Przeoya

Edyta wierczyska

TYTU ORYGINAU:
The Truth About French Women
Redaktor prowadzca: Beata Piecychna
Redakcja: Ewa Kapyszewska
Korekta: Justyna Tomas, Beata Piecychna
Projekt okadki: Paulina Podlasiska
Opracowanie graficzne okadki: ukasz Werpachowski
Zdjcie naokadce: Getty Images
Skad: skladigrafika@gmail.com
Copyright 2015 by Marie-Morgane Le Mol
All rights reserved
Copyright 2016 for Polish edition by Wydawnictwo Kobiece,
an imprint of ILLUMINATIO ukasz Kierus
Copyright for Polish translation by Edyta wierczyska
Wszelkie prawa do polskiego przekadu ipublikacji zastrzeone. Powielanie
irozpowszechnianie zwykorzystaniem jakiejkolwiek techniki caoci bd
fragmentw niniejszego dziea bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody
posiadacza tych praw jest zabronione.
Wydanie I
Biaystok 2016
ISBN 978-83-65170-31-6

Bd na bieco i led nasze wydawnictwo na Facebooku:

www.facebook.com/kobiece

www.wydawnictwokobiece.pl
Wydawnictwo Kobiece
E-mail: redakcja@wydawnictwokobiece.pl
Pena oferta wydawnictwa jest dostpna na stronie
www.wydawnictwokobiece.pl

Spis treci

Wstp: Francuskie kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

1
2
3
4
5
6

ywot Marie, ywot Francuzki . . . . . . . . . . . . . . . 20

Francuzki ipolityka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Joanna dArc ikrlowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Kobiety irewolucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Francuzki ispoeczestwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Manewry miosne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Idea wolnoci, czyli jak kochaj Francuzki . . . . 174

Jedzenie, moda itak zwany francuski szyk . . . . . 242

8 Kochankowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Zakoczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
O autorce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

wstp
Francuskie
kobiety

to, co mona powiedzie oFrancuzach zca pewnoci:

uwielbiamy krytykowa ipowicamy na to bardzo duo
czasu. Psioczymy na kraj, pogod, strajkujcy sektor publiczny,
sektor prywatny, kierowcw na drodze, czepiamy si wasnych
iniewasnych dzieci, dziadkw, pokolenia wyu demograficznego, pokolenia igrekw, komentujemy, e ssiad nie segreguje mieci ito, wjaki sposb ludzie pal papierosy oraz e ich
nie pal. Przeszkadza nam, e wpiekarni na rogu nie mona
ju dosta tak chrupicego pieczywa jak dawniej, wczasach,
kiedy nawet nie byo nas jeszcze na wiecie.
Dla nas, narodu francuskiego, wszystko wkraju musi zosta
poddane krytyce. Jest to take jedna zzasad systemu edukacji,
przez ktr liczne zastpy dzieciakw cierpiay icierpi katusze, powoli zabijajc wsobie pewno siebie. Kiedy ucze
dostaje wszkole ocen, nauczyciel dostrzega iwytyka bdy,
lecz nigdy nie komentuje tego, co jest zrobione dobrze. Bo
przecie zawsze co mona poprawi ipostara si ojeszcze
wysz ocen, prawda?

10

Caa prawda o Francuzkach

We Francji krytykanctwo jest najbardziej popularnym sportem, owadze nawet wikszej ni pika nona. Ale ojednym
kady cudzoziemiec winien wiedzie, jeli zamierza spdza
czas wtowarzystwie Francuza, aju koniecznie musi t prawd
dobrze zrozumie, kiedy zamierza wypyn na niebezpieczne
wody izawrze zobywatelem lub obywatelk Francji zwizek
maeski. Ajeli wprzypywie szalestwa planuje zamieszka wkraju nad Loar, czyli wmiejscu, wktrym a roi si od
Francuzw nieznoszcych krytyki pyncej zust cudzoziemcw, musi zapamita rzecz najwaniejsz: sowa krytyki uruchamiaj uwikszoci znas dziwny proces fizjologiczny rytm
serca ulega lekkiemu przyspieszeniu, wuszach, rodem zGalii,
rozbrzmiewaj tony Marsylianki, aw duchu sigamy po miecz,
aby zabi.
Jeli Francuz wtrakcie rozmowy zostanie naraony na zbyt
wiele niepochlebnych opinii ojego kraju, bardzo szybko zapomina oswoich wasnych powodach do narzekania izamienia
si wpenej krwi nacjonalist. Naley zaznaczy, e przytaczane
wtym momencie argumenty zaczynaj nabiera brzydkiego
ikarykaturalnego kolorytu. Kiedy zostanie wspomniana Deklaracja praw czowieka i obywatela, osobnik pochodzenia
francuskiego zacznie strzela miszmaszem skadajcym si
znazwisk impresjonistw, Balzaka, anawet woowiny po burgundzku (boeuf bourguignon). Jeli przeciwnik jest narodowoci amerykaskiej, zawsze mona uci rozmow zgryliwym
pytaniem retorycznym: Czego si mona spodziewa po narodzie, ktry stworzy McDonalda? zapominajc oczywicie,
e poprzedniego dnia zabra dzieci wanie do Maca. Jeeli
adwersarzem jest Australijczyk, wzruszamy lekko ramionami

Wstp. Francuskie kobiety

11

imylimy: Australijczycy s na wiecie lubiani, troch tak jak te

agodne misie koala, dlatego nie chcemy im za bardzo dopiec. Wzabawny sposb komentujemy jedynie kryminalno-kolonialn
przeszo ich kontynentu. Jeli cieramy si zBrytyjczykiem,
sprawy mog szybko przybra bardzo zy obrt, aw rozmow
atwo wmiesza brytyjsk krlow oraz gilotyn.
W tych okolicznociach nietrudno zrozumie, dlaczego kady niepochlebny artyku publikowany na amach prasy wiatowej odbija si unas wkraju szerokim echem. Ajeli jest
nie tylko niepochlebny, ale na dodatek zawiera bdy merytoryczne, staje si tematem, ktry wdruje na pierwsze strony
gazet ijest nawet przedmiotem ministerialnych komentarzy.
Wstyczniu 2014 roku Newsweek opublikowa online artyku
zatytuowany Upadek Francji. Nie pierwszy raz zdarzyo si, e
anglojzyczne czasopismo przewidywao niechybn degradacj
pitej co do wielkoci potgi ekonomicznej wiata, ktra teraz
miaa stoczy si na samo dno. Takie artykuy s zazwyczaj
postrzegane jako kolejny dowd na to, e kraje anglojzyczne
nie rozumiej nas. Amerykaska autorka Janine di Giovanni
wywoaa we Francji ogromne poruszenie. Wszyscy wkraju komentowali jej artyku. By moe celem autorki byo wywoanie
wanie takiego wzburzenia. Nawet minister gospodarki Pierre
Moscovici uy najbardziej barwnego francuskiego wyraenia,
aby podsumowa jej wysiki istwierdzi: Cest le pompon, czyli
wwolnym tumaczeniu, To jest szczyt gupoty.
Publikacja bya naprawd zaskakujca. Wedug informacji
wniej zawartych p butelki mleka miao unas kosztowa cztery dolary (wywoaoby to na ulicach zamieszki!), aludzie pac
siedemdziesicioprocentowe podatki (kto yw iprzy zdrowych

12

Caa prawda o Francuzkach

zmysach ju dawno uciekby zkraju!). Najbardziej zainteresowaa mnie jednak cz ofrancuskich kobietach oraz opinia,
jaka si onas wyaniaa zkart tego artykuu.
Di Giovanni utrzymywaa, e dostajemy darmowe pieluchy
imamy darmowy dostp do obkw, aeby si pozby ciowego brzuszka biegamy do fizjoterapeuty1. Powiedzcie to
moim francuskim przyjacikom, ktre zwasnych pienidzy
pac za drogie pieluchy iza drogie obki, ana fizjoterapi
chodz, aby po porodzie wyleczy pcherz. Jakby mi zaleao wtej chwili na paskim brzuchu! skwitowaa pod nosem
moja przyjacika Gwenalle, ktra musiaa si sporo nagimnastykowa, eby pogodzi macierzystwo zwymagajc prac
dziennikarki.
Jednak artyku nie by do koca zaskakujcy. Francuskie
kobiety od lat s przedstawiane niejednoznacznie. Mao tego,
liczba ksiek, ktre onas napisano, zaczyna stanowi rynek
wydawniczy sam wsobie, akadego roku ukazuje si jaka
kolejna publikacja przedstawiajca ycie Francuzek.
Zdziwiam si, kiedy na pce ksigarni wSydney zobaczyam ksik Pameli Druckerman pod tytuem WParyu dzieci
nie grymasz. Dotd przez myl mi nie przeszo, e kto moe
interesowa si sposobem wychowywania dzieci wobcym kraju,
chyba e chodzioby ojak magiczn sztuczk, dziki ktrej
mae potworki s bez udziau osb trzecich, na przykad rodzicw, wcudowny sposb karmione imyte.
Francuzki wedug wielu bestsellerw reprezentuj wszystko, co na wiecie istnieje. Jestemy przedstawiane jako chude
latawice intelektualistki, ktre uwielbiaj foie gras, modszych
kochankw iidealne potomstwo. Dla przykadu przytoczmy

Wstp. Francuskie kobiety

13

artyku Janine di Giovanni, ktry ukaza si wGuardianie

wmarcu 2009 roku. Autorka pisze: Urodzenie dziecka we Francji
idowiadczenia ztym zwizane sprawiaj, e szanuj Francuzki
bardziej ni kiedykolwiek wczeniej. Francuska kobieta rodzi dziecko, podrzuca je do crche, przeprowadza jak fuzj czy przejcie, uwodzi ma za pomoc wymienitej blanquette de veau, no
imieci si wte same dinsy, wktrych chodzia jako szesnastoletnia
dziewczyna ato wszystko ju po kilku tygodniach od porodu.
To zdanie jest kwintesencj stereotypw, ktre onas kr.
Prawda jest taka, e tak idealnej kobiety dotd nie spotkaam.
Moja przyjacika Gwen ali si od miesicy: Nie daj ju rady,
jest mi ciko chodzi do pracy, wraca do domu iod razu bra dziecko na rce, usypia je ijeszcze wtym samym czasie odbiera telefony
od szefa wsprawach wymagajcych natychmiastowej reakcji.
Etykietowaniu podlegaj kobiety na caym wiecie. Ludziom
si wydaje, e Brazylijki s mistrzyniami wkrceniu biodrami,
aJaponki to wcielenie gracji. Woszki wiedz, jak przyrzdzi
najlepsze na wiecie spaghetti, i maj skonno do kpieli wrzymskich fontannach oraz urzdzania dzikich imprez
ubyego premiera Silvia Berlusconiego. Niektrzy wierz, e
wszystkie Rosjanki s blondynkami, maj metr osiemdziesit
wzrostu, znaj cztery jzyki obce inie maj oporw przed eleganck form prostytucji, byle tylko mc sfinansowa nauk
wstudium dla tumaczy przy ONZ-ecie.
Stereotypy s powszechnym zjawiskiem, jednak ksiki na
ten temat pisze niewiele autorek. Naley zaznaczy, e Woszki
iHiszpanki nie pisz onas wcale. By moe widz wnas po
prostu normalne kobiety, ktre mwi jedynie innym jzykiem
ihoduj innym obyczajom. Jednak jest wnas co takiego, co

14

Caa prawda o Francuzkach

zdaje si intrygowa iprzyciga uwag naszych anglojzycznych koleanek.

Trzeba podzikowa autorkom, zust ktrych syszymy peany na nasz cze. Kiedy tak si dzieje, wikszo znas milczco
przytakuje, ale wduchu ma nadziej, e nikt si nie dowie, jak
jest naprawd. Czasem si zdarza, e trudno jest nam identyfikowa si zobrazem, ktry na nasz temat odmalowano.
Szczeglnie jedna rzecz niepokoi, aniektrzy bior to wci
za pewnik, e plugawo si dzieje w pastwie francuskim.
Chodzi mi oten niemoralny podtekst, przez ktry byo jasne,
e wWielkiej Brytanii ogoszenia okorepetycjach zjzyka
francuskiego byy przez cae lata zawoalowanym sposobem na
reklam seksu zprostytutk. Wielu ludzi ma takie skojarzenia
ito bez najmniejszych prb refleksji.
Rzeczywicie, jeli wierzy artykuom wprasie anglojzycznej, jestemy ludzkim odpowiednikiem cuculus canorus, znanym
wszerszych krgach jako kukuka zwyczajna, zt rnic, e
my, Francuzki, nie ywimy si ddownicami, ale nasz misj
jest rozbijanie czyjego rodzinnego gniazda. Rzucamy si na
kadego onatego faceta, ktry si pojawi, niewane, czy jest
myliwym polujcym na kaczki, rybakiem wychodzcym zodzi, czy oblenym politykiem taka opinia nie napawa optymizmem, cho trzeba przyzna, e nie zawsze jest wyraana
wsposb potpiajcy kobiety. Inne zdanie maj mczyni,
ktrzy wanie wrcili zFrancji albo wybieraj si do tej krainy
namitnoci naostatni przed lubem eskapad.
Mimo katolickiego wychowania (Koci by we Francji instytucj bardzo wpywow a do lat szedziesitych ubiegego

Wstp. Francuskie kobiety

15

wieku) mamy tendencj do rozkadania ng szerzej ni kobiety

innych narodowoci. Dlaczego tak si dzieje? Po pierwsze jestemy bardzo dumne zbielizny, ktr nosimy. Otak, wodrnieniu od innych nacji, ktre zakadaj majtki uszyte ze
starych serwet, Francuzki trwoni krocie na seksown, koronkow czerwon konfekcj. Biorc pod uwag fortun wydan
na figlarne figi, nie ma si co dziwi, e chcemy je pokazywa. Aponiewa biuro nie jest najlepszym do tego miejscem
(wbrew temu, co prawdopodobnie myla sobie pewien synny
francuski polityk wczasie, kiedy sta na czele jednej zwaniejszych instytucji gospodarczych), zazwyczaj czekamy do zmroku
iwtedy dopiero ruszamy na owy. Wbarze namierzamy jakiego amerykaskiego pisarza, upijamy go do nieprzytomnoci,
zacigamy do naszego malutkiego mieszkanka, gdzie wsplnie
znim oddajemy si przyjemnociom najdzikszego seksu, jaki
umys czowieka jest sobie wstanie wyobrazi, apotem, wrodku nocy, objadamy si limakami wczosnku. Po drugie ma to
zwizek znaszym podejciem do natury, ktrej jestemy tak
blisko. Niestraszny nam nieg, mrz irozwrzeszczane dzieci
wok nas zawsze jestemy szalenie zmysowe, czyli takie, jak
wiat widzi wszystkich Francuzw razem wzitych.
Zreszt kto wynalaz francuski pocaunek? Przed naszym
pojawieniem si na tej planecie ludzie nie caowali si zjzyczkiem. Jzyk suy jedynie jako aparat mowy lub konsumpcji.
Inagle pojawiy si Francuzki, zdeterminowane, aby za wszelk cen przycign uwag mczyzn. Jak inne kobiety, byy
wyposaone wpiersi idugie wosy, czyli naturalne atrybuty,
ktrych celem jest przykucie mskiego wzroku, ale umiay co,
oczym Angielki nie miay zielonego pojcia: opanoway sztuk

16

Caa prawda o Francuzkach

obracania wasnym jzykiem wobcych ustach, aby uzyska ekscytujcy efekt.

Poniewa my, Francuzki, jestemy takie nieokieznane, naszym mczyznom te pozwalamy na podobn dziko. Std
tyle niewiernoci wefrancuskich maestwach. Wkocu to
nasza nacja wymylia cinq sept, czyli potajemn schadzk
midzy godzin siedemnast adziewitnast.
To, e dzi koncept ten uywany jest do okrelenia happy hour
wbarach, jest zupenie nieistotny. Aponiewa jestemy skonne
do rozpusty, nawet swkiem nie piniemy, kiedy nasi mowie
postpuj podobnie. Na przykad, kiedy pisarka Lucy Wadham
polubia Francuza, bya zszokowana, bo dowiedziaa si, e
grupa bliskich przyjaci jej ma regularnie uprawia ze sob
seks. Wartykule do Daily Mail pisaa: Wtym czasie nie miaam
pojcia, e wanie wchodz wwiat, wktrym wyedukowana
izaobrczkowana klasa rednia wskakuje sobie nawzajem do ek
bez poczucia winy iodpowiedzialnoci. Pniej wspominaa te, e
wParyu po kolacji czsto nastpuje partouze (icie libertyska
noc wymiany partnerw): Francuzi uwaaj zdrad za naturaln.
Dla wielu znich dobry seks to najbardziej satysfakcjonujcy sposb na
ucieczk od stresu iharwki. Musz przyzna, e zchci dowiedziaabym si, gdzie dokadnie wParyu Lucy Wadham spdzaa
czas. Rzeczywicie, mio cielesna jest dla nas tak wana, e
zaczynamy oniej myle od razu po porodzie. Pani di Giovanni
obszernie pisze wjednym ze swoich artykuw, e Francuzkom
zaleca si trening krocza, ktry ma na celu przywrcenie po porodzie penej kontroli nad pcherzem. Wedug autorki procedura
ta suy nam gwnie po to, aby odzyska sprawno seksualn2.
Wtakich chwilach czowiek zaczyna si powanie zastanawia,

Wstp. Francuskie kobiety

17

czy Amerykanki te maj pcherze amoe to cecha wycznie

francuska?
Wszystko to wystawia Francuzkom niezbyt pikn laurk
inie pomaga wich lepszym zrozumieniu. Przygotuj si na
to, e od razu po porodzie, zdzieckiem paczcym wkoysce
wpokoju obok, obsesyjnie bdzie da od swego partnera seksu. Przygotuj si na jej codzienne powroty do domu osidmej
trzydzieci, zpoliczkami zarowionymi od wysiku, jakiego
wymagao od niej leenie pod przyjacielem zdziecistwa.
Mimo e we Francji Koci katolicki przez prawie dwa
tysice lat mocno dziery ster rzdw imimo e rewolucja
spoeczna, jak przyniosy wydarzenia wmaju 1968 roku,
zmienia obraz kraju, pod koniec lat szedziesitych nierzadko mona byo spotka rodzin, ktra ucinaa wszelkie
kontakty zcrk, jeli ta odwaya si urodzi nielubne dziecko. Otej stronie Francji jako nigdy si nie mwi.
Wyobraam sobie rozmow zmoj przyjacik Gwenalle,
kiedy proponuj jej wymian chopakw iprosz opoyczenie
na weekend jej partnera:
Czy mogabym przez par godzin przespa si zReanaudem?
Ju od dwch dni nie uprawiaam seksu! Wiesz, znajc mj galijski
temperament, to dugo za dugo.
Oczywicie, e tak, Marie. Ale czy oprcz pejcza mogaby te
przynie foie gras ibutelk dobrego wina?
propos foie gras. To akurat wie si zkilkoma tematami, ktre na szczcie przemawiaj na nasz korzy. Jestemy
szczupe. Francuzki nie tyj to tytu ksiki, ktra ukazaa si
w2004 roku. Odniosa ogromny sukces, zostaa przetumaczona

18

Caa prawda o Francuzkach

na czterdzieci jzykw izajmowaa pierwsze miejsce na licie

bestsellerw New York Timesa. Trzydzieci pi milionw kobiet, rwnie tych, ktre mieszkaj wnajmniejszym nawet zakamarku Francji, po prostu nie tyje. Troch to dziwne, bo wkocu
zaczynamy kady dzie od czekoladowego croissanta albo od
tacy serw, jak niektrzy uwaaj, anasze lunche skadaj si ze
limakw pywajcych wmale itrwaj godzinami (oczywicie
lunche, nie limaki), mimo e wszystkie chodzimy do roboty
(chocia... kolejny stereotyp mwi, e to, co robi Francuzi, prac
nazwa nie mona, wic...). Na zakoczenie dnia pochaniamy
coq au vin oraz crme au caramel ipopijamy wszystko solidn
iloci wina dla atwiejszego przeknicia jedzenia, rzecz jasna.
Niezalenie od tak zych nawykw ywieniowych my, Francuzki, wcale nie musimy wiczy, aby zachowa szczup sylwetk. Wswojej sodkiej ksice Tout Sweet Karen Wheeler
pisze: Prawda jest taka, e nigdy nie zobaczycie francuskiej kobiety,
ktra wanie uprawia jogging, ma na sobie teniswki ijest zaczerwieniona od wysiku fizycznego. Karen, powiedz to Mari-Jose
Prec biegaczce, ktra wlatach dziewidziesitych ubiegego
wieku zdobya trzy medale olimpijskie na dystansie 200 i400
m, atake dziesitkom tysicy kobiet, ktre kadego roku startuj wmaratonach ipmaratonach organizowanych na terenie
caego kraju. Idokonuj tego bez najmniejszego wysiku. To
si nazywa mie metabolizm aby! Cokolwiek by nie zjada,
aba (Francuzka) poytkuje ca energi na skakanie zkauy
do kauy (z ka do ka), zachowujc przy tym nienaganny
wygld skry (cery).
Posiadanie szczupej sylwetki jest w yciu cakiem praktyczne. Projektanci szyj wycznie dla kobiet otakich wanie

Wstp. Francuskie kobiety

19

gabarytach, aprzecie wszyscy wiedz, e Francuzki nosz tylko

designerskie ciuchy. Nawet ona rolnika zcentrum kraju, matka
czwrki dzieci dysponujca niewielkimi rodkami finansowymi,
pokae si na wsi tylko ztorebk od Diora. Wkocu nigdy
nie wiadomo, czy robic sprawunki umiejscowego rzenika, nie
natknie si na byego kochanka.
Nie jestemy jeszcze nawet wpoowie naszej dyskusji! Francuzki nie spdzaj caego ycia na obarstwie iuganianiu si
za chopami. Mamy jeszcze dzieci, ktre, tak si jako skada,
wychowujemy na dobrze uoone mae anioki. Tak przynajmniej twierdzi Pamela Druckerman. C, chyba jeszcze nie
poznaa moich siostrzecw. Lub te, wedug uznania, nie wychowujemy dzieci wogle. Wwywiadzie dla niemieckiej gazety
Die Zeit pediatra Adrian Serban zauwaa, e Francuzki s za
bardzo zajte rozwijaniem swojej kariery zawodowej, przez co
zanika wita wi czca matk zdzieckiem3.
Przedstawia si wic nas jako matki albo zbyt doskonae,
albo wyrodne. Ale jest sprawa jeszcze gorsza: nie potrafimy
by dobrymi przyjacikami. Wedug niektrych pisarzy ipisarek traktujemy inne kobiety tak, jak wygodniay kot sadysta
potraktowaby pulchniutk myszk. Nie dziwi mnie wic, e
moje rodaczki nie okazuj najmniejszych wyrzutw sumienia,
kiedy kradn czyjego ma, czyli kiedy oddaj si swojemu
drugiemu ulubionemu hobby (pierwszym s zakupy wdomu
mody Chanel).
No iostatnia rzecz. Wzestawie naszych wielu specjalizacji
znajduje si kategoria zabawne zwyczaje. Czytaam gdzie, e
uznajomych nigdy nie korzystamy podobno ztoalety wolimy
chowa si po krzakach lub midzy samochodami na paryskiej

1
ywot Marie,
ywot Francuzki

by uzyska szerszy ogld sytuacji, przyjrzyjmy si najpierw

biografiom kilku synnych Francuzek. Na przystawk
przypomnijmy sobie pewne kultowe sceny filmowe. Wrzeczy
samej: aden inny rodek przekazu, moe poza literatur, nie
przyczyni si wrwnej mierze do zbudowania dzisiejszego wizerunku moich rodaczek, co francuska kinematografia istworzony przez ni fantazyjny obraz kobiet, ktry trafia za granic
iby powodem dreszczy wielu pokole widzw obu pci.
Przykady kobiecych ikon zduego ekranu mona mnoy,
ale skupmy si na tej, ktra przychodzi na myl jako pierwsza.
Mowa oczywicie oBrigitte Bardot, ktra jest dzi symbolem
walki oprawa zwierzt, zawsze gotowa broni krzywdzonego
sonia czy pieska. Zanim Bardot zmienia si wegzaltowan
starsz pani odugich biaych wosach, ktra otwarcie deklaruje niech do caego rodu ludzkiego, potrafia dosownie rozgrza ziemsk atmosfer ito wczasach, kiedy hasa
takie jak globalne ocieplenie byy cakowicie nieznane. Dla
tych, ktrzy s za modzi, aby pamita j wlatach wietnoci:

22

Caa prawda o Francuzkach

wyobracie sobie najadniejsz dziewczyn na wiecie, dugowos blondynk ookrgej buzi, piknych penych ustach
iciemnobrzowych oczach, ktrej delikatne, ksztatne ciao
warte jest grzechu. Wlatach rozkwitu jej urody Brigitte Bardot nie miaaby, gdyby chciaa, najmniejszego problemu, eby
skoni nawet papiea, aby baga ojej jeden pocaunek. Ito
wszystko au naturel poza ekranem. Filmowa Brigitte jeszcze
bardziej podnosia mczyznom cinienie.
Czy wida wlustrze moje stopy? pyta Michela Piccoliego,
lec nago na ku.
Tak odpowiada Michel, oszoomiony widokiem jej idealnego ciaa.
Podobaj ci si?
Tak... bardzo (zauwamy, e nie widzimy jej stp, s poza
kadrem. Co za ulga: moe przynajmniej jedna cz Brigitte
nie jest absolutnie doskonaa).
Amoje kostki? Podobaj ci si moje kostki?
Tak.
Kolana te?
Tak, bardzo mi si podobaj twoje kolana.
Amoje uda?
Te.
Wida wlustrze moje poladki?
Tak.
Podobaj ci si?
Tak, bardzo przyznaje Piccoli, aw tle rozbrzmiewa muzyka ze cieki dwikowej autorstwa Georgesa Delerue.
Tak wyglda pierwsza scena legendarnego filmu Jeana-Luca Godarda Le Mpris (Pogarda), ktry powsta w1963

1. ywot Marie, ywot Francuzki

23

roku. Uwaga, ten obraz moe utkwi czowiekowi wpamici

na zawsze, nawet jeli nie jest si fanem filmw Godarda ani
zwolennikiem przekona politycznych starszej Brigitte. Wanie wtej scenie, bardziej ni wktrymkolwiek kadrze zfilmu
IBg stworzy kobiet, Bardotka potrafia za pomoc swojej naiwnej zmysowoci dotkn najgbszej struny ludzkiej duszy,
adla swojego pokolenia staa si symbolem francuskiej kobiety.
Ito takim symbolem, e nawet wczesny prezydent Republiki,
synny Charles de Gaulle, orzek, e Brigitte Bardot bardziej
rozsawia Francj nawiecie ni samochody marki Renault.
Ale iinne aktorki jej wtym pomagay. Na przykad Sophie
Marceau, ikona seksu, ktra zdoaa zachowa swj modzieczy wygld dziewczyny zssiedztwa. Sophie zostaa gwiazd wwieku czternastu lat, kiedy graa zakochan nastolatk
wkultowym filmie La Boum (Prywatka). Dla wielu pokole
obraz ten by punktem odniesienia dla wyobrae modych
dziewczt opierwszym pocaunku. Od tamtego czasu Sophie
Marceau staa si gwiazd wiatowego formatu, bya nawet
jedn zdziewczyn Bonda. Marceau to pikna kobieta, znana
zsilnego charakteru, ktrej uroda nie przemina zwiekiem. Jej
brz pukle, urocza grzywka iniesamowite piwne oczy sprawiaj, e wyglda na przyjazn, radosn osob, azarazem tworzy
wok siebie aur wyjtkowej zmysowoci.
Zanim Sophie Marceau pojawia si uboku Piercea Brosnana wBondzie z1999 roku, inna francuska aktorka zagocia
w serii filmw o przygodach Agenta 007. Bya ni Carole
Bouquet (rocznik 1957), ekspartnerka yciowa Grarda Depardieu. To kolejna pikna brunetka oogromnej klasie iwyrafinowanym stylu. Karier zaczynaa od surrealistycznych

24

Caa prawda o Francuzkach

filmw Luisa Buuela, ale wiatow saw zyskaa dziki roli

uboku Rogera Moorea wBondzie z1981 roku. Carole moe
iwyglda jak ucielenienie szyku, ale reprezentuje te wszystko
to, co kochaj Francuzi: ma wasn winnic, uwielbia dobre
jedzenie inie przeszkadzaj jej gupie dowcipy. Wsynnym
odcinku hitowego serialu Seks wwielkim miecie pojawia si
obok Carrie Bradshaw wroli byej ony pewnego artysty. Przy
amerykaskiej dziewczynie wygldaa jak perfekcja wkobiecym wydaniu.
A teraz par sw oEmmanuelle Bart, aktorce zfilmw
Manon des Sources Claudea Berriego zlat osiemdziesitych
ubiegego wieku. Jej modzieczo, bkitne oczy inaturalna
zmysowo przyprawiy biednego Ugolina oszalestwo. Podobne reakcje wywoao zdjcie nagich plecw aktorki zanurzonej wmorzu, ktre zostao zamieszczone na okadce Elle
w2003 roku. Wydawca musia dodrukowa egzemplarze czasopisma, ktre schodzio jak ciepe bueczki. Nikt nie mg
przej obojtnie obok zdjcia apetycznej aktorki, na ktrym
stara si dostrzec zarys jej piersi.
Niech si nam nie wydaje, e tylko aktorki rozsawiay za
granic imi francuskich kobiet. Simone de Beauvoir zyskaa midzynarodowy rozgos, oktrym wikszo ludzi sceny
moe jedynie pomarzy. Ta filozofka, feministka iautorka jednej znajwaniejszych publikacji na temat feminizmu pod tytuem Druga pe (1949) do dzi cieszy si wiatowym uznaniem.
Za swoj powie Mandaryni de Beauvoir otrzymaa Nagrod
Goncourtw, najbardziej prestiowe wyrnienie literackie we
Francji, ale do historii przeszy jej eseje ofeminizmie. Saw
zawdzicza rwnie romansowi zJeanem-Paulem Sartreem

1. ywot Marie, ywot Francuzki

25

oraz swojemu stylowi ycia opartemu na ideach wolnoci iotwartych zwizkw. Jak gwiazda rocka wybraa si na tourne
po Stanach Zjednoczonych, gdzie zakochaa si wamerykaskim pisarzu Nelsonie Algrenie. Wizerunek de Beauvoir, ktry
po sobie zostawia, to obraz ciemnowosej szykownej intelektualistki, ktra jeli uznaa to za suszne potrafia rzuci
w diaby ca ostrono i obdarowa mczyzn mioci
bezgraniczn.
Mniej wicej wtym samym czasie inna Francuzka rwnie
przemierzaa Stany podczas wasnego tourne. Mowa tu oEdith
Piaf, nazywanej wrbelkiem zpowodu niskiego wzrostu (metr
czterdzieci siedem) i delikatnej budowy ciaa. Jej piosenki
omioci, takie jak La vie en rose, Hymne lamour czy Padam,
padam s do dzi przekadane na wiele jzykw ipiewane
przez artystw na caym wiecie (czasami dobrze, aczasami
niekoniecznie dobrze). Jej gos jest wci doskonale znany
Francuzom wszystkich pokole, cho nie ma jej ju midzy
nami od 1963 roku.
Zostaa gwiazd, ale urodzia si wbiednej inieszczliwej
rodzinie, ajej gos, umiowanie ycia idramaty miosne (wielka
mio Edith, bokser Marcel Cerdan, zgin wwypadku lotniczym) tylko umocniy jej pozycj nawiecie jako symbolu
kobiety francuskiej, postaci tragicznej, czasami buntowniczej,
piewajcej zawsze pie mioci. To tylko niektre spord
kobiet, ktre ksztatoway obraz Francuzek na arenie midzynarodowej. S jeszcze inne, takie jak Colette, George Sand
iGabrielle Chanel, oktrych wicej wnastpnych rozdziaach.
Co dokadnie pokazuj nam biografie tych kobiet? Czy udowadniaj, e wszystkie francuskie kobiety s albo ekscytujcymi

26

Caa prawda o Francuzkach

intelektualistkami, albo urzekajcymi piknociami? To oczywicie pytanie retoryczne. Musimy jednak doj do sedna
sprawy iprzekona si, jak wyglda ycie zwykej, przecitnej
Francuzki. Kobiety, oktrej za granic cisza.
Aby tego dokona, poznajmy Marie (wacicielk najpopularniejszego imienia we Francji). Kiedy Marie si rodzi, obdarowujc swoich rodzicw ca seri dugich nieprzespanych nocy,
jeszcze nie wie, e jej rednia ycia to osiemdziesit pi lat,
osze lat wicej, ni moe si spodziewa jej brat Pierre4. Ju
na wstpie ma dziewczyna szczcie to jedna znajduszych
rednich ycia wEuropie.
Przez pierwsze cztery miesice Marie bawi si ze swoj rodzicielk Jeanne. Jeanne, jak wikszo matek, ma prac, ale
przed porodem wzia troch wolnego. Przepisy mwi, e ma
prawo do szesnastu tygodni cong maternit, wczasie ktrych
otrzymuje pen pensj. Jednak inaczej ni wkrajach skandynawskich tatusia Marie nie ma przy niej zbyt czsto, poniewa
zpowodu jej narodzin przyznano mu tylko kilka dni urlopu.
Pierwsze trzy lata ycia Marie spdza zrodzicami lub zopiekunk, chyba e jest oddawana do obka. Wwieku trzech
lat zaczyna chodzi do maternelle, czyli przedszkola. Tam, jak
przystao na obywatelk zachodniej cywilizacji, uczy si pisa
niezgrabnie swoje imi irysowa laurk na Dzie Matki, ktr
rodzice bd si najpierw chwali wszystkim dookoa, apotem
schowaj na dno szuflady.
Kiedy Marie koczy sze lat, wjej yciu nastpuje przeom:
idzie do szkoy podstawowej.
Tu zaczyna si robi powanie. Po pierwsze dzie pracy wydua si itrwa od 8.30 do 16.30, cztery lub pi dni

1. ywot Marie, ywot Francuzki

27

wtygodniu. Potem Marie musi si uczy czyta irachowa,

traci te prawo do popoudniowych drzemek. Wieczorami
trzeba odrobi prac domow, jeeli nauczyciele dziewczynki
wierz jeszcze wtakie rzeczy jak prace domowe, co wdzisiejszych czasach nie jest ju takie pewne. Oczywicie Marie nie
nosi mundurka wkocu nie uczszcza do szkoy prywatnej.
Podobnie jak 86% jej rwienikw, maa chodzi do pastwowej
podstawwki.
Czy Marie otrzymuje staranne wyksztacenie? Zerknijmy na
wyniki badania PISA z2012 roku5. Jego zadaniem jest ocena
umiejtnoci pitnastolatkw pod ktem takich kompetencji,
jak czytanie, matematyka inauki przyrodnicze (z naciskiem
na matematyk) wszedziesiciu piciu pastwach igospodarkach wiata.
Francja jest dopiero na dwudziestym pitym miejscu wrankingu, za Australi, ale tu przed Wielk Brytani. Wrd krajw czonkowskich OECD zajmuje osiemnaste miejsce (na
trzydzieci cztery kraje). Wyglda na to, e dugie godziny
spdzane wszkole przestay by ju tak wydajne jak dawniej.
Marie nie przejmuje si tym wszystkim, ma dobre wyniki wnauce. Wszkole uczy si czyta, ale przyswaja wiedz
rwnie wdomu. Poznaje na przykad rnic midzy Parti
Socjalistyczn aprawicow UMP (Union pour un Mouvement
Populaire). Rzeczywicie, wwielu francuskich domach polityka
jest tematem wanym, adua cz spoeczestwa deklaruje albo sympatie lewicowe, albo prawicowe. Jest dua szansa,
e zanim Marie skoczy jedenacie lat, zdy zobaczy pochd uliczny. Amoe razem zrodzicami wemie nawet udzia
wdemonstracji. Wkocu Francja to kraj ztradycjami, gdzie

28

Caa prawda o Francuzkach

wszyscy, od wojujcych lewakw po konserwatywnych katolikw, wychodz na ulice idaj wyraz swojemu niezadowoleniu
wobec wadzy. Jest to te kraj, wktrym najczstszym tematem ktni przy niedzielnym obiedzie s najnowsze posunicia
polityczne rzdu. Czy wniedzielne poranki Marie chodzi do
kocioa? Wysoce wtpliwe. Wtym kraju, ztradycjami katolickimi, ludzie nie bior udziau we mszy witej, chyba e przy
okazji wesela czy chrztu.
W wieku jedenastu lat Marie idzie do gimnazjum. Na pocztku jest troch zgrzytw, bo musi nosi ubrania, ktre wybiera dla niej matka. Ale ju niedugo poczuje zew wolnoci
izacznie eksperymentowa zfataaszkami. Jednak wolno to
towar reglamentowany iteraz Marie musi si uczy na pocztku jednego jzyka obcego, potem dwch, atake aciny, jeli
chce si dosta do klasy uczniw najzdolniejszych (nie mwi si
otym gono, ale wikszo rodzicw wie, jak sprawa wyglda),
do tego arytmetyka, nauki przyrodnicze, jzyk francuski iwiele
innych przedmiotw. Wyciu Marie to te czas pierwszych
wystpkw. Wwieku dwunastu lat zapala pierwszego wyciu papierosa na spk zinnymi dziewczynami ichopakami
te, poniewa od lat szedziesitych ubiegego wieku wszkolnictwie francuskim niepodzielnie krluje koedukacja. Kiedy
Marie koczy pitnacie lat, niektrzy jej koledzy ikoleanki
s ju naogowymi palaczami, moe ona te naley do tego
grona (dokadne info dla tych, ktrzy lubi cyferki istatystyki:
wg oficjalnych danych 26,3% pitnastolatkw regularnie siga
po papierosy).
Nie dziwi wic, e Francuzi s na wiecie postrzegani jako zapaleni palacze! Gdzie koo pitnastki moe troch wczeniej

1. ywot Marie, ywot Francuzki

29

Marie rwnie po raz pierwszy zakosztuje alkoholu. Wedug

midzynarodowego badania HBSC za 2010 rok dotyczcego
zachowania modziey szkolnej 13% dziewczt i25% chopcw
wwieku pitnastu lat przynajmniej raz wtygodniu siga po
alkohol. Na pierwszy rzut oka wydaje si, e to duo, ale jeli
porwnamy te dane zinnymi krajami, francuskie nastolatki wypadaj pod tym wzgldem przecitnie. Na przykad ich cotygodniowo pijcy rwienicy wCzechach to 33% dziewczt i44%
chopcw, aw Wielkiej Brytanii odpowiednio 22 i31%6. Jeli
nastoletnia Marie bdzie konsumowaa nawet zbyt duo alkoholu, to itak ma wiksz szans na ucieczk przed problemem
alkoholowym ni jej rwienicy zinnych krajw europejskich.
We Francji 7% szesnastolatkw pije regularnie, co plasuje nasz
kraj na odlegym miejscu wrankingu modziey pijcej.
Alkohol, papierosy... Oczywicie brakuje czego jeszcze do
kompletu. Czternacie lat to dla Marie czas pierwszego pocaunku. Zseksem bdzie jednak musiaa troch poczeka do
liceum, kiedy skoczy siedemnacie lat (ten wiek to mediana
utraty dziewictwa dla dziewczt urodzonych wlatach 1986
1987). We Francji seks oralny zreguy nie jest uprawiany przed
dowiadczeniem penetracji. No c, unas zrobienie komu loda
jest uznawane za form seksu wkocu zwyczajowa nazwa
tego zjawiska brzmi seks oralny, wbrew temu, co chcia nam
wmwi Bill Clinton. Wzasadzie to Marie dowiadcza seksu
oralnego ipenetracji wtym samym czasie, wprzeciwiestwie
do tego, jak si maj sprawy wtakich krajach jak Stany Zjednoczone, gdzie nastolatki raczej te dwie praktyki oddzielaj.
Musicie przyzna, e to do duo dowiadcze yciowych
jak na siedemnastolatk, ktra jeszcze musi zda matur, bez

30

Caa prawda o Francuzkach

ktrej nie bdzie moga pj na studia. Nie wspominajc

ju oproblemie trdziku. Ale najprawdopodobniej przebrnie
przez ten egzamin piewajco, przecie zroku na rok jest on
coraz atwiejszy (przynajmniej wedug jej rodzicw). Obecnie
zdaje go 84% abiturientw. Aponiewa Marie nie trwonia zbyt duo czasu na picie ipocaunki, udaje si jej nawet
otrzyma wyrnienie, tak jak pozostaym 50% dzieciakw
w2013 roku (dla rodzicw to kolejny dowd, e matura staje
si atwiejsza).
Teraz, kiedy Marie jest ju oficjalnie prawie dorosa (we
Francji penoletno osiga si wwieku osiemnastu lat), przeprowadza si do duego miasta, aby studiowa na uniwersytecie.
Nie bdziemy si tu wdawa wzawie szczegy francuskiego
systemu wyszej edukacji, ktre tak naprawd interesuj tylko
Francuzw, ale naley zaznaczy, e wikszo modych ludzi
zmatur idzie na studia.
Z uwagi na to, e Marie naley do modszego pokolenia,
ona rwnie, podobnie jak 20% populacji zprzedziau wiekowego 2529, uzyskuje przynajmniej dyplom Bac+2, ktry do
niedawna by rwnoznaczny ze zdobyciem dyplomu studiw
wyszych pierwszego stopnia, ukoczonych po dwch latach od
matury (w porwnaniu do 13% caej populacji ztego przedziau
wiekowego)7.
Z dyplomem wkieszeni Marie zostaje nauczycielk wduym miecie, na przykad wregionie paryskim, zamieszkaym
przez jedenacie milionw ludzi. Na pocztku zarabia na rk
1500 euro miesicznie, czyli poniej redniej, ktr stanowi
1700 euro. Wczeniej, jeszcze na studiach, Marie poznaa Oliviera iteraz decyduje si znim zamieszka. Obojgu wydaje

1. ywot Marie, ywot Francuzki

31

si to decyzj rozsdn, jeli wzi pod uwag koszty wynajmu mieszkania. Jednopokojowe mieszkanie wcentrum Parya
kosztowaoby ich przecitnie 800 euro miesicznie. Wporwnaniu do cen wSydney nie jest to duo, jednak przy ich zarobkach to kwota problematyczna.
Do tego czasu Marie zdya ju urosn inie uronie wicej. Spjrzmy prawdzie woczy: jest adna, ale wniczym nie
przypomina Brigitte Bardot. Ma metr szedziesit dwa idaleko jej do wygldu modelek zparyskich wybiegw. Wedug
oglnokrajowego badania wag iwymiarw przeprowadzonego
w2006 roku przez IFTH (Institut Franais du Textile et de
lHabillement, czyli Francuski Instytut Wyrobw Tekstylnych
iOdzieowych) nasze kobiety maj krgoci. Awic Marie
way 62,4 kg, jak przecitna Francuzka, inosi rozmiar 40 (w
australijskiej rozmiarwce odpowiednik 10), anie 36 czy 38,
jak Brigitte Bardot lub Sophie Marceau. Marie ma czym oddycha, wbiucie ma dokadnie 93,7 cm. Jeli chodzi oOliviera,
te nie jest za wysoki. Ma metr siedemdziesit pi wzrostu
iway okoo 77 kg. Marie czasami si znim droczy, e powinien zrzuci kilka kilogramw.
Prawdopodobnie nie pobior si od razu, jak 22% par, ktre
razem mieszkaj. Pniej, kiedy ju bd chcieli wzi lub, on
bdzie mia prawie 32 lata, ona 308.
Nie wiemy, czy Marie bdzie miaa wtrakcie poycia maeskiego kochankw, poniewa niechtnie dzieli si takimi
intymnymi szczegami zobcymi, ale wiemy, e wswoim yciu
zazna 4,4 mczyzny. Jeli chodzi oOliviera, to zaliczy ponad
jedenacie kobiet. Ta rozbieno pozostaje na razie tajemnic,
ale wrcimy jeszcze do tematu.

32

Caa prawda o Francuzkach

W czasie trwania maestwa Marie iOlivier dorobi si

okoo dwjki dzieci, dokadnie 1,99, wedug statystyk z2013
roku. We Francji nazywa si to sukcesem, jeli wzi pod uwag
problemy demograficzne innych krajw europejskich. Wporwnaniu do Irlandii to rekord podnoci. Najprawdopodobniej
zawdziczamy to systemowi opieki nad dziemi, ktry umoliwia rodzicom podjcie pracy zarobkowej dziki dostpowi do
dedykowanej pomocy finansowej: rodzice otrzymuj rodki na
opacenie obkw. Dziki temu Marie bez wyrzutw sumienia wrci do pracy po swoim szesnastotygodniowym urlopie
macierzyskim. Wrzeczy samej, 66,6% kobiet wprzedziale
wiekowym 1564 pracuje, co w2012 roku stanowio 47,8%
populacji aktywnej zawodowo. To wietny wynik, zwaszcza
na tle innych krajw Unii Europejskiej. Nie rezygnuj zpracy
jak mantr powtarzaa matka Marie, na wypadek gdyby jej
maestwo miao si rozpa.
Tak, maestwo Marie moe si rozpa. Wmiar upywu
czasu bdzie miaa coraz wicej koleanek rozwdek. We Francji idea rodziny dwupokoleniowej, tak jak wszdzie na wiecie,
rzeczywicie ulega zmianie. Jest to najprawdopodobniej spowodowane tym, e Koci nie ma ju takiej wadzy jak kiedy.
Po wejciu wycie prawa oddzielajcego Koci od pastwa
w1905 roku ksia stopniowo trac wpyw na ludzi iich styl
ycia.
Ale niektre tradycje przetrway. Kiedy Marie decyduje si
wej do polityki iubiega omandat poselski, przekona si, e
kobietom wtym wiecie nie jest atwo. Wemy na przykad
Zgromadzenie Narodowe. Wrd posw jest tylko 27% kobiet,

1. ywot Marie, ywot Francuzki

33

mniej ni we Woszech (31%) iduo mniej ni wRwandzie

(56%). Merde, quel pays machiste (Cholera, co za nard macho) tak Marie od czasu do czasu mwi do ma, ktry si
tylko lekko umiecha. Olivier deklaruje, e jest feminist, ale
jako mu to nie przeszkadza, e jego wasna firma wci paci
mu 28% wicej ni zatrudnionym wniej kobietom9.
Jeli chodzi odostp do edukacji, oboje rodzice staraj si
zapewni swoim dzieciom rwne szanse. Zachcaj do wyjcia
do kina czy do muzeum, alatem wyjedaj nad osawione
zimne morze wzachodniej Francji, bo poudniow uwaaj za
zbyt zatoczon. Jeli chodzi oniedziele, jest to wci czas przeznaczony dla rodziny. Czsto spdzaj go na wizytach udziadkw icieszeniu si dobrym jedzeniem, kiedy jedna lub druga
teciowa przygotuje ekstraduy lunch. Marie rzeczywicie ju
tyle nie gotuje ito Olivier zuwagi na to, e naley do modszego pokolenia, zajmuje si przygotowywaniem posikw. Wtej
swojej nowoczesnoci jest jednak odosobniony, bo aden zjego
kolegw nie zajmuje si gotowaniem.
Marie iOlivier s szczliw par. Musieli zmaga si wyciu zprzeciwnociami losu. Zdarzay si okresy bezrobocia.
Byy chwile, kiedy oboje rozgldali si za kim lepszym, ajednak zostali razem. Kiedy Olivier zachoruje na raka, Marie
bdzie ujego boku. Przeyje go okilka lat. Bdzie si opiekowaa wnukami idalej farbowaa wosy, aod czasu do czasu
wyskoczy na uliczn demonstracj. Wkocu umrze na chorob
ukadu krenia, przyczyn numer jeden zgonw wrd kobiet
we Francji. Ale zanim si to stanie, przyjrzyjmy si pastwu,
wktrym mieszka.

Spodoba Ci si fragment
tej ksiki?
Zamw j w naszej ksigarni

www.WydawnictwoKobiece.pl
Bd na bieco i led nasze wydawnictwo na Facebooku:

www.facebook.com/kobiece

ul. Kolejowa 12E/3

15-701 Biaystok
e-mail: redakcja@wydawnictwokobiece.pl
tel. 731-019-059