You are on page 1of 13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

ActaMdicaCostarricense
OnlineversionISSN00016012

Actamd.costarricvol.44n.1SanJosMar.2002

ServicesonDemand
Article
Articleinxmlformat

Vertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

FedericoMurilloGonzlez,1 ZitaMaaVquezPineda2

Articlereferences
Howtocitethisarticle
Automatictranslation
Sendthisarticlebyemail
Indicators
CitedbySciELO
Relatedlinks

Resumen:Muchospadecimientossepresentancondiversossntomasqueson
descritoscomo"vrtigo"o"mareo".Desdeenfermedadesinocenteshasta
padecimientospotencialmentemortalespuedenpresentarlo,loquegeneracierta
atmsferadetemoraenfrentarseconlatareadellegaraundiagnsticoporpartedel
mdico.Estetrabajotrataderesumirlaexperienciaprcticadelotorrinolaringlogo,
dirigidaamejorarlacapacidadresolutiva.Sedescribenlascaractersticasylascausas
delvrtigoperifricoycentral,continuandoconalgunasrecomendacionesparasu
tratamiento,yterminaconlapropuestadeunalgoritmogeneraldecuatropasos.

Share
More
More
Permalink

Descriptores:Vrtigo,neuronitisvestibular,vrtigoposturalparoxsticobenigno
Recibido:28desetiembre,2001
Acepatadoparapublicacin:22deenero,2002

Enellenguajecoloquialseusaconfrecuenciaeltrmino"mareo",elcualesdemasiadovagoeimprecisoparaserutilizadoenel
ejerciciosemiolgico.Poresoesnecesariodiferenciarlo,entreotros,entrelipotimia,nuseas,sensacindeinseguridad,ataxia,
dismetra,desorientacin,debilidaddemiembrosinferiores,sncopeyvrtigo.Aesteltimoseledefinecomo"alucinacinde
movimiento"1,2,3,4.Refirindosealapercepcindemovimientoinexistente,lospacientessuelenexpresarlecomo"quelascosas
danvueltas","queellasdanvueltas","sehundeelpiso","caigoporunhueco","semueveelpiso".Expresionescomo"mevoy
paraunlado","flotar"o"irseparaadelanteohaciaatrs"nodenotanvrtigo,perossuelenindicaruntrastornodelos
mecanismosdelequilibrio.

Fisiologadelequilibrio
Actividadescomolanzarunapelotamientrassecorre,enelqueintervienetodoelcuerpo,requieredeunagrancoordinacinde
losmovimientosinvolucrados,paralocualsenecesitadisponerconstantementedeinformacinsobrelaposicindelasdiferentes
partesdelorganismo,ademsdelavelocidad,aceleracinydireccindeestasysurelacinconelmedio.Estainformacines
obtenidafundamentalmentedetresfuentes:elvestbulo(odo),lavisinylapropiocepcin4,5,6 .Estassensacionesseintegran
demaneracomplejaeneltallocerebral,cerebeloycerebro,conelfindegenerarrespuestasadecuadasparamantenerlapostura
ylograrunmovimientofluidoypreciso1,4 .
Lapropiocepcinconsisteesencialmenteenlahabilidaddesentirenqueposicinrelativayespacialestnlasestructuras
somticasdelorganismo(brazos,dedos,pies,etc.).
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

1/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Losreceptoresdelvestbulosealojanenlaporcinposteriordellaberintoenelodointerno.Lasmpulasdeloscanales
semicircularessondetectoresdeaceleracinangular(sensiblesaloscambiosdedireccindelacabeza)ylasmculasdelsculo
ydelutrculosondetectoresdeaceleracinlineal(porejemplo,aceleracinhaciaarribaoabajo,adelanteyatrs)4,6.Es
importantenotarqueesterganoprcticamentenointervieneenelequilibriocuandoelcuerponoestenmovimiento.
Lavisinesuntelesentido,permiterecogerinformacindelosobjetosyelmediocircundante.Sufuncinseencuentra
ntimamenteintegradaalosdemselementosdelequilibrio,alosnerviosquecontrolanlosmsculosoculares(paresIII,IVyVI)
ydelcuello,permitiendoporejemplo,seguirobjetosconlavistaanconmovimientossimultneosdelacabeza.Estarelacinse
ponedemanifiestoconlapresenciadelnistagmopatolgicoenmuchospadecimientosvertiginosos.Lafigura1muestracon
esquemadeloselementosqueintervienenenelequilibrio4,5,6 .

Vrtigovestibular
Estetrminoserefierealasmanifestacionesclnicasquesepresentancuandoocurreundisturbioenelsistemavestibular3que
estconformadoporellaberintoposterior(vestbulo),eloctavoparcranealylosncleosvestibularesdeltallocerebral.El"vrtigo
perifrico"sepuedeconsiderarcasicomosinnimo,perosobrentendiendoquenosesospechaunalesindeltallocerebral.Dado
queesnecesarialaperfectacoordinacinentrelosdosvestbulos,essuficienteunaalteracinunilateralparaquesepresenteel
vrtigo4,6 .Lasenfermedadesqueafectanestesistemasueleniniciardemaneraaguda.Estpicoquesemanifiestenconuna
sensacinintensadegirar7 ,queseexacerbaconlosmovimientosdelacabeza,quedisminuyeconsiderablementealevitarlos.
Puedeacompaarsedenuseasintensasyvmitos.Distinguirentresensacinderotacindelcuerpo(objetivo)odelmedio
circundante(subjetivo)generalmenteesirrelevante6 .Alhacerpruebasdeprovocacin,seobservarqueelvrtigoyelnistagmo,
siesobservable,sonprecedidosdeunperododevariossegundos(latencia).Adems,siserepitelapruebavariasvecesla
respuestaobtenidaserprogresivamentedemenorintensidadyduracin(fatiga).Muchasvecesvalorarelnistagmosinlaayuda
deequipoadecuadoesdifcil,peroestonoimpidellegaraundiagnsticoenlamayoradeloscasos.Alocurrirundaounilateral
noprogresivodeunlaberinto,elsistemanerviosocentralpuedecompensareldesajusteenunashorasasemanas,porloqueel
vrtigodisminuyehastadesaparecerovolversecasiimperceptible2 .Elcompromisobilateralesinusual,enestecasoelpronstico
esmenosoptimista8 .Sololesionesdelaccleaydelnervioauditivopuedencausarunahopoacusiaotinnitusunilateral,esto
porquelasvasauditivasseentrecruzanamltiplesnivelesenelsistemanerviosocentral.Lasenfermedadessonvariables,a
menudoconclnicasuperpuesta,yningnhallazgoaisladopuedeasegurarundiagnstico.Elcuadro1resumelasprincipales
caractersticasquehacensospecharuntrastornodelsistemavestibular3,5,7 .

Causasdelvrtigoperifrico
Variasenfermedadespuedenafectarlosrganosvestibulares,perolaneuronitisvestibularyelvrtigoposturalparoxsticobenigno
puedenserresponsablesdemsdel90%9,10 .Sonlasdoscausasdevrtigoperifricoconquelosmdicosgeneralesdeben
estarfamiliarizados.Elcuadro2resumelascausasmsfrecuentesdevrtigovestibular1117 .

http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

2/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Neuronitisvestibular

Confrecuenciaseledenominaerrneamente"laberntis",sinembargo,nosedebeaunainflamacindellaberinto,msbiense
atribuyeaunainflamacinidiopticadelnerviovestibular(porcindeloctavoparcranealqueinervaelvestbulo).Sehan
postuladoteorasautoinmunesyviralesparaexplicarlo.Supresentacinesbastantehomognea,convrtigodecaractersticas
vestibularestpicas,deiniciosbito,aveceslapersonamanifiestaque"amaneci"enfermo,otrasvecesseinstaura
progresivamenteeneltranscursodeunashoras7 .Enocasioneshayhistoriadeprdromosvirales.Nuncahayhipoacusiao
acfenodeaparicinconcomitante4,6,7 ylaotoscopiaesnormal.Mejorahastalarecuperacineneltranscursodeunaatres
semanas.Elcuadroclnico,laausenciadesignoscentrales,unaaudiometrasimtricaonormalyunaspruebascalricas
vestibularesalteradasunilateralmente7,18 (queevidencienparesiaoparlisiscanalicularunilateral)estableceneldiagnsticode
certeza.Laspruebascalricasserealizaninstiiandoaguafraycalienteencadaodo.Porlaincomodidadquepuedenocasionary
alanecesidaddeexperienciaparainterpretarlas,estalasdeberealizarelespecialistaysoloencasosseleccionados.La
audiometrapuedeobviarseenausenciadehipoacusiasubjetivasielcuadrodesaparececomoloesperadoenlastresprimeras
semanas.

Vrtigoposturalparoxsticobenigno
Estaentidadsuelepresentarsedespusdelos40aosdeedad,aunquesehadescritohastaennios.Secaracterizapor
accesosdevrtigovestibulardeunossegundosdeduracinpredominantementealacostarse,allevantarseoenposicindecbito
algirarlacabezahaciaelodoafectado,poresolapersonaexpresaqueespeor"enlasnoches".Tambinpuedepresentarseal
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

3/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

mirarhaciaarribaoalagacharse.Lofundamentalesqueelpacienterefierequesepresentacuandosemuevehaciaunadireccin
especfica1,7,19 .Nosepresentatinnitusnihipoacusia.Eliniciopuedeserdramtico,muyintenso,odiscreto,pocomolesto.Por
logeneraltieneunaevolucindeacrecentamientoydisminucinqueabarcaunastressemanas,peroalgunasvecespuedeser
recidivanteocrnico20 .Laotoscopiaesnormal.Avecesexisteelantecedentedetraumacraneoenceflico,yesmsfrecuente
enloshipertensosydiabticos.Selehaasociadoconlapresenciadepequeosclculosenelcanalsemicircularposterior,que
podranserotoconiasdelasmculasdesprendidasportraumasoporfenmenosisqumicos,oserconsolidacionesdellquido
endolinfticodeahlostrminosdecpulolitiasisycanalolitiasis9,10,20 conquetambinsueledenominarse.Sudiagnstico
definitivosehacereuniendoelcuadroclnico,unaaudiometrasimtricaonormalyunapruebadeDixHallpikepositivaunilateral.
Estapruebaserealizasentandoalpacienteenunacamilla,selegiralacabeza45haciaunlado,yseleacuestarpidamente,
despusdeunperododelatenciadevariossegundoselpacientemanifiestasensacindevrtigoyselogravernistagmocuya
faserpidasedirigehaciaelsuelo20,21 .Estapruebasoloesdeutilidadcuandosesospechaestaentidad,ylosinhibidores
vestibulares(veradelante)puedenalterarlosresultados.

Trastornodelconductoauditivoexterno
Cuerposextraosycerumen,enespecialsiestnencontactoconlamembranatimpnicapuedenocasionarvrtigoparoxstico
dediscretaintensidad6 .

Cinetosis
Algunaspersonastieneunahiperreatividadconstitucionaldelsistemavestibular.Porloquealsometerseasituacionesde
estimulacinintensa,comoviajarenautomvilporunacarreteramontaosaoelmovimientodeunaembarcacin,puedensufrir
sntomasautonmicos,enespecialnuseasyvmitos,desorientacinespacialyavecesvrtigomanifiesto4,6 .Sisesometena
pruebascalricas,larespuestatiendeaserintensatambin.Selespuederecomendaringeriruninhibidorvestibular(ej.:
dimenhidrato,difenidol,uotroantihistamnico)comoprofilcticodurantelosviajes.

EnfermedaddeMeniere
Clsicamentesedescribecomocrisisrecurrentesdevrtigovestibularehipoacusiaunilateral,deunashorasdeduracin22,23 ,
precedidosdeunasensacindepresinytinnitusenelodoafectoquemejorancuandosepresentalacrisisintensadevrtigo.
Peroenrealidadestaentidadtieneunamaneramuyheterogneodepresentacin24,25 .Esto,unidoalapocaespecificidaddelos
hallazgosenlas.pruebasdiagnosticas,hacenqueavecessudiagnsticoseadifcil.Selehaasociadoconlapresenciade
hidropsendolinftico26 ,osea,altapresindentrodellaberintomembranoso.Puedeserprovocadoportraumatismoscranealesy
sfilis,peroenlamayoradeloscasosnoselograencontrarunacausa,tambinsehanpropuestoteorasvricas27 ode
fenmenosautoinmunes.Enelhipotiroidismosepuedenpresentarcuadrossimilaresquetiendenaresolverconlarestitucin
hormonal.Sedescribendiferentestratamientoquevandesdemedidasdietticasconlarestriccinenlaingestadesal7 ,pasando
porelusodediurticos,ciclosdecorticoesteroides,yvariosprocedimientosquirrgicos.Laeleccindeltratamientodependede
lasparticularidadesdelcaso.Esconvenientequeensudiagnsticoymanejointervengaunotorrinolaringlogo.

Laberintitis
Lasentidadesenqueseevidenciainflamacindelodointernosonraras.Eltrminopocodefinidode"laberintitistxica"suele
referirsealoscuadrosqueporlodemssoncompatiblesconunaneuronitisvestibularperoquepresentanhhipoacusiaytinnitus
concomitantes1,18 ,aunquetambinpodrantratarsedeunprimerepisodiodeunaenfermedaddeMeniere(quealgunosclasifican
comountipodelaberintiscrnica),odefenmenosisqumcoslabernticos(arteriosclerosis,embolismo,compresinvascular
extrnseca).Lalaberintitisagudasupurada,porotrolado,esunaverdaderaemergencia,porelpeligrodesorderairreversible,o
comoentidadcentineladecomplicacionesintracraneales(abscesos,meningitis,trombosisdelsenolateral),ypuedepresentarse
enelcursodeotitismediasaguasycrnicas.Elvrtigoesenextremointenso,provocandopostracin,ysiemprepresenta
tinnitusehipoacusia.Enlaotoscopiaseobservancambiosinflamatoriosevidentesenelodomediouotorreapurulento.Esta
entidadameritaelinternamientoenuncentroquecuenteconotorrinolaringlogo,laadministracindealtasdosisde
corticoesteroides,antibiticosdeampliaespectroygeneralmentecirugadescompresiva7 delodomedioparaextraereltejido
infectadoylassecrecionespurulentas,ademsdesellarlafstulaentrelosodosmedioeinterno28 .

Barotrauma
CambiosbruscosenlapresinambientalquenologreequilibrarlatrompadelEustaquioconladelodomediopuedeoriginar
trastornosenelodointerno18,29 ,inclusivefstulasperilinfticas.Losviajesareos,explosiones,manotazossobreelpabelln
auricular,zambullidasrpidasyelbuceosonsituacionespropiciasparaqueestosuceda.

Fstulaperilinftica
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

4/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Enextremoinusual,consisteenunadiscontinuidaddelacpsulaseaqueenvuelveellaberinto,estableciendounacomunicacin
entreelespacioperilinfticoyelsistemadeceldillaspneumatizadasdelhuesotemporaloelespaciosubaracnoideo30,31 .Este
defectofuncionacomouna"terceraventana"mvil,loqueprovocadisturbiosenelfuncionamientovestibular.Confrecuenciahay
antecedentesdetraumacrneoenceflico,cirugaotolgicaobarotrauma,peropuedenserespontneas.Losaccesosdevrtigo
suelensermuybreves(segundos)32 ,yseprovocanconmaniobrasquemodificanlapresinenelodomediooenelespacio
subaracnoideocomolasvariantesdelValsalva:estornudar,toser,pujarolamaniobradePulitzer(espirarconlanarizylaboca
cerradas).Lapersonatambinpuedequejarsedevrtigocuandoescucharuidosintensos:fenmenodeTulio3,33 .Avecesel
ejercerpresinconeldedosobreeltragus,detalmaneraqueocluyaelconductoauditivoexterno,hacequelapresintransmitida
haciaelodomediopuedaprovocarvrtigo:pruebadelafstula1,7,18 .Ademssueleacompaarsedehipoacusianeurosensorial
progresiva,enestehechoradicalaimportanciadesudiagnsticotemprano,puessololacirugaoportunapuededetenerlaprdida
delafuncinauditivadelodoafectado.

Vrtigocentral
Tieneunapresentacinmuyheterogneo.Lasensacingiratoriaorotatoriapuedendeberseadisturbiosenlainteraccinentrelos
rganosvestibulares,eltallocerebralyelcerebelo,porloquenoesexclusivadelvrtigovestibular.Afortunadamentelaevolucin
ylapresenciadesignosneurolgicospermitenhacerladiferencia.Algunosautoresconsideranqueeldisturbiometablicoque
ocasionalahiperventilacineslacausamsfrecuentedevrtigocentral1,13 .Esimportanterecalcarquegeneralmentese
incluyenenesteapartadomuchoscuadrosquesolopresentansensacindedesequilibrioodesorientacinespacial,sin
"alucinacindemovimiento"comotal.

Vrtigovascular
Esfrecuentequesepresentenpacientequejndosedevrtigouotrosmalestaresdebreveduracin(paroxismos)quese
desencadenanallevantarseoagacharseexclusivamente.Puedeatribuirseaalteracionesenlavasorregulacincerebral.Aveces
puedeacompaarsedevisinborrosa,oscurecimientodelcampovisualolipotimia.Sepresentaentodaslasedadesypuede
deberseainfinidaddepadecimientos,perolamayoradelasvecesdespusdeuninterrogatoriodirigidosueleencontrarseuna
virosis,fatigaoansiedadsostenida("sobrecargadetrabajo"),sueoinsuficiente(insomnio,apneanocturna),fenmenos
degenerativosodesnutricin(ancianos).Perotambinpuedepresentarseeninfinidaddeenfermedadesdecompromisosistmico:
anemia,hipovolemia(inclusoconhipotensinortoestticamanifiesta),insuficienciarenal,insuficienciaheptica,efectos
medicamentosos(enespecialconanticonvulsivantesyantihipertensivos),trastornostiroideos,trastornoshidroelectrolticos,hipo
ehiperglucenayotrasalteracionesmetablicas".Aldesaparecerlacausasubyacenteolograrcontrolarelvrtigodesaparece.
Lamigraatambinpuedeocasionarcrisisdevrtigodecaractersticasvariables33,34,35 .Sesospechaencasosrecurrentes,
mssilascrisissuelendurarhoras.Otrosdatossugestivossonlacefaleapulstil(muchasvecesleve),fosfenos,antecedentes
familiaresdemigraa,crisisprovocadaporalimentoscomoelchocolateymejoraconantimigraosos.Eslacausamsfrecuente
devrtigorecurrenteenniosyadolescentes14 .
Laisquemiacerebraldebidaalesinvasculardirecta,enespecialdelterritoriocerebralposterior,causaconfrecuenciavrtigoo
sensacindedesequilibrioqueademspuedeacompaarsededisartria,ataxia,oscurecimientodelavisin,disfagiauotras
disfuncionesdeparescraneales,lipotimia,cefaleayhemiparesia36,37,38 .Loscuadrosdeisquemiacerebraltransitoriapueden
acompaarsedevrtigo33 avecestandramticoquelapersonanomanifiestasntomasneurolgicossinoseleinterroga
dirigidamentealquedarseopacadosporlaangustiaquegeneralasensacinvertiginosa.Tambindeberealizarseunexamen
neurolgicominucioso,pueslosdficitpuedenserdiscretos38,39 .
La"insuficienciavrtebrobasilar"serefierealcuadrodevrtigouotroshallazgosneurolgicos40,41 queaparecenenespecialal
movilizarlacolumnacervical,alprovocarseunadisminucintransitoriadelflujosanguneoenlasarteriasvertebralesdebidaala
prdidadelaflexibilidaddelasmismas(arterosclerosis)y/oalaestenosisdelasagujerosvertebralescervicales 40 ,aunqueen
rarasocasionestambinpuededeberseacompresinvascularportumoresdefosaposterior.Enlasradiografassimpleses
frecuenteencontrarcalcificacindelasarteriasvertebralesocambiososteoartrsicosimportantes.
Descensosbruscosytransitoriosdelgastocardiacopuedenprovocarvrtigo.Datoscomounaenfermedadcardiacaconocida,
palpitacionespreviasalepisodio(arritmia)13 odealteracionesneurolgicastransitoriashacensospecharestaetiologa.La
fibrilacinauricularylaestenosisarticaavecespasandesapercibidassinoselesbuscadirigidamente.Uninfartoagudodel
miocardio,enespecialendiabticosdondeeldolorpuedesermenor,puedeconfundirseoprovocaruncuadrovertiginoso
encubridor,entreotrasrazonesporqueambospuedenpresentarseconcriodiaforesis,malestarepigstrico(pornuseasovmitos
enelvrtigo)ysensacindemalestargeneral.

Vrtigoasociadoalesionesocupantesdeespacio
Lasneoplasias,porsunaturalezaexpansivo,puedenprovocarmareosdeaparicindiscreta,perodeevolucinprogresiva,porlo
quelospacientessuelenquejarsedemolestiasquehantenidoporsemanasomeses.Casisiempreseencuentranotrossignos
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

5/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

neurolgicosalrealizarunexamenneurolgicominucioso.Esraroqueelmareoproduzcaporssoloundiagnsticodetumor
enceflico3.Siemprequeseexamineunaenfermedadvertiginosa,esindispensablerealizarunfondodeojoparadescartar
papeledema.Avecesuntumorpuedeocluiragudamenteunvasointraeraneanoosufrirnecrosisconelconsecuenteedema,lo
quepuedeprovocarvrtigodecaractersticasisqumicas(rpidaaparicin).Porestaheterogenicidad,seconsideraprudente
realizarestudiosdeimgenesdelcontenidointracraneanoenlosvrtigospersistentesyrecurrentes.Elcuadro3resumealgunas
causasdevrtigocentral.Elcuadro4enumerahallazgosquehacensospecharvrtigodeorigencentral3,7,12,14,42,43 .

Tratamientosintomticodelvrtigoperifricoagudo
LospacientessuelensentirsemejoralacostarlosenposicindesemiFowler.Debeasegurarsequeestnhidratados,pueslo
contrarioaumentaelmalestar.Mientrasnotolerenlavaoralsedebenmanejarenelserviciodeemergenciasuhospitalizados.
Generalmentesenecesitasolounashorasparaestabilizarlosytranquilizarlosparaquecontinensutratamientoenelhogar.
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

6/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Cuandolasensacinvertiginosaesmuyintensaoseacompaadenuseasyvmitosfrecuentes,estiladministrarporlava
apropiadaunmedicamentoqueinhibalafuncinvestibular,comolosantihistamnicosobenzodiacepinas,siendoeldimenhidrato,
eldifenidolyeldiazepanlosdeusomsfrecuente.Estosmedicamentosdebendescontinuarseapenassuperadalaetapaaguada
yaqueesbienconocidoqueretrasanlosmecanismosdecompensacincentral,porloquepuedenprolongareltiempode
recuperacin44 .Nohayjustificacincientficaparaencontrarpacientesaquienesselesrecetuninhibidorvestibularpara"evitar
recadas".
Aunquelamayoradeloscuadrosdevrtigoperifricoremitenespontneamente,elestadonormalycompletodelequilibriose
restablecepaulatinamenteeneltranscursodevariassemanas,durantelascualesnoesconvenientequelapersonaseexpongaa
situacionesenqueunepisodio,ansiendoleve,podratraergravesconsecuencias.Ejemplosdeestasactividadessonconducir
unvehculoomanejarequipopesado.Elvrtigoesunsntomaqueavecesesdifcildeobjetivas,porloqueelmdicopuede
dudarsobreladuracinadecuadadelaincapacidadparatrabajar.Porloeneral,lapersonaqueacudeconunahistoriacoherente
devrtigoperifrico,raravezesunsimuladorycasisiempreencajafcilmentedentrodeloscuadrosmsfrecuentes(neuronitis
vestibularyvrtigoposturalparoxsticobenigno).Lamayoradeestoscasosnecesitanalmenosdedossemanaspara
recuperarselosuficientecomoparareincorporarsealtrabajoconseguridad,peronoesinusualeslosquenecesitanhastaunmes.
Cuandonoseajustenaestosparmetrosesconvenientequeseavaloradoporunespecialista.Elcuadro5reneunaseriede
indicacionesenlasquedebeconsiderarselanecesidadderealizarunestudiodeimgenes(tomografacomputarizadao
resonanciamagnticanuclear)enunacrisisdevrtigoagudo33 .

Tratamientodelaneuronitisvestibular
Despusdeltratamientosintomticoinicial,estilexplicarlealpacientesobreelcursousualdelaenfermedad.Despusdepasar
porlaexperienciadeunacrisisdevrtigoperifricoagudolaspersonastienenungrantemordequerepita6 .Lostranquiliza
explicarlesqueporlogeneralestonosucedeyquenoeslamanifestacininicialdeunaenfermedadmsgrave.Adems,suele
acortarelcuadrolaadministracindeunciclocortodecorticoesteroiresorales,porlogeneralprednisonaaunadosisdealrededor
de0,5mg/kg/dade5a10das4,6,9 .Algunoshanpropuestoelusodeantivirales,peroestoesanobjetodecontroversia.Los
ejerciciosdeprovocacin(haymuchasvariantes),despusdetranquilizaralpaciente,puedenacelerarlacompensacincentraly
hacerquelacrisisseamenosprolongada7,9,45,46

Tratamientodelvrtigoposturalparoxsticobenigno
Porserunaentidadquegeneralmenteremiteespontneamentealgunosopinanqueinicialmentesoloesnecesariotranquilizary
explicaralpacienteelcursonormaldeestaenfermedad.Otrosaboganporlosejerciciosde"reposicionamientocanalicuar"como
instrumentoparaacelerarlarecuperacinlascualessedescribencomodealtaefectividad9,10,19,20,47 .Estosconsistenen
realizarunaseriedemaniobrasenelpacienteconelsupuestofindeextraerelclculodelcanalsemicircularposteriorafectadoy
guiarlohaciaelacueductovestibulardondesereliminado.Elcuadro6muestraunresumendelascaractersticasclnicasde
estasdosentidades.

http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

7/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Vrtigoperifricocrnicopersistente
Afortunadamentelamayoradelospadecimientosvertiginosossonautolimitados.Sinembargo,aveceslascrisispuedenser
interminablementerecurrentesopersistenteseinclusopuedenincapacitarparatrabajarydisminuirlacalidaddevidadeforma
importante.Paralospocoscasosenqueestosucedeysiesposibleubicarlaenfermedadenunsoloodo,sepuedeofreceral
enfermoalternativasinvasivas.
Ladescompresinquirrgicadelsacoendolinftico17,22,44,48 seutilizaparalaenfermedaddeMeniereyesquizelprocedimiento
invasivomsutilizadoenelpasparalidiarconestepadecimiento.Tambinsehadescritolaseccindelnerviovestibular49 yla
saculotoma50 atravsdelaventanaoval.Lainstilacindeaminoglucsidos51,52,53 enelodomedio,denominada
"laberintectomaqumica",esutilizadoenalgunoscentrosenelextranjerosinembargo,nosehadocumentadosuusoenCosta
Rica.
Paraelvrtigoposturalparoxsticobenignosedescribelaseccinquirrgicadelnerviodelcanalsemicircularposterior54 ola
obliteracindeeste.Enloscasosenquelaaudicinseencuentramuydeterioradaoausenteenelodoafectado,comoen
algunoscasosdeenfermedaddeMeniereyenfstulasperilinfticasseutilizalalaberintectomacondestruccindelodointerno
17,22,55
.

Vrtigopsicgeno
Apartadosiempredifcilycomprometedor.Elfactorpsicolgicopuedeexplicartodoelcuadro,opuedesersolouncomponente
distorsionadorasociadoacausasorgnicas.Elcuadro7resumealgunosdatosquepuedensugerirsuparticipacin56,57 Enlos
cuadrossbitoseintensosquizelmecanismomsfrecuenteseanlosfenmenosmetablicosasociadosalahiperventilacin13 .
LapruebadeRombergysusvariantesmerecenunapalabras.Seconsiderapositivasialcolocaralexaminadoenposicinsupina
yconlospiesjuntos(ounodelantedelotro),seobservaquelainestabilidadaumentaapreciablementealpedrselequecierrelos
ojos.Estosugiereunaalteracindelapropiocepcin(lesindecordonesposterioresdelamdulaespinal,quesedescribepor
ejemploenlatabesdorsalsifiltica),aunquealgunosautoresopinanqueenalteracionescerebelosaspuedepositivarse
discretamente.Enalgunospacientesalrealizarseestapruebaresultainicialmentepositiva,peroalrepetirlapidindolequehaga
clculosmatemticossimultneamente(comocontarparaatrsdedosendosdesdecien),se"leolvidaquedebecaerse",porlo
queelresultadoseinvierte.Desdequelosautoresrepitendeestemodolaprueba,nohanvueltoaverpruebasdeRomberg
positivas,perosehaconvertidoenotravaliosamanerade"medir"elfactorpsicgeno.Tambinesdeutilidadobservarlamanera
enquesemantienedepielapersonaquesequejadeinestabilidadimportante,laspersonasconafeccionesorgnicastiendena
tenerlospiesseparados(basedesustentacinamplia),mientrasquelasdeorigenpsicgenotiendeatenerlospiesmsjuntos.

http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

8/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Asoreguladoresy"oxigenadores"cerebrales
Sonampliamenteutilizadosennuestropasapesardequesuutilidadescontrovertidaynoexisteliteraturadeconsensoquelos
indiqueenelvrtigoperifrico.

Palabrasfinales:Integracin
Enladilucidacindelacausadeunaenfermedadvertiginosalasoladuracindelacrisispuedeorientardemaneraimportante
comoseresumeenelcuadro8.Elcuadro9muestraunalgoritmodecuatropreguntasquepuedeayudaraordenarlaevaluacin
delospacientes.Peroloms,importantesiguesiendounadecuadointerrogatorio.
Eldiagnstico,yporende,laconductacorrectaanteunpadecimientovertiginosodependedelconocimientoylasagacidaddel
clnico."Elquenosabeloquebusca,noentiendeloqueencuentra".

http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

9/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Agradecimiento:
Dr.EdgarChiossoneLares,actualPresidentedelaSociedadPanamericanadeOtorrinolaringologayCirugadeCabezayCuelloy
presidentedelaFundacinVenezolanadeOtologa.Dr.JoaqunBerrocalBinde,actual.PresidentedelaAsociacinCostarricense
deOtorrinolaringologayCirugadeCabezayCuello,jefedelServiciodeOtorrinolaringologadelHospitalSanJuandeDios.Dr.
MartnNassarJacobo,jefedelServiciodeOtorrinolaringologadelHospitalNacionaldeNios.Dr.JulinChaverriPolini,jefede
ServiciodeOtorrinolaringologadelHospitalMxico.Dr.MauricioBuitriagoPoveda.HospitalClnicaBblica.Dr.JuanJosMadriz.
Fonoaudiologo.HospitalNacionaldeNios.
Quienesrevisaron,aportaronsusopinionesehicieroncorreccionesvaliosasenestetrabajo.Sinembargo,seaclaraquelas
inexactitudesoerroresquepudieranencontrarsesonenenteraresponsabilidaddelosautores.

http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

10/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

Abstract
Manyillnessesshowthemselveswithvarioussymptomsdescribedas"vertigo"or"dizziness".Fromverymildailmentsto
potentiallymortaldiscasescanpresentwiththissymptomsthisgeneralessomefeartofacethetasksofreachingadiagnosis.
Thispapertrieslosummarizethepracticarexperienceofanotolaryngologist,aimedtoimprovedthegeneralphysician'sabilitylo
solvethediagnosticchallenge.Centralandperipheralvertigo'scausesandcharacteristicaredescribes,followedbybasic
treatmentrecommendations.Finally,ageneralfourstepsalgorithmisproposed.

Referencias
1.Lasreferenciasresaltadascon"*"sonrevisionesquelosautoresrecomiendanparaextenderlalecturadeltema:
2.Shepard,NeilT.Funcionaloperationofthebalanceystemindailyactivities.OtolaryngolClinNorthAm2000,Jun:33(3):45569
[Links]
3.Cohen,NI.Pacientesconvertigo:actualizacinsobretranstornosvestibulares.ClinMedNortAm1991:133342
[Links]
4.Smith,DB.Dizzness:aclinicalperpective.NeurolClin1990May,8(2):199207[Links]
5.Hard,CW.Clinicalevaluationofthedizzypatient.En:Hughes,CB.ClinicalOtonlogy:Thierme,1997:34566[Links]
6.Brown.JJ.Asystematictothedizzypatient.NeurolClin1990May,8(2):20924.[Links]
7.Deweese,H.Diagnsticodiferencialdelmareoyvrtigo.En:Parella,M.Otorrinolaringologa.EdMdicaPanamericana,1994:
19701976.
8.Linstrom,C.Atencinalpacientemarcado.ClinOtorrinolNortAm1992,785824[Links]
9.Gillipie,M,Boyd.Prognosisinbilateralvestibularhypofuction.Laryngoscopc1999Jan:109(1):3541.[Links]
10.Kashlan,Hussan.Diagnosisandinitiangtreatementforperiphericalsystemdisorder:Imbalanceanddizznesswithnormal
hearing.OtolaryngolClinNorthAm2000:33(3):56378[Links]
11.Cohen,Helen.Efficacyoftreatementforposteriorcanabeningparoxysticalvertigo.Laryngoscopc1999April:109(4):58490.
[Links]
12.Merchant,sunilN.Temporalbonestudiesofthehumanperipheralvestibularsystem:nonnativevestibularhaircelldata.Ann
OtolRinolLaryngol.2000:109(5pt2suppl181):313[Links]
13.Baloh,RW,Otologaneurological.ClinNeurolNortAm.1996:1:93110.[Links]
14.Drachmann,DA.Anapproachtothedizzypatient.Neurology1972:22(4):322334Eviatar,L.Vrtigo.ClinOtorrinolNortArn.
1994:3:54760.[Links]
15.Velsquez,Luis.Temporalbonestudiesofthehumanperipheralvistibular:normativaScarpa'sganglioncelldata.AnnOtol
RhinolLaryngol.2000:109(5pt2suppl181):1419.[Links]
16.TsujiKojiro.Temporalbonestudiesofthehumanperipheralvestibular:aminoglycosideototoxity.AnnOtologyRhinolLariyngol.
2000.109(5pt2suppl181):2025.[Links]
17.Goycoolea,MarcosYAspectosgeneralesyjustificacindealternativasquirrgicasparatratarelvrtigoperifrico
incapacitante.ClinOtorrinolNortAm.1994:2:293310.[Links]
18.*Ruckenstein,MichaelJ.BalancefunctiontestingOtolaryngolClinNorthAm.2000:33(3):50718.[Links]
19.Forman,Joseph.TreatementofBeningpositionalvertigousingheelsoverheadrotation.AnnOtolRhinolLaringol.1998Dec:
107(12):104653.[Links]
20.Epley,John.Reposicindepartculasparatratarelvrtigoposturalparoxsticobenigno.ClinOtorrinolNortAm.1996:2:32938.
[Links]
21.*Walker,MarkEBedsidevestibularexamination.OrolaryngolClinNorthAm.2000:33(3):495506.[Links]
22.LaRouse,Michael.TratamientoquirrgicodelaenfermedaddeMeniere.ClinOtorrinolNortAm.1996:2:31728.
[Links]
23.Ruckenstein,MJ.Vertigoanddysequilibriumwithassociatedhearingloss.OtolaryngolClinNorthAm.2000:33(3):53562.
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

11/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

[Links]
24.Brookles,Kh.Elsistemavestibularysupatologa.En:Lee,KJ.Loesencialenotorrinolaringologa:AppletonandLange,1995:
91124[Links]
25.Conlon,BredanJ.Meniere'sDisease:theincidenceofhydropsinthecontralateralasyntomatiecar.Laryngoscope.1999Nov:
109(11):18002.[Links]
26.Tsuji,Kojiro.Temporalbonestudiesofthehumanperipheralvestibular:Meniere'sdisease.AnnOtolRhinologyLaryngol.
2000:109(5pt2suppl181):2631.[Links]
27.Wolfagan,Arnold.HerpessimplexvirusantibodiesintheperiiynphofpatientswithMenieredisease.ArchOtolHeadNeck
Surg.1997:123(1):5356.[Links]
28.KumarA.Evaluationofthevestibularsystem.En:Nadol,JB.Surgeryofthecarandtemporalbone:RavenPrrs,1993:5770.
[Links]
29.Escajadillo,JosRamn.Odo,nariz,gargantaycirugadelacabezaycuello.EdElManuelModerno,1991:129142.
[Links]
30.Fitzgerald,DennisC.Perylinfaticfistula:aWashingtonDCexperience.AnnOtolPhinolLaryngol1997:106(10)pt1:830837.
[Links]
31.Lloyd,B.Minor.Soundand/orpressureinducedvertigoduetobonedehicenseofthesuperiorsemicircularcanal.Arch
OtolaryngolHeadNeckSurg.1998:124(3):24960.[Links]
32.Meyerhoff,WilliamL.Fstulaperilinftica.ClinOtorrinolNortAm1994:4:409422.[Links]
33.*Salomon,David.Distingishingandtreatingcausesofcentralvertigo.OtolaryngolClinNorthAm.200:33(3):579602.
[Links]
34.WhitheySusanL.Physicaltherapyformigrainerelatedvestibulopathyandvestibulardysfuctionwithhistoryofmigraine.
Laryngoscope.2000:110(9):152834.[Links]
35.Oliveira,CarlosA.Meniere'ssyndromeandmigraine:incidenceinonefamily.AnnOtolRhinolLaryngol.1997:106(10ptl):823
29.[Links]
36.Grond,Mastin.Earlyintravenousthrombolysiswithrecombinanttissuctypeplaminogenactivatorinvertebrobasilarischemic
stroke.ArchNeurol.1998:55(4):466469.[Links]
37.Wityk,RobertJ.ProximalextracranealvestibulararterydiseaseintheNewEnglandMedicalCenterPosteriorCirculation
Registry.ArchNeurol.1998:55(4):470480.[Links]
38.River,Yason.Spontaneusvertebralarterydissectionmirnickingacutevertigo.AnnOtolRhinolLaryngol.1999:108(12):1170
1173.[Links]
39.Wesh,Louis.Vertigo:analysisbymagneticresonanceimagingandangiography.AnnOtolRhinolLaryngol.200:109(3):23948.
[Links]
40.Welsh,Louis.Basilararteryandvertigo.AnnOtolRhinolLaryngol.2000:109(7):61522.[Links]
41.Caplan,LouisR.Vertebrobasilardiseaseandthrombolytictreatement,ArchNeurol.1998:55(4):45053.[Links]
42*Rosenberg,Michael.Neurootologichistory.OtolaryngolClinNorthAm.2000:33(3):47182.[Links]
43*Chaverri,Julin.Funcinvestibular.Neuroeje1985:3(3):10914.[Links]
44.Goebel,JoelA.Manegementoptionsforacuteversuschronicvertigo.OtolaringolClinNorthAm.2000:33(3):48394.
[Links]
45.Whitney,Susan.Efficacyofvestibularrehabilitation.OtolaryngolClinNorthArn.2000:33(3):65972.[Links]
46.ShumwayCook.Arehabilitationstrategiesforpatienswithvestibulardeficit.NeurolClin.1990:8(3):441457.[Links]
47.Tirelli,Giancarlo.Modifiedparticlerepositioningprocedure.Laryngoscope2000:110(3pt1):4628.[Links]
48.Paparella,MichaelM.Reforzamientodelsacoendolinftico.ClinOtorrinolNorthAm.1994:2:381400.[Links]
49.SilversteinHerbert.Seccindelnerviosingularparaeltratamientodelvrtigopaxoxsticopostural.ClinOtorrinolNorthAm.
http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

12/13

7/3/2015

ActaMdicaCostarricenseVertigo:unavisinotorrinolaringolgicaparalamedicinageneral

1994:2:35164.[Links]
50.McDonald,TbomasJ.Procedimientodesaculotoma.ClinOtorrinolNorthAm,1994:2:4018.[Links]
51.Blakley,BrianW.UpdateonintratypanicgentamicinforMeniere'sdisease.Laryngoscope2000:110(2pt1):23640.
[Links]
52.Hellstrom,Sten.Laberintectomafarmacolgica.ClinOtorrinolNorthAm.1994:2:31522.[Links]
53.Shea,JohnJ.Perfusindeestreptomicinaenellaberintoatravsdelaventanaredondayadministracinporvaintavenosa.
ClinOtorrinolNorthAm.1994:2:32330.[Links]
54.Gacek,RichardR.Neurectomadelsingularparaeltratamientodelvrtigoparoxsticopostural.ClinOtorrinolNorthAm.1994:
2:36580.
55.GrahamMalcolmD.Laberintectoma:indicacionesyTcnicaquirrgica.ClinOtorrinolNorthAm.1994:2:33140.
[Links]
56.Yasdley,Lucy.OverviewofpsychologiceffectsofchroniedizznesandbalancedisordersOtolaryngologic.ClinNorthAm.
2000:33(3):603616.[Links]
57.Staab,Jeffrey.Diagnosisandtratementofpsychologicsymptomsandpsychiatricdisordersinpatientswithdizznessand
imbalance.OtolaryngologicClinNorthAm.2000:33(3):61736.[Links]

1.ServiciodeOtorrinolaringologa,HospitalNacionaldeNios,CCSS
ServiciodeOtorrinolaringologa,ClnicaMarcialFallas,CCSS
ProfesordelaEscueladeAudiologaydelaEscueladeTerapiadelenguajedelaUniversidadSantaPaula
2.ClnicadeGuarar,CCSS
Correspondencia:FedericoMurilloGonzlez.Apdo.640Heredia.Emailfedemuri@yahoo.comFax2595411

Todoelcontenidodeestarevista,exceptodndeestidentificado,estbajounaLicenciaCreativeCommons

ColegiodeMdicosyCirujanosdeCostaRica

Apdo.5481000,SabanaSur,SanJos,CostaRica,SanJos,SanJos,CR,5041000,22102278,22102279
actamedic@medicos.sa.cr

http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?pid=s000160022002000100003&script=sci_arttext

13/13

You might also like