Inhoudsopgave

Schetsboek doorsnede laagbouw

Inleiding

Wand met kleine randafwerking TB 8

Brede daklijst en kleurband TB 12
Overstek aan het dak TB 16
De balustrade TB 21

Wand met kleine randafwerking HSB 25

Brede daklijst en kleurband HSB 28
Overstek aan het dak HSB 31
De balustrade HSB 36

Laagdak en opgaand werk 41

Metselwerk boven grote glaspui 46
Voet van een gebouw 50
Kruipruimte af plaat op bodem 60
Afvoeren van water van een dak 65
Nawoord 67
Verklarende woordenlijst 69

Colofon

Onderwijs uitgave voor blok GP:

Schetsboek doorsnede laagbouw
© CA Albers
1e druk September 1999

Met dank aan:

dr KJ Canters
ir C Gerritse
ing M Haninnen- Frost
Inleiding Details analyseren.

In de naar vernieuwing zoekende architectuur van de 20e eeuw is het Onderstaande punten komen aan de orde:
platte dak een wezenlijk onderdeel. - krachtoverdracht, dakbelasting, mandragen
Het bouwkundeonderwijs moet daar zeker aandacht aan besteden. In - stabiliteit (ook tijdens uitvoering)
het eerste studiejaar kampen de studenten met een tekort aan beelden - waterdichting en ballasten
en technische gegevens over daken van dit type. Zij moeten in korte - thermische isolatie en koude brug.
tijd worden ingeleid in het beeld, de samenstelling en aansluitingen - inwendige condens en winddichting
van het platte dak op de buitenwand. In het detail herken je een - productiewijze en hulpmiddelen
beginsel van de architectuur of een handschrift van de ontwerper of - bouw- of montage volgorde
het bureau. We beperken ons in dit boekje tot aansluitingen - onderhoud en vervanging
van dak en wand in de traditionele bouwwijze (TB) en de - levensduur en milieukosten.
houtskeletbouw (HSB)
De plaats van de warmte-isolatie bepaalt in grote mate de m2-
Er zijn vier reeksen uitgewerkt: pakketopbouw.
1. Wand met kleine rand De huidige warmte weerstand ( R= 3 m2K/W met ca 120 mm
2. De brede daklijst isolatiedikte), zal. worden vergroot tot R= 4 a 5, ca 160 mm
3. Het dakoverstek isolatiedikte. Dit beïnvloedt de traditionele bouwdetails:
4. De balustrade de spouw in de muur wordt 200 mm dik, en de kozijnbevestiging
steeds ingewikkelder. De houtskeletbouw biedt als bouwwijze een
Vooral houten dakbalklagen zijn in de schetsen verwerkt, slechts bij oplossing.
uitzondering een dakvloer van beton. Denk eraan de bevestiging van In de onderlinge aansluitingen van bouwdelen ziet men terugkerende
daklijst of overstek aan te passen aan de balkrichting. beginselen hoe verschillend materiaal aan elkaar zit:
Houd rekening met een mogelijke ontmoeting van de bovendorpel van - oplegging, overlap, aanslag
een kozijn tegen het plafond en de onderkant daklijst. Een enkele keer - zacht gekneld materiaal
geven we daarom de beide details. In de laatste paragrafen geven we - capillaire voeg vermijden
aandacht aan: de voet van een gebouw, opgaand werk, metselwerk - omtrekspeling en stelplaatjes
boven een grote glaspui, gericht op de opgaven. - verschillend werkende materialen vrij van elkaar houden.

Constructieve verbindingen onderscheiden zich van bouwkundige

aansluitingen door:
-directe krachtoverdracht van vezel op vezel, matrix op matrix,
of lijm,
- via een toegevoegde verbinder of een bevestigingsmiddel,
- samendrukbare laag tot vormvaste delen.
Geveltimmerwerk als kozijnen, daklijsten, beschietingen en
plaatbekledingen, zo goed mogelijk gescheiden houden van een
stenen ondergrond, aan de achterkant geventileerd, zodat lucht in en
uit kan.
De baanvormige dakbedekking bij voorkeur losliggend uitvoeren, aan
de randen gehecht, het vlak geballast met grof grind,betontegels op
rubberplaatjes, of een vegetatiedak.
Afschot van daken.
In de schetsen is geen aandacht besteed aan het afschot van
dakvloeren dat min 16 mm /m, bij vegetatiedaken 30 mm/m moet zijn.
In het cursuswerk wordt gevraagd afschot te tekenen, bepaal eerst
waar de afvoer komt, kies dan uit onderstaande werkwijzen:
- voeg een in flauwe driehoekvorm gezaagde balk toe op iedere balk,
een scheg.
- spijker naast een balk een lat onder de afschothelling; alleen
toepassen bij licht belaste daken.
- maak een hellende dakbalklaag; toepasbaar in TB, met gevolg voor
de dakrand. in HSB voor een vrijliggende dakvloer.
- leg in dikte verlopende isolatieplaat op de horizontale dakvloer.
Verbindingsmiddelen in dak en wand TB
- muur-balk-ankers, haak of schietervorm
- anti-opwaai-ankers bij dakoverstekken of open bouwwerken
- bevestigingsmiddelen in balklagen, in combinatie met schroeven
en nagels
- spouwmuurankers
- ankers aan zware muurafdekbanden
HSB bevestigingswijzen:
Zie Bouwproces, ontwerp en Realisatie
art 1494, of Rapport HSB SBR-89.
Uitvoeringsvolgorde: TB
A Binnenspouwblad optrekken tot ok balklaag
- spouwankers tegelijkertijd aanbrengen
- stellen dakbalklaag
- ankers en vloerhout aanbrengen
- dakrand maken met hoekverstijvers zodat
de dakdekker vlot aan het werk kan
B dampremmend folie en thermische isolatie
- dakbanen losliggend aanbrengen
- randstrook en knellat of alu daktrim
- hemelwater afvoeren plaatsen
- ballastlaag of substraatlaag en sedumdak aanleggen
C metselwerk tussen de balken voltooien
- waterkerende laag in de spouwvoet
- spouw isolatie en rozetten plaatsen
- kokers kruipruimteventilatie
- buitenspouwblad optrekken en afvoegen.
Waarschuwing voor de gebruiker/student:
De schetsen geven vorm en samenstelling in hoofdzaken weer. De
lijndikten zijn gelijk, de arcering is niet volledig.
Noodzakelijke dunne lagen, verbindings-stukken zijn veelal niet
getekend.
Van de student verwachten we een verzorgde, bouwkundige tekening
die de volledige gegevens, correcte handelsafmetingen, materi-
aalcodering en sprekende lijndikten bevat.
Warmdak of kouddak: een vergelijking

Warm dak
De warmte isolatie ligt op het dakbeschot.
De constructie, van hout, ligt aan de kant
van het binnenklimaat of de warme zijde.
Inwendige condensatie begint in het isolatiemateriaal boven de
constructie, tenzij een dampremmende folie op het dakbeschot de toe-
voer van warme lucht verhindert.
De eenvoudige uitvoering past goed bij nieuwbouw; echter,
opgesloten vocht tijdens de uitvoering, blijft lang zitten. Bij de
gewone uitvoering ligt de beloopbare isolatie onder de waterdichting.
In de 'omgekeerd dak'-uitvoering mag de beloopbare isolatie ook geen
water opnemen.

Koud dak of geventileerd dak.

De warmte isolatie ligt tussen de houten balken. De inwendige
condensatie moet worden tegengehouden door een goed gesloten
dampremmend folie onder de balken of op de tengels.
Balkholten per vak zwak ventileren,dwz de lucht moet erin en eruit
kunnen.
Breng aparte luchtkokertjes aan, gescheiden van de spouwlucht in de
wand.
De buizen en de dozen van electr. installatie tasten vaak de
dampdichting van de folie aan, dus een zorgzame uitvoering. Bij
renovatie van bestaande bouw, waar bestaande bovendakse
aansluitingen niet zijn aan te passen is de kouddakoplossing nodig.

In dit schetsboek is steeds uitgegaan van de warmdak situatie. Een

enkel blad toont een kouddak oplossing.
Laagdak en opgaand werk

We onderscheiden twee gevallen in het opgaand werk voor

TB 'en HSB:
- een gesloten opgaande wand
- een lichtdoorlatend gedeeltelijk te openen wanddeel.

Voor de TB uitgewerkt:
- een doorgetrokken spouwwand
- lichtdoorlatend figuur metselwerk, glassteen,
een kozijn met glas of andere translucente plaat.

Voor HSB uitgewerkt:

- een doorgetrokken wand en bekleding
- een kozijn met glas een translucente plaat ed.
In alle gevallen noodzakelijk: een nimmer falende waterdichting aan
de voet van het opgaand werk. Het principe is, de waterdichting
opzetten boven de buitenrand van het dak en onder het kozijn een
slabbe klemmen die de opening tussen bovenkant dakbedekking en de
onderkant van het kozijn tegen het binnendringen van regenwater
afdicht.
Traditionele bouwmaterialen roepen deze omslachtige dichtingswijze
op; het slabbemateriaal (lood) heeft een verschillende thermische
werking t.o.v hout of dakbedekking. In de binnenruimte zien we een
hoog pakket onder het venster, de hoogte van dakbalklaag,
dakopstand en onderdorpel tellen immers op.
Schenk aandacht aan het doorlopen van de slabbe onder een kozijn en
de plaats waar uit een wand de slabbe naar buiten komt. Slabbe mat is
gangbaar bladbod of geribbeld gecoat aluminium.
 Men kan zich afvragen hoe een bouwwerk in de bodem staat.
Schiet het materiaal van de wand zomaar de grond in, is er een plint of
een kleurband te zien of zweeft de onderkant boven het terrein?
Een bouwterrein is vlak of hellend, wordt door regen doorweekt of
voert water makkelijk af, is altijd vochtig, droogt vlot op en stuift bij
droogte. In Nederland vinden we vaak de combinatie vlak, voldoende
draagvermogen voor bouwwerktuigen, voldoende afvoer van
regenwater. We willen de aantasting van de wandvoet door
opspattend regenwater beperken, de invloed van vorst in de grond
onder het bouwwerk verhinderen en de begane grondvloer te allen
tijde drooghouden.

We kennen voor het oog de volgende vormen in de overgang van de

wand naar het maaiveld:
- de wand staat op een lijst of plint, soms is de plint deel van een
kelder
- de wand springt voor of terug t.o.v de plint
- de vloer/wand zweven boven de grondslag

In Nederland heeft de bodem een losse structuur en is weg te graven,

te vervangen door een andere grondsoort. (behoudens delen van
Limburg) Door 0,6 a 0,8m te ontgraven bereikt men een vorstvrije
aanlegdiepte, waarop de onderkant van de wand mag beginnen. Ook
bij een plaatfundering wil men de vorst niet onderde plaat toelaten en
maakt een vorstwerende rand (vorstrand).

Voet van een gebouw

Traditioneel voerde men woningen met houten begane grondvioeren
uit. Altijd verkoos men daarbij enige hoogte boven maaiveld, zodat
overvloedige regenval niet tot schade aan de vloer zou leiden. Onder
de vloer kwam altijd een luchtruimte,( geventileerd, dwz lucht moet
aan de ene kant erin en aan de andere kant eruit kunnen) Dit kan een
balkhoge luchtlaag zijn met een bodem van vochtregelende schelpen
of een werkelijk kruipbare ruimte van 0,8 m hoog.
De HsBwijze heeft doorgaans een houten BGvloer die op de
voorgaande wijze moet worden geventileerd, de thermische isolatie zo
aanbrengen, dat het hout grotendeels aan de lucht grenst.
De BG-vloeren van gew.beton systeemelementen die na WO II in
gebruik zijn gekomen geven meer vrijheid qua hoogte ligging en
geïntegreerde thermische isolatie.

De hogere ligging van de BG-vloer veroorzaakt bij ingang en

buitendeur naar keuze:

- een trede plaat (soms met schraaprooster)

- een roostertrede waar de grond doorvalt
- een rolstoelhelling met een bordes op gelijke hoogte als binnen

Bij de aansluiting van een terras kan men overwegen:

- op gelijke hoogte tbv rollend verkeer, let op gootje, waterdichting ed
- op lagere hoogte, waterdichting makkelijk maar let op de
overstaphoogte,
- rot en roestvrije kozijnonderdorpel.
Kruipruimte

Voordelen
- ruimte voor bergen regenwater in container opslaan
- leidingen bereikbaar renovatie gebouw mogelijk
- vloerconstr. vrije keus, ook hout
- ventilatie onder vloer aanbrengen
- vochtgehalte in lucht regelen, folie, schelplaag, schoon zand
- prefabricage mogelijk fundering, vloerplaten

Nadelen
- m3 ruimteverlies
- warmte verlies bij onvoldoende isolatie
- vocht lang aanwezig leidingcorrosie aantasting houten balken
- vloerconstructiegasdicht uitvoeren
- nat bouwterrein beinvloed kwaliteit
- drainage leidingen
- kosten ontgraven vochtregulatie
Plaat op de bodem, eventueel onderheid

Voordelen
- matig diep ontgraven
- benut draagvermogen van de bodem
- altijd gasdichte vloer op begane grond
- geconc. Belastingen met wapening verdelen
- vele soorten beton mogelijk

Nadelen
- geen bergruimte
- leidingen niet meer bereikbaar tenzij koker in de plaat
- cascorenovatie star tav installaties
- vloerverwarming nodig
Woord tot slot - delen van details met een Andreaskruis aangemerkt, zijn discutabel;
ze dienen te worden vermeden tenzij deze details met grote zorg
Het maken van dit schetsboek begon bij het illustreren van het worden uitgewerkt, vervaardigd en onderhouden;
verband tussen vorm en details in de leerstof van blok Gebouw en - het correct verwerken van hout leidt tot veel handelingen, met een
Proces. Al tekenend en verklarend ontstond de gedachte de gehele opdrijvend uren-en kostprijs-effect. Alleen prefabricage van series
doorsnede te behandelen; niet alleen de wand en dak ontmoeting maar kan de kostprijs verlagen;
ook die van wand, vloer en maaiveld. Voorop stond de kennismaking - als de warmteweerstand toeneemt (R=4 a 5) zal in de detailering TB,
met de eigenaardigheden van bouwstoffen en hoe men tot de door de grote spouw (200 mm), een zware spouwlat of dagstuk voor
gevraagde prestaties dient te komen. De ontwerper in opleiding zal de kozijnplaatsing worden opgenomen; in HSB wijzigen de details
zich een aantal milieuthema's eigen moeten maken, waarvan een hoge niet noemenswaard, slechts de stijldiepte, de isolatiedikte en de
thermische isolatie de eerste en makkelijkste is. Naast de bouwstof fen binnenaftimmerlat worden groter;
steen, beton, staal, metalen en kunststoffen, pogen we natuurlijk - vermijd kleine koudebruggen;
ontstaan en biologisch afbreekbaar materiaal toe te passen. Daarvoor - de auteur wenst U plezier toe tijdens Uw denk- en tekenrondes.
geldt even-eens het ontwikkelen van kennis en vaardigheid teneinde
de juiste details samen te stellen.In het Duurzaam Bouwen werkt men
hierbij met 'ontwerpen in varianten'.
In de details in dit schetsboek, zitten enkele maatregelen verscholen
ter verlenging van de levensduur van het toegepaste hout of ander
aantastbaar materiaal:
Het volgende lijstje vat een aantal maatregelen samen, die in details in
dit schetsboek zijn gebruikt:
- hout als gevelbekleding: aan de achterzijde lucht, zwakke ventilatie
en - net als aan de voorzijde - zonodig verflagen;
- de dampremmende laag op de juiste plaats aanbrengen dan wel een
waterdichte, dampopen laag;
- zinkbekleding is spaarzaam toegelaten, gebruik van Zn, Al brengen
een gerige ecotoxiciteit met zich mee, zeker in vergelijking met Cu,
Cd, Pb;
Verklarende woordenlijst zetten van plaat, met een zetbank een lijnvormige omzetting
vervaardigen, in hoek-of ronde vorm, aan een
afschot geringe helling van een goot, plat dak, terras, plaatrand.
straatwerk of afvoerbuis teneinde water naar een kant te negge de maat waarmee het kozijn voorvlak terug ligt t.o.v
lozen. voorkant metselwerk.
balk dragend horizontaal constructie deel bedoeld om
belastingen op te nemen. balklaag rij balken bestemd
om een vloer te dragen, kan enkelvoudig, kan ook
samengesteld zijn.
balkanker verbindt balk en muur waarin de balk opligt.
baluster spijl van een borstwering, verzwaarde stijl van een
traphek of balustrade materiaal: hout, staal,
natuursteen.
underlayment multiplex vloerplaat, vervangt geploegd
geschaafde delen.
slabbe strook bladbod of gerimpeld dun gecoat aluminium.
beschot vlak van houten delen om regen of wind te weren,
hellende of vertikale stand.
cementraam waterdicht uitgevoerd metselwerk 8-10 lagen, terhoogte
van het maaiveld, vroeger met gebruik van tras,
gemalen steen van vulkanische oorsprong, in de
kalkmortel.
rollaag afwerking van platte lagen van metselwerk met stenen
op hun kant, ter verhoging van de sterkte van de
wandopening of muureinde.
stuiknaad de naad tussen twee stukken profiel, waar de werking
zich toont.
console constructie deel dat uitkraagd, de belasting van een
goot of galerij naar achterliggende hoofdconstructie
afdraagd.
waterslag profiel in een wand dat oppervlakkig regenwater voor
de wand brengt en afslaat, historisch materiaal:
natuursteen of hout, modern materiaal: geëxtrudeerd
alum.