Professional Documents
Culture Documents
wykorzystania tego standardu w polskim systemie prawa budowlanego. Dyskusji nad zwizanymi z
tym uwarunkowaniami powicony jest niniejszy artyku.
Zakres stosowania normy
Autorzy normy PN-EN ISO 13790:2008 majc pen wiadomo, i moe by ona wykorzystywana przez
krajowe systemy prawne, a obliczenia wykonywane na jej podstawie mog mie konsekwencje prawne,
starali si aby procedura oblicze bya jednoznaczna, powtarzalna i weryfikowalna.
Jednoczenie zdajc sobie spraw z potencjalnych konsekwencji ekonomicznych jakie pocigno by
za sob powszechne stosowanie normy starano si zachowa rwnowag pomidzy szczegowoci i
dokadnoci samego algorytmu obliczeniowego a pracochonnoci pozyskiwania danych
wejciowych i ich dokadnoci. Ma to znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do budynkw
istniejcych.
W trakcie tworzenia normy uwzgldniono fakt, e norma PN-EN ISO 13790:2009 w powizaniu z
innymi normami odnoszcymi si do waciwoci energetycznych budynkw powinna umoliwia jej
stosowanie z rnych sytuacjach jakich jak:
a) sprawdzanie czy nowo wznoszone budynki speniaj krajowe wymagania wyraone w
postaci wska nikw energetycznych,
b) porwnywanie warto ci charakterystyki energetycznej alternatywnych wariantw
projektowych,
c) wyznaczanie charakterystyk energetycznych istniejcych budynkw polegajca na ocenie
analitycznej zapotrzebowania na energi budynku wyznaczonej dla standardowych warunkw
uytkowania i dla typowego roku meteorologicznego,
d) obliczanie efektw energetycznych w przypadku poddawania istniejcych budynkw
termomodernizacji,
e) planowanie przyszego zapotrzebowania na no niki energii w skali regionalnej, krajowej lub
midzynarodowej, poprzez zastosowanie metod statystycznych dla wynikw oceny
energetycznej budynkw reprezentatywnych dla zasobw budowlanych danego regionu.
Biorc pod uwag powysze zaoenia norma PN-EN ISO 13790:2009 ma form wariantow i
obejmuje trzy rne typy metod obliczeniowych:
Metoda miesiczna oraz prosta metoda godzinowa maj status w peni normatywny.
W wyniku oblicze metod miesiczn zapotrzebowania na energi otrzymuje poprawne wyniki w
skali roku, ale wyniki dla poszczeglnych miesicy bliskich do pocztku i koca sezonu ogrzewczego
i chodniczego mog mie due bdy wzgldne.
Alternatywna prosta metoda oblicze godzinowych zostaa wprowadzona do normy w celu uatwienia
oblicze z uwzgldnieniem godzinowych harmonogramw uytkowania budynku, takich jak obecno
uytkownikw budynku, o wietlenie sztuczne, uytkowanie urzdze, nastawy temperatury, tryby
wentylacji, rozkad uytkowania ruchomych zason sonecznych i/lub godzinowe opcje regulacji
oparte na zewntrznych lub wewntrznych warunkach klimatycznych itp. W wyniku zastosowania
godzinowej metoda obliczeniowej uzyskuje si wyniki oblicze dla kadej godziny roku, ale wyniki
dla poszczeglnych godzin nie zostay poddane walidacji i naley si liczy z tym, e poszczeglne
wartoci godzinowe mog charakteryzowa si duym bdem wzgldnym.
W gestii instytucji krajowych ley wybr lub rezygnacja z wyboru poszczeglnych opcji do
obowizkowego stosowania, np. zalenie od regionu, typu budynku i sposobu jego uytkowania i celu
oceny.
Dane wej ciowe bezpo rednio lub po rednio wymagane przez norm powinny by zgromadzone na
podstawie dokumentacji projektowej, wykonawczej lub na podstawie wizji lokalnych w budynku.
Jednake w wielu miejscach standardu stwierdza si wyra nie, e na poziomie krajowym mona
dopuci take inne rda informacji. W tym przypadku uytkownik powinien poda w raporcie, jakich
danych wej ciowych uyto i z jakiego rda.
Norma uwzgldnia take ewentualn konieczno podzia budynku na rne strefy cieplne, z
oddzielnymi obliczeniami zapotrzebowania energii do ogrzewania i chodzenia kadej strefy. Moliwe
s nastpujce warianty oblicze wg kryteriw podziau budynku zawartych w normie:
t<0
Ilo ciepa przejmowana na powierzchni ciaa rwna jest iloczynowi wspczynnika przejmowania
ciepa h, pola powierzchni ciaa As oraz rnicy temperatury T midzy wntrzem ciaa a jego
otoczeniem Tm:
Wstawiajc rwnania (2) i (3) do rwnania bilansu energii (1) otrzymuje si zaleno:
Iloczyn gstoci, objtoci i ciepa waciwego jest pojemnoci ciepln ciaa C, natomiast iloczyn
wspczynnika przejmowania ciepa h i pola powierzchni zewntrznej jest przewodnoci
(konduktancj) ciepln nazywan take wspczynnikiem strat ciepa H. Odwrotno przewodno ci
cieplnej to oporno cieplna R. W zwizku z tym rwnanie (6) mona zapisa w postaci:
Istnieje analogia rwnania (6) w teorii obwodw elektrycznych. Odpowiednikiem procesu wymiany
ciepa midzy ciaem a jego otoczeniem, w metodzie skupionej pojemno ci cieplnej, jest przepyw
prdu elektrycznego w ukadzie zoonym z rezystora i kondensatora przedstawiony na rysunku 3.
Ukad taki nazywa si czwrnikiem RC i jest to filtr dolnoprzepustowy, ktry tumi wymuszenia
okresowe o czstotliwociach wikszych ni czstotliwo graniczna
Rys. 3. Czwrnik RC
Podstawy modelu 5R1C
Metoda oblicze jest oparta na uproszczeniach przenoszenia ciepa midzy rodowiskiem
Rys. 4. Zastpczy model strefy o regulowanej temperaturze z picioma oporami i jedn pojemnoci
(5R1C) [4].
Wybrane uwarunkowania zwizane ze stosowaniem normy. Powizania z innymi normami
CEN
Ze wzgldu na stopie skomplikowania norma, zawiera liczne odwoania do innych norm CEN, ISO
lub dokumentw krajowych (np. w sprawie danych wej ciowych lub szczegowych procedur
oblicze). W celu uwzgldnienia istniejcych regulacji na poziomie krajowym lub regionalnym norma
PN-EN ISO 13790:2009 zachowujc ogln spjno zawiera rwnolege cieki w powoywaniu si na
inne Normy Midzynarodowe lub akty prawne.
W rozdziale Powoania normatywne znajduje si zestawienie 7. norm ISO oraz 1. normy CEN, ktre
Dla powoa datowanych zastosowanie ma tylko wydanie cytowane. Dla powoa nie datowanych
stosuje si ostatnie wydanie powoanego dokumentu biorc pod uwag dowolne jego poprawki.
Poniewa polskie prawo zabrania odwoywania si do dokumentw sporzdzonych w jzykach innym
ni polski pene wdroenie normy PN-EN ISO 13790:2009 wymagao bdzie wdroenia take innych
norm. Naley dodatkowo zdawa sobie spraw, e cz z nich moe mie odwoania do kolejnych
norm, take jeszcze nie przetumaczonych na jzyk polski.
Parametry wilgotnociowe powietrza
Procedury oblicze w normie PN-EN ISO 13790:2009 s ograniczone jedynie do jawnego ciepa i
chodu, co oznacza, e nie s brane pod uwag ani procesy nawilania ani osuszania powietrza.
Zuycie energii na nawilanie powietrza i osuszanie jest obliczane w stowarzyszonej normie PN-EN
15241 [2].
Pomijanie w analizach zuycia ciepa utajonego prowadzi do bardzo duych bdw. Jednocze nie
zuycie energii na te cele jest bardzo silnie uzalenione nie tylko od przyjtego zakresu regulacji
parametrw wilgotno ciowych powietrza, ale take od samego rodzaju instalacji klimatyzacyjnej [7].
Krok obliczeniowy
Stosujc norm PN-EN ISO 13790:2009 mona wykonywa obliczenia stosujc u rednianie danych
wej ciowych i wynikw dla sezonu, miesica, godziny lub nawet krtszych krokw czasowych.
Niezalenie od wybranego podej cia obliczeniowego norma PN-EN ISO 13790:2009 stosuje jednak
wsplne reguy do warunkw brzegowych i fizycznych danych wej ciowych.
Wybr odpowiedniej metody obliczeniowej a zatem kroku czasowego oblicze, dostosowanej do typu
i sposobu uytkowania budynkw, jest jedn z podstawowych decyzji instytucji krajowych
wprowadzajcych t norm do systemu prawnego danego kraju.
Wybierajc krok czasowy oblicze naley pamita, e obliczenia miesiczne daj poprawne wyniki
w skali roku, ale wyniki dla poszczeglnych miesicy, szczeglnie bliskich do pocztku i koca
sezonu ogrzewczego i chodniczego, mog mie due bdy wzgldne. Skorzystanie z godzinowego
kroku czasowego umoliwia stosowanie godzinowych rozkadw uytkowania budynku (takich jak
przebywanie osb, uytkowanie o wietlenia i urzdze, nastawy temperatury, tryby dziaania
wentylacji, zmienne w czasie sposoby uytkowania ruchomych zason sonecznych i/lub godzinowe
opcje regulacji oparte na zewntrznych lub wewntrznych warunkach klimatycznych). Moe to
stanowi uatwienie gdy jednocze nie znoszone jest wymaganie okre lania warto ci rednich dla tych
wielkoci. Interpretujc wyniki oblicze godzinowych naley zachowa du ostrono poniewa
wyniki analiz godzinowych byy walidowane jedynie dla wartoci roku lub sezonu, a wyniki dla
poszczeglnych godzin mog mie due bdy wzgldne.
Moliwe jest zastosowanie rnych krokw czasowych do budynku i poszczeglnych systemw
wyposaenia technicznego. Przykadem moe by system klimatyzacji charakteryzujcy si du
dynamik pracy. Moliwe kombinacje krokw czasowych przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Klasyfikacja metodyk obliczeniowych w zaleno ci od metody obliczania zachowania
budynku i systemw wentylacji klimatyzacji.
analizowanego budynku wpyw miayby take budynki ssiednie, co komplikuje prawne aspekty
certyfikacji energetycznej budynkw.
Wnioski
Pojawienie si normy PN-EN ISO 13790:2009 w jzyku polskim moe stanowi bardzo dobry impuls
do poprawy polskich rozwiza w dziedzinie okre lania caorocznego zuycia energii w budynkach
[6]. Standard ten moe mie bardzo due znaczenie edukacyjne dla wielu specjalistw stosujcych
wcze niej jedynie uproszczone metodyki obliczania zuycia energii w budynkach.
Jednake stopie skomplikowania normy, jej wariantowo oraz silne sprzenia z innymi normami ISO
i CEN powoduj, e wykorzystanie tej normy przez krajowy system prawa budowlanego wymagao
bdzie bardzo starannego przygotowania, przetumaczenia kilkunastu innych norm europejskich i
zdecydowania, w jaki sposb naley wykonywa obliczenia w miejscach, w ktrych norma odwouje
si do decyzji krajowych.
Przed Polskim Komitetem Normalizacyjnych pozostaje jeszcze bardzo dua praca zwizana z
tumaczeniem i weryfikacj norm powoanych.
Na poziomie przygotowania aktw wykonawczych prawa budowlanego podstawowe decyzje bd
dotyczyy precyzyjnego wyboru opcji oblicze. Naleaoby raz jeszcze zastanowi si czy dla
zaawansowanych technologicznie nowoczesnych klimatyzowanych budynkw uytecznoci
publicznej metody miesiczne s wystarczajco dokadne.
W przypadku rozwiza opcjonalnych, aby uzyska jednoznaczne procedury obliczeniowe, naleaoby
take precyzyjnie okreli, w ktrych miejscach wprowadza si rozwizania specyficzne dla Polski a w
ktrych przypadkach naley stosowa uproszczone, domy lne warto ci podawane przez norm.
Biorc od uwag zrnicowanie polskich zasobw budowlanych bardzo wane jest opracowanie
specyficznych dla Polski warto ci parametrw numerycznych, aH,0 (aC,0) i staych czasowych
odniesienia, rH;o (?c,o)W budynkach wyposaonych w systemy klimatyzacji norma analizie powinno by poddawane nie tylko
ciepo jawne, ale take utajone zwizane z regulacj wilgotnoci powietrza.
Biorc pod uwag liczb i wag koniecznych wyborw nie powinny by one wynikiem prostych decyzji
urzdniczych, ale powinny wynika z pogbionej analizy wykonanej przy wykorzystaniu potencjau
naukowo-badawczego najlepszych o rodkw w Polsce.
Bibliografia
[1] Directive 2002/91/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 2002 on the
energy performance of buildings
[2] PN-EN 15241:2007 Wentylacja budynkw - Metody obliczania strat energii na skutek wentylacji i
infiltracji powietrza w budynkach uytecznoci publicznej (oryg)
[3] PN-EN 15251:2007 Kryteria rodowiska wewntrznego, obejmujce warunki cieplne, jako
powietrza wewntrznego, o wietlenie i haas (org)
[4] PN-EN ISO 13790:2009 Energetyczne waciwoci uytkowe budynkw ~ Obliczanie zuycia
energii na potrzeby ogrzewania i chodzenia
[5] PN-78/B-03421 Wentylacja i klimatyzacja. Parametry obliczeniowe powietrza wewntrznego w
pomieszczeniach przeznaczonych do staego przebywania ludzi
[6] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii
obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku
stanowicej samodzielna cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw
ich charakterystyki energetycznej Dz. U. nr 201 poz. 1240
[7] Sowa Jerzy, Mijakowski Maciej, Narowski Piotr, Wpyw zaoonego zakresu zmienno ci
parametrw powietrza w pomieszczeniach na caoroczne zuycie energii, Fizyka Budowli w Teorii i
Praktyce tom IV, Sekcja Fizyki Budowli , KILiW PAN, str. 169-176, 2009
Autor: Jerzy SOWA \ Piotr NAROWSKI
KONTAKT