Havalandirma-Teknigi 48161730 PDF

NSZ
Bu ders notu, MEB-YK Meslek Yksekokullar Program Gelitirme Projesi klimlendirme

ve Soutma Program, Havalandrma Sistemleri dersi mfredat programnda bulunan konulara paralel
olarak hazrlanmtr.
Havalandrma Sistemleri dersi, yksekokulumuzun ikinci snfnda okuyan rencilerimizin,
havalandrma sistemleri elemanlarnn zelliklerini, havalandrma kanallarnn tasarlandrlmasn,
kanal balant elemanlarnn yaplmas ve uygulamas gibi konularda yeterli bilgiye ulamasn
salayan bir ders niteliindedir.
Bu ders notu, rencilerin kendi kendilerine alabilmeleri ve konuyu daha iyi
anlayabilmeleri asndan, iyi bir kaynak olduu dncesindeyiz. Ayrca bu ders notunun
iklimlendirme ve soutma programnn ilerde alabilecek olan uzaktan retim programnda
kullanlmas da hedeflenmitir.
Bu ders notunun hazrlanmasnda deerli katklarn esirgemeyen Adana Meslek Yksekokulu
Mdrmz sayn Prof.Dr. Alaettin SABANCIya, Teknik programlar blm bakanmz sayn
Yrd.Do.Dr.Veysel POLATa, katklarndan dolay sayn r.Gr. Erdoan GRDALAa ve uzaktan
retim biriminde grevli rencilerimize teekkr ederiz.

Mehmet BLGL
Erdoan MEK
Yusuf POLAT
Abdulkadir YAAR

NDEKLER Sayfa

NSZ I
NDEKLER II
1. HAVALANDIRMAYA GR 2
1.1. Giri 2
1.2. Havalandrmaya Olan htiya, lgili Ynetmelikler ve
Standartlar.

2
1.3. Havalandrma Yntemleri. 3
1.4. Tipik Kanal Sistemleri 3
1.4.1. Tek Kanall Sistem .. 3
1.4.2. ift Kanall Sistem 3
1.4.3. Dn ve Egzoz Sistemleri 4
1.5. Konu le lgili Sorular... 4
2. HAVALANDIRMA SSTEM ELEMANLARI. 6
2.1. Fan ve Fan eitleri.. 6
2.1.1. Aksiyal (eksenel) Tip Fanlar... 6
2.1.2. Radyal Tip Fanlar 7
2.2. Fan Kanunlar ... 8
2.3. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli Parametreler.. 9
2.3.1. Mutlak Basn. 9
2.3.2. Basma Ykseklii 9
2.3.3. Fan Gc ve Verimi 10
2.3.4. Debi. 10
2.4. Fan Performans Erileri 10
2.5. Fan Seimi. 10
2.6. Fan Kontrol. 11
2.7. Fan Bakm 11
2.8. Menfez ve Difzrler (Anemostat)... 11
2.8.1. Menfezler. 11
2.8.2. Difizrler (Anemostat) 13
2.8.3. Menfez ve Difzr Seimi ............................................. 14
2.9. Damper Tipleri.. 18
2.10. Hava Filtreleri . 18
2.10.1. Filtreleme 18
2.10.2. Hava Filtresi eitleri... 19
2.10.2.1. Elyafl Tip Filtreler 19
2.10.2.2. Filtre Eleman Tazelenebilir (Yenilenen)
Tip Filtreler 21
2.10.2.3. Elektrostatik Tip Hava Temizleyiciler.. 21
2.10.3. Filtre Seimi.. 22
2.11. Konu le lgili Sorular. 23
3. HAVALANDIRMA KANALLARININ TASARIMI 26
3.1. Standart Kanallar ve Elemanlar 26
3.2. Havalandrma Sistemlerinde D Hava Miktar Tayini. 26
3.2.1. Mahaldeki nsan Saysna Gre D Hava Miktar
Tayini..

26
3.2.2. Saatlik Hava Deiim Saysna Gre D Hava Miktar. 28
3.3. Kanal Hesaplar. 29
3.3.1. Kanalardaki Hava Hzlar 29
3.3.2. Kanal Kesit Alannn Tayini 31
3.3.3. Kanal Kenar Oranlar.. 32
3.3.4. Benzerlik Kanunu 32
3.3.5. Bernoulli Denklemi. 33
3.4. Kanallarda Toplam Basn Kayb. 34
3.4.1. Kanalardaki Srtnme Basn Kayplar. 35
3.4.2. Kanalardaki Dinamik Basn Kayplar (Yerel
Kayplar)..

36
3.4.3. Santral i Cihazlarnn Basn Kayb. 36
3.4.4. Kanal Sistemi Blmlerindeki Kayplar. 36
3.5. Fan Sistem Etkileimi.. 42
3.6. Kanal Boyutlandrlmas ve Hesap Yntemleri 43
3.6.1. E Srtnme Yntemi 43
3.6.2. Statik Geri Kazanma Yntemi 52
3.7. Kanal Sisteminde Ekonomi... 52
3.7.1. Optimizasyon.. 53
3.7.2. lk Yatrm Maliyetine Etki Eden Faktrler 53
3.7.2.1. Kanal Kenar Oran.. 53
3.7.2.2. Basn Snflandrlmas. 54
3.7.2.3. Fittings Maliyetleri. 54
3.7.3. Yuvarlak Kanallar ile Dikdrtgen Kanallarn
Maliyetinin Karlatrlmas..

54
3.8. Kanallarda Szdrmazln nemi. 56
3.9. Kanallarn Temizlii. 56
4. HAVALANDIRMA UYGULAMALARI... 60
4.1. Konutlar ... 60
4.2. Garajlar. 61
4.3. Ticari Mutfaklar... 61
4.4. Lokanta, Kafeterya ve Otel Mutfaklar. 61
4.5. Byk Mutfaklar.. 62
4.6. amarhaneler. 62
4.7. Okullar.. 63
4.8. Kimya Laboratuarlar 63
4.9. Toplant Salonlar. 63
4.10. Tuvaletler. 63
4.11. Dular.. 63
4.12. niversite Anfileri . 63
4.13. Anaokullar ve Yuvalar. 64
4.14. Byk Toplant, Gsteri ve Spor Salonlar. 64
4.15. Spor Salonlar 65
4.16. Konser ve Tiyatro Salonlar .. 65
4.17. Sergi ve Fuar Alanlar . 65
4.18. Al Veri Merkezleri ve Dkkanlar 65
4.19. Spermarketler 65
4.20. Snak Havalandrmas 66
4.21. Snak Havalandrma Kapasiteleri .. 66
4.22. Snaklarda Havann Ynlendirilmesi 67
4.23. lkokullar. 67
5. KANAL VE BALANTI ELEMANLARININ YAPIMI. 70
5.1. Kanal Konstrksiyonu... 70
5.2. Kanal ve Balant Paralarnn malat. 71
5.2.1. Pitsburg Kenet Yapm 73
5.2.2. Sac Levhadan Dikdrtgen Kanal Yapm 74
5.2.3. Sac Levhadan Dirsek Yapm.. 75
5.2.4. Sac Levhadan Genileme Paras Yapm... 76
5.2.5. Sac Levhadan Ayrlma Paras Yapm.. 77
5.3. ki Kanal Parasn Birletirme Yntemleri.. 77
5.4. Kanallarn Mesnetlenmesi. 79
6. TEST, AYAR VE DENGELEME... 82
6.1. Test, Ayar ve Balans. 82
6.2. Tanmlar 82
6.3. Test ve Dengelemenin nemi... 82
6.4. n Hazrlklar 83
6.5. Kaaklarn Tespit Edilmesi... 84
6.6. Hava Test, Ayar ve Balans Aralar.. 84
6.6.1. Mekanik Anemometre. 85
6.6.2. Elektronik Anemometre.. 85
6.6.3. Ak lm Davlumbaz. 86
6.6.4. U Manometre.. 86
6.6.5. Eimli / Dik Manometre.. 87
6.6.6. Elektronik (Digital) Manometre.. 87
6.6.7. Pitot Tupe 87
6.7. Hava Kanallarnda Szdrmazlk Testi.. 88
6.8. Sisteminin letmeye Alnmas .
6.9. Fan Kontrol..
91
91
6.10. Hava Sistemi Temel Dengeleme Prosedr 92
6.10.1. Dengeleme Kriteri... 92
6.10.2. Kademeli Metod.. 92
7. SES VE AKUSTK... 98
7.1. Sesin Tanm.. 98
7.2. Ses ile ilgili tanmlar.. 98
7.3. Grlt .. 99
7.4. Grlt iddetinin Hesaplanmas.. 99
7.5. Ses Yaltm Hesab... 100
7.6. Grlt lm lem Sras. 102
7.7. Grlty Etkileyen Faktrler.. 103
7.8. Grlt Nasl Azaltlr?............................................................. 103
BRM SSTEMLER. 107
KAYNAKLAR. 110

BLM

HAVALANDIRMAYA GR

AMA
Havalandrmann nemini ve ilgili ynetmeliklerini tanyabilme, temel tiplerini ve uygulama alanlarn
listeleyebilme.

1. HAVALANDIRMAYA GR

1.1. Giri
Kapal mekanlarda ok sayda insann bulunuu, endstriyel ortamlarda ise baz uygulamalar
yznden kirlenen hava srekli veya geici olarak yenilenmek zorundadr. Gerekli sistemler mahalin
havasnn hem scaklk, hem izafi nemini btn bir yl boyunca, d hava artlarndan bamsz bir
deerde sabit tutmasn amalar.
Havalandrma sistemlerinin temel unsurlar unlardr;
a. Scaklk
b. Hava hz
c. Hava temizlii
nsan iinde bulunduu ortam havasna s, karbondioksit gaz, su buhar ve ho olmayan
kokular brakr. ok sayda insann ayn ortamlarda bulunuu srasnda havann gaz ve duman
halindeki kirlilikler bakmndan zenginlemesini nlemek iin bu mahali havalandrmak baka bir
ifade ile bu mahale yeterli miktarda taze hava gnderilmesi gerekir. Endstriyel ortamlarda ise
imalatn kaliteli olabilmesi ve ortamlarda rahat bir ekilde alabilmek iin havalandrma gereklidir.
Havalandrma sistemlerinin dzgn bir ekilde alabilmesi baz temel koullara baldr.
Bu koullar;
1. Ortama gerekli taze hava giriinin mutlaka yaplmas,
2. Ortamda rahatszlk yaratacak hava akmnn (ceryann) olmamas,
3. Havalandrma sisteminin mahal havasn niform bir ekilde datp toplamas
4. Vantilatrl tesislerde sessiz bir almann salanmas gibi hususlardr.

1.2. Havalandrmaya Olan htiya, lgili Ynetmelikler ve Standartlar
Havalandrma;
1. Canllarn bulunduklar ortamlarda, solunum yapmalar, terlemeleri, s yaymalar, sigara
imeleri, koku yaymalar gibi nedenlerden dolay
2. letmelerde, retim esnasndan sat ilemine kadar ortaya kan zararl tozlarn, gazlarn ve
kokularn giderilmesi iin
3. Depolarda gda maddelerinin veya koku yayan dier malzemelerin yaydklar
koku nedeniyle ve bozulmalarn nlemek iin gereklidir.

3194 sayl imar kanunu, evlerin yeterli aydnlkta ve havalandrlabilir olmasn art komaktadr.
Gnmzde ina edilen binalarn szdrmaz olmas, pencere ve kaplardan szntnn ok az olmas,
mahallerde oksijen yetersizliine sebep olmaktadr.
Yaplan aratrmalarda halka ak binalarn %30unda i hava kirlilii tespit edilmitir. Bu
yzden i hava kalitesi olduka nemlidir. mekanlardaki hava kirliliinin %52si havalandrmann
yetersiz olmasndan kaynaklanmaktadr.

1.3. Havalandrma Yntemleri
Hava hareketini salayan kuvvetlere gre e ayrlr:
1. Doal havalandrma: Havann hareketi ve dolaysyla yenilenmesi scaklk farklarna ve rzgar
etkisine baldr. (Baca ve rzgar etkisiyle)
2. Doalmekanik havalandrma: Rzgar etkisiyle alan baca aspiratrleri rnek olarak
verilebilir.
3. Mekanik havalandrma: Bu tip havalandrmada havann hareketini bir vantilatr temin eder.
Bu da ekilde olabilir.
- Mekanik girili doal kl (vantilatrl)
- Doal girili mekanik kl (aspiratrl)
- Mekanik giri ve kl (vantilatr ve aspiratrl)

1.4. Tipik Kanal Sistemleri
Kanal sistemleri geni kullanma amalarna gre ok farkl olmakla birlikte genelde tipi
mevcuttur.
- Tek Kanal Besleme Sistemleri
- ift Kanal Besleme Sistemleri
- Dn ve Egzoz Sistemleri.
1.4.1. Tek Kanall Sistem
Tek kanal besleme sistemi dzenlemesi; havay belirli bir saydaki blgeye ulatrr. Tek
kanal sistemi, btn blgelere, o blgelerdeki gerekli en dk hava scakln salayacak beslemeyi
yapar. Blgeler iindeki bir oda termostat ve kol ayrmndaki bir stc yardmyla, her bir blgenin
scakl kontrol edilir. stenen en kk havalandrma miktar, d hava damperleri minimuma
ayarlanarak yaplr. Ar souk ve ar scak havalarda d hava damperleri en dk deere ayarlanr,
fakat lk havalarda bunlar ak olabilir.
1.4.2. ift Kanall Sistem
ift kanal besleme sistemleri ise her bir blgeye biri scak dieri souk hava gnderen iki kol
gider. Blgedeki istenen oda scakln ayarlamak iin bir karm odasnda scak ve souk belirli
oranlarda kartrlr.

ekil 2.1. Tek Kanall Sistem.

ekil 2.2. ift Kanall Sistem.

1.4.3. Dn ve Egzoz Sistemleri
Dn ve egzoz sisteminde ise bir besleme devresinde bulunan kol klar yerine, izafi
olarak daha ok saydaki kol girileri ile karakterize edilebilir. Bir klima kanal devresinin dn hava
ksm ve bir fabrikann egzoz kanal devresi bu tip sistemlere tipik rneklerdir.

1.5. Konu le lgili Sorular
1. Havalandrma yntemleri kaa ayrlr? rnekler veriniz
2. Havalandrmann niin gerekli olduunu aklaynz
3. Havalandrma sistemlerinin dzgn bir ekilde alabilmesi baz temel koullar nelerdir?
Aklaynz
4. Tipik kanal sistemleri nelerdir? Aklaynz.

BLM

HAVALANDIRMA SSTEM ELEMANLARI

AMA

Havalandrma sistem elemanlarn tanyabilme ve kataloglardan seebilme.

2. HAVALANDIRMA SSTEM ELEMANLARI

2.1. Fan ve Fan eitleri
Fan, bir basn fark oluturarak havann akn salayan cihazdr. Fann hareketli eleman
olan ark, hava zerinde i yapar ve ona statik ve kinetik enerji kazandrr. Fanlar genel olarak,
havann ark zerinden ak dorultusuna bal olarak, aksiyal (eksenel) ve radyal tip olarak
snflandrlr.
2.1.1. Aksiyal (eksenel) Tip Fanlar
Aksiyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketi eksenel
yndedir. Aadaki ekilde eitli aksiyal tip fanlar gsterilmitir. Aksiyal tip fanlar pervane kanatl
tip, silindir kanat tip ve klavuzlu silindir tip olmak zere ksma ayrlr.

ekil 2.1. Aksiyal tip fanlar

1. Pervane kanatl tip: Alak, orta ve yksek basnl genel stma, havalandrma ve klima
uygulamalarnda kullanlrlar.
2. Silindir kanat tip: Alak ve orta basnl sistemlerde ve kurutma ve boyama kabinlerinin
egzozlarnda kullanlrlar.
3. Klavuzlu silindir tip: Alak statik basnl, byk hava debileri iin kullanlrlar.

ekil 2.2. Pervane kanatl ekil 2.3. Silindir kanat ekil 2.4. Klavuzlu sil.
2.1.2. Radyal Tip Fanlar
Radyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen havann hareketi eksenel ynde
olmayp santrifuj (merkezka) kuvveti dorultusundadr. Aadaki ekilde eitli radyal tip fanlar
gsterilmitir. Radyal tip fanlar radyal (eimsiz) tip, ne eimli kanatl tip, geriye eimli kanat tip ve
aerodinamik kanatl tip olmak zere drt ksma ayrlr.

ekil 2.5. Radyal Tip Fanlar

1. Radyal (eimsiz) tip: Endstriyel tesislerde malzeme nakli iin veya yksek basnl kilma
tesislerinde kullanlrlar.
2. ne eimli kanatl tip: Alak basnl havalandrma sistemlerinde, paket klima cihazlar, ev
tipi scak hava aparayleri ve fanl serpantinlerde kullanlrlar.
3. Geriye eimli kanat tip: Genel havalandrma sistemlerinde kullanlrlar.
4. Aerodinamik kanatl tip: Genel havalandra sistemlerinde, zellikle byk hava debilerinde
kullanlrlar.

ekil 2.6. Radyal (eimsiz) tip ekil 2.7. ne eimli kanatl tip

ekil 2.8. Geriye eimli kanat tip ekil 2.9. Aerodinamik kanatl tip
2.2. Fan Kanunlar
Dinamik olarak benzer olan fanlar iin, karakteristik deikenler arasndaki ilikileri veren
denklemler, fan kanunlar olarak adlandrlrlar.
1. Kanun: Benzer fanlarn debi oranlar, devir oranlarna eittir.
1 1
2 2
Q n
Q n
=
2. Kanun: Benzer fanlarn basn oranlar, devir oranlarnn karesine eittir.
2
1 1
2
2 2
( )
( )
P n
P n
=
3. Kanun: Benzer fanlarn g oranlar, devir oranlarnn kp ile doru orantldr.
3
1 1
3
2 2
( )
( )
N n
N n
=
rnek : Debisi 10300 m
3
/h, statik basnc 25 mmSS, devir says 1687 d/dk ve gc 3.08 BG olan bir
fann yeni debisi 15000 m
3
/h kartlrsa yeni karakteristikleri ne olur?

1 1
2 2
Q n
Q n
=
2
10300 1687
15000 n
=
2
15000
1687.
10300
n =
2
2457 / n d dk =

2
1 1
2
2 2
( )
( )
P n
P n
=
2
2
25 1687
2457 P
| |
=
|
\ .

2
2
2457
25.
1687
P
| |
=
|
\ .

2
53 P mmSS =

3
1 1
3
2 2
( )
( )
N n
N n
=
3
2
3, 08 1687
2457 N
| |
=
|
\ .

3
2
2457
3, 08.
1687
N
| |
=
|
\ .

2
9, 51 N BG =
bulunur.

2.3. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli Parametreler
2.3.1. Mutlak Basn
Mutlak basn iki bileenden oluur. Bunlar atmosferik basn ve etkin (efektif) basntr.

atm
P P Pe = +
Atmosferik basn (P
atm
), sz konusu yerin zerindeki atmosfer kalnlndaki hava tabakas
arl tarafndan oluturulur (1 Atm=101,325 kPa). Etkin basn ise, zaten atmosferik basn
etkisinde olan akkana, bir baka d kuvvet uygulanarak oluturulur.
Bir U borulu manometrenin, iinden geen gaz ak olan bir kanala balan ekline gre,
kanalda hkm sren deiik basn okunabilir.

ekil 2.10. inde ak olan bir kanaldaki statik, dinamik ve toplam basn

t st d
P P P = +
2
. ( )
2
d h
V
P Pascal =
t
P = Toplam basn
st
P = Statik basn
d
P = Dinamik basn
h
= Havann younluu (1,2 kg/m
3
)
V = Havann hz (m/s)
2.3.2. Basma Ykseklii
Bazen basnlarn Pa (Pascal) birimi yerine mmSS (milimetre su stunu) birimi ile verilmesi
tercih edilir. Bu durumda, herhangi bir sistemin iki noktas (1 ve 2) arasndaki basn farkna kar
gelen ykseklie basma ykseklii denir.

. .
( )
1000
su
st d z
g H
P P P Pa
= A + A + A
H = Basma ykseklii (mmSS)
su
= Suyun younluu (998,3 kg/m
3
)
g = Yerekimi ivmesi (9,81 m/s
2
)
2.3.3. Fan Gc ve Verimi
Bir fann teorik gc aadaki bant ile hesaplanr. Hava kaaklar, mil srtnmesi kayplar
ve ak srtnmesi direnleri nedeniyle bir g kayb olur ve fan verimi terimi ortaya kar.
. ( )
t
N Q P kW = A
Q = Havann hacimsel debisi (m
3
/s)
t
P A = Fann giri ve k arasndaki toplam basn fark (Pa)
2.3.4. Debi
Debi, birim zamanda geen hava miktardr.

3
. ( / ) Q V A m s =
V= Hz (m/s)
A= Kesit alan (m
2
)

2.4. Fan Performans Erileri
retici firmalar fan seiminde kullanlmak zere, belirli tip boyut ve mil hz (d/dk) iin, fan
basnc, verimi ve gcnn fan debisi ile deiimini gsteren, fan performans erilerini kullanclara
salamaktadrlar.

2.5. Fan Seimi
Belirli bir hava datm sisteminde fan seimi yaplmas iin;

1. Sistemin tamamen tasarlanm olmas, tm elemanlarnn ve boyutlarnn belirlenmi olmas
gereklidir.
2. Hava miktar (debisi) deerleri tespit edilmelidir.
3. Kanal, menfez, panjur, damper, hava ykaycs, filtre, stc ve soutucu serpantin gibi
ksmlardaki basn kayplar toplanarak statik basn tayin edilmelidir.
4. Bulunan bu karakteristiklere gre fan seimi firma katalogundan yaplr.

ekil 2.11. Fan Performans Erisi ve Tablosu

rnek: ekildeki havalandrma sisteminde difzrler 500 m
3
/h debiye sahiptir. Toplam basn kayb
9,79 mmSS olduuna gre fan seimini yapnz.

ekil 2.12. Havalandrma Sistemi
Her bir difzr 500 m
3
/hlik debiye sahip olduuna gre, fan kndaki E ile tanmlanan
kanaldaki debi miktar;
9 x 500 = 4500 m
3
/h
olur. Fan kndaki bu kanaldan nerilen tablolardan hz seimi yaplr ve bu belirlenen
karakteristik ile (debi, hz ve basn kayb) firmalarn kataloglarndan uygun fan seimi yaplr.

2.6. Fan Kontrol
ou havalandrma-iklimlendirme sistemlerinde, fann bast hava miktar, ksa veya uzun
sreli olarak deiir. Hava debisindeki bu deiim aadaki yntemlerden birisi ile salanabilir.
1. Fan hzn deitirerek
2. Fan kanatlarnn eimini deitirerek (kanal tipi eksenel fanlarda)
3. Fan giriini, ayarlanabilir ve kontrol edilebilir kanatlarla ksarak
4. Fan kn ayarlanabilir damperler ile ksarak

2.7. Fan Bakm
1. Kaylar kontrol edilir.
2. Fan yataklarnn yalar kontrol edilir. Eksik ise yalanr.
3. Fan arklarndaki toz, kir ve pislikler temizlenir.

2.8. Menfez ve Difzrler (Anemostat)
2.8.1. Menfezler
Bir havalandrma sisteminin en son unsurudur ve mahal iinde bulunmaktadr. Menfezlerden
genel olarak beklenenler unlardr:
1. Gerekli hava debisini vermesi
2. Havann mahal iinde yaylmasn salamak
3. Rahatsz edici hava akmlar oluturmamas
4. Havay dorudan toplayc menfezlere gndermesi
5. Grlt oluturmamas
6. Mimari tasarmn uygun olmas
Menfezler havann ak ynne gre u ekilde snflandrlabilir:
1. Datc Menfezler: Genellikle artlanm havay mahal iine veren menfezlerdir.

ekil 2.13
2. Toplayc Menfezler: Genellikle mahal havasn veya mahal havasnn ok kirli, ok scak bir
blmn mahalden emen menfezlerdir.

ekil 2.14

3. Transfer Menfezleri: Genellikle duvarlara ve kaplara konulan ve havann art basnl bir
mahalden komu mahale gemesini salayan menfezlerdir.
4. Lineer Menfezler: nce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. zellikle fan coil
stlerinde , bilgisayar odalarndaki ykseltilmi tabanlarda , konferans salonu , bekleme
salonu gibi geni mahallerde havalandrma menfezi olarak , yzme havuzu kenarlarnda
zgara olarak ve daha bir ok amala kullanlrlar. Lineer grnm istenen ortamlar iin
birok elemann birlemesiyle metrelerce uzunlukta menfez elde edilebilmektedir.

ekil 2.15

2.8.2. Difizrler (Anemostat)
Besleme havasn farl ynlerde ve dzlemlerde datan hava k elemanlarna difzr denir.
Aadaki ekilde snflandrlabilir.
1. Alminyum Kare Tavan Difzrleri: Teknik zellikleri bakmndan haddelenmi
alminyum profilden imal edilir. 1, 2, 3 ve 4 ynl, kare veya dikdrtgen yaplabilir.
Dampersiz ve zt alr damperli yaplr. Standart imalat, doal renkte eloksalldr.
stendiinde anolok renklendirme, sellzoik veya sentetik frn boya yaplmaktadr.

ekil 2.16
2. Yuvarlak Tavan Difzrleri: Yuvarlak tavan difzrleri ok miktarda hava flemeye
elverilidir. Havann en iyi ekilde yaylmasn salar. Hava k sesi ve direnci dier tiplere
nazaran daha azdr.

ekil 2.17

3. Gemi Difzrleri: Genellikle gemilerde tercih edildiinden bu adla anlrlar.

ekil 2.18

4. Lineer Difzrler: Ynlendirici kanatlarla, dey veya yatay hava ak salanabilir. Hava
miktarnn ayar, hava akn dorultan damperle yaplamaktadr. ok blmeli difzrlerde,
her blm ayr olarak ayar edilebilir. stenildiinde; yan kapaklar ile (montajl veya ayr) bir
de plenum kutusu ile verilmelidir.

ekil 2.19

2.8.3. Menfez ve Difzr Seimi
Havalandrma tekniinde kullanlan menfez ve difzrler iin baz nemli terimler vardr.

ekil 2.20. Menfezin Hava At Uzakl ve Dmesi

At Uzakl (Difzyon yarap): Hava jetinin ortalama hznn belirli bir V
u
hzna kadar dt
nokta ile menfez arasndaki yatay uzunluktur.
Dme: Belirli bir at uzaklnda, jet merkezi ile menfez yatay ekseni arasndaki dey uzaklktr.
k Hz: Jetin menfezden kndaki hava hzdr.
U Hz: Jetin ucundaki hava hz (V
u
=0,15.1,0 m/s)
Menfez seimi ve yerleimi iin aadaki yol izlenebilir:
1. Her hacme flenecek hava miktar belirlenir.
2. Her hacme konulacak menfez says ve tipi belirlenir. Bunun iin gerekli hava miktar, at
iin kullanlacak mesafe, dme mesafesi, yapnn karakteristikleri ve mimari yaklam gibi
faktrler gz nnde tutulur.
3. Menfezler oda iinde havay mmkn olduunca homojen ve dzgn olarak databilecek bir
biimde yerletirilir.
4. retici kataloglarndan hava miktar, k hz, datm biimi ve ses dzeyi gibi performans
bilgilerini kontrol ederek uygun boyutta menfez seilir.

rnek: Bir ortamdaki hava debisi 5000 m
3
/h ve 10 adet datc kullanlacaktr. Menfez boyutlarn
seiniz.

zm: Her bir menfezde 5000/10=500 m
3
/h hava debisi der. izelge 2.1den buna en yakn deer
510 m
3
/h debili, 15 30 cm
2
lik bir menfez seilebilir.

rnek: Bir ortamdaki hava debisi 6000 m
3
/h ve bu ortam iin 8 adet yuvarlak anemostat
kullanlacaktr. Anemostat boyutlarn seiniz?

zm: Bir anemostat iin 6000/8=750 m
3
/h debi bulunur. izelge 2.2den en yakn deer 720 m
3
/h
debi ile ereve ap 500 mm ve hava k hz 4 m/s olan anemostat seilir.
izelge 2.1. Bir Firmaya Ait Toplayc Menfez Seim Tablosu

izelge 2.2. Bir Firmaya Ait Yuvarlak Anemostat Seim Tablosu

2.9. Damper Tipleri
1. Hacim damperleri
2. Oransal karm damperleri
3. Yzey ve bay-pas damperleri
4. Yangn ve duman damperleri

ekil 2.21. Hacim damperleri

ekil 2.22. Yzey ve bay-pas damperleri

2.10. Hava Filtreleri
Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da baka partiklleri ayrtrmaya yarayan cihaz ya
da malzemelere filtre denir. Klima santrallerinde ve havalandrma sistemlerinde d havadaki
partiklleri, toz, toprak ve benzeri istenmeyen cisimleri tutmak, havalandrma cihazlar girilerinde
gerekli ayrmlar yapmak, besleme havalarndaki virs ve bakterileri azaltmak amacyla uygun filtreler
kullanlr. Btn filtreler en ufak bir szdrmaya izin vermeyecek tarzda imal edilir. stenilen hava
kalitesine bal olarak kademeli filtrelendirme sistemi kullanlr.
2.10.1. Filtreleme
Klima uygulamalarnda hava temizlii, insan sal ynnden olduu kadar endstriyel
ilemlerin gerei olarak da nemlidir. Bu uygulamalarda genellikle havadaki toz miktar 0.2 mg/m
3
seviyesinde olup en fazla 2 mg /m
3
snrna dayanabilir. Halbuki endstriyel egzost sistemlerinde,
atlan havadaki toz miktar 200-40 000 mg/m
3
gibi yksek deerlere ular ki bu tr tozlarn
filtrelenmesi buradaki konumuzun dndadr. Hangi tip filtre kullanlacann seimine yardmc
olmak zere hava filtrelerinin verimleri tespit edilmitir. Dier yandan havada bulunabilecek zerrelerin
byklklerine gre snflandrlmas yaplmtr. Uygulamann zelliklerine gre havadaki zerrelerin
cinsleri tespit edilip bunlarn ne seviyede temizlenmesi isteniyorsa ona gre filtre cinsi seilmelidir.
Bir hava filtresinin seiminde 3 unsur etken olacaktr
- filtre verimi
- hava verimi
- filtrenin mr veya tuz tutma kapasitesi
Bunlardan birincisi, filtre verimi, deiik metotlarla saptanmakta olup aadakiler srayla en
ok kullanlanlardr.
a) Tutulan toz arlna gre deerlendirme, Belirli oranlarda deiik zerrelerden oluan
tozlu havann filtreden geirilmesinde birim zamanda tutulan tozun arl.
b) Tozlu ve filtrelenmi havadan belirli zaman aralklarnda numune olarak verim tespiti
c) Toz tutma kapasitesi tespitiyle deerlendirme
d) DOP (DI-Octyy Phthalate) nfuz etmesine gre deerlendirme. Daha ziyade yksek
verimli, filtrelerin verimlerinin tespitinde kullanlr.
e) Dier testler : Szdrma testi, zerre bykl verimi testi, muhit artlarna uygunluk testi
gibi testlerdir.
2.10.2. Hava Filtresi eitleri
2.10.2.1. Elyafl Tip filtreler
Yapkan madde kapl tip ve kuru tip olmak zere 2 ksma ayrlr. Yapkan madde kapl,
elyafl filtreler levha eklinde yass plakalar halinde yaplr ve bu plakalar kaba liflerden seyrek ekilde
sktrlarak yaplr. Filtre elyaflar ya ve benzeri bir akc madde ile kaplanr ve bu madde tozlarn
lif yzeyine yapmasn salar. Bu filtrelerde hava gei hz 1.25 ila 3.5 m/san arasnda olabilir.Bu
filtreler az basn kaybyla elyaf cinsi tozlara kar yksek verim salar. Fakat normal atmosferik hava
tozlar iin ounlukla yetersizdir.
Bu tip filtreler 15 ila 100 mm kalnlkta (daha ok 25 ila 50 mm) ve 60x 60 cm. boyutlarnda
yaplr ve genellikle yksek verimli filtrelerden nce kaba filtreleme maksadyla kullanlr. Filtre elyaf
malzemesi olarak 15 ila 60 mikron apnda cam yn, hayvan kl, nebatat elyaflar, sentetik elyaflar,
metal talal elyaflar, perfore metal levhalar ve folyolar, rgl tel, ak gzenekli sentetik sngerler,
gibi malzemeler kullanlabilir. Bu tip filtrelerin verimleri aadaki tabloda gsterilmektedir.
Yapkan madde kapl elyafl tip filtrelerin tertip ekilleri ise; dz levha eklinde (hava
akmna dik) , kvrntl- zik zak eklinde veya skl gittike artan levha eklinde olabilir. Filtre
elyaflarn levha eklinde tutmak zere iki yzeyine tel rgl muhafaza ile d kenarlarn ieren
metal ereve konulan uygulamalar olduu gibi kvrml veya zik zakl bir tel kafes zerine gergin
ekilde tespit edilmi filtre yorgan uygulamalar sk sk grlr. Zik zak veya kvrmlarn gayesi filtre
yzeyini artrmak ve bylece hava gei hzn drmektir.

izelge 2.3. Filtre Verimleri
Filtre
kalnl
Tutulan
tozun arlna
gre
Havadan Numune
olarak
(Dust Spot)
Toz tutma kapasitesine
gre
(mm) % % g/100m
3
/h hava
25 mm kadar 20-50 5-10 40-82,5
25 ila 45 50-75 5-15 70-210
45 ila 65 60-80 5-20 105-320
65 ila 100 70-85 10-25 140-450

Kuru tip filtreler de yukarda bahsedilen yapkan maddeli filtrelere benzer, yalnz filtre
elyaflar tozun yapmasna yardm eden bir madde ile kaplanmamtr.Filtre malzemesi olarak cam
yn, selloz lifleri, yn kee, asbest ve sentetik elyaflar gibi malzemeler kullanlr.

ekil 2.23. Kuru Tip Elyafl Filtreler
2.10.2.2. Filtre Elaman Tazelenebilir (Yenilenen) Tip Filtreler
Bu tip filtreler, filtre elaman toz ile dolduka hareket ederek toz dolan ksm telenip yerine
temiz filtre elaman getirilir. Burada da yaptrc bir madde ile kapl veya tamamyla kuru filtre elyaf
kullanmak mmkndr.

ekil 2.24. Eleman Devaml Tazelenir Tip Filtreler

2.10.2.3. Elektrostatik Tip Hava Temizleyiciler
Elektrostatik tip hava temizleyiciler, toz ve benzeri zerreleri tutmak iin elektrostatik ykle
hzlandrma prensibine gre alrlar, fakat endstriyel (baca vs tozlarn tutmak iin kullanlan)
elektrostatik filtrelere nazaran daha dk voltajla alrlar. Ticari maksatla imal edilen elektrostatik
hava temizleyicilerin tipi ayrt edilebilir.
- yonize Plakal tip
Aadaki emada alma prensibi gsterilmi olan bu tip elektrostatik hava temizleyicilerde
13.000 voltluk bir doru akm gerilimi ile toz iyonizasyon alan meydana getirilip plakalar arasnda da
6000 volt gerilim muhafaza edilmek suretiyle tozlarn plakalar tarafndan tutulmas salanr. Toplanan
tozlarn belirli peryotlarla buralardan alnmas gereklidir.
- Filtre Elaman Yklenmi yonize Olmayan Tip
Bu tip hava temizleyiciler, kuru filtre ile elektrostatik temizleyicilerin karakteristiklerini
birletirmektedir. Bir di-elektrik filtre elamannn kuru tip filtrelerde olduu gibi levha eklinde tertip
edilmesiyle salanr.
Bu tip bir hava temizleyicide filtre temiz iken ortalama hava direnci; 1.25 m/s hava gei
hznda 2,5 mmSS civarndadr. Fakat toz toplandka hava direnci hzla artar ve bu takdirde filtrenin
deitirilmesi gerekir.
Havadaki nemin filtre di-elektrik zelliklerine etkisi ise; izafi nem % 70 seviyesini atnda
bu deer iki kat artar.
- Filtre Elaman Yklenmi yonize Tip :
Bu tip temizleyiciler yukardaki iki tip filtrenin etkilerini birletirmektedir. Toz zerreleri
korona neredici tip iyonlatrclarda yklendikten sonra filtre elaman yklenmi bir filtre perdesine
tutulur. Bu surette iyonize olmayan tip temizleyicilere nispetle daha yksek bir verim salanr. Bu tip
temizleyicilerin toz yklemesi ile filtre perdesinin toz tutma dengesi iyi dizayn edilmese ve yklenmi
toz zerreleri filtre perdesini ap klima hacmine girerse, bilhassa duvarlarda toplanarak tozlu yzeyler
meydana getirir.

ekil 2.25. Elektrostatik Filtrenin alma Prensibi

2.10.3. Filtre Seimi
Bir hava filtresinin seiminde, temizlenmi havann karakteristikleri, kirli havadaki toz ve
yabanc maddelerin cins ve miktar, havadan alnan toz vs. maddelerin filtreden alnan uzaklatrlma
ekli gibi etkenler ve ller rol oynayacaktr. Dier nemli olan hususlar unlardr:
1. Filtre edilecek havann debisine gre yeterli filtre boyutlar kullanlmaldr.
2. Filtre tipi alma artlarna uygun olmaldr. Gelen havadaki toz cins ve miktar, temizlenmi
havadaki msaade edilebilir toz ve dier maddelerin maksimum snr, ykleme durumu (hafif,
orta, ar gibi), msaade edilebilir hava basn dm, alma scaklk seviyeleri, bakm-
servis imkanlar gibi.
3. Kullanld zel uygulama iin seilen filtre tipi en ekonomik filtre olmaldr.
Merkezi hava sistemleri iin aadaki hususlar nerilmektedir.
1. Filtreye hava kanal balants hafif deiimlerle yaplmal ve hava filtre yzeyine eit ekilde
dalmaldr.
2. Filtrenin n ve arka tarafnda servis-bakm-tamir iin yeterli mesafe braklmaldr.
3. Filtreye ulamak iin kontrol kapak veya kaps braklmaldr.
4. Temiz hava tarafndaki ekler hava szdrmaz ekilde olmaldr. Filtre paralarnn ek yerleri
daha szdrmaz olmaldr. Bilhassa yksek verimli filtrelerde bu husus ok nemlidir. Kirli d
havann iteki havaya karmas nlenmelidir.
5. D hava emi azlarna yakn olan filtrelerde iyi dizayn edilmi panjurlar( tel kafesli)
kullanlmaldr.
6. Elektrostatik hava temizleyicilerde yksek voltajn kaybolduunu veya ksa devreyi gsteren
bir alarm veya gsterici tertibat bulunmaldr.

1. Fan neye denir? eitlerini yazarak rnekler veriniz
2. Menfez neye denir? Menfezleri havann ak ynne gre snflandrnz
3. Aksiyal tip fanlar aklaynz
4. Radyal tip fanlar aklaynz.
5. Mutlak basn nedir? Aklaynz.
6. Debi nedir?
7. Fan seimi yaparken nelere dikkat edilmedir?
8. Fan kontrol nasl yaplr? Aklaynz.
9. Fan bakm iin neler yaplr?
10. Damper tipleri nelerdir?
11. Hava filtresi eitleri nelerdir.
12. Debisi 10300 m
3
/h ve devir says 1687 d/dk olan bir fann yeni debisi 15000 m
3
/he
kartlrsa yeni devri ne olur?

BLM

HAVALANDIRMA KANALLARININ
TASARIMI

AMA
Havalandrma kanallarn tasarlayabilme ve fan seimine esas olacak basn kayb ve debi deerlerini
hesaplayabilme.

3. HAVALANDIRMA KANALLARININ TASARIMI

3.1. Standart Kanallar ve Elemanlar
Yuvarlak kanal sistemlerinin elemanlar standartlatrlmtr. Bylece kolayca standart seri
retim yapmak, retimi stoklamak ve ksa zamanda mteriye teslim edebilmek mmkn olmutur.
Buna karlk dikdrtgen kesitli kanallar ve balant paralar iin byle bir standart boyut sz konusu
deildir. Dikdrtgen kesitli kanallar ve fittingsi mterinin istedii boyutlarda ve ou zaman
antiyede yerinde retilir. deal bir hava kanal,
1. Gerekli blgeye yeterli havay tamal,
2. lk kurulu ve iletme masraflar ekonomik olmal ,
3. Fazla grlt ve titreim yapmamaldr.

3.2. Havalandrma Sistemlerinde D Hava Miktar Tayini
Yalnz havalandrma yaplan mahallerde havann tamam dardan alnmakta ve hava
zerinde hibir termodinamik ilem yapmadan mahale verilmektedir. Dardan taze hava mahale
gelirken, mahalin bayatlam havas da dar atlmaktadr. Bu ilemler genellikle, hava fanlar yardm
ile cebri olarak yapldklarndan, fann gcnn belirlenmesinde mahal hava debisinin bilinmesi
gerekmektedir.Mahal hava debisinin belirlenmesinde;
1. Mahal havasn kirlilik durumu
2. D havann fiziki durumu
3. Mahal havasnn scakl
4. Mahal havasnn nemlilii
5. Mahalin kullanm amac
6. Mahalden mahal havasna yaplan gaz katklar
7. Mahalde bulunmak durumunda olanlarn zellikleri
gibi hususlarn gz nnde bulundurulmas gerekir.Mahal d hava miktarnn belirlenmesinde, bu
hususlar gz nnde bulundurularak hazrlanan metotlardan en uygun olan bir ya da birka
uygulanabilir.
3.2.1. Mahaldeki nsan Saysna Gre D Hava Miktar Tayini
Mahal havalandrlmalarnda, mahalin kullanm amac ve mahalde bulunan insanlarn havay
kirletme durumlarn da gz nnde bulundurmak gerekir (ekil 2.1). Mahalin ortalama taze hava
ihtiyacn kii saysna gre belirlenmesinde kesin saysal bir deer vermek imkan yoktur. Bunun iin
mahalin kullanm amacna gre fert bana tecrbe edilen yaklak deerler alnmaktadr. izelge
2.1de mahal kullanm amac ve o mahalde bulunan insanlarn taze d hava ihtiyalarna gre fert
bana ihtiya duyulan taze hava miktarlar verilmitir. Ancak, lzumu halinde bu deerlerin 10-15
m
3
/h altnda ve stnde almak mmkndr. Bu izelgeden faydalanarak toplam d hava ihtiyacn
bulmak iin;

ekil 2.1. Mahal Havasna nsanlar Tarafndan Yaplan Katklar

.
kii
Q nV =
Q : Toplam d hava debisi (m
3
/h)

kii
V : nsanlar tarafndan ihtiya duyulan temiz hava miktar (m
3
/h, kii) (izelge 2.1)
n : Mahalde bulunan insan says
eitlii kullanlr.

izelge 2.1. Mahal Kullanm Amacna Gre Fert Bana Saatlik Taze Hava htiyac
Hava kullanm
yeri
Hava miktar
m
3
/h, kii
Hava kullanm
yeri
Hava miktar
m
3
/h, kii
Tiyatro
Konser salonu
Sinema
Okuma salonu
Fuar alan
Sat maazas
Mzeler
Spor salonlar
20
20
20
20
20
20
20
20
zel bro
Dinlenme odalar
Kantin
Konferans salonu
Snflar
Teneffs odalar
Lokantalar
Byk brolar
30
30
30
30
30
30
40
50

rnek: Sigara iilmesinin serbest olduu bir kantinde ortalama 25 kiinin bulunduu kabul
edilmektedir. Bu kantine d hava salamak amacyla balanan fann hava debisi ne olmaldr?

zm: Toplam d hava debisi:

kii
V

= 30 + 20 (sigara iilme fark) = 50 m
3
/h, kii
.
kii
Q nV =
Q = 25 kii . 50 m
3
/h, kii = 1250 m
3
/h

3.2.2. Saatlik Hava Deiim Saysna Gre D Hava Miktar
Hava deiim says, mahalin hacmi kadar d havann mahalde bulunan hava ile
deitirilerek, mahal havasnn yenilenmesidir. Saatteki yenilenme miktar da saatlik hava deiim
says olarak ifade edilmektedir. Mahal havasnn deitirilme ihtiyac skl, (bilhassa atlyelerde)
mahal havasnn kirlenme sresine baldr. zellikle iletme mahallerinde oluan zararl maddelerin
etkilerine gre, hava deiim saylar belirlenmektedir. izelge 2.2de mahallerin kullanm ama ve
cinsine gre, tecrbeye dayal saatlik hava deiim saylar verilmitir.
Bir hacme gnderilecek hava ihtiyac hava deiim saysna gre belirlenebilir. Buna gre
hava ihtiyac;
.
m
d
Q H V =
Q : Mahale flenen hava debisi (m
3
/h)
H
d
: Hava deiim says (defa/saat= 1/h= h
-1
) (izelge 2.2)
V
m
: Mahalin toplam hacmi (m
3
)

rnek: Ykseklii 3,5 m, eni 10 m ve boyu 20 m olan bir konferans salonu havalandrlacaktr. Buna
gre konferans salonunun d hava ihtiyacn belirleyiniz.

zm: Konferans salonunun hacmi:
a = 10 m, b = 20 m ve h = 3,5 m
V
m
= a.b.h = 10.20.3,5 = 700 m
3

Konferans salonunun hava deiim says:
H
d
= 5-10 defa/h (izelge 2.2den sigara ime yasa olduu iin en dk deer 5 defa/h
alnmtr)

Buna gre hava ihtiyac:
.
m
d
Q H V =
Q = 5 defa/h . 700 m
3
Q = 3500 m
3
/h

izelge 2.2. eitli Mahallerin Saatlik Hava Deiim Saylar
Mahal Ad Hava Deiim
Says
(defa/saat)
Mahal Ad Hava Deiim
Says
(defa/saat)
Oturma odas
Bro
Mutfak
Banyo
Helalar:
Genel WC
Fabrika WC
Bro WC
Konut WC
Ktphaneler
Boyahane
Garaj
Gardrop
Misafirhane
Dinleme
salonu
Kantin
Al-veri
merkezi
6-8
3-8
15-30
5-8

10-15
8-10
5-8
4-5
3-5
20-50
4-5
3-6
5-10
8-10
6-8
4-6
Laboratuar
Dkkan
Ameliyathane
thane
Okullar:
Fizik ve biyo. Lab.
Okul helalar
Yzme havuzlar
Kasa odalar
Soyunma odalar
Konferans
Salonlar
amarhaneler
Ambarlar
Sinema, tiyatro:
Sigara yasak
Sigara serbest
Atlyeler
8-15
6-8
15-20
8-10

4-5
5-8
3-4
3-6
8-10
5-10
10-15
4-6

4-6
5-8
6-12

3.3. Kanal Hesaplar
Sistemde kullanlan fan, motor, stc, soutucu gibi makine ve tehizatlarn glerinin
belirlenmesinde, hava kanallarnn fiziki yap ve temel zelliklerinin bilinmesi gerekir. Havalandrma
kanallarndaki basn kayplarnn olumasnda kanal cidarlarndaki srtnme, ara balant
paralarndaki przler, yn deitirmeler ve ap daralmalar etkili olmaktadr. Kanallardaki basn
kayplarnn hesab; kanal yapmnda kullanlan malzemenin, kanaldaki hava hznn ve kanal boyunun
bilinmesi durumunda, kanal ann toplam basn kaybnn bulunmas ile mmkn olur.
3.3.1. Kanalardaki Hava Hzlar
Kanallardaki hava hz; kanaln kullanm yeri yapnn cinsi ile ses durumuna baldr. Havann
kullanm amacna gre uygun hz semek gerekmektedir. Lzumundan fazla hz seilmesinde,
kanallarda grlt ve istenmeyen sesler oluur. Ayrca; hava hz sistem fannn gc ile ilgili olduu
iin; hz artnca fann debisi ve ykn de artrmak gerekir. Havas hznn gereinden dk
seilmesinde de yeterli hava debisine ulalmadndan, istenilen artlardaki havalandrma ya da
iklimlendirme yaplamaz. izelge 2.3de Alman literatrne gre tavsiye edilen kanallardaki hava
hzlar verilmitir. izelge 2.4de ise Carrier tarafndan tavsiye edilen hz deerleri verilmitir.

izelge 2.3. Tavsiye Edilen Kanallardaki Hava Hzlar
Dk Basnl
Sistemlerde
Konfor
Uygulamas
Endstriyel
Uygulama
Besleme menfezleri 1,5 - 3 3 4 m/s
Emi ve egzoz menfezleri 2 3 4 8 m/s
D hava panjurlar 3 4 4 6 m/s
Ana kanallar 3,5 7 7 12 m/s
Tali kanallar, balantlar 3 8 5 8 m/s
Yksek basnl
kanallarda,
Balant hatlar 8-12 m/s
Ana kanallarda
15 20 m/s
Tali kanallarda
12 18 m/s

izelge 2.4. Carrier Tarafndan Tavsiye Edilen Hzlar

Uygulama
Ses
Kriteri
Ekonomik Kriter
Ana Kanal Tali Kanal
Besleme Dn Besleme Dn
Konutlar

3 m/s 5 4 3 3
Apart Otel, Hastane,
Yatak Odas
5 m/s 7,5 6,5 6 5
zel ofis, Ktphane,
Ynetici Odas
6 m/s 10 7,5 8 6
Tiyatro, Konser Salonu

4 m/s 6,5 5,5 5 4
Genel Ofis, Lokantalar,
Alveri, Bankalar
7,5 m/s 10 7,5 8 6
Ortalama Dkkan ve
Kafeteryalar
9 m/s 10 7,5 8 6
Endstri 12,5 m/s 15 9 11 7,5

3.3.2. Kanal Kesit Alannn Tayini
Havalandrma ve iklimlendirme kanal aplarnn tayini; sistemin toplam hava debisinden
hareketle bulunur. Hava debisi, havalandrmada toplam hava ihtiyacndan ve iklimlendirme
sistemlerinde de toplam s kazanc ya da s kayb bulunarak tespit edilir.Hava debisi bilinen bir
kanaln kesit alann bulmak iin;
. Q V A =
Q : Kanaldan geen havann debisi (m
3
/s)
V : Kanaldan geen havann hz (m/s)
A : Kanaln kesit alan (m
2
)
eitliinden faydalanlr. Kanal boyutlandrmak iin dikdrtgen veya silindirik olmasna gre ekil
2.2de gsterilen eitliklerden faydalanlr. Burada a ve b kanaln kenar uzunluklar (m) ve d ise
kanaln apdr (m).

Kanal Kesiti Kanal Kesit ekli Kanal Kesit Alan

Dikdrtgen

a
b

A= a.b
=2(a+b)

Daire
d

2
4
d
A
t
=
=t .d
ekil 2.2. Dikdrtgen ve Silindirik Kanallarn Kesit Alanlar

rnek: Kanaldaki hava hznn 5 m/s olmas durumunda, hacimsel debisi 10.000 m
3
/h olan silindirik
hava kanalnn kesit alan ve ap nedir?

zm: V= 5m/s, Q= 10.000 m
3
/h

3 3 3
10000 10000. 2,77
3600
m m m
Q
h s s
= = =
. Q V A =
3
2
2,77
0,554
5
m
s
m
m
s
Q
A
V
= = =

2
0,554
0,84
0, 785 0, 785
.
4
A
d m
d
A
t
= = = =

3.3.3. Kanal Kenar Oranlar
Kanallar boyutlandrlrken, kat yksekliklerinin dikkate alnmas gerekir. Ancak normal
artlarda, eer kat yksekliinden dolay bir problem yok ise, kanal oranlarnn 2/3 olarak alnmas en
uygun olandr.

rnek: Hava debisi 750 m
3
/h ve hava hz da 3 m/s olan bir yan kanaln boyutlarn 2/3 oranna gre
belirleyiniz.

zm: V= 3m/s, Q= 700 m
3
/h = 0,194 m/s
. Q V A = ise
Kesit alan;

2
3
0, 0694
0, 208 /
3 /
m
Q m s
V m s
A = = =
Kanal boyutlar;
A= a.b ve kenar oranlar
2
3
b
a
=

2
3
b a = olduu iin
A= a.b =
2
2 2
.
3 3
a
a a =

2
2
0, 2082
2
0,0694
3
2
a
a = =
0,1041 0,3226 a a = = m

3
2 2.0,3226
0, 2150
3
b a b = = = m

3.3.4. Benzerlik Kanunu
Ayn hacimsel debideki havann deiik kesit alanlarndaki ktlesel debisi de ayndr. ekil
2.3de grld gibi, kanallardaki deiken kesit alanlarnda hava sabit hacimsel debide akt zaman
akan akkann hz V
1
den V
2
ye kar.

A
1
1
2
2
A
V
Q
1 2
Q
V

ekil 2.3. Kanallarda Deiken Kesit Alanlar

Benzerlik kanununa gre yazlan;

1 2
Q Q =
eitliinden,

1 1 2 2
. . V A V A =

1 2
2 1
V A
V A
=
eitliini yazmak mmkndr.

rnek: Kesit alan 0,5 m
2
ve hava hz da 4 m/s olan bir kanal daraltlarak kesit alan 0,3 m
2

drldne gre kanaldan akan havann hz ve debisi ne olur?

zm: A
1
= 0,5 m
2
, V
1
= 4 m/s ve A
2
= 0,3 m
2

Kanaldan akan havann hz,

1 1 2 2
. . V A V A =
4 . 0,5 = V
2
. 0,3
V
2
= 6,7 m/s
Kanaldan akan havann debisi,
. Q V A =
4.0,5 Q=
Q = 2 m
3
/s

3.3.5. Bernoulli Denklemi
Bir kanaldaki hava ak teorik olarak Bernoulli Denklemi ile ifade edilebilir. Kanal iindeki
ak iin ykselti fark ihmal edilirse, 1 ve 2 noktalar arasnda Bernoulli denklemi;

1 2
P1
V1
P2
V2
ekil 2.4. 1 ve 2 noktalar arsndaki kanal

2 2
1 2
1 2
. .
2 2
s s
V V
P P P

| | | |
| |
| |
\ . \ .
A = + +
olarak yazlabilir. Burada,
P A : Srtnmeye ve dinamik kayplara bal 1 ve 2 noktalar arasndaki toplam basn
kayb (Pa)

1 s
P ve
2 s
P : Sz konusu noktalardaki statik basnlar (Pa)
V
1
ve V
2
: Sz konusu noktalardaki hava hz (m/s)
: Kanal iindeki havann younluu (kg/m
3
)
Bu ifadedeki V
2
/2 terimi dinamik basn olarak isimlendirilir ve

2
2
d
V
P =
eklinde gsterilir. Standart artlardaki hava iin hz basnc,

2
0, 602.
d
P V =
olarak bulunur. V burada m/s olarak hava hzdr. Buna gre akkann herhangi bir noktasndaki
toplam basn,

t s
d
P P P = +
olarak statik ve dinamik basnlarn toplam eklinde ifade edilir.

3.4. Kanallarda Toplam Basn Kayb
Kanallardaki toplam basn; kanal cidarlarna srtnme ile kanal balant paralarnn,
kullanlan cihazlarn (stc, soutucu, damla tutucu gibi) ve dier yan balant elemanlarnn
gsterdii direnlerden olutuundan, toplam basn kayb iin;

( ) .
t s d E
P P P l R Z P A = A +A = + +

eitlii ile bulunur. Bu eitlikte;

l.R : Kanallardaki srtnme basn kayb (Pa)
l : Kanal uzunluu (m)
R : Birim basn kayb (Pa/m)
Z : Kanal balant paralarnn basn kayb (Pa)
P
E
: Sistemde kullanlan cihazlarn (filtreler, stclar, susturucular, kapaklar, lm aletleri,
yn deitiriciler gibi) toplam basn kayplar (Pa)
olarak verilmitir.
3.4.1. Kanalardaki Srtnme Basn Kayplar
Akkann viskositesine bal olarak gerek kanal cidarlar ile ve gerekse akkann kendi
moleklleri arasndaki srtnmeler dolays ile oluan kayba srtnme kayb denir. Srtnme kayb,

2
. . . .
2
l V
P Rl
d
A = =
P A : Ular arasndaki basn fark (Pa=N/m
2
)
l : Kanal boyu (m)
R : Birim basn kayb (Pa/m) (ekil 2.5)
: Kanal (boru) diren katsays
d : Kanal ap (m)
: Havann younluu (1,2 kg/m
3
)
V : Havann hz (m/s)
eitlii ile bulunmaktadr. Bu ifadedeki boyutsuz srtnme katsays, cidarn przllne, akkan
cinsine, kanal apna ve akn Re saysna baldr. Srtnme kaybnn bulunabilmesi iin standart
srtnme diyagramlar hazrlanmtr. Yuvarlak galvanizlenmi elik kanallarda akan standart hava
iin hazrlanan srtnme diyagram ekil 2.5de verilmitir. Bu diyagram yardm ile standart
kanallardaki hava debisi ve kanal ap biliniyorsa, kanaldaki hava hzn ve kanaln birim uzunluu
bana zgl srtnme kaybn bulmak mmkndr. Eer dikdrtgen kanallar sz konusu ise izelge
2.5 ve 6 yardm ile edeer kanal ap bulunabilir.

rnek: zel bir durum iin 15 m uzunluunda galvanizlenmi elik satan yaplm havalandrma
kanalnn ap 150 mm ve bu kanaldaki hava hz 12 m/sdir. Bu verilere gre, kanaln iki ucu
arasndaki basn fark ve kanaln debisi ne olur? ( c =0,09)

zm: c =0,09 , l=15 m, V=12 m/s, d=150 mm= 0,15 m
Birim basn kayb,
R=10,3 Pa/m (150 mm ap ve 12 m/s hz iin ekil 2.5den)

Toplam basn fark,
. 10, 3 . 15 154, 5
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
Kanaln Debisi,
Bu verilere gre yine ekil 2.5den hava debisi Q= 211 litre/s = 0,211 m
3
/s = 760 m
3
/h olarak
okunur. Bu debi deerini hesap yolu ile bulmak istersek,
. Q V A =

2
2
2
3,14.0,15
0, 0176
4 4
m
d
A
t
= = =

3
2
. 12 .0, 0176 0, 211
m m
Q V A m
s s
= = = elde edilmi olur.

rnek: ap 125 mm olan bir sa kanalda hava hz 5 m/s ve hava scakl 20
0
C olduuna gre 10 m
uzunluundaki bir kanal parasnn iki ucu arasndaki basn fark ne olur? ( =0,027 olarak alnacak
ve =1,2 kg/m
3
)

zm: l=10 m, V=5 m/s, d=125 mm= 0,125 m

2 2 2
3 2
10 5 ( / )
. . . 0, 027. .1, 2 / . 32, 4 / ( )
2 0,125 2
l V m m s
P kg m N m Pa
d m
A = = =

ekil 2.5. Srtnme Diyagram
izelge 2.5. Edeer Srtnme ve Kapasite in, Dikdrtgen Kesitli Kanallara Edeer Yuvarlak
Kanallar (ller mm cinsindendir)

izelge 2.6. Edeer Srtnme ve Kapasite in, Dikdrtgen Kesitli Kanallara Edeer Yuvarlak
Kanallar (ller mm cinsindendir)

3.4.2. Kanalardaki Dinamik Basn Kayplar (Yerel Kayplar)
Dinamik kayplar (yerel kayplar) eitli balant elemanlarnda akn yn veya kesit
deitirmesi gibi rahatszlklar nedeniyle ortaya kar. Bu balant elemanlar arasnda giri ve k
azlar, kesit deitiriciler (redktrler) birleme ve ayrlmalar ve dirsekler saylabilir. zel
direnlerdeki dinamik basn kayplar (Z), havalandrma ve iklimlendirme tesisatlar kanal
hesaplarnda nem kazanmaktadr. Dinamik basn kayplar,

2
. .
2
V
P Z k A = =
Z : zel direnlerdeki dinamik basn kayplar (Pa)
k : Dinamik basn kayp katsays (ekil 2.6)
eitlii ile bulunur.
3.4.3. Santral i Cihazlarnn Basn Kayb
Santral iine yerletirilen kapaklar, susturucular, stc ve soutucular, hava filtreleri,
nemlendiriciler, damla tutucular, nem tutucular ve s geri kazanm cihazlar gibi ksmlar da nemli
lde basn kaybna sebep olmaktadrlar. Aada verilen izelgede santral ii cihazlarn sebep
olduklar basn kayplar verilmitir.

izelge 2.7. Santral i Balant Cihazlar Basn Kayplar
Balant Cihaz Pa Balant Cihaz Pa
Kaln Filtreler 60-120 Hava Menfezi 15-40
nce Filtreler 120-160 Susturucu 20-50
Istclar 20-100 Panjur Kapak (Ak) 10-30
Soutucular 30-120 D Koruma Kafesi 30-60
Buharlatrc 80-150 Yangn Koruma Kapa 5-30

3.4.4. Kanal Sistemi Blmlerindeki Kayplar
Kanal sisteminin herhangi bir blmndeki toplam basn kayb, sz konusu blmdeki
srtnme kayplar ile dinamik kayplarn toplamna eittir. Dolays ile iki ifadeyi birletirerek bir
kanal blmndeki toplam kayb,

toplam srtnme dinamik
P P P A = A +A

2 2
. . . . .
2 2
toplam
l V V
P k
d
A = +

2
. . .
2
toplam
l V
P k
d

| |
A = +
|
\ .

eklinde ifade etmek mmkndr.

ekil 2.6. Kanal Balant Elemanlarnn Kayp Katsaylar
3.5. Fan Sistem Etkileimi
Fan performans verileri, uygulamada llenlerden farkl olmaktadr. Fan testleri srasnda
giri serbesttir ve kta ise kla ayn kesitte ve yeteri kadar uzunlukta dz kanal bulunur. Bu fan
performans asndan en uygun durumdur. Halbuki uygulamada fan giri ve knda uygun olmayan
balantlar sz konusudur. Bu durumda hesaplanan sistem hava debisi ve basn kaybna gre
seilecek fann yetersiz kalmasna neden olacaktr. Bunun nlenmesi iin fan-sistem etkileimini
dikkate alan ilave basn kayb gz nne alnmaldr. Burada sz edilen fan-sistem etkileimi tesisin
tamamlanmasndan sonra test ve ayar ilemi srasnda llemez. Bu nedenle tasarm srasnda projeci
tarafndan sistem etkisi hesaplanp fan seimi buna gre yaplmaldr. Fan-sistem etkileiminde
fleme alan/k az alan oran ve etkin kanal uzunluu yzdesi deerleri ekil 2.7de
gsterilmitir.

ekil 2.7. Kontroll Difzyon ve Dz k Kanalnda Dzgn Hz Profili Tekili
3.6. Kanal Boyutlandrlmas ve Hesap Yntemleri
Kanal sistem tasarmnda ncelikle hava fleme ve emme menfezlerinin yerleri ve her bir
menfezin kapasitesi (debisi), tipi ve bykl belirlenmelidir. Bu hava verme ve emme menfezlerinin
standart tipte ve biimde olmasna ve bilinen bir firma rn olmasna dikkat edilmelidir. Daha
sonraki adm, kanal sisteminin ematik olarak izilmesidir. Bu ematik n izimde hesaplanan hava
miktarlar, k yerleri ve en ekonomik ve uygun kanal gzergah gsterilir. Bundan sonra kanallar
boyutlandrlarak eitli elemanlardaki basn kayplar hesaplanr. Bulunan deerler ematik izimlere
ilenir. Kanal hesaplarnda bulunan boyutlar yuvarlak kanallar iindir. Eer dikdrtgen kanallar
kullanlacak ise edeer kanal apndan, dikdrtgen kanal boyutlarn geilir. Kanal
boyutlandrlmasnda kullanlan yntemler unlardr;
1. E srtnme yntemi
2. Statik geri kazanma yntemi
3. Uzatlm plenumlar
4. T- yntemi
5. Hz yntemi
6. Sabit hz yntemi
7. Toplam basn yntemi
3.6.1. E Srtnme Yntemi
Bu yntemde ncelikle birim kanal uzunluu bana olan statik basn kayb yani zgl
srtnme kayp deeri seilir. Seilen bu deer btn kanal uzunluu boyunca sabit tutulacak ekilde
kanal boyutlandrlmas yaplr. Bu yntem kullanlarak hava kanalarnn boyutlandrlmas aadaki
aamalar ile gerekletirilir.
1. Kanal sisteminin btn paralarn gsteren bir taslak hazrlanr.
2. Taslaktaki her kanal paras numaralanr ve zerine hava debisi yazlr.
3. ekil 2.5deki diyagramdan bir srtnme katsays seilir.
4. Birim srtnme katsays seilirken, gerek fan kndaki, gerekse kanallarn dier
ksmlarndaki hava hzlarnn, tavsiye edilen hzlar mertebesinde kalmasna dikkat edilir.
Alak hzl kanal sistemlerinde genellikle, yaklak 0,6-1,6 Pa/m deerinde seilmesi iyi sonu
verir.
5. Kanal taslandaki her parann hava debisine gre ve seilen birim srtnme katsaysna
gre, o parann kanal ap ve hava hz diyagramdan bulunarak taslaktaki kanal paralarnn
zerine yazlr.
6. Eer kanal sistemi yuvarlak kanlardan oluuyorsa boyutlar belirlenmitir. Dikdrtgen kanallar
kullanlyorsa, bulunan ap yardm ile izelge 2.5 ve 6dan edeer dikdrtgen kanal kesiti
belirlenir.
7. Kanal sistemi boyutlandrldktan sonra her bir blmdeki srtnme ve dinamik basn
kayplar hesaplanr.
8. Blmdeki kayplar toplanarak gerekli fan basnc bulunur.

rnek: Aadaki ekilde hava kanal ebekesinin kanal llerini ve toplam basn kaybn bulunuz.
Vantilatr kndaki hava hzn 8 m/s alnz. (k=1,4 ve =1,2 kg/m
3
olarak alnacak)

Klima
santrali A
Fan
Fan
20 m 20 m 15 m
10 m 10 m 10 m
750 750 1000
E
Egzoz Havas
Besleme Havas
F
B C
D
3
m
h
3
m
h
3
m
h
ekil 2.8. Bir
Havalandrma Kanal ebekesi

zm: Kritik devre AD blmdr. Besleme havas blm iin her bir ksm ayr ayr incelenirse,

AB Blm in,
8 / V m s =

3
750 750 1000 2500
m
Q
h
= + + =

3
1000
2500 2500. 694, 44
3600
m l l
Q
h s s
= = =
ekil 2,5den 8 m/s hz ve 694,44 l/s debi deeri aktrldnda bulunan bu noktaya gre, birim
srtnme kayb ve edeer ap deerleri,
2, 2
Pa
R
m
= ve 334
e
d mm =
olarak bulunur. Kanal silindirik deil de dikdrtgensel olarak dndmzde ise, bu edeer apa
karlk gelen kanal boyutlar izelge 2.5den,
350 x 275 mm
olarak bulunur. Ayrca kanaln apn srtnme diyagramndan deil de hesap yolu ile bulmak
istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =

3
2
0, 694 /
0, 08675
8 /
m s
A m
m s
= =

2
2
. 0, 08675.4
0, 08675
4
d
d
t
t
= =

2
0,1105 0, 332 332 d d m mm = = =
olarak bulunur. Kanalda meydana gelen srtnme ve dinamik basn kayplar ise,
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =

2 2 2
3
8 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 53, 76
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
BC Blm in,
Birim srtnme kayb deeri her blmde ayndr ve deeri,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. BC blmnden geen havann debisi,

3
750 1000 1750 486,11
m l
Q
h s
= + = =
olur. Bu iki deere gre, ekil 2.5den
7, 2 / V m s = ve 285
e
d mm =
300 x 225 mm
istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =

3
2
0, 486 /
0, 0675
7, 2 /
m s
A m
m s
= =

2
2
. 0, 0675.4
0, 0675
4
d
d
t
t
= =

2
0, 0859 0, 293 293 d d m mm = = =
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =

2 2 2
3
7, 2 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 43, 54
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
CD Blm in,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. CD blmnden geen havann debisi,

3
1000 277, 7
m l
Q
h s
= =
6, 3 / V m s = ve 235
e
d mm =
275 x 175 mm
istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =

3
2
0, 277 /
0, 0439
6, 3 /
m s
A m
m s
= =

2
2
. 0, 0439.4
0, 0439
4
d
d
t
t
= =

2
0, 0559 0, 236 236 d d m mm = = =

. 2, 2 .25 55
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =

2 2 2
3
6, 3 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 33, 33
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
BE ve CF Blmleri in,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. BE ve CF blmleri ayndr. Buna gre bu blmlerden geen havann debisi,

3
750 208, 33
m l
Q
h s
= =
5, 9 / V m s = ve 210
e
d mm =
225 x 175 mm
istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =

3
2
0, 208 /
0, 0352
5, 9 /
m s
A m
m s
= =

2
2
. 0, 0352.4
0, 0352
4
d
d
t
t
= =

2
0, 0449 0, 211 211 d d m mm = = =
olarak bulunur. Kanalda meydana gelen srtnme kayb ise,
. 2, 2 .10 22
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
olarak bulunur. Her blm iin ayr ayr yaplan bu hesaplamalar bir izelgede belirtilir ve bu ekilde
havalandrma sistemindeki kritik devre iin toplam basn kayb bulunur. izelge 2.8de grld
gibi bu havalandrma sistemi iin seilecek olan fann debi ve basnc,

3
2500
m
Q
h
= 273, 63
Toplam
P Pa A =
deerinde olmas gerekir.

izelge 2.8. Kanal llendirilmesi ve Basn Kayplarnn Bulunmas

Ks
m
Hava Kanal Hesab Srtnme Kayplar Dinamik Kayplar
Debi

Hz

Edeer
ap
Kanal
ls
Boy

z.Srt
. Kay.
Sr.
Kay
.
Kayp
Kat.
Din.
Kay.
Cinsi

Q V d
e
a x b l R
s
P A

k
d
P A
-
m
3
/s m/s mm mm x
mm
m Pa/m Pa - Pa -
AB 2500 8 334 350 x
275
20 2,2 44 1,4 53,76 Ayrlma
BC 1750 7,2 285 300 x
225
20 2,2 44 1,4 43,54 Ayrlma
CD 1000 6,3 235 275 x
175
25 2,2 55 1,4 33,33 Dirsek
+ +
Toplam 143 + 130,6
3
=273,63

BE 750 5,9 210 225 x
175
10 2,2 22 - - -
CF 750 5,9 210 225 x
175
10 2,2 22 - - -

izelge 2.9. Kanal llendirilmesi ve Basn Kayplarnn Bulunmas (rnek izelge)

Ks
Hava Kanal Hesab Srtnme Kayplar Dinamik Kayplar
Deb
i

Hz

Edeer
ap
Kanal
ls
Boy

z.Srt
. Kay.
Sr.
Kay
.
Kay
p
Kat.
Din.
Kay.
Cinsi

m
Q V d
e
a x b l R
s
P A

k
d
P A
-
m
3
/s m/s mm mm x
mm
m Pa/m Pa - Pa -

rnek: Aadaki ekilde hava kanal ebekesinin AB ve BC blmleri iin kanal llerini ve basn
kayplarn bulunuz.
Ana kanal: 8 m/s
fleme hz: 2 m/s
Filtreler: 120 Pa
Istclar: 50 Pa
Soutucular: 60 Pa
Susturucular: 30 Pa
D hava giri parmakl: 20 Pa
Yangn koruma kapa: 15 Pa
Dirsekler iin k: 0,33
atallar iin k: 0,80
Daraltmalar iin k: 0,1

3 m 5 m
5 m
5 m
5 m
5 m
5 m 5 m 5 m
600 600 600
600 600 600 600
600
E
F
A
G H I J
B C D
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
Klima
santrali
Fan
Fan
Susturucu
ekil 2.9. Bir
Havalandrma Kanal ebekesi

zm: Kritik devre AJ blmdr. Besleme havas blm iin her bir ksm ayr ayr incelenirse,

AB Blm in,
8 / V m s =

3
8.600 4800 1333, 33
m l
Q
h s
= = =
ekil 2,5den 8 m/s hz ve 1333,33 l/s debi deeri aktrldnda bulunan bu noktaya gre, birim
srtnme kayb ve edeer ap deerleri,

1, 7
Pa
R
m
= ve 450
e
d mm =
400 x 400 mm
istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =

3
2
1, 333 /
0,166
8 /
m s
A m
m s
= =

2
2
. 0,166.4
0,166
4
d
d
t
t
= =

2
0, 2121 0, 460 460 d d m mm = = =
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =

2 2 2
3
8 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 53, 76
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
BC Blm in,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. BC blmnden geen havann debisi,

3
750 1000 1750 486,11
m l
Q
h s
= + = =
7, 2 / V m s = ve 285
e
d mm =
300 x 225 mm
istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =

3
2
0, 486 /
0, 0675
7, 2 /
m s
A m
m s
= =

2
2
. 0, 0675.4
0, 0675
4
d
d
t
t
= =

2
0, 0859 0, 293 293 d d m mm = = =
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =

2 2 2
3
7, 2 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 43, 54
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
3.6.2. Statik Geri Kazanma Yntemi
Bu yntem her basn ve hzdaki besleme kanallar iin uygulanabilir. Ancak normal olarak
dn ve egzoz kanallar iin kullanlamaz. Hesap olarak e srtnme yntemine gre daha karmak
olmasna karn, teorik olarak btn kollarda ve klarda niform basn dm yaratmas asndan
daha gvenilir bir yntemdir. Kanaldaki hzlar sistematik olarak azaltlr. Her bir kanal parasnn
nnde hz drlerek, dinamik basn statik basnca dntrlr ve bu paradaki kaybnn
karlanmasnda kullanlr. Ortalama kanal sistemlerinde bu statik geri kazanma %75 oranndadr.
deal artlarda bu oran %90a kadar ykselebilir.
Bu sistemin avantaj kanal sisteminin dengede (ayarlanan ekilde) kalmasdr. nk kayp ve
kazanlar hzla orantldr. Yke bal olarak debilerin azalmas sistemdeki balans bozmaz. Statik geri
kazanma ynteminin dezavantaj uzun kollarn sonlarnda, zellikle bu kanal kolu dierlerine gre ok
uzun ise, ar byk kanal boyutlar vermesidir. Ayrca bu blgelerde hzlar da ok dtnden
kanaln s kayp ve kazanlarna kar izolesi gerekir.

3.7. Kanal Sisteminde Ekonomi
Bir kanal sisteminde maliyetleri, dier sistemlerde olduu gibi ilk yatrm maliyeti ve iletme
maliyeti olarak ikiye ayrmak mmkndr. Her iki maliyeti ayn baza getirip, optimum zm elde
edebilmek iin sistemin toplam yllk maliyeti tarif edilir. Bu toplam yllk maliyeti oluturan kalemler
aadaki gibi sralanabilir:
A. Yllk Yatrm Maliyeti
1. lk yatrm Maliyetlerinin amortisman sresi ve enflasyon oranlarna gre belirlenen yllk
edeer maliyeti
2. Faiz Maliyeti
3. Vergiler
B. Yllk letme Maliyeti
1. Yllk enerji maliyeti
2. Yllk bakm maliyeti
3. Yllk iletme maliyeti
Trkiye artlarnda ilk yatrm maliyeti en nemli kalemdir. Bunun yannda ikinci nemli
kalem yllk enerji maliyetidir. Bu durumda yatrmn optimizasyon almalar greceli olarak basittir.
Sadece kanal sisteminin ilk toplam yatrm maliyeti ile sistemin yllk enerji maliyetinin toplamn
minimize etmek yeterlidir.
3.7.1. Optimizasyon
Prensip olarak kanal sisteminin kesiti ne kadar kk tutulursa kanal yatrm maliyeti azalr.
Buna karlk yllk enerji tketimi artar, fan yatrm maliyeti artar. Bunlar ters ynde ileyen temel
parametrelerdir. Kanal dizaynnda klasik yntemler yerine, T-yntemi gibi optimizasyona dayal
yntemlere gidilmesinde byk yarar bulunmaktadr. Trkiyenin deien ekonomik koullar
karsnda, kanal tasarmnda ilk yatrm maliyetini azaltc ynde hareket edilmelidir. Ses limitlerini
amayacak ekilde mmkn olduu kadar yksek hzlara kmak ve yuvarlak kanallar kullanmak
temel neriler olmaktadr.
3.7.2. lk Yatrm Maliyetine Etki Eden Faktrler
Yatrm maliyetini azaltmak iin uygulamada denenmi pratik neriler aadaki gibi
saylabilir:
1. Mmkn olduu kadar az sayda fittings kullann
2. Hava kaaklarnn nleyin. Bu amala hazr kanallar kullanmay tercih edin
3. Yuvarlak kanallar kullann
4. Dikdrtgen kanal kullanyorsanz, kenar orann 1e yakn tutmaya aln
Bu yaklamla, yatrm maliyetine etki eden nemli parametreler aada sra ile incelenecektir.
3.7.2.1. Kanal Kenar Oran
Kanallarn yuvarlak veya dikdrtgen olmas ve dikdrtgen kanallarda bir kenar uzunluunun
dierine oran olan kenar oran deerinin deimesi gerek ilk yatrm maliyetlerini, gerekse enerji
maliyetlerini nemli lde artrr. izelge 2.9da farkl kenar oranlarna sahip dikdrtgen ve yuvarlak
dz kanal iin hesaplanan arlk deerleri verilmitir. Bu karlatrmada sz konusu farkl boyuttaki
kanallarn ayn debiyi ayn srtnme kayb ile tamas esas alnmtr. Buradan aka grlmektedir
ki artan kenar oranlar birim kanal uzunluundaki arl nemli lde artrmaktadr. Hi kukusuz
artan kanal arl ile birlikte kanaln yatrm maliyeti ve iilik maliyeti de artacaktr.

izelge 2.9. Kenar Oran Etkisi (Ayn debi ve srtnme kayb iin)
Kanal Boyutu
mm
Kanal Alan
m
2

Kenar Oran
-
Sa Et Kalnl
mm
Arlk
kg/m
C 600
0,28 - 0,55 8,35
550 x 550 0,30 1/1 0,55 9,73
750 x 400 0,30 1,9/1 0,55 10,71
1100 x 300 0,33 3,7/1 0,85 19,21
1500 x 250 0,38 6/1 1,00 28,28
2000 x 200 0,40 10/1 1,31 46,29

3.7.2.2. Basn Snflandrlmas
Baz yaynlarda kanal tasarmcsnn kanalda geerli basn deerlerini vermesi gerektii
vurgulanr. Kanal sistemi zerinde geerli alma basn grubu verilmelidir. Bylece et kalnlklarn
bu basnca gre belirlemek mmkn olacaktr. Bununla kanal maliyetleri azaltlabilir.
3.7.2.3. Fittings Maliyetleri
lgili blmde eitli fittingsin kayp katsaylar verilmitir. Tasarmc buradan en uygun
fittingsi seebilir. Ancak en kk kayp katsaysn veren fitting en pahal olan olabilir. Yksek kenar
oranl bir fitting yapmak, kare bir fittingden biraz daha pahal fakat yuvarlak fitting yapmaktan daha
ucuzdur. Bugn iin fittings otomatik ekipmanla fabrikada retilmekte ve iilik minimuma
drlmektedir. Elle retimde ise iilik maliyeti, ayn kesitli ve ayn uzunlukta dz kanal
maliyetinin 4-8 misli olabilmektedir. Eer ynlendirici kanallar kullanlrsa bu oran ok daha byk
olacaktr.
3.7.3. Yuvarlak Kanallar ile Dikdrtgen Kanallarn Maliyetinin Karlatrlmas
Yuvarlak kanallarn tesis maliyetleri nemli lde daha dktr. Yuvarlak kanallar bir kii
tesis edebilir. Halbuki edeer bir dikdrtgen kanal iin en az iki kii gereklidir. Ayrca yuvarlak
kanallarn tesis standartlar ok daha az malzeme kullanmn gerektirir. Yuvarlak kanallarn daha ucuz
olmasnn nedenleri aada sralanmtr:
1. Yuvarlak kanallar snrl sayda standardize edilmi elemanlardan ve belirli sayda standart
boyuttan oluur.
2. Kanallarn ve balant elemanlarnn retimi tamamen otomatik ve seri olarak sistematik bir
ekilde yaplmaktadr. Endstriyel kalite kontrol mmkndr.
3. Yuvarlak kanallarn tesis zaman, benzer bir dikdrtgen kanaln yaklak te biri kadar
olabilmektedir.
4. zolasyon malzemesinin maliyetleri daha dktr. nk;
a) Uygulanmas ve ulam daha kolaydr
b) Daha kk evre uzunluu dolays ile daha az izolasyon malzemesi kullanlr. rnein;
ap 500 mm olan yuvarlak kanaln evresi, kenar lleri 400 x 400 mm olan dikdrtgen
kanaldan %13 daha azdr. zolasyon iin bu oranda az malzeme kullanlr.
c) Gerek yangndan korumak iin ve gerekse sl izolasyon iin yuvarlak kanallarda daha
ince izolasyon kullanlabilir. ekil 2.9 ve izelge 2.10da kanallarn dtan yangna kar
izolasyon deerleri ve karlatrlmalar verilmitir.
t
t

Yuvarlak kanallarda daha ince yangn izolasyonu kullanmna izin verir.
ekil 2.9. zolasyon Kalnl Tanm

izelge 2.10. zolasyon Kalnlklar (mm)
Yuvarlak Dikdrtgen
30 40
30 40
50 70
50 70
100 140
100 120
5. Gerekli kanal, mesnet ve asklarnn says ve boyutlar yuvarlak kanallarda daha azdr.
Asklar aras mesafe dikdrtgen kanalda 2,5 m iken bu deer yuvarlak kanalda 3 m deerine
kar. Bylece bu malzemeden %20 tasarruf sz konusudur.

3.8. Kanallarda Szdrmazln nemi
Kanal sistemlerindeki kaaklar yolu ile kaybedilen enerji ok yksek boyutlardadr. zellikle
temiz oda uygulamalarnda, baz endstriyel uygulamalarda ve nem alma uygulamalarnda
kanallardaki hava kaaklar enerji kayb dnda zel neme sahiptir. Burada zel olarak szdrmazlk
istenen haller dnda, genel havalandrma ve klima uygulamalarnda szdrmazlk dolays ile oluan
enerji maliyeti zerinde durulacaktr. Sadece havalandrma yaplmas durumunda hava kaaklarnn
enerji maliyeti fan enerji tketiminde ortaya kmaktadr. Kaak ne kadar fazla ise bu oranda fan gc
boa harcanm olacaktr.
Klima kanallarnda ise kaak hava; ayn zamanda soutma ve stma enerjisi kayb anlamna
gelmektedir. Dolays ile klima sistemlerinde hem fanda, hem de soutma (veya snma) grubunda
enerji boa harcanmas sz konusudur. Havas artlandrlan hacimlerden geen kanallardaki szma,
yine iklimlendirilen hacme olacandan, bir kayp oluturmayaca ileri srlebilir. Ancak bu halde
bile szan hava istenilen fonksiyonu yerine getirmeyecek, menfezlerden hedef blgeye
flenemeyecektir.

3.9. Kanallarn Temizlii
hava kalitesinin salanmas ile ilgili almalar gstermitir ki, sistemin yetersiz kalmasnda
hasta bina sendromunda kanallarn temizlii byk nem tamaktadr. Besleme ve dn kanallarnda
toplanan toz, mantar vs. gibi kirleticilerin hastalk kavramna byk katklar vardr. Bu nedenle
zellikle besleme kanallarnn iinin temizlenmesi gerei, baz bat lkelerinde rnein svete bina
ynetmeliklerine dahil edilmitir. Kanal ii temizlii iin eitli temizlik yntemleri ve cihazlar
gelitirilmitir. Bu cihazlarn standart aplar ve uygun geometrisi nedeniyle yuvarlak kanallara
uygulanmas daha kolay ve daha ucuz olmaktadr.

1. Mahal hava debisinin belirlenmesinde hangi hususlar gz nnde bulundurulmaldr?
2. Kanallarda toplam basn kaybn aklaynz
3. Kanallarda srtnme basn kaybn aklaynz
4. Kanallarda dinamik basn kaybn aklaynz
5. Kanal sisteminde ekonominin nemini aklaynz
6. Yuvarlak kanallar ile dikdrtgen kanallarn maliyetini karlatrnz
7. Kanallarda szdrmazln nemini aklaynz
8. ekilde grlen silindirik bir kanaldan geen havann hz 5 m/s ve debisi 3 m
3
/sdir.
Buna gre kanaln,
a. Kesit alan nedir?
b. ap nedir? (t = 3,14 alnacak)

d
V=5 m/s
Q=3 m /s
A= ?
d= ?

9. Aadaki ekilde grld gibi kesit alan 0,8 m
2
ve hava hz da 3 m/s olan bir
kanal daraltrlarak kesit alan 0,6 m
2
drldne gre,
a. Daraltlan ksmdaki kanaldan akan havann hz
b. Kanaldan akan havann debisi ne olur?

A1
Q Q
A2
V1
V2

2
kanal geniletilerek kesit alan 0,8 m
2
kartldna gre,

2
kanal daraltlarak kesit alan 0,4 m
2
drldne gre,

A
1
1
2
2
A
V
Q Q
V

12. ekilde grlen silindirik bir kanaldan geen havann hz 6 m/s ve debisi 3 m
3
/sdir.
Buna gre kanaln,
a. Kesit alan nedir?
b. ap nedir? (t = 3,14 alnacak)

d
V=5 m/s
Q=3 m /s
A= ?
d= ?

13. Aadaki ekilde bir hava kanal ebekesi grlmektedir. ebekenin A-B
blmndeki kanaldan geen havann hz 6 m/s ve birim srtnme kayb R=2,5
Pa/mdir. (c =1,3 t = 3,14 ve =1,2 kg/m
3
olarak alnacak) Buna gre,
a. A-B kanalndan geen havann debisi nedir?
b. A-B kanaln alan nedir?
c. A-B kanalnn ap nedir?
d. A-B kanalnda meydana gelen srtnme kaybn hesaplaynz.
e. A-B kanalnda meydana gelen dinamik kayb hesaplaynz.

Klima
santrali A
Fan
Fan
20 m 20 m 15 m
10 m 10 m 10 m
750 750 1000
E
Egzoz Havas
Besleme Havas
F
B C
D
3
m
h
3
m
h
3
m
h

BLM

HAVALANDIRMA UYGULAMALARI

AMA

Farkl havalandrma uygulamalar ile ilgili uygulama zelliklerini tanyabilme ve farkl ortamlar iin
alternatif sistem zmleri retebilme.

4. HAVALANDIRMA UYGULAMALARI

4.1. Konutlar
Geleneksel konutlarda havalandrma, kap ve pencerenin almas veya buralardan szan hava
ile doal olarak gerekleir. Enfiltrasyonda (sznt) olan hava deiimi normal hallerde 0.3 0.7
deiim/saat mertebesindedir ki bu yeterli olabilmektedir. Ancak son yllarda iki yndeki gelimeler
konutlarda mekanik havalandrma ihtiyacn ortaya karmtr. Bunlardan birincisi yap tekniindeki
gelimelerdir. rnein giydirme cephe yaplarda doal yolla ve pencerelerin almas ile havalandrma
imkan ortadan kalkmaktadr.
kinci ve daha genel olan mekanik havalandrma zorunluluu ise yaplarda enerji tasarrufu ile
ilgili alnan nlemlerden kaynaklanmaktadr. rnein pencere oranlar klm ve pencere, d kap,
balkon kaps gibi da bakan yap elemanlarnn szdrmazl son derece azaltlmtr (zellikle PVC
kap ve pencerelerde hava szdrganlk katsays normal ahap tek pencerelere gre on be kat
azalmtr). Btn bunlardan dolay konutlarda da mekanik havalandrmaya ihtiya bulunmaktadr.
Konutlarda gerekli havalandrma 2700 m
3
/h deerinden dk olmamak art ile, hava deiim says
n=0.51 (deiim/h) alnabilir. Kk hacimlerde sigara iilmesi halinde saatte bir hava deiimi daha
uygundur.
Konut mutfaklarnda aspiratr debisi 1800 m
3
/h deerini salayabilmeli ve debi ayarlanabilir
olmaldr. Mutfak bacalar bamsz veya nt baca biiminde olmaldr. Aspiratrn baca
balantsnda |125 mm veya |150 mm metal konulmamaldr. Esnek alminyum kanallar kir
toplamas nedeniyle nerilmez. Bu amala kullanlan |100 PVC borular ise yangn tehlikesi ve ses
nedeniyle kesinlikle kullanlmamaldr. Konut mutfaklarnda veya kk mutfaklarda davlumbaz da
kullanlabilir. Konutlarda banyo ve tuvaletlerinde mekanik havalandrmalar tavsiye edilir. Banyo
buharlar mantar olumasna ve aynalarn kararmasna, metalik yzeylerin paslanmasna neden olur.
Ayrca tuvaletlerdeki kokunun eve yaylmas istenmez. Bu nedenle kullanlacak banyo aspiratrleri
kvet zerine yerletirilmeli ve bunlarn ortama yaylmadan dar atlmas salanmaldr.
Banyo ve tuvaletler iin kesintili alan sistemlerde hava debisi 90 m
3
/h tavsiye edilmektedir.
Srekli alan sistemlerde bu deer 36 m
3
/h deerine dmektedir. Ayrca banyoda, saatte on hava
deiimi salanmas da tavsiye edilen bir baka deerdir. Kazan dairelerinde havalandrma hem
yanma havasnn karlanmasn hem de ortamda oluan dumanlarn atlmasn salar. Kazan
dairelerinde saatte 5 defa hava deiimi seilmelidir. Besleme fanlar egzoz fanlarndan %25 byk
seilmelidir.

4.2. Garajlar
Garajlarda uygun havalandrma olmazsa, motor egzozlarnda atlan hidrokarbonlar, kkrt,
kurun ve CO gazlar zehirlenmeye neden olur. Garajlar doal veya mekanik olarak havalandrlabilir.
Doal havalandrmada, tm kesitten hava akm salamak iin, karlkl olarak eit datlm
aklklar braklmaldr. Bunlarn birbirine olan uzaklklar yerst garajlarnda en ok 35 m, yer alt
garajlarnda ise 20 m olacak ekilde dzenlenmelidir. Bu aklklarn kesitleri orta ve byk
garajlarda park alan bana 0.06 m
2
olmal, kk ve orta garajlarda ise d kaplarda park alan
bana 150 cm
2
kesit oluturulmaldr.
Doal havalandrmann uygun olmad yerlerde mekanik havalandrma uygulanmaldr.
ASHRAE standartlarna gre kapal garajlarda m
3
bana 14.4 m
3
/h havalandrma gerekmektedir.
Hava miktarnn belirlenmesinde dier bir yaklam saatteki hava deiim miktardr. Bu deer yine
ASHRAE tarafndan 46 defa/saat olarak verilmitir. Enerji tasarrufu asndan fanlar eit byklkte
ve birden fazla olmaldr veya hz ayarlanabilen fanlar konmaldr.
Garajlar iin srekli alma da CO seviyesi 50 ppm deerinde tutulmaldr. Tehlike snr 100
ppm olup CO miktar bu deeri kesinlikle amamaldr. Mekanik havalandrmada zellikle egzoz
sistemleri tercih edilir. Her sistem iin kurulacak ift egzoz fan ile garaj boyunca hibir l hacim
brakmayacak ekilde dzenleme yaplr. Emiin %50si tavan seviyesinden, %50si de kolonlar
boyunca deme seviyesine yakn blmlerden yaplr.

4.3. Ticari Mutfaklar
Ama :
- Piirme cihazlarndan yaylan snn dar atlmas
- Piirme cihazlarndan oluan buharn dar atlmas
- Yemek kokularnn kontrol ve komu hacimlere geiin nlenmesi.

4.4. Lokanta, Kafeterya ve Otel Mutfaklar
Bu boyuttaki mutfaklarda hava hem emilmeli , hem de taze hava girii salanmaldr.
Aksi halde komu hacimlerle ve d ortam arasnda byk basn farklar ve istenmeyen hava
hareketleri oluur.
Mutfaa verilecek taze hava, kn santralde ortam scaklna kadar stlmaldr. Yaz
aylarnda mutfaktaki scaklk kontrol havalandrma ile salanr. Daha iyi uygulamalarda ise klima
santrali kullanlmakta ve hava soutulmaktadr. Ayrca taze hava santralinde en az EU3 kaliteli filtre
kullanlmaldr. Kanal olarak galvaniz sacdan temizlenebilen yuvarlak kanallar kullanlmas hijyenik
adan gereklidir. Ayn ekilde egzoz kanallar da galvanizli sacdan ve yuvarlak olmaldr. Ayrca
egzoz kanallarnda szdrmazlk tam olarak salanmaldr.
Yatay egzoz kanallar mmkn olduunca ksa olmal ve bir eim verilmelidir. Kanallarda
temizleme kapa var ise yangn damperi art deildir. Mutfaklarda emi aznda filtreler
bulunmaldr. Mutfak havalandrlmasnda en uygun zmlerden birisi davlumbaz kullanmaktr.
Mutfak davlumbazlar ile kokuyu, sy ve nemi kaynanda yakalamak imkan vardr.
Davlumbaz malzemesi olarak CrNi alaml sac, alminyum veya renkli sac kullanlabilir.
Davlumbazlar genelde klandrlr. Egzoz havas at zerinde en yksek noktaya dikey olarak 10
13 m/s hzla atlmaldr. Souk stlmayan blgelerden geen egzoz kanallar youmaya kar izole
edilmelidir.

4.5. Byk Mutfaklar
Modern uygulamalarda genellikle tavan duvardan duvara emi azlaryla kapldr. Ya
filtreleri yksek (%99.8) verimli kolayca karlp ykanabilir tiptedir. izelge 4.1de Mutfak
havalandrlmasnda hava deiim katsaylar verilmektedir.

izelge 4.1. Mutfak Havalandrlmasnda Hava Deiim Katsaylar
Mutfak Tipi Ykseklik (m) Hava Deiim

Mesken Villa (Kk Konut)
Lokanta, Kantin (Orta
Byklk)
Hastane , Kla (Byk Mutfak)
Perhiz Mutfaklar
Bulakhane
Souk Mutfak
Kzartma Hacimleri
Temizlik Odas

2.5

3.5
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0

25 15

30 20
30 20
30 20
20 15
8.0 5.0
15 8.0
5

4.6. amarhaneler
amarhane havalandrmas dorudan makinelerin zerinden davlumbazla yaplmas en
uygun yntemdir. Hava besleme menfezleri alt katlarda bulunmaldr. amarhane egzozlar at
zerinden dar atlmaldr. Taze hava beslemesi fanla veya braklan aklklardan doal yolla
yaplabilir. Egzoz ve beslemenin mekanik olarak yapld sistemlerde s geri kazanm niteleri
kullanlabilir.
klimlendirilen amarhanelerde hava hareketi iin baar ile uygulanan bir yntemde
temiz hava beslemesi deme seviyesinden , egzoz havas ise st seviyelerden yaplr. Bylece
hacimde piston eklinde aadan yukar doru bir hava hareketi salanr. amarhanelerde 15
20 defa hava deiimi tavsiye edilir.

4.7. Okullar
Okullardaki dershanelerde genellikle teneffs aralarnda pencereler alarak doal
havalandrma yaplr. Ancak merkezi santralle veya i hava kalitesi ynnden daha salkldr.
Merkezi havalandrmada hava , koridor tarafndaki duvarda alan menfezlerde pencere
altlarna veya tavandan flenir. Pis hava pozitif basn sayesinde koridora atlr. Kii bana d
hava miktar 30 m
3
/ h , 4 5 hava deiimine karlk gelir.

4.8. Kimya Laboratuarlar
Kimya laboratuarlarnda egzoz havalandrma sistemi kullanlabilir. Deney setleri
zerindeki davlumbaz hava emii iin aspiratr kullanlabilir. Taze hava odaya deme
seviyesinden verilmelidir.

4.9. Toplant Salonlar
Toplant salonlarnda havalandrma , scak hava ile stma veya klima sistemine ihtiya
gsterir. Is ihtiyacnn %50 %75lik ksm radyatrle karlanr. Hava ihtiyac kii bana 30
m
3
/ h verilmelidir.

4.10. Tuvaletler
Pencerelerle havalandrma yaplmaldr. Bu kullanl olmuyorsa vantilatrle emi
yaplmaldr. Hava koridordan alnmaldr. Hava deiimi saatte 5 8 kez olmaldr.

4.11. Dular
Sekizden fazla du varsa mekanik giri ve mekanik k yaplmaldr. Hava deiimi
saatte 8 10 kez alnmal veya du bana 220 m
3
/ h hava dnlmelidir. D hava n stma
ile 30 Cye getirilmelidir.

4.12. niversite Anfileri
Anfilerde hava kalitesini drerek dinleyicilerin dikkatlerinin dalmasnn nlenmesi
iin havalandrma iklimlendirme sistemi kullanlmaldr. Scaklk 22C 25C , nem
%40 %60 olmaldr. Seminer salonlarnda kii bana 100 W deerinde ani bir s kazanc
oluur.

Bu snn yaklak %50si hava tarafndan alnr. Kii bana gerekli taze hava miktar
30 m
3
/ h , sigara iilen ortamlarda ise 50 m
3
/ h olmaldr. Bu 6 8 kerelik bir hava deiimine
karlk gelir , ancak salonlarda hava deiimi artacaktr. ok souk ve scak havalarda hava
debisi %50ye kadar azaltlabilir.

4.13. Anaokullar ve Yuvalar
Anaokullar , yuvalar ve krelerde yerden stma tercih edilmelidir. Solunum yoluyla
hastalklarn yaylmamas iin mutlaka mekanik havalandrma yaplmaldr. Besleme santrali
giriinde EU 3 kalite bir n filtreden sonra EU 7 kaliteli bir torba filtre kullanlmaldr.
Egzoz havas banyo , mutfak ve WCden egzoz vantilatrleriyle ve hava sznts ile kendinden
tahliyesi yaplmaldr. Yetersizse egzoz aklklar snflar dnda yaratlmal ve koridorda hava
toplayan bir egzoz sistemi oluturulmaldr.
Anaokulu ve kre snflarnda kanall konveksiyonel bir havalandrma sistemi kurulmas
imkan yoksa snflarda i havay temizleyen bir hava temizleme cihaz kullanlmas tavsiye
edilir. Bu cihazlarda ortam havas elektrostatik , aktif karbon filtrelerden ve ounlukla havann
artlmas iin ozonlama hcresinden geirilerek temizlenir ve tekrar odaya verilir.

4.14. Byk Toplant, Gsteri ve Spor Salonlar
Oturma alan iin kii bana 0,7 1 m
2
alan alnarak minimum d hava miktar 8 30
L / s ( 28,8 108 m
3
/ h ) alnr. Grld gibi havalandrma yk toplam ierisinde nemli bir
yer tuttuunda hava szntsnn nne gemek iin bu hacimler pozitif basn altnda tutulur.
Bu salonlarda tavan ykseklii ok fazla olduundan havann katmanlamamasna dikkat edilir.
Besleme havasnn ba st seviyesinden veya kotlardan vermek veya havay koltuk atlarna
veya oturma yerleri civarnda alt kotlarda toplamak uygundur. Koltuk altndaki dn
menfezlerine hz 1,4 m / s deerini amamaldr. Bu hacimlerin biimine gre bazen jet tipi 15
45 m gibi uzun atl difzrlere gerek duyulabilir , veya tavandan aa doru fleme
yaplabilir. Bu tip , uygulamalarda hava besleme menfezlerindeki ses seviyesine dikkat
edilmelidir.
Hava emii balkon altlar gibi havann hareketsiz olduu blgelerden lineer (
dampersiz ) difzrlerle yaplmas uygundur. Alan ierisinde soutma yaplmayp sadece
havalandrma ve / veya hava ile stma yaplyorsa koltuk altlarnda besleme , tavan seciyesinden
dn havas alnmas uygundur. Baz spor salonlarnda seyirci yeri yoksa , tavanda difzr
fletip , santrale en yakn duvardan st kotlardan tek noktada emi menfezleriyle havay
toplamak mmkndr.

4.15. Spor Salonlar
Bu salondaki faaliyetler ok eitli olabildiinden kullanlan fanlar ok kademeli
olmaldr. Okullarn jimnastik salonlarnda olduundan gibi kk uygulamalarda saatte 4 6
hava deiimi salayacak bir havalandrma yeterlidir. Istma ihtiyac genellikle radyatrle veya
scak hava niteleri ile salanr. Soutma gereksizdir. Byk spor salonlarnda hava deiim
miktar saatte 2 3 defa veya kii bana 30 40 m
3
/ h alnr.

4.16. Konser ve Tiyatro Salonlar
Sahne youn k ykn %40 %60 oran kaynana yakalamas lazmdr. Sahne
besleme havas alt koltuklardan ve sahne arkasndan verilip st kotlarda klar civarnda
toplanmaldr.

4.17. Sergi ve Fuar Alanlar
Bu tip alanlar tek bir santral terine ok sayda santral ile beslemek daha iyi olur.
Ortalama olarak mahal yk 108 W / m
2
mertebesindedir. nsan younluu ise 3,7 4,6 m
2

kii alnabilir.
Havalandrma sisteminin %100 d hava ile alabilme zellii olmaldr. Sistemde
dorudan egzoz azlar ve buraya esnek kanallarla balant imkan bulunmaldr. Ana salon
iinde , evresinde lokanta , kafeterya veya ofisler ayr bir havalandrma ve klima sistemleriyle
havalandrlmaldr.

4.18. Al Veri Merkezleri ve Dkkanlar
Bu tip yerlerde stma ve soutma hava ile yaplyorsa fleme caml vitrin alanna
youturulmaldr. Kk dkkanlarn iklimlendirilmesi split (ayrk) klima ile yaplmaldr. Bu tip
cihazlarda kanal uzunluklar tutularak hava hzlar tasarm 4 6 m / s tutulmaldr.
Kk marketlerde buzdolaplarn haval kondenserlerinden yaylan snn bu blgeden
havalandrma havasnn egzoz edilmesi byk yarar salar. Besleme havas ise doal veya
besleme fan yardmyla temin edilmelidir. Dkkanlarda havalandrma miktar olarak 8 hava
deiimi alnabilir.

4.19. Spermarketler
Bu tip alanlarda hava miktar 16 m
3
/ m
2
h alnabilir. Kii bana gerekli d hava
miktar 20 m
3
/ kii verilebilir. Istma ve soutma amacyla ayn klima santrali ve hava datm
sistemi kullanlr. Birok maazada girite ara blgesinde ayr bir stma uygulanarak dardan
souk havann dorudan ieri girmesi nlenir. Bir baka yntem ise , kaplara scak hava
perdesi uygulamas veya radyant stclarla stlmasdr.

Spermarketlerde genellikle hava soutmal kondenser niteleri kullanlr. Eer ou
zaman olduu gibi spermarket tek katl veya yaygnsa altl stl klima kullanlmaldr. Hava
soutmal klima veya havalandrma sistemlerinde free cooling zellii yani uygun zamanlarda
%100 d hava ile alma kabiliyeti aranmaldr.
Spermarketlerde souk havann deme seviyesinde kp kalmas nlenmelidir. Yerel
souk havann sirkle edilmesi gerekir. Bu amala dn havasnn deme seviyesinde
emilmesi byk nem tar. Dn menfezleri zellikle soutucu vitrinlerin bulunduu
blgelerde yetitirilmelidir. Bu amala en iyi zmlerden biri dn havasnn deme alt
kanallarla toplanmasdr.
Bu deme alt kanallar ayn zamanda soutucu akkan borularnn gemesi iinde
kullanlabilir. Besleme menfezleri ise tavan seviyesinde olmaldr. atdaki santrallerden ksa
kanallarla ortama tanan hava tavan seviyesinde dalr.

4.20. Snak Havalandrmas
Snak havalandrmas iin gerekli artlar:
1. CO
2
oran %2den fazla olmamal , O
2
oran ise %19dan az olmamaldr.
2. ortamda , d ortama gre en az 50 Pa deerinde pozitif basn oluturulmaldr.
NOT : Snak havasnn stlmas veya soutulmas gerekmez.
D ortamdaki hava temiz ise EU 3 kalitesinde bir filtreden geirildikten sonra
snaa verilir.
D ortamdaki hava zehirli veya radyoaktif madde ieriyorsa d hava bir kum
filtresinden geirilerek n filtrelenir. Kum hcresinde 60 m
3
/ h hava debisi iin 1 2 m
3
kum
bulunmaldr. Kum ykseklii 2 m ve hava direnci 200 Pa olmaldr.

4.21. Snak Havalandrma Kapasiteleri
Byk snaklarda (300 kii zerinde) kii bana gerekli hava:
- Normal d hava halinde 9 m
3
/ h
- Zehirli d hava halinde 1,8 m
3
/ h
Orta kapasiteli snaklarda:
- 150 300 kii arasnda her iki hal iin 4,5 m
3
/ h
- 50 150 kii arasnda her iki hal iin 3 m
3
/ h

4.22. Snaklarda Havann Ynlendirilmesi
Taze ve pis havann ynlendirilmesi aadan yukar doru , yukardan aaya doru
veya yatay olarak yaplabilir.

4.23. lkokullar
Havalandrma miktar olarak kii bana 30 m
3
/ h hava alnmaldr. Her hacmin bamsz
olarak kontrol edilebildii sistemler tercih edilmelidir. Havalandrma sistemi klima sistemi ile
birletirilmi ise %100 d haval sistemler tercih edilmelidir.

1. Konutlarda havalandrma uygulamalarn aklaynz
2. Ticari mutfaklarda havalandrmann amac nedir?

BLM

KANAL VE BALANTI
ELEMANLARININ YAPIMI

AMA

Kanal birletirme yntemlerini uygulayabilme ve daralma paras, dirsek, pantolon paras gibi
balant elemanlarn retebilme.

5. KANAL VE BALANTI ELEMANLARININ YAPIMI

5.1. Kanal Konstrksiyonu
Kanal seimi yaplrken;
1. yzeylerinin przsz olmasna
2. Toz tutan ksmlarnn olmamasna
3. Korozyona kar dayankl olmasna
4. Tanm kolay ve hafif olmasna
5. Hava szdrmaz olmasna
6. Isya kar dayankl olmasna
7. Maliyetinin ucuz olmasna
8. Montaj kolaylna sahip olmasna
dikkat edilmelidir. Bu amala kullanlan en ekonomik ve uygun malzemeler galvanizli elik ve
alminyum sac levhalardr.
Son yllarda, yzeyi alminyum folyolu poliretan malzemelerden de hafif ve dayankl
kanallar yaplmaktadr. Salk tesisleri ve laboratuarlar iin yaplan hava kanallar paslanmaz sacdan
veya alminyumdan yaplmaldr. Yine asit buharlar iin yaplan kanallar ayrca aside dayankl
malzemelerden yaplmaldr.
Hava kanallarnn galvanizli sac veya alminyum sacdan yaplmas halinde, kare veya
dikdrtgen kesitli kanallarn saclar izelge 5.1deki kalnlkta olmaldr.

izelge 5.1. Hava Kanalnda Kullanlacak Sac Kalnlklar
Kanaln Anma ls
(En Geni Kenar) b,
(cm)
Minimum Sac Kalnlklar (mm)
Galvanizli elik Sac Alminyum Sac
b s 25 0,50 0,68
25 < b s 50 0,65 0,82
50 < b s 100 0,75 0,96
100 < b s 140 0,85 1,23
140 < b s 200 1,00 1,37
200 < b s 250 1,15 1,50
250 < b 1,25 1,65

Havalandrma sistemlerinde kullanlan dikdrtgen kanal tipleri ekil 5.1de gsterilmektedir.
Yuvarlak kanal tiplerinden ise esnek yaltml yuvarlak kanal tipi ekil 5.2de grld gibidir.

ekil 5.1. Dikdrtgen Kanal Tipleri

ekil 5.2. Esnek Yaltml Yuvarlak Kanal

5.2. Kanal ve Balant Paralarnn malat
Havalandrma ve iklimlendirme sistemlerinde kanallarn birletirilmeleri kanal iilii
bakmndan ok nemlidir. Keli levha kanallar kenetlerle ya da boyuna kaynak dikile birletirilirler.
Balant yerlerinde serbest flanlar, nokta kayna, takviye kelepe ya da srgl kelepeler kullanlr.
Yuvarlak kanallar daha uzun mesafeler iin, helis (spiral) eklinde yaplmaktadr. Bunlar muf ya da
geirmeli balant ile birletirilirler. Balant yerlerinin szdrmazl, yaptrma bantlar ya da lastik
conta ve dier ara malzemeleri ile salanr. ekil 5.3de kanal birletirmelerinin deiik baz ekilleri
verilmitir.
Balca kanal birleim ekilleri unlardr.
1. Kaynakl birletirme
2. Yumuak lehimli birletirme
3. Kenetli birletirme
4. Perinli birletirme
5. Vidal birletirme
6. Flanl birletirme
7. Muflu birletirme
8. Yaptrma ile birletirme
Eim ve yn deitirmeler, kk aplarda, basklanm (preslenmi) yn deitiricilerle,
byk aplarda da kenet ve flanl balantlarla yaplr.

ekil 5.3. Levha Kanallarda Kenet ve Balant ekilleri
5.2.1. Pitsburg Kenet Yapm
Kanallar genellikle pitsburg kenedi ad verilen bir yntemle yaplr. ekil 5.4de pitsburg
kenet yapm ve admlar gsterilmektedir.

ekil 5.4. Pitsburg Kenet Yapm
5.2.2. Sac Levhadan Dikdrtgen Kanal Yapm
Gerekli Alet ve Malzemeler
1. Galvanizli elik sac (1 x 2 m
2
- 0,55 mm)
2. Kollu giyotin makas
3. Sac makas
4. Plastik tokmak
5. Krmz kurun kalem
6. Caka kenet makinesi

ekil 5.5. Dikdrtgen Kanal Yapm

lem Sras
1. Kanal lleri WxH iin sac ekil 5.5deki llerde kesip iaretleyin
2. aretlenmi levhann 3 cmlik ksmnn ters tarafndan 20 mm iaretleyin ve caka kenet
makinesinde 90
0
bkn
3. Sacn kvrlan ksmn ters evirerek 10 mm iaretleyin ve makinede 120
0
bkn
4. Sacn kvrlan ksmn kenet makinesinde sktrn
5. kvrlan ksmn dtan ayn hizaya gelmesi iin 3 mm kalnlndaki lama ile birlikte kvrn
6. Sac levhann dier 1 cmlik iaretli ksmn 90
0
bkn
7. Sac levhay iaretli yerlerinden 90
0
bkerek dikdrtgen haline getirin ve pitspurg kenedini
balayn. Kanaln azlarna 2 cmlik flan yapn
5.2.3 Sac Levhadan Dirsek Yapm
lem Sras
1. Dirsek ekil 5.6da verilen llere gre tasarlanacaktr.
2. Sac ekildeki gibi kesin ve krplan kenarlar 90
0
bkn
3. Dirsein d yan parasn kesin
4. D yan parasnn 3 cmlik ksmlarna pitspurg kenedi yapn
5. Ayn ekilde dirsein i yan kenarn kesin ve kenarlarna kenet yapn
6. ve d yan paralar eyrek daire eklinde bkn
7. yan paralarla aln paralarn birletirin
8. 2 cmlik kenarlar plastik ekile 90
0
bkp flan yapn

ekil 5.6. Dirsek Yapm
5.2.3 Sac Levhadan Genileme Paras Yapm
lem Sras
1. ekil 5.7deki verilen llerde bir genileme paras yaplacaktr
2. A parasn ekildeki gibi kesin ve 1 cmlik ksmn 90
0
bkn
3. B parasn kesin ve 3 cmlik ksmna kenet yapn
4. A ve B paralarn birletirin

A Paras

B Paras

ekil 5.7. Genileme Paras Yapm
5.2.4. Sac Levhadan Ayrlma Paras Yapm
lem Sras
1. ekil 5.8deki llerde bir ayrlma paras yaplacaktr
2. Sac levhadan ana paray ekildeki gibi kesin
3. Sac levhadan i ve d kapak paralarn ekildeki gibi kesin ve 3 cmlik ksmna kenet yapn
4. Ana ve kapak paralarn birletirin

ekil 5.8. Ayrlma Paras Yapm

5.3. ki Kanal Parasn Birletirme Yntemleri
ki kanal paras deiik yntemlerle birletirilebilir. Bunlardan bazlar;
1. Srgl geme
2. Perinli birletirme
3. Dz S gemeli perinli tip
4. ift S gemeli tip
5. Flanl birletirme
olarak verilebilir. Bazlarnn balant ekilleri ekil 5.9da gsterilmitir. S ve srgl gemeli bir
kanal balantsnn grn ise ekil 5.10da verilmektedir.

ekil 5.9. ki Kanal Parasnn Birletirilmesinde Balant ekilleri

ekil 5.10. S ve Srgl Gemeli Bir Kanal Balants

5.4. Kanallarn Mesnetlenmesi
Kanallar genellikle aslarak yerlerine monte edilirler. Kanal asks olarak eitli
konstrksiyonlar kullanlabilir. ekil 5.11de yuvarlak ve dikdrtgen kanallar iin kullanlabilecek
eitli ask konstrksiyonlarnn detaylar verilmitir.

ekil 5.11. Alt Ask Tespitleri
1. Kanal seimi yaplrken Dikkat edilmesi hususlar nelerdir?
2. Balca kanal birleim ekilleri nelerdir?
3. Srgl kenetin eklini iziniz
4. Sac levhadan dikdrtgen kanal yapmn anlatnz
5. S ve srgl gemeli bir kanal balantsnn eklini iziniz.

BLM

TEST, AYAR VE DENGELEME

AMA

Tasarlanp iml edilen bir havalandrma/iklimlendirme sisteminin projede n grlen deerleri
salayabilmesi iin gerekli lmleri ve dengeleme ilemlerini yapabilme.

6. TEST, AYAR VE DENGELEME

6.1. Test, Ayar ve Balans
Kanal sistemi dizayn ileminde en nemli admlardan biri, sistemin tamamlanmasndan sonra
sistemdeki hava aknn llmesi, ayarlanmas ve dengelenmesi iin gerekli fiziksel imkanlarn
yaratlmasdr. Bu amala ulalabilir alanlarda yeterli uzunlukta dz kanal gidileri oluturmak, kritik
kanal kollarna ayar damperleri koymak alnmas gereken nlemler arasnda saylabilir.
Konstrksiyonu takiben ilgili personel bu imkanlar kullanarak kanallardaki hava debilerini lebilir
ve gerekli ayarlar damperler yardm ile yapabilir.
Bilindii gibi gelimi lkelerde Test, Ayar ve Dengeleme (TAB) Istma Soutma vs. gibi
dier disiplin dallarna benzer ekilde ayr bir taahht grubu tarafndan gerekletirilmektedir.
lkemizde henz bu konuda profesyonel kadrolar ve firmalar olumad iin dier birka konuda
olduu gibi bu ilemde mekanik tesisat taahht grubuna yklenmitir.

6.2. Tanmlar
Mekanik tesisat sistemlerinde, tasarm ekillerini temin etmek zere seilen ve uygulanan, tm
makine ve ekipmanlarn test edilmesi, ayarlanmas ve dengelenmesi (TAB) proseslerinde aadaki
tabirler kullanlr.
Test: Belirli bir ekipmann saysal veya miktarsal performansnn deerlendirilmesi ilemidir.
Ayar: Terminal nitelerinde tasarm deerlerine ulamak iin yaplan mekanik ksma ve ayarlama
ilemleridir.
Dengeleme: Spesifik tasarm byklklerine bal olarak, bir sistemin belirli bir blmnde (ana
hatta, alt branmanda veya terminallerde) istene deerlere ulalmasdr.

6.3. Test ve Dengelemenin nemi
Her stma ve klima sistemi tasarlanrken vazgeilmez kriter, i mekanda istenen konfor
koullarn temin ederken, maliyeti ve iletme problemlerini minimum deerde tutabilmektir.
Gnmzde, insanlarn retimdeki performanslarnn nasl daha iyi iyiletirilecei konusunda
yaplan aratrmalar, bu konuda i mekan hava kalitesinin ok etken olduu sonucunu ortaya
karmtr.
Bu olgu ile birlikte reticiler cesaretlenmi, daha yetenekli, daha becerikli, kontrol ve
optimizasyon ilevine sahip ekipmanlar gelitirilmilerdir.
Teorik olarak bakldnda gelitirilen bu teknolojik ekipmanlar istenen birok fonksiyonlar
karlamakta ve kmsenemeyecek enerji tasarrufu salarken konforu da arttrmaktadr.
Fakat pratik olarak bakld zaman ise durum farkldr, en gelimi kontrol cihazlar kullanlsa
dahi, eer sistemde tasarm hatas ve sistem iyi dengelenmemi ise, teorik performans temin etmek
olas deildir.
Mekanik sistem tasarmnda hedef; ekonomik bir dzenleme ile maksimum fayda temin edilen
konfor koullarn yaratmaktr. letmeye alnan bir sistemin ayarlanmas ve dengeye getirilmesi
enerjinin en ekonomik ekilde kullanlmas kavram ile birlikte daha fazla nem kazanmaya balam
ve bununla birlikte, daha hassas lme-ayarlama dengeleme yapabilen cihazlar gelitirilmitir.
Kullanclar, sistemde sadece ok scak ve ok souk diye deil, ayn zamanda terminal
niteleri diye adlandrdmz fan-coil niteleri hava karm kutular, deiken hava debisi kutular,
endksiyon niteleri, menfezler ve radyatrlerin grlt yapt ve scakln ok sk azalp
arttndan da ikayet ederler.
Ar souk ve rahatszlk veren hava akmlar insanlarn u espriyi yapmalarna neden olur:
dars yaz kavuruyor, ierisi k savuruyor
Bu gibi sistemlerin normal ayarla dengelenmi bir sisteme nazaran %25-40 daha fazla enerji
harcamakta olduu tespit edilmitir. Bu tr olumsuzluklar gidermek, daha gelimi kontrol
ekipmanlar kullanarak dahi olas deildir. nk bu hatalar;tasarmdan veya dengelemenin hi
yaplamams veya doru yaplamamsndan kaynaklanmaktadr.

6.4. n Hazrlklar
1. ncelikle uygulamaya ait proje ve artnameler temin edilmeli ve sistem iyice anlalmaldr.
2. Sistemde uygulanan tm makine ve ekipmann teknik zellikleri, izimleri, varsa seime esas
bilgisayar ktlar temin edilmeli be seilen ekipmann montaj yaplan ile ayn olup olmad
ett edilmelidir.
3. Tm sistemin kontrol cihazlar dahil, tamamlanp tamamlanmad kontrol edilmeli, gerekli
ayar damperlerinin projelerde belirtilen yerlerde montajnn yaplp yaplmad iyice
aratrlmaldr.
4. Gerekli ayar ve test raporu formlar hazrlanmaldr.
5. Kanal sistemi ile ilgili olarak test sonularna yardmc olacak skeler hazrlanmaldr.
6. Otomatik kontrol sisteminin TAB almalarn etkilemediinden emin olunmaldr.
7. Hava datmn veya toplanmasn etkileyebilecek her trl etkenin nne geilmelidir.
Pencereler kapatlmal, asma tavanlar tamamlanm olmal, kaplar kapatlmaldr ve buna
benzer etkenlerin hava akmn etkilememesi temin edilmelidir.
8. Otomatik kontrol cihazlarnn TAB almalarn etkilemesine engel olunmaldr.
9. Koullar maksimum hava akna olanak verecek ekilde gerekletirilmelidir.

6.5. Kaaklarn Tespit Edilmesi
Yaplan lm sonucu elde dilen deerler beklenenin zerine karsa kaaklarn azaltlmas
iin aadaki yntemlerden birini kullanmak suretiyle kaak tespit edilip nlenir ve test tekrarlanr.
Aadaki ilemler fan alr durumda iken yaplacaktr:
1. Bakarak ve El Yordamyla: zellikle ilk bakta grlmesi zor, kanaln arka tarafnda kalan
ve montaj esnasnda iinin zorlanmasndan kaynaklanabilecek imalat eksiklikleri olabilir.
Bunlar: Flanl imalatta conta, cvata, somun eksiklikleri, flansz imalatta ise kanal birleim
noktalarnn iyi dvlmemesinden doan eksiklikler olabilir. Bu yntem ok fazla miktarlarda
hava kaa olmas durumunda etkili olur.
2. Dinleyerek: Kaak yerlerinden kan orifisin geometrisi ve kanal basncna gre iddeti
deien slk benzeri bir ses karr.
3. Hissederek: Kanaln zerinde (arlk kaak noktalar olmak zere) el gezdirilmek suretiyle
kaak olan yerler tespit edilebilir (elin slak olmas ii kolaylatracaktr).
4. Sabunlu Su: Sabunlu su olas kaak blgelerine srlp gzlenir. Kaak olmas halinde
baloncuklar olduu gzlenecektir.
5. Duman Tabletleri: Bunlar youn bir ekilde duman karan kapsllerdir. Duman, kaak olan
yerlerden kaca iin tespit edilmesi ve kaan giderilmesi mmkndr.

6.6. Hava Test, Ayar ve Balans Aralar
Tesisat devrelerinde gerekli olabilecek tm cihazlar aada listelenmitir. Bu cihazlara ilave
olabilecek zel ek cihazlar, ayrca temin edilmelidir. Test ve lmde kullanlacak bu cihazlarn doru
almas iin gerekli periyodik kalibrasyonlarn yapld sertifikalandrlmaldr.
1. Anemometre (1,5-13 m/s aralnda)
2. U-Manometre (Eimli manometre)
3. Pitot Tp (Kanal dinamik-statik basn ler)
4. Cival Termometre
5. Termohigrograf (Scaklk / nem ler yazc)
6. Digital Termometre (Hava scakl vs.)
7. Yzey Scaklk ler
8. Voltmetre/Pensampermetre
9. Psikometre Cihaz (Kuru/Ya termometre ler)
10. Desibelmetre (Ses ler)
11. Debi Ayar Vanas Kontrol Cihaz
12. Manometre
13. Takometre (Devir ler)
6.6.1. Mekanik Anemometre
Hava hz ile hareket eden bir pervane ve buna bal bir hz gstergesi olan bu mekanik tip
l aleti ile menfez ve difzrlerde; fleme ve emme hava hzlar llmektedir.

ekil 6.1. Mekanik Anemometre

6.6.2. Elektronik Anemometre
Bir pil ile alan bu l aletlerinin direk digital veya analog okumal tipleri mevcuttur.
Dijital okumal tipler belirli zaman dilimi iin ortalama hz deeri tespiti yapabilmektedir.

ekil 6.2. Elektronik Anemometre
6.6.3. Ak lm Davlumbaz
Konik veya piramit ekilli bu cihaz ile bir menfez veya difzrden kan havann tamam
toplanp, daha dar kesitli boaz ksmndan geirirken, buradaki lme cihaz ile havann hzn lmek
ve debisini doru olarak tespit etmek mmkn olmaktadr.

ekil 6.3. Ak lm Davlumbaz
6.6.4. U Manometre
Hava ve hidronik sistemlerinde ksmi vakum ve pozitif basnc lmekte kullanlan basit bir
manometredir. Milimetre su stunu veya inch su stunu skalalal tipleri uluslar aras alanda
kullanlmaktadr. U manometreler eitli ebatlarda olmakla beraber, 250 pa zeri basn
dmlerinde(filtre, serpantin, fan, terminal nitesi, kanal paras gibi) kullanlmas uygundur. 250 pa
alt basn farklar iin kullanlmas pek tavsiye edilmez.

ekil 6.4. U Manometre
6.6.5. Eimli / Dik Manometre
Bir dik bir de eimli iki adet skalas olan bu manometrenin eimli skalas ile 250 pa alt basn
farkn doru olarak lmek mmkn iken, dik skala ile daha yksek deerleri lmek mmkndr.
Bu manometre; pitot tube veya statik probe ile birlikte basn veya hava hzn lmekte kullanlrlar.
6.6.6. Eletronik (Digital) Manometre
Elektronik manometreler ok dk basn deerlerini doru olarak lmek zere
tasarlanmlardr. Kullanm sahas 0.025-15,000 padr. Bu tip manometrelerde hava debisi ve hz,
barometrik basnca ve scakla bal olarak otomatik bir ekilde dzeltilmektedir. Bu aletlerin
bazlarnda scaklk lme gibi ilave fonksiyonlar da mevcuttur. Pitot-tube veya statik basn probu ile
birlikte kullanlrlar. Bu aletler hz gridleri ile birlikte HEPA filtre knda, davlumbaz aznda ve
serpantin yzeyinde hz lmede kullanlrlar.
6.6.7. Pitot Tupe
Standart bir Pitot-tube uygun bir manometre ile kullanlarak kanal ierisindeki hava hzn
basit olarak lme imkan salar. Pitot-tube i ie iki adet tp borudan olumutur (ekil 6.5.) tpn
u ksmna balanan bir manometre ile toplam basn (TP) okunabilir. D tpn yan kna balanan
bir manometre ile statik basn (SP) okunabilir.

ekil 6.5. Pitot Tube
ekil 6.6da Pitot tubenin detay grlmektedir. Pitot tube ile statik ve toplam basn
hissedilir. Manometre hz basncn ler. (Hz basnc=Toplam basn-Statik basn). ekil 6.7de ise
Standart manometre balantlar grlmektedir.

ekil 6.6. Pitot tube detay

ekil 6.7. Standart Manometre Balantlar

6.7. Hava Kanallarnda Szdrmazlk Testi
Hava kanallarnda szdrmazlk testi DIN normlarma gre yaplmaldr. Szdrmazlk testi
DIN 24194 gre aada belirtilen sra ile yaplr:
A- BRO ALIMASI
B- SAHA ALIMASI
A.1- Sistemin szdrmazlk snf tayin edilir. Bu snf 4 kategoride toplanr.
Snf-I = Talep gerektirmeyen kanal sistemleri
rn:Garajlar, jimnastik ve spor salonlar iin
(kenetli) kanallar
Snf-II (Klas A) = Byk talep gerektiren kontrol sistemleri
rn: Toplant salonlar, laboratuar
havalandrmas,brolar,
hastanelerde normal kullanm alanlar gibi
Snf-III (Klas B) = zellikle yksek talep gerektiren kanal sistemleri (gemeli veya
kaynakl kanallar)
rn: Temiz oda alanlar ve hastanelerin I. Ve II. Oda snflar iinde
gemeli kanallar.
A.2- Seilen snftan sonra test basnc tayin edilir.
DIN 24194 gre szdrmazlk testi 200,400 veya 1000 pa basnlarnda yaplr. (ara basnlar ve
1000 pa dan byk basnlardaki test zel istek zerinde yaplabilinir.)
Szdrmazlk faktr basnca gre deiebilir.

200 pa 4 00 pa 1000 pa
---------- ----------- -------------
Snf I - - -

Snf II 0.84 lt/san.m
2
1.32 2.40

Snf III 0.28 0.44 0.80

Snf IV 0.093 0.15 0.27

A.3- Test yaplacak olan kanaln (m
2
) hesap edilir.
Kanal metrekareleri test makinesinin kapasitesine gre ayarlanmaldr.
rnein: AIRFLOW LVLT test cihaznn e kafas (0150) 1000 pa. da max 163 m2 kanal test
edilebilir. Kaak miktar yksek olan kanallarda kanal m
2
sini dk tutmakta fayda var. Testin iyi
netice verebilmesi iin bro almasn mteakip saha almasna geilir.
B.1- Hesaplanan kanal m
2
sine gre, test edilecek sahadaki kanallarn ak olan azlar szdrmaz bir
ekilde kapatlmaktadr.
B.2- Kapatlan kanala seilen test makinesi balants yaplr ve test ilemine balanr.
B.3- Test yaplacak kanal test makinesi ile istenen basnca kartlr. Basn kendini stabilize edip
dakikalk bair zaman iinde deimezse ve manometrede okumam diferansiyel basn miktar
hesaplanan basn miktarn tutuyorsa yaplan szdrmazlk testi tamdr, manometreden okunan
diferansiyel basn miktar yksek ise kanal sisteminde kaak olduu grlr.
Kanaldaki kaaklarn giderilmesini mteakip test ilemi tekrarlanr. Elde edilen bu sonular
ekli formda belirtilen hava kanal test formuna geirilerek karlkl olarak imza altna alnr.

PROJESSTEM..
IKI RETCS.................TEST APARATI

KAYI
T
EDL
M
ALAN
IKI DSAYN NCE SON
D
N-
CELE
R
N
O
T
P
BOY
UT
A
K
.
CFM
H
IZ
VELO
R
CFM
VEL
OR
CFM

HI
Z
CF
M

DNCELER

TESTTARH..OKUYAN K.............

6.8. Sistemin letmeye Alnmas
- Fan Kontrol
Tm damperler tam ak pozisyona getirilip fleme ve Emme sistemine ait fanlar altrlr.
Fanlarn tasarm artlarndaki devir saysnda dnmesi iin gerekli ayarlar yaplr. Her bir fan alr
almaz fan, motor, kasnak kontrol edilir ve motor amperaj llr. Eer motorun ektii amper
etiketinde belirtilenden tam yk amperaj zeride ise, hemen fan durdurulur ve sebep aratrlp gerekli
dzeltmeler yaplr.
- Damper Kontrol
Sratle tm otomatik damperler kontrol edilir. Bloke olan ve balants kopan var ise bunlara
gerekli mdahaleler yaplp, bunlarn otomatik olarak kontrol edildiinden ve doru pozisyonda
olduundan emin olunur. Damperlerin bunlara bal kontroln ilk alma esnasnda, pozisyon
deitirilmesine engel olmak iin tam aka olanak verecek ekilde ayarlanp kilitlenmeleri doru
olacaktr.
- Ak ve Basn Kontrol
Tekrar tm blmlere hizmet veren fanlarn serviste olduundan ve ayarlarnn uygun ekilde
yapldndan emin olunmaldr. Eer deil iseler basn farklar, enfiltrasyon veya exfiltrasyon balans
ve dengelemeyi etkiler. Bu aamada pozitif ve negatif basn zonlar tanmlanmaldr.
6.9. Fan Kontrol
- Hava Debisi:
Tasarm devir saysnda fann gerekli debiyi verdii aadaki kabul edilebilir bir yntem ile
tespit ve teyid edilmelidir.
a. Eer fan knda uygun bir blm varsa Pitot-tube kullanlarak,
b. Fan erilerini kullanarak voltaj ve amperaj lmleri yaplarak tam performans tespit
edilebilir. Fan giri- knda statik basn okunarak kayt edilmelidir. Devir says, fren gc
ve statik basn deerleri ile fan reticisinin tablolarndan istifade edilebilir.
c. Pitot-tube kullanarak doru bir lme imkan yapabilecek bir blm mevcut deil ise
menfezlerden veya terminallerden alnan havalarn toplam alnabilir.
d. Serpantin yzeyinden filtre ve/veya fann emi taraf damperinden anemometre.Eer fan
debisi tasarm kapasitesinin + -%10 dnda ise tm sistem koullar ett edilmeli prosedr ve
kayt edilen bilgiler gzden geirilmelidir. Filtredeki, serpantinlerdeki, eliminatrlerdeki,
susturucudaki basn kayplar llerek kayt edilmesi ve olaan d bir basn kab olup
olmad kontrol edilmelidir.
- Fan Amperaj
Sistemdeki ana damperlerin her ayar edilmesinden sonra veya fan devir saysnn
deitirilmesinden sonra mutlaka fa amperaj llmelidir.
- Egzost Fan
Dn ve fleme havas iin daha evvel sz edilen test etme prosedr aynen bu fan iin de
uygulanmaldr.

6.10. Hava Sistemi Temel Dengeleme Prosedr
6.10.1. Dengeleme Kriteri
Hava sistemlerinde dengeleme birka farkl yntemle yaplabilir. Kullanlan yntem ne olursa
olsun ama ayndr ve artnamede aksine bir madde olmadka her bir sz konusu cihaz veya ekipman
iin +- %10 tasarm debileri temin edildiinden sistem dengelenmi varsaylr. Hava sistemlerinin
dengelenmesinde kabul edilen iki yntem vardr:
a) Kademeli metod
b) Oransal dengeleme metodu
6.10.2. Kademeli Metod
- Pitod-tube kar gei
Tm ana kanal ve branmanlarda pitod-tube geileri hazrlanr. (ekil 6.8)

YUVARLAK KESTL KANAL

DKDRTGEN KESTL KANAL
ekil 6.8. Dikdrtgen ve yuvarlak kesitli kanallarda pitot tube noktalar

- Statik basn lmleri
Her bir branmann damperi balangta en fazla havay geirecek ekilde ayarl iken statik
basn (SPI) llr. stenen ak deerine kar gelecek basn deeri SP2/SP1= (Debi2/Debi1)
2

eitliine gre tespit ederek belirlenir ve bu deeri yakalamak iin damper yava yava kapatlr. Bu
ilem tm zonlarda tekrarlanr ve sonra her bir zondaki statik basnlar okunur. Ayarlama ilemi
tamamlandktan sonra baz zonlarn tekrar ayarlanmas gerekebilir.
- Zon ve Terminal Dengeleme:
Bir zona gnderilen hava miktar, zon ana kanalnda ayarlandktan sonra, zon i dengeleme
sistemleri her bir terminalden alnan hava debileri tespit edilip terminal zerindeki damperlerin
ayarlanmas ile salanr.
- Toplam Hava Debisi:
Tm termil nitelerinin test ve kayt edilmesinden sonra bunlarn toplam alnr ve tasarm
deerleri ile kyaslanr.
- Kanal Kaaklar:
Eer sistemdeki kaaklar %10 mertebesinin zerinde ise sistem dengelenmeyebilir. Kanal
balantlar, plenum balantlar ve difzr balantlar mdahale kapaklarnn ak olup olmad
veya kanalda delik vb. hasarlar kontrol edilmelidir.
- Sistem Dengeleme:
TAB almalar sonucunda hava ak miktarlar (aksine bir art yok ise) + - %10 ierisinde
temin edilebilmi ise dengeleme yaplm varsaylabilir. Hava ncelikle direncin en az olduu yere
gideceinden dolay, genellikle fana yakn terminallerde daha fazla, u ksmlarda daha az olacaktr.
lk okumalar esnasnda hemen sistemin davrann problemlerin nerede olduunu tespit etmek
mmkndr.
- Fan ayar:
Sistem dengelemesi temin edildikten sonra ve tm nihai ayarlamalar tamamlandktan sonra
fann deerleri bir kez daha okunmal ve not edilmelidir.
- Islak Serpantin artlar:
Eer sistem tasarmnda soutma almasnda nem alma olay var ve dengelem kuru serpantin
ile yaplm ise toplam hava debisi slak serpantin almas ile tekrar irdelenmelidir.( eer bu
mmkn deil ise sistem ayarlamalarn %5 ile % 15 ilave yaplmaldr.)
- Tm D Hava:
fleme, dn ve egzost sistemleri tamamen uygun bir ekilde dengelendikten sonra, fleme
fan kapasitesi (eer sistem bu alternatife gre tasarlanm ise) %100 d hava iin tekrar ett edilmeli
ve gerekirse uygun damper ayarlamalar yaplmaldr.
- Bilgi Kayt Etme:
Bilgi ve dengeleme formlar uygun bir ekilde doldurulup, bu bilgiler olas mracaatlar iin
saklanmaldr.
- Rapor Formu:
Tm dengeleme ilemi tamamlandktan sonra (Sistem geneli hakknda) bir rapor formu
hazrlanmaldr.
6.10.3. Oransal Dengeleme Metodu
- Temel prosedrler
n hazrlklar daha evvel bahsedildii gibi bu prosedrlerde de ayn yaplmaldr.
- En Uzak Branman
fleme kanalnn fandan en uzak branman seilir. Tm terminaller ve klar ematik bir
izim zerinde numaralandrlr (ekil 6.9).
- Branman Kalanlardaki Ak Miktarlar
Tercihen lme ekipmanlar ksmnda akladmz davlumbazlar kullanlarak her bir menfez
dahil hava miktarlar tespit edilir. Q
m

- Yaklama Yzdesi:
Her bir kta (menfezde) tasarlanan miktarn Q
d
yzde ka olduu tespit edilir. (Q
m
/Q
d
= x
%)

rnein; Tasarlanan :100 lt/sn, llen: 120 lt/sn
Yaklama Yzdesi= (120/100)x100=%120 dir.

ekil 6.9. rnek fleme Kanal Paras

Menfez yaklama yzdesine ve kkten bye olarak aadaki ekilde yeniden
numaralandrlr.

MENFEZ TASARIM LLEN %
NO: (Q
d
) L/S (Q
m
) L/S
6 100 75 75
9 100 80 80
5 100 85 85
8 100 90 90
7 100 100 100
4 100 105 105

- lk Adm:
6 nolu en kk hava debisine sahip menfezine hi dokunmadan 9 nolu menfezin damperine
mdahale edilerek yaklak 77 lt/sn mertebesine kadar bu menfezin hava miktar artrlr ve 6 nolu
menfez ilk 9 nolu menfezin dengelenmesi temin edilir.
- kinci Adm:
5 nolu menfezin debisi yaklak 80 lt/sn olacak biimde ayarlanr ve bylece 6 ve 9 nolu
menfezlerde 80 lt/sn debiye yaklarlar. Bu durumda 6,5 ve 9 nolu menfezler temel olarak
dengelenmi olurlar.
- Sonraki Aamalar:
Bu prosedrler birbirini takip eder ve sonuta tm menfezler dengelenmi olurlar.
- kinci Branman:
ekildeki rneimizde grlen 1den 3e kadar olan menfezli branmanda ayn yntemle
dengelenir ve iki farkl branman ayn prosedr uygulanarak menfezlerde olduu gibi oransal olarak
dengelenir.
Tm branmanlar ve menfezler yukarda belirtildii biimde oransal olarak dengelendikten
sonra fleme fannn debisi yeniden kontrol edilmeli gerek debinin tasarm debisine oran
belirlenmelidir.Q
m
/Q
d

Eer llen hava debisi (Q
m
), tasarm debisinden (Q
d
) daha kk ise fan hava debisi, tasarm
hava debisine yaklatrmak iin eer fan kontruksiyonu msaade ediyor ise oransal olarak kasnak
deitirmek sureti ile artrlabilir.

1. Test, ayar ve dengelemenin tanmn yapnz
2. Test ve dengelemenin nemini aklaynz
3. Kaaklarn tespit edilmesi hangi yntemlerle yaplabilir?
4. Hava test, ayar ve balans cihazlarn yaznz ve neyi ltn belirtiniz
5. Anemometre nedir?
6. Manometre nedir?
7. Pitot tb nedir? Ne ie yarar? eklini izerek anlatnz
8. Pitot tb ile statik, dinamik ve toplam basncn nasl lldn izerek anlatnz.

BLM

SES VE AKUSTK

AMA

Sesin doasn tanyarak havalandrma sistemlerinde fanlardan kaynaklanan titreim ve grltleri
azaltmak iin alnacak nlemleri listeleyebilme ve bu amala retilmi ses yaltm malzemelerini
seebilme.

7. SES VE AKUSTK

7.1. Sesin Tanm
Ses, belli bir frekansta titreim yapan bir kaynaktan yaylan enerjiye sahip dalgalara denir. Bu
dalgalarn iddeti ses kaynann byklne ve titreim saysna baldr. Ses iddeti, birim zamanda
birim yzeye den ses enerjisi olarak tanmlanr.

2
. .
E Joule
I
S t m sn
| |
=
|
\ .

2
. .
N m
I Basn Hz
m sn
| |
=
|
\ .

Formlden kan sonuca gre ses iddeti, basn ile hzn arpm olarak hesaplanabilir.
Dolaysyla ses dalgasn belli bir hz olan basn dalgas olarak ifade edebiliriz.

7.2. Ses ile ilgili tanmlar

ekil 7.1. Dalga yaynm

Hz: Ses dalgalarnn birim zamanda ald yoldur. Atmosferde ki ses hz 340 m/sndir. Kat
maddelerde ses hz daha ok artmaktadr.
Dalga Boyu: Art arda meydana gelen, ayn fazda titreen iki nokta arasndaki uzakla denir. ile
gsterilir. Birimi metre (m)dir.
Periyot: Bir dalga boyu kadar dalgann yol almas iin geen zamana denir. T harfi ile gsterilir.
Birimi saniye (sn)dir.
Frekans: Birim zamanda retilen dalga saysna frekans denir. f harfi ile gsterilir. Birimi 1/sn veya
hertz (hz)dir.

1 1
( ) f
T sn
=
Hz, dalga boyu ve frekans arasndaki iliki u formlle ifade edilir:
. ( ) V T m =
1
T
f
= ile yazlrsa ses hz;
. ( / ) V f m sn = olarak ifade edilir.

Genlik: Periyodik bir dalgann ulat en byk deer denir.
Ses Ykseklii: Frekansa bal bir zelliktir. Bir sesin frekans bykse ses ykseklii de byk
demektir.
Ses Enerjisi: Enerji hem genlie, hem de frekansa bal bir zelliktir. Genlik ve frekansn artmasyla
sesin enerji seviyesi de artar.

7.3. Grlt
Yksek frekanstaki ses kaynaklarnn oalmas grlt diye tanmladmz yksek enerjili
sesleri oluturur. Bu seler insan kulak zarna ar ekilde basn yaparak insan rahatsz eder. Normal
bir insan kula 16 ile 20.000 Hz arasndaki sesleri duyabilir. itilebilen en zayf ses enerjisi 10
-12

W/m
2
dir. Bir binadaki grltler iki farkl kaynaktan oluur. Bunlar;
*d evreden gelen grltler.
* bina iindeki makine ve insan grltleri.

7.4. Grlt iddetinin Hesaplanmas
Normal bir kulak iin 1000 Hzlik ses, orta bir sestir. Bu frekanstaki bir sesin iddeti 10
-12
ile
1 W/m
2
arasnda deiir. Bu ses iddetleri 130 eit paraya ayrlrsa bu paralardan her birine 1
desibellik ses denir. Ve dB ile gsterilir. Desibel sesin duyum birimidir. Sfr desibel 10
-12
Watttr.
Ses iddeti u formlle hesaplanr;
10.log ( )
o
E
dB
E
| =
E: Birim alana gelen ses enerjisi (W/m
2
)
E
o
: itebilinen en zayf ses enerjisi (10
-12
W/m
2
)
Buna gre ses iddetlerini yle snflandrabiliriz;
* E < E
o
olduu zaman ses iitilmez. ( = 0 dB)
* E = 10
-11
w/m
2
olduu zaman fslt iitilir. ( = 10 dB)
* E = 10
-7
w/m
2
olduu zaman normal konumadr. ( = 50 dB)
* E= 1 w/m
2
olduu zaman kulakta acma hissi olur. ( = 120 dB)

rnek: 50 renci bulunan bir snfta her bir rencinin grlt seviyesi 60 dB ise snfn tm
konutuunda grlt seviyesi ne olur?

zm: nce, her bir rencinin ses enerjisi hesaplanrsa;

6 2
6 2
12
12
6
6
12 12
6 12 6
10.log 10 /
60 10.log 50 50.10 /
10
6 log 50 ;
10
50.10
10 10.log 10.log
10 10
10 .10 10.log50.10 10.7, 69 76, 9
o
o
E
E W m Tek renci iin
E
E
renci iin E W m
E
Buna gre rencinin grlts
E E
E
E dB
|
|
|
= =
= =
=
= = =
= = = =

7.5. Ses Yaltm Hesab
Ses dalgas bir yap eleman yzeyine arpt zaman bir ksm emilir, bir ksm yansr ve dier
bir ksm da malzemenin dier yzeyindeki havaya iletilir. letilen ses enerjisi girene gre daha az
olaca iin sesin bir ksm yap eleman tarafndan sndrlm olur. Bir malzemenin ses sndrme
says, giren enerjisinin iletilen enerjiye oran olarak tarif edilir ve bu enerjinin ok kk saylar
olduklar iin yine aynen ses iddetinde olduu gibi desibel (dB) birimi ile ifade edilir. Buna gre
sndrme says;
10.log
g
i
E
D
E
=

2
2
( / )
( / )
g
i
E Yap elemanna girenses enerjisi W m
E Yap eleman tarafndan iletilenses enerjisi W m
=
=

Sndrme says yardm ile bir yap elemannn, rnein bir duvarn giren sesi ne oranda
azaltt ve br yzden kan sesin ne iddette olaca kolayca hesaplanabilir. rnein, aadaki
ekilde grlen duvar ele alalm. Giren ses enerjisini E
1
, kan ses enerjisini E
2
ile gsterelim. Bu ses
enerjilerinin iddetleri ise
1
ve
2
olsun.

1
1
10.log
o
E
E
| =

2
2
10.log
o
E
E
| =
1
2
10.log
E
D
E
=
2=
1
-D kan ses iddeti olur.

rnek: Bir odada normal konuma iin ses iddeti 1 = 50 dBdir. Duvarn sndrme says 40 dB
olduuna gre yan odaya iletilen ses iddeti ve enerjisi ne olur?

zm:
2= 1-D=5040=10 dB
Bu ses ise ancak fslt sesidir. Bu rnekte bize bir yap elemannda gerekli olan asgari ses
sndrme saysnn 40 dbnin zerinde olmas gerektiini gstermektedir. 10 dB iddetindeki sesin
enerjisi ise;
2
2
2
12
2
12
2
12
11 2
2
10.log
10 10.log
10
1 log
10
10
10
10 ( / )
o
E
E
E
E
E
E W m
|
=
=
=
=
=

olur.
Grlt seviyeleri binalarn akustik ynnden iyi yaplp yaplmadn, bina iindeki
havalandrma ve klima sistemlerinin uygun grlt seviyesi iinde alp almadnn saptanmas
amacyla llr. Bunun iin gerekli olan alet ses seviyesi cihaz(debisel metre)dir.

rnek: Bir odadaki normal konuma iin ses iddeti 30 db dir. Duvarn sndrme says 20 db
olduuna gre,
a. Yan odaya iletilen sesin iddetini,
b. Odadaki sesin enerjisini bulunuz.

Not:
12 2
0
0
10.log 10 /
E
Ve E Watt m
E
|

= =
zm:
2 1
2
1
1
0
1
0
1
12
3
12
3 12
9 2
)
30 20 10
) 10.log
30 10.log
3 log
10
10
10
10 .10
10 /
a D
dB
E
b
E
E
E
E
E
E
E W m
| |
|
|
=
= =
=
=
=
=
=
=

7.6. Grlt lm lem Sras
- Klima ve havalandrma sistemini altrn ve en az 15 dakika almasn temin edin.
- En yksek iddete sahip olan orijinal ses kaynan tespit edin.
- Uygun ses iddeti (dB) deerleri iin standartlar kontrol edin
- Desibel metreyi kullanarak, kaynandan 8 metre uzaklktaki sesi ln ve kaydedin.
- Bir caddenin ses seviyesini ln ve kaydedin.
- Bir snftaki ses seviyesini ln ve kaydedin.

7.7. Grlty Etkileyen Faktrler
Bir binada grlty etkileyen faktrleri aadaki gibi sralayabiliriz.
- Binann evresindeki grlt seviyesi
- Bina yap elemanlarnn ses yaltm(sndrme) seviyesi
- Bina iindeki eyalarn yerleme durumu (i mimarisi)
- Binadaki mekanik tesisatlarn grlt seviyeleri
- Binann kullanm amac
- Binada bulunan insanlarn says

7.8. Grlt Nasl Azaltlr?
Bir bina iinde akustik ynden istenen ses seviyelerinin muhafazas iin nce bu ses
seviyelerinin bilinmesi gereklidir. eitli uygulamalar iin tavsiye edilen ses seviyeleri aadaki
tabloda verilmitir. Konutlarda bina dna konan cihazlarn maksimum grlt seviyesi 60 dB olarak
tavsiye edilmektedir. Bina dna konan cihazlarn seiminde ses ve grlt ynnden aadaki
hususlara dikkat edilmelidir.
- Cihazlar mmkn olduu kadar ikayet gelecek yerlerden uzak mesafelere konulmaldr.
- Cihazn yerletirme konumu yle seilmelidir ki cihazda sesin en ok kt ksm sesten
ikayet gelebilecek yerlerin aksi tarafa ynelsin.
- Doal ve yapay ses barikatlar meydana getirilerek sesin zararl olduu yerlere gitmesi
nlenmelidir.
- Cihazn kendi bnyesinde ses yutucu konmaldr.
- Santral ksmlarna geirilen kaplarda da ses yaltm yaplmas faydal olur.
- Kompresr, kondenser, klima santral ve soutma kulesi mutlaka mantar plakalar konmal ve
titreimle bina kolonlarna iletilmemelidir.
- Havalandrma ve klima kanallarnda ses zellikle havann ak ynne gre daha etkili
yaplr. Dolaysyla fleme fanlarnn grlts kanallar, fleyici menfezler ve anemostatlar
tarafndan ortamlara iletilir. Bu grltleri azaltmak iin besleme kanalna ve dirseklerine i
taraftan ses yutucu sentetik elyaf yaltm malzemeleri konmaldr.
- Byk kapasiteli soutma kompreslerinin hattna susturucu ve titreim emici taklmaldr.
- Klima santralleri ve havalandrma sistemlerinde iyi dengelenmi kaliteli fanlar
kullanlmaldr.

izelge 7.1. eitli Uygulamalar in Tavsiye Edilen Ses Seviyeleri

1. Ses nedir?
2. Ses iin dalga yaynmnn eklini iziniz
3. Periyot ve frekansn tanmn yaparak aralarndaki ifadeyi yaznz
4. Grlty etkileyen faktrler nelerdir?
5. Grlt nasl azaltlr?
6. Desibelmetre nedir?
7. ekilde grld gibi, bir odadaki normal konuma iin ses iddeti 50 dBdir.
Duvarn sndrme says 30 dB olduuna gre,
a. Yan odaya iletilen sesin iddeti nedir?
b. Odadaki sesin enerjisi nedir?
Not:
12 2
0
0
10.log 10 /
E
ve E Watt m
E
|

= =

2
b
1
b
=50 dB
D=20 dB
E=? Watt/m
=? dB

8. ekilde grld gibi, bir odadaki normal konuma iin ses iddeti 40 dBdir.
Duvarn sndrme says 20 dB olduuna gre,
a.Yan odaya iletilen sesin iddeti nedir?
b. Odadaki sesin enerjisi nedir?
Not:
12 2
0
0
10.log 10 /
E
ve E Watt m
E
|

= =

2
b
1
b
=50 dB
D=20 dB
E=? Watt/m
=? dB

8. BLM: ENDSTRYEL HAVALANDIRMA

8.1 ENDSTRYEL ORTAMLARIN HAVALANDIRILMASI
Endstriyel ortamlardaki genel havalandrma iilerin salna ve emniyetine etki edebilecek
tehlikeli kimyasal kirleticilerin, kokunun ve snn kontrol amac ile yaplr. Birok durumda
snn ve zararl gazlarn kaynanda yakalanarak egzoz edilmesine allr. nk bu
durumda ortamn genel havalandrmasna gre ok daha az miktarda hava ile gerekli kontrol
salamak mmkndr.

Dolaysyla endstriyel havalandrma, genel havalandrma ve egzoz davlumbazlaryla lokal
havalandrma olarak iki ksmda incelenebilir.
Genel havalandrma;
Doal ekile,
Fanlar ve kanal sistemi yardm ile taze hava beslenmesi ve kirli havann egzoz edilmesiyle,
Sadece egzoz fanlar ile emile ( taze hava aklklardan kendiliinden ortama girer),
Sadece besleme fanlar ile (egzoz aklklardan ve kaplardan kendiliinden olur)
Endstriyel havalandrmann iki ana nedeni ve buna bal iki ana kriteri vardr. Birincisi
ortamda mevcut kaynaklardan yaylan snn atlmas, ikincisi ise kaynaklardan yaylan gaz ve
kirleticilerin atlmasdr. Baz hallede bu iki kaynak birlikte etkilidir. Bu gibi uygulamalarda
zme genel ve yerel havalandrmann birlikte uygulanmas ile ulalr.

8.2 ENDSTRYEL HAVALANDIRMA SSTEMLER
Endstriyel havalandrma sistemleri lokal havalandrma sistemleri olup, zellikle toz, duman,
sis, elyaf gibi kirleticilerin ortamdan uzaklatrlmalar ve tutulmalar ile ilgilidir. Endstriyel
havalandrma sistemlerinin drt temel eleman bulunmaktadr,
Emi azlar ve Davlumbazlar,
Hava kanallar,
Santrifj Fanlar,
Hava filtreleme cihazlar

8.2.1 EM AIZLARI VE DAVLUMBAZLAR
Endstriyel havalandrma sisteminde kullanlan emi azlar ve davlumbazlarn amac,
kirletici kaynandan doudan emi yaparak, minimum emi havas ile maksimum temizlik
kontrol yapabilmektir.

Davlumbazlarn tasarmnda, havay davlumbaza ekmek iin gerekli uygun hava debisinin
belirlenmesi en nemli aamay oluturur. Bu amala yakalama hz kavram gelitirilmitir.
Yakalama hz, davlumbaza girmeden nce kaynak blgesinde kirli havann sahip olmas
gereken hzdr.

Kaynakta oluan kirletici hava akmna karr ve davlumbazla emilen hava ile tanr.
En basit flansz dz davlumbazlar iin gerekli hava debisi;

Q = V. (10.x2 + A) ifadesi ile bulunabilir. Burada,
Q = Hava debisi, m3/s
V = Yakalama hz, m/s
x = Davlumbaz girii ile kirletici kayna arasndaki mesafe, m
A= Davlumbaz girii yzey alan, m2

Farkl ekillerde ve flanl hallerde daha kk debilerle ayn yakalama hzn salamak
mmkndr. Grld gibi kaynakla davlumbaz arasndaki mesafenin byk etkisi vardr.
Kaynak davlumbaza mmkn olduu kadar yakn olmaldr. Kaynaa 1m den daha uzaktaki
davlumbazlar etkisiz kabul edilir.

8.2.1.1 YAKALAMA HIZLARI

8.2.1.2 DAVLUMBAZ TPLER

8.3 EM AIZLARI
Serbest emi yapan emme az dz veya flanl dairesel kesitli zel emiinin, emme azndaki
hz dal aadaki ekillerde gsterilmitir.

eki-1l Dz dairesel aklklar ekil-2 Flanl dairesel aklklar

8.4 HAVA KANALLARI
Endstriyel havalandrma sistemlerinin ikinci eleman hava kanallardr. Hava kanallarnn
kullanm amac; emi azlar ve davlumbazlar ile kirlilik kaynandan dorudan emilen kirli
havann tanmasn salamaktr. Kirleticileri ieren bu hava kanallarnn yuvarlak olmas
tavsiye edilir. nk
Yuvarlak kanallarda hz daha niformdur, dolaysyla tanecik karakterli kirleticilerinin
kelme ihtimali daha azdr
Normal olarak emi sistemlerinde uygulanan yksek statik basnlara daha dayankldr

Eer artlar dikdrtgen kanal yaplmasna zorluyorsa, bu kanallarn mmkn olduu kadar
kare kesite yakn olmasna allmaldr.

Kanallarda hava aknda minimum tama hz ifadesinden bahsedilir. Bu hz taneciklerin
kelmeden tanabilecekleri en dk hzdr. Kanal tasarm hzlar, minimum tama
hzndan biraz daha yksek alnabilir. Fakat hzlar hibir zaman limit deerinden daha aada
olmamaldr.

8.4.1 KRLETC TAIMA HIZLARI

Tabloda tavsiye edilen hava hzlar esas alnarak kanal kesitleri hesaplanmaldr.
Seilen hava hz ve debiye karlk gelen dz kanal kayb ve zel kanal kayplar (dirsek,
redksiyon, birleme vb. ) hesaplanr.
Emi az basn kayb ve eer sistemde kullanldysa, zel hava filtreleme sistemi basn
kayb da gz nne alnarak, havalandrma sisteminin toplam basn kayb hesaplanr.

8.5 SANTRFJ FANLAR
Direkt akuple, kay kasnak tahrikli ve kaplinli olmak zere eit fan vardr
Alak, orta ve yksek basnl olarak retilebilir
Kanal sisteminin son noktasna konulmaldr
Santrifj fanlar, hava filtreleme cihazndan sonra kullanlmaldr (Fan kanatlarnda
birleebilecek partikllerin, fann balansn bozma olaslna kar)
Mmkn olduunca sk kanatl fan kullanlmamaldr
Patlayc ve parlayc gaz tanmasnda, fan kanad ve elektrik motorlarnda kvlcm ve
patlamaya kar nlemler alnmaldr
Korozif gazlarn tahliyesinde, fanda korozyon oluumuna kar gerekli nlemler alnmaldr

ekil-3 Direkt akuple santrifj fan ekil-4 Kay-kasnak balantl santrifj fan

8.6 KRL HAVA FLTRELEME CHAZLARI
Gaz ve partikl konsantrasyonunun yksek olduu (20 40.000 mg/m) endstriyel
uygulamalarda zel emi azlar veya davlumbaz sistemi ile kaynaktan veya blgesel olarak
emilen hava, kanal ve fan yardm ile toplanp filtreleme cihazlarndan geirilerek dar
atlmaldr.

Havann atmosfere atlabilmesi iin tesisatn sonunda gaz ve partikln havadan ayrlmas
gerekir. Baz durumlar dnda bugn iin kirli havay direkt atmosfere flemek olanakszdr.
nk byle bir hava evreyi rahatsz etmektedir. evre havasn bozmamak iin msaade
edilen snr deerler yn mal ve hava debisine balantl olarak saptanmtr. Maksimum toz
konsantrasyonu 150 mg/m hava iin tehlikesiz saylmaktadr.

8.7 ENDSTRYEL TOZ VE DUMAN FLTRELEME SSTEMLER
Siklonlar,
Patlal (Jet Pulse ) Kartu Filtreler,
Patlal (Jet Pulse ) Panel Filtreler,
Patlal (Jet Pulse ) Torba Filtreler,
Sarsak Motorlu Torba Filtreler,
Mobil Filtreler,
Ya Tutucu Filtreler,
Dik Tip Scrubberlar,

8.7.1 SKLONLAR
Bu tip ayrclarda tanecikler, hava akmna spin hareketi ( hem dairesel, hem de dey
hareket) verilerek ayrlr
Endstriyel toz toplama sistemlerinde 50 mikrona kadar olan taneciklerin tutulmasnda
kullanlr
Filtrelerden nce kullanldnda filtre mrnn uzamasn salar
Paralel balanarak yksek kapasiteler klabilir

Cihaz esas olarak dey bir silindirden ibarettir. Alt ksm konik bir yapya sahiptir. Siklonun
st ksmndaki giriten yksek hzla giren kirli hava siklon konstrksiyonu vastasyla helisel
bir ak formu verilerek, younluu tayc ortamdan daha yksek olan paracklarn
merkezka kuvveti ile siklon cidarlarna ynlendirilmesi salanr.

Siklon iindeki ani hz deiimi nedeni ile ataletini kaybeden partikller siklon cidarndan
szlerek alt konik toplama bunkerine akarlar. Bu mekanizma sonucu ierdii tozlardan
arnm olan gaz, siklon merkezindeki k borusu vastasyla siklon st ksmndan darya
verilir. erisindeki uucu kl ve kurum bulunan duman gazlar ile ar miktarda parack
ihtiva eden hava ve benzeri gazlarn iersindeki partikllerin tutulmas ve ayrlmas amac ile
duman gaz ykama ve filtreleme sistemlerinde kullanlr.

ekil-5 Siklonlar ve alma prensibi

8.7.1.1 SKLON KONSTRKSYONUNU ETKLEYEN FAKTRLER
Siklonlar genellikle belirli bir basn kayb dikkate alnarak tasarlanrlar. Siklonlar genellikle 15
m/s gaz hzlarnda alabilecek ekilde tasarlamak gerekir.

Siklon verimini etkileyebilecek balca tasarm faktr siklonun apdr. Ayn basn kaybn
altnda alan daha kk apl bir siklonun verimi daha yksek olacaktr. Belirli bir
miktardaki gaz ayrtrabilmek iin kk apl siklonlardan birden fazlasnn paralel olarak
uygulanmas gerekebilir. Bu tarz uygulamaya multisiklon tertibi de denilmektedir.

Siklon gaz borusunun apnn azaltlmas basn kaybn arttrr. Belirli bir gaz giri hznda
geniliin minimumda tutulmas gerekir. Siklona gaz giri uzant parasnda uzunluk genilik
orannn yksek tutulmas verimi ykseltir.

ekil-6 Multisiklon Sistemi

8.7.2 ENDSTRYEL TP PATLALI ( JET PULSE ) KARTU FLTRELER
Her trl endstriyel kaynakl tozla , patlal kartu filtre ile filtrelenip ortama verilir
Patlal kartu filtreler yksek verim ve filtre mrne sahiptir
Kartu filtre kullanlarak 0,2 2 mikron arasndaki endstriyel kaynakl tozlar %99 orannda
filtrelenebilir
Patlal kartu filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr.

Herhangi bir kirletici kaynandan toplanan kirli hava, uygun ap ve kalnlklarda tasarm
edilen hava kanallar ile filtreye getirilir. Genelde toz iin kendinden flanl yuvarlak kanallar
tercih edilir.

Filtre kabininin girii kanalndan giren kirli havann tad partikller bir arpma plakas
vastasyla tutulur. Bu blmde havann hz der ve istenilen filtreleme hz elde edilir.
Ayrca filtreye gelebilecek kvlcmlar tutulur, byk ve andrc paralar bunkerin alt
ksmndaki toplama kovasna der. Bylece filtrelerin mr uzatlm olur. Havann kirliliini
oluturan toz ve duman ise uygun kartu filtreler ile tutulur. Tutulan tozlar patlal temizleme
sistemi sayesinde otomatik olarak temizlenir. Temizlenen hava santrifj fan vastasyla
ortama verilir.

ekil-7 Patlal filtrenin d grn

ekil-8 Patlal filtrenin iyaps
Talama tozlar, talama iin tasarlanan zel tezghlar ile Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse)
kullanlarak filtre edilip tekrar ortama verilir.

ekil-9 Patlal kartu filtre ile talama tozlarnn emilmesi

Kaynak ve kesim ilemi srasnda insan salna zarar verebilecek zehirli gazlar, duman,
metal buhar ve partiklleri kmaktadr. Akrobat Kollar ile noktasal emi yaparak Patlal
Kartu Filtre (Jet-Pulse) kullanlarak, kaynak atlyeleri ve endstriyel tesislerde kaynak
duman, toz ve ya buharlar ortamdan filtre edilir, fakat ortama geri verilmez. nk zehirli
gazlar tam olarak filtrelenemez. Bu nedenler s geri kazanm cihaz kullanlarak filtrelenen
havann ss alnarak, ortama temiz hava verilir.

ekil-10 eitli toz ve duman emme sistemleri

ndiksiyon ergitme ocaklarnn azdan kan toz ve dumanlar zel olarak tasarlanan emi
aparatlar ile toplanp, Siklon ve Patlal Kartu Filtre (Jet-Pulse) ile filtrelenir.

ekil-11 eitli endstriyel havalandrma uygulamalar

ekil-12 Zmpara tozlar, zmpara tezghlarna uygun zel aparatlar ile emilerek Patlal
Kartu Filtre (Jet-Pulse) ile filtre edilerek ortama geri verilir.

ekil-13 Kumlama tozlar, kumlama kabinlerinin kapasitesine uygun Patlal Kartu Filtre (Jet-
Pulse) kullanlarak filtre edilip ortama geri verilir.

ekil-14 Pano odas tozsuzlatrma ve soutma uygulamalarnda, zellikle byk gteki
elektrik motorlarnn src panolarnn soutulmasnda yln byk blmnde klimaya
gerek kalmakszn soutma ve ayn zamanda tozsuzlatrma yapabilen Patlal Kartu Filtre
(Jet-Pulse) kullanlr.

rnek Proje

ekil-15

8.7.3 ENDSTRYEL TP PATLALI ( JET PULSE ) PANEL FLTRELER
Panel filtreler sahip olduklar geni plise aralklar ve zel retim venturileri ile ok daha
kolay ve verimli temizlenir
Panel filtrele yaklak olarak 10.000 12.000 saat mre sahiptirler. Ancak bu veriler tozun
cinsine, ortamn nemine, rakmna ve temizleme havasnn kuruluuna gre azalp artabilir
Panel filtre kullanlarak 0,2 2 mikron arasndaki endstriyel kaynakl tozlar %99 orannda
filtrelenebilir

ekil-16 Jet Pulse filtrenin d grn

ekil-17 Jet Pulse filtrenin i grn
Patlal panel filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr.

tercih edilir.

Filtre kabininin giri kanalndan giren kirli havann tad partikller bir arpma plakas
vastasyla tutulur. Bu blmde havann hz der ve istenilen filtreleme hz elde edilir.
Ayrca filtreye gelebilecek kvlcmlar tutulur, byk ve andrc paralar bunkerin alt
ksmndaki toplama kovasna der. Bylece filtrelerin mr uzatlm olur. Havann kirliliini
oluturan toz ve duman ise uygun panel filtreler ile tutulur. Tutulan tozlar patlal temizleme
sistemi sayesinde otomatik olarak temizlenir. Temizlenen hava santrifj fan vastasyla temiz
hava k kanalndan ortama verilir.

ekil-18 Plazma ve Lazer kesim esnasnda insan salna ve evreye zararl yksek
miktarlarda Fe, Fe2O2 ve CrNi tozlar meydana kar. Endstrinin ortak sorunu olan ii
saln ve evreyi tehdit eden bu zararl toz ve duman alma ortamndan uzaklatrmak
iin Patlal Panel Filtre (Jet-Pulse) kullanlr.

8.7.3.1 SERAMK RTU TEZGHLARI
Seramik rtu esnasnda ortaya kan youn ve zorlu toz iin zel tip panel filtreler
kullanlr.

ekil-19 Seramik zmparalama operasyonu esnasnda kan toz hem ii saln hem de rn
kalitesini olumsuz ynde etkiler. Patlal panel (Jet-Pulse) filtreler yardmyla tamamen
tozdan arndrlr.

8.7.4 ENDSTRYEL TP TORBA FLTRELER
Torba filtreler, yksek toplama verimini makul bir maliyetle sunar. Bu tip filtrelerde hava,
pamuk veya yn kumatan yaplm uzun ve silindirik torbalar iersinden geirilerek
temizlenir.

Bylece hava akmndan uzaklatrlan tozlar, torbalarn iersinde kalr.
Bu cihazlarda hava zaman zaman kesilip, torba filtreler mekanik titreimle veya basnl hava
ile sarslarak tutmu olduu tozlardan kurtarlr. Bu sayede tozun byk bir ksm alt hunide
toplanm olur.

Torba filtrelerin kullanm alanlar Patlal Kartu Filtrelerin kullanm alanlar ile ayndr.
Endstriyel tip torba filtreler iki farkl ekilde tasarlanabilir.
Endstriyel Tip Patlal (Jet Pulse) Torba Filtreler
Endstriyel Tip Sarsak Motorlu Torba Filtreler

8.7.4.1 ENDSTRYEL TP PATLALI ( JET PULSE ) TORBA FLTRELER
Patlal torba filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr.
edilen hava kanallar ile filtreye getirilir. Genelde toz iin kendinden flanl yuvarlak Kanallar
tercih edilir.

Filtre kabininin giri kanalndan giren kirli havann tad partikller bir arpma plakas
vastasyla tutulur. Bu blmde havann hz drlerek istenilen filtreleme hzl elde edilir.
Ayrca filtreye gelebilecek kvlcmlar, byk ve andrc paralar tutularak bunkerin alt
ksmndaki toplama kovasna ynlendirilir. Bylece filtrelerin mr uzatlm olur. Tutulan
tozlar patlal temizleme sistemi sayesinde otomatik olarak temizlenir.

Pskrtlen hava torbalarn i yzeyine ksa ani basn darbeleri yapar. Bu basn ventriler
sayesinde elde edilir ve temizleme lemi yaplr. Temizlenmi hava santrifj fan vastasyla
Kabinden emilerek istenilen ortama baslr. Tozlar filtrenin d yzeyinden iine doru
hareket eder. Filtre edilmi gazlar ventriden geerek temiz oda blmne oradan da k
borusuna gelir.

ekil-20 Endstriyel tip Jet Pulse Patlal filtrenin ii grn

8.7.4.2 ENDSTRYEL TP SARSAK MOTORLU TORBA FLTRELER
Patlal torba filtre genellikle merkezi sistem toz ve duman emme uygulamalarnda kullanlr.
tercih edilir.

Filtre torbas, genellikle polyester ineli keeden olup, silindir eklindeki torba kafesi
evresini saran torbaya iskelet vazifesi grr. Torbalar, profil zerine otururlar. Tozlu hava
filtre iine basn ile girdiinde temizleme sistemi alr. Filtreler sarsak motorlar tarafndan
temizlenir.

Filtre gvdesi toz szdrmaz olup kirli oda ve st olmak zere iki blmeye ayarlanmtr. Kirli
oda filtre ile dolu olup tozlu havay biriktirme boaltma bunkerden ibarettir. Bunkerin altnda
rotary valf gibi szdrmazlk salayacak nite ve temizlenebilir kovalar bulunur. st ksmnda
ise filtreleri astmz profil ve sarsak motorlar mevcuttur. Filtrenin temizlenmi hava k bu
blmededir.

ekil-21 Sarsak motorlu filtre

8.7.5 MOBL FLTRELER
eitli noktalardan kaynak duman emme ve filtreleme iin kullanlr
Kolayca hareket edip, tanabilir
Akrobat kol ile her pozisyona kolayca gelebilir
Emdii havay %99,9 orannda temizleyen kartu filtreye sahiptir

ekil-22 Mobil filtreler

8.7.6 YA BUHARI FLTRELER
Talal imalat yapan CNC tezghlarda oluan ya buharn yksek verimlilikte tutabilen
filtrelerdir.

ekil-23 Ya buhar filtrelerinin uygulama rnekleri

8.7.7 DK TPYIKAYICLAR (SCRUBBER)
Endstriyel atk gaz ve buharlarn atmosfere verilmeden nce artlmas iin tasarlanm,
kolay kullanlabilen, yksek verimli sistemlerdir.

Kapasiteye gre boyutlandrlarak, atk gazlar fan ile emildikten sonra, gazn asidik zelliinin
giderimi iin zel solsyonlarn kullanld slak gaz ykama nitesine gelir. zel solsyonlar
sayesinde dikey veya yatay kolonlarda sprey sistemlerle ykanmas sonucu atk gazn hava
karmndan suya geimesi ilemini gerekletirir.

Gaz ykama nitesi spreyler, sirklasyon pompas, dozaj pompasndan olumaktadr. Ayrca
pH sensrleri gibi eitli kontrol cihazlar ile donatlarak otomatik olarak almas
salanabilmektedir.

ekil-24 Endstriyel tip ykayclar (scrubber)

7. RNEK PROJE
Bir fabrikada ilem yapan makinelerden kan tozlarn filtre edilmesi iin gerekli debi ve
basncn hesaplanmas aadaki gibidir.

ekil-25
Yuvalar Kanal apnn Hesaplanmas;
Q = A.V.3600 Q : Hava debisi,
A : Kanal kesit alan,
A = .d2/4 V : Kanal ii hz.
Talama tozu iin kanal ii hz , 18 25 m/s arasnda alnabilir. Kanal ii hz 20 m/s alalm.

1,2,4,6 Nolu Kanallar;
Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 1500 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 , d= 0,162 m
d1= d2= d4= d6= 160mm

3 Nolu Kanal;
Q = ( . d32 / 4) .V . 3600 , 3000 = (3,14 . d32/4) . 20 . 3600 , d3= 0,230 m , d3= 230mm

5 Nolu Kanal;
Q = ( . d52 / 4) .V . 3600 , 4500 = (3,14 . d52/4) . 20 . 3600 , d5= 0,282 m , d5= 290mm

7 Nolu Kanal;
Q = ( . d72 / 4) .V . 3600 , 6000 = (3,14 . d72/4) . 20 . 3600 , d7= 0,325 m , d7= 330mm

8,9,11,12 Nolu Kanallar;
Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 2000 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 , d= 0,188 m
d8= d9= d11= d12= 190mm
Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 4000 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 , d= 0,266 m
d10= d13= 270mm--

14 Nolu Kanal;
Q = ( . d142 / 4) .V . 3600 , 6000 = (3,14 . d142/4) . 20 . 3600 , d14= 0,376 m , d14=
380mm

15,16 Nolu Kanallar;
Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 1500 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 , d= 0,162 m
d15= d16= 160mm

17 Nolu Kanal;
Q = ( . d172 / 4) .V . 3600 , 3000 = (3,14 . d172/4) . 20 . 3600 , d17= 0,230 m , d17=
230mm

18 Nolu Kanal;
Q = ( . d182 / 4) .V . 3600 , 11000 = (3,14 . d182/4) . 20 . 3600 , d18= 0,441 m , d18=
440mm

Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 4000 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 , d= 0,266 m
d10= d13= 270mm--

14 Nolu Kanal;
Q = ( . d142 / 4) .V . 3600 , 6000 = (3,14 . d142/4) . 20 . 3600 , d14= 0,376 m , d14=
380mm

Q = ( . d2 / 4) .V . 3600 , 1500 = (3,14 . d2/4) . 20 . 3600 , d= 0,162 m
d15= d16= 160mm

17 Nolu Kanal;
Q = ( . d172 / 4) .V . 3600 , 3000 = (3,14 . d172/4) . 20 . 3600 , d17= 0,230 m , d17=
230mm

18 Nolu Kanal;
Q = ( . d182 / 4) .V . 3600 , 11000 = (3,14 . d182/4) . 20 . 3600 , d18= 0,441 m , d18=
440mm

19 Nolu Kanal;
Q = ( . d192 / 4) .V . 3600 , 1000 = (3,14 . d192/4) . 20 . 3600 , d19= 0,133 m , d19=
140mm

20 Nolu Kanal;
Q = ( . d202 / 4) .V . 3600 , 12000 = (3,14 . d202/4) . 20 . 3600 , d20= 0,460 m , d20=
460mm

21 Nolu Kanal;
Q = ( . d212 / 4) .V . 3600 , 18000 = (3,14 . d212/4) . 20 . 3600 , d21= 0,564 m , d21=
570mm

ekil-26

Basn Kaybnn Hesaplanmas ;
Kritik devreye gre , 1 nolu emiten , filtreye doru basn kayb hesaplanr.

1 Nolu Kanal;
Dz kanal
L= 7 m ( Kanal uzunluu )
P=29 Pa/m ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 160mm kanal apna gre Tablo 3 ten
seildi.)
Pk= P.L , Pk= 29 . 7 = 203 Pa

Dirsek 90
160 ,90 Dirsek iin ;
R/W= 1,5 D , H/W= 1 , Tablo 5 e gre , c = 0,17 seilir.
Tablo 1 den 20m/s hz deerine gre dizayn basnc Pv = 241 Pa belirlenir.
Pd= Pv . c , Pd= 241 . 0,17 = 40,97 Pa

Redksiyon
Genileme , 160 - 230
A= . d2 / 4 = .0,162 / 4 = 0,02 m , A1= . d2 / 4 = .0,232 / 4 = 0,041 m
A1/A = 0,041 / 0,02 = 2,05 deeri iin Tablo 8 den c = 0,05 seilir.
Pr= Pv . c , Pv= 241 . 0,05 = 12,05 Pa

atal Te 45
Vs/ Vc = 20 / 20 = 1 deeri iin Tablo 16 dan c = 0 seilir.
P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa
PT1= Pk+ Pd+ Pr + P , PT1= 203 + 40,97 + 12,05 + 0 = 256,02 Pa

3 Nolu Kanal;

Dz kanal
seildi.)
Pk= P.L , Pk= 18 . 2 = 36 Pa

Redksiyon
A= . d2 / 4 = .0,232 / 4 = 0,41 m , A1= . d2 / 4 = .0,292 / 4 = 0,066 m
Pr= Pv . c , Pv= 241 . 0,05 = 12,05 Pa

atal Te 45
P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa
PT3= Pk+ Pr + P , PT3= 36 + 12,05 + 0 = 48,05 Pa

5 Nolu Kanal;
Dz kanal
seildi.)
Pk= P.L , Pk= 15 . 2 = 30 Pa

Redksiyon
A= . d2 / 4 = .0,292 / 4 = 0,066 m , A1= . d2 / 4 = .0,332 / 4 = 0,085 m
Pr= Pv . c , Pv= 241 . 0,05 = 12,05 Pa

atal Te 45
P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa
PT5= Pk+ Pr + P , PT5= 30 + 12,05 + 0 = 42,05 Pa

7 Nolu Kanal;
Dz kanal
seildi.)
Pk= P.L , Pk= 12 . 12 = 144 Pa

Dirsek 90
330 ,90 Dirsek iin ;
Pd= Pv . c , Pd= 241 . 0,17 = 40,97 Pa

atal Te 45
P= Pv . c , Pv= 241 . 0 = 0 Pa
PT7= Pk+ Pd + P , PT7= 144 + 40,97 + 0 = 184,97 Pa

21 Nolu Kanal;
Dz kanal
P= 8 Pa/m ( Birim basn kayb , 20m/s hz ve 570mm kanal apna gre Tablo 3 ten seildi.)
Pk= P.L , Pk= 3 . 8 = 24 Pa

Dirsek 90
570 ,90 Dirsek iin;
Pd= Pv . c , Pd= 241 . 0,17 = 40,97 Pa . 2 Ad = 81,94 Pa
PT21= Pk+ Pd + P , PT21= 24 + 81,94 + 0 = 105,94 Pa

Toplam kanal basnc;
PT= PT1+ PT3 + PT5 + PT7+ PT21 , PT= 256,02 + 48,05 + 42,05 + 184,97 + 105,94 = 637,03 Pa
Bulunan bu basn deeri imalat hatalarna kar %10 15 orannda arttrlr.
PT=637,03 . 1,15 =732,59 Pa
Jet Pulse Torba Filtre Basnc katalogdan okunur. ( Pf = 1500 Pa )

Toplam Statik Basn ;
Ps= PT + Pf = 732,59 + 1500 = 2232,59 Pa olarak bulunur.

TABLOLAR
TABLO-1 HIZ BASINCI

TABLO 2 - EDEER SRTNME VE KAPASTE N, DKDRTGEN KESTL KANALLARA
EDEER, YUVARLAK KESTL KANALLAR

TABLO3 - DZ KANAL BASIN KAYBI TABLOSU

8.4 TABLO 4 DKDRTGEN DRSEK, KESKN, GENLEYEN VEYA DARALAN AKITA

TABLO 5 DKDRTGEN DRSEK, KANATSIZ GEN AILI

TABLO 6 DKDRTGEN KANAL GES

TABLO 7 FANA GRE SMETRK, KENARLAR DZ GE PARASI

TABLO 8 YUVARLAK VEYA DKDRTGEN REDKSYON

TABLO 9 DKDRTGENDEN YUVARLAK KESTE REDKSYON

TABLO 10 YUVARLAK BRANTAN DKDRTGEN ANA KANALA GENLEYEN T BALANTI

TABLO 11 DKDRTGEN BRANTAN DKDRTGEN ANA KANALA
GENLEYEN T BALANTI
TABLO 12 ANA KANALA 45 BRAN GR, GENLEYEN T BALANTI

TABLO 13 DKDRTGEN SMETRK PANTOLON PARASI

TABLO 14 GENLEYEN DKDRTGEN PANTOLON PARASI
TABLO 15 YUVARLAK VEYA DKDRTGEN PANTOLON PARASI

TABLO 16 YUVARLAK T VEYA W PARASI ( 30 - 90 )

TABLO 17 T PARA 45 GR , DKDRTEN ANA KANAL VEYA BRANMAN

TABLO 18 T PARA, DKDRTEN ANA KANAL VEYA BRANMAN

TABLO 19 DKDRTGEN KESTL AYRILMA PARASI
TABLO 20 DKDRTGEN VEYA YUVARLAK PANTOLON PARA

TABLO 21 EM AZI
TABLO 22 EGZOZ IKII
TABLO 23 DKDRTGEN KANAL ENGEL GE

KAYNAKA (ORS MAKNA-BOMAKSAN KATALOU)
Endstriyel Havalandrma - Ahmet H. GKN / Dr. Mustafa BLGE
Issan almalar No : 305 - Klima Tesisat - Makine Y. Mh. Rknettin KKALI
Pnmatik letim Temel Bilgileri - Mak.Mh. Nuri ARUN / Mak.Mh. Hseyin AKKO

Havalandirma-Teknigi 48161730 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Havalandirma-Teknigi 48161730 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NSZ

Bu ders notu, MEB-YK Meslek Yksekokullar Program Gelitirme Projesi klimlendirme

You might also like