERO-CERV1X-
VAGINA-VULVA
SISTE \IA HlPO r \t \\10
UIP FIS E- \DI{[N \1
PREPARAO
/
DILATAO
LIGAMENTOS
PLVICOS
46

You might also like