You are on page 1of 11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

EstudosAvanados

ServicesonDemand

PrintversionISSN01034014

Article

Estud.av.vol.21no.60SoPauloMay/Aug.2007

textinEnglish
http://dx.doi.org/10.1590/S010340142007000200006

pdfinEnglish|Portuguese

QUALIDADEDOENSINO

ReadCube
Articleinxmlformat

Educaoeapropriaodarealidadelocal

Articlereferences

Howtocitethisarticle

CurriculumScienTI

LadislauDowbor

RESUMO

Automatictranslation
Sendthisarticlebyemail
Indicators
CitedbySciELO
Accessstatistics

essencialumacrianasentirqueasucessodeanosquepassanaescola
Relatedlinks
lhepermiteefetivamenteentenderocontextoondevive,apropriarseda
realidadequeacerca.Acriana,maisqueoadultoquetemoportunidades
Share
deconhecerdiversasregies,interpretaomundopelacidadeoupelo
bairroondemora.Oseuespaoderefernciaoespaolocal.Proibirlhe
More
quebrinquenocrregovizinhodasuacasaprudente,masgeraapenas
More
medo.Entenderosfluxosdosriachoseasfontesconcretasdepoluiolhe
asseguradesdejancoraroconhecimentoabstratoemvivncias
Permalink
concretas,elhepermitirmaistardeentenderagestodebacias
hidrogrficas.Aprenderarepresentaoemescaladoseuprpriobairro,
dasruasqueconhece,evitarmaistardeaquantidadedeadultosque
sabemdecorarumaauladegeografia,masquesoincapazesdeinterpretarummapaparaseorientar.Trata
sedeuminvestimentopoderoso,tantoparatornaroensinomaisprodutivo,capitalizandoamotivaoda
crianaporentenderascoisasqueacercam,comoporpermitirquemaistardesejaumadultoqueconhecea
origemouastradiesculturaisqueconstituramasuacidade,osseuspotenciaiseconmicos,osdesafios
ambientais,oacertoouirracionalidadedasuaorganizaoterritorial,osseusdesequilbriossociais.Pessoas
desinformadasnoparticipam,esemparticipaonohdesenvolvimento.Tratasedefechardesdecedoa
imensabrechaentreoconhecimentoformalcurriculareomundoondecadapessoasedesenvolve.Estaslinhas
soescritasporumeconomista,quenaeradaeconomiadoconhecimentoseconvenceudequeaeconomiano
sebastaasimesma,dequeumaarticulaocomomundoqueensinaedifundeoconhecimentoessencial.
Palavraschave:Desenvolvimentolocal,Participao,Educaolocal.

NOMUNICPIOdePintadas,naBahia,pequenomunicpiodistantedamodernidadedoasfalto,todoanoquasea
metadedoshomensviajavaparaoSudesteparaocortedecana.Aparceriadeumaprefeitadinmica,de
algunsprodutoresedepessoascomvisodasnecessidadeslocaispermitiuqueosquebuscavamempregoem
lugaresdistantessevoltassemparaaconstruodoprpriomunicpio.Comearamcomumaparceriada
SecretariadaEducaolocalcomumauniversidadedeSalvador,paraelaborarumplanodesaneamentobsico
dacidade,oquereduziuoscustosdesade,liberouterraseverbasparaaproduo,eassimpordiante.A
geraodeconhecimentossobrearealidadelocaleapromoodeumaatitudeproativaparao
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

1/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

desenvolvimentofazemparteevidentedeumaeducaoquepodesetornarnoinstrumentocientficoe
pedaggicodatransformaolocal.
Ainiciativapartiudeumaprefeitaeleitaporumarededeorganizaessociais,portantodiretamentevinculada
snecessidadesdascomunidades.Emretribuio,ogovernadormandoufecharanicaagnciabancriada
cidade.Arespostadacomunidadefoireativarumacooperativadecrditolocal,passandoafinanciar
localmentegrandepartedasiniciativas.Eaeducaonisso?Ospromotoresdessasiniciativasderamseconta
dequePintadasficanosemirido,equeascrianasnuncatinhamtidoumaaulasobreosemirido,sobreas
limitaesepotencialidadesdasuaprpriarealidade.HojeseensinaosemiridonasescolasdePintadas.
naturalqueesseensino,quepermitescrianasacompreensodasuaregio,dasdificuldadesdosseus
prpriospaisnasdiversasesferasprofissionais,estimuleascrianasepreparecidadosqueveroaeducao
comoinstrumentodetransformaodaprpriarealidade.
EmSantaCatarina,soborientaodofalecidoJacAnderle,foidesenvolvidooprograma"MinhaEscola,Meu
Lugar".Tratasedeumaorientaosistemticadeinclusodarealidadelocalnoscurrculosescolares,
envolvendoaformaodeprofessoresque,emgeral,pelaprpriaformao,tambmdesconhecemassuas
regies,aelaboraodematerialdidtico,articulaodoscurrculosdediversasdisciplinas,eassimpor
diante.
AregiodeSoJoaquim,nosuldoEstadodeSantaCatarina,eraumlocalpobre,depequenosprodutoressem
perspectiva,ecomosindicadoresdedesenvolvimentohumanomaisbaixosdoEstado.Comooutrasregiesdo
pas,SoJoaquimeosmunicpiosvizinhosesperavamqueodesenvolvimento"chegasse"defora,sobformade
investimentodeumagrandeempresa,oudeumprojetodogoverno.Hpoucosanos,vriosresidentesda
regiodecidiramquenoiriammaisesperar,eoptaramporumaoutravisodesoluodosseusproblemas:
enfrentloselesmesmos.Identificaramcaractersticasdiferenciadasdoclimalocal,queconstataramser
excepcionalmentefavorvelfruticultura.Organizaramse,ecomosmeiosdequedispunhamfizeram
parceriascominstituiesdepesquisa,formaramcooperativas,abriramcanaisconjuntosdecomercializao
paranodependerdeatravessadores,ehojeconstituemumadasregiesquemaisrapidamentese
desenvolvemnopas.Enoestodependendodeumagrandecorporaoquedeumdiaparaoutropodemudar
deregio:dependemdesimesmos.
importantepensaradimensoeducativadessesprocessos.Htempos,comarecomendaodoBanco
Mundial,promoveuseoquesechamavanapocade"educaoparaodesenvolvimento".Avisorestringiaos
currculos,centrandoosnaformaodepessoasteisparaasempresas,emconhecimentostidoscomomais
"prticos".Hojeessatendnciasemanifestaemgrandesinstituiesprivadas,comoaPhoenix,nosEstados
Unidos,universidadedefinslucrativos,cotadaembolsa,queeliminouviseshumanistaseensinaoque
caracterizacomomarketableskills,ouseja,habilidadescomercializveis.ircontraacorrente,nalinhada
velhadicotomiaentreteoriaeprtica.
Essavisodequepodemosserdonosdanossaprpriatransformaoeconmicaesocial,dequeo
desenvolvimentonoseespera,massefaz,constituiumadasmudanasmaisprofundasqueestoocorrendo
nopas.Tiranosdaatitudedeespectadorescrticosdeumgovernosempreinsuficiente,oudopessimismo
passivo.Devolveaocidadoacompreensodequepodetomaroseudestinoemsuasmos,conquantohaja
umadinmicasociallocalquefaciliteoprocesso,gerandosinergiaentrediversosesforos.
Aidiadaeducaoparaodesenvolvimentolocalestdiretamentevinculadaaessacompreensoe
necessidadedeseformarempessoasqueamanhpossamparticipardeformaativadasiniciativascapazesde
transformaroseuentorno,degerardinmicasconstrutivas.Hoje,quandosetentapromoveriniciativasdesse
tipo,constatasequenosascrianas,masmesmoosadultosdesconhecemdesdeaorigemdonomedasua
prpriaruaatospotenciaisdosubsolodaregioondesecriaram.Paratermoscidadaniaativa,temosdeter
umacidadaniainformada,eissocomeacedo.Aeducaonodeveservirapenascomotrampolimparauma
pessoaescapardasuaregio:devedarlheosconhecimentosnecessriosparaajudaratransformla.
NumaregiodaItlia,visitamosumacidadeondeochodapraacentraleraumgrandebaixorelevoda
prpriacidadeedasregiesvizinhas,permitindospessoasvisualizarosprdios,asgrandesviasde
comunicao,odesenhodabaciahidrogrfica,eassimpordiante.Entreoutrosusos,apraautilizadapelos
professoresparadiscutircomascrianasadistribuioterritorialdasprincipaisreaseconmicas,mostrar
lhescomoapoluionumpontoseespalhaparaoconjuntodacidade,eassimpordiante.Hcidadesque
elaboraramumAtlaslocalparaqueascrianaspudessementenderoseuespao,outrasestodinamizandoa
produodeindicadoresparaqueosproblemaslocaissetornemmaiscompreensveis,emaisfceisdeser
incorporadosaocurrculoescolar.Osmeiossonumerososevariados,eosdetalharemosnopresentetexto,
masoessencialessaatitudedeconsiderarqueascrianaspodemedevemseapropriar,pormeiode
conhecimentoorganizado,doterritrioondesochamadasaviver,equeaeducaotemumpapelcentrala
desempenharnesseplano.
Humadimensopedaggicaimportantenesseenfoque.Aoestudaremdeformacientficaeorganizadaa
realidadequeconhecemporvivncia,masdeformafragmentada,ascrianastendemaassimilarmelhoros
prpriosconceitoscientficos,poisarealidadedelasquepassaaadquirirsentido.Aoestudarem,por
exemplo,asdinmicasmigratriasqueconstituramaprpriacidadeondevivem,ascrianastendema
encontrarcadaumaasuaorigem,segmentosdesuaidentidade,epassamaveracinciacomoinstrumentode
compreensodasuaprpriavida,davidadasuafamlia.Acinciapassaaserapropriada,enomaisapenas
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

2/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

umaobrigaoescolar.

Globalizaoedesenvolvimentolocal
Quandoconsultamosaimprensa,ouatrevistastcnicas,parecenosquetudoestglobalizado,ssefalaem
globalizao,nocassinofinanceiromundial,nascorporaestransnacionais.Aglobalizaoumfato
indiscutvel,diretamenteligadoatransformaestecnolgicasdaatualidadeeconcentraomundialdopoder
econmico.Masnemtudofoiglobalizado.Quandoolhamosdinmicassimples,masessenciaisparaanossa
vida,encontramosoespaolocal.Assim,aqualidadedevidanonossobairroumproblemalocal,envolvendo
oasfaltamento,osistemadedrenagem,asinfraestruturasdobairro.
Esseraciocniopodeserestendidoainmerasiniciativas,comoadeSoJoaquimaquicitada,mastambma
soluesprticas,comoadecisodeBeloHorizontedetiraroscontratosdamerendaescolardamode
grandesintermedirios,contratandogruposlocaisdeagriculturafamiliarparaabastecerasescolas,oque
dinamizouoempregoeofluxoeconmicodacidade,almdemelhorarsensivelmenteaqualidadedacomida
foramincludasclusulassobreagrotxicosedepromoveraconstruodacapitalsocial.Dependem
essencialmentedainiciativalocalaqualidadedagua,dasade,dotransportecoletivo,bemcomoariquezaou
pobrezadavidacultural.Enfim,grandepartedoqueconstituioquehojechamamosdequalidadedevidano
dependemuitoaindaquepossasofrerosseusimpactosdaglobalizao:dependedainiciativalocal.
Aimportnciacrescentedodesenvolvimentolocalencontrasehojeeminmerosestudos,doBancoMundial,
dasNaesUnidas,depesquisadoresuniversitrios.Iniciativascomoaquemencionamosantesvmsendo
estudadasregularmente.OProgramaGestoPblicaeCidadania,porexemplo,desenvolvidopelaFundao
GetulioVargasdeSoPaulo,temcercade7.500experinciasdessetipocadastradaseestudadas.OCepam,
queestudaaadministraolocalnoEstadodeSoPaulo,acompanhacentenasdeexperincias.OInstituto
BrasileirodeAdministraoMunicipal(Ibam)doRiodeJaneiroacompanhaexperinciasnoBrasilinteiro,como
ocasodeInstitutoPlis,daFundaoBancodoBrasil,quepromoveuaRededeTecnologiasSociais,eassim
pordiante.
interessanteconstatarquequantomaissedesenvolveaglobalizao,maisaspessoasestoresgatandoo
espaolocalebuscandomelhorarascondiesdevidanoseuentornoimediato.Naisbitt,umpesquisador
americano,chegouachamaresseprocessodeduasvias,deglobalizaoedelocalizao,de"paradoxo
global".Narealidade,anossacidadaniaseexerceemdiversosnveis,masnoplanolocalqueaparticipao
podeseexpressardeformamaisconcreta.
Agrandediferena,paramunicpiosquetomaramasrdeasdoprpriodesenvolvimento,que,emvezde
seremobjetospassivosdoprocessodeglobalizao,passaramadirecionarasuainserosegundoosseus
interesses.Promoverodesenvolvimentolocalnosignificavoltarascostasparaosprocessosmaisamplos,
incluindoosplanetrios:significautilizarasdiversasdimensesterritoriaissegundoosinteressesda
comunidade.
Hmunicpiostursticos,porexemplo,ondeumgigantedoturismoindustrialocupaumaimensapartedaorla
martima,jogaapopulaoribeirinhaparaointerioreobtmlucrosapartirdabelezanaturaldaregio,na
mesmaproporoemquedelaprivaosseushabitantes.Outrosmunicpiosdesenvolveramoturismo
sustentveleaproveitamatendnciacrescentedabuscadelugaresmaissossegados,compousadassimples
masemambienteagradvel,ajudando,enodesarticulando,asatividadespreexistentes,comoapesca
artesanal,quealissetornaumatrativo.Tantooturismoderesortscomooturismosustentvelparticipamdo
processodeglobalizao,masnasegundaopohumenriquecimentodascomunidades,quecontinuamaser
donasdoseudesenvolvimento.
Comopesocrescentedasiniciativaslocais,naturalquedaeducaoseesperemnosconhecimentos
gerais,masacompreensodecomoosconhecimentosgeraissematerializamempossibilidadesdeaono
planolocal.

Urbanizaoeiniciativassociais
Boapartedaatitudepassivade"espera"dodesenvolvimentosedeveaofatodeanossaurbanizaoaindaser
muitorecente.Nosanos1950,ramos,comoordemdegrandeza,doisterosdepopulaoruralhojesomos
82%depopulaourbana.Aurbanizaomudaprofundamenteaformadeorganizaodasociedadeemtorno
ssuasnecessidades.Umafamlianocamporesolveindividualmenteosseusprpriosproblemasde
abastecimentodegua,delixo,deproduodehortifrutigranjeiros,detransporte.
Nacidade,novivelcadaumteroseupoo,mesmoporqueoadensamentodapopulaoprovocaa
poluiodoslenisfreticospelasguasnegras.Otransporteemgrandepartecoletivo,oabastecimento
dependedeumaruacomercial,ascasastmdeestarinterligadascomredesdegua,esgotos,telefonia,
eletricidade,freqentementecomcabosdefibraspticas,semfalardaredederuasecaladas,deservios
coletivosdelimpezapblicaederemoodelixo,eassimpordiante.Acidadeumespaonoqualpredomina
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

3/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

osistemadeconsumocoletivoemrede.
Noespaoadensadourbano,asdinmicasdecolaboraopassamapredominar.Noadiantaumaresidncia
combateromosquitodadengueseovizinhonocolabora.Apoluiodeumcrregovaiafetartodaa
populaoqueviverioabaixo.Assim,enquantoaqualidadedevidadaeraruraldependiaemgrandeparteda
iniciativaindividual,nacidadepassaaseressencialainiciativasocial,queenvolvemuitaspessoasea
participaoinformadadetodos.
Oprprioentornoruralpassacadavezmaisasearticularcomareaurbana,tantopormeiodomovimentode
chcaraselazerruraldapopulaourbanacomopelasatividadesruraisquesecomplementamcomacidade,
comoocasodoabastecimentoalimentar,dasfamliasruraisquecomplementamarendacomtrabalho
urbano,oudanecessidadedeserviosdescentralizadosdeeducaoesade.Geraseassimumespao
articuladodecomplementaridadesentreocampoeacidade.Ondeanteshaviaadivisontidaentreo"rural"e
o"urbano"apareceoquetemsidochamadode"rurbano".
Noterritrioassimconstitudo,aspessoaspassamaseidentificarcomocomunidade,aadministrar
conjuntamenteproblemasquesocomuns.Esse"aprenderacolaborar"setornousuficientementeimportante
paraserclassificadocomoumcapital,umariquezadecadacomunidade,sobformadecapitalsocial.Emoutros
termos,seantigamenteoenriquecimentoeaqualidadedevidadependiamdiretamente,porexemplo,numa
propriedaderural,doesforodafamlia,nacidadeaqualidadedevidaeodesenvolvimentovodependercada
vezmaisdacapacidadeinteligentedeorganizaodascomplementaridades,dassinergiasnointeressecomum.
nesseplanoquedespontaaimensariquezadainiciativalocal:comocadalocalidadediferenciada,segundo
oseugraudedesenvolvimento,aregioondesesitua,aculturaherdada,asatividadespredominantesna
regio,adisponibilidadededeterminadosrecursosnaturais,assoluesterodeserdiferentesparacadauma.
Esaspessoasquevivemnalocalidade,queaconhecemefetivamente,quesabemrealmentequaissoas
necessidadesmaisprementes,osprincipaisrecursossubutilizados,eassimpordiante.Seelasnotomarem
iniciativas,dificilmentealgumofarparaelas.
OBrasilpossuiquase5.600municpios.Novivelogovernofederal,oumesmoogovernoestadual,
conhecertodososproblemasdetantoslugaresdiferentes.Etampoucoestnamodealgumasgrandes
corporaesresolvertantosassuntos,aindaquetivesseminteresse.Decertaforma,osmunicpiosformamos
"blocos"comosquaisseconstriopas,ecadablocooucomponentetemdeseorganizardeformaadequada
segundoassuasnecessidades,paraqueoconjuntoopasfuncione.
Assimpassamosdeumavisotradicionaldicotmica,naqualficavadeumladoainiciativaindividualede
outroagrandeorganizao,estatalouprivada,paraumavisodeiniciativascolaborativasnoterritrio.As
inmerasorganizaesdasociedadecivilorganizada,asONG,asorganizaescomunitrias,osgruposde
interesse,fazempartedessaconstruodeumasociedadequegradualmenteaprendeaarticularinteressesque
sodiferenciados,masnemporissodeixamdeterdimensescomplementares.
Aeducaonopodeselimitaraconstituirparacadaalunoumtipodeestoquebsicodeconhecimentos.As
pessoasqueconvivemnumterritriotmdepassaraconhecerosproblemascomuns,asalternativas,os
potenciais.Aescolapassa,assim,aserumaarticuladoraentreasnecessidadesdodesenvolvimentolocaleos
conhecimentoscorrespondentes.Nosetratadeumadiferenciaodiscriminadora,dotipo"escolapobrepara
pobres":tratasedeumaeducaomaisemancipadoranamedidaemqueasseguranovageraoos
instrumentosdeintervenosobrearealidadequeasua.

Informao,educaoecidadania
ApesquisadoraamericanaHazelHendersontrazumaimageminteressante.Imaginemosumtrnsito
atravancadonumaregiodacidade.Umadassoluesdeixarcadaumsevirarcomopode,umtipode
liberalismoexacerbado.Oresultadoser,provavelmente,quetodosbuscaromaximizarassuasvantagens
individuais,gerandoumengarrafamentomonstro,poisatendnciaocupartodososespaosvazios,ea
maioriavaiterumcomportamentosemelhante.Outrasoluocolocarguardasqueirodirecionartodoo
fluxodetrnsito,deformaimperativa,afimdedesobstruiraregio.Asoluopodesermaisinteressante,
masnorespeitaasdiferenasdeopooumesmodedestinodosdiversosmotoristas.Umaterceirasada
deixaraopoaocidado,masassegurar,pormeioderdiooudepainis,amplainformaosobreolocal
ondeocorreoengarrafamento,ostemposprevistosdedemoraeasopes.Essetipodedeciso,democrtica
masinformada,permiteocomportamentointeligentedecadaindivduo,segundoosseusinteressesesituao
particular,eaomesmotempoointeressecomum.
Semprehaver,naturalmente,umpoucodecadaoponasdiversasformasdeorganizarodesenvolvimento,
masoquenosinteressaparticularmenteaterceiraopo,poismostraquealmdo"valetudo"individual,ou
dadisciplinada"ordem",podehaverformasorganizadaseinteligentesdeaosemquesejaprecisomandar
naspessoas,respeitandoasualiberdade.Emoutrostermos,umbomconhecimentodarealidade,slidos
sistemasdeinformao,transparncianasuadivulgaopodempermitiriniciativasinteligentesporpartede
todos.

http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

4/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

Halgumtempo,acidadedePortoAlegrecolocouemmapasdigitalizadostodasasinformaessobreunidades
econmicasdacidade,queestoregistradasnaSecretariadaFazendaparaobteroalvardefuncionamento.
Quando,porexemplo,umcomerciantequerabrirumafarmcia,mostramlheomapadedistribuiodas
farmciasnacidade.Comisso,ocomerciantelocalizaasreasondejhvriasfarmcias,eondehfalta
delas.Assim,comboainformao,ocomercianteirlocalizarasuafarmciaondehclientelaqueesteja
precisando,servindomelhorosseusprpriosinteresseseprestandoumserviosocialmentemaistil.
Emoutrostermos,acoernciasistmicadenumerosasiniciativasdeumacidade,deumterritriodepende
fortementedeumacidadaniainformada.Atendnciaquetemoshojequesalgunspolticosouchefes
econmicoslocaisdispemdainformao,editamoseuprogramacidade.Assim,ademocratizaodo
conhecimentodoterritrio,dassuasdinmicasmaisvariadasumacondiocentraldodesenvolvimento.E
ondeocidadovaicolherconhecimentosobreasuaregiosediscussessobreacidadesaparecemumavez
acadaquatroanosnosdiscursoseleitorais?
UmrelatriorecentedoInstitutodeEstudosScioEconmicos(Inesc),umaONGquetrabalhasobreocontrole
dodinheiropblico,nessesentidointeressante:
Ofatodetermosumasociedadecombaixonveldeescolaridade,constituiumdesafioamais,no
sparamelhoraraescolaridade,masparaeducarparaacidadania,paraqueoscidadossaibam
suasresponsabilidadesesaibamcobrardosseuslegisladoresedopoderpblicoemgeral,a
transparncia,adecomposiodosnmerosquenoentendem.Apesardisso,eemboranohaja
umaculturadisseminadadocontrolesocialnapopulao,muitoscidadosexercemocontrolesocial
comextremaeficciaporquetmnoodeprioridadeefazemcomparaes,emtermosde
resultadosdaspolticas,mesmosemsaberler,emesmoquandooprpriopoderpblicotenta
desqualificlos,principalmentequandoseapontamirregularidadesnosConselhos.Quantomaisas
informaessomonoplio,ouhermticaseconfusas,menoracapacidadedeasociedade
participaredeinfluenciaroEstado,oqueacabaenfraquecendoanoodedemocracia,quepode
sermedidapelofluxo,pelaqualidadeequantidadedasinformaesquecirculamnasociedade.O
grandedesafioatransparncianosentidodoempoderamento,quesignificaencontrar
instrumentosparaqueapopulaoentendaooramentoefiscalizeopoderpblico.1
Oobjetivodaeducaonodesenvolverconceitostradicionaisde"educaocvica"commoralismosque
cheiramamofo,maspermitirqueosjovenstenhamacessoaosdadosbsicosdocontextoqueregerassuas
vidas.Entenderoqueacontececomodinheiropblico,quaissoosindicadoresdemortalidadeinfantil,quem
soosmaiorespoluidoresdasuaregio,quaissoosmaiorespotenciaisdedesenvolvimentotudoissouma
questodeelementartransparnciasocial.Nosetratadeprivilegiaro"prtico"relativamenteaoterico,
tratasededarumembasamentoconcretoprpriateoria.

Osparceirosdodesenvolvimentolocal
Umaeducaoqueinsiranassuasformasdeeducarumamaiorcompreensodarealidadelocalterde
organizarparceriascomosdiversosatoressociaisqueconstroemadinmicalocal.Emparticular,asescolas,
ouosistemaeducacionallocaldeformageral,terodearticularsecomuniversidadeslocaisouregionaispara
elaboraromaterialcorrespondente,organizarparceriascomONGquetrabalhamcomdadoslocais,conheceras
diferentesorganizaescomunitrias,interagircomdiversossetoresdeatividadespblicas,buscaroapoiode
instituiesdosistemaScomoSebraeouSenac,eassimpordiante.
Oprocessodeduplosentido,pois,porumlado,levaaescolaaformarpessoascommaiorcompreensodas
dinmicasrealmenteexistentesparaosfuturosprofissionais,e,poroutro,levaaqueessasdinmicas
penetremoprpriosistemaeducacional,enriquecendoo.Assim,osprofessoresteromaiorcontatocomas
diversasesferasdeatividades,tornarseodecertamaneiramediadorescientficosepedaggicosdeum
territrio,deumacomunidade.Arequalificaodosprofessoresqueissoimplicapodersermuitorica,pois
essesseronaturalmentelevadosaconfrontaroqueensinamcomasrealidadesvividas,sendodecerta
maneiracolocadosnamesmasituaoqueosalunos,queescutamasaulaseenfrentamadificuldadeemfazer
aponteentreoqueensinadoearealidadeconcretadoseucotidiano.
Oimpactoemrelaomotivao,paraunseoutros,podersergrande,sobretudoparaosalunosaquem
sempreseexplicaque"umdia"entenderoporqueoqueestudamimportante.Oalunoquetiveraprendido
emtermoshistricosegeogrficoscomosedesenvolveuasuacidade,oseubairro,termaiorcapacidadee
interesseemcontrastaressedesenvolvimentocomoprocessodeurbanizaodeoutrasregies,deoutros
pases,ecompreendermelhorosconceitostericosdasdinmicasdemogrficasemgeral.
Envolveaindamudanasdosprocedimentospedaggicos,poisdiferentefazerosalunosanotaremoqueo
professordizsobreD.CarlotaJoaquina,eorganizardemaneiracientficaoconhecimentoprticomas
fragmentadoqueexistenacabeadosalunos.Emparticular,serianaturalorganizardeformaregulareno
espordicadiscussesqueenvolvamalunos,professoreseprofissionaisdediversasreasdeatividades,desde
lderescomunitriosagerentesdebanco,desindicalistasaempresrios,deprofissionaisliberaise
desempregados,apoiandoessescontatossistemticoscommaterialcientficodeapoio.
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

5/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

Nasociedadedoconhecimentoparaaqualevolumosrapidamente,todosenosasinstituiesdeensino
sedefrontamcomasdificuldadesdeselidarcommuitomaisconhecimentoeinformao.Asempresas
realizamregularmenteprogramasderequalificaodostrabalhadores,ehojetrabalhamcomoconceitode
knowledgeorganization,oudelearningorganizations,nalinhadaaprendizagempermanente.
Acabouotempoemqueaspessoasprimeiroestudam,depoistrabalham,edepoisseaposentam.Arelao
comainformaoeoconhecimentoacompanhacadavezmaisaspessoasdurantetodaasuavida.um
deslocamentoprofundoentreacronologiadaeducaoformaleacronologiadavidaprofissional.
Nessesentido,todasasorganizaes,enosasescolas,setornaraminstituiesondeseaprende,
reconsideramseosdadosdarealidade.Aescolaprecisaestararticuladacomessesdiversosespaosde
aprendizagemparaserumaparceiradastransformaesnecessrias.
UmexemplointeressantenosvemdeJacksonville,nosEstadosUnidos.Acidadeproduzanualmenteum
balanodeevoluodasuaqualidadedevida,avaliandoasade,aeducao,asegurana,oemprego,as
atividadeseconmicas,eassimpordiante.Esserelatrioanualproduzidocomaparticipaodosmais
variadosparceirosepermiteinseriroconhecimentocientficodarealidadenocotidianodoscidados.Omundo
daeducaotemporvocaoensinaratrabalhardeformaorganizadaoconhecimento.Podeficarforade
esforosdessetipo?2
Aparecemcomoparceirosnecessriosasuniversidadesregionais,asempresas,osistemaS,diversosrgos
daprefeitura,asONGambientais,asorganizaescomunitrias,amdialocal,asrepresentaeslocaisdo
IBGE,daEmbrapaedeoutrosorganismosdepesquisaedesenvolvimento.Enfim,hummundode
conhecimentosdispersosesubutilizados,quepodemsetornarmatriaprimadeumensinodiferenciado.
Oquevisamosumaescolaumpoucomenoslecionadora,eumpoucomaisarticuladoradosdiversosespaos
doconhecimentoqueexistememcadalocalidade,emcadaregioeeducarosalunosdeformaaquese
sintamfamiliarizadoseinseridosnessarealidade.

Oimpactodastecnologias3
impressionanteasolidodoprofessoranteasuaturma,comosseuscinqentaminutoseumafatiade
conhecimentopredefinidaatransmitir.Algunsseromelhores,outrospiores,paraenfrentaresseprocesso,
masnoconjuntoesseuniversofatiadocorrespondepoucomotivaodosalunos,etornousemuitodifcilpara
oprofessor,individualmente,modificarosprocedimentos.Issolevouaumasituaointeressante,deum
grandenmerodepessoasnareaeducacionalquerendointroduzirmodificaes,aomesmotempoquepouco
muda.umtipodeimpotnciainstitucional,emqueumaengrenagemtemdificuldadedealteraralgo,na
medidaemquedependedeoutrasengrenagens.Amudanasistmicasempredifcil.Esobretudo,assolues
individuaisnobastam.
Umdosparadoxosqueenfrentamosocontrasteentreaprofundidadedasmudanasdastecnologiasdo
conhecimentoeopoucoquemudaramosprocedimentospedaggicos.Amaleabilidadedosconhecimentosfoie
estsendoprofundamenterevolucionada.Pondodeladoosdiversostiposdeexagerossobrea"inteligncia
artificial",ouasdesconfianasnaturaisdosdesinformados,arealidadequeainformtica,associadas
telecomunicaes,permite:
estocardeformaprtica,emdisquetes,emdiscosrgidoseemdiscoslaser,ousimplesmenteemalgum
endereodarede,gigantescosvolumesdeinformao.Estamosfalandodecentenasdemilhesde
unidadesdeinformaoquecabemnobolso,edoacessouniversalaqualquerinformaodigitalizada
trabalharessainformaodeformainteligente,permitindoaformaodebancosdedadossociaise
individuaisdeusosimpleseprtico,eeliminandoasrotinasburocrticasquetantoparalisamotrabalho
cientfico.Pesquisardezenasdeobrasparasaberquemdisseoqusobreumassuntoparticular,
"navegando"entreasmaisdiversasopinies,tornaseumatarefaextremamentesimples
transmitirdeformamuitoflexvelainformaopormeiodainternet,deformabarataeprecisa,
inaugurandoumanovaeradecomunicaodeconhecimentos.Issoimplicaque,dequalquersaladeaula
ouresidncia,podemseracessadosdadosdequalquerbibliotecadomundo,ouainda,queumconjuntode
escolaspodetransmitirinformaescientficasdeumaparaoutra,oudeumconjuntodeinstituies
regionaisemredeseducacionaisarticuladas
integraraimagemfixaouanimada,osomeotextodemaneiramuitosimples,ultrapassandoa
tradicionaldivisoentreamensagemlidanolivro,ouvidanordioouvistanumatela,envolvendoalisa
possibilidadehojedequalquerescolaterumardiocomunitria,tornandoseumarticuladorlocal
poderosonoplanodoconhecimento
manejarossistemassemserespecialista:acabouseotempoemqueousuriotinhadeaprenderuma
"linguagem",ousimplesmentetinhaqueparardepensarnoproblemadoseuinteressecientficopara
pensarnocomomanejarocomputador.Ageraodosprogramasuserfriendly,ouseja"amigos"do
usurio,tornaoprocessopoucomaiscomplicadoqueodaaprendizagemdousodamquinadeescrever,
masexigetambmumamudanadeatitudesanteoconhecimentodeformageral,mudanaculturalque,
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

6/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

essasim,freqentementecomplexa.
Trataseaquidedadosmuitoconhecidos,eoquequeremosnotar,aolembrlosbrevemente,queestamos
peranteumuniversoquesedescortinacomrapidezvertiginosa,equeserouniversodocotidianodaspessoas
quehojeformamos.
Somenteagora,contudo,aspessoascomeamasedarcontadequeocustototaldeumequipamentode
primeiralinha,comenormecapacidadedeestocagemdedados,impressora,modem,escnerparatransporte
diretodetextosouimagensdopapelparaaformamagntica,continuacaindoregularmente.4
Humpotencialdedemocratizaoradicaldoapoioaosprofessores,edenivelamentoporcimadoconjuntodo
mundoeducacionalnopas,queastecnologiashojepermitem,ealutaporessademocratizaotornouse
essencialnamudanasistmica,queultrapassaonveldeiniciativadoeducadorindividualoudaescola
isoladamente.Nohdvidadequeoeducadorfreqentementeaindasedebatecomosproblemasmais
dramticoseelementares.Masaimplicaoprticaquevemos,anteaexistnciaparaleladesseatrasoeda
modernizao,quetemosquetrabalharem"doistempos",fazendoomelhorpossvelnouniversopreterido
queconstituianossaeducao,mascriandorapidamenteascondiesparaumautilizao"nossa"dosnovos
potenciaisquesurgem.
Noplanodaimplantaolocaldetecnologiasaserviodaeducao,oexemplodePira,pequenacidadedo
EstadodoRio,importante.Oprojeto,deiniciativamunicipal,envolveuconvnioscomasempresasque
administramtorresderetransmissodesinaldeTVedetelefoniacelular,parainstalaodeequipamentode
retransmissodesinaldeinternetporrdio.Assimseasseguraacoberturadetodooterritriomunicipal.A
partirdealgunspontosderecepo,fezseumadistribuiodosinalbandalargaporcabo,dandoacessoa
todasasescolas,instituiespblicas,empresas.Comoagestodosistemapblica,utilizousea
diferenciaodetarifasparaqueolucromaiordasempresascobrisseumasubvenoaoacessodomiciliar,e
hojequalquerfamliahumildepodeteracessobandalargaemcasaporR$35porms.Convniosdecrdito
combancosoficiaispermitemacompradeequipamentosparticularescomjurosbaixos.Oresultadoprtico
queoconjuntodomunicpio"banha"noespaodainternet,gerandoumaprodutividadesistmicamaiordo
esforodetodos,almdemudanadeatitudesdejovens,demaiorfacilidadedetrabalhodosprofessoresque
tmpossibilidadedeacessoemcasa,eassimpordiante.
Oquetemoshojeumarpidapenetraodastecnologias,eumalentaassimilaodasimplicaesqueessas
tecnologiastrazemparaaeducao.Convivem,assim,doissistemaspoucoarticulados,efreqentemente
vemosescolasquetrancamcomputadoresnumasala,o"laboratrio",emvezdeinseriroseuusoem
dinmicaspedaggicasrepensadas.

Educaoegestodoconhecimento
Comoriscodedizerobvio,masvisandosistematizao,podemosconsiderarque,emrelaogestodo
conhecimento,osnovospontosdereferncia,outransformaesmaissignificativas,seriamosseguintes:
necessriorepensardeformamaisdinmicaecomnovosenfoquesaquestodouniversode
conhecimentosatrabalhar:ningummaispodeaprendertudo,mesmodeumareaespecializadaa
opoentre"cabeabemcheia"ou"cabeabemfeita"nosdeixapoucasopes
nesseuniversodeconhecimentos,assumemmaiorimportnciarelativaasmetodologias,oaprendera
"navegar",reduzindoseaindamaisaconcepode"estoque"deconhecimentosatransmitir
tornasecadavezmaisfluidaanoodereaespecializadadeconhecimentos,oude"carreira",quando
doengenheiroseexigecadavezmaisumacompreensodaadministrao,quandoqualquercientista
socialprecisadeumavisodosproblemaseconmicos,eassimpordiante,devendose,alis,colocarem
questooscorporativismoscientficos
aprofundaseatransformaodacronologiadoconhecimento:avisodohomemqueprimeiroestuda,
depoistrabalha,edepoisseaposentatornasecadavezmaisanacrnica,eacomplexidadedasdiversas
cronologiasaumenta
modificaseprofundamenteafunodoeducando,emparticulardoadulto,quedevesetornarsujeitoda
prpriaformao,anteadiferenciaoeriquezadosespaosdeconhecimentonosquaisdever
participar
alutapeloacessoaosespaosdeconhecimentovinculaseaindamaisprofundamenteaoresgateda
cidadania,emparticularparaamaioriapobredapopulao,comoparteintegrantedascondiesdevida
edetrabalho
finalmente,longedetentarignorarastransformaes,oudeatuardeformadefensivaanteasnovas
tecnologias,precisamospenetrarasdinmicasparaentendersobqueformaosseusefeitospodemser
invertidos,levandoaumprocessoreequilibradordasociedade,quandohojetendemareforaras
polarizaeseadesigualdade.
Deformageral,todasessastransformaestendemanosatropelar,gerandofreqentementeresistncias
fortes,sentimentosdeimpotncia,reaespoucoarticuladas.Noconjunto,noentanto,hofatoessencialdeas
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

7/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

novastecnologiasrepresentaremumaoportunidaderadicaldedemocratizaodoacessoaoconhecimento.
Apalavrachaveaconectividade.Umavezfeitooinvestimentoinicialdeacessobandalargadeumaescola,
oudeumafamlia,atotalidadedoconhecimentodigitalizadodoplanetaquesetornaacessvel,representando
umamudanaradical,particularmenteparapequenosmunicpios,pararegiesisoladas,enarealidade
qualquersegmentorelativamentepoucoequipado,mesmodasmetrpoles.5Quandoseolhaoqueexisteem
geralnasbibliotecasescolares,eapobrezadaslivrariascentradasemlivrosdeautoajuda,volumes
traduzidossobrecomoganhardinheiroefazeramigos,almdealgumasbobagensmais,compreendesea
quepontooaproveitamentoadequadodaconectividadepodetornarseumaformaradicaldedemocratizaodo
acessoaoconhecimentomaissignificativo.
Aomesmotempo,essaconectividadepermitequemesmopequenasorganizaescomunitrias,ONG,pequenas
empresas,ncleosdepesquisarelativamenteisolados,podemarticularseemrede.Oproblemade"ser
grande"jestdeixandodeseressencial,quandosebemconectado,quandosepertenceaumarede
interativa.
Emoutrostermos,aeradoconhecimentoexigemuitomaisconhecimentoatualizadoeinseridonossignificados
locaiseregionais,eaomesmotempoastecnologiasdainformaoecomunicaotornamoacessoaesse
conhecimentomuitomaisvivel.Aeducaoprecisa,decertaforma,organizaressatransio,eprepararas
crianasparaomundorealmenteexistente.

Odesafioeducacionallocaleosconselhosmunicipais
Umdiretordeescolaandaemgeralassoberbadoporproblemasdocotidiano,commuitavisodoimediato,e
poucotempoparaavisomaisampla.Oprofessorenfrentaagestodasaladeaula,efreqentementeest
muitocentradonadisciplinaqueministra.Nessesentido,oConselhoMunicipaldeEducao,reunindopessoas
queaomesmotempoconhecemoseumunicpio,oseubairroeosproblemasmaisamplosdodesenvolvimento
local,earedeescolardaregio,podesetornaroncleoirradiadordaconstruodoenriquecimentocientfico
maisamplodolocaledaregio.
Essasvisesimplicam,semdvida,umaatitudecriativaporpartedosconselheirosdeeducao.Um
documentoendereadoaoPrConselhoressaltaorespaldoformalqueessasiniciativaspodemencontrar:
ImportadizerqueoConselhodesempenhaimportantepapelnabuscadeumainovaopedaggica
quevalorizeaprofissodocenteeincentiveacriatividade.Poroutrolado,elepodeserumplode
audincias,anliseseestudosdepolticaseducacionaisdoseusistemadeensino.Finalmente,
importanoseesquecerdafundamentaotica,legaldesuasatribuiesparaseganharem
legitimidadeperanteasociedadeeospoderespblicos...Sobessesaspectos,oconselheiroser
vistocomoumgestorcujanaturezaremeteaoverbogeraregerarproduzironovo:umnovo
desenhoparaaeducaomunicipalconsoanteosmaisldimosprincpiosdemocrticose
republicanos.
Outrodocumento,deElieteSantiago,6insistenopapeldosConselhosMunicipaisdeEducaocomo"formade
participaodasociedadenocontrolesocialdoEstado.Configurasecomoumespaoparaadiscussoefetiva
dapolticaeducacionaleconsequentementeseucontroleeavaliaopropositiva.Nessecaso,esperasea
afirmaodoseucarterdeliberativodemodoaavanarcadavezmaisemrelaosuafunoconsultiva".
Issoenvolve"aorganizaodoespaoedotempoescolaredotempocurricularcomnfasenasua
distribuio,organizaoeuso,eosresultadosdeaprendizagenscomnfasenoconhecimentodeexperincias
inovadoras".
NoquadrodoMinistriodoMeioAmbiente,juntocomoMinistriodasCidades,gerouseoprograma
"MunicpiosEducadoresSustentveis",quetambmpermiteinserirnasescolasumanovavisotantodoestudo
daproblemticalocalcomodaresponsabilizaoedoprotagonismoinfantilejuvenilrelativamenteaoseu
meio.Assim,porexemplo,asescolaspodemcontribuirparaelaborarindicadoresregionaisesistemasde
avaliaoparaomonitoramentoeaavaliaodasituaoambiental.
OProgramaMunicpiosEducadoresSustentveispropepromoverodilogoentreosdiversos
setoresorganizados,colegiados,comosprojetoseaesdesenvolvidosnosmunicpios,bacias
hidrogrficaseregiesadministrativas.Aomesmotempo,propedarlhesumenfoqueeducativo,
noqualcidadsecidadospassamasereditores/educadoresdeconhecimentosocioambiental,
formandooutroseditores/educadores,emultiplicandosesucessivamente,demodoqueomunicpio
setransformeemeducadorparaasustentabilidade.7
Aresponsabilidadeescolarnesseprocessoessencial,poisprecisamosconstruirumageraodepessoasque
entendamefetivamenteomeioondeestoinseridas:omesmodocumentoressaltaque
todossomosresponsveispelaconstruodesociedadessustentveis.Issosignificapromovera
valorizaodoterritrioedosrecursoslocais(naturais,econmicos,humanos,institucionaise
culturais),queconstituemopotenciallocaldemelhoriadaqualidadedevidaparatodos.preciso
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

8/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

conhecermelhorestepotencial,parachegarmodalidadededesenvolvimentosustentvel
adequadasituaolocal,regionaleplanetria.
NomunicpiodeVicncia,emPernambuco,encontramososeguinterelato:"Educaoaprincipalcondio
paraodesenvolvimentolocalsustentvel.Nessadimenso,aSecretariadeEducaodoMunicpioimplantouo
projeto
Escolasrurais,construindoodesenvolvimentolocal
,comaperspectivademelhoriadaqualidadedo
ensinoe,conseqentemente,amelhoriadaqualidadedevidadascomunidadesrurais".Oprojetopermitiu"uma
metodologiadiferenciadaquelevaaumacontribuioparaumamelhorcompreensodeumverdadeiro
exercciodecidadania.Oprojetotemcomoobjetivotornaraescolaocentrodeproduodeconhecimento,
contribuindoparaodesenvolvimentolocal".8
Sovisesquevoseconcretizandogradualmente,comexperinciasquebuscamdeformadiferenciada,
segundoasrealidadeslocaiseregionais,caminhosprticosquepermitamdareducaoumpapelmaisamplo
deirradiadordeconhecimentosparaodesenvolvimentolocal,formandoumanovageraodepessoas
conhecedorasdosdesafiosqueterodeenfrentar.
Noh"cartilha"paraessetipodeprocedimentos.Emalgunsmunicpios,oproblemacentraldeguaem
outros,deinfraestruturasemoutros,ainda,deseguranaoudedesemprego.Algunspodemseapoiar
numaempresadevisoaberta,outrasseligarocomuniversidadesregionais.Hcidadescomprefeitos
dispostosaajudarnodesenvolvimentointegradoesustentvelhoutrasemqueacompreensodovalordo
conhecimentoaindaincipiente,eondeasautoridadesachamquedesenvolverummunicpioconsisteem
inaugurarobras.Cadarealidadediferente,enohcomoescaparaotrabalhocriativoquecadaconselho
municipaldeverdesenvolver.
Issodito,apresentamosaseguiralgumassugestes,paraservirdepontosdereferncia,baseadasqueesto
noconhecimentodecoisasquederamcerto,edeoutrasquederamerrado,visandonoservirdecartilha,mas
deinspirao.Emtermosbemprticos,asugestoqueumConselhoMunicipaldeEducaoorganizeessas
atividadesemquatrolinhas:
Montarumncleodeapoioedesenvolvimentodainiciativadeinserodarealidadelocalnasatividades
escolares.
Organizarparceriascomosdiversosatoreslocaispassveisdecontribuircomoprocesso.
Organizaroudesenvolveroconhecimentodarealidadelocal,aproveitandoacontribuiodosatores
sociaisdolocaledaregio.
Organizarainserodesseconhecimentonocurrculoenasdiversasatividadesdaescolaeda
comunidade.
Montarumncleodeapoioessencial,pois,semumgrupodepessoasdispostasaassegurarqueainiciativa
chegueaosresultadosprticos,dificilmentehaverprogresso.OConselhopodernomearumgrupode
conselheirosmaisinteressados,traarumaprimeiraproposta,ouviso,eassociariniciativaalguns
professoresoudiretoresdeescolaquequeiramcoloclaemprtica.importantequehajaumcoordenadore
umcronogramamnimo.
Quantoaosatoreslocais,avisoasetrabalhardeumaredepermanentedeapoio.Muitasinstituieshoje
tmnaproduodeconhecimentoumadimensoimportantedassuasatividades.Tratase,evidentemente,das
faculdadesouuniversidadeslocaisouregionais,dasempresas,dasrepartiesregionaisdoIBGE,de
instituiescomoEmbrapa,Ematereoutras,deONGquetrabalhamcomdimensesparticularesdarealidade,
deorganizaescomunitrias.
Oobjetivodaredenodesimplesmenterecolherinformao,navisodeumgrandebancodedados,masde
assegurarquesejadisponibilizada,quecirculeentreosdiversosatoressociaisdaregio,esobretudoque
permeieoambienteescolar.NacidadedeSantos,porexemplo,foicriadoumcentrodedocumentaoda
cidade,comdotaodaprefeitura,masdirigidoporumcolegiadoqueenvolveuquatroreitores,quatro
representantesdeorganizaesdasociedadecivilequatrorepresentantesdaprefeitura.Oobjetivoeraevitar
queasinformaessobreomunicpiofossem"apropriadas"etransformadaseminformao"chapabranca",e
garantiracessoecirculao.
Adiversidadedesoluesaquiimensa,poistemosdesdepoderososcentrosmetropolitanosatpequenos
municpiosrurais.Oessencialteremcontaquetodososatoressociaislocaisproduzeminformaode
algumaforma,equeessainformaoorganizadaedisponibilizadatornasevaliosaparatodos.Eparao
sistemaeducacionallocal,emparticular,tornasefontedeestudoeaprendizagem.9
Osmunicpiosparticularmentedesprovidosdeinfraestruturasadequadaspoderofazerparceriascom
instituiescientficasregionaiseapresentarprojetosdeapoioainstnciasdenvelmaiselevado.H
municpiosquerecorremtambmaarticulaesintermunicipais,comoocasodosconsrcios,podendoassim
racionalizarosseusesforos.
Organizaroconhecimentolocalnormalmentenoenvolveproduzirinformaesnovas.Asdiversassecretarias
produzeminformao,bemcomoasempresaseoutrasentidadesmencionadas.Temoshojetambm
informaobsicaorganizadapormunicpiosnoIBGE,noprojetocorrespondentedoIpea/Pnudeoutras
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

9/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

instituies,comdiversasmetodologias,epoucoarticuladas,masquepodemservirdebase.Essasinformaes
hojedispersasefragmentadasdeveroserorganizadas,eservirdepontodepartidaparaumasriedeestudos
domunicpiooudaregio.
Higualmente,mesmoparaasregiespoucoestudadas,relatriosantigosdeconsultoria,monografiasnas
universidadesdaregio,relatosdeviagem,estudosantropolgicoseoutrosdocumentosacumulados,hoje
subaproveitados,masquepodemsetornarpreciososnavisodesegerarumacompreenso,porparteda
novagerao,darealidadeemquevivem.
Semrecorreraconsultoriascaras,hojebastantevivelcontrataroapoiometodolgicoparaaorganizaoe
sistematizaodessasinformaes,aelaboraodematerialdeensino,detextosdeapoioparaleitura,e
assimpordiante.
Ainserodoconhecimentolocalnocurrculoenasatividadesescolaresimplicaumainflexosignificativa
relativamenterotinaescolar,maisafeitaacartilhasgeraisrodadasnotempo.Adificuldadecentralde
inserirnaescolaumconhecimentolocalqueosprofessoresaindanotm.Nessesentido,parecerazovel,
enquantoseorganizaaproduodematerialdeapoioparaosprofessoresealunosasdiversasinformaese
estudossobrearealidadelocaleregional,irgradualmenteinserindooestudodarealidadelocalmedianteum
contatomaiorcomacomunidadeprofissionallocal.
Hescolashojequerealizam"trabalhosdecampo"emquealunosdepranchetavovisitarumacidadeouum
bairro.Soatividadesteis,masformaisepoucoprodutivas,quandonosoacompanhadasdaconstruo
sistemticadoconhecimentodarealidaderegional.Qualquercidadetemhojelderescomunitriosquepodem
trazerahistriaoraldoseubairrooudasuaregiodeorigem,empresriosoutcnicosdediversasreas,
gerentesdesadeoumesmodeescolasquepodemexplicitarcomosedonarealidadeasdificuldadesde
administrarasreassociais,agricultoresouagrnomosqueconhecemmuitodosololocaledassuas
potencialidades,eassimpordiante,artesosquepodematatrairosjovensparaaaprendizagem,eassimpor
diante.
Umadimensoimportantedapropostaapossibilidadedemobilizarosalunoseprofessoresnaspesquisasdo
localedaregio.Essetipodeatividadeasseguratantoaassimilaodeconceitoscomoocruzamentode
conhecimentosentreasdiversasreas,rearticulandoinformaesquenasescolassosegmentadasem
disciplinas.
Emoutrostermos,preciso"redescobrir"omanancialdeconhecimentosqueexisteemcadaregio,valorizlo
etransmitilodeformaorganizadaparaasgeraesfuturas.Conhecimentostcnicossoimportantes,mastm
deserancoradosnarealidadequeaspessoasvivem,demaneiraaseremapreendidosnasuadimensomais
ampla.

Notas
1Inesc,"Transparnciaecontrolesocial",2006.[Links]
2"JacksonvilleQualityoflifeprogressreport:aguidelineforbuildingabettercommunity"["Relatriode
progressodaqualidadedevida:umguiaparaconstruirumacomunidademelhor](Disponvelem:
<http://www.jcci.org>). [Links]
3DesenvolvemosessetemanolivroTecnologiasdoconhecimento:osdesafiosdaeducao(Petrpolis:Vozes,
2005Disponvelem:<http://dowbor.org>). [Links]
4Adisponibilizaodeumcomputadorbsiconafaixade100dlares,metadeumasriedeorganizaes
internacionais,estemfasedematerializaorpidasoluesdedisponibilizaogeneralizadadeacesso
bandalargacomoemPira(projetoPiradigital)mostramquecolocarasescolasnomesmopatamar
tecnolgicobsicotornouserigorosamentevivelemprazobastantecurto.Oprojetodeleidestinadoa
viabilizaroacessointernetatodasasescolasdopas,comrecursosdoFUST,estemdiscusso.
5Humabatalhaplanetrianareadapropriedadeintelectual,comdiversascorporaesmundiaistentando
tornaroconhecimentoemgeralpoucoacessvel,mediantediversostiposdeprotecionismos.Humaforte
contracorrentenalinhadaliberdadedeacessoaoconhecimento.Ver,aesserespeito,olivrodeJeremyRifkin,
Aeradoacesso(SoPaulo:MakronBooks,2001).[Links]
6ElieteSantiago,Direitoaprendizagem:odesafiododireitoeducao(textopreliminar). [Links]
7MinistriodoMeioAmbienteProgramaMunicpiosEducadoressustentveis2edio,Braslia,2005,24p.
[Links]
8RelatocomunicadopeloProf.PeterSpink,doProgramaGestoPblicaeCidadania,FGVSP,SoPauloo
programatemacompanhadoexperinciassimilaresemAraraquara(SP)SoGabrieldaCachoeira(AM)
Turmalina(MG)SentoS(BA)TrsPassos(RS)Mau(BA)eoutros.Acessopor:inovando@fgvsp.br
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

10/11

17/03/2015

EstudosAvanadosEducationandtheappropriationoflocalreality

9Humaantigaeestrildiscussosobreasuperioridadedateoriaoudaprtica.Narealidade,noh
nenhumasuperioridadepedaggicanoensinodevisesconceituaismaisabstratasrelativamenteao
conhecimentoconcretolocal:umafalsadualidade,poisnainteraoquesegeraacapacidadedeaprender,
edelidarcomosprpriosconceitosabstratos.Essafalsadualidadetemdadolugarasimplificaesabsurdas
como"naprticaateorianofunciona",prejudicandojustamenteaapreensotericadosproblemas.

Recebidoem16.5.2007eaceitoem31.5.2007.

LadislauDowbordoutoremCinciasEconmicaspelaEscolaCentraldePlanejamentoeEstatsticade
Varsvia,professortitulardaPUCdeSoPauloeconsultordediversasagnciasdasNaesUnidas.autorde
Areproduosocial,Omosaicopartido,Tecnologiasdoconhecimento:osdesafiosdaeducao,todospela
editoraVozes,almdeOqueacontececomotrabalho?(Senac),ecoorganizadordacoletneaEconomiasocial
noBrasil(Senac).Seusnumerosostrabalhossobreplanejamentoeconmicoesocialestodisponveisnosite
http://dowbor.org@ldowbor@uol.com.br

Allthecontentsofthisjournal,exceptwhereotherwisenoted,islicensedundera
CreativeCommonsAttributionLicense
InstitutodeEstudosAvanadosdaUniversidadedeSoPaulo

RuadaReitoria,109CidadeUniversitria
05508900SoPauloSPBrasil
Tel:(5511)30911675/30911676
Fax:(5511)30914306
estudosavancados@usp.br

http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010340142007000200006&script=sci_arttext

11/11

You might also like