Professional Documents
Culture Documents
Rozdzia szesnasty
kapita zmienny
Ricardo mwi (ch. X X X II) :
Zaoylimy, e spadla cena p rodu ktu su row ego, z ktrego wytwa
rza si towary, i dlatego obni si ceny tych towarw. Tak, ceny te
obni si, ale obnice tej nie bdzie towarzyszyo jakiekolwiek zmniej
szenie pieninego dochodu producenta. Jeli sprzedaje on swe towary
za mniejsz sum pienidzy, to tylko dlatego, e zynniejszya si w arto
jed n eg o Z m ateriaw , z ktrych w ytw arza si te tow ary. Jeli fabry
kant sukna sprzedaje swe sukno za 90 0 f. szt., a nie za 1000 f. szt.,
dochd jego nie zmniejszy si, kiedy warto weny, z ktrej wytwarza
si sukno, obniy si te o 100 f. szt. (tame, str. 5 18).
Rozdzia szesnasty
562
563
Rozdzia szesnasty
564
od 6 0 0 0 f. szt. rwna si
180 f. szt., i ty lko na tych w aru nkach m gby zacz gosp od aro w a n o
wy farm er, ktry m a w kieszen i 6000 f. szt. W iele gazi przemysu
mogoby z tego samego rda osiga wiksze lub mniejsze korzyci.
Z m niejszenie zy skw piwowara, gorzelnika, fabrykanta sukna, fabry
kanta ptna mogoby by w czci w yrw n an e przez w zrost w artoci
posiad an y ch przez nieb Z asobw m ateriaw surow ych i w yrobw g oto
wych. Natomiast fabrykanci wyrobw metalowych, biuterii i wielu in
nych towarw, podobnie jak posiadacze kapitaw, na ktre skada si
wycznie pienidz, odczuliby w ca ej rozcigoci s p a d e k stopy Zysku,
nie otrzymujc adnego wyrwnania (tame, str. 123/124).
565
Rozdzia szesnasty
z gry pr ze cit n a
wyjcia
Ricardowskiej
teorii
punkt
zysku]
zyski
sprawiaj,
Z jednej
dziny
do
kapital
drugiej.
przenosi
si
wanie
dzie
567
Rozdzia szesnasty
stu plac, wywoanego przez wzrost cen artykuw pierwszej potrzeby
(tame, str. 119/120).
Jeeli dzie pracy jest dany (albo jeeli istniej tylko takie
differences in the working days in different trades as are com
pensated by the peculiarities of different labour [rnice du
goci dnia pracy w rnych gaziach produkcji, jakie zostaj
wyrwnane przez odrbne waciwoci rnych rodzajw pra
cy]), to dana jest oglna stopa wartoci dodatkow ej, tj. of
surplus labour, gdy paca robocza jest przecitnie taka sama.
Myl ta nie opuszcza Ricarda. I miesza on t general rate of
surplus value z general rate o f profits. Dowiodem ju, e przy
takiej samej general rate o f surplus value, stopy zysk/t w diffe
rent trades musiayby by zupenie odmienne, gdyby towary
sprzedawano wedug ich odpowiednich wartoci. Oglna stopa
zysku powstaje w taki sposb, e ca wytworzon warto
dodatkow oblicza si w stosunku do globalnego kapitau
spoeczestwa (klasy kapitalistw) ; dlatego kady kapita w
kadym poszczeglnym trade ujmuje si jako odpowiedni
cz kapitau globalnego o takim samym ||6711 skadzie or
ganicznym, zarwno jeli chodzi o podzia na kapita stay
oraz zmienny, jak i na obrotowy oraz trway. Jako taka od
powiednia cz dany kapita otrzymuje proporcjonalnie do
swej wielkoci dywidend z wartoci dodatkowej, ktr wytwo
rzy kapita globalny. Podzielona w ten sposb warto do
datkowa, porcja wartoci dodatkowej, ktr w cigu danego
okresu, np. w cigu roku, otrzymuje dana cz kapitau, np.
wielkoci 100 jednostek, stanowi the average profit, czyli the
general rate o f profit, ktra wchodzi do kosztw produkcji
of every trade. Jeeli porcja ta rwna si 15 na 100 jednostek
kapitau, to the usual profit [zwyky zysk] rwna si 15%,
a cena kosztu - 115. Cena kosztu moe by mniejsza, kiedy
np. tylko cz wyoonego kapitau wchodzi jako zuycie do
procesu tworzenia wartoci. Ale ta cena kosztu rwna si
zawsze skonsumowanemu kapitaowi + 15, czyli plus avera
ge profit od wyoonego kapitau. Gdyby w jednym wypadku
do produktu wchodzio 100, a w drugim tylko 50, to w pierw
szym wypadku cena kosztu rwnaaby si 100 + 15 = 115,
568
Rozdzia szesnasty
[b)
Bd
stop
Ricarda
zysku
i w
kwestii
wywiera
ogle
handel
wpywu,
handel
ktry
na
koloniami
zagraniczny]
571
Rozdzia szesnasty
512
Rozdzia szesnasty
Bdne
przesanki Ricardowskiej
o b n i a n i a si s t o p y zysku]
koncepcji
574
Rozdzia szesnasty
Analiza
pochanianiu
tezy
stopy
Ricarda
zysku
o stopniowym
przez
wzrastajc
rent]
516
Rozdzia szesnasty
koci 120 f. szt. (60c i 60v) produkt rwna si 120 f. szt., czyli
40 tonom (40 X 3). W drugim wypadku przy wyoonym ka
pitale w wysokoci 110 . szt. (60c i 50v) produkt rwna si
120 f. szt., czyli 48 tonom (48 X 21/).
W pierwszym wypadku przy wyoonym kapitale w wyso
koci 100 f. szt. (50c i 50v) produkt rwna si 100 f. szt.,
czyli 33V3 tony (3 X 33V3 = 100). A poniewa mamy tu
do czynienia jedynie z pogorszeniem si jakoci gruntw, ale
nie ze zmian skadu kapitau, kapita stay w wysokoci
50 f. szt. bdzie uruchomiony przez stosunkowo tak sam
ilo pracy, jak przedtem kapita w wysokoci 60 f. szt. Jeeli
wic kapita stay w wysokoci 60 f. szt. uruchamiao 20 ludzi
(ktrzy otrzymywali 40 f. szt., dopki warto 1 tony rwnaa
si 2 f. szt.), to teraz kapita w wysokoci 50 f. szt. bdzie
uruchomiony przez 162/ robotnika, otrzymujcych 50 f. szt.,
odkd warto tony podniosa si do 3 f. szt. Podobnie jak
przedtem, 1 robotnik otrzymuje 1 ton bd 1 kwarter =
= 3 f. szt, gdy 162/ X 3 = 50. Jeeli warto stworzona
przez 162/ robotnika rwna si 50, to warto stworzona
przez 20 robotnikw rwna si 60 f. szt. A wic zaoenie, e
praca dzienna 20 robotnikw rwna si 60 f. szt., pozostaje
nadal w mocy.
Wemy teraz drugi wypadek. Przy wyoonym kapitale
w wysokoci 100 f. szt. produkt rwna si 109V n f. szt., czyli
437/ii tony (2V2 X 437/ii = 109V ii). Kapita stay rwna
si 546/ii f. szt., a kapita zmienny - 455/a - Jak liczb ro
botnikw reprezentuje ta kwota 455/n f. szt.? Liczb 182/n
robotnika. 1)6751 Jeeli mianowicie warto stworzona w cigu
jednego dnia pracy 20 robotnikw rwna si 60 f. szt., to
warto stworzona w cigu jednego dnia pracy 182/ii robot
nika rwna si 546/n f. szt., a przeto warto produktu rwna
si 109V n f. szt.
Widzimy tedy, e w obu wypadkach taki sam kapita uru
chamia mniejsz ni przedtem liczb robotnikw, ktrzy ko
sztuj jednak droej. Pracuj oni w cigu takiej samej liczby
godzin, lecz dodatkowy czas pracy zmniejszy si lub zupenie
znikn, gdy w cigu takiego samego czasu robotnicy ci wy
twarzaj mniej produktu (i produkt ten skada si z necessa578
Tony
Kapita
[Kategoria]
f. szt.
W
[ cz
WR
[W ar
WI
WD
CK
RA
[W ar
[Cena
[R en
RD
[R en
RA
[W ar
na
w ar
to
to
to
kosz
ta
ta
ta
ryn
indy
tu]
abso
abso
to
kowa
widu
nicz
lut
nicz
lu t
pro
alna]
kowa]
tony
na]
kowa]
na]
duktu]
tony]
1 to
ny
tony
tony
. szt.
f. 6Zt.
1. szt.
f. szt.
f. szt.
[R en
f. szt.
f. szt.
100
60
120
l 6/o
10
II
100
65
130
l ll/is
2/lS
1/1S
10
10
iii
100
75
150
l* /5
17/15
10
30
3 00
200
4 00
30
40
15
579
Rozdzia szesnasty
RD
cz
[Renta na
0CD r
renta
nicz
kowa]
tony
cz
na
renta
f. szt.
tony
Skad
kapita
u
Stopa
war
toci
dodat
kowej
liczba
robot
nikw
Paca
robo
cza
Paca
robo
cza
Stopa
zysku
i. szt.
tony
20
20
20
10
60c+ 40v
50
20
40
10
20
10
60c ~M0v
50
20
40
iii
15
40
20
60c"h 40v
50
20
40
20
70
35
10
10
f. szt.
III
100
8 1 1/
Zysk
Stopa
zysku
f . szt.
/.
3 0 10/*S
'7
a
ri
i ^
f.
szt.
1 3 0 10/m
3
?
fy>
m
1
*
S oc
dd
i
t
NH fcw *0
.8 ~
| i
1
m
Renta
Kapita
*c
o
s
&
Liczba ton
f. i U .
f. Zt.
f. szt.
i.
l*/s
t* h
Skad
kapitau
Stopa
wartoci
dodatkowej
szt.
Iaczba
robotnikw
*/
655/sec + 3 4 w/v
8 7 l /i
2 \ 'V t*
Rozdzia szesnasty
f. Zt.
III
100
77s/ u
i . Zt.
f. 2t.
f. SZt.
f. szt.
12317/
142/7
l n /u
I sh
WD
W artoi
rniczkowa
[1 tony]
WI
[Warto indywidualna
1 tony]
rynkowa
[Wartoi
1 tony]
WR
[W R]
czna wartoi
rynkowa
[RW]
Rzeczywjita
czna
warto
Licrf>a
toil
Kapital
[Kategoria]
[ + ie/s
f. szt. = ]
b 4 w/u szyi.
582
R ent*
w
tonaeh
f. s a l
Stopa
zysku
Skad
kapitaJu
Stopa
Liczba
waztoid
robotdodatkowej nikw
'/
19V n
10*/m
2 3 17/n
61 / m c + 382/2iv
6 2 /2
204%
II
Stopa
?.y&ku
100
6 7 Vm
1231T/*i
Skad
kapitau
/
2 317/2t
f. szt.
f. szt.
f. szt.
l u /ia
Stopa
wartoci
dodatkowej
Renta
rniczkowa
WD
[Wareof
1 tony]
szt.
WI
[W artoi
indywidualna
1 tony]
i.
WR
[W artoi
rynkowa
1 tony]
f. szt.
W
[czna
wartoi]
Liczba
ton
Kapita
JKategoria]
f. szt.
0
liczba
robotnikw
V.
6 1 l9/tic + 382/2iv
62*/
20/w
Kategoria
i
u
R ozdzia szesnasty
liczb a
ton
(. szt.
RLW
[Rzeczy
wista
czna
warto]
W R
[czna
warto
rynkowa]
WR
[Warto
rynkowa
1 ony]
WD
WI
[Warto [Warto rnicz
indywi kowa 1 tony]
dualna
1 tony]
f. szt.
f. szt.
f. szt.
f. szt.
f. szt.
iii
100
7 7 8/2i
ii
100
6 7 Vu 1 2 3 17/1
1 2 3 17/2i
1426/7
111/18
i s/6
[ + le/cs f . s z t. = ]
1 2 3 17/2i
1/ h
1 /1J
+ 4 1!/i3 szyi.
Sflppn1
zysku
Skad
kapitau
Liczba
robotnikw
<5119/sic + 382/2iv
20'/o5
62 V2
2 3 17m
2 0 1/nj
20',0/m
62/
2 3 17/1
2 0 /os
Stopa
wartoci
dodatkowej
Paca
robocza
w tonach
Zysk
w tonach
Renta
Renta
w tonach
f. szt.
1 2 u /i2o
12m l m
19V 31
1 0 -
Kapital
Liczba
ton
f. szt.
RW
[Rzeczy
wista
czna
warto]
WR
[czna
warto
rynkowa]
\VR
[Warto
rynkowa
1 tony]
WI
[Warto
indywi
dualna
1 tony]
f. GZt.
f. szt.
f. 6Zt.
f. szt.
III
100
75
120
150
II
100
65
120
130
2
2
1 /13
100
60
120
120
l s/5
585
R ozdzia szesnasty
Skad
kapitau
Liczba
robot
nikw
t. zt.
p/s f. szt.]
Stopa
war
toci
dodat
kowej
&
Paca
robo-1
cza w
tonach
Renta
w bo
nach
Zysh
w
tonach
Renta
WD
(Warto
rniczkowa
1 tony]
60c + 40v 20
50
20
20
10
f. szt.
30 15
6 0 c + 4 0 v 20
50
20
20
10
10
60c + 40v 20
50
20
20
10
= 8 szyi.
/t f. szt.]
= 3Vl szyi.
0
40 20
587
Rozdzia szesnasty
Kapita Liczba
ton
g
0
t*
RW
[Rzeczy
wista
czna
warto]
WR
[czna warto
tynkowa]
WR
[Warto
rynko
wa
1 tony]
[ 1 7 0 V U f . szt. = ]
14%
l 3/s
14%
l 'V i s
14%
14%
14%
Stopa
war*toci
dodat
kowej
Stopa
zysku
. szt.
. szt.
f. szt.
III 100
6 8 2/ n
109V n
II 100
59V u
109 Vu
WI
[Warto
indywi
dualna
1 tony]
. szt.
1 7 0 f . szt. 9 V u szyi.
1 4 7 8/ u f . szt. [ =
147
f . szt. 1 4 e/ n szyi.]
I
100
54 /
1 0 9 V ii
[ 1 3 6 4/ n f . sz t. = ]
1 3 6 f. szt. 7 s/ u szyi.
I b 100
4 3 7/ ii
109V u
1 0 9 V u f . szt. [ =
\VD
[Warto
rniczkowa
1 tony]
Skad
kapitau
liczb a
robotnikw
5 4 e/iic + 455/nv
182/u 20
9 1/
5 4 e/nc + 4 5 5/nv
182/n 20
9V u
54/iic + 45V n v
182/u 20
9V n
5 4 e/nc + 455/uv
182/n 20
9V n
Paca
robocza
w tonach
Zysk
w
Renta
Renta
w
tonach
1 82/u
37/u
24/u
182/u
3 7/u
155/u
182/u
3 7/u
10/u
18 V u
3 7/u
tonach
Rozdzia szesnasty
Kapital Liazba
ton
R|W
.W R
[Rzeczy- [czna
wista
warto
czna rynkow]
warto]
I. ezt.
f. IZt.
O
O
<
62*/2
III
100
54Vs
II
i. szt.
WR 1
[War
to
tynko
wa
1 tonyl
WI
[War
to
indywi
dualna
1 tony]
Skad
WD
[War kapitau
to
rnicz
kowa
1 tony]
f. szt.
f. szt.
f. szt.
100
187V2
l 3/5
l*/e
50 c + 5 0 V
0
0
[Kategoiia]
162 V*
W li
l*/l*
50 c + 5 0 V
100
50
100
150
Ib
100
40
100
120
la
100
33Vs
100
100
3
3
2Vs
3
Liczba
robotnikw
Stopa
wartoci
dodatkowej
Stopa
zysku
Paca
robocza
w tonach
Renta
50 c + 50 V
50 c + 5 0 V
V*
50 c + 5 0 V
Renta
w tonach'
f. szt.
16*/*
162/3
16/
16/
16*/s
16*/
16*/
87V
62 Va
29Vo
50
16*/
16/
162/s
20
6*/s
162/l
20B/li
Kapital
Liczba
ton
f. szt.
Rzeczy
wista
czna
warto
czna
waito
rynkowa
Warto
rynkowA
1 tony
Warto
indywi
dualna
1 tony
Warto
rnicz
kowa
1 tony
[. s/.t.
. szt.
f. szt.
. szt.
f. szt.
Stfad
kapitau
Liczba
robotnikw
Stopa
wartoci
dodat
kowej
Zysk
/*
. szt.
8 /V2
3 0 IO/28
7.yik
w tonach
Paca
robocza
w tonach
Re ita
w uenidzu
Renta
w tonach
t.
W uprawie znajduje si wycznic najlepsza kategoria III. Renty nie ma. Eksploatuje si tylko najprodukcyjniejsze grunty bd najwydajniejsze kopalnie.
A.
100
III
8 1 12/
13 0 /23
13 0 l8M
l 3/s
D/s
6 5 s /2sc + 3 4 l8/wv
2 1 17M
194
2 1 17/28
13. Do eksploatacji wcza si kategori 11. Grunty (kopalnie) kategorii 111 zaczynaj przynosi rent.
III
100
7 PM
12317M
1426/?
l u /is
D/s
6 1 19M c + 3 8 2/siv
2 0 /ns
6242
2 3 17M
1211/120
2 0 40/
II
100
6 7 4/
12317M
12317M
D Vl*
l ll/lS
6 1 19M c + 3 8 2M v
2 0 /08
6242
2 3 17M
12 /
2 040/g3
200
14 4 4/a
2 4 7 13M
2 6 2/s
47i3/ 21
2550/3
4 1 17/ea
191 '21
1020/es
Razem
4 1 17/ii3
19^21
1020/es
100
75
120
150
D/s
60c + 40v
20
50
20
10
20
30
II
100
65
130
60c + 40v
20
50
20
10
20
10
15
5
100
60
2
2
DVis
120
120
60c + 40v
20
50
20
10
20
300
200
360
400
60
30
60
40
20
Razem
D.
120
60
D o eksploatacji wcza si kategori czwart (I b). Grunty (kopalnie) kategorii I zaczynaj przynosi rent.
III
100
6 8 2/u
109/u
2 'h
D/s
5 4 8/nc f 45s/uv
182/ti
20
94 u
3 7/n
182/n
II
100
5 9V n
109V ii
24i
l U/l3
546/nc + 455/nv
182/n
20
94u
3 7/n
182/n
100
100
5 4 e/n
109V ii
241
5 4 8/nc + 455/uv
182/n
20
94n
3 7/n
I 8V 11
Ib
4 3 7/u
109V n
241
241
5 4 8/nc + 45s/nv
184u
20
94u
3 7/n
18 2/11
Razem
400
2 2 5 5/n
4 3 4/u
36V u
146/n
7 2 8/u
E.
72s/n
2 4 8/n
153/
1 0 10/n
0
5 0 10/n
Do eksploatacji wcza si kategori pit (I a). Warto dodatkowa i zysk znikaj generally [we wszystkich kategoriach].
III
100
62
100
187'/2
II
100
54'/o
100
3
3
D/s
D/s
50c + 50v
162/s
164t
l /w
D/w
50c + 50v
162/3
162/
81 4 t
62 2
29V0
205/0
16 2/8
100
50
100
121/
150
Ib
100
40
100
120
la
100
33Vs
100
100
241
3
Razem
500
500
720
42
0
50c + 50v
162/3
164
162/s
1641
2<j
64i
50c + 50v
164
1648
8 3 1/
22<j
240
83Vs
------
733/3
Przemiana
w rent.
iloci
czci
Zmiany
pracy
zysku
wielkoci
czci
renty
zastosowanej
kapitau
zalenie
od
rolnictwie]
Rozdzia dwunasty
Rozdzia szesnasty
. warto dodatkowa , ,
takim tej znawyozony kapital.
czeniu stopa zysku moe si obnia, chocia np. zysk prze
mysowy wzrasta w stosunku do procentu pobieranego od wy
poyczonych sum, bd na odwrt; albo te stopa zysku mo
si obnia, chocia renta wzrasta w stosunku do zysku prze
mysowego, bd na odwrt. Jeeli zysk rwna si Z, zysk
przemysowy rwna si Z ', procent rwna si P, a renta rwna
si R, to Z = Z' + P + R. I rzecz oczywist jest, e nie
zalenie od absolutnej wielkoci kategorii Z kategorie Z ', P
i R mog w stosunku do siebie powiksza si lub zmniejsza,
bez wzgldu na wielko kategorii Z lub jej podnoszenie si
i obnianie. Powikszanie si w stosunku do siebie kategorii
Z ', P i R oznacza tylko rny podzia kategorii Z midzy r
ne osoby. Dalsze rozpatrywanie tych okolicznoci, wywouj
cych taki lub inny podzia kategorii Z, podzia, ktry nie jest
jednak identyczny z podnoszeniem si bd obnianiem wiel
koci samej kategorii Z, nie ma zwizku z interesujcym nas
tu zagadnieniem, lecz czy si z analiz konkurencji kapita
w. Jeeli jednak R moe podnie si do takiej wysokoci,
jakiej Z nie miaoby nawet wtedy, kiedy dzielioby si tylko
na Z' i P, to - jak ju wyuszczylimy wyej - mamy tu do
czynienia z pozorem, ktry std si bierze, e kiedy warto
produktu wzrasta, cz jego zamiast przeksztaca si z po
wrotem w kapita stay, zwalnia si i przeksztaca w rent.}
168811
rw na si u a m k o w i:------ -------------- : ----- W
*
II6 8 4 1 We wszystkich powyszych wywodach zakada si,
e produkt, ktry podroa (pod wzgldem wartoci rynko
w ej), nie wchodzi naturaliter w skad kapitau staego, lecz
wchodzi tylko do pacy roboczej, tylko do kapitau zmienne
go. Gdyby w produkt wchodzi w skad kapitau staego,
to - zdaniem Ricarda - wskutek tego jeszcze bardziej obniy
aby si stopa zysku, a renta poszaby w gr. Naley to zba
da.
Przypuszczalimy dotychczas, e warto kapitau staego,
595
R ozdzia szesnasty
ciami.
Otrzymalibymy 717/ec +
596
Rozdzia szesnasty
-77- =
Rozdzia szesnasty
600
R ozdzia szestiasl)
Ricardo wczy! do teorii renty gruntowej nowy element, co w tym
si wyraa, e ow teori sprowadzi do kwestii, czy uchyla ona rze
czywicie prawo wartoci (T bornas d e Q uincey, The logic of political
economy, Edynburg i Londyn 1844, str. 158) *.
p osiadaczy
i dzieraw cw ,
[d)
Historyczna
zysku
przy
produktw
ilustracja
rwnoczesnym
rolnych.
noci
podnoszenia
Moliwoci
pracy
si
podnoszeniu
wzrostu
stopy
si
cen
wydaj
w rolnictwie]
602
603
Rozdzia szesnasty
Pan
wedug dokadnych
oblicze,
604
[e)
stopy
Ricardowskie
zysku i jak
ujcie
znikowej
to si w i e
z jego
tendencji
teori
renty)
potrzeby,
605
Rozdzia szesnasty
a mianowicie okoliczn o, e coraz trudniej uzyska d o d a tk o w ilo
ywnoci Za p o m o c stosu n kow o ta k iej sa m ej iloci pracy, w yw ouje
rw n ie w zrost p a c y , jeeli zatem nie zmieni si warto pienidza, to
w miar wzrostu bogactwa i liczby ludnoci zarwno renta, jak i plaa
bd miay tendencj zwykow.
Zachodzi jednak nastpujca istotna rnica midzy wzrostem renty
a wzrostem pacy. Wzrostowi wartoci renty wyraonej w pienidzu to
warzyszy ||6901 wzrost udziau w produkcie. Waciciel ziemski otrzy
muje nie tylko wiksz rent wyraon w pienidzu, ale rwnie wik
sz rent wyraon w zbou... Los robotnika nie bdzie rwnie szczli
wy. Otrzyma on, co prawda, wysz pac wyraon w pienidzu, obni
y si jednak jego paca wyraona w zbou. Bdzie on nie ty lko dyspo
nowa mniejsz iloci zboa, lecz pogorszy si te jego sytuacja oglna,
gdy bdzie mu trudniej utrzyma rynkow stop pacy na poziomie
wyszym od jej stopy naturalnej (tame, str. 9 6 - 9 8 ).
Jeeli zaoymy, e zboe i wyroby przemysowe sprzedaje si zawsze
po takiej samej cenie, to zysk bdzie wysoki lub niski w zalenoci
od tego, czy paca jest niska lub wysoka. Przypumy jednak, e cena
zboa wzrasta dlatego, e do jego wyprodukowania potrzeba wicej
pracy; przyczyna ta nie wywoa wzrostu cen wyrobw przemysowych,
do ktrych wytworzenia nie potrzeba dodatkowej iloci pracy... Jeeli
jednak, co jest zupenie pewne, wraz ze wzrostem cen zboa wzrosaby
paca, to zyski fabrykantw musiayby si nieuchronnie zmniejszy"
(tame, str. 108).
Mona by jednak zapyta, czy przynajm niej farm er n ie osign ie takiej
samej stopy zysku, chocia bdzie musia zwikszy sum wydatkowan
na pace? Na pewno nie, gdy ab y otrzym a ta k i sam p rodu kt, bdzie
musia nie tylko, podobnie jak fabrykant, wicej paci kademu robotni
kowi, ktrego zatrudnia, ale bdzie te musia a lb o paci rent, a lb o
Zatrudni d o d a tk o w liczb ro bo tn ikw . A zwyka ceny produktu suro
wego bdzie odpowiadaa tylko wysokoci tej renty albo liczbie do
datkowych robotnikw, nie wyrwna wszake farmerowi wzrostu pacy
(tame, str. 108).
Wskazalimy ju na to, e w e w czesnych stadiach rozw oju sp o e
czestw a zarwno waciciel ziemski, jak i robotnik mog mie tylko
nieznaczny udzia w w artoci produktw ziemi i e udzia ich wzrasta
odpowiednio do tego, jak powiksza si bogactwo i jak coraz trudniej
uzyska rodki wyywienia (tame, str. 109i-
606
607
Rozdzia szesnasty
608
I dalej:
Kady robotnik moe otrzyma i przypuszczalnie otrzyma absolutnie
mniejsz ilo. Poniewa jednak w stosunku do cznego produktu, kt
ry zatrzymuje farmer, zatrudnia si bdzie wicej robotnikw, paca
pochonie warto wikszej czci cznego produktu i wobec tego war
to mniejszej czci przypadnie na rzecz zysku (tame, str. 128).
R ed.
609
Rozdzia szesnasty
niewa za t sum otrzymaby przy wymianie o jedn dziesit mniej
kapeluszy, butw i wszelkich innych towarw i poniewa jego dotychcza
611
Rozdzia szesnasty
Ricardo mwi:
W e wszystkich krajach i w kadym czasie zysk zaley od iloci pracy,
ktra niezbdna jest, aby na takim gruncie lub za pomoc takiego ka
pitau, jakie nie przynosz renty, wytworzy artykuy pierwszej potrzeby
robotnikw (tame, str. 128).
W myl powyszego zysk farmera osigany na tej ziemi na najgorszej ziemi, ktra wedug Ricarda nie paci renty regulowaby the general rate of profit [ogln stop zysku].
Mamy tu nastpujcy bieg rozumowania: produkt najgorsze
go gruntu sprzedaje si wedug jego wartoci i nie przynosi on
612
613
.Rozdzia szesnasty
ma trw alej przyczyny p od n oszcej p la ce... Gdyby ilo artykuw pierw
szej potrzeby robotnika mona byo stale pomnaa z jednakow atwo
ci, to bez wzgldu na wielko akumulacji kapitau niemoliwe byyby
trw ale Zmiany stopy Zysku b d stopy pacy (naleaoby powiedzie:
stopy of surplus value and the
na zysk i procent.)
Tylko w jednym wypadku, i to przejciow o, akumulacji kapitau
moe przy niskiej cenie ywnoci towarzyszy spadek zyskw, mianowi-
615
Rozdzia szesnasty
cic wtedy, kiedy fundusz przeznaczony na utrzymanie pracy wzrasta
0 wiele szybciej od liczby ludnoci. Place bd wtedy wysokie, a zyski
niskie (tame, str. 3 4 3 ).
616