Төслийн агуулга

Бүлэг 1. Төслийн үндэслэл

1.1 Төслийн тодорхойлолт

1.2 Төслийн зорилго, зорилт, ач холбогдол

1.3 Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллага

1.4 Тºñëèéг хэрэгжүүлэх шаардлага

1.5 Тºñëèéí òóõàé

1.6 Зах зээлийн судалгаа, дүгнэлт

1.7 Маркетингийн судалгаа

1.8 Үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөө

1.9 Үйлдвэрлэлийн менежмент

Бүлэг 2. Төслийн санхүү, эдийн засгийн тооцоо

1.6 Бүтээгдэхүүн борлуулалтын төлөвлөгөө

Бүлэг 3. Төслийн санхүү, эдийн засгийн үнэлгээ

Бүлэг 4. Дүгнэлт, хавсралт

 Нэгдүгээр бүлэг

Төслийн үндэслэл

1.1 Төслийн тодорхойлолт

Төслийн нэр: Үнээний ферм байгуулах, тэжээл бэлтгэх, цагаан идээ

боловсруулах

Төслийг хэрэгжүүлэгч салбар: Аймгийн ХХАА-н газар

Төслийг санхүүжүүлэгч байгууллага: “Дэлхийн зөн” ОУБ-н “МАД” төсөл

Төслийг хэрэгжүүлэгч байгууллага: Цэнгэл сум “Бай-Бол” хоршоо

Регистрийн дугаар: 2386801

Улсын бүртгэлийн дугаар: 230001149

Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын байршил: Баян-Өлгий аймаг, Цэнгэл сумын

6-р баг

Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагын үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл: ХАА-н

гаралтай түүхий эд бэлтгэх, төрөл бүрийн худалдаа, үйлчилгээ эрхэлдэг
байгууллага.

Төслийн нийт төсөв ................. төгрөг.

Төсөл эхлэх хугацаа ........ оны ....... дугаар сарын ...... -ны өдөр.

Багийн төслийн ахлагч:

 1.2 Төслийн зорилго, зорилт, ач холбогдол

Зорилго: Өвс тэжээлийн нөцийг орон нутагт бий болгох, малын өсөлтийг
тогтворжуулах, ашиг шимийг нэмэгдүүлэх, чанарыг сайжруулах төр засгаас
дэвшүүлсэн эрүүл хүнс хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, хүн амын өдөр тутмын сүү,
цагаан идээний зэрэг хэрэгцээг хангахад оршино.

Тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд дараах зорилтуудыг дэвшүүлж байна.

• Малын тэжээл тарихгүйгээр малыг эрсдлээс хамгаалах, сүү, малын

чиглэлийн үр ашигтай аж ахуй эрхлэх боломжгүй билээ. Тиймээс Цэнгэл
сумын 6-р багийн Харчант голын усыг ашиглаж “Көк-Бастау”–д 10 га газрыг
хамгаалж, усанд хаалт хийж суваг татахзамаар талбайг услаж, өвсний
гарцыг нэмэгдүүлж, арвин ургац авах

• “Бай-Бол” хоршооны малын өвөлжөөнд 30х60 метр хэмжээний саравч

барьж, бүх бэлтгэлийг давхар хангах боломжтой болох.

• Ажил, өдөр, цаг хөдөлмөрийн хуваарийг бий болгох

• Төслийг хэрэгжүүлэхэд үр өгөөж өндөр үнээг сонгох

• Хоршооны гишүүдийг үүрэг, хариуцлагыг хуваарилаж өгөх

• Үйлдвэрлэж боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх байнгын түншүүдийг

хэрэглэгч сонгон авч, гэрээ хэлэлцээр хийх зэрэг зорилтуудыг дэвшүүлж
байна.

Үнээний Ферм байгуулах, тэжээл бэлтгэх, цагаан идээ боловсруулах төсөл нь

хөдөө орон нутагт малчин өрх болон аж ахуйн нэгжийн орлогыг нэмэгдүүлж,
тэдний хүнсний аюулгүй байдлыг хангахад энэ төслийн ач холбогдол нь болдог.
 1.3 Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллага

Төсөл хэрэгжүүлэгч Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын 6- багийн /сумын төвт

байрладаг/ Бай-Бол хоршооны 5 айлын хөдөлмөрийн чадвартай 10 хүн хоорондоо
хэлэлцэн тохирч уг төслийг хэрэгжүүлэхээр болсон.Төсөлд ашиг олохыг гол
болгоогүй. Мал сүргийг өсгөн үржүүлэх, төр засгаас дэвшүүлсэн эрүүл хүнс
хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, хүн амын өдөр тутмын сүү цагаан идээний хэрэгцээг
хангахыг илүү анхаарсан. Уг төслийг бага Хөрлөөт хэмээх хоршооны мал
маллагааны өвөлжөөнд хийхээр төлөвлөж байна. Хоршооны гишүүдийн хувийн
мал 500 толгой, ЗИЛ-130 машин1, УАЗ-469 машин 2, ИЖ ПЛАНЕТА 1, хувийн
байшин 5, хашаа хороотой аж ахуйн хэрэгцээний 3000 кв.м газартай, хадлангийн
10 га талбайтай гэсэн гэрчилгээтэй. Бай-Бол хоршоо 1996.03.01 байгуулагдсан,
худалдаа үйлчилгээ эрхэлдэг юм. Хоршооны үндсэн хөрөнгө 11.400.0 мянган
төгрөг, жилийн борлуулалтын хэмжээ 10.000.0 мянган төгрөг байна. Уг төслийг
хэрэгжүүлснээр 2-3 жилийн дотор зардлыг нөхөж, ашигтай ажиллаж, цаашид
үнээний тоог нэмэгдүүлэх боломжтой гэж үзэж байна. Мөн хоршооны 15 өрхийн 60
ам бүлийн хэрэгцээг бүрэн хангаж цаашдаа сумын төвийн сургууль, хүүхдийн
цэцэрлэг, эмнэлэг болон бусад хувийн этгээд, хүмүүст сүү, цагаан идээ нийлүүлэх
боломжтой гэж тооцоолж байна. Өвлийн улиралд сүү өгөх фермерийн үнээг
байнгын тэжээлд оруулж сүү саалийг ашиглаж сүү цагаан идээ боловсруулан хүн
амыг хангах, илүү гарсныг үнэ хүргэн зах зээлд борлуулж, тэжээлээр тасралтгүй
хангах зорилт зорилго тавьж ажиллахаар шиидвэрлэсэн ба урьд ч ийм замаар
ажиллаж ирсэн туршлагаа улам баталгаажуулж ажиллахаар шийдвэрлэв.
 ¯íýýíèé ôåðì áàéãóóëàõ, òýæýýë áýëòãýõ, öàãààí èäýý áîëîâñðóóëàõ

òºñëèéг хэрэгжүүлэх шаардлага

Ìàë÷äûí àìæèðãààíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëñîí ÌÀÀ-í ¿éëäâýðëýë ñ¿¿ëèéí 5 æèë

äàðààëàí áàéíãà ýðñäýëòýé áàéæ, 70-100 ñì çóçààíòàé öàñ îðîí á¿õýëäýý àéìãèéí
ìàë÷äûí 70% íü îòîðëîõ áýë÷ýýðã¿é õ¿íä áàéäàëä îðæ áàéíà ãýñýí ñóäàëãàà àéìàã
áîëîí ÇÃ-ûí àíõààðëûí òºâä áàéíà. Æèëèéí äºðâºí óëèðëûí òóðø áýë÷ýýðèéí õîìñäîë
ºí溺õ, ñýëãýýõ ãàçàðã¿éí óëìààñ õàäëàíãèéí óðãàö æèë èðýõ òóòàì áóóð÷,
áàéãàëèéí ãàí, çóä, õîðòîí ìýðýã÷èä áýë÷ýýðèéí äààöûã áàãàñãàñíààñ ìàë ñ¿ðýã
òàðãà õ¿÷ àâ÷ ÷àäàõã¿é èõ õýìæýýãýýð õîðîãäîæ, òºë áîéæóóëàõ íºõöºë íü áóóð÷
áàéíà. Èéìýýñ äýýðõ áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëæ, ìàë÷äûí àìæèðãààíû òîãòâîðòîé ýõ
¿¿ñâýðèéã á¿ðä¿¿ëýõ, áýë÷ýýð õàäëàíãèéí íººöèéã íýìýãä¿¿ëæ, ÌÀÀ-í
¿éëäâýðëýëèéã àëèâàà ýðñäëýýñ õàìãààëàí, àøèã øèìèéã íýìýãä¿¿ëýõ íü
ýíýõ¿¿ òºñëèéí ãîë ¿íäýñëýëèéã ãàðãàæ áàéíà. Ìºí ¿íýýíèé ôåðì áàéãóóëàõ, òýæýýë
áýëòãýõ, öàãààí èäýý áîëîâñðóóëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä дараах хүчин
зүйлүүдийг үндэс болгов. Үүнд:

• Ìàë÷äûí ãàðò áàéãàà ìàë ñ¿ðãèéí òîîã ¿ðæ¿¿ëýõ, ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, àøèã øèì
ãàðöûã íýìýãä¿¿ëýõ
• Òºð çàñãààñ äýâø¿¿ëñýí ýð¿¿ë õ¿íñ õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
• Õ¿í àìûã ºäºð òóòìûí õýðýãöýý áîëîõ ñ¿¿, öàãààí èäýý, ìàõ ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í,
çýðýã õýðýãöýýãýýð òàñðàëòã¿é õàíãàõ.
• Àðä èðãýä ººðèéí óëñ îðíû áîëîâñðóóëñàí ÷àíàð ñàéòàé áºãººä áîëîìæèéí ¿íýòýé ìàõ,
ñ¿¿íèé øààðäëàãà èõòýé. Òèéìýýñ õýðýãëýã÷äèéí ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàæ
÷àäàõ îðîí íóòàãò ººðèéí ãýñýí õ¿íñíèé æèæèã, äóíä ¿éëäâýð áàéãóóëàõ íü
ç¿éòýé. /Ñóäàëãààòàé/
• Îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí õ¿íñíèé õýðýãöýýã õàíãàõ.
Æèøýý íü öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí ¿¿äèéí öàé õºòºëáºð, ýìíýëýãèéí õ¿íñíèé
 õýðýãöýýíä ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí öýâýð áàéãàëèéí ãàðàëòàé õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã àøèãëàõ íü ÷óõàë þì. ßàãààä ãýâýë äýýðõ áàéãóóëëàãóóäàä
÷àíàðòàé õ¿íñíèé õýðýãëýý íü òààðóó áàéíà. /Ñóäàëãààòàé/
• Àéìãèéí ãàçàð íóòàã íü óóëàðõàã áºãººä öàñ, áîðîî èõ îðäîã. Òèéìýýñ ãàçàð
òàðèàëàíã ýð÷èìæ¿¿ëýõ ¿íäñýí äýýð ºâëèéí áýëòãýëòýé õîëáîãäóóëàí òýæýýëèéí
ôîíäûã íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé.
• Ìàíàé àéìãèéí áýë÷ýýðèéí äààö õýòýðñýí òóë òàðèàëàí òàðèõ íü ýíý àñóóäëûã
øèéäýõýä òîäîðõîé õýìæýýãýýð òóñ áîëíî.
• Öàã àãààðûí áàéäàë õ¿íäðýõýä Áàÿí- ªëãèé àéìãèéí Öýíãýë ñóìûí ìàëûí 50-60% íü
áýë÷ýýðýýð, 40-50% íü ãàð òýæýýë ºâñººð òýæýýãääýã. Òèéìýýñ òýæýýëèéí
íýìýãäýë ôîíä áàéãóóëàõ íü ÷óõàë þì.
Дээрх хүчин зүйлүүдийг үндэслэл болгон ýíý òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ саналыг
дэвшүүлж байнà.
 ¯íýýíèé ôåðì áàéãóóëàõ, òýæýýë áýëòãýõ, öàãààí èäýý áîëîâñðóóëàõ

òºñëèéí òóõàé

Ìîíãîë óëñûã á¿ñ÷èëýí õºãæ¿¿ëýõýä ÇÃ-ààñ áàðèìòëàõ ìºðèéí õºòºëáºðò õàäëàí,

áýë÷ýýð ó¸æóóëæ òýæýýëèéí íººöèéã íýìýãä¿¿ëñíýð ÌÀÀ-í ¿éëäâýðëýëèéí ¿ð àøèãòàé
õºãæèõ òààòàé íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõèéã îíöëîí çààñàí áèëýý. Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð
ìàëàà ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ, àøèã øèìèéã á¿ðýí õ¿ðòýæ, àìæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæòîé
ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ýíý òºñëèéã Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí á¿õ ñóì, áàãóóäàä õýðýãæ¿¿ëýõ
á¿ðýí áîëîìæòîé. Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ò¿¿íòýé õîëáîîòîé àæëóóäûã äýñ
äàðààëëààð õèéæ ã¿éöýòãýíý. Ýõíèé ýýëæèíä 10 ãà ãàçðûã øèíýýð òîðäîí, ãîëäóó
÷óëóó ò¿¿æ, óñëàõ ñóâàã òàòàõ, îëîí íàñò óðãàìàë òàðèõ îðîí íóòãèéí áîëîí õèìèéí
áîðäîîãîîð áîðäîõ õýðýãòýé. Äàðàà íü ãàçàð íóòãèéí çîõèìæòîé áàéðøèëûã îëæ ¿íýýíèé
ôåðì áàéãóóëàõ þì. Óóëàðõàã, ýðñ òýñ õ¿éòýí óóð àìüñãàëòàé, öàã àãààð íü
òàëàìæã¿é ýíýõ¿¿ íóòàãò ¿íýýíèé ôåðìèéã äàí ñàðëàã ¿íýýãýýð áàéãóóëàõ þì.
Ñàðëàã ¿íýýíèé ñ¿¿íèé ãàðö áàãà áîëîâ÷ òîñëîã íü Ìîíãîë ñ¿¿íýýñ 3 äàõèí èë¿¿ áàéãàà
íü òîãòîîãäîæ áàéíà. Áýë÷ýýð, õàäëàíãèéí õîìñäîë èõ ó÷èð ¿éëäâýðëýë íü áàéíãà
ýðñäýëòýé ÿâàãäàæ, ìàëàà îí ãàðãàõ, òºë áîéæóóëàõ ãýñýí àñóóäëóóä ìàë÷äûí
àíõààðëûí òºâä áàéíà. Èéìýýñ ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ìàë÷èä áîëîí àæ àõóéí
íýãæ¿¿äèéí ìàë ìàëëàõàä ýíý òºñëèéí îðóóëàõ õóâü íýìýð íü áàãàñàõã¿é.
Ýíýõ¿¿ òºñºë íü ÌÀÀ-í ¿éëäâýðëýëèéíõýý òàòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, õàäëàí
òýæýýëèéí íººöèéã íýìýãä¿¿ëýõ, áýë÷ýýðèéã îíîâ÷òîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, íºõºí
ñýðãýýõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä áàãà çýðýã øèéäâýðëýõýä íºëººëíº.
 1.4 Зах зээлийн судалгаа, дүгнэлт

Бүтээгдэхүүний судалгаа: Урьдчилсан судалгааны явцад тогтоосон зах зээлийн

багтаамж хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээ, түүний тоо чанар болон тэдгээрт
тулгуурлан зорилтот зах зээлэ тодорхойлов. Үүнд төсөл хэрэгжих зах зээл дээр
бодит байдлаар асуулгын аргаар хэрэглэгчдээс санал асуулгыг авав. Уг авсан
судалгааны үндсэн дээр:

Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумд борлуулах сүүний төлөвлөгөө

Цэцэрлэг Тус цэцэрлэг 30 хүүхэдтэй. Нэг хүүхэд өдөрт 0,2л сүү хэрэглэдэг.
Тэгвэл өдөрт 6л сүүний хэрэгцээ гардаг. Ажлын 117 хоногт 702 л сүү
шаардлагатай байна.
Ахлах Энэ чиглэлд гол төлөв үүдийн цай хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх аргааар
Сургууль гэрээ хэлэлцээр хийв. Үүдийн цай хөтөлбөрт хамаарах тус сургуульд
90 хүүхэд байна. Хүүхэд бүр өдөрт 0,25-0,3 л сүү хэрэглэдэг. Тэгвэл
нэг өдөрт тус сургуульд 22,5 л сүүний эрэлт байна. Хичээлийн 135
хоногт 3037,5 л сүү шаардлагатай байна.
Цэнгэл Тус эмнэлэг жилд дунджаар өдөрт 15 өвчин хэвтдэг. 1 жилд нийтдээ
сумын 5475 /өдрөөр/ өвчин хэвтэнэ. Энэ тоо өвчний бодит тоо биш, нэг
эмнэлэг өвчин 10 хоног хэвтсэн өдрөөрөө 10 хүнээр тооцож байна. 1 хүнд
/сум ногдох сүүний хэмжээ өдөрт 0,25 л байна. Иймд өдөрт эмнэлэгийн
дундын хэрэгцээнд 5 л сүү шаардлагатай. Жилд 1825 л сүү шаардлагатай
эмнэлэг/ гэсэн үг.
Бусад зах Сумын төвд ард иргэдэд өвлийн цагт 35 л, харин зууны цат 5 л сүү
зээл борлуулах төлөвлөгөөтөй байна. Жилд айл өрхөд 700-800 л сүү
борлуулах боломжтой байна.
Зах зээлд гаргах гэж байгаа бүтээгдэхүүний эзлэх хувь хэмжээгээ тодорхойлов.
Үүнд: Цэнгэл сумын төвд жилийн 3-н улиралд дунджаар 2500 хүн амьдардаг.

D=npg

D- Тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлд эзлэх хувь

n= 0.9N (0.9- жишмэл хүн, N-хүн амын тоо )

p- Үнэ

g- Нэг хүний жилийн хэрэгцээ

D= 0,9*2500*1500*91,25= 307968750

Өөрөөр хэлбэл 307968750 төгрөгийн сүүний хэрэгцээ сумын зах зээлд байгаа
гэсэн үг. Манай үйлдвэрлэл жилд хамгийн ихдээ 31500000 төгрөгийн борлуулалт
хийх борлуулалт хийх боломжтой.

Тэгвэл 31500000/307968750*100=10,22% байна. Сумын зөвхөн сүүний зах зээлийн

хэрэгцээний 10,22%-г хангаж чадна гэсэн үг.

Хэрэглэгчийн судалгаа:

Хэрэглэгч нь

• Сумын аж ахуйн нэгжүүд, иргэд

• Байнгын түнш болох хүүхдийн цэцэрлэг, сургууль, эмнэлэг юм. Энэ

байгууллагуудад гэрээ хийж бүтээгдэхүүнээ борлуулахаар болсон.

Сумын ард иргэдээс авсан судалгааны үндсэн дээр судалгаанд оролцогчид сүү,
сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх цех байгуулах талаар санал гаргасан. Яагаад гэвэл
сумын төвд мал маллах айл 25-30%-тай байна. Тэр нь өөрсдийн хэрэгцээг л
хангаж байна. Харин бусад айл өрхүүд, дээрх төсөвт байгууллагууд зах зээлд
борлуулж байгаа хуурай сүү хэрэглэж байна гэсэн ИБМ байна. Хуурай сүүнээс янз
бүрийн өвчин, хордлого удаа дараа гарсныг сумын иргэд харамсаж байгаагаа
илэрхийлсэн юм.

Өрсөлдөөний судалгаа: Зах зээлд тодорхой өрсөлдөгч байхгүй байна. Өрсөлдөгч

нь хуурай сүү борлуулагч ААН-үүд юм. Харин бид өөрсдийн орон нутагт
үйлдвэрлэсэн цэвэр байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүн гаргадагаараа
хэрэглэгчдийг татаж чадна. Мөн хэрэгцээнээс илүү гарсан сүүг борлуулах айл
өрхүүдийн хувьд манай үйлдвэрлэлээс гарсан сүүний үнээс 75%-иар өндөр үнээр
борлуулж байгаа нь манай үйлдвэрлэлийн хувьд хэрэглэгчдийг татах бүрэн
боломжтой. Цаашдаа манай сүүний сав баглаа, үзэмж, хийцийг сайжруулж
аймгийн төв болон бусад сумуудад борлуулах боломжтой байна.

1.5 Маркетингийн судалгаа

Бүтээгдэхүүний нэр төрөл: Цэвэр сүүн бүтээгдэхүүн, цагаан идээ, зайрмаг,

иогурт зэрэг олон төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн боловсруулж зах зээлд
борлуулна.

Бүтээгдэхүүн борлуулах үнэ: Цэвэр 1л сүүг 1500-200 төгрөгөөр, бусад

боловсруулж гаргасан бүтээгдэхүүнийг тухайн зээлийн үнээр борлуулна. Өөрөөр
хэлбэл өрсөлдөгчийн үнийг дагаж үнэ тогтооно.

Урамшуулал: Өөрсдийн бүтээгдэхүүнийг борлуулахдаа хэрэглэгчдэд таатай

нөхцөлөөр /соёлтой/ үйлчилнэ. Улмаар сэтгэл зүйд нь нөлөөлнө. ӨӨөрийн
гаргасан бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдийн сэтгэлд хоногшсон бүтээгдэхүүн болгон
гаргахын тулд чнз бүрийн урамшуулал явуулна. Урамшуулалыг

• Зар сурталчилгаа

• Борлуулахад үзүүлдэг нэмэлт үйлчилгээгээр явуулна.

1.7 Үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөө

Үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөө зохиохдоо дараах эрэмбээр нь зохионо.

• Үйлдвэрлэлийн технологи
 • Тоног төхөөрөмж

• Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал

Үйлдвэрлэлийн технологи: Жижиг дунд үйлдвэрүүдэд тохирсон технологи

хэрэглэх нь маш чухал. Тиймээс бид өөрсдөө боловсруулах бүтээгдэхүүний тоо
хэмжээ их биш учраас үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний хэмжээнд тохирсон технологи
ашиглана. Үйлдвэрлэлийн технологийг сайтаар судалж, зөвхөн ганц төрлийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх биш, олон төрлийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх
боломжтой талаасаа харгалзан үзнэ. Жишээ нь: тараг, иогурт, зайрмаг зэргийг
үйлдвэрлэж чадах боломтой технологи бий болгоно. Хамгийн гол нь хямд
өртөгтэй.

Тоног төхөөрөмж: Үйлдвэрлэлд шаардагдах тоног төхөөрөмж нь үйлдвэрлэлийн

процесс, ашиглалтын байдлыг харгалзсан байхаас гадна нийгэм, эдийн засгийн
хүчин зүйл болон бизнесийн орчинд тохирсныг сонгож худалдаж авна.

Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал: Өөртөө байгаа түүхий эдийг ашиглан тухайн

бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээ зах зээлд ямар байхаас нь хамаарулж
бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж гаргах юм. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний
хэмжээ өдөр бүр тогтмол биш байна.

1.8 Үйлдвэрлэлийн менежмент

Энэ хэсэгт удирдлага, хүний нөөцийн гэсэн асуудлыг авч үзнэ. Төслийн удирдлага,
зохион байгуулалтын бүтэц нь дараах байдалтай байвал зохино гэж шийдвэрлэв.

Захирал

• Сангийн эрхлэгч

• Жолоооч

• Борлуулагч – ажилтан

• Үйлдвэрлэгч – ажилтан
Хөдөлмөр хуваарилалт

Д/д Овог нэр Албан тушаал

1 С. Серикгүл Компаний захирал
2 Ж. Бакел Нягтлан бодогч, сангийн
эрхлэгч
3 Б. Салых Жолооч
4 А. Алтынгүл Борлуулагч
5 А. Жанбота Борлуулагч
6 Б. Бахберген Эрүүл ахуйн их эмч
7 Т. Баян Малын их эмч
8 Б. Космос Малчин
9 Б. Салых Малчин
10 А. Алтынгүл Сальчин, үйлдвэрлэгч
11 Т. Айнагүл Сальчин, үйлдвэрлэгч
Захиралын үүрэг:

• Хурал зохион байгуулах

• Шийдвэр гаргах

• Урамшуулан дэмжих

• Үйл ажиллагаанд хяналт тавих

• Ажил үүргийг хариуцах

Сангийн эрхлэгчийн үүрэг:

• Төслийг санхүүжүүлэгч байгууллагад санхүүгийн мэдээг сар бүр

танилцуулах
 • Хөрөнгө оруулалт хийх

• Зайлшгүй байршуулах хуримтлалыг хоршооны дансанд бүртгэх

• Захирал байхгүй үед орлох

Гишүүдийн үүрэг, оролцоо:

• Хадгаламж, хуримтлалыг байнга өсгөн нэмэгдүүлэх

• Уулзалт сургалтанд идэвхтэй оролцох

• Хариуцсан ажлыг тогтвортой гүйцэтгэх гэх мэт

 Хоёрдугаар бүлэг

Төслийн санхүү, эдийн засгийн тооцоо

1.6 Бүтээгдэхүүн борлуулалтын төлөвлөгөө

Сүү борлуулсны орлого

Д/д Сар Сүүний хэмжээ 1 л сүүний үнэ Сарын сүү Бүгд орлого
/литр/ борлогдох
өдрийн тоо
1 IX 33,5 1500 23 1155750
2 X 33,5 1500 22 1105500
3 XI 31,5 1500 23 1086750
4 XII 60 1800 23 2484000
5 I 31,5 2000 23 1449000
6 II 60 2000 22 2640000
7 III 25 2000 23 1150000
8 IV 45 2000 22 1980000
9 V 45 1500 23 1552500
10 VI 5 1000 22 110000
11 VII 5 1000 23 115000
12 VIII 5 1000 23 115000
Бүгд 14.943.500

Энэ борлуулалтын тооцоонд цэцэрлэг, сургуулийн амралтын үеийн сүүний

хэмжээг хасч тоцсон болно. Жишээ нь амралт 11, 1, 3-р саруудад болно. Өдөрт 60
л сүү саах боломжтой учраас дээрх зарим сард борлогдох сүүний хэмжээ буурах
төлөвтэй. Тиймээс тэр үед илүү гарсан сүүг зах зээлд дахин боловсруулж төрөл
бүрийн цагаан идээ /бүтээгдэхүүн/ болгон борлуулж орлого олно.
Бүтээгдэхүүний нэр Нийт борлуулалтын Борлуулалтын жилийн
хэмжээ орлого
Сүү 8400 14603500
Зайрмаг 12000 3600000
Тараг 1700 1020000
Аруул - -
Бяслаг - -
Өрөм - -
Нийт орлого 19.223.500

Энд дээрх бүтээгдэхүүнийг зах зээлийн хамгийн хямд үнээр борлогдохоор тооцсон
юм. Чанар нь зах зээлд нийлүүлж байгаа ижил төрлийн бүтээгдэхүүнээс чанартай
болно.

Ýíý òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ýõíèé ýýëæèíä òîäîðõîé õýìæýýíèé õºðºíãº, ìºíãºíèé

øààðäëàãà ãàðäàã. ¯¿íä:

Òºñëèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä /ìÿí.òºã/ Ýíý òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ýõíèé ýýëæèíä

òîäîðõîé õýìæýýíèé õºðºíãº, ìºíãºíèé øààðäëàãà ãàðäàã. ¯¿íä: Òºñëèéí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿ä /ìÿí.òºã/
Ä/Ä ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Øààðäàãäàõ
õºðºíãèéí
õýìæýý

1 Õàäëàíãèéí òàëáàéí ¿ð, áîðäîîíû òîîöîî 1200.0

2 Çàðöóóëàõ øàòàõóóíû çàðäàë 221.0

3 ×óëóó áýëòãýõ, ò¿¿íèé õºëñíèé òîîöîî 1000.0

5 ¿íýýíèé õàøàà áàéð áàðèõàä ãàðàõ ìàòåðèàë, 4842.0

õºëñíèé òîîöîî

7 Õºäºëìºð õàìãààëëûí çàðäàë 517.0

8 ¯õýð õóäàëäàí àâàõ õºðºí㺠12350.0

9 Ìàòåðèàëûí çàðäàë 560.0

10 Áàãà îâðûí òðàêòîð õóäàëäàí àâàõ 2000.0

Òºñëèéí íèéò õºðºí㺠22.790.0

¯ð õóäàëäàí àâàõ, òàëáàéã áîðäîõ àæèëëàãààíû çàðäëûí òîîöîî.

Õàðãàíòûí óñàëãààòàé òàëáàéä øèíýýð áîëîí õóó÷èí áàéãàà 10ãà ãàçðûí ÷óëóóí
õàøààã ººðèéí õ¿÷ýýð ñýëáýæ óã ãàçàð îëîí íàñòûí ¿ð òàðèõ, áîðäîõ çàìààð óðãàöûã
2äàõèí íýìýãä¿¿ëíý.

Çàðöóóëàõ ¿ð áîðäîîíû çàðäëûí òîîöîî /òºãðºãººð/

 Áîðäîî, ¿ðèéí Áîðäîõ 1ãà-ä Á¿õ ãà-ä ¿íýëãýý
¿íýëýõ Íýã.á-í Á¿ãä ¿íý
¹ íýð òàëáàé øààðäàõäàõ øààðäàãäà
íýãæ ¿íý
¿ð õ ¿ð
1 Îëîí íàñò ¿ð 10ãà 40 êã 400êã Òºã 2000 800,000
2 Ôîñôàð 10 ãà 20êã 200êã Òºã 2000 400,000
Á¿ãä 1,200,000

Çàðöóóëàõ áåíçèíèé çàðäëûí òîîöîî. /òºãðºãººð/

Çàì òýýâðèéí /2òàëä/

Çàðöóóëàõ øàòàõóóí
Øààðäàãäàõ õýìæýý

Ðåéñèéí òîî

Á¿ãä òýýâýðëýõ çàì

ýíÍýã á¿ðèéí ¿íý

Õ/íýãæ
¹ Õèéãäýõ àæèë Á¿ãä ¿íý

1 Õàðãàíòûí ãîëä 50êó 10 20 200 120 Òºã 130 156.000

÷óëóó áóóëãàæ á 0
õàøààã ñýëáýõ ì
2 Ñóâàã òàòàõàä 20êó 4 20 80 50 Òºã 130 65.000
÷óëóó áóóëãàõ á 0
Ì
Á¿ãä 221.000

×óëóó áýëòãýõýä øààðäàãäàõ õºëñíèé òîîöîî./òºãðºãººð/

Á¿õ áýëòãýõ 1êóá ì-ä îëãîõ

¹ Õèéäýõ àæèëóóä ÷óëóó êóá.ì õºëñ Á¿õ õºëñ
1 ×óëóó áýëòãýõ 70 2000 140.000

×óëóóã òàë íü 10 êì ãàçðààñ áýëòãýõ áà òýýâðèéí õºëñèéã ò/êì-ýýð òîîöîîëîâ.

¯íýýíèé 60õ30 ìåòð õýìæýýòýé ñàðàâ÷òàé áîëîí çàäãàé õàøàà áàðèõàä øààðäàãäàõ
ìàòåðèàëûí çàðäëûí òîîöîî.

¹ Õàøààíû õýìæýý 60ì Íýãæ òîî õýìæýý í/á¿ðèéí ¿íý Á¿ãä ¿íý
õ30ì
1 Õààëãà Ø 4 15000 60.000
2 Ñàðàëæèí õààëãà Ø 2 7000 14.000
3 Áàíç 3ñì õ 4ì Ø 500 2000 1000.000
4 Òîì íóãàñ Ø 12 1000 12.000
5 Òîì ò¿ãæýý Ø 6 1200 7200
6 Õàäààñ 120-200 Êã 30 1000 30.000
7 Ñêîï Ø 100 500 50.000
8 Ìîä øóðãàà 4-6ì Ø 400 2500 1000.000
9 Õàð öààñ Ø 40 5000 200.000
10 Öåìåíò Ø 30 20.000 600.000
11 Áàíç, áàëê 5-10ì Ø 50 10000 500.000
12 Áóóö, øàð øàâàð à÷èõàä Òºã - - 200.000
13 Àæèëëàãñàäûí õºëñ õ/º 1000 1000 1000.000
14 Áóñàä íýìýãäýë çàðäàë Òºã - - 168.800
Á¿ãä 4842.000

Õºäºëìºð õàìãààëëûí çàðäàë /òºãðºãººð/

¹ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä Õýìæèõ íýãæ òîî Íýã á¿ð Á¿ãä ¿íý

1 Ãóòàë Ø 10 30.000 300.000
2 Áýëèé /4 ýýëæ/ Ø 40 400 16.000
3 Õ¿ðç /òîì, æèæèã/ Ø 10 3500 35.000
4 Ñ¿õ Ø 2 5000 10.000
5 Æîîòóó Ø 4 4000 16.000
6 Ëîîì Ø 5 3000 15.000
7 Îëñ, ñóð Ì 100 450 450.000
8 Õàëàä /2òºðëèéí/ Õîñ 20 4000 80.000
Á¿ãä 517.000

Ìàë õóäàëäàí àâàõ çàðäàë

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Хэмжээ Íýã á¿ðèéí ¿íý Á¿ãä

 1 ¿íýý 10 ш 1200.000 12.000.000
2 Зөөх тээврийн зардал 250 л 1500 375.000
/Ховдоос Баян-Өлгий/
Á¿ãä 12.375.000

Ìàòåðèàëûí çàðäàë /òºãðºãººð/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä ¯íýëýõ íýãæ Òîî õýìæýý Íýã á¿ð Á¿ãä

1 ºðãºñò òîð àâàõ Ì 300 1200 360.000
2 Øîíãèéí ìîä 2.5-3.0ì Ì 100 2000 200.000
Á¿ãä 560.000

Áàãà îâðûí òðàêòîð àâàõ /òºãðºãººð/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Íýãæ òîî Íýã á¿ð Á¿ãä ¿íý

1 Áàãà îâðûí óíèâåðñàë Ø 1 2000.000 2000.000
òðàêòîð
Á¿ãä 2000.000
 Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð æèëä ãàðàõ çàðäàë /ìÿí.òºã/

Ìàë ìàëëàãàà, ñ¿¿ ñààëèéí õºëñíèé òîîöîî. /òºãðºãººð/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä ¿íýëýõ Ñàðûí öàëèí Õýäýí ñàð Á¿ãä

íýãæ îëîõ
1 Ìàë õàðèóëãà 2õ¿í Òºã 200000*2 12 4.800.000
2 Ñ¿¿ ñààõ ñààëü÷èí 3õ¿í Òºã 100000*3 9 2.700.000
3 Á¿ãä 7.500.000

Áàéãàëèéí õàäëàí, ãàð òýæýýë áýëòãýõ, õóðààæ àâàõ ¿åýýð ãàðàõ çàðäëûí òîîöîî
/òºãðºãººð/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä ¯íýëýõ íýãæ Òîî õýìæýý Íýã á¿ð Á¿ãä

1 Õàäëàíãèéí òàëáàéã
óñëàõ, õóðààæ àâàõ, Õ¿í 2õ¿í 4ñàð 160.000 800.000
õàìãààëàõ./5,6,7,8ñàð/
2 Ãàð òýæýýë áýëòãýõ
15.0òîíí Õ¿í 2õ¿í 4ñàð 50.000 200.000
Á¿ãä 1.000.000
 Òýýвðèéí çàðäàë /òºãðºãººð/

¹ ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Õýìæèõ íýãæ òîî Íýã á¿ðèéí ¿íý Á¿ãä ¿íý

1 Ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ Ðèñ 6 120.000 720.000
20-100êì
2 ºâñ, òýæýýë óñ Ðèñ 6 120.000 720.000
õ¿ðãýõ 20-100êì
Á¿ãä 1440.000

Мал эмнэлэгийн арга хэмжээнд хэрэглэх арга

2009 2010

Зоо мал Нэг үхэрт Нэг үхэрт Зоо мал Нэг үхэрт Нэг үхэрт
эмнэлэгийн арга Оногдох Оногдох эмнэлэгийн арга Оногдох Оногдох
хэмжээнд зардал зардал хэмжээнд зардал зардал
хамрагдах /Мян.төг/ /Мян.төг/ хамрагдах /Мян.төг/ /Мян.төг/

10 4.0 40.0 15 4.0 60.0

1. Òýæýýëëèéí çàðäàë – 2400.0 төгрөг. Үүнд: ìàë òýæýýõýä 8 òîíí ºâñ

øààðäëàãàòàé. Ýíý íü 4 ìàøèí áºãººä ¿íý íü 350.0 òºãðºãººð 1400.0 òºãðºã
áàéíà. Õèâýã 40 óóò áºãººä ¿íý íü 12500 òºãðºãººð 500.0 òºãðºã áàéíà. Бусад
тэжээл, эì, ýì÷èëãýýíèé çàðäàë 500.0 òºãðºã áàéíà.
2. Õºäºëìºðèéí çàðäàë – 9120.0 төгрөг. Үүнд: ìàë õàðèóëàх 2 õ¿í сард 200.0
òºãðºãººð 400.0 òºãðºã, жилд 4800.0 төгрөг áàéíà. Ñ¿¿ ñààõ ñàаëü÷èí 3 õ¿í
сард 120.0 òºãðºãººð 360.0 òºãðºã, жилд 4320.0 төгрөг áàéíà.
3. Áóñàä çàðäàë – 300.0 òºãðºã áàéíà.
Ýíý òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä ãàðàõ çàðäàë 11820.0 òºãðºã áàéíà. Äýýðõ
òîîöîîëëûã õèéõäýý á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàðäàë, õºäºëìºðèéí õºëñèéã ÕÀÀ-í õ¿ðýýëýíãýýñ
ãàðãàñàí ñòàíäàðò áîëãîí òîãòîîñîí õýìæýýãýýð òîîöîâ. Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð
æèëèéí îðëîãî, çàðëàãûã òîäîðõîéëæ ¿ð àøãèéã ãàðãàëàà. Æèëèéí àøèã íü 7403500
òºãðºã áàéíà. Ýíý ãàðñàí àøãààð õàäëàíãààñ àâàõ òýæýýëèéí ôîíäûí õýìæýýã
íýìýãä¿¿ëýõ, ¿íýýíèé ôåðìä øààðäëàãàòàé ìàòåðèàëëàã õýðýãöýýã õóäàëäàí àâàõ
áºãººä òàéëàíò æèëä ãàðñàí îðëîãûí õýìæýýã èðýõ æèëä íýìýãä¿¿ëýõýä õèéõ õºðºíãº
îðóóëàëòàíä çàðöóóëíà. ¯ëäñýí õýñãèéã òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä àâñàí õºðºíãº
îðóóëàëò, áàíêíû çýýëèéã òºëºõºä çàðöóóëàõ þì. Ýõíèé æèëä îëñîí àøãààð ýíý
òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàðãàñàí á¿õ õºðºíãº, ìºíãèéã îéðîëöîîãîîð 2,9 æèëä
õ¿¿òýéãýýð íü áàðàãäóóëæ ÷àäàõ áîëîìæòîé þì.

Гуравдугаар бүлэг

Òºñëèéí ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýý

Õàäëàíãèéí òàëáàéí ºðòºã – 5.0 ñàÿ.òºã

Íèéò ¿íýýíèé ºðòºã - 7.0+0.9 ñàÿ.òºã

Õààøàà áàéð – 5.0 ñàÿ.òºã

Òîíîã òºõººðºìæ – 2.0 ñàÿ.òºã

Áóñàä õºðºí㺠- 0.5 ñàÿ.òºã

Íèéò õºðºí㺠- 20.4 ñàÿ.òºã

1. Àøèãò àæèëëàãààíû êîýôôèöåíò íü

Ê=öýâýð àøèã/ íèéò õºðºíãº+öýâýð àøèã

Ê= 7240.0/20400.0+7240.0= 0.2619392

2. Õàðààò áàéäëûí êîýôôèöåíò íü

Ê= Áîðëóóëàëòûí îðëîãî/ íèéò õºðºíãº

Ê= 10.730.0-1400.0/20400.0= 0.4573529
Ýíý òºñºëä ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýý õèéæ óðüä÷èëñàí áàéäëààð ãàðãàñàí ñàíõ¿¿ãèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûí êîýôôèöåíò¿¿ä íü áîëîìæèéí ¿ç¿¿ëýëòýé ãàðñàí òóë ýíý èºñëèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áàéíà.

Дөрөвдүгээр бүлэг

Дүгнэлт ба хавсралт

• Õ¿í àðäûã ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí öàãààí èäýýãýýð õàíãàõ áîëîìòîé áîëíî.

• Ìàë àæ àõóéã ýð÷èìæ¿¿ëæ, òýð¿¿ãýýð ýð¿¿ë ìàë ìàëëàõ áîëîìæèéã áèé
áîëãîíî.
• Ìàëûí òîî òîëãîéí ºñºëòèéã áàãà õóãàöààíä ºñãºõ áîëîìæòîé.
• Õàäëàí òàðèõ áîëîìæòîé á¿õ ãàçðûã õàãàëæ, óðãàö òàðüæ, îðîí íóòãèéí
òýæýýëëèéí ôîíä áýëòãýõ áîëîìæòîé áîëíî.
• Ãàçàð òàðèàëàí õºãæ¿¿ëñíýýð áýë÷ýýðèéí äààöûã äàõèí ñýðãýýõýä òîäîðõîé
õýìæýýãýýð íºëººëíº.
• Ýíý òºñ뺺ð ñóì, îðîí íóòãèéí òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûã ýð¿¿ë õ¿íñýýð õàíãàíà.