You are on page 1of 6

VOLUME I

Nota do Editor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xv
Introduo: O quarto quadrante do crculo de lvaro Vieira Pinto . . . . . . . . . . . . . 1
Parte Um
Anlise de algumas noes fundamentais
Captulo I
Em face da era tecnolgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1. O homem maravilhado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2. A era tecnolgica como ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3. O ponto de partida para a compreenso da tcnica e da influncia da mecanizao
do trabalho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4. A faculdade de projetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
5. O conceito de produo e de era tecnolgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Captulo II
O homem e a mquina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
1. O fundamento da compreenso da mquina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2. A evoluo das mquinas e a libertao das energias humanas . . . . . . . . . . . . . 80
3. O homem e o significado das mquinas criadoras e pensantes . . . . . . . . . . 90
4. A base social da mquina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
5. A historicidade e a definio da mquina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
6. O homem e a regulao das mquinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
7. A considerao das mquinas em concreto. A dialtica da ferramenta . . . . . . . 126
Captulo III
A tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1. Os dois aspectos da mquina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
2. Conceitos antigos da tcnica: Aristteles, Kant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
3. Concepes contemporneas da tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
4. A correta formulao da pergunta sobre a tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
5. A tcnica no o motor do processo histrico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
6. A tcnica como vitria do homem sobre a natureza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
7. A tcnica, o passado e o futuro da humanidade. As referncias s condies sociais
da produo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Sumrio
8. A semntica da tcnica. A tcnica como adjetivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
9. A compreenso ingnua da tcnica. A tcnica como fator da essncia do homem . . 185
10. Condicionamento recproco entre processo produtivo e tcnica . . . . . . . . . . . . 194
11. O significado da histria das tcnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
12. A contradio inerente tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
13. As tcnicas ldicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
14. A ingenuidade da concepo da tcnica como fenmeno. A origem da tcnica e o
destino do homem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Captulo IV
A tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
1. As diversas acepes do termo tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
2. A tecnologia como epistemologia da tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
3. As concepes ingnuas da tecnologia elaboradas pelos tcnicos . . . . . . . . . . . 225
4. O conceito ingnuo de exploso tecnolgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
5. Aspectos da teoria da tcnica. A classificao das tcnicas . . . . . . . . . . . . . . . . 236
6. A histria e a historicidade das tcnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
7. A prxis social e a personalidade do tcnico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
8. A doutrina tecnolgica dos pensadores ingnuos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
9. A equiparao verbal de tecnologia e tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
10. A tecnologia como instrumento de dominao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
11. A tecnologia como patrimnio da humanidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
12. A exportao da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
13. Os fundamentos sociais da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
14. A ideologizao da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
15. A catbase da tcnica. A tecnologia e a diferena de finalidades entre pases de n-
veis histricos distintos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
16. A tecnologia e as condies gerais do trabalho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
17. O progresso tecnolgico como fenmeno social total . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
18. Tecnologia e pesquisa cientfica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
19. A tecnologia como ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
20. A tecnologia como conjunto das tcnicas em vigor numa sociedade . . . . . . . . 332
21. O princpio de unidade da tcnica. O planejamento planejado . . . . . . . . . . . . 339
22. As interpretaes da tecnologia. A exigncia de um sistema lgico definido . . . 344
23. A tecnologia como escatologia. A superstio tecnolgica . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Parte Dois
O conceito de razo tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Captulo V
As antecipaes da razo tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
1. O surgimento da razo tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
2. A dominao da sociedade pela tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
3. A racionalizao como ideologia da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
4. A contradio do crescimento sem independncia tecnolgica . . . . . . . . . . . . . 383

l
v
a
r
o

V
i
e
i
r
a

P
i
n
t
o
viii
O

C
o
n
c
e
i
t
o

d
e

T
e
c
n
o
l
o
g
i
a


ix
5. A inveno da tcnica e a ascenso histrica dos povos subdesenvolvidos . . . . . 391
6. O espantalho da tcnica e as maliciosas intenes desse conceito . . . . . . . . . . . 396
7. As novas formas do espantalho da tcnica surgidas com a automao . . . . . . . 402
8. Tecnologia e trabalho. O trabalho como modo de ser do homem. O conceito de valor
do trabalho. A teoria da tica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
9. Essncia e forma do trabalho. A teoria dos valores representados pelos modos de
trabalhar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
10. O agente e o instrumento no trabalho em mquinas mecnicas ou cibernticas . . 425
11. As mquinas cibernticas e a defesa do humanismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Captulo VI
O conceito de tecno-estrutura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
1. A ideologia da tecno-estrutura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
2. A tecno-estrutura como degradao do homem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
3. Negcio e informao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
4. O embuste do conceito de deciso de grupo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
5. A essncia da tecno-estrutura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
6. A tecno-estrutura como modelo de desenvolvimento econmico. A tica da tecno-
estrutura e as recompensas prometidas aos tcnicos que a integram . . . . . . . . . . 463
Captulo VII
Desenvolvimento e categorias da razo tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
1. O autntico carter da razo tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
2. Os dois aspectos do processo da razo. O homem como produtor do que consome 475
3. A razo o resultado e a origem da faculdade de produzir. O fundamento social da
inveno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484
4. As categorias dialticas do ter e do haver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
5. A luta pela hominizao e suas fases, primitivamente biolgica e depois social . 492
6. O complexo de Herodes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
7. A expanso da razo, movimento correlato expanso da populao . . . . . . . . 517
8. O desenvolvimento da razo tcnica, reflexo do desenvolvimento da razo terica 520
9. O carter simultaneamente contnuo e descontnuo do desenvolvimento da tecnolo-
gia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522
10. Passagem ao exame do conceito de reincio da histria . . . . . . . . . . . . . . . . 529
VOLUME II
Parte Trs
Questes da tecnologia atual
Captulo VIII
Temas propostos pela ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1. A crena na renovao da histria pelo surgimento da ciberntica e das mquinas
processadoras de atividades intelectuais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2. O carter histrico e dialtico da ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3. A ciberntica como totalidade uma mquina ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
4. Ciberntica e teoria do conhecimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
5. As relaes entre o homem e a cincia ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
6. A informao como fenmeno universal ligado a todas as formas de movimento da
matria e como fato humano. A base de classe da informao. Sua evoluo cultural at
integrar-se no corpus da ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
7. guisa de parntese: dois exemplos de ingenuidade de pensamento no domnio da
ciberntica e da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
8. Algumas consideraes sobre a heurstica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
9. O inconsistente problema da distino entre o homem e os autmatos pensantes.
A simbiose entre o homem e a mquina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
10. A irrealidade do problema das mquinas ditas pensantes. A impropriedade do re-
curso semntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
11. Algumas observaes sobre a questo da inteligncia das mquinas cibernticas . . 75
12. O equvoco das projees futurolgicas e seu carter ideolgico . . . . . . . . . . . . 86
Captulo IX
Natureza e tipos dos sistemas cibernticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
1. A diviso dos sistemas cibernticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
2. O raciocnio por analogia em ciberntica. Definio e limitaes . . . . . . . . . . . . 99
3. A mquina ciberntica como exteriorizao do pensamento . . . . . . . . . . . . . . . 116
4. As limitaes do processamento ciberntico do pensamento . . . . . . . . . . . . . . . 121
5. A passagem do pensamento formal ao dialtico na compreenso da ciberntica e de
sua atividade construtora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
6. Consideraes sobre o significado da lgica formal e da lgica dialtica . . . . . . 132
7. O procedimento metodolgico fundamental na anlise terica do pensamento ciber-
ntico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
8. O homem introduz no processo natural os seres cibernticos por construo . . . 148
9. A definio da ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
10. Ciberntica e dialtica da natureza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
11. O equvoco da distino entre o ser vivo e a mquina entendida como questo se-
mntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
12. Da entropia primeira aproximao ao problema da essncia da informao . . . 179
Captulo X
Problemas gerais da informao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1. Os trs graus de funcionamento da informao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
2. A informao como idia e finalidade da conscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
3. A razo de ser da incorporao da teoria da informao ao domnio da ciberntica . 196
4. A teoria da informao e a natureza da conscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
5. O perigo de confuses metafsicas na compreenso dos sistemas dinmicos auto-regu-
ladores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
6. Observaes preliminares compreenso da informao . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
7. O problema ciberntico da natureza da informao. A questo da verdade . . . . 229

l
v
a
r
o

V
i
e
i
r
a

P
i
n
t
o
x
8. A teoria da informao e a noo de modelo interior . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
9. O modelo interior nos seres cibernticos, naturais e por construo . . . . . . . . . 264
10. A modelao ciberntica. A teoria da caixa preta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
11. A suposio ingnua de que a informao o motor da histria e o determinante
das relaes sociais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
12. As transformaes tecnolgicas e a periodizao da histria . . . . . . . . . . . . . . 298
13. O conceito de programao e as significaes ingnuas que lhe so atribudas . . 308
14. A delegao da programao e os tipos formal e dialtico de mediao . . . . . 320
15. A transmisso da racionalidade e a noo do cdigo gentico . . . . . . . . . . . . . 328
16. A informao, idia subjetiva e elemento de programao ciberntica . . . . . . 333
Captulo XI
Lgica e informao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
1. O surgimento da cincia ciberntica e das mquinas auto-reguladoras. Os problemas
lgicos envolvidos na questo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
2. As dificuldades relativas compreenso lgica da informao . . . . . . . . . . . . . 343
3. O perigo de fazer a teoria da informao repousar numa concepo mgica do
mundo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
4. Informao e contedo semntico. A escolha entre elementos de uma alternativa co-
mo condio do clculo ciberntico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
5. A pergunta sobre a essncia da informao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
6. Informao, estrutura da matria e produo social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
7. A formao do conceito de informao. O gnio e a criao da obre de arte . . . 390
8. As etapas da constituio do conceito de informao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
9. Algumas observaes sobre os caracteres das lgicas formal e dialtica . . . . . . 406
10. Sinal e informao. Teoria gnosiolgica e teoria ciberntica . . . . . . . . . . . . . . 413
Captulo XII
O carter social da ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
1. O carter social da ciberntica e o conceito de homeostase social . . . . . . . . . . . 427
2. O culto e o domnio da informao. A passagem do plano biolgico ao social . . 437
3. A informao e as transformaes sociais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
4. A intersubjetividade assegurada pela informao e a crena de que a natureza do
homem depende da velocidade das informaes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
5. A simploriedade das explicaes dos grandes acontecimentos histricos em funo da
comunicao. Dois exemplos anedticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Captulo XIII
O processo histrico e o carter da inteligncia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
1. A compreenso da comunicao e a anlise do conceito de massas . . . . . . . . 477
2. Ingenuidade sobre a funo da imprensa e a velocidade da comunicao . . . . . 488
3. A produo automtica e automatizada no define uma nova espcie de formao
social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
4. A acelerao do processo histrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
O

C
o
n
c
e
i
t
o

d
e

T
e
c
n
o
l
o
g
i
a


xi
5. O trabalho e a evoluo do progresso tecnolgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
6. A impossibilidade de a mquina dispensar o trabalho humano . . . . . . . . . . . . 525
7. A inteligncia do homem e a inteligncia das mquinas . . . . . . . . . . . . . . . . 537
8. O processo de superao da inteligncia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
9. O autmato no trabalha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
Captulo XIV
A ciberntica e o destino do homem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
1. A exigncia da interpretao dialtica dos fatos e problemas cibernticos . . . . . 581
2. A noo de aprendizagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
3. Os fatos cibernticos e a unidade dos processos materiais . . . . . . . . . . . . . . . . 601
4. O conceito de controle. A retroao de segundo grau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
5. A automao e sua influncia nas condies do trabalho . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
6. O conceito ingnuo de destino do homem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630
Parte Quatro
Tecnologia e problemas da existncia
Captulo XV
As perspectivas da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
1. A ciberntica, nova verso da mathesis universalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
2. A ciberntica, filosofia metropolitana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657
3. A ingenuidade do conceito de revoluo ciberntica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669
4. Tecnologia, subdesenvolvimento e domesticao do futuro . . . . . . . . . . . . . . . . 680
5. O futuro, projeo ideolgica da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689
6. As bases sociais do futuro da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696
7. Os equvocos a respeito do destino do homem. A pergunta Quem produz o pro-
dutor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 709
Captulo XVI
Tecnologia, escatologia e classes sociais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 719
1. O progresso tcnico e os problemas morais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 719
2. Defesa das concepes expostas neste ensaio. A noo crtica da tica. O significado
da histria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 724
3. A incompreenso do significado humano da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . 731
4. O conceito ingnuo de guerra da natureza humana contra a tecnologia . . . . . 745
5. A concepo escatolgica da tecnologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 751
6. Tecnologia e classes sociais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763
7. A tecnologia e a noo de classe ociosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780

l
v
a
r
o

V
i
e
i
r
a

P
i
n
t
o
xii

You might also like