T.C.

HARRAN NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
Makine Mhendislii Blm

SOUTMA
VE
KLMA TEKN

DersNotlar

PROF. DR. HSAMETTN BULUT

anlurfa-2011
NDEKLER

ZET .. i
ABSARTCT . ii
NSZ-TEEKKR .. iii
EKLLER LSTES. iv
TABLOLAR . viii
GR 1
BLM 1

1.SOUTMA TEKN .... 2

1.1. Soutmann Tanm ve Tarihesi ...... 2
1.2. Soutma Teknoljisinin nemi 3
1.3. Gda Maddelerinin Bozulma Nedenleri .. 3
1.4. Gda Maddelerine Scakln Etkisi 3
1.5. Gda Maddelerine Etki Eden Dier Etkenler.. 3
1.6. Soutma Sistemleri ....... 5
1.6.1. Eriyik Tekili ile Soumtma ... 5
1.6.2. Termoelektrik Soutma Sistemi ...... 5
1.6.3. Manyetik Soutma 8
1.6.4. Vorteks Tp 8
1.6.5. Paramagnetik Soutma .. 10
1.6.6. Hava Soutma Sistemi 11
1.6.7. Buhar-Jet (Ejektr) Soutma Sistemi ... 11
1.6.8. Evaporatif (Nemlendirici ) Soutma . 12
1.6.9. Sterling evrimi .. 13
1.6.10. Absorpsiyonlu Soutma Sistemi 14
1.6.11. Adsorpsiyonlu Soutma Sistemi 15

BLM 2
2.BUHAR SIKITIRMALI MEKANK SOUTMA ... 16
2.1. Buhar Sktrmal Mekanik Soutma evrimi 16
2.2. Buhar Sktrmal Soutma evrimleri .. 19
2.2.1. Tek Kademeli evrimler . 19
2.2.2. ok Kademeli evrimler . 24

BLM 3
SOUTMA SSTEM ANA VE YARDIMCI ELEMANLARI .36
3.SOUTMA SSTEM ANA ELEMANLARI ... 37
3.1.
3.1.1.
3.1.2.
3.1.3.
3.1.4.
3.1.5.
3.2.
3.2.1.
3.2.2.
3.2.3.
3.2.4.

Kompresrler .. ..37
Rotarl Tip Kompresrler .. ..38
Pistonlu Tip Kompresrler ...40
Vidal ( Helisel) Tip Kompresrler ..42
Turbo (Santifrj) Tip Kompresrler .. . 44
Scroll ( Spiralli ) Tip Kompresrler . 45
Kondanserler ( Youturucular ) . 47
ie ( ift ) Borulu Kondanserler . 51
Daldrmal Tip Kondanserler .. . 52
Buharlatrmal (Evaporatif ) Tip Kondanserler .. . 52
Gvde Borulu Kondanserler . 53

3.2.5.
3.3.
3.3.1.
3.3.2.
3.3.3.
3.3.4.
3.3.5.
3.3.6.
3.3.7.
3.3.8.
3.3.9.

Soutma Kuleleri .. . 54
Evaporatrler ( Buharlatrclar ) . . 57
plak Borulu Evaporatrler . . 58
Levhal Tip Evaporatrler .. .59
Kanatkl Evaporatrler . 60
Lamelli Evaporatrler . . .61
Gvde Borulu Tip Evapotrler .. 61
Daldrmal Tip Evaporatrler . ..62
Havuz Tipi Evaporatrler .62
Sv Film Evaporatrler . . 63
Pskrtmeli Tip Evaporatrler . .63

DEFROST . 63
3.4.
3.4.1.
3.4.2.
3.4.3.
3.4.4.
3.4.5.
3.5.

Genleme (Kslma Vanalar) Valfleri . . 67

Otomatik Genleme Valfleri . .67
Termostatik Genleme Valfleri .68
Klcal Borulu Genleme Valfleri . . 69
amandral Valfler .. . 70
Elektronik Genleme Valfi ..70
Soutma Sisteminde Yardmc Kontrol Elemanlar .71

BLM 4
4.SOUK DEPOCULUK . 84
4.1.
Souk Depolar .. 84
4.1.1. Souk Muhafaza . 84
4.1.2. Donmu Muhafaza .. 84
4.1.2.1. n soutma .. 85
4.1.2.2. oklama .. 85
4.1.2.2.1. Daldrma Metodu .. 86
4.1.2.2.2. Dedirme (ndirekt Temas) Metodu 86
4.1.2.2.3. Kriyojenik Dondurma .. 87
4.1.2.2.4. Hava ile Dondurma .. 86
BLM 5
5.KLMLENDRME .. 90
klimlendirmenin nemi ..90
klimlendirmenin Temel Unsurlar .............91
klimlendirme Sistemlerinin Kullanm Alanlar 93
klimlendirme Sistemleri iin Is Kazanc ve Is Kayb 93
Soutma Yk Hesap Yntemleri ...........95
Psikiometri ve Uygulamalar .97
klimlendirme Sistemleri ...109

5.1. Lokal klimlendirme Sistemleri ...109

5.1.1. Pencere Tipi Klimalar ....109
5.1.2. Salon Tipi Klimalar . ...112
5.1.3. at Tipi Paket Klimalar .112
5.1.4. Konsol Tipi Klimalar ...113
5.1.5. Split Tip Klimalar ........114
5.1.5.1. Split- Duvar Tipi Cihazlar .. ...114
5.1.5.2. Split Yer- Tavan Tipi Cihazlar ...115
5.1.5.3. Split Asma Tavan Tipi Cihazlar .........115
5.1.5.4. Split Kanal Tipi Cihazlar . .116
5.1.6. D nitesiz Klimalar ..117
5.1.7. oklu niteli Sistemeler .117
Klima D nite Montaj Yerinin Seilmesi .. 118
Dikkat Edilmesi Gereken Konular .. 108
5.2. Merkezi klimlendirme Sistemleri .. 119
5.2.1. Tamamen Haval Sistemler ... 119
5.2.2. Tamamen Sulu Sistemler . 120
5.2.3. Sulu Haval Sistemler . 121
Endstriyel ve Konfor Klimas Uygulamalar .122
a) K Klima Uygulamas123
b) Yaz Klima Uygulamas ..127
klimlendirme Sisteminde Hava eitleri ..131
6. KAYNAKLAR ...132

n Sz

Soutma ve iklimlendirme, Makine Mhendisliinin nemli uygulama alanlarlarndandr. Bu

iki alann tesisat teknolojisi olarak gnlk yaammzdaki yeri byktr. Soutma ve Klima
Teknii ders notlar, Harran niversitesi Makine Mhendislii Blm 4. Snfta zorunlu
ders olarak gz dneminde verilen ders anlatmlarnn bir araya getirilmesi ile
oluturulmutur.
rencilerimize ve bu konuda alan kiilere yardmc olaca midiyle ak ders
notu olarak yaynlanmaktadr.
Notlarn yazlmasnda emei geen herkese teekkr ederim.

BLM 1
SOUTMA TEKN

1.1 Soutmann Tanm ve Tarihesi

Soutma, bir yerdeki snn baka bir yere nakledilerek, o yerdeki scakln ortam scaklnn
altnda bir scaklkta tutulmasdr.
Soutma ilemi ortam scakl ile 1C arasnda iklimlendirme amal, 10C ile -40 C arasnda souk
muhafaza iin ticari amal ve eitli scaklklarda endstriyel amal olarak kullanlmtr. Bunlarn en
nemli ihtiyalarn banda konforlu bir ortam gerekmektedir. Bunun iin yazn ortam scaklnn
altnda bir scaklk gerekmekte olup, bu da soutma makineleri ile temin edilmektedir.

nsanolunun var olu tarihinde soutmay ilk defa inliler kullanmtr. Donmu gllerin
buzlarn krarak geni kuyulara atp sktrmlar ve yazn sktrlan buz kalplarn kararak
kullanmlardr.
Romallar ve Yunanllar byk kplere su doldurarak topraa gmmler gece souyan toprak yzeyi
kpleri soutmu, gndz souyan kplerden souk su ihtiyalarn karlamlardr.

1775 ylnda Glasgow niversitesi profesr William Cullen eline eter srdnde elinin
serinlediini grerek almalara balam ve ilk mekanik soutmann temelini atmtr. William Cullen
tesadfe dayanarak 1775 ylnda emi prensibine dayanarak buz yapma makinesi imal etmitir. Bir
ok bilim adam bu prensip ile buz makineleri yapm fakat ok pahal ve byk boyutlarda
olduundan sanayiye girmemitir.
1834 ylnda Jacop Perkins adndaki Amerikal mhendis Londrada pratik buz yapma makinesi
gelitirmitir. Otuz yl bu prensiple alan buz makineleri kullanma sunulmutur.
Bu arada elektrik enerjisi olmayan yerlerde alan makineler zerinde durulmu ve
1885 ylnda Fransz Ferdinand CARSE absorbisyon sistemini bulmutur. 1886
ylnda WINDHUSEN karbondioksit gaz ile alan tesisat gelitirerek -80 dereceye
ulamtr. Gelimeler zerine tahtadan buz dolaplar yaplarak evlerde buzla gdalarn saklanmas
salanmtr.

Buz ile soutma ok zahmetli olduundan bilim adamlar mekanik bir soutma
sistemi zerine almaya balamlardr. 1910 ylnda J.M. Larsen irketi tarafndan
ilk kk buzdolab yaplmtr. Fakat termostat olmad iin kullanmda byk
zorluklar yaanmtr. 1913 ylnda KELVNATR ilk termostatl dolab imal edip

sata sunmutur. 1930'da R-12 gaz bulunarak CFC soutucularn temeli atlmtr.
1935'te R-22 soutucu akkan bulunarak HCFC kkenli akkanlar gelitirildi.
1989'da R-134 A ve R-123 soutucu akkanlar bulunarak ozon tabakasna zarar vermeyen
HFC.kkenli akkanlar gelitirilmitir.1990'l yllarn banda R-22 ve R-502 yerine kullanlmak zere
ikili ve l alternatif soutucu akkan karmlar gelitirildi. 1913 ylndan itibaren soutma
teknolojisi srekli gelierek bugnk ortamda yaamn deimez bir paras olmutur.

1.2. Soutma Teknolojisinin nemi

Soutma teknolojisi balamadan nce insanlar konfor ve muhafaza ihtiyalarn baz yntemlerle
karlamaya almlardr.

1.2.1. Konfor htiyac

Kapal bir ortamda scaklk ve dier hava artlarndan ileri gelen bir rahatszlk olmamas halidir.
Konforun tam manasyla belirlenebilmesi iin deneysel olarak gzlenebilecek kesin bir fizyolojik olay
yoktur. Deri scakl bu konuda iyi bir fikir salayabilir. Tarafsz scaklk aral konfor iin bir kriter
olarak alnabilir.

1.2.1.1 Tarafsz Scaklk Aral

Tarafsz scaklk aral 27-30C scaklklar arasndaki bir hava hareketsiz olduu zaman plak bir insan
iin yle bir denge noktas vardr ki bu nokta vcuttaki denge halini korur. nsan bu aralkta ne me
nede scaklk hisseder.

Bir insann konfor halinde bulunmas sadece havann scaklna bal deildir. Havann nemi,
hareketi, temizlii ve civar yzeylerinin ortalama scakl konfora etki eder. Yaz aylarnda bal nemin
%6 artmas insan vcudunu tarafndan 1C scaklk art olarak alglanr,hava hz arttnda ise
insanlarda me hissi oluur.

1.2.1.2 Etken (Efektif) Scaklk

Scaklk ile beraber bal nem ve hava hzn da dikkate alarak yeni bir scaklk lei tarif etmek
gerekmitir. Bu scakla (ET) ad verilmi olup fizyolojik olarak hissedilen scakl temsil eder.
Aadaki ekilde (ET) ve konfor blgeleri grlmektedir.

ekil 1.1 : ortam scakl ve ortamn bal nemine bal olarak konfor blgesi

1.2.2 Muhafaza htiyac

Her gn yediimiz bitkisel ve hayvansal gdalar, her an bulmak mmkn olmaya bilir. Bu glkle
karlaan insanlar hal areleri aramaya balayarak kimya, fizik ve biyoloji esasna dayanan eitli
usuller gelitirmilerdir.

1.2.2.1 Kimya Esasna Dayanan Muhafazalar;

a) Tuzla muhafaza (salamura)

b) Baharatla muhafaza (sucuk-pastrma)
c) ekerle muhafaza (reel)

1.2.2.2 Fizik Esasna Dayanan Muhafazalar;

a) Kurutmak (kuru yemiler, baz meyveler vs)

b) Hararette piirmek (konserve)
c) Maddeyi ya ve parafinle rtmek.

Kimyaya dayanan muhafaza usulleri, maddenin bnyesinde esasl deiiklikler yapmaktadr. Gda
maddelerinin taze btn doal zelliklerine yakn muhafaza, yine fizik esasna dayanan << Soukta
Muhafaza>> usuldr.
1.3. Gda Maddelerinin Bozulma Nedenleri:

Hayvansal ve bitkisel gda maddelerinde zamanla (hayvann kesilmesi, meyve ve sebzelerin

koparlmas) birok deiiklikler olur. Sonuta gda maddesi bozulur veya kokar. Gda maddelerinde
meydana gelen bozulma veya kokma, gda maddesinin bizzat kendi hcrelerinin karm olduu
diastazlarn etkisindedir. Ayrca maddenin zerine den mikroplarn kard diastazlarla da madde
bozulur. Muhafaza usullerinin amac bu diastazlar ldrmek veya almasn durdurmaktadr.

1.4. Gda Maddelerine Scan Etkisi

Diastazlarn en fazla alma gstere bildii scaklk derecesi 35-47C dr. Yeni kesilmi bir
hayvann scaklk derecesi 38-40C olduu gz nnde bulundurulursa bu scaklk diastazlarn
remesi iin en uygun scaklk olduu grlr. Yeni kesilmi bir hayvan etinin bozulmamas iin
piirilmesi veya souk depolara konmas gerekir. nk diastazlar slak halde scakla kar ok
duyarldr. 35~47C scakln zerine kldka almas azalr.+80~+90C de almas durur,
kaynama derecesinde tamamen harap olurlar. Kuru halde+150~+160C scakla kadar dayanrlar, bu
scakln zerinde harap olurlar.

1.6. SOUTMA SSTEMLER

1)Soutma Yntemleri;
a) Eriyik tekiliyle soutma
b ) Gazlarn genilemesi ile soutma
c)Termoelektrik soutma
d) Vortex tpyle soutma
e)Manyetik soutma
f) Para manyetik soutma
g)Nemlendirmeli soutma
h)Absorbsiyonlu soutma
i)Absorbsiyonlu soutma
j)Vakumla soutma
k)Buhar enjektrl soutma
l)Buhar sktrmal soutma

1.6.1. Eriyik Tekili ile Soutma Sistemi:

Baz tuzlar suda eritildikleri taktirde belirli bir s yutarlar ve dolaysyla soutma meydana
getirirler. Bu tuzlardan bazlarna tektik noktalar ve yuttuklar s miktar tablo 1 de verilmitir.

Tablo 1

TUZ

NaCI

(kJ/kg)

T(C)

91,4

-21,2

NH3CI

305,2

-15,8

KNO3

350,4

-2,9

1.6.2. Termoelektrik Soutma Sistemi :

Termoelektrik soutma temelde termoelektrik etkilerin en nemlilerden biri olan Peltier etkisine
dayanr. Peltier etkisi, iki farkl metal elemandan oluan bir devreye doru akm verildiinde, akmn
ynne gre, aksi ularda scaklkta artmann veya azalmann meydana gelmesidir. Bu olayda ilgin
olan, devrede ular arasnda bir scaklk fark olumas ve dolaysyla ularda bir snma veya
soumann meydana gelmesidir.
Termoelektrik soutma, N ve P tipi yar iletken metal iftlerinden olumu bir veya daha ok
modlden, bir doru akmn gemesi ile elde edilir. ekil 1de bir N ve P yar iletken iftinden
meydana gelmi bir termoelektrik soutma modl gsterilmitir. P ve N tipi termo elemanlar
elektriksel olarak seri, sl olarak paralel ekilde seramikler arasna balanrlar. Akmn ynne bal
olarak stma ve soutma elde edilebilir. ekil 1den de grlecei gibi soutma durumunda, doru
akm N tipi yar iletkenden P tipine gemektedir. Akm, dk enerji seviyesindeki P tipi yariletken
malzemeden yksek enerji seviyesine getiinde soutulacak ortamdan s ekerek soutma
meydana getirmektedir. Souk ortamdan ekilen bu s, yksek scaklktaki ortama elektronlar
vastasyla transfer edilir. Bylelikle s, bir ortamdan ekildii gibi baka bir ortama da terk
edilmektedir. Dolaysyla termoelektrik modl s pompas vazifesi de gsterir.

Is ekilen Ortam
Qc

Bakr letken
Malzeme

Souk Seramik Levha, Tc

Scak Seramik Levha, Th

Qh
Is Braklan Ortam
Akm
DC Kaynak, We

ekil 1.2 : Bir termoelektrik soutucu modl

1.6.2.1 Termoelektrik Soutucularda Kullanlan Malzemeler

Bir termoelektrik soutucunun verimlilii bal olarak kullanlan malzeme ile ilgilidir.
Termoelektrik soutucularda P ve N tipi termo elemanlarda kullanlan yar iletken malzemeler,
Bi2Te3, PbTe, SiGe ve BiSb gibi alamlardr. Bizmut Teleryum, Bi2Te3, yksek termoelektrik verimi ve
uygun scaklk aral nedeniyle yaygn bir ekilde tercih edilmektedir.
Alt ve st plakalarda seramik malzeme kullanlr. Bylece sl iletkenlik, elektriksel yaltkanlk ve
mekanik mukavemet salanr. Termo elemanlar birbirine balayan iletken malzeme olarak bakr veya
alminyum gibi sl iletkenlii yksek malzemeler kullanlmaktadr.

1.6.2.2 Termoelektrik Soutucularn avantaj ve dezavantajlar

Termoelektrik soutucularn dier soutma sistemlerine gre stnlkleri yle sralanabilir :

Hareketli herhangi bir paras yoktur. Dolaysyla az bakma ihtiya vardr
Uzun mrldrler. mr testlerinde srekli rejimde 100 000 saat alabildikleri grlmtr.
Termoelektrik soutucu, CFCler gibi herhangi bir soutucu akkan iermez. Dolaysyla doa ve
evre dostudurlar.

Termoelektrik soutucu, s pompas olarak tam tersinirdir. Isnn yn DC akmn yn deitirilerek

kolayca deitirilebilirler.
0.1 oC scaklk aralnda ok hassas scaklk kontrol salanabilir.
Termoelektrik Soutucular, pozisyona baml cihazlar deillerdir. Dikey veya yatay her konumda
alabilirler. Yerekimsiz ortamlarda da alr.

ok hassas, sk ve kk ortamlarda alabilirler

Termoelektrik soutucular eitli dezavantajlara sahiptirler. Bunlar;

Soutma ve stma performans katsaylar (COP) ok dktr. 0.3-0.7 arasndadr. Oysa klasik
soutma marinalarnda bu deer 2-4 arasndadr. Buhar sktrmal, absorpsiyonlu ve termoelektrikli
farkl mini buzdolab iin yaplan karlatrmal almada [5], buhar sktrmal tipte olann
maliyet ve iletme asndan daha uygun olduu fakat dierlerine gre daha grltl olduu tespit
edilmitir. Termoelektrikli mini buzdolabnn COPsinin absorpsiyonlu mini buzdolabna gre daha
yksek olduu belirlenmitir.
Yksek soutma ykleri iin uygun deildirler. Buhar sktrmal soutma sistemleri ile rekabet etmeli
mmkn grlmemektedir.
u an iin pahaldrlar.
DC besleme gerektirir.

1.6.2.3 Termoelektrik Soutucularn kullanm alanlar

Termoelektrik soutucular yukarda belirtilen avantajlarndan dolay, tibbi cihazlardan gnlk

hayatta kullandmz bir ok cihaza kadar birok uygulamada yer bulmutur. Tablo2de termoelektrik
soutma rnlerinin kullanm alanlar ve uygulamalar verilmitir

Tablo 2. Termoelektrik soutmann kullanm alanlar ve uygulamalar

Askeri/Uzay aratrmalar

Elektronik soutma, soutulan elbise, tanabilir soutucu,

kzltesi sensorlarn soutulmas, lazer diyotlarn soutulmas,
telsiz istasyonlar iin kabin soutma, uzay teleskoplarnda.

Bireysel

Dinlenme tat soutucular, mobil ev soutucular, araba

soutucular, tanabilir piknik soutucular, bira, arap veya su
soutucular, iecek kutular soutucusu, motorsiklet kasketi
soutucusu, tanabilir insulin soutucusu.

Laboratuar ve bilimsel cihazlar

Kzltesi sensorlarn soutulmas, lazer diyod soutucular, CCD

soutucusu, entegre devrelerin soutulmas, vidicon tp
soutucusu, laboratuar souk plaka, kartrc soutucu, souk
oda, donma noktas refereans banyosu, mikrotome soutmas,
elektroforesis hcre soutucusu.

Endstriyel scaklk kontrol

NEMA (ABD elektrik cihazlar reticileri birlii) ortamlar, kritik

elemanlar sert evre artlarndan korunmas, PC mikroilemcileri,
mikroilemcilerin ve bilgisayarlarn numerik kontrollerinde ve
robotiklerde, yazc ve fotokopilerde mrekkep scaklnzn
dengelenmesi, CCD kamerelarda.

Resturant cihazlar

Krema datcs, rplm krema datcs, tereya datcs

eitli amalar

la soutucular (tanabilir veya sabit), otel odalar soutucular,

otomobil mini soutucular, otomobil koltuk soutucular, uak
ime suyu soutucular, yolcu otobs soutucular, gemi
soutucular, karavan soutucular, kamyon soutucusu, DNA
dnglerinde, tibbi tehis cihazlar, mesaj veya tedavi amal
scak/souk yataklarda.

1.6.3. Manyetik Soutma Sistemi

Temeli manyetokalorik etkiye dayanr. Manyetik malzemeye manyeto vererek soutulur.

Manyetik malzemeye manyetik alan uygulandnda veya manyetik alan kaldrldnda scaklk
deiimi olur. Isnma ve souma ilemlerinde s ekilerek soutma elde edilebilir. yi bir manyeto
elektrie sahip malzeme ok nadir bulunur. Kullanlan fenomanyetik malzemeler; Gadolium(Gd) ve
alamlar , Gd5(GexSiy) ,MnAs( magnezorselik
Ve benzeri alamlar .

Manyetik Soutmann Kullanld Yerler ve Uygulama Alanlar:

Gazlarn svlatrlmasnda

Kriyojenik soutmada
Oda scaklnda , ticari amal ve sanayi soutmasnda kullanlacak potansiyele sahiptir.
klimlendirme ilemlerinde kullanlr.

lk olarak 1881 ylnda kefedilmi 1920 ylnda soutma amal almalar yaplmtr.

ekil 1.3: Manyetik soutma

Bu soutma yntemi manyetokalorik etki temeline dayaldr. Manyetokalorik etki ilk kez 1881 ylnda
demir zerinde yaplan almalar srasnda, adyabatik koullar altnda, bir d manyetik alan iine
giren bir manyetik malzemenin scaklnn arttn; manyetik alan dna knca ise scaklnda
azalma meydana geldii Warburg tarafndan kefedilmitir. Manyetokalorik zelliini tayan
malzemeler ile allp manyetik soutma, helyumun svlatrlmas gibi, dk scaklk alanlarnda
kullanlmtr. Son yllarda kalc mknatslarn gelitirilmesi ve oda scakl yaknlarnda stn
manyetokalorik etki gsteren malzemelerin retilmesi ile birlikte, manyetik soutucularn buzdolab
ve klima gibi yaygn ticari uygulamas olan alanlarda kullanmlar sz konusu olmutur. Daha
sonralar kalc mknatsn yaratt bir manyetik alan iinde dnen bir manyetokalorik yatan
oluturduu bir Aktif Manyetik Rejeneratr ile ilk oda scaklnda alan manyetik soutucu
retilmitir.

ekil1. Aktif Manyetik Rejeneratr

1.
2.
3.
4.
5.

Mknatslar
Scak Eanjor
Souk Eanjor
Src
Manyeto kalori tekerlek

ekil 2. Doal gazn svlatrlmas iin Aktif Manyetik Rejeneratr sistemi

Aktif Manyetik Rejeneratr sisteminin alma prensibinin ve normal buhar dngl soutucu ile
karlatrmasn aadaki ekilde gsterir isek;

 Adyabatik manyetik alan uygulamasi: Sistemin evre ile s izolasyonu yaplp sisteme
dardan bir manyetik alan uygulanr. Bu alan balangta dzensiz dalm molekllerin
manyetik alana gre dizilimlerini salar. Manyetik alan nedeni ile entropi ve s kapasiteleri
azalan molekullerin (ya da atomlarn) scaklnda bir art olur.
zomanyetik entalpi transferi: Bu basamakta dardan uygulanan manyetik alan sabit tutularak
sistemden su veya helyum gibi bir akkan gecirilerek Q kadar s uzaklatrlr.
Adyabatik demanyetizasyon: Baslangi scaklna soutulmu maddenin evreden tekrar
izolasyonu salandktan sonra nceki basamaklarda kesintisiz uygulanan manyetik alan
kesilir. Bu da ikinci basaman tam tersi etki ile entropi ve s kapasitesinde artmaya ve bu
nedenle de scaklk dmesine neden olur. Buradan sonra sistem baa dner tabi eer sisteme
dardan bir s ak olursa. Dardan szan enerji sistemin basa dnmesini saglar.
Not: Buzdolabinin kapagi hic acilmazsa ve mukemmel bir izolasyonu varsa motor almak
zorunda kalmaz. Bu da onun gibi.
Manyetik Soutucularn Kullanm Alanlar
1. Gaz Svlatrma
Hidrojen 20 K
Doalgaz (metan) 109 K
Propan 231 K
Amonyak 240 K
Btan 273 K
2. Oda Scakl Altnda Soutma

Spermarket soutucular, gda ileme fabrikalar, donmu sebzeler, meyve, et, st rnleri
265 K

Soutma 275 K

Kimyasallar (Cl2, NH3, etilen, polietilen) 170-250 K

Klima/Is pompalar (Binalar, otolar, evler) 288-300 K

3. Endstriyel Dk Seviye Is

eker artma, iki damtma 300-470 K

4. Ziraat

Tahl kurutma 295-315 K

5. Atk Ayklama ve leme

Kimyasallar 70-370 K

Nkleer 250-370 K

Ziraat 70-295 K

1.6.4. Vorteks Tp

ekil 3de gsterilen hareket paras bulunmayan, basit bir borudan(tp) ibaret olan bir soutma
ekli, bulucusu George Ranque (1931) ve gelitiricisi Rudoph Hilsch in adlaryla da anlr ( Ranque
Tp veya Hilsch Tp ) . Boruya , dardan teetsel ekilde verilen basnl gaz ses hzna yakn bir
hza ular ve boruyu terk ederken d zarfa yakn ksmda scak, ekirdek (eksene yakn ) ksmda ise
souk akmlar haline geldikten sonra; boruyu terk edi ynne gre Ayn Ynl Akm ve Ters
Ynl Akm adlaryla anlr. Bu soutma evriminde olduka dk scaklklar elde edilmektedir.
rnein 7 At giri havas ile alan ve yars soutmak dier yars stmak zerine ayarlanan bir
vorteks tpnde soutulan hava (-34 C )ye derken stlan ksmdaki scaklk (+33 C )ye
kmaktadr.

Vorteks tplerinin birok avantajlara sahip olmalar , bunlar endstriyel uygulamalar iin cazip
yapmaktadr. Kompaktlk, gvenilirlik ve dk cihaz maliyetinin temel faktrler olduu alanlarda
vorkeks tpleri birok uygulama alan bulmaktadr. Bu uygulama alanlar aada belirtilmitir:

Istma ve soutma uygulamalar,

Gazlarn svlatrlmas,

Gaz karmlarn ayrtrlmas,

Gazlarn kurutulmas,

Kimyasal endstride kullanm,

Elektrik retimi,

Kar retimi,

Medikal uygulamalar,

Dier uygulama alanlar,

ekil 1.4. Vorteks Tpleri

VORTEX TPLER

NEDR NEDEN KULLANILIR?

Vortex Tpleri, standart bir basnl hava beslemesiyle
alan cihazlardr. Vortex tpne giren hava iki
paraya ayrlr. Tpn bir ucundan souk, dierinde de
scak hava akm kar. Bu ilem iin hi bir hareketli

SOUTMA

para kullanlmaz.
Vortex tplerinin scak olan ksmlarnda ayarlanabilir
bir vana bulunur. Bu vana sayesinde souk hava
aknn miktar ve scakl ayarlanr. Vana ksldnda
scak hava akm da souk hava kndan dar kar.
Vorteks tplerimizin, ayar gerektirmeyen ve sabit
souk hava oranl eitleri de bulunmaktadr.

Vortex Tpleri paslanmaz elikten, retke ve

ve

valfleriyse pirinten retilmitir. Bir ok farkl

deitirilebilir bir retke bulunur. retke; tpn iine

alma ortamnda kullanlabilmesi iin szdrmazlk

giren havann akmlara ayrlmasn ve souk - scak hava

eleman olarak Viton O-Ring kullanlmtr. Bu da

klarnda istenilen scaklk dengesini kurmanz salar.

piyasadaki dier tplere gre daha uzun mrl ve

Tpn

iinde;

pirin

malzemeden

retilmi

Basnl havay kapasitesine gre bir ok retke vardr.

Temelde retkeler ikiye ayrlrlar. C Tipi (en dk
scaklklarda hava veren) retkeler, olduka dk
scaklklarda

hava

retmek

iin

kullanlrlar.

tipi

(yksek soutma etkisi yaratan) retkeler, ok yksek

soutma etkisi salamak iin kullanlrlar.

tutarl olmasn salar. Bununla birlikte, rakip

edeer

rnlerin

scaklklarnda

aksine

OLDUU

yksek

GB

ortam

kullanlarak

ek

maliyet yaratmazlar.
Pek ok rakibimiz plastik retkeler ve standart
Buna-N O-Ringler kullanrlar. Pirinten retilmi,
yksek derecelere dayankl O-Ringler iin ek cret
talep ederler.zgn tasarm ve kaliteli malzemeleri
sayesinde, hi bakma ihtiya duymadan yllarca
alabilirler.

Kk Boy Vorteks Tp

AVANTAJLARI
Hareketli para iermez

NOKTASAL & TPLER VORTEX

DER RNLERLE KARILATIRILMASI

Elektrikle deil havayla alrlar

X - FRIGID

Kk ve hafiftirler, tanabilirlerdir
Dier rnlerle kyaslandnda dk maliyetlidirler.
Orta Boy Vorteks Tp

stn tasarml ve verimlidirler

Bakma ihtiya duymadan alrlar
Uzun mrl paslanmaz elikten ve metal paralardan
yaplmtr, ucuz plastik paralar iermez
Scaklk ayar yaplabilir
retkeler deitirilebilir

VORTEX TPLER NASIL ALIIR

Basnl hava, A noktasndan girer. Hava, tpn iindeki
retke yardmyla kendi etrafnda dnmeye balar.
Scak havann dar kt scak u boyunca ilerleyen
hava, daha sonra ters tarafa doru dner ve birbirinin
tersi ynde ilerleyen iki hava akm [(B) ve (C)]
oluturur. Scak uca doru ilerleyen hava akm snr ve
D noktasndan dar atlr. Orta blmdeki hava
souyarak E noktasndan dar kar. Scaklk ve

Souk Hava

Scak Hava

kapasite D noktasndaki tkala ya da farkl retkelerin

kullanmyla ayarlanabilir.
Alan sknts ve kameray soutmada su kullanlamamas
yznden, 50025H model bir Vortex tp kullanlarak
kamerann kasas soutuluyor.

SOUK HAVA
EGZOZ KAPAI

VITON
O-Rng

RETKE MODEL
NUMARASI

PRN
RETKE

RAKOR

SICAK HAVA
EGZOZ VANASI

BASINLI HAVA
BESLEMES

GVDE

VITON
O-Rng

(YALNIZCA KK BOY VORTEKS TPLERNDE)

VORTEX TPLERNDE AKI HIZI VE SICAKLIIN

KONTROL EDLMES
Bir Vortex tpndeki ak hz ve scaklk, birbirinden etkilenen deikenlerdir.
Scak utaki vana aldnda, souk utaki hava ak azalr ve scaklk der.
Vana kapatldnda souk hava kndaki hava ak artar ve scaklk ykselir.
Toplam giren havann souk utan kan yzdesine soukluk oran denir. H
retkeci kullanldnda; ieri giren havann scaklna bal olarak elde edilen

50030H model 2 Vortex tp ve bir 55002 Model

%60 - %80 soutma oran, en uygun soutma etkisini yaratan ak ve scakl

Susturucu, Ultrasonik bir kaynak boynuzunu soutuyorlar.

salar. Dk soutma oranlar daha souk hava retmelerine ramen, hava

aknn dmesi nedeniyle yeterince soutma salayamazlar. Bir ok endstriyel
uygulamada, gerekli soutma iin %60-%80 soutma oranna ve H retkecine
ihtiya duyulur.

Laboratuar tplerinin soutulmas, devre kartlarnn soutulmas

gibi souk ilem gerektiren baz uygulamalarda C tipi retke
kullanlr. Bunun nedeni, souk utaki akn aza indirgenerek ok
dk scaklklarn elde edilebilmesidir.
Vortex tpnn istenilen scakla ayarlanmas iin, souk uca bir
termometre yerletirin ve scak utaki vanay ayarlayn. D ortam scakl
ve souk hava arasndaki fark 50F (28C) olduunda en uygun soutma

VORTEX TP DENEME SETLER

Ufak ve orta boyda olmak zere iki tr deneme seti vardr.
Uygulamada hangi boy ve kapasitede tplerin kullanlacan
belirlemek iin kullanlan setlerin iinde gerekli tpler, uygun
boyda retkeler, souk hava k iin susturucu, otomatik
tahliyeli filtre bulunur.

etkisi elde edilir. Bu artlar, d ortam scaklna ve kompresrn basnl

hava k scaklna gre deiebilir.

1.6.5. Paramagnetik Soutma

Mutlak sfr scakla yakn seviyelerdeki scaklklara ulalmasn salamak amacyla aratrmalar
tarafndan kullanlan bir soutma eklidir. Parametrik maddeler basit olarak mknats tarafndan
ekilemeyen maddeler eklinde tarif edilebilir. Bir parametrik madde (parametrik tuz) nceden ar
derecede soutulduunda, dier maddelerde olduu gibi molekllerin s iletiimi ok azalr. Bu
konuda iddetli bir manyetik alana sokulduunda, paramagnetik tuz molekllerinin elemen ter birer
magnet duruma geldii dnlebilir.
Bunu takiben, paramegnetik maddeye uygulanan magnetik alan kaldrldnda, s al verii
olmadndan (adyabatik soutma durumu )
paramagnetik tuzun scakl ar derecede
dmektedir. Deneylerle bu ekilde 0.001 K scaklklara ulalmas mmkn olmaktadr. Bu olay,
molekler seviyede bir sktrma evrimine benzetmek mmkndr. yle ki, uygulanan iddetli
manyetik alan molekllerin mangnetik alan skmasna yol amakta ve molekl ss evredeki
Helyum ve Hidrojen tarafndan alnmaktadr. Magnetik alan kaldrldnda molekller zerindeki
magnetik basknn azalmas soncu, aynen buhar sktrma evriminde genileme valfinden sonra
olduu gibi, scaklk daha alt seviyelere dmektedir.

Bu soutma ileminin yaplmasnda, Paramagnetik tuzun n soutmas sv, Hidrojen ve sv

Helyum un buharlamas suretiyle salandktan sonra kuvvetli bir manyetik alan olumas elektro
mknatsla salanmakta ve manyetik alan ani olarak kaldrlp paramagnetik tuzun scaklnn
drlmesi salanmaktadr. zellikle madenlerin mutlak sfr scaklk civarndaki sl ve elektriksel
iletkenliklerinin aratrlmasnda bu soutma ynteminden yararlanlmakta, endstride, tp, tarm ve
gnlk yaantmzda kullanlan maddelerin ve olaylarn gelitirilmesinde nemli yararlar
salamaktadr.

ekil 1.5 : Paramagnetik Soutma

1.6.6. Hava Soutma Sistemi (Gazlarn geniletilmesi ile soutma evrimi)

Dier soutma evrimlerinden farkl olarak hava soutma evriminde, soutucu akkan tm
sistemlerde daima gaz halinde kalr ve hi svlamaz. deal hava soutma evriminin en basit ekli
esas olarak Joule Brayton evriminin tersi olan evrimdir. Hava soutma evrimi "ak sistem" veya
"kapal sistem" prensibine gre alr.

ekil 1.6: Hava Soutma Sistemi

Burada genleme silindiri hem kslma vanas grevini hem de kompresr iini sktrma gcnn
bir ksmn temin etmekte ve bylece g gereksinimi azalmaktadr. Hava soutma eviriminin
yukardaki ekliyle uygulanmas, dk verim elde edildiinden artk kullanlmamaktadr. Bunun
yerine, son yllarda uaklarn yolcu hacimlerini klimatize etmek zere sistemler kullanlmaktadr.
Gerek donanmn hafif olmas gerekse soutucu madde grevi yapan havann tm evrim de gaz
halde bulunmas bu sisteme zellik vermektedir.

Kapal evrim hava soutma evrimi (Uaklarda kabin soutma)

1.6.7. Buhar Jet (Ejektr ) Soutma Sistemi

Buhar-Jet soutma sistemi, yksek vakum altnda ve dk scaklkta suyun buharlatrlmas

prensibi ile alan bir sistemdir.Bu prensiple alan makinelerin en tannm "WestinghauseLeblanc" sistemidir.
Buhar ejektrnden 1-3 ata basncndaki atk buharn 1200 m/s hzla geirilmesi ile buharlatrc
iinde yksek deerde vakum elde edilir. Meydana gelen vakum etkisiyle soutma tank iinde
bulunan svnn bir ksm buharlar. Buhar haline gemek iinde gerekli sy geri kalan svdan temin
ettii iin soutma tanknda bulunan sv soumaya balar. Buharlaan sv, ejekteden geen buhar
ile beraber kararak vakum altnda alan youturucuya geer.
Soutma tanknn altnda bulunan soutulmu sv da, sv pompas aracl ile soutma hcresinden
dolatrlp, tekrar soutma tanknda soutulmak zere, tank iinde plverize edilir. Pskrtmeden
ama, svnn temas alannn arttrlmas ve buharlamaya yardmc olmas gayesiyle yaplmaktadr.

ekil 1.7: Buhar- Jet Soutma Sistemi

Youturucu vakum altnda tutulmas gerektiinden, youturucunun alt taraf bir pompa ile
balanmtr. Youturucuda youan sv, youma pompas araclyla emilir. Buradan emilen
svnn scakl,soutma suyu scaklndan 10 derece daha yksektir.Bu nedenle pompann bast
sv,bir ara soutucuda,soutma suyu araclyla soutulur.Soutma tanknda buharlaan suyu
tamamlamak zere amandrann yanna verilir.Ejektrleri,seri halde balanarak daha yksek
kapasiteli soutma sistemleri yaplmtr.Atk buharn soutma suyunun bol olduu yerlerde,klima
tesislerinin soutma sistemlerinde kullanlmas tercih edilmektedir.Tehlikesiz,kullanlmas kolay ve az
bakm gerektiren soutma sistemidir.Son yllarda bu sistemlerin seri balanmas sonucunda,ok
yksek kapasiteli soutma sistemleri yaplmtr

1.6.8. Evaporatif ( Nemlendirici, buharlatrcl ) Soutma

Buharlatmal soutma basit bir prensibe dayanr. Havann iine pskrtlen suyun buharlatrlmas
iin gerekli olan buharlatrma gizli ss havann duyulur ssndan alnr. Sonuta havann kuru
termometre scakl drlerek soutma elde edilir. Bu ilemde havann ya termometre scakl
sabit kalmaktadr. Bu ilem

sabit entalpide meydana geldiinden adyabatik ilemdir. nk

sisteme ne dardan s verilmekte ne de sistem darya s vermektedir. Sistem iinde ilem boyunca
sadece bir s alverii vardr. Ayn oranlarda duyulur s azalmakta, gizli s artmaktadr.Bu soutma
teknii yllarca kullanlmtr. Scak ve kuru bir gnde avluda yer sulandnda havay daha souk ve
ksmi bir serinlik hissetmemiz buharlatrmal soutmann etkisindendir.

Hava ierisine pskrtlen veya havann su ile slanm bir yzeyden geerken temas sonucunda
buharlaan suyun, havadan buharlama ssn ekmesi sonucu meydana gelen scaklk dmesine
buharlamal soutma veya "evaporatif soutma" denir. Evaporatif soutma sistemleri, bilinen en
eski soutma sistemlerinden biridir. Mekanik soutma sistemlerindeki gelimelerden dolay gemi
yllarda fazla tercih edilmemitir. Fakat son yllarda enerji maliyetlerindeki artlar, i hava
kalitesindeki iyiletirme istekleri (daha fazla taze hava), freon gazlarnn ozon tabakasndaki tahribat,
evaporatif soutma sistemlerinin tekrar gndeme gelmesine neden olmutur.
Evoparatif soutma sistemleri; konfor iklimlendirmesi yannda tekstil fabrikalarnda, g
santrallerinde, dkmhanelerde, frnlarda, depolarda, otel mutfaklarnda, atlyelerde konfor ve
proses artlarn iyiletirmek, verimi arttrmak amacyla youn olarak kullanlrlar.
Sistem son derece basittir. Bu nedenle de bakm kolay ve bakm masraflar da dktr. Hareketli
para olarak fan ve su pompas vardr
Buharlatrmal soutmaya olan ilginin artmasyla bu sistemlerde bir ok yeni tasarmlar ortaya
kmtr. Bu eitlilie ramen buharlatrmal soutma sistemleri ayr snfa ayrlabilir.
1- Dorudan buharlatrmal soutma
2- Dolayl buharlatrmal soutma
3- Birleik buharlatrmal soutma

3.1.1. Dorudan Buharlatrmal Soutma

Dorudan buharlatrmal soutmann temeli ekil.1 de ematik olarak verilmitir. Burada su

bir pompa yardmyle fiskiyelere verilerek kk zerrecikler halinde hava akmna tabi tutulmaktadr.
Su zerreciklerinin buharlamasyle hava akm soumaktadr. Su buharnn eklenmesiyle nemli
havann gizli ss artmaktadr. ekil.1-b deki psikrometrik diyagramda grld gibi bu izentalp
ilem sabit ya termometre scakl izgisi

boyunca olmaktadr.

ekil.1-b den grlecei gibi dorudan buharlatrmal soutmada k havasnn en dk

kuru termometre scakl ancak giri havasnn ya termometre scaklna eit olabilir. Giri ve k
scaklklar kullanlarak buharlatmal soutucularn yani nemlendirici verimi tarif edilebilir. Bu
nemlendirici verimi doyma verimi olarak da bilinir. Pratikte kullanlan nemlendiricilerin verimleri
% 70-90 arasnda deimektedir.

ekil.1-b esas alnarak nemlendirici verimi aadaki gibi yazlabilir.

T1 T2
T1 T1S

(1)

Burada T1 giri havas kurutermometre scakln, T2 khavas kuru termometre scakln,

T1S giri havas ya termometre scakldr.

. .
T1

..

.. .

. .. .. . . .
. ..

T1S
T2

h=Sabit

T2
T1

su
Mutlak Nem

-a-

-b-

ekil. 1. Dorudan Buharlatmal Soutma Sistemi

3.1.2. Dolayl Buharlatrmal Soutma Sistemi

Dolayl buharlatrmal soutma sisteminin en byk zellii soutma ilemi boyunca hava
neminin artmamasdr. Byle sistemlerde iki hava akm vardr. Birinci hava akm soutulacak mahale
verilir. kinci hava akm ise birinci hava akmn soutur. Birinci hava akm s eanjrnn bir
tarafndan geerken sour , dorudan buharlatrmayla soutulan ikinci hava akm ise eanjrn
dier tarafndan geer. ekil.2 de dolayl soutma sistemi ematik olarak ve psikrometrik diyagram
zerinde gsterilmitir. Dolayl soutmada ulalacak minimum scaklk ikinci hava akm ya

termometre scaklna eit olabilir. Bu ancak nemlendirici ve eanjr verimleri % 100 olmas
durumunda mmkndr.

kinci hava
akm k, T4

h=Sab
h=Sabit
it
Birinci hava

Birinci hava

akm girii, T1

akm k, T2

T2
T4
T1, T3

su
Mutlak
Nem
kinci hava
akm girii, T3
ekil.2. Dolayl buharlatrmal soutma sistemi

ekil.2. Dolayl buharlatrmal soutma sistemi

3.1.3. Birleik Buharlatrmal Soutma Sistemleri

Bu sistemler, hem

dorudan hem de

dolayl buharlatrmal soutmadan deiik

kademelerden yararlanlarak meydana gelmilerdir. Bu tip sistemlere konvansiyonel soutma

sistemleri de eklenerek deiik kombinezasyonlar yapmak mmkndr.

1.6.9. Sterling evrimi

lk defa 1816 ylnda Robert Sterling tarafndan kefedilen bu soutma evrimi pistonlu bir
buhar-sktrma evrimini andrmaktadr. Sterling evrimi daha sonra John Herschel tarafndan 1834
ylnda soutma tekniine uygulanm ve pratik deeri olan ilk makine 1845 ylnda yaplmtr. Bu
sistem, bir silindir ile ierisine yerletirilmi ve birbirinden gzenekli s tutumu yksek bir blmeyle
(regeneratr ) ayrlm iki pistondan meydana gelmitir.

ekil 1.8: Sterling evrimi

Sistem silindir hacminde soutucu bir gaz ( Helyum, Hidrojen , vs. ) bulunmaktadr. Balang
durumunda 1 no lu piston hareket ederek silindir boluundaki gaz sktrr. Gzenekli blmeye
nfuz eden snm gaz ssn buraya verir. Bu s dardan uygulanacak bir soutma ile (kondenserde
olduu gibi ) sistemden sratle uzaklatrlmaldr. 2 no lu pistonun silindir boluuna doru ilerleyen
basnl gaz, 2 no lu piston geriye doru hareket ederken silindir boluunu doldurmaya devam eder.
Bu durumda gaz civardan s almaya msait durumdadr ve 2 no lu silindir cidarna verilecek sy
hemen alabilecektir. Soutulmak istenen ortam ile s almaya msait gaz arasnda bir s geii
salamak suretiyle soutma ilemi yaplm olacaktr. kinci stok srasnda pistonlar aksi yne doru
hareket etmekte olacak ve bylece ikinci bir soutma ilemi srdrlm olacaktr. Grld gibi,
silindirdeki gazn atlmas sz konusu olmamakta, olduka karmak ve basit bir sistem
oluturulmaktadr. Ayn zamanda, gazn genilemesi srasnda geriye doru giden kar pistona
genleen gaz yardmc olmakta ve genleme enerjisinden bir miktar yararlanlmaktadr. Ancak, btn
bunlara ramen bu evrimin performans katsays olduka dk seviyelerde kalmaktadr. Bunun
nedenleri, s al veriinin sratle yaplmasna uygun malzemenin bulunamay, gzenekli blmede
kalan snn ters yndeki hareket srasnda tekrar souk gaz tarafndan geri alnmas gibi nedenlere
balanabilir.

1.6.10. Absorpsiyonlu Soutma Sistemi

Amonyak suda ok abuk eriyen bir maddedir. Ayrca su ve amonyak karm 140 dereceye
stld zaman, amonyak sudan tamamen ayrlr. Amonyan bu zelliklerinden yararlanlarak,
absorbsiyonlu soutma sistemleri yaplmtr.
Absorbsiyon prensibi, ilk defa Michael Faraday tarafndan bir asrdan fazla zaman nce amonyan
youturma denemeleri srasnda kefedilmitir. Daha sonra 1862 senesinde Franz Carre tarafndan
yapm gerekletirilen sistem, bugn artk buharn bol olduu yerlerde kullanlmaktadr. Carre'nin
gelitirdii bu sistemde, mekanik enerji yerine, "sl enerji" kullanlmtr. Absorbsiyonlu soutma
sistemi ile buhar sktrmal mekanik soutma sistemi arasndaki tek fark kompresrdr.
Absorbsiyonlu sistemlerde, kompresr grevini kaynatc ve absorberden oluan s eanjrleri grubu
gerekletirmektedir. Her iki sistemde de bir youturucu, bir kslma vanas ve bir buharlatrc
bulunmakla beraber, absorbsiyonlu sistemde bunlara ilave olarak; absorber, pompa ve kaynatc
bulunmaktadr.

ekil 1.9: Absorpsiyonlu soutma sistemleri

Buharlatrcdan gelen soutucu akkan buhar, iinde absorbent bulunan bir hcreye girerek
absorbent tarafndan emilir. Soutucu madde ile zenginleen karm kaynatc blmne sevk
edilerek burada stlr ve soutucu madde daha yksek basnca buharlatrlr. Absorbent zayf eriyik
durumunda tekrar absorbere dnerek soutucu maddeyi emme grevini tekrarlar.

1.6.11. Adsorpsiyonlu Soutma Sistemi

Aktif karbon, silika-gel gibi maddelerin gzenekler,byk miktarda gaz emerler.Bu gibi kat
maddelerin bu zelliklerinden yararlanlarak adsorbsiyonlu soutma sistemleri gelitirilmitir.

ekil 1.10: Adsorpsiyonlu Soutma Sistemi

Sistem, bir kaynatc (ayn zamanda absorber) youturucu ve bir buharlatrcdan

olumaktadr. Bu sistemde kaynatc ierisindeki su yerine, amonyan emilmesini salayacak silikagel bulunmaktadr. Kaynatc ierisine elektrikli stclar ve soutma serpantinleri yerletirilmitir.
Kaynatcnn stlmas ile silika-gel snr ve emmi olduu amonyak buharlaarak, silika-gel'in
bnyesinden ayrlr. Belirli bir basnca ulatnda k valfini aarak youturucuya geer. Burada
evreye s vererek sv hale gelen amonyak, buharlatrc iine akar. Bir sre sonra buharlatrc
iindeki amandra ykselerek, elektrikli stc devresini kapatr. Soutma suyu vanasn aar ve stc
soumaya balar. Ortamdan s ekerek buharlaan amonyak, elektrikli stc kapandnda absorber
grevini stlenen kaynatcdaki silika-gel tarafndan emilmeye balanr. Souyan kaynatc ierisindeki
basn dm sayesinde, amonyan buharlamas kolaylam olacaktr. Oluan amonyak buhar,
emme valfini aarak, tekrar absorbere dner. Bir sre sonra buharlatrcda sv seviyesi der ve
amandra, soutma suyu vanasn kapatp, stcy devreye sokar. Bu ekilde sirklasyon devam eder.

Vakumla soutma yntemi:

Havayla n soutma rnn eidine gre, basnl havayla n soutma, nemlendirilmi havayla n
soutma ve buharlatrmayla n soutma olmak zere farkl ekilde yaplabilmektedir. Suyla n
soutma yntemi, rnn souk ya da buzlu suya daldrlmas veya rn zerine souk ya da buzlu su
pskrtlmesiyle gerekletirilir. Ayrca souk su kaynaklaryla yaplan n soutma ilemleri de suyla
n soutma yntemleri arasnda saylabilir. Vakumla n soutma yntemi, sebzelerin ve meyvelerin
bnyesindeki suyun vakum etkisi altnda hzl bir ekilde buharlamasyla gerekletirilir. Normal
atmosfer basnc altnda su 100 Cde kaynarken, vakum tanknda, atmosfer basncnn ok daha
altndaki basnlarda su ok dk scaklklarda kaynamaktadr. Suyu buharlatrmak iin gereken s,
vakumla soutulan rnn i enerjisinden alndndan soutma ilemi gereklemektedir. Kullanm
alanlar; Unlu-yar pimi ekmek, ekmek, pasta, pizza, soslar, orbalar, meyve konsantresi soutma
ileminde kullanlr.

Vakumla soutma ynteminde havann buharlama gizli ss kullanmaktr. Vakumla soutma

yntemi, sebzelerin ve meyvelerin bnyesindeki suyun vakum etkisi altnda hzl bir ekilde
buharlamasyla gerekletirilir. Normal atmosfer basnc altnda su 100 de kaynarken,
vakum tanknda, atmosfer basncnn ok daha altndaki basnlarda su ok dk
scaklklarda kaynamaktadr. Suyu buharlatrmak iin gereken s, vakumla soutulan rnn
i enerjisinden alndndan soutma ilemi gereklemektedir.
1. Sebze ve Meyvelerin (zellikle marol, spanak gibi yaprakl rnlerin) Soutulmasnda
2. Buz retiminde kullanlr.

BLM 2

2.1. BUHAR SIKITIRMALI MEKANK SOUTMA SSTEM

Bu sistemde kompresrde yksek basnca sktrlan soutucu akkan kzgn buhar halinde
youturucuya gnderilir. Burada, evreye s vererek youan soutucu akkan, kslma vanasnda
alak basnca kslarak slak-buhar halde buharlatrcya girer. Buharlatrcy evreleyen ortam
scaklnn altnda bir scakla sahip olan soutucu akkan, ortamn ssn ekerek, ortam soutur ve
buharlatrc knda doymu buhar halde kompresr tarafndan emilir. Bylece evirim srekli
olarak devam eder.

Buhar sktrmal mekanik soutma eviriminin tersi olan evirim "s pompas evirimi" olarak
adlandrlr. Is pompas eviriminde youturucudan atlan sdan yaralanlarak, bir ortamn snmas

salanr. Is pompas evirimi ile soutma evirimi arasndaki fark, kullanm amacdr. Is pompasnda
bir ortam stlrken, soutma eviriminde ise soutulmaktadr. Isnn temin edildii kaynan ve snn
verildii ortamn cinsine gre s pompalarna "Havadan havaya","Havadan suya","Sudan
suya","Topraktan havaya" v.s. gibi isimler verilmektedir.

ekil 2.1: Buhar sktrmal mekanik soutma evrimi

Buhar sktrmal mekanik soutma sisteminde; kompresrde yksek basnca sktrlan

soutucu akkan kzgn buhar halde youturucuya gnderilir. Burada, evreye s vererek youan
soutucu akkan, kslma vanasnda alak basnca kslarak slak buhar halde buharlatrcya girer.
Buharlatrcy evreleyen ortam scaklnn altnda bir scakla sahip olan soutucu akkan,
ortamn ssn ekerek ortam soutur ve buharlatrc knda doymu buhar halde kompresr
tarafndan emilir. Bylece evrim srekli olarak tekrarlanr.

ekilde ise Buhar sktrmal mekanik soutma evriminin ematik diyagram grlmektedir.

ekil 2.2. Buhar sktrmal mekanik soutma evriminin ematik gsterimi

Soutucu akkann pe pee ilemlerden gemesi, soutma evrimi olarak adlandrlr. imdi
soutma evriminin elemanlarn inceleyelim.

Mekanik Buhar Sktrmal Soutma Sisteminin Ana Elamanlar

Mekanik buhar sktrmal soutma sistemleri kompresr, kondenser, genleme valf

ve evaporatr olmak zere drt ana eleman ierirler.

Kompresr: Sktrma soutma makinelerinin en nemli elemanlar olan kompresr, konstrksiyon

detaylar kullanlan soutucunun cinsine gre deien ve temel gayesi, evaporatr basncndaki
soutucu akkan emerek daha yksek basntaki kondansere gndermek olan bir gaz pompasdr.
Kompresrn mekanik ve volumetrik veriminin tesisin ekonomisi zerinde etkisinin byk olmas
dolaysyla soutma tesisinin cinsine ve byklne gre eitli kompresrler gelitirilmi olup
balca 5 ana grupta toplanabilir.

Pistonlu Kompresrler
Rotatif Kompresrler

Hermetik Kompresrler
Vidal Kompresrler
Trbo Kompresrler

ekil 2.3 : Pistonlu Kompresr rnei

Kondenser(Youturucu) : Kondenserin bir soutma sistemindeki grevi, kompresrle sktrlmak

suretiyle yksek basnca karlm olan scak gazn soutularak youturulmasdr. Bir soutma
sisteminde temelde evaporatrde ekilen s ile kompresr tarafndan akkana kazandrlan toplam
s kondanserde dar atlr. Tm kompresrlerin grevi ayn olmakla beraber bunlarn deiik tipleri
vardr. Bunlar balca gruba toplamak mmkndr.

Su ile soutulan kondanserler

Evaperatif kondanserler
Hava ile soutulan kondanserler

Genleme Valf: Genleme valf, kondanserden yksek basnta kan soutucu akkan, arzu edilen
evaporatr basncna drmeye yarayan ksma elemandr. deal artlarda bu elemanda gerekleen
basn drme ilemi boyunca entalpinin sabit olduu kabul edilir. Genleme valf olarak kk
sistemlerde klcal borular bu grevi yapmakla birlikte, daha byk sistemlerde el ayar valf, otomatik
genleme valf ve termik genleme valf gibi elemanlar kullanlmaktadr.

Evaporatr(Buharlatrc): Temelde bir s deitirgeci olan evaporatrler, genileme valfinde basnc

drlm olan soutucu akkan buharlatrarak, evre scaklndan daha dk scaklktaki
mahallerin elde edildii ksmlardr. Soutucu akkann cinsine bal olarak eitli malzemelerden
yaplmasyla birlikte genelde yapmlarndan bakr ve elik borular kullanlr. Soutulan ortamn hava,
su veya hava su karm olmasna bal olarak eitli tipleri gelitirilmi olup konstrksiyon asndan
iki snfta deerlendirilebilir.

Hava Soutulmasnda kullanlan evaporatrler

Svlarn Soutulmasnda kullanlan evaporatrler

2.2 BUHAR SIKITIRMALI SOURMA EVRMLER

2.2.1 Tek Kademeli evrimler

Buhar sktrmal soutma makineleri pratikte en ok kullanlan soutma makineleridir. Bu

makinelerde en az 4 eleman bulunmas zorunludur. Bunlar ekil 2.4 de gsterildii gibi kompresr,
kondanser, genleme valf, ve evaporatrdr. Bu makinelerin ideal evrimi ters Carnot evrimi olup,
bu durum ekil 2.5 deki T-S diyagramnda gsterilmitir. Ancak ters Carnot evriminin gereklemesi
teknik zorluklarla doludur. 1 noktasnn ayarlanmas fevkalade gtr. Ayrca sv-buhar karmnn
sktrlmas da ok problemlidir. Bu duruma uygun kompresrlerin olmay ve yaplrsa da verimsiz
alaca da aktr. Bunlardan dolay enerji retiminde de Carnot evrimi yerine Rankine evrimi
kullanlr. ekil 2.6 de yine en az drt eleman bulunan g evrimi gsterilmitir. Burada pompada
sktrlan su kazanda sktrlr ve basnl buhar ayrca kzgn buhar haline getirildikten sonra
trbinde g retilir. Trbin kndaki rk buhar kondenserde youturulduktan sonra tekrar
pompaya iletilir. Rankine evrimi ideal olarak olarak T-S diyagramnda ekil 2.7 de gsterilmitir.

Rankine evriminin ters durumu ters Carnot evrimine gre daha gereki bir evrimdir. Bu evrim
ekil 2.8 de T-S diyagramnda ve ekil 2.9 ta logh-h diyagramnda gsterilmitir.

Gerek evrimde izobar, izentalp ve izentop durum deiimleri mmkn deildir. Gereki bir evrim
ekil 2.10 de gsterilmitir. Sktrlan buhar basnc, basn kaybndan dolay der. Ancak boru
aplar yle seilir ki bu kayplarn ok fazla olmas nerilir. Genelde 0.1-03 bar arasndaki basn kayb
normal saylmaldr. 6-7 noktas arasnda sabit entalpi kabul edilebilir. Fakat gerekte hzdan dolay
entalpide bir d olacaktr. 7-1 arasnda da yine 0.1 bar civarnda bir basn kayb grlr.

Doymu buhar 8 noktasndan 1 noktasna kadar kzgn buhar olur. Bu genellikle evaporatr veya
soutulan ortamda meydana gelir. Bundan dolay da soutma kapasitesi 7-1 noktalar arasnda

dikkate alnr. 1-3 aras ideal izentrop sktrmadr, ancak gerekle entalpi artar ve 2 noktasna
sktrma olur.

Qk
KONDANSER

GENLEME
VALF

KOMPRESR

EVAPORATR

Qe

ekil 2.4. Buhar sktrmal soutma makinesi ana paralar

T
Tk

Te

S
ekil 2.5. Ters Carnot evriminin T-S diyagram

KAZAN

TRBN

POMPA

KONDANSER

ekil 2.6. Rankine evrimi ana paralar

KIZ.

S
ekil 2.7. Rankine evriminin T-S diyagramnda gsterilii

ekil 2.8 . Soutma makinesi evriminin T-S diyagramnda gsterilii

ekil 2.9. Soutma makinesi evriminin logP-h diyagramnda gsterilii

ekil 2.10 Gereki soutma evrimi

ekil 2.11. Ak kompresrl gereki soutma evrimi

Pratikte kullanlan kompresrler hermetik, yar-hermetik ve ak tiplerdir. Hermetik tip

kompresrlerde buharn sktrlmas dnda verilen gcn bir ksm elektro-motorun soutulmas
gibi buharn silindire girmesinden nce snacaktr. Bundan dolay hermetik kompresrlerde silindire
giren buhar daha kzgn buhardr. Bunun ekil 2.11 ve 2.12 da ak tip (ve yar hermetik ) kompresr
ve hermetik tip kompresrlerde gereki evrim gsterilmi, ancak basn dleri sadece buhar
aklarnda dikkate alnm ve genleme esnasndaki izentalp olmama durumu dikkate alnmayarak
ihmal edilmi ve izentapl durum deiimi kabul edilmitir.

ekil 2.11 de ak tip kompresrden dolay mekanik verim ve elektomotor veriminden dolay
meydana gelen kayplar buhara gitmeyecek ve ortama verilecektir. Dolaysyla bu tip sistemlerde
evaporatrden alnan s ile verilen elektrik enerjisi kondenserde alnan sya eit olmaz.

ekil 2.12 da hermetik tip kompresrl soutma evrimi gsterilmi olup burada 9-1 arasndaki buhar
snmas kompresr mekanik ve elektro motor veriminden dolay sya dnen elektrik enerjisinin
buhar stmasndan dolay meydana gelir.

2.2.2. ok Kademeli evrimler

Evaporatr ve kondanser arasndaki basn farklarnn ok byk olmas halinde sktrma ileminin
tek kademede yaplmas artk mmkn olmaz. Kondenser- evaporatr basn oranlarnn makul
oranlar amamas gerekir. Bu oranlar 5-6 civarndadr. Aksi durumda i verimde ve hacimsel verimde
nemli azalmalar gze almak gerekir. ok kademeli evrimler birok ekilde gerekletirilebilir.
Bunlar 1 evaporatr 2 kompresrl, 2 evaporatr 1 kompresrl, 2 evaporatr 2 kompresrl veya
kaskad balantl sistemlerdir. Bu sistemlerde ara basn, Pc kondensr ve Pe evaporatr
basnlarndan P=Pe.Pc balantsndan yaklak olarak belirlenebilir. ekil 2.13 ve 2.14 de ift kademe
sktrmal ve tek evaporatrl sistem gelitirilmitir. Ancak ikinci kompresre girite ar scaklk
ykselmelerini nlemek iin buharn ara soutmaya tabi tutulmas gereklidir. evrimin dier
aksamlar tek kademeli evrimlerde olduu gibidir. Bu evrimin ideal olarak ekil 2.14 de logp-h
diyagramnda gsterilmitir.

Baz durumlarda tek kompresr ile iki ayr scaklkta alan iki ayr evaporatrn beslenmesi
gerekmektedir. Bu durumda evrimin ematik durumu ekil 2.13 de ve diyagramda gsterilii de 2.14
te verilmitir. Dk scaklkta alan evaporatr 1 ve daha yksek scaklkta alan evaporatr 2 nin
ortak karma odasndan sonra kompresr tarafndan emilmesi gerekmektedir.

ekil 2.17 de bir kaskad balants gsterilmitir. Burada kondanser ve evaporatr basnlar Pc ve Pe
arasndaki oran ok fazla olursa o zaman iki ayr soutma devresi ve genellikle de bu iki ayr devrede
iki ayr soutucu akkan kullanlmaktadr. A da basn yine P=PcPe belirlenebilir. kinci kompresrn
k basncndaki doyma scakl birinci kompresrn emme basncndaki doyma scaklndan 3-8 C
arasnda daha yksek olmas gerekir. nk s transferinin olmas iin belirli bir scaklk farkna ihtiya
vardr.

Bu tip balantlar yardmyla ok farkl evaporatr ve kondanser scaklnda rahat ve gvenli bir
soutma yapmak mmkndr. Kaskad balants genelde scaklk farkllklarnn ok yksek ve
bundan dolay tek bir soutucu akkan kullanldnda ya evaporatr basnc ok dk ya da
kondanser basnc ok yksek veya bu ykseklikten dolay kritik noktaya yaknlama durumu ortaya
kmaktadr. Bunlar nlemenin en kolay yolu belirtilen kaskad balant eklidir.

ekil 2.18 de tek soutucu akkann kullanld ( rnein R-22 ) bir kaskad balants
gsterilmitir. Burada birinci devrenin evaporatr scakl ile ikinci devrenin kondanser scakl
arasnda yine belirli bir fark vardr. ekil 2.19 da iki ayr soutucu akkann ( rnein R22/R502)
kullanld bir kaskad sistemi gsterilmitir. Kaskad balantl evrimlerde etan ve propan da
kullanlmaktadr.

ekil 2.12 Hermetik tip kompresrl gereki soutma evrimi

KONDANSER
KOMPRESR
GENLEME
VALF

SOUTUCU
KOMPRESR
EVAPORATR

ekil 2.13 ok kademeli soutma

ekil 2.14 ok kademeli soutma evriminin logP- h diyagramnda gsterilmesi

KONDANSER

KOMPRESR

EVAP.2

8
EVAP.1

KARIIM
ODASI

ekil 2.15 ok evaporatrl soutma

LogP

ekil 2.16. ok evaporatrl soutma evriminin logP-h diyagramnda gsterilmesi

KONDENSER

V2

KOMP.2

EVA-KOND

KOMP.1

EVAPORATR

ekil 2.17 Kaskad balantl soutma sistemi

LogP

ekil 2.18 Ayn soutucu akkanlarn (rnein R-22) kullanldnda kaskad balantsnn logP-h
diyagramnda gsterilmesi

LogP

Te

Ta1

LogP

Ta2

Te

ekil 2.19 ki ayr akkann ( rnein R22/R502 ) kullanld kaskad balants

Ta2>Ta1

rnek 2.1

R-12 soutucu akkan kullanlan bir ideal buhar sktrmal soutma evriminde dk basn
blgesinin basnc 0.15 MPa , yksek basn blgesinin basnc ise 1MPa dr. Soutucu akkan debisi
0.05 kg/sn olduuna gre evrimin soutma kapasitesini , harcanan gc ve COP deerini
hesaplaynz .

zm 2.1

KOND.

KOMP

EVAP.

Pistonlu bir kompresr iin soutucu akkan debisi;

v. Vs. Sd
m=

V1. 60

Nokta

Scaklk(C)

Basn(MPa)

Entalpi(kj/kg)

Entropi(kj)

-20

0.15

347

1.57

52

378

1.57

42

243

0.9

-20

0.15

0.15

1.18

Qsoutucu = Qbuharlatrc = m x (h1 h4) = 0.05kg/sn x (347 243) kj/kg =Qso= 5.2 kW

Wkomp = m x (h2 h1)= 0.05 kg/sn x (378 347) = 1.55 kW

COP

Qso
Wkomp

5.2
3.35
1.55

rnek 2.2

Buhar sktrmal bir soutma evriminde R-134A soutucu akkan kzgn buhar olarak 0.14 MPa
ve -10 C de 0.05 kg/sn debiyle girmekte 0.8 MPa ve 50 C de kmaktadr. Soutucu akkan
kondenserde 26 C ve 0.72 MPa da kondanserde soutulmakta ve 0.15 MPa basnca
drlmektedir. Is transferi ve basn dmlerini ihmal ederek ;

Soutulacak ortamdan ekilecek olan gc

Kompresr gcn
Kompresrn izentropik verimini
COP sini bulunuz.

zm 2.2

Qsc

KOND.
0.72 MPa
26 C

0.8 MPa
50 C

KOMP

MPa
-10 C

0.15 MPa

EVAP.
Qso

Moller diyagramndan h1, h2, h3, h4 deerlerini alrsak;

'

Qev = 0.05kg/sn x

(395 235) kj/kg = 8 kW

Wkom = 0.05kg/sn x

(438 395)kj/kg = 2.15 kW

COPso

ady

Qev
8

3.72
Wkomp 2.15

h2 s h1 435 395

0.9
h2 h1
438 395

rnek 2.3

Soutucu akkan olarak R-22 kullanlan bir soutma kompresr -10 C ve 25 C artlarnda 8 ton
soutma yapt katalog deerlerinde belirtilmitir. Ayn kompresrn -15C ve 35 C artlarnda
altrlacak bir projede kullanlrsa soutma gcn bulunuz.

zm 2.3

'

1 ton suyu buz haline getirmek iin gerekli g = 3021 kcal/h = 12660 kj/kg

I . Durum

II . Durum

h1= 400kj/kg

h1= 395kj/kg

h2=435kj/kg

h2=440kj/kg

h3=230kj/kg

h3=240kj/kg

h4=230kj/kg

h4=240kj/kg

Qso
h1 h2

Qso12

8ton
8ton

0.166kg / sn
(400 230) 170

Qso
h1 h2

( h '1 h ' 2 )

Qso

Wkomp12 m (h' 2 h'1 )

h1 h2

8tonso
(395 240) Qso 7.29tonso
(400 230)

(h' 2 h'1 ) 2.12

rnek 2.4

+ 4 Cde Sebze-meyve depolamak amacyla bir souk depo yaplacaktr. Soutma yk 100000 kj/h
olan bu sistemde soutkan olarak R-22 ( freon 22 ) kullanlacaktr. Youturucuda soutucu akkan
olarak, bir rmaktan 20 C deki su alnacaktr. Bu bilgilere gre, gerekli alma basncn seerek ve
teorik evrim kabulu ile,

.
a)Gerekli soutma debisini
b)Yourutucu gcn
c)Kompresr gcn

d)Sistemin COP deerini hesaplaynz

zm 2.4

a)

QL m (h1 h4 ) m R 22

mR 22

QL
h1 h4

100000
657.9kg / h
400 248

mR 22 =0.1827 kg/s

b)
.

QH mR 22 (h2 h3 ) 657.9 (438 248)

QH 125000kj / h

c)
.

WK m (h2 h1 ) 0.1827 (438 400)

WK 6.94kW

d)

COPSM

QL 100000

3600
WK 6.94

COPSM 4

3)R-134-A akkan kullanlan 3 blmeli bir souk hava deposunda evaporatorlerde srasyla -15 de
dondurma, -5 de dondurulmu sebzeler ve 15 de de sebze muhafaza edilmektedir. Srasyla
evaporator soutma ykleri; 30 kW,20 kW ve 10 kW ve kondenser scakl 40 olduuna gre;
a) T-s ve logP-h diyagramlarn iziniz.
b)

zm;

ve

deerlerini bulunuz.

h3=h10=h7=h4=212 kj/kg
h5= 388 kj/kg
h8=h9=392 kj/kg
h11=h12=402 kj/kg
Q4=m4.(h5-h4)=30=m4(388-212)=m4=0,175 kg/s
Q7=m7.(h8-h7)=20=m7(392-212)=m7=0,111 kg/s
Q10=m10.(h11-h10)=20=m10(402-212)=m10=0,051kg/s
mtop=m4+m7+m10=0,337 kg/s
m1.h1=m5.h5+m9.h9+m12.h12

h1=392,43 kj/kg

h2=429 kj/kg
Wk=m(h2-h1)=0,337*(429-392,43)= 12,46 kW
Qkon=m(h2-h3)=0,337*(429-212)=73,14 kW
Qyo=30+20+10= 60kW
= Qyo/Wk=60/12,46=4,81
= Qkon/Wk=73,14/12,46=5,86

4)

a) R-407 c akkan iin Tev= -10 C ve Tkon= 30 C dir. m=0,35 kg/s iin; kompresor gcn, soutma
ykn, kondenser ykn ve Cop deerlerini bulun.

h1= 408 kj/kg

h2=439 kj/kg
h3=h4=236 kj/kg
Wk=m(h2-h1)=0,35*(439-408)= 10,8 kW
Qkon= m*(h2-h3)=71,05 kW
Qe=m*(h1-h4)=60,2 kW
Cop= Qev/Wk=5,58

b) 2 kademeli ak bir sistemde R 600a akkan kullanlmaktadr. Tev= -15 C ve Tkon= 40 C iin
Wk,Qkon, Qeva ve Cop deerlerini bulun.

h1= 535 kj/kg

h2=568 kj/kg
h3=h4=221 kj/kg
h5=568 kj /kg
h6=602 kj/kg
h7=h8=295 kj/kg
Wk=(h2-h1)+(h6-h5)=( 568-535)+(602-568)= 67 kj/Kg
Qkon= (h6-h7)=307 kj/kg
Qe=( h1-h4)=314 kj/kg
Cop= Qev/Wk=4,68

c) 2 kademeli kapal bir sistemde R 507 akkan kullanlmaktadr. Tev= -25 C ve Tkon= 40 C iin
Wk,Qkon, Qeva ve Cop deerlerini bulunuz?

h1= 352,7 kj/kg

h2=372,4 kj/kg
h3=h4=204,39 kj/kg
h5=364,5 kj /kg
h6=384 kj/kg
h7=h8=252 kj/kg
Wk=(h2-h1)+(h6-h5)=( 372,4-352,7)+(384-364)= 39,7 kj/Kg
Qkon= (h6-h7)=132 kj/kg
Qe=( h1-h4)=148,31 kj/kg
Cop= Qev/Wk=3,73

d) ) 2 kademeli 2 evaoratorl ak bir sistemde R 717 akkan kullanlmaktadr. Tev= -30 C ve Tkon=
40 C , ara evaporatorn ; scaklk art 10 K, basn fark 10 bar,soutma yk 20 kWdir.Kk
evrimde soutma yk 10 kW ve m=0,25 kg/s olduuna gre Wk,Qkon, Qeva ve Cop deerlerini
bulunuz.

h1= 1422,45 kj/kg

h2=1593,90 kj/kg

h3=h4=200 kj/kg

h6=1645,69 kj/kg

h7=h8=h9=h10=386,42 kj/kg

h5=1460,66kj /kg
h11=1486,80

Qevaara=10 kW
Qeva=m(h1-h4)=305,61 kW
Qkon= m(h6-h7)=314,81 kW
Wk=m(h2-h1)+m(h6-h5)=( 1593,9-1422,45)+(1645,69-1460,66)= 89,2 kW
Cop= Qev/Wk=3,42

ekildeki gibi bir soutma sisteminin evaparatr scakl -15, kondansatr scakl 30 alndnda
refutil programnda Qev=?; Qcon=?; Para =?; COPSTK=?; COPITK=?; WK=? belirlenmesi.

2-) ekildeki gibi bir soutma sisteminin evaparatr scakl -15, kondansatr scakl 30 alndnda
ift kompresrl ak ara soutuculu sistem refutil programnda ele alondnda Qev=?; Qcon=?; Para
=?; COPSTK=?; COPITK=?; WK=? belirlenmesi.

1.

Soutma yk 20 kW olan R12 soutucu akkann kullanldnda, evaparatr buharlama

scakl -10 C ve kondansatr youma scakl 40 C olduunda;

1.2. R12 soutucu akkann kullanldnda, 10 K soutma ve 10 K stma yaplr ise;

2. Soutma yk 20 kW olan R22 soutucu akkann kullanldnda, evaparatr buharlama

scakl -10 C ve kondansatr youma scakl 40 C olduunda;

2.1.

R22 soutucu akkann kullanldnda, 10 K soutma ve 10 K stma yaplr ise;

3. Soutma yk 20 kW olan R717 soutucu akkann kullanldnda, evaparatr buharlama

scakl -10 C ve kondansatr youma scakl 40 C olduunda;

3.1.

R717 soutucu akkann kullanldnda, 10 K soutma ve 10 K stma yaplr ise;

Soru :ift evaporatorl bir soutma evriminde soutma blmnn gc 10 kw ,scakl 0

ve
derin dondurucu soutma yk 20 kw, scakl ise -20 dir. Konder scakl 40
olduuna gre;

a) R-134 ve R-407C iin

deerlerini bulunuz?

zm :
a) R-134a iin ;
Tkon=40

Ty1=0

Ty2=-20

Qy1=10 kw Qy2=20 kw

h1=391 kj/kg

ms1=Qy1/(h8-h7)=20/(385-242)=0.139 kg/s

h2s=433kj/kg

ms2=Qy2/(h5-h4)=10/(398-242)=0.064 kg/s

h3=h4=h7=242 kj/kg

m=ms1+ms2=0,139+0,064=0,203 kg/s

h5=h6= 398 kj/kg

h8=385 kj/kg

=16,35 kw

=40,43 kj

(Qy1+Qy2)/=1.83
h2=451 kj/kg

Qkon/

=2,59

b) R-407C iin ;
Tkon=40

Ty1=0

Ty2=-20

Qy1=10 kw Qy2=20 kw

h1=402 kj/kg

ms1=Qy1/(h8-h7)=20/(390-241)=0.143 kg/s

h2s=460kj/kg

ms2=Qy2/(h5-h4)=10/(418-241)=0.056 kg/s

h3=h4=h7=241 kj/kg

m=ms1+ms2=0,143+0,056=0,20 kg/s

h5=h6= 418 kj/kg

h8=390 kj/kg

=22.3 kw

=48,8 kj

(Qy1+Qy2)/=1.34
h2=485 kj/kg

Qkon/

=2,18

BLM 3

SOUTMA SSTEM ANA VE YARDIMCI ELEMANLARI

Soutma sistemi ana ve yardmc kontrol elemanlar

3. SOUTMA SSTEM ANA ELAMANLARI

3.1. KOMPRESRLER

Kompresrler soutma sisteminin kalbi olarak ele alnabilir. Soutucu akkann evrim boyunca
dolatrlarak souk kaynaktan scak kaynaa s iletimi kompresrler yardm ile meydana
gelmektedir. Yani kompresrler , soutma devrelerinde buharlatrcda bulunan alak basnta buhar
halindeki soutucu akkan emerek daha yksek basnta olan youturucuya gnderen i yutan
makinelerdir.

deal bir kompresrde u zellikler aranr :

lk kalkta dnme momentinin mmkn olduunca az olmas,

Deiik alma artlarnda emniyet e genlii muhafaza etmesi,
mrnn uzun olmas ve daha az almas,
Titreim ve grlt seviyelerinin ksmi ve tam yklerde ve deiik artlarda belirli seviyenin stne
kmas,
Daha az g harcayarak birim soutma deerini salayabilmesi,
Maliyetin mmkn olduunca az olmas,
Verimlerinin ksmi yklerde de dmemesi

Fakat bu karakteristiklerin tmne birden sahip olan bir kompresr yoktur denilebilir. Uygulamadaki
artlara gre yukardaki karakteristiklerden en fazlasn salayabilen kompresr , tercih edilecekti

Yapsna Gre Kompresrler;

3.1.1. Rotarl Tip Kompresrler:

Kk soutma sistemlerinde kullanlan bu kompresr, bir silindir ierisinde kak eksenli olarak
dnen bir pistondan ibarettir. Supab tertibat yoktur.Hacim sktrmal kompresrlerdir. Ev tipi
buzdolaplarnda, derin dondurucu ve split ve pencere tipi klimalarda, ve otomobil klimalarnda
kullanlrlar. Kanatl tipler, bakl tipe gre daha yksek kapasiteler iin uygundur. 4-450 kW aras
retilirler. Kanat says 4-16 deiir.
Bakl ve kanatl olmak zere iki tipte imal edilirler

ekil 3.1 Bakl tip rotorlu tip kompresr

ekil 3.2 Bakl Tip Rotatif Kompresr

Paletli tip rotorlu kompresr;

ekil 3.3 Paletli tip rotorlu kompresr

1-Gvde 2-Odack 3-Palet 4-Gbek 5-n kapak 6-Arka kapak 7-Dk basn odac 8-Yksek basn
odac 9-n kapak giri yeri 10- Kanal 11- Kanal k
12-Vida 13- Valf 14- Termal kontak

3.1.2. Pistonlu Tip Kompresr :

Pistonlu kompresrler zellikle buhar younluu ve youma basnc yksek olan soutucu
akkanlar iin kullanlr. rnein R-22, R-407c, R-134a.
Bir silindir ierisine gidip , gelme hareketi yapan bir pistonla sktrma ilemi yapan bu tip
kompresrlerde , tahrik motorunun dnme hareketi bir krank- biyel sistemi ile dorusal harekete
evrilir. Bu tip kompresrlerde , buhar haldeki soutucu akkan ekmek iin silindir ierisindeki
pistonun aa doru hareketi ile birlikte emi vanalar alr. Buhar haldeki soutucu akkan
pistonun yukar doru hareketiyle sktrlr ve silindir iindeki basn, youma basncnn biraz
zerine ktnda akkan dar atlr.

ekil 3.4. Pistonlu Tip Kompresr

Pistonlu kompresrlerin
Avantajlar ;

Pistonlu kompresrler her eit motorla tahrik olabilirler.

Devir says kay kasnak ve benzeri sistemlere ayarlanabilir.
Motor zerinden ksa devre olarak soutma deresinde kirlenme olmaz .

Tahrik motoru arza yapca hemen deitirilerek, alma aksatlmaz.

malat kalitesi ok iyidir.

Dezavantajlar ;

Soutma devresinde , motorun s kayplar geri kazanlmaz . Is pompalar asndan nemli bir faktr
olduu unutulmamaldr.
Sv darbelerine kar dier kompresrlere nazaran daha az mukavimdir.
Soutucu akkan kaaklar meydana gelir ve bu ok nemli bir mahzurdur.

3.1.3. Vidal ( Helisel ) Kompresrler :

Vidal kompresrlerde, dileri birbirini saran iki sonsuz vidadan bir tanesi dierini hareket ettirerek
gaz sktrr. Emme delii akken rotorlarn dnmesi ile gaz emilir ve emilen gaz vidalar arasndaki
gittike daralan boluu, rotor boyunca doldurduktan sonra emme delii kapatlr. Rotorlar dnmeye
devam ederek aradaki gaz sktrr.

ekil 3.5. Vidal Tip Kompresr

alma prensipleri ok basit olduundan vidal kompresrlerin tamir ve bakm kolaydr, mrleri
uzundur. Dier kompresr tiplerine gre daha az yer kaplar, daha az titreim yapar, kay kasnak
olmadan tahrik sistemine balanrlar. Hareket eden paralarn says az olduundan mekanik
verimleri dolaysyla toplam verimleri yksektir. Chiller gruplarnda ve zellikle uak kabinlerinin
iklimlendirilmesi iin kullanlr.

ekil 3.6 Vidal tip kompresr ana elemanlar

Resim
A:Emme
B:Sktrma
C:Boaltma
1. Vida rotor

2. Dili rotor A
3. Muhafaza
4. Emme gaz
5. Dili rotor B
6. Tahliye portu

Bir vidal kompresrde, kompresr ve motor birbirinden ayrlmtr ve bu nedenle bir aks veya Vkay ile balanrlar. Kompresr ve motor ayr olduu iin, kompresrde soutucu olarak amonyak
kullanlabilir. Soutma sistemlerinin soutma k, kompresr performans ayarlanarak
dzenlenebilir. Bir vidal kompresr, %100den neredeyse %0a kadar sorunsuz ekilde ayar
yaplmasn salad iin, soutma sistemlerinin dzenlenmesi iin olduka uygundur.

3.1.4. Turbo ( Santrifj ) Kompresr :

ekil 3.7. Turbo Kompresr Tipi

Bu kompresrlerde sktrma dnen ark evresindeki kanatlar ile salanr. Bir arkta yaklak 1.2
orannda sktrma salanabildiinden byk sktrma oranlarnda, art arda ok sayda ark
kullanmak gerekli. ok fazla ark says istenmediinden dolay kademeli kompresrler kullanlr.
Turbo kompresrler dk basnl ve yksek debili sistemlerde kullanlr.

Santrifj kompresrlerin avantajlar unlardr :

Titreim yoktur,

Gaz ak sreklidir,
Soutma devresinde ya ka olmaz,
%20 ile %100 arasnda g ayar yaplabilir,
malat kaliteleri iyidir,
Kk olmalar nedeniyle , fiyatlar daha ucuzdur.

Dezavantajlar;

Sktrma oran dktr,

ok yksek gler iin uygun deildir,
Motor tarafndan aa karlan snn geri kazanlmas mmkn deildir.

3.1.5. Scroll ( Spiralli ) Kompresr :

Spiral kompresrler, spiral eklinde i ie gemi iki eleman ile sktrma yapan, yrngesel
hareketli, pozitif yer deitirme makineleridir.

ekil 3.8. Spiralli Kompresrler

Buharn girii, scrollun d kenarndan olurken , k sabit scrollun merkezinden

olmaktadr.scroll kompresrler , pistonlu kompresrlerden nazaran daha az hareketli paraya
sahiptir. Bu yzden daha sessiz alr.

Tahrik Mekanizmasna Gre ;

Hermetik Kompresr:

Kompresr ve elektrik motoru ayn kabn ierisindedir.

Yar hermetik Kompresr: Kompresr ve elektrik motoru ayn kaplarda ve direk balantldr.

Ak Tip Kompresr : Elektrik motoru ayr ve kompresr ayrdr. Kay kasnak, dili veya kaplin ile
balant yaplr.

3.2. KONDANSERLER ( YOUTURUCULAR )

Soutma sisteminin temel elemanlarndan biri olan youturucular, yksek basn ve scaklktaki
kzgn buhar haldeki soutucu akkann ssn d ortama vermek suretiyle sv hale gelmesini
salayan bir elemandr. Yani buharlatrcda ald s ile buharlaan ve kompresrde skma ilemi
sonucu scakl ve kzgnl artan soutucu akkan burada sv hale gelir. Youturucular sistemin
yksek basn tarafna monte edilirler.
Youturucunun sy scak soutucu akkan buharndan souk ortama atabilme kabiliyeti,
youturucu kapasitesi olarak adlandrlr. Youturucunun s transfer kapasitesi aadaki drt
faktre baldr;

Youturucunun yapmnda kullanlan malzemeye,

Youturucu yzeyi ile youma ortam arasndaki temas alanna ,

Youma ortam ve soutucu akkan buhar arasndaki scaklk farkna ,

Youturucunun temizliine

Youturucu, buhar iindeki sy ilk olarak youturucu tplerinin cidarlarna ve sonra tplerden
souk ortama transfer ederek uzaklatrr. Souk ortam hava, su ve bu ikisinin bir kombinasyonu
olarak karmza kabilir. ekilde de grld gibi bu s alverii ana blgede meydana
gelmektedir:

Kzgnln alnmas i8 youturucu dizaynna bal olarak youturucu alannn %5 i kullanlmaktadr.

)
Youma ( youturucu alannn yaklak % 85 i kullanlmaktadr. )
Ar soutma ( youturucu alannn %0- 10 u kullanlmaktadr. )

Is verilen ortama gre youturucular ikiye ye ayrlr;

a) Hava Soutmal Youturucular:

zellikle 750 W a kadar olan kapasitedeki soutma gruplarnda istisnasz denecek ekilde
kullanlr. Bu tip youturucularn tercih sebepleri , basit olular, kurulu ve iletme masraflarnn
dkl ,tamir ve bakmlarnn kolayl saylabilir.
Hava soutmal youturucular genellikle kanatl borulu olarak imal edilirler. Borunun iinde soutucu
akkan , dnda ise hava geer. Bu tip youturucular daha ziyade kk soutma yklerinde yeterli
miktarda soutma suyu bulunmayan durumlarda kullanlr.

ekil 3.9 Hava Soutmal Youturucular

b) Su Soutmal Youturturucular :

Su soutmal youturucularda soutma ortam olarak su kullanlr. Ticari ve endstriyel soutma

sistemlerinde su soutmal youturucular , hava soutmal youturuculara gre daha yaygn olarak
kullanlr. nk su soutmal youturucular ayn kapasitedeki hava youturuculardan daha
kktrler ve bu yzden daha az yer kaplarlar.

ekil 3.10 Su soutmal Youturucular

Bir su soutmal youturucu, hava soutmal youturuculara gre daha dk youma scaklna
sahiptir. nk temin edilen su scakl normalde evre havas scaklndan dktr. Bu yzden bir
su soutmal youturucu iin kompresr, ayn kapasite iin daha dk beygir gcne gereksinim
duyar.

Kondenser Tipleri :

3.2.1. ie (ift ) Borulu Kondenserler: Daha kk kapasiteler iin paket tipi ihazlarda kullanlan
bu tip youturucular hem klima , hem de souk muhafaza uygulamalarnd kullanlmaktadr. Bu
youturucularda iteki boru iinde su dnda ise soutucu akkan bulunur.

ekil 3.11. ie borulu tip youturucular

3.2.2.Daldrmal Tip Kondenserler:

ekil 3.12. Daldrmal Tip Youturucular

3.2.3.Buharlatrmal ( Evaporatif ) Tip Kondanser : Hava ve suyun soutma etkisinde birlikte

faydalanma esasna dayanan bu youturucular bakm ve servis glkleri , abuk kirlenmeleri ve sk
sk araziye msait olular nedeniyle gittike daha az kullanlmaktadr.

ekil 3.13. Buharlatrmal Tip Youturucular

3.2.4. Gvde Borulu Kondanserler:

ekil 3.14. Gvde Borulu Tip Youturucu

3.2.5.Soutma Kuleleri : Su soutma kuleleri, sistemden gelen scak suyun dolgu zerine
pskrtlmesi ile snn atmosfere verilerek ortamdan uzaklamas ile souma salayan sistemlerdir.
Soutma kulesi bir s uzaklatrma nitesidir. inden geen suyun bir ksmnn
buharlamasn salayarak sistemdeki istenmeyen sy atmosfere verir. Kalan su ise istenilen

derecede sour. Scak bir nesnenin zerine su dklerek souduunu dnn. Islak bir
yzeyin soumas kuruya oranla ok daha hzldr. Ayn ekilde, su soutma kulesi de, kuru
tip s uzaklatrma nitelerinden ok daha etkilidir. Su soutma kulelerinin yaygn kullanm
alanlar arasnda klima sistemleri, retim tesisleri ve enerji santralleri vardr.

ekil 3.15 Kar ve apraz Akl Kule Dizayn

Soutma kulesi seiminde aadaki belirtilen verilerin nceden bilinmesi gerekmektedir:

Soutulacak su debisi veya kule kapasitesi

Soutulacak su giri scakl
Soutulacak su k scakl
Ortamn dizayn ya termometre scakl
Kullanlacak suyun analizi
Deniz seviyesinden ykseklik

ekil 3.16. Su soutma tesisatnn ematik olarak gsterilmesi

Su Soutma Kulelerinin Snflandrlmas :

1-Doal ekili ve zorlanm(cebri) ekili olarak snflandrlabilirler.

2-Hava ve su aknn durumuna gre kar akl ve apraz akl su soutma kuleleri
snflandrlabilirler.

3-Bunun dnda kullanlan fana gre radyal fanl veya eksenel fanl su soutma kulesi olabilir.

Su kulesinde temel elemanlar:

1-fan
2-dolgu malzemesi (tahta veya plastik (pvc))
3-damla tutucu
4-su haznesi
5-ana gvde

ekil 3.17 : Doal ekili Su soutma kulesi

ekil 3.18: Cebri ekili Su soutma kulesi

ekil 3.19: Zorlanm ekili Su Soutma Kulesi

ekil 3.20: Eksenel Fanl Su Soutma

ekil 3.21: Radyal Fanl Su Soutma

3.3. EVAPORATRLER ( BUHARLATIRICILAR )

Bir soutma sisteminde Evaporatr, doymu sv-buhar karm olarak giren soutucu akkan en
az doymu buhar veya kzgn buhar olarak kmasn etraftan s ekerek salayan bir s deitiricisidir.
Soutucu akkann buharlaarak, soutulmak istenen ortamdan snn ekilmesini salayan
elemanlardr. klimlendirme ve soutma sistemlerinde genellikle soutulan ortama
yerletirilir.Soutucu akkan buharlama basncnda olduu iin soutulmak istenen ortamdan s
ekerek buharlar ve soutma elde edilir. Ksacas soutmann yapld ksmdr.

Soutucu akkann beslenmesine, alma artlarna, soutulmak istenen sv veya havann

sirklasyon yntemine, soutucu akkann kontrol tipine ve uygulamaya gre ok deiik
konstrksiyon ve boyutlarda buharlatrc eidi mevcuttur.
Evaporatr bir s deitiricisi olduundan sl hesaplar itirici prensiplerine gre yaplr.

Evaporatr eitleri :

3.3.1. plak Borulu Evaporatrler:

10-22 mm apnda galvaniz kapl bakr veya elik borulardan yaplrlar. Borular serpantin eklinde
kvrltlarak bu tr evaporatrler yaplr. Byk kapasiteli soutma yklerinde ve Amonyakl
sistemlerde kullanlr.

ekil 3.22. plak Borulu Evaporatrler

3.3.2.Levhal Tip Evaporatrler :

ki levha zerine karlkl olarak pres bask yolu ile oyuklar aldktan sonra bu levhalar st ste
kaynatlr, bylece arada kalan oluklarla bir buharlatrc serpantini oluturulmu olur. Buzdolab ve
vitrin tipi soutucularda kullanlr.

ekil 3.23. Levha Tipli Evaporatrler

3.3.3. Kanatkl Evaporatrler :

Hava soutmak iin kullanlrlar.

ekil 3.24. Alimnyum Evaporatr

3.3.4.Lamelli Evaporatrler:

Serpantin eklinde kvrlm borular zerine , yzeyi arttrmak iin kanat yerine ubuklar
kaynatmak suretiyle yaplr. Daha ziyade kk soutma ykleri iin bahis konusudur. K deerleri 59.5 kw/m2.K arasnda deiir. Yksek deerler zorlanm tanma ve bakr boru ile alminyum ubuk
gibi iyi iletken malzemeden yaplm buharlatrcya aittir. Kk eerler ise tersine olarak doal
tanm ve elik-elik buharlatrclar iindir. Ayrca soutma scakl dtke K deerinin
azalacada gz nnde tutulmaldr.

3.3.5. Gvde Borulu Tip Evaporatrler :

Gvde borulu kondenser ile ayn yapdadrlar. Su soutmada kullanlrlar. Souk su ihtiyacnn
olduu byk soutma kapasiteli chiller gruplarnda yani fancoiller iin souk su retmede bu tr
buharlatrclar kullanlr. Az yer igal etmeleri, yksek kapasiteleri ve kolay bakmlar temel
avantajlardr.
Shell&Tube evaporatrler souk su retici gruplarda suyun veya glikol zeltilerinin soutulmasnda
ve s pompalarnda scak su retiminde kullanlrlar.

ekil 3.25. Gvde Borulu Tip Evaporatr

3.3.6.Daldrmal Tip Evaporatrler :

Serpantin eklindeki bakr borunun soutulmak istenen svya daldrlmasyla oluturulur. Daha ok
ime suyu veya dier tr ieceklerin soutulmasnda kullanlr. Evaporatr scaklklar donma
noktasnn (0 C) stndedir.

3.3.7.Havuz Tipi Evaporatrler:

Sv akkanlarn soutulmasnda kullanlrlar.

3.3.8. Sv Filmli Evaporatrler:

inden soutucu akkann akt serpantin borularn dndan soutulmak istenen salamura bir film
halinde aktlr.

3.3.9. Pskrtmeli Tip Evaporatrler :

Soutulacak akkan borularn ierisinden geilir; soutucu akkan svs ise borularn zerine
llelerden pskrtlerek buharlatrlr.

DEFROST

Soutma sisteminde en souk yzey evaporatr yzeyidir. Bu yzden havann neminden

evaporatrn yzeyinde buzlanma ve/veya karlanma oluur. Evaporatrn yzeyindeki karlanmay
veya buzlanmay nlemek iin yaplan eritme ilemine defrost denir. Oda soutucularda, sfr
derecenin altndaki evaporasyon scaklklarnda kar eritme (defrost)sistemi mutlaka bulunmaldr. .
Aksi halde kanat aralarnda donan su, ksa srede hava hareketini azaltarak (hatta tamamen
durdurarak) soutma ileminin devamna engel olur.

Ne zaman defrost yaplr?

Buz kalnl llerek

Yzey scakl llerek
Otomatik olarak belirli bir periyotla
Manel olarak

Uygulanan defrost yntemleri;

1) Elektrikle Defrost Yntemi :

Evaporatr yzeyinde serpantin kanatklar arasna rezistans yerletirerek defrost yaplabilir.
Defrost yntemlerinden elektrikle kar eritme en sk rastlanan yntemdir ve bu, buharlatrcnn
soutucu akkan borularndan bazlarnn iki ban ak brakmak ve bunlarn iine yaltml boru tipi
elektrik rezistansl stclar yerletirmek suretiyle salanr. Defrost ilemi el ile balayp
durdurulabilecei gibi ounlukla otomatik defrost zaman saatleriyle (Defrost timer) kontrol edilir.

ekil 3.26. Elektrikli Defrost

2)Scak Gazla Defrost Yntemi :

Sk uygulanan dier bir defrost sistemi, baslan scak soutkann kondanser yerine direkt olarak
evaporatre ynlendirilmesi suretiyle defrost yaptrlmas yntemidir. Bu tarzda, evaporatre verilen
scak gazn ssn burada vererek youmas ok ciddi kompresr hasarlarna neden olabilir. Bu
nedenle baz nlemler almak gerekir; bu nlemlerden en geerli olan sisteme yardmc bir
evaporatr konulmasdr. Evaporatr says fazla olan ve yala altrlan sistemler de tavsiye edilir.
Kk sistemlerde likit akmlatrl olarak da uygulanmaktadr.

Not: Klimada Defrost; Is pompal bir cihaz stma konumunda alrken zellikle d ortam scaklnn
0C deerine yaklat artlarda doal olarak d nitede karlanma gzlenir.
D nite zerindeki buzun zlebilmesi iin yntem, drt yollu vana yardmyla soutucu akkann
ak ynnn ters evrilerek scak gazn d nite zerinden geirilmesidir.

3)Scak Su ile Defrost Yntemi :

inde scak su olan bir depodan evaporatr yzeyine scak su dkerek buz eritme ilemidir. Su ile
defrost yaptrlmas da ekonomik ve geerli bir yntem olup, defrost yapmak zere buharlatrcya
lk su pskrtlr. Bu su ve erittii kar sratle odadan (cihaz tavasnda toplanarak) atlmaldr.
Defrost solenoidielle kumandal veya defrost saati kumandal olarak alp suya yol verir. Defrost
srasnda hava fleyici fan motoru durdurulur.

4)Scak Hava ile Defrost :

Yzeylere scak hava gnderilerek yaplan bir defrost yntemidir.

5)Oda Havas ile Defrost :

2Cin zerindeki odalarda sistem durdurulur, sadece evaporatr fanlar altrlarak, eritme ilemi
yaplr.

3.4. GENLEME( KISILMA VANALARI ) VALFLER

Kslma vanalar soutucu akkann basncn arzu edilen buharlatrc basncna drmeye
yarayan elemandr. Endstriyel ve ticari iklimlendirme ve soutma alannda kullanlr. Genileme
ilemi yaklak sabit entalpide gerekleir. Basn dm ile dk scaklklara dlr. Genileme
valfleri basn drc elemanlardr. Genleme valflerinden verimli bir ekilde faydalanabilmek iin ,
sistem yabanc maddelerden , ar nemden ve korozyondan korunmaldr. Valfi bu gibi etkilerden
korumak iin sisteme pislik tutucu , filtre ve kurutucu eklenmelidir.

ekil 3.27. Genleme Valfleri

Genleme Valfi eitleri :

3.4.1. Otomatik Genileme Valfleri:

ekil de bir otomatik genileme valfinin emas grlmektedir. Soutucu akkan valfide po
basncna geniledikten sonra buharlatrcya geecektir. po basnc ayar edilebilir bir yayn gerilimi
altnda bulunan bir diyaframa tesir etmektedir. Buharlatrcda po basnc dnce, diyaframn aa
doru hareketi, valfteki inenin almasn ve buharlatrcya daha fazla soutucu akkann, gelmesini
salar

ekil 3.28 : Otomatik genileme valfi emas

Ayar vidasyla st yayn gerilimi deitirilerek istenen po basnc elde edilebilir.Bu tip genileme valfleri
sadece ayar edilelen belirli bir buharlama basncn sabit tutuundan byk tesisler iin uygun
deildir. Soutma yknde ani deiikler meydana geldii zaman otomatik genileme valfi ters alr.
Ani soutma yk buharlatrcda scakln ve basncn ykselmesine sebep olur. Bu durumda
genileme valfi kapanarak buharlatrcya gereken soutucu akkann gelmesini nler. Bunu nlemek
iin ayar vidas elle mdahale edilerek gevetilir ve st yayn gerilimi azaltlr.

Otomatik genileme valfi emas.

3.4.2. Termostatik Genileme Valfleri.

Hassas tip bir genileme valfidir. Soutucu akkan akn ve buharlamay hassas bir ekilde
kontrol eder. ten ve dtan dengelemeli olmak zere iki tipi mevcuttur. Otomatik genileme valfine
gre basn ayar ve akkan miktarn daha hassas yapmaktadr.

Termostatik genleme valfleri, evaporatr iine likit haldeki soutucunun giriini ayarlar.
Pskrtme ilemi soutucunun kzgnl ile kontrol edilir.

Termostatik genileme valfi ayar kabiliyeti bakmndan otomatik genileme valfine gre daha
stndr. Soutma ykndeki arta gre soutucu akkann debisini devaml olarak ayarlamak
mmkn olur. Ayrca termostatik valfide kzma derecesini ayarlayarak buharlatrc knda
soutucu akkann bir miktar kzdrlmas salanabilir.
ok dk kzma derecesinde, kompresr durduu zaman genileme valfinin tam kapanmas
gleebilir. Bu durumda sisteme genileme valfinden nce bir manyetik valf monte etmek gerekir.
Kompresr tahrik eden elektrik motorunun akm kesilince, manyetik valf de kapanr.

Termostatik genleme valfleri basn dengeleme ekline gre,

ten Dengelemeli Termostatik Genleme Valfi : Bu tip valflerde,valf k basnc,gvde

iindeki bir kanal vastasyla termostatik elementin diyaframnn altna iletilir.ten dengeli
valfler,evaporatrdeki basn kaybna karlk gelen scaklk dm 1 K gemedii, bir
kompresr-bir evaporatrl soutma sistemlerinde kullanlrlar.
Dtan Dengelemeli Termostatik Genleme Valfi : Evaporatr ve/veya distribtrdeki
basn kaybnn yksek olduu soutma sistemlerinde,performans arttrmak iin dtan
dengeli
valfler
kullanlrlar.Evaporatr
kndaki
basn
d
denge
hatt
vastasyla,termostatik elementin diyaframnn hemen altna iletilir.

3.4.3. Klcal Borulu Genleme Valfi :

Youturucu ile buharlatrc arasna yerletirilmi i ap ve uzunluu soutma sisteminin

kapasitesine gre seilmi olup, ounlukla ap 0.5 ile 2.16 mm arasnda deien ok kk apl
bir boru ksmdr. ap ok kk olduu iin klcal boru denir. Kk soutma yklerine ( 10 kW
yklerinden aa ) sahip cihazlar olarak paket tipi ve ev tipi buzdolaplarnda kullanlr.

Avantajlar :

Basit, kolayca imal edilen ve ucuzdurlar.

Soutucu akkan miktarn az gndererek kontrol eder, sv deposuna ihtiya olmaz.
Soutma sistemi durduunda basn, evrim boyunca her yerde ayndr.

ekil 3.29 Klcal Borulu Genleme Valfi

3.4.4. amandral Valfler:

Sv tamal tip buharlatrclarn sv soutucu akkanla beslenmesi ve belirli sv seviyesinin

muhafaza edilmesi iin kullanlan bu valfler, buharlatrcnn giri tarafna konur. Alak basn ve
yksek basn olmak zere 2 tipi mevcuttur.

3.4.5. Elektronik Genleme Valfi :

Gnmzde,bu tip genleme valfleri yaygn olarak kullanlmaya balamtr.Elektronik genleme

valflerini,
a-)Is-motor kontroll
b-)Elektromagnetik modlasyonlu
c-)Pulse(darbe) modlasyonlu(on-off)
d-)Adm-motor kontroll olmak zere kontrol tiplerine gre 4 ekilde snflandrabiliriz

ekil 3.30 . Elektronik Genleme Valfleri

3.5. SOUTMA SSTEMNDE YARDIMCI KONTROL ELEMANLARI

Sistemin dzenli ve gvenli olarak almas iin ana elamanlar dnda kullanlan elamanlardr.
Sistem ve alma durumuna gre yardmc elamanlar kullanlr veya kullanlmazlar.

Tablo -3

3.5.1. Manometre :

Soutmaclkta kullanlan manometreler ounlukla yksek basn taraf (0 atm ile 20 atm
aras taksimatl), kompresrden sonra ve alak basn taraf (760 mmHg vakum ile 10 atm),
kompresrden nce olarak iki adet kullanlr.

ekil 3.31. Manomatreler

3.5.2. Termometre :

Cval, alkoll termometreler en ucuz ve basit scaklk l cihazlardr. Kompresrden nce ve

sonra olmak zere iki adet kullanlr. Gnmzde dijital gstergeli termometreler kullanlmaktadr.

ekil 3.32. Termometre

3.5.3.Alak ve Yksek Basn Preosastat :

Soutma sistemindeki alak basn (emme) hattndaki ve yksek basn (basma) hattndaki
basnlar alma srasnda srekli kontrol eder, belirlenen alak ve yksek basn deerlerininin
dna klmasna engel olmak iin kompresr durdurur.

Kompresrn emme ve basma tarafndaki alak ve yksek basnlarn, istenilen alt ve st snrlarn
dna kmasn nleyerek daima emniyet snrlar iinde kalmasn temin eder. Normal alma
esnasnda kontaklar kapaldr ve akm geer. malat firma tarafndan ayarlanm olan alt ve st
basn snrlar dna kld zaman, alak-yksek basn presostat, kompresr Elektrik motorunu
durdurur.
Alak ve yksek basn presotatlar beraber veya ayr ayr uygulanabilirler.

ekil 3.33 Basn dengeleyiciler

3.5.4. Diferansiyel Ya basnc Preosastat :

Kompresr yalama ya basncn kontrol eder. Kompresrde gerekli ya basnc olmadnda, belli
bir sure sonra (90 saniye) kompresr motorunu durdurur. Ya sarj ve ilgili dier bakmlar yapldktan
sonra, reset kontana baslp normal alma dzenine geilir.

ekil 3.34 Ya basn preosast

3.5.5. Ya Ayrc :

Ya ayrcnn grevi sistemde dolamakta olan ya miktarn azaltmak ve dolaysyla sistemin

verimini artrmaktr.
Ya ayrclarn genel kullanm amac yal dearj gazlarn ayrmak ve Yan kompresr karterine
dzenli ve doru bir ekilde geri dnmn salamak.Bunla birlikte yksek bir ya scakl
oluturup soutucu akkan gaz migrasyonunu nlemek ve ya iindeki soutucu akkann ayrlmas
ve gazn alnmasn salama amal kullanlmaktadr.

Ya ayrcnn kullanlmasnda karlalan en nemli sorun ; kompresrn durduu zaman sreci

ierisinde , ya arcda youarak , kopmresr karterine sv halde giren soutucu akkann,
kompresrn tekrar ilk almaya balamas srasnda sv basmas, sv tamas ile olaylara neden
olabilmesidir.

3.5.6. Sv Tank :

Kondenserden sv haline gelmi soutucu akkan tahliye etmek, kondenseri rahatlatmak, bakm
ve onarm durumunda svya depo grevi gren tanktr. Kondenserden sonra yer alr ve tm svy
(soutucu akkan) alacak byklktedir.

Likit tanklar sistemde meydana gelen dalgalanmalarn karlanmasnda, genel anlamda sistemin
yksek basn tarafnda, sv ile scak gaz arasnda bir yastk/tampon vazifesi grmek, evaporatre
scak gazn gitmesini nlemek maksadyla kullanlr bununla birlikte sistem ierisindeki likit'in
dinlenmesini salamaktadr.

ekil 3.35. Sv Tanklar

3.5.7. Kurutucu Filtre :

Montaj srasnda soutucu akkan devrelerinde kalan nemin, alak scaklklarda buzlaarak
douraca tkanklklar ve korozyon etkisini nlemek amacyla sv devresi zerine konulur.
Kurutucularn, ayrca soutucu akkan devresi zerindeki yabanc maddeleri szme (filtraj), zellii
de vardr.

ekil 3.36. Kurutucu Filtreler

Soutma sisteminin i temizliine baldr. Sistemin iinde sadece kuru ve temiz soutucu akkan
ile kuru ve temiz ya dolamaldr. Akkann iine gerek sisteme doldurmadan nce ve gerekse
sistemin dier elemanlarndan bir miktar su karabilir. Bu su klcal borunun evaporatre giri yerinde
donarak sistemi tkar ve soutmay nler. indeki toz ve kk paracklar da tkama yapabilirler.
Sistem iine su ve tozlarn girmesini nlemek hemen hemen mmkn deildir. Bunlardan baka
soutucu akkan iinde baz asitler de bulunabilir.

Kondenser kna konulan kurutucu ve szgecin (drayer ve szge) grevi su ve asitleri emerek
tutmak kk kat maddeleri de (toz vs.) szmektir.

Kurutucu ve szge (drayer ve szge) u ksmlardan ibarettir:

1) Bakr borudan gvde, kondenser iindeki basnc mukaviim olarak yaplmtr. Her iki ucunda
borularn girebilecei delikler vardr
2) Ufak kat maddeleri tutabilecek ince tlbent delikli tel boruya doru gelecek ekilde taklr.
3) Nem emici madde zel surette yaplm olan madde 4 5 mm emme zelliinden baka
soutucu akkan iinde bulunabilecek asitleri de emerek tutma zellii de vardr.

3.5.8. Gzetleme Cam :

Byk sistemlerde bulunur. Kondenser knda ve filtreden hemen sonra konur. Soutucu
akkann doymu sv olup olmadn gzetlemek ve sv seviyesini grmek iin kullanlr. Sistemdeki
nem hakknda da bilgi verir.

Soumann akis statsn gzlemleyebilmek ve soutma sisteminin nem ieriini kontrol

edebilmek amacyla hazrlanmtr. Kondenserin grevini yapp yapmad kontrol edilir.

ekil 3.37. Gzetleme Camlar

3.5.9. ek Valf :
Svnn veya gazn yalnzca tek bir ynde akmasn salamak iin tasarlanmtr. ek valf , normal
yndeki ak srasnda valfin giri ve k azlar arasnda meydana gelen basn fark ile alr. Bu
basn azaldnda veya k tarafndaki giri tarafna nazaran arttnda kapanr.

ekil 3.38. ek Valfler

3.5.10. Selenoid Valfler :

Elektrik akmyla kumanda edilen bir ama - kapama valfidir. Tesisin fonksiyonuna veya alma
amacna gre soutucu akkan sv veya gaz devreleri zerine monte edilir ve termostat veya
presostat tan alaca ikaza gre sv veya gaz devresini aar veyahut kapatr. Genellikle elektrik akm
kesildii zaman solenoid valf kapaldr. Genileme vanasndan nce kullanlr. Kompresre baldr.
Kompresr durduunda kapanarak ak engeller.

ekil 3.39. Selenoid Vana

3.5.11. letme Termostat:

Soutulacak hacim, soutulacak akkan veya buharlatrc gibi ksmlarn scaklklarnn belirli
deerler arasnda kalmasn salayan kontrol cihazlardr.

Tesisin deien soutma yk ihtiyacn, solenoid valfe ikaz vererek soutucu; sl gcn ayarlar.
on-off tipi olan termostatlar su veya salamura soutucularnda giri devresi zerine monte edilir,
hava soutucularnda ise (oda termostat) souk odann uygun bir yerine yerletirilir.

ekil 3.40 letme Termostat

Termik genileme valfnda olduu gibi termostatn hassa olan ucu (kuyruk) soutma devresinin
scakl kontrol edilecek ksmna tesbit edilir. Ayar edilen scakla gre elektrik devresi alp
kapanarak kompresr tahrik eden elektrik motoruna veya magnetik valfa kumanda edilir.
Termostat esas olarak hassas u, kapiler boru ve esnek bkml borudan meydana gelmitir. stenen
scaklk ayarna gre bir kutuplu deiken kontak zerinden elektrik devreye kumanda yaplr. Hassas
uta scaklk ykselmesi ile kapiler boru ve esnek bkml boru zerinden ona pim yay ile denge
oluncaya kadar yukarya hareket eder.

3.5.12. Akmlatr:

Kompresrden nce konur, kompresre sv kan engeller.

3.5.13. Basn Drc Vanalar :

Basn reglatrleri olup basnc dengelemeye yararlar.

ekil 3.41. Basn drc vana

3.5.14. Basn Reglatrleri :

Buharlatrc basn reglatr , buharlatrc knda, youturucu basn reglatr
kondenserden sonra sv hatt zerine konur

ekil 3.42. Basn Reglatr

3.5.15. Is Eanjrleri :

Ar kzdrma ve ar soutma yaparak sistem verimi artlrlr.

ekil 3.43. Is Eanjrleri

3.5.16. Susturucular :

Susturucular kompresrn basma hattndaki ses ve titreimi engellemek iin tasarlanmtr

rn ierisinde bulunan delikli odacklar sayesinde, pistonlu kompresrlerden kaynakl oluan sesler,
odacklar ierisinde arpmalarla birlikte minimum seviyeye dmektedir.

ekil 3.44. Susturucular

3.5.17. Drt Yollu Vana:

Is pompalarnda ak ynn deitirebilen elemanlardr. Istma konumundan soutma

konumuna veya tersine gei yaptrr. Split klimalarn hepsinde vardr.

ekil 3.45. Drt yollu vanalar

BLM 4

SOUK DEPOCULUK

4.1. SOUK DEPOLAR

nsanln besin ihtiyac iin retilen gda maddelerinin bozulmadan ve rmeden pazarlanmas,
nakli ve gerektiinde tketime kadar muhafazas iin teden beri baz tedbirlere bavurulmu ve baz
usuller gelitirilmitir. Bu yntemler yksek scaklk uygulamas , kurutma, salamura iinde muhafaza
ve soutma yntemi olarak karmza kmaktadr. Soutma yntemi, gda maddelerinin souk
depolarda belirli bir scaklk ve nemde gda maddelerinin taze grnm ile koku, lezzet ve vitamin
deerlerinin doadakine en yakn bir seviyede muhafaza edecek ekilde uygulanr. Souk depoculukta
muhafaza yntemleri iki genel blme ayrabiliriz ;

1) Souk muhafaza
2) Donmu muhafaza

4.1.1. Souk Muhafaza

Ksa , uzun sreli ve geici depolama iin rn donma noktasnn zerindeki scaklklarda souk
muhafaza yntemi ile depolanr. Bu depolama yntemi genellikle rnn devaml kullanld
perakende sat yapan kurulularda kullanlr. rne bal olarak ksa sreli depolama periyotlar 1
ile 2 gnde baz durumlarda 1 hafta bazen de 15 gnden fazla olabilir. Depolanacak rnn tipine
gre farkl srelerde olabilirler. Uzun sreli depolama periyodu, olgun domates iin 7 ila 10 , elma ve
soan gibi dayankl rnler iin 6 veya 8 haftadan daha fazladr.
Souk muhafaza ynteminde rn, nce 0-10C scaklndaki bir odada n soutma ilemine tabi
tutulduktan sonra , 0C civarndaki bir souk muhafaza odasnda depolanr.

4.1.2. Donmu Muhafaza

Uzun sreli muhafaza iin uygulanan bu yntem, hasattan gelen rn , nce 0-10C scaklndaki
bir odada n soutma ilemine tabi tutulduktan sonra , scakl -35C scaklndaki oklama
tnellerinde dondurulur ve scakl -12 ile -25C arasnda deien donmu muhafaza odasnda
depolanr.
Donmu muhafaza ynteminde, n soutma ilemine gerek duyulmasnn sebebi, hasattan gelen
rn scakl ile ok tnelin scakl arasndaki farkn ok byk olmasndaki kaynaklanmaktadr. Gda
maddelerinde meydana gelen ar scaklk deiimleri i yapnn bozulmasna neden olur.

4.1.2.1. n Soutma

n soutma, hasat edilen gda maddelerinin souk depoya konulmadan nce, bahe ve gne
scaklndan kaynaklanan snn alnarak soutulmasdr. rnlerde n soutma ilemi uygulanmas,
scakl kademeli olarak drerek, ani scaklk dmnden kaynaklanana i yapnn bozulmasn
engeller, rnlerin souk depoda muhafaza sresini uzatr ve souk muhafaza ve oklama odasnn
soutma ykn nemli lde azaltarak kurulu ve iletme maliyetinin drlmesini salar.
n soutma ilemi, genellikle rnn zerine hava flenmesiyle gerekleir. Eer hava ile
soutmada su kaybnn artmas nedeniyle solma grlrse , sulu soutma sistemi uygulanr.

4.1.2.2. oklama

Gda maddelerinin dk scaklkta hzl dondurulmalar gerekir. nk hzl soumada kk

kristalli buz oluur ve bylece gda maddelerinin dokusu korunmu olur. Hzl olmayan soutmada
oluan buz kristalleri ok iri olduu iin gda maddelerinin dokusunu korumak imkansz olur.

Dondurulan gda maddelerinin bozulmadan uzun sre kalabilmesi dorudan doruya balangtaki
donma hzna baldr. Gda maddelerini olumsuz ynde etkileyen bakterilerin remesi normal
scaklkta artar. Buna dk scaklkta engel olmak mmkn ve - 35C scaklkta bu bakterilerin
olumsuz etkileri ve remeleri tamamen nlenebilir.

Gda maddelerinin korunabilirlii , balangtaki donma hzna bal olduu kabul etmek de bir
yerde yanltc olabilir. Gda maddelerinin korunabilirliinde soutma yntemi gibi belirleyici nitelikte
baz d etkenleri de gz nnde bulundurmak gerekir.

oklama Metotlar

Bir gdann dondurulmas, gdadaki s enerjisinin bir soutucuya aktarlarak uzaklatrlmas

suretiyle salanr. Soutucu ; gaz, sv veya kat halde bulunabilir.
Soutucu gaz olarak genellikle bir soutma ekipmannn evaporatr yardmyla soutulan souk hava
kullanlr. Bu tip soutma yntemine souk hava ile dondurma denir.
oklama drt grup altnda toplanabilir;

Daldrma metodu
Dedirme (indirekt temas ) metodu
Kriyojenik dondurma
Hava ile dondurma
- Durgun hava ile dondurma
- Hava akm ile dondurma

4.1.2.2.1 Daldrma Metodu

Bu yntemde dondurulacak rn ambalajlanm veya ambalajlanmam olarak, dk derecelere

kadar soutulmu uygun bir svya daldrlmakta veya bu sv rn zerine pskrtlmelidir. rnn
ambalajl olmas durumunda soutucu ile soutulan arasnda bir engel (ambalaj materyali)
bulunduundan, bu tip daldrarak dondurma uygulamas bazlarnda indirekt temas metodu olarak
kabul edilmektedir.

Ambalajsz gdalarn daldrlarak dondurulmasnda, gda maddesi ile sv soutucu akkan arasnda
ok iyi bir s transferi salanmakta ve bylece hzl bir donma gereklemektedir. Buna ek olarak
daldrarak dondurmann dier baz olumlu ynleri de vardr. Her eyden nce belirgin bir ekli
olmayan birok rnn bu yolla baar ile dondurulmas olanakldr. Ayrca parack halindeki rnler
bu yntemle bireysel olarak dondurulabilmektedir. rnein, souk eker urubuna daldrlarak
dondurulan meyveler ince bir urup filmiyle kaplanarak tek tek donduklarndan bunlar depolamada,
renk ve aromalarn daha iyi korumakta ve oksidatif deimelere uramamaktadrlar. Ayrca souk
hava akmnda dondurmada olduu gibi, hava ile srekli bir ekilde temas sz konusu olmadndan
zellikle oksidasyona duyarl rnlerde daha iyi sonu alnmaktadr.

Daldrarak dondurmada kullanlabilecek soutucu akkanlarn says snrldr. Bunun nedeni ise,
kullanlacak soutucu akkanlarda aranan baz zelliklerden kaynaklanmaktadr. ncelikle bu amala
kullanlacak svnn dk derecelerde dahi donmamas gerekir. Gda ile dorudan temas eden yani
ambalajlanmam rnlerde kullanlacak soutucu akkanlarn ise ayrca; toksik etkili olmamas,
yabanc renk. koku ve tat iermemesi, gdann rengini deitirici etkide bulunmamas ve nihayet
uygulama srasnda bileiminin deimemesi ve hijyenik kalmas istenir.

Daldrarak dondurmada kullanlan soutucu akkanlardan yaygn kullanm olana bulanlar,

salamura (tuz zeltisi), eker urubu ve gliserol zeltilerdir. Dk bir donma derecesine
ulaabilmek iin bu zeltilerin yeterli bir konsantrasyonda olmas gerekir. rnein salamura ile en
ok -21C'ye kadar inmek olanakldr. Nitekim % 23 tuz ieren bir salamurann tektik noktas 21C'dir. Ayn ekilde ekerle de en ok -21C'ye inilebilmektedir. Sakaroz zeltisinin % 62
konsantrasyonda tektik noktas -21C dr. Meyvelerin dondurulmasnda kullanlabilen gliserol'un
sudak: %67'lik zeltisi ile, -47C'ye kadar inilebilmekteyse de, propilen zeltisinin sadece
ambalajlanm gdalarda kullanlabilecei gzden uzak tutulmaldr.

4.1.2.2.2 Dedirme ( ndirekt Temas ) Metodu

ndirekt temas ile oklama metodu, ierisinde ok dk scaklkta (genellikle -35C scaklnda)
soutucu akkan bulunan plakalarn iyi ambalajlanm gda maddelerine temas ettirilerek oklanmas
esasna dayanr. Dondurulan rn ile, soumay gerekletiren soutucu akkan arasnda plaka
bulunduundan bu ynteme "indirekt temas metoduyla" dondurma denir. Evlerde buz dolaplarnn
buzluk blmesinde baz gdalarn dondurulmas, tek taraftan etki eden bir plakal dondurma yntemi
olarak grlebilir.

Gdalarn indirekt temas metoduyla dondurulmasnda tek koul, dondurulacak rn dikdrtgen

prizmas eklinde yani kibrit kutusu gibi bir ambalajda bulunmasdr.
Ambalajl ve fakat ekilsiz bir kitlenin bu sistemde dondurulma ok zordur. nk ambalajn dzgn
bir yzeyle, plakaya tam olarak demesi, donma sresi asndan ok nemlidir
Buna gre dzgn ekilli ve ayn kalnlktaki ambalajlar plaka zerine yan yana yerletirilip, dier
plakada stten oturunca, iki ynden hzl bir dondurma salanabilmektedir. Ambalajlanm spanak ,
taze fasulye , bezelye gibi sebzeler genellikle bu yntemle oklanarak saklanr.

4.1.2.2.3 Kriyojenik Dondurma

Kaynama noktas ok dk olan svlatrlm gazlara kriyojenik svlar denir. Gdalarn

dondurulmasnda en fazla kullanlan kriyojenik svlarn banda "sv azot" ve "sv karbondioksit" gaz
gelmektedir.Sv azot'un kaynama scakl -196C ve sv karbondioksit'in ise, -145C'dir. ilek ve baz
zms meyvelerde dilimlenmi domates ve mantar gibi baz hassas gdalardan ancak ok hzl bir
dondurma ile, kusursuz bir rn elde edilebilmektedir. Kriyojenik dondurma yntemi de esas olarak
bu tip rnler iin gelitirilmi olup, uygulamas da halen bu rnlerle snrldr. Bununla birlikte
kriyojenik dondurmada kullanlan cihazlarn basit ve ucuz olmalar, az yer kaplamalar gibi dier baz
stnlkleri de vardr. Ancak kriyojenik svlarn pahal olmas metodun en olumsuz yndr.

Kriyojenik svlardan en yaygn olarak kullanlan sv azot gaz; havann sktrlp nce likit hale
getirilmesi ve sonra oksijenin kaynama derecesinin -183C, azotun kaynama derecesinin -196C
olmas durumundan yararlanlarak, sv havann zel bir valften geirilmek suretiyle adeta damtlarak,
azot gaznn oksijenden ayrlmas yoluyla retilmektedir. retilen azot gaz tekrar sktrlarak sv
azot gaz elde edilmektedir. Sv azot gaz atmosferik basnta -196 C de kaynadndan, eer elde
edilmi sv gaz iyi izole edilmi tanklarda depolanrsa, bu scaklkta atmosferik basnta sv olarak
kalr ise sadece ok az bir ksm -196 C'deki azot gazna dnr. u halde sv azot gaznn
tanmlanan bu koullara uygun olarak depolanp tanmasnda bir sorun yaratmaz ve tank veya tpte

fazla basn olumaz. Bu zellik, azot gaznn kriyojenik dondurmada kolaylkla uygulanmasna olanak
vermektedir. Sv azot gaz eer -196 C'nin zerinde, rnein oda scaklnda saklanmak istenirse bu
defa ok yksek basn altnda bulundurulmas gerekir.

Dier taraftan kriyojenik dondurmada karbondioksit, sv halde veya kat halde (kuru buz) olmak
zere iki formda da uygulanmaktadr. Sv CO2 gaznn yksek basn altnda sktrlmasyla elde
edilir. Kaynatma derecesi -145C'dir. Bir memeden pskrtlrken, -79C'de sublime olma niteliinde
kat faza dnr ki buna "kuru buz" denir. Yaklak 2 kg sv CO2 den 1 kg kuru buz elde edilir. Buna
gre dondurulacak rn ya sv karbondioksite daldrlr ve karbondioksit, rn zerine pskrtlr.
Kuru buz ise dondurulacak gda ile kartrlr.

4.1.2.2.4. Hava le Dondurma

Halen en yaygn uygulanan deiik cihazlardan yararlanlarak ve birok deiik versiyonu olan en
eski yntem budur. "Durgun hava ile dondurma" ve "Hava akmnda dondurma" olarak balca iki
uygulamas vardr.

a) Durgun Hava le Dondurma

sminden de anlalaca gibi dondurmada kullanlan souk hava hareketsizdir. Byle bir
dondurucunun esas, iyice izole edilmi bir souk odadr. Soutma ekipmannn evaporatr tavanda
duvarda veya odann ortasnda yukardan aa doru uzanan borular demeti eklinde bulunabildii
gibi dikine raflar eklinde de olabilir. Dondurulacak rnler bu raflar arasna istif edilir. Bu tip

dondurucular kullanlan ekipman asndan basit ve ucuzdur. Durgun hava dondurma odalarnda hava
hareketini salayan genelde hibir dzen yoktur, hava sadece doal tanmla hareket etmektedir.
Ancak bunu bir hava hareketi olarak grmek olanaksz olduundan havann durgun olduu kabul
edilmektedir Hatta baz durgun hava dondurucularnda bir fan yardmyla, snrl bir hava hareketi
salanmaktadr. Ancak bu dk hava hz nedeniyle byle bir dzenlemeyi "hava akmnda
dondurma" yntemiyle kartrmamak gerekir. nk hava akmnda dondurmada hava, zorlanmal
bir sirklasyonla yksek bir hzla dolatrlarak, yksek bir donma hz salanabilmektedir.
.
Gda maddelerinin dondurulmasnda 1861 ylndan ben uygulanan ve bu alandaki en eski metod
olan durgun havada dondurma metodu, "sharp freezing" yani; "hzl (ani) dondurma olarak
isimlendirilmektedir. Bu yntem gnmzde isminin ok gerisinde kalan bir uygulamadr. nk daha
iyi bir yntemin bilinmedii -18 C 'nin altnda dondurmann salanamad bir dnemde verilen bu
ismin, bugnk teknikteki anlam tamamen farkldr.

Durgun havada dondurma ynteminde souk odann scaklk derecesi - 5 C ila - 30 C arasnda
bulunur. Hareketsiz veya ok yava hareketli bir havann s iletkenlii ok dk olduundan,
dondurulmak zere depoya konan gda maddesinin donmas ok uzun sre alr. Donma sresi,
dondurulan materyalin byklne, ambalajn niteliine, dondurulan birimler arasndaki bolua ve
bunun gibi deiik faktrlere bal olarak birka saatten bir haftaya kadar deiebilir. Bu metod esas
olarak balk dondurma amacyla uygulanm olup halen de ayn amala yaygn olarak kullanlmaktadr.

b) Hava Akm le Dondurma

Bu tip dondurucularn genel ilkesi havann, dondurulan gda maddesi ile evaporatr arasnda hzl
hareket etmesidir. Gc fanlar yardmyla hareket ettirilen hava, soutma spiralleri (evaporatr)
zerinden geerken sour ve sonra dondurulan rn zerinden 10-15 m/s hzla geer, isi transfer
katsays hava hzna bal olarak arttndan, gda maddesinin hzla dondurulmas salanr. "Hava
dolaml dondurma" da denen bu yntemde hava scakl -30 C ila -45 C arasnda deimektedir.

Hava akmnda dondurma ynteminde ok deiik tipte donduruculardan yararlanlr. Bunlardan en

yaygnlarndan birisi, tnel donduruculardr. Tnel dondurucularda, dondurulacak rn ya bir bantla
tanr, veya st ste yerletirilmi kerevetlerden oluan araba dizilerinin iindeki hareketiyle tanr.
Buna gre tnel dondurucular ya bantl veya kerevet vagonlu olabilmektedir. Bant veya vagonlarn
tneldeki hz donma sresine gre ayarlanr.

Dier taraftan dondurulan rn ise souk havann tnel iindeki hareketleri "paralel" veya "zt"
olabilir. "Zt akml" tnellerde dondurulacak rn tnelin bir tarafndan, souk hava ise dier
ucundan verilir. Buna gre en souk hava, tnel knda, donmu ve scaklk derecesi ok dm
rnle karlar, ve sonra tnel giriine doru yoluna devam eder.
Buna gre bu sistemde donma, aamal olarak gerekleir ve tam donma boyunca herhangi bir
noktada rnn scaklk derecesinin ykselmesi sz konusu deildir. Ancak souk hava, tnelin kar
ucuna yani, rn giri ucuna ulaana kadar snr ve scaklk derecesi ykselir. Ksmen snm bu hava
tekrar evaporatre dnecek ve yeniden soutulacaktr. Ancak bu durumda evaporatr ile sirkle
edilen hava arasndaki scaklk fark (AT), ok bym olduundan, evaporatrlerde hzl ve devaml
bir karlarma belirir. te, zellikle rn tnellerde fazlaca beliren bu saknca nedeniyle, tnellerde
hava hareketi rn hareketine apraz olarak dzenlenir, yani hava tnelin yanlarndan verilir.
Bylece, havann hareketi ok ksa mesafede gerekletiinden, hava snmaz ve AT deerinin
byme sakncas ortadan kalkar.

BLM 5

KLMLENDRME

Kapal bir ortamn scaklk, nem, temizlik ve hava hareketini insan salk ve konforuna veya yaplan
endstriyel ileme en uygun seviyelerde tutmak zere bu kapal ortamdaki havann
artlandrlmasdr.

klimlendirme terimi ngilizce 'de ki air condition (hava artlandrlmas) ve Almanca' da ki klima
terimine karlk gelir. Trke' de iklimlendirme ve klima terimlerinin her ikisi de kullanlmaktadr.

klimlendirmenin nemi

Dnyada kabul edilmi aratrmalara gre, insanlar belli bir scaklk ve nem aralnda ve temiz
hava ortamlarnda rahat etmektedirler. Bu aralk konfor blgesi olarak tanmlanmtr. ( nem %30 ile
%60 . scaklk 20- 27C ). Scakln gereinden fazla veya az olmasnn rahatsz edici olduu aktr.
Nem dzeyinin az olmas boaz kuruluu, gzlerde yanma gibi rahatszla yol amasnn yannda,
fazla nemde terlemeye ve bunaltc bir scaklk hissine neden olur. Ayrca ortamn havas temiz ve taza
olmaldr, toz, duman , polen ve dier zararl maddelerin filtre edilmesi ve insann fark edemeyecei
ama temiz havay getirip kirli havay gtrecek bir hava dolam gereklidir.

ekil 5.1. Yaz ve k mevsimleri iin psikrometrik diyagram zerinde konfor blgesi

Gnmzde pek ok insann yaamnn nemli bir blm kapal mekanlarda gemektedir. Bu
mekanlar gerek hacim, gerekse barndrdklar insan says olarak byk boyutlara ulamlardr. Fuar,
konferans, tiyatro, sinema salonlarnn, alveri merkezlerinin, diskotek ve gazinolarn, pencereleri
almayan yksek binalarn vb. yaanabilir hlde tutulmas iin iklimlendirme (klima) arttr. Oteller ,
hastaneler , gda , tekstil , elektronik ,kat , ttn ,vb. endstrileri de klimaya tam anlamyla
muhtatrlar.

Kk iyerleri ve konutlarda da klima kullanmnn yararlar tartlmazdr. Fazla scak, fazla souk,
rutubetli, fazla kuru, oksijeni az-karbondioksiti fazla, tozlu, dumanl, kokulu ortamlarda yaamay,
almay, hatta mal ve eyalarn bulundurmay elbette ki hi kimse istemez. Yazn seyahat ederken
bindiiniz tatn camlarn scaktan bunalmamak iin aamayacamz, asanz da fayda etmeyecei
durumlarda ise ara klimanz imdadnza koacaktr.

klimlendirilmi ortamlar, i gc veriminde art ve salkl bir yaam salar. Yukarda saylan
zararlardan kurtulmak ve yararlar elde etmek iin iklimlendirme gereklidir. Bu bilgilerin nda klima
bir lks deil, insanca yaamak iin bir ihtiya hline gelmitir.

Klima sadece soutma deildir. klimlendirme, kapal mekann havasnn istenen scaklk, nem, hava
dolam, temizlik ve tazelikte tutulmasdr. Bunlarn hepsinin olmasa da, birkann kontrol altnda
tutulmas da iklimlendirme olarak tanmlanabilir.

Bir klima cihaz yazn ierideki fazla sy darya atarak ierisini serinletir. Bu srada havann fazla
nemi alnr, ieride gerekli hzda hava dolam salanr ve hava filtre edilir. Cihazn s pompas zellii
de varsa, kn yaz almasnn tersine alarak dardan ald sy ieriye vererek stma da salar.

klimlendirmenin Temel Unsurlar

1. Scaklk : nsan veya imalat kontrol iin ortam scakl konfor veya tasarm artlarn
salamaldr. Bu artlar insan konforu iin 18-27C arasnda deimektedir.
2. Nem : Bal nem olarak verilir. Kuru hava boazda kuruluk yapar, insan rahatsz eder. Ar
nemli havada bouk havadr. nsan konforu iin bal nem %30-%60 arasnda tutulmaldr.
3. Temizlik : Havann ierisinde tozlar ve bakteriler bulunmaktadr. Havann iinde partikl
madde (PM) ve zararsz gazlarn filtrelenmesi gerekir.
4. Hava Hareketi: Konfor iin yaz aylarnda daha fazla , k aylarnda nispeten daha dk
hava hareketi gereklidir.

Yaz aylarnda ; 0.2 -- 0.4 m/s

K aylarnda ; 0.1 0.2 m/s

klimlendirme lemleri

ekil 5.2. klimlendirme ilemlerinin snflandrlmas

klimlendirme ile Soutma likisi

ekil 5.3. klimlendirme ile soutma arasndaki iliki emas

klimlendirme Sistemlerinin Kullanm Alanlar

1. Konfor klimlendirmesi : Evler , otel , cami ,gemi ,uzay aralar konaklama tesislerinde insan
konforu iin kullanlr.
2. Endstriyel klimlendirme : Tekstil , kimya , ila , gda v.b i kollarnda rn ve prosesin
gerektirdii zel ortamlarn salanmas amacyla kullanlr.
3. Salk Hizmetlerinde klimlendirme : Ameliyathane ,youn bakm gibi hassas yerlerde
kullanlr .

klimlendirme Sistemleri in Is Kazanc ve Is Kayb

Istma sistemlerinin projelerinde s kayb hesab yaplr. klimlendirme(soutma) sistemlerinin

projelerinde s kazanc hesab yaplr.

Is Kayb : TS 825 , TS 1264 yaltm standartlarna gre s kayb yaplr. Is kaybnda ;

Yap elemanlarndan olan s kayplar => Q = k.f.(Ti-Td)

nfiltrasyon (hava sznts ) s kayplar => Q = a L.R.H.(T2-T1).Ze

Is Kazanc : eride retilen veya dardan ieriye giren slarn toplamna s kazanc denir.
klimlendirme cihazlarnn soutma yknn tespitinde kullanlr. Is kazanc=soutma yk alnabilir.
Is kazanc s kaybna gre kompleks yapdadr.
Is kazanc ; i s kazanc ve d s kazanc olarak ikiye ayrlr.

Is Kazanlar :

1) nsanlardan olan s kazanc : Normal bir insan 100 watt kadar s yayar. 24 Cdeki bir mahalde
yetikin bir iin ;
Gizli s : 40 watt
Duyulur s : 65 watt olarak alnr.

Qinsan

qinsan * ninsan

2) Aydnlatmadan olan s kazanc :

Qaydnlatma qaydn * Ataban

3)Cihazlardan olan s kazanlar : T.V , bilgisayar , ocak ,buzdolab ,t v.b cihazlarn elektrik
gleri tablolardan alnr.

Qcihaz cihazyk

4)Komu mahallerden olan s kazanc :

Q k. A.(Tkomo Ti )

5)eri giren maddelerden olan s kazanc

D Is Kazanlar :

1) Pencereden olan s kazanc :

Qtop Qiletim Qta

Qiletim k * F * (Td Ti )
Qta F * Q
k= camn s transfer katsays
F= pencere alan
Q= 1 m ye gelen gne nm ( tablolardan alnr. )

2) Duvardan olan s kazanc

Q k * F * Te

3) atdan olan s kazanc

Q k * F * Te

4) D hava sznts ile (infiltrasyon) olan s kazanc

Qduyulur V * q * chava * (Td Ti )

.

Qgizli V * q * h fg * ( X d X i )

V havadebisi

X = mutlak nem ( zgl nem)

Soutma Yk Hesap Yntemleri

1) ASHRAE Yntemi : Amerika stma, soutma ,havalandrma mhendisleri birliidir. Bu yntemle 3

tane hesaplama yntemi vardr.

a)Edeer scaklk fark yntemi:

TE

Mutlak scaklk fark yerine edeer scaklk

fark kullanlr. Edeer scaklk farknda yap

malzemesi gn boyunca gneten gelen gne nmn depolayp bu enerjiyi belirli bir faz kaymasyla
ieri vermektedir.

Q k * F * (Td Ti )
yerine

Q k * F * Te
kullanlr.

b)CLTD/SCL/CLT yntemi: Soutma yk scaklk fark / Gne souma yk / Soutma yk arpan

c)RTS yntemi: Inm zaman serileri yntemi

2) VDI Yntemi : Alman mhendisler birlii yntemi

3) CIBSE Yntemi

4) REHVA Yntemi: Avrupa stma soutma iklimlendirme birlii

Soutma Yk ( Split klimalar iin ) Hesab :

Qsoout T . Alan * b lg ekatsayka (n 4) * 600

Blge katsays ;

Dou Anadolu=500 BTU/h.m

Marmara =500 BTU/h.m
Anadolu =500 BTU/h.m

BTU
BTU
(aydgc 500W ) * 3,4

h
h.W

Karadeniz =500 BTU/h.m

Gneydou Anadolu =600 BTU/h.m
Akdeniz =600 BTU/h.m
Ege =600 BTU/h.m

rnek 5.1

anlurfada gney ynnde vitrini olan bir ofis iin split klima seilecektir. Kat ykseklii 3 metre ,
taban lleri 5x6 m , ofiste 10 kii alyor . Aydnlatma gc 1000 W ise soutma ykn seiniz ?

zm 5.1

Qso 30m2 * 600

Qso 23300

BTU
h

BTU
BTU
(10 4) * 600
(1000 500) * 3,4
2
h.m
h

PSKROMETR VE UYGULAMALARI

Nemli havann termodinamik zelliklerini inceleyen bilim dalna psikrometri ad verilir.

klimlendirme ilemlerinde ara akkan, kontrol edilen ortam hava olduu iin ve atmosfer havasnn
iinde belli oranda nem olduundan nemli havann basn, scaklk, zgl hacim ve toplu s (entalpi)
gibi zelliklerinin bilinmesi gerekir. Psikrometrik diyagram yardmyla nemli havann tm
termodinamik zellikleri bulunabilir. Havann iki zellii bilindiinde, dier btn zellikleri
diyagramdan okunabilir.

ekil 5.4. Psikiometrik Diyagram

Diyagram zerindeki yatay izgiler zgl nem deerlerini, dikey izgiler kuru termometre
scaklklarn gstermektedir. Saa az eik izgiler ya termometre scaklklarn, fazla eik olan seyrek
izgiler ise zgl hacim erilerini gstermektedir.

Temel Kavramlar

Doymam Hava: erisindeki su buharnn kzgn buhar halinde bulunduu nemli havaya denir. Dier
bir deyile, doymam hava bulunduu artlarda iine doymu hale gelinceye kadar su buhar alabilen
hava demektir.

Kuru Termometre Scakl (Tk) : Nem ve gne radyasyonu etkisi olmakszn herhangi bir
termometre , termoeleman veya bir scaklk lme elemanyla llen scaklktr.

ekil 5.5. Kuru Termometre Scakl emas

Ya Termometre Scakl (Ty) : Termometre haznesi etrafna slak pamuk veya kee sarlmak
suretiyle llen scaklktr.

ekil 5.6. Ya Termometre Scakl emas

i Noktas Scakl (Ti) : Nemli hava sabit basnta soutulduunda , iindeki su buharnn
youmaya balad andaki scakla denir.

zafi ( Bal ) Nem : zafi nem, havann ierisindeki su buhar ktlesinin , havann ayn scaklkta alaca
maksimum su buhar ktlesine orandr.

ekil 5.7. Bal Nem emas

zgn Nem (w): Hava ierisindeki su buhar ktlesinin kuru hava ktlesine oranna denir.

ekil 5.8. zgl Nem emas

Mutlak Nem (Deriik veya Konsantrasyon) : 1 m nemli havann ierisindeki su buhar ktlesine
denir.

Duyulur Is (Qd) : Bir maddenin scakln deitirmek iin alnmas ( soutma ilemi ) veya verilmesi (
stma ilemi ) gereken s miktarna denir.

Gizli Is (Qg) : Bir maddenin scakln deitirmeksizin faz durumunu deitirmek iin alnmas veya
verilmesi gereken s miktardr.

PSKROMETRK DYAGRAMDA LEMLER

Psikrometrik diyagram zerinde nemli hava zerine uygulanan ilemler aadaki balklar altnda
incelenmitir.

1. ki havann adyabatik kartrlmas

2. Duyulur stma
3. Duyulur soutma

1) ki Havann Adyabatik Kartrlmas

klimlendirmede sklkla karlalan ilemlerden bir tanesi farkl psikrometrik zelliklere sahip iki
veya daha fazla hava aknn adyabatik kartrlmas ilemidir.

rnek 5.2

6000 m3/h debisinde 6 oC kuru termometre ve 4 oC ya termometre scaklndaki d hava

ile 20000 m3/h debisindeki 20 oC kuru termometre ve %40 bak nemdeki i hava adyabatik
olarak kartrlmaktadr. Karm havasnn kuru termometre , ya termometre , zgn nemini
bulunuz ?

Karm
odas

V1=6000 m3/h

V2=20000 m3/h

V K= ?

T1 = 6 o C

T2= 20 oC

TK=?

T1YT= 4 oC

2 = %40

TKYT=?

Nemli havann younluu qhava = 1.2 kg/m3 kabul edilirse

zm 5.2

1 6000 x1.2 7200kg / h

m
2 20000 x1.2 24000kg / h
m

TK

m 1 xT1 m 2 xT2 7200 x6 24000 x20

16.8o C
m 1 m 2
7200 24000

1. ve 2 . durumun deerleri psikriometrik diyagram zerinde bulunarak , bir doru olarak

birletirilir. Ardndan bulunan TK deeri 1 ve 2 dorusu zerinde iaretlenir. stenilen deerler
diyagram zerinde okunur.

Diyagramdan okunan deerler ;

T1= 6 oC

T2= 20 oC

TK=16.8 oC

T1Y=4 oC

T2Y=12 oC

TKY=10.2 oC

h1= 4.2 Kcal/kg

h2=8.5 Kcal/kg

hK=7.4Kcal/kg

w1=4.1 gr/kg

w2=5.9gr/kg

wK=5.4gr/kg

ekil 5.9. rnek 5.2. nin psikrometrik diyagramda gsterimi

2) Duyulur Istma

Bir klima santralinde havann duyulur s miktarn arttrmak iin scak sulu serpantinler ,buhar
serpantinleri, elektrikli stclar veya s pompalar kullanlmaktadr. Nem kayb veya kazanc
olmakszn nemli hava stlrsa bu ilem duyulur stma olarak adlandrlr.

rnek 5.3

D ortam scakl 25 oC kuru termometre scaklndaki ve % 40 bal nemdeki bit yerde bulunan
bir ortamn s kayb 10 kW olarak hesaplanmtr. Is kaybn karlamak iin d hava 42 oC
scaklna kadar stlarak odaya girmektedir. Odaya gnderilmesi gereken hava miktarn bulunuz ?

Q12=10kW

T1=25 C

? 1=%40

T2=42 C

stc serpantin

zm 5.3
1 kcal/kg = 4.186 kj/kg

Psikriometrik diyagramdan h1 ve h2 deerleri bulunur.

h x(h2 h1 )
Q12 m
h x(14.7 10.8) x4.186
10 m
h 0.61kg / s 2196kg / h
m

2196
Vh
1830m3 / h
1.2

ekil 5.10. rnek 5.3. n Psikrometrik diyagramda gsterimi

rnek 5.4

Bir klima santralinde kullanlan stc serpantin kapasitesi 96 kW dr. 14400 m3/h debisindeki hava
4 C kuru termometre ve % 60 bal nem artlarnda stc serpantine girmektedir. Havann stc
serpantinden k scakln bulunuz ?
o

Q12=96kW

Vh=14400
T1=4 C

? 1=%60

T2=?

stc serpantin

1 kcal/kg =4.186 kj/kg

Hava Miktar

h Vh xqh
m
h 14400 x1.2 17280kg / h 4.8kg / s
m

h1 ve h2 deerleri psikrometrik diyagramdan bulunur.

Istc kndaki havann entalpisi

x(h2 h1 )
Q12 m
96 4.8x(h2 12) h2 32kj / kg

Istc kndaki havann psikrometrik diyagram

h2= 32 kj/kg deeri iin psikiometrik diyagramdan T2= 23.5 oC olarak bulunur.

ekil 5.11. rnek 5.4 n Psikriometrik diyagramda gsterimi

3) Duyulur Soutma

Bir klima santralinde havann soutulmas ileminde, santrale giren hava, bir soutucu
serpantin ierisinden geirilir. Soutucu serpantin ierisinden geen hava ssn , borular
ierisinden geen akkana vererek sour. Serpantinden geen havann ssn alarak snan su bir
soutma makinesinde soutularak, bir pompa yardm ile serpantinden geri gnderilir. Baz
uygulamalarda soutucu serpantin olarak, mekanik buhar sktrmal bir soutma devresinin
buharlatrcs kullanlr. Buharlatrc ierisinde dolaan soutucu akkan , buharlatrc
kanatlar arasndan geen havann ssn ekerek, soutma ilemini gerekletirir.
Nem kayb veya kazanc olmakszn nemli hava soutulursa bu ilem duyulur soutma olarak
adlandrlr.

rnek 5.5
Bir klima santralinin soutucu serpantine 4200 m3/h debisindeki hava 40 oC kuru termometre ve %
30 bal nem artlarnda girmektedir. Havann 20 oC kuru termometre scaklna kadar soutulmas
istendiine gre gerekli olan soutma kapasitesini bulunuz ?

Q=?

Vh=4200
T1=40 C

? 1=%30

T2=20 C

soutucu serpantin

zm 5.5

Hava miktar :

h 4200 x1.2 5040kg / h 1.4kg / s

m
h1 ve h2 deerleri psikriometrik diyagramdan bulunur .

Soutucu serpantin kapasitesi :

h x(h1 h2 )
Q12 m
Q12 1.4 x(18 13.1) x4.186 28.7kW

ekil 5.12. rnek 5.5 in Psikriometrik diyagramda gsterilmesi

KLMLENDRME SSTEMLER

5.1. LOKAL KLMLENDRME CHAZLARI

5.2. MERKEZ KLMLENDRME CHAZLARI

5.1. LOKAL KLMLENDRME CHAZLARI

PENCERE TP CHAZLAR
SALON TP PAKET CHAZLAR
ATI TP PAKET CHAZLAR
KONSOL TP CHAZLAR
SPLT-AYRIK CHAZLAR

5.1.1. Pencere Tipi Cihazlar:

lk klima modelidir. Pencere veya duvara monte edilen tek bir kutu eklindedir. Cihazn bir ksm i
ortamda, bir ksm da d ortamda kalr. Taze hava, nem alma, programlanabilme ve uzaktan
kumanda imkanlar salayan modelleri mevcuttur.

Kk ve bamsz ortamlarn iklimlendirilmesi iin kullanlr. Elle veya otomatik ayarlanabilen panjur
ayar ile hava akmnn homojen dalm salanr. Cihazn yerine konulmasndan sonra sadece elektrik
ve youum suyu balants yaplr. Sadece soutma, soutma ve elektrikli stma, soutma ve stmal
(s pompas) tipleri mevcuttur. zellikleri:

Kk ortamlar iin uygundur

Grltl alr
Pencereyi kapattn iin grnty bozar
Havalandrma ynnden ortamda l hacimler kalabilir.

Bu cihazlar da kendi aralarnda yalnz soutma, soutma ve diren ile stma, soutma ve s
pompas (heat pump) ile stma yapabilmelerine gre ayrlrlar.

Yalnz soutma yapan cihazlar d scakln yksek olduu zamanlarda kullanlarak ieride serin ve
rutubetsiz ortamlar salarlar. Soutmann yannda stma da yapan cihazlar kn iklim ve binann
artlarna gre stma ihtiyacnn bir ksmn veya tamamn karlayabilirler.
Eer stma, diren ile salanyor ise cihazn verecei s d scaklktan bamszdr. Direnli cihazlar s
pompas zelliindeki cihazlara gre daha ucuzdurlar. Ancak stma yaparken bir s pompasna gre
daha verimsizdirler ve daha ok elektrik harcarlar.

Is pompalarnn avantaj, ayn miktar stmay direnli stmadan daha az elektrik harcayarak
yapmalardr. Elektrik sarfiyatndaki bu d, d hava scaklna ve nemine bal olarak 1/3 oranna
kadar eriebilir. Ancak d ortam artlar ktletike bu avantaj azalr.
lkemizin ok souk olmayan blgelerinde s pompas kullanm, diren stmasna gre elektrik
sarfiyat asndan yararl olmaktadr.

Istmay hem s pompas hem de diren ile yaparak iki sistemin de yararlarn sunan cihazlar da
mevcuttur.

Istmann tamamn veya bir ksmn klima cihazlar ile karlamann kn havalandrma imkann da
beraberinde getirecei unutulmamaldr.

ekil 5.13. Pencere Tipi Klima

ekil 5.14. Pencere Tipi Klima Yaps

ekil.5.15. Pencere Tipi Klima Montaj

5.1.2 Salon Tipi Klima :

Bu cihazlar, direkt olarak havas artlandrlacak ortamda bulunurlar. nitede evaporatr, fan ve
filtreler bulunur. Paket tiplerde su soutmal kondenser ve kompresr de i nitede bulunur. Havay
dorudan iklimlendirilecek ortama fleyebilecekleri gibi, ksa kanallar kullanlarak da daha homojen
hava dalm salarlar. zellikleri:

Kapasite aral pencere ve duvar tiplerinden daha yksektir.

D niteleri hava veya su soutmal olabilir.
Istma sistemi s pompas eklinde veya elektrikli stc ile salanr.

ekil 5.16. Salon Tipi Klima

5.1.3.at Tipi Paket Klima Cihazlar

Bu cihazlarn tasarm ve uygulamalar olduka genitir. Restoran, kafeterya ve banka gibi mahller
iin yaygn uygulama alan vardr. Sistem ekipmanlarnn tm bir kabin iinde atya veya d ortama
yerletirilir.

Sistem, iklimlendirilecek ortam ile gidi-dn kanallar yardmyla irtibatlandrlmtr.

Bu sistemler genellikle hava soutmal kondenser, fanlar, soutma serpantini, bazen elektrik veya
gazla alan stma serpantininden oluur. Ortamdaki hava dalm hava kanallaryla veya pencere
tipi klimalarda olduu gibi dorudan yaplabilir.

ekil 5.17. at tipi paket klima cihazlar

5.1.4.Konsol Tipi Cihazlar

Konsol tipi klima cihazlar deme tipi split klimalara benzer. Ancak tek fark d nite ve kondenser
(sulu tip) i nite iinde bulunur. Bu cihazlar split cihazlara gre;

Daha grltl alrlar

Su tesisat gerektirir
Su sarfiyatlar yksektir
Ayn gce gre elektrik sarfiyatlar yksektir

ekil 5.18. Konsol Tipi Cihazlar

5.1.5.Split Tip Cihazlar

A. UYGULAMA EKLNE GRE SINIFLANDIRMA

1. Duvar tipi
2. Yer tipi
a) Salon tipi
b) Konsol tipi
3. Tavan tipi
a) Gizli tavan tipi
b) Asma tavan (kaset) tipi
c) Normal tavan tipi
4. Kanall tip

B. NTE SAYISINA GRE SINIFLANDIRMA

1. Tek i niteli sistemler
2. ok i niteli sistemler (multi split)

Split duvar tipi cihazlar

Duvar tipi split klimalar evler, brolar ve kk iyerleri iin olduka uygundur. ortamn durumuna
gre en uygun duvara monte edilirler. Bu cihazlarn pencere tiplerine gre avantajlar:

Sessiz alrlar (genleme cihazlar dahi d nitede bulunur)

mimariyi ok etkilemezler.
Havalandrma daha homojen yaplr.
Kapasite aralklar daha genitir.
Bakmlar daha kolaydr.

ekil.5.19. Split - Duvar tipi cihazlar

Split Yer Tavan Tipi Cihazlar

Bu cihazlar, kk bro ve iyerlerinde pencere altlarna veya tavana monte edilir. Belli bir
ksmdan emdikleri havay st taraftan damper ynlendirmesiyle ortama verirler. Bu tip cihazlar gerek
demede ve gerekse tavanda iyi grnt vermezler.

ekil 5.20. Split Yer- Tavan tipi cihazlar

Split Asma Tavan Tipi Cihazlar

Bu cihazlar i ve al-veri yerleri iin asma tavan ile ok uyumlu bir grnt salarlar. Havay orta
ksmlarndan emer, iki veya drt ayr ynden fleme yaparlar. Kapasiteleri geni bir aralktadr.

ekil 5.21. Split asma tavan tipi cihazlar

Normal Tavan Tipi Cihazlar

Bu tipler tavana monte edilir genellikle tek ynl fleme yaparlar. Kapasite kademeleri yksektir.
Olumsuz ynleri tavanda grnt kirlilii oluturmalardr.

ekil 5.22. Normal Tavan Tipi Cihazlar

Split Kanal Tipi

Kanal tipi cihazlar, kat ykseklii yksek, asma tavanl i ve al-veri merkezlerinde yaygn olarak
kullanlmaktadr. Bu cihazlar ile ortama gereken taze hava ihtiyac karlanabilir. Cihazn i nitesi
tavan arasna konur. artlandrlm hava esnek kanallar yardmyla difzr ve menfezlere verilir.
Kapasite aralklar olduka genitir.

ekil 5.23. Kanal Tipi Split klimalar

D nitesiz Klimalar

Bu cihazlar tarihi binalarda d grnt kirlilii oluturmaz, kondenser iin gereken havay dardan iki
kk k kanal yardmyla alr. Kompresrn i nitede olmas grlt iddetini biraz
arttrmaktadr.

ekil 5.24. D nitesiz Klima

oklu niteli Sitemler

Bir d niteye 24e kadar i nite balanabilir. Bu cihazlar merkezi klima sistemlerinin ciddi bir
alternatifi olmutur. Tek merkezden kontrol ve bina ynetim sistemine entegre edilebilme, geri s
kazanm, enerji tasarrufu, ayn anda hem stma hem de soutma yapabilme zellikleriyle tercih
nedeni olmulardr.

ekil 5.25. oklu i niteli Klima

KLMA DI NTE MONTAJ YERNN SELMES

1. Klima yanc gazlarn sznt yapabilecei yerlerin yanna monte edilmemelidir.

2. D cihaz havalandrmas iyi olan mmknse glgede kalan bir yere monte edilmeli,
3. D nitenin kard scak-souk havadan ve grltden rahatsz olunmayaca bir yer seilmelidir.
4. D ve i nitenin salam ve titreim yapmayacak ekilde monte edilmesi gerekir.

DKKAT EDLMES GEREKEN KONULAR

1. Elektrik kablosunun ekilmemesi gerekir.

2. Otomatik sigorta ve kabloyu zaman zaman kontrol etmek gerekir.
3. ubuk ve benzeri cisimlerin cihaza sokulmamas gerekir.
4. Oday arada bir havalandrmak gerekir.
5. Bcek ilac gibi spreyleri cihaza skmamak gerekir.
6. Uzun sre direkt hava akm altnda kalmamak gerekir.
7. Cihazn hava giri-k deliklerini kapatmamak gerekir.

CHAZIN VERML ALIMASI N NELER YAPILMALI

1. Uygun bir oda scaklna ayarlamak gerekir.

2. Direkt gne ndan ve hava cereyanndan kanmak gerekir.
3. Cihaz gerekten ihtiya olduu zamanlarda altrmak gerekir.
4. Filtreleri dzenli olarak temizlemek gerekir.
5. Hava akm ynn doru ayarlamak gerekir.
6. Mmkn olduunca s kaynaklarn odann dnda tutmak gerekir.

DI NTENN MONTAJI

1. L eklindeki d nite sehpalar, terazisinde dbellerle monte edilir.

2. D niteyi sehpalarn zerine koymadan nce d nitenin ayaklarna lastik takozlar taklr.
3. D nite sehpalar zerine yerletirilerek balant cvatalarnn somunlar sklr.

NTE MONTAJI

1. ve d niteler kutularndan karlr ve montaj malzemeleri hazrlanr.

2. Kablo balantlarn kolaylatrmak iin i nite koruma panjurlar kartlr.
3. Sac levha, klima montaj yaplacak olan duvara yerletirilir, teraziye alnr ve delikleri iaretlenir.
4. Delikler delinip dbeller yerletirilerek sac levha sabitlenir.
5. Drenaj, boru ve kablo hatt da doru eimli ekilde kademeli olarak geniletilir
6. nite kablo balantlar bitince i nite yerine yerletirilir.
7. Bakr boru balantlar ek borularn ularna hava alarak yaplr .
8. Drenaj hatt en yakn yamur kolonuna balanr
9. Servis valfinin alarak sisteme gaz verilmesi
10. Boru ve kablo balantlar iin dekoratif plastik kanallar yerletirilir .
11. Montaj bittikten sonra test almas yaplr .

5.2. MERKEZ KLMLENDRME SSTEMLER

Bu tr sistemler daha ok byk binalarn iklimlendirilmesi iin kullanlr. Bir kazan ve

radyatrlerden oluan bir kalorifer tesisatna benzetilebilir. Kazan yerine bir klima santral,
radyatrler yerine de havalandrma kanallar, menfezleri ve/veya fanl serpantin niteleri (fan-coil
unit) vb. cihazlar bulunmaktadr. Sistemin boru veya kanallar ierisinde su, hava veya bir soutucu
akkan dolatrlarak stma-soutma-havalandrma ve nem kontrol salanr.

Merkezi sistemler;

Tamamen Haval sistemler

Tamamen Sulu sistemler
Sulu ve Haval sistemler

olmak zere ana sisteme ayrlr.

5.2.1. Tamamen Haval Sistemler

Merkez bir klima santralnda artlandrlan havann kanallar yardmyla iklimlendirilecek ortama
gnderilmesidir. zellikle byk mahllerin iklimlendirilmesinde kullanlr. Merkez klima santrali
karm hcresi, filtre, aspiratr, vantiltr, stc batarya, soutucu batarya ve nemlendirici
hcrelerden meydana gelir. Havann soutulmas, serpantinde souk su veya dorudan soutucu
akkan dolatrlarak salanr.

Tamamen haval sistemler kendi aralarnda u alt gruba ayrlmaktadr;

Yeniden stma terminalli

ki kanall
Deiken hava debili

ekil 5.26. Tamamen Haval Sistem emas

5.2.2.Tamamen Sulu Sistemler

Tamamen sulu sistemler ok odal binalarda, ofis binalar, otel, motel, hastane ve apartmanlarda
yaygn olarak kullanlr. Her bir odaya yerletirilen hava artlandrma cihaz (fan coil) ile odalarn
soutulmas salanr. Fanl serpantinlerde dolaan su, merkez bir soutma grubunda (chiller)
pompalar yardmyla tesisata gnderilir. Her bir odann scakl bir termostat yardmyla kontrol
edilebilir.

Tamamen sulu sistemler kendi aralarnda u alt gruplara ayrlmaktadrlar;

ki borulu
borulu
Drt borulu
Radyal borulu
Sistemler olarak ayrlr.

ekil 5.27. Sulu Sistem emas

5.2.3. Sulu- Haval Sistemler

Sulu ve haval sistemler bir merkezde artlandrlan temiz havann ve merkez bir soutma
grubunda soutulan suyun, fanl serpantin birimlerine gnderilerek mahllerin, insanlarn temiz hava
ihtiyalarn da karlayarak soutulmas ilemidir.

Sulu- haval sistemler u alt gruba ayrlr;

ndksiyonlu tip
Fanl- Serpantinli tip

ekil 5.28. Sulu- Haval sistem emas

ENDSTRYEL VE KONFOR KLMASI UYGULAMALARI

Bir mahallin duyulur ve gizli s ykleri hesaplandktan sonra projelendirilecek mahallin duyulur
ve gizli s yklerini karlayacak cihaz seimi iin psikrometrik diyagramdan yararlanlmas
gerekmektedir. Endstriyel ve konfor klimas uygulamalarnda psikrometrik almas yaplarak , klima
santrali seilir. Mahal ile istenilen artlarn salanmas iin klima santralinde i ve d hava karm
bir takm ilemlerden geirilir. Klima santralinde ama, karm havasnn bir veya bir dizi uygun
ilemle istenilen fleme artlarna getirmektir.

ekil 5.29. Tam Klima ( yaz + k ) Santrali

a) K Klimas Uygulamas

K klima santrali, k artlarnda konforun veya herhangi bir mamuln daha verimli bir ekilde
retilmesi iin gereken uygun ortam koullarnn salanmas amacyla kurulan bir klima santralidir.

K klimas hesabnda srasyla aadaki yol izlenir :

1. (I) ve d (D) ortam artlarnn psikrometrik diyagram zerinde yerleri belirtilir.

2. Taze hava miktarn ( VD) belirtmek iin mahalde bulunan insan says ve o mahal iin kii
bana gerekli taze hava miktar bulunup, bu iki deer arplr. Bulunan deer, o mahal iin
gerekli olan toplam taze hava miktardr. Santrale alnan taze hava miktar kadar hava
santralden dar egzos edilecektir. Mahalden geri beslenecek hava miktar mahale beslenen
toplam hava miktar ile d ortamdan alnan taze hava miktar arasndaki fark kadardr.
3. Sisteme alnacak taze hava miktar ve mahalden santrale geri beslenen besleme havas
miktarndan yararlanlarak karm havasnn zellikleri belirlenir.
4. Eer n stc konmusa ( bu durumda karm artlar (K) d ortam havas artlarna (D)
yakndr, karm noktasndan (K) itibaren zgl nem sabit kalacak ekilde saa doru (A
noktasna kadar ) stma ilemi izilir.
5. Eer n stc konmamsa ( bu durumda karm artlar (K) i ortam havas artlarna (I)
yakndr), karm noktasndan (K) itibaren ya termometre scakl sabit kalacak ekilde
adyabatik olarak su ile nemlendirme prosesi izilir.
6. Istma prosesinin bitiminde (A) ya termometre scakl sabit kalacak ekilde su ile adyabatik
olarak nemlendirme prosesi izilir.
7. Nemlendirici kndan (B) daha nce belirlenen fleme havas scaklna kadar stlr.
8. DIO hesaplanarak, DIO dorusu izilir ve paralel olarak i hava artlarna (I) tanr.
9. Son stcdan gelen doru ile DIO dorusunun kestii nokta (C) mahale fleme noktasdr.
10. Mahallin duyulur ve gizli s yklerinin tam olarak karlanmas iin, fleme havas scakl (c)
ve i ortam artlarndan izilen (I), her ikisi de DIO dorusu zerinde olmaldr.

rnek 5.6

Bir mahal iin k klimas uygulamas yaplacaktr. Uygulama iin aadaki veriler bilinmektedir .

Mahallin toplam s kayb 10kW, duyulur s kayb 22.5 kW

D ortam artlar: 3 oC KT , %70 BN
ortam artlar: 25 oC , %50 BN
Toplam hava debisinin %80i taze hava olarak d ortamdan alnmaktadr.

fleme havasyla mahal havas arasnda scaklk farknn 15 oC olmas istenmektedir.

Nemlendirici k artlar %90 BN alnacaktr.

Yukardaki verilere dayanarak aadaki istenilenleri bulunuz ?

a)
b)
c)
d)

lemi psikrometrik diyagramda gsteriniz

Sistemde dolaan toplam hava miktarn hesaplaynz
Nemlendiriciden havaya pskrtlen su miktarn hesaplaynz.
n stc ,son stc kapasitesini hesaplaynz.

Mahal

Q =22.5kW
Q =10 kW
D

3 c KT
%70BN

+
K
D

zm 5.6.

B
%90

25C
% 50 BN

Karm scakl

TK THOxTD (1 THO) xTI

TK 0.80 x3 (1 0.80) x25 7.4o C

Duyulur s oran

DIO

2500
2000kj / kg
1 2.25

Gerekli deerler Psikrometrik diyagram okunarak ;

Toplam hava miktar

Q
10
T
h
m

1.11kg / s 4000kg / h
(hc hI ) (58 51)

m
4000
Vh h
3333m3 / h
qh
1.2

Pskrtlen Su Miktar

w m
h x(wA wB ) 4000 x(6.5 4.5) x103 80kg / h
m

n stc Kapasitesi

m
h x(hA hK ) 1.1x(26.5 19.5) 7.77kW
Q
n

ekil 5.30. rnek 5.6 nn Psikrometrik diyagramda gsterilmesi

b) Yaz Klimas Uygulamas

Yaz klimas santralinde mahalden gelen havann bir ksm ile taze hava olarak alnan d hava
karm odasnda kartrlarak soutucu serpantine gnderilir. Daha sonra soutucu serpantinde
souyan hava, hava kanallar vastasyla mahale ulatrlr.
Yaz klimasnda tavsiye edilen oda scakl ile fleme scakl arasndaki scaklk fark 6-10 oC
deerleri arasndadr. Eer, scaklk fark belirtilen bu deerlerden yksek ise o zaman karm
havasnn bir ksm evaporatr kna by-pass edilmelidir. Santrale giren havann bir ksmnn
soutucu serpantinden geirilerek entalpisi deitirilir ve havann dier ksmnn serpantin dndan
dolatrlarak entalpisi deimezse, entalpisi deimeyen havaya by-pass havas denir.

Yaz klimas hesab aamalar :

1. Yaz klimas hesabnda ncelikle mahalin bulunduu ehrin d hava tasarm deerleri
bilinmelidir. D havann zelliklerini belirten nokta (D), diyagram zerinde d hava kuru ve
ya termometre deerlerinden yararlanlarak iaretlenir.
2. Mahal ierisinde istenen artlar da (I) ayn ekilde diyagram zerine iaretlenir.
3. D ve i artlar diyagram zerinde belirtildikten sonra bu iki nokta bir doru ile birletirilir.
4. Karm havas tespit edilerek izilen bu doru zerine iaretlenir.
5. Daha nce tespit edilen duyulur ve gizli s kazanlarndan yararlanlarak , duyulur s oran
bulunur. Duyulur s orannn klasik proses uygulamalarnda 0.7 ile 1 arasnda kalmas istenir.
Duyulur s, ortamn kuru termometre scakln dorudan etkileyen bir s olup, gizli s ile
ortam arasndaki nem miktarnn artmasyla kendini gsterir. Gizli snn yksek olmas
toplam s miktarn etkileyeceinden, konfor klimas uygulamalarnda istenmeyen bir
durumdur.
6. Referans noktasndan izilen DIO dorusu, i artlardan (I) geecek ekilde paralel izilir.
7. fleme havas artlar (B), (I) noktasndan geen DIO dorusu zerinde olacak ekilde
iaretlenir. Yaz prosesi konfor klimasnda tavsiye edilen oda scakl ile fleme scakl
arasnda scaklk fark 6-10 oC deerleri arasnda olamas tavsiye edilmektedir. Endstriyel
uygulamalarda ise bu deer 12 oC civarndadr. Eer scaklk fark, belirlenen bu deerlerden
yksek ise o zaman karm havasnn bir ksm evaporatr kna by-pass edilmelidir.
8.
Karm noktasndan, yeri belirlenen fleme havas artlarna (B) bir doru izilerek ilem
sna erdirilir.(B) noktasndan geen bu dorunun %100 bal nem erisini kestii nokta (Ax)
ise Cihaz i Noktas (CN) scakldr. Bu nokta ayn zamanda serpantin yzey scakln
ifade eder. Pratikte cihaz i noktas yaklak %90 bal nemi kesen nokta olarak (A noktas )
alnr.

rnek 5.7
Bir mahal iin yaz klimas santrali uygulamas yaplacaktr. Uygulama iin aadaki
bilinmektedir.

Vh=4200 m/h
Mahal

35 c KT
%40BN

VI=3200 m/h

QD=14kW
QG=4 kW

25C
% 50 BN
A

Mahallin duyulur s kazanc 14kW , gizli s kazanc 4 kW

Mahallin tasarm artlar : 25 oC KT ve %50 BN
D hava verileri 35 oC KT ve %40 BN
Soutucu serpantinden geen havann serpantin kndaki bal nemi %90 alnacaktr.

veriler

Mahalle flenen hava miktar 4200 m3/h

Dn havas 3200 m3/h

Yukardaki verilere dayanarak aadaki istenilenleri bulunuz .

a) Olay psikrometrik diyagramda gsteriniz.

b) Soutucu serpantin kndaki havann kndaki kuru ve ya termometre scakln bulunuz
c) Serpantinden by-pass edilen ve edilmeyen hava miktarn hesaplaynz.

zm 5.7

DIO

QD
14

0.78
QD QG 14 4

Taze hava miktar

VD Vh VI 4200 3200 1000m3 / h

VD 1000
THO

0.24
Vh
4200

Karm havas scakl

TK THOxTD (1 THO) xTI

TK 0.24 x35 (1 0.24) x25 27.4o C

 h Vh xqh 4200 x1.2 5040kg / h 1.4kg / s

m

Gerekli Deerler Psikrometrik diyagramdan okunarak ;

hB 50.2

18
37.4kj / kg 9 Kcal / kg
1.4

By-pass oran

BYO

TB TA 15.4 12.5

0.2
TK TA 27.4 12.5

By-pass edilen hava miktar

VByo BYOxVh 0.2 x4200 840m3 / h

Soutucu serpantinden geen hava miktar

VSo Vh VByo 4200 840 3360m3 / h

ekil 5.31. rnek 5.7. nin Psikriometrik diyagramda gsterimi

KLMLENDRME SSTEMNDEK HAVA ETLER

Kuru hava , yani ierisinde su buhar bulunmayan hava, yksek miktarda enerji tayamadndan,
iklimlendirmede bahsedilen hava daima slak havadr. Hava karmnda su buhar az ise kuru hava ve
su buhar yznden zengin ise de nemli hava olarak adlandrlr.

Hava, sistemde s tayc olarak kullanldndan, iklimlendirme mahallinin konforu, santraldaki

hava zerine yaplacak termodinamik ilemlerle salanmaktadr. Kirli havann temizlenmesi,
ykanmas, kuru havann nemlendirilmesi, nemli havann neminin ekilmesi, souk havann stlmas
ve scak havann da soutulmas gibi btn termodinamik ilemler iklimlendirme santralinde yaplarak
iklimlendirilmek istenen mahalle gnderilmektedir.

ekil 5.32. iklimlendirme tesisatndaki hava eitleri

klimlendirme tesisatnda kullanmna gre 7 eit havadan sz edilmektedir. Bunlar ;

1. D hava (DH) : Mahallin dndan alnan havadr.

2. Hava (H) : Mahalde bulunan mevcut havadr.
3. Dn Havas (DH) : Enerji tasarrufu salamak amacyla, belli oranlarda dardan
alnan taze hava ile kartrlmak zere, karm odasna gnderilen kullanlm
bayathavadr.
4. Karm Havas (KH) : Kartrma odasnda, belli oranlarda d hava ile kullanlm
bayat i havann kartrlmasndan oluan sistem havasdr.
5. Atk Hava (AH) : Mahalde kullanldktan sonra, egzostan dar atlan hava.
6. Bayat Hava (BH): Mahalden alnan, kullanlm, oksijen ynnden fakir hava.
7. Temiz Hava (TH): klimlendirme santralinde ilenip, istenilen artlara getirilerek
mahalde kullanlmak zere flenen hava

6.KAYNAKLAR

1. Fahrettin Kkahin Soutma ve klimlendirme

2. Hikmet Doan Havalandrma ve klimlendirme Teknii
3. Recep Yamankaradeniz, lhami Horoz, Salih Cokun klimlendirme Esaslar ve
Uygulamalar
4. http://www.sogutma.net/

5. http://www.sogutmarehberi.com/

6. http://tr.wikipedia.org/wiki/So%C4%9Futma_kulesi

7. http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0klimlendirme

8. http://iksdersnotlari.blogcu.com/

9. http://www.deneysan.com/dersnotlari.htm