NSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

INSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

PROGRAM ORIENTUES PR MATURN SHTETRORE

(Provim me zgjedhje )

LNDA: KIMI E THELLUAR

VITI MSIMOR 2014 2015

1. UDHZIME T PRGJITHSHME
Programi orientues pr lndn Kimi e thelluar prfshin njohurit, konceptet dhe aftsit
m t rndsishme t kimis pr shkolln e mesme.
Programi orientues pr provimin e kimis me zgjedhje, n kuadrin e Maturs Shtetrore
prbn nj dokument t vlefshm pr gjimnazin dhe shkollat e tjera t mesme, nxnsit e
interesuar, msuesit e lnds s kimis dhe specialistt e prfshir n procesin e
vlersimit pr provimet e Maturs Shtetrore.
Programi gjeneron informacionin e nevojshm pr msuesit e kimis t gjimnazeve dhe
t shkollave t tjera t mesme, q do t prgatisin maturantt pr provimin e kimis me
zgjedhje n Maturn Shtetrore.
Programi orienton nxnsit pr materialet ky msimore, njohurit, konceptet dhe aftsit
kryesore q duhet t zotrojn pr t prballuar me sukses provimin e kimis me zgjedhje
n Maturn Shtetrore.
Programi prbn, gjithashtu, nj dokument zyrtar, bazuar n udhzimin Nr. 1, dat
12.01.2015 t MAS-it pr Zhvillimin e Provimeve t Maturs Shtetrore 2015, q
duhet zbatuar me korrektes nga specialistt e prfshir n hartimin e banks s pyetjeve
dhe testit t provimit t kimis me zgjedhje.
Ky program duhet shqyrtuar me kujdes dhe rigorozitet nga secili prej grupeve t
interesuara, sidomos kujdes duhet br nga specialistt e prfshir n hartimin e banks
s pyetjeve dhe tezs s provimit t kimis me zgjedhje pr Maturn Shtetrore, t cilt
nuk duhet t prfshijn pr vlersim shtje msimore q nuk jan parashikuar n kt
program. Banka e pyetjeve dhe testi i provimit duhet t prmbajn ushtrime t tipeve dhe
niveleve t trajtuara n tekstet e kimis s gjimnazit dhe t shkollave t tjera t mesme.
Vmendje duhet t tregojn kta specialist edhe n lidhje me sigurimin e balancs midis
prqindjes q z secila fush studimi n kt program me prqindjet q do t zn kto
fusha studimi n testin e provimit.
Msuesit q do prgatitin nxnsit pr provimin e kimis, duhet ti aftsojn ata jo vetm
pr shtjet msimore, njohurit, konceptet dhe aftsit e prcaktuara n kt program,
por dhe n drejtim t zgjidhjes me shkrim t detyrave kimike. Kujdes t veant t bj
msuesi n drejtim t aftsimit t nxnsve n zgjidhjen e ushtrimeve dhe t problemave
2

t kimis pr fushat e prcaktuara n program, si dhe t prgatitjes s tyre me teknikat e

vetvlersimit. Prgatitja e nxnsve pr provimin e kimis duhet br n mnyr t
vazhdueshme dhe duke prdorur nj larmi metodash e mjetesh.
Nxnsit t sigurojn cilsin e nxnies s shtjeve msimore, koncepteve kimike dhe
aftsive t prcaktuara n program. Pr t arritur kt, ata duhet tu rikthehen dhe
shtjeve t tjera msimore t kimis n arsimin e mesm, por edhe disa koncepteve baz
n arsimin 9-vjear, t cilat nuk rimerren n arsimin e mesm, por q prmbajn
informacion baz pr t prvetsuar materialin e zgjedhur pr provim. sht fjala ktu,
p.sh., pr shkrimin dhe emrtimin e prbrjeve kimike, shkrimin e barazimeve kimike t
reaksioneve, njehsimet me molin dhe masn molare, dendsin e nj gazi, dendsin e
krahasuar, vllimin molar, numrin e Avogadros, shkrimin e barazimeve t shprbashkimit
elektrolitik t elektroliteve, kuptimet numr oksidimi, reaksionet redoks, agjentin
oksidues, agjentin reduktues, njehsimet me formulat dhe barazimet kimike etj., t cilat
jan t prfshira n mnyr t natyrshme n trajtimin e shtjeve msimore t prcaktuara
n kt program.
2. PRSHKRIMI SIPAS LINJAVE DHE NNLINJAVE
Linjat dhe nnlinjat e prfshira n programin orientues t kimis me zgjedhje prbhen
nga linjat dhe nnlinjat e programit t lnds brtham pr klasat 10, 11 dhe 12 t
gjimnazit dhe shkollave t tjera t mesme, si edhe nga linjat dhe nnlinjat e programit t
thelluar t lnds pr klasn e 12-t t gjimnazit dhe shkollave t tjera t mesme. Ato jan
paraqitur m posht, duke i bashkshoqruar edhe me objektivat e njohurive dhe t
aftsive.
I.
1.

KIMI BRTHAM

Klasa e 10-t
1.1 LINJA: Struktura dhe vetit e lnds

Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi,
qndrime pr strukturn e atomit, molekuls, substancave me ndrtim jonik, kovalent,
periodicitetit, metalet, jometalet, acidet, bazat duke prdorur faktet, modelet dhe
eksperimentet.
Nnlinja
Ndrtimi i atomit

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Nxns/i,-ja duhet:
-

Terma ky:
Numr atomik (Z)
Element kimik
Numr i mass (A)
Izotop
Prbrje n prqindje e izotopit
t elementit
Numrat kuantik dhe vlerat e
tyre
Formul elektronike
Konfigurim elektronik
Nivel
Nnnivel
Gjendjet energjetike dhe llojet e
tyre
Orbital atomik
Orbital i lir
Mbshtjell elektronike e atomit

T interpretoj atomin si grimc e prbr (zbulimi i elektronit

dhe i radioaktivitetit natyror);
t diskutoj vendndodhjen e grimcave prbrse t atomit
(eksperimenti i Radhrfordit, edvik);
t dalloj protonet, neutronet, elektronet n lidhje me masat e
tyre relative dhe ngarkesn;
t prkufizoj numrin atomik, elementin kimik, numrin e
mass;
t dalloj atomin dhe jonin e nj elementi, duke br bilancin e
protoneve dhe elektroneve;
t dalloj ku ndryshojn ndrmjet tyre izotopet e nj elementi
kimik;
t prdor simbolikn e paraqitjes s izotopeve t nj elementi;
t llogarit masn atomike t krahasuar t nj elementi, duke
njohur prqindjen e prhapjes n natyr t izotopeve prbrse
t tij;
t prshkruaj n mnyr evoluive zhvillimin e modelit atomik
nga Tomsoni, Radhrfordi te Bori;
t prcaktoj kuptimet: orbit e lejuar, numr kuantik themelor,
nivel energjetik;
t prcaktoj kuptimet: orbital atomik, numr kuantik
sekondar, nnnivel energjetik;
t tregoj karakteristikat e orbitaleve s dhe p;
t paraqit skematikisht orbitalet s, p;
t njehsoj numrin e nnniveleve energjetike n nj nivel
energjetik;
t prcaktoj kuptimin: numr kuantik magnetik dhe numr
kuantik spin;
t paraqit grafikisht gjendjet energjetike;
t dalloj gjendjet energjetike bosh, gjysm t ngopura dhe t
ngopura;
t njehsoj numrin e gjendjeve energjetike n nj nnnivel
energjetik;
t njehsoj numrin maksimal t elektroneve n nivelet,
nnnivelet dhe gjendjet energjetike;
t relatoj me shkrim si shprndahen elektronet n nj atom, n
prputhje me: parimin e qndrueshmris (aufbau), parimin e
4

Periodiciteti

prjashtimit t Paulit, rregulln e Hundit;

- t shkruaj formulat elektronike dhe konfigurimet elektronike
t atomeve deri n 40 elementet e para t tabels periodike.
Nxns/i,-ja duhet:
-

Terma ky:
Ligji periodik
Period
Grupi A dhe B
Rreze atomike
Blloku i elementeve s, p, d, f
Valenc n gjendje themelore
Valenc n gjendje t ngacmuar
Elektrone valentore
Veti reduktuese
Veti oksiduese
Energjia e afris pr elektronin
Potencial jonizimi
Elektronegativiteti
Metale alkaline
Metale alkalino-toksore
Metale kalimtare
Veti acide
Veti bazike
Karakter acid
Karakter bazik
Karakter amfoter

Lidhja kimike
Terma ky:
Lidhje kimike
Lidhje jonike
Lidhje kovalente
Energji e lidhjes
Gjatsi e lidhjes

T interpretoj ndrtimin e tabels periodike me perioda t

gjata, duke u bazuar n parimin e qndrueshmris dhe t ligjit
periodik;
t analizoj mbi bazn e strukturs atomike, periodat dhe
grupet A, B n tabeln periodike;
t parashikoj vendosjen e elementeve n tabeln periodike
dhe vetit e tyre, duke prdorur konfigurimin elektronik;
t komentoj grafik t ndryshimit t rrezes atomike,
potencialit t jonizimit, afris pr elektronin,
elektronegativitetit n tabeln periodike;
t argumentoj marrdhniet ndrmjet rrezes atomike,
potencialit t jonizimit, afris pr elektronin, dhe
elektronegativitetit;
t prshkruaj qndrueshmrin e gazeve inerte, duke u
mbshtetur n ndrtimin e shtress s jashtme elektronike me 8
elektrone;
t formuloj kuptimet pr konceptet: elektron valentor,
valenc, valenc normale, valenc e ngacmuar;
t prcaktoj valencn normale dhe valencn e ngacmuar n
shembuj t elementeve t grupeve A;
t nxjerr prfundime ndrmjet ngjashmrive dhe diferencave
t vetive fiziko-kimike te metalet alkaline e ato alkalinotoksor;
t nxjerr prfundime ndrmjet ngjashmrive dhe diferencave
t vetive fiziko-kimike te jometalet e grupeve VI A dhe VII A;
t parashikoj karakteristikat e metaleve, jometaleve, duke u
bazuar n vendin e tyre n tabeln periodike;
t prshkruaj amfoterin;
t listoj, duke u mbshtetur n tabeln periodike, elemente q
japin okside acide, okside bazike, okside amfotere.

Nxns/i,-ja duhet:
-

T hartoj formuln e njsis, duke u bazuar n ngarkesn e

joneve prbrs;
t prdor konceptin e energjis s rrjetit kristalor pr t
argumentuar formimin e kristaleve jonike;
t paraqit lidhjen kimike kovalente n molekulat me lidhje
njfishe, dyfishe, trefishe;
t listoj veorit dalluese t lidhjes sigma dhe lidhjes pi;
t prdor t dhnat mbi elektronegativitetin pr t parashikuar
5

Energji e rrjets kristalore

Forca t lidhjes elektrostatike
Kristale jonike
Molekula kovalente
Formula njsi
Lidhje njfishe
Lidhje dyfishe
Lidhje trefishe
Lidhje sigma
Lidhje pi
ift elektronik lidhs
ift elektronik vetjak
Teoria e SHESHV-it
Form gjeometrike e molekuls
Knd i lidhjes

tipin e lidhjes, si:

- kovalente polare,
- kovalente e pastr;
t formuloj kuptimin pr konceptin dipol elektrik t lidhjes
kimike dhe t molekuls;
t identifikoj nga formula kimike tipin e mundshm t lidhjes
kimike n prbrjen e dhn;
t tregoj marrdhnien ndrmjet lidhjeve kovalente polare dhe
molekuls polare;
t prshkruaj mekanizmin e formimit t lidhjes
bashkrenditse (p.sh., me donor NH3, dhe akceptor BF3);
t analizoj ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet lidhjes: jonike,
kovalente, kovalente polare, bashkrenditse;
t shkruaj strukturat e Ljuisit pr molekula t ndryshme
t prcaktoj n strukturat e Ljuisit pr molekula t ndryshme,
atomin qendror, iftet elektronike vetjake, iftet elektronike
lidhse;
t formuloj kuptimet pr konceptet: gjatsi e lidhjes kimike,
knd valentor;
t argumentoj formn gjeometrike t molekuls, me an t
teoris SHESHV, n raste kur atomi qendror formon 2-4 ifte
elektronike t prbashkta (prve oksiacideve).

1.2 LINJA: Reaksioni kimik

Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi,
qndrime pr shpejtsin e reaksioneve kimike dhe faktort q ndikojn n t, si dhe pr
reaksionet e prapsueshme dhe ekuilibrin kimik e faktort e tij.
Nnlinja

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Ekuilibri kimik

Nxns/i,-ja duhet:

Terma ky:

Reaksion i prapsueshm
Reaksion i paprapsueshm
Ekuilibr kimik
Ekuilibr dinamik
Konstante e ekuilibrit Ka dhe Kb
Parimi L Shatlje
Zhvendosje e ekuilibrit kimik
Pozicion ekuilibri
Gjendje ekuilibri
Pozicioni i ri i ekuilibrit

2.

T dalloj nj reaksion t prapsueshm nga nj reaksion i

paprapsueshm;
t prshkruaj ekuilibrin kimik si nj ekuilibr dinamik;
t prcaktoj shprehjen matematike t konstantes s ekuilibrit
kimik n sistemet homogjene dhe heterogjene;
t kryej njehsime, duke prdorur konstanten e ekuilibrit ose
prqendrimet e substancave n ekuilibr;
t tregoj marrdhnien ndrmjet sistemeve n ekuilibr dhe
parimit L Shatlje (ndikimi i faktorve: temperatur, trysni,
prqendrim);
t parashikoj n shembuj t ndryshm pozicionin e ri t
ekuilibrit kimik, kur ndryshon temperatura, prqendrimi dhe
trysnia;
t prdor parimin L Shatlje pr t shpjeguar hollimin e
shtress s ozonit.

Klasa e 11-t
2.1 LINJA: Struktura dhe vetit e lnds
Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi,

qndrime pr lidhjen hibride, forcat ndrmolekulare, strukturn e prbrjeve organike,

hidrokarburet, alkoolet, ketonet, aldehidet, acidet karboksilike, aminat, aminoacidet,
polimeret, karbohidratet, yndyrnat, proteinat, duke prdorur faktet, modelet dhe
eksperimentet.
Nnlinja
Hibridizimi dhe bashkveprimi
ndrmolekular

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Nxns/i,-ja duhet:
-

Terma ky:
Orbital atomik
Orbital molekular
Orbital hibrid
Hibridizim dhe llojet e tij
Molekul polare
Molekul apolare

T prcaktoj t prbashktat dhe ndryshimet

ndrmjet orbitaleve atomike dhe molekulare;
t dalloj orbitalet molekulare sigma dhe pi;
t jap kuptimin hibridizim, orbital hibrid;
t prshkruaj teorin e Polingut pr hibridizimin;
t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 n
prbrjet inorganike (p.sh.: BeCl2, BF3, SiH4);
t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 n
prbrjet e karbonit;
t prshkruaj bashkveprimin dipol-dipol, forcat e
Londonit n molekulat jopolare, lidhjen
hidrogjenore si forca t bashkveprimit molekular.
7

Hidrokarburet

Nxns/i,-ja duhet:
-

Terma ky:
Hidrokarbure vargore dhe ciklike, t
ngopura dhe t pangopura
Formulat empirike, molekulare,
strukturore dhe racionale t pjestarve t
serive homologe
Lidhje njfishe, dyfishe dhe trefishe
Emrtim sistematik dhe empirik, rrnja e
emrit, mbaresa dhe prapashtesa
Radikal
Dukuria e izomeris dhe llojet e saj
Rrjedhs t halogjenuar t tyre

Biokimia

T prkufizoj termat: hidrokarbur, alkan,

cikloalkan, alken, alkin, aren;
- t shkruaj formulat e prgjithshme pr alkanet,
cikloalkanet, alkenet, alkinet dhe arenet;
- t prdor formulat molekulare dhe t strukturs pr
t paraqitur hidrokarburet me varg normal dhe t
degzuar, deri n 10 atome karboni;
- t prdor nomenklaturn e IUPAC pr t shkruar
dhe emrtuar hidrokarburet alifatike dhe aromatike;
- t dalloj izomerin e vargut, t pozicionit dhe
gjeometrike pr hidrokarburet, deri n 7 atome
karboni;
- t shkruaj dhe t emrtoj izomert e strukturs, t
pozicionit dhe ata gjeometrik, deri n 7 atome
karboni;
- t tregoj lidhjen gjinore ndrmjet alkaneve,
alkeneve, alkineve, areneve nprmjet shkrimit t
barazimeve kimike pr reaksionet prkatse;
- t zgjidh situata problemore q lidhen me
njehsime me formulat kimike t hidrokarbureve (t
nxjerr formuln molekulare kur jepen prqindjet e
elementeve prbrse ose raportet n mas dhe
anasjellas).
Nxns/i,-ja duhet:

Terma ky:
Acide lyrore, glicerina, trigliceridet si
estere
Lyra t ngopura dhe t pangopura
Hidroliz e lyrave
Monosakaride, disakaride, polisakaride,
Grupet funksionore tek karbohidratet
Aldozet dhe ketozet
Pasqyra e argjendit
Aminoacidet dhe grupet e tyre
funksionore
Veti amfotere t aminoacideve
Lidhje peptidike
Polipeptid
Struktur parsore, dytsore, tretsore dhe
kuaternare e proteins

T prshkruaj karbohidratet dhe lyrat;

t klasifikoj karbohidratet n monosakaride,
disakaride dhe polisakaride;
t klasifikoj lyrat n: bimore, shtazore dhe sipas
ngopshmris;
t shkruaj formulat molekulare dhe strukturore pr
fruktozn, glukozn dhe formulat molekulare pr
sakarozin, amidonin, celulozn;
t prcaktoj kuptimet: aminoacid, lidhje peptidike,
peptid dhe protein.

2.2 LINJA: Reaksioni kimik

8

Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi,
qndrime pr reaksionet kimike redoks dhe aplikimet e tyre n elektrokimi, jetn e
prditshme, si dhe pr reaksionet karakteristike t prbrjeve organike, si: reaksionet e
shtimit, t eliminimit, zvendsimit radikalar, zvendsimit elektrofilik, zvendsimit
nukleofilik.
Nnlinja
Elektrokimia
Terma ky
Numr oksidimi,
Gjysm reaksion,
Skem e kmbimit
elektronik
Element elektrolitik
Elektrolit
Proces katodik
Proces anodik
Reaksion i prgjithshm
Reaksion mjedisi
Anione, katione
Shkarkim jonesh n
elektroda
Radh e potencialeve
elektrodike t atomeve
dhe joneve
Element galvanik
Funksion i elementit
elektrolitik dhe
elementit galvanik
Tipet e reaksioneve n
kimin organike

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Nxns/i,-ja duhet:
-

Nxns/i,-ja duhet:
-

Terma ky:
Halogjen alkan
Rregulla e
Markovnikovit
Rrjedhs i
njzvendsuar, i
dyzvendsuar etj.
Ngarkes e pjesshme

T prcaktoj n shembuj t reaksioneve redoks:

agjentin reduktues, agjentin oksidues, oksidimin dhe
reduktimin;
t interpretoj ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet
procesit n nj element galvanik dhe atij n nj
elektrolizer;
t prkufizoj potencialin elektrodik t nj elementi;
t zgjidh problema q kan t bjn me njehsimin e
forcs elektromotore t elementeve galvanike m t
prdorshme n jetn e prditshme, duke shfrytzuar t
dhna t tabels s potencialeve elektrodike standarde;
t shkruaj barazimin e prgjithshm t elektrolizs,
kur elektroliti sht n gjendje t shkrir apo t tretur;
t kryej njehsime stekiometrike me barazimet e
reaksioneve redoks.

T prkufizoj reaksionin e shtimit, t eliminimit,

zvendsimit radikalar, zvendsimit elektrofilik,
zvendsimit nukleofilik;
t prkufizoj grimcn elektrofilike me substrakt
benzenin dhe grimcn nukleofile me substrakt
alkoolin;
t jap shembuj reaksionesh, ku jan shtuar /eliminuar
H2, Cl2, H2O, HCl (pa prshkruar mekanizmin e
reaksionit);
t listoj prbrjet q japin reaksione zvendsimi
9

Radikal i lir
Reaksion i
prapsueshm
Monomer, polimer,
makromolekul

radikalar, zvendsim nukleofilik dhe zvendsim

elektrofilik;
t shkruaj barazimet kimike pr shembuj t thjesht
reaksionesh t zvendsimit radikalar, zvendsimit
nukleofilik, zvendsimit elektrofilik;
t prshkruaj reaksionet redoks n kalimet nga
alkoolet n aldehidet (ketonet) deri tek acidet
karboksilike dhe anasjellas, me an t hidrogjenimit
dhe dehidrogjenimit;
t prshkruaj reaksionin e polimerizimit;
t kryej njehsime stekiometrike me barazimet kimike
t reaksioneve redoks n kimin organike;
t dalloj monomerin, njsin strukturore n nj
polimer;
t shkruaj reaksionet e formimit t polimerve
polieten, polipropen, PVC.

3. Klasa e 12-t
3.1 LINJA: STRUKTURA DHE VETIT E LNDS
NNLINJA: UJI. TRETSIRAT UJORE
Prshkrimi i nnlinjs. N kt nnlinj do t studiohet: Uji n natyr. Rndsia
e ujit pr jetn. Ndrtimi i molekuls s ujit. Polarizimi i lidhjeve O-H. Momenti dipolar i
molekuls s ujit dhe aftsit e tij tretse. Lidhja hidrogjenore dhe anormaliteti i ujit.
Tretshmria e kriprave n uj. Prqendrimi i tretsirave (molar, normal dhe n
prqindje). Lidhja e prqendrimeve midis tyre. Osmoza. Trysnia osmotike. Osmoza dhe
qeliza. Elektrolitt dhe vetit e tretsirave. Ekuacioni i Vant Hofit. Rndsia biologjike e
tretsirave. Trajtimi i ujit t pijshm. Ndotja e ujit, pastrimi i ujit.
Nnlinja
Uji. Tretsirat ujore

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Nxns/i,-ja duhet:
10

T shpjegoj gjeometrin e molekuls s ujit, momentin

dipolar t ujit, lidhjet hidrogjenore tek uji, vetit e ujit n
lidhje me strukturn (gjendjen agregate, dendsin
specifike, temperaturat e vlimit, shkrirjes, ngrirjes, vetit
amfoterike);

t shpjegoj procesin e tretjes s substancave t ndryshme

n uj, kuptimin sasior e cilsor t tretshmris, faktort q
ndikojn n tretshmrin e substancave n uj (efektet e
trysnis, llojit t tretsit dhe temperaturs, duke ndrtuar
dhe kurbat e tretshmris n uj n funksion t
temperaturs pr nj substanc t ngurt t tretshme n
uj);

t llogarit prqendrimin n prqindje, prqendrimin molar

dhe prqendrimin normal t tretsirave t ndryshme ujore,
prfshir ktu dhe tretsirat e holluara, si dhe kalimet nga
nj tip prqendrimi n nj tjetr pr nj tretsir t dhn;

t shpjegoj osmozn dhe rndsin e ksaj dukurie tek e

gjalla;

duke prdorur ekuacionin e Vant Hofit t llogarit efektin

e substancs s tretur mbi trysnin osmotike t nj tretsire
si dhe molaritetin e substancs s tretur, kur njihet trysnia
osmotike e tretsirs s dhn.

Terma ky:
Lidhje kovalente polare
Moment dipolar
Lidhje hidrogjenore
Nxehtsi specifike
Tretshmri
Kurba e tretshmris
Tretsir e pangopur
Tretsir e ngopur
Tretsir e mbingopur
Substanc e tretshme
Substanc pak e tretshme
Substanc e pa tretshme
Prqendrim i tretsirs
Tretsir e prqendruar
Tretsir e holluar
Prqendrim n prqindje
Prqendrim molar
Prqendrim normal
Gramnjvlers
Elektrolit
Autojonizim
Osmoz
Trysni osmotike
Tretsir izotonike
Tretsir hipotonike
Tretsir hipotonike
Koeficient izotonik
Tretsir fiziologjike
Osmoz inverse
Ndotje
Ndotje kimike
Ndotje biologjike
Ndotje termike
Vetpastrim i ujrave
natyror
Filtrim
Eutrofikim
Dezinfektim
Zbutje e ujit

11

II. Kimi e Thelluar

4. Klasa e 12-t
4.1 LINJA: Kimi inorganike
Prshkrimi i linjs: N kt linj, nxnsit do t fitojn njohuri, aftsi dhe qndrime n
lidhje me: bilancin energjetik t reaksioneve kimike (reaksionet ekzotermike dhe ato
endotermike, llogaritjen e H, duke u nisur nga energjit e lidhjeve dhe anasjellas,
entalpin standarde t formimit t substancave kimike, ligjin e Hessit dhe rrjedhimet e
tij); kinetikn kimike (shpejtsin e reaksioneve kimike e llogaritjen e saj, faktort q
prcaktojn shpejtsin e nj reaksioni kimik, energjin e aktivizimit dhe kompleksin
aktiv, mekanizmin e reaksioneve kimike dhe rendin e molekularitetin e reaksionit);
ekuilibrat jonik (produkti i tretshmris dhe llogaritja e PT, elektrolit t fort dhe t
dobt, llogaritja e pH dhe pOH, acidet dhe bazat sipas Arheniusit, Bronshtet-Lourit,
Ljuisit, titullimi acido-bazik, tretsirat tampone).
Nnlinja
Termokimia
Terma ky:
Termokimi
Termodinamik
Reaksion ekzotermik
Reaksion endotermik
Nxehtsi e liruar
Nxehtsi e thithur
Nxehtsi specifike
Kalori
Barazim termokimik
Efekt termik i reaksionit
Energji e brendshme
Sistem
Mjedis
Pun vllimore
Entalpi e reaksionit
Entalpi standarde e formimit
Ligji i Hessit
Rrjedhimi I

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Nxns/i,-ja duhet:
- T dalloj reaksionet ekzotermike dhe
endotermike nga pikpamja e nxehtsis s
reaksionit;
- t llogarit entalpin e nj reaksioni (H),
duke u nisur nga energjit e lidhjeve kimike
dhe anasjellas;
- t prcaktoj entalpin standarde t formimit
t nj substance;
- t prcaktoj entalpin e nj reaksioni, duke u
bazuar n ligjin e Hessit dhe rrjedhimet e tij:
a) duke u nisur nga entalpit standarte t
formimit,
b) duke ditur H e stadeve t nj reaksioni.

12

Rrjedhimi II
Kalorimetria
Kalorimetri
Kinetika kimike
Terma ky:
Reaksion kimik
Reaktant
Produkte
Shpejtsi e reaksionit
Barazimi i shpejtsis
Prqendrimi i Reaktantve
Goditjet e frytshme
Pozicioni i ndeshjeve
Natyra e substancave
Shkalla e grimcimit
Ndikimi i temperaturs
Energji e brendshme e
reaktantve
Energji aktivizimi
Kompleks aktiv
Katalizator kimik
Katalizator biologjik
Karakter specifik
Mekanizmi i reaksionit
Reaksion elementar
Reaksion i prgjithshm
Rend i reaksionit
Molekularitet

T jap kuptimin e shpejtsis s nj

reaksioni;
t llogarit shpejtsin e reaksionit me ann e
barazimit t shpejtsis;
t prshkruaj nj reaksion kimik me an t
teoris s goditjeve;
t listoj faktort q ndikojn n shpejtsin e
nj reaksioni kimik;
t jap kuptimin e mekanizmit t nj
reaksioni kimik;
t tregoj lidhjen midis energjis s
aktivizimit, energjis s kompleksit aktiv dhe
H s nj reaksioni;
t prshkruaj mnyrn e ndikimit t nj
katalizatori n shpejtsin e reaksionit kimik;
t shkruaj barazimin e shpejtsis s
reaksionit:
a) duke u nisur nga t dhnat
eksperimentale,
b) duke u bazuar n mekanizmin e
reaksionit;
t prcaktoj rendin dhe molekularitetin e nj
reaksioni;
t ndrtoj nj mekanizm t mundshm t
nj reaksioni kur di:
a) barazimin e shpejtsis,
b) rendin e tij n lidhje me substancat
vepruese.

Ekuilibrat jonik
Terma ky:
Acide sipas Arrheniusit
Baza sipas Arrheniusit
Acide sipas Bronshted Louvri
Baza sipas Bronshted Louvri
ift acid baz i konjuguar
Autojonizim i ujit
Elektrolit
Joelektrolit

T prshkruaj vendosjen e ekuilibrit n

tretsirn e ngopur t nj kripe pak t
tretshme;
t shkruaj shprehjen e produktit t
tretshmris PT t nj kripe pak t tretshme,
duke br dallimin midis PJ dhe PT;
t llogarit PT, kur di tretshmrin e nj kripe
pak t tretshme, dhe anasjellas tretshmrin
n mas dhe tretshmrin molare, kur di PT;
t interpretoj efektin e jonit t prbashkt
dhe ndikimin e tij n tretshmrin e kriprave
pak t tretshme;
t prcaktoj elektrolitet e fort e t dobt,
13

Elektrolit t dobt
Elektrolit t fort
pH
pOH
pKa
pKb
Hidroliza
Tretsira tampone
Reaksion asnjansimi
Pik neutralizimi
Indikator
Lakore titullimi
Prqendrim normal
Prqendrim molar
Krip pak e tretshme
KPT
PJ
Precipitim
Tretsir e ngopur
Efekt i jonit t prbashkt

duke prshkruar H2O si elektrolit shum t

dobt;
t jap kuptimin e pH dhe t tregoj
marrdhniet pH me pOH, [H+], [OH-];
t interpretoj acidet dhe bazat sipas teorive
t Arheniusit, Bronshtet-Lourit, duke treguar
ngjashmrit dhe dallimet midis tyre;
t llogarit pH e nj tretsire: a) acid/baz e
fort, b) acid/ baz e dobt duke u nisur nga
Ka, Kb, c) t nj kripe;
t prshkruaj tretsirat tampon e efektin e
jonit t prbashkt dhe t prcaktoj pH pr
tretsira t tilla;
t prcaktoj CM t tretsirs H2SO4 duke
ditur CN t tretsirs NaOH.

4.2 LINJA : Kimi organike

Prshkrimi i linjs: N kt linj, nxnsit do t fitojn njohuri, aftsi dhe qndrime n
lidhje: me grupet funksionore dhe klasifikimin e reaksioneve organike (kuptimi grup
funksionor dhe klasat e prbrjeve organike, reaksionet e zvendsimit, adicionit,
eleminimit); me mekanizmin e reaksioneve n kimin organike (mekanizmi i reaksionit
pr reaksionin e zvendsimit radikalar, reaksionin e adicionit, t polimerizimit, t
eliminimit, t zvendsimit nukleofilik, t zvendsimit elektrofilik, reaksionet red-oks);
me hetimin e grupeve funksionore (prova paraprake pr hetimin e prbrjeve organike,
si tretshmria, prova e flaks, prova e Belshtajnit, prova pr pangopshmrin e lidhjes,
prova e Lukasit, hetimi i fenoleve, reaksioni i pasqyrs, prova e jodoformit).
Nnlinja
Grupet funksionore dhe

Objektiva t njohurive dhe aftsive

Nxns/-i,-ja duhet:
- T prkufizoj grupin funksionor n prbrjet organike
14

klasifikimi i reaksioneve
organike

Terma ky:

Klasifikim
Klasa prbrjesh organike
Seri homologe
Reaksion kimik organik

Mekanizmat e reaksioneve
organike
Terma ky:
Rrjedhs i nj, dy, tre, i
zvendsuar
Adicion me shkall
Substanca makromolekulare
Reaksion i prapsueshm
Reaksion djegie
Stad reaksioni
Reaksion hidrolize

Hetimi i grupeve funsionore

dhe analiza cilsore e
prbrjeve organike

duke br dallimet sipas klasave;

t interpretoj reaksionet organike sipas mekanizmit
homolitik dhe heterolitik;
t jap kuptimin grimc elektrofilike ,nukleofilike
radikal i lir;
t dalloj tipet e reaksioneve organike: zvendsimi,
adicioni, eliminimi;
t argumentoj nprmjet grafikut zhvillimin e
reaksioneve organike n koh, duke pasur parasysh
ndikimin e energjis s aktivizimit, gjendjes kalimtare,
katalizatorit n shpejtsin e reaksioneve organike.
T jap kuptimin pr termat: kation oksonium,
kation karbonium, kation i paqndrueshm,
monomer, njsi ndrtimore, polimer,
kopolimer, kompleksin pi, dhe kationin sigma;
t shpjegoj mekanizmin e reaksionit: t zvendsimit
radikalar, t adicionit, t polimerizimit, t eliminimit, t
zvendsimit nukleofilik (alkoolet, acidet karboksilike),
t zvendsimit elektrofilik (tek arenet);
t nxjerr konkluzione mbi dallimet dhe ngjashmrit
ndrmjet reaksioneve:
a) adicion, polimerizim dhe eliminim,
b) zvendsim elektrofilik dhe zvendsim nukleofilik;
t jap shembuj t ndryshm pr mekanizmat e
reaksioneve organike;
t argumentoj faktort q ndikojn n vlern e
konstantes s ekuilibrit t reaksionit t esterifikimit;
t interpretoj n grafik mekanizmin e reaksioneve t
zvendsimit (radikalar, nukleofilik, elektrofilik),
adicionit, eliminimit, polimerizimit;
t interpretoj, nprmjet ndryshimit t numrave t
oksidimit, reaksionet red-oks n kimin organike;
t kryej njehsime stekiometrike n barazimet e
reaksioneve organike;
t argumentoj lidhjen gjinore t kalimit nga
hidrokarburet deri te dioksidi i karbonit me an t
reaksioneve red-oks.
T shkruaj reaksionet prkatse pr pangopshmrin e
lidhjes, provn e Lukasit, hetimin e fenoleve, reaksionin
e pasqyrs, provn e jodoformit).

Terma ky:
15

Hetim
Reaksion hetimi
Reaktiv
Reaktivitet
Ngjyra e flaks
Grup funksionor
Prova e Lukasit, e Belshtajnit
Reaksioni i Tolensit
Reaksioni i pasqyrs
Haloforma
5. Pesha n prqindje sipas linjave dhe nnlinjave
Kimi brtham
Kimia 10
Nr

Linja

Nnlinja

Prqindja

Struktura dhe vetit e

Ndrtimi i atomit

21.5%

lnds

Periodiciteti
Lidhja kimike

Reaksioni kimik

Ekuilibri kimik

Totali i lnds Kimia-brtham 10:

Kimia 11
1
Struktura dhe vetit e Hibridizimi dhe
bashkveprimi
lnds
ndrmolekular

9.5%
31%
19.5%

Hidrokarburet
Biokimia
2

Reaksioni kimik

Totali i lnds Kimia brtham 11:

Shkenc 12

Elektrokimia
Tipat e reaksioneve n
kimin organike

11.5%
31%

16

Struktura dhe vetit e

Uji. Tretsirat ujore

5%

lnds
Totali i lnds Shkenc 12:

5%

Totali i lnds Kimia brtham (Kimi 10+Kimi 11+Shkenc 12):

67%- 4 kredite

Kimi e Thelluar
Klasa e 12-t
Linja
Nr

Nnlinja

Termokimia 10

18 %

Kimi inorganike

Kinetika kimike 13
Ekuilibrat jonik 15
2

Kimi organike

Grupet funksionore dhe

klasifikimi i reaksioneve
organike 4
Mekanizmat e reaksioneve
organike 14
Hetimi i grupeve funsionore
dhe analiza cilsore e
prbrjeve organike 12

Totali i lnds Kimi e thelluar:

Totali i lnds Kimi brtham + Kimi e thelluar

15 %

33%- 2 kredite
67% + 33%=
100%- 6 kredite

Referenca
Instituti i Zhvillimit t Arsimit: Programet e kurrikuls brtham t gjimnazit. Fusha:
Shkenca natyrore. Lnda: Kimi. Kodi: 7. 3. Programi i lnds s kimis pr klasat
10, 11. Tiran, 2010.
Instituti i Zhvillimit t Arsimit: Programet e kurrikuls brtham t gjimnazit. Fusha:
Shkenca natyrore. Lnda: Shkenc. Kodi: 7. 5.12. B Programi i lnds s
shkencs pr klasn e 12. Tiran, 2010.

17

Instituti i Zhvillimit t Arsimit: Programet e kurrikuls me zgjedhje t detyruar t

gjimnazit. Fusha: Shkenca natyrore. Lnda: Kimi. Kodi: 7. 3. 12. Z. Programi i
lnds s kimis pr klasn e 12-t. Tiran, 2010.
Ministria e Arsimit dhe Shkencs: Udhzim Nr. 35, dat 27.11.2012 Pr zhvillimin e
provimeve t Maturs Shtetrore 2013. Tiran, 2012.

18