ROLA OJCW W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ DZIECI W

RODZINACH PENYCH
Wstp
Rozdzia I
Rodzina jako podstawowe rodowisko ycia dziecka
1.1Funkcje rodziny i ich klasyfikacje
1.2Podstawowe okrelenie definicji ojca
1.2.1Ojciec i ojcostwo
1.2.2 Funkcje mioci ojcowskiej
Rozdzia II
Ojciec jego rola i znaczenie w rodzinie i edukacji dziecka
2.1 Ojciec w yciu rodzinnym
2.2 Wpyw ojca penicego funkcje rodzicielskie
2.3 Edukacja w yciu dziecka
2.3.1 Dziecko jako ucze
2.3.2 Wsppraca rodziny ze szko
2.3.3 ycie dziecka w spoecznoci szkolnej
Rozdzia III
Metodologiczne postawy pracy
3.1 Przedmiot i cel bada
3.2 Problemy i hipotezy badawcze
3.3 Metody i narzdzia badawcze
3.4 Analiza wynikw bada
Zakoczenie
Bibliografia

Wstp
1

Teza, e rodzina jest najbardziej optymalnym i niezastpionym rodowiskiem

rozwoju i wychowania czowieka naley do sprawy oczywistej. Istnieje powszechna
zgodno co do tego, e oddziaywania rodzicw wobec dzieci i lad jaki pozostawiaj
w nich, w procesie wychowania maj wyjtkowe znaczenie dla ich przyszoci i
funkcjonowania w rolach spoecznych. Do niedawna jednak, kiedy podejmowano
refleksj nad wychowaniem rodzinnym, koncentrowano si przede wszystkim na
macierzystwie, postulujc e ta dziedzina przysuguje jedynie matce, ktra jest
bardziej predysponowana do penienia funkcji wychowawczej. Tym samym rol ojca
w sferze wychowania dziecka spychano na drugi plan, co skutkowao traktowaniem jej
jako mniej wanej czy wrcz marginesowej. Takie przekonanie byo przez dugi czas
obecne w mentalnoci spoecznej, a take w publikacjach naukowych, ktre w
wikszoci referoway wyniki bada familliologw nad macierzystwem.
Dynamika przemian dokonujcych si we wspczesnym wiecie, szczeglnie
w sferze ycia rodzinnego, skonia ludzi nauki do zainteresowania si tematyk
ojcostwa, ktre zwaszcza w spoeczestwach zachodnich dotknite zostao gbokim
kryzysem. Kryzys ten osign na tyle niepokojce rozmiary, e wspczesnej
cywilizacji zaczto nadawa niechlubne dla mczyzn miano cywilizacji bez ojcw.
To sformuowanie stao si gone w ktrym to sugerowano, e mamy do czynienia z
postpujcym procesem zanikania znaczenia ojcostwa w spoeczestwie.
Na szczcie w czasach teraniejszych, w czasach XXI wieku mamy ju inne
spostrzeenie na temat ojca, jego roli w rodzinie, i jego znaczeniu w wychowaniu
dziecka nie tylko w

wieku wczesnoszkolnym, ale ju od samego poczcia si

niemowlcia.
O tym, e w grupie rodzinnej kierownictwo powinno nalee do ojca, by
przekonany nawet twrca pedagogiki w Zwizku Radzieckim M. Makarenko. Jego
podstawowe zaoenie sprowadzao si do twierdzenia, e ojciec jest gow rodziny.
Matka peni rol uzupeniajc, chocia zarazem: tam, gdzie jest dodatnia rodzina,
tam jest dodatnia kobieta. Jednake, owa dodatnia kobieta, osiga zarazem cel i
powodzenie jedynie w takiej rodzinie, gdzie jest dodatni ojciec.
Celem pracy byo ukazanie roli ojcw w edukacji wczesnoszkolnej dzieci w
rodzinach penych.

Cao pracy zostaa podzielona na trzy rozdziay, a kady z nich na

podrozdziay.
W rozdziale pierwszym mojej pracy przedstawiam oglne informacje
dotyczce rodziny jako podstawowe rodowisko ycia dziecka. W rozdziale tym
figuruj podrozdziay opisujce kolejno funkcje rodziny i jej klasyfikacj histori. W
kolejnej czci tego rozdziau poruszyam podstawowe okrelenie definicji ojca oraz
funkcje mioci ojcowskiej.
Drugi rozdzia obejmuje rol i znaczenie ojca w rodzinie i edukacji dziecka. W
jego podrozdziaach mona znale ojca w yciu rodzinnym i penicego funkcje
rodzicielskie. Przedstawiona zostaa take edukacja w yciu dziecka, a dokadniej
sformuowane zostao dziecko jako ucze, przedstawione zostao ycie dziecka
spoecznoci szkolnej oraz wsppraca rodziny ze szko.
Nastpnym elementem zawierajcym si w mojej pracy jest rozdzia trzeci i
ostatni. Rozdzia ten stanowi zaoenia metodologiczne. Obejmuje on cztery
nastpujce podrozdziay: przedmiot i cel bada, problemy i hipotezy badawcze,
metody badawcze oraz analiz wynikw bada.
Do napisania pracy wykorzystano oglnodostpne materiay z literatury
przedmiotu dotyczce roli ojcw w edukacji wczesnoszkolnej dzieci. Skorzystano
take z artykuw w czasopismach, rde internetowych.

Rozdzia I
Rodzina jako podstawowe rodowisko ycia dziecka
1.1 Funkcje rodziny i ich klasyfikacje
3

Zgodnie z przepisami art. 23 i 27 kodeksu rodzinnego i opiekuczego (ustawa z 25

II 1964r.-Dz.U. nr 9, poz. 59; zm. Dz.U. 1975, nr 45, poz. 234 i 1986, nr 36, poz. 180) 1
rodzina powstaje przez zawarcie zwizku maeskiego. Zdefiniowanie rodziny mimo
tak oczywistego jej charakteru jest do trudnym zadaniem. Prby jej zdefiniowania
wi si zwykle z dziedzin wiedzy jak prezentuje dany autor.
Trzeba przyzna, e trudno jest o pen i zadowalajc definicj rodziny, co wynika
z jej rnorodnoci form i cigych przemian. Rodzin mona traktowa jako grup
spoeczn: Grupa jest spoeczn formacj, ktra skada si z pewnej liczby jednostek
pozostajcych w (bardziej lub mniej) okrelonych pozycjach i rolach w stosunku do
siebie, i ktra posiada wasny system wartoci oraz normy regulujce zachowanie
jednostek co najmniej w sprawach wanych dla grupy2.
Wedug Z. Tyszki jest to grupa ludzi, ktra jest powizana ze sob rnymi relacjami,
okrelajca charakterystyczne role i obowizki penione wzgldem siebie w teje
grupie. M. Braun-Gakowska okrela rodzin jako ludzi zwizanych wizami
obowizkw i odpowiedzialnoci, gdzie relacje midzy poszczeglnymi osobami
wpywaj na innych i maj due znaczenie dla tworzenia si wizw rodzinnych. H.
Izdebska twierdzi, e grupa ta to najblisze czowiekowi rodowisko, ktre powinno
wzbogaca jego ycie, dawa poczucie bezpieczestwa, psychiczne wsparcie,
zadowolenie oraz zaspokaja podstawowe potrzeby psychiczne, biologiczne i
materialne3.
Ochmaski podkreli, e W kadym spoeczestwie rodzina stanowi
podstawow i powszechn form ycia spoecznego, zaspokajajc ywotne potrzeby
jej

czonkw,

ujmowane

zarwno

kategoriach

jednostkowych,

jak

oglnospoecznych. Rodzina jest wic najwaniejszym ogniwem spoecznym i gwn

instytucj wychowawcz zoon z maonkw, ich dzieci oraz krewnych kadego z
maonkw4.
1

Ustawa z 25 II 1964r., Kodeks rodzinny i opiekuczy.

Z. Zborowski, Rodzina jako grupa spo.-wych., Warszawa 1980, PWN. s. 14

Gaz S., Grzeszek K., Winiewska I., Rodzina. Biologiczne i psychologiczne podstawy jej
funkcjonowania,Wydzia Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Krakw, 1996, s. 11,12.
4

M. Ochmaski, Losy yciowe modziey z rodzin alkoholowych i jej charakterystyka psychospoeczna, CTN,
Ciechanw 1987, s.99.

Take stwierdzi mona, e pierwszym krokiem rozpoczynajcym powstanie

rodziny jest zawarcie zwizku maeskiego a nastpnie urodzenie dziecka.
Przyjcie na wiat maego dziecka to wielkie przeycie dla caej rodziny, to nie
tylko rado, ale i problemy, stres i zakopotanie. Taki stan rzeczy moe, ale nie musi
powodowa zachwianie dotychczasowej organizacji ycia rodzinnego. Wychowanie
dziecka wymaga okrelonego przez matk i ojca zasad postpowania, ktre zapewni
mu zaspokojenie potrzeb biologicznych i psychicznych i ktre przyczyni si do
waciwego rozwoju fizycznego i rnych sfer osobowoci. Rodzina ma ogromne
znaczenie rozwojowe w wychowaniu dziecka, dlatego te rodzice musz w sposb
wiadomy i racjonalny ksztatowa ycie rodzinne i przywizywa uwag do sytuacji
opiekuczo-wychowawczych, bo to wanie rodzice i caa rodzina stanowi wzr do
naladowania , wzr ycia, zachowania i wspdziaania z otoczeniem 5.
Na przestrzenie wiekw wzory ycia rodzinnego ulegaj zmianom, ale s pewne
cechy, ktre na podstawie jakiego wzoru czy wyobraenia innych grup tworz ow
rodzin. Pierwsz i chyba najbardziej charakterystyczn cech tej grupy jest jej stao,
druga cecha, ktra reguluje i ustala ycie rodzinne to cielesno. Potrzeby takie jak,
jak gd, potrzeba bezpieczestwa, czuoci, szczeglnie jeli chodzi o mae dzieci,
staje si treci ycia rodzinnego. Unikatowo, to cecha, ktra stanowi dla innej
osoby niepowtarzaln warto, jest jedyna w swoim rodzaju. Spontaniczno to te
cecha, ktra na gruncie rodziny mone pozwoli sobie na oddzielenie odlegego celu
od teraniejszoci6.
Przy cechach jakie spenia rodzina naley wspomnie, podstaw wizi s funkcje
rodziny, ktrych przedmiotem jest zaspokajanie potrzeb jej wasnych jako grupy
spoecznej i jej poszczeglnych czonkw. Jedn z podstawowych potrzeb jest
potrzeba yczliwoci, ciepa i mioci. Zaspokojenie tej potrzeby stymuluje osignicia
rozwojowe. Rodzina jako podstawowa grupa spoeczna spenia bardzo wane funkcje
zaspokajajc potrzeby psychiczne i emocjonalne.
Funkcja wychowawcza naley do podstawowych funkcji rodziny. Chocia
rodzina jest jednym z elementw w systemie wychowania dzieci, odgrywa
5

H. Cudak, Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka, Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP
w Warszawie, Warszawa 2000, s. 5.
6

Badora S., Czeredecka B., Marzec D., Rodzina i formy jej wspomagania, Wydawnictwo Impuls, Krakw, 2001,
s. 25-28

podstawow rol, jest ona elementem bardzo istotnym, bo staym, oddziaujcym

przez wiele lat. Dziecko zmienia rodowisko rwienicze, instytucje wychowujce
takie jak przedszkole czy szkoa i wychowawcw, nie zmienia natomiast rodziny.
Kada rodzina tworzy wasny system wartoci obejmujcy zarwno wartoci nisze,
uytkowe jak i
wysze, nadkadajce sens ycia. Problematyka zwizana z funkcj wychowania
rodziny jest rozlega i rnorodna co wynika z faktu, e rodzina skada si z jednostek
o duym bogactwie cech psychicznych i fizycznych, ktre si wzajemnie uzupeniaj
bd si wykluczaj7.
W literaturze mona spotka rne klasyfikacje funkcji, wedug Z. Tyszki gwne
grupy, ktre zawieraj poszczeglne podfunkcje to8:
1 Biopsychiczna, ktra dzieli si na:
prokreacyjn czyli taka, ktra zaspokajanie potrzeby w kwestii
posiadania potomstwa,
seksualna czyli zaspokajanie potrzeb seksualnych wspmaonkw.
1 Ekonomiczna czyli:
materialno-ekonomiczna zaspokajanie potrzeb materialnych oraz
opiekuczo- zabezpieczajca czyli troska nad dziemi i osobami
starszymi i chorymi .
1 Spoeczno - wyznaczajca:
klasowa- utrzymanie dziecka w klasie rodziny,
legalizacyjno-kontrolna rodzice legalizuj pewne zachowania.
1

Socjopsychologiczna:
socjalizacyjna

czyli

zachowania

dostosowane

do

norm

obowizujcych w spoeczestwie,
kulturalna- zapoznawanie z dziedzictwem kultury,

rekreacyjno-towarzyska

umiejtnoci

zachowania

si

towarzystwie, spdzania czasu wolnego oraz

emocjonalno-ekspresyjna bezpieczestwo, mio, ksztatowanie

wsplnoty rodzinnej, emocjonalnej i intelektualnej.

G. Bienek, Funkcje rodziny, www.pgwg.net76.net/pdf/gbieniek/funrodz.

www.shvoong.com/funkcje-rodziny-wg-tyszki.

Podzia wedug F. Adamskiego przedstawia si inaczej, a opar go na dwch

podejciach:
Pierwsze podejcie do rodziny jako instytucji i grupy spoecznej:

funkcje instytucjonalne: funkcja prokreacyjna, ekonomiczna,

opiekucza, socjalizacyjna, stratyfikacyjna i integracyjna,

funkcje osobowe: funkcja maeska, rodzicielska oraz braterska.

Drugie podejcie do rodziny jest z punktu widzenia jej trwaoci i
zmiennoci czyli:

funkcje pierwszorzdowe takie jak: prokreacja, socjalizacja,

funkcja mioci,

funkcje drugorzdowe czyli funkcje ekonomiczne, opiekucze,

religijne, stratyfikacyjne, rekreacyjne i integracyjne.
M. Ziemska natomiast wyrnia funkcje prokreacyjn, produkcyjn czyli
zarobkow, usugowo-opiekucz, socjalizujc i psychohigieniczn9.
Podsumowujc mona stwierdzi, e rodzina jest jedyn grup rozrodcz oraz
jest najwaniejsz instytucj przekazujc dziedzictwo kulturowe 10.
To, e rodzina spenia rol kulturotwrcz uwarunkowane jest wieloma, dla niej
tylko charakterystycznymi cechami, przede wszystkim tym, e rodzina jest wyranie
wyodrbnion grup spoeczn i w pewnym sensie stanowi wewntrzny obszar dozna
emocjonalnych. Dziecko zapoznajc si z rnymi dziedzinami kultury, najczciej
korzysta z pomocy rodzicw, chociaby przez sam zacht, namow i przykad
rodowiska rodzinnego. Kada rodzina ma swobodny dostp do rnych sfer kultury.
Jednak w praktyce najistotniejsz barier w tej materii jest poziom wyksztacenia
rodzicw. Efekty te nie s tylko zalene od stanu posiadanej wiedzy i wyksztacenia,
lecz take od atmosfery wewntrzrodzinnej, trwaoci i stabilnoci ycia rodzinnego,
wizi rodzinnej, osobowoci maonkw, kultury osobistej i pedagogicznej rodzicw,
odpowiednich warunkw materialnych, sposobu spdzania wolnego czasu.
Najbardziej optymalne warunki dla wypenienia zada rodzicielskich ma rodzina
pena skadajca si z dwojga rodzicw i dzieci, poczonych ze sob siln wizi
9

Gbu D., Rodzina tak, ale jaka?, Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa, 2006, s. 30,31

10

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, tom V, Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa, 2005,
s. 306.

emocjonaln, w ktrej przyjmowane s i przekazywane modemu pokoleniu

uznawane spoecznie wartoci etyczne, i normy spoeczne i wzory zachowa zarwno
w rodowisku rodzinnym jak i pozarodzinnym. W domu rodzinnym dziecko uczy si
waciwych sposobw reagowania i zachowania, nabywa to, co potocznie nazywa si
mianem obycia, ogady, kultury. Dom rodzinny jest zasadniczym miejscem, do
ktrego chtnie si wraca, i w ktrym si przebywa, std te czowiek jest istot, ktra
potrzebuje "gniazda" czyli domu rodzinnego, by moga zaistnie w peni. Owy dom
rodzinny moe, z jednej strony, gboko czy czonkw rodziny, ale moe take ichdzieli. W yciu rodzinnym naley dy do eliminowania konfliktw rodzinnych11.
Jak ju wiemy rodzina, to termin bardzo oglny, powszechny i wany. Dlatego
trzeba uwzgldni profesjonaln klasyfikacj, ktra dotyczy podziau oraz
wyrnienia wielu typw rodzin ze wzgldu na dane czynniki oraz dane funkcje.
W zalenoci od kryterium klasyfikacji wyrniamy rodziny12:

monogamiczne, ktre zawieraj dwoje maonkw,

poligamiczne zawierajce np. jednego mczyzna wiele kobiet lub jedn

kobiet wielu mczyzn,

endogamiczne - oboje maonkw pochodzi z jednej zbiorowoci,

egzogamiczne - maonkowie pochodz z rnych zbiorowoci,

patriarchalne w rodzinie ktrej dominuje mczyzna,

matriarchalne w rodzinie dominuje kobieta,

egalitarne- rodzina w ktrej nie ma dominacji kobiety ani mczyzny jest

za to rwny podzia pracy,

patrylinearne - dziedziczenie nazwiska i majtku wystpuje po ojcu oraz

matrylinearna - dziedziczenie nazwiska i majtku nastpuje po matce 13.

Podsumowujc, rodzina stwarza warunki do zaspokojenia rnorodnych potrzeb

psychicznych i spoecznych swoich czonkw, a zwaszcza dzieci. Chodzi tu gwnie o
potrzeby przynalenoci uczuciowej, bezpieczestwa, stabilizacji. Rodzina okrela
bliej cele i wartoci, do ktrych dzieci maj dy, przyczynia si do formowania
konkretnych potrzeb i zainteresowa.
11

H. Cudak, Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka, Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP
w Warszawie, Warszawa 2000, s.16-19.
12

Tame, s.13.

13

www.wos.net.pl/rodzina.

Rodzice stosujc okrelone metody wychowawcze wpywajce na to, jakimi

sposobami dzieci bd zaspokajay swoje potrzeby- dobrymi lub nieodpowiednimi.
Rodzice maj jakie okrelone wyobraenia i pragnienia odnonie tego, jakie ma by
ich dziecko, czym powinno si odznacza, jak ma postpowa14.

1.1 Podstawowe okrelenie definicji ojca

1.1.1 Ojciec i ojcostwo
Sowo ojciec naley do kategorii poj podstawowych, lecz bardzo trudnych
do zdefiniowania. Ojciec wedug sownika jzykowego PWN to mczyzna, majcy
wasne dziecko lub dzieci w stosunku do tego dziecka lub ze wzgldu na nie 15.
Ojciec - to kto obecny na co dzie, kto, kogo obecno bardzo cieszy. Jest
pierwsz osob, do ktrej biegnie si w niebezpieczestwie, znajomym i bezpiecznym
schronieniem, to kto, u kogo, niczym w bezpiecznej przystani, dziecko moe w
kadej chwili schroni si przed niebezpieczestwem. Jest bliskim i serdecznym
przyjacielem, radosnym towarzyszem, oparciem w trudnociach. Ojciec to przewodnik
i doradca dziecka, to kto, na kim mona polega, kto niby pryzmat pokazuje dzieciom
prawdziwy obraz wiata, zawsze obecny, zawsze przebaczajcy i godny zaufania 16.
W literaturze podejmujcej problematyk ojcostwa czsto wystpuje tendencja,
by analizowa pojcia: ojciec, ojcostwo wycznie w aspekcie biologicznym,
prawnym, niekiedy dodaje si take aspekt socjologiczny, czy psychologiczny, a
zazwyczaj pomija si aspekt duchowy. aden z tych aspektw z osobna nie ujmuje
przecie najgbszej istoty, ani caoksztatu elementw tworzcych rodzicielstwo, czyli
dojrza osob pci mskiej, jednoczc si w akcie maeskim z osob pci eskiej i
powoujc z ni nowe ycie do istnienia17.
W literaturze przedmiotu mona odnale trzy odrbne ujcia zjawiska
ojcostwa, a s to:
14

K. Puchalska, A. Kania, Rodzina a wychowanie dziecka.

15

Sownik Jzykowy, Wyd. Naukowe PWN, www.poradniapwn.pl.

16

McDowel, N. Wakefleld, Zadziwiajcy wpyw tatusia, Warszawa 1993; M. Braun- -Gakowska,

Psychologia domowa, Olsztyn 1990, s. 20-23.
17

M.Jankowska, Rola ojca w wychowaniu dziecka, APS, UKSW Warszawa, s.2.

1. w znaczeniu prawnym ojcem staje si mczyzna w momencie

kiedy jego dziecko rodzi si w zwizku maeskim, albo
pozamaeskim, jak rwnie w wyniku adopcji,
2. w ujciu biologicznym za ojca danego dziecka uznaje si tego

mczyzn, ktry je spodzi18. Jest to aspekt naturalny, fizyczny

jest

chronologicznie

pierwszym

rzeczywistym

elementem

ojcostwa. Fakt, e fizyczne istnienie czowieka wymaga nie

tylko oczywistego, widocznego w postaci ciy i porodu udziau
matki, ale te porednictwa organizmu, ciaa, intymnej substancji
ojca, nie moe nie mie gbokiego znaczenia19,
3. w sensie psychologicznym- ten rodzaj ojcostwa zwizany jest z
trzema gwnymi mechanizmami oddziaywania ojca na dziecko.
S nimi naladownictwo, identyfikacja oraz modelowanie.
Pierwszym omawianym mechanizmem oddziaywania ojca na dziecko jest
naladownictwo. Mechanizm ten moe mie charakter zarwno niewiadomy, jak i
wiadomy. Najwaniejszymi skutkami tego procesu jest min. rozwj mowy, rozwj
zrcznoci motorycznych, nabycie nowych sposobw zachowania, nowych postaw,
aspiracji, pogldw, nabycie roli zwizanej z pci oraz dalsze przygotowanie do
penienia rnych rl spoecznych.
Drugim mechanizmem oddziaywania jest mechanizm identyfikacji, ktry
zdaniem M. Wolickiego20 rozpoczyna si z chwil, gdy dziecko zaczyna podziwia
swoich rodzicw i pragnie upodobni si do nich. Mechanizm ten prowadzi wic do
przejmowania postaw i zachowa rodzicw jako wasnych. Proces identyfikacji
zachodzi gwnie na zasadzie tosamoci pci, tzn. syn identyfikuje si z ojcem, crka
za z matk. Naley doda, i ojciec nie tylko oddziaywuje na syna, ale rwnie na
crk. Dziki obecnoci ojca tworzy ona sobie wizerunek mczyzny na podstawie
tego jaki jest jej ojciec.
Dziecko po procesie identyfikacji z rodzicami wkracza w proces tzw.
modelowania. Jednake aby proces ten mg zaistnie dziecko musi osign
pewien poziom rozwoju umysowego, szczeglnie zdolno do abstrakcji i tworzenia
18

T. Malik, Opracowanie Rodzicielstwo w wymiarze ojcostwa, s.1.

19

X. Lacroix, Naucz mnie y. Esej o ojcostwie, Wydawnictwo W drodze, Pozna 2007,

20

M. Wolicki, Mechanizm identyfikacji w kontakcie ojca z dzieckiem, Problemy Rodziny 1983, nr 1.

s. 23.

10

poj. Mechanizm modelowania skutkuje nabyciem modeli podstawowych rl

spoecznych takich jak: maeskich, rodzicielskich, zawodowych itp. 21. Jednak
oddziaywanie ojca przez modelowanie byo moliwe, dziecko musi by
zainteresowane tym wzorem osobowym.
Jeeli te trzy wyej omwione mechanizmy oddziaywania ojca na dziecko
przebiegaj w sposb harmonijny, to zapewniaj cigy i prawidowy rozwj
spoeczny dziecka.
By ojcem to znaczy przyj dar ojcostwa od Boga, ktry powierza go
mczynie z misj obdarowania nim rodziny. Std odpowiedzialno kadego taty za
przyjcie tego daru i rozwinicie go. Waciwie to wszystkie wielkie religie
monoteistyczne wysoko sytuuj ojcostwo jako warto: i w wymiarze teologicznym Bg jest Ojcem, i w wymiarze spoecznym - ojciec jest "gow rodziny". Z ojcostwem
wie si wiele znaczcych poj religijnych, utrwalonych w historii i tradycji. W lad
za pojciem "Boga-Ojca" chrzecijanie sw podstawow modlitw rozpoczynaj od
sw: "Ojcze Nasz". Uprawnione s take pojcia wywodzce si z historii hierarchii
kocielnej, takie jak: "Ojcowie Apostolscy", Ojcowie Kocioa", czy "Ojcowie
Soborowi"22.
Ojcowie wyzwalaj u dzieci rado ycia. Posta ojca niemal zawsze kojarzy
si dziecku z jak form radoci: bd to wesoej, wsplnej z ojcem zabawy we
wczesnym dziecistwie, bd to z rnymi gratyfikacjami jakimi ojciec moe
obdarza swoje dzieci w okresie ich dorastania23.
Niestety niezwykle mao wiemy o wspczesnym-nowoczesnym ojcostwie. Niemal
wcale nie diagnozuje go ani nie wspomaga nasza rodzima nauka. Bada na temat
ojcostwa jest wyjtkowo mao1), a prowadzone nie obejmuj swym zasigiem caych
obszarw tematycznie wanych. Przed familiologi polsk rozciga si zatem wielki
obszar interesujcych i pionierskich dziaa naukowych, jak rwnie poczyna w
dziedzinie praktyki spoecznej24.
1.2.2 Funkcje mioci ojcowskiej
21

M. Wolicki, Mechanizm modelowania w kontakcie ojca z dzieckiem, Problemy Rodziny 1983, nr 2, s. 17.

22

Z. Dbrowska, Ojcostwo jako warto. Studium empiryczne, Czasopismo: Maestwo i Rodzina, Nr.8, 2003.

23

Tame.

24

Z. Dbrowska, Ojcostwo jako warto. Studium empiryczne, Czasopismo: Maestwo i Rodzina, Nr.8, 2003.

11

Praktyka ycia dowodzi, e rozumienie funkcji mioci rodzicielskiej bywa

wrd maonkw bardzo rna. Na og rodzice znaj prawidowoci fizycznego
rozwoju swoich dzieci, gorzej jest natomiast ze znajomoci praw rozwoju
psychicznego i emocjonalnego. Kultura uczu rodzicielskich jest szczeglnie
podana, tym bardziej, e przez fakt dominacji komponentw uczuciowych w
postawach rodzicw stosunek do dziecka atwo bywa wypaczony. Dzieje si tak
dlatego, e le rozumiana mio czsto przesania dobr organizacj codziennego
ycia rodowiska wychowawczego25.
W sprawach uczuciowych ojciec znajduje si w sytuacji znaczniej trudniejszej,
a na pewno ju w znacznie innej ni matka. Przybliajc szerzej sens tego zdania,
pozwol sobie przytoczy wypowied pewnej osoby, ktra opisana zostaa przez J.
Witczaka:
ju na starcie do rodzicielskiej uczuciowoci mczyzna pozostaje z ty,
wyprzedzony 9 miesiczn ci kobiety. Na niewiele mu si przydaje wwczas
teoretyczna pogo za wyrabianiem w sobie mioci do majcego przyj na wiat
dziecka. Dodatkowo sytuacj jego pogarsza fakt, e sam nigdy nie zajdzie w ci i
nie pozna tajemnic mioci macierzyskiej i jej bezwarunkowoci 26. Odsuwa si na
bok

i czuje si przegrany. Unika dziecko i ubolewa nad swoj uomnoci

uczuciow, ta artobliwa wypowied zawiera duo prawdy, gdy uwarunkowania

biologiczne matki z dzieckiem wytwarzaj midzy nimi szereg cech wizi psychicznej,
ktrych poznanie przekracza najczciej moliwoci ojca27.
Ojciec nie powinien zazdroci mocnych wizi uczuciowych dziecka z matk,
powinien natomiast podziwia psychik kobiety, ktra pozwala jej lepiej wnikn w
psychik malucha. Mczyzna powinien uwiadomi sobie, e

odrbno i

specyfika mioci ojcowskiej stanowi wane i konieczne uzupenienie uczu

macierzyskich w procesie wychowania dziecka.
Do specyfiki mioci ojcowskiej naley odwrotno mioci macierzyskiej
czyli:

25

warunkowo - dziecko musi speni pewne warunki, aby sobie zasuy

J. Witczak, Ojcostwo bez tajemnic, Instytut wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa1987, s. 107-108.

26

Bezwarunkowo jest jedn z cech mioci macierzyskiej, a polega ona na tym, e dziecko nie musi spenia
adnych warunkw, aby by kochanym przez matk, wystarczy, e jest jej dzieckiem.
27

J. Witczak, Ojcostwo bez tajemnic, Instytut wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa1987, s.111-112.

12

na mio ojca. Nie kocha on bowiem dziecka tylko dlatego, e jest ono
jego dzieckiem, ale gwnie dlatego, e spenia okrelone ojcowskie
oczekiwania, takie jak np. jest posuszne, ma dobre wyniki w nauce, ma
hobby, zainteresowania,

wymagalno - uczucie ojcowskie rozwija si i umacnia, jeeli dziecko

spenia zadania stawiane przez rodzica. Z troski o rozwj potomka wynika
wymaganie opanowania przez niego wielu umiejtnoci i przyswojenia
wartoci, zdolnoci do pokonywania przyszych trudnoci yciowych,
zahartowania w sytuacjach spoecznych,

ocenianie - ojciec jednoznacznie ocenia, krytykuje konkretne zachowania

dziecka i otwarcie wyraa uczucia, jakie w nim budzi jego postpowanie.
Mio ojcowska czsto stosuje nagrody i kary,

zanikanie gdy dziecko nie postpuje zgodnie z okrelonymi

wymaganiami moe pojawi si okresowe osabienie uczu ojcowskich.

Na pierwszy rzut oka mona odnie wraenie, e mio ojca jest uczuciem
stosunkowo pytkim i bardzo egoistycznym w porwnaniu z mioci
macierzysk. Nie do koca jest jednak tak, jak to wida z powyszej analizy.
Mio ojcowska jest po prostu inna i inne ma funkcje do spenienia w
wychowaniu dziecka. Pewne jest natomiast, e ojcowskie uczucie to w wielu
momentach mio bardzo niewdziczna i zaprawiona du doz goryczy. Mdry
rodzic, wystpujc z pozycji wymagajcej ojcowskiej mioci, ani przez moment
nie podwaa przecie trwaoci swojego uczucia do potomka, ale atakuje tylko
konkretne jego zachowanie. Dziecku bardzo trudno to zrozumie. A przecie by
dobrym dla dziecka to nie znaczy zawsze i w kadej sytuacji przystosowywa si
do jego ycze i prb. Wanie dla dobra dziecka ojcowskie serce musi czsto
wdrowa a w okolice gowy, aby nie da si ponie bezgranicznej
wyrozumiaoci i przyzwalaniu na wszystko 28.
Znaczenie ojca w procesie wychowania dziecka ukazuje E. Fromm przez pryzmat
porwnania mioci ojcowskiej jej roli i znaczenia z mioci macierzysk.
Zasadnicza rnica midzy rodzicami wpywa z bliszego zwizku ciaa matki z
ciaem dziecka. Przyjmujc pogld J.J. Bachofena, E. Fromm uwaa, e zasadnicze
rnice midzy mioci macierzyska, a mioci ojcowsk tkwi w tym, e pierwsza
28

J. Witczak, Ojcostwo bez tajemnic, Instytut wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa1987, s.112-113.

13

z nich jest mioci bezwarunkow, natomiast druga zdeterminowana jest okrelonymi

cechami zachowania si dziecka. Charakterystyczne cechy mioci macierzyskiej to:
jestem kochany, za to, e jestem albo jeszcze dokadniej jestem kochany, poniewa
jestem. Nic nie musisz zrobi, eby by kochanym mio matki nie jest
obwarowana adnym warunkiem. Jedyne co musz zrobi to by jej dzieckiem 29.
Wydatn pomoc w przezwycianiu przez dziecko swego egocentryzmu jest
mio ojcowska, ktra spenia inn funkcj ni mio macierzyska. Mio
ojcowska jest bowiem uzupenieniem macierzyskiej w zakresie stwarzania
stymulatorw rozwoju spoecznego30.

Rozdzia II
Ojciec jego rola i znaczenie w rodzinie i edukacji dziecka
2.1 Ojciec w yciu rodzinnym
Temat ojciec w rodzinie praktycznie nie istnieje jako odrbne zagadnienie w
naszej rodzimej literaturze naukowej i popularnej. Ten istotny problem spoeczno wychowawczy podjty i ukazany zosta do 1985 roku tylko w czterech ksikach. Nie
lepiej wyglda te sytuacja w nauce, gdzie przeprowadzone badania nad rol ojca w
rodzinie z punktu widzenia: socjologicznego , psychologicznego i pedagogicznego
stanowi najczciej tylko dodatek do bada oglniejszych na rodzin. Podobny
stan rzeczy panowa rwnie w rodkach masowego przekazu, w ktrych przez cae
lata w publikacjach i dyskusjach publicystycznych usuwao si w cie mczyzn jako
ma i ojca, nadmiernie eksponujc jednoczenie rol kobiety jako matki i ony 31.
29

E. Fromm, O sztuce mioci, Warszawa 1971, s. 52.

30

K. Pospieszyl, Ojciec a wychowanie dziecka, Wyd. AK, Warszawa 2007, s. 29

31

J. Witczak, Ojcostwo bez tajemnic, Instytut wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa1987, s.5.

14

Stosunek do ojca jest zupenie inny, reprezentuje on drugi biegun ludzkiego istnienia:
wiat myli, przedmiotw, ktre s dzieem rk ludzkich, wiat prawa i adu i
dyscypliny. Ojciec jest tym, ktry uczy dziecko, tym, ktry mu wskazuje drog w
wiat. Mio ojca jest mioci uwarunkowan, jej zasad jest: Kocham Ci
poniewa speniasz moje oczekiwania, poniewa wypeniasz swj obowizek,
poniewa jeste taki jak ja32.
Kade dziecko potrzebuje dowodw prawdziwego uczucia ze strony rodzicw,
potrzebuje przejaww doceniania go i uznania. Bez tego nie ma ono adnej pewnoci,
e jest dobre, potrzebne, kochane i chciane. Szuka ono mioci ze strony rodzicw ,
pragnie, aby byli z niego zadowoleni, ale jednoczenie oczekuje od nich pomocy i
zapewnienia mu spokoju i szczcia. Nie tylko midzy matk i dziemi, ale rwnie
midzy ojcem a dziemi pojawiaj si subtelne zwizki: mioci i nienawici, radoci i
niepokoju. Od matki dziecko oczekuje mioci, od ojca autorytetu i mioci. Obecnie
moliwoci oddziaywania matki i ojca znacznie si wyrwnay. Matki zyskay
powszechnie na autorytecie, a ojcowska mio moe si z powodzeniem objawia
inaczej ni przez sprawowanie wadzy ojcowskiej33 .
Dzieci do 2-3 lat bardziej lgn do matek, nie znaczy to jednak, e ojca nie
potrzebuj. W okresie niemowlctwa i wczesnego dziecistwa rozwija si intensywnie
proces uczuciowego wizania si dziecka z rodzicami, dlatego obecno w tym okresie
obojga rodzicw jest bardzo wskazana. Obecno ojca w rodzinie i w domu wzmacnia
u matki poczucie bezpieczestwa, co rwnie ma due znaczenie dla prawidowoci
jej kontaktw z dzieckiem. Funkcje opiekucze ojca powinny by penione z takim
nastawieniem emocjonalnym i tak motywacj, aby umacniay wi rodziny i daway
satysfakcj wszystkim jej czonkom34. Na pocztku trzeciego roku ycia dzieci
zaczynaj wiksze wzgldy okazywa ojcu. Ojcowie dla swych crek s czsto
wzorem doskonaoci. Dzieciom czteroletnim czsto wystarczy jedno sowo ojca, by
gwatowna buntownicza postawa zmienia si we wzgldne posuszestwo. Dziecko
picioletnie jest z zasady zadowolone i dumne z ojca i czsto sucha go chtniej ni
matki. Jednak wikszo piciolatkw to synkowie albo creczki mamusi, chocia ich
stosunki z ojcami ukadaj si na og dobrze, gadko i bez zakce. Kiedy dziecko
32

E. Fromm, O sztuce mioci, Warszawa 1971, s.54-55.

33

M. Truszkowska, Rola ojca w yciu rodziny, www.edukacja.pl.

34

J. Lach, B. Szczupa, Rola ojca w rodzinie, Strefa taty, www.we2.pl.

15

ma sze lat, to w wielu rodzinach istnieje wielka potrzeba ojcowskiej interwencji w

celu zaprowadzenia porzdku, bowiem wikszo dzieci szecioletnich jest ze swej
natury nieposusznych i niegrzecznych. Czsto walcz, aby si od matki uwolni. To
ojciec wanie nie powinien dopuci do takiej sytuacji, a matka i dziecko bd
zupenie skceni. Wikszo dziesiciolatkw uwielbia jednak ojca i przepada za
wszystkimi chwilami spdzonymi z nim sam na sam. Nie jest wane, co si robi, lecz
to , e jest si razem. Gra w pik, kino, spacer, czytanie, zapasy dziesiciolatek
wszystko to przyjmuje z ochot. Kumplostwo to sowo, ktrego czsto uywaj
matki, chcc zobrazowa stosunki midzy ojcem a dzieckiem. Wane jest, aby w tym
wieku ojciec spdza z dzieckiem troch czasu, bo jeli dziecko bdzie starsze, moe
si okaza, e nie znajdzie ono czasu dla rodzica35.
Wizi emocjonalne ojca z dzieckiem maj due znaczenie na uksztatowanie si
u dziecka przewiadczenia, e rodzice s dla niego punktem odniesienia, wyznaczaj
bowiem- szczeglnie jest to rol ojca- sposb zachowania. Jeeli istnieje miedzy nim a
dzieckiem trwaa wi zbudowana na szczerym kontakcie, wwczas wartoci i wzory,
ktre przekazuje ojciec staj si subiektywnie najwaniejsze dla dziecka.
Przygotowanie dziecka do penienia w przyszoci roli spoecznej jest uzaleniona od
oddziaywa rodzicw, szczeglnie ojciec wpywa na rozwj dziecka, poniewa ojciec
stosuje specyficzne wzmocnienia i wysuwa wiele oczekiwa w stosunku do dziecka,
szczeglnie syna, ktre maj za zadanie wprowadzi go

w rol spoeczn

mczyzny36.
Ojciec wpywa na przystosowanie si dziecka do ycia w spoecznoci szerszej
ni rodzina, ksztatuje u niego potrzeb osigni, gdy da, by wszystko, co robi,
czynio jak najlepiej, gdy wymaga samodzielnoci. Czste i pozytywne kontakty ojca z
dzieckiem wpywaj dobrze na wyniki w nauce szkolnej, ksztatuj rozwj
intelektualny oraz twrcz postaw dziecka. Wzajemne zrozumienie i pozytywny
zwizek uczuciowy midzy ojcem a dzieckiem maj te fundamentalne znaczenie dla
rozwoju umysowego dziecka, podczas gdy nadmierna surowo, poczona ze
skonnoci do przesadnego kontrolowania, wpywa na obnienie poziomu osigni

35

Tame.

36

T. Malik, Opracowanie Rodzicielstwo w wymiarze ojcostwa, s. 8.

16

szkolnych dzieci. Zaznaczy naley, e brak postawy opiekuczej u ojca wpywa na

dziecko gorzej ni nieobecno ojca w domu37.

2.2 Wpyw ojca penicego funkcje rodzicielskie

Rodzicielstwo, czyli wprowadzanie w wiat nowych pokole to zadanie, ktre
zgodnie z zamysem Boym ma by realizowane w rodzinie. Rodzina powstaje
wwczas pisze Jan Pawe II w Licie do Rodzin gdy urzeczywistnia si
przymierze maeskie, ktre otwiera maonkw na dozgonn wsplnot mioci i
ycia, dopeniajc si w sposb specyficzny poprzez zrodzenie potomstwa.
Rodzicielstwo jest wic potwierdzeniem mioci maeskiej, pozwala odkry jej
rozmiar i pierwotn gbi38.
Ojciec ma do spenienia w rozwoju i wychowaniu dziecka specyficzn,
niezwykle wan i trudn funkcj. W adnym przypadku nie zastpi ojca nawet
najlepsza matka, ale take rola ojca nie moe polega na zastpieniu matki.
Skomplikowany proces wychowania dzieci jest z gry skazany na niepowodzenie,
jeeli dzieci pozbawione s wpywu wychowawczego ojca. Ojciec ma za zadanie
wnie w ycie dziecka pierwiastek stabilizacji zewntrznej i wewntrznej, koniecznej
dla prawidowego rozwoju39.
W wielu dzisiejszych rodzinach ojciec jest autorytetem wychowawczym i
obowizuje w nich tzw. ojcowski wymiar sprawiedliwoci. Autorytet ojca zaley od
jego postawy i zaangaowania w rol wychowawcz. Dzieje si tak najczciej chyba
dlatego, e mczyzna, dziki swoim predyspozycjom psychicznym, potrafi lepiej ni
kobieta zapewni w wychowaniu dziecka konsekwentne postpowanie, zarwno w
stawianiu nakazw i zakazw, jak i w uruchamianiu systemu nagrd i kar. Nie podlega
on bowiem takim zmiennociom nastrojw psychicznych jak kobieta, atwiej mu o
rwnowag emocjonaln i przestrzeganie konsekwencji w dziaaniu wychowawczym
co ma ogromne znaczenie dla skutecznoci waciwych oddziaywa na dziecko 40.
37

M. Braun-Gakowska, Psychologia domowa, wyd. WWD, Olsztyn 1990.

38

Jan Pawe II, Gratissimam sane, List do rodzin, Watykan 1984.

39

Ptawska, Pciowo jako dar i zadanie w: D. KornasBiela (red.)., Oblicza ojcostwa, Towarzystwo Naukowe
KUL, Lublin 2001, s.235.
40

K. Pospieszyl, Ojciec a rozwj dziecka, Warszawa 1980, s. 76.

17

Podkreli naley, e ojciec staje si autorytetem tylko wtedy, gdy jest obecny i kiedy
jest wzorem.
Brak autorytetu utrudnia, a niekiedy wrcz uniemoliwia mczynie spenienie
jego roli jako ma i ojca, przede wszystkim przekrela funkcj wychowawcz ojca
wobec dzieci. Jest to jedna z podstawowych przyczyn utraty tosamoci przez
wspczesnego mczyzn.
Susznie zauwaa Jerzy Witczak w ksice powiconej problematyce ojcostwa
obecno ojca w procesie wychowania jest nie tylko wana i konieczna, ale
praktycznie niemoliwa do zastpienia. Ojciec, bowiem dostarcza dziecku tych
bodcw wzorw w jego rozwoju spoecznym i moralnym, ktrych matka nie moe
zupenie lub w tak szerokim zakresie jemu oferowa41.
Relacje zachodzce midzy ojcem a dzieckiem w procesie wychowania rodzinnego s
rdem wspomagajcym rozwj dziecka, a ich charakter, sia, zakres, emocjonalny
wydwik, uwarunkowane s wieloma czynnikami, midzy innymi poziomem kultury
pedagogicznej ojcw. Rola ojca w procesie wychowania dziecka jest realizowana
przez stosowanie przez niego okrelonych rodzajw oddziaywa wychowawczych.
Rodzaje takie wedug K. Jedliskiego to42:
modelowanie,
przekaz sowny,
dyscyplinowanie
Modelowanie to dawanie dobrego przykadu dziecku przez ojca. W czasie tego
procesu wystpuje przyswajanie cech i zachowa ojca na drodze obserwacji, nawet
bez jakichkolwiek wzmocnie. Dzieci obserwuj zachowanie ojca w rodzinie, ale
take jego aktywno poza rodowiskiem rodzinnym. Aby proces modelowania by
skuteczny, musz by spenione rne warunki. Ojciec jest wzorce dla dziecka, gdy
aktywnie uczestniczy w jego procesie wychowania. Sia jego oddziaywania wzrasta
wtedy, gdy jego zachowanie jest wysoko akceptowane nie tylko przez dziecko, ale i
41

J. Witczak, Ojcostwo bez tajemnic, Instytut wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa1987, s.16.

42

K. ]edliski, Wychowanie w rodzinie konieczn drog do ojcostwa, wyd. Augustyn, Krakw 1998, s. 114118.

18

pozostaych czonkw rodziny. Pod wpywem tego procesu zmianie ulega zachowanie
dziecka, jego sposb mylenia, oceny oraz reakcje emocjonalne 43.
Przekaz sowny jest to rodzaj oddziaywania wychowawczego, ktry wystpuje z
modelowaniem. Same sowa bez przykadw wasnych postaw bd puste i maj
charakter moralizatorstwa. Poparte za okrelonymi zachowaniami w peniejszy
sposb oddziauj wychowawczo na dziecko.
Kolejnym sposobem na oddziaywania wychowawcze ojca w rodzinie jest
dyscyplinowanie

czsto

utosamiany

karnym

utrzymaniem

porzdku

posuszestwa. Chodzi tu jednak gwnie o stanowczo i konsekwencj w

postpowaniu ojca, ktre w wikszym stopniu charakteryzuj osob jego ni matki.
Ojcowskie zadania rodzicielskie maj wpyw i miejsce ju w momencie jego
poczcia, w wieku niemowlcym, okresie przedszkolnym, szkolnym, dojrzewania,
wkraczania w doroso i tak dalej.. Rol ojca ksztatuje i reprezentuje przede
wszystkim jego uczestnictwo i obecno w yciu dziecka, ktre wyraa si przez
stopie zainteresowania i praktycznego, a nie tylko sownego zaangaowania w
realizacj obowizkw, a co za tym idzie przyjemnoci rodzicielskich. Zakres zada
ojca obejmuje jego udzia w zabezpieczeniu dziecku niezbdnych warunkw
materialnych do rozwoju, zapewnieniu mu opieki, przygotowania do uczestnictwa w
kulturze i edukacji.
Ojcostwo nie jest momentem w yciu mczyzny, a procesem przebiegajcym w
okrelonym kontekcie spoecznym . Ojcem nie mona" bywa", ale naley nim "by"
kadego dnia i w kadym momencie rozwoju dziecka44.
Brak ojca w sposb fizyczny lub ojciec le sprawujcy swoje funkcje w
rodzinie w ogromnej mierze decyduj o licznych patologiach spoecznych. Dobre
ojcostwo
natomiast ochrania rodzin, ratuje, buduje, daje poczucie bezpieczestwa, wspomaga
wartoci, daje i ksztatuje hierarchi wartoci, otwiera na drugiego czowieka, jego
potrzeby, a take daje poczucie wartoci bdce podstaw waciwej samooceny.

43

P.G.Zimbardo, Psychologia i ycie, Warszawa 1999, s.539.

44

T. Sosnowski, Ojciec we wspczesnej rodzinie, kontekst pedagogiczny, wyd. ak, Warszawa 2011, s. 76-78.

19

Trudno by dobrym czowiekiem, bardzo trudno by dobrym mem,

najtrudniej by dobrym ojcem
Trudno nie zgodzi si z tym stwierdzeniem patrzc na nasz rzeczywisto.
Trudno nam by dobrymi dla innych mimo, e spdzamy z nimi stosunkowo najmniej
czasu. Z on spdza si znacznie wicej czasu a w odniesieniu do dzieci pojawia si
czynnik odpowiedzialnoci za ich wychowanie. Aby rodzina dobrze funkcjonowaa
musi panowa w niej porzdek.
Ojciec musi posiada pewne cechy, eby mg spenia swoj funkcj. Fakt, e
kto jest dobrym pracownikiem, zarzdc czy dyrektorem wcale nie oznacza, e jest
take dobrym ojcem45. Mczyzna ojciec jest odpowiedzialny za swoje ojcostwo, za
zaoon rodzin, w ktrej jego ojcostwo si rozgrywa, w ktrej jego dzieci si
wychowuj. Jest za to odpowiedzialny ju w momencie zakadania rodziny. Poczucie
tej poszerzonej odpowiedzialnoci jest wanym elementem prawdziwego ojcostwa i
zarazem powinno by si napdow dziaa na rzecz rodziny.

2.3 Edukacja w yciu dziecka

2.3.1 Dziecko jako ucze
Dzieci potrzebuj korzystnej atmosfery domowej przez cae swoje dziecistwo,
ale jest to szczeglnie wane podczas lat szkolnych. Niezaprzeczalnie, kiedy staj one
przed wyzwaniami swojego wieku, pragn wsparcia i kierowania ze strony rodzicw.
Jest to bardzo wane zarwno dla osignicia przez dziecko osobistej niezalenoci,
jak i innych aspektw rozwoju, takich jak osignicia w szkole, rozwj poczucia
moralnoci, tworzenie zdrowych relacji z rodzestwem, przyswajanie odpowiednich,
zwizanych z pci rl, budowanie zdrowych nastawie wobec samego siebie 46.
Wstpienie dziecka do szkoy oznacza. Dla niego i jego rodzicw nowy etap
w yciu-zwaszcza w rodzinie w ktrej pierwsze dziecko rozpoczyna nauk.
Waciwe przygotowanie dziecka do szkoy w rodzinie, jego doznania, przeycia,
sukcesy lub niepowodzenia w pierwszych dniach pobytu w szkole mog w istotny
45

Z. Kapa, Rola ojca w rodzinie, Artyku, http://www.med.org.pl/index.php?D=66

46

Ross Vaste, Marshall M Haith, Scott A. Miller ,, Psychologia dziecka

20

sposb zaway na postawach dziecka, na jego motywacji uczenia si. Dziecko moe
polubi szko i uczenie si lub te zniechci si do ksiki lekcji i wszelkiej nauki.
Ten pierwszy etap zmian w zwizku z now sytuacj dla dziecka i rodziny jest
rzeczywicie wanym przeyciem, czym nowym i ciekawym. Trzeba dostosowa
codzienne ycie rodzinne do innego trybu postpowania. Dziecko ju w okresie
przygotowa do szkoy powinno zauway pewn zmian w postpowaniu rodzicw,
musi dostrzec, e wsplnie z nim przygotowuj si do wydarzenia, razem powinni
robi zakupy zwizane z wyposaeniem go do szkoy, a nawet uzgadnia miejsce
ustalone do odrabiania lekcji. Rozmowy o szkole powinny by nasilone, rodzice
powinni nawiza z dzieckiem do miych wspomnie z lat, kiedy sami zasiadywali w
szkolnych awkach. Wydoby z pamici nawet mieszne historie, ktre mog uspokoi
dziecko i rozbudzi jego ciekawo. Trzeba mwi czego si w szkole nauczy, a take
nastawi dziecko na to, e czekaj je prawdziwe obowizki 47. Dziecko musi czu, e
zostajc uczniem awansuje, stanie si kim, z kim wszyscy si bd bardziej liczy, ale
nie tylko przez sam fakt stania si uczniem, to zaley od jego postawy, zachowania,
obowizkowoci,, wikszego adu i porzdku w pracy, ktr wykonuje, Pomyl, a
potem zrb proste sowa, a wskazuj drog postpowania.
Na rol ucznia patrzy si zwykle, przez pryzmat stopni z czytania, pisania,
liczenia. Tymczasem obowizki szkolne, ktre podejmuje ucze, s rnorodne, a na
wyniki w nauce wpywa wiele czynnikw wzajemnie ze sob powizanych.. od
dziecka ucznia wymaga si przede wszystkim systematycznoci w nauce, troch
wikszej samodzielnoci i zaradnoci, wypenieniem zada zwizanych z uczeniem
si, wytrwaoci w wiczeniach, skupienia uwagi na jednym temacie duszy czas,
waciwego zachowania wobec nauczycieli i kolegw. Przej do roli ucznia rwna si
podporzdkowaniu okrelonym normom, przyjciu wielu nowych obowizkw przez
dziecko, a dotycz one uczenia si jak te wspycia w grupie.
Obowizki , ktre podejmuje pierwszoklasista, dla nas dorosych wydaj si
proste i oczywiste, ale dla siedmioletniego dziecka s naprawd nowe i mao znane.
Obowizki ucznia dotycz nie tylko nauki, ale take wspycia w grupie klasowej i
caej spoecznoci uczniowskiej. Do najwaniejszych obowizkw ucznia naley:
na lekcje trzeba przychodzi punktualnie,
47

H. Baliska, Moje dziecko-dobry ucze, Wydanie drugie, wyd. SiP, Warszawa 1987, s. 30-32.

21

 do szkoy trzeba przyj w odpowiednim stroju i przynie ze sob

odpowiednie ksiki, zeszyty, przybory szkolne, a czasami materiay do
pracy takie jak: blok, farby,
po zajciach swoje rzeczy trzeba spakowa, spakowa do szafy lub
zabra do domu,
zgasza si do odpowiedzi przez podniesienie rki,
gdy obowizuje cisza przy pracy umysowej nie mona przeszkadza,
rozmawia,
nie mona np. pisa po meblach, niepotrzebnie rysowa po ksice,
wyrywa kartek z zeszytu,
wszyscy uczniowie maj jednakowe prawa, ale raz w tygodniu wybiera
si dyurnych ktrych trzeba sucha.
Aby dziecko wstpujc do szkoy mogo podoa obowizkom ucznia bez
nadmiernego wysiku, by osigno sukcesy w nauce i dobrze si czuo w zespole
uczniowskim, powinno by dojrzae do roli ucznia 48. Dojrzao szkolna jest to
pewien stopie rozwoju dziecka niezbdny do podjcia obowizkw, jakie niesie ze
sob ycie szkolne, a wic moment rwnowagi midzy wymaganiami szkoy, a
moliwociami rozwojowymi dziecka49.
Wedug B. Sawa rodowisko rodzinne ksztatuje w decydujcym stopniu
dojrzao szkoln. Dzieci, ktrym rodowisko rodzinne stwarza mniej korzystne
warunki z punktu widzenia ich rozwoju intelektualnego, psychicznego i spoecznego,
s na og gorzej przygotowane do podjcia obowizku szkolnego. Gdy w rodowisku
dziecka brak jest bodcw intelektualnych, gdy rodzice nie przejawiaj adnych
zainteresowa kulturalnych i tumi jego zainteresowania poznawcze, lekcewa jego
nauk, a obowizek uczszczania do szkoy traktuj jako narzucon konieczno,
dziecku brak jest bodcw koniecznych do rozwoju umysowego, brak wzorw
spoecznych i podniet uczuciowych, ktre by je pobudzay do nauki50.

48

H. Baliska, Moje dziecko-dobry ucze, Wydanie drugie, wyd. SiP, Warszawa 1987, s. 33-35.

49

M. ebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i modziey, wyd. PWN, Warszawa 1966, s.304.

50

B. Sawa, Jeeli dziecko le czyta i pisze, wyd. WSiP, Warszawa 1980, s.11.

22

2.3.2 Wsppraca rodziny ze szko

Sukces szkolny kadego uczcego si dziecka uzaleniony jest cile
odtwarzania mu odpowiednich warunkw do uczenia si w domu, szkole i w
rodowisku. Badani prowadzone ju ponad 50 lat temu, czyli w okresie midzy
wojennym wykazyway wspzaleno midzy warunkami ycia dziecka w rodzinie,
a jego powodzeniami szkolnymi. Wskazywano wwczas na szczeglny wpyw
niekorzystnych warunkw materialnych na osignicie szkolne ucznia. W sytuacji gdy
dzieci zmieniay warunki ycia na lepsze, rozwiay si one bardzo szybko 51.
Problem ten nadal jest aktualny, chocia zasig i natenie tych zalenoci ulegy
znacznej zmianie.
Mona zatem stwierdzi, e czynnikami w znacznej mierze decydujcymi dzisiaj o
uzyskaniu dobrych wynikw w nauce s:
poziom kultury domu rodzinnego
waciwa atmosfera wychowania,
ukad stosunkw rodzinnych,
wiedza rodzicw o rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka,
wiedza o zachowaniu dziecka w szkole i poza ni
o zainteresowaniach i zdolnociach.
Jednym z wanych elementw, by doprowadzi dziecko do jak najlepszych
wynikw w nauce jest prowadzona wsppraca rodziny ze szko i szkoy z
rodzin52.
Bez znajomoci warunkw ycia dziecka przez nauczyciela nie jest moliwa
efektywna praca pedagogiczna. Potrzebna jest okrelona wiedza o rozwoju
fizycznym i psychicznym oraz spoecznych dziecka. O jego potrzebach i
zainteresowaniach. W przypadku wystpowania problemw rodzice mog liczy
na pomoc wychowawcy. Czsto rodzice znaj szko jedynie z relacji i opinii
swojego dziecka, a informacje te bywaj czsto bdne i mao wnikliwe. Dziecko w
tym wieku nie umie, nie potrafi obiektywnie oceni wielu faktw. I tu potrzebna
jest wsppraca rodzicw ze szko. Wystarczy kilka miych sw matki
51

H. Radliska, Wyniki bada nad przyczynami drugorocznoci, wyd. Pedagogika spoeczna, Wrocaw 1961,
Ossolineum.
52

H. Baliska, Moje dziecko-dobry ucze, Wydanie drugie, wyd. SiP, Warszawa 1987, s. 19-22.

23

wypowiedzianych o nauczycielce, by dziecko zmienio swoj opini i polubio

swoj nauczycielk..
Dziecko siedmio- dziesicio letnie najbardziej naladuje rodzicw, a znacznie
pniej wychowawc czy innych ludzi, bohaterw filmw. Czsto rodzice dziwi
si, dlaczego dziecko reaguje na szereg spraw nie tak, jakby chcieli. Czsto wynika
to z tego, e swoim postpowaniem, gestami, reakcjami, nie dalimy odpowiednich
wzorcw do naladowania.. wane jest by cierpliwie sucha, co mwi dziecko i
odpowiada na jego pytania.
Dziecko czuje si pewniej i spokojniej, gdy kierunek oddziaywania szkoy i
domu jest jednolity, kiedy midzy rodzicami

a nauczycielem panuje klimat

wzajemnego porozumienia i wymiany pogldw.

Rodzice poprze rne formy kontaktw mog wsppracowa ze szko.
Kontakty takie to midzy innymi zebrania czy te indywidualnych konsultacjach..
Na tych spotkaniach rodzic dowiaduje si

co sprzyja oglnemu rozwojowi

dziecka, czym ono si interesuje, jakie jest jego zachowanie w stosunku do

kolegw, szkoy i czy jest pracowite. Rodzice wsppracujc w ten sposb chc
wiedzie, jakie postpowanie z dzieckiem daje najlepsze efekty, jakie stosowa
metody i formy, aby najskuteczniej wychowa, dowiaduje si te o tym czego
dziecko uczy si w szkole i jak mona mu pomw w nauce by osigao wikszy
sukces. Rodzice uzyskuj rwnie, mona by si nam wydawa, e bardzo
prostych odpowiedzi na pytania takie jak:
- jak organizowa prac dziecka w domu?
-jak organizowa czas wolny dziecka?
-jak pomaga w odrabianiu lekcji?
-jakie stosowa metody, aby zachci do czytania ksiek?
- jak usprawni pisanie?
- jakie lektury obowizuj w danej klasie?
Wychowanie jest procesem cigym, nie mona wic go zacz od jakiego
ustalonego przez nas momentu. Trwa ono od chwili urodzenia dziecka, a jak
wskazuj niektre badania, ju w onie matki pewne bodce dziaaj na dziecko.
Dlatego od pocztku trzeba wychowywa, przyzwyczaja do pracy, adu, porzdku,
odpowiedzialnoci, systematycznoci i yczliwoci. Dzieci powinny wiedzie, e
rodzice maj swoje wane sprawy i na ich realizacj potrzebny jest im czas,
24

powinny jednak rwnie wiedzie, e gdy potrzebuj od nas rady, pomocy lub po
prostu kontaktu, to mog na nas liczy53.
Musimy pamita, e dziecko zmienia si nie tylko zewntrznie, ronie, staje
si coraz bardziej krytyczne, przeywa wiele spraw gbiej i wnikliwiej, dojrzewa
do wielu spraw, a im staje si starszy tym bardziej nas potrzebuje.. nawet wtedy,
gdy dziecko zrobi co zego, powinno wiedzie, e moe mie w nas oparcie,
chocia nie pochwalimy jego postpowania.
Wsppraca rodziny ze szko to przede wszystkim przygotowanie dziecka do roli
ucznia. W przygotowaniu dziecka do roli ucznia wane s rozmowy na temat
czekajcych dziecko obowizkw. Nie mona straszy dzieci szko, nie mona
mwi lekcewaco o nauce. Unika trzeba te okazywania dziecku wspczucia z
powodu nadmiaru zaj. Naley przyzna, e nauka jest prac i trzeba w ni woy
sporo wysiku, aby osign cel. Dziecko powinno liczy na pomoc dorosych co nie
znaczy, e rodzice maj za nie odrabia lekcje, trzeba udziela rady w razie potrzeby i
sprawdza poprawno odrobionej pracy. Ucze potrzebuje towarzystwa rodzicw co
mu daje poczucie bezpieczestwa. Nie mona wymiewa go z powodu sabych
efektw, wrcz przeciwnie poprawne jest by okaza jak najwiksze zainteresowanie
dla chci i wysiku54.
Podsumowujc mona stwierdzi, e zapewniajc dziecku prawidowy rozwj
emocjonalny, stwarzajc mu odpowiednie warunki do pracy, kierujc go ku
dobremu udziau w rodowisku i kulturze, waciwie pomaga mu dobiera czas
wolny, podtrzymujc wizi koleeskie, wzmacniajc autorytet domu i szkoyuczestniczymy w sukcesie dziecka55.
2.3.3 ycie dziecka w spoecznoci szkolnej

53

H. Baliska, Moje dziecko-dobry ucze, Wydanie drugie, wyd. SiP, Warszawa 1987, s. 23-26.

54

M. Jaranowska, Znaczenie rodziny w przygotowaniu dziecka do roli ucznia, www.przedszkole80.

55

H. Baliska, Moje dziecko-dobry ucze, Wydanie drugie, wyd. SiP, Warszawa 1987, s. 27.

25

Dziecko w modszym wieku szkolnym odkrywa, e jest czonkiem spoecznoci

dziecicej. Odkrywanie kolegw nastpuje stopniowo.
Pierwsze kontakty w klasie nawizuj si na podobnej zasadzie jak w okresie
przedszkolnym. Kontakty koleeskie biegn wprost do najbliszego ssiada,
wspuytkownika awki szkolnej. Zmiana miejsca zajmowanego w klasie jest w tym
okresie rwnoznaczna z zerwaniem zarysowujcych si wizi. Nie ma tu mowy o
wizach prawdziwie przyjacielskich. Jednake i w tych przypadkowych formach
kontaktw dziecko wyprbowuje i wiczy umiejtnoci grupowego wspycia. Te
wczesne dowiadczenia spoeczne stanowi pomost, po ktrym dziecko wkracza w
okres prawdziwych wizi rwieniczych.
Tworzenie spoecznej wsplnoty jest dla dzieci ogromnie atrakcyjne, dno do
grupowania si, potrzeba naleenia do jakiego zespou osiga w wieku powyej
dziewiciu lat swoje maksimum na przestrzeni caego ycia ludzkiego. 56
przyja jest niezmiernie wana. Jednostka yje yciem grupy. To, co postanawia
grupa rwienikw jest dla dziecka prawem. Jego ubir, fryzura, jzyk,
zainteresowania s pod wadz i kierunkiem grupy. On lub ona zrobi niemal wszystko,
by zyska uznanie w grupie57.
Z powyszych cytatw mona wywnioskowa, e przynaleno do grupy
rwieniczej i aktywne denie do kontaktu z rwienikami wiadczy o dojrzaoci
spoeczno-emocjonalnej dziecka w tym wieku.
Dzieci rozpoczynajce nauk w szkole tworz pocztkowo zbir obcych sobie,
niezalenych jednostek, midzy ktrymi brak jest wizi spoecznej. Zaczyna si ona
wytwarza stopniowo w klasie szkolnej.
Midzy dziemi - uczniami ksztatuj si stosunki interpersonalne, a w
ksztatowaniu si stosunkw osobowych a wic koleeskich oraz przyjacielskich
wan rol odgrywa wi emocjonalna. Dziecko w wieku szkolnym najczciej
kontakty spoeczne z rwienikami nawizuje w trakcie zaj lekcyjnych jak i na
przerwach midzy zajciami, na przykad podczas wykonywania rnych czynnoci
zabawowych, zespoowych. Nastpuje w nich podzia rl i funkcji uczestnikw
56

57

S.Balej, Wprowadzenie do psychologii spoecznej, PWN, Warszawa 1964, s.197.

D. Ekiert-Grabowska, Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1983, s. 43.

26

zabawy, a co za tym idzie trzeba przestrzega regu, to wszystko sprzyja wytworzeniu

si nawykw wspdziaania spoecznego.
Wyniki licznych bada dowodz, e pozycj spoeczn w nieformalnej strukturze
klasowej zdobywa jednostka dziki swym cechom osobowociowym i postawie, jak
ona przyjmuje w relacjach z innymi czonkami grupy.
,, Znawcy tego problemu podkrelaj, i poziom akceptacji ucznia w zespole
klasowym zaley od predyspozycji osobistych, jak np.: postpy w nauce,
koleesko, poziom rozwoju umysowego, aktywno pozalekcyjna; oraz od
warunkw poza indywidualnych: statusu spoeczno ekonomicznego rodzicw,
klimatu wychowawczego rodziny, wyksztacenia rodzicw, liczby rodzestwa 58.
Rodzina jest tym rodowiskiem wychowawczym, w ktrym dziecko powinno
uczy si piknej, a zarazem trudnej sztuki ycia wrd innych i dla innych. Natomiast
rodzice dc do tego, aby wiat by lepszy dla ich dzieci winni uczy wszystkiego,
aby i one byy lepsze dla wiata59.
Bardzo istotny wpyw na rozwj osobowoci i uspoecznienie dziecka panujce w
grupie spoecznej, jak jest rodzina, maj stosunki emocjonalne. Dziecko jest bardzo
silnie zwizane emocjonalnie z rodzicami. W trakcie wzajemnych interakcji dziecko,
poprzez naladownictwo przyswaja sobie formy zachowa i pniej odtwarza je w
okrelonych sytuacjach spoecznych w szkole. Wzajemne postawy rodzicw wobec
siebie maj znaczcy wpyw i wpywa socjalizacyjnie na dziecko, natomiast sytuacje
konfliktowe miedzy rodzicami powoduj zaburzenia w procesach uspoecznienia60.
Wanym motorem nasilania si tendencji spoecznych w szkolnym okresie ycia
jest otwarcie si na wiat otaczajcy, a wic innych ludzi. Rwienicy wywieraj na
dziecko wpyw, potrafi pobudzi go do wikszego zaangaowania si w
podejmowane dziaania, albo te stumi.
Grupa rwienicza bardziej akceptuje dziecko ni doroli, w wikszym stopniu
akceptuje swoich czonkw ni dorose otoczenie. Najpikniej pisa o tym Janusz
Korczak /1998,s.21/, kiedy mwi, e wiat dorosych nie rozumie, a nawet nie chce
zrozumie, ani tolerowa przey dziecka, jego pomysw, jego indywidualnoci.
58

W. Sikorski, Struktura cech osobowoci uczniw akceptowanych i odrzucanych w klasie szkolnej, Opieka
WychowanieTerapia, 2000 Nr 3, s. 8.
59

H. Muszyski, Rodzina. Moralno. Wychowanie., Nasza Ksigarnia, Warszawa 1971, s.106, 187.

60

J. Maciaszek, Ucze, jako czonek grupy rwieniczej w wieku wczesnoszkolnym, referat.

27

Grupa rwienicza bardziej akceptuje dziecko ni doroli dlatego te dziecko

bardziej dy do towarzystwa rwieniczego, bo wanie tam najczciej uzyskuje to,
czego najbardziej potrzebuje: akceptuje siebie takiego, jakim jest. Grupa rwienicza
to ucieczka ze wiata dorosych, podejmowana niewiadomie w poszukiwaniu
lepszych warunkw rozwoju, w deniu do komfortu psychicznego. Grupa
rwienicza zapewnia moliwo uczenia si rl spoecznych, jest wanym rdem
informacji. Jest rzecz oczywist, a jednoczenie dla dzieci niezwykle atrakcyjn, e
wanie w spoecznoci szkolnej mona zdoby wiadomoci, ktre zwykle nie s
przekazywane przez rodzicw ani przez nauczycieli. Prowadzi to w rezultacie do tego,
e dziecko coraz czciej zamiast ja stosuje zaimek my. Ja to oni, oni to ja, a wic
nasza klasa. Dziecko staje si w ten sposb rzeczywistym czonkiem grupy.
Podsumowujc na zachowanie dziecka oprcz wpywu rodzicw i nauczycieli
oddziauje jeszcze na dziecko wiele innych czynnikw. Jednym z nich jest szkoa,
klasa czyli grupa rwienicza. W grupie wyodrbniaj si stosunki rzeczowe i
osobowe. Stosunki rzeczowe polegaj na wsplnym dziaaniu przy wykonywaniu
pracy zespoowej, a osobowe na tworzeniu si wizi koleeskich i przyjacielskich.
Kada grupa charakteryzuje si pewn integracj wewntrzn. Wanymi elementami
funkcjonowania dziecka w tej spoecznoci s mechanizmy takie jak: naladownictwo,
konformizm i identyfikacja61.

61

J. Kowalik, Ucze w wieku wczesnoszkolnym jako czonek grupy rwieniczej, publikacje nauczycieli,
Publiczna Szkoa Podstawowa we Wrzosie. Grudzie 2003.

28

Rozdzia III
Metodologiczne postawy pracy

3.1 Przedmiot i cel bada

Okrelenie przedmiotu badania polega na wskazaniu obiektw i zjawisk, o ktrych
chcemy formuowa sdy w procesie badania, przy czym przedmiotem badania s owe
przedmioty i zjawiska62. Przedmiot bada wedug T. Plicha zaley od tego jaki rodzaj
bada przeprowadzamy. Przedmiot bada jest zadaniem, ktre mamy do wykonania.
Badanie naukowe to zrnicowane dziaania suce do poznania w sposb dokadny i
wyczerpujcy wybranej do bada rzeczywistoci63. Z. Zborowski wymienia trzy
czynniki, ktre mog decydowa o przedmiocie bada64:

kryterium potrzeb spoecznych

stopie naukowego sproblematyzowania zagadnienie

osobiste preferencje i zainteresowania badacza30

Przedmiotem badania w mojej pracy jest ojciec w edukacji wczesnoszkolnej dziecka.

62

J. Brzeziski, Metodologia bada psychologicznych, wyd. PWN, Warszawa 1997, s.216.

63

T. Plich, Zasady bada pedagogicznych, wyd. Pwn, Warszawa 1995, s.65.

64

Z. Zborowski, Wstp do metodologii bada pedagogicznych, Wrocaw- Warszawa- Krakw-Gdask 1973,

s.173.

29

Cel bada, to blisze okrelenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie

osign w swoim dziaaniu. Podany w koncepcji cel musi by konkretny, jasny i
realny. Cel jest realny wwczas, gdy wytyczone zamierzenia le w granicach
moliwoci danego badania (warunki dziaania czasowe, techniczne, organizacyjne
oraz stopie przygotowania wasnego do prowadzenia pracy badawczej 65.
Celem badawczym bdzie w tej pracy poznanie roli i znaczenia ojca w edukacji
wczesnoszkolnej dziecka.

3.2 Problemy i hipotezy badawcze

Kade badanie naukowe naley rozpocz od sformuowania problemu badawczego.
Wedug M. obockiego, "problemy badawcze s to pytania, na ktre szukamy odpowiedzi
na drodze bada naukowych66.
Problem badawczy w ujciu Wincentego Okonia jest pojciem wymagajcym jakiej
trudnoci o charakterze praktycznym lub teoretycznym przez udzia aktywnoci badawczej
podmiotu67.
Problemem badawczym mojej pracy uczyniam pytanie: Jak rol peni ojcowie
w edukacji wczesnoszkolnej dzieci?
Ze wzgldu na oglny charakter problemu wyrniam problemy szczegowe.
1. Jak ojcowie jako rodzice wpywaj na funkcje rodzicielskie?
2. Jak wsppraca rodziny ze szko wpywa na relacj z dzieckiem?
3. Jaki wpyw na ycie dziecka w spoecznoci szkolnej ma ojciec?
Powysze problemy badawcze wyznaczaj dalszy proces mylowy i stanowi
one podstaw tworzenia hipotez. Hipoteza jest to przypuszczenie , pewien osd, ktry
podlega weryfikacji. Gdy chcemy przystpi do formuowania hipotezy musimy
zdoby odpowiedni wiedz na dany temat. Hipotez mona udowodni poprzez
zebranie odpowiednich argumentw, bd te same argumenty mog obali nasze
przypuszczenia.
65

J. Brzeziski, Metodologia bada psychologicznych, wyd. PWN, Warszawa 1997.

66

M. obocki, Metody bada pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984, s.56

67

W. Oko, Nowy sownik pedagogiczny, ak, Warszawa 2004, s. 328

30

W celu poznania odpowiedzi na interesujce mnie problemy postawiam

nastpujce hipotezy:
1. Ojciec jako rodzic ma duy wpyw na funkcje rodzicielskie.
2. Wsppraca rodziny ze szko w duym stopniu przyczynia si na relacj z
dzieckiem.
3. Ojciec ma znaczenie na ycie dziecka w spoecznoci szkolnej.

3.3 Metody i narzdzia badawcze

Wan czynnoci w procesie badania naukowego jest dobranie waciwej
metody i narzdzia badania. Metoda bada to zesp teoretycznie uzasadnionych
zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych cao postpowania
badacza, zmierzajcych do rozwizania problemu naukowego68. Narzdzia badawcze
.. s przedmiotem sucym do realizacji wybranej techniki bada69.
W swoich badaniach posuyam si ankiet, dziki ktrej uzyskaam
informacje na temat interesujcych mnie zagadnie. Ankieta jest to forma wywiadu i
jest technik gromadzenia informacji70.
Pytania ankiety s konkretne i cise. Najczciej to pytania zamknite, lub te
w formie zestawu wszelkich moliwych odpowiedzi71.
W swojej pracy zastosowaam kwestionariusz ankiety skierowany zarwno do
dzieci i ich rodzicw. Kady z respondentw zosta poinformowany o celu bada i
penej anonimowoci.
ANKIETA DLA RODZICA - OJCA
1.Czy uwaa Pan, e powica swojemu dziecku (%), (liczba odp.)
`1. Niedostateczna ilo 46,15%
68

www.wikipedia.pl

69

T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1977, s. 116

70

Tame, 141.

14

71

T. Pilch, T. Wujek, Metody i techniki bada w pedagogice. w: Pedagogika, red. M. Godlewski, St.
Krawcewicz, T. Wujek, Warszawa 1976, s. 74-75.

31

czasu wcigu dnia

2. Trudno mi powiedzie
26,92%
3.Dostateczna ilo czasu 26,92

8
8

wcigu dnia

Czy uwaa Pan, e powica swojemu dziecku (%)

1. kwarta
2. kwarta
3. kwarta
4. kwarta

2. Jakie czynnoci wychowawczo opiekucze wobec dziecka Pan podejmuje (%),

(liczba odp.)
1.Wsplne zabawy
2.Spacery
3.Wsplne ogldanie bajek
4.Kpanie
5.Przytulanie
6.Tumaczenie wyjanianie
7.Pomoc
dziecku
w

76,92
73,08
65,38
65,39
57,69
57,69
50

20
19
17
17
15
15
13

codziennoci
8.Zakupy zabawek
9.Czytanie ksiek

46,15
38,46

12
10

3. Prosz wskaza na te zajcia, ktre powinny charakteryzowa ojca dziecka w

rodzinie (%), (liczba odp.)
Utrzymanie

78,46

23
32

finansowe(kieszonkowe)
Uczenie dziecka np. jazdy 77

21

na rowerze
Wychowanie dziecka
80,5
Utrzymanie dyscypliny
73,08
Podejmowanych wanych 59,3

21
19
18

decyzji w rodzinie
Wsparcie emocjonalne
Cierpliwo,

16
16

wyrozumiao

48,5
48,5

wobec

dziecka
Opiekuczo
62
Rozmawia z dzieckiem na 64

15
14

trudne tematy
Organizowanie relaksu i 64

14

zabawy

4. Czy i jakie kary stosuje Pan wobec dziecka (%), (liczba odp.)
1.Nie stosuje adnych kar 34,9
2.Rnego rodzaju zakazy 35,3

10
10

np. zakaz ogldanie TV

3.Inne prosz poda jakie

29,08

Czy i jakie kary stosuje Pan wobec dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900
01/02/1900

5.Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%), (liczba odp.)

33

Tak
Nie

61
39

16
10

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

6. czy jest Pan zainteresowany sprawami dziecka (%), (liczba odp.)

Tak
Nie

85
15

22
4

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

7. Czy kontroluje Pan swoje dziecko (%), (liczba odp.)

34

Tak
Nie

72
28

19
7

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

8. czy traktuje Pan dziecko jako partnera rwnego sobie (%), (liczba odp.)
Tak
Nie

50
50

13
13

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

9. czy myli Pan, e jest autorytetem dla swojego dziecka (%), (liczba odp.)
Tak

81

23
35

Nie

19

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

10. czy dziecko lubi chodzi do szkoy (%), (liczba odp.)

Tak
Nie

69
31

16
10

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

11. Jak Pan sdzi, czy nauczyciele licz si z tym, co mwi rodzice, czy nie ma to dla
nich znaczenia? (%), (liczba odp.)
36

Tak, na og licz si z 62,5

19

rodzicami
Tak licz si, ale tylko z 15,3

niektrymi rodzicami
Niektrzy nauczyciele si 6,1

licz z rodzicami
Nie, nauczyciele na og 1,6

nie licz si z rodzicami

Trudno powiedzie

14,5

12. Czy odrabia Pan z dzieckiem prace domowe (%), (liczba odp.)
Tak
Nie

59
41

16
10

Czy stosuje Pan nagrody w wychowaniu dziecka (%)

12/31/1899
01/01/1900

ANKIETA SKIEROWANA DO DZIECKA

1. Cechy wyznaczajce autorytet ojca
Kategoria odpowiedzi

Dzieci
liczba

Cierpliwy

14

7,37

Dobry

32

16,84

agodny

10

5,26
37

Miy

33

17,37

Spokojny

4,74

Sprawiedliwy

26

13,68

Sympatyczny

12

6,32

Wesoy

29

15,26

yczliwy

25

13,16

Wyniki bada potwierdzaj wypowiedzi dzieci na temat cech osobowych

pozytywnego taty. Dzieci pragn rodzica miego, dobrego, wesoego, sprawiedliwego,
bowiem takiego wanie ceni i darz duym autorytetem.
Jednym z celw wychowawczych, ktre ma osign ojciec jest przygotowanie
dziecka do zgodnego wspycia i wsppracy. Wzorem takiego stosunku powinien
by midzy innymi pozytywny stosunek midzy rodzicem i dzieckiem, a dziecko
pragnie kontaktw z rodzicami tylko wwczas, gdy widzi w nich osoby zaufane i
bliskie, traktuje jego problemy powanie.
2. Jaka jest forma kontaktw twoja z ojcem
Kategoria odpowiedzi

Dzieci
liczba

Dzieci
%

Chwali Ci

35

18,42

Pociesza Ci, gdy jeste 30

15,79

smutny
Pomaga Ci w trudnych 29

15,26

sytuacjach
Rozmawia z Tob

27

14,21

Umiecha si do Ciebie

32

16,84

38

Prawie wszystkie dzieci pragn, aby rodzic ojciec chwali go, umiecha si
do niego, pociesza, gdy jest smutne aby pomaga w trudnych sytuacjach, czsto
rozmawia z nim.
Powysze dane nasuwaj wniosek, e dzieci pragn kontaktu z ojcem, chc aby
interesowa si nim.
Pierwsze lata nauki maj bardzo duy wpyw na przyszo dziecka, zwaszcza
na dalszy proces jego ksztacenia. Dowiadczenia pozytywne mobilizuj i rozbudzaj
poznawcz ciekawo wiata, za napotykane trudnoci, przekraczajce moliwoci,
mog zaama. Spord czynnikw wpywajcych na postpy szkolne dzieci oraz
ksztatowanie ich osobowoci istotne znaczenie ma ojciec i caa rodzina. Etap ten jest
wyjtkowo wany, gdy w tym czasie formuje si fundament nie tylko wiedzy, ale
przede wszystkim wychowania. Zaniedbania i braki daj o sobie zna w kolejnych
latach. Wyjtkow i niepowtarzaln rol odgrywa w tym czasie autorytet ojca.
Od roli ojca - typowo mskiej - oczekuje si dzielnoci, siy, dojrzaoci
wyraajcej si w poleganiu na wasnych siach, gotowoci podejmowania zada,
zaradnoci, odpowiedzialnoci za wykonanie swoich zada, czuwania nad
przestrzeganiem norm spoecznych, suenia w charakterze oparcia i podtrzymania
ony i caej grupy rodzinnej.
Udzia ojca w wychowaniu dziecka jest rwnie wany z tego wzgldu, e
mczyzna jest bardziej zrwnowaony emocjonalnie ni kobieta. Ojciec potrzebny
jest zarwno chopcu, jak i dziewczynce. Obserwacja zachowania si ojca jest dla
dziecka podstawowym rdem zdobywania wiadomoci na temat wzoru osobowego
mczyzny.
Edukacja jest dowiadczeniem spoecznym, ktre pozwala czowiekowi
sprawnie i skutecznie dziaa w otaczajcym wiecie. Czowiek uczy si za spraw
relacji z otoczeniem i aktywnie buduje wiedz i umiejtnoci, nabywa kluczowe
kompetencje wzbogaca swoje stosunki z innymi ludmi. Do gwnych zada edukacji
naley wyzwolenie w jednostce denia do samorealizacji, wyraanego w postaci
ciekawoci, pragnienia poznania, poczucia sprawstwa.
Warunki ycia i rozwoju we wspczesnym wiecie powoduj, e szkoa nie jest
ju w stanie sama sprosta zadaniom przed ni stawianym. Postuluje si potrzeb
rozwoju wsppracy na linii szkoa dom, argumentujc, e dla edukacyjnego sukcesu
39

wszystkich dzieci wane jest, aby rodzice i nauczyciele razem dzielili cele, wartoci i
odpowiedzialno za edukacj modego pokolenia.
Dyskursy toczce si wok relacji szkoy i rodziny postuluj, aby postrzega i
traktowa rodzicw jako partnerw szkoy.

Zakoczenie

Rodzina jest miejscem, w ktrym dziecko przychodzi na wiat, gdzie

zaspokajane

jego

podstawowe

potrzeby,

zarwno

fizjologiczne,

jak

psychologiczne. W rodowisku rodzinnym przebiega proces wychowania czowieka.

Rodzina spenia wiele funkcji rzutujcych na proces wychowania. Midzy innymi
funkcj zaspokajania potrzeb wszystkich jej czonkw. Sposb penienia przez rodzin
funkcji wychowawczych oraz wynikajce std skutki oddziaywa na dziecko zale
w znacznej mierze od postaw ojca i matki w stosunku do dziecka.
Ojciec jest t osob, ktra wychodzi dziecku naprzeciw jako ten inny. Nawet
wtedy, gdy w swoich dziaaniach wykazuje cechy macierzyskie jest na przykad
40

opiekuczy, czuy miujcy, troskliwy, dobry, przywizany do dziecka zachowuje si

inaczej, po msku, w sposb komplementarny do matki. W dobrym ojcu uderza
rwnowaga pomidzy dostarczanie a trosk, autorytetem a wycofywaniem swojej
wadzy czy kompetencji, przewodzeniem a sub, odpowiedzialno za swoje dzieci a
uszanowaniem ich wolnoci osobistej, wiernoci wobec zasad a demokratycznym
sposobem komunikowania si, walk spoeczn ojcw o rwno w prawach do opieki
nad swoimi dziemi a jednoczesnym przyznawaniem matce specyficznych
przywilejw, cznie z przywilejem finansowym.
Naley podkreli szczegln rol ojca w okresie dorastania dziecka. Ojciec
sprawuje wwczas przede wszystkim funkcj regulacyjne, czyli kontrolowanie,
dyscyplinowanie, egzekwowanie, dziaanie na zasadzie autorytetu i jako rdo zasad.
Rzeczywisto XXI wieku stawia przed wczesn edukacj zadania wymagajce
takiego kierowania rozwojem dziecka, pniej ucznia szkoy, by potrafio ono radzi
sobie w trudnych sytuacjach ju we wczesnym dziecistwie. Odmienny od
dotychczasowego staje si kontekst edukacji, przemiany ycia spoecznego okrelaj
nowe wymagania, potrzeby i moliwoci. Inwestowanie w zdolnoci ludzkie, ich
wczesne i trafne wykrywanie, a nastpnie stymulowanie do dalszego rozwoju, naley
do

wczesnego

wspierania

rozwoju

dziecka,

indywidualizacji

ksztacenia

wyrwnywania szans edukacyjnych. Mwic o efektywnoci edukacji, odnosimy j

take

do

ksztatowania

odpowiednich

postaw,

wzbudzania

motywacji

do

samorozwoju, aktywnoci wasnej na rnych polach oraz odpowiedzialnoci za

siebie.
W tradycyjnym, patriarchalnym modelu rodziny podstawowymi uczuciami,
jakie dziecko powinno darzy ojca, jest ponad wszystko szacunek i respekt podszyty
podziwem oraz lkiem. W ojcostwo wpisany jest dystans fizyczny emocjonalny,
surowo i stosowanie kar, rwnie fizycznych.
Wyniki bada przeprowadzone w pracy potwierdzaj, e rola ojca w
wychowaniu dziecka jest bardzo istotna na odczucia i rozwj dziecka. Dzieci pragn
rodzica miego, dobrego, wesoego, sprawiedliwego, bowiem takiego wanie ceni i
darz duym autorytetem.

41

BIBLIOGRAFIA

1.

Badora S., Czeredecka B., Marzec D., Rodzina i formy jej wspomagania,
Wydawnictwo Impuls, Krakw, 2001

2.

Balej S., Wprowadzenie do psychologii spoecznej, PWN, Warszawa

1964

3.

Baliska H., Moje dziecko-dobry ucze, Wydanie drugie, wyd. SiP,

Warszawa 1987

4.

Braun-Gakowska M., Psychologia domowa, wyd. WWD, Olsztyn 1990.

5.

Brzeziski J., Metodologia bada psychologicznych, wyd. PWN,

Warszawa 1997

6.

Cudak H., Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych

dziecka, Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP w Warszawie, Warszawa
2000
42

7.

Ekiert-Grabowska D., Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP,

Warszawa 1983

8.

Fromm E., O sztuce mioci, Warszawa 1971

9.

Gbu D., Rodzina tak, ale jaka?, Wydawnictwo Akademickie ak,

Warszawa, 2006.

10.

Gaz S., Grzeszek K., Winiewska I., Rodzina. Biologiczne i

psychologiczne podstawy jej funkcjonowania, Wydzia Filozoficzny
Towarzystwa Jezusowego, Krakw, 1996.

11.

Jankowskam., Rola ojca w wychowaniu dziecka, APS, UKSW

Warszawa.

12.

]edliski K., Wychowanie w rodzinie konieczn drog do ojcostwa, wyd.

Augustyn, Krakw 1998

13.

Lacroix X., Naucz mnie y. Esej o ojcostwie, Wydawnictwo W

drodze, Pozna 2007

14.

obocki M., Metody bada pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984

15.

McDowel, N. Wakefleld, Zadziwiajcy wpyw tatusia, Warszawa 1993;

M. Braun- -Gakowska, Psychologia domowa, Olsztyn 1990

16.

Muszyski H., Rodzina. Moralno. Wychowanie., Nasza Ksigarnia,

Warszawa 1971

17.

Ochmaski M., Losy yciowe modziey z rodzin alkoholowych i jej

charakterystyka psychospoeczna, CTN, Ciechanw 1987

18.

Oko W., Nowy sownik pedagogiczny, ak, Warszawa 2004

19.

Plich T., Zasady bada pedagogicznych, wyd. Pwn, Warszawa 1995

20.

Pilch, T. Wujek, Metody i techniki bada w pedagogice. w: Pedagogika,

red. M. Godlewski, St. Krawcewicz, T. Wujek, Warszawa 1976

21.

Pospieszyl K., Ojciec a wychowanie dziecka, Wyd. AK, Warszawa

2007

22.

Pospieszyl K., Ojciec a rozwj dziecka, Warszawa 1980Zborowski Z.,

Rodzina jako grupa spoeczno-wychowawczych., Warszawa 1980, PWN

23.

Radliska H., Wyniki bada nad przyczynami drugorocznoci, wyd.

Pedagogika spoeczna, Wrocaw 1961

24.

Sawa B., Jeeli dziecko le czyta i pisze, wyd. WSiP, Warszawa 1980
43

25.

Sikorski W., Struktura cech osobowoci uczniw akceptowanych i

odrzucanych w klasie szkolnej, OpiekaWychowanieTerapia, 2000

26.

Sosnowski T., Ojciec we wspczesnej rodzinie, kontekst pedagogiczny,

wyd. ak, Warszawa 2011

27.

Witczak J., Ojcostwo bez tajemnic, Instytut wydawniczy Zwizkw

Zawodowych, Warszawa1987

28.

Zborowski Z., Wstp do metodologii bada pedagogicznych, WrocawWarszawa- Krakw-Gdask 1973

29.

Zimbardo P.G., Psychologia i ycie, Warszawa 1999

30.

ebrowska M, Psychologia rozwojowa dzieci i modziey, wyd. PWN,

Warszawa 1966

INNE ARTYKUY
1.

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, tom V, Wydawnictwo

Akademickie ak, Warszawa, 2005

2.

Dbrowska

Z.,

Ojcostwo

jako

warto.

Studium

empiryczne,

Czasopismo: Maestwo i Rodzina, 2003, nr 8

3.

Jan Pawe II, Gratissimam sane, List do rodzin, Watykan 1984Malik t.,
Opracowanie Rodzicielstwo w wymiarze ojcostwa

4.

Kowalik J., Ucze w wieku wczesnoszkolnym jako czonek grupy

rwieniczej, publikacje nauczycieli, Publiczna Szkoa Podstawowa we
Wrzosie. Grudzie 2003.

5.

Wolicki M., Mechanizm identyfikacji w kontakcie ojca z dzieckiem,

Problemy Rodziny 1983, nr 1

6.

Ustawa z 25 II 1964r., Kodeks rodzinny i opiekuczy.

STRONY INTERNETOWE
1.

www.pgwg.net76.net/pdf/gbieniek/funrodz

2.

www.shvoong.com/funkcje-rodziny-wg-tyszki

3.

www.wos.net.pl/rodzina

4.

www.edukacja.pl

5. www.we2.pl
44

6.

www.przedszkole80

7.

www.med.org.pl/index.php

8. www.poradniapwn.pl

45