Oczy na niebie

Kronika piractwa
Wolfgang Schreyer

Spis treci
Tajemnicza pompa .................................................................................................................................. 5
Namioty w lesie ....................................................................................................................................... 7
Mosquito przeciwko tajemniczej broni.............................................................................................. 11
Czy jestemy bogami? .......................................................................................................................... 14
wiadek oskarenia ............................................................................................................................... 17
Tajny lot eskadry specjalnej Rowehla.................................................................................................... 19
Ostatni trick Gringa ............................................................................................................................. 20
Wilki w lisiej jamie ................................................................................................................................. 22
Latajce talerze z roku 1934 .................................................................................................................. 24
Oczy pukownika Nikolaja...................................................................................................................... 25
Co bdzie, gdy silnik wysidzie? ............................................................................................................ 27
Reszt zaatwi dyplomaci .................................................................................................................... 28
High society ........................................................................................................................................... 31
Akcja Nietoperz .................................................................................................................................. 33
Detektywi przestworzy .......................................................................................................................... 36
Zamaskowana firma: Hansa-Luftbild (spka z ograniczona odpowiedzialnoci) ............................... 39
Centralne Laboratorium Ministerstwa Komunikacji Lotniczej Rzeszy .................................................. 41
Cele wiczebne ...................................................................................................................................... 45
Lot podporucznika Wilmara .................................................................................................................. 47
Woski sojusznik .................................................................................................................................... 50
Skrwawione rce ................................................................................................................................... 51
Trzy sowy nad Korsyk .......................................................................................................................... 54
Strza w Sarajewie ................................................................................................................................. 55
Lot spacerowy do Leningradu ............................................................................................................... 57
Orze bez skrzyde.................................................................................................................................. 61
W tajnej misji ......................................................................................................................................... 64

Lew ma skrzyda .................................................................................................................................... 67

Ciemna droga ........................................................................................................................................ 69
ladami Gringa .................................................................................................................................... 72
Operacja Jajko wielkanocne ............................................................................................................... 75
Z zapiecztowanym rozkazem ............................................................................................................... 77
Nad Morzem Batyckim ......................................................................................................................... 80
Misja podporucznika Seeschafa ............................................................................................................ 82
Pudeko biszkoptw i kursy ................................................................................................................... 84
Strzay na granicy................................................................................................................................... 86
Uszy Pentagonu ..................................................................................................................................... 88
Grobowiec Arki Noego .......................................................................................................................... 89
Bomby atomowe na Syberi ................................................................................................................. 91
Ci, co zostali na trasie ............................................................................................................................ 93
Odskocznia ............................................................................................................................................ 96
Szlaki powietrzne do Berlina Zachodniego ............................................................................................ 97
Operacja Moby Dick ......................................................................................................................... 102
Pknity balon ..................................................................................................................................... 104
Niebo otwarte dla szpiegw ................................................................................................................ 106
We mgle .............................................................................................................................................. 110
Samolot-widmo ................................................................................................................................... 113
I rekin, ktry ma zby... .................................................................................................................... 116
Dwanacie lat w roli powietrznego andarma ................................................................................. 117
Incydent nad Pierrelatte ...................................................................................................................... 123
Tajemnica czarnego spa .................................................................................................................... 125
Japoskie intermezzo .......................................................................................................................... 127
Cicha walka szpiegowska ..................................................................................................................... 129
Spokojny Amerykanin .......................................................................................................................... 131
Podr do Peshawar ............................................................................................................................ 134
Ponad dachem wiata ......................................................................................................................... 137
Oczy Czarnej Damy........................................................................................................................... 139
Czy promienie podczerwone przenikaj zason? .............................................................................. 141
Zestrzelenie ......................................................................................................................................... 144
Historyjka tuszujca prawd ............................................................................................................... 146
Na Zachodzie bez zmian ...................................................................................................................... 150
Nastpna awantura ............................................................................................................................. 154
Proces .................................................................................................................................................. 155

By kiedy wierny huzar.................................................................................................................... 158

Druga bajeczka .................................................................................................................................... 161
Wzr karnej ekspedycji ....................................................................................................................... 164
U-2 w kryzysie kubaskim ................................................................................................................... 171
Czarownice nad palmami ................................................................................................................. 175
Naddwikowi szpiedzy ....................................................................................................................... 179
Tajne satelity ....................................................................................................................................... 183
Nowe rodki rozpoznania lotniczego .................................................................................................. 191
Zasona dymna .................................................................................................................................... 193
Przygotowanie ..................................................................................................................................... 198
Bombardowanie .................................................................................................................................. 202
Komputery rozwizuj problemy wiata ......................................................................................... 205
Gruba paka ......................................................................................................................................... 207
Szpiegostwo lotnicze niezbdne ......................................................................................................... 209
Pochmurny ranek ................................................................................................................................ 211
Ucieczka do przodu ............................................................................................................................. 214
Phantomy pomidzy MIG-ami i SAM-ami ........................................................................................ 216
Model wojny byskawicznej................................................................................................................. 219
Incydent z Liberty ............................................................................................................................. 221
Lawina.................................................................................................................................................. 223
Punkt kulminacyjny ............................................................................................................................. 227
Klska USS Pueblo ............................................................................................................................ 230
Rok 1968 - bilans i zmiana ................................................................................................................... 231

Tajemnicza pompa
Stojc przed zdjciem dr Jones znw przeczuwa niebezpieczestwo groce jego krajowi. Od paru
miesicy nie opuszcza go przekonanie, e po przeciwnej stronie dzieje si co fatalnego, co wkrtce
powinno si sfinalizowa. Istniej na ten temat niezliczone doniesienia, sprzeczne informacje, relacje
jecw i trudne do sprawdzenia meldunki agentw - brak jednak choby jednego, niezbitego
dowodu. Czy znajdzie on go tu, przy pomocy specjalistw z RAF?1 Spodziewa si tego
z niecierpliwoci czowieka, ktry nie chce uwierzy, e od trzech i p roku ugania si za widmem.
Tamtego wielkanocnego poranka przyby do Medmenham tylko po to, by ostatecznie potwierdzi
swoje podejrzenia.
Zdjcie, ktre mu przedoono, zostao wykonane z samolotu Mosquito, na duej wysokoci, nad
pnocnym cyplem wyspy Uznam. Kapitan Kenny kaza je tak powikszy, e zajmuje teraz cay st.
Inaczej Andr Kenny nie byby w stanie zauway fabryk, dworcw, elektrowni - zbombardowanych
lub nie zniszczonych - ktre trzeba skreli z listy istniejcych lub je na nowo nanie. Kapitan Kenny
jest kierownikiem oddziau analiz moliwoci produkcyjnych przemysu w centralnym orodku
Lotnictwa Krlewskiego w Medmenham.
- U gry nic szczeglnego nie wida, sir - mwi, wskazujc pnocny rejon Peenemnde. - Po prostu
wyglda to na jakie roboty wykopaliskowe...
Dr Jones wskaza na dugi cie, cigncy si tu przy brzegu morza w kierunku pnocno-zachodnim.
- A to tu, kapitanie?
- Obiekt ten zidentyfikowalimy jako pomp - odpowiedzia kapitan Kenny.
- Widocznie Niemcy za pomoc tej pompy wydobywaj szlam z morza, a potem susz go.
Dr Jones krci gow, odpowied nie trafia mu do przekonania.
- Niemcy maj inne zmartwienia. Ziemi wydzieraj raczej swoim ssiadom, a nie morzu.
Doktor poprosi o lup i wpatrywa si przez ni w rzekom pomp.
Wielkanoc 1943 r. Na frontach zudny spokj. W Tunezji gen. Alexander przygotowuje si do
uderzenia na ostatni przyczek wojsk Osi na ziemi afrykaskiej. Na wschodzie wszelki ruch
uniemoliwiaj roztopy wiosenne. Mimo to Niemcy, zgodnie z meldunkami agentw, koncentruj na
uku kurskim 400 tys. wojska i 3 tys. czogw. Przed picioma dniami Hitler poleci rozpocz operacj
Cytadela jako pierwsze z tegorocznych uderze, ktre musi zapewni nam inicjatyw na okres
wiosny i lata. Tysic kilometrw za frontem formacje SS likwiduj warszawskie getto.
Po Stalingradzie Niemcy podobne s do zranionego drapienika, zdolnego do wszystkiego. Stale
jeszcze jednostki radzieckie zatrzymuj go i odrzucaj do tyu. Stany Zjednoczone operuj na
Pacyfiku. W. Brytania kontynuuje ofensyw bombardowa. Wanie Winston Churchill napisa do
Stalina: W tym tygodniu przeprowadzilimy z powodzeniem trzy naloty, mianowicie na Spezia,
Stuttgart i ostatniej nocy take na Zakady Skoda w Pilznie oraz na Mannheim... Chocia fotografie
pokazuj, e mniej wicej jedna trzecia Essen ley w gruzach, wrg robi wszelkie wysiki, by nie
dopuci do przerwania produkcji zakadw Kruppa. W zwizku z tym zrzucilimy na te zakady
dodatkowo 800 ton bomb. Poza tym, w zeszym tygodniu 1450 ton bomb zrzucilimy na Duisburg. By
1

Royal Air Force - Krlewskie Siy Powietrzne - przyp. tum.

to jednoczenie najwikszy tona bomb, jakiego uylimy przy jednorazowym bombardowaniu.

Szczecinowi dostay si 782 tony, Rostockowi 117...
Dr R. V. Jones zna te liczby na pami. Od czasu gdy we wrzeniu 1939 r. zosta przeniesiony ze
swojego dotychczasowego stanowiska na Uniwersytecie Oxfordzkim do Ministerstwa Lotnictwa i tu
mianowany szefem Naukowej Obrony, zgbi wszelkie tajniki zwizane z wojn lotnicz. Byo dla
niego rzecz bezsporn, e Niemcy dyy do odwetu; nie byo te pustym gadaniem, kiedy ostatnio
Hitler grozi niemieckim geniuszem wynalazczoci. Doktor wierzy, e Niemcy nie tracili czasu, mogli
wic wyprodukowa jak now bro. Front wschodni angaowa lotnictwo i oglny potencja
wojenny. Broni konwencjonalnej Niemcom coraz bardziej brakowao. Przysowiowa forteca
europejska Festung Europa jest domem bez dachu. Std te Niemcy pracuj nieprzerwanie nad
tajemnicz broni, by mc podj przeciwuderzenie. Dr Jones wie, e pracuj oni nad tym od dawna.
Ju przed trzy i p rokiem, mianowicie po byskawicznej wojnie przeciw Polsce, Hitler wspomina w
Gdasku o broni, dziki ktrej Niemcy stan si niezwycione. Wielka Brytania obudzia si
wwczas, ale o projektach nowej broni wroga nic nie wiedziano. Generalny Sztab RAF stworzy wtedy
popiesznie w swoim systemie obronnym specjalne pododdziay zajmujce si sprawami techniki
i nauk cisych, stawiajc na ich czele fizykw takich wanie jak dr Jones. Doktor zastanawia si, od
czego rozpocz nowe zadanie. Zacz od starannego przejrzenia wszystkich, dla niego jako
naukowca, zrozumiaych doniesie agentw na temat tajnej broni, bdcych od 1934 r. w posiadaniu
wywiadu. Materiay te w ogromnej wikszoci wyday mu si niezbyt zrozumiae, niektre nawet
dziwaczne. Podj wic prb wydzielenia z caej tej mieszaniny wiadomoci swego rodzaju nie
znanego mu jeszcze ekstraktu.
11 listopada 1939 r., jak podaje David Irving w swojej ksice Operation Crossbow, wydanej w
Londynie w roku 1965, dr Jones przedoy nastpujce wyniki swojej analizy.
Pewne rodzaje broni zostay (w doniesieniach agentw) wielokrotnie wymienione; nad kilkoma
z nich trzeba si powanie zastanowi. Nale do nich: wojna bakteriologiczna, nowe rodki bojowe,
miotacze ognia, bomby sterowane, torpedy powietrzne, nie nazwane bliej samoloty, dziaa
dalekonone i rakiety, nowe torpedy, miny i okrty podwodne, promienie mierci, promienie, ktre
wyczaj silniki, miny magnetyczne.
Na temat programu rakietowego Niemiec istniay wwczas dwie tylko wiadomoci: jedna pogoska
i jedna informacja anonimowa. Zostaa ona w ostatniej chwili przekazana przez brytyjskiego attach
morskiego w Oslo. Donoszono w niej o pewnym obiekcie dowiadczalnym, gdzie nad niemieckim
wybrzeem Morza Batyckiego. Wiadomoci te nie byy wszake bezwartociowe, bez nich bowiem
nie udaoby si wpa na znamienny w tym przypadku termin rakiety. Dr Jones nie czu si na
siach, by okreli konkretn warto tych meldunkw. W ogle byo problemem z owej masy stale
na biurko Jonesa spywajcych doniesie wyowi rzeczy istotne. Naley sobie uzmysowi, e razem
z meldunkami wiarygodnymi do Jonesa docieraa masa niesamowitej fantastycznej mieszaniny,
informacji faszywych wysyanych celowo przez niemieck sub kontrwywiadowcz w celu
zamaskowania prawdziwych poczyna oraz stwierdzenia, jaka bdzie na nie reakcja. Przygotowanie
wiarygodnych materiaw na podstawie otrzymywanych doniesie stanowio dla Jonesa nie lada
trudno.
Tak wic bdzi on po omacku przez trzy lata, a wreszcie pojawia si nagle pierwsza jaskka
o niemieckich dowiadczeniach rakietowych. Pierwsza konkretna wskazwka przysza od godnego
zaufania duskiego chemika. Duczyk podsucha w jednej z winiarni berliskich rozmow, z ktrej
wynikao, e jakoby w kocu listopada 1939 r. w okolicy winoujcia przeprowadzono eksperyment
z pewn wielk rakiet. Dalsze informacje agentw okrelay dokadniej rejon owego eksperymentu -

byo to Peenemnde na pnocnym cyplu wyspy Uznam. Dane te pozwoliy wczy do akcji
lotnictwo. 9 lutego dokonano nad Peenemnde zdj lotniczych. Oczy kamer samolotu Mosquito
miay okreli dokadniej ni agenci potrzebne dane, a negatyw fotograficzny mia z kolei szczegowo
utrwali to, czego agentom nie udao si stwierdzi naocznie.
Jak si jednak okazao, oczy kamery widz te niedostatecznie ostro. Z uczuciem zawodu bra wic dr
Jones lup do rki, by obejrze wykonane zdjcia. Dziki niej wanie wiele ju razy rozszyfrowa na
zdjciach interesujce szczegy, ktre goym okiem nie s zauwaalne. Takie czynniki, jak ruch
powietrza, py, para, brak kontrastu, wibracje, koysanie instrumentw obserwujcych itd.,
zmniejszaj ostro i dokadno powiksze tego rodzaju zdj. Jones zna elazne prawo ludzi
odczytujcych takie zdjcia, w myl ktrego zidentyfikowanie charakteru obiektu wymaga
piciokrotnie wikszej uwagi i wysiku ni zwyke umiejscowienie. A dalej, e dokadno zapisu na
filmie jest o wiele mniejsza ni dokadno widzenia fotoobiektywu. Dlatego teraz nie mg si dziwi,
e kapitan Kenny cie na brzegu morza wzi za pomp do wydobywania szlamu.
- Gdy tylko pojawi si nowy materia na ten temat, prosz mnie o tym zawiadomi - powiedzia
doktor do kapitana. - Podejrzewamy, e Niemcy maj pewnego rodzaju wielk proc, co w ksztacie
wyrzutni dalekiego zasigu, ktre s w stanie strzela z francuskiego wybrzea do Londynu.
Wyrzutnia taka moe by podobna do fragmentu toru kolejowego. Bybym panu wdziczny, gdyby
zechcia pan zwraca starann uwag na wszelkie podejrzane montae szyn czy jakich rusztowa.
- Bardzo chtnie, sir - odrzek Kenny.
Dr Jones poegna si.
- Powinnimy stara si szuka take innych poszlak - zauway on jeszcze przy drzwiach. Materiaem napdowym ich rakiet jest jakie silne paliwo, moe kordyt. Gdzie w pobliu musi te
by wytwrnia materiaw wybuchowych. Mam nadziej, e wkrtce pan si odezwie.

Namioty w lesie
Obok limuzyny Bentley, ktr szef wywiadu ma si uda z powrotem do swojego londyskiego
biura, stoi jego przelotny znajomy mjr Cummings z Wydziau Historycznego Sztabu RAF. Czeka, e
okazyjnie si z kim zabierze. Widocznie nie mia wozu do swej dyspozycji.
- Co pan waciwie sdzi o naszym wywiadzie lotniczym? - zagadn majora Jones, gdy wz ruszy.
- Jest najbardziej poytecznym dziaem Royal Air Force - odpowiedzia bez wahania Cummings. W kadym razie mgby nim by, gdyby powicono mu wicej uwagi. Niestety, jest niedoceniany.
Wydaj nam si wane jedynie bombowce Harrisa, a take myliwce, ktre od jesiennych sukcesw
1940 r. spoczy na laurach. Praca lotnictwa rozpoznawczego nie przynosi rezultatw, ktre rzucayby
si w oczy, jak np. spalone miasta.
Major zamia si. Jego krtki miech brzmi gorzko, sucho i nieco pogardliwie.
- Czasem wydaje mi si, e wywiad lotniczy nie znajduje w ogle nic, co byoby mniejsze od Berlina.
- Po prostu dlatego, e nic wicej si od niego nie wymaga! Zapomnielimy waciwie, czego moe on
dokona, zapomnielimy te, e kada wojna powietrzna od niego si rozpoczynaa.

Dr Jones osun si na siedzenie. Na zewntrz samochodu migay ukwiecone jabonie. Czy nie byoby
lepiej porozmawia z Cummingsem o pogodzie? Zna przecie jego krytyczne nastawienie do akcji
bombowcw, a zwaszcza jego ostr krytyk szefa sztabu RAF, sir Charlesa Portala.
- Czy pan troch nie przesadza?... - zagadn doktor w kocu swojego rozmwc.
- Ale, skd - odpar Cummings. - Odkd istniej zorganizowane armie, wszystkich dowdcw
niepokoi pytanie, co te tajemniczego moe robi przeciwnik? Ja tu nie wystpuj przeciwko
paskiemu stanowisku, doktorze, ale chciabym zauway, e w dawnych czasach szpiedzy odgrywali
cakiem inn rol ni obecnie. W prawdziwie powanych sytuacjach zjawiali si zwykle zbyt pno.
Dowdcy nie opierali si zbytnio na szpiegach, chtniej wysyali na zwiady obserwatorw na szczyty
pagrkw lub drzewa, aby wicej mogli zobaczy. Czsto te wysyali ich konno, aby jak najprdzej
uzyska potrzebne informacje. Od staroytnoci do czasw nowoytnych najpewniejszym rodkiem
informacji byy patrole kawaleryjskie. Krokiem naprzd w tym wzgldzie byo wykorzystanie balonw
do celw szpiegowskich.
Dr Jones milczy. Zawsze podoba mu si naukowy styl Cummingsa oraz wadczy sposb bycia. Ju
nieraz zastanawia si, czy sposb oceniania wszystkiego z perspektywy wiekw pomaga w karierze
majorowi, ktrego wiedza stanowia wyrany kontrast z nisk stosunkowo ocen, jak uzyskaa jego
osoba w sztabie.
- Wtedy to - cign dalej major - dowdztwo wojsk francuskich wyposaao swoje wojska w balony
zaporowe, wypenione gazem. Byy one - mwic dosownie - czat, ktra z powietrza ledzia
poruszajce si wojska nieprzyjaciela.
Podczas pierwszej wojny koalicyjnej europejskich wadcw przeciwko buruazyjnej Francji powstaa
specjalna kompania pilotw balonowych. Jej wanie gen. Jourdan zawdzicza zwycistwo nad
Austriakami pod Fleurus 26 czerwca 1794 r.
- By to jednak pojedynczy wypadek?
- Z pocztku tak, w sze lat pniej paryanin Flix Nadar, rysownik, pisarz i pilot balonowy, wynalaz
fotografi lotnicz. Zainteresowa si tym od razu amerykaski profesor, Thaddeus Lowe, ktry
uczyni z tego wynalazku po prostu instrument wywiadu wojskowego. W czasach tych misjonarski
duch Ameryki przesta ju mie charakter wycznie pokojowy. Jankesi wyparli bez pardonu Indian,
Holendrw, Hiszpanw, Francuzw i Anglikw. Napadli na Meksyk, zdobyli Texas i Kaliforni i na
koniec, jak optani, wpltali si w wojn domow. Lowea mianowali przy tym szefem aeronautyki
przy armii Potomacu. W czerwcu 1861 r. wznis si on nad rejonem Virginii i przekaza generaowi
McDonaldowi dokadn relacj o pozycjach oddziaw rebeliantw. Lowe by w zasadzie czowiekiem
sprytnym. Jeden z kursujcych statkw na Potomacu wykorzysta do transportu balonu. Wznoszc si
zabra do kosza balonu aparat fotograficzny, a uzyskane informacje przekaza za pomoc dopiero co
wynalezionego telegrafu. ...Ale czy ja pana nie nudz?
- Absolutnie nie - odrzek Jones.
- Jeden z pilotw balonowych, John La Mountain, wystartowa nawet noc, aby policzy wiata
namiotw strony przeciwnej. Doniesiono o tym jednak dowdcy przeciwnika, generaowi
Beauregardowi, ktry przedsiwzi natychmiast nowoczesne rodki zapobiegawcze. Poleci
mianowicie, po pierwsze, rozbi wszystkie namioty pod drzewami, po wtre rozkaza wygasi
wszelkie wiata. Zaciemnienie, doktorze! Ponadto kaza w pewnej odlegoci od obozu zainstalowa
zwodnicze wiata, aby wrg wiedzia, e dua jest sia przeciwnika.

A do konfliktu marokaskiego w 1907 r. balony na uwizi byy jedynym instrumentem rozpoznania

lotniczego. Pniej pojawi si nie tyle ich lotniczy rywal, ile raczej niebezpieczny przeciwnik.
- Czyby zdjcia dokonywane z balonw byy niedoskonae? - Dr Jones myla o tajemniczej pompie.
- Byy wanie doskonae - odrzek Cummings. Jeli znajdzie pan kiedy troch czasu, chtnie poka
panu, doktorze, nasze historyczne archiwum. Mamy tam rwnie pierwsz ksik o samolotach
bojowych; napisa j, oczywicie, Francuz. Autor stawia w niej wywiadowc na pierwszym miejscu.
Od samolotw zwiadowczych wymaga si przede wszystkim cech, majcych w czasie wojny
znaczenie podstawowe. Powinny si nimi wyrnia, stosownie do przydzielonych im do wykonania
zada. Tak wic elementami podstawowymi w tym wzgldzie s: prdko i moliwie daleki zasig.
Wedug ksiki Clmenta Adera, ktra ukazaa si w r. 1911 w Paryu, pt. LAviation militaire,
obserwacje prowadzi naley z wysokoci 1000 m, przy prdkoci 75 km/godz.
Major zrobi ma pauz, jakby upewniajc si, czy doktor Jones go sucha. By moe przyzwyczai si
ju, e nie zawsze traktuj go serio.
- Kiedy wybucha pierwsza wojna wiatowa, wszystkie uczestniczce w niej pastwa uyy samolotw
nieuzbrojonych, przeznaczajc je gwnie dla obserwatorw artylerii i rozpoznania bojowego cign dalej major. - Samoloty pocigowe pojawiy si waciwie w jedynym okrelonym celu,
a mianowicie, by przepdza szperaczy wywiadowczych przeciwnika, niezalenie czy s to balony, czy
samoloty. Pierwsze walki powietrzne w historii wojen zostay przeprowadzone w celu umoliwienia
rozpoznania.
- Wyniki tego byy pocztkowo chyba do nike? - zagadn Jones. - O ile dobrze syszaem,
wywiadowcy powietrzni ciemne drogi asfaltowe odczytywali jako kolumny maszerujcych wojsk,
a cmentarze jako obozy wojskowe.
- Ma pan racj, doktorze. Ale z drugiej strony faktem jest, e Niemcy odnieli jedno ze swoich
pierwszych zwycistw dziki dobremu rozpoznaniu lotniczemu. Dziki meldunkowi dostarczonemu
przez ich 14 eskadr lotnicz udao im si rozpozna zamierzony manewr carskiej armii Narew pod
Tannenbergiem. Okryli t armi i rozbili. My te nie prnowalimy. Nasz Royal Flying Corps
(Krlewski Korpus Lotniczy) sfotografowa w marcu 1915 r. cay system roww niemieckich na froncie
naszej 1 armii. Umoliwio to przygotowanie, uwieczonej penym sukcesem, ofensywy aliantw pod
Neuve Chapelle. W tym te okresie udoskonalono technik przekazywania informacji bezporednio
z pokadw jednostek wywiadowczych. Zwikszyo si znacznie tempo robienia kopii fotograficznych
oraz ich odczytywanie. Podczas ofensywy pod Argonne piloci amerykaskiego korpusu
ekspedycyjnego w cigu czterech dni dostarczyli 56 tysicy zdj lotniczych. Pod koniec wojny
Niemcy dysponowali ju dwoma tysicami kamer fotograficznych do zdj lotniczych oraz setk
automatycznych kamer do robienia zdj seryjnych. W cigu normalnego dnia pracy wykonywali oni
4 tysice zdj. My za ograniczalimy si do tysica.
- Ale pan jest chodzc encyklopedi - zaartowa Jones.
- Waciwie wcale si nie dziwi, e panu nie przydzielaj samochodu, jeeli pan w toku swojej
dziaalnoci nie robi nic dla przyszoci, lecz grzebie si wycznie w przeszoci. Tak oto wyglda
wkad pana wydziau do idei krwi, potu i ez.
- Jeli chodzi o zy, to mog one ju pyn kademu, kto zmuszony jest przeywa fakt, e stale
jeszcze liczy si tylko eskadry bombowcw. Tak te byo przed trzema laty z Niemcami i zapacili
wysok cen za sabo swojego wywiadu lotniczego. Podjlimy prb zbadania przyczyny

wczesnej klski. Gwna przyczyna zdaje si zostaa ju odkryta. I musz tu zauway, e nie
grzebalimy si w zwizku z tym w historii minionej wojny.
- Pan mnie zaciekawia.
- Rezultat mgby pana przerazi, sir. Gring byby z pewnoci wygra powietrzn bitw o Angli,
gdyby jego wywiad lotniczy dobrze pracowa. Kiedy 1 sierpnia 1940 r. podj on decyzj uderzenia,
by przekonany, e Wielka Brytania dysponuje tylko 300 samolotami myliwskimi, tymczasem
mielimy ich faktycznie 700. On sam dysponowa w tym czasie okoo 2000 myliwcw, a ponadto
1000 bombowcw i 300 stukasami. Nie wie pan pewnie, jak pomyk popeni jego sztab? Przy
obliczaniu zadanych nam strat skrelono po prostu z ewidencji wszystkie dywizjony RAF, ktre zostay
skutecznie zbombardowane. Na przykad po ataku na Biggin Hill trzy stacjonujce tam dywizjony
myliwcw zostay przez Niemcw uznane jako zniszczone. aden zwiad lotniczy nie potrafi ustali,
e w rzeczywistoci, zarwno z samego Biggin Hill, jak i z pooonego obok lotniska zapasowego,
wci startuj nasze samoloty. Jak potwierdzaj protokoy przesucha niektrych jego oficerw,
schwytanych przez nas w Afryce, Niemcy, mona powiedzie, atakowali nas na lepo.
- Myl, majorze, e Gring zosta wwczas pokonany dziki naszemu radarowi.
- Sie radarowa bya rzeczywicie nasz mocn, ale zarazem i sab stron. Nasze urzdzenia
radarowe ju z odlegoci 200 km sygnalizoway wszystkie samoloty, ale lecce tylko na duych
wysokociach, nie wykryway natomiast, podobnie zreszt jak dzi, lotw koszcych. Taki wic atak
mg cakowicie zaskoczy nasz wysp. Gring nie skorzysta jednak z tego. Gdyby nakaza lecie
swoim samolotom np. na wysokoci 100 m nad kanaem La Manche, do tego maymi grupami, ktre
by co 50 km zmieniay kierunek lotu, po to, by zmyli nasze stacje obserwacyjne, wwczas bez
wtpienia jego Luftwaffe mogaby zniszczy wszystkie 32 cele, o ktre wtedy chodzio, tj. 19 stacji
radarowych, usytuowanych pomidzy Wash i Portland, 11 lotnisk myliwcw na poudniowym
wybrzeu wyspy i pod Londynem, poza tym gwne stanowisko dowodzenia 11 grupy myliwskiej w
Uxbridge oraz kwater gwn lotnictwa myliwskiego RAF. Po czternastu dniach oczy naszych
radarw byyby lepe, a nasze lotnictwo myliwskie cakowicie zniszczone2.
Gring jednak nie dostrzeg tej szansy dla siebie wanie dlatego, e zawid jego wywiad lotniczy.
W przeciwnym wypadku droga dla trzech inwazyjnych armii niemieckich stanaby otworem, a
Luftwaffe mogaby przej do kolejnej fazy, tj. do izolacji pola walki, przez zniszczenie naszych portw
i dworcw, a nastpnie poudniowoangielskich miast, drg i mostw.
Sowa te wywary na dr. Jonesie due wraenie. Milczy, a tymczasem samochd mknie ju przez
peryferie miasta. Powodzenie w wojnie jest tak zmienne, jak marcowa pogoda - myli on. - Jeli
Cummings ma racj, to Anglia zawdzicza swoje ocalenie waciwie bdom popenionym przez
wroga. A moe jednak trzeba odpokutowa za wasne bdy! Jonesem nagle wstrzsa dreszcz. Widzi
w swej wyobrani spadajce rakiety na domy wielkiego Londynu. Wydaje mu si, e syszy huk
walcych si murw nastpujcy tu po wybuchach. Nad dachami unosi si grzyb dymu i tumany pyu
z rozsypanych cegie. Co kryje w sobie gowica rakiety, kilka ton zwykego materiau wybuchowego
czy te adunek atomowy? Po stronie aliantw nikt nie wie, gdzie znajduje si centrum niemieckich
bada atomowych. Churchill i Eisenhower obawiaj si, e Hitler moe zahamowa planowan
inwazj na Francj atakiem atomowym3. Co waciwie zagraa Londynowi?... W tym momencie
postanowi nie spocz dopty, dopki nie dowie si tego dokadnie.

2
3

Zob. J. E. Johnson, Full Circle, London 1964, s. 51.

Zob. Michel Bar-Zohar, La chasse aux savants allemands, Paris 1965.

Mosquito przeciwko tajemniczej broni

29 kwietnia 1943 r. centrum oceny materiaw wywiadowczych Medmenham opublikowao
pierwsz informacj fotograficzn o Peenemnde - napisa 22 lata pniej brytyjski historyk David
Irving. - By to wynik czterech kolejnych lotw wywiadowczych. Informacja zawieraa zdjcia i opis 5
zespow budynkw, zidentyfikowanych na cyplu Peenemnde, nie byo jednak w niej mowy o nie
znanym Brytyjczykom miejscu prb i wyrzutni pniejszej V-1. I znw spudowa wydzia do spraw
przemysu kapitana Kennyego, ktry wyrzutni pociskw zidentyfikowa jako pomp do
wydobywania szlamu. Ustalono, e dwa wysokie budynki to przypuszczalnie budynki fabryczne.
W istocie byy to budynki, w ktrych produkowano i montowano rakiety A-4 (pniejsze V-2).
Kiedy grupa Kennyego zwrcia uwag na elektrowni, przeladowa j znw pech. Zdjcie
elektrowni niczym nie wskazywao, e jest czynna. Mimo e najprawdopodobniej pracowaa ona na
wglu, aden z kominw nie dymi. Faktycznie generatory elektrowni pracoway na innym paliwie,
a poza tym Niemcy zainstalowali urzdzenia elektrostatyczne, strcajce py i dym, dziki czemu
dymienie kominw zostao ograniczone do minimum.
Najwiksz jednak gaf popenia grupa Kennyego, okrelajc jeden z obiektw jako duy budynek
o rozmiarach 65 x 45 m. Tymczasem by to najwaniejszy obiekt orodka Peenemnde. Produkowano
w nim bowiem cieky tlen. Gdyby zi Churchilla Duncan Sandys, odpowiedzialny wwczas za
zwalczanie tajnej broni nieprzyjaciela, wiedzia, e orodek Peenemnde wyposaony jest w duy
zakad do produkcji ciekego tlenu, byby si atwo domyli, e musi to by najprawdopodobniej
wany skadnik materiau napdowego rakiet.
Dokadne przestudiowanie zdj, dokonanych w Medmenham, zdawao si wskazywa na moliwo
produkcji rakiet o napdzie konwencjonalnym; mg to by np. kordyt. Wydawao si, i byy na to
dowody. Oglny bowiem wygld fabryki usytuowanej na polanie w lesie wskazywa, i moga to by
wytwrnia materiaw wybuchowych.
Ludzie Kennyego skoncentrowali najwiksz uwag na tajemniczym zespole wysokich budynkw,
ruchomych dwigach, doach, maych bunkrach i niewyranych oboczkach biaej pary. W tym
przypadku wykazali du dokadno. aden z nich jednak nie mia wyrazi oficjalnego
przypuszczenia, e moe to by stanowisko startowe rakiet...
Wida du chmur biaego dymu lub pary... Na zdjciu 5010 mona rozpozna 7,5 metra dugi
obiekt... Na zdjciu 5011 zrobionym 4 sekundy pniej obiekt ten znik...
Komunikat kierownictwa orodka Peenemnde daje pewne wskazwki, co nastpio w momencie
robienia powyszego zdjcia. 22 kwietnia, tj. w dniu lotu rozpoznawczego, na eliptycznej wyrzutni nr
7 sta 21 prototyp rakiety A-4. Zauwaona przez Kennyego chmura bya skondensowan par
ciekego tlenu, wydostajc si przy pompowaniu tlenu do rakiety.
O godz. 15.25, krtko po odlocie patowca Mosquito znad Peenemnde, von Braun rozpocz
wanie, uwieczon powodzeniem, seri startw rakiet. Rakieta A-4 poleciaa na odlego 260 km4
wzdu brzegw Batyku.

Wedug Der Spiegel, Hamburg, nr 44/1965.

Poligon dowiadczalny Peenemnde i okolica

Duncan Sandys zawiadomi o tym 17 maja 1943 r. gabinet brytyjski. Zarwno on, jak dr Jones,
przypuszczali, e celem ewentualnego ataku rakietowego moe by Londyn. Zada on
bombardowania wyspy Uznam i podejrzanych obiektw po przeciwnej stronie kanau. Wszystkie

zdjcia, dokonane przez RAF od pocztku roku w odlegoci 200 km od Londynu, maj by poddane
kontrolnemu przegldowi, natomiast wszelkie braki zdj - pilnie uzupenione. RAF odrzuci danie
ataku bombowego, nie by bowiem co do tego przekonany. Bardzo si obawiano duych strat, ktre
groziy przy ewentualnym bombardowaniu z niskiego puapu. Noce s przecie krtkie, odlego
dua, cel trudny. Szara eminencja gabinetu, lord Cherwell, oponowa rwnie. Notabene jako
ulubieniec Churchilla uwaa 35-letniego Sandysa za swego bezczelnego rywala. W swojej zazdroci
posun si a tak daleko, e w ogle odmawia Niemcom zdolnoci budowania rakiet dalekiego
zasigu.
Kolejne loty rozpoznawcze dostarczyy nowych dowodw. Na jednym ze zdj kapitan Kenny odkry
cylindryczny obiekt - biae kreski dugoci okoo 1,5 mm na szarym tle. By to wynik lotu
rozpoznawczego nr 853. W poowie czerwca Kenny okreli te zagadkowe kreski jako ...okoo 12 m
wysokie i 1,2 m grube kolumny. Dr Jones zidentyfikowa to z ca pewnoci jako rakiety
i zawiadomi zaraz o tym lorda Cherwella i Duncana Sandysa. W dwa tygodnie pniej Wydzia
Obrony gabinetu brytyjskiego zleci moliwie najdokadniejsze i cise obserwowanie rejonu
pnocnej Francji w promieniu 240 km od Londynu. Zosta opracowany plan czciowej ewakuacji
stolicy. Postanowiono popiesznie zbudowa 30 tysicy stalowych schronw, tzw. bunkrw
Morrisona, od nazwiska brytyjskiego ministra spraw wewntrznych. Aby uzyska stal na budow
obiektw obrony powietrznej, zrezygnowano z budowy dwch okrtw wojennych. Atak na centrum
dowiadczalne w Peenemnde powinien by najpowaniejszym nocnym atakiem bombowym.
Powinien by wymierzony przede wszystkim w niemieckich naukowcw, bez ktrych seryjna
produkcja rakiet byaby, oczywicie, niemoliwa.
W tym czasie nikt jeszcze w Wielkiej Brytanii nie mia pojcia o bezzaogowych pociskach V-1, ktrych
prbne loty przeprowadzane byy na zachodnim wybrzeu Peenemnde. Po roku rakiety te stay si
ju gwnym niebezpieczestwem, chocia dzi mwi si jedynie o wschodnim wybrzeu
Peenemnde jako o miejscu budowy i przeprowadzania prb pniejszej rakiety V-2.
17 sierpnia 1943 r. rozpocza si akcja Hydra. Przed poudniem amerykaska 8 armia powietrzna
poniosa due straty podczas prby zniszczenia zakadw oysk kulkowych w Schweinfurcie. O godz.
10 wieczorem wystartowao ze swoich lotnisk macierzystych 500 czterosilnikowych bombowcw
RAF, 65 maszyn myliwskich i 8 samolotw Mosquito. Gdy Mosquitos zrzuciy na Berlin du ilo
folii metalowej i sygnaw wietlnych, pozorujc tym nalot i wic 200 niemieckich nocnych
myliwcw, bombowce poleciay nad Peenemnde. Cho noc bya ksiycowa, sztuczna mga
zasonia lini wybrzea. W zwizku z tym cz zag, kierowanych radiem i radarem, zrzucia bomby
o 3 km za daleko na poudnie. Bd ten kosztowa ycie 600 cudzoziemcw, przymusowych
robotnikw, trzymanych w obozie Trassenheide. 30 spnionych myliwcw, ktre nadleciay z
Berlina, strcio 42 bombowce. 1814 ton zrzuconych bomb opnio uzyskanie przez Niemcw
tajemniczej broni o 2 miesice.
Nastpnego ranka jeden z Mosquitos dokona zdj zbombardowanego terenu. W Medmenham po
prostu rzucono si na te zdjcia. Nie byo wtpliwoci - centrum dowiadczalne (tajemniczej broni)
bardzo ucierpiao. Z 80 budynkw 50 leao w gruzach. Cakowicie zniszczone zostao osiedle
mieszkaniowe. Zgino w nim, jak si pniej okazao, 178 Niemcw. Dr Jones przestraszy si, kiedy
na zdjciu stwierdzi, e z 30 barakw, gdzie przebywali przymusowo wzici na roboty obcokrajowcy,
pozostao tylko 12. Przerazi si, przypomnia sobie bowiem dwu luksemburskich robotnikw
przebywajcych tam wanie, ktrym bardzo wiele zawdzicza. Po nalocie ju nigdy nikt o tych dwu
dzielnych ludziach nie sysza.

Podczas gdy oddzia produkcji rakiety V-2 musi zosta przeniesiony (centrum dowiadczalne tej
rakiety zostaje przesunite na poudnie Polski, pod Dbic), V-1 wymyka si spod pierwszego
kontruderzenia. Dopiero gdy 22 sierpnia 1943 r. jaka zabkana rakieta spada na wysp Bornholm,
Wielka Brytania dowiaduje si od swojego duskiego agenta o jej istnieniu. Szkice tej rakiety,
wykonane przez Duczyka, znalazy si w Oddziale Obrony Brytyjskiego Gabinetu. Minister Spraw
Wewntrznych, Morrison, przerazi gabinet podajc informacj, e wedug szacunkowych wylicze, w
wyniku godzinnego ataku rakietowego, miesicznie moe gin okoo 108 tys. londyczykw.
W zwizku z tym zosta opracowany nowy plan ewakuacyjny.
Lord Cherwell wszystkiemu si zdecydowanie przeciwstawia. Jeszcze 8 padziernika ca histori
z rakietami prbuje tumaczy jako zwyky manewr Niemcw, majcy zmyli przeciwnika. Niemcy
chc odwrci nasz uwag od czego bardziej istotnego - twierdzi on. Tymczasem ludzie
Kennyego, w czasie posiedzenia gabinetu powiconego temu zagadnieniu, przedstawiaj
niespodziewanie nowe dokumenty. Odkryli bowiem, pomidzy Cherbourgiem i Calais, 19 miejsc
budowy. Na zdjciu wida niezbicie, i midzy identycznymi budynkami znajduje si tor betonowy,
skierowany na Londyn. Jedno nie ulega wtpliwoci - nie jest to zapewne miejsce startu jakich
pionowo wyrzucanych rakiet. Czyby wrg chcia zbudowa tu wyrzutni skrzydlatych pociskw
w rodzaju tego, ktry spad na Bornholm? W obliczu nowego niebezpieczestwa przyblado
zagroenie rakietowe, wzrs natomiast autorytet wydziau Jonesa.
W dwadziecia dni pniej jeden z Mosquitos sfotografowa pnocno-zachodni cypel Uznam.
Zdjcia s nieostre, wida jednak na nich trzy rampy, usytuowane dokadnie wzdu brzegu kanau.
Jedna z nich skierowana jest na poudniowy cypel Bornholmu, gdzie wanie w sierpniu spad
skrzydlaty pocisk. Jedna z interpretatorek RAF, Constance Babington-Smith, rozpoznaa na tym
zdjciu may przedmiot, zapewne bezzaogowy pojazd. Na tym acuch dowodw zamkn si.
15 grudnia sztab RAF skierowa amerykask 8 armi powietrzn nad oznaczony rejon kanau w celu
zbombardowania wykrytych obiektw. 23 tys. ton bomb zrzucono 12 czerwca 1944 r. na rozpoznane
stanowiska startowe, ktre notabene byy ju od stycznia tego roku nieaktualne; lotnictwo
faszystowskie zamiast nich zastosowao ju w tym czasie udoskonalone i prostsze wyrzutnie.
Stwierdzono to dopiero w kocu kwietnia, podczas czwartego fotograficznego rozpoznania
pnocnego rejonu Francji.

Czy jestemy bogami?

W tydzie po inwazji na Normandi, noc z 12 na 13 czerwca, cztery pociski V-1 spady na Wielki
Londyn. Wedug dr. Jonesa byy to strzay chybione. Istotnie, popieszne wystrzelenie nie powiodo
si, podobnie zreszt jak inne prby zastosowania hitlerowskiej broni odwetowej. Lord Cherwell
triumfowa. Dr Jones oskara go, twierdzc dalej, e nie ma powodw do radoci. Kapitan Andr
Kenny zosta tymczasem przysany z Medmenham do pracy w wywiadzie. Zrzucono go na
spadochronie na teren Francji. Jego zadaniem byo zlikwidowanie komendanta zaogi pociskw
latajcych, pk. Wachtla5.

Pk Max Wachtel - jak podaje Der Spiegel w numerze 49/1965 - by pniej dyrektorem lotniska HamburgFuhlsbttel.

15 czerwca, krtko przed pnoc, nastpuje regularne ostrzeliwanie pociskami V-1 celu nr 42, tj.
brytyjskiej stolicy. Dr Holzamer, obecny intendent telewizji w Mainz, jako naoczny wiadek w swoim
pierwszym doniesieniu z frontu nad kanaem La Manche stwierdza przed mikrofonem:
...podczas relacji sprawozdawcy wojennego przekazywanej narodowi i caemu wiatu sycha
jedynie nieustanny grzmot...
Nazajutrz wczesnym rankiem niemiecki samolot rozpoznawczy melduje, e nad terenem celu wida
ogromn un poarw. Peen oczekiwania Hitler leci do Soissons, ma nadziej sprowokowa
zachodnich aliantw do kolejnego ldowania na wybrzeu francuskim, tym razem na silnie
umocnionym odcinku Calais. Kiedy pocisk V-1 upad pomykowo niedaleko miejsca konferencji,
umkn on stamtd. Nastpnego dnia wystrzelony zosta ju pisetny pocisk latajcy. Upad
niedaleko paacu Buckingham, zabijajc 121 osb. Plan inwazji aliantw pozostaje jednak nie
zmieniony, Churchill zapewnia Eisenhowera, e Londyn wytrzyma t cik prb. Z powodu tych
latajcych pociskw czuje si jak na pierwszej linii frontu. Wydaje mu si, e jest o dziesi lat
modszy. Przeciwko V-1 postawiono 480 balonw zaporowych i 8 dywizjonw myliwcw, angielskie
za dywizjony bombowe zostay wyposaone w specjalne 5,5-tonowe bomby Tallboy do gbokiego
bombardowania stanowisk startowych V-1.
28 czerwca jeden z pociskw V-1 spad na teren Ministerstwa Lotnictwa, zabijajc 198 osb. Gabinet
rozwaa ewentualno rzucenia bomb gazowych na stanowiska startowe V-1. Na pomys ten ju
wczeniej wpad szef sztabu, wedug ktrego mona by wojn gazow przerzuci za pomoc
odpowiednich si lotniczych gboko na tyy nieprzyjaciela. Wywiad ostrzega jednak, e wrg ma
w tym zakresie due osignicia - lepiej nie ryzykowa. Protestuj take Amerykanie. Ich zdaniem
wojna gazowa nie ograniczy si tylko do sprawy V-1, a moe prowadzi do dalszego rozproszenia
lotnictwa aliantw.
Ogem wystrzelono 10 452 latajce pociski V-1, z tego niemal osigna Londyn, umiercajc okoo
6000 osb. Gwnym celem tych atakw jest most Tower Bridge. Praktycznie pociski padaj z duym
rozrzutem w caej okolicy. Churchill nazywa V-1 broni, ktra niszczy dosownie wszystko. Jego
gabinet postanawia (jak informuje David Irving w nr. 48/1965 Der Spiegel) ze wzgldw moralnych
prbowa zmyli nieprzyjaciela co do skutkw jego ataku rakietowego, starajc si przy tym nie
kierowa tego ataku na inne dzielnice miasta. Zadanie to podejmuje brytyjski wywiad. Za pomoc
wymylonego przez dr. Jonesa tricku postarano si poda do wiadomoci wykorzystujc meldunki
agentw, domniemane miejsca upadkw V-1, za rad za lorda Cherwella do prasy londyskiej
przekazano take faszywe dane dotyczce zabitych na terenie Londynu.
2 sierpnia Tower Bridge zosta po raz pierwszy faktycznie trafiony. Most zosta mocno uszkodzony.
Duncan Sandys apeluje do premiera o uniewanienie decyzji gabinetu. Czonek Labour Party, minister
spraw wewntrznych ma skrupuy. Woa wzburzony: Kime jestemy, e pozwalamy sobie
postpowa jak bogowie? Gabinet przychyla si do stanowiska Morrisona. Jednake wywiad
w tajemnicy robi dalej swoje. Wskutek tej akcji wicej ni trzecia cz pociskw rakietowych spada
teraz na dzielnice przemysowe i robotnicze na poudnie od Tamizy.
W padzierniku wojska alianckie opanowuj rejon wyrzutni przy Pas-de-Calais. Wydaje si, e
niebezpieczestwo dla Londynu mino. Uprztnito zniszczenia w miecie i przyjto, e akcja
Niemcw jest zakoczona. Tymczasem ju 8 padziernika na Londyn spada pierwsza z 517 rakiet V-2.
Dr Jones i Sandys syszc w rnych punktach miasta podwjne wybuchy wykrzykuj przestraszeni
rakieta. Tym razem rozumiej, e rakiet tych nie mona zestrzeli ani uszkodzi ich mechanizmw.
Brak o nich jakichkolwiek danych. Ich stanowiska startowe w Holandii s bardzo ruchliwe i wskutek
tego trudne do trafienia. Churchill jedzie do Jonesa: Obudzono nas ze snu - woa.

Dr Jones stale ostrzega przed rakietami, notabene znacznie je przeceni. Jedna z rakiet V-2 spada ju
13 czerwca pomykowo, po 320 km lotu, na poudniowo-zachodni rejon Szwecji. Natychmiast
poleciao tam w tajemnicy dwu wybitnych specjalistw brytyjskich. Sztokholm udostpni znalezione
czci. Zostay one przesane samolotem USA do centrum laboratoryjnego RAF w Farnborough. Od
poowy lipca 1944 r. szef wywiadu wie ju, e si napdow rakiet stanowi paliwo pynne, mieszanka
alkoholu i tlenu. Na jego danie samoloty wywiadowcze dalekiego zasigu przeprowadziy
rozpoznanie lotnicze terenu prb V-2 na pnocny wschd od Dbicy. Pomocy udzieli mu w tym
polski ruch oporu, dostarczajc informacji.
Ju 13 lipca Churchill skierowa do Stalina pismo nr 295, w ktrym stwierdza: ...istniej niezbite
dowody, e od duszego ju czasu Niemcy przeprowadzaj prby w rejonie Dbicy w Polsce. Zgodnie
z naszymi informacjami rakiety wyposaone s w adunek wybuchowy 12 000 funtw6. Skuteczne
przeciwdziaanie tej broni zaley od tego, ile zdoamy si o niej dowiedzie. Dbica ley na szlaku
marszu Waszej zwyciskiej armii. Bybym Panu, Marszaku Stalin, bardzo wdziczny, gdyby zechcia
Pan wyda odpowiednie zalecenia, zmierzajce do zabezpieczenia aparatw i urzdze orodka
dowiadczalnego pod Dbic, oraz umoliwi, by centrum to zbadali nasi specjalici.
Stalin obieca to zrobi. Churchill przekaza mu te dokadne wsprzdne tego centrum.
Churchill wysa grup specjalistw via Teheran, a jednoczenie 27 lipca w rejon Dbicy wylecia
samolot rozpoznawczy dalekiego zasigu, ktry mia spenetrowa teren, lecy akurat w zasigu
dziaa operacyjnych lotnictwa radzieckiego. RAF zameldowa Churchillowi: Centrum dowiadczalne
znajduje si na prawym brzegu Wisoki. Tymczasem Moskwa wyjania, e Dbica znajduje si
jeszcze w rkach Niemcw. Faktycznie - Armia Radziecka zaatakowaa rejon Wisoki dopiero w kocu
pierwszego tygodnia sierpnia. Niemcy utrzymali si tam przez 5 miesicy. Churchill by zawiedziony,
jego specjalici dopiero 2 padziernika mogli dotrze w rejon przyfrontowy. Mimo to udao im si
zdoby pod Dbic 1,5 tony czci V-2 oraz uzyska od Polakw, naocznych wiadkw, informacje.
Najcenniejszy materia wyowili z latryny centrum dowiadczalnego. By to strzp sprawozdania
dotyczcy moliwoci zaadowania materiau napdowego rakiety w jej zbiorniku paliwowym. Dane
te pozwoliy na wycignicie daleko idcych wnioskw.
W kocu marca 1945 r. na Londyn pady ostatnie ju pociski V-1. Dr Jones mg dokona bilansu. Przy
kosztach produkcji 3500 marek za sztuk jeden hitlerowski pocisk latajcy okaza si stosunkowo
skuteczn broni. W stolicy codziennie tysice budynkw ulegay zniszczeniu lub uszkodzeniu. Okoo
1
/6 wszystkich wanych wojennych obiektw przemysowych zaprzestao produkcji. Oglne straty
aliantw, na skutek atakw V-1, wyniosy ok. 570 milionw marek, natomiast na przygotowanie,
produkcj i wykorzystanie pociskw latajcych wrg wyda tylko 150 milionw marek. Jest to wic
rentowna bro, jeli nawet nie bya broni, za ktrej pomoc faszyci obiecali sobie rozstrzygn
losy wojny.
Inaczej byo z V-2. Wprawdzie przy znacznie wyszej sprawnoci technicznej i skuteczniejszym jej
dziaaniu kosztowaa a 40 razy wicej ni V-1. Powstaje wic pytanie, dlaczego Niemcy powicili na
jej produkcj tyle czasu i wysiku, ponieli koszt miliarda marek, zaangaowali tyle cennego materiau,
skoro praktycznie adunek wybuchowy przenoszony przez t rakiet by rwny V-1? Dla Jonesa
wydaje si to jasne: to ley w charakterze Niemcw. adna z broni nie fascynowaa tak bardzo
faszystowskich i wojskowych przywdcw, jak wanie ta szturmujca niebo rakieta. Faktycznie brak,
tak mu si przynajmniej wydaje, rzeczowego uzasadnienia podjcia produkcji tej rakiety. Zostaa
zbudowana, by zaspokoi niemieckie pragnienie romantyzmu.
6

5,5 tony; w rzeczywistoci wynosi on nieca ton - W. Sch.

W tym samym czasie amerykascy tajni agenci wywiadu szukaj gorczkowo ladw trzeciej broni
faszystowskiej, ktrej si najbardziej obawiaj. Od 1944 r. s przekonani, e hitlerowcy pracuj usilnie
nad bomb atomow i by moe uzyskaj j szybciej ni Amerykanie. Przed ldowaniem w Normandii
Eisenhower da ustawienia licznika Geigera, swojej za subie sanitarnej zaleca pilnie zwraca
uwag na osobliwe symptomy nieznanej choroby, a wic na moliwo radioaktywnego skaenia.
Wkroczywszy do Parya, przesuchuj w zwizku z tym prof. Joliot-Curie, ktry stara si ich uspokoi.
Na prno. Stwierdzaj bowiem, e Niemcy wywieli z Francji tor, materia potrzebny do produkcji
bomby dopiero w stadium kocowym.
Poszukiwania Amerykanw przyjmuj niekiedy groteskowe formy. Oto na przykad wedug meldunku
jednego z agentw w Szwabii wrg podj produkcj materiau wybuchowego o sile przewyszajcej
1000-krotnie materia konwencjonalny. Popiesznie wykonane zdjcia lotnicze wskazuj na jak
zagadkow budow w Albie w Szwabii. Kiedy amerykaska 1 armia dociera w marcu do Renu,
wywiad pobiera prbki wody i przesya je natychmiast do Waszyngtonu w celu zbadania ich
ewentualnej radioaktywnoci. Podejrzenia rozwiay si. Oto okazuje si, e tor zosta znaleziony
w jednej z faszystowskich firm, ktra przestawia si ju na produkcj kosmetykw (Biaoci
byszcz zby myte past thorium). Kolejne zdjcia dokonane z powietrza wskazuj, e pod
Hechingen powstaje rafineria ropy naftowej7.
W szpitalach Strassburga wpadaj jednak w rce Amerykanw czterej mczyni, przebrani za
lekarzy, zajmujcy si jakoby badaniami atomowymi. Potwierdzaj to, co powiedzia Joliot-Curie:
Faszyci w adnym przypadku nie maj zamiaru produkowa bomby atomowej. W stosunku do
Stanw Zjednoczonych, ktre swj Plan Manhattan popary dwoma milionami dolarw, Niemcy s
opnieni pod tym wzgldem o 5 lat.
Uwolnieni od najgorszej zmory Amerykanie robi teraz polowanie na naukowcw takich, jak von
Weizscker, von Laue i Heisenberg. Ten ostatni zbiera bez wiedzy Amerykanw wszelkie
rozszczepialne materiay. W jednej z kopal potasu odkryto najwikszy niemiecki zapas rudy
uranowej - 1100 ton. Przed wkroczeniem Armii Radzieckiej cay ten zapas umieszczono w 20 tys.
zasobnikw i wysano wraz z naukowcami do Ameryki8.

wiadek oskarenia
Pukownik John H. Amen, urzdowy oskaryciel amerykaski, podnis si i przemwi do
przewodniczcego zespou sdziowskiego:
- Wasza Wysoko! Jako wiadka oskarenia chciabym przesucha pana Erwina von Lahousena. - Na
to wsta wysoki mczyzna, w mundurze niemieckiego oficera, bez naramiennikw i odznacze,
ukoni si obecnym w wielkiej sali Norymberskiego Sdu i zaj miejsce na awie wiadkw. Na awie
oskaronych powstao poruszenie. Jodl i Keitel zaczli co szepta. Gring wlepi oczy w wiadka. By
30 padziernika 1945 r.
Opinia publiczna wiata codziennie oczekiwaa nowych rewelacji. Wojskowy Trybuna w
Norymberdze zdziera niemieckiemu faszyzmowi ostatni mask. Amerykascy, brytyjscy, radzieccy
7

Zob. Michel Bar-Zohar, La chasse aux savants allemands, Paris 1965.

Zob. Dieter Wolf, Tatsachenbericht. Gefhrlich wie am ersten Tag, Neues Deutschland, Berlin, 28.VI do
9.VII.1966 r.
8

i francuscy oskaryciele karta po karcie odkrywali tajemnice historii Trzeciej Rzeszy. W czasie procesu
ujawniano coraz to nowych przestpcw.
W owych dniach listopada trybuny prasowe zajte byy do ostatniego miejsca. Trzystu
korespondentw wielkich midzynarodowych gazet i agencji poruszyo si niespokojnie, kiedy pado
nazwisko Lahousen. Umieszczone pod sufitem drewniane wsporniki podtrzymuj mikrofony. Z boku
wysuwa si dwumetrowa rura stalowa. Swj obiektyw kieruje wprost na aw oskaronych.
Obiektywy wszystkich kamer i mikrofony wszystkich sprawozdawcw radiowych wiata, znajdujce
si w sali sdowej, wczyy si, by sysze i widzie.
Przesuchania trway godzinami. Hitlerowski genera Lahousen odpowiada na pytania powoli, czsto
po bardzo dugim namyle. Jego twarz zdradzaa ulego i skupiony spokj. Tumacze, ktrzy kade
jego sowo przekadali natychmiast na jzyk angielski, rosyjski i francuski, nie mieli z nim adnych
kopotw. A Lahousen mia wiele do powiedzenia. By przecie jedn z gwnych figur niemieckiej
tajnej suby, by asem wywiadu wojskowego i przez 5 lat szefem Abwehry II.
Jego agenci, ju na dugo przed wojn - jako rzekomi specjalici - opanowali rumuskie pola naftowe,
popierali irlandzk rebeli przeciwko Anglii, terroryzowali Ukrain, uszkadzali brytyjskie statki
w neutralnych portach, podkadali adunki wybuchowe do pasaerskich samolotw amerykaskich na
ziemi portugalskiej i wreszcie, w mundurach wroga, umiercali bez haasu niewygodnych im ludzi.
Kilku z nich wyldowao w odzi podwodnej nawet na brzegu Ameryki, aeby niszczy tamtejsze
zbiorniki nafty i fabryki samolotw. Lahousen by najwyszej klasy specjalist Wehrmachtu do spraw
sabotau.
Kiedy pod koniec przesuchania nikt z obecnych nie oczekiwa ju sensacji, pukownik Amen zada
pytanie:
- Czy zna pan pukownika Rowehla?
Lahousen przytakn.
- Rowehl by pukownikiem Luftwaffe - powiedzia i sign po szklank wody. - Mia do dyspozycji
specjaln eskadr samolotw do lotw na duych wysokociach, ktra wsppracowaa z urzdem
zagranicznym Abwehry, przeprowadzajc rozpoznanie lotnicze okrelonych terenw lub krajw.
- Czy by pan kiedy obecny - spyta Amen - w czasie przekazywania przez Rowehla informacji
Canarisowi?
- Tak, od czasu do czasu bywaem - cicho odpowiedzia Lahousen w swoim mikkim, austriackim
dialekcie. Kiedy opisywa on dziaalno lotnicz Rowehla i opowiada o materiale zdjciowym,
ktrego dostarczay te loty, i o tym, e materiay te byy przez Abwehr pilnie studiowane, myla
o swoim przeoonym, admirale Canarisie, szefie wywiadu wojskowego hitlerowskich Niemiec.
Spotka go po raz pierwszy w roku 1937 - niskiego, cakiem siwego cywila o duym nosie i czerwonych
policzkach, ktry potrzsajc mu wwczas rk mwi do mj drogi majorze.
Canaris przyby wwczas do Wiednia subowo, aby przygotowa aneksj Austrii. Dy usilnie, aby
jego wywiad nawiza cis wspprac z austriackim Ministerstwem Obrony. W Wydziale Informacji
tego ministerstwa pracowa wanie Lahousen, ktry suy ju w cesarsko-krlewskiej armii
Monarchii Habsburskiej, potem ukoczy Wiedesk Akademi Wojenn jako specjalista od
zagadnie czechosowackich.
Ju od 1934 r. istniaa oywiona wymiana materiaw i informacji dotyczcych Czechosowacji midzy
niemieck Abwehr, austriackim wywiadem wojskowym i tzw. 2 biurem wgierskiego sztabu

generalnego. Kraje te udostpniay sobie nawzajem wyniki swojej dziaalnoci szpiegowskiej wobec
Czechosowacji. Kilka nici tej dziaalnoci zbiegao si w rkach Lahousena. Zanim jeszcze jego
ojczyzna zostaa poknita, Lahousen pomg wydatnie generaom hitlerowskim w przygotowaniu
planu zajcia Czechosowacji. Lahousen sta si z kolei zaufanym Canarisa, otrzymujc od kwietnia
1938 r. zadania prowadzenia dziaalnoci szpiegowskiej i dywersyjnej wobec poudniowych
i wschodnich ssiadw Niemiec.
Jaki awans, jakie pole do dziaania! Zajmowane stanowisko wynioso Lahousena na szczyty kariery.
Teraz, kiedy gos oskaryciela wciska mu si do uszu, uprzytamnia sobie genera przez chwil blask
minionych dni...
Dni te jednak nigdy ju nie wrc. Nigdy przedtem nie zdawa sobie z tego tak jasno sprawy, jak
w momencie, gdy dwaj andarmi w biaych hemach zabrali go z celi i prowadzili schodami do sali
sdowej. Wszystkie budynki byego Paacu Sprawiedliwoci i byego wizienia Amerykanie obstawili
swoimi posterunkami. Na drzwiach wikszoci pokoi widnia wyrany napis: Niemcom wstp
wzbroniony. Zza drzwi dolatywa zapach kawy i sadzonych jajek na soninie. Lahousen przekn
lin. Na korytarzach wszdzie rozbrzmieway amerykaskie szlagiery, nadawane przez radio i grane
na adapterach: Smoke gets in your eyes (Widz pomie w twoich oczach) i Sentimental journey
(Sentymentalna podr). Zwycizcy siedzieli tu ju duszy czas, czekali na posiedzenie sdu. Trwonili
bezcelowo czas. Trzeba mwi i liczy na ich wyrozumiao.

Tajny lot eskadry specjalnej Rowehla

Lahousen skupi si. Sucha skierowanego do niego pytania amerykaskiego oskaryciela.
- Czy wiedzia pan, nad jakimi obszarami przeprowadzano loty wywiadowcze?
- Prowadzono je nad Polsk, Angli, a potem nad terenami poudniowo-wschodnimi - odpowiedzia
zmczonym gosem, wyczerpany nie koczcymi si pytaniami. - Nic bliszego na ten temat
powiedzie nie mog. Wiem tylko, e ta eskadra wywiadowcza stacjonowaa w Budapeszcie. Terminu szpiegowska Lahousen unika.
- Czy widzia pan ktr z wykonanych tam fotografii?
Lahousen patrzy na aw oskaronych, przesuwa wzrok po 21 postaciach, tych, ktrzy tak niedawno
byli jego przeoonymi. Twarz Gringa jest czerwona. Tak, to musi by Gring, ktry zawoa do
gono Schweinehund (wiski psie). - Tak - odpar Lahousen. Tym razem chodzi o wasn gow.
Powoli wycign chusteczk i otar czoo.
Pukownik Amen: - Czy mgby pan poda sdowi daty, kiedy wedug pana dokonano lotw
wywiadowczych nad Londynem i Leningradem?
Lahousen: - Dokadnych dat poda nie mog, przypominam sobie tylko, e raz byem obecny przy
rozmowie na ten temat Rowehla z Canarisem, z czego wynikao, e rozpoznanie takie zostao nad
wspomnianymi rejonami przeprowadzone. Przedoono take materia zdjciowy. Dowiedziaem si
wwczas, e samolot wywiadowczy wylecia z wgierskiego lotniska, a wic z rejonu Budapesztu.
Wiem o tym dobrze, poniewa sam kiedy osobicie leciaem podobn maszyn z Budapesztu do
Berlina, a poza tym znaem kilku pilotw z tej eskadry.

Pukownik Amen: - Chciabym teraz pana spyta o rok lub lata, kiedy te loty wywiadowcze byy
dokonywane.
Lahousen: - Byo to w roku 1939, dokadnie przed rozpoczciem kampanii polskiej.
Pukownik Amen: - Czy loty te byy trzymane w tajemnicy?
Lahousen: - Ale tak, oczywicie.
Posiedzenie sdu zostao odroczone, korespondenci opucili take trybuny prasowe. wiat dowiedzia
si wwczas po raz pierwszy o szczeglnym nie znanym dotd sposobie naruszania praw innych
narodw, deptania ich suwerennoci. W cigu najbliszej nocy w prasie wiatowej pojawio si
zupenie nowe pojcie - szpiegostwo powietrzne. W kocu 1945 r. nie miao to jednak wikszego
znaczenia. Byo jedynie ujawnieniem jeszcze jednego przestpstwa faszyzmu obok innych
niezliczonych, znanych ju wiatu. Ujawnieniem jeszcze jednej metody przygotowa Niemiec
hitlerowskich do wojny. Gazety byy wwczas pene nazwisk najwikszych przestpcw wojennych.
Lahousen te powiedzia jeszcze nie wszystko, co mona byo powiedzie na temat hitlerowskiej
generalicji.
Zeznania Lahousena bardzo obciyy byego szefa Luftwaffe Gringa. Jego obroca, dr Stahmer, ju
nastpnego dnia, w swoim kontrprzesuchaniu, zapyta generaa, czy widzia osobicie zdjcia
lotnicze, wykonywane przed wybuchem wojny przez specjalne samoloty Rowehla nad Londynem.
Sowem, czy swoj relacj opiera na obserwacji osobistej? Lahousen potwierdzi to jednak.
Rozdraniony odpowiada obrocy, ale poprzednich zezna nie zmieni.

Ostatni trick Gringa

Po trzech miesicach, tj. 18 marca 1946 r., drugi obroca, dr Siemers, poruszy powtrnie przed
sdem wojennym afer Rowehla. W tej fazie procesu oskaronym wolno byo - zgodnie z anglosask
konstytucj - jeli sobie tego yczyli, wystpowa w obronie wasnej. Skorzysta ju z tego sprawca
wielu masowych morderstw Kaltenbrunner, tym za razem z awy oskaronych do stanowiska
wiadka z bezczeln pewnoci siebie i wyzywajc min podszed Gring.
Dr Siemers da mu znak, e moe mwi, przedtem jednak przeczyta nastpujcy urywek z dziennika
wojennego Jodla: 13 lutego 1940 r. dowiedziaem si od admiraa Canarisa, e w Bugarii ma by
zlokalizowana eskadra Rowehla z zadaniami prowadzenia dziaania na Kaukazie. Luftwaffe musi
wyjani, kto wysun ten niedorzeczny pomys. Obroca prosi z kolei Gringa o wyjawienie, jakie
zadanie otrzymaa wwczas wspomniana eskadra?
Gring cofn gow jak drapiene zwierz. Nie by on ju taki otyy, jak przedtem, ale stale jeszcze
butny i z pogard odnoszcy si do sdu. Po tym wszystkim, co po przerwie witecznej (Boe
Narodzenie) powiedziano w tej sali przeciw niemu, liczy si ju z wyrokiem mierci. Tym wic razem
chcia jedynie mydli oczy. Inni zaamywali si i upokarzali, on chcia wobec nich dalej pozosta lwem.
Lahousen mwi, bo liczy na uaskawienie. Gring przemawia, aeby jako gangster, ktry niczego nie
auje, wej do historii. Tym razem gra po raz ostatni na scenie i wykorzystywa to w maksymalnym
stopniu.
- Wie si to z faktem, e Canaris, ktry eskadrze Rowehla sam czsto zleca zadania wojskowe lub
szpiegowskie, dowiedziawszy si o moim zamiarze uycia tam eskadry Rowehla, co chciaem

zachowa w cisej tajemnicy, wiadomo t przekaza gwnodowodzcemu Wehrmachtu - zacz

swoj straszliw niemczyzn. - Tam mogli nie zrozumie mojego przedsiwzicia. Jeli chodzi o jego
cel, ktry okreliem osobicie, by on cakiem jasny. Wyraenie, e eskadra miaa operowa
w kierunku Kaukazu, jest niecise. Powinno to brzmie: w kierunku Kaukazu, Syrii i Turcji. Dochodziy
do mnie stale wiadomoci, e z terenu Azji Mniejszej przygotowywane s jakie dziaania, skierowane
przeciwko polom naftowym Kaukazu i Baku...
Podniesionym gosem Gring cign dalej: - Wiadomoci agentw poleciem sprawdzi zaufanym
ludziom. Potwierdziy si one, zostao wic ustalone, e faktycznie na terenie Syrii powstaa armia
pod dowdztwem generaa Weyganda, ktra otrzymaa nazw Armia Wschodnia. Waciwie
jeszcze bardziej interesoway mnie jednostki lotnicze na terenie Syrii, notabene nie tylko francuskie,
ale take angielskie... Przeprowadzono ju odpowiednie rozmowy z Turcj, ktra wyrazia zgod na
przelot samolotw nad jej terytorium. Celem lotw eskadr francuskich i angielskich byo dotarcie do
radzieckich pl naftowych w okrgu Baku...
W pierwszych wic miesicach wojny zachodnim aliantom przysza do gowy piracka myl - bez
adnego ostrzeenia zniszczy z powietrza centrum przemysowe jednego z pastw neutralnych.
Chcieli bowiem koniecznie wypeni luk w swoim systemie blokady, nawet za cen potwornego
naruszenia suwerennoci innego narodu. W tym okresie wojna toczya si o interesy klas panujcych,
o wpywy w Europie, a nawet w wiecie. Bya to walka o rda surowcw, o sfery wpyww. Narody
nie prowadziy jeszcze antyfaszystowskiej walki wyzwoleczej.
Na granicy zachodniej, na linii Maginota stay naprzeciw siebie, bez ruchu, hitlerowskie Niemcy
i anglo-francuska koalicja. W obydwch kwaterach gwnych opracowywano potajemnie plany
rozszerzenia wojny kosztem pastw neutralnych. Zastanawiano si, jak przela cudz krew i, jeli to
byoby tylko moliwe, jak wtargn na teren Zwizku Radzieckiego. Mocarstwa zachodnie dostrzegy
poza Finlandi take Bliski Wschd jako dobr dla siebie baz wypadow.
Te same pozycje chcia wykorzysta dla siebie niemiecki faszyzm. Hitlerowskie kierownictwo
interesowao nie tyle zniszczenie zagbia naftowego ZSRR, ile osabienie Zwizku Radzieckiego
w ogle. Ju wwczas, tj. zaledwie w 7 miesicy po podpisaniu ze Zwizkiem Radzieckim paktu
o nieagresji, planowao ono napa na kraj partnera, biorc pod uwag nieporwnywalne wprost
upy, ktre tam na nie czekaj. Posali wwczas specjalist z Abwehry na teren przygraniczny Iranu i
Zwizku Radzieckiego, ktry pniej tak pisa o swojej misji:9
Byem jedynym oficerem Wehrmachtu, ktry kiedy (1915-1916) widzia wojn w pnocnej Persji.
Szef Wydziau Obrony Kraju OKW, pukownik Warlimont, zasugerowa Canarisowi, aebym
przeprowadzi wojskowo-geograficzne rozpoznanie w Azerbejdanie, a take bym rozpozna bliej
wielko i si ognia armii Weyganda. Zostaem wwczas mianowany konsulem w Tbris i w marcu
1940 r. wyjechaem.
Tygodniami przeczesywa szpiegowski konsul potencjalny teren przemarszu armii Weyganda
i ostatecznie doszed do wniosku, e alianci nie maj zamiaru podejmowa ofensywy na ldzie, lecz e
pragn jedynie przeprowadzi bombardowania. By to plan, ktry niemieckiego wysannika
wprowadzi w zdumienie: Interesujce jest moe jeszcze pytanie - pisa on - czy caa ta akcja nie bya
zbdna, opieraa si ona bowiem na bdnych przypuszczeniach, e moe alianci w ogle nie
rozwaaj moliwoci zaatakowania Baku. Podczas kampanii francuskiej w rce Niemcw wpady
tajne akta francuskiego Sztabu Generalnego (w La Charit). Wynika z nich, e... w styczniu 1940 r.
wczesny premier Francji Daladier poleci szefowi Sztabu Generalnego, gen. Gamelinowi i szefowi
9

Der Geheime Nachrichtendienst, s. 156-158.

marynarki wojennej, admiraowi Darlanowi, zbada moliwoci przeprowadzenia ataku na Baku.

Spraw t badali wsplnie z Anglikami. Jest charakterystyczne dla mentalnoci aliantw i Niemcw,
e pierwsi w swoich planach brali pod uwag wycznie atak z powietrza i wody, drudzy za chcieli si
gwnie oprze na operacjach ldowych. Ta wersja zapewne nie bya jednak przez aliantw w ogle
brana pod uwag, w przeciwnym bowiem razie istniayby jakie lady ich dziaalnoci wywiadowczej
w pnocnej Persji. Plany aliantw - przeprowadzenia akcji z powietrza i morza - zakaday, e otwarte
zostayby Dardanele, a Turcy zgodziliby si na przelot samolotw nad ich terytorium... Jest rzecz
godn uwagi, e najprostsza akcja ldowa, przy ktrej wystarczyoby przemaszerowa jedynie przez
tereny Iraku i Persji, w ogle nie bya przez aliantw brana pod uwag; natomiast byli oni gotowi
zdecydowa si na kampani, mogc natrafi na trudne, polityczne przeszkody.
Tak wic motali si wzajemnie imperialistyczni rabusie w Azji Mniejszej, jeden mody i chciwy, drugi
stary i chytry. Obydwaj byli zdecydowani ama na swojej drodze prawa narodw. Tysice kilometrw
od granic swoich krajw sondowali przez dziaalno wywiadowcz i rozpoznawcze loty
przygotowawcze warunki i moliwoci zaatakowania Zwizku Radzieckiego. Dopiero pniej... zakoczy Gring z satysfakcj gangstera po udanym skoku - ... nastpio absolutne potwierdzenie
tych zamiarw dziki znalezieniu tajnych sprawozda francuskiego Sztabu Generalnego i protokow
z posiedze Naczelnej Rady Wojennej Francji i Anglii... z czego wynika, e planowano przeprowadzi
niespodziewane bombardowanie rosyjskiego zagbia naftowego...
Sd milcza. Brytyjski przewodniczcy nie przerywa oskaronemu. Gring zapomnia jednak w swoim
wystpieniu powiedzie, e w dwa lata pniej niemiecki imperializm, prbujc opanowa kaukaskie
zagbie naftowe, ponis straszliw klsk, ktr zgotowano mu na ziemi radzieckiej.

Wilki w lisiej jamie

Jak wwczas powszechnie sdzono, fakty i wydarzenia, ktre zaprotokoowali stenografowie sdowi,
sigay swoimi korzeniami o wiele wczeniej. Nazici rozpoczli szpiegostwo powietrzne nie dopiero
w roku 1939, tj. na krtko przed wybuchem wojny, jak relacjonowa to w swoich zeznaniach gen.
Lahousen. Ju 5 lat przedtem, pn jesieni 1934 r. w berliskiej dzielnicy W 35 trzej kompetentni
ludzie rozpatrywali przedsiwzicie, ktre otrzymao nazw Neutralittsbruch (naruszanie
neutralnoci). Doszli oni wwczas do wniosku, e Niemcy mog narusza prawa narodw, o ile tylko
nikt tego nie zauway.
Rozmowa ta odbywaa si - w odlegoci 5 minut od Tiergarten - w wysokim wwczas budynku przy
Tirpitzufer 74/76, w ktrym w latach 1920-1945 miecia si centrala Abwehry. Pracownicy
niemieckiego wywiadu wojskowego nazywali swoj baz lisi jam, a to z powodu na p ciemnych
korytarzy i schodw oraz niedostatecznie jasnych pokoi. Dom ten ssiadowa bezporednio
z gmachem Ministerstwa Wojny Rzeszy. Jeli kto o tym nie wiedzia, myli te dwa budynki.
Zorientowany wiedzia, e aby dosta si do gwnej siedziby Reichswehry przy ul. Bendlera,
wystarczyo przej dwa wewntrzne podwrka, nie wychodzc w ogle na ulic.
Na najwyszym pitrze budynku urzdowa szef. Zgodnie z tradycj by to oficer marynarki wojennej.
Po ktni z reichsfhrerem SS dotychczasowy szef wywiadu popad w nieask u ministra wojny
Blomberga. Od tygodnia na stanowisku tym urzduje nowy szef, kapitan Canaris. Czyta akta,
konferuje, przyjmuje interesantw - sowem wdraa si do pracy, aby od 1 stycznia 1935 r. przej to
stanowisko oficjalnie.

Canaris sta oparty o balustrad tarasu i wpatrywa si w lustro wody przepywajcego niedaleko
kanau, kiedy sekretarka zameldowaa mu dr von Solma i Willberga. Pierwszego z nich Canaris nie
zna. Wydaje mu si jednak, e sysza ju to nazwisko, kiedy niedawno zetkn si z kierownictwem
SS. A wic uwaga!... Von Willberga zna. To wanie on jest pukownikiem w Ministerstwie Lotnictwa
Rzeszy. W czasie wojny wiatowej by pilotem, a ju na pocztku lat dwudziestych - jako major prowadzi tajny referat lotnictwa wojskowego w Ministerstwie Wojny Rzeszy.
W chwili gdy Canaris wraca przez szklane drzwi do swego biura, przypomniao mu si doniesienie
Timesa, e w dniu 28 listopada 1934 r. brytyjski premier Baldwin owiadczy w Izbie Gmin, i
Niemcy, ktre w myl traktatu wersalskiego nie maj prawa mie adnego lotnictwa wojskowego,
dysponuj ju 600 do 1000 maszynami bojowymi. Rzd Hitlera nie zdementowa tego.
Szef Abwehry pozdrowi swoich goci, poczstowa papierosami. Dr von Solm jest w cywilnym
ubraniu. Przedstawi si jako czonek nalecego do imperium Kruppa Deschimagu, ktry zaoy
niedawno w Bremie spk z ograniczon odpowiedzialnoci Weserflug.
Ta filia Kruppa rozpocznie wkrtce produkowanie na podstawie licencji samolotw Junkersa i
Dorniera. Von Solm w krtkich sowach poda, e jest czonkiem zarzdu oglnoniemieckiego
zrzeszenia przemysu lotnictwa cywilnego, e zasiada w radzie nadzorczej spki akcyjnej Focke-Wulf,
a ponadto, e wsppracuje z Messerschmittem, Arado i koncernem Henschla, ktry w Schnefeld
pod Berlinem buduje lotnisko i fabryk samolotw.
Canaris rozumie: pan von Solm wystpuje jako przedstawiciel powanej czci zbroje lotniczych przy
rzdzie Rzeszy. Ale dlaczego przychodzi wanie do niego? Przecie Abwehra nie skada adnych
zamwie zbrojeniowych.
Pukownik Willberg odoy na bok teczk i zacz mwi:
- ...Panie Canaris, ja wystpuj w imieniu Ministerstwa Lotnictwa Rzeszy. Nasza dziaalno
w ministerstwie i pana tutaj stykaj si w pewnym bardzo istotnym punkcie. Genera Gring yczy
sobie, abymy to midzy sob uzgodnili. Sprawa, ktr chciabym panu wanie przedstawi, bdzie
tylko wwczas gra, jeli Abwehra i lotnictwo pjd rka w rk.
Gdy to mwi, zaoy rce i pilnie obserwowa wyraz twarzy swojego rozmwcy. Od wynikw tej
rozmowy wiele zaley. Tote przed wizyt u nowego szefa Abwehry Willberg zasign o nim
szczegowych informacji. Wie, e Canaris jest synem jednego z dyrektorw hut w zagbiu Ruhry
i ma 46 lat. W roku 1916 dziaa w Madrycie jako agent cesarskiej marynarki wojennej. W roku 1919
by czonkiem sdu wojennego, ktry uniewinni mordercw Ry Luksemburg i Karola Liebknechta.
Ponadto jednemu z przestpcw uatwi ucieczk za granic. Bdc zaufanym socjaldemokratycznego
ministra Wojny Rzeszy, Noskego, w roku 1920 bra udzia w puczu Kappa. Czowiek godny zaufania.
Atut zaufania pojawia si wrd nich zawsze, gdy przed oczyma staje wielki cel, ktry najlepiej
okreli gen. von Seeckt: Musimy sta si znw silni i wkrtce bdziemy silni; odzyskamy naturalnie
wszystko, comy stracili. wity obowizek korpusu oficerw Reichswehry!
Ju w roku 1924 jedzie Canaris w tajnej misji do Japonii, potem z kolei do Hiszpanii i Argentyny. W
Hiszpanii usiuje uruchomi produkcj okrtw podwodnych typu 750 t. Postara si take ulokowa
zlecenia na produkcj okrtw podwodnych w Holandii i Finlandii. Ataki ze strony prasy lewicowej
i jaki skandalik w Reichstagu przyniosy mu rozgos w marynarce wojennej i zwrciy na niego uwag
Hitlera. Pracowa na rzecz zamaskowanego zbrojenia floty, podobnie jak Willberg zajmowa si
niezmordowanie zbrojeniem lotnictwa. S wic kumplami i z pewnoci wietnie bd si rozumieli.

W czasie rozmowy Canarisa z Willbergiem dr von Solm rozglda si po pokoju, ktry jest niewielki
i niestylowo umeblowany. adnego, choby najskromniejszego dywanu. Na stole model statku,
w rogu ko polowe, a obok kasa pancerna. adnego porwnania z renesansowymi salami
subowymi aktualnych bossw. Zniszczona sofa, na ktrej siedzi akurat Willberg - po prostu
spartaska. Kiedy jechali tu na gr, winda odmwia posuszestwa. Wszystko to zupenie nie
wyglda na siedzib szefa centrali szpiegostwa.

Latajce talerze z roku 1934

Syndyk Kruppa czuje si dobrze nie tylko w Reichswehrze i gringowskim Ministerstwie Lotnictwa
przy Behrenstrae 68/70, lecz take w urzdzie tajnej policji pastwowej przy Prinz-Albertstrae 8.
Tam, w budynku byej wyszej szkoy artystycznej - dwa pitra nad katowniami w piwnicach - siedz
znani przyjaciele. Poniewa wstpi wczenie do SS i potrafi zapewni organizacji finansowe poparcie
przemysu, dzi jest dobrze notowany.
W roku 1934 kierownictwo SS byo jeszcze nieliczne. Trzyma si z daleka od plebejskiej sfory SA,
ktr Hitler obezwadni za pomoc afery Rhma z 30 czerwca. Nazywaj si elit narodu.
Naleenie do owej elity uchodzi za bardzo stosowne take wrd kadry profesorskiej, a nawet
gospodarczej. Bdc oficerem SS wyrasta si automatycznie ponad przecitno. Jest si z dala od
wszelkich podejrze. Kiedy zajmuje si jakie stanowisko w SS, dobrze te id interesy... Bryczesy
i szpicruta podnosz autorytet.
Sia pynca z kontaktw z SS pozwolia niedawno Solmowi zainspirowa doktorowi Goebbelsowi
pewien chytry chwyt, mianowicie zamieci w gazetach krzyczce nagwki w rodzaju... Czerwona
zaraza nad Berlinem. Obce samoloty nieznanego typu zbiegy nie rozpoznane. Bezbronne Niemcy.
Jutro mog to by ju bomby gazowe lub zapalajce.
W tym komunikacie Ministerstwa Propagandy, ktry musiaa przedrukowa caa prasa niemiecka,
bya take mowa o ulotkach zrzuconych nad dzielnic rzdow. Na skutek braku szybkich maszyn
akcja policyjnych si lotniczych okazaa si jakoby bezsilna. Dzielne zaogi samolotw sportowych nie
byy, niestety, w stanie przechwyci nieprzyjaciela, po prostu si wywin...
Pan von Solm dyskretnie si umiecha, zaciera rce. Wie, e ulotki faktycznie byy. Rozrzucili je
czonkowie nielegalnej partii komunistycznej z dachw domw po to, by zahamowa proces
faszyzacji i militaryzacji kraju. Nieznanych samolotw nikt z berliczykw nie widzia. Jednake
Vlkischer Beobachter nawoywa: Kady ptak ma prawo do obrony, kiedy jego gniazdo zostanie
napadnite. Tylko Niemcy musz przyglda si z podcitymi skrzydami, jak ich gniazdo zostaje
bezczeszczone, a moe by nawet w ogle zniszczone... Naley co si skoczy z niedopuszczaln
bezbronnoci powietrznej przestrzeni Niemiec!
Dr von Solm owi sowa Willberga zaledwie puchem, za to pilnie rozglda si po pokoju Canarisa.
Nad kiem polowym wisiaa mapa wiata. Obok niej portret hiszpaskiego generaa Franco. Na
kominku stao zdjcie szczecinowatego jamnika Seppla, za ktrym Canaris przepada. Na wszej
cianie wisiaa artystycznie wykonana karykatura diaba, prezent od japoskiego ambasadora
Oshima. I wreszcie, do istotniejszych elementw dekoracyjnych gabinetu nalea portret jednego
z poprzednich szefw niemieckiej tajnej suby, pukownika Nikolaja. Na nim wzrok Solma zatrzyma
si duej. Zamyli si doktor i odda wspomnieniom o tym najsawniejszym poprzedniku Canarisa,

legendarnym kierowniku Wydziau III b Sztabu Generalnego w okresie wojny wiatowej. Teraz
wspomnienia te mieszaj si w gowie Solma z tym, co opowiada Canarisowi Willberg.

Oczy pukownika Nikolaja

Swego rodzaju inauguracyjne przemwienie Willberga dao pewn podstaw do rzeczowej rozmowy
szczegowej. Dla Canarisa sprawy, o ktrych mwi Willberg, nie byy nowoci. Od duszego ju
czasu szpiegostwo ulegao szybkiemu rozwojowi. Powodoway to zmiany zarwno w dziedzinie
polityki, jak i techniki. W tym okresie byy one gwnym motorem radykalnych przemian
w dziaalnoci wszystkich imperialistycznych tajnych sub. Niemiecka Abwehra nie stanowia tu
adnego wyjtku, a moe nawet na odwrt, bya zdecydowana wstpi nawet na najbrudniejsz
drog. Kompetencje i polecenia Canarisa szy znacznie dalej ni jego poprzednikw.
Na pocztku stulecia tajne informacje przekazywane byy wycznie osobicie przez agentw. Obok
zwyczajowego wykorzystywania do tego celu dyplomatycznego personelu zagranicznego wielkie
mocarstwa wysyay do krajw ssiednich rnych komiwojaerw, obieywiatw, awanturnikw
lub po prostu oficerw w cywilnym przebraniu. Obserwowali oni pilnie ruch floty w portach, robili
szkice fortyfikacji, nagabywali obywateli danego kraju, a czasem ich wrcz szantaowali, by za
wszelk cen uzyska potrzebne im dane. Zdobyte materiay i informacje przekazywali w sposb
zaszyfrowany przez specjalnych kurierw lub normaln drog pocztow do central szpiegowskich
swoich krajw.
Podczas I wojny wiatowej po raz pierwszy zaznaczya si przewaga rozpoznania lotniczego nad
klasyczn dziaalnoci agentw. Przy sprzyjajcej pogodzie t drog udawao si najszybciej zdoby
informacje o pooeniu wroga. Normalne przygotowania do ofensywy, przesunicia wojsk i wiksze
transporty amunicji byy atwe do zarejestrowania na zdjciach lotniczych. Piloci znacznie szybciej
meldowali o tych faktach ni agenci, ktrzy mimo posiadania nowoczesnego sprztu radiowego
musieli pokonywa wiksze trudnoci ni piloci. Istniaa te jeszcze jedna istotna rnica midzy tymi
dwoma sposobami zdobywania informacji. Zdarza si bowiem, e samolot zostaje podczas
wykonywania zadania zestrzelony, lotnicy dostaj si do niewoli. Rozpoznanie lotnicze jest w czasie
wojny dozwolone, natomiast za udowodnione szpiegostwo grozi zawsze kara mierci.
Militaryci niemieccy zastrzegli sobie prawo mieszania obydwu tych poj, mona je zastpi trzecim
- niemiecki militaryzm. Pod koniec lat dwudziestych, kiedy buruazja niemiecka poczua si znw
silniejsza, rozpocza od nowa swoj agresywn polityk zagraniczn. Rozpoczto od odbudowy
tajnych sub. W Ministerstwie Wojny znw przypomniano sobie pukownika Nikolaja. Dano mu do
dyspozycji wicej rodkw finansowych, ni otrzymywa na kajzerowskie szpiegostwo wojskowe, na
ktre do roku 1912 wydawano okoo 300 000 zotych marek rocznie. Pukownik Nikolaj znalaz si
tym razem w odmiennej sytuacji. Dziedzin jego dziaalnoci opanowaa szybko postpujca naprzd
technika.
Do niedawna szpiegostwo odnosio si gwnie do dziedziny przemysowej, gdy rne konkurencyjne
firmy prywatne usioway zdoby dla siebie korzystne patenty. Pniej stao si spraw pastwow.
Kto chcia bra udzia w imperialistycznej prbie si, musia zebra odpowiedni ilo informacji
gospodarczych o interesujcym go kraju, aby mona byo wysnu wnioski o stanie zbroje, oglnym
potencjale militarnym lub zgoa o powanych wojennych wynalazkach i gotowoci bojowej. Dla
Niemiec byo to szczeglnie wane, byy one bowiem nastawione na produkcj syntetycznego

kauczuku, materiaw pdnych i wybuchowych. Nie gardziy te w tym wzgldzie moliwoci wrcz
zrabowania komu takiej produkcji czy jej gotowych efektw.
W tej sytuacji wielkie przedsibiorstwa niemieckie chtnie zaoferoway pukownikowi Nikolajowi
swoj pomoc. Na przykad w Zwizku Radzieckim zgosiy si do jego dyspozycji koncesjonowane
firmy niemieckie Borsig i Froelich-Klpfel-Dehlmann. W innych krajach Nikoaj przewanie posugiwa
si sieci wyrafinowanej suby informacji IG Farben, zakamuflowanej pod nazw wydziaw
statystycznych, ktra od roku 1928 przeja na siebie pastwowe zadanie szpiegowskie, dostarczajc
do roku 1944 niezwykle duo materiau.
Herbert von Dirksen, w okresie weimarskim niemiecki ambasador w Moskwie, tak na ten temat pisa
w swoich pamitnikach, opublikowanych w roku 1949 o niemieckich specjalistach w ZSRR: ...Na
terenie wielkiego Zwizku Radzieckiego byo ich co najmniej 5000. Byli oni usadowieni
w najrniejszych przedsibiorstwach tego ogromnego kraju. Wikszo z nich pracowaa za Uralem,
w Donbasie, na Kaukazie lub w jeszcze bardziej odlegych rejonach. W zwizku z niemieckim
kryzysem gospodarczym utracili prac i wobec tego chtnie przyjli moliwo zarobkowania na
terenie Wielkiej Rosji. Czoowi specjalici niemieccy zarabiali tu 60-80 tysicy zotych marek rocznie,
podczas gdy przecitne zarobki w kraju ksztatoway si na poziomie 6-8 tysicy marek rocznie.
Ich dziaalno szpiegowsk ambasador opisuje w sposb nastpujcy:
...Ci, rozrzuceni po caej Rosji inynierowie, stanowili dla mnie cenne rdo informacji. Wybitniejsi
z nich mieli bezporednie kontakty z ambasad i konsulatami. W ten sposb otrzymywalimy
informacje nie tylko o sytuacji gospodarczej Rosji, ale take dotyczce np. spraw oglnych, nastrojw,
sytuacji w partii itd. Nie wierz, by ktrykolwiek z krajw, przedtem lub potem, mg dysponowa tak
wszechstronnym materiaem w tej dziedzinie, jak Niemcy w tym okresie.
Jednake niezadowoleni jeszcze z tego ludzie odpowiedzialni za obron Rzeszy starali si uzyska od
pocztku dane gospodarcze i obronno-geograficzne nielegaln drog wywiadu lotniczego. Myl
o niedalekiej wojnie rewanowej nie opuszczaa ani na chwil pilotw z okresu wojny, takich np., jak
Willberg. Pocztkowo zdecydowano si na kilka akcji prbnych. Oczy pukownika Nikolaja - jak
czasem w latach 1915- 1918 nazywano szpiegw lotniczych, miay znw rozpocz penetrowanie
z nieba terenw obcych krajw, tym razem w warunkach pokojowych.
Caej sprawie przeszkadzao tylko jedno: mianowicie w czasie wojny samoloty rozpoznawcze byy
czsto wykrywane i strcane. Przy duej iloci paliwa, ktre musiay zabiera, oraz aparaturze
fotograficznej i obserwacyjnej samoloty te nie byy w stanie stawa w szranki z pocigowcami
przeciwnika. W roku 1918 maksymalna wysoko, jak osigay samoloty wywiadowcze, wynosia
5000 m, prdko za - 180 km/godz.; pocigowce rozwijay odpowiednio prdko 220 km/godz.
i osigay wysoko 7000 m. Poza tym byy one przecie zwrotniejsze i wyposaone w dwa karabiny
maszynowe.
Jest rzecz oczywist, e do roku 1930 wszystko poszo naprzd. Wiksz moc dysponoway silniki,
w konstrukcjach patowcw stosowano lejsze materiay. Udoskonalona metoda czenia czci
i gadka powierzchnia zewntrzna umoliwiay z roku na rok osiganie wikszych prdkoci. Jednake
dotychczasowa przewaga samolotw myliwskich utrzymaa si. Reichswehra nie chciaa ryzykowa,
naraa si na jakkolwiek przykr niespodziank.
Oficjalnie rozbrojona, pokojowo nastawiona Republika Weimarska nie bya ju prawie w stanie
zajmowa si polityk wewntrzn, poniewa wyszy na jaw jej poczynania szpiegowskie.
Komunistyczna Partia Niemiec kilkakrotnie ostro skrytykowaa w Reichstagu tajne zbrojenia lotnicze.

Powinno nastpi oglne rozbrojenie. Miao ono jednoczenie wyeliminowa gabinet Brninga, ktry
przygotowywa przejcie do faszystowskiej dyktatury.
W tej sytuacji przemys okaza si znw niezawodnym pomocnikiem. I tym razem - jak zawsze dotd rzuci si, na wezwanie ojczyzny, bezinteresownie do dziaania. Zakady Junkersa, wtedy jeszcze jako
prywatne przedsibiorstwo, eksperymentoway akurat w tym czasie z lekkimi maszynami, ktre,
dziki wyposaeniu w hermetyczne kabiny, mogy osign puap 10 i nawet 11 tysicy metrw. Na
lata trzydzieste byo to osignicie sensacyjne. Ju 26 maja 1929 r. jeden z pilotw Junkersa - W.
Neuenhofen, uzyska rekord niedocigniony przez dugi czas. Wznis si na samolocie typu W-34 na
niezwyk wwczas wysoko 12 739 m. Dla celw badawczych zakady Junkersa skonstruoway
w roku 1931 specjalny samolot dowiadczalny typu Ju-49, nastawiony gwnie na loty na duych
wysokociach. Producenci samolotw pragnli tym sposobem wypracowa typ samolotu, ktry byby
przeznaczony na eksport. Na przykad na liniach pasaerskich midzy Argentyn i Chile potrzebne
byy samoloty osigajce co najmniej 7000 m wysokoci, tj. takie, ktre mogyby przelatywa nad
szczytami Andw. Rzd niemiecki zawsze chtnie subwencjonowa inicjatywy i przedsiwzicia, ktre
mg potem zdyskontowa w skali wiatowej. Nastpia wielka ekspansja niemieckiej gospodarki, gdy
spka akcyjna Lufthansa, dziki udziaowi w brazylijskim syndykacie-Condor, potrafia opasa swoimi
liniami niemal poow kuli ziemskiej, od Chin do Poudniowej Ameryki. Byy to zadania zagraniczne,
stawiane komunikacji lotniczej przez niemiecki kapita gwnie przez zalene od niego Ministerstwo
Komunikacji Republiki Weimarskiej. rodki na te cele cigane byy z podatnikw, z nich te
dotowano Lufthans i pokrywano koszty dowiadcze i budowy nowych typw samolotw.
Wszystko to szo po myli generalicji. Powstae ju w kocu lat dwudziestych wojskowe lotnicze
orodki dowiadczalne w Travemnde i Rechlinie pracoway teraz pen par. Samoloty specjalne jak Ju-49 i W-34 - wznosiy si dostatecznie wysoko, aby nie mogo ich dosign lotnictwo
wojskowe. Na duych wysokociach byy one bardzo trudne do wykrycia zarwno przyrzdami
akustycznymi, jak i silnym teleskopem. aden pocisk przeciwlotniczy nie osiga wwczas takiego
puapu, a samoloty myliwskie, jeli nawet zdoay wej na wysoko 10 000 m, to trudno im byo si
tam utrzyma, a jeszcze trudniej manewrowa. Niemiecki przemys zatroszczy si o to, by oczy
pukownika Nikolaja nie musiay pozostawa duej lepe.

Co bdzie, gdy silnik wysidzie?

Min kwadrans. Canaris kaza poda kaw. Przysuchiwa si z uwag niemal nie mwic ani sowa.
Napicie wisiao w powietrzu. Dr von Solm poczstowa importowanymi cygarami. Kiedy odcina
czubek swojego cygara, mimochodem spyta:
- Czy mog poda panom dane techniczne naszego samolotu W-34?
Canaris milcza, jego krzaczaste brwi drgny.
- Nie bardzo mog sobie wyobrazi - zauway po pewnej chwili - aby na zdjciach robionych z tak
duej wysokoci mogy by widoczne jakie szczegy.
Na to Willberg wycign ze swojej teczki plik zdj duego formatu i rozoy je na stole.
- Zakady koda w Pilnie - wyjani krtko. - Tu panowie widz hal montaow czogw, dzienna
produkcja - 3 sztuki. Widzicie je, stoj... A to... - przeoy zdjcie - ...to polskie manewry w Korytarzu.

Puszcza Tucholska. Kawaleria w tyralierze wedug francuskiego regulaminu. Wida kadego konia,
u gry oddzia przeciwnika...
- I to wszystko robione z wysokoci 11 km?
- Nasz przemys optyczny nie pi - odpowiada pukownik. - Od 1918 roku zrobio si co nieco.
Pracujemy na maksymalnie dugich ogniskowych.
- Frapujce - odpar Canaris... - ale przecie znacie, panowie, tre paryskiego ukadu o komunikacji
lotniczej z padziernika 1919 r., ktry jednoznacznie zabrania przelotw nad obcym terytorium bez
zezwolenia. Przecie to nie aden przymusowy nakaz, jak traktat wersalski, ktrego nieprzestrzeganie
byo zawsze naszym obowizkiem, lecz cakiem dobrowolne zobowizanie. Ukad ten obowizuje
wszystkich. Jest to cz prawa midzynarodowego - Canaris podnis nieco gos, zaczerwienia mu
si twarz.
- Moi panowie, zawsze jestem za dobr prac wywiadowcz, ale jeli to pochodzi z takich rde - tu
wskaza na zdjcia Willberga - moemy si liczy z kontruderzeniem i to w skali midzynarodowej.
- To nie nastpi - zawyrokowa Willberg.
- Wystarczy, eby silnik wysiad. Albo co bdzie, jeli maszyna trafi na burz, straci orientacj,
zabraknie jej paliwa i bdzie zmuszona ldowa na obcym terytorium?
Zapado milczenie. Willberg i dr Solm wymienili spojrzenia. Z tym czowiekiem bd jeszcze kopoty.
Ciekawe, co sobie myleli Raeder i Blomberg, kiedy mianowali go szefem lisiej jamy? Dlaczego takie
stanowisko w ogle zajmuje marynarka wojenna, a nie wojsko lub lotnictwo, chocia na razie
oficjalnie wcale go nie ma? Za dwa, trzy miesice Hitler obwieci prymat obrony i powoanie
lotnictwa wojskowego. Ach, stworzy siln flot bombowcw! Jego, Willberga, mianowa generaem!
Czy ten Canaris byby wtedy admiraem!?
Przy zbyt duym tarciu, taczki si grzej... Kada flota bombowcw potrzebuje kartoteki celw. Musi
by take w por uruchomiona! Przecie wszelkie zaoenia wskazuj na wojn byskawiczn.
Lotnictwo bez rejestru celw jest jak ubikacja bez papieru. Pukownik zastanawia si, jak
wytumaczy to wszystko jasno i przekonujco temu oficerowi marynarki.

Reszt zaatwi dyplomaci

Take dr von Solm zapomnia o swoim cygarze. Zastanawia si, co powie Heydrich, kiedy doniesie mu
o przebiegu tej rozmowy. Rywalizacja obydwu szefw sub informacyjnych i bez tego wydaje si
nieunikniona, Canaris i Heydrich znali si ju wczeniej. W roku 1922 Heydrich by kadetem marynarki
na krowniku Berlin, gdzie Canaris by pierwszym oficerem. Heydrich musia odej z marynarki po
tym, gdy zostawi na koszu crk jednego z bossw marynarki. Mg wtedy przy pomocy Himmlera
podstawi nog swemu byemu przeoonemu, a wtedy droga byaby wolna.
Zycie jednak nie ukada si tak gadko. Niezalenie od tego konto Heydricha nie wydaje si zupenie
czyste. Przebkuje si o tym - naturalnie z wielk ostronoci - poniewa przy stanowisku Heydricha
zalecana jest ogldno - podobno jego pochodzenie nie jest cakiem nieskazitelne. Gdyby nawet
okazao si to prawd, w zasadzie nie byoby adnego nieszczcia, trzeba bowiem pamita
o przykadach wiadczcych o tym, e osobistoci wodzowskie pod wieloma wzgldami maj inne
przeycia i dowiadczenia ni przecitny obywatel. Tym razem jednak jaka zbyt ciemna plama

pochodzenia mogaby spowodowa due nieprzyjemnoci, Canaris powinien dokadnie zbada

genealogi rodziny Heydricha.

Loty szpiegowskie na samolocie Do-215

Solm wie, e w przeciwnym wypadku nawet intrygi nie byyby w stanie zatrzyma biegu sprawy. Czy
przewraliwiona i ambitna dusza kapitana wzdraga si czy nie, to loty przygotowawcze s konieczne,
nale po prostu do narodowosocjalistycznej polityki militarnej. S one czci skadow zbroje
lotniczych, jak z kolei zbrojenia lotnicze s czci skadow, a nawet swojego rodzaju
ukoronowaniem zbroje oglnych, ktre na niemieck gospodark wpywaj tak, jak fala na okrt
stojcy na mielinie, po to, by po 5 latach kryzysu ostatecznie zepchn go z mielizny i uczyni znw
pywajcym. Bg wiadkiem, e ju na to najwyszy czas.
Solm odoy cygaro, nie smakuje mu ju. Orientuje si on - na podstawie wewntrznych sprawozda
gestapo - jak bardzo to wszystko jest bezlitonie konieczne. Dzi mona jeszcze liczy na poparcie
narodu, ale za ptora roku wadzy nazistw - kt to wie! Wielki skok pozostaje nadal teori. Liczba
bezrobotnych spada bardzo wolno. Zima tu, tu. Brakuje nawet taniej margaryny. Miliony
przymusowych robotnikw utyskuj i narzekaj przy budowie autostrad na swj los. Z dala od rodzin
otrzymuj stawki godowe, czsto mniej, ni wynosia dotychczasowa pomoc dla bezrobotnych.
Wszystkim zatrudnionym potrca si 25% zarobku na podatek. Nie koczce si zebrania na temat
pomocy zimowej rozjtrzaj ludzi jeszcze bardziej.
Nie ulega wtpliwoci, e hitlerowski socjalizm czynu okaza si bluffem. Kryzys zaufania zblia si
nieuchronnie. Sytuacj wykorzystuj - oczywicie jego zdaniem - komunistyczni agitatorzy. Mimo
ostrych przeladowa prowadz swoj propagand, ktra gwnie w warstwach rednich znajduje tu
i wdzie podatny grunt. Nawet dzi rano gospodyni, u ktrej mieszka przy ul. Fasanen, wdowa po
majorze, piewaa mu znamienn piosenk, modn teraz w Berlinie, mwic mniej wicej o tym, e

podczas gdy wszystkich nawouje si do jednodaniowego posiku (Eintopfgericht), spasiony Gring

ma min czowieka w peni sytego...
Urgliwy ton piosenki brzmi mu jeszcze w uszach. Ale to moe nie najgroniejsze. Trzecia Rzesza jest
jak podgrzany kocio parowy. Jeli NSDAP10 nie uda si w najbliszych miesicach przemieni
rozgoryczenia spoeczestwa w narodowe oywienie, jeli si jej nie uda rozrusza, za pomoc tej
przegrzanej pary, nowej machiny wojennej, rozadowa niebezpiecznego cinienia, to - do widzenia!
Czeka nas powtrny kryzys gospodarczy. Kocio wybuchnie - nastpi czerwony chaos.
Dr von Solm jest prawnikiem. Rozumuje trzewo. Kopoty kapitau monopolistycznego, ktry go tak
wspaniale opaca, s i jego troskami. Sia jego zleceniodawcw opiera si na dwu filarach: na
Reichswehrze i brunatnej armii NSDAP. Jeli od czasu wielkiego aktu powicenia i zjednoczenia w
Poczdamie duch narodowego socjalizmu stopi si z duchem militaryzmu, wwczas kopoty pozostan
jedynie w zagadnieniach trzeciorzdnych. Wybuchem grozi one ju nie mog. Walka pomidzy
Heydrichem i Canarisem, a wic pomidzy Reichswehr i SS jest absolutnie niewskazana. Mona
jeszcze odczu pewne skutki afery Rhma. adnej sprzeczki we wasnym obozie. On - Solm - zbuduje
teraz most dla szefa Abwehry!
Panie kapitanie - mwi - a moe pomoe nam tutaj porwnanie z prawem morskim. Normalnie
wody przybrzene maj 3 mile szerokoci. Poza tym pasem wody nale do wszystkich pastw
pooonych nad danym morzem, to jest wolne morze, kady moe w nim robi, co mu si podoba.
Pan wie lepiej ni ja, skd wziy si wanie te 3 mile. Na t odlego moga skutecznie strzela
artyleria przybrzena. Ot i jestemy przy problemie wysokoci. Przecie prawo midzynarodowe
nie ustalio, do jakiej wysokoci rozciga si nad danym terytorium wadza pastwa. Wedug
przyjtego prawa wadza koczy si tam, gdzie pastwo pozbawione jest moliwoci praktycznego jej
sprawowania. Pociski artylerii przeciwlotniczej osigaj dzi puap 9 km. Nasze samoloty W-34 lataj
znacznie wyej...
Canaris prawie ju tego nie sucha. Poprzednie mczce milczenie wiele mu powiedziao. Nagle
przypomina sobie kilka zotych myli, ktre jeden z jego kolegw wojskowych, genera major Ernst
von Buchfink, ju trzy lata przed dojciem Hitlera do wadzy odda do druku. Brzmiay one: Dyktator
wojskowy, ktry rzdzi krajem, musi umie patrze na krew. A dalej w ksice Buchfinka napisano:
Im energiczniej jaka partia apoteozuje nowoczesne rodki walki, im bardziej bez skrupuw
przekracza wszelkie granice, ktre przedtem wyznaczay konwencjonalne, utarte wyobraenia
o wojnie i prawach narodw, tym silniej bdzie si ujawnia jej wyszo. Czy nie odpowiada to
dokadnie temu, co proponuje si teraz jemu? Po co stroni od metod, ktre sama generalicja
Reichswehry dawno ju opracowaa i teoretycznie uzasadnia?
Canaris wsta, wzi ze stou miniaturowy model krownika Dresden, na ktrym oznaczy wszystkie
jego potyczki morskie. Dziewitego marca 1915 r. - powiedzia cicho - okrt ten sta na wodach
terytorialnych Chile, unieruchomiony na skutek braku wgla. Niedaleko, na wodach
eksterytorialnych, czatowa na nas, brytyjski krownik Glasgow o znacznie silniejszym uzbrojeniu
artyleryjskim. W pewnym momencie otworzy ogie. Pojechaem wwczas do jako
parlamentarzysta i zwrciem kapitanowi uwag, e jego salwy naruszaj prawo midzynarodowe,
poniewa nasz okrt znajduje si na wodach neutralnych. Na to mi odrzek: Mam rozkaz zatopi
Dresden niezalenie od tego, gdzie je znajd. Wszystko inne ureguluj dyplomaci Wielkiej Brytanii i
Chile.

10

NSDAP - National - Sozialistische Deutsche Arbeiterpartei - Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia

Robotnicza, partia rzdzca w okresie hitleryzmu - przyp. tum.

Canaris odstawi model krownika, umiechn si przy tym nienaturalnie...

- Otworzylimy wwczas zawory denne i zatopilimy si - zakoczy. - Czasami, moi panowie, trzeba
byo si spokojnie uczy od przeciwnika.
- Wspaniale - zatriumfowa Willberg, ktremu spad kamie z serca. - Wiedziaem, e w kocu
zrozumiemy si.
- Panie kapitanie - dzikujemy panu za t mdr decyzj - powiedzia dr von Solm bez ironii.
Canaris zaoy rce. Jego umiech zastyg. By przekonany, e zachowa twarz, elegancko
skapitulowa. Nie by ani pierwszym, ani ostatnim oficerem starej szkoy, ktry si sprzeda nowemu
wadcy - niemieckiemu faszyzmowi. Poczu si przy tym jak typowy dyplomata, ktry w nowych
zmienionych warunkach potrafi dyskretnie utrzyma swoj star lini. I rzeczywicie - bdzie on
siedzia na swoim stanowisku jeszcze 9 dugich lat - chytrze w cieniu. Swoich goci bdzie zawsze
sadza na sofie, twarz do okna, by mc ich obserwowa w penym wietle, a samemu dowolnie
lawirowa. Potem jednak, posdzony o podwjn gr, zostanie przez swoich esesowskich rywali,
krtko przed finaem, zamordowany w kacecie Flossenbrg.

High society11
W trzy tygodnie pniej, pewnego mglistego, styczniowego popoudnia 1935 r., dr Robert Percy
przekroczy prg londyskiej willi lady Sunbury. Sucy odebra od niego paszcz. Usiadszy dr Percy
mia okazj obserwowa w lustrze swojego ssiada. By to 34-letni mczyzna, wysoki, dobrze
zbudowany i jak zawsze peen spokoju i opanowania. Chocia by ju znany jako fizyk, zaproszenie go
na lunch przez t wdow, wielk akcjonariuszk, znaczyo dla wiele. Po raz pierwszy otworzyy si
przed nim drzwi domu, gdzie spotykaa si elita Downing Street. Bez zbytniego popiechu wczy si
do tego obiadu, postanawiajc, mniej moe sowami a raczej swym zachowaniem, pozyska tych
wanych ludzi, ktrych tu mia spotka, dla swoich naukowych celw.
Surowo umeblowany salon o skrzanych tapetach ze szklanymi drzwiami prowadzcymi do ogrodu
by skpo owietlony. Lady Sunbury lubia blask wiec. Prowadzia gocia od jednej osoby do drugiej,
przedstawiajc go jako utalentowanego badacza promieni. Kilku dyrektorw i on dyplomatw
odstawio filianki z herbat i ukonio mu si. Wszyscy siedzieli w fotelach kremowego koloru, co
poczytywao si za ostatni krzyk mody brytyjskiego przemysu meblowego. Obok kominka sta mody
lord Amery. Rozmawia z jakim chudym pukownikiem Krlewskich Si Lotniczych.
Nie jestem pewien - czy pan Hitler skieruje si pewnego dnia na wschd, wycznie przeciwko Rosji usysza dr Percy sowa pukownika. Niemcom nie ma co ufa. Trzeba ich mocno trzyma w cuglach,
inaczej nic nie zrobimy. Za naszymi plecami zwikszyli swoj Reichswehr do 270 tysicy ludzi. Po co
im w ogle dawa moliwoci umacniania si? Ju dzi ich potajemnie budowane lotnictwo osigno
potencjau naszego lotnictwa. Obawiam si, e w nastpnym roku nas dogoni. Co da nam flota,
jeli przegramy wspzawodnictwo w powietrzu? I jeszcze jedno. Hitler moe by wspaniaym
bastionem przeciwko komunizmowi, ale ja si pytam, jakim sposobem wytrzebi on ten komunizm bez
naruszenia Polski, Czechosowacji lub Rumunii. A dalej, czy Francja byaby gotowa powici

11

High society (ang.) - mietanka towarzyska, elita.

Niemcom swoich wschodnich partnerw? To powinno si podda pod rozwag czonkom Izby
Lordw.
Lord Amery odpowiedzia na to: Mj drogi pukowniku, to jest naturalnie przeklte, gorce elazo.
Ale zreszt pan ma cakowit racj. Tak po prostu nie moe by, eby RAF sta w wiecie dopiero na
pitym miejscu i eby jeszcze o to miejsce walczy rwnie Hitler. Tymczasem nasz parlament ociga
si z uchwaleniem odpowiednich rodkw finansowych, ktrych da Churchill i jego przyjaciele, by
podj szeroki program zbroje. Jest chyba rzecz zrozumia, e musimy wreszcie co robi, aby
w razie gdy niemiecka beczka prochu rzeczywicie wybuchnie, efekt tego wybuchu nie obrci si
przeciwko nam.
- Do tego wanie dojdzie, moe pan by spokojny - odpowiedzia pukownik. - Znam Niemcw.
Pewnego dnia zwal si na Europ, jak w 1914 r., a pierwsze uderzenie skieruj na najsabszego
ssiada. Musimy wwczas popieszy z pomoc, nawet jeli nie bdziemy na to zupenie
przygotowani.
- Nie musi pan zawsze tak czarno wszystkiego widzie, drogi pukowniku Crankshaw - przerwaa mu
lady Sunbury. - Chciaabym obu panw zapozna z jednym z naszych niezwykle utalentowanych
naukowcw. Oto dr Robert Percy. On sam opowie panom, z jakimi to promieniami prowadzi
eksperymenty - nieprawda?
- Promienie? - spyta pukownik ze szczeglnym naciskiem.
- Raczej fale decymetrowe - odrzek dr Percy z niejakim ociganiem si.
- Jestem inynierem, specjalist od wielkich czstotliwoci.
Lord Amery stumi ziewanie.
W ogrodzie zimowym podano cocktail. Rozmowa toczya si wok tyle drogiego, co majcego z
opini, nocnego klubu przy Moorgate Street, pod nazw Stara Setka, ktry policja niedawno
zamkna. Dr Percy odnis wraenie, e niektrzy z obecnych tu panw, znali ten lokal i aowali, e
zosta zamknity.
- Z ginem czy bez, sir? - spyta go kelner podajcy napoje. Melancholijna pikno - lady McGregor,
opowiadaa tymczasem o polowaniu na kuropatwy w Szkocji. Pewnego padziernikowego wieczoru
ogarn j romantyczny nastrj, zapragna odwiedzi swoj rodzinn posiado - McGregor Hall.
Faktycznie ruiny, gdzie gniedziy si jedynie sowy i nietoperze. Nigdy wicej! - zawoaa
przeraliwie. Wyobracie sobie, jeden z nich zaplta si w moje wosy.
Panie wzdrygny si. Do wspczujcych lady McGregor pomrukw wtrci si dr Percy: - Jestemy
akurat na etapie zgbiania tajemnicy nietoperzy. Istnieje bowiem interesujce pytanie - jakim
sposobem w gbok noc, nie zderzajc si z niczym, potrafi one miga wrd starych murw
i jeszcze polowa...
Doktor sta odwrcony plecami do poudniowego okna, pod rozoystymi konarami drzewa
kauczukowego, czujc, e ku niemu zwrciy si wszystkie oczy. Za nim w Regents Park migotay
sabym wiatem latarnie gazowe. Od strony Tamizy dochodzio buczenie syreny statku. Lady Sunbury
owina si mocniej szalem.
- Cud natury - cign dalej dr Percy. - Maa krta nietoperza wydziela fale dwikowe, ktre s tak
wysokie, e w ogle nie jestemy w stanie ich sysze. Fizycy mwi o ultradwikach. Dzib
nietoperza wysya w okrelonym kierunku fale o duej czstotliwoci, a z chwil gdy trafi one na

jak przeszkod, odbijaj si z powrotem. Uszy nietoperza w mig je chwytaj, orientujc si

dokadnie o pooeniu celu. W jego gowie znajduje si tak cudowny i wraliwy aparat, ktry okrela
nie tylko kierunek, lecz take i odlego obcego ciaa.
- Kilka takich dla nas! - wyrwao si komu mimo woli... - I wie on poza tym, czy chodzi o jak
przeszkod, ktr natychmiast omija, czy te o poszukiwan zdobycz. Nietoperz spada na to, co si
rusza. - Ale ja si nie ruszaam, kiedy to zwierz rzucio si na mnie - odpara lady McGregor. - Siedziaam
sobie spokojnie w ciemnoci i mylaam o swoich przodkach, kiedy nietoperz spad mi na gow.
- To mona atwo wytumaczy - owiadczy dr Percy. - Wosy kobiece le odbijaj promienie. Czsto
s one mikkie i ukadaj si w grube warstwy, jedna nad drug. Rozbijaj one wwczas lub wrcz
pochaniaj dwik, nietoperz otrzymuje wic nieklarowne, matowe odbicie, jego narzd odbiorczodyspozycyjny pracuje nieprecyzyjnie. Na wat lub mikki, stary kapelusz reagowaby identycznie...
Lord Amery parskn miechem, lady McGregor odwrcia si z dezaprobat. Pani domu zawoaa: Czy by moe? - i natychmiast zmienia temat. Dr Percy zrozumia w mig swj bd. Zamiast
powiedzie damie co miego, porwna jej wosy do starego filcu. Zawstydzony podszed do
kwitncych kaktusw i zastanawia si, co tu zrobi, eby niepostrzeenie wymkn si z tego
towarzystwa.
Wtem podszed do pukownik Crankshaw: Godne uwagi - stwierdzi i strci popi z cygara na
may, okrgy li kamelii. - To co pan powiedzia, bardzo mnie zaintrygowao. Chciabym pana
serdecznie zaprosi, doktorze, by pan zechcia kiedy przyj do Ministerstwa Obrony. Miaby pan
okazj rozmawia osobicie z generaem Cunninghamem. Nie zechciaby pan? Zgoda? Powiedzmy
pojutrze o dziewitej.

Akcja Nietoperz
Na szyby ostroukowego okna cisna si zimna mga, kiedy dr Percy siedzia na pierwszym pitrze
budynku Ministerstwa Obrony przed generaem Cunninghamem, czowiekiem szedziesicioletnim
o kwadratowej twarzy i biaych wsach pod fioletowo zabarwionym nosem. Z napitym
oczekiwaniem wchodzi do tego ponurego, w pseudogotyckim stylu zbudowanego budynku. Od tego
momentu bdzie mg kontrolowa pewien nieznany wiat, tu znajdzie zrozumienie, tu moe uzyska
rodki na zrealizowanie swoich idei. Jednake ju pierwsze sowa, ktre tu usysza, pogrzebay jego
nadzieje. Teraz zrozumia, e o swoje plany musi walczy. daj od niego promieni mierciononych,
takich, jakie wymyli w 1898 r. pisarz H. G. Wells w swej utopijnej ksice, pt. Wojna wiatw.
Z jakichkolwiek fal: ultradwikw, fal gosowych lub wietlnych, ktrych oni prawie nie rozrniaj,
winien im wyku fantastyczn, now bro, ktra miaaby miercionon si. Najlepiej eby to bya
armata wietlna, strzelajca wizk promieni cieplnych, od ktrych bomby nieprzyjaciela
zamieniayby si w py.
- wiato jest pewn mieszanin wielokierunkowych promieni rnej dugoci fal - powiedzia on
z nadziej. - Nie mona nimi manipulowa tak jak falami radiowymi, nie daje si te wyposay w
adn energi. Najwyej mona je skupia, przepuszczajc przez soczewk wypuk lub lustro
paraboliczne. To, moi panowie, robi ju Archimedes. Promieni mierci z niego si, niestety, nie
uzyska (aden z trzech obecnych tam mczyzn nie przypuszcza wwczas, e w 25 lat pniej

amerykaskim i radzieckim fizykom uda si uzyska w aparacie laserowym wzmocnione wiato

o odpowiedniej dugoci fal. Kiedy wiato laserowe zostao przepuszczone przez odpowiedni
soczewk, powstao miniaturowe soce, o temperaturze 8000 stopni Celsjusza. Jego promie
przeci wtedy yletk jak papier).
Pk Crankshaw przewraca stale jeszcze plik spitych doniesie prasowych, z ktrych wyczyta ten
najwikszy nonsens. Gen. Cunningham spokojnie powtrzy: - To jest wanie to, doktorze, w czym
powinien nam pan pomc. Promienie mierci - jest to pojcie przesadzone, ktre wynaleli moe
sami cwaniacy z prasy. Jak pan je nazwie - jest rzecz obojtn. My poszukujemy naukowcwbadaczy, ktrzy by gruntownie t spraw si zajli. Nasz kraj nie moe w dziedzinie techniki pozosta
w tyle. W tym wanie wzgldzie liczymy na ludzi takich, jak pan.
Tymczasem pk Crankshaw zacytowa kolejn notatk z prasy......Dziennik St. Gallen: Profesor
dAstarac, wybitny fizyk z Lyonu, na zlecenie francuskiej armii przeprowadza eksperymenty nad
pewnym nowym rodzajem fal wysokiej czstotliwoci, ktre wkrtce mog sta si skutecznym
czynnikiem obrony kraju. Silnie skupione fale bd w stanie strci kady nieprzyjacielski samolot.
Dziki pewnemu elektromagnetycznemu urzdzeniu, ktre utrzymywane jest w najcilejszej
tajemnicy, mona wytrci z pracy kady silnik spalinowy samolotu. Nastpuje to w momencie
przeniknicia tajemniczych promieni przez kadub samolotu. Jeeli skieruje si te promienie na
pojazdy mechaniczne lub czogi, efekt bdzie identyczny.
Robertowi Percy chciao si mia ze zoci. Jest rozczarowany, a nawet skonsternowany. Wielki Boe,
ci sztabowcy z RAF bdz przecie po omacku w absolutnej ciemnoci. Ich niewiedza techniczna jest
tak wielka, e nie rozrniaj kaczek dziennikarskich od doniesie, ktre mog zawiera ziarno
prawdy. To s bajki, od ktrych roi si w prasie wiatowej od czasu, gdy laboratoria wielkich
mocarstw zajmuj si falami radiowymi wysokiej czstotliwoci. Doda wic z sarkazmem:
- W tym wypadku chodzi chyba o samoloty, ktrych silniki obudowane s dykt lub ptnem
aglowym. Co takiego jest wtedy do pomylenia, ale przy czogach?
Cunningham podnis wysoko brwi. - Z czego pan to wnioskuje?
- Maska silnika w ogle nie przepuszcza fal decymetrowych, a wanie o nich tu mowa, tylko one
bowiem daj si maksymalnie skupi. O stali pancernej nie ma nawet co wspomina. Fale
elektromagnetyczne po prostu odbijaj si od powierzchni metalowej. Wiadomo o tym ju od 50 lat.
Odkry to wwczas niemiecki fizyk Hertz.
Dr Percy chcia mwi dalej. Opowiedziaby tym wysoko postawionym oficerom o rosyjskim
naukowcu Popowie, ktry w roku 1897, przy prbach z pierwszym radiem bez drutu, poczyni godne
uwagi spostrzeenia. Nawizana w ten sposb czno pomidzy dwoma statkami w porcie
Kronsztadtu przerywaa si zawsze wwczas, gdy na linii cznoci przesuwa si inny statek. Fale
radiowe odbijay si po prostu od przeszkody metalowej. Chcia im take opowiedzie o Niemcu
Hlsmeyerze, ktry w 1904 r. przedstawi w cesarskim urzdzie patentowym w Berlinie wynalazek przyrzd, ktry za pomoc fal elektrycznych sygnalizowa odlege przedmioty metalowe. Dziki
niemu mona byo w czasie mgy wykrywa statki na odlego do 1000 m i w ten sposb zapobiega
katastrofom morskim. ...Ach! Chciaby take wyjani, jak bardzo (od kilku miesicy na razie
teoretycznie) jest moliwe takie plany - i jeszcze wiele wicej - urzeczywistni w wielkiej skali. Niech
by tylko mia pienidze na ten cel.
Wszystko cisno mu si na usta. Stara si jednak zachowa spokj. Nie chcia w aden sposb tym
dwm oficerom miesza w gowie technicznymi opowieciami, ktrych oni i tak nie pojm. A wic nie

bdzie ju im mwi o tym, co zacz, tj. o ujarzmianiu fal decymetrowych. Przedstawi im tylko co
bardzo wanego, co sobie dokadnie wyobrazi, a postara si to zrobi moliwie najlepiej.
- Czy, moi panowie, nie byoby wam wygodnie wykrywa za pomoc tego samoloty? - zapyta. Okoo 50 km od naszego wybrzea dokadnie zlokalizowa samolot, jego kierunek lotu, wysoko,
prdko? W nocy, we mgle, sowem w kad pogod.
- Jeszcze jak! - wykrzykn Cunningham. - Jeszcze jak!
- Przedwczoraj opowiedzia pan bardzo interesujco o tajemnicy fruwania na lepo przez nietoperze zauway po maej przerwie pk Crankshaw. - Czy to, o czym mwimy, opiera si na podobnym
zaoeniu?
- Na lepszym - odrzek dr Percy. - Impulsy fal nietoperza biegn z prdkoci 333 m/sek, nasze sygnay
s miliony razy szybsze. Sigaj 300 000 kilometrw na sekund, a zatem biegn z prdkoci wiata
sonecznego. Jeli trafi na cel, odbijaj si i biegn z powrotem. I jeli nawet tylko cz tych
odbitych fal zostanie z powrotem schwycona, to wystarczy, precyzyjno bowiem urzdzenia do
odczytywania gwarantuje pene dane, okrelajce pooenie nieprzyjaciela. W cigu kilku lat moemy
cay nasz kraj pokry sieci takich stacji, ktre ani jednemu obcemu samolotowi nie pozwol
przemkn si niepostrzeenie.
Dziobata twarz generaa zaczerwienia si. Jest on tzw. one bottle man12. Na wyspach brytyjskich
nazywaj tak kadego, kto dziennie wypija butelk whisky. Nieatwo go wic poruszy. Jednak to, co
teraz usysza, spowodowao, e odsun gwatownie fotel, na ktrym siedzia. Wyprostowa si
i cikim krokiem zacz przemierza pokj. Zatrzyma si przy sejfie, na kilka chwil opar si o zimn
stal. Wie, e wewntrz znajduj si pierwsze prototypy dwu myliwcw Hurricane - Hawkera i
Spitfire - Vickersa Supermarine. Co by byo - pomyla - gdyby tak jutro mg do tego skarbca
schowa projekt konstrukcji pierwszego omawianego tu urzdzenia promieniowego? Ach, nowe
aparaty, ktre sygnalizowayby kadego wroga i ktre myliwcom Hurricane i Spitfire
napdzayby w nadchodzcej wojnie cel prosto pod lufy broni pokadowej?
Cunningham obrci si. Doktorze Percy - powiedzia - musz panu zwrci uwag, e od dzi
wszystko, co jest i bdzie midzy nami omawiane i ewentualnie postanowione, musi by - zgodnie z
Official Secrets Act - utrzymane w cakowitej tajemnicy. My bdziemy pana popiera, ale
jednoczenie zobowizujemy pana do absolutnej dyskrecji.
- Rozumiem, sir - odpar Robert Percy. Wiedzia, e musi tym razem zapaci cen bardzo wysok dla
czowieka, ktry o swojej pracy rozmawia codziennie z kolegami fachowcami, ktry uczestniczy
w midzynarodowych kongresach i ceni sobie moliwo wymiany dowiadcze, ktra dla fizyki jest
rwnie wana i potrzebna, jak dla innych dziedzin nauki. Rozumia, e od dzi kade wypowiedziane
przez niego sowo na temat bada radarowych moe mu by poczytane jako zdrada tajemnicy
wojskowej. Partnerami jego rozmw bdzie odtd jedynie kilku jego asystentw i niewiele si na tym
wszystkim znajcy oficerowie. Z przeraeniem uwiadomi sobie, e jego prac bdzie
przyhamowywa i ogranicza pto milczenia. Bdzie ono wrcz hamowa tempo rozwoju. A moe
nawet odbierze mu to w ogle wszelk ch do dziaania? W gruncie rzeczy to jednak cena, ktr jest
gotw zapaci.
Moment ciszy przerwa pukownik Crankshaw. - Generale - powiedzia - oto proponowany przeze
mnie kryptonim dla caej omawianej tu sprawy: Akcja Nietoperz.

12

Czowiek jednej butelki - przyp. tum.

Detektywi przestworzy
Gdy dr Percy przystpowa na zlecenie Royal Air Force do pracy, w Niemczech, Francji i Stanach
Zjednoczonych specjalici siedzieli nad tym samym problemem. Caymi latami nikt im w tym
wzgldzie nie udziela pomocy, ale teraz popdzay ich koa rzdowe. Trzeszczaa konstrukcja
imperialistycznego wiata, a tymczasem pojedyncze iskry zwiastoway ju nowy pomie wojny.
Dla kadego Anglika jedno byo jasne: Kana La Manche, ktry ju przed dwudziestu laty niemieckie
zeppeliny z bombami przelatyway bez kopotu, w nadchodzcej wojnie stanowi bdzie jeszcze
mniejsze zabezpieczenie ni przedtem. Londyn ley przecie w zasigu dziaania niemieckich
bombowcw. Fakt ten wyjtkowo przekonywajco uzmysowio wydarzenie z roku 1917, kiedy to po
nieudanym ataku bombowym angielskich sterowcw niemieckie samoloty wojskowe znalazy si nad
poudniowymi terenami Wielkiej Brytanii. Tylko od marca do czerwca 1918 r. zrzuciy one na Londyn
2750 ton bomb. Za adn cen nie moe si to powtrzy.
Wzmocniono badawcz grup doktora Percy, postawiono jej twarde terminy. Z pocztkowych liter
sw radio detecting and ranging (wykrywanie i mierzenie za pomoc fal radiowych) powstao
nowe sowo radar - stworzone dla nowej, tajnej broni.
W tym samym czasie oficerowie Abwehry i fachowcy faszystowskich Niemiec pilnie zajmowali si
trzyman w penej tajemnicy technik namiarw radiowych. Kiedy w roku 1937 udao im si
uzyska pierwszy tego rodzaju aparat, pod zakamuflowan nazw Freya, byli przekonani, e
przoduj w tej dziedzinie. Aparat wykrywa samoloty w odlegoci 75 km, z okreleniem kursu, przy
przecitnej niecisoci 5 stopni.
Jeden ze specjalistw od wysokiej czstotliwoci w NRD, w swojej ksice pt. Radar - bez tajemnic13,
tak pisa: ...Rwnie w Zwizku Radzieckim intensywnie pracowano nad systemem ostrzegawczym,
majcym zapobiec nagemu, niezauwaalnemu nalotowi na terytorium Zwizku Radzieckiego.
Faszystowskie Niemcy propagoway przecie czsto tez o potrzebie rozszerzenia niemieckiego
Lebensraumu na wschd. Std ju w roku 1933 prowadzono w ZSRR z powodzeniem prace
przygotowawcze do stworzenia sieci sprawnych stacji namiarw radiowych. Radzieccy inynierowie
skonstruowali lub udoskonalili wiele detali, bez ktrych obecne urzdzenia radarowe byyby nie do
pomylenia.
W roku 1938 Armia Czerwona otrzymaa w ramach uzbrojenia przeciwlotniczego pierwsze urzdzenia
radarowe. Aparat pod nazw Redoute by uywany podczas fiskiej wojny zimowej, a pniej
w obronie przed bombowcami Gringa.
To, czego obawia si pk Crankshaw, nastpio ju na pocztku roku 1936. Hitlerowskie Niemcy
przecigny w lotnictwie wojskowym Wielk Brytani. Miay one wwczas wicej ni Anglia
samolotw bojowych, ktre notabene byy nowoczeniejsze i bardziej sprawne. Poniewa lotnictwo
takie budowane byo w cigu dwu lat, a ponadto stale roso tempo jego rozwoju, dogonienie go nie
byo ju moliwe. W tej sytuacji brytyjski Sztab Generalny przedsiwzi rodki defensywne. Dla
Wielkiego Londynu zostay skonstruowane specjalne balony zaporowe na uwizi, a wzdu
poudniowych i wschodnich wybrzey ustawiono wiee radarowe.

13

Radar-kein Geheimnis.

Byy wysokie i rzucay si w oczy. W przeciwiestwie do fachowcw niemieckich Robert Percy

otrzyma kategoryczny rozkaz nieustannego powikszania zasigu dziaania urzdze ostrzegawczych.
Nie mylano wwczas jeszcze o przyrzdach kierujcych ogniem bardzo zaniedbanej brytyjskiej
artylerii, powicono natomiast ca uwag sieci urzdze ostrzegawczych, ktre pozwalayby
wasnym myliwcom przechwytywa wroga ju na penym morzu. Forsowanie maksymalnie duego
zasigu odbywao si naturalnie kosztem dokadnoci okrelania kierunku. Ludzie dr. Percy, dla
dokadnego okrelenia pooenia celu, musieli namierza go z dwu daleko od siebie pooonych stacji
radarowych.
Poniewa metrowe i decymetrowe fale, podobnie jak fale wietlne, rozchodz si prawie po linii
prostej i std nie s zdolne przekroczy optycznego horyzontu, dr Percy by zmuszony umieszcza
swoje anteny na wysokich stalowych rusztowaniach. Ponadto wykorzystywa do tego celu najwysze
punkty brytyjskiego wybrzea. Na rok przed wojn strefa dziaania jego sieci radarowej (British
home chain) osigna ju 200 km. Tak wic wszystkie nadlatujce z tej odlegoci samoloty byy ju
sygnalizowane. Oznaczao to niespodziewane wyprzedzenie pod tym wzgldem Niemiec. Pisa o tym
genera hitlerowski von Tippelskirch, w trzynacie lat po wojnie, w swojej Historii II wojny
wiatowej14: Dla zabezpieczenia wszystkich obiektw, pooonych w pobliu wybrzea, by to sukces
istotny.
W kadym razie niezwyka aktywno w systematycznym budowaniu tych stacji po drugiej stronie
Morza Pnocnego i kanau la Manche zaskoczya i wprowadzia w niejakie zdumienie niemiecki
wywiad. W Berlinie, w Ministerstwie Komunikacji Lotniczej, podejrzewano, na podstawie
dostarczonych przez agentw zdj tych obiektw, e chodzi tu o budow namiarowych masztw
radiowych. W zwizku z tym na pocztku 1938 r. nastpio zupenie nowe w swoim rodzaju
przedsiwzicie. By to pierwszy w dziejach radiowy lot szpiegowski. Jeden z niemieckich sterowcw
zosta zaopatrzony w odbiornik ultrakrtkofalowy i odpowiedni zaog i wysany wzdu wybrzey
Kanau. Caymi godzinami przemierza niemiecki sterowiec brzegi brytyjskie, trzymajc si krawdzi
linii wd terytorialnych przed angielskimi poudniowymi skaami kredowymi. Technicy z gondoli
zeppelina bez przerwy mierzyli w tym czasie zakres czstotliwoci wysyanych fal oraz przechwytywali
nadbiegajce impulsy radarowe.
Stacje brytyjskie, nie tylko e szybko wykryy ten duy sterowiec, lecz take bez przerwy kieroway na
niego z najrniejszych stron sygnay radarowe. Jak w 25 lat pniej, w styczniu 1961 r., w swojej
audycji telewizyjnej powiedzia sam dr Percy, jego wsppracownicy byli ogromnie zadowoleni
z idealnego namiaru celu. Zeppelin potrzebny by jako obiekt dowiadczalny. Niemieckie zeppeliny
uywane byy wwczas wycznie w komunikacji pasaerskiej. Brytyjczycy myleli wic, e jest to lot
pokojowy i nawet nie podejrzewali, e faktycznie padli ofiar akcji szpiegowskiej.
Latem tego roku Robert Percy - w tym czasie zosta za swoje zasugi dla obron oci kraju wysoko
nagrodzony - zgodzi si na ryzykowne dla siebie przedsiwzicie. Mianowicie brytyjski wywiad
dowiedzia si, jakoby faszystowska Luftwaffe rwnie budowaa w Prusach Wschodnich wiee
radarowe. Poniewa tylko jeden czowiek mg potwierdzi te wiadomoci, poproszono Roberta
Percy, aby spdzi swj letni urlop wanie w Prusach Wschodnich. Propozycj przyj, wyjecha do
Prus. Spdzi tam kilka tygodni na odwanym penetrowaniu terenu, od Gdaska do Krlewca i w
rejonie jezior mazurskich. Nie znalaz jednak nigdzie wie radarowych. Zlecone mu zadanie wyniko
zapewne z faszywych informacji.

14

Geschichte des zweiten Weltkrieges.

Nie orientujemy si, w jakim stopniu takie osobistoci, jak Percy, prowadziy wwczas dziaalno nie
z wasnej woli i wbrew wasnej naturze. Wkrtce nadszed czas, gdy wszyscy musieli swj talent
i pilno powici innemu zadaniu, mianowicie wynalezieniu rodkw unieszkodliwienia wroga,
ktry ze swej strony zrobi wszystko, by rezultaty ich dotychczasowej pracy uczyni
bezwartociowymi. Dotychczasowe pokojowe wspzawodnictwo w dziedzinie sprytu
i zapobiegliwoci zostao zastpione wzajemnym bezporednim zwodzeniem si i walk. Zniweczyo
to moliwoci naukowego postpu. Kapitalici postarali si dopasowa w wikszej czci do aktualnej
sytuacji. Widocznie inaczej by nie mogo. Niewiele wkadano wysiku na pocztku stulecia
w ulepszenie urzdzenia ostrzegawczego Hlsmeyera. Nie wymagay tego zreszt same
przedsibiorstwa eglugi. Zwyky roek mgowy by przecie taszy do zabezpieczenia statkw przed
wypadkami. Nie poszukiwano rwnie aparatu radarowego w lotnictwie cywilnym w latach
trzydziestych. Wielkim zleceniodawc okazao si dopiero wojsko.
Jak wykazay - z jednej strony lot niemieckiego zeppelina wzdu brzegw angielskich, z drugiej za
podr dr. Percy do Prus Wschodnich - Wielka Brytania w przeciwiestwie do hitlerowskich Niemiec
posugiwaa si wwczas konwencjonalnymi metodami szpiegostwa. Niemiecki faszyzm sign po
cakiem inne rodki, rozwin szpiegostwo powietrzne. Brytyjczycy byli w stanie ustali pooenie
jedynie sterowca. Lot, wbrew prawu midzynarodowemu, nad Londynem, o ktrym w czasie
rozprawy sdowej w Norymberdze mwi Lahousen, nie zosta przez nich zauwaony. Do roku 1939
ich radary rejestroway cele znajdujce si do wysokoci 3000-5000 m. Std te dokadna liczba
faszystowskich lotw szpiegowskich nad Angli do dzi pozostaa nie znana.
Oprcz opisanych wyej sterowcw Graf Zeppelin i Hindenburg zdj szpiegowskich dokonyway
ju wczeniej take niemieckie samoloty pasaerskie Lufthansy. W drugim tomie ksiki pt.
Szpiegostwo lotnicze15, ktra ukazaa si w kocu roku 1963, jej autor Karl-Heinz Eyermann, NRDowski publicysta lotniczy, nielegalnym lotom szpiegowskim przeciw Wielkiej Brytanii powica cay
rozdzia (s. 118-130). Wspomina on tam m.in. o lotach szpiegowskich wielkiego samolotu Junkersa G38, na ktrym od 26 maja 1931 r. lata kpt. Lufthansy Otto Brauer na linii Berlin - Amsterdam Londyn. Doskonale ukrytym zeissowskim lotniczym aparatem fotograficznym ...sfotografowa
wszystkie waniejsze punkty i obiekty znajdujce si na brytyjskim wybrzeu, a take Londyn, jego
okolice i wszystkie lotniska nad Tamiz.
Pniej do celw szpiegowskich przeciw Wielkiej Brytanii zaangaowane zostay jednostki
operacyjne rozpoznania lotniczego dalekiego zasigu. W rezultacie do poowy roku 1938 9/10
obszaru wysp brytyjskich zostaa utrwalona na filmach agfowskich. Od tego momentu 2 flota
powietrzna, ktra w razie wojny miaa by gwn si uderzeniow, znacznie wzmoga swoj
dziaalno rozpoznawcz. Sporzdzono dokumentacj fotograficzn ponad trzech tuzinw lotnisk
wojskowych. Faszystowskie szpiegowskie jednostki lotnicze operoway m.in. nad nastpujcymi
bazami RAF: Mansion, Biggin Hill, Exeter, Stapleford, Duxford, Kenley, Wattisham, Croydon, Debden,
West Mailing, Gravesend, Redhill, Eastchurch.
Jak wynika z zezna przed Sdem Norymberskim i oryginalnych dokumentw faszystowskich, ktre
wpady w rce Armii Radzieckiej i Brytyjczykw - stwierdza Eyermann - Royal Air Force miay wwczas
techniczne moliwoci prowadzenia przeciw Niemcom odpowiedniej kontrakcji. Jednake ze
wzgldw politycznych nie robiy tego, lecz swoje samoloty szpiegujce posyay z krajw
orientalnych i Skandynawii przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu.

15

Luftspionage.

Zamaskowana firma: Hansa-Luftbild

(spka z ograniczona odpowiedzialnoci)
Nie jest tajemnic, e rwnie inne wywiady od czasu do czasu posugiway si opisan wyej metod
zdobywania informacji. Posugiwali si ni na przykad Amerykanie. Ich pilotka sportowa zostaa
zestrzelona w r. 1939 nad wodami terytorialnymi Japonii. Z kolei Japoczycy prowadzili dziaalno
szpiegowsk nad Filipinami, Gujan i Hawajami. Francuzi znw w rejonie Baku i Odessy. Loty
poszukiwawcze, sportowe i meteorologiczne suyy wielkim mocarstwom jako pretekst do
dokonywania nielegalnych zdj lotniczych. Karl-Heinz Eyermann opisuje szczegowo16 brawurowy
wyczyn jednego z australijskich pilotw, Sidneya Cottona, ktry w czerwcu 1939 r., biorc swoim
prywatnym samolotem udzia w locie gwiadzistym, organizowanym przez Niemcw, sfotografowa
cz Westfalii i Nadrenii, przy czym mia na pokadzie zastpc Gringa - Milcha, i innych oficerw
Luftwaffe. Kilka miesicy przedtem uprawia on tak akcj szpiegowsk z Malty nad wczesnymi
koloniami woskimi. Cotton tego rodzaju dziaalno prowadzi czsto na wasn rk, sprzedajc
zrobione przez siebie zdjcia sztabowi RAF, admiralicji brytyjskiej lub Intelligence Service.
Wszystkie wyej opisane akcje miay jednak charakter sporadyczny. aden z krajw w latach
trzydziestych nie narusza tak systematycznie i tak wytrwale obcej przestrzeni powietrznej, jak
Niemcy Willberga, Canarisa, von Solma i ich wielkoprzemysowych poplecznikw.
W latach 1935-1939 Wydzia V niemieckiego generalnego sztabu Luftwaffe sporzdzi ogromn
kartotek celw. Obejmowaa ona wszystkie kraje ssiednie. Z Tempelhof, Staaken i Oranienburga orodkw oceny zdj lotniczych - pyny nieprzerwanym strumieniem do Gringa zdjcia
i szczegowe opisy brytyjskich stoczni, polskich mostw, otewskich portw, francuskich bunkrw
i linii Maginota, belgijskich fortw, norweskich baterii nadbrzenych, holenderskich zbiornikowcw
itd., nieprzerwany strumie lekko byszczcego na maszynie zapisanego papieru, bezwarunkowo
zaopatrzonego w efektowny stempel Geheime Kommandosache (tajna sprawa dowdztwa).
Dziaalno ta bya normaln prac sztabu generalnego, nie majc nic wsplnego
z przygotowywaniem wojny zaborczej - zapewnia w roku 1951 niemiecki historyk wojskowy Walter
Grlitz na 424 stronicy swojej ksiki o drugiej wojnie wiatowej.
Na wszelki wypadek, gdyby do czego doszo, obowizkiem wszystkich sztabw generalnych wiata pisze on - byo prowadzenie tego rodzaju przygotowa. Widocznie tylko generaowie Hitlera
prawidowo pojmowali, co byo ich obowizkiem.
Masa nagromadzonych informacji szpiegowskich uczynia z hitlerowskiej Luftwaffe
najniebezpieczniejszy instrument wojenny. Wiedziaa ona dokadnie, gdzie najskuteczniej uderzy na
przeciwnika. Jednoczenie koncentracja tych bezprawnie zdobywanych materiaw umacniaa
wewntrzn wadz Gringa. Uniezaleniao go to od konkurencyjnych organw wywiadu Abwehry i
Sicherheitsdienstu. Podglda on zazdronie swoich konkurentw, jak mg wykorzystywa, niekiedy
wrcz oszukiwa.
Nasuwa si pytanie, kto zasila ten wprost niewyczerpany strumie materiaw. W rzeczywistoci
robia to jedna jedyna eskadra, skadajca si z 12 maszyn, ktre pocztkowo miay sw baz na
lotnisku Tempelhof, a potem Oranienburgu. Przykrywk i ramy organizacyjne dla tajnej dziaalnoci
tej jednostki zapewniao berliskie przedsibiorstwo lotw cywilnych Hansa-Bild. Ta, pocztkowo
16

Luftspionage, t. I, s. 338-339.

zupenie przyzwoita firma od roku 1926 zostaa wcignita do rejestru handlowego jako filia
niemieckiej Lufthansy. Dokonywaa ona zdj dla celw topograficznych i komercjalnych, a take dla
produkcji byszczcych widokwek, ktrych motywem byy miasta niemieckie widziane z lotu ptaka.
W tym okresie Niemcy przodoway w technice fotografii lotniczej. W roku 1915 zosta w Berlinie
zbudowany pierwszy tego rodzaju uyteczny sprzt fotograficzny. Najlepszych dla elementw
dostarczay: wiatowej sawy zakady Zeissa w Jenie i Aerotopograph z Drezna. W latach
dwudziestych rozwj tego sprztu suy wycznie celom pokojowym. Fotografie firmy Hansa-Bild
znane byy na caym wiecie. Wszdzie, gdzie opracowywano projekty gospodarcze na wiksz skal,
potrzebowano dokadnych map. W miar wzrostu gstoci zaludnienia na wszystkich piciu
kontynentach obnia si poziom i dokadno prac kartograficznych. Przy posugiwaniu si
tradycyjnym sposobem, tj. teodolitem i stoem pomiarowym, ogromne zadania nie byy ju
wykonalne. Zdjcia lotnicze dostarczay rwnie wicej szczegw i wicej faktycznej informacji
o terenie ni mudna praca geodetw, ktrzy przy swoich pomiarach i obliczeniach opierali si na
do nikej iloci punktw w terenie.
Wkrtce zdjcia lotnicze okazay si te uyteczne dla lenictwa czy komunikacji, a take planowania
miast. Przydatne te byy dla agronomw, archeologw i geologw. Zdjcia kolorowe umoliwiay
rozpoznawanie wysokoci drzew, wilgotnoci gleby, zarysw dawnych osiedli i formacji
geologicznych.
Poszukiwanie rde Nilu trwao 2000 lat. Odnalaza je dopiero ekspedycja Stanleya w roku 1876.
Dziki fotografii lotniczej ustalenie rde rzeki Hoang-ho byo spraw dni.
Hansa-Bild miaa bardzo dobr praktyk i dowiadczenie w dokonywaniu pomiarw z powietrza i w
przygotowywaniu materiau fotograficznego do produkcji map. Jej personel latajcy wywodzi si
spord wyprbowanych pilotw-pionierw, ktrzy na pocztku lat dwudziestych byli pierwszymi
pilotami niemieckich maszyn pasaerskich. W zespole byli m.in. kpt. lotnictwa Kneemeier, wynalazca
przyrzdu okrelajcego kurs lotu, oraz inni wyprbowani piloci, jak: hrabia Hoensbroech i hrabia
Saurma, majcy wieloletnie dowiadczenie zarwno w lotach krajowych, jak zagranicznych. Dowdc
eskadry by Rowehl, pilot z lat pierwszej wojny wiatowej i obszarnik z Oldenburga.
Od roku 1936 eskadra Rowehla wedug wewntrznej nomenklatury nosia oficjaln nazw eskadra
z.b. V.17 przy Ministerstwie Komunikacji Lotniczej Rzeszy. Pozostae maszyny Hansa-Bild przez
wszystkie lata prowadziy swoj dziaalno cywiln. Nic nie przerywao normalnego toku pracy;
kamufla by doskonay. Zdarzao si, e czasami niemieccy monopolici korzystali z usug tej
instytucji w celu zdobycia zdj dotyczcych ich zagranicznych zleceniodawcw, w celach czysto
handlowych. 26 kwietnia 1939 r. dyrektor Banku Niemieckiego pisa do dyrektora Lufthansy Luza:
Dla dobra Zamorskiego Syndykatu Drzewnego byoby bardzo interesujce... dokadne obejrzenie
materiau zdjciowego dokonanego przez Hansa-Luftbild w Scadta w Kolumbii18.
Tak wic rezultaty wieloletniej pracy pilotw oddawane byy teraz do dyspozycji niemieckiego
przemysu. Szpiegostwo wojskowe szo rka w rk z gospodarczym. Doborowy krg niemieckich
monopolistw doskonale wiedzia, co dzieje si w Berlinie - Tempelhof. Otwarcie mwiono na ten
temat dopiero po wybuchu wojny. wiadczy o tym choby tre listu Hansa-Luftbild z 17 czerwca
1940 r. do wspomnianego ju dyrektora banku Weigelta, gdzie mwi si z zadowoleniem, e
oczekiwania, jakie wizano z dokonywaniem prac aerofotogrametrycznych dla potrzeb kraju, speniy
si, czego dowodzi obecny nasz udzia w obronnoci kraju, a wic wykorzystanie wynikw naszej
17
18

Zur besonderen Verfgung - do zada specjalnych.

Wedug: Karl Dieter Seifert, Geschft mit dem Flugzeug, Berlin 1960, s. 79.

pracy dla celw wojny. Mona oglnie stwierdzi, e kierownictwo wojskowe w peni i jednoznacznie
uznao przydatno tego rodka pomocniczego dla jego zada militarnych.
Dziaalno Rowehla w Hansa-Luftbild uzupeniona bya przez Spk Akcyjn Lufthansa.
Spka akcyjna Hansy dziaaa w sieci linii europejskich, oplatajcej wszystkich ssiadw Niemiec. By
to jeden z wariantw szpiegostwa powietrznego, w ktrym Hansa staraa si wiza normaln
komunikacj lotnicz ze sprawami wojskowymi. Byo zasad, e krtko przed napadem Hitlera na
jakie pastwo ogromnie wzrastaa intensywno lotw nad tym krajem. Wszystkie, co do jednego,
miejsca na te loty rezerwowane byy przez samo Ministerstwo Komunikacji Lotniczej Rzeszy. Do
normalnych samolotw kursowych wsiadali pasaerowie - mczyni w nowych ubraniach
sportowych, poruszajc si w nich niezbyt pewnie. Byli to oficerowie Luftwaffe, majcy si
zapoznawa z lotu ptaka z krajem, ktry wnet mia by aren dziaa wojennych. Poza tym dowdcy
lotnictwa latali wrd urlopowiczw i turystw na specjalnych samolotach. Ich trasy wiody nad
rejony szczeglnie wane dla przyszej agresji. Tak wic normalne linie komunikacyjne byy
zamieniane na... wojskowe linie treningowe. Wkrtce za samolotami pasaerskimi poleciay
bombowce.19
1 wrzenia 1939 r. zasona spada. W cigu jednej nocy znikn kryptonim Hansa-Bild. z jednostki
Rowehla utworzono Grup Rozpoznawcz Naczelnego Dowdztwa Luftwaffe ze sztabem w
Oranienburgu. Wkrtce liczya ona ju trzy eskadry. W pierwszej pozostali wszyscy byli piloci HansaBild, do drugiej i trzeciej eskadry pilotw dobra sam Gring ze swojej Luftwaffe. Rowehl awansowa
na dowdc grupy. Rozporzdza ju teraz 36 nowoczesnymi samolotami wywiadowczymi. W tym
bowiem czasie dotychczasowe egzemplarze typu W-34 zostay zastpione nowymi samolotami typu
Ju-86. Tak wic miejsce starych samolotw Junkersa o maksymalnym zasigu 840 km i maksymalnej
prdkoci 265 km/godz. zaj nowoczesny, starannie przekonstruowany, specjalny model Ju-86.
Zosta on wyposaony w hermetyczn kabin oraz zapasowy zbiornik paliwa. Wznosi si na nie
notowan wwczas wysoko - 13 000 m. Mg operowa w promieniu 1300 km.
Po zagarniciu Polski, Danii, Norwegii, Holandii, Belgii i Francji Grupa Rozpoznawcza Naczelnego
Dowdztwa Luftwaffe rozrzucona zostaa na terenie poowy Europy. Od Trypolisu do Stavanger
pawili si piloci Rowehla w militarnych sukcesach, ktre sami przygotowali. Latali dalej ze
specjalnymi zadaniami nad krajami, ktre pozostay jeszcze neutralne. Kontakt z kwater gwn
utrzymywa pukownik Sztabu Generalnego Fuchs.
Niezalenie od tego, czy zaoga wykonujca zadanie znajdowaa si w Prusach Wschodnich, czy w
Afryce, zasad byo, e materiaw fotograficznych, zdobytych na drodze amania praw
midzynarodowych, nigdy nie wywoywano w miejscowych laboratoriach, tj. w macierzystych bazach
lotniczych Luftwaffe. Kada kaseta ze zdjciami dostarczana bya w tym celu specjalnym samolotem
kurierskim do Oranienburga, gdzie znajdowa si sztab Rowehla od pierwszych do ostatnich dni
wojny. Odbiera te kasety specjalny oficer grupy, odpowiedzialny za obrbk materiau
fotograficznego.

Centralne Laboratorium Ministerstwa Komunikacji Lotniczej Rzeszy20

19
20

K. H. Eyermann, Luftspionage, t. II, s. 87.

Reichsluftfahrtministerium.

Co dziao si dalej ze zdjciami, wyjania w swoim 18-stronicowym owiadczeniu - pod przysig byy podoficer Luftwaffe Schulz. Owiadczenie to zostao pniej uzupenione ustnie wobec autora
niniejszej ksiki po ukazaniu si jej pierwszego wydania w roku 1961. Przez 3 lata, tj. od wrzenia
1937 r. do stycznia 1941 r., ten naoczny wiadek wykonywa wszelkie prace fotolaboratoryjne
w budynku usytuowanym obok Ministerstwa Komunikacji Lotniczej Rzeszy. Ponisze szczegy zostay
zaczerpnite wic z jego owiadczenia.
W chwili gdy Hitler wprowadzi obowizek suby wojskowej, Schulz by uczniem drugiej klasy szkoy
stolarskiej i zarabia wwczas 9 fenigw na godzin. Nauka w szkole trwaa 4 lata, po czym zgodnie
z miejscowymi zasadami mona byo zarabia 64 fenigi na godzin. Kiedy w swojej kopercie wypat,
po potrceniu skadek na front pracy (Arbeitsfront) i klub wiolarski, znalaz tylko 2 marki, za
nadgodziny w ogle nie otrzyma zapaty. Kto zgosi si na ochotnika do wojska, mg uzyska
wiadectwo czeladnicze ju po dwu i p roku! Mona byo poza tym unikn obowizku pracy i w
roku 1939 mie ju za sob wojsko. Majster, u ktrego uczy si Schulz, sprzeda swoj ziemi na
budow koszar wojskowych. Schulza czsto posya na plac z drzewem do pracy. Przez pot widzia on
wiczenia artylerii i piechoty, przy czym zwrci uwag, e najgorzej traktowani byli tam rekruci.
Wobec tego zdecydowa si pj do lotnictwa.
18 padziernika 1936 Schulz zameldowa si w bazie lotniczej w Schnewalde. W okresie rekruckim,
pod koniec listopada, przerwano nagle normalne wiczenia i zapdzono wszystkich do hangarw.
Wielka hala montaowa roia si od rekrutw, personelu inynieryjnego i technicznego. Byo te
wrd nich kilku nieznanych cywilw. Stale odjeday samochody ciarowe, zaadowane deskami,
belkami, pap dachow i papierem przetuszczonym. Wszystkie urzdzenia hali montaowej zostay
take zapakowane w setki ogromnych skrzy. Dobrze natuszcza, zabezpieczy przed korozj nawoywali oficerowie. Przez 5 dni i nocy sporzdzalimy skrzynie i pakowalimy do nich obrabiarki,
narzdzia, schody, drabiny, urawie i wiele innego materiau, dostarczanego z Berlina. Skrzynie
opatrywano w zagadkowe znaki i dostarczano na dworzec towarowy Spandau-West. Przydzielano
nam dodatkowe racje ywnociowe i stale przynaglano do popiechu. Wkrtce wyjanio si, e cae
nasze wyposaenie poszo via Hamburg do Hiszpanii dla Franco... W cztery tygodnie pniej nasze
hale znw wypeniy si sprztem.
Po ukoczeniu specjalnej lotniczej szkoy fotograficznej Schulz zosta razem z dziesicioma innymi
kolegami skierowany do Centrum Fotograficznego Ministerstwa Komunikacji Lotniczej Rzeszy. Jego
koledzy mieli za sob, podobnie jak on, wyszkolenie zawodowe w dziedzinie fotografii, poligrafii,
chemii, kartografii lub rysunku. Teraz czekaa ich praca w rnych dziedzinach. Wykonywali wszelkie
zlecenia, wchodzce w zakres fotografii, dla poszczeglnych departamentw i wydziaw
gringowskiego ministerstwa. Wykonywali reprodukcje z ksiek i obcojzycznych czasopism (jak np.
ZSRR w budowie), dokonywali montay zdj lotniczych, latali na samolotach, na ktrych
wyprbowywany by nowy sprzt fotograficzny, jak filtry, filmy itd. Dobierali i przygotowywali
materiay szkoleniowe dla szkoy fotografii lotniczej w Hildesheim. W ciemni fotograficznej
wywoywali nieraz zdjcia dokonane nad obcym terenem, raz nawet w Chile, w okolicy Valparaiso.
Z pocztku obrbki tych zdj dokonywali wycznie dwaj dyplomowani inynierowie, Pfrtschner i
Balk. Nie zastanawiao to wwczas nikogo.
Hauptbildstelle znajdowao si w centrum zarzdu niemieckich zbroje lotniczych. Zajmowao ono
czytelnie i pokoje posiedze komisji byego sejmu pruskiego przy Prinz-Albrecht-Strae 5, ktry
z kolei graniczy z sal plenarn. Ze swojego okna mg Schulz widzie ogrd i will subow
pruskiego premiera. Kiedy Gring by w Berlinie, jego stra przyboczna wcigaa flag na maszt.

Drugi w wczesnej hierarchii faszysta rezydowa zwykle w pawilonie, usytuowanym pomidzy

dwoma budynkami poselskimi, z tyu za ogromn, bogato zdobion, szklan cian, przez ktr mg
widzie ogromny nowy budynek swojego ministerstwa. Gring mia do dyspozycji, zbudowany
specjalnie dla niego, 25-metrowej dugoci basen cay wykadany kaflami.

Centralne laboratorium Ministerstwa Komunikacji Lotniczej Rzeszy

W dniu urodzin Gringa pryy si paradne szeregi na podwrzu ministerstwa. Tworzyli je zielono
umundurowani funkcjonariusze Schutzpolizei i przedstawiciele doborowego puku Hermann
Gring, majcy biae wypustki przy niebiesko-szarych konierzykach. Wzdu szpaleru przejeday
Mercedesy. Dowody hodu skadali solenizantowi wysocy wojskowi oraz kierownicy gospodarki
Niemiec. Za nimi sun specjalny pojazd, wiozcy prezenty od wielkiego przemysu: skrzynie win,
stosy kwiatw, bogato wysznurowane paczki i kosze prezentw, ktre ukadano na szybkobiene
furgonetki. Na paskim dachu Domu Lotnika sta fachowiec od oceny zdj lotniczych, kapitan Deus,
ze statywem i Leic. Fotografowa ca t parad teleobiektywem o dugoci 60 centymetrw. Szeciu
onierzy wyrywao mu z rki gotowe filmy, ktre natychmiast obrabiano, a gotowe zdjcia wklejano
byskawicznie do przygotowanego zawczasu skrzanego albumu i opisywano je biaym tuszem.
Wreszcie jeszcze niezupenie wysuszony album chwyta pod pach szef centrum fotograficznego, mjr
Baske, i w eleganckim uniformie bieg po schodach willi, by posusznie dostarczy dopiero co
wykonane zdjcia swojemu wysokiemu przeoonemu.
Bdc odpowiedzialny za sprzt, Schulz mia dostp do wikszoci pomieszcze. Jednake o tym, co
tam widzia, milcza. onierze pracujcy w orodku byli regularnie pouczani o obowizku zachowania
tajemnicy i musieli podpisywa odpowiednie zobowizania. Stale byli naraeni na kar. Ich codzienna
droga wioda obok budynku gestapo. Nie wolno im byo nic z sob przynosi lub odwrotnie - zabiera
czegokolwiek z miejsca pracy do koszar. Przy wyjciach przeprowadzano czsto nieoczekiwane

kontrole, nieraz byy to bardzo szczegowe, osobiste rewizje. Wok dziay si dziwne rzeczy.
W poudniowym skrzydle Ministerstwa Komunikacji Lotniczej sta, wychodzcy na Prinz-Albrecht,
budynek bez okien, dla przechodniw szary mur z dwiema bramami. Wchodzili tam onierze,
wychodzili cywile. Prawie co tydzie 3 niebieskie autobusy Magirus wiozy do Hamburga modych
mczyzn w sportowych ubraniach. Tak wic w poudniowym skrzydle ministerstwa formowaa si
cz faszystowskiego Legionu-Condor. Jego czonkowie wracali - przewanie po roku - opaleni i z
penymi portfelami. Zamawiali sobie ekstra mundury i garnitury na miar. Przybyy z Hiszpanii
sierant Hamann jedzi teraz do pracy nawet Opel-Olympi. Jako specjalista od odczytywania zdj
lotniczych otrzymywa u gen. Franco, oprcz normalnego wynagrodzenia, 900 marek miesicznie
netto.
Od maja 1938 r. do centrum fotograficznego zacz pyn nieprzerwany strumie filmw lotniczych.
Trwao to do pnej jesieni 1940 r. Pocztkowo byy to zdjcia z Czechosowacji. Stale doczane do
nich byy mapy Czechosowacji w skali 1:75 000. Musielimy je przenosi na nasze arkusze
pomiarowe - relacjonuje Schulz. Z dostarczonych filmw robiono odbitki w identycznej skali. Pniej,
na zlecenie Wydziau V Sztabu Generalnego Luftwaffe (genera major Schimpf) z materiau tego
drukowane byy u nas fotoarkusze. Zestawione z opisanymi ju arkuszami pomiarowymi, zaopatrzone
w koordynaty, poliniowane i ponumerowane - pokazyway wszystkie szczegy terenu, byy
cenniejsze ni najlepsze mapy.
Skd bray si te zdjcia szpiegowskie? Zagadka czciowo wyjania si, kiedy na pocztku 1939 roku
Schulz musia pomc na cywilnym lotnisku Tempelhof wmontowa do jednego z samolotw
niemieckiej Lufthansy Ju-52 kamer fotograficzn typu 75/30 (75 cm ogniskowa, format 30 x 30).
...Poniewa Ju-52 miay z reguy pod podog pomieszczenia dla pasaerw specjalne pojemniki sprzt fotograficzny atwo byo tam ukry. Obiektywem wspiera si on niemal o dno maszyny. Luk
obiektywu umieszczony by niedaleko fotela pilota. Kto o tym nie wiedzia, nie mg tego spostrzec.
Kocowym wynikiem tych wszystkich operacji bya drukowana kompletna kartoteka potencjalnych
celw bombardowa.
Byy to ponumerowane, szare karty formatu DIN A 3, zaopatrzone w oznaczenia i wsprzdne
geograficzne poszczeglnych obiektw. Przy jakim okrelonym wikszym obiekcie (np. koda w
Pilnie) figuroway take wykazy obiektw towarzyszcych, znajdujcych si obok tych zakadw.
Z kolei nastpowao szczegowe wyliczenie danych, dotyczcych wielkoci produkcji, liczby
zatrudnionych, ich narodowoci, pogldw politycznych. Dalej nazwisko waciciela, akcjonariusze,
jeli tacy byli, ich narodowo, dostawcy surowcw i psurowcw oraz lista odbiorcw produkcji.
Nasze kartoteki uzupenione byy map fizyczn w skali 1:25 000, mapami kontrolnymi w skali
1:75 000, z naniesionymi liniami nalotu, specjalnymi zdjciami z powietrza uatwiajcymi
zidentyfikowanie celu i specjalnymi, uproszczonymi szkicami usytuowania celu w skali 1:100. Strzaki
wskazyway na nim, ktre cele musz by bezwzgldnie trafione, aeby unieruchomi produkcj bez
niszczenia caego obiektu. Oglnie biorc, by to komplet informacji, ktre musia zna zarwno
gwnodowodzcy, jak i dowdca eskadry atakujcej i kady z pilotw poszczeglnych maszyn.
Z pocztku drukowalimy te komplety w 300, potem a w 3000 egzemplarzy. Nasza introligatornia
numerowaa kad stronic, przegldaa i jeli ktra z kart bya jaka zamazana lub niewyranie
wykonana, zostawaa zniszczona. Gotowe karty kartoteki, zdjcia i szkice wkadao si do wielkich
kopert, zaklejao, piecztowao i magazynowao.
Caymi miesicami oglda Schulz czechosowackie obiekty wojskowe, mosty, dworce i zapory.
Wedug niego, podobnych celw przygotowano okoo 500. Nie przepuszczono niczego, co miao

jakkolwiek warto - stwierdza Schulz. - Nigdy nie byem w Czechosowacji, znaem jednak wwczas
i znam do dzisiaj na pami wiele szczegw, dotyczcych tego kraju...
Od roku 1939 zmieniy si obiekty. Teraz fotografie lotnicze pokazyway porty, od Bordeaux do Scapa
Flow, dalej lini Maginota, pwysep Hel... Jeli pojawia si na zdjciach nowy kraj, oznaczao to
niemal na pewno, e za 6 miesicy nastpi atak. U nas zaczyna si wwczas zawsze 6-miesiczny
etap sporzdzania nowej kartoteki. Widziaem take zdjcia z Grecji.
W momencie wybuchu wojny personel centrum fotograficznego zosta zwikszony do 100 osb.
Genera major Richard Schimpf - dzi genera Bundeswehry - przydzieli swojemu V Wydziaowi
jeszcze silniejsz ni dotychczas grup specjalistw do odczytywania i oceny zdj. Umieci ich
naprzeciw Ministerstwa Komunikacji Lotniczej przy Wilhelmstrae. Zawsze po udanym wypadzie
kartotek uzupeniano zdobytymi zdjciami i mapami. Ju po anschlussie Austrii do Wiednia zosta
popiesznie wysany samolotem Ju-52 jeden z komendantw centrum fotograficznego w celu
przejcia tamtejszego wojskowego archiwum fotograficznego. To samo powtrzyo si przy zajciu
Pragi, Warszawy, Kopenhagi, Oslo, Amsterdamu, Brukseli, Parya, Belgradu i Aten.
Rzdzono elazn rk - jak owiadczy Schulz. On sam w 1941 r. zosta wraz z jednostk bliskiego
rozpoznania wzity na front wschodni. Dosta si z kolei do piechoty lotniczej i na zachd od
Demjanska zosta ciko ranny.
Tak zakoczya si kariera wojskowa naocznego wiadka, ktry przed szeciu laty wierzy, e najlepiej
bdzie dla niego zgosi si do lotnictwa.

Cele wiczebne
Pod koniec lat trzydziestych Luftwaffe przeprowadzaa coraz czciej prby z rnymi rodzajami
bomb. Badano wwczas nie tylko si wybuchow i zapalajc tej broni, lecz take zjawisko tzw.
odrzutu. Kiedy bowiem bomba zostaje wyrzucona z samolotu, zostaje natychmiast odrzucona do tyu
przeciwdziaajc si oporu powietrza. Wielko tego odrzutu zaley od rodzaju bomby. W zwizku
z tym nie moe by obliczana teoretycznie, lecz musi by stwierdzona eksperymentalnie. Bez
znajomoci tych wielkoci nie byo i nie jest moliwe dokonywanie celnych zrzutw.
Testy, przeprowadzane na terenach treningowych, przestay w pewnym momencie zadowala
kierownictwo Luftwaffe. Zapragno wic ono zebra dowiadczenia w rzeczywistych warunkach
wojennych. Byo to, jak pisze Winston Churchill w swojej ksice My Eearly Life (Moje wczesne
ycie), zdecydowanym celem wikszoci militarystw. Jak dzi wiadomo - to wanie byo motywem
powstania faszystowskiego Legionu Condor. Agresywny imperializm upatrzy sobie wwczas
Hiszpani jako idealny teren wojennych eksperymentw, podobnie jak pniej Kore i Wietnam.
W cieniu nowej wojny domowej, w konkretnych warunkach, mona byo wyprbowa nowe rodzaje
broni, stwierdzi ich dziaanie, udoskonali typy.
26 kwietnia 1937 r. nie majce adnego wojskowego znaczenia pnocne miasteczko hiszpaskie Guernica y Luno, zostao cakowicie zniszczone przez bombowce Legionu Condor. Ten bezmylny
wyczyn zaszokowa opini publiczn wiata. W samym Legionie mwiono z zakopotaniem o tym, e
chciano trafi wiadukt, pooony poza miastem. Faktycznie Guernica bya niczym innym, jak tylko
celem treningowym na wiksz skal. Przyznaa si do tego zreszt na pocztku stycznia 1966 r.
zachodnioniemiecka telewizja.

O przestpstwie tym przypomina znany obraz Pablo Picassa, ktry przedstawi pierwszy z acucha
zbrodni niemieckiego militaryzmu.
Prawdopodobnie druga z kolei tego rodzaju zbrodnia ujawniona zostaa dopiero niedawno21.
13 wrzenia 1939 r. samoloty 4 floty powietrznej generaa Lhra zaatakoway polsk miejscowo
Frampol, pooon na poudniu kraju, palc j niemal doszcztnie. Dowdc lotnikw Lhra by
genera major baron von Richthofen, byy legionista hiszpaski. Kto da rozkaz zniszczenia wsi, do dzi
nie wiadomo. Pewien byy specjalista od oceny zdj 4 floty powietrznej, Harry Hahnewald,
opublikowa 2 zdjcia Frampola - miejscowoci liczcej, jak hiszpaska Guernica - 4 tysice
mieszkacw. Zdj dokonano 9 i 18 wrzenia. Pierwsze z nich pokazuje miasteczko, pozbawione
zupenie przemysu, dojazdu kolejowego, bez mostw, bez jedynego polskiego onierza i w ogle nie
stanowice jakiejkolwiek przeszkody taktycznej. Na drugim zdjciu Frampol jest w wikszoci
spalony. Mona te na nim rozpozna lady czogw niemieckich, ktre objeday miasteczko,
poniewa si palio. Miejscowo dostaa si na list celw bombardowa - owiadczy w Freie
Welt Harry Hahnewald - poniewa prawdopodobnie jaki samolot dalekiego zasigu wykona na
pocztku wojny lub moe jeszcze wczeniej zdjcie Frampola. Oceniajcych to zdjcie fachowcw
musiaa ta miejscowo zafascynowa. Regularnie zabudowana, z centralnie pooonym ryneczkiem
i ratuszem w rodku, bya wanie klasycznym obiektem treningowym dla lotnictwa wojskowego.
Przypuszczalnie odpowiedni sztab natychmiast podj decyzj przeprowadzenia tam testowego
nalotu. atwo zorientowa si, e z wykonaniem tego rozkazu czekano do momentu, a front znalaz
si w rejonie Frampola. Na pocztku wojny faszyci w swoich przestpstwach nie byli tak
bezceremonialni i otwarci, jak pniej.
Do tego samego wniosku doszed major Manfred Otto po dokadnym zbadaniu lotniczego materiau
zdjciowego. Ju bowiem fakt, e obydwu zdj dokonano z identycznego punktu, by rzecz zupenie
niezwyk. Za tym te przemawiaj dwa elementy okrelajce warunki bombardowania (ustalone
prawdopodobnie dla Frampola przez volksdeutschw). Wskazuje to jednoznacznie na charakter
eksperymentalny ataku. Bomby zrzucono z wysokoci 1000 m i przy prdkoci lotu 200 km/godz.
Frampol zosta wybrany na obiekt dowiadczalny dlatego, e wolno lecce bombowce testowe nie
byy naraone na obron przeciwlotnicz, a poza tym centralnie usytuowany ratusz miasteczka
stanowi idealny punkt orientacyjny dla zag. Brano pod uwag moliwo orientacji pilota wedug
znakw widocznych, a take wielko miejscowoci, co dawao ostatecznie gwarancj, e bomby
bezwzgldnie upadn na Frampol. Miao to z jednej strony uatwi ocen tej prby, z drugiej za
potwierdzi skuteczno dziaania uytych bomb. Jedno jest niewtpliwe - Frampol zosta
zbombardowany nie z koniecznoci wojskowej, lecz wycznie dlatego, e stanowi dogodny obiekt
dowiadczalny.
Swego czasu polskie czasopismo Przyja zrobio wywiad z pozostaymi przy yciu byymi
mieszkacami Frampola. Potwierdzili oni, e bomby burzce i zapalajce spady w dniu 13 wrzenia
1939 r. po godzinie 13, przy silnym pnocno-wschodnim wietrze. Poar oszczdzi wwczas tylko
jedn uliczk na pnocno-wschodnim skraju miasteczka.
Prawie poow mieszkacw Frampola stanowili ydzi - donosi Przyja. Ci, ktrzy uratowali ycie
w czasie tego nalotu, zostali zlikwidowani w listopadzie 1942 r. SS wymordowao cz z nich
natychmiast, cz w obozach mierci. Uratowao si jedynie 13 ydw, ktrym udao si przedosta
do partyzantki.

21

Freie Welt, Berlin nr 34/1985.

Jaka bya rnica pomidzy niemieck Luftwaffe i dowdztwem mordercw z SS?

Lot podporucznika Wilmara

Lotnisko Paris-Orly, luty 1941. Na samym kocu pasa startowego, na bladym tle sylwetki miasta stoi
dwusilnikowa maszyna, pomalowana na czarny jak smoa kolor. Nie ma adnych znakw ani
normalnych czarno-biaych krzyy na trapezowatych, z zaokrglonymi kocami skrzydach, ani te
swastyk na bocznych, podwjnych statecznikach. Obydwa silniki pracuj.
W zapadajcym zmroku idzie 23-letni podporucznik Wilmar, ubrany w skrzan kurtk i buty lotnicze.
Kieruje si do stojcego samolotu, w rku trzyma list poczty polowej, przeznaczony dla jednego
z czonkw zaogi samolotu, ktry oczekuje niecierpliwie na wiadomo, czy urodzi mu si syn czy
crka... Rozlega si guchy warkot. To specjalne silniki Daimler-Benz 601, do ktrych nadaje si tylko
wysokowartociowa - 100-oktanowa benzyna. Nie wszdzie mona j dosta, std musi by ona
specjalnie dostarczana samolotami, wszdzie tam, skd startuj jednostki Rowehla.
Dzwoni lekko rury wydechowe. Zmrok staje si coraz gbszy, powoli otula cae lotnisko. Za
rkawem kierunkowym na stacji meteorologicznej znika sylwetka wiey Eiffla.
- Stj! - rozlega si nagle. - Kto idzie? Poda haso! Sta albo...
Wilmar syszy szczk repetowanej broni. Czyby zapomnia hasa? Wci jeszcze nie widzi
wartownika. Wie naturalnie, e czarna maszyna jest strzeona dzie i noc. Jest to Do-215, jedna
z najnowoczeniejszych maszyn, ktre ostatniej jesieni uzupeniy park samolotw Grupy
Rozpoznawczej Naczelnego Dowdztwa Luftwaffe. Ta naley do 1 eskadry. Jej dowdc jest
porucznik Kneemeier, dawny kapitan Lufthansy, ktrego kunszt pilotau jest dla innych
niedocignionym wzorem...
- Haso Coventry - rzek w kocu Wilmar. - We karabin, ty durniu!
W tym momencie wymina go limuzyna. Boczne szyby byy zasonite. Zatrzymaa si tu przy
samolocie. Wysiado z niej dwu mczyzn i wspio si do tylnej gondoli, tam gdzie w innych
maszynach eskadry mieci si aparatura fotograficzna. Zaledwie waz zosta zamknity - maszyna
zaryczaa i potoczya si po pasie startowym... Gdy tylko si uniosa, znika i limuzyna. Wilmar poj.
Ci dwaj wsiadajcy dopiero co do samolotu byli agentami, ktrzy wyskocz na spadochronach. To
szpiedzy na subie niemieckiej.
Kneemeier wyrzuci ich gdzie na terenie pnocnej Anglii. On - jak mwi - w ogle ich nie widzi.
Nacinie tylko w odpowiednim momencie guzik sygnaowy - powiadaj, e Kneemeier nawet we nie
moe odnale kade urwisko w Szkocji - w tylnej gondoli zapali si czerwony sygna do skoku
i obydwaj agenci rzuc si w otcha nocy.
Dietrich Wilmar powlk si z powrotem do kwatery. Jest mody, wysportowany, dny przygd.
Zazdroci teraz troch swoim starszym kumplom tego romantycznego lotu. On sam zreszt oblecia
w ostatnich tygodniach ca Irlandi. Irlandia jest bezpieczna. Za kadym razem zblia si do wyspy
zataczajc duy uk z zachodu, aby omin brytyjskie myliwce. Spitfire wznosi si wyej ni Do-215,
jest szybszy i uzbrojony w cztery karabiny maszynowe i 2 dziaka 20-milimetrowe. W czasie walki nad
Angli samoloty Luftwaffe ponosiy due straty. Od listopada 1940 r. w dzie nie moga si nad
Londynem pokaza adna zaoga rozpoznawcza. Gring poleci zaopatrzy swe samoloty w 50-

kilogramowe bomby wietlne z czasowym zapalnikiem, by w ten sposb umoliwi robienie zdj
przynajmniej w nocy. Nie udao si to, zdjcia bowiem byy nieostre. Tymczasem Irlandia bya saba
i neutralna. Nie byo tam ani ladu obrony. Std loty nad tym terenem, nie daway adnej emocji.

Loty szpiegowskie grupy Rowehla przed wybuchem drugiej wojny wiatowej

Podporucznik Wilmar pochodzi z Nadrenii. W r. 1935, majc 17 lat, uratowa troje toncych dzieci
i otrzyma za to nie tylko medal. Ojcem dzieci okaza si przypadkowo dr Schmidt, nie aden
przecitny obywatel, lecz radca konsularny przy Urzdzie Spraw Zagranicznych i naczelny tumacz
Hitlera. Ucznia szstej klasy Dietricha Wilmara poproszono o wyjawienie yczenia, czym chciaby
zosta. Rozmawia o tym ze swoim ojcem. Ten radzi mu pj do lotnictwa cywilnego. By on starym
socjaldemokrat i obawia si, e hitlerowski faszyzm moe doprowadzi do wojny. Sysza, e w razie
wojny personel Lufthansy nie bdzie powoany do wojska. Piloci w ogle nie musz odbywa suby
wojskowej. Jego syn, za adn cen, nie moe znale si na polu walki. Dlatego wanie Wilmar
zdawa ochotniczo - jeszcze bez specjalnego entuzjazmu - egzamin wstpny, a potem matur w

Spce Akcyjnej Lufthansa w Berlinie-Tempelhof... A go wchona Luftwaffe. Dietrich jest

przystojnym, postawnym, inteligentnym, bardzo spostrzegawczym modziecem. Jego ojciec si
myli.
Wilmar naturalnie wie, e nad krajami neutralnymi waciwie nie wolno lata. Wiedz o tym tutaj
zreszt wszyscy. Co oznacza puap lotu i co to jest prawo midzynarodowe - wyoono mu bardzo
dokadnie w szkole wojskowej. Teraz dziaa si na rozkaz, robi si wszystko dla Niemiec, a poza tym
to emocja i przyjemno. Mona j porwna mniej wicej z uczuciem, ktre przeywao si kradnc
jabka z ogrodu ssiada. Prawdziwego znaczenia czynw nie uwiadamiaj sobie jednak. Nie maj
pojcia o prawdziwym charakterze faszystowskiej wojny zaborczej, o celach maej kliki, dla ktrej nosi
si trupie czaszki. O tym take si nie myli. Nie zastanawia si tak dugo, dopki wszystko idzie
dobrze. yje si dosownie jak u Pana Boga za piecem.
Ostatnio hrabia Saurma, jeden z dowdcw 1 eskadry, posa specjalny samolot kurierski po zakupy
do Brukseli. Zabrako mu po prostu cygar firmy Henry-Clay. O gorszym gatunku nie chcia ani sysze.
Kiedy Wilmar zbliy si do kwater, usysza z kantyny zag sentymentaln piosenk ludow: ...in
Flandern, wohl zwischen Tag und Nacht... vom Lieben und vom Kssen und auch vom Sterben
mssen... da hab ich dein gedacht. Wilmar umiecha si nieco drwico. W kasynie oficerskim
ogromny harmider. Gramofon wygrywa haaliwe marsze, sycha akurat refren ...Wir machten uns
den Teufel draus und rucherten die Kerle aus, ein Leutnant und drei Mann!
Wilmar zna to na pami. Fakt, e koledzy takie wanie ostre pyty graj, a nie adnego Michaela
Jary lub francuskie czy angielskie szlagiery, uwiadamia mu natychmiast, e w kasynie musi by mjr
Prager.
Prager jest dowdc 2 eskadry i fanatycznym wprost faszyst. Schodzi mu si z drogi. Podczs gdy
starzy piloci Hansy udzielaj rnych rad wieo upieczonym dowdcom, w tym przypadku wol si
w ogle nie wcza w orbit Pragera. W razie pomyek w lotach myliwcw lub jeli w maszynie co
nie gra - to lepiej eby i bohaterowie si nie pokazywali. Wtedy sysz oni przestrog - zaraz przyjdzie
Prager. Ten faszysta jest najbardziej znienawidzonym przeoonym, ale jego rozkazy s jednoczenie
prawem.
- Podporuczniku Wilmar! - charcz on znad swojej szampanki - czy panu tu zimno?
O co mu chodzi - myli sobie Wilmar. Tak odzywa si do rekruta, ktry zapomnia wyj rk z kieszeni.
- Ale nie, panie majorze - odpowiada podporucznik i dubie co przy zamku byskawicznym swojej
podbitej futrem skrzanej kurtki.
- T rzecz - mwi Prager jowialnie - moe pan spokojnie odda do magazynu. Ale z pana szczciarz!
Paski klucz przenosi si jutro na soneczne poudnie. Czyme pan sobie na to zasuy?
Szef eskadry mieje si ironicznie. Czasem dostrzega, e jest odizolowany, wtedy pozbywa si pozy
faszysty i stara si przybra jaki ludzki ton.
Wilmar odwraca si, musi si pakowa. We Francji zdoby duo rzeczy. Na schodach id mu
naprzeciw dwaj pozostali dowdcy klucza: porucznik Marquardt i podporucznik Gander. Marquardt
potrzsa gow: Cel lotu? Jak zawsze cile tajny. Gander artuje: Znaszli ten kraj, gdzie cytryna
dojrzewa?

Woski sojusznik
Nazajutrz Wilmar stoi przy swoim Do-215 i kontroluje samolot. Nie jest on taki czarny jak maszyna
Kneemeiera, nie jest bowiem przewidziany do lotw nocnych. Ale take nie ma adnych znakw, ma
tylko numer - L 2 OS. Na niebieskosrebrzycie poyskujcym kadubie namalowano sow. Zaog
samolotu stanowi 4 osoby. S to: pilot, ktry przewanie nie jest oficerem, radiooperator, mechanik
i on - dowdca i obserwator. Jest to zwyka zaoga samolotw dalekiego rozpoznania. Przymocowujc
dwie mae skrzynki Hennessy z tyu kaduba pogwizduje sobie Ein Leutnant und drei Mann
(podporucznik i trzech ludzi). Rce zgrabiay mu od mrozu.
- Kurs 95 - kierunek Monachium - mwi do pilota. Z wiey dowdztwa daj zezwolenie na start.
Monachium jest tylko stacj poredni. Otrzymuj tam zalakowan kopert, ktr dowdca klucza
Marquardt bdzie mg otworzy dopiero w obecnoci niemieckiego attach lotniczego w Rzymie.
Chocia wszystkie 3 maszyny mogyby lecie nie tylko do Rzymu, lecz a do Afryki Pnocnej,
zarzdzono ldowanie porednie w Forli; nikt nie wie dlaczego. Nie stawiaj za wiele pyta - s
przyzwyczajeni do pewnych dyskretnych manewrw maskujcych. By moe trzeba troch zmyli
woskiego sojusznika.
Nad Etruskimi Apeninami jest pikna, zimowa pogoda. Kiedy lduj w Rzymie - jest wiosna. Po pasach
startowych miga przyczajony wiatr. Termometr wskazuje +18. Porucznik Marquardt natychmiast
udaje si do niemieckiej ambasady na Via Conte Rosso 25, gdzie urzduje genera porucznik Ritter
von Pohl - attach lotniczy. Melduje si energicznie. Genera stara si by yczliwy, rozcina kopert,
czyta najpierw sam, potem podaje tekst porucznikowi. - Przeczyta jeszcze raz - rozkazuje. - No,
w porzdku, wystarczy - powiada i pali tekst na oczach Marquardta.
Dietrich Wilmar i podporucznik Gander zostali w tym czasie odstawieni do luksusowego hotelu
Massimo dAlzeglio. Z balkonu hotelu widz tysice zielono-biao-czerwonych powiewajcych flag.
Wieczne miasto w promieniach soca. Czarne koszule piewaj Marcia Reale i Giovinezza;
faszystowskie wito. Obydwaj podporucznicy poczuli si take witecznie. Dowiedzieli si, e
wypac im 130 lirw dziennie; bya to wwczas bardzo dua suma. Bd mogli kupi czego dusza
zapragnie. Ju zastanawiaj si, czy bdzie dobrze wie w maszynach w drodze powrotnej oliw,
owoce poudniowe czy inne rzeczy.
- No, mw - woaj, kiedy pojawia si Marquardt.
- Mamy sfotografowa Korsyk - odpowiada. - Diabli wiedz po co.
S dwie moliwoci - myli Wilmar. - Albo fhrer szuka odskoczni na Gibraltar, albo Rosenberg chce
napisa ksik o modoci Napoleona.
Korsyka naley do Francji. Ta nie zajta resztka francuskiego terenu neutralnego, ktrego rzd sprzyja
wprawdzie faszystom, ma wasne lotnictwo wojskowe, ktre w kadej chwili moe przystpi do
obrony swojego terytorium. Trzem oficerom niewiele to przeszkadza. Jutro - jazda, dzi popatrz
sobie na Rzym.
- ycie jest niebezpieczne, ale to wspaniale smakuje - powiada Gander, kiedy spaceruj sobie wszyscy
trzej po Corso-Vittorio Emanuele; jego podniosy nastrj skania do zastanowienia si.
- Minimalna zalecana wysoko 8 tysicy metrw - zauwaa Marquardt.

Po kilku krokach odzywa si Wilmar: - Co to jest 8 tys. m... dzieci, ja wam mwi, zanim wojna si
skoczy, bdziemy lata dwa razy wyej! Naturalnie nie na starych saniach. Ju dawno pracuje si nad
tym. S ju przeprowadzane prby, ktre takie moliwoci potwierdzaj.
Sysza o pewnym myliwcu odrzutowym - Me-163. ktry bdzie si wznosi na 18 000 m. yczyby
sobie, aby wspina si kiedy tak wysoko, do stratosfery. Kiedy speni si marzenie lotnika?

Skrwawione rce
Ani Wilmar, ani jego towarzysze nie mogli mie pojcia, na jak drog wchodziy w tych dniach
Niemcy dziki swoim badaniom lotw wysokociowych. Nauka Trzeciej Rzeszy nie ograniczaa si
w kadym razie - jak myleli - do rozwoju techniki lub do badania reakcji zwierzt na duych
wysokociach. Niedowiadczeni i nie wyprbowani byli take piloci, ktrych teraz drog treningw
naleao przygotowa do przyszych lotw stratosferycznych.
Aby zbada odporno organizmu na rne czynniki fizyczne, medycyna faszystowska sigaa,
najczciej z wasnej inicjatywy, po najtaszy i pozbawiony praw, dowiadczalny materia ludzki,
jakim byli winiowie polityczni, ktrych wwczas w Niemczech nie brakowao.
Ju wkrtce winiowie obozw mierci mieli w mczarniach umiera w wyniku poddawania ich
prbom dziaania wody pod duym cinieniem i o niskiej temperaturze, podjtym na polecenie
lekarzy sztabowych Luftwaffe, dr. Raschera i prof. dr. Hippke, na polecenie Luftwaffe, z ktrej tak
dumni byli piloci Wilmar, Marquardt i Gander. Eksperymenty te zmierzay z pocztku do ustalenia
metod ratowania ycia pilotom zestrzelonym do wody. Potem miay one na celu zbadanie moliwoci
odbywania o wiele wyszych jeszcze lotw ni te, ktre realizowali piloci Rowehla.
Chocia ci trzej piloci w czasie poredniego ldowania w Monachium znaleli si w pobliu pieka
tortur - Dachau, nie mogli wiedzie, e tam akurat pisa swj poufny list do Himmlera dr Sigmund
Rascher, w ktrym dzikowa za ...yczenia i kwiaty z okazji urodzin mojego drugiego syna. Dalej
tre listu bya nastpujca: obecnie zostaem odkomenderowany do Monachium do Dowdztwa VII
okrgu lotniczego na medyczny kurs specjalistyczny. Na kursie tym, gdzie do zagadnienia
dowiadczalnych lotw na duych wysokociach przywizywano du wag - co byo uwarunkowane
moliwoci osigania wyszego puapu ni przez angielskie myliwce - wspominano z duym alem,
e u nas nie prowadzi si dotychczas bada na materiale ludzkim... s one niezmiernie wane dla
naszych wysokociowych dowiadcze. Nie zastpi ich dotychczasowe dowiadczenia prowadzone
na mapach, poniewa mapa dysponuje cakowicie odmiennymi warunkami fizycznymi.
Wkrtce potem na list ten odpisuje SS-Sturmbannfhrer Brand z przybocznego sztabu Himmlera:
Wielce szanowny panie doktorze Rascher... Chciabym panu zakomunikowa, e winiowie bd,
oczywicie, do Paskiej dyspozycji w celach badawczych.
Tak wic lekarz sztabowy Rascher zacz umieszcza ludzi w komorach podcinieniowych, skd powoli
wypompowywa powietrze. Stara si stworzy warunki atmosferyczne panujce normalnie na
wysokoci 8000, 10 000 i 15 000 metrw. Kad faz walki ze mierci poleci fotografowa. Stale
dano nowych osobnikw do bada. Ubierano ich w strj lotniczy i godzinami trzymano w wodzie
o temperaturze 2,5 do 12 stopni. Przechodzenie odka i odbytu mierzy on elektrycznie. Jeli ofiary
umieray, przeprowadza na nich sekcj, podczas ktrej powodowa maksymalne rozszerzenie serca
uzyskujc w ten sposb okoo litra czystej krwi w czaszce. O ile za badani przeyli prb,

uaskawiano ich i odsyano na doywotni pobyt do obozu. Zemdlonych w czasie bada Rascher
przywraca do przytomnoci za pomoc zastrzykw, gorcych kpieli lub ciepa ludzkiego. W jednym
z kolejnych listw pisa on: ...w tym celu dostarczono mi 4 kobiety z obozu kobiecego w
Ravensbruck.
Stosowanie tych niesamowitych rodkw byo realizacj wczeniejszych idei Himmlera. Reichsfhrer
SS osobicie zaleci rozpocz prby rozgrzewania przechodzonych ludzi ciepem animacyjnym,
a wic ludzkim. Taki pomys mona jedynie nazwa owocem chorej fantazji. W myl tej zasady jedn
lub dwie nagie kobiety tak dugo przytulano do wychodzonego kompletnie i nieprzytomnego
winia, a wrci do przytomnoci. Podczas tej prby personel medyczny mierzy i notowa
temperatur ciaa rozgrzewanego, w poszczeglnych fazach, a take prac serca i oglne jego
zachowanie. Na kocu zestawiano dane, dotyczce czterech mczyzn, przechodzonych do stanu
zanicia w temperaturze ciaa 30-32 i rozgrzewanych za pomoc ciepa ludzkiego, z danymi
uzyskanymi przy rozgrzewaniu w gorcej kpieli.
Tego rodzaju eksperymenty przeprowadzano na 200 osobach. Raz tylko dr Rascher zawaha si przed
prb. Wtpliwoci ogarny go, gdy przy dobieraniu do eksperymentu winiarek spostrzeg wrd
nich blondynk o absolutnie germaskich rysach. wiadczy to o szczeglnym rodzaju sadystycznych
tortur obozu w Dachau. Rascher kaza sfilmowa przebieg tego rodzaju prb na wskiej tamie i film
posa Himmlerowi. Swoje pismo przewodnie zakoczy sowami: Serdeczne pozdrowienia take od
mojej drogiej ony. Heil Hitler!
Dowiadczenia z obnianiem temperatury ciaa stanowiy zaledwie cz tak zwanej dziaalnoci
badawczej. Waciwa praca obozowych lekarzy z Dachau rozpocza si wwczas, gdy przed barakiem
5 na jednej z ulic obozowych ustawili oni pojazd w ksztacie skrzyni. Bya to ruchoma komora
cinieniowa, naleca do Luftwaffe. Wedug owiadczenia jednego z wczesnych winiw, prof.
Eugena Kogona, ten pojazd do nieba - jak go nazywali sami funkcjonariusze SS - wzbudza wrd
winiw ogromny strach.
Naukowy nadzr nad tym, co dziao si w obozie w Dachau, mia z pocztku sam prof. dr Georg
August Weltz z Instytutu Medycyny Lotniczej w Monachium. Od dawna zajmowa si on gruntownymi
badaniami problemu i doszed do wniosku, e dla wyjanienia zachowania si pilota... na duych
wysokociach naley przedsiwzi prby wysokociowych wywrotek. Chcia si w ten sposb
przekona, czy w wypadku przymusowego skoku pilota w stratosferze ma on szans uratowania
ycia. Poniewa Weltz ju z gry zakada, e moe nastpi mier, wpad na pomys uycia do bada
winiw. W zwizku z tym skierowa podlegego mu lekarza sztabu lotnictwa, ulubieca Himmlera
dr Raschera, do Dachau.
Ju przy pierwszych prbach z obnianiem cinienia stracio ycie 70 do 80 winiw. O dziaalnoci
lekarzy z Monachium dowiedzia si w poowie 1941 r. dyrektor Instytutu Medycyny Lotniczej w
Berlinie, wwczas dopiero 34-letni profesor Siegfried Ruff. Ten ambitny czowiek mia ju od dawna
wasny program ratowania lotnikw na duych wysokociach. Std, niezalenie od planw Weltza,
myla rwnie o prbach z ludmi. Teraz, w sposb konkurencyjny, chcia bezwzgldnie bra udzia
w eksperymentach w Dachau. W swojej ksice pt. Pastwo SS-owcw22 prof. Kogon stwierdza, e
Ruff, dla ktrego lekarze dobrowolnie torturowali winiw, prowadzi wobec tych lekarzy pene
intryg i rozgorycze swoiste wspzawodnictwo.
Jak informuje hamburski Spiegel w nr 42/1960 - Weltz i Ruff, jakkolwiek jeszcze ubiegali si
o pierwszestwo, nie obawiajc si kary za swoje bezprawne eksperymenty, przezwyciywszy
22

Der SS-Staat.

egocentryzm, przystpili do wsplnego dziaania. W celu praktycznej realizacji swoich planw Weltz
odkomenderowa zaufanego Himmlera, dr. Raschera, Ruff za dr. Romberga... Ruff take podpisa
sprawozdanie kocowe o eksperymentach w Dachau, w ktrym stwierdza si lakonicznie: ...ywa
krew nie dociera jeszcze na wysoko 21 km. O winiach, ktrzy w trakcie bada zmarli, nie
wspomniano ani jednym sowem. Raz jedynie Rascher stwierdzi w protokole sekcji zwok, e po
otwarciu zwok serce jednej z ofiar zaczo znw pracowa, uderzajc 60 razy na minut.
W maju 1942 r. feldmarszaek Milch podzikowa w kocu w imieniu Luftwaffe kierownictwu SS za
pomoc w prowadzeniu dowiadcze. Po powoaniu w Berlinie-Tempelhof Instytutu Naukowego
Medycyny Lotniczej rozpoczte w Dachau eksperymenty kontynuowa tam w wielkiej dyskrecji
profesor dr Hippke. Tamtejsza komora podcinieniowa pozwala nawet na stworzenie warunkw
panujcych na wysokoci 30 km. Pienidze na te badania zapewnia dyrektor ministerialny
Ministerstwa Finansw Rzeszy - Menzel. Ze znalezionej pniej korespondencji nowego instytutu
wyziera caa okropno tych bada.
W opublikowanym w r. 1944 Zarysie medycyny lotniczej23 Ruff stwierdza, co nastpuje: Ju przy
skoku z wysokoci 6000 i 8000 m wystpuj niebezpieczne i krytyczne warunki dla ycia ludzkiego. W
Dachau udao si t krytyczn granic przekroczy dwukrotnie. Dalej opisuje wyniki jednej z prb,
oceniajcych efekty skoku z wysokoci 15 000 m. Prba trwaa 30 minut, bez maski tlenowej.
W protokole z tej prby pisze on: Rce wycignite sztywno do przodu, pozycja sucego pieska,
nogi sztywno wyprone... agonalne rzenie... drgawki, jczenie. Gono krzyczy... Jeszcze krzyczy,
drga rkoma i nogami, gowa zwisa do przodu. Ma napady krzyku, robi grymasy, gryzie si w jzyk...
Nie jest w stanie nic powiedzie. Robi wraenie czowieka o pomieszanych zmysach.
W kocowym etapie wojny lekarz Luftwaffe Rascher popad w nieask u Himmlera i zosta
rozstrzelany. Umoliwio to pniej w czasie procesu norymberskiego lekarzy prof. doktorowi Ruffowi
i innym lekarzom, odpowiadajcym przed amerykaskim trybunaem wojskowym za przestpstwa
przeciwko ludzkoci, zwali ca win za te badania na nieyjcego Raschera. Zapytany, czy
eksperymenty takie uwaa za dopuszczalne, Ruff odpowiedzia: Prawnych wtpliwoci nie miaem
adnych, wiedziaem bowiem, e czowiekiem, ktry da swoje oficjalne, pastwowe zezwolenie na
tego rodzaju badania, by Himmler.
Sd orzek, e omawiane prby miay charakter przestpczy, ale z braku dostatecznych dowodw
midzy innymi profesora Ruffa uniewinni. To samo mniej wicej powtrzya pniej prokuratura w
Monachium. Karierze powojennej prof. Ruffa nie stao nic na przeszkodzie - napisa Spiegel. Niemiecki Lotniczy Zakad Dowiadczalny (z siedzib w Mhlheim n. Ruhr) poczyta sobie za zaszczyt
znw zaoferowa profesorowi zajmowany przez niego w okresie hitleryzmu fotel - proponujc mu
stanowisko kierownika Instytutu Medycyny Lotniczej w Bad Godesberg. Ministerstwo Obrony NRF i
Niemiecka Lufthansa zrobiy, co do nich naley, by profesor, specjalista od podcinienia..., mg znw
podj prace badawcze w dziedzinie wysokich cinie.
Pozycja Ruffa nie zostaa w NRF zagroona nawet wwczas, gdy zagraniczni lekarze medycyny
lotniczej jesieni 1960 r. postanowili zwoa swj kolejny kongres pod nazw World and European
Congress of Aviation Medicine (wiatowy i Europejski Kongres Medycyny Lotniczej) nie w NRF, jak
byo zaplanowane, lecz w Paryu. Po prostu wstyd im byo zasiada do wsplnego stou obrad razem
z lekarsk elit Himmlera. Wreszcie na skutek rozmaitych zarzutw przeciw lekarzowi specjalicie od
wysokich lotw... wadze zachodnioniemieckie odciy si od Ruffa, ponadto zakad dowiadczalny w
Mhlheim zaleci przenie go na emerytur.
23

Grundriss der Lujtfahrmedizin.

W roku 1965 wiatowy-Kongres zosta rwnie z powodu Ruffa przeniesiony do innego kraju. Latem
tego samego roku spaliy na panewce wielokrotne prby 28-letniego boskiego medyka, dr. Alfreda
Jahna, zmierzajce do przeprowadzania oceny kwalifikacji Ruffa na wykadowc wyszej uczelni, z
czysto etycznego punktu widzenia. Wedug Spiegla (nr 48/1965) Jahn natkn si na mur nie do
przebicia. Prof. Ruff zaprzeczy, jakoby jego wczesne eksperymenty przynosiy szkodliwe lub
miertelne skutki. Ponadto doda: Gdyby medycyna nie przeprowadzaa adnych prb na ludziach,
nie yliby ani oni, ani ja. Upartemu dr. Jahnowi odebrano ostatecznie prawo nauczania w Instytucie
Psychologii Uniwersytetu w Bonn.

Trzy sowy nad Korsyk

Wiosn 1941 r. leci mordercza maszyna majc za cel dalekie rozpoznanie i szpiegostwo lotnicze. ycie
jednego yda, Polaka lub komunisty nie znaczy nic. Jednoczenie jeden pilot niemiecki przedstawia
wielk warto. Jego wyksztacenie kosztuje pienidze, czas, paliwo. Rasizm skazuje niewinnych na
mier, by zapewni mu moliwie najdusz sprawno.
Wszelkie te porwnania jednak nie dotycz trzech eleganckich porucznikw, ktrzy akurat spaceruj
z zawadiacko przekrconymi czapkami, elaznymi Krzyami i odznakami lotnikw frontowych na
mundurach wzdu rzymskich bulwarw, ogldajc si za szczupymi, szykownymi dziewcztami.
Naruszanie praw znaj oni jedynie we wasnym zakresie, uwaajc je za typowe przewinienie
kawalerw. Do procesu norymberskiego jest przecie jeszcze 4,5 roku. Co bdzie, jeli dowiedz si
czego wicej? Bd protestowa i wzbrania si przed zrozumieniem takiej okropnoci. Skoro
poznaj fakty, ich wasny wiat natychmiast si zawali.
Nastpnego dnia maszyny z namalowanymi sowami lec nad Korsyk. Po 50 minutach piloci
spostrzegaj postrzpione brzegi wyspy. Wzdu brzegu wski pas biaej piany morskiej. Podczas lotu
z najwygodniejszej technicznie wysokoci 4,5 tys. m przeszli teraz na wysoko 8000 m. Rozpoczynaj
od Kap Pertusato. Po prawej stronie wida pomarszczon powierzchni Morza Tyrreskiego, z tyu
biegnie poszarpana janiejsza linia czerwonobrzowego acucha gr. Pena serpentyn droga z
Bonifacio do Porto Vecchio. Wije si przez Macchi, a gdzieniegdzie wida na niej ciemne plamy. To
ole zaprzgi czy kolumny wojskowe? Oczy kamery widz lepiej ni czowiek, nawet wyposaony
w lornetk.
W kadubie samolotu L 2 OS wmontowane s 3 cikie aparaty fotograficzne do zdj lotniczych.
Kamera pionowa, ze swoim 75-centymetrowym obiektywem, jest najcisza. Fotografuje
bezporednio teren znajdujcy si pod samolotem na kliszy o formacie 40 x 60 cm. Natychmiast po
nawietleniu zdjcia klisza przesuwa si automatycznie. Caa tama ma 60 m dugoci i mona na niej
wykona 100 zdj. Pozostae dwie kamery, o obiektywach skierowanych na bok i w ty, maj
ogniskow o dugoci 50 cm. Obiektyw moe si wychyla w bok na 30 lub nawet 60, zalenie od
tego, czy chce si dokona zdjcia bardziej pionowego, czy te obj moliwie najwiksz
powierzchni terenu. Wszystko to jest ustalane jeszcze przed wylotem, zreszt tak, jak i czas
nawietlania i przesona, ktre nie mog by zmieniane podczas lotu. Czwarta kamera stoi w kabinie.
Jest przeznaczona do zdj pojedynczych i umoliwia ich dokonywanie w czasie lotu koszcego. Tej
rcznej kamery ppor. Wilmar dzi nie potrzebuje.
Bezchmurne, czyste niebo. Jaskrawo wieci soce, ale w kabinie robi si lodowato zimno. Klucz
rozdzieli si, utrzymuje jednak z sob czno radiow. To, co nastpi, bdzie zwykym zajciem

zawodowym. Co dziewidziesit sekund dowdca samolotu przyciska guzik wyzwalacza, potem 10

krokw za nim otwieraj si byskawicznie oczy kamer, by z kolei z wysokoci 8000 m sfotografowa
7-kilometrowy wycinek terenu. Gdyby samolot wznis si jeszcze 2 km wyej, mgby sfotografowa
powierzchni o rednicy 33 km.
Po ptorej godzinie samolot L 2 OS skrca na wschd i znia si do poowy wysokoci. W kabinie robi
si cieplej. Mona zdj maski tlenowe. Sfotografowano dokadnie 4000 km2. Idzie to nawet za
szybko, caa wyspa ma przecie tylko niecae 9000 km2. Powierzchnia wyspy musi by jednak
sfotografowana kilkakrotnie, z rnych punktw i pod rnymi ktami - wtedy oficer w Oranienburgu
bdzie zadowolony. Marquardt i Gander fotografuj przecie take. Wielka szkoda, e po wykonaniu
zadania trzeba opuci Rzym w tak piknym okresie.
Zza zamglonego horyzontu wyaniaj si powoli gry Albanii, potem zielonoszary i ty piasek
woskiego wybrzea. Ujcie Tybru, kopua katedry w. Piotra, Koloseum... Samolot lduje. Z niejak
przyjemnoci sycha informacje przekazywane ze stacji meteorologicznej, e na jutro przewiduje si
due zachmurzenie. Trzeba jednak pamita, e jaki may, postrzpiony cumulus nie ma znaczenia
dla zwykego samolotu, zupenie natomiast uniemoliwia robienie wysokociowych zdj. Trzeba
bdzie w hotelu Massino dAlzeglio cierpliwie poczeka na cenne soce. Ostatnio wiele si mwi
o promieniach podczerwonych. Aparaty podczerwone chwytaj niewidoczne, dugofalowe promienie
wietlne. Mona nimi dokonywa zdj nawet we mgle i chmurach. Na szczcie grupa rozpoznawcza
nie wyposaona jest jeszcze w te aparaty.
Na lotnisku wojskowym w Rzymie stoj samoloty partnera Osi. Myliwce - Fiat, samoloty
torpedowe - Savoia, transportowce, stare dwupatowce. Nosiy one takie nazwy, jak: Freccia
(strzaa), Alcione (mewa), Falco (sok), Airone (czapla), Cigogna (bocian) i Marsupiale
(torbacz). Niemieccy piloci nazywali je artobliwie bombowcami z leukoplastu - poniewa z powodu
sabej sprawnoci technicznej stanowiy z reklam dla woskiego przemysu. Zreszt nie lepiej
mylano i o woskich pilotach, ktrym brakowao, jak sdzono, odwagi i nawet dobrej woli.
Wymiewano si z woskich onierzy, nazywajc ich makaroniarzami, nie zauwaajc, e onierz
woski jest w rzeczywistoci rozsdniejszy ni niemiecki. Nie ma on najmniejszej chci nadstawiania
wasnej gowy dla cudzych spraw. Jest zym misem armatnim dla faszystowskich wodzw.
W odpowiednim czasie i warunkach nard woski czsto wykazywa dostateczn odwag
i zdecydowanie, a mianowicie wtedy, gdy trzeba byo strajkami i akcjami rewolucyjnymi
demonstrowa przeciw reakcyjnemu reimowi.

Strza w Sarajewie
Trzy samoloty niemieckie obstpili oficerowie duce ubrani w jasnozielone mundury, elegancko
wygldajcy, o dugich bakach i byszczcych wosach. Jeden z nich - opalony kapitan, prosi, by go
zabra, jeszcze nigdy bowiem nie mia okazji uczestniczy w locie na tak wysoko. Inny, mimo
ogrodzenia zabezpieczajcego, wlaz pod samolot Marquardta Do-215 i obserwuje luki kamer
fotograficznych.
- Warum nix Hakenkreuz?24 - dopytuje si.

24

Dlaczego nie ma swastyki?

Kopotliwe pytanie. Nastpnego dnia przychodzi rozkaz przeniesienia si do Cagliari, zanim agenci
Mussoliniego zorientuj si w sztuczkach Gringa.
Cagliari jest siedliskiem malarii. Ley na poudniowym cyplu Sardynii. Pastwisko, kilka barakw, skad
zbiornikw benzynowych - ot i cae lotnisko. Dookoa osty, wysuszone zbocza z karatkami, piniami,
drzewami oliwkowymi, cyprysami i dzikimi zarolami. Ludzie yj tu w ndzy, ubieraj si
w zatuszczone, setki razy atane kurtki skrzane, noc przykrywaj si baranimi skrami. Ich dialekt
ma hiszpaskie naleciaoci. owi korale i tuczyki. Dziki tutejszym kozom trawa lotniska jest stale
krtko przystrzyona. Nie ma tu stacji meteorologicznej.
- U nas - zapewnia komendant lotniska - pogoda jest zawsze doskonaa.
W poowie marca fotograficzna mapa Korsyki jest gotowa. Wszystko poszo gadko, Francuzi nic nie
spostrzegli. Przyszed rozkaz powrotu do Parya. W drodze do kraju trzej modzi oficerowie
postanawiaj odwiedzi swoich bliskich. W lotnictwie tego rodzaju zwyczaj jest powszechnym
zjawiskiem. Jeden z nich lduje w Drenie, gdzie oczekuje go narzeczona. Dwaj pozostali umawiaj si
spotka z nim nastpnego dnia nad Renem, by potem razem dolecie do celu, o dokadnie ustalonej
przez sztab porze. Dosiga go jednak telefoniczne wezwanie z Oranienburga. Eskadra zostaje
przeniesiona do Wiednia-Neustadt. Przedtem jednak wszystkie trzy samoloty zostan przemalowane
na kanarkowoty kolor. Zagadka szybko si wyjania. Nowe polecenie brzmi: szpiegostwo
powietrzne nad Jugosawi. W tym samym czasie inne maszyny szpiegowskie penetruj greck
przestrze powietrzn. Jest to 10 dni przed napadem na obydwa kraje.
Tym razem panuje wy. Trzej podporucznicy lataj od rana do wieczora. Jugosawia jest przecie 2
razy wiksza od Korsyki. Cay materia negatywowy z tej akcji wdruje bezporednio do rk samego
marszaka Rzeszy. Specjalny pocig Gringa stoi w Semmering pod Wiedniem. Dla bezpieczestwa
o zmierzchu przesuwa si go do tunelu grskiego. Tu wanie co wieczr nadesane filmy s
wywoywane i odczytywane. Pewnego dnia usyszano tubalny ryk Gringa i z kolei zobaczono biaego
jak kreda pukownika Fuchsa - oficera cznikowego do grupy Rowehla - wychodzcego z wagonu
gwnodowodzcego Luftwaffe. Zdarzyo si mianowicie, e jeden z samolotw szpiegowskich, Do215, prowadzcy rozpoznanie lotnicze nad Zwizkiem Radzieckim, musia przymusowo ldowa
w gbi terytorium tego pastwa. Wadze ZSRR dowiedziay si wobec tego jednoznacznie
o prowadzonej ju od duszego czasu akcji szpiegowskiej wobec ich kraju. W tym celu w pnocnej
Norwegii, Prusach Wschodnich, poudniowej Polsce i Bugarii zostay ju w poowie 1940 r.
rozmieszczone specjalne grupy samolotw wywiadowczych. Pocztkowo byy to grupy w skadzie
trzech samolotw Ju-86. Od niedawna jednostki te startoway codziennie gwnie z lotniska w
Krakowie, Plovdiv w Bugarii i Seerappen. Latay one nad Moskw, docierajc a do Wogi.
Fotografoway z powietrza terytorium radzieckie od Morza Biaego do Kaspijskiego. Miay one przy
tym zalecenie docierania moliwie najgbiej w terytorium ZSRR. Przy lotach indywidualnych, kiedy
samolot nie musia zuywa paliwa na przelot do punktu umownego zbirki oraz utrzymywa z gry
przyjtego kursu, jego zasig dziaania wynosi z reguy 2/5 moliwoci lotu, tzn. caej trasy, jak
samolot mg przelecie z penymi zbiornikami paliwa. Reszta paliwa stanowia obowizkow
rezerw. Kosztem wanie tej rezerwy mona byo zasig powikszy jeszcze tylko o 10%. By to
zasig absolutnie maksymalny. Przy przekraczaniu tej granicy nie mona byo unikn zych
nastpstw. Trudno byo np. dla caego Zwizku Radzieckiego z gry przewidzie pogod, w kadym
razie w bliszych szczegach. Zdarzao si wic, e samolot szpiegowski trafi nagle na przeciwny
wiatr lub front burzowy. Wwczas owej rezerwy mogo nie wystarczy i samolot musia przymusowo
ldowa.

Ubiegej jesieni zdarzyo si to ju dwukrotnie. Pilotom udao si jednak wwczas po ldowaniu cay
sprzt fotograficzny prdko z samolotu usun i zakopa. Zgodnie z rozkazem po zatarciu wszelkich
ladw swojej dziaalnoci zwrcili si do Armii Czerwonej o pomoc. I rzeczywicie wadze radzieckie
odesay wtedy lotnikw wraz z samolotami do Niemiec. Czy dzi jeszcze wierz one w bajeczk o
zabkanym samolocie meteorologicznym? Musiay jednak w ostatnim czasie sta si podejrzliwe.
O losie trzeciej z kolei takiej zaogi, ktrej dowdc by porucznik baron von Stein - nie udzielay
adnej informacji.
Wilmar opowiadajc o tym kolegom odczuwa w odku pustk. Dotychczas wszystko szo gadko,
jak na jego gust - zbyt gadko. Rosja budzi w nim uczucie strachu. Czy i on bdzie musia tam lata?
Byoby to okropne, jake temu zapobiec. Czy ta wojna nigdy si nie skoczy? Ten kolos moe
doprowadzi do cakowitej zagady i tak ju w Anglii zdziesitkowanej Luftwaffe.
5 kwietnia 1941 r. samolot z czarn sow znw wtargn w gb terytorium Jugosawii. 600 km od
macierzystego lotniska nad Hercegowin wysiad nagle prawy silnik. Z jednym silnikiem na samolocie
Do-215 w najlepszym wypadku mona byo lecie na wysokoci 1500 m. Szczyty gr miay 2000 m.
Wilmar trzymajc si dolin dolecia nad Sarajewo. Miasto to wedug mapy ley na wysokoci 587 m
n.p.m., Wilmar trzyma si 1000 m. Tu wanie w 1914 r. zosta zastrzelony habsburski nastpca
tronu. Austria wykorzystaa to zabjstwo jako pretekst do wypowiedzenia wojny. Wilmar artowa
sobie kiedy na ten temat. Tym razem na widok Sarajewa spoci si z wraenia. Zdawa sobie w peni
spraw z faktu, e na tej wysokoci na nic si zda maskowanie samolotu. Z ziemi mona atwo
rozpozna typ samolotu i odgadn, e jest to niemiecka maszyna wojskowa. Armia jugosowiaska
take prowadzia obserwacj samolotw.
C pocz? Wzdu ulic cign si prosto, jak pod sznurek, szeregi domw z wapienia,
charakterystycznych dla starego tureckiego miasta. Wok wznosz si setki wie synagog,
klasztorw, meczetw. Wrogie miasto! Od czasu gdy stary gabinet zosta obalony z powodu
przystpienia do antykominternowskiego paktu, a nowy rzd wycofa podpis pod tym paktem,
stosunki Niemiec z Jugosawi cakiem si popsuy. W obliczu wkroczenia Niemiec rzd generaa
lotnictwa Simowicza i krlewicza Piotra zmobilizowa nard i przygotowa na t ewentualno.
Wilmar widzi pod sob na ziemi gromad gestykulujcych ludzi. Przez Sarajewo przepywa strumie
grski Miljaka. Na jednym z mostw zgromadzili si rezerwici. Co pokazuj, wymachuj broni.
W tym momencie jeden z pociskw przebija podog kabiny, przelatuje o do od dowdcy i lduje
w suficie.
Nastpuje odwrt przez Kroacj, byo to przecie wyrane ostrzeenie, o ktrym on nigdy nie
zapomni. Zdarzyo si to pierwszy i jedyny raz, e niemiecki samolot szpiegowski zosta ostrzelany.
Nigdy nie powtrzy si rosncy stale tum ludzi na mocie rzeki Miljaka. Od tego momentu sytuacja
zmienia si diametralnie. artobliwa wojna naley do przeszoci... Nastpnego ranka upady
pierwsze bomby na Belgrad. Na Jugosawi runa niemiecka machina wojenna. Jednake min okres
atwych zwycistw. W grach boniackich rozpocza si akcja partyzancka, o jakiej wiat dotd nie
sysza.

Lot spacerowy do Leningradu

Podporucznik Wilmar zostaje przeniesiony na front wschodni; tego si wanie najbardziej obawia.
12 czerwca 1941 roku towarzyszy kapitanowi eskadry przy tajnym omawianiu w sztabie floty

powietrznej aktualnej sytuacji. Otrzymano tam rozkazy bojowe na dzie X i pouczenie na temat
przyblionej siy obronnej lotnictwa przeciwnika. Zwizek Radziecki - tak stwierdzono - ma tylko
samoloty myliwskie typu Rata. S one do zwrotne i uzbrojone w 3 lub 4 karabiny maszynowe.
Rozwijaj jednak tylko od 400 do 440 km/godz. i osigaj puap 4500 m.
Obecni oficerowie lotnictwa oddychaj z ulg. Samoloty Rata byy grone w czasie wojny domowej
w Hiszpanii. Zaday niemae straty Legionowi Condor. Dzi s one ju przestarzae. Nie mog by
grone ani dla Do-215, ani dla Ju-86, ktrych puap jest dla Raty nieosigalny.
Nikt z obecnych na posiedzeniu w kwaterze sztabu w Krlewcu nie wiedzia, e dowdztwo Luftwaffe
celowo wprowadzao ich w bd, by doda im odwagi po niedawnych porakach w Wielkiej Brytanii.
Po 18 miesicach akcji szpiegowskiej nad ZSRR Gring zna ju dokadnie najnowsze typy radzieckich
samolotw myliwskich. Jednake zarwno on, jak i jego generaowie uwaali za waciwe - ze
wzgldw taktycznych - okamywa swoich pilotw. Napad na Zwizek Radziecki przedstawiali im
jako lot spacerowy, a to w tym celu, aby lotnicy bez adnych skrupuw rzucili si na ten kraj.
- W cigu trzech dni - powiedzia na zakoczenie odprawy sztabu hitlerowski major Prager - nasze
Me-109 i FW-190 powinny oczyci niebo... Reszty dokonaj Stukasy, wedug wyprbowanej recepty.
W dziewitnacie lat pniej, 20 maja 1960 r., Prawda doniosa, e od roku 1939 do momentu
napadu na Zwizek Radziecki niemieckie samoloty naruszyy przestrze powietrzn nad terytorium
Zwizku Radzieckiego a 500 razy. Loty tumaczono gubieniem orientacji. W liczbie tej wzito pod
uwag przypuszczalnie jedynie te samoloty, ktre zostay bez adnej wtpliwoci zarejestrowane
przez stron radzieck. wczesna technika radarowa nie pozwalaa jednak na szczegow rejestracj
wszystkich narusze. Warte jest jednak podkrelenia, e wczesna radziecka suba obrony
powietrznej w ogle prowadzia tego rodzaju obserwacje. Nad Angli bowiem i Francj samoloty
zwiadowcze Rowehla latay w ogle niezauwaalne.
Na jak gboko byy prowadzone lotnicze akcje szpiegowskie, Prawda nie podaje. Wiadomo
jednak, e wprowadzone do tej akcji na pocztku 1941 r. samoloty Ju-88 (w wersji D 1 do D 3) miay
zasig do 3100 km. Pniejsze wersje H 1 tego typu, ktrych zbudowano niewiele, osigay kosztem
prdkoci zasig 5150 km, co odpowiadao maksymalnemu promieniowi dziaania do 2300 km. Tak
wic praktycznie samolot ten (na pocztku 1942) startujc z Kijowa mg dotrze do Morza
Aralskiego.
Powstaje pytanie - jaki zasig i jakie skutki miao to cae przedsiwzicie? Sprawozdanie Schulza
mwi o tym niewiele. Centrum fotograficzne Ministerstwa Komunikacji Lotniczej Rzeszy
reprodukowao duo zdj z prasy radzieckiej, zdj lotniczych otrzymywao niewiele. Schulz
wspomina tylko o jednej akcji szpiegowskiej z jesieni 1940 r., kiedy to zosta sfotografowany pas
terenu wzdu wczesnej linii demarkacyjnej w Polsce. Zdjcia wykonywano nowoczesnym aparatem
panoramicznym. Wystartoway wwczas dwa samoloty Ju-52 z Dblina w gr i w d Bugu, robic
zdjcia gbi kraju i przej na rzece bez naruszania granicy. Mogoby si wic wydawa, e
wypowiedzi na ten temat w czasie procesu norymberskiego byy prawdziwe. Wedug nich bowiem od
poowy roku 1939 odbyway si sporadyczne loty nad terytorium Zwizku Radzieckiego (Leningrad),
ktre dopiero na kilka miesicy przed napadem na ZSRR stay si systematyczne.
K. H. Eyermann twierdzi jednak25, e prowadzono wwczas regularn akcj, ktra miaa dusz
histori. Rozpoczto j ju w roku 1930, w ramach prbnych lotw spki Lufthansa pod hasem
samolotem pasaerskim wok Zwizku Radzieckiego. Sie tych lotw rozcigaa si nad Uralem,
25

Luftspionage, t. II, s. 131-139.

sigajc a na Daleki Wschd. Z kolei przyszy loty sportowe, ktrych trasy wiody a nad poudniow
Syberi. Okoo poowy lat trzydziestych doszo do niemiecko-japoskiej wsppracy w dziedzinie
uprawiania szpiegostwa powietrznego w Zwizku Radzieckim. Do celw tych zosta skonstruowany
specjalny samolot stratosferyczny, w oparciu o dane konstrukcyjne dostarczone przez amerykaskie
zakady Lockheed.
Do akcji szpiegowskiej nad ZSRR zostay w kocu wczone jednostki Hansa-Bild. Pisze o tym
w swoich pamitnikach producent samolotw Ernst Heinkel (s. 310-311). Samoloty Hansa-Bild
suyy specjalnej jednostce Luftwaffe, pod dowdztwem von Rowehla, podejmujc od okoo roku
1937 tajne loty wywiadowcze oraz loty dla dokonywania zdj nad terytorium Zwizku Radzieckiego.
Byy one (He-111) wyposaone w specjalne zbiorniki, umoliwiajce loty na dalekie odlegoci.
Samoloty te byy przeznaczone te do lotw na duych wysokociach, z zasigiem a do Krymu i
Kaukazu. Tylko jeden He-111 zagin przy tym jako zabkany samolot komunikacyjny. Wedug
Eyermanna, kampania szpiegowska przeciw Zwizkowi Radzieckiemu prowadzona bya w znacznie
wikszych rozmiarach i z wiksz intensywnoci anieli rwnoczenie prowadzona akcja przeciw
Wielkiej Brytanii. Jeeli mimo to jej rezultaty byy do nike, a w oglnym obrazie pozostaway
widoczne luki, to jest to jedynie dowodem, jak ogromne s przestrzenie Zwizku Radzieckiego.
Przez dugi czas wadze radzieckie nic nie mwiy na temat naruszania przestrzeni powietrznej kraju.
Dc do utrzymania pokoju za wszelk cen, unikay wszelkich pocigni, ktre mogyby naruszy
aktualne stosunki z Niemcami. Pocztkowo staray si one nie da Hitlerowi najmniejszego pretekstu
do podjcia decyzji napadu. Wiadomo wszake byo, e agresja faszystowska jest spraw przesdzon
- std starano si zrobi wszystko, by nie przypiesza decyzji. W przeciwiestwie do faszystowskiego
Wehrmachtu Armia Czerwona bya w tym czasie raczej sabiej uzbrojona. Warto wic byo zyska na
czasie, by z kolei wzmocni wasne siy obronne. Tote rzd radziecki mimo wszystko stara si
dokadnie i punktualnie wywizywa z warunkw zawartych umw gospodarczych, podczas gdy
strona przeciwna miaa zalegoci w dostawach.
Wreszcie cierpliwo Zwizku Radzieckiego wyczerpaa si. Doszo ostatecznie do kopotliwych
zapyta, a potem werbalnych protestw wobec stale powtarzajcych si narusze radzieckiej
przestrzeni powietrznej. Pisze o tym wczesny radca ambasady niemieckiej w Moskwie, Gustaw
Hilger, w swoim pamitniku (s. 311): W ostatnich tygodniach przed wybuchem wojny nie odbyway
si adne spotkania pomidzy ambasadorem [Schulenburg] i Mootowem... 21 czerwca zaprosi
jednak Mootow do siebie hrabiego Schulenburga na godz. 21.30. Jak zwykle towarzyszyem
ambasadorowi podczas jego wizyty na Kremlu. Mootow owiadczy, e jest zmuszony zaprotestowa
przeciwko systematycznemu naruszaniu granicy, ktrego dopuszczaj si niemieccy lotnicy.
W pi godzin pniej oddziay niemieckie napady na ogromnej dugoci frontu - od Morza Barentsa
do Morza Czarnego - na granice Zwizku Radzieckiego, notabene bez wypowiedzenia wojny. Rzd
faszystowskich Niemiec zerwa tym samym pakt o nieagresji midzy obydwoma krajami. I znw
szpiegostwo powietrzne wydao bogate owoce. Ju o wicie 22 czerwca lotnictwo Gringa
bombardowao mosty, dworce i spokojne miasta w gbi Zwizku Radzieckiego.
Szpiedzy powietrzni Rowehla stali si teraz wywiadowcami dalekiego zasigu. Wybuch wojny
zalegalizowa niejako ich szpiegowsk dziaalno, o ile wojna agresywna czy napad zbjecki
w ogle potrzebuj jakiejkolwiek legalizacji. Agenci Canarisa i sabotayci Lahousena w Zwizku
Radzieckim, ktrzy dotd w razie schwytania ich mogli si liczy z wizieniem, teraz w warunkach
wojny byliby rozstrzelani. Natomiast szpiedzy Rowehla w tych samych warunkach zostali uznani,
zgodnie z prawem midzynarodowym - kombatantami. W wypadku dostania si do niewoli chronia
ich Konwencja Genewska.

5 lipca podporucznik Wilmar wystartowa po raz ostatni. Jednostki pancerne Grupy Armii Pnoc s
ju nad Dwin. Wilmar przelatuje nad lini frontu; trawi go dziwne uczucie. Nie wierzy, e wobec
niego moe mie zastosowanie Konwencja Genewska. Propaganda Goebbelsa maluje ponury obraz
spoeczestwa radzieckiego. Do tego przeladuje go niejasne poczucie winy - ten wielki kraj
napadnito przecie znienacka... Nadlatuje on, na wysokoci 8000 m, nad Leningrad. Jest okres
biaych nocy. A 16 godzin mona w tych warunkach prowadzi rozpoznanie. L 2 OS otwiera
obiektywy swoich kamer. Tym razem porucznik pilotuje sam. Pod nim rozciga si Zatoka Fiska,
dalej linia Newy i morze domw trzymilionowego miasta.
- Myliwiec za nami - melduje obserwator.
- No, to le - odpowiada Wilmar ironicznie. Nie wie on, podobnie jak inni, e w cigu pierwszych 14
dni od napadu na Zwizek Radziecki Luftwaffe poniosa wiksze straty ni kiedykolwiek przedtem. Na
1600 samolotw bojowych, ktre wspieray uderzenia Grup Armii Pnoc, rodek i Poudnie radziecka obrona przeciwlotnicza do owego 5 lipca wyeliminowaa ju 807 samolotw. O liczbie tej
nie wspominay nigdy raporty oficjalne. Zostaa ona ujawniona dopiero w 13 lat pniej na 73
stronicy trzeciego tomu pewnej pracy, opublikowanej w Stuttgarcie pod tytuem Wojna wiatowa
1939-1945. Ksiga chway niemieckiego Wehrmachtu26.
- On si wzbija, panie poruczniku - woa teraz z tyu obserwator. - To wcale nie jest Rata.
Zaledwie mechanik pokadowy i obserwator zdyli zaj stanowiska przy karabinach maszynowych,
obca maszyna wyonia si z blasku soca. To myliwiec Jak, najnowszego typu. Ju pierwsza seria
Jaka okazaa si celna. Rozlatuje si z gwizdem butla tlenowa. Sycha wszdzie syczenie. Samolot
pali si. Wyskakiwa - mruczy Wilmar. Wszyscy czterej ranni s od odamkw. Tylko dwom udaje
si wyskoczy z nie otwartymi spadochronami i dosta tym samym do strefy powietrza, gdzie si ju
czowiek nie dusi. Ukonym torem, jak nie uzbrojona bomba, wpada Wilmar w nico.
Przekoziokowa si, ostry prd lodowatego powietrza zapar mu dech. Przytomnieje. Pociga za link
wyzwalacza - ostre szarpnicie niemal go przeamuje, z trzaskiem rozwija si czasza spadochronu...
Teraz Wilmar opada spokojnie na wrogie miasto, koyszc si zmierza nad New. Wyranie
rozpoznaje 6 duych mostw. Z dou wpatruj si we tysice ludzkich oczu... Ogarnia go przeraliwy
strach. Lepiej bdzie, jeli skoczy z sob, i to od razu. Zreszt tak te brzmi rozkaz. Siga po pistolet.
Powinien by za cholew prawego buta. Obydwa buty jednak spady z ng. Tak wic dostanie si
ywy w rce wrogw, ktrzy nie maj litoci.
Fakty wyglday nastpujco: Na nabrzeu Newy zapaa go milicja. Fritzowi jednak nie spad ani
jeden wos z gowy. W czasie przesuchania prowadzono z Wilmarem polityczne rozmowy.
Rozmawiali z nim rozdranieni i spokojni ludzie, cierpliwi i niecierpliwi. Sprytnym, uzbrojonym
w dobre argumenty oficerom udao si otworzy mu oczy. Wrd nich by take porucznik Bernikow,
ktry wiele lat pniej bdzie prowadzi niemiecki dzia w redakcji Kronika Dnia. Wilmar stopniowo
pojmuje, w jakich celach go wykorzystywano, kto jest prawdziwym wrogiem narodu niemieckiego.
Po pewnym czasie Wilmar spotka w jednym z obozw swojego byego dowdc Pragera. Pozdrowi
go po przyjacielsku i grzecznie zapyta: ...od kiedy to pan tu jest, panie majorze? Ten butny
hitlerowiec odpowiedzia na to jedynie: ...Niech pan uwaa, ja od roku jestem tylko porucznikiem.
Wilmar odwrci si do niego plecami. Do niego i do caego jego wiata.

26

Weltkrieg 1939-1945. Ehrenbuch der deutschen Wehrmacht.

Orze bez skrzyde

W rok pniej specjalici Rowehla od naruszania neutralnoci podjli swoj ostatni akcj
szpiegowsk. W celu przygotowania napadu na Szwecj, zaplanowanego na rok 1943, pod nazw
operacja Polarfuchs, mieli dostarczy zdj Sztokholmu, Zakadw Boforsa i wszystkich szwedzkich
fabryk zbrojeniowych. Bya to ich ostatnia misja naruszajca prawo midzynarodowe. Niemieckiej
machinie wojennej zablokowanej na froncie wschodnim nie starczyo ju siy, by wykorzysta
w celach agresywnych rezultaty tej akcji szpiegowskiej. Na Sztokholm bomby nie spady. Zaodze
Rowehla pozostao jedynie regularne wykonywanie dalekich lotw rozpoznawczych i transport
dywersantw, o czym bdzie jeszcze mowa.
Powstaje jednak pytanie, jak mogo doj do tego, e niemiecka Luftwaffe, do roku 1941 najbardziej
niebezpieczna bro faszystw, stracia nagle swoj przewag, a nawet zacza si chyli ku
upadkowi? Ta byskotliwa bro zostaa stpiona szybciej ni wszelkie inne. Po raz pierwszy
nadweryo j lotnictwo brytyjskie w czasie bitwy o Angli, wspdziaajce z brytyjskim systemem
radarowym. Umoliwia on sabszemu stosunkowo brytyjskiemu lotnictwu myliwskiemu startowa
w najdogodniejszych momentach i tym samym stwarza najdoskonalszy ukad obronny. By to jednak
jedynie przedsmak upadku, jaki w tej chwili przeywaj lotnicy Gringa.
W swojej ksice pt. Historia drugiej wojny wiatowej27 tak na ten temat pisze genera D. von
Tippelskirch: Okres do kampanii rosyjskiej, obok kontynuowania w maej skali nalotw na Angli,
Luftwaffe wykorzystaa na uzupenienie powstaych w poprzednich kampaniach strat lotniczych. Ten
spokj nagle przerwaa kampania bakaska, majca by czci planu Barbarossa (przewidujca
napad na Zwizek Radziecki). Na skutek zych lotnisk w tym regionie i cikich warunkw
atmosferycznych poniesiono niespodziewanie due straty w lotnictwie... Hitler si tym nie przej
zbytnio - stwierdza Tippelskirch, ktry gwn win za upadek Wehrmachtu zwala, podobnie jak inni
generaowie, na fhrera.
Zdaniem Tippelskircha, Hitler powinien by zapewni Luftwaffe wiksz si uderzeniow tylko
w pocztkowym okresie kampanii rosyjskiej. Potem powinna nastpi znw akcja na Angli, podjta
w wikszych ni dotd rozmiarach. Po niewtpliwym zwycistwie na Wschodzie zamierzano
przemysowi lotniczemu zapewni wiksze dostawy surowca, wiksz moc produkcyjn przemysu
i postawi do dyspozycji wiksz liczb ludzi z nadwyek, uzyskanych skutkiem rozwizania
niektrych jednostek wojskowych.
W praktyce wielki plan wojny byskawicznej spali na panewce i wbrew oczekiwaniom naczelnego
dowdztwa siy Luftwaffe byy w ogromnej sile zwizane w Rosji... Stanowiy niezastpiony
instrument agresji dla kierownictwa niemieckiego, byy wic intensywnie wykorzystywane do
wspierania jednostek ldowych. Lotnictwo byo te potrzebne do obrony wasnego terytorium.
Ostatecznie przeciw Anglii dziaa niewielki jego procent. By to faktycznie pocztek koca. W cigu
nastpnych 47 miesicy Wschd sta si grobem dla Luftwaffe.
Obecnie siy lotnicze mona zama trzema sposobami: przez zniszczenie przemysu lotniczego,
zlikwidowanie rezerw paliwa i unieszkodliwienie zaplecza produkcyjnego i wreszcie przez zniszczenie
jednostek dziaajcych bezporednio w akcji zarwno w powietrzu, jak i na ziemi.

27

Geschichte des zweiten Weltkrieges.

Genera porucznik N. A. urawlow, badajcy przyczyny upadku Luftwaffe28, wychodzc z powyszych

ustale, doszed do nastpujcych wnioskw:
Rozbicie niemieckiego przemysu lotniczego przez aliantw byoby absolutnie niemoliwe. Do lutego
1944 r. ledwie atakowali oni obiekty lotnicze. Potem hitlerowcy przenieli ca produkcj na dalek
prowincj, do lasw i kopal. Produkcja samolotw w czasie wojny stale nawet rosa. Tak wic w r.
1940 wyprodukowano 10 241 samolotw, 1941 - ju 12 401, 1942 - 15 409, 1943 - 24 807, a nawet
w roku 1944 - kiedy to alianckie ataki znacznie si wzmogy, zbudowano a 40 593 samoloty. Dopiero
wiosn 1945 r. zaamao si zaopatrzenie w energi elektryczn oraz system transportu. Wtedy
dopiero odczu to przemys lotniczy.
To samo odnosi si do paliwa. Jeszcze w maju 1944 r. miesiczne zapotrzebowanie na syntetyczn
benzyn (175 tys. t) pokrywane byo z rezerw 45 tys. ton. Dopiero w czerwcu, kiedy 8 armia
powietrzna Stanw Zjednoczonych, w ramach wsparcia inwazji na Normandi, przesza do ataku na
obiekty produkujce benzyn - wydajno jej spada do 50 tys. ton, w sierpniu za nawet do 20 tys.
ton. W roku 1945 produkcja ta wynosia tylko 5000 ton miesicznie. Jednake, jak stwierdza
urawlow, ataki te nastpiy o wiele za pno. Dla rozbicia niemieckiej Luftwaffe nie miay one
wikszego znaczenia, gwn bowiem si, w tym przypadku decydujc, byo lotnictwo Zwizku
Radzieckiego.
Gring nie wykorzysta tych wielkich moliwoci produkcji samolotw, jakie Niemcy miay do poowy
roku 1944. Ograniczay to, w sposb naturalny, mae z kolei moliwoci wzrostu zag dla tych
samolotw. W cigu trzech rozstrzygajcych lat od napadu na Zwizek Radziecki poziom szkolenia
kadr lotniczych, na skutek staego wykrwawiania, enujco obniy si. Podczas gdy takie asy, jak
Galland lub Rudel, byy stale nagradzane coraz to nowymi orderami za swoje sukcesy, pozostali
dowdcy grup i eskadr - jak stwierdzaj gen. Holland i feldmarszaek Sperrle - mieli przecitnie
zaledwie 6-miesiczn praktyk bojow. Byo niemal regu, e piloci niemieccy w tym okresie latali
w swoich formacjach bojowych 8-30 dni, a potem bywali zestrzeleni. Praktyczny trening w powietrzu
nowych kadr, ktrymi trzeba byo zastpi biece straty, ogranicza si jedynie do 15-20 godzin.
Tak wic los Luftwaffe zosta rozstrzygnity na Wschodzie ju przed inwazj anglo-amerykask na
Francj przez ogromne straty samolotw w dziaaniach bojowych. Straty te oglnie wzrosy
wprawdzie do czerwca 1944, tj. od podjcia przez aliantw ofensywy, ale na 101 000 maszyn, ktre
faszyci stracili ogem w latach 1941-1945, 62% przypada na front wschodni, 8% na Europ
zachodni, 9% na obszar Morza rdziemnego, 7,5% na Bakany i 13,5% na terytorium Niemiec. Jeli
lotnicy niemieccy byli strcani nad wasnym lub zajtym przez nich terenem, mogli skaka na
spadochronach, ratowa ycie i praktycznie wraca znw do szeregw lotnictwa, natomiast jeli
zdarzyo si to na terenie Zwizku Radzieckiego, dostawiali si w rce Armii Czerwonej i praktycznie
byli ju do koca wojny wykluczeni z wszelkich dziaa.
Koniec kocw te wielkie straty w samej tylko kadrze lotniczej przesdziy ostatecznie o upadku
Luftwaffe. Wskutek braku moliwoci szkolenia nowych kadr lotniczych faszyci nie byli w stanie
wystawi adnej nowej formacji w penym skadzie - pisze genera urawlow. - Niedobr pilotw sta
si dla Luftwaffe punktem zwrotnym, decydowa o jej faktycznej sile bojowej. Jak dua bya rnica
pomidzy stanem samolotw a liczb zag, ktrymi mona byo te samoloty obsadzi, pokazuje
najdobitniej fakt, e na 500 samolotw bojowych, ktre znajdoway si w dniu 6 czerwca 1944 r. w
Europie Zachodniej (III Flota Lotnicza), obsadzonych mogo by tylko 170-190 samolotw. Zjawisko to
byo charakterystyczne dla caego lotnictwa niemieckiego w roku 1944.
28

Wojenno-istoriczeskij urna, nr 9, 1959,

Loty szpiegowskie grupy Rowehla nad Zwizkiem Radzieckim latem 1940 r.

Wykrwawianie Luftwaffe rozpoczo si w dniu 22 czerwca 1941 r. Straty niemieckie wzrosy

zwaszcza w okresie zimowej bitwy pod Moskw. W kocu 1942 r., na skutek wielkich niedoborw
w kadrze lotniczej, maszyny obsugiwali ju instruktorzy ze szk lotniczych, gwnie jako piloci
transportowcw zaopatrujcych jednostki zamknite w kotle stalingradzkim. W tej grupie straty byy
szczeglnie due. Genera pukownik Jodl tak na ten temat mwi podczas jednego z zezna: ...W

ten sposb stracilimy naszych najlepszych wykadowcw lotnictwa... Stracilimy duo kadry
instruktorskiej, co od razu spowodowao obnienie poziomu wyszkolenia lotniczego.
W poowie 1943 r. lotnictwo radzieckie zdobyo wreszcie na caej szerokoci frontu wschodniego
przewag w powietrzu. Tak pozostao ju do koca wojny. Lotnictwo ZSRR wspierao nieustannie
swoje jednostki ldowe i strcio okrgo 62 000 maszyn faszystowskich, gwnie w walkach
powietrznych. Wrg zosta tym samym trafiony w jego najsabsze miejsce. To wanie zamao kark
faszystowskiej Luftwaffe.

W tajnej misji
W kocu 1943 r. jednostki radzieckie przystpiy do forsowania Dniepru. Dowdztwo niemieckie,
ktremu ju si dobrze wody w uszy nalao, postanowio zahamowa marsz wojsk radzieckich przez
akcj dywersyjn na tyach wojsk przeciwnika. Naleao take zniszczy fabryki radzieckie, z ktrych
pyn dla frontu nieprzerwany strumie samolotw, czogw, dzia i uzbrojenia dla piechoty. Gdy
zawiodo bombardowanie, naleao wic sprbowa dywersji... W tym celu naley przerzuci
odpowiednie rodki i siy przez lini frontu - tak brzmiao ostatnie zadanie, ktre zostao postawione
reszcie personelu niemieckiego wywiadu lotniczego, skierowanego na Wschd.
Spord wielu informacji, ktre to potwierdzaj, warte przytoczenia jest to, co na ten temat pisze
byy lotnik Gnter Steinbach do Neue Berliner Illustrierte: Na pocztku roku 1944 bazowalimy
jako eskadra transportowa w miejscowoci Shilea w Rumunii. Kiedy pewnego poranka wrcilimy
z naszego lotu na Krym, na lotnisku stay zupenie czarne samoloty Do-215. Strzeono ich. Pyta o co
w zwizku z nimi byo bezcelowe i bezsensowne... Sami pojlimy, e te czarne samoloty s
maszynami szpiegowskimi, przeznaczonymi do lotw nad terytorium Zwizku Radzieckiego. Po
wykonaniu zadania powracay one nad terytorium neutralnym, np. nad Turcj lub do ktrego
z zajtych krajw.
Tego rodzaju przedsiwzicia byy ostatni nadziej hitlerowskiego reimu. Nie byy one, oczywicie,
nowe. Jednostka dyspozycyjna Canarisa Brandenburg z.b. V. 800 ju na samym pocztku wojny
przeprowadzia seri sabotay na tyach przeciwnika. I tak: w maju 1940 r. uczestniczya wraz ze
spadochroniarzami w zdobywaniu belgijskiego fortu Eben Emael, w miesicu czerwcu 1941 r. (udajc
rannych onierzy Armii Czerwonej) przy wysadzeniu mostu na Dwinie pod Daugavpils; 27 grudnia
1942 r. przy mocie elaznym w poudniowej Tunezji, w Sidibou-Baker. Silna grupa sabotaystw
zostaa tam zrzucona noc z szybowca. Abwehra przerzucia take swoich agentw drog powietrzn
do Iraku, a latem 1942 r. przerzucia znw 35-osobow grup dywersantw na Kaukaz, ktrzy mieli
wywoa tam powstanie29. Transport w takich przypadkach zabezpieczaa 200 eskadra bojowa,
specjalna formacja Luftwaffe, naleca do grupy wywiadowczej Rowehla. W wyposaeniu tej grupy
byy maszyny typu Ju-52, Do-215, He-117, i Ju-290. Jednake nie byo ich nigdy tyle, ile daa
Abwehra.
Na tyach wroga rozpocza si wic intensywna wojna, ktrej kierownictwo spoczo w rkach
wyprbowanego bandyty SS-obersturmbannfhrera Otto Skorzenego. Skorzeny by jednoczenie
gruppenleiterem w Urzdzie IV (tajna suba zagraniczna) Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy.
By u szczytu sawy. Na polecenie Hitlera uwolni wanie woskiego dyktatora Benito Mussoliniego.

29

Getarnt, entdeckt und aufgerieben, Berlin 1981, s. 47, 58, 60, 71 i 76.

Ju samo poszukiwanie miejsca, gdzie rzd Badoglia wizi duce, by tward prb dla Skorzenego.
Postara si on rozpozna rne miejsca wygnania podczas dwu zaimprowizowanych lotw
szpiegowskich w dniu 18 sierpnia i 8 wrzenia 1943 r. Pierwsza jego akcja na samolocie He-111
poniosa fiasko. Przed Sardyni samolot zosta zestrzelony przez brytyjskie myliwce. Druga prba
udaa si, mimo e duce zosta umieszczony w trudno dostpnym hotelu grskim na Campo
Imperatore w masywie Gran-Sasso i mimo e ludzie z SS mao obeznani z zasadami skrytego dziaania
na zapleczu przeciwnika robili wszystko w sposb dyletancki.
W swoich pamitnikach wydanych w 1949 r. w Hamburgu wydarzenia te Skorzeny przedstawia
nastpujco: Do akcji uylimy samolotu Luftwaffe He-111, przeznaczonego do zdj lotniczych.
Szybko wznielimy si w gr. Staralimy si, eby Wosi tego lotu w adnym przypadku nie
zauwayli. Uzgodnilimy w zwizku z tym, e masyw Abruzzy przelecimy na wysokoci 5000 m. Nawet
pilota nie wtajemniczylimy w nasze zadanie... Ustalilimy, e opancerzone cigo elastyczne
niezbdne do obsugi kamery, wskutek zimna panujcego na zewntrz, chyba zamarzo, w kadym
razie kamera przestaa funkcjonowa. Dziki Bogu mielimy jeszcze kamer rczn, bylimy wic
zmuszeni j wanie wykorzysta. Mielimy na sobie jedynie niemieckie mundury tropikalne, std
odczuwalimy ju teraz dokuczliwe zimno. Caego luku w kadubie samolotu nie bylimy w stanie
otworzy w czasie lotu. Wobec tego bylimy zmuszeni wyama kawaek pleksiglasu osonowego,
eby mc w ten sposb uzyska otwr do wystawienia kamery. Rwnie gowa, ramiona i rce
fotografujcego musiay si przecisn przez ten otwr. Nie wyobraaem sobie waciwie, e na
zewntrz jest a tak zimno. Przytrzymywany za nogi przez mojego adiutanta, wysunem si lekko
ubrany przez przygotowany otwr. Pod spodem zobaczyem dziko poszarpane Campo Imperatore, tj.
na wysokoci 2000 m lecy paskowy, na pnocno-wschodnim skraju ktrego wznosi si szczyt
Gran-Sasso, wysoki 2900 m... Wykonaem pierwsze zdjcie.
Swoj podziemn wojn rozpocz Skorzeny od awanturniczej akcji przeciw alianckim liniom
zaopatrzeniowym na Bliskim Wschodzie. Wykorzysta do tego zdjcia lotnicze, ktre dotychczas
suyy Abwehrze, a ktre wykonane byy czciowo ju przed wojn. Powstanie tego zdjciowego
materiau wyjania w swojej ksice Szpiegostwo lotnicze K. Ii. Eyermann30: Szpiedzy powietrzni
Gringa i Canarisa... latali take nad terenami zamorskimi fotografujc obiekty wojskowe rnych
rejonw kolonii brytyjskich. Aparaty fotograficzne umieszczano w samolotach sportowych,
komunikacyjnych i specjalnych, ktre latay nad Afryk, Morzem rdziemnym i krajami Wschodu.
Ponadto nad Suez, porty Bliskiego Wschodu, nad pola i rurocigi naftowe, forty i lotniska latay
specjalne samoloty szpiegowskie. Dokonane przez nie zdjcia posuyy do sporzdzenia mapy
fotograficznej Bliskiego Wschodu, ktra zostaa ukoczona 31 marca 1941 r. Kartoteka zdj obja
wwczas na 170 kartach teren Turcji, Iraku, Persji, Transjordanii, Palestyny i innych krajw. Wiele
wykorzystanych zdj pochodzio jeszcze z lat trzydziestych. Ten dokument faszystowskiego
szpiegostwa powietrznego zosta odnaleziony w maju 1945 r. przez Armi Radzieck w Sztabie
Generalnym Luftwaffe, a dzi znajduje si w jednym z archiww radzieckich.
Skorzeny chcia przede wszystkim zniszczy amerykaski transport broni, dostarczanej przez Iran do
Zwizku Radzieckiego. Chcielimy tego dokona przez zorganizowanie powstania pewnych grup
ludnoci mieszkajcych w grach Iranu, cigle niespokojnych i niezadowolonych ze swojego losu owiadczy Skorzeny w 6 lat pniej na stronie 81 swoich pamitnikw. - Mae grupy niemieckich
onierzy miay zaopatrzy t ludno w bro i by dla niej jednoczenie instruktorami. Z kolei miay
im by przekazywane przez niemieckie dowdztwo zadania bojowe, okrelajce najwaniejsze cele
atakw. Kilka moich 20-osobowych grup, stanowicych trzon przyszej jednostki bojowej, od miesicy

30

Luftspionage, t. II, s. 129.

uczyo si pod kierunkiem Persw miejscowego jzyka. W kadej przy tym grupie by jeden Pers,
ktry mia pniej wej do grupy bojowej. Jednoczenie kada z grup dysponowaa penym
uzbrojeniem. Tak wic praktycznie czekalimy w pogotowiu na znak oficera niemieckiego,
przebywajcego stale potajemnie w Teheranie...
Za miejsce pierwszego skoku wybrano Jezioro Sone na poudnie od Teheranu. Po dugich targach
otrzymalimy wreszcie od 200 eskadry bojowej Luftwaffe jeden samolot - Junkers-290, do wycznej
dyspozycji. By on w stanie osiga wymagane odlegoci.
Akcja otrzymaa kryptonim Franz. Grupa dywersyjna wystartowaa pewnej nocy z Krymu. Do
samolotu zaadowano tak wiele broni, ywnoci, materiau wybuchowego jako prezent dla wodzw
plemienia Kurdw (byy tam m. in.: posrebrzana bro myliwska, ozdobne zotem pistolety Walter),
e ledwie mg wystartowa. Grupa doleciaa waciwie do celu, to znaczy do zbuntowanych,
powstaczych elementw i dziaaa tam ze zmiennym powodzeniem, bya jednak sabo
zaopatrywana. 200 eskadra nie potrafia pokonywa mostu powietrznego dugoci 2000 km. Potem
zlikwidowana zostaa centrala w Teheranie. Nastpnym grupom zabrako wic kierownictwa
organizacyjnego. W kilka tygodni pniej wygasa take wola walki wrd miejscowych powstacw
kurdyjskich. onierzy przydzielonych im z naszej jednostki pozostawili wasnemu losowi... wkrtce
zostali jednak zmuszeni w ogle wydali Niemcw.
Po nieudanej operacji Franz Skorzeny znalaz sobie... inne plany dziaania, bardziej interesujce:
Wydzia Techniczny VI F Zarzdu VI Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy przedstawi mi plan
rozpracowania przemysu Zwizku Radzieckiego, zwaszcza regionu uralskiego. Poniewa na temat
ten nie mona byo nic wyczyta ani w ksikach, ani w gazetach, przedstawione materiay ogromnie
mi zaimponoway. Pod kryptonimem Unternehmen Ulm (przedsiwzicie Ulm) opracowane
zostay plany zaatakowania poszczeglnych obiektw i wyczenia ich z produkcji. Zrozumiaem, e
przez t jedyn akcj mona powanie uszkodzi i zmniejszy potencja wojenny wroga.
Luftwaffe (dzia specjalny Kurfrst) dostarczya mu dalszych danych szpiegowskich. Po prostu
zadziwiajce, jakie masy materiaw informacyjnych mielimy o kadym z krajw. Wikszo
terytorium tych krajw zostaa sfotografowana z powietrza. Take Zwizek Radziecki. Strefy
sfotografowane rozcigay si daleko za Wog - na wschd, do Morza Aralskiego na poudniowym
wschodzie i do Suezu na poudniu... W archiwach by take materia fotograficzny dotyczcy
potencjau wojennego wroga. Do mojej operacji Przedsiwzicie Ulm otrzymaem wiele
materiaw dokumentarnych o przemyle radzieckim. Kiedy dostpne stay si dla mnie rwnie
materiay Luftwaffe, przekonaem si, ile jeszcze brakowao i jak gigantyczne postawiono mi
zadanie.
Ten nowo mianowany szef sabotau, ktry stale usiowa eliminowa ludzi Canarisa - wiedzia, e
Rosjanie przenieli najwaniejsz cz swojego przemysu w okresie wojny na wschd od Uralu lub
tam go od nowa zbudowali. Ten region przemysowy by w swoich rozmiarach wikszy ni caa
wczesna Wielka Rzesza. W rejon ten udao si posa jedynie kilka samolotw wywiadowczych.
Bylimy wic zdani na inne informacje, uzyskiwane zwaszcza od niemieckich, francuskich i innych
firm, ktre bray udzia w budowie tego centrum przemysowego lub zajmoway si dostawami,
daway one dokadny obraz przemysu na Uralu... Musielimy ustali najczulsze punkty. Przecie
kady przemys ma swoje sabe strony. W tym przypadku tak sab stron byo zaopatrzenie
w energi elektryczn zagbia przemysowego, ktre zostao zaplanowane i zrealizowane od
podstaw. Wprawdzie zapotrzebowanie na energi jest zawsze zaspokajane, ale z kolei przy szybkiej
budowie nowych obiektw nie ma wikszych rezerw tej energii, najwyej mog one by tylko
przewidziane.

Jest rzecz zrozumia, e w tej sytuacji wyczenie okrelonej czci tej energii wycza
automatycznie tak sam cz przemysu. Sab stron, bolczk - moe si take okaza zamknita
sie komunikacyjna, ktra w jakim sensie wie okrelony region przemysowy, kiedy si j
systematycznie uszkadza. We wszystkich tych zamierzeniach i przygotowaniach do akcji dywersyjnych
otrzymywalimy pomoc od rnych sub Luftwaffe, ktra nasz akcj ogromnie si interesowaa.
Dziki temu robilimy szybkie postpy31.
Na przeomie lat 1943-1944 Luftwaffe nie bya ju w stanie zaatakowa centrum zbrojeniowego ZSRR,
ktre produkowao m. in. 40 tysicy samolotw rocznie. Po prostu bya ju na to za saba. Ca wic
akcj dywersyjn naleao oprze na agentach SS i Abwehry, ktrzy dziaali w ZSRR na tyach frontu.
Tak wic Luftwaffe zamiast bomb transportowaa gar dywersantw, ktrych zadaniem byo
zatrzyma to, co zatrzymane jeszcze nie byo. Mimo gbokiego zastanawiania si nie potrafilimy
znale sposobu, jak ci biedni sabotayci maj ulokowa w pobliu fabryk chociaby due iloci
potrzebnego materiau wybuchowego. Wszystkie fabryki byy najdokadniej strzeone - skary si
Skorzeny. Mimo to do samego koca wymyla on coraz to nowe tricki w swojej brudnej, kreciej
robocie.

Lew ma skrzyda
Tak brzmiao jedno z hase brytyjskiej propagandy z okresu wojny. W rzeczywistoci jednak
pocztkowo Royal Air Force znalazy si w przykrej dla siebie defensywie. Ich pierwszy atak we
wrzeniu 1939 r. na Wilhelmshaven, przy duych stratach wasnych, spez na niczym. W pewnym
stopniu przyczyn tego bya rwnorzdna wwczas jeszcze z angielsk niemiecka technika radarowa.
Dalsze ataki bombowe, przeprowadzane wycznie noc, nie miay wikszego znaczenia. Od pocztku
roku 1942 wszystkie te bombardowania miay jedynie symboliczn warto - ukucia szpilk.
W przeciwiestwie do tego, po rozpoczciu ofensywy powietrznej na Angli, niemieckie loty
rozpoznawcze staway si coraz bardziej niebezpiecznym elementem agresji. Churchill wspomina
w swoich pamitnikach, e samoloty typu FW-200, ktre utrzymyway czno radiow z okrtami
podwodnymi, kursoway pomidzy zachodnimi brzegami Francji i Norwegi, okrajc przy tym
wyspy brytyjskie. Przeladoway one konwoje i w ten sposb bardzo zagraay prawidowemu
i punktualnemu zaopatrywaniu Wielkiej Brytanii. Inne samoloty zaminowyway wejcia do portw,
a take akwen morza na pnoc od Irlandii, gdzie koncentroway si brytyjskie linie eglugowe. Straty
w tonau stay si wkrtce nie do zniesienia.
Militaryci niemieccy mieli przez dugi czas nadziej, e przez t morsko-powietrzn wojn da si
Wielk Brytani tak dalece zama, e podporzdkuje si ona daniom Hitlera, zawrze pokj z
Niemcami i uzna nowy podzia wiata. Potem Niemcy mogyby przerzuci wszystkie swoje jednostki
wojskowe na front wschodni. Decydowali si oni nawet zbudowa tzw. bombowiec amerykaski, aby
przestraszy zamorskiego przeciwnika i zmusi go tym samym do pilnowania wasnego terytorium.
Przeliczyli si jednak. Kierownictwo angielskie, opierajce si na zwartym, gotowym do walki
narodzie, nie dao si sterroryzowa, lecz na uderzenie odpowiedziao uderzeniem. Od jesieni 1942 r.
lotnictwo angielskie, wzmocnione jednostkami 8 armii powietrznej Stanw Zjednoczonych, na terror
odpowiadao mocnym ciosem. Za 50 000 ton bomb zrzuconych na Angli od wrzenia 1940 r. do maja

31

Geheimkommando Skorzeny, Hamburg 1949, s. 83-93.

1941 r., ktre umierciy okoo 40 000 cywilnych mieszkacw wysp, RAF wraz z Amerykanami zrzuci
na terytorium Niemiec 1,3 miliona ton. Spowodowao to mier okoo 593 000 osb i zniszczenie
403 000 budynkw mieszkalnych. Dane te poda w roku 1963 Pastwowy Urzd Statystyczny w
Wiesbaden. Po kadym bombardowaniu nad miastami niemieckimi zjawiay si samoloty
rozpoznawcze Mosquito, Lightning, Mustang, aby utrwali na zdjciach skutki tych
bombardowa.
Dowdca brytyjskiego lotnictwa bombowego, marszaek RAF Harris, tak opisuje skutki trzech
kolejnych nocnych bombardowa Hamburga w lipcu 1943 r., w ktrych udzia wziy cznie 2204
samoloty RAF:
Zdjcia lotnicze pokazay niewiarygodne wprost zniszczenie 6200 akrw (okoo 25 km2) powierzchni
oraz gigantyczne morze pomieni o rozmiarach przekraczajcych wszelkie ludzkie wyobraenie.
Hamburg zosta starty z powierzchni ziemi.
Pniej, gdy jednostki alianckie wyldoway na kontynencie europejskim, mocarstwa zachodnie
doszy do tego, by wykonywa zdjcia lotnicze jako kartograficzn podkadk do przygotowania
operacji ldowych. Praktyki te doszy do rozmiarw dotd nie spotykanych, do momentu
wstrzymania ofensywy we Woszech Kwatera Gwna wojsk amerykaskich zgromadzia co najmniej
120 tysicy zdj lotniczych.
Zanim jednak dywizje Eisenhowera mogy wyldowa we Francji, Zachd musia zagwarantowa
sobie bezpieczestwo transportu morskiego. Obrona anglo-amerykaskich konwojw przed
atakujcymi stadami niemieckich okrtw podwodnych stawaa si coraz bardziej skomplikowana.
Jeszcze w drugiej poowie 1942 r. niemieckie okrty podwodne zatapiay w miesicu rednio okoo
p miliona ton rejestrowych. Wedug rde angielskich w listopadzie tego roku zatopiono nawet
700 000 BRT, co byo rekordem w cigu caej wojny. Mimo wielkich wysikw jeszcze w marcu 1943 r.
mocarstwa zachodnie, ktre w tym wanie miesicu straciy jeszcze 600 000 BRT, nie potrafiy
przechyli szali walki o Atlantyk na swoj korzy.
Obydwie strony instaloway coraz to nowe urzdzenia radiowo-namiarowe na statkach i samolotach,
skutkiem czego mona byo zwalcza okrty podwodne take noc i przy nie sprzyjajcej pogodzie,
o ile tylko si wynurzyy. Pierwsze typy tych urzdze - jak stwierdza w swojej ksice powiconej
radarowi Walter Conrad - byy stosunkowo proste. Z burty statku lub samolotu patrolowego
wysyano do szerokim pasem wizk decymetrowych fal w kierunku lotu lub ruchu na powierzchni
morza. Jeli na swoim tor ze promienie nie napotkay adnego celu, ekran kontrolny pozostawa
ciemny. Do urzdzenia kontrolno-sygnalizacyjnego nie wracay wic adne fale. Jeli natomiast fale
natrafiy na statek, wwczas odbijay si i wracay do ich rda. Na ekranie kontrolnym pokazywa si
wwczas odpowiedni znak. Chocia urzdzenia te kontroloway jedynie okrelony sektor na morzu, to
jednak stosowanie ich przynosio lepsze rezultaty ni obserwacja za pomoc przyrzdw optycznych.
Niemieckie urzdzenia radarowe na samolotach mogy wykrywa statki z odlegoci 80-100 km,
zalenie od wysokoci lotu. Angielskie i amerykaskie przyrzdy osigay podobne rezultaty.
Naukowcom angielskim uda si pewien wynalazek, ktry pozwoli im znacznie przekroczy granice
czstotliwoci nadawania impulsw w ich urzdzeniach radarowych. Aparatura Anglikw pracowaa
teraz tak dokadnie, e mogli wykrywa na mniejszych odlegociach nawet peryskop okrtu
pyncego pod wod. Ponadto oko radaru nastawione byo na obserwacj w promieniu 360, std
automatycznie zwikszy si oglny jej zakres. Dla faszystowskich okrtw podwodnych bya to
katastrofa. Mogy si one teraz wynurza tylko noc i to naraajc si na due ryzyko. Anglikom
wystarczyo uchwyci radarem tylko wystajcy peryskop, by zlokalizowa sam okrt.

Do obserwacji okrnej nadaway si tylko mae anteny. Byy one zawieszone w osonie
przepuszczajcej promienie radiowe, umieszczone w dolnej czci kaduba, obracajc si wok
wasnej osi 40 razy na minut. W ten sposb mona byo penetrowa bardzo du powierzchni
morza. Kiedy teraz, wyposaony w nowy aparat radarowy, tropiciel odzi podwodnych w czasie lotu
przelatywa nad brzegiem morza, operator radarowy zaobserwowa ciekawe zjawisko. Mianowicie na
jego ekranie kontrolnym pojawio si odbicie linii brzegowej. Po skoczonym, planowym
poszukiwaniu okrtu zacz on ju ze zwykej ciekawoci obserwowa dalsze zjawiska. Oto na
matowej szybie pojawi si zielonkawo migoccy, bardzo nieostry, podobny do mapy obraz
powierzchni ziemi. Linie wd i jeziora tworzyy bardzo ciemne figury, lasy i pola - szare plamy,
betonowe drogi - jasne paski, a tam, gdzie znajdowaa si nastpna miejscowo, migay jakie
zamazane odbicia obrazu. Najjaniejszym punktem bya stalowa konstrukcja mostu.
Tej jesiennej nocy zostaa wic odkryta zasada dziaania sprztu panoramicznego, ktrego
skuteczno miaa wkrtce przerazi mieszkacw wielkich miast niemieckich. Ju na przeomie lat
1942/43 aparaty panoramiczne zainstalowane zostay w brytyjskich bombowcach nocnych, dziki
czemu usunito bardzo wan przeszkod nawigacyjn, ktra dotychczas wstrzymywaa RAF od
zmasowanych nalotw na okrg przemysowy Ruhry. Wspomniany sprzt panoramiczny by
wielokrotnie udoskonalany, umoliwia celne zrzucanie bomb na obiekty zbrojeniowe. Jak stwierdza
marszaek lotnictwa sir Arthur Harris w swojej ksice pt. Ofensywa bombowa32 - niszczenie
obiektw przemysowych traktowano jako swego rodzaju specjaln premi. Zasadniczy bowiem cel
bombardowa stanowiy zawsze rdmiecia.
Piloci amerykascy natomiast prawie z reguy latali nad cele punktowe. Ich dowdcy opowiadali si
zasadniczo za atakami dziennymi. Byli z tej racji krytykowani przez Brytyjczykw. Pocztkowo
skierowali swoj 8 armi powietrzn na niemieckie bazy okrtw podwodnych we Francji. Ju przy
pierwszych nalotach dziennych na same Niemcy znacznie wzrosy straty Amerykanw. Brakowao im
myliwcw eskortujcych bombowce dalekiego zasigu. Sami te piloci nie doroli do swoich zada.
Czsto meldowali o wielkich zniszczeniach, a potem zdjcia lotnicze pokazyway jedynie kratery poza
celem bombardowania. Nawet gdy 8 armia wyposaona zostaa w latajce fortece uzbrojone w 13
najciszych karabinw maszynowych, krwawego lata 1943 r. stracili oni co dziesity ze
startujcych samolotw. Faszystowska Luftwaffe zamienia klasyczny atak myliwski od tyu na atak
czoowy zupenie niemal nie chronionego od przodu nieprzyjaciela. Miny miesice, zanim fortece
zostay dodatkowo dozbrojone w tak zwane wieyczki podbrdkowe.
Amerykaska 8 armia powietrzna rozbia faktycznie w latach 1944-1945 faszystowsk obron
Rzeszy dziki swej niezwykej przewadze. W kocowej fazie liczya ona 200 000 ludzi i ogem
wykonaa 619 900 samolotolotw przeciw Niemcom, zrzucajc 700 000 ton bomb. W wyprawach
tych stracia okoo 43 000 ludzi. Ostatecznie zwyciya koncepcja amerykaska - o celowoci atakw
dziennych, na okrelone cele, w przeciwiestwie do Anglikw, zwolennikw atakw nocnych
i bombardowa dywanowych. Niszczenie konkretnych obiektw okazao si bardziej celowe ni
zmasowany nie wybierajcy celu atak. Dowdztwo lotnictwa alianckiego doszo do tego wniosku
niestety zbyt pno.

Ciemna droga

32

Bomberoffensive.

Radar panoramiczny Niemcy odkryli po raz pierwszy w marcu 1943 r. Wydobyto go ze szcztkw
jednego z brytyjskich bombowcw i nazwano - od miejsca znalezienia - przyrzdem rotterdamskim.
Starali si natychmiast skonstruowa taki sam przyrzd, jednake do koca wojny nie udao im si ju
dogoni pod tym wzgldem strony przeciwnej. Alianci zastosowali bowiem urzdzenia radiowonamiarowe nie tylko na samolotach.
Ju wkrtce posugiwali si tymi urzdzeniami przy kierowaniu ogniem swojej artylerii
przeciwlotniczej i okrtowej. Wiele zwycistw Amerykanw na Pacyfiku oraz zatopienie 26 grudnia
1943 r. cikiego krownika Scharnhorst moliwe byo dziki radarowi.
Na ekranie radaru ukazywa si nie tylko sam cel, lecz take odbicie wyrzuconych w gr supw
wody, dziki czemu mona byo dokona korekty ognia artyleryjskiego.
W owym czasie elektroniczne odbicie powierzchni ziemi na ekranie radaru panoramicznego,
powstajce podczas lotu rozpoznawczego, byo jeszcze nieostre. Byo ono dalekie od dokadnoci
optycznego zdjcia z powietrza. Powierzchnia ziemi zupenie inaczej odbija fale radaru ni promienie
wiata dziennego. Wiadomo, e promienie zwykego wiata dziennego odbijaj si tym lepiej, im
janiejsza jest powierzchnia odbicia. Ciemne partie tej powierzchni lub takie przedmioty wchaniaj
wikszo tych promieni, zamieniajc je w ciepo. Odwrotnie jest z falami radarowymi - odbijaj si
one najlepiej od konstrukcji metalowych, betonu i cian budynkw, ustawionych prostopadle do
anteny. Sypki piach, ktry byszczy w socu, daje sabe odbicie, pole, na ktrym ronie zboe, prawie
cakowicie pochania te fale.
W przeciwiestwie do zdjcia z powietrza mapa radarowa eksponuje mao wane obiekty, np. dach
pokryty blach, jednoczenie czasem w ogle nie pokazuje obiektw wanych, takich jak pagrki,
niekiedy znieksztacajc nawet linie brzegw morza, gwnie przy zmianie kta padania fali lub przy
wzburzonym morzu.
Waciwie niewiele si w tym wzgldzie zmienio do dzi, chocia podejmowano due w tym kierunku
wysiki. W roku 1956 jeden z amerykaskich koncernw elektronicznych prbowa skonstruowa tzw.
kocie oko. By to jakoby przyrzd o moliwoci penej obserwacji okrnej, ktrego zadaniem byo
umoliwienie pilotowi takiego dostrzegania na ekranie kontrolnym konturw obserwowanych
obiektw na ziemi, jak gdyby lecia w czasie penego owietlenia sonecznego.
Czym zakoczy si ten ambitny projekt, do dzi nie wiadomo.
Gdy Anglicy zastosowali swj radar panoramiczny po raz pierwszy jako przyrzd do okrelania celw
bombardowa, spostrzegli z wielkim zapaem, e moe on by stosowany rwnie dla celw
oglnowojskowych. Obiektami, ktre wykryto dziki tym urzdzeniom, byy na przykad bunkry-bazy
okrtw podwodnych wzdu wybrzea atlantyckiego oraz centrum dowiadczalne w Peenemnde.
Faszyci starali si stosowa rodki maskujce przed radarem przeciwnika.
Udao im si wynale materia odbijajcy fale po to, by znieksztaci obraz na ekranie radarowym.
W przypadku Peenemnde pnocn cz cypla wyspy Uznam zatopiono, chcc w ten sposb
spowodowa zmian konturu wyspy odczytywanego za pomoc radaru. Bombardowanie dywanowe
obrcio w perzyn osiedla mieszkaniowe i obz robotnikw cudzoziemskich, natomiast miejsca
startu niemieckiej Wunderwaffe nie zostay trafione.
Od roku 1943 brytyjski lew oprcz skrzyde otrzyma rwnie mniej lub wicej doskonae oczy
widzce w nocy. Przetrci on nie tylko wrogowi apy, ale zacz mu wbija w plecy swoje pazury.
W drugiej poowie wojny Wielka Brytania, wsparta specjalnymi jednostkami amerykaskimi,
rozpocza ju z wyprawami bombowymi czy dziaalno szpiegowsk. Mocarstwa zachodnie

podjy akcj zrzucania agentw do krajw europejskich zajtych przez Niemcy, w celu wsparcia tam
si buruazyjno-konserwatywnych. Szczeglnie aktywna pod tym wzgldem bya tajna suba
brytyjska. Powoano do tego celu specjalny sztab (SOE - Special Operations Executive) i stworzono
w nim osobne dziay dla poszczeglnych krajw, np. francuski, holenderski, polski itd. Jednoczenie
zostay opracowane rne metody zrzucania agentw. Bojownikw lewicowego ruchu oporu SOE nie
popieraa.
Na t ciemn drog posyano gwnie emigrantw, ktrzy po roku 1939 szukali schronienia na
Zachodzie. Teraz zrzucano ich z samolotw jako skoczkw spadochronowych nad ich francusk,
holendersk lub norwesk ojczyzn. Dalsze zrzuty zaopatryway ich w sprzt radiowy, bro, inne
niezbdne rodki, jak rwnie plany organizowania powsta, sabotay itd. Dla umoliwienia
kolejnych akcji zaopatrzeniowych grupy oporu ustalay w okrelonych miejscach pasy do ldowania
i startu samolotw lub wyznaczay miejsca umownych zrzutw. Miejsca zrzutw byy pocztkowo
oznaczane za pomoc owietlonych trjktw, potem specjalnych latar sygnalizacyjnych. Tam
wanie ldowali agenci lub spaday zasobniki z zaopatrzeniem zrzucane w ten sposb, jak gdyby to
byy bomby.
Jak wspomniano, Special Operations Executive nie pomagaa oglnemu ruchowi
narodowowyzwoleczemu w krajach okupowanych, aliantom zachodnim niewiele bowiem zaleao
na popieraniu partyzantw kierowanych przez komunistw. Z tych samych pobudek nie przeszkadzali
oni Hitlerowi w jego wschodnich aneksjach w roku 1939, a mianowicie z powodu wrogoci do
Zwizku Radzieckiego i ze strachy przed rozszerzeniem si w Europie frontu ludowego. Popierali
zatem wszystkie te ugrupowania, ktre opowiaday si za restauracj starego porzdku. Starali si, by
nigdzie wyzwoleniu narodowemu nie towarzyszyy jakiekolwiek reformy spoeczne. Pamitali te, e
aby zaprowadzi na nowo stare przedwojenne stosunki, trzeba je zagodzi za pomoc kilku reform.
Rzd Churchilla popiera zwaszcza monarchistyczne siy w poudniowej i poudniowo-wschodniej
Europie. Wydaway mu si one najlepszym zabezpieczeniem przed komunizmem. Tylko w Grecji
udao mu si przywrci tron krlewski.
Po kilku tragicznych dowiadczeniach - jak np. powstanie warszawskie - polityka ta ulega zasadniczej
zmianie. Wojna zakoczya si upadkiem lub przynajmniej znacznym osabieniem wszystkich si
prawicowych na caym kontynencie europejskim. W Europie Wschodniej i na Bakanach zostay one
cakowicie obalone. Faszyzm zdawa si by wwczas wykorzeniony.
wiat odetchn z ulg. Wygldao na to, e imperializmowi niemieckiemu odebrano wszelkie szanse
na zawsze. Jego przywdcy, funkcjonariusze pastwowi i wojskowi, a take niektrzy kierownicy ycia
gospodarczego z Nadrenii i Zagbia Ruhry, stanli przed sdem aliantw. Niemiecki kapita
monopolistyczny potrafi znw wkrtce stan na nogi przy pomocy jednego ze zwycizcw.
Nastpio to w latach 1946-1948. Wojna dopiero co si skoczya, a ju antyhitlerowska koalicja
ulega rozbiciu, na skutek denia Amerykanw do hegemonii w Europie. Kada z amerykaskich grup
monopolistycznych, ktrych przedstawiciele po mierci Roosevelta przejli wadz nad tymi
monopolami, kierowaa polityk zagraniczn Stanw Zjednoczonych na now, niebezpieczn drog.
Amerykaskie kierownicze koa gospodarcze i pastwowe, ktre w Europie poszukiway pewnego
i aktywnego partnera antybolszewickiego, coraz bardziej orientoway si na wspprac z niemieckim
przemysem cikim.
Pobity konkurent mia si sta rwnorzdnym partnerem.

ladami Gringa
Po II wojnie wiatowej zmieni si midzynarodowy ukad si. Kierowane tajne akcje, zmierzajce do
wyforowania prawicowych elementw, zahamoway postp w Europie, jednake nie mogy go
zatrzyma. Po uksztatowaniu si nowych demokracji w krajach bakaskich, w Polsce i na Wgrzech,
w lutym 1948 r. siy ludowe przejy wadz take w republice czechosowackiej.
Zaniepokojone t sytuacj Stany Zjednoczone rozpoczy zimn wojn przeciw krajom
socjalistycznym. Generaowie amerykascy mieli bomb atomow, ponadto dysponowali wwczas
najlepszymi w wiecie bombowcami dalekiego zasigu. W Zwizku Radzieckim widzieli oni swojego
kolejnego przeciwnika. Nie zadowalao ich, by mie w rku jedynie niedoskonae dane kartograficzne
wielkiego terytorium radzieckiego liczcego 23 miliony km2.
Na pocztku maja 1945 r. amerykaska 7 armia znalaza w Grnej Bawarii cz bardzo wanego
archiwum fotograficznego Sztabu Naczelnego Dowdztwa Lotnictwa. 56 skrzy archiwum
przewieziono natychmiast do Stanw Zjednoczonych. Materiay odnoszce si do Wschodu sigay
jedynie do Uralu, a ponadto szybko si z biegiem czasu dezaktualizoway. Nawet przesuchania
wracajcych z niewoli Niemcw nie mogy luki tej uzupeni. Oficerowie amerykascy polecali tym
ludziom, internowanym w obozie przejciowym Hof Moschendorf - sporzdza szkice radzieckich
koszar i nowo zbudowanych obiektw przemysowych. Gdy przemina fala powracajcych, wyscho i
rdo informacji. Nietrudno zrozumie, dlaczego militaryci amerykascy posuyli si podobnymi
metodami jak sztabowcy niemieccy w latach 1930. Rozpoczli oni przygotowania do lotw
wywiadowczych, pocztkowo niemiaych, pojedynczych, pniej za, po wybuchu wojny koreaskiej
- systematycznych, wyrafinowanych pod wzgldem technicznym.
Kiedy amerykaskie moliwoci dokonywania zdj lotniczych byy mniejsze ni pozostaych
mocarstw imperialistycznych. Krajami, ktre zdobyy najwicej dowiadcze w tej dziedzinie
w okresie midzywojennym, byy: Wielka Brytania i Francja, posiadajce wiele zamorskich kolonii.
Dokonyway one zdj lotniczych tych kolonialnych terytoriw po to, by z jednej strony pozna ich
warto gospodarcz, z drugiej za, by je zmierzy i zabezpieczy pod wzgldem wojskowym. Za
porednictwem akcji lotniczych przygotowywane te byy czsto kolonialne ekspedycje karne.
Amerykanie ograniczyli si wwczas tylko do pojedynczych akcji w rejonie Pacyfiku i Ameryki
aciskiej. Pierwszym amerykaskim szpiegiem lotniczym by pilot oceaniczny Charles Lindbergh33,
ktry w owym czasie - podobnie jak jego australijski kolega Sidney Cotton - wykonywa zadania
szpiegowskie podczas lotw sportowych. W latach 1936 i 1939 samolot Lindbergha, pomalowany
jaskrawo na to-czarny kolor, by wszdzie znany, take na wielu lotniskach Europy. Uznanie, jakie
zyska u wielu, Lindbergh wykorzystywa dla poszerzenia swojej dziaalnoci. Podczas jego lotw
nieprzerwanie trzaskay wypoyczone kamery. Ten amerykaski pionier szpiegostwa lotniczego
przyjani si z wieloma generaami lotnictwa za granic, dziki temu, w toku rozmw, mg on
zdobywa wiele tajnych wiadomoci. Nic mu si jedynie nie udawao w Zwizku Radzieckim,
bezowocne byy tam jego loty. Lindbergh, sympatyzujcy z Hitlerem, pracowa czas jaki jako
podwjny agent - dla faszystowskiej Luftwaffe i jednoczenie dla amerykaskiego wywiadu.
Prezydent Roosevelt wycign z tego konsekwencje, polecajc zwolni Lindbergha z armii
amerykaskiej. W latach pidziesitych zosta on znw wykorzystany. Pomaga mianowicie przy
rozpoznaniu arktycznych linii lotniczych. Prezydent Eisenhower przyzna mu stopie generaa brygady
si lotniczych Stanw Zjednoczonych.

33

K. H. Eyermann, Luftspionage, Berlin 1963, t. 1 s. 313-316.

Kiedy rozpocza si kampania przeciw ZSRR? Dokadnej daty nie mona tu ustali. Karl Heinz
Eyermann nadmienia, e loty takie odbyway si ju w czasie drugiej wojny wiatowej: Jak stwierdza
Foreign Office (Ministerstwo Spraw Zagranicznych) w Londynie, brytyjskie i amerykaskie samoloty
zapuszczay si w radzieck przestrze powietrzn ju wwczas, kiedy Stany Zjednoczone i Wielka
Brytania, lako alianci... walczyy wsplnie ze Zwizkiem Radzieckim przeciw hitlerowskim Niemcom.
W ten sposb wyjania si zagadka, dlaczego amerykaskie samoloty bombowo-rozpoznawcze, typu
RB-29, w wyniku czystego przypadku zabdziy na teren Syberii i musiay tam przymusowo
ldowa, i dlaczego Biay Dom natychmiast gorliwie zapewnia, e maszyny te znalazy si w tym
rejonie jakoby z powodu bdw nawigacyjnych lub braku paliwa34.
Rzd radziecki wtedy wanie stwierdza takie same wyczyny ze strony samolotw niemieckich.
Dopiero wwczas zaczto sobie uwiadamia niebezpieczestwo. Jak wynika z korespondencji Stalina
z Rooseveltem i Trumanem, Stalin nie wyrazi zgody na nie kontrolowane loty Amerykanw nad
Syberi. 17 czerwca 1942 r. prezydent Stanw Zjednoczonych zaproponowa - w razie napaci
Japoczykw - przeniesienie amerykaskiego lotnictwa wojskowego na Syberi. Jeszcze przed
nadejciem w tej sprawie odpowiedzi z Moskwy nalega w swoim licie z 23 czerwca na otwarcie
amerykaskiej linii lotniczej, wiodcej a do jeziora Bajka, proszc jednoczenie - dla przypieszenia
tego o zezwolenie na prbny, rozpoznawczy lot samolotu amerykaskiego z Alaski wzdu
projektowanej linii... Stalin poleci jednak, aby w tym amerykaskim prbnym locie uczestniczya
maszyna radziecka. Amerykask propozycj z 30 grudnia w sprawie planu przygotowanego przez 20osobow grup ekspertw amerykaskich, a zakadajcego przerzucenie 100 czterosilnikowych
bombowcw na Syberi z zamiarem zainicjowania tam nowoczesnej organizacji lotnictwa
radzieckiego, Stalin odrzuci 5 stycznia 1943 r. zaznaczajc, e na razie niepotrzebne s nam adne
samoloty na Dalekim Wschodzie, gdzie Zwizek Radziecki nie prowadzi wojny; potrzebne s one
natomiast tam, gdzie toczy si zaarta walka przeciwko Niemcom, tj. na froncie niemieckoradzieckim. Samoloty te winny by dostarczone - jednake bez pilotw, mamy bowiem dosy
wasnych - na poudniowo-zachodni lub rodkowy odcinek frontu. Mogyby one w tych bardzo
wanych orodkach naszej walki przeciw Hitlerowi odegra zasadnicz rol. Rzd Stanw
Zjednoczonych owiadczy wwczas, e nie jest w stanie dostarczy cikich bombowcw Zwizkowi
Radzieckiemu.
Tak wic, w momencie najwikszego napicia sytuacji Zwizek Radziecki zrezygnowa z pomocy
amerykaskich jednostek bombowych, z pewnoci nie bez wanych powodw. W ZSRR w przeciwiestwie do Anglii czy Chin - nie stacjonoway adne obce jednostki lotnicze. Wprawdzie
rzd radziecki pozostawi Amerykanom do dyspozycji baz dla lotnictwa bombowego w rejonie
Komsomolsk - Nikoajewsk, kiedy w kocowej fazie wojny z Japoni byo to wojskowo uzasadnione.
Take w roku 1944 pozwoli czci amerykaskiej 8 armii powietrznej ldowa na lotniskach
ukraiskich. Ponadto wyrazi zgod na instalowanie amerykaskich stacji meteorologicznych
i radiowych w Chabarowsku i Pietropawowsku. Zostay one zlikwidowane wraz z syberyjsk lini
w grudniu 1945 r. Istniaa bowiem moliwo prowadzenia stamtd legalnej lotniczej dziaalnoci
szpiegowskiej.
Aby to dostatecznie zrozumie i oceni, trzeba wzi pod uwag, e wkrtce po zakoczeniu drugiej
wojny wiatowej dziaalno imperialistycznego wywiadu znacznie si rozszerzya. Nastpio to samo,
co po pierwszej wojnie wiatowej, kiedy to klasyczny zesp zada szpiegowskich zosta poszerzony
o kompleks informacji gospodarczych. Tym razem doszy jeszcze sabotae, akcje propagandowe
i wywrotowe. Dc do stopniowego rozmikczania bloku krajw socjalistycznych od wewntrz,

34

Tame, s. 78.

mocarstwa zachodnie signy znw po metody wypraktykowane ju w czasie drugiej wojny

wiatowej, kiedy to popieray one walk podziemn, ale zgodn z ich zaoeniami - prowadzon
w krajach Europy, zajtych przez faszystw. Ich tajne organa, a zwaszcza amerykaski, werboway
cae oddziay emigrantw z krajw wschodnich i tzw. ludzi bez ojczyzny, ksztacc ich w szkoach
szpiegowskich, po ukoczeniu ktrych posyano delikwentw ze cile okrelonymi zadaniami do ich
dawnej ojczyzny. Sposobw przerzucania agentw byo dosy. Byy one starannie przygotowane
i wprowadzane w ycie. O tym, e midzy innymi stosowano take metody z okresu wojny wiatowej,
a mianowicie wysadzanie szpiegw na obcy brzeg z okrtw podwodnych czy maych specjalnych
pojazdw, wiadcz liczne procesy, np. z marca 1957 r. przeciwko 14 szwedzkim agentom w ZSRR.
Przerzuci ich na radziecki brzeg specjalny oddzia morski, przy czym doszo przypadkowo do wymiany
ognia z radzieck sub ochrony wybrzea. Agenci tacy znajdowali oparcie w acuszku ludzi danego
kraju, wsppracujcych z obcym wywiadem. W razie potrzeby udzielali oni agentom schronienia,
ywili ich, zaopatrywali w pienidze, bro, dokumenty, ubranie itd.
Dla zmylenia organw bezpieczestwa krajw socjalistycznych agenci uywali najrniejszych trickw
technicznych. Polscy oficerowie WOP znaj np. przypadki przechodzenia szpiegw w oowianych
butach, po dnie Odry. Innym razem agenci przedostawali si przez zasieki z drutu kolczastego,
wycinajc w nich przejcie za pomoc stalowych noyc lub te opywali wok rejon granicy morskiej,
ldujc u brzegw wyspy Uznam. Gdy jednak nie byo moliwoci przekroczenia dobrze strzeonej
granicy lub zbyt ryzykowne byo zaopatrywanie agenta w faszywy paszport, w wypadku gdy uchodzi
za wartociowego, wwczas, aby nie naraa go na niebezpieczestwo tajnego przekroczenia granicy,
przerzucano go samolotem. W lutym 1957 r., podczas miskiego procesu przeciwko dywersantom
pozostajcym na odzie amerykaskim, okazao si, e zostali oni zrzuceni z samolotw na teren
Biaorusi w okresie midzy rokiem 1952 a 1955.
Przy takich akcjach lotniczych, niezalenie od tego, czy miay one na celu fotografowanie obiektw,
przerzut agentw, czy te prowokacyjn demonstracj siy wojskowej, z biegiem lat dochodzio do
rnych zaj i incydentw. Amerykaski oskaryciel John Harlan Amen cakowicie zdemaskowa
w roku 1945 tego rodzaju pirackie praktyki faszystw, nazywajc je amaniem praw narodw. Jeszcze
nie zapad wyrok w norymberskim procesie, gdy Stany Zjednoczone same po raz pierwszy
w gringowskim stylu podeptay suwerenno innego kraju. W dniach 8 i 19 sierpnia 1946 r. dwa
amerykaskie transportowce wojskowe naruszyy przestrze powietrzn Jugosawii.
Problemem do rozwizania pomidzy Wschodem i Zachodem by wwczas Triest. Stany Zjednoczone
yczyy sobie, aby ten wany strategicznie port nad Adriatykiem przypad wraz z zapleczem zajtym
przez Angli i Ameryk Wochom, a przynajmniej, by sta si wolnym miastem, pozostajcym pod
kontrol ONZ, ale w kadym razie odczonym od Jugosawii. Uwaali oni za celowe wywiera w tej
sprawie nacisk na marszaka Tito, ktrego oddziay partyzanckie uwolniy Istri i Dalmacj od wojsk
hitlerowskich. Jugosawia nie bya ju jednak tak bezbronna, jak przed piciu laty, kiedy to samoloty
szpiegowskie Gringa poczstowano jednym jedynym pociskiem. Tym razem obydwa samoloty
zostay natychmiast zestrzelone przez jugosowiaskie myliwce. Szeciu czonkw zaogi jednego
z samolotw uratowao si, skaczc na spadochronach, natomiast 5-osobowa zaoga drugiego
samolotu zgina.
Prezydent Truman, wiadomy wycznego posiadania bomby atomowej przez Ameryk, zareagowa
na to w sposb typowy - poczu si andarmem wiata. W swoim ultimatum z 22 sierpnia zada
natychmiastowego zwolnienia szeciu zatrzymanych lotnikw i grozi, e wniesie przeciwko
Jugosawii skarg do Rady Bezpieczestwa ONZ. Chocia Jugosawia zastosowaa si do da
Trumana i ju nastpnego dnia przekazaa na przejciu granicznym Gorizia - 6 Amerykanw, a pniej
odesaa nawet trumny z prochami piciu polegych lotnikw - to jednak generaowie amerykascy

zalecili czterem grupom superfortec B-29, aby byy gotowe do startu na lotnisku Smoky Hill (Salina,
Kansas). Byy to te same bombowce, ktre zmioty z powierzchni ziemi Hiroszim i Nagasaki.
Jednoczenie wszystkim naukowcom w centrum bomb atomowych w New Mexico wydano rozkaz
przygotowania do zaadunku bomb atomowych.
W zwizku z kryzysem jugosowiaskim, zarwno w Salinie, jak i w New Mexico, mwiono mniej lub
wicej otwarcie o Niemczech, jako o miejscu przeznaczenia tego adunku - stwierdza 28 wrzenia
1946 r. na swoich amach New York Post.
Przygotowania do realizacji powyszego zalecenia byy ju daleko zaawansowane. Kres im pooy
dopiero amerykaski minister spraw zagranicznych - Byrnes, dajc do tego bardzo suszne
uzasadnienie, mianowicie, e Ameryka... nie powinna poddawa si nastrojom ani strachu, ani
awanturnictwa.
To grone ognisko zostao zlikwidowane dziki rozwanej dyplomacji radzieckiej i zdrowemu
rozsdkowi kilku zachodnich politykw. Nie miao to jednak by ostatnie ognisko, ktre wzniecali
ludzie przekonani o swojej sile, wynikajcej z ich przewagi gospodarczej, chocia zacza ju ona by
wwczas wtpliwa. Czuli si prawowitymi panami wiata.

Operacja Jajko wielkanocne

W wielkopitkowy wieczr 1950 r. pukownik Wyatt - szef grupy wywiadowczej USAFE (Europejskie
Dowdztwo Lotnictwa) w Wiesbaden, odpoczywa sobie w leniwcu i myla o swoim synu. Z
Christianem mia kopoty. Zamiast przygotowywa si do egzaminw pojecha sobie na Floryd i -- jak
pisze - tkwi po szyj w dugach karcianych. Pukownik nie moe, niestety, w tej chwili interweniowa.
Siedzi tu, 4 km od Renu, na poudniowym zboczu Taunusu, w swojej komfortowej willi i czeka w zwizku z zarzdzonym alarmem - na rozkazy. Obok na stoliku stoi amerykaski proporczyk,
wykonany z celuloidu, i szklanka wody mineralnej. O szyby bije zimny deszcz, syczy centralne
ogrzewanie. Pukownik, 54-letni mczyzna, o krtko przystrzyonych siwych wosach, cierpia
ostatnio na reumatyzm. Czy ta wiesbadeska woda mu rzeczywicie pomoe? ona pukownika
nalega, by pi j i to ciep.
Kiedy zabrzcza jeden z telefonw, pukownik ockn si. By to aparat czcy go bezporednio
z gwnodowodzcym. Pukownik pozna od razu gos generaa porucznika Howarda Cannonsa, ktry
w czasie II wojny wiatowej dowodzi we Woszech 12 Armi Lotnictwa Taktycznego. Obecnie jest
dowdc wszystkich amerykaskich jednostek lotniczych w Europie, rozrzuconych od Norwegii do
Turcji.
- Niech pan sucha, pukowniku! - zawoa wysoki przeoony - zostaem poinformowany, e flota
radziecka Morza Batyckiego wypywa na jakie manewry. W CIA35 akcj Rosjan opatrzono
kryptonimem Operation Easteregg (Operacja Jajko Wielkanocne). Postawiono nam zadanie zrobi dziurk w skorupce tego jajka i zobaczy, co jest w rodku. Chciabym, eby pan wzi to na
siebie.
- Okay. A na czym polega moje zadanie?

35

CIA - Central Intelligence Agency - Centralna Agencja Wywiadowcza - przyp. tum.

- Mamy tu pewne szanse. Dopki marynarka czerwona pozostaje w porcie - jest dla naszego wywiadu
lotniczego tabu. Jutro natomiast wypywa ona poza radzieckie wody terytorialne. Wysyam do pana
podpukownika Longa. Z nim omwi pan szczegy. Jeszcze jedno. Modziecy, ktrych wyle pan do
Rosjan, zostan po powrocie i dobrym wykonaniu zadania przedstawieni do awansu. Niech pan im to
powie przed wylotem.
- W porzdku, sir.
Wyatt odoy suchawk i mimo woli nala do pustej szklanki wody mineralnej. Jest ciepa, ma zapach
gotowanych jaj i smakuje jak niesolony ros. Ale Dorothy stale nalega, eby j pi. Dla niego jest
jasne, e misja Cannonsa nie ma nic wsplnego z rozpoznaniem lotniczym. Typy radzieckich okrtw
s znane. O wiele bardziej mogo chodzi o rozpoznanie radioelektroniczne. Z roku na rok
zaostrzajca si wojna w eterze przybiera na znaczeniu. Z chwil pojawienia si jakiego nowego
sposobu zakce emisji zjawia si natychmiast nowy wynalazek w tej dziedzinie, usuwajcy
przeszkod.
5 minut pniej podpukownik Long siedzi naprzeciw pukownika Wyatta.
- Zakadam - mwi on - e nasz lot rozpoznawczy w rejonie wybrzea radzieckiego nie powinien
w miar moliwoci, narusza wd terytorialnych; poza tym adnych ogranicze nie ma. Takie jest
stanowisko Cannonsa.
- Genera wie niewtpliwie, e zawsze dranimy Rosjan, gdy operujemy na wschd od wyspy
Bornholm. Zreszt oni daj nie trzech, lecz dwunastu mil, jako wody terytorialne.
- Moliwe, ale nie mog nam tego narzuci. Prawo midzynarodowe jest wyrane. Uznajemy wolno
na morzu. Moemy zawsze posya nad morzem samoloty do Leningradu, nawet gdyby czerwoni
uwaali si za uprawnionych do podjcia przeciwrodkw.
- Myl, e a tak daleko nie chcemy i.
- To niepotrzebne, pukowniku. Flota radziecka bdzie jutro kry pomidzy Gotlandi i Lipaw, tam
j wanie uchwycimy. Sdz, e wystarczy wysa tam samolot. Musi on by oczywicie doskonale i
w sposb nowoczesny wyposaony i uzbrojony. Take jego zaoga musi by najwyszej klasy.
Wyatt milczy; w ustach czuje jeszcze smak wypitej wody. Nie lubi on Longa, zreszt ludzi z wywiadu
nie lubi w ogle. Ich tricki, ich arogancja - zniechcay go zawsze. By jednoczenie przekonany, e
ludzie ci s ojczynie potrzebni... Za oknem bysn snop wiata lotniskowego reflektora, ktry,
zataczajc krg, owietli niebo usane chmurami. Jake szumi ten deszcz. Mj Boe - a do samej
Rosji.
- Rosjanie nie zasypiali gruszek w popiele w ostatnich latach, jeli chodzi o radar - powiedzia Long. Prawdopodobnie wyposayli swoj marynark wojenn w urzdzenia elektroniczne, stanowice
ostatnie sowo w tej dziedzinie. Informacje zaufanych ludzi na ten temat s sprzeczne. Teraz jest
okazja przekona si o tym.
- Wic chce pan zbada sowiecki system radarowy?
- Tak jest. Musi pan wiedzie, e akcja jajko wielkanocne to zwyke manewry morskie. Czerwoni
chc podczas nich wyprbowa swoje najnowsze instrumenty. Naszym zadaniem jest stwierdzi,
czego to dotyczy. Polemy wic na te manewry nasz specjalny samolot - najlepiej Privateer - aby
w swojego rodzaju walce z instrumentami Rosjan wyprbowa nasz wasny sprzt.
- Zdaje sobie pan zapewne spraw, co by byo, gdyby samolot wpad w rce Rosjan?

- Nie omieliliby si chyba strzela. Wobec wiata stanliby pod zarzutem bezprawia. A ponadto pan
chyba moe gwarantowa, e paski samolot nie da si zmusi do ldowania?
Wyatt nie odezwa si. Jemu to cae przedsiwzicie wydaje si ryzykowne, ale rozkaz dowdztwa
przewiadczenie to nieco osabi. Jego piloci bd niemal jak szpiedzy, a to mu wyranie nie
odpowiada. Wie z tajnych akt archiwum Luftwaffe, e lotnicy Hitlera byli szeroko w tym charakterze
wykorzystywani. Fotograficzne rezultaty ich dziaalnoci wpady w kocu wojny gwnie w rce
Amerykanw. Na moment dozna on wraenia, e chciaby mie teraz tych lotnikw do dyspozycji.
Ale oni zniknli, niestety, jak zjawa. Pukownik Rowehl, tak si w kadym razie mwi, wyemigrowa
do Afryki Poudniowej, a Kneemeier, jego najwikszy as, jest podobno szefem nawigacji we
francuskich liniach lotniczych.
- Niech pan kae zatankowa paliwa na 15 godzin, a jeli to konieczne, podwiesi dodatkowe zbiorniki
- usysza sowa Longa. - Dowdc jest najlepszy pana czowiek, pukowniku, to nam wystarczy...
Kiedy podpukownik ruszy do wyjcia, jego cie pad na map Europy, by to cie czarny i ogromny.

Z zapiecztowanym rozkazem
Nazajutrz przed poudniem wszystko si wyjanio. Kapitan Coleman cigle szykowa swoj maszyn
do startu. Privateer, ten statek korsarski, jest czterosilnikow maszyn zbudowan kiedy do
obrony wybrzea, podobn do superfortecy B-29. miga jedno po drugim zaczynaj si obraca.
Gadko pracuj silniki o mocy 2500 KM kady.
- Wszystko gra - melduje mu ppor. Seeschaf, drugi pilot, podczas gdy Coleman przeciska si koo
stanowiska nawigatora i radiooperatora w stron pedau steru kierunkowego. Obsugujcy radar
siedz ju z tyu i co tam majstruj przy swoich przyrzdach. Dwaj lub trzej z nich s specjalistami od
wykrywania okrtw podwodnych.
- Sprawdzimy - odpowiada kapitan. - Dwignia podwozia opuszczona?
- Tak jest.
- Klapy ldowania dziaaj?
- Tak, skontrolowane.
- Dwignia zmiennego skoku?
- Wyczona.
- Temperatura oleju?
- Zimny.
To monotonne wywoywanie trwao 8 minut.
Kapitan Coleman to utalentowany sumienny pilot. Dzi ma 34 lata. Przed wojn chcia uczszcza do
Akademii Wojskowej w West Point. Zabrako mu jednak protektora, ktry by zabezpieczy mu miejsce
w tej amerykaskiej ekskluzywnej uczelni wojskowej. Do stopnia oficerskiego doszed wasnym
wysikiem, a dziki swojej niezwykej pilnoci w nauce jest jednym z niewielu amerykaskich
lotnikw, ktrzy opanowali nawigacj, strzelanie, czno radiow i technik pilotau. Kocha on swj

zawd, doszed jednak do tego powoli. Wkrtce - powiedzia mu pukownik Wyatt - bdzie mia
szanse wykazania si.

Incydenty w Europie i w Azji Mniejszej (1946-1960)

- Kapitanie - woa nagle kto z tyu - mam tu co dla pana.

To podpukownik Long. Przy szumie silnikw kapitan Coleman nie mg go dosysze. Long stoi
przygarbiony w kokpicie, trzymajc w rku zaklejon kopert.
- To jest tajny rozkaz - mwi ostro. - Ze wzgldu na obronno kraju zobowizuj pana do otwarcia tej
koperty dopiero po przekroczeniu wybrzea niemieckiego.

Coleman bierze niezdecydowanie kopert do rki. Czyby to byo to, o czym mwi Wyatt? Nie wie,
e cakiem niedaleko std, w dzisiejszej Niemieckiej Republice Federalnej, yje byy porucznik
Marquardt, ktry przed 9 laty otrzyma dokadnie taki sam rozkaz, ktry wolno mu byo otworzy
dopiero w obecnoci lotniczego attach wojskowego w Rzymie. Teraz myli tylko o swoim locie
i mwi: Pytania s?
Nie ma! Zadanie jest zupenie jasne, przekonaj si zreszt o tym pniej sami... Zamania karku,
nogi - ycz - kapitanie!...
Podporucznik Seeschaf chwyta za dwigni przecznika gwnego; urzdzenie hydrauliczne
z szumem zaczyna pracowa. Melduje on: Maszyna sprawna, 10 osb zaogi na pokadzie. Sysza
rozmow kapitana Colemana z Longiem. Zarwno on, jak kapitan wiedz, e lec na tras Wiesbaden
- Kopenhaga - Wiesbaden. Ich oficjalne zadanie brzmi: okreli pooenie maych jednostek morskich,
powstaej przed rokiem NATO, operujcych na wodach duskich. Howard W. Seeschaf myli sobie
o swoim, osobistym zadaniu. Niedawno ukoczy specjalny kurs tajnego wywiadu morskiego. Kiedy
zobaczy zapiecztowan kopert z rozkazem szczegowym, zrozumia nagle, co w trawie piszczy. Co
jemu przypadnie, ju wkrtce, do zrobienia. Jakie to dla niego wyrnienie uczestniczy tak szybko
w szpiegowskich rejsach.
Silniki wyj, beton na pasie startowym S, biegncym koo wiey kontrolnej, miga coraz szybciej i
zostaje z tyu. Jest sobota 8 kwietnia 1950 r., godz. 12.40 w poudnie.
- Wypie ju wod? - pyta w tym samym czasie ma pani Wyatt. - Powiniene j pi przed
jedzeniem. - Pani Wyatt jest wypielgnowan, modnie ubran dam. Nosi szary jersey. Pukownik
zapomnia odpowiedzie. Myli o dugach karcianych swojego syna i fatalnej sytuacji finansowej
rodziny. Niemiecka gosposia podaje drugie danie. Skoro tylko opucia pokj, odzywa si pani Wyatt.
- To straszne. Biedny Christ! Czy naprawd nie moemy mu nic pomc?
- Ale jak? Przecie moje zarobki potrzebne s na nasze tu utrzymanie. A papiery United Aircraft?
Wiesz sama, Dorothy, e 2,5% dywidendy w ostatnich latach to przecie prawie nic. W dodatku s
one teraz niezbywalne.
Pukownik umilk, sta si ponury. W kocu wojny szwagier namwi go, by niewielki majtek
rodzinny ulokowa wanie w akcjach przemysu lotniczego. Dla niego, oficera lotnictwa, wydawao
si to sensowne. Dzi jednak krok ten okaza si pomyk. Sytuacja przemysu lotniczego od
ostatniego lata, tj. od momentu likwidacji berliskiego mostu powietrznego, jest katastrofalna.
W okresie szczytu, tj. w roku 1944, produkowano 120 000 samolotw. W r. 1947 liczba ta spada do
17 000. W ostatnim roku 95% produkcji przepado, aktualna produkcja wyniosa wic ju tylko 5900
maszyn. Nie ma cudu, jeli gieda nieaskawa.
- Producenci samolotw przeywaj najciszy kryzys w swojej historii - owiadczya Dorothy Wyatt. Rynek jest przesycony. Linie lotnicze maj tyle maszyn, ile potrzebuj.
Pukownik otar mechanicznie serwetk usta.
- Nad tym powinien by zastanowi si twj brat - powiedzia wreszcie. - W roku 1947 przemys
lotniczy zajmowa jeszcze 10 miejsce. Ostatnio spad na 24 miejsce i ze swoj produkcj znalaz si za
przemysem kosmetycznym. Najpniej w roku 1947 powinnimy byli przej moe na produkcj
szminek do ust... Ale tu jednak liczyo si na odkucie.

Nad Morzem Batyckim

Okoo godz. 13.50 samolot zbliy si do wybrzea Batyku, zaoga jednak nie widziaa go, niebo
zasaniay tego dnia gste chmury. Przyzwyczajony do dokadnego wykonywania rozkazw, kapitan
Coleman poleci swojemu radiooperatorowi zapyta najblisz angielsk stacj radarow o dokadn
pozycj. Za ptorej minuty odezwa si gonik - jestecie 8 km na pnoc od Travemnde. Kurs
magnetyczny jeden-pi. rednia prdko - 208 mil. Zgadza si?
Zgadza si wietnie - odrzek radiooperator. - Bardzo dzikuj, wyczam si.
Nie domyla si, e bya to jego ostatnia operacja subowa.
Kapitan Coleman wyciga zalakowan kopert z kieszeni na piersi i otwiera j... Rozpozna rejon
manewrw w pasie 1715 i 21 dugoci wschodniej i 5510 i 5730 szerokoci pnocnej - czyta. Wczy si z caym technicznym personelem w sowiecki system cznoci radiowej i wej w kontakt
bojowy z ich radarem morskim, co najmniej na 2 godziny. Po przekroczeniu wybrzea Morza
Batyckiego wstrzyma wszelk czno radiow... Powrt najkrtsz tras. Rozkaz, po przeczytaniu,
zniszczy.
Coleman zmienia kierunek lotu, bierze kurs na poudniowy cypel duskiej wyspy Falster, z kolei
wcza automatycznego pilota. Pismo poda Seeschafowi. Dua rzecz - usysza gos podporucznika.
Proponuj, szefie, zej koo Bornholmu na wysoko 300 stp. Nie bdziemy wtedy w zasigu
rosyjskiego radaru nabrzenego.
- Dobrze - odrzek kapitan, oni bd nas mieli za wczenie na ekranie. Co ciska mu gardo, zdaje
sobie, oczywicie, spraw, e wyrnieniem jest, i wanie jego wybrano do tego zadania. Ale jako
nie moe si opdzi od myli o wydarzeniach lotniczych, ktre miay miejsce od 1948 r. na szlaku
powietrznym, wykorzystywanym przez mocarstwa zachodnie, a biegncym nad terytorium
Niemieckiej Republiki Demokratycznej do Berlina Zachodniego. Kiedy amerykaskie bombowce
przekroczyy dozwolon wysoko, weszy w stref wicze radzieckich myliwcw i zostay
ostrzelane. Innym znw razem jedna z maszyn transportowych zostaa niedaleko lotniska Gatow
sposzona przez samolot myliwski MiG-15. MiGi-15 s dwa razy szybsze od Privateera, ktrym
akurat lec. Bij go na gow. MiG-15 jest uzbrojony w dziako 37 mm i w dwa dziaka o kalibrze 23
mm.
P godziny pniej zabyso po raz ostatni soce na skrzydach samolotu. Maszyna pochyla si do
przodu. Gucho dudnicymi silnikami przebija si przez grub powok chmur, aby znikn z zasigu
dziaania radzieckiego radaru. W pleksiglas szyby czoowej uderzy rzsisty deszcz. W kabinie zrobio
si ciemno.
W tym samym czasie, w pomieszczeniu nawigacyjnym Pnoc Gwnej Kwatery Lotnictwa Stanw
Zjednoczonych, pukownik Wyatt pooy suchawk.
- Koniec - oznajmi. - Stacja brytyjska zgubia go. Melduj, e ekran radaru jest czysty. Ostatnia
zanotowana pozycja 5547 szerokoci i 1735 dugoci.
- Pukownik wskaza j palcem na mapie. Milczenie radia i wyjcie z pola obserwacji radaru - c
mogo si sta? Nie jestemy w stanie kontrolowa lotu.
- Myl - powiedzia podpukownik Long - e pana modziecom sprawia przyjemno dranienie
czerwonych.

- Moe! Pytanie tylko, czy czerwonym przynosi to rwnie frajd pozwala si drani?
- Myli pan, e mog straci cierpliwo? Ale nie, pukowniku, nie zrobi nam takiej przysugi.
Przecie gdyby Rosjanie naruszyli zasad wolnoci mrz - za nami byby cay wiat.
Wyatt kiwn potakujco gow, zna on prawo midzynarodowe i wie, e Morze Batyckie, chocia ma
charakter morza wewntrznego, zamknitego, poczonego z wodami wiata jedynie wsk, 10milow cienin - jest uwaane - zgodnie z tym prawem - za morze otwarte. Jest ono morzem
wolnym, poniewa otacza je wiele pastw. Tak wic i przestrze powietrzna nad otwartym morzem poza wodami terytorialnymi - jest wolna i dostpna dla kadego z pastw. Zgodnie z prawem
zwyczajowym wody terytorialne rozcigaj si na 3 mile od linii brzegowej kadego z pastw,
powstajcej w czasie maksymalnego odpywu morza. Jeli chodzi o wyspy, to ich wody przybrzene
take nale do wd terytorialnych danego kraju, jeli le nie dalej ni 10 mil od ldu. Wwczas 3milowa strefa wd terytorialnych rozpoczyna si dopiero od brzegu najdalej wysunitej wyspy. Zatoki
s zaliczane w zasadzie do pastwa otaczajcego je w caoci pod warunkiem, e wejcie do nich nie
przekracza 10 mil. Jeli nie speniaj tego warunku, s traktowane jako wolne morze, o ile nie dotyczy
to zatok historycznych, tj. takich, ktre od dawien dawna byy niejako wasnoci danych pastw.
Przykadem tego s zatoki wzdu postrzpionego wybrzea wysp brytyjskich...
Statkom zezwala si w zasadzie przekracza rejon wd terytorialnych. Takiego prawa nie maj
samoloty, z wyjtkiem pasaerskich lub majcych specjalne zezwolenie.
Gdzie kocz si dzisiaj w praktyce wody terytorialne? Do dzi obowizuj zasady, ktre okreli
holenderski prawodawca Hugo Grotius w swoim dziele Mare liberum na pocztku XVII stulecia.
W midzynarodowym prawie morskim okrela si jako terytorialny 3-milowy pas, cigncy si wzdu
granicy ldowej. Taka bya wwczas donono pociskw armatnich. Z czasem niektre kraje
przesuny te granice w gb morza. W roku 1900 car Mikoaj II ustali granice dla swego imperium na
12 mil, tj. 22 km od linii brzegowej. W pojciu Moskwy jest to pas aktualny i dzi. Jeli chodzi o Morze
Batyckie, to w kadym razie Wyattowi wiadomo, e t granic trzeba waciwie respektowa. Jest to
zreszt zgodne z ukadem w tej sprawie, zawartym 19 sierpnia 1925 r. w Helsinkach przez pastwa
lece nad Batykiem. Ustalono w nim, e poza 3 tradycyjnymi milami za wody terytorialne uwaa si
jeszcze pas dodatkowych 9 mil. Jest oczywiste, e odnosi si to take do przestrzeni powietrznej,
kade bowiem pastwo ma prawo do przestrzeni, rozcigajcej si zarwno nad terytorium
ldowym, jak i morskim tego pastwa. A moe Stany Zjednoczone, ktre nie podpisay porozumienia
w Helsinkach, po prostu nie musz respektowa tych przepisw? Opinia publiczna nie miaaby
wwczas podstaw prawnych do oskare.
- Czy wyobraa sobie pan rozbrojenie - powiedzia Long. - Kady powinien zrozumie, e musimy si
dozbraja. Nasz Departament Stanu mgby zawrze pakty wojskowe z Japoni, Pakistanem, a nawet
ze starym Adenauerem. Rosjanie mieliby zestrzeli nie uzbrojony samolot nad otwartym morzem?
Wielkie nieba!
- A co by pan powiedzia, gdyby tak nasz Privateer nie wrci? - spyta Wyatt.
- Mj Boe, przecie my tu dyskutujemy w czysto akademickim stylu. Ciesz si, oczywicie, z kadego
bdu wroga. Czy myla pan ju o ewentualnych gospodarczych nastpstwach takiego czynu? Senat
musiaby uchwali nowy program wojskowy, a to oznacza zbrojenie, pene zatrudnienie, wysokie
zarobki.
- Rosjanie rwnie zaczliby si intensywnie zbroi.

- Na pewno, ale u nich jest na odwrt. Ich gospodark zbrojenie osabia, nasz za wzmacnia. Dla nich
problemem jest produkcja, naszym - zbyt. Paski szwagier z United Aircraft moe potwierdzi, jak
aosna jest obecna sytuacja w przemyle lotniczym.
- Sam to wiem - odrzek rozdraniony Wyatt. - Rynek jest przesycony.
- Pan mwi o rynku cywilnym, sir. Wojskowy jest natomiast bezgranicznie chonny. Naturalnie, e nie
przy takim budecie zbrojeniowym, jak w roku biecym, wynoszcym 13 miliardw, z czego zaledwie
1
/8 przypada na Air Force. W roku 1944 cae te 13 miliardw mielimy wycznie dla siebie... W tej
sytuacji opinia publiczna jest jeszcze przeciwna podwyszeniu budetu wojskowego. Nie pozostaje
nam nic innego, jak pewnego dnia sprowokowa Rosjan, by dziki temu mie moliwo uratowania
naszej gospodarki.
Pukownik milczy, machinalnie wodzi palcem po mapie, odwraca si. Ten czowiek go drani... Ale
czy przy caej swojej cynicznej przesadzie nie ma w zasadzie racji?

Misja podporucznika Seeschafa

Okoo godziny 16.50 kapitan Coleman przekazuje wolant Seeschafowi, opuszcza kabin i idzie do
obsugujcych radar. Czu tu potem i metalem. Aparatura radiowa, pod wpywem ciepa, wydziela
swoiste zapachy. - Macie do? - pyta podporucznika, dyplomowanego inyniera w okularach. Przelatujemy ju po raz czwarty nad centrum manewrw. Czy to nie starczy, Doc?
Inynier podnis gow. Zsun okulary na czoo i spojrza na dowdc zaczerwienionymi oczami.
- Nie wiem - odpar - w kadym razie mamy ju komplet, tj. tuzin kaset zapisw radiowych. Ale
chcemy, tak mi si wydaje, ledzi t flotyll okrtw podwodnych, jak dugo si da.
Wskaza na matow zielonkaw szyb, na ktrej wida pi, sze przesuwajcych si punkcikw.
Dr, a czasem znikaj. Cign si za nim mae ogonki wywoane wczeniej nawietlonymi impulsami.
Wszystkie sze ogonkw s lekko zakrzywione, poniewa maszyna wci kry nad obserwowanymi
obiektami. Na ekranie kontrolnym nie brak te odblasku, ktry po prostu kuje w oczy. Przy
spokojnym morzu ekran pozostaje ciemny a do momentu ukazania si jakiego obiektu, poniewa
impulsy echa radaru odbijaj si od powierzchni wody gadko. Dzi morze jest wzburzone, bryzgi
odbijaj impulsy radiowe z powrotem w kierunku samolotu. Utrudnia to nieco lokalizacj celu, ale
mimo to wszystko gra.
Coleman pochyli si do przodu. To, co widzi, fascynuje go. Wie, e jest to ekran
najnowoczeniejszego panoramicznego morskiego urzdzenia amerykaskiego lotnictwa. Ulepszony
model dawnego radaru Mikro-H, pracujcego na 3-centymetrowych falach. Urzdzenie jest zdolne
wykry nawet peryskop okrtu, pyncego pod wod. I kiedy wdrujce punkty nagle staj si coraz
wiksze i coraz janiejsze, pojmuje, e dotychczas na ekran schwytano wanie tylko peryskopy,
a teraz - jak na komend - wynurzaj si wszystkie sze okrtw.
Chwil przyglda im si, a potem pyta:
- Doc, czy oni nas znw maj?
- Naturalnie. Pomidzy Bornholmem i Gotlandem zgubili nas, teraz znw nas maj.

Inynier objania dziaanie jednego ze swoich aparatw. Pokazuje impulsy radarowe odbijajce si od
ich samolotu. Mog one pochodzi z radzieckich stacji, znajdujcych si w odlegoci okoo 700 km na
wschd od ostatniej bazy NATO - myli Coleman. Co by byo - zastanawia si - gdyby w podobnych
warunkach kry bombowiec radziecki?
Kapitan wraca do kabiny. - Kilka zakrtw - rzuca Seeschafowi. - Chce pan uchwyci par okrtw
podwodnych?
Maszyna przechyla si na bok, czego dziki sile odrodkowej nikt nie zauwaa. Mona jednak ten
manewr dostrzec po zmianach linii brzegowej.
Z tyu woa nawigator:
- Kapitanie, zbliamy si do 21 stopnia dugoci.
- Zakrcaj - mwi Coleman do Seeschafa. - Moemy operowa tylko do tej wanie linii.
Podporucznik jednak robi wira. Wierzy, e okrty podwodne zlokalizowane s dalej. Na specjalnym
kursie podkrelano przecie, e flotylla okrtw podwodnych ZSRR bdzie w nastpnej wojnie
wrogiem numer 1. Tumaczy si to tym, e czno i komunikacja s pit Achillesow bloku
pnocnoatlantyckiego. Nie jest suszne, aby otrzymany przed wieloma godzinami rozkaz wykonywa
dosownie, skoro aktualna sytuacja wymaga czego innego. Howard Seeschaf nie lubi wielkich sw,
ale jest przekonany, e teraz wanie lata dla Ameryki.
Coleman nachyla si nad map. Teraz jest dla niego jasne, e okrty wynurzyy si, poniewa pyn po
prostu do bazy. Na szerokoci, gdzie przez moment operowaa maszyna, dwudziesty pierwszy stopie
dugoci geograficznej wschodniej przecina wybrzee otewskie pod Lipaw. Kapitan nagle
uwiadamia sobie, e samolot nie znajduje si ju nad wodami przybrzenymi. - Zawraca - rozkazuje
jeszcze ostrzej. - Nowy kurs: dwa - siedem - zero.
Ledwo to powiedzia, kiedy do jego uszu dobiegy -sowa Lecimy nad ldem! Cay ekran jest jasny.
Chocia gos si nieco odbija, Coeman pozna, e byy to sowa operatora radaru, obsugujcego
aparat panoramiczny. Do diaba, co wy robicie!
Okrzyk ten porazi go jak prd elektryczny. Tak wic leccy na lepo, nad chmurami, samolot wtargn
nad radzieckie terytorium. Kapitan wie, teraz wszystko zaley do niego, od jego trzewoci umysu
i sztuki pilotau. On tu dowdc, on powinien dostarczy wszystkich swoich ludzi zdrowych i caych
do domu. Przejmuje wic osobicie ster. Przerzuca wszystkie cztery dwignie obrotw cakiem do
przodu i spada w d w chmury. Na chwil samolot otacza szara masa chmur, wreszcie powoka
przerywa si.
- Cztery myliwce nad nami - krzyczy Seeschaf.
- Lec na nas, pokazuj swoje podwozia! daj, bymy lecieli za nimi i ldowali na najbliszym
lotnisku... - MiG-15 przelecia z gwizdem, potny szum zaguszy ostatnie sowa podporucznika.
- Psiakrew, naciskaj. Coleman pokada teraz nadziej w nastpnym froncie chmur. Pod nim huczy
otcha morska. Wida wysokie grzebienie bawanw - maszyna zblia si szybko w ich kierunku wyrwnuje, ciasno przyciska si do nich. Silniki hucz na penych obrotach... Myliwce maj prawo
wezwa do ldowania. Kapitan wie jednak, e jeli usucha tego wezwania, najnowoczeniejsza,
elektroniczna aparatura amerykaska wpadnie w rce Rosjan. Czyby nie mia jeszcze tej 3-milowej
strefy poza sob?

O kilkadziesit stp pod nim przewalaj si szarozielone gry wody i uderzajc z potn si o skay,
rozpryskuj si w lnice biae piropusze.
Podporucznik Seeschaf widzi z tyu za sob nadlatujcy nastpny myliwiec odrzutowy. Czy Rosjanin
chce raz jeszcze powtrzy wezwanie ldowania, czy te zmusi maszyn do zmiany kursu?
Uniemoliwi jej ucieczk? Czy bdzie strzela, jeli go nie posuchamy? Z tego, co sysza dotd o
Rosjanach, wynika, e najprawdopodobniej zechce zapali maszyn i nie bdzie si zbyt dugo nad
tym zastanawia, lecz zaraz sypnie ogniem ze wszystkiej, posiadanej broni. A wic lepiej go uprzedzi.
Nie czekajc na rozkaz Seeschaf nastawia celownik optyczny. Lufy cikich karabinw maszynowych
obracaj si w stron celu. Przycisn guzik. Bya to jednak ostatnia czynno, ktrej dokona...
W kilka minut pniej poncy i przeszyty niezliczonymi pociskami wrak samolotu uderzy
o wyostrzone bawany Morza Batyckiego i roztrzaska si.

Pudeko biszkoptw i kursy

11 kwietnia 1950 r. wczesny minister Spraw Zagranicznych ZSRR Wyszyski zaprosi ambasadora
Stanw Zjednoczonych, Alan Kirka, na Kreml i wrczy mu not o treci nastpujcej: ...8 kwietnia br.
o godz. 17.39 czterosilnikowy samolot wojskowy z amerykaskimi znakami wtargn 21 km w gb
terytorium radzieckiego, na poudnie od Lipawy... Samolot zamiast posucha wezwania do
ldowania, otworzy ogie... Rzd radziecki zgasza do rzdu Stanw Zjednoczonych ostry protest
wobec takiego naruszenia granicy..., ktre jednoczenie oznacza pogwacenie elementarnych zasad
prawa midzynarodowego.
W odpowiedzi z dnia 18 kwietnia wczesny minister Spraw Zagranicznych Stanw Zjednoczonych
Acheson zaprzeczy, jakoby samolot ten by uzbrojony i lata nad terytorium radzieckim, chocia jego
informatorzy nie mogli w ogle wiedzie, jaki kurs obra samolot, ktry, zgodnie z zaleceniem,
przerwa w pewnym momencie wszelk czno radiow z ldem. Nota z zadziwiajcym tupetem
i beztrosk koczya si sowami: Rzd Stanw Zjednoczonych oczekuje... e rzd ZSRR... wyrazi
ubolewanie z powodu tego incydentu... Pocignie do odpowiedzialnoci swoich lotnikw i uczyni
wszystko, aby winni zostali surowo ukarani. Zgodnie za ze zwyczajem przyjtym wrd pokj
miujcych narodw zapaci odpowiednie odszkodowanie zarwno za nie zawinion mier obywateli
amerykaskich, jak i za zniszczenie samolotu.
W trzy dni pniej rzd radziecki zwrci uwag na fakt, e rzd Stanw Zjednoczonych zamiast
udzieli wyjanienia, usiuje usprawiedliwi i zatuszowa oczywiste bezprawie swoich lotnikw,
ktrzy dopucili si naruszenia oglnie przyjtych zasad prawa midzynarodowego.
Jednoczenie prasa zachodnia rozpocza najwiksz z dotychczasowych oszczercz kampani
przeciwko ZSRR.
Postpowanie Sowietw urga wszelkim zasadom czowieczestwa - woa Telegraph. Nota
USA mwi jzykiem zrozumiaym jedynie dla komunistycznych tyranw - dodawa New York Daily
News 19 kwietnia. Cynizm i brutalno - krzycza brytyjski Daily Herald. Po znalezieniu swego
rodzaju wentyla Abend z 20 kwietnia pieni si: Ludzkie rce... signy po cudz wasno.
Gdzie s ci, do ktrych one nale? - stawiano wstrzsajce pytania... wiat cywilizowany oczekuje
odpowiedzi... nawet, jeli zbrodni czerwonych myliwcw dopeniy morskie fale. Niektre znw
gazety rozpowszechniay danie jednego z senatorw amerykaskich - Bridgesa, ktry domaga si,
by... wszystkie samoloty, kierowane do granicy radzieckiej, byy po zby uzbrojone!.

Senat amerykaski odznaczy pomiertnie wszystkich dziesiciu czonkw zestrzelonego samolotu

Krzyem Wybitnego Lotnika (Distinguished Flying Cross). Senator Lucas zaproponowa, by zaginicie
samolotu uzna oficjalnie za wynik postpowania si barbarzyskich. Genera Donovan, w czasie
ostatniej wojny szef amerykaskiego wywiadu wojskowego (OSS)36, da, by Stany Zjednoczone
porway 10 marynarzy radzieckich jako zakadnikw za zaginionych lotnikw. Byy to gorce dni dla
wszystkich podegaczy wojennych i wrogich Zwizkowi Radzieckiemu dziennikarzy.
Jedynie skromny dziennik amerykaski New Orleans Times - nie ograniczajc si jedynie do
komentarzy, rozpocz wasne poszukiwania prawdy. Reporter tej gazety odwiedzi on drugiego
pilota samolotu Howarda W. Seeschafa. Dowiedzia si od niej, e podporucznik pisa niedawno do
ony i cieszy si bardzo, e ju wkrtce wemie prawdopodobnie udzia w pewnej tajnej misji.
Wkrtce po opublikowaniu artykuu w gazecie u pani Seeschaf zjawili si przedstawiciele wywiadu.
Po wizycie zmienia ona swoje informacje. Twierdzia teraz z przekonaniem, e jej m polecia na
tras Wiesbaden - Kopenhaga - Wiesbaden. Z kolei gos zabraa matka zaginionego lotnika.
Stwierdzia, e ufa gazecie, syn jej bowiem nie by zwykym lotnikiem, przeszed w Waszyngtonie
specjalne szkolenie w zakresie wywiadu morskiego.
Podczas gdy z jednej strony Atlantyku zaczto coraz bardziej powtpiewa o susznoci oficjalnego
stanowiska rzdowego w sprawie zaginionego samolotu, 16 kwietnia wieczorem w Kwaterze Gwnej
amerykaskiego lotnictwa w Europie, w Wiesbaden, odbya si nastpujca rozmowa telefoniczna.
Pukownik Wyatt: - Podsumowaem wyniki moich wasnych bada i poszukiwa, sir. Sto kilometrw
na zachd od Lipawy wyowilimy jedno koo naszego samolotu. Nosio ono znaki PB4 Y2. Na oponie
stwierdzono przebicie pociskami...
Genera Cannon: - A co jest z pontonem znalezionym wczoraj?
Wyatt: - Wanie go badamy. Przed kilku godzinami woda wyrzucia na pla wyspy land ganic,
wyprodukowan w Brooklyn, New York. W rejonie Gotlandu samoloty odnalazy kamizelk
pywajc, ze znakiem USN. W jej kieszeniach znaleziono dwa pojemniki tlenowe, latark
kieszonkow, naboje sygnaowe i dwa lusterka.
Cannon: - Czy to wszystko?
Wyatt: - Przy latarni morskiej w jednej z miejscowoci, pooonej na poudnie od Sztokholmu, dwaj
szwedzcy rybacy znaleli t kurtk lotnicz. Brakowao przy niej zamka byskawicznego. Jeden
z fiskich statkw wzi na pokad z wybrzea otewskiego kawaki spalonego samolotu. Chodzi o dwa
elementy drewniane, pokryte lekkim metalem, na jednym z nich bya aluminiowa obrczka ze rub z
tego metalu. Na wschd od Bornholmu pywa polakierowany na jasno kawaek drewna, ktry
zosta zidentyfikowany przez samoloty jako element wiecy dymnej. Poza tym na falach morskich
unosz si pudeka od biszkoptw...
Cannon: - Prosz zostawi ten kram z drobiazgami w spokoju.
Wyatt: - Moje samoloty poszukujce ladw spenetroway ju po kilka razy ponad 45 tys. km2 morza,
przy czym zuyy na to okoo 70 tysicy ton paliwa. Ostatnio uruchomiem 30 samolotw
rozpoznawczych dalekiego zasigu, ktre przebaday Morze Batyckie, a do 29 szerokoci, a wic
prawie do Zatoki Fiskiej. Nasz Privateer zaton prawdopodobnie 50 lub 70 km na zachd od
Lipawy. To, e wpad w rce Rosjan, uwaamy za absolutnie wykluczone.

36

OSS - Office of Strategic Service - Biuro Suby Strategicznej - przyp. red.

Cannon: - No dobrze, niech pan przerwie akcj poszukiwawcz.

W pi dni pniej Amerykanie mogli przeczyta w powanym New York Times - dwa doniesienia,
ktre chocia nie miay z sob bezporednio nic wsplnego, jednake nawizyway do wydarze
w rejonie Lipawy. W jednym z nich stwierdzano: Harry S. Truman zaleci sekretarzowi stanu
Achesonowi opracowa kompleksowy plan zabezpieczenia pokoju i prawdziwoci informacji
w wiecie. W przemwieniu do czonkw Zwizku Amerykaskich Wydawcw Prasy w Waszyngtonie,
ktry mia rozpocz wielk ofensyw informacji na skal wiatow - prezydent da, aby wyjania
innym narodom za pomoc przykadw nasz koncepcj demokracji. Gdziekolwiek prowadzona jest
propaganda komunistycznego totalitaryzmu, musimy si jej przeciwstawia i zwycia j przez
rzetelne przedstawianie prawdy o wolnoci i demokracji.
Drugie doniesienie znalazo si na wstpie informacji giedowych: Midzynarodowe napicie
w ostatnich tygodniach przyczynio si do znacznego podskoczenia kursu we wszystkich trzech
grupach, a wic w przemyle stalowniczym, paliwowym i lotniczym. Szczeglnie duy skok notuje si
w cywilnym przemyle lotniczym, gdzie od duszego ju czasu oczekiwano poprawy sytuacji. Jeli
warto akcji we wspomnianych grupach na 31 marca 1950 r. przyjmiemy za 100, to w chwili obecnej
rwna si ona ju 132. W czowce stoj tu: Chance Vought Aircraft Inc. (49 punktw), Fairchild
Engine Airplane Co. (42 punkty) oraz Boeing, Douglas i United Aircraft - po 39 punktw.
Genera Howard Cannon jest dzi amerykaskim senatorem. Wraz z generaem Goldwaterem,
czterema innymi senatorami i jedenastoma kongresmenami, nalecymi do si zbrojnych Stanw
Zjednoczonych, reprezentuje on w Kapitolu interesy wszystkich zasuonych w wycigu zbroje
lotniczych.

Strzay na granicy
Akcja szpiegowska w rejonie Lipawy przerodzia si w grone w skutkach naruszenie suwerennoci.
Propagandzie zachodniej nie udao si zatuszowa prawdziwego charakteru tego lotu. Jej kamliwe
wyjanienia mijay si z faktami, a wkrtce miarka si przebraa i we wasnym obozie odezway si
gosy, ostrzegajce przed kontynuowaniem tego rodzaju pirackich aktw.
Militaryci z NATO ani myleli o zaniechaniu akcji, zmierzajcych do rozpoznania stanu radzieckiej
techniki radioelektronicznej. Nie wiemy, jak dalece poszczeglne prowokacje na granicy Wschd Zachd, ktre stale si powtarzaj, miay ju w samym zamierzeniu charakter wiadomie
prowokacyjny. Czy zawsze intencj ich autorw byo dranienie przeciwnika, pogarszanie stosunkw
dyplomatycznych, wywoywanie kryzysw i w ten sposb (cakiem przypadkowo) powikszanie
wasnej machiny wojskowej, nieszczdzenie dla pochwa, awansw z jednoczesnym inicjowaniem
zamwie dla przemysu zbrojeniowego. W oglnym rachunku akcje szpiegowskie przyniosy wyej
wymienione efekty, nawet wtedy gdy - jak to byo na samym pocztku, rozgryway si w strefie
przygranicznej obozu socjalistycznego.
Wszystko, co w nastpnych latach po Lipawie dziao si w radiu, radarze i szpiegostwie morskim,
zwaszcza na przedpolach Zwizku Radzieckiego, zostao nazwane po imieniu w oksfordzkim
czasopimie studenckim Isis z marca 1958 r., w artykule pt. Od Iraku do Morza Batyckiego.
Czasopismo to stwierdza: S stacje podsuchowe, obsugiwane przez personel wojskowy. Rejestruj
one wszystko, co mona zapa na rnych zakresach fal w radiostacjach radzieckich. Nasza suba
informacyjna pozwala sobie przy tym na stosowanie niektrych rodkw noszcych znamiona

oszustwa. Poniewa Rosjanie dobrowolnie nie zawsze nadaj, zostaj do tego prowokowani. Metoda
prowokacji jest prosta i skuteczna. Na przykad jaki samolot zbacza z kursu. Wwczas tamy
magnetofonowe tego samolotu rejestruj sprowokowan przez niego rozmow radiow lotnikw
radzieckich. Jeli piloci ci zmuszaj samolot do ldowania, powstaje midzynarodowy incydent, ktry
z kolei, z reguy, zostaje opublikowany w prasie zachodniej.
Na temat szpiegostwa morskiego czasopismo tak pisze: co najmniej p tuzina cigaczy z angielskimi
oficerami i niemieckimi marynarzami operuje na Morzu Batyckim po to, by prowokowa Rosjan
i potem ich podsuchiwa. cigacze te krc si w rejonie manewrw floty radzieckiej i fotografuj
poszczeglne jednostki. Dopiero gdy skieruj si na nie lufy radzieckich okrtw i kiedy maj ju do
nagranych rozmw radiowych, uciekaj na szwedzkie wody terytorialne, gdzie wcigaj na maszt
szwedzkie flagi... Pewien kapitan przekroczy swoje normalne zadania tak dalece, e wtargn do
portu w Leningradzie. Innym znw razem wysadzi na ld radziecki grup ludzi.
Autorami tych informacji byli brytyjscy studenci, ktrych w ramach suby wojskowej wykorzystano
do tajnych zada. Szkolono ich przedtem na specjalnym fakultecie Instytutu Slawistyki, w Bodmin
(poudniowo-zachodnia Anglia). Z kolei kierowano ich albo do lotnictwa, albo do marynarki. Po
ukazaniu si specjalnego numeru Isis jeden z posw Partii Pracy, Frank Allaun, wykorzysta go jako
podstaw do zgoszenia interpelacji w parlamencie: Czy tego rodzaju prowokacje nie mog
wywoa nowej wojny - rzuci ostre pytanie w Izbie Gmin ministrowi lotnictwa Wardowi.
Zamiast odpowiedzi rzd zastosowa kontruderzenie. Wszystkich redaktorw odpowiedzialnych za
wydrukowanie tej informacji postawiono przed sdem. Zostali oskareni o naruszenie ustawy
o tajemnicy pastwowej (Official Secrets Act). W czasie procesu studenci nie tylko uporczywie
obstawali przy podanych faktach, lecz dodali jeszcze nowe. Udowodnili, e zachodni dowdcy
prowokuj zimnowojenne incydenty, a ponadto wymuszaj na Rosjanach ujawnianie tajemnic
wojskowych.
Swoimi zeznaniami studenci Miller, Thompson i Rudd chcieli zmobilizowa angielsk modzie
akademick do wystpienia przeciw zbrojeniom atomowym. Zanim wydrukowali w marcu 1958 r.
wspomniany artyku w Isis, zorganizowali ju przedtem masow demonstracj przeciw zbrojeniom
rakietowym. Jej uczestnikom wrczyli arkusze ankietowe, w ktrych za broni atomow
wypowiedziaa si tylko uniwersytetu. Po tych wydarzeniach byli z takim zapaem przeladowani
przez rzd, e zdecydowali si przez opublikowanie swoich przey ze suby wojskowej otwarcie
walczy przeciw niebezpieczestwu masowej zagady, przeciw broni atomowej. Sd, nie bdc
w stanie udowodni studentom nieprawdziwoci ich twierdze, skaza kadego z nich na 3 miesice
wizienia za zdrad tajemnicy pastwowej.
Jak podawali ci trzej otwarci wrogowie wojny atomowej wkrtce po ogoszeniu wyroku wczesnym
rankiem 2 wrzenia 1958 r., nad wyyn Armeskiej SRR zosta zestrzelony (spad na pustkowie
i spali si) samolot szpiegowski z aparatur radioelektroniczn. Bya to jedna z cikich maszyn
transportowych Hercules (C-130), stacjonujcych w Turcji, majca 17 osb zaogi. Poniewa
Amerykanie byli przekonani, e Rosjanom nie wpady w rce dowody dziaalnoci szpiegowskiej
strconego samolotu, usiowali z faktu naruszenia cudzej przestrzeni powietrznej upiec jeszcze
piecze dla siebie. Dullesowski Departament Stanu wysuwa z tego powodu cigle jakie skargi pod
adresem ZSRR, wreszcie w lutym 1959 r. wystosowa not, w ktrej oskara radzieckie myliwce, e
zwabiy niewinny samolot wojskowy za granic i brutalnie go zniszczyy.
Jako dowd na poparcie swojej tezy Amerykanie przedstawiali zdobyte przez nich nagrania rozmw
radiowych radzieckich myliwcw, w ktrych zapisany by jakoby nastpujcy, znamienny tekst:
Przede mn cel... tak widz. To czterosilnikowy transportowiec... numer 218, czy pan go widzi?...

Tak, tak, ja... Cel ju si pali... Odpada ogon. Niech pan patrzy, ten cel nie umknie, on ju opuszcza si
niej... tak, spada. Ja go zaatwi... Cel straci kontrol... teraz spada zupenie... Tekstu tych rozmw
radiowych - zauwaa jeden z komentatorw radzieckich - sucha si, jakby byy napisane w
Hollywood; zrobi to kto, kto nie ma pojcia ani o wspczesnym jzyku rosyjskim, ani o taktyce
samolotw myliwskich.

Uszy Pentagonu
Mino ptora roku, zanim dwaj obywatele amerykascy potwierdzili szpiegowski charakter lotu
Herculesa. Byo to 6 wrzenia 1960 r., kiedy to dwaj byli wsppracownicy Krajowej Agencji do
Spraw Bezpieczestwa USA (United States National Security Agency) wystpili w Moskwie wobec
przedstawicieli prasy wiatowej. Obydwaj modzi naukowcy - William H. Martin i Bernon F. Mitchell w czerwcu tego roku, jako wyraz protestu przeciw polityce rzdu Eisenhowera opucili swj kraj
i udali si do Zwizku Radzieckiego.
Mitchell i Martin opracowali wsplnie uzasadnienie dla swojej decyzji. Napisali je przez kalk po
angielsku i pozostawili w filii miejscowego Banku Narodowego - Laurel (Maryland - Stany
Zjednoczone) w skrytce 174, nalecej do Mitchella. Dokument ten zawiera przyczyny, ktre
doprowadziy do decyzji opuszczenia ojczyzny. Jeden z gwnych punktw uzasadnienia brzmia:
Jestemy niezwykle zaniepokojeni polityk uprawian przez Stany Zjednoczone, ktre umylnie
naruszaj przestrze powietrzn innych pastw w celach szpiegowskich, a zgodnie z praktyk rzdu
USA preparuj potem kamliwe doniesienia na ten temat, dla wprowadzenia w bd opinii
publicznej. Ponadto obydwaj modzi ludzie nie zgadzali si z faktem werbowania przez rzd Stanw
Zjednoczonych agentw spord obywateli krajw sprzymierzonych.
Mitchell i Martin pracowali w Pastwowej Subie Bezpieczestwa od lata 1957 roku. Instytucja ta,
podlegajca nie wywiadowi Allana Dullesa, lecz Pentagonowi, specjalizowaa si w zdobywaniu
tajnych informacji za granic pastwa. Zatrudniaa ju wwczas ponad 10 tysicy ludzi. Na czele
instytucji sta genera lotnictwa John A. Samford. W centrali tej organizacji - Fort Meade - znajdowaa
si najwiksza w wiecie elektronowa maszyna liczca. Istnia tam te specjalny wydzia, ktrego
wycznym zadaniem byo odczytywanie rzdowych i dyplomatycznych szyfrw i kodw Zwizku
Radzieckiego, rozpracowywanie systemu szyfrowego stosowanego w Armii Radzieckiej oraz
wykrywanie systemw przeznaczonych do uytku wewntrznego ZSRR. Obok tego podstawowego
zadania wydzia zajmowa si rozpracowywaniem kodw i szyfrw innych pastw socjalistycznych,
krajw neutralnych, a nawet sprzymierzecw Stanw Zjednoczonych.
- Wiemy - owiadczyli Mitchell i Martin - e Stanom Zjednoczonym udao si rozszyfrowa tajne
systemy cznoci radiowej ponad 40 krajw.
Sensacyjne owiadczenia obydwu obywateli amerykaskich s dokadnie takie same, jak trzech
wspomnianych studentw Uniwersytetu w Oxfordzie, ju w pocztku roku 1958, w odniesieniu do
Wielkiej Brytanii. Pastwowa Suba Bezpieczestwa dysponuje take Specjaln Grup cznoci
na Zjednoczone Krlestwo, w ktrej zatrudnieni s obywatele brytyjscy. Mona jedynie podkreli,
e program dziaania, wysiki Stanw Zjednoczonych w tym zakresie byy bez porwnania wiksze
i kosztowniejsze ni partnera angielskiego. Kul ziemsk opasuje sie okoo 2000 radiowych stacji
podsuchowych, obsugiwanych przez blisko 8000 technikw cznoci. Ten system informacji
pochania rocznie prawie p miliarda dolarw. Do tego naley doda jeszcze tych, ktrzy zajmuj si

przechwytywaniem zagranicznych informacji, meldunkw teleksowych i telefonicznych. Doranie

zajmuj si oni rwnie akcjami specjalnymi, jak miao to na przykad miejsce w roku 1956
w poudniowej czci sektora amerykaskiego w Berlinie Zachodnim, kiedy to zosta wykonany
podziemny tunel w celu wczenia si do wanej sieci przewodowej. Poza tym zainstalowano kilka
stanowisk podsuchowych na statkach i samolotach.
Mitchell i Martin owiadczyli, e amerykaskie samoloty odbyway loty wywiadowcze nie w ostatnich
dopiero latach, lecz ju w okresie od 1952 do 1954 r., tj. w czasie kiedy penilimy sub
w podsuchu Marynarki Wojennej USA, w Kamiseya koo Yokohamy. Przed kadym lotem wzdu
chiskiej i radzieckiej granicy dalekowschodniej wszelkie rozmowy radiowe dotyczce czasu startu
i trasy lotu byy w Kamiseya utrzymywane w wielkiej tajemnicy. Wszystkie teksty wykorzystane przy
tego rodzaju akcjach zatrzymywaa komrka Pastwowej Suby Bezpieczestwa.
Z czasem obydwu naukowcom da wiele do mylenia fakt, e instytucja nie wzdragaa si przed
naruszaniem prawa midzynarodowego ani naruszaniem obcej przestrzeni powietrznej. Tak zwane
specjalne lotnicze misje rozpoznawcze wizay si z reguy z wtargniciem w obc przestrze
powietrzn. Loty te, znane pod nazw Elint (rozpoznanie elektroniczne), wykonyway samoloty
latajce w poblie stacji radarowych ZSRR i innych krajw po to, by rozszyfrowa charakterystyk
pracujcych stacji radiolokacyjnych. Celem tych bada byo przede wszystkim uniemoliwianie
normalnego dziaania tym stacjom przez emitowanie ze specjalnych urzdze fal zakcajcych prac
radiolokatorw.
Amerykanie doszli w swoich relacjach do sprawy Hercules C-130. Na temat ten pisano w dzienniku
Neues Deutschland 7 wrzenia 1960 r. Co si tyczy lotu samolotu amerykaskiego C-130, Martin
owiadczy, e we wrzeniu 1959 r. samolot ten przekroczy, od strony Turcji, granic Zwizku
Radzieckiego wtargn do radzieckiej Armenii. Jeden z wyszych urzdnikw suby bezpieczestwa
powiedzia Martinowi, e na pokadzie samolotu znajdowali si fachowcy elektronicy oraz specjalne
wyposaenie do przechwytywania sygnaw radzieckich stacji radiolokacyjnych bliskiego zasigu.
Urzdnik doda, e granic turecko-radzieck czsto naruszaj amerykaskie samoloty, ktrych celem
jest znalezienie si w zasigu radzieckich stacji radiolokacyjnych.
Dotychczas wszystkim tym faktom strona amerykaska zaprzeczaa. Panie Prezydencie - pyta
amerykaski dziennikarz Ter Horst jeszcze na pocztku marca 1959 r. szefa Biaego Domu, w czasie
jednej z konferencji prasowych - w kraju szerzy si przewiadczenie, e wojskowe samoloty
szpiegowskie bawi si na granicy turecko-radzieckiej w kotka i myszk, aby w ten sposb dowiedzie
si czego o radzieckim wojsku. Czy zechciaby pan wypowiedzie si na ten temat?
Eisenhower jednak, najboleniej takim pytaniem dotknity, skwitowa problem frazesami. Ale,
oczywicie - powiedzia - lotnikom zdarzaj si bdy nawigacyjne... wwczas samoloty, skutkiem
sztormw lub podobnych przyczyn, zostaj zepchnite z kursu...

Grobowiec Arki Noego

Nieprzypadkowo podczas wspomnianej konferencji prasowej mwiono o turecko-radzieckim regionie
przygranicznym. Lotnictwo amerykaskie utrzymywao faktycznie na tym terenie trzy stacje
radarowe dalekiego zasigu. Zostay one usytuowane niedaleko portu czarnomorskiego Samsun,
w grach Elbrus, na pnoc od Teheranu, w pobliu Meshed. Zainteresowanie Amerykanw
grzystym terenem Armenii datuje si ju od roku 1949. Tutaj amerykascy generaowie - zreszt nie

tylko oni sami, bo przed nimi take Churchill i Daladier - badali moliwo utworzenia swego rodzaju
bramy wejciowej do poudniowej Rosji. Rozumieli to jednoczenie jako klucz do kaukaskiej nafty.
Wiele ju razy chcieli oni tu wanie rozmieci wane strategicznie bazy szpiegowskie.
W sierpniu 1949 r. jedna z maszyn amerykaskich, mianowicie RB-29, majca na pokadzie wysoko
czue filmy, wracaa z lotu wiczebnego z zachodniego Pacyfiku, waciwie z zepsutymi negatywami.
Na wywoanych filmach stwierdzono mianowicie smugi, ktre wystpuj przy radioaktywnym
skaeniu przestrzeni powietrznej. Analiza w laboratorium komisji energii atomowej wykazaa - ku
przeraeniu amerykaskiego Sztabu Generalnego - e Zwizek Radziecki przeprowadzi prb,
przypuszczalnie w Azji rodkowej - ze swoj pierwsz broni jdrow. Bya to bomba plutonowa,
ktrej sia wybuchu szeciokrotnie przewyszaa bomb z Hiroszimy. Tak wic naukowcy radzieccy
zamali amerykaski monopol atomowy o 10 lat wczeniej, ni si tego spodziewano.
Na wiadomo t wywiad amerykaski zareagowa bardzo ywo. Wysano natychmiast liczne grupy
poszukiwawcze w rejon poudniowej granicy Zwizku Radzieckiego, ktre, wyposaone
w skomplikowane aparaty pomiarowe, miay dosta si w rejon stepw Azji rodkowej. Grupy
agentw maskujc si, wystpoway albo jako ekspedycje myliwych, albo jako badacze
staroytnoci. Kiedy osigny szczyt gry Ararat, ktrej pnocne zbocze naleao ju do Zwizku
Radzieckiego, wyjanili Turkom, e wedug informacji zawartych w Biblii tam wanie powinny
znajdowa si resztki Arki Noego.
Amerykanie nie poprzestali na akcji wszenia na ldzie. Wkrtce bowiem amerykaskie siy lotnicze
sformoway specjaln eskadr z samolotw RB-47. Byy to specjalne maszyny, ktre startoway z
Alaski, gdy tylko sejsmografy zarejestroway kolejn eksplozj dowiadczaln, poloway na duej
wysokoci na radioaktywne chmury. Serie dowiadcze Amerykanw z bomb H w latach 19541957 zmusiy Zwizek Radziecki do podjcia podobnych eksperymentw. Koa atomowe Stanw
Zjednoczonych usioway chwyta nad Oceanem Lodowatym skaone czstki powietrza, na podstawie
ktrych daoby si odczyta postp w tej dziedzinie strony przeciwnej. Jeli nawet nie w kadym
przypadku dochodzio do naruszenia radzieckiej granicy, to jednak przedsiwzicia te naruszay
z pewnoci prawa midzynarodowe. Przy tego rodzaju lotach grozio zawsze powane
niebezpieczestwo, poniewa radziecka obrona przeciwlotnicza, stwierdziwszy lot amerykaskiego
samolotu RB-47 przystosowanego do przenoszenia adunkw jdrowych, nigdy nie moga by pewna,
czy zamiast urzdze pomiarowych, rejestrujcych lady prbnych eksplozji, nie znajduj si na jego
pokadzie bomby atomowe.
Pod koniec lat pidziesitych stao si jasne, e Stany Zjednoczone zostay dogonione nie tylko
w broni jdrowej. Po wystrzeleniu pierwszego sputnika okazao si, e w rozwoju rwnie wanych
rodkw przenoszenia broni jdrowej zostay nawet przecignite. Gdy tylko wojskowi amerykascy
pojli, i w budowie rakiet midzykontynentalnych pozostali w tyle, natychmiast polecili swoim
najlepszym agentom bacznie obserwowa radzieckie obiekty rakietowe. W zwizku z tym na
amerykaskiej licie znalazy si takie obiekty, jak wyrzutnie, stacje dowiadczalne i zakady
produkcyjne.
Bez ogldania si na jakiekolwiek konsekwencje amerykaskie samoloty wywiadowcze rozpoczy
teraz systematycznie narusza granic Zwizku Radzieckiego, bez zbytniego ukrywania zamiaru
dokonywania zdj w gbi kraju lub zrzucania szpiegw na spadochronach. Byy to akcje
kombinowane: powietrze - ziemia, ktre uzupeniay operacje morskie. Amerykaska admiralicja nie
chciaa bowiem pozostawa w tyle. Jej sztab wysa na Morze Ochockie w listopadzie w 1959 r. okrty
podwodne, ktre otrzymay zadanie spenetrowania syberyjskiego wybrzea i wykrycia wyrzutni
rakietowych.

Teraz odpady wszelkie hamulce. Do tej ciemnej gry wczy si osobicie amerykaski attach
lotniczy w Moskwie Kirton. Kiedy na dowd uznania zasad koegzystencji zniesione zostay w Zwizku
Radzieckim ograniczenia w podrach po kraju dla dyplomatw zagranicznych, Kirton coraz czciej
wybiera si na wczgi, ktre czsto wiody go w poblie terenw wojskowych. W pierwszej
poowie roku 1960 Kirton przedsiwzi co najmniej 37 podry do 83 miast Zwizku Radzieckiego. Po
drodze fotografowa wszystko, co wydao mu si godne uwagi.
Ostatni wyjazd attach zakoczy si fiaskiem. Pewnego lipcowego wieczoru spacerowa sobie po
bulwarze Primorskim w Odessie. Samochd dyplomatyczny, po ktrym mona by go rozpozna,
zaparkowa w rdmieciu. Wiedzia, e nikt go nie ledzi. Wasajc si obok grupy zagranicznych
turystw, przeszed schodami Potiomkina na nabrzee i wlizn si do portu wojennego... Jeden
z marynarzy zauway, e czowiek ten co zapisuje. Podszed wic do i zapyta, czego tu szuka.
Kirton prbowa uciec. Kiedy marynarz go chwyci, ten chcia go powali. Kirtona uj jednak szybko
patrol wojskowy pocztkowo tylko z powodu bjki. W czasie przesuchania wyszy na jaw szkice
szpiegowskie.
Attach lotniczy zosta wydalony z kraju. Pozostawi jednak swojego wsppracownika, ktry
prowadzi gr dalej. Jednake majorowi lotnictwa, Irvinowi T. McDonaldowi szczcie sprzyjao tylko
jeden kwarta. W poowie listopada on take zosta wydalony z powodu dziaalnoci szpiegowskiej.
Wyjanienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych stwierdzao, e McDonald 18 padziernika 1960 r.
zosta zapany na gorcym uczynku w pobliu koszar wojskowych i fabryki zbrojeniowej pod
Charkowem.
Amerykascy szpiedzy rakietowi koncentrowali si gwnie w trjkcie: dolny bieg Wogi, Morze
Kaspijskie i Morze Aralskie, gdzie przypuszczali, e mog znajdowa si radzieckie wyrzutnie satelitw
ziemi i stacja dowiadczalna wyrzutni dalekiego zasigu. W tym regionie postarali si wszystko
przebada. Wszystkie tricki byy dla nich dozwolone. Wobec not protestacyjnych nie mieli jeszcze
tylko poway si na mordercz walk powietrzn, po to, by przerzuci swoich agentw na teren
Kazachskiej SRR i osign cel. Jak si miao pniej okaza, odkrycie tajemnicy radzieckich rakiet
duej mocy warte byo dla nich skandalu na skal wiatow. Dla tego celu ryzykowali pokojem
i bezpieczestwem, uniemoliwiali osignicie dugo oczekiwanego odprenia w wiecie, amic
prawo w oczach narodw.
Punktem wypadowym do tego rodzaju dziaalnoci przez cae dziesiciolecie by grzysty teren Turcji
i Iranu. Dla upozorowania swojej szpiegowskiej dziaalnoci Amerykanie poszukiwali ladw Arki
Noego. W praktyce znaleli grb swojej wyimaginowanej technicznej wyszoci.

Bomby atomowe na Syberi

Dzi mona ju opisywa histori amerykaskiego szpiegostwa powietrznego, chocia akty agresji nie
tworz przecie historii. Przy wszystkich bezprawnych lotach amerykaskich dochodzio z roku na rok
do coraz czstszych miertelnych star. Tego rodzaju wypadkw nie udaje si zwykle - w kadym razie
nie na dugo - utrzyma w tajemnicy. Od 18 kwietnia 1950 r. do 1 lipca 1960 r. nad wszystkimi krajami
socjalistycznymi zdarzyo si ogem 19 tego rodzaju incydentw. Byy one jakby supami milowymi
odmierzajcymi drog rozwoju szpiegowskiej dziaalnoci.
W siedemdziesit osiem dni po incydencie pod Lipaw Amerykanie wywoali wojn w Korei. Wraz
z ni rozpocza si seria narusze obcych granic, ktre trwaj po dzi dzie. Wobec Chiskiej

Republiki Ludowej podjto z pocztku niedwuznaczne loty przygotowawcze. Amerykaski m stanu

do spraw dalekowschodnich, Mac Arthur, zamierzajcy bez adnych osonek rozszerzy wojn
powietrzn w tym rejonie, poleci rozpoznawa cele bombardowa na kontynencie azjatyckim. Gdy
Amerykanie w wyniku zaamania si ich frontu byli zmuszeni do zaniechania planowanego napadu na
Chiny Ludowe, tego rodzaju loty, majce na uwadze zademonstrowanie potgi lotnictwa, miay, tak
jak w wypadku Jugosawii - zastraszy kraj saby technicznie. Amerykascy piraci powietrzni
zastosowali bezporednio na granicy druzgocce bombardowanie dywanowe, zniszczyli elektrowni
Jalu, nie wstrzymali si nawet przed atakami z lotu koszcego gospodarstw chopskich, ale mimo to
zamierzonego efektu nie osignli.
Mino cae 10 lat, zanim na wiato dzienne wysza prawda o amerykaskich lotach szpiegowskich,
kierowanych w gb azjatyckiego kontynentu. Przedsiwzicia te zwizane byy bezporednio
z planami wojennymi kierowniczych k wojskowych Stanw Zjednoczonych. W ostatni niedziel
adwentu 1960 r. czoowy publicysta Chicago Sun Times - Irv Kupcinet, zapyta byego prezydenta
Stanw Harry S. Trumana w studio telewizyjnym w Nowym Jorku: Czy to prawda, e naciskano na
pana, by w konflikcie koreaskim uy bomby atomowej?
Kiedy kamera telewizyjna skierowaa si na chytr, pooran zmarszczkami twarz Trumana, ktry nie
kierujc si wzgldami cile wojskowymi poleci swego czasu zrzuci pierwsze dwie w historii
ludzkoci bomby atomowe, ten odpowiedzia dosownie: Niewtpliwie, uycia bomb atomowych
domaga si Mac Arthur.
Mac Arthur chcia tego? - spyta ze zdziwieniem Kupcinet, poniewa dotychczas Truman w swoich
pamitnikach pisa jedynie, e wybitnego generaa z picioma gwiazdkami wycofa z Korei w kwietniu
1951 r., poniewa Mac Arthur paktowa z prawym skrzydem opozycyjnej Partii Republikaskiej
i obstawa przy niezwocznym marszu Amerykanw do granicy Mandurii. Mogoby to doprowadzi jak podkreli troskliwie eks-prezydent - do konfliktu wiatowego, w ktrym nie udaoby si unikn
uycia bomby atomowej.
Na to pytanie Truman da jeszcze konkretniejsz odpowied. Oczywicie - zawoa napastliwie - Mac
Arthur chcia rzuci bomby atomowe... Chcia on nimi obrzuci Chiny, wschodni Rosj i wszystko
inne.
To budzce groz wyznanie przeyy miliony obywateli amerykaskich przy telewizorach. Widzieli te,
jak odpowied ta zaszokowaa komentatora Sun Timesa, ktry podnisszy brwi raz jeszcze si
upewnia: Wic chcia on uy bomb atomowych?
Ale naturalnie - odpowiedzia mu Truman - bya to wwczas bro, ktr jedynie my mielimy
i przed ktr oni37, czuli respekt.
Nieufna reakcja Kupcineta nie bya nieuzasadniona - stwierdza hamburski Spiegel z 4 stycznia
1961 r. - poniewa aden jeszcze z politykw amerykaskich nie odway si zadenuncjowa
najbardziej renomowanego wodza amerykaskiego obecnej epoki jako podegacza wojennego...
Irv Kupcinet by tak zirytowany tego rodzaju wynurzeniem, e po skoczonym wywiadzie raz jeszcze
spyta, czy Truman traktuje swoje oskarenia pod adresem byego prokonsula Mac Arthura cakiem
serio. Ten jednoznacznie jeszcze raz potwierdzi: Tak, to przecie szczera prawda.

37

tj. kraje socjalistyczne - W. Sch.

Ci, co zostali na trasie

Przeraajca jest prawda, e kady z lotw szpiegowskich ostatniego 15-lecia suy bezporednio lub
porednio przygotowaniom ataku atomowego. Niemniej jednak, propaganda zachodnia kwitowaa
strat kadego samolotu szpiegowskiego z wielkim ubolewaniem.
O wiele wicej uwagi np. powicili oni zestrzeleniu samolotu amerykaskiego 6 listopada 1951 r.
pod Wadywostokiem ni umylnemu naruszaniu chiskiej przestrzeni powietrznej. Wkrtce po tym
wydarzeniu nastpna maszyna amerykaska zignorowaa radzieckie prawo nietykalnoci granic. Nie
usuchaa da radzieckiego myliwca wzywajcego j do ldowania. Zgina wwczas 10-osobowa
zaoga. Mimo to ju w 13 dni pniej amerykaskie siy powietrzne posay Dakot na inny kraniec
obozu socjalistycznego. W poowie drogi, pomidzy granic Austrii i Budapesztem, koo miasta Papa,
piloci tego samolotu zmuszeni zostali do ldowania i odesani do amerykaskiej strefy w Austrii.
7 padziernika 1952 r., kiedy to interwenci przystpili na 38 rwnoleniku do ostatniej bezowocnej
jesienno-zimowej ofensywy, myliwce radzieckie zestrzeliy nad szlakiem wodnym Nemuro (pnocna
Japonia) samolot RB-29, ktry dokonywa zdj radzieckich Wysp Kurylskich. T akcj szpiegowsk
przypacio yciem 8 lotnikw amerykaskich. Wkrtce potem, 18 stycznia 1953 r., chiska artyleria
przeciwlotnicza obrony wybrzea zestrzelia rozpoznawczy samolot morski Stanw Zjednoczonych,
typu Neptune. Zaoga uratowaa si. Sdy chiskie zaczy wtedy wanie pozbawia wolnoci
wszystkich schwytanych prowokatorw powietrznych. Imperialistyczna propaganda przesza do ataku
na te konieczne przecie rodki obrony. Mocarstwa zachodnie stanowczo nie przyznaway si do
szpiegowskiego charakteru wspomnianych lotw.
Kolejna strata samolotu amerykaskiego zalicza si do przypadkw szczeglnie mocno tuszowanych.
29 lipca 1953 r., w wyniku intensywnej wymiany ognia, spad do Morza Japoskiego poncy samolot
bombowo-rozpoznawczy typu RB-50. Zadanie tej maszyny pozostao tajemnic. Zgina wwczas caa
17-osobowa zaoga. Oficjalne czynniki amerykaskie milczay. Dopiero 7 lat pniej, na pocztku lipca
1960 r., uchylony zosta rbek tajemnicy. Na temat ten zabra na amach Chicago Daily News gos
byy kolega zaginionej zaogi. Napisa on, e sam bra wiele razy udzia w lotach szpiegowskich nad
Pnocn Syberi, a twierdzenie eks-prezydenta Trumana, e podczas jego kadencji (1945-1952)
adne tego rodzaju loty nie miay miejsca - nazwa stekiem bzdur.
Mwiono nam - pisa - e w przypadku ujcia nas bylibymy traktowani jak szpiedzy, a w razie czego
Departament Stanu odegna si od wszelkiej odpowiedzialnoci. Loty szpiegowskie byy trzymane
w cisej tajemnicy po to, by nard amerykaski nie mia monoci da ich zaprzestania. Do roku
1956 loty te odbyway si na maszynach typu RB-50. By to model rozwinity z superfortecy,
stosowany ju pod koniec wojny. Osiga maksymaln prdko 645 km/godz.
10 czerwca 1960 r. jednemu z reporterw udao si zatrzyma Harry S. Trumana podczas porannego
spaceru wzdu Manhattanu. Zagadnity, co sdzi o wypowiedziach byego lotnika samolotw
szpiegowskich, Truman, chcc odci si od aktualnego reimu Eisenhowera, odpar, e by moe,
loty takie miay miejsce w czasie jego kadencji - a jednoczenie doda, e odbyway si one bez mojej
zgody.
wiadek koronny zdemaskowa obud Trumana, zdawa on si jakoby nie zna programu marynarki.
Marynarka Stanw Zjednoczonych mianowicie dawaa w programie swojej szpiegowskiej dziaalnoci
pierwszestwo maszynom typu P2V Neptune, stosunkowo wolniejszym od RB-50, bo osigajcym
maksymalnie 460 km/godz. Byy one waciwie przeznaczone do zwalczania okrtw podwodnych,
w powietrzu mogy si utrzyma a 45 godzin. Neptune osiga wwczas rekord dugoci przelotu,

przekraczajcy 18 tysicy km. By on wyposaony w sze dziaek 20 mm. Z tej wanie broni otwarto
ogie 4 wrzenia 1954 r. okoo godz. 19.20 czasu wadywostockiego do dwu myliwcw radzieckich,
ktre chciay osaczy Neptune nad przyldkiem Ostrowna (Kamczatka).
W momencie zblienia si dwu radzieckich myliwcw, ktre chciay samolotowi amerykaskiemu
zwrci uwag, e wdar si w granice ZSRR... ten otworzy ogie - stwierdza si w protecie ministra
Spraw Zagranicznych A. Gromyki, przesanym wczesnemu ambasadorowi Stanw Zjednoczonych w
Moskwie - Bohlenowi. - Wobec tego radzieckie samoloty zmuszone byy odpowiedzie rwnie
ogniem, w wyniku czego samolot amerykaski odlecia w stron morza.
Neptune nie zalecia jednak daleko, spad do morza, na wschd od radzieckiego portu Nachodka.
Dziewiciu lotnikw utono. Prasa amerykaska podniosa wcieke larum oskarycielskie. Jednake
ju w dziewi tygodni od tego wydarzenia korespondent wojskowy Baldwin napisa w New York
Times, e Neptune mia do zrealizowania specjaln misj.
Od omiu lat - stwierdza on - a zwaszcza od pocztku wojny w Korei, samoloty amerykaskich si
powietrznych przelatyway nad obszarami granicznymi Zwizku Radzieckiego, a w niektrych
przypadkach przekraczay granic ZSRR. Te loty rozpoznawcze suyy... wywiadowi lotniczemu.
Niektre maszyny byy wyposaone w... aparaty rejestrujce dziaanie... radzieckich stacji
radiolokacyjnych.
Ledwie Baldwin swoim doniesieniem przebi po raz pierwszy mur tajemniczego milczenia na ten
temat, gdy ju 7 listopada 1954 r. RB-29 przekroczy wody terytorialne ZSRR na pnoc od Hokkaido.
Superforteca przekroczya szlak La Prousea, aby wykonywa szpiegowskie zadanie w rejonie
Sachalinu. Samolot zosta zestrzelony; zgin jeden pilot, dziesiciu pozostaych czonkw zaogi
uratowao si. P roku pniej, 22 lipca 1955 r., po raz trzeci Neptune zosta przepdzony po
intensywnej walce powietrznej. W wyniku odniesionych uszkodze maszyna zdoaa resztkami si
dolecie z Pnocnej Syberii do Alaski, gdzie musiaa przymusowo ldowa wrd tundry.
Znacznie gorzej skoczya si podobna eskapada dla maego szpiegowskiego samolotu
amerykaskiego, ktry 19 sierpnia tego roku, mimo ostrzau artyleryjskiego, przekroczy 38
rwnolenik. Zosta on strcony nad Koreask Republik Ludowo-Demokratyczn. Dowdca
amerykaski, genera major Parks, owiadczy ze zoci, e w podobnych incydentach
komunistyczna artyleria przeciwlotnicza uszkodzia mu dotychczas 3 samoloty, przy czym zgino
w nich dwu lotnikw. Zestrzelenia te nazwa kolejnym aktem barbarzystwa. Wadze Koreaskiej
Republiki Ludowo-Demokratycznej po tygodniu odesay rannego obserwatora strconego samolotu,
podporucznika Guy Bumpasa. Jednoczenie odesano te Amerykanom ciao pilota Charlesa Browna.
Kapitan Brown zgin w strconym samolocie.
Prawie rok pniej, tj. 22 sierpnia 1956 r., w czasie prby wtargnicia na terytorium Chin, zgino 16
amerykaskich lotnikw. Ich czterosilnikowa maszyna rozbia si na wschd od Wencho, w prowincji
Fukien. 6 marca 1958 r. - tym razem znowu nad KRL-D - zosta zestrzelony myliwiec Sabre. Od 27
czerwca 1958 r., kiedy to nad Armeni zestrzelony zosta transportowiec C-118, rozpocza si seria
agresywnych prowokacji powietrznych w przygranicznym rejonie turecko-radzieckim, majca swoje
apogeum w dniu 2 wrzenia tego roku, kiedy to- Amerykanie wysali samolot Hercules
wyposaony w radioelektroniczn aparatur szpiegowsk.
Wedug urzdowych danych amerykaskie samoloty wojskowe naruszyy przestrze powietrzn
Zwizku Radzieckiego w okresie od 1953 do 1956 r. a 113 razy, innych za krajw socjalistycznych
211 razy. Gwnym celem wszystkich tych lotw pirackich by Zwizek Radziecki. Gdy tylko przy

samolotach szpiegowskich pojawiay si myliwce radzieckie w obronie swoich granic, amerykaskie

maszyny otwieray ogie.

Loty szpiegowskie nad Syberi i Chinami (1950-1958)

W obronie 30 000-kilometrowej granicy powietrznej zgino do roku 1960 co najmniej 4 radzieckich

lotnikw. Obrona lotnicza ZSRR zniszczya ogem 15 amerykaskich maszyn wojskowych, dalsze 4

musiay przymusowo ldowa. W akcji tej stracio ycie 22 onierzy amerykaskich - wielu innych
zostao rannych lub wzitych do niewoli.

Odskocznia
Nie wszystkie samoloty obce, ktre wtargny na teren krajw socjalistycznych, byy maszynami
szpiegowskimi. Niekiedy zdarzay si przypadki naruszania granic z powodu pomyek nawigacyjnych
lub trudnych warunkw meteorologicznych.
Pniej, po Konferencji Genewskiej, tj. od lipca 1955 r. Zwizek Radziecki, chcc da wyraz swojemu
deniu do oglnego odprenia, zaniecha na jaki czas cigania i karania kadego przypadku
naruszenia jego przestrzeni powietrznej. Szereg takich lotw znosi cierpliwie, tak jak pitnacie lat
temu, kiedy to terytorium ZSRR naruszane byo systematycznie przez hitlerowskie jednostki
szpiegowskie. Robio to wraenie, e ZSRR chce da rzdowi Stanw Zjednoczonych mono
ukarania winnych we wasnym zakresie lub upomnienia szefw swojego wywiadu i generaw
lotnictwa. Ilekro prezydent Eisenhower prbowa to zrobi, za kadym razem okazywa si za saby.
Tak wic 4 lipca 1956 r. z amerykaskiej strefy NRF wystartowa redni bombowiec amerykaski i nie
zaczepiany przez nikogo, przelecia nad terytorium NRD, Polski i wtargn 320 km w gb terytorium
ZSRR. Jego trasa szpiegowska biega przez Grodno Misk - Wilno - Kowno - Kaliningrad. Nad
radzieckim terytorium przebywa okoo godziny. W dniach 5 i 9 lipca radzieckie stacje radiolokacyjne
zarejestroway co najmniej cztery takie loty.
W zwizku z tym w Waszyngtonie zoy protest wczesny ambasador ZSRR Zarubin na rce
amerykaskiego ministra spraw zagranicznych Dullesa. W nocie podkrelano fakt, i naruszenia
przestrzeni powietrznej zbiegy si w czasie z pobytem w NRF szefa sztabu amerykaskich Si
Powietrznych, gen. Twininga. Rzd Stanw Zjednoczonych nawet to bardzo powane oskarenie
odoy po prostu ad acta.
Terytorium Zwizku Radzieckiego byo nie po raz pierwszy naruszane przez samoloty startujce z
NRF. Niemiecka Republika Federalna przez duszy czas suya za swego rodzaju odskoczni dla
przerzucania agentw, a jednoczenie bya te centrum szkolenia szpiegowskiego. Juliusz Mader,
publicysta NRD, ktry wiele razy analizowa ju charakter dziaalnoci imperialistycznego wywiadu,
tak na ten temat pisze w 7 numerze (1960) czasopisma Deutsche Auenpolitik (Niemiecka Polityka
Zagraniczna):
Po roku 1950 z amerykaskich samolotw wojskowych zrzucono na spadochronach wielu szpiegw
i dywersantw na teren Zwizku Radzieckiego i innych europejskich i azjatyckich krajw demokracji
ludowej. W ten sposb wanie dosta si agent Chmielnicki na teren Biaorusi (1953), agenci Jakuta i
Krawez-Sorokin w rejon Krasnodaru (1953), grupa agentw z Kudriawcewem na Ural (1954), agenci
Kukk i Toomla na teren Estoskiej SRR (1955), grupa agentw pukownika Knoxa do Chiskiej
Republiki Ludowej (1954) itd. Jak ujawniono na midzynarodowej konferencji prasowej, wikszo
agentw schwytanych przez organa pastwowe ZSRR otrzymaa szpiegowskie i dywersyjne
przeszkolenie w NRF, a prawie z reguy samoloty wiozce agentw startoway z Monachium.
Wszystkie powysze przedsiwzicia spotykay si z wyrozumiaoci, a niektre nawet z poparciem
ze strony rzdu NRF. Swojemu amerykaskiemu partnerowi NATO oddaa do dyspozycji poligony,
lotniska, a nawet fachowy personel, m.in. specjalistw wschodnich byego wywiadu

faszystowskiego. Amerykanie uzyskali wic wszystko czego chcieli. By to zreszt okres, kiedy
monopole amerykaskie i zachodnioniemieckie przyczyniy si do wszczcia zbroje w NRF. W roku
1956 nowo powstaa Luftwaffe jeszcze nie dysponowaa wiksz si bojow, a ju jej pierwsze
jednostki wziy udzia w naruszaniu przestrzeni powietrznej obcych pastw.

Szlaki powietrzne do Berlina Zachodniego

Na skutek szybko postpujcej militaryzacji NRF w listopadzie 1958 r. problem Berlina Zachodniego
sta si punktem zapalnym polityki europejskiej. Premier Chruszczw zwrci NRF uwag, e nie moe
si ona powoywa na pewne punkty Ukadu Poczdamskiego, a jednoczenie w innych punktach
ama ten ukad. Nie mona mie dwu rzeczy na raz: z jednej strony zbrojce si Niemcy Zachodnie,
z drugiej za, speniajcy rol zapalnika dla nagromadzonego po drugiej stronie aby materiau
wybuchowego przyczek, jakim jest Berlin Zachodni. Przyczek ten, rdo niepokoju i centrum
szpiegowskie, pracowa do 13 sierpnia 1961 r. dla wywiadu NATO, majcego do dyspozycji eskadr
nowoczesnych samolotw szpiegowskich.
W praktyce, take pniej - i to nie tylko w przenoni - przyczek ten peni rol szklanych oczu
szpiegostwa lotniczego. Wedug Spiegla z 8 wrzenia 1961 r. kosztowa on NRF tyle, ile Francj
kosztowaa wojna algierska. Trzy kanay lotnicze, czce ten wysunity punkt NATO z jego
zachodnim centrum, maj 32 km szerokoci i 522 km dugoci. Rozcigaj si one nad 1/6 terytorium
NRD. Lecce na duej wysokoci samoloty wywiadowcze mogy dowolnie i bezkarnie fotografowa
niemal ca NRD.
Jednake istniao postanowienie mwice o ograniczonej wysokoci lotw tymi kanaami, ustalonej
na 3000 m. Radzieccy przedstawiciele w Centrum Bezpieczestwa Lotw Berlina Zachodniego,
bdcym agend czterech mocarstw, domagali si przestrzegania tego postanowienia, chociaby ze
wzgldu na konieczno uniknicia zderze w powietrzu samolotw alianckich z samolotami NRD lub
samolotami wojskowymi ZSRR. Amerykanie jednak na og zasady te omijali.
Centrum Bezpieczestwa Lotw miecio si w gmachu byego sdu berliskiego przy ul. Elssholz,
gdzie do marca 1948 r. obradowaa Rada Kontrolna Aliantw. Wikszo pomieszcze od czasu
zmiany systemu walutowego w obu pastwach niemieckich ziona pustk. Tylko w pokoju 179
dzwoniy telefony, dzie i noc pracoway dalekopisy. Centrala kontroli lotw, kierujca komunikacj
lotnicz w kanaach NRF, jest ostatnim reliktem dawniejszego alianckiego Zarzdu Czterech Mocarstw
w Niemczech, ktry przetrwa.
Pracuje tu po 8 oficerw lotnictwa - radzieckich, brytyjskich, amerykaskich i francuskich, zmieniajc
si kolejno kr nieprzerwanie od wielkiej mapy ciennej i przyrzdw - przyjmuj meldunki
startowe i zezwalaj na kolejne starty. Na 40 minut przed kadym odlotem dyurny oficer stacji
kontroli uzgadnia go z pozostaymi kolegami. Ponad 100 samolotw dziennie startuje lub lduje na
lotniskach Tempelhof i Tegel. Personel lotnisk ma wic pene rce roboty. Chocia lotniska te miay
z pocztku obsugiwa tylko trzy garnizony wojskowe, w praktyce s one bezprawnie
wykorzystywane do normalnej komunikacji cywilnej. Aliancka Rada Kontroli ju w roku 1947 nie
wyrazia na to zgody.
W godzinach wolnych od zaj oficerowie zachodnich aliantw graj z radzieckimi w szachy. Mwi si
tu po angielsku, wszyscy si rozumiej. Amerykanie wiedz, e bez tej wsppracy byoby niemoliwe
korzystanie z kanaw lotniczych. Otrzymali zalecenie wzorowej wsppracy z radzieckim partnerem.

Dowdca grupy amerykaskiej czyta kiedy w amerykaskim czasopimie wojskowym Stars and
Stripes o poczuciu humoru u Rosjan.
W padzierniku 1957 - wspomina on - jeden z oficerw radzieckich znajdujcy si w pomieszczeniu
kontrolnym, umiechajc si przekaza nam pewien plan lotu... Kiedy go zbadalimy, okazao si, e
by to plan lotu pierwszego sputnika.
27 marca 1959 r. doszo jednak w pokoju 179 do krtkiej, ale gwatownej dyskusji. Dowdca
amerykaskiego transportowca typu C-130 Hercules zakomunikowa, e mimo zakazu poleci na
swojej czterosilnikowej maszynie z Frankfurtu n. Menem do Berlina Zachodniego na wysokoci 7500
m. Radzieccy przedstawiciele natychmiast zaprotestowali, wskazujc na niebezpieczestwo zderzenia
z samolotami radzieckimi odbywajcymi wanie loty w ramach manewrw nad poudniowym
odcinkiem kanau. Niestety, na prno. Wwczas naprzeciw Herculesowi wylecia radziecki
myliwiec patrolowy, sygnalizujc mu niebezpieczestwo. Pilot Herculesa by jednak uparty amerykaskie siy powietrzne koniecznie chciay zademonstrowa prb si.
Nastpnego dnia szef grupy radzieckiej przekaza przedstawicielom mocarstw zachodnich
zestawienie narusze przestrzeni powietrznej przez ich samoloty w cigu ostatnich dwu lat. Byy to
wic przypadki, kiedy w ogle nie meldowane samoloty wojskowe NATO, startujce z lotnisk w NRF,
latay w obce przestrzenie powietrzne, zagraajc powanie oglnemu bezpieczestwu lotw.
Pozwalamy sobie list t - z pewnymi uzupenieniami - tutaj przytoczy:

Miejsce startu samolotw - Niemcy Zachodnie

20 kwietnia 1957 - Czechosowacja protestuje przeciwko wtargniciu nad jej terytorium maszyny z
NRF, bez znakw rozpoznawczych.
27 lipca 1957 - Dwa samoloty amerykaskie lec z Bawarii do Pragi; dwa dalsze naruszenia, mimo
sygnaw ostrzegawczych za pomoc reflektorw w poudniowo-zachodniej czci Czechosowacji.
21 grudnia 1957 - Samolot nieznanego pochodzenia powtrnie przekroczy pnocn granic NRD
(wybrzea Morza Batyckiego).
23 stycznia 1958 - Nic zidentyfikowany samolot odrzutowy przekroczy o godz. 13.18, na wysokoci
10 000 m granic NRD i wtargn nad jej terytorium na gboko 200 km.
29 maja 1958 - Belgijski samolot Thunderstreak (RF-84 F), nalecy do 42 eskadry rozpoznawczej
NATO, naruszy granic NRD na wschd od Lubeki i zosta zmuszony do ldowania. Pilot Paulus - na
prob strony belgijskiej - zosta w dwa tygodnie pniej zwolniony.
7 czerwca 1958 - Amerykaski migowiec wojskowy z 9 osobami na pokadzie, wrd ktrych
znajdowa si szef sztabu artylerii amerykaskiej 3 dywizji pancernej - lduje pod miejscowoci
Frankenberg (Okrg Karl-Marx-Stadt). Na prob Amerykanw wadze NRD zwalniaj ca zaog.
25 marca 1959 - O godz. 10.30 samolot NRF przelatuje nad Halberstadt.
27 marca 1959 - Godz. 13.30 jednosilnikowy samolot amerykaski nad Salzwedel; godz. 14.35
samolot NATO w rejonie Meiningen; godz. 16.40 przymusowe ldowanie jednoosobowego samolotu
amerykaskiego Stinson pod Eisenach.
26 czerwca 1959 - Dwa zachodnioniemieckie samoloty myliwsko-bombowe F-84 naruszaj
przestrze powietrzn NRD w rejonie Ellrich-Nordhausen.

21 wrzenia 1959 - O godz. 22.17 nie rozpoznany samolot, ktry wystartowa ze strefy brytyjskiej,
wtargn na terytorium NRD. Lecia 20 minut wzdu granicy, po czym pod Magdeburgiem odlecia na
zachd.
22 padziernika 1959 - O godz. 10.29 zachodnioniemieckiej Luftwaffe przepadaj dwa samoloty
myliwsko-bombowe Thunderstreak. Bonn stwierdza, e uczestniczyy one w locie wiczebnym.
Zarzdza dwutygodniow akcj poszukiwawcz w rejonie Bayreuth, Grafenwhr i gr Fichtel, ktra
trwa do momentu, kiedy to obydwaj piloci zaginionych samolotw, Kraus i Hofmann, schwytani na
terenie Czechosowacji, wyjawiaj na konferencji prasowej w Pradze ca prawd.

Nielegalne loty nad terytorium Niemieckiej Republiki Demokratycznej w latach 1957-1964

16 lutego 1960 - Odrzutowiec nie rozpoznanego typu nadlecia od strony Hanoweru na wysokoci 4
tys. m i przekroczy o godz. 10.26 granic NRD, po 15 minutach wycofa si na pnoc od Coburg
z prdkoci 760 km/godz.
11 marca 1960 - O godz. 20.35 w rejonie Oebisfelde pojawi si na wysokoci 10 000 m samolot, wzi
kurs na Magdeburg, odlecia o godz. 20.50 koo Getyngi. dania ldowania nie posucha.

6 kwietnia 1960 - Od strony Morza Batyckiego pojawi si samolot transportowy NATO, dolecia na 7
km na poudniowy zachd od Rostocku, po czym o godz. 22.43 znikn w kierunku NRF.
5 maja 1960 - Nie rozpoznana maszyna wtargna 90 km w gb terytorium NRD. Granic
przekroczya na poudniowy wschd od Boitzenburg, lecc na wysokoci 1700 m. Samolot nie
usucha myliwcw radzieckich, ktre wezway go do ldowania.
20 maja 1960 - O godz. 12.44 w rejonie Kuhlungsborn (Morze Batyckie) samolot amerykaski
wtargn 17 km w gb NRD. O godz. 13.00 zosta on zmuszony do ldowania przez myliwce
radzieckie. Zarwno maszyna, jak i dziewicioosobowa zaoga zostay po 6 dniach zwolnione.
18 marca 1961 - Zachodnioniemiecki myliwiec F-84 naruszy o godz. 13.45 przestrze powietrzn
NRD, na poudnie od Helmstedt i polecia w kierunku Erfurtu, przekraczajc granic pastwa o godz.
13.51 na zachd od Meiningen.
14 maja 1961 - Nie rozpoznany samolot nadlecia o godz. 2.05 w nocy na wysokoci 6000 m nad
terytorium NRD na pnocny zachd od Magdeburga, skrci w stron Salzwedel i o godz. 2.15 opuci
granic NRD.
14 wrzenia 1961 - Dwa zachodnioniemieckie samoloty myliwsko-bombowe typu F-84 nadleciay
o godz. 15.08 w rejonie Eisenach nad terytorium NRD, przeleciay nad Thale i Quedlinburg na
wysokoci 600 m, wzniosy si na 9000 m i po 200 km lotu nad terytorium NRD wyldoway o godz.
15.29 na wojskowym lotnisku Berlina Zachodniego - Tegel.
18 sierpnia 1962 - Zachodnioniemiecki myliwiec Sea-Hawk przelecia o godz. 13.22 na wysokoci
11 000 m nad Eisenach. Wylecia mu naprzeciw radziecki myliwiec MiG-21. Poniewa myliwiec NRF
nie usucha wezwania do ldowania, o godz. 13.33 zosta zestrzelony. Przelecia jeszcze nad granic
i rozbi si na terytorium NRF. Spiegel - w numerze 35/62 - pisa na ten temat nastpujco: Co
najmniej dwa razy w miesicu przekradaj si przez granic Bloku Wschodniego samoloty NATO.
Tylko niektre omykowe loty zostaj zauwaone. Tak na przykad w grudniu 1961 r. na wschd
poleciao pomykowo 4 instruktorw szkoy lotniczej w Frstenfeldbruck. W kwietniu (1962) dwie
francuskie maszyny poleciay nad terytorium NRD, w maju amerykaski migowiec wyldowa na
polu pod Wismarern. Poza tym organizowane s przeloty przez obce terytorium dla obserwacji
systemu obronnego przeciwnika. Pilotom niemieckim w lotach tych zapewne nie wolno bra
udziau.
28 stycznia 1964 - O godz. 14.50 amerykaski odrzutowiec treningowy T-39 Sabreliner wtargn
pod Mhlhausen 90 km w gb terytorium NRD. Zlekceway kilkakrotne wezwania do ldowania i o
godz. 15.00 zosta na pnoc od Erfurtu zestrzelony przez radzieckie myliwce. Trzej amerykascy
oficerowie ponieli mier.
10 marca 1964 - Amerykaski dwusilnikowy samolot rozpoznania taktycznego typu RB-66B przelecia
o godz. 14.51 na wysokoci ponad 10 000 m granic NRD w rejonie Marienborn. Samolot ten - jak
gosi nota protestacyjna wystosowana nastpnego dnia - zauwaony przez radzieckie myliwce na
poudnie od Altenhausen, zignorowa sygnay wzywajce go do ldowania oraz strzay ostrzegawcze
i zosta zestrzelony. Spad 70 km na poudnie od Gardelegen. Trzyosobowa zaoga uratowaa si na
spadochronach. Szef prasowy z dowdztwa europejskiego Stanw Zjednoczonych w Wiesbaden,
pukownik Mark Gilman, zapewnia, e normalnie samoloty te uzbrojone s w dwa dziaka w tyle
kaduba, automatycznie sterowane. Tym razem maszyna bya jakoby nie uzbrojona. Przypuszczalnie twierdzi pukownik - wpada ona w pole dziaania radzieckich urzdze elektronicznych, co mogo
spowodowa rozregulowanie systemu sterujcego. Ponadto uszkodzone urzdzenie radiowe nie

pozwolio zaodze odebra naszych ostrzee. Ostatecznie: Jak dugo mamy mono co takiego
robi i robimy to, tak dugo musimy zakada, e strona przeciwna te to moe robi.
W tydzie pniej, zgodnie z doniesieniem Associated Press i DPA (Deutsche Presse Agentur Niemiecka Agencja Prasowa) przedstawiciel Waszyngtonu owiadczy, e do zada maszyn RB-66B,
naleao rwnie uywanie czasowo uruchamianych kamer filmowych. 2 kwietnia 1964 r. prezydent
Johnson owiadczy, e zaleci zrobienie wszystkiego co moliwe, by podobne wypadki nie powtrzyy
si w przyszoci.
Oficer amerykaski odoy list i skrzyowa rce. Nie wie, co ma na to powiedzie: Sysza o tych
wypadkach do czsto. Prawdopodobnie to, co mwi radziecki kolega, jest prawd, incydenty
zdarzaj si. Czy nie powinien teraz mwi o bdach nawigacyjnych - zastanawia si. Jest tu wrd
fachowcw i nie chciaby narazi si na mieszno, jak to zdarza si amerykaskim dyplomatom. Nie
jest mu znany ani jeden przypadek z drugiej strony, ktrym mgby teraz kontrargumentowa, aden
bowiem radziecki samolot nie dopuci si podobnego odstpstwa od zasady na terenie
ktregokolwiek z krajw zachodnich. Jest wic w wyjtkowo nieprzyjemnej sytuacji.
W sukurs przyszed mu nagle szef grupy francuskiej. Ale drogi majorze - powiedzia zwracajc si do
radzieckiego oficera - wedug mnie, zrobilimy w tej sprawie wszystko, co do nas naleao, reszt
niechaj zajmuj si inne instancje.
Niech pan pomyli - dodaje teraz Amerykanin - nasza umowa w sprawie nieprzekraczania
w kanaach wysokoci 3000 m jest ju nieco przestarzaa. Obowizuje ju 13 lat, tymczasem postp
techniczny poszed naprzd. Dla naszych Dakot wysoko 3000 m bya istotnie wystarczajca, ale
obecnie do Berlina lataj coraz nowoczeniejsze maszyny odrzutowe. Wkrtce wejd one na zwyke
linie pasaerskie. Pan wie rwnie dobrze, jak my, e samoloty te, zmuszone do nader niskiego lotu,
zuywaj o wiele wicej paliwa.
W rozmowie tej nie bra udziau jedynie Anglik. Wie on doskonale, e te zdawa by si mogo czysto
techniczne argumenty amerykaskiego kolegi kryj w sobie swojego rodzaju wojskowo-polityczny
dynamit. Wie, e chodzi tu o demonstracj amerykaskich si powietrznych. Chc one nie tylko
umocni i utrwali swoje prawa dostpu do Berlina Zachodniego, ale byliby radzi, eby je po cichu
rozszerzy. A moe maj nadziej na zdobycie warunkw do prowadzenia legalnej lotniczej akcji
szpiegowskiej? Ale po co wobec tego prowadzi tutaj t dyskusj? Ostatniej nocy dowiedzia si, e
jego rzd nie zamierza popiera prowokacyjnego postpowania Stanw Zjednoczonych. Pukownik
Wright nazwa ten incydent ma amerykask prb nerww - zastosowan wobec protestu
brytyjskiego.
- Nasza Air France - zauway Francuz - zmarnotrawia ju miliony litrw benzyny na skutek
ogranicze lotw wysokociowych.
- Air France nie potrzebuje traci ani litra - odrzek oficer radziecki. - Zarwno na tej linii, jak i kadej
innej mona lata na najdogodniejszej wysokoci, wystarczy tylko - jak to praktykuje si na caym
wiecie - zawrze odpowiednie porozumienia z krajami, nad ktrymi lot si odbywa, a wic w tym
przypadku z Niemieck Republik Demokratyczn.
Na to jednak aden z przedstawicieli mocarstw zachodnich nie mgby pj. Pochrzkujc
i umiechajc si wracaj na swoje miejsca. Uznanie NRD nijak nie mieci im si w gowie. Rosjanin
swoim ostatnim zdaniem dotkn tabu. Nieoficjalnie s przekonani, e ma on cakowit racj. W
adnym kraju na wiecie nie mona ustanawia linii lotniczych bez zawarcia porozumienia pomidzy

zainteresowanymi rzdami... W tym wypadku byoby to moliwe na podstawie przestarzaego nieco

prawa okupacyjnego. Stan taki wiecznie trwa przecie nie moe, co do tego wszyscy s zgodni.
Radziecki przedstawiciel wrci take do swych zaj. Wie on, notabene, e wszystkie speniane tu
czynnoci mogliby wykonywa sami Niemcy. Dla wszystkich uczestnikw akcji okupacyjnej byoby bez
wtpienia najlepiej, gdyby zagraniczni fachowcy wrcili wkrtce do domu, gdyby wycofane zostay
wszystkie obce wojska, gdyby Niemcy usiedli przy jednym stole i gdyby wreszcie linie lotnicze NRD i
Wolnego Miasta Berlina Zachodniego zawary z sob odpowiednie porozumienie.
Kiedy w kocu czerwca 1965 roku obchodzono dwudziest rocznic podpisania Ukadu
Poczdamskiego, wczesny minister spraw zagranicznych NRD - Otto Winzer, przypomnia w czasie 10
posiedzenia Komitetu Centralnego SED, e NRD - jest jedynym pastwem niemieckim, ktre
wypenio zalecenia koalicji antyhitlerowskiej i nie zgasza jakichkolwiek roszcze terytorialnych pod
adresem innego pastwa, ktre realizuje polityk rozbrojenia i pokojowego wspistnienia ze
wszystkimi pastwami oraz polityk porozumienia z drugim pastwem niemieckim. To podstawowe
stwierdzenie wydaje mi si konieczne, jeli si wemie pod uwag wrzaw, jak podnieli najpierw
zachodnioniemieccy i zachodnioberliscy rewanyci, a z kolei take wojskowe wadze mocarstw
zachodnich wobec faktu, e NRD opiera si na samo przez si zrozumiaym prawie, nalenym
kademu suwerennemu pastwu, gdy chodzi o wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez wasne
samoloty, a take gdy chodzi o zezwolenie na wykorzystywanie tej przestrzeni przez samoloty obce
na podstawie odpowiednich porozumie.
Poza tym - cign dalej Otto Winzer - nie istnieje ju adna aliancka strefa kontroli powietrznej.
Bya taka strefa - w promieniu 32 km od byej siedziby Alianckiej Rady Kontroli - ktra obejmowaa
cay Berlin. Porozumienie co do tej strefy istniao jednak tylko do roku 1948. W chwili rozwizania tej
Rady znikn automatycznie Zarzd Komunikacji Lotniczej i wygasy jego penomocnictwa. Take
porozumienia zawarte w latach czterdziestych nie ustalay adnego konkretnego okresu
kontrolowania przez Stany Zjednoczone przestrzeni powietrznej nad Berlinem. Przewidyway one
jedynie loty wczesnych mocarstw okupacyjnych nad ich wasnymi sektorami. Jeli zatem
poszczeglne mocarstwa chciay, by ich samoloty latay nad obcymi sektorami, musiay zwraca si o
zgod na to do ich wadz. Od momentu zawarcia ukadu ze Zwizkiem Radzieckim, tj. od wrzenia
1955 r., NRD jest na wodzie, ldzie i w powietrzu pastwem suwerennym. Std te kontrola lotw
komunikacyjnych i zaopatrzeniowych trzech mocarstw zachodnich do i z zachodnioberliskich
garnizonw (zgodnie z wymian listw Bolz - Zorin) tylko czasowo pozostaje w rkach jednostek
radzieckich. Porozumienia czterech mocarstw nie przewidyway nic innego, jak tylko loty z NRF do
Berlina Zachodniego i z powrotem dla stacjonujcych tam jednostek mocarstw zachodnich. Wszelkie
loty z - lub do innych krajw ni NRF s po prostu bezprawne. NRD jest gotowa zawrze porozumienia
dotyczce komunikacji lotniczej do i z Berlina Zachodniego. Cztery mocarstwa, odpowiedzialne za
bezpieczestwo lotnicze, winny sprawy te omwi z NRD, by ostatecznie doprowadzi do zawarcia
odpowiedniego porozumienia.

Operacja Moby Dick

Ju przed laty Zwizek Radziecki by zmuszony uskara si na rne przedsiwzicia szpiegowskie,
a jednoczenie na NRF, ktra stanowia gwn ich baz wypadow. Byo to 6 lutego 1956 r., kiedy
przed boskim Urzdem Spraw Zagranicznych zatrzymaa si czarna limuzyna ZIS, ze znakiem CD
i numerem O 77. Wysiad z niej szczupy okoo 50-letni mczyzna o srebrzystosiwych wosach. By to

Walerian Zorin, wczesny ambasador ZSRR w NRF. Szuka sekretarza stanu - profesora Hallsteina,
ktremu przekaza not.
W dokumencie tym Zwizek Radziecki protestowa przeciwko bezprawnej akcji balonowej. Balony
wypuszczaj Amerykanie z terytorium NRF, za wiedz rzdu boskiego. Unosz si one w kad zim
masowo nad terytorium ZSRR, zagraajc bezpieczestwu cywilnej komunikacji lotniczej. Podobne
noty zostay zoone w Waszyngtonie i Ankarze. Domagay si one natychmiastowego wstrzymania
tego niesychanego, swego rodzaju zatruwania przestrzeni powietrznej. Do tego protestu
przyczyy si wkrtce Chiny Ludowe, Czechosowacja, Polska, Rumunia, Bugaria, Albania, NRD,
a nawet Szwecja.
Partnerzy NATO wydawali si nie mie o tym pojcia. W prawie NRF pojawia si argumentacja, e
jakoby chodzi o prb Sowietw sparaliowania akcji propagandowej Radia Wolna Europa w
Monachium. Od dawna byo wiadomo, e ta amerykaska agentura wykorzystujc zachodnie wiatry
od kwietnia 1954 r. wysya do Wgier, Polski i Czechosowacji rnego typu balony (od 1,5 do 20 m
rednicy, o zdolnoci udwigu do 100 kg). Do stycznia 1956 r. co najmniej czterysta tysicy rozmaitych
obiektw latajcych, wypenionych wodorem, przetransportowao okoo 250 milionw rnych
ulotek propagandowych i antypastwowych.
Jednoczenie do publicznej wiadomoci przecieka informacja, e wywiad amerykaski przeznacza
rocznie 12 milionw dolarw na papierow propagand wywrotow. W NRF niewiele uwagi
zwracano na uszkodzenie budynkw i ofiary w ludziach, spowodowane przez wypuszczane balony:
zapalay si dachy, a jeden z czechosowackich samolotw pasaerskich DC-3 z 22 osobami na
pokadzie zderzy si z balonem i spad, wszyscy pasaerowie zginli. Na jaki czas musiano nawet
wstrzyma nocn komunikacj lotnicz. Piloci musieli bardzo uwaa, by w por omin biae,
przezroczyste czasze balonw. Te niebezpieczne niebiaskie zjawiska zostay ostatecznie
zlikwidowane przez myliwce pastw Ukadu Warszawskiego.
Balony, przeciw ktrym protestowa tym razem Zwizek Radziecki, miay rozmiary podobne do
zeppelinw: okoo 70 m dugoci i 15 m rednicy. Cigny z sob gondole o wadze Trabanta. Jeden
z rzecznikw amerykaskich si powietrznych, ktre pod znamiennym kryptonimem Moby Dick38
wypuciy seri takich balonw, stwierdzi pewnego dnia, e s one przeznaczone do bada
meteorologicznych.
Balonw meteorologicznych - informowa oficer US Air Force - wypuszczono w ostatnich latach
okoo 4 tysicy, z czego 500 w ubiegym miesicu, w grudniu. Unoszone w prdach powietrznych
grnych warstw atmosfery balony te mog oblecie ca kul ziemsk. W gondolach znajduj si dwa
aparaty fotograficzne. Jeden z nich rejestruje co jaki czas cinienie barometryczne, drugi za ukady
chmur i fronty pogody. Lot kadego z balonw moe by przerwany za pomoc sygnaw radiowych,
wysyanych ze stacji naziemnych lub specjalnych samolotw meteorologicznych. Lot tych balonw
nie zagraa cywilnej komunikacji lotniczej - stwierdza si dalej w informacji - poniewa balony
automatycznie spadaj, jeli w pierwszych 35 minutach lotu nie osign co najmniej 30 000 stp
(9144 m).
W tym samym czasie rzecznik Departamentu Stanu USA, Lincoln White, zaj oficjalne stanowisko
wobec protestu radzieckiego. Wydaje si niewiarygodne - stwierdza - by balony meteorologiczne
wyposaone byy w kamery, ktrymi mogyby fotografowa radzieckie orodki przemysu obronnego.
Do tego celu trzeba by balony te zgromadzi po drugiej stronie (ZSRR) - przekazywa White
38

Nazwa biaego wieloryba z powieci pod tym samym tytuem, pisarza amerykaskiego, Melvillea 1819-1891 przyp. aut. W. Sch.

w sposb naiwny t wtpliwo dziennikarzom, nie majc pojcia, e o kilka domw dalej - w
Pentagonie - rzecznik lotnictwa wojskowego informowa innych dziennikarzy, jak jest naprawd. Aby
to zrobi - cign dalej White - trzeba by uy wielu okrtw patrolowych. Balony s cakowicie
zalene od prdw powietrznych, std szansa otrzymania przy ich pomocy nadajcych si do uytku
zdj w praktyce rwna si zeru. T drog mona jedynie uzyska zdjcia chmur. Na to umowne
pojcie zdjcia chmur Siy Powietrzne i Departament Stanu USA pozornie si zgodziy.
W kilka dni pniej, tj. 8 lutego, rzd Stanw Zjednoczonych udzieli oficjalnej odpowiedzi na
radzieck not protestacyjn. Utrzymywano, e chodzi o balony meteorologiczne. Balony te - jak
twierdzi si w tej odpowiedzi - s zaopatrzone w urzdzenia zabezpieczajce i poruszaj si tylko
w stratosferze, nie stanowi wic zagroenia dla komunikacji lotniczej. Mimo to, aby unikn
nieporozumie, Amerykanie zgodzili si tego rodzaju obiektw latajcych wicej nie wysya,
poniewa - jak uczy dowiadczenie ostatnich miesicy, mogyby znale si nad obszarem Zwizku
Radzieckiego.

Pknity balon
Nastpnego dnia, tj. w czwartek 9 lutego 1956 r., zadzwoniy telefony w pokojach hotelowych
sprawozdawcw zagranicznych w Moskwie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych ZSRR zaprasza
wszystkich akredytowanych korespondentw na konferencj prasow, w paacu Spiridonowskim.
Tam oczekuje dziennikarzy sensacja: na wielkim podwrzu starego budynku chwieje si w ostrym
wietrze zimowym 50 wielkich, biaawych balonw Moby Dick, umocowanych na dugiej linie.
Wszystkie balony zostay przechwycone przez radzieck obron przeciwlotnicz w cigu ostatniego
tygodnia nad terytorium ZSRR - wyjania zaskoczonym dziennikarzom przedstawiciel Ministerstwa
Spraw Zagranicznych - L. F. Iljiczow. Zaprasza on z kolei dziennikarzy do stou, gdzie wystawione s
wszystkie czci skadowe balonu. Iljiczow wskazuje poszczeglne czci. Oto specjalna kamera,
aparat nadawczo-odbiorczy, aparatura kontrolno-sterujca, powoka z tworzywa sztucznego
i spadochron. Powoka bya wypeniona wodorem, gazem atwo wybuchajcym, ale za to
zapewniajcym najlepsz nono.
Iljiczow wylicza na palcach czci skadowe balonu, z czego wynika, e kady balon kosztuje okoo 50
tys. dolarw. Poniewa akurat przedwczoraj amerykaskie siy powietrzne przedstawiy program
wypuszczenia czterech tysicy Moby Dick - oznacza to, e w to szpiegowskie przedsiwzicie Stany
Zjednoczone wkadaj dwiecie milionw dolarw. Jest to wicej ni kosztuje supernowoczesny
lotniskowiec. Chodzi tu o wielki eksperyment amerykaskich militarystw - zakoczy - o polityk,
ktra musi prowadzi na krawd wojny.
Do jednej ze zdobytych gondol podszed fachowiec, przedstawiciel lotnictwa, pukownik A. W.
Tarancow. Wyglda ona, jak dua lodwka domowa. W krtkich sowach pukownik objania zasady
dziaania tej cikiej, bo wacej 650 kg, aparatury. Kady balon wyposaony jest w nadajnik, ktry
w okrelonych odstpach czasu emituje sygnay. Balony kontrolowane radiem s w stanie przeby
teren Zwizku Radzieckiego w cigu 7 do 10 dni. Gondola wraz z ca aparatur na odpowiedni sygna
radiowy moe opa na spadochronie.
Korespondenci suchaj dalej. Specjalna aparatura wewntrz gondoli rejestruje dokadny czas
i pooenie geograficzne balonu, podczas gdy aparaty fotograficzne dokonuj zdj. Kade zdjcie
obejmuje odcinek 800-1200 km2. Kada kamera z kolei moe wykona 500 zdj. Tak wic jeden

balon w czasie swego przelotu jest w stanie sfotografowa kraj wielkoci Hiszpanii. Pidziesit
balonw, ktre akurat demonstrowane s dziennikarzom, moe sfotografowa cae terytorium
Zwizku Radzieckiego. Na zakoczenie informacji pukownik Tarancow wyjmuje z jednej z gondol
wywoany film i kilka negatyww rzuca na ekran. Na zdjciach wida grzysty teren i jakie lotnisko.
Nazajutrz w Waszyngtonie na scen wszed sam John F. Dulles, aby uratowa, co uratowa jeszcze
mona. W starannie przygotowanym przemwieniu owiadczy, e rzd Stanw Zjednoczonych
gotw jest respektowa protesty przeciw akcji balonowej, prowadzonej przez lotnictwo
amerykaskie. Jednoczenie jednak nie zgadza si, jakoby akcja ta miaa jaki cel wojskowy.
Zadaniem balonw jest zebranie materiaw naukowych na midzynarodowy rok geograficzny,
przypadajcy w roku 1957/58. Musia si zdarzy wyjtkowy przypadek - zapewnia Dulles, e
kamera fotograficzna zrobia zdjcie ziemi. Czy i jakie przepisy midzynarodowe akcja ta naruszya,
Dulles si nie orientuje.
Z kolei gos w tej sprawie zabieraj eksperci od prawa midzynarodowego z Departamentu Stanu.
Wydaje si, e rwnie nie znaj artykuu 2, ustp 4 Karty Narodw Zjednoczonych. Niewiele te
wiedz o porozumieniu w St. Germain z dnia 13 padziernika 1919 r. ani o Konwencji Chicagowskiej
z roku 1934. Dochodz jednoczenie do wniosku, e ca t spraw rzd ZSRR specjalnie
rozdmuchuje, wygrywajc j jako pretekst do opracowania nowego midzynarodowego prawa
lotniczego. Moskwa chce sobie zapewni moliwo zaprotestowania przeciw amerykaskim
satelitom ziemi, ktre maj wystartowa w roku nastpnym. Wtedy nikt nie podejrzewa, e w roku
1957 nie amerykaski, ale wanie radziecki sputnik okry po raz pierwszy Ziemi.
Powoli jednak przeciekay do prasy wiatowej szczegy niewiarygodnego amerykaskiego
przedsiwzicia. Balony takie startuj na terenie NRF... mianowicie z lotniska Giebelstadt pod
Wrzburgiem - donosi hamburski Spiegel 22 lutego. - Tegoroczny zimowy wiatr panujcy w Europie
daje Amerykanom dodatkowe szanse szybkiego i dokadnego sfotografowania przez balony
europejskiej czci Zwizku Radzieckiego. W niektrych przypadkach, aby wyrwa si z pola dziaania
radaru wroga... bombowce dalekiego zasigu, typu B-52, wznosiy si na maksymaln wysoko - tak
byo np. kilka razy w styczniu - i z pokadu wypuszczay... tzw. balony meteorologiczne, ktre wiatry
na duych wysokociach zapdzay nad Pakistan, Bliski Wschd lub do Turcji.
Dla nie zorientowanych znalazcw tych balonw - stwierdza dalej Spiegel - w ich koszach
umieszczano nastpujce informacje, drukowane w jzykach krajw, dla ktrych balony zostay
przewidziane: Skrzynia przybywa z nieba. Jest zupenie niegrona. Zawiera informacje
meteorologiczne. Zawiadomcie, prosimy, wadze. Otrzymacie cenn nagrod. Aeby t spraw
uczyni jeszcze bardziej idiotyczn, t sam informacj przedstawiono na obrazkach,
z przeznaczeniem dla... analfabetw.
Kiedy mimo urzdowej obudy prawdy nie dao si duej ukry, cz prasy zachodniej oskarya
natychmiast Zwizek Radziecki o takie same praktyki realizowane potajemnie. Jednake
w rzeczywistoci wszelkie incydenty tego rodzaju, a wic loty balonw i naruszanie przestrzeni
powietrznej przez samoloty z zaog, zdarzay si wycznie nad terytorium ZSRR lub na jego
pograniczu. Opinii wiatowej nie by znany ani jeden podobny wypadek, ktry wydarzy si nad
wodami terytorialnymi Stanw Zjednoczonych lub wewntrz tego kraju czy wreszcie nawet nad
krajami z nimi zwizanymi. Podczas gdy w Zwizku Radzieckim przybywao materiaw dowodowych
w tym wzgldzie, rzd amerykaski nie by w stanie zademonstrowa publicznoci ani jednego
egzemplarza schwytanego radzieckiego balonu. Faktycznie aden z krajw NATO nie posiada
adnego, nawet najmniejszego dowodu organizowania przez kraje socjalistyczne lotw

wywiadowczych - mimo e kraje te technicznie zdolne byyby takie loty organizowa - zrezygnoway
one bowiem z tego rodzaju prowokacji na rzecz realizacji polityki odprenia.
W wyniku pomykowego lotu bugarskiego myliwca odrzutowego, z pilotem na pokadzie o nazwisku
Milusc Solakow - Zachodowi wydawao si, e wreszcie zdoby taki wanie dowd. Solakow
wyldowa przymusowo na swojej maszynie 20 stycznia 1962 r. w pobliu jednej z baz NATO,
naprzeciw albaskiego wybrzea Adriatyku, w Apulii (poudniowe Wochy). Zarzucono mu, i
realizowa - podobnie jak piloci amerykascy - lot szpiegowski. Rzd bugarski oskarenie to w sposb
zdecydowany podway. Po prawie cay rok trwajcym dochodzeniu lotnik na pocztku 1963 r. zosta
zwolniony, bezzasadne bowiem podejrzenia nie wytrzymyway dalszej krytyki.

Niebo otwarte dla szpiegw

Warto tu przypomnie pewn iluzj wypowiedzian w kulminacyjnym punkcie pierwszej wojny
wiatowej przez Orville Wrighta.
Kiedy ja i mj brat zbudowalimy pierwszy samolot zaogowy i atalimy na nim - pisa on w roku
1917 - bylimy przekonani, e ofiarujemy wiatu wynalazek, ktry praktycznie uczyni przysze wojny
zbdnymi. O tym, e nie bylimy w tej opinii odosobnieni, wiadczy fakt odznaczenia nas przez
Francuskie Towarzystwo Pokoju. Bylimy wwczas przekonani, e rzdy zrozumiej, i nie mona
wygra wojny przez nagy napad, w zwizku z czym aden kraj nie odway si rozpocz wojny, skoro
raz zostao udowodnione, e jedyn drog do zwycistwa jest dugotrwae, systematyczne nkanie
przeciwnika.
Nadzieje te stan si bardziej zrozumiae, jeli si sobie uzmysowi inn iluzj, nowszych czasw.
Mianowicie, nadziej lewicowych amerykaskich fizykw atomowych, e wraz z wynalezieniem
bomby atomowej wojny stan si w ogle niemoliwe. Koa rzdzce Stanw Zjednoczonych szybko
si postaray, by nadzieje te zniweczy, oczywicie nie bez tego, by dla celw propagandowych nie
wykorzysta iluzji zwizanych z pokojowymi moliwociami bomby atomowej. Idee pacyfistyczne byy
w okresie powojennym tak silne, e Amerykanie - dla zamaskowania swojej polityki z pozycji siy nawizywali oficjalnie do idei braci Wright.
Podczas Konferencji Genewskiej szefw czterech rzdw latem 1955 r. prezydent Stanw
Zjednoczonych Eisenhower zaproponowa prowadzenie uzgodnionych, dwustronnych lotw
wywiadowczych. Po wymianie informacji o stanie uzbrojenia radzieckie samoloty rozpoznania
fotograficznego bd miay prawo przelatywa oficjalnie nad orodkami zbrojeniowymi Stanw
Zjednoczonych, a terytorium radzieckie kontrolowa bd, w ten sam sposb, samoloty
amerykaskie. Tak wic - powiedzia Eisenhower w swoim wystpieniu 22 lipca 1955 r. - mona
bdzie przekona si, e strona przeciwna nie prowadzi adnych przygotowa wojennych.
Jednoczenie zniknie brak wzajemnego zaufania i strach w obydwu obozach. O kontrolowaniu 147
amerykaskich baz wojennych, poza granicami Stanw Zjednoczonych, nie wspomniano w tym
projekcie ani sowa.
Zwizek Radziecki odrzuci projekt nie tylko z tego powodu. Ju 28 stycznia tego roku specjalista
amerykaski od spraw wywiadu lotniczego, pukownik Richard S. Leghorn, wygada si w magazynie
U.S. News & World Report, e kada forma wzajemnej kontroli lotniczej byaby dla Stanw
Zjednoczonych bardzo korzystna. da przy tym jak najpowaniej, by wikszo czonkw ONZ

uchwalia wniosek o wzajemnej inspekcji lotniczej - nawet gdyby spotkao si to ze sprzeciwem

Zwizku Radzieckiego. Byo to jedyne jego yczenie, ktre nie zostao spenione.
Pukownik Leghorn by czonkiem kierownictwa Urzdu Badawczego Amerykaskich Si Powietrznych,
gdzie za jego wanie urzdowania powsta plan otwartego nieba (Open Sky Policy). Od samego
pocztku nielegalnych lotw a do wojny koreaskiej urzd ten intensywnie zajmowa si
wypracowaniem moliwie wyrafinowanej taktyki szpiegowskiej, szczeglnie wiele wysiku wkadajc
w udoskonalenie techniki fotograficznej i czuo materiau negatywowego. W cigu 5 lat dziaalnoci
wysiki fachowcw przyniosy rzeczywicie owoce. Militaryci amerykascy dokonali w roku 1955
znacznego skoku w technice zdj lotniczych. Teraz dyli usilnie do tego, by zdyskontowa swoje
sukcesy.
Nawet fachowcy w dziedzinie fotografii nie zawsze dokadnie si orientuj, ile szczegw mona
odczyta z dobrego zdjcia lotniczego. Z analizy zdjcia lotniczego jednego z przedmie przytoczymy
tu np. nastpujce sformuowania: Chodzi o rejon, na ktrym prawie wycznie znajduj si domki
jednorodzinne, zbudowane po roku 1940. Mieszkacy tej dzielnicy nale do grupy majcej wysze
dochody. Prawie wszyscy posiadaj samochody wyprodukowane w ostatnich trzech latach. Ogrdki
przy domach s starannie pielgnowane, drzewa 10- do 20-letnie. Woda, prd elektryczny,
kanalizacja i telefony s we wszystkich domach. Instalacje przewodowe znajduj si w wikszoci pod
ziemi. Ulice s asfaltowane, okoo 10 m szerokie, noc owietlone, na gwnym skrzyowaniu s
semafory bezpieczestwa ruchu.
Wszystko to wyczytano ze zdjcia. Ocen zdj zajmuj si dzi specjalici wojskowi, zwani
fotointerpretatorami. Posugujc si specjalnym systemem s oni w stanie z przedmiotw pozornie
nic nie znaczcych na danym zdjciu wyciga konkretne wnioski i okrela cakiem ju niewidoczne
rzeczy. Na przykad, na podstawie pory dnia i rzucanego przez obiekt cienia mog bez trudu odczyta
wysoko samego obiektu. Z kolei na podstawie pojemnoci zbiornika materiaw pdnych stacji
benzynowych odczytuj bez specjalnych kopotw istnienie wikszych zbiornikw i urzdze
podziemnych. Wykrywanie transportu wojsk w porze nocnej i nowych fabryk oraz ocena ich
wydajnoci to dla ekspertw sprawy powszednie.
Wielkie niwa fotograficzne z terytorium Zwizku Radzieckiego miaa przynie nowa metoda
fotografowania, ktra, w tygodniach genewskiego spotkania na szczycie, przybraa due rozmiary.
Wedug tej metody, nazywanej zasad trymetrogonow, siedem kamer, wbudowanych do
samolotu dalekiego rozpoznania, typu RB-47, ustawionych w jednym pomieszczeniu, lecz kada pod
innym ktem, mogo w szybkim tempie sfotografowa szczegowo cay teren, nad ktrym leci
samolot, w promieniu 360. Przy tej metodzie powstaway swoiste kombinacje fotografii
prostopadych i skonych, ktre potem pozwalay oceniajcemu zdjcia oglda teren w trzech
wymiarach. Otrzymywano je w przypadku, gdy ten sam teren fotografowany by kilkakrotnie, pod
rnymi ktami, co miao wanie miejsce w odniesieniu do terytorium Zwizku Radzieckiego.
Ju wwczas jeden wywiadowczy samolot, jak np. RB-47, operujcy na redniej wysokoci
i fotografujcy pas terenu okoo 30 km szeroki, mg w cigu godziny sfotografowa w trzech
wymiarach okoo 30 000 km2, co rwna si powierzchni Belgii. Zdjcia byy bardzo ostre i nadaway
si do dowolnego powikszania do tego stopnia, e np. na lotnisku bez trudu mona byo rozpozna
stojcy samolot oraz jego typ. Im wyej lecia samolot, z ktrego robiono zdjcia, tym wikszy teren
obejmoway poszczeglne zdjcia, przy czym dokadno zdj niewiele bya mniejsza. Jak podaje
Suba Informacyjna Stanw Zjednoczonych, samolot leccy na wysokoci 12 km by w stanie
w cigu 1 godziny sfotografowa milion km2, tak wic ogromne terytorium Zwizku Radzieckiego
mg utrwali na kliszy w cigu 23 godzin.

Ostatnie wyliczenia naley przyj zapewne jako przechwaki. Widoczno i zasig fotograficzny
samolotu wywiadowczego wyliczano wedug nastpujcej formuy:
Promie widocznoci = wysoko lotu (km) 122
Jeli wic samolot lecia na wysokoci 12 km, promie jego widocznoci wynosi 420 km. Przy idealnej
pogodzie obiektywy kamer fotograficznych mogy wic obj obszar o rednicy 840 km. Jeli samolot
ten wznosi si stopniowo i doszed np. do wysokoci 21 km, mg wwczas obj kamer obszar
rwny 1120 km. Jednake w tym wypadku a okoo 97% materiau fotograficznego, wykonanego
z takiej wysokoci, nie nadawao si praktycznie do uytku. W peni wartociowy dla celw
wojskowych jest materia fotograficzny wykonany z wysokoci, obejmujcej swoim zasigiem pas
terenu o szerokoci 30 km. Im bowiem ostrzejszy jest kt robienia zdjcia, tym mniejsza jest jego
czytelno. Ponadto ze zdj robionych z bardzo wysoka i pod ostrym ktem aden z fotograficznych
interpretatorw nie byby w stanie odczyta nic wicej jak tylko zarysy linii brzegowej mrz, ldw
i pasm grskich. Jeli jednak propaganda zachodnia nawet mocno przesadzia w tych relacjach, to
w kadym razie wiadomy i celowy postp w technice fotograficznej Stanw Zjednoczonych wydaje
si istotnie niewtpliwy.
Wobec zapowiedzianych nieoficjalnie szpiegowskich zamiarw zwizanych z proponowan przez
Zachd zasad otwartego nieba (Open Sky) Zwizek Radziecki zasad t odrzuci. Jednoczenie,
w poowie listopada 1956 r., wysun wasny plan kontroli; zgodnie z nim powinno si ustanowi
w obydwu krajach, tj. ZSRR i Stanach Zjednoczonych, kontrolerw naziemnych, ktrzy pozostajc
w wanych wzach kolejowych, w portach, na autostradach i w bazach lotniczych uwaaliby, czy
dany kraj nie koncentruje swoich jednostek w celu nagego napadu. Jednoczenie premier ZSRR
zaproponowa ustalenie europejskiej strefy kontroli powietrznej. Obejmowaaby ona pas 800 km
wzdu granicy dzielcej pastwa NATO od pastw Ukadu Warszawskiego.
W czasie londyskiej Konferencji Komisji Rozbrojeniowej ONZ w kwietniu 1957 r. projekt ten natrafi
na sprzeciw Wielkiej Brytanii, Francji, Woch, a przede wszystkim NRF. Europejscy partnerzy Stanw
Zjednoczonych, ktrych terytoria w caoci lub w czci byyby poddane radzieckiej inspekcji
powietrznej, uwaali, e obniyoby to ich presti narodowy. Jednoczenie pastwa te przemilczay
wiadomie fakt, e ich suwerenno o wiele bardziej ograniczaj istniejce na ich terytoriach
amerykaskie bazy wojskowe (20 w Wielkiej Brytanii, 6 we Francji, 3 we Woszech i 13 w NRF). Mimo
wszystko wymienione kraje uparcie obstaway przy tym, by plan radziecki w ogle nie by
rozpatrywany.
Wobec powyszego szef delegacji na t Konferencj - Walerian Zorin - zaoferowa na pocztku maja
w imieniu swego rzdu, e Zwizek Radziecki gotw jest zgodzi si na midzynarodow kontrol
powietrzn poowy Syberii, wynoszc 7 129 000 km2, pod warunkiem, oczywicie, e na tak sam
kontrol przystan Stany Zjednoczone, poddajc jej swoje zachodnie tereny, z Alask wcznie.
Projekt ten odrzuci z kolei rzd amerykaski. Jako kontrpropozycj Stany Zjednoczone przedoyy
w czerwcu projekt przeprowadzania midzynarodowej kontroli powietrznej terenw arktycznych
obydwu krajw, ograniczonych na poudnie 65 rwnolenikiem szerokoci geograficznej. Projekt ten
by z kolei nie do przyjcia dla ZSRR. Praktycznie bowiem wikszo tych terenw naleaa do
terytorium Zwizku Radzieckiego.
W sierpniu 1957 r. Zachd przedoy kolejny plan. Wedug niego kontroli powietrznej podlegayby
tereny krajw socjalistycznych a do Krymu, natomiast kraje Europy zachodniej - do Atlantyku.
Ponadto kontroli tej podlegayby Wschodnia Syberia i Alaska. Poniewa w Londynie nie mona byo
doj do porozumienia w sprawie wanych decyzji rozbrojeniowych - jak np. zakazu produkcji broni

jdrowej, zaprzestania prb z bombami atomowymi oraz oglnej redukcji si zbrojnych, wszystkie
projekty kontroli powietrznej odoono rwnie ad acta.
Amerykaskie propozycje kontroli z powietrza odznaczay si swojego rodzaju dyplomatyczn
chytroci. Gwn ich myl byo odcignicie uwagi wiata i zainteresowanych partnerw
pertraktacji od zagadnie zbrojeniowych i w miar moliwoci uzyskanie jeszcze jakiej innej korzyci
militarnej. Gdyby Rosjanie zgodzili si na Otwarte niebo, przywdcy amerykascy mieliby w swych
rkach ogromny atut. Mogliby dziki tej zasadzie i wysoko rozwinitej technice szpiegowskiej
spenetrowa legalnie wszelkie szczegy systemu obronnego krajw socjalistycznych. Jednoczenie
sie ich baz wojskowych (z ktrych swobodnie mog startowa prowokatorzy powietrzni), opasujca
cay wiat i najbardziej grona dla pokoju, nie podlegaaby takiej kontroli.
Komisja Rozbrojeniowa ONZ przeniosa si z czasem do Genewy, gdzie pracowaa do lata 1960 r.
Take tu stao si jasne, e delegaci amerykascy nie pragn adnych decyzji rozbrojeniowych ani
samego rozbrojenia, lecz chc jedynie o rozbrojeniu mwi. Rozmowy takie musieli istotnie
prowadzi, by udzi wiat swoim jakoby pragnieniem pokoju. Sia obozu socjalistycznego, gosy
pastw neutralnych oraz ruch przeciw wojnie atomowej w samej Ameryce i krajach z ni zwizanych
podsuny rzdowi Stanw Zjednoczonych star zasad amerykaskiego parlamentaryzmu: W
sprawach moralnych nie gosuj nigdy nie.
Ich lawirowanie miao jeszcze inne nastpstwa. Na sytuacj w wiecie szybko reagowaa gieda w
Nowym Jorku. Jakiekolwiek symptomy porozumienia powodoway spadek kursu; przede wszystkim
odnosio si to do rolnictwa, przemysu metalowego, lotniczego, elektrotechnicznego, rakietowego,
motoryzacyjnego i paliw. Zawsze, kiedy narody mogy odetchn, przez biura-paace amerykaskich
kierownikw ycia gospodarczego przechodzi niemiy dreszcz. Zreszt to samo mona odnie do
wielu prostych ludzi pracy, dla ktrych przecie sytuacja poszczeglnych koncernw nie pozostawaa
bez znaczenia. Zadawali sobie pytanie, czy w razie przerwania zbroje nie zostan bez pracy? A dalej,
czy zaniechanie produkcji broni, ktre stale stanowio 15-20% oglnej produkcji, nie spowoduje
cikiego kryzysu gospodarczego, tak jak miao to miejsce w latach trzydziestych?
Istotnie, obawy takie nie byy bezpodstawne. Postpowi Amerykanie stale wyjaniali, e nawet przy
istniejcych stosunkach kapitalistycznych mona produkcj zbrojeniow zastpi, bez kryzysu,
programem oglnego dobrobytu. Przypominali w swojej argumentacji dugie okresy w historii
imperialistycznej Ameryki, kiedy problemy wojny i zbroje nie odgryway zgoa adnej roli.
W okresach tych monopole uzyskiway znaczne zyski. Przedstawiciele tych monopoli wiedz
doskonale, jaki rynek zapewnia im produkcj broni. Wol oni walczy o zmniejszenie produkcji
cywilnej, nie naraaj si wwczas na ryzyko konkurencji, a nawet czasami na straty. Bro kupuje od
nich pastwo, gwarantujc im najlepszy interes. Produkcja broni jest uwaana w Stanach
Zjednoczonych za najlepszy sposb robienia dolarw. To jest przecie ich - kapitalistw - pastwo,
ktre w okresie pokoju stwarza im tak niesychane moliwoci.
Majc zwizane rce pod wzgldem ekonomicznym, wojskowo zachcani do szpiegostwa, a poza tym
znajdujc si pod dokuczliwym prgierzem opinii publicznej - Amerykanom nie pozostao nic innego,
jak tylko sprbowa jedynej drogi wyjcia: postawi na pierwszym planie problem kontroli po to, by
w jego cieniu znikn problem redukcji zbroje. Tak wic w Genewie ich celem bya kontrola, a nie
rozbrojenie. Open Sky Policy - Open Spy Policy (polityka otwartego nieba czytaj: polityka otwartego
szpiegostwa) - artowa sobie amerykaski dziennikarz, Art Buchwald, na temat niebezpiecznego
balansowania politykw jego kraju.
Poniewa amerykaskie plany inspekcji zostay odrzucone - chepili si nieraz amerykascy militaryci
- moemy i bez sowieckiego zezwolenia dowolnie lata nad terytorium ZSRR. Tak wic U.S. News

and World Report, ju w kocu lipca 1955 r., a zatem kilka dni po Genewskiej Konferencji Czterech,
opublikowa kolejny artyku Richarda S. Leghorna, w ktrym mwi si, e amerykaskie siy
powietrzne s zawsze w stanie fotografowa terytorium ZSRR z powietrza. Prowadzenie akcji
szpiegowskiej nad Zwizkiem Radzieckim z powietrza, w tajemnicy i bez zgody samego ZSRR - pisze
dosownie pukownik Leghorn - jest moliwe przy minimalnych stratach i duych korzyciach dla
Zachodu. Znamy metody, pozwalajce nam na dokadne rozpracowanie caego radzieckiego systemu
radarowego... potrafimy take by dla tego radaru niezauwaalni lub nawet unieszkodliwi go.
Leghorn przypomina dalej, e jeszcze w roku 1945 niemieckim samolotom rozpoznawczym, typu Ju88, udao si robi zdjcia nad Angli. Latay one na duej wysokoci i mimo istnienia w Anglii dobrej
sieci radarowej prawie aden z samolotw nie zosta zidentyfikowany. Tak wic wrogowi bdzie
rwnie bardzo trudno lub w ogle nie zdoa odkry samolotw wywiadowczych, gdy my bdziemy
przeprowadzali wywiad nad terytorium ZSRR.
Narzucajcego si porwnania z oskareniem i napitnowaniem w Norymberdze faszystowskiej
eskadry Rowehla pukownik nie przytoczy.

We mgle
Moliwe, e Leghorn nawizywa w swoim artykule do akcji Moby Dick, ktrej apogeum dopiero si
zbliao. Jego stanowisko w Urzdzie Badawczym Si Powietrznych nasuwao jednak niewiarygodno
tego, o czym mwi. Eksperci komunikacji lotniczej, zatrudnieni w urzdzie, zajmowali si dopiero
projektami przyszoci. Na temat takiego wanie projektu radzono w kocu lutego 1956 r., kiedy to
radziecka obrona przeciwlotnicza zastosowaa skuteczn metod wyapywania balonw i akcja
Moby Dick poniosa cakowite fiasko.
Rozmowa odbywa si w gwnej siedzibie Central Intelligence Agency (Centralna Agencja
Wywiadowcza). CIA - naczelna organizacja amerykaskiego wywiadu - ma 30 rnych biur,
rozrzuconych po caym Waszyngtonie. Biuro szefa CIA, Allana W. Dullesa, mieci si na drugim pitrze
budynku z piaskowca, znajdujcego si przy 2430 E-Street N. W., pomidzy Departamentem Stanu
i pewnym, spokojnie usytuowanym, browarem w dzielnicy zwanej we mgle. To, o czym mwio si
tam w pewien zimowy dzie, dzi jeszcze okrela si jako cile tajne. Faktycznie nie zostao to nigdy
ujawnione. Znamy jednak temat tej rozmowy, wiemy, kto bra w niej udzia, a przede wszystkim
przeylimy skutki tej rozmowy.
W gabinecie szefa CIA zebrao si czterech mczyzn, w tym dwu ubranych po cywilnemu. Oczekuj
jeszcze pitego, ma to by przedstawiciel kierownictwa Departamentu Stanu. Przy jednej ze cian, na
ktrej wisi wielka mapa, stoi podpukownik Hemlock. Przedstawia ona pkul pnocn w rzucie
polarnym, przy czym w centrum znajduje si biaa czapa bieguna pnocnego. Hemlock jest
przedstawicielem Urzdu Badawczego Si Powietrznych, jest tu po raz pierwszy. Wie, e Pentagon
corocznie ustala od nowa wano poszczeglnych piciu regionw strategicznych. Sektor AlaskaArktyka, ktry jeszcze w roku 1954 znajdowa si na pitym miejscu, teraz w planach Sztabu
Generalnego przeskoczy na pierwsze miejsce. Z zainteresowaniem przyglda on si czarnej linii,
biegncej od Morza Aralskiego przez poow Syberii - to trasa lotu pierwszej radzieckiej rakiety
prbnej. Czy to naprawd autentyczne? - zapytuje on gospodarzy.
Allan Dulles stoi lekko pochylony nad swoimi trzema telefonami, z ktrych jeden, biay, czy go
bezporednio z prezydentem. Patrzy niedbale na t lini. Gdybymy tego nie wykonali, mogoby to

mie dla nas tragiczne skutki - odpowiada sucho. - Ostatecznie nasz zawd jest drug najstarsz
profesj wiata.
Cywil, ktry przechadza si wolno wzdu gabinetu, podrzucajc gow do tyu, mieje si. Najstarsz
profesj nazywa si przecie w Ameryce prostytucj. On to zwrci szczegln uwag na
humorystycznie brzmic sentencj Dullesa. Pukownik Prewitt ma poza sub liczne grono
przyjaci, ktrych bawi czsto swoimi anegdotami. Jest przedstawicielem kierownictwa finansjery z
Los Angeles i jednoczenie zajmuje stanowisko w radzie ekspertw NASA - cywilnych wadz
amerykaskich do spraw lotw kosmicznych. Ale, do diaba, przez wzgld na ktre stanowisko
zaproszono go tutaj? Czy w razie potrzeby ma zabiera gos w imieniu National Aeronautics and
Space Administration (Krajowy Komitet do spraw Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej) czy te
w imieniu grupy finansistw z Los Angeles? Prewitt ma nadziej, e w por znajdzie odpowied na
zadawane pytania... Stoi teraz przed stoem, zaoonym kolorowymi zdjciami i tabakierkami, tumic
ch obejrzenia modelu pierwszego amerykaskiego okrtu podwodnego o napdzie atomowym.
Przy oknie sta oparty o framug genera Nathan F. Twining, zdrowo wygldajcy mczyzna pod
szedziesitk, w dobrze skrojonym oliwkowozielonym mundurze, na ktrym po lewej stronie u gry
widniay liczne kolorowe baretki. By wpatrzony w ciemne wody Potomacu, ktry oddziela Maryland
od Wirginii i poniej Waszyngtonu leniwie wpywa do Atlantyku. Genera przypomina sobie: przed 12
laty, w podobny lutowy poranek, rwnie patrzy na tak ponur rzek, tylko e bya ni Ofanto.
Wwczas kwatera gwna amerykaskiej 15 Armii Powietrznej staa w poudniowych Woszech. On
by tam dowdc - wieo upieczonym i dnym czynw i sawy.
W czasie tamtego spotkania sztabowego, o ktrym dzi nie moe nie myle, on wanie, wrd
nieustannych sprzeczek z gwnodowodzcym siami powietrznymi aliantw w Europie, generaem
Spaatzem, ustala cele bombardowa dla jednostek alianckich, kierowanych na terytorium Austrii
i poudniowych Niemiec. Akcja ta rozpocza si zim 1944 r. Bya to wielka operacja, w ktrej udzia
bray tysice bombowcw, wrogie miasta zamieniay si wwczas w kup gruzu i rumowisk.
Generaowi wydaje si, jakby to wszystko byo dopiero wczoraj. Nazajutrz po naradzie, tj. 27 lutego,
zniszczone zostay kolejno Regensburg, Augsburg, Frth i Stuttgart. By to wynik dokadnego
planowania operacji, a jednoczenie osobisty triumf, byskotliwy sukces w jego karierze w lotnictwie.
Twining powoli odwrci si i skrzyowa rce na piersi. Dzi jest szefem sztabu amerykaskich Si
Powietrznych. Nie potrzebuje si ju obawia jakiegokolwiek sprzeciwu ktrego z dowdcw. Jedno,
co go dzi denerwuje, to enujcy fakt, e na czterech wyprbowanych sztabowcw, jakimi byli
admira Souers, genera lotnictwa Vandenberg, admira Hillenkoetter i szef sztabu Eisenhowera
Bedell Smith, jeden po drugim w latach 1947 do 1953 zostali z kierowniczych stanowisk
amerykaskiego wywiadu zwolnieni i ostatecznie zastpi ich adwokat, przedstawiciel koncernw
i zakulisowy polityk - amerykaski mistrz intrygi - Allan Welsh Dulles.
Moi panowie, na c mamy jeszcze czeka? - odezwa si z tyu Dulles, ktry trzymajc kilka jakich
papierw obszed dookoa st. - Departament Stanu jest ju zreszt o tym poinformowany. Mog
panw zapewni, e pomys, ktry jestem gotw pniej panom przedstawi szczegowiej, zosta
tam ju zaakceptowany.
Co do tego nikt nie mia wtpliwoci. Wszyscy bowiem wiedz, e dyrektor CIA omawia kady krok ze
swoim starszym bratem Johnem. Nigdy jeszcze w Stanach Zjednoczonych nie istniaa tak doskonaa
harmonia pomidzy wywiadem i Departamentem Stanu jak wanie od 26 lutego 1953 r., tj. od dnia,
kiedy szedziesicioletni wwczas Allan Dulles zaj swoje stanowisko przy E-Street 2430.
W niespena trzy miesice po zwycistwie wyborczym republikanw rodzina Dullesw zaja
dokadnie takie pozycje, o ktrych zawsze marzya i do ktrych od dziesitkw lat wytrwale dya -

mianowicie decydujce stanowiska wadzy w Stanach Zjednoczonych. Wspdziaanie braci

uzupeniaa doskonale konspiracyjna dziaalno zagraniczna ich siostry Eleonory.
Obecni usiedli za stoem. Dulles zapi tweedow marynark, po czym wyczekujco gadzi swoje
szerokie, jasnoszare wsy. Pierwszy odezwa si genera Twining:
- Nasza akcja wywiadowcza nad Blokiem Wschodnim wesza w krytyczne stadium. Balony daway
dobre rezultaty, ale obecnie wrg je unieszkodliwia. Mimo to uwaam, e nie powinnimy tu robi
adnej przerwy.
- My, w Urzdzie Badawczym Si Powietrznych - zabra z kolei gos podpukownik Hemlock - nie
wierzymy, by Rosjanie byli w stanie zestrzeli Moby Dick. Lataj one dostatecznie wysoko.
Dotychczas Rosjanom udawao si obniy ich lot za pomoc sygnaw radiowych. Jeli poprawimy
system szyfrowy naszych balonw, mona bdzie z powodzeniem unikn sytuacji, w ktrej nasze
balony byyby posuszne rozkazom przeciwnika.
- Takiego optymizmu moje wadze nie podzielaj - owiadczy ekspert NASA - Prewitt.
Podczas gdy fachowcy roztrzsali szczegy zagadnienia, Allan Dulles nabija swoj fajk.
Przysuchiwa si tym gosom wprawdzie, ale decyzje podejmowa sam. Mianowany przez prezydenta
i tylko przed nim odpowiedzialny panowa nad najsilniejszym aparatem szpiegowskim, jaki znaa
historia Ameryki. By to czwarty rodzaj broni - jak on sam t sub nazywa - ktry dysponowa
najlepszym i najsilniejszym personelem, najlepiej scentralizowanym i najlepiej finansowanym
w caym wiecie kapitalistycznym.
Jego armia liczy oficjalnie trzydzieci tysicy ludzi. To tylko siy gwne. Do nich dochodzi 10 tysicy
potajemnie zaangaowanych obywateli amerykaskich i cudzoziemcw. Wykonuj niby normaln,
niewinn prac, ale w rzeczywistoci pracuj dla niego studenci, artyci, naukowcy, ekonomici
i nawet duchowni. Woli on zawsze ludzi, ktrzy umiej logicznie myle, rwnie takich, ktrzy
zdobyli sobie nazwisko w sporcie, nauce, rolnictwie lub zwizkach zawodowych i std pozostaj poza
wszelkim podejrzeniem o szpiegostwo.
Zreszt, aby zosta agentami, wszyscy musz si sta nowymi, innymi ludmi. W wielu szkoach
szpiegowskich przechodz oni specjalne kursy. Tam te zaopatruje si ich w wymylone yciorysy
i uczy co najmniej jzyka rosyjskiego. Ucz si take obsugiwa aparaty radiowe oraz zabija bez
robienia haasu. Opanowuj take rne drobne sprawy dnia codziennego w danym kraju. Np. jak
nadaje si telegram w Sofii, jak w Austrii zamawia si piwo, jak jedzi si w Berlinie S-Bahnem (kolej
elektryczna). Poniewa agent moe si porusza tylko z dowodem osobistym, drukarnie CIA fabrykuj
wic dowody wszystkich krajw na kuli ziemskiej.
Inna rzecz, ile to moe kosztowa dolarw. Ile trzeba potu i krwi, by z tych spokojnych Amerykanw
sformowa podziemne grupy, ktrym powierza si zadania w Korei, Mandurii, w Chinach i Polsce, na
Wgrzech i w Karelii..., by stworzy posterunki podsuchowe, grupy szantaystw i partyzantw,
ktre byyby zdolne zahamowa rozwj komunizmu, aby jednoczenie stworzy sie opasujc cay
wiat, ktra by posuya do uratowania systemu kapitalistycznego. I to wszystko jest w jego rku.
Naczelnemu kierownictwu CIA podlega wszystko, cokolwiek moe posuy do postawienia
i wykonania powyszych zada. Tak ogromny jest nakad pracy, tak wielki jest ich cel kocowy.
Nasyci wszystkie dziedziny ycia spoecznego na wiecie agentami CIA, wcisn ich w najmniejsze
nawet ogniwo - oto pragnienie Dullesa. Nazywa on to totalnym szpiegostwem. Dla zrealizowania
swoich celw Dulles ma dziesi razy wicej ludzi ni ostatni hitlerowski szef tajnej suby, Walter
Schellenberg, ktry wynalaz to pojcie. Aby w dziele tym nie odmwiy swojego udziau wojsko,

dyplomacja, badacze naukowi, gospodarka, kultura, technika - musi on zaprezentowa si na

cotygodniowych posiedzeniach Krajowej Rady Bezpieczestwa wesp z National Intelligence
Estimate39, podczas ktrych skada informacj o sytuacji w wiecie jako najlepiej poinformowany
czowiek wiata. Jeli uda mu si przez dozowanie informacji opanowa to najwysze gremium
Stanw Zjednoczonych, wwczas bdzie mona powiedzie, e rzeczywicie kieruje on losami
swojego kraju.
Tak w kadym razie jemu samemu si wydaje. Przeszed kolejne szczeble drabiny. Od 1916 do 1926 r.
pracowa jako sekretarz kilku ambasad i naczelnik wydziau w Departamencie Stanu. Po wejciu do
firmy adwokackiej swojego starszego brata by radc prawnym z ramienia Stanw Zjednoczonych
podczas konferencji midzynarodowych i nawet rozbrojeniowych (np. w Genewie 1932/33). W roku
1941 zosta skierowany do Berna, jako szef wywiadu amerykaskiego na kontynencie europejskim. Za
dziaalno sw otrzyma w roku 1946 Medal of Merit (Medal za zasugi), najwysze odznaczenie
dla cywilw. Jak podaj jego biografowie, suy ojczynie przez 40 lat. Teraz zbiera zapat za sw
dziaalno. Jest on u steru centralnej wadzy. Wadza spoczywa w jego rku.
W rzeczywistoci prawdziwi wadcy stoj o stopie wyej od niego. Przez cae swoje ycie by
faktycznie obroc i ordownikiem interesw Standard Oil Company. Ju jako mody dyplomata,
potem jako pracownik biura prawnego przemysu naftowego - Sullivan & Cromwell - potem z kolei
jako szef wywiadu w Szwajcarii i wreszcie jako szef CIA. Na stanowisko to skierowa go naftowy
potentat. Standard Oil of New Jersey jest najbogatszym rdem imperium Rockefellera, jego 62miliardowym gigantem, ktry w cigu pidziesiciu lat zacz przeciga 65-miliardowe cesarstwo
rodziny Morganw. A poniewa ostatnio grupa Rockefellera przejmuje w tym wzgldzie
kierownictwo, to i jej wpywy na polityk amerykask s coraz wiksze. Jest to, oczywicie,
jednoczenie owa sia napdowa dla braci Dullesw, ktra ich wysuna na kierownicze stanowiska,
gdy tylko dowiedli, e s wierni i cakowicie oddani koncernowi.

Samolot-widmo
Dulles zsun lekko swoje profesorskie okulary i rzuci okiem na pismo zatytuowane 10-10. Potem
spojrza wymownie na Twininga. Jakby genera przyj t wiadomo, gdyby mu tak otworzy
i przekaza ten dokument - pomyla w duchu - gdyby si dowiedzia, e sprawy strategicznego
wywiadu lotniczego nad Blokiem Wschodnim maj by wyjte spod jego kompetencji? Dalej, e po
dowiadczeniach z Moby Dick wywiad postanowi stworzy wasne jednostki lotnicze do tego celu,
niezalene od si powietrznych. Wanie w ramach nowo utworzonego oddziau 10-10, ktrego
projekt ma teraz przed sob. Lepiej chyba jeszcze z tym troch poczeka.
Tymczasem Prewitt, specjalista z NASA, wyj ze swojej teczki kilka szkicw technicznych, puci je
obiegiem. Wrd szkicw jest take zdjcie pewnego modelu. Przedstawia on prymitywn maszyn
o niezwykej rozpitoci. Zgodnie z rysunkiem jej dugo miaa wynosi tylko 14,6 m, a rozpito 29
m, przy powierzchni skrzyde ok. 62 m2. Dotychczas nie byo jeszcze samolotu silnikowego o tak
wysmukym, wyjtkowo duym pacie. Jego usterzenie jest proste, wolnonone i ma tak samo
trapezowy ksztat jak skrzyda. Z tyu w kadubie znajduje si rdo napdu - najnowoczeniejszy

39

NIE - Narodowy Komitet Ocen Wywiadowczych (odrbny dzia CIA).

turboodrzutowy silnik typu Pratt & Whitney J-57. Komory wlotowe powietrza znajduj si z obydwu
stron, bezporednio za kabin pilota.
Prewitt wskazuje na zesp napdowy. Przy ziemi ma on si cigu 5 ton - wyjania nie bez dumy. Dziki temu samolot moe si wznie na wysoko 21 000 m i tam jeszcze osiga 750 km/godz. Przy
locie horyzontalnym jego maksymalna prdko wynosi 920 km/godz. Jest to oczywicie moliwe przy
doskonaej jakoci wykonania powierzchni samolotu i jej gadkoci. Aeby zredukowa do minimum
opr czoowy, zrezygnowano waciwie ze wszystkiego, co mogoby go powikszy. Poza tym pilot
moe na czas jaki wyczy silnik i unosi si na maszynie jak na szybowcu - nowa sensacja oszczdzajc tym samym paliwo. Dziki temu samolot moe si utrzymywa w stratosferze do 10
godzin. Loty prbne prototypu pomylnie zostay zakoczone wczoraj. Podpukownik Hemlock
pochyli si do przodu. Przypomina sobie, e tego rodzaju idea powstaa ju w roku 1954 w Urzdzie
Badawczym Si Powietrznych. Wszystkie szkice i zdjcia nosiy wwczas stempel cile tajne. Teraz
wszyscy zrozumieli, o co chodzio. I chocia w jego urzdzie przebkiwao si o tym ju od miesicy,
jest w tej chwili t informacj jak najbardziej zaskoczony. Nie domyla si, e sprawy ju a tak
daleko poszy.
- Kto tego dokona? - spyta.
- Lockheed - odpowiedzia Prewitt. - Projekt pochodzi od samego szefa konstruktorw Lockheeda, od
Clarence L. Johnsona. Po prostu genialne! Johnson wszdzie, gdzie mona, zmniejszy ciar. Prosz,
popatrzcie, panowie, tutaj. Mechanizm podwozia skada si z pary k nonych w ukadzie tandem
chowanych w kadubie i k wspornikowych na kocach pata wciganych w komory skrzydowe.
Pukownik rezerwy mwi z emfaz. Lockheed Aircraft Corporation w Burbank, Kalifornia, jest obok
zakadw Douglasa najwiksz pozycj w bilansie Grupy Finansowej Los Angeles, w zarzdzie ktrej
pozostaje on od czasu, kiedy zdj mundur. Mio mu, e tym razem fachowa informacja, ktr
demonstruje, i jednoczenie reklama wasnej firmy wietnie si uzupeniaj i do siebie pasuj.
- Johnson chcia budowa gwnie ze specjalnego drewna i tworzywa sztucznego - kontynuowa
swoje objanienia. - Chcia w tym nawiza do dowiadcze brytyjskich lekkich bombowcw
Mosquito. Potem jednak okazao si, e przy maksymalnej prdkoci tylko metalowe pokrycie
gwarantuje pene bezpieczestwo. Mimo to maszyna jest lekka, sowem to samolot typu poredniego
- waciwie mona by go umieci pomidzy jednoosobowym myliwcem rozpoznawczym
a szybowcem. Specjalny lakier, pochaniajcy impulsy radarowe, zapewne bardzo utrudni
identyfikacj samolotu.
- Jak nazywa si ten typ? - przerwa mu szorstko Twining. Po raz pierwszy zdarza si, e samolot
szpiegowski zosta zaprojektowany i doprowadzony do produkcji seryjnej, bez wiedzy i zgody Sztabu
Generalnego Si Powietrznych. Co za skandal. Tego nie mona przecie cierpie.
- U-2 - odpowiedzia Prewitt, ktry obawia si starcia z generaem, lecz teraz przezwyciywszy ten
odruch, kontynuowa znw rzeczowo. - Chciabym doda, generale, e nazwanie tego samolotu jest
rwnie niezwyke jak i caa jego konstrukcja. Owe U zapoyczylimy od lotnictwa morskiego. Tam
nazywaj si tak samoloty wielozadaniowe. Nasz samolot nie jest naturalnie przewidziany do lotw
morskich. Jego nazwa ma tylko zamaskowa faktyczne przeznaczenie. Jako przeznaczenie okrelilimy
dla niego wysokociowe loty badawcze oraz loty meteorologiczne.
- Jest to waciwie swego rodzaju samolot-widmo - powiedzia teraz Dulles. - Niektre momenty jego
powstania mog rzeczywicie nosi taki charakter. W kadym razie samolot ten pomoe nam
wykonywa zadania za elazn kurtyn... CIA zamwia u Lockheeda 12 takich samolotw.

- CIA? - spyta Twining. - To brzmi tak, jakby pan chcia mie wasne lotnictwo, sir.
Fakt ten ugodzi go bolenie. To ju przecie szczyty! Do tego nie doprowadzi nigdy nawet Himmler,
ktry przecie te chcia mie wasne lotnictwo.
- I tak, i nie - odrzek niepewnie Dules. - U-2 jest w kadym razie idealnym samolotem
wywiadowczym dalekiego zasigu. Jest to nasza wielka szansa i nadzieja na przyszo. Dlatego te
musimy zrobi wszystko, by jego istnienie utrzyma w tajemnicy. Jak najmniej osb powinno wiedzie
o tym. Byoby to jednak niemoliwe, gdyby U-2 wszed w pole widzenia si powietrznych z ich
milionowym personelem i zosta im podporzdkowany. Dlatego te chciabym za pana zgod,
generale, prosi naszego przyjaciela Prewitta, by zechcia cay ten projekt potraktowa oficjalnie jako
zlecenie cywilnych wadz badania kosmosu. Jestem zdania, e NASA byaby wietnym patronem dla
U-2. Gdyby zechciaa wanie da tej imprezie organizacyjn opraw, byby to doskonay kamufla.
Moglibymy do NASA wczy specjalny wydzia CIA, ktry zagwarantowaby nam gadk realizacj
caego przedsiwzicia.
Twining zaniemwi. Z tak przebiegoci nie liczy si. Po prostu z premedytacj wyczono go...
Genera zmierzy Prewitta z pogard. Oto jeden z tych byych oficerw lotnictwa, ktrzy za wysok
pensj ciaem i dusz zaprzedali si przemysowi lotniczemu. Dwudziestu takich cwaniakw
usadowio si tylko u samego Lockheeda, zbiegaj si niejako u drzwi w Pentagonie, gdzie na swoje
stare stanowiska powrcili ich byli podwadni. Apeluj teraz do nich w imi dawnego koleestwa.
Nie jest wic im zbyt trudno zapewni sobie peny portfel zamwie! Nie ma w tym nic cudownego,
e wanie u Lockheeda obroty roczne sigaj miliardw dolarw... On nie ma nic przeciwko tym
kreaturom, ktre speniaj rol swego rodzaju spoida pomidzy wielkim businessem i armi.
Sam zakupi u nich ogromn ilo maszyn Starfighter, tak jak zreszt wczeniej Neptune oraz
transportowce Hercules, dalej samoloty wczesnego ostrzegania radiolokacyjnego Super
Constellation. Jednake nigdy nie podejrzewa, e maym zamwieniem, jakim jest przedstawiona tu
seria U-2, tak go wystawi. Sowem zdradzili stary rodzaj wojsk i zaprzedali si w caoci wywiadowi.
W sukurs przyszed mu pukownik Hemlock.
- A piloci? - spyta. - Skd pan chce, sir, wzi pilotw do tych maszyn? Czy nad Rosj maj na U-2
lata moe piloci cywilni?
- Wanie tu licz na poparcie panw - odrzek Dulles. - Myl tutaj o pierwszorzdnych, zasuonych
pilotach, ludziach ze specjalnym dowiadczeniem sucych w najlepszych waszych jednostkach.
Musieliby pod kadym wzgldem wyczy si z normalnego lotnictwa wojskowego; zatrudni ich
NASA... pacimy dobrze.
- To ju paska sprawa. - Twining odsun energicznie krzeso, wsta. Opanowuje si jeszcze z duym
wysikiem. Wobec podwadnych, jakimi s Hemlock i Prewitt, nie moe by zbyt ostry.
- Nikt nie bdzie panu przeszkadza werbowa zwolnionych pilotw, sir. Moe pan to zaatwi
w kadej chwili z moim wydziaem personalnym. Ja tylko pytam sam siebie, dlaczego pan to wszystko
ze mn omawia, skoro nie potrzebuje lotnictwa dla swojego projektu.
- Bez Air Force, niestety, nie mona - woa Prewitt ugodowo. - Niech pan pomyli o sowieckiej
barierze radarowej, generale! Bdzie ona z miesica na miesic wysza i gstsza. Nasze samoloty
rozpoznania radioelektronicznego powinny jeszcze czciej lata nad granic z Blokiem Wschodnim,
jeli chcemy znale wystarczajc ilo luk dla bezpiecznego wlinicia si U-2.

Nie jest zbyt taktowny - myli sobie podpukownik Hemlock. - My mu mamy uatwia drog! Poza
tym mgby mwi troch ciszej. Budynek powinien by wprawdzie dostatecznie zabezpieczony, ale
jednoczenie w samym Urzdzie Bada Si Powietrznych wyprbowano niedawno aparat
podsuchowy, ktry moe podobno notowa rozmowy prowadzone w odlegoci 1 kilometra,
w pomieszczeniu odgrodzonym cianami, jeeli tylko pomieszczenie to posiada szyby w oknach,
ktrych rezonans przenosi wypowiadane sowa na zewntrz. Przecie wrg mg to urzdzenie ju
zainstalowa gdzie naprzeciw, w ktrej z will po drugiej stronie Potomacu?

I rekin, ktry ma zby...

Zapanowao przygniatajce milczenie. Nathan F. Twining chodzi tam i z powrotem, wreszcie staje
przy cianie, koo mikkiego fotela-leniwca obitego ciemnozielon skr, z wysokim podnkiem.
Szef CIA wypoczywa sobie na nim, kiedy mu zbytnio dokucza artretyzm. Nieforemne krzeso wyjania
wszystko generaowi: dobrowolnie nigdy by tak pokoju jego rywal sobie nie urzdzi. Ale kto go do
tego zmusi? Przecie rodzina Dullesw ma potne wpywy, reprezentuj dzi wszystko, co w
Stanach Zjednoczonych przedstawia si i majtek. Czy potrzeba tu jeszcze co aranowa?
Allan Welsh Dulles pyka ze swojej krtkiej fajki. Wie, e pozycja Twininga jest rwnie silna. Wydaje
on rozkazy 936 000 ludzi, a wyglda na to, e niedugo stanie na czele caej armii, tj. 2,6 miliona
wojskowych i 1,3 miliona cywilw. W przyszej wojnie jego flota powietrzna miaaby decydujce
znaczenie. Poyka ona rocznie 1,1 miliarda dolarw, tj. cztery razy tyle, co otrzymuje CIA.
Dulles jako udziaowiec Biura Prawnego Wall Street Sullivan & Cromwell by dostatecznie dugo
zaangaowany w dziaalno grupy Rockefellera, by pozna uczucie posiadania miliardw, ktrych
brak zwykemu obywatelowi. Zna on t cen, jest akurat czowiekiem, ktremu liczby wiele mwi.
Za 30 dolarw mona kupi karabin, za 1 milion dolarw mona ju kupi odrzutowiec, a za 170
milionw - lotniskowiec. Projektowany bombowiec naddwikowy, B-58 Hustler, poknie tyle zota,
ile sam way. 26 milionw jedna sztuka. Zgodnie z budetem Aktivity 2100 wywiadowi
wojskowemu daje si do dyspozycji 176 milionw dolarw. Moby Dick kosztowa 200 milionw
dolarw. Siedemdziesit milionw dolarw przeznacza rzd Stanw Zjednoczonych rocznie na
badania raka i jego zwalczanie...
Jak zrealizowa teraz ten plan? Moe za porednictwem brata, z ktrym wczoraj wieczorem
rozmawia. John znw uskara si na ble, operacji chyba si nie uniknie. Medycyna w tej bardzo
wanej dziedzinie dalej spoczywa w rkach boskich. A moe brak im pienidzy na leczenie? Musi im
wystarczy suma, za ktr Twining nie kupiby ani poowy eskadry bombowej, nie mwic ju o jej
eksploatacji. A zatem sumka, za ktr na Cap Canaveral mona wystrzeli trzy, cztery rakiety.
To nie jest jednak to, o czym mwili wczoraj wieczorem z bratem. Kiedy bowiem omawiali program
U-2, John powiedzia, e lotnictwo moe speni wan rol w polityce zagranicznej. Wyrazi si, e
jest to elastyczny instrument nie dajcy si porwna z mizernymi ekspedycjami floty morskiej,
ktrymi posugiway si w przeszoci stare mocarstwa kolonialne dla wymuszenia posuchu w swoich
koloniach. Lotnictwu zawdzicza zarwno swoje ocalenie Czang Kai-szek, jak i obalenie rzdu Arbenza
w Gwatemali... Ostatnie wydarzenie upamitnio si Johnowi szczeglnie silnie, poniewa by sam
akurat akcjonariuszem koncernu bananowego - United Fruit Company - ktry wanie Arbenz chcia
wywaszczy.
Nie moe by adnej ktni pomidzy lotnictwem a wywiadem! S wzajemnie zdane na siebie.

- Generale - odezwa si Dulles - szczerze mwic, dzielimy jedynie midzy siebie zadania. Realizowa
je bdziemy w trzech etapach. Pan wskae nam luki w sowieckiej barierze radarowej, my wliniemy
si przez nie, eby rozpozna paskie przysze cele bombardowa. Dziki temu bdzie pan si zawsze
orientowa, gdzie i kiedy najodpowiedniej zada wrogowi cios.
Twining obrci si, poj natychmiast, co mu zaoferuj: przekazanie lotnictwu filmw wykonanych
przez U-2 oraz ocena celw dopiero co rozpoznanych przez jego specjalistw - oto baza, na ktrej
moe doj do porozumienia. Aktualna dokumentacja celw to dla niego czysty pienidz. Jest to
pierwszy warunek do nagego uderzenia atomowego, za czym wypowiadaj si ostatnio
wiceprezydent Nixon, minister Lotnictwa Wojskowego Quarles, sekretarz obrony Brucker i szef
planowania Dogde. Wprawdzie poprzednik Twininga zmary genera Vandenberg ustali ju 70
najwaniejszych celw w ZSRR - notabene ten sam Vandenberg, ktry w roku 1944 dowodzi w Anglii
9 Armi Lotnictwa Taktycznego i na ktrego biurku obok zdjcia lotniczego, przedstawiajcego
zdruzgotan fabryk oysk kulkowych w Schweinfurcie, stao zdjcie - nie zniszczonej - elektrowni
syberyjskiej. Jednake liczba celw rosa przecie z miesica na miesic.
- Okay - powiedzia i wrci do stou.
Podczas gdy w dniu tym rozpocz si miaa najwiksza i najbardziej wyrafinowana
z dotychczasowych akcja szpiegowska przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu, w gitki instrument
pracowa nieprzerwanie dla dobra zagranicznej polityki agresji Stanw Zjednoczonych uprawianej
wobec pozostaego wiata. Amerykascy lotnicy latali, zamaskowani lub bez adnej maski, do
modych neutralnych krajw grupy antyimperialistycznej, by zabezpiecza interesy braci Dullesw.
Ich cel: przez demonstracj siy, pucze wojskowe i bezporedni nacisk wyrywa kolejne kraje z obozu
neutralnego i wciga je do bloku zachodniego. Oto lista ich wtpliwych sukcesw.

Dwanacie lat w roli powietrznego andarma

1953-1954
Wietnam
Transport jednostek kolonialistw francuskich przez amerykaskie samoloty charterowe.
1954
czerwiec-sierpie, Gwatemala
Amerykaskie bombowce (B-36) zaopatruj w bro wkraczajcego do Hondurasu przywdc puczu,
pukownika Armasa. Lotnictwo jednostek zamachowcw, obsugiwane przez lotnikw
amerykaskich, bombarduje rne miejscowoci Gwatemali. Po wkroczeniu kliki Armasa maszyny
amerykaskie lduj otwarcie i utrzymuj zamachowcw przy wadzy.
1956
Austria
Przelatujce bombowce amerykaskie nie zwaaj na fakt wycofania si jednostek okupacyjnych,
naruszaj przestrze powietrzn Austrii i jej neutralno, ignoruj take w piciu wypadkach
ostrzegawcze salwy artylerii przeciwlotniczej.

1957
Pocztek listopada, Syria
Podczas kryzysu na Bliskim Wschodzie transportowce amerykaskiej VI Floty lataj caymi dniami nad
terytorium Syrii, aby zastraszy rzd odnoszcy si przyjanie do Egiptu. Mimo wczeniejszego
podobnego napadu lotnictwa anglo-francuskiego na Egipt (listopad 1956) akcja nacisku tym razem
nie odnosi skutku.
1958
16 sierpnia, Indonezja
Minister Spraw Zagranicznych tego kraju, Subandrio, prosi ambasadora Stanw Zjednoczonych w
Indonezji o wstrzymanie interwencji lotniczej. Rozbicie puczu wojskowego popieranego przez
Ameryk dostarczyo dowodw, e napady terrorystyczne realizowane byy przy pomocy
amerykaskich samolotw i lotnikw.
1958
wrzesie, Liban
Ldowanie amerykaskich jednostek morskich i ldowych.
1959
12 czerwca, Algieria
Partyzanci algierscy zestrzeliwuj amerykaski samolot wojskowy, ktry startujc z bazy w Libii
(Wheelus Field) wspiera dziaania francuskie w Algierii.
12 padziernika, Kuba
Fidel Castro protestuje przeciw cigym nalotom z kierunku Florydy. Amerykaskie samoloty zrzucay
ulotki, przewoziy agentw; strzelajc z broni pokadowej zabiy 2 osoby, a 47 raniy.
1960
Stycze, Kuba
Podczas jednej nocy samolot wywiadowczy U-2 sfotografowa, za pomoc specjalnej aparatury, ca
wysp.
Indonezja
Sd wojskowy w Dakarcie wyda wyrok na amerykaskiego pilota - Allana L. Pope - ktry zosta
zestrzelony na samolocie zamachowcw w czasie puczu nad Amboin. Dziaajc z amerykaskiej bazy
na Filipinach, Pope zaatakowa port Ambon, zabijajc 17 marynarzy i niszczc 100 domw.
1960
9 lutego, Kuba
Nie rozpoznane samoloty, ktre nadleciay od strony Florydy, zrzuciy na prowincj Camaguay
materia zapalajcy. Spalio si 147 ton trzciny cukrowej.
18 lutego

W czasie ataku na fabryk cukru w Hawanie zosta zestrzelony piracki samolot amerykaski.
Dwuosobowa zaoga zgina.
21 lutego
Dwusilnikowy samolot o nie ustalonej przynalenoci pastwowej zrzuci bomby na rafinerie ropy
naftowej koo Hawany.
22 lutego
W miejscowoci, gdzie zestrzelono jeden z samolotw amerykaskich, znaleziono map, na ktrej
byy zaznaczone plantacje cukrowe, wczeniej spalone z powietrza.
12 maja
Pilot amerykaski Mathew E. Duke zosta zestrzelony w czasie prby zrzucenia agentw ze swego
samolotu sportowego. Maszyna roztrzaskaa si o skay.
20 wrzenia do 4 padziernika, Austria
Trzy samoloty, wracajce z Woch przeleciay bezprawnie nad Tyrolem i wyldoway na lotnisku
NATO w NRF.
8 padziernika, Austria
Ministerstwo Spraw Zagranicznych skada protest na rce ambasadora Stanw Zjednoczonych w
Wiedniu wobec kolejnego naruszenia przestrzeni powietrznej Austrii przez amerykaski migowiec
wojskowy.
30 padziernika, Laos
Amerykaskie transportowce dostarczyy - z nalecego do paktu SEATO Syjamu - 500 skrzy z broni
do miejscowoci w poudniowym Laosie, przeznaczon dla jednostek prozachodniego generaa
Novosana, przywdcy puczu. Pniej lotnictwo amerykaskie przekazao uczestnikom puczu
Dakoty do ich wasnego uytkowania.
30 grudnia, Indie
Jak donosi hamburski Spiegel, nieznane samoloty, ktre nielegalnie przekroczyy pnocn granic
Indii i ktre ponosz win za spowodowanie incydentw, okazay si maszynami amerykaskimi,
ktre wystartoway z Formozy i chciay zaopatrzy rebeliantw w Tybecie w bro i amunicj.
(Ju 26 maja Chiska Republika Ludowa bya zmuszona skierowa do rzdu Stanw Zjednoczonych
sto pierwsze ostrzeenie z powodu kolejnego naruszenia jej przestrzeni powietrznej).
1961
5 marca, Kuba
Fidel Castro owiadczy w telewizji, e jeden z kubaskich myliwcw zestrzeli dwusilnikowy samolot
amerykaski. Drugi samolot zosta uszkodzony przez artyleri obrony przeciwlotniczej. Po tym
maszyna ta wyrzucia swj adunek, tj. lekkie dziako, karabin maszynowy oraz amerykaskie karabiny
wojskowe, i wyldowaa na brytyjskiej wyspie Jamajka.
27 marca, Laos

W Vientiane, nad wysokim wzgrzem Jarres, zosta zestrzelony samolot amerykaskiego attach
lotniczego, przy czym ujawnio si amerykaskie poparcie puczu.
17-19 kwietnia, Kuba
Podczas inwazji w Playa Giron (Zatoka wi) zgino 4 amerykaskich pilotw, wiozcych
bombowcem B-26 uchodcw kubaskich. Od tego czasu ich ony otrzymuj za porednictwem
zamaskowanej firmy Double Chek Corporation, Miami Springs rent wdowi w wysokoci 245
dolarw miesicznie.
2 lipca, DRW
Nad Prowincj Ninh-Binh zostaje zestrzelony amerykaski samolot C-47. Na pokadzie samolotu
znaleziono agentw i bro reimu poudniowowietnamskiego.
1962
11 lutego, Wietnam Poudniowy
Nad terenem partyzanckim zestrzelono transportowiec amerykaski z 8 onierzami. Waszyngton
wyjania, e w Wietnamie Poudniowym przebywa 5000 osb w charakterze nie biorcych udziau
w walce doradcw wojskowych (zgodnie z postanowieniami Konferencji Genewskiej w kraju tym
moe przebywa jedynie 685 takich doradcw).
11 marca, Wietnam Poudniowy
Korespondent Reutera Smark donosi z Sajgonu: Wysoko postawione koa Stanw Zjednoczonych
uchyliy zdaje si rbka swojej najsurowiej strzeonej tajemnicy - kampanii przeciw partyzantom:
samoloty Air Force atakuj od trzech miesicy poudniowowietnamskich partyzantw bombami
i broni maszynow z samolotw.
8 sierpnia, Laos
Rzecznik rzdowy stwierdza, e samoloty amerykaskie, dziaajc ze swojej bazy wojskowej w
Syjamie, dokonay od zakoczenia wojny domowej 347 lotw wywiadowczych nad terytorium
laotaskim.
30 sierpnia, ZSRR
Amerykaski samolot U-2 lata w cigu 9 minut nad poudniowym Sachalinem w pobliu miasta
Jasna-Sachalisk. Waszyngton usprawiedliwia si niezwykle trudnymi warunkami lotu.
9 wrzenia, ChRL
Nad wschodni czci ChRL zosta zestrzelony niekonwencjonalnymi rodkami (minister Obrony
Narodowej - marszaek Lin Piao) samolot U-2. Waszyngton wyjania, e w lipcu 1960 r. firma
Lockheed otrzymaa jakoby zezwolenie na eksport dwch tego typu samolotw na Taiwan (Formoza).
Od grudnia 1960 r. samoloty te s wysyane stale nad ChRL przez Czang Kai-szeka, poniewa
deklaracja Kennedyego ze stycznia 1961 r. o zaniechaniu prowadzenia tego rodzaju akcji dotyczy
tylko Zwizku Radzieckiego.
(Trzeba tu jeszcze doda, e wiadomo, i Stany Zjednoczone wyszkoliy 6 pilotw tajwaskich do
obsugi U-2. Rezultaty ich szpiegowskich lotw przekazywane byy Amerykanom.)
8 padziernika, Indonezja

U-2 w piciokrotnych nalotach fotografuje flot indonezyjsk koo wysp Molukw. Do 23

padziernika Dakarta stwierdzia siedem takich lotw szpiegowskich (Stany Zjednoczone przekazay
dwa samoloty U-2, podobnie jak Czang Kai-szek, Australii. Australia miaa obserwowa za pomoc
tych samolotw przygotowanie Indonezji do wyzwolenia zachodniej czci Nowej Gwinei).
27 padziernika, Kuba
Radzieckie rakiety zestrzeliy samolot U-2. Pilot, major Rudolf Anderson, zgin. Dwa naddwikowe
samoloty RF-101 Voodoo przelatyway nieprzerwanie lotem koszcym nad terytorium Kuby.
Zostay ostrzelane przez artyleri przeciwlotnicz. Waszyngton zagrozi, e w razie koniecznoci
fotograficzne rozpoznanie lotnicze bdzie przeprowadza w asycie myliwcw i bombowcw.
28 padziernika, ZSRR
U szczytu kryzysu kubaskiego samolot U-2 wtargn nad radzieckie terytorium w okolicy Pwyspu
Czukockiego i obra kurs na Moskw. W momencie pojawienia si myliwcw radzieckich pilot
amerykaski przerwa nakazane mu milczenie radiowe, prosi o podanie pooenia geograficznego
i odlecia. Prezydent Kennedy usprawiedliwia ten lot bdami nawigacji. Samolot nie mia jakoby na
pokadzie ani broni, ani sprztu fotograficznego. Jego zadaniem miao by stwierdzenie
promieniowania radioaktywnego nad Morzem Lodowatym, nie mia on przy tym zamiaru narusza
obcej przestrzeni powietrznej.
(W rzeczywistoci specjalne samoloty amerykaskie poszukiway wwczas ladw prowadzenia przez
Zwizek Radziecki prb z broni jdrow. Na podstawie tego uczeni amerykascy chcieli zdoby dane
o technicznym przygotowaniu nieprzyjaciela pod tym wzgldem. Jednoczenie sami amerykascy
publicyci, Daniel i Hubbel, w swojej Historii kryzysu kubaskiego pisz, e ...Nikt nie mgby mie za
ze Chruszczowowi, gdyby incydent ten przyj jako ostatni rajd wywiadowczy Amerykanw przed
atakiem lotniczym na Moskw... zwaszcza e tego rodzaju lot, wyprzedzajcy zwykle na osiem albo
dziewi godzin wikszy atak wojskowy, jest zjawiskiem absolutnie normalnym.)
1963
17 wrzenia, Kuba
Artyleria przeciwlotnicza zmusza do ldowania samolot pilotowany przez byego adiutanta wiernego
Amerykanom dyktatora Nikaragui, generaa Somoza.
20 wrzenia
Samolot amerykaskich Si Powietrznych ostrzela z broni maszynowej kubaskich i radzieckich
specjalistw poszukujcych ropy naftowej.
1964
1 maja
Fidel Castro protestuje w czasie manifestacji majowej przeciwko nowym lotom szpiegowskim Stanw
Zjednoczonych.
Podczas przyjcia majowego na Kremlu Nikita S. Chruszczw nazywa pogosk - jakoby na loty takie
Zwizek Radziecki wyrazi zgod - wymysem amerykaskim. ZSRR nigdy nie bdzie zawiera
porozumie z innym pastwem, ktre mogyby przynie szkod jakiemukolwiek trzeciemu pastwu
niezalenie od tego, czy chodzi o kraj may, czy te duy.
7 lipca, ChRL

Samolot U-2, ktry wystartowa z Taiwanu, zosta zestrzelony nad wschodnimi rejonami ChRL.
Prawdopodobnie bya to jedna z dwu tego typu maszyn, ktre posiada Czang Kai-szek.
5 sierpnia, DRW
Pod pozorem rewanu za domniemany napad cigacza na niszczyciel amerykaskiej VII Floty
z lotniskowcw Constellation i Ticonderoga startuj 64 bombowce amerykaskie, typu A-4
Skyhawk, do pierwszego ataku na Demokratyczn Republik Wietnamu. Bombarduj one cztery
porty i jeden magazyn materiaw pdnych. Osiem maszyn zostaje zestrzelonych, trzy uszkodzone,
jeden pilot wzity do niewoli.
Poowa sierpnia, Kongo
Z amerykaskiej bazy wojskowej w Pnocnej Karolinie startuj cztery maszyny transportowe z 50
skoczkami spadochronowymi na pokadzie do ograniczonej w czasie akcji transportowej w rejonie
Leopoldville.
2 wrzenia
Rzd Stanw Zjednoczonych wypoycza reimowi Czombego 10 transportowcw C-47, 10
migowcw i 7 samolotw szkolnych dla zdawienia powstania w Prowincji Wschodniej. Wszystkie
samoloty pilotowane s przez emigrantw kubaskich wyszkolonych przez US Air Force.
Koniec padziernika, Kamboda
Wojska rzdowe zestrzeliwuj amerykaski samolot wojskowy, ktry bezprawnie znalaz si nad
terytorium tego kraju. Omioosobowa zaoga ginie. Jedna z maszyn, uszkodzona, uchodzi do
Wietnamu Poudniowego.
18 grudnia, ChRL
Nad wybrzeem prowincji Fukien zostaje zestrzelony samolot RF-101 Voodoo. Rybacy ujmuj
czangkaiszekowskiego pilota - Hsieh Hsiang-ho.
1965
20 kwietnia, ChRL
Artyleria przeciwlotnicza zestrzelia nad poudniowymi Chinami bezzaogowy samolot szpiegowski
USA. Bya to szsta maszyna tego typu od pocztku roku.
28 kwietnia, KRL-D
Artyleria przeciwlotnicza Koreaskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej zestrzelia samolot
bombowo-rozpoznawczy typu RB-47.
11 czerwca, ChRL
Narodowowyzwolecza Armia ChRL donosi o zestrzeleniu piciu szpiegw lotniczych, ktrzy od
jesieni 1964 r. (gwnie na amerykaskich wywiadowczych maszynach) startujc z Taiwanu, naruszyli
przestrze powietrzn ChRL.
1967
8 lipca, Kongo

Trzy poddwikowe samoloty transportowe amerykaskich Si Lotniczych wysadzaj na ld 150

onierzy amerykaskich. Maj oni wesprze rzd Mobutu w walce przeciw powstacom.
23 sierpnia, Algieria
Wadze algierskie donosz o ujciu trzech Szwajcarw, ktrzy, lecc amerykaskim, licencyjnym
dwusilnikowym prywatnym samolotem nad Sahar, fotografowali tamtejsze rafinerie i urzdzenia
naftowe, rurocigi i lotniska. Trzej schwytani w Hassi-Messaoud lotnicy naleeli do wikszej grupy.
Naley si liczy z ujawnieniem tajnej dziaalnoci kilku instytucji okrelonych krajw.

Incydent nad Pierrelatte

Jak wykazuje przytoczona lista faktw, Ameryka rozszerzya swoj rol andarma powietrznego na
kraje neutralne, a take zaprzyjanione. Samoloty wywiadowcze tego kraju pojawiay si nie tylko nad
tajnymi obiektami Chin Ludowych, ale take Francji. Ju po pierwszym prbnym wybuchu francuskiej
bomby jdrowej, w lutym 1960 r., specjalne samoloty amerykaskie pobieray znad Sahary prbki
skaonego powietrza. Zupenie analogicznie, jak robiy to wczeniej po prbach radzieckich nad
Morzem Arktycznym.
O drugiej takiej prbie na Saharze Waszyngton donis wczeniej, ni uczyni to oficjalnie sam Pary.
Na pocztku stycznia 1965 r. wskutek niedyskrecji jednego z wysokich oficerw amerykaskich
wycignito na wiato dzienne fakt, i w gwnej siedzibie CIA na Europ, we Frankfurcie n. Menem,
znajduje si kartoteka celw, obejmujca 2200 wojskowych, przemysowo-zbrojeniowych
i portowych obiektw Francji. Dane te zostay ustalone po wikszej czci od 1962 r. przez
stacjonujce w NRF jednostki lotniczego wywiadu amerykaskiego.
Wiosn 1965 r. doszo po raz pierwszy do znacznych nieporozumie dyplomatycznych z powodu
szpiegowskich akcji amerykaskich. Prezydent de Gaulle poleci osobicie zamkn konsulat Stanw
Zjednoczonych w Papeete - stolicy Tahiti w Polinezji Francuskiej. W tym wanie rejonie, na atolu
Mururoa, na poudniowym Pacyfiku, miaa miejsce pierwsza francuska eksplozja atomowa. Kiedy
w lutym 1965 r. rozpoczy si przygotowania do przeprowadzenia prby, Stany Zjednoczone
otworzyy nagle swj konsulat zamknity w roku 1948 ze wzgldw oszczdnociowych. Do Tahiti
zawino jednoczenie niezwykle duo okrtw amerykaskich, zwikszya si te znacznie liczba
lotw w ten rejon. Waszyngton zwrci si do wadz francuskich z prob o zgod na utworzenie
kosmicznej stacji obserwacyjnej we francuskiej Polinezji.
De Gaulle odrzuci j, ogosi przestrze powietrzn nad Mururoa terenem zamknitym i wydali
konsula Stanw Zjednoczonych Greya.
Ostatecznie Ameryka przecigna strun. 18 lipca 1965 r. po poudniu zadwiczay dzwonki
alarmowe w pomieszczeniu kontrolnym francuskiego centrum atomowego - Pierrelatte. Na ekranie
radaru pojawi si nagle punkcik, ktry zblia si do strefy zamknitej, najbardziej strzeonej
i uzbrojonej miejscowoci Francji. Zaraz potem z pasa startowego miejscowego lotniska wznis si
w niebo jeden z bdcych stale w pogotowiu samolotw odrzutowych Vautour i zidentyfikowa w
punkt jako amerykaski samolot rozpoznawczy, typu RF-101 Voodoo. Amerykaski zwiadowca
przelecia nad zakadami, ktre produkoway uran dla bomb atomowych oraz reaktory dla okrtw
podwodnych o napdzie atomowym, na wysokoci jedynie 600 m. Kiedy pilot zauway za sob

Vautoura, doda gazu i mkn ptora raza szybciej w porwnaniu z Francuzem leccym
z prdkoci okoo 600 km/godz. Przelecia jeszcze dwukrotnie nad wspomnianymi obiektami.
Podczas czterech przelotw udao mu si wykona 175 zdj. Miejsce ldowania byo ju z gry
ustalone, Voodoo wyldowa wic w bazie amerykaskiej w Ramstein. Francja jednak wywalczya
wydanie dokonanych nad jej centrum atomowym zdj lotniczych.
Szef rzdu francuskiego by oburzony. Przed trzema laty, kiedy podczas kryzysu kubaskiego Dean
Acheson pokaza mu zdjcia lotnicze wyrzutni rakietowych ZSRR, wykonane na polecenie
Kennedyego przez U-2, w nielegalny sposb zdobyte zdjcia - jak donosili dziennikarze Daniel i
Hubbel - jeszcze go fascynoway, pociesza si tylko przy tym, e prezydent Stanw Zjednoczonych
informowa go jedynie o tym, a nie konsultowa si co do decyzji. Mona byo zobaczy - stwierdza
pniej jeden z naocznych wiadkw - jak de Gaulle si ciska, potem wrci do zdj i komentowa je
bardziej jako oficer, ni jako m stanu. Teraz reagowa zupenie inaczej. Sam wystpowa
w charakterze ofiary. Pierrelatte uchronio swoje najnowsze osignicie atomowe: zmniejszon
bomb - A, ktra moe by transportowana przez bombowiec Mirage-IV, oraz pierwszy odcinek
budowy oddziau rozszczepiania pod wysokim cinieniem izotopw, ktry mia produkowa uran 235
dla przyszej francuskiej bomby H... Ojczyzna bya w niebezpieczestwie.
Na protesty z Parya Amerykanie odpowiedzieli normalnymi wykrtami, ktre stosowali zwykle
wobec wielkich mocarstw. Przyznali, e faktycznie odmawiaj maym pastwom, takim jak Kuba czy
Wietnam Pnocny, prawa do wasnej przestrzeni powietrznej, natomiast w tym przypadku
oczywicie je respektuj - zbyteczne wic s nawet przeprosiny. Kwatera Gwna Stanw
Zjednoczonych w Wiesbaden odpowiedzialna za RF-101 zakomunikowaa, e maszyna zmienia
planowan tras, poniewa bya zmuszona omin burz. Na to odpowiedzia dyrektor wydziau
politycznego paryskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych - Charles Lucet, e po poudniu tego dnia
nad Rhnetal nie byo adnej burzy. Na dowd tego przedoy radcy ambasady Stanw
Zjednoczonych - McBrideowi - kilka ze 175 wykonanych wwczas zdj, ktre byy zupenie ostre.
Dopiero teraz Departament Stanu przyzna si do winy. Tumaczy si, e do tej godnej ubolewania
pomyki doszo z powodu rozmaitych przyczyn.
Byo ju jednak za pno. Prezydent de Gaulle, ktry przedtem nie byby za udaremnieniem Stanom
Zjednoczonym akcji szpiegowskich, teraz by rozdraniony do ostatecznoci. Jak podaje France Soir
wpad we wcieko, co zdarzao si zawsze, kiedy naruszona zostawaa suwerenno Francji. Po
tym wypadku jego antyamerykaskie nastawienie wystpio jeszcze wyraniej. Na pocztku wrzenia
1965 r. zada od amerykaskiego rzdu podporzdkowania wszystkich amerykaskich baz
wojskowych dowdztwu francuskiemu. Zoy take owiadczenie, i uwaa, e obecno jednostek
amerykaskich w Europie jest niepotrzebna, a utrzymywanie baz i zintegrowanego Sztabu NATO na
ziemi francuskiej wrcz nie do zniesienia. Jego yczenia w sprawie zmian poszy tak daleko, i zada,
by siy zbrojne wszystkich zachodnich krajw byy zjednoczone pod dowdztwem Francuzw,
jednake bez moliwoci dysponowania francusk broni atomow. Zwaszcza NRF powinna by
wyczona od decydowania o ewentualnym uyciu broni jdrowej. Zjednoczona w ten sposb Europa
zachodnia moe zawrze z Amerykanami pakt wojskowy starego typu (to jest bez integracji).
Najpniej do roku 1969, kiedy wyganie termin obecnego ukadu NATO, podporzdkowanie si
Amerykanom - nazywane integracj - powinno si skoczy.
Propozycje reformistyczne de Gaullea zaszokoway Waszyngton. Prezydent Stanw Zjednoczonych
Johnson rozwaa zupenie serio ewentualno wykluczenia Francji z zachodniego systemu sojuszw.
W poowie padziernika spyta on Pentagon i Departament Stanu, czy nie byoby moliwe
przerzucenie amerykaskich baz zaopatrzeniowych, w ktrych jest zatrudnionych okoo 30 000 osb,
z Francji do poudniowej Anglii. Specjalici odpowiedzieli mu, e tego rodzaju przegrupowania

kosztowayby Ameryk co najmniej 20 miliardw marek, a blok NATO straciby strategiczne zaplecze.
Jak sformuowao czasopismo U.S. News World Report, NATO byoby bez Francji tym, czym nazwa
NATO bez NAT - czyli O. Jeli wic w lot szpiegowski z Pierrelatte doprowadzi do tego wanie,
to naley stwierdzi, e by to najdroszy lot spord wymienionych na licie.

Tajemnica czarnego spa

Operacja U-2 bya ju dugo w toku, zanim Francja zdenerwowaa si na swoich sojusznikw, zanim
zagroona zostaa Kuba i zanim napadnity zosta z powietrza Wietnam Pnocny. Przez cztery lata
tkaa tajna suba amerykaska swojego rodzaju zason maskujc, za ktr mia si skry samolotwidmo. Samolotu nie mona uczyni niewidzialnym, chocia mona faktycznie zwodzi opini
publiczn. Zaleca si popiech. Ju w roku 1956 spadaj 2 samoloty, jeden w Kalifornii, drugi w
Niemczech zachodnich pod Kaiserslautern. Fachowcy zagraniczni zaczynaj si interesowa przyczyn
wypadkw i samym godnym uwagi samolotem.
Allan Dulles dochodzi do wniosku, e lepiej bdzie samolot zaprezentowa specjalistom wiatowej
klasy. Tak wic na pocztku 1957 r. w oficjalnej ksidze rejestracyjnej amerykaskiego przemysu
lotniczego pojawia si cywilna maszyna, ktrej osigalna wysoko okrelana jest liczb 70 000 stp
(21 300 m). Nazwano j: Samolot badawczy NASA - Lockheed U-2, i przydzielono lotniczej stacji
meteorologicznej. Dalszych danych dotyczcych tego typu brak. Zatajono rwnie koszt jej budowy.
W adnotacji nadmienia si jedynie: patent prywatny wiceprezydenta Lockheeda - Clarence L.
Johnsona. W kilka tygodni pniej kompetentny Wydzia CIA 10-10, urzd do spraw przestrzeni
kosmicznej, lansowa w prasie codziennej informacj, e U-2 po raz pierwszy nad Morzem Karaibskim
sfotografowa cyklon. W ten sposb chciano wywoa wraenie, e w lotach U-2 chodzi o godne
pochway przedsiwzicie badawcze.
W tym samym mniej wicej czasie wydarzyo si to, co amerykaski specjalista od zagadnie
lotniczych i dziennikarz telewizyjny - Jules Bergman, nazwa w trzy lata pniej prawdopodobnie
pierwsz wskazwk, wiadczc o fantastycznych moliwociach U-2. W swojej uprzejmej relacji,
ktr opublikowa take jeden z NRF-owskich magazynw, mwi si o tym wydarzeniu, co nastpuje:
Pewnego dnia jeden z pilotw amerykaskich, leccy nad Atlantykiem na wysokoci 25 000 m,
wyczu nagle zowieszcze Whump, co sygnalizowao zganicie odrzutowego silnika samolotu. Gdy
pod pozbawion napdu maszyn byskay tylko w dole grzbiety fal morskich, pilot wczy urzdzenia
radiowe na czstotliwo alarmow lotnictwa wojskowego, przycisn guzik mikrofonu i powtrzy
kilka razy midzynarodowe wezwanie ratunkowe: Mayday Mayday! Maszyna odrzutowa sze,
osiem, dwa. Wysiad napd, 480 km na wschd od Bermudw.
Poniewa normalne odrzutowce o maej powierzchni nonej zelizguj si niemal jak kamie,
lotnisko wojskowe w Kindley na Bermudach poprosio pilota natychmiast o podanie dokadnego
pooenia, zanim zdecyduje si on na lot szybowy i siadanie na wodach Atlantyku.
Mog ldowa bez trudnoci - odpowiedzia pilot zdumionemu i zaskoczonemu dyurnemu z wiey
kontrolnej lotniska. - Prosz jedynie o naprowadzenie radarowe. Okoo 40 minut pniej piloci
lotniska Kindley obserwowali, wychodzc z podziwu, jak ten nie spotykany samolot ldowa gadko
i czysto po przebyciu lotem lizgowym 480 km dzielcych go od lotniska. Mia smuky kadub maszyny
odrzutowej, ale jednoczenie nie spotykane w samolotach odrzutowych ogromne skrzyda, wiksze
nawet ni u wielu bombowcw.

Przekonamy si pniej, dlaczego to Bergman opowiedzia na pocztku swojego sprawozdania

histori Whump. Poczytajmy najpierw, co mia on do powiedzenia w padzierniku 1960 r. na temat
powstania samolotw szpiegowskich.
Pierwszy ksztat U-2 zrodzi si latem 1954 r. w penej pomysw wynalazczych gowie Clarence
Johnsona, wiceprezydenta odpowiedzialnego za pion rozwojowo-badawczy w Zakadach Lockheed.
Johnson jest czowiekiem, ktry nieomylnie kieruje si wasnym rozumem i dziki temu wiele ju
osign. Pierwszym jego wielkim sukcesem bya budowa podczas ostatniej wojny pierwszego
amerykaskiego samolotu odrzutowego F-80 Shooting Star, ktry w cigu 141 dni zosta oddany
do uytku... Johnson wycign kilku pierwszorzdnych inynierw od Lockheeda na poufn rozmow
i zapyta, czy nie mieliby ochoty na opracowanie z nim projektu, ktry przyszed mu do gowy.
Utworzyli tajny zesp ludzi, ktrzy spotykali si codziennie rano na lotnisku Lockheeda, zajmowali
miejsca w maszynie transportowej DC-3 i lecieli do pracy. Gdzie maszyna ta ldowaa i gdzie zesp
inynierw zmontowa U-2, nikomu nie wiadomo.
Tak wic do sukcesu doszo w stylu do sportowym. Kilku zgoa miych, niespokojnych zapalecw,
paajcych chci zmajstrowania samolotu szpiegowskiego, spotykao si kadego ranka - clean
shaved and well adjusted (dobrze ogolonych i dobrze nastrojonych) - i leciao sobie do pracy. Na ten
temat mwi pniej szef zespou Johnson w amerykaskiej telewizji:
Budowalimy paty o rozpitoci 28 m. Problemem byo zbudowa te paty moliwie najlejsze,
chocia jednoczenie musiay one przecie dwiga cay ciar samolotu. Projekt uwzgldnia fakt, e
samolot powinien zabiera duy zapas paliwa... Najdziwniejsze w tym jest to, e ten wytrawny
amerykaski sprawozdawca lotniczy, ktry usprawiedliwia akcj szpiegowsk, w swoich relacjach nie
uy nigdy sowa szpiegostwo.
Kiedy na pocztku roku 1954 dla Zachodu spraw niezwykle piln stao si posiadanie dokadnych
informacji o Zwizku Radzieckim, Johnson rozpocz prac nad ulepszaniem U-2... Byo wiadomo, e
Rosjanie dokonali ostatnio wielkiego postpu, jeli chodzi o rakiety i samoloty naddwikowe.
Jednoczenie nie byo jednak wiadomo, jaki poziom faktycznie reprezentuj. Gdzie buduj swoje
rakiety, gdzie je wyprbowuj i gdzie s ich bazy? Dalej nie byo te wiadomo - gdzie znajduj si ich
zakady atomowe, bazy okrtw podwodnych, ich obiekty przemysowe. Ustalenie tego wszystkiego
naleao do dowdztwa lotnictwa strategicznego. W praktyce jednak okazao si, e amerykaskie
samoloty rozpoznawcze coraz czciej byy strcane przez radzieck obron przeciwlotnicz. Take
najlepsze amerykaskie odrzutowce latay i za nisko, i miay za may zasig jak dla tego celu...
- W tej sytuacji naleao zbudowa taki napd - mwi Johnson - ktry mgby wynie maszyn na
tak wysoko, na ktrej zuywa si niewiele paliwa, a przy tym, by maszyna sama miaa
odpowiednio due paty none, ktre byyby zdolne na duej wysokoci, tj. ponad 21 km, j utrzyma.
Tak wysoko - stwierdza nie bez racji - nie wznosi si aden myliwiec i min lata, zanim rwnie
radzieckie rakiety obrony przeciwlotniczej osign t wysoko.
Na temat maskowania samolotu Johnson pisa: Zastanawialimy si, jak ukry prawdziwe
przeznaczenie tej maszyny. Jeli wczy si j do egzemplarzy dowiadczalnych, przeznaczonych do
celw badawczych, jak na przykad samolot odrzutowy X-15, wwczas ludzie mogliby zastanawia si,
jaki to mur ma ama ten nowy typ samolotu. Zakwalifikowanie jej jako jednostki R (R Reconnaissance - rozpoznanie) jest zabronione automatycznie, poniewa od razu by si wyda cel
budowy tej maszyny. Tak wic nadano jej cech U (U = Utility = wielozadaniowa) tak, jak nosiy
mae samoloty transportowe, np. Cessna 310C lub U-3.

W peni lata 1957 r., kiedy to, zgodnie z informacj Julesa Bergmana wydarzy si tzw. przypadek
Whump - wiat nie mia jeszcze pojcia o prawdziwym przeznaczeniu U-2. Dokadniej nieco
przedstawio szczegy konstrukcyjne U-2 brytyjskie czasopismo RAF - Flying Review w lipcu 1957 r.
na pocztku midzynarodowego roku geofizycznego. Cakiem po akademicku brzmi te sowa
o turbinie formy Pratt & Whitney, ktra w przeciwiestwie do seryjnych tego rodzaju egzemplarzy
zaopatrzona jest w wikszy wlot powietrza i opatki sprarki o wikszym skoku, po to, by na
wikszych wysokociach zasysanie powietrza byo wystarczajce. O moliwociach zastosowania tej
maszyny do celw wojskowych nie ma tu ani sowa.
Samolot Lockheed U-2 - stwierdza si w sposb naiwny w fachowej prasie amerykaskiej - jest
uywany do pomiarw radioaktywnoci atmosfery, m.in. nad Poudniow Ameryk, a take do bada
meteorologicznych i promieni podczerwonych... W tym wanie celu utworzono trzy prowizoryczne
eskadry meteorologicznego rozpoznania, ktre startuj z nastpujcych baz: Atsugi Air Base koo
Tokio, Incirlik Air Base koo Adany (Turcja) i Edwards Air Force Base w Kalifornii - Stany Zjednoczone.
Czonkowie zarwno personelu latajcego, jak i naziemnego s pracownikami amerykaskich firm
cywilnych.
Zachd chtnie i czsto owiadcza, e w swojej prasie podaje fakty zgodne z prawd. Kreml stwierdza hamburski Spiegel 25 maja 1960 r. dla usprawiedliwienia programu U-2 - moe kupujc
w Ameryce codziennie za 5 centw... dowolny New York Times zdoby informacje, ktrych CIA... w
Zwizku Radzieckim nie uzyska i za 10 000 dolarw. Wanie historia U-2 wskazuje, jak wtpliwym
rdem informacji jest kapitalistyczna prasa. Zreszt take powane czasopisma przez dugie lata
pomagay do osonicia tajemnic tych samolotw, mylc swoich wasnych czytelnikw. Katalog
samolotw Greena i Pollingera z Londynu jeszcze w roku 1959 zapewnia, e maszyny U-2, ktrych
zbudowano 18, suyy przede wszystkim celom meteorologicznym.

Japoskie intermezzo
W tym samym roku doszo do awarii. Na pocztku kwietnia 1957 r., jak wiadomo, rozbi si nad
Newad samolot U-2, teraz nastpiy kolejno dwa nowe wypadki, zakoczone mierci lotnikw.
W sumie straty U-2 wyniosy 5 maszyn. Tym razem nad zachodni czci Zwizku Radzieckiego,
w momencie kiedy po duszym locie szybowym pilot wczy napd odrzutowy, ten nagle wysiad.
Wprawdzie udao si mu doeglowa jako do Bawarii, ale jak mwi przysowie: na zodzieju
czapka gore, wic i wysokich urzdnikw CIA oblecia strach. Std najpniej w tym wanie
momencie formuuj oni zwykle oficjalne owiadczenie, tzn. wymylaj bajeczk o niewinnej
maszynie meteorologicznej, aby lot usprawiedliwi nawet wwczas, gdy U-2 wcale ze swojej
wyprawy nie wraca. Bywa wic zawczasu przygotowany faszywy meldunek, ktry w razie czego
mona od razu przekaza do publicznej wiadomoci. Na temat owej zasady tuszowania, po
amerykasku mwic cover-story, bdziemy jeszcze mwi.
W poowie 1958 r. nastpia, przypuszczalnie - pierwsza zupena strata nad jednym z krajw
socjalistycznych. Oto, co na ten temat stwierdza czasopismo Blick in die Zeit w wydaniu z 14
czerwca 1960 r. Amerykaski samolot rozpoznawczy typu U-2, ktry nad Chinami osaczyy chiskie
myliwce - zgodnie z doniesieniem czasopisma kanadyjskiego Montreal Star (Gwiazda Montrealu) pilotowany przez Chiczyka, pozostajcego w subie Amerykanw, eksplodowa w powietrzu. Pilot
oczywicie zgin. Jak czasopismo to dowiedziao si z miarodajnych rde - amerykaskich k
wojskowych - wypadek ten wydarzy si przed dwoma laty. Protest ze strony Chin Ludowych zosta

zlekcewaony. Lotnictwo amerykaskie owiadczyo wwczas, w celu zatuszowania sprawy, e

zniszczeniu uleg bombowiec amerykaski bdcy w uytkowaniu Czang Kai-szeka.
Odtd kada tego rodzaju nowa maszyna bya wyprbowywana najpierw nad terytorium Stanw
Zjednoczonych lub krajami NATO czy SEATO, gdzie - jak wierzono - atwiej mona byo zatuszowa
niepowodzenie. Dalszy trening prowadzono z kolei nad krajami stosunkowo mao uzbrojonymi, jak
np. Kuba, Wenezuela lub Sudan. Dopiero gdy upewniono si co do waciwoci maszyny, gdy zdobyto
do niej pene zaufanie, kierowano j do jednej z baz, rozsianych wok obozu socjalistycznego, a wic
na Alask, do Wielkiej Brytanii, NRF, Turcji, Pakistanu, na Filipiny, Okinaw lub do Japonii.
24 listopada 1959 r. po poudniu zdarzyo si co wyjtkowo przykrego dla CIA. Na jednym z ldowisk
szybowcowych, 65 km na poudniowy wschd od Tokio, przymusowo usiada pechowa czarna
maszyna. Silnik odrzutowy zawid, a przy zetkniciu z ziemi poamao si podwozie. Do ldowania
zmusi pilota defekt turbiny. Samolot wraca z lotu szpiegowskiego nad Syberi i mia na pokadzie
wykonane zdjcia, ktrych nie wolno byo ruszy nawet samemu pilotowi. Zakazano mu udzielania
odpowiedzi na jakiekolwiek pytania lub wypowiadania si. Tak wic przez 15 minut po przymusowym
wyldowaniu nie ruszy si z hermetycznie zamknitej kabiny do momentu, a obok z szumem
wyldowa wojskowy amerykaski migowiec patrolowy, wezwany na pomoc przez radio. Ze
migowca wyskoczya natychmiast grupa cywilw i podbiega do czarnego samolotu.
Jeden z nich podszed do kabiny pilota i zastuka energicznie w pleksiglas. U mnie wszystko okay krzykn do niego pilot, otwierajc kabin... Tak w kadym razie syszeli japoscy sportowcy, na
oczach ktrych wszystko si rozegrao. Wydawao im si pocztkowo, e ten obcy pilot jest co
najmniej bezsilny lub e zrobio mu si niedobrze. Samolot nie mia adnych znakw, jedynie napis
NASA. Pilot - jak si dopiero teraz przekonali - nie nosi uniformu. Na jego kombinezonie nie wida te
adnych wojskowych dystynkcji. Niemniej jednak, u biodra zwisa mu ciki pistolet! Co to waciwie
wszystko ma znaczy?
Gdy Japoczycy gubili si jeszcze w domysach, na pasie startowym zjawiy si nagle trzy - cztery
amerykaskie limuzyny, pdzce w kierunku samolotu. Wyskoczyo z nich kilku cywilw, ktrzy
natychmiast wycignli pistolety i przepdzili japoskich sportowcw z ich wasnego lotniska.
Wynocie si, te gamonie! - woali przedstawiciele CIA do swoich sojusznikw. Bya to scena,
ktra w nieco grzeczniejszej formie rozegraa si ju 18 lat temu na rzymskim lotnisku, kiedy to
szpiedzy lotniczy Gringa przepdzali swoich woskich partnerw Osi od ich trzech maszyn Do-215.
Sportowcy japoscy zastosowali si do da intruzw. Zreszt widzieli ju do. Jest wrd nich
dziennikarz, Euchiro Sekigawa. Sam jest pilotem szybowcowym, domyla si susznie, e maszyna
wykorzystuje swj odrzutowy napd jedynie po to, by osign du wysoko i tam, ze zgaszonymi
silnikami, eglowa sobie swobodnie w bezkresnych przestrzeniach. Nie ulega wtpliwoci, e jest to
samolot meteorologiczny - stwierdza ostronie nastpnego dnia wierny rzdowi dziennikarz. Niemniej jednak do naiwnie byoby wierzy, e skoro samolot ten moe rozpoznawa warunki
atmosferyczne, by nie mg by wykorzystywany rwnie do celw wywiadowczych.
Jednemu z Japoczykw udao si w ostatniej chwili maszyn t sfotografowa. Kiedy wieczorem
wywoa zdjcie, na spodniej cianie kaduba dostrzeg mae okienko, ktre widzia dotd tylko na
samolotach przeznaczonych do celw rozpoznawczych. W lewicowej prasie tokijskiej ukazao si
zdjcie samolotu. Zo na postpowanie pilota szybowcowego wpywa ostatecznie na zmian
nastawienia politycznego. Od dawna bowiem przeklina si amerykaski Pakt Pomocy Wzajemnej.
Nard japoski nigdy nie moe zapomnie na zimno skalkulowanego masowego mordu z Hiroszimy i
Nagasaki.

Ju trzy miesice wczeniej poowa prawdy wyjania si w innym miejscu kuli ziemskiej. Mao znane
czasopismo szwajcarskie Science et Vie (Nauka i ycie) w 59 numerze z czerwca odsuno nieco
zason, piszc na temat przechwaek siy NATO, co nastpuje: Gwn si uderzeniow Stanw
Zjednoczonych pozostaje w dalszym cigu lotnictwo strategiczne (SAC) ze swoimi 2000 samolotw
bombowych i bomb wodorow. Oprcz tego Stany Zjednoczone dysponuj 14 lotniskowcami z 1100
samolotami myliwsko-bombowymi. Maj one wyrzutnie i bazy rakietowe (rakiety bliskiego zasigu
w Europie)... Teoretycznie wystarczyoby to, aby kilkakrotnie zniszczy Rosj. Najwaniejsze cele s
jednak zamaskowane i dlatego samoloty Lockheed U-2... lataj regularnie nad rosyjskim terytorium.
Dumne z podawanych informacji, ktre maj, oczywicie, charakter pewnej niedyskrecji - czasopismo
to kontynuuje: Dziki stereoskopowym kamerom Amerykanie mogli zbudowa w swojej bazie w
Schwarzwaldzie ogromn map plastyczn Zwizku Radzieckiego. Za pomoc radaru sfotografowano
rzeb terenu dokadnie. Powstao wraenie, jakoby ogldao si j na ekranie radaru nisko leccego
samolotu. Z kolei sporzdzono map radarow, ktra rozwijaa si zgodnie z systemem kierowania
samolotu bezzaogowego... Wyposaony jest on we wasny radar, dziki czemu moe si porusza
nad terenem rosyjskim, zgodnie z zaprogramowaniem. Na wysokoci 20 000 m samoloty Lockheed U2 mog lata prawie bez ryzyka.
Na zakoczenie Science et Vie podaje informacj - jak to bywa praktykowane w spekulacjach na
temat Wschodu w prasie kapitalistycznej - nie opart na adnym faktycznym materiale: Od czasu do
czasu, co prawda rzadko, Rosjanie zestrzeliwuj te samoloty. Nikt jednak o tym nie mwi.

Cicha walka szpiegowska

Co waciwie byo w tej relacji prawdziwe? Tylko to, e lotw U-2 nie udao si zatuszowa przede
wszystkim w kraju, do ktrego one naleay. Dziennikarze zachodni przypuszczali nawet, e ju
pierwszy lot U-2 zosta zauwaony. By to przypuszczalnie samolot, ktry zapocztkowa now seri
narusze przestrzeni powietrznej ZSRR, ktry w pierwszym tygodniu czerwca 1956 roku dokona
wypadu nad Kijw. Zosta on wedug informacji Flug Revue (Przegld Lotniczy, zeszyt listopadowy
1960 r.) zidentyfikowany przez rosyjsk obron przeciwlotnicz i zestrzelony za pomoc rakiet
ziemia-powietrze. Dosigy go na wysokoci 18 000 m (cenna informacja o faktycznych
moliwociach Sowietw). Tego rodzaju meldunki byy wielekro fabrykowane przez samego Allana
W. Dullesa, ktry w sposb wiadomy chcia sprowokowa reakcj strony przeciwnej, a przy okazji
chcia te z tego wyowi wane informacje dla siebie.
Rwnie wtpliwe wydaje si take namitnie przez CIA lansowane twierdzenie, e kada z 12 maszyn
szpiegowskich stacjonujcych wok obozu socjalistycznego rednio trzy razy w roku odbywa lot nad
terytorium Zwizku Radzieckiego. Ogem dostarczyy wic one jakoby materia fotograficzny
obejmujcy 150 lotw. Trzeba, oczywicie, uwzgldni, e niektre z nich albo nie przyniosy adnych
rezultatw na skutek wynikych przeszkd naturalnych, jak na przykad mga, py, odbicia soneczne,
chmury itp., albo znacznie wpyny na pogorszenie jakoci zdj. Wielokrotnie U-2 byy zmuszone
umyka przedwczenie przed radzieckimi rodkami namiaru lub obrony, innym znw razem, na
skutek bdw nawigacyjnych, pomyliy cele. W kadym z tych przypadkw chodzio take o mniej lub
wicej gbokie prby wtargnicia w radzieck przestrze powietrzn. Poza tym samoloty
szpiegowskie wracay zwyke tym samym kursem do swojej bazy. Pierwszy lot, ktry mia prowadzi
przez wiksze poacie Zwizku Radzieckiego, sta si jednoczenie ostatni. By to sawny lot w dniu 1
maja 1960 r.

Dzi ju dokadniej wiadomo, e ogromna wikszo podejmowanych przez Amerykanw lotw

szpiegowskich bya rejestrowana przez radzieck sie radiolokacyjn. Amerykascy piloci-szpiedzy
wydawali si by cakowicie pewni siebie z trzech gwnie powodw. Nie wierzyli, e Zwizek
Radziecki ma ju myliwce przechwytujce zdolne porusza si w rozrzedzonym powietrzu na duych
wysokociach lub odpala ze swoich pokadw rakiety w kierunku maszyn szpiegowskich. Zakadali, i
ZSRR nie ma w ogle rakiet w systemie obrony przeciwlotniczej, chocia powinni si o tym
dowiedzie najpniej w padzierniku 1957 r., tj. w momencie wypuszczenia przez Zwizek Radziecki
pierwszego sputnika. Wwczas stao si waciwie jasne, e ZSRR dysponuje ju broni rakietow
dalekiego zasigu. Wreszcie cigle byli uparcie przewiadczeni, e uda im si podczas nielegalnych
lotw niepostrzeenie wymanewrowa radzieck sie radiolokacyjn.
Trzeba obiektywnie przyzna, e wysokie loty U-2 oraz stosowane przez nie rozmaite rodki
utrudniay elektromagnetyczne zlokalizowanie celu i rejestrowanie tych lotw. Wedug
przewiadczenia Amerykanw specjalna czarna farba, ktr malowali te samoloty, miaa uczyni je
w peni niezauwaalnymi dla radaru. Oglna sia odbicia fal radarowych w tych przypadkach bya tak
minimalna, e w czasie prbnych lotw nad terytorium Stanw Zjednoczonych ofiar pomyek padali
sami Amerykanie. Zlokalizowa taki samolot byli oni w stanie tylko wwczas, gdy ju wczeniej
uprzedzono ich, e bdzie on si znajdowa w okrelonym miejscu i o okrelonej porze. Natomiast na
ekranie przyrzdw kontrolnych, ktre obserwoway dany sektor, odbicia z reguy nie byo.
Amerykanom wydawao si, e loty U-2 s absolutnie bezpieczne. Oglne badania i ekspertyzy
wykazyway, e tylko najbardziej nowoczesne urzdzenie radarowe, o duym zasigu i doskonaych
waciwociach technicznych, byoby w stanie uchwyci U-2. e Zwizek Radziecki dysponuje ju
takimi silnymi i nowoczesnymi urzdzeniami radarowymi, nikt w Stanach Zjednoczonych nie wierzy...
Naukowcy radzieccy pracowali nieprzerwanie nad udoskonaleniem aparatury radiolokacyjnej,
jednoczenie za Armia Radziecka wprowadzia do jednostek rakiety ziemia-powietrze, ktre
przewyszay swymi waciwociami technicznymi odpowiednie rakiety amerykaskie. Dopiero te
osignicia radzieckich naukowcw i specjalistw - uzyskane w drodze ostrej i kosztownej walki
o pierwszestwo - umoliwiy ZSRR przerwa loty szpiegowskie Stanw Zjednoczonych i z
odpowiedni si je napitnowa. Amerykaskie loty szpiegowskie dostrzega Zwizek Radziecki,
oczywicie, o wiele wczeniej.
Jak dawno wiadomo byo Zwizkowi Radzieckiemu, e tego rodzaju loty s podejmowane? - spyta
w czasie konferencji prasowej w Moskwie w dniu 11 maja korespondent Life radzieckiego ministra
Spraw Zagranicznych A. Gromyk. Odpowied brzmiaa: Ju przed dwoma, trzema laty Zwizek
Radziecki podejmowa kroki protestacyjne wobec Stanw Zjednoczonych. Wwczas Amerykanie po
prostu nie uznawali przedoonych przez nas faktw. Przyznali si dopiero do dwu ostatnich
wypadkw (z 9 kwietnia i 1 maja).
Sze dni przedtem radziecki premier mwi na posiedzeniu Rady Najwyszej ZSRR, co nastpuje: W
zwizku z tymi aktami agresji ju przedtem niejednokrotnie kierowalimy protesty do rzdu Stanw
Zjednoczonych... Jednake USA wykrtnie zaprzeczay faktom... agresywne koa amerykaskie czuy
si silne i postpoway wedug zasady: sabi skar si na mocnych, ale mocni lekcewa to i robi
swoje dalej.
Wiemy - stwierdzi on 22 czerwca 1960 r. w Bukareszcie - e przed dwoma, trzema laty tereny, na
ktrych dokonywalimy prbnych startw rakiet, zostay sfotografowane. Tego rodzaju wypowiedzi
i fakty udowodniy, e loty U-2, owego samolotu-widma z lat 1957/58, byy ju zauwaone
i zarejestrowane. Zwizek Radziecki protestowa przeciwko tym lotom wielokrotnie. Tre not
protestacyjnych nie bya publikowana. W swoich odpowiedziach rzd Stanw Zjednoczonych

wszystkiemu zaprzecza. W kocu Zwizek Radziecki zaniecha wysyania not... poniewa

przekonalimy si na podstawie dotychczasowej praktyki, e nie odnosi to adnego skutku (N. S.
Chruszczw 5 maja 1960 r.). Ostatecznie doszo do spotkania szefw obydwu rzdw we wrzeniu
1959 r. W czasie rozmw, przeprowadzonych w Camp David, Chruszczowowi udao si uzyska
przyrzeczenie Eisenhowera, e tego rodzaju agresywne akty jego Wojskowych zostan ukrcone.
Po genewskim spotkaniu na szczycie rzd ZSRR doszed do wniosku, e w imi polityki odprenia
najwaciwiej bdzie nie siga do rodkw drastycznych, tj. na naruszenie zasad nie odpowiada si.
Oczekiwano, e za przyjaznymi gestami prezydenta Stanw Zjednoczonych pjd czyny. W imi
pokojowej koegzystencji ZSRR chcia da Stanom Zjednoczonym okazj, by same zmieniy swoje
postpowanie i by w ten sposb posza w zapomnienie przeszo. Kiedy jednak loty znw si
powtrzyy zim i wczesn wiosn 1960 roku, stao si jasne, e Ameryka respektuje jedynie si
militarn. Jeli po drugiej stronie Atlantyku przekonaj si, e radziecka obrona przeciwlotnicza
funkcjonuje bezbdnie, e nie istniej w niej adne luki, wwczas przestan si powtarza
bezprzykadne akty agresji.
Po ostatnim locie U-2 nad terytorium ZSRR rzd radziecki upowani swojego ministra Obrony
Narodowej do przekonania amerykaskich militarystw o tym, kto ma lepsz bro. Tak wic
marszaek Malinowski rozkaza z kolei swoim wojskom zrobi wszystko, by nastpne wtargnicie
takiego samolotu stao si niemoliwe.

Spokojny Amerykanin
Baza Air Force w Incirliku, koniec kwietnia 1960 r. Za poudniowotureckimi grami Taurus
wznoszcymi si 3000 m nad poziomem morza zachodzi soce. Jest ciepo i wieje wiatr. Po obydwu
stronach pasa startowego tacz kby kurzu. Do niewielkiego hangaru, gdzie czeka czarna maszyna,
kieruje si 30-letni pilot CIA. Jest wysoki, mocno opalony i dobrze zbudowany, postawny, pewny
siebie, o silnym karku i krtko ostrzyonych, ciemnych wosach. Na jego lotniczym kombinezonie nie
wida adnych wojskowych dystynkcji. Obok w kucki siedzi na pustym zbiorniku po benzynie Walter,
pilot z tej samej eskadry. Baza ley w pamie grskim, cigncym si 15 km. O tej porze ustaje
zupenie ruch lotniczy. Sycha tylko muzyk z gramofonu. Rozbrzmiewa akurat melodia Mostu na
rzece Kwai. Czyste powietrze niesie daleko kady dwik. Nie opodal dwaj mechanicy roztrzsaj
szans amerykaskiego mistrza wiata w pchniciu kul, Niedera, na zbliajcej si olimpiadzie
w spotkaniu z jego modszym rywalem. Bezszelestnie obraca si wok swej osi antena sieciowa.
Obok biao-czerwonego rkawa powiewa flaga Stanw Zjednoczonych.
Obrazek ten oglda Francis G. Powers niezmiennie od 10 lat. Zna dwa tuziny amerykaskich baz
zagranicznych. S podobne do siebie, jak dwie krople wody. Niezalenie czy to w Grenlandii, Puerto
Rico, Manili czy te w Pfalz - wszdzie s takie same pasy startowe, schrony sztabowe i skadnice
bomb H. Wszdzie wok tych betonowych orodkw znajduj si kluby, kocioy, kina, sklepy
i osiedla mieszkaniowe, wyposaone w lodwki, telewizory, szafy grajce itd. Sowem, zwyke rzeczy,
ktre cywilizacja zachodnia, wprawdzie nierwnomiernie, ale rozrzucia na poowie kuli ziemskiej.
Jeli na przykad w bazie bombowej Thule jest centralne ogrzewanie, to w bazie lotniczej Incirlik s
znw urzdzenia klimatyzacyjne. Ot i caa rnica. Pot, przez ktry przepywa prd elektryczny,
odgradzajcy wszystko to od tubylcw, jest wszdzie taki sam.

- Pan nas zbytnio nie lubi, Francis powiada Walter. - Tak naprawd od serca, to rzeczywicie nie odpowiada zagadnity. - Najfajniej byo na Okinawie. Kiedy przybyem tam przed laty, wyspa zostaa
akurat oddzielona od Japonii. Jej mieszkacy musieli si odtd nazywa Riukius, chocia wszyscy
byli Japocami. Trzydzieci pi procent ziemi zabra im genera brygady Moore ju wtedy dla
bombowcw 5 armii lotnictwa strategicznego. Zreszt nawet ze wzgldw zdrowotnych mieszkacy
woleli pucowa nam buty ni nabawia si reumatyzmu na tych przekltych plkach ryowych.
Niektrzy mieszkaj sobie w chatach, wygodnie zbudowanych z puszek od konserw i plakatw pepsicola. Mona to jeszcze dzi zobaczy.
- Pomyl - odpowiedzia Powers i ziewn.
- Tak, tak - pomyl! Dwie trzecie wywozu wyspy to zom. Istnieje tam zaledwie niky przemys. Noc
wasaj si wszdzie, a gwnie na terenie wicze - gromady dzieci i bezrobotni, ktrzy zbieraj tam
uski od naboi i odamki granatw. Miao tam te miejsce wtargnicie na teren wojskowy, ktry
w rzeczywistoci nie zosta nawet tknity. Mianowicie jeden z robotnikw rolnych zbliy si z opat
o 10 cali za blisko do potu z drutu kolczastego. Sd wojskowy Moorea wlepi mu sze miesicy. Za
wtargnicie na teren wojskowy i kradzie piasku, stanowicego wasno wojskow... Nie
pozwolono mu wzi adnego obrocy.
- Nieadnie ze strony Moorea - mrukn Powers. - Takie skpstwo... Ale dziewczta byy dla was dalej
mie, co?
- Posuchaj - odpowiedzia Walter. - Od czasu, kiedy w roku 1958 jeden z naszych Starfighterw
zwali si na szko, nie mielimy ju dawnej miaoci. Moore nie potrafi wyasygnowa po 100
dolarw dla kadej ofiary. Wicej nikt nie da. Ale on upar si paci po 5 dolarw za trupa.
Musielimy pniej za to odpokutowa. Jack Bentley dosta w porcie Naha noem w plecy, a Ralpha
Clifforda przebili kijem bambusowym. Traktowanie byo bardzo indywidualne.
- Kiedy si pomyli, e dwaj piloci wujka Sama kosztowali okrge wier miliona, mona by sdzi, e
ten wasz Moore by matematycznym niewypaem.
- Zosta rzeczywicie wkrtce zwolniony - odrzek Walter. - Wybucho co w rodzaju powstania. Na
miejsce Moorea przyszed genera Booth. Zaledwie zosta wysokim komisarzem, a ju wymienia
miejscow monet na Okinawie na dolary, sprowadzi na wysp koszule nylonowe i gum do ucia,
czym usiowa karmi Japocw. Skoro i to nie pomogo, w sierpniu 1959 r. ogosi nowe prawo
karne. Oto pierwszy jego paragraf: Kady, kto bdzie prowadzi jakkolwiek dziaalno buntownicz
w interesie obcego pastwa, zostanie ukarany mierci. Odnosio si to do tych, ktrzy dyli do
powrotu wyspy do Japonii. Zgodnie z tym prawem Stany Zjednoczone nie byy, oczywicie, rozumiane
jako obce mocarstwo, rozumiesz?
Powers wzruszy ramionami. C go obchodzi Okinawa? Jeden z waniejszych strategicznie punktw
pomidzy Kore Poudniow i Formoz, rwnie potrzebny jak 147 innych zagranicznych baz
wojskowych Stanw Zjednoczonych. W zasadzie wszdzie w nich jednakowo. Wszystkie razem
kosztuj trzy miliardy dolarw rocznie. Powers jako dobry matematyk wie, co to oznacza dla
podatnikw w kraju. Ale od tego zaley przecie amerykaska polityka zagraniczna.
- See you later (do zobaczenia) - woa do kumpla, ktry kieruje si do kwatery subowej. Ach, ten
Walter z jego odwiecznymi historiami z Okinawy! Powers siad na pustych kanistrach po paliwie,
podpar si okciami i popad w zadum. Czubkiem stopy rysuje sobie rne figury na piasku: samolot
wznoszcy si nad grzebieniami gr, dalej aparat radarowy, ktrego antena sterczy w niebo, oraz
rakieta ksiycowa, ktra straciwszy cel, poleciaa we wszechwiat.

Waciwie kto go tutaj wepchn? Jak si tu dosta? Stao si to dokadnie w przedostatnim roku
wojny. Majc 14 lat, mg wtedy po raz pierwszy lata. Za dobre wiadectwo szkolne dosta od ojca
Olivera 2,5 dolara. Pilotce tak spodoba si jego zachwyt, e lataa z nim nad Kentucky o wiele duej,
ni byo przewidziane. Daddy, ale to cudowne tak lecie - wybekota potem. To czowieka
fantastycznie odmienia, co si z nim dzieje. Musz znw polecie, eby jeszcze raz to przey.
Sze lat pniej spenio si jego yczenie. Ojciec wprawdzie mia nadziej, e syn zostanie lekarzem,
ale gdy ukoczy szko redni, okazao si, e na wyksztacenie brak dostatecznej sumy pienidzy.
Oliver Powers by grnikiem. Po wypadku musia porzuci swj ciki zawd, otworzy sobie wtedy
warsztat szewski, w ktrym pracowa, niestety, tylko sam. Nie mg nikogo zatrudni, a jednoczenie
nie mia szans, by poszerzy swj interes i jako wypyn. Wreszcie odziedziczy farm, a uzyskany na
niej dochd z owocw i mleka starcza akurat na utrzymanie 8-osobowej rodziny. Francis mia
bowiem 5 sistr. Mody Powers nie chcia by dla ojca ciarem, rozejrza si wic za jak prac
zarobkow. Pisao si wtedy o kryzysie. By rok 1949. Nie namylajc si dugo, zgosi si do
lotnictwa.
Powers wyjmuje rk z kieszeni, spoglda na zegarek. Od godziny ju oczekuje na pukownika
Sheltona, szefa Wydziau 10-10. Zapowiedzia swoje przybycie najpniej 26 kwietnia: We wtorek
wieczorem musz bezwzgldnie znw by w Waszyngtonie... - mwi. - Wszyscy piloci siedmiu U-2,
stacjonujcy w Incirlik wiedzieli dobrze, co pukownik z sob przywiezie. Bd to bez wtpienia plany
nowych lotw. Wrd pilotw Powers jest jednym z najlepszych. Ma on najwicej wylatanych godzin.
I chocia lata on ju tyle razy wzdu granicy radzieckiej, ktr wrd kolegw nazywa si
milchmannstour (mleczn marszrut), odczuwa jednak niepokj, po prostu denerwuje si.
Ciekawe, jakie te nowe zadanie otrzyma, ktrdy pobiegnie tym razem nowa trasa?
Poniewa Shelton przed odlotem da do zrozumienia, e tym razem wanie bdzie nieco inaczej ni
w dotychczasowych, typowych lotach, zachowanie Powersa jest zrozumiae. Zwykle kierowa si, na
wysokoci 20 km - na wschd, na kierunek jeziora Wan, w grzystym regionie turecko-armeskim
i dalej na Teheran, do poudniowego brzegu Morza Kaspijskiego, mija Meshed i przelatywa nad
granic irasko-afganistask. Na 300 km przed Pakistanem koczy si mleczna marszruta. Zawraca
si tam i leci t sam drog na Incirlik, przy czym nad Turkmesk SRR znw wcza si urzdzenia
radarowe i radiowe. Daje to przewiadczenie, e radziecka przestrze powietrzna nie zostaa
naruszona.
Te mczce, chocia stosunkowo prawie bez ryzyka, szpiegowskie loty radarowe i radiowe s, jak
zreszt wszdzie, chlebem powszednim pilotw samolotw U-2. Przez cae osiem godzin lotu
kombinezon cinieniowy ciko przywiera do ciaa, szyja za opasana jest hermetycznie zamknitym
hemem, pozostawiajcym prgi na ciele. Kiedy si czowiek poruszy troch w kabinie, w skr
wrzyna si hem i cay kombinezon lotniczy. Czowiek poci si, a wewntrzna wykadzina gumowa
ubrania przykleja si do ciaa. Nie mona ani je, ani pi. Koniec kocw jest si tak wycieczonym,
e niektrym zdarzaj si bdy przy ldowaniu. Wedug zalece lekarza w cigu nastpnych dwu dni
nie wolno startowa. W praktyce uwzgldnia si raczej tylko jeden.
Powers ma ju wszystkiego do. Przypomina sobie teraz, e w momencie podpisywania tajnej
umowy jeden z oficerw CIA powiedzia, e gwnym jego zadaniem bd loty wzdu granicy
radzieckiej celem rozpoznania elektronicznego, stojcy za wtedy nieco z tyu cywil doda, jeli pan
nas nie zawiedzie, postawimy panu powaniejsze zadania. Dzi rozumie, co oznaczay te sowa chodzi o loty nad terytorium Zwizku Radzieckiego. Tak czy inaczej nie moe to by lot normalny, nie
przyjedaby tutaj sam pukownik Shelton... Gdzie, do licha, jest ten pukownik!

Tymczasem z piekielnym hukiem lduje bombowiec odrzutowy, siada na polu betonowym. Pod
ciarem 8 silnikw odrzutowych hutaj si paty none. Parskajc przeraliwie osiga lini dobiegu,
hamuje. Powers widzi, jak ugina si podwozie dziobowe. Rzadko si zdarza, eby B-52, samolot
lotnictwa strategicznego, ze swoim potnym adunkiem, oblatywa Zwizek Radziecki i ldowa w
Incirlik, ktry znajduje si zaledwie 700 km od granicy ZSRR. Jest wic w zasigu rakiet radzieckich.
Koo ogromnego ptaka krci si tuzin rnokolorowych samochodw z paliwem, mechanikami,
inynierami itd. Kocwki ostro zakoczonych patw nonych zwisaj tak nisko, e mona je
swobodnie dotkn rkoma. Tak spokojnie, w takim nastroju stoi zwykle bokser, ze zwieszonymi
rkami oczekujc gongu, by potem nagle oywi si i ruszy do walki. Gdyby ten bokser znalaz si tu
faktycznie, byby wdziczny jemu, Francisowi G. Powersowi, ktry rozpozna cele dla lotnictwa
bombowego! Wreszcie wychodzi zaoga, ubrana w kombinezony stratosferyczne - wsiada do
zamknitego jeepa, na dachu ktrego wieci si czerwona lampka. Wz rusza - ma on wszdzie
pierwszestwo.
Skd ci ludzie przylecieli, z Maroka czy z Alaski? Czy w drodze byli osiem, czy te osiemnacie godzin?
Wzrok Powersa biegnie za nimi, po prostu przykro mu na nich patrze. Zaoga bombowca SAC musi
by stale w gotowoci alarmowej. Musi si, krok w krok, trzyma cigle razem. Jeli jeden z tej grupy
wstpuje do fryzjera, reszta otacza jego krzeso i czeka na koniec strzyenia. Jeli na chwil chce
odej na stron nastpny, wwczas wzrok pozostaych utkwiony jest w WC, dopki kolega
stamtd nie wyjdzie. Kiedy zaoga wyowi dla siebie rozkaz z gonikw, w cigu minuty musi si ju
znale w samolocie, ktry natychmiast znika z lotniska. Nikt nigdy nie wie, czy to wiczenia, czy
rzeczywisto. Biedni chopcy - ich system nerwowy jest z dnia na dzie coraz bardziej napity...
Tymczasem on, Powers, prawie wolny, szanowany i dobrze opacany czowiek, pilot - as, prawdziwy
krl przestworzy.

Podr do Peshawar
Jest noc, kiedy siedzi on naprzeciwko swoich przeoonych w sztabowym pokoju nawigacyjnym. Na
stole rozoona mapa nawigacyjna, pokrelona kolorowymi liniami, przedstawiajca Zwizek
Radziecki i ssiadujce z nim kraje w skali 1 : 2 000 000.
- Sir, kiedy startuj? - wyrzuci z siebie pytanie.
Pukownik William Shelton lekko si umiecha, nie od razu odpowiada. Sytuacja bardzo si
pogorszya, od kiedy aden lot nie uchodzi uwagi Rosjan. Urzdzenia ostrzegawcze, umieszczone
w kadubie U-2, pokazuj, e samolot ju z daleka od granicy radzieckiej jest chwytany przez stacje
radiolokacyjne ZSRR. Dowody na to zaprezentowa wczoraj w Waszyngtonie. Sie radiolokacyjna po
obydwu stronach Morza Kaspijskiego jest szczeglnie gsta. Nie ma wic sensu prbowa tam si
wanie przedrze.
- Lecimy obydwaj - powiedzia wreszcie pukownik. - Na Peshawar. Sektor afganistaski jest ich
punktem najsabszym. Naley do jedynych, gdzie mamy jeszcze jakie szanse.
Powers czuje, e spada mu ciar z serca. A zatem jeszcze nie jutro. Do Peshawar jest 4000 km, a wic
dokadnie tyle samo, co do Londynu. W czerwcu 1959 r. by on tam ju na U-2. Miasto ley gdzie
w pnocnej czci Pakistanu, tam gdzie diabe mwi dobranoc. Kto zrobi tak rund, moe
powiedzie, e w krtkim czasie oblecia Indie, Afganistan, Rosj i Chiny. Wszystkie te kraje tam si

wanie zbiegaj. Moe Barbara nie bdzie znw rycze, kiedy jej powie, e to potrwa kilka dni
duej.
- Bierzemy jeszcze dwu innych - owiadczy Shelton. - Szykowa powinien si te Walter. Kogo jeszcze
wyznacz, na razie nie wiem.
- Pukowniku, to powinien by mj lot.
Pukownik przyglda mu si uwanie. Czyby mu to naprawd sprawiao przyjemno? Gdy stuknie
trzydziestka, to ju trzeba si poegna z marzeniami. Powers to jego najbardziej dowiadczony pilot.
Po prostu trudno byoby go zastpi. Jeli wic tym razem ktokolwiek mgby wchodzi w rachub, to
wanie przede wszystkim Powers. Od roku 1950 - najpierw w Szkole Lotniczej, Greenville w Missisipi,
pniej na lotnisku przy Phoenix w Arizonie - wykaza si jako doskonay pilot odrzutowy. Dzi jego
akta personalne puchn po prostu od wykazw wylatanych godzin: 500 godzin na maszynie szkolnej
T-6, T-33 i na starym myliwcu F-80; 600 godzin na rnych wariantach F-84 i 500 godzin na U-2. Tak
wic razem 1600 godzin. Nie liczc, oczywicie, godzin wylatanych jako drugi pilot. Ma on licencj na
wszystkie typy myliwcw, znajdujcych si w dyspozycji lotnictwa wojskowego. Kapitalny chopak,
niezwykle inteligentny, nie stawia zbdnych pyta... Shelton nie chciaby go straci. Z Peshawar
poleci w towarzystwie drugiej maszyny, ktra wystartuje razem z Powersem. Lecc tu nad granic
ZSRR zaangauje ona wszystkie stacje radarowe. Dla lotw U-2, bdzie to pewien nowy manewr
zwodzcy, na ktry Rosjanie nie s przygotowani.
- Jak Pan sobie yczy, Francis - odpowiedzia po namyle pukownik. - Tym razem chciabym Panu,
poza zwykym upominkiem przekaza jeszcze co szczeglnie miego.
Powers wcale nie jest tego ciekaw. Wie, co to za prezent moe by: zote monety, zegarki, piercionki
oraz zwyke pakiety z rublami i innymi dewizami, zapakowane w higienicznych, celofanowych
woreczkach. Przedmioty do wymiany, ktre w razie awarii umoliwiaj ucieczk. Otrzymuje to kady
i naleao to rwnie do normalnego wyposaenia i wczeniej. Walter opowiada mu, e np. w czasie
drugiej wojny wiatowej piloci samolotw wywiadowczych, kierowani nad Ural, otrzymywali nawet
pozacane ikony i kolorowe chustki na gow. Ale to, co daje mu teraz Shelton, nie wyglda wcale na
upominek. Jakie malutkie etui, zawierajce wewntrz zupenie zwyczajn ig. Wyjmuje j z etui.
- Uwaga - rzuca pukownik - grona trucizna. Jeli si dostanie pod skr, czowiek yje najwyej 3
minuty. Z najserdeczniejszymi osobistymi yczeniami od samego Allana Dullesa.
- Och, dzikuj - powiedzia Powers. - Jest on dla mnie jak ojciec.
- Otrzymuj to obecnie wszyscy, ktrzy lataj za elazn kurtyn - objania Shelton niezupenie
zgodnie z prawd. - Tylko na wypadek, gdyby zostali poddani torturom...
Czyby to byo rezultatem jego ostrzee. Po tym, jak donis o niemonoci przedarcia si przez
granic poza polem dziaania stacji radarowych, wywiad zaleci swoim pilotom po raz pierwszy
samobjstwo w razie koniecznoci.
Tak wic wyposaono go w trucizn! Od czasu, kiedy Shelton ma j przy sobie, nie moe pozby si
wraenia, e Waszyngtonowi nie chodzi ju o utrzymanie w tajemnicy lotw szpiegowskich. Rosjanie
i tak wiedzieli o nich nawet wwczas, gdy chodzio o loty U-2. A moe Waszyngtonowi wydaje si
celowe tu przed paryskim spotkaniem na szczycie takim lotem z poudnia na pnoc rozdrani
Rosjan nieco i upokorzy zarazem. Bo jeli zaczn o tym trbi na cay wiat, nie majc dostatecznych
dowodw, moe to przynie korzyci wasnej polityce zagranicznej. Im idzie przede wszystkim
o uzyskanie tego rodzaju dowodw za wszelk cen.

W kwadrans pniej, kiedy Powers mwi onie, dokd leci nazajutrz, ani sowem nie wspomnia
o igle. Zbyt serio nie musi on tych spraw traktowa, ale 25-letnia Barbara i tak czuje si tu jak
w obcym kraju, odkd przyjechaa z nim przed czterema laty. ycie na zachodnim skraju bazy
wojskowej, klimat, monotonne loty do Adany, komfortowe, ale okropnie ciasne wagony mieszkalne
oznaczone numerem T 1356, szum odrzutowcw w dzie i w nocy, stale te same twarze ludzkie
i wreszcie wieczny strach o niego - wszystko to ogromnie przygnbia t bardzo adn kobiet, zagraa
jej maestwu.
- Peshawar? - zapytaa ona. - Czy to konieczne? A jaki to kraj?
Powers wzrusza ramionami. Nie zna tego kraju, nie zna te samego miasta. W cigu caego ubiegego
roku ani jemu, ani jego kolegom nie wolno byo opuci lotniska polowego. Mwio si zreszt, e
nawet nie warto tego robi. Kilka meczetw i sawny wa ziemny z 16 bramami, poza tym straszna
bieda. Peshawar by znany jako najbardziej niezdrowa miejscowo w starych Indiach brytyjskich,
poza tym jako punkt strategiczny. Sta tam przez cae stulecie garnizon angielski a do czasu zmiany
warty, tj. do momentu, kiedy przyby tam amerykaski bombowy puk lotniczy Johna Bulla.
Tej nocy Barbara Powers zupenie nie moga zasn. Cigle sprawdzaa rachunek, na ktrym budowali
oboje swoje ycie. Kiedy poznaa Francisa, by porucznikiem Air Force i zarabia 700 dolarw
miesicznie. Miewa wtedy czsto urlopy. Byy to zaiste pikne czasy. A tu pewnego dnia w rozkazie
dziennym pado jego nazwisko. Wzywano go mianowicie na osobist rozmow. Wysoko postawieni
ludzie zakomunikowali mu, e bdzie wyczony z si powietrznych, otrzyma specjalne przeszkolenie,
po czym za wysok pensj zostanie wysany na 18 miesicy do pracy za oceanem.
Przed czterema laty oznaczao to dla nich rozk, Francisa jednak ogarna wielka ch latania za
dobre wynagrodzenie. Wypeni wic test psychologiczny i w kwietniu 1956 r. podpisa umow z
NASA. Zosta wwczas wysany na 11-tygodniowe szkolenie specjalistyczne na jednym z lotnisk
Newady, nalecym do terenu dowiadcze atomowych.
Ju wtedy wszystko wydawao si Barbarze jakie smutne. Piloci, ktrzy byli przeszkalani na nowych
typach samolotw, uywali faszywych nazwisk. Francis musia si np. nazywa Palmers. Nikt nie
mg go odwiedza. w kontrakt z CIA, ktry dzi mona by nazwa umow z diabem, grozi mu za
zdrad tajemnicy kar 10 000 dolarw i 10 lat wizienia. Dlatego te Francis mwi z on tak
niewiele i to by wanie powd, dla ktrego ich maestwo stopniowo chylio si ku upadkowi.
Zosta wic tajemniczym cywilnym lotnikiem, zarabiajcym dwa razy tyle co kapitanowie cywilnych
linii pasaerskich. 2500 dolarw miesicznie. Nie wszystko jednak otrzymuje na rk - tysic dolarw
zatrzymuj jego pracodawcy i kumuluj. Zebrao si ju 30 000 takiej rezerwy. Zostanie wypacona
Francisowi pod warunkiem, e wypeni co do joty zawart umow. Tak wic maj go w rku.
Jednoczenie stale zachcaj go do podejmowania nowych ryzykownych przedsiwzi. O Boe! Czy
mona tak y? Jak dugo to jeszcze potrwa? Dlaczego nie koczy z tym wszystkim, pki nie jest
jeszcze za pno? Przecie oni dlatego tak dobrze pac, e codziennie co si moe sta, to jasne.
Barbara wie jednak, e gdyby Francis pewnego dnia rzuci swj zawd, zostaby na lodzie. Zniszczyby
w ogle swoj i jej przyszo. Linie komunikacyjne nie przyjm go, bo jest ju za stary. Tak wic
w praktyce nigdy by nie mg ju lata. A przecie oprcz latania Francis niczego si nie uczy. Zanim
zacz lata, pracowa kilka tygodni jako kpielowy - to wszystko. Nie ma nic innego, z czego mgby
utrzyma swoj rodzin.
Barbara syszy oddech ma. Kocha go i nie moe go opuci. Zrozumiaa, dlaczego nie moe si on
ju wycofa. Zosta po prostu zamknity w zotej klatce. Ley sobie teraz i ni swj kolorowy sen: Kupi
dom, do tego sklep - bdzie niezalenym czowiekiem interesu, bdzie mia nareszcie pewne

dochody... Wielkie marzenia o yciu, o dobrobycie i bezpieczestwie. Jest to zreszt idea wielu
innych Amerykanw. Dla niego wanie Francis si sprzeda.

Ponad dachem wiata

Przez moskitier przedziera si zamglone, pakistaskie poranne soce. Kiedy Powers bierze prysznic,
nad dolin Kabul widzi front chmur. Wspaniale! Wanie podczas lotu yczy sobie pogody burzowej,
ktra przy silnych wyadowaniach narobi zamieszania we wszystkich stacjach radarowych. Gdyby tak
jeszcze dalej byo.
Razem z nim wsta take Walter. Zjedli obydwaj niadanie, otrzymali tlen do oddychania, jak zawsze
przez dwie godziny przed startem. Nie ma on pojcia, dlaczego rwnie Walter jest w ten sam sposb
przygotowywany. On sam nic na ten temat nie mwi. Jest niedziela, 1 maja 1960.
- Ty to masz szczcie - powiada Walter przed zaoeniem hemu. - Przecie oni wituj, wic s
wszyscy pijani.
- O cholerne! - odpowiada Powers swoim poudniowym akcentem. - Ja te chciabym teraz witowa
i by pijany.
Sam widok butli z tlenem przyprawia go o mdoci. Wielokrotnie tego dowiadczy: kiedy oddycha si
100-procentowym tlenem, cigle przy tym zmieniajc wysoko, wtedy gaz ten czuje si nawet
wewntrz przewodu suchowego. Pniej podczas snu zapach wsiknitego w czowieka tlenu
przejmuje pociel, co z kolei wywouje stan jakiego ucisku w gowie, a to prowadzi do blu gowy
i uszu. Medycyna lotnicza nie ma na to adnych rodkw... Po dziewidziesiciu minutach hem
zaczyna uwiera na karku. Powers moe w kocu wsta.
Na zewntrz, przed budynkiem sztabu stoi zaparkowany, oliwkowozielony krownik szos. Obok flagi
amerykaskiej powiewa sojusznicza flaga Pakistanu: biay pksiyc z gwiazdami. Zupenie tak samo
jak w bazie lotniczej w Incirlik, tylko na zielonym, a nie na czerwonym tle. Pukownik Shelton sam
prowadzi Powersa do hangaru. Wrcza mu kart lotu i prognoz pogody, a poza tym cztery lotnicze
mapy nawigacyjne. Przydadz si, w razie gdyby samolot musia zboczy z wyznaczonego kursu,
pokazanego wyran czerwon lini. Cztery inne mapy topograficzne, ktre w razie przymusowego
ldowania pomog mu wydosta si z terytorium Zwizku Radzieckiego. Z kadej mapy oddarte
zostay kawaeczki przy brzegach, miejsca gdzie by napis: US Air Force.
- Zam kark, mj chopcze - powiedzia serdecznie Shelton, gdy Powers naciga ju kaptur biaego
kombinezonu z numerem 29 i mocowa hem ochronny, w ktry wmontowana bya twarzowa szyba
ochronna z pleksiglasu. Pistolet tumikowy i sztylet ju schowa. Wycigano teraz jego samolot,
pilnowany przez tuzin urzdnikw CIA przez trzy dni i trzy noce. Nazywali go Black Lady (czarn
dam), podobnie jak papierosy, obcignite czarn bibuk, ze zotym ustnikiem. Powers wdrapuje
si do kabiny. Dwaj mczyni przypinaj go mocno. Ju na ostatku pukownik podaje mu kawaek
czarnej materii.
- Pana znak rozpoznawczy dla Bod, Francis! Niech Pan pokae to szefowi CIA w Norwegii. Wyda dla
Pana wspania uczt.
Z szumem zaskoczya turbina U-2, pracuje gadko, kieruje Czarn dam na pas startowy. Tylko dwaj
mczyni znaj dokadny cel lotu - Powers i pukownik Shelton. Komendant lotniska nie ma o tym

pojcia. Jego oficer subowy zapisa w ksidze startw: Godz. 7.30 U-2 wystartowa z zadaniem
przeprowadzenia bada meteorologicznych na duych wysokociach.
Samolot poszed pionowo w gr, przebi si przez mas chmur, ponad ktrymi wieci byszczce
soce. Ziemia gwatownie pozostaje w dole. Horyzont zaokrgla si. Silnik szumi przeraliwie
w rozrzedzonym powietrzu. Na wysokoci 65 000 stp niebo staje si fioletowe. Powers ju nie leci
wyej. Pjdzie w gr z nieco mniejsz iloci paliwa. Tymczasem maszyna dwiga jeszcze zapasowe
zbiorniki paliwa obliczonego na przelot prawie 7000 km.
Jest to paliwo specjalne, wyprodukowane przez wasny przemys dla wysokich lotw. Pi tysicy
litrw paliwa, ktre akurat wiezie z sob samolot, stanowi wicej ni poow caego jego ciaru.
Mimo bogatej aparatury, bez paliwa samolot way niewiarygodnie mao - tylko 4,5 tony. Zbudowana
ze specjalnego lekkiego metalu i ze stopw tytanu Czarna dama way zaledwie poow tego co
redni myliwiec odrzutowy. 52% ciaru samolotu przypada na paliwo, 47% way sam samolot, na
pilota za przypada 1%.
Powers zna to na pami, chocia liczby zmieniay si ju dwukrotnie. Starszy typ ze sabsz turbin
way bez obcienia tylko 3,4 tony. W linii prostej osiga on najwysz prdko 810 km/godz.
Nowa turbina J-75-P-13 zwikszya t prdko, Powers odczu to w locie pionowym. Dodao mu to
odwagi.
Po stronie burty, gdzie dawniej wida byo szczyty Taurusu, rozcigaj si dzi afganistaskie gry
Hindukusz, z ich picio-, szecio- i siedmiotysicznymi szczytami. Od czasu do czasu z wielkiego
dywanu zbawanionych chmur przykrywajcego obcy kraj wyziera biay szkielet lodowca. Powers
kieruje si na pnocny wschd i wspina si nad dach wiata.
Tu wanie, nad wyyn Pamiru, U-2 wtargnie w przestrze powietrzn Zwizku Radzieckiego.
Wskazwki zegara pokadowego wskazuj akurat sze minut po godzinie smej. Zegar chodzi
wedug czasu indyjskiego. W Moskwie jest teraz 5.36. Odtd Powers nie moe uywa radia,
niezalenie od tego, co by si nie zdarzyo. Tak wic milczc i bdc niewidocznym w cigu 6 godzin
przeleci ten czarny ptak w stratosferze 4700-kilometrowy odcinek nad terytorium Zwizku
Radzieckiego, potem jeszcze godzin bdzie lecie nad terenem Norwegii. Otwarte oczy kamer U-2
zanotuj wszystko, co tylko bdzie moliwe. Teraz w Moskwie szykuj si do parady wojskowej na
Placu Czerwonym! - myli sobie Powers. Pkn ze zoci, gdy si dowiedz o jego locie.
W tym samym momencie ekran radaru w Peshawar straci samolot z pola widzenia. Jest poza
zasigiem - powiedzia pukownik Shelton. Sdzi, e jedynie od tej chwili do ldowania w Norwegii
nie bdzie mia kontaktu z samolotem. Trzyma obydwa kciuki za swojego najlepszego pilota. Kilka
minut pniej doniesiono mu, e amerykaskie stacje podsuchowe, ktre prowadz podsuch od gr
Afganistanu w gb Zwizku Radzieckiego, zapay rozmow radiow. To niby zwyka rzecz. rednio
dziennie centrale podsuchowe CIA zapisuj okoo dwch milionw sw rosyjskich. Nie zawsze tylko
udaje si zapisy alfabetem Morsea lub teksty rozmw radiowych odczyta. Pukownik wydaje
surowe zalecenia, poniewa wszystko wskazuje na to, e s to meldunki alarmowe, odnoszce si do
lotu U-2. Czyby si nie powid manewr zwodzcy drugiej maszyny? Straszliwie wolno wlok si
minuty. Wszyscy wyczekuj rozszyfrowania sprawy. Shelton musi uzna, e rozmowy te to nic innego,
jak przekazywanie przez obron przeciwlotnicz ZSRR informacji o jego szpiegu, od jednego do
drugiego rejonu wojskowego.
Francis G. Powers nic o tym, oczywicie, nie wie. Polega na technice Lockheeda. Tylko raz zauway
pod sob kontur obcego samolotu. Przy przekraczaniu granicy wczy specjalny przyrzd,
wmontowany dopiero niedawno w kadub samolotu. Uniemoliwia on dokadne okrelenie miejsca

samolotu, na skutek znieksztacania fal elektromagnetycznych wysyanych z ziemi. Teraz Powers

skupia uwag na mapie. Trasa, ktrej ma si trzyma, jest czerwona, tej linii musi si pilnowa, linia
niebieska pokazuje oglny kierunek lotu. Obiekty, ktre naley rozpozna, s obwiedzione rwnie
czerwon lini.
Nad masywem Alai skrca na pnocny zachd. Bierze kurs na Stalinabad i Aralsk. Jest to jego teren
operacji A. Tam wanie w stepach nad Jeziorem Aralskim znajduje si przypuszczalnie wyrzutnia
radzieckich rakiet, ktre ostatnio kierowane byy na Pacyfik. Prawdopodobnie sputniki i unniki take
z tego miejsca startuj. Zdjcia dokonane w czasie ostatniego lotu U-2 nad tym rejonem wykryy tu
obecno gigantycznego nowego pocisku balistycznego, ktry jest dwa razy wikszy ni Atlas.
Waszyngton przypuszcza, e moe on wystartowa z okazji 1 maja. Specjalny aparat umieszczony
w dziobie samolotu powinien zarejestrowa fale cieplne, powstae przy starcie kadej rakiety.
Zanim Powers dolecia do owego poligonu, zaobserwowa co, co natychmiast zanotowa do ksiki
pokadowej. Odkry mianowicie lotnisko, ktrego nie byo na mapie, a wic nie wiedziano o nim take
w CIA? Z kolei zidentyfikowa za pomoc peryskopowego ukadu optycznego, ktry dawa mu
moliwo obserwowania znacznie powikszonego terenu, nad ktrym lecia, skadu paliwa
i kompleksu budynkw wojskowych. Zanotowa take, e... okoo godziny 7.30 czasu moskiewskiego
eglowa dugo nad terenem dowiadczalnym i wczy ca aparatur. W kadubie zagray naraz
wszystkie automaty. Aparat fal podczerwonych, radiowa stacja rozpoznawcza wraz z zespoem
magnetofonw i radiolokator, ktry mia wykry rodki radzieckiej obrony przeciwlotniczej obiektw.
Jdrem zespou aparatw jest jednak pomieszczenie fotokamer. Jest tam 8 aparatw fotograficznych
modelu 73b, wyposaonych w teleobiektywy i obiektywy szerokoktne, ktrych ogniskowa wynosi do
1,20 m. Kade zdjcie obejmuje 121 km2 terenu. Zapas filmw umoliwia wykonanie 4000
podwjnych zdj; wystarcza to na tras do 3500 km. Na jednym centymetrze filmu utrwala si 167
m terenu, a film szerokoci 24 cm jest drobnoziarnisty, wic daje moliwo wielkich powiksze,
ktrym nie dorwnuj nawet filmy sprzed 4 lat, wykorzystywane w Moby Dick. Aeby dana
miejscowo bya nie tylko doskonale rozpoznana, ale take dokadnie zlokalizowana, aparatura
sprzona jest z przyrzdem astronawigacji, ktry w kadym momencie wskazuje prawidow dugo
i szeroko geograficzn danego punktu.

Oczy Czarnej Damy

System tych wyrafinowanych urzdze do prowadzenia dziaalnoci rozpoznawczo-szpiegowskiej by
wwczas istotnie jedyny w swoim rodzaju. Wiosn 1960 r. byo to ostatnie sowo techniki Stanw
Zjednoczonych. Co jednak dziki tej technice udao si samolotowi U-2 zobaczy i utrwali na
materiale fotograficznym. To znaczy, co udao si faktycznie wyszpiegowa podczas wszystkich
dotychczasowych lotw szpiegowskich, ktrych ukoronowaniem mia by lot Powersa? Ju na kilka
tygodni przed lotem do fachowej codziennej prasy zachodniej przecieky prawdopodobnie dokadne
dane o sprawnoci i moliwociach lotnictwa rozpoznawczego NATO. Pod tytuem Erde ohne
Geheimnis (Ziemia bez tajemnic) zachodnioberliski Telegraf z 10 kwietnia 1960 r. opublikowa
artyku, ze znamiennym podtytuem: Wywiad lotniczy potrafi odkry nawet karzeka z wysokoci 15
km. Dalej w artykule tym, po pewnym wprowadzeniu na temat inspekcji lotniczej i kontroli
zbrojeniowej, ktre przedstawione zostao jako moralne alibi, mwi si jednoznacznie: Nie ma
waciwie adnych specjalnych trudnoci, by nawet tak wielkie terytorium, jak Zwizek Radziecki,
szczegowo sfotografowa z powietrza. Jedyne ograniczenia mog tutaj stworzy warunki

atmosferyczne, poniewa przesony chmurowe nie pozwalaj robi zdj z duych wysokoci. Ale
czego dzi nie udao si sfotografowa, da si odrobi jutro...
Ogldanie zdj lotniczych za pomoc silnej lupy, stwierdza si dalej w gazecie, wydobywa na wiato
dzienne wiele szczegw. Jeli uyje si bardzo drobnoziarnistego filmu, na zdjciu wykonanym
z wysokoci 15 km mona np. rozpozna, czy na drodze porusza si pieszy czowiek czy rowerzysta.
Na zdjciu s nawet widoczne lady stp na niegu. Maskowanie obiektw za pomoc gazi czy te
specjalnych siatek jest dla oczu kamery filmowej niemal bezcelowe, poniewa filmy ze specjaln
emulsj rozrniaj ziele yw od sztucznej.
Z danych tych wynika lista pewnych identyfikacji. Kilka z nich przytacza hamburski Spiegel
w numerze 22 z 1960 r. Z wysokoci 10 km mona zrobi zdjcie gwki od szpilki, z wysokoci 15 km
da si odczyta tytu gazety, z wysokoci 20 km widoczne s lady stp na niegu, z wysokoci 25 km
mona odrni piechura od rowerzysty.
Wreszcie czasopismo to, usiujc utrzyma ton popularnonaukowy, dochodzi do nastpujcych
stwierdze: Ameryka posiada dzi takie aparaty, za pomoc ktrych, o kadej porze nocy i dnia
zarwno przy bezchmurnym, jak i zachmurzonym niebie mona utrwali na kliszy fotograficznej kady
wazon z kwiatami w kraju wroga.
Na pytanie, ile w tych twierdzeniach jest prawdy, mog wiarygodnie odpowiedzie tylko fachowcy.
Major Georg Baumann z Narodowej Armii Ludowej NRD, w ramach specjalnej ekspertyzy na ten
temat, owiadcza, co nastpuje: Twierdzenie o rozpoznawalnoci obiektw z duych wysokoci
(gwki szpilki z 10 km lub kara ogrodowego z wysokoci 15 km) nie wytrzymuje konfrontacji
z rzeczywistoci. Zdolno rozdzielcza znanych wysokoczuych filmw do zdj lotniczych jest
mniejsza ni zdolno rozdzielcza fotoobiektyww. Ale gdyby nawet zastosowa zamiast filmw
o maej zdolnoci rozdzielczej filmy o wyjtkowo wielkiej tego rodzaju sprawnoci, to i tak moliwo
rozpoznawania maych obiektw bdzie ograniczona zdolnoci rozdzielcz samych obiektyww.
Zdolno rozdzielcza dla precyzyjnych obiektyww, przeznaczonych do zdj z powietrza, wynosia
w poowie 1960 r. w najwyszej klasie wiatowej 65 linii na jeden milimetr filmu.
Nawet jeli wyjdziemy z zaoenia - stwierdza si dalej w ekspertyzie - e zarwno film, jak
i obiektyw maj najwyszy stopie zdolnoci rozdzielczej, dojdziemy do nastpujcego rachunku:
wysoko lotu (h) = 10 000
ogniskowa (f) = 120
skala zdj =

( )
= 8333 cm
( )

Przy tej skali zdj kady centymetr kwadratowy materiau filmowego fotografuje odcinek terenu
rwny 8333 cm dugoci i 8333 cm szerokoci. Tak wic odcinek o boku 83 m jest najmniejsz
jednostk powierzchni terenu, jak moe obj kamera fotograficzna samolotu U-2, o ile nie leci niej
ni 10 000 m, w przeciwnym bowiem razie straciaby charakter samolotu wysokociowego. Gdyby si
wic chciao, lecc niej, sfotografowa jeszcze mniejszy odcinek na 1 cm kliszy, wwczas trzeba by
zastosowa obiektywy o jeszcze duszej ogniskowej. Tego rodzaju obiektywy nie daj si
wmontowa do samolotu, nawet wwczas jeli si zastosuje systemy szerokoktny i teleskopowy.
Idmy dalej w naszym wyliczeniu. Przy tego rodzaju optymalnych zaoeniach technicznych widzimy,
e kady milimetr filmu fotografuje 833 cm powierzchni ziemi. Najlepszy obecnie obiektyw jest
w stanie rozbi ten odcinek na 65 czstek. Tak wic najmniejszy, zauwaalny przedmiot musiaby by

wielkoci 13 cm. Obraz tego przedmiotu byby na zdjciu zanotowany jedynie jako punkt i byby
trudny do zidentyfikowania. Jakby si wic nie chciao by wspaniaomylnym i chtnym do
uwierzenia, z rachunku tego nie wynika, by istotnie z tej wysokoci mona odkry gwk szpilki.
Byoby to moliwe, gdyby gwka miaa wicej ni 13 cm rednicy.
Identycznie rozumujc, lad stopy, odbity w niegu, ktry notabene jest zauwaalny tylko przy ostrym
kcie padania wiata sonecznego, gdyby mia by zauwaalny okiem kamery fotograficznej
z wysokoci 20 000 m, musiaby by nie tylko dugi 26 cm, lecz rwnie tyle szeroki.
Przy wszystkich tych obliczeniach - podaje si dalej w omawianej ekspertyzie - zaoono idealne
warunki atmosferyczne. W praktyce na zdjcie lotnicze skada si wiele czynnikw. Choby same
tylko chochliki pogody znacznie umniejszaj szanse doskonaych technicznie zdj. Niektre z nich
mona wprawdzie rugowa za pomoc filtrw, ale jak wiadomo, jako materiau filtru daleka jest od
jakoci obiektywu, tak wic filtr obnia zdolno rozdzielcz obiektywu. Kady fotoamator wie, e
gdyby jako filtru uy wasnych sonecznych okularw, ostro obrazu znacznie si zmniejszy.
Podobnie te zmniejsza si ostro widzianego okiem kamery obrazu, kiedy uzbroi si je choby
w najlepszy filtr.
Do dalszych czynnikw, ktre pogarszaj wyniki zdjcia lotniczego, nale rwnie: maskowanie
fotografowanego przedmiotu. Dobre maskowanie byo ju w czasie II wojny wiatowej duym atutem
obronnym Armii Czerwonej. Obecnie istniej specjalne oddziay, ktre specjalizuj si wanie
w maskowaniu. Buduj one sztuczne obiekty wojskowe, prawdziwe za stanowiska obrony
przeciwlotniczej wymienicie maskuj.
Tam gdzie zdjcie lotnicze np. przedstawia kilka chat rybackich, mog si pod ziemi znajdowa
wane punkty dowodzenia lub skady paliwa, do ktrych opancerzone wejcia kryj wanie niewinne
chaty rybackie. Samolot U-2 mg sfotografowa w latach pidziesitych radzieckie obiekty
przemysowe, lotniska i miejsca przeprowadzania prb z rakietami, z wszelkimi ogromnymi
rusztowaniami i innymi urzdzeniami startowymi. Jednake w praktyce nic to nie pomogo
pozostajcej wwczas w tyle amerykaskiej technice rakietowej. Samoloty te przede wszystkim nie
byy w stanie sfotografowa wyrzutni podziemnych, ktre amerykaskim generaom nie pozwalay
rzuci wiata w odmt wojny atomowej. W tym przypadku oczy Czarnej damy pozostaway rwnie
lepe.
Technika fotografii lotniczej poczynia oczywicie ogromny postp - koczy autor ekspertyzy - polega
on gwnie na wykorzystywaniu promieni podczerwonych do wykrywania sztucznych elementw
maskowania. Ponadto dy si intensywnie do lepszej rozpoznawalnoci. Dowdcy US Air Force
z pewnoci cieszyliby si, gdyby w wyniku ich kopotliwych i niebezpiecznych lotw potrafili
sfotografowa wszystkie wane obiekty wojskowe, ktre - jak wiadomo - s znacznie wiksze ni
szpilki, kwiaty i ogrodowe kary.

Czy promienie podczerwone przenikaj zason?

Warto przeledzi moe zasady techniki promieni podczerwonych. Tak wic na przykad maszyna
Powersa, ktrej towarzyszylimy niedawno w jej ostatnim locie, nie miaa waciwie adnej osobnej
kamery opartej na dziaaniu promieni podczerwonych. Wyposaona bya jedynie w urzdzenie
rejestrujce ciepo powstae w czasie startu rakiety. Obydwa urzdzenia dziaaj na tej samej
zasadzie. Chwytaj one okrelony rodzaj promieni i formuj na tej podstawie odpowiednie znaki lub

cae obrazy. Niektre samoloty U-2, zwaszcza latajce w nocy, miay z reguy fotoaparaty reagujce
na promienie podczerwone. Dokadnie na cztery miesice przed opisywanym lotem jeden z pilotw
U-2, wyposaony w taki aparat, obfotografowa noc dla celw kartograficznych ca Kub.
Promienie podczerwone s niewidoczne, w widmie wystpuj w ssiedztwie koloru czerwonego. S
to elektromagnetyczne impulsy fal, duszych ni fale wietlne. Ich dziaanie fotograficzne ju dawno
odkryto i wyzyskano do wszelakich eksperymentw. Ju przed 36 laty podczas VIII
Midzynarodowego Kongresu, powiconego fotografii naukowej i stosowanej, mwiono
o rewelacyjnych fotografiach otrzymanych dziki dziaaniu promieni podczerwonych.
Poniszy cytat zosta wzity z ksiki Fotografia promieniami podczerwonymi40 Alberta Nrnberga,
ktra ukazaa si w roku 1957 w Halle (NRD).
Kapitan A. W. Stevens wznis si na samolocie na wysoko 6,5 km w Argentynie, koo Villa
Mercedes. Wzi on do samolotu kamer fotograficzn, wyposaon w specjalny filtr i klisze
kryptocyaninowe (= klisze pokryte emulsj wraliw na promienie podczerwone). ...Na wysokoci
6500 m skierowa on obiektyw kamery tam, gdzie, jak si domyla, le Andy. Gr tych nie mg w
aden sposb widzie. Po wywoaniu zdj i zrobieniu odbitek otrzyma on godne uwagi fotografie.
Wida tam byo na horyzoncie szczyty Andw... Wikszo gr znajdowaa si za widocznym
horyzontem. Z prawej strony wida byo szczyt Aconcagua, wznoszcy si na 7000 metrw. Odlego
tego szczytu od Villa Mercedes bya geograficznie znana, atwo wic byo mona ustali, e pomidzy
kamer a Aconcagua byo 470 km. Szeroko sfotografowanego odcinka wyniosa 112 km, stanowia
zatem 1/360 obwodu ziemi. Horyzont opada z lekkim wygiciem, ktrego promie na oryginalnej
fotografii wynosi 25 m, co jest zgodne z faktycznym wygiciem powierzchni ziemi.
To cenne zdjcie z 1931 r. zostao w pewnym sensie udoskonalone dopiero duo pniej, a to dziki
lepszym moliwociom technicznym. W czasie drugiej wojny wiatowej, zreszt rwnie przed ni,
aparaty dziaajce na zasadzie promieniowania podczerwonego i suce celom militarnym byy
z pocztku wykorzystywane niemal wycznie - na przykad w czasie akcji nocnych - jedynie po to, by
nadawa sygnay niezauwaalne dla wroga. W kocu wojny weszy w uycie aparaty uytkowane
noc, dziki ktrym mogy si porusza noc czogi. Suyy one take do wykrywania celw dla
strzelcw wyborowych. Obydwa rodzaje tych urzdze wykorzystyway zasady dziaania promieni
podczerwonych po to, by uzyskiwa odbicie lecego przed nimi terenu.
Zasadniczy postp w tej dziedzinie rozpocz si dopiero wwczas, kiedy za pomoc reflektorw
rzucajcych promienie podczerwone, niewidoczne dla oka ludzkiego, zaczto penetrowa teren.
Polegao to na tym, e rzucane w kierunku przedmiotu promienie byy z rn si (zalenie od
zdolnoci odbijania danego przedmiotu) odbijane z powrotem (i to notabene inaczej ni normalne
fale wietlne).
Odbite fale podczerwone, wracajc do rda ich wysyania, byy optycznie chwytane przez przyrzd
obserwacyjny i za pomoc przetwornika przetwarzane w wiato widzialne, przy czym poszczeglne
kolory daj cakiem inne efekty ni normalnie. Tego rodzaju aparaty do jazdy noc, do nocnego
rozpoznania oraz kierowania ogniem w porze nocnej nale obecnie do normalnego wyposaenia
kadej nowoczesnej armii.
Do rozpoznania ziemia-ziemia zostay w okresie powojennym zbudowane take kamery o ogniskowej
dugoci 100 cm. Zostay one uyte po raz pierwszy przez Stany Zjednoczone w roku 1951, w czasie
wojny z Kore. Umoliwiay one obserwowanie na otwartej przestrzeni wszystkich obiektw
40

Infrarot - Photographie.

wystajcych nad powierzchni ziemi do odlegoci 45 km. Trzeba byo wielu lat bada z zakresu fizyki
i fotochemii, by uzyska materia filmowy, reagujcy na promienie podczerwone, oraz aparaty
fotograficzne, ktre w przeciwiestwie do amerykaskiego aparatu i innych urzdze sucych do
obserwacji i okrelania celu dziaayby bez pomocy reflektora wysyajcego promienie podczerwone.
Tego rodzaju kamery, uywane do przeprowadzania rozpoznania lotniczego, musiay si zadowoli
naturalnym promieniowaniem terenu, nad ktrym odbywa si lot.
Od dawna dobrze znany by fakt - jak podaje fachowe czasopismo NRD Militrwesen (6/1960) - e
majc dobry film, czuy na promienie, podczerwone, mona uzyska dobre zdjcia z duych nawet
odlegoci niezalenie od pogody. Promienie podczerwone przenikaj bowiem znacznie atwiej ni
wietlne przez wszelkie zasony atmosferyczne, jak mga, kurz, para itd. Filmy czue na promienie
podczerwone byy ju niejednokrotnie uywane do zdj lotniczych, gwnie po to, by mimo duych
wysokoci uzyskiwa dobre zdjcia nawet zamaskowanych obiektw wojskowych przeciwnika.
W takich wypadkach chodzio zawsze o wyowienie promieni podczerwonych wiata sonecznego,
ktre przeniknwszy przeszkody atmosferyczne, dotary do ziemi i zostay od niej ponownie odbite.
Dalsza droga prowadzia do robienia zdj nocnych, kiedy to trzeba fotografowa, nie majc adnych
obcych rde wiata.
Tymczasem krok na tej drodze zosta zrobiony. Efekt swojego rodzaju odmaskowania, ktry by
moliwy zapewne w dzie, zosta oparty na najwaciwszym zjawisku. Zawarty w ywych rolinach
chlorofil powoduje tak doskonae i pene odbicie fal podczerwonych, e np. licie na zdjciu
wykonanym t technik s niemal biae, natomiast siatki maskujce lub obamane martwe gazie,
a take sztucznie namalowana ziele odbijaj si w kolorze ciemnym. Jeli klisz fotograficzn pokryje
si wynalezion ostatnio specjaln emulsj, wwczas ziele naturalna odbije si na niej jako kolor
czerwony, sztuczna za jako kolor matowy - szarozielony. W ten sposb wszelkie maskowanie stao
si na fotografii jeszcze bardziej wyrane.
Jak si zaraz przekonamy, za pomoc promieni podczerwonych fotografowano nie tylko stanowiska
i obiekty wojskowe przeciwnika, ale take techniki tej uywano do innych celw. Ilustruje to choby
skandal, ktry pn jesieni 1960 r. obieg pras zachodni: M Giny Lollobrigidy, Milko Skofic,
polowa na fotosy Lolo, ktre sprzedawano w Londynie. Przedstawiay one zupenie nie ubran
gwiazd filmow pomidzy eks-prezydentem Argentyny Peronem i byym ambasadorem woskim w
Buenos Aires. Zdjcia te zostay wykonane dla prywatnego zbioru Perona w roku 1955, wanie za
pomoc klisz czuych na promienie podczerwone, ktre przenikaj rwnie przez tkaniny.
Zjawisko przenikania i odbijania si fal promieni podczerwonych, znane od 17 lat, chciaa wykorzysta
take medycyna, tym bardziej e ciao ludzkie rwnie fale te wysya. Poniewa promieniowanie
zarwno pod wzgldem rodzaju, jak i siy jest zalene od konsystencji fizycznej czowieka, std mona
na tej podstawie okrela stan zdrowotny pacjenta. W pocztkach rozwoju urzdze czuych na
promienie podczerwone medycyna miaa nadziej wykorzysta to zjawisko do rozpoznawania
wczesnego stadium raka.
Czue przyrzdy s dzi w stanie wykry palcy si papieros z odlegoci 1 km. Przy takich
instrumentach pracownicy suby kryminalnej mogli nie tylko reprodukowa poke dokumenty
i odkrywa faszerstwa - co znane jest od dziesitkw lat - ale rwnie fotografowa odbicia
samochodw, ktre dawno ju odjechay. Film uczulony na dziaanie promieni podczerwonych
rejestruje promieniowanie asfaltu, na ktrym by zaparkowany samochd, podgrzanego tylko o
uamek jednego stopnia Celsjusza.

Z rwnym powodzeniem, jak w wielu dziedzinach nauki i techniki, promieniowanie podczerwone

wykorzystuje si od lat do cywilnych pomiarw fotometrycznych z powietrza, co pozwala
uniezaleni si od pogody.
Zdjcia terenu wykonywane przy wykorzystaniu promieni podczerwonych s zadziwiajco ostre... na
odcinku do 60 km - pisze w swojej ksice A. Nrnberg - wartoci rednie, tj. odcinki szare, nie s
cakowicie wyrane, ale drogi, linie kolejowe, miejscowoci s w peni dokadne... Poniewa tego
rodzaju zdjcia musz by wykonywane z szybko leccego samolotu - wymagany jest bardzo krtki
czas nawietlania. W innym miejscu autor ksiki wskazuje jednak na pewne ograniczenia w tych
zdjciach... Niestety - podkrela - z duej wysokoci gstej powoki mgy na ziemi promienie te
w dostatecznym stopniu przenikn nie mog.
Nie jest to jedyne ograniczenie dla rozpoznania lotniczego. Aeby zabezpieczy si przed promieniami
podczerwonymi - a tym samym przed szpiegostwem lotniczym - naukowcy wielu krajw
nieprzerwanie pracowali nad nowymi metodami maskowania. Tak o tym mwi wspomniane
czasopismo Militrwesen: Jeli chce si zabezpieczy przed fotorozpoznaniem lotniczym, naley
sztuczne rodki maskowania i kolory maskujce dopasowa dokadnie do zdolnoci odbijania przez
otoczenie fal podczerwonych. Dobre zabezpieczenie daje w tym wypadku waciwy wybr miejsca,
np. pod drzewami, poniewa fotografie wykonane przy wykorzystaniu promieni podczerwonych nie
daj tak ostrych konturw jak normalne zdjcia czarno-biae. Z tego wszystkiego mona wycign
wniosek, e oczy kamer U-2, wykorzystujcych nawet promienie podczerwone mog widzie tylko to,
co nie zostao przed nimi ukryte.

Zestrzelenie
O godzinie 7.40 Francis G. Powers wzi kurs na 340. Soce, znajdujce si teraz po jego prawej
stronie, wyglda, jak rozarzona do biaoci kula.
W tym momencie przysza mu po raz pierwszy do gowy nastpujca myl: urzdzenie dziaajce na
zasadzie promieni podczerwonych jest w lotach U-2 spraw drugorzdn, najwaniejsza natomiast
jest praca omiu ogromnych kamer fotograficznych typu Mamut. I poniewa zapewniaj one
doskonae zdjcia przy dobrej pogodzie, Rosjanom wystarczy zwraca jedynie pilnie uwag na wasne
komunikaty meteorologiczne, by wiedzie, kiedy i gdzie spodziewa si nieproszonych goci.
...Gdzie wic mog by teraz myliwce MiG-19 i MiG-21, ktre inni koledzy widywali. Strzelay one
pionowo w niebo, a potem zawieszone tkwiy w rozrzedzonym powietrzu. Opowiada o tym take
Walter.
Powers nachyli si nad peryskopem. Westchn, obrcz hemu pije go w szyj, po pewnym czasie
spada z czoa kropla potu. Nic jednak nie widzi pod sob. W dole widnieje wyranie ciemna
powierzchnia Morza Aralskiego, ktre coraz bardziej pozostaje w tyle. Od morza do regionu operacji
B - tj. do centrum przemysowego Swierdowska - jest 1100 km, ktre ma nadziej przeby w cigu
piciu kwadransw. Teraz wznis si na 68 000 stp, tj. 20 740 m. To maksymalna wysoko, ktr
osign w czasie tego lotu. Wie, e w tej strefie cinienie powietrza jest tak bardzo mae, e w razie
uszkodzenia hermetycznej kabiny groziaby mu natychmiastowa mier. Ju na wysokoci 15 000 m
czowiek, ktry znajdzie si poza kabin, traci po 15 minutach przytomno, a krew w yach zaczyna
si natychmiast burzy nawet przy penym aparacie tlenowym. Wystarczyby niewielki odamek

pocisku rakietowego, ktry by przebi kabin, kombinezon cinieniowy pilota i choby tylko zadrasn
jego skr...
Wanie rakieta, ktra rozerwaa si na drobne odamki, zostaa wysana w kierunku samolotu
szpiega. Miao to miejsce kilka kilometrw na poudnie od Swierdowska, o godz. 8.55 czasu
moskiewskiego, a o 10.55 czasu zachodniosyberyjskiego. Samolot zosta zestrzelony. W meldunku
komendanta radzieckiej artylerii przeciwlotniczej, majora Buranowa, czytamy: Do dowdcy
jednostki wojskowej nr 92 851. Melduj, e Wasz rozkaz zniszczenia samolotu... zosta wykonany.
W momencie gdy samolot pojawi si na wysokoci 20 000 m nad rejonem naszego dziaania, zosta
za pomoc rakiety zniszczony. Zestrzelenie ustalono za pomoc radaru, a pniej potwierdzono
obserwacj naoczn... Pilot wyskoczy na spadochronie. Podjto kroki w celu schwytania go.
Powers uratowa ycie dziki przypadkowi. Rakieta, zaopatrzona w zapalnik wybuchajcy przy
zblieniu do obiektu, rozerwaa si z tyu samolotu. Odamki posiekay ogon i skrzyda, ale nie
dosigy kabiny pilota. Majc uszkodzony zesp napdowy i ukad sterowniczy maszyna bezwiednie
posza w d. Powers nie zrozumia, co si stao. Odczu tylko w pewnym momencie silne pchnicie,
nic wicej. Na wysokoci 30 000 stp podj po raz pierwszy prb wyskoczenia. Udao mu si to
ostatecznie dopiero na wysokoci 14 000 stp. Kiedy opada na spadochronie, maszyna posza ju
cakiem pionowo w d. Zgodnie z protokoem sdowym, sam Powers tak przedstawia okolicznoci
strcenia: ...nagle usyszaem jak guch detonacj i zauwayem bysk w kolorze
pomaraczowym. Samolot zacz gwatownie spada. Mylaem, e oderway si skrzyda i ogon. By
moe samolot bezporednio nie zosta w ogle trafiony, a eksplozja nastpia w jego pobliu, co byo
efektem gwatownego cinienia i dziaania odamkw...
Nastpio to na wysokoci 68 000 stp... Zostaem zestrzelony okoo 25 do 30 mil na poudniowy
wschd od Swierdowska. W momencie zestrzelenia trzymaem si dokadnie wyznaczonego na
mapie kursu. Kiedy samolot zacz spada, zostaem przycinity do tablicy przyrzdw, nie mogem
w tych warunkach skorzysta z urzdzenia katapultowego. Wobec tego otworzyem oson kabiny i w
ten sposb si wydostaem.
I dalej Powers stwierdza: Przypominam sobie, e na wysokoci 30 000 stp uwiadomiem sobie, e
nie bd mg skorzysta z katapulty. Dlatego wanie otworzyem oson i zwolniem pasy mocujce.
Wwczas jedna cz mojego ciaa bya si odrodkow przyciskan do tablicy przyrzdw, druga
za... wystawaa ju na zewntrz. Zapomniaem odpi przewody tlenowe, ktre silnie mnie trzymay.
Musiaem dosownie walczy ca si, by si z tego wszystkiego ostatecznie wydosta. Spadochron
otworzy si natychmiast po opuszczeniu przeze mnie kabiny. Znajdowaem si w tym momencie na
wysokoci 14 000 stp.
Dziki swojej budowie U-2, chocia nie sterowany, spada na ziemi lizgowo podobnie jak
szybowiec. Poszczeglne czci, jak np. osona kabiny, specjalne pojemniki lub lune elementy
metalowe, ktre odamki rakiety oderway od kaduba i patw nonych, pospaday naokoo daleko
od samolotu. Ten ostatecznie uderzy z ca si o ziemi i zary si w ni gboko, przy czym spodnia
cz kaduba w ogle odpada. opatki wyczonej turbiny od spodu zostay zupenie wyamane lub
wygiy si. Grne elementy samolotu zniosy jako to ldowanie. Wrak samolotu ostatecznie
pozostaje dostpny, nie zapala si, dziki czemu moe odsoni ca tajemnic.
O godzinie jedenastej usyszaem nagle straszliwy opowiada kierowca Wadimir Surin, ktry tego
witecznego poranka sta przed domem w uralskiej wsi. Wszyscy spojrzeli w niebo. Zobaczylimy
tam tylko chmurk dymu. Potem od ziemi wznis si tuman kurzu. Z nieba spada coraz niej biay

grzyb spadochronu... Na linach by zawieszony czowiek. Ratowa go - pomyleli wszyscy! W miejscu,

gdzie spada, rozcigay si przewody elektryczne wysokiego napicia...
Surin i jego przyjaciele, ktrzy myleli pocztkowo, e to witeczny fajerwerk, siedli do auta
i pomknli na miejsce ldowania skoczka. Odczepili pilota od spadochronu. Lea nieszczliwiec na
plecach, bez maski zabezpieczajcej i maski tlenowej.
Ja wiem, jak si to robi - wyjania pniej przed sdem wiadek Asabin - poniewa suyem
w lotnictwie. Tymczasem przybyli Surin, Cheremisin i Chuzhakin i pomogli skoczkowi wsta. Mia na
sobie kombinezon w kolorze stalowym i biay hem na gowie, na ktrym by numer 29. Lotnik nosi
brzowe buty, u boku na dugim pasku zwisa mu pistolet. Spytalimy skoczka, co si stao, ale on
powiedzia co w obcym jzyku i krci tylko gow. Postanowiem aresztowa go. Poniewa
niedaleko stao auto z Cheremisinem, ujlimy pilota pod rce i poprowadzilimy do samochodu.
Kiedy zblialimy si do skoczka, zauwayem w jego ubraniu ukryty sztylet, oczywicie zabraem go
natychmiast. Przedtem Cheremisin odebra mu pistolet.
I dalej: Chciaem wiedzie, czy skoczek jest sam, czy jest ich wicej. Pokazaem wic najpierw jeden
palec, a potem dwa. Podnis swj palec i wskaza na siebie. Wsadzilimy skoczka do samochodu
i zawielimy do rady gminnej. W samochodzie obejrzaem dokadnie sztylet. Zauwayem na nim
angielski napis i powiedziaem o tym innym... Kiedy przyjechalimy do rady, byli tam ju ludzie ze
suby bezpieczestwa ze Swierdowska, ktrzy szukali wanie skoczka i zabrali go z sob. Skoczek by
redniego wzrostu, o silnej budowie. Mia krtko ostrzyone, czarne wosy i znami na prawej stronie
szyi.
Kiedy wieziono mnie do wadz terenowych - powiedzia pniej Powers - poprosiem o wod.
Zatrzymali auto i dali mi si napi. Poczstowali mnie take papierosem. Zrobio to na nim tak due
wraenie, e po 3 miesicach, wobec sdu jeszcze raz za to dzikowa.
W biurze jednego z sowchozw skoczek zosta przesuchany. Mimo strachu i waha, nie przyzna si
on do winy. Nazywa siebie asem lotnictwa. Oprcz wczeniej odebranego mu pistoletu 5,7 mm,
wrd dowodw rzeczowych, na stole leao: 205 naboi, 25-centymetrowy sztylet, strzykawka
z trucizn, lornetka, kompas, mapy, dowd osobisty ze stemplem Pentagonu, inne dokumenty
osobiste oraz kwit z parkingu w Wiesbaden. Wreszcie do wyposaenia asa lotnictwa nalea jeszcze
kawaek tkaniny jedwabnej z tekstem w 13 jzykach o nastpujcej treci Jestem Amerykaninem
i nie mwi po rosyjsku. Poszukuj ywnoci, schronienia i pomocy. Nie czyni wam nic zego i nie
mam adnych zych zamiarw wobec Waszego narodu. Jeli mi pomoecie, wynagrodz was za to.

Historyjka tuszujca prawd

Niezalenie od przesuchania i zrewidowania skoczka obszukano rwnie teren na przestrzeni 15 km,
gdzie spady poszczeglne czci samolotu. Zdobycz znaleziona we wraku samolotu bya niezwyka.
Powers zapomnia wskutek popiechu i zdenerwowania spowodowa przy opuszczaniu maszyny
eksplozji materiau wybuchowego, znajdujcego si pod fotelem pilota, co powinno byo zatrze
wszelkie lady. Zreszt nawet sama piekielna maszyna udostpnia swoje dane. Okazao si, e
pochodzi z firmy amerykaskiej - Bekman & Whitley i zostaa zbudowana w sierpniu 1959 r.
W niewielkim dziobie kaduba odkryto take sprzt szpiegowski, midzy innymi filmy i tamy
magnetofonowe.

Urzdzenie niszczce (model 175-10 A) skada si ze skrzynki zawierajcej materia wybuchowy oraz
pokrywy - mwi si w protokole - skrzynka ta jest cylindrem metalowym, skadajcym si z dwu
czci. Dolna zawiera materia wybuchowy, grna - zapalnik. Urzdzenie jest uruchamiane z cockpitu.
Na tablicy przyrzdw... napis Eksplozja. Nietrudno zrozumie, e tu wanie znajduje si
szczeglnie wana dwignia do zdalnego uruchomienia zapalnika. ...Ponadto podobne urzdzenie
wybuchowe wbudowane byo w odbiornik rejestrujcy sygnay radzieckich stacji radarowych.
W samolocie znaleziono ponadto specjalny pojemnik zawierajcy wyposaenie na wypadek ucieczki,
a wic: ciepe ubranie radzieckie, wojskow koszul, ywno, wod do picia, latark kieszonkow,
naboje sygnaowe, ponton, pi, zapalniczk, szpadel, wdk i inne przedmioty, dalej 7500 rubli oraz
liry, zote franki i marki zachodnioniemieckie, do tego dwa zote zegarki, siedem piercionkw,
sowem caa kolekcja przedmiotw potrzebnych na apwki. Jako ostatni przedmiot z zasobnika
wycignito mocno podniszczony egzemplarz czasopisma z pikn rozebran dziewczyn na okadce duchow straw ludzi, w rkach ktrych spoczywaa najnowoczeniejsza technika.
Rzd Stanw Zjednoczonych nie mia pojcia o rozmiarach znalezionych trofew. Pocztkowo
w ogle nie brano wydarzenia na serio, mimo e szef CIA w Norwegii punktualnie o godzinie 12.00
w poudnie tego dnia meldowa do Waszyngtonu, e Powers wyldowa prawdopodobnie w Bod
lub na ktrym z innych zapasowych lotnisk Skandynawii, gdzie w razie potrzeby mia wanie
ldowa. Na t okoliczno Powers zezna przed sdem radzieckim, co nastpuje: W razie gdybym
z powodu braku paliwa nie mg przeby caej trasy a do Murmaska, miaem przed osigniciem
Kandaakszy skrci w lewo i przelatujc nad Finlandi osign miejscowo Bod w Norwegii...
Sowo Sodankyla naniesione tu obok zielonej linii lotu na mojej mapie oznacza, e mgbym
ewentualnie w miejscowoci tej ldowa. Pukownik Shelton ostrzega mnie jednak przed zymi
warunkami na tym fiskim lotnisku, wyjaniajc, e korzysta z niego powinienem w razie skrajnej
koniecznoci. Naturalnie lepiej ldowa ju na nim ni gdzie na terytorium Zwizku Radzieckiego.
Pukownik powiedzia dalej, e najbardziej celowe byoby ldowanie na terenie Szwecji lub Norwegii,
przy czym najlepiej w Norwegii. Jeli chodzi o stref poudniow, pukownik Shelton zabroni
rwnie ldowa gdziekolwiek na odcinku Incirlik - Peshawar.
W poniedziaek drugiego maja w czasie posiedzenia Krajowej Rady Bezpieczestwa krtko omwiono
doniesienie o zaginiciu U-2. Pod nieobecno Eisenhowera Allan W. Dulles zakomunikowa
najwyszemu gremium rzdowemu Stanw Zjednoczonych, e samolot Powersa, ktry wylecia na
wykonanie zadania i znalaz si zgodnie z planem nad terytorium Zwizku Radzieckiego, swego celu
nie osign i musi by uwaany za zaginiony. Naley te przyj, e pilot ponis mier lub, by
moe, znajduje si w tym momencie w trakcie ucieczki. Samolot w kadym razie zosta
najprawdopodobniej zniszczony, jeli nie przez wroga, to przez samego pilota, ktry otrzyma
odpowiednie rozkazy.
Waszyngton postanowi ani sowem nie wspomnie o ewentualnej stracie samolotu szpiegowskiego.
W trzy lata pniej, na pocztku listopada 1963 r., Eisenhower owiadczy w swoim telewizyjnym
wywiadzie, i John F. Dulles zapewni go wwczas, e Kreml rwnie ewentualne zestrzelenie tego
samolotu utrzyma w cakowitej tajemnicy, poniewa rzd ZSRR nie chcia podawa do publicznej
wiadomoci, i amerykaskie samoloty zwiadowcze lataj nad terytorium Zwizku Radzieckiego
i fotografuj je. Jak stwierdzi komentator telewizyjny w dniu 29 listopada 1960 r., aby w razie
protestu wadz radzieckich Departament Stanu mg go odrzuci, dyrektor CIA Dulles wycign ze
swojego safesu zawczasu przygotowan cover-story - przechowywan na wszelki wypadek od
wielu miesicy. Wanie w zwizku z tym fachowcy od propagandy specjalnej zredagowali
odpowiedni meldunek kamuflujcy rzeczywisto. Przedstawiciel wywiadu, genera Philipps,
owiadczy pniej na ten temat, co nastpuje: Gdy ju fakt si wydarzy, nikt nie myli o treci

(meldunku). Uprzednio przygotowany podaje si automatycznie do publicznej wiadomoci. Historyjka

musi jednak odpowiada pewnym wymaganiom... nie moe mianowicie zawiera zbyt wielu
szczegw. Nie chcc mwi wszystkiego, mona wyjani, e sprawa jest jakoby w dalszym cigu
badana.
Zasada tuszowania zostaa tak opracowana, e mona j dopasowa do wielu sytuacji. Mona zgodnie
z ni owiadczy, e jednosilnikowa, nie uzbrojona maszyna zagina gdzie w rejonie granicy
turecko-radzieckiej. Samolot, ktry mia pobra prbki powietrza z wysokich warstw atmosfery,
w okolicy jeziora Wan przypuszczalnie zmyli kurs, po tym - jak zameldowa pilot, e przestao dziaa
urzdzenie dostarczajce tlen. Nie wiadomo, gdzie znajduje si teraz samolot.
Dla Dullesa ju w czasie czytania tekstu faszywego meldunku stao si jasne, e rzekomy meldunek
radiowy na p przytomnego pilota jest niedostatecznym dowodem rzeczowym. Przecie kady wie,
e tam magnetofonow mona nagrywa dowolnie. Dulles chwyta wic za suchawk telefonu,
kae si poczy z szefem Sztabu Si Powietrznych i prosi go o rozpoczcie poszukiwania zaginionego
samolotu w rejonie jeziora Wan. Akcja poszukiwawcza zostaje przeprowadzona. Jednake niewiele
wkada si wysiku w ten zwodzcy manewr. W cigu poniedziaku z lotniska libijskiej bazy wojskowej
Wheelus Field wystartoway 2 samoloty C-54 w celu przeprowadzenia poszukiwa nad terenem
Wyyny Armeskiej. Tak w kadym razie donosi 3 maja ze Stambuu ruchliwy korespondent agencji
UPI, nie majc oczywicie pojcia, jakiego to oszustwa jest rzecznikiem.
Rzd Stanw Zjednoczonych nie zabra oficjalnie gosu w sprawie zaginicia swojego samolotu
szpiegowskiego w cigu caych 5 dni. Dopiero kiedy N. S. Chruszczw wspomnia o tym, nie podajc
jeszcze szczegw, na posiedzeniu Rady Najwyszej ZSRR, rzd amerykaski opublikowa z gry
przygotowane owiadczenie: Chodzi o samolot meteorologiczny - stwierdzono - ktrego pilot na
skutek braku dopywu tlenu utraci przytomno, maszyna za automatycznie kontynuowaa lot. By
moe, przekroczya ona nawet granic Zwizku Radzieckiego. Rwnoczenie, zarwno komentatorzy
radiowi na Zachodzie, jak i autorzy wstpnych artykuw po raz chyba setny oskaryli ZSRR o to, e
w sposb jak zwykle zoliwy zestrzeli t nieszkodliw maszyn.
Podobn wersj powtrzyy jeszcze tego dnia wadze lotnictwa cywilnego i przestrzeni kosmicznej
Stanw Zjednoczonych, ktre jakoby lot ten zorganizoway i ktrym wspomniany samolot podlega.
Wedug nieco dokadniejszego owiadczenia NASA na ten temat zadaniem samolotu byo zbadanie
warunkw meteorologicznych i wystpowania wiatrw na duych wysokociach. To samo rwnie
stwierdzono w nocie, skierowanej 6 maja przez ambasad amerykask w Moskwie do radzieckiego
Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Wszystkie pogoski, notatki prasowe, komentarze poficjalne
i oficjalne, owiadczenia i komunikaty pierwszego tygodnia maja tego roku opieray si na
dullesowskiej Cover-story. By to klasyczny przykad, jak wywiad amerykaski usiowa wpyn na
opini publiczn przez wyrafinowane i fabrykowane przez siebie informacje.
7 maja 1960 r. premier radziecki przedstawi zaskoczonemu wiatu zeznanie pilota-szpiega oraz kilka
dowodw rzeczowych, mianowicie zdjcia radzieckich lotnisk i magazynw materiaw pdnych. Tu
s zdjcia skadw materiaw pdnych - wykrzykn z pasj. - Trzeba przyzna, e robiono je dobrym
aparatem, s bardzo wyrane... Pytam wic amerykaski Departament Stanu: czy s to prbki
powietrza, ktre mia pobiera samolot meteorologiczny? Pilot mia ze sob rwnie zote monety,
zegarki i damskie piercionki... Wszystko to byo zawinite w celofan, tak jak normalnie sprzedaje si
te towary na rynku w Ameryce... Czy wszystko to byo potrzebne w wysokich warstwach atmosfery?
A moe pilot mia zamiar lecie jeszcze wyej, na Marsa, by uwodzi tam Marsjanki?
I cign dalej: Ten akt agresji rozumiemy jako demonstracj woli dranienia nerww, jako ch
oywienia zimnej wojny... Prowokacja ta nosi charakter planowanego przygotowania do wojny.

Dlatego te demaskujemy jednoznacznie te poczynania... Ostrzegamy jeszcze raz kraje, z terytoriw

ktrych startuj wrogie samoloty, kierowane przeciwko naszemu krajowi. Niech nie igraj z ogniem!
Tego samego dnia Waszyngton przyzna si ostronie, e lot nad terytorium Zwizku Radzieckiego...
zosta przedsiwzity po to, by zdoby informacje zza elaznej kurtyny. Zgodnie z tym, co podawao
radio amerykaskie, w Stanach Zjednoczonych nastpiy dwa dni chaosu. Krajowa Rada
Bezpieczestwa zalecia Departamentowi Stanu trzyma si bezwarunkowo wersji tuszujcej prawd.
Przedstawiciel tego Departamentu Lincoln White (przed szedziesitk, o nalanej twarzy i z
przedziakiem na gowie) owiadczy w telewizji jeszcze 6 maja: nigdy nie prbowalimy dotychczas
narusza radzieckiej przestrzeni powietrznej.
W rzeczywistoci nie byo to zgodne z prawd. Ale jakie zaj stanowisko? Rzd amerykaski waha
si. Wprawdzie daleki od przyznania si do winy prezydent Eisenhower przyrzek wstrzyma wszelkie
loty U-2 do koca swej kadencji w 1960 r. Poniewa w praktyce samolot ten nie mg nie lata nad
krajami socjalistycznymi, zakazano w ogle jego startw. 11 maja prezydent Eisenhower mwi o
rodkach zabezpieczajcych przed niespodziewanym napadem i przedstawi to swojej tajnej
subie. 12 maja Stany Zjednoczone, po 10 latach prowadzenia systematycznego szpiegostwa
lotniczego, owiadczyy w nocie do Zwizku Radzieckiego, e tego rodzaju naruszenie przestrzeni
powietrznej uwaaj za cz skadow swojej polityki obronnej.
Sekretarz Stanu USA Christian Herter, na tydzie przed paryskim spotkaniem na szczycie, poda
w swoim wystpieniu do publicznej wiadomoci rzecz bezprzykadn w historii stosunkw
midzynarodowych. Owiadczy mianowicie, e Eisenhower, opierajc si na Ustawie o
Bezpieczestwie Narodowym z roku 1947, od pocztku swojej kadencji dawa dyrektywy do
prowadzenia tajnych operacji przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu. W zwizku z tym wanie
opracowano specjalny program dziaania - ktry potem realizowano - przewidujcy loty
amerykaskich samolotw wywiadowczych nad terytorium Zwizku Radzieckiego. Loty takie miay
by w dalszym cigu wyrazem ustalonej polityki Stanw Zjednoczonych. Miano je wkrtce
kontynuowa, poniewa byo to niezbdne dla bezpieczestwa Zachodu.
To niesamowite owiadczenie zaalarmowao opini publiczn wiata. Premier Indii Nehru by
przeraony. Minister spraw zagranicznych Afganistanu, Naim, oskara Stany Zjednoczone za takie
stanowisko. Nie mona tworzy nowego prawa midzynarodowego przez jednostronne deklaracje ostrzega Neue Berner Zeitung. Arabscy dyplomaci wyraaj pogld, e radziecka teza o zagroeniu
ze strony Stanw Zjednoczonych jest uzasadniona. Afrykascy delegaci ONZ mwi o zjawisku
cofnicia si do czasw, kiedy panowao prawo pici. Szwedzka gazeta Aftonbladet nazywa cae
zdarzenie Amerykask prb stawiania prawa midzynarodowego na gowie.
Protestuj take sami partnerzy Stanw. W Tokio opozycja socjalistyczna da wycofania przez
Amerykanw trzech znajdujcych si na terenie Japonii samolotw U-2. Norweski ambasador uskara
si w Departamencie Stanu. Pakistaski prezydent Ayub Khan gorco protestuje. Nawet
zdecydowanie wwczas antyradziecko nastawieni Turcy, ktrzy cierpliwie znosili czteroletni akcj
szpiegowsk Amerykanw na terenie swojego kraju - teraz odcili si od niej, stwierdzajc, e... nigdy
nie zezwalali na loty szpiegowskie przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu.
Cay system baz wojskowych stoi pod znakiem zapytania - stwierdza paryski Liberation... Tylko
kanclerz NRF, Adenauer, wyrazi Amerykanom swoje uznanie. Po tym jak jego rzecznik urzdu
prasowego wypiera si jakiegokolwiek z Amerykanami wspdziaania w tej mierze, owiadczy 9
maja, co nastpuje: Wiem, e Amerykanie - dziki Bogu - czyni to nad Rosj.

Na Zachodzie bez zmian

Najblisze dni przynosz zamieszanie w obozie NATO. Politycy, generaowie, demonstranci
i wpywowe koa orientuj si na nowy kurs. Z Japonii i Woch donosz o pochodach protestacyjnych.
Tymczasem wychodzi na jaw, e rwnie we Woszech znajduj si dwa samoloty U-2, gotowe do
podjcia akcji szpiegowskich w Europie poudniowej.
11 maja, w rod, w brytyjskiej Izbie Gmin dochodzi do pojedynku sownego pomidzy ministrem
Lotnictwa Wojskowego Wardem i trzema labourzystowskimi deputowanymi: Hiltonem, Hughesem i
Swinglerem, ktrzy chc si dowiedzie, czy prawd jest, e Royal Air Force nie tylko e oddaj swoje
bazy do dyspozycji Amerykanw prowadzcych szpiegostwo powietrzne, ale take bior w tych
operacjach bezporedni udzia zezwalajc Amerykanom na korzystanie z bombowcw odrzutowych
Canberra. Ward odrzuci to pytanie, nie jest bowiem przyjte, by przekazywa informacje
o sposobie i zakresie dziaalnoci tajnej suby.
Swingler krzyczy do niego ponad awami dostojnych deputowanych: Nard ma prawo wiedzie, czy
prawd jest, e RAF przed 12 miesicami bra udzia w tej akcji... Mamy rwnie prawo wiedzie, jakie
istniej porozumienia i umowy, skoro na brytyjskiej ziemi egzystuj bazy amerykaskie, ktre mog
sta si obiektem uderzenia z zewntrz i spowodowa wcignicie nas do wojny.
Jest ju utartym obyczajem wszystkich rzdw - odpowiedzia minister - e spraw takich nie omawia
si publicznie. Nie widz adnych podstaw, by odstpowa od tego zwyczaju.
Nie chce wic Pan przyzna - zapyta Hilton - e jest to wyjtkowo wane dla tych, ktrzy mieszkaj
w okolicach, gdzie stacjonuj samoloty amerykaskie? Wobec tego, e Pan Chruszczw owiadczy, i
Rosja moe by zmuszona przeciwuderzy na bazy wojenne, z ktrych wylatuj samoloty
szpiegowskie, prosz mnie zapewni, e ani jeden samolot szpiegowski nie zostanie wysany przeciw
Rosji ani innemu krajowi z baz pooonych na terenie Anglii.
Ani nie potwierdzam tego, ani nie zaprzeczam - odrzek ostro Ward. - Wszystko, co mog w tym
przypadku uczyni, to odmwi odpowiedzi na to pytanie.
W tym momencie podskoczy Hughes: Prosz o przyjcie postanowienia, e Izba Gmin uwaa za
spraw bardzo piln i o niezwykym znaczeniu zobowiza rzd, by w przeddzie spotkania na
szczycie zapewni nas, e RAF nie bdzie podejmowa lotw rozpoznawczych zmierzajcych do
naruszania granicy Zwizku Radzieckiego... Prasa podaje dzi, e rzdy Norwegii, Japonii i Pakistanu
naciskaj na Stany Zjednoczone, by dla bezpieczestwa wiatowego wstrzymay takie loty.
Do ktni na ten temat doszo rwnie w samych Stanach Zjednoczonych. Napadli na siebie
wzajemnie demokraci i republikanie. Akcja wyborcza usuna w cie dotychczasowe skrupuy. Kto,
podobnie jak wczesny kandydat na prezydenta Stevenson, zaleca umiarkowanie, zosta obwoany
zdrajc kraju. Genera lotnictwa Le May da nowej doskonaej broni. Jego zdaniem
dotychczasowe U-2 powinny by zastpione satelitami szpiegowskimi. Z kolei minister Obrony
Brucker da 360 milionw dolarw na przypieszenie prac przy budowie rakiet
midzykontynentalnych i 285 milionw na budow ponaddwikowych bombowcw B-70. Nasze
siy zbrojne s w kadej chwili gotowe do uderzenia - chepi si genera Twining, aktualny szef
poczonych sztabw.
Rozsdni ludzie sprzeciwiali si znw militarystom. Senator z ramienia demokratw Fulbright,
przewodniczcy senackiej komisji polityki zagranicznej, wystpi w telewizji (czowiek spokojny

o pocigej twarzy, w niezbyt dopasowanej dwurzdowce ze staromodnym konierzem): - Prezydent

wolaby milcze - powiedzia on ze zoci.

Gdyby bowiem zechcia wskaza osob odpowiedzialn w tym przypadku, wwczas musiaby
zawiesi dyrektora CIA.
Byy penomocnik do spraw uzbrojenia, Stassen, od lat wsppracujcy z monopolistami, owiadczy,
e Powers zosta wysany do Zwizku Radzieckiego po to gwnie, by storpedowa konferencj na
szczycie. Jego zdaniem, prezydent powinien zwolni wszystkich odpowiedzialnych za ten skandal i to
niezalenie od ich nazwisk i zajmowanych stanowisk. Komentatorzy Lippmann, Baldwin i Pearson
przypisali gabinetowi Eisenhowera nieudolno. Senator Mansfield zarzuci wpywowym koom
rzdowym, e uprawiaj polityk na wasny rachunek, co zagraa pokojowi wiatowemu. Publicysta
Lamont pisa w New York Times: Nieustanna gadka o niebezpieczestwie zagraajcym ze strony
Zwizku Radzieckiego jest od wielu at pretekstem do prowadzonych na wielk skal kosztownych
zbroje w Ameryce... Zarwno nard amerykaski, jak i jego przedstawiciele w Kongresie w praktyce
nie maj prawa gosu przy podejmowaniu decyzji w tych sprawach.
Jedyny czowiek majcy takie prawo - dyrektor CIA, Dulles - wypowiada si jednoznacznie w Krajowej
Radzie Bezpieczestwa za wznowieniem lotw U-2 do czasu, pki nie zostan zastpione
doskonalszymi rodkami. Rosjanie powinni nam by za te loty szpiegowskie wdziczni - stwierdza
z waciwym sobie cynizmem - w przeciwnym razie, na wypadek wojny, przy braku okrelonych celw
militarnych, zmuszeni bylibymy zaatakowa broni jdrow wszystkie wiksze miasta ich kraju.
Wprawdzie tym razem zosta on przegosowany, ale rezultaty jego dziaalnoci maj zdecydowany
wpyw na kurs polityki rzdu nieprzyznawania si do bdw. Moe to koniec kocw zniweczy
szanse porozumienia w Paryu.

W sobot 14 maja 1960 r. Eisenhower leci do Parya na spotkanie na szczycie. Dzie pniej jego
zastpca, wiceprezydent Nixon, wygasza w telewizji niezwykle prowokacyjn mow. Nie tylko
usprawiedliwia w niej dotychczasowe loty szpiegowskie, ale te wyjawia ich prawdziwy charakter.
Zapewnia kilkakrotnie, e Stany Zjednoczone uwaaj za konieczne kontynuowanie programu tych
lotw. Faktycznie proklamuje prawo Stanw Zjednoczonych do lotw szpiegowskich, wiedzc
doskonale, e stanowiskiem takim uniemoliwia prowadzenie rozmw w Paryu.
Kiedy samoloty rozbijay si o szczyty - artuje sobie jeden z reporterw amerykaskich, we wtorek
17 maja przed Paacem Elizejskim - dzi jest odwrotnie!... wiat zosta pozbawiony jeszcze jednej
nadziei.
Dokadnie w dwa tygodnie pniej Allan W. Dulles wyjawi wobec senackiej komisji polityki
zagranicznej, jakie obiekty mia rozpozna Powers w Zwizku Radzieckim. Podkreli przy tym
stanowczo, e tre jego informacji musi pozosta w tajemnicy. Pi godzin i czterdzieci minut broni
si przy zamknitych drzwiach. Panowie, dentelmeni - da on suchaczom chytrze do mylenia zaniedbalibymy si w naszych obowizkach, gdybymy zaniechali tych lotw. Za kadym razem, gdy
przynajmniej ustalamy stanowiska radzieckiej artylerii przeciwlotniczej, zapewniamy wiksz
skuteczno naszych strategicznych samolotw bombowych.
Na pocztku czerwca przed Komisj Dochodzeniow Senatu amerykaskiego zjawi si sekretarz
stanu Christian Herter, posiadacz wielkiego majtku, a przez koligacje rodzinne powizany
z imperium Standard-Oil. To co nie udao si z Dullesem dla ratowania wasnej brany, Komisja
pragna wygra z Herterem; kontynuowaa mianowicie swoje dzieo zmierzajce do wzicia
w obroty winnych za loty U-2. Pomidzy senatorem Williamem Fulbrightem, przewodniczcym
Komisji, a sekretarzem stanu wywiza si wwczas nastpujcy dialog:
Herter: Program U-2 by wan i z powodzeniem realizowan operacj szpiegowsk. Wiedzielimy,
e kada pomyka moe mie powane skutki, ale jednoczenie bylimy przewiadczeni, e nasze
ryzyko zostanie potem usprawiedliwione duymi sukcesami.
Fulbright: Czy przed 1 maja nie postanowiono przesun terminu lotw?
Herter: O ile wiem, nie...
Fulbright: Czy odroczenie lotw byo rozpatrywane przez Departament Stanu?
Herter: Ani przeze mnie, ani przez Mr Dillona nie byo.
Fulbright: A moe przez kogo innego?.
Herter: Nic mi na ten temat nie wiadomo.
Fulbright: Czy przed 1 maja zaginy jakie samoloty?
Herter: Na terytorium ZSRR nie.
Fulbright: Czy wiedzia Pan o locie w dniu 9 kwietnia, o ktrym wspomina Chruszczow?
Herter: Tak...
Fulbright: Panie sekretarzu, dlaczego wedug Pana Chruszczow da do zrozumienia, e jego zdaniem
prezydent Stanw Zjednoczonych nie mia pojcia o tych lotach?

Herter: Mog tylko wysuwa pewne przypuszczenia, ale, o ile wiem, w Rosji staa si popularna
osobista przyja Chruszczowa z Eisenhowerem. W ten sposb chcia on umoliwi prezydentowi
uwolnienie si od odpowiedzialnoci za te loty.
Po tym jak Herter nie odpowiedzia, dlaczego szansa ta nie zostaa wykorzystana, wczy si senator
Humphrey: Czy - w wietle niespodziewanego ataku z powietrza - nie istnieje pewna rnica
pomidzy normalnym szpiegostwem a tego rodzaju lotami?
Herter: Jest, oczywicie, pewna rnica. Z drugiej jednak strony myl, e moglibymy te dwie
sprawy szybko utosami. Tego typu samolotu nikt nie moe pomyli z bombowcem... A po krtkim
wahaniu doda: ...kiedy si odpowiednio przybliy.
Z kolei pytania zadawa senator Gore: Jak dawno wyrazi Pan swoj zgod na program U-2?
Herter: Dokadnie nie potrafi tego okreli.
Gore: Przed kilku tygodniami?
Herter: Tak.
Gore: Czy zgoda Pana odnosia si rwnie do lotw w czasie trwania konferencji na szczycie?
Herter: Niezupenie. Oznaczaa ona, e loty miay by kontynuowane w razie potrzeby wynikajcej
z przebiegu konferencji.
Gore: Czy nie bra Pan pod uwag, e przed konferencj i w czasie jej trwania naley loty przerwa?
Herter: Panie senatorze, powiedziaem ju przedtem, e przy niepowodzeniu kady czas jest
niedobry. Myl, e gdyby konferencja na szczycie wykluczya te loty, to z kolei nastpnym powodem
do tego byaby np. podr prezydenta do Rosji lub pobyt Chruszczowa we Francji. Mona by w ten
sposb wynajdywa coraz to nowe powody dyplomatyczne, kiedy to wanie nie wypadaoby
organizowa lotw. Moim zdaniem do kontynuowania tych lotw zmusza nas warto zdobywanych
dziki nim informacji.
Gore: Zastanawiam si, czy przed kilku tygodniami, kiedy zezwoli Pan na loty, uwzgldni Pan
szczegln wag konferencji na szczycie?
Herter: Naturalnie. Konferencja na szczycie pochaniaa wwczas ca moj uwag.
Gore: I mimo to da Pan swoje zezwolenie na te loty?
Herter: Tak.
W rod, 29 czerwca, senator Fulbright przedstawi wyniki dochodze na plenarnym posiedzeniu
Senatu amerykaskiego. Komisja dosza do wniosku - powiedzia - e lot Powersa by bdem. Po kilku
tygodniach przesucha doszed do wniosku, e rzd wiadomie przecenia wojskowe znaczenie lotw
szpiegowskich po to, by usprawiedliwi swj fatalny w skutkach bd. Stao si jakoby bardzo le, e
prezydent Eisenhower wzi na siebie odpowiedzialno za ten fatalny lot. Chocia kto inny byby
moe bardziej powcigliwy w doborze sw, trudno jednak wyobrazi sobie, by mg postpi
inaczej, ni zrobi to Chruszczw w Paryu...
Jeliby taki U-2 strony przeciwnej spad na Kansas City - powiedzia przewodniczcy Komisji wywoaoby to inn reakcj Senatu, dostatecznie siln, by zatrz wzgrzem Kapitolu. Oceniono by
takie postpowanie jako sprzeniewierzenie si Sowietw w przeddzie konferencji na szczycie
i zadano by z pewnoci odwoania wyjazdu prezydenta do Parya. Fulbright zakoczy sw

wypowied tak mniej wicej maksym: Poza obdn wojn prewencyjn nie da si nic
niebezpieczniejszego wymyli, jak wznowienie lotw U-2 nad terytorium Zwizku Radzieckiego.

Nastpna awantura
W rod 29 czerwca Fulbright potpi ostrymi sowami loty U-2 nad Zwizkiem Radzieckim. Jednake
normalne loty rozpoznawcze szeciosilnikowych RB-47 wzdu granic ZSRR byy kontynuowane.
W pitek 1 lipca o godz. 10.00 czasu zachodnioeuropejskiego z brytyjskiego lotniska Brize Norton
wystartowa samolot bombowo-rozpoznawczy amerykaskiej 55 eskadry lotniczej z zadaniem
przeprowadzenia operacji wywiadowczej. By uzbrojony w dwa 20-milimetrowe dziaka i wyposaony
w 9 kamer fotograficznych oraz aparat do wykrywania stacji radarowych. Szecioosobowa zaoga
spdzia ostatni wieczr przed odlotem w niedalekiej wsi Bampton, w znajdujcej si tam knajpie
nazwanej Elephant and Castle, zachowujc si jak oddzia stracecw. Oficerowie nadmieniali, e
nastpnego dnia czeka ich co niezwykego. Czterech z nich wpisao si do zotej ksigi gospody na
pamitk, co byo tym bardziej zastanawiajce, e ju nieraz bawili si w tym lokalu.
Ich zadaniem byo dolecie wzdu granicy Norwegii do Morza Barentsa, tam przeszuka wielki
trjkt, a poza tym pnocne wybrzee pwyspu Kola oraz rozrzucone wok niego wyspy, na
ktrych, jak podejrzewaa amerykaska tajna suba, znajduj si bazy okrtw podwodnych
i rakietowe. Cay ten region mia by dokadnie sfotografowany. Jak zwykle w takich wypadkach,
naleao zlokalizowa radzieckie stacje radarowe i system cznoci radiowej, po to by ustali sabe
punkty - odcinki, przez ktre mogyby wtargn, w razie czego, bombowce atomowe SAC. Po
wykonaniu zadania szstka oficerw miaa powrci do Anglii. W razie koniecznoci mieli ldowa w
Norwegii.
O godz. 15.03 osignli oni wskazany punkt wyjciowy do operacji, pooony 480 km na pnocny
wschd od Nordkap, przerwali czno radiow i polecieli na poudnie.
Kiedy o godz. 18 czasu moskiewskiego lecieli w kierunku Archangielska i znaleli si o 14 mil na
pnoc od przyldka Swjatoj Nos, a tym samym wtargnli w radzieck przestrze powietrzn, za nimi
pojawi si radziecki myliwiec, pilotowany przez 28-letniego kapitana Wasyla Poljakowa. Poljakow
rozkaza obcej maszynie lecie za sob i wyldowa. Po kilku sygnaach, zlekcewaonych przez zaog
amerykaskiego bombowca, myliwiec otworzy ogie. W jednej z zatok Morza Biaego RB-47 spad
do wody. Uratowali si tylko drugi pilot, porucznik F. Olmstead, i nawigator, porucznik J. McKone. Po
szeciu godzinach odnalaz ich i wyowi radziecki statek rybacki, pywali w swoich odziach
pontonowych.
Jakby zapominajc o fakcie, e akurat dokadnie dwa miesice temu tajemnica lotw U-2 zostaa
ujawniona, Departament Stanu USA skierowa do rzdu ZSRR not. Podkrela w niej, e strcona
maszyna realizowaa biece loty badawcze, ktrych zadaniem jest stwierdzenie zjawisk
elektromagnetycznych w tym rejonie, o czym Zwizek Radziecki bardzo dobrze wie, poniewa loty
takie s organizowane ju od 10 lat. Z tego sformuowania nietrudno si zorientowa, e
Departament Stanu usilnie trzyma si swojej tezy o zwyczajowym prawie do prowadzenia
szpiegostwa.
Jednake wiatowa opinia publiczna, wyczulona po wypadku pod Swierdowskiem, zareagowaa na to
natychmiast. W prasie brytyjskiej ukazaa si wypowied waciciela wspomnianej gospody Elephant
and Castle na temat znamiennych notatek zaogi strconego samolotu w zotej ksidze goci.

Przed ambasad Stanw Zjednoczonych w Londynie pojawiy si grupy demonstrantw

z transparentami z napisem: Nie jestemy marionetkami Pentagonu. Czterdzieci tysicy
pracownikw kolei zadao od premiera natychmiastowego zlikwidowania wszystkich baz
amerykaskich na Wyspach Brytyjskich. W Izbie Gmin Macmillan poczu si tak przycinity do muru,
e musia ustpi: wysa swojego penomocnika lorda Homea - ktry w roku 1938 by adiutantem
Chamberlaina w Monachium - samolotem do Departamentu Stanu. W imieniu premiera zada on
rewizji porozumienia zawartego w roku 1951 pomidzy Trumanem i Attlee w sprawie amerykaskich
baz wojskowych w Anglii.
Od Norwegii przez Wochy i Pakistan przesza fala niezadowolenia. Uwiadomiono bowiem sobie, e
w razie wojny pierwszym celem radzieckich rakiet byyby lotnicze bazy amerykaskie. Zmusio to
Stany Zjednoczone do ustpstw. Przyrzeky na pimie, e ich dowdztwo si powietrznych w Anglii
bdzie w por zawiadamia w przyszoci rzd brytyjski o wszelkich ryzykownych lotach. Ju
wczeniej byy zmuszone wycofa wszystkie swoje bombowce atomowe z Francji, poniewa
prezydent de Gaulle nie odstpi od kontrolowania wszelkich orodkw broni jdrowej na terenie
Francji.
20 lipca rzd szwedzki pod naporem opinii wiatowej nie zgodzi si na przelot przez swe terytorium
nawet przestarzaego typu amerykaskiego samolotu wojskowego (C-47 Skytrain), majcego lecie
z Norwegii do NRF. Rwnie nard japoski zada wycofania ze swej ziemi trzech samolotw U-2.
Masowe demonstracje Japoczykw zmusiy w kocu Pentagon, ktry jeszcze w czerwcu by temu
przeciwny, do podjcia decyzji o wycofaniu samolotw szpiegowskich z Japonii. Ich now baz - jak
podawa meldunek z 8 listopada - staa si australijska Staate Victoria.
26 stycznia 1961 r. Prezydium Rady Najwyszej ZSRR postanowio zwolni obydwu pilotw
strconego samolotu RB-47, kierujc si deniem do stworzenia nowego etapu stosunkw
pomidzy ZSRR i Stanami Zjednoczonymi - jak stwierdza si w owiadczeniu oficjalnym.
Rozpoczynajcy wanie swoj kadencj nowy prezydent Stanw John F. Kennedy oceni to jako
wyraz dobrej woli ze strony ZSRR i owiadczy, e poleci wstrzyma wszelkie loty wywiadowcze nad
terytorium Zwizku Radzieckiego. Oficerom, ktrzy powrcili z ZSRR do kraju, zakaza rozpowiada o
swoim locie. Obydwa mocarstwa postanowiy ostatecznie przerwa roztrzsanie ostatnich
amerykaskich afer szpiegowskich.
Jednake ju 3 marca lotnicy amerykascy Olmstead i McKone, zwolnieni przez Zwizek Radziecki,
wystpili z prowokacyjnym owiadczeniem w prasie kanadyjskiej. Stwierdzili mianowicie, e
myliwiec radziecki przychwyci ich na 50 mil od ldu. Przemilczeli jednak, e do terytorium ZSRR
nale take rozrzucone przy wybrzeu wyspy. Pominli rwnie wsprzdne geograficzne miejsca
ich zestrzelenia. Nie wspomnieli te nic o zadaniach, jakie w czasie lotu mieli do wykonania.
W przeciwiestwie do tego, co poprzednio mwio si na temat wyposaenia samolotu RB-47, ktry
jakoby mia by zupenie nie uzbrojony, wyjawili, e strzelali do myliwca z dziaek 20 mm, jednak bez
powodzenia. W pi dni pniej, 8 marca, prezydent Kennedy, w czasie swojej cotygodniowej
konferencji prasowej odmwi odpowiedzi na pytanie: czy podobne loty bombowcw RB-47 bd
kontynuowane.

Proces

Moskwa, roda 17 sierpnia 1960 r. Na dworze leje deszcz, kiedy w wielkiej sali kolumnowej Zwizkw
Zawodowych ZSRR pod szedziesicioma krysztaowymi kandelabrami rozpoczyna si proces
przeciwko Francisowi G. Powersowi. Oskarony zachowuje si cakiem spokojnie. Jest opalony na
brz i nawet troch przyty. Ma na sobie ciemny garnitur, bia koszul i szary krawat w paski.
W czasie ledztwa, w wizieniu przy ul. Dzieryskiego 2, pozwolono mu chodzi na spacery, czyta,
pali papierosy, opala si, a take pisa listy do rodziny. Ponadto jedono z nim do wraka samolotu,
a po drodze mg zwiedza miasto. Teraz, wrd tumu obecnych na sali, szuka swojej ony, Barbary.
Loe na kocu sali zarezerwowane s dla jego najbliszych, a wic rodzicw, maonki, teciowej, dla
dwu lekarzy i trzech adwokatw - obrocw oraz przyjaci, dziennikarzy i dyplomatw. Powaniona
rodzina Powersa - podaje Spiegel w numerze 35 z 1960 r. - dla ktrej ambasada Stanw
Zjednoczonych w Moskwie wydaa niadanie pojednawcze, otrzymaa bez adnych kopotw wizy
radzieckie... Teraz w Moskwie otoczy ich opiek radziecki Intourist, przygotowujc nawet dla nich
zimny bufet na okres trwania procesu.
Rodzina Powersa cigna liczne grono dnych sensacji reporterw amerykaskich. Jeden
z magazynw hamburskich tak o tym pisze... Niemiay, starszy pan w brzowym garniturze zdj
okulary, aby otrze zy. Siedzi zmieszany w fotelu w jednej z sal moskiewskiego hotelu Sowietskaja,
podczas gdy do niego cisn si dosownie setki dziennikarzy. Pidziesiciopicioletni Oliver W.
Powers, szewc z miasta Norton, w stanie Virginia, usiuje zorganizowa... konferencj prasow. zy
ojcowskie pyn take dla amerykaskiego czasopisma Time o wielomilionowym nakadzie, a take
dla Life, ktrym rodzice Powersa udzielili zawczasu prawa oceny w prasie ich rodzicielskich uczu.
A dalej: Maonka Powersa - Barbara, ktra ma 25 lat, pojawia si w czarnym jedwabnym
kostiumie. Separujc si niejako od swoich teciw, zawara kontrakt z amerykaskim magazynem
Newsweek, ktry dotychczas drukowa w caoci wszystkie listy, jakie otrzymywaa od ma
z moskiewskiego wizienia.
W sali sdowej Oliver Powers wyrazi zadowolenie z syna, kiedy udzieli ju wszystkich odpowiedzi
na 164 pytania sdu. Taki to ten mj chopiec - powiedzia - taki jaki by zawsze, naturalny. W ten
sposb zdobyto wic koronnego wiadka oskarenia. Powersowi juniorowi chciano bowiem odmwi
peni odpowiedzialnoci za to co mwi i celowo puszczano w obieg twierdzenie o jego
niepoczytalnoci. Od takiej metody - w razie potrzeby - na Zachodzie nie stroniono.
Oparty o awk, siedzia Powers naprzeciw swojego tumacza i obrocy i odpowiada powoli na
pytania zadawane mu przez przewodniczcego sdu, generaa lejtenanta Borissoglebskiego
i prokuratora generalnego ZSRR - Rudenk. W protokole z procesu mona wyczyta nastpujcy
dialog:
- Zarwno tu, jak i w czasie wstpnych dochodze powiedzia pan, e nad odpowiednimi punktami
wcza pan i wycza dwigni.
- Robiem, co mi kazano.
- Nie znajc specjalnych przyrzdw?
- Nigdy tych przyrzdw nie widziaem.
- Przecie pan mg z rwnym powodzeniem nacisn dwigni powodujc zrzucenie bomby
atomowej?
- Oczywicie, to mogo si sta.

Przy tych sowach zrobi si ruch na sali. Uwaga Powersa, e jego samolot nie by przystosowany do
transportowania bomb atomowych, nie zrobia wikszego wraenia, mona to byo zauway po
zaprawionych i obytych z tym zagadnieniem 150 reporterach zachodnich. Wiedz oni doskonale, e
w lotnictwie bombowym suy wielu zdolnych pilotw, doskonale wyszkolonych, ale duchowo
niedojrzaych modych mczyzn, w ktrych rkach ley los kuli ziemskiej.
Proces zosta przeprowadzony w sposb elegancki i humanitarny - donosi potem reporter
brytyjskiego Sunday Times. - Otrzymaem miejsce wysoko na galerii piknej sali kolumnowej, ktra
teraz suy za sal sdow, a kiedy mieci si tu klub szlachty rosyjskiej, gdzie ksita i hrabianki
taczyli menuety i polonezy. W cigu trzech dni przebywao w niej okoo 2000 osb, aby przey ten
znamienny proces, ktry odbywa si akurat w 31 rocznic urodzin Powersa.
Nie zmczony i obiektywny sprawozdawca cign dalej: W ogle odnosio si wraenie, e
zachowanie Powersa byo znacznie lepsze ni mona si byo spodziewa. W niektrych tylko
miejscach jego wypowied bya mocniejsza ni byo to konieczne i moe wicej podkrelaa niektre
momenty, ni nakazywaa jego subowa powinno. Chocia nie miao si wraenia, by poddawa si
swoim przeladowcom, nie zrobi niczego..., co mogoby wrogo nastawi przeciwko niemu skad
sdziowski. Zaraz na pocztku procesu przewodniczcy powiedzia mu, e wedug prawa radzieckiego
oskaronemu wolno zadawa pytania kademu ze wiadkw, obala kady element dowodw
przeciwko niemu i wygasza dowolne wyjanienia, a take e oskarony ma prawo przy kadej
okolicznoci wypowiada swoje ostatnie sowo.
Wszystko to Powers w peni wykorzysta. Owiadczy, e nie interesuje si polityk, nie naley do
adnej partii i nigdy nie troszczy si o swoje prawo gosu w czasie wyborw. Tak mi rozkazano, O
to troszczyli si moi przeoeni - takich zwrotw uywa najczciej. Obsugiwa jedynie aparaty,
porusza dwignie, co si w rezultacie tego dziao - ju go nie obchodzio...
Drugiego dnia procesu na trybunach prasowych strzelia arwka elektryczna. Sdzia przywoa
pracownika, by zebra szko. Wwczas Powers zamia si ironicznie i zawoa pgosem: Zostaem
rozstrzelany. Trudno odgadn, czy by to skutek strachu, czy amerykaskie poczucie humoru?
W kadym razie objawio si w tym jego dziecinne usposobienie.
Kilka wykrtnych odpowiedzi, udzielonych przez Powersa radzieckiemu oskarycielowi, znanemu ju
wiatowej opinii ze sawnego procesu norymberskiego - korpulentnemu i pochylonemu mczynie jak na ironi najlepiej chyba charakteryzuje taktyk obrony, stosowan przez szpiega.
Prokurator generalny Rudenko: Czy pan by jedyny, ktrego przygotowano do tego lotu?
Powers: Jeszcze dwu moich kolegw przygotowywao si do niego.
Rudenko: Dlaczego?
Powers: Nie wiem, dlaczego. Mam wprawdzie na to swj pogld, ale wolabym na to pytanie nie
odpowiada.
Rudenko: Czy widzia pan przed odlotem jakie znaki na samolocie U-2?
Powers: Nie wolno mi przed startem oglda samolotu, a poniewa byem ubrany w specjalny
kombinezon, ju w kabinie nie mogem zobaczy, czy samolot nosi jakie znaki.
Rudenko: W pana samolocie znaleziono tajn aparatur radiow i rejestr radzieckich stacji
radarowych.
Powers: Powiedziano mi, e jest stacja odbiorcza, ale ja jej nie znam...

Obecni na procesie - midzy innymi angielski pisarz Graham Green, ktry napisa ksik o
spokojnych Amerykanach - dziwili si, e Powers mimo swego wyszego wyksztacenia tak niewiele
wiedzia o tym, co robi, i o kraju, nad ktry lecia, i chyba czowiek ten czciej myla o pensji 2500
dolarw miesicznie ni o prawie midzynarodowym. Pod koniec procesu Powers znalaz wreszcie
sowa skruchy i alu, za to czego dokona. Poj, e to co zrobi, doprowadzio do rozbicia Konferencji
na szczycie. Teraz wiem ju, jakie s konsekwencje. Jest mi z tego powodu niezwykle przykro... Nie
jestem wrogiem ludzi radzieckich.
Jeden z wybitnych znawcw prawa karnego ZSRR, dr Nikiforow, w jednym z wywiadw stwierdzi, e
za szpiegostwo we wszystkich krajach wiata karze si niezwykle surowo. Najbardziej szczegow,
wyczerpujc definicj szpiegostwa znale mona w prawodawstwie amerykaskim. Obejmuje ona
take szpiegostwo powietrzne. Zgodnie z prawem amerykaskim Powersa czekaoby krzeso
elektryczne lub 30 lat wizienia.
Oskaryciel Powersa - prokurator generalny Rudenko, zada dla niego 15 lat wizienia, obroca za
Grinjow wskaza jako gwnego winowajc CIA z jej naczelnym szefem Allanem Dullesem oraz
amerykask klik militarystw i wszystkie siy agresji, ktre d stale do nowej wojny. Podkreli
on, e Powera mimo wyranego rozkazu pukownika Sheltona ani nie zniszczy samolotu, ani nie
popeni samobjstwa, lecz wprost przeciwnie - mwi prawd, przez co popad w ostry konflikt ze
swoimi zwierzchnikami. Za zdrad tajemnicy pastwowej Powersa czeka w Stanach 10 lat wizienia i
10 000 dolarw grzywny.
Pnym popoudniem, trzeciego dnia procesu zapad wyrok: 10 lat pozbawienia wolnoci, z czego
faktycznie do odsiedzenia w wizieniu 3 lata. Sd wzi pod uwag wszelkie okolicznoci agodzce,
przemawiajce za Powersem...
Po ptora roku Powera zosta uaskawiony i 10 lutego 1962 r. przekazany na mocie Glienickim w
Berlinie Zachodnim wadzom amerykaskim. CIA wtrcia swojego czowieka do wizienia, caymi
tygodniami przesuchiwano go na wyspie Wellop, niedaleko brzegw Virginii. W marcu 1962 r.
Senatowi amerykaskiemu przedoono jedenastostronicowe sprawozdanie, ktre w zasadniczych
punktach potwierdzio zeznania Powersa przed sdem moskiewskim. Po raz pierwszy stwierdzono
oficjalnie, e Powers wykonywa swoje zadanie na zlecenie CIA i e na wysokoci 20 725 m nad
terytorium Zwizku Radzieckiego zosta trafiony rakiet. Nie wniesiono przeciwko Powersowi
adnego oskarenia. Nikt nie jest bardziej szczliwy ni ja - powiedziaa jego ona do reporterw.
W dziesi miesicy pniej maestwo Powersw rozwiodo si. Upojona powodzeniem Barbara
sprzedaa jednemu z wydawnictw swoje pamitniki za 250 000 dolarw i wysza za m w
Poudniowej Karolinie za bezrobotnego pracownika budowlanego. Francis G. Powers odszed
w listopadzie 1962 r. z tajnej suby i zosta oblatywaczem samolotw U-2 w firmie Lockheed. W rok
pniej oeni si z Claudi E. Downey, byym psychologiem CIA. W maju 1964 r. jedno z wydawnictw
amerykaskich zaproponowao mu 125 000 dolarw za opisanie swojej przygody. Jednake
Waszyngton nie pozwoli tego opublikowa.

By kiedy wierny huzar...

Lotnisko wojskowe Siegelbach pod Kaiserslautern, wrzeniowe popoudnie. Nad muraw lotniska
agodne powietrze, w ktrym przesuwaj si z wolna nitki babiego lata. Na matowo niebieskim niebie
rysuj si wyrane smugi, pozostawione przez samoloty odrzutowe. Przez okno pokoju komendanta

wyglda pukownik Robert Howley, patrzy na teren lotniska, na asfalt, rabaty kwiatw, rzd modych
topoli, za ktrymi parkuje tuzin cywilnych samochodw: Opel-Record, Mercedes 220, Borgward,
Ford. Wie, e samochody te przyjechay z Frankfurtu, Monachium i Kolonii. Pod koniec trasy jechay
odcinkiem autostrady Frankethal - Landstuhl, na lewym brzegu Renu. Panie i panowie, ktrym
sierant w biaych rkawiczkach pomaga znale miejsce na zaparkowanie samochodu, s
reporterami telewizji, dziennikarzami lub korespondentami wojskowymi znanych
zachodnioniemieckich gazet.
Pukownik Howley co tam manipulowa przy baretkach odznacze. Kadego innego dnia wyszedby
swoim gociom naprzeciw. Ale tym razem major Croft zatroszczy si o dobre przyjcie prasy. Zosta
rwnie wyznaczony dowiadczony oficer prasowy oraz zapewniono wszystko, co trzeba w tych
warunkach: odpowiednie powitanie, napoje orzewiajce, przejadk po terenie lotniska,
zezwolenie na robienie zdj, kilka komunikatw, wywiady z przedstawicielami mwicymi po
niemiecku, potem lot oklny na samolocie odrzutowym oraz zimny bufet, cocktaile i nieoficjalne
rozmowy, do ktrych z pewnoci dojdzie. Potem gdzie w dyskretnym kciku Klubu Oficerskiego
przekae si prasie wskazwki i yczenia Pentagonu, jakich publikacji si oczekuje od dziennikarzy.
Nie moe si nie uda; program konferencji zosta sprawdzony i wyprbowany. Major Croft,
pierwszorzdny specjalista od spraw propagandy, osobicie pilnuje przebiegu caoci. Mona wic
powiedzie, e gocie s w najlepszych rkach. Pukownika Howleya gnbi jedynie fakt, e - jak
podaa AFN - dwaj wsppracownicy National Security Agency, ktrzy dotychczas byli zatrudnieni
w subie podsuchu, zbyt wiele wypaplali na konferencji prasowej w Moskwie. Midzy innymi
opowiedzieli o trickach podsuchu, o radiowym szpiegostwie lotniczym, prowadzonym wzdu granic
ZSRR i nad jego terytorium, a take o przechwytywaniu zaszyfrowanych depesz z krajw NATO.
Szczeglnie bolesna jest wiadomo ostatnia. - Howley ma nadziej, e nikt nie dotknie tego tematu,
e nie bdzie w tym wzgldzie adnego niewypau.
Po czterech godzinach ju po kopocie. Ci Niemcy okazali si cakiem mili. Wszystko, co im pokazano,
zrobio na nich dobre wraenie. Teraz zajadaj sobie wszyscy w kasynie. Wikszo goci jest
zmczona, tylko niektrzy uganiaj si jeszcze za informacjami. S to ludzie, na ktrych Croft musi
zwraca najwiksz uwag. Pukownik Howley przywouje ruchem gowy swojego tumacza, podnosi
kieliszek i wygasza toast. Z niedaleka dolatuje melodia najnowszych szlagierw Presleya piewanych
po niemiecku w amerykaskim rytmie: Muss i denn muss i denn zum Stdtele hinaus...
Major Croft chodzi od jednej grupy do drugiej. Szpiegostwo powietrzne - mwi on wanie - no ja te
w nim pracowaem, oczywicie, w subie nauki. Wsplnie z archeologami niemieckimi
rozpoznawalimy dawne obiekty wojskowe na terenie Nadrenii, rzymskie zamki, germaskie grody
warowne, ktre ju od wiekw zapady si w ziemi. Nasze fotokamery pracoway a na 90
stanowiskach. Zauwaylimy wwczas zmienne zabarwienie gleby, ktre laikowi nic by nie mwio,
a take charakterystyczne rnice we wzrocie rolin. Z perspektywy poziomej elementy te s
niezauwaalne. Po naszych odkryciach w miejscach wskazanych odnaleziono setki tysicy
najrniejszych skorup, odamkw i wikszych elementw murw, starych monet, naczy itd. Ze
znalezionych czci zrekonstruowano potem soiki, miski, dzbany itd. Znalazcy byli z tego bardzo
dumni. Dat i miejsce produkcji rzymskiej ceramiki fachowcy mogli dokadnie okreli, ich producenci
sprzed 2000 lat mieli bowiem zwyczaj stemplowa swoje wyroby. Jeli chodzi o materia
redniowieczny, to poniewa brak byo tych znakw na wyrobach, std trudno byo dokona
pewnych ustale. Archeolodzy i sztabowcy maj w sobie co wsplnego - s dokadni. Kiedy szef
archeologw apelowa do mnie: Osiedla stale si zagszczaj. Czego w cigu najbliszych trzech lat
nie odkryjemy, przepadnie na zawsze. Profesorze - odpowiadaem - zapewniam pana, e robimy dla

was, archeologw, wszystko, co moliwe, ale niech mi pan powie, na co nam obydwu te skorupy
w ziemi, skoro niedugo sami znajdziemy si w niebie?
Oglny miech. Croft idzie do nastpnej grupki goci. Ma na wszystko uszy szeroko otwarte. Czy to
prawda - pyta go jeden ze sprawozdawcw, e stacje radarowe maj zasig do trzech, a nawet
czterech tysicy kilometrw?
Zgoda - odpowiada Croft gotw do podawania szczegw - nasza stacja w Thule bdzie gotowa
w tych dniach. Ma ona cztery maszty antenowe. Wysoko kadego wynosi 50 metrw. Cao
kosztowaa p miliona dolarw. Nastpne tej wielkoci stacje chcemy zbudowa poza Grenlandi,
przypuszczalnie na Alasce i w Wielkiej Brytanii. Norwegowie odmwili nam zgody na zbudowanie
takiej stacji w ich kraju, std zbudujemy j wanie w Wielkiej Brytanii.
Takimi ogromnymi radarami moecie chyba w por wykrywa starty rakiet radzieckich? - pada
kolejne pytanie.
Mamy nadziej. Thule bdzie wysya w kierunku wschodnim dwa pasma fal elektronowych, jedno
nad drugim. Rakieta musi przeci obydwa pasma, dajc odpowiednie echo. Kt wejcia w stref
dziaania radaru i wylotu z niej, przekazany mzgowi elektronowemu, pozwala obliczy kurs rakiety.
Czego nam jeszcze brakuje, to urzdze, ktre pozwalayby nam obserwowa dalszy; lot
przechwyconego celu. Zwrcie pastwo uwag, e gowica atomowa rakiety, jak i cay pocisk, jest
bardzo maa. Tak wic odlegoci, o ktrych pastwo mwicie, odnosz si tymczasem do
przechwytywania nie maych celw, lecz raczej grup samolotw.
A czy to prawda, e niedawno Thule nadaa faszywy alarm? - spyta jeden z korespondentw. Przecie sznur dzikich gsi moe wprowadzi w bd system radarowy i czyby przez to miaa by
wojna?
No tak, Bogu naley dzikowa, e wszyscy jeszcze jestemy ywi - odpowiada Croft. - Rne s
rda pomyek. Np. Thule pomylio ju swego czasu echo radiowe wychodzce z kraterw ksiyca
z rakiet. Bdny alarm spowodowa moe nawet wyadowanie atmosferyczne. Ale nie trzeba si
zaraz ba, czuwamy nad tym. Major mwi rzeczowo i mwi notabene to co myli. Taka jest jego
taktyka. Karmi tak dugo tych ludzi prasy swoimi prawdziwymi opowiadaniami, a nabior do niego
zaufania, a wwczas uwierz zapewne i w histori, o ktrej wanie z nimi rozmawia.
Wanie major wyczu, e nadszed moment na ow histori. Dzi, w trzy tygodnie po procesie w
Moskwie, chodzi gwnie o to, by obali stwierdzony przez sd radziecki istotny punkt, mianowicie
trzeba zaprzeczy faktowi, e Rosjanom udao si zestrzeli samolot Powersa na wysokoci 21 km.
Jeli bowiem utrwali si przewiadczenie, e czerwoni s w stanie otoczy swj obz barier wysok
na 21 km, wwczas stanie si dla wszystkich jasne, e w razie czego bombowce amerykaskie bd
mie znikome szanse na przeniesienie adunku atomowego nad okrelone cele. Opinia wiatowa wie
ju zapewne, e amerykaskie bombowce strategiczne B-52 Stratofortress, zalenie od wersji,
osigaj maksymalny puap 15 250 m (B-52 do B-52E) lub 18 000 m (B-52G i B-52H).
Podczas gdy kapela wojskowa przygrywa bez przerwy (gwnie melodie niemieckie), Croft mwi: A
propos, mamy take siln stacj radarow na poudniowej granicy Zwizku Radzieckiego. Jest taka
np. w Meshed w pnocnej Persji. Istniej one ju od kilku lat i oczywicie nie s tak nowoczesne jak
ta w Thule. Mog pastwu powiedzie w tajemnicy, e stacje te nie s - jak wspomniaem supernowoczesne, jednak moglimy na nich bez przerwy obserwowa lot Powersa. I kiedy za
Swierdowskiem maszyna spada, wiedzielimy od razu, co si stao - napd odmwi posuszestwa.
Kto zapyta: Za Swierdowskiem, majorze?

Croft skin gow. Otoczya go od razu grupa dziennikarzy, ktrzy odstawili natychmiast talerze,
szklanki, kieliszki i chwycili notesy. Major wie, e wszystko teraz zaley od niego. Jest przekonany, jak
zwykle, e to, co zamierza, powiedzie mu si. Tak wic bez przymusu mwi dalej, niezbyt gono, ale
pewnie. Tymczasem na drodze za lasami zachodzi soce. Obok saksofon wygrywa star melodi: Es
war einmal ein treuer Husar41.

Druga bajeczka
Nie wiemy dokadnie, z czego zwierza si Croft owego wieczoru dziennikarzom midzy jednym
daniem a drugim. Nie mamy take tekstu owiadcze zoonych przez innych oficerw prasowych
pomidzy majem i padziernikiem 1960 r. w tej sprawie. Wiemy jednak, w jaki sposb wiadomoci te
wykorzystali reporterzy.
Informacja, e Powers musia obniy wysoko swego lotu na skutek awarii technicznej samolotu,
bya w Stanach rozpowszechniona ju na pocztku maja 1960 r. Najpierw przecieka do Timesa.
Stamtd wanie hamburski Spiegel przedrukowa 25 maja nastpujcy urywek. Stwierdza si
w nim naiwnie, e z nie znanych bliej przyczyn technicznych - by moe uszkodzenia agregatu
elektrycznego lub aparatu tlenowego - Francis Powers straci ogromnie duo na wysokoci. Dopiero
na 14 kilometrach dosiga go radziecka rakieta. Jak dawniej, Rosjanie nie s w stanie przeszkodzi
w prowadzeniu rozpoznania lotniczego z duych wysokoci, nie potrafi rwnie zabezpieczy si
przed napadem lotniczym. To wystarczy jako pocieszenie w zwizku z histori operacji U-2.
Trzy dni pniej marszaek Malinowski owiadczy w wielkiej sali kremlowskiej: Pentagonowi
widocznie trudno pogodzi si z faktem, skoro na stronicach wszelkich moliwych organw
buruazyjnej prasy reakcyjnej prbuje inspirowa najprzerniejsze kombinacje wyjanie, w jaki
sposb szpieg Powers wpad w rce wadz radzieckich. Raz wic Powers jest zdrajc, innym razem
wyldowa z wasnej woli, kiedy indziej znw powiada si, e zosta zmuszony do ldowania
i wreszcie, e na skutek defektu technicznego musia znacznie obniy puap lotu i zosta na
wysokoci 10-12 tys. m zestrzelony przez nasz artyleri. Wszystko to s nieudane prby...
przywrcenia wiary w cudowne U-2 Lockheeda, co jest bardzo wane do werbowania nowych,
podobnych do Powersa, szpiegw.
A dalej: Moe panowie z urzdu Dullesa rzeczywicie nie wiedz o istnieniu rakietowej obrony
przeciwlotniczej naszych si zbrojnych? Mog im w tym pomc. Mamy takie rakiety... i jestemy
w stanie trafia nimi nie tylko na wysokoci 20 000 m, lecz i znacznie wyej. Nie macie jeszcze, moi
panowie, takich samolotw, ktre mogyby lata tak wysoko, by nie dosigny ich nasze rakiety.
W dniu poprzedzajcym proces Powersa Allan Dulles skierowa do prasy swoj drug cover-story.
16 sierpnia w magazynie True ukaza si, na temat wydarzenia pod Swierdowskiem, artyku
waszyngtoskiego publicysty Drew Pearsona, ktry zosta z kolei przedrukowany na wielu stronicach
innych gazet. Pearson odwouje si do rde urzdowych. U podstaw jego stwierdze le oficjalne,
dotychczas utrzymywane w tajemnicy, informacje US Air Force. Stwierdza on, e amerykaskie
stacje podsuchowe zanotoway przed poudniem 1 maja rozmow radiow po stronie radzieckiej,
z ktrej jasno wynika, e Zwizek Radziecki na prno usiowa wystrzeli rakiet lub posa myliwca

41

By kiedy wierny huzar.

na wysoko 21 km, gdzie lecia samolot wywiadowczy U-2. Wreszcie w U-2 wysiad silnik i wtedy
Powers zniy si znacznie, by w lepszych warunkach sprbowa znw go uruchomi.
Nie byo to wci jeszcze ostateczne wyjanienie majowego incydentu. Tu po zakoczeniu procesu
Powersa w Moskwie, podczas ktrego przedstawione zostay wszelkie szczegy zestrzelenia
samolotu-szpiega, CIA sprbowaa jeszcze bardziej wzbogaci legend o nowo wymylone szczegy
i uczyni j wiarygodn. Postaraa si rozpowszechni za porednictwem dziennikarza telewizyjnego,
Julesa Bergmana, pogld, e z natury swojej U-2 miay skonno do nagego wyczania si
mechanizmu napdowego. Bergman tak o tym napisa w Readers Digest:
W okolicy Swierdlowska Powersowi szczcie nie dopisao. By moe pewny skdind silnik
odrzutowy zgas na duej wysokoci, jak ganie odstawiona lutownica. W kadym razie Powers by
zmuszony opuci si niej, przypuszczalnie chcia w niszych warstwach powietrza, bogatszego
w tlen, znw uruchomi silnik. By moe w czasie tej czynnoci Powers zosta zaatakowany przez
radzieckie myliwce lub trafiony odamkami rakiety. Na dole... czekali ju na niego Rosjanie. Tak wic
tajemnica U-2 zostaa odkryta, ale nie ma jeszcze kompletnych danych o sprawnoci U-2. Jeden
z wysokich urzdnikw w Waszyngtonie owiadczy, e gdyby udao si je wszystkie rozszyfrowa,
zabrakoby medali na odznaczenia dla bohaterskich lotnikw. Take i to stwierdzenie brzmi
niepewnie i nie usuwa wszystkich wtpliwoci.
Owa amerykaska bajeczka dojrzaa wreszcie do penego jej zaprezentowania. Zrobi to
zachodnioniemiecki Flug-Revue, przeznaczony dla bardziej wybrednego czytelnika. W numerze
z listopada 1960 r. ten ilustrowany magazyn - jak sam mwi o sobie - jako pierwsze czasopismo
niemieckie, majc w rku autentyczne dowody amerykaskie, przedstawia wypadek z U-2 w sposb
najbardziej zgodny z rzeczywistoci.
Artyku zaczyna si nieco zoliwie:
Po procesie [Powersa]... wobec ktrego rzd Stanw Zjednoczonych nie mg nic wicej zrobi, jak
tylko przestpowa z nogi na nog, szef tajnej suby, Allan Dulles, zdecydowa si na zadziwiajco
konsekwentny krok. Mona powiedzie, e puci farb. I to cakowicie..., owiadczajc, co nastpuje:
Loty wywiadowcze samolotw amerykaskich rozpoczy si ju od roku 1949. Dokonywano ich na
specjalnie do tego celu przebudowanych i dostosowanych bombowcach dalekiego zasigu. Maszyny
te latay najczciej w rejony pooone tu nad granicami strefy radzieckiej, a take bezporednio nad
samo terytorium ZSRR w celu rozpoznania systemu radarowego i obronnego. W nastpnych latach
zaczy si mnoy noty protestacyjne wobec narusze obcej przestrzeni powietrznej i zwikszaa si
liczba zestrzelonych samolotw. Z 17 dotd zestrzelonych samolotw amerykaskich, znanych tajnej
subie, wikszo to samoloty wywiadowcze w subie szpiegostwa powietrznego.
Po tej oglnej informacji nastpuje opis incydentu pod Swierdowskiem. Warto go przeczyta, choby
dla ubawienia si jego niezamierzonym komizmem. Radziecka obrona przechwycia maszyn
Powersa ju podczas przekraczania granicy i trzymajc j bez przerwy w polu obserwacji, wysaa
przeciwko niej swoje najszybsze myliwce. Wybuchy wciekoci pilotw tych myliwcw zanotowane
na tamie magnetofonowej dowodz, e ich maszyny nie byy w stanie doj do U-2. Poniewa
Powers dolecia ju do swojego pierwszego celu, skrci wic w kierunku Swierdowska. Do
wypenienia pozostay mu nastpne trzy zadania, a wic okrelenie terenu, gdzie pod
Swierdowskiem znajduj si wyrzutnie rakietowe oraz sfotografowanie baz okrtw podwodnych
i lotniczych w rejonie Archangielska i Murmaska. Radzieckie myliwce odrzutowe poloway na
naszego U-2 rwnie na trasie do Swierdowska.

Czasopismo Flug-Revue inaczej te, ni byo rzeczywicie, przedstawia osignicie przez Powersa
drugiego celu. Minwszy Swierdowsk, Powers kontrolowa na swoim automatycznym przeliczniku
nawigacyjnym kurs i skrci w stron Murmaska. Zmian kursu zarejestroway jeszcze amerykaskie
stacje naziemne. W chwil pniej Powers zauway, e silnik odrzutowy... pracuje ciszej.
Skontrolowanie licznika obrotw turbiny i wskanika temperatury potwierdzio, e ostatecznie silnik
wysiad. W takim przypadku Powersowi zezwolono uy radia. Wczy on kana G - czstotliwo
alarmowa - i powiedzia jedno jedyne sowo Flame out! (zgas pomie). Meldunek ten, jako ju
ostatni, zosta rwnie zarejestrowany...
...To, co teraz nastpio, pozostaje ju tylko w sferze domysw - cignie dalej autor z Revue, ktry
w nastpnym zdaniu tak owo to przedstawia: Powers przeszed w lot szybowy, aby sprowadzi
maszyn do warstw atmosfery bogatszej w tlen, gdzie mg da silnikowi nowy wartociowy strumie
powietrza i spowodowa powtrne uruchomienie go. Normalnie byo wiadomo, e nie jest to atwe,
poniewa specjalna turbina silnika wymagaa zastrzyku paliwa, zapalajcego si w wyjtkowo
wysokiej temperaturze. O kadym ruchu Powersa piloci cigajcych go myliwcw meldowali przez
radio. Skrci w lewo. Spada niej. Przy 12 000 m Powers wyprowadzi maszyn z lotu nurkowego, by
tym manewrem umoliwi odpynicie nie spalonego paliwa, przed powtrnym zapaleniem turbiny.
Prby uruchomienia silnika nie mogy jednak skoczy si powodzeniem. Przy 11 000 m wysokoci,
na ktrej znalaz si U-2, myliwce z triumfem zameldoway, e znajduj si ponad maszyn Powersa
i prbuj zmusi j do ldowania. W tym miejscu urywa si zapis tamy amerykaskiego
magnetofonu.
To jeszcze nie wszystko, co myli autor artykuu. Wie on take, e U-2 zosta strcony przez rakiet.
Poniewa do chwili strcenia maszyny w pobliu U-2 znajdoway si radzieckie myliwce
(potwierdzaj to zapisy rozmw pilotw radzieckich dokonane przez wysunite amerykaskie
naziemne stacje usytuowane wzdu granicy tureckiej), nie moga by w tym kierunku wystrzelona
adna rakieta przeciwlotnicza, poniewa rakiety te po odpaleniu nie rozrniaj celw wedug klucza
swj - obcy.
Gdyby amerykaskie stacje radarowe, znajdujce si w Meshed, tj. o 2300 km od Swierdowska,
mogy faktycznie obserwowa lot Powersa, wwczas i stacje podsuchowe usytuowane mniej wicej
na takiej samej odlegoci w poudniowej Turcji byyby w stanie zarejestrowa rozmowy pilotw
myliwcw, a Dulles uzyskaby waciw informacj o tym, co wydarzyo si ju w pierwszym tygodniu
pamitnego maja. Mgby tym samym zaoszczdzi sobie bezskutecznego rozpowszechniania
bzdurnych historyjek, ktrych by autorem. Lansowane pniej przez niego komunikaty, na ktrych
opar si Flug-Revue w numerze 11 z 1960 r., nie byy ju w ogle sprawdzane przez fachowcw.
Dyrektor Instytutu cznoci przy drezdeskiej Wyszej Szkole Komunikacji, prof. dr habil. Gerhard
Rehbein, tak na ten temat pisa w kocu 1960 r.: Teoretycznie, przy najlepszych zaoeniach,
a zwaszcza przy wysokiej i sprawnej technice wysyania i wyzyskania do tego celu najkorzystniejszych
fal jest moliwe osignicie maksymalnej odlegoci 2000 km. W praktyce jednak zlokalizowanie
obiektu wielkoci U-2 przy takiej odlegoci byoby moliwe w stosunku 1 : 1000 i to przy zaoeniu, e
odbite fale nie napotkaj w drodze powrotnej adnej przeszkody. Osobicie nie uwaam radzieckiej
obrony za naiwn i nie przypuszczam, by skoro chwycia nad swoim terytorium obcy samolot, nie
uruchomia rodkw przeciwdziaania radiowego. Na koniec trzeba pamita, e przy tego rzdu
odlegociach nawet najnowoczeniejszym aparatom przeszkadzaj stosunkowo proste urzdzenia.
W wyjanieniach stwierdza si dalej: Trzeba sobie uwiadomi, e przy nieustannym udoskonalaniu
techniki nadawania i odbioru uda si osign dziaanie radaru na znacznie wiksze odlegoci.
Rozpowszechnian w strefie krajw NATO informacj o zasigu stacji radarowej przy amerykaskiej

bazie wojskowej w Thule - pnocna Anglia - oraz stacji wczesnego ostrzegania w miejscowoci
Frylingdales Moor w hrabstwie Yorkshire, wynoszcym jakoby 5000 km, naley przyjmowa
z rezerw. Jak bowiem uczy dowiadczenie, w toku wojny psychologicznej i dla potrzeb propagandy
czsto podawane liczby s przesadzone.
Jeszcze bardziej niewiarygodne jest twierdzenie, e utrwalono na tamie magnetofonowej rozmowy
pilotw radzieckich myliwcw znad Swierdowska. Tymczasem aparatura nadawcza, jak dysponuj
myliwce, pracujce na falach ultrakrtkich, ma ograniczony zasig, wynoszcy kilkaset kilometrw,
abstrahujc ju od tego, e poszczeglne czstotliwoci mog si pokrywa z innymi nadajnikami. Ta
okoliczno uniemoliwia prawidowy odbir nawet blisko pooonym stacjom podsuchowym. Mnie
si wydaje, e w caej tej relacji chodzi o zdyskredytowanie radzieckiej techniki rakietowej... Cay
omawiany artyku jest zwyk niepowan mistyfikacj. Nie naley jednak zapomina, e pewne
pseudonaukowe perswazje mog wielu nie zorientowanych czytelnikw wprowadzi w bd.
Powtrzylimy w szczegach histori z Cover-story, poniewa stanowi ona swojego rodzaju
wzorzec, wedug ktrego wpywa si na opini publiczn. Zarwno w tym szczeglnym przypadku, jak
i wielu innych opinia publiczna Zachodu jest skutecznie ksztatowana za pomoc niedomwie,
zmiennych relacji, pseudodokumentalnych doniesie itd. Ta technika informowania jest rwnie
niebezpieczna jak samo szpiegostwo powietrzne. Jej bdy i poraki - stale przecie przybywaj nowe
wydarzenia - dostrzegaj tylko nieliczni. Kiedy w marcu 1962 r. Powers powtrzy swoje moskiewskie
zeznania przed senatorami i dziennikarzami amerykaskimi, opinia publiczna Zachodu prawie
zupenie przestaa si nim interesowa.
Tak ju bywa, e wszelkie historie zmylone i maskujce brzmi przekonujco, o ile dodaje si do nich
wiarygodne szczegy. Im wicej jednak si przyglda, tym bardziej trac sw wiarygodno, a zatem
trac warto przekonywania. Propaganda amerykaska poja to take. Dao temu wyraz drugie co
do wielkoci towarzystwo telewizyjne w Stanach - National Broadcasting Company (NBC), kiedy 29
listopada 1960 r. podjo si przedstawi afer z U-2. Walka wyborcza demokratw pomoga
w krytycznym przedstawieniu tego zagadnienia.
W audycji, ktra nadana zostaa take w NRF w dniu 20 lutego 1961 r., komentator NBC zarzuca
nieudolno pierwszych maskujcych doniesie, kiedy to mwio si o samolocie meteorologicznym,
ktrego pilot utraci jakoby przytomno wskutek uszkodzenia aparatu tlenowego. Najgorsze w tych
tuszujcych informacjach byo to - stwierdza komentator - e podano w nich zbyt wiele szczegw
oraz e nie wzito pod uwag moliwoci przeycia wypadku przez Powersa. To samo odnosi si do
kolejnych wersji caej historii, w ktrych podajc mnstwo szczegw zupenie nie liczono si
z krytycyzmem czytelnikw.
Zapytany przez komentatora o oglny sd w powyszej sprawie szef prasowy Eisenhowera, Hagerty,
odpowiedzia dosownie: Jest nam przykro, e nas zwodzono, ale jednoczenie jestemy zadowoleni,
e podejmuje si u nas takie rzeczy. Cover-story bya niepowodzeniem, ale przecie i dzi
zrobilibymy wszystko tak samo.
A co mona w zwizku z tym powiedzie o przyszoci? - spyta komentator. Hagerty odrzek
z charakterystycznym umiechem i oschle jak prawdziwy gangster: Nie dajcie si zapa.

Wzr karnej ekspedycji

Na przeomie ostatniego stulecia wielkie mocarstwa, kiedy chciay si usadowi gdzie w zamorskim
rejonie, posyay tam swoje krowniki i kanonierki. Odnosiy one skutek czsto ju dziki samej swej
obecnoci. Dzi dla wielkich politycznych celw imperializm uywa do tych spraw samolotw.
Potwierdza to rwnie amerykaska operacja lotnicza w latach 1959- 1961 wymierzona przeciwko
rewolucyjnej Kubie.
Fidel Castro przedstawi na forum ONZ pocztek tej kampanii w sposb nastpujcy: Pewnego
popoudnia przylecia z pnocy znad morza jeden samolot, pokrci si nad naszymi plantacjami
cukrowymi i zrzuci bomb. Bya to niezwyka sprawa, co, co si dotd nie zdarzyo. Innego
popoudnia znw zobaczono krcy nad naszymi plantacjami samolot, ktry rzuci z kolei kilka bomb
zapalajcych. Podobne incydenty staway si coraz czstsze...
Z dymem poszy milionowe sumy. Wiele ludzi zostao okaleczonych i poparzonych, poniewa nie
patrzyli biernie na niszczenie dobra, ktre dzi do nich faktycznie naley, ale podjli walk przeciw
permanentnym, bezlitosnym napadom bombowym piratw powietrznych.
Kiedy jeden z amerykaskich bombowcw z okresu drugiej wojny wiatowej zaatakowa grup ludzi.
Rezultat: ponad 40 ofiar, mae dziewczynki z poszarpanymi ciaami, starzy ludzie42.
Po wielu zestrzeleniach sprawa staa si wreszcie jasna. Spod szcztkw trzech strconych samolotw
milicja wydobya w lutym 1960 r. pilotw lub ich dokumenty, dzienniki pokadowe i mapy.
W wikszoci wypadkw lotnicy przylatywali nad Kub w maszynach sportowych lub prywatnych
zarejestrowanych w Stanach Zjednoczonych na nazwiska osb nie istniejcych. Samoloty startoway z
Florydy. Przyzna to sam Departament Stanu, a sekretarz stanu, Herter, poleci ambasadorowi w
Hawanie zoy oficjalne wyjanienie. Ambasador Bonsal wyrazi w imieniu Waszyngtonu ubolewanie
gwnie z tego powodu, e samolotom tym udao si wystartowa do agresywnych lotw przeciw
Kubie z ziemi amerykaskiej, a tym samym wyj spod kontroli jednostek czuwajcych nad
bezpieczestwem amerykaskiej przestrzeni powietrznej. Rzd amerykaski postara si w przyszoci
nie dopuci do tego rodzaju incydentw. Jednake akcja toczya si dalej. W marcu 1960 r. z broni
pokadowej zastrzelono 8 Kubaczykw, ponad 100 osb zostao rannych. Samoloty ostrzeliway
fabryki i domy mieszkalne, m.in. take Fidela Castro. W wyniku atakw bombowych zniszczeniu
ulega 1/12 zbiorw trzciny cukrowej. Waszyngton poinformowa wwczas, e na Floryd skierowano
100 pracownikw FBI43, wyposaonych w najnowoczeniejsze aparaty. Zadaniem ich byo ustalenie
miejsc, z ktrych startoway atakujce Kub samoloty. Podczas gdy fachowcy z FBI na prno szukali
owych nielegalnych lotnisk, dwaj reporterzy kubaskiego tygodnika Bohemia odnaleli je w cigu
48 godzin. Przedstawili spoeczestwu zdjcia lotnisk i samolotw i byli nawet w stanie poda
nazwiska niektrych czonkw zag.
30 czerwca rzd Kuby odnotowa dokadnie szedziesity napad lotniczy. Poniewa wszelkie protesty
nie odnosiy skutku, zamwiono w Anglii myliwce. Jednake kontrakt nie doszed do skutku,
poniewa monopol na sprzeda broni na zachodni pkul miay Stany Zjednoczone. Na danie
Waszyngtonu rzd brytyjski na sprzeda samolotw nie zezwoli.
26 wrzenia 1960 r. w czasie plenarnego posiedzenia ONZ Fidel Castro postawi pytanie: Jak to si
dzieje, e z terytorium Stanw Zjednoczonych startuj i tam te lduj bezkarnie pirackie samoloty.
I dalej: Czy szanowni delegaci nie mogliby si nad tym zastanowi i czy nie zechciaby zastanowi si
nad tym nard amerykaski... Wedug oficjalnych owiadcze rzdu, terytorium Stanw
Zjednoczonych jest zabezpieczone przed jakimikolwiek atakami z powietrza... Oznacza to chyba, e
42
43

Dr Fidel Castro Ruz, Fanal Cuba, Berlin 1963, s. 59-63.

Federal Bureau of Inwestigation = Federalne Biuro ledcze (przyp. tum.).

istniej rodki zabezpieczenia i ochrony tak zwanego wolnego wiata - ktry przynajmniej dla nas do
1 stycznia 1959 r. nie by wolny.
Jak si to wic dzieje, e nawet nie jakie odrzutowce, lecz cakiem zwyczajne, mae samoloty
osigajce prdko zaledwie 240 km/godz. startuj bez adnego kopotu z terytorium Stanw
Zjednoczonych i kiedy chc tam wracaj... przy czym lotw tych zupenie nie dostrzega rzd
amerykaski? W tej sytuacji naley sdzi, e albo Stany Zjednoczone s zupenie bezbronne wobec
atakw lotniczych, albo rzd amerykaski po prostu pomaga w tych lotach.
Castro przypomnia o podobnych wypadkach w Indonezji: Prezydent Sukarno powiedzia nam
w czasie jego wizyty na Kubie - informowa dalej Castro - e nie jestemy jedynym krajem, ktry
atakuj amerykaskie samoloty. Rwnie oni maj podobne problemy z samolotami amerykaskimi.
W tym okresie CIA wstrzymaa loty swoich samolotw na Kub. Zamiast tego jednak rozpoczto
formowa w Miami na Florydzie korpus ekspedycyjny z emigrantw kubaskich. Poniewa jednak
jednostka ta zbyt rzucaa si w oczy w kurorcie, przerzucona zostaa drog powietrzn do Gwatemali.
Amerykaskie samoloty transportowe startoway wanie z opuszczonej bazy wojskowej, niedaleko
miejscowoci Lewiston. Nie miay one adnych znakw i latay tylko noc. Przy zgaszonych wiatach
przelatyway nad tras Jukatan i ldoway po drugiej stronie acucha grskiego w zachodniej czci
Gwatemali, koo miasta Retalhuleu. Transportowce C-46, C-47, C-54 i C-124 Globemaster
zostawiay adunek na lotnisku pomocniczym o pasach startowych dugoci 2000 metrw44. Z lotniska
tego korzystaa ju latem 1954 r. cz lotnikw amerykaskich, ktrzy pomogli obali prawowity
rzd Gwatemali. Amerykaska tajna suba rozbudowaa to lotnisko kosztem miliona dolarw.
Miejscowi wielcy obszarnicy pozostawili Amerykanom dalsze tereny do dyspozycji. Brat ambasadora
Gwatemali w Waszyngtonie, Roberto Alejos, doda do tego dwie plantacje kawy (Helvetia i La
Suiza pod Retalhuleu) i farm baweny Buenavista (56 km od San Jos na Pacyfiku). Cakiem
bezpatnie - powiedzia penomocnikom z CIA - pomylcie tylko o mnie w Hawanie45.
Gdy Fidel Castro oskara agresorw na plenum ONZ, ci planowali ju nastpn akcj. Oferowali
mianowicie po 2500 dolarw lotnikom, ktrzy mogliby pilotowa amerykaskie bombowce z II wojny
wiatowej. Wikszo kandydatw angaowali na zasadzie wtykania do rki apwek po 100 dolarw
i obiecywania, e po zwycistwie na Kubie bd mieli pierwszestwo przy rozdzielaniu koncesji na
wyszynk alkoholu i gry hazardowe.
W kocu stycznia 1961 r. zaraz po przystpieniu do urzdowania przez prezydenta Kennedyego, w
Biaym Domu zjawi si zastpca dyrektora CIA - Richard Bissel, aeby przekaza do zatwierdzenia
plan inwazji na Kub. Kennedy obieca w czasie kampanii wyborczej, e skoczy z Castro. Jednake
sta si bardzo ostrony i przygotowany podczas kadencji Eisenhowera plan skierowa teraz do szefa
poczonych sztabw z zapytaniem, czy gwarantuje on pene powodzenie. W memoriale podpisanym
przez szefa sztabu generalnego wojsk ldowych, Lemnitzera i szefa sztabu Marynarki Wojennej,
Burkego, Pentagon odpowiedzia prezydentowi, e szanse s w peni wystarczajce. CIA z kolei
zapewnia prezydenta, e inwazja wywoa powstanie przeciwko Castro. Kennedy plan zatwierdzi, gdy
wyjaniono mu, e bezporedni udzia Amerykanw w caej akcji nie jest potrzebny. Pozostawi
wwczas swojej tajnej subie woln rk i jeszcze na 5 dni przed inwazj, w czasie konferencji
prasowej w dniu 12 kwietnia 1961 r., oficjalnie si zobowiza: Nigdy, pod adnym warunkiem, nie

44
45

Zob. Times, Londyn, 28 kwietnia 1961 r.

Tame.

dojdzie do jakiejkolwiek interwencji amerykaskich si zbrojnych na Kubie, nasz rzd zrobi wszystko,
co w jego mocy... aby ani jeden Amerykanin nie zosta wpltany w jakkolwiek akcj na Kubie.
W gorczkowym popiechu robiono ostatnie przygotowania. Nad wybrzeem atlantyckim Nikaragui,
koo Puerto Cabezas, CIA kazaa wybudowa specjalne lotnisko. Statki amerykaskie tygodniami
transportoway materiay budowlane, a ponadto na okrelonych trasach latay czterosilnikowe
transportowce, bez adnych znakw, ktre wedug Timesa transportoway wagony bomb, rakiet
i broni rcznej, a w marcu nazbieray si tego wszystkiego dosownie sterty. W wielkim tygodniu
jednoczenie trzy czy cztery maszyny amerykaskie C-124 Globemaster transportoway do
Retalhuleu adunek ywnoci, kocw, amunicji i materiaw sanitarnych. W Puerto Cabezas i Puerto
Barrios (najwikszych portach Gwatemali) skoncentrowano 13 statkw typu Liberty, ktre
przedtem zostay w Nowym Orleanie przemalowane na kolor ochronny. Jednoczenie z samolotw
zrzucono w trzech prowincjach bro, aby oywi dziaalno grup kontrrewolucyjnych. Paruset
mczyzn zgrupowao si w grzystych rejonach Kuby, szczeglnie za w grach Escambray. Po
schwytaniu wikszoci z nich rzd Kuby wystosowa do Stanw Zjednoczonych not, w ktrej
podkrela si, i w krtkim okresie, tj. od 1 lutego do 15 marca 1961 r., samoloty amerykaskie
naruszyy a 48 razy przestrze powietrzn Kuby.
W okresie tym kubaskie lotnictwo liczyo zaledwie 12 samolotw. Plan inwazji przewidywa
zniszczenie tej miniaturowej floty powietrznej, by zapewni sobie absolutne panowanie w powietrzu
nad terenami ldowania jednostek wojskowych. 15 kwietnia 1961 r. o wicie nastpio uderzenie.
Z odlegego o 1000 km Puerto Cabezas wystartowao 30 dwusilnikowych bombowcw z ostatniej
wojny (B-26 Invader) ze znakami kubaskimi, z zadaniem zaatakowania trzech lotnisk: w Hawanie,
na poudnie od Hawany oraz pod Santiago. Samoloty, tracc przy tym jedn maszyn, zniszczyy 6
samolotw kubaskich oraz zabiy 10 osb i 54 raniy. Siom zbrojnym Kuby pozostay tylko
nastpujce samoloty: samolot morski typu Sea-Fury, dwa bombowce B-26 i dwie szkolne maszyny
odrzutowe T-33. Zamaskowani napastnicy powrcili spokojnie do Nikaragui, z wyjtkiem jednego
bombowca B-26, ktry polecia na Floryd, aby odegra zaplanowan maskarad: na forum ONZ szef
delegacji amerykaskiej Adlai Stevenson twierdzi, e nalotu dokonali lotnicy Castro, ktrzy
spontanicznie go si wyrzekli.
Maskarada mniej si jednak udaa ni nalot - pisa C. Sorensen, radca Kennedyego w latach 19531963, w cztery lata pniej w swoich wspomnieniach46. - Tajemnica caej akcji wkrtce si wydaa,
zwolennicy Castro szybko zdarli z niej zason. Tego samego zreszt dokonaa prasa. Kennedy
powinien by wwczas zrozumie - o czym zreszt przekona si pniej - e taki prymitywny manewr
maskujcy, wykonany na oczach caego spoeczestwa, nie mg si uda. Dementi szefa delegacji
amerykaskiej, Adlai Stevensona, owej soboty w ONZ zostao w cigu najbliszych 24 godzin
cakowicie obalone. Rozstrzygajcym materiaem byy zdjcia i dowody rzeczowe oraz sprzecznoci
wewntrzne w treci owego dementi. Jedno z podstawowych ycze i przyrzecze prezydenta nie
zostao spenione. Bezporedni udzia Amerykanw w inwazji... sta si powszechnie znany.
Akcja ta wywoaa wikszy rozgos w prasie ni si spodziewano - cignie dalej Sorensen. - wiat by
oburzony na amerykaski z gry zaplanowany i dobrze obmylony manewr. Nikt ju nie wierzy, e
drugi atak zaplanowany na wczesne godziny poniedziaku w celu wsparcia inwazji nie jest otwartym,
nie sprowokowanym napadem Stanw Zjednoczonych na swojego malekiego ssiada.
Zwizek Radziecki zagrozi, e przeciwstawi si interwencji amerykaskiej na Kub. Take nasi
poudniowoamerykascy przyjaciele byli oburzeni na Stany Zjednoczone. Ostatecznie doradcy
46

Wg Der Spiegel, Hamburg, nr 41/1965.

prezydenta od spraw polityki zagranicznej stanowczo naciskali na niego, by odwoa drugi atak
lotniczy. Na posiedzeniu nie byo oczywicie przedstawicieli tajnej suby i wojska.
Prezydent wyrazi zgod. Drugi atak si nie odby. CIA wyrazia wobec tego swoje wtpliwoci,
jakkolwiek z prezydentem rozmawia na ten temat nie chciaa, mimo e okazji nie brakowao.
Funkcjonariusze CIA przypuszczali, e pierwszy atak lotniczy wyrzdzi lotnictwu Castro wystarczajco
duo strat, tak w kadym razie meldowano tu po nalocie. Kiedy w poniedziaek okazao si, e
nadzieje te byy ponne, zarzdzono powtrny nalot, jednake jego przeprowadzenie uniemoliwia
gruba pokrywa chmur. Tak wic ostatnia okazja do zniszczenia kubaskich samolotw T-33 i innych
maszyn i do opanowania tym samym przestrzeni powietrznej Kuby zostaa nie wykorzystana.
Jakie to wywoao nastpstwa, opisa w kwietniu 1963 r. w magazynie US News World Report jeden
z uczestnikw inwazji, emigrant kubaski Manuel Penabaz. Najpierw przedstawi akcj przygotowan
w Gwatemali, gdzie... Tajna suba Stanw Zjednoczonych... bya dla nas, ochotnikw, wadz
rekrutacyjn oraz kierownictwem szkolenia. Obz szkoleniowy prowadzili oficerowie amerykascy,
a nasza bro naleaa do najlepszych, jak dysponoway Stany Zjednoczone. Najdroszym elementem
naszego wyposaenia bya elektronicznie sterowana centrala cznoci, z ktrej nikt dotd jeszcze
w warunkach wojennych nie korzysta. 10 kwietnia przetransportowano nas samolotami do Puerto
Cabezas do Nikaragui. Na nabrzeu zobaczylimy flot inwazyjn, ktr zmobilizowaa tu CIA... Zaogi
skaday si w czci z marynarzy amerykaskiej floty handlowej, byo wrd nich wielu pijakw
i innych ciemnych typw. 11 kwietnia pod oson nocy wyruszylimy w morze. Czwartego dnia, ju na
redzie, otrzymalimy ostatnie instrukcje dotyczce ldowania, ktre nastpio 17 kwietnia w Bahia de
Cochinos, w Zatoce wi.
Kiedy z brzegu pady pierwsze strzay, spojrzaem na zegarek. Byo 20 minut po pnocy. Tragiczna
inwazja rozpocza si... Byo to 17 kwietnia. Naprzd i koncentrowa si oto sowa, ktre rozlegy
si z amerykaskiego statku, wypowiadane przez amerykaskiego oficera... Naciera i strzela!
Zajmowa stopniowo teren i koncentrowa si. Dla nas, ktrzy z odzi transportowych atakowalimy
wybrzee, sowa te oznaczay - pomoc w drodze. Wok sycha byo strzay. Tu i wdzie miotay si
motorowe odzie ratunkowe. Rano otrzymalimy pierwszy komunikat od oficera amerykaskiego,
z pokadu lotniskowca Boxer - ktry znajdowa si daleko w tyle na morzu... Caa zatoka naley do
nas, wrg umkn... brzmiay sowa komunikatu. Rado bya jednak przedwczesna.
O godzinie 6 rano nadlecia bombowiec typu B-26 na maej wysokoci. Przyjlimy, e jest to maszyna
z naszej bazy w Nikaragui. Nagle opuci si jeszcze niej i rozpocz ostrzeliwanie odzi. Samolot
wyprawi naszym kolegom chrzest bojowy. Dla Castro jednak najwaniejsze byo ustalenie przez
lotnika, e inwazja nie ma wsparcia z powietrza.
Chocia stosunek samolotw Castro (z aktualnie posiadan szstk maszyn bojowych) do samolotw
przeciwnika ksztatowa si bardzo niekorzystnie, bo wynosi 1:6, teraz caa szstka uderzya na
napastnikw w Zatoce wi. Odrzutowiec treningowy T-33, wyposaony w rakiety, zapali 5000tonowy statek Houston, ktry koniec kocw poszed na dno wraz z 10-dniowym zapasem amunicji
do granatnikw, samochodami pancernymi i ow nowoczesn elektroniczn central cznoci. Inny
frachtowiec zaopatrzeniowy Rio Escondido zaton z caym zapasem ywnoci i wyposaenia
medycznego brygady. Po zatoniciu dwu jednostek pozostae Atlantico i Caribe prdko odpyny
daleko na poudnie i nie byy zdolne do wsparcia, gdy je odszuka amerykaski niszczyciel. Garstka
pilotw Kuby odcia tym samym wroga od jego rda zaopatrzenia. Lotnictwo kubaskie w cigu 3
dni dokonao siedemdziesiciu rnych wypadw, niszczc 8 samolotw nieprzyjaciela, ponadto dwie
maszyny zestrzelia kubaska artyleria przeciwlotnicza. Straty wasne wyniosy 2 maszyny.

Agresor rzuci do walki z Kubaczykami eskadr lotnicz. Sorensen tak mwi na ten temat: Ze
wzgldu na konieczno utrzymania wszystkiego w tajemnicy w kampanii kubaskiej wziy udzia
tylko powolne bombowce B-26. Poniewa maszyny te jeszcze z II wojny wiatowej znajdoway si
w wielu pastwach, m.in. take na Kubie, atwiej wic byo ukry ich amerykaskie pochodzenie...
Z tych samych powodw w caej akcji nie brano pod uwag ani bazy wojskowej na Florydzie, ani w
Puerto Rico, ktre leay znacznie bliej miejsca ldowania ni Nikaragua. W praktyce B-26 okazay si
za wolne, zbyt ociae, wrcz nie nadajce si do wsparcia i osony jednostek naziemnych
w warunkach nowoczesnej walki47. Samoloty te znane s ponadto z chronicznego psucia si silnikw.
Due zuycie paliwa pozwala im przy locie z Nikaragui tylko na 45-60-minutowe przebywanie nad
wysp. Zaledwie kilka zag samolotw rekrutowao si spord uchodcw kubaskich. Lotnikw
tych, wyczerpanych dugimi i niebezpiecznymi lotami w przeddzie napaci na Kub, ponadto
przejtych strachem i bezsensownoci caego przedsiwzicia, musieli teraz zastpi ich
amerykascy instruktorzy, z ktrych czterech zgino w akcji.
Drogi dojazdowe do Zatoki wi, ktre przy wyborze miejsca ldowania odgryway wan rol,
prawie e nie mogy by wykorzystane, poniewa oddziay Castro stale trzymay je pod ostrzaem.
Zaopatrzenie, zrzucone w czasie ldowania, spado do wody lub w dungl. Notabene poowa drugiej
fali napastnikw, zrzucajcych te materiay z samolotw B-26, zostaa przez kubaskie T-33 ju
pierwszego dnia zestrzelona. Podstpna prba zniszczenia lotnictwa kubaskiego dwoma ciosami
jeszcze przed rozpoczciem inwazji zakoczya si czciowym powodzeniem: ograniczya jego zasig
i skuteczno kontroli przestrzeni powietrznej, a take kontrol samego wybrzea.
We wtorek, 18 kwietnia wieczorem, przedstawiciele CIA i poczonych sztabw rozpoczli naciska na
prezydenta, by cofn swoje oficjalne zobowizanie z 12 kwietnia i rozkaza lotnictwu i siom morskim
basenu Morza Karaibskiego wesprze osabion w duej mierze brygad. Jednake Kennedy odmwi
wydania oficjalnego rozkazu uderzenia na Kub. Jeli Stany Zjednoczone udziel caemu
przedsiwziciu wsparcia lotniczego - powiedzia - oznacza to, e mogyby one w ogle poprowadzi
t wojn same, a to nadaoby inwazji zupenie inny zasig i wymow.
Funkcjonariusze tajnej suby i wojska nie dali jednak za wygran. Jak stwierdza w wyej
wspomnianym rdle Sorensen - mieli nadziej, e w razie koniecznoci Kennedy po prostu ustpi.
Jak si pniej okazao, swoje zaoenia opierali na przypuszczeniu, e amerykaskie siy zbrojne
zostan do konfliktu wcignite oficjalnie.
W tej sytuacji Kennedy zdecydowa si na kompromis. Z niejakim ociganiem zgodzi si ostatecznie
na to, e amerykaskie myliwce odrzutowe osoni nastpnego dnia akcj rebelianckich
bombowcw B-26, pod warunkiem jednak, e nie bd miay adnych znakw rozpoznawczych.
Samoloty amerykaskie nie miay te by uyte do atakowania celw naziemnych. Ju ten
ograniczony plan by wadliwy. Wedug US News & World Report ju przy przekazywaniu rozkazu
zdarzyo si powane nieporozumienie. Start amerykaskich maszyn nie zosta zsynchronizowany
z akcj kubaskich uchodcw. Jak stwierdza Sorensen, bombowce B-26, ktre rozkaz otrzymay od
CIA, zjawiy si w miejscu przeznaczenia o ca godzin wczeniej ni skierowane tam przez
dowdztwo Marynarki Wojennej myliwce, ktre miay bombowce te osania. Przyczyn tej omyki
moga by albo rnica czasu w obydwu strefach, albo po prostu bdne dyspozycje. W kadym razie
piloci Castro cz bombowcw zestrzelili, a reszt zmusili do odwrotu, zanim jeszcze doleciay do
miejsca walki myliwce amerykaskie.

47

Maksymalna prdko 580 km/godz., promie dziaania 1300 km, bro pokadowa w dziobie i w dwu
wieyczkach kaduba, moe by uzbrojony take w bomby i rakiety powietrze - ziemia - W. Sch.

Kiedy w rod po poudniu napastnicy zostali rozbici, Kennedy rozkaza Marynarce Wojennej ratowa
co si da. Protest opinii wiatowej oraz zdecydowanie obozu socjalistycznego ze Zwizkiem
Radzieckim na czele, nawoujce do rozsdku, skoniy prezydenta do stanowczego przeciwstawienia
si naciskowi tajnej suby, zmierzajcej do uycia w tym momencie jednostek amerykaskich.
Prezydent obawia si, e taki rozkaz... na dugo osabiby nasze rami w dugofalowej walce
z komunizmem.

Wojna powietrzna przeciwko Kubie (1959-1961)

Wedug Sorensena decyzja ta doprowadzia do katastrofy w Zatoce wi, ale jednoczenie zdoano
dziki niej unikn o wiele wikszych katastrof na skal wiatow. Gdyby Stany Zjednoczone otwarcie
zaatakoway wwczas Kub, to z czysto prestiowych wzgldw trudno byoby im si zgodzi
z poniesion tam klsk, a rozszerzenie tej agresji grozioby z kolei wybuchem trzeciej wojny
wiatowej.
Gdyby nawet brygadzie napastnikw wystarczyo amunicji, a przewaga lotnictwa bya dwukrotnie
wiksza i nawet gdyby odbyy si jeszcze dwa kolejne naloty - konkluduje Sorensen - to brygada nie
mogaby utrzyma przyczka ani z niego skutecznie przeprowadzi ataku bez poparcia jej przez
amerykaskie siy zbrojne lub samego narodu kubaskiego. adna z tych form wsparcia nie leaa
w granicach moliwoci. Nigdy te wrogowie Castro nie mieli w Zatoce wi szans na zwycistwo.

Fatalne niepowodzenie w Zatoce wi stao si dla Kennedyego najcisz klsk. Zarwno wic
amerykaski wywiad, jak i poczony komitet sztabw byli zymi doradcami prezydenta. Poczu on si
po prostu przez nich oszukany - sprowadzili go, mimo jego woli, na krawd trzeciej wojny wiatowej.
Przed sam akcj szef CIA - Allan Dulles, tak mwi do prezydenta: Staem tu, dosownie przy biurku
prezydenta Eisenhowera i przekonywaem go, e nasze przedsiwzicie w Gwatemali (czerwiec 1954)
ma pene szanse powodzenia, a teraz, Panie prezydencie, wszystko wskazuje na to, e obecny plan
jest nawet lepszy od poprzedniego.
Tym razem Allan Dulles, ktry przetrwa jako blama z U-2, musia si ze swoim stanowiskiem
poegna. 1 listopada 1961 r. zastpi go wczesny przewodniczcy Komisji Energii Atomowej Stanw
Zjednoczonych - John McCone. Zmiana na stanowisku CIA nie przyniosa jednak zmiany linii i stylu jej
dziaania.

U-2 w kryzysie kubaskim

Zalecone przez Kennedyego zbadanie przyczyn klski ujawnio wiele bdw w planowaniu inwazji,
wynikajcych czciowo z niedostatecznego rozpoznania lotniczego, a take z pochopnego
wycigania wnioskw z rozpoznania.
Od pocztku roku 1960 U-2 latay w pewnych odstpach czasu nad Kub, nie dostarczywszy jednak
zadowalajcych informacji. Tak wic np. CIA nie docenia stanu broni pancernej i zmechanizowania
rewolucyjnej armii Kuby. Opierajc si na materiale fotograficznym, zdobytym podczas lotw U-2,
zostay sporzdzone mapy, na podstawie ktrych przygotowano i wykonano ldowanie na wyspie.
Z map tych wynikao, e wszelkie drogi dojazdowe do miejsca ldowania mona zablokowa w dwu
punktach, zrzucajc tam skoczkw spadochronowych. Miaa jakoby nie istnie staa droga w rejonie
botnistym. Rozpoznanie byo faszywe. W planach inwazyjnych przeoczono nowo zbudowany 50kilometrowy odcinek szosy, biegncej w pobliu wybrzea.
Po nieudanej inwazji CIA zmienia system - przesza na szpiegostwo powietrzne. Wedug relacji
dziennikarzy amerykaskich - Jamesa Daniela i Johna G. Hubbela w cigu roku 1961 i poowy 1962
nad Kub, rednio dwa razy w miesicu, latay samoloty U-2. To powinno wystarczy, aden nowo
powstay obiekt wojskowy nie mg uj uwagi. Kiedy jednak do Hawany przybyy dostawy
radzieckiej broni dla Kuby, o ktre prosi kubaski minister spraw zagranicznych Raul Castro w czasie
swojego pobytu w Moskwie w lipcu 1962 r., tajna suba nastawaa, by loty U-2 podwoi, a wic by
byy one przeprowadzane nie dwa, lecz cztery razy w miesicu. Prezydent Kennedy natychmiast
wyrazi na to zgod48.
Jak stwierdza si w wymienionym artykule, w czasie lotu U-2 w dniu 29 sierpnia odkryto w okolicy
San Cristbal, w zachodniej czci Kuby, alarmujcy szczeg. Zdjcia wyranie pokazay... baterie
rakiet przeciwlotniczych o dononoci 40 km. Takie wanie rakiety zostay przypuszczalnie uyte
w roku 1960 przez radzieck obron powietrzn do zestrzelenia w rejonie Swierdowska U-2, ktrym
lecia Francis Gary Powers... Teraz baterie te zostay na pewno ustawione, by odstraszy U-2.
W przypadku za zestrzelenia U-2 Zwizek Radziecki mgby twierdzi, e Stany Zjednoczone
przygotowuj agresj przeciwko maej Kubie. Mimo to 5 wrzenia polecia znw kolejny U-2 nad
Kub. Na nastpny tydzie zosta rwnie lot taki zaplanowany, ale nie zosta ju zrealizowany. Nad
48

Cyt. wg artykuu: Sieben Tage drohte der Weltkrieg III, Die Geschichte der Cuba-Krise, Der Spiegel, Hamburg
nr 32-34/1964.

Chinami zosta zestrzelony U-2 nalecy do Czang Kai-szeka. Tajna suba amerykaska zakazaa
wszelkich nastpnych lotw U-2 do czasu wyjanienia przyczyn zestrzelenia.
Wedug Daniela i Hubbela zdarzyo si to 15 wrzenia 1962 r. Normalnie w cigu kilku nastpnych
dni wyleciaby kolejny U-2. Gste chmury uniemoliwiay jednak robienie ostrych zdj. Nastpne
samoloty U-2 albo okray wysp, aby unikn ewentualnych rakiet przeciwlotniczych, albo latay
nad terenem mniej strzeonym. Unikano skrztnie rejonw, gdzie udao si wykry bazy rakietowe.
Tereny Kuby, fotografowanej dokadnie przy tych lotach, byy cakowicie wolne od jakiejkolwiek broni
strategicznej.
W akcji wywiadowczej bray te czynny udzia samoloty rozpoznawcze marynarki wojennej.
Startoway z lotniskowcw, ktre kryy staymi szlakami po Morzu Karaibskim. Starajc si lecie jak
najniej obserwoway statki radzieckie pynce na Kub. 28 wrzenia jeden z samolotw
sfotografowa 2 frachtowce radzieckie, na ktrych pokadzie wieziono ciki adunek w wielkich
skrzyniach. Na jednym ze statkw znajdowao si 10 dugich wskich skrzy, na drugim za duo
wielkich skrzy o charakterystycznym ksztacie. Wyszukano wwczas stare zdjcia przedstawiajce
podobne skrzynie i porwnano z obecnymi. Pasoway jak ula. Wywiad amerykaski ju w 1959 r.
postara si dowiedzie, co Zwizek Radziecki transportuje w skrzyniach o podobnym ksztacie.
Okazao si, e byy to samoloty Iljuszyn-28, bombowce odrzutowe o zasigu 3200 km. Rosjanie
dostarczyli maszyny I-28 take do 15 innych krajw.
Marynarka natychmiast zawiadomia o swoim odkryciu CIA, ktra na obiekty te zwrcia uwag
swoich agentw, stale dziaajcych na Kubie, oraz polecia obserwowa je przez jednostki U-2. Tajna
suba wydaa pilne zalecenie: skrzynie dokadnie obserwowa, stwierdzi, dokd zostay odwiezione,
i co zawieray. Skrzynie zauwaone na penym morzu zostay przetransportowane na jedno ze
starych, nie uytkowanych ju lotnisk. Wszystkie pasy startowe lotniska zostay uporzdkowane
i wyczyszczone, wok lotniska rozstawiono baterie rakiet przeciwlotniczych. 15 padziernika
z dugich wskich skrzy wydobyto kaduby, z wikszych za o swoistym ksztacie skrzyda.
Poszczeglne czci zostay szybko zmontowane i na lotnisku pojawiy si bombowce taktyczne I28.
Techniczna strona akcji, prowadzonej w tym przypadku przez CIA, przypomina detektywistyczn
prac brytyjskiej tzw. naukowej obrony z roku 1943, prowadzcej do odkrycia niemieckiej broni w
Peenemnde. Zarwno tam, jak i tu, przy pewnych przejciowych niepowodzeniach i bdnych
interpretacjach, koniec kocw udao si uzyska wane rezultaty. Jednake przy lotach nad obcym
terytorium wysuwa si na pierwszy plan zagadnienie prawa midzynarodowego. Wwczas
w warunkach wojny loty brytyjskich Mosquito nazyway si lotami rozpoznawczymi, natomiast loty
U-2 w 1962 r. s ju akcj szpiegowsk, naruszaniem obcej przestrzeni powietrznej, mogcym mie
bezporedni wpyw na spraw pokoju wiatowego. Podczas gdy Kuba miaa prawo do tego, co robia
- mianowicie wobec zapowiadajcej si nowej inwazji musiaa si dozbroi - Stany Zjednoczone
naruszajc przestrze powietrzn Kuby wchodziy w konflikt z prawem midzynarodowym.
Podobnie jak wielu komentatorw zachodnich Daniel i Hubbel nie zwrcili na to zupenie uwagi.
Zajli si natomiast szczegowo pytaniem, dlaczego postanowienie CIA o sfotografowaniu metr po
metrze jeszcze raz okolicy San Cristbal nie zostao w pierwszej poowie padziernika zrealizowane.
Rzecznicy Biaego Domu tak pniej mwili na ten temat: lot zosta o cay tydzie przesunity
z powodu tajfunu Ella, pniej znw byo due zachmurzenie, uniemoliwiajce robienie zdj
z duej wysokoci. Obydwaj autorzy nie bior tutaj pod uwag oficjalnych komunikatw
meteorologicznych. Grony tajfun Ella zjawi si dopiero 16 padziernika. Daj wic do zrozumienia,

e wstrzymanie lotw U-2 mogo nastpi na skutek wpyww umiarkowanych doradcw prezydenta
Kennedyego.
Myl oni w tym wypadku przede wszystkim o Mc Georgu Bundy, wczesnym specjalnym doradcy
prezydenta do spraw bezpieczestwa. Jeszcze w niedziel 14 padziernika 1962 r. wystpi on
w programie telewizyjnym i na pytanie, czy wedug niego uzbrojenie Kuby dotychczas jedynie w celu
obrony nie moe si pewnego dnia zamieni w bro ofensywn, odpowiedzia: Wiem, e obecnie nie
istniej adne symptomy tego... A czy dana bro jest ofensywna, czy defensywna zaley troch od
tego, z jakiego punktu widzenia rzecz si rozpatruje. Mianowicie czy myliwce odrzutowe MiG, ktre
od ponad roku stacjonuj na Kubie, oraz inne typy samolotw, ktre si tam w ogle znajduj, byyby
w stanie zaatakowa Stany Zjednoczone. Myl, e nie mona w tym przypadku nie uwzgldnia
ogromnej dysproporcji si. Sowem, Stanom Zjednoczonym nie grozi ze strony Kuby adne wiksze
niebezpieczestwo.
Tej wanie niedzieli w poudniowo-zachodniej czci Stanw Zjednoczonych wystartoway dwa
samoloty U-2, pilotowane przez majora lotnictwa wojskowego Rudolfa Andersona i majora Richarda
S. Heysera. Obydwaj mieli po 35 lat. Od 11 lat byli oficerami US Air Force i penili sub w Korei oraz
Japonii w jednostce rozpoznania lotniczego. Polecono im dokona zdj zachodniej czci Kuby, na
trasie nie naraonej na ogie artylerii rakietowej. Faktycznie strach przed rakietami by
bezprzedmiotowy. Wedug Daniela i Hubbela lot ten zakoczy si nastpujco:
Zaledwie obydwa samoloty wyldoway, zaraz rzucili si do nich technicy z obsugi naziemnej po
materiay fotograficzne. Zostay one bezzwocznie dostarczone specjalnym, ponaddwikowym
myliwcem do Waszyngtonu. Tam czeka na niego specjalny urzdnik z Centrum Oceny Zdj
(National Photographic Interpretation Center), instytucji utrzymywanej w cisej tajemnicy, wsplnie
przez Ministerstwo Obrony, CIA i Departament Stanu. Wywoywanie, projekcja, ocena i kopiowanie
zdj wykonanych przez U-2 jest prac skomplikowan, wymaga ogem okoo 24 godzin czasu...
Fachowcy z wieloletnim dowiadczeniem w tej dziedzinie, ktrzy maj do dyspozycji niezwykle
precyzyjne, stereoskopowe aparaty, powikszalniki, dziel si na sekcje wedug specjalnoci... Wiedz
oni rwnie, w jaki sposb i gdzie naley identyfikowa obiekty na dostarczanych zdjciach, poniewa
samoloty s z reguy wysyane do rejonw wskazanych w meldunkach agentw kubaskich.
Tak wic zanim fachowcy odkryj co istotnego na zdjciu, upywa cay dzie. W cigu poniedziaku
zidentyfikowali oni w lesie palmowym pod San Cristbal cztery wyrzutnie rakiet redniej wielkoci,
dalej osiem rakiet na pojazdach transportowych oraz cystern na paliwo rakietowe. Przy
dokadniejszym przestudiowaniu jednej z rakiet ustalono, e jest to rakieta odpowiadajca wielkoci
i budow najnowszym rakietom redniego zasigu... ktre sfotografowano w czasie ostatniej parady
wojskowej w dniu 1 maja 1960 r. w Moskwie.
W innych punktach wyspy stwierdzono rwnie obecno rakiet prawie gotowych do odpalenia.
Eksperci upatrywali w nich radzieckie rakiety typu T-2 majce wedug ich przypuszcze zasig 1800
km. Typ ten odpowiada mniej wicej amerykaskim rakietom Jupiter albo Thor, ktrych jest 15 w Turcji, 30 - we Woszech i 60 - na Wyspach Brytyjskich. Wszystkie te pociski, skierowane na Zwizek
Radziecki, w razie potrzeby mona byo uzbroi w gowice atomowe. Fachowcw oceniajcych zdjcia
przerazia myl, e wszystkie wykryte na Kubie rakiety mog by przecie skierowane na Stany
Zjednoczone. Kiedy 15 padziernika po poudniu zakoczyli swoj prac, mieli ogem
zidentyfikowane 42 rakiety o dugoci 25 metrw kada.
Dyrektora CIA, Johna McCone, nie mona byo zapa. Dopiero nazajutrz odnaleziono go pod Los
Angeles, gdzie jeden z jego synw uleg miertelnemu wypadkowi w czasie rajdu samochodowego.
Wobec tego do Pentagonu zadzwoni jego zastpca genera Carter. Z wiadomoci przybiego zaraz

p tuzina oficerw do szefa sztabu generaa Taylora, ktry wanie u siebie w domu wydawa akurat
przyjcie. Przedstawiciele tajnej suby i wojska s podnieceni i bojowo nastawieni. Zrozumieli, e
zmieni si ju stosunek si. Ponadto uwiadomili sobie, e wskutek istnienia rakiet na znacznie
wiksze ryzyko naraone s jednostki inwazyjne zbliajce si wanie do Kuby. Mog one po prostu
by zatopione. Okoo godziny 20.30 Maxwell D. Taylor zawiadomi o wszystkim - w tym wanie
duchu - specjalnego doradc Kennedyego - Bundyego.
Bundy odmwi zawiadamiania o tym prezydenta Stanw Zjednoczonych, twierdzc, e w tym
momencie nie byby on w stanie nic zrobi, natomiast martwiby si tylko. Tak wic zdjcia z U-2
pokaza on Kennedyemu dopiero nazajutrz rano. O godzinie 8.00 rano oficer informacji wraz
z dwoma ekspertami fotograficznymi oraz aktami i zdjciami weszli do zachodniego skrzyda Biaego
Domu... Tego ranka prezydent siedzia jeszcze w szlafroku, na brzegu ka swej sypialni. Zagadn od
razu Bundyego o sprawy, o ktrych przeczyta ju w gazetach, poleci zda sobie o tym relacj. Bundy
zakomunikowa: Panie prezydencie dysponujemy rzeczowymi i przekonujcymi dowodami
fotograficznymi, wskazujcymi na to, e Rosjanie maj na Kubie swoje rakiety ofensywne. W dziesi
minut pniej Bundy opuci sypialni prezydenta z list wszystkich czoowych osobistoci w kraju,
odpowiedzialnych za bezpieczestwo, z ktrymi prezydent pragn rozmawia jeszcze przed
poudniem tego dnia.
W naradzie wzili udzia: wiceprezydent Johnson, minister sprawiedliwoci Robert Kennedy,
sekretarz stanu Rusk, minister obrony McNamara, minister finansw Dillon, podsekretarz stanu
Martin, wiceminister obrony Gilpatric, genera Taylor, zastpca Mc Conea - Carter, oraz osobici
doradcy Kennedyego: Sorensen i Bundy. Zesp ten Kennedy powoa jako Komitet Wykonawczy
Krajowej Rady Bezpieczestwa. Podobnie jak przed ptora rokiem w czasie afery w Zatoce wi
Komitet od razu podzieli si na dwie partie: gobi - zgrupowanych wok Departamentu Stanu, i
jastrzbi - przedstawicieli armii i tajnej suby. Jak podkrelaj Daniel i Hubbel, poszczeglni
czonkowie przeciwstawnych sobie grup stale zmieniali swoje stanowiska w zwizku z argumentami
wysuwanymi przez przeciwnika lub nadchodzcymi nowymi meldunkami.
Zgodnie z tym, co mwi na ten temat autorzy, podzielony Komitet Wykonawczy ju pierwszego dnia,
tj. 16 padziernika 1962 r., mg wybra a 6 rnych moliwoci zareagowania na zaistniae fakty.
Praktycznie decydowali o tym trzej pierwsi czonkowie Komitetu, poniewa oni tylko mogli mie
wpyw na formy pocigni dyplomatycznych. Pierwsz ewentualnoci byo wysanie specjalnego
przedstawiciela na Kreml. Z kolei trzeci - wczenie do caej sprawy Rady Bezpieczestwa ONZ...
ktrej przewodniczy wwczas wanie przedstawiciel radziecki Walerian Zorin; Stany Zjednoczone
mogy wic liczy zaledwie na moralne poparcie Rady. Kennedy jednak odrzuca te wszystkie
propozycje. Od niego wic oczekiwano konkretnych posuni. Postpowa zatem tak, by nie przej
do historii jako kunktator, jako prezydent Zatoki wi, ktry nie jest w stanie dorwna Castro.
Po dokadnym zbadaniu sprawy zarysowaa si kolejna nastpujca moliwo... czwarte
rozwizanie polegao na tym, e Stany Zjednoczone uniemoliwi dostaw broni na Kub przez jej
blokad. Pocignicie takie odpowiadao Waszyngtonowi; w razie koniecznoci mona je byo
stosowa rwnie w przyszoci. Pit zaproponowan wersj by nagy nalot bombowy na bazy
rakietowe. Cen za ten krok byby zapewne niesamowity krzyk protestu w caym wiecie, oskarajcy
imperialistyczn Ameryk, ktra nie wahaa si napa na ma Kub. Podczas takiego ataku mogoby
zgin rwnie wielu technikw radzieckich i Chruszczow miaby wwczas powd w ramach rewanu
przeprowadzi przeciwuderzenie wanie z Kuby lub w Europie. Szst moliwoci bya naga inwazja
na ca Kub w celu zlikwidowania baz rakietowych i usunicia z Kuby samego Castro.

Jednake Kuby nie mogo ju zdoby nawet najwiksze mocarstwo zachodnie. Na podstawie
doniesie agentw i materiaw uzyskanych w wyniku lotw U-2 CIA oceniaa armi kubask na
300 000 nowoczenie uzbrojonych onierzy, z 250 czogami 1 1000 armat, 200 myliwcami
odrzutowymi oraz 20 bombowcami I-28. Do tego dochodzia jeszcze nie ustalona liczba partyzantw.
Std przedsiwzicie ldowania wymagao starannego pochaniajcego duo czasu przygotowania
60% wszystkich stacjonujcych na terenie Stanw Zjednoczonych dywizji. Podczas tego - jak obawia
si Komitet - mogo przyby na Kub znacznie wicej radzieckich rakiet. Tak wic stale rosa cena
inwazji na ten kraj.
W rod i czwartek debata skoncentrowaa si na ataku lotniczym (wersja pita). Pocztkowo
wikszo czonkw Komitetu popara t akcj. Naleeli do niej: McCone, gen. Taylor, wszyscy
wojskowi, minister finansw Dillon i byy minister spraw zagranicznych Dean Acheson... Jednym
z przywdcw grupy pokojowej by Robert Kennedy. By on zdania, podobnie zreszt jak sekretarz
stanu George Ball, e Stany Zjednoczone powinny pozosta wierne swojej tradycji, to znaczy nie
rozpoczyna adnej wojny... Mj brat - powiedzia on w czasie debaty - nie bdzie Tojem lat
szedziesitych49. Ostatecznie Robert Kennedy i minister obrony McNamara przeforsowali wersj
blokady. Od czwartku (18 padziernika) Komitet omawia wszelkie szczegy blokady, ktr prezydent
okreli jako kwarantann.
Blokada zostaa ogoszona 22 padziernika, ju nazajutrz osiem krownikw i 170 niszczycieli
ogromnym pkolem otoczyo Kub w promieniu 800 km. Pod wpywem dyplomatycznego nacisku
blokad zaakceptoway kraje zwizane ze Stanami lub od nich zalene. Wan rol odegray tu zdjcia
dokonane przed 8 dniami przez U-2. Poza wzgldami oglnego bezpieczestwa Castro zagraa
jakoby swoimi rakietami take krajom Ameryki aciskiej. Stany Zjednoczone prboway uspokoi
rozgniewane tym samowolnym postpowaniem USA kraje NATO.
Stany Zjednoczone uyy swego rodzaju kombinacji, stosujc w tym przypadku wersj czwart
z kilkoma aspektami trzeciej i posugujc si ulubion sentencj McNamary zostawmy wszystko
losowi zaoyy moliwo przejcia do wersji pitej i szstej w wypadku, gdyby Rosjanie okazali si
zbyt zatwardziali.

Czarownice nad palmami

Do pierwszych krokw podjtych przez Kennedyego naleao prowadzenie cigego rozpoznania
terytorium Kuby z powietrza. Byo to rwnie bezprawne jak sama blokada. Samoloty U-2 startoway
bez adnych ogranicze - stwierdzaj Daniel i Hubbel. - Maszyny wywiadowcze staray si lata
moliwie najniej, by uzyska jak najdokadniejsze zdjcia ze wszystkich podejrzanych odcinkw
wyspy. Ogem wykonano okoo 2000 lotw rozpoznawczych.
Niektre jednak pragnienia szpiegw si nie speniy, poniewa gry na wyspie pene s naturalnych
jaski, z ktrych 23 wykorzystano jako podziemne arsenay. Wedug doniesie agentw - nie
podlegajcych dla CIA wtpliwoci - co najmniej jedna z nich zostaa wyoona izolacj oowian dla
przechowywania w niej gowic atomowych. W zasadzie wszystkie bazy rakietowe ZSRR znajdoway si
w rejonach grskich, w ktrych nie brakowao jaski... Ponadto wszystkie kubaskie groty zostay po

49

japoski premier z okresu wojny Tojo zosta w roku 1948 skazany jako przestpca wojenny. By on
odpowiedzialny za napad na port Pearl Harbor, co wanie zapocztkowao wojn na Pacyfiku - W. Sch.

raz pierwszy zbadane i kartograficznie opracowane przez zagorzaego komunist, dr. Antonio Nez
Jimneza.
By on w cigu 15 lat przewodniczcym Kubaskiego Towarzystwa Badaczy Jaski. Zanim wstpi jako
kapitan do partyzantki Castro, Jimnez by profesorem uniwersytetu w Las-Villas. Po dojciu Castro
do wadzy Jimnez zosta prezesem Akademii Nauk i szefem kolektywizacji rolnictwa kubaskiego.
Wszystko to czynio z Kuby silny bastion...
Przeciwko temu wanie bastionowi US Air Force posyay teraz ju zupenie otwarcie swoje samoloty,
gwnie maszyny typu RF-101 Voodoo. Jak potwierdzi wypadek zestrzelenia szpiegowskiego
samolotu mjr. Rudolfa Andersona 27 padziernika, U-2 przestay ju by nieosigalne dla kubaskiej
rakietowej obrony przeciwlotniczej. Natomiast samoloty RF-101 mogy przemkn si pod barier
radarow i z nieduej wysokoci robi dobre ostre zdjcia. Byo to moliwe dziki swego rodzaju
magicznemu oku - urzdzeniu osadzonemu czoowo, ktre rejestrowao wysoko i prdko lotu
samolotu, a z kolei na tej podstawie wyliczao prdko ktow oraz nastawiao odpowiednio do tego
przesuw filmu.
Maszyna leci tu nad falami Morza Karaibskiego - podaje hamburski Spiegel 16 stycznia 1963 r. niej ni sigaj oczy radaru... W kadubie maszyny pracuje 5 kamer fotograficznych. Ich obiektywy
skierowane s na wszystkie strony, take pionowo w d. W cigu 5 minut przelatuje ona nad wysp,
potem bierze kurs na Floryd. Wiele razy dziennie samoloty RF-101 Voodoo (czarownica)
powtarzaj ten manewr. Owe czarownice lotnictwa amerykaskiego realizuj w ten sposb
narzucony przez prezydenta program rozpoznania lotniczego pastwa, ktre w okresie pokoju
zostao podbite przez obce mocarstwo... Loty amerykaskich maszyn szpiegowskich nad Kub
przybray w ostatnich tygodniach charakter niemal lotw regularnych... Kamery - powiedzia
prezydent Kennedy - stay si naszym najlepszym inspektorem.
Szwajcarskie czasopismo lotnicze Interavia w numerze 2 z 1964 r. na podstawie relacji mjr. Harta,
oficera lotnictwa amerykaskiego, przedstawia typowy przebieg lotu RF-101:
Gwna Kwatera si ldowych i powietrznych, podobnie jak i inne instytucje interesujce si
wywiadem lotniczym, kierowaa swoje zapotrzebowanie na okrelone informacje do nadrzdnej
centrali dyspozycji lotw rozpoznawczych. Gdy rozkaz w sprawie lotu otrzymaa eskadra
rozpoznawcza, jej oficer subowy zawiadamia o tym bezzwocznie odpowiednich oficerw
sztabowych i przekazywa im jako podstaw do podjcia decyzji kopi rozkazu. Wwczas oficer
wywiadu eskadry stara si zdoby maksimum danych dotyczcych systemu obrony danego celu lub
obiektu, omawia je z oficerami nawigacyjnymi, fotograficznym i innymi oficerami wchodzcymi
w skad zespou rozpoznawczego. Z kolei oficer nawigacyjny zostawa wczany do tzw. pierwotnego
planu lotw. Przy czym w planowaniu szczegowym brano pod uwag wszelkie moliwe sytuacje,
aby w ten sposb unikn koniecznoci zmiany planu lotu, co przysporzyoby pilotowi wiele
dodatkowej roboty.
Zalenie od zadania zostaje teraz dobierany sprzt fotograficzny i pomiarowy, jednoczenie ustala si
pogod panujc nad rozpoznawanym obiektem czy terenem, rodzaj filmu, jakiego naley uy,
potrzebne filtry i ustawienie kamer. Kursy lotw fotograficznych zale od ksztatu i wielkoci celu,
a take od wiatrw, wiejcych na danej wysokoci. Zostaj one naniesione na bardzo dokadn map
obok punktw kontrolnych i orientacyjnych. Za wszystkie powysze elementy odpowiada oficer
fotograficzny. Po otrzymaniu rozkazu lotu okrela on ponadto rodzaj potrzebnych fotoaparatw,
niezbdn dugo filmu, a take rodzaj i ustawienie obiektyww. Dalej ustala najwaciwsz dla
wykonania zadania wysoko lotu oraz oblicza optymalne odlegoci pomidzy maszynami
w przypadku lotu zespoowego.

Teraz z kolei oficer wyznacza dwu fototechnikw, ktrzy przygotowuj ju szczegowo Voodoo do
wykonania zadania. Tak wic upewniaj si, czy waciwie zostay wbudowane aparaty, aduj do nich
kasety z odpowiednimi filmami (cztery rne typy do wyboru) oraz kontroluj cay fotosystem.
Dopiero gdy samolot jest cakowicie gotw do lotu (na przygotowanie potrzeba przecitnie dwch
godzin), zostaje on przekazany pilotowi.
Omwienie zadania z pilotem rozpoczyna dowdca eskadry z zasady od oglnego przedstawienia
celu. Tu potem oficer cznoci rozdziela przygotowane w tym czasie teczki, w ktrych znajduj si
szczegowe informacje, dotyczce celu, oraz omawia operacj z cznociowo-technicznego punktu
widzenia, znane lub przypuszczalne stanowiska obrony w rejonie celu, moliwoci ucieczki w razie
krytycznej sytuacji, zaleca odpowiedni obserwacj wzrokow i informuje o ewentualnym
zastosowaniu przez przeciwnika specjalnego maskowania okrelonych punktw rozpoznawanego
rejonu.
Z kolei oficer nawigacji rozpracowuje minutowy plan lotu do celu i z powrotem. Dalej podaje
szczegowe czasy na trasie lotu oraz odlegoci, zaznajamia z punktami orientacyjnymi w terenie
oraz podaje ich charakterystyczne cechy, potem informuje pilota o rozpoznawalnych elementach
celu, a take o ewentualnych kursach i trasach rezerwowych, w razie gdyby warunki atmosferyczne
lub obrona celu uniemoliwiy utrzymanie danych planowych.
Oprcz tego oficer do spraw foto zaznajamia pilota z zainstalowan aparatur oraz najbardziej
istotnymi zasadami jej obsugi. Podaje sposb nawietlania, sygna do uycia poszczeglnych kamer,
dany stopie nakrycia fotograficznego przy powtrnym przelocie nad celem, punkty orientacyjne
rozpoczynajce i koczce prac kamer w kadym locie i wreszcie dane dotyczce celw
rezerwowych, o ile zaplanowany lot nie byby moliwy do zrealizowania.
Z kolei oficer suby meteorologicznej informuje o stanie pogody na trasie lotu oraz w rejonie celu.
Jako ostatni wcza si oficer odpowiedzialny za cao, podsumowuje wszystkie elementy zwizane
z lotem od momentu startu samolotu do przekazania pierwszej informacji, wyjania kompetencje
w zakresie dozoru i kontroli oraz prbuje raz jeszcze zebra narzucajce si oczywiste pytania
i odpowiedzi na nie. Jeli zadanie wymaga innych jeszcze ni stereotypowe meldunkw, wwczas
opisuje on ponadto zasady cznoci samolot - ziemia i samolot - samolot.
Bezporednio po wszystkich powyszych rozmowach i zasigniciu niezbdnych informacji zaogi
zabieraj si do intensywnego i szczegowego przestudiowania materiaw zawartych w teczce celu.
Robi przy tym potrzebne dopiski w swoich notatnikach, starajc si, jeli to tylko moliwe, wyuczy
si wszystkiego na pami. Jest zrozumiae, e od pilota Voodoo, ktry za wszystko sam
odpowiada, wymaga si wicej ni od pilota Destroyera50, ktry moe liczy na specjalistw
zaogi... Od chwili wic otrzymania z centrali rozkazu lotu miny dokadnie dwie godziny, zuyte na
przygotowania zarwno pilotw, jak i maszyny.
Teraz ju wszystko jest gotowe do startu. Dla pilota jednoosobowego samolotu waciwe trudnoci
rozpoczynaj si dopiero po starcie. Za najtrudniejszy uwaa si przelot nad z gry okrelonym
punktem, na ustalonej wysokoci i z ustalonym kursem. Potem w czasie wykonywania zdj ma on
dosownie pene rce roboty, by utrzyma samolot precyzyjnie na przewidzianej trasie i dokadnie
w paszczynie horyzontalnej. Gdy dostrzee bd, musi midzy nawietleniami stopniowo go
skorygowa lub planowan tras przelecie po raz wtry. Jeli zadanie wymaga kilku przelotw nad
rozpoznawanym terenem, wwczas musi troszczy si o dostateczne pokrycie zdjciowe caego
50

RB-66C Destroyer - kolejny typ po Voodoo - najczciej stosowany do zada rozpoznawczych,

wykonywanych nawet noc i przy dowolnej pogodzie, majcy od 3 do 7 osb zaogi - W. Sch.

terenu. Gdy bowiem zdarzy mu si omin jaki wycinek, tzn. pozostawi tzw. martwy pas, jest on
zobowizany cay lot powtrzy. Przedua to oczywicie przekazanie czasem decydujco wanych
informacji zlecajcemu zadanie.
Wieloletni intensywny trening, podczas ktrego pilot nabiera ogromnej wprawy i wiedzy, pomaga mu
przecza dwignie niemal automatycznie. Czowiek i maszyna staj si wwczas jednym
organizmem. Oczy pilota przerzucaj si byskawicznie z jednego przyrzdu na drugi. Mzg rejestruje
cyfry. Na ten swoisty zapis elektronowy reaguj natychmiast rce i ostatecznie byskawicznie
podejmuje on optymalne poprawki. W kilka minut pniej s ju zapisane na tamie filmu dane
informacje, ktre po opracowaniu przez chemika laboranta staj si czytelne dla specjalisty,
odczytywacza. Przed pilotem tymczasem staje jeszcze jedno, rozstrzygajce niekiedy zadanie dowie cenn zdobycz do bazy.
Tymczasem w bazie trwaj przygotowania do przyjcia pracujcego samolotu... Odczytywacze siedz
w archiwach, zakopani po uszy w kopiach ostatnich zdj odnoszcych si do rozpoznawanego
terenu. Studiuj objanienia do tych zdj, by mc potem atwiej i szybciej porwna je z materiaami
nowo zdobytymi... Na lotnisku stoi w pogotowiu grupka fototechnikw, ktrzy rzucaj si na kad
ldujc maszyn. Jeszcze zanim silniki przestan pracowa, odbieraj w napiciu kasety
z nawietlonymi filmami i biegn z nimi do laboratorium. Potem nastpuje oglny przegld i kontrola
caego wyposaenia samolotu, by kade najmniejsze niedocignicie czy uszkodzenie... przekaza
w rce zespou technicznego bazy.
Przeledmy teraz prac laboratorium. Kada z kaset otrzymuje natychmiast swj numer... Film
dugoci 45 m wywouje si i suszy w cigu 25 minut. Czas ten dziki wprowadzonemu przez USAF
nowemu systemowi wywoywania - versamat - moe by skrcony o poow. Versamat nie tylko
wywouje i suszy tam, ale te jednoczenie robi odbitki i to daleko lepsze ni wykonywane starym
systemem... Odczytywacze studiuj zdjcie po zdjciu, odczytuj je i kwalifikuj. Maj do tego
specjalne podwietlone urzdzenia. Przy takiej dokadnej ocenie nie ujdzie ich uwagi najmniejsza
istotna zmiana zanotowana przez klisz. Ju przy tej czynnoci (ktra w odniesieniu do filmu dugoci
45 m trwa zaledwie 7 minut) mona rozstrzygn, czy lot si uda, czy te naley go uzna za
zmarnowany. O ile odczytujcy stwierdz jakie zmiany lub jaki nowy szczeg, wwczas sporzdza
si tzw. byskawiczny meldunek... W lad za nim zostaje przesany meldunek analityczny zawierajcy
wszelkie niezbdne szczegy.
Po przegldzie wszystkich filmw... negatywy przekazuje si niezwocznie do eskadry rozpoznawczej,
w ktrej jest grupa specjalistw - odczytywaczy zdj... Pozytywy otrzymali po 45 minutach. Teraz
rozpoczyna si kocowe czytanie i ostateczna ocena zdj odbitkowych... Odczytuje si z nich
pomiary, okrela budynki, uksztatowanie terenu, ulice, ich ukad, koncentracje oddziaw
wojskowych, stanowiska dowodzenia itd. Wszystko to trwa najwyej ptorej godziny. Opracowanie
dokadnego komunikatu dotyczcego specjalnego celu wymaga, oczywicie, znacznie wicej czasu
i wikszej liczby odczytywaczy i zdj. Po przepisaniu na maszynie zostaje odesany jak najszybciej
przez specjalnego kuriera do centrali dyspozycji i lotw. Gdy zesp wywoawczo-oceniajcy materia
fotograficzny zajmuje si swoimi czynnociami, eskadry rozpoznawcze lec ju na kolejne zadania.
Na podstawie bezprawnie zdobytych materiaw i informacji sporzdza si komunikat kocowy.
W odniesieniu do bazy rakietowej z okolicy San Cristbal koczy si on sowami: Bez przesady naley
stwierdzi, e siy zbrojne w warunkach wojennych stawiaj pilotom, technikom i fotoekspertom
jednostek wywiadowczych ogromne wymagania. Do komunikatu doczone zostao oglne zdjcie
rejonu San Cristbal.

Powracajcych z zadania pilotw spotyka nieraz nagroda. Pilota Voodoo, podpukownika Josepha
OGrady i 24 innych pilotw lotnictwa wojskowego, ldowego i morskiego prezydent Kennedy
odznaczy w grudniu 1962 r. za ich loty szpiegowskie nad Kub krzyem Distinquished Flying Cross.
Krzy ten szpiedzy lotniczy otrzymali po raz pierwszy od prezydenta Trumana. Dostaa go pomiertnie
rwnie caa dziesicioosobowa zaoga szpiegowskiego samolotu amerykaskiego Privateer,
zestrzelonego 8 kwietnia 1950 r. nad Lipaw. OGrady wraz ze swoj sekcj rozpoznawcz dosta si
w zasig ognia artylerii kubaskiej. Przedstawicielom prasy powiedzia: Poniewa mielimy rozkaz
przerwania zadania w razie ostrzau artyleryjskiego, zawrcilimy natychmiast.
Po wrczeniu odznacze w amerykaskiej bazie lotniczej Homestead na Florydzie Kennedy kaza
zademonstrowa sobie niski lot grupy samolotw Voodoo. Przy takiej prdkoci jest chyba
niemoliwoci zestrzeli nasze samoloty, nieprawda - zagadn potem gen. lotnictwa Sweeneya.
Ten zapewni prezydenta, e rzeczywicie nie jest to moliwe.

Naddwikowi szpiedzy
Od skandalicznego zestrzelenia U-2 w dniu 1 maja 1960 r. samoloty te przeyy jeszcze kilka lat. Jak
przedtem latay tam, gdzie byo najmniejsze ryzyko. Jednoczenie amerykascy prawnicy lotniczy
usiowali nieprzerwanie usprawiedliwia te loty. W sierpniu 1960 r. radca prawny Komisji Kosmicznej
przy amerykaskiej Izbie Reprezentantw, dr Beresford, w czasie XI wiatowego Kongresu
Astronautycznego w Sztokholmie, uzasadnia, e maszyna Powersa znajdowaa si nad Zwizkiem
Radzieckim tak wysoko, i naley przyj, e nie naruszya przestrzeni powietrznej tego kraju.
Twierdzi on, i U-2 operuj na takich wysokociach, na ktrych czowiek bez specjalnych urzdze
i zabezpiecze nie moe przebywa. Kwintesencj jego referatu pt. Wysokie loty rozpoznawcze
w prawie midzynarodowym byo stwierdzenie, e przestrze powietrzna danego kraju ogranicza si
do zasigu efektywnej kontroli - tak wic prawo przemawia za Powersem, ktry - jak si
przypuszcza, na skutek uszkodzenia technicznego maszyny - by zmuszony opuci si w nisze
warstwy atmosfery. Prawo bowiem bez wtpienia pozwala narusza obc przestrze powietrzn
w przymusowej dla samolotu sytuacji. Tego rodzaju prawnicze przeprowadzanie dowodw to nic
innego jak metoda postpowania teoretykw, pozbawiona wszelkich skrupuw, niczym waciwie
nie ustpujca samym bezprawnym akcjom szpiegowskim.
Jedn z pierwszych czynnoci nowego prezydenta Stanw Zjednoczonych byo odcicie si od akcji U2. Loty samolotw amerykaskich, ktre miay wdziera si nad terytorium Zwizku Radzieckiego,
zostay od maja 1960 r. przerwane - powiedzia Kennedy 25 stycznia 1961 r. - Zarzdziem, aby loty te
nie byy w ogle podejmowane. Rzd radziecki da do zrozumienia, e szanuje t deklaracj, na
dowd czego ju na drugi dzie zwolni dwu pilotw amerykaskich, ktrzy na swoim samolocie RB47 zostali zestrzeleni w dniu 1 lipca 1960 r. nad pwyspem Kola.
W kilka miesicy pniej - stwierdza hamburski Spiegel - po drugim z kolei zestrzeleniu U-2 nad
Chinami51 dowdztwo lotnictwa i kierownictwo CIA potrafiy jednak przekona prezydenta, e akcje
wywiadowcze realizowane za pomoc U-2 s niezbdne dla bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych
do czasu, pki siedem latajcych wok kuli ziemskiej satelitw nie bdzie w stanie wykona zada
spoczywajcych dotd na U-2. Tak wic 50 samolotw U-2 nalecych do amerykaskiego lotnictwa i
12 pozostajcych w dyspozycji CIA, a rozsianych w najprzerniejszych bazach zamorskich w Turcji,
51

Der Spiegel, Hamburg, nr 38/1962.

Pakistanie, Japonii, Wielkiej Brytanii, na Okinawie, Filipinach, Formozie i w NRF (Wiesbaden), znw
podjo swoje szpiegowskie loty. Jednoczenie Departament Stanu skomentowa owiadczenie
Kennedyego ze stycznia 1961 r. w sposb nastpujcy: Deklaracja ta w adnym razie nie obejmuje
caego obozu komunistycznego poza Zwizkiem Radzieckim (co naleao rozumie, e nad pozostae
kraje bd U-2 lata).
Amerykaskie U-2 znw lataj - donosi londyski Daily Herald ju 24 czerwca 1961 r. Wyprbowuj one wyposaenie, ktre ma by zastosowane na satelicie-szpiegu Samos. Wysocy
oficerowie armii i lotnictwa nastaj na podjcie lotw szpiegowskich. Wielu z tych oficerw wie
nadzieje ze skonstruowaniem samolotu, ktry nie bdzie tak atwo osigalny przez obron
przeciwnika, jak samolot Powersa.
W istocie Ameryka ju dawno zacza przygotowywa nowe generacje szpiegw. Dni U-2 i innych
systemw szpiegostwa z lat pidziesitych byy waciwie policzone. Udoskonalona obrona zmuszaa
samoloty wywiadowcze do wzniesienia si wyej albo do zejcia niej. Rakiety ziemia-powietrze z ich
czujnikami automatycznie poszukujcymi celu za pomoc fal radiowych, podczerwonych lub radaru
stay si bardzo niebezpieczne dla konwencjonalnych samolotw szpiegowskich. Czasopismo
Interavia w ten sposb przedstawia nowy aparat brytyjski do prowadzenia lotw szpiegowskich:
BAC/TSR-2, wyposaony w radarowe urzdzenia sygnalizujce przeszkody, bdzie przeprowadza
swj lot z ogromn prdkoci i nisko nad ziemi. Moe on take otrzyma radar dziaajcy na boki
i aparatur fotograficzn do robienia zdj w dzie i w nocy. Samoloty tego typu bd dysponoway
niezwykymi moliwociami. Jeli wyposay si je w urzdzenie do bezporedniego przekazywania
obrazu podczas lotu, a ponadto do wyrzucania fotografowanych i tekstowych informacji na
spadochronie, wwczas dowdcom uda si w oka mgnieniu uzyskiwa dane dane z okrelonego
terenu... Zastanowienia godne jest to, e TSR-2, niezalenie od lotw niskich nad rejonami
bezporedniej walki, mg take, jak zakadano, przeprowadza okrelone misje na tyach wroga. Jeli
za lot odbywa si na duych wysokociach, jest on w stanie przekroczy prdko 2 Ma.
Koszt 40-tonowych TSR-2, ktrych Royal Air Force zamwiy 100 sztuk, wynosi wicej ni
rwnowarto 40 ton czystego zota. Produkcja tych samolotw zostaa wstrzymana w kwietniu
1965 r., gdy pokna ju ona 200 milionw funtw (ok. 2,3 mld marek). W nastpstwie tego brytyjski
przemys lotniczy zwolni z pracy kilka tysicy robotnikw. W prasie londyskiej ukazay si zdjcia
przedstawiajce prototyp naddwikowego szpiega, stojcy w hangarze muzeum Wyszej Szkoy
Astronautycznej w Cranfield. TSR-2 sta si wic najdroszym eksponatem muzealnym wiata. Dziki
decyzji wstrzymania produkcji tych samolotw labourzystowski rzd Wilsona unikn znacznie
wikszych strat, wyprodukowanie bowiem niewielkiej na razie serii samolotw TSR-2 kosztowao ju
brytyjskich podatnikw blisko 100 milionw marek. (Koszt 1 Starfightera wynosi 8,5 miliona
marek.)
Nadszed faktycznie moment, kiedy nawet mocarstwa zachodnie nie byy w stanie ponosi kosztw
nowoczesnego zbrojenia. Zamiast budowa wasne naddwikowe samoloty szpiegowskie Londyn
zakupi za dolary wielozadaniowy myliwiec bombowy amerykaskiego koncernu General Dynamics
F-111 A. Ten 32-tonowy samolot w locie niskim rozwija prdko do 1100 km/godz., natomiast na
wysokoci 20 km osiga prdko 2700 km/godz. Jego zasig wynosi 6000 km, a cena okoo 35
milionw marek.
Kiedy samoloty szpiegowskie lec na wysokoci wierzchokw drzew, nie wida ich zupenie na
ekranie radaru, gin w trawie - jak mwi Amerykanie, wywouj jednak grzmot syszalny z ziemi.
W rezultacie nie s one przydatne do tajnych zada. Z drugiej za strony samoloty latajce na duych
wysokociach mona byo schwyta, dopki zadania lotu nie zostay zbyt wygrowane. W tej sytuacji

naleao sign po nowe rodki dla celw szpiegowskich - stwierdza jedno z czasopism
szwajcarskich. - Jak dowodz sukcesy amerykaskiego satelity meteorologicznego Tiros i satelity
wywiadowczego Samos, a take radzieckiej sondy kosmicznej (zdjcia drugiej strony Ksiyca),
wynaleziono odpowiedni do tego celu system.
Trzeba przyzna, e zdjcia wykonywane przez satelity w latach szedziesitych w adnym
przypadku nie zaspokajay potrzeb wojskowych. Satelity szpiegowskie latay przecie dwadziecia razy
wyej ni U-2. Uzyskanie tyle samokrotnej sprawnoci optycznej kamer fotograficznych przy
zaoeniach, e otrzyma si takie same zdjcia, wydawao si nieosigalne. Brakowao do tego nie
tylko odpowiednich fotoaparatw o niezwykej zdolnoci rozdzielczej i moliwoci instalowania ich na
pokadzie satelity; przy przesyaniu zdj na ziemi zanikaa przede wszystkim ich ostro. Dokonane
przez vidikamer zdjcia musz by zakodowane, zarejestrowane na tamie i na rozkaz z ziemi
przekazane do przyjcia ich przez oddalon, czu stacj przyjmujc. Jest to bardzo skomplikowana
operacja, przy ktrej nie jest moliwe unikn znacznego obnienia wartoci tych zdj - stwierdza
dalej Interavia.
Jeszcze istotniejszy w tej sprawie jest fakt, e przeciwnik moe t teleprzesyk znieksztaca, o ile
oczywicie zna czstotliwo nadawania. Aby tego unikn, trzeba by zarwno w samym satelicie, jak
i na ziemi zainstalowa bardzo skomplikowane urzdzenia. W celu zagwarantowania dobrej jakoci
zdj wysyanych przez amerykaskiego satelit Samos zosta on wyposaony w specjaln kaset,
w ktrej mona przesa nawietlony film w kierunku ziemi w dowolnym punkcie.
Czasopismo wskazuje na jeszcze jedno porednie rozwizanie tego problemu. Wszystkie wady
satelitw wywiadowczych mona by wyrugowa przez zastosowanie do tego samego celu
supernaddwikowego samolotu zaogowego, ktry dla celw wywiadowczych byby bardziej
przydatny. Przy prdkoci 7 Ma na wysokoci ponad 30 tys. metrw samolot taki byby bardzo trudny
do zlokalizowania i zestrzelenia. Na skutek cigej zmiany kursu uchwycenie takiego celu z ziemi
byoby znacznie utrudnione, obrona za miaaby, przy takiej prdkoci i technice lotu, ogromnie mao
czasu, by przechwyci nadlatujcy cel.
Mowa tu zapewne o aparacie szpiegowskim, ktry mia si zrodzi z amerykaskiego samolotu
dowiadczalnego X-15, a take o zdalnie kierowanej rakiecie latajcej, ktrej prby rozpoczy si
wiosn 1959 r. Ostatecznie zaplanowana maksymalna wysoko lotw omawianych aparatwszpiegw okrelana bya na 160 km, za ich maksymalna prdko miaa wynosi 7 Ma. Planowany
aparat latajcy, ktry mia by czym porednim midzy samolotem a satelit, powinien po zuyciu
paliwa mc lecie dalej. Ju w latach trzydziestych prof. Eugen Sanger odkry zjawisko lizgania si
przedmiotu w przestrzeni kosmicznej. Tak wic obiekt latajcy, schodzcy z wielkiej wysokoci,
uderzajc w gstsze warstwy powietrza odbija si od niego podobnie jak kamie rzucony pasko na
lustro wody. Zjawisko to postanowiono teraz wykorzysta do celw szpiegowskich. Ten ambitny
projekt powsta przypuszczalnie przedtem, zanim okazao si, e budowa satelitw lepsza jest dla
tych celw.
Niewiele pniej nowy prezydent Stanw Zjednoczonych Johnson zaprezentowa opinii publicznej
pewne porednie rozwizanie. By to samolot Lockheed A-11. Nowojorski dziennikarz lotniczy Don
Adams52 zaj si ocen moliwoci tego kolejnego naddwikowego szpiega, ktry zosta
skonstruowany jako nastpca U-2 w przemysowych koach Ameryki. Wyrazi on pogld, e
Lockheed A-11, zwany te samolotem U-3, mg teoretycznie wypeni luk pomidzy

52

Patrz Flight International, Londyn, 26 marca 1964.

konwencjonalnymi samolotami szpiegowskimi i aparatami kosmicznymi, uywanymi do tego samego

celu.
Tak zwany program U-2 by finansowany przez CIA, a okoo roku 1960 postawiono wyrane zadanie
zbudowa samolot, ktry mgby si wznie na wysoko 36 km i osign szybko 3 Ma. Wedug
generalnego zaoenia miaa to by maszyna nie majca adnego uzbrojenia, ale za to
w maksymalnym stopniu wyposaona w aparatur optyczn, urzdzenia na podczerwie
i elektroniczne.
Na t wanie maszyn - jak przypuszcza wspomniany dziennikarz - wskaza prezydent Johnson
kierujc si gwnie wzgldami polityki wewntrznej. Z jednej strony od roku 1960 tak wiele
wiadomoci o samolocie A-11 stao si publiczn tajemnic, e nie byo sensu dalej ich ukrywa,
z drugiej za strony Johnson chcia widocznie wyj naprzeciw krytykom, ktrzy zarzucali mu, e
wicej interesuje si rakietami ni samolotami. Za tego rodzaju krytyk bya grupa ludzi
odpowiedzialnych za zbrojenia lotnicze, ktra na skutek forsownego programu rozwoju rakiet i
satelitw, realizowanego intensywnie w latach szedziesitych, czua si pokrzywdzona. Z tego
wanie powodu na pocztku 1964 r. rozgorzaa midzy nimi konkurencyjna walka o przysze
amerykaskie transportowce naddwikowe i dalszy program rozwoju lotnictwa naddwikowego.
Walka przyniosa rozstrzygnicie na korzy maszyn Lockheeda, co wywoao nowe reklamowe tytuy
w prasie.
Projekt A-11 by w prasie amerykaskiej ywo roztrzsany. Nie jest to aden samolot bojowy, lecz
badawczy - podkrela New York Times. - Stanowi on swego rodzaju przeom w wielu
dotychczasowych konstrukcjach. Bdc cakowit nowoci, nie jest jednoczenie ani nowoczesnym
zaogowym myliwcem przechwytujcym, ani bombowcem dalekiego zasigu, ani te samolotem
pasaerskim o wielkiej prdkoci. Z kolei The Wall Street Journal tak pisa na ten temat: Jeli
szefowie poczonych sztabw widz w A-11 samolot wycznie wywiadowczy, to zrozumiae jest ich
denie do zbudowania specjalnego myliwca przechwytujcego o prdkoci 3 Ma, ktry powinien
by bardziej operatywny i sprawny ni ociay A-11. W takich i podobnych stwierdzeniach
nietrudno byo odczyta gos producentw samolotw, ktrzy osignli wreszcie to, e A-11 posuy
za baz wyjciow do zbudowania nowej wersji myliwca F-12A.
Ich nacisk na reklam i pras spowodowa zachwalanie nowych rodzajw broni, co przyjo charakter
pogldowych wykadw dla szerokiego ogu spoeczestwa. Notabene z utrzymywania wszystkiego
w tajemnicy te cignli niemae korzyci. Wedug Dona Adamsa, gdyby nie otaczano cis tajemnic
A-11, gdyby maszyna ta zostaa inaczej zakwalifikowana, wwczas mogoby doj do prby
anulowania caego zamwienia, na skutek bardzo niekorzystnego stosunku nakadw do wartoci
uytkowej samolotu.
Jeli si zaoy - stwierdza wreszcie dziennik - e A-11 mia by przeznaczony wycznie do celw
wywiadowczych, wwczas z kolei trzeba rozway, czy zostanie faktycznie do tego uyty czy nie.
Mimo twierdzenia czasopisma Aviation Week, e maszyna ta zostaa ju uyta do rozpoznania
lotniczego dalekiego zasigu realizowanego nad krajami obozu komunistycznego, naley w to wtpi,
przynajmniej w odniesieniu do Rosji. W obecnej sytuacji zimnej wojny... Jest jeszcze jeden powd, dla
ktrego wydaje si nieprawdopodobne, e A-11 spenia takie zadania, mianowicie istnieje
podejrzenie, e maszyny tej nie uyto jeszcze w ogle do niczego. Z satelit szpiegowskim Samos
pocztkowo nie wizano adnych nadziei, przeby kilka burzliwych etapw rozwoju, aby ostatecznie
zrobi rewelacyjn karier. Niemniej jednak Ameryka nie odesza od swojego pierwotnego zamiaru
zbudowania nastpcy U-2. 26 stycznia 1966 r. nad New Mexico, 113 km na wschd od Las Vegas
eksplodowa naddwikowy samolot, przeznaczony do lotw wywiadowczych. Wedug Associated

Press by to nowo zbudowany samolot, utrzymany dotd w cisej tajemnicy typu SR-7153. Jeden
z dwu pilotw samolotu ponis mier. Jak poday agencje prasowe, samolot mg si wznie na
wysoko 27 km, osiga prdko 3220 km/godz. i z maksymalnej wysokoci mg prowadzi
rozpoznanie 155 000 km2 terenu.

Tajne satelity
W padzierniku 1957 r., tu po sensacyjnym wystrzeleniu sputnika 1, rzd Stanw Zjednoczonych
stanowczo zada, aby adne z mocarstw nie uywao przestrzeni kosmicznej do innych celw jak
tylko pokojowych. Pierwsze kroki Ameryki w przestrze kosmiczn wydaway si spenia to danie.
Prby z satelitami Explorer i Vanguard przeprowadzone do koca roku 1958 faktycznie suyy
celom naukowym. Ju jednak nastpne serie Discover i Tiros zmieniy charakter dotychczas
przeprowadzanych bada naukowych. Pierwszy amerykaski satelita wojskowy wystartowa
w grudniu 1958 r., wystrzelony przez rakiet Atlas w ramach programu Score.
Program Tiros (Television and Infra-Red Observation Satellite = satelita z odbiornikiem fal
telewizyjnych i podczerwonych) rozpocz si 1 kwietnia 1960 r. startem rakiety Thor-Able z
Przyldka Canaveral (obecnie Przyldek Kennedyego), ktra wyniosa na wysoko 758 kilometrw
pierwszy z 125 obiektw latajcych w przestrzeni kosmicznej. Obiekt ten rozpocz lot wok Ziemi po
lekko eliptycznym torze. Tiros-1 zosta zbudowany jako krca wok Ziemi stacja obserwacji
meteorologicznej. Satelita ten skada si z metalowego owalnego zasobnika o rednicy 1 metra,
wyposaonego w dwie kamery telewizyjne wielkoci szklanki. Jedna z nich posiadaa obiektyw
szerokoktny, druga za teleobiektyw. Na sygna z Ziemi mogy wykona po 64 oddzielne zdjcia
i zapisa je na tamie magnetofonowej, po czym na ponowny sygna radiowy zapisy mogy by
przekazane na Ziemi. Satelita by ustabilizowany rotacyjnie, to znaczy, e jego kamery byy
skierowane na Ziemi tylko w czasie poowy lotu wok kuli ziemskiej.
Kiedy pierwszy przekaz zdj z Tirosa zosta przyjty na Ziemi, odczytywacze udali si z nim
natychmiast do centrum dowiadczalnego armii amerykaskiej w Fort Monmouth i przenieli ten
zapis na papier fotograficzny maego formatu. Jedno ze zdj ukazywao ogromny, bo liczcy 1,6
miliona km2 wycinek powierzchni Ziemi. Obserwatorzy zdjcia zauwayli na nim wyran krzywizn
Ziemi. Rozpoznanie okazao si jednak bdne, faktycznie bowiem by to jedynie efekt powstay przy
robieniu zdjcia obiektywem szerokoktnym. Za warstwami chmur zarysowa si kontur Ameryki
Pnocnej z zatok St. Lorenz Stroms. Kilka uzyskanych t drog odbitek pokazano wczesnemu
prezydentowi Stanw Zjednoczonych. Eisenhower bacznie si na nie popatrzy i powiedzia: Gdy si
zobaczy krzywizn Ziemi, to wydaje si ona czowiekowi zupenie niedua, nieprawda?
Druga kamera robia zdjcia maych wycinkw, fotografowaa obiekty, ktrych bok wynosi okoo 300
m. Obiekty te na zdjciu miay wymiar punktu. Przy bezchmurnym niebie mona byo z tych zdj
rozpozna obiekty o wielkoci lotniska. Przedstawiciel NASA owiadczy, e satelita wykona take
zdjcia z terytorium Chin Ludowych i Zwizku Radzieckiego. Zdjcia te byy lepsze ni si
spodziewalimy - powiedzia pniej dr Silwerstein, dyrektor programu lotw kosmicznych.
Warto tu podkreli, e badania prowadzone za pomoc satelitw przez instytucje zajmujce si
meteorologi, a zwaszcza przygotowywaniem specjalnych informacji meteorologicznych, day dobre

53

Wersja samolotu A-11 do celw wywiadowczych - W. Sch

rezultaty. W ten sposb wanie, dziki satelicie Tiros-1, 10 kwietnia 1960 r. odkryto na wschd od
Australii formowanie si tajfunu, o ktrym nie meldowaa jeszcze adna naziemna stacja
meteorologiczna. W ten te sposb zdobyto informacje o ruchach lodowcw u wybrzea Grenlandii i
Labradoru. Wojskowi amerykascy, ktrych prognozy pogody take interesoway, bardziej oczekiwali
od satelitw dobrego speniania ich funkcji szpiegowskich. W niewiele wartych pod wzgldem
wojskowym zdjciach Tirosa upatrywali zapowied doskonaych zdj, wykonywanych przez
satelit przyszoci. Faktycznie program z satelitami wywiadowczymi rozpocz si w Stanach
Zjednoczonych ju okoo poowy lat pidziesitych. Tymczasem osignito ju wane rezultaty
dowiadcze (np. w ramach eksperymentw Pied Piper, E-5, Big Brother lub Samos) dziki
wypuszczaniu satelitw z serii Discover. Wanie ta seria przeznaczona bya do wyprbowania i z
kolei wprowadzenia nowych rozwiza technicznych do przyszych satelitw, ktre powinny mie
podstawowe znaczenie dla wykonywania zada szpiegowskich. Do zespou prb naleao te
wyrzucenie przez satelit zasobnika z instrumentami i wyowienie go na Ziemi. Jak si bowiem na
pocztku lat szedziesitych okazao, tylko t drog mona byo uzyska zadowalajce rezultaty.
Zapisywanie zdj systemem telewizyjnym na tamie magnetofonowej i przesyanie ich na Ziemi
systemem radiowym, tak jak to robiono za pomoc satelity Tiros, z wielu wzgldw dla celw
szpiegostwa kosmicznego okazao si nieprzydatne; otrzymywano bowiem zbyt skoncentrowan
informacj na jednym zdjciu. Kamery telewizyjne dostarczay poza tym zdj mniej ostrych, a wic
i mniej czytelnych, ni aparaty fotograficzne. Ponadto, w czasie przekazywania zdj na Ziemi - co
mogo ulega zakceniu - ich warto jeszcze bardziej si obniaa. Na koniec, przekazywanie zdjcia
wielkoci 23 X 23 cm, przy 100 liniach na 1 mm trwao ponad 20 minut. W tym czasie satelita
przelatywa ju 12 000 km. Tak wic dla przyjcia takiego przekazu trzeba byo angaowa wiele stacji
naziemnych; ponadto niezwykle trudny by rwnie sam proces wysyania zapisu.
Chocia satelity, owi telewizyjni szpiedzy, speniay korzystn rol dziki swej dugiej ywotnoci,
Amerykanie nie powicali zbyt duo wysiku, aby rozwin t dziedzin swojej dziaalnoci. Jak
donosi w nr. 1 z roku 1965 Interavia. US Air Force nigdy nie wykorzystyway swoich stacji
naziemnych zbudowanych w New Boston, niedaleko wschodniego wybrzea Ameryki, i w Donnelly
Flats (Alaska), dla przyjmowania zdj telewizyjnych, natomiast stacje takie zaplanowane w Oregon i
Iowa nigdy nie zostay zbudowane. Zamiast tego przeprowadzay one prby z Discoverami. Od
lutego 1959 r. do lutego 1962 r. nastpio 38 startw lub prb startw. Program bada zakada, e
satelita powinien w pewnym punkcie orbity wyrzuci pojemnik, ktry za pomoc rakiety hamujcej
i spadochronu powinien zlecie w nisze warstwy atmosfery, a potem z kolei opa w kierunku Ziemi
nad morzem, gdzie mia by wyowiony przez samoloty i statki ratownicze. Jednostki wyawiajce
kieroway si wysyanymi przez pojemniki sygnaami. Po pocztkowych niepowodzeniach prby te
zostay uwieczone penym sukcesem. W dziewiciu przypadkach na dziesi koczyy si one
zgodnie z planem. Sowem, cel zosta osignity.
Zanim wystartoway pierwsze satelity szpiegowskie z powracajcymi zasobnikami, US Air Force
wyrzucay innego rodzaju satelity, na rne tory lotu wok Ziemi. Bya to maa seria tak zwanych
Midas - satelitw wczesnego ostrzegania. (Midas = Missile Defense Alarm System = system
ostrzegania przed pociskami rakietowymi). Na pokadzie satelitw tego typu znajdoway si
odbiorniki promieni podczerwonych. Miay one wykrywa starty rakiet, a nawet miejsca, gdzie
poddawane byy prbom silniki rakietowe. Poniewa rakietowe gazy spalinowe wydzielaj promienie
cieplne o wysokiej temperaturze, mona byo na tej podstawie oprze system alarmowy. 1,6-tonowy
Midas by przez duszy czas najwikszym amerykaskim aparatem latajcym na wysokoci prawie
3500 km nad poudniowym i pnocnym biegunem. Ruch obrotowy kuli ziemskiej zapewnia mu lot
nad wszystkimi pastwami.

Specjalne urzdzenia zainstalowane na pokadzie satelity byy tak czue, e mogy odrni
promieniowanie cieplne np. poncego lasu lub pieca hutniczego od ciepa wydzielanego przez
startujc rakiet. Rozpocza si tym samym nowa era rozbudowy naszego silnego globalnego
systemu obronnego - stwierdza na ten temat New York Times po pierwszym udanym starcie
satelity Midas w maju 1960 r.
Mimo to po trzech udanych startach w lipcu 1963 r. Ameryka wstrzymaa budow i eksploatacj tej
serii. Jak stwierdzano w urzdowym owiadczeniu, system oparty na dziaaniu promieni
podczerwonych okaza si nieuyteczny. Oglne koszty tego przedsiwzicia wyniosy p miliarda
dolarw rocznie. Mimo to widocznie moliwe byo podjcie znw prac nad budow nowych
satelitw, skoro niektre rda podaj, e ju na rok 1963 przypadaj dwa starty satelity, nastpcy
serii Midas.
Pierwszego prawdziwego szpiega kosmicznego - Samos 2 (Surveillance and Missile Observation
Satellite = satelita dozoru i obserwacji pociskw rakietowych) lotnictwo amerykaskie wypucio 31
stycznia 1961 r. na orbit biegunow o wysokociach 485 do 560 km. Jednoczenie Amerykanie
usilnie odmawiali wszelkich informacji na temat wojskowych obiektw latajcych w kosmosie.
Rozpocza si jednoczenie era tajnych satelitw anonimowych, nie sklasyfikowanych, o ktrych
poza datami ich wystrzelenia nic prawie nie wiadomo. Nawet ich starty podawane byy do publicznej
wiadomoci z duym opnieniem. Informacji o startach nieudanych nie udzielano w ogle.
Nasuwa si pytanie, czy Amerykanom rzeczywicie udao si zatrze wszelkie lady ich satelitw
wojskowych? Ot przy dzisiejszym stanie techniki radarowej i aparatury opartej na dziaaniu
promieni podczerwonych nie mona utrzyma w tajemnicy adnego startu rakiety. Tak wic
wiadomo, e od koca roku 1962 do koca roku 1965 Ameryka wyrzucia w przestrze kosmiczn 40 50 rnego rodzaju wojskowych obiektw latajcych. Poza zadaniami rozpoznania fotograficznego
suyy one take celom nawigacyjnym, cznoci lub celom specjalnym, jak np. dokadnej lokalizacji
punktw geograficznych, sygnalizowaniu prb z broni jdrow lub przygotowywaniu kosmicznych
pojazdw zaogowych. W caej masie tych anonimowych satelitw - nastpcw Samosa podstawowe zaoenia realizowanego programu trudno niekiedy rozrni. Jako wskazwki mog tu
posuy, mimo wszystko, bliskie kuli ziemskiej tory lotu satelitw. Przez ich porwnanie atwo
okreli aparaty szpiegowskie. Nowo wystrzelone aparaty tego typu staraj si kontynuowa misj
poprzednikw.
Wedug rde szwajcarskich w roku 1969 26 satelitw-szpiegw amerykaskich znajdowao si
w przestrzeni kosmicznej; w 1963 - 14, natomiast do padziernika 1964 - 15. Odtd - wedug
Spiegla nr 36/1965 - szpiedzy kosmiczni wysyani byli na trasy okooziemskie co 14 dni. Oglny
koszt tego systemu wywiadu i obserwacji wynis w cigu piciu lat, tj. od 1960 r. - okoo 2 miliardw
dolarw. Odpowiada to kosztom bomby atomowej zrzuconej na Hiroszim.
Jak dalece precyzyjnie dziaaj i pracuj aparaty szpiegowskie w kosmosie? Dokadnych danych brak,
oceny na ten temat bywaj przerne. Po pierwszym starcie Samosa czasopismo amerykaskie
Missiles and Rockets podawao, e kamera satelity jest w stanie uchwyci obiekt o rednicy 3 m
z wysokoci 500 km, co w porwnaniu z samolotem U-2 oznaczaoby podwojon sprawno. W trzy
lata pniej jedno z czasopism zachodnich pisao o szeciokrotnie wikszej zdolnoci rozdzielczej
obiektyww aparatury satelitw w porwnaniu z U-2. Minimum rozpoznawalnej rednicy przedmiotu
miaoby wic wynosi 50 cm.
Nie jestemy w tej mierze skazani wycznie tylko na przypuszczenia. Cz kosmonautw mwi
o moliwoci zauwaenia na powierzchni Ziemi dworca redniej wielkoci z wysokoci 190 i 260 km.
Ich informacje s wic dla nas pouczajce. Kiedy w kwietniu 1961 r. Gagarin ze swojego Wostoka 1

obserwowa Ziemi, rozrnia on rzeki, lasy, pola, brzegi mrz, oddzielne jeziora i wyspy. W p roku
pniej Titow obserwujcy powierzchni Ziemi przez specjalny wizjer powikszajcy 3-5 razy,
rozrnia wyranie pokrywy niene, sztuczne jeziora i zapory, wwozy grskie i poszczeglne
miasta. (Rio de Janeiro). Przez okna Gemini-5 amerykascy astronauci (Cooper i Conrad) w kocu
sierpnia 1965 r. w czasie wzlotu rakiety Minuteman, zaobserwowali kolumny samochodw na
szosach, lad wodny pyncych statkw i startujce samoloty.
Najbarwniej opisa swoje wraenia Cooper po starcie Mercurego w maju 1963 r.: W dzie Ziemia
poysku je niebieskawym blaskiem. Woda ma kolor ciemnoniebieski, rejony bogate w lasy s
niebiesko-zielone. Tylko w rejonie wyyny tybetaskiej widz czyst soczyst ziele... atwo jest
rozpozna brzow Pustyni Arabsk, Sahara wydaje si troch janiejsza. W okolicach, gdzie
wystpuje mao chmur, np. w rejonie Himalajw w Tybecie, w poudniowo-zachodniej czci Stanw
Zjednoczonych, mogem rozpozna domy i ulice. Na wyynie wok Himalajw widziaem domy,
z kominw ktrych unosi si dym... Na jednej z szos w Tybecie, zreszt rwnie w Arizonie
i zachodnim Texasie, dostrzegem tuman kurzu, po czym wyranie zaznaczya si sama szosa. Przy
dobrym owietleniu da si zauway na szosie jaki obiekt, przypuszczalnie by to samochd.
Kiedy widziaem lokomotyw parow. Byo to nad pnocn czci Indii. Z pocztku zauwayem
chmur dymu i pary, potem jaki obiekt, poruszajcy si po linii prostej, przypuszczalnie po szynach.
W okolicy Burmy rozpoznaem lad statku pyncego po szerokiej rzece. Nigdy mnie nie mczyo
obserwowanie zachodzcego soca. Kiedy gino za horyzontem, wydawao si, e jest wwczas
bardzo jasne, prawie biae, takie jak niebieskobiay pomie palnika acetylenowego. Kiedy wreszcie
dotkno horyzontu, robio wraenie jakiego powikszonego, bardziej spaszczonego. Niebo wtedy
zaczynao szybko czernie... Widziaem wiata miasta Perth w Australii i wiecce pomaraczowym
blaskiem pomienie wydobywajce si z rafinerii brytyjskiej na poudnie od tego miasta. Przy
ostatnim okreniu Ziemi wykorzystaem wiata nocne Szanghaju, ktre migotay poprzez chmury,
jako punkt orientacyjny do rozpoczcia manewru hamowania.
Sprawozdania z lotu Coopera zawieray tyle szczegw, e byy po prostu niewiarygodne, ale tylko
dopty, dopki nie zostay potwierdzone w toku nastpnych lotw. Wszystkim kosmonautom wiodo
si, jeli chodzi o bardzo ciekawe obserwacje, chocia przy duych prdkociach ktowych ich
pojazdw na niszych torach okooziemskich nie mona byo uywa silnych teleskopw. Szczeglnie
atwo udawao im si zaobserwowa obiekty uformowane liniowo, jak np. lotniska, ulice i drogi bite,
tory kolejowe. Za pomoc obiektywu pryzmatycznego, powikszajcego 15-krotnie, mogli
zaobserwowa obiekty o rednicy 16 metrw.
Jeli wic przy uyciu takich prostych przyrzdw optycznych moliwe s tego rodzaju wizualne
spostrzeenia, nietrudno zgodzi si, e jest moliwe dokonywanie zdj z duych wysokoci,
przedstawiajcych istotn warto informacyjn. Rozwj techniki szpiegostwa kosmicznego powiedzia w padzierniku 1963 r. fizyk amerykaski Ralph E. Lapp - moe przypuszczalnie
doprowadzi do tego, e film zarejestruje auto na ulicy moskiewskiej. Przedstawiciele Zwizku
Radzieckiego osignli podobny stan techniczny. Jedna z zachodnich gazet - owiadczy redaktor
naczelny Izwiestii - opublikowaa wykonane przez satelit zdjcie Moskwy, na ktrym mona
wyranie rozpozna gmach redakcji Izwiestii. My takich zdj nie publikowalimy, chocia
moglimy opublikowa podobne zdjcie z Nowego Jorku, dokonane przez naszego satelit.
Warto zdjcia zaley w duym stopniu od materiau filmowego, ktrego zdolno rozdzielcza
pozostaje stale w tyle za stosowanymi obiektywami. Okoo roku 1965 dysponowano filmami
charakteryzujcymi si zdolnoci rozdzielcz w granicach 100 linii na 1 milimetr. Dono do
potrojenia tej zdolnoci. Pocztkowo jednak tego doskonaego materiau filmowego o wybitnie

wraliwym ziarnie nie mona byo z pewnych wzgldw stosowa w satelitach-szpiegach. Aby
bowiem przy niestabilnoci leccego satelity i jego wielkiej prdkoci uchwyci prawidowo jaki
obiekt na Ziemi, trzeba go byo niezwykle krtko nawietla. Przy takim wic nawietleniu wymagane
s szczeglnie czue, a wic gruboziarniste filmy, ktre z kolei maj odpowiednio nisk zdolno
rozdzielcz.
Na tej podstawie w komunikacie ONZ opublikowanym w 1960 r. na temat rodkw zapobiegajcych
nagemu napadowi wychodzi si z zaoenia, e wanie takich czuych filmw naley uywa, tzn.
o parametrach 15 - 25 linii na 1 mm, przy ktrych mona z wysokoci 240 km i przy ogniskowej 90 cm
uchwyci na powierzchni Ziemi obiekty o wielkoci 25 do 30 metrw. Taki stopie zdolnoci
rozdzielczej bony fotograficznej powinien - wedug powyszego komunikatu - zaspokoi potrzeby
wstpnego rozpoznania strategicznego. Pozwolioby ono na rozpoznanie wikszych lotnisk, baz
rakietowych, portw, a take koncentracji jednostek wojskowych. Grupa robocza ONZ miaa zapewne
przewiadczenie, e dla dokadnego ustalenia przygotowa do agresji i innych elementw napadu
potrzeba kliszy, zapewniajcej rozpoznawanie przedmiotw wielkoci 1,5 do 3 m.
Wedug nowszych bada problemu zdolnoci rozdzielczej przyjto jako zasad stosowanie filmw
zapisujcych 40 linii na 1 mm kliszy. Tak wic najmniejsze, moliwe do uchwycenia obiekty, zamykaj
si w granicach wymiarw (zalenie od wysokoci, z jakiej si zdjcia wykonuje: 200 lub 500 km, oraz
od stosowanej ogniskowej, ktra moe wynosi 100 lub 350 cm) - wedug wyliczenia Aerosportu54 pomidzy 12,5 m i 1,5 m. Odpowiednie dane Interavii wynosz 18 m do 60 cm; jest to
prawdopodobnie nierealna wci jeszcze dokadno opierajca si na wskaniku 100 linii na 1 mm.
W Izwiestiach z 28 wrzenia 1965 r. pukownik M. Goyszew wyliczy, e dotychczas Stany
Zjednoczone wysay ogem 196 wojskowych satelitw Ziemi. Na temat programu szpiegowskiego
Pentagonu powiedzia on: Przed dwoma laty przyjto tam na uzbrojenie dwa typy sputnikw
szpiegowskich Samos lekkie i cikie... Lekkich uywa si do zdj grubszych w maej skali.
Nastpnie wprowadzono typ ciszy sputnika (od jednej do dwu ton). Wyposaono go w kompletny
sprzt fotograficzny, ktrym mona dokonywa zdj obiektw o liniowej wielkoci 16 do 20 metrw.
Specjalne wyposaenie takiego trabanta pracuje 30 dni i nocy.
Goyszew wskaza jeszcze na inne moliwoci technicznego wyposaenia sputnikw amerykaskich.
Sputniki typu Samos uywane s take do radioelektronicznego szpiegostwa, do ustalania
promieniowania elektromagnetycznego rnego pochodzenia, a take do przechwytywania
informacji radiowych i dalekopisowych. Pentagon chce wiedzie, gdzie znajduj si miejsca startowe
rakiet, gdzie s usytuowane lotniska strategiczne oraz gdzie stacjonuj okrty podwodne, a wreszcie,
czym wypeniona jest przestrze powietrzna szeregu krajw. Dla tego celu wanie wysano w kosmos
cae tuziny sputnikw typu Samos.
Radziecki pukownik przypomina z kolei szczegy ostatnich amerykaskich lotw kosmicznych, ktre
wskazuj na to, e Pentagon powica ostatnio lotom zaogowym wiele uwagi. Wedug Amerykanw
czowiek w kosmosie jest stosunkowo lekkim, prawie doskonaym mechanizmem liczcym,
dysponujcym wszechstronnymi moliwociami przekazywania informacji, a poza tym posiadajcym
wasny mzg, a wic jest dziki temu zdolny do samoprogramowania. Dlatego te w ramach
eksperymentw z Mercurym i Gemini byo (i ma by w przyszoci w programie Apollo) wiele
zada wojskowych do wykonania. Spord 17 prb, ktre mieli wykona Cooper i Conrad w sierpniu
1965 r., sze nosio tajny charakter. Obydwaj sfotografowali dwa starty rakiet nad baz wojskow
Vandenberg i zmierzyli ich struktur promieni podczerwonych. Dalej prowadzili wizualn obserwacj
54

Zob. Aerosport, Berlin, nr 11/1965.

oraz dokonali zdj... midzy innymi nad baz rakietow White Sands. Gemini-5 zosta
wykorzystany do zbadania moliwoci przechwytywania w locie sztucznych satelitw Ziemi oraz
prowadzenia dziaalnoci szpiegowskiej z kosmosu.
Niektre opinie zachodnie, zajmujce si projektem, lansowanym przez US Air Force, zbudowania 8tonowego, a wic cikiego laboratorium kosmicznego pod nazw MOL (Manned Orbiting Laboratory
- zaogowe laboratorium kosmiczne), zgadzaj si w tym wzgldzie z pukownikiem Goyszewem.
Dwunastometrowy, cylindryczny statek kosmiczny z dwoma ludmi na pokadzie mia by na
pocztku roku 1968 wyniesiony przez rakiet Titan-3-S na niezbyt odleg od Ziemi orbit. Wedug
Interavii gwnym celem tego satelity miao by wyjanienie, czy faktycznie zaogowy system
wywiadowczy jest korzystniejszy ni bezzaogowy. Przede wszystkim jednak wysyajc go chciano
ustali, czy i w jakich warunkach (pogoda itp.) rczne obsugiwanie aparatury fotograficznej pozwala
na szybkie nakadanie filtrw, nastawianie obiektywu, robienie samych zdj itd. Sowem, czy celowe
i korzystne jest uytkowanie i obsugiwanie wysoce skomplikowanych urzdze automatycznych
przez czonkw zaogi satelity.
Szwajcarski obserwator kontynuuje: Stany Zjednoczone rozbudowuj, przypuszczalnie wszelkimi
siami, swj system wywiadowczy. Mona oczekiwa, e wkrtce zbuduj ogromnego satelit
o dugiej ywotnoci, z przeznaczeniem do wyniesienia go przez potny pojazd nony, jakim jest
Titan-3 zdolny umieci na orbicie okooziemskiej obiekt o wadze 11 350 kg. Minister Obrony
McNamara owiadczy, e aktualny plan Pentagonu dla Titana-3 przewiduje wyniesiecie rocznie 1220 bezzaogowych satelitw. Jak wynika z innych rde, amerykaskie siy powietrzne wyprbowuj
obecnie co najmniej 6 wersji pojemnikw powracajcych z satelitw na Ziemi, ktre maj w ten
sposb umoliwi pewn i cig informacj z kosmosu... W zwizku z wyszoci ich systemu
kontrolnego niedoskonae moliwoci wywiadowcze satelitw nie wytrzymuj w ogle porwnania.
W pewnych koach rysuje si pogld, e peny potencja wywiadowczy, prowadzony systemem
satelitarnym, wpyn na stosunki wojskowe midzy Wschodem i Zachodem co najmniej w takim
stopniu, jak zgromadzone w bunkrach zapasy broni midzykontynentalnej.
Jeli chodzi o stan obecny, stwierdza si, e dzisiejsze systemy rozpoznawcze opieraj si gwnie na
aparaturze fotograficznej. Przy czym dokonane zdjcia przenoszone s za pomoc specjalnego
mechanizmu z fotokamery do zasobnika, majcego zadanie zabezpieczy te zdjcia. Poza tym
powszechnie si przypuszcza, e w niektrych wikszych systemach rozpoznawczych zdjcia zostaj
elektronicznie odczytane, zapisane i w pewnym sensie zmagazynowane, aby ...umoliwi okresowe
ich przekazywanie do stacji naziemnych i zagwarantowa satelicie wykonywanie dalszych zada.
Ogniskowe stosowanych w tej aparaturze obiektyww mieszcz si w granicach 30 - 350 cm. Aeby
przy najwikszych ogniskowych uzyska moliwie mae wymiary, stosuje si w aparatach
fotograficznych obiektywy lustrzane. Porwnujc ilo wysyanych satelitw za pomoc nosicieli
Thor lub Atlas-Agena z iloci wysyanych za pomoc ciszych nosicieli Atlas mona doj do
wniosku, e zadaniem tzw. maych systemw byo dostarczenie podstaw informacji do map w skali
od 1:200 000 do 1:800 000, natomiast satelity Atas miay dostarcza danych szczegowszych do
tyche map w skali 1:100 000.
Nie ulega wtpliwoci, e Zwizek Radziecki, wykorzystujc swoje wielkie sukcesy kosmiczne, mg
robi absolutnie to samo. Zachodni obserwatorzy s zdania, e do padziernika 1964 r. ZSRR wysa
okoo dwu tuzinw, zdolnych do powrcenia na Ziemi satelitw, aeby przekona si chociaby
o korzyciach, jakie dla Stanw Zjednoczonych mogy przynie loty nastpcw Samosa. Te
radzieckie obiekty latajce, bezzaogowe wersje Wostoka - po omiu - dwunastu dniach byy
zawsze w caoci sprowadzane na Ziemi. W tym samym czasie, nastawione na przesyk materiaw
w specjalnych zasobnikach, amerykaskie satelity latay tylko cztery do szeciu dni. Twierdzono

rwnie, e wczesny premier Zwizku Radzieckiego, Chruszczw, zaproponowa senatorowi

Bentonowi, by moe artem, wymian zdj dokonanych przez satelity obydwu krajw.
Nie wdajc si w spekulacj, moemy przyj, e Zwizek Radziecki zawsze docenia amerykaskie
akcje i wysiki w kosmosie. Na temat ten wypowiada si jednoznacznie w swojej ksice Strategia
militarna marszaek ZSRR Sokoowski: ... Wobec postpowania Stanw Zjednoczonych stao si
konieczne przestudiowanie celowoci i moliwoci wykorzystania przestrzeni kosmicznej i obiektw
latajcych dla umocnienia obronnoci obozu socjalistycznego. Jest to niezbdne dla zapewnienia
bezpieczestwa Zwizku Radzieckiego i interesw caej wsplnoty socjalistycznej, a take dla
zagwarantowania pokoju w caym wiecie. Byoby bdem dopuszcza w jakiejkolwiek formie do
przewagi obozu imperialistycznego w tej dziedzinie. Trzeba wicej powiedzie, naley imperialistom
przeciwstawi jeszcze skuteczniejsze rodki i metody wykorzystania kosmosu dla celw obronnych.
Tylko w ten sposb zostan oni zmuszeni do zrezygnowania z wykorzystywania kosmosu dla
morderczej i wyniszczajcej wojny.
A oto, jak w wietle prawa midzynarodowego wyglda szpiegostwo kosmiczne. Konwencjonalne
prawo do niezalenej przestrzeni powietrznej nie jest naruszane nawet wwczas, kiedy wok Ziemi
kr satelity szpiegowskie. Gdyby bowiem byo inaczej, aden kosmonauta nie miaby prawa
obserwowa w czasie swego lotu powierzchni Ziemi. Problem, do jakiej wysokoci rozciga si
przywilej nietykalnoci przestrzeni powietrznej danego pastwa, ostatecznie nie zosta rozstrzygnity.
Wedug wikszoci uj prawnych suwerenne prawa kraju kocz si na wyszej granicy atmosfery
ziemskiej, a wic tam, gdzie i w przyszoci nie bdzie si mg utrzyma aden samolot; utrzyma si
tam mog jedynie rakiety niezalene od mechanizmu napdowego i natlenionego powietrza. Za
techniczn granic atmosfery ziemskiej uwaa si powszechnie stref okoo 100 km nad poziomem
morza, czasami rwnie stref 80 km. Tak wic tu koczy si zasig ustalonego prawa powietrznego,
a zaczyna przestrze kosmiczna, do ktrej odnosz si czciowo ju sformuowane konwencje
prawne.
Jak przed pidziesiciu laty, kiedy to zostao stopniowo opracowane jedno dla wszystkich krajw
obowizujce prawo odnoszce si do przestrzeni powietrznej, tak i tym razem specjalna komisja
midzynarodowa usiuje od dawna opracowa podstawy prawa kosmicznego. Naturalnie najtrudniej
byo skoni do udziau w konstruktywnej pracy tej komisji jedno z mocarstw, ktre
dotychczasowego, klasycznego prawa nie raczyo zbytnio respektowa.
Przedsiwzicia z nastpcami U-2 byy i s do dzi zdeklarowan czci skadow amerykaskiej
polityki pastwowej. Mimo wszystko Walne Zgromadzenie ONZ w grudniu 1961 r. przyjo
jednogonie decyzj o zastosowaniu praw Karty Narodw Zjednoczonych take do przestrzeni
kosmicznej, ktra wraz z wszystkimi ciaami niebieskimi powinna by dostpna dla wszystkich krajw
w celach pokojowego jej wykorzystania. Zasada koegzystencji zostaa rozcignita take na kosmos.
Dalsze postanowienia prawne powinny byy nastpi.
W marcu 1963 r. Zwizek Radziecki przedoy na Komisji Prawnej ONZ projekt deklaracji na temat
podstawowych zasad, ktrymi winny si kierowa pastwa przy prowadzeniu dziaalnoci badawczej
i wykorzystywaniu kosmosu. Projekt zosta odrzucony tylko dlatego, e Stany Zjednoczone gosoway
przeciwko gwnym jego zaoeniom. Midzy innymi wystpoway one przeciwko zakazowi zbierania
informacji wojskowych za pomoc satelitw oraz zakazowi wykorzystywania kosmosu dla celw
propagandowych.
W owym roku, roku odprenia po zaegnaniu kryzysu kubaskiego, doszo ostatecznie do
dwustronnego porozumienia pomidzy Zwizkiem Radzieckim i Stanami Zjednoczonymi
o ograniczonej wsppracy w kosmosie. Porozumienie przewidywao wymian informacji

meteorologicznych oraz przeprowadzenie wsplnych dowiadcze w dziedzinie dalekiej cznoci

radiowej realizowanej za pomoc satelitw, ponadto dotyczyo ono bada pl magnetycznych
Ziemi55. Z kolei nastpiy: Moskiewski Ukad o zaprzestaniu prb atomowych, zakaz eksperymentw
z broni jdrow, take w kosmosie, oraz wystpienie Kennedyego w ONZ. wczesny prezydent
Stanw Zjednoczonych nawoywa do dalszego wsplnego denia strom i trudn drog do
cakowitego rozbrojenia, a take do stopniowego wypracowania kodeksu kosmicznego.
Dlatego e nie udaje nam si osign porozumienia we wszystkich punktach, nie moemy odracza
w nieskoczono moliwoci zawarcia porozumienia - powiedzia on. - Nasze propozycje
powinnimy przedkada nie ze zwykych wzgldw propagandowych... Wikszo tego rodzaju
ukadw wymaga dugich i szczegowych pertraktacji. Niektre z nich spowoduj - by moe - nowe
nastawienie do zimnej wojny, wyraajce si regu, e nie naley za wszelk cen unicestwia
wroga, ale podj z nim w wielu dziedzinach pokojowej pracy - w produkcji i subie dla dobra caej
ludzkoci - swego rodzaju rywalizacj, ktra powinna si stale rozwija. Rywalizacja ta ma, oczywicie,
sprzyja nie niszczeniu, lecz tworzeniu i nie zastraszaniu, lecz wymianie dowiadcze.56
Kierujc si tymi wskazaniami Zgromadzenie Oglne (krtko po zamordowaniu Kennedyego) 13
grudnia 1963 r. uchwalio tymczasowy dokument, ktry narzuca jego sygnatariuszom wicej ni
moralne tylko obowizki w kosmosie. Dokument ten nosi tytu Deklaracja o prawnych zasadach
prowadzenia bada w kosmosie i o wykorzystywaniu kosmosu. Zawieraa ona aktualne normy
prawa kosmicznego, ktre nie rozwizyway jednak wszystkich problemw. Sprawy nie objte
deklaracj miay by tymczasem traktowane zgodnie z oglnymi zasadami prawa midzynarodowego
i statutem ONZ.
W wielu swych punktach deklaracja bierze za punkt wyjcia postanowienia ONZ z grudnia 1961 r. Tak
wic nakazuje ona krajom, jej sygnatariuszom, by swoj dziaalnoci w kosmosie nie zagraay
bezpieczestwu innych krajw, by nie prowadziy jakiejkolwiek akcji wrogiej w stosunku do innych
krajw ani te nie stosoway wobec nich przemocy. Ponadto nakazywaa przerwanie wszelkich
szkodliwych eksperymentw w kosmosie. Przestrze kosmiczna pozostaje w wietle deklaracji take
niedostpna dla satelitw, ktrych zadaniem jest propagowanie wszelkiej wrogoci wobec
jakiegokolwiek narodu. Problem szpiegostwa kosmicznego zosta w deklaracji wiadomie pominity,
po to by w drodze kompromisu ZSRR i Stanw Zjednoczonych moga w ogle by podjta.
Prawo kosmiczne jest jeszcze w stadium powstawania - powiedzia specjalista od zagadnie prawa
kosmicznego, G. P. Szukow, w swoim wywiadzie dla Krasnej Zwiezdy, drukowanym 5 sierpnia
1965 r. - Zobowizuje to do uwanego przestudiowania prawnych problemw kosmosu. Jest cakiem
zrozumiae, e brak obowizujcych norm prawnych odnoszcych si do zagadnie przestrzeni
kosmicznej moe sta si powodem niebezpiecznych konfliktw i trudnoci... take w sprawach
czysto ziemskich.
Do tego niewiele mona doda. Wywiadowcze loty kosmiczne byyby zbdne, gdyby przeprowadzano
je na podstawie porozumienia o rodkach kontroli zabezpieczajcych przed nagym napadem. Dopki
porozumienie takie nie istnieje, wszystkie wywiadowcze statki kosmiczne poruszaj si w przestrzeni
niczyjej. W wietle deklaracji ONZ z grudnia 1963 r. trudno jednak zaprzecza, e mog one zagraa
bezpieczestwu.

55
56

Zob. Neues Deutschland z 18 sierpnia 1963.

Neues Deutschland z 23 wrzenia 1963.

Nowe rodki rozpoznania lotniczego

Na pocztku roku 1963 dwaj amerykascy profesorowie opublikowali powie pt. Fail-Safe (Wtpliwy
bezpiecznik), w ktrej przedstawili wybuch trzeciej wojny wiatowej w kocu lat szedziesitych.
Nieszczcie rozpoczo si od miesznie bahego defektu skomplikowanego urzdzenia na
stanowisku dowodzenia, sowem od malekiego ogniwka w ogromnym systemie obronnym
doprowadzonym do perfekcji, na ktrym opiera si sia militarna Stanw Zjednoczonych. W jednej ze
scen rozgrywajcej si w amerykaskiej kwaterze gwnej wida na ekranie projekcyjnym zdjcie
terytorium wroga dokonane przez satelit. Mona je tak dalece powikszy, e zobaczy si na nim
nawet pojedynczego onierza radzieckiego, a take da si rozpozna, jak czyta on gazet.
W marcu nastpnego roku czasopismo lotnicze Flight International stwierdzio, e loty satelitw
Samos okazay si bardzo poyteczne. Dziki nim udao si stwierdzi, e Zwizek Radziecki
wzmocni swoje bazy rakietowe, e pod Leningradem zostay zainstalowane rakietowe baterie obrony
przeciwlotniczej, e nie istniej ju luki rakietowe. Ponadto, e ZSRR nie zbudowa tylu wyrzutni
midzykontynentalnych pociskw, ile mgby zbudowa, a wreszcie, e nie zdecyduj si tam jeszcze
podj lotu na Ksiyc. Wyjaniono take, jakiego postpu dokonay Chiny w produkcji broni
jdrowej.
I jeszcze rok pniej czasopismo Interavia przedstawio zasig amerykaskiego systemu
wywiadowczego. Doszo do tego mianowicie z okazji pierwszej eksplozji jdrowej w Chinach jesieni
1964 r. Bya to swego rodzaju kontrola skutecznoci amerykaskiego szpiegostwa powietrznego
i kosmicznego.
Od wielu lat zarwno amerykaskie satelity, jak i samoloty U-2, wykorzystujc do tego celu
prawdopodobnie bazy wojskowe w Japonii i Pakistanie, prowadziy cis obserwacj rozwoju broni
jdrowej Czerwonych Chin... Kiedy Amerykanie odkryli w Lop Nor, w chiskiej prowincji Sinkiang,
niezbite dowody budowy wie dowiadczalnych, bez trudu mona byo odgadn zbliajc si
prbn eksplozj broni jdrowej. Nastpia ona faktycznie 16 padziernika, to znaczy w 17 dni od
zakomunikowania o odkryciach Amerykanw przez sekretarza stanu Deana Ruska. Zreszt, tajna
suba amerykaska nie moga wykaza si w tym wzgldzie 100-procentowym sukcesem. Pentagon
przyj, e chodzi tu o bomb plutonow... Tymczasem po wybuchu bomby okazao si
niespodziewanie, e jako materiau wybuchowego bomby uyto U-235. Oznaczao to, e Chiczykom
udao si uzyska co najmniej 20 kg U-235, co uszo uwagi amerykaskiego wywiadu lotniczego.
Chiny uzyskay notabene ten materia nie w sposb konwencjonalny, lecz w znacznie skromniejszych
urzdzeniach. Obiektu, w ktrym to nastpio, nie zauwayy bystre oczy nowoczesnych kamer
lotniczych.
W istocie, satelity szpiegowskie nie wszystko potrafi spostrzec, nawet te przyszociowe, dla ktrych
dziki wysokiej zdolnoci rozdzielczej materiau fotograficznego, byyby zauwaalne przedmioty
o wielkoci 1 m. Stale przecie jeszcze przy ocenie zdj z powietrza sprawdza si regua, e przy
identyfikowaniu poszczeglnych przedmiotw wymagana jest piciokrotnie wiksza zdolno
rozdzielcza ni przy ich lokalizowaniu. Nie na wiele bowiem przyda si okrelenie danego przedmiotu
jedynie jako zauwaalnego punktu. Poza tym nie w kadym przypadku wystarczy rozpoznanie
przedmiotw wielkoci 3-5 m, poniewa wiele przedmiotw, ktre skadaj si na mozaik obiektu,
jest znacznie mniejszych.
Jeszcze bardziej ni w strategicznym dalekim rozpoznaniu z powietrza odnosi si to do zdj nocnych
oraz do bezporedniego rozpoznania rejonu walki. Do tego rodzaju zada, ktre amerykaski

imperializm musi rozwizywa przy tzw. wojnach ograniczonych, nie nadaj si ani satelity, ani
naddwikowe samoloty rozpoznawcze. Im szybciej zmienia si pooenie na okrelonym ruchomym
odcinku walki, im szybciej, gbiej i niezalenie jedna od drugiej przebiega akcja, tym waniejsze,
a jednoczenie trudniejsze jest dokonanie oglnego rozpoznania sytuacji. I dlatego byoby
rzeczywicie cenne mc zdobywa rozmaite szczegy, jak rozpoznanie pojedynczego onierza lub
tytuu czytanej przez niego gazety. Taka obserwacja szczegowa jest osigalna jedynie za pomoc
rodkw bliskiego rozpoznania, obejmujcych od razu cay obszar walki, oczywicie, w pewnym tylko
przyblieniu.
W zwizku z naciskiem amerykaskich k wojskowych podjto w kocu lat pidziesitych budow
odpowiednich samolotw do bliskiego rozpoznania, przystosowanych jednoczenie do lotu z ma
prdkoci i wyposaonych w najdoskonalsze przyrzdy pomiarowe. Byy to samoloty w rodzaju
dwuosobowego Grumman OV-1 Mohawk, wprowadzone na wyposaenie armii amerykaskiej
w trzech wersjach. Obok aparatury fotograficznej i urzdze na podczerwie samoloty te mogy by
wymiennie uzbrojone w bomby, napalm lub rakiety. W zasobnikach w ksztacie rur, umieszczonych
pod kadubem, mona te byo instalowa nowoczesny radar obserwacji bocznej. Dziki temu
bocznemu radarowi - nazywanemu po angielsku Sideways Looking Airborne Radar (w skrcie
Slar) - samolot mg, wtargnwszy nad terytorium przeciwnika, prowadzi obserwacj nawet przy
zej pogodzie. Lecc np. na wysokoci 1500 m Slar mg obserwowa pas terenu po obydwu
stronach samolotu do 90 km. W czasie lotu urzdzenia radiowo-pomiarowe namierzay wszelkie stae
i ruchome obiekty, pokazujc je na osobnych ekranach kontrolnych. Samolot ten wyposaony zosta
ponadto w aparatur umoliwiajc od razu wywoywanie zdj, dokonanych podczas radarowej
penetracji. Obserwator mg zdjcia te przekaza z kolei do stacji naziemnych.
Mohawk przecign pod wzgldem wyposaenia radioelektronicznego wszystkie inne samoloty
NATO w tej klasie maszyn. By jednak uwaany jako za drogi, zbyt wraliwy na uszkodzenia, a jego
aparatura pokadowa moga by atwo zakcona przez rodki naziemne. Dobrze wyposaony
przeciwnik, posugujcy si odpowiednimi urzdzeniami, by w stanie niemal cakowicie
wyeliminowa moliwo jej pracy. Przy nowoczesnej taktyce prowadzenia dziaa bojowych,
pozbawionych regularnie przebiegajcej linii frontu, a zatem wymagajcych cigej i szybkiej akcji
rozpoznawczej, uywanie do tego celu samolotu zaogowego nastawionego na oson wasnych
myliwcw wydaje si nie wchodzi w rachub. Od wrzenia 1962 roku samoloty Mohawk zostay
uyte do bliskiego rozpoznania w wojnie poudniowowietnamskiej. Nie speniy one jednak nadziei,
jakie z tym cudownym samolotem wiza Pentagon.
Mimo wszystko eksperci wojskowi dali opracowania odpowiedniego samolotu bliskiego
rozpoznania, ktry w warunkach lotu na niskim puapie byby odporny na dziaanie obronne
przeciwnika, a jego urzdzenia radioelektroniczne niewraliwe na celowo prowokowane zakcenia.
dano take, by samolot ten mg wykonywa zadania przy zej pogodzie i w nocy. Amerykanie
rozpoczli wic eksperymenty z maymi obiektami latajcymi, ktre wczeniej suyy im jako cele
treningowe. Koncern Northrop zbudowa specjalny samolot zwiadowczy MQM-57A o napdzie
migowym. Jego dugo wynosia zaledwie 4 metry. Wyprowadzano go w powietrze z wyrzutni
startowej, a w locie sterowa nim zdalnie tzw. radar ledzenia toru. Po wykonaniu zadania ten
minisamolot wraca jak bumerang i ldowa na spadochronie. Jak podawaa w lutym 1964 roku
Interavia, samolot ten przy prdkoci 290 km/godz. utrzymywa si na wysokoci zaledwie 45 m
i mimo to prawie nie by naraony na uszkodzenia spowodowane ogniem z ziemi. Nie zagraay mu
te samoloty znajdujce si nad nim. Do celw zwiadowczych uywano take migowcw i lekkich
samolotw wojskowych. Uycie tych maszyn zaleao jednak cile od sytuacji w powietrzu w danym
okresie, byy one bowiem podatne na dziaania naziemnej obrony przeciwlotniczej.

Do wnioskw takich czasopismo doszo, bez wtpienia, dziki dowiadczeniom Amerykanw w

Wietnamie Poudniowym. Tam wanie jeden z batalionw armii wyzwoleczej uniemoliwi, na
krtko przedtem, tj. 22 stycznia 1964 r., wysadzenie na wyspie na Mekongu 1500 onierzy
amerykaskich z 27 migowcw. Batalion zestrzeli dwa migowce, a 14 powanie uszkodzi;
dziewiciu Amerykanw stracio tam ycie. Wtedy zrobio to jeszcze due wraenie. Rozpocza si
brudna wojna w dungli, na ktr wpyw miaa produkcja broni amerykaskiej. W rok pniej Stany
Zjednoczone utraciy ju nad samym tylko Wietnamem Pnocnym 16 bezzaogowych samolotw
rozpoznawczych. Byy to samoloty o napdzie tokowym, dziaajce w promieniu 80 km.
Krytyka tego typu samolotw rozpoznawczych budowanych przez koncern Northrop doprowadzia
w roku 1966 do opracowania nowego modelu MQM-58A. Spodziewano si, e bdzie on lepiej
odpowiada yczeniom militarystw amerykaskich. Podobnie jak Mohawk, mia na swym
pokadzie aparat na podczerwie i Slar, mg te wykonywa swe zadania nie tylko w warunkach
dobrej pogody. Puap jego lotu - w stosunku do poprzednikw - a take zasig zostay podwojone.
Mimo to samolot nie mg by uwaany za doskonay, zbyt bogate byo jego oglne wyposaenie.
Zasadnicza jego wada tkwia w systemie zdalnego sterowania falami radiowymi, podatnymi na
zakcenia przeciwnika dysponujcego odpowiednimi urzdzeniami. T wad zdoano wyeliminowa
w samolocie AN/USD 501 konstrukcji brytyjsko-kanadyjskiej. By to aparat o napdzie odrzutowym,
jego dugo wynosia zaledwie 2,5 metra, do kierowania nie potrzebowa adnych impulsw
radiowych. Zarwno tras jego lotu, jak i zadania fotograficzne mona byo zaprogramowa
elektronicznie. Przy dobrej widocznoci dowdca jednostki wysyajcej samolot mg na ekranie
telewizyjnym ledzi to wszystko, co dostrzegay oczy fotokamery na trasie. Ten brytyjsko-kanadyjski
samolot rozpoznawczy, przy ktrego konstruowaniu bray take udzia Niemcy zachodnie, zosta
zaprojektowany do dziaa w dobrych warunkach atmosferycznych. Istotnie w NRF na jeden dzie
pogody przypada dwa dni pochmurne (deszczowe, zamglone lub niene).
Poniewa zarwno AN/USD 501, jak i MQM-58A dopiero w latach pniejszych mog by
penowartociowe - stwierdza Spiegel w numerze 3/1966 - wojskowi maj nadziej, e do tego
czasu konstruktorzy zdoaj zaoferowa idealne rozwizanie nadajce si na kad pogod. Kiedy,
w latach siedemdziesitych, da si osign to, co dzisiaj mona wyczyta jedynie w utopijnych
powieciach. Bd wic bezzaogowe samoloty wyposaone w urzdzenia radarowe, kamery
fotograficzne, aparaty na podczerwie i telewizyjne. Takim rodkom nie ujdzie nic na polu walki.
Teoretycznie zdaje si to by realne, nie mona jednak nie bra pod uwag wystpujcych w praktyce
przeciwdziaa. Na przykad dowdca zada cigego przekazywania materiau fotograficznego za
pomoc urzdzenia telewizyjnego. Emisja ta moe jednak utrudni dziaanie samego robota-szpiega,
poniewa cigle pracujcy nadajnik jest atwy do namierzenia przez przeciwnika. W takim przypadku
zniszczenie celu za pomoc rakiet ziemia-powietrze, stale doskonalonych pod wzgldem zasigu
i celnoci, jest ju tylko kwesti czasu. Przy dzisiejszym stanie techniki rodkw obrony
przeciwlotniczej i radiolokacyjnej bezzaogowe samoloty zwiadowcze mogyby wypenia swoje
zadania jedynie wwczas, gdyby uyto ich przeciwko krajowi zacofanemu technicznie.

Zasona dymna
Generaom yje si na og niele, jednake i oni nie zawsze czuj si doskonale. Nieraz tskni do
dawnych, dobrych czasw, kiedy ycie byo mniej skomplikowane i bez takich nie dajcych si z gry
przewidzie trudnoci jak obecnie, nard za atwo byo porwa do czynu za pomoc odpowiednich

patriotycznych sloganw. Takie wanie wraenie odnieli suchacze w waszyngtoskim Kapitolu,

kiedy wygasza przemwienie na temat budetu wczesny (maj 1961 r.) szef sztabu Marynarki
Wojennej, admira Arleigh Burke. Byo to krtko po nieudanej inwazji emigrantw kubaskich w
Zatoce wi.
Przewodniczcy kongresmenw farmer z zachodniego Texasu George H. Mahon powiedzia wtedy
z gorycz: Byy to czasy, kiedy ludzie, ktrzy mieli co przeciwko nam, wystpowali z tym otwarcie
i wysyali przeciw nam swoje wojsko, my z kolei wiedzielimy, czego chcemy i o co walczymy.
W dzisiejszym zupenie innym wiecie ataki odbywaj si w formie podjazdowo-infiltracyjnej, co jest
dla nas o wiele bardziej skomplikowane.
Admira Burke mg temu jedynie przytakn. George H. Mahon cign dalej: Jeli Rosjanom,
wanie za pomoc tych nowoczesnych rodkw, udao si rozcign wpywy na oddalon od
naszych brzegw o niecae 150 km Kub, a caa potga Stanw Zjednoczonych wraz z jej jakoby
niezwycionym potencjaem atomowym nic na to nie moe poradzi, to chciabym was spyta - co
wobec tego moemy w ogle robi?
Po wystpieniu kongresmena gos zabra znw admira Burke: Wrg nie ma zamiaru przegrywa, on
chce wygra uywajc do tego wszelkich rodkw. To, co Rosjanie osignli, zawdziczaj wycznie
swojej sile militarnej; zreszt u nas te nie jest inaczej. Bez odpowiedniego potencjau militarnego nie
mona osign zaoonych celw.
Jednake - zareplikowa kongresmen - mamy przecie siln baz wojskow na Kubie i tam - jak
wiadomo - znaleli si komunici.
Admira: Sam potencja militarny waciwie nie wystarczy. Chodzi o stan gotowoci si, ktre ma si
do dyspozycji i ktrych mona w kadej chwili uy. Trudnoci wynikaj nie tylko z sytuacji i pozycji
Stanw Zjednoczonych, ale z sytuacji w wiecie. Chodzi o to, e wielu z naszych sojusznikw nie chce
prawdy tej uzna. Musimy wobec tego znale lepsz drog, ktra pomoe nam rozwiza nie tylko
zasadnicze problemy, lecz i kwestie drobniejsze.
Co waciwie miao si sta? - pyta amerykaski autor Tristram Coffin w swojej ksice o armii
amerykaskiej57, z ktrej wanie wyjto powyszy fragment. Czy admira mia w zwizku z tym jakie
konkretne propozycje? Prawie adnych. Ten stary wilk morski z rozrzewnieniem wspomina minione
czasy: Urodziem si na wsi. Przez jaki czas rodzina moja cierpiaa gd. Przez cae lata musiaem
kilometrami jedzi konno do szkoy. Nie miaem, niestety, monoci ukoczy studiw. Musiaem
pracowa i jak jeszcze! Moecie mi wierzy, to bya surowa szkoa ycia. Wszyscy modzi ludzie
mojego pokolenia musieli ciko pracowa. Z dzisiejszymi warunkami pracy modych ludzi nie ma tu
adnego porwnania. Chodzi mianowicie o to, e dzisiejsza modzie niemal wszystko otrzymuje od
rodziny, nic te si nie zmienia, jeli nawet zaczyna gdzie pracowa.
Podczas gdy Coffin to pisa, przywdcy amerykascy dowiedli, e opieraj si nie tylko na
rozrzewnionych wilkach morskich, ktrym do gowy przychodz rne pomysy. Nie pozostawili oni
adnej wtpliwoci co do gotowoci uycia pozostajcych do ich dyspozycji si zbrojnych, nawet w nie
sprzyjajcych warunkach. Aby w przypadku ustpienia nie utraci prestiu i by nie posdzono ich
o sabo, podjli prb narzucenia obcemu narodowi odlegemu siedem tysicy mil morskich od ich
kraju takiego rzdu i takich form spoecznych, ktrych nard ten sobie nie yczy.
Ju 7 marca 1962 r. Spiegel przedstawi nastpujc scen, ktra wydarzya si wwczas w
Wietnamie Poudniowym: Kiedy amerykaski samolot wyldowa na lotnisku w Sajgonie,
57

Tristram Coffin, Die Schildtrger der freien Welt Stuttgart 1964, s. 35-36.

blondwosa stewardessa chwycia mikrofon i powiedziaa: Wszyscy panowie, ktrzy nale do

personelu amerykaskich si zbrojnych, proszeni s o pozostanie w samolocie do czasu
zapowiedzenia ich odjazdu. Prawie aden pasaer nie podnis si wwczas z miejsca. Wkrtce
potem nadjechay samochody z amerykaskimi wojskowymi, ktrzy zaprosili owych cywilw
z samolotu - bez kontroli celnej - do zarezerwowanych dla nich hoteli. ...Z waciw ostronoci, jak
kiedy robili to onierze niemieccy Legionu Condor, ktrzy rnymi krtymi drogami znaleli si na
froncie hiszpaskiej wojny domowej, Amerykanie przeciskali si teraz rnymi sposobami na z gry
przygotowane stanowiska frontu wojny domowej Wietnamu Poudniowego. Ju nastpnego dnia po
wyldowaniu ubrani w zgniozielone mundury i stalowe hemy zostali wysani w dungl, na nie
znan im wojn z partyzantami. Tak wic pasaerowie wspomnianego samolotu naleeli do
zamaskowanej piciotysicznej armii amerykaskiej, pozostajcej pod dowdztwem generaa Paula
D. Harkinsa, ktr Ameryka utrzymywaa w Wietnamie Poudniowym.
Sze lat pniej Stany Zjednoczone miay ju w Wietnamie pmilionow armi i to bez adnych
osonek. Dzienne jej utrzymanie kosztowao 70 milionw dolarw. Nie bya ona jednak w stanie
zmieni istniejcej sytuacji.
Jedynym widocznym rezultatem obecnoci tej armii byy ogromne wyrzdzone przez ni
spustoszenia. Tysice zniszczonych osiedli, umiercenie mieszkacw tych osiedli lub wtrcenie ich
do obozw koncentracyjnych. Bomby napalmowe, chemiczne rodki trujce oraz inna nowoczesna
bro wyniszczajca ludno cywiln. W latach 1961-1964, kiedy jeszcze Ameryka nie przystpia
otwarcie do ataku na Wietnam, zgino ogem 160 tysicy osb cywilnych. Od tego czasu gwnym
instrumentem terroru stao si lotnictwo. Ono to, stosujc strategi spalonej ziemi, nawet w opiniach
zachodnich, dokonywao aktw morderstwa narodu. Za dymn zason tej morderczej wojny w czasie
drugiej wojny wietnamskiej do koca 1968 r. zgino p miliona ludzi. W tym okresie US Air Force tylko w samym Wietnamie Poudniowym, bez lotniskowcw amerykaskiej VII Floty i bombowcw
stacjonujcych w Guamie i Syjamie - silniejsze byy ni lotnictwo jakiegokolwiek innego kraju
z wyjtkiem Zwizku Radzieckiego. Dysponoway one 2200 maszynami bojowymi - samolotami
i migowcami.
Amerykask wojn powietrzn przeciwko Wietnamowi, ktrej gwne cechy chcielibymy
przedstawi, wyprzedza pewien mao znany epizod historyczny. Stany Zjednoczone ju we wczesnych
latach pidziesitych udzieliy pomocy wczesnemu mocarstwu kolonialnemu - Francji,
w usadowieniu si w Indochinach, zaopatrujc j w bro, dostarczajc rodkw transportu
i uatwiajc zaopatrzenie. Kiedy w czasie pierwszej wojny wietnamskiej po gonej klsce pod Dien
Bien Phu Francja zdawaa si wojn t przegrywa, szef sztabu amerykaskiego, admira Radford,
zaproponowa francuskiemu gwnodowodzcemu, generaowi Ely, w czasie jego wizyty w
Pentagonie w marcu 1954 r., bezporedni atak lotnictwa amerykaskiego na przeciwnika. Wedug tej
propozycji szedziesit bombowcw B-29 z bazy Clark Field na Filipinach osanianych przez 150
myliwcw amerykaskiej VII Floty miao zmiady Wietnamczykw pod Dien Bien Phu...
Superforteca B-29 - pisze w swojej relacji o upadku Dien Bien Phu w dziesi lat pniej francuski
dziennikarz Jules Roy - to oficjalny sposb wyraania si o zamierzonej akcji. Za wyraeniem tym,
ostronie maskowanym, kryo si co zupenie innego - mianowicie zamiar rzucenia bomby atomowej
nad grami Dien Bien Phu. W protokoach amerykasko-francuskiej korespondencji na ten temat
zaplanowane przestpstwo nosio zakodowan nazw operacji Vautour.
Miarodajne czynniki wojskowe Stanw Zjednoczonych oraz wczesny sekretarz stanu, Dulles,
popierali ten plan, chocia w razie jego realizacji oczekiwali silnej reakcji Chin. Take francuscy
oficerowie kolonialni liczyli si z ewentualnym chiskim odwetem wymierzonym przeciw bazom ich
korpusu ekspedycyjnego. Jednake niebezpieczestwa te nie byy tak grone jak te, ktre nas

czekay za kilka lat, gdybymy teraz nie podjli zdecydowanych krokw - Powiedzia Dulles do
czonkw Overseas Press Club(Zamorski Klub Prasowy), ktrym przedstawia pomys interwencji,
nie wspomniawszy, oczywicie, ani sowem o zamiarze uycia take broni jdrowej. Nie sprecyzowana
bliej interwencja US Air Force miaa uzyska wsparcie innych rodzajw wojsk.

4 kwietnia 1954 r. sytuacja francuskiej fortecy w dungli tak bardzo si pogorszya, e genera
Navarre wyzby si swoich wtpliwoci co do planu Vautour i da, by zrealizowa go natychmiast
i w sposb zmasowany - najwyej w cigu 8 dni. W paryskim paacu Matignon rada wojenna, pod
przewodnictwem generaa Ely, dosza do wniosku, e jedynym ratunkiem dla Dien Bien Phu mgby
by atak atomowy. Zebrani spytali o rad ambasadora Stanw Zjednoczonych w Paryu - Dillona.
W obecnoci francuskiego ministra spraw zagranicznych premier Francji Laniel prosi za

porednictwem ambasadora Dillona, by rzd amerykaski sprbowa jak najszybciej podj akcj
Vautour.
Roy kontynuuje w swym sprawozdaniu: Dillon przyrzek, e postara si moliwie natychmiast
skomunikowa z rzdem. Podkreli jednak, e - w przeciwiestwie do poprzedniego stanowiska w nowych warunkach politycznych prezydent Stanw Zjednoczonych by moe bdzie zmuszony
zabiega o zgod Kongresu. W tym samym czasie dwa lotniskowce amerykaskiej VII Floty,
wyposaone w bomby A, kryy ju w Zatoce Tonkiskiej.
Gdy w Paryu dyskutowano jeszcze nad planem uderzenia atomowego, dowdca Floty i jego sztab
oblatywali ju noc rejon Dien Bien Phu. Dziki szumowi, jaki wywoyway Dakoty, ktre
w sztucznym wietle zaopatryway na spadochronach twierdz, zajmujc niewielki ju obszar, lotw
amerykaskich maszyn odrzutowych zupenie nie syszano na ziemi. Oficerowie amerykascy mogli
wic swobodnie rozpoznawa cele i skontrolowa trasy nalotu.
Po wszystkich tych przygotowaniach nie nastpi jednak atak atomowy. Przywdcy partii w Kongresie
obawiali si nastpstw tego kroku. Plan admiraa Radforda, przewidujcy rzucenie bomby atomowej,
zaatakowanie Chin Ludowych i tym samym postawienie niektrych politykw przed faktem
dokonanym, okaza si chybiony tak jak podobna prba generaa Mac Arthura sprzed trzech lat. W
Paryu ambasador Dillon przekaza rzdowi francuskiemu odpowied z Waszyngtonu, w ktrej Dulles
donosi, e wszelkie poczynania w Indochinach o charakterze oglnym musz by przekonsultowane
i uzgodnione z Wielk Brytani, Australi, Now Zelandi, Syjamem i Filipinami.
Koci nie zostay jeszcze rzucone. Eisenhower waha si, a bawicego w Paryu w drodze do Genewy
Dullesa naciska minister spraw zagranicznych Francji Bidault: Bez akcji Vautour ostatni bastion w
Wietnamie zostanie utracony - argumentuje. Podczas kolacji w Quai dOrsay Dulles poprosi na bok
swojego brytyjskiego koleg, Edena, by go w ca spraw wtajemniczy. Eden czuje si ogromnie
zaskoczony, zaklina Dullesa, by niczego nie rozstrzygano bez zgody Churchilla. 25 kwietnia gabinet
brytyjski powzi decyzj angaowania si w sprawy Indochin dopiero wwczas, gdy Konferencja
Genewska nie przyniesie rezultatw.
Wwczas na Downing Street w Waszyngtonie zjawi si ambasador Francji, ktry usilnie nalega, by
rzd amerykaski raz jeszcze rozway przeprowadzenie interwencji. 28 kwietnia miaa by rzucona
z amerykaskiego samolotu morskiego bomba atomowa, ale tylko wwczas, jeliby nie sprzeciwia
si temu formalnie Wielka Brytania. Jednake przywdcy brytyjscy byli temu przeciwni. Ich
stanowiska nie zmieniy te zabiegi admiraa Radforda, ktry tego samego popoudnia przekaza
premierowi Churchillowi ordzie swojego prezydenta. Anglia nie zamierza marnowa korzystnych
perspektyw, jakie stwarza dla jej eksportu nowy rynek Czerwonych Chin - stwierdza si
w owiadczeniu Wielkiej Brytanii na ten temat, nie wymieniajc adnych innych powodw.
W rzeczywistoci otwartej interwencji Stanw Zjednoczonych w Indochinach, a wic i zrzuceniu
bomby atomowej, zapobiego z jednej strony solidarne stanowisko krajw socjalistycznych, a z
drugiej wzicie pod uwag przez USA sprzeciwu swych partnerw. Po upadku Dien Bien Phu
Konferencja Genewska zakoczya wojn w Wietnamie. Na podstawie ukadu Wietnam zosta na
razie podzielony, z tym e w cigu dwu lat miay si tam odby wolne wybory. Zarwno dla Wschodu,
jak i Zachodu byo jasne, e wybory przynios przyczenie Poudnia Wietnamu do Pnocy. Na
Poudniu istnieje Narodowy Front Wyzwolenia, jedyna grupa polityczna zdolna do prowadzenia
dziaalnoci. Wyraa ona interesy ruchu narodowowyzwoleczego, opierajcego si gwnie na
ludnoci wiejskiej i inteligencji z maych miast.

Wietnam Poudniowy i Pnocny moe mie po 635 zagranicznych doradcw wojskowych. Stany
Zjednoczone niezbyt respektuj te postanowienia, podobnie zreszt, jak cae porozumienie
genewskie. Rzd Diema i jego nastpcw utrzymuj one si u wadzy, wbrew woli wikszoci narodu,
ktrego znaczna cz (trzy czwarte wg danych amerykaskich) wypowiada si po stronie
powstacw. Wojna domowa przeksztaca si w wojn Stanw Zjednoczonych przeciwko narodowi
wietnamskiemu. Reim sajgoski kontroluje najwyej same miasta, utrzymuje on si tam zreszt
tylko dziki obecnoci amerykaskich oddziaw wojskowych. Dysponujc przewag swojego
potencjau technicznego, stosuj one bezlitosn taktyk wojenn, sigajc do gazu, tortur
i mordowania jecw wcznie.
W caym tym okruciestwie chodzi nie tylko o rozbicie Narodowego Frontu Wyzwolenia, lecz - jak
stwierdzaj amerykaskie kierownicze koa wojskowe - take o wyprbowanie nowych metod
likwidacji powsta narodowych w innych czciach wiata.
Rzd amerykaski usiuje przekona opini wiata, e wojna ta jest konfliktem pomidzy dwiema
czciami Wietnamu, e wynika na skutek agresji Pnocy przeciwko Poudniowi, e Amerykanie
musz broni wolnoci mieszkacw Wietnamu Poudniowego przeciw partyzantom, ktrych naley
traktowa jak przeduenie ramienia Hanoi, Pekinu lub nawet Moskwy, w Wietnamie bowiem
komunizm zaatakowa wolny wiat. Dewastacja Poudnia i bombardowanie okrelonych celw
Pnocy ma wstrzyma denia ekspansywne komunizmu w tym kraju. Mimo jednak tej zasony
dymnej, mimo uroczystych zapewnie Ameryka stracia twarz. Z caym uporem pokazuje wiatu,
czym jest imperializm. Demonstruje te drug stron nowoczesnego spoeczestwa dobrobytu.

Przygotowanie
5 sierpnia 1964 r. prezydent Stanw Zjednoczonych, usuchawszy rady Goldwatera i innych
awanturnikw, rozkaza na prb zaatakowa z powietrza Demokratyczn Republik Wietnamu.
Pretekstu do tego dostarczyy dwa incydenty w Zatoce Tonkiskiej.
W nocy z 1 na 2 sierpnia dwa okrty wojenne Wietnamu Poudniowego, pod oson dwu
amerykaskich niszczycieli, wtargny na wody zatoki. Zamierzay one przez zaatakowanie wysp
pnocnowietnamskich i niektrych punktw wybrzea odci je od rde zaopatrzenia Narodowego
Frontu Wyzwolenia. W tydzie pniej Pentagon przyzna, e niszczyciele amerykaskie nie
uszanoway wprawdzie 12 mil wd terytorialnych Wietnamu Pnocnego i bardzo uatwiy ostrzelanie
celw ldowych.
W wyniku napadu z bazy floty wojennej Phuc Loi wypyny trzy pnocnowietnamskie 75-tonowe
cigacze, ktre zaatakoway z kolei 2200-tonowy niszczyciel Maddox. Dowdca amerykaskiej VII
Floty zameldowa wwczas, e zosta zaatakowany przez jednostki podobne do cigaczy. Chocia
niszczyciele koniec kocw nie zostay uszkodzone, prezydent Johnson rozkaza siom zbrojnym na
Pacyfiku z ca moc ostrzela przeciwnika. W lutym 1968 r. Komisja senacka Fulbrighta przedstawia
w 240-stronicowym sprawozdaniu przebieg incydentw, dochodzc do wniosku, e prezydent
zareagowa wwczas pochopnie i niezupenie stosownie.
Powd do przeciwuderzenia da Amerykanom drugi z kolei incydent nocny. Tym razem cigacze na
skutek zej pogody w ogle nie zostay zauwaone, jednake wykryto je za pomoc radaru. I tym
razem nie byo adnych strat. Johnson zwoa natychmiast Krajow Rad Bezpieczestwa
i zadecydowa, eby w cigu p godziny samoloty amerykaskiej VII Floty obrzuciy bombami nie

tylko same cigacze, ale take ich bazy. Minister obrony McNamara wrci natychmiast do
Pentagonu, by przygotowa odpowiednie rozkazy, poleci take wstawi do swego subowego
gabinetu ko polowe. W tym czasie prezydent zaprosi 16 deputowanych obydwu partii do Biaego
Domu i w cigu ptorej godziny postara si uzyska poparte dla swojej decyzji take wrd opozycji.
Okoo pnocy wystpi w telewizji, aby zakomunikowa narodowi o podjtej decyzji. W tym samym
czasie 18 000 km na zachd 64 bombowce amerykaskie zbombardoway cztery porty Wietnamu
Pnocnego, a take skady paliwa. By to akt piracki, ktry zosta postanowiony zgodnie z zasadami
demokracji zachodniej.
Akcja Stanw Zjednoczonych w Wietnamie wywoaa trzy dni pniej niemal identyczne akty w innym
miejscu kuli ziemskiej. Atak Johnsona omieli mianowicie Turcj, ktra postanowia swj konflikt z
Cyprem rozstrzygn w taki sam gwatowny sposb. W dniach 8 i 9 sierpnia tureckie odrzutowce
wojskowe Sabre z t sam si, a wic 64 maszynami bombowymi, zaatakoway pnocnozachodni cz wyspy, zrzucajc tam bomby napalmowe, rakiety i ostrzeliwujc teren z broni
pokadowej. Zniszczono wiele domw mieszkalnych, jeden szpital polowy, zatopiono jedn
kanonierk. Okoo 100 osb stracio ycie. Sami take ponieli dotkliwe straty. W ruinach jednego ze
zburzonych domw znaleziono zasobnik z materiaem zapalajcym, ktry mia na sobie taki napis:
Bomb, Fire, external, 750lb type E-74. Capacity 110 Gallons. Property US Air Force...58
Po ataku lotniczym Turkw miaa nastpi inwazja. Nie doszo jednak do tego, dziki
natychmiastowej ingerencji Zwizku Radzieckiego, ktremu udao si zastopowa akcj Turkw na
drodze dyplomatycznej. Zwizek Radziecki nie grozi, ale ostrzega.
Atakiem na Wietnam Pnocny Johnson chcia take sprawdzi, jak zareaguje wiat na ten nowy
sposb uycia siy. Liczne protesty, zwaszcza ze strony krajw azjatyckich, zmusiy go do
ostroniejszego dziaania w najbliszych tygodniach. Przyrzek wycofa swoje niszczyciele z Zatoki
Tonkiskiej; potem rzeczywicie podobne incydenty nie powtrzyy si. Rozpocz si jednak okres
naruszania przestrzeni powietrznej Wietnamu Pnocnego. Na pocztku wrzenia Hanoi dwukrotnie
skadao pisemne protesty w Midzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru przeciwko amerykaskim
lotom szpiegowskim nad terytorium DRW. Jak stwierdzano w tych protestach, tylko w cigu 12
ostatnich dni sierpnia przestrze powietrzn Wietnamu naruszyo osiem grup nie rozpoznanych bliej
samolotw amerykaskich, a poza tym szereg maszyn pojedynczych.
Te loty przygotowawcze w padzierniku przybray grone rozmiary. Nie ulegao wtpliwoci, e
masowe loty robotw szpiegowskich wiadczyy o zamiarach Amerykanw rozpoczcia ofensywy
bombowej. Ju od tygodni - podawa Spiegel 2 grudnia 1964 r. - nad Wietnamem Pnocnym
i poudniow czci Chin latay cae chmary bezzaogowych samolotw typu Firebee,
wyposaonych w kamery fotograficzne i urzdzenia radarowe. Ich zadaniem byo wykrycie celw
bombowych w Wietnamie Pnocnym oraz ustalenie ruchw wojsk na poudniu Chin... Mogy one
startowa z samochodu ciarowego, po czym leciay na wysokoci ok. 15 000 m kilkaset kilometrw
w gb kraju przeciwnika i same wracay.
Ich zasig zosta znacznie zwikszony, kiedy Amerykanie zdoali usprawni technik startu. W tym
celu przebudowali oni na powietrzne lotniskowce cikie maszyny transportowe typu Hercules.
Pod ich skrzyda podwieszano parami cztery samoloty bezzaogowe, ktre startoway z lotu
w bezporedniej odlegoci od rozpoznawanego terenu.
Decyzja rozpoczcia nieregularnej wojny powietrznej przeciwko Wietnamowi Pnocnemu
projektowana od wiosny 1964 r. zostaa podjta w Waszyngtonie w kocu listopada. wczesny
58

Bomba zapalajca ...pojemno 110 galonw, wasno si powietrznych USA.

ambasador amerykaski w Sajgonie, a poprzednio szef poczonych sztabw Maxwell Taylor,

owiadczy wobec Krajowej Rady Bezpieczestwa, e tylko radykalne posunicie wojskowe moe
uratowa pozycj Ameryki w Azji Poudniowej. Jego prba wzmocnienia si oddziaw sajgoskich
przez powikszenie korpusu doradcw amerykaskich do 21 000 oraz przez udzielenie im
bezporednich wskazwek co do zasad najlepszego ataku skoczya si niepowodzeniem.
Jednostki rzdowe skonne byy do przechodzenia na stron przeciwnika, a ponadto czsto na skutek
zdrady ich ataki trafiay po prostu w prni. Tylko w padzierniku oddziay sajgoskie straciy ponad
3000 osb, tj. dwa razy tyle, co Front Wyzwolenia Wietnamu, ktrego przewaga stale rosa. Atak
partyzantw na baz lotnicz w Bien Hoa. 19 km od Sajgonu, dokonany 31 padziernika, przybra
charakter maego Pearl Harbor59. Ofiar ataku pady m.in. 23 bombowce B-57 dalekiego zasigu
(dwie trzecie samolotw tego typu, przerzuconych po incydencie w Zatoce Tonkiskiej z Filipin do
Wietnamu Poudniowego), a take samoloty rozpoznawcze latajce na duych wysokociach.
Zarzdzone przeciwuderzenie, podjte siami 7000 ludzi i 115 migowcw wojskowych (najwikszy
atak migowcw w historii), kosztowao okoo miliona dolarw. W jego wyniku ujto dwu
partyzantw, zdobyto trzy karabiny, pitnacie granatw i jeden rozbity motocykl... Gdyby Stany
Zjednoczone nie zaangaoway si w takim stopniu, sajgoski reim bardzo szybko by upad.
W porozumieniu z Pentagonem, CIA i Departamentem Stanu Taylor przedoy trzystopniowy plan
bombardowania Wietnamu Pnocnego. Przewidywa on nastpujce fazy:
1. - samoloty wojskowe, pilotowane przez lotnikw poudniowowietnamskich, zniszcz bazy
i trasy zaopatrzeniowe Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Poudniowego w
Wietnamie Pnocnym;
2. - bombowce amerykaskie zniszcz pnocnowietnamskie elektrownie, rafinerie i inne
obiekty przemysowe, aby gospodark kraju osabi w takim stopniu, jak miao to miejsce
w roku 1951 w Korei;
3. - lotnictwo amerykaskie zaatakuje Hanoi, Hajfong i gsto zaludnione rejony delty Rzeki
Czerwonej.
W ten sposb - powiedzia Taylor - rzd Pnocnego Wietnamu uwiadomiby sobie, e wicej ma do
stracenia ni do zyskania. Zarwno prezydent Johnson, jak i Krajowa Rada Bezpieczestwa, tj.
kierownicze gremium Stanw Zjednoczonych, nie odpowiedzialne przed Kongresem, wyrazio zgod
na ten plan. Tak wic plan wzmagajcego si bombardowania zosta postanowiony.
Podobnie jak w zwizku z kryzysem kubaskim, narzuca si tu pytanie, kto w rzdzie Stanw
Zjednoczonych jest formalnie uprawniony rozstrzyga o wojnie i pokoju, a kto w rzeczywistoci to
czyni. Osob, ktra w cigu czterech lat ma by ucielenieniem woli narodu, jest amerykaski
prezydent. On wic jako gowa pastwa i zarazem szef rzdu odpowiedzialny jest za polityk
zagraniczn Stanw Zjednoczonych. Chocia w praktyce nie wolno mu ani samemu jej realizowa, ani
tym bardziej samodzielnie rozstrzyga o stosowaniu w niej nowych rodkw, nie powinien wic
niczego robi bez zgody swoich doradcw, tj. czonkw Krajowej Rady Bezpieczestwa. Ma on zatem
zwizane, w pewnym sensie, skrzyda, w zasadniczych bowiem punktach dzieli wadz z Kongresem.
Skada on si ze stuosobowego Senatu, gdzie przypadaj po dwa miejsca dla kadego stanu (co dwa
lata jedna trzecia tych miejsc jest odnawiana), oraz co dwa lata wybieranej (wg systemu wikszoci)
Izby Reprezentantw o okrgej liczbie 450 deputowanych. Wierny polityczno-prawnym
postanowieniom zaoycieli Stanw Zjednoczonych, ktrych zasady uzupenione konstytucj z roku

59

Baza amerykaskiej marynarki wojennej na Hawajach, na wyspie Oahu. 7.XII.1941 r. niespodziewany atak
lotnictwa japoskiego na Pearl Harbor zapocztkowa przystpienie Japonii do wojny (przyp. tum.).

1787 obowizuj do dzi, Kongres ma niezmienne prawo do zatwierdzania ukadw

midzypastwowych, decydowania o budecie pastwa, nominacji ambasadorw, podejmowania
najistotniejszych decyzji w polityce zagranicznej, wypowiadania wojny.
Kiedy faktycznie tak byo. Prezydent Polk w czasie swojej kadencji, kiedy w latach 1846-1848 Unia
oderwaa od Meksyku znaczne tereny, mia za sob wikszo Kongresu, chocia niektrzy
deputowani, jak na przykad, Abraham Lincoln, skrytykowali w Izbie Reprezentantw t zaborcz
wojn. W roku 1870 znw prezydent Grant usiowa przeprowadzi aneksj Republiki Dominikaskiej.
Nie doszo jednak do tego, poniewa do wikszoci zabrako gosu jednego deputowanego. Kiedy
w roku 1898 wczesny prezydent Stanw Zjednoczonych McKinley postanowi odebra Hiszpanii
Kub, postara si zawczasu zapewni sobie wikszo Kongresu (zdoby 353 gosy przeciwko 41).
Przystpienie Stanw Zjednoczonych do pierwszej wojny wiatowej za prezydentury Wilsona odbyo
si jeszcze na tej samej zasadzie. Pniej ju coraz bardziej zmniejsza si wpyw na tego rodzaju
decyzje konstytucyjnych kontrolnych organw ustawodawczych oraz Senatu i Komisji Polityki
Zagranicznej obydwu Izb.
Truman rozpocz wojn koreask w roku 1950 ju bez zgody Senatu. Kiedy Eisenhower w roku
1958 wysa swoje oddziay wojskowe do Libanu, uzgodni to tylko z Krajow Rad Bezpieczestwa,
nie pytajc wtedy o zdanie Kongresu. Z kolei rezolucje Senatu, odnoszce si do Taiwanu i Bliskiego
Wschodu, day prezydentowi takie penomocnictwo in blanco, e mg on podj decyzj o wojnie. 7
sierpnia 1964 r. deputowani, po krtkiej debacie przy dwch jedynie gosach przeciwnych, podjli
decyzj o upowanieniu prezydenta Johnsona do zastosowania w Wietnamie wszelkich rodkw,
niezbdnych do skutecznego odparcia atakw wojskowych na siy zbrojne Stanw Zjednoczonych,
a tym samym do zapobieenia dalszym agresjom. Potem Stany Zjednoczone dwudziestokrotnie
zwikszyy swoje militarne zaangaowanie w Wietnamie. Zamieniy one tym samym wojn domow
tego kraju w wielk midzynarodow wojn, w ktrej gwn si walczc bya wanie
pmilionowa armia amerykaska. Dopominajc si cigle o nowe penomocnictwa w tej eskalacji,
Johnson wysuwa zawsze wobec swoich krytykw owe czeki in blanco z 7 sierpnia, przedstawiajc je
jako rzekomy dowd wszechstronnego poparcia prowadzonej przez siebie polityki, ktra notabene
od roku 1964 radykalnie si przecie zmienia.
Amerykaska polityka ulega w ogle istotnym zmianom i to nie tylko za kulisami, lecz na samej
scenie, na ktrej w penym blasku wystpuj osoby kierujce pastwem.
Problem ten przedstawia w swojej ksice60 zachodnioniemiecki publicysta Herbert von Borch. Pisze
on tak na ten temat: W kwestiach, w ktrych chodzi o ycie lub mier, wadza ustawodawcza
przyglda si temu, co robi czynniki wykonawcze jakby na p sparaliowane. Opozycja, zamy, e
byby ni Senat, nie wspdecyduje o polityce zagranicznej... Partie mog wprawdzie si zmienia, jak
miao to miejsce w roku 1952, ale odpowiednio do tego zmieniaj si osobistoci na kierowniczych
stanowiskach. Waniejszy jednak jest fakt, e osobistoci te pochodz z jednych i tych samych
krgw. Tworzenie si elity wadzy w czowce pastwowej, ktre znieksztacio poniekd proces
demokratyzacji, rozpoczo si okoo roku 1939, kiedy to rooseveltowski New Deal (nowy ad)
zapewni czynnikom rzdzcym w Waszyngtonie tak duo scentralizowanej wadzy, e koa
gospodarcze dysponujce si pienidza postanowiy nie pozostawia penej swobody czynnikom
wykonawczym. Od czasu wojny domowej wadz pastwow przekazali zawodowym politykom, ale
jednoczenie starali si nie bez powodzenia kontrolowa ich z zewntrz. Wreszcie nadszed okres
swojego rodzaju osmozy, najpierw pomidzy kierownikami ycia politycznego i gospodarczego kady z menagerw robi to przez wzgld na wasne posannictwo - w okresie drugiej wojny
60

Herbert von Borch, Amerika - Die Unfertige Gesellschaft, Hamburg 1964, s. 33.

wiatowej doszlusowali do nich wysi dowdcy wojskowi. Wejcie tej grupy do cisego krgu wadzy
jest dla Ameryki zjawiskiem zupenie nowym.
Obraz jest pospny. Pojcie najwyszych kompetencji w Waszyngtonie odnosi si do grupy okoo 50
osb, ktra obejmuje prezydenta, jego zastpc, gabinet, dyrektorw najwaniejszych urzdw,
szefw komitetu poczonych sztabw, szefw tajnej suby i sztab Biaego Domu... Wikszo osb
wywodzi si ze wiata finansowego i handlowego. Najbardziej moe wpywowi s w tej grupie radcy
prawni bankierw inwestycyjnych lub nawet moe oni sami, poniewa maj najlepsze rozeznanie
osobowe w gospodarce oraz najlepiej si orientuj w sile i wartoci przemysu. S oni gwnymi
figurami zazbiania si hierarchii politycznej, gospodarczej i militarnej. Do sfery tej nale tacy ludzie
jak: McCloy, Clay, Allan Dulles, Dillon, Dewey, Brownwell, Acheson. W grupie tej panuje zasada
klasycznej wymiennoci. Generaowie jak Clay i Mac Arthur zostaj dyrektorami firm, a generalni
dyrektorzy jak Charles Wilson i McElroy zostaj ministrami obrony, natomiast bankierzy, jak, Aldrich i
Whitney - ambasadorami... Wszyscy razem towarzysko maj wiele wsplnego - kiedy
konserwatywny tryb ycia, pokoczone uniwersytety lub akademie wojskowe, nale do tych samych
klubw, czsto s zwizani niemal dynastyczn polityk zawierania maestw pomidzy starymi,
bogatymi rodzinami, prawie aden z nich nie moe wylegitymowa si tym, e wybrany zosta przez
nard.
To przedstawienie waciwoci amerykaskiego pastwowego kapitalizmu monopolistycznego
koczy si nastpujc arabesk:
Wobec wielkiej siy, jak w Stanach uzyskay zwizki zawodowe, mona by spyta, dlaczego ich
przywdcy nie weszli do elity rzdzcej. Faktycznie nie nale oni do tej elity. Pozostaj na poziomie
rednim, to jest tam, gdzie idzie o interesy, a nie o decyzje pastwowe. I sowa pocieszenia od
Borcha:
Ich ucieczka z krgu wadzy nie musi by przecie wieczna.

Bombardowanie
Amerykaska baza lotnicza Holloway pod Pleiku, zachodnia wyyna Wietnamu Poudniowego, sobota
7 lutego 1965 r., godzina druga w nocy. Wartownik zatrzyma si. Wydaje mu si, e w kierunku
pomieszcze sypialnych amerykaskich oficerw zbliaj si jakie cienie. Chwyta pistolet maszynowy
i strzela w ciemno. Jeden z cieni oddaje strza, wartownik pada martwy na ziemi. W tym samym
momencie sze partyzanckich 81-milimetrowych modzierzy otwiera ogie. Pododdzia partyzancki
rzuci si na swoich przeladowcw, ktrzy dowodzili sajgoskimi odakami. Na owych obcych
agresorw, ktrych bomby obrciy w perzyn grskie wsie. W dziesi minut pniej buchn
pomie z omiu migowcw, ponadto jedenacie dalszych i sze samolotw rozpoznawczych
zostao rozbitych, 136 amerykaskich onierzy zabitych lub rannych. Po napadzie na Bien Hoa
i kwater amerykask w Sajgonie jest to ju trzecia klska amerykaskich doradcw.
Godzina 13.30 czasu waszyngtoskiego. Hiobowa wie dociera do prezydenta Stanw
Zjednoczonych. W zwizku z tym postanawia uczyni, co mona najlepszego. Ju przed paru
tygodniami Johnson, pod naciskiem Pentagonu, zarzdzi, aby na pnocnym wybrzeu Wietnamu
Poudniowego usytuowa lotniskowce Ranger, Hancock i Coral Sea. Pogrom pod Pleiku posuy
mu za pretekst do rozpoczcia postanowionej w padzierniku wojny powietrznej przeciwko
Wietnamowi Pnocnemu. W kwaterze gwnej admiraa Granta Sharpa, gwnodowodzcego na

Pacyfiku, obok kartoteki obiektw, ley ju plan rozmieszczenia celw rozpoznanych przez zaogowe
i bezzaogowe maszyny szpiegowskie, ktre latay nad Wietnamem Pnocnym ju od jesieni.
McNamara i Taylor naciskali, by czym prdzej rozpocz bombardowanie, ktre moe uratowa
pozycj Stanw Zjednoczonych w Poudniowej Azji.
Krtko przed godzin 20 zbiera si Krajowa Rada Bezpieczestwa. Johnson potrzebuje 75 minut, by
wyjani, e bombowcom Sharpa nie wolno bdzie dowolnie atakowa w tej niejasnej, nielegalnej
wojnie, e musi si on trzyma koncepcji eskalacji kontrolowanej. Ataki z powietrza maj si
rozpocz od poudnia Demokratycznej Republiki Wietnamu. Rejon Hanoi - Hajfong ma by
oszczdzony. Na 10 mil (16 km) przed granic chisk samoloty maj zawrci. Gwnymi celami
bombardowania s obiekty wojskowe i urzdzenia radarowe. Dopiero od marca naley przej na
niszczenie obiektw pmilitarnych (mosty, obiekty komunikacji, magazyny materiaw pdnych).
Potem nastpi bombardowanie obiektw przemysowych.
Wiadomo jednak, e przestpcz akcj nieatwo jest regulowa czy ogranicza. Ju wic pierwsze
bomby obrciy w gruzy malownicz wiosk ryback Dong-hoi wraz z jej szpitalem. Mordowanie
bezbronnej ludnoci cywilnej - obywateli pastwa, z ktrym Ameryka oficjalnie nie prowadzi wojny,
rozpoczyna si wic ju 7 lutego 1965 r. Do koca marca, podczas okoo 30 cikich nalotw, obok
biaego fosforu, na Wietnam Pnocny spado wiele tysicy ton 125-500-kilogramowych bomb
burzcych, napalmowych, zapalajcych i wizek lekkich bomb kulkowych.
Niektre wielokrotnie atakowane miejscowoci zostay zrwnane z ziemi.
Stany Zjednoczone uruchomiy swj arsena. Oprcz bombowcw B-57 i naddwikowych myliwcw
rozpoznawczych Voodoo, ktre w latach 1962-1963 latay stale na Kub, zim w 1965 roku
przeciwko DRW startuj nastpujce typy maszyn: samolot myliwski na kad pogod F-105
Thunderchief (2400 km/godz., 4,9 tony bomb), taktyczny myliwiec bombowy F-100 Super-Sabre
(1325 km/godz., 3,4 tony bomb), myliwiec przechwytujcy F-8 Crusader (1600 km/godz., 0,9 tony
bomb) oraz myliwiec szturmowy A-4 Skyhawk (1100 km/godz., 3,2 tony bomb), ktre otrzymao
lotnictwo Wietnamu Poudniowego.
Najcisze z tych maszyn mog udwign dziesi razy wicej bomb ni hitlerowskie Stukasy Ju-87
(500 kg), nawet najlejsze myliwce przenosz dwukrotnie wikszy adunek bomb ni Stukasy. Fakt,
e samoloty amerykaskie s bardzo szybkie i cikie, nie sprzyja z kolei celnoci bombardowa
celw punktowych. Stacja radarowa w Vinh Linh uznana za cakowicie zniszczon wci jeszcze
pracuje, take 180-metrowy most kolejowo-drogowy Ham Rong, na rzece Ma, 100 km na poudnie od
Hanoi, prowadzcy do 17 rwnolenika wytrzyma setki ton bomb, gdy wszystkie wsie wok niego
zamienione zostay w gruzy.
Sobota, 4 kwietnia. 60 samolotw amerykaskich znw na prno atakuje most. Wtedy wanie
dochodzi do pierwszej bitwy powietrznej z myliwcami pnocnowietnamskimi, ktr tak przedstawi
zachodnioniemiecki oficer w 16 (1965) numerze Spiegla: Kiedy sekcja samolotw F-105
Thunderchief krya beztrosko nad celem z penym poczuciem swej absolutnej przewagi
w powietrzu, nagle ukazay si na niebie cztery myliwce MiG-15 i MiG-17, weterani wojny
koreaskiej, osigajce zaledwie poow prdkoci samolotw amerykaskich... i zaatakoway
najszybsze w tym okresie myliwce bombowe z broni pokadowej i dwa z nich zestrzeliy. W rok
pniej, wok rozbitego ju czciowo, ale wci jeszcze uywanego mostu Ham Rong, leao ju 69
wrakw rnych samolotw agresora.
Dowdcy amerykascy s przeraeni - bowiem do koca marca stracili ju w Wietnamie Pnocnym
103 samoloty, do 25 z nich przyznaj si, strat samolotu ogaszaj dopiero wwczas, kiedy nie ma

ju adnej nadziei na uratowanie pilota. Pierwszy tydzie kwietnia jest dla Ameryki katastrofalny.
Kierowana radarem artyleria i myliwce DRW niszcz w tym czasie nastpne 61 samolotw.
W celu zmniejszenia wysokiego stopnia strat wasnych. Amerykanie stosuj dwie metody. Mocno
bronione cele s najpierw ostrzelane cikimi, 300-kilogramowymi rakietami typu Bullpup,
z bezpiecznej dla samolotw odlegoci, gdzie nie grozi im ju ogie obrony, tj. 14 km. Z kolei dla
ratowania zestrzelonych zag powoana zostaje specjalna grupa lotnictwa amerykaskiego (Air
Rescue Service). Ma ona ju dowiadczenie z Korei, gdzie za pomoc migowcw i drabinek
sznurowych, udao si uratowa okoo 9000 zestrzelonych lotnikw. Teraz migowce otrzymay
nowoczesny sprzt, jak na przykad tzw. podniebny hak, 175-kilogramowy pakiet, zrzucany
zestrzelonym lotnikom. Zawiera on butl stalow z helem do napeniania balonu, z ktrego zwisa
nylonowa lina dugoci 170 m; do koca liny przymocowuje si ratowany lotnik. Lin chwytaj
specjalne maszyny ratownicze, lecce z prdkoci 240 km na godzin. Ratowan osob podnosi si
w gr i wciga do samolotu.
Dla ratowania pilotw z morza z Da Nang startuj wodnopatowce Hu-16 Albatros, ktre mog
siada nawet na wzburzonym morzu. Dla zwrcenia na siebie uwagi strceni i pywajcy w swoich
ratowniczych, pneumatycznych odziach piloci, wyrzucaj rakiety dymne, wystawiaj sygnalizacyjne
tkaniny kolorowe (pomaraczowe) itd. Wyawia ich si z wody ok. 70%. Wysokie koszty akcji
ratowniczej opacaj si, kady z pilotw samolotw odrzutowych jest bardzo cenny. Jego
wyksztacenie kosztuje okoo 200 tysicy dolarw. Jak donosz korespondenci, nad meldunkami
o stratach amerykaskich w Wietnamie prezydent Johnson wylewa zy. Od 1961 r. do koca roku
1964 Stany Zjednoczone straciy w samym tylko Wietnamie Poudniowym 356 zabitych, 1545 rannych
i 29 zaginionych. Liczby te szybko rosn. Prezydent boi si o swoj popularno, myli o gosach
swoich przyszych wyborcw.
Honolulu, 20 kwietnia 1965 r. W jednym z pomieszcze kwatery gwnej admiraa Granta Sharpa,
ktry w strefie Pacyfiku wydaje rozkazy okoo 440 000 ludzi, 400 okrtom wojennym i 3500
samolotom, McNamara i ambasador, genera Taylor, badaj, wraz z dowdcami strefy, aktualn
sytuacj. Departament Stanu reasumuje: Od papiea Pawa VI przez U Thanta do premiera Indii cay
zachodni wiat wyraa swoje niezadowolenie i niepokj z powodu poczyna Stanw Zjednoczonych
w Wietnamie. We Woszech i Japonii przeciwko bombardowaniu demonstruj tysice robotnikw
i studentw. Francja uzalenia swoj wspprac w pakcie poudniowo-wschodnioazjatyckim od
doprowadzenia do neutralizacji Indochin, ktrej de Gaulle da ju od ptora roku. 17
przedstawicieli krajw neutralnych, ktrzy obraduj akurat w Belgradzie, apeluje do
odpowiedzialnych mocarstw, by konflikt wietnamski rozstrzygny drog pokojow.
Na zakoczenie Taylor podsumowa. Aktywno Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu, mimo
atakw lotniczych stale ronie. W kocu miesica w gmachu ambasady amerykaskiej w Sajgonie
zosta podoony 100-kilogramowy adunek wybuchowy, w wyniku eksplozji zgino lub odnioso rany
172 osoby, m.in. zgin take zastpca Taylora. W gwnej bazie amerykaskiej w Da Nang, ktrej
strzee 3500 ludzi, nurkowie NFW (Narodowego Frontu Wyzwolenia) wysadzili w powietrze statek
zaopatrzeniowy. Ostatnie owiadczenie Ho Chi Minha dowodzi, e dotd nie udao si jeszcze
zbombardowa go przy stole konferencyjnym. Naley albo zaostrzy wojn powietrzn, albo
skierowa regularne dywizje amerykaskie do Wietnamu Poudniowego. Porty tamtejsze zapewne
ju teraz zapchane s statkami z zaopatrzeniem.
McNamara wypowiada si jednoznacznie: nie zwraca on uwagi na wszelkie protesty i trudnoci. Jest
natomiast zdania, e z nastaniem pory deszczowej (czerwiec), kiedy to NFW przystpi do ataku, Stany
Zjednoczone powinny mie w Wietnamie Poudniowym nie 34 000, lecz 75 000 onierzy. Pnoc

naley bombardowa take z Laosu. Bazy rakiet Polaris na Oceanie Indyjskim bd rozbudowane.
Dla odstraszenia przyjaci Wietnamu Pnocnego wody oceanw od Indii do Chin bd patrolowane
przez atomowe okrty podwodne. Krc po Zatoce Tonkiskiej amerykask VII Flot wzmocni
jednostki wyposaone w bro jdrow; bd to Enterprise, Long Beach i Cambridge... Po
kadym niepowodzeniu bdzie podstawa do zastosowania nowych, jeszcze mocniejszych rodkw.
Taka jest logika eskalacji. Kto jest przekonany o swojej sile, wierzy w ni, tym bardziej jeli przebra
miar i wydaje mu si, e stale robi jeszcze za mao.

Komputery rozwizuj problemy wiata

W rzeczywistoci przywdcy amerykascy liczyli, e w miar zwikszania siy uderzenia musi nadej
ostateczne zwycistwo. Nastpi chyba moment, zastanawiaj si oni, kiedy uycie siy rzuci Wietnam
na kolana, zanim jeszcze od Stanw Zjednoczonych odwrc si ich sojusznicy i zanim wystpi
bezporednio kraje socjalistyczne. W poowie maja tajna suba amerykaska zameldowaa
o ukoczeniu na terenie Wietnamu Pnocnego budowy pierwszych trzech dostarczonych ze Zwizku
Radzieckiego wyrzutni rakietowych typu Sam-2 (ktrymi przed picioma laty zestrzelono samolot
Powersa U-2). Mimo wszystko elektronowe maszyny liczce McNamary wskazuj na celowo
zwikszenia nacisku.
Rzd Johnsona podejmuje najistotniejsze decyzje (jak wyjawi profesor William Polk ze sztabu
planowania Departamentu Stanu) na podstawie wylicze mzgw elektronowych. Wedug systemu,
opracowanego przez Rand Corporation pod ktem potrzeb Ministerstwa Wojny, problemy wiatowe
zredukuj si do swego rodzaju scenariuszy. Stawia si gwnych przeciwnikw naprzeciw siebie,
komputer karmi si odpowiednimi danymi wojskowymi i programuje si logiczne odpowiedzi na
konkretne problemy. Oprcz gwnych przeciwnikw istniej jednak pewne funkcje zakcajce ten
rachunek, jak na przykad de Gaulle lub buddyci poudniowowietnamscy.
Rachunek ten wykombinowali niektrzy doradcy Pentagonu, jak np. profesor matematyki Herman
Kahn. Wedug nich, polityka siy, konfrontacja, doprowadzi do prby si ze wiatem socjalistycznym.
Bdzie to jednoczenie posunicie jak w grze w szachy, poniewa zarwno sia nuklearna, jak
i konwencjonalna wroga jest znana w duym przyblieniu, natomiast czynniki niepewnoci, tj. morale
wojska, poziom kierowania ogniem rakietowym, s jakoby mao wane. Tak wic wszystko zaley od
odwagi prezydenta i jego zespou doradcw, od gotowoci zwikszania potencjau militarnego!
Ta metodyka planowania strategicznego zostaje zastosowana - jak wyjania Polk - w wojnie
wietnamskiej. Czy rzeczywicie tamtejsze problemy mona w ogle zaprogramowa dla
komputerw? aden mzg elektronowy, choby operowa on penymi danymi o amerykaskich
bombach atomowych, produkcji i budecie pastwa, nie potrafi sobie poradzi z pragnieniem
wolnoci narodu wietnamskiego. Warto solidarnoci midzynarodowej i zanikajce uznanie dla
Ameryki w wiecie obliczy si nie dadz.
Bezkrytyczne stosowanie mzgw elektronowych wynika z mechanicznego sposobu oceny,
z pewnego niebezpiecznego upraszczania sytuacji. Technika mzgu elektronowego pozwala stawia
pytanie, na ktre zawsze otrzyma si dane odpowiedzi. Ten automat mylenia nakrela sytuacje
uproszczone, w ktrych wszelkie elementy komplikujce, niewygodne i nie do przewidzenia, zostaj
po wikszej czci zredukowane, po prostu opuszcza si je lub zastpuje elementami bardziej
wymiernymi materialnie, jak np. finanse lub potencja wojskowy. Komputer nie zna klski,

w przypadku nie oczekiwanych wydarze wyznacza on najwyej nastpny stopie eskalacji, ktra
z kolei jest te nowym stopniem do zarabiania pienidzy.
Ameryka prowadzi materialnie najdrosz wojn w swojej historii. Wiosn 1965 r. kady dzie wojny
Wietnamskiej kosztowa 17 milionw dolarw, z czego ptora miliona dolarw stanowi czysty zysk
przemysu zbrojeniowego. Produkcja roczna migowcw, wzrosa z 1000 w roku 1962 do 4000 w
1964, potem zostaa jeszcze podwojona. Akcje producentw samolotw skacz o 47 (Bell), 55 (United
Aircraft) i 68 (Boeing) procent. McDonnel Aircraft, producent samolotu myliwsko-bombowego
Phantom II, osign wczesnym latem tego roku w cigu 100 dni wzrost kursu akcji o 90%. Akcje
przemysu zbrojeniowego wczoraj korzystne - anonsuje w tym okresie regularnie swoim czytelnikom
Wall Street Journal. Niektre akcje ulokowane w zbrojeniach osigny sw omiokrotn warto
z roku 1955. By to zoty strumie, z ktrego zyski czerpay rwnie koncerny zachodnioniemieckie.
W porwnaniu z rokiem poprzednim ich eksport stali do Stanw Zjednoczonych zwikszy si o 50%,
osigajc 4,5 miliona ton.
W poowie roku 1965 interwenci amerykascy zapobiegli klsce 560 000 armii sajgoskiej, tym
samym uniemoliwili bliskie ju zwycistwo Narodowemu Frontowi Wyzwolenia, chocia wikszych
sukcesw militarnych nie osignli. W tej sytuacji McNamara rozkaza zastosowa uderzenie
odstraszajce. W czwartek, 17 czerwca, z wyspy Guam na Pacyfiku wystartowao 30
omiosilnikowych superbombowcw B-52 do lotu nocnego na trasie 8000 km. Samoloty te wchodziy
w skad grupy lotnictwa bombowego przeznaczonej do uderze jdrowych. Chocia tym razem
transportoway jedynie konwencjonalne bomby burzce (z powodu duej odlegoci ich adunek
wynosi tylko 15 t., zamiast 36 t, ktre byy w stanie udwign) bya to jednak demonstracja wobec
DRW i Chin. Powszechnie bowiem byo wiadomo, e samoloty B-52 byy przeznaczone do
przenoszenia bomb wodorowych (H), podobnie jak przed 12 laty B-29 - do przenoszenia bomb
atomowych (A).
Kiedy lecce z prdkoci 1050 km/godz. bombowce osigny pnocno-zachodni rejon Filipin, dwie
maszyny - kada wartoci 10 milionw dolarw - zderzyy si i spady. Omiu lotnikw ponioso
mier. Trzeci z grupy bombowcw B-52 ldowa przymusowo na Okinawie, poniewa uleg awarii
zrzutnik bomb. Pozostae 27 bombowcw zrzucio swj miercionony adunek, cznie 400 ton, na
rejon dungli, obejmujcy 5 km2 na pnoc od Sajgonu. W buszu i bagnie ptonowe bomby wyryway
na 6 metrw gbokie kratery. Po bombardowaniu wyldoway tam migowce, by obliczy zabitych
partyzantw. Znalazy jednego jedynego zabitego. W dwa dni pniej teren ten przeszed znw
w rce partyzantw NFW, ktrzy szczliwie uniknli ataku... Naloty B-52 trwaj. Przy kadym
bombardowaniu pynie strumieniem krew ofiar, gwnie kobiet i dzieci.
Od lutego do 30 wrzenia 1965 r. w wyniku okoo 16 000 nalotw Amerykanie stracili nad
Wietnamem Pnocnym 653 samoloty; przyznali si do 133. Partyzanci poudniowowietnamscy
(wedug danych zachodnich) zestrzelili ponadto 300 maszyn, 157 zniszczyli na ziemi. Mimo absolutnej
przewagi Amerykanw w powietrzu w Wietnamie procent zestrzele nad DRW jest wikszy ni
w czasie drugiej wojny wiatowej. Wietnam Pnocny dysponuje 8000 nowoczesnych dzia artylerii
przeciwlotniczej. W cigu 8 miesicy wojny Wietnamczycy stali si mistrzami maskowania, gotowoci
bojowej i celnoci. W sumie, do jesieni Stany Zjednoczone straciy w Wietnamie 1100 maszyn;
praktycznie jest to wielko parku samolotowego Bundeswehry. Jednake na miejsce jednego
strconego samo-tu pojawiaj si dwa nowe. W padzierniku US Air orce dysponoway tylko w
Wietnamie Poudniowym 2200 samolotami bojowymi.

Gruba paka
Oficer startowy stojcy na pokadzie 42 000-tonowego lotniskowca Hancock zatoczy praw rk
nad gow kilka krgw, po czym zagray silniki samolotw myliwsko-bombowych. Oficer w tej
kamizelce wycign rk w kierunku startu, przy czym zgi lekko okie. F-4C Phantom zahucza
i rozpdzony za pomoc katapulty polecia po torze startowym. Zanim znikn we mgle nad
Poudniowochiskim Morzem, ju nastpne dwie maszyny uniosy si w powietrze. 45 myliwcw 4
listopada 1965 r. wzio kurs na pnocny zachd. Ich celem byy rakiety obrony przeciwlotniczej,
piercie obrony wok Hanoi, ktrego ofiar pado ju sze amerykaskich samolotw. Dowdca VII
Floty chcia teraz zniszczy okoo 30 w wikszoci jeszcze niezupenie ukoczonych stanowisk
wyrzutni rakietowych. Prezydent, ktry musi osobicie zaakceptowa kady cel w DRW, wyrazi na to
swoj zgod.
Od koca padziernika 1965 r. VII Flota, bazujca w Zatoce Tonkiskiej, z ktrej w gwnej mierze
startoway samoloty bombardowa Wietnam, liczya ju 160 okrtw. Jej trzonem byy lotniskowce z
400 samolotami i 300 migowcami. Tak wic poowa amerykaskiej floty Pacyfiku bazuje o 100 mil
od brzegw Wietnamu. Z Atlantyku cignito tu lotniskowiec Independence, z Morza Karaibskiego
okrt o napdzie atomowym Enterprise. Okoo 50 okrtw stanowi sta grup uderzeniow. Kilka
okrtw, a take lotniskowiec przeznaczony do zwalczania okrtw podwodnych, trzy krowniki
dysponujce rakietami sterowanymi i 10 fregat rwnie z rakietami sterowanymi ubezpieczay cztery
lotniskowce. Jednostk flagow by gigant Coral Sea.
Na kadym z lotniskowcw znajduje si po 65 do 90 samolotw. S to w rnej proporcji maszyny
myliwsko-bombowe, myliwskie i rozpoznawcze. Z jednego lotniskowca startuje dziennie
maksymalnie 80 samolotw. Okoo 100 samolotw dziennie, startujcych z rnych lotniskowcw,
podejmuje terrorystyczne ataki na Wietnam. Liczba startw stale ronie. Podczas gdy w lutym byo
250 startw, a w marcu 716, od kwietnia byo ich ju w cigu jednego tylko miesica okoo 2000.
Ataki przeprowadzay take samoloty startujce z Syjamu. Najskuteczniejszym instrumentem terroru
okaza si samolot przystosowany do operacji w dowolnych warunkach atmosferycznych F-105 D
Thunderchief. Moe on zabiera 127 niesterowanych lub adunek 300 kg sterowanych rakiet
powietrze-ziemia, do tego okoo p tony bomb i napalmu. W czasie niskiego lotu moe on prowadzi
ogie z pokadowego dziaka 20-milimetrowego z szecioma lufami na prowadnicy obrotowej.
Mimo wszystko, wedug opinii dowdcw amerykaskich jest on dziecinn broni uyt przeciw
soniowi. Prymitywna struktura kraju - gderaj tak wojskowi amerykascy - zmniejsza skuteczno
caej akcji. W rzeczywistoci, tak na ten temat pisze brytyjski dziennikarz James Cameron, po wizycie
w Demokratycznej Republice Wietnamu, pn jesieni 1965 r. Wedug zachodnich wyobrae,
zniszczenie jednego mostu czy drogi musi by katastrofalne w skutkach. Tutaj jest to tylko
nieprzyjemno. Ludzie albo odbudowuj zaraz zniszczony obiekt, albo korzystaj z innego mostu,
drogi.
Na Johnsona naciskano, by rozszerzy program bombardowania na skady materiaw pdnych,
elektrownie i miasta, aby w ten sposb Wietnamowi Pnocnemu poama koci (McNamara). Na
pocztku grudnia prezydent zarzdzi pierwszy atak na jedn z duych elektrowni pod Hajfongiem.
Senator Russel da zniszczenia take portu i samego miasta. Z kolei senator Stennis domaga si
uycia w Wietnamie wszelkiej broni. Jeden z kongresmenw radzi prezydentowi przez telefon:
ca t wojn przekaza w rce wojskowych. Johnson odpowiedzia wwczas dopki ja jestem
prezydentem - nie. Posugiwa si grub pak amerykaskiego imperializmu, stosujc chytre
stopniowanie, i nazywa to polityk pokoju.

Inna jest wojna na poudniu. Tam US Air Force panuj w powietrzu w sposb absolutny. Lotnictwo
przeprowadza tam rednio okoo 350 najrniejszych nalotw dziennie, podczas ktrych zrzuca co
najmniej 1000 bomb rnego kalibru. W wyniku tego burzy okoo 350 domw dziennie i obrzuca 70milimetrowymi rakietami pokadowymi niemal wszystko, co yje. Piloci amerykascy po skoczonej
subie nosz kurtki z napisem: Wiem, e pjd do nieba, suyem bowiem w piekle. Kapitan Mark
Anderson, ktry zrzuca bomby 19 maja, tj. w dzie urodzin Ho Chi Minha, namalowa na bombach
napis: Happy Birthday, Ho! (yczenia urodzinowe, Ho!).
Strategia spalonej ziemi, ktr armia amerykaska stosowaa ju w XIX wieku wobec Indian, dotyczy
przede wszystkim samego narodu (za kadego naszego onierza zabijamy dziesiciu cywilw donosi amerykaski magazyn Newsweek). Udaremnia to cakowicie osignicie tego, co Stany
chciayby przez t wojn uzyska - zdoby mianowicie poudniowych Wietnamczykw dla reimu
sajgoskiego. Daremnie wolno latajce samoloty zwiadowcze puszczaj z tamy magnetofonowej
buddyjskie pieni aobne lub nadaj dziecicy krzyk: tato, wr do domu.
Na prno Edward Landsdale, specjalny radca nowego ambasadora Stanw Zjednoczonych w
Wietnamie Poudniowym Henry Cabot Lodgea, namawia kompozytorw sajgoskich do
skomponowania nowego hymnu narodowego, poniewa stary hymn znacznie przewysza swoj
bojowoci pieni Narodowego Frontu Wyzwolenia. Nie pomogo take zrzucenie w okresie
tradycyjnego jesiennego wita dziecka nad 6 poudniowowietnamskimi miastami 10 tysicy maych
spadochronikw, do ktrych przyczepione byy; zabawki i sodycze. Szef wojny psychologicznej,
Landsdale, zrezygnowa w kocu roku ze swojego posannictwa i prowadzenia akcji pozyskiwania
ludnoci dla reimu sajgoskiego. Wyjania to nastpujco:
Nie wygra si wojny z partyzantami, dopki bdzie si rzuca na ich wsie bomby i napalm, a tym
samym obraca ludno przeciwko sobie.
Da Nang, gwna amerykaska baza lotnicza w Wietnamie Poudniowym, jest twierdz silnie
strzeon przez 3 dywizje piechoty morskiej. Pracujc przez cztery miesice w tropikalnym socu
amerykascy saperzy zbudowali 16-kilometrowy pas fortyfikacji wok bazy. Wypeniy go bunkry,
rowy, pola minowe, zasieki z drutu kolczastego, specjalny radar, granatniki i mnstwo karabinw
maszynowych. Ju 40 km przed baz patrole kr, by moliwie najwczeniej wykry zgrupowania
przeciwnika. Od strony morza bazy strzee VII Flota. Obron przed atakami lotniczymi (ktrych nie
ma) zapewnia specjalny batalion rakiet Hawk.
Piercie naszej obrony jest nie do przeamania przez Vietcong - powiedzia kiedy genera dywizji
Lewis Walt.
Ju jednak w drugiej poowie 1965 r. zosta on przecinany a trzykrotnie. Wci od nowa oddziay
partyzanckie przelizgiway si jako przez bagniste przedpole bazy. Czogali si przez tunele,
przechodzili w brd laguny, potem w wysokiej jak czowiek trawie buszu i noc spadali nagle na
ochron deszczem granatnikw, po czym docierali do stojcych samolotw. W kocu padziernika
bazy pilnowao ju 30 000 ludzi, a mimo to trzy tuziny bojownikw NFW przetransportoway przez
piercie amerykaskiej ochrony pojemniki z materiaami wybuchowymi. Zanim zaskoczone warty
zdyy zareagowa, w powietrze wyleciao ju 18 migowcw, a 22 zostay silnie uszkodzone. Straty
wyniosy okoo 20 milionw dolarw. W tym samym czasie w innej bazie lotniczej - Chu Lai - omiu
partyzantw wysadzio w powietrze pi naddwikowych myliwcw... Ponce samoloty - oto
odpowied Narodowego Frontu Wyzwolenia na akty gwatu i przemocy; reakcj na ponce samoloty
moe by jedynie bezadny ogie karabinw maszynowych.

W marcu w wyniku protestw caego wiata Amerykanie wycofali rodek bojowy, ktry wprowadzili
w Wietnamie na pocztku roku. Pentagon mwi o nim, e jest to nie trujcy, lecz jedynie dranicy
gaz, dziaajcy na nerwy. Uywanie gazw trujcych jest zakazane. Specjalna Konwencja Genewska z
1925 r. kategorycznie zabronia stosowania jakiegokolwiek gazu bojowego. Owe tabu zostao od
tamtej pory naruszone dopiero dwa razy. W roku 1936 przez Wochw w Abisynii i nieco pniej
przez Japoczykw w Chinach. Natomiast hitlerowskie Niemcy zagazoway miliony bezbronnych
winiw w Owicimiu. Uycie gazu na froncie ich zdaniem nie byo korzystne.
Inaczej do tego podeszy Stany Zjednoczone, ktre prowadzc bezlitosn wojn kolonialn, nie
musiay si niczego obawia. Na masowe protesty ze wiata McNamara odpowiedzia w marcu, e
uywa si jedynie gazu dranicego, a mianowicie: CN (zawicy), CS (zawicy, wzmocniony) i CNDM
(zawicy wywoujcy kaszel i powodujcy mdoci). Te rodzaje gazu - twierdzi dalej McNamara sprzedaa np. Wielka Brytania dla zlokalizowania masowych rozruchw do Wenezueli, na Malezj
i do poudniowej Afryki. Chemikalia bez smaku, woni i barwy, a powodujce chwilow lepot, parali
i utrat przytomnoci - nie s stosowane. Rwnie te trzy niewinne rodzaje gazw zostaj
wycofane.
W poowie 1965 r. w Wietnamie Poudniowym znalazo si ju 140 000 onierzy amerykaskich.
16 000 skoczkw spadochronowych, nalecych do 1 dywizji kawalerii powietrznej, ktrzy ostatnio
wyldowali, okryo 3000 partyzantw. Ta doborowa jednostka, dysponujca 428 migowcami i
1600 pojazdami mechanicznymi, jest oczywicie o wiele szybsza ni Armia Wyzwolecza. Kiedy
jednak po 5-godzinnej bitwie zaatakowaa kocio, okaza si on pusty. Wrg wycofa si
niepostrzeenie nie znanymi przez Amerykanw jaskiniami i tunelami. Od tego momentu Amerykanie
znw zastosowali gaz bojowy. Wkrtce potem z jednego z zagazowanych tuneli odwodowych
partyzantw wycignito piciu australijskich interwentw bez oznak ycia. Wszyscy mieli maski,
mimo to jednak zatruli si owym - jak mwi McNamara niewinnym gazem dranicym.
Z kolei Stany Zjednoczone uyy nowego gazu - tzw. ogoacajcego, aby - jak twierdzili agresorzy przerzedzi dungl. Inne rodzaje gazu trujcego niszczyy drzewa i zbiory, zabijay ycie w wodzie,
inwentarz domowy, zniszczyy cakowicie 600 000 hektarw pl uprawnych na terenach
wyzwolonych.
Zniszczenie zbiorw ryu - jak podkrela 21 grudni 1965 r. New York Times - jest jedn
z najsilniejszych broni przeciw partyzantom. Ptora roku pniej, amerykaski profesor biochemii
Neiland z Uniwersytetu Kalifornijskiego, stwierdzi wobec Sztokholmskiego Trybunau do karania
przestpcw wojennych, e Stany uyy w Wietnamie bakteriologiczno-chemicznego preparatu pod
nazw CBU. Bro ta zabija wszelkie ycie organiczne. Ziemi czyni na 30 lat zupenie bezpodn. Ataki
gazowe trwaj. 18 sierpnia 1967 r. niedaleko linii demarkacyjnej migowce amerykaskie uyy gazu
wywoujcego mdoci.

Szpiegostwo lotnicze niezbdne

7 grudnia 1965 r. na rancho Johnsona w Texasie zebra si zesp najbliszych doradcw prezydenta.
Rusk i Bundy proponuj wstrzyma na pewien okres bombardowanie Demokratycznej Republiki
Wietnamu. Jest to zwizane z dyplomatyczn ofensyw pokoju. Pragn usprawiedliwi wobec
wiata wojn Stanw Zjednoczonych w Wietnamie. Johnson pyta szefa Komitetu Poczonych
Sztabw Earle Wheelera, czy czasowe przerwanie bombardowania nie pogorszy sytuacji militarnej

Stanw w Wietnamie. Genera odpowiada: Nie, sir - zakadamy, e wywiad lotniczy nie przerwie
dziaalnoci.
Szpiegostwo lotnicze ley u podstaw wojny Stanw. Dzie i noc kry 200 maszyn nad obu czciami
Wietnamu. Do lotw szpiegowskich nad Pnoc posyane s, oprcz samolotw stacjonujcych
normalnie na lotniskowcach VII Floty, take samoloty typu RB-66, przystosowane do zada
rozpoznawczych. Oprcz typowego wyposaenia samoloty te miay pod spodem kaduba potn,
elektronow lamp byskow, o sile 4,5 miliona wiec. Dziki niej zaoga moga wykonywa zdjcia
w nocy. Laboranci w centrum oceny zdj, w Tan Son Nhut pod Sajgonem za szczelnie zamknitymi
stalowymi drzwiami laboratorium wywoywali miesicznie okoo 80 km filmu.
Charlie - powiedzia kapitan John Irving - ci... (i tu uy mocnego amerykaskiego okrelenia na
onierzy NFW) doskonale si maskuj. W sytuacji mona si zaledwie zorientowa, porwnujc
zdjcia wykonane w rnych okresach. Na przykad na zdjciu widzisz, e droga urywa si nad rzek.
Prom zniszczylimy. Wiemy jednak, e jest drugi, ale go nigdzie nie wida. Jednoczenie po
dokadnym przestudiowaniu zdj stwierdzilimy na brzegu obecno buszu, ktrego jeszcze tydzie
temu nie byo... A przecie busze tak szybko nie rosn.
W poudniowym Wietnamie lataj pojedynczo samoloty typu O-1E Bird Dog, osigajce prdko
tylko 165 km/godz. Lataj one w gb kraju nad buszem i wioskami. Kady ze 100 obserwatorw
lotniczych ma wyznaczony teren obserwacji. Jeli ktry z nich dostrzega jaki ruch, oznacza ten
punkt granatem dymnym i przez radio da ostrzau artyleryjskiego tego miejsca albo wysania
myliwcw bombardujcych. Jednym ze znanych zwiadowcw lotniczych jest kapitan Willy Wilson,
ktry, przy najwikszym nawet upale, nosi biay szal, monokl i cygarniczk z koci soniowej. Ma
zwyczaj zapisywa na frontowej szybie samolotu grubym owkiem godziny zrzucenia bomb i inne
dane, ktre potem wykorzystuje do dziennych sprawozda, kierowanych do Kwatery Gwnej.
Akcj niszczenia Wietnamu Poudniowego kieruje wanie kwatera w Tan Son Nhut, ktrej podlega
take lotnisko cywilne w Sajgonie. Za pasaerskimi Caravellami i Boeingami-727 stoj setki
samolotw wojskowych, a wic: myliwce, z zakopconymi od broni pokadowej kadubami,
czterosilnikowe odrzutowce transportowe, maszyny szpiegowskie U-2 oraz cikie samoloty
Constellation z tajnym wyposaeniem elektronicznym dla zakcenia pracy radiolokatorw DRW.
Lotniska tego strzee 15 000 ludzi. Na jego kocu znajduje si hala, speniajca rol kostnicy.
W ogromnej niebieskiej chodni przechowuje si do czasu wysania do kraju ciaa polegych tu
lotnikw. Nieco dalej od lotniska stoi willa premiera Ky, ktrego lotnictwo ma tu rwnie swoj
kwater gwn.
Na gwnym stanowisku dowodzenia si amerykaskich w Wietnamie pracuje mzg lotnictwa
taktycznego. Stanowisko znajduje si w sali, noszcej charakter audytorium. Amerykascy oficerowie
lotnictwa siedz przed ogromn szklan cian, na ktrej oznaczone s cele dla poszczeglnych
jednostek i pozycje samolotw w powietrzu. Tu nie Johnson, lecz (formalnie) poudniowowietnamski
pukownik decyduje, ktre cele powinny by zniszczone. Dowdcy czterech poudniowowietnamskich
okrgw wojskowych oraz 44 komendantw terenowych maj prawo w cigu 5 minut zgosi w tej
sprawie swoje weto. Gdy minie ten czas, bombowce odrzutowe przystpuj do ataku. Mimo
zachowania tych rodkw ostronoci, niemal stale zrzucaj one bomby na wasne wsie, na
oddziay Ky, a rwnie na oddziay amerykaskie.
W rod, 13 kwietnia 1966 r., krtko po pnocy marszaek lotnictwa Ky zerwa si nagle przeraony
ze snu. Sycha byo strzelanin i gone detonacje. Czyby buddyci uderzyli? Marionetkowy premier
wybiega czym prdzej wraz z on i dziemi i wszyscy siadaj do - stojcego stale w pogotowiu w jego
ogrodzie - migowca, typu Alouette. To akcja Frontu Wyzwolenia Narodowego, ktra nie jest

jednak wymierzona przeciwko Ky. W cigu 15 minut pomidzy samolotami bojowymi eksplodoway
granaty. Wybuchy take w skadach z materiaami pdnymi, w magazynach amunicji i kwaterach.
W wyniku akcji zniszczone zostay 33 samoloty, a 27 uszkodzono. Siedmiu onierzy amerykaskich
tego ranka zgino, 141 byo rannych. 30 onierzy NFW ostrzelao z modzierzy lotnisko, z oddalonej
o 3 km wsi Phu Tho, ktr pokazywano wiceprezydentowi Humphreyowi, jako przykad klasycznie
spacyfikowanej wsi.
Lotnictwo amerykaskie dziennie zrzucao na obie czci Wietnamu rednio wicej bomb ni Francuzi
podczas dwumiesicznych walk o twierdz Dien Bien Phu. W jednym tylko roku amerykascy
interwenci - jak sami podaj - zuyli miliard naboi maokalibrowych, 89 milionw naboi lotniczej broni
pokadowej, 27 milionw granatw, 5 milionw rakiet i 2 miliony bomb. Stanowi to ogem jedn
czwart tonau bomb, ktre w czasie drugiej wojny wiatowej spady na Europ. Chocia wiele
unieruchomionych przed laty fabryk zbrojeniowych znw podjo produkcj, Ameryka nie pokrywa
sama wci rosncego zapotrzebowania na bro i amunicj. Waszyngton prosi swoich partnerw
NATO przede wszystkim o amunicj.
Co trzydziesta bomba, eksplodujca w Wietnamie, pochodzi z Niemiec zachodnich.
Warto moe przytoczy tu interesujce porwnanie. W roku 1965 w Wietnamie ponioso mier lub
odnioso rany 19 200 obywateli amerykaskich. Byo to i tak mniej, ni zgino na drogach
amerykaskich (w 1965 r. - 50 000 zabitych). W grudniu tego roku, Po raz pierwszy w wojnie
wietnamskiej zgino wicej Amerykanw ni onierzy Ky. Rwno 60 000 jego ludzi przeszo na
stron NFW (w roku 1964 - 9049), ponadto 53 000 zdezerterowao. Od listopada do momentu
przerwania bombardowa w grudniu 1965 r. Amerykanie dokonali 18 600 nalotw na sam tylko
Demokratyczn Republik Wietnamu. Stracili w tym okresie 860 samolotw. Na Wietnam
Poudniowy odbyo si a 99 000 nalotw. Oglne straty maszyn amerykaskich, w powietrzu i na
ldzie, wyniosy 1337 samolotw i migowcw. Jak poda w kocu roku amerykaski tygodnik
Newsweek - zabicie jednego onierza NFW kosztowao wtedy Stany Zjednoczone okoo 375 000
dolarw. Cena ta stale bdzie rosa i ostatecznie nie da si obliczy tylko w dolarach.

Pochmurny ranek
W wigili Boego Narodzenia 1965 r., po trzecim ataku lotniczym na elektrowni na pnoc od
Hajfongu, VII Flota przerwaa nagle bombardowanie Demokratycznej Republiki Wietnamu. Johnson
wysa szeciu specjalnych swoich penomocnikw na cztery kontynenty, w sumie do 40 krajw, by
wykaza tym swoj gotowo do rokowa. Jego emisariusze odwiedzili de Gaullea i papiea,
konferowali w Belgradzie i w ambasadzie chiskiej w Warszawie - nie rozmawiali tylko z Narodowym
Frontem Wyzwolenia ani z Hanoi. 13 stycznia 1966 r., po dwu tygodniach ofensywy pokoju,
w swym tradycyjnym ordziu o stanie pastwa Johnson zakomunikowa Kongresowi, e wydatki na
cele wojskowe zostaj w roku 1966/67 podniesione do sumy 58,3 miliarda dolarw, ponadto e ta
brutalna i gorzka wojna bdzie kontynuowana. Pozostaniemy w Wietnamie - woa do 535
milczcych i niemal nie bijcych mu brawa senatorw i deputowanych...
29 stycznia hamburski Die Welt wyjawi, e Johnson by ju od dawna zdecydowany na rozpoczcie
bombardowa w Wietnamie. Jeszcze nigdy tak jawnie i zuchwale polityka nie suya sprawom
reklamy... Prezydent jest swoim wasnym szefem reklamy.

W dwa dni pniej, w poniedziaek 31 stycznia, z lotniskowcw Kitty Hawk i Ranger - znw
wystartoway samoloty myliwsko-bombowe do operacji nad Morzem Poudniowochiskim.
Trzydziestego sidmego dnia przerwy w bombardowaniu Johnson ustali w Biaym Domu osobicie,
co tym razem powinno by zniszczone. Kadego wieczoru kaza sobie przedstawia list celw DRW
na dzie nastpny. Jak stwierdza korespondent BBC - Cock, sprawdza on szczegowo kady obiekt,
skrela wszystko, co mogo przynie straty wrd cywilnej ludnoci.
Ale mosty, promy i porty s dla pilotw niewidoczne. Musz wic zrzuci swj miercionony adunek
na lepo - cele s zakryte gst powok chmur, ktre przypdzi z pnocy monsun. Posugiwali si
jedynie radarem, nie byli wic w stanie ani dokadnie celowa, ani prawidowo jeden drugiego
osania. W tej sytuacji niektrzy sami sobie wybierali cele. Ich zadanie brzmiao: Dowolne
polowanie na cenne obiekty. Znad powoki chmur rzucali si na jadce pocigi, ostrzeliwali szkoy,
ktre brali za koszary wojskowe, poniewa zbudowane byy z kamienia, a take bombardowali
niewojskowe i nie bronione urzdzenia i obiekty.
Po nalocie nie wrciy do bazy 3 samoloty. Artyleria DRW wprawdzie rwnie strzela bez widocznoci
celu, ma jednak nowoczesne dziaa, sterowane radarem. Wedug fachowcw amerykaskich DRW
dysponowaa ju, zamiast 30 jak w pocztku wojny, dostarczonymi z ZSRR, 60 wyrzutniami
rakietowymi. 500 zniszczonych mostw - tak wykazay analizy zdj lotniczych - w krtkim czasie
odbudowano. Byway dni, e amerykaskie samoloty rozpoznawcze stwierdzay a 200 rnych
samochodw ciarowych jadcych wyreperowanymi drogami na poudnie... Nigdy tak wielkie
mocarstwo nie prowadzio tak daremnej wojny.
Nazajutrz rano Johnson ju przed godzin szst siedzi w skrzanym fotelu swojego owalnego
gabinetu. Nie moe prawie zupenie spa. Mali ludzie w czarnych pidamach - jak nazywa on
partyzantw NFW, wypeniaj jego niespokojne sny. Wydaj si zdolni do zadania Stanom
Zjednoczonym pierwszej w ich historii klski... Prezydent zna dokadnie codzienn list ofiar
obywateli amerykaskich w Wietnamie. Co wieczr przekazuj mu j teleksem wprost do pokoju.
Ostatnie nazwiska czyta ju jak przez mg, zy cisn mu si do oczu. zy nad bezsilnoci mocarstwa,
jakim s przecie Stany Zjednoczone. Zgodnie ze zwyczajem kae si poczy telefonicznie
z rodzinami ostatnich trzech zestrzelonych zag, by pomwi z nimi i wyrazi im swoje osobiste
wspczucie. Ten m stanu z Texasu, ktry swego czasu obieca krajowi wielkie interesy, widzi
teraz, e owe wizje dobrobytu topi si w bocie wietnamskich dungli. Na jego pooranej twarzy
wida bezradno, zwaszcza gdy myli o dalszym cigu wojny i padziernikowych wyborach do
Kongresu. Jedno jest jednak pewne - zawsze bdzie on najlepszym szefem autoreklamy.
Gmach Senatu w Waszyngtonie, pokj 318, pitek, 18 lutego 1966 r. Toczy si debata Senackiej
Komisji Spraw Zagranicznych, powicona problemowi wietnamskiemu. Rozpoczta ju w roku
ubiegym na uniwersytetach amerykaskich i rozpalona potem wrd spoeczestwa, teraz osigna
swj kulminacyjny moment. W tej marmurowej sali z korynckimi kolumnami, z pozacanymi
yrandolami i czerwonymi, pluszowymi kotarami kiedy McCarthy, wielki inkwizytor Stanw
Zjednoczonych, przesuchiwa naukowcw i artystw, posdzonych o sympatie dla komunistw. Dzi
przewodniczcy Komisji Fulbright zadaje pytania zwolennikom i przeciwnikom brudnej wojny.
Przysuchuje si temu 30 milionw osb. Od czasu telewizyjnego pojedynku: Kennedy - Nixon
w okresie walki przedwyborczej w roku 1960 adne z wydarze politycznych nie wzbudzao takiego
zainteresowania wrd widzw, jak wanie ta transmisja. Przed ekranem siedzi take Johnson. Po
ostatniej ankiecie na ten temat jego wikszo, popierajca t wojn, wynosia ju tylko 59%Sama elita wadzy nie zajmuje ju jednakowego stanowiska w sprawie wojny wietnamskiej. Rozam,
podobnie jak w czasie kryzysu kubaskiego, zarysowa si w obydwu partiach. Zarwno zwolennicy

twardego kursu (jastrzbie), jak i agodnego (gobie) podzielili si wewntrz wasnej grupy na
radykalniejszych i bardziej umiarkowanych. Midzy innymi bardzo ostro sprzeciwili si zamiarowi
wznowienia bombardowania DRW dwaj partyjni przyjaciele Johnsona, demokratyczni senatorzy
Fulbright i Morse. Z nimi wanie znany publicysta Walter Lippmann da moliwie najszybszego
wycofania si Amerykanw z Wietnamu.
Umiarkowane gobie, jak np. Kennan i Gavin, nawoyway do kompromisu. Ich zdaniem, eskalacj
naley zakoczy, lecz jednoczenie zapewni Stanom enklawy militarne na wybrzeu Wietnamu
Poudniowego. Umiarkowane jastrzbie - jak McNamara i Rusk - chciay znw ograniczy wojn
ldow do Poudnia; byy jednak zdania, e naley j wszelkimi rodkami wygra, a do tego czasu bez
adnych ogranicze bombardowa Demokratyczn Republik Wietnamu. (Aby tu jak w Korei, wojn
wygra - owiadczy jeden z pukownikw ze sztabu Westmorelanda - potrzebowalimy 22 dywizje,
obok wic naszej armii jeszcze poowy Bundeswehry.) Grupa radykalnych jastrzbi - wysi
wojskowi, ktrej przewodzi byy minister Lotnictwa Wojskowego Symington - jest nawet gotowa
napa formalnie na DRW wraz z uyciem broni atomowej, w przypadku, gdyby na pomoc
Wietnamowi przyszy Chiny. Johnson lawiruje pomidzy obu umiarkowanymi skrzydami.
Kulminacyjnym punktem pojedynku w waszyngtoskim Kapitolu byo wystpienie Deana Ruska.
Sekretarz Stanu, ktrego bezwzgldno i surowo day si pozna dopiero po mierci Kennedyego,
nosi ciemnogranatowy garnitur. Pali papierosy jeden po drugim. Nie wierz, by wiat si zawali,
jeli pjdziemy na kompromis - przeciwstawi mu swoje racje przewodniczcy Fulbright. - Moemy
przecie postara si przekona drug stron, e zaakceptujemy wyniki wyborw w Wietnamie.
Rusk: Z tego, co Pan powiedzia, wynika, e powinnimy zrezygnowa z naszych wysikw w
Wietnamie.
Fulbright: Nie! Zachcam tylko do odbycia konferencji, ale od razu chc podkreli, e moim
zdaniem nie dojdzie do takiej konferencji, jeli nie zaproponujemy, eby w planowanych wyborach
wzi udzia take Front Wyzwolenia. Ostatecznie Wietnam jest ich krajem, a nie naszym. Z ich punktu
widzenia my jestemy najedcami i reprezentujemy stary, zachodni imperializm. Ostatecznie inne
kraje te miewaj wojny domowe, my rwnie j mielimy. I mnie, i innych niepokoi fakt, e
dotychczasowa taktyka... bardzo atwo moe wywoa wojn wiatow.
Rusk: Nikt z nas nie chce, eby do tego doszo. Nie byoby adnej wielkiej debaty na temat
kompromisu, gdyby udao nam si nakoni drug stron do rozmw.
Fulbright: Myl, e widocznie popeniamy jakie bdy i e jest co nie w porzdku z naszymi
dyplomatami.
Rusk: A czy nie jest moliwe, panie senatorze, e i z innymi jest co nie w porzdku?
Fulbright: Tak. Odnosi si to do wielu. S wrd nich prymitywni, trudni, biedni ludzie, ktrzy walcz
od dwudziestu lat. Nawet nie rozumiem, jak oni to wytrzymuj, ale przecie czyni to.
Kamera przenosi si z kolei na eks-ambasadora, generaa Taylora. Senator Morse zwraca si do
niego: Wedug mnie nie upynie wiele czasu, gdy nard amerykaski odetnie si od wszelkiej wojny
w Poudniowo-wschodniej Azji.
Taylor: S to, oczywicie, dobre wiadomoci dla Hanoi.
Morse: Znam kalumnie, ktrymi wojskowi obrzucaj wszystkich, ktrzy omielaj si mie inne
zdanie ni oni sami... Stwierdzam tylko, e przez t wojn prezydent straci gosy milionw
Amerykanw.

Na ekranie pojawia si Johnson, ktry liczy swj wiek nie wedug lat, lecz wedug wyborw. W czasie
wojny koreaskiej republikaski kandydat na prezydenta Eisenhower wyposzy demokratw z
Biaego Domu hasem pokojowym Odelijcie modzie do domu. Jesieni 1968 r. nie powinno si to
powtrzy. Do tego czasu z Wietnamem trzeba skoczy, tak czy tak... Tego samego dnia jego
myliwce bombardujce zburzyy 100 nowo zbudowanych szk w DRW. W wyniku nalotw zgino
57 uczniw i 8 nauczycieli.

Ucieczka do przodu
VII Flota podwoia ilo nalotw. Na Hanoi zwalia si nawaa ognia. Nad miastem latay stale
samoloty rozpoznawcze. 4 marca 1966 r. po raz pierwszy w cigu 2 minut zaatakowano tereny
pooone nad granic chisk. Zbombardowano lini kolejow do Hanoi. W tym samym czasie
w prowincji Quang Binh spono przedszkole. Zgino 10 dzieci i 2 osoby dorose, wiele innych
zostao rannych. Wedug urzdowych danych amerykaskich w marcu 1966 r., na Wietnam
Poudniowy i Pnocny, spado okoo 50 000 ton bomb. W wojnie koreaskiej lotnictwo amerykaskie
rzucao rednio 17 500 ton bomb. W czasie drugiej wojny wiatowej na ca Europ spado
48 000 ton bomb.
miercionony adunek miesiczny w Wietnamie odpowiada takiemu adunkowi zrzuconemu na
Niemcy w okresie od stycznia do grudnia 1942 r. (53 755 ton). Stanowio to dwie trzecie tego, co
faszystowska Luftwaffe zrzucia na Angli - wliczajc pociski V - w cigu caej drugiej wojny
wiatowej (74 112 t). 21 kwietnia McNamara owiadczy przed komisj Fulbrighta, e w cigu roku
1966 na Wietnam ma si ogem zrzuci 638 000 ton bomb. Bdzie to stanowi 40 procent oglnej
masy bomb zrzuconych przez Ameryk w czasie caej drugiej wojny wiatowej w Europie.
W Sajgonie, Da Nang i Hue demonstruj buddyci. Ruch ludowy zacz zagraa reimowi Ky.
Waszyngton postanowi zaguszy ten chaos polityczny na Poudniu cigym bombardowaniem
Pnocy. Drogi wok Hanoi stale byy niszczone. W czasie nalotu na sanatorium dla trdowatych koo
Quinh Lap zgino 60 pacjentw. 15 kwietnia po raz pierwszy w nalocie na DRW wziy udzia
bombowce dalekiego zasigu typu B-52. Obrzuciy one przecz Mu Gia, na poudnie od Hanoi, 635
tonami materiau wybuchowego. 27 kwietnia nalot zosta powtrzony. W dwa dni pniej nad
prowincj Bac Thai strcony zosta tysiczny samolot amerykaski (trzechsetny samolot strcono 27
maja 1965 r. i szesetny - 24 wrzenia 1965 r.). Przecitna cena jednego samolotu - 1,5 miliona
dolarw... Dzie wojny w Indochinach kosztowa Francuzw milion dolarw, Ameryka wydaje
obecnie na ten sam cel ju 70 milionw dolarw dziennie.
W czasie trwania wojny umacniaa si te stale obrona. Ataki na stanowiska artylerii przeciwlotniczej
przewanie nie przynosiy wikszego efektu. Czsto skoncentrowany ogie zmusza agresorw do
zaniechania kierowania lotem rakiet powietrze - ziemia (Bullpup), ktrych kurs po odpaleniu musia
by normalnie korygowany przez pilota. Wedug wylicze wywiadu amerykaskiego w maju 1966 r.
DRW dysponowaa ju 91 wyrzutniami rakietowymi i 40 myliwcami przechwytujcymi typu MiG-21.
Doszo wreszcie do walki powietrznej z MiG-ami, ktre uyy rakiet powietrze - powietrze. Po
wymianie ognia w dniu 11 maja, 80 km od granicy chiskiej, napastnicy zawrcili i umknli.
Nastpnego dnia 5 myliwcw Phantom, ktre znalazy si po drugiej stronie granicy (260 km na
pnocny zachd od Hanoi), zestrzelio chiski myliwiec MiG-17 i umkno.

Na temat tych walk w powietrzu Gwna Kwatera lotnictwa amerykaskiego pod Sajgonem milczy zaostrzono ostatnio cenzur prasow. US Air Force wszelkie przyczyny zestrzelenia nad Wietnamem
Pnocnym traktuj jako tajemnic wojskow - donosi agencja UPI w dniu 25 kwietnia. Wszelkie
straty przypisuje si hurtem nieprzyjacielskiemu ogniowi, nie wspominajc o wietnamskich
myliwcach czy rakietach obrony przeciwlotniczej. Szef Biura Informacji Pentagonu Arthur Sylvester
owiadczy korespondentom amerykaskim w Sajgonie: Panowie maj patriotyczny obowizek
przekazywania tylko takich informacji, ktre dobrze wiadcz o Stanach Zjednoczonych. Wwczas
sprawozdawca telewizji Morley Safer zapyta: Czy Pan nas, dziennikarzy, traktuje jako pomocnikw
rzdu, Sir? Oczywicie - odpowiedzia Sylvester i wrd wzmagajcego si tumultu doda gono:
Jeli Panowie sdzicie, e jakikolwiek urzdnik amerykaski mwi wam prawd, to jestecie gupi.
Syszelicie? Gupi!... - krzycza. - Nie musz w ogle z wami rozmawia. Wiem, jak sobie z wami
poradzi, potrafi to zrobi przez waszych redaktorw naczelnych i wydawcw.
Liczba nalotw, w stosunku do roku poprzedniego, zwikszya si czterokrotnie. Od lutego do
czerwca 1966 r. agresorzy dokonali a 30 000 nalotw na DRW (od lutego do grudnia 1965 r. 18 600). Wedug rde amerykaskich, w wyniku tych nalotw zniszczono 1100 mostw, 1500
samochodw ciarowych, tysice odzi, uniemoliwiono komunikacj na ok. 2000 drg oraz
przerwano w ok. 200 punktach komunikacj kolejow. Mimo wszystko transport DRW nie zosta
zniszczony. Wyrzdzone w cigu dnia szkody noc usuwao 250 tysicy ludzi. O materia do
odbudowy staray si kobiety, a take mczyni, przewoc wszystko co potrzebne rowerami lub na
nosikach bambusowych.
Jakie perspektywy walki moe mie nard - zapytuje (jak donosi wiedeski Volksstimme z 15 lipca
1966 r.) Wilfred G. Burchett - po 15 miesicach terroru bombowego, skoro drogi, linie kolejowe,
elektrownie i najwaniejsze obiekty przemysowe zalene s od aski bombowcw militarnego
kolosa?
Nasz rzd zdecydowa, e podczas wojny najwaniejszy jest transport i sie komunikacyjna odpowiedzia na pytania Burchetta Doan Trong Truyen z Pastwowej Komisji Planowania DRW. Wrg niszczy, my odbudowujemy... Po pocztkowym regresie transport jest bardziej oywiony ni
kiedykolwiek przedtem w DRW. Nawet na najbardziej bombardowanej trasie nr 1 pomidzy Hanoi i
17 rwnolenikiem nie jest inaczej. Na jeden tylko may odcinek drogi kolejowej, biegncej wzdu
wybrzea - cign dalej Truyen - Amerykanie zrzucili ju wicej ni 2000 ton bomb. Mae mostki na
tej trasie byy ju atakowane po 20 i wicej razy, ale zarwno drogi, jak i kolej funkcjonuj na tym
odcinku jak dawniej.
Trzeba te pamita, e bomby nie s w stanie zniszczy caej sieci drg w danym rejonie. Nie mog
te one wstrzyma budowy nowych drg wiodcych do ewakuowanych w maju 1966 r. zakadw
przemysowych. Zakady te rozwijaj swoj produkcj w jaskiniach i tunelach, a take w dungli pod
bambusow oson. Czy rozrzucona po caym kraju gospodarka moe funkcjonowa? - zapyta
nastpnie Burchett. Przecie funkcjonuje - brzmiaa odpowied. - Kady region musi mie zarwno
przemys, jak i rolnictwo. Musi by moliwie najbardziej samowystarczalny. Naturalnie, nie mona tu
kierowa si kosztami. Nasza gwna maksyma brzmi: - Wszystko dla zwycistwa! Musimy by nawet
przygotowani na to, ze pewnego dnia Amerykanie mog skierowa swoje jednostki na nasze
terytorium... Jestemy wdziczni naszym przyjacioom za pomoc, potrzebujemy tej pomocy,
niezalenie jednak od niej musimy dla zwycistwa robi wszystko, co w naszej mocy.
Pomoc t DRW otrzymuje waciwie stale. Jak podaj zachodnie rda, Zwizek Radziecki udzieli ju
DRW od pocztku bombardowania kraju pomocy gospodarczej wartoci 3,5 miliarda rubli. Po
konferencji pastw Ukadu Warszawskiego w Bukareszcie i po pierwszych atakach lotniczych na

Hanoi i Hajfong (29 czerwca) do DRW kieruje si wicej i nowoczeniejsze rodki obronne, ni
dotychczas. 15 lipca nad Hanoi zestrzelono ju 1200 samolot amerykaski. Dzie pniej wietnamski
pilot Phan Van Tue zestrzeli na swoim myliwcu MiG dwa samoloty agresora.
Poniewa nad miejscowociami i obiektami mocno chronionymi straty w samolotach stale rosn,
radykalne jastrzbie w onie Pentagonu proponuj, aby zaprzesta bezporedniego
bombardowania obiektw przez samoloty, lecz atakowa je z morza, rakietami. Jak 22 lipca donosi
korespondent wgierski w Hanoi, jest ju regu, e wszystkie zbliajce si do miasta samoloty
zostaj ju 60 km przed miastem przechwytywane przez wietnamskie myliwce odrzutowe
i zmuszane do walki.
W ostatnim tygodniu lipca do Hajfongu przybyo siedem radzieckich statkw. Nad Czerwon Rzek
ronie w gr las luf. Jak donosi Newsweek, piloci amerykascy natrafiaj tu czsto na mur
z oowiu. W miejsce oficjalnego okrelenia stopnia obrony przeciwlotniczej, nazywanego: lekka,
rednia i silna, lotnicy uywaj wasnego okrelenia, a mianowicie: cika; nie do zniesienia tylko std wia. 28 lipca, na pnocny wschd od Hanoi zosta strcony 1300 samolot amerykaski.
Trzy dni pniej McNamara relacjonowa senackiej Komisji Uchwa, e w biecym proczu Stany
Zjednoczone straciy w Wietnamie dalszych 580 maszyn, oglnej wartoci 1,2 miliarda dolarw.
Ocena ta jednak jest zbyt rowa. 7 sierpnia 1966 r. lotnictwo amerykaskie traci a 7 samolotw.
Jest to najwiksza dzienna strata od pocztku bombardowania trwajcego ju dwa lata. Agresorzy
trac miesicznie rednio 105 maszyn, w ostatnim miesicu straty te wyniosy 88 samolotw.
Wikszo pilotw zestrzelonych od pocztku roku maszyn dostaa si do niewoli. Bombowce
morskie od czasu do czasu przerywaj akcj, by potem zastosowa nowe metody bombardowania.

Phantomy pomidzy MIG-ami i SAM-ami

Jak ocenia amerykaski gwnodowodzcy w Sajgonie na pocztku 1965 r., w cigu roku w
Wietnamie Poudniowym zostanie osignite zwycistwo gwnie dlatego, e do tego czasu w wyniku
bombardowania zostanie zamana Pnoc. Druga cz powyszego sformuowania - notabene
cakowicie faszywego - opieraa si na bdnym zaoeniu, e DRW ma bardzo sab obron
przeciwlotnicz. Brak wyszkolonego personelu technicznego, sabe dowiadczenie w prowadzeniu
wojny, przestarzaa bro oraz krtkie trasy nalotw, a dugie granice i niedostateczna elektryfikacja
kraju - wszystko to znacznie uatwiao agresorowi zadanie, zapewniajc mu korzystn dla przewag.
W jesieni 1966 r. Amerykanie mieli ju przeciwko sobie nowoczesny system obrony. Nie by on
wprawdzie doskonay, lecz zabezpiecza od nalotw Hanoi, Hajfong, zakady przemysowe i linie
kolejowe. Coraz ciej byo Amerykanom dociera do tych obiektw. Wywiad amerykaski wykry
w listopadzie 1966 r. 271 stacji radiolokacyjnych, 116 stacji wczesnego ostrzegania i naprowadzania
myliwcw, 136 stacji do kierowania ogniem artyleryjskim oraz 19 stanowisk kierowania rakietami
ziemia - powietrze. (Prba zniszczenia wszystkich stacji za pomoc samonaprowadzajcych si rakiet
Shrike nie powioda si). Obrona wczya swoje przyrzdy na fale, na ktrych oparty by
mechanizm samonaprowadzania Shrike, w rezultacie czego rakiety zupenie zbaczay z toru. Z kolei
w wyniku lotw rozpoznawczo-szpiegowskich odkryto dokadnie 150 wyrzutni rakietowych Sam-2
z tyloma stanowiskami zapasowymi. Ilo dzia przeciwlotniczych artylerii lufowej amerykascy
fotointerpretatorzy ocenili na ponad 9000. Sam rejon Hanoi posiada ich okoo 900 (bya to silniejsza

obrona ni Berlina w roku 1944). System obrony uzupeniao 120 myliwcw przechwytujcych, na
ktrych latali piloci wyszkoleni w Zwizku Radzieckim.
Agresorzy podzielili Wietnam Pnocny - oczywicie na mapie - na siedem sektorw i podzielili je
pomidzy Air Force i lotnictwo morskie, ktremu przypady prowincje centralne i wschodnie.
Prowincje zachodnie, pnocne i poudniowe bombardowane byy z Syjamu, gdzie Stany Zjednoczone
zbudoway osiem baz lotniczych, port zaopatrzeniowy i tzw. Tras Przyjani, biegnc przez cay kraj,
od Bangkoku prawie do samej Vientiane. Lotnisk, na ktrych w kocu 1966 r. stao okoo 400
samolotw myliwsko-bombowych, strzego 35 000 onierzy amerykaskich. Z wysunitych baz,
takich jak Udon i Nakhon Phanom, napastnicy osigali wietnamskie cele ju po 20 minutach lotu.
Samoloty agresorw wdzieray si nad Wietnam coraz to innymi trasami, zarwno w cigu dnia, jak
noc i niezalenie od pogody. Tysickilometrowe wybrzee i prawie taka duga granica ldowa,
w ogromnej czci prowadzca przez dungl, daway agresorowi szanse dziaania z zaskoczenia. Aby
unikn namiaru radiowego, samoloty napastnikw wdzieray si nad terytorium DRW, na niskim
puapie, wykorzystujc w tym celu naturaln rzeb terenu. Do przelotu wybieray doliny, zbocza gr,
latay nad wierzchokami drzew itd. Nadlatyway przewanie maymi grupami i natychmiast
atakoway: dwa lub cztery myliwce bombardujce, przy prdkoci 700-900 km/godz., na bardzo
maej wysokoci (50 do 100 m), szybko zmieniajc kierunek lotu. Czsto nadlatyway od strony soca
lub wyskakiway zza warstwy chmur. Jeli chciay trafi obiekty mae, wwczas musiay prdko lotu
redukowa do 600 km/godz., ale wtedy naraay si znw na ogie artylerii.
16 padziernika 1966 r. Amerykanie stracili tysic pisetny samolot nad DRW. Wedug ich wasnych
danych, w dziewiciu dziesitych samoloty te zostay zestrzelone przez artyleri lufow. Dla
uniknicia ognia rakiet Sam, ktre operoway powyej 3000 m, samoloty napastnikw staray si
trzyma niszego puapu, wtedy dostaway si w zasig obrony konwencjonalnej. Raz przepdza je (z
maej wysokoci) ogie piechoty, to znw, na wyszym puapie, dostaway si w ogie artylerii
przeciwlotniczej. Czasami te myliwce DRW zmuszay wrogie maszyny do nawizania walki
powietrznej i przymusowego wyrzucenia bomb. Powtarzanie si takich wypadkw zmuszao agresora
do wysyania z Phantomami, myliwcami bombowymi, rwnie myliwcw dla ich osony. By to
tzw. anty-MiG-dzwon. Jednake przed przymusem unikania strefy ponad 3000 m w obawie przed
rakietami Sam - i tym samym schodzenia niej i naraania si na ogie artylerii - anty-MiG-dzwon
nie chroni.
I znw taktyk naleao zmieni - podaje Krasnaja Zwiezda z 11 kwietnia 1967 r. - Samoloty
rozpoczynay nalot na bardzo maej wysokoci, potem nagle - w rejonie celu - wznosiy si na
wysoko 3000-4000 m i stamtd, z lotu nurkowego, atakoway cel. Metoda ta szczeglnie czsto
stosowana bya przy bombardowaniu mostw i innych celw punktowych... Z reguy w tym okresie
wszystkie naloty na obiekty w DRW byy wczeniej szczegowo rozpracowywane. Tak wic zawczasu
przygotowywano szczegowy plan obejmujcy: ilo samolotw biorcych udzia w nalocie, skad
zespow atakujcych, grupy osaniajce, sposb wspdziaania pomidzy samolotami bombowymi
i myliwcami ubezpieczajcymi, lotniskowce itd.
Co najmniej raz w tygodniu agresor uderza ca sw si. Przed kadym z duych nalotw z udziaem
60-375 maszyn startoway do swoich normalnych zada rozpoznawczych - jak stwierdza dalej
Krasnaja Zwiezda - samoloty typu RF-101 i U-2, wyposaone w komplet aparatury fotograficznej
i radiowej, a take bezzaogowe samoloty wywiadowcze BQM-34 A i jego kolejne wersje latajce na
maych wysokociach. Wrd 36 samolotw amerykaskich, zestrzelonych nad DRW w padzierniku
1966 r., byo 5 zdalnie kierowanych maszyn wywiadowczych, o ktrych nie wspomina aden raport
amerykaski.

1 grudnia 1966 r. przed Hanoi roztrzaska si trzydziesty pierwszy bezzaogowy szpieg powietrzny. Po
lotach szpiegowskich na Hanoi nastpiy ataki lotnicze w dniach 13 i 14 grudnia. W ich wyniku
zniszczeniu ulego okoo 300 mieszka, zbombardowany zosta rejon ambasad. Zestrzelono wwczas
12 bombowcw. Johnson tym razem nie zgodzi si na adn przerw witeczn i przykrci rub
eskalacji. Wojna powietrzna, ktra miaa ostatecznie powali Poudnie, po dwu latach nie przyniosa
spodziewanego rezultatu. Tymczasem siy Narodowego Frontu Wyzwolenia stale rosy. W kocu roku
liczyy one, wedug oceny CIA, 282 000 ludzi, tj. o 52 000 wicej ni na pocztku roku. Amerykaska
Kwatera Gwna w Sajgonie meldowaa, i w cigu 11 miesicy wojska Stanw Zjednoczonych
poniosy nastpujce straty: 4639 zabitych; 37 024 rannych; 304 zaginionych. Byo to wielokrotnie
wicej ni w roku 1965. W Demokratycznej Republice Wietnamu ilo zestrzelonych maszyn agresora
dosza do 1615.
Najbardziej dotkliwe straty ponosiy najnowoczeniejsze samoloty myliwsko-bombowe typu F-105
Thunderchief i F-4C Phantom II. Jak podaje korespondent wojskowy czasopisma Flying - Frank
Harvey, eskadry skadajce si z Thunderchiefw w cigu 6-miesicznej akcji straciy dokadnie
jedn trzeci stanu samolotw. Piloci amerykascy tumaczyli to tym, e po pierwsze - samoloty te
otrzymyway najniebezpieczniejsze zadania, po wtre za miay wady konstrukcyjne (brak
opancerzenia kabiny pilota i zbiornikw paliwowych). Spord wszystkich 818 Thunderchiefw
zbudowanych dla wojska - jak donosi hamburski Spiegel w nr. 23/1967 - do koca maja 1967 r. 400
pochona wojna w Wietnamie.
Krasnaja Zwiezda stwierdza, e kady lotnik przysany ze Stanw Zjednoczonych do Wietnamu
mg powrci do ojczyzny najwczeniej po co najmniej 100 lotach bojowych. Korespondent
Harvey rozmawia z jednym z pilotw, ktry zosta zestrzelony podczas dziewidziesitego
dziewitego lotu bojowego. Po wyratowaniu go przez migowiec amerykaski zosta posany na
setne z kolei zadanie. Jak si pniej okazao, znalaz wwczas swj grb na ziemi wietnamskiej.
W lutym 1967 r. samoloty amerykaskie zrzuciy na DRW i Wietnam Poudniowy 68 000 ton bomb,
w marcu 77 000 ton. Rwnao si to maksymalnej iloci bomb zrzuconych w czasie drugiej wojny
wiatowej na daleko wiksze terytorium Niemiec, a cztery razy tyle, co w najkrwawszych miesicach
wojny koreaskiej. Wedug urzdowych danych amerykaskich, do kwietnia 1967 r. samoloty
amerykaskie zniszczyy dwie trzecie skadw materiaw pdnych, 3000 wagonw kolejowych
i lokomotyw oraz 500 mostw. Ponadto miasta DRW - poza szczeglnie chronionym Hanoi i
Hajfongiem - coraz bardziej zamieniay si w gruz i popi. Mimo to transport dziaa dalej. M. in.
Wietnamczycy musieli dostarcza rednio okoo 20 000 ton amunicji miesicznie dla swoich 9000
dzia przeciwlotniczych i 300 stanowisk wyrzutni rakietowych.
Zalecajc oszczdza statki zagraniczne, prezydent Johnson zarzdzi zbombardowanie Hajfongu. Na
pocztku kwietnia 1967 r. jego lotnictwo morskie obrzucio bombami dwie elektrociepownie,
znajdujce si 1,8 km i 3,3 km od centrum miasta. Wadze DRW meldoway, e agresorzy zabili 100
osb cywilnych i spowodowali wiele szkd na brytyjskim frachtowcu wglowym Dartford, ktry sta
akurat w porcie... Dotychczas kiedy lecielimy na zadanie bojowe, zawsze widzielimy wiata
Hajfongu - powiedzia przedstawicielom prasy pilot amerykaski Hank Urvan po tyra bombardowaniu
- wczoraj wieczorem wiata zgasy. To poprawia nastrj.
W cztery dni pniej bombowce, ktre w tym czasie zaczy rwnie startowa z Syjamu,
zbombardoway kolejowe warsztaty naprawcze w Hanoi, pooone tylko 3,5 km od centrum miasta.
Samoloty myliwsko-bombowe Phantom i Skyhawk obrzuciy bombami odamkowymi lotnisko
wojskowe. Dotychczas lotniska DRW prawie e nie byy atakowane, aby unikn przeduenia wojny

(McNamara). Pentagon obawia si bowiem przeniesienia lotnictwa wojskowego DRW do ssiednich

baz chiskich. Teraz nie brano tych obaw pod uwag.
Johnson naciskany przez koa wojskowe prowadzi dalej eskalacj. Z przedstawionych mu przez szefa
sztabu 359 wanych celw wojskowych w DRW zezwoli zniszczy cztery pite. Jednake niszczenie
Pnocy nic mu nie pomagao na Poudniu. Spord 12 500 wsi w rkach reimu sajgoskiego
pozostawao tam tylko 2000. W kocu maja 1967 r., kiedy w Wietnamie Poudniowym stacjonowao
ju 442 000 onierzy Stanw Zjednoczonych, w cigu tygodnia gino tam 337 onierzy, a 2282
odnosio rany. Wedug oficjalnych danych, do tego czasu zgino ogem na Poudniu 10 253
pnocnoamerykaskich obywateli, z tego 46% stanowili modzi od 19 do 21 lat. Wrd 948 oficerw
amerykaskich, ktrzy tam zginli, 637 byo w stopniu kapitana i porucznika. Od chwili rozkoysania
wiosn 1965 r. wojna wietnamska kosztowaa Stany Zjednoczone 49 miliardw dolarw. Byo ju
z gry wiadomo, e zaplanowane na ten cel 20 miliardw dolarw na rok 1967 przekroczone zostan
co najmniej o 5 miliardw dolarw.
W poniedziaek 5 czerwca 1967 r. obrona przeciwlotnicza prowincji Than Hoa zestrzelia samolot F-8 z
osony lotniskowcw. Bya to dwutysiczna maszyna strcona nad DRW od pocztku nie
wypowiedzianej wojny przeciwko demokratycznemu Wietnamowi... Tego samego dnia Izrael
rozpocz dugo przygotowywan wojn przeciwko swoim arabskim ssiadom.

Model wojny byskawicznej

Izraelski minister wojny - Mosze Dajan, inicjator agresji na kraje arabskie, przebywa w roku 1966 w
Poudniowym Wietnamie, gdzie studiowa zagadnienia wojny i podziwia w dungli wietnamskiej
ogromne nakady materialne Amerykanw w tej wojnie. Tylko w bitwie o may fort Plei Me
amerykaska piechota morska wystrzelia a 21 000 pociskw na 200-metrowy odcinek frontu. Byo
to wicej, ni wystrzelia tych pociskw artyleria Izraela podczas kampanii Synaj w roku 1956. Genera
Lewis W. Walt, dowdca amerykaskiej marynarki wojennej w Wietnamie Poudniowym, pochwali
Dajana po jego wizycie. To wspaniay taktyk i strateg - powiedzia - nie chciabym go mie za
przeciwnika.
Przywdcy Izraela powoali ekstremist Dajana do swojego gabinetu dopiero w ostatniej chwili.
W kocu maja 1967 r. znaleli si oni w niezwykle trudnej sytuacji. Ich paktowanie z Amerykanami,
Anglikami i imperializmem zachodnioniemieckim oraz szereg prowokacyjnych posuni doprowadzio
do zjednoczenia si zagroonych krajw arabskich. Izrael znalaz si wic sam naprzeciw frontu
wszystkich krajw arabskich. Nawet sabiej rozwinite kraje arabskie przyczyy si w tej sytuacji do
postpowych si arabskich.
Ponadto - wobec zaangaowania si Stanw Zjednoczonych w Wietnamie i zmiany stanowiska Francji
- Izrael nie mg ju liczy - jak w roku 1956 - na bezporedni pomoc swoich sojusznikw. Po Morzu
rdziemnym pywa ju nie tylko VI Flota amerykaska, lecz take radzieckie okrty wojenne. Zmieni
si te stosunek si na Bliskim Wschodzie. Uzbrojenie Arabw (z pomoc krajw socjalistycznych) byo
teraz daleko lepsze ni wwczas. Podczas agresji sueskiej Izrael mg ignorowa obron
przeciwlotnicz Arabw. Teraz przeciwko 350 samolotom bojowym Izraela staa przewaajca sia
550 samolotw ZRA i mae, ale nowoczenie uzbrojone siy lotnicze Syrii, Jordanii i Iraku.
W tej sytuacji Izrael postanowi - jak twierdzono w Tel Awiwie - zastosowa uderzenie
prewencyjne. Dowiadczenie uczy, e jeli kto chce napa swego ssiada bez ostrzeenia,

przychodzi o brzasku. W czasie napadu na Polsk pierwszy strza pad o godzinie 4.45. Hitlerowska
wojna byskawiczna przeciwko Francji, Belgii i Holandii rozpocza si o godz. 5.35. Do Zwizku
Radzieckiego faszystowski Wehrmacht wtargn o godz. 3.15. Izrael rozpocz jednak wojn
przeciwko Arabom 5 czerwca 1967 r. dopiero o godz. 7.45, tj. w trzy godziny po wschodzie soca. Ale
tak jak w przypadku napaci Japonii na Pearl Harbor (godz. 7.55), zadecydoway tu wzgldy
operacyjne.

W gr wchodz tu take jeszcze inne czynniki majce znaczenie. O godzinie 7.45 mianowicie o tej
porze roku nad Nilem i Kanaem Sueskim znika nocna mga. W Zjednoczonej Republice Arabskiej jest
wwczas ju godzina 8.45; uderzenie zaskoczyo wic ludno miejsk na ulicy, gdy sza akurat do
biur. Jednoczenie ostatnie myliwce z porannego patrolu ZRA ldoway akurat o tej porze na swoich
lotniskach. Agresor, ktry ustala dla siebie jak najkorzystniejszy moment, wszystkie takie okolicznoci
bierze pilnie pod uwag. Mog one wszake dzisiaj by rozstrzygajce.

Prowadzc w ostatnich dniach akcj rozpoznawcz w zatoce Akaba, Izrael chcia wywoa wraenie,
e atak moe nastpi z poudnia. W rzeczywistoci uderzono z pnocy, znad Morza rdziemnego.
Izraelskie samoloty myliwsko-bombowe (Mirage III, Super Mystere B-2 i Mystere IV A) nadleciay na
niskim puapie, 9 m poniej dolnej granicy strefy dziaania radiolokatorw, i spady na przeciwnika
znienacka od tyu. Leciay wedug wzorca amerykaskiego w Wietnamie - kolejno czwrkami. Kiedy
pierwsza ich fala atakowaa cel, druga bya ju w drodze, trzecia za startowaa z lotnisk. Pierwsze 80
minut ataku przygotowywalimy w cigu 16 lat - powiedzia pniej dowdca lotnictwa Izraela,
genera Hod. - Tym planem ylimy, spalimy z nim, jedlimy, bez przerwy go doskonalc61.
Pierwszy atak cakowicie zaskoczy obron przeciwlotnicz. Jego ofiar pady cztery pite lotnictwa
ZRA - 350 samolotw odrzutowych. Podczas nastpnych atakw samoloty izraelskie natrafiay ju na
silny ogie artylerii przeciwlotniczej. Obrocy strzelali nawet z broni piechoty. Wobec rosncych strat
gen. Hod nakaza lotnikom trzyma si znacznie wyszego puapu. Po uporaniu si okoo poudnia
z lotnictwem ZRA Izrael uderzy kolejno na nastpnych ssiadw.
Ostatecznie ju pierwszego dnia wojny zniszczono w sumie 374 samoloty ze znakami ZRA, Syrii,
Jordanii i Iraku na ich wasnym terenie z dzia i rakiet izraelskich myliwcw bombowych. Nie
zwaajc na prawo midzynarodowe dziennikarz Spiegla tak komentuje powysze fakty: Ten
rozstrzygajcy o wojnie sukces by moliwy tylko dlatego, e Izrael od wielu lat fotografowa
systematycznie z powietrza arabskie terytorium, a ponadto przez swoich agentw rozpracowywa
dokadnie lotniska przeciwnika i wszystkie stanowiska rakietowe. Wyniki oglnego rozpoznania byy
tak szczegowe, e w kartotekach celw arabskich samoloty byy wyranie oddzielone od stanowisk
rakiet. Ponadto przy kadym egzemplarzu istniaa informacja, czy zosta uszkodzony, czy te znajduje
si w penej gotowoci bojowej. Znane byy Izraelowi nawet dokadne miejsca hangarowania
samolotw. Kartoteki obejmoway te makiety rakiet i samolotw stawianych przez Arabw dla
celw maskowania.

Incydent z Liberty
We wtorek 6 czerwca 1967 r., tj. drugiego dnia wojny, gwne dowdztwo ZRA zakomunikowao, e
w ataku bray udzia take samoloty Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Oskarenie to pierwsza
wysuna Jordania. Krl Hussein ju wczenie rano zawiadomi Nasera o anglo-amerykaskim ataku;
Hussein po prostu nie mg sobie inaczej wytumaczy tej wielkiej iloci nalotw na swj kraj i siy
niszczcego uderzenia.
Wsparcie Izraela mogo by przeprowadzone z obydwu lotniskowcw amerykaskich America i
Saratoga, ktre wchodziy w skad amerykaskiej VI Floty (50 okrtw, 25 000 ludzi oraz 200
samolotw), krcych od koca maja po Morzu rdziemnym, na poudnie od Cypru. We wtorek
jeden z pilotw izraelskich, ktry dosta si do niewoli syryjskiej, powiedzia e od 10 dni na
wojskowym lotnisku Izraela, Assroun, stacjonuje 17 brytyjskich odrzutowcw. W rod kairski
dziennik Al Ahram donis, e w zestrzelonych samolotach znaleziono kopie brytyjskich map
wojskowych oraz zdj, przedstawiajcych sytuacj w ZRA. Zdjcia te mogy by wykonane tylko
przez specjalne samoloty wywiadowcze U-2. Terytorium Izraela strzegy samoloty bojowe Wielkiej

61

Der Spiegel, Hamburg, nr 31/1967.

Brytanii i Stanw Zjednoczonych. Dziki temu wanie samoloty Izraela mogy caym potencjaem
wzi udzia w ataku, co w praktyce prowadzio do podwojenia siy uderzenia.
Londyn i Waszyngton w sposb bardzo zdecydowany zdementoway te doniesienia. Istotnie, adnej
oficjalnej interwencji mocarstw zachodnich nie byo. Gdyby bowiem nastpia, zauwayyby to okrty
radzieckiej marynarki wojennej na Morzu rdziemnym, obserwujce ruchy amerykaskiej VI Floty.
Kiedy po ataku lotniczym na amerykaski okrt rozpoznania radioelektronicznego Liberty z jednego
z dwu lotniskowcw poderwao si 10 myliwcw bombowych i wzio kurs na wybrzee Synaju,
Waszyngton zapewni natychmiast Zwizek Radziecki, e samoloty te nie bd w adnym przypadku
uyte do ataku w wojnie na Bliskim Wschodzie.
Jednake w arabskich twierdzeniach byo co wicej ni prba usprawiedliwienia nieudolnoci
wasnych dowdcw. Odwoane pniej dowdztwo lotnictwa ZRA susznie meldowao
w poniedziaek, e co 10 minut - w sumie w cigu 170 minut - 80 maszyn agresora spado na 19
lotnisk arabskich. Wedug jego oceny, biorc pod uwag skutki napadu lotniczego, Izrael nie by
w stanie wasnymi siami takiej ofensywy przeprowadzi.
Owa zagadkowa sia uderzenia agresora bya pocztkowo wynikiem przewagi wyszkolenia,
osignitego w rezultacie elaznego wprost treningu. Piloci izraelscy trenowali swj Blitzkrieg
corocznie, w skadzie caego lotnictwa wojskowego, na pustyni Negev. W ten sposb dochodzili do
maksymalnie krtkiego czasu przeznaczonego na poszczeglne operacje: lot do celu - 22,5 minuty,
niszczenie celu - 7,5 minuty, powrt do bazy - 20 minut, ldowanie, uzupenianie paliwa i zaadunek
bomb i amunicji - 7,5 minuty, cznie - 57,5 minuty, po czym nastpowa ju kolejny lot. Podczas
takiego treningu, przy ustalonych odpowiednio zamaskowanych celach, zuywali oni tysice bomb.
Oprcz lotnikw rwnie szybko uczy si pracowa personel naziemny na lotniskach, skutkiem czego
przy takim tempie maszyny izraelskie mogy wykona 8 nalotw w cigu jednego dnia, w tym samym
za czasie piloci arabscy byli w stanie zrealizowa dwa naloty.
Wiele wiadczy o tym, e Ameryka, m. in. przez przekazanie zdj szpiegowskich z terytoriw
atakowanych, dokonanych przez samoloty U-2 i satelity szpiegowskie, pomoga Izraelowi
w przygotowaniu ataku.
25 maja izraelski minister spraw zagranicznych, Abba Eban, owiadczy w Waszyngtonie, e jego kraj
jest w stanie sam pobi Arabw. W tej sprawie porozumienie pomidzy Amerykanami i
Izraelczykami byo doskonae - stwierdza Spiegel 12 czerwca 1967 r. - Jedni mogli miao
zadeklarowa swoj neutralno w tej sprawie... drudzy za mieli dziki temu, w czasie ataku w dniu
5 czerwca, nie zagroone plecy. Jako manewr odwodzcy od tego zagadnienia Ameryka opublikowaa
owiadczenie o zamiarze przeamania blokady w zatoce Akaba za pomoc uzbrojonego konwoju.
Jest dalece prawdopodobne, e Amerykanie udzielili te Izraelowi pomocy przy unieszkodliwieniu
systemu radiolokacyjnego przeciwnika.
W okresie napadu - jak przypuszczaj Randolph i Winston Churchillowie w raportach Wojna
szeciodniowa - kontrola radiolokacyjna na Bliskim Wschodzie... bya niezwykle zagszczona.
Oprcz Egipcjan, ktrzy na samym tylko Synaju dysponowali 16 stacjami radarowymi, obserwacj
prowadzili take inni, by w por dowiedzie si, co si dzieje. Zarwno radzieckie okrty wojenne, jak
i jednostki amerykaskiej VI Floty, ktre oprcz wasnego radaru na okrtach i szpiegowskiej
jednostki, jak by Liberty, miay take radar na samolotach patrolowych - wszyscy z nie sabncym
napiciem obserwowali na ekranach swoich radarw przebieg wojny. Obserwacj prowadzili nawet
Anglicy ze swojej bazy na grze Troodos na Cyprze... Przed godzin 7.45 - to jest przed rozpoczciem
ataku, Izraelczycy nie uruchomili prawdopodobnie adnych rodkw zakcajcych, nie chcieli
bowiem niepotrzebnie zwraca uwagi nieprzyjaciela i niejako go ostrzega.

Liberty odgrywa w tej grze zagadkow rol. Okrt o wypornoci 6 700 ton (278 osb zaogi, w tym
15 oficerw), uruchomiwszy swoje elektroniczne urzdzenia, opuci kotwic 8 czerwca tu przed
wodami terytorialnymi ZRA, przed Synajem. Kry on w tym rejonie ju od 23 maja ze specjalnym
zadaniem, ktre dowdca VI Floty, wiceadmira Martin, tak mniej wicej przedstawi: Liberty mia
pomaga w utrzymaniu cznoci radiowej pomidzy naszymi ambasadami na Bliskim Wschodzie i w
razie potrzeby pomc w ewakuacji stamtd naszych obywateli . (Pono Flota Martina chciaa
ewakuowa take jednostki ONZ, chocia one wcale nie ubiegay si o to.) Wedug doniesienia
magazynu informacyjnego Newsweek, okrt Liberty przechwytywa rozmowy radiowe
walczcych stron. Liberty by ponadto w stanie przyjmowa informacje i zdjcia przesyane
z kosmosu przez satelity ziemi. Niezalenie od tego by wyposaony w aparatur zakcajc prac
radaru62.
Czwartego dnia wojny ta elektroniczna forpoczta zostaa niespodziewanie a 6 razy zaatakowana
przez samoloty myliwsko-bombowe - flaga amerykaska spada wwczas z trzaskiem z masztu, po
czym okrt zosta storpedowany. Sygna SOS (31 zabitych i 75 rannych) zaalarmowa dowdztwo VI
Floty, znajdujce si aktualnie w odlegoci 600 km od Liberty. Pomylano tam od razu, e jest to
akcja odwetowa jednostek ZRA. Zgodnie z tym, co mwi Martin, startujcy na pomoc Liberty
lotnicy otrzymali 20 do 30 informacji, dotyczcych m.in. typw okrtw egipskiej marynarki
wojennej. Kiedy samoloty byy ju w drodze, wiceadmira otrzyma byskawiczn wiadomo, e Tel
Awiw wyraa swoje ubolewanie z powodu pomykowego zaatakowania okrtu amerykaskiego
przez siy powietrzne Izraela.
Izrael, zdobywszy panowanie w powietrzu, rzuci teraz na Jordani napalm, zaatakowa Kair i tego
samego dnia (pitek) take Damaszek w sile 200 samolotw. Dziaania wojenne kontynuowa Izrael
jeszcze i po sobocie, kiedy Rada Bezpieczestwa ONZ wystosowaa swj apel o zawieszenie broni na
Bliskim Wschodzie. W Izraelu liczono si z moliwoci obalenia lewicowo nastawionego rzdu w
Damaszku - wypowiedzia si w duchu wasnych ycze springerowski63 Welt am Sontag w dniu 11
czerwca. Prasa zachodnioniemiecka nie szczdzia pochwa dla Izraela.
Nadzieje te jednak nie speniy si. Zamiast osabi si, siy postpowe wrd Arabw wzmocniy si
i bardziej zbliyy do krajw socjalistycznych.

Lawina
Tymczasem piloci amerykascy prowadzili bombardowanie Wietnamu Pnocnego, zbliajc si
nieustannie do granic Hajfongu i Hanoi. Zwikszajca si stale liczba startw do akcji bombowych
spowodowaa 29 lipca 1967 r. katastrof na trzecim co do wielkoci lotniskowcu amerykaskim
Forrestal. Na skutek reakcji acuchowej rozlane paliwo spowodowao zapalenie si silnika
myliwca Skyhawk. Pomienie myliwca dosigy rakiety Phantom, ktra wystrzelia w trzeci
z kolei maszyn. Ostatecznie, na jednym z lotniskowcw VII Floty od grudnia 1965 r. powsta czwarty
poar - najwikszy i najgorszy w skutkach od czasu drugiej wojny wiatowej. Eksplodujce bomby
zabiy 129 osb, zniszczyy 29 samolotw, ciko uszkodziy dalszych 31 i wyrway siedem ogromnych

62

Patrz Volksstimme, Wiede, 16 czerwca 1967 r.

Najwikszy koncern prasowy NRF, a take w Europie zachodniej. Czoow gazet Springera jest Bild-Zeitung
- 4,5 mln nakad. Springer reprezentuje w prasie NRF najbardziej nacjonalistyczny i antykomunistyczny kurs
(przyp. tum.).
63

kraterw na wielkim 1,6-hektarowym pokadzie lotniskowca. Poar obj siedem dziesitych pokadu
i zniszczy dwie trzecie parku samolotowego o wartoci okoo 70 milionw dolarw. Koszty naprawy
Forrestala wyniosy prawie 100 milionw dolarw, byo to tylko o 70 milionw mniej ni koszty
budowy tego okrtu. 76 000-tonowemu lotniskowcowi przyszy z pomoc inne jednostki. Kiedy 7
sierpnia spalony lotniskowiec, wycofujc si z linii, osign Filipiny, znw wybuch na nim poar.
Gdy w Ameryce oywia si ogromnie krytyka bombardowa, Pentagon zaostrzy akcj nalotw na
przedmiecia Hanoi i nabrzea rzeki Viet Tri (11 i 12 sierpnia 1967 r.). Po jednym z wielkich nalotw,
w ktrym wzio udzia 186 maszyn (18 sierpnia), dowdca amerykaskiej VII Floty, wiceadmira
Hyland, odrzuci zarzut, jakoby liczby dotyczce rekordw osiganych przez jego jednostki byy
nacigane. Jeden z amerykaskich pilotw morskich, Alex Waier, po powrocie do Ameryki opowiada,
e jego eskadra, po to by uzyska rekord w zrzucaniu bomb, jedn trzeci bomb rzucaa do morza.
Czsto te, z tego samego powodu, przeprowadzano zupenie bezcelowe naloty64.
W trzy dni pniej, w poniedziaek 21 sierpnia 1967 r., dwa myliwce bombowe VII Floty wtargny
w granice Chiskiej Republiki Ludowej. Otrzymay one zadanie zbombardowania obiektw
kolejowych pooonych 11 km na pnoc od Hanoi. Przepdzone na pnoc przez wietnamskie
myliwce i rakiety, zostay zestrzelone przez obron przeciwlotnicz w prowincji Kwangsi. Trzej piloci
zginli, czwarty zosta ujty. Na protest Pekinu Waszyngton w ogle nie zareagowa. Rzecznik
prasowy Biaego Domu powiedzia jedynie, i stale trzeba si liczy, e w tej wojnie niektre maszyny
wojskowe mog przez pomyk przekroczy granic chisk.
W czasie najciszych z dotychczasowych nalotw w rejonie Hanoi, przeprowadzonych pomidzy 21 i
23 sierpnia, strcono 22 samoloty amerykaskie. Amerykaska kwatera gwna w Sajgonie
wspomniaa jedynie o znacznym wzmocnieniu obrony myliwskiej DRW. W jednym z komunikatw
podano, e od lutego 1965 r. Stany Zjednoczone straciy w Wietnamie 2600 samolotw
i migowcw, z czego 1947 w Wietnamie Poudniowym, przy czym 1375 w wyniku sabotay lub na
ziemi, a 653 nad DRW, gdzie faktycznie zestrzelono 2200 jednostek. 23 sierpnia Senat amerykaski
zaakceptowa budet wojskowy w roku 1968 w wysokoci 70 miliardw dolarw, z czego na sam
Wietnam 24 miliardy; suma ta moga by zwikszona do 30 miliardw dolarw.
Tego samego dnia Zwizek Radziecki w komunikacie TASS ostrzega, e kada nowa eskalacja wywoa
przeciwrodki. Radziecka pomoc dla DRW ju w pierwszym proczu 1967 r. przekroczya ogln
warto tej pomocy w roku 1966. Codziennie do portw DRW przybywao 8-11 statkw radzieckich zauwaa Spiegel nr 29 z 1967 r. Ostatnio przywo one take amfibie, cikie migowce
i bombowce Iljuszyn. Podpisany w Moskwie 23 wrzenia 1967 r. ukad radziecko-wietnamski
przewidywa zwikszenie dostaw samolotw, broni przeciwlotniczej, artylerii, rodkw transportu
i produktw naftowych. Warto tylko radzieckiej pomocy wojskowej Waszyngton ocenia na blisko
miliard dolarw. Inne kraje socjalistyczne udzielay rwnie w miar monoci swojej pomocy.
24 sierpnia 1967 r., korespondent sajgoski gazety NRF Die Welt donis, e wedug danych
amerykaskich 80-90% elektrowni DRW zostao zniszczonych. Nie ma w tym kraju ani jednego
waniejszego mostu, linii kolejowej, ani jednego skadu paliwa, ani arterii komunikacyjnej, ktre by
nie byy 30 do 40 razy bombardowane i zniszczone lub przynajmniej uszkodzone. Agresor robi
wszystko, by przemys obronny by do ostatka wyczony. Jednoczenie jednak: Spotgowana
wojna powietrzna Amerykanw przeciwko Demokratycznej Republice Wietnamu przynosi coraz
wiksze straty wasne. W cigu jednego tylko dnia stracili oni sze najnowoczeniejszych samolotw.
Dziesiciu pilotw zgino. Na licie strat figuruj setki pilotw i miliardowej wartoci rodki
64

Wg Volksstimme, Wiede, 20 sierpnia 1967 r.

materialne. Rosnce niezadowolenie z niezauwaalnych, a rozdmuchanych sukcesw oraz oczywisty

fakt, e stale wysya si do Wietnamu Poudniowego coraz wicej ludzi, broni i sprztu sprawiy, i
bombardowania wywoay kontrowersje polityczne w samej Ameryce.
Nawet wrd jastrzbi powstaa w Waszyngtonie na ten temat ktnia. Minister Obrony
McNamara, powracajcy z kadej nowej inspekcji w Wietnamie w optymistycznym nastroju, nagle 25
sierpnia owiadczy wobec senackiej Komisji Obrony: Nic nie wskazuje na to, e Wietnam Pnocny
zdecyduje si na rokowania. Spord 359 ustalonych celw w DRW 302 zostay ju zbombardowane.
Zniszczenie pozostaych 57 celw nie skrci wojny, moe natomiast narazi Stany na nowe ryzyko.
Ofensywa lotnicza ani nie osabia woli walki wroga, ani nie zmniejszya angaowania coraz to nowych
jego si do tej walki. Wojna jest do wygrania tylko w Wietnamie Poudniowym.
Jeli to, co pan minister powiedzia, jest prawd - owiadczy na to prawicowo-radykalny senator
i byy minister lotnictwa wojskowego - Symington - to z Wietnamu powinnimy si wycofa, i to
natychmiast.
O tym jednak przywdcy amerykascy ani myl. Pozwolili wic szefom sztabu Pentagonu
krytykowa swego ministra. Zarzucono McNamarze, e sprytnie operuje faktami. 57 wspomnianych
celw - wrd nich trzy porty i cztery lotniska wojskowe - s waniejsze ni 302 zniszczone cele. Poza
tym wiksze obiekty przemysowe i wojskowe powinny by bez przerwy atakowane w takim
stopniu, by Wietnamczycy nie nadyli ich odbudowywa (szef sztabu lotnictwa Wheeler). Teraz,
kiedy Wietnamczykom zaczyna ju wreszcie wszystko doskwiera, powinnimy wzmocni nasz nacisk
(dowdca si zbrojnych Pacyfiku, admira Grant Sharp). Szef sztabu wojsk ldowych Johnson domaga
si zaminowania portu Hajfong.
Na pocztku wrzenia 1967 r. prezydent Johnson zezwoli wreszcie na bombardowanie rejonu
Hajfongu i celw znajdujcych si w pasie 50 km wzdu granicy chiskiej. Johnson jest bardzo
zainteresowany zaostrzeniem wojny powietrznej - kablowa z Waszyngtonu korespondent gazety
Die Welt65 - poniewa chcia za wszelk cen uzyska rozstrzygnicie militarne tej wojny przed
wyborami 1968 r. Po kadym nalocie Johnson da przedstawiania mu zdj zbombardowanego
celu i objaniania stopnia jego zniszczenia. To zarwno przestpcze, jak i ostatnie zupenie bezcelowe
bombardowanie kontynuowano nadal.
W cigu dwu i p roku na DRW spado wicej bomb ni na Niemcy w czasie caej drugiej wojny
wiatowej. Teraz lawina zabieraa wszystko, co dotd byo oszczdzane. Zamiast zaminowania
Hajfongu i tym samym uniemoliwienia cznoci z ldem, bombowce marynarki amerykaskiej
zaatakoway 17 wrzenia mosty i obiekty kolejowe na terenie miasta (1,6 i 2,7 km od centrum).
Zestrzelono tego dnia 3 samoloty amerykaskie, w ten sposb oglna ich liczba wzrosa do 2302.
Z kolei zbombardowano most Thatkhae, pooony 11 km od granicy chiskiej. By to najdalej na
pnoc wysunity punkt z dotychczas atakowanych przez Amerykanw. Chiny doniosy tego samego
dnia o zestrzeleniu nad prowincj Kwangsi samolotu wywiadowczego - by to ju dziesity
bezzaogowy szpieg powietrzny od kwietnia 1967 r.
W tym samym czasie, w niedziel 17 wrzenia, obrona przeciwlotnicza DRW zestrzelia nad prowincj
Vinh Linh po raz pierwszy dwa omiosilnikowe odrzutowce dalekiego zasigu, gdy bombardoway
pnocn cz strefy zdemilitaryzowanej. (Bombowce B-52, zmodernizowane dla celw wojny w
Wietnamie, rzucay albo 84 bomby po 225 kg, albo 64 po 340 kg.) W dziewi dni pniej marynarka
Stanw Zjednoczonych podczas swego smego nalotu na Hajfong stracia znw 5 bombowcw. 6
padziernika 1967 r., kiedy bombowce zaatakoway jeden z mostw ulicznych Hajfongu, ktry mia
65

Die Welt, Hamburg, 4 wrzenia 1967 r.

by jakoby ju trzykrotnie zniszczony - wietnamskie myliwce i artyleria przeciwlotnicza zestrzeliy

znw 6 maszyn agresora. Najwiksze straty przecitne w cigu jednego dnia ponieli Amerykanie
pomidzy 24-27 padziernika, w czasie nalotw na Hanoi. Strcono wwczas 30 bombowcw
w rejonie Hanoi i 8 w innych czciach kraju.
Stopniowo bombardowania przesuway si na rejony najgciej zaludnione. W swoim owiadczeniu z
8 padziernika Ministerstwo Spraw Zagranicznych DRW potwierdzio bezwzgldne niszczenie przez
agresora dzielnic mieszkalnych. Tego samego dnia senator Hartke z ramienia demokratw zapewnia,
e w ostatnich 30-60 dniach wyrzdzono w DRW wicej szkd ni w cigu caego ostatniego roku.
Hartke wyjawi plan ograniczonej inwazji na DRW. Z kolei urzdowe dementi mwi o nie
uchwalonym jeszcze planie operacyjnym, ktry powinien by rozumiany jako czysto sztabowa
robota.
Akty terroru, wynike jakoby z celnych bombardowa, opisuje redaktor naczelny New York Times Harrison E. Salisbury, ju wiosn 1967 r., po swojej wizycie w Wietnamie Pnocnym: Jeli chodzi
o celno bombardowa w naszych nalotach, to po tym, co widziaem, precyzja tych bombardowa
nie ulega wtpliwoci. Technika bombardowa amerykaskich poczynia od II wojny wiatowej due
postpy. Jednake wielostronnej dokadnoci jeszcze nie osignito. W Wietnamie Pnocnym zabija
si ludno cywiln. Dzielnice mieszkaniowe i czysto cywilne czci miasta pod uderzeniem
amerykaskich si powietrznych zamieniaj si w gruzy. Humanitaryzm nalotw amerykaskich
powoduje tak samo spustoszenia oraz przynosi mier i kalectwo mczyzn, kobiet i dzieci, jak miao
to miejsce we wszystkich wojnach powietrznych drugiej wojny wiatowej w Europie i Azji. Jest
jednoczenie faktem, e dziki wysikom organizacyjnym, ewakuacjom i obronie cywilnej straty w
Wietnamie Pnocnym utrzymuj si na niskim poziomie, czsto tak niskim, e a wzbudza to
podziw66.
Jeli uwzgldni si wszystkie czynniki - podkrela Salisbury - a wic rosncy w wiecie protest
przeciw morderczej wojnie Stanw Zjednoczonych w Wietnamie, gwatowny sprzeciw w zwizku
z tym w onie samego spoeczestwa amerykaskiego, godn uwagi jedno narodu wietnamskiego
w obliczu niebezpieczestwa bombowego i - moim zdaniem - istnienie korzystnych alternatyw - to
dojdzie si do wniosku, e bombardowania przyniosy Stanom wrcz negatywne rezultaty. Akcja
bombardowa kosztowaa nas o wiele wicej, ni uprzednio przewidywano (lub dzi si przypuszcza).
Ataki lotnicze nie przyniosy rozwiza politycznych, militarnych i psychologicznych, ktre
usprawiedliwiayby ich dalsze kontynuowanie.
Jeli w maju 1967 r. po ukazaniu si ksiki Salisburyego - jak wykazaa rozpisana ankieta - jeszcze
59% Amerykanw popierao Johnsona w decyzji kontynuowania tej drugiej najdroszej wojny
w historii Stanw Zjednoczonych, to w pi miesicy pniej byo ich ju tylko 28%. Jednoczenie w
30 miastach Ameryki rozpoczy si demonstracje przeciwko wojnie w Wietnamie, ktre swj szczyt
osigny 21 padziernika, kiedy to setki tysicy demonstrantw przewalio si przez most na
Potomacu i pomaszerowao w kierunku Pentagonu. Po raz pierwszy zagroona zostaa wwczas
centralna nastawnia machiny wojennej.
Owej soboty oficerowie sztabowi zamienili prdko mapy Wietnamu wiszce w gabinecie wojny na
mapy Waszyngtonu. Wok miasta McNamara zgromadzi 20 000 ludzi dla ochrony wadz.
Ministerstwa Obrony bronio 25 000 andarmw i skoczkw spadochronowych. Siami obrony
i ochrony dowodzi genera porucznik Throckmorton, ktrego 3 armia krtko przedtem zwalczaa
rozruchy ludnoci murzyskiej w Detroit, gdzie zdobya due dowiadczenie w taktyce wojny
66

Wedug: Volksstimme, Wiede, 30 wrzenia 1967 r.

domowej. Demonstranci wznosili okrzyki w rodzaju: Johnsonie, ile zabie dzi dzieci. Opluwali
posterunki, rzucali zgnie pomidory i butelki. Grupy, ktre dotary do Pentagonu, zostay
poczstowane kolbami, uyto te gazw zawicych. Ponad 600 demonstrantw zostao
aresztowanych.

Punkt kulminacyjny
Redaktor Salisbury donosi dalej, e obok obiektw czysto wojskowych bombardowano w DRW take
obiekty cywilne, pooone w rejonie wojskowym. Inni obserwatorzy zachodni widzieli cae wioski
i wiele cywilnych obiektw, pooonych z dala od jakichkolwiek obiektw wojskowych, cakowicie
zniszczonych przez amerykaskie bombowce. Brakowao wida hamulcw w tej wojnie, bya wic
niemal totalna.
Szwedzka pisarka, Sara Lidman, wspomina w swojej ksice pt. Rozmowy w Hanoi (Berlin 1967)
o wiadomie dokonywanych jeszcze boleniejszych zniszczeniach, mianowicie o zbombardowaniu
szpitali i sanatoriw. Chocia byy wyranie oznaczone, w czasie nalotw wielokrotnie atakowano je
i obracano w gruzy. Z jakiego powodu? Jeden z Wietnamczykw powiedzia Sarze Lidman, e w
czasie nalotw bombowych ginie stosunkowo niezbyt wiele osb. Nasze schrony s jednak skuteczne.
Za to bardzo wiele osb umiera na skutek braku opieki lekarskiej. Nawet taka niby banalna choroba,
jak zapalenie wyrostka robaczkowego, moe spowodowa mier na skutek braku szpitali
i chirurgw. W DRW cakowicie zniszczono 40 wikszych szpitali i ponad 60 klinik. Z pocztku
protestowalimy, ale akcja ta okazaa si bezskuteczna. Stany Zjednoczone robi to za kadym razem
jakoby przez pomyk lub przeoczenie...
W owe pomyki nie wierzy take dziennikarz francuski Oliver Todd, zwaszcza po swojej podry do
Wietnamu na zlecenie paryskiego czasopisma Le Nouvel Observateur jesieni 1967 r. Hanoi - pisze
on - nie zostao bombardowaniami ani sparaliowane (jak np. miasto portowe Hajfong), ani zrwnane
z ziemi (jak Vie Tri, Nam Dinh i Tanh Hoa). Stolica nie jest te atakowana w dzie i w nocy, jak Vinh w
Wietnamie Poudniowym..., ale eksperci Pentagonu, ktrzy zoliwie twierdzili, e Hanoi bdzie
oszczdzone i chronione, jak sanktuarium, musieli chyba nie mie pojcia, co to jest
sanktuarium...
Hanoi byo 7 razy bombardowane. Po raz pierwszy 29 czerwca 1966 r. i ostatni w kocu padziernika
1967 r. - kontynuuje Todd. Najwicej ofiar pochon nalot z sierpnia. Przy Rue de Hu(nr 232 do
242), ponad kilometr od mostu Long Yen i tyle mniej wicej od linii kolejowej, zgino wwczas lub
odnioso rany 60 osb cywilnych. We wszystkich czterech dzielnicach miasta, a szczeglnie w pobliu
ulicy nr 1 lub linii kolejowej wida setki rozwalonych domw i spalonych chat... Faktycznie mona i w
Hanoi mwi o swoistej i obudnie zamierzonej eskalacji. Mona zaoy, e Amerykanie,
bombardujc tak zawzicie ulic, chcieli widocznie zniszczy rejon przemysowy. W nim jednak
produkowao si... jedynie rowery, termosy, papierosy i drobne narzdzia zmechanizowane.
...Tu, na peryferiach miasta, gdzie obok pl ryowych znajduj si garae i warsztaty krawieckie stwierdza dalej Todd - rolnicy pracuj od godz. 3 do 9, a potem dopiero wieczorem. Gion Sons (tak
Wietnamczycy nazywaj samoloty Johnsona) rzadko nadlatuj o tej porze - mwi oni. - Po kadym
nalocie jak najszybciej grzebie si zabitych, porzdkuje ruiny... Mimo przerw w bombardowaniu
mieszkacy przedmie boj si stale nowych nalotw.

Wypowied generaa lotnictwa Meyersa wyjania, z jakich to powodw tak zawzicie bombardowano
niewielkie nawet obiekty na peryferiach. Meyers, ktry od kwietnia 1965 r. do sierpnia 1966 r. by
zastpc gwnodowodzcego siami lotniczymi w Wietnamie, jak podaje Spiegel (nr 50/1967), po
przejciu na emerytur tak zeznawa przed amerykask senack podkomisj do spraw kontroli
gotowoci bojowej: Cz obiektw, ktre chtnie bombardowalimy, nie miao w naszym
rozumieniu waciwie adnego znaczenia. Wecie na przykad fabryk, ktrej dzienna produkcja
wynosi 30 opon. Uwaam, e dla Wietnamu Pnocnego, ktry ma dziesi do dwunastu tysicy
samochodw ciarowych, produkcja ta stanowi znaczn warto militarn. Praktycznie te 30 opon
dziennie wystarczy, by utrzyma w eksploatacji wszystkie samochody. Jestem osobicie zdania, e
musimy w Wietnamie zniszczy wszystko, cokolwiek suy wojnie. Doszedem do wniosku, e nie ma
tam produkcji, ktra nie miaaby znaczenia dla prowadzenia wojny. Nie moemy w kadym razie
porwnywa tej produkcji z potencjaem przemysowym Stanw Zjednoczonych.
Tego rodzaju owiadczenia potwierdzaj to, co Oliver Todd obserwowa w DRW. W okolicy nie ma
przecie magazynu materiaw pdnych - mwili mu mieszkacy jednej z wiosek, Tuy Ho,
zamieszkanej przez 400 osb, ktr pewnego razu zbombardowano krtko przed pnoc, kiedy
wszyscy spali. Siedem osb zgino, osiem odnioso rany, zostao zburzonych 10 domw, 15
uszkodzonych, ponadto zniszczeniu ulego 21 ton ryu. Bomby zabiy te bawoa, dwie winie i ponad
100 sztuk drobiu. By to rezultat niewielkiego jedynie nalotu, podczas ktrego uyto 16 bomb
burzcych maego kalibru.
Widziaem tuziny maych, zniszczonych wsi, jak wyej opisana Tuy Ho, ktre w wikszoci oddalone
byy o 30 do 40 km od jakiegokolwiek obiektu o charakterze wojskowym - wspomina dalej Todd. Jakie to rozkazy, jakie zadania otrzymali lotnicy, ktrzy przed kilkoma godzinami znaleli si nad wsi
Tuy Ho? Czy zniszczy most na tej Rzece lub most, ktry - podobnie jak wszystkie inne - zosta
wprawdzie swego czasu zniszczony, ale szybko potem odbudowany? A moe mieli zbombardowa
Tuy Ho po prostu dlatego, e ze wsi tej pochodz ludzie, ktrzy naprawiaj drogi i mosty?
To, co widziaem w innych miejscowociach i co widziaem w kilka godzin po zbombardowaniu Tuy
Ho w poudniowej prowincji Ninh Binh, przekonao mnie, e cele cywilne s systematycznie
atakowane, niezalenie od tego, czy w pobliu miano alibi wojskowe czy nie.
Dowdztwo amerykaskie faktycznie nie stosowao w DRW w owym czasie rozrnienia pomidzy
obiektami cywilnymi i wojskowymi. Wietnam Pnocny zmobilizowa swoje wszystkie rezerwy zapewnia genera Meyers republikaskiego senatora Thurmonda. - Dla Wietnamczykw jest to ju
wojna totalna, prawdopodobnie wyszego nawet rzdu ni ta, ktr przeylimy w Ameryce w czasie
drugiej wojny wiatowej. Jeli wyjdziemy z tego zaoenia, to jaka rnica istnieje pomidzy
onierzem a cywilem? Poniewa Demokratyczna Republika Wietnamu broni si ze wszystkich si, to
wedug logiki amerykaskiego generaa powinna by bezwzgldnie bombardowana.
Wiemy - kontynuowa Meyer - e do naprawy drg i mostw na wanych trasach zaangaowano
wiele kobiet. Prace te mona by zleci jakiemu oddziaowi saperw, jeliby si go, oczywicie, miao,
a wic zatrudnionych tam cywilw mona by wtedy ubra w mundury. Wwczas ci sami ludzie
wykonywaliby t sam prac. Jak wic mona w takiej wojnie odrni cywilw od onierzy, ja po
prostu nie pojmuj. I jedni, i drudzy pracuj przecie dla potrzeb wojny.
Zachcony przez jastrzbie w onie podkomisji Senatu, Meyers przystpi do bezlitosnej wojny
powietrznej. Win za dotychczasowe niepowodzenia zoy na karb przyjtych zasad eskalacji. Jego
zdaniem, niszczenie na raty daje wrogowi czas na zabezpieczenie obiektw, przygotowanie lub
wyprodukowanie czci zamiennych i zorganizowanie obrony. W ten sposb np. dostarczono do
Wietnamu 2000 ruchomych generatorw, skutkiem czego bombardowanie przez nas wietnamskich

elektrowni spalio na panewce. Robilimy to zbyt dugo i za lekko, zamiast zada silny cios i skutecznie
pokona wroga.
Wedug Meyersa port w Hajfongu, przez ktry przechodzi 75-85% importu dla DRW, naleao dawno
ju zniszczy cakowicie, bez ogldania si na mieszkajcych tam i pracujcych cywilw. Wydaje mi
si bezsensowne wykonywanie tysicy nalotw na DRW, ktre przeprowadzamy w celu zniszczenia
materiaw, ktre mona byo zniszczy zaraz przy ich wyadunku w porcie Hajfongu. Dlaczego
pozwalamy materiay te stamtd zabra, a dopiero potem uganiamy si za nimi, kiedy s
transportowane setki kilometrw przez dungl? Ludzie wyadowujcy statki nosz by moe cywilne
ubrania, a prac swoj przyczyniaj si do wojny, jak onierze na wysunitych stanowiskach
bojowych.
Potem genera wyjawi szczegy amerykaskiego szpiegostwa lotniczego. W kwietniu 1965 r.
...istniaa lista 97 celw w DRW. Sporzdzi j wywiad jeszcze przed wybuchem konfliktu
wietnamskiego na podstawie dostpnych wwczas danych. Po wybuchu wojny organizowalimy,
naturalnie, loty wywiadowcze nad Wietnamem Pnocnym, okrelalimy dalsze cele i przesyalimy je
do oglnego ich rejestru. Jednake mimo prowadzonego kompleksowego rozpoznania - niezalenie
od nieograniczonego polowania na cele ruchome - ze wzgldw politycznych wolno byo tygodniowo
atakowa tylko jeden do dwu celw. Wietnamczycy zorientowali si w tym i kadorazowo
koncentrowali wok tych celw siln obron, skutkiem czego nad celami tymi tracilimy wielu
naszych lotnikw. Przy zasadzie wolnego wyboru celu nie miaoby to miejsca.
Stanowiska rakiet przeciwlotniczych wolno nam byo atakowa dopiero wwczas, kiedy
przekonalimy si, e s tam take i rakiety - skary si dalej Meyers. - Zocio nas to, poniewa aby
si o obecnoci tych rakiet dowiedzie, musielimy cay teren sfotografowa. Zanim zdjcia zostay
wywoane, zanim zrobiono z nich odbitki, a potem rozpoznano ich zawarto i oceniajcy zdjcia
doszli do wniosku, e rakiety tam na pewno si znajduj i z kolei zanim zdjcia te dotary do
dyspozytora - mino co najmniej 12 godzin. W tym czasie przeciwnik mg te rakiety - nawet ju kilka
razy - przetransportowa gdzie indziej.
Genera tak zakoczy swe wywody: Tysic samolotw uytych w Wietnamie Pnocnym nie ma ju
tej skutecznoci, jak miay przed dwoma laty... Osobicie trzymabym si najchtniej zasady generaa
jednego z poudniowych krajw, ktra brzmi: Stawia si na miejscu jak najszybciej i to ca
potg. Myl, e zasada ta zostaa z penym powodzeniem zastosowana w czasie wojny izraelskoarabskiej...
W listopadzie 1967 r. Johnson zezwoli na bombardowanie dalszych 53 celw, tym samym na licie
zakazu bombardowa pozostay ju tylko cztery cele. Zwolni on jednoczenie McNamar, ktry
okaza si ju nieprzydatny. Zosta on prezesem banku wiatowego. Jego miejsce zaj dawny
wsppracownik Trumana, adwokat Clark M. Clifford. Od pocztku zimnej wojny wielki jej ordownik
i wsptwrca doktryny Trumana o zahamowaniu komunizmu - Clifford przyrzek od razu
wojskowym pozostawienie im swobody w prowadzeniu przez nich wojny.
17 listopada samoloty VII Armii Powietrznej (30 eskadr taktycznych, 800 maszyn), samoloty VII Floty
(230 maszyn) oraz lotnictwo piechoty morskiej w Da Nang (250 maszyn) przystpiy do wielkiego
nalotu na Hanoi i Hajfong. Przez kolejne cztery dni prowadzono najwikszy od czasw drugiej wojny
nalot bombowy. Kadego dnia strcano wtedy kolejno 10, 12, 17 i 11, razem 50 samolotw.
Amerykanie podali, e z kolei zniszczyli 24 MiGi. Mimo przewagi w powietrzu Amerykanie ponosili
jednak wiksze straty w samolotach. Przypisywano to doskonale rozwinitemu w DRW systemowi
radiolokacji. Dziki niemu wanie na tyy kadej fali bombowcw uderzay myliwce przechwytujce
(UPI). Pilotowali je modzi, wyszkoleni w Zwizku Radzieckim piloci wietnamscy.

Demokratyczna Republika Wietnamu miaa najsilniejsz i najskuteczniejsz obron, jak nasze

jednostki lotnicze spotkay kiedykolwiek w tego rodzaju konfliktach - skary si genera lotnictwa
amerykaskiego Simler. rednia miesiczna strconych w DRW samolotw amerykaskich,
wynoszca latem 70, od wrzenia wzrosa do 100, w listopadzie za osigna 130 maszyn (w grudniu
znw spada do 80, a w nastpnym miesicu do 60). Przekroczono kulminacyjny punkt ofensywy
lotniczej. 18 grudnia agresor straci 8 z 40 maszyn, ktre w kilku falach nadleciay nad peryferie
Hanoi. Do Boego Narodzenia 1967 r. Amerykanie stracili ogem (tylko w DRW) 2680 samolotw,
z czego 100 przypado tylko na rejon mostu Ham Rong. Stalingrad jastrzbi wydawa si bliski.

Klska USS Pueblo

Podczas gdy Amerykanie oczekiwali w Wietnamie Poudniowym szturmu na Khe Sanh, we wtorek 23
stycznia 1968 r. na terenie przybrzenych wd terytorialnych Koreaskiej Republiki LudowoDemokratycznej zosta zatrzymany okrt szpiegowski USA. W 105 minut pniej Pueblo, nieco
mniejszy, bliniaczy okrt Liberty, zosta przymusowo wraz z 83-osobow zaog przyholowany do
portu Wonsan. Oddalone zaledwie o 15 minut lotu, w Korei Poudniowej stacjonuj amerykaskie
myliwce bombowe Phantom. Pod bokiem wic naczelnego dowdztwa wojsk Pacyfiku,
dysponujcego milionem onierzy, 500 okrtami wojennymi i 6000 samolotw, jedna
z najmniejszych si morskich wiata wymierzya bucie amerykaskiej bolesny policzek (londyski
Daily Express).
W Waszyngtonie rozwina si wielka akcja, zmierzajca do szybkiego zlikwidowania ogromnie
nieprzyjemnej dla Amerykanw sytuacji. Johnson zwoa Krajow Rad Bezpieczestwa. US Navy
zaalarmowaa wszystkie swoje jednostki, znajdujce si na Morzu Japoskim wraz z flot
poudniowokoreask. Pueblo w nomenklaturze amerykaskiej nazywa si jednostk
hydrograficzn. Pentagon znw nazywa Pueblo statkiem zbierajcym informacje, operujcym na
wodach eksterytorialnych. Gubernator Kalifornii, Reagan, da zwrcenia okrtu w cigu 24 godzin.
Senatorzy Jackson i Thurmond domagaj si znw zagroenia KRL-D bomb atomow. W czwartek
Johnson posya w kierunku Korei pi okrtw wojennych z lotniskowcem Enterprise na czele oraz
24 bombowce odrzutowe na 38 rwnolenik. Jednoczenie powouje 14 600 rezerwistw i domaga
si zwoania specjalnego posiedzenia Rady Bezpieczestwa ONZ, ktrej z kolei amerykascy delegaci
ONZ przedkadaj map, na ktrej zaznaczono faszyw pozycj Puebla w momencie zatrzymania
go.
Faktycznie jednak elektroniczny okrt szpiegowski Pueblo zosta zatrzymany na 12746'9 dugoci i
3917'4 szerokoci geograficznej na wodach terytorialnych KRL-D, co potwierdzi sam jego dowdca
Bucher, przebywajcy w niewoli. Wysokoczue anteny nastawione byy na ledzenie ruchu statkw
komunistycznych - przypuszcza Agencja Reutera. Kolejnym specjalnym zadaniem Pueblo bya tzw.
Elint-Mission (Electronics Intelligence) polegajca na nagrywaniu na tamie magnetofonowej
impulsw koreaskiej sieci radarowej. Kto chce zakca dziaanie obcego radaru, musi zna jego
impulsy. Podobnie jak Pueblo po Morzu Japoskim, a Liberty po Morzu rdziemnym, po
oceanach pywaj cae dziesitki statkw-szpiegw, aby zdejmowa elektroniczny odcisk palca
wroga. (Der Spiegel, Hamburg nr 5/1968). Statki te mog rwnie podsuchiwa tajne rozmowy
w eterze, a take przekazywa polecenia, wskazwki i informacje dla okrtw podwodnych, ktre
mog je przyjmowa w zanurzeniu.

Opinia publiczna Ameryki zostaa zaszokowana. Po raz pierwszy w okresie pokoju amerykaska
marynarka wojenna musiaa zoy w ofierze swej polityce okrt. Jak podaje NRF-owska DPA,
w caym aparacie wywiadowczym Ameryki nastpia wielka konsternacja. Pueblo ze swoj
najbardziej nowoczesn aparatur od czasu zestrzelenia U-2 pod Swierdowskiem stanowi
najcenniejsz zdobycz Wschodu. New York Times denerwuje si, dlaczego dowdca okrtu nie
prbowa go zatopi. Dlaczego na pokadzie jednostki, oprcz dwu karabinw maszynowych, nie byo
ciszej broni? Dlaczego okrt nie by ochraniany przez niszczyciele? Pentagon pociesza, e zaodze
udao si zniszczy najwaniejszy sprzt. Na potwierdzenie tego przytaczali fakt, e bliniacza
jednostka Puebla - Banner - zauwaya w przypuszczalnym miejscu zatrzymania okrtu nurka
pnocnokoreaskiego, ktry przeszukiwa dno morskie w tym wanie miejscu.
Jak stwierdzili z kolei sami eksperci zachodni, punkt ten znajdowa si istotnie na wodach
terytorialnych KRL-D. Ju bowiem 11 wrzenia 1958 r. Chiska Republika Ludowa owiadczya, e
granice jej wd terytorialnych nie biegn wzdu pasa przybrzenego, lecz po linii prostej, czcej
punkty najbardziej wysunitych w morze odcinkw ldu. Ustalenie to, zwane Straight Baselines
Method67, zostao zaakceptowane przez sd midzynarodowy ju od 1951 r. Byo ono uznawane
m.in. w stosunku do wd terytorialnych Irlandii, Norwegii, Indonezji. Przyjcie tej zasady przez Chiny
powinno wic by rozcignite rwnie na Kore. Opierajc si na takim wanie prawie, McNamara
przyzna w swoim owiadczeniu z 4 lutego 1968 r., e by moe Pueblo w chwili zatrzymania go
znajdowa si na wodach terytorialnych Korei Pnocnej.
W zwizku ze specjalnymi zadaniami Pueblo w cigu 11 dni nie utrzymywa adnej cznoci
radiowej ze stacjami amerykaskimi - tak wic nikt nie mg z ca pewnoci stwierdzi, gdzie okrt
ten znajdowa si w momencie jego aresztowania.
W tym czasie amerykaskie zagroenie rozwiao si. Zesp jednostek wojennych z lotniskowcem
Enterprise, ktry mia wymusi zwrcenie przez wadze koreaskie okrtu i jego zaogi, odpyn na
poudnie. By pilnie potrzebny w Wietnamie. Johnson, ktry jeszcze przed trzy i p rokiem na
znacznie mniejszy incydent w Zatoce Tonkiskiej zareagowa atakiem 64 bombowcw, tym razem
poszed na rozmowy w Panmundon. Stany Zjednoczone wystpujce w roli andarma wiatowego,
zaangaowane w wojnie w Wietnamie, nie byy w stanie otwiera nowego frontu. Waszyngton
bolenie odczu granice swojej potgi.

Rok 1968 - bilans i zmiana

W ten czwartek, kiedy to Enterprise pyn do wybrzey Koreaskiej Republiki LudowoDemokratycznej, Gwna Kwatera w Sajgonie meldowaa o 69 nalotach na DRW, ale jednoczenie a
o 480 akcjach w rejonie Khe Sanh. Walka w obronie swych otoczonych baz oraz sytuacja na 17
rwnoleniku zmusiy Amerykanw do przesunicia gwnego ciaru wojny powietrznej z DRW do
Wietnamu Poudniowego. Pidziesit omiosilnikowych odrzutowcw B-52, operujc pomidzy
Syjamem i Wietnamem, od wrzenia 1967 r. zrzucao codziennie 275 ton bomb na teren
przygraniczny. Szsty bombowiec B-52 zosta 15 stycznia 1968 r. zestrzelony nad Vingh Linh,
poudniow prowincj DRW. Wiele innych maszyn zostao zniszczonych.

67

Zasada linii prostej.

W tej sytuacji niemal kady samolot, nawet transportowy, musia by przystosowany do zrzucania
bomb. Obok atakw bombowych okrty amerykaskiej VII Floty wraz z artyleri dalekiego zasigu
ostrzeliway ogniem huraganowym 60 km dugi i 10 km szeroki wycinek strefy zdemilitaryzowanej.
Jest to najwiksza w historii koncentracja ognia broni konwencjonalnej - chepi si naczelny
dowdca amerykaski w Wietnamie - Westmoreland. Tylko na piercie zaciskajcy si wok Khe
Sanh zuyto 60 000 bomb, co stanowi mas materiau wybuchowego, przekraczajcego moc obydwu
bomb atomowych z roku 1945.
Sajgoskie dowdztwo spogldao z wiksz uwag na Pnoc. Ogie przerway obchody
wietnamskiego wita Nowego Roku. Noworoczn cisz przerwa z kolei nagy atak Narodowego
Frontu Wyzwolenia, ktry poza Sajgonem i Hue obj take 30 amerykaskich baz wojskowych w
Wietnamie Poudniowym. W trzech kolejnych uderzeniach rakietowo-modzierzowych Front
Wyzwolenia zniszczy - jak si dopiero teraz okazao - 1000 samolotw i migowcw
amerykaskich na ziemi68. W cigu tej ofensywy zestrzelono ponadto setki maszyn w powietrzu,
zniszczono 50 odzi patrolowych, 4000 rnych pojazdw wojskowych oraz wyeliminowano z walki
okoo 50 000 ludzi, w tym okoo 20 000 Amerykanw.
W tej sytuacji nawet pozostajce w rezerwie amerykaskie okrty wojenne, w tym te lotniskowce
Yorktown i Ranger, wziy kurs na Wietnam Poudniowy. Straty w ludziach miay by uzupenione
10 500 popiesznie sprowadzonymi nowymi onierzami. Ataki lotnicze przeciwko Pnocy zostay
niemal zastopowane. W lutym i marcu 1968 r. nad DRW zestrzelono zaledwie po okoo 40 Gion
Sons. Bya to najnisza liczba od roku 1965. Mimo tej maej skali nalotw 27 marca 1968 r. Ameryka
stracia pierwszy egzemplarz swojego najnowszego samolotu, typu F-111A. By to dwuosobowy
bombowiec o wadze 32 ton, ktry dziki swoim skrzydom o zmiennej geometrii osiga 2,5-krotn
prdko dwiku. Samolot ten mg udwign 9 ton obcienia bojowego. Drugi z kolei taki sam
samolot przepad w trzy dni pniej nad prowincj Ha Tay. Po stracie trzeciego F-111A 24 kwietnia
zakazano w ogle startu tych maszyn. (Wielka Brytania, ktra ju w styczniu tego roku wskutek braku
dewiz zredukowaa swoje zamwienie na te samoloty do 50 sztuk, teraz je w ogle skrelia-)
W Stanach Zjednoczonych zapanowaa rezygnacja. Do 8 marca 1968 r. w Wietnamie zgino lub
odnioso rany co najmniej 136 993 Amerykanw, w cigu czterech lat wojny koreaskiej podobne
straty wynosiy 136 913. Westmoreland zada przysania dalszych 206 000 onierzy (aktualny
korpus liczy 540 000 ludzi). Johnson nie wyrazi na to zgody. Rezerwy, zarwno w wojskach
ldowych, jak i w marynarce, wyczerpay si. One wanie, w iloci 333 000 ludzi, stanowi trzon si
interwencyjnych w Wietnamie. Ameryka dysponowaa ju tylko 125 000 tej rezerwy, niezbdnej do
celw wewntrznych w Ameryce. Wskutek braku kadr dwuosobowe bombowce startoway w
Wietnamie z jednym ju tylko lotnikiem. Okrt liniowy z II wojny wiatowej New Jersey,
przerobiony kosztem 27 milionw dolarw, pyn teraz do Wietnamu z nie obsadzonymi
stanowiskami artyleryjskimi... Nasza militarna przewaga w wiecie nie wystarczy do osignicia
zwycistwa, a jednoczenie nasza przewaga polityczna w wiecie nie pozwala wycofa si - medytuje
byy doradca Kennedyego - Sorensen. Newsweek skary si, e po trzech latach eskalacji
dostalimy si w lep uliczk.
Wojna wietnamska wyczerpuje te kas dolarow. Z roku na rok zmniejsza si zapas tej podstawowej
waluty Zachodu. Brudna wojna w Wietnamie kosztowaa Stany Zjednoczone ju 56 miliardw
dolarw, dokadnie trzy razy tyle, co interwencja koreaska. Sum t Waszyngton mgby obdzieli
wszystkich Wietnamczykw z Poudnia i Pnocy - po 700 dolarw na osob (byoby to sze razy
wicej, ni wynosi roczny dochd na gow ludnoci w Wietnamie Poudniowym). Ju oficjalne sumy
68

Der Spiegel, Hamburg nr 12/1968.

w budecie na cele tej wojny powodoway skrelenie innych pozycji tego budetu. Koszty tej wojny
stale rosy i tak: w roku 1965 wynosiy 1,3 miliarda dolarw; w 1966 - 6 miliardw; w 1967 - 26
miliardw, a plan na rok 1968 przewidywa 30 miliardw dolarw. Nawet taki kolos gospodarczy, jak
Stany Zjednoczone, nie moe na dusz met znie takich wydatkw.
W dniu rozpoczcia nie wypowiedzianej wojny powietrznej, tj. 7 lutego 1965 r., jeden z pukownikw
US Air Force w Sajgonie zapewnia pras: To potrwa najwyej 6 tygodni, po czym komunici przyjd
nas prosi o rozmowy. Dopiero po trzech latach okazao si, e taki gigant, jakim s przecie pod
wzgldem militarnym i gospodarczym Stany Zjednoczone, nie jest w stanie pokona maej
Demokratycznej Republiki Wietnamu. Do tego czasu Wietnamczycy cignli z nieba 2820 Gion
Sons, ranic dotkliwie Johnsona, ktry skary si: Nie bd pierwszym prezydentem Stanw
Zjednoczonych, ktry przegra wojn. 31 marca 1968 r. Johnson owiadczy niespodzianie, e nie
bdzie ju ubiega si o fotel prezydenta, a poza tym, e pragnie rozpocz rozmowy z DRW.
Jednoczenie te bombardowanie DRW zostao natychmiast wstrzymane a do rejonu na pnoc od
linii demarkacyjnej.
Chocia Johnsonowi nie powiodo si w Wietnamie, nie utraci do koca zaufania wrd narodu.
Dugo cigno si ustalenie miejsca rozmw wietnamsko-amerykaskich. Teren wyczony
z bombardowa siga do 20 rwnolenika i obejmowa te poudniow cz DRW.
Niezalenie od tego nad DRW dalej latay samoloty zwiadowcze. Jak owiadczy Johnson, 330 km na
pnoc od linii demarkacyjnej na Tanh Hoa paday bomby. 4 kwietnia trzy myliwce bombowe
zaatakoway rejon kraju pooony najbardziej na pnocny zachd.
Aby uspokoi klik Thieu, poudniowokoreaskiego reimu i innych pomocnikw, a ponadto by
rozmawia z pozycji siy, Stany Zjednoczone zaostrzyy wojn powietrzn. Tym razem
skoncentrowano si w rejonie na poudnie od 19 rwnolenika. 12 kwietnia 160 samolotw
przeprowadzio tam najciszy atak roku. Z kolei obrona wietnamska doniosa o rosncych stratach
Amerykanw (4 maszyny w dniu 15 kwietnia). Na szczcie dla ludzkoci przewiadczenie lotnikw
amerykaskich o wszechmocnej sile niszczycielskiej lotnictwa nie sprawdzio si - pisa w tym czasie
Robert Kennedy. - Fakty ucz nas, e dla kadej ze stron jest tragicznym bdem odsuwa rozmowy
w nadziei, e militarne zwycistwo czyni zbdnymi pniejsze kompromisy. W militarne zwycistwo
Stanw Zjednoczonych w tej brudnej wojnie nawet w Stanach niemal ju nikt nie wierzy.
Rokowa! Przerwa natychmiast terror bombowy przeciwko DRW! - dania opinii wiatowej, w tym
rwnie spoeczestwa amerykaskiego, oraz bohaterska walka narodu wietnamskiego, popieranego
przez bratnie kraje socjalistyczne - zmusiy Stany Zjednoczone do podjcia rokowa.
Niezalenie od tego, jak potocz si te rokowania, jedno jest ju dzi pewne, a mianowicie:
sprawiedliwa walka narodu wietnamskiego o wolno mimo wszystko zwyciy!

Tytu oryginau
AUGEN AM HIMMEL
Deutscher Militrverlag, Berlin 1968
Przeoy z jzyka niemieckiego STANISAW WOOWIEC
Obwolut, okadk i stron tytuow projektowaa ALICJA WAHLL-BRATNA
Redaktor: JADWIGA NADZIEJA
Konsultacja fachowa EUGENIUSZ STACZYKIEWICZ
Redaktor techniczny: JOLANTA MICHAOWSKA
Korektor: IZABELA SOJEWSKA
Cztery tysice siedemset pidziesita pierwsza publikacja Wydawnictwa MON
Printed in Poland
Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1970 r. Wydanie I
Nakad 20 000+315 egz. Objto 21,80 ark. wyd., 31,75 ark. druk. Papier offsetowy V ki. 70 g. (z Czstochowskiej Fabryki Papieru). Format
82x104/32. Oddano do skadu w lipcu 1970 r. Druk ukoczono w grudniu 1970 r. Wojskowe Zakady Graficzne w Warszawie. Zam. nr 2258
z dnia 24.VII.1970 r.
K-50. Cena opr. p. z 32.opr. kart. z 25.-