Duurzame Bedrijventerreinen

Resultaten van 5 jaar duurzame (her)ontwikkeling

• Ervaringen
• Cijfers
• Publicaties
• Vervolg
2
INLEIDING
Kennisontwikkeling gaat door
RESULTATEN DBT
De subsidieregeling van het programma
Duurzame Bedrijventerreinen (DBT) sloot in
oktober 2003 de kas. Het programma heeft
bijgedragen aan bewustwording omtrent
duurzaamheid en de samenwerking bevor-
derd tussen de verschillende publieke en pri-
vate partijen op bedrijventerreinen. DBT
wordt uitgevoerd door SenterNovem (voor-
heen Novem) in opdracht van het Ministerie
van Economische Zaken.
De belangrijkste resultaten tot nu toe:
• Ruim 250 verduurzamingsprojecten onder-
steund en verduurzamingsmogelijkheden
onderzocht.
• Bewezen procesaanpak neergezet voor
kwaliteitsverbetering.
• Belangrijke bijdrage geleverd aan de
opbloei van parkmanagement.
• Samenwerkingsgraad op veel bedrijventer-
reinen sterk gegroeid.
W W W.DBT.NOVEM.NL BLIJVEND ACTUEEL
De kennisontwikkeling rondom verduurza-
ming van bedrijventerreinen gaat door. Via de
website www.dbt.novem.nl, waar u uitgebrei- "De betrokkenheid van de
de informatie en praktijkdocumenten over ondernemers bij de verduurza-
verduurzamingsprojecten vindt. De website ming begon met een gezamenlij-
wordt voortdurend geactualiseerd en blijft ke aanpak van de bodemsane-
voorlopig bestaan. ring op het bedrijventerrein.
Maar uit een enquête onder de
W AT VINDT U IN DEZE BROCHURE? ondernemers bleek dat er tien-
DBT heeft deze brochure samengesteld om u tallen onderwerpen leefden die
wegwijs te maken in de verzamelde verduur- gezamenlijk aangepakt konden
zamingskennis. Een overzicht van de inhoud: worden."
• Waarom duurzame bedrijventerreinen? M. van der Steen, vice-voorzitter
• DBT in cijfers stichting RIVU in Den Bosch
• Ervaringen met procesaanpak
• Handboek 'Processen in de greep'
• Kennisverspreiding
• Brochure 'Leren van falen: succes behalen'
• Fysieke duurzaamheidswinst
• Parkmanagement: ontwikkeling, vormge-
ving, invulling
• "Kijk verder dan inkoopvoordeeltjes"
• "Wat ik van anderen hoor sluit precies aan
op waar wij mee bezig zijn"
• Cafetariasysteem voor masterplan
• Actieplan Bedrijventerreinen 2004-2008
• www.dbt.novem.nl
www.dbt.novem.nl
3
 INLEIDING
Waarom duurzame
bedrijventerreinen?
"Het kan wel een aantal
jaren duren voordat iets als
parkmanagement helemaal
staat. Maar op onderwer-
pen als een gezamenlijk
elektriciteitscontract en de
plaatsing van verwijzings-
borden konden we elkaar
hier al snel vinden."
P. Dessens, voorzitter stich-
ting DOBAN (Duurzame
Bedrijventerreinen Arnhem-
Noord)
4
DUURZAME ECONOMISCHE ONTWIKKELING
Het thema 'duurzame bedrijventerreinen' is
een speerpunt in de Nota Milieu en Economie
uit 1997 van de Ministers van
Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en
Milieu, Economische zaken, Landbouw,
Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, Verkeer en
Waterstaat. De nota beschrijft concrete acties
en financiële prikkels waarmee de overheid
wil werken aan duurzame economische ont-
wikkeling. Een belangrijk doel daarbij is het
combineren van economische groei met een
daling van de milieudruk.
STIMULEREN VAN SAMENWERKING
In 1999 startte het Ministerie van EZ daarom
het programma Duurzame Bedrijventerreinen.
De subsidieregeling is uitgevoerd door
SenterNovem. DBT formuleerde voor zichzelf
het doel van stimuleren van samenwerking
tussen bedrijven onderling en met overheden
op bedrijventerreinen, gericht op het verbete-
ren van het (bedrijfs-)economisch resultaat,
de vermindering van de milieubelasting en
een efficiënter ruimtegebruik. Zonnepanelen-façade de Trompet, Heemskerk
SUBSIDIE + PROCESAANPAK = RESULTAAT
Voor duurzame samenwerking is geld nodig, en een goede aanpak. Dus gaf DBT subsidie,
en bood het een procesaanpak aan. Over de duurzame resultaten daarvan leest u alles in
deze brochure. In het kielzog daarvan is ook de kwaliteit op vele andere gebieden verbe-
terd. In de praktijk bleek dat bijvoorbeeld ook samenwerkingsprojecten op het gebied van
ARBO, arbeidspools, kinderopvang en bedrijfshulpverlening met de DBT-procesaanpak tot
wasdom kwamen.
 VIJF FASEN

DBT hanteert een procesaanpak van vijf fasen bij verduurzaming van een bedrijventerrein:

Fasen Omschrijving
1. Initiëring Formuleren gemeenschappelijke ambities
2. Oriëntatie Inventariseren van kansen en mogelijkheden voor duurzame maatregelen
3. Besluitvorming Opstellen masterplan als basis voor besluitvorming over gemeenschappelijke uitvoering
4. Vormgeving Uitwerking van initiatieven tot concrete projectvoorstellen
5. Uitvoering Realiseren van projecten

Over de aanpak van verduurzaming zijn bij DBT onder andere de volgende publicaties verkrijgbaar:
• Leidraad Duurzame Bedrijventerreinen
Uitgebreide beschrijving van de DBT-procesaanpak.
• Duurzame bedrijventerreinen in strategisch perspectief: een springplank
Handleiding voor het realiseren van samenwerking tussen bedrijven en overheden gericht op strategische
(middel) langetermijndoelen.
• Werken aan duurzaamheid: een proceshandreiking voor gemeenten
Uitwerking van rol, ambitieniveau, taken en activiteiten die een gemeente kan uitvoeren - of laten uitvoeren - voor
de verschillende duurzaamheidsthema's op bedrijventerreinen.

Warmtekrachtcentrale De Rietvelden - De Vutter, 's-Hertogenbosch

5
 INLEIDING

DBT in cijfers
In de periode van 1999 tot en met 2003 heeft Bedrijven en gemeenten hebben zich in onge-
DBT 252 projecten gesubsidieerd met € 9,6 veer gelijke mate gemeld bij DBT met subsi-
miljoen. De projecten hebben betrekking op dieaanvragen: gemeenten dienden er 108 in
25% van het totale oppervlak aan bedrijven- en bedrijvenverenigingen 104 (waarvan 11
terreinen in Nederland. De ondersteunde pro- door Kamers van Koophandel).
jecten zijn verspreid over het hele land.
Ruwweg 60% van de subsidieaanvragen heeft
betrekking op bestaande terreinen, en 40%
op nieuwe bedrijventerreinen.

SUBSIDIEAANVRAGEN

Type project Ingediend Gehonoreerd

Oriënteringsproject 165 123
Ontwikkelingsproject 86 51
Technisch haalbaarheidsproject 74 45
Organisatorisch 39 22
haalbaarheidsproject
Andersoortig project 17 11
Totaal 381 252

TOP 4 VAN BETROKKEN PARTIJEN: LEERPUNTEN

1. Gemeenten 84%
2. Samenwerkingsverbanden van
bedrijven 81%
3. Individuele bedrijven 65%
4. Kamers van Koophandel 55%
Door het accent op samenwerking zijn bij de
meeste projecten meerdere partijen betrok-
ken. Dat verklaart waarom een optelling van
bovenstaande percentages meer dan 100%
oplevert. Partijen participeren overigens in
verschillende rollen, zoals projectleider, finan-
cier en facilitator.
De belangrijkste leerpunten die de projecten
hebben opgeleverd:
• Het is belangrijk om in te spelen op knel-
punten die actueel zijn.
• Het initiatief moet bij de betrokken bedrij-
ven gelegd worden.
• De aanpak van het proces van verduurza-
ming vergt maatwerk per terrein. Het pro-
ces van samenwerking moet daarbij altijd
centraal staan. Goed procesmanagement is
dus een vereiste. Zie ook het handboek
'Processen in de greep'.
• Betrokken partijen moeten zich realiseren
dat verduurzamingsprojecten op bedrijven-
terreinen een lange doorlooptijd hebben.
Dat moet intensief en helder gecommuni-
ceerd worden naar alle betrokkenen en sta-
keholders.
• Enkele andere belangrijke knelpunten: ver-
kokering binnen de overheid, onvoldoende
ambtelijk en politiek commitment, cultuur-
verschil tussen bedrijven en overheid

6
RESULTATEN

Ervaringen met procesaanpak

De projecten die DBT heeft ondersteund tonen
de meerwaarde aan van de procesaanpak voor
het organiseren van samenwerking die EZ en
DBT hebben ontwikkeld. Naar aanleiding van
een enkel idee blijken bedrijven elkaar op
veel meer vlakken te kunnen vinden. Neemt
het vertrouwen tussen bedrijfsleven en over-
heid toe. En wordt er draagvlak gecreëerd om
samen verder te zoeken naar duurzaamheid:
milieuvoordelen én bedrijfseconomisch rende-
ment.
Er is inmiddels een schat aan ervaring opge-
daan met de procesaanpak. Want het aantal
subsidieprojecten heeft alle verwachtingen
overstegen. Bij de start van het programma
DBT in 1999 was de ambitie van het
Ministerie van Economische Zaken om 100
projecten te subsidiëren. Het zijn er uiteinde-
lijk ruim 250 geworden.
Het programma heeft 5 jaar geduurd, een jaar
langer dan gepland. Tot het extra jaar werd
besloten toen bleek dat er een grote behoefte
bestond aan het leren van elkaars ervaringen.
HANDBOEK 'PROCESSEN IN DE GREEP'
Masterclass 'Udense School'
Een jaar lang heeft DBT de overdracht gesti-
muleerd van kennis afkomstig uit de honder-
den lopende verduurzamingsprojecten, via
kennisevenementen en een flink aantal publi-
caties.
"Vanuit Akzo Nobel raakte
ik betrokken bij de Enka-
vestiging in Ede. Daar ston-
den bedrijven en gemeente
met de rug naar elkaar toe.
Na mijn ervaringen bij de
revitalisering van bedrijven-
terrein Het Broek dacht ik:
de DBT-regeling is fantas-
tisch om hier toe te passen,
en te zorgen dat de partijen
met elkaar in gesprek
komen. In het geval van
Het Broek hadden we zon-
der de subsidie van
SenterNovem niets kunnen
beginnen, maar in Ede was
het geld niet de kwestie.
Hier was DBT een goede
katalysator om de partijen
aan tafel te krijgen."
P. Dessens, voorzitter stich-
ting DOBAN (Duurzame
Bedrijventerreinen Arnhem-
Noord)

Samenwerken aan het verduurzamen van bestaande bedrijventerreinen is een complex

proces. DBT en DECOR (provincie Zuid-Holland) publiceerden daarom 'Processen in de
greep: handboek voor het beheersen van samenwerkingsprocessen bij de verduurzaming
van bedrijventerreinen.' Het handboek legt aan procesmanagers uit waarom samenwer-
king zo complex is en wat er nodig is om het te laten lukken.

Samenwerking wordt onder andere bemoeilijkt door de lage organisatiegraad op bestaan-

de terreinen, en doordat de noodzaak tot samenwerking niet altijd voor iedereen duidelijk
is. Daarnaast ligt er al veel vast, zoals milieuzonering, gebruikerprofiel en ruimtelijke
indeling. Belangen, verantwoordelijkheden en eigendommen zijn versnipperd.

Het handboek leert beginnende procesmanagers de complexe samenwerkingsprocessen

beter in de greep te krijgen. Zij vinden er tips, voorbeelden en waarschuwingen. Het
handboek is tot stand gekomen op basis van aanwijzingen van ervaren en minder ervaren
procesmanagers.

7
 RESULTATEN

Kennisverspreiding
"Doordat overheden en
bedrijven elkaar leren ken-
nen, ontstaat er veelal meer
vertrouwen in elkaar. Je
voelt je niet meer 'overval-
len' door een inspectie van
het waterschap of de brand-
weer. Je werkt samen met
mensen die je in je netwerk
hebt zitten, dat is een
garantie voor succes. En je
ontdekt dat je allemaal
naar een win-win-situatie
zoekt. Zo zit het hele leven
toch in elkaar?"
M. van der Steen, vice-voor-
zitter stichting RIVU in Den
Bosch
Peiling van de kennisbehoefte bij verschillen-
de doelgroepen liet zien dat er veel vraag is
naar informatie over ervaringen uit het veld.
Om de kennis uit de honderden DBT-projec-
ten toegankelijk te maken heeft DBT daarom
een groot aantal kennisproducten ontwikkeld.
Verder heeft het programma in 2003 groot-
schalige kennisbijeenkomsten georganiseerd.
De meeste van de kennisproducten en bijeen-
komsten waren geconcentreerd rondom zes
inspirerende initiatieven voor duurzame
bedrijventerreinen. Omtrent deze 'boegbeel-
den' van het programma DBT is bijvoorbeeld
een serie projectbladen verschenen, over de
mogelijkheden en voordelen van gerichte
samenwerking.
KENNISBIJEENKOMSTEN
DBT-evenementen uit 2003 voor kennisont-
wikkeling en ervaringsdeling:
• Masterclass 'Udense School'
Opleidingstraject over het opzetten van een
parkmanagementorganisatie met o.a. inter-
visiesessies en het schrijven van een start-
notitie voor het eigen bedrijventerrein.
• Symposium 'Het geheim van
Zwartewater: samen terrein winnen'
Dag voor gemeenten en bedrijven voor het
uitwisselen van praktijkervaringen met
financiering, samenwerking, en herontwik-
keling via een integrale aanpak.
• Symposium 'Hollen of stilstaan, praktijk
van samenwerking op De Rietvelden-De
Vutter'
Dag over o.a. samenwerking, verantwoor-
delijkheden, continuïteit van parkmanage-
ment en herstructurering in de relatie
bedrijfsleven/overheid.
• Kennis&dag in De Meervaart,
Amsterdam
Netwerk- en uitwisselingsdag over de toe-
komst van duurzame bedrijventerreinen en
behoud van kennis, met excursie, works-
hops en discussiepanel.

BROCHURE 'LEREN VAN FALEN: SUCCES BEHALEN'

Succes behalen is makkelijker als je van tevoren weet waar er problemen gaan ontstaan.
En hoe je die kunt oplossen. Vanuit die gedachte publiceerde SenterNovem de brochure
'Leren van falen: succes behalen. Rol faalfactoren bij realisatie van een duurzaam bedrij-
venterrein'.

De brochure is gebaseerd op een onderzoek van TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie,

en een conferentie over oplossingsrichtingen voor faalfactoren. U vindt in deze publicatie
onder andere een top 11 van faalfactoren. De hitlijst wordt aangevoerd door: 'Late of geen
betrokkenheid van bedrijven bij de ontwikkeling van (nieuwe) duurzame bedrijventerrei-
nen'. Enkele oplossingsrichtingen die de brochure geeft voor dit probleem zijn het vooraf
opstellen van een businessplan en een organisatiestructuur. Goed overleg over deze plan-
nen is zeer belangrijk. Verder moet de vraagkant duidelijk in beeld worden gebracht en
bij de planontwikkeling worden betrokken.

8
RESULTATEN
Fysieke duurzaamheidswinst
Bedrijventerreinen in Nederland bevinden
zich nog grotendeels in de oriënterings- en
initiëringsfase van verduurzaming. Toch zijn
er op een aantal terreinen al fysieke duur-
zaamheidsresultaten geboekt:
• De Rietvelden-De Vutter, ‘s-Hertogenbosch
Verbeterd gescheiden rioolstelsel met plaat-
selijke infiltratie van hemelwater. Minder
autokilometers door RIVU Djopper: collec-
tief vervoer voor werknemers.
Crisisbeheersingsmodel voor handelwijze
bedrijven bij calamiteiten. Groei van het
energie-efficiënte transport over water door
sterke uitbreiding containerterminal.
• De Trompet, Heemskerk
Collectieve energievoorziening met toepas-
sing van individuele warmtepompen, groe-
ne stroom en een zonnepanelen-façade
van 2000 m2 (CO2-uitstoot verminderd
met 48%). Intensief ruimtegebruik door
compacte, geschakelde bebouwing.
Toepassing duurzame bouwmaterialen
(Nationaal Pakket Utiliteit). Scheiding ver-
voer van personen en goederen (waaron-
der afval), door bedrijven aan voor- en
achterzijde te ontsluiten. Milieuvriendelijk
parkmanagement: onder andere geschei-
den bedrijfsafvalinzameling.
• Ecofactorij, Apeldoorn
Milieupuntensysteem voor korting op de
grondprijs. Duurzame energie-infrastruc-
tuur, zodat bedrijven gebruik kunnen
maken van thermische zonne-energie via
asfaltcollectoren, energieopslag in de
bodem, warmtepompen, energie uit bio-
massa en industriële restwarmte.
Energiesysteem de Trompet, Heemskerk
• Emmtech, Emmen
Nieuw gebouwde warmtekrachtcentrale
zorgt jaarlijks voor 35 miljoen m3 aardgas-
besparing en 96.000 ton CO2-reductie.
Duurzame sanering grondwater voorkomt
verdroging en bespaart 225.000 kWh per
jaar. Afvalwaterzuivering levert warmte en
groene stroom.
• Maaldrift II, Wassenaar
Gebruik bodemwarmte met per onderne-
ming een warmtepomp voor opwekking van
warmte, en een laag-temperatuur verwar-
mingssysteem. Elektriciteitswinning via
zonnepanelen. Infiltratieriool en gebruik
hemelwater voor wasvoorzieningen.
Gesloten grondbalans, intensief ruimtege-
bruik door aaneengesloten bebouwing en
een ruime groenzoom ter compensatie.
Bouwplannen die rekening houden met uit-
breiding of functieverandering. Toepassing
duurzame bouwmaterialen. Particulier park-
management: exploitatie en beheer bodem-
warmtesysteem, gezamenlijk hekwerk om
het terrein, cameratoezicht, inbraakverzeke-
ring, collectief afvalcontract waarbij afval
tot biobrandstof wordt verwerkt.
• Vosdonk, Etten-Leur
Onderlinge uitwisseling door bedrijven van
eigen energiebesparingsmaatregelingen
leidde tot verdere energiebesparingen.
Infrastructurele werkzaamheden en aanleg
vervoersknooppunt zijn in uitvoering;
daarna start een proef met een shuttlebus
voor vervoer tussen NS-station en bedrij-
ven op Vosdonk. Collectief afvalcontract
waaraan 65 bedrijven deelnemen.
Containerterminal De Rietvelden - De Vutter,
's-Hertogenbosch 9
 RESULTATEN

Parkmanagement: ontwikkeling,
vormgeving, invulling
"Er zit een filosofie achter
DBT die ik belangrijk vind.
De aanpak doorbreekt de
gebruikelijke gang van
zaken, waarbij een bedrij-
venterrein wordt aangelegd,
daarna aan zijn lot wordt
overgelaten en verloedert.
We hebben bij de totstand-
koming van ons duurzaam
bedrijventerrein
Buitenvaart de mogelijkhe-
den geschapen om samen
verantwoordelijk te zijn,
overheid en ondernemers.
Ik weet nog niet of alle
ambities gehaald worden.
Maar ik weet wel dat, als
we dit niet gedaan hadden,
ook Buitenvaart over 25
jaar weer aan een opknap-
beurt toe zou zijn."
W. Urlings, burgemeester
van Hoogeveen
Een 'cowboymentaliteit' leidt op veel bedrij-
venterreinen tot verloedering. Ze worden
ingericht en daarna nauwelijks onderhouden.
Verwaarloosde terreinen revitaliseren is duur.
Goed parkmanagement voorkomt hoge kosten
en zorgt voor duurzame kwaliteit.
VERPLICHTING
Het is dus niet zo vreemd dat parkmanage-
ment zich mag verheugen in een groeiende
belangstelling. Dat komt ook doordat het
inmiddels een vereiste is van overheidswege.
In het Actieplan Bedrijventerreinen 2004-2008
stelt het Ministerie van EZ dat, hoewel het
kabinet streeft naar minder regels, het beheer
van een bedrijventerrein hierop een uitzonde-
ring is: "Om snelle veroudering te voorkomen
dient bij elk nieuw en geherstructureerd
bedrijventerrein parkmanagement adequaat te
zijn geregeld."
W AT IS PARKMANAGEMENT?
Parkmanagement is een middel om de kwali-
teit van een locatie af te stemmen op de wen-
sen van de betrokkenen en om het bereikte
kwaliteitsniveau ook op lange termijn vast te
houden en continu te werken aan vernieu-
wing en verbetering.
PROFITEER VAN PRAKTISCHE KENNIS
Wat heb je aan parkmanagement? Wie zijn
erbij betrokken? Hoe organiseer je het? Hoe
zet je een overeenkomst op papier? Deze en
meer praktische vragen worden beantwoord
in twee handreikingen van het Ministerie van
EZ: 'Parkmanagement: kwaliteit wint terrein'
en 'Parkmanagement II: kwaliteit wint ter-
rein… én dat zetten we op papier'.
De eerstgenoemde handreiking bevat 10 case
studies over parkmanagement. Van acht
Nederlandse en twee Britse parkmanagement-
organisaties worden steeds opzet, inhoud,
kosten, baten, ervaringen en leerpunten
beschreven. Zoals van Flight Forum, een
bedrijventerrein vlakbij Eindhoven Airport.
Om de zeer moderne uitstraling te handhaven
is een deel van de grondopbrengsten in een
fonds gestort. De rente is genoeg om de kos-
ten voor onderhoud van collectief groen en
verlichting te dragen. De bedrijven betalen
gezamenlijk voor onderhoud van de geza-
menlijke buitenruimte. De kleine parkma-
nagementorganisatie is een goede basis voor
het desgewenst uitbreiden van de voorzienin-
gen.

Fietsbrug en wegprofiel Buitenvaart,

Hoogeveen

GROEIENDE BELANGSTELLING

Waren er in 2002 onder de DBT-projectaanvragen 20 projecten met parkmanagement als

een van de thema's, in 2003 waren dat er al 47. DBT draagt bij aan de ontwikkeling,
vormgeving en invulling van het begrip parkmanagement, door een grote hoeveelheid
navolgbare praktijkvoorbeelden beschikbaar te stellen.

10
ERVARINGEN

"Kijk verder dan inkoopvoordeeltjes"

Praktijkdocumenten DBT overtuigen parkmanagers

Parkstad Limburg revitaliseert 37 bedrijventer-
reinen via een regionaal programma. Om
weerstanden tegen parkmanagement te over-
winnen, illustreert men de voordelen met
praktijkervaringen die zijn opgedaan op ande-
re terreinen.
REGIONALE SAMENWERKING
Zeven gemeenten in de Oostelijke Mijnstreek
rond Heerlen varen samen onder de vlag van
Parkstad Limburg. Dit regionale initiatief ont-
stond toen bleek dat de economische ontwik-
keling van de parkstad-regio nogal achterbleef
bij die van de rest van Limburg en de
Euregio. Een deel van de bestaande bedrij-
venterreinen is verouderd, wat het regionale
vestigingsklimaat geen goed doet. Daarnaast
zorgt het voor meer vraag naar nieuwe bedrij-
venterreinen. Daar is nauwelijks ruimte voor
te vinden. Een regionaal programma voor de
invoering van parkmanagement moet zorgen
voor revitalisering.
LANGER PROFITEREN
Uitvoerders van het regionale parkmanage-
mentprogramma zijn de provinciale werkge-
versvereniging LWV en de ontwikkelings-
maatschappij LIOF. Als dienaars van zowel de
ondernemers als het maatschappelijk belang
proberen ze de kwaliteit van bedrijventerrei-
nen op de lange termijn te verbeteren. Dat is
niet altijd even makkelijk, omdat veel onder-
nemers in eerste instantie geïnteresseerd zijn
in gezamenlijke inkoopcontracten en parkma-
nagement duur vinden. Maurice Frankort,
coördinator services voor alle parkmanagers
in Parkstad namens de LWV: "Van parkma-
nagement kun je veel langer profiteren als je
verder kijkt dan inkoopvoordeeltjes. Om dat
te bewijzen draag ik vaak praktijkervaringen
van andere terreinen aan."
sen bedrijven op dat terrein verliep via één "Collectief regelen is een
projectgroepje dat alles moest doen. Van begrip dat ondernemers
beveiliging tot afvalmanagement en groen- vaak afschrikt. Tot ze ont-
voorziening. Dat was zo tijdrovend dat ze in dekken dat er voordelen
de praktijk niet verder kwamen dan het cen- zijn, zowel voor het milieu
traal inkopen van papier. Zo verander je dus als op financieel vlak.
niets aan de kwaliteit van een terrein. Ik heb Natuurlijk is het financiële
daar geadviseerd in navolging van RIVU een argument belangrijk, maar
stichting op te richten en aparte werkgroepen. daar is toch niets mis mee?
Dat advies heeft men goeddeels overgeno- Door de inrichting van De
men." Trompet, met een gracht
om het terrein, zijn de
DOCUMENTEN GRATIS BESCHIKBAAR ambities op het gebied van
Frankort onderbouwde zijn advies met de waterberging en beveiliging
documenten over RIVU die gratis beschikbaar tegelijk gehaald. En als je
zijn op www.dbt.novem.nl. "Ik heb onder dan weet dat de inzet van
andere het document 'Rietvelden-De Vutter een beveiligingsbedrijf al
Parkmanagement' van de SenterNovem DBT- snel € 100.000 per jaar
site geprint. Zo kon ik tot in detail laten zien kost…"
hoe de parkmanagementorganisatie in Den H. Gerrits, directeur van
Bosch financieel en juridisch georganiseerd is, Gerrits & Sinnige, onder-
en welke taken de werkgroepen precies heb- deel van de Kennemer
ben. Dat sprak aan." Bouwgroep die bedrijventer-
rein de Trompet in
Heemskerk ontwikkelde

LEREN VAN RIVU DEN BOSCH

Zo heeft de LWV recentelijk het organisatie-
model van Rietvelden-De Vutter (RIVU) in
Den Bosch geadviseerd aan een ondernemers-
vereniging. Frankort: "De samenwerking tus-

11
 ERVARINGEN
"Wat ik van anderen hoor sluit
precies aan op waar wij mee
bezig zijn"
Deelnemers enthousiastover Masterclass 'Udense School'
"Verduurzaming is echt
langetermijnwerk. Je wilt
het liefst direct resultaat
zien. Maar het regelen van
gezamenlijk hergebruik van
proceswater vergt natuurlijk
een lange adem. Toch
komen er, als de onderne-
mers en de overheid samen
aan tafel zitten, al gauw
onderwerpen ter sprake die
snel geregeld kunnen wor-
den."
M. van der Steen, vice-voor-
zitter stichting RIVU in Den
Bosch
(Zie ook de handleiding
'Duurzame bedrijventerrei-
nen in strategisch perspec-
tief').
12
SenterNovem en Stichting Beheer Bedrijfster- voor het financieren van duurzame projecten
reinen Uden organiseerden in 2003 een helder op papier was gezet."
Masterclass over de organisatie van samenwer-
king bij het verduurzamen van bedrijventerrei- Een terugkerend discussiepunt betrof 'free
nen. De masterclass is inmiddels afgerond en riders': kleinere bedrijven die niet financieel
de deelnemers zijn enthousiast. deelnemen aan een verduurzamingsproject,
maar wel de vruchten plukken. Bijvoorbeeld
Tijdens de 'Udense School' is een groot aantal bij de inhuur door de grote bedrijven van een
deskundigen aan het woord gekomen over particulier beveiligingsbedrijf. In Uden is met
aanpak, draagvlak, organisatie, planning en succes ook onder de kleinere bedrijven draag-
beheersbaarheid. Deelnemers participeerden vlak gecreëerd, door te zorgen voor financiële
actief door zelf intervisiesessies te organiseren voordelen voor alle deelnemers.
en een notitie te schrijven die dient als start-
punt voor de verduurzamingsactiviteiten op
het eigen bedrijventerrein. De Masterclass is
georganiseerd naar aanleiding van de succes-
volle aanpak van parkmanagement in Uden,
met een goed functionerende publiek-private
samenwerking en rendabele projecten.
Deelnemers aan de masterclass zijn vertegen-
woordigers van bedrijfsleven en overheden
die aan het begin staan van de ontwikkeling
van een duurzaam bedrijventerrein. Zijn hun
verwachtingen over de 'Udense School' uitge-
komen? Theo Tak: "Meer dan dat. Ik heb me Deelnemers Masterclass 'Udense School'
ingeschreven omdat ik behoefte had aan con-
tact met ervaringsdeskundigen. Mensen die al
wat stappen hebben gezet en zeggen: 'Kom
gewoon eens langs om te praten.' Ik heb
inmiddels een flink aantal telefoonnummers.
Ik ben ook blij dat we veel zelf aan het werk
zijn geweest. Dat geeft gelegenheid om met
elkaar te praten. Wat ik van anderen heb
gehoord sluit precies aan op waar wij in de
praktijk mee bezig zijn."
Mariëlle Knaapen van de gemeente Arnhem
deed ideeën op over financieringsconstructies.
"Een eye-opener vond ik de uitgewerkte
begroting van Uden, waarin de constructie
KENNISPRODUCT
Cafetariasysteem voor
masterplan
Twee handreikingen met kant-en-klaar voorbeeld van een masterplan
Voor de fictieve duurzame bedrijventerreinen
Nieuweveld en Oudeveld schreef DBT twee
praktische handreikingen. Daarin staat de
integrale tekst van een masterplan: een
belangrijk communicatiemiddel in de besluit-
vormingsfase, waarin de samenwerkende par-
tijen hun afspraken vastleggen. De handrei-
kingen zijn gebaseerd op 'best practices'.
VOOR NIEUWE EN BESTAANDE TERREINEN
De handreiking over Nieuweveld behandelt
nieuw te ontwikkelen bedrijventerreinen;
Oudeveld gaat over reeds bestaande terreinen.
De handreikingen bevatten naast het voor-
beeld ook een generiek theoretisch deel dat
de inhoud van het masterplan gedetailleerd
behandelt, door voor alle hoofdstukken doel,
mogelijke inhoud, taakverdeling, informatie-
bronnen en voorbeelden te geven.
Voorschriften vindt de lezer niet, wel hulp-
middelen. De inhoud is opgebouwd volgens
een 'cafetariasysteem': de gebruiker kan er
geheel naar eigen inzicht uit putten. De
inhoud is gebaseerd op de criteria van het
programma DBT, en op een selectie van de
beste onderdelen uit masterplannen die bij
DBT zijn ingediend.
VOOR WIE RELEVANT?
De boekwerkjes, die op veler verzoek tot
stand zijn gekomen, bieden een format om
zonder hulp van buitenaf een goed master-
plan voor verduurzaming van een bedrijven-
terrein op te stellen. Om verwarring te voor-
komen maken de brochures ook duidelijk wat
de verschillen zijn met het masterplan zoals
dat bekend is uit de ruimtelijke ordening. De
handreikingen zijn bedoeld voor projectont-
wikkelaars, vestigingskandidaten, het georga-
niseerde bedrijfsleven, gemeenten (ambtelijk
en bestuurlijk niveau) en andere betrokken
partijen.
In het 5 stappen-model van SenterNovem
voor de verduurzaming van een bedrijventer-
rein (zie het kader 'Vijf fasen') is het opstel-
len van het masterplan stap 3. Het creëren
van draagvlak en het onderzoeken van de
mogelijkheden (stap 1 en 2) zijn dan al ach-
ter de rug. Met het masterplan sluiten de
betrokken partijen de voorgaande stappen af,
door de gezamenlijke visie, ambities, en de
organisatie van de samenwerking op papier te
zetten. Inhoudelijke, procesmatige, organisa-
torische, juridische en financiële afspraken
worden erin vastgelegd voor een termijn van
4 tot 6 jaar.
VERSCHIL TUSSEN NIEUW EN OUD
De verschillen in aanpak tussen nieuwe en
bestaande terreinen zijn groot, vandaar twee
aparte handreikingen. Bij een nieuw terrein
zijn de ambities meestal veel groter, want er
zijn nog allerlei keuzes mogelijk. Bijvoorbeeld
het uitgangspunt om alleen bedrijven te selec-
teren waarvan de reststromen aan elkaar te
koppelen zijn. Bij een bestaand terrein zijn
zulke ambities niet te verwezenlijken. Het
startpunt voor verduurzaming is daar juist
vaak een aantal gezamenlijk gevoelde knel-
punten.
Luchtfoto industrieterrein Marslanden, Zwolle
13
14
VERVOLG
Actieplan
Bedrijventerreinen 2004-2008
Nieuwestimuleringsregeling en kennisplatform
Voorjaar 2004 stuurde staatssecretaris van
Economische Zaken Van Gennip het Actieplan
Bedrijventerreinen naar de Tweede Kamer.
Daarin staat wat het kabinet de komende vier
jaar van plan is te doen om de aanleg en her-
structurering van bedrijventerreinen te stimu-
leren. Welke mogelijkheden liggen er voor
duurzaamheidsprojecten?
STIMULERINGSREGELING INNOVATIEVE
BEDRIJVENTERREINEN
Het actieplan kondigt een nieuwe regeling aan
die een verbreding is van de DBT-regeling: de
stimuleringsregeling innovatieve bedrijventer-
reinen. Wat de regeling precies zal inhouden
is nog niet duidelijk. Wel staat vast dat de
regeling voortbouwt op de kennis uit het pro-
gramma DBT. De algemene filosofie achter het
programma Duurzame Bedrijventerreinen
(DBT) is de aandacht voor het proces. Het
verbeteren van de proceskant bij herstructure-
ring en ontwikkeling van bedrijventerreinen is
breder toe te passen dan alleen voor het
thema duurzaamheid.
WINST VAN DBT
Kristie van Os, projectleider duurzame bedrij-
venterreinen bij het Ministerie van EZ, geeft
aan dat duurzaamheidsprojecten vanaf nu zelf
de kar moeten trekken. De opbrengsten van
het programma DBT maken dat werk wel lich-
ter: "Winst van DBT is dat mogelijkheden
voor duurzaamheid zijn onderzocht en dat de
vertrouwensbasis en organisatiegraad zijn
gegroeid. Investeringen in duurzaamheid
komen daardoor nu langzaam los. Effecten
daarvan zijn al waarneembaar. Onder andere
door de verbetering van intensief ruimtege-
bruik, het afsluiten van collectieve afval-
stoffencontracten, en besparingen op energie
en grondstoffen, bijvoorbeeld door hergebruik
van afvalwater, reststoffen en restwarmte."
Van Os wijst erop dat DBT en de nieuwe sti-
muleringsregeling vergelijkbare uitgangspun-
ten hebben: "Doel van beide programma's is
het handhaven van kwaliteit. Kwaliteit is ove-
rigens een dynamisch begrip, doordat de
behoeften van ondernemers veranderen. Als
je weet aan te sluiten bij die behoeften zou
op den duur de vraag naar nieuwe bedrijven-
terreinen minder kunnen worden. Met de
beperkte ruimte die we in Nederland hebben
is dat winst."
KENNISPLATFORM
Kennisontsluiting blijft een heet hangijzer
voor betrokkenen bij bedrijventerreinen. De
staatssecretaris initieert daarom een kennis-
platform voor en door de praktijk. Het ken-
nisplatform:
• Maakt praktijkkennis en informatie over
bedrijventerreinen toegankelijk
• Levert kennis op maat aan bij de verschil-
lende doelgroepen
• Signaleert hiaten en activeert partijen om
deze in te vullen
In opdracht van EZ is SenterNovem gestart
met de opzet van het kennisplatform bedrij-
venterreinen. Doel is om kennis over bedrij-
venterreinen beter te ontsluiten voor de doel-
groepen. Het kennisplatform publiceert een
aantal brochures, onder andere over de finan-
ciering van de ontwikkeling en herstructure-
ring van bedrijventerreinen, en over de finan-
ciering van parkmanagement.
15
 www.dbt.novem.nl
De website van DBT, www.dbt.novem.nl, is
de schatkamer waar de praktijkkennis wordt
bewaard over verduurzamingsprojecten op
nieuwe en bestaande bedrijventerreinen. DBT
heeft in de eerste plaats samenwerking gesti-
muleerd. Daardoor is de aanwezige kennis
relevant voor alle soorten initiatieven voor
kwaliteitsverbetering op bedrijventerreinen.
Als u klikt op ‘Publicaties’ krijgt u toegang tot
alle beschikbare publicaties van DBT.
Bijvoorbeeld het handboek voor het beheer-
sen van samenwerkingsprocessen ‘Processen
in de greep’ van Novem/DECOR.’
Als u klikt op 'Projecten' krijgt u toegang tot
de kennisdatabase, met daarin documentatie
over alle door DBT gesubsidieerde projecten.
U vindt hier voorbeelddocumenten van
onder andere:
• Enquêtes
• Nieuwsbrieven
• Raamwerken voor vergunningsystemen
• Technische haalbaarheidsstudies
Onder andere over hergebruik afvalwater,
bodemsanering, energievisie en parkma-
nagement
• Financiële en juridische constructies voor
parkmanagement
Andere kennisbronnen omtrent processen op
bedrijventerreinen

SenterNovem Den Haag SenterNovem Sittard SenterNovem op internet: Brochurenummer 3DBT-04.01 SenterNovem ©
Juliana van Stolberglaan 3 Swentiboldstraat 21 www.senternovem.nl Oktober 2004.

Postbus 93144 Postbus 17 Tekst: De Verwoording (Utrecht)

Vormgeving: Drukkerij Anraad (Nieuwegein)
2509 AC Den Haag 6130 AA Sittard
Aan deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend.
Tel.: 070 373 50 00 Tel.: 046 420 22 02
Fax: 070 373 51 00 Fax: 046 452 82 60

SenterNovem Utrecht SenterNovem Zwolle

Catharijnesingel 59 Doktor van Deenweg 108
Postbus 8242 Postbus 10073
3503 RE Utrecht 8000 GB Zwolle
Tel.: 030 239 34 93 Tel.: 038 455 35 53
Fax: 030 231 64 91 Fax: 038 454 02 25

SenterNovem • Is een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. • Voert beleid uit voor verschillende over-
heden. • Draagt zo bij aan innovatie en duurzaamheid.