BECK, U., La mirada cosmopolita o la guerra es la paz (2004), ed. Paids, Barcelona, 2005.

Cinco principios da mirada cosmopolita:

- a interdependencia da sociedade global en canto uns riscos compartidos
- os conflitos causados polas diferencias entre os distintos grupos da sociedade mundial
- o principio de empata ou intercambialidade das situacins
- a imposibilidade de vivir nunha sociedad global sen fronteiras
- o feito de que as diferentes culturas se entremezclan e combinan
I. O realismo cosmopolita
Tipos de cosmopolitismo:
- cosmopolitismo normativo ou filosfico: harmona por enriba das fronteiras culturais e nacionais
- cosmopolitismo institucionalizado: debates en torno a cuestins transnacionais (OMC, FMI, foros
alternativos)
- cosmopolitismo analxico-emprico ou mirada cosmopolita: perspectiva descritivo-analtica das
ciencias sociais que se libera do nacionalismo metodolxico.
O cosmopolitismo, ademais, debe ser distinguido do movemento fctico de cosmopolitizacin da
realidade, causado por diversos factores. Entre eles, dende fai xa bastante tempo, a globalizacin da
economa causada pola continua ampliacin do mercado dende o sculo XIX. O novo nesta
situacin sera que esta cuestin se tea feito obxecto de anlise e recoecemento sociolxicos,
obxecto de estudo.
En segundo lugar, el cosmopolitismo es un concepto antiqusimo, y los fenmenos del (forzoso)
entremezclarse de las fronteras son tambin un fenmeno antiqusimo. Qu hace que el realismo
cosmopolita sea nuevo a principios del siglo XXI? Su reflexividad! (I parte, captulo II,
apartado 2.6, 95).
- o nacionalismo metodolxico
La mirada cosmopolita pone en entredicho uno de los pilares bsicos de la representacin de la
sociedad y la poltica; a saber, el convencimiento de que la sociedad modernsa y la poltica
moderna slo pueden existir si se organizan al modo del Estado nacional. La sociedad se equipara
a una sociedad nacional, territorial, estatalmente organizada y rodeada de fronteras. Cuando los
actores sociales comparten esta fe, entonces yo hablo de mirada nacional; y cuando sta
determina las perspectivas de observacin cientfica, entonces yo hablo de nacionalismo
metodolgico (apartado 1.3, 38).
Cando se fala de extranxeiro e de nacional na socioloxa estamos ante realidades que superan as
afiliacins fronteirizas estatais. Na era da modernidad lquida (Bauman) xa non posible distinguir
entre nacionais e non nacionais.
A nova sociedade caracterzase por un cosmopolitismo do risco: existen toda unha serie de ameazas
globais que xeneran unha opinin pblica mundial: Chernobil, a sida, as vacas tolas, a comida
manipulada xenticamente, o 11-S. non se trata tanto dun movemento voluntario de concienciacin,
como unha cosmopolitizacin imposta polos propios riscos. Isto conleva que aparece unha poltica
do risco posinternacional, dicir, que xa non est centrada nos intercambios entre as nacins, senn
que o principal elemento en xogo unha sociedade civil postnacional.
Os problemas globais non poden ser xa solventados a nivel nacional, as argumentacins baseadas
nos dereitos humanos son empregadas contra os propios estados e o capital desborda as capacidades
de control estatais. O estado asume o rol contraproducente de non aceptar mis desigualdades cas
internas, de forma que se desentende das desigualdades globais e nega a sa responsabilidade. Pero
incluso cando as hai as desigualdades internas sonlle atribuidas s movementos de capital global.
Beck recoece tres momentos histricos que precederan cosmopolitismo emancipador das
limitacins da mirada nacional:

- o cosmopolitismo antigo dos estoicos, no que se manifestaba que as diferentes comunidades

aparecen subsumidas a unha lei da polis csmica superior, dualidade do cidadn e do ser humano
- o dereito cosmopolita de Kant, debido a sa defensa dun federalismo republicano no que se
asociaran os diferentes estados.
- e a defensa frente s atentados contra a humanidade cometidos no Holocausto de Karl Jaspers e
Hannah Arendt.
Para Beck habera varios puntos dbiles nas teoras anteriores: entre eles, que permanecen no
mbito do normativo sen pasar mbito do poltico ou nivel da teora sociolxica para
configurarse como cosmopolitismo emprico-analtico.
Beck critica certo universalismo dos dereitos humanos que se impora s diferencias tnicas
particulares como instrumento colonizador intervencin humanitaria. Por outra banda, a opcin
relativista da non inxerencia nas culturas alleas imposible, posto que o mundo un mundo global
de intercambio continuo. Por ltimo, o nacionalismo amsase como unha estratexia que garante a
igualdade cara dentro, pero que non lle importa a desigualdade cos de fora, algo hipcrita cando
as relacins reais non se limitan nicamente a ser relacins nacionais.
Frente a universalismo, relativismo e nacionalismo, asentados no principio ou isto ou estoutro
teramos o cosmopolitismo baseado no principio non s senn tamn.
Nunha Conferencia de Valladolid Gins de Seplveda e Bartolom de las Casas discutan en torno
natureza dos indios: o primeiro afirmaba que eran seres inferiores, e por tanto bestas a dominar; o
segundo que eran iguais, e por tanto seres humanos fcilmente evanxelizables. Estas das posturas
negaban unha terceira posibilidade: que os indios foran distintos e iguais (apartado 2.1, px. 84).
As normas cosmopolitas poden ser fixadas negativamente, como restriccins para evitar aquilo que
non se quere (dictadura, uniformismo cultural, crimes contra a humanidade); necesitan de
institucins de regulacin de conflicto, como os dereitos humnos; pero mesmo tempo, necesitan
dunha contextualizacin destes dereitos humanos segundo a zona de aplicacin.
O cosmopolitismo transnacional, no sentido de que xa non delimitable aquilo que
estrictamente nacional do que non o : o que impera a dispora, movemento de individuos mis
al das sas nacins de orixe. O multiculturalismo tamn debe ser criticado, na medida que existen
grupos culturais homoxneos delimitados, cando o que impera en realidade a individualizacin.
A cosmopolitizacin implica que as estructuras sociais da realidade mesma trnanse cosmopolitas,
que o fan de forma irreversible e que desvirtan as capacidades dunha mirada nacional que pretende
defenderse blindando o vello estado con argumentos de seguridade ou etnidade. No mbito da
socioloxa necesario un xiro cosmopolita.
Un dos contrastes entre sociedade cosmopolita e estado nacional que o segundo vive orientado
cara pasado e recordo, mentres que o primeiro pon as sas esperanzas fundamentalmente no
futuro.
Ademais das diferencias con respecto mirada nacional, o cosmopolitismo distnguese dos estudos
empricos da globalizacin por tres feitos:
- distinguir entre actor social e observador sociolxico
- sustituir a oposicin nacional / internacional por unha tipoloxa non s senn tamn
(transnacional)
- preguntar pola incongruencia das perspectivas do actor e observador
Frente espazo nacional xurde a cidade como novo espazo de accin. O nacional debe ser
redescuberto como global interiorizado (px. 125). A vida individual convrtese nunha mistura de
experiencias de orixe diversa, contradictorias, que xa non pode ser explicadas pola pertenza a un
estado nacional. Frente local xurde o glocal como algo que hai que definir, que non simplemente
.

Beck propn unha serie de indicadores que permitiran comprobar o grao elevado de
cosmopolitizacin: a transnacionalizacin dos bens culturais, a dobre nacionalidade, a
representacin dos diferentes grupos nos instrumentos de poder (partidos, sindicatos), a lngua, a
movilidade laboral, as correntes de comunicacin, as viaxes, a actividade transnacional de
organizacins como as ONG, a criminalidade
importante ter en conta que a cosmopolitizacin non implica en modo algn que se chegue a unha
sociedade cosmopolita, senn o proceso de intercambio entre unha sociedade nacional e outra
cosmopolita, proceso que s veces da marcha cara atrs: [] no es slo un proceso objetivo, que se
describe mediante categoras empricas, sino un campo de combate poltico en el que unos grupos,
de manera parecida a una revuelta, rompen con su afiliacin identitaria en la lnea del Estado
nacional, y otros se atrincheran en su identidad regional (apartado 5.1., 133).
Non hai que ser optimistas acerca da posibilidade de que se impoa a cosmopolitizacin.
II. Concreccins e perspectivas.
Esta segunda parte, de contido irregular, ofrece anotacins en torno a diferentes puntos. Comeza
cunha reflexin acerca da teora poltica tradicional conceba a poltica como unvocamente
relacionada cun estado nacional. Xa na contemporaneidade Luhmann postula que a poltica est
condeada a desaparecer, posto que a realidade sobre a que se basa, o estado nacional, tamn o est.
Trtase dunha teora zombi da poltica do Estado nacional, na medida en que seguiramos a xogar
democracia cando esta xa non ten lugar. Habermas plantexa que unha poltica postnacional, pero
que s sera posible segundo o modelo europeo de democracia, como una poltica nacional
extendida. Todava impera a mirada nacional. As, frente liberdade que supn unha
cosmopolitizacin que rompe coa sociedade nacional cerrada, a maiora da xente sntea como unha
perda de seguridade e como algo que pode ser ilegal: as protestas contra a globalizacin, a
migracin dos traballadores, non respetar as leis nacionais
Probablemente os ataques mis duros de Beck son contra os populismos esencialistas e aqueles que
apelan a unha etnicidade pura ou a unha postmodernidade da diferencia cultural que segmenta
poboacin en grupos: [] se parte de la suposicin de que slo los miembros de la minora conocen
perfectamente la verdad sobre estos grupos, es decir, la verdad sobre la opresin padecida. Slo
los pertenecientes al grupo tienen acceso, gracias a su origen, a lo que conforma la identidad
cultural y poltica del grupo segn dicen- (4.4., 161). A opcin da multiculturalidade criticada
polo que supn que non hai interaccins entre as culturas e que debe imporse un certo relativismo
cultural por enriba do cal se sita o estado: vxase a americanizacion dos diferentes grupos
subsumidos no american way of life.
A resistencia por parte de certos grupos globalizacin intil, porque, resumindo, por moito que
se consideren argumentos en contra dela, non van a deixar de ser cada vez mis globais os riscos
que ameazan sociedade. A propia loita contra a globalizacin non deixa de recurrir s dereitos
humanos cosmopolitas. O antigo dereito internacional subordinado cosmopolitismo dos dereitos
humanos individuais. Xa non chega coa idea das Nacins Unidas acerca da soberana invulnerable
dos Estados, senn que as violacins dos dereitos humanos implican hoxe a intervencin defensora
dunhas sociedades noutras sociedades. Os dereitos humanos ademais defende os cidadns dos
abusos dos seus propios estados.
A proposta tera que pasar, por moi desagradable que soe, por un poder militar multinacional que na
maiora das ocasins non se vera abocado actuacin, senn que chegara co seu poder
amedrentador: unha poltica da ameaza.
Frente opcin estadounidense dun excesivo intervencionismo militarista, a opcin europea da paz
tamn tera defectos: sera demasiado tolerante coas inxustizas. O ideal sera conseguir unha ONU
sen dereito a veto asistido por un exrcito de paz permanente capaz de impor o desarme a nivel
internacional.
Beck ten momentos sospeitosos:

Quien crea que la polica internacional de la OTAN o de Estados Unidos simula su papel para, en el
polvorn de los Balcanes o del mundo rabe, favorecer intereses econmicos o geopolticos
bsicamente norteamericanos, no slo juzga mal la situacin sino que tampoco se da cuenta de lo
mucho que la poltica de derechos humanos (de manera parecida a la vigencia de la economa de
libre mercado) se ha convertido en la religin civil, en la fe que profesa Estados Unidos (captulo
V, 191).
Os dereitos humanos sairan da esfera do nacional e lle dara poder s non poderosos dentro do
estado. O problema que baixo a excusa da violacin dos dereitos humanos poden facerse
intervencins humanitarias que buscan reforzar a propia economa.
Para Beck a solucin pasa por manter unha visin cosmopolita renovada na que se acabe cos
ltimos restos do nacionalismo metodolxico: necesario levar o cosmopolitismo dende a filosofa
moral poltica e facer que os estados xa non se vexan como tales senn como membros dunha
sociedade cosmopolita. Europa tera un papel fundamental se conseguise auto-desnacionalizarse e
non concebirse como unha identidade pechada, cristiano-demcrata, senn como sociedade
diferente e plural. Nen o federalismo nen o intergubernamentalismo poden solventar os problemas,
porque xa non hai estados autodeterminantes.
Incluso la nacin ms poderosa del mundo se siente impotente ante estas amenazas: actuar en
solitario resulta ineficaz o contraproducente (captulo VI, ed. 4, 243) ?.