Dr Kazimierz Szaata UKSW

Spr o filozofi chrzecijask

Wprowadzenie do debaty w Laboratorium wiary 26 wrzenia 2014 r
w Pockim Domu Darmstadt

Sprofilozofichrzecijasktrwaodponaddwudziestuwiekw.Pojawisi
wtedy, gdy wyksztaceni Grecy zetknli si z religi judeochrzecijask,
albo te chrzecijanie zaczli poznawa greck myl filozoficzn. Jak
zauwaajfrancuscybadaczetematuClaudeTresmontantiEtinneGilson,
wGrecjinigdyniedoszoidojniemogodokonfrontacjifilozofiizreligia
pogask.Filozofiaireligianiemiayzesobwsplnegoprzedmiotu.Inna
bya sytuacja wprzypadku objawionej religiijudeochrzecijaskiej, ktrej
przedmiotem bya leca w centrum zainteresowa filozoficznych Grekw
Prawdaitopisanaduliter.Sirzeczyodczaswojcwkocioapojawi
sisproprymatwiarywobecrozumuinaodwrt.Bardzowanywkaddo
sporumidzydialektykafideizmemwnisw.Anzelm,ktryzauway,e
nie ma sprzecznoci midzy dowiadczeniem rozumu a dowiadczeniem
wiaryobjawionej,wszakstodwiedrogiczowiekaposzukujcegoprawdy.
Jelitak,todowiadczeniatenietylkoniewykluczajsi,alemogsiebie
nawzajemwspiera.Wartootympamitapodejmujczagadnieniefilozofii
chrzecijaskiej.

Zcajednakostrocisprofilozofichrzecijaskpojawisina

pocztkudwudziestegowiekuajegopunktemkulminacyjnymstaysidwie
wielkie debaty wywoane pojawieniem si Historii filozofii1 belgijskiego
racjonalisty Emila Brhiera. Opisujc dzieje myli filozoficznej na
przestrzeni wiekw Brhier nie zauway takiego dowiadczenia
intelektualnego, ktre mona by byo nazwa pojciem Filozofia
1

Emile Brhier, Histoire de la philosophie, Paris 1926.

chrzecijaska. Wprost przeciwnie,zdaniem belgijskiegohistorykawtedy,

gdy w okresie redniowiecza w kulturze pojawia si inspirowana
chrzecijastwem scholastyka, krlowa nauk przestaa si rozwija,
odzyskujcdopierosweznaczeniewczasachnowoytnych,gdykocistraci
swjwpywnayciespoeczne.
Kilka lat wczeniej francuski badacz dziejw redniowiecznej myli
filozoficznejopublikowaswojhistorifilozofiiredniowiecznej2wktrejnie
tylko opisa bogactwo pozostajcej pod silnym wpywem wiary
chrzecijaskiejredniowiecznejmylifilozoficznej,aletestwierdziwprost,
e pojcie filozofia chrzecijaska pojawia si w sposb spontaniczny w
umylebadaczaredniowiecza.(KolejnewydaniaksikiGilsona,wtymto,
na ktrym oparty jest polski jej przekad nosi wprost tytu: Filozofia
chrzecijaskawiekwrednich)
Wielka debata, ktra zmobilizowaa najwaniejsze orodki myli
filozoficznej pocztkw dwudziestego wieku3 nie rozwizaa problemu
filozofii chrzecijaskiej, ale niewtpliwie przyczynia si do pogbienia
refleksji nad tym niesychanie delikatnym zwizkiem, jaki zachodzi w
czowieku midzy wiar religijna a racjonalnym dowiadczeniem
rzeczywistoci.Jesttowanenietylkodlalepszegozrozumieniateologiii
filozofii, ale caej naszej kultury europejskiej, ktrej korzenie tkwi w
dowiadczeniu wiary religijnej chrzecijan i mdroci greckiej. W gruncie
rzeczytrwajcydodzidniasprofilozofichrzecijaskjestsporemorol
chrzecijastwawnaszejkulturzeiwnaszymyciu.Dlategostakwane
powroty do podstawowych pyta, ktre pojawiy si w czasie dyskusji w
SocitFranaisedePhilosophiew1931iwSocitThomistewJuivisiw
1933roku.
2
3

Etienne Gilson, La philosophie au moyen age, paris 1922.

Andr Henry twierdzi, e bya to nie tylko najwiksza debata filozoficzna XX wieku, ale jedna z
nawaniejszych w dzuiejach filozofii i gdyby kto zebra cae bogactwo literatury, jaka si przy tej okazji
pojawila, byby autorem wielkkiej sensacji intelektualnej naszych czasw. Zobacz: A. Henry, La querelle de la
philosophie chrtienne, Recherches et Dbats 1955 nr 10 s 35.

Spr o pojcie filozofii chrzecijaskiej sta si doskona okazj do

postawienia na nowo fundamentalnego pytania o filozofi, ktra po
dziewitnastowiecznej,pozytywistycznejrewolucji,ktrawyrzuciafilozofiz
rejestrunaukitymsamymprzestaabyjednoznacznierozumiana.Sprsta
si take okazj do postawienia pytania o istot chrzecijastwa i jego
wpywunanaszkultur.
Niezamierzamytutajprzedstawicaejdebatyaninawetgwnychjej
wtkw,alezachcemywymienipojawiajcesizarwnowdebacie,jakte
towarzyszcych jej publikacjach rne sposoby posugiwania si owym co
prawda spornym, ale, jak si okazuje niezastpionym pojciem filozofii
chrzecijaskiej.4
1.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofia,ktrarozwijasiwobszarze
kulturyeuropejskiejnaznaczonejobecnocichrzecijastwa
2.Filozofiachrzecijaskajakofilozofiauprawianaprzezochrzczonych
chrzecijan.
3. Filozofia chrzecijaska jako filozofia uprawiana przez chrzecijan
autentycznieyjcychswwiar
4.Filozofiachrzecijaskajakofilozofiapoprostuprawdziwa
5.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiazweryfikowanaprzezwiar
6.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofia,ktrawwyborzeproblemwi
ichuporzdkowaniuposugujesiporzdkiemteologicznym
7.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiauznanaprzezautoryteturzdu
nauczycielskiegokocioa
8. Filozofia chrzecijaska, jako filozofia wykadana w szkoach i
uczelniachkatolickich
9.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiascholastyczna
10.Filozofia chrzecijaska, jako filozofia respektujca odrbno
porzdkupoznaniateologicznego
4

Wicej na ten temat w ksice K. Szaata, Filozofia chrzecijaska. Na marginesie wielkiej debaty, Warszawa
2004.

11.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofia,ktramoebyprzydatnaw
rozwoju ycia religijnego czowieka, czy jak mwi Gilson w dziele
zbawienialudzkoci
12.Filozofia chrzecijaska, jako filozofia klasyczna przyswojona przez
chrzecijan
13.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiateistyczna
Nie wchodzc w ocen krytyczn tych rnych rozumie filozofii
chrzecijaskiej chcemy przede wszystkim wskaza na czym polegaa
trudno w znalezieniu wsplnego jzyka dla znalezienia odpowiedzi na
pytanie,czyfilozofiachrzecijaskajestfaktycznymdowiadczeniemnaszej
kultury,czytetylkopustyminadodatek,jakmwiliniektrzysprzecznym
wsamymsobiepojciem.
Jaknietrudnozauway,omawianysprdotyczyzarwnosamegopojcia
filozofia chrzecijaska, jak i filozofii chrzecijaskiej, jako faktu. Std
przywoanyjututajwielkifilozofmediewistaEtinneGilsonw1933roku
starasipodsumowapierwszczdebatymwic,enieulegaadnej
wtpliwoci, i w historii spotykamy takie dowiadczenie, ktre w sposb
oczywistymoemynazwapojciemfilozofiichrzecijaskiej,choanaliza
samegopojciarodziwielepyta.Wartozatemzastanowisi,czymjestw
swejistociefilozofia?Czyjesttylkopojciem,czyterzeczywistymfaktem,z
ktrym mamy do czynienia wtedy, gdy czowiek poznaje rzeczywisto i
stawiajcwobecniejfundamentalnepytania,starasijzrozumie.Aten
czowiek,tozawszejakakonkretnajednostka,ktrapoznaje,aletewierzy
lubwtpi,boisiczegoiwczympokadanadziej.Zatemidczasugesti
Jacquesa Maritaina Gilson wskazuje rozwizanie problemu filozofii
chrzecijaskiej w oparciu o konkret osoby ludzkiej. Filozofia jest bowiem
zawszeywymmyleniem,jestsposobemprzytomnejobecnociczowiekaw
realnej rzeczywistoci. Mwic jeszcze inaczej, filozofii nie ma w
bibliotekach,aletam,gdzieczowiekpoznajerzeczywistoirozpoznajcjej

podstawowe pryncypia racjonalizuje j, czyli czyni z niej przejrzyst,

racjonalnprzestrze.Takafilozofiainspirowanaautentycznwiar,ktra
usprawnia rozum ludzki do uczciwego poznawania prawdy moe by
pomocnawyciureligijnymczowieka.