Professional Documents
Culture Documents
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
IMPORTNCIA ECOLGICA E EVOLUTIVA DOS PRINCIPAIS GRUPOS DE
METABLITOS SECUNDRIOS NAS ESPCIES VEGETAIS
RESUMO
Unlike the primary metabolism, which is responsible for the formation of proteins, lipids,
nucleic acids and carbohydrates, the products of secondary metabolism vary in amount
and localization in plants, but play a fundamental role in the interaction of plants with the
environment. Are distributed in a specific manner in plant tissues and originate from
different biochemical pathways, taking as base material substances produced in the
primary metabolism. The three main classes of secondary metabolites are alkaloids,
phenolics compounds and terpenes. These classes are used by plants for various
functions, among them: allelopathy, chemical defense against herbivores and pathogen
attacks, attracting beneficial organisms (pollinators, seed dispersers and microsymbionts), protection against temperature changes, in water levels, in light intensity
and mineral nutrient deficiency, thus providing assistance in relation to biotic and abiotic
stresses, besides being used as a taxonomic criterion, as is the case of glucosinolates,
which are restricted to Capparales order. From the evolutionary point of view, the
compounds of secondary metabolism, together with other morphological and anatomical
adaptations, provide conditions for the plants remain with several types of organisms and
396
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
in different habitats. Thus, this work aims to characterize the importance of secondary
metabolites in plant species, highlighting their biological role and evolution.
Keywords: Secondary metabolites. Alkaloids. Phenolic Compounds. Terpenes.
INTRODUO
de estudos evidenciarem
isto
(PASCHOLATI & LEITE, 1995; DEGOUSE et al., 1994; BALDWIN et al., 1990; THALER,
1999), a herbivoria a responsvel pelo maior impacto negativo no desenvolvimento e
397
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
sobrevivncia das plantas, e os metablitos secundrios so representantes da defesa
induzida contra a ao de herbvoros (STANTON, 2008).
Como as plantas no dispem de um sistema locomotor para fugir de seus
predadores e de um sistema imunolgico como acontece em animais, elas lanam mo
de defesas estruturais, defesas qumicas e defesas biticas. As defesas estruturais
(ceras,
cutcula,
tricomas,
parede
celular
espessa,
acleos,
espinhos)
auxiliam
REVISO DE LITERATURA
398
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
presena de nitrognio no anel carbnico indica que os alcalides so derivados de
aminocidos, por exemplo, a cocana um alcalide tropnico derivado de ornitina; a
nicotina um alcalide pirrolidnico derivado de lisina; a morfina um alcalide
isoquinolnicos derivado de tirosina; e
a cafena um alcalide purnico, derivada de aminocidos tais como glicina, cido Lasprtico e L-glutamina. Os quatro alcalides supracitados (cocana, cafena, morfina e
nicotina), so considerados como representativos (Figura 02).
Muitas funes foram destinadas aos alcalides, como por exemplo, compostos
que armazenavam nitrognio; atualmente acredita-se que a maior parte dos alcalides
tem ao contra predadores, atuando especificamente contra mamferos herbvoros
(LARCHER, 2000).
No curso evolucionrio alguns herbvoros se tornaram adaptados a tolerar
compostos utilizados como defesa para as plantas.
Metaboloma:
metablitos primrios
metablitos secundrios
Metabolismo primrio
Bioqumica (Proteoma)
Metablitos Primrios
Derivados de aminocidos Chiquimato
Peptdeos
Protenas
Carboidratos
cido chiqumico
Glicerdeos
cidos Nuclicos
Acetato
Aminocidos
Alifticos
cido Malnico
cido Mevalnico
Aminocidos Aromticos
Metabolismo Secundrio
CIDOS CINMICOS
Pirofosfato de
Isoprenila
ALCALIDES
POLICETDEOS
Metablitos Secundrios
399
TERPENIDES
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
CUMARINAS
CIDOS BENZICOS SIMPLES
LIGNANAS
LIGNINAS
FENILPROPENOS
CIDOS BENZICOS DE C6C3
HEMITERPENOS (C5)
MONOTERPENOS (C10)
(IRIDIDES)
SESQUITERPENOS (C15)
DITERPENOS (C20)
SESTERPENOS (C25)
TRITERPENOS (C30)
TETRAPERNOS (C40)
ESTERIDES
FLAVONIDES
FLAVOLIGNANAS
XANTONAS
BIOREAES
1. Reaes de alquilao
Substituio nucleoflica
(O-, N- e C-metilao)
Adio eletroflica
2. Rearranjos Wagner-Meerwein
3. Reaes aldlicas e de Claisen
4. Base de Shiff e reao de Mannich
5. Transaminao
6. Reaes de carboxilao e descarboxilao
7. Reaes de oxidao (incluindo de Bayer-Villiger)
8. Acoplamento oxidativo fenlico
9. Reaes de glucolizao
(Segundo
Torssell,
1997;
Dewick,
400
2001
apud
Braz
Filho,
2010).
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
Figura 02. Estrutura qumica dos alcalides representativos (Segundo Peres, 2004).
Taiz & Zeiger (2009) citam o caso da mariposa Tyria jacobeae, a qual reconverte
o alcalide tercirio pirrolizidnico forma no txica, estocando-os, aps sua absoro,
em seus corpos como substncia de defesa contra seus prprios predadores. Segundo os
mesmos autores nem todos os alcalides utilizados pelas plantas so produzidos por elas,
muitas gramneas se associam simbioticamente com fungos endgenos que crescem no
apoplasto e fabricam grande variedade de alcalides, e na maioria das vezes estas
gramneas crescem mais rapidamente e so menos suscetveis ao ataque de predadores
quando comparada com aquelas que no apresentam este tipo de associao. Os
glucosinolatos
tambm
so
compostos
nitrogenados
derivados
de
aminocidos
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
Fazem parte dos largamente distribudos na natureza dois grandes grupos: flavonides e
derivados e os cidos fenlicos e cumarinas (SOARES, 2002).
Estes grupos de compostos protegem as plantas contra raios UV, insetos, fungos,
vrus, bactrias, possuem ao aleloptica (cido cafico e cido ferlico) e so
sintetizados a partir da via do cido chiqumico e a via do cido mevalnico, que menos
significativa (PERES, 2004).
Os terpenides, tambm chamados de terpenos, derivam-se da unio de unidades
pentacarbonadas, as quais possuem um esqueleto de ramificado de isopentano (TAIZ &
ZEIGER, 2009). De
acordo com
as formas de ciclizao so
classificados em
sintetizam
terpenides
para
inibir
germinao
desenvolvimento
de
plantas
CONSIDERAES FINAIS
REFERNCIAS
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
p. 33-40, 2000.
NELSON, D. L. & COX, M. M. Lehninger Princpios de Bioqumica. So Paulo: Servier,
2002.
PERES,
L.
E.
Metabolismo
Secundrio.
2004.
Disponvel
<http:/docentes.esalq.usp.br/lazaropp/FisioVegGradBio/MetSec.pdf>.
Acesso
24/05/2010.
em:
em:
PRIDHAM, J.B. Low molecular weight phenols in higher plants. Annual Review Plant
Physiology 16: 13-36, 1965.
403
X C ON G R ESS O D E ED UC A O D O N O R T E P I ON E I R O
N o vo s Di re i to s , N o v as Pr t i c a s So c i ai s: e a E du c a o ?
UE N P- C C H E-C LC A C A M PU S JA C A R EZ IN H O
AN A IS 20 10
IS SN 1 80 8- 35 7 9
404