80/14

Archives of Foundry,
Year 2004, Volume 4, 14
Archiwum Odlewnictwa,
Rok 2004, Rocznik 4, Nr 14
PAN Katowice PL ISSN 1642-5308

KOMPLEKSOWA OCENA WARUNKW POWSTAWANIA

KOMPOZYTOWEJ WARSTWY STOPOWEJ NA
POWIERZCHNI ODLEWU STALIWNEGO
P. WRBEL1 , J. SZAJNAR2 , J. GAWROSKI3
Zakad Odlewnictwa, Instytutu Materiaw Inynierskich i Biomedycznych
Wydzia Mechaniczny Technologiczny Politechniki lskiej
ul. Towarowa 7, 44-100 Gliwice POLAND

STRESZCZENIE
Przedstawiono kompleksowe warunki powstawania warstwy kompozytowej na
powierzchni odlewu na podstawie bada laboratoryjnych i przemysowych a take w
oparciu o numeryczn symulacj procesu wymiany ciepa od odlewu do warstwy
stopowej, opisujc zjawiska towarzyszce tworzeniu si stopowej warstwy. Nie
uwzgldniono w opisie zjawisk procesw dyfuzyjnych, ktre s treci dalszych bada.
Key words: composite layers, casting, crystallization
1. WPROWADZENIE
Gwnym celem pracy jest opracowanie opisu mechanizmu tworzenia si
powierzchniowej kompozytowej warstwy stopowej bezporednio w procesie odlewania
staliwa dla uzyskania szczeglnych wasnoci odlewu staliwnego. Przeprowadzone
badania ukierunkowane byy na zagadnienia kompozytowych warstw stopowych na
odlewach staliwnych odpornych na zuycie w rnych trudnych warunkach pracy.
Kompozytowa warstwa stopowa powstaje w wyniku wspdziaania staliwa
wlanego do formy, z materiaem kompozytujcym umieszczonym na powierzchni
wnki formy, w warunkach termofizycznych panujcych w formie. Analizowany
1

in., sekrmt3@zeus.polsl.gliwice.pl
dr hab. in. prof. Pol. l., jszajnar@zeus.polsl.gliwice.pl
3
prof. zw. dr in., sekrmt3@zeus.polsl.gliwice.pl
2

594
mechanizm charakteryzuje tworzenie twardych, trudnocieralnych kompozytowych
warstw
stopowych,
w
zaoonych,
stwierdzonych
dowiadczalnie,
warunkachtechnologicznych. To ograniczenie dotyczy przede wszystkim rodzaju
materiaw uczestniczcych w procesach zachodzcych w formie, a mianowicie
elazostopw, pozwalajcych na uzyskanie wymaganych wasnoci kompozytowej
warstwy stopowej.
Zaoono nastpujce warunki tworzenia kompozytowej warstwy stopowej na
staliwie:
- odlewane staliwo wglowe,
formy kwarcowo iowe (suche) lub formy skorupowe,
w materiale kompozytujcym obecne s elazostopy, w szczeglnoci
wysokowglowy elazochrom.
Pozostae parametry technologiczne formowania, zasilania w formie oraz odlewania nie
wymagaj ucilenia, gdy mieszcz si w zakresie warunkw odlewania staliwa w
przemyle a wymienione gatunki staliwa s najczciej stosowane w produkcji
odleww maszynowych. Zaoone warunki oraz wasnoci gwnych materiaw
uczestniczcych w procesie, jak te wasnoci uzyskanych kompozytowych warstw
stopowych, stanowi podstaw do kompleksowej oceny warunkw powstawania
powierzchniowej kompozytowej warstwy stopowej na odlewie staliwnym.
2. BADANIA WARUNKW OTRZYMYWANIA POWIERZCHNIOWYCH
KOMPOZYTOWYCH WARSTW STOPOWYCH NA ODLEWACH
STALIWNYCH
W celu przedstawienia warunkw powstawania kompozytowych warstw
stopowych na odlewach staliwnych, do niniejszego artykuu wybrano fragment bada
przeprowadzonych na odlewach modelowych w postaci kul o zmiennej rednicy 100,
80 i 60 mm. W skad stanowiska badawczego do realizacji zaoonego eksperymentu
wchodziy jako zasadnicze elementy:
- skorupowa forma dowiadczalna z wkadkami kompozytujcymi i z zamontowanym
zespoem termoelementw (rys. 1),
- zestaw CRYSTALDIGRAPH-PC-T do pomiaru i rejestracji temperatury w czasie
(przykadowy wynik pomiarw temperatury przedstawiono na rys. 2).
Celem eksperymentu byo okrelenie ilociowego wpywu parametrw
odlewania tj. temperatury zalewania (Tzal ), masywnoci odlewu (modu krzepnicia kuli
Mk) oraz gruboci wkadki kompozytujcej (g w) na jako warstwy kompozytowej na
odlewie staliwnym, a przede wszystkim na jej grubo (g wk). Przebieg bada uoono na
podstawie planu uamkowego Hartleya. Odlewy modelowe kul wykonano ze staliwa
wglowego, gatunku 230-450. Analiz wpywu poszczeglnych zmiennych czynnikw

595
procesu na grubo warstwy kompozytowej w odlewach staliwnych na przykadzie kuli
80 mm ilustruje rys. 3.

Rys. 1. Skorupowa forma dowiadczalna

Fig. 1. Experimental shell mould

Rys.2. Krzywe stygnicia odlewu prbnego przy T zal = 1550 C i gw = 3 mm

Fig.2. Self-cooling curves of cast for T zal = 1550 C i gw = 3 mm

596

g.w .k. [mm]

4
3

0
1550

2
1600

Grubo wkadki
[mm]

1650

Temperatura zalewania [0C]

Rys. 3.
Fig. 3.

Generalnie mona stwierdzi, ze rednia grubo kompozytowej warstwy stopowej w

odlewach jest wiksza ni grubo wkadki (folii) naoonej na ciank formy. Ponadto
w kadym przypadku przy staej temperaturze zalewania, wraz ze wzrostem gruboci
wkadki ronie grubo warstwy kompozytowej w odlewie. Zmiany te zarejestrowano
dla kul o wszystkich rednicach.
Analiza statystyczna wpywu zmiennych czynnikw procesu na grubo warstwy
kompozytowej oparta pozwolia uzyska zaleno:
g wk = - 1,51 + 0,78 gw 0,0386 kuli
gdzie: warto rednia g wk = 3,92; odchylenie standardowe = 0,81; odchylenie jako %
redniej = 20,7; wspczynnik korelacji R = 0,77; F = 16,49.
3. SYMULACJA KOMPUTEROWA PROCESU ODLEWANIA I
POWSTAWANIA KOMPOZYTOWEJ WARSTWY STOPOWEJ
Wspczesne eksperymentalne badania naukowe s coraz bardziej kosztowne nie
tylko ze wzgldu na wysoki koszt aparatury kontrolno-pomiarowej, ale rwnie, a moe
przede wszystkim na konieczno posiadania dla celw opracowa statystycznych duej
liczby charakterystyk wybranych (istotnych) parametrw procesu. Sposb ustalania i
wyboru istotnych parametrw procesw jest rwnie z koniecznoci ograniczony do
najwaniejszych, tych ktre potrafimy pomiarowo oprzyrzdowa. Istniejce obecnie
mniej lub bardziej skomplikowane symulacyjne programy komputerowe okazuj si w

597
tej sytuacji bardzo poytecznym narzdziem. Pozwalaj czsto nie tylko poprawi
opracowywan technologi, ale rwnie uatwiaj ocen zjawisk fizycznych i
krystalizacyjnych, zmniejszaj koszty bada eksperymentalnych, przyspieszaj
wyciganie poprawnych wnioskw, a nawet pozwalaj potwierdzi lub zanegowa
teoretyczny model procesw. W niniejszej pracy wykorzystano program komputerowy
SIMTEC-3D firmy RWP do modelowania procesu tworzenia si warstwy
kompozytowej na odlewach kul staliwnych o rednicach 100, 80 i 60 mm w rnych
warunkach temperaturowych zalewania i dla rnych gruboci materiau stopowego
(folii) zastosowanych w formie. Plan eksperymentu komputerowego jest identyczny z
planem eksperymentu rzeczywistego.
Geometria objtoci kuli i geometria jej powierzchni a take geometria ksztatu
nadlewu stanowi, istotn trudno w zapisie komputerowym nie tylko ze wzgldu na
inne potrzeby w dokadnoci modelowania ale i koniecznoci zagszczenia siatki w
strefie powierzchniowej kul oraz rwnie ze wzgldu na tak sam potrzeb - w
warstwie materiau stopowego, o stosunkowo niewielkiej gruboci 2,3 i 4 mm. Ponadto
program winien ,,pracowa w dwu rnych zakresach temperatur interesujcych nas ze
wzgldu na dane temperaturowe staliwa (TP = 1650 0 C, TL = 1525 0 C, TS = 1490 0 C)
oraz dane temperaturowe materiau stopowego (Fe Cr C) TL = 1281 0 C, TS = 1220
0
C oraz T0 = 200 C.
Jak wida z zestawienia temperatur charakterystycznych dla zakresw krzepnicia
staliwa i wysokochromowej warstwy materiau stopowego, przedzia pomidzy TS
staliwa i TL warstwy stopowej wynosi:
TS staliwa TL ( Fe-Cr-C) = 1490 1281 = 209 C
TS staliwa TS ( Fe-Cr-C) = 1490 1220 = 270 C
Oznacza to, e warstwa stopowa niezalenie od jej gruboci dziaa na odlew w
pierwszej fazie kontaktu z ciekym staliwem jako ochadzalnik zewntrzny, po czym
w zalenoci od jej gruboci i masywnoci odlewu ulega nadtopieniu lub cakowitemu
stopieniu. Tak wic pojemno cieplna odlewu (zalena od moduu krzepnicia odlewu
dla staej temperatury zalewania) i grubo warstwy stopowej (przy celowo dobranych
parametrach temperaturowych TL ( Fe-Cr-C) i TS ( Fe-Cr-C) ) maj podstawowy wpyw na
optymaln jako kompozytowej warstwy stopowej - a wic jej grubo w odlewie,
szeroko strefy przejciowej, warunki steniowe i czasowe dyfuzji wgla i chromu w
gb odlewu. Te czynniki decyduj o trwaoci poczenia odlewu z warstw stopow.
Potwierdza si rwnie teza i model teoretyczny procesu, mwice o tym, e w
pocztkowym chwilowym kontakcie ciekego staliwa z warstw stopow dziaajc
jako ochadzalnik, tworzy si na jej wewntrznej powierzchni bardzo cienka warstwa
zakrzepa staliwa, ktra oddajc jej swe ciepo krzepnicia nagrzewa j szybko do
temperatury TS w. st. , a sama roztapia si dziki znacznie wikszej pojemnoci cieplnej
odlewu (zalenej rwnie od temperatury przegrzania staliwa) od pojemnoci cieplnej
warstwy materiau stopowego. Tworzy si cienka strefa przejciowa pomidzy

598
odlewem a warstw kompozytow. Stopowa warstwa kompozytowa tworzy si zatem
ze stanu ciekego i tylko tak dobrane parametry procesu, ktre gwarantuj taki jego
przebieg gwarantuj rwnie optymaln jej jako. Poniej przedstawione zostan
wyniki i przebieg bada modelowych. Ze wzgldu na potrzeb zilustrowania charakteru
zjawisk towarzyszcych procesom tworzenia si kompozytowej warstwy stopowej,
przedstawione zostan wyniki modelowania dla odlewu prbnego redniej kuli 80
mm, gruboci warstw materiau stopowego 2,3 i 4 mm, temperatur zalewania form
1650, 1600 i 1550 0 C oraz dla rnych charakterystycznych czasw trwania procesu.
Wyniki modelowania dla odleww kul 100 i 60 mm wykazuj bardzo podobny lub
identyczny charakter procesw.
Ponadto wyniki bada przedstawiono w dwu charakterystycznych zakresach temperatur
krzepnicia, a mianowicie:
- dla odlewu staliwnego Tkr = 1525 1490 C
- dla warstwy materiau stopowego Tkr ( Fe-Cr-C) = 1281 1220 0 C
Takie przedstawienie bada uatwia ocen wizualn i termofizyczn, zachodzcych
zjawisk w polu temperatur i kinetyk krzepnicia (topnienia) obszarw odlewu i
warstwy kompozytowej.
Na rys.4 przedstawiono geometri zestawu badawczego odleww kul 100, 80, 60 i 40
mm wraz z geometri nadlewu (bdcego jednoczenie ukadem wlewowym). Kula
40 mm w zestawie badawczym peni rol czaszy kulistej przyjmujcej cieky metal w
czasie zalewania. Wypenianie wnki formy skorupowej dziki temu jest agodne i
szybkie, czego nie gwarantuje klasyczny ukad wlewowy. Nadlew i ukad kul z
wzrastajcym w jego kierunku moduem krzepnicia zapewniaj waciwe zasilanie i
czciow kierunkowo krzepnicia.

Rys. 4. Geometria zestawu badawczego

odleww kul 100, 80, 60 i 40
Fig. 4. Research set geometry of casts sphere
100, 80, 60 and 40

Rys. 5. Pole temperatury dla g = 3 mm, T zal =

1600C, = 15 s
Fig. 5. Field of temperature for g = 3 mm , T zal
= 1600C, = 15 s

Na rys. 5 i 6 pokazano pole temperatury zestawu badawczego w rnych czasach

trwania procesu, w skali temperatur zakresu krzepnicia waciwego dla staliwa
wglowego. Z rysunkw wida bardzo szybki przyrost warstwy zakrzepej staliwa na

599
kompozytowej warstwie stopowej, za znacznie wolniejszy przyrost na tych czciach
odleww, gdzie cieky metal kontaktuje si tylko z form skorupow. Z szybkoci
przyrostu warstwy zakrzepej staliwnego odlewu na kompozytowej warstwie stopowej
mona sdzi o gruboci wystpujcej strefy przejciowej, w ktrej zachodz procesy
dyfuzji skadnikw stopowych.
W miar przechodzenia materiau stopowego (Fe-Cr-C) w stan cieky ustaj przeszkody
na drodze procesw rozpuszczania i dyfuzji. Wymienione procesy limituj grubo
strefy przejciowej oraz stenie pierwiastkw stopowych (Cr, C) w kompozytowej
warstwie na odlewie. Procesy rozpuszczania i dyfuzji wpywaj, rwnie na kocow
grubo kompozytowej warstwy stopowej, z reguy wiksz od gruboci materiau
stopowego (folii) w formie.

Rys. 6. Pole temperatury dla g = 3 mm, T zal =

Rys. 7. Pole temperatury w warstwie stopowej 1600C, = 55 s
80 mm, g = 2 mm, T zal = 1650C, = 3 s
Fig. 6. Field of temperature for g = 3 mm, T zal = Fig. 7. Field of temperature in alloy layer for
1600C, = 55 s
80, g = 2 mm, T zal = 1650C, = 3s

Rys. 8. Pole temperatury w warstwie stopowej - Rys. 9. Pole temperatury w warstwie stopowej 80 mm, g = 2 mm, T zal = 1650C, = 5 s
80 mm, g = 2 mm, T zal = 1650C, = 6 s.
Fig. 8. Field of temperature in alloy layer for Fig. 9. Field of temperature in alloy layer for
80, g = 2 mm, T zal = 1650C, = 5s
80, g = 2 mm, T zal = 1650C, = 6s

Jest to korzystny objaw, gdy pozwala to sdzi o moliwoci uzyskania dowolnie

cienkich warstw kompozytowych o duej odpornoci na zuycie na wybranych

600
powierzchniach odleww maszynowych (charakteryzujcych si zazwyczaj ma
gruboci, cianki).
Analizujc t cz bada komputerowych, trzeba stwierdzi cisy zwizek
pomidzy pojemnoci ciepln odlewu, wyraon moduem krzepnicia, temperatur
zalewania, gruboci stopowej warstwy kompozytowej a jej jakoci, a take
moliwoci jej uzyskania w proces ie wytwarzania odlewu. Nie ulega wtpliwoci, e
w warunkach produkcyjnych, wybr parametrw procesu zaleny bdzie gwnie od
wymaga stawianych przez proces ,,kompozytowania wybranej powierzchni odlewu,
co w pewnym stopniu moe zakca tradycyjne i ustalone ju inne parametry np.
Temperatur zalewania, odbieran zwykle ze wzgldu na cienkocienno lub
masywno poszczeglnych czci odlewu (konieczno dolania tub uniknicia jam
skurczowych).
Przechodzc obecnie do przedstawienia wynikw bada komputerowych
dotyczcych mechanizmu tworzenia si stopowej warstwy kompozytowej na odlewach
staliwnych oraz kinetyki nagrzewania si, topnienia i krzepnicia warstwy stopowej,
naley przypomnie, e program komputerowy realizuje obliczenia w dwu zakresach
temperatur charakterystycznych dla odlewu staliwnego ( Tkr = 1525 - 1490 0 C) i dla
materiau stopowego (Tkr( Fe-Cr-c) = 1281 - 12200 C). Pozwala to ledzi proces zmian w
czasie pola temperatury w warstwie stopowej.
Na rys.7, 8 i 9 (kula 80 mm, g = 2 mm) pokazano, co dzieje si z warstw
stopow dla najwyszej temperatury zalewania formy (16500 C) po czasie ok. 6s. Po 3s
warstwa stopowa jest jeszcze w stanie staym i szybko nagrzewa si osigajc ju po 5s
stan stao cieky. W tym czasie odlew staliwny zaczyna krzepn. Kolejne gruboci
warstwy stopowej, a wic g = 3 mm i g = 4 mm przy rnych temperaturach zalewania,
ale widziane w tych samych czasach zachowuj si podobnie, wykazujc jednak
silniejsze dziaanie ochadzajce dla staliwa, co skutkuje namroen iem warstewki, a
pniej jej roztopieniem i dalszym nagrzewaniem stopowej warstwy kompozytowej.
4. NUMERYCZNY OPIS PROCESU KRZEPNICIA ODLEWU
Z KOMPOZYTOWA WARSTW STOPOW
Proces tworzenia si powierzchniowej warstwy kompozytowej z wkadki na
wewntrznej powierzchni formy sporzdzonej z materiaw stopowych ziarnistych (Cr,
Mo, Si, Mn) w sensie technologicznym i cieplnym jest zbliony do zagadnienia
miejscowego ochadzania odlewu lunym ochadzalnikiem zewntrznym, o
niewielkiej gruboci (2 5 mm), za to o skoncentrowanej masie skadnika stopowego,
ktry po roztopieniu dyfunduje w gb odlewu. W zwizku z tym problem krzepnicia
metalu w formie naley do grupy zada brzegowo -pocztkowych nazywanych
zadaniami z ruchomymi granicami (moving boundary prob lems). Proces krzepnicia i
stygnicia opisuj rwnania rniczkowe czstkowe typu parabolicznego i najbardziej
charakterystyczn cech odrniajc zagadnienia termodynamiki procesw
odlewniczych od typowych zada z dziedziny przepywu ciepa s zmienne w czasie
ksztaty podobszarw odpowiadajcych wyrnionym fazom (stanom skupienia)

601
metalu, rwnoczenie niestacjonarne pole temperatury w rozwaanym obszarze jest
polem rdowym, poniewa przemiany zachodzce w procesie krzepnicia zwizane s
z wydzielaniem si ciepa utajonego. Wystpujcy w rwnaniu rniczkowym skadnik
determinujcy sposb wydzielania si ciepa przemiany nazywany jest funkcj rda.
Opisy matematyczne procesu krzepnicia bazujce na rwnaniu energii z funkcj rda
nale do tzw. modeli matematycznych drugiej generacji lub te modeli makro -mikro.
W praktyce oblicze cieplnych zwizanych z krzepniciem odlewu w formie rozwaa
si jednak najczciej rwnania, w ktrych oddziaywanie funkcji rda uwzgldnia si
bd przez wprowadzenie do opisu matematycznego tzw. zastpczej pojemnoci
cieplnej bd przez uzupenienie opisu matematycznego procesw cieplnych
warunkiem brzegowym (zadanym na granicy rozdziau faz), ktry w literaturze
nazywany jest warunkiem brzegowym Stefana. Taki sposb podejcia umoliwia
analiz procesu krzepnicia odlewu na poziomie makroskopowym. W zalenoci od
potrzeb mona rozpatrywa modele dotyczce ukadu odlew-forma lub te modele
opisujce krzepnicie metalu, w ktrych oddziaywanie cieplne formy zastpuje si
okrelonym warunkiem brzegowym np. zakada si a'priori pewn funkcj opisujc
zmienn w czasie (lub ustalon) temperatur kontaktu na zewntrznej powierzchni
odlewu lub strumie ciepa oddawany od obszaru odlewu do obszaru formy itd., ale
uproszczenia te, ktre w klasycznych rozwizaniach analitycznych byy niezbdne, w
przypadku metod symulacji komputerowej nie s konieczne.
Symulacj procesw cieplnych zachodzcych w ukadzie odlew kulisty -wkadka-masa
formierska wykonano przy zaoeniu, e zadanie mona traktowa jako jednowymiarowe
(kierunek przepywu ciepa odpowiada wsprzdnej promieniowej). Wzdu promienia
odlewu kulistego wyrniono n wzw (liczba n wprowadzana bya jako jedna z danych
wejciowych). Kolejne trzy wzy o numerach n+1, n+2, n+3 naleay do obszaru warstwy,
natomiast wzy o numerach n+4, ..., m do obszaru masy formierskiej. Liczba m bya na
tyle dua, aby na zewntrznej powierzchni formy mona byo przyj warunek
adiabatycznoci.
Generacja siatki w podobszarach ukadu realizowana bya automatycznie i lokalny krok
siatki geometrycznej wynika z rozwaanego promienia kuli i gruboci warstwy. Krok
siatki w obszarze masy odpowiada krokowi siatki w obszarze odlewu. Z kolei krok czasu
zadawany by w zbiorze danych wejciowych, przy czym w programie wprowadzono
instrukcje ,,zabezpieczajce'' stabilno schematu rnicowego i automatyczn zmian
kroku, jeli krok czasu okazywa si za duy. Parametry termofizyczne podobszarw
przyjto jako stae na podstawie dostpnych danych literaturowych . Zastpcz pojemno
ciepln materiau odlewu i warstwy kompozytujcej opisano zgodnie z hipotez Wiejnika z
tym, e dodatkowo zastosowano tzw. wygadzenie rzdu zerowego zapewniajce
rnowartociowo wygadzanej funkcji w rozpatrywanym interwale temperatury. Na rys.
10 i 11 pokazano przebiegi wygadzonych zastpczych pojemnoci cieplnych materiau
odlewu i wkadki kompozytujcej.
Na rys. 12 pokazano dla porwnania przebiegi obu zastpczych pojemnoci cieplnych.
Naley w tym miejscu podkreli, e pojemnoci te odniesiono do jednostki objtoci, tzn.
odpowiadaj one iloczynowi pojemnoci cieplnej i gstoci masy.

602
Opracowany program komputerowy wykorzystano do wykonania cznie 27
eksperymentw numerycznych. Uwzgldniono trzy rednice odleww kulis tych (60, 80 i
100 [mm]), trzy gruboci warstwy (2, 3 i 4 [mm]) oraz trzy temperatury zalewania (1550,
1600 i 1650 [ o C]). Na rys. 13 i 14 przedstawiono wynik symulacji numerycznych dla kuli
= 80 mm, g w = 3 mm, Tzal = 1600o C.

Rys. 10. Zastpcza pojemno cieplna dla materiau odlewu

Fig.10. Substitute heat capacity for cast material

Rys. 11. Zastpcza pojemno cieplna dla materiau warstwy kompozytujcej

Fig.11. Substitute heat capacity for composite layer material

Rys. 12. Porwnanie rozkadw zastpczych pojemnoci cieplnych

Fig.12. Comparison of substitute heat capacity distributions

603

Rys. 13. Krzywe stygnicia: 1 - rodek kuli, 2 Rys. 14. Zmiana temperatury: 1 - midzy
wewntrzna powierzchnia warstwy, 3
rodkiem kuli a wewntrzn powierzchni
zewntrzna powierzchnia warstwy
warstwy, 2 - w obszarze warstwy, 3 Fig.13. Self-cooling curves: 1 sphere center, 2
midzy rodkiem kuli a zewntrzn
internal surface layer,
powierzchni warstwy
3 external surface layer
Fig.14. Change of temperature: 1 between
sphere center and internal surface layer, 2
in layer area, 3 between sphere center
and external surface layer

5. ANALIZA BADA I WNIOSKI

W oparciu o badania eksperymentalne, a take na podstawie modelowania
komputerowego procesu i jego opisu teoretycznego oraz matematycznego opisu zjawisk
cieplnych mona dokona oceny caoksztatu zjawisk, decydujcych o warunkach
tworzenia si kompozytowych warstw stopowych na powierzchni odlewu bezporednio
w procesie odlewania staliwa. Plan eksperymentu oraz badania wstpne istotnoci
parametrw pozwoliy wyeliminowa jako mao istotne temperatur pocztkow
formy odlewniczej, materia formy i jego wasnoci termofizyczne (w granicach
stosowanych materiaw formierskich w odlewnictwie staliwa) a take warunki
technologiczne procesw wytwarzania odleww jak: szybko i czas zalewania formy.
Istotnymi parametrami procesu pozostaj: grubo kompozytujcej warstwy (wkadki)
stopowej, modu krzepnicia odleww, temperatura zalewania formy o raz porednio
temperatury likwidusu i solidusu staliwa, materiau podstawowego wkadki
kompozytujcej (przyjmujc, e wszystkie eksperymenty realizowano dla tego samego
skadu chemicznego staliwa i materiau kompozytujcego Fe-Cr-C).
Analiza tworzenia si kompozytowej warstwy stopowej na odlewie staliwnym pozwolia
na okrelenie najistotniejszych zmiennych czynnikw procesu oraz na postawienie
hipotezy, e wkadka stopowa kompozytujca powierzchni odlewu dziaajc pocztkowo
jako ochadzalnik zewntrzny, zamraa cienk warstw odlewu, ktra w dalszym procesie
krystalizacji odlewu ulega ponownemu roztopieniu i po nagrzaniu warstwy
kompozytujcej nastpuje dyfuzja skadnikw stopowych wkadki w gb odlewu. Na
podstawie wczeniejszych bada technologicznych s twierdzono, e przede wszystkim
warunki cieplne krzepnicia i stygnicia odlewu oraz grubo wkadki decyduj o jakoci

604
warstwy kompozytowej.
Przedstawiona matematyczna analiza procesu opisuje zmiany pola temperatur,
kinetyki krzepnicia odlewu i nagrzewania si kompozytowej wkadki stopowej.
Dokadno tych oblicze zweryfikowano bezporednimi pomiarami temperatur w czasie
realizacji eksperymentu rzeczywistego. Wysoka stabilno oblicze, wg opracowanego
programu, wiadczy o poprawnie przyjtych zaoeniach modelu przepywu ciepa w
ukadzie odlew-wkadka kompozytowa-forma i waciwie dobranych parametrach
termofizycznych.
Badania teoretyczne modelowe potwierdziy tez o powstawaniu stopowych
warstw kompozytowych (Fe-Cr-C) ze stanu ciekego, a nie poprzez infiltracj skadnikw
warstwy stopowej przez cieke staliwo.
LITERATURA
[1]
[2]

[3]

[4]
[5]
[6]

Praca zbiorowa: Nowa technologia uszlachetniania odleww do pracy w

trudnych warunkach mechanicznych. Projekt badawczy
Nr 3 P407 012 07.
J. Marcinkowska, P. Wrbel: Technologia wytypowanych odleww
stosowanych w warunkach cierania erozyjnego czstkami mineralnymi. CPBP
02.09., Gliwice (1988).
J. Marcinkowska, E. Majchrzak, P. Wrbel: Kontynuowanie umacniania
powierzchni odleww technologicznie uytecznych wraz z opracowaniem
teoretycznym procesu. CPBP 02.09., Gliwice (1989).
J. Gawroski, J. Marcinkowska, M. Cholewa, J. Szajnar, P. Wrbel: Stopowe
warstwy kompozytowe na odlewach staliwnych. AMME 96 (1996).
J. Gawroski, M. Cholewa, J. Szajnar, P. Wrbel: Composite Alloy Layers on
the Steel Cast. EFM 97, Lviv (1997).
J. Gawroski, J. Szajnar, P. Wrbel: Opracowanie podstaw teoretycznych
otrzymywania
kompozytowych
warstw
stopowych
na
wybranych
powierzchniach odleww ze staliwa wglowego. AMME 2002 (2002).

THE COMPLEX ASSESSMENT OF FORMATION CONDITIONS OF

COMPOSITE ALLOY LAYERS ON SURFACES OF THE CAST CARBON
STEEL
SUMMARY
The paper presents the formation conditions of alloy layers on the cast surfaces on the
basis of laboratory - industrial research and numerical simulations of heat exchange
process between cast and alloy layer. Phenomena of diffusion process was not
considered in description because they are content of later research.
Recenzowaa Prof. Ewa Majchrzak