Mwi si o nim jako o artycie, ktry przeby w jazzie niezwykle intensywn i

pen innowacji drog. Debiutowa w swingowych orkiestrach Teddyego Hilla,

Caba Callawaya i Earla Hinesa, zwiza si z nowatorami jazzu lat 40., by sta si
wyrazicielem nowych tendencji bebopu. Rozwin w artystyczn form latynoskie
motywy i jego afrocuban jazz sta si przez wiele lat symbolem etnicznych
inspiracji w jazzie. Gillespie by gwiazd jazzu take w latach 80 i 90.
Mwi si o nim jako o artycie, ktry przeby w jazzie niezwykle intensywn i
pen innowacji drog. Debiutowa w swingowych orkiestrach Teddyego
Hilla, Caba Callawaya i Earla Hinesa, zwiza si z nowatorami jazzu lat 40., by
sta si wyrazicielem nowych tendencji bebopu. Rozwin w artystyczn form
latynoskie motywy i jego afrocuban jazz sta si przez wiele lat symbolem
etnicznych inspiracji w jazzie. Gillespie by gwiazd jazzu take w latach 80 i 90.
Pochodzi z licznej rodziny. W wieku dwunastu lat zacz gra na puzonie, ale
mniej wicej po roku przerzuci si na trbk. Uczy si przede wszystkim sam i
mimo e zdoby stypendium muzyczne, wiedz o muzyce wola zdobywa na
estradzie. W 1935 r. porzuci uniwersytet i wyjecha do Filadelfii, gdzie
wystpowa w miejscowych grupach. Ju wtedy styl Gillespiego odznacza si
ciekawymi, nowoczesnymi "zwrotami", nie bardzo pasujcymi do sodkich, lekkich
i przyjemnych rytmw swingu. To wanie wtedy otrzyma przydomek "Dizzy",
nawizujcy do jego niebywale ywego temperamentu, po ktrym rozpoznawa
go cay muzyczny wiat. Nada mu go trbacz, Fats Palmer, ktremu Gillespie
uratowa kiedy ycie, wycigajc go z wypenionego oparami gazu pokoju,
podczas ich wsplnej trasy z orkiestr Frankiego Fairfaxa.
Niebywaa technika zjednywaa mu powszechn uwag i w 1937 r. na
przesuchania do Nowego Jorku zaprosi go Lucky Millinder. Gillespie pracy nie
dosta, ale pozosta w miecie i wkrtce otrzyma propozycj wyjazdu na tras
koncertow do Europy w formacji Teddyego Hilla (gdzie zastpi swojego
idola, Roya Eldridgea). Po powrocie do USA (1939) Gillespie grywa z rnymi
formacjami,
a
powtrnie
trafi
do
orkiestry
Hilla
(gdzie
spotka
perkusistKennyego Clarka). Okazao si, e s "bratnimi duszami", choby ze
wzgldu na niech do schematycznej muzyki bigbandowej. Po rozwizaniu
orkiestry Hill obj posad kierownika od spraw muzycznych w Mintons
Playhouse, gdzie pod jego rzdami modzi muzycy mieli cakowicie woln rk w
eksperymentach muzycznych. Do bywalcw klubu naleeli Clarke, Thelonious
Monk, Joe Guy i, nieco pniej, take Gillespie. Na razie jednak wystpowa z
cieszc si znaczn estym i popularnoci orkiestr Caba Callowaya, w ktrej
rozpocz eksperymenty z niecodziennym, jak na trbaczy tamtych czasw,
frazowaniem. Bra rwnie udzia w sesji nagraniowej Lionela Hamptona, na ktrej
gra solo w "Hot Mallets", uwaane pniej przez wielu specjalistw za pierwszy
zarejestrowany na pycie przykad improwizacji bebopowej. Rok pniej, w 1940
r., podczas koncertu z Callowayem w Kansas City Gillespie spotka Charliego
Parkera, z ktrym natychmiast znalaz wsplny jzyk. Tak zawizaa si
znajomo muzykw, ktrzy niedugo potem mieli zmieni oblicze jazzu.
W 1941 r. Gillespie zosta zwolniony z orkiestry po awanturze z Callowayem, ktra
nastpia po jakim scenicznym wygupie trbacza. Gillespie wrci do Nowego
Jorku i wsppracowa m.in. z Bennym Carterem, Luckym Millinderem, Charliem
Barnetem i Earlem Hinesem, a take piewakiem Billym Eckstineem.
Rwnoczenie Gillespie prowadzi wasny zesp, z ktrym wystpowa w klubach
i nagrywa, zyskujc uznanie wrd koneserw, nowoczeniejszego ni swing,
jazzu (do najsynniejszych nagra trbacza z tamtego okresu nale "Salt

Peanuts" oraz "Hot House"). W 1944 r. doczy do skadu nowego big-bandu

Eckstinea, ktry pocztkowo mia jedynie tworzy to dla popisw wokalnych
lidera, ale do szybko przeksztaci si w prawdziw wylgarni orkiestrowego
bebopu. Oprcz Gillespiego skad orkiestry zasilali, w rnych okresach, Gene
Ammons,Sonny Stitt, Wardell Gray, Dexter Gordon, Fats Navarro, Howard
McGhee i Miles Davis. To take wtedy Gillespie zdecydowa si na zaoenie
wasnej orkiestry, ktra mimo braku sukcesu komercyjnego zdecydowanie
rozwijaa koncepcj bigbandowego bebopu. Zacz rwnie wystpowa w
prowadzonym wraz z Parkerem kwintecie. Gillespie bez przerwy obraca si w
krgach najwybitniejszych muzykw bopowych, ale take swingowych, ktrzy z
rnym skutkiem prbowali swych si w nowym gatunku. Do jego big-bandu
naleeli w rnych okresach m.in.James Moody, Cecil Payne, Benny Bailey, Al
McKibbon, Willie Cook, Big Nick Nicholas, John Lewis, Milt Jackson, Ray
Brown oraz Kenny Clarke. W swoim zespole nagrywa m.in. z Donem Byasem i
Alem Haigiem, ale najwaniejsza bya jego gra w grupie prowadzonej razem z
Parkerem.
W sekcji rytmicznej zasiadali rni muzycy pocztkowo Haig, Curley Russell i
"Big" Sid Catlett, pniej Haig, Jackson, Brown i Stan Levey. Ich wystpy
fascynoway zarwno muzykw, jak i suchaczy, doprowadziy do krystalizacji
bebopu i uznania go za wany nurt muzyki jazzowej. Gillespie wiza pewne
nadzieje z prac, jak podj w nowojorskim klubie "Mintons Playhouse", ktry
by wtedy miejscem awangardowych, jazzowych eksperymentw. To wanie
jeden z wielu klubowych zespow sta si wkrtce prekursorem nowego trendu,
ktry nazwano "bebopem". Zespoem tym by kwintet, w ktrym grali
nastpujcy muzycy: pianista Thelonious Monk, perkusista Kenny Clark,
basista Charles Mingus, saksofonista altowy Charlie Parker oraz trbacz Dizzy
Gillespie. Bebop podziaa niezmiernie odwieajco na jazz, ktry pod wpywem
coraz bardziej komercjalizujcego si swingu zabrn w lepy zauek skostniaych
form i czsto prezentowa jedynie pozbawion twrczego ducha agodn i
steryln muzyczn papk. Nowatorskie brzmienie, zawrotne skoki melodyczne,
skomplikowana rytmika sprawiy, e rodzcy si bebop by trendem elitarnym,
zdobywajcym szersz publiczno dopiero pod koniec lat 40. Gillespie, ktry
znalaz si w krgu oddziaywania bebopu, podj twrcze prby ujarzmienia tej
muzyki, czego dowd da nie tylko nagraniami, lecz take szeregiem wasnych
kompozycji, ktre z czasem stay si wielkimi standardami jazzu nowoczesnego
np. "Night In Tunisia", "Groovin High", "Dizzy Atmosphere", "All The Things You
Are", "Salt Peanuts", "Woody 'n' You" czy napisana wsplnie z Paskerem
sztandarowa kompozycja bebopu "Anthropology". Gillespie by wyjtkowo
twrczym kompozytorem i mimo modego wieku sta si kim w rodzaju szarej
eminencji w krgach bopowcw. Mia ustabilizowane prywatne ycie, stroni od
rodkw odurzajcych i naogw, ktre w maej, ale cieszcej si sporym
publicznym zainteresowaniem bopowej koterii, zbieray coraz wiksze niwo.
Sowem, zamiast typowego przedstawiciela cyganerii bardziej przypomina
wiadomego swych celw biznesmena. Jednake ta stateczno rozcigaa si
jedynie na sfer zewntrzn ycia Gillespiego, w muzyce nadal dochodzia do
gosu cakowicie odmienna cz jego osobowoci niespokojnego
eksperymentatora i niepokornego twrcy. Poczenie wszystkich tych cech czynio
z niego jedn z najbardziej ekscytujcych i wielce zasuonych dla rozwoju
bebopu i w ogle caego jazzu postaci. Po pierwsze dlatego, e nie pozwoli, by
jego talent zosta bezsensownie zaprzepaszczony, zniszczony przez alkohol czy
narkotyki. Po drugie, swoim zachowaniem poza scen zjednywa sobie szacunek,

ktry rozciga si na uprawian przez niego muzyk. Na bebop zaczto

spoglda innymi okiem, dostrzegajc w nim nie tylko muzyk tworzon przez
postrzelonych dziwakw, ale produkt wiadomych artystw. W duej mierze dziki
takiej zmianie w sposobie mylenia traciy prawo bytu pogardliwe, pynce z
ignorancji opinie na temat nowoczesnego jazzu, ktre w tamtych czasach
uchodziy za fachow krytyk.
Prekursorska dziaalno Gillespiego nie ograniczaa si do bebopu: poprzez
wspprac z Chano Pozo, a pniej z Machito przyczyni si take do rozwoju
jazzu latynoskiego. Kiedy bebopowe frazy stay si dla Dizzyego jedynie
impulsem do dalszych innowacji, wane stao si wykorzystanie latynoskich
motyww w nowoczesnej muzyce jazzowej. Gillespie zorientowa si, e afrocuban jazz jest rozlegym rdem twrczych inspiracji. Standardami stay si
kompozycje Gillespiego lansujce ten trend (np. "Manteca", "Cuban Be Cubano
Bop"). Afro-cuban jazz przeomu lat 40. i 50. leg u podstaw szerokiego nurtu latin
jazzu, ktrego wielkimi twrcami i kontynuatorami byli m.in. Stan Getz (bossa
nova), Gato Barbieri, Chick Corea, Antonio Carlos Jobim.
Pewnym zaamaniem w muzyce i karierze Dizzyego Gillespiego byy lata 50.
Cho jazzman duo nagrywa, koncertowa i by atrakcj waniejszych festiwali, to
w sposb twrczy nie rozwin osigni bebopu i afro-cuban jazzu. Muzycy
zabiegali, by wsplnie z nim zagra, koncertowa czy realizowa pyty, Gillespie
jednak stara si nie wprowadza adnych artystycznych innowacji. W okresie
tym nagrywa m.in. z J.J. Johnsonem, Johnem Coltraneem, Miltem Jacksonem,
Artem Blakeyem, Wyntonem Kellym (czsto dla wasnego wydawnictwa Dee Gee
Records), odby tras koncertow po Europie, na ktr wyjecha po rozwizaniu
swojej orkiestry. Po powrocie do USA (1952) nie prbowa nawiza do nowych
prdw i przestawi si ze stylu gry w big-bandzie do wymaga maego zespou.
Na domiar zego (jak si pocztkowo wydawao), podczas przyjcia urodzinowego
jego ony dwch zwanionych goci upado na trbk Dizzyego. Bya tak
niemiosiernie wygita, e wydawaa si cakowicie nie do uyku. Kiedy jednak
Gillespie na niej zagra, okazao si, e jej brzmienie bardzo mu odpowiada. W
dodatku zgicie pod ktem 45 stopni pozwalao mu szybciej ni poprzednio
sysze wydobywajce si z czary gosowej dwiki ("zgita" trbka celowaa
prosto w mikrofon lub widowni, kiedy si pochyla, grajc z nut). Zachwycony
tymi wszystkimi niespodziewanymi udogodnieniami, zamwi now trbk w
takim samym ksztacie i odtd stanowia ona jeden z elementw jego
estradowego wizerunku. Przed upywem 1953 r. przelotny kryzys w yciu
zawodowym Gillespiego min. W Toronto zagra koncert w zespole skadajcym
si oprcz niego z Parkera, Buda Powella, Charlesa Mingusa i Maxa Roacha, ktry
by reklamowany jako "Kwintet Roku". Wystp amerykaskich muzykw by
elektryzujcy, a czasami wrcz porywajcy.
Przeomowym momentem byo podpisanie umowy z producentem Normanem
Granzem oraz praca przy realizacji nagra dla jego firmy Verve Records. Granz
cieszy si szacunkiem w rodowisku jazzowym, skupia bowiem w swojej firmie i
w ramach nieformalnej grupy (Jazz At The Philharmonic) najwybitniejszych
muzykw. Wkrtce gwiazd Verve Records (O. Peterson, R. Eldridge, S. Getz,
Machito, D. Ellington, B. Carter) znalaz si Dizzy Gillespie. Pod skrzydami Verve
Records (a pniej Pablo) artysta do perfekcji rozwin swj talent. Gillespie
zacz wystpowa w koncertach Jazz At The Philharmonic. Jego pozycja w
jazzowych krgach 1956 r. bya tak wysoka, e zosta zarekomendowany
prezydentowi Dwightowi Eisenhowerowi jako idealny kandydat na kierownika
sponsorowanej przez Departament Stanu trasy koncertowej po Afryce,

rodkowym Wschodzie i Azji. Mimo e Gillespie zyma si na towarzyszc

koncertom propagandow otoczk, propozycj przyj. Odnis spektakularny
sukces i niedugo po powrocie do kraju otrzyma propozycj wyjazdu na podobn
tras do Ameryki Poudniowej. Skadajca si z samych gwiazd orkiestra
Gillespiego przez jaki czas trzymaa si razem i zostaa uwieczniona w
nagraniach Granza. Pod koniec roku trbacz ponownie stan na czele maego
zespou i wpad w wir wystpw klubowych, festiwalowych, radiowych i
telewizyjnych oraz nagra. Bra te udzia w wielu specjalnych i prestiowych
przedsiwziciach, jak trasa koncertowa na pocztku lat 70. z Blakeyem,
Monkiem, Stittem, McKibbonem i Kaiem Windingiem.
W latach 70. i 80. otrzyma wiele nagrd oraz zacnych tytuw: z szarej eminencji
jazzu przeistoczy si w jego ambasadora i czcigodnego nestora. Mimo tak
doskonaej otoczki reklamowej, w poowie lat 70. kariera Gillespiego ponownie
wykazywaa tendencj spadkow. Czowiekiem, ktry to zmieni, by duo
modszy trbacz i zagorzay wielbiciel Dizzyego Jon Faddis. Do ich wsppracy
doszo w interesujcych okolicznociach: Faddis i Gillespie mieli wystpi razem w
1977 r. na festiwalu w Montreux. Jednake plan ich koncertu uleg cakowitej
zmianie, bo z jakich przyczyn ich sekcja rytmiczna wyldowaa w zupenie innym
kraju. W popiechu zebraa si inna sekcja, z Miltonem Jacksonem, Rayem
Brownem, Montym Alexandrem i Jimmiem Smithem. Wspaniay koncert sta si
pocztkiem artystycznego i personalnego ukadu: obaj trbacze nagrali i wykonali
jeszcze mnstwo wspaniaej muzyki, przy ktrej Gillespie wyranie odzyskiwa
dawn werw i zapa do pracy.
W pocztkach lat 80. bra udzia w jednym z odcinkw programu amerykaskiej
telewizji "Jazz America", koncertowa w Londynie z nowym kwintetem (z Paquito
River), a w duetach z Artem Farmerem, Chico Hamiltonem i Artem Blakeyem
wystpi na waniejszych festiwalach europejskich. Nadal nie przestawa
eksperymentowa, cho niektre z jego pomysw (jak np. wsppraca ze Steviem
Wonderem) okazay si nieporozumieniami. Na pocztku lat 90. nadal
koncertowa, zwykle jako gwiazda specjalnie pod niego tworzonych zespow.
Jego sztuka estradowa, ywioowe, pogodne czy wrcz humorystyczne
zachowanie na estradzie powodowao, e kady koncert przyciga rzesze
entuzjastw jego talentu.
W historii rozwoju trbki jazzowej Gillespie zajmuje znaczce miejsce. Nalea do
grupy najwikszych innowatorw, ktrzy zmienili ksztat jazzu tak wyranie, e
pozostali i nowi muzycy si rzeczy odwoywali si zawsze do ich dokona (przez
kontynuacj albo przez bunt). Podobnie jak Louis Armstrong, ktry od czasu
pojawienia si w Chicago w 1922 r. przez dwa dziesiciolecia wpywa na sposb
mylenia wszystkich muzykw jazzowych, Gillespie wyznaczy nowe kierunki w
grze na trbce, i nie tylko, w latach 40. Jego wielk zasug byo take
przywrcenie trbce gwnej rangi w jazzie, ktr zacza traci w latach 30., gdy
zapanowaa moda na saksofon, zwaszcza tenorowy. Dziki swojej konsekwencji i
ustabilizowanej karierze Gillespie zadbao to, by bebop, wyniesiony na wyyny
przez genialnego, ale nkanego problemami osobistymi i pozbawionego
umiejtnoci sprzedawania swojej sztuki C. Parkera, dugo nie traci swojej
jakoci. Wiele wczesnych improwizacji Gillespiego mogo sprawia wraenie, e s
jedynie najwyszej klasy popisem technicznym, majcym by moe na celu
tuszowanie braku inwencji czy gbi emocji. Wraenie takie moe powsta jedynie
przy powierzchownym suchaniu jego muzyki. Przez ca sw dug karier
trbacz nigdy nie mia kopotw ze znalezieniem nowych pomysw, a pod
niebotycznie wysokimi dwikami, pod pierwotn ekspresj i nieokieznan

witalnoci krya si gbia uczu nie mniejsza ni u najwikszych romantykw

jazzu.
Wybrana dyskografia:
The
Harlem
Jazz
Scene
(1941),
Shaw
Nuff
(1945),
Bebops
Heartbeat
(1945),
Live
At
The
Spotlite
(1946),
Big
Band
Live
(1946),
Dizzy
Gillespie
Live
At
The
Downbeat
Club
(1947),
A
Nite
At
Carnegie
Hall
(1947),
Paris
1948
(1948),
The
Bebop
Revolution
(1949),
Dee
Gee
Days
(1952),
Dizzy
Great
(1952),
Pleyel
Concert
1953
(1953),
The
Quintet
Of
The
Year:
Jazz
At
Massey
Hall
(1953),
Diz
And
Getz
(1955),
Tour
De
Force
(1955),
One
Night
In
Washington
(1955),
Live
In
Hi-Fi
From
Birdland
(1956),
For
Musicians
Only
(1956),
Sonny
Side
Up
(1958;
z
Sonnym
Stittem,
Sonnym
Rollinsem),
At
Newport
(1958),
Copehnagen
Concert
(1959),
Gillespiana:
The
Carnegie
Hall
Concert
(1961),
An
Electrifying
Evening
(1961),
A
Musical
Safari
(1961),
The
New
Continent
(1962),
Dizzy
Gillespie
And
The
Double
Six
Of
Paris
(1964),
Angel
City
(1965),
The Monterey Festival Jazz Orchestra (1965; z Gilem Fullerem),
Swing
Low,
Sweet
Cadillac
(1967),
Giants
(1967),
Jazz
For
A
Sunday
Afternoon
(1967),
Reunion
Big
Band
(1968),
Live
At
The
Village
Vanguard
(1968),
Cornucopia
(1969),
Portrait
Of
Jenny
(1970),
Giants
(1971;
z
Bobbym
Hackettem),
Dizzy
Gillespie
And
Mitchell-Ruff
(1971),
Oscar
Peterson
And
Dizzy
Gillespie
(1974),
The Giants Of Jazz Live (1974; z Theloniousem Monkiem, Sonnym Stittem,
Artem
Blakeyem),
Dizzy
Gillespies
Big
Four
(1974),
The
Bop
Session
(1975),
Bahiana
(1975),
The
Trumpet
Kings
At
Montreaux
75
(1975),
Afro-Cuban
Jazz
Moods
(1975;
z
Machito),
Jazz
Maturity
(1975;
z
Royem
Eldridgeem),
Free
Ride
(1977),
Dizzy
Gillespie
Jam
(1977),

Montreux
77
(1977),
Summertime
(1980),
Digital
At
Montreaux
(1980),
Alternate
Blues
(1980),
The Trumpet Summit (1980; z Freddiem Hubbardem, Clarkiem Terrym),
To
A
Finland
Station
(1983),
Dizzy
Gillespie
1946-49
(1983),
New
Faces
(1984),
Closer To The Source (1984), Dizzy Gillespie Meets Phil Woods Quintet (1987),
Max
And
Dizzy
Paris
1989
(1989;
z
Maxem
Roachem),
The
Winter
In
Lisbon
(1990),
Live
At
The
Royal
Festival
Hall
(1990),
Legendary
Dizzy
Gillespie
Big
Band,
Live
1946
(1991),
Bebop
And
Beyond

Plays
Dizzy
Gillespie
(1991),
Villa
Hidalgo
(1992;
Z
Giovannim
Hidalgo,
Paquito
River),
To
Diz
With
Love
(1992),
To
Bird
With
Love
(1992),
Live
At
Chester
(1993),
Dizzys
Diamonds:
The
Best
Of
The
Verve
Years
(1993),
Birks
Works:
Blue
Note
Plays
The
Music
Of...
(1993),
Blues
Poeple
(1993),
Memorial
Album
(1993),
Dizzy
Songs
(1993),
Strangers
In
Paradise
(1994),
Bird Songs: The Final Recordings (1997)
Opracowanie: Dionizy Pitkowski, "Encyklopedia Muzyki Popularnej JAZZ", Copyright by Oficyna Wydawnicza Atena 1999