You are on page 1of 8

Que es la epistemologa y su relacin con el conocimiento.

M.Sc. Johnny Cartn Quesada


QU ES LA EPISTEMOLOGA?
En una p rime ra a p ro xima c i n, p o d e mo s e nte nd e r e l t rmino
e p iste mo lo g a c o mo e l e stud io d e l c o no c imie nto . La p a la b ra p ro vie ne
d e d o s vo c a b lo s g rie g o s: o e p iste me ("c o no c imie nto ") y
o lo g o s ("te o ra ). En e ste c o nte xto , c o no c imie nto se re fie re a to d o lo
p e nsa mo s q ue sa b e mo s so b re e l mund o : lo s c o no c imie nto s
c o nsid e ra d o s c o mo ta le s p o r la s d ife re nte s d isc ip lina s y la s c re e nc ia s y
o p inio ne s so ste nid a s p o r ind ivid uo s o g rup o s. Ad e m s, c o mo e n la
p r c tic a e l c o no c imie nto p re sup o ne un se r q ue c o no c e , la
e p iste mo lo g a e nfo c a su mira d a ta mb i n e n e l suje to c o g no sc e nte , y e n
su re la c i n c o n e l o b je to c o no c id o .
La p rinc ip a l p re o c up a c i n d e la e p iste mo lo g a e s la na tura le za ,
tip o lo g a y ta xo no ma d e la s d istinta s ma nife sta c io ne s d e su o b je to d e
e stud io y d e la re la c i n e ntre e sta s y e l mund o (e s d e c ir, e l g ra d o e n
q ue c a d a una re sulte c ie rta o ve rd a d e ra ).
Esta s ind a g a c io ne s
ne c e sa ria me nte la o b lig a n a id e ntific a r y e va lua r la s fue nte s y o rg e ne s
d e l c o no c imie nto , y a e stud ia r lo s me c a nismo s o m to d o s q ue se
e mple a n p a ra g e ne ra rlo o p a ra c o nstruirlo (p o r e je mp lo , lo s
ra zo na mie nto s me d ia nte lo s c ua le s se d e riva una a firma c i n d e o tra ) y
la e nfre nta n c o n p ro b le ma s ta le s c o mo la s c irc unsta nc ia s hist ric a s,
p sic o l g ic a s, c ultura le s y so c ia le s q ue p re sid e n su na c imie nto .
Lo d ic ho ha sta e l mo me nto p o ne e n c la ro q ue a q u a d o p ta mo s una
p o sic i n a mp lia , a l c o nsid e ra r to d o c o no c imie nto e n g e ne ra l c o mo e l
o b je to d e e stud io d e la e p iste mo lo g a . Esta p o sic i n, sin e mb a rg o , se
a p a rta d e l uso p re d o mina nte e n c a ste lla no , se g n e l c ua l la p a la b ra
g no se o lo g a se re fie re a l e stud io d e c o no c imie nto e n e ste se ntid o ,
mie ntra s q ue e p iste mo lo g a se re se rva p a ra e l c o nte xto c ie ntfic o . En
lne a c o n e sta ltima te nd e nc ia , se e stima a ve c e s q ue e l t rmino e s
e q uiva le nte a filo so fa d e la c ie nc ia ; a q u, e n c a mb io , c o nsid e ra mo s
q ue e sta ltima , a p e sa r d e c o inc id ir e n g ra n p a rte c o n la e p iste mo lo g a
(q ue a b a rc a ra a simismo e l e stud io d e muc ho s a sp e c to s d e la c ie nc ia
c o mo c a so s p a rtic ula re s d e l c o no c imie nto e n g e ne ra l) va muc ho m s
a ll d e la p rime ra . Entre o tro s te ma s, la filo so fa d e la c ie nc ia p ro fund iza
e n la s ma ne ra s p a rtic ula re s e n q ue la s te o ra s c ie ntfic a s c a mb ia n y se

d e sa rro lla n, y e n e l p a pe l q ue d e se mpe a la c ie nc ia e n la p re d ic c i n,


la e xp lic a c i n y e l c o ntro l de la na tura le za .
En fo rma simila r, se c o nfund e a ve c e s la l g ic a c o n la e p iste mo lo g a ,
p o r e l he c ho d e q ue c o mp a rte n e l inte r s p o r la va lid e z d e lo s
ra zo na mie nto s. Sin e mb a rg o , a l ig ua l q ue e n e l c a so d e la filo so fa d e la
c ie nc ia , lo q ue p a ra una e s un re a sub o rd ina d a p o r la o tra e s ra z n d e
se r: la p e rso na q ue e stud ia l g ic a se a b o c a a l d e sa rro llo de la s
he rra mie nta s p ro p ia s d e la d isc ip lina y a la c o mp re nsi n d e la s
e struc tura s sub ya c e nte s e n lo s ra zo na mie nto s.
Fina lme nte , e s imp o rta nte d e slind a r la e p iste mo lo g a d e la p sic o lo g a
c o g nitiva , d e la c ua l se d ife re nc ia e n su me to d o lo g a , nfa sis y e nfo q ue .
La p sic o lo g a c o g nitiva se c o nc e ntra e n c a ra c te riza r lo s p ro c e so s
me nta le s q ue e st n invo luc ra d o s e n la c o g nic i n, so b re to d o e n sus
ma nife sta c io ne s ind ivid ua le s y c o nc re ta s, fre nte a la te o riza c i n so b re la
na tura le za de l suje to c o g no sc e nte q ue e s c o mp e te nc ia d e la
e p iste mo lo g a . Es imp o sib le e vita r, e n la p r c tic a , q ue ha ya zo na s d e
c o inc id e nc ia e ntre la s d o s: p o r e l he c ho d e e stud ia r la c o nstruc c i n d e l
c o no c imie nto , Pia g e t se c a te g o riza c o mo e p iste m lo g o , a p e sa r d e
q ue e n la p r c tic a su te o riza c i n se d e riv d e la o b se rva c i n d e c mo ,
e n re a lid a d , se d e sa rro lla la c o g nic i n e n lo s se re s huma no s. Ha b ra q ue
re c o no c e r, p o r ta nto , q ue a la e p iste mo lo g a le e s inhe re nte una c ie rta
re ific a c i n, a l se p a ra r e l c o no c imie nto d e su g ne sis y d e su c re a d o r
re a l (e l se r vivo ) y c o nstituir e n un o b je to a b stra c to lo q ue e n re a lid a d e s
un p ro c e so ; sin e mb a rg o , e sta re ific a c i n p a re c e ra se r un p a so
ne c e sa rio p a ra e nfre nta r lo s p ro b le ma s q ue so n p ro p io s d e l
c o no c imie nto e n s.
A lo la rg o d e la histo ria huma na , e l p e nsa mie nto e n muc ha s c ultura s se
ha o c up a d o d e lo s p ro b le ma s p ro p io s d e la e p iste mo lo g a En la
c ultura o c c id e nta l, la re fle xi n a c e rc a d e la na tura le za y va lid e z d e l
c o no c imie nto se ha c o nstituid o e n una ra ma d e la filo so fa , una
d isc ip lina q ue a l me no s e n e l e sta d o q ue ha a lc a nza d o e n la
mo d e rnid a d - c ub re c ua tro re a s g ra nd e s d e ind a g a c i n:

la q ue se p re g unta p o r la na tura le za d e l se r y p o r la e se nc ia d e la s
c o sa s, a d e m s d e e nfre nta rse c rtic a me nte a la re a lid a d (e l re a
c o no c id a c o mo o nto lo g a );

la q ue se o c up a d e l o rig e n, la e struc tura y e l a lc a nc e d e l


c o no c imie nto (ta l y c o mo ind ic a mo s a nte rio rme nte , e sta re a se
lla ma o b ie n la e p iste mo lo g a o b ie n la g no se o lo g a );
la q ue e stud ia la s a c c io ne s huma na s y le s a sig na un va lo r, c o mo
b ue na s, ma la s o inte rme d ia s (la tic a ); y
la q ue te o riza so b re la b e lle za y so b re e l a rte (la e st tic a ).
3

Se p ue d e c o mp re nd e r la e struc tura inte rna d e la filo so fa o c c id e nta l a


p a rtir d e su histo ria . El inic io d e la d isc ip lina se d io c o n e l pla nte a mie nto
d e la s p re g unta s e se nc ia le s e n to rno d e la e xiste nc ia : q u c o sa s
e xiste n? ; q u sig nific a e xistir? ; c u l e s la fue nte de l se r? De a q u surg e
la o nto lo g a , q ue b a ra ja lo s te ma s d e l se r, la e se nc ia , la p e rma ne nc ia , la
mo rta lid a d , e l d e ve nir, e l c a mb io , la to ta lid a d , la s p a rte s y la na d a . Al
p re g unta rno s a c e rc a d e la na tura le za d e l se r ine vita b le me nte no s
c ue stio na mo s so b re la na tura le za d e nue stro p ro p io se r y de nue stra s
p o te nc ia s y c a p a c id a d e s; a s na c e e l imp ulso d e ind a g a r e n nue stra
c o nc ie nc ia y e n nue stra c a p a c id a d d e c o mp re nd e r e l mund o q ue no s
ro d e a , y c o n l la ne c e sid a d d e c ue stio na rno s so b re la na tura le za y
va lid e z d e l c o no c imie nto q ue p o se e mo s.
De e sta ma ne ra , p o d e mo s ra stre a r la s ra c e s d e la e p iste mo lo g a a l
me no s ha sta la p o c a d e lo s p rime ro s so fista s1, q uie ne s d ud a n d e la
e xiste nc ia y a simismo d e la p o sib ilid a d d e c o no c e r (a l me no s e n se ntid o
a b so luto u o b je tivo ), p la nte a nd o p o r p rime ra ve z -a l me no s e n e sta
tra d ic i n- e l p ro b le ma de l re la tivismo sub je tivo . Po ste rio rme nte , Pla t n
a b ri o tra g ra n ve rtie nte d e l p e nsa mie nto o c c id e nta l c o n su no c i n d e l
mund o d e la s id e a s p ura s: e l se r huma no , e nc e rra d o e n una re a lid a d
o sc ura c o mo una c a ve rna , c o no c e so la me nte la s so mb ra s d e
re a lid a d e s q ue e xiste n e n una d ime nsi n e sp iritua l (inic ia nd o a s e l
d ua lismo , d e l c ua l ha b la re mo s m s a d e la nte ). Po r su p a rte , Arist te le s
sig ui a Pla t n a l so ste ne r q ue la a b stra c c i n e s la c sp ide d e l
c o no c imie nto , p e ro d isc re p d e l po r la imp o rta nc ia q ue o to rg a la
e xp e rie nc ia c o mo fue nte d e e ste ltimo (p o sic i n q ue d io lug a r a l
d e sa rro llo p o ste rio r d e l e mp irismo , d e l c ua l ha b la re mo s m s a d e la nte ).
Po d e mo s c o nc luir, e nto nc e s, q ue p a ra la p o c a d e l d e c live d e l Imp e rio
Ro ma no , q ue p uso fin a la filo so fa c l sic a , ya e sta b a n so b re la me sa lo s
g ra nd e s te ma s q ue c o mp o ne n e l re p e rto rio d e la e p iste mo lo g a
mo d e rna : la c o nfro nta c i n e ntre e l sub je tivismo y e l o b je tivismo y e ntre
1

La palabra sofista proviene del vocablo griego que significa conocimiento o sabidura, y se emplea
para designar a un grupo de sabios que incluye a

e l e mp irismo y e l id e a lismo . La ma ne ra e n q ue e sto s g ra nd e s te ma s se


d e sa rro lla n y a d q uie re n sus c o nno ta c io ne s a c tua le s se r tra ta d a m s
a d e la nte a l e xp lo ra rlo s d e ntro d e la s p e rsp e c tiva s d e finid a s e n la
e struc tura d e e ste te xto .
QU ES ELCONOCIMIENTO?
4

Ta l y c o mo d ijimo s e n e l a p a rta d o q ue p re c e d e , la ind a g a c i n e n la


na tura le za d e l c o no c imie nto , y la c o nstruc c i n d e una tip o lo g a d e sus
ma nife sta c io ne s, e s la ta re a c e ntra l d e la e p iste mo lo g a . Po r ta nto , a q u
inic ia re mo s la d isc usi n a p a rtir d e la inte rro g a nte q ue fig ura c o mo ttulo ,
y tra ta re mo s d e b usc a r una re sp ue sta d ife re nc ia nd o e ntre e l fe n me no
e n e stud io y o tro s re la c io na d o s.
En una p rime ra a p ro xima c i n, e l c o no c imie nto se e nc ue ntra e n e l
e xtre mo o p ue sto de una e sc a la a la ig no ra nc ia . So mo s ig no ra nte s so b re
un o b je to o un te ma si no p o d e mo s a firma r na d a a c e rc a d e l; p o r lo
c o ntra rio , te ne mo s c o no c imie nto si p o d e mo s fo rmula r p ro po sic io ne s
ve rd a d e ra s so b re l. Esta p o sic i n o b via me nte no s re mite d e inme d ia to
a la c ue sti n d e la ve rd a d : q u sig nific a d e c ir q ue una p ro p o sic i n e s
ve rd a d e ra ? G ro sso mo d o , p o d e mo s re spo nd e r q ue c o rre sp o nd e c o n e l
mund o ; q ue lo a firma d o o c re d o a c e rc a d e un o b je to 2 o d e una
situa c i n e xp re sa a lg o q ue e st e n e l mund o m s a ll d e lo s p ro b le ma s
o la s limita c io ne s d e la p e rc e p c i n y la a pre he nsi n p o r p a rte d e l suje to
c o g no sc e nte .
Conocimiento y verdad
Es e vid e nte q ue a l a c e p ta r ta l c o nc e p c i n d e la ve rd a d , he mo s
a sumid o una p o sic i n e n e l c o ntinuum q ue va d e sd e e l sub je tivismo 3
ha sta e l o b je tivismo 4. Ente nd ie nd o e sta po la rid a d d e una ma ne ra muy
g e ne ra l e inc luso ing e nua , p o d ra mo s sup o ne r q ue la o b je tivid a d e s la
c a p a c id a d d e a c e rc a rno s sin limita c io ne s a l o b je to c o no c id o ,
p re sc ind ie nd o p a ra e sto d e lo s filtro s d e la p e rc e p c i n y la
2

Aqu entendemos la palabra objeto en el sentido ms amplio.


3 El subjetivismo refiere a una serie de posiciones epistmicas que reducen el valor de verdad del
conocimiento es dependiente en una forma o, en otra, de la constitucin del sujeto que conoce. En general
es la reduccin de toda verdad a la individualidad psquica del sujeto, siempre variable e imposible de
trascender, es decir se niega toda posibilidad de validez de una verdad absoluta universal.
4 Forma del racionalismo que plantea el principio de que el ser humano es completamente competente
para conocer los hechos de la realidad tal y como son. La razn, facultad conceptual, es el nico medio
del hombre para adquirir conocimientos. La realidad/verdad es independiente de las afectaciones del
observador.

e xp e rie nc ia En po c a s p a la b ra s, e l a c e p ta r ta n siq uie ra la p o sib ilid a d


d e una ve rd a d (p o r m s p a rc ia l, inc o mp le to o p a sa je ro q ue se a )
imp lic a a d mitir a lg n g ra d o de o b je tivismo ; a l a c e p ta r p o r c o mple to e l
sub je tivismo , te nd ra mo s q ue
de sc a rta r to d a
p o sib ilid a d
de
c o no c imie nto c o mp a rtid o y ra tific a d o , c o n lo c ua l se ra imp o sib le
ta mb i n c ua lq uie r c ie nc ia e n e l se ntid o d e d isc urso q ue mo d e lo e l
mund o .
Lo o b je tivo no a tie nd e a p e rsp e c tiva s, e s a b so luto -o m s b ie n d e b e ra
d e se rlo -, p o r ta nto a tie nd e a la s no c io ne s d e ve rd a d y c e rte za c o mp le ta s e inte g ra le s- y se c o ntra p o ne p o r d e finic i n a lo sub je tivo y a
la s no c io ne s d e c re e nc ia y o p ini n -c o mo ve rd a d e s p a rc ia le s y
re la tiva s-.
De ntro d e l ma rc o g e ne ra l no e s p o sib le susc rib ir una te o ra re fe re nc ia l
d e ve rd a d e n d o nde la c e rte za 5 tie ne su fund a me nto e n e l he c ho
c a te g ric o d e p o se e r una ve rd a d irre futa b le e n su se ntid o m s p uro 6 e s
la ple na po se si n d e la ve rd a d c o rre sp o nd ie nte a l c o no c imie nto
p e rfe c to , b a sa d o e n e vid e nc ia . La c o nc ie nc ia d e e sta e se nc ia lid a d d e
la ve rd a d p e rmite la a firma c i n a c e rc a d e lo s he c ho s, sin so mb ra d e
d ud a , c o n una a b so luta c o nfia nza y p le na fe e n q ue lo e nunc ia d o e s
c o no c imie nto v lid o . Sin e mb a rg o e ste tip o d e c e rte za o b je tiva ,
b a sa d a e n la c o nfia nza a b so luta e s muy ra ro e n c o nte xto s d e
p ro d uc c i n d e c o no c imie nto c o mo la c ie nc ia .
El de sa rro llo d e la c ie nc ia , su na tura le za c o nting e nte y e l e nte nd imie nto
d e l p rinc ip io d e fa lse a b ilid a d p ro p ue sto p o r Po p p e r no p e rmite ha b la r
d e c e rte za s e n t rmino s a b so luto s, a l ha b la r d e c e rte za e n la
c o tid ia ne id a d e sta mo s m s b ie n re firi nd o no s a l e sta d o p sic o l g ic o d e
q uie n a firma p o se e r la ve rd a d c re ye nd o e n e sta c o mo un a b so luto , si
e ste ind ivid uo p o se e e vid e nc ia d e d ic ha ve rd a d se p ue d e a c e p ta r a
e sta c o mo una ve rd a d p a rc ia l o tra nsito ria , si no a p o rta n e vid e nc ia
o b je tiva y c o ntra sta b le no s e nc o ntra mo s a nte un tip o d e c e rte za
b a sa d a e n la c re e nc ia , la o p ini n, la e xp e rie nc ia sub je tiva o la fe .

5 Al menos apegndonos al sentido general que recibe esta en la teora referencial de la verdad
6 Dicho hecho categrico es solo posible en los esquemas de conocimiento que reconocen verdades
absolutas e irrefutables como los sistemas de creencias dogmaticas basados en verdades rebeladas o
hierofanas, No sera posible en sistemas hipottico deductivos en donde la duda metdica y el
falseacionismo del propio conocimiento son propios del modelo de generacin de nuevo conocimiento
como en la ciencia por ejemplo.

As a l ha b la r d e c o no c imie nto e n g e ne ra l 7 e sta mo s ha b la nd o d e


siste ma s d e re p re se nta c i n d e l mund o q ue so n p a rc ia le s y e n d in mic a
tra nsfo rma c i n, d ic ha p a rc ia lid a d se d e sp re nd e d e la imp e rfe c c i n d e
nue stra p e rc e p c i n o d e la ma triz ina c a b a d a d e c o no c imie nto so b re e l
q ue se mo nta nue stra a firma c i n, e sta s so n c o nd ic io ne s inhe re nte s d e l
c o no c imie nto huma no , to d o nue stro c o no c imie nto e s inc o mple to ,
c o nting e nte y p e re nto rio . El c o no c imie nto imp e rfe c to e s e l c o mp a e ro
na tura l e ine xtric a b le d e la d ud a 8.
Es a q u e n d o nd e la e mp ie za a te ne r c a b id a e n la c o nstruc c i n d e l
c o no c imie nto e n g e ne ra l ya q ue e sta p o r su na tura le za a d mite la
p o sib ilid a d d e una ve rsi n c o ntra d ic to ria q ue tie ne e l mismo g ra d o d e
va lid e z.
La c o nting e nc ia d e l c o no c imie nto e n g e ne ra l p e rmite q ue la o p ini n se
g e ne re c ua nd o e xiste un g ra d o d e c o no c imie nto p a rc ia l so b re e l c ua l
se p o se e un nive l d e c o nfia nza q ue no s p e rmite a firma rlo c o mo
ve rd a d e ro e n un c o nte xto e sp e c ific o , sin e mb a rg o e st muy a le ja d o d e
la ve rd a d a b so luta e n lo s t rmino s q ue la d e finimo s a nte s.
El conocimiento y otros fenmenos aledaos
El te ma d e la o p ini n no s re mite a l pro b le ma d e la va lid e z d e un
c o no c imie nto . En p rime ra insta nc ia ha b ra q ue d isting uir e ntre la
a c e p c i n l g ic a y la e p iste mo l g ic a d e l t rmino va lid e z 9.
De sd e la pe rsp e c tiva l g ic a , una p ro p o sic i n p ue d e se r ve rd a d e ra o
fa lsa , p e ro lo s ra zo na mie nto s so n v lid o s o inv lid o s: si un ra zo na mie nto

7 Y en general cuando hablamos de conocimiento cientfico


8 En este sentido la duda se nos presenta como una poderosa herramienta para la afirmacin del
conocimiento. La duda aparece cuando nuestro conocimiento es insuficiente o desconfiamos de validez
de este y de lo que el mismo nos permite afirmar. En la duda se hace patente la conocimiento incompleto
y por consiguiente una desconfianza sistemtica acerca de su validez absoluta. La duda metdica es un
acicate para la generacin de nuevo conocimiento -evidencia nuestro nivel de ignorancia- y se convierte
en motor para la adquisicin de nuevo conocimiento mediante.
9 Las mltiples acepciones del trmino validez en el discurso cotidiano no facilita la tarea de elucidarlo
con claridad, la valides a veces roza con contenidos de tipo metafsico, al confundir la validez del
conocimiento con la naturaleza del objeto y de las concepciones de este mismo dentro de un marco de
referencia basado en el sentido comn. Por ejemplo, si se acepa ontolgicamente el dualismo del ser, se
afirma la existencia de dos substancias, lo cual a su vez afirma la validez de la trascendencia del alma y su
inmortalidad, por lo cual se acepta como conocimiento valido las especulaciones teolgicas acerca de una
vida despus de la muerte. Es debido a esto que en el contexto actual de Nueva Era y aproximaciones
pseudocientficas- existe una tendencia a validar fcilmente y sin reflexin crtica algunas creencias
religiosas de una comunidad las cuales son tomadas por verdades vlidamente aceptadas
convencionalmente; confundiendo el plano de la aceptacin dentro de una comunidad religiosa con una
verdad lgica o cientficamente vlida

e s v lid o , sus c o nc lusio ne s se r n ve rd a d e ra s (sie mp re y c ua nd o sus


p re misa s fue ra n ve rd a d e ra s).
De sd e la p e rsp e c tiva e p iste mo l g ic a , e l sig nific a d o d e l t rmino
va lid e z e s m s c o mple jo y va ria b le . En p rime r lug a r, la va lid e z tie ne
c o rre sp o nd e nc ia c o n la ve rd a d : e s d e c ir e st sup e d ita d a a un
c o nte xto , a lg o e s ta n v lid o c o mo la ve rd a d c o n la q ue se
c o rre sp o nd e 10 , la va lid e z e st sup e d ita d a a la s c o nting e nc ia s
c o nte xtua le s d e lo q ue c o nsid e ra mo s ve rd a d e ro .
En se g und o lug a r, muc ho s a uto re s sig ue n a Ka nt a l c o nsid e ra r la va lid e z
d e l c o no c imie nto c o mo a lg o ind e p e nd ie nte d e su o rig e n: El he c ho d e
q ue to d o lo c o no c id o d e rive d e la e xpe rie nc ia no imp lic a
ne c e sa ria me nte q ue to d o lo c o no c id o d e b a te ne r su g ne sis e n una
e xp e rie nc ia c o nsid e ra d a c o mo ve rd a d e ra 11.
Po r ltimo , ha b ra q ue d isting uir e ntre la va lid e z c ie ntfic a y la va lid e z e n
un se ntid o so c ia l o c ultura l un c o no c imie nto p ue de se r re c o no c id o p o r
un g rup o c o mo ve rd a d e ro de ntro de l d e sa rro llo d e su c o tid ia nid a d , no
sie nd o re c o no c id o d e ig ua l fo rma e n un c o nte xto c ie ntfic o mo d e rno .
Po r e je mp lo e l c ie lo e s a zul e s una ve rda d c o tid ia na q ue va lid a mo s a
p a rtir d e nue stra p e rc e p c i n y se ntid o c o mn, sin e mb a rg o , ho y
sa b e mo s c ie ntfic a me nte ha b la nd o q ue la p ro p ie d a d p e rc e p tua l d e lo s
o b je to s a la q ue de no mina o s c o lo r no e s una c a ra c te rstic a intrnse c a
d e l lo s o b je to s sino d e l a p a ra to pe rc e p tua l q ue la re c o no c e -, p o r ta nto
e s una a firma c i n fa lsa 12 no so tro s p e rc ib imo s e l c ie lo a zul, e l c ie lo no
e s a zul.
En e l mb ito c ie ntfic o la va lid e z e st d e te rmina d a p o r la c o he re nc ia
c o mo c rite rio d e ve rd a d , e l c o no c imie nto no so lo d e b e d e se r
re c o no c id o p o r la ve rd a d , d e b e se r c o he re nte c o n e l c ue rp o g e ne ra l
d e c o no c imie nto a d q uirid o c o n a nte rio rid a d -te o ra s- y c o n lo s
re sulta d o s o b te nid o s p o r me d io s e mpric o s-e xp e rime nta c i n- y d e se r

10 Si se aceptan la posibilidad de verdad absoluta se puede afirmar la validez universal de algo , si las
verdades son contingentes y parciales la validez est supeditada al alcance y los limites de esa verdad y se
renuncia a la nocin de validez absoluta
11 Un estado alterado de conciencia como la meditacin profunda, un sueo o una alucinacin son
experiencias subjetivas a las cuales no puede atriburseles un contenido de verdad objetiva en trminos
positivos, sin embargo muchas culturas e individuos derivan conocimiento de esta experiencias las cuales
pueden o no ser validadas en un contexto social y cultural y ser considerados como validos o no por la
comunidad de acuerdo a una convencin.
12 Al menos es falsa en este nuevo marco referencial de la verdad, es decir el conocimiento cientfico.

p o sib le d e b e d e a p o rta r a va nc e s y re sulta d o s p re d e c ib le s e n su


a p lic a c i n p r c tic a me d ia nte una t c nic a te c no lo g a -.
BIBLIOGRAFA:
ANZENBACHER, Arno . Intro d uc c i n a la filo so fa . Ba rc e lo na : He rd e r, 1984.
P. 163
BARRAG AN LINARES, He rna nd o . Ep iste mo lo g a . Bo g o t : Usta , 1983. P. 47
Bung e Ma rio (1983). Tre a tise o n b a sic p hilo so p hy Vo l.VI: Ep iste mo lo g y
a nd Me tho d o lo g y II: Und e rsta nd ing the Wo rld . Oxfo rd Unive rsity Pre ss.
Da ve np o rt, T.; Prusa k, L. (1998), Wo rking Kno wle d g e : Ho w Org a niza tio ns
Ma na g e Wha t The y Kno w, Ha rva rd Busine ss Sc ho o l Pre ss.
Ed vinsso n, L. (1996), Kno wle d g e Ma na g e me nt a t Ska nd ia , e n The
Kno wle d g e Challe ng e Co nfe re nc e , MCE, Brusse ls, 30-31 May.
Ed vinsso n, L.; Malo ne , M.S. (1997), Inte lle c tual Ca p ita l. Re alizing yo ur
c o mp a ny s true value b y find ing its hid d e n b ra inp o we r, Ha rp e r Co llins
Publishe rs, Inc ., 1 e d .
FERRATER MORA, Jo s . Dic c io na rio d e filo so fa. Ma d rid : Alia nza , 1981 p .
1536
Fra ile , Guille rmo . Histo ria d e la filo so fa . Ma d rid : B.A.C., 1976. To mo I, III.
HIRSCHBERGER, Jo ha nne s. Histo ria d e la filo so fa . To mo II. Ba rc e lo na :
He rd e r, 1974 p .108
Luhma nn, N, (1985) A So c io lo g ic al The o ry o f La w a nd La w As a So c ial
Syste m, tra nsla te d b y Kla us A. Zie g e rt (Oxfo rd Unive rsity Pre ss, 2003)
Luhma nn, N, (1996): Mo de rn So c ie ty Sho c ke d b y its Risks (Unive rsity o f
Ho ng ko ng , De p a rtme nt o f So c io lo g y Oc c a sio nal Pa p e rs 17),
MARIAS, Juli n. Histo ria d e la filo so fa . To mo I. Ma d rid : Re vista d e
Oc c id e nte , 1982 p .242
Se a rle Jo hnn.; (1995) La c o nstruc c i n d e la re alid a d so c ial, Ed .Pa id o s,
Ba rc e lo na
Se ng e , P. (1990), The Fitth Disc ip line , Do uble d a y Plub ., Ne w Yo rk
(ve rsi n e sp a o la La Quinta Disc iplina , Gra nic a , Ba rc e lo na , 1995).
VLEZ CORREA, Ja ime . Histo ria d e la filo so fa mo d e rna y
c o nte mp o r ne a .Bo g o t : Ca rva jal, 1959. 276 p .
Ve rne a ux Ro g e r, Ep iste mo lo g ia Ge ne ral O Critic a De l Co no c imie nto
e d ito rial he rd e r - b a rc e lo na 1981
VERNEAUX, Ro g e r. Ep iste mo lo g a g e ne ral o c rtic a d e l c o no c imie nto .
Ba rc e lo na : He rd e r, 1981.p . 43
We lsh Do minic (1988): Co d e s a nd Cryp to g ra p hy, Cla re nd o n Pre ss,
Oxfo rd .

You might also like