ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΙΑΠΗΣ

ΓΕΩΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΥΠΕΔΑΦΟΣ

&ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚH
ΒΑΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ
στην ΕΛΛΑΔΑ του 2010
2
Mε πολλή αγάπη αφιερωμένο При большом количестве
посвященный
στους γονείς μου любви мои родители
στους ΕΛ_ληνες Греки
στη Νatalia, Οlga, Οnder В Наталья,Οльга,и
Ондер
στους Συνεργατες μου к моим коллегам

Με Τιμή / По цене

ΛΙΑΠΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

DON’T KILL MOSKITOES. OTHER DRINK YOUR BLOOD

Συγγραφέας ΛΙΑΠΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Τίτλος ΓΕΩΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΥΠΕΔΑΦΟΣ &
ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚH ΒΑΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ
στην ΕΛΛΑΔΑ του 2010
Δ/νση Κ.Βάρναλη 12, 15121 Πεύκη, Αθήνα
Τηλ. 210-6149149
Κιν. 6937097443
Ε-mail real_estate_liapis@yahoo.gr

3
ΔΙΑΘΕΣΗ 210.8065618 6937097443

Λίγα λόγια από το συγγραφέα / Несколько слов

Φίλοι μου με το σύγγραμμα τούτο, και
γνώση, που φυλάσσουν τα σκονισμένα
Ελληνικά χειρόγραφα Πλάτωνα Αριστοτέλη κι
άλλων αρχαίων φωτοδοτών μέσα από
αριστοτεχνικά συνταιριασμένα γεγονότα της
οικονομίας, της θρησκείας, της Ελληνικής
ιστορίας και μυθολογίας, των επιβεβαιώσεων της ιατρικής και των τις
πολυδιάστατων κοινωνικών δομών σας παρουσιάζω με επεισοδιακό
τρόπο τους κύκλους των 50 ετών που ανατρέπουν και το πολιτειακό
γιγνεσθαι, καταστρέφοντας και αναδημιουργώντας περιοδικά τη
κοινωνία όταν η εκμετάλλευση πόρων γης κι ανθρώπου από άνθρωπο
φτάνει σε οριακό σημείο που προσβάλει τη ίδια τη φύση. Σας
υποδεικνύω ακόμη οικονομικές συμπεριφορές με τις οποίες είναι
εφικτό να περάσετε σχεδόν ανώδυνα μέσα από το παλιρροιακό αυτό
οικονομικό κύμα, ετοιμαστείτε φίλοι μου για τη καταρευση του
δολλαρίου και μι βουτιά χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας, ιστορίες
απύθμενης πραγματικότητας Με μια σειρά γεγονότων πλάνης για τους
αστερισμούς, και πιθανής παραποίησης της Κοσμογονίας, με συμβάντα
στα οποία εμπλέκονται οι ΝΑΖΙ και οι πιθανές βάσεις τους στο
Διάστημα, Ο πρόεδρος Ομπαμα, και το νέο δόγμα Πανθρησκείας που
προωθείται σε συσχετισμό με την λατρεία Υποχθόνιων όντων
αποτελούν ένα νέο κάτοπτρο μέσα από το οποίο δύναται να ειδωθε το
σημερινό γιγνεσθαι Η αλματώδης εξέλιξη στους τομείς του MIND
CONTROL, των chip EMV του Bill Gates στις τραπεζικές πιστωτικές
κάρτες, το Αναδυομενο Τραπεζικο Συστημα σε σχέση με το
Οικονομικό ΚΡΑΧ της Αμερικής, ο ΣΙΩΝΙΣΜΟΣ, και η ΝΕΑ ΤΑΞΗ
ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ του 4ου ΡΑΙΧ, καθώς και οι ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΛΩΝΟΙ -
Μen in Black, και η CIA σε σχέση με τα αντιδραστικά κι αντικυβερνητικά συνθηματα σε τοίχους

4
προσδιορίζουν μια νέα πραγματικότητα, η οποία για να ελεγχθει ωθεί τις Αστυνομικές Δυνάμεις στη
χρήση των από αιώνες κρυμμένα Ηχητικά Οπλα των αρχαίων Ελλήνων, τα οποία αναπτύχθηκαν
από τον ΕΛΛΗΝΑ Πυρηνικο επιστήμοινα Γ.Γκιόλβα. Τα δημιουργήματά του Σχέδιο «Βέλος»
(ηχητικό κανόνι) Και το ηχητικό «Αρτεμις», ως παρουσιάζουν πηγές του διαδυκτίου παρουσιάζονται
κάτωθι διεξοδικά και σε σχέση με Βιολογικό Πόλεμο από Αεροσκάφη των ΗΠΑ –Ψεκασμοι από
Αερα χημικών και μικροβίων πάνω από μεγαλουπόλεις. Με τον Μπαντουβά πρότυπ[ο κρητικής
παλικαριάς βάσει των οδηγιών του Μαχατμα Γκάντι, γίνεται προσπάθεια μείωσης των βλαπτικών
συνεπειών των αντισυνταγματικών αυτών δραστηριοτήτων οι οποίες με χρήση Γενετικής
Βιομηχανίας, εκτεταμένων πυρκαγιών, δόμηση μεγαλουπόλεων ως τα νέα Στρατόπεδα
Συγκεντρώσεως του Δ Ραιχ, εφαρμόζεται το γεωστρατηγικό σχέδιο εφαρμογής νέου πολέμου στα
ΒΑΛΚΑΝΙΑ λογω ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ όπου με το σχέδιο «Μπλέ Ακτίνα» κατόπιν των
επερχόμενων ταραχων μέχρι το τέλος του 01/2010, θα χρησημοποιηθούν νέα όπλα χαμηλών
συχνοτήτων της Αστυνομίας με φυσικές συνέπειες των ακτινοβολιών στον ανθρώπινο οργανισμό-
ΚΑΡΚΙΝΟΥΣ Η όλη διαμάχη θα οδηγήσει σε αναβάθμιση κι επικράτηση της Ρωσίας κι Ελλάδας στα
Βαλκάνια, και στην οικονομική και πολιτιστική τους κατάσταση με ταυτόχρονη υποβάθμιση των
ρόλων Γερμανίας κι Γαλίας, κι εξέλιξη της κίνας
Mε Τιμή
ΛΙΑΠΗΣ
Παναγιώτης

5
 Мои друзья в этой книге, и знания, которые
держат пыльных греческих
рукописей Аристотеля,
Платона и других древних
fotodoton через мастерски
смешаны события экономикой,
религией, историей и
греческой мифологии подтверждений медицины и
многомерной социальной структуры вы
представление с эпизодическим образом циклами
в 50 лет, революция в основной политикой,
разрушение и восстановление общества, журналы,
где добыча ресурсов, земли и человека человеком,
достигает предела, который затрагивает саму
природу. Мы даже экономическое поведение
показателя, с которым можно провести
практически безболезненно через эту
экономическую приливная волна, получить
готовый моим друзьям за краха доллара и
заработной платы, погружение без каких-либо
защиты, рассказы реальность с огромным
количеством ошибок событий для группировок, и
возможной фальсификации космогонии,
инцидентов, связанных с нацистами и
возможности базы в пространстве, Президент
Обама, и новая доктрина Panthriskeias запущен в
сочетании с почитанием адского существа новое
зеркало, через которое можно увидеть текущего
учета быстрого развития в области контроля
разума, чипом EMV Билла Гейтса на банковских
кредитных карт, страны с формирующейся
банковской системе в связи с финансовым
кризисом в Америке, SIONISMOS, и нового порядка 4-го Рейха, и
ЛЮДИ клоны - Люди в черном, и ЦРУ, чем реактивные и
антиправительственные лозунги на стенах определить новую

6
реальность, которая ведет к контролю применения полицией веками
скрытые винтовки звуки древних греков, разработанной от
греческого epistimoina ядерных C. Gkiolva. Творениями Проект
"Стрела" (звук правила) и звуком "Артемида", как Интернет-
источников подробно представлены ниже в связи с биологическим
оружием из американских самолетов распыления химических и
микробных воздуха над городами. По модели Bantouva [Критского
храбрость в соответствии с инструкциями о Махатме Ганди,
пытается уменьшить вредное воздействие этих
антиконституционной деятельности помощью генетики
промышленность, обширные пожары, строительство новых городов
в концентрационных лагерях рейха D, применяется
геостратегического плана реализацию новой войны на Балканах из-
за Косово, где проект "Голубой луч" на предстоящих беспорядков
до конца 01/2010, новое оружие будет chrisimopoiithoun низких
частот полиции с физическим воздействием радиации на организм
человека KARKINOUS весь спор будет Выпускник и
распространенность России и Греции на Балканах, а также
экономической и культурной ситуации одновременной деградации
роли Германии и Гала, и развитие Китая

По цене
Liapis Panagiotic

7
 • Οι
αυξομειώσεις
του

γεωμαγνητικού πεδίου «επηρεάζουν την

ανθρώπινη διάθεση»

Λονδίνο Το γήινο μαγνητικό πεδίο ίσως επηρεάζει το βιολογικό ρολόι

Οι περίοδοι κορύφωσης της γεωμαγνητικής δραστηριότητας συνδέονται με
αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης και αυτοκτονίας, υποδεικνύει μια σειρά
από παλιές και νέες μελέτες, τις οποίες πάντως δεν αποδέχεται ολόκληρη η
επιστημονική κοινότητα. Αρθρο του βρετανικού περιοδικού New Scientist
συγκεντρώνει μια σειρά από μελέτες γεωεπιστημόνων και ψυχιάτρων που
ενισχύουν την παράξενη θεωρία. Στην τελευταία έρευνα, ο Όλεγκ Σουμίλοφ του
Ινστιτούτου Βόρειων Βιομηχανικών Προβλημάτων Οικολογίας διαπίστωσε ότι τα
εποχιακά σημεία κορύφωσης του μαγνητικού περίου -ένα το διάστημα Μαρτίου-
Μαΐου, ένα τον Ιούλιο και το τελευταίο τον Οκτώβριο- συμπίπτουν με τις
κορυφώσεις των αυτοκτονιών στη
ρωσική πόλη Κιρόφσκ. Ο Σουμίλοφ
τονίζει ότι η μελέτη του δεν αποδεικνύει
αιτιολογική σχέση -ότι δηλαδή το
μαγνητικό πεδίο προκαλεί άμεσα
αυτοκτονίες-, επισημαίνει όμως ότι το
ίδιο φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και
από άλλους επιστήμονες. Για
παράδειγμα, ανασκόπηση των
παλαιότερων μελετών με θέμα την
«καρδιαγγειακή υγεία και τις
διαταραχές στο γεωμαγνητικό πεδίο»,
η οποία δημοσιεύτηκε το 2006 στην επιθεώρηση Surveys in Geophysics
κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το φαινόμενο είναι μάλλον υπαρκτό και είναι
εντονότερο στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Την ίδια χρονιά, μελέτη στην
Αυστραλία υποδείκνυε ότι οι κορυφώσεις της γεωμαγνητικής δραστηριότητας
8
συμπίπτουν με αυξήσεις στις αυτοκτονίες. Παρόμοια συμπεράσματα υπάρχουν
και από την πλευρά των ψυχιάτρων, όπως για παράδειγμα μια μελέτη που
βασίστηκε σε δεδομένα 13 ετών στη Νότιο Αφρική και δημοσιεύτηκε στο South
African Psychiatry Review. Με την κατάθλιψη και τις αυτοκτονίες έχουν συνδεθεί
εξάλλου και οι γεωμαγνητικές καταιγίδες -διαταραχές του γήινου μαγνητικού
πεδίου έπειτα από έντονες ηλιακές εκλάμψεις. Έρευνα στο British Journal of
Psychiatry το 1994 έδειχνε ότι δύο εβδομάδες μετά τις ηλιακές καταιγίδες οι
εισαγωγές στο νοσοκομείο ανδρών με κατάθλιψη αυξάνονταν κατά 36,2%. Το
φαινόμενο παραμένει πάντως ανεπιβεβαίωτο αλλά και δυσεξήγητο. Μια από τις
λίγες θεωρίες που έχουν προταθεί είναι ότι η γεωμαγνητική δραστηριότητα
μπορεί να διαταράσσει το βιολογικό ρολόι -η επίφυση που ρυθμίζει τους
ανθρώπινους ρυθμούς είναι ευαίσθητη στα μαγνητικά πεδία. «Η πιο
αληθοφανής εξήγηση για τη σύνδεση ανάμεσα στη γεωμαγνητική
δραστηριότητα και την κατάθλιψη και την αυτοκτονία είναι ότι οι γεωμαγνητικές
καταιγίδες μπορούν να αποσυγχρονίσουν τους κιρκαδικούς ρυθμούς και την
παραγωγή της μελατονίνης» σχολιάζει η Κέλι Πόσνερ, ψυχίατρος του
Πανεπιστημίου Κολούμπια στις ΗΠΑ.
Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι το φαινόμενο θα είναι δύσκολο να
επιβεβαιωθεί, δεδομένου ότι οι αυτοκτονίες είναι σπάνιες στο γενικό πληθυσμό
και τα αίτιά τους συνήθως δεν μπορούν να εξακριβωθούν

Βαρυτική
χαρτογράφηση
της Γης
σύμφωνα με
το πρόγραμμα
"Grace".
Τι σχέση έχουν όλα τα
παραπάνω με την
Πεντέλη;

Περιμένετε. Η ιστορία αυτή είναι πολύ μπερδεμένη και θα πρέπει να

ξεκαθαριστούν αρκετά πράγματα ακόμη. Είναι όμως ευκαιρία, στο σημείο αυτό
να πούμε και δυο λόγια για το "Θαλάσσι".

9
 Όπως λοιπόν είχαμε γράψει παλιότερα, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το
ποδοσφαιρικό γήπεδο του Δήμου Νέας Πεντέλης, κατά το παρελθόν υπήρχε μια
μικρή λίμνη, το "Θαλάσσι" (ή Θάλωσι ή Βουλισμένη), όπου μάλιστα, σύμφωνα
με τον Δ. Καμπούρογλου, η δούκισσα της Πλακεντίας συνήθιζε τα βράδια να
κάνει βαρκάδα, ολομόναχη μέσα σε μια μικρή βαρκούλα. Αναφέρει
συγκεκριμένα ο γνωστός ιστορικός και χρονικογράφος (ΒΛΕΠΕ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ): «Ούτε ίχνος δεν υπάρχει πλέον από την ωραίαν αυτήν
βαρκούλαν με τα κομψά κουπιά, που την ωδηγούσε μόνη της το βράδυ-βράδυ
και παρεδίδετο εις τα όνειρα της, ενώ η νεροχαιλώναις την εβαυκάλιζαν με το
τρεμουλιαστόν τους παράπονον.».

Είχαμε επίσης αναφέρει ότι, σύμφωνα με τον Κ. Χασάπη, διατελέσαντα

διευθυντή του Αστεροσκοπείου Πεντέλης: «Υπάρχουν αρκεταί και ικαναί
ενδείξεις ότι μεταιωρικός κρατήρ δυνατόν να είναι και ο παρά την Νέαν Πεντέλην
και εις απόστασιν ολίγων εκατοντάδων μέτρων από της δημοσίας οδού
ευρισκόμενος κρατήρ, το εσωτερικόν του οποίου καλύπτεται περιοδικώς υπό
υδάτων, μεταβαλλόντων αυτόν εις μικράν λίμνην.» (Νεότερον Εγκυκλοπαιδικόν
Λεξικόν "Ηλίου", τόμος 13, σελίδα 436). Το ενδεχόμενο τώρα, μια βαρυτική
διαταραχή της Πεντέλης να επηρέασε την τροχιά του πιθανολογούμενου
μετεωρίτη (σύμφωνα με τον Κ. Χασάπη) ώστε αυτός να πέσει στο σημείο όπου
δημιουργήθηκε το "Θαλάσσι", θα πρέπει να αποκλειστεί. Οι μετεωρίτες
εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης έχοντας αποκτήσει κατά τη διαδρομή
τους στο Διάστημα απίστευτη κινητική ενέργεια και ταχύτητες που φτάνουν τις
πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα ανά ώρα. Καμία βαρυτική διαταραχή δε θα
μπορούσε να εκτρέψει την πορεία ενός τόσο γρήγορα κινούμενου σώματος,
ούτε κατά λιγοστά μέτρα.

Η πιθανότητα πάντως, το βαθούλωμα της λίμνης του "Θαλασσίου" να

αντιστοιχούσε σε μετεωρικό κρατήρα, την οποία εξέφρασε ο Κ. Χασάπης, είναι
από μόνη της ενδιαφέρουσα, όσο και γοητευτική, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με
μερικά άλλα στοιχεία και παραδόσεις γύρω από το "Θαλάσσι". Σύμφωνα λοιπόν
με τους παλαιούς κατοίκους της Πεντέλης, το "Θαλάσσι" γέμιζε με νερά της
βροχής, αλλά και με υπόγεια, όπως φαίνεται, ύδατα του υδροφόρου ορίζοντα
της Πεντέλης, ενώ κατά περιόδους άδειαζε ξαφνικά και αδικαιολόγητα. Πολλοί
άνθρωποι είχαν πνιγεί στη μικρή και αβαθή αυτή λίμνη -διαμέτρου 100 περίπου
μέτρων- και το γεγονός αυτό είχε αποδοθεί από τους παλαιούς κατοίκους στην
ύπαρξη ρουφηχτρών στα νερά της, ενώ είχε αποκτήσει και τη φήμη
στοιχειωμένου τόπου, περιβαλλόμενη από διάφορους σχετικούς θρύλους.

10
Η μικρή λίμνη του "Θαλασσίου",

όπως ήταν παλιά.

Η λίμνη μπαζώθηκε το 1964. Όμως, παρά το μπάζωμα αυτό και τη μετατροπή

της έκτασης της σε πρόχειρο γήπεδο ποδοσφαίρου, ο χώρος εξακολουθούσε
να πλημμυρίζει από υπόγεια ύδατα και νερά της βροχής.

Το πλημμυρισμένο γήπεδο

του "Θαλασσίου", μετά το πρώτο

μπάζωμα της λίμνης, το 1964.

Έτσι, ο χώρος ξαναμπαζώθηκε το 1981 και αναπλάστηκε εκ νέου σε

ποδοσφαιρικό γήπεδο.

Το "Θαλάσσι" στις μέρες μας.

Συγκεκριμένα, για το "Θαλάσσι" αναφέρονται τα εξής:

Από φυλλάδιο του Δήμου Νέας Πεντέλης (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ):

11
 «Στην κοινότητα υπάρχουν: ένα Δημοτικό Σχολείο, το Σχολείο μας, ένα
νηπιαγωγείο, ένας παιδικός σταθμός, ένα Γυμνάσιο και ένα Λύκειο. Έχει 4
πλατείες: την κεντρική πλατεία , την πλατεία Κύπρου, την πλατεία Στρ. Αλ.
Παπάγου και την πλατεία Αγ. Σίλα. Έχει επίσης δυο πανέμορφα άλση. Επίσης
το καμάρι μας, το λόφο του προφήτη Ηλία με το «Θάλωσι ή Θαλάσι» το
σημερινό γήπεδο, τη «μαγεμένη λίμνη» όπως την έλεγαν οι παλιότεροι. Να τι
μας είπε ο κος Ταχριλτζίδης: «Την έλεγαν μαγεμένη, γιατί κατά μυστηριώδη
τρόπο κάθε 4 χρόνια τα νερά της «τραβιούνταν» και αποκαλύπτονταν ο βυθός
της με τα πάμπολα φύκια. Μ' αυτά τα μικρά παιδιά έχτιζαν σπιτάκια. Εκεί έκαναν
μπάνιο οι άνθρωποι. Η λίμνη είχε μια καταπληκτική ακουστική. Εκεί δίνονταν
συναυλίες. Έλεγαν πως είχε και ρουφήχτρες. Τώρα έχει μπαζωθεί. Το πρώτο
μπάζωμα έγινε το 1964 και το δεύτερο το 1981. Σήμερα στη θέση αυτή βρίσκεται
το γήπεδο ποδοσφαίρου.»

Από τα πρακτικά ιστορικού και λαογραφικού συμποσίου του 1981, με θέμα την
ιστορία και τις παραδόσεις της Πεντέλης (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ):

«Ένα απ' τα παράξενα της Πεντέλης είναι ότι είχε κάποτε, ακόμη μέχρι εδώ και
μισό αιώνα λίμνη. Μάλιστα, αγαπητοί μου! Λίμνη μικρή βέβαια και όχι βαθιά.
Λεγόταν Θάλωσι ή Θαλάσσι και βρισκόταν ελάχιστα χιλιόμετρα δυτικότερα της
Νέας Πεντέλης. Σήμερα, δεν ξέρω αν υπάρχει ή γεμίζει η λίμνη με νερό, ύστερ'
από βροχές. Ούτε την είχα δει. Όμως έχω ακούσει γι' αυτή. Περιβάλλεται με
θρύλους. Ότι ήταν γιομάτη από λάμιες και νεράϊδες. Λίμνη κακιά, αφού καταπίνει
ή πνίγει ανθρώπους. Έτσι τουλάχιστο μου αφηγήθηκαν παλιοί τσοπάνηδες του
χωριού μου, ο γέρο-Μιστόκλης ο Σπανός κι ο Χρήστος Μεγαγιάννης.»

Αυτά, όσον αφορά το "Θαλάσσι". Ας επανέλθουμε όμως στη συζήτηση μας,

γιατί ξεφύγαμε ελαφρώς από το θέμα της παρούσας ενότητας. Και έχουμε
πολλά να δούμε και να πούμε ακόμη πριν φτάσουμε στην ουσία της

Πεδία, κύματα, έργα και κεραίες (μέρος Β')

Όπως λέγαμε και πιο πριν, η Γη σαν ένας τεράστιος μαγνήτης, γεννά, εκτός
από το βαρυτικό, και ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Και αν το βαρυτικό πεδίο
παρουσιάζει κάποιες διαταραχές στην ομοιογένεια του, το ηλεκτρομαγνητικό
πεδίο της Γης (γεωμαγνητικό πεδίο) είναι πολύ πιο ευμετάβλητο και ασταθές, σε
σημείο ώστε αυτό να αντιστρέφει τους πόλους του (που χονδρικά αντιστοιχούν
στους γεωγραφικούς Πόλους της Γης) κατά ακανόνιστες χρονικές περιόδους
(εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια - CVS - Time Variations og
Geomagnetic Field - Is it true that the magnetic field occasionally reverses
its polarity?). Αυτή η ανομοιογένεια του γεωμαγνητικού πεδίου αποτυπώνεται
καθαρά σε όλους τους σχετικούς χάρτες.

12
Η ανάλυση των παραμέτρων της δημιουργίας και των ιδιαιτεροτήτων του
γεωμαγνητικού πεδίου ξεφεύγει από τη συζήτηση μας και για περισσότερες
πληροφορίες γύρω από το θέμα αυτό μπορείτε να ανατρέξετε στο site της
Αμερικανικής Γεωλογικής Υπηρεσίας -
http://interactive2.er.usgs.gov/faq/list_faq_by_category/get_questions_for
_category.asp?category_id=11. Εκείνο που έχει σημασία για το θέμα μας,
είναι το γεγονός ότι σε πολλές περιοχές της Γης σημειώνονται μόνιμες, τοπικές
γεωμαγνητικές διαταραχές.

13
Τέτοιες περιοχές, που εμφανίζουν μόνιμες γεωμαγνητικές διαταραχές,
υπάρχουν και στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, μια γνωστή από παλιά και αρκετά
μελετημένη γεωμαγνητική διαταραχή είναι αυτή που εκδηλώνεται στην περιοχή
του χωριού "Λεπτοκαρυά" της ανατολικής Ροδόπης (δεν πρόκειται για τη
γνωστότερη "Λεπτοκαρυά" που βρίσκεται στους πρόποδες του Ολύμπου) -
http://www.balkangeophysoc.org/online-journal/nov2000/v3-4-5.pdf.

Χάρτης κατανομής της γεωμαγνητικής διαταραχής στο χωριό "Λεπτοκαρυά" της

Ροδόπης.

Η εμφάνιση τώρα αυτών των τοπικών γεωμαγνητικών διαταραχών αποδίδεται,

όπως εξηγείται και στη μελέτη του προηγούμενου link, στην ύπαρξη μεγάλων
συγκεντρώσεων ορυκτών, τα οποία σαν υλικά έχουν μαγνητική αγωγιμότητα
(Pluton, Plutonic rocks. O όρος δεν έχει καμία σχέση με το ραδιενεργό στοιχείο
Πλουτώνιο - Plutonium. Πλουτωνικά πετρώματα ονομάζονται τα πυριγενή
πετρώματα, τα πετρώματα δηλαδή που έχουν δημιουργηθεί από μάγμα, το
οποίο έχει διαφύγει από τον πυρήνα προς τον φλοιό της Γης -Plutonic intrusion-
και έχει πήξει εκεί - PLUTON - Definition).Στην περίπτωση της "Λεπτοκαρυάς"
συγκεκριμένα, οι γεωμαγνητικές διαταραχές αποδίδονται, όπως αναφέρεται στο
συμπέρασμα της προηγούμενης μελέτης, στην ύπαρξη ενός στρώματος
πλουτωνικού πετρώματος, διαστάσεων 20 × 8 χιλιομέτρων και πάχους έως 500
μέτρων. Η αιτιολογία λοιπόν της δημιουργίας γεωμαγνητικών διαταραχών του
τύπου αυτού είναι ανάλογη σε πολλές περιπτώσεις με την αιτιολογία
14
πρόκλησης βαρυτικών διαταραχών "Bouguer", για τις οποίες μιλήσαμε πριν.
Προσέξτε, στον παραπάνω γεωμαγνητικό χάρτη της "Λεπτοκαρυάς", την
ύπαρξη μικρών περιοχών, διαμέτρου ενός περίπου χιλιομέτρου ή και
μικρότερης, που παρουσιάζουν σχετικά μεγάλη απόκλιση (οι περιοχές με το ροζ
ή το κόκκινο χρώμα) στις τιμές γεωμαγνητισμού, σε σχέση με την ευρύτερη
περιοχή της διαταραχής. Η γεωμαγνητική δηλαδή διαταραχή, εύρους αρκετών
χιλιομέτρων, δεν κατανέμεται ομοιομερώς, αλλά μπορεί να παρουσιάζει
εξάρσεις και υφέσεις ανά μερικές εκατοντάδες μέτρα. Το μάγμα του πυρήνα της
Γης θεωρείται ως η βασικότερη εστία δημιουργίας του ηλεκτρομαγνητικού της
πεδίου. Το γεωμαγνητικό όμως πεδίο, όπως και το βαρυτικό, εκτείνεται πολλές
χιλιάδες χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης, φτάνοντας και
ξεπερνώντας κατά πολύ το ύψος της Ιονόσφαιρας. Η Ιονόσφαιρα αποτελεί ένα
«μανδύα» της ανώτερης ατμόσφαιρας που, όπως φανερώνει και η ονομασία
του, απαρτίζεται από ιόντα, από ηλεκτρικά φορτισμένα δηλαδή μόρια διαφόρων
στοιχείων. Ο «μανδύας» αυτός περιβάλλει τη Γη και εκτείνεται από τα 70 έως τα
400 περίπου χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της. Οι ιδιότητες και οι
λειτουργίες της Ιονόσφαιρας είναι αρκετά περίπλοκες. Μια αρκετά αναλυτική και
επεξηγηματική πάντως περιγραφή των ιδιοτήτων της Ιονόσφαιρας μπορείτε να
βρείτε εδώ: The radio propagation. Αυτό που έχει σημασία για το θέμα μας,
είναι το γεγονός πως, η Ιονόσφαιρα, λόγω των ιόντων που την απαρτίζουν,
επηρεάζει και επηρεάζεται άμεσα από το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο της Γης.
Επηρεάζεται επίσης άμεσα από τον Ήλιο και τα φορτισμένα σωματίδια που
αυτός εκπέμπει προς τη Γη, φαινόμενο γνωστό ως "Ηλιακός άνεμος" - Space
Today Online. Ο "Ηλιακός άνεμος", ο αριθμός των ηλιακών κηλίδων, οι ηλιακές
εκλάμψεις και άλλα ηλιακά φαινόμενα προκαλούν διαταραχές στη γήινη
Ιονόσφαιρα, και το σύνολο των εξωγενών αυτών παραγόντων που επηρεάζουν
την Ιονόσφαιρα φέρεται υπό τον όρο "Διαστημικός καιρός - Space weather".
Επειδή τώρα η κατάσταση της Ιονόσφαιρας είναι σημαντική για τις επίγειες και
κυρίως για τις δορυφορικές τηλεπικοινωνίες, ο "Διαστημικός καιρός"
παρακολουθείται συστηματικά από τους επίγειους ιονοσφαιρικούς σταθμούς
παρατήρησης, αλλά και από δορυφόρους σε τροχιά. Η NASA μάλιστα, εκδίδει
δελτίο "Διαστημικού καιρού", με προειδοποίηση για τυχόν "Γεωμαγνητικές
καταιγίδες - Geomagnetic storms", το οποίο ενημερώνεται κάθε λίγα λεπτά -
Space Weather ...ουφφφφφφφ... Από τους ηλιακούς ανέμους, καιρός είναι να
προσγειωθούμε επιτέλους στην Πεντέλη. Και ελπίζουμε τα όσα αναφέρθηκαν
ως εδώ να βοηθήσουν ώστε κάποιες όψεις της όλης υπόθεσης να γίνουν
ευχερέστερα αντιληπτές. Με βάση λοιπόν το περίεργο εκείνο δημοσίευμα, από
το οποίο ξεκινήσαμε την ιστορία αυτή, ας δούμε τώρα και τη συνέχεια της.

Το 1955 ξεκίνησε τη λειτουργία του, επί του λόφου "Κουφού", το "Ιονοσφαιρικό"

Ινστιτούτο Πεντέλης. Το 1991, ο σταθμός αυτός μετονομάστηκε σε "Ινστιτούτο
Ιονόσφαιρας και Φυσικής Διαστήματος" (ΙΙΦΔ), ενώ από το 1999 και μετά,
φέρεται υπό τον τίτλο "Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών και
Τηλεπισκόπησης" (ΙΔΕΤ). Με βάση τώρα το «βεβαρυμμένο παρελθόν» της

15
Πεντέλης, όσον αφορά την εγκατάσταση βάσεων και κεραιών, αλλά και τα όσα
αναφέρονταν σε εκείνο το δημοσίευμα, η ανάπτυξη ενός τέτοιου σταθμού,
συγκεκριμένα στην Πεντέλη, δεν μας είχε φανεί τυχαία και πιστεύαμε ότι μέρος
της λειτουργίας του σταθμού αυτού σχετιζόταν και με κάτι το ιδιαίτερο, σχετικό
με αυτό το «βεβαρυμμένο παρελθόν» του βουνού. Όταν λοιπόν διαβάσαμε την
έκθεση δραστηριοτήτων του Ιονοσφαιρικού σταθμού Πεντέλης για το έτος 2000
(http://www.space.noa.gr/isars_annreport_2000.doc), δε μας εξέπληξε και
τόσο το γεγονός, ότι η λειτουργία του είχε επιχορηγηθεί από το NATO.

(«Η γενική εκτίμηση είναι ότι οι ερευνητικές δραστηριότητες του Ινστιτούτου είναι
αξιόλογες, παρόλο που τα συνολικά αποτελέσματα σε μερικά γνωστικά
αντικείμενα αυτής της θεματικής περιοχής κρίνονται πιο ικανοποιητικά από άλλα.
Η οργάνωση και επιτυχημένη πραγματοποίηση στην Ελλάδα ενός Workshop και
ενός Advanced Study Institute (με σημαντική χρηματική επιχορήγηση από το
NATO) στη θεματική αυτή περιοχή, αναμφίβολα πρέπει να θεωρηθεί μια διεθνής
αναγνώριση για το Ινστιτούτο. Στο μέλλον χρειάζεται μια βελτίωση στην
αναπτυξιακή δραστηριότητα και ιδίως στην πιο ενεργή συμμετοχή σε
χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα.»)

Πολύ πιο ενδιαφέρον, ήταν το γεγονός ότι, όπως αναφερόταν στην έκθεση
δραστηριοτήτων του προηγούμενου link, ο σταθμός λάμβανε επιχορήγηση από
ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα του NATO, υπό τον γενικόλογο τίτλο "NATO
Science for Peace - ΝΑΤΟ, η επιστήμη για την ειρήνη".

(«"Impact on Ionosphere from Lower Atmosphere, Radioactive Pollution

and Internal Earth Phenomena", NATO Science for Peace Call 2000. Project
Director Dr Sergei Pulinets, Institute of Terrstrial Magnetism, Ionosphere and
Radiowave Propagation, Russian Academy of Science, IZMIRAN.
Συμμετέχοντες φορείς: 1) Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών και
Τηλεπισκόπησης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (Δρ. Α. Μπελεχάκη, Team
Leader) 2) Department of Aeronomy, National Institute of Geophysics, Rome
(Dr Bruno Zolesi, Team Leader) Αιτούμενη χρηματοδότηση: 11.000.000 BEF.»)

Το πρόγραμμα λοιπόν αυτό, σύμφωνα με την ονομαστική του περιγραφή, είχε

σα στόχο να μελετήσει τις επιδράσεις στην Ιονόσφαιρα από τις συνθήκες της
κατώτερης ατμόσφαιρας (Lower Atmosphere), τη ραδιενεργό μόλυνση
(Radioactive Pollution) και φαινόμενα του εσωτερικού της Γης (Internal Earth
Phenomena). Όπως μάλιστα αναφέρεται στο αγγλόφωνο link του Ιονοσφαιρικού
σταθμού Πεντέλης (ο οποίος εκδίδει και real time ιονοσφαιρικά διαγράμματα), ο
σταθμός εξακολουθεί και θα εξακολουθήσει να χρηματοδοτείται από το NATO,
συμμετέχοντας σε προγράμματα του - Athens Digisonde-Projects. Όσο για το

16
χρηματοδοτικό πρόγραμμα "NATO Science for Peace"(NATO Science for
Peace Programme), αυτό είναι μακροχρόνιας εμβέλειας και γενικής
κατεύθυνσης, στη δε περιγραφή του, δεν αναφέρονται συγκεκριμένες
λεπτομέρειες, πέρα από το γεγονός πως, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η
Τσεχία και η Τουρκία απολαμβάνουν ειδικού χρηματοδοτικού καθεστώτος
(«Funds may also be provided to NATO country participants mainly to cover
travel and project-specific consumables (see also special arrangement for
Czech Republic, Greece, Hungary, Poland and Turkey)»).

Έτσι, μένουμε με αυτό το "φαινόμενα του εσωτερικού της Γης - internal earth
phenomena" και τον Ρώσο διευθυντή του προγράμματος που προέρχεται από
το ινστιτούτο Γεωμαγνητισμού, Ιονόσφαιρας και διάδοσης Ραδιοκυμάτων της
Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών (Dr Sergei Pulinets, Institute of Terrstrial
Magnetism, Ionosphere and Radiowave Propagation, Russian Academy of
Science). Όμως, τι είδους φαινόμενα του εσωτερικού της Γης θα μπορούσαν να
επηρεάσουν την Ιονόσφαιρα;

Οι σεισμοί, είναι γνωστό ότι προκαλούν διαταραχές του Γεωμαγνητικού πεδίου

και κατ' επέκταση της Ιονόσφαιρας. Και είναι αρκετά ενδιαφέρον το γεγονός
πως το βουνό της Πεντέλης κρύβει κάτω του μια σεισμογενή εστία, η οποία
μάλιστα είχε προκαλέσει κατά το παρελθόν και αρκετά ισχυρούς σεισμούς!
Όπως αναφέρεται και στο βιβλίο του Αρχιμανδρίτη της Μονής Πεντέλης
ΤΙΜΟΘΕΟΥ ΚΙΛΙΦΗ "ΠΕΝΤΕΛΗ" (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ): «Ο κύριος
τεκτονικός άξονας της Πεντέλης συμπίπτει με τον μορφολογικό άξονά της και
έχει διεύθυνση ΒΔ.-ΝΑ. Η Πεντέλη φιλοξενεί επίσης στην βόρεια παρυφή της μια
σεισμική εστία, σε απόσταση 15-20 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Αθήνας,
μεταξύ Κηφισιάς και Εκάλης, η οποία στο παρελθόν παρουσίασε έντονη
δραστηριότητα και έδωσε τους σεισμούς της 15ης Σεπτεμβρίου 1952, του
Φεβρουαρίου - Μαΐου 1953, της 4ης Ιανουαρίου και 23ης Ιουλίου 1956, καθώς
και τους παλαιότερους σεισμούς της 18ης Οκτωβρίου 1923, της 17ης
Φεβρουαρίου 1928 και της 15ης Ιουλίου 1931 .». Είδατε; Απ' όλα έχει η
Πεντέλη, μέχρι και σεισμογενή εστία...

Παρά το γεγονός αυτό, αν το ΝΑΤΟϊκό πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχει ο

σταθμός Πεντέλης στόχευε στη διερεύνηση των επιδράσεων στην Ιονόσφαιρα
από Σεισμούς, κανείς θα περίμενε ότι αυτό θα αναφερόταν σαφώς και όχι υπό
τον γενικόλογο όρο "φαινόμενα του εσωτερικού της Γης". Επιπλέον, αυτό το
"διάδοσης Ραδιοκυμάτων" στην ειδίκευση του Ρώσου επικεφαλής του
προγράμματος οδηγεί σε διαφορετικές σκέψεις.

Ας δούμε όμως τα πράγματα υπό ελαφρώς διαφορετικό πρίσμα. Όσον αφορά

τα όσα αναφέρονται στο δημοσίευμα του περίεργου εκείνου βιβλίου, από το
οποίο ξεκινήσαμε τη συζήτηση αυτή, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ούτε την
ακρίβεια των γραφομένων του ανώνυμου του συγγραφέα ούτε την ακρίβεια των
17
πληροφοριών και των περιγραφών των δύο συζητητών που εμφανίζονται σ'
αυτό (Η παλίρροια στο στενό του Ευρίπου δεν είναι μαγνητικό φαινόμενο, όπως
αναφέρεται στο απόσπασμα, αλλά καθαρά βαρυτικό). Σκεφτείτε πάντως, πόσα
τεχνικά λάθη θα περιείχε η συζήτηση δύο ανθρώπων σήμερα, αν αυτοί
συζητούσαν πχ για το φαινόμενο του "θερμοκηπίου". Θα έπρεπε κάποιος να
διαθέτει ειδικές γνώσεις προκειμένου να ακριβολογήσει συζητώντας για τις
ιδιότητες ενός υποθετικού γεωμαγνητικού διαύλου. Από την άλλη μεριά, μιας και
το όλο απόσπασμα αναφέρεται σε μια συζήτηση που φέρεται να έλαβε χώρα
κάπου στις αρχές της δεκαετίας του '70, τα όσα αναφέρονται σε αυτό δε θα
μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα ακριβή, δεδομένου του ότι οι επιστημονικές
γνώσεις της εποχής εκείνης γύρω από το θέμα του Γεωμαγνητισμού
υπολείπονταν σημαντικά των αντίστοιχων σημερινών.

Στο σημείο αυτό μια διευκρίνηση. Ο χάρτης που συνόδευε το δημοσίευμα είναι
ένας απλός χάρτης που απεικονίζει, όπως άλλωστε σημειώνεται και στη λεζάντα
του («χάρτης μαγνητικής χαρτογράφησης»), τις γραμμές ίσης μαγνητικής
απόκλισης του μαγνητικού πεδίου της Γης και όχι την πορεία του υποτιθέμενου
μαγνητικού διαύλου. Στη λεζάντα σημειώνεται ότι οι γραμμές αυτές
«αναφέρονται στα "μαγνητικά τούνελ"», όχι ότι αντιστοιχούν σε αυτά.
Σημειώνεται άλλωστε, ότι «Ένα απ' αυτά τρυπάει τη Γη καθέτως στη νοητή
γραμμή Νέα Μάκρη - Βιρτζίνια των ΗΠΑ». Δε θα μπορούσε λοιπόν να
απεικονίζεται στον χάρτη αυτό, που αφορά το υπέργειο μαγνητικό πεδίο, ένας
υπόγειος γεωμαγνητικός δίαυλος.

Έτσι, ας κρατήσουμε σαν υπόθεση την αναφορά και μόνο περί γεωμαγνητικού
διαύλου, τα άκρα του οποίου εντοπίζονται στη Virginia των ΗΠΑ και στην
ευρύτερη περιοχή της Νέας Μάκρης. Το τι σχέση θα μπορούσε να έχει ένας
τέτοιος δίαυλος με την Ιονόσφαιρα θα το δούμε λίγο αργότερα. Αν πάντως ο
δίαυλος αυτός υπάρχει πράγματι, θα περίμενε κανείς ότι στα άκρα του θα
εκδηλώνονται ηλεκτρομαγνητικές - γεωμαγνητικές διαταραχές, μιας και τα άκρα
αυτά θα αποτελούν περιοχές εισόδου - εξόδου για τον όλο δίαυλο. Θα είχε
λοιπόν ενδιαφέρον αν στη Virginia των ΗΠΑ εκδηλώνονταν διαταραχές του
είδους αυτού.

Εκδηλώνονται. Ο παρακάτω χάρτης αποτελεί τμήμα ευρύτερου χάρτη, όπου

απεικονίζεται η κατανομή του γεωμαγνητικού πεδίου ολόκληρης της Βόρειας
Αμερικής (υπάρχει στη διεύθυνση:
http://pubs.usgs.gov/sm/mag_map/mag_s.pdf - pdf format, μέγεθος 3,4 ΜΒ).

18
 Το γεωμαγνητικό πεδίο στη
γενική περιοχή της Virginia
των ΗΠΑ.

Οι περιοχές με το ανοικτό
ροζ χρώμα αντιστοιχούν σε
σχετικά έντονες θετικές
αποκλίσεις του
γεωμαγνητικού πεδίου (+400
nanoTesla), ενώ αυτές με το
σκούρο μπλε χρώμα
αντιστοιχούν σε σχετικά έντονες αρνητικές αποκλίσεις (-300 nanoTesla). Οι
μαύρες γραμμές παριστάνουν τα όρια μεταξύ των διαφόρων
Πολιτειών, ενώ στο χάρτη αυτό έχουμε σημειώσει το σημείο όπου
εντοπίζεται το Langley της Virginia (καθώς και το "Huntington", στο
οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω), κοντά στο οποίο, σύμφωνα με
το δημοσίευμα, βρίσκεται το ένα άκρο του μαγνητικού διαύλου.
Υπάρχει λοιπόν πράγματι μια γεωμαγνητική διαταραχή στο
Langley, μέρος μιας μεγάλης, λωριδοειδούς σχήματος, θετικής
απόκλισης διαταραχής, που εκτείνεται προς τα ΝοτιοΔυτικά.

Η έδρα της CIA βρίσκεται ως γνωστόν στο Langley. Προσέξτε όμως

εδώ ένα απόσπασμα από το βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΛΑΝΟΥ,
"ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΕΛΗΣ" (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ):

Αλλά υπάρχει και μία ακόμη παράξενη διασύνδεση, που προφανώς, δεν την
έχει παρατηρήσει κανένας ως τώρα. To λεγόμενο "μαγνητικό τούνελ" -που
σύμφωνα με τον ανώνυμο συγγραφέα συνδέει την Πεντέλη με το Λάνγκλυ της
Βιρτζίνια- το μυαλό όλων πηγαίνει αυτόματα στη CIA επειδή εκεί βρίσκεται το
αρχηγείο της. Όμως -αν όντως το "τούνελ" είναι υπαρκτό- μπορεί να σχετίζεται
περισσότερο με μίαν άλλη, ακόμη πιο συναφή κρατική υπηρεσία. Το Λάνγκλυ,
βλέπετε, εκτός της CIA, φιλοξενεί και το κέντρο Ερευνών της NASA όπου, υπό
την αιγίδα και χρηματοδότηση της DARPΑ (Υπηρεσία Προχωρημένων
Ερευνητικών Σχεδίων 'Αμυνας), διεξάγονται μερικά πολύ προχωρημένα και
απόκοσμα σχέδια για την πολεμική αεροπορία. Αν θυμάστε, το Σχέδιο Πανδώρα
και άλλα ΣΕΝ ήταν επίσης υπό την αιγίδα της DARPΑ. Στη συγκεκριμένη
περίπτωση, το Κέντρο Ερευνών της NASA στο Λάνγκλυ, διεξάγει εξελιγμένες
έρευνες, στις οποίες εντάσσεται και το Σχέδιο Μόρφωμα (Project Morphing) που

19
μελετά την κατασκευή μετάλλων με μνήμη, τα οποία μπορούν ν' αναμορφώνουν
το σχήμα τους!
Όπως δήλωσε δημόσια η ίδια η διευθύντρια προγράμματος του Σχεδίου, 'Αννα
ΜακΓκάουαν:

«Ανάμεσα στα εξωτικά "έξυπνα υλικά" που αναπτύσσονται από το Σχέδιο

Μόρφωμα, τα κράματα με μνήμη μορφής είναι σχετικά συνηθισμένα.
Φανταστείτε να βλέπετε μια σφαίρα να διαπερνά ένα φύλλο τέτοιου υλικού, και
το υλικό να "αυτοθεραπεύεται" στη στιγμή, κλείνοντας πίσω από τη σφαίρα. Να
θυμάστε ότι δε πρόκειται για επιστημονική φαντασία. Τα αυτοθεραπευόμενα
υλικά υπάρχουν στ' αλήθεια, και οι επιστήμονες του LaRC (Langley Research
Center) εργάζονται για να ξεδιαλύνουν τα μυστικά τους. Αυτό που κάναμε στο
NASA-Langley ήταν βασικά να αναλύσουμε σε βάθος αυτό το υλικό για ν'
απαντήσουμε στο ερώτημα: "Πως το κάνει αυτό;" Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε
πράγματι να φτάσουμε σ' ένα υπολογιστικό μοντέλο αυτών των υλικών σε
μοριακό επίπεδο. Από τη στιγμή που θα καταλάβουμε τη συμπεριφορά του
υλικού σ' αυτό το επίπεδο, τότε θα μπορούμε και να δημιουργήσουμε "έξυπνα"
υλικά κατά περαγγελία. Στο LaRC επίσης αναπτύσσονται ειδικές παραλλαγές
πιεζοηλεκτρικών υλικών. Τα υλικά αυτά συνδέουν ηλεκτρική τάση με κίνηση. Αν
συστρέψεις ένα πιεζοηλεκτρικό υλικό παράγεται ηλεκτρική τάση. Αντιστρόφως,
αν του εφαρμόσεις μια ηλεκτρική τάση το υλικό θα συστραφεί.»

Όπως είδατε, πέρα από την ιδιαίτερη σημασία των υλικών που περιέγραψε, η
κα ΜακΓκάουαν είπε στην ουσία ότι διαθέτουμε ή κατέχουμε υλικά τα οποία,
εμείς οι άνθρωποι, δε γνωρίζουμε ούτε πως φτιάχτηκαν ούτε ποια είναι η δομή
τους. Συνεπώς...

...που και πως βρέθηκαν αυτά τα υλικά, αφού δεν έχουν κατασκευαστεί από
μας;

Είναι προφανές ότι εμμέσως πλην σαφώς, η κα ΜακΓκάουαν άφησε να εννοηθεί

ότι πρόκειται για υλικά εξωγήινης τεχνολογίας, από UFOs που είχαν πέσει ή
καταρριφθεί...! Πιο καθαρά δε μπορούσε να ειπωθεί.

Τη συγκεκριμένη αναφορά της διευθύντριας προγράμματος του σχεδίου

"Morphing", Anna McGowan, μπορείτε να τη βρείτε εδώ: Is This Back-
engineered Roswell Debris?. Όσο για την έρευνα στον τομέα των "έξυπνων,
αυτοθεραπευόμενων" υλικών, φαίνεται ότι τα πράγματα έχουν προχωρήσει
αρκετά, αφού όπως μπορείτε να δείτε εδώ - Flying into the Future, οι πρώτες
εφαρμογές των υλικών αυτών βρίσκονται προ των πυλών. Ας προχωρήσουμε
όμως κι εμείς.Αν προσέξατε, στον προηγούμενο χάρτη, και σε απόσταση 260
περίπου χιλιομέτρων δυτικότερα του Langley, στη Δυτική Virginia (West
Virginia, η οποία αποτελεί ξεχωριστή Πολιτεία από τη Virginia) εκδηλώνεται μια

20
άλλη, ισχυρότερη γεωμαγνητική διαταραχή. Σύμφωνα λοιπόν με την
Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία, στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Virginia
εντοπίζεται, εκτός της γεωμαγνητικής, και μια βαρυτική διαταραχή - USGS
Miscellaneous Investigations Series I-2364-H: Magnetic and Gravity
Anomaly Maps of West Virginia.

Χάρτης

κατανομής της γεωμαγνητικής διαταραχής στη Δυτική Virginia των ΗΠΑ.

Η εκδήλωση των διαταραχών αυτών αποδίδεται, όπως και στις

άλλες περιπτώσεις που είδαμε πριν, στην ύπαρξη μεγάλων
συγκεντρώσεων ορυκτών, με μεγάλη πυκνότητα μάζας και
μαγνητική αγωγιμότητα. Στο σημείο αυτό, θυμηθείτε αυτό που
λέγαμε λίγο πιο πάνω, ότι δηλαδή, σε πολλές περιπτώσεις, οι
γεωμαγνητικές και οι βαρυτικές διαταραχές έχουν κοινή
21
γενεσιουργό αιτία. Παρατηρήστε επίσης ότι, όπως και στην
περίπτωση της "Λεπτοκαρυάς", παρότι η γεωμαγνητική διαταραχή
της Virginia καταλαμβάνει γενικά μια πολύ μεγάλη έκταση, οι επί
μέρους εστίες εκδηλώνονται σε σχετικά μικρές και
απομακρυσμένες μεταξύ τους περιοχές.Μια μικρή παρένθεση
τώρα στο σημείο αυτό. Σύμφωνα με τους δύο χάρτες του
προηγούμενου link, στην περιοχή του Huntington της Δυτικής
Virginia (κάτω αριστερά) μεγιστοποιούνται τόσο η γεωμαγνητική
όσο και η βαρυτική διαταραχή. Είναι λοιπόν ενδιαφέρον το ότι η
ευρύτερη αυτή περιοχή της Δυτικής Virginia βρίθει από
περιγραφές και διηγήσεις για εμφανίσεις UFO, παράξενα φώτα,
ήχους κλπ. (4 Your Info Online, 1/24/2000, Are we not alone? -
http://www.virtuallystrange.net/ufo/updates/2003/sep/m18-019.shtml -
West Virginia's True Ghost Stories). Ακόμα και πολύ πριν το ζήτημα
των UFO γίνει γνωστό, υπήρχαν ανάλογες αναφορές για τη
συγκεκριμένη περιοχή. Ο Charles Fort για παράδειγμα, στο βιβλίο
του "New Lands", είχε ήδη το 1916 καταγράψει δημοσιεύματα για
"παράξενα φώτα" στο "Huntington" -
http://ufos.about.com/library/bldata/bl2wvir.htm. Ακόμα πιο
ενδιαφέρον, είναι το γεγονός πως το βιβλίο του γνωστού ερευνητή
John Keel, "The Mothman Prophecies", το οποίο αναφέρεται σε
πολλαπλές περιπτώσεις θεάσεως μιας μεγάλης, παράξενης
φτερωτής «οντότητας» (η λέξη σε εισαγωγικά, γιατί το περί τίνος
ακριβώς πρόκειται δεν είναι σαφές), βασίστηκε σε αναφορές για
θεάσεις που προέρχονται από αυτήν ακριβώς τη συγκεκριμένη
περιοχή της Αμερικής - Mothman.Τι σχέση θα μπορούσε να έχει μια
τέτοια φτερωτή «οντότητα» με την Πεντέλη; Χμμ, κοιτάξτε, όλως
παραδόξως, ίσως έχει. Για το θέμα αυτό έχουμε κάνει κάποιες
νύξεις, ενώ αρκετά στοιχεία αναφέρονται και στο βιβλίο του
ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΛΑΝΟΥ, "ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΗΣ
ΠΕΝΤΕΛΗΣ" (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ). Η αναφορές πάντως, για
θεάσεις παράξενων «όντων» γύρω από τη σπηλιά και στην
ευρύτερη Πεντέλη είναι πάρα πολλές. Και αν για τις νεότερες
μαρτυρίες θα μπορούσε κανείς δικαιολογημένα να υποθέσει ότι
αυτές, σε πολλές περιπτώσεις, είναι επηρεασμένες από τον
θόρυβο που έχει δημιουργηθεί γύρω από το βουνό τα τελευταία
χρόνια, υπάρχουν εντούτοις πολλές σημαντικές και αινιγματικές
22
αναφορές για παράδοξες εμφανίσεις και εξαφανίσεις «οντοτήτων»,
οι οποίες προέρχονται από εποχές κατά πολύ προγενέστερες,
πολύ πριν το όλο θέμα της Πεντέλης γίνει γνωστό. Σε μια σχετική
της μελέτη, η Λαογράφος Αγγελική Τσεβά καταγράφει κάποιες
ιστορίες των παλιών ρετσινάδων της Πεντέλης (ΒΛΕΠΕ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ):Ήθελαν να πουν κι άλλα τραγούδια μα κάτι τους
σταμάτησε. Ακούστηκαν κάπου εκεί κοντά τους κλαρίνα, νταούλια,
σαντούρια, γέλια λες και γινόταν κάποιο γλέντι. Τέτοια όργανα και
φωνές άκουγαν συχνά, όλα τα χρόνια μα κανένας δεν έβλεπε
τίποτα. Κι έλεγαν μόνοι τους. Χορεύουν τα αγερικά (οι νεράιδες - οι
λάμιες). Μαζεύτηκαν οι άνθρωποί μας ο ένας κοντά στον άλλον
και άρχισαν να συζητάνε για τα ανεξήγητα φαινόμενα που
συνάντησαν στο βουνό της Πεντέλης. ρχίζει κάποιος. Πριν δύο
μέρες πήγα στο Κατσουλέρθι για ρετσίνι. (Κατσουλέρθι είναι
αρβανίτικη ονομασία ενός μυτερού βράχου κοντά στο Σανατόριο
της Πεντέλης από το κατσούλα που θα πει κουκούλα). Και
συνεχίζει: Πήγα πολύ πρωί. Είπα να κοιμηθώ λίγο μέχρι να
χαράξει. Δεν θα 'χε περάσει πολύ ώρα και ξύπνησα από ένα
νανούρισμα. Τότε αντίκρυσα μπροστά μου έναν πανύψηλο και
ολόγυμνο άνδρα. Το μόνο που φορούσε ήταν ένα τεράστιο καπέλο
που είχε σχήμα μανιταριού. Σηκώθηκα και τότε αυτός έφυγε
τρέχοντας μέσα στο δάσος, ουρλιάζοντας.

Η γυναίκα μου λέει κάποιος άλλος, χθες κατά τη μια το μεσημέρι πέρναγε
μπροστά από το παλάτι της Δούκισσας. Παντού ερημιά. Είχε ένα περίεργο
συναίσθημα φόβου. Ξαφνικά βλέπει μπροστά της σε απόσταση περίπου 50
μέτρα ένα κοριτσάκι που δεν το 'κανε πάνω από δέκα χρόνια, να έρχεται προς
το μέρος της. Τα μαλλιά του ήσαν μακριά και τεντωμένα προς τα πάνω λες και
κάποιος μαγνήτης τα τράβαγε.
Δεν πρόλαβε να ψάξει πολύ το θέμα και ένας ανεμοστρόβιλος τύλιξε το παιδί και
χάθηκαν μαζί σ' ένα ερειπωμένο σπίτι που ήταν κάπου εκεί.
Θυμόμαστε, λέει κάποιος άλλος τον βλάχο που βόσκει εδώ στη Μεντέλη τα
πρόβατα και που τον λένε τρελλό. Θα σας πω εγώ γιατί τον λένε τρελλό! Μια
μέρα εκεί που έβοσκε τα πρόβατά του, βλέπει να κατεβαίνει από τον ουρανό ένα
πολύ μεγάλο πράγμα σαν μανητάρι που είχε φώτα γύρω-γύρω, και να
προσγειώνεται σε μικρή απόσταση μπροστά του. Ανοιξαν κάτι πόρτες και
βγήκαν δύο άνθρωποι που μοιάζανε με δύτες. Του μιλήσανε λέει με τη σκέψη.
Του ζήτησαν να πάει μαζί τους. Εκείνος όμως αρνήθηκε κι αυτοί έφυγαν
λέγοντας πως θα ξανάρθουν. Όπου τόλμησε να πει το περιστατικό τον είπαν
τρελλό.
23
Μιας πάντως και το θέμα αυτό ανήκει σε μια εντελώς διαφορετική κατηγορία
εκδηλώσεων της Πεντέλης, ας κλείσουμε αυτή την παρένθεση εδώ, χωρίς άλλα
σχόλια και ας επιστρέψουμε στο θέμα της παρούσας ενότητας.

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο σχετικά με το "Huntington" της Δυτικής Virginia

είναι ότι εκεί λειτουργούν κάποιες εγκαταστάσεις του ερευνητικού ινστιτούτου
"Robert C. Byrd", το οποίο ειδικεύεται στην έρευνα και ανάπτυξη υψηλής
τεχνολογίας σύνθετων υλικών (Composite Materials -ο όρος δεν σχετίζεται με τα
"συνθετικά υλικά", τα οποία αποτελούν συνήθως πλαστικά, παράγωγα του
πετρελαίου- Composite Manufacturing and Training) και συσκευών - RCBI.
Το ερευνητικό αυτό ινστιτούτο, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1990,
συνεργάζεται και μεταβιβάζει τεχνογνωσία σε φορείς όπως τη NASA, την
Αμερικανική Υπηρεσία Προηγμένων Αμυντικών Προγραμμάτων (DARPA), το
Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό και την εταιρία "Mantech International" -
http://www.rcbi.org/content/partners.asp. Όσον αφορά τώρα την εταιρία
"Mantech", αυτή συνεργάζεται με τον Αμερικανικό Στρατό, Πολεμική Αεροπορία
και Ναυτικό (ManTech International Corporation) και ειδικεύεται βασικά στην
ανάπτυξη ασφαλών τηλεπικοινωνιακών συστημάτων -
http://www.mantech.com/solutions/secureSystems.asp.

Όπως είδαμε ως εδώ, το γεωμαγνητικό πεδίο παρουσιάζει σημαντική

ανομοιογένεια. Η ανομοιογένεια αυτή γίνεται άμεσα αντιληπτή όταν κανείς
κοιτάξει γεωμαγνητικούς χάρτες μεγάλης κλίμακας, όπως είναι αυτός της
Βόρειας Αμερικής (http://pubs.usgs.gov/sm/mag_map/mag_s.pdf), όπου
σημειώνονται συνεχείς αυξομειώσεις του γεωμαγνητικού πεδίου ανά περιοχές.
Και είπαμε ότι, αν ο υποθετικός μας μαγνητικός δίαυλος υπάρχει όντως, στα
δύο του άκρα θα περίμενε κανείς να βρει έντονες γεωμαμαγνητικές
διακυμάνσεις. Είδαμε ότι αυτό συμβαίνει όσον αφορά τη Virginia, όμως το
γεγονός αυτό δε σημαίνει τελικά και τίποτα, λαμβανομένης υπόψιν της μεγάλης
συχνότητας εκδήλωσης των διακυμάνσεων αυτών. Εμείς ψάχνουμε για κάτι
πολύ πιο συγκεκριμένο και ειδικό. Ας αφήσουμε λοιπόν στο σημείο αυτό την
«ξενιτιά» και ας επιστρέψουμε στα πάτρια εδάφη

Το ανατολικό άκρο του μαγνητικού διαύλου, σύμφωνα με την περιγραφή του

δημοσιεύματος, εντοπίζεται κάπου κοντά στη Νέα Μάκρη και καταλαμβάνει
έκταση «από μερικές εκατοντάδες μέτρα έως μερικά χιλιόμετρα», ίδιας δηλαδή
κλίμακας έκταση που καταλαμβάνουν και οι περισσότερες επιμέρους εστίες
γεωμαγνητικών διαταραχών. Η κορυφή της Πεντέλης απέχει 8 περίπου
χιλιόμετρα από τη Νέα Μάκρη. 'Ασχετα τώρα με την ύπαρξη ή όχι μαγνητικού
διαύλου, στην Πεντέλη υπάρχουν πολλές και σαφείς ενδείξεις για την εκδήλωση
μιας εντυπωσιακής γεωμαγνητικής δραστηριότητας. Ας επιστρέψουμε λοιπόν
στο βουνό.
24
Και κατ' αρχάς, ας επιστρέψουμε στον παρακείμενο λόφο "Κουφό", στους
πρόποδες της Πεντέλης.

Συμπτωματικά, επάνω στο λόφο αυτό λειτουργούν από το 1990 οι

εγκαταστάσεις ενός άλλου ινστιτούτου σχεδιασμού και παραγωγής προηγμένων
υλικών υψηλής τεχνολογίας. Πρόκειται για το Ινστιτούτο Μηχανικής Υλικών και
Γεωδομών Α.Ε. (ΙΜΥΓ), το οποίο συνεργάζεται με διεθνή Πανεπιστήμια,
ιδρύματα και εταιρίες.

Εγκαταστάσεις του ΙΜΥΓ επί του λόφου "Κουφού".

Το ΙΜΥΓ Α.Ε. συστήθηκε τον Ιούνιο 1988 από

τέσσερεις διδάκτορες μηχανικούς με
προχωρημένο επιστημονικό έργο και με
πολυετή εμπειρία στη διεύθυνση
προγραμμάτων βιομηχανικής έρευνας σε
μεγάλα Δυτικά πανεπιστήμια και εταιρείες. Η
Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας
υπήγαγε την εταιρεία στις δυνάμενες να
παρέχουν υπηρεσίες και προϊόντα προηγμένης
τεχνολογίας. Σε διάστημα δεκαέξη μηνών κατασκεύασε και εξόπλισε
παραγωγική μονάδα και ερευνητικό κέντρο, που περιλαμβάνουν δύο
εργαστήρια, μηχανουργείο, αίθουσα διαλέξεων-βιβλιοθήκη, σχεδιαστήριο και
γραφεία. Η κατασκευή αναπτύχθηκε σε εξαιρετική θέση στον λόφο του
Αστεροσκοπείου Πεντέλης και εκφράζει επιλογή υλικών και εργασιακού χώρου,
σύγχρονη και καλά μελετημένη.
Οι δραστηριότητες της Α.Ε. αναφέρονται αφενός στην παροχή υπηρεσιών και
αφετέρου στην κατασκευή-διάθεση καινοτόμων συσκευών-μηχανών
πειραματικής μηχανικής, με υψηλή προστιθέμενη τεχνολογική αξία.
Η Εταιρεία άρχισε να λειτουργεί από τον Ιούνιο 1990 με δεκαπενταμελές
επιστημονικό-τεχνικό προσωπικό, το οποίο
αρχικά απασχολήθηκε κυρίως με την εκπόνηση
των βιομηχανικών έργων Brite-Eu Ram. Μέχρι
σήμερα ανατέθηκαν, μετά από ευρωπαϊκό
διαγωνισμό, πολλά έργα βιομηχανικής έρευνας,
τα οποία ολοκληρώθηκαν ή αναπτύσσονται
επιτυχώς. Η διάκριση αυτή της εταιρείας είναι
σπάνια σε ευρωπαϊκή κλίμακα με αναφορά
ανάλογη μικρή-μεσαία μονάδα και για διάστημα

25
δέκα ετών. Στα ερευνητικά έργα συμβάλλουν πολλοί διακριθέντες Έλληνες
επιστήμονες από την Ευρώπη και Αμερική.
Η βιομηχανική δραστηριότητα της Εταιρίας αναφέρεται στη διάθεση καινοτόμων
μηχανών άσκησης φορτίων επί δοκιμίων και κατασκευών. Όλες αυτές οι
μηχανές έχουν πρωτότυπα χαρακτηριστικά (αναγνωρισμένα με ευρωπαϊκές
πατέντες) και μπορούν να εκτελούν χρήσιμα πειράματα, τα οποία αδυνατούν να
εκτελέσουν οι υπάρχουσες μηχανές διεθνώς. Το 1996 επιτροπή της
Ευρωπαϊκής Ένωσης συνέκρινε τις πρότυπες μηχανές της Εταιρίας με 500
ανάλογες ευρωπαϊκές, τις διέκρινε μεταξύ των τριών καλύτερων επιτευγμάτων
και απεφάσισε χρηματοδότηση για περαιτέρω διεύρυνση της χρήσης των.

Η Μηχανή Μέτρησης Πόλων σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από την ΙΜΥΓ

ΑΕ
(2000) για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικής Έρευνας (CERN) στη Γενεύη.
Πρόκειται για μια μεγάλη, κινούμενη, ρομποτική μηχανή 5 αξόνων, για τον
έλεγχο
της μηχανικής συμπεριφοράς των υπεραγώγιμων πηνίων του μεγάλου
επιταχυντή LHC.
Η μηχανή επιβάλλει ελεγχόμενα φορτία έως και 320 τόνους και αποτελείται από
πάνω
από 2000 μηχανολογικά εξαρτήματα υψηλής ακρίβειας, 45 αισθητήρες και
πίνακα ελέγχου
με ειδικά αναπτυγμένο για το σκοπό αυτό λογισμικό. Τα κρίσιμα δομικά στοιχεία
της
μηχανής μελετήθηκαν και βελτιστοποιήθηκαν με χρήση της μεθόδου των
Πεπερασμένων
Στοιχείων καθώς και με άλλες κατάλληλες αριθμητικές τεχνικές.

Η Εταιρεία έχει επιτύχει την ανάθεση, σχεδίαση και κατασκευή πολύπλοκων

εργαστηριακών μηχανών από Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς. Ιδιαίτερα
αναφέρονται οι κατασκευές για το πυρηνικό κέντρο του CERN Γενεύης, όπου η
Εταιρεία κατασκεύασε υψηλής τεχνολογικής αξίας ρομποτική μηχανή
καταπόνησης υπεραγώγιμων μαγνητών μήκους 16m. Η μηχανή αυτή έχει κριθεί
από τις πλέον τεχνολογικά εξελιγμένες μηχανές καταπόνησης υλικών-
κατασκευών διεθνώς.

Εντυπωσιακή επίδοση για μια ολιγομελή εταιρεία δεκάχρονης λειτουργίας. Και

μπορεί η εγκατάσταση της στους πρόποδες της Πεντέλης να είναι άσχετη με το
θέμα μας, μπορεί όμως και όχι. Γιατί, όπως είδαμε, στον "Κουφό" αυτό λόφο της
Πεντέλης συνωστίζονται και άλλες επιστημονικές εγκαταστάσεις, όπως το ΙΔΕΤ
(Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης), για το οποίο
μιλήσαμε προηγουμένως.

26
Αλλά, ας αφήσουμε τώρα το λόφο "Κουφό" και ας μεταφερθούμε στους
βορειοανατολικούς πρόποδες της Πεντέλης, σε έναν άλλο λοφίσκο, που -θα
πρέπει να τονίσουμε- απέχει μόλις 4,5 χιλιόμετρα από το σημείο όπου
βρισκόταν εγκατεστημένη η αμερικανική βάση της Νέας Μάκρης. Επί του
λοφίσκου αυτού, λοιπόν, λειτουργούν οι εγκαταστάσεις του, υπαγόμενου στο
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνίο, Κέντρου Δορυφόρων Διονύσου, το οποίο,
σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του, ασχολείται μεταξύ άλλων και με
«μελέτες του Γεωειδούς στον ελληνικό χώρο και των μεταβολών του γήινου
πεδίου βαρύτητας» (http://liaison.ntua.gr/EMPY/ShowLabInfo.aspx?
from=Categories&catid=12&labid=1174).

Απόψεις από τις εγκαταστάσεις και την περιφραγμένη έκταση του Κέντρου
Δορυφόρων Διονύσου.

Τι σύμπτωση, έ; Και τι ακόμη μεγαλύτερη σύμπτωση αποτελεί το γεγονός ότι

μερικές εκατοντάδες μέτρα μακρύτερα, πάντα σε απόσταση 4,5 περίπου
χιλιομέτρων από την πρώην βάση της Νέας Μάκρης, στη θαλάσσια περιοχή
μπροστά από την οποία, σύμφωνα με το σχετικό δημοσίευμα, εντοπίζεται το
ένα άκρο του ηλεκτρομαγνητικού διαύλου, λειτουργεί από το 1958 το Μαγνητικό
Παρατηρητήριο Πεντέλης (Magnetic Observatory of Penteli - MOP).

Ο χωματόδρομος που οδηγεί στις εγκαταστάσεις του

Μαγνητικού Παρατηρητηρίου Πεντέλης.

Πρόκειται για ένα σταθμό μέτρησης και ανάλυσης του γεωμαγνητικού πεδίου
στην ευρύτερη περιοχή της Πεντέλης. Ο σταθμός αυτός διαθέτει μαγνητόμετρο
και λειτουργεί υπό την αιγίδα του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών
Ερευνών - ΙΓΜΕ, με το οποίο και συνεργάζεται (http://www.igme.gr/e30.htm).
Στο λιτό site του Μαγνητικού Παρατηρητηρίου Πεντέλης δημοσιεύονται οι
ημερήσιες γεωμαγνητικές μετρήσεις του σταθμού -
http://www.igme.gr/MAGNETIC.htm.

Οι μετρήσεις αυτές περιλαμβάνουν βασικά την παράμετρο "D" (mean values of

D), η οποία αφορά την κατεύθυνση του γεωμαγνητικού πεδίου, τη συνιστώσα
"Z" (mean values of Z), η οποία αφορά την κάθετη ένταση του γεωμαγνητικού

27
πεδίου, και τη συνιστώσα "Η" (mean values of Η), η οποία αφορά την οριζόντια
ένταση του γεωμαγνητικού πεδίου (για τα παραπάνω: Earth's Magnetic Field
Calculator - Instructions). Η παράμετρος που αναφέρεται ως «K-Indices of H -
τιμές Κλίμακας Κ του Η» αφορά τη μεταβολή της έντασης της οριζόντιας
συνιστώσας του γεωμαγνητικού πεδίου, καταταγμένη σε μια κλίμακα από το 0
έως το 9, όπου το 9 παριστάνει τη μέγιστη διαταραχή (300 nanoTesla), ενώ το 0
την ελάχιστη (επεξήγηση και αξιολόγηση της κλίμακας αυτής, εδώ: Solar Flares
and Sun Spots). Τέλος, η παράμετρος «Rapid Variations of H», που σημαίνει
«Απότομες Εναλλαγές του Η», αναφέρεται σε συγκεκριμένες ημερομηνίες, κατά
τις οποίες η οριζόντια ένταση του γεωμαγνητικού πεδίου στην περιοχή του
σταθμού παρουσίασε μεγάλες και απότομες μεταβολές. Για παράδειγμα, στις 27
Ιουλίου του 2004 και συγκεκριμένα γύρω στις 12:00 το μεσημέρι - ώρα
Greenwich (γίνονται 8 μετρήσεις ανά 3 ώρες κάθε 24ωρο, ξεκινώντας από τις
0:00 τα μεσάνυχτα - ώρα Greenwich), σύμφωνα με τις μετρήσεις του σταθμού
(http://www.igme.gr/gf/0704k.htm), καταγράφηκε μια διαταραχή της έντασης
της οριζόντιας συνιστώσας του γεωμαγνητικού πεδίου κλίμακας 7, συνθήκες
δηλαδή που αντιστοιχούν σε σφοδρή γεωμαγνητική καταιγίδα, σύμφωνα με τη
διεθνή αξιολόγηση της κλίμακας (Solar Flares and Sun Spots - «K-index
values of 7 represent Severe Storm conditions and are often accompanied by
"radio blackout" conditions»).

Η απότομη αυτή μεταβολή μεταξύ 26ης και 27ης Ιουλίου καταγράφηκε και στο
ημερολόγιο απότομων εναλλαγών του σταθμού
(http://www.igme.gr/gf/0704r.htm).

Ionospheric Condition - Κατάσταση Ιονόσφαιρας K index - Κλίμακα Κ

Quiet - Ήρεμη 0-1

Unsettled - Διαταραγμένη 2
Active - Ενεργή 3
Minor Storm - Ήπια Καταιγίδα 4
Major Storm - Ισχυρή Καταιγίδα 5
Severe Storm - Σφοδρή Καταιγίδα 6-9

Διεθνής αξιολόγηση της κλίμακας Κ (K index) - EA6VQ - Description of

propagation indexes

Τώρα, μιας και το πιο ενδιαφέρον κομμάτι ξεκινάει λίγο παρακάτω, ας

ξεκαθαρίσουμε λίγο τα πράγματα πριν προχωρήσουμε.

Οι γεωμαγνητικές καταιγίδες, όπως είπαμε και πριν, προκαλούνται βασικά από

την ηλιακή δραστηριότητα, η οποία επηρεάζει την κατάσταση της Ιονόσφαιρας,
28
που με τη σειρά της διαταράσσει την κατάσταση του γεωμαγνητικού πεδίου.
'Αλλωστε, εξ' ορισμού, ο όρος «K index - κλίμακα Κ» αναφέρεται σε επιδράσεις
του γεωμαγνητικού πεδίου μέσω της Ιονόσφαιρας, προερχόμενες συγκεκριμένα
και αποκλειστικά από την ηλιακή δραστηριότητα (EA6VQ - Description of
propagation indexes - «K variations are all irregular disturbances of the
geomagnetic field caused by solar particle radiation within the 3-h interval
concerned. All other regular and irregular disturbances are non K variations.»).
Και, για να θυμηθούμε τα όσα λέγαμε στην αρχή της ενότητας, διαταραχές του
γεωμαγνητικού πεδίου κλίμακας 5 και άνω συνεπάγονται συνήθως άσχημες
συνθήκες εκπομπής-λήψης ραδιοκυμάτων.

Μέχρι εδώ, λοιπόν, έχουμε δει ότι στην περιοχή του Μαγνητικού
Παρατηρητηρίου Πεντέλης καταγράφονται πολλές φορές κάθε χρόνο συνθήκες
γεωμαγνητικής καταιγίδας κλίμακας 5 και άνω, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις
έχουν καταγραφεί συνθήκες γεωμαγνητικής καταιγίδας κλίμακας ακόμη και 8
(15 Ιουλίου 2000, 17 Σεπτεμβρίου 2000, 31 Μαρτίου 2001, 6 και 24 Νοεμβρίου
2001, 30 Οκτωβρίου 2003 - http://www.igme.gr/gf/1003k.htm). Καταιγίδες
κλίμακας 8 καταγράφονται σπάνια παγκοσμίως, συνεπάγονται δε συνήθως
συνθήκες "black out" όσον αφορά τη διάδοση ραδιοκυμάτων ορισμένων
συχνοτήτων («K-indices of 8 or 9 represent Very Severe Storm conditions and
are rarely encountered (except during exceptional periods of solar activity). K-
indices this high most often produce radio blackouts for periods lasting in
excess of 6 to 10 hours (depending upon the intensity of the event)» - Solar
Flares and Sun Spots).

Η πιο εντυπωσιακή και σημαντική, όμως, άποψη της «μαγνητικής» Πεντέλης

έγκειται αλλού. Και είναι ενδιαφέρον το πώς μερικές φορές τα κομμάτια του
παζλ μιας ευρύτερης εικόνας βρίσκονται διασκορπισμένα σε διαφορετικά
σημεία.

Στο link http://www.cosis.net/abstracts/EAE03/13108/EAE03-J-13108.pdf

περιγράφονται τα συμπεράσματα μιας επιστημονικής μελέτης, σχετικά με το
κατά πόσο οι διαταραχές του γεωμαγνητικού πεδίου, όχι απλώς προηγούνται,
αλλά μπορούν και να πυροδοτήσουν σεισμικές δονήσεις.

Ακολουθεί η μετάφραση από τα αγγλικά των συμπερασμάτων του link αυτού:

Τα τελευταία χρόνια έχει υποδειχθεί ότι οι 24ωρες διακυμάνσεις του

γεωμαγνητικού πεδίου συμβαδίζουν σε σημαντικό βαθμό με τις 24ωρες
διακυμάνσεις που αφορούν στη σεισμική δραστηριότητα. Αυτός ο συσχετισμός
έχει βρεθεί ότι ισχύει σε παγκόσμια κλίμακα και ένα θεωρητικό μοντέλο για την

29
εξήγηση του έχει προταθεί από τους Duma και Ruzhin. Στο θεωρητικό αυτό
μοντέλο διατυπώνεται η άποψη πως δίνες ρεύματος, προκαλούμενες από τη
διακύμανση Sq (24ωρη διακύμανση της Ιονοσφαιρικής δραστηριότητας,
οφειλόμενη στην περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της και την
επακόλουθη διακύμανση της έκθεσης της Ιονόσφαιρας στον Ήλιο - κύκλος
ημέρας-νύχτας - SQ Variation Field) στο στρώμα της λιθόσφαιρας, καθώς
μετακινούνται κατά μήκος της οριζόντιας συνιστώσας του γεωμαγνητικού
πεδίου δημιουργούν μια ροπή δύναμης, που προστιθέμενη στο τεκτονικό
φορτίο των πετρωμάτων, μπορεί να συντείνει ώστε να πυροδοτηθούν συνθήκες
αστάθειας σε τεκτονικά ρήγματα που βρίσκονται κοντά στο όριο κατάρρευσης
τους.

Αυτός ο συσχετισμός έχει ελεγχθεί λεπτομερώς με τη σύγκριση σεισμικών

δεδομένων από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και γεωμαγνητικών
δεδομένων από το Μαγνητικό Παρατηρητήριο Πεντέλης, το οποίο λειτουργεί
υπό την αιγίδα του ΙΓΜΕ. Στην ανάλυση αυτή ελήφθησαν αποκλειστικά υπόψη
σεισμικά και μαγνητικά δεδομένα που συνέπιπταν χρονικά.

Γενικά, φαίνεται να υφίσταται μια χρονική ταύτιση στη διακύμανση μεταξύ

24ωρης σεισμικής δραστηριότητας και 24ωρης διακύμανσης Sq (Ιονοσφαιρικής
διακύμανσης). Αυτός ο χρονικός συσχετισμός είναι εντονότερος στη
«γειτονιά» του Μαγνητικού Παρατηρητηρίου Πεντέλης και εξασθενεί γοργά
με την αύξηση της απόστασης απ' αυτό· ο βέλτιστος συσχετισμός
παρατηρείται εντός ακτίνας 250 χιλιομέτρων από την Πεντέλη. Το γεγονός
αυτό υποδεικνύει πως ο όλος αυτός μηχανισμός σκανδάλης έχει μια σαφή
εξάρτηση από το γεωγραφικό πλάτος, ενδεχομένως επακόλουθη της ανάλογης
εξάρτησης των διακυμάνσεων Sq (Ιονοσφαιρικών 24ωρων διακυμάνσεων) από
το γεωγραφικό πλάτος. Ο συσχετισμός αυτός εξακολουθεί να ισχύει και όταν τα
σεισμικά δεδομένα διαχωρίζονται σε επί μέρους τάξεις μεγέθους, όμως το
στατιστικό δείγμα για δονήσεις μεγαλύτερου μεγέθους (Μ>5,5) είναι πολύ μικρό
ώστε να εξαχθεί κάποιο ασφαλές συμπέρασμα γι' αυτές. Αν γενεσιουργός αιτία
είναι πράγματι ο μηχανισμός Duma - Ruzhin, η στατιστική ανάλυση δείχνει ότι
αυτός ο μηχανισμός σκανδάλης για την πρόκληση σεισμών είναι σχετικά
σπάνιος, όμως και πάλι, στατιστικά, περισσότερες σεισμικές δονήσεις θα τείνουν
να σημειώνονται κατά τις ώρες του 24ωρου όπου η Ιονοσφαιρική διακύμανση
είναι περισσότερο έντονη (μεσημέρι και μεσάνυχτα).

Απροσδόκητες συναθροίσεις σεισμικών δονήσεων, ανάλογα με την ώρα της

ημέρας παρατηρούνται επίσης. Για παράδειγμα, φαίνεται να υπάρχει μια
υπέρμετρη συγκέντρωση σεισμικών δονήσεων μεταξύ 19:00 και 21:00,
άσχετα με το μέγεθος της δόνησης και με την εποχή του έτους. Δεν
υπάρχει ακόμη σαφής εξήγηση για τα φαινόμενα αυτά και όπως δείχνει μια
πρώτη ανάλυση, τα φαινόμενα αυτά δεν μπορούν να συσχετιστούν άμεσα με τις
διακυμάνσεις που οφείλονται στις παλιρροϊκές επιδράσεις Γης - Σελήνης.
30
Αν ισχύει, ο μηχανισμός Duma - Ruzhin θα ήταν αναμενόμενο να προκαλεί
μια εποχιακή διακύμανση στην εκδήλωση σεισμικών δονήσεων,
δεδομένου ότι και οι διακυμάνσεις στην κατάσταση της Ιονόσφαιρας είναι πιο
έντονες κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού (μεγαλύτερη διάρκεια ημέρας --»
μεγαλύτερη έκθεση της Ιονόσφαιρας επάνω από ένα τόπο στις ηλιακές
επιδράσεις --» πιο έντονη διακύμανση της κατάστασης της).

Αυτό ισχύει σε γενικές γραμμές όσον αφορά τα σεισμικά δεδομένα από το χώρο
της Ελλάδας.

Οι έρευνες έχουν τώρα επεκταθεί σε δεδομένα που προέρχονται από το

εξωτερικό, και μια πρώτη ανάλυση των δεδομένων αυτών δείχνει ανάλογα
μοτίβα συσχετισμού μεταξύ 24ωρης Ιονοσφαιρικής διακύμανσης και
διακύμανσης της σεισμικής δραστηριότητας.

Ως ένα πρώτο (αλλά ασφαλώς όχι καταληκτικό) συμπέρασμα, φαίνεται ότι το

μοντέλο Duma - Ruzhin μπορεί να έχει ισχύ, στην περιοχή της Ελλάδας
τουλάχιστον, και μπορεί να συνιστά έναν επιπρόσθετο και ευλογοφανή
μηχανισμό πρόκλησης σεισμών. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει με τη σειρά του
ότι η σεισμική δραστηριότητα διαμορφώνεται από αρκετούς, ενδεχομένως
αλληλεπιδρώντες παράγοντες, η Φυσική των οποίων δεν είναι ακόμα επαρκώς
κατανοητή και χρήζει περεταίρω διερεύνησης.

Προηγουμένως μιλήσαμε για τη σεισμική εστία της Πεντέλης. Είδαμε επίσης ότι
στο Μαγνητικό Παρατηρητήριο Πεντέλης καταγράφονται αρκετές φορές κάθε
χρόνο έντονες διακυμάνσεις του γεωμαγνητικού πεδίου.

Τώρα, στην παραπάνω μελέτη, πληροφορούμαστε πως, έπειτα από

επιστημονική έρευνα, βρέθηκε ότι συγκεκριμένα στην περιοχή της Πεντέλης
(«Αυτός ο χρονικός συσχετισμός είναι εντονότερος στη «γειτονιά» του
Μαγνητικού Παρατηρητηρίου Πεντέλης και εξασθενεί γοργά με την αύξηση της
απόστασης απ' αυτό·») οι διακυμάνσεις του γεωμαγνητικού πεδίου, όχι απλώς
σχετίζονται, αλλά θεωρείται και ότι προκαλούν σεισμικές δονήσεις. Και ότι σαν
πιθανός μηχανισμός πρόκλησης θεωρείται η δημιουργία ηλεκτρομαγνητικών
δινών στο στρώμα της λιθόσφαιρας, αρκετά ισχυρών ώστε να οδηγήσουν σε
αστάθεια ένα σεισμογενές ρήγμα. Στα συμπεράσματα της μελέτης διατυπώνεται
σαφώς ότι «στην ανάλυση αυτή ελήφθησαν αποκλειστικά υπόψη σεισμικά και
μαγνητικά δεδομένα που συνέπιπταν χρονικά». Αναφέρεται, λοιπόν, μια
παράδοξη αύξηση των σεισμικών δονήσεων σε συγκεκριμένες ώρες της
ημέρας, άσχετα με την εποχή του έτους. Και σημειώνεται πως το γεγονός αυτό
δεν μπορεί να εξηγηθεί βάσει του πιθανολογούμενου μηχανισμού (μηχανισμός
Duma - Ruzhin), καθώς αυτός «θα ήταν αναμενόμενο να προκαλεί μια εποχιακή
διακύμανση στην εκδήλωση σεισμικών δονήσεων».

31
Όλα τα παραπάνω στηρίζονται, όχι σε εικασίες, αλλά σε επιστημονικά
τεκμηριωμένα, μετρήσιμα δεδομένα και αναλύσεις αυτών.

Κινούμενες ηλεκτρομαγνητικές δίνες στην Πεντέλη... Αλήθεια, δεν είναι

ενδιαφέρον το ότι η όλη ιστορία της Πεντέλης ξεκίνησε το 1969, μετά από
πληροφορίες περί ύπαρξης «κινούμενων μαγνητικών πηγών» στην περιοχή της
σπηλιάς (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ);

Κάποιο μέλος της ΕΠΕΑΝ, χημικός νομίζω, ο οποίος εργαζόταν ή εκπαιδευόταν

στον "Δημόκριτο", μας έφερε την πρώτη ενδιαφέρουσα πληροφορία. Δε θυμάμαι
αν προερχόταν από τον "Δημόκριτο" σαν υπηρεσία, ή απλώς από άτομα που
δούλευαν εκεί, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν είχε σημασία. Αυτό που είχε σημασία
είναι ότι μας δινόταν η πρώτη ευκαιρία για μια οργανωμένη επιτόπια έρευνα.
Σύμφωνα με τον πληροφοριοδότη μας, στην περιοχή της Σπηλιάς είχαν
παρατηρηθεί "κινούμενες μαγνητικές πηγές", ή κάτι σχετικό, καθώς και
ακαθόριστα οπτικά φαινόμενα που θα μπορούσαν να σχετίζονται με ΑΤΙΑ.

Όμως, τι προέλευσης είναι οι ηλεκτρομαγνητικές αυτές δίνες; Και πώς οι

διακυμάνσεις του σχετικά ασθενούς μαγνητικού πεδίου της Γης θα μπορούσαν
να απελευθερώσουν την τεράστια ενέργεια που απαιτείται ώστε να
πυροδοτηθούν σεισμοί; Οι τεχνικότητες του όλου θέματος περιγράφονται εδώ:
http://www.copernicus.org/EGU/nhess/3/2003/3/nhs-3-171.pdf. Στο link αυτό
εξηγείται το πως οι διαταραχές του γεωμαγνητικού πεδίου, σε κάποιες
περιπτώσεις, δε συνιστούν επακόλουθο των σεισμικών δονήσεων, αλλά
γενεσιουργό αιτία. Αναλύεται επίσης το πώς οι διακυμάνσεις του ήπιου
γεωμαγνητικού πεδίου μπορούν να δημιουργήσουν στη Λιθόσφαιρα
πανίσχυρες ηλεκτρομαγνητικές δίνες, ηλεκτρικής έντασης πολλών δεκάδων
χιλιάδων Ampere στο κέντρο τους.

Ας ξεφύγουμε, όμως, από τις πολλές και περίπλοκες τεχνικότητες. Ούτως ή

άλλως, τα θέματα της σεισμικής δραστηριότητας και του γεωμαγνητισμού
απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν ως «επαρκώς κατανοητά», όπως
παραδέχονται όλοι οι σοβαροί επιστήμονες. Ας κρατήσουμε λοιπόν μόνο τα
ευρέως αποδεκτά, τεκμηριωμένα συμπεράσματα και μετρήσεις. Και πάλι,
δυστυχώς και για εσάς και για εμάς, το θέμα το οποίο συζητάμε είναι ιδιαίτερα
δαιδαλώδες. Αυτό εξηγεί την ελαφρά «χαοτικότητα» της παρούσας ενότητας,
καθώς και τα δεκάδες συνοδευτικά links.

Στην ανάλυση του προηγούμενου link γίνεται λόγος για τα λεγόμενα

"Τελλουρικά ρεύματα" ("Μαγνητοτελλουρικά" και δυνάμεις "Lorentz", είναι
ομοειδείς όροι). Πρόκειται για ηλεκτρικά ρεύματα και ηλεκτρομαγνητικά κύματα,
των οποίων η γένεση θεωρείται ότι λαμβάνει χώρα στην Ιονόσφαιρα. Τα
ρεύματα αυτά διατρέχουν υπογείως τη Γη (φτάνοντας ανάλογα με τη σύσταση

32
του υπεδάφους και πολύ κοντά στην επιφάνεια), ενώ η ηλεκτρική τους ένταση
μπορεί να φτάσει τις μερικές χιλιάδες Ampere. Αν και οι ιδιότητες των
Τελλουρικών ρευμάτων δεν έχουν αποσαφηνιστεί επαρκώς, αυτά θεωρούνται
υπεύθυνα για πλήθος φυσικών φαινομένων (physics4u-Η Ηλιακή
δραστηριότητα έκανε την Ευρώπη να πλημμυρίσει). Αλλά και οι
«παραφυσικές» προεκτάσεις των υπογείων αυτών ρευμάτων αποτελούν για
πολλούς αντικείμενο εκτεταμένων θεωριών, μιας και η υπόγεια διαδρομή που
αυτά διαγράφουν έχει συσχετιστεί με αρκετά «παραφυσικά» φαινόμενα (Ley
lines, αγρογλυφικά, θεάσεις UFO και πολλά άλλα). Για τα παραπάνω υπάρχουν
αμέτρητες παρατηρήσεις, πληροφορίες και αναλύσεις στο διαδίκτυο. Εκείνο,
όμως, που έχει σημασία για το θέμα μας και για τον υποτιθέμενο μαγνητικό
δίαυλο της Πεντέλης συγκεκριμένα, είναι το γεγονός πως τα ηλεκτρομαγνητικά
κύματα των Τελλουρικών ρευμάτων ανήκουν κυρίως στην μπάντα των
«Εξαιρετικά Χαμηλών Συχνοτήτων - Extremely Low Frequency» (βασικά
στοιχεία για τα Τελλουρικά ρεύματα εδώ: Telluric current - encyclopedia
article about Telluric current).

Και τα κύματα ELF (Extremely Low Frequency), εκτός του ότι συγκεντρώνουν
μερικές πολύ ενδιαφέρουσες ιδιότητες, φαίνεται να σχετίζονται άμεσα με την
Πεντέλη και ιδίως με την (πρώην πλέον - ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 2005)
υπόγεια ναυτική βάση τηλεπικοινωνιών, στους πρόποδες της

Τα κύματα ELF είναι ηλεκτρομαγνητικά κύματα που ανήκουν στην μπάντα

συχνοτήτων μεταξύ 30 και 300 Hertz (χονδρικά, γιατί από χώρα σε χώρα και
από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο υπάρχουν μικροδιαφορές στις πρότυπες
κλίμακες διαστρωμάτωσης του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος). Παράγονται σε
αρκετές περιπτώσεις, είτε ως συνοδά φυσικών φαινομένων, όπως οι κεραυνοί,
είτε ως παραπροϊόντα της βιομηχανικής δραστηριότητας, όπως για παράδειγμα
σε ηλεκτροφόρα καλώδια μεταφοράς ρεύματος υψηλής τάσης (το
εναλλασσόμενο ρεύμα έχει συχνότητα 60 Hz, οπότε τα ηλεκτρομαγνητικά
κύματα που παράγονται κατά τη διάδοση του εμπίπτουν και αυτά στη μπάντα
ELF). Παράγονται επίσης, όπως είδαμε πριν, και ως Μαγνητοτελλουρικά
ρεύματα, απότοκα του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου της Γης.

Λόγω του τεράστιου τους μήκους κύματος (στα 76 Hz, το μήκος κύματος στον
αέρα είναι περίπου 4000 χιλιόμετρα - χαμηλή συχνότητα «---» μεγάλο μήκος
κύματος, και αντίστροφα) τα κύματα ELF είναι ικανά να διαπερνούν τα διάφορα
φυσικά εμπόδια και να διαδίδονται διαμέσου του εσωτερικού της Γης. Η ιδιότητα
τους αυτή, μάλιστα, έχει αξιοποιηθεί με την κατασκευή "Γεωραντάρ" που
προσφέρουν πληροφορίες για τη σύσταση του υπεδάφους σε μεγάλα βάθη,
έως και 100 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους
(http://www.globalsecurity.org/intell/systems/haarp.htm). Υπήρξε όμως και
33
μια διαφορετικού είδους αξιοποίηση των ιδιοτήτων των κυμάτων ELF, σχετική
με την όλη μας συζήτηση.

Αναλυτικότερες πληροφορίες για τα όσα αναφέρονται παρακάτω μπορείτε να

βρείτε στο site του Ερευνητικού Κέντρου Θαλάσσιας Ζωής Ειρηνικού Ωκεανού
(Pacific Life Research Center - PLRC) και συγκεκριμένα στις σελίδες:
http://www.plrc.org/docs/941005B.pdf και
http://www.plrc.org/docs/010218.pdf, στη σελίδα του αμερικανικού Πολεμικού
Ναυτικού http://www.elfrad.com/clam.html, καθώς και στη σελίδα
http://www.oldradio.com/archives/jurassic/ELF.doc, η οποία περιέχει
αποσπάσματα από το βιβλίο "The ELF Odyssey".

Το 1968, το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό (USN) ανακοίνωσε δημοσίως την

ύπαρξη ενός προγράμματος που έφερε την κωδική ονομασία "Project
Sanguine". Το πρόγραμμα αυτό, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, είχε
εκπονηθεί και βρισκόταν υπό μυστική εξέλιξη σε εγκαταστάσεις της Βόρειας
Carolina και της Virginia, ήδη από το 1958. Η αναγκαιότητα που οδήγησε στην
εκπόνηση του προγράμματος "Sanguine", σε γενικές γραμμές, ήταν η εξής: Ήδη
από τις πρώτες δεκαετίες του ψυχρού πολέμου είχε διαφανεί η ανάγκη για ένα
στρατιωτικό σύστημα τηλεπικοινωνιών, το οποίο, ανεπηρέαστο από
τοπογραφικές ιδιαιτερότητες, βάσεις τηλεπικοινωνιών και καιρικές συνθήκες, θα
μπορούσε να φέρει ταυτόχρονα τις ανά τον κόσμο διασκορπισμένες μονάδες
του USN, και ιδιαίτερα τα υποβρύχια που έφεραν πυρηνικές κεφαλές, σε
επικοινωνία με την κεντρική διοίκηση. Το ταυτόχρονο της επικοινωνίας αυτής
είχε κριθεί ως ζωτικής σημασίας καθότι, όπως είχαν δείξει όλες οι σχετικές
μελέτες, σε περίπτωση πυρηνικής πολεμικής αναμέτρησης με το αντίπαλο
Σοβιετικό μπλοκ, το πλήγμα από πλευράς ΝΑΤΟ, είτε ως ανταποδοτικό
προηγηθείσας Σοβιετικής επίθεσης είτε ως πρώτη επιθετική ενέργεια, όφειλε να
είναι μαζικό και ακαριαίο, με ταυτόχρονο πυρ από όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις.
Σε αντίθετη περίπτωση, και ειδικά στο σενάριο της πρώτης επιθετικής
ενέργειας, εάν το πλήγμα ήταν σποραδικό και ασυγχρόνιστο, οι Σοβιετικοί θα
είχαν τον αναγκαίο χρόνο ώστε να ανασυνταχθούν και να ανταπαντήσουν με
ένα εξίσου μαζικό πλήγμα, από τις μονάδες τους που δε θα είχαν πληγεί. Το
πρόβλημα, τώρα, ήταν ότι τα πυρηνικά υποβρύχια, τα οποία αποτελούσαν την
«αιχμή του δόρατος» του πυρηνικού οπλοστασίου του NATO (και σε μικρότερο
βαθμό και των Σοβιετικών), περιπολούσαν συνήθως σε τέτοια βάθη ώστε
κανένα από τα υπάρχοντα τηλεπικοινωνιακά μέσα δεν ήταν ικανό να φτάσει. Για
το λόγο αυτό, όλα τα υποβρύχια ήταν υποχρεωμένα να αναδύονται ανά τακτά,
προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα σε μικρότερα βάθη, ώστε να
επικοινωνούν με την κεντρική διοίκηση και να λαμβάνουν τυχόν νέες οδηγίες. Η
προφανής αδυναμία της μεθόδου αυτής ήταν ότι, σε περίπτωση αναπάντεχης
πολεμικής σύρραξης, πολλά από τα υποβρύχια που έπλεαν σε μεγάλα βάθη
(ώστε να μην εντοπίζονται) δε θα υπήρχε τρόπος να ειδοποιηθούν άμεσα, και
όταν πια αυτά θα αναδύονταν για λήψη οδηγιών, θα ήταν πλέον πολύ αργά. Το

34
πρόγραμμα "Sanguine" είχε σχεδιαστεί ώστε να δώσει λύση σε αυτό ακριβώς το
πρόβλημα. Η βασική ιδέα πίσω από το όλο πρόγραμμα είχε, σε (πολύ) γενικές
γραμμές, ως εξής: Κατασκευάζοντας μερικές εκατοντάδες, υπόγεια
τοποθετημένους, πομπούς κυμάτων ELF, τα οποία όπως είπαμε διαπερνούν
χωρίς δυσκολία τα διάφορα γεωμορφικά εμπόδια και διαδίδονται και στο
εσωτερικό της Γης, το USN θα είχε τη δυνατότητα να επικοινωνεί ανά πάσα
στιγμή, ακόμα και με τα ευρισκόμενα σε μεγάλο βάθος κατάδυσης υποβρύχια
του, χωρίς η επικοινωνία αυτή να παρεμποδίζεται από τον τεράστιο όγκο νερού
που θα παρεμβάλλονταν μεταξύ υποβρυχίων και επιφάνειας της θάλασσας. Η
όλη ιδέα ήταν αρκετά απλή, υπήρχαν όμως και μερικά, φαινομενικά
αξεπέραστα, τεχνικά εμπόδια. Λόγω του τεράστιου μήκους κύματος των
κυμάτων ELF, για να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιας εμβέλειας αξιοποιήσιμο
σήμα, κάθε τέτοιος πομπός θα έπρεπε να διαθέτει μια αντένα μήκους πολλών
δεκάδων χιλιομέτρων. Το πρόβλημα αυτό ξεπεράστηκε μερικώς με τη βοήθεια
ενός ιδιοφυούς Έλληνα επιστήμονα που εργαζόταν για λογαριασμό του
αμερικανικού Υπουργείου 'Αμυνας, του Νικολάου Χριστοφίλου. Για αυτή και για
άλλες έρευνες του εξαίρετου αυτού Έλληνα επιστήμονα, που ξεκίνησε τη
σταδιοδρομία του ως μηχανικός ανελκυστήρων στην Αθήνα και κατέληξε
διάσημος φυσικός στην Αμερική, μπορείτε να διαβάσετε εδώ: Nicholas
Christofilos. Και αν διαβάζοντας τη βιογραφία του ανθρώπου αυτού
μελαγχολήσετε, κάνοντας ασυναίσθητα μια σύγκριση με την κατάσταση που
επικρατεί στη χώρα μας, σταματήστε για λίγο να διαβάζετε και αναλογιστείτε το
νόημα των λέξεων "ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ" και "ΟΡΓΑΝΩΣΗ". Μετά, κοιτάξτε έξω από το
παράθυρο σας. Η ιδέα του Έλληνα επιστήμονα συνίστατο στο ότι κάμποσες
δεκάδες χιλιόμετρα σύρματος μιας τέτοιας αντένας θα μπορούσαν να
αντικατασταθούν από το ίδιο το υπέδαφος της Γης, το οποίο είναι αγώγιμο ως
προς τα κύματα ELF. Ακόμα κι έτσι, ο αριθμός των απαιτούμενων πομπών
έφτανε τους 240, συνολικής ισχύος 800 MegaWatt και συνολικής,
καλυπτόμενης από τις αντένες, έκτασης 20000 τετραγωνικών μιλίων. Το 1969,
όμως, σημειώθηκε μια μείζονος σημασίας επιστημονική ανακάλυψη που
επέτρεψε τη δραστική μείωση των απαιτούμενων αυτών μεγεθών. Η φύση της
ανακάλυψης αυτής δεν έγινε ποτέ γνωστή. Γεγονός, πάντως, είναι ότι το αρχικό
"Project Sanguine" υπέστη πολλαπλές τροποποιήσεις, και κατά την πορεία
μακροχρόνιων δοκιμών άλλαξε αρκετά ονόματα. Έτσι, το 1975 μετονομάστηκε
σε πρόγραμμα "SEAFARER" (Surface ELF Antenna For Addressing REmotely-
deployed Receivers), με κύρια διαφοροποίηση από το αρχικό "Sanguine" το
γεγονός ότι, σε αντίθεση με εκείνο, οι πομποί με τις αντένες τους προβλεπόταν
να είναι τοποθετημένοι, όχι στο υπέδαφος, αλλά στην επιφάνεια της Γης.
Εναλλακτικά, αντιπροτάθηκε την ίδια εποχή το πρόγραμμα "PISCES" (Pacific
Inertia Strategic Communications ELF System), στο οποίο προβλεπόταν η
χρησιμοποίηση των ήδη υπαρχόντων καλωδίων μεταφοράς ρεύματος υψηλής
τάσης, από το Oregon μέχρι το Los Angeles (περίπου 1400 χιλιόμετρα), σε
ρόλο γιγάντιας αντένας.

35
Ανάμεσα στις διάφορες παραλλαγές, δοκιμάστηκε και ένα πρόγραμμα με την
κωδική ονομασία "SHELF". Μιας και τα χαρακτηριστικά του προγράμματος
αυτού σχετίζονται με τη μετέπειτα συζήτηση μας γύρω από τα έργα της σπηλιάς
της Πεντέλης, ας δούμε τη βασική του περιγραφή. Μεταφράζουμε από τη σελίδα
http://www.plrc.org/docs/941005B.pdf : «Σε κάποια εποχή, το Ναυτικό
διερεύνησε την προοπτική ενός υπερπροστατευμένου συστήματος ELF (Super
Hard ELF system - SHELF), θαμμένου σε υπόγειες σήραγγες, ένα μίλι κάτω
από την επιφάνεια της Γης, ώστε αυτό να είναι εξαιρετικά ανθεκτικό (σε
περίπτωση πυρηνικού πολέμου). Ο Αντιναύαρχος Gordon R. Nagler,
διευθυντής τότε του κλάδου Διοίκησης και Ελέγχου του Ναυτικού (Command
and Control), δήλωσε ότι διερευνάτο η προοπτική «ενταφιασμού» του SHELF σε
βάθος δύο μιλίων υπό την επιφάνεια του εδάφους. Ο πομπός και η αυτόνομη
μονάδα παραγωγής ισχύος του SHELF επρόκειτο να βρίσκονται επίσης
θαμμένοι υπό το έδαφος. Αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια ξοδεύτηκαν
(μιλάμε για τη δεκαετία του '70) στη διερεύνηση του SHELF, και η έρευνα γύρω
από αυτό είναι γνωστό ότι συνεχιζόταν έως και τα τέλη του 1978.». Σημειώστε
εδώ ότι τα έργα της σπηλιάς ξεκίνησαν το 1977 (για κάποιο μυστηριώδη λόγο,
πολλοί έχουν την ολότελα λανθασμένη εντύπωση ότι τα έργα στη σπηλιά της
Πεντέλης ξεκίνησαν κατά την περίοδο της δικτατορίας). Αλλά πριν φτάσουμε
στα έργα, ας δούμε τι απέγινε τελικά με το τηλεπικοινωνιακό σύστημα του USN.

36
Υπήρξαν αρκετές άλλες εναλλακτικές, ή και συμπληρωματικές, προτάσεις σε
σχέση με το όλο πρόγραμμα. Μεταξύ άλλων, προτάθηκε και η δημιουργία ενός
φορητού τηλεπικοινωνιακού συστήματος ELF, τους πομπούς και τις αντένες του
οποίου θα έφεραν στρατιωτικά φορτηγά, που θα αναπτύσσονταν κατά μήκος
των αυτοκινητοδρόμων σε περίπτωση ανάγκης. Ένα άλλο ανάλογο πρόγραμμα
προέβλεπε την ανάρτηση και ανύψωση των, μήκους χιλιομέτρων, καλωδίων
που θα έπαιζαν ρόλο αντένες από ειδικά κατασκευασμένα για το σκοπό αυτό
αερόστατα. Πολύ λίγα πράγματα έγιναν γνωστά σχετικά με την τύχη και τις
τυχόν υλοποιήσεις των
παράπλευρων αυτών
προγραμμάτων. Εκείνο που
είναι γνωστό και δεδομένο,
όμως, είναι ότι το κυρίως
σύστημα, με κωδική ονομασία
"Project ELF" πλέον,
λειτούργησε δοκιμαστικά για
πρώτη φορά, το Μάρτιο του
1986 και έγινε πλήρως
επιχειρησιακά ενεργό τον
Οκτώβριο του 1989
(σημείωση: τον Αύγουστο του
1990 ξεκίνησαν για δεύτερη φορά έργα στη σπηλιά, τα οποία σταμάτησαν λίγο
αργότερα). Η καρδιά του όλου συστήματος ήταν δύο πομποί, ο ένας στην
πολιτεία του Wisconsin και ο άλλος στη γειτονική πολιτεία του Michigan
(κατασκευάστηκαν και μερικοί άλλοι πομποί, πειραματικοί και μικρότερης
δυναμικότητας).

Οι κεντρικές εγκαταστάσεις του πομπού στο Republic του Michigan.

Η λύση που είχε επιλεγεί ήταν η ανάρτηση των καλωδίων της αντένας κάθε
πομπού σε στύλους, τοποθετημένους σε ευθεία γραμμή επάνω στην επιφάνεια
του εδάφους. Ο πομπός του Wisconsin είχε αντένα συνολικού μήκους
σύρματος 45 χιλιομέτρων, ενώ εκείνος του Michigan είχε αντένα διπλάσιου
ακριβώς μήκους, 90 χιλιομέτρων.

Τα σύρματα της κάθε αντένας έμοιαζαν με απλά ηλεκτροφόρα καλώδια.

37
Η επιλογή των τοποθεσιών εγκατάστασης των πομπών δεν ήταν, βεβαίως,
τυχαία. Υλοποιώντας την ιδέα του Έλληνα επιστήμονα Νικολάου Χριστοφίλου,
το USN είχε επιλέξει τις συγκεκριμένες
τοποθεσίες με βάση το ότι στο υπέδαφος
μεταξύ τους παρεμβάλλονταν ένα μεγάλο και
παχύ στρώμα γρανίτη. Η χαμηλή ηλεκτρική
αγωγιμότητα του γρανίτη εξανάγκαζε το ρεύμα
που διοχετευόταν από τις γειωμένες άκρες της
αντένας κάθε πομπού ώστε αυτό να διαγράφει
μια μεγάλη διαδρομή στο υπέδαφος,
σημειώνοντας έτσι ένα μεγάλο "λουπ" στο
εσωτερικό της Γης (υπολογίστηκε ότι το "λουπ"
αυτό έφτανε σε βάθος τριών περίπου
χιλιομέτρων). Το χαρακτηριστικό αυτό χάριζε
στο σύστημα πολύ μεγαλύτερη ισχύ και
εξοικονομούσε και πολλές δεκάδες
χιλιομέτρων καλωδίου. Οι πομποί
λειτουργούσαν σε συνδυασμό ο ένας με τον
άλλο, μπορούσαν όμως και να λειτουργήσουν
αυτόνομα σε περίπτωση ανάγκης, έχοντας
μικρότερη εμβέλεια στην περίπτωση αυτή. Τα κύματα ELF που παράγονταν
διαδίδονταν στην Ιονόσφαιρα. Από την Ιονόσφαιρα, πάλι, διαδίδονταν διαμέσου
της ατμόσφαιρας στο εσωτερικό της Γης, ακολουθώντας τις γραμμές του
γεωμαγνητικού πεδίου, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα Τελλουρικά ρεύματα
(μπορούμε να φανταστούμε τη διάδοση τους κατ' αναλογία των κεραυνών, τα
ηλεκτρικά φορτία των οποίων γεφυρώνουν το στρώμα της ατμόσφαιρας μεταξύ
νεφών και εδάφους). Ο τρόπος διάδοσης των παραγόμενων κυμάτων ELF
επεξηγείται στο παρακάτω σχήμα:

Όπως φαίνεται στο σχήμα

αυτό, η κυρίως μετάδοση
επιτυγχάνονταν διαμέσου της
Ιονόσφαιρας (για την ακρίβεια,
τα κύματα ανακλώνταν από
την Ιονόσφαιρα), κι από αυτήν
στο υπέδαφος και τον
υποθαλάσσιο χώρο. Κατ'
αυτόν τον τρόπο, το σήμα
μπορούσε να φτάσει και στα
υπό κατάδυση υποβρύχια, τα

38
όποια είχαν εν τω μεταξύ εφοδιαστεί με ειδικές για το σκοπό αυτό κεραίες
λήψης.

Αν και τα κύματα ELF που παράγονταν από τους πομπούς ταξίδευαν με την
ταχύτητα περίπου του φωτός, το όλο σύστημα μετάδοσης μηνυμάτων ELF ήταν
αρκετά αργό. Ο λόγος ήταν ότι απαιτούνταν σημαντικό χρονικό διάστημα για τη
συσσώρευση του αναγκαίου ηλεκτρικού δυναμικού προς αποστολή σημάτων.
Το σύστημα εξέπεμπε κύματα ELF, βασικής συχνότητας 76 Hz (κύκλων ανά
δευτερόλεπτο). Από τη βασική αυτή συχνότητα, η εκπομπή «έπεφτε» στα 72 Hz
και «ανέβαινε» στα 80 Hz, αποστέλλοντας κατά τον τρόπο αυτό μια σειρά από
«άσσους» και «μηδενικά» σε δυαδικό αριθμητικό σύστημα (όπως αυτό που
χρησιμοποιούν οι υπολογιστές). Αυτά τα "bits" πληροφοριών συνδυάζονταν σε
"bytes" των 5 "bit" ώστε να κωδικοποιούν τα γράμματα του αλφαβήτου (ένα byte
των 5 bit μπορεί να κωδικοποιήσει 32 διαφορετικούς συνδυασμούς). Η μέση
ταχύτητα μετάδοσης του συστήματος ήταν 16 "bits" ανά δευτερόλεπτο.

Το σύστημα ELF είχε σχεδιαστεί ώστε να λειτουργεί σαν ένα παγκόσμιο

«καμπανάκι ανάγκης». Το τεράστιο μήκος κύματος των σημάτων που εξέπεμπε
καθιστούσε εφικτή την επικοινωνία, εκτός των υπό κατάδυση υποβρυχίων, και
με οποιοδήποτε άλλο σημείο της Γης (βάσεις τηλεπικοινωνιών κλπ), ενώ το ίδιο
αυτό τεράστιο μήκος κύματος καθιστούσε το «μπλοκάρισμα» του όλου
συστήματος, με χρήση ηλεκτρομαγνητικών αντιμέτρων από πλευράς
Σοβιετικών, αδύνατο. Σημειωτέον ότι το σύστημα λειτουργούσε αδιαλείπτως,
εκπέμποντας διαρκώς κύματα ELF, ακόμα και όταν αυτά δεν κωδικοποιούσαν
κανένα μήνυμα. Σε αντίθετη περίπτωση, αν το σύστημα εξέπεμπε κύματα μόνο
κατά την αποστολή μηνυμάτων, το Σοβιετικό μπλοκ θα μπορούσε να ανιχνεύει
τις εξάρσεις εκπομπής κυμάτων ELF και να επαγρυπνά αναλόγως.

Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η (γνωστή) ιστορία και ο τρόπος λειτουργίας του
τηλεπικοινωνιακού συστήματος ELF του USN. Αν, τώρα, απορείτε για τον
παρατατικό χρόνο που χρησιμοποιήθηκε στην περιγραφή αυτή, θα πρέπει να
γνωρίζετε πως πριν από λίγους μήνες (οι γραμμές αυτές γράφονται το
Φεβρουάριο του 2005), το Σεπτέμβριο του 2004, το αμερικανικό Πολεμικό
Ναυτικό εξέδωσε ανακοίνωση (http://enterprise.spawar.navy.mil/getfile.cfm?
filename=ELF_Overview_QS.pdf), σύμφωνα με την οποία σταματούσε
οριστικά η λειτουργία του όλου συστήματος. Ένα μήνα αργότερα, τον Οκτώβριο
του 2004, ανακοινώθηκε και στη χώρα μας η απόδοση του χώρου της υπόγειας
ναυτικής βάσης τηλεπικοινωνιών που βρισκόταν στους πρόποδες της Πεντέλης,
στο Δήμο Βριλησσίων (ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 2005).

39
Στα κύματα ELF και σε μερικές από τις ενδιαφέρουσες ιδιότητες τους θα
επανέλθουμε λίγο παρακάτω, είναι όμως ευκαιρία στο σημείο αυτό, μιας και
αναφερόμαστε στις στρατιωτικές τηλεπικοινωνίες, να επιστρέψουμε στην
Πεντέλη, και συγκεκριμένα στο χώρο του σταθμού RADAR που λειτουργούσε
μέχρι πριν από λίγα χρόνια στην κορυφή της.

Ο σταθμός εγκαταστάθηκε στην κορυφή της Πεντέλης το 1952 και διέκοψε

πλήρως τη λειτουργία του κάπου το Χειμώνα του 2001 (σύμφωνα, πάντως, με
κάποιες πληροφορίες, ο σταθμός είχε πρακτικά σταματήσει να λειτουργεί ήδη
από το 1999), ενώ τα «πιάτα» του απομακρύνθηκαν από την κορυφή του
βουνού τον Ιούνιο του 2004 (ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΙΟΥΝΙΟΥ 2004). Λίγο μετά
τη διακοπή της λειτουργίας του, οι χώροι και οι εγκαταστάσεις του -πρακτικά
αφύλακτου πλέον- σταθμού βρέθηκαν κυριολεκτικά λεηλατημένοι.

Όμως, ας κάνουμε εδώ μια σύντομη περιήγηση στους χώρους του (οι
παρακάτω φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί τον Ιούνιο του 2004):

Το κτίριο των κοιτώνων και του χώρου εστίασης του σταθμού.

Οι δεξαμενές πετρελαίου τροφοδοτούσαν ηλεκτρογεννήτριες.

Το εσωτερικό του χώρου εστίασης. Εικόνα μακρόχρονης εγκατάλειψης.

40
Ο χώρος των ηλεκτρογεννητριών. Εγκατάλειψη κι εδώ.

Ένα από τα «πιάτα» που έστεκε ακόμα στη θέση του.

Η θέα προς τα βορειοανατολικά είναι εκπληκτική.

Το υψηλότερο σημείο της Πεντέλης. Ύψος: 1109 μέτρα.

Ο εγκαταλελειμένος και λεηλατημένος χώρος ελέγχου του σταθμού.

Προσέξτε τα σκουριασμένα φωτιστικά σώματα που κρέμονται από την οροφή.

41
Ένα από τα μηχανήματα του χώρου ελέγχου, ανοιγμένο και ξεχαρβαλωμένο.

Από τις παραπάνω φωτογραφίες, που δείχνουν τη μακρόχρονη εγκατάλειψη

των χώρων του σταθμού, αλλά και από άλλες σχετικές παρατηρήσεις (πχ.
κυκλοφορία αυτοκινήτων από και προς το σταθμό τα τελευταία χρόνια, σε
σύγκριση με παλαιότερες εποχές) συνάγεται το συμπέρασμα ότι ο σταθμός
αυτός θα πρέπει, ήδη αρκετά πριν την τελική του απενεργοποίηση το 2001, να
υπολειτουργούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ο σταθμός RADAR Πεντέλης, τώρα, αντίθετα με ότι υποδηλώνει ο

προσδιορισμός "RADAR" που χρησιμοποιούμε καταχρηστικά χάριν
συνεννόησης, εξυπηρετούσε βασικά ΝΑΤΟϊκές τηλεπικοινωνίες, με τα «πιάτα»
του να χρησιμεύουν ως επιφάνειες εστίασης τηλεπικοινωνιακών κυμάτων (κατ'
αναλογία του τρόπου λειτουργίας των δορυφορικών τηλεοπτικών κεραιών). "FS
Πεντελικού" ήταν η επίσημη του ονομασία, όπου FS αντιστοιχεί σε Frequency
Station - Σταθμός Συχνοτήτων, κατά λέξη. Ο συγκεκριμένος σταθμός είναι
γνωστό ότι λειτουργούσε σε συνεργασία με την (πρώην) γειτονική βάση της
Νέας Μάκρης, κατά πάσα πιθανότητα και με την (πρώην επίσης) υπόγεια
ναυτική τηλεπικοινωνιακή βάση στους πρόποδες της Πεντέλης (στη γωνία
μεταξύ λεωφόρων Πεντέλης και Αναπαύσεως). Είναι λοιπόν λογικό να υποθέσει
κανείς από τα παραπάνω ότι η σταδιακή μείωση των επιχειρησιακών
λειτουργιών του σταθμού Πεντέλης ξεκίνησε ταυτόχρονα με την
απενεργοποίηση της βάσης της Νέας Μάκρης το 1990.

'Ασχετα με όλα αυτά, στο χώρο του σταθμού, και σε απόσταση λίγων δεκάδων
μέτρων από τα υπόλοιπα κτίρια, υπάρχει ένα κτίσμα, η κατάσταση του οποίου
γεννά αρκετές σκέψεις και ερωτηματικά. Πρόκειται για το μικρό εκκλησάκι της
Μεταμορφώσεως του Σωτήρα, που είχε κτιστεί στην κορυφή της Πεντέλης,
κάπου προς τα μέσα του προηγούμενου αιώνα.

42
Μεγάλες πέτρες και τούβλα φράσσουν τα παράθυρα του εκκλησιδίου, ενώ
μέρος της λιθοδομής του τρούλου που λείπει, αποκαλύπτει τον υποκείμενο
τσιμεντένιο σκελετό. Το εκκλησάκι αυτό περιβάλλεται από πλήθος κεραιών.

Ανοίγοντας δε κανείς τη βαριά σιδερένια πόρτα (της οποίας η κλειδαριά έχει

σπάσει) του εκκλησιδίου και εισερχόμενος στο εσωτερικό του, βρίσκεται προ
εκπλήξεως. Το εσωτερικό βρίσκεται πλήρως απογυμνωμένο και το χώρο του
καταλαμβάνει σχεδόν ολοκληρωτικά μια κατασκευή που μοιάζει με κοντέινερ.

Το εσωτερικό του κοντέινερ αυτού είναι πλέον άδειο...

43
...όμως κατά το παρελθόν φιλοξενούσε διάφορα ηλεκτρονικά μηχανήματα,
μεταξύ των οποίων και κάποιους πομποδέκτες.

Είναι προφανές ότι το εκκλησάκι αυτό είχε χρησιμοποιηθεί ως καμουφλάζ,

προκειμένου να στεγάσει στο εσωτερικό του τα μηχανήματα αυτά. Χωρίς να
πούμε τίποτα περισσότερο, επισημαίνουμε δύο μόνο παραμέτρους του
θέματος:

● Ο σταθμός RADAR Πεντέλης, αν και επανδρωνόταν από προσωπικό της

ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, υπαγόταν και συμμετείχε επιχειρησιακά στο
ΝΑΤΟ, συνεργαζόμενος και με την πρώην αμερικανική βάση της Νέας Μάκρης.

● Υπάρχει η πληροφορία (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ) ότι το εκκλησάκι της

Μεταμορφώσεως του Σωτήρα υπαγόταν στη δικαιοδοσία της ΕΥΠ. Με την
πληροφορία αυτή συνηγορούν και τα όσα αναφέρει ο Αρχιμανδρίτης της Μονής
Πεντέλης, ΤΙΜΟΘΕΟΣ ΚΙΛΙΦΗΣ στο βιβλίο του "ΠΕΝΤΕΛΗ" (ΒΛΕΠΕ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ): «Όσον αφορά τη βεβήλωση του υπέροχου αυτού ναϊδρίου,
που αποτελούσε κόσμημα στην κορυφή του πεντελικού βουνού και έχει
συνδεθεί με συγκινητικές στιγμές των παλιών Πεντελιωτών, έχω να
παρατηρήσω με όση μπορώ αυστηρότητα, ότι η βεβήλωση δεν έγινε από
αλλόδοξους ή αλλόφυλους, αλλά από Έλληνες και μάλιστα ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ
υπηρεσίες (ο τονισμός με κεφαλαία γράμματα είναι του συγγραφέα του βιβλίου).
Ντροπή. Παρακαλώ θερμά και επειγόντως ο αρμόδιος υπουργός να διατάξει
έλεγχο και να αποκαταστήσει το βεβηλωμένο εκκλησάκι. Εάν δεν γίνει αυτό
εντός ευλόγου διαστήματος, θα εγείρουμε θέμα μεγάλο...».

Όπως και να 'χει, ο σταθμός RADAR Πεντέλης έχει πλέον κλείσει.

[(Αύγουστος 2007) Το τι εγκαταστάθηκε στο χώρο εκείνο, παρουσιάζεται

στις ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2007, προσθέτοντας ένα ακόμα
κομμάτι στο παζλ της παράξενης αυτής ιστορίας.]

44
Είναι τελικά αξιοπρόσεκτο το πόσες στρατιωτικές εγκαταστάσεις επάνω ή δίπλα
στην Πεντέλη είχαν επιφορτιστεί με τηλεπικοινωνιακές δραστηριότητες. Η βάση
της Νέας Μάκρης, που απείχε 8 περίπου χιλιόμετρα από την κορυφή του
βουνού, ήταν μια μεγάλη βάση τηλεπικοινωνιών του αμερικανικού Πολεμικού
Ναυτικού (NAVCOMMSTA), υπόγεια κατά το μεγαλύτερο της μέρος. Ως τέτοια
αναφερόταν άλλωστε και επισήμως (Naval Communication Station Greece at
Nea Makri - http://www.submarinesailor.com/tempshoreduty.asp). Η
κατασκευή της είχε ξεκινήσει το 1953, ενώ η βάση αυτή ανέστειλε οριστικά τη
λειτουργία της τον Αύγουστο του 1990. Δύο ημέρες πριν την οριστική υποστολή
της αμερικανικής σημαίας από τη βάση στις 17 Αυγούστου 1990, το ακόλουθο
μήνυμα διαβάστηκε στο προσωπικό της (NAVY NEWS SERVICE): «...Η βάση
της Νέας Μάκρης έτρεξε έναν εντυπωσιακό "Μαραθώνιο", προσφέροντας
τηλεπικοινωνιακή υποστήριξη άμεση, ασφαλή και αξιόπιστη, προς τον έκτο
στόλο, τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο και τις αμερικανικές δυνάμεις στη
νοτιοανατολική Ασία. Ανταποκριθήκατε με επιτυχία σε κάθε καινούρια
πρόκληση... ...Οι τεχνολογικές εξελίξεις που επήλθαν με την πάροδο των ετών
μας επέτρεψαν να μετασταθμεύσουμε τη δραστηριότητα μας αλλού, χωρίς
απώλεια στην επιχειρησιακή ικανότητα...».

Οι χώροι της βάσης τηλεπικοινωνιών στη Νέα Μάκρη.

Η βάση της Νέας Μάκρης ήταν αμιγώς αμερικανική. Η γειτονική υπόγεια ναυτική
βάση τηλεπικοινωνιών στους πρόποδες της Πεντέλης ανήκε στο ελληνικό
Πολεμικό Ναυτικό, υπαγόταν όμως στο ΝΑΤΟ. Ο χώρος της βάσης αυτής είχε
απαλλοτριωθεί το 1958, με επίσημη δικαιολογία τότε τη δημιουργία χώρου
στέγασης των εθνικών κειμηλίων του ελληνικού ΠΝ (να και μια ακόμα
ενδιαφέρουσα σύμπτωση: ήταν ακριβώς τη χρονιά εκείνη που, όπως είδαμε, το
USN ξεκινούσε την όλη έρευνα γύρω από το πρόγραμμα ELF). Αντί γι' αυτό,
λίγο αργότερα, στο χώρο κατασκευάστηκε η υπόγεια ναυτική βάση
τηλεπικοινωνιών που, επισήμως άλλωστε, λειτουργούσε σε συνεργασία με την
αμερικανική ναυτική βάση τηλεπικοινωνιών στη Νέα Μάκρη. Το 1983, μάλιστα,
η βάση αυτή χαρακτηρίστηκε με προεδρικό διάταγμα ως "Ναυτικό Οχυρό" και η
γύρω περιοχή, αντίστοιχα, ως "Επιτηρούμενη Ζώνη"
(http://www.geocities.com/nautikivasi/Eleutherotypia.htm).

45
Οι κεραίες της βάσης τηλεπικοινωνιών στους πρόποδες της Πεντέλης.

Για να τα ξαναδούμε όλα μαζί. Έχουμε δύο διαφορετικές ναυτικές βάσεις

τηλεπικοινωνιών εκατέρωθεν του βουνού και σε απόσταση 12 περίπου
χιλιομέτρων μεταξύ τους. Έχουμε ένα σταθμό στην κορυφή, που εξυπηρετούσε
και αυτός στρατιωτικές τηλεπικοινωνίες. Έχουμε ΝΑΤΟϊκής χρηματοδότησης
στρατιωτικά έργα στη σπηλιά της Πεντέλης, τα οποία ξεκινούν το 1977,
σταματούν το 1983, ξαναξεκινούν το Καλοκαίρι του 1990 και ξανασταματούν το
Φθινόπωρο του ίδιου έτους. Μέσα σε όλα αυτά, έχουμε και ένα περιβαλλόμενο
από κεραίες εκκλησάκι, με σφραγισμένα παράθυρα και απογυμνωμένο
εσωτερικό, που μέσα του έκρυβε ένα μεγάλο container, και μέσα σ' αυτό,
πομποδέκτες μαζί με άλλα ηλεκτρονικά μηχανήματα. Έχουμε, τέλος, και έναν
οργισμένο Αρχιμανδρίτη που διαμαρτύρεται εντόνως και απειλεί να εγείρει
μεγάλο θέμα...

Η συζήτηση της ενότητας αυτής ξεκίνησε από τα αναγραφόμενα στο

απόσπασμα ενός βιβλίου. Μετά τα όσα είδαμε και είπαμε, είναι καιρός να
αρχίσουμε να κλείνουμε τον «κύκλο» μας.

Τελικά, υπάρχει πράγματι ένας υπόγειος ηλεκτρομαγνητικός δίαυλος που

ενώνει τη Virginia των ΗΠΑ με την ευρύτερη περιοχή της Νέας Μάκρης,
εδώ στην Αττική;

Για να απαντηθεί με απόλυτη βεβαιότητα το ερώτημα αυτό, θα απαιτούνταν

συγκεκριμένες, δαπανηρές και εμπεριστατωμένες μελέτες, με εξειδικευμένες
μετρήσεις, από ειδικούς επιστήμονες και ειδικά όργανα. Μιας και, προφανώς,
κάτι τέτοιο ξεφεύγει κατά πολύ από τα όρια μας, εκείνο που μπορούμε να
κάνουμε εδώ είναι να αξιολογήσουμε τα διάφορα αποσπασματικά ή
«παράπλευρα» στοιχεία που έχουμε δει ως τώρα. Ας ξαναθυμηθούμε λοιπόν
μερικά από τα αναμφισβήτητα και τεκμηριωμένα στοιχεία της ιστορίας αυτής.

Είδαμε ότι το Μαγνητικό Παρατηρητήριο Πεντέλης καταγράφει συχνές και

ασυνήθιστες -σε παγκόσμιο επίπεδο- έντονες εξάρσεις της έντασης του
γεωμαγνητικού πεδίου στην περιοχή, που φτάνουν συχνά σε κλίμακα «σφοδρής
Γεωμαγνητικής καταιγίδας». Είδαμε μια επιστημονική μελέτη, σύμφωνα με την
οποία αυτές οι διακυμάνσεις ταυτίζονται χρονικά με σεισμικές δονήσεις,
συγκεκριμένα στην περιοχή της Πεντέλης («Αυτός ο χρονικός συσχετισμός είναι
εντονότερος στη «γειτονιά» του Μαγνητικού Παρατηρητηρίου Πεντέλης και
46
εξασθενεί γοργά με την αύξηση της απόστασης απ' αυτό· ο βέλτιστος
συσχετισμός παρατηρείται εντός ακτίνας 250 χιλιομέτρων από την Πεντέλη.»). Ο
προτεινόμενος μηχανισμός συσχετισμού μεταξύ σεισμικών δονήσεων και
διακυμάνσεων γεωμαγνητικού πεδίου, είδαμε ότι προβλέπει τη δημιουργία
ηλεκτρομαγνητικών δινών στη Λιθόσφαιρα και θεωρείται σχετικά σπάνιος («Αν
γενεσιουργός αιτία είναι πράγματι ο μηχανισμός Duma - Ruzhin, η στατιστική
ανάλυση δείχνει ότι αυτός ο μηχανισμός σκανδάλης για την πρόκληση σεισμών
είναι σχετικά σπάνιος...»). Είδαμε ότι, αν και ο προτεινόμενος μηχανισμός
μπορεί θεωρητικά να εξηγήσει το συσχετισμό μεταξύ εξάρσεων του
γεωμαγνητικού πεδίου και σεισμικής δραστηριότητας σε έναν τόπο, εντούτοις
αδυνατεί να εξηγήσει την, ανεξάρτητα από την εποχή του έτους,
παρατηρούμενη ημερήσια υπέρμετρη συγκέντρωση σεισμικών δονήσεων στην
Πεντέλη («Απροσδόκητες συναθροίσεις σεισμικών δονήσεων, ανάλογα με την
ώρα της ημέρας παρατηρούνται επίσης. Για παράδειγμα, φαίνεται να υπάρχει
μια υπέρμετρη συγκέντρωση σεισμικών δονήσεων μεταξύ 19:00 και 21:00,
άσχετα με το μέγεθος της δόνησης και με την εποχή του έτους.»), καθώς αυτός
θα ήταν αναμενόμενο να προκαλεί μια εποχιακή διακύμανση στη συγκέντρωση
σεισμικών δονήσεων («...ο μηχανισμός Duma - Ruzhin θα ήταν αναμενόμενο να
προκαλεί μια εποχιακή διακύμανση στην εκδήλωση σεισμικών δονήσεων,
δεδομένου ότι και οι διακυμάνσεις στην κατάσταση της Ιονόσφαιρας είναι πιο
έντονες κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού.» - αν όμως οι γεωμαγνητικές
διαταραχές της Πεντέλης δεν οφείλονται μονάχα στην εποχιακή διακύμανση της
Ιονόσφαιρας, αλλά και σε κάτι άλλο, πιο μόνιμο, τότε...).

'Ασχετα με οτιδήποτε άλλο, τα παραπάνω είναι από μόνα τους πολύ

ενδιαφέροντα σε σχέση με την Πεντέλη. Είδαμε όμως και πολλά ακόμη στοιχεία
γύρω από το όλο θέμα.

Είδαμε ότι η ύπαρξη των Τελλουρικών ρευμάτων, καναλιών ροής

ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας δηλαδή, που διατρέχουν υπογείως τη Γη, είναι
γνωστή και δεδομένη. Είδαμε ότι τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα των Τελλουρικών
Ρευμάτων ανήκουν κυρίως στην μπάντα ELF. Είδαμε ότι το αμερικανικό
Πολεμικό Ναυτικό κατασκεύασε ένα παγκόσμιο σύστημα τηλεπικοινωνιών που
βασιζόταν ακριβώς στα κύματα ELF. Είδαμε ότι τα κύματα ELF του συστήματος
αυτού διαδίδονταν βασικά μέσω της Ιονόσφαιρας, και από αυτήν, διαμέσου του
γεωμαγνητικού πεδίου, στο υπέδαφος. Είδαμε ότι στην Πεντέλη υπάρχει
σταθμός παρατήρησης της Ιονόσφαιρας και ότι αυτός χρηματοδοτείται και
συμμετέχει, εδώ και χρόνια, σε ερευνητικά προγράμματα του ΝΑΤΟ. Είδαμε το
έντονο και περίεργο «τηλεπικοινωνιακό παιχνίδι» που παιζόταν επί δεκαετίες
μεταξύ Πεντέλης και Νέας Μάκρης. Είδαμε ότι και στη Virginia των ΗΠΑ
σημειώνονται σχετικά έντονες διαταραχές του γεωμαγνητικού πεδίου. Είδαμε ότι
οι πρώτες δοκιμές του "Project ELF" έγιναν στη Βόρεια Carolina και τη Virginia
47
των ΗΠΑ. Είδαμε ότι το Μαγνητικό Παρατηρητήριο Πεντέλης εγκαταστάθηκε
στο λόφο "Κουφό" και ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1958. Η κατασκευή της
υπόγειας ναυτικής βάσης τηλεπικοινωνιών στους πρόποδες της Πεντέλης, λίγα
χιλιόμετρα παραδίπλα, ξεκίνησε και αυτή το 1958, την ίδια ακριβώς χρονιά που
ξεκίνησαν και οι πρώτες έρευνες του "Project ELF". Ο χώρος της βάσης έφτασε
να χαρακτηριστεί το 1983 ως "Ναυτικό Οχυρό" και η γύρω περιοχή ως
"Επιτηρούμενη Ζώνη". Μάλιστα, ο πρώην υφυπουργός Εθνικής 'Αμυνας Δ.
Αποστολάκης, εν μέσω εντόνων πιέσεων από πλευράς κατοίκων προς
απομάκρυνση της βάσης από την περιοχή τους, είχε δηλώσει το 1998 στη
Βουλή σχετικά με τη βάση αυτή: «...Οι εγκαταστάσεις των Βριλησσίων
λειτουργούν αδιαλείπτως ως κέντρο λήψεως του Π.Ν. και αποτελούν
αναπόσπαστο τμήμα της δομής των επικοινωνιών όχι μόνο του Π.Ν., αλλά και
του NATO και η στρατηγική θέση που κατέχουν οι συγκεκριμένες
τηλεπικοινωνιακές εγκαταστάσεις καθιστά αδύνατη τη μεταφορά τους σε άλλη
περιοχή...». Σημειωτέον ότι την εποχή της περίεργης αυτής δήλωσης του τότε
υφυπουργού Εθνικής 'Αμυνας, η βάση της Νέας Μάκρης είχε ήδη κλείσει προ
πολλού, οπότε η κρισιμότητα της στρατηγικής θέσης της βάσης που
«καθιστούσε αδύνατη τη μεταφορά της σε άλλη περιοχή» δε θα μπορούσε να
σχετίζεται με την εγγύτητα της βάσης της Νέας Μάκρης. Η βάση τελικά έκλεισε
και μεταφέρθηκε πρόσφατα στην Αίγινα, ο χώρος όμως που αυτή καταλάμβανε
αποδόθηκε στους κατοίκους μόλις τον Οκτώβριο του 2004, ένα μήνα μετά την
επίσημη ανακοίνωση της κατάργησης του συστήματος τηλεπικοινωνιών ELF.

Ναι, πιστεύουμε πως, κατά πάσα πιθανότητα, ο ηλεκτρομαγνητικός αυτός

δίαυλος -όχι απαραίτητα με την ακριβή περιγραφή που του αποδίδεται στο
απόσπασμα- είναι πράγματι υπαρκτός. Γιατί όχι, άλλωστε; Η ύπαρξη
Τελλουρικών ρευμάτων στο υπέδαφος είναι γνωστή και επιβεβαιωμένη, τα δε
Μαγνητοτελλουρικά κύματα των ρευμάτων αυτών χρησιμοποιούνται για
ποικίλου περιεχομένου επιστημονικές μελέτες. Μια αρκετά επεξηγηματική
περιγραφή της συμπεριφοράς των Μαγνητοτελλουρικών ρευμάτων, με
κατατοπιστικά σχήματα και διαγράμματα, μπορείτε να βρείτε σε αυτή τη σελίδα
του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης:
http://lemnos.geo.auth.gr/CEHEG/MT_basics/mt-basics.html.

Υπάρχουν, πάντως, και αρκετές ενδιαφέρουσες συμπτώσεις στο θέμα αυτό.

Θέλετε μια τέτοια χαριτωμένη σύμπτωση; Λοιπόν, λίγο νοτιότερα, και σε

απόσταση τριών μόλις χιλιομέτρων από τη Νέα Μάκρη, στη γενική περιοχή της
οποίας, σύμφωνα με το συγγραφέα του αποσπάσματος, εκδηλώνεται το
"Μαγνητικό Μάτι" (κατά λέξη) του διαύλου, βρίσκεται η περιοχή που ονομάζεται
"Μάτι" Αττικής.

48
Θέλετε άλλη μια χαριτωμένη σύμπτωση; Το 2002, στην περιοχή "Μπρεξίζα" της
Νέας Μάκρης, την ίδια ακριβώς περιοχή όπου βρισκόταν και η πρώην
αμερικανική βάση, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα από τα
μεγαλύτερα αιγυπτιακά ιερά που έχουν βρεθεί στην Ελλάδα, έκτασης τεσσάρων
περίπου στρεμμάτων και αφιερωμένο στη θεά Ίσιδα. Το αιγυπτιακό αυτό ιερό
χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή και συγκεκριμένα από τον 2ο μ.Χ. αιώνα.
Ανάμεσα σε άλλα ευρήματα, βρέθηκαν και δύο καλοδιατηρημένα αγάλματα της
θεάς (Τα ΝΕΑ onLine -
ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ).

Θέλετε και τρίτη

χαριτωμένη σύμπτωση;
Ο υιός της Ίσιδας,
σύμφωνα με την
αιγυπτιακή μυθολογία,
ήταν ο μονόφθαλμος
θεός Ώρος, σύμβολο
του οποίου ήταν το
πασίγνωστο αιγυπτιακό σύμβολο, το "Μάτι στον ουρανό".

Το Μάτι του Ώρου.

Όσο για την Ίσιδα, αυτή, στις διάφορες απεικονίσεις και αγάλματα, εμφανιζόταν
φέροντας συνήθως επάνω από το κεφάλι της έναν ηλιακό δίσκο, εκατέρωθεν
του οποίου κατέληγαν τα δύο άκρα κεράτων, που διέρχονταν κάτω από το
δίσκο αυτό.

49
Ένα από τα δύο αγάλματα της Ίσιδας που βρέθηκαν στην περιοχή "Μπρεξίζα"
Νέας Μάκρης.

Η Νέα Μάκρη απέχει 5 μόλις χιλιόμετρα από τους ανατολικούς πρόποδες της
Πεντέλης. Και, όπως λέγαμε και παραπάνω, άσχετα με την ύπαρξη ή μη
ηλεκτρομαγνητικού διαύλου, η περιοχή της Πεντέλης φέρει σαφείς ενδείξεις για
την εκδήλωση μιας έντονης γεωμαγνητικής δραστηριότητας. Από μια συζήτηση,
λοιπόν, όπως αυτή, δε θα μπορούσε να λείπει η αναφορά σε ένα άλλο κομβικό
σημείο της όλης ιστορίας: τα έργα της σπηλιάς.

Πριν όμως διατυπώσουμε κάποιες σκέψεις γύρω από τα έργα αυτά, θα πρέπει
να αναφερθούμε σε ένα υπόλειμμα των έργων του '77 κοντά στη σπηλιά, ο
τρόπος κατασκευής και η σκοπιμότητα του οποίου αποτελούσε γρίφο για 'μας
επί πολλά χρόνια. Μιλάμε για μια τεχνητή σήραγγα, η οποία βρισκόταν στον
πάτο ενός πηγαδιού και σε απόσταση 80 περίπου μέτρων από τη σπηλιά (στη
σήραγγα αυτή είχαμε αναφερθεί και κατά το παρελθόν).

Ακολουθώντας κανείς το χωματόδρομο προς τη σπηλιά, φτάνει σε μια τελική

ανηφόρα 100 περίπου μέτρων, που οδηγεί σε ένα μεγάλο πλάτωμα, στα
αριστερά του οποίου και σε απόσταση λίγων δεκάδων μέτρων βρίσκεται η
σπηλιά. Στο τέλος ακριβώς της ανηφόρας αυτής, και αριστερά, ανάμεσα σε
βράχους, βρίσκεται το πηγάδι, στο βάθος του οποίου βρίσκεται η σήραγγα.

Πίσω από αυτό το πεύκο βρίσκεται το πηγάδι...

50
...και στο βάθος του πηγαδιού...

...βρίσκεται αυτή η σήραγγα, που καταλήγει

τυφλά, τρία περίπου μέτρα παραπέρα.

Όπως λοιπόν γράφαμε παλιότερα, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε κανένα

λογικοφανή τρόπο με τον οποίο η σήραγγα αυτή θα μπορούσε να είχε
κατασκευαστεί μέσα από το στενόχωρο άνοιγμα του πηγαδιού.

Είχαμε δίκιο να απορούμε, καθότι η σήραγγα, όντως, δεν είχε κατασκευαστεί

από το εσωτερικό του πηγαδιού. Την απάντηση, μαζί με τις συνοδευτικές
φωτογραφίες που την αποδεικνύουν, μας παραχώρησε ένας άνθρωπος που
είχε παρακολουθήσει σχεδόν αδιαλείπτως την εξέλιξη των έργων του '77, και ο
οποίος επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του. Τον ευχαριστούμε θερμά
(μιας, πάντως, και υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία και επισημάνσεις
που προέρχονται από το συγκεκριμένο άνθρωπο, τα οποία και θα
συναντήσουμε στην πορεία της παρούσας σελίδας, ας αναφερόμαστε εφεξής σ'
αυτόν, χάριν συντομίας, με το ψευδώνυμο "Διολίδης").

Ας δούμε λοιπόν επιτέλους πως κατασκευάστηκε η σήραγγα αυτή.

Λίγο πριν το τέλος της ανηφόρας του χωματόδρομου που οδηγεί στη σπηλιά, ο
δρόμος τέμνει κάθετα ένα μακρύ, χαραδροειδές, αρχαίο λατομείο. Το λατομείο
αυτό είχε επαναλειτουργήσει επί αρκετά χρόνια, από το 1836 και μετά.

51
Το χαραδροειδές αρχαίο λατομείο που τέμνεται από το σημερινό χωματόδρομο

(διακρίνεται στο βάθος του λατομείου τμήμα του χωματόδρομου).

Το υπόλοιπο τμήμα του λατομείου, από την άλλη πλευρά του χωματόδρομου.

Το τελικό τμήμα του χωματόδρομου που οδηγεί στη σπηλιά δεν υπήρχε κατά το
παρελθόν και κατασκευάστηκε με τα έργα του '77.

Συγκριτική της πρώτης παραπάνω φωτογραφίας,

τραβηγμένη στις 19/4/80 από το ίδιο περίπου σημείο.

Συγκριτική της δεύτερης παραπάνω φωτογραφίας,

52
τραβηγμένη στις 19/4/80 από το ίδιο περίπου σημείο.

Το τμήμα τώρα του χαραδροειδούς αυτού λατομείου που βρίσκεται αριστερά

του χωματόδρομου καθώς ανηφορίζουμε (πρώτη από τις παραπάνω
φωτογραφίες) ήταν κατά το παρελθόν -πριν τα έργα του '77- πολύ βαθύτερο
(περί τα 20 μέτρα κάτω από τη σημερινή στάθμη του πυθμένα του).

9/4/1980. Ο κατά πολύ βαθύτερος του σημερινού, παλιός πυθμένας του

λατομείου.

Σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια των έργων της σπηλιάς, από το δεξί τοίχωμα
(όπως κοιτάμε από το χωματόδρομο) του αρχαίου αυτού λατομείου επρόκειτο
να ξεκινάει μια σήραγγα, η Ια, όπως σημειώνεται στο χάρτη των έργων. Για το
σκοπό αυτό μπαζώθηκε αρχικά κατά λίγα μέτρα ο πυθμένας του αρχαίου
λατομείου, ώστε να ανέβει η στάθμη του...

19/7/1980. Ο πυθμένας του λατομείου έχει ανέβει κατά λίγα μέτρα

και έχει ξεκινήσει η προπαρασκευή για την κατασκευή της σήραγγας.

...και σύντομα μετά την εργασία αυτή ξεκίνησε η κατασκευή της σήραγγας Ια.

53
 26/7/1980 2/8/1980 16/8/1980 30/8/1980

Οι εργασίες κατασκευής της σήραγγας Ια προχωρούσαν ομαλά και σύμφωνα με

τα σχέδια.

30/8/1980. Προσέξτε πόσο βαθύτερο ήταν τότε το χαραδροειδές λατομείο.

Λίγο αργότερα όμως συνέβη μια μικρή καταστροφή. Οι μηχανικοί των έργων
δεν είχαν υπολογίσει σωστά. Πίστευαν πως προχωρώντας η σήραγγα, θα
εξακολουθούσε να διανοίγεται μέσα σε μάζα στέρεου βράχου. Αυτό
αποδείχτηκε κρίσιμο σφάλμα, καθώς, μόλις ο άξονας της σήραγγας διαπέρασε
το τμήμα του βράχου που αποτελούσε το δεξί τοίχωμα του λατομείου, βρέθηκε
να προχωρά, όχι σε βράχο, αλλά στο βάθους πολλών μέτρων στρώμα αρχαίας
λατύπης,
που, όπως
έχουμε
ξαναπεί,
απαρτίζει
το έδαφος
σε μεγάλη
ακτίνα
γύρω από
τη σπηλιά.
Όπως
ήταν

54
αναμενόμενο, το αποτελούμενο από λατύπη έδαφος υποχώρησε επάνω από το
σημείο στο οποίο είχε φτάσει η σήραγγα, γεμίζοντας το εσωτερικό της και
δημιουργώντας στο σημείο αυτό ένα πηγάδι.

Τα παραπάνω επεξηγούνται στο ακόλουθο σχήμα:

Τα "Λ1", "Λ2" σημαίνουν αντίστοιχα "Λατομείο 1", "Λατομείο 2" και αναφέρονται

στο χάρτη του καθηγητή Κορρέ. Το τμήμα της σήραγγας που σημειώνεται ως

"Τμήμα που δεν έχει μπαζωθεί" είναι το τμήμα που είχαμε συναντήσει
κατεβαίνοντας στο πηγάδι.

Μετά την εξέλιξη αυτή, τα σχέδια των έργων

άλλαξαν. Η διάνοιξη της σήραγγας Ια έγινε
φανερό πως δεν μπορούσε να συνεχιστεί και η
όλη επιχείρηση διάνοιξης του συμπλέγματος
σηράγγων Ι και ΙV του πρώτου χάρτη των έργων
εγκαταλείφθηκε. Αντί γι' αυτό, επιλέχθηκε η
διάνοιξη μιας άλλης σήραγγας, που θα ξεκινούσε
από πιο χαμηλά στο
χωματόδρομο και που θα
παρέκαμπτε το
χαραδροειδές λατομείο πριν
καταλήξει στη σπηλιά. Είναι
η ημιτελής πρώτη σήραγγα
που συναντάμε σήμερα στην
αρχή της τελικής ανηφόρας
του χωματόδρομου προς τη
σπηλιά.

Όσο για το χαραδροειδές λατομείο από το οποίο είχε

ξεκινήσει η σήραγγα Ια, αυτό, μεταξύ '82 και '83,
μπαζώθηκε -μαζί με το μεγαλύτερο μέρος της διανοιχθείσας σήραγγας- για τις
ανάγκες των έργων, σε ύψος 15 περίπου επιπλέον μέτρων πάνω από το
σημείο απ' όπου είχε ξεκινήσει η διάνοιξη της σήραγγας. Έτσι, η σήραγγα αυτή
των έργων του '77 βρίσκεται σήμερα θαμμένη σε βάθος 15 περίπου μέτρων,
55
στο έδαφος του χαραδροειδούς λατομείου, αριστερά του χωματόδρομου καθώς
ανηφορίζουμε (από το σημείο μάλιστα αυτό του εδάφους προεξέχουν ακόμα
σήμερα μερικές σιδερόβεργες).

Θαμμένη σε βάθος 15 περίπου μέτρων από το

σημείο που δείχνει το βέλος, βρίσκεται η σήραγγα Ια.

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι το

τμήμα τεχνητής σήραγγας που είχαμε
συναντήσει κατά την κατάβαση μας στο
πηγάδι είναι το τελικό τμήμα της σήραγγας Ια,
από το οποίο εισέρρευσε κατά τα έργα η
λατύπη στο εσωτερικό της τελευταίας. Το
πηγάδι αυτό λοιπόν δεν είναι αρχαίο, όπως
είχαμε υποθέσει βλέποντας τα τετράγωνα
λαξεύματα που φέρει ο κάθετος βράχος
πάνω από αυτό. Δημιουργήθηκε το 1980,
κατά τη διάνοιξη της σήραγγας Ια. Ούτε και
είναι πηγάδι ακριβώς· είναι κατολίσθηση.

Το κόκκινο βέλος δείχνει το σημείο διάνοιξης της

τεχνητής σήραγγας Ια, ενώ το κίτρινο, τη θέση του πηγαδιού.

Είναι πάντως πιθανό, στο σημείο που βρίσκεται το πηγάδι, να προϋπήρχε

κάποιο μικρό βαθούλωμα του εδάφους. Γιατί στον κάθετο βράχο που σήμερα
αντιστοιχεί στο δυτικό τοίχωμα του πηγαδιού (λίγο
πάνω από το στόμιο του) σώζονται τα λαξεύματα
κάποιου ασκητή...

Ένας σταυρός, το ανορθόγραφο όνομα "Ιοάνης" και η

χρονολογία 1836, χαραγμένα στον κάθετο βράχο του
πηγαδιού.

...που είχε κατά το παρελθόν μονάσει εκεί (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ).

Και είναι κάπως περίεργο, γιατί, φανταστείτε πως θα ένοιωθε ο ασκητής αυτός
αν με κάποιο τρόπο μάθαινε πως, μέσα σε κάτι παραπάνω από ενάμισι αιώνα
από τη χάραξη της επιγραφής του, στην ελάχιστη και απομονωμένη αυτή γωνιά
της αττικής γης που αποτελούσε το ήσυχο ασκηταριό του, πρώτα το έδαφος
κάτω από το ασκηταριό θα κατέρρεε λόγω της διάνοιξης κάποιας τεχνητής
σήραγγας ακριβώς από κάτω του και έπειτα από λίγα χρόνια ο ογκόλιθος που
56
αποτελούσε τη σκεπή του ασκηταριού του θα κατέρρεε και αυτός, πέφτοντας
μέσα και φράσσοντας το πηγάδι... Είναι όμως ώρα να πούμε δυο λόγια για τα
έργα της σπηλιάς.

Όταν αναφερόμαστε στα "έργα της σπηλιάς", αναφερόμαστε βασικά

στα έργα που ξεκίνησαν στις αρχές Φθινοπώρου του 1977 και
διακόπηκαν επισήμως τον Ιούλιο του 1983. Υπήρξε μια επανέναρξη
των έργων τον Αύγουστο του 1990, η οποία όμως δεν προχώρησε
πέρα από το στάδιο της εγκατάστασης εργοταξίου και μηχανημάτων
έξω από τη σπηλιά, καθώς και μερικών άλλων προπαρασκευαστικών
εργασιών. Τα έργα αυτά διακόπηκαν στα τέλη του Φθινοπώρου του
ίδιου έτους, πριν προλάβουν να επιφέρουν αξιόλογες μεταβολές στη
σπηλιά και τους πέριξ αυτής χώρους. Και στις δύο περιπτώσεις, τα
έργα, επισήμως, εκτελούνταν για λογαριασμό της ελληνικής
Πολεμικής Αεροπορίας.

Τώρα, σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι

γνωρίζουμε με βεβαιότητα το τι ακριβώς επρόκειτο να κατασκευαστεί
με τα έργα αυτά. Εκείνο όμως που γνωρίζουμε με μεγάλη βεβαιότητα
είναι ότι τα έργα δεν αποσκοπούσαν στην κατασκευή, ούτε χώρου
εγκατάστασης πυρηνικών πυραύλων ούτε στρατιωτικού καταφυγίου, όπως
έχουμε κατ' επανάληψη ακούσει να υποστηρίζεται με πάθος από διάφορους.
Μια βάση, έστω και απλής φύλαξης, πυρηνικών όπλων απαιτεί εγκαταστάσεις
πολύ πιο εκτεταμένης χωρητικότητας, πολυπλοκότητας και έκτασης από ότι
προβλεπόταν για τις εγκαταστάσεις της σπηλιάς, σύμφωνα με τα σχέδια των
έργων. Όσο για την υπόθεση περί καταφυγίου, όπως φαίνεται καθαρά στα
σχέδια των έργων, τα δύο βασικά συμπλέγματα σηράγγων (σήραγγες Ι, ΙV και
ΙΙ, ΙΙΙ) δεν υπήρχε πρόβλεψη να συνδέονται μεταξύ τους, παρά μόνο μέσω της
σπηλιάς, στην οποία και θα κατέληγαν. Αυτό, από μόνο του, αποδυναμώνει την
υπόθεση περί καταφυγίου. Αφήστε που η όλη σχεδίαση των σηράγγων
υπερβαίνει κατά πολύ τις ανάγκες εισόδων-εξόδων ενός καταφυγίου. Είναι
πάντως φανερό, κοιτάζοντας κανείς τα αρχικά σχέδια των έργων, ότι οι χώροι
τους επρόκειτο να εξυπηρετήσουν την εγκατάσταση κάποιων μηχανημάτων
εκεί. Τι είδους μηχανημάτων όμως; Ας δούμε τα πράγματα πιο σφαιρικά. Κατ'
αρχήν, υπάρχουν κάποιες ενδιαφέρουσες συμπτώσεις αναφορικά με τις
χρονολογίες έναρξης και διακοπής των έργων. Είπαμε ότι τα πρώτα έργα στην
περιοχή της σπηλιάς ξεκίνησαν στις αρχές Φθινοπώρου του 1977. Σύμφωνα,
τώρα, με πρωτοσέλιδο δημοσίευμα της εφημερίδας "Ριζοσπάστης" (φύλλο
5/8/77 - μπορείτε να το αναζητήσετε στη διεύθυνση:
http://www.nlg.gr/digitalnewspapers/ns/main.html), την ίδια ακριβώς εκείνη
περίοδο, στη ναυτική βάση τηλεπικοινωνιών της Νέας Μάκρης, καινούρια
ηλεκτρονικά μηχανήματα στάλθηκαν από την Αμερική, ενώ ξεκίνησαν και
εργασίες επέκτασης των υπόγειων τούνελ της βάσης, με μεταφορά δομικού
υλικού από γνωστή εταιρία σκυροδέματος, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται,

57
προς εγκατάσταση των μηχανημάτων αυτών. Όπως σημειώνεται στην
εφημερίδα, η επέκταση αυτή των δραστηριοτήτων της βάσης της Νέας Μάκρης,
άρα και η έναρξη των έργων στη σπηλιά, ξεκίνησε σε πολύ μικρό χρονικό
διάστημα -μια εβδομάδα- μετά την υπογραφή της νέας τότε ελληνοαμερικανικής
συμφωνίας για τις βάσεις στην Ελλάδα. Ενδιαφέρον έ; Συμπτωματικά, το Μάιο
του 1977, σύμφωνα με το ιστορικό του "Project ELF" του USN, ήταν
προγραμματισμένη να ξεκινήσει και η, σε πλήρη κλίμακα, κατασκευή των
εγκαταστάσεων του προγράμματος στην Αμερική (full scale development), με το
κωδικό όνομα τότε "Project SEAFARER". Λόγω αντιδράσεων από τους
Αμερικανούς πολίτες, η υλοποίηση του προγράμματος "SEAFARER"
αναστάλθηκε, οπότε το στρατιωτικό επιτελείο που είχε επιφορτιστεί με την
υλοποίηση του όλου προγράμματος (ELF review group) πρότεινε τον Ιούνιο του
1977 στο Πεντάγωνο την υλοποίηση ενός τροποποιημένου και μικρότερου
δυναμικού, προγράμματος τηλεπικοινωνιών ELF
(http://www.plrc.org/docs/941005B.pdf).Είδαμε ότι λίγο μετά το σχόλιο της
υπηρεσίας ειδήσεων του αμερικανικού πολεμικού Ναυτικού (NAVY NEWS
SERVICE) «Παρότι ο ναυτικός σταθμός τηλεπικοινωνιών της Νέας Μάκρης είναι
ο μοναδικός που υπάρχει στην Ελλάδα, αξιωματούχοι του Ναυτικού δηλώνουν
ότι το κλείσιμο του δε θα επηρεάσει την τηλεπικοινωνιακή υποστήριξη του
στόλου. "Οι τεχνολογικές εξελίξεις που επήλθαν με την πάροδο των ετών μας
επέτρεψαν να μετασταθμεύσουμε τη δραστηριότητα μας αλλού, χωρίς απώλεια
στην επιχειρησιακή ικανότητα" εξήγησε ο Charles F Votava, διοικητής της
βάσης.», στις 17 Αυγούστου του 1990 η βάση της Νέας Μάκρης έκλεισε. Και
ήταν τον ίδιο εκείνο Αύγουστο του 1990, που νέα έργα ξεκίνησαν και πάλι στη
σπηλιά. Και μία από τις διάφορες «τεχνολογικές εξελίξεις που επήλθαν με την
πάροδο των ετών» ήταν και ότι λίγους μήνες νωρίτερα, την 1η Οκτωβρίου του
1989, είχε τεθεί σε πλήρη λειτουργία το σύστημα τηλεπικοινωνιών ELF
(http://www.elfrad.com/clam.html). [(Απρίλιος 2006) Ένα άκρως
ενδιαφέρον εύρημα, που υποδεικνύει άμεση αμερικανική εμπλοκή τα
προηγούμενα χρόνια στην Πεντέλη, παρουσιάζεται στις ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ
ΝΕΑ ΑΥΓΟΣΤΟΥ 2006.] Πέρα όμως από τις χρονολογικές συμπτώσεις,
υπάρχουν και κάποιες βασικές παρατηρήσεις σε σχέση με τα έργα της σπηλιάς.
Κατ' αρχήν, σε ολόκληρη την περίοδο των πρώτων έργων, από το 1977 έως το
1983, κατασκευάστηκαν τέσσερις σήραγγες (μαζί με τη θαμμένη Ια), συνολικού
μήκους πολλών δεκάδων μέτρων. Σε όλο αυτό το διάστημα, οι μοναδικές
(ορατές σήμερα τουλάχιστον) εργασίες που έγιναν στη σπηλιά ήταν μια
εκβάθυνση του μεγαλύτερου μέρους του πυθμένα της, καθώς και η υποστήριξη
με μπετόν του εδάφους δίπλα από τα εκκλησάκια, ώστε αυτό να μην
καταρρεύσει μετά την παραδίπλα εκβάθυνση του πυθμένα. Σε όλο το διάστημα
των έξι περίπου χρόνων που διήρκεσαν τα έργα του '77, αυτές ήταν οι
μοναδικές εργασίες που έγιναν στο εσωτερικό της σπηλιάς.

58
Το εσωτερικό της σπηλιάς σήμερα.

Θα ήταν αναμενόμενο, αν η σπηλιά αποτελούσε, εκτός από το χωροταξικό, και

το λειτουργικό - επιχειρησιακό επίκεντρο του όλου συμπλέγματος, να είχαν
προχωρήσει και σ' αυτήν κάποιες εργασίες, όπως πχ στεγανοποίησης της
οροφής της, που, το Χειμώνα ειδικά, στάζει σα μισόκλειστη ντουζιέρα. Θα έλεγε
λοιπόν κανείς ότι οι σήραγγες που διανοίχτηκαν δεν ήταν απλώς μέρη των
έργων, μάλλον ήταν -από λειτουργικής άποψης- το σημαντικότερο τους τμήμα.
Και στο σημείο αυτό, θα πρέπει να θυμηθούμε και τη φιλοσοφία του
υποπρογράμματος "SHELF" (http://www.plrc.org/docs/941005B.pdf), που όπως
είδαμε, προέβλεπε την κατασκευή σηράγγων (mineshaft tunnels, κατά λέξη -
στοές τύπου μεταλλείων) σε μεγάλα βάθη, ώστε αυτές να μπορούν να
«επιβιώσουν» και μετά από πυρηνικό πλήγμα. Στην περίπτωση βέβαια της
σπηλιάς, τα μεγάλα βάθη δε θα ήταν αναγκαία, καθώς αυτή -όπως και οι
τεχνητές σήραγγες που κατασκευάστηκαν- διαθέτει την αναγκαία θωράκιση,
λόγω των πολλών μέτρων του υπερκείμενου βράχου.

Μια άλλη παρατήρηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι τα έργα που

ξεκίνησαν πάλι τον Αύγουστο του '90 σταμάτησαν, πριν καν καλά-
καλά ξεκινήσουν, το Φθινόπωρο του ίδιου έτους. Και αυτό γίνεται
ακόμη πιο περίεργο αν κανείς αναλογιστεί ότι, όπως προκύπτει
από επίσημο έγγραφο του ΓΕΕΘΑ (ΒΛΕΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ), η
απόφαση για την επανέναρξη των έργων στη σπηλιά είχε παρθεί
ήδη από τον Αύγουστο του 1987. Τι ήταν λοιπόν εκείνο που
ματαίωσε τα έργα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα μετά την
επανέναρξη τους; Σίγουρα όχι οι αντιδράσεις του κόσμου, που
άλλωστε δεν είχαν εμποδίσει την εκτέλεση των έργων μεταξύ 1977
και 1983. Και εδώ υπάρχει μια ακόμα παρατήρηση. Σε όλο το
διάστημα από το 1977 μέχρι και σήμερα, δεν υπήρξε ούτε μια
επίσημη ανακοίνωση από πλευράς ΓΕΕΘΑ σχετικά με μια, έστω
γενικόλογη, αναφορά στο σκοπό των έργων αυτών. Παρότι έγιναν
σχετικές επερωτήσεις στη Βουλή, παρότι υπήρξαν -κυρίως στα
έργα του '77- έντονες αντιδράσεις από πολύ κόσμο, το ΓΕΕΘΑ
τήρησε σιγή μουγκού ιχθύος. Θα μπορούσε κάλλιστα να είχε δοθεί
μια έστω και τυπική -αληθής ή ψευδής- εξήγηση του τύπου
"Στρατηγείο Αεροπορίας" ή κάτι τέτοιο. Ούτως ή άλλως, η
κατασκευή των έργων αυτών μόνο απόρρητη δεν ήταν. Ούτως ή
άλλως, η Αττική είναι γεμάτη από στρατιωτικές εγκαταστάσεις
ποικίλης φύσεως, και μια τυπική εξήγηση, οποιουδήποτε είδους,

59
όπου θα τονιζόταν η αναγκαιότητα αυτού που επρόκειτο να
κατασκευαστεί εκεί θα μπορούσε να είχε καταλαγιάσει τις
αντιδράσεις και να είχε πάψει τις αστείες φημολογίες περί
«πυρηνικής βάσης στην Πεντέλη».Το γράψαμε παραπάνω και το
ξανατονίζουμε εδώ: δεν είμαστε βέβαιοι σχετικά με το σκοπό των
έργων αυτών. Μπορούμε όμως να κάνουμε κάποιες υποθέσεις
βασιζόμενοι στα στοιχεία. Και, ακόμα κι αν οι συγκεκριμένες
υποθέσεις είναι τελικά λανθασμένες, τα ίδια τα στοιχεία της
ιστορίας αυτής είναι τεκμηριωμένα και αναμφισβήτητα.Στο σημείο
όμως αυτό, θα πρέπει να δούμε πρώτα μερικά ενδιαφέροντα
στοιχεία σχετικά με το έδαφος και το υπέδαφος της
Πεντέλης.Γεωλογικά, ο ορεινός όγκος της Πεντέλης αναλύεται
χονδρικά στη διαστρωμάτωση τριών κύριων ζωνών. Στην
κατώτερη ζώνη απαντάται ο σχηματισμός του κατώτερου
μαρμάρου, στη μέση ζώνη απαντάται ένα στρώμα σχιστόλιθου,
ενώ στην ανώτερη ζώνη, το ανώτερο μάρμαρο. Η διαστρωμάτωση
αυτή του ορεινού όγκου της Πεντέλης περιγράφεται αναλυτικότερα
σε μια αναφορά του φυσικομαθηματικού - γεωλόγου, Ηλία
Μαριολάκου Στο Πεντελικό κατά τον Lepsius - που είναι ο πρώτος
που μελέτησε συστηματικά την Γεωλογία της Αττικής το 1893 και ο
οποίος κατασκεύασε ένα λεπτομερέστατο γεωλογικό χάρτη, σε
κλίμακα 1 : 25.000 για ένα μεγάλο τμήμα της Αττικής, απαντούν οι
τρείς ανώτεροι ορίζοντες του μεταμορφωμένου συστήματος της
Αττικής, που από τους αρχαιότερους προς τους νεώτερους
ορίζοντες είναι οι εξής: (ι) το Κατώτερο Μάρμαρο, (ιι) το σύστημα
των Σχιστολίθων της Καισαριανής και (ιιι) το Ανώτερο Μάρμαρο.Το
Κατώτερο Μάρμαρο εμφανίζεται σαν συμπαγές, λευκό, λαμπυρίζον μάρμαρο, με
κύριο χαρακτηριστικό τον μεγάλο βαθμό ανακρυσταλλώσεως. Ο ορίζοντας του
Κατωτέρου Μαρμάρου εμφανίζεται επιφανειακά στο κεντρικό τμήμα του όρους,
που συμπίπτει με τις ψηλότερες περιοχές του (εικ. 2). Ο σχηματισμός του
Κατώτερου Μάρμαρου καίτοι πιστεύεται ότι αποτελεί αυτοτελή στρωματογραφική
ενότητα, φαίνεται ότι μερικώς μετατρέπεται πλευρικά στον σχηματισμό των
Σχιστολίθων της Καισαριανής.Ο Σχιστόλιθος της Καισαριανής. Προκειμένου για
την Πεντελική μάζα, όταν γίνεται λόγος για την ενότητα αυτή εννοούμε μια
ποικιλία πετρολογικών τύπων που αντιπροσωπεύονται κυρίως από δύο μεγάλες
ομάδες πετρωμάτων (Γ. Παρασκευόπουλος, 1957). Η πρώτη περιλαμβάνει
επιδοτιτικούς κεροστιλβικούς γνεύσιους, άμφιβολίτες, κ.ά., ενώ η δεύτερη
μοσχοβιτικούς γνεύσιους & σχιστόλιθους. Στους σχιστόλιθους παρεμβάλλονται

60
αλλού λεπτότερες και αλλού παχύτερες τράπεζες κιανότεφρου ταινιωτού
μαρμάρου.

Ο σχηματισμός του Σχιστόλιθου της Καισαριανής καταλαμβάνει το μεγαλύτερο

τμήμα του όρους.
Το Ανώτερο Μάρμαρο στο Πεντελικό καταλαμβάνει κυρίως το
βόρειο τμήμα του και συγκεκριμένα την περιοχή πάνω από την
Πολιτεία, την Εκάλη, την Ρέα και τον Διόνυσο, ενώ στο Νότιο και
Ανατολικό τμήμα εμφανίζονται σε πολλές περιοχές, αλλά με πολύ
μικρότερη επιφανειακή εξάπλωση, όπως για παράδειγμα στο λόφο
του Αστεροσκοπείου.

Γεωλογικός χάρτης της Πεντέλης.

Τα παραπάνω περιγράφονται και αναλύονται και σε μία μελέτη του γεωλογικού

χάρτη της Αττικής (http://www.igme.gr/greekstudy_papadeas.doc - doc
format, μέγεθος 1,01 ΜΒ). Το οποιο σας παραθετω αυτουσιο στο τελος του
βιβλίου. Προσέξτε τώρα μια ενδιαφέρουσα αναφορά στη μελέτη του link αυτού:
«Στη Πεντέλη τα ανώτερα στρώματα του κατωτέρου μαρμάρου μεταβαίνουν
σταδιακά σε μοσχοβιτικής, αμφιβολιτικής και άλλης ορυκτολογικής σύστασης
γνεύσιους και σχιστόλιθους σε εναλλαγές με λευκά και κυανά μάρμαρα και
σιπολίνες μικρού πάχους. Ολικό πάχος σειράς περίπου 300μ. Η
στρωματογραφική τοποθέτηση των παραπάνω πετρωμάτων σε προ-

61
λιθανθρακοφόρους σχηματισμούς δίδεται εξ΄ αιτίας των στρωματογραφικών
συνθηκών που αναφέρονται παρακάτω...

...Η παραπάνω γνευσιακή σειρά περνά με σαφή διαχωριστικά όρια σε

τεφρόμαυρους και τεφροκύανους σχιστόλιθους, των οποίων το
χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η παρουσία γραφίτη. Στα ανώτερα
στρώματα των σχηματισμών αυτών, στη ΒΑ Πεντέλη, παρεμβάλλονται μικρού
πάχους ενστρώσεις μαρμάρων και σιπολινών.».

Ξέρετε κάτι; Ο Γραφίτης είναι πολύ καλός αγωγός του ηλεκτρικού ρεύματος
(USGS Minerals Information: Graphite). Όχι μόνο αυτό, αλλά συγκεκριμένα ο
περιέχων γραφίτη σχιστόλιθος, που όπως είδαμε στην πρώτη παραπάνω
αναφορά καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα της Πεντέλης, λόγω ακριβώς της
ηλεκτρικής του αγωγιμότητας, είναι, ως πέτρωμα, άριστος αγωγός
ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Ενδεικτικά, μεταφράζουμε από τη σελίδα
http://herkules.oulu.fi/isbn951427119X/isbn951427119X.pdf (pdf format,
μέγεθος 864 KΒ - σελίδα 11, «1 Introduction 1.1 Background»):

In the case of inductive EM methods that are studied in this work, the dominant
petrophysical parameter is the electrical conductivity (or its reciprocal, the
resistivity), which represents the ability of electric charges to move inside a
matter. Certain geological targets, such as graphitic bearing schist zones and
massive sulphide ore bodies, can reproduce a strong anomalous EM response
because their conductivity is considerably higher than the conductivity of host
rocks surrounding them.

Στην περίπτωση των επαγωγικών ΗλεκτροΜαγνητικών μεθόδων (που

χρησιμοποιούνται για τη διερεύνηση της σύστασης του υπεδάφους) που
μελετώνται σ' αυτή την εργασία, η κυρίαρχη πετροφυσική παράμετρος είναι η
ηλεκτρική αγωγιμότητα (ή το αντίστροφο της, η ηλεκτρική αντιστασιμότητα), που
υποδηλώνει την ικανότητα των ηλεκτρικών φορτίων να διαδοθούν διαμέσου μιας
μάζας. Κάποιοι γεωλογικοί «στόχοι», όπως οι περιέχουσες γραφίτη
σχιστολιθικές ζώνες και τα μεγάλα κοιτάσματα θειούχων ενώσεων, μπορούν
να προκαλέσουν μια ισχυρή, ανώμαλη ΗλεκτροΜαγνητική «απάντηση» (στο
διερυνητικό ηλεκτρομαγνητικό παλμό που διοχετεύεται στο υπέδαφος) επειδή
η αγωγιμότητα τους είναι σημαντικά υψηλότερη απ' ότι η αγωγιμότητα
των γύρω πετρωμάτων από τα οποία περιβάλλονται.

Ίσως η γεωλογική αυτή σύσταση της Πεντέλης, με έντονα αγώγιμο

γραφιτικό σχιστόλιθο σε μεγάλο της τμήμα, να σχετίζεται και με τη
γεωμαγνητική της ιδιαιτερότητα, που όπως είδαμε περιλαμβάνει πολύ
αυξημένες τιμές έντασης γεωμαγνητικού πεδίου (σύμφωνα με τις
μετρήσεις του Μαγνητικού Παρατηρητηρίου Πεντέλης -

62
http://www.igme.gr/MAGNETIC.htm) κατά περιόδους, και παράδοξο
συσχετισμό των αυξημένων αυτών τιμών με την πρόκληση σεισμικών
δονήσεων (http://www.cosis.net/abstracts/EAE03/13108/EAE03-J-
13108.pdf).Προσέξτε τώρα τα αναγραφόμενα σε έγγραφο της εταιρίας
"Ελληνικά Τεχνικά Έργα" -εταιρίας που είχε αναλάβει ανάδοχος των έργων του
'90- το οποίο δημοσιεύτηκε σε άρθρο της εφημερίδας "Έθνος" (φύλλο 29/8/90),
με τίτλο "Πυρηνικά στη Σπηλιά του Νταβέλη":

«Σας αποστέλλουμε τα δοκίμια σκυροδέματος

Β, που ελήφθησαν για το έργο κατασκευής
οδού προσπελάσεως και περιφράξεως χώρου
αποθήκης τηλεπικοινωνιακού υλικού». Σε
άρθρο της επόμενης ημέρας (φύλλο 30/8/90),
της εφημερίδας "Ελεύθερος Τύπος",
εκφράζονται τα εξής, σχετικά με τα έργα της
σπηλιάς: «...δεν πρόκειται να γίνει αποθήκη
πυρηνικών, αλλά ένας υπερσύγχρονος
σταθμός τηλεπικοινωνιών των ενόπλων
δυνάμεων και σε κρίσιμες ώρες θα
χρησιμοποιείται ως κέντρο διοικήσεως και
επιχειρήσεων, αφού σύμφωνα με τις
εκτιμήσεις τεχνικών οι κατασκευές αυτές
μπορούν να αντέξουν πίεση μέχρι και
2000 ατμόσφαιρες. Πράγμα που σημαίνει
ότι αντέχουν ακόμα και σε περίπτωση πυρηνικής έκρηξης.».Για να
ξαναγυρίσουμε λοιπόν στα έργα, αν στην ευρύτερη περιοχή της Πεντέλης
καταλήγει πράγματι ένας γεωμαγνητικός δίαυλος υπό τη μορφή
Τελλουρικού ρεύματος, αυτός θα συνιστούσε ένα φυσικό υπόγειο αγωγό
κυμάτων ELF, αφού τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα των ρευμάτων αυτών
είναι, ακριβώς, φυσικά εκλυόμενα κύματα ELF. Θα μπορούσε «ένας
υπερσύγχρονος -ΝΑΤΟϊκός σε κάθε περίπτωση- σταθμός
τηλεπικοινωνιών», που κατά τη γνώμη μας αποτελεί αρκετά πιθανή εκδοχή
ως προς τα έργα της σπηλιάς, να αποσκοπούσε στον πειραματισμό και την
τηλεπικοινωνιακή αξιοποίηση των φυσικών ιδιαιτεροτήτων του βουνού που
είδαμε, σχετιζόμενος με το σύστημα τηλεπικοινωνιών ELF; Πιστεύουμε πως ναι,
και είδαμε ως εδώ αρκετές παρατηρήσεις και στοιχεία που ταιριάζουν με την
άποψη αυτή. Μεταξύ άλλων, είδαμε ότι η Πεντέλη διαθέτει ένα ιδανικά
αγώγιμο ως προς τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα υπέδαφος
(θυμηθείτε τη χρησιμοποίηση του υπεδάφους μεταξύ των πομπών ELF στην
Αμερική) που θα μπορούσε να παίξει το ρόλο φυσικής αντένας. Και είδαμε
επίσης ότι στο υπέδαφος του βουνού θεωρείται πιθανό, σύμφωνα με
επιστημονικές μελέτες

63
http://www.cosis.net/abstracts/EAE03/13108/EAE03-J-13108.pdf -
http://www.copernicus.org/EGU/nhess/3/2003/3/nhs-3-171.pdf), ότι
σχηματίζονται ισχυρότατες γεωμαγνητικές δίνες, που και αυτές θα μπορούσαν
να δρουν ως «οδηγοί» ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων.

Ο πιθανολογούμενος μηχανισμός σχηματισμού ηλεκτρομαγνητικών

δινών στο υπέδαφος της Πεντέλης. Αν είστε αρκετά μαζοχιστές ώστε

να επιθυμείτε να τον κατανοήσετε, ανατρέξτε εδώ:

http://www.copernicus.org/EGU/nhess/3/2003/3/nhs-3-171.pdf

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί μια ακόμα πτυχή του θέματος. Για την τεχνητή
έκλυση κυμάτων ELF δεν απαιτούνται αναγκαστικά τεραστίου μεγέθους αντένες
και εγκαταστάσεις όπως αυτές του συστήματος τηλεπικοινωνιών του USN, που

64
σκοπό είχαν την παγκοσμίου κλίμακας μετάδοση σημάτων. Εκτός των ΗΠΑ, και
άλλες χώρες είναι γνωστό ότι κατασκεύασαν συστήματα τηλεπικοινωνιών ELF
(όπως η πρώην Σοβιετική Ένωση, η Βρετανία και η Γαλλία - ενδεικτικά:
http://www.fiu.edu/~mizrachs/Taos-hum.html), με αντένες αρκετά μικρότερου
μεγέθους και αντίστοιχα μικρότερης δυναμικότητας. Αλλά και εκτός του τρόπου
αυτού έκλυσης κυμάτων ELF, είναι εδώ και αρκετά χρόνια γνωστό στους
επιστήμονες ότι κύματα ELF μπορούν να εκλυθούν και με την κατάλληλη
διέγερση της Ιονόσφαιρας από υψηλής συχνότητας (HF - High Frequency)
ηλεκτρομαγνητικά κύματα
(http://www.bariumblues.com/simulations_of_elf_radiation_gen.htm). Αυτή
άλλωστε είναι και η φιλοσοφία του προγράμματος HAARP -High frequency
Active Auroral Research Program- (από το επίσημο site του HAARP:
Generating ELF) που έχει ξεσηκώσει τόσες διαμαρτυρίες τελευταία.

Υπόψιν ότι το HAARP είναι κοινό πρόγραμμα μεταξύ Πολεμικής Αεροπορίας και
Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ. Σύμφωνα με επίσημη δήλωση, το 1996, του τότε
επικεφαλής του προγράμματος, John L. Heckscher, το HAARP στόχευε, μεταξύ
άλλων, και στην εξυπηρέτηση των τηλεπικοινωνιών με τα υποβρύχια
(«According to program manager John L. Heckscher of the Phillips Laboratory
at Hanscom AFB, Massachusetts, potential military applications of the HAARP
research include developing Department of Defense technology for detecting
cruise missiles and communicating with submarines.» -
http://www.globalpolicy.org/socecon/envronmt/haarp.htm). Η
χρησιμοποίηση αυτή των παραγόμενων κυμάτων ELF γίνεται, άλλωστε,
παραδεκτή και στο επίσημο site του HAARP
(http://www.haarp.alaska.edu/haarp/elfindex.html). Δεν είναι λοιπόν
περίεργο που το επίγειο τηλεπικοινωνιακό σύστημα ELF καταργήθηκε
πρόσφατα. Στο σημείο αυτό, υπενθυμίζουμε για πολλοστή φορά την επί σειρά
ετών χρηματοδότηση του Ιονοσφαιρικού Σταθμού Πεντέλης από το ΝΑΤΟ.

'Α, και θυμάστε που λέγαμε πριν ότι τα έργα

του '90 στη σπηλιά ξεκίνησαν ταυτόχρονα με
το κλείσιμο της βάσης τηλεπικοινωνιών της
Νέας Μάκρης, λίγους μήνες μετά την έναρξη
της λειτουργίας του επίγειου συστήματος
τηλεπικοινωνιών ELF τον Οκτώβριο του '89;
Θυμάστε που λέγαμε πως είναι περίεργο το
ότι τα έργα του '90 διακόπηκαν ξαφνικά
λίγους μήνες αργότερα, πριν προλάβουν να
προχωρήσουν; Έ, μαντέψτε πότε εγκρίθηκε
από το αμερικανικό Κογκρέσο και ξεκίνησε η
ανάπτυξη του HAARP, που καθιστούσε τους
επίγειους πομπούς κυμάτων ELF
ξεπερασμένους και περιττούς. Μα, προς τα

65
τέλη του 1990, τότε ακριβώς που διακόπηκαν και τα έργα του '90 στη σπηλιά
(http://www.haarp.alaska.edu/haarp/haarpSched.html -
http://www.ecologynews.com/cuenews12.html).

Αν, λοιπόν, τα έργα αποσκοπούσαν σε κάτι σχετικό με τα όσα αναφέρονται

παραπάνω, τότε θα ίσχυαν τα εξής τινά:

● Οι ακριβείς παράμετροι και η ιδιαιτερότητα της θέσης των έργων θα ήταν

πραγματικά απόρρητες και ελάχιστοι άνθρωποι στην Ελλάδα θα γνώριζαν για
αυτές. Η δικαιολόγηση των έργων σε υψηλόβαθμο επίπεδο θα ήταν γενικόλογη
και θα αφορούσε στη δημιουργία κάποιου σταθμού τηλεπικοινωνιών ή κάποιου
Στρατηγείου. Οι εγκαταστάσεις που θα κατασκευάζονταν θα έφεραν πιθανότατα
έναν τέτοιο χαρακτηρισμό, και πολλές από τις επιχειρησιακές τους λειτουργίες
θα αφορούσαν πράγματι το χαρακτηρισμό αυτό.

● Μια υπερβολική μυστικοπάθεια θα κάλυπτε τα έργα.

Και πράγματι, υπερβολική και οξύμωρη υπήρξε η μυστικοπάθεια με την οποία

«τυλίχθηκαν» τα έργα αυτά. Έτσι, ενώ όλη η Ελλάδα γνώριζε για τα έργα στη
σπηλιά της Πεντέλης, που έγιναν και πολλές φορές πρωτοσέλιδο στις
εφημερίδες, ουδέποτε δόθηκε η παραμικρή επίσημη εξήγηση για το σκοπό
τους. Ακόμη και οι εργαζόμενοι στα έργα, που στη χώρα μας συνήθως
γνωρίζουν έως και τον αριθμό των σφραγισμάτων της δεξιάς άνω γνάθου του
εργοδότη τους, δήλωναν ότι αγνοούσαν, όχι μόνο το σκοπό των έργων, αλλά
και το για ποιόν ακριβώς εργάζονταν. Χαρακτηριστικό όλων αυτών είναι το
μικρό δημοσίευμα με τίτλο "Τι συμβαίνει στη σπηλιά του Νταβέλη;" της
εφημερίδας "Ριζοσπάστης" (φύλλο 28/3/78, σελίδα 7 - μπορείτε να το
αναζητήσετε στη διεύθυνση:
http://www.nlg.gr/digitalnewspapers/ns/main.html).

Αλλά, βέβαια, αν οι εγκαταστάσεις στη σπηλιά σχετίζονταν με τηλεπικοινωνιακά

ηλεκτρομαγνητικά κύματα, και δη συχνοτήτων ELF, που θα διαδίδονταν
διαμέσου του υπεδάφους του βουνού ή/και της Ιονόσφαιρας, αυτό δε θα έπρεπε
σε καμία περίπτωση να γίνει γνωστό. Γιατί τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα, και
μάλιστα αυτά της μπάντας ELF, φαίνεται να έχουν αρκετές και περίεργες
ανεπιθύμητες επιδράσεις στους ανθρώπους.

Έκτος από το βόμβο του Τάος, έναν ενοχλητικό, χαμηλής συχνότητας βόμβο
δηλαδή, ο οποίος είχε συσχετιστεί από τους περισσότερους με τη λειτουργία
του συστήματος τηλεπικοινωνιών ELF, το σύστημα αυτό είχε κατηγορηθεί και
για πολλά άλλα δυσάρεστα συμπτώματα και παρενέργειες. Αναφέρονταν από
πολλούς, πέραν του βόμβου, και αίσθημα ζάλης, λιποθυμικές τάσεις, απώλεια
προσανατολισμού, διαταραχές του ύπνου με υπνηλία ή αϋπνίες, κεφαλαλγίες,

66
ρινορραγίες και πλήθος άλλων συμπτωμάτων. Χαρακτηριστικό στις
περισσότερες περιπτώσεις ήταν ότι, όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν οι
πάσχοντες, τα συμπτώματα αυτά είχαν ξεκινήσει ξαφνικά, "σα να είχε γυρίσει
κάποιος διακόπτης". Η υπόθεση έφτασε στο αμερικανικό Κογκρέσο, το οποίο
αποφάσισε το 1993 τη συγκρότηση μιας επιτροπής που θα διερευνούσε την
πιθανή σχέση μεταξύ των διαφόρων συμπτωμάτων με το σύστημα
τηλεπικοινωνιών ELF. Η επιτροπή εξέτασε ένα δείγμα 1440 εθελοντών πολιτών
που υπέφεραν από τα σχετικά συμπτώματα και... ακόμα ψάχνει. Η επιτροπή
αυτή ουδέποτε κατέληξε σε κάποιο πόρισμα, ούτε καν σε κάποιο ασφαλές
επιμέρους συμπέρασμα σχετικά με το αντικείμενο της έρευνας (ενδεικτικά:
http://www.earthpulse.com/science/taoshum.html). Η αιτία των συναφών με
το "βόμβο του Τάος" συμπτωμάτων παραμένει ακόμα σήμερα επισήμως
ανεξακρίβωτη.

Υπό την πίεση εκτεταμένων διαμαρτυριών, σχηματίστηκαν και πολλές άλλες

επιτροπές διερεύνησης τυχόν επιβλαβών επιδράσεων των κυμάτων ELF στην
ανθρώπινη υγεία. Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ, μάλιστα, διεξήγαγε δικές του
μελέτες, οι οποίες, όπως ήταν αναμενόμενο, κατέληξαν στο ότι η πιθανότητα
αυτή ήταν πολύ μικρή (unlikely, ήταν η λέξη που χρησιμοποιήθηκε με
εκνευριστικά μεγάλη συχνότητα). 'Αλλες όμως μελέτες κατέληξαν στο ότι τα
κύματα ELF σχετίζονται σε στατιστικά σημαντικό βαθμό με πρόκληση σοβαρών
προβλημάτων υγείας, όπως πχ. με λευχαιμία (ενδεικτικά:
http://monographs.iarc.fr/htdocs/monographs/vol80/80.html -
http://www.nukewatch.com/projectelf/elfpg.html).

Μέσα σε όλα αυτά, μια πολύ πιο παράξενη επίδραση των κυμάτων ELF στους
ανθρώπους άρχισε να συζητιέται. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας
"The Washington Post" (φύλλο 7/8/77 -
http://www.datafilter.com/mc/elfPost77Excerpts.html), μια από τις
εγκυρότερες και μεγαλύτερες σε κυκλοφορία εφημερίδες της Αμερικής, το
αμερικανικό ΠΝ είχε καταρτίσει ένα διερευνητικό πρόγραμμα πιθανής χρήσης
κυμάτων ELF προς επηρεασμό της ανθρώπινης συμπεριφοράς (mind control,
όπως αναφέρεται στο παραπάνω δημοσίευμα). Διάφοροι ερευνητές, με
σοβαρές και τεκμηριωμένες μελέτες, υποστήριξαν την ικανότητα των κυμάτων
ELF να επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφαλικού αδένα της επίφυσης, που
εκκρίνει βασικές, ρυθμιστικές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ορμόνες όπως η
μελατονίνη (ενδεικτικά: http://www.fiu.edu/~mizrachs/biobehav-elf.html). Σε
άλλη μελέτη, που δημοσιεύτηκε το 2003 σε ιατρικά περιοδικά και στο ιατρικό
site "PubMed", βρέθηκε ότι κύματα ELF συχνότητας 50 Hz, όχι απλώς
επηρέασαν τη λειτουργία των εγκεφαλικών νευρώνων, αλλά προκάλεσαν και
μόνιμες εκφυλιστικές βλάβες, με πρώιμο θάνατο εγκεφαλικών και ηπατικών
κυττάρων σε ποντίκια πειραματόζωα (Entrez PubMed).

67
Γενικά, ανάμεσα σε σωρεία μελετών, η μόνη βιολογική επίδραση για την οποία
φαίνεται να συμφωνούν οι πάντες είναι ότι τα κύματα ELF επιταχύνουν την
ανάπτυξη των δέντρων και των φυτών
(http://www.oldradio.com/archives/jurassic/ELF.doc). Οι αναφορές και οι
μελέτες γύρω από τις ενδεχόμενες χρήσεις και επιδράσεις των κυμάτων αυτών
είναι αμέτρητες, με πολλά εκατομμύρια ευρώ να ξοδεύονται κάθε χρόνο από
πανεπιστήμια, οργανισμούς και κρατικές υπηρεσίες για τη διερεύνηση τους.
Μέχρι και με επίδραση στη βαρυτική έλξη υποστηρίζουν κάποιοι ότι σχετίζονται
τα κύματα ELF (ενδεικτικά: Behavior of Electric Current Subjected to ELF
Electromagnetic Radiation by Fran De Aquino). Μια απόπειρα παρουσίασης
και αξιολόγησης όλων αυτών εδώ θα κατέληγε σε απεραντολογία. Αν σας
ενδιαφέρει να μορφώσετε προσωπική άποψη για το θέμα, δεν έχετε παρά να
πληκτρολογήσετε τις λέξεις "elf waves" σε μια μηχανή αναζήτησης του internet
και να ανασκουμπωθείτε μπροστά στην πλημμυρίδα των σχετικών σελίδων που
θα εμφανιστούν στην οθόνη του υπολογιστή σας· δοκιμάστε το.

Στο site http://www.science-frontiers.com/cat-geop.htm δίνεται ένας μεγάλος

κατάλογος από καταγεγραμμένα και αναγνωρισμένα γεωφυσικά φαινόμενα, για
τα οποία ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Από σφαιρικές αστραπές και ερυθρά
ουράνια τόξα μέχρι βαρυτικά κύματα σχετιζόμενα με γεωμαγνητικές καταιγίδες,
υπάρχει μια πληθώρα εκδηλώσεων που αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής
διερεύνησης. Ρίξτε μια ματιά, αξίζει τον κόπο. Ανάμεσα στις διάφορες
εκδηλώσεις, θα βρείτε και την κατηγορία «φαινόμενα σχετιζόμενα με κύματα
ELF - Extremely-Low-Frequency (ELF) Phenomena». Ο κατάλογος αυτός,
αποτελώντας ελάχιστο δείγμα των άγνωστης αιτιολογίας φυσικών φαινομένων
που μας περιβάλλουν, συνιστά ταυτόχρονα και μια ειρωνική απάντηση προς
όλους εκείνους που έχουν επιλέξει να κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά τους στις
ανεξερεύνητες, απίστευτες μερικές φορές, εκδηλώσεις του κόσμου μας,
μηρυκάζοντας μονάχα τις ήδη εδραιωμένες γνώσεις και αρνούμενοι να δεχτούν
οτιδήποτε δεν εντάσσεται σε αυτές. Συνιστά ταυτόχρονα και μια υπενθύμιση του
ότι η επιστήμη, αντίθετα με την άποψη ορισμένων περί «ξύλινου επιστημονικού
κατεστημένου», αποτελεί μια από τις γοητευτικότερες και πιο ανοικτές μορφές
έρευνας.Αναφερθήκαμε στην ενότητα αυτή σε κάποιες μετρήσεις, μελέτες και
ενδείξεις σε σχέση με τη γεωμαγνητική δραστηριότητα της Πεντέλης. Σε τελική
ανάλυση όμως, «κύματα», «πεδία», «γεωμαγνητισμός», ήταν απλώς λέξεις, τις
οποίες χρησιμοποιήσαμε χάριν της μεταξύ μας συνεννόησης. Βαφτίζουμε με
αυτές θεμελιώδεις ιδιότητες του κόσμου μας, δίχως κατά βάθος να μπορούμε να
τις κατανοήσουμε. Ξέρουμε βέβαια τι εννοούμε με τον όρο "ηλεκτρομαγνητικό
πεδίο", δε γνωρίζουμε όμως και δεν μπορούμε να συλλάβουμε ΤΙ είναι το
ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Κατ' αυτήν την έννοια, όλα τα παραπάνω ήταν απλώς
λέξεις. Γεωμαγνητικές καταιγίδες στην Πεντέλη; Σαφώς. Σε τι όμως
μεταφράζονται πραγματικά οι λέξεις αυτές Σίγουρα σε μια λέξη ΕΝΕΡΓΕΙΑ.
ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ
ΑΤΤΙΚΗΣ
68
 EXPLANATORY STUDY OF THE
GEOLOGICAL MAP OF ATTICA
ΠΑΠΑΔΕΑΣ Δ. Γ. Δρ. Γεωλόγος ΙΓΜΕ PAPADEAS D. G. Dr. Geologist of IGME

Τα παλαιοζωικά και μεσοζωικά πετρώματα της Αττικής, συνίστανται από

εναλλαγές μαρμάρων, γνεύσιων, σχιστόλιθων ηφαιστειακών τόφφων,
ασβεστόλιθων, δολομιτών, και μεταψαμμιτών. Κατά τόπους, εμφανίζονται
οφιόλιθοι, βασάλτες ανδεσίτες και τοναλίτες.
Τα νεογενή και τεταρτογενή ιζήματα αποτελούνται από κροκαλοπαγή,
ψαμμίτες, μάργες, πηλούς και αργίλους
Η ΒΔ περιοχή χαρακτηρίζεται κυρίως από μη μεταμορφωμένα πετρώματα, τα
οποία πλευρικά, στις νότιες και ανατολικές παρυφές της Πάρνηθας και του
Αιγάλεω, μεταβαίνουν στα μεταμορφωμένα πετρώματα της κεντρικής και νότιας
Αττικής.
Η βαρίσκια τεκτονική καθώς και οι παλαιοαλπικές ορογενέσεις με ανοδικές-
καθοδικές κινήσεις και μεταγενέστερες διαβρώσεις, διαμορφώνουν τη
μορφολογία της περιοχής σε υβώματα και λεκάνες.
Η διαδικασία αυτή είχε αποτέλεσμα :
• τη χημική και κλαστική μεταφορά του διαβρωμένου υλικού
• τη δημιουργία επιγενετικής μεταλλοφορίας
• τη σταδιακή ιζηματογένεση των μέσο – άνω λιθανθρακοφόρων, των
πέρμιων, των τριαδικών –ιουρασικών και των κρητιδικών σχηματισμών
• τη πλευρική αλλαγή της φάσης των ιζημάτων
• την απόθεση των νεοπαλαιοζωικών και μεσοζωικών ιζημάτων πάνω σε
ανομοιογενείς γεωλογικούς σχηματισμούς
• το διαφορετικό πάχος των ιζημάτων από περιοχή σε περιοχή..
1. Στρωματογραφία 1.1. Παλαιοζωικό 1.1.1. Προλιθανθρακοφόροι
σχηματισμοί (Δεβόνιο?)
1.1.1.1. Κατώτερο μάρμαρο
Ο κατώτερος σχηματισμός αντιπροσωπεύεται από το κατώτερο μάρμαρο της
Πεντέλης.
Το κατώτερο μάρμαρο εμφανίζεται και στην ανατολική παρυφή της κοιλάδας των
Λεγραινών στο Λαύριο (Lepsius 1893, Μαρίνος-Petrascheck 1956, Παπαδέας
1991)

1.1.1.2. Γνεύσιοι-Σχιστόλιθοι
Στη Πεντέλη τα ανώτερα στρώματα του κατωτέρου μαρμάρου μεταβαίνουν
σταδιακά σε μοσχοβιτικής, αμφιβολιτικής και άλλης ορυκτολογικής σύστασης

69
γνεύσιους και σχιστόλιθους σε εναλλαγές με λευκά και κυανά μάρμαρα και σιπολίνες
μικρού πάχους. Ολικό πάχος σειράς περίπου 300μ.
Η στρωματογραφική τοποθέτηση των παραπάνω πετρωμάτων σε προ-
λιθανθρακοφόρους σχηματισμούς δίδεται εξ΄ αιτίας των στρωματογραφικών
συνθηκών που αναφέρονται παρακάτω.
1.1.2. Λιθανθρακοφόρο κάτω-μέσo 1.1.2.1.Τεφρόμαυροι-τεφροκύανοι
σχιστόλιθοι
Η παραπάνω γνευσιακή σειρά περνά με σαφή διαχωριστικά όρια σε
τεφρόμαυρους και τεφροκύανους σχιστόλιθους, των οποίων το χαρακτηριστικό
γνώρισμα είναι η παρουσία γραφίτη. Στα ανώτερα στρώματα των σχηματισμών
αυτών, στη ΒΑ Πεντέλη, παρεμβάλλονται μικρού πάχους ενστρώσεις μαρμάρων και
σιπολινών.
Οι σχιστόλιθοι αυτοί έχουν διαπιστωθεί και στην περιοχή της λίμνης του
Μαραθώνα, στην ανατολική περιοχή της Πάρνηθας, και στην ανατολική περιοχή της
Λαυρεωτικής.

1.1.2.2.Υποθαλάσσιοι ηφαιστειακοί τόφφοι (μετατόφφοι –μετατοφφίτες)

Στη βόρεια Αττική (Πάρνηθα, λίμνη Μαραθώνα) και στη νότια Αττική (περιοχή
Πλάκας) οι τευρόμαυροι - τεφροκύανοι σχιστόλιθοι περνούν προς τα πάνω, με
ασαφή όρια, σε ένα πέτρωμα υποθαλάσσιας ηφαιστειακής προέλευσης, δακιτικής
σύστασης.
Στην περιοχή Λιοσάτι, Αφίδναι και Καλιμπατζάκι της Α. Πάρνηθας διαπιστώσαμε
στο παρελθόν ηφαιστειακούς τόφφους δακιτικού τύπου, τους οποίους ο
Τρικαλλινός (1958) και ο Ρουμπάνης (1961) ονομάζουν χαλαζιακούς πορφυρίτες
ή πορφύρες. Στη λίμνη του Μαραθώνα, η ορυκτολογική σύσταση και η χημική
ανάλυση της ηφαιστειακής σειράς (μετατόφφοι) χαρακτηρίζεται από κάτω προς τα
πάνω ως ρυοδακίτης-δακίτης-χαλαζιακός λατιανδεσίτης. Ο μετατόφφος που
εμφανίζεται στην περιοχή της λίμνης του Μαραθώνα, πάχους 20 – 250 μ., απέχει
από την αντίστοιχη εμφάνιση στην ανατολική Πάρνηθα περίπου 3km.
Στo Λαύριο, στη περιοχή Πλάκας, οι Leleu et al (1973) και Παπασταύρου
( Ι.Γ.Μ.Ε 1987) αναφέρουν πυροκλαστικά υλικά, υποθαλάσσιας ηφαιστειακής
προέλευσης (μετατόφφος-μετατοφφίτης) δακιτικού τύπου. Το πέτρωμα αυτό, που
έχει ονομαστεί επιδοτίτης, είναι υπερκείμενο του κερατίτη.
Τα κύρια συστατικά του ηφαιστειακού τόφφου (μετατόφφου) στην Αττική είναι:
χαλαζίας, πλαγιόκλαστα, ορθόκλαστο, μαρμαρυγίας (μοσχοβίτης, βιοτίτης),
κλινοζωισίτης, γυαλί με εγκλείσματα φυσαλίδων, ασβεστίτης, καθώς και αδιαφανή
μεταλλικά ορυκτά.
Όπως διαπιστώσαμε στην Πάρνηθα, στο Μαραθώνα, στην Πεντέλη και στο
Λαύριο., η παρουσία μεταλλικών ορυκτών είναι χαρακτηριστική στα ανώτερα μέλη
της ηφαιστειακής σειράς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα παρακάτω
ορογενετικά και μεταορογενετικά φαινόμενα, μας

Υπόμνημα
1.Ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου : άνω λιθανθρακοφόρο

70
 2.επαφή ασυμφωνίας (κροκαλοπαγή και μεταλλεύματα P.B.G)
3, Μετατόφφος με ενστρώσεις μαρμάρων : κάτω - μέσο λιθανθρακοφόρο
4.Τεφροκύανοι σχιστόλιθοι : κάτω - μέσο λιθανθρακοφόρο

Σχ.1 γεωλογική τομή περιοχής Καλένζι Μαραθώνα

επιβεβαιώνει ότι το πέτρωμα αυτό καταλαμβάνει μεγάλη έκταση και ότι αποτελεί τον
ξενιστή της μεταλλοφορίας, που συναντούμε στις παραπάνω περιοχές.
1.1.2.3. Ορογενετικά και μεταορογενετικά φαινόμενα του μέσου
Λιθανθρακοφόρου
Στην ανατολική Πάρνηθα Μεσολιθανθρακοφόρου ηλικίας ορογένεση, αναφέρει ο
Renz (1909-1955) με χαλαζιακά κροκαλοπαγή. Επίσης, οι Τρικαλλινός (1958),
Ρουμπάνης (1961) πιστοποιούν επίκλυση των μέσο - άνω λιθανθρακοφόρων
ιζημάτων πάνω στον ηφαιστειακό τόφφο της Πάρνηθας. Παρόμοια επίκλυση με
αυτήν της Πάρνηθας έχουμε διαπιστώσει στην περιοχή της λίμνης του Μαραθώνα,
όπου ο μετατόφφος υπόκειται με ασυμφωνία νεότερων σχηματισμών, καθώς επίσης
στην Πλάκα της Λαυρεωτικής και σε άλλες περιοχές με ή χωρίς τη συμμετοχή του
μετατόφφου (βλ. παρακάτω).
Η πετρογραφική έρευνα του μαγματικού σώματος στη Πλάκα Λαυρίου έδειξε ότι
πρόκειται περί ενός τοναλίτη (χαλαζίας 32,1%, Πλαγιόκλαστα 31,8%,
Απροσδιόριστα 15%, Γλαυκοφανής 10,8%, Ζοισίτης 5,7%, Βιοτίτης 2,6%,
Μοσχοβίτης 1,4%, Μεταλλικά ορυκτά 0,6%, Κατσίρης-2001).
Από τις στρωματογραφικές – τεκτονικές παρατηρήσεις μας στο χώρο της
Λαυρεωτικής διαπιστώσαμε, ότι η μαγματική διείσδυση του τοναλίτη στη Πλάκα είναι
μεταγενέστερη του ηφαιστειακού πετρώματος (μετατόφφου-μετατοφφίτη) και έχει
επηρεάσει με μεταμόρφωση και μετασωμάτωση το τεφρόμαυρο-τεφροκύανο
σχιστόλιθο σε κερατίτη - πλακίτη καθώς και τον υπερκείμενό τους μετατόφφο -
μετατοφφίτη σε επιδοτίτη στην παραπάνω περιοχή.
Εκτός της παραπάνω στρωματογραφικής τοποθέτησης του τοναλίτη,
συγκεντρώσαμε τα παρακάτω ορυκτολογικά και τεκτονικά στοιχεία:

1. Ο ορυκτολογικός προσανατολισμός του τοναλίτη στη Πλάκα Λαυρίου έχει ΒΒΑ -

ΝΝΔ διεύθυνση ~100.
2. Η γεωμετρία της μορφολογικής εμφάνισης του τοναλίτη έχει ΒΒΑ-ΝΝΔ διεύθυνση
~100.
3. Η κύρια πτυχή των κατωτέρων στρωμάτων της Λαυρεωτικής που
αναφέρονται παραπάνω έχει διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ ~100.
4. ΟΙ κύριες διακλάσεις του τοναλίτη είναι παράλληλες και εγκάρσιες στην ΒΒΑ-
ΝΝΔ ~100 διεύθυνση.
5. Το ρήγμα των Λεγραινών που επεκτείνεται προς ΒΒΑ, στο υπόβαθρο πέραν
του Ευβοϊκού κόλπου έχει διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ ~100. (άλμα ρήγματος της δυτικής
περιοχής > 1000 μ)
6. Η εξόρυξη και οι εμφανίσεις των μεταλλευμάτων στη Λαυρεωτική έχουν κυρίως
ΒΒΑ-ΝΝΔ διεύθυνση ~100 (βλ. Μαρίνος-Petrascheck (1956) σελ.85, εικ.33), η οποία
είναι παράλληλη στα παραπάνω τεκτονικά γεγονότα.

71
 Οι Αltherr et al (1982) και Μαράκης (1970) αναφέρουν ηλικία για το μαγματικό
πέττρωμα στη Πλάκα Λαυρίου (που ονομάζουν γρανοδιορίτη ενώ είναι τοναλίτης) με
ραδιοχρονολόγηση 8,3 εκ. χρ., και 10 εκ. χρ. αντίστοιχα ενώ οι Μαρίνος -
Petrascheck (1956) υποστηρίζουν ότι ή άνοδος και τοποθέτησή του
πραγματοποιήθηκε πιθανώς προς το τέλος του Παλαιοκαίνου ή Νεογενούς. Με
βάση όλα τα παραπάνω στρωματογραφικά, πετρογραφικά και τεκτονικά στοιχεία,
καθώς και με τη διαπίστωση της βαρίσκιας ορογένεσης στην ευρύτερη περιοχή της
Αττικής και εκτός αυτής, μπορούμε να συμπεράνουμε την ηλικία της μαγματικής
διείσδυσης του τοναλίτη στη Πλάκα και των υπολοίπων τεκτονικών γεγονότων, ότι
έλαβαν χώρα στη διάρκεια της μέσου λιθανθρακοφόρου ορογένεσης (περίοδος
Εrzgebirge). Με τα στρωματογραφικά δεδομένα, η ορογένεση, που διαπιστώνεται
μετά την ηφαιστειακή δραστηριότητα του μέσου Λιθανθρακοφόρου, έλαβε χώρα
παράλληλα με τη μαγματική διείσδυση (συνορογενετικός –
συντεκτονικός μαγματισμός).
Τα ρήγματα των Λεγραινών και της Καμάριζας, αποτελούν πιθανότατα
μεταγενέστερη εξέλιξη της ορογένεσης και της ΒΒΑ - ΝΝΔ πτύχωσης.
1.1.2.3.1. Διάβρωση-μεταφορά και απόθεση ιζημάτων – Σχηματισμός
επιγενετικής μεταλλοφορίας
Η ορογένεση είχε ως συνέπεια την ανάδυση της περιοχής, τη μεταγενέστερη
διάβρωση και τη μεταφορά των ιζημάτων μέσω ποταμοχειμάρρων σε άλλες
τοποθεσίες.
Οι βροχοπτώσεις της μέσου λιθανθρακοφόρου περιόδου εξ’ αιτίας της
προγενέστερης μεγάλης έκτασης υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δραστηριότητας
(αέρια, αύξηση θερμοκρασίας κλπ.) ενισχύθηκαν σημαντικά από την αλλαγή των
κλιματολογικών συνθηκών.
Οι έντονες βροχοπτώσεις δημιούργησαν ένα νεότερο μορφολογικό ανάγλυφο
της ΒΒΑ - ΝΝΔ πτύχωσης, που ήταν ανάλογο της αντοχής σε διάβρωση
(ορυκτολογική σύσταση - είδος πετρώματος, τεκτονική καταπόνηση κλπ) των
διαφόρων πετρωμάτων και των μορφολογικών συνθηκών που επικράτησαν μετά
την πτύχωση.
Πολλές περιοχές, λόγω των παραπάνω συνθηκών, δεν διαβρώθηκαν, αλλά
παρέμειναν και αποτέλεσαν μεταγενέστερα υβώματα, όπως π.χ. η περιοχή της
Πλάκας με τον κερατίτη και τον υπερκείμενο επιδοτίτη (επίδραση της μαγματικής
διείσδυσης του τοναλίτη).
Πλευρικά των υβωμάτων και σε μεγάλη έκταση διαπιστώνουμε έντονες
διαβρώσεις και από θερμά ύδατα, οι οποίες σε πολλές περιοχές του Λαυρίου έχουν
σαρωτικό χαρακτήρα και φθάνουν μέχρι την επιφάνεια του κατωτέρου μαρμάρου,
όπου και δημιούργησαν καρστικά έγκοιλα.
Επίσης διαπιστώνονται ποτάμιες κοίτες και χείμαρροι μέσω των οποίων τα
υλικά (μεταλλικά και μη μεταλλικά) μεταφέρθηκαν και αποτέθηκαν στα καρστικά
έγκοιλα, στις λεκάνες και αναλόγως της έντασης της ροής των ποταμών, σε κοίτες
και σε άλλες περιοχές.
Πλευρικά και νότια του υβώματος της Πλάκας, διαπιστώνουμε κλαστικά ιζήματα
του μετατόφφου (ευρίτες) ανάμεικτα με τεφροκύανο σχιστόλιθο και επιγενετική
72
χημική και κλαστική μεταλλοφορία, η οποία επεκτείνεται μέχρι τη περιοχή
Λεγραινών-Σουνίου.
Ανατολικά του ρήγματος των Λεγραινών διαπιστώνουμε έντονη διάβρωση έως το
κατώτερο μάρμαρο και καρστικοποίησή του, φαινόμενο που εμφανίζεται στη
Καμάριζα έως την περιοχή των Λεγραινών και Σουνίου.
Στις παραπάνω περιοχές διαπιστώνουμε μια παλαιά απόθεση ανάμεικτων
κλαστικών και χημικών μεταλλικών και μη μεταλλικών (σχιστόλιθων και ευριτών)
υλικών, τα οποία έχουν αποτεθεί πάνω στη διαβρωμένη επιφάνεια του κατωτέρου
μαρμάρου μετά τη σαρωτική διάβρωση που υπέστησαν τα υπερκείμενα του
κατωτέρου μαρμάρου ιζήματα στην εν λόγω περιοχή.
Η διαπίστωση αυτή των κλαστικών ιζημάτων ΝΑ του υβώματος της Πλάκας
(Καμάριζα, Λεγραινά έως Σούνιο) σε συνδυασμό με το βαρίσκιο ύβωμα στη Πλάκα
και τα βαρίσκια ρήγματα των Λεγραινών και Καμάριζας, μας οδηγούν στο
συμπέρασμα ότι ο ποταμός (χείμαρρος) μετέφερε κλαστικά και χημικά υλικά
ανάμικτα μη μεταλλικά και μεταλλικά ορυκτά στη δυτική περιοχή της Λαυρεωτικής
(δυτικά του ρήγματος των Λεγραινών), η οποία, κατά πάσα πιθανότητα, αποτελούσε
έδρα απόθεσης των κλαστικών ιζημάτων των γύρω περιοχών.
Οι κλαστικής και χημικής προέλευσης σχιστόλιθοι με την παρουσία διάσπαρτων
οξειδωμένων και μη οξειδωμένων ορυκτών που διατρήσαμε στη γεώτρηση Γ2 από
τα 300 μ. έως τα 620 μ. στη δυτική Λαυρεωτική, παρά τη Θέριζα Κερατέας,
διαφέρουν από τους τεφροκύανους σχιστόλιθους της ανατολικής Λαυρεωτικής
(βόρεια, βορειοανατολική και ανατολική περιοχή του υβώματος της Πλάκας), οι
οποίοι δεν διαβρώθηκαν στη διάρκεια της λιθανθρακοφόρου διάβρωσης. Γι’ αυτό
δεν παρουσιάζουν περιεκτικότητα σε μεταλλικά ορυκτά στις στρώσεις τους, παρά
μόνον στη διαβρωμένη επιφάνειά τους, που βρίσκεται κάτω από το υπερκείμενο
ανώτερο μάρμαρο, και στις διακλάσεις.
Μόνο με αυτή τη διάκριση μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα πρωτογενή από τα
δευτερογενή μεταφερμένα ιζήματα των τευρόμαυρων - τεφροκύανων σχιστολίθων.

73
 Υπόμνημα
4. σχιστόλιθοι-ψαμμίτες-άργιλοι (Μεσαία βαθμίδα (2) (Lepsius),
σχιστοψαμμιτοκερατολιθική διάπλαση (sh2) (υπερκείμενοι καρστικών
εγκοίλων του μαρμάρου με αποθέσεις Fe-Ni-ούχων μεταλλευμάτων)
5. σχιστοψαμμιτοκερατολιθική διάπλαση με οφιόλιθους
6+7. μάρμαρα – δολομίτες (επέκταση Πάνειου όρους), Ιουρασικό-Τριαδικό
12. μοσχοβιτικοί σχιστόλιθοι: Άνω Λιθανθρακοφόρο
13. ηφαιστειακά πετρώματα βασικής σύστασης (πρασινίτες) (ανδεσίτες)
14. ανώτερο μάρμαρο: Άνω Λιθανθρακοφόρο
15. ασυμφωνία και μεταλλεύματα P.B.G.
18. τεφρόμαυροι-τεφροκύανοι σχιστόλιθοι με ενστρώσεις μαρμάρων: Μέσο-
κάτω Λιθανθρακοφόρο
19. μοσχοβιτικοί και άλλοι γνεύσιοι με ενστρώσεις μαρμάρων:
Προλιθανθρακοφόρο
17, 18, 19. Κλαστικά κ.ά. ιζήματα από τους (μετατόφφους) ευρίτες,
τεφρόμαυρους σχιστόλιθους, μεταλλεύματα κ.ά.
20. κατώτερο μάρμαρο Λαυρίου: Προλιθανθρακοφόρο
Σχ.2 Γεωλογική τομή Λαυρεωτικής
Με βάση τα παραπάνω, θεωρούμε πολύ πιθανή τη παρουσία πλούσιας
μεταλλοφορίας στο υπόβαθρο της ΒΔ Λαυρεωτικής, δυτικά του ρήγματος των
Λεγραινών.
Παρόμοια φαινόμενα ορογένεσης, διάβρωσης, μεταφοράς και απόθεσης
κλαστικών και χημικών μεταλλικών και μη μεταλλικών υλικών έχουν διαπιστωθεί και
στη βόρεια Ελλάδα (Χαλκιδική), στη κεντρική Ελλάδα (Εύβοια, Κυκλάδες) και στη Ν.
Ελλάδα (Πελοπόννησο-Μολάους κ.α.). Στις περιοχές αυτές έχουμε μια υπερκείμενη
επιγενετική μεταλλοφορία και το υπόβαθρο των παραπάνω περιοχών
παρουσιάζει επίσης β-άξονες με ΒΒΑ - ΝΝΔ διεύθυνση περίπου ~1Ο0.
Παράλληλα με τη γένεση των μεταλλευμάτων, στο μέσο Λιθανθρακοφόρο σε
ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, όπως Χίος, Εύβοια (Θαρρούνια),
Πελοπόννησο (Μολάοι) κ.α. διαπιστώνουμε τη γένεση λιθάνθρακα.
1.1.3. Μέσο άνω Λιθανθρακοφόρο
Στη διάρκεια του μέσου άνω Λιθανθρακοφόρου, η Αττική και πιθανώς ολόκληρος ο
ελλαδικός χώρος βυθίζεται ξανά. Τα ιζήματα του άνω Λιθανθρακοφόρου της Α.
Πάρνηθας αποτελούνται από ασβεστιτικούς και άλλους σχιστόλιθους και
ημιμεταμορφωμένους ασβεστόλιθους, μέσα στους οποίους οι Renz (1909-1955),
Ρουμπάνης (1961) και άλλοι αναφέρουν χαρακτηριστικά απολιθώματα με ηλικία
που αρχίζει από το Μοσχόβιο.
1.1.3.1. Ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου
Στην περιοχή Καλιμπατζάκι - Λιοσάτι της Α. Πάρνηθας, πάνω στον ηφαιστειακό
τόφφο έχει αποτεθεί με ασυμφωνία ένας λευκός ημιμεταμορφωμένος ασβεστόλιθος,

74
που στρωματογραφικά αντιστοιχεί στο ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου, πάχους 0 - 25μ.,
καθώς και ασβεστιτικοί και άλλοι σχιστόλιθοι.
Στη μεταμορφωμένη Αττική το ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου εμφανίζεται και στη
βόρεια Αττική και έχει αποτεθεί πάνω στην ανομοιόμορφη και διαβρωμένη βαρίσκια
μορφολογία με ασυμφωνία. Τόσο στη βόρεια Αττική (Μαραθώνας, Πεντέλη) όσο και
στη νότια Αττική (Α. Λαυρεωτική) το ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου λόγω της
ανομοιογενούς μορφολογίας του υποβάθρου, παρουσιάζει από περιοχή σε περιοχή
διαφορετικά πάχη, όπως στη λίμνη του Μαραθώνα έως 7μ., στο Γραμματικό - Α.
Πεντέλη - (Ν. Μάκρη) 150-300μ., στη ΝΑ Λαυρεωτική, στην περιοχή Σουνίου -
Λεγραινών περίπου 100μ., ανατολικά της Πλάκας 2-30μ., και βορειότερα της
Πλάκας και του Δασκαλιού 0-1μ.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της βάσης του ανωτέρου μαρμάρου Λαυρίου σε όλες
τις περιοχές που εμφανίζεται είναι η επιγενετική και in situ μεταλλοφορία, ενώ στα
κατώτερα στρώματά του εμφανίζονται κλαστικής προέλευσης υλικά,
συμπεριλαμβανομένων και μικρών τεμαχίων γραφίτη και με την παρουσία
μεταλλικών και μη μεταλλικών ορυκτών. Η παρουσία των μεταλλικών ορυκτών στο
ανώτερο μάρμαρο δίνει πολλές φορές στην αποκεκαλυμμένη και διαβρωμένη
επιφάνεια του μαρμάρου ερυθρά απόχρωση.
1.1.3.2. Ανδεσίτες
Μέσα στα σχιστολιθικά ιζήματα του άνω Λιθανθρακοφόρου της Πάρνηθας και άλλων
περιοχών έχουν διαπιστωθεί εκρηξιγενή πετρώματα βασικής σύστασης (ανδεσίτες).
Εκρηξιγενή πετρώματα έχουμε διαπιστώσει σε παρόμοια ιζήματα στην περιοχή Αγ.
Δημητρίου Μαραθώνα, τα οποία θεωρούμε άνω λιθανθρακοφόρα - πέρμια. Επίσης,
συναντώνται επί της τομής της οδού άνω Πεντέλης προς ‘Αγ. Πέτρο μέσα στο
γνεύσιο με πλευρική μετασωμάτωση - μεταμόρφωση και τεκτονική παραμόρφωση
σε ακτίνα ~40μ., ενώ οι υπερκείμενοι σχηματισμοί έχουν διαβρωθεί. Βασικής
σύστασης εκρηξιγενή πετρώματα με γένεση παράλληλη της ιζηματογένεσης των
υπερκείμενων του ανώτερου μαρμάρου Λαυρίου σχιστολιθικών ιζημάτων
αναφέρονται από τους Κόκκορο (1928) και Μαρίνο - Petrascheck (1956) στο
Λαύριο, ως πρασινίτες.
1.1.4. Πέρμιο
1.1.4.1. Μελανότεφροι ασβεστόλιθοι-σχιστόλιθοι
Τα ιζήματα του Περμίου στην περιοχή της Πάρνηθας χαρακτηρίζονται από
μελανότεφρους ασβεστόλιθους αργιλικούς - ψαμμιτικούς σχιστόλιθους, και
κιτρινωπούς χαλαζιακούς ασβεστόλιθους. Μέσα στα ιζήματα αυτά υπάρχει πλούσια
πανίδα, ηλικίας κατωτέρου και ανωτέρου Περμίου, (Renz (1955), Ρουμπάνης
(1961), Clement et al (1982)).
Οι μελανότεφροι ασβεστόλιθοι αποτελούν συνήθως αποκομμένα και
διασκορπισμένα τεμάχια ή μικρά κροκαλοπαγή προερχόμενα από έντονη
νεοβαρίσκια διάβρωση.
Στο χώρο της μεταμορφωμένης Αττικής, παρόμοιοι ασβεστιτικοί σχηματισμοί
είναι πολύ σπάνιοι. Παρατηρούνται μόνο στη νότια Πεντέλη και βορειότερα της
Πλάκας στην Λαυρεωτική. Η έλλειψη παρόμοιων σχηματισμών που μπορεί να

75
οφείλεται στη νεοβαρίσκια διάβρωση ή στην παρουσία των υβωμάτων, τα οποία δεν
καλύφθηκαν από τη θάλασσα του Περμίου.
Παρόμοιους σχηματισμούς με την παρουσία διάσπαρτης μεταλλοφορίας
διαπιστώσαμε στη γεώτρηση Γ2 παρά τη Θέριζα Κερατέας από τα 300 μ. έως τα

620 μ.
Υπόμνημα
2, μάρμαρα με νερινέες ; Aνω Κρητιδικό
3. ασυμφωνία
4,5. κροκαλοπαγή
6. κυανότεφρα δολομιτικά μάρμαρα : Τριαδικό
7. μάρμαρα με χαλαζιακές ενστρώσεις

76
8. βασικά και υπερβασικά πετρώματα (οφιόλιθοι,σπηλίτες)
9 . ένστρωση μαρμάρου με χαλαζιακες παρεμβολές και κροκαλοπαγή
12 μοσχοβιτικός σχιστόλιθος
13 ηφαιστειακά πετρώματα βασικής σύστασης (ανδεσίτες)
14. Ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου : Ανω λιθανθρακοφόρο
15. ασυμφωνία (κροκαλοπαγή και μεταλλεύματα P.B.G.)
17. μετατόφφος με ενστρώσεις μαρμάρων : μέσο – κάτω λιθανθρακοφόρο
18. τεφρόμαυροι – τεφροκύανοι σχιστόλιθοι
19. μοσχοβιτικοι – αμφιβολιτικοί κ.α. γνεύσιοι : προλιθανθρακοφόρο
20. κατώτερο μάρμαρο Πεντέλης

Σχ.3 Γεωλογική τομή Μαραθώνα – Πεντέλης

1.2. Μεσοζωικό
Ιζήματα του Τριαδικού έχουν πολύ μεγάλη εξάπλωση, τόσο στη μη μεταμορφωμένη
Αττική (Πάρνηθα, Αιγάλεω και γύρω περιοχές), όσο και στη μεταμορφωμένη Αττική.
Εξ΄ αιτίας των βαρίσκιων υβωμάτων, η ιζηματογένεσή τους δεν πραγματοποιήθηκε
ταυτόχρονα σε όλη την περιοχή της Αττικής. ¨όπως έχει διαπιστωθεί στον ευρύτερο
χώρο, ορισμένες περιοχές που αποτελούσαν υβώματα, καλύφθηκαν στο μέσο ή
ανώτερο Τριαδικό ή το κατώτερο Ιουρασικό.
1.2.1. Κατώτερο Τριαδικό
Το κατώτερο Τριαδικό εμφανίζεται στο Μπελέτσι (Α. Πάρνηθα) και εκπροσωπείται
από ασβεστόλιθους και σχιστόλιθους με απολιθώματα Βερφενίου ηλικίας.
Στη διάρκεια του Λαδινίου έχει διαπιστωθεί μια βασικής και υπερβασικής
σύστασης ηφαιστειακή δραστηριότητα (βασάλτες) και οφιόλιθοι, η οποία όπως
διαπιστώσαμε, είχε καλύψει και το χώρο των βαρίσκιων υβωμάτων. Στις
μεταγενέστερες περιόδους, επακολούθησε διάβρωση - μεταφορά και απόθεση
κροκαλοπαγών, τόσο στην περιοχή της βόρειας (Πάρνηθα) όσο και της νότιας
Αττικής (Σαρωνίδα).
1.2.2. Μέσο και ανώτερο Τριαδικό
Το μέσο και ανώτερο Τριαδικό, που εμφανίζεται μη μεταμορφωμένο στην
Πάρνηθα και το Αιγάλεω, εκπροσωπείται από ασβεστόλιθους και δολομίτες, πάχους
άνω των 300μ.
Οι σχηματισμοί αυτοί επεκτείνονται κάτω από τα νεότερα ιουρασικά και κρητιδικά
ιζήματα του σύγκλινου των Αθηνών, για να εμφανιστούν πάλι στην περιοχή της
μεταμορφωμένης περιοχής του Υμηττού.
Στην ανατολική περιοχή της Πάρνηθας, οι τριαδικοί ασβεστόλιθοι επεκτείνονται
προς Νότο, περιοχή Βαρυμπόμπης - Νέας Κηφισιάς, όπου καλύπτονται από τα
μεγάλου πάχους νεογενή και τεταρτογενή ιζήματα. Από εκεί επεκτείνονται κάτω από
77
τη ΒΑ/κη συνέχεια του σύγκλινου των Αθηνών, για να εμφανιστούν πάλι στο ΒΑ
Υμηττό.
Ανατολικά των Αφιδνών, οι τριαδικοί ασβεστόλιθοι που εμφανίζονται
αποκομμένοι στο Κοτρώνι κοντά στη λίμνη του Μαραθώνα, περιοχή που αποτελεί
επέκταση του σύγκλινου των Αθηνών, συνεχίζονται με μορφή διερρηγμένου και
διαβρωμένου αντικλίνου (ΒΑ συνέχεια του ΒΑ-ΝΔ αντικλίνου Υμηττού – Πεντέλης –
Μαραθώνα), ΒΑ της κωμόπολης του Μαραθώνα ( κωνόδοντα, Παπαδέας 1973,
filaments ? Halobia, Λόζιος 1991) καθώς και στην περιοχή Λοιμικού δυτικά της
Αγίας Μαρίνας.
Στη Πεντέλη, τριαδικά ιζήματα διαπιστώσαμε στην ανατολική πλευρά ΝΔ της Ν.
Μάκρης, που αποτελούνται από σχιστόλιθους με ενστρώσεις μαρμάρων, καθώς και
στη νότια περιοχή της Πεντέλης, κοντά στην Ανθούσα.
Είναι πιθανόν τα απολιθώματα, τα οποία αναφέρουν οι Μαρίνος-Petrascheck σε
ενστρώσεις μαρμάρων μέσα στους σχιστόλιθους να προέρχονται από τις
παραπάνω περιοχές.
Η ΒΑ προέκταση των μαρμάρων του Υμηττού προς την περιοχή της Ν. Πεντέλης
διακόπτεται από ένα μεγάλου μήκους ΒΑ-ΝΔ (350 ) ρήγμα, στην περιοχή Σταυρού –
Γέρακα - Πικερμίου με πτώση της νοτιοανατολικής περιοχής και άλμα >500μ.
Από τον Υμηττό, οι τριαδικοί ασβεστόλιθοι επεκτείνονται στην ανατολική περιοχή
του Κορωπίου, στο Κερατοβούνι, στο Μαρκόπουλο, στη Μερέντα, καθώς και στο
χώρο της κεντρικής Λαυρεωτικής.
Η ασβεστιτική σειρά του Τριαδικού στη Λαυρεωτική παρουσιάζει διαφορετικά
πάχη από τόπο σε τόπο, εξ’ αιτίας των βαρίσκιων υβωμάτων - ρηγμάτων καθώς και
μεταγενέστερής τους διάβρωσης.
Ανατολικά της Πλάκας επικάθονται στο ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου με πολύ
μικρό πάχος (0-1μ.).
Στο Δογάνι συναντήθηκαν με πάχος 10μ. σε γεώτρηση, ενώ ΒΔ της Καμάριζας,
Άρης και περιοχή Θέριζας - Αγίου Γεωργίου Κερατέας, έχουν διαπιστωθεί με
γεωτρήσεις με πάχος 100-150μ.. Τα μάρμαρα αυτά αποτελούν τη νότια συνέχεια
των μαρμάρων του Κερατοβουνίου, όπου έχουν διαπιστωθεί απολιθώματα
τριαδικής - ιουρασικής ηλικίας (Terebratrula και Makroporella) (Μαρίνος -
Petrascheck, 1956).

1.2.3. Ιουρασικό- Κάτω Κρητιδικό

Οι τριαδικοί ασβεστόλιθοι μεταβαίνουν, στην Πάρνηθα και Σαλαμίνα, στους κάτω-

μέσο ιουρασικούς ασβεστόλιθους (Λιάσιο - Δογγέριο) χωρίς διακοπή.
Το ανώτερο Ιουρασικό εκπροσωπείται από ιζήματα της
σχιστοψαμμιτοκερατολιθικής διάπλασης με ενστρώσεις ασβεστόλιθων και
οφιολίθους (sh1) (Tάταρης 1967 ff).

78
 Μεταγενέστερες προκενομάνιες ορογενέσεις-διαβρώσεις έχουν δημιουργήσει,
τοπικά, μεταφορά των ιζημάτων της σχιστοψαμμιτικής σειράς (sh1) και απόθεσή
τους σε άλλες περιοχές. Τα ιζήματα αυτά αποτελούν τη σχιστοψαμμιτική διάπλαση
με τεμάχια κερατολιθικού και οφιολιθικού υλικού (sh2) (Τάταρης 1967 ff). Στο χώρο
της Αττικής διακρίνουμε ζωνοειδείς εκτάσεις σε Α - Δ διεύθυνση, με την εμφάνιση ή
μη εμφάνιση της (sh1) και (sh2).

Ζώνη 1: Περιοχή βορειοδυτικά, βόρεια και βορειοανατολικά της Πάρνηθας:

Η περιοχή Καλάμου βρίσκεται στην ημιμεταμορφωμένη περιοχή (μεταβατική
ζώνη μεταξύ μη μεταμορφωμένης και μεταμορφωμένης Αττικής).
Στην περιοχή αυτή εμφανίζεται η σχιστοψαμμιτοκερατολιθική διάπλαση με
οφιολίθους (sh1), με υπερκείμενους σε ασυμφωνία τους ανωκρητιδικούς
ασβεστόλιθους.

Ζώνη 2: Περιοχή Πάρνηθας-Μαραθώνα: η (sh1) έχει διαβρωθεί και μεταφερθεί σε

άλλες περιοχές.
Οι ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι στην Πάρνηθα επικάθηνται σε λατερίτες, βωξίτες,
σιδηρονικέλια και με ασυμφωνία πάνω σε οφιολίθους, - τριαδικούς ή κάτω
ιουρασικούς (Λιάσιο - Δογγέριο) ασβεστόλιθους.
Στο Μαραθώνα τα άνω κρητιδικά μάρμαρα (νερινέες, ρουδιστές επικάθηνται με
ασυμφωνία πάνω σε διαβρωμένα τριαδικά μάρμαρα (κωνόδοντα). Παπαδέας
(1973)
Ζώνη 3: Περιοχή νότια των αθηναϊκών λόφων που αποτελείται από
ανωκρητιδικούς ασβεστόλιθους, σενωνίου ηλικίας, (Μαρίνος et al 1974) έως και
την ευρύτερη περιοχή της Καισαριανής και τα νότια περιθώρια των αθηναϊκών
λόφων (Ακρόπολη, Λυκαβηττός, Γαλάτσι):
Η σειρά (sh1) που εκπροσωπείται από τους σχιστόλιθους Καισαριανής
πιστεύουμε ότι αποτελεί ιζήματα της σχιστοψαμμιτοκερατολιθικής διάπλασης με
οφιολίθους και ενστρώσεις μαρμάρων, όπου και ο Kober (1929) και ο Sindowski
(1949) αναφέρουν απολιθώματα ιουρασικής ηλικίας. Πάνω στη σειρά (sh1), στην
περιοχή περίπου της πανεπιστημιούπολης έχουν μεταφερθεί και αποτεθεί ιζήματα,
που προέρχονται από τη διάβρωση της (sh1) άλλων περιοχών. Τα ιζήματα αυτά
αντιπροσωπεύουν τη σχιστοψαμμιτική διάπλαση με τεμάχια κερατολίθων και
οφιολίθων (sh2).
Ζώνη 4: Περιοχή Λαυρεωτικής-Μαρκοπούλου και γύρω περιοχών:
Τα σχιστοψαμμιτικά ιζήματα που εμφανίζονται στην περιοχή, περιφεριακά του
Δογανίου Κερατέας, με πάχος έως 150 μ. προέρχονται από τη διάβρωση της
σχιστοψαμμιτοκερατολιθικής διάπλασης με οφιόλιθους.
Στη βάση τους έχουν διαπιστωθεί με γεωτρήσεις και με επιφανειακές εμφανίσεις,
λατεριτικής προέλευσης ερυθράς απόχρωσης ιζήματα, πάχους περίπου 7μ..

79
 Τα Ιουρασικά – τριαδικά μάρμαρα που αποτελούν προέκταση των μαρμάρων
του Κερατοβουνίου, παρουσιάζουν περιφερειακά του μαγματικού σώματος του
τοναλίτη διάβρωση και πάχος από 0 – 20
Οι λατερίτες επικάθονται συνήθως στη διαβρωμένη επιφάνεια των τριαδικών -
ιουρασικών μάρμαρων της περιοχής.
Υπερκείμενοι της σχιστοψαμμιτικής σειράς (Sh2) είναι ανωκρητιδικοί
ημιμεταμορφωμένοι ασβεστόλιθοι.
Η κύρια αιτία της διάβρωσης της σχιστοψαμμιτοκερατολιθικής διάπλασης (Sh1)
καθώς και των Ιουρασικών – τριαδικών ιζημάτων περιφερεικά του Δογανίου
Κερατέας οφείλεται κυρίως στη μαγμάτικη διείσδηση του τοναλίτη στην τοποθεσία
Δογάνι, ανατολικά του Κερατοβουνίου.
Η διείσδησης του μαγματικού σώματος του τοναλίτη είναι πιθανόν να έλαβε
χώρα στη διάρκεια της απόθεσης της σχιστοψααμμιτοκερατολιθικής διάπλασης με
οφιολίθους (Sh1) με συνέπεια την ανάδυση της περιοχής και την επακόλουθη
διάβρωσή της.
Περιφερειακά του μάγματος παρά το Δογάνι, διαπιστώνουμε μεταφερμένα
ιζήματα της παραπάνω Sh1 διάπλασης με τεμάχια οφιόλιθων και με την παρουσία
γλαυκοφανούς.
Η σειρά αυτή στη νότια Αττική θεωρήθηκε ως επωθημένο φυλλιτικό κάλυμμα,
(Μαρίνος-Petrascheck, (1956).
Στον γεωλογικό χάρτη της Αττικής δεν έγινε διαχωρισμός των σχιστοψαμμιτικών
ιζημάτων της (Sh1) και (Sh2).
1.2.4. Ανώτερο Κρητιδικό
Στην μη μεταμορφωμένη Αττική έχουν διαπιστωθεί ασβεστολιθικά Ιζήματα
κενομανίου - σενωνίου ηλικίας στη Πάρνηθα, στην Ελευσίνα και στη περιοχή του
Αιγάλεω.
Στις παραπάνω περιοχές τα ιζήματα του άνω κρητιδικού κάθονται με
ασυμφωνία πάνω σε κροκαλοπαγή η πάνω σε διαβρωμένους ιουρασικούς ή και
τριαδικούς ασβεστόλιθους.
Τοπικά έχουν αποτεθεί πάνω σε οφιόλιθους και σιδηρονικελιούχα μεταλλεύματα.
(Βορεάδης 1927, Renz 1955, Δούνας 1971 κ.α)
Στους ημι -μεταμορφωμένους ασβεστόλιθους των Αθηναϊκών λόφων
Φιλοπάππου, Σικελίας, Ακροπόλεως, Λυκαβηττού, Στρέφη, Τουρκοβουνίων κλπ.,
που επεκτείνονται σε μία ζώνη με ΒΑ – ΝΔ διεύθυνση, αναφέρονται απολιθώματα
Άνω κρητιδικής (σενωνίου – καμπανίου) ηλικίας. (Lepsius 1893, Παρασκευαιδης
– Χωριανοπούλου 1979, Μαρίνος και συνεργάτες 1971 κ.α)
Στην περιοχή της μεταμορφωμένης Αττικής αναφέρονται άνω κρητιδικά μάρμαρα
στο κάτω Σούλι και νοτιοανατολικά της Ραμνούντας (Παπαδέας 1969,1973, 2001)
και στη Λαυρεωτική σε ημι -μεταμορφωμένους ασβεστόλιθους Leleu-Neumann
1969 και Κατσαβριάς 1990).

80
 1.2.5.Φλύσχης

Ψαμμίτες, μάργες, άργιλοι και άλλα ιζήματα αναφέρονται στις περιοχές Πάρνηθας
– Αιγάλεω - Βερόρι – Αυλώνα - Κοκκινόβραχου, λεκανοπεδίου Αθηνών, πιθανώς
ΒΑ της περιοχής Βερζέκο στη Λαυρεωτική κ.α., καμπάνιας έως παλαιοκαινικής
ηλικίας, (Δούνας - Γαϊτανάκης 1976 - 77, Clement - Katsikatsos 1982,
Παρασκευαϊδης - Χωριανοπούλου 1978, Παπαδέας 2001).
Στο λεκανοπέδιο των Αθηνών ο φλύσχης είναι εγκλωβισμένος στο εσωτερικό
του ΒΑ-ΝΔ διεύθυνσης (350) σύγκλινου όπου επεκτείνεται από την περιοχή του
Φαλήρου, μέσου της Αθήνας, προς ΒΑ.

1.3 Μεταλπικά ιζήματα 1.3.1 Νεογενές

Στη διάρκεια των παρατεταμένων πλευρικών πιέσεων και του κατακερματισμού
των πετρωμάτων αρχίζουν οι διεργασίες διάβρωσης, μεταφοράς και απόθεσης
κλαστικών ιζημάτων στις λεκάνες. Τα μεγαλύτερα πεδία με κλαστικά
ιζήματα παρατηρούνται στις νότιες και ανατολικές παρυφές της
Πεντέλης και στην περιοχή μεταξύ μεταμορφωμένων και μη
μεταμορφωμένων πετρωμάτων.
Τα κλαστικά ιζήματα συνίστανται από ολισθόλιθους, ογκόλιθους, κροκαλοπαγή,
ψαμμίτες, αργίλους και ερυθρούς πηλούς.
Μέσα σε ερυθροκαστανές αργιλοπηλιτικές ενστρώσεις έχει διαπιστωθεί η
πικερμική πανίδα σπονδυλωτών, ποντίου ηλικίας. Ποταμολιμναία ιζήματα,
ανωτέρου Μειόκαινου κατωτέρου Πλειόκαινου, που συνίστανται από μάργες,
τραβερτίνες μαργαϊκούς ασβεστόλιθους και άργιλους σε εναλλαγή με κροκαλοπαγή,
υπερκείμενα των παραπάνω κλαστικών ιζημάτων ,έχουν διαπιστωθεί στις νότιες
παρυφές της Πάρνηθας και της Πεντέλης, στο Πικέρμι στη Ραφήνα στη λεκάνη
Μεσογαίας στη Καλογρέζα στο Μαρούσι και στη περιοχή Περιστερίου - Λιοσίων.
Επίσης αναφέρονται στο Κάλαμο το Μαρκόπουλο και τον Ωρωπό.Οι κλιματολογικές
συνθήκες που επεκράτησαν στη διάρκεια της απόθεσης των ποταμολιμναίων
ιζημάτων, ευνόησαν τη δημιουργία λιγνιτικών κοιτασμάτων.Θαλάσσια ιζήματα
ανωτέρου Πλειόκαινου κατωτέρου Πλειστόκαινου αναφέρονται στην περιοχή
Ραφήνας (Μητσόπουλος 1948, Μέτος 1992).

1.3.2 Τεταρτογενές

Διλουβιακές και αλλουβιακές αποθέσεις που αποτελούνται από

πολυφασικά ιζήματα καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις κυρίως στο
εσωτερικό τμήμα των λεκανών. Τα ιζήματα του τεταρτογενούς συνίστανται
από ερυθρούς πηλούς, αργιλοπηλίτες με διάσπαρτες κροκάλες και λατύπες διαφόρου
μεγέθους, παλαιούς και σύγχρονους κώνους κορημάτων, ποταμοχερσαία κρόκαλο -
λατυποπαγή, χειμάρρειες αποθέσεις αναβαθμίδες, παράκτιες άμμους και άλλα ιζήματα.
(Μέτος 1992)

2. Αλπική και μεταλπική τεκτονική 2.1 Πτυχές

81
 Μετά τις βαρίσκιες και παλαιοαλπικής ηλικίας ορογενέσεις, που περιγράφονται
παραπάνω, αρχίζουν, προς το τέλος του άνω Κρητιδικού, οι νεοαλπικές
ορογενετικές κινήσεις, μέσο των οποίων πτυχώνονται οι παλαιοζωικοί και
μεσοζωικοί σχηματισμοί, με συνέπεια τη μετατόπιση των βαρίσκιων και
παλαιοαλπικών δομών.
Στη διάρκεια των νεοαλπικών κινήσεων οι εσωτερικές ζώνες αναδύονται, λόγω
των σταδιακών πλευρικών πιέσεων, οι οποίες προέρχονται από ΒΑ (ευρασιατική
πλάκα), που δέχεται ο ελλαδικός χώρος και τροφοδοτούν τις εξωτερικές ζώνες με
κλαστικά ιζήματα δημιουργώντας το φλύσχη, σε ζωνοειδή διάταξη..
Οι πτυχές και η ορεογεωγραφία που δημιούργησε η παραπάνω ορογενετική
κίνηση είναι ΒΔ-ΝΑ διεύθυνσης με β-άξονες 1200-1400 και είναι ευδιάκριτες σε όλους
τους παραπάνω παλαιοζωικούς και μεσοζωικούς σχηματισμούς καθώς επίσης και
στα ιζήματα του φλύσχη πολλών περιοχών της πελαγονικής ζώνης.
Στη διάρκεια απόθεσης του φλύσχη, μια νεότερη ορογενετική πλευρική πίεση,
παροξυσμικής φάσης, προερχόμενη από ΝΑ (αραβοαφρικανική πλάκα), σχεδόν
κάθετη στην προγενέστερη δημιουργεί οροσειρές και πτυχές με ΒΑ-ΝΔ διεύθυνση.
Η διαμόρφωση της μορφολογίας των νέων οροσειρών διακόπτει τη περαιτέρω
εξέλιξη των ΒΑ συμπιεστικών τάσεων καθώς και την απόθεση των ιζημάτων του
φλύσχη.
Οι νεότερες συμπιεστικές τάσεις πάνω στην ήδη διαμορφωμένη ορεογεωγραφία
εκτονώνονται με πτυχές (β-άξονες περίπου 350 ΒΑ-ΝΔ διεύθυνσης) επωθήσεις ή
εφιππεύσεις και με μεταμόρφωση της Αττικοκυκλαδικής μάζας, Παπαδέας (1991).
Μια σειρά από παράλληλα μεγάλα σύγκλινα και αντίκλινα των ΒΑ-ΝΔ πτυχών
χαρακτηρίζει την περιοχή των μεταμορφωμένων και μη μεταμορφωμένων
πετρωμάτων της Αττικής.
Η κάθετη φορά κίνησης πάνω στην ήδη ΒΔ-ΝΑ διεύθυνσης διαμορφωμένη
ορεομορφολογία δημιουργεί έντονο κατακερματισμό στα ανώτερα μεσοζωικά
ιζήματα, με συνέπεια τη μαζική αποσάθρωση κυρίως των αντικλίνων και τη
δημιουργία εκτεταμένων πεδίων με αδρομερή υλικά (κροκαλοπαγή), ενώ αντίθετα τα
σύγκλινα παρέμειναν σχεδόν ανεπηρέαστα. Το υλικό των αντικλίνων μεταφέρθηκε
σε γειτονικές λεκάνες, όπως νότια της Πεντέλης, στους πρόποδες της Πάρνηθας,
τον Ευβοϊκό κόλπο κ. α.
2.2. Ρήγματα
Οι ΒΑ-ΝΔ και ΝΑ-ΒΔ διεύθυνσης συμπιεστικές τάσεις εκτονώνονται στη συνέχειά
τους στην ευρύτερη περιοχή με έναν παρατεταμένης διάρκειας και διάφορου
προσανατολισμού ρηγματογενή τεκτονισμό (Παπαδέας, 1991). Επιμήκη και
εγκάρσια ρήγματα και διακλάσεις ΒΔ-ΝΑ και ΒΑ-ΝΔ διεύθυνσης προερχόμενα και
από τις δύο συμπιεστικές τάσεις διαπερνούν τους γεωλογικούς σχηματισμούς σε
ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

Οι ΝΑ συμπιεστικές τάσεις, που προκαλούνται από την

αριστερόστροφη κίνηση, με παράλληλη ενεργοποίηση και του
ρήγματος της Ανατολίας, (συνισταμένη των δύο πλευρικών
πιέσεων), είναι η κύρια αιτία των εφελκυστικών κινήσεων

82
 (χαλαρώσεων). Οι κινήσεις των πλακών δημιουργούν
διαδοχικά τεκτονικά κέρατα και τάφρους, συνέπεια των οποίων
είναι και η δημιουργία του Αιγαίου Πελάγους.

Πάρνηθα
2

2
5
3
6
5 2

8
8α Θέριζα-Ν. Κερατέα
8 9 Πεντέλη Λαυρεωτική
8α
Γεώτρηση Γ2
Πλάκα
10
10 Ανάβυσσος
11 Γεώτρηση Γ1 6
12 12 12 Δυτική
7 παρυφή του
83 Ολύμπου
Καμάριζα
13 12

13 1314 14
13
15 7811
15 978
10
ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΤΩΝ ΜΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ
ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Βόρεια Αττική
Κεντρική Αττική
Νότια Αττική

Υπόμνημα
1. Φλύσχης

Ανώτερο Κρητιδικό

2. Ασβεστόλιθοι - μάρμαρα
3. Ασυμφωνία - λατερίτες

Ιουρασικό - Τριαδικό

4. Σχιστοψαμμίτες με τεμάχια οφιολίθων (sh2)

5. Οφιόλιθοι

6. Σχιστοψαμμίτοκερατολιθική διάπλαση με οφιόλιθους (sh1)

7. Ασβεστόλιθοι – δολομίτες - μάρμαρα

Κατώτερο Τριαδικό

8. Βερφένια στρώματα
Ασυμφωνία
8α Βασαλτικά - οφιολιθικά σώματα

Πέρμιο - Αν. Λιθανθρακοφόρο

9. Σχιστόλιθοι με μικρές ενστρώσεις μαρμάρων

10. Ανώτερο μάρμαρο Λαυρίου

Αθήνα-

84

Μαραθώ
 BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Altherr R., Kreuzer H., Wendt I., Lenz H., Wagner G., Keller J., Harre W., Hohndorf
A. (1982): A late oligocene / early Miocene high temperature belt in the Attic-Cycladic
Crystalline Complex (SE Pelagonian/Greece), Geol. Jb. E23, 97-164
Baltatzis E. (1981): Contact metamorphism of a calc-silicate hornfels from Plaka area,
Laurium, Greece. N. Jb. Miner., Mh. H. 11, 481-488
Bittner A. (1880): Der geologische Bau von Attika, Beotien, Lokris und Parnassis.
Denkschr. der kais. Akad. der Wiss., math.-nat. Kl., 40 p., 110
Βορεάδης Γ (1927) Η γεωλογία της Σαλαμίνας Α’ Η ανάπτυξις του Παλαιοκρητιδικού.
Πτακτ. Ακαδ. Αθηνών 4,σελ.337
Clement B. Ferriere J., Verriez,J., Guernet, C., Lys, M. (1971) Donnees nouvelles sur
le Carbonifere et le Permien du Mont Beletsi, en Attique (Grece). Bull.Soc.Geol. France,
(7) 12 , 88 –91,3 Abb.,2 Taf., Paris
Clement B., Katsikatsos G. (1982): Etudes géologique d'un secteur des zones
internes des Hellénnique: L'Attique septentrionale (Gréce continentale). Annales de la
Société géologique du
Nord, v. 51, pp.87-96
Γαϊτανάκης Π. (1976 – 1977):Γεωλογικός χάρτης Αθήνα Πειραιάς, Ι.Γ.Μ.Ε..
Δούνας Θ. (1971): Η γεωλογία της μεταξύ Μεγάρων και Ερυθρών περιοχής. Διατριβή
επί διδακτορία. Γεωλ. Γεωφ. Έρευνες, τόμ. 15/2, σσ. 129-263
Δούνας Θ. (1969- 1980) Γεωλογικός χάρτης Ελευσίνας ,ΙΓΜΕ
Δούνας Θ., Γαϊτανάκης Π. (1981): Στρωματογραφικές και τεκτονικές παρατηρήσεις στη
βουνοσειρά του Αιγάλεω και στο δυτικό τμήμα του λεκανοπεδίου της Αθήνας. Ορυκτός
πλούτος, τόμ. 13, σσ. 21-31
Δούνας Α., Καλλέργης Γ., Μόρφης Α. (1976): Υδρογεωλογική έρευνα στα πλαίσια
της μελέτης του ΜΕΤΡΟ Αθηνών. ΙΓΜΕ
Economou M., Sideris C. (1976): A mineralized brecciated granodiorite porphyry in
the Laurium mines, Greece. Neu. Jb. Mineral. Abh. 128, No 2 209-18
Κατσαβριάς Ν. (1990) Υπολλείματα μιάς άγνωστης ισοπικής ζώνης των ανατολικών
Ελληνίδων
στη Λαυρεωτική. Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών τομ. 65, σσ. 96-106.
Κατσικάτσος Γ. (1977) Γεωλογικός χάρτης Ραφήνας ΙΓΜΕ
Κατσικάτσος Γ. (1994 –1997) Γεωλογικός χάρτης Κηφισιάς, ΙΓΜΕ
Κατσίρης Γ. (2001) Ορυκτολογικά πετρολογικά και τεκτονικά χαρακτηριστικά των
μαγματικων διεισδύσεων στην περιοχή της Λαυρεωτικής.Διπλωματική εργασία,
Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Kober L. (1929): Beiträge zur Geologie von Attika. Sitzb. Ak. Wiss. math. nat. στη
Λαυρεωτική. Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών. Τομ. 65, σ.96-106.
138/1
Κόκκορος Π. (1928): Οι πρασινόλιθοι ηφαιστειακοί σχηματισμοί του Δευτερογενούς εις
την Λαυρεωτικήν. Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών, τ. 3, σσ. 604-608
Leleu M., Neumann M. (1969): L'âge des formations cristallines de l'Attique: du
Paléozoïque au Mesozoïque C. R. Ac. Sc. Paris, vol. 268, D., pp. 1361-1363

Leleu Μ., Morikis A., Picot P., (1973) Sur les mineralisation de type
skarn du Laurion (Grece). Mineral Depos.(Berl.) 8,p. 259-263

85
Lepsius R. (1893): Geologie von Attika, Berlin
Λόζιος Σ. Γ. (1991): Μικροτεκτονικές παρατηρήσεις στο μεταμορφωμένο σύστημα της
περιοχής Βαρνάβα-Ραμνούντας, ΒΑ Αττική. Δ.Ε.Γ.Ε. , 25 (1), 439-453.
Μαράκης Γ. (1970) Γεωχρονολογήσεις επί γρανιτών της Μακεδονίας. Annal. Geol. De
pays Hellenic.21, 121 – 152.
Μαρίνος Γ., - Petrascheck W. (1956): «ΛΑΥΡΙΟΝ» - Ι.Γ.Ε.Υ. Γεωλογικαί και
γεωφυσικαί μελέται, τόμ. ΙV, αρ. 1, σ. 247
Μαρίνος Γ., Κατσικάτσος Γ., Μίρκου - Περιποπούλου Π.Μ. (1971): Το σύστημα των
σχιστολίθων Αθηνών. Ι. Στρωματογραφία και Τεκτονική. Annal. Géol. d. pays Hellén. 23,
pp. 183-216, Αθήνα
Μέτος Α. (1992) Γεωλογική και παλαιογεωγραφική μελέτη των ηπειρωτικών και
τεταρτογενών σχηματισμών Βα/κής Αττικής και Να/κής Βοιωτίας. Διδακτορική διατριβή,
Αθήνα.
Μητσόπουλος Μ. (1948) Das Pliozan von Raphina (Attika). Prakt. Akad. Ath.23, p295
– 301.
Neumayr M. (1875): Ueber den Kalk von Akropolis von Athen. Verh. Geol. Reichsanst
Παπασταύρου Σ. και συνεργάτες (1878): Tα αποτελέσματα της έρευνας στο Λαύριο
για τον εντοπισμό Μ- Θ-ούχου μεταλλοφορίας (Γεωλογία – Κοιτασματολογία).
Πρόδρομος οικονομοτεχνική προσέγγιση, Αθήμα, ΙΓΜΕ.
Papadeas G. (1973): Zur Geologie der kristallinen Gesteine von Marathon, Δ.Ε.Γ.Ε.,
τόμ. 10/2, σσ. 13-64, Athen.
Παπαδέας Γ. (1991): Νεότερα πορίσματα στη γεωλογική – τεκτονική εξέλιξη των
μεταμορφωμένων πετρωμάτων της Αττικής και στη βαρίσκια μεταλλοφορία, Πρακτ.
Ακαδ. Αθηνών, τομ. 66, Αθήναι
Παπαδέας Γ. (1998): Στρωματογραφία και Παλαιοτεκτονική των παλαιοζωικών και
μεσοζωικών σχηματισμών και η βαρίσκια γαιανθρακοφορία της κεντρικής Εύβοιας.
Αnnal. Geol. D. pays Hellen. 38. Fasc. A.
Παπαδέας Γ. (2001) Εντοπισμός και εκτίμηση γεωθερμικού δυναμικού Αττικής –
Πειραιά. ΙΓΜΕ
Παπανικολάου Δ., Συσκάκης Δ. (1991): Γεωμετρία όξινων πυριγενών Πλάκας
Λαυρίου και σχέση μαγματισμού-παραμόρφωσης. Δ.Ε.Γ.Ε., τομ. ΧΧV/1.335-368. 1991,
Πρακτ. 5ου Επιστημ. Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, Μάιος 1990
Παρασκευαΐδης Η., Χωριανοπούλου Π. (1979): Μία τομή από το βουνό Αιγάλεω. Ο
αθηναϊκός σχιστόλιθος, οι λόφοι της Αθήνας. Δ.Ε.Γ.Ε., τομ. XIII/2, σσ. 116-141
Paraskevopoulos G. (1957): Die Gesteine des Horizontes des Kaessarianischiefers in
Pentelikongebirge. Ann. Géol. d. Pays Hell., vol. 8 pp. 233-245, Athénes
• Petrascheck W. E. (1977): Die Metallogenese von Laurion – granitischer herd oder
Paläokarst?. Annal. Géol. d. Pays Hell., v. 28, pp. 17-27
Renz C. (1909): Den Nachweis von Karbon und Trias in Attika, Central bl. f. Min. Geol.
u. Paläont. No. 3, Stuttgart
Renz C (1955) Die vorneogene Stratigraphie der normalsedimentaren formationen
Griechenlands,
I.G.S,R. p. 637, Athens

Roumbanis B. (1961): Geological research on the Parnes Mountain

range. Ann. Geol. P. Hell. XII, Athen

86
Sindowski K. H. (1948)Der geologische bau von Attika. Ann. Géol. d. Pays Hell., v. 2,
pp. 163-218, Athénes
Σπηλιάδης θ. (1961): Περί της ανευρέσεως παλαιοζωικών στρωμάτων εις την
οροσειράν Πατέρα Αττικής. Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών, τ. 36, σσ. 245-261
Τάταρης Αθ. (1967) Παρατηρήσεις επί της δομής της περιοχής Σκαραμαγκά – όρους
Αιγάλαιω – Πειραιώς – Αθηνών (Αττική) Δ.Ε.Γ.Ε VΙΙ/Ι, σς. 52- 88, Αθήναι.
Τάταρης Αθ.(!967) Νεώτεραι έρευναι επί της δομής της νήσου Σαλαμίνας και της
απέναντι περιοχής του Περάματος (Αττική). Προδρομος ανακοίνωσις Δ.Ε.Γ.Ε VII/I 36-
51, Αθήναι.
Τρικαλλινός Ι. (1958): α. Συμβολή εις την έρευναν της τεκτονικής δομής της Ελλάδος.
Περί της παρουσίας εις την περιοχήν Πανάκτου Οινόης (Μάζι – Οσίου Μελετίου) της
οροσειράς Πάρνηθος-Κιθαιρώνος λιθανθρακοφόρων στρωμάτων και τόφφων, τα οποία
κείνται ασυμφώνως επί του κρυσταλλοσχιστώδους. Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών. 33, σ. 96-
102, Αθήναι

Η ιστορία των πυραμίδων

Η διαφωνία που είχε ξεκινήσει με την

πραγματική ηλικία της Μεγάλης
Αιγυπτιακής Σφίγγας έχει ήδη εξαπλωθεί
στα υπόλοιπα διάσημα μνημεία που
μοιράζονται τον χώρο του οροπεδίου της
Γκίζας και συγκεκριμένα τις τρεις
πυραμίδες που θεωρείται ότι
κατασκευάστηκαν από τους Φαραώ
Χέοπα, Χαφρίνο και Μικερίνο στη
διάρκεια της τέταρτης Δυναστείας.
Χτίστηκαν αυτές οι πυραμίδες μόλις πριν
από 4.300 χρόνια ή όπως με την
περίπτωση της Σφίγγας υπάρχουν
ενδείξεις που υποδηλώνουν πως θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο αρχαίες και
να έχουν κατασκευαστεί ίσως και πριν από 12.000 χρόνια;
Ας αρχίσουμε ερευνώντας την ηλικία της Μεγάλης Πυραμίδας. Η συντηρητική
ιστορική θεώρηση που τοποθετεί την κατασκευή της στην τέταρτη Δυναστεία
στηρίζεται σε δύο βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η ιστορία του Ηρόδοτου, ο
οποίος το 443 π.Χ. επισκέφτηκε την Αίγυπτο και αφηγήθηκε πως ο Φαραώ
Χέοπας (Khufu) έκτισε την πυραμίδα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του.
Σύμφωνα με την αφήγηση του Ηροδότου, χρειάστηκαν να εργαστούνε 100.000
άνθρωποι για 20 χρόνια. Παρολαυτά σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτή η μαρτυρία
είναι αμφισβητήσιμη. Ακόμα και οι σύγχρονοί του αποκαλούσαν τον Ηρόδοτο
ως «πατέρα του ψέματος». Εκτός από το γεγονός ότι η περιγραφή που έδωσε
μοιάζει να μην ανταποκρίνεται στο πως κατασκευάστηκε η πυραμίδα, ο
Ηρόδοτος που είχε συμμετάσχει στις μυστηριακές σχολές της Αιγύπτου είχε
87
ορκιστεί να αποκρύψει την αληθινή φύση της πυραμίδας και είναι πολύ πιο
πιθανό να υιοθέτησε στη διήγησή του μία φανταστική ιστορία σχετικά με το
μνημείο, που εκείνη την εποχή κυκλοφορούσε ανάμεσα στον λαό. Η μαρτυρία
του έρχεται σε αντίθεση με τις περισσότερες αιγυπτιακές, εβραϊκές, ελληνικές,
ρωμαϊκές, ερμητικές, κοπτικές και μεσαιωνικές αραβικές σχολαστικές πηγές, οι
οποίες συμφωνούν ότι η μεγάλη πυραμίδα δεν χτίστηκε κατά τη διάρκεια της
βασιλείας του Χέοπα στη δυναστική Αίγυπτο, αλλά ήταν το προϊόν της 'Εποχής
των Θεών', χιλιάδες χρόνια νωρίτερα.

Το δεύτερο στοιχείο που κλήθηκε για να τεκμηριώσει την παραδοσιακή

χρονολόγηση της πυραμίδας είναι η ύπαρξη μιας ζωγραφισμένης ιερογλυφικής
επιγραφής που βρέθηκε στον θάλαμο αποσυμπίεσης επάνω από τον θάλαμο
του Βασιλιά, η οποία περιλαμβάνει το όνομα του Φαραώ Χέοπα. Θεωρείται ότι
ανακαλύφθηκε το 1837 από τον συνταγματάρχη Richard Howard Vyse, όταν
προσπάθησε με βία να φτάσει στους θαλάμους αυτούς χρησιμοποιώντας
εκρηκτικά μέσα. Αλλά υπάρχουν ενδείξεις που συνηγορούν στο ότι η επιγραφή
αυτή δεν είναι αυθεντική. Την εποχή που ο Howard Vyse ξεκίνησε την
αποστολή του για να ανακαλύψει θαλάμους πάνω από τον θάλαμο του Βασιλιά,
η άδεια ανασκαφών που είχε από τις αιγυπτιακές αρχές, καθώς και η
οικονομική του στήριξη κόντευαν να εξαντληθούν. Ήταν απαραίτητο γι' αυτόν να
κάνει μία μεγάλη ανακάλυψη όσο το δυνατόν συντομότερα ώστε να συνεχίσει
τις έρευνές του. Ήλπιζε πως η περιοχή πάνω από τον θάλαμο Davison (ο
πρώτος θάλαμο αποσυμπίεσης που ανακαλύφθηκε από τον Nathaniel Davison
το 1765) θα περιείχε ένα μεγάλο κρυμμένο δωμάτιο ή μια κρύπτη και
απογοητεύτηκε όταν έφερε στο φως απλά ακόμα έναν θάλαμο αποσυμπίεσης,
που απείχε πολύ από την δραματική ανακάλυψη που χρειαζόταν. Μόλις πριν
από δύο μήνες, ο ανταγωνιστής του, ο ιταλός ερευνητής Captain Caviglia, είχε
συνταράξει τους κύκλους των αρχαιολόγων με το εύρημά του, που ήταν μια
πλούσια πηγή επιγραφών σε κάποιους τάφους κοντά στη μεγάλη πυραμίδα.
Αυτή η πηγή επιγραφών είχε τη μορφή ιερογλυφικών που είχαν ζωγραφιστεί με
κόκκινη μπογιά και είχαν χρησιμοποιηθεί από τους κατασκευαστές του Παλαιού
Βασιλείου ως οδηγίες για το που θα έπρεπε να τοποθετηθούν οι ογκόλιθοι.
Κάποιοι σύγχρονοι ερευνητές υποπτεύονται σήμερα πως στην μάχη για το
ποιος θα επικρατήσει ανάμεσα στους αρχαιολόγους της τότε εποχής, ο Howard
Vyse προσπάθησε να επισκιάσει τη φήμη του Caviglia και να ανανεώσει την
υποστήριξη που χρειαζόταν για τις έρευνές του, με μία παρόμοια αλλά πολύ πιο
εντυπωσιακή 'ανακάλυψη', κατασκευάζοντας μία απομίμηση αυτών των
επιγραφών μέσα στην ίδια τη μεγάλη πυραμίδα. Η σχεδίαση τέτοιων επιγραφών
ήταν σχετικά εύκολη, εφόσον οι Άραβες ακόμα χρησιμοποιούσαν την κόκκινη
ώχρα, που ονομάζεται 'moghrah' και που δεν διαφέρει καθόλου από την αρχαία.
Ποτέ δεν απαντήθηκε η ερώτηση, γιατί οι επιγραφές βρέθηκαν μόνο στον
θάλαμο αποσυμπίεσης που άνοιξε ο Howard Vyse, ενώ καμία παρόμοια
επιγραφή δεν βρέθηκε στον θάλαμο του Davison, με τον οποίο ο
συνταγματάρχης δεν είχε έρθει σε επαφή αφού είχε ανακαλυφθεί το 1765.
Σημαντικές ενστάσεις παρουσιάζονται επίσης εάν εξεταστεί η φύση των ίδιων
88
των επιγραφών. Ο Samuel Birch, ειδικός στα ιερογλυφικά στο Βρετανικό
Μουσείο, ήταν μέσα στους πρώτους που ανέλυσαν τις επιγραφές του θαλάμου
αποσυμπίεσης και πρόσεξε κάποιες ιδιορρυθμίες σ' αυτές, που δεν έχουν
απαντηθεί μέχρι και σήμερα. Αυτές οι ιδιορρυθμίες αντιστοιχούν σε σημαντικά
λάθη που έγιναν από αυτόν που σχεδίασε τις επιγραφές.
Π.χ. σε κάποιο άλλο σημείο, το ιερογλυφικό σύμβολο που αναπαριστά το
'καλός, φιλεύσπλαχνος' χρησιμοποιήθηκε ως ο αριθμός '18', χρήση που δεν
έχει συναντηθεί πουθενά αλλού σε ολόκληρο το σώμα της αιγυπτιακής
φιλολογίας.Στη πιθανότατα πιο αυθάδη πλαστογραφία που έχει γίνει ποτέ,
στους θαλάμους που ανακάλυψε ο Howard Vyse μπορεί κανείς να συναντήσει
τεράστια σύγχυση σχετικά με την εμφάνιση του ονόματος του Χέοπα.Ένα
επιπλέον σημείο με ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι, όταν εμφανίζεται το σωστό
ιερογλυφικό όνομα του Χέοπα, είναι γραμμένο με λάθος τρόπο.
Αυτό το τελευταίο λάθος ολοκληρώνει την εκδοχή, ότι ο Howard Vyse έφτιαξε τα
κόκκινα σημάδια της επιγραφής και όχι οι πραγματικοί κατασκευαστές της
μεγάλης πυραμίδας. Και μαζί μ' αυτό, καταρρέει και η απόδειξη ότι η μεγάλη
πυραμίδα είχε χτιστεί από τον Φαραώ Χέοπα. Στην πραγματικότητα διαθέτουμε
την διαθήκη του ίδιου του Χέοπα, που καταμαρτυρεί ότι έκανε μόνο
επισκευαστικού τύπου εργασίες στη μεγάλη πυραμίδα. Η επιτύμβια στήλη που
βρέθηκε το 1857 από τον Auguste Mariette στα ανατολικά της πυραμίδας και
που χρονολογείται περίπου στα 1500 π.Χ., σύμφωνα με τον Maspero και
άλλους ειδικούς παρουσιάζει ενδείξεις αντιγραφής από μία πολύ παλαιότερη
στήλη που είχε κατασκευαστεί στα χρόνια της τέταρτης Δυναστείας. Σ' αυτή τη
στήλη ο ίδιος ο Χέοπας αναφέρει για τις ανακαλύψεις του όταν καθάριζε την
άμμο από την πυραμίδα και τη Σφίγγα. Αφιέρωσε την αφήγησή του στην Ίσιδα,
την οποία αποκαλεί 'Κυρία του Δυτικού Βουνού', 'Κυρία της Πυραμίδας' και
αναγνωρίζει την ίδια την πυραμίδα ως 'το Σπίτι της Ίσιδος'. Η στήλη καταλήγει
με την ιστορία του πως ο Χέοπας έχτισε μικρές πυραμίδες για τον ίδιο και τις
κόρες του, τη γυναίκα και την οικογένειά του, δίπλα στη μεγάλη πυραμίδα.
Σήμερα, τα απομεινάρια από τρεις μικρές πυραμίδες βρίσκονται πράγματι στην
ανατολική πλευρά του μνημείου. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ανεξάρτητα
ευρήματα που εμφανίζουν ότι η νοτιότερη από τις τρεις μικρές πυραμίδες που
συνορεύει με την μεγάλη πυραμίδα, ήταν στην ουσία αφιερωμένη στην
Χενουτσέν, σύζυγο του Χέοπα. Εάν τα παραπάνω στοιχεία αληθεύουν, τότε η
πρόσθετη πληροφορία ότι ο Χέοπας ήταν μόνο επισκευαστής της μεγάλης
πυραμίδας και όχι ο κατασκευαστής της, θα πρέπει να ληφθούν ως ιστορικά
έγκυρα.
Εάν εξετάσει κανείς την μυθική ιστορία της προέλευσης της μεγάλης πυραμίδας,
ανακαλύπτει ότι το μνημείο δεν ήταν αφιερωμένο σε κανέναν Φαραώ, αλλά ήταν
το προϊόν της μεγαλοφυούς υψηλής τέχνης των Θεών των Αρχαίων. Ξανά και
ξανά, από τον ρωμαίο Marcellinus στον κόπτη Al Masudi και τον άραβα Ibn Abd
Alhokim, οι αφηγητές των αρχαίων θρύλων αναφέρουν πως χτίστηκε η μεγάλη
πυραμίδα για να προστατεύσει τη γνώση ενός μεγαλειώδους πολιτισμού από
καταστροφή λόγω πλημμύρας και πως αυτή η πλημμύρα ήταν που έφερε στην
εποχή των θεών το τραγικό της τέλος.
89
Οι διάφορες χρονολογήσεις των θρυλικών Βασιλειάδων τοποθετούν την εποχή
αυτή τουλάχιστον στο 10.000 π.Χ.. Αυτά είναι και τα χρόνια που ο Πλάτων στον
Τίμαιο και τον Κριτία τοποθέτησε την καταστροφή της Ατλαντίδας. Και είναι
επίσης η ίδια χρονολογία, όπως μπορεί να αποδειχθεί από σύγχρονες
επιστημονικές μελέτες, που χαρακτηρίστηκε από σημαντικές κλιματικές,
γεωλογικές και γεωμαγνητικές διαταραχές, συνοδευόμενες από μαζικές παλαιο-
βιολογικές εξαφανίσεις στον πλανήτη, σημειώνοντας τη μεταβατική φάση
μεταξύ της εποχής των πάγων και της τωρινής εποχής. Οι γεωλόγοι που
εξέτασαν τα απολιθώματα που βρέθηκαν στην Αίγυπτο, ανακάλυψαν ότι η
επίδραση του λιωσίματος των πάγων στα 'Βουνά της Σελήνης' σε
συνδυασμό με μία έντονη αύξηση των επιπέδων καθίζησης στην κεντρική
Αφρική, προκάλεσε το 10.000 π.Χ. μία τεράστια πλημμύρα στο Νείλο που
παρέσυρε παρόχθιους βράχους πολλά μίλια μακριά και ξέπλυνε
ολόκληρη την κοιλάδα σε όλη την περιοχή της Αιγύπτου. Την ίδια εποχή,
καθώς η Μεσόγειος Θάλασσα άρχισε να γεμίζει και να υψώνεται λόγω της
αύξησης του επιπέδου των νερών που προέκυψε από το λιώσιμο των πάγων
του Βορά, τα νερά της για μια σύντομη περίοδο γέμισαν το κατώτερο τμήμα της
κοιλάδας του Νείλου. Αυτά είναι σύμφωνα με τους γεωλόγους τα τελευταία
σημαντικά γεγονότα που αφορούν τις πλημμύρες της Αιγύπτου, πριν από την
αποχώρηση της θάλασσας που άφησε τον Νείλο στη σημερινή του σχετικά
ήρεμη ροή.
Θρύλοι και γραπτά μνημεία κατά τον ίδιο τρόπο αναφέρονται στο γεγονός, ότι
πριν από την αφαίρεση του πέτρινου επικαλύμματος της πυραμίδας από τους
Άραβες, μπορούσε κανείς να δει στις πέτρες αυτές σημάδια που είχαν
σχηματιστεί από το νερό, σε ύψος που έφτανε στο μισό του συνολικού ύψους
της πυραμίδας, δηλαδή στα 73 μέτρα που είναι περίπου 122 μέτρα πιο πάνω
από το σημερινό ύψος των νερών του Νείλου. Ο μεσαιωνικός άραβας ιστορικός
Al Biruni γράφοντας στην πραγματεία του 'Η Χρονολογία των Αρχαίων Κρατών'
(The Chronology of Ancient Nations) σημείωσε: "Οι Πέρσες και η μεγάλη
μάζα των Μάγων εκτιμούν πως οι κάτοικοι της Δύσης, όταν είχαν
προειδοποιηθεί από τους Σοφούς, κατασκεύασαν κτίρια για το Βασιλιά
και τις πυραμίδες της Γκίζας. Τα ίχνη από τα νερά του κατακλυσμού και τα
αποτελέσματα των κυμάτων είναι ακόμα ορατά σ' αυτές τις πυραμίδες
στη μέση του ύψους τους, μέχρι το σημείο που είχε φτάσει το νερό".Εάν οι
πλημμύρες του 10.000 π.Χ. ήταν τα τελευταία μαζικά καταστροφικά γεγονότα
της Αιγύπτου και εάν η πυραμίδα παρουσιάζει σημάδια έκθεσης στις
πλημμύρες αυτές, τότε η πυραμίδα θα πρέπει να υπήρχε πριν από την εποχή
αυτή. Οι περισσότεροι αιγυπτιολόγοι δυσκολεύονται ακόμα να δεχτούν αυτήν τη
θεμελιώδη κατάρριψη της χρονολόγησης που έχουν κάνει για την πυραμίδα.
Τις χρονιές 1983 και 1984 ο προϊστοριολόγος Robert J. Wenke του
πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον και πρόεδρος του Αμερικανικού Ερευνητικού
Κέντρου στην Αίγυπτο πήρε άδεια να συλλέξει ασβεστολιθικά δείγματα από
διάφορες κατασκευαστικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης
πυραμίδας και του ναού της Σφίγγας. Τα δείγματα περιείχαν σωματίδια από
κάρβουνο, απομεινάρια από έντομα, γύρη και άλλα οργανικά υλικά που θα
90
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ανάλυση με τη μέθοδο του άνθρακα 14.
χρησιμοποιώντας δύο εργαστήρια ραδιοχρονολόγησης το Ινστιτούτο μελέτης
του Ανθρώπου στο Southern Methodist University και το Ινστιτούτο Ενεργειακής
Φυσικής της Ζυρίχης τα δείγματα αποκάλυψαν διάφορα παράξενα. Για τα
δείγματα που προέρχονταν από τη μεγάλη πυραμίδα τα τεστ που έγιναν από τα
δύο εργαστήρια έδωσαν αρχικά ένα μεγάλο χρονικό πλαίσιο, με χρονολογίες
που διέφεραν μεταξύ τους μερικές χιλιάδες χρόνια.
Αυτό που καθιστά τις χρονολογήσεις ακόμα περισσότερο μη αποδεκτές, είναι
ότι όλα τα δείγματα προέρχονται από περιοχές που στο παρελθόν ήταν
εκτεθειμένες. Ξέρουμε από πηγές όπως η στήλη του Mariette, ότι τα μνημεία
της Γκίζας όλα αυτά τα χρόνια είχαν επισκευαστεί ξανά και ξανά και στο
εσωτερικό, αλλά και στο εξωτερικό τους.
Επεκτείνοντας την έρευνα συμπεριλαμβάνοντας σʼ αυτή και τις τρεις πυραμίδες
που βρίσκονται στη Γκίζα, ανακαλύπτουμε ένα ενδιαφέρον ιστορικό αίνιγμα που
αφορά την κατασκευή τους. Εάν όπως υποστηρίζουν οι συντηρητικοί μελετητές
οι τρεις πυραμίδες είχαν χτιστεί κατά τη διάρκεια της τέταρτης Δυναστείας προς
τιμήν των τριών Φαραώ (Χέοπα, Χαφρίνου και Μικερίνου), αυτό που
συνειδητοποιούμε λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος των τριών πυραμίδων σε
σχέση με τις τρεις βασιλείες, είναι ασυμβίβαστο με αυτό που θα περιμέναμε να
συμβαίνει.
Πρώτα απ' όλα, ο Χέοπας κυβερνούσε και θεωρητικά κατασκεύασε τη μεγάλη
πυραμίδα. Ο Χαφρίνος ακολούθησε τη βασιλεία του Χέοπα και προκειμένου να
είναι πολιτικώς και θρησκευτικώς 'ορθός', θα περιμέναμε να ύψωνε μία
πυραμίδα πιο ψηλή από αυτή του Χέοπα. Διαφορετικά, αυτό θα είχε μια
αρνητική επίδραση, καθιστώντας τον στον λαό σε μια θέση κατωτερότητας σε
σχέση με τον προκάτοχο της αιγυπτιακής εξουσίας. Μιλώντας γενικά, ένας
κυβερνήτης δε μπορούσε να αφήσει το λαό του να πιστέψει ότι ο Φαραώ τους
είναι ασθενέστερος στη δύναμη και λιγότερο ευλογημένος από τους Θεούς, σε
σχέση με εκείνον που κυβερνούσε πριν απ' αυτόν.
Μετά τον Χαφρίνο, το θρόνο της Αιγύπτου πήρε ο Μικερίνος και για να
συνεχίσει να είναι σε μία διαρκώς καλή πολιτική και θρησκευτική θέση, θα
περιμέναμε από εκείνον να έχει κατασκευάσει τη μεγαλύτερη από όλες τις
πυραμίδες, ώστε να μη φανεί κατώτερος σε σχέση με τους προηγούμενους
Φαραώ.
Αλλά αυτό που βρίσκουμε στη Γκίζα είναι ακριβώς το αντίθετο σενάριο: εάν ο
Χέοπας έχτισε τη μεγαλύτερη πυραμίδα, ο Χαφρίνος την έχτισε ελαφρώς
μικρότερη από αυτή του Χέοπα και ο Μικερίνος κατασκεύασε μια πυραμίδα που
είχε το ένα τρίτο του μεγέθους των προηγούμενων δύο. Εάν λοιπόν αυτό που
έγινε έρχεται σε αντίφαση με αυτό που θα περίμενε κανείς για την τέταρτη
Δυναστεία της Αιγύπτου όπου τοποθετείται το χτίσιμο των τριών πυραμίδων,
τότε πολύ πιθανά υπάρχει ένα θεμελιώδες λάθος στο κοινώς αποδεκτό σενάριο
για την χρονολόγηση της κατασκευής τους.
Τι θα γινόταν αν το σενάριο ήταν διαφορετικό; Αντί να έχουν κατασκευαστεί οι
τρεις πυραμίδες της Γκίζας από του προαναφερόμενους Φαραώ, θα
μπορούσαν να ήταν ήδη παρούσες, αρχαίες σε ηλικία, και οι τρεις διαδοχικοί
91
βασιλιάδες πιθανόν θα είχαν ασχοληθεί με την επισκευή τους, καθώς και με το
χτίσιμο των μικρότερων πυραμίδων που βρίσκονται στην περιοχή για τους
ίδιους και τις οικογένειές τους. Ότι δηλαδή αναφέρεται στη στήλη που βρήκε ο
Mariette.
Ο Χέοπας όντας ο πρώτος από τους τρεις Φαραώ, φυσιολογικά θα επέλεγε να
έχει τη μεγαλύτερη πυραμίδα. Ομοίως, ο Χαφρίνος που ήταν δεύτερος θα
έπαιρνε τη δεύτερη σε μέγεθος και η τρίτη θα απόμενε στον Μικερίνο. Ένα
τέτοιο σενάριο θα ήταν πολύ πιο λογικό, αφήνοντας ως πιθανότερη εκδοχή το
ότι οι πυραμίδες υπήρξαν πριν από τους τρεις Φαραώ και δεν
κατασκευάστηκαν από αυτούς. Σύμφωνα με συντηρητικούς μελετητές, η τριάδα
της Γκίζας προοριζόταν να αναπαριστά το 'ύψος της δόξας' της αιγυπτιακής
εποχής των πυραμίδων. Στις επόμενες περιοδους που ακολούθησαν την
βασιλεία του Σενεφρού, στις αρχές της τέταρτης Δυναστείας, φαίνεται ότι οι
αιγύπτιοι αρχιτέκτονες με κάποιον περίεργο τρόπο ξεπέρασαν αυτομάτως όλα
τα κατασκευαστικά τους προβλήματα και τις δυσκολίες και ανέπτυξαν μία
απίστευτη για την τότε αλλά και για τη σύγχρονη εποχή τεχνολογία, που τους
επέτρεψε να κατασκευάσουν τις πυραμίδες της Γκίζας. Αλλά τα μνημεία αυτά,
ξεχωρίζουν ανάμεσα σε όλες τις υπόλοιπες πυραμίδες της Αιγύπτου με
μοναδικό τρόπο, δείχνοντας ξεκάθαρα πως δεν σχετίζονται με τις πυραμίδες
αυτές ούτε από πλευράς χρονολόγησης, αλλά ούτε και από κατασκευαστικής
πλευράς.
Καταρχήν και απ' όσο μπορούμε να γνωρίζουμε από θρύλους και από την
εσωτερική φιλολογία, μόνο η μεγάλη πυραμίδα και οι δύο άλλες πυραμίδες της
Γκίζας έχουν θαλάμους την επάνω μεριά του εσωτερικού τους, ενώ όλες οι
υπόλοιπες έχουν θαλάμους μόνο κοντά στη βάση τους. Κάτι που θα μπορούσε
να αποτελεί απομίμηση των θαλάμων της βάσης που υπάρχουν και στις
πυραμίδες της Γκίζας. Οι Αιγύπτιοι της εποχής των Δυναστειών, μη
γνωρίζοντας την ύπαρξη των πιο υψηλών θαλάμων, δεν συμπεριέλαβαν τέτοιες
δομές στις δικές τους πυραμίδες.
Δεύτερον, μόνο οι τρεις πυραμίδες της Γκίζας είναι ευθυγραμμισμένες με
ακρίβεια με τον πραγματικό Βορά, που αποτελεί ένδειξη μίας σαφέστατα
ανεπτυγμένης επιστήμης στις μετρήσεις της γης, αλλά και στις κατασκευές,
χαρακτηριστικά που δεν συναντούμε στις υπόλοιπες πυραμίδες.
Τρίτον, μόνο οι πυραμίδες της Γκίζας χτίστηκαν με υψηλό βαθμό ακρίβειας, κάτι
που πλαισιώθηκε με την απαραίτητη επεξεργασία των τεράστιων και μεγάλων
σε βάρος ογκόλιθων και που επέτρεψε στις πυραμίδες να φτάσουν σε τόσο
μεγάλο μέγεθος, το μεγαλύτερο σε όλη την Αίγυπτο. Στην δεύτερη και στην
τρίτη πυραμίδα οι ογκόλιθοι δεν είναι τόσο μεγάλοι και τόσο ακριβώς
τοποθετημένοι όσο αυτοί που συναντούμε στη μεγάλη πυραμίδα, αλλά σίγουρα
εμφανίζουν το χαρακτηριστικό αυτό με επάρκεια, ώστε να αποτελούν κι αυτοί
ένα δείγμα κατασκευής πολύ διαφορετικό από αυτό των άλλων δομών του
Νείλου.
Τέταρτον, τα μνημεία της Γκίζας κατασκευάστηκαν με σχέδια τελείως ξένα σε
σχέση με άλλες μορφές πυραμίδων. Όπως παρατήρησε ο William R. Fix στο
'Pyramid Odyssey': "Επειδή οι άλλες πυραμίδες αποτελούνται από πολύ
92
μικρότερους ογκόλιθους, κατασκευάστηκαν σαν μία σειρά από κελύφη με
πολλούς ενδιάμεσους εσωτερικούς τοίχους ώστε να εξασφαλιστεί η συνοχή της
κατασκευής. Οι τρεις πυραμίδες της Γκίζας δεν παρουσιάζουν αυτούς τους
ενδιάμεσους τοίχους. Το ίδιο το μέγεθος των ογκόλιθων προσέδιδε την
απαιτούμενη σταθερότητα. Αυτό το χαρακτηριστικό αποκαλύπτει μία γενική
υπεροχή στην τεχνοτροπία και επίσης υπονοεί μία πολύ υψηλότερη
τεχνολογική επάρκεια που δεν την βρίσκουμε πουθενά αλλού".
Ισως να χρησημοποιηθηκε αντιβαρυτιθκή τεχνολογιαΚαι πέμπτον, σε αντίθεση
με οποιαδήποτε άλλη πυραμίδα που θεωρείται ότι κατασκευάστηκε είτε πριν
είτε μετά από τις τρεις πυραμίδες της Γκίζας, καμία από τις τρεις αυτές δεν
περιέχει θρησκευτικά σύμβολα ή εικόνες στους εσωτερικούς της θαλάμους.
Σύμφωνα με την συντηρητική άποψη, οι πυραμίδες της Γκίζας
κατασκευάστηκαν από τους Φαραώ της τέταρτης Δυναστείας ως τύμβοι.
Ωστόσο, τα σώματα των Φαραώ αυτών δε βρέθηκαν μέσα σ' αυτές. Ο
βασιλικός θάλαμος της μεγάλης πυραμίδας ανακαλύφθηκε ότι ήταν εντελώς
άδειος όταν ανοίχτηκε, ενώ η πέτρινη σφραγισμένη θήκη ήταν εντελώς άδεια.
Στον θάλαμο του Belzoni κάτω από τη δεύτερη πυραμίδα, βρέθηκε μία πέτρινη
θήκη παρόμοια με αυτή της μεγάλης πυραμίδας, αλλά επίσης δεν περιείχε
κανένα σώμα. Το 1878 ήρθε στο φως μία σαρκοφάγος που περιείχε μία μούμια
και που βρέθηκε στην τρίτη πυραμίδα. Αν και η σαρκοφάγος μαζί με τη μούμια
χάθηκαν στη θάλασσα κατά τη διάρκεια της μεταφοράς τους στο βρετανικό
Μουσείο, είχαν παρθεί δείγματα από αυτές και όταν αναλύθηκαν αργότερα με
τον ραδιενεργό άνθρακα, βρέθηκε ότι προερχόντουσαν από μία αρκετά
μεταγενέστερη εποχή, δηλαδή πριν από 2000 με 2500 χρόνια από σήμερα.Στην
πραγματικότητα, οι πυραμίδες της Γκίζας δεν αποτέλεσαν ποτέ ένα
αναπόσπαστο τμήμα της εξέλιξης των αιγυπτιακών πυραμίδων. Αντίθετα,
υπήρχαν εκεί από την αρχή ….
ΞΥΠΝΑΤΕ !! ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΗΤΑΝ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΛ¨ΗΣΙΟ Η ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΟ
ΙΔΙΟ ΜΕ ΠΥΡΗΝΙΚΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.
ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΟ ΚΑΤΩ ΤΟΥΣ???
ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΟΙ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ
ΤΟ ΚΑΛΩΔΙΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΦΡΑΤΗΣ
ΤΟ ΡΕΥΜΑ ΑΠΟΘΗΚΕΥΟΤΑΝ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΔΥΟ ΛΙΜΝΩΝ
ΜΙΑ ΜΕ ΓΛΥΚΟ ΝΕΡΟ – ΖΩΝΤΑΝΟ ΝΕΡΟ, ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΕ ΑΛΜΥΡΟ-ΑΛΑΤΑ –
ΝΕΚΡΟ ΝΕΡΟ. ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΟΥΣ ΕΙΧΑΝ ΟΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΗΘΕΛΑΝ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΑΡΜΑΡΑ
θα ήθελα να προσθέσω έστω και καθυστερημένα κάποιο στοιχείο για τις
βυζαντινές εκκλησίες που βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας. Τα μάρμαρα που
έχουν χρεισιμοποιηθεί στο κτίσιμο τους προέρχονται απο την ακρόπολη και
απο τους γυρω αρχαιολογικούς χώρους και σε πολλά από αυτά τα σχήματα
που βλέπουμε χαραγμένα πανω τους είναι αρχαία ελληνικά ή ρωμαικά που
υπήρχαν ήδη οταν χρεισιμοποιήθηκαν για τις εκκλησίες. Επίσης δυστυχώς πάλι
καθυστερημένα θέλω να απαντήσω στο μέλος terpandros γι'αυτό που ανέφερε
για την καλών τεχνών. Αν κατάλαβα καλά αναφέρεται στην σχολή καλων
93
τεχνων οταν ήταν ακόμα γωνία Πατησιων και Τοσίτσα στο χώρο του
Πολυτεχνείου, όπου στο υπόγειο της σχολής υπήρχαν εργαστήρια: το
εργαστήριο του μαρμάρου, της αγιογραφίας, της κεραμικής ,του μετάλλου και
του ψειφιδωτού. Επίσης υπηρχε το "γυμνό νυκτός" (αμφιθέατρο οπου κατα τις
απογευματινές ώρες οι φοιτητές κάναμε γρήγορα σχέδια γυμνού για εξάσκηση)
και δίπλα από το αμφιθέτρο αυτό ήταν η αποθήκη όπου εκεί φυλάσονταν έργα
όλων των σπουδαστών που τελείωσαν την σχολή, εργα φυσικά μεγάλης αξίας
αφού πολλοί καλλιτέχνες που τελειωσαν την σχολή είναι διάσημοι σήμερα. Το
μόνο περίεργο συναίσθημα που μου γεννιοταν σε αυτο το χώρο ήταν στον
μακρύ διάδρομο του υπογείου ο οποίος ήταν ημισκοτεινός με σειρές
αντιγράφων αγαλμάτων που έμοιαζαν σαν να παρακολουθούσαν τα βήματα
σου στο μισοσκοταδο κι επισης στο χώρο αυτόν υπήρχε το κυλικείο και οι
τουαλλέτες. Κάτι περίεργο να εχει ανακαλυφθει στο υπογειο παντως δεν το
άκουσα ποτέ. Όσον αφορά τα party της σχολής, κάθε φορά που γίνονταν πάντα
γινόταν και κατι. Καποιοι καπνίζαν μαύρο και κάποιοι έπιναν λίγο παραπανω.
Επίσης έμπαιναν στα party και καποια άτομα εκτος σχολής και δεν αργούσαν
να γίνουν φασαρίες. μια συζήτηση που είχα με την κυρία που το δουλεύει και η
οποία είναι καθ' όλα προσγειωμένος άνθρωπος. Όταν έγινε ο σεισμός της
Πάρνηθας αυτή ακόμα δεν είχε φύγει και ήταν επάνω. Μου έλεγε λοιπόν ότι
φοβήθηκε πάρα πολύ γιατί κατά την διάρκεια του σεισμού είχε την αίσθηση ότι
το πάτωμα ανοιγόκλεινε!!!!!
Επίσης ένας άλλος φίλος ο οποίος έμενε στην περιοχή της Σφενδάλης μου
έλεγε ότι το βράδυ μετά τον κύριο σεισμό και κατά την διάρκεια των
μετασεισμών παρατηρούσε λάμψεις στην ατμόσφαιρα. Αυτά είναι φαινόμενα τα
οποία αναφέρονται συχνά απο μάρτυρες. Γνωρίζοντας ότι πράγματι ο σεισμός
επιφέρει κατά την διάρκειά του πολύ ισχυρή διαταραχή του γεωμαγνητικού
πεδίου, δεν είναι παράξενο να παρατηρούνται παρόμοια φαινόμενα. Και
ιστορικά έχουμε φαντάζομαι όλοι διαβάσει και ενδιαφερθεί για το πείραμα της
Φιλαδέλφειας το οποίο είχε να κάνει ακριβώς με αυτό το πράγμα. Αν λοιπόν σε
κάποια σημεία έχουμε διαταραχές του γεωμαγνητικού πεδίου, δεν θα ήταν
πιθανή μια κατάσταση διαφορετική απο ότι συνήθως; Νοητική σύγχυση σε
αυτόν που οδηγεί και ίσως και να παρατηρείται εκεί μεγαλύτερη συχνότητα
ατυχημάτων.

'ΓΕΩΕΝΕΡΓΕΙΑ' ορίζουμε το πλέγμα δράσης όλων των ΦΥΣΙΑΚΩΝ

ενεργειακών ρευμάτων που υπάρχουν στην επιφάνεια του πλανήτή.
Αποτελείται βασικά από τα λεγόμενα ΤΕΛΛΟΥΡΙΑΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ (ή Lay
Lines ή γραμμές L) και αποτελεί πεδίο έρευνας για το ΙΓΕΚ. Η σήμανσή
τους στην αρχαιότητα ήταν δεδομένη. Η επιστημονική ομάδα
'ΓΕΩΜΕΝΤΩΡΑΣ' ή 'GEOMENT TEAM' , έχει φέρει στο φως πολλά και
παράξενα ευρήματα, για τα οποία η επίσημη Ελλάδα σιγεί... όπως σίγησε
και η Κυπριακή Δημοκρατία, όταν προσπαθήσαμε να αναπτύξουμε
τεχνολογική εταιρεία στην Κύπρο με σκοπό την έρευνα τέτοιων

94
φαινομένων και όχι μόνο.

Στην Αγγλία συναντάμε τις λεγόμενες γραμμές Ley (εμείς τα αποκαλούμε με

τον Ελληνικό όρο 'ΤΕΛΛΟΥΡΙΑΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ή ΤΕΛΛΟΥΡΙΑ) πάνω στις
οποίες βρίσκονται κτισμένα πάρα πολλά μνημεία διαφόρων εποχών. Κάποιοι
τις θεωρούν γεωμαγνητικές γραμμές, άλλοι απλές ευθείες, και άλλοι απλά
πολλές ενδιαφέρουσες συμπτώσεις. Στην δυτική Γαλλία στο Καρνάκ της
Βρετάνης συναντάμε πολλές παρόμοιες ευθείες σημειωμένες με πολλά μενίρ.
Πολλές απ' αυτές έχουν ηλικία 5.500 ετών. Στην Γερμανία επίσης αρκετές
πόλεις βρέθηκαν να ισαπέχουν ή να είναι παράδοξα ευθυγραμμισμένες
μεταξύ τους! Σαν παράδειγμα Nurnberg, Wiesbanden, Mainz, Worms,
Speyer. Αλλά και σε αρκετά μεγαλύτερη ευθεία οι πόλεις Aachen, Frankfurt,
Wurzburg, Nurnberg, Ντόναουσταουφ. Αλλες πόλεις παρουσιάζουν
αναλογίες αποστάσεων ανάλογες του αριθμού Φ και άλλες βρίσκονται στις
κορυφές κανονικού πενταγώνου. Οι αρχές διατήρησης των περισσοτέρων
αυτών γραμμών και σχημάτων χάνονται στα βάθη της ιστορίας φτάνοντας
στην αρχαιότητα. Κανείς δεν ξέρει σίγουρα ποιός ξεκίνησε κάτι τέτοιο, πώς το
οργάνωσε, πώς έπεισε τους μεταγενέστερους να το ακολουθούν και τι
εξυπηρετούσε αυτή η ευθυγράμμιση. Ενα τέλειο ισόπλευρο τρίγωνο
σχηματίζεται ανάμεσα στο Stownhedge, το Grovely castle και το Old Sarum.
To μήκος των ίσων πλευρών είναι 9.7 χιλιόμετρα (6 μίλια). Ένα κανονικό
εξάγωνο σχηματίζεται απ' τους μεγαλύτερους καθεδρικούς ναούς της
Αγγλίας. Συγκεκριμένα Ντούρχαμ, Τσέστερ, Λίνκολν, Γουέλς, Γουντσέστερ
και Καντλερμπερι. Πρίν απ' τους καθεδρικούς ναούς φυσικά στα ίδια σημεία
βρισκόταν οι ναοί των Δρυίδων. Η λατρεία των Δρυίδων βασιζόταν στην
βαλανιδιά. ΒΑΑΛ ήταν το όνομα του Δία στην ανατολή. Αν κανείς
παρατηρήσει τα φύλα της βαλανιδιάς (Δ+ΡΥΣ => (σε κραδασμικό επίπεδο)
Δ+ρείς = η ροή του Δ) θα δει ότι έχουν σχήμα ενεργειακής αναπαράστασης.
Λατρεία Δρυίδων υπήρχε στην ΔΩΔΩΝΗ (Δ+ ω +ΔΩΝΕΙ = αυτό που 'δονεί'
το Δ = καθαρά ενερεγειακό , μυστικιστικό 'υπονούμενο ... ) Μία άλλη μακριά
ευθεία γραμμή λέγεται ότι ενώνει το Στόουνχεντς, την Ακρόπολη της Αθήνας
και την μεγάλη πυραμίδα της Αιγύπτου.

H αποκρυπτογράφιση αρχαίων μύθων και παραδόσεων οδηγεί στο

συμπέρασμα ότι αρκετοί λαοί, πέραν της συνηθισμένης και φυσιολογικής
προόδου στις επιστήμες, διατηρούσαν τις αναμνήσεις κάποιων
επιστημονικών γνώσεων ενός απώτερου προκατακλυσμιαίου (ή
προκατακλυσμιαίων ) παρελθόντος κατά το οποίο είχαν φθάσει σε πολύ
υψηλό πολιτισμικό επίπεδο από τεχνογνωσιακή και τεχνολογική άποψη (με
ποιο τρανό παράδειγμα ίσως τους Ντόνκον της Αφρικής, που αν και
πρωτόγονοι, γνωρίζουν πληροφορίες για το άστρο του Σείριου που η
σημερινή επιστήμη , αγνοεί και δυσκολεύεται να κατανοήσει. Πλέον τούτου σε
μία σπηλιά φυλάσσονται 11 ιπτάμενα , αντιβαρυτικά πιάτα – δίσκοι που
κανείς δε μπορεί να εξηγήσει πως αενάως ίπτανται . Στην Ελλάδα έχουν

95
καταγραφεί 4 κατακλυσμοί, που σηματοδοτούν την ύπαρξη 5 γενών
ανθρώπων. Ο Πλάτων έχει αναφέρει 7 γένη. Στην Αιγυπτιακή μυθολογία
λέγεται ότι έχουν καταγραφεί 11 κατακλυσμοί, άρα 12 γένη ανθρώπων…
Οσες οι γνωστές φυλές των Εβραίων και τα άστρα στη σημαία της ΕΕ. Στον
απώτατο αυτό προκατακλυσμιαίο πολιτισμό με τις πολύ προχωρημένες
επιστημονικές γνώσεις, (που σήμερα οι σκοταδιστές θέλουν να τοποθετούν
στο χώρο της μαγείας ) με επίκεντρο την Αιγιακή γη ή Αιγιίδα (δες πόνημα
Τσατσόμοιρου, Το Αιγαίο βουνό) ή σήμερον, Αιγαίο πέλαγος, είχαν ιδρυθεί σ'
όλη τη γη ιερά και πέριξ αυτών πόλεις, με σαφή γεωδαιτική διάταξη. Το
τεράστιο, σχετικό, έργο (γνωστό και δημοσιευμένο αλλά και άγνωστο που
έχουμε στα χέρια μας) του Ταξίαρχου της Γεωγραφικής Υπηρεσίας του
Ελληνικού Στρατού, Θ. Μανιά δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης.
Οικοδομήματα ανάλογα της Μεγάλης Πυραμίδος του Χέοπα, όπως η
Πυραμίδα του Ηλίου στο Τεοτιονακάν της Κεντρικής Αμερικής, τα
Δρακόσπιτα στην Όχη της Εύβοιας, όλα τα μεγαλιθικά , γενικά κτίσματα,
αποτελούν σταθερά σημεία ενός παγκόσμιου γεωδαιτικού συστήματος,
κατασκευασμένου με απόλυτη ακρίβεια από κάποιον πανάρχαιο πολιτισμό
που κατευθύνθηκε από Ελληνικό τρόπο σκέψης, πράγμα που φαίνεται από
την ονομασία ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ, ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ
ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Ο πλανήτης μας είναι ΣΕΣΗΜΑΣΜΕΝΟΣ με πανάρχαια
οικοδομήματα που δημιουργούν αστρονομικούς και γεωμετρικούς
σχηματισμούς, προφανώς όχι τυχαία , αλλά για κάποιο ή κάποιους
σκοπούς. Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και με τη σελήνη και τον
πλανήτη Αρη. Η πρόσφατες συνεντεύξεις του Ελληνα επιστήμονα,
ωκεανολόγου, μέλους της ‘Ε ‘ ΤΕΑΜ, κου Αριβάνη στο περιοδικό
STRANGE, αλλά και την Ελληνική τηλεόραση, δεν αφήνουν πολλά
περιθώρια αμφισβήτησης. Ο σκοπός ή σκοποί , αυτής της δόμησης σε
συγκεκριμένα σημεία της γης θα πρέπει, κατά πάσα πιθανότητα, να
ερευνηθεί στην κατεύθυνση της αύξησης του γήινου ενεργειακού
μαγνητικού πεδίου το οποίο, τώρα που έχουν καταστραφεί (ας μη ξεχνάμε
ότι τα διασωθέντα σήμερα κυκλώπεια Μηκυναικά τείχη, βρέθηκαν θαμμένα 40
μέτρα κάτω από το έδαφος , η Τροία έχει αναδομηθεί τουλάχιστον 7 φορές
πάνω στον ίδιο χώρο και τόσα άλλα…) τα περισσότερα από αυτά τα
οικοδομήματα – ( που πρέπει να ήταν ή να λειτουργούσαν τρόπο τινά σαν
αγωγοί ενεργείας, πυκνωτές, μεταλλάκτες και συσσωρευτές της - με
κυριότερα αυτά της Δραβίδιας θρησκείας που ξεκινά από την πατρίδα της του
Μ.Αλεξάνδρου μητρός, Μολωσίδος, ιέρειας των της Δωδώνης ιερών,
Ολυμπιάδος, απ ‘ όπου ξεκινά όλο το δίκτυο των μεγαλιθικών ενεργειακών
κτισμάτων της ευρείας –ενεργειακής - οπής (ευρώπης) με κυριότερο ή
γνωστότερο αυτό του Στόουν χετζ ) συνεχώς φθίνει, όπως και η ταχύτητα
περιστροφής της γης περί τον άξονα της έχει αρχίσει να επιβραδύνεται.
Αυτό προκύπτει από τις μετρήσεις συγχρόνων επιστημόνων που έχουν
δημοσιεύσει τα συμπεράσματα νους κατά τα τελευταία 40 έτη. Ο μεγάλος
96
ΕΝΙΑΥΤΟΣ, η περίοδος των 27.000 ετών περίπου , κατά την οποία η γη
αναποδογυρίζει και δημιουργούνται πιθανότατα οι κατακλυσμοί και τα
ιστορικά πισογυρίσματα, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζουμε το παρελθόν μας.

Με αυτήν την οπτική είναι πολύ εύκολο να γίνει αντιληπτά άτι τα διάφορα
μεγαλιθικά και άλλα μνημεία δημιουργούν ένα τρισδιάστατο – ή πολυδιάστατο
- χάρτη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Πιστεύουμε ότι δεν αφορά μόνο την
επιφάνεια του πλανήτη, αλλά και πάνω και κάτω από αυτόν. Από τα
αποδεικτικά στοιχεία που προσφέρουν οι αρχαίοι και οι μεσαιωνικοί
χαρτογράφοι, όπως ο Πτολεμαίος ( οι χάρτες του οποίου έφθασαν έως εμάς από
μεσαιωνικά αντίγραφα) ο Πίρι Ρέις ή ο Ορόντεους Φινέους και πολλοί άλλοι,
είναι φανερό πως σε απώτερους χρόνους ολόκληρη η υδρόγειος είχε
χαρτογραφηθεί, με ακρίβεια που ξεπεράστηκε μόνο μετά τον 19ο αιώνα.
Είναι ακόμα φανερό, πως δεν χρησιμοποιήθηκαν καρτεσιανές συντεταγμένες
γεωγραφικού μήκους και πλάτους, αλλά ένα σύστημα σφαιρικών τριγώνων,
ίσως με κάποια τεχνολογία που επέτρεπε την ‘παρακολούθηση ‘ των
γήινων μαγνητικών αρτηριών, γνωστές σαν τελλουριακά ρεύματα ή τελλούρια
(γραμμές ΄΄L΄΄ ή ΄΄LAY LINES΄΄ ). Σχετικές μελέτες σχετικά με την υφή των
τελλουρίων και την πιθανή σήμανσή τους σε κάποια εποχή , παρουσιάζουμε
σε άλλη ιστοσελίδα μας.

‘Τελλουριακό ρεύμα‘, προέρχεται από το λατινικό tellūs, που σημαίνει

"τη γη" και είναι ένα ηλεκτρικό ρεύμα που κινείται υπόγεια ή μέσω της
θάλασσας. Το αποτέλεσμα από τα τελλουριακά ρεύματα, τις φυσικές αιτίες,
την ανθρώπινη δραστηριότητα και τα λοιπά διακριτά ρεύματα,
αλληλεπιδρούν σε ένα σύνθετο σχέδιο. Τα ρεύματα αυτά είναι εξαιρετικά
χαμηλής συχνότητας και ταξιδεύουν πάνω σε μεγάλες περιοχές σε ή κοντά
στην επιφάνεια της γης. Τα τελΛουριακά ρεύματα είναι φαινόμενα που
παρατηρούνται στο μανδύα της γης. Το Σεπτέμβριο του 1862,
πραγματοποιήθηκε στις ʼλπεις του Μονάχου (Lamont, 1862) ένα πείραμα για
να εξετάσει συγκεκριμένα γήινα ρεύματα. Τα ρεύματα προκαλούνται
πρώτιστα από τις αλλαγές στο εξωτερικό μέρος του Γήινου μαγνητικού
πεδίου, προκαλούνται δε συνήθως από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του
ηλιακού ανέμου και της μαγνητόσφαιρας ή είναι αποτελέσματα της ηλιακής
ακτινοβολίας στην ιονόσφαιρα. Τελλουριακά αποτελέσματα προκύπτουν
επίσης από καταιγίδες με κεραυνούς. Τα τελλουριακά ρεύματα ρέουν στα
στρώματα της επιφάνειας της γης. Η ηλεκτρική δυνατότητα στη γήινη
επιφάνεια μπορεί να μετρηθεί σε διαφορετικά σημεία, επιτρέποντας σε μας
να υπολογίσουμε τα μαγνητικά μεγέθη και τις κατευθύνσεις των
τελλουριακών ρευμάτων και από εκεί την αγωγιμότητα της γης. Αυτά τα
ρεύματα είναι γνωστό ότι έχουν ημερήσια χαρακτηριστικά και η γενική
κατεύθυνση της ροής είναι προς τον ήλιο. Τα τελλουριακά ρεύματα θα
κινηθούν μεταξύ κάθε μισού της επίγειας σφαίρας όλο το χρόνο. Κινούνται
97
από τον ισημερινό (πρωινό) και τον πόλο (νύχτα). (Το τελευταίο μας θυμίζει
την εξάμηνη εναλλαγή του Απόλλωνα και του Διονύσου στην ‘επιστασία‘
των Δελφών, στην Ελληνική Μυθολογία) Και οι τελλουριακές και οι
μαγνητοτελλουριακές μέθοδοι χρησιμοποιούνται για να ερευνήσουν τη δομή
κάτω από τη γήινη επιφάνεια (όπως στη βιομηχανική έρευνα). Για
εξερεύνηση ορυκτών πόρων οι στόχοι είναι αγώγιμα σώματα μεταλλεύματος.
Αλλες χρήσεις περιλαμβάνουν την εξερεύνηση σε γεωθερμικούς τομείς,
δεξαμενές πετρελαίου, υπόγειο νερό, αίθουσες μάγματος, και τεκτονικά
όρια πλακών. Τα τελλουριακά ρεύματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν
για να παραγάγουν ένα χρήσιμο ρεύμα χαμηλής τάσης με τη βοήθεια
της γήινης μπαταρίας. Τέτοιες συσκευές χρησιμοποιήθηκαν για σύστημα
τηλέγραφων στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το 1859… Τα παραπάνω
αποτελούν θέση της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας ‘Wikipedia‘
(ΙΝΤΕΡΝΕΤ).

Η δική μας άποψη βέβαια, όσον αφορά την ονομασία, διαφέρει από αυτή
των λατίνων μεταφραστών… Από το ηλεκτρονικό λεξικό ‘ματζέντα
γκόλντ‘ μαθαίνουμε ότι : Τέλλ(ομαι) = γίνομαι , υφίσταμαι, λαμβάνω
σύσταση, κατασκευάζομαι, υλοποιούμαι. Ούρια = όρια , σύνορα (ιωνικός
τύπος της λέξης ‘όρια‘ ). Ουρίαχος = έσχατο τέλος, έσχατη άκρη. Ούριον
= φυλακή !!!! Ούριος Δίας …Ούρισμα = όριο, σημάδι συνόρου,
προσδιορισμός. Νομίζω ότι η συνένωση των δύο λημμάτων μας δίδει το
προφανές. ‘ ΤΕΛΛ+ΟΥΡΙΟΝ ΡΕΥΜΑ‘ είναι ένα υλοποιημένο ενεργειακό
ρεύμα με συγκεκριμένα ‘ όρια‘ , στο οποίο υπάρχει εγκλωβισμός
–φυλακή- της ελαφριάς κατάστασης της ύλης, δηλαδή του πνεύματος.
Όπως ο όφις, έτσι και τα ενεργειακά τελλουριακά ρεύματα, δεν είναι
σταθερά αλλά συστέλλονται και διαστέλλονται, μετακινούμενα στο χώρο.
Έχουν σημείο εισόδου για τα πνεύματα (κεφαλή όφεως) αλλά καμία έξοδο ή
περίπτωση διαφυγής. Δρουν σαν χώρος εγκλωβισμού για τα περισσότερα
πνεύματα… Οι ‘όφεις‘ του Ασκληπιού είναι δύο, όσοι και οι στροφείς.
Αλληλοσυστρέφονται συνεχώς, όπως τα φίδια κατά την αναπαραγωγή τους.
Αν θέλαμε να δώσουμε μία εικόνα ενός τελλουριακού ρεύματος αφού
συνοψίσουμε όλες τις παραπάνω πληροφορίες, πιστεύουμε ότι θα
‘βλέπαμε‘ κάτι σαν αυτό του παρακάτω σχήματος. Δύο σφαιρικούς
ενεργειακούς σωλήνες (τα 2 συστρεφόμενα φίδια του Ασκληπιού) να
περιστρέφονται αντίστροφα ο ένας ως προς τον άλλο, ο ένας μέσα στον άλλο
… Όχι απόλυτα ο ένας μέσα στον άλλο, ούτε συμμετρικά κινούμενοι…
Αριστερά στην εικόνα παρίσταται προσεγγιστικά μία κάθετη εγκάρσια τομή
(όπως οι 2 αντίρροποι στροφείς των κυανόκρανων των αρχαιοελληνικών
ναών) και δεξιά οι δύο ενεργειακοί σωλήνες του τελλουρίου, κατά το μεγάλο,
διαμήκη, όχι ευθύγραμμο, άξονα του ρεύματος. Κάτω δεξιά υπάρχει σε
εικόνα μνημείο με τον όφι , απο Ασκληποιείο.

98
99
‘Ήδη από τη δεκαετία του ‘60, οι Σοβιετικοί επιστήμονες Ν. Γκοντσάροφ,
Β. Μόροζ και Β. Μοκάροφ είχαν ανακαλύψει στοιχεία που αποδεικνύουν την
ύπαρξη ασθενών μαγνητικών γραμμών, οι οποίες φαίνεται πως περιβάλλουν
τον πλανήτη μας σε σχήμα δωδεκαέδρου, τοποθετημένου μέσα σε ένα
εικοσάεδρο, σαν κάποτε η γη να ήταν ένας τεράστιος κρύσταλλος ή να είχε
μορφή ενάργειας που προερχόταν από κάποιον κρυσταλλικό πυρήνα της.
Επάνω σε έναν γεωγραφικό χάρτη, οι Σοβιετικοί επιστήμονες σημείωσαν τις
μνημειακές κατασκευές των αρχαίων πολιτισμών και αμέσως φάνηκε πως
αυτές ακολουθούσαν τις μαγνητικές ή ενεργειακές γραμμές του
εικοσαέδρου. Στις επόμενες 2 εικόνες υπάρχει χάρτης των πολύ ισχυρών
τελλουριακών (ηλεκτρομαγνητικών) ρευμάτων της γης, όπως δημοσιεύτηκαν
στο περιοδικό της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών (Khimya i zhizn) . Ο
ίδιος χάρτης με καλλίτερη αποτύπωση και τις τεκτονικές πλάκες, υπάρχει και
στην εικόνα 5. Δώστε προσοχή στα 10 πεντάγωνα (2 σειρές από 5
αντικριστά) που σχηματίζονται και τους ‘κόμβους‘ τους. Αναφορές για
τέτοια σχήματα, υπάρχουν αρκετές από τον Πυθαγόρα. Στον κόμβο που
υπάρχει στο δεύτερο πρώτο άνω πεντάγωνο εντοπίζεται η περιοχή του
τριγώνου των Βερμούδων, όπου υπάρχει τεράστιο χωροχρονικό ασυνεχές
για το οποίο έχουν γραφεί και ειπωθεί πολλά. Θεωρούμε βέβαια ότι
συμπίπτει η περιοχή απόλυτα με τα ‘ΥΔΑΤΑ ΤΗΣ ΣΤΥΓΟΣ‘ στα οποία
αγωνίσθηκε να σωθεί κάποιος Ηρακλής…

100
Στους μετεωρολογικούς και γεωλογικούς χάρτες που χρησιμοποίησαν,
βρήκαν πως όλα τα κέντρα του πλανήτη, με μέγιστη και ελάχιστη
ατμοσφαιρική πίεση, συμπίπτουν ακριβώς με τις 20 κορυφές (κόμβους) του
δωδεκαέδρου. Αυτά είναι και τα σημεία όπου συνήθως συμβαίνουν τυφώνες
ή υπάρχουν γιγάντιοι στρόβιλοι ωκεάνιων ρευμάτων. Την ίδια εποχή, ένας
άλλος Σοβιετικός επιστήμων, ο Β. Καμπατσένκο, ενώ μελετούσε
φωτογραφίες της γης που είχαν Ληφθεί από το διάστημα, εντόπισε μια δομή
σε σχήμα σχάρας, βαθιά τοποθετημένη μέσα στη λιθόσφαιρα, δηλαδή, το
ανώτερο σκληρό στρώμα του πυρήνα της γης, που ορισμένες στιγμές
έμοιαζε να ακτινοβολεί. Μία δεκαετία αργότερα, ο Σοβιετικός γεωλόγος και
ορυκτολόγος Βλανπμίρ Νέιμαν, συνεχίζοντας τις μελέτες και τις
παρατηρήσεις των συναδέλφων του, πρότεινε τη θεωρία της ύπαρξης ενός
είδους οικουμενικής ενεργειακής σχάρας (κανάβου), που καλύπτει ολόκληρο
το διάστημα και ελέγχει τις θέσεις όχι μόνο των πλανητών και των άστρων
αλλά και των γαλαξιών και όλου του διαγαλαξιακού χώρου. Παλαιότερα, ο
Βίλχελμ Ράιχ είχε προτείνει την ύπαρξη ενός βασικού αιθέρα (του 5ου
στοιχείου ή πεπτουσίας, κατά τους αρχαίους Ελληνες. Πιθανή εικόνα του
αιθέρα (γαλάζιο χρώμα) δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Εθνος και φαίνεται
παρακάτω) ή ζωτικής δύναμης, της οργόνης, η οποία ταξιδεύει σε
σπειροειδή κύματα και δημιουργεί ύλη εκεί όπου δύο σπείρες συναντώνται.
Παρόμοια και ο Νέιμαν πρότεινε αντί για ένα πρωταρχικό χάος, κανονικές
παλμικές δονήσεις (σημερινή θεωρεία των ΥΠΕΡΧΟΡΔΩΝ που επανέλαβε
και ανέδειξε πρόσφατα ο Ελλην επιστήμων κος Νανόπουλος), σε ολόκληρη
τη σχάρα, του τρισδιάστατου πλαισίου στήριξης ενάργειας.
101
 Δηλαδή έναν κάναβο τριών διαστάσεων (βλέπε πιο κάτω τα δίκτυα
Ηartmann), όπου η συμπαντική ύλη ολόκληρη - οι γαλαξίες, τα άστρα και οι
πλανήτες - δημιουργείται στα κομβικά σημεία του ενεργειακού συμπαντικού
πλαισίου. Ουσιαστικά, και ο Ράιχ και ο Νέιμαν επαναδιατυπώνουν και
στηρίζουν την αρχαία ρήση: «Αεί ο θεός Γεωμετρεί». Ενδεικτικό και
ενισχυτικό στοιχείο της ύπαρξης τρισδιάστατου δυκτίου μαγνητικών γραμμών
πάνω στη γη είναι το γεγονός ότι οι εμφανίσεις U.F.Ο (Α.Τ.Ι.Α. = Αγνώστου
Ταυτότητος ιπτάμενα Αντικείμενα) πάνω από τον πλανήτη μας μοιάζουν να
ακολουθούν τις διαδρομές αυτών των μαγνητικών γραμμών που καλύπτουν
όλη την υδρόγειο. Ένα τέτοιο περίεργο φαινόμενο έχει καταγραφεί πολλάκις
και παρουσιάζεται συχνά στην ευρεία περιοχή του Ταυγέτου. Οι εικόνα που
φαίνονται παρακάτω έχει ληφθεί από τον γράφοντα το καλοκαίρι του 2001.
Το αντικείμενο – μία υπέρλαμπρη καθαρά λευκή , σφαίρα, υπερίπτατο πάνω
μας , περί τα 600 - 800 μέτρα – 4 παρόντες το έβλεπαν – ΝΑ από το
Λεοντάριο Αρκαδίας, για περισσότερο από 5 λεπτά, μέχρι να κινηθεί ΒΔ προς
την περιοχή Τριπόλεως. Ονομάζεται ‘ το πλανητικό φως του Ταυγέτου‘ ,
έχουν δε γραφεί και βιβλία για το φαινόμενο αυτό.

102
Έχοντος λοιπόν όλα αυτά υπόψη, αποκτά τελείως διαφορετική διάσταση και
ερμηνεία η φράση του Σωκράτη προς το μαθητή του, Σιμμία: « Η γη αυτή
ιδείν, ει τις άνωθεν θεώτο, ώσπερ αι δωδεκάσκυτοι σφαίραι, ποικίλη,
χρώμασι διειλημμένη» (Η γη αυτή, αν τη δει κανείς από ψηλά μοιάζει σαν τις
σφαίρες που έχουν φτιαχτεί από δώδεκα χρωματιστά είδη δέρματος).

Δεν είναι τυχαίο ότι το δωδεκαεδρικό σχήμα μέσα στο εικοσαεδρικό των
σφαιρικών τριγώνων, στο οποίο κατέληξαν οι Σοβιετικοί επιστήμονες,
απεικονίζει τον πλανήτη μας με τα ενεργειακά - τελλουρικά ρεύματα που τον
διασχίζουν. Αυτές βέβαια οι γνώσεις ανήκουν στον Πυθαγόρα και
εδιδάσκοντο, μεταξύ άλλων στο ΟΜΟΚΑΕΙΟ. Στο γνωστό δημοσιευμένο
έργο του Πήτερ Γκράβιγκερ περί του Πυθαγόρα υπάρχουν πλείστα όσα
στοιχεία για τα ενεργειακά γήινα και συμπαντικά πολύεδρα. Το δίκτυο αυτό
θυμίζει έντονα τον περίφημο ομφαλό του μαντείου των Δελφών. Ο δελφικός
ομφάλιος Λίθος ( κάτω στο μέσον και δεξιά εικόνα) φέρει την επιγραφή ΓΑΣ,
που είναι η γενική της δωρικής Λέξης Γα ( = Γαία) και σε ανάγλυφο, την
αναπαράσταση τον δικτύου των λεγομένων αγρηνών, δηλαδή των
τελλουρικών ρευμάτων της γης. Αριστερά κάτω υπάρχει ένας αντίστοιχος
κέλτικος ομφαλός.

103
104
 Το κάθε πυθόχρηστο,
εξαρτώμενο από τους Δελφούς, μαντείο είχε έναν παρεμφερή λίθινο ομφαλό.
Οι ομφαλοί ήταν τα επίσημα γεωδαιτικά σημεία που χρησίμευαν ως
σημεία τριγωνομετρικής στήριξης για τον υπολογισμό των αποστάσεων
από τούς Δελφούς και μεταξύ τους, όλων των νεωτέρων ιερών, μαντείων,
πόλεων κλπ. Το γεωδαιτικό σχέδιο που ξεκινούσε από το ιερό των Δελφών
(μόνο ο ομφαλός των Δελφών έφερε αγρηνούς, όπως φαίνεται στην
παρακάτω εικόνα) περιελάμβανε ζωγραφισμένες και τις προβολές των
αστερισμών πάνω στη γη, οι οποίες ελαμβάνοντο υπόψη για την υπόδειξη
χώρου προς ίδρυση νέου ιερού ή πόλεως. Οι ομφάλιοι λίθοι που έχουν
διασωθεί σε αρχαίους ναούς είναι "χάρτες" που δείχνουν τους ενεργειακούς
μεσημβρινούς και παραλλήλους, οι οποίοι συνδέουν γεωδαιτικά τα αρχαία
ιερά και τις πόλεις μεταξύ τους. Οι σύγχρονες αστρονομικές, γεωδαιτικές και
μαθηματικές γνώσεις αποκαλύπτουν τη μυστική σύνδεση ιερών, πόλεων και
τόπων του αρχαίου κόσμου και φανερώνουν ένα μέρος των
προκατακλυσμιαίων γνώσεων των Ελλήνων στους τομείς που αφορούν στην
Αστρονομία, τα Μαθηματικά και την Ενέργεια. Κάτοχοι των
προκατακλυσμιαίων αυτών γνώσεων, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι
κυρίως τα πυθόχρηστα ιερατεία. Δηλαδή, οι ιερείς της ηλιακής λατρείας, του
θεού του φωτός Απόλλωνος, με πρωτεύον κέντρο το ιερό των Δελφών. Τα
πυθόχρηστα ιερατεία πρέπει να διατηρούσαν, στα άδυτα των ναών, όλη τη
γνώση επάνω στα μαθηματικά, την αστρονομία και τη γεωδαισία, με την
105
οποία επόπτευαν και καθοδηγούσαν το λαό. Ορίζοντας τους πλέον
κατάλληλους γεωγραφικούς τόπους για την ίδρυση βωμών, ιερών, πόλεων,
ακόμα και τον καθορισμό πεδίων μάχης, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή τοποθέτηση στο χώρο, των ιερών και
πόλεων της αρχαίας Ελλάδος και τον μεταξύ τους συνδυασμό ήταν η ακριβής
γνώση του ηλιακού συστήματος και των αστερισμών, σε συνδυασμό με την
επίσης ακριβέστατη γεωγραφική - γεωδαιτική μορφή του ελλαδικού χώρου
και των ηλεκτρομαγνητικών απορροιών και ρευμάτων που τον διατρέχουν.
Έτσι, από τα προϊστορικά ακόμα χρόνια, σχεδόν όλα τα κέντρα λατρείας
ιδρύονταν επιλεκτικά, σε καθορισμένους από πυθόχρηστα μαντεία χώρους
που προσφέρονταν γι αυτό. Και ο κάθε τέτοιος χώρος που βρισκόταν στη
διασταύρωση ροών ενεργείας, αν δεν ξεχώριζε από ένα ιερό ή μία πόλη,
ξεχώριζε από έναν απλό βωμό και μεταγενέστερα από ένα εικονοστάσιο ή
ένα απλό προσκυνητάρι. Αλλά και εάν είχε - πράγμα πολύ σπάνιο -
παραλειφθεί η σήμανση του, έτσι κι αλλιώς ο τόπος θα είχε κάποια φήμη που
τον έβγαζε από την αφάνεια, θα ήταν στοιχειωμένος, καταραμένος, ιαματικός,
τυχερός κλπ. Γενικά, αυτοί οι ιδιαίτεροι κομβικοί χώροι χαίρουν κάποιας
φήμης, άλλοτε καλής κι άλλοτε κακής, ανάλογα με την επίδραση που ασκούν
στον άνθρωπο, γιατί ενυπάρχει σ' αυτούς ένα είδος ‘δια ‘ μεσικού‘
παράγοντα είτε ανάμεσα στη γη και τον ουρανό είτε ανάμεσα στη γη και τον
κάτω κόσμο.

Αναφερθήκαμε παραπάνω στο έργο του Θ. Μανιά. Μερικές χαρακτηριστικές

εικόνες που παραθέτουμε δείχνουν αυτή τη μη τυχαιότητα στην κατασκευή
ιερών στην Ελληνική γη.

Το πρώτο τέταρτο του αιώνα μας άρχισαν να μελετώνται τα ζωτικής

ενέργειας αόρατα ηλεκτρομαγνητικά κανάλια, τα οποία περνούν πάνω στη
γη στα σημεία που οικοδομήθηκαν σημαντικά κτίσματα όπως ο Παρθενών, η
Μεγάλη Πυραμίδα, το Στόουνχεντζ και άλλα ΜΗ ΓΝΩΣΤΑ μνημεία. Σήμερα
έχει εντοπισθεί ένα πλήρες δίκτυο από ευθείες που συνδέουν τις μεγαλιθικές
κατασκευές της Ευρώπης. Θεωρείται δε πιθανόν να υπάρχουν υπόγειες
δίοδοι κατά μήκος των γραμμών του δικτύου, οι οποίες ενώνουν όλα τα
αρχαία ιερά, ναούς, πόλεις και μεγαλιθικά μνημεία τύπου ντολμέν και
μενχίρ. Tέτοια κατασκευάσματα, φυσικά ή τεχνιτά, υπάρχουν πολλά τόσο
στον Ελλαδικό όσο και στο χώρο της Αλσιγίας (ή Κύπρος, από το κυπρί, που
είναι η κουδούνα που κρεμάνε οι βοσκοί στα πρόβατα)). Ένα τέτοιο
περίεργο κατασκεύασμα υπάρχει στην Κύπρο. Το ανακαλύψαμε στην ευρεία
περιοχή ΑΝΑΛΥΌΝΤΑ -ΚΑΤΑΛΥΌΝΤΑ-ΛΙΘΡΟΔΟΝΤΑ, κοντά στο χωριό
Κόρνος. Οι μετρήσεις που κάναμε δείχνουν άπλετη θετική κοσμική ενέργεια.
Εικόνες του παραθέτουμε παρακάτω.

106
Μία άλλη περίεργη βραχομορφή που παριστά μάλλον κυνοκέφαλο άνθρωπο
ή τερατόμορφο πλάσμα (θυμίζει τα αντίστοιχα 'αγάλματα' στη νήσο Μάτε -
κίτε - ράνει,- προφανώς απο το Ελληνικόν ΜΑΤΑΙΑ ΚΕΙΤΑΙ και τα ΡΑΙΝΕΙ,
δηλαδή οι μορφές κείνται εκεί ματαίως και τις βρέχει η θάλασσα, γιατί
προφανώς αυτός που τις τιμώρησε, δεν θα τους δώσει ποτέ συγχώρεση) ή
νήσο του Πάσχα για τους Σαξωνολατίνους, υπάρχει στην Κύπρο, λίγο έξω
από τη Λευκωσία. Η περιοχή λέγεται ΑΡΩΝ-ας (=αυτός που άρει κάποιο
δεσμό ... ή αυτός του οποίου ο δεσμός ήρθη..) και ο βράχος είναι εύκολα
ορατός από το δρόμο που οδηγεί στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το
αξιοπερίεργο είναι ότι στη μικρής ανάλυσης φωτογραφία έχει σχηματισθεί μία
μώβ αύρα γύρω από τη βραχομορφή. Η νήσος του Πάσχα, κείται στο μέσον
του Ειρηνικού ωκεανού και είναι μάλλον απομεινάρι μιάς από τις 7 τεράστιες
Ατλάντιες νήσους.

107
Μία τρίτη , διπλή αυτή τη φορά, βραχομορφή (εικόνες κάτω) που παριστά
κάτι σαν ψάρι (σμέρνα) και θυμίζει έντονα ατλάντια τερατόμορφη μορφή ,
υπάρχει στο κέντρο του χωριού Κόρνος ( ΚΩΝΟΣ + Ροή = η ενεργειακή ροή
που εκχύνεται σε κα΄ποιο κώνο. Κωνική μορφή έχουν βέβαια τα σημεία
στρέβλωσης του χρόνου και εκεί που ακουμπούν 2 διαστάσεις). Το περίεργο
είναι ότι δίπλα υπάρχει μικρότερος βράχος (δεξιά στην εικόνα) που έχει
μορφή τράγου φέροντος 2 κέρατα... Η ενέργεια πάνω στο βράχο είναι
θετικότατη. Eχουν γραφεί πολλά στο παρελθόν για τα περί Ατλαντίδος και
Αλσιγίας (Κύπρου). Κάποιοι θεωρούν ότι εδώ ήταν η Ατλαντίδα. Βέβαια
αυτό δεν ισχύει. Το σίγουρο ή μάλλον το πιθανότερο είναι ότι κάποτε οι
Ατλαντες πάτησαν το πόδι τους στο νησί. Και από τότε δε λεν να φύγουν ....
Ακόμα και σήμερα υπάρχουν σαξωνικές, τουρανομογγολικές (και
νορμανδική ακόμη) πολεμικές βάσεις στο νησί. Οι μη γνωρίζοντες ιστορία
αδυνατούν να κατανοήσουν τα τεκτενόμενα εδώ και 900.000 χρόνια.

108
οια μνημεία στην Ελληνική επικράτεια είναι οι διάφορες πυραμίδες (Ολυμπος, Χανιά, Αρχολ
γετος κλπ) , όλα τα μεγαλιθικά μνημεία (Δρακόσπιτα όχης κλπ), αλλά και μερικά ΄΄περίερ
ΑΧΟΜΟΡΦΙΚΑ μνημεία, τα οποία ο γράφων έχει ανακαλύψει από τις αρχές του 1999, συνε
έρευνά του και προσπαθεί να αναδείξει χρόνια τώρα. Μερικά μεγαλιθικά χτίσματα φαίνονται
ακάτω εικόνες. \

109
110
111
112
 Δυσοίωνα μαγνητικά
πεδία, ραδιενεργά
αέρα εκλυόμενα από τα
έγκατα της Γης,
σωματίδια που
δραπετεύουν από
τοξικά υλικά
επιπλοποιίας και μια
ομοβροντία
ακτινοβολίας που
δεχόμαστε από τις
αγαπημένες μας
συσκευές μετατρέπουν
σε «ναρκοπέδιο» τον
χώρο ζωής μας
Πώς «ΑΡΡΩΣΤΑΙΝΕΙ» ένα
ΣΠΙΤΙ
Υπουλα υλικά

«Το να φτιάχνεις ένα

σπίτι είναι σαν να
φυτεύεις ένα δέντρο»
πιστεύουν στον Σύλλογο
Ολιστικής Αρχιτεκτονικής
(ΣΟΛΑΡ), μέλη του
οποίου προσπαθούν αφιλοκερδώς το διάστημα αυτό να μυήσουν αρκετούς
εθελοντές στο πώς ανιχνεύουμε επιβλαβή μαγνητικά πεδία και ραδόνιο σε μια
ανεγειρόμενη οικοδομή και πώς κρατάμε μακριά από βλαβερές εξωτερικές
επιδράσεις ανθρώπους αλλά και κατοικίδια που θα μείνουν εκεί ίσως και για
ολόκληρη τη ζωή τους. Είναι μια στιγμή ιδιαίτερη όταν ο υπεύθυνος για την
οικοδομή μηχανικός μέσα σε απόλυτη σιγή στη με επιμέλεια ισοπεδωμένη γη
του οικοπέδου προχωρεί αργά, σχεδόν τελετουργικά, επάνω στον άξονα Βορρά
- Νότου κρατώντας στα χέρια του μια μικρή μεταλλική κεραία, ευαίσθητη στα
μαγνητικά πεδία του περιβάλλοντος. Κάθε δύο μέτρα η μέχρι πρότινος
ακίνητη κεραία «ζωντανεύει» κάνοντας μια στροφή περίπου 90 μοιρών. Ο
μηχανικός σταματάει αμέσως και ο εργάτης που ακολουθεί σιωπηλός,
φορτωμένος με μικρούς πασσάλους, καρφώνει από έναν σε κάθε τέτοιο σημείο.
Διατρέχουν το οικόπεδο προσεκτικά από τη μία άκρη ως την άλλη και τελικά η
όλη επιφάνεια έχει χωριστεί σε κανονικά ορθογώνια παραλληλόγραμμα με
πλευρές με μια κλίση 4-5 μοιρών ως προς τους άξονες Βορρά - Νότου και

113
Ανατολής - Δύσης, που όλα έχουν διαστάσεις 2Χ2,3 μ. ή το πολύ 2Χ2,5 μέτρα.
Με τον τρόπο αυτόν έχει ανιχνευθεί και οριστεί το λεγόμενο «δίκτυο Χάρτμαν»
του οικοπέδου. Στη συνέχεια τα σχέδια θα γίνουν έτσι ώστε να πέσουν όσο
γίνεται περισσότεροι από τους κόμβους του σε τοίχους ή σε σημεία όπου
δεν θα βρίσκονται μόνιμα οι ένοικοι και κυρίως θα εξασφαλιστεί ότι
επάνω σε τέτοιους κόμβους δεν θα τοποθετηθούν κρεβάτια, καναπέδες,
γραφεία ή άλλες θέσεις μόνιμης παραμονής.

Προτού φύγουν από το οικόπεδο κάποιος δεν ξεχνά να κάνει και το «τεστ
των μυών». Στέκεται, σηκώνει το χέρι του προς το πλάι σε ορθή γωνία,
κάποιος άλλος το πιέζει και διαπιστώνεται ότι υπάρχει μεγάλη
εξασθένηση στην αντίστασή του όταν πατάει επάνω σε έναν από τους
κόμβους, οι οποίοι θεωρούνται πλέον και «γεωπαθογόνοι» κόμβοι για το
σπίτι.

Τι γνώριζαν οι Μινωίτες που εμείς αγνοούμε;

Βγαίνουμε από το σχολείο πιστεύοντας ότι το μόνο «καθιερωμένο» μαγνητικό

πεδίο είναι το γήινο. Αυτό που για χιλιάδες χρόνια βοηθάει τους ναυτικούς αλλά
και τα αποδημητικά πουλιά να βρίσκουν τον δρόμο τους και οι άνθρωποι ποτέ
δεν έδειξαν να το φοβούνται.

Μετρήθηκε για πρώτη φορά το 1830, οφείλεται στο λιωμένο σίδηρο που ρέει
στον πυρήνα της Γης, έχοντας όγκο έξι φορές τον όγκο της Σελήνης, και η
κίνηση των ηλεκτρονίων του δημιουργεί πολύπλοκα ηλεκτρικά ρεύματα. Οπως
είναι γνωστό, όπου ηλεκτρικό ρεύμα εκεί εμφανίζεται και μαγνητικό πεδίο, ώστε
τελικά η Γη να έχει τη συμπεριφορά ενός τεράστιου ευθύγραμμου μαγνήτη, με
τον «βόρειο» πόλο του να βρίσκεται κοντά στον νότιο γεωγραφικό πόλο. Με ένα
μαγνητόμετρο μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι το γήινο μαγνητικό πεδίο δίνει
εδώ στην Ελλάδα μια τιμή γύρω στα 0,44721 Gauss, με τάση να αυξάνεται
προς τον πόλο και να ελαττώνεται προς τον ισημερινό. Ωστόσο οι μετρήσεις
μάς επιτρέπουν να εντοπίσουμε σε ορισμένα σημεία την ύπαρξη ενός ακόμη
πεδίου με τιμή ίση προς το 1/5.000 της τιμής του γήινου μαγνητικού πεδίου.
Οσο και αν φαίνεται μικρή, η τιμή του είναι σε θέση να προκαλεί σημαντικές
διαταραχές στην ανθρώπινη ζωή.

Το 1935 ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης Ερνστ Χάρτμαν, ο

οποίος σπούδασε Ιατρική, διαπίστωσε ότι στην επιφάνεια της Γης είναι
απλωμένο ένα ολόκληρο δίχτυ ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών με κλίση
περίπου 4-5 μοιρών ως προς τον γεωγραφικό άξονα Βορρά - Νότου, με
πλευρές 2 μέτρων στην κατεύθυνση αυτή, 2,3 ως 2,5 μέτρα παράλληλα στον
άξονα του ισημερινού και πάχος 21 εκατοστά. Είναι οι λεγόμενες γραμμές
Χάρτμαν που όταν διασταυρώνονται εκεί θεωρείται ότι δημιουργούνται οι

114
λεγόμενοι γεωπαθητικοί κόμβοι οι οποίοι είναι επικίνδυνοι για την υγεία.
Και αυτή η επικινδυνότητα φαίνεται να ενισχύεται από το αν κάτω από
εκεί βρίσκονται φλέβες νερού, γεωλογικά ρήγματα ή εγκατακρημνίσεις.
Πριν από τον Χάρτμαν φαίνεται ότι πολλοί γνώριζαν για το δίκτυο αυτό, αλλά
αποτελούσε μάλλον εσωτερική γνώση.

Στις 4 Ιουνίου αυτής της χρονιάς αρχιτέκτονες από τον σύλλογο ΣΟΛΑΡ μαζί με
αρχαιολόγους είχαν την περιέργεια αλλά και τη δυνατότητα να κάνουν μετρήσεις
με όργανα ακριβείας στο παλάτι του Ραδαμάνθυος στη Φαιστό και εκεί
διαπίστωσαν ότι σε μια επιφάνεια 40Χ40 μ., εκεί όπου κατοικούσε η
βασιλική οικογένεια, οι ενδείξεις των οργάνων ήταν μηδενικές, άρα δεν
υπήρχαν γεωπαθογόνα σημεία· ενώ αλλού, εκεί όπου βρίσκονταν κάποια
μικρά δωμάτια προορισμένα για τους καθαρμούς, υπήρχε μεγάλος
συνωστισμός από πεδία! Το ίδιο διαπιστώθηκε και στην Κνωσό,
ενισχύοντας την άποψη ότι οι προηγούμενοι από εμάς δεν οικοδομούσαν
τυχαία στους σημαντικούς για αυτούς και τη ζωή τους χώρους.

Η φύση δείχνει τις ευνοϊκές θέσεις

Παρακολουθούσαν πολύ προσεκτικά τι συνέβαινε γύρω τους και στην ουσία

κατέγραφαν το πόσο επηρέαζαν οι τοπικές συνθήκες τα πεδία στο δίκτυο
Χάρτμαν. Πού έπεφταν ως επί το πλείστον οι κεραυνοί. Πού προτιμούσαν
να μένουν τα διάφορα ζώα, πού έφτιαχναν τα μυρμήγκια τις φωλιές τους,
που φύτρωναν τα δέντρα και ποια από αυτά εμφάνιζαν καρκινικά
εξογκώματα στους κορμούς τους. Σήμερα ξέρουμε ότι οι σκύλοι, τα
μηρυκαστικά, οι κατσίκες, οι χοίροι, τα πουλερικά αποφεύγουν τους
κόμβους όπου υπάρχει αυξημένη ακτινοβολία· αντίθετα οι γάτες, οι
μέλισσες, τα φίδια, οι τερμίτες, τα μυρμήγκια ψάχνουν και βρίσκουν τους
γεωπαθητικούς κόμβους.

Οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι είναι βέβαιο ότι έκαναν επί τόπου επίπονες
έρευνες. Ειδικά εκπαιδευμένοι ιερείς χρησιμοποιούσαν μάλιστα ένα εργαλείο
από λεπτό μεταλλικό φύλλο, με το ένα άκρο του να καταλήγει σε σπείρα, το
Lituus, το οποίο πιστεύεται ότι βοηθούσε στην ανίχνευση των μαγνητικών
πεδίων και της πολικότητας που εναλλάσσεται στα παραλληλόγραμμα του
δικτύου Χάρτμαν. Στους γεωπαθητικούς κόμβους, του οποίους
επεσήμαιναν και από τις παραμορφώσεις στους κορμούς των δένδρων,
έφτιαχναν μικρά φρέατα αφιερωμένα στον Fulgur Conditum, τον
«θαμμένο κεραυνό».

Η γνώση μεταδόθηκε μάλλον από στόμα σε στόμα και μόνο μετά τον 12ο αιώνα
θεολόγοι που αναγορεύθηκαν και άγιοι, όπως ο Μπερνάρ του Κλερβό και ο
Θωμάς ο Ακινάτης, μαζί και ο Ντανς Σκότους, ασχολήθηκαν με το θέμα και

115
πολλές τοποθεσίες και εκκλησίες στη Ευρώπη, όπως ο γνωστός καθεδρικός
ναός της Σαρτρ, 80 χιλιόμετρα από το Παρίσι, παρουσιάζουν παρόμοιες
ιδιαιτερότητες με αυτές της Φαιστού και της Κνωσού ως προς το
μαγνητικό πεδίο του δικτύου Χάρτμαν.

Γεωμαγνητικοί κόμβοι και ασθένειες

Τη δεκαετία του 1930 έγιναν πολλές έρευνες από Γερμανούς κυρίως, οι οποίοι
προσπάθησαν να συσχετίσουν την ύπαρξη των γεωμαγνητικών κόμβων και με
προβλήματα υγείας. Μελετήθηκαν ολόκληρες πόλεις και άρχισε να φαίνεται
ότι, όπου υπάρχουν υπόγεια ρεύματα νερού και γεωλογικά ρήγματα, όσοι
άνθρωποι έχουν τα κρεβάτια τους ή κάποιες μόνιμες θέσεις παραμονής
στους κόμβους που βρίσκονται ακριβώς από πάνω παρουσιάζουν πολλά
προβλήματα υγείας, έχουν κακό ύπνο, η προσοχή ιδιαίτερα των παιδιών
διασπάται εύκολα, ενώ έγινε λόγος και για την εμφάνιση κρουσμάτων
καρκίνου. Πολλοί απέρριψαν τα αποτελέσματα αυτά ως μη επιστημονικά και οι
έρευνες σταμάτησαν λόγω του πολέμου.

Τη δεκαετία του 1990 έγιναν εργασίες για να συσχετιστούν οι εμφανίσεις

ασθενειών με το σημείο διαμονής των ανθρώπων. Μια Αυστριακή μάλιστα, η
Κέτε Μπάχλερ, ισχυρίζεται ότι έχει εξετάσει στον μακρόχρονο βίο της 125.000
περιπτώσεις ασθενών και βρίσκει σχέση των παθογόνων αιτίων με τους
κόμβους Χάρτμαν. Είναι αλήθεια όμως ότι ακόμη δεν υπάρχουν εργασίες που
να έχουν γίνει τηρώντας αυστηρά τα πρωτόκολλα της διεθνούς επιστημονικής
κοινότητας. Φαίνεται πάντως ότι κάποιοι έχουν πεισθεί, αφού έχει αποφασιστεί
και στη Νότια Αυστρία πλέον, πως προτού κτιστεί οποιοδήποτε δημόσιο ή
κοινοτικό κτίριο θα γίνεται έρευνα σχετικά με τα μαγνητικά δίκτυα!

Οπως προειδοποιεί η Greenpeace σε σχέση με τα πατώματα και τις ξύλινες

κατασκευές, «από περιβαλλοντική άποψη εκείνο που χρήζει προσοχής είναι οι
συγκολλητικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του κάθε
προϊόντος». Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ουσία είναι η ουρία-
φορμαλδεΰδη (UF). Αλλες ουσίες που περιέχουν φορμαλδεΰδη είναι οι
φαινολικές (PF) και μελαμινικές (MF) ρητίνες. Με την πάροδο του χρόνου
η φορμαλδεΰδη εκλύεται στο περιβάλλον και μπορεί να προκαλέσει το
λεγόμενο «σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου», μια σειρά δηλαδή από
δυσμενείς συνέπειες, όπως αναπνευστική δυσχέρεια, κινητική αταξία και
δερματίτιδες, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως η φορμαλδεΰδη έχει
ταξινομηθεί ως πιθανώς καρκινογόνος για τον άνθρωπο. Στην αγορά υπάρχουν
γενικά δύο τύποι μοριοσανίδων και ινοσανίδων, ανάλογα με τις εκπομπές
φορμαλδεΰδης:

116
- Μοριοσανίδες και ινοσανίδες κλάσης Ε1 (χαμηλής εκπομπής
φορμαλδεΰδης).

- Μοριοσανίδες και ινοσανίδες κλάσης Ε2, με υψηλότερες εκπομπές

φορμαλδεΰδης.

Μοριοσανίδες κλάσης Ε0, με ακόμη μικρότερη - ίσως και μηδενική -

εκπομπή φορμαλδεΰδης, θα διατίθενται από τον επόμενο Οκτώβριο.

Εναλλακτικά των προϊόντων φορμαλδεΰδης χρησιμοποιούνται συχνά

ισοκυανιούχες ρητίνες. Οι ρητίνες αυτές έχουν το πλεονέκτημα ότι
εξατμίζονται λιγότερο από τις αντίστοιχες της φορμαλδεΰδης, αλλά είναι
και αυτές επικίνδυνες, κυρίως όταν καούν, οπότε παράγεται μεταξύ
άλλων και τοξικό υδροκυάνιο (για περισσότερες πληροφορίες:
http://www.greenpeace. org/greece/ 137368/137396/ 138754).

Βαθμολογώντας τις συσκευές

Κάποτε, όταν οι ειδικοί άκουγαν για τους κινδύνους από

ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες γελούσαν, και μιλούσαν μάλιστα και για
εσωτερισμό. Σήμερα τα χαμόγελα έχουν εξαφανιστεί... Ηδη Ιταλοί και
Αμερικανοί έχουν αποφασίσει να υπάρχουν σε διάφορες πόλεις μετρητές,
ανάλογοι με αυτούς που υπάρχουν για τη ρύπανση της ατμοσφαίρας.
Οσο περνάει ο καιρός το οικιακό περιβάλλον, φορτωμένο με τις διάφορες
σύγχρονες συσκευές που «ομορφαίνουν» τη ζωή, αρχίζει να μη φαντάζει
και τόσο υγιεινό. Οπως αναφέρεται στο βιβλίο «Powerwatch Handbook»
των Αλασντερ και Τζιν Φίλιπς (εκδόσεις Piatkus), με κλίμακα από 1 ως 5 -
όπου όσο μεγαλύτερος ο δείκτης τόσο πιο επικίνδυνο το προϊόν - οι
διάφορες οικιακές συσκευές έλαβαν τους εξής βαθμούς:

τα ψηφιακά ασύρματα τηλέφωνα (Digital Enhanced Cordless

Telephones, DECT) είναι τα πιο επικίνδυνα και παίρνουν 5,

τα αναλογικά είναι λιγότερο επικίνδυνα 2-3,

τα κινητά παίρνουν και αυτά ένα ολοστρόγγυλο 5,

οι κουζίνες μαγνητικής επαγωγής 5 και αυτές,

οι φούρνοι μικροκυμάτων 5,

117
 οι λάμπες χαμηλής κατανάλωσης 5,

οι συνήθεις λάμπες 3,

οι τηλεοπτικές οθόνες πλάσματος 4 για παραμονή των θεατών σε

ακτίνα μικρότερη από 1,8 μέτρα,

οι φριτέζες 5,

οι ηλεκτρικές κουβέρτες 5,

στα υπολογιστικά μηχανήματα πιο επικίνδυνα είναι τα φορητά·

επίσης δεν... κάθεται καλά όποιος κάθεται μπροστά σε μια οθόνη
υπολογιστή σε απόσταση μικρότερη από 1 μέτρο. Επίσης συσκευές
που εκπέμπουν

σημαντική ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία είναι η ηλεκτρική σκούπα,

η ξυριστική μηχανή και 5

ο στεγνωτήρας των μαλλιών, 5

ενώ τώρα εκφράζονται φόβοι και για τα πεδία μέσα στο αυτοκίνητο
όπου έχουν συσσωρευθεί μηχανήματα GPS, DVD, κλιματισμού και για
να... παίζεις με τα ηλεκτρικά παράθυρα. 4

Πάντως οι επιστήμονες είναι ακόμη διστακτικοί στο να

ενοχοποιήσουν άμεσα και μόνο τις ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες,
αλλά παραδέχονται ότι προς το παρόν είναι μάλλον βέβαιο πως
αυτές εξασθενούν την ικανότητα αντίστασης του οργανισμού (βλ. στο
Διαδίκτυο τις ανατριχιαστικές εργασίες της Laurence Bonhomme-
Faivre).

Κάποιος είπε ότι έχουμε τρία δέρματα: αυτό με το οποίο γεννηθήκαμε, τα

ρούχα μας και το σπίτι μας. Θα πρέπει λοιπόν να φροντίζουμε όλα να
είναι το ίδιο υγιή!

Οποιος ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα μπορεί να ψάξει στη

διεύθυνση: http: //www.s-ol-ar.gr/home.html.

Ραδόνιο: ένας αναγνωρισμένος εχθρός

118
Ας θυμηθούμε πάντως ότι πριν από 20 χρόνια οι ίδιες αμφιβολίες που σήμερα
υπάρχουν για τα μαγνητικά δίκτυα και τις διάφορες ακτινοβολίες μέσα στο σπίτι
υπήρχαν και για κάτι που τότε έμοιαζε μυστηριώδες και άπιαστο. Πρόκειται για
το ραδόνιο, ένα ευγενές αέριο, δηλαδή δύσκολα ενώνεται με άλλα στοιχεία,
ραδιενεργό όμως, άχρωμο, άοσμο, άγευστο, την παρουσία του οποίου μόνο με
ευαίσθητους μετρητές μπορείς να ανακαλύψεις μέσα στο σπίτι. Δημιουργείται
στα έγκατα της Γης από τις διασπάσεις άλλων ραδιενεργών στοιχείων, όπως το
ουράνιο, και από τα διάφορα ρήγματα ανεβαίνει προς την επιφάνεια. Αν το
εισπνεύσεις και διασπασθεί μέσα στον οργανισμό σου σε πολώνιο, την ίδια
στιγμή εκπέμπονται σωματίδια «άλφα» που προσβάλλουν άμεσα τους ιστούς
των πνευμόνων, με αποτέλεσμα, αν αυτό συμβεί για μακρό χρόνο, να
εμφανιστεί καρκίνος των πνευμόνων. Οπως αναφέρουν οι Θέμης και
Κώστας Τσίπηρας στο πολύ χρήσιμο βιβλίο τους «Οικολογική
αρχιτεκτονική» (εκδόσεις Κέδρος): «Η είσοδος του ραδονίου στο σπίτι από
το έδαφος μπορεί να γίνει μέσω ρωγμών στα δάπεδα και στα στοιχεία από
σκυρόδεμα (μπετόν αρμέ), μέσω των σωλήνων αποχέτευσης των
δαπέδων, μέσω των αντλιών φρεατίων αποστράγγισης, μέσω
μικροσκοπικών ρωγμών ή πόρων στους τοίχους. Τα επίπεδα του ραδονίου
είναι γενικά υψηλότερα στις βάσεις των σπιτιών και στα δωμάτια των
ισογείων». Σε άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, Τσεχία, Σουηδία
όπου έχουν πεισθεί για τη σοβαρότητα του προβλήματος, έχουν ληφθεί
αυστηρά μέτρα για τις νέες οικοδομές. Στη Σουηδία, επειδή αναγνωρίζουν οι
αρχές ότι τουλάχιστον 400 από τους 2.800 θανάτους κάθε χρόνο από
καρκίνο των πνευμόνων οφείλονται στο ραδόνιο, υπάρχει αυστηρή
νομοθεσία που όχι μόνο υποχρεώνει ως το 2010 κανένα κτίριο σχολείου να
μην έχει στον αέρα του περισσότερα από 200 μπεκερέλ ανά κυβικό μέτρο,
αλλά επιπλέον προβλέπει κρατικό επίδομα σε όποιον δαπανήσει τα
απαιτούμενα χρήματα για να κρατηθεί με ασφάλεια το αέριο αυτό έξω από τον
χώρο δουλειάς ή κατοικίας. Οι κατά τόπους κοινοτικές αρχές προμηθεύουν
δωρεάν με μετρητές τα σπίτια επί δίμηνο· κατόπιν παραδίδονται προς εξέταση
και ο ιδιοκτήτης ειδοποιείται για το αποτέλεσμα (πληροφορίες υπάρχουν στην
έκδοση «Socialstyrelsen», ISBN 91-7201-929-8).

Οπως αναφέρεται στο βιβλίο «Οικολογική αρχιτεκτονική», ένας τρόπος

αντιμετώπισης είναι να τοποθετηθούν ειδικές στεγανοποιητικές μεμβράνες
κατά τη διάρκεια της κατασκευής του σπιτιού (καλύτερα), ενώ ακόμη πιο
αποτελεσματικό είναι να δημιουργηθεί μια αεριζόμενη θεμελίωση
δημιουργώντας ένα δεύτερο δάπεδο επάνω από το δάπεδο του υπογείου
και στον ενδιάμεσο χώρο με ένα δίκτυο απλών πλαστικών σωλήνων το
αέριο να οδηγείται στον εξωτερικό χώρο. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε
υπόγεια και ισόγεια, ενώ τα σπίτια με πιλοτή επιβαρύνονται λιγότερο. Επίσης
στη Βόρεια Ελλάδα εμφανίζεται αυξημένη συσσώρευση ραδονίου σε σχέση με
την υπόλοιπη Ελλάδα.Το ραδόνιο είναι και το ταξί των φαντασμάτων στα

119
υπογεια των σπιτιων ή στις σοφίτες σε χώρους δηλαδη που είναι
συνεχεια κλειστοι.

ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΕ ΤΟ ΙΕΡΑΤΕΙΟ ?
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ κι ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΟ ?

Όπως είπα κι ανωτερω, δεν είναι καθόλου τυχαίο

ότι το δωδεκαεδρικό σχήμα μέσα στο
εικοσαεδρικό των σφαιρικών τριγώνων, στο
οποίο κατέληξαν οι Σοβιετικοί επιστήμονες,
απεικονίζει τον πλανήτη μας με τα ενεργειακά -
τελλουρικά ρεύματα που τον διασχίζουν. Αυτές
βέβαια οι Κρυμμένες Ελληνικές γνώσεις ανήκουν
στον Πυθαγόρα και εδιδάσκοντο, μεταξύ άλλων
στο ΟΜΟΚΑΕΙΟ. Στο γνωστό δημοσιευμένο έργο
του Πήτερ Γκράβιγκερ περί του Πυθαγόρα
υπάρχουν πλείστα όσα στοιχεία για τα ενεργειακά
γήινα και συμπαντικά πολύεδρα. Ενα δίκτυο που
εχει αποτυπωθει στον περίφημο ομφαλό του
μαντείου των Δελφών. Οι ερχόμενοι στον Ελλαδικο
χωρο γνώρισαν τη γνωση αυτή και θέλησαν να την
σφευτεριστουν και να τη χρησημοποι΄ήσουν σαν
όπλο κατακτητικο γι αυτό μεθοδικά φροντισαν για
την εξαφάνιση των πηγών της, τόσο πολύ που αυτά
που θεωρούνταν φυσικά άλλη εποχή να σας
φαντάζουν αλοπρόσαλα τωρα που τα διαβάζετε . Οι
αποδέίξεις ότι προσθάθησαν να σφετεριστουν τη
γνώση αυτοι που όταν οι Ελληνες έχτιζαν ναους και
θέατρα εκεινοι ετρωγαν βαλανιδια είναι εδώ
μπροστα στα μάτια σας. Κοιταξτε αυτό το
δημιουργημα των Βικινγκς . καταλαβαίνετε ότι δύο γλύπτες, ο ένας με πλήρη
Ελληνική παιδεία κι καλειέργεια, κι ο άλλος κανίβαλος που έτρωγε βαλανίδια,
είχαν την ίδια ιδεα να κατασκευασουν το ιδιο δημιουργημα, δε συμφωνείτε? Ο
δελφικός ομφάλιος Λίθος (Πάνω αριστερα στο μέσον και δεξιά εικόνα) φέρει την
επιγραφή ΓΑΣ, που είναι η γενική της δωρικής Λέξης Γα ( = Γαία) και σε
ανάγλυφο, την αναπαράσταση τον δικτύου των λεγομένων αγρηνών, δηλαδή
των τελλουρικών ρευμάτων της γης. Κατω δεξια υπάρχει ένας αντίστοιχος
κέλτικος ομφαλός.

120
Για να δούμε συτη συνέχεια μια μελέτη του εδάφους και υπεδάφους των
περιοχών που οι Αρχαίοι Ελληνες εχτιζαν τους ναους και τα μαντεία τους και
πιστευω θα καταλάβετε ένα κομματι του γριφου της ιερης Ελληνικής Γεωμετρίας

Γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας

και καρκίνος
Περίληψη: Συχνές Ερωταπαντήσεις (ΣΕΑ) για την συσχέτιση μεταξύ των γραμμών
μεταφοράς, των ηλεκτρικών επαγγελμάτων και καρκίνου. Περιλαμβάνει συζήτηση της
βιοφυσικής των αλληλεπιδράσεων, περιλήψεις του εργαστηριακών και των ανθρώπινων
ερευνών, πληροφορίες για τα πρότυπα, και βιβλιογραφία.
Τελευταία ενημέρωση: 13 Μαρτίου 2005 Έκδοση: 9.8.4
Συντάκτης: John Moulder, καθηγητής της Ακτινοβολίας Ογκολογίας, Ιατρικό Κολέγιο
του Wisconsin. Milwaukee, WI, USA
Διεύθυνση: jmoulder@mcw.edu. Απόδοση στα Ελληνικά Βασίλειος Β. Πασχαλίδης
Μ-Η Μηχανικός ΕΜΠ Πρόεδρος ΕΥΑΕ/Μεταφοράς/ΔΕΗ Αθήνα Απρίλιος 2005

Αυτό το φυλλάδιο ΣΕΑ προέρχεται από ένα συνώνυμο, που αναπτύχθηκε από την
ομάδα
πληροφόρησης του sci.med.physics USENET, στις αρχές της δεκαετίας του '90.
ΠΡΟΣΟΧΗ Αυτό το έγγραφο μπορεί να μην έχει ενημερωθεί. Ελέγξατε την
ημερομηνία "τελευταίας ενημέρωσης" ανωτέρω.
• Αυτό το ερωτηματολόγιο προέρχεται από ένα συνώνυμο ερωτηματολόγιο που
αναπτύχθηκε
στην ομάδα πληροφόρησης του sci.med.physics USENET στις αρχές της δεκαετίας του
'90.
• El documento "Preguntas y respuestas sobre líneas eléctricas y cáncer" está
disponible en
español.
• Μια παλαιότερη έκδοση διατίθεται στα Κινεζικά:
http://www.ym.edu.tw/rad/powerline/main.htm
• Υπάρχουν δύο σχετικά ΣΕΑ:
• Cell Phone Base Antennas and Human Health FAQs
(ΣΕΑ στις Κεραίες Βάσεως Κινητής Τηλεφωνίας)
http://www.mcw.edu/gcrc/cop/cell-phone-health-faq/toc.html
• Static Electromagnetic Fields and Cancer FAQs
(ΣΕΑ στα Στατικά ΗΜ πεδία και Καρκίνο)
http://www.mcw.edu/gcrc/cop/static-fields-cancer-faq/toc.html
Παρατήρηση για την Ελληνική έκδοση:
Η απόδοση του πρωτοτύπου Αγγλικού κειμένου στην Ελληνική Γλώσσα, έχει
γίνει με την
άδεια του Dr. John Moulder, χωρίς όμως να έχει ελεγχθεί από πλευράς του, για
την
ακρίβειά της.

Περιεχόμενα
121
Γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και
καρκίνος ............................................................1
Περιεχόμενα.......................................................................................................................
............3
Σημειώσεις αναφοράς
_____________________________________________________________ 7
Ερωτήσεις και
Απαντήσεις..........................................................................................................11
1. Υπάρχει ανησυχία για την σχέση γραμμών μεταφοράς και καρκίνου;
________________________ 11
2. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας (ΗM) των γραμμών
μεταφοράς
και άλλων μορφών ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας, όπως τα μικροκύματα ή οι ακτίνες X;
________ 12
3. Οι διαφορετικοί τύποι ηλεκτρομαγνητικών πηγών προκαλούν διαφορετικά βιολογικά
αποτελέσματα;
___________________________________________________________________ 13
4. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και ηλεκτρομαγνητικού
πεδίου;___ 14
5. Οι γραμμές μεταφοράς παράγουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία;
__________________________ 14
6. Προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα οι ιονίζουσες ηλεκτρομαγνητικές
πηγές;_________________ 14
7. Προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα η ραδιοακτινοβολία και τα μικροκύματα;
________________ 15
8. Προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας; _____ 15
9. Οι μη ιονίζουσες ηλεκτρομαγνητικές πηγές προκαλούν θερμικά και μη αποτελέσματα;
__________ 16
10. Ποιο είδος των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας είναι κοινό σε κατοικίες και χώρους
εργασίας; __ 16
11. Μπορούν να περιορισθούν τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας σε κατοικίες και
χώρους εργασίας;_ 17
12. Τι γνωρίζουμε για την σχέση μεταξύ γραμμών μεταφοράς και ρυθμών αύξησης
καρκίνου;_______ 18
13. Υπάρχει "κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου", που συνδέεται με την διαβίωση πλησίον
γραμμών
μεταφοράς;
______________________________________________________________________
19
13A. Καρκίνος γενικά.
____________________________________________________________ 19
13B. Λευχαιμία παιδικής ηλικίας.
___________________________________________________ 19
14. Πόσο κοντά πρέπει να είναι κάποιος σε μία γραμμή μεταφοράς, για να θεωρηθεί
εκτεθειμένος στα
μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
___________________________________________ 23
15. Ποια η σχέση "ηλεκτρικών επαγγελμάτων" και ρυθμού ανάπτυξης καρκίνου;
________________ 24
122
16. Οι εργαστηριακές έρευνες διαπιστώνουν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας
μπορούν να
προκαλέσουν καρκίνο;
___________________________________________________________ 25
16A. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν γενοτοξική δραστηριότητα στον
άνθρωπο; 27
16B. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας προκαλούν καρκίνο (ή γενετικές βλάβες) στα
ζώα;_____ 28
16C. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν γενοτοξική δραστηριότητα σε
καλλιέργειες
κυττάρων;______________________________________________________________
____ 32
16D. Μπορούν τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας να δημιουργήσουν ή να
ενισχύσουν
νεοπλασματικό μετασχηματισμό κυττάρων;
_______________________________________ 34
16E. Είναι τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας υποκινητές
καρκίνου;_______________ 35
16F. Τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας ενισχύουν τα αποτελέσματα άλλων
γενοτοξικών
παραγόντων;____________________________________________________________
____ 38
16G. Θα μπορούσαν να αναπτύξουν γενοτοξική ή επιγενετική δραστηριότητα τα
ηλεκτρικά πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, παρά τα μαγνητικά;
____________________________________ 39
17. Οι εργαστηριακές έρευνες δείχνουν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας έχουν
οιαδήποτε
βιολογικά αποτελέσματα, σχετικά με τον
καρκίνο;______________________________________ 40
17A. Πώς οι εργαστηριακές έρευνες αύξησης κυττάρων και όγκων, αφορούν το θέμα του
κινδύνου
εμφάνισης καρκίνου;
_________________________________________________________ 41
17B. Πώς σχετίζονται οι εργαστηριακές έρευνες αποτελεσμάτων πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας
στην λειτουργία του ανοσοποιητικού, με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου;
______________ 42
17C. Πώς σχετίζονται οι έρευνες της επιδράσεως πεδίων βιομηχανικής συχνότητας στην
επίφυση και
την μελατονίνη, με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου;
_______________________________ 43
18. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν οποιαδήποτε αναπαραγώγιμα
βιολογικά
αποτελέσματα σε εργαστηριακές έρευνες;
___________________________________________ 45
18A. Επαγγελματική και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, συνήθους
έντασης,
παρουσιάζουν αναπαραγώγιμα βιολογικά αποτελέσματα;
____________________________ 45
123
4
18B. Έχουν προταθεί μηχανισμοί, που εξηγούν πώς η επαγγελματική και οικιστική
έκθεση σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, συνήθους έντασης, θα μπορούσε να προκαλέσει βιολογικά
αποτελέσματα;
_____________________________________________________________ 46
18C. Έχουν προταθεί νέοι μηχανισμοί, που θα μπορούσαν να εξηγήσουν πώς τα πεδία
βιομηχανικής
συχνότητας, θα μπορούσαν να προκαλέσουν βιολογικά αποτελέσματα;
_________________ 46
18D. Θα μπορούσε η παρουσία μεταβατικών φαινομένων ή αρμονικών υψηλής τάξεως
σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, να εξασφαλίσει έναν βιοφυσικό μηχανισμό για βιολογικά
αποτελέσματα;
_____________________________________________________________ 47
19. Οι "νέες έρευνες", που παρουσιάζουν συσχέτιση πεδίων βιομηχανικής συχνότητας
και καρκίνου. 47
19A. Διαμονή πλησίον γραμμών μεταφοράς ΗΕ και καρκίνος.
____________________________ 48
19B. Επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνος.
_______________ 49
19C. Πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνος
μαστού.______________________________ 51
19D. Παλμικά ηλεκτρικά πεδία και καρκίνος πνευμόνων.
________________________________ 53
19E. Οικιακές ηλεκτρικές συσκευές και
καρκίνος.______________________________________ 54
19F. Η Σουηδία και η Δανία έχουν αποφασίσει ρυθμίσεις για τα πεδία γραμμών
μεταφοράς; ____ 54
19G. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και του Γήινου
στατικού
πεδίου προκαλεί καρκίνο;
_____________________________________________________ 54
19H. Η έρευνα του NCI (1997), γραμμών μεταφοράς και παιδικής λευχαιμίας.
_______________ 55
19J. Οι Καναδικές έρευνες του 1999, γραμμών μεταφοράς και παιδικής λευχαιμίας.
__________ 55
19K. Οι Βρετανικές έρευνες 1999-2000 γραμμών μεταφοράς και παιδικής λευχαιμίας.
_________ 57
19L. Θα μπορούσε να συνδεθεί με καρκίνο η έκθεση σε ηλεκτρικά πεδία συχνότητος
ισχύος, παρά
σε μαγνητικά;
______________________________________________________________ 58
19M. Θα μπορούσε έκθεση γονέων σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας να συνδεθεί με
παιδικό
καρκίνο;
__________________________________________________________________ 59
20. Κριτήρια αξιολόγησης των εργαστηριακών και επιδημιολογικών ερευνών πεδίων
βιομηχανικής

124
συχνότητας και καρκίνου;
________________________________________________________ 60
20A. Υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
και
κινδύνου καρκίνου;
__________________________________________________________ 61
20B. Πόσο συνεπείς είναι οι έρευνες συσχέτισης της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας και
του κινδύνου καρκίνου;
______________________________________________________ 61
20C. Υπάρχει μια σχέση έκθεσης–αντίδρασης μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και του
κινδύνου καρκίνου;
__________________________________________________________ 62
20D. Υπάρχουν εργαστηριακά στοιχεία για μια συσχέτιση μεταξύ έκθεσης σε πεδία
βιομηχανικής
συχνότητας και του κινδύνου
καρκίνου;__________________________________________ 62
20E. Υπάρχουν αληθοφανείς βιολογικοί μηχανισμοί, που υποδηλώνουν μια συσχέτιση
μεταξύ
έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και του κινδύνου καρκίνου;
________________ 62
21. Εάν η έκθεση σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν εξηγεί τις οικιστικές
και
επαγγελματικές έρευνες, που παρουσιάζουν αυξημένη εμφάνιση καρκίνου, ποιοι άλλοι
παράγοντες
θα μπορούσαν;
_________________________________________________________________ 63
21A. Θα μπορούσαν τα προβλήματα αποτίμησης των δόσεων να έχουν επιπτώσεις στην
ισχύ των
επιδημιολογικών ερευνών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου;
______________ 63
21B. Υπάρχουν άλλοι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης καρκίνου, που θα μπορούσαν να
προκαλέσουν μια πλαστή συσχέτιση μεταξύ έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
και
καρκίνου;_______________________________________________________________
___ 63
21C. Θα μπορούσε να υπάρξει προκατάληψη στις επιδημιολογικές έρευνες πεδίων
βιομηχανικής
συχνότητας και καρκίνου, σχετικά με τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για να
επιλεγούν οι
ομάδες ελέγχου;
____________________________________________________________ 65
21D. Θα μπορούσε η ανάλυση των επιδημιολογικών __²,__²,______ερευνών πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου, να διαστραφεί από προκατειλημμένες δημοσιεύσεις;
_______________________ 65
21E. Θα μπορούσε η ανάλυση των επιδημιολογικών ερευνών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και

125
καρκίνου να προκαταληφθεί από πλατή πολλαπλή
σύγκριση;_________________________ 66
21F. Η μαρτυρία ότι η λευχαιμία παιδικής ηλικίας έχει μολυσματική βάση, σημαίνει ότι η
αδύνατη
συσχέτιση, που φαίνεται μερικές φορές μεταξύ πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και
λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, είναι τεχνητή (πλαστή);
_______________________________ 67
22. Ποια είναι η πιο ακλόνητη μαρτυρία για μια συσχέτιση μεταξύ πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και
καρκίνου;
_____________________________________________________________________
68
5
23. Ποια είναι η πιο ακλόνητη μαρτυρία εναντίον της συσχέτισης πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και
καρκίνου;
______________________________________________________________________
69
24. Ποιες έρευνες απαιτούνται για να επιλύσουν το υπό συζήτηση πρόβλημα καρκίνος–
ΗΜΠ; _____ 70
25. Υπάρχει μαρτυρία ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας προκαλούν οποιεσδήποτε
επιδράσεις στην
ανθρώπινη υγεία, όπως αποβολές εμβρύου, ατέλειες γέννησης, ασθένεια Alzheimer,
πολλαπλή
σκλήρυνση, τάσεις αυτοκτονίας ή διαταραχές ύπνου;
___________________________________ 70
26. Ποια είναι μερικά καλά συνοπτικά άρθρα;
____________________________________________ 72
27. Υποδείξεις ομάδων
εμπειρογνωμόνων._______________________________________________ 73
27A. Οδηγίες για την έκθεση του ευρέως κοινού σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας;___________ 73
27B. Οδηγίες για την επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας;______________ 73
27C. Ειδικές οδηγίες έκθεσης για ανθρώπους με καρδιακούς βηματοδότες.
__________________ 74
27D. Αντιπροσωπεία της Αμερικανικής Κυβέρνησης προτείνει αυστηρά όρια στην
επαγγελματική
και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, το 1995;
_____________________ 74
27E. Η αναφορά 1996 και 1999 του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας των ΗΠΑ.
________________ 75
27F. Η αναφορά του 1998 από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών Περιβαλλοντικής Υγείας
(NIEHS) των
ΗΠΑ.
_____________________________________________________________________
77
27G. Αναφορές 1999 και 2002 του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών Περιβαλλοντικής
Υγείας (NIEHS)

126
των
ΗΠΑ.__________________________________________________________________
79
27H. Η αναφορά 2004 του Βρετανικού Εθνικού Συμβουλίου Προστασίας Ακτινοβολίας
(NRPB)._ 81
27J. Αναφορά 2002, της Διεθνούς Επιτροπής Ερευνών Καρκίνου (IARC).
___________________ 82
27K. Η αναφορά 2002 της πολιτείας της Καλιφόρνιας.
___________________________________ 84
28. Ποια επίπτωση έχουν οι γραμμές μεταφοράς στις τιμές των ακινήτων;
______________________ 86
29. Ποιος εξοπλισμός απαιτείται για την μέτρηση των μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας; 86
30. Πώς μετρούνται τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
___________________________ 87
31. Τα ζητήματα που συζητούνται σε αυτό το φύλλο ΣΕΑ ισχύουν για άλλα
ηλεκτρομαγνητικά πεδία,
εκτός από τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
_________________________________________ 87
31Α. Πεδία χαμηλής συχνότητος, εκτός ημιτονοειδών πεδίων συχνότητος ισχύος.
____________ 87
31Β. Στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά
πεδία._________________________________________ 88
31C. Ραδιοσυχνότητες και Μικροκύματα.
____________________________________________ 88
32. Η γνώμη ότι η έκθεση σε ραδόνιο και άλλες χημικά καρκινογόνα αυξάνεται από την
παρουσία
ηλεκτρικών πεδίων υψηλής τάσεως.
_________________________________________________ 88
33. Είναι μερικοί άνθρωποι ευαίσθητοι (αλλεργικοί) στην παρουσία πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας;
89
34. Υπάρχει κίνδυνος υγείας από την διαμονή πλησίον γραμμής μεταφοράς;
____________________ 90
35. Ποιος έγραψε αυτές τις ΣΕΑ;
______________________________________________________ 90
Βιβλιογραφία και
αναφορές. ........................................................................................................95
A. Ανασκοπήσεις των βιολογικών και επιπτώσεων στην υγεία των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας._ 95
B. Ανασκοπήσεις της επιδημιολογίας της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας.
____________ 96
C. Ανασκοπήσεις της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας σε οικιστικές περιοχές.
__________ 96
D. Ανασκοπήσεις της επιδημιολογίας της επαγγελματικής έκθεσης σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας 99
E. Ανθρώπινες έρευνες σχετικές με την έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου.___ 102
F. Βιοφυσική και δοσιμετρία των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας.
__________________________ 104
127
G. Εργαστηριακές έρευνες των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου.
_________________ 105
H. Εργαστηριακές έρευνες σχετικές έμμεσα με τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου. ___ 111
J. Έρευνες των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και αναπαραγωγικής τοξικότητας.
_____________ 114
K. Ανασκοπήσεις εργαστηριακών ερευνών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας.
__________________ 115
L. Διάφορα θέματα.
________________________________________________________________ 116
M. Κανονισμοί και πρότυπα για τις πηγές ιονίζουσας και μη ιονίζουσας
ηλεκτρομαγνητικής
ενέργειας.
_____________________________________________________________________
117

7
Σημειώσεις αναφοράς
(Έκδοση 9.8, Μάρτιος 2005):
• Η επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν συνδέθηκε με
αυξημένο κίνδυνο καρδιακών προσβολών E38.
• Η έκθεση ανθρώπων εθελοντών σε πεδία 50 Hz, δεν είχε καμία επίδραση στις δοκιμές
γνωστικής λειτουργίας E39.
• Στα τέλη του 2004, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσίευσε μια αναφορά, που συνοψίζει τις νέες
κυτταρικές μελέτες της γενοτοξικής δυνατότητας και των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας
και της ραδιοσυχνότητας (η αναφορά ΕΙΔΩΛΟΥ) G122. Κάποια στοιχεία γενοτοξικότητας
διαπιστώθηκαν, κάτω από ειδικές συνθήκες και για μερικά οριακά σημεία, σε μερικές
σειρές κυττάρων. Το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας δεν έχει εμφανισθεί ακόμα στην
συνεξεταζόμενη βιβλιογραφία. Η αναφορά συνοψίζεται στο τέλος της ερωτήσεως 16C.
• Το 2000, Ο Greeland C57 ανέφερε ότι όταν συνεξετάσθηκαν οι μελέτες, στις οποίες μετρή-
θηκαν (ή μπόρεσαν να υπολογισθούν) τα μαγνητικά πεδία, βρέθηκε στατιστικά σημαντική
υπερβολική λευχαιμίας στα παιδιά με μέση έκθεση 0,3 μT ή μεγαλύτερη. Σε μια συνεχή
παρακολούθηση του 2004 C72, ο Greeland αναφέρει ότι, εάν ληφθούν υπόψη όλες οι αβε-
βαιότητες, η συσχέτιση δεν είναι στατιστικά σημαντική.
• Η μακροχρόνια επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας συνδέθηκε με
την ασθένεια και την άνοια Alzheimer σε άνδρες, αλλά όχι σε γυναίκες E40.
• Η απασχόληση στα "ηλεκτρικά ή ηλεκτρονικά" επαγγέλματα δεν συνδέθηκε με αυξημένο
κίνδυνο καρκίνου εγκεφάλου D67.
• Έκθεση λεμφοκυττάρων ανθρώπινου αίματος, σε πεδίο 1000 μT, 50 Hz, για 48 ώρες, δεν
προκάλεσε γενοτοξικό τραυματισμό, δεν ενίσχυσε γενοτοξικό τραυματισμό, που προκλή-
θηκε από ακτίνες X και δεν είχε επιπτώσεις στον πολλαπλασιασμό κυττάρων G123.
• Ένα στατικό μαγνητικό πεδίο, εντάσεως της τάξεως 1000 μT, είχε επιπτώσεις σε χημική
αντίδραση ελευθέρων ριζοσπαστών F3.
• Μια πολύ μεγάλη Σουηδική μελέτη, δεν βρήκε καμία συσχέτιση του καρκίνου του μαστού
με την επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας D68.
• Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας των οικιακών συσκευών δεν είχαν καμία συνεπή συσχέ-
τιση με την εμφάνιση καρκίνου εγκεφάλου σε ενήλικες C73.
Αλλαγές και προσθήκες το 2004:
♦ Κυβερνητικές αναφορές και ακαδημαϊκές ανασκοπήσεις:
• Ένα σχέδιο νέων οδηγιών επαγγελματικής έκθεσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης M9, εμφανί-
ζεται να είναι σχεδόν ίδιο με τις οδηγίες έκθεσης του ICNIRP M4.
• Μια ανασκόπηση των επιστημονικών στοιχείων για τα βασικά όρια έκθεσης για τα πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, του Εθνικού Βρετανικού Συμβουλίου ραδιολογικής προστα-

128
σίας A20.
♦ Επιδημιολογικές και πειραματικές μελέτες ανθρώπων:
8
• Μια Ιαπωνική μελέτη C71 δεν βρήκε καμία σημαντική σύνδεση μεταξύ της διαβίωσης σε
περιοχή 300 μ από γραμμή μεταφοράς και την επίπτωση σε αιματολογικές ανωμαλίες
παιδικής ηλικίας (λευχαιμία και λέμφωμα).
• Υπήρξαν δελτία Τύπου τον Νοέμβριο του 2004, που ανέφεραν ότι η αδημοσίευτη – προς
το παρόν – βρετανική μελέτη παρουσίασε μια σύνδεση μεταξύ της διαβίωσης πλησίον
γραμμών μεταφοράς και της επίπτωσης στην λευχαιμία παιδικής ηλικίας, αλλά οι
λεπτομέρειες της μελέτης δεν γνωστοποιήθηκαν δημόσια. Σε ένα δελτίο Τύπου διαβά-
ζουμε "οι επιστήμονες λένε ότι η διαβίωση πλησίον γραμμών μεταφοράς διπλασιάζει,
κατά προσέγγιση, τον κίνδυνο καρκίνων παιδικής ηλικίας, όπως η λευχαιμία", αλλά
έπειτα πηγαίνουμε σε ότι αναφέρει κατά λέξη ο συντάκτης της μελέτης, λέγοντας ότι "η
σύνδεση με τους καρκίνους παιδικής ηλικίας ήταν αδύνατη". Καμία από τις αναφορές
του Τύπου δεν έχει δείξει ότι είναι βασισμένη σε οποιαδήποτε γνώση της πραγματικής
μελέτης, από πρώτο χέρι.
• Οικιστική έκθεση σε μαγνητικά πεδία γραμμών μεταφοράς, συνδέθηκε με αυξημένο
κίνδυνο καρκίνου μαστού γυναικών της Νορβηγίας, αλλά η επαγγελματική έκθεση σε
μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο καρκί-
νου μαστού στις ίδιες γυναίκες C70.
• Μια αναμενόμενη κλινική μελέτη, δεν βρήκε κανένα στοιχείο, ότι τα ανυψωμένα επίπεδα
μελατονίνης συνδέθηκαν με κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου μαστού γυναικών E37.
• Οικιστική έκθεση σε πεδία γραμμών μεταφοράς δεν συνδέθηκε με ατέλειες γέννησης J20.
♦ Ζωικές μελέτες:
• Έκθεση αγελάδων σε συνδυασμένα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, μείωσε τα πρωινά
επίπεδα μελατονίνης H62.
• Μακροχρόνια έκθεση ποντικών σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν προκάλεσε
λέμφωμα G120.
• Έκθεση εγκύων αρουραίων και των νεογνών τους σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας,
δεν είχε κανένα αποτέλεσμα στις μητέρες ή τον απόγονό τους H61.
• Έκθεση ποντικών σε πεδίο βιομηχανικής συχνότητας, δεν προκάλεσε βλάβη χρωμο-
σωμάτων στο σπέρμα τους και δεν αύξησε την επίδραση μιας χημικής ουσίας, που
προκάλεσε τέτοια βλάβη χρωμοσωμάτων G114.
• Τα μεγάλης έντασης ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής μπορεί να παράγουν τοξικά επίπεδα
όζοντος L43. (Συζητείται στην ερώτηση 21B).
• Έκθεση αρουραίων σε πεδίο βιομηχανικής συχνότητας, προκάλεσε θραύσεις σκελών
DNA στα εγκεφαλικά κύτταρα G116. (Συζητείται στην ερώτηση 16B).
• Έκθεση ομάδας αρουραίων σε πεδίο βιομηχανικής συχνότητας, προκάλεσε αύξηση του
χημικά-προκληθέντα καρκίνου μαστού σ' αυτήν, αλλά μείωση σε άλλη ομάδα G117.
♦ Κυτταρικές μελέτες:
• Έκθεση κυττάρων ζύμης σε πεδία 50 Hz, 350 ή 2450 μT, για 24 ή 72 ώρες, δεν είχε
κανένα αποτέλεσμα στην αύξηση κυττάρων H63.
• Έκθεση βακτηριδίων σε πεδίο βιομηχανικής συχνότητας, δεν προκάλεσε μεταλλάξεις,
αλλά αύξησε τις μεταλλάξεις, που προκλήθηκαν από έκθεση σε υπεροξείδιο υδρογόνου
G119.
• Έκθεση λευκών κυττάρων αίματος ανθρώπων σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν
προκάλεσε μεταλλάξεις, και δεν αύξησε τις μεταλλάξεις, που προκλήθηκαν από έκθεση
σε ακτινοβολία ιονισμού G121.
• Υπό ειδικές συνθήκες, έκθεση κυττάρων μαστοφόρων σε πεδίο βιομηχανικής αύξησε την
ανάπτυξη κυττάρων, εμπόδισε την απόπτωση και είχε επιπτώσεις στην μεμβράνη των
κυττάρων H61.
• Υπό ειδικές συνθήκες, έκθεση κυττάρων μαστοφόρων σε πεδίο βιομηχανικής συχνό-
τητας προκάλεσε βλάβη χρωμοσωμάτων G118.
• Έκθεση κυττάρων αίματος ανθρώπων σε πεδίο βιομηχανικής συχνότητας, δεν προκάλεσε
τραυματισμό του DNA ή των χρωμοσωμάτων και δεν ενίσχυσε τα γενοτοξικά απο-
τελέσματα της ακτινοβολίας ιονισμού G115.
129
• Κύτταρα, που εκτέθηκαν σε πεδίο βιομηχανικής συχνότητας, δεν παρουσίασαν καμία
σημαντική αλλαγή στα γονίδια ή τις πρωτεΐνες, που εμπλέκονται σε θερμοπληξία, την
επισκευή DNA, την σύνθεση πρωτεϊνών ή τον πολλαπλασιασμό H58.
• Η έκθεση ανθρώπινων κυττάρων ανοσοποιητικών συστημάτων σε πεδίο βιομηχανικής
συχνότητας, δεν είχε κανένα αποτέλεσμα στην λειτουργία τους H55.
• Βιοφυσική και δοσιμετρία.
• Τα ρεύματα επαφών συνδέονται με τα μαγνητικά πεδία σε μονοκατοικίες των ΗΠΑ F32.
• Το φαινόμενο "κορώνα" των γραμμών μεταφοράς δεν παράγει ιονίζουσα ακτινοβολία F31.
• Αξιολόγηση της έκθεσης μαγνητικών πεδίων ΕΧΣ στο αστικό περιβάλλον F30.
Σημείωση.
Αυτό το φυλλάδιο ΣΕΑ οφείλει πολλά στους πολλούς αναγνώστες του USENET, που μου
έστειλαν σχόλια και προτάσεις, κατά την διάρκεια της δεκαετίας του '90.
Η αρχική μετατροπή των ΣΕΑ σε HTML έγινε από τους Bob Mueller και Dennis Taylor, του
Γενικού Κλινικού Ερευνητικού Κέντρου στο Ιατρικό Κολέγιο του Wisconsin, και ο χώρος των
κεντρικών υπολογιστών για αυτά τα έγγραφα παρέχεται από το Γενικό Κλινικό Ερευνητικό
Κέντρο του Ιατρικού Κολεγίου του Wisconsin.
Σημειώσεις οργανώσεως:
• Οι παραπομπές σε άλλες ερωτήσεις υποδεικνύονται με τα στοιχεία της ερώτησης σε
εκθετική μορφή, π.χ. 16A δείχνει ότι οι συμπληρωματικές πληροφορίες είναι στην εν λόγω
ερώτηση 16A.
• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές παρουσιάζονται σε εκθετική μορφή· π.χ. A2 είναι μια
παραπομπή στην υπ' αριθμό 2 αναφορά, στο τμήμα Α της Βιβλιογραφίας.

Ερωτήσεις και Απαντήσεις.

1. Υπάρχει ανησυχία για την σχέση γραμμών μεταφοράς και καρκίνου;
Το ενδιαφέρον για τις γραμμές μεταφοράς και τον καρκίνο προέρχεται κυρίως από μελέτες
ανθρώπων, που κατοικούν πλησίον γραμμών μεταφοράς 12 και ανθρώπων, που εργάζονται σε
"ηλεκτρικά" επαγγέλματα 15. Μερικές απ' αυτές τις μελέτες εμφανίζονται να δείχνουν μια
αδύναμη σχέση μεταξύ της έκθεσης σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας και μερικών
περιστατικών ανάπτυξης καρκίνου.
Ωστόσο:
• Οι πιο πρόσφατες επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν λίγα στοιχεία ότι είτε οι γραμμές
μεταφοράς, είτε τα "ηλεκτρικά επαγγέλματα" συνδέονται με μια αύξηση καρκίνου 19.
• Οι εργαστηριακές έρευνες έχουν παρουσιάσει λίγα στοιχεία συσχέτισης μεταξύ των πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας και του καρκίνου 16.
• Μία εκτενής σειρά μελετών έχει παρουσιάσει ποια έκθεση, κατά την διάρκεια της ζωής
ζώων, σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν προκαλεί τον καρκίνο 16Β.
• Μια συσχέτιση μεταξύ των πεδίων γραμμών μεταφοράς ΗΕ και του καρκίνου είναι φυσικά
αδικαιολόγητη 18.
Η Διεθνής Επιτροπή Προστασίας από την Mη Iονίζουσα Ακτινοβολία (ICNIRP) , 2001:
"Ελλείψει στοιχείων από κυτταρικές ή ζωικές έρευνες, και λαμβάνοντας υπόψη μεθοδο-
λογικές αβεβαιότητες και σε πολλές περιπτώσεις ασυνέπειες της υπάρχουσας επιδη-
μιολογικής βιβλιογραφίας, δεν υπάρχει ουδεμία χρόνια πάθηση, για την οποία μπορεί να
θεωρηθεί ότι επαληθεύεται μια αιτιώδης σχέση με πεδία βιομηχανικής συχνότητας"Β12.
Η Διεθνής Αντιπροσωπεία Ερευνών Καρκίνου (IARC), 2001:
"Υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία στους ανθρώπους για την καρκινογένεση των εξαιρετικά
χαμηλής συχνότητας μαγνητικών πεδίων, σε σχέση με την λευχαιμία παιδικής ηλικίας ....
Υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία στους ανθρώπους για την καρκινογένεση των εξαιρετικά
χαμηλής συχνότητας μαγνητικών πεδίων, σε σχέση με όλους τους άλλους καρκίνους [και]
υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία στους ανθρώπους για την καρκινογένεση των εξαιρετικά
χαμηλής συχνότητας ηλεκτρικών πεδίων." 27J
Το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας των ΗΠΑ, 2002:
"Τα επιστημονικά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η έκθεση [σε ηλεκτρομαγνητικό πεδίο
βιομηχανικής συχνότητας] θέτει οποιοδήποτε κίνδυνο υγείας, είναι αδύναμα. Κανένα
συνεπές σχήμα βιολογικών αποτελεσμάτων από έκθεση [σε πεδία βιομηχανικής συχνό-
τητας] δεν έχει προκύψει από τις εργαστηριακές μελέτες ζώων ή κυττάρων. Ωστόσο, οι
130
επιδημιολογικές μελέτες … είχαν παρουσιάσει αρκετά συνεπές σχήμα σχετικής δυνατό-
τητας [της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας] για έναν μικρό αυξημένο κίνδυνο
λευχαιμίας σε παιδιά και χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας σε ενήλικες ... Για την
λευχαιμία, είτε παιδικής ηλικίας είτε ενηλίκων, η ερμηνεία των επιδημιολογικών συμπε-
ρασμάτων είναι δύσκολη, λόγω της απουσίας υποστήριξης των εργαστηριακών στοι-
χείων ή μιας επιστημονικής εξήγησης σύνδεσης [της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας] με λευχαιμία." 27G.
Το Βρετανικό Εθνικό Συμβούλιο Προστασίας από την Ραδιενέργεια (NRPB), 2004:
"Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η έκθεση στα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας, άνω των 0,4 μT (4 mG), συνδέεται με έναν απόλυτα μικρό αυξημένο
κίνδυνο λευχαιμίας στα παιδιά ... Ωστόσο, τα επιδημιολογικά στοιχεία δεν είναι αρκετά
ισχυρά να δικαιολογήσουν ένα σταθερό συμπέρασμα ότι τα πεδία [μαγνητικά, βιομηχα-
νικής συχνότητας] προκαλούν λευχαιμία στα παιδιά. Υπάρχουν λίγα στοιχεία για να απο-
δείξουν ... ότι οι κίνδυνοι εμφάνισης καρκίνου άλλων τύπων, σε παιδιά και ενήλικες,
προκύπτουν από την έκθεση σε πεδία [μαγνητικά, βιομηχανικής συχνότητας] ... Τα απο-
τελέσματα των επιδημιολογικών μελετών, τα οποία ανασκοπούνται από ομάδες εμπειρο-
γνωμόνων ξεχωριστά ή συγκεντρωτικά, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για
να θεσπισθούν ποσοτικοί περιορισμοί έκθεσης σε πεδία [μαγνητικά, βιομηχανικής
συχνότητας]." 27H
Γενικά, οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν τα στοιχεία, ότι τα πεδία γραμμών μεταφοράς
προκαλούν ή συμβάλλουν στον καρκίνο, είναι από αδύναμα έως ανύπαρκτα.
2. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας (ΗM) των γραμ-
μών μεταφοράς και άλλων μορφών ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας, όπως τα μικρο-
κύματα ή οι ακτίνες X;
Οι ακτίνες X, η υπεριώδης ακτινοβολία (UV), η υπέρυθρη ακτινοβολία (IR), τα μικροκύματα
(ΜW), η ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας (RF) και τα μαγνητικά πεδία από τα συστήματα ηλεκ-
τρικής ενέργειας είναι όλα μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος (ΗM). Οι περιοχές του
ηλεκτρομαγνητικού φάσματος χαρακτηρίζονται από την συχνότητα ή το μήκος κύματός τους. Η
συχνότητα και το μήκος κύματος συσχετίζονται, και καθώς η συχνότητα αυξάνεται το μήκος κύ-
ματος μειώνεται. Η συχνότητα είναι ο ρυθμός, με τον οποίο το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο περνά
από μια πλήρη ταλάντωση (κύκλος) και δίδεται συνήθως σε χερτζ (Hz), όπου 1 Hz = 1 κύκλος
ανά δευτερόλεπτο.
Το Ηλεκτρομαγνητικό Φάσμα
Τα πεδία βιομηχανικής __________συχνότητας στις ΗΠΑ ταλαντούνται 60 φορές ανά δευτερόλεπτο
(60
Hz), με αντίστοιχο μήκος κύματος 5.000 km. Η ηλεκτρική ενέργεια, στο μεγαλύτερο μέρος του
υπόλοιπου κόσμου μεταφέρεται στα 50 Hz. Οι ραδιοφωνικές εκπομπές AM έχουν συχνότητες
γύρω στα 106 (1.000.000) Hz και μήκος κύματος γύρω στα 300 μ. Οι φούρνοι μικροκυμάτων
λειτουργούν με συχνότητα 2,54 x 109 Hz (=2,54 GHz), και μήκος κύματος περί τα 12 εκ. Οι
ακτίνες X έχουν συχνότητες άνω των 1015 Hz, και μήκη κύματος λιγότερο από 100 n.
Σ’ αυτό το φυλλάδιο θα χρησιμοποιηθεί ο όρος "βιομηχανική συχνότητα", αναφερόμενος στην
συχνότητα εναλλασσόμενου ρεύματος (AC) 50 ή 60 Hz, που χρησιμοποιούνται στα συστήματα
ηλεκτρικής ενέργειας, και ο όρος "πεδία βιομηχανικής συχνότητας", αναφερόμενος στα
ημιτονοειδή ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία 50 ή 60 Hz, τα οποία παράγονται από τις γραμμές
μεταφοράς και τις ηλεκτρικές συσκευές. Η έκφραση "ΕMF" (ΗΜΠ) αποφεύγεται, δεδομένου ότι
είναι ένας ανακριβής όρος, που θα μπορούσε να ισχύσει για πολλούς πολύ διαφορετικούς τύπους
πεδίων, και επειδή ο όρος έχει μια – από μακρού υφιστάμενη – χρήση στην φυσική, για να
υποδηλώσει μια εξ ολοκλήρου διαφορετική ποσότητα, την ηλεκτρεγερτική δύναμη. Οι όροι
"ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία" και "μη ιονίζουσα ακτινοβολία" αποφεύγονται, δεδομένου ότι οι
πηγές βιομηχανικής συχνότητας δεν παράγουν καμία αξιόλογη ακτινοβολία. 5
Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας επίσης κατάλληλα αναφέρονται ως πεδία εξαιρετικά χαμηλής
συχνότητας (ΕΧΣ).
3. Οι διαφορετικοί τύποι ηλεκτρομαγνητικών πηγών προκαλούν διαφορετικά βιολογι-
κά αποτελέσματα;
Η αλληλεπίδραση του βιολογικού υλικού με μια ηλεκτρομαγνητική πηγή, εξαρτάται από την συ-
χνότητα της πηγής. Μιλάμε συνήθως για το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, ως να παρήγαγε κύματα
131
ενέργειας. Ωστόσο, μερικές φορές η ηλεκτρομαγνητική ενέργεια δρα ως σωματίδια και όχι ως
κύματα, ιδιαίτερα στις υψηλές συχνότητες. Η φύση των σωματιδίων της ηλεκτρομαγνητικής
ενέργειας είναι σημαντική, επειδή η ενέργεια ανά σωματίδιο (ή φωτόνια, όπως ονομάζονται),
είναι αυτή, που καθορίζει τα βιολογικά αποτελέσματα της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας Α4.
Στις πολύ υψηλές συχνότητες, χαρακτηριστικές των υπεριωδών (UV) και των ακτινών X (<100
n), τα ηλεκτρομαγνητικά σωματίδια (φωτόνια) έχουν ικανοποιητική ενέργεια για να διαρρήξουν
τους χημικούς δεσμούς. Η διάρρηξη των δεσμών καλείται "ιονισμός", και αυτό το τμήμα του
ηλεκτρομαγνητικού φάσματος καλείται "ιονίζουσα ακτινοβολία". Τα γνωστά βιολογικά αποτελέ-
σματα των ακτινών X συνδέονται με ιονισμό των μορίων. Στις χαμηλότερες συχνότητες, όπως
των χαρακτηριστικών του ορατού φωτός, της ακτινοβολίας ραδιοσυχνότητας, και των μικρο-
κυμάτων, η ενέργεια ενός φωτονίου είναι πάρα πολύ μικρότερη από εκείνη, που απαιτείται για
να αναστατωθούν οι χημικοί δεσμοί. Το τμήμα αυτό του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος καλείται
"μη ιονίζουσα ακτινοβολία". Επειδή η μη ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ενέργεια δεν μπορεί να
προκαλέσει διάρρηξη των χημικών δεσμών, δεν υπάρχει καμία αναλογία μεταξύ των βιολογικών
αποτελεσμάτων της ιονίζουσας και μη ιονίζουσας ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας Α4.
Οι μη ιονίζουσες ηλεκτρομαγνητικές πηγές μπορούν να προκαλέσουν βιολογικά αποτελέσματα.
Πολλά από τα βιολογικά αποτελέσματα των υπεριωδών (UV), ορατών και υπερύθρων συχνοτή-
των (IR), εξαρτώνται από την ενέργεια των φωτονίων, αλλά συνίστανται από διέγερση των
ηλεκτρονίων και όχι ιονισμό, και δεν εμφανίζονται σε συχνότητες χαμηλότερες του υπέρυθρου
(IR) φωτός (< 3.1011 Hz). Η ραδιοσυχνότητες και οι πηγές μικροκυμάτων, μπορούν να επι-
δράσουν, με δημιουργία ηλεκτρικών ρευμάτων στους ιστούς, τα οποία προκαλούν θερμότητα. Η
αποτελεσματικότητα μιας μη ιονίζουσας ηλεκτρομαγνητικής πηγής στην επαγωγή ηλεκτρικών
ρευμάτων, και εξ αυτών παραγωγής θερμότητας, εξαρτάται από την συχνότητα της πηγής, και
το μέγεθος και τον προσανατολισμό του θερμαινόμενου αντικειμένου. Σε συχνότητες μικρό-
τερες των χρησιμοποιουμένων για ραδιοφωνικές εκπομπές AM (περίπου 106 Hz), οι ηλεκτρο-
μαγνητικές πηγές συνδέονται ελάχιστα με τους οργανισμούς των ανθρώπων και των ζώων, και
έτσι είναι πολύ ανεπαρκείς για επαγωγή ηλεκτρικών ρευμάτων και πρόκληση θέρμανσης Α4.
Κατά συνέπεια, από την άποψη των πιθανών βιολογικών αποτελεσμάτων, το ηλεκτρομαγνητικό
φάσμα μπορεί να διαιρεθεί σε τέσσερα τμήματα (βλ. διάγραμμα):
1. Το τμήμα ιονίζουσας ακτινοβολίας, όπου μπορεί να εμφανισθεί άμεση χημική βλάβη
(ακτίνες X, υπεριώδες φως).
2. Το τμήμα μη ιονίζουσας ακτινοβολίας του φάσματος, το οποίο μπορεί να υποδιαιρεθεί:
α. Το τμήμα οπτικής ακτινοβολίας, όπου μπορεί να εμφανισθεί διέγερση ηλεκτρονίων
(υπεριώδες φως, ορατό φως, υπέρυθρο φως).
β. Το τμήμα όπου το μήκος κύματος είναι μικρότερο από το σώμα, και μπορεί να εμφα-
νισθεί θέρμανση μέσω επαγόμενων ρευμάτων (μικροκύματα και ακτινοβολία υψηλών
ραδιοσυχνοτήτων).
γ. Το τμήμα όπου το μήκος κύματος είναι πολύ μεγαλύτερο από το σώμα, και σπάνια
εμφανίζεται θέρμανση μέσω επαγόμενων ρευμάτων (ακτινοβολία χαμηλών ραδιοσυχνο-
τήτων, πεδία βιομηχανικής συχνότητας και στατικά πεδία).
4. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και ηλεκτρομαγνη-
τικού πεδίου;
Γενικά, οι ηλεκτρομαγνητικές πηγές παράγουν ακτινοβολούμενη ενέργεια (ακτινοβολία), αλλά
και – μη ακτινοβολούμενα – πεδία. Η ακτινοβολία οδεύει μακριά από την πηγή της, και συνεχί-
ζει να υπάρχει, ακόμα κι όταν παύσει η πηγή. Αντίθετα, τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία
υπάρχουν γύρω από μια πηγή ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας και δεν οδεύουν στον χώρο, αλλά
παύουν να υπάρχουν όταν παύει η πηγή ενέργειας.
Το γεγονός, ότι η έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, εμφανίζεται σε αποστάσεις, που
είναι πολύ μικρότερες από το μήκος κύματος της ακτινοβολίας 50/60 Hz, έχει ιδιαίτερη
σημασία, επειδή υπό τέτοιους όρους "εγγύς–πεδίου", τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία μπορούν
να αντιμετωπισθούν ως ανεξάρτητες οντότητες. Εν αντιθέσει με την ηλεκτρομαγνητική ακτινο-
βολία, στην οποία τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία είναι αλληλένδετα.
5. Οι γραμμές μεταφοράς παράγουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία;
Για να είναι μια κεραία αποτελεσματική πηγή ακτινοβολίας, πρέπει να έχει μήκος συγκρίσιμο με
το μήκος κύματός της. Οι πηγές βιομηχανικής συχνότητας είναι σαφώς πάρα πολύ μικρές, εν
συγκρίσει με το μήκος κύματός τους (5.000 km), για να είναι αποτελεσματικές πηγές ακτινο-
132
βολίας. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι η χαρακτηριστική μέγιστη ισχύς, που ακτινοβολείται από
μία γραμμή μεταφοράς είναι μικρότερη από 0,0001 μW/cm2, έναντι των 0,2 μW/cm2, ισχύ που
αποδίδει η πανσέληνος στην γήινη επιφάνεια, σε μια ανέφελη νύχτα 21Β.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει απώλεια ισχύος κατά την μεταφορά. Υπάρχουν απώλειας
στις γραμμές μεταφοράς, που δεν έχουν ουδεμία σχέση με "ακτινοβολία" (υπό την έννοια, που
χρησιμοποιείται στην ηλεκτρομαγνητική θεωρία). Ένα μεγάλο μέρος της απώλειας ενέργειας
είναι αποτέλεσμα θέρμανσης των αγωγών. Σε οξεία αντίθεση με τις κεραίες ραδιοσυχνότητας
και μικροκυμάτων, οι οποίες "χάνουν" την ενέργεια στο διάστημα με την ακτινοβολία. Επι-
πλέον, υπάρχουν πολλοί τρόποι μεταφοράς ενέργειας, που δεν περιλαμβάνουν ακτινοβολία: τα
ηλεκτρικά κυκλώματα το κάνουν συνεχώς.
6. Προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα οι ιονίζουσες ηλεκτρομαγνητικές πηγές;
Η ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία φέρει αρκετή ενέργεια ανά φωτόνιο, ώστε να
σπάσει τους δεσμούς στο γενετικό υλικό του κυττάρου, το DNA. Σοβαρή βλάβη στο DNA,
μπορεί να σκοτώσει τα κύτταρα, με συνέπεια βλάβη του ιστού ή ακόμη και τον θάνατο. Μικρό-
τερη βλάβη στο DNA, μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμες αλλαγές, που μπορεί να προκαλέσουν
καρκίνο. Εάν αυτές οι αλλαγές εμφανίζονται σε αναπαραγωγικά κύτταρα, μπορεί επίσης να
οδηγήσουν σε κληρονομικές αλλαγές (μεταλλάξεις). Όλοι οι γνωστοί κίνδυνοι ανθρώπινης
υγείας, από την έκθεση στην περιοχή ιονισμού του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, είναι
15
αποτέλεσμα θραύσεως των χημικών δεσμών στο DNA. Για τις συχνότητες κάτω του σκληρού
υπεριώδους (UV), βλάβη στο DNA δεν εμφανίζεται, επειδή τα φωτόνια δεν έχουν αρκετή
ενέργεια για να σπάσουν τους χημικούς δεσμούς.
7. Προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα η ραδιοακτινοβολία και τα μικροκύματα;
Κύριος μηχανισμός, με τον οποίο η ραδιοακτινοβολία (ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας) και τα
μικροκύματα προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα, είναι η θέρμανση (θερμικά αποτελέσματα).
Η θέρμανση μπορεί να σκοτώσει τα κύτταρα. Εάν αρκετά κύτταρα καταστραφούν, μπορεί να
εμφανιστούν εγκαύματα και άλλες μορφές μακροπρόθεσμης ή ενδεχομένως μόνιμης βλάβης
ιστού. Τα κύτταρα που δεν σκοτώνονται με την θέρμανση, επιστρέφουν βαθμιαία σε κανονική
μορφή, αφότου παύει η θέρμανση. Μόνιμη μη θανατηφόρα κυτταρική βλάβη δεν είναι γνωστό
εάν εμφανίζεται. Σε ολόκληρο το ζωικό επίπεδο, ο τραυματισμός ιστού και άλλα θερμικώς προ-
κληθέντα αποτελέσματα μπορούν να αναμένονται, όταν το ποσό ενέργειας, που απορροφάται
από το ζώο, είναι ίσο ή μεγαλύτερο του ποσού θερμότητας που παράγεται από τις κανονικές σω-
ματικές λειτουργίες. Μερικές από αυτές τις θερμικές επιδράσεις 9 είναι πολύ λεπτές, και δεν
αντιπροσωπεύουν βιολογικούς κινδύνους Α4.
Δεδομένου ότι οι θερμικές επιδράσεις παράγονται από επαγόμενα ρεύματα και όχι από τα ηλεκ-
τρικά ή μαγνητικά πεδία άμεσα, μπορούν να παραχθούν από πεδία πολλών διαφορετικών συχνο-
τήτων. Υπάρχουν καλά-αποδεκτά πρότυπα ασφάλειας για να αποτραπεί η σημαντική θερμική
βλάβη στα άτομα που εκτίθενται στην ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας και τα μικροκύματα,
καθώς επίσης και στα άτομα που εκτίθενται στα λέιζερ, το υπέρυθρο (IR) και το υπεριώδες
(UV) φως Μ1.
8. Προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας;
Τα ηλεκτρικά πεδία, που συνδέονται με τις πηγές βιομηχανικής συχνότητας, παράγονται από την
ύπαρξη τάσεως και ανεξάρτητα από την ροή ρεύματος. Αυτά τα ηλεκτρικά πεδία έχουν πολύ
μικρή δυνατότητα να διαπεράσουν τα κτίρια ή ακόμα και το δέρμα. Τα μαγνητικά πεδία, που
συνδέονται με τις πηγές βιομηχανικής συχνότητας, δημιουργούνται μόνο όταν ρέει το ρεύμα.
Από αυτά τα μαγνητικά πεδία είναι δύσκολο να προστατευθεί κανείς, γιατί διαπερνούν εύκολα
τα κτίρια και τους ανθρώπους. Επειδή τα ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν δια-
περνούν το σώμα, γενικά υποτίθεται ότι οποιαδήποτε βιολογική επίδραση από την οικιστική
έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, πρέπει να οφείλεται στην μαγνητική συνιστώσα του
πεδίου, ή στα μαγνητικά πεδία και τα ρεύματα, που τα ηλεκτρικά πεδία προκαλούν στο σώμα Α4.
Το επιχείρημα ότι τα βιολογικά αποτελέσματα των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας πρέπει να
οφείλονται στην μαγνητική συνιστώσα του πεδίου, αποτέλεσε το αντικείμενο κάποιας συζήτη-
σης προς το τέλος της δεκαετίας του '90 Α5. Ειδικότερα, ο King F18 υποστήριξε ότι τα ηλεκτρικά
πεδία των γραμμών μεταφοράς διαπερνούν τα περισσότερα κτίρια και ότι τα ηλεκτρικά ρεύμα-
τα, που προκαλούνται απ' αυτά στο σώμα, μπορεί να είναι μεγαλύτερα από εκείνα που προκα-
133
λούνται από τα μαγνητικά πεδία γραμμών μεταφοράς 16G, 19L.
Στις συχνότητες ισχύος, η ενέργεια φωτονίων είναι κατά ένα παράγοντα 1010 μικρότερη από
αυτήν, που απαιτείται για να διαρρήξει ακόμη και τον πιο αδύνατο χημικό δεσμό. Υπάρχουν,
ωστόσο, καθιερωμένοι μηχανισμοί, με τους οποίους τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία βιομη-
χανικής συχνότητας θα μπορούσαν να παράγουν βιολογικά αποτελέσματα χωρίς διάρρηξη των
χημικών δεσμών A4, F1, F15, M4, M7, M8. Τα ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορούν
να
ασκήσουν δυνάμεις σε φορτισμένα ή μη μόρια ή κυτταρικές δομές μέσα σε έναν ιστό. Αυτές οι
δυνάμεις μπορούν να προκαλέσουν μετακίνηση φορτισμένων μορίων, να προσανατολίσουν ή να
πραμορφώσουν κυτταρικές δομές, να προσανατολίσουν διπολικά μόρια, ή να προκαλέσουν
τάσεις στις κυτταρικές μεμβράνες. Τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορεί να
ασκήσουν δυνάμεις σε κυτταρικές δομές αλλά, δεδομένου ότι τα βιολογικά υλικά είναι κατά ένα
μεγάλο μέρος μη μαγνητικά, αυτές οι δυνάμεις είναι συνήθως πολύ αδύνατες.
Τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορούν επίσης να προκαλέσουν βιολογικά
αποτελέσματα μέσω των ηλεκτρικών πεδίων, που προκαλούν στο σώμα. Αυτές οι ηλεκτρικές
και μαγνητικές δυνάμεις εμφανίζονται παρουσία της τυχαίας θερμικής αναταραχής (θερμικός
θόρυβος) και του ηλεκτρικού θορύβου από πολλές πηγές και για να προκαλέσουν σημαντικές
αλλαγές σε ένα βιολογικό σύστημα, τα πεδία αυτά πρέπει να υπερβαίνουν κατά πολύ εκείνα που
υπάρχουν στις χαρακτηριστικές συνθήκες περιβαλλοντικής έκθεσης A4, F1, F9, F15, F24, M4.
Γενικά, τα πεδία ή τα ρεύματα, που προκαλούνται στο σώμα από τα ηλεκτρικά ή μαγνητικά
πεδία βιομηχανικής συχνότητας, είναι πάρα πολύ χαμηλά, για να είναι επικίνδυνα και υπάρχουν
καλά–αποδεκτά πρότυπα ασφάλειας, για να προστατευθούν τα άτομα από την έκθεση σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, που θα προκαλούσαν επικίνδυνα ρεύματα Μ3, Μ4, Μ6, Μ7, Μ8. Αυτά τα
πρότυπα ασφάλειας για τα πεδία (σε αντιδιαστολή με εκείνα που προστατεύουν από την
ηλεκτροπληξία από την επαφή με τους αγωγούς) καθορίζονται για να περιορίσουν τα επαγόμενα
ρεύματα στο σώμα, σε επίπεδα κάτω από εκείνα που εμφανίζονται φυσιολογικά στο σώμα. Οι
γνωστοί κίνδυνοι της ηλεκτρικής ενέργειας – ηλεκτροπληξίας και εγκαυμάτων – γενικά
απαιτούν το υποκείμενο να έρχεται άμεσα σε επαφή με μια φορτισμένη επιφάνεια (π.χ. ένα
ηλεκτροφόρο αγωγό και το έδαφος) που επιτρέπει στο ρεύμα να περάσει άμεσα στο σώμα.
9. Οι μη ιονίζουσες ηλεκτρομαγνητικές πηγές προκαλούν θερμικά και μη αποτε-
λέσματα;
Μια διάκριση που γίνεται συχνά στις συζητήσεις των βιολογικών αποτελεσμάτων των μη ιονι-
ζουσών ηλεκτρομαγνητικών πηγών είναι μεταξύ των "μη-θερμικών" και "θερμικών" επιδρά-
σεων. Αυτό αναφέρεται στον μηχανισμό της επίδρασης: τα μη–θερμικά αποτελέσματα είναι
απόρροια μιας άμεσης αλληλεπίδρασης μεταξύ του πεδίου και του οργανισμού (π.χ. φωτοχημικά
γεγονότα, όπως όραση και φωτοσύνθεση) και οι θερμικές επιδράσεις είναι αποτέλεσμα θέρ-
μανσης (π.χ. η θερμότητα των φούρνων μικροκυμάτων ή του υπερύθρου φωτός IR). Αναφέ-
ρονται πολλά βιολογικά αποτελέσματα των μη ιονιζουσών ηλεκτρομαγνητικών πηγών, οι
μηχανισμοί των οποίων είναι συνολικά άγνωστοι, και είναι δύσκολο (και όχι πολύ χρήσιμο) να
επιχειρηθεί μια διάκριση μεταξύ των "θερμικών" και "μη–θερμικών " μηχανισμών για τέτοια
αποτελέσματα Α4.
10. Ποιο είδος των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας είναι κοινό σε κατοικίες και
χώρους εργασίας;
Στις ΗΠΑ τα μαγνητικά πεδία συχνά ακόμα μετριούνται σε Gauss (G) ή milligauss (mG),
όπου:
1.000 mG = 1 G
Στον υπόλοιπο κόσμο και την επιστημονική κοινότητα, τα μαγνητικά πεδία μετριούνται σε
Τesla (T), όπου:
10.000 G = 1 Τ
1 G = 100 μΤ
1 μΤ = 10 mG
Στο παρόν ερωτηματολόγιο τα μαγνητικά πεδία αναφέρονται γενικά σε μΤ (μικροτέσλα).
Τα ηλεκτρικά πεδία μετριούνται σε βολτ ανά μέτρο (V/m).
Οι τεχνικές μετρήσεων εξετάζονται στις ερωτήσεις 29 και 30.
Μέσα στην διαδρομή – γνωστής ως ζώνης δουλείας – μιας γραμμής μεταφοράς υψηλής τάσεως
(115-765 kV), τα πεδία μπορούν να προσεγγίσουν εντάσεις έως 10 μΤ και 10 kV/m. Στα όρια
134
της ζώνης δουλείας τα πεδία είναι 0,1 ÷ 1,0 μΤ και 100 ÷ 1.000 V/m. Δέκα μέτρα μακριά από
γραμμή διανομής 12 kV τα πεδία είναι 0,2 ÷ 1,0 μΤ και 2 ÷ 20 V/m. Στην πραγματικότητα τα
μαγνητικά πεδία εξαρτώνται από την απόσταση, την τάση, τον σχεδιασμό της γραμμής και το
διερχόμενο ρεύμα. Αντίστοιχα τα ηλεκτρικά πεδία επηρεάζονται μόνο από την απόσταση, την
τάση και το σχεδιασμό της γραμμής, όχι όμως και από την ροή του ρεύματος F5.
Μέσα στις κατοικίες τα πεδία ποικίλλουν από πάνω από 150 μΤ και 200 V/m σε απόσταση μερι
κών εκ. από ορισμένες συσκευές και λιγότερο από 0,02 μΤ και 2 V/m στο κέντρο πολλών δωμα
τίων. Οι συσκευές που έχουν τα υψηλότερα μαγνητικά πεδία είναι εκείνες με υψηλά ρεύματα ή
μεγάλες ηλεκτρικές μηχανές (π.χ. ηλεκτρικές σκούπες, φούρνοι μικροκυμάτων, ηλεκτρικά πλυ-
ντήρια ρούχων και πιάτων, μπλέντερ, ανοιχτήρια κονσερβών, ξυριστικές μηχανές) F14. Τα ηλεκ
τρικά ρολόγια και τα ραδιο-ξυπνητήρια, που έχουν αναφερθεί ως σημαντικές πηγές νυχτερινής
έκθεσης των παιδιών, δεν έχουν ιδιαίτερα υψηλά μαγνητικά πεδία (0,04 ÷ 0,06 μΤ στα 50 εκ.).
Τα πεδία των ηλεκτρικών συσκευών μειώνονται γρήγορα με την απόσταση F5, F14. Από τις
συσκευές που αξιολογήθηκαν σε βρετανικές κατοικίες, μόνο οι φούρνοι μικροκυμάτων, τα πλυντή-
ρια ρούχων και πιάτων και τα ανοιχτήρια, παρήγαγαν πεδία μεγαλύτερα από 0,20 μΤ στο 1
μέτροF14.
Μια ανάλυση (2002) επιπέδων των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας σε ισπανικά σχολεία
πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, παρουσίασε ένα μέσο επίπεδο στις αίθουσες διδασκαλίας 0,012 μΤ
(0,12 mG) με ένα μέγιστο 0,88 μΤ (8,8 mG) F28. Στις παιδικές χαρές, το μέσο επίπεδο ήταν
0,0095 μΤ (0,095 mG) και το μέγιστο ήταν 0,46 μΤ (4,6 mG) F28. Σε αστικό περιβάλλον στην
Ισπανία, οι μέση ένταση μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας ήταν μεταξύ 0,04 και
0,11 μT, με 5% των μετρήσεων μεγαλύτερες των 0,76 μT F30.
Επειδή τα ηλεκτρικά πεδία των γραμμών έχουν μικρή δυνατότητα να διαπεράσουν τα κτίρια,
υπάρχει αδύναμος συσχετισμός μεταξύ ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου μέσα στα κατοικίες.
Ειδικότερα, ενώ τα μαγνητικά πεδία ανυψώνονται μέσα στα κτίρια κοντά σε ηλεκτροφόρους
αγωγούς, τα ηλεκτρικά πεδία δεν εμφανίζονται να είναι κατά το ίδιο ανυψωμένα C11, C12.
Έχουν αναφερθεί επαγγελματικές εκθέσεις άνω των 100 μΤ και 5.000 V/m (π.χ. στους οξυγονο-
κολλητές και συγκολλητές ηλεκτρικών καλωδίων). Στα "ηλεκτρικά" επαγγέλματα οι χαρακτηρι-
στικές μέσες εκθέσεις κυμαίνονται από 0,5 ÷ 4 μΤ και 100 ÷ 2.000 V/m F5,F6,F8,D9. Η έκθεση στα
ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας κακώς συσχετίζεται με τα επαγ-
γελματικά όρια F8.
Τα ηλεκτρικά τραίνα μπορεί επίσης να είναι μια σημαντική πηγή έκθεσης, όπως και τα πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, στο ύψος των καθισμάτων των επιβατηγών αυτοκινήτων, μπορεί να
είναι υψηλά, έως 60 μΤ F19.
11. Μπορούν να περιορισθούν τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας σε κατοικίες και
χώρους εργασίας;
Υπάρχουν τεχνικές της εφαρμοσμένης μηχανικής, οι οποίες μπορούν να εφαρμοσθούν για τον
περιορισμό της παραγωγής των μαγνητικών πεδίων από τις γραμμές μεταφοράς, τους υποσταθ-
μούς, τους μετασχηματιστές, ακόμη και από την οικιακή καλωδίωση και τις οικιακές συσκευές.
Μετά την παραγωγή των πεδίων, όμως, η προστασία είναι πολύ δύσκολη. Μικρές περιοχές
μπορούν να προστατευθούν με την χρήση μετάλλου MU (ένα κράμα νικελίου, σιδήρου, χαλκού)
αλλά οι θωρακίσεις μετάλλων MU είναι πολύ ακριβές. Μεγαλύτερη περιοχή μπορεί να
προστατευθεί με λιγότερο ακριβά μέταλλα, αλλά τέτοιο προστατευτικό κάλυμμα είναι ακόμα
ακριβό, και η γενικά επιτυχής χρήση απαιτεί ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις.
18
Η αύξηση του ύψους των πύργων, και έτσι του ύψους των αγωγών επάνω από το έδαφος, μειώ-
νει την ένταση πεδίων στα όρια της ζώνης δουλείας των γραμμών μεταφοράς. Το μέγεθος, η
απόσταση και η διαμόρφωση των αγωγών, μπορούν να τροποποιηθούν, για να μειωθούν τα μα-
γνητικά πεδία, αλλά αυτή η προσέγγιση περιορίζεται από τα όρια ηλεκτρικής ασφάλειας. Η
τοποθέτηση πολλαπλών κυκλωμάτων στον ίδιο πυλώνα, μπορεί επίσης να μειώσει την ένταση
πεδίων στην άκρη της ζώνης δουλείας, αν και απαιτεί γενικά υψηλότερους πύργους. Η αντικατά-
σταση των γραμμών χαμηλής τάσης με υψηλότερης τάσης μπορεί επίσης να μειώσει τα
μαγνητικά πεδία.
Η υπογείωση των γραμμών μεταφοράς μπορεί ουσιαστικά να μειώσει τα μαγνητικά πεδία τους.
Η μείωση του μαγνητικού πεδίου εμφανίζεται επειδή τα υπόγεια καλώδια χρησιμοποιούν ως
μονωτικά υλικά λάστιχο, πλαστικό ή λάδι, παρά τον αέρα· αυτό επιτρέπει την τοποθέτηση των
135
καλωδίων πολύ πιο κοντά και επιτρέπει μεγαλύτερη εξουδετέρωση των φάσεων. Η μείωση των
μαγνητικών πεδίων στα υπόγεια καλώδια δεν οφείλεται στον προστατευτικό μανδύα και είναι
μέγιστη σε μια απόσταση από την γραμμή. Ωστόσο η υπογείωση των γραμμών υψηλής τάσης
είναι δαπανηρή· είναι επίσης πολύ δύσκολη, χρονοβόρα και δαπανηρή η επισκευή των υπόγειων
καλωδίων, σε περίπτωση βλάβης τους (και είναι συχνές!).
Οι διαφορετικές μέθοδοι οικιακής καλωδίωσης μπορούν να έχουν μεγάλες επιπτώσεις στα
μαγνητικά πεδία μέσα στις κατοικίες. Οι εξωτερικές σωληνώσεις στις παλαιότερες οικοδομές,
π.χ., παράγουν υψηλότερα πεδία από τις σύγχρονες εγκαταστάσεις, στις οποίες χρησιμοποιού-
νται εντοιχισμένοι αγωγοί ή άλλες μέθοδοι· τα πεδία είναι χαμηλότερα, επειδή οι αγωγοί είναι
πιο κοντά μεταξύ τους και υπάρχει μεγαλύτερη εξουδετέρωση φάσεων. Άλλες τεχνικές για τα
πεδία της οικιακής καλωδίωσης περιλαμβάνουν την αποφυγή των επίγειων βρόχων, και την
προσοχή στον τρόπο καλωδίωσης των κυκλωμάτων με πολλαπλούς διακόπτες. Γενικά η συμ-
μόρφωση με τους σύγχρονους κώδικες ηλεκτρικής καλωδίωσης, θα οδηγήσει σε μειωμένο
μαγνητικό πεδίο.
12. Τι γνωρίζουμε για την σχέση μεταξύ γραμμών μεταφοράς και ρυθμών αύξησης
καρκίνου;
Μερικές έρευνες έχουν αναφέρει ότι τα παιδιά που ζουν κοντά σε ορισμένους τύπους γραμμών
μεταφοράς (γραμμές διανομής με υψηλό ρεύμα και γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσης) έχουν
υψηλότερο από τα μέσα ποσοστά λευχαιμίαςC1,C6,C12,C18,C47, καρκίνων εγκεφάλουC1,C6 ή/και
ολι-
κού καρκίνουC5,C16. Οι συσχετισμοί δεν είναι ισχυροί, και οι έρευνες γενικά δεν έχουν παρουσιά-
σει σχέσεις δόσης-αντίδρασης. Όταν τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μετριούνται πραγματι-
κά, η συσχέτιση εξαφανίζεται γενικάC6,C12,C18,C36,C45. Πολλές άλλες έρευνες δεν έχουν παρου-
σιάσει κανέναν συσχετισμό μεταξύ διαμονής πλησίον γραμμών μεταφοράς και κινδύνων λευχ-
αιμίας παιδικής ηλικίας C3,C5,C9,C10,C15,C16,C34,C36,C45,C46,C49,C51,C53, καρκίνου
εγκεφάλου παιδικής
ηλικίας C5, C9, C15, C16, C18, C29, C30, C34, ή ολικού καρκίνου παιδικής ηλικίας C15, C18, C34.
Όλες – εκτός από μια – οι νεώτερες έρευνες γραμμών μεταφοράς και είτε λευχαιμίας παιδικής
ηλικίας είτε καρκίνου εγκεφάλου C29,C30,C34,C36,C44,C45, απέτυχαν να παρουσιάσουν
σημαντικές
συσχετίσεις. Η εξαίρεση είναι μια Καναδική έρευνα C46,C47, που ανέφερε μια συσχέτιση μεταξύ
του ρυθμού ανάπτυξης της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας και μερικών μετρήσεων έκθεσης 19J.
Με δύο εξαιρέσεις C2,C33, όλες οι έρευνες συσχετισμών μεταξύ καρκίνου ενηλίκων και διαμονής
πλησίον γραμμών μεταφοράς είναι αρνητικές C4,C7,C9,C13,C17,C21,C32,C33,C38,C40,C48,C61.
Εξαίρεση
είναι η έρευνα Wertheimer C41, η οποία ανέφερε μια υπερβολική αύξηση ολικού καρκίνου και
καρκίνου εγκεφάλου, αλλά ουδεμία αύξηση λευχαιμίας και η έρευνα Li C34, η οποία ανέφερε
αυξημένη λευχαιμία, αλλά κανέναν υπερβολικό καρκίνο του μαστού ή καρκίνο εγκεφάλου.
19
13. Υπάρχει "κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου", που συνδέεται με την διαβίωση πλησίον
γραμμών μεταφοράς;
Ο αυξημένος καρκίνος, που διαπιστώνεται σε επιδημιολογικές έρευνες, ποσολογείται συνήθως
με έναν αριθμό, ο οποίος ονομάζεται "σχετική επικινδυνότητα" (RR=Relative Risk). Είναι ο
λόγος της εμφάνισης καρκίνου σε μια ομάδα "εκτεθειμένων" ατόμων προς την εμφάνιση καρ-
κίνου σε μια ομάδα "μη εκτεθειμένων" ατόμων. Δεδομένου ότι κανένας μας δεν είναι μη-εκτεθει-
μένος σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, η σύγκριση είναι πραγματικά "υψηλή έκθεση" έναντι
της "χαμηλής έκθεσης". Μία σχετική επικινδυνότητα RR=1,0 σημαίνει ουδεμία επίδραση,
RR<1,0 σημαίνει μειωμένο ρυθμό ανάπτυξης σε εκτεθειμένες ομάδες, και RR>1 σημαίνει
αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης σε εκτεθειμένες ομάδες. Οι σχετικές επικινδυνότητες δίνονται
γενικά με διάστημα εμπιστοσύνης 95%, και οι σχετικές επικινδυνότητες μεταξύ 0,6 και 1,8 δεν
είναι σχεδόν ποτέ στατιστικά σημαντικές. Αυτά τα διαστήματα εμπιστοσύνης 95% σχεδόν δεν
ρυθμίζονται ποτέ για πολλαπλές συγκρίσεις 21E, ακόμα και όταν ερευνώνται πολλαπλοί τύποι
καρκίνων και πολλαπλοί δείκτες έκθεσης (Olsen C16, σχ. 2, για παράδειγμα ρύθμισης πολλαπλής
σύγκρισης).
13A. Καρκίνος γενικά.
Απλή αξιολόγηση της επιδημιολογίας δεν είναι δυνατή, επειδή οι επιδημιολογικές τεχνικές και η
136
αξιολόγηση της έκθεσης των διαφόρων ερευνών, είναι τελείως διαφορετικές. Έχει επιχειρηθεί η
μετανάλυση B4,B10,C54,C57, μια μέθοδος συνδυασμένων ερευνών L9, αλλά τα αποτελέσματα είναι
προβληματικά, λόγω έλλειψης συναίνεσης ως προς τον σωστό τρόπο μέτρησης της έκθεσης.
Ο ακόλουθος πίνακας συνοψίζει τις σχετικές επικινδυνότητες (RR) για τις έρευνες της οικι-
στικής έκθεσης.
Καρκίνος και οικιστική έκθεση σε πεδία γραμμών μεταφοράς
Είδος καρκίνου Αριθμός
ερευνών
Μέσος RR Περιοχή
της RR
Λευχαιμία παιδικής ηλικίας 20 + 1,20 0,80–1,90
Καρκίνος εγκεφάλου παιδικής ηλικίας 10 + 1,20 0,80–1,70
Λέμφωμα παιδικής ηλικίας 8 1,80 0,80–4,00
Καθολικός καρκίνος παιδικής ηλικίας 7 1,30 0,90–1,60
Λευχαιμία ενηλίκων 6 1,15 0,85–1,65
Καρκίνος εγκεφάλου ενηλίκων 5 0,95 0,70–1.30
Καθολικός καρκίνος ενηλίκων 8 1,10 0,80–1,35
13B. Λευχαιμία παιδικής ηλικίας.
Η μεγαλύτερη δημόσια και επιστημονική προσοχή έχει εστιασθεί στην λευχαιμία παιδικής
ηλικίας, με μικρότερη προσοχή να δίδεται στην λευχαιμία ενηλίκων, τον καρκίνο παιδικής
ηλικίας και τον καρκίνο εγκεφάλου ενηλίκων, το λέμφωμα και τον καθολικό καρκίνο παιδικής
ηλικίας13Α. Οι αρχικές έρευνες που εξέτασαν μια συσχέτιση μεταξύ γραμμών μεταφοράς και
καρκίνου παιδικής ηλικίας, χρησιμοποίησαν ως αντιπροσωπευτικό μέτρο της έκθεσης, έναν
συνδυασμό του τύπου συρμάτωσης και της απόστασης από την κατοικία, ένα σύστημα
αποκαλούμενο "κώδικες αγωγών" C1,C3,C6. Άλλες έρευνες έχουν χρησιμοποιήσει ως μέτρο της
έκθεσης την απόσταση από τις γραμμές ή τους υποσταθμούς μεταφοράς, ενώ μερικές έρευνες
έχουν χρησιμοποιήσει ταυτόχρονα μετρημένα πεδία ή ιστορικά εκτιμώμενα πεδία. Γενικά, οι
διαφορετικές μέθοδοι αξιολόγησης της έκθεσης, δεν συσχετίζονται καλά μεταξύ τους, ή με τα
ταυτόχρονα μετρημένα πεδία. Καμία από αυτές τις μετρικές έκθεσης δεν είναι προφανώς
ανώτερη, και ουδεμία δεν είναι κοινή για όλες τις σημαντικότερες έρευνες (βλ. σχ. κατωτέρω).
Ιστορικά, ένα από τα αινιγματικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των μελετών λευχαιμίας παιδικής
ηλικίας ήταν ότι ο συσχετισμός "της έκθεσης" με την εμφάνιση καρκίνου, εμφανίστηκε να είναι
υψηλότερος, όταν χρησιμοποιήθηκαν, ως μετρική έκθεσης, οι κώδικες ή η εγγύτητα αγωγών σε
πεδία γραμμών μεταφοράς, παρά όταν μετρήθηκαν άμεσα τα πεδία στις κατοικίες (βλ. σχ.).
Αυτό έχει οδηγήσει στην ελάχιστη ένδειξη ότι η συσχέτιση του καρκίνου παιδικής ηλικίας με
την διαβίωση πλησίον γραμμών μεταφοράς, οφείλεται σε έναν άλλο παράγοντα, εκτός αυτού
του πεδίου βιομηχανικής συχνότητας (όπως η κοινωνικοοικονομική τάξη). Ωστόσο, την περίοδο
1997–1999, οι μεγαλύτερες – ως τότε – έρευνες των γραμμών μεταφοράς και λευχαιμίας παιδι-
κής ηλικίας C36,C45, δεν ανέφεραν ουδεμία συσχέτιση της λευχαιμίας με είτε τους κώδικες αγω-
γών, είτε τα μετρηθέντα πεδία και οι πιο πρόσφατες έρευνες του καρκίνου εγκεφάλου C29,C30, δεν
έχουν βρει κανέναν συσχετισμό με τους κώδικες αγωγών. Αυτές οι πιο πρόσφατες έρευνες δια-
πιστώνουν ότι πραγματικά δεν υπάρχει το "παράδοξο του κώδικα αγωγών".
Το κατωτέρω σχήμα παρουσιάζει την ποικιλία των αποτελεσμάτων, που έχουν χρησιμοποιηθεί
στις μελέτες λευχαιμίας παιδικής ηλικίας. Προσπάθειες να επιτευχθεί αξιολόγηση των διαφόρων
αποτελεσμάτων, έχουν αποθαρρυνθεί από το γεγονός ότι δεν μπορεί να παραχθεί ουδεμία
"μοναδική" ανάλυση. Κατά προτίμηση κάποιος παίρνει μια οικογένεια αναλύσεων, των βασι-
σμένων σε διαφορετικούς ορισμούς της έκθεσης, οι οποίες εξαιρούν μερικές από τις μελέτες, και
καμία απ' τις υποτιθέμενες ότι είναι οι καλύτερες.
Οι μελέτες λευχαιμίας παιδικής ηλικίας συνολικά δεν παρουσιάζουν ουδεμία συνεπή συσχέτιση
μεταξύ της διαβίωσης πλησίον γραμμών μεταφοράς και του ρυθμού ανάπτυξης λευχαιμίας.
Ωστόσο, δύο μεταναλύσεις που δημοσιεύθηκαν το 2000 C54,C57,C72 διαπίστωσαν ότι όταν συν-
εξετάσθηκαν ορισμένες αναφορές και επιλέχθηκαν ορισμένες μετρικές έκθεσης, φάνηκε να
υπάρχει ένας αυξημένος κίνδυνος λευχαιμίας στην ομάδα υψηλότερης έκθεσης.
• Ο Ahlbom C54 ανέφερε ότι εάν συνεξετασθούν οι 9 μελέτες, που περιέλαβαν μακροχρόνιες
μετρήσεις των μαγνητικών πεδίων, μπορεί να βρεθεί μια στατιστικά σημαντική συσχέτιση
(RR=2) για λευχαιμία παιδικής ηλικίας σε παιδιά με μέσες εκθέσεις 0,4 μT ή μεγαλύτερες.
137
Στα παιδιά με χαμηλότερες μέσες εκθέσεις, καμία σημαντική αύξηση της λευχαιμίας
παιδικής ηλικίας δεν βρέθηκε στις συνεξετασμένες μελέτες. Να ληφθεί υπόψη ότι κατά
μέσο όρο μαγνητικά πεδία μεγαλύτερα από 0,4 μT βρίσκονται περίπου στο 0,8% των
κατοικιών C54. Εάν θεωρηθεί ότι αυτή η ανάλυση κυριολεκτεί, προκύπτει ότι έκθεση σε
μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας θα μπορούσε να προκαλέσει περίπου το 1% των
θανάτων λευχαιμίας παιδικής ηλικίας (δηλαδή 6-8 περιπτώσεις ετησίως στις ΗΠΑ).
• Ο Greenland C57 ανέφερε ότι όταν συνεξετάσθηκαν οι 15 μελέτες, στις οποίες τα μαγνητικά
πεδία μετρήθηκαν (ή μπόρεσαν να υπολογιστούν), μπορεί να βρέθηκε μια στατιστικά
σημαντική συσχέτιση (RR=1,7) για λευχαιμία παιδικής ηλικίας, στα παιδιά με μέσες
εκθέσεις 0,3 μT ή μεγαλύτερες. Για τα παιδιά με χαμηλότερες μέσες εκθέσεις, δεν βρέθηκε
καμία σημαντική αύξηση της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, στις συνεξετασθείσες αναλύσεις.
Σύμφωνα με τους συντάκτες αυτό το στοιχείο δείχνει ότι έκθεση στα μαγνητικά πεδία
βιομηχανικής __________συχνότητας, θα μπορούσε να προκαλέσει 0-8% θανάτους λευχαιμίας
παιδικής
ηλικίας στις Ηνωμένες Πολιτείες (ο αριθμός αυτός καλείται "αιτιατό κλάσμα"). ΝΕΟ Σε
επόμενη μελέτη του, το 2004, ο Greenland C72 ανέφερε ότι αν ληφθούν υπόψη όλες οι
αβεβαιότητες, η συσχέτιση δεν παραμένει στατιστικά σημαντική. Συγκεκριμένα το "αιτιατό
κλάσμα" τώρα εκτιμήθηκε μεταξύ -1% και +9%.
21
Σχετική επικινδυνότητα λευχαιμίας
παιδικής ηλικίας
Οι σχετικές επικινδυνότητες (RR) παρουσιάζονται με διάστημα εμπιστοσύνης 95%
και ο αναμενόμενος αριθμός εκτεθειμένων περιπτώσεων (μέτρο της στατιστικής
δύναμης της μελέτης) παρουσιάζεται σε παρένθεση. Όπου χρησιμοποιήθηκαν από
τους συντάκτες περισσότερα από ένα οριακά σημεία έκθεσης, παρουσιάζεται το
υψηλότερο οριακό σημείο με περισσότερες από 5 αναμενόμενες εκτεθειμένες
περιπτώσεις. Η περίληψη σταθμίζει κάθε μελέτη, βάσει των αριθμών των
αναμενόμενων εκτεθειμένων περιπτώσεων και επεξεργάζεται εξίσου όλες τις
μετρήσεις έκθεσης. Τα συγκεντρωμένα στοιχεία των 1980-1994 είναι από Μoulder
A4 .
Σε μια ανασκόπηση, το 2003, των επιδημιολογικών και εργαστηριακών μελετών, των σχετικών
με το ζήτημα εάν τα ηλεκτρικά ή μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας θα μπορούσαν να
είναι παράγοντας επικινδυνότητας για λευχαιμία παιδικής ηλικίας, ο Brain A17 κατέληξε στο
συμπέρασμα ότι:
• "Οι επιδημιολογικές συσχετίσεις μεταξύ ηλεκτρικών ή μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, έχουν καθορίσει τα πεδία βιομηχανικής συχνό-
τητας ως έναν ύποπτο παράγοντα επικινδυνότητας. Τα ζωικά στοιχεία, όσον αφορά τα
αποτελέσματα της έκθεσης, ωστόσο, είναι συντριπτικά αρνητικά σχετικά με την έκθεση,
αυτήν καθ' εαυτήν, για να είναι σημαντικός κίνδυνος για λευχαιμία. Μπορεί να μην παρα-
τηρούμε εργαστηριακά αποτελέσματα στην έκθεση, επειδή η τυπική γραμμή μεταφοράς δεν
δίνει μια ανιχνεύσιμη "δόση", μεγαλύτερη από τις πολλές πηγές "θορύβου" στα βιολογικά
συστήματα. Μπορεί να μην ανιχνεύουμε αποτελέσματα στην ανάλυση βιολογικών
συστημάτων, επειδή τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας, αυτά καθ' εαυτά, δεν είναι η
αιτιώδης έκθεση στις επιδημιολογικές συσχετίσεις. Ως νέα μετρική έκθεσης έχουν προταθεί
οι "τάσεις επαφών"..." 21B
Σε μια αναφορά (2003) επιδημιολογικών και εργαστηριακών ερευνών, των σχετικών με το ερώ-
τημα εάν τα ηλεκτρικά ή μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, θα μπορούσαν να είναι πα-
ράγοντας κινδύνου για την λευχαιμία παιδικής ηλικίας, ο Linet A18, κατέληξε στο συμπέρασμα:
• "Μετά από την δημοσίευση των αποτελεσμάτων των σχετικά μικρών ερευνών, που συν-
δέουν … μετρήσεις οικιστικών μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας 60 Hz με
μικρές αυξήσεις στον κίνδυνο λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, τα στοιχεία από τις αυστηρά με-
γάλες επιδημιολογικές έρευνες, που χρησιμοποιούν περιπλοκότερες μεθόδους αξιολόγησης
της έκθεσης .... δεν υποστήριξαν μια αιτιώδη συσχέτιση … Όταν συνεξετάσθηκαν ή συν-
δυάστηκαν τα στοιχεία διαφόρων επιδημιολογικών ερευνών, οι κίνδυνοι λευχαιμίας παιδι-
κής ηλικίας δεν αυξήθηκαν σταθερά με τα αυξημένα επίπεδα οικιστικών μαγνητικών πεδίων
ή του "κώδικα αγωγών" (δηλ. ουδεμία συνεπής απόκριση δόσεων), αντ' αυτού, οι κίνδυνοι
138
δεν αυξήθηκαν με την αυξημένη έκθεση, έως ότου η κατ' εκτίμηση έκθεση μαγνητικών
πεδίων έφθασε σε επίπεδα μεγαλύτερα των 0,3 μT. Στην συγκεντρωμένη ανάλυση, ένα πολύ
μικρό ποσοστό των παιδιών με υψηλές εκθέσεις οικιστικών μαγνητικών πεδίων είχε μέτρια
υπερβολικό κίνδυνο λευχαιμίας (δηλ., η ισχύς της συσχέτισης ήταν αδύνατη). Τα αποτελέ-
σματα των πειραματικών ερευνών δεν υποστήριξαν την βιολογική ευλογοφάνεια της συσχέ-
τισης ... Τελικά, μερικές από τις μέτριες αυξήσεις του κινδύνου μεταξύ των αμερικανο-
παίδων, αποδόθηκαν πιθανώς στην χαρακτηριστική προκατάληψη ... Τα αποτελέσματα των
αναλύσεων μετά από το γεγονός, πρέπει να ερμηνευθούν προσεκτικά και να συζητηθούν,
επειδή τέτοια αποτελέσματα μπορούν να βασιστούν σε οριακά σημεία, που θα οδηγούσαν
σε πιο ακραίες εκβάσεις."
Σε μια αναφορά (2003) επιδημιολογικών και εργαστηριακών ερευνών, σχετικών με το ερώτημα
εάν τα ηλεκτρικά ή μαγνητικά πεδία βιομηχανικής __________συχνότητας θα μπορούσαν να είναι
παρά-
γοντας κινδύνου για την λευχαιμία παιδικής ηλικίας, οι Ahlbom and Feychting A19, κατέληξαν
στο συμπέρασμα:
"Δεδομένης της μικρής ποσότητας ενέργειας, που αποτίθεται, σχετικά με την έκθεση σε
πεδία ΕΧΣ, οποιεσδήποτε επιπτώσεις στην υγεία, λόγω της αδύναμης μακροχρόνιας
έκθεσης, θα έπρεπε να παραχθούν από έναν έως τώρα άγνωστο βιοφυσικό μηχανισμό..."
"Μέχρι σήμερα, έχουν δημοσιευθεί. περίπου 20 μελέτες, για τον καρκίνο παιδικής ηλι-
κίας και την οικιστική έκθεση σε πεδία ΕΧΣ. Οι μελέτες ήταν γενικά αυξημένης μεθο-
δολογικής ισχύος ... Για να αξιολογηθούν τα γενικά στοιχεία, πραγματοποιήθηκε μια
συγκεντρωμένη ανάλυση, βασισμένη στα αρχικά στοιχεία, μιας υποομάδα 9 μελετών,
που εκπληρώνουν ορισμένα ποιοτικά κριτήρια. Τα κύρια ευρήματα της συγκεντρωτικής
ανάλυσης, ήταν ότι οικιστική έκθεση μαγνητικών πεδίων άνω των 0,4 μT, συνδέθηκε με
έναν διπλασιασμό της σχετικής επικινδυνότητας λευχαιμίας παιδικής ηλικίας. Συμπεραί-
νουμε ότι τα κατά τύχη ευρήματα ήταν μια απίθανη εξήγηση, αλλά ότι ένα συστηματικό
λάθος θα μπορούσε να εξηγήσει μερικώς τον υπερβολικό κίνδυνο που παρατηρήθηκε ... "
"Παράλληλα με την επιδημιολογική έρευνα, έχει διεξαχθεί επίσης εκτενής in vivo και in
vitro έρευνα. Παρά τις έντονες προσπάθειες, αυτό δεν έχει οδηγήσει στην ανίχνευση
οποιωνδήποτε νέων μηχανισμών της αλληλεπίδρασης μεταξύ των πεδίων ΕΧΣ και του
ανθρώπινου σώματος, πέρα από την επαγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, ούτε κάτι ισχυρό
υποψήφιο για έναν τέτοιο μηχανισμό. Κατά συνέπεια, τα επιδημιολογικά στοιχεία στέκο-
νται μόνα τους ... "
"Κατά την διάρκεια των ετών, τα αποτελέσματα λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, έχουν
αυξηθεί σε ισχύ. Συγχρόνως, το επίπεδο έκθεσης, άνω του οποίου φαίνονται αποτελέ-
σματα, έχει προωθηθεί προς τα πάνω, υπονοώντας ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό των
κατοικιών εκτίθεται σε εκείνα τα επίπεδα. Με βάση τις συνδυασμένες ομάδες ελέγχου
στη, συγκεντρωμένη ανάλυση, αυτό το ποσοστό υπολογίστηκε κατά λιγότερο από 1%,
και αρκετά λιγότερο στο Ευρωπαϊκό υποσύνολο. Αντ' αυτού, τα στοιχεία για άλλες
ασθένειες φαίνονται να αποδυναμώνονται, κατά την διάρκεια των ετών ..."
14. Πόσο κοντά πρέπει να είναι κάποιος σε μία γραμμή μεταφοράς, για να θεωρηθεί
εκτεθειμένος στα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
Οι μελέτες, που παρουσιάζουν μια συσχέτιση μεταξύ του καρκίνου και των γραμμών μεταφοράς
δεν παρέχουν οποιεσδήποτε συνεπείς οδηγίες ως προς ποια απόσταση ή επίπεδο έκθεσης πρέπει
να συσχετισθεί με την αυξημένη εμφάνιση καρκίνου. Οι μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει μια
μεγάλη ποικιλία τεχνικών μέτρησης έκθεσης και διαφέρουν στον τύπο γραμμών, που ερευνώ-
νται. Οι αμερικανικές έρευνες έχουν βασιστεί κυρίως στις γειτονικές γραμμές διανομής, ενώ οι
ευρωπαϊκές έρευνες έχουν βασιστεί αυστηρά στις γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσεως ή/και
τους μετασχηματιστές.
Δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος ανθρώπινης υγείας από την
οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, είναι αδύνατο να καθοριστεί λογικά μια
ασφαλής απόσταση ή ένα ασφαλές επίπεδο έκθεσης. Για να αναπτυχθούν λογικά – βασισμένα
σε επιστημονικά δεδομένα – ανθρώπινα πρότυπα ασφάλειας, είναι απαραίτητο να υπάρξει ένας
συγκεκριμένος επιβεβαιωμένος ή έντονα πιθανός κίνδυνος, για να προστατευθεί ο άνθρωπος απ'
αυτόν. Είναι επίσης απαραίτητο να υπάρξει κάποια έννοια της μηχανιστικής βάσης για τον
κίνδυνο, έτσι ώστε να υπάρχει μια λογική βάση για το τι να μετρήσει κανείς.
139
Μετρήσεις πεδίων: Διάφορες έρευνες έχουν μετρήσει πεδία βιομηχανικής συχνότητας σε
κατοικίες C6,C7,C12,C18,C21,C30,C35,C36,C45,C46,C47,C59. Έχουν γίνει μετρήσεις στιγμιαίες,
μεγίστου,
μέσες 24-ωρες και 48-ωρες. Δύο από τις έρευνες C47,C59, που χρησιμοποιούν μετρηθέντα πεδία,
έχουν παρουσιάσει στατιστικά–σημαντική σχέση μεταξύ της έκθεσης και της λευχαιμίας
παιδικής ηλικίας. Κανένας άλλος τύπος καρκίνων είτε σε ενήλικες ή παιδιά δεν έδειξε σύνδεση
με τα μετρηθέντα πεδία.
ΝΕΟ Μια αναφορά (2000) του Ahlbom C54, αναφέρει ότι εάν συνεξετασθούν όλες οι έρευνες
που περιέλαβαν μακροχρόνιες μετρήσεις μαγνητικών πεδίων, θα μπορούσε να βρεθεί μια
στατιστικά σημαντική συσχέτιση για τα παιδιά με 24-ωρες ή 48-ωρες μέσες εκθέσεις μεγαλύ-
τερες των 0,4 μΤ. Μια δεύτερη έρευνα του Greenland C57 (2000) αναφέρει ότι εάν συνεξετα-
σθούν όλες οι έρευνες, που περιλαμβάνουν υπολογισμό ή μέτρηση των μαγνητικών πεδίων, θα
μπορούσε να βρεθεί μια στατιστικά σημαντική συσχέτιση για τα παιδιά με εκθέσεις μεγαλύτερες
των 0,3 μΤ. Μια ανάλυση του Greenland C72 (2004) δείχνει ότι η αναφερόμενη το 2000
συσχέτιση δεν είναι στατιστικά σημαντική. Ουδεμία σημαντικά αυξημένη λευχαιμία παιδικής
ηλικίας δεν βρέθηκε, σε κάθε ανάλυση των συνεξεταζομένων ερευνών, για παιδιά με μέση
έκθεση χαμηλότερη από 3 μΤ.
Μια έκθεσηC64 (2002) διαπίστωσε ότι μετρημένα ηλεκτρικά πεδία δεν είχαν ουδεμία σημαντική
συσχέτιση με καθολικό καρκίνο παιδικής ηλικίας ή με οποιαδήποτε υποκατηγορία καρκίνου
παιδικής ηλικίας, συμπεριλαμβανομένης της λευχαιμίας, του λεμφώματος ή του καρκίνου
εγκεφάλου.
Απόσταση από τις γραμμές: Πολλές έρευνες
C4,C5,C9,C10,C13,C18,C20,C21,C33,C34,C53,C58 έχουν χρησι-
μοποιήσει ως μέτρο των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας την απόσταση της κατοικίας από την
γραμμή μεταφοράς. Τρεις C5,C18,C33 απ΄ αυτές τις μελέτες, έχουν παρουσιάσει μια σχέση από-
στασης και ρυθμού αύξησης καρκίνου. Μια έρευνα παιδικής ηλικίας C18, παρουσίασε αυξημένη
λευχαιμία για απόσταση της κατοικίας 50 μ από γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσεως· και μια
έρευνα ενηλίκων C33 παρουσίασε αυξημένη λευχαιμία, για απόσταση της κατοικίας 100 μ απ'
αυτές. Η μεγαλύτερη μελέτη αποστάσεως από τις γραμμές μεταφοράς και καρκίνου παιδικής
ηλικίας, δεν βρήκε ουδεμία συσχέτιση με οποιοδήποτε είδος καρκίνου στα παιδιά, που διαβιούν
σε απόσταση 50 μ από γραμμές μεταφοράς ή υποσταθμούς C58.
Εάν υπάρχει ένας κίνδυνος ανθρώπινης υγείας από την έκθεση σε οικιστικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας, είναι εξαιρετικά απίθανο να εξαρτηθεί από κάτι τόσο απλό, όσο η απόσταση της
κατοικίας από την γειτονική γραμμή μεταφοράς.
Αναλόγως του τύπου της γραμμής και του ρεύματος, τα μαγνητικά πεδία των γραμμών μετα-
φοράς σε απόσταση 20-70 μ, γίνονται μικρότερα από εκείνα, που παράγονται μέσα σε τυπική
κατοικία.
Κώδικες αγωγών: Οι αρχικές μελέτες γραμμών μεταφοράς στις ΗΠΑ, χρησιμοποίησαν έναν
συνδυασμό του τύπου συρμάτωσης (διανομή έναντι μεταφοράς, αριθμού και διατομής αγωγών)
και της απόστασης γραμμής – κατοικίας, ως υποκατάστατο μέτρο
C1,C2,C3,C6,C7,C12,C29,C30,C36,C45,
C46,C47. Αυτή η τεχνική είναι γνωστή ως "κώδικας αγωγών" F13. Τρεις έρευνες, που χρησιμο-
ποιούν τους κώδικες αγωγών C1,C6,C12 έχουν αναφέρει μια σχέση μεταξύ καρκίνου παιδικής ηλι-
κίας και κώδικα αγωγών "της κατηγορίας μεγάλου ρεύματος". Δύο από αυτές τις έρευνεςC6, C12
απέτυχαν να παρουσιάσουν μια σχέση μεταξύ έκθεσης και καρκίνου, όταν έγιναν πραγματικές
μετρήσεις, η τρίτη έρευναC1 δεν έκανε ουδεμία πραγματική μέτρηση. Οι πιο πρόσφατες έρευνες
κωδίκων αγωγών και καρκίνου παιδικής ηλικίας C29,C30,C36,C45,C46,C47 δεν έχουν διαπιστώσει
ουδεμία σημαντική συσχέτιση.
Οι κώδικες αγωγών είναι σταθεροί χρονικά F4, αλλά κακώς συσχετίζονται με τα μετρημένα
πεδία A4, F6, F7, F10, F21. Το σχήμα κώδικα αγωγών αναπτύχθηκε για τις αστικές περιοχές στις
ΗΠΑ,
και δεν ισχύει εύκολα αλλού. Οι κώδικες αγωγών συσχετίζονται έντονα με πράγματα, που δεν
έχουν ουδεμία σχέση με τα μαγνητικά πεδία (όπως η ηλικία των κατοικιών, η πυκνότητα
κυκλοφορίας και η κοινωνικοοικονομική τάξη)C40.
Εκτιμώμενα ιστορικά πεδία: Μερικές μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει τα αρχεία και τους χάρ-
τες των επιχειρήσεων δημόσιας ωφελείας, για να υπολογίσουν ποια πεδία είχαν παραχθεί από τις
140
γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσης στο παρελθόνC15,C16,C18,C21,C27,C32,C33,C34,C45. Αυτές
οι υπολογι-
σμένες εκθέσεις αποκλείουν ρητά τις συνεισφορές από άλλες πηγές, όπως οι γραμμές διανομής,
η οικιακή καλωδίωση, ή οι συσκευές. Δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί η ακρίβεια αυτών των
εκτιμωμένων ιστορικών πεδίων. Δείτε την έρευνα See Jaffa F26 για την ακρίβεια αυτών των
υπολογισμών.
15. Ποια η σχέση "ηλεκτρικών επαγγελμάτων" και ρυθμού ανάπτυξης καρκίνου;
Μερικές έρευνες έχουν αναφέρει ότι άτομα, που εργάζονται σε μερικά "ηλεκτρικά επαγγέλ-
ματα", έχουν ποσοστά μερικών τύπων καρκίνου υψηλότερα από τα αναμενόμενα. Οι αρχικές
έρευνες ήταν μόνο για λευχαιμία. Μερικές __________πιο πρόσφατες έρευνες ενέπλεξαν επίσης
τον καρκίνο
εγκεφάλου, το λέμφωμα ή/και τον καρκίνο μαστού. Όπως με τις έρευνες οικιστικής έκθεσης, οι
συσχετίσεις που βρίσκονται είναι αδύναμες, υπάρχουν πολλές αρνητικές έρευνες, και δεν υπάρ-
χει ουδεμία συνεπής σχέση έκθεσης–αντίδρασης. Επιπλέον, πολλές απ' αυτές τις έρευνες είναι
βασισμένες σε τίτλους εργασίας, όχι σε μετρημένες εκθέσεις.
Η μετανάλυση επαγγελματικών ερευνών L9 είναι ακόμα δυσκολότερη, απ' ό,τι για τις έρευνες
οικιστικής έκθεσης. Κατ' αρχάς, χρησιμοποιούνται ποικίλες επιδημιολογικές τεχνικές και δεν
πρέπει να συνδυασθούν οι έρευνες αυτές. Δεύτερον, χρησιμοποιείται ένα ευρύ φάσμα ορισμών
των "ηλεκτρικών επαγγελμάτων" και πολύ μικρή πραγματικά μετρημένη έκθεση. Τελικά,
υπάρχει μικρή συναίνεση ως προς την κατάλληλη μετρητική έκθεσης. Ο ακόλουθος πίνακας
συνοψίζει τους σχετικούς κινδύνους για τις έρευνες της επαγγελματικής έκθεσης.

Επιδημιολογικές μελέτες καρκίνου και επαγγελματικής έκθεσης

σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
Τύπος καρκίνου Αριθμός ερευνών Μέσος RR Περιοχή του RR
Λευχαιμία περίπου 45 1,20 0,80-2,10
Εγκεφάλου περίπου 35 1,15 0,90-1,90
Λέμφωμα περίπου 12 1,20 0,90-1,80
Πνευμόνων περίπου 15 1,05 0,65-1,45
Μαστού θηλέων περίπου 10 1,10 0,85-1,50
Μαστού αρρένων περίπου 10 1,25 0,65-2,80
Καθολικός καρκίνος περίπου 15 1,05 0,85-1,15
Δείτε επίσης την ερώτηση 19 και τις αναφορές KheifetsB9 και AhlbomB12.

16. Οι εργαστηριακές έρευνες διαπιστώνουν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας

μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο;
Ενώ οι αιτίες συγκεκριμένων καρκίνων στον άνθρωπο είναι ακόμη ανεπαρκώς κατανοητές, οι
μηχανισμοί της καρκινογένεσης εξηγούνται αρκετά καλά. Οι κυτταρικές και ζωικές έρευνες
μπορούν να παρέχουν πληροφορίες, σχετικές με τον καθορισμό εάν ένας παράγοντας προκαλεί ή
συμβάλλει στον καρκίνο A2,A4,L13,L15. Οι σημερινές έρευνες δείχνουν ότι η καρκινογένεση είναι
μια διαδικασία πολλαπλών σταδίων, που οδηγείται από μια περιοχή τραυματισμών στο γενετικό
υλικό των κυττάρων. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτό το πρότυπο της καρκινογένεσης αναφέρε-
ται ως πρότυπο καρκινογένεσης πολλαπλών σταδίων.
Πρότυπο καρκινογένεσης πολλαπλών σταδίων.
Αυτό το πρότυπο πολλαπλών σταδίων αντικατέστησε ένα προηγούμενο πρότυπο – το πρότυπο
έναρξης-προώθησης – το οποίο θεωρούσε ότι η καρκινογένεση είναι ένα γεγονός δύο σταδίων,
με το πρώτο στάδιο μια γενοτοξική βλάβη (έναρξη) και το δεύτερο στάδιο ένα μη γενοτοξικό
γεγονός (προώθηση). Είναι τώρα σαφές ότι αυτό το πρότυπο δύο σταδίων ήταν πάρα πολύ
απλό. Ειδικότερα, είναι σαφές ότι πολλαπλοί γενοτοξικοί τραυματισμοί περιλαμβάνονται σε
πολλούς – αλλά όχι σε όλους – τύπους καρκίνου και εκείνη η προώθηση δεν μπορεί να περιλη-
φθεί σε όλους τους τύπους καρκίνου.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος ξεκινάει από βλάβη στις γενετικές πληροφορίες (DNA) ενός
κυττάρου. Οι παράγοντες, που προκαλούν τέτοιο τραυματισμό, καλούνται γενοτοξίνες. Είναι
εξαιρετικά απίθανο ότι μια ενιαία γενετική βλάβη ενός κυττάρου θα οδηγήσει σε καρκίνο.
Μάλλον φαίνεται ότι απαιτείται μια ζώνη γενετικών τραυματισμών. Οι γενοτοξικές καρκινο-
γόνες ουσίες μπορεί να μην έχουν όρια για την επίδρασή τους· έτσι καθώς οι δόσεις γενοτοξινών
141
μειώνονται, ελαττώνεται ο κίνδυνος επαγωγής καρκίνου, αλλά δεν μπορεί ποτέ να φθάσει στο
μηδέν. Οι γενοτοξίνες μπορεί να έχουν επιδράσεις σε πολλούς τύπους κυττάρων και μπορεί να
προκαλέσουν περισσότερα από ένα είδη καρκίνου. Κατά συνέπεια, τα στοιχεία για την γενο-
τοξικότητα ενός παράγοντα σε οποιοδήποτε επίπεδο έκθεσης, σε οποιαδήποτε αναγνωρισμένη
εξέταση για την γενοτοξικότητα, είναι σχετική με την αξιολόγηση της καρκινογόνου δυνατό-
τητας στους ανθρώπους A2, A4, L13, L15.
Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις στην μέτρηση της γενοτοξικότητας:
• Έρευνες των επαγγελματικώς εκτεθειμένων ατόμων μπορούν να γίνουν, για να ψάξουν
τον γενοτοξικό τραυματισμό στα λεμφοκύτταρα του αίματος 16A.
• Έρευνες ζωικής έκθεσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξετασθεί εάν η έκθεση
προκαλεί καρκίνο, μεταλλάξεις ή τραυματισμό χρωμοσωμάτων 16B.
• Κυτταρικές μελέτες μπορούν να γίνουν για να ανιχνεύσουν το DNA ή βλάβη χρωμο-
σωμάτων (θηλαστικά ή μη-θηλαστικά συστήματα 16C) ή νεοπλασματικό μετασχηματισμό
κυττάρων (θηλαστικά συστήματα 16D).
Οι μη–γενοτοξικοί (επιγενετικοί) παράγοντες μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη καρ-
κίνου, ακόμα κι αν μπορεί να μην είναι σε θέση να προκαλέσουν καρκίνο αυτοί καθ' εαυτοί. Οι
επιγενετικοί παράγοντες (μη-γενοτοξικά καρκινογόνα) έχουν έμμεσες επιπτώσεις στην καρκι-
νογένεση, με την αύξηση της πιθανότητας ότι άλλοι γενοτοξικοί παράγοντες θα προκαλέσουν
γενοτοξικό τραυματισμό, ή ότι η γενοτοξική βλάβη, που προκαλείται από άλλους παράγοντες,
θα οδηγήσει σε καρκίνο. Π.χ., ένας επιγενετικός παράγοντας μπορεί να εμποδίσει την επισκευή
της ενδεχομένως–γενοτοξικής βλάβης, να έχει επιπτώσεις στο DNA με τέτοιο τρόπο, ώστε να το
καταστήσει πιο τρωτό στους γενοτοξικούς παράγοντες, να επιτρέψει να επιζήσει ένα κύτταρο με
γενοτοξικό τραυματισμό, ή να υποκινήσει την κυτταροδιαίρεση σε ένα προηγουμένως μη-
διαιρετό κύτταρο, που είχε γενοτοξικό τραυματισμό A2, A4, L13, L15.
Οι διεργασίες των επιγενετικών παραγόντων μπορεί να είναι ιστός – χαρακτηριστικός του είδους
– και υπάρχουν στοιχεία ότι οι επιγενετικοί παράγοντες έχουν όρια για τα αποτελέσματά τους.
Κατά συνέπεια τα στοιχεία ότι ένας παράγοντας αναπτύσσει την επιγενετική δραστηριότητα,
πρέπει να αξιολογηθούν προσεκτικά για την σχετικότητά του με την ανθρώπινη καρκινογένεση
υπό τους πραγματικούς όρους έκθεσης. Αυτό είναι σημαντικό για το ζήτημα των πιθανών κινδύ-
νων εμφάνισης καρκίνου από πεδία βιομηχανικής συχνότητας, ως στοιχεία, μέχρι το σημείο που
εμπλέκει τέτοια πεδία καθ' ολοκληρία, υποδηλώνει επιγενετικό παρά γενοτοξικό μηχανισμόA5,
L13, L15.
Τα γονίδια υποκινητές είναι μια συγκεκριμένη κατηγορία επιγενετικών παραγόντων. Σε μια
κλασσική αποτίμηση προώθησης, τα ζώα εκθέτονται σε γνωστή γενοτοξίνη, με μια δόση που
θα προκαλέσει καρκίνο σε μερικά, αλλά όχι όλα τα ζώα. Ένα άλλο σύνολο ζώων εκθέτεται σε
γενοτοξίνη, συν τον παράγοντα, που εξετάζεται για την προωθητική δραστηριότητα. Εάν ο συν-
δυασμός παράγοντα – γενοτοξίνης έχει ως αποτελέσματα περισσότερους καρκίνους από την
γενοτοξίνη μόνο, εκείνος ο παράγοντας είναι γονίδιο υποκινητής 16Ε. Μερικοί τύποι κυτταρικών
ερευνών είναι σχετικοί με την καρκινογόνο δυνατότητα των παραγόντων, αλλά δεν είναι ούτε
κλασικές εξετάσεις γενοτοξικότητας ούτε εξετάσεις προώθησης. Π.χ., έχουν χρησιμοποιηθεί
κυτταρικά συστήματα για να εξετασθεί εάν ένας παράγοντας ενισχύει την δραστηριότητα
γνωστής γενοτοξίνηs, ή εάν ένας παράγοντας εμποδίζει την επισκευή βλάβης του DNA. Αυτές
οι κυτταρικές μελέτες επιγενετικής δραστηριότητας μπορούν να θεωρηθούν ως κυτταρικό
ισοδύναμο μιας έρευνας προώθησης 16D, 16F.
Εργαστηριακές εξετάσεις γενοτοξικής δραστηριότητας
Εξέταση Περιγραφή
Επαγωγή καρκίνου
(in vivo)
Ζώα εκτίθενται σε ένα παράγοντα για μεγάλες χρονικές περιόδους (συχνά
ισοόβια) και εξετάζονται για αυξημένο καρκίνο.
Μετάλλαξη
(in vivo)
Ζώα εκτίθενται στον παράγοντα, έπειτα ζευγαρώνουν και ο απόγονός
τους εξετάζεται για κληρονομημένες ατέλειες. Εναλλακτικά, ο απόγονος
εξετάζεται για αλλαγές στην αναλογία φύλων, δεδομένου ότι οι μεταλ-
λάξεις είναι πιθανότερο να σκοτώσουν τον αρσενικό παρά τον θηλυκό
142
απόγονο.
Μετάλλαξη
(in vitro)
Κύτταρα εκτίθενται σε έναν παράγοντα, και οι απόγονοί τους εξετάζονται
για κληρονομημένες αλλαγές.
Ανταλλαγές χρωματιδίων
αδελφών, SCEs
(in vivo ή in vitro)
Εξέταση για την παρουσία διασπάσεως και επανασυνδέσεων τεμαχίων
χρωμοσωμάτων. Η εξέταση μπορεί να εφαρμοστεί στα λευκοκύτταρα
αίματος των εκτεθειμένων οργανισμών (συμπεριλαμβανομένων των
ανθρώπων) ή στα κύτταρα που εκτίθενται σε κυτταροκαλλιέργεια.
Σχηματισμός
μικροπυρήνων
(in vivo ή in vitro)
Εξέταση για την παρουσία μερών των χρωμοσωμάτων, που έχουν απο-
συνδεθεί, ως αποτέλεσμα βλάβης στους γενετικούς μηχανισμούς του
κυττάρου. Η εξέταση μπορεί να εφαρμοστεί στα λευκοκύτταρα αίματος
των εκτεθειμένων οργανισμών (συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων) ή
στα κύτταρα που εκτίθενται σε κυτταροκαλλιέργεια.
Θραύση σκέλους του DNA
(in vivo ή in vitro)
Εξέταση για την παρουσία διαρρήξεων στο γενετικό υλικό των κυττάρων
(DNA), σε αντιδιαστολή με διαρρήξεις στα χρωμοσώματα.
Μετασχηματισμός
κυττάρων
(in vitro)
Εξετάσεις για το εάν τα κύτταρα κυτταροκαλλιέργειας υποβάλλονται σε
ένα σύνολο αλλαγών, όταν εκτίθενται σε έναν παράγοντα, που μοιάζει με
την αντίδρασή τους σε καρκινογόνο ουσία. Αυτές οι αλλαγές περιλαμ-
βάνουν την απώλεια – εξαρτώμενης από την πυκνότητα – παρεμπόδισης
της αύξησης κυττάρων (απώλεια "παρεμπόδισης επαφών"), που αναγκά-
ζει τα κύτταρα να συσσωρευτούν ("σχηματισμός εστίασης") και την
απόκτηση δυνατότητας αυξήσεως της μαλακής ημικυτταρίνης (αγάρ)
("ανεξάρτητη αγκυροβολίου αύξηση κυττάρων").
16A. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν γενοτοξική δραστηριότητα
στον άνθρωπο;
Σε έρευνες που συγχέουν το όριο μεταξύ της επιδημιολογίας και της εργαστηριακής επιστήμης, τα
λευκά κύτταρα του αίματος (λεμφοκύτταρα), εργαζομένων υπό επαγγελματική έκθεση σε έναν
παράγοντα, μπορούν να εξεταστούν για παρεκκλίσεις χρωμοσωμάτων, ανταλλαγές αδελφών
χρωματιδίων (SCE) ή σχηματισμό μικροπυρήνων. Η ερμηνεία αυτών των ερευνών είναι σύνθετη,
δεδομένου ότι έχουν όλα τα προβλήματα αξιολόγησης της έκθεσης, που συγχέουν και προκατ-
ειλημμένα χαρακτηρίζουν τις επιδημιολογικές έρευνες. Έχουν δημοσιευθεί αρκετές τέτοιες
έρευνες Α4, E15. Με την πρώτη ματιά αυτές οι έρευνες εμφανίζονται πολύ αντιφατικές, με μερικές
να εκθέτουν "σημαντικά" αποτελέσματα και άλλες όχι.
Ένα σημαντικό στατιστικό ζήτημα, που πρέπει να εξεταστεί, είναι ότι όλες οι έρευνες εξετάζουν
πολλαπλά οριακά σημεία και υποομάδες, που δημιουργούν ένα ογκώδες πολλαπλό πρόβλημα
σύγκρισης 21Ε. Ο Skyberg Ε7, π.χ., αναφέρει χρωμοσωματική βλάβη στους εκτεθείμενους εργα-
ζόμενους, αλλά αυτή η αύξηση βρέθηκε μόνο σε μια υποομάδα, μόνο για μια από διάφορες
δοκιμές, και έχει μια τιμή p=0,04 μόνον. Με οποιαδήποτε ρύθμιση για πολλαπλή σύγκριση, η
στατιστική σημασία της επίδρασης γενοτοξικότητας, που αναφέρεται από τον Skyberg, εξαφανίζεται.
Το πολλαπλό πρόβλημα σύγκρισης ισχύει επίσης στα "θετικά" συμπεράσματα, που αναφέ-
ρονται από τον Valjus Ε6.
Ακόμη και με τα πολλαπλά προβλήματα σύγκρισης προκύπτουν διάφορα σχέδια. Τα αποτελέσμα-
τα που αναφέρονται φαίνονται κυρίως στους καπνιστές, ομάδες στις οποίες αναμένονται υπερβο-
λικές χρωμοσωματικές ανωμαλίες. Τα αποτελέσματα φαίνονται επίσης κυρίως στους εργαζομέ-
143
νους που εκτίθενται στις εκφορτίσεις σπινθήρων (φαινόμενο που συναντάται αποκλειστικά στο
ηλεκτρικό περιβάλλον των πηγών υψηλής τάσεως, όπου τα ηλεκτρικά πεδία μπορούν να φθάσουν
σε εντάσεις μέχρι 20 kV/m, και τα ρεύματα του σώματος μπορούν να φθάσουν σε αρκετά Α).
Τελικά, οι αναφερόμενες αυξήσεις περιορίζονται στις αυξημένες χρωμοσωματικές μεταλλάξεις,
χωρίς αποτελέσματα σε SCE ֹαυτό είναι κάπως εκπληκτικό, καθώς η δοκιμή SCE θεωρείται γενι-
κά πιο ευαίσθητη στους γενοτοξικούς παράγοντες από την δοκιμή παρέκκλισης χρωμοσωμάτων.
Εν περιλήψει, οι κυτταρογενετικές έρευνες των εργαζομένων, που εκτίθενται σε ισχυρά ηλεκ-
τρικά και μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν παρέχουν κανένα συνεπές στοιχείο για
την γενοτοξικότητα αυτών των πεδίων. Τα μη επαναλαμβανόμενα στοιχεία για τα γενοτοξικά
αποτελέσματα είναι κατά ένα μεγάλο μέρος περιορισμένα στους νυν και πρώην καπνιστές, και
στους εργαζομένους που εκτίθενται στις εκφορτίσεις σπινθήρων.

16B. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας προκαλούν καρκίνο (ή γενετικές βλάβες)

στα ζώα;
Ζωικές έρευνες καρκινογένεσης
Από το 1997, έχουν δημοσιευθεί δεκάδες έρευνες, που εξέτασαν καρκίνο σε ζώα, που εκτέθηκαν
σε βιομηχανική συχνότητα ισοβίως, ή κατκα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. Αυτές οι
έρευνες δεν έχουν βρει κανένα στοιχείο, ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας προκαλούν
οποιουσδήποτε συγκεκριμένους τύπους καρκίνου σε αρουραίους ή τα ποντίκια. Οι τύποι
καρκίνου, που έχουν αξιολογηθεί περιλαμβάνουν:
• Συνολικός καρκίνο: YasuiG58, MandevilleG59, McCormickG65, BoormanG64
• Λευχαιμία: BellossiG12, RannugG20, YasuiG58, MandevilleG59, McCormickG65, BoormanG64,
Vellejo G104
• Λέμφωμα: Fam and MikhailG46, YasuiG58, HarrisG62, McCormickG31, McCormickG65,
BoormanG64, Babbitt G77, Sommer και LerchlG120
• Καρκίνος πνευμόνων: RannugG20, MandevilleG59, YasuiG58
• Καρκίνος δέρματος: RannugG2, YasuiG58
• Καρκίνος μαστού: Beniashvili G14, YasuiG58, MandevilleG59, McCormickG65, BoormanG64
• Καρκίνος εγκεφάλου: YasuiG58, McCormickG65, BoormanG64, KharaziG81
1991: Ο BellossiG12 εξέθεσε ποντίκια, επιρρεπή σε λευχαιμία, σε πεδία 6000 μΤ, για 5 γενεές
(ισοβίως) και δεν βρήκε ουδεμία επίδραση στα ποσοστά λευχαιμίας. H έρευνα χρησιμοποίησε
παλλόμενα πεδία 12 και 460 Hz, έτσι η σχετικότητα αυτή σε έκθεση βιομηχανικής συχνότητας
είναι ασαφής.
1991: Ο BeniashviliG14 ανέφερε ότι έκθεση ποντικών σε 20 μΤ, για δύο έτη, προκάλεσε αυξημένο
ρυθμό ανάπτυξης των μαστικών όγκων. Ωστόσο, η έρευνα έχει αναφερθεί μόνο σε προκαταρ-
κτική μορφή, με ελλιπείς πληροφορίες για τις συνθήκες έκθεσης και το πειραματικό σχήμα.
1993: Ο RannugG20 ανέφερε ότι έκθεση ποντικών σε πεδία 50 και 500 μΤ, για 2 έτη, δεν αύξησε
σημαντικά τον ρυθμό ανάπτυξης των όγκων δέρματος και πνευμόνων, ή της λευχαιμίας.
1996: Οι Fam και MikhailG46 ανέφεραν ότι ποντίκια, που εκτέθηκαν για τρεις γενεές σε πεδίο
60Hz, 24.000 μΤ, παρουσίασαν αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης λεμφώματος. Τα πειράματα δεν
διεξήχθησαν τυφλά (δηλαδή οι ερευνητές ήξεραν ποια ζώα είχαν εκτεθεί και ποια όχι), και οι
29
έλεγχοι μπορεί να μην είχαν πραγματοποιηθεί υπό όρους συγκρίσιμους με εκείνους των εκτε-
θειμένων ζώων. Όταν τα στοιχεία αυτά παρουσιάστηκαν σε επιστημονικά συνέδρια, αυξήθηκαν οι
ανησυχίες, όσον αφορά στον θόρυβο, στην υπερθερμία (υπερθέρμανση) και στην ταλάντωση.
1997: Ο YasuiG58 ανέφερε την απουσία αυξημένης εμφάνισης καρκίνου και θνησιμότητας σε
αρσενικούς και θηλυκούς αρουραίους, μετά από δύο έτη έκθεσης σε πεδία 50 Hz, 500 και 5000
μΤ. Εκτός από την απουσία αλλαγής στα ολικά ποσοστά καρκίνου, δεν βρήκαν ουδεμία διαφορά
στα ποσοστά μεμονωμένων τύπων καρκίνου, συμπεριλαμβανομένης της λευχαιμίας, του λεμφώ-
ματος, των καρκίνων εγκεφάλου και μαστού.
1997: Ο MandevilleG58 ανέφερε ότι δύο έτη έκθεσης θηλυκών αρουραίων σε πεδία 60 Hz, εντά-
σεων 2, 20, 200 ή 2000 μΤ, δεν είχαν ουδεμία επίδραση στην επιβίωση, την ρυθμό ανάπτυξης
λευχαιμίας, καρκίνου μαστού ή την εμφάνιση άλλου στερεού όγκου. Εκτός από την απουσία
γενικής αλλαγής στην ρυθμό ανάπτυξης επιβίωσης ή καρκίνου, ο Mandeville δεν βρήκε κανένα
στοιχείο για οποιεσδήποτε τάσεις, σχετικές με την δόση, την επιβίωση ή την επίδραση καρκίνου.
1998-2004: Ο HarrisG62 διαπίστωσε ότι 1,5 έτη έκθεσης ποντικών, επιρρεπών σε λέμφωμα, σε
144
πεδία 50 Hz, εντάσεων 1, 100 ή 1000 μΤ, δεν είχαν ουδεμία επίδραση στον ρυθμό ανάπτυξης
λεμφώματος. Επιπλέον των ελέγχων συνεχούς έκθεσης, ο Harris έδειξε επίσης ότι έκθεση
ποντικών σε διακοπτόμενα (15 min ON, 15 min. OFF) πεδία 1000 μΤ, δεν είχε ουδεμία επίδραση
στο λέμφωμα. Παρόμοια αποτελέσματα στον ρυθμό ανάπτυξης, αναφέρθηκαν από τους Mc-
CormickG31και Sommer και LerchiG120.
1999: Το Εθνικό Πρόγραμμα Τοξικολογίας (NTP) των ΗΠΑ, ανέφερε ότι δύο έτη έκθεσης ποντι-
κών (McCormick G65) και αρουραίων (Boorman G64) σε πεδία 60 Hz, εντάσεων 2, 200 ή 1000 μΤ,
δεν είχαν ουδεμία επίδραση στην επιβίωση ή στην ρυθμό ανάπτυξης καρκίνου. Εκτός από την
δοκιμή της συνεχούς έκθεσης, το NTP έδειξε ότι η έκθεση σε διακοπτόμενα (1 h ON – 1 h OFF)
πεδία των 1000 μΤ, δεν είχε ουδεμία επίδραση εμφάνισης καρκίνου. Δεν παρατηρήθηκε κανένα
αποτέλεσμα σε καθολικό καρκίνο, λευχαιμία, καρκίνο εγκεφάλου, λέμφωμα ή καρκίνο του
μαστού, και δεν βρέθηκαν τάσεις για σχέση έκθεσης–αντίδρασης.
1999: Ο Kharazi G81 ανέφερε ότι ισόβιος έκθεση ποντικών σε πεδίο 1420 μΤ, ουδεμία επίδραση
είχε στην ρυθμό ανάπτυξης όγκου εγκέφαλου.
2000: Ο Babbitt G77 αναφέρει ότι ισόβιος έκθεση ποντικών σε πεδίο 1420 μΤ, ουδεμία επίδραση
είχε στην ρυθμό ανάπτυξης λεμφώματος. Η έρευνα επίσης διαπίστωσε ότι αυτό το πεδίο δεν είχε
ουδεμία επίδραση στην ρυθμό ανάπτυξης λεμφώματος, το οποίο προκλήθηκε από ιονίζουσα
ακτινοβολία 16Ε.
2001: Ο Vellejo G104 ανέφερε ότι η έκθεση ποντικών για 15 ή 52 εβδομάδες σε πεδίο 50 Hz, 15
μΤ, οδήγησε σε μία σημαντική αύξηση λευχαιμίας.
Οι μακροπρόθεσμες έρευνες έκθεσης ζώων με τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας είναι συν-
οψισμένοι στους ακόλουθους πίνακες.
30
Ζωικές έρευνες καρκινογένεσης
(Συνολικός Καρκίνος κατά την διάρκεια ζωής)
Ζωικές έρευνες καρκινογένεσης που αξιολόγησαν τους συνολικούς κακοήθεις όγκους ή
την γενική επιβίωση. Το σχήμα παρουσιάζει τον λόγο εκτεθέντων/απομίμηση του αριθ-
μού ζώων με όγκους στο τέλος του πειράματος, ή τον αριθμό θανάτων κατά την διάρκεια
του πειράματος. Όλα τα στοιχεία παρουσιάζονται με διάστημα εμπιστοσύνης 95%. Τα
χαρακτηριστικά 24-ωρα μέσα οικιστικά πεδία, παρουσιάζονται για σύγκριση F5, F14.
Ζωικές έρευνες καρκινογένεσης
(Μόνον Λευχαιμία και Λέμφωμα)
Ζωικές ερευνών καρκινογένεσης, που αποτίμησαν λευχαιμία ή/και λέμφωμα. Το σχήμα
παρουσιάζει τον λόγο εκτεθέντων/απομίμηση του αριθμού ζώων με λευχαιμία και
λέμφωμα στο τέλος του πειράματος. Όλα τα στοιχεία παρουσιάζονται με διάστημα
εμπιστοσύνης 95%. Τα χαρακτηριστικά 24-ωρα μέσα οικισταικά πεδία, παρουσιάζονται
για την σύγκριση F5, F14. Δείτε επίσης Boorman K4 για περίληψη αυτών των μελετών.
31
Μελέτες Μετάλλαξης και Γενοτοξικότητας ολόκληρων οργανισμών:
Oι έρευνες έκθεσης ολόκληρων οργανισμών, μπορεί να είναι σχετικές με την καρκινογόνο δυνα-
τότητα, ακόμα και όταν το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι καρκίνος. Η δυνατότητα ενός παράγοντα
να προκαλέσει μεταλλάξεις ή παρεκκλίσεις χρωμοσωμάτων σε έναν οργανισμό, είναι ένδειξη ότι
ο παράγοντας είναι γενοτοξικός, και ως εκ τούτου ενδεχομένως καρκινογόνος. Αυτές οι έρευνες
περιλαμβάνουν:
• 1987: Ο Benz G4 ανέφερε ότι ποντίκια, που εκτέθηκαν σε συνδυασμένα μαγνητικά και
ηλεκτρικά πεδία 300 μΤ (+ 15 kV/m) ή 1.000 μΤ (+ 50 kV/m), δεν παρουσίασαν ουδεμία
αύξηση στον ρυθμό μετάλλαξης, την γονιμότητα, ή τις ανταλλαγές χρωματιδίων αδελφών
(SCE).
• 1993: Ο ZwingelbergG21 ανέφερε ότι πεδίο 30.000 μΤ, δεν αύξησε τα ποσοστά SCE σε
ποντίκια.
• 1995: Οι Kowalczuk και SaundersG37 ανέφεραν ότι ποντίκια, που εκτέθηκαν σε πεδία
10.000 μΤ, δεν παρουσίασαν ουδεμία αύξηση μετάλλαξης.
• 1998: Ο KikuchiG88 ανέφερε ότι έκθεση μυγών φρούτων σε πεδία εντάσεως 500 ή 5000 μΤ
για 40 γενεές, δεν είχε ουδεμία επίδραση στον ρυθμό μετάλλαξης.
• 2001: Οι Abramsson - Zetterbergκαι J. GrawéG99 δεν βρήκαν κανένα στοιχείο τραυματι-
σμού χρωμοσωμάτων σε ενήλικα ή εμβρυϊκά ποντίκια, που εκτέθηκαν για 18 ημέρες σε
145
πεδία βιομηχανικής συχνότητας, εντάσεως 14 μΤ.
• 2004: Οι Heredia-RojasG114 ανέφεραν ότι έκθεση ποντικών σε πεδία 2.000 μΤ, 60 Hz (24
h/ημέρα για 3 ημέρες ή 8 h/ημέρα για 10 ημέρες) δεν παρουσίασαν καταστροφή χρωμο-
σωμάτων των κυττάρων του σπέρματός τους.
Οι μόνες θετικές αναφορές γενοτοξικότητας, έρευνών ολόκληρων οργανισμών, είναι διαρρήξεις
σκελών DNA αρουραίωνG52,G116 και ποντικώνG100, που είχαν εκτεθεί σε πεδία 10-500 μΤ. Είναι
δύσκολο να καθορίσουμε την βαρύτητα αυτών των μελετών ως προς την αξιολόγηση της επι-
κινδυνότητας για καρκίνο, για αρκετούς λόγους:
• Το 2002, ο McNameeG102 ανέφερε ότι δεν βρήκε κανένα στοιχείο για τέτοιο γενοτοξικό
τραυματισμό εγκεφαλικών κυττάρων νεαρών ποντικών, που είχαν εκτεθεί σε πεδία 1000 μΤ.
• Επτά από οκτώ προσπάθειες ανιχνεύσεως διαρρήξεων σκέλους DNA, μετά την έκθεση καλ-
λιέργειας κυττάρων θηλαστικών σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, απέτυχαν να
παρουσιάσουν οποιαδήποτε σημαντική αύξηση 16C.
• Η ομάδα, που αναφέρει θραύσεις σκελών DNA σε εγκεφαλικά κύτταρα αρουραίων, μετά από
έκθεση σε πεδία συχνότητος ισχύος G52,G116, παρουσιάζει παρόμοια αποτελέσματα, μετά από
έκθεση αρουραίων σε ραδιοσυχνότητα (RF) και έχει αποτύχει σε πολλαπλές ανεξάρτητες
προσπάθειες επιβεβαίωσης. (Λεπτομέρειες για τις κεραίες βάσεων κυψελωτής τηλεφωνίας
και της ανθρώπινης υγείας 23C).
• Τέλος, τέσσερις διαφορετικές ομάδες (Yasui G58, McCormick G65, Boorman G64, Kharazi G81)
έχουν διαπιστώσει ότι παρατεταμένη (σχεδόν ισόβια) έκθεση τρωκτικών σε πολύ έντονα
πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν προκαλεί καρκίνο εγκεφάλου. Αυτό υπονοεί ότι οι
αναφορές θραύσεως σκελών DNA είναι είτε πειραματικό κατασκεύασμα, ή ότι οι θραύσεις
σκελών DNA δεν έχουν οποιεσδήποτε μακροχρόνιες συνέπειες καρκινογένεσης για τα ζώα.
Εν περιλήψει, οι έρευνες μακροχρόνιας έκθεσης ζώων, που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα,
δεν παρέχουν κανένα επιβεβαιωμένο στοιχείο ότι η μακροχρόνια έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας προκαλεί καρκίνο ή γενοτοξική κάκωση στα ζώα.

16C.
Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν γενοτοξική
δραστηριότητα σε καλλιέργειες κυττάρων;
Οι κυτταρικές έρευνες γενοτοξικότητας των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας, είναι μεγάλες σε
αντικείμενο. Οι δημοσιευμένες έρευνες έχουν εκταθεί σε πολλά διαφορετικά πρότυπα, από τα
πλασμίδια και τα βακτηρίδια ως τα ανθρώπινα κύτταρα. Όλοι οι σημαντικοί στόχοι γενοτο-
ξικότητας έχουν αξιολογηθεί σε πολλαπλά πρότυπα και πολλαπλά εργαστήρια. Ένα ευρύ φάσμα
των όρων έκθεσης έχει αξιολογηθεί επίσης, συμπεριλαμβανομένων των συνδυασμένων ηλεκ-
τρικών και μαγνητικών πεδίων, παλλόμενα καθώς επίσης και ημιτονοειδή πεδία, πεδία
διαφορετικά των βιομηχανικής συχνότητας και εντάσεις πεδίων, που κυμαίνονται από μικρότερες
του 1 μΤ ως μεγαλύτερες των 1000 μΤ.
Δοκιμές Μετάλλαξης: Οι έρευνες, που χρησιμοποιούν ένα ευρύ φάσμα των όρων έκθεσης και
των συστημάτων δοκιμής, έχουν δείξει ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν είναι γενικά
μεταλλαξιογόνα. Έξη έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία
βιομηχανικής συχνότητας δεν είναι μεταλλαξιογόνα σε βακτηρίδια ή ζύμηA4, G94, G119. Έρευνες
πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και μετάλλαξης σε κύτταρα θηλαστικών, που γίνονται με
εντάσεις πεδίων κάτω των 50.000 μΤ, είναι επίσης αρνητικέςA4, G76, G85, G87], αλλά μερικές
έρευνεςG49, G76 έχουν αναφέρει ότι πεδία 400.000 μΤ μπορούν να είναι μεταλλαξιογόνα.
ΝΕΟ Δοκιμές ανωμαλίας χρωμοσωμάτων: Από 15 έρευνες δυνατότητας των πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας να προκαλέσουν ανωμαλίες χρωμοσωμάτων, δεν έχουν βρει κανένα
συνεπές στοιχείο γενοτοξικού αποτελέσματος οι 12
A4,G33,G35,G68,G89,G92,G112,G115,G121,G123. Οι υπό-
λοιπες τρεις έρευνες ανέφεραν μερικά μη επαναλαμβανόμενα στοιχεία ότι τα πεδία βιομηχανικής
συχνότητας θα μπορούσαν να προκαλέσουν χρωμοσωματικές ανωμαλίες. Το 1984, ο Nordenson
E2 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπινων λεμφοκυττάρων σε εκφορτίσεις σπινθήρων, προκάλεσε
χρωμoσωματικές ανωμαλίες, αλλά το 1995, o Paile G35 δεν βρήκε κανένα στοιχείο για την
επίδραση αυτή. Το 1991, οι Khalil και ο Qassem G15 ανέφεραν ότι παλλόμενο πεδίο 1050 μΤ
προκάλεσε χρωμoσωματικές ανωμαλίες στα λεμφοκύτταρα ανθρώπων, αλλά μια παρόμοια
έρευνα του 1994 του Scarfi G33 δεν βρήκε ουδεμία τέτοια επίδραση. Τέλος, το 1994 ο Nordenson

146
G29 ανέφερε ότι έκθεση κυττάρων θηλαστικών σε διαλείπον πεδίου 30 μΤ, προκάλεσε
χρωμoσωματικές ανωμαλίες, αλλά όχι και η συνεχής έκθεση.
ΝΕΟ Ανταλλαγές αδελφών χρωματιδίων (SCE): Από τις 12 μελέτες της δυνατότητας πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας, δεν έχουν βρει κανένα συνεπές στοιχείο γενοτοξικού αποτελέσματος
να προκαλέσουν ανταλλαγές αδελφών χρωματιδίων οι 11 A4,G92,G95,G111,G115,G123. Η μόνη
"θετική"
έρευνα είναι των Khalil και Qassem G15, που ανέφεραν το 1991, ότι ένα παλλόμενο πεδίο 1050 μΤ
προκάλεσε αύξηση στα SCE σε λεμφοκύτταρα ανθρώπων· η έρευνα δεν επαναλήφθηκε ποτέ.
ΝΕΟ Διαρρήξεις δεσμών DNA: Από τις 9 μελέτες της δυνατότητας των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας να προκαλέσουν διαρρήξεις δεσμών του DNA σε καλλιέργειες κυττάρων
θηλαστικών, οι 8 A4,G92,G97,G103,G115,G123 δεν βρήκαν αποτελέσματα γενοτοξικής επίδρασης.
Η
ένατη μελέτη G108 ανέφερε ότι διακεκομμένη έκθεση σε πεδίο 50 Hz προκάλεσε διαρρήξεις
σκελών DNA, αλλά όχι και σε συνεχή έκθεση.
Επισκευή DNA: Εάν τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας έβλαψαν το DNA, θα αναμένατε να
δείτε την δραστηριότητα επισκευής των γονιδίων και των ενζύμων DNA να αυξάνει. Το 2003, ο
Nakasono H58 ανέφερε ότι τα κύτταρα ζύμης, που εκτέθηκαν σε πεδία 50 Hz εντάσεων 10.000-
300.000 μΤ δεν παρουσίασαν ουδεμία σημαντική αλλαγή στην δραστηριότητα των γονιδίων ή
των πρωτεϊνών που συμμετέχουν στην επισκευή του DNA.
ΝΕΟ Δοκιμές σχηματισμού μικροπυρήνων: Από 18 μελέτες δυνατότητας των πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας για ενίσχυση του σχηματισμού μικροπυρήνων, δεν βρήκαν κανένα
στοιχείο για τέτοια αποτελέσματα οι 11 A4,G57,G101,G105,G110,G111,G115,G123.
Οι πρόσφατες (μετά το 1997) θετικές αναφορές περιλαμβάνουν:
33
• 1998-2001: Ο Simkó G69,G86 ανέφερε ότι 48- ή 72-ώρες εκθέσεις σε πεδία 800-1000 μT,
ενίσχυσαν τον σχηματισμό μικροπυρήνων σε ανθρώπινα κύτταρα όγκων, αλλά ότι κανένα
παρόμοιο αποτέλεσμα δεν βρέθηκε για χαμηλότερες εντάσεις πεδίων, πιο σύντομους χρόνους
έκθεσης ή σε φυσιολογικά ανθρώπινα κύτταρα. Σε μια χωριστή μελέτη G71, αναφέρθηκε ότι
πεδία 1000 μT ενίσχυσαν τον σχηματισμό μικροπυρήνων, υπό ορισμένες συνθήκες, αλλά όχι
υπό πολλές άλλες. Αργότερα G101 αναφέρθηκε ότι πεδίο βιομηχανικής συχνότητας 1000 μT
δεν ενίσχυσε τον σχηματισμό μικροπυρήνων σε φυσιολογικά κύτταρα. Τα διεσπαρμένα
θετικά αποτελέσματα γενοτοξικότητας, που αναφέρονται από τον Simkó G69,G71,G86,G101, δεν
παρουσιάζουν κανένα προφανές πρότυπο και η σημασία τους είναι δύσκολο να αξιολογηθεί.
• 2003: Ο Pasquini G118 ανέφερε ότι έκθεση κυττάρων μαστοφόρων σε πεδίο 50 Hz, 5000 μT
για 24 ώρες προκάλεσε βλάβη χρωμοσωμάτων, αλλά όχι και μια ωριαία έκθεση.
Παλλόμενα πεδία: Διάφορες μελέτες έχουν εξετάσει επίσης τα παλλόμενα πεδία ΕΧΣ, τα οποία
δεν προκαλούν λευχαιμία σε επιρρεπή σ’ αυτήν ποντίκια G12, μετάλλαξη σε βακτηρίδια G18,G54, ή
κύτταρα θηλαστικών G18, SCEs G5,G15, διαρρήξεις σκελών DNA G32, σχηματισμό
__________μικροπυρήνων G33
και μετασχηματισμό κυττάρων G54. Μια μελέτη G15 έχει αναφέρει ότι παλλόμενο πεδίο 1050 μT
προκαλεί παρεκκλίσεις χρωμοσωμάτων, αλλά η έρευνα δεν μπορεί να επαναληφθεί G33,G54.
ΝΕΟ Στα τέλη του 2004, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσίευσε μια αναφορά, που συνοψίζει τις
κυτταρικές μελέτες της γενοτοξικής δυνατότητας και αμφοτέρων των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και ραδιοσυχνότητας (η αναφορά ΕΙΔΩΛΟΥ)G122. Διαπιστώθηκαν κάποια στοιχεία
γενοτοξικότητας, υπό ειδικές συνθήκες και για μερικά οριακά σημεία, σε μερικές σειρές
κυττάρων. Το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας δεν έχει εμφανισθεί ακόμα στην συνεξεταζόμενη
βιβλιογραφία. Εν περιλήψει:
• Η αναγορά καλύπτει πολλαπλά προγράμματα 12 τουλάχιστον διαφορετικών ομάδων, που
εξετάζουν πολλαπλά οριακά σημεία (γενοτοξικότητα, πολλαπλασιασμός, διαφοροποίηση,
απόπτωση, έκφραση γονιδίων) στην κυτταροκαλλιέργεια.
• Δεν συμπεριλαμβάνεται ουδεμία ζωική μελέτη.
• Οι αναφορές περιλαμβάνουν και τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας και τις ραδιοσυχνότητες,
σε ένα ευρύ φάσμα των σταθερά επαναλαμβανόμενων γεγονότων έκθεσης.
• Για τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας, μερικοί πειραματιστές αναφέρουν στοιχεία
γενοτοξικότητας (θραύσεις σκελών DNA και σχηματισμός μικροπυρήνων) σε μερικές σειρές
κυττάρων, αλλά όχι όλες.
147
• Οι αυξήσεις θραύσεων σκελών DNA και σχηματισμών μικροπυρήνων εξαρτήθηκε από την
δόση, την διάρκεια και την συχνότητα (οι δοκιμές κάλυψαν 3-1000 Hz), χωρίς όμως προ-
φανές σχήμα.
• Η ελάχιστη ένταση πεδίων για τα γενοτοξικά αποτελέσματα, εμφανίζεται να είναι της τάξεως
35-70 μT.
• Φαίνεται ότι γενοτοξικά αποτελέσματα προκαλούνται μόνον από διακεκομμένες εκθέσεις.
• Όλα τα θετικά συμπεράσματα αντικρούονται από τις πολλαπλές προηγούμενες συν-εξετα-
ζόμενες μελέτες.
• Κατά πόσον τα θετικά συμπεράσματα ήταν συνηθέστερα από τα αναμενόμενα από τυχαία
πιθανότητα, είναι δύσκολο να ειπωθεί (τα πλασματικά θετικά ποσοστά από τις κυτταρικές
δοκιμές γενοτοξικότητας μπορεί να είναι υψηλά, ως 20%).
Το συμπέρασμα της αναφοράς είναι:
"Συνοπτικά, τα αποτελέσματα του προγράμματος ΕΙΔΩΛΟ, επιτεύχθηκαν αποκλειστικά στις
in vitro μελέτες και δεν είναι, επομένως, κατάλληλα για το συμπέρασμα ότι η έκθεση σε
34
ΗΜΠ ΕΧΣ κάτω από – τα προς το παρόν ισχύοντα – όρια ασφάλειας προκαλεί έναν κίνδυνο
για την υγεία των ανθρώπων. Κινούν, εντούτοις, μια τέτοια υπόθεση πλησιέστερα στην
περιοχή του πιθανού. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία αιτιολόγηση επί του ποαρόντος, η οποία
αξιώνει, ότι δεν γνωρίζουμε παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς, που θα μπορούσαν να είναι η
βάση για την ανάπτυξη των λειτουργικών διαταραχών και οποιουδήποτε είδους χρόνιων
παθήσεων στα ζώα και στον άνθρωπο."
Περίληψη των μελετών γενοτοξικότητας: Υπάρχουν πάνω από 65 δημοσιευμένες έρευνες
πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και γενοτοξικότητας, που περιλαμβάνουν πάνω από 170
ξεχωριστές εξετάσεις για την δραστηριότητα γενοτοξικότητας. Αυτές οι δοκιμές είναι συντριπτικά
αρνητικές, παρά το γεγονός ότι πολλοί χρησιμοποίησαν τεράστιες εντάσεις πεδίων. Από τις
μελέτες, που εκθέτουν στοιχεία για γενοτοξικότητα, οι περισσότερες περιέχουν είτε ένα μίγμα
θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων, είτε διφορούμενα αποτελέσματα. Δεδομένου ότι οι
περισσότερες από αυτές τις δημοσιεύσεις περιέχουν πολλαπλές υπο-μελέτες, η παρουσία μερικών
μελετών με θετικά ή μικτά αποτελέσματα, θα αναμενόταν από τυχαία πιθανότητα. Καμία από τις
θετικές έρευνες της γενοτοξικότητας δεν έχει επαναληφθεί, και αρκετές απέτυχαν σε άμεσες
προσπάθειες επανάληψης του πειράματος. Πολλές από τις θετικές έρευνες χρησιμοποίησαν
επίσης συνθήκες έκθεσης (π.χ. εκφορτίσεις σπινθήρων, παλλόμενα πεδία, πεδία άνω των 20.000
μT), που είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες που αντιμετωπίζονται στις πραγματικές συνθήκες
έκθεσης.
16D. Μπορούν τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας να δημιουργήσουν ή να
ενισχύσουν νεοπλασματικό μετασχηματισμό κυττάρων;
Οι αναλύσεις μετασχηματισμού κυττάρων έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως στην έρευνα των μηχανι-
σμών καρκινογένεσης. Σε ένα πείραμα μετασχηματισμού, τα φυσιολογικά κύτταρα (τυπικοί ιστο-
βλάστες), που αυξάνονται στην κυτταροκαλλιέργεια, υποβάλλονται σε ένα σύνολο αλλαγών, όταν
εκτίθενται σε μια καρκινογόνο ουσία. Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν απώλεια της – εξαρτώμε-
νης από την πυκνότητα – παρεμπόδισης της αύξησης κυττάρων ("παρεμπόδιση επαφών"), που
αναγκάζει τα κύτταρα να συγκεντρωθούν ("σχηματισμός εστίασης") και την απόκτηση της
δυνατότητας να αυξηθεί το μαλακό αγάρ ("αύξηση κυττάρων, ανεξάρτητη εναγκαλισμού"). Η
δυνατότητα ενός παράγοντα να προκαλέσει μετασχηματισμό, είναι μια ένδειξη ότι ο παράγοντας
μπορεί να είναι μια γενοτοξική καρκινογόνος ουσία. Η δυνατότητα ενός παράγοντα να ενισχύσει
τον μετασχηματισμό, που προκαλείται από μια γνωστή καρκινογόνο ουσία, είναι μια ένδειξη ότι ο
παράγοντας μπορεί να αναπτύξει επιγενετική δραστηριότητα.
1993-1994: Ο CainG25 ανέφερε ότι πεδίο 60 Hz, 100 μΤ, δεν προκάλεσε μετασχηματισμό, αλλά
ενίσχυσε μετασχηματισμό, που προκλήθηκε από TPA (γνωστό γονίδιο-υποκινητής). Ωστόσο, στα
συνέδρια το 1993 και το 1994 ο Cain ανέφερε ότι η παρατήρηση του προκληθέντος ενισχυμένου
μετασχηματισμού δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί.
1994-1996: Ο West G30,Η18 ανέφερε ότι πεδίο 60 Hz προκάλεσε μετασχηματισμό κυττάρων,
υπό
εντάσεις από 1 έως 1100 μΤ.
1996: Οι Balzer - Kubiczek G48 επιχείρησαν να επιβεβαιώσουν την έρευνα West G30, H18 και
διεπίστωσαν ότι πεδίο 200 μΤ, 60 Hz, δεν προκάλεσε μετασχηματισμό σε δύο διαφορετικά
148
πρότυπα, ακόμη και με συνέκθεση σε ΤΡΑ.
1997: Ο Saffer G56 επιχείρησε να επιβεβαιώσει την έρευνα West G30, H18 και διεπίστωσε ότι
πεδίο
60 Hz δεν αύξησε μετασχηματισμό κυττάρων, υπό εντάσεις 1 έως 1000μΤ, ακόμη και σε
συνέκθεση σε ΤΡΑ.
1997: Οι Jacobson-Kram G54 ανέφεραν ότι παλμικά μαγνητικά πεδία δεν προκάλεσαν μετασχημα-
τισμό κυττάρων.
35
1999: Ο Snawder G74 επιχείρησε να επιβεβαιώσει την έρευνα West G30, H18 και διεπίστωσε ότι
πεδίο 100 και 960 μΤ, δεν αύξησε τον μετασχηματισμό κυττάρων, ακόμη και με συνέκθεση σε
ΤΡΑ.
1999: Σε μια ανάλυση, που συσχετίζεται πολύ με την ανάλυση μετασχηματισμού, ο Gamble G80
έδειξε ότι έκθεση σε πεδία 10-1000 μT δεν "αποθανατίζει" κανονικά κύτταρα ή ενισχύει την
δυνατότητα της ακτινοβολίας ιονισμού να "αποθανατίζει" κύτταρα.
2000: Ο Miyakoshi G83 ανέφερε έλλειψη επίδρασης στον μετασχηματισμό κυττάρων, για πεδία
5.000 έως 400.000 μΤ, αλλά ότι αυτά τα πεδία θα μπορούσαν να εμποδίσουν τον μετα-
σχηματισμό, που προκλήθηκε με ιονίζουσα ακτινοβολία.
Εν περιλήψει, δεν υπάρχουν επαναλαμβανόμενα στοιχεία ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας
μπορούν να προκαλέσουν ή να ενισχύσουν νεοπλασματικό μετασχηματισμό κυττάρων.
16E. Είναι τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας υποκινητές καρκίνου;
Ενώ τα στοιχεία, ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν προκαλούν καρκίνο στα ζώα, είναι
αρκετά ισχυρά 16Β, υπήρξαν μερικές μελέτες στην αρχή της δεκαετίας του '90, που ανέφεραν ότι η
έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορεί να καταστήσει άλλες καρκινογόνες ουσίες
αποτελεσματικότερες στην πρόκληση καρκίνου (ιδιαίτερα καρκίνο μαστού και δέρματος). Τέτοιες
έρευνες καλούνται δοκιμές προώθησης 16.
Προώθηση μαστικών όγκων:
1991: Ο Beniashvili G14 ανέφερε ότι πεδίο 20 μΤ θα μπορούσε να προωθήσει μαστικούς όγκους,
που προκλήθηκαν σε αρουραίους από μια χημική καρκινογόνο ουσία (NMU). Αυτή η έρευνα
είναι δύσκολο να αξιολογηθεί, δεδομένου ότι έχει δημοσιευθεί μόνο σε προκαταρκτική μορφή,
και λείπουν κρίσιμες πειραματικές λεπτομέρειες.
1993-2004: Οι Löscher και Mevissen A4,G23,G34,G42,G43,G67,G79,G117 έχουν
πραγματοποιήσει μια σειρά ερευνών προώθησης καρκίνου μαστού σε αρουραίους,
χρησιμοποιώντας μια διαφορετική χημική
καρκινογόνο ουσία (DMBA) (βλ. σχ. κατωτέρω). Μερικές από αυτές τις μελέτες αναφέρουν ότι
τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας ενίσχυσαν τον χημικά-προκληθέντα καρκίνο του
μαστού, με εντάσεις πεδίων μικρότερες των 100 μT. Οι ερμηνείες αυτών των ερευνών
περιπλέκονται από διάφορους παράγοντες (δείτε επίσης Boorman K2 και Anderson K5):
1. Η δόση του DMBA, που χρησιμοποιείται στις περισσότερες από αυτές τις έρευνες, είναι τόσο
υψηλή, που ουσιαστικά όλα τα ζώα αναπτύσσουν καρκίνο μαστού, ακόμη και χωρίς προώθη-
ση. Κατά συνέπεια, οι έρευνες πρέπει να σταματήσουν προτού εμφανιστούν όλοι οι όγκοι που
προκαλούνται από DMBA, καθιστώντας δύσκολη την διάκριση μεταξύ της επαγωγής περισ-
σότερων όγκων (προώθηση) και αύξησης του ρυθμού ανάπτυξης των όγκων.
2. Οι συντάκτες χρησιμοποιούν πολλαπλά οριακά σημεία για τον καθορισμό της παρουσίας ενός
φαινομένου προώθησης. Σε όλες τις έρευνες, αξιολογείται ο αριθμός ζώων, που έχουν μακρο-
σκοπικώς ορατούς όγκους. Σε μερικές έρευνες, τα ζώα έχουν εξεταστεί επίσης ιστορικοπαθο-
λογικά για την παρουσία μικρότερων όγκων· και σε μερικές απ' αυτές τις έρευνες, παρα-
τηρήθηκε προώθηση, που δεν φάνηκε όταν εξετάσθηκαν μόνο μακροσκοπικώς ορατοί όγκοι.
Αντιστρόφως τουλάχιστον μία έρευνα, που παρουσίασε προώθηση σε μακροσκοπικώς ορα-
τούς όγκους, δεν εμφάνισε προώθηση, όταν η αξιολόγηση βασίσθηκε σε ιστοπαθολογικούς
προσδιορισμούς.
3. Οι συντάκτες χρησιμοποιούν συχνά μια εξέταση για την σπουδαιότητα, που αξιολογεί τον
χρόνο στην ανάπτυξη των όγκων και όχι τον αριθμό των ζώων με όγκους. Σε μερικές περι-
πτώσεις, οι συντάκτες αναφέρουν ότι οι όγκοι αναπτύσσονται πιο σύντομα σε ζώα, που εκτί-
θενται σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, ακόμα κι αν ο αριθμός των ζώων με όγκους, δεν
ήταν σημαντικά διαφορετικός. Ενώ μια τέτοια επίδραση μπορεί να δείχνει επιρροή στην
αύξηση όγκων, δεν είναι στοιχείο για προώθηση (δείτε ερωτ.17Α)
149
4. Το 2004, οι Fedrowitz, Kamino and Löscher G117 ανέφεραν ότι έκθεση 18 εβδομάδων σε πεδίο
100 μT, 50 Hz, επέδρασε με αύξηση του χημικά προκληθέντα καρκίνου στήθους σε μια γενεά
αρουραίων, αλλά μείωση σε μια δεύτερη γενεά. Εάν συνδυασθούν τα αποτελέσματα των δύο
γενεών, δεν είναι φανερή ουδεμία προώθηση καρκίνου στήθους συνολικά.
1998: Ο Ekström[G61] υπέβαλε αναφορά σχετικά με την πρώτη ανεξάρτητη προσπάθεια να επανα-
ληφθεί η έρευνα Löscher και Mevissen. Δεν βρήκε κανένα στοιχείο προώθησης καρκίνου μαστού,
είτε σε 250 είτε σε 500 μΤ.
1998: Το Εθνικό Πρόγραμμα Τοξικολογίας των ΗΠΑ (Boorman G66) αναφέρθηκε σε μια δεύτερη
ανεξάρτητη προσπάθεια να επαναληφθούν οι έρευνες Löscher και Mevissen. Το NTP δεν βρήκε
κανένα στοιχείο της προώθησης καρκίνου μαστού, είτε σε 100 είτε σε 500 μΤ, με 3-4 ανεξάρτητες
έρευνες σε κάθε επίπεδο έκθεσης.
1999: Μια τρίτη ανεξάρτητη προσπάθεια επαναλήψεως από τον Anderson G78, δεν βρήκε ουδεμία
σημαντική προώθηση μ__________αστικών όγκων, είτε σε 100 είτε σε 500 μΤ.
Δείτε Boorman K2 και Anderson K5 για μία λεπτομερή ανασκόπηση των μελετών καρκίνου στήθους
σε ζώα.
"Προώθηση" καρκίνου στήθους σε ποντίκια
Οι μελέτες προώθησης καρκίνου του μαστού των Löscher, Mevissen Α4,G23,G34,G42,G43,
G67,G79,G117, EkströmG61, BoomanG66 και AndersonG78. Το σχήμα παρουσιάζει τις αναλογίες
(εκτεθειμένων / απομίμηση) του αριθμού αρουραίων με όγκους στο τέλος κάθε μελέτης
(με διαστήματα εμπιστοσύνης 95%). Όπου οι Löscher, Mevissen ανέφεραν στοιχεία και
για τους μακροσκοπικούς και παθολογικά επιβεβαιωμένους όγκους, παρουσιάζονται και
οι δύο. Τα τυπικά εικοσιτετράωρα μέσα οικισταικά πεδία παρουσιάζονται για σύγκριση
F5, F14.
Προώθηση όγκων δέρματος.
Εκ των εννέα δημοσιευμένων ερευνών A4,G70,G75,G109 της προώθησης του χημικά-
προκληθέντος καρκίνου δέρματος, μόνο μία G38 έχει στατιστικά σημαντική προώθηση. Οι αρνητικές
έρευνες έχουν χρησιμοποιήσει εντάσεις πεδίων από 40 έως 2.000 μΤ και διάρκεια έκθεσης από 21-
105 εβδομάδες, έχουν εξετάσει συνεχή και διακοπτόμενα πεδία και έχουν χρησιμοποιήσει οριακά
σημεία και προώθησης και συμπροώθησης. Η μια θετική έρευνα, του McLean G38, εξέθεσε ζώα σε
πεδία 2.000 μΤ, 30 ώρες την εβδομάδα, επί 52 εβδομάδες.
O Kumin G63 ανέφερε ότι έκθεση αρουραίων σε πεδία 100 μΤ επί 10,5 μήνες, ενίσχυσε την
καρκινογένεση, την προκληθείσα από υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Αντίθετα, ο Heikkinen ανέφερε
ότι έκθεση διάρκειας ζωής ποντικών σε πεδία 1-130 μΤ δεν αύξησε την εμφάνιση καρκίνου
δέρματος, προκληθέντος από ακτίνες X.
Προώθηση λεμφώματος, καρκίνου εγκεφάλου και ήπατος:
Οι έρευνες προώθησης του χημικά-προκληθέντος λεμφώματος, από πεδία 2-1000 μΤ, δεν έχουν
διαπιστώσει ουδεμία επίδραση στην προώθηση G31, G53. Οι δύο έρευνες προώθησης
λεμφώματος, που προκλήθηκε από ιονίζουσα ακτινοβολία, δεν διεπίστωσαν επίσης κανένα στοιχείο
για προώθηση από πεδία 130-1420 μΤ G77, G98. Η έρευνα Babbit G77 είναι αρκετά εκτεταμένη,
ώστε να μπορεί να αποκλεισθεί προώθηση λεμφώματος μεγαλύτερη κατά έναν παράγοντα 1,10.
Οι έρευνες προώθησης του χημικά-προκληθέντος καρκίνου ήπατος από πεδία 0,5 έως 500 μΤ,
δεν έχουν διαπιστώσει ουδεμία συσχέτιση για τέτοια προώθηση G24, G22.
Ο Kharazi G81 ανέφερε ότι ισόβια έκθεση ποντικών σε πεδίο 1420 μΤ, δεν προώθησε καρκίνους
εγκεφάλου, που προκλήθηκαν από ιονίζουσα ακτινοβολία, ωστόσο ο αριθμός όγκων εγκεφάλου σε
όλες τις ομάδες (εκτεθειμένες και μη) ήταν πολύ χαμηλός. Το 2000, ο Mandeville G82 ανέφερε ότι
έκθεση αρουραίων σε πεδία 60 Hz, 2 ÷ 2000 μΤ, επί 65 εβδομάδες, δεν υποβοήθησαν τον χημικά
προκληθέντα καρκίνο εγκεφάλου.
Προώθηση λεμφώματος, καρκίνου ήπατος, δέρματος και εγκεφάλου στα ζώα
Ο κάθετος άξονας παρουσιάζει την αναλογία (εκτεθειμένων / απομίμηση) του αριθμού
ζώων με όγκους στο τέλος του πειράματος (εκτός από τα στοιχεία προώθησης καρκίνου
ήπατος, όπου η αναλογία είναι ο αριθμός εστιάσεων καρκίνου στο τέλος του πειράματος).
Τα στοιχεία προώθησης όγκων δέρματος είναι από τους McLean A4,G109, Rannug A4, Kumlin G63
και Sasser G70. Τα στοιχεία προώθησης λεμφώματος είναι από τους Shen G53,
McCormick G31, Babbitt G77 και Heikkinen G98. Τα στοιχεία προώθησης όγκων ήπατος είναι από
Rannug G22,G24. Τα στοιχεία προώθησης όγκων εγκεφάλου είναι από Mandeville G82. Ολα τα

150
στοιχεία παρουσιάζονται με διάστημα εμπιστοσύνης 95%. Τα τυπικά 24-ωρα μέσα οικιστικά πεδία
παρουσιάζονται για σύγκριση F5, F14.
Συμπροώθηση:
Έχει αναφερθεί ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορεί να είναι συμπροωθητές· δηλαδή ότι
θα μπορούσαν να ενισχύσουν την δραστηριότητα άλλων γονιδίων υποκινητών, ακόμα κι αν δεν
αναπτύσσουν ουδεμία γενοτοξική ή προωθητική δραστηριότητα από μόνα τους. Οι δημοσιευμένες
έρευνες συμπροώθησης έχουν παρουσιάσει λίγα στοιχεία για τέτοια δραστηριότητα G10, G22, G26,
G51, G70, G109.
Προώθηση έναντι της αύξησης ανάπτυξης:
Η ερμηνεία των ερευνών προώθησης όγκων περιπλέκεται από την παρατήρηση σε διάφορες
έρευνες, ότι η έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας εμφανίζεται να επιταχύνει την αύξηση των
χημικά–προκληθέντων όγκων, ή να μειώνει την λανθάνουσα περίοδο για την εμφάνισή τους, παρά
να αυξάνει τον πραγματικό αριθμό όγκων. Μια τέτοια επίδραση στην αύξηση θα είχε ενδιαφέρον,
εάν εμφανίσθηκε σε εντάσεις πεδίων, στις οποίες οι άνθρωποι εκτέθηκαν πραγματικά, αλλά δεν θα
ήταν στοιχείο για προώθηση 17Α.
Περίληψη των ερευνών προώθησης:
Δεν υπάρχει κανένα επαναλαμβανόμενο στοιχείο ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας είναι
υποκινητές ή συνυποκινητές και οι λίγες έρευνες, που έχουν παρουσιάσει στοιχεία προώθησης,
έχουν χρησιμοποιήσει εντάσεις πεδίων αρκετά μεγαλύτερες από εκείνες, που συναντώνται σε
πραγματικές συνθήκες.
16F. Τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας ενισχύουν τα αποτελέσματα
άλλων γενοτοξικών παραγόντων;
Παρεμπόδιση επισκευής DNA:
Έξη δημοσιευμένες έρευνες δυνατότητας των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας να εμποδίσουν
την επισκευή βλάβης του DNA G8,G9,G16,G40,G45,G115, δεν έχουν βρει κανένα στοιχείο για
τέτοια
δραστηριότητα. Οι έρευνες αυτές έχουν χρησιμοποιήσει μαγνητικά πεδία 0,2 ÷ 2500 μΤ, ηλεκ-
τρικά πεδία 0,001 ÷ 20 kV/m, και συνδυασμένο ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο. Έχουν
αξιολογηθεί μεταβαλλόμενα και ημιτονοειδή πεδία με διάρκεια έκθεσης από 10 λεπτά ως 6
ημέρες.
Τρεις άλλες έρευνες ανέφεραν ότι πεδία συχνότητος ισχύος θα μπορούσαν είτε να ενισχύσουν,
είτε να εμποδίσουν την επισκευή βλάβης του DNA:
• 2000: Ο Chow G90 ανέφερε ότι πεδία 400-1200 μΤ θα μπορούσαν να ενισχύσουν την επι-
σκευή της χημικά προκληθείσας βλάβης του DNA σε βακτηρίδια (αυτό είναι αντίθετο αυτού
που θα μπορούσε να κάνει μια επιγενετική καρκινογόνος ουσία ).
• 2002: Ο Robison G107 ανέφερε ότι πεδίο 150 μΤ εμπόδισε την επισκευή της χημικά προκλη-
θείσας βλάβης του DNA σε δύο από τις τρεις αξιολογημένες σειρές κυττάρων.
• 2003: Ο Takashima G113 ανέφερε ότι έκθεση κυττάρων ζύμης σε πεδίο 30,000 μT ανέστειλε
την επισκευή βλάβης του DNA, που προκλήθηκε από υπεριώδη (UV) ακτινοβολία.
Αύξηση της γενοτοξικότητας:
ΝΕΟ Από 26 δημοσιευμένες έρευνες της δυνατότητας των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας να
ενισχύσουν γενοτοξική βλάβη, που παρήχθη από τις γνωστές χημικές καρκινογόνες ουσίες, 19 δεν
βρήκαν κανένα συνεπές στοιχείο για τέτοια δραστηριότητα A4, G57, G71, G76, G86, G87, G92,
G94, G95, G105,
G110, G112, G114, G115, G118, G121, G123.
Οι έρευνες που ανέφεραν κάποια στοιχεία για αύξηση της γενοτοξικής δραστηριότητας είναι:
39
• 1989: Οι Rosenthal και Obe G7 ανέφεραν ότι έντονα πεδία, 2500 ÷ 5000 μΤ, ενίσχυσαν την
κυτταρογενετική βλάβη, που προκλήθηκε σε ανθρώπινα λεμφοκύτταρα από κάποιο χημικό
καρκινογόνο. Ουδεμία τέτοια αύξηση δεν φάνηκε σε χαμηλότερες εντάσεις πεδίων ή για
άλλες χημικές καρκινογόνες ουσίες.
• 1997: Οι Lagroye και Poncy G55 ανέφεραν ότι ένα πεδίο 100 μΤ ενίσχυσε την κυτταρο-
γενετική βλάβη, που προκλήθηκε σε δύο από τρεις σειρές κυττάρων θηλαστικών από υψηλές
δόσεις ιονίζουσας ακτινοβολίας.
• 1999: Ο Walleczek G72 ανέφερε ότι πεδίο 230 ÷ 700 μΤ ενίσχυσε την μετάλλαξη, που προ-
κλήθηκε σε κύτταρα θηλαστικών από ιονίζουσα ακτινοβολία. Το 2004, ο LLoyd G121 ανέφερε
151
ότι δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει την επίδραση αυτή.
• 1999-2000: Ο Miyakoshi G85, G97 ανέφερε ότι πεδία 5000 ÷ 400.000 μΤ αύξησαν την
μετάλλαξη, την προκληθείσα από ακτίνες X.
• 2001: Ο Simkó G101 ανέφερε ότι πεδίο 1000 μΤ θα μπορούσε να ενισχύσει τον σχηματισμό
μικροπυρήνων, που προκλήθηκε σε φυσιολογικά κύτταρα από χημικό καρκινογόνο.
• 2003: Οι Cho και Chung G111 ανέφεραν ότι έκθεση ανθρώπινων λεμφοκυττάρων σε πεδίο 800
μΤ επί 24 ώρες, ενίσχυσε τον τραυματισμού χρωμοσωμάτων, που προκλήθηκε από χημικό
καρκινογόνο.
• 2004: Ο Koyama G119 ανέφερε ότι έκθεση βακτηρίων σε πεδίο 5000 μT, 60 Hz, αύξησε τον
ρυθμό ανάπτυξης συμβάντων μετάλλαξης, που προκλήθηκε από έκθεση σε υπεροξείδιο του
υδρογόνου.
Ενίσχυση νεοπλασματικών μετασχηματισμών: Βλέπε ερώτηση 16D.
Άλλα:
Το 2000 G91, ο Chen ανέφερε ότι έκθεση κυττάρων λευχαιμίας σε πεδία 5 ÷ 100 μΤ, εμπόδισε την
χημικά προκληθείσα διαφοροποίηση (ένας δείκτης πιθανής επιγενετικής δραστηριότητας)· μια
έρευνα του 1993 του ίδιου συστήματος, του Revoltella [Electro. Magnetobio. 1993; 12:135-146],
αναφέρει ότι δεν υπάρχει ουδεμία τέτοια επίδραση σε πεδία 200 μΤ.
Περίληψη:
Υπάρχει μικρή μαρτυρία ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας έχουν επιγενετική δραστηριότητα
στην κυτταροκαλλιέργεια και καθολικά κανένα στοιχείο για την επιγενετική δραστηριότητα, υπό
πραγματικές συνθήκες έκθεσης.
16G. Θα μπορούσαν να αναπτύξουν γενοτοξική ή επιγενετική δραστηριότητα τα
ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, παρά τα μαγνητικά;
Τα μαγνητικά πεδία, που συνδέονται με γραμμές μεταφοράς, μετασχηματιστές και
ηλεκτρικές
συσκευές, διαπερνούν εύκολα τα κτίρια ή τον ιστό και είναι δύσκολο να θωρακισθούν. Σε
αντίθεση, τα ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας απομονώνονται εύκολα από τα
αγώγιμα
σώματα και έχουν μικρή δυνατότητα να διαπεράσουν τα κτίρια ή τον ανθρώπινο ιστό. Ως
εκ τού-
του γενικά υποτίθεται ότι οποιαδήποτε βιολογική επίδραση από οικιστική έκθεση σε
πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, πρέπει να οφείλεται στην μαγνητική συνιστώσα του πεδίου, ή
στα
ηλεκτρικά πεδία και τα ρεύματα, που αυτά τα ίδια προκαλούν στο σώμα (για μια άποψη
στο
αντίθετο, βλ. King F18 και Ashley L18). Επιπλέον, η επιδημιολογία, που συνιστά να
συνδεθούν τα
πεδία βιομηχανικής συχνότητας με μερικούς τύπους καρκίνου, εμπλέκει την μαγνητική, παρά την
ηλεκτρική, συνιστώσα του πεδίου ερωτ19L. Κατά συνέπεια, η μεγαλύτερη εργαστηριακή έρευνα
έχει εστιάσει στα μαγνητικά παρά στα ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, αν και
40
υπάρχουν μερικοί L18, F18, που υποστηρίζουν ότι τα ηλεκτρικά, παρά τα μαγνητικά πεδία συν-
δέονται αιτιολογικά με την εμφάνιση καρκίνου.
Ωστόσο, έχουν υπάρξει εργαστηριακές έρευνες της γενοτοξικής και επιγενετικής δυνατότητας
των ηλεκτρικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και των συνδυασμένων ηλεκτρικών και
μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας A5.
Έρευνες γενοτοξικότητας: Έχουν υπάρξει πάνω από δωδεκάδα έρευνες για την ανάπτυξη γενο-
τοξικής δραστηριότητας των ηλεκτρικών ή ηλεκτρικών συν μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας. Μέσα σε αυτή την εργασία, δεν υπάρχει κανένα επαναλαμβανόμενο στοιχείο για την
γενοτοξικότητα. Αυτές οι έρευνες περιλαμβάνουν:
• Βenz G4, Kowalczuk και Saunders G13: τα ηλεκτρικά πεδία ή τα ηλεκτρικά συν μαγνητικά
πεδία δεν είναι μεταλλαξιογονικά σε ποντίκια.
• Morandi G44, Jacobson-Kram G54: τα ηλεκτρικά πεδία ή τα ηλεκτρικά συν μαγνητικά πεδία δεν
152
προκαλούν μεταλλάξεις σε βακτηρίδια.
• Nordenson E2, Jacobson - Kram G54, Cohen G2, G3: τα ηλεκτρικά πεδία ή τα ηλεκτρικά συν
μαγνητικά πεδία δεν προκαλούν παρεκκλίσεις χρωμοσωμάτων ή SCEs σε κύτταρα θηλαστι-
κών.
• Reese G6, Fiorani G17, Novelli G11, D' Agruma G28: τα ηλεκτρικά πεδία ή τα ηλεκτρικά συν
μαγνητικά πεδία δεν προκαλούν διαρρήξεις σκελών DNA σε κύτταρα θηλαστικών.
• Scarfi G19: η έκθεση ανθρώπινων λεμφοκυττάρων σε ηλεκτρικά πεδία δεν ενισχύει την
ανάπτυξη μικροπυρήνα.
• Jacοmpson-Kram G54: τα ηλεκτρικά πεδία δεν προκαλούν μετασχηματισμό σε κύτταρα
θηλαστικών.
• Nordenson E2: έκθεση ανθρώπινων λεμφοκυττάρων σε εκφορτίσεις σπινθήρων, προκάλεσε
παρεκκλίσεις χρωμοσωμάτων, αλλά __________ο Paile G35 δεν βρήκε κανένα στοιχείο για αυτήν
την
επίδραση, σε έρευνα επανάληψης.
Έρευνες για επιγενετικές δραστηριότητες: Οι έρευνες των ηλεκτρικών ή ηλεκτρικών συν
μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας δεν παρουσιάζουν κανένα στοιχείο επιγενετικής
δραστηριότητας. Αυτές οι μελέτες περιλαμβάνουν:
• Whitson G1: τα ηλεκτρικά πεδία δεν εμποδίζουν την επισκευή της βλάβης του DNA, την
προκληθείσα από υπεριώδη ακτινοβολία.
• Frazie G9: τα ηλεκτρικά και τα ηλεκτρικά συν μαγνητικά πεδία δεν εμποδίζουν την επισκευή
της βλάβης DNA, που προκαλείται από ιονίζουσα ακτινοβολία.
• Cantoni G40,G45: τα ηλεκτρικά και τα ηλεκτρικά συν μαγνητικά πεδία δεν εμποδίζουν την
επισκευή της βλάβης DNA, που προκαλείται από υπεροξείδια, υπεριώδη (UV) ακτινοβολία ή
από χημικά καρκινογόνα.
• Scarfi G19: έκθεση των ανθρώπινων λεμφοκυττάρων σε ηλεκτρικά πεδία δεν αυξάνει την
ρυθμό ανάπτυξης των μικροπυρήνων, την προκληθείσα από χημικά καρκινογόνα.
Για περισσότερες λεπτομέρειες σ’ αυτό και άλλες μελέτες μαγνητικών πεδίων συχνότητος ισχύος,
βλέπε Moulder και Foster A5.
17. Οι εργαστηριακές έρευνες δείχνουν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας έχουν
οιαδήποτε βιολογικά αποτελέσματα, σχετικά με τον καρκίνο;
Υπάρχουν βιολογικά αποτελέσματα εκτός από την γενοτοξικότητα και την προώθηση καρκίνου.
Ειδικότερα, οι παράγοντες, που έχουν αποτελέσματα στην δραματική αύξηση κυττάρων, στην
41
λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, ή στις ισορροπίες ορμονών να συμβάλουν στον
καρκίνο, χωρίς συνάντηση των κλασσικών ορισμών της γενοτοξικότητας ή της προώθησης A2, A4.
17A. Πώς οι εργαστηριακές έρευνες αύξησης κυττάρων και όγκων, αφορούν το θέμα
του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου;
Έχουν υπάρξει αναφορές ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορούν να ενισχύσουν την
αύξηση κυττάρων ή όγκων, αλλά οι περισσότερες έρευνες δεν έχουν παρουσιάσει ουδεμία
επίδραση. Πολλοί ουσιαστικά αβλαβείς παράγοντες (π.χ. θερμοκρασία, pH, θρεπτικές ουσίες)
έχουν επιπτώσεις σταρυθμό αύξησηςτων κυττάρων και των όγκων, έτσι τα αποτελέσματα της
αύξησης κυττάρων, αυτά καθ' εαυτά, δεν είναι στοιχεία για κινδύνους A2, A4, L13. Ωστόσο, η
παρουσία ορισμένων τύπων αποτελεσμάτων στην αύξηση κυττάρων θα ήταν σχετική με μια
αξιολόγηση της καρκινογόνου δυνατότητας. Θα είχε ιδιαίτερη σχέση με τον καρκίνο εάν ένας
παράγοντας ανάγκασε τα προηγουμένως μη-διαιρούμενα φυσιολογικά (σε αντιδιαστολή με τον
όγκο ή τα μετασχηματισμένα) κύτταρα να αρχίσουν να διαιρούνται, εάν η επίδραση υποκίνησης
αύξησης παρέμεινε αφότου απομακρύνθηκε ο παράγοντας, ή/και εάν η επίδραση εμφανίστηκε σε
επίπεδα, στα οποία οι άνθρωποι εκτέθηκαν πραγματικά.
Οι πιο πρόσφατες (μετά το 1995) έρευνες των αποτελεσμάτων των μαγνητικών πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας στην αύξηση όγκων δεν έχουν παρουσιάσει ουδεμία επίδραση, αλλά
μια έρευνα ανέφερε ενισχυμένη αύξηση όγκων, μετά από την έκθεση σε πεδίο 50 μT G43.
Αξιοσημείωτες είναι οι έρευνες των Sasser G50, Morris G73, Devevey και Anderson G96, που
διαπί-
στωσαν ότι η παρατεταμένη έκθεση λευχαιμικών ζώων σε πεδία 50 ή 60 Hz, 2-2000 μΤ δεν είχε
ουδεμία επίδραση στην πρόοδο λευχαιμίας ή την ζωική επιβίωση.
NEO Οι πιο πρόσφατες (μετά το 1995) έρευνες της επίδρασης των μαγνητικών πεδίων
153
βιομηχανικής συχνότητας στην αύξηση των φυσιολογικών κυττάρων ή των κυττάρων όγκων
δεν έχουν παρουσιάσει επίσης ουδεμία επίδραση G47, H16, H25, H26, H44, G86, G92, H50, G106,
H57, H58, H63,
G123, αλλά μερικές έχουν αναφέρει αυξημένη H46, H54, G91, G95, G105, G110, H59, H61 ή
μειωμένη G41, H56,
H57, G115 ανάπτυξη κυττάρων, μετά από την έκθεση σε ισχυρά (> 90 μΤ) πεδία.
Οι πρόσφατες αναφορές των αποτελεσμάτων των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας στην
ανάπτυξη των κυττάρων περιλαμβάνουν:
• 2001: Οι Heredia-Rojias G95 ανέφεραν ότι η αύξηση των ανθρώπινων λεμφοκυττάρων ενισχύ-
θηκε ελαφρώς από 72ώρη έκθεση σε πεδία 60 Hz, 1.000 ÷ 2.000 μΤ.
• 2001: Ο Zeni G105 ανέφερε ότι η αύξηση των ανθρώπινων λευκοκυττάρων ενισχύθηκε
ελαφρώς από 72ώρη έκθεση σε πεδία 50 Hz, 1.000 μΤ.
• 2002: Ο Fedrowitz H54 ανέφερε ότι η έκθεση αρουραίων σε πεδίο 100 μΤ, επί δύο εβδομάδες,
αύξησε τον ρυθμό αύξησης των επιθηλιακών κυττάρων των μαστών.
• 2002: Pang H56 ανέφερε ότι η αύξηση των ανθρώπινων κυττάρων όγκων εμποδίσθηκε από
πεδία 6.000 μΤ και ισχυρότερα, αλλά ουδεμία επίδραση δεν διαπιστώθηκε σε πεδία
χαμηλότερης έντασης.
• 2003: Ο Verheyen G110 ανέφερε ενισχυμένη μιτωτική δραστηριότητα στα λευκοκύτταρα
ανθρώπινου αίματος, υπό έκθεση πεδίου 800 μΤ, αλλά όχι με 80 μΤ και όχι με την παρουσία
γενοτοξικού φαρμάκου.
• 2003: Ο Santini H57 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπινων κυττάρων καρκίνου σε πεδίο 500 μΤ επί
7 ημέρες, προκάλεσε μείωση της ανάπτυξης κυττάρων. Η μείωση στην ανάπτυξη δεν φάνηκε
μετά από 14-ήμερη έκθεση ή σε μία διαφορετική σειρά καρκίνου ανθρωπίνων κυττάρων .
• 2003: Ο Pirozzoli H59 εξέθεσε ότι πολυήμερη έκθεση γραμμής κυττάρων ανθρώπινων όγκων
σε πεδίο 1000 μΤ, 50 Hz, αύξησε ελαφρώς την ανάπτυξη κυττάρων.
42
• 2004: Ο Grassi H61 ανέφερε ότι έκθεση κυττάρων μαστοφόρων σε ένα πεδίο 500 ÷ 1000 μT,
50 Hz, επί 24 ÷ 72 ώρες, αύξησε την ανάπτυξη κυττάρων, αλλά χαμηλότερες εντάσεις δεν
είχαν καμία επίδραση.
• 2004: Ο Stronati G115 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπινων κυττάρων αίματος επί 2 ώρες σε ένα
πεδίο 1000 μT, 50 Hz, προκάλεσε μια "μικρή, αλλά σημαντική, μείωση πολλαπλασιασμού
κυττάρων".
Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος μπορεί να είναι μια έρευνα του Zhao H33, που διαπίστωσε ότι απομίμη-
ση έκθεσης και έκθεση σε πεδία 100 ÷ 800 μΤ ελαφρώς ενίσχυσε την ανάπτυξη κυττάρων. Η επί-
δραση αποδείχθηκε ότι οφείλεται σε μια άνοδο 0,1 ÷ 0,8 °C της θερμοκρασίας, που προκλήθηκε
από τα διπλοτυλιγμένα πηνία, που χρησιμοποιούνται για την απομίμηση έκθεσης. Κατά πόσον
άλλες αναφορές των αποτελεσμάτων στην ανάπτυξη κυττάρων να οφείλονται στην θέρμανση,
είναι άγνωστες, αλλά η άνοδος θερμοκρασίας από απομιμήσεις εκθέσεων, έχει αναφερθεί από
άλλους (π.χ., Rosenthal και Obe G7).
Εν περιλήψει, δεν έχει υπάρξει κανένα αναφερόμενο αποτέλεσμα στον πολλαπλασιασμό κυτ-
τάρων ή την πρόοδο όγκων, που εισάγει δυνατότητα για καρκινογένεση, και δεν έχει υπάρξει
ουδεμία έκθεση των αποτελεσμάτων καθολικά για πεδία κάτω των περίπου 50 μΤ.
17B. Πώς σχετίζονται οι εργαστηριακές έρευνες αποτελεσμάτων πεδίων βιομηχα-
νικής συχνότητας στην λειτουργία του ανοσοποιητικού, με τον κίνδυνο
εμφάνισης καρκίνου;
Στις αρχές της δεκαετίας του '70 υπήρξε υπόνοια ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είχε έναν
σημαντικό ρόλο στην παρεμπόδιση της ανάπτυξης καρκίνου· αυτή η θεωρία ήταν γνωστή ως
"υπόθεση εποπτείας ανοσοποιητικού". Εάν αυτή η υπόθεση ήταν αληθής, η βλάβη στο ανοσοποιη-
τικό __________σύστημα θα μπορούσε αποτελεσματικά να προκαλέσει καρκίνο. Επόμενες έρευνες
έχουν
δείξει ότι αυτή η υπόθεση γενικά δεν ισχύει E4. Η καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος
στα ζώα και τους ανθρώπους συνδέεται με τα αυξανόμενα ποσοστά μόνο ορισμένων τύπων
καρκίνων, ιδιαίτερα λεμφώματος. Η καταστολή του ανοσοποιητικού δεν έχει συνδεθεί με υπερ-
βολικό ρυθμό ανάπτυξης λευχαιμίας, εκτός από την προερχόμενη από ιογενή λευχαιμία στα ζώα
και δεν έχει συνδεθεί με τον καρκίνο εγκεφάλου ή μαστού στα ζώα ή στον άνθρωπο E4.
Μερικές, προ του 1992, έρευνες, ανέφεραν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας θα μπορούσαν
154
να έχουν αποτελέσματα στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά ουδεμία έρευνα δεν
έχει παρουσιάσει τον τύπο ή το μέγεθος της καταστολής του ανοσοποιητικού, που συνδέεται με
αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης των λεμφωμάτων. Οι πιο πρόσφατες έρευνες αναφέρουν:
• 1995: Συνδυασμένα ηλεκτρικά (6 ή 30 kV/m) και μαγνητικά (50 ή 100 μΤ) πεδία δεν είχαν
κανένα συνεπές αποτέλεσμα στο ανοσοποιητικό σύστημα H12.
• 1996: Καμία επίδραση πεδίου 10 μΤ στο ανοσοποιητικό σύστημα ανθρώπων–εθελοντών E9.
• 1996: Ούτε συνεχές (2÷1000 μΤ) ούτε διακοπτόμενο πεδίο (1000 μΤ) είχαν οποιαδήποτε
επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα ποντικών H21.
• 1996: Μερικά αποτελέσματα στην λειτουργία του ανοσοποιητικού ποντικών H22 σε 2000
μΤ, λιγότερη επίδραση σε 200 μΤ, και κανένα σημαντικό αποτέλεσμα σε 2 ή 20 μΤ.
• 2002: Κανένα "κλινικά σημαντικό" αποτέλεσμα σε αιματολογικούς ή ανοσοποιητικούς
παραμέτρους επί ηλεκτροσυγκολλητών, σε εκθέσεις 100÷250 μΤ E22.
• 2003: Έκθεση ανθρώπινων κυττάρων σε πεδία 2÷500 μΤ, 50 ή 60 Hz, επί μέχρι και 72
ώρες, δεν είχε κανένα αποτέλεσμα στην λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος H55.
Εν περιλήψει, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας συμβάλλουν
στον καρκίνο, μέσω της καταστολής του ανοσοποιητικού, και ουδεμία έκθεση κάτω των 200 μΤ
επιφέρει οποιαδήποτε αποτελέσματα στο ανοσοποιητικό σύστημα.
43
17C. Πώς σχετίζονται οι έρευνες της επιδράσεως πεδίων βιομηχανικής συχνότητας
στην επίφυση και την μελατονίνη, με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου;
Στις αρχές της δεκαετίας του '90, μερικοί ερευνητές σκέφθηκαν ότι τα πεδία βιομηχανικής
συχνότητας θα μπορούσαν να καταστείλουν την παραγωγή της ορμόνης μελατονίνης, και ότι η
μελατονίνη μπορεί να αναπτύξει δραστηριότητα "προληπτική του καρκίνου" L2.
Επίδραση μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας στην μελατονίνη των ανθρώπων:
• Άνω της δωδεκάδας πειραματικές έρευνες σε ανθρώπους, δεν έχουν διαπιστώσει κανένα στοιχείο
ότι συνεχή ή διακοπτόμενα πεδία 1÷200 μΤ έχουν επιπτώσεις στα νυχτερινά επίπεδα μελατονίνης.
Οι πιο πρόσφατες, προ του 1999, έρευνες είναι των: GrahamE12,E17,E18, HongE14, LevalloisE19,
GriefahnE20, CrassonE21, YoungstedtE23, SelmaouiE35, KurokawaE24 και WarmanE36.
• Μια πειραματική έρευνα E10 ανέφερε ότι νυχτερινή αιχμή μελατονίνης καθυστέρησε με
έκθεση σε πεδίο 20 μΤ, αλλά ότι τα γενικά επίπεδα μελατονίνης δεν επηρεάστηκαν.
• Τα αποτελέσματα των επαγγελματικών ερευνών έκθεσης ποικίλουν περισσότερο:
° Έρευνα εργαζομένων σε βιομηχανίες γυναικείων ενδυμάτων στην Φινλανδία (που εκτί-
θενται σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας των ραπτομηχανών) παρουσίασε κάποια διφο-
ρούμενα στοιχεία για μια μείωση της νυχτερινής παραγωγής μελατονίνης E13.
° Έρευνα εργαζομένων στους Ελβετικούς ηλεκτρικούς σιδηροδρόμους (που λειτουργούν
στα 16,7 Hz) διαπίστωσε ότι τα νυκτερινά επίπεδα μελατονίνης ήταν κάπως χαμηλότερα
τις ημέρες εργασίας, από τα αντίστοιχα των ημερών ελεύθερου χρόνου, αλλά δεν μπορεί
να καθοριστεί εάν αυτό οφειλόταν στην έκθεση μαγνητικών πεδίων στην εργασία ή στην
"διαφορική έκθεση στο φως ημέρας στην εργασία" (ήταν συνήθως εργαζόμενοι βάρδιας)
[E28].
° Ο BurchE29, E30, E31 έχει αναφέρει κάποια στοιχεία ότι έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας επιδρά στην μελατονίνη, αλλά οι συνθήκες, υπό τις οποίες αναφέρεται η
εμφανιζόμενη επίδραση, είναι πολύ ευμετάβλητες.
• Μια έρευνα οικιστική έκθεσης παρουσίασε μια μείωση στα επίπεδα μελατονίνης στις γυναίκες
με τις υψηλότερες εκθέσεις μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας, αλλά μια άλλη
παρόμοια έρευνα έκθεσης δεν παρουσίασε κανένα στοιχείο για μια τέτοια επίδραση E19.
• Μια έρευνα, του 2002, ατόμων και με επαγγελματική και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομη-
χανικής συχνότητας, δεν βρήκε καμία επίδραση της έκθεσης στην μελατονίνη αίματος, την
έκκριση μελατονίνης ή στον κιρκαδικό ρυθμό της μελατονίνης E32.
• Σε μια ανασκόπηση του 2002, οι Karasek και Lerchl L42 συμπέραναν ότι: "αυτή την στιγμή δεν
υπάρχει κανένα πειστικό στοιχείο, που παρουσιάζει ευδιάκριτη επίδραση των μαγνητικών
πεδίων στην έκκριση μελατονίνης στον ενήλικο [άνθρωπο]".
Επίδραση μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας στην μελατονίνη θηλαστικών,
εκτός ανθρώπων:
Σε μια μεγάλη έρευνα μπαμπουΐνων, ο Rogers H13 διαπίστωσε ότι έκθεση σε συνδυασμένα ηλεκ-
τρικά (6 ή 30 kV/m) και μαγνητικά πεδία (50 ή 100 μΤ), 60 Hz, δεν είχε ουδεμία επίδραση στα
155
νυχτερινά επίπεδα μελατονίνης. Ωστόσο, σε μια πειραματική έρευνα δύο πιθήκων, βρήκαν κάποια
στοιχεία ότι η έκθεση έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη νυχτερινή παραγωγή μελατονίνης, όταν τα
πεδία ήταν ταχέως μεταβαλλόμενα (on-off) H13.
Επίδραση τμαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας στην μελατονίνη μη-θηλαστικών:
44
• Αρουραίοι: Ο Kato H3 ανέφερε ότι πεδία 1 μΤ προκάλεσαν μικρές (20-25%), αλλά αντιφατι-
κές, μειώσεις στα νυχτερινά επίπεδα μελατονίνης. Επίσης, οι Löscher, Mevissen και συνερ-
γάτες έχουν αναφέρει ότι πεδία 0,3-10 μΤ επέδρασαν σε αρουραίους με μικρές μειώσεις (15-
25%) στην νυκτερινή μελατονίνηG27,G42, αλλά όχι και μεγαλύτερα πεδίαG43,H54.Ο
HuuskonenJ10
ανέφερε ότι η έκθεση των εγκύων αρουραίων σε πεδία 13 ή 130 μΤ προκάλεσε μείωση στην
νυκτερινή παραγωγή μελατονίνης. Αντίθετα, 7 άλλες έρευνες στους αρουραίους δεν παρου-
σίασαν κανένα συνεπές αποτέλεσμα: (Bakos H9,H37,H53, JohnH27, LöscherH31, Selmaoui και
TouitouH10, H36).
• Ποντίκια: στην μόνη έρευνα μέχρι σήμερα στα, ο HeikkinenH35 διαπίστωσε ότι έκθεση σε
πεδία 1,3 έως 130 μΤ, 50 Hz, επί 17 μήνες, δεν είχε ουδεμία επίδραση στα επίπεδα μελα-
τονίνης· ο Bruyn H52 διαπίστωσε ότι ισόβια έκθεση σε πεδία 2,75 μΤ δεν είχε επίδραση στα
επίπεδα μελατονίνης.
• Djungarian (Σιβηρικά) χάμστερ: Οι Yellon και συνεργάτες H4, H19, H20, H24, H30 ερεύνησαν την
επίδραση πεδίων 10 και 100 μΤ στα επίπεδα μελατονίνης. Σε μερικά πειράματα παρα-
τηρήθηκαν μειώσεις 20-50% της νυκτερινής μελατονίνης__________, αλλά στα περισσότερα
πειράματα
δεν είδαν ουδεμία επίδραση τελικά και σε ένα πείραμα παρατηρήθηκε μια αύξηση. Ο Niehaus
H23, εργαζόμενος με τα ίδια χάμστερ, διαπίστωσε ότι ούτε τα ημιτονοειδή, ούτε τα παλμικά
πεδία δεν είχαν επιπτώσεις στα νυκτερινά επίπεδα μελατονίνης. Επίσης σ' αυτά τα χάμστερ, ο
WilsonH34 ανέφερε ότι μερικές θεραπευτικές αγωγές έκθεσης σε 100 μΤ, προκάλεσαν
μειώσεις στην νυκτερινή μελατονίνη, αλλά δεν βρήκε κανένα αποτέλεσμα για 50 μΤ. Το 1998
σε (τελική;) έρευνα Djungarian χάμστερ, ο Yellon H30 συμπέρανε: "πρόσφατα στοιχεία στα
Σιβηρικά χάμστερ αναφαίνονται ότι τα αποτελέσματα έκθεσης μαγνητικών πεδίων στον
ρυθμό μελατονίνης ... δεν μπορούν να διαχωριστούν από την κανονική απόκλιση μεταξύ των
επαναλαμβανόμενων ερευνών στον έλεγχο απομίμησης–έκθεσης."
• Πρόβατα: Σε δύο έρευνες με, ο Lee H7 διαπίστωσε ότι πεδία 4 μΤ συν 6 kV/m δεν είχαν
ουδεμία επίδραση στα επίπεδα νυκτερινής μελατονίνης.
• Αγελάδες: Ο Rodriguez H62 διαπίστωσε ότι πεδία 30 μT συν 10 kV/m δεν είχαν ουδεμία
επίδραση στα επίπεδα νυκτερινής μελατονίνης, αλλά προκάλεσαν μείωση στα επίπεδα
ημερήσιας μελατονίνης.
Περίληψη των ζωικών ερευνών:
Συνολικά, οι άνω των 30, ζωικές έρευνες πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και νυκτερινής μελα-
τονίνης, δείχνουν ότι η επίδραση (εάν είναι πραγματική τελικά) είναι μικρή, ασυμβίβαστη και
ανεξάρτητη από την ένταση του πεδίου. Η πλειοψηφία των ερευνών, συμπεριλαμβανομένης της
μεγαλύτερης έρευνας πρωτευόντων θηλαστικών εκτός ανθρώπων, δεν έχει βρει ουδεμία επίδραση
τελικά. Σε μια ανασκόπηση του 2002, οι Karasek και Lerchl L42 εξέθεσαν τα αποτελέσματα 60
χωριστών αξιολογήσεων στα ζώα των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και των νυκτερινών
επιπέδων μελaτονίνης. Από αυτές τις αξιολογήσεις, 54% δεν εξέθεσαν ουδεμία επίδραση ή
ασυμβίβαστο αποτέλεσμα, 43% αναφέρουν μειωμένη και 3% αυξημένη μελατονίνη.
Μελατονίνη και αντικαρκινική δραστηριότητα: Από το 1970, υπήρξε σποραδικό ενδιαφέρον
για χρήση της μελατονίνης ως αντικαρκινικού παράγοντα, αλλά οι κλινικές δοκιμές της μελα-
τονίνης δείχνουν ότι είναι αναποτελεσματική κατά μεγάλο βαθμό. Υπάρχουν αναφορές ότι τα
επίπεδα μελατονίνης μειώνονται σε μερικούς καρκινοπαθείς, αλλά το 2004, μια μεγάλη αναμε-
νόμενη κλινική μελέτη E37 δεν διαπίστωσε συσχέτιση μεταξύ επιπέδων μελατονίνης και καρκίνου
του μαστού.
Υπάρχουν κάποια στοιχεία ότι η μελατονίνη μπορεί να εμποδίσει την δημιουργία του καρκίνου
μαστού από χημικά καρκινογενή· και αυτή η παρεμπόδιση παραγωγής μελατονίνης μπορεί να
ενισχύσει την δημιουργία του από τα χημικά καρκινογενή. Ωστόσο, μερικές έρευνες δεν έχουν
βρει ένα ή και τα δύο από αυτά τα αποτελέσματα και τουλάχιστον μια ομάδα έχει αναφέρει ότι η
45
156
μελατονίνη ενισχύει την χημική επαγωγή του καρκίνου μαστού. Υπάρχουν επίσης στοιχεία, ότι η
μελατονίνη μπορεί να καθυστερήσει την αύξηση των μεταμοσχευμένων ανοσογονικών όγκων και
ότι η παρεμπόδιση της παραγωγής μελατονίνης μπορεί να ενισχύσει την αύξηση τέτοιων όγκων.
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης αναφορές διέγερσης της αύξησης των ανοσογονικών όγκων από την
μελατονίνη. Δεν υπάρχει ουδεμία αναφορά ότι η μελατονίνη έχει επιπτώσεις στην ανάπτυξη των
αναπτυσσόμενων εσωτερικά όγκων, ή ότι έχει επιπτώσεις στην επαγωγή ή την ανάπτυξη της
λευχαιμίας ή του καρκίνου εγκεφάλου.
Σε κυτταροκαλλιέργεια υπάρχουν στοιχεία ότι η μελατονίνη μπορεί να εμποδίσει την αύξηση κυτ-
τάρων μερικών σειρών κυττάρων καρκίνου του μαστού H49, αλλά η μελατονίνη δεν εμφανίζεται
να έχει μια γενική ανασταλτική επίδραση αύξησης στα κύτταρα όγκου H29. Υπάρχουν επίσης στοι-
χεία ότι η μελατονίνη είναι αποτελεσματική ουσία απομάκρυνσης ανεπιθυμήτων ελευθέρων
ριζοσπαστών και αυτό είναι που μπορεί να προστατεύσει τα κύτταρα από τα γενοτοξικά
αποτελέσματα της ιονίζουσας ακτινοβολίας και των χημικών καρκινογόνων.
Περίληψη:
Ούτε το σκέλος της υπόθεσης μελατονίνης, ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας καταστέλλουν
την μελατονίνη, ή ότι μειωμένη μελατονίνη προκαλεί αύξηση του καρκίνου, δεν έχει ισχυρό
πειραματικό υπόβαθρο. Στον άνθρωπο, υπάρχουν λίγα στοιχεία για να υποστηριχθεί καθένα από
τα σκέλη της υπόθεσης.
18. Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν οποιαδήποτε αναπαραγώγιμα
βιολογικά αποτελέσματα σε εργαστηριακές έρευνες;
Ενώ τα εργαστηριακά στοιχεία δεν υποδηλώνουν μια συσχέτιση μεταξύ των μαγνητικών πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας και του καρκίνου, πολυάριθμες έρευνες έχουν αναφέρει ότι αυτά τα
πεδία έχουν "βιοεπιδράσεις", ιδιαίτερα σε υψηλή ένταση πεδίων A1, M2, M4, M7. Πεδία
βιομηχανικής
συχνότητας, αρκετά έντονα ώστε να προκαλέσουν ηλεκτρικά ρεύματα μεγαλύτερα από εκείνα,
που εμφανίζονται φυσιολογικά (> 500 μΤ8), έχουν παρουσιάσει αναπαραγώγιμα αποτελέσματα,
συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων στους ανθρώπουςΜ4.
18A. Επαγγελματική και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας,
συνήθους έντασης, παρουσιάζουν αναπαραγώγιμα βιολογικά αποτελέσματα;
Εάν ως αναπαραγώγιμη βιολογική επίδραση ορίζεται εκείνη, που έχει αναφερθεί στην συνεξετα-
ζόμενη βιβλιογραφία περισσοτέρων του ενός εργαστηρίων, χωρίς αντιφατικά στοιχεία, που εμφα-
νίζονται αλλού, τότε δεν μπορεί να υπάρξει κανένα αναπαραγώγιμο αποτέλεσμα κάτω από 50 μΤ
A1, A4, A6, K3. Ενώ υπάρχουν αναφορές αποτελεσμάτων για χαμηλά (< 0,5 μΤ), ουδεμία από
αυτές
τις αναφορές δεν έχει επικυρωθεί.
Η έλλειψη επικύρωσης των "θετικών" εργαστηριακών ερευνών, θα μπορούσε να οφείλεται σε
πολλούς παράγοντες:
• Μερικές αναφορές, σχετικά με τα βιολογικά αποτελέσματα των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας, δεν έχουν δημοσιευθεί ποτέ στην συνεξεταζόμενη βιβλιογραφία και δεν μπορούν
να αξιολογηθούν επιστημονικά ή να επαναληφθούν.
• Ουδεμία προσπάθεια δεν έχει γίνει ποτέ, να επαναληφθούν μερικές από τις δημοσιευμένες
αναφορές των βιολογικών αποτελεσμάτων και μια μεμονωμένη θετική έκθεση, είναι αδύνατον
να αξιολογηθεί.
• Έχουν γίνει προσπάθειες προς επιβεβαίωση πολλών από τις δημοσιευμένες έρευνες, οι οποίες
απέτυχαν συχνά να παρουσιάσουν επίδραση π.χ.: H2, H4, H5, H6, H11, H32, H38, A6, H43-H45,
H47, K3,H51.
46
• Οι ερευνητές σε αυτό το πεδίο χρησιμοποιούν μια ευρεία ποικιλία βιολογικών συστημάτων,
ορίων και συνθηκών έκθεσης, η οποία καθιστά τις έρευνες εξαιρετικά σκληρές για να συγ-
κριθούν __________και να αξιολογηθούν.
• Η παραλλαγή στα συστήματα έκθεσης, συν την έλλειψη επαρκών λεπτομερειών έκθεσης F19
καθιστά πολλές αναφορές αδύνατες να αναπαραχθούν.
• Η πιθανότητα μερικές από τις θετικές αναφορές να ήταν κατασκευασμένες, δεν μπορεί αρχικά
να αγνοηθεί L24.
18B. Έχουν προταθεί μηχανισμοί, που εξηγούν πώς η επαγγελματική και οικιστική
έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, συνήθους έντασης, θα μπορούσε να
157
προκαλέσει βιολογικά αποτελέσματα;
Οι γνωστοί βιολογικοί μηχανισμοί, μέσω των οποίων μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας
υψηλής εντάσεως (> 500 μΤ) προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα, είναι άσχετοι με τα πεδία
εντάσεων κάτω από περίπου 50 μΤ. Αυτά τα αποτελέσματα ισχυρών πεδίων, περιλαμβανομένων
των επαγόμενων ηλεκτρικών ρευμάτων, και των ρευμάτων που προκαλούνται στο σώμα από
πεδία χαμηλότερα των 50 μΤ, είναι ποιοτικά παρόμοια με – αλλά πολύ πιο αδύνατα από – τα
ρεύματα που εμφανίζονται φυσιολογικά A1,A4,A5,F1,F9,F15,F24,M4,M6. Ωστόσο, εάν τα
ημιτονοειδή
πεδία βιομηχανικής συχνότητας κάτω από 5 μΤ έχουν βιολογικά αποτελέσματα πραγματικά,
πρέπει να βρεθούν μηχανισμοί, με τα λόγια του Adair F1, F7: "έξω από το πεδίο της συμβατικής
φυσικής".
18C. Έχουν προταθεί νέοι μηχανισμοί, που θα μπορούσαν να εξηγήσουν πώς τα
πεδία βιομηχανικής συχνότητας, θα μπορούσαν να προκαλέσουν βιολογικά απο-
τελέσματα;
Οι εκτιμήσεις που συζητούνται18Β δείχνουν ότι οι αλληλεπιδράσεις των ημιτονοειδών πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας με το ανθρώπινο σώμα είναι πολύ αδύνατες, σε επίπεδα χαρακτηρι-
στικών πεδίων του περιβάλλοντος. Πολυάριθμοι ερευνητές έχουν σκεφτεί για το πώς τα πεδία
βιομηχανικής συχνότητας μπορούν να υπερνικήσουν τα προβλήματα σήματος προς θόρυβο, μέσω
των μηχανισμών συντονισμού ή ενίσχυσης σημάτων F2, F9, H15.
Μαγνητικό βιολογικό υλικό:
Σε βακτηρίδια έχουν εντοπισθεί μικρά μαγνητικά μόρια (μαγνητίτης, Fe3O4), που προσανατο-
λίζονται στο γήινο στατικό μαγνητικό πεδίο· αυτά τα μόρια μπορούν επίσης να βρεθούν στα
ψάρια, τις μέλισσες και τα πουλιά. Παρουσία μ__________αγνητίτου στα κύτταρα θηλαστικών δεν
έχει
ακόμα αποδειχθεί. Ο KirschvinkF2 έχει δηλώσει ότι τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας
θα μπορούσαν να προκαλέσουν βιολογικά αποτελέσματα, με άμεση επίδραση σε τέτοια μόρια.
Ωστόσο, οι υπολογισμοί δείχνουν ότι αυτό θα απαιτούσε πεδία 50/60 Hz, 2-5 μΤ ή μεγαλύτερα F2,
F7, H3, F15.
Αντιδράσεις ελεύθερων ριζοσπαστών:
Τα στατικά μαγνητικά πεδία (DC) μπορούν να έχουν επιπτώσεις στα ποσοστά αντίδρασης
χημικών αντιδράσεων, που περιλαμβάνουν τα ζεύγη ελεύθερων ριζοσπαστώνF10, F27. Δεδομένου
ότι οι σχετικοί ριζοσπάστες έχουν διάρκεια ζωής περί το μικροδευτερόλεπτο και τα πεδία βιομη-
χανικής συχνότητας έχουν κύκλο στην περιοχή χιλιοστών του δευτερολέπτου, ένα πεδίο βιομη-
χανικής συχνότητας δρα όπως ένα στατικό πεδίο κατά την διάρκεια του χρονικού διαστήματος,
στο οποίο αυτές οι αντιδράσεις εμφανίζονται. Τα αποτελέσματα του πεδίου βιομηχανικής συχνό-
τητας θα ήταν προσθετικά σε αυτά του γήινου στατικού πεδίου (30-70 μΤ), έτσι κανένα ανιχνεύ-
σιμο βιολογικό αποτέλεσμα δεν θα αναμενόταν, κάτω από περίπου 50 μΤ. Επιπλέον, εάν κάποιος
μπορούσε να υποθέσει ότι τα βιολογικά αποτελέσματα, που μεσολάβησαν από τέτοιες αντιδρά-
47
σεις ελεύθερων ριζοσπαστών, περιλήφθηκαν στην καρκινογένεση, οι σχετικές έρευνες θα ήταν
εκείνες που χρησιμοποιούν τα στατικά πεδία και οι έρευνες της γενοτοξικής και επιγενετικής
δραστηριότητας των στατικών πεδίων είναι συντριπτικά αρνητικές (δείτε ΣΕΑ για Στατικά
Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία και Καρκίνος).
Οι Eichwald και WalleczekF22 έχουν προβάλει ένα θεωρητικό επιχείρημα, που υποδηλώνει ότι τα
βιοχημικά αποτελέσματα που μεσολάβησαν από μηχανισμό ζεύγους ριζοσπαστών, θα μπορούσαν
να αποτελέσουν τα αποτελέσματα πεδίων βιομηχανικής συχνότητας 1000 μΤ ή ανώτερα ΝΕΟ Oι
EvesonF27 και Vink και Woodward F33 έχουν παρουσιάσει πειραματικά στοιχεία ότι μαγνητικά
πεδία εντάσεως έως 1000 μΤ, μπορούν να έχουν επίδραση στις αντιδράσεις ελεύθερων ριζο-
σπαστών. Ο Adair F23, αφ' ετέρου, έχει παρουσιάσει θεωρητικά επιχειρήματα ότι τα αποτελέσματα
λόγω των μηχανισμών ζεύγους ριζοσπαστών είναι τελείως αδικαιολόγητα σε επίπεδα 5 μΤ ή
μικρότερα.
Θεωρίες συντονισμού:
Μερικοί από τους βιοφυσικούς περιορισμούς θα μπορούσαν να υπερνικηθούν εάν υπήρχαν
μηχανισμοί συντονισμού, που θα μπορούσαν να καταστήσουν τα κύτταρα (ή τους οργανισμούς)
μεμονωμένα ευαίσθητα σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Διάφοροι μηχανισμοί συντονισμού
έχουν προταθεί, πρόσφατα από Lednev και Blanchard-Blackman Η15. Μέχρι τώρα, ουδεμία από
158
αυτές τις θεωρίες δεν έχει επιβιώσει της επιστημονικής εξονυχιστικής έρευνας F1,F3,F15 και μεγάλο
μέρος των πειραματικών στοιχείων, που υπέβαλλαν τους συλλογισμούς, δεν μπορεί να
επαναληφθεί ανεξάρτητα H2,H8,H60. Υπάρχουν επίσης αυστηρά ασυμβίβαστα μεταξύ των
γνωστών βιοφυσικών χαρακτηριστικών των κυττάρων και των συνθηκών, που απαιτούνται για
τέτοιους συντονισμούς A1,F1,F3,H15,F15,F17. Σημειώστε επίσης ότι οι θεωρίες συντονισμού θα
πρόβλεπαν ότι τα βιολογικά αποτελέσματα θα ήταν διαφορετικά στην Βόρεια Αμερική (60 Hz) απ'
ό,τι στην
Ευρώπη (50 Hz).
18D. Θα μπορούσε η παρουσία μεταβατικών φαινομένων ή αρμονικών υψηλής
τάξεως σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, να εξασφαλίσει έναν βιοφυσικό
μηχανισμό για βιολογικά αποτελέσματα;
Τα βιοφυσικά εμπόδια στα βιολογικά αποτελέσματα που συζητούνται18B,18C, θεωρούν ότι τα
ημιτονοειδή πεδία βιομηχανικής συχνότητας 50/60 Hz είναι τα μόνα χρονικώς μεταβαλλόμενα
ηλεκτρομαγνητικά πεδία, που συναντώνται μαζί στην μεταφορά, την διανομή, και την χρήση της
ηλεκτρικής ενέργειας. Εάν αυτή η υπόθεση δεν είναι αληθής, και είναι παρόντα μεγάλα μετα-
βατικά φαινόμενα ή/και αρμονικές υψηλής συχνότητας, τότε είναι δυνατόν να προκληθούν
ηλεκτρικά ρεύματα, ισχυρότερα από εκείνα που εμφανίζονται φυσικά στο σώμα, με τα συνήθη
επίπεδα των οικιστικών και επαγγελματικών πεδίων. Τέτοια μεγάλα ρεύματα μπορούν να
ανοίξουν τον δρόμο σε βιολογικά αποτελέσματα.
Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι τα μεταβατικά φαινόμενα και οι αρμονικές F25, F30, είναι τόσο ισχυρά
και τόσο συχνά, ώστε να προκαλέσουν βιολογικές επιπτώσεις.
19. Οι "νέες έρευνες", που παρουσιάζουν συσχέτιση πεδίων βιομηχανικής συχνότητας
και καρκίνου.
Νέες, ιδίως επιδημιολογικές, έρευνες, εμφανίζονται συχνά. Όταν αυτές οι έρευνες παρουσιάζουν
"θετικά" αποτελέσματα τυχαίνουν ιδιαίτερης κάλυψης από τα MME. Όταν αποτυγχάνουν να
παρουσιάσουν "θετικά" αποτελέσματα, αγνοούνται γενικά. Αυτό το τμήμα θα καλύψει τις πιο
πρόσφατες (από το 1998 μέχρι σήμερα) έρευνες με κάποιες λεπτομέρειες.
48
19A. Διαμονή πλησίον γραμμών μεταφοράς ΗΕ και καρκίνος.
Παιδικός Καρκίνος.
1993: Τρεις Ευρωπαϊκές μελέτες διαμονής πλησίον γραμμών μεταφοράς C15, C16, C18
διαπίστωσαν
μερική συσχέτιση με παιδική λευχαιμία. Μελέτη στην Σουηδία C18 παρουσίασε την υψηλότερη
σχετική επικινδυνότητα και επέστησε περισσότερη προσοχή. Σε αντίθεση με τις προγενέστερες
αμερικανικές έρευνες, που αξιολόγησαν την έκθεση και σε γραμμές διανομής και μεταφοράς,
αυτές οι νέες έρευνες περιορίστηκαν στις γραμμές μεταφοράς και τους υποσταθμούς υψηλής
τάσης. Η έκθεση αξιολογήθηκε από τις σημειακές μετρήσεις C18, τις υπολογισμένες ανακεφαλαιω-
τικές αξιολογήσεις C15, C16, C18 και την απόσταση από τις γραμμές μεταφοράς C18. Οι συντάκτες
των τριών Σκανδιναβικών ερευνών παρήγαγαν μια συνδυασμένη ανάλυση των στοιχείων τους Β4.
Εκείνη η ανάλυση βασίστηκε σε ανακεφαλαιωτικά εκτιμώμενα πεδία, το μόνο κοινό μέτρο της
έκθεσης και για στις τρεις έρευνες. Η περιοχή του σχετικής επικινδυνότητας (RR) από αυτήν την
μετανάλυση παρουσιάζεται κατωτέρω:
Μετανάλυση των Σκανδιναβικών μελετών
παιδικού καρκίνου [Β4]
Τύπος καρκίνου Περιοχή RR
Παιδική λευχαιμία 1,0–3,9
Παιδικό λέμφωμα 0,3–3,7
Παιδικός καρκίνος CNS 0,7–3,2
Καθολικός παιδικός καρκίνος 0,9–2,1
1996: Δύο έρευνες παιδικού καρκίνου εγκεφάλου και διαμονής πλησίον γραμμών μεταφοράςC29,
C30, δεν παρουσιάζουν κανένα στοιχείο για συσχέτιση είτε με μετρημένα πεδία είτε τους κώδικες
αγωγών.
1997: Μια ευρωπαϊκή έρευνα C34 λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, λεμφώματος, καρκίνου εγκεφάλου
και ολικού καρκίνου, δεν παρουσιάζει κανένα στοιχείο για μια συσχέτιση με είτε την απόσταση
από τις γραμμές μετάδοσης, είτε τα εκτιμώμενα πεδία.
1997: Μια ευρωπαϊκή έρευνα C35 βρήκε μια ασήμαντη έξαρση λευχαιμίας σε παιδιά, των οποίων
159
το υπνοδωμάτιο είχε μέσο πεδίο άνω των 0,2 μΤ.
1997: Μια έρευνα στις ΗΠΑ C36, δεν βρήκε ουδεμία συσχέτιση της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας
είτε με τα μετρημένα πεδία είτε τους κώδικες αγωγών 19Η.
1999: Δύο Καναδικές έρευνες C45,C47, δεν διαπίστωσαν ουδεμία συσχέτιση της λευχαιμίας παιδι-
κής ηλικίας με είτε τα μετρημένα πεδία είτε τους κώδικες αγωγών 19J.
1999-2000: Μελέτες στην Βρετανία και Ν. Ζηλανδία C49,C51,C58 δεν διαπίστωσαν σημαντική
συσχέτιση καθολικού παιδικού καρκίνου (ή λευχαιμίας ή καρκίνου εγκεφάλου) με την έκθεση σε
πεδία γραμμών μεταφοράς (συμπεριλαμβανομένων των πεδίων υποσταθμών και γραμμών διανο-
μής). Οι εκτιμήσεις βασίστηκαν στα μετρημένα πεδία και την απόσταση από τις γραμμές.
2001: Μια γερμανική έρευνα C59 δεν βρήκε ουδεμία σημαντική συσχέτιση των 24ωρων μέσων
μαγνητικών πεδίων και της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας· αλλά όταν συνεξετάσθηκε με τις προ-
ηγούμενες γερμανικές έρευνες C35, φάνηκε μια στατιστικά-σημαντική συσχέτιση για τα 24ωρα
μέσα μαγνητικά πεδία άνω των 0,4 μΤ.
2004?: Υπάρχουν επί του πιεστηρίου αναφορές τον Νοέμβριο 2004, οι οποίες ως αδημοσίευτες
προς το παρόν Βρετανικές μελέτες, δείχνουν μια συσχέτιση μεταξύ της διαμονής πλησίον γραμ-
μών μεταφοράς και αυξημένης παιδικής λευχαιμίας, αλλά μέχρι τώρα οι λεπτομέρειες της μελέτης
δέν είναι ευρέως γνωστές. Σε μία απ’ αυτές διαβάζουμε: "οι επιστήμονες δηλώνουν ότι διαμονή
49
πλησίον γραμμών μεταφοράς υψηλής τάσης διπλασιάζει τον κίνδυνο παιδικών καρκίνων, όπως
λευχαιμίας", αλλά μετά ο συγγραφέας αναφέρει επί λέξει: "η συσχέτιση με παιδικό καρκίνο είναι
αδύναμη". Σήμερα, καμία απ’ αυτές τις αναφορές δεν δείχνει ότι στηρίζεται σε – από πρώτο χέρι
– γνώση της πραγματικής μελέτης.
2004: Μία Ιαπωνική μελέτη C71 δεν βρήκε καμία σημαντική σχέση μεταξύ της διαμονής σε
απόσταση 300 μ από γραμμή μεταφοράς και του ρυθμού ανάπτυξης περιστατικών αιματολογικής
κακοήθειας (λευχαιμία και λέμφωμα).
Καρκίνος ενηλίκων:
1993-1996: Οι Σκανδιναβικές έρευνες C17,C21,C32 οικιστικής έκθεσης δεν παρουσιάζουν ουδεμία
αύξηση καθολικού καρκίνου, λευχαιμίας, ή καρκίνου εγκεφάλου. Η έκθεση καθορίσθηκε με
σημειακές μετρήσεις C21, αναδρομικά μετρημένη αποτίμηση C21,C32, ή απόσταση από την
γραμμή
μεταφοράς C17, C21.
1997: Μία μελέτη στην ΤαϊβάνC33 παρουσίασε μερικές μαρτυρίες για συσχέτιση μεταξύ διαμονής
πλησίον γραμμών υψηλής τάσης και λευχαιμίας ενηλίκων, αλλά όχι με καρκίνο εγκεφάλου ή
καρκίνου στήθους γυναικών.
19B. Επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνος.
Από το 1996, έχουν δημοσιευθεί τουλάχιστον 24 σημαντικές έρευνες καρκίνου και επαγγελματι-
κής έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Αυτές οι έρευνες εξετάζουν:
• Λευχαιμία D28, D29, D31, D40, D43, D44, C62, D47, D50, D65,
• ΝΕΟ Καρκίνο εγκεφάλου D27, D28, D31, D35, D42, D44, D45, D46,D47, D50, D51, D67,
• Καρκίνο μαστού ανδρών και γυναικών D31, D33, D34, C41, D47, D49, D50,
• Λέμφωμα D31, D39, D47, D49, D50,
• Καρκίνο πνευμόνων D30, D31, D47, D50,
• Άλλα είδη καρκίνων D31, D47, D49, D50, C65, D52,
• Καθολικό καρκίνο D31, D47, D50.
Αντίθετα από τις παλαιότερες έρευνες, που ήταν βασισμένες σε τίτλους εργασιών, όπως καταγρά-
φηκαν σε πιστοποιητικά θανάτων, οι νεώτερες έρευνες χρησιμοποίησαν συμπληρώματα περιγρα-
φής εργασίας από στοιχεία εργαζομένων στις εργασίες αυτές. Ουδεμία έρευνα μέχρι σήμερα δεν
πληρούσε τους όρους της δοσιμετρία στα πραγματικά θέματα της έρευνας. Ακόμα κι αν ήταν
διαθέσιμη τέτοια δοσιμετρία, δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την κατάλληλη μετρική έκθεσης·
έχουν γίνει συζητήσεις για χρονικώς μεταβαλλόμενα μέσα πεδία, μέγιστα πεδία, ρυθμό αλλαγής
των πεδίων, ή ακόμα και μεταβατικά φαινόμενα F25.
Έρευνες που δημοσιεύθηκαν το 1997 ή πιο πρόσφατα:
• Από 10 έρευνες λευχαιμίας, τρεις D28,D44,D50 παρουσίασαν κάποια στοιχεία για μια στατιστικά
σημαντική αύξηση, τουλάχιστον σε μια ομάδα, που "εκτέθηκε σε μαγνητικά πεδία βιομηχα-
νικής συχνότητας". Μια άλλη έρευναD40 ανέφερε αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης λευχαιμίας για
έκθεση ηλεκτρικών πεδίων, αλλά όχι για έκθεση μαγνητικών πεδίων· οι άλλες έρευνες επαγ-
160
γελματικής έκθεσης σε ηλεκτρικά πεδία, έρχονται σε αντίθεση με αυτά τα ευρήματα D25, D29.
• Από 5 έρευνες λεμφώματος, ουδεμία βρήκε στοιχεία για μια στατιστικά σημαντική αύξηση,
σε οποιεσδήποτε ομάδες, που εκτέθηκαν σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, αλλά
μια έρευνα D39 διαπίστωσε μια αύξηση σε εργαζομένους, που εκτέθηκαν σε ηλεκτρικά πεδία
βιομηχανικής συχνότητας.
• ΝΕΟ Από 12 έρευνες καρκίνου εγκεφάλου, τέσσερις D44,D46,D47,D50 παρουσίασαν στοιχεία για
μια στατιστικά σημαντική αύξηση, τουλάχιστον σε μια ομάδα, που εκτέθηκε σε μαγνητικά
50
πεδία. Μία πέμπτη D51 ανέφερε ότι μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας συνδέθηκαν με
καρκίνο εγκεφάλου, αλλά μόνο εάν συνυπήρχε έκθεση σε μόλυβδο, διαλύτες ή φυτοφάρμα-
κα/ζιζανιοκτόνα Δείτε επίσης την έκθεση του 2001 από Kheifets B10.
Λευχαιμία και καρκίνος εγκεφάλου
σε εργαζομένους ηλεκτρικής εταιρείας
Καρκίνος και λευχαιμία εγκεφάλου ως συνάρτηση της συσσωρευτικής έκθεσης
σε πεδία συχνότηταςισχύος σε ηλεκτρική εταιρεία, βασισμένη σε μια
συνδυασμένη ανάλυση B9 τριών χωριστών ερευνών D2, D4, D10. Η έρευνα Thériault
D4 περιλαμβάνει δύο ξεχωριστές ομάδες εργαζομένων στο Οντάριο και Κεμπέκ
(Καναδάς). Τα στοιχεία παρουσιάζονται ως σχετικές επικινδυνότητες με
διάστημα εμπιστοσύνης 95%. Προσαρμοσμένος από Kheifets B9.
• Πολλοί άλλοι συγκεκριμένοι τύποι καρκίνου έχουν μελετηθεί στα "ηλεκτρικά επαγγέλ-
ματα" και στους εργαζομένους με γνωστή ή δεδομένη έκθεση σε ηλεκτρικά ή/και μαγνητικά
πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Μερικές αναφορές ανέλυσαν 12 ή περισσότερους διαφο-
ρετικούς τύπους καρκίνου. Κανένα προφανές υπόδειγμα δεν προκύπτει, αν και σε μεμονω-
μένες έρευνες έχουν αναφερθεί συγκεκριμένοι τύποι καρκίνου, συνδεδεμένοι με έκθεση. Τα
παραδείγματα τέτοιων συσχετίσεων περιλαμβάνουν μια αναφορά του 2003, ότι η έκθεση σε
μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας συνδέθηκε με καρκίνο προστάτη D52.
• Από 3 έρευνες καθολικού καρκίνου, η μια D50 παρουσίασε κάποια στοιχεία για αύξηση στον
καθολικό καρκίνο, τουλάχιστον σε μια "εκτεθειμένη" ομάδα.
Οι νέες έρευνες καρκίνου πνευμόνων19D και καρκίνου μαστού19C καλύπτονται ξεχωριστά.
Το 1999 ο Kheifets Β19 δημοσίευσε μια συνδυασμένη επανανάλυση 3 προηγούμενων D2, D4, D10
(1994-1995) ερευνών επαγγελματικής έκθεσης. Η συνδυασμένη ανάλυση (βλ. σχ.) παρουσιάζει
αδύναμη συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου
εγκεφάλου και λευχαιμίας. Ωστόσο, ακόμη και στις ιδιαίτερα-εκτεθειμένες ομάδες, οι συσχετίσεις
δεν είναι ισχυρές ή στατιστικά σημαντικές.
51
19C. Πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνος μαστού.
Στις αρχές της δεκαετίας του '90 υπήρξαν μερικές εργαστηριακές έρευνες G14,G23,G43, που
ανέφε-
ραν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορούν να προωθήσουν τον χημικά προκληθέντα
καρκίνο μαστού16B και έχει αναφερθεί βιολογικός μηχανισμός, που θα μπορούσε να εξηγήσει μια
τέτοια συσχέτιση17C. Οι πιο πρόσφατες έρευνες δεν έχουν υποστηρίξει αυτόν τον συλλογισμό.
Καρκίνος μαστού και έκθεση κατοικιών σε πεδία γραμμών μεταφοράς:
Οι έρευνες έχουν βρει λίγα στοιχεία ότι οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
συνδέεται με καρκίνο μαστού είτε αρρένων είτε θηλέων. Μερικές από τις μεγαλύτερες έρευνες
είναι:
• 1996: VerkasaloC32: λιγότερος καρκίνος μαστού από τον αναμενόμενο, σε γυναίκες με
οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας.
• 1997: LiC33: κανένας υπερβολικός καρκίνος μαστού γυναικών, σε ενήλικες, που κατοικούν
πλησίον γραμμών ή υποσταθμών μεταφοράς.
• 1998: FeychtingC38, C52: ουδεμία σημαντική υπερβολή καρκίνου μαστού θηλέων ή αρρένων,
σε ενήλικες, που κατοικούν πλησίον γραμμών ή υποσταθμών μεταφοράς.
• 1998: CooganC41: κανένας υπερβολικός καρκίνος μαστού στις γυναίκες με επαγγελματική
ή/και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας.
• 2000: Forssιn και λοιποίC52 : ούτε επαγγελματική, ούτε οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχα-
νικής συχνότητας, δεν συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου μαστού γυναικών.
• 2002: DavisC61: η οικιστική έκθεση σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν συνδέ-
161
θηκε με υπερβολικό καρκίνο μαστού γυναικών.
• 2003: SchoenfeldC66 : η οικιστική έκθεση σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας ή
κατοικίες με υψηλό "κώδικα αγωγών", δεν συνδέθηκε με υπερβολικό καρκίνο μαστού
γυναικών. Η έκθεση σε επίγεια ρεύματα επίσης δεν συνδέθηκε με υπερβολικό καρκίνο
μαστού γυναικών.
• 2003: LondonC69: οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν συνδέθηκε με
αυξημένο κίνδυνο καρκίνου μαστού, μεταξύ των αφροαμερικανών, ισπανών ή καυκάσιων
γυναικών.
• 2004: Kliukiene C70: οικιστική έκθεση σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας,
συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο καρκίνο μαστού σε Νορβηγές· αλλά επαγγελματική έκθεση
σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δέν συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο καρκίνο
μαστού στις ίδιες γυναίκες.
Καρκίνος μαστού και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας οικιακών
συσκευών:
Μια έρευναC68 ανέφερε μια υπερβολική εμφάνιση καρκίνου του μαστού σε αφροαμερικανές γυ-
ναίκες, που χρησιμοποίησαν ηλεκτρικές κουβέρτες. Πολυάριθμες έρευνες έχουν αναφέρει ότι δεν
υπάρχει ουδεμία υπερβολή καρκίνου μαστού, μεταξύ γυναικών, που εκτίθενται σε πεδία βιο-
μηχανικής συχνότητας από ηλεκτρικές κουβέρτες (1994: VenaC23, 1998: GammonC39, 1998:
CooganC41, 2000: LadenC55, 2000: ZhengC56, 2001: McElroyC60 και 2003: KabatC67).
Καρκίνος μαστού γυναικών και επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας:
Έχουν υπάρξει περί τις 20 επιδημιολογικές έρευνες καρκίνου μαστού σε γυναίκες, που έχουν
επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Από αυτές, μόνο η έρευνα του 1994
του LoomisD5, παρουσίασε σαφή συσχέτιση του καρκίνου μαστού γυναικών με την επαγγελ-
52
ματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Οι μεγαλύτερες έρευνες σε αυτήν την περιοχή
είναι:
• 1996: Μια έρευνα του CooganD23 προηγήθηκε ενός δελτίου τύπου, με τίτλο "η επαγγελματική
έκθεση μαγνητικών πεδίων, αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου μαστού". Η ίδια η έρευνα δεν
υποστήριξε τον τίτλο του δελτίου τύπου. Αυτή η έρευνα είναι βασισμένη σε ληξιαρχικά στοι-
χεία καρκίνου μαστού, με έκθεση, που αξιολογείται βάσει της "αντιπροσωπευτικότερης
εργασίας". Τα επαγγέλματα ομαδοποιήθηκαν σε κατηγορίες, σύμφωνα με "την δυνατότητα
για έκθεση σε μαγνητικά πεδία 60 Hz", και δεν έγινε ουδεμία εκτίμηση των πραγματικών
επιπέδων έκθεσης ή της διάρκειας έκθεσης. Η εμφάνιση του καρκίνου του μαστού στην
ομάδα με την "υψηλή πιθανή έκθεση" ήταν αυξημένη, αλλά η έξαρση δεν ήταν στατιστικά
αρκετά σημαντική.
• 1996: Ο FearD48 ανέφερε ότι γυναίκες σε "ηλεκτρικά" επαγγέλματα στην Βρετανία, είχαν μια
ελαφρώς χαμηλότερη εμφάνιση του καρκίνου του μαστού από το αναμενόμενο.
• 1998: Ο JohansenD31 ανέφερε ότι η επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
στην Δανία, δεν συνδέθηκε με υπερβολικό καρκίνο μαστού γυναικών.
• 1998: Ο CooganC41 ανέφερε ότι η επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
στις ΗΠΑ, δεν συνδέθηκε με τον υπερβολικό καρκίνο μαστού γυναικών.
• 1998: Ο PetraliaD34 ανέφερε ότι η επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
στην Κίνα, δεν συνδέθηκε με τον υπερβολικό καρκίνο του μαστού γυναικών.
• 1999: Ο FloderusD50 ανέφερε ότι οι γυναίκες με την επαγγελματική έκθεση σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, δεν είχαν κανένα σημαντικό υπερβολικό ποσοστό καρκίνου του
μαστού.
• 2000: Ο ForssιnC52 ανέφερε ότι ούτε η επαγγελματική ούτε η οικιστική, ούτε ένας συνδυα-
σμός οικιστικής και επαγγελματικής έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, δεν
συνδέθηκε με τον αυξημένο κίνδυνο καρκίνου μαστού γυναικών.
• 2002: Ο HåkanssonD47 ανέφερε ότι η επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας, δεν συνδέθηκε με μια στατιστικά-σημαντική υπερβολή του καρκίνου μαστού
γυναικών.
• 2004: Ο KliukieneC70 ανέφερε ότι επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας,
δεν συνδέθηκε με μια στατιστικά σημαντική υπερβολή του καρκίνου μαστού γυναικών.
• ΝΕΟ Ο ForssénD68: ανέφερε ότι επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
στην Σουηδία, δεν συνδέθηκε με υπερβολή του καρκίνου μαστού γυναικών· αυτή είναι μια
162
μεγάλη έρευνα, βασιζόμενη σε πραγματικές μετρήσεις πεδίων, για διάφορα επαγγέλματα.
Καρκίνος μαστού ανδρών και επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας:
Στις αρχές της δεκαετίας του '90 μερικές έρευνες εξέθεσαν μια έξαρση εμφάνισης του καρκίνου
μαστού ανδρών, στους εργαζομένους σε ηλεκτρικές εργασίες. Ωστόσο, άλλες έρευνες και οι πιο
πρόσφατες έρευνες δεν έχουν βρει παρόμοια αύξηση. Επειδή ο καρκίνος του μαστού ανδρών είναι
σχετικά σπάνιος, αυτοί που ερευνώνται είναι γενικά πολύ μικρότεροι από τις έρευνες της
επαγγελματικής έκθεσης και του καρκίνου του μαστού γυναικών. Οι μεγαλύτερες ή/και γνωστές
έρευνες σε αυτήν την περιοχή περιλαμβάνουν:
• 1995: Οι Savitz και LoomisD10 βρήκαν ελαφρώς λιγότερο καρκίνο μαστού (6 περιπτώσεις)
από το αναμενόμενο, σε άνδρες εργαζόμενους σε ηλεκτρικές εργασίες με επαγγελματική
έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας.
• 1996: Ο FearD48 βρήκε 14 περιπτώσεις καρκίνου μαστού σε 7500 άνδρες εργαζόμενους σε
ηλεκτρικά επαγγέλματα, αριθμό μη σημαντικά μεγαλύτερο από τον αναμενόμενο.
53
• 1997: Οι Stenlund και FloderusD49 βρήκαν ελαφρώς λιγότερο καρκίνο μαστού από τον αναμε-
νόμενο σε άτομα που εκτέθηκαν σε πεδία εντάσεως άνω των 0,29 μΤ (11 περιπτώσεις) ή άνω
των 0,41 μΤ (4 περιπτώσεις).
• 1998: Ο CoccoD33 διαπίστωσαν ότι ο καρκίνος μαστού ανδρών δεν συνδέθηκε με την επαγ-
γελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας (19 περιπτώσεις).
• 1999: Ο FloderusD50 βρήκε ελαφρώς περισσότερο καρκίνο μαστού από το αναμενόμενο σε
άτομα που εκτέθηκαν σε πεδία εντάσεως άνω των 0,116 μΤ, αλλά ακόμη και με 37
περιπτώσεις, η υπερβολή δεν είναι στατιστικά σημαντική.
• 2002: Ο HekanssonD47 βρήκε μια υπερβολή καρκίνου μαστού ανδρών σε εργαζομένους με
ένα υψηλό επίπεδο έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, αλλά η εύρεση είναι βασι-
σμένη μόνο σε 4 περιπτώσεις και δεν είναι στατιστικά σημαντική.
Αυτός ο τομέας της έρευνας ανασκοπήθηκε λεπτομερώς το 1999 από Kheifets και MatkinB7 και
BrainardB8, και το 2001 από ErrenB11. Και οι τρεις ανασκοπήσεις κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι
ουδεμία αιτιώδης συσχέτιση του καρκίνου μαστού και της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας δεν έχει τεκμηριωθεί, αλλά τα στοιχεία ήταν ανεπαρκή να αποδείξουν ότι μια μικρή
επίδραση δεν θα μπορούσε να υπάρξει.
19D. Παλμικά ηλεκτρικά πεδία και καρκίνος πνευμόνων.
Το 1994, ο ArmstrongD6 ανέφερε ότι εργαζόμενοι στην κοινή ωφέλεια, που εκτέθηκαν σε
Παλμικά Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία μικρής διάρκειας (ΠΗΜΠ), είχαν παρουσιάσει αύξηση καρ-
κίνου πνευμόνων. Η συσχέτιση του καρκίνου πνευμόνων με ΠΗΜΠ ήταν μέτρια ισχυρή και
υπήρξαν στοιχεία για μια __________σχέση δόσης–αντίδρασης. Οι εργαζόμενοι με την υψηλότερη
έκθεση
ΠΗΜΠ είχαν έναν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου πνευμόνων, έναντι των εργαζομένων με
χαμηλότερα επίπεδα έκθεσης, αλλά είχαν ένα χαμηλότερο ποσοστό καρκίνου πνευμόνων από τα
μέλη του ευρέως κοινού. Ουδεμία σχέση δεν βρέθηκε μεταξύ της έκθεσης ΠΗΜΠ και οποιου-
δήποτε άλλου είδους καρκίνου. Επόμενες δεν διαπίστωσαν ουδεμία συσχέτιση:
• 1994: Ο Thériault D4 δεν βρήκε αυξημένο καρκίνο πνευμόνων σε ηλεκτροτεχνίτες.
• 1996: Ο Fear D30 δεν βρήκε αυξημένο καρκίνο πνευμόνων σε ηλεκτροτεχνίτες.
• 1997: Ο Savitz D30 δεν βρήκε αυξημένο καρκίνο πνευμόνων, σε έκθεση είτε σε μαγνητικά
πεδία συχνότητος ισχύος, είτε σε ΠΗΜΠ.
• 1999: Ο Floderus D50 διαπίστωσε αυξημένο καρκίνο πνευμόνων σε άνδρες και γυναίκες, που
είχαν επαγγελματική έκθεση σε καρκίνο πνευμόνων.
• 2002: Ο Håkansson D47 ανέφερε ότι έκθεση σε πεδία συχνότητος ισχύος δεν συνδέθηκαν με
στατιστικά σημαντική αύξηση καρκίνου πνευμόνων.
Το πιο δύσκολο θέμα με την αναφορά ArmstrongD6, είναι ο καθορισμός της "έκθεσης ΠΗΜΠ". Η
δοσιμετρία είναι βασισμένη στις αναγνώσεις ενός δοσιμέτρου, που σχεδιάστηκε για να ανταπο-
κριθεί στα σήματα που έχουν συνιστώσα ηλεκτρικών πεδίων μεγαλύτερη από 200 V/m στα 2-20
MHz, αλλά αυτό δεν είναι σε αυτό, που το δοσίμετρο αποκρίνεται πραγματικά D7. Στο περιβάλλον
χρησιμότητας αυτό το δοσίμετρο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στις ραδιοσυχνότητες περί τα 150
MHz, μια ζώνη που τώρα (μόνο από το 1990 και μετά) χρησιμοποιείται για την φορητή ραδιο-
επικοινωνίαD7. Έτσι οι κατηγορίες εργασιών, στις οποίες η έκθεση Armstrong D6 βρήκε υπερ-
βολικό καρκίνο πνευμόνων, είναι πραγματικά οι εργασίες, που περιλαμβάνουν χρήση φορητών
163
ραδιοσυσκευών και η μεγάλη πλειοψηφία του αναφερόμενου υπερβολικού καρκίνου πνευμόνων
εμφανίστηκε προτού η χρήση αυτών των ραδιοσυσκευών γίνει κοινή.
54
19E. Οικιακές ηλεκτρικές συσκευές και καρκίνος.
ΝΕΟ Τα πεδία κοντά σε συσκευές, που περιέχουν ηλεκτρικές μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος
ή αντιστάσεις ηλεκτρικής θέρμανσης, μπορούν να υπερβούν τα 100 μΤ και τα 200 V/m. Εάν
αυτές οι συσκευές χρησιμοποιούνται πολύ κοντά στο σώμα, όπως οι ηλεκτρικές ξυριστικές
μηχανές και οι στεγνωτήρες μαλλιών, μπορούν να υπάρξουν μεγάλες εκθέσεις μικρών μερών του
σώματος. Υπάρχουν επιδημιολογικές έρευνες, που έχουν εξετάσει την σχέση μεταξύ της χρήσης
των ηλεκτρικών συσκευών και του καρκίνου ενηλίκων και παιδικής ηλικίας
C6,C8,C11,C12,C22,C23,C29,
C30,C31,C37,C51,C55,C56,C60,C62,C63,C73. Αυτές οι έρευνες έχουν παρουσιάσει μικρή συνεπή
συσχέτιση
μεταξύ της χρήσης των ηλεκτρικών συσκευών και της εμφάνισης καρκίνου, αν και μια από αυτές
τις έρευνες C22 έχει παρουσιάσει πραγματικά μια μείωση στην λευχαιμία ενηλίκων μεταξύ των
χρηστών προσωπικών ηλεκτρικών συσκευών.
Μια μεγάλη έρευνα σε αυτήν την περιοχή είναι του HatchC37, παράλληλα με την έρευνα του Linet
C36 των γραμμών μεταφοράς 19H. Όπως με άλλες έρευνες, αυτή δεν παρουσιάζει ουδεμία συνεπή
συσχέτιση της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας με την χρήση των ηλεκτρικών συσκευών.
19F. Η Σουηδία και η Δανία έχουν αποφασίσει ρυθμίσεις για τα πεδία γραμμών
μεταφοράς;
Συχνά ακούγεται ότι η Σουηδία και η Δανία έχουν αποφασίσει ρυθμίσεις για τα μαγνητικά πεδία,
που παράγονται από τις γραμμές μεταφοράς, ή μετακινήσεις των γραμμών μεταφοράς μακριά από
τα σχολεία. Ωστόσο, δηλώσεις – κατά την διάρκεια των ετών – ανώτερων υπαλλήλων και στις
δύο χώρες, δεν παρουσιάζουν κανένα στοιχείο ότι αποφασίστηκε ρύθμιση για τα πεδία των
γραμμών ούτε εξεδόθη διαταγή απομακρύνσεως των γραμμών από τα σχολεία.
Ωστόσο, το 1996, η Σουηδική κυβέρνηση ανήγγειλε μια "προληπτική αρχή" L14:
"Οι Σουηδικές Εθνικές Αρχές συνιστούν μια προληπτική αρχή, βασισμένη πρώτιστα σε μη-
προεξοφλητούς κινδύνους εμφάνισης καρκίνου...".
"Τα ερευνητικά συμπεράσματα, που παρουσιάζονται έως τώρα, δεν δίδουν ουδεμία βάση και
δεν μπορεί να ειπωθεί κάτι για να δικαιολογηθούν οποιεσδήποτε οριακές τιμές ή άλλοι υπο-
χρεωτικοί περιορισμοί στα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία χαμηλής συχνότητας...".
"Οι εθνικές αρχές συνιστούν την ακόλουθη προληπτική αρχή: Εάν μέτρα, που μειώνουν γενι-
κά την έκθεση, μπορούν να ληφθούν με λογικά έξοδα και με λογικές συνέπειες από όλες τις
άλλες απόψεις, πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να μειωθούν τα πεδία, που παρεκκλίνουν
ριζικά από αυτό, που μπόρεσε να κριθεί κανονικό στο σχετικό περιβάλλον. Όταν πρόκειται
για νέες ηλεκτρικές εγκαταστάσεις και κτίρια, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες από το
στάδιο προγραμματισμού, ώστε να σχεδιασθούν και να τοποθετηθούν κατά τέτοιο τρόπο,
ώστε η έκθεση να είναι περιορισμένη... ".
19G. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και του Γήινου
στατικού πεδίου προκαλεί καρκίνο;
Τα υπάρχοντα βιοφυσικά προβλήματα18B για την εξήγηση του τρόπου, με τον οποίο τα περιβαλ-
λοντικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας θα μπορούσαν να προκαλέσουν βιολογικά αποτελέ-
σματα, θα μπορούσαν να υπερνικηθούν εάν θα ήταν δυνατόν να προσδιορισθεί ένας βιολογικός
μηχανισμός για τα πεδία. Έχουν προταθεί διάφορα τέτοια πρότυπα επίδρασης18C, τα περισσότερα
από τα οποία είναι βασισμένα σε κάποιο τύπο συντονισμού μεταξύ του πεδίου βιομηχανικής
συχνότητας και του γήινου στατικού γεωμαγνητικού πεδίου.
Το 1995, ο BowmanC28 υπέθεσε ότι ο κίνδυνος λευχαιμίας παιδικής ηλικίας αφορά τους συγκε-
κριμένους συνδυασμούς στατικών (γεωμαγνητικών) και πεδίων βιομηχανικής συχνότητας. Τα
55
στοιχεία λευχαιμίας παιδικής ηλικίας από το Λος Άντζελες αναλύθηκαν βάσει αυτών των
συνδυασμών. Κανένας συσχετισμός καρκίνου με μετρημένα στατικά ή πεδία βιομηχανικής
συχνότητας δεν βρέθηκε, αλλά ο συντάκτης αξιώνει μια θετική γενική κατεύθυνση για τα στοιχεία
συνδυασμένων πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και στατικών. Ένα ζήτημα που δεν αντιμετω-
πίζεται από τον συντάκτη είναι ότι όλες οι θεωρίες συντονισμού απαιτούν έναν συγκεκριμένο
προσανατολισμό μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και του στατικού. Κατά συνέπεια
164
δεν πρέπει να είναι το ολικό στατικό πεδίο που έχει σημασία, αλλά μόνο η συνιστώσα του
στατικού πεδίου με τον σωστό προσανατολισμό προς το πεδίο βιομηχανικής συχνότητας.
19H. Η έρευνα του NCI (1997), γραμμών μεταφοράς και παιδικής λευχαιμίας.
Μια έρευνα ελέγχου των περιπτώσεων γραμμών μεταφοράς και καρκίνου παιδικής ηλικίας, του
Εθνικού Ιδρύματος Καρκίνου των ΗΠΑ (NCI), δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 1997C36. Αυτή ήταν
η μεγαλύτερη έρευνα μέχρι σήμερα και δεν διαπιστώνει ουδεμία συσχέτιση μεταξύ των μετρη-
μένων πεδίων και της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, ή μεταξύ των κωδίκων αγωγών και της
λευχαιμίας παιδικής ηλικίας:
• Για ένα χρονικώς σταθμικό μέσο πεδίο υπνοδωματίου άνω των 0,2 μΤ, η έρευνα βρήκε μια
σχετική επικινδυνότητα RR=1,2 (0,9-1,8), χωρίς στατιστικά-σημαντική τάση δόσεων.
• Για έναν κώδικα αγωγών "διάταξης πολύ υψηλών ρευμάτων" (όπως καθορίζεται από τους
Wertheimer και LeeperC1), η έρευνα βρήκε μια σχετική επικινδυνότητα RR=0,9 (0,5-1,6).
Από την περίληψη των συντακτών C36.
"Καταγράψαμε 638 παιδιά με οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία (ΟΛΛ) ... και 620 ελέγχους σε
μια έρευνα της οικιστικής έκθεσης σε μαγνητικά πεδία, που παράγονται από γειτονικές γραμ-
μές μεταφοράς. Στις υποκείμενες τωρινές και προηγούμενες κατοικίες ... μετρήσαμε μαγνητικά
πεδία για 24 ώρες στο υπνοδωμάτιο κάθε παιδιού ... Ένας αλγόριθμος υπολογισμού όρισε τους
κώδικες αγωγών στην υποκείμενη κύρια κατοικία ... και σε εκείνη, όπου η οικογένεια έχει
ζήσει κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης της μητέρας με το υποκείμενο ... "
"Ο κίνδυνος οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, δεν συνδέθηκε με χρονικώς
σταθμικά μέσα οικιστικά μαγνητικά πεδία ... Η αναλογία πιθανοτήτων για ΟΛΛ ήταν 1,24
(διάστημα εμπιστοσύνης 95%: 0,86-1,79) σε εκθέσεις 0,2 μΤ ή μεγαλύτερες ... Ο κίνδυνος
ΟΛΛ δεν αυξήθηκε μεταξύ των παιδιών, η κατοικία των οποίων ήταν στην υψηλότερη κατη-
γορία κώδικα αγωγών [αναλογία πιθανοτήτων 0,88 (0,48-1,63)] ..."
"Τα αποτελέσματά μας παρέχουν λίγες μαρτυρίες ότι διαβίωση σε κατοικίες, που χαρα-
κτηρίζονται από υψηλά επίπεδα μετρημένων μαγνητικών πεδίων ή από την υψηλότερη
κατηγορία κώδικα αγωγών, αυξάνει τον κίνδυνο οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας στα
παιδιά."
19J. Οι Καναδικές έρευνες του 1999, γραμμών μεταφοράς και παιδικής λευχαιμίας.
Δύο χωριστές Καναδικές έρευνες της έκθεσης γραμμών μεταφοράς και λευχαιμίας παιδικής
ηλικίας δημοσιεύθηκαν το 1999. Ο McBrideC45, στην μεγαλύτερη των δύο ερευνών, δεν βρήκε
ουδεμία συσχέτιση μεταξύ οποιωνδήποτε μέτρων της έκθεσης και του ρυθμού ανάπτυξης της
λευχαιμίας παιδικής ηλικίας. Ο GreenC46, C47, σε μια μικρότερη έρευνα, βρήκε μια συσχέτιση
μεταξύ του ρυθμού ανάπτυξης λευχαιμίας παιδικής ηλικίας και μερικών μέτρων της έκθεσης.
Η έρευνα McBrideC45, είναι η μεγαλύτερη έρευνα μέχρι σήμερα (399 περιπτώσεις και 399 αντί-
στοιχοι έλεγχοι) και είναι αξιοσημείωτη για το μέγεθός της και την ευρεία κλίμακα των μετρη-
τικών τεχνικών. Τα συμπεράσματα της έρευνας McBrideC45 είναι:
56
• Πεδία που μετρήθηκαν με προσωπικά όργανα ελέγχου (48-ωροι μέσοι όροι) δεν συνδέθηκαν
με λευχαιμία παιδικής ηλικίας, με:
- RR=0,6 (0,3-1,2) για εκείνα με τις υψηλότερες εκθέσεις μαγνητικών πεδίων (≥ 0,27 μΤ).
- RR=0,8 (0,5-1,5) για εκείνα με τις υψηλότερες εκθέσεις ηλεκτρικών πεδίων (≥ 25 V/m).
• Ταυτόχρονα μετρημένα πεδία σε κατοικίες δεν συνδέθηκαν με λευχαιμία παιδικής ηλικίας, με:
- RR =0,7 (0,4-1,3) για εκείνους με τις υψηλότερες εκθέσεις μαγνητικών πεδίων (≥ 0,27 μΤ).
• Ανακατασκευασμένα ιστορικά μαγνητικά πεδία δεν συνδέθηκαν με λευχαιμία παιδικής ηλι-
κίας, με:
- RR=0,6 (0,3-1,1) για εκείνα με τις υψηλότερες εκθέσεις (≥ 0,27 μΤ) δύο έτη πριν από την
διάγνωση.
- RR=1,0 (0,6-1,9) για εκείνα με την υψηλότερη μέση έκθεση διάρκειας ζωής (≥ 0,27 μΤ).
• Οι κώδικες αγωγών δεν συνδέθηκαν με την λευχαιμία παιδικής ηλικίας, με:
- RR 1,2 (0,6-2,3) για εκείνους που ζουν κατά την διάρκεια της διάγνωσης σε κατοικία με μια
"διάταξη πολύ υψηλών ρευμάτων" (όπως καθορίζεται από Wertheimer και LeeperC1).
- RR 0,8 (0,4-1,6) για εκείνους που ζουν τα δύο έτη, τα προγενέστερα των διαγνώσεων, σε
κατοικία με μια "διάταξη πολύ υψηλών ρευμάτων" (όπως καθορίζουν οι Wertheimer και
LeeperC1).
Η έρευνα GreenC46, C47, είναι μια μικρότερη (201 περιπτώσεις και 406 αντίστοιχοι έλεγχοι), η
165
οποία περιλαμβάνει ένα υποσύνολο (88 περιπτώσεις και 133 έλεγχοι), στο οποίο χρησιμοποιήθη-
καν προσωπικοί μετρητές για να αποτιμηθεί η έκθεση. Η έρευνα δεν βρήκε ουδεμία σημαντική
συσχέτιση μεταξύ των κωδίκων αγωγών και του ρυθμού ανάπτυξης λευχαιμίας παιδικής ηλικίας,
και ουδεμία συσχέτιση με τα ηλεκτρικά ή μαγνητικά πεδία, τα μετρημένα στις κατοικίες. Οι
συντάκτες αναφέρουν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας και των
μαγνητικών πεδίων που μετριούνται με προσωπικούς μετρητές και των μαγνητικών πεδίων, που
μετριούνται έξω από την κατοικία. Τα συγκεκριμένα συμπεράσματα της έρευνας GreenC46, C47:
• Πεδία που μετρήθηκαν με προσωπικούς μετρητές (μέσοι όροι 48-ωρων) συνδέθηκαν με λευχ-
αιμία παιδικής ηλικίας, με:
- RR=2,4 (1,0-5,5) για εκείνα με τις υψηλότερες εκθέσεις μαγνητικών πεδίων (≥ 0,14 μΤ).
- RR=0,3 (0,1-0,9) για εκείνα με τις υψηλότερες εκθέσεις ηλεκτρικών πεδίων (≥ 12 V/m).
• Πεδία μετρημένα σε κατοικίες, δεν συνδέθηκαν με λευχαιμία παιδικής ηλικίας, με:
- RR=1,1 (0,3-4,1) για εκείνα με τα υψηλότερα μαγνητικά πεδία υπνοδωματίων (≥ 0,13 μΤ).
- RR=1,5 (0.4-4.9) για εκείνα με τα υψηλότερα οικιστικά μαγνητικά πεδία (≥ 0,15 μΤ).
• Πεδία μετρημένα έξω από κατοικίες συνδέθηκαν με λευχαιμία παιδικής ηλικίας, με
- RR=3,5 (1,1-10,5) για εκείνα με τα μετρημένα εξωτερικά μαγνητικά πεδία (≥ 0,15 μΤ).
• Οι κώδικες αγωγών δεν συνδέθηκαν με την λευχαιμία παιδικής ηλικίας, με:
- RR=0,8 (0,2-3,0) για εκείνα που ζουν πριν από την διάγνωση σε κατοικία με μια "διάταξη
πολύ υψηλών ρευμάτων" (όπως καθορίζεται από Wertheimer και LeeperC1).
Η σημαντική συσχέτιση της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας με μαγνητικά πεδία, που μετριούνται με
προσωπικούς μετρητές, όπως αναφέρονται από GreenC47, αντιτίθεται χαρακτηριστικά στην έλλει-
ψη συσχέτισης, που βλέπει για το ίδιο μέτρο της έκθεσης στην μεγαλύτερη έρευνά του ο Mc
BrideC45. Για το ίδιο οριακό σημείο έκθεσης, στο οποίο ο Green αναφέρει μια σχετική επικιν-
δυνότητα RR=4,5, βασισμένη σε 29 περιπτώσεις εκθέσεως, ο McBride αναφέρει μια σχετική επι-
κινδυνότητα RR=0,85, βασισμένη σε 71 περιπτώσεις εκθέσεως.
Αυτές οι έρευνες είναι ιδιαίτερα σημαντικές, δεδομένου του συμπεράσματος της έκθεσης του
1996 της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (NAS)27E, ότι τα μόνα επιδημιολογικά
στοιχεία για μια συσχέτιση μεταξύ των γραμμών μεταφοράς και του καρκίνου ήταν η συσχέτιση
μεταξύ των υψηλών κωδίκων αγωγών και της λευχαιμίας. Η έκθεση NAS ανέφερε μια σχετική
57
επικινδυνότητα RR=1,5 (1,2-1,8) για αυτήν την συσχέτιση, που βρέθηκε στις τέσσερις κατοπινές
έρευνες. Η συγχώνευση του στοιχείου NAS με τις τέσσερις επόμενες έρευνες κώδικα αγωγώνC36,
C44, C45, C46 δίνει μια συνοπτική σχετική επικινδυνότητα RR=1,05 (0,90-1,22), με πολύ υψηλή
ετερογένεια.
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μερικοί (όπως η "ομάδα εργασίας" NIEHSA3, 27F) έδωσαν νέα
ερμηνεία στην έρευνα του NCI του 1997C36 ως θετική, με την εκ νέου ανάλυση των στοιχείων
βασισμένων σε μετρημένα οικιστικά πεδία εντάσεως 0,3 μΤ, ως "οριακό σημείο" για τον καθορι-
σμό ποιος εκτέθηκε. Μια ανάλογη αξιολόγηση των στοιχείων McBrideC45 δίνει μια σχετική
επικινδυνότητα RR=0,7 (0,4-1,2). Ο GreenC46 δεν μπορεί να αναλυθεί με αυτόν τον τρόπο, επειδή
δεν παρέχονται στοιχεία για τα οριακά σημεία άνω των 0,15 μΤ.
19K. Οι Βρετανικές έρευνες 1999-2000 γραμμών μεταφοράς και παιδικής λευχαιμίας.
Το 1999 ο LancetC50 έφερε μια αναφορά σχετικά με μια μεγάλη Βρετανική έρευνα γραμμών
μεταφοράς και καρκίνου παιδικής ηλικίας, και μια περίληψη μιας μικρότερης έρευνας γραμμών
μεταφοράς και λευχαιμίας παιδικής ηλικίας από την Νέα Ζηλανδία C49, C51. Και οι δύο έρευνες
αναφέρουν ότι δεν υπάρχει ουδεμία σημαντική συσχέτιση του καρκίνου παιδικής ηλικίας με την
έκθεση σε πεδία γραμμών μεταφοράς. Τον Νοέμβριο του 2000, οι ερευνητές δημοσίευσαν μια
επόμενη μελέτη, στην οποία εξέτασαν πρόσθετες περιπτώσεις και όλες τις εξωτερικές πηγές
πεδίων βιομηχανικής συχνότητας (δηλαδή υποσταθμούς και γραμμές διανομής καθώς επίσης και
γραμμές μεταφοράς)C58.
Η βρετανική έρευναC50, C58 είναι μια έρευνα ελέγχου 3380 περιπτώσεων καρκινοπαθών παιδιών.
Τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας μετρήθηκαν σε κατοικίες και σχολεία και αυτό
χρησιμοποιήθηκε για να υπολογισθεί η μέση έκθεση για το έτος πριν από την διάγνωση. Σύμφωνα
με τους συντάκτες C58:
"Τα αποτελέσματά μας δεν παρέχουν κανένα στοιχείο ότι η εγγύτητα σε εξοπλισμό παροχής
ηλεκτρικής ενέργειας ή η έκθεση σε μαγνητικά πεδία, προερχόμενα από τέτοιο εξοπλισμό,
συνδέεται με έναν αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, ούτε οποιου-
166
δήποτε άλλου καρκίνου παιδικής ηλικίας."
Η βρετανική έρευναC58 αναφέρει σχετική επικινδυνότητα για τα παιδιά, που εκτίθενται σε πεδία
με μέση ένταση 0,2 μΤ και άνω, ως ακολούθως:
• Ολική λευχαιμία: RR = 0,4 (0,1-1,9)
• Καρκίνος εγκεφάλου: RR = 0,5 (0,1-3,8)
• Άλλος καρκίνος: RR = 0,9 (0,3-3,0)
• Ολικός καρκίνος: RR = 0,6 (0,2-1,6)
Συγκεκριμένοι τύποι καρκίνων δεν θα μπορούσαν να αναλυθούν σοβαρά για υψηλότερες εκθέ-
σεις, επειδή δεν υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις εκθέσεως. Ωστόσο, υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις
ολικού καρκίνου παιδικής ηλικίας, για να υπολογισθεί μια σχετική επικινδυνότητα για τον γενικό
καρκίνο στα παιδιά που εκτέθηκαν σε μέσα πεδία μεγαλύτερα των 0,4 μΤ.
• Συνολικός καρκίνος στα παιδιά που εκτίθενται σε πεδία 0,4 μΤ και άνω: RR=0,5 (0,2-1,6)
Το δεύτερο μέρος της βρετανικής έρευναςC58 αναφέρει σχετική επικινδυνότητα για τα παιδιά που
διαβιούν σε λιγότερο από 50 μέτρα από μια εναέρια γραμμή, ως ακολούθως:
• Ολική λευχαιμία: RR = 0,8 (0,5-1,3)
• Καρκίνος εγκεφάλου: RR = 1,1 (0,6-2,1)
• Καθολικός καρκίνος: RR = 0,9 (0,6-1,3)
Η έρευνα της Νέας ΖηλανδίαςC49, C51, πολύ μικρότερη (121 περιπτώσεις), αξιολόγησε μόνο την
λευχαιμία, και αξιολόγησε την έκθεση και σε ηλεκτρικά και σε μαγνητικά πεδία. Η σχετική
επικινδυνότητα ήταν:
58
• Λευχαιμία και μαγνητικά πεδία μεγαλύτερα από 0,2 μΤ: RR = 3,3 (0,5-24)
• Λευχαιμία και ηλεκτρικά πεδία μεγαλύτερα από 14 V/m: RR = 1,3 (0,2-7)
19L. Θα μπορούσε να συνδεθεί με καρκίνο η έκθεση σε ηλεκτρικά πεδία συχνότητος
ισχύος, παρά σε μαγνητικά;
Επειδή τα ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας έχουν μικρή ικανότητα διείσδυσης, γενικά
υποτίθεται ότι οποιαδήποτε βιολογική επίδραση της οικιστικής έκθεσης σε πεδία γραμμών μετα-
φοράς, πρέπει να οφείλεται στην μαγνητική συνιστώσα του πεδίου, ή σε ηλεκτρικά πεδία και τα
ρεύματα, που αυτά τα ίδια πεδία προκαλούν στο σώμα. Για αυτόν τον λόγο, οι περισσότερες
επιδημιολογικές έρευνες έχουν εστιάσει στην έκθεση μαγνητικών πεδίων. Ωστόσο, υπάρχουν
μερικοί L18, F18 που έχουν υποστηρίξει ότι τα ηλεκτρικά, παρά τα μαγνητικά πεδία έχουν συνδεθεί
αιτιολογικά με την εμφάνιση καρκίνου.
Η υπάρχουσα οικιστική επιδημιολογία παρέχει ακόμα λιγότερο την υποστήριξη για μια συσχέτιση
με τα ηλεκτρικά πεδία, απ' ό,τι για μια συσχέτιση με τα μαγνητικά πεδίαA5. Κατ' αρχάς, μερικές
έρευνες στις ΗΠΑ για τις κατοικίες κατά μήκος των γραμμών διανομής μ__________ε υψηλό ρεύμα,
όπου
έχουν αναφερθεί υπερβολικά ποσοστά λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, δεν έχουν τονίσει τα ηλεκ-
τρικά πεδίαC6, C12, F7. Δεύτερον, όλες – εκτός από μια – από τις επιδημιολογικές έρευνες
οικιστικής
έκθεσης, που έχουν εξετάσει και τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, έχουν διαπιστώσει ότι η συ-
σχέτιση (όπου υπάρχει οποιαδήποτε) είναι με το μαγνητικό και όχι το ηλεκτρικό πεδίο C6, C12,
C34,
C45, C47, C49, C51, C64.
Η εξαίρεση είναι μια έρευνα του 1996 του CoghillC42, η οποία μέτρησε τα ηλεκτρικά και μαγνη-
τικά πεδία στα υπνοδωμάτια 56 αγοριών, που είχαν αναπτύξει λευχαιμία και έναν ίσο αριθμό
υγιών περιπτώσεων. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι τα 24-ωρα μέσα ηλεκτρικά πεδία στα υπνο-
δωμάτια των λευχαιμικών παιδιών ήταν 14±13 V/m, έναντι 7±13 V/m για τα υγιή. Η αξιοπιστία
της έρευνας CoghillC42 μπορεί να αμφισβητηθεί σε διάφορα επίπεδα. Πρώτα, η έρευνα είχε ένα
σχέδιο χωρίς ψευδαισθήσεις, έτσι ώστε εκείνοι που έκαναν τις μετρήσεις πεδίων ήξεραν εάν τα
κατοικίες ήταν εκείνα των περιπτώσεων ή των υγιών. Δεύτερον, η έρευνα επέλεξε τα αντικείμενά
της μέσω αιτήσεων και λόγω της μεγάλης προσοχής των μέσων στους πιθανούς κινδύνους των
πεδίων γραμμών μεταφοράς, είναι αρκετά δυνατό ότι οι γονείς των παιδιών με καρκίνο, που
έζησαν κοντά στις γραμμές υψηλής τάσης, θα ήταν πιθανότερο να προσφερθούν εθελοντικά για
την έρευνα. Τελικά, οι τεράστιες σταθερές αποκλίσεις στα μετρημένα ηλεκτρικά πεδία είναι μια
ένδειξη της ακραίας μεταβλητότητας στην έκθεση.
Οι πιο πρόσφατες έρευνες οικιστικής έκθεσης στα ηλεκτρικά πεδία και λευχαιμίας παιδικής
167
ηλικίας C45, C47, C64 βρήκαν τις μέσες εκθέσεις ηλεκτρικών πεδίων υψηλές, 25-65 V/m, αλλά δεν
διεπίστωσαν κανέναν υπερβολικό κίνδυνο λευχαιμίας, και ουδεμία τάση για αύξηση του κινδύνου
λευχαιμίας με την αυξημένη ένταση ηλεκτρικών πεδίων. Η Βρετανική έρευνα του 2002C64 επίσης
δεν βρήκε κανέναν υπερβολικό κίνδυνο για τα ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας και
άλλους τύπους καρκίνων παιδικής ηλικίας.
Η υπάρχουσα επιδημιολογία επαγγελμάτων, επίσης, δεν υποστηρίζει γενικά μια συσχέτιση
καρκίνου με ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότηταςA5. Ο MillerD24 έχει αναφέρει έναν αυξη-
μένο κίνδυνο λευχαιμίας, αλλά όχι καρκίνου εγκεφάλου, για την επαγγελματική έκθεση σε ηλεκ-
τρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Ο GuιnelD25, αφ' ετέρου, ανέφερε έναν αυξημένο κίνδυνο
καρκίνου εγκεφάλου, αλλά όχι λευχαιμίας, για την παρόμοια επαγγελματική έκθεση σε ηλεκτρικά
πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Ο VilleneuveD39, D40 ανέφερε μια συσχέτιση της επαγγελματικής
έκθεσης ηλεκτρικών πεδίων με την λευχαιμία και το λέμφωμα. Άλλες έρευνες της επαγγελμα-
τικής έκθεσης σε ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν έχουν βρει συσχετίσεις με
λευχαιμία D8, D25, D26, D29, καρκίνο εγκεφάλου D8, D24, D26, λέμφωμα D18, D24, D25, D26, ή
ολικό καρκίνο
D8, D24, D25, D26.
59
Η πρόταση ότι η συχνότητα ισχύος προκαλεί καρκίνο μέσω της ηλεκτρικής, παρά της μαγνητικής
συνιστώσας του πεδίου, είναι ένας συλλογισμός, που είναι όχι μόνο κακώς υποστηριγμένος από
τις επιδημιολογικές και εργαστηριακές έρευνες, αλλά αντικρούεται πραγματικά από ένα ουσια-
στικό πλήθος επιδημιολογικών και εργαστηριακών στοιχείων16G. Για περισσότερες λεπτομέρειες
δείτε Moulder και FosterA5.
19M. Θα μπορούσε έκθεση γονέων σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας να συνδεθεί
με παιδικό καρκίνο;
Μερικές έρευνες έχουν προτείνει να συνδεθεί η επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας, με μια αύξηση καρκίνου στα παιδιά που συνελήφθηκαν μετά από εκείνη την έκθεση,
ή που εκτέθηκαν κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι περισσότερες έρευνες έχουν εστιάσει
στην πατρική έκθεση. Μερικές έρευνεςD55, D56, D61, D62 έχουν αξιολογήσει επίσης την μητρική
έκθεση (πριν, ή κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης).
Πολλές έρευνες έχουν εξετάσει τον καρκίνο εγκεφάλου παιδικής ηλικίας. Περιλαμβάνουν:
• 1985: Οι Spitz και JohnsonD53 ανέφεραν ότι τα παιδιά πατέρων που απασχολήθηκαν "στα
ηλεκτρικά επαγγέλματα, με έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία", είχαν έναν αυξημένο ρυθμό
ανάπτυξης στο νευροβλάστωμα (ένα είδος καρκίνου εγκεφάλου παιδικής ηλικίας).
• 1988: Ο NascaD55 ανέφερε ότι δεν θα μπορούσε να βρει οποιαδήποτε συνεπή συσχέτιση
μεταξύ καρκίνου εγκεφάλου παιδικής ηλικίας και της πατρικής "επαγγελματικής έκθεσης σε
ηλεκτρομαγνητικά πεδία". Η "επαγγελ__________ματική έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία" της
μητέρας ήταν πάρα πολύ σπάνια, ώστε να επιτρέψει την ανάλυση.
• 1989: Σε μια συνέχιση της έρευνάς τους το 1985D53, οι Johnson και SpitzD54 βρήκαν μια
αύξηση καρκίνου εγκεφάλου παιδικής ηλικίας, αλλά η αύξηση ήταν μικρότερη και δεν ήταν
στατιστικά σημαντική.
• 1990: Ο Bunin D56 ανέφερε ότι δεν θα μπορούσαν να βρουν ουδεμία συνεπή συσχέτιση μετα-
ξύ του καρκίνου εγκεφάλου παιδικής ηλικίας και της πατρικής απασχόλησης "στις εργασίες
με έκθεση ηλεκτρομαγνητικών πεδίων". Η απασχόληση της μητέρας σ' αυτές ήταν πάρα πολύ
σπάνια, ώστε να επιτρέψει ανάλυση.
• 1990: Οι Wilkins και Hundley D57 ανέφεραν ότι δεν θα μπορούσαν να βρουν ουδεμία συνεπή
συσχέτιση του καρκίνου εγκεφάλου παιδικής ηλικίας και της πατρικής απασχόλησης "στις
εργασίες με έκθεση ηλεκτρομαγνητικών πεδίων". Εξέτασαν οκτώ διαφορετικούς ορισμούς
για το ποιος σύνδεσε "τις εργασίες με την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία", συμπεριλαμ-
βανομένων μερικών, που ήταν όμοιοι με αυτόν των Spitz και Johnson D53, D54. Σε μια επόμενη
έρευνα του 1996, οι Wilkins και Wellage D59 βρήκαν μια σημαντική αύξηση του καρκίνου
εγκεφάλου παιδικής ηλικίας στα παιδιά, των οποίων οι πατέρες ήταν οξυγονοκολλητές.
Ωστόσο δεν παρατήρησαν ένα τέτοιο αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης σε μεγαλύτερη ομάδα, που
είχε εργασίες με "έκθεση ηλεκτρομαγνητικών πεδίων".
• 1992: Ο Kuitjten D58 ανέφερε μια σημαντικά υπερβολική εμφάνιση καρκίνου εγκεφάλου παι-
δικής ηλικίας, όταν οι πατέρες απασχολήθηκαν ως "επισκευαστές ηλεκτρικών ή ηλεκτρονι-
κών". Ωστόσο δεν παρατήρησαν ένα όμοια αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης σε μεγαλύτερες
168
ομάδες, που είχαν εργασίες με "καθορισμένη ή πιθανή έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία"
(ορισμοί παρόμοιοι με εκείνους που χρησιμοποιούνται από Spitz και Johnson D53, D54).
• 2000: Ο Feychting D61 ανέφερε ότι τα παιδιά γονέων με "επαγγελματική έκθεση σε μαγνητικά
πεδία" είχαν μια εμφάνιση καρκίνου εγκεφάλου ελαφρώς χαμηλότερη από το αναμενόμενο.
Για την μητρική έκθεση, οι αξιολογήσεις έγιναν και για την έκθεση πριν και κατά την
60
διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σε αυτήν την έρευνα έκθεσης η αξιολόγηση βασίστηκε στις
πραγματικές μετρήσεις, που έγιναν σε άτομα με τους ίδιους τίτλους εργασίας.
Μερικές έρευνες, που έχουν εξετάσει την λευχαιμία παιδικής ηλικίας είναι:
• 2000: Ο Feychting D61 ανέφερε ότι τα παιδιά των πατέρων με "επαγγελματική έκθεση σε
μαγνητικά πεδία" είχαν μια υψηλότερη συχνότητα λευχαιμίας από το αναμενόμενο. Ουδεμία
συσχέτιση δεν βρέθηκε για την λευχαιμία παιδικής ηλικίας και την μητρική "επαγγελματική
έκθεση σε μαγνητικά πεδία". Ουδεμία σημαντική αύξηση καθολικού καρκίνου (ή σε 4 άλλες
υποκατηγορίες καρκίνου) δεν βρέθηκε για είτε την μητρική, είτε την πατρική "επαγγελματική
έκθεση σε μαγνητικά πεδία". Για την έκθεση της μητέρας, έγιναν αξιολογήσεις της πριν και
κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η αξιολόγηση της έκθεσης βασίστηκε στις πραγματικές
μετρήσεις, που έγιναν με άτομα με τους ίδιους τίτλους εργασίας.
• 2003: Οι Infante-Rivard και Deadman D62 ανέφεραν ότι η "μητρική επαγγελματική έκθεση σε
ηλεκτρομαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας" κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, συν-
δέθηκε με ένα υπερβολικό ρυθμό ανάπτυξης της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας. Η αξιολόγηση
της έκθεσης βασίστηκε στις πραγματικές μετρήσεις που έγιναν με άτομα με παρόμοιες εργα-
σίες. Η προκατειλημμένη έκθεση δεν αξιολογήθηκε.
Δεν υπάρχει πειραματική μαρτυρία για μια συσχέτιση μεταξύ της προκατάληψης ή της εμβρυϊκής
έκθεσης σε πεδία συχνότητος ισχύος και επακολουθούντος καρκίνου.
Το 1998, οι Colt και Blair D60 ανασκόπησαν 48 δημοσιευμένες έρευνες γονικής επαγγελματικής
έκθεσης και καρκίνου παιδικής ηλικίας. Συμπεραίνουν:
"Παρά τον μεγάλο αριθμό θετικών συμπερασμάτων ερευνών της έκθεσης σε πεδία βιομη-
χανικής συχνότητας, οι ερευνητές έχουν διστάσει να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η
συσχέτιση είναι πραγματική. Η βιολογική ευλογοφάνεια είναι αβέβαιη και τα συμπεράσματα
είναι ασυμβίβαστα ... Είναι επίσης δυνατόν ότι τα θετικά συμπεράσματα είναι ενδεικτικά των
εκθέσεων εκτός από έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας".
Γενικά, τα στοιχεία για μια αιτιώδη σχέση μεταξύ της γονικής έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας και επακολουθούντος καρκίνου είναι από αδύνατα ως ανύπαρκτα.
20. Κριτήρια αξιολόγησης των εργαστηριακών και επιδημιολογικών ερευνών πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου;
Υπάρχουν ορισμένα ευρέως αποδεκτά κριτήρια, βάσει των οποίων εκτιμούνται οι κίνδυνοι κατά
την αξιολόγηση επιδημιολογικών και εργαστηριακών ερευνών παραγόντων, που μπορεί να
θέσουν την ανθρώπινη υγεία σε κίνδυνο A2,A4,A18,E1. Αυτά καλούνται συχνά "κριτήρια Hill" E1.
Με
τα κριτήρια Hill, εξετάζονται η ισχύς 20A και η συνέπεια 20B της συσχέτισης μεταξύ της έκθεσης
και του κινδύνου, τα στοιχεία για μια σχέση δόσης-αντίδρασης 20C, τα εργαστηριακά στοιχείά 20D
και η βιολογική ευλογοφάνεια 20E.
Τα κριτήρια Hill πρέπει να εφαρμόζονται με προσοχή:
• Είναι απαραίτητο να εξετάζεται ολόκληρη η δημοσιευμένη βιβλιογραφία· δεν είναι
αποδεκτό να επιλέγονται μόνο οι εκθέσεις, που υποστηρίζουν ύπαρξη ενός κινδύνου υγείας.
• Είναι κρίσιμη η άμεση ανασκόπηση των σημαντικών πηγών των εγγράφων· δεν είναι
επαρκές να βασιστούν οι κρίσεις απλώς στις ακαδημαϊκές ή ρυθμιστικές ανασκοπήσεις.
• Η ικανοποίηση των μεμονωμένων κριτηρίων δεν είναι ένα ζήτημα ναι ή όχι· η υποστήριξη
ενός κριτηρίου μπορεί να κυμανθεί από ισχυρό ως λογικό και από αδύναμο ως ανύπαρκτο.
• Είναι σημαντικό να διακριθεί η έλλειψη υποστήριξης για ένα κριτήριο (π.χ. δεν υπάρχει το
σχετικό στοιχείο) από το στοιχείο που δείχνει ότι τα κριτήρια δεν ικανοποιούνται (π.χ.
61
στοιχεία, που παρουσιάζουν βιολογική δυσπιστία ή εργαστηριακά στοιχεία, που έρχονται σε
αντίθεση με την ύπαρξη ενός κινδύνου).
• Τα κριτήρια Hill πρέπει να αντιμετωπισθούν συνολικά· κανένα μεμονωμένο κριτήριο δεν
είναι είτε απαραίτητο είτε ικανοποιητικό, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μια
169
αιτιώδης σχέση μεταξύ της έκθεσης σε έναν παράγοντα και μιας ασθένειας.
Συνολικά, η εφαρμογή των κριτηρίων Hill δείχνει ότι τα τρέχοντα στοιχεία για μια συσχέτιση με-
ταξύ των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και του καρκίνου είναι αδύνατα ως ανύπαρκτα A1-Α4,
A7-Α8, A10, A14, A17, A18, A21, A22. Μια λεπτομερής αξιολόγηση των κριτηρίων ακολουθεί.
20A. Υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας και κινδύνου καρκίνου;
Ισχυρή συσχέτιση είναι αυτή με σχετική επικινδυνότητα (RR)=5 ή μεγαλύτερη. Το κάπνισμα,
π.χ., παρουσιάζει ισχυρή συσχέτιση, με μια RR για καρκίνο πνευμόνων 10-30 φορές μεγαλύτερη
αυτής των μη καπνιστών. Μια RR μικρότερη από περίπου 3, δείχνει μια αδύναμη συσχέτιση. Μια
RR κάτω από περίπου 1,5 είναι ουσιαστικά χωρίς νόημα, εκτός αν υποστηρίζεται από άλλα
στοιχεία.
Οι περισσότερες από τις θετικές έρευνες βιομηχανικής συχνότητας έχουν σχετική επικινδυνότητα
RR=2 ή μικρότερη. Οι έρευνες λευχαιμίας ως ομάδα έχουν σχετική επικινδυνότητα από 0,8 έως
2,0, ενώ οι έρευνες καρκίνου εγκεφάλου ως ομάδα έχουν σχετική επικινδυνότητα από 0,8 έως 1,6.
Αυτό είναι αδύναμη συσχέτιση. Κατά ενδιαφέροντα τρόπο, ενώ η νόθευση των ερευνών έχει
αυξηθεί, οι σχετικές επικινδυνότητες δεν έχουν αυξηθεί.
20B. Πόσο συνεπείς είναι οι έρευνες συσχέτισης της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας και του κινδύνου καρκίνου;
Δηλαδή, οι περισσότερες έρευνες παρουσιάζουν σχεδόν ίδιο κίνδυνο για την ίδια ασθένεια; Χρη-
σιμοποιώντας το ίδιο παραπάνω παράδειγμα, ουσιαστικά όλες οι έρευνες καπνίσματος και καρκί-
νου παρουσίασαν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο πνευμόνων, κεφαλής και αυχένα.
Πολλές έρευνες βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν αυξημένη εμφάνιση μερικών τύπων
καρκίνων και μερικών τύπων εκθέσεων, αλλά πολλές όχι 19B. Ακόμη και οι θετικές έρευνες είναι
ασυμβίβαστες η μια με την άλλη. Παραδείγματος χάριν, ενώ μια Σουηδική έρευνα του 1993 C18
παρουσιάζει αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας για ένα μέτρο της
έκθεσης, έρχεται σε αντίθεση με τις προγενέστερες έρευνες που παρουσίασαν μια αύξηση στον
καρκίνο εγκεφάλου B3 και μια παράλληλη Δανική έρευνα C16 παρουσιάζει μια αύξηση στα
λεμφώματα παιδικής ηλικίας, αλλά όχι στην λευχαιμία. Υπάρχουν παρόμοιες αντιφάσεις μεταξύ
των ερευνών, που βασίζονται στους κώδικες αγωγών.
Πολλές από τις έρευνες είναι εσωτερικά ασυμβίβαστες. Παραδείγματος χάριν, όπου μια σουηδική
έρευνα του 1993 C18 παρουσιάζει θετική συσχέτιση της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας με τα ανα-
δρομικά εκτιμώμενα πεδία, παρουσιάζει αρνητική συσχέτιση με τα μετρημένα πεδία. Αυτή η
έρευνα δεν παρουσιάζει επίσης ουδεμία γενική αύξηση στον καρκίνο παιδικής ηλικίας. Δεδομέ-
νου ότι η λευχαιμία αποτελεί το ένα τρίτο του καρκίνου παιδικής ηλικίας, αυτό υπονοεί ότι τα
ποσοστά άλλων τύπων καρκίνου ήταν λιγότερο από αναμενόμενα· μια εξέταση των στοιχείων
δείχνει ότι αυτό ισχύει.
62
20C. Υπάρχει μια σχέση έκθεσης–αντίδρασης μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και του κινδύνου καρκίνου;
Αυξάνεται ο κίνδυνος, όταν αυξάνεται η έκθεση; Π. χ. όσο περισσότερο καπνίζει ένα άτομο, τόσο
υψηλότερος είναι ο κίνδυνος καρκίνου πνευμόνων.
Ουδεμία δημοσιευμένη έρευνα έκθεσης βιομηχανικής συχνότητας δεν έχει παρουσιάσει σχέση
δόσης–αντίδρασης μεταξύ των μετρημένων πεδίων και των ποσοστών καρκίνου, ή μεταξύ των
αποστάσεων από τις γραμμές μεταφοράς και των ποσοστών καρκίνου. Ωστόσο, υπάρχει κάποια
ένδειξη μιας δόσης–αντίδρασης σε μερικές από τις παλαιότερες έρευνες λευχαιμίας παιδικής
ηλικίας, όταν χρησιμοποιούνται κώδικες αγωγών ή υπολογισμοί των ιστορικών πεδίων, ως
μετρικές έκθεσης B9,C54. Η έλλειψη μιας σαφούς σχέσης μεταξύ της έκθεσης και της αυξημένης
εμφάνισης καρκίνου, είναι ένας σημαντικός λόγος, για τον οποίο οι περισσότεροι επιστήμονες
είναι δύσπιστοι για την ιδιαίτερη σημασία της επιδημιολογίας.
Όλες οι σχέσεις μεταξύ δόσης και κινδύνου, δεν μπορούν να περιγραφούν από απλές γραμμικές
καμπύλες δόσης–αντίδρασης χωρίς κατώτατα όρια, όπου ο κίνδυνος είναι αυστηρά ανάλογος
προς την δόση. Υπάρχουν γνωστά παραδείγματα των σχέσεων δόσης–αντίδρασης που έχουν κα-
τώτατα όρια, τα οποία είναι μη γραμμικά, ή που εμφανίζουν κορεσμό. Παραδείγματος χάριν, η
εμφάνιση του καρκίνου, που προκαλείται από ακτινοβολία ιονισμού σε τρωκτικά, αυξάνεται με
την δόση, αλλά μόνο μέχρι ένα ορισμένο σημείο, πέρα από το οποίο, ο ρυθμός ανάπτυξης στα-
θεροποιείται ή ακόμα και πέφτει. Χωρίς μια κατανόηση των μηχανισμών που συνδέουν την δόση
170
και επίδραση αυτό είναι αδύνατο να προβλέψει την μορφή της σχέσης δόσης–αντίδρασης.
20D. Υπάρχουν εργαστηριακά στοιχεία για μια συσχέτιση μεταξύ έκθεσης σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας και του κινδύνου καρκίνου;
Οι επιδημιολογικές συσχετίσεις ενισχύονται πολύ, όταν υπάρχουν εργαστηριακά στοιχεία για
έναν κίνδυνο αυτού του είδους.
Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας παρουσιάζουν λίγα στοιχεία, του τύπου των επιδράσεων στα
κύτταρα, τους ιστούς ή τα ζώα, που δείχνουν προς την ύπαρξη μιας αιτίας καρκίνου 16A-16D, ή την
συμβολή τους στον καρκίνο 16D-16G,17. Στην πραγματικότητα, τα υπάρχοντα εργαστηριακά στοι-
χεία παρέχουν ισχυρές μαρτυρίες ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας, μεγέθους, στο οποίο οι
άνθρωποι εκτίθενται, δεν είναι καρκινογόνα.
20E. Υπάρχουν αληθοφανείς βιολογικοί μηχανισμοί, που υποδηλώνουν μια συσχέτιση
μεταξύ έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και του κινδύνου καρκίνου;
Όταν γίνεται κατανοητό πώς κάτι προκαλεί την ασθένεια, είναι πολύ ευκολότερο να ερμηνευθεί η
διφορούμενη επιδημιολογία. Για το κάπνισμα, ενώ η άμεση εργαστηριακή συσχέτιση μεταξύ
καπνίσματος και καρκίνου ήταν αδύναμη, κατά την αναφορά των Στρατηγών Χειρούργων, η
συσχέτιση ήταν ιδιαίτερα εύλογη, επειδή υπήρξαν γνωστοί καρκινογόνοι παράγοντες στον καπνό
του τσιγάρου.
Από αυτό που είναι γνωστό για την φυσική των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και τα
αποτελέσματά τους στα βιολογικά συστήματα Q18, δεν υπάρχει κανένας λόγος ακόμη και να
υποψιαστεί κανείς ότι θέτουν έναν κίνδυνο για τους ανθρώπους, στα επίπεδα έκθεσης που
συνδέονται με την παραγωγή και την διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας. Στην πραγματικότητα, η
ύπαρξη ενός τέτοιου κινδύνου υγείας είναι και φυσικά και φυσιολογικά αδικαιολόγητη.
Δείτε την ανασκόπηση του 2003 του Linet A18 για μια συγκεκριμένη συζήτηση του βιολογικού
επιχειρήματος ευλογοφάνειας, όπως ισχύει για τα πεδία γραμμών μεταφοράς και την λευχαιμία
παιδικής ηλικίας.
63
21. Εάν η έκθεση σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν εξηγεί τις
οικιστικές και επαγγελματικές έρευνες, που παρουσιάζουν αυξημένη εμφάνιση
καρκίνου, ποιοι άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν;
Υπάρχουν τουλάχιστον πέντε παράγοντες στις επιδημιολογικές έρευνες, που μπορούν να οδηγή-
σουν σε ψευδείς συσχετίσεις: ανεπαρκής αξιολόγηση δόσεων 21A, παράγοντες σύγχυσης 21B,21F,
ακατάλληλοι έλεγχοι 21C, προκατάληψη δημοσιεύσεων 21D, και πολλαπλά πλασματικά κριτήρια
σύγκρισης 21E.
21A. Θα μπορούσαν τα προβλήματα αποτίμησης των δόσεων να έχουν επιπτώσεις
στην ισχύ των επιδημιολογικών ερευνών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου;
Εάν τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας σχετίζονται με καρκίνο, δεν γνωρίζουμε ποιο χαρακτη-
ριστικό του πεδίου εμπλέκεται. Ο κίνδυνος θα μπορούσε να αφορά τουλάχιστον στην μέγιστη ή
στην μέση ένταση ή στον ρυθμό αλλαγής του πεδίου. Η διάρκεια της έκθεσης θα μπορούσε
επίσης να είναι ένας παράγοντας. Ακόμη έχει προταθεί να εμπλέκονται οι αρμονικές, τα μετα-
βατικά φαινόμενα, ή/και οι αλληλεπιδράσεις με τα γήινα στατικά μαγνητικά πεδία. Εάν δεν
γνωρίζουμε ποιος εκτίθεται πραγματικά, και ποιος όχι, συνήθως (αλλά όχι πάντα) θα υποτιμή-
σουμε τον πραγματικό κίνδυνο C14.
Ένα πρόσθετο πρόβλημα που δημιουργείται από την έλλειψη γνώσης της σωστής μετρικής δό-
σεων, είναι ότι αυτό οδηγεί πολλές επιδημιολογικές έρευνες να χρησιμοποιήσουν πολλαπλές με-
τρικές δόσεων, και να δημιουργήσουν έτσι ένα ογκώδες πολλαπλό πρόβλημα σύγκρισης 21E.
21B. Υπάρχουν άλλοι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης καρκίνου, που θα μπορούσαν
να προκαλέσουν μια πλαστή συσχέτιση μεταξύ έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας και καρκίνου;
Εκτός από τα μαγνητικά πεδία, και οι γραμμές μεταφοράς (ή τα ηλεκτρικά επαγγέλματα) μπορούν
να συσχετισθούν με έναν κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Εάν προσδιορίζονταν μια τέτοια σχετική
επικινδυνότητα εμφάνισης καρκίνου, θα μπορούσε να ονομασθεί "παράγοντας σύγχυσης" των
επιδημιολογικών ερευνών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου. Ένα ουσιαστικό μέρος
των επιδημιολογικών ερευνών είναι να προσδιορισθούν και να αποβληθούν οι πιθανοί παράγοντες
σύγχυσης.
Με άλλα λόγια, πρέπει να σιγουρευτείτε ότι οι "εκτεθειμένες" και "μη εκτεθειμένες" ομάδες
171
έχουν τους ίδιους παράγοντες κινδύνου. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για τις μελέτες των
"ηλεκτρικών επαγγελμάτων", επειδή θα απαιτείτο μόνο η παρουσία μιας άγνωστης καρκινογόνου
ουσίας σε μερικά από εκείνα τα επαγγέλματα, για να προκληθεί μια πλαστή θετική συσχέτιση με
τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Η παρουσία ενός τέτοιου, μη αναγνωρισμένου, καρκινογόνου, είναι
ότι μερικά "ηλεκτρικά επαγγέλματα" θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αδύναμες ενώσεις,
ασυνέπειες και μια έλλειψη σχέσεως δόσης-αντίδρασης, όταν ανακατεύθηκαν τέτοια επαγγέλματα
με τα επαγγέλματα, που στερούνται την έκθεση σε αυτήν την καρκινογόνο ουσία.
Έχουν προταθεί πολλοί πιθανοί παράγοντες σύγχυσης των ερευνών γραμμών μεταφοράς, συμ-
περιλαμβανομένων των PCB, των ζιζανιοκτόνων, όζοντος και οξειδίων αζώτου, της πυκνότητας
κυκλοφορίας, και της κοινωνικοοικονομικής τάξης.
PCB: Πολλοί μετασχηματιστές περιέχουν μονωτικό έλαιο, που μολύνεται από πολυχλωριωμένα
διφαινύλια (PCB) και έχει αναφερθεί ότι η μόλυνση από PCB των διαδρομών των γραμμών με-
ταφοράς είναι η αιτία του υπερβολικού καρκίνου. Αυτό είναι απίθανο. Κατ' αρχάς, υπάρχουν λίγα
64
στοιχεία για την διαδεδομένη μόλυνση από PCB των διαδρομών των γραμμών μεταφοράς. Δεύτε-
ρον, οι μετασχηματιστές δεν βρίσκονται κατά μήκος των γραμμών μεταφοράς υψηλής τάσεως,
έτσι το PCB δεν θα μπορούσε να αποτελέσει τον σύνδεσμο της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας με
τους διαδρόμους γραμμών μεταφοράς B4. Τρίτον, τα στοιχεία ότι η έκθεση σε PCB προκαλεί ή
υποβοηθά τον καρκίνο στους ανθρώπους, είναι αδύναμα L2. Τελικά δεν έχει αναφερθεί, ότι κυρίως
τα PCB προκαλούν ή υποβοηθούν καρκίνο ήπατος στα ζώα, λευχαιμία, καρκίνο εγκεφάλου και
μαστού.
Ζιζανιοκτόνα: Έχει προταθεί να είναι μια αιτία καρκίνου τα ζιζανιοκτόνα, που ψεκάστηκαν στις
διαδρομές των γραμμών μεταφοράς. Αυτό είναι επίσης μια απίθανη εξήγηση. Ο ψεκασμός
ζιζανιοκτόνου δεν θα είχε επιπτώσεις στα συστήματα διανομής στις αστικές περιοχές, όπου έχουν
γίνει πολλές από τις "θετικές" έρευνες καρκίνου παιδικής ηλικίας και δεν θα εξηγούσε τον αυξη-
μένο καρκίνο στα ηλεκτρικά επαγγέλματα. Επιπλέον, τα στοιχεία ότι τα ζιζανιοκτόνα είναι καρκι-
νογόνες ουσίες στους ανθρώπους είναι αδύναμα L6, L19.
Όζον και οξείδια αζώτου: Έχει προταθεί ότι τα οξείδια όζοντος και αζώτου, που δημιουργούνται
όταν παρουσιάζονται τόξα στις γραμμές υψηλής τάσης (εκφορτίσεις "κορώνα"), μπορεί να είναι
υπεύθυνα για τον αυξημένο καρκίνο, ή άλλα προβλήματα υγείας (π.χ. Goheen L43). Αυτό είναι μια
άλλη απίθανη εξήγηση. Ενώ το όζον είναι μια κυτταρική γενοτοξίνη, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο
ότι προκαλεί καρκίνο στους ανθρώπους, και μόνο διφορούμενα στοιχεία ότι προκαλεί καρκίνο
πνευμόνων σε αρουραίους L44,L45. Δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένα στοιχείο ότι τα οξείδια αζώτου
είναι καρκινογόνα. Αφού το φαινόμενο "κορώνα" δημιουργείται από το ηλεκτρικό πεδίο και όχι
από το μαγνητικό, αυτό συνεπάγεται ότι ο καρκίνος (ή άλλα προβλήματα υγείας) θα σχετίζεται με
το ηλεκτρικό παρά με το μαγνητικό πεδίο· και όπως αναφέρεται αλλού 16G,19L, η μαρτυρία για
επιπτώσεις στην υγεία (αδύναμη όπως είναι) δείχνει ως υπαίτιο το μαγνητικό και όχι το ηλεκτρικό
πεδίο. Επιπλέον, αυτός ο πιθανός παράγοντας σύγχυσης θα ίσχυε μόνο για τις γραμμές υψηλής
τάσεως και δεν θα εξηγούσε τις αναφορές υπερβολικού καρκίνου, κατά μήκος των συστημάτων
διανομής ή στα ηλεκτρικά επαγγέλματα.
Πυκνότητα κυκλοφορίας: Οι γραμμές μεταφοράς, που διατρέχουν συχνά κατά μήκος πολυ-
σύχναστων δρόμων, και οι "σχηματισμοί υψηλών ρευμάτων", που συνδέονται με την υπερβολική
λευχαιμία παιδικής ηλικίας σε μερικές από τις αμερικανικές έρευνες C1,C6,C12, σχετίζονται με
πολυσύχναστους δρόμους C40. Έχει προταθεί ότι οι γραμμές μεταφοράς είναι υποκατάστατο της
έκθεσης σε καρκινογόνες ουσίες των εξατμίσεων της κυκλοφορίας. Αυτό μπορεί να είναι ένας
σοβαρός παράγοντας σύγχυσης των οικιστικών ερευνών έκθεσης, δεδομένου ότι η εξάτμιση των
αυτοκινήτων περιέχει γνωστές καρκινογόνες ουσίες, και η πυκνότητα κυκλοφορίας έχει απο-
δειχθεί ότι συσχετίζεται με τον ρυθμό ανάπτυξης λευχαιμίας παιδικής ηλικίας E3, C40.
Κοινωνικοοικονομική τάξη: Η κοινωνικοοικονομική τάξη μπορεί να είναι ένα πρόβλημα στις
οικιστικές και επαγγελματικές έρευνες, όπως αυτή συνδέεται σαφώς με τον κίνδυνο εμφάνισης
καρκίνου, και οι "εκτεθειμένες" και "μη εκτεθειμένες" ομάδες σε πολλές έρευνες είναι διαφο-
ρετικών κοινωνικοοικονομικών τάξεων C14,C40. Αυτό είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στις αμερικα-
νικές έρευνες οικιστικής έκθεσης, που βασίζονται στους "κώδικες καλωδίων", δεδομένου ότι οι
τύποι κωδίκων καλωδίων, που συσχετίζονται με καρκίνο παιδικής ηλικίας, βρίσκονται κυρίως
στις παλαιότερες, φτωχότερες γειτονιές, ή/και στις γειτονιές με ένα μεγάλο αριθμό ενοικιαζο-
μένων κατοικιών C19, C25, C40.
172
Ιονίζουσα ακτινοβολία του φαινομένου "κορώνα": Έχει αναφερθεί στο διαδίκτυο και στις
συζητήσεις για τις γραμμές μεταφοράς, ότι οι εκφορτίσεις "κορώνα" παράγουν ιονίζουσα ακτινο-
βολία, και ότι αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει στην συσχέτιση μεταξύ γραμμών μεταφοράς και
καρκίνου. Οι εκφορτίσεις "κορώνα" παράγουν θερμότητα, φως (με μορφή μικρών σπινθήρων),
ευδιάκριτο θόρυβο, ραδιοπαρεμβολές και μια πολύ μικρή ποσότητα όζοντος. Δεν υπάρχουν
μαρτυρίες ότι αυτές οι εκφορτίσεις παράγουν ιονίζουσα ακτινοβολία και ισχυρά φυσικά επιχειρή-
ματα για να προταθεί ότι δεν θα μπορούσαν. Διάφοροι ερευνητές F12, F15, F21 έχουν μετρήσει τα
65
επίπεδα ακτινοβολίας ιονισμού, γύρω από τις γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσεως και έχουν δείξει
ότι δεν είναι ανυψωμένα. Για λεπτομερή ανάλυση για τους φυσικούς λόγους γιατί το φαινόμενο
"κορώνα" των γραμμών μεταφοράς δεν παράγει ιονίζουσα ακτινοβολία, δείτε Silva F31.
Μια μολυσματική βάση για την λευχαιμία: δείτε 21F.
Ρεύματα επαφής ή τάσεις επαφής: Ένα "ρεύμα επαφής" εμφανίζεται όταν ένα άτομο αγγίζει δύο
αγώγιμα αντικείμενα, που βρίσκονται σε διαφορετικές τάσεις. Διάφοροι ερευνητές (π.χ. Brain A17,
Kavet και Zaffenella F29, Kavet F32) έχουν υποστηρίξει ότι τα ρεύματα επαφής θα ήταν υψηλότερα
στις κατοικίες με υψηλά μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας και ότι αυτά τα ρεύματα
επαφής θα μπορούσαν να είναι αρκετά υψηλά, ώστε να προκαλέσουν βιολογικά αποτελέσματα. Η
ευλογοφάνεια αυτού του επιχειρήματος είναι άγνωστη, επειδή δεν υπάρχει ουδεμία σχετική
εργαστηριακή έρευνα για συσχέτιση των ρευμάτων επαφής με είτε καρκίνο, είτε γενοτοξικότητα,
είτε επιγενετική δραστηριότητα και δεν υπάρχει κανένα επιδημιολογικό στοιχείο ότι τα ρεύματα
επαφής συνδέονται με την παιδική λευχαιμία.
21C. Θα μπορούσε να υπάρξει προκατάληψη στις επιδημιολογικές έρευνες πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου, σχετικά με τις μεθόδους που χρησιμο-
ποιήθηκαν για να επιλεγούν οι ομάδες ελέγχου;
Ένα υπαρκτό πρόβλημα με πολλές επιδημιολογικές έρευνες είναι η δυσκολία δημιουργίας μιας
ομάδας "ελέγχου", που είναι ίδια με την "εκτεθειμένη" ομάδα για όλα τα χαρακτηριστικά, τα
σχετικά με την ασθένεια, εκτός από την έκθεση. Αυτό είναι πολύ δύσκολο για ασθένειες όπως η
λευχαιμία και ο καρκίνος εγκεφάλου, όπου οι παράγοντες κινδύνου είναι ανεπαρκείς. Μια
πρόσθετη περιπλοκή είναι ότι συχνά οι άνθρωποι πρέπει να συγκατατεθούν ώστε να συμπερι-
ληφθούν στον βραχίονα ελέγχου μιας έρευνας και η συμμετοχή στις έρευνες είναι γνωστή για να
εξαρτάται από παράγοντες (όπως η κοινωνικοοικονομική τάξη, η φυλή και το επάγγελμα), που
συνδέονται με διαφορές στα ποσοστά καρκίνου. Δείτε, π.χ. Jones C19 και Gurney C25, για το πώς
η
προκατάληψη επιλογής θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις σε μια έρευνα γραμμών μεταφοράς.
21D. Θα μπορούσε η ανάλυση των επιδημιολογικών ερευνών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και καρκίνου, να διαστραφεί από προκατειλημμένες δημοσιεύσεις;
Είναι γνωστό ότι είναι πιθανότερο να δημοσιευθούν οι θετικές έρευνες, παρά οι αρνητικές. Αυτό
μπορεί σοβαρά να προκαταλάβει τις έρευνες μετανάλυσης, όπως εκείνες που συζητούνται στις
ερωτήσεις 13 και 15. Τέτοια προκατάληψη δημοσιεύσεων θα αυξήσει τους προφανείς κινδύνους.
Αυτό μπορεί να είναι μεγαλύτερο πρόβλημα για επαγγελματικές έρευνες, παρά για τις οικιστικές.
Διάφορα συγκεκριμένα παραδείγματα της προκατάληψης δημοσιεύσεων είναι γνωστά στις έρευ-
νες των ηλεκτρικών επαγγελμάτων και καρκίνου. Στην ανασκόπησή τους, οι Coleman και BeralB1
αναφέρουν τα αποτελέσματα μιας Καναδικής μελέτης, όπου βρίσκεται μια σχετική επικινδυ-
νότητα RR=2,4 για λευχαιμία στους εργαζομένους σε ηλεκτρικά επαγγέλματα. Η βρετανική
ανασκόπηση του NRPB B3 το 1992, διαπίστωσε ότι η περαιτέρω παρακολούθηση των Καναδών
εργαζομένων, παρουσίασε μια ανεπάρκεια λευχαιμίας (RR=0,6), αλλά ότι αυτή η έρευνα
συνεχούς παρακολούθησης δεν έχει δημοσιευθεί ποτέ. Αυτό είναι μια ανέκδοτη έκθεση· αλλά η
προκατάληψη δημοσιεύσεων, από την ίδια την φύση της, είναι συνήθως ανέκδοτη.
Είναι επίσης ένα σαφές πρόβλημα για τις εργαστηριακές έρευνες – είναι πολύ ευκολότερο (και
πολύ πιο ανταμοίψιμο) – να δημοσιευθούν έρευνες, που αναφέρουν αποτελέσματα, παρά αναφο-
ρές ερευνών, που δεν αναφέρουν κανένα αποτέλεσμα. Ένα παράδειγμα αυτού μπορεί να δει κα-
νείς στην εργασία των Cain και συνεργατών G25. Το 1993 δημοσίευσαν μια αναφορά, ότι τα πεδία
60 Hz ήταν συμπροωθητής σε ένα σύστημα μετασχηματισμού κυττάρων. Αλλά το 1993 και το
1994 οι ίδιοι ερευνητές ανέφεραν σε συνέδρια, ότι δεν θα μπορούσαν να αναπαράγουν την
66
συμπροώθηση, και ότι μερικά επόμενα πειράματα παρουσίασαν ακόμη και μείωση στον μετασχη-
173
ματισμό, με την παρουσία μαγνητικών πεδίων 60 Hz. Ωστόσο, η αναφορά της αποτυχίας ανα-
παραγωγής δεν δημοσιεύεται, έτσι μόνο η θετική αναφορά παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στην
ισότιμα αναθεωρημένη βιβλιογραφία.
Στενά συνδεδεμένη με την προκατάληψη δημοσιεύσεων είναι και η "προκατάληψη αναφορών",
που αναφέρεται σε καταστάσεις, όπου γίνονται πολλαπλές έρευνες, αλλά μόνο μερικές αναφέρο-
νται, και στις καταστάσεις, όπου οι περιλήψεις ή/και οι αναφορές Τύπου υπογραμμίζουν τα μη
αντιπροσωπευτικά υποσύνολα της πραγματικής έρευνας. Οι "Σουηδικές" έρευνεςC18, C21
παρέχουν
ένα παράδειγμα και των δύο τύπων προκατειλημμένων αναφορών. Η αρχική αδημοσίευτη ανα-
φορά χρησιμοποίησε μερικούς διαφορετικούς ορισμούς "της έκθεσης" και ερεύνησε και παιδιά
και ενήλικες. Από όλες τις συγκρίσεις, οι ισχυρότερες συσχετίσεις βρέθηκαν για λευχαιμία παιδι-
κής ηλικίας και τα εκτιμώμενα πεδία. Η πρώτη δημοσιευμένη έκδοση στην αγγλική γλώσσα,
παρέλειψε τα στοιχεία ενηλίκων και η περίληψη υπογράμμισε τις ομάδες, τους ορισμούς έκθεσης
και τους τύπους καρκίνου, για τους οποίους οι συσχετίσεις ήταν οι ισχυρότερες· οι αναφορές
Τύπου βασίστηκαν κατά ένα μεγάλο μέρος σε εκείνη την περίληψη. Η πιο πρόσφατη δημοσίευση
του μέρους ενηλίκων της έρευνας C18, που δεν παρουσιάζει ουδεμία σχέση μεταξύ της έκθεσης
και της εμφάνισης καρκίνου στους ενήλικες, δεν έχει λάβει ουσιαστικά ουδεμία κάλυψη Τύπου.
Το αποτέλεσμα είναι ότι έχει δοθεί έμφαση σε μια χούφτα θετικών συσχετίσεων, παρά σε μια
πολύ μεγαλύτερη ομάδα συντριπτικά ασήμαντων συσχετίσεων.
Μια έκθεση του 1996, σχετικά με τον καρκίνο μαστού και την επαγγελματική έκθεσηD23, παρέχει
ένα άλλο παράδειγμα προκατάληψης. Η έρευνα βρήκε μια "μέτρια" αλλά ασήμαντη αύξηση στον
καρκίνο μαστού σε εργασίες με "ενδεχόμενη υψηλή έκθεση". Η ίδια η δημοσίευση είναι αρκετά
προσεκτική, αλλά στο δελτίο προδημοσιεύσεως (που βγήκε εβδομάδες πριν το άρθρο είναι
πραγματικά διαθέσιμο) διαβάζει κανείς "επαγγελματική έκθεση μαγνητικών πεδίων, κίνδυνος
αυξήσεως καρκίνου μαστού", και παραλείπει όλες τις προειδοποιήσεις.
21E. Θα μπορούσε η ανάλυση των επιδημιολογικών ερευνών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και καρκίνου να προκαταληφθεί από πλατή πολλαπλή σύγκριση;
Οι επιδημιολογικές έρευνες συχνά περιλαμβάνουν πολλαπλές μετρικές έκθεσης και πολλαπλoύς
τύπους καρκίνου, έτσι ο ερευνητής μπορεί ενδεχομένως να συγκρίνει πολλές διαφορετικές υπο-
ομάδες. Κάθε τέτοια σύγκριση (με συνήθως αποδεκτά στατιστικά κριτήρια) έχει μια πιθανότητα
5% να παράγει μια "στατιστικά σημαντική" διαφορά, ακόμα κι αν δεν υπήρξε ουδεμία πραγμα-
τική διαφορά. Μεταξύ των πολλαπλών μετρικών έκθεσης, των πολλαπλών οριακών σημείων, των
πολλαπλών περιοχών εκδήλωσης καρκίνου, και της ανάλυσης υποομάδας, μια έρευνα μπορεί να
περιέχει 50 ή περισσότερους υπολογισμούς της σχετικής επικινδυνότητας (RR), που κάθε ένας
αναλύεται χωριστά για την σημασία κατά 5%. Από μια τέτοια έρευνα θα αναμενόταν μια υψηλή
συχνότητα "πλαστών θετικών" συσχετίσεων.
Ένα επεξηγηματικό παράδειγμα είναι η έρευνα των Feychting και AhlbomC18,C21, η οποία εξέτασε
12 τύπους καρκίνου (4 σε παιδιά και 8 σε ενήλικες), και 3 διαφορετικές μετρικές έκθεσης (μετρη-
μένα πεδία, ιστορικά εκτιμώμενα πεδία και αποστάσεις από τις γραμμές). Μέσα σε κάθε μετρική
έκθεσης ήταν περαιτέρω υπο-καθορισμοί, όπως διαφορετικά οριακά σημεία για τον διαχωρισμό
εκτεθειμένων – μη εκτεθειμένων. Απλώς, λόγω των πολλαπλών τύπων καρκίνου και των
μετρικών έκθεσης, υπολογίστηκαν 228 σχετικές επικινδυνότητες, με τιμές που κυμαίνονται από
0,0 (κανένας καρκίνος στις εκτεθειμένες ομάδες) έως 5,5 (περισσότερος καρκίνος στις εκτε-
θειμένες ομάδες). Κάθε σχετική επικινδυνότητα αναλύθηκε χωριστά για να υπολογισθεί το διά-
στημα εμπιστοσύνης 95%. Ένδεκα από τις 228 σχετικές επικινδυνότητες είχαν το χαμηλότερο
διάστημα εμπιστοσύνης 1,0 ή ανωτέρω (μια ακατέργαστη ένδειξη της στατιστικής σημασίας)·
αλλά ακόμα κι αν δεν υπήρξε ουδεμία σχέση μεταξύ των γραμμών μεταφοράς και καρκίνου, 5%
(ή 11,5) των 288 RR θα αναμενόταν να είναι "σημαντική" με αυτά τα πρότυπα. Ομοίως, εάν δεν
67
υπήρξε ουδεμία σχέση μεταξύ των γραμμών μεταφοράς και καρκίνου, θα αναμένονταν μερικά
"σημαντικά" μειωμένα ποσοστά καρκίνου, και τέτοια παραδείγματα μπορούν να βρεθούν στην
έρευνα.
Κατά συνέπεια, καταλήγουμε να μην γνωρίζουμε, είτε ότι ο "σημαντικός συσχετισμός" της λευχ-
αιμίας παιδικής ηλικίας με τα εκτιμώμενα ιστορικά πεδία, είναι δείκτης μιας πραγματικής
συσχέτισης, είτε ότι είναι ένα μέρος του στατιστικού θορύβου. Η ανικανότητα αυτού του τύπου
επιδημιολογικής έρευνας να αποδειχθεί "στατιστικής σπουδαιότητας", αναγνωρίζεται σαφώς από
174
τους Feychting και AhlbomC26, που επισημαίνουν ότι αυτοί δεν χρησιμοποιούν ακόμη τον όρο
"στατιστικά σημαντικός" στις εργασίες τους. Η προειδοποίηση των συντακτών έχει αγνοηθεί κατά
ένα μεγάλο μέρος από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, ακόμη και από πολλές επιστημονικές ανα-
σκοπήσεις σ' αυτόν τον τομέα.
Η ύπαρξη πολλαπλών συγκρίσεων, που συνδυάζεται με την post-hoc (μετά το γεγονός) επιλογή
των σημείων αποκοπής και των μετρικών έκθεσης, είναι επίσης ένα σοβαρό πρόβλημα για την
μετανάλυση, όπου θα προκαλέσει αναληθή θετικά.
Τα πολλαπλά ζητήματα σύγκρισης είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για τις "υποθεσιογόνες" έρευνες,
του τύπου που έχουν επικρατήσει στην επιδημιολογία των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας.
Λόγω του μεγάλου αριθμού μεταβλητών, είναι σχεδόν αδύνατο σε τέτοιες έρευνες να παρουσια-
σθεί πραγματική "στατιστική σημασία". Τέτοιες έρευνες μπορούν να παράγουν ιδέες, που
μπορούν να εξετασθούν στις επόμενες έρευνες "δοκιμής υπόθεσης". Τα χαρακτηριστικά τέτοιας
"δοκιμής υπόθεσης" είναι ένα μικρό σύνολο υποθέσεων (συνήθως μόνο μια), που δηλώνονται εκ
των προτέρων, και ένα πειραματικό σχέδιο, που αποφεύγει το πολλαπλό ζήτημα σύγκρισης, με
τον περιορισμό των συγκρίσεων ακριβώς σε εκείνες, που θα μπορούσαν να ανασκευάσουν την
υπόθεση. Τέτοια επιδημιολογία "δοκιμής υπόθεσης" είναι σπάνια στις έρευνες των πεδίων βιομη-
χανικής συχνότητας.
Το πολλαπλό πρόβλημα σύγκρισης δεν είναι μοναδικό σε αυτόν τον τύπο επιδημιολογίας. Είναι
επίσης ένα κυρίαρχο πρόβλημα στις κλινικές δοκιμές, και ζητήματα, όπως τα πολλαπλά οριακά
σημεία, τα πολλαπλά σημεία αποκοπής, η ανάλυση υποομάδων και η επιλογή των αποτελεσμάτων
για τις περιλήψεις, έχουν συζητηθεί εκτενώς στην βιοϊατρική βιβλιογραφίαL7,L8. Δύο πράγματα
είναι πολύ σαφή:
1. Αγνόηση των πολλαπλών ζητημάτων σύγκρισης μπορεί να οδηγήσει σε μια δραματική αύξηση
αναφορών, ότι κάτι είναι στατιστικά σημαντικό, όταν είναι θόρυβος, στην πραγματικό-
τητα.
2. Υπάρχουν τεχνικές στατιστικής για την διόρθωση αυτών των προβλημάτων, αλλά είναι
καλύτερο να αποφευχθούν τα προβλήματα, με την χρησιμοποίηση κατάλληλων πειραματικών
σχημάτων.
21F. Η μαρτυρία ότι η λευχαιμία παιδικής ηλικίας έχει μολυσματική βάση, σημαίνει
ότι η αδύνατη συσχέτιση, που φαίνεται μερικές φορές μεταξύ πεδίων βιομηχα-
νικής συχνότητας και λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, είναι τεχνητή (πλαστή);
Η ερμηνεία των ερευνών λευχαιμίας παιδικής ηλικίας περιπλέκεται πολύ από την μαρτυρία ότι
ένα υψηλό ποσοστό "μείγματος πληθυσμού" (αποκαλούμενο επίσης "υψηλή κινητικότητα πληθυ-
σμού") είναι ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου για λευχαιμία και λέμφωμα παιδικής ηλι-
κίαςL21,L22. Η εξήγηση για την συσχέτιση (αποκαλούμενη υπόθεση KinlenL10) είναι ότι: "η λευχ-
αιμία παιδικής ηλικίας μπορεί να προκύψει από μια σπάνια αντίδραση σε μια κοινή, αλλά μη
αναγνωρισμένη μόλυνση θα εμφανίζονταν οι αυξημένοι κίνδυνοι, όταν αναμίχθηκαν οι πληθυ-
σμοί, πράγμα το οποίο αύξησε το επίπεδο επαφής μεταξύ των μολυσμένων και των ευαίσθητων
ατόμων" L21.
68
Η περιπλοκή για τις έρευνες γραμμών μεταφοράς, είναι ότι είναι μια κοινή παρατήρηση ότι οι
"περιπτώσεις" είναι πιο κινητικές οικιστικώς από τους "ελέγχους" C19, C45, C46, και ότι οι
άνθρωποι,
που ζουν σε κατοικίες με υψηλό κώδικα καλωδίων είναι πιο κινητικοί οικιστικώς από τους
ανθρώπους, που διαβιούν σε κατοικίες με χαμηλό κώδικα καλωδίωνC19. Αυτό σημαίνει ότι οι
αδύναμες συσχετίσεις, που διαπιστώθηκαν σε μερικές έρευνες, θα μπορούσε να οφείλονται στις
διαφορές στην οικιστική κινητικότητα και να μην έχουν ουδεμία σχέση με τα πεδία βιομηχανικής
συχνότητας.
22. Ποια είναι η πιο ακλόνητη μαρτυρία για μια συσχέτιση μεταξύ πεδίων βιομηχα-
νικής συχνότητας και καρκίνου;
Τα καλύτερα στοιχεία για μια συσχέτιση μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου είναι πιθανώς:
• Οι τέσσερις επιδημιολογικές έρευνες, που παρουσιάζουν έναν συσχετισμό μεταξύ λευχαιμίας
παιδικής ηλικίας και της εγγύτητας στις γραμμές υψηλής τάσης 14,C1,C6,C12,C18, και η μετ-
ανάλυση των Σκανδιναβικών ερευνώνB4.
Προσοχή: Οι έρευνες των ετών 1997-1999 19H ÷ 19K έχουν διαβρώσει σοβαρά την ισχύ αυτού
175
του επιχειρήματος.
• Οι συγκεντρωμένες αναλύσεις (μεταναλύσεις) C54,C57 των πολλαπλών ερευνών των πεδίων
γραμμών μεταφοράς, που αναφέρουν ότι για τα μετρημένα ή εκτιμώμενα μαγνητικά πεδία,
υπάρχει ένας αυξημένος ρυθμός ανάπτυξης λευχαιμίας παιδικής ηλικίας στα παιδιά της ομάδας
υψηλότερης έκθεσης.
Προσοχή: Σε άλλους τομείς της ιατρικής, οι μεταναλύσεις των πολλαπλών μικρών ερευνών
αντικρούονται συχνά από τις πιο πρόσφατες, οριστικές έρευνες, πρακτικά όταν οι αναλυό-
μενες μελέτες είναι υψηλού σχεδιασμού και ποιότητος.
NΕΟ Προσοχή: Σε μια συνεχή παρακολούθηση του 2004 C72, ο κύριος συγγραφέας μιας από
αυτές τις μεταναλύσεις, ανέφερε ότι αν ληφθούν υπ' όψη όλες οι αβεβαιότητες, η συσχέτιση
δεν είναι πλέον στατιστικά σημαντική.
• Η πρόταση μιας σχέσης δόσης-αντίδρασης 20C σε μερικές από τις έρευνες λευχαιμίας παιδικής
ηλικίας B6,C54.
• Το υποσύνολο των επιδημιολογικών ερευνών 19Β, που παρουσιάζουν έναν συσχετισμό μεταξύ
εργασίας σε ηλεκτρικά επαγγέλματα και καρκίνου, ιδιαίτερα λευχαιμία
D1,D3,D4,D9,B9,D28,D44,D50
και καρκίνο εγκεφάλουD10,B9,D46,D44,D47,D50.
• Οι έρευνες εργαστηρίων που δείχνουν ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορεί να έχουν
επιπτώσεις στην υγεία 18A.
Προσοχή: Πολλά από αυτά τα αποτελέσματα δεν έχουν ουδεμία γνωστή συσχέτιση με τον
καρκίνο, ή δεν έχουν επαναληφθεί ποτέ, ή έχουν αποτύχει τις προσπάθειες στην επανά-
ληψη πειράματος 18A, ή εμφανίζονται μόνο για εκθέσεις πολύ επάνω από εκείνες που αντι-
μετωπίζονται πραγματικά στις οικιστικές και επαγγελματικές θέσεις.
• Οι αναφορέςG52,G116,G100 ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μπορούν να προκαλέσουν
θραύση σκέλους DNA στα εγκεφαλικά κύτταρα τρωκτικών.
Προσοχή: Δείτε την επισήμανση στην ερώτηση 16B
• Οι εργαστηριακές έρευνες 16E, που παρέχουν μαρτυρίες ότι τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας μπορούν να προωθήσουν τον χημικά προκληθέντα καρκίνο μαστού
G14,G23,G43,G79,G117.
Προσοχή: Δείτε την επισήμανση στην ερώτηση 16Ε
• Οι έρευνες, που αναφέρουν ότι τα έντονα πεδία μπορούν να ενισχύσουν τον όγκο G23, G34, G43
και τον ρυθμό αύξησηςκυττάρων G7, G36, G39, H61, H59, G105, G110 (δείτε την ερώτηση 17A).
• Οι έρευνες, που αναφέρουν ότι τα πεδία μπορούν να προκαλέσουν G30, H18 ή να επηρεάσουν
G25 μετασχηματισμό νεοπλασματικών κυττάρων (δείτε __________την ερώτηση 16D).
Προσοχή: Αυτές οι έρευνες μετασχηματισμού κυττάρων έχουν αποτύχει σε πολυάριθμες
προσπάθειες επιβεβαίωσης (δείτε την ερώτηση 16D).
23. Ποια είναι η πιο ακλόνητη μαρτυρία εναντίον της συσχέτισης πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και καρκίνου;
Τα καλύτερα στοιχεία ότι δεν υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ των πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας και καρκίνου είναι πιθανώς:
• Ανάλυση με τα κριτήρια Hill ολόκληρου του σώματος των επιδημιολογικών και εργαστη-
ριακών ερευνών, η οποία δείχνει ότι τα στοιχεία για μια αιτιώδη σχέση είναι από αδύναμα 20Α
έως ανύπαρκτα 20B.
• Οι επιδημιολογικές ενώσεις είναι αδύναμες20A και ασύμβατες20B και ότι γενικά αποτυγχάνουν
να παρουσιάσουν οποιαδήποτε σχέση έκθεσης–αντίδρασης20C.
• Οι πιο πρόσφατες επιδημιολογικές έρευνες έχουν αποτύχει να βρουν οποιαδήποτε σημαντικά
στοιχεία για μια συσχέτιση μεταξύ γραμμών μεταφοράς και καρκίνου εγκεφάλου παιδικής
ηλικίας ή λευχαιμίας παιδικής ηλικίας19A, 19H÷19K.
• Η μακροχρόνια έκθεση ζώων σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν προκαλεί καρκίνο16B.
• Οι εργαστηριακές έρευνες γενοτοξικότητας είναι ολοκληρωτικά αρνητικές16A÷16D.
• Οι περισσότερες εργαστηριακές έρευνες επιγενετικής δραστηριότητας είναι αρνητικές και οι
λιγοστές θετικές έρευνες έχουν χρησιμοποιήσει πεδία πολύ εντονότερα από εκείνα στα οποία
πραγματικά εκτίθενται οι άνθρωποι16D ÷ 16F.
• Οι βιοφυσικές αναλύσεις, οι οποίες δείχνουν ότι "οποιαδήποτε βιολογικά αποτελέσματα των
αδύνατων (< 5 μΤ) πεδίων ΕΧΣ σε κυτταρικά επίπεδα, πρέπει να βρεθούν έξω από το αντι-
κείμενο της συμβατικής φυσικής" 18B.
176
• Πολλαπλά προβλήματα σύγκρισης θέτουν υπό αμφισβήτηση την στατιστική σημασία όλων
των "θετικών" επιδημιολογικών ερευνών 21E.
• Η παμψηφεί απόρριψη της ιδέας, ότι υπάρχουν πειστικά στοιχεία για την υποστήριξη μιας
αιτιώδους σχέσης μεταξύ έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου, από
ουσιαστικά όλες τις επιστημονικές επιτροπές, που έχουν εξετάσει αυτό το ζήτημα κατά την
διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, π.χ. A4,A7,A10,A11,A12,A14,A15,A18.
Προσοχή: Η μόνη εξαίρεση είναι η αναφορά από το "Πρόγραμμα __________ΗΜΠ" της
Καλιφόρνιας
A15 & 27K.
• Το επιχείρημα ότι μια συσχέτιση μεταξύ καρκίνου και γραμμών μεταφοράς είναι απίθανη,
επειδή τα ποσοστά λευχαιμίας παιδιών και ενηλίκων έχουν μείνει σταθερά για μια χρονική
περίοδο, όταν έχει αυξηθεί εντυπωσιακά η κατά κεφαλήν κατανάλωση ισχύος. Ο SwansonF16
έχει αναλύσει την χρήση ηλεκτρικής ενέργειας στην Βρετανία μεταξύ των ετών 1949 και
1989 και έχει υπολογίσει ότι οι μέσες οικιστικές εκθέσεις έχουν αυξηθεί κατά έναν παρά-
γοντα σχεδόν 5.
70
• Το "Γραμμή μεταφοράς – αμφισβήτηση καρκίνου" έχει πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηρι-
στικά της "παθολογικής επιστήμης" L16.
24. Ποιες έρευνες απαιτούνται για να επιλύσουν το υπό συζήτηση πρόβλημα καρκίνος–
ΗΜΠ;
Οι περισσότεροι επιστήμονες, οι εξοικειωμένοι με την βιβλιογραφία, θεωρούν ότι το θέμα είτε
ήδη έχει επιλυθεί, ή ότι δεν μπορεί να επιλυθεί27.
Στον επιδημιολογικό τομέα, περισσότερες έρευνες του ίδιου τύπου, είναι απίθανο να επιλύσουν
οτιδήποτε. Οι έρευνες, που παρουσιάζουν σχέση δόσης–αντίδρασης μεταξύ των μετρημένων
πεδίων και των ποσοστών εμφάνισης καρκίνου, θα είχαν σαφείς επιπτώσεις στην σκέψη, όπως θα
μπορούσαν οι έρευνες, οι οποίες προσδιορίζουν παράγοντες σύγχυσης στις οικιστικές και επαγ-
γελματικές έρευνες.
Στο εργαστήριο, περισσότερες μελέτες γενοτοξικότητας και προώθησης μπορεί να μην είναι πολύ
χρήσιμες. Θα ήταν χρήσιμες περαιτέρω μελέτες μερικών από τις γνωστές βιοεπιδράσεις, αλλά
μόνο εάν αναγνώρισαν μηχανισμούς ή καθιέρωσαν όρους, με τους οποίους εμφανίζονται τα
αποτελέσματα (π.χ., κατώτατα όρια, σχέσεις δόσης–αντίδρασης και συχνότητας–εξάρτησης,
βέλτιστες κυματομορφές).
25. Υπάρχει μαρτυρία ότι τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας προκαλούν οποιεσδήποτε
επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία, όπως αποβολές εμβρύου, ατέλειες γέννησης,
ασθένεια Alzheimer, πολλαπλή σκλήρυνση, τάσεις αυτοκτονίας ή διαταραχές
ύπνου;
Ενώ αυτό το φύλλο ΣΕΑ και η μεγαλύτερη ανησυχία του κοινού, έχουν στραφεί γύρω από τον
καρκίνο, έχουν υπάρξει επίσης προτάσεις να υπάρξει μια συσχέτιση μεταξύ έκθεσης σε μη
ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και ποικίλων άλλων προβλημάτων της ανθρώπινης
υγείας.
Αποβολές, ατέλειες γέννησης και δυσμενείς εκβάσεις εγκυμοσύνης:
Η ανησυχία για τις αποβολές και τις ατέλειες γέννησης, έχει εστιασθεί τόσο στις οθόνες ΗΥ
(VDT) όσο και στις γραμμές μεταφοράς. Οι πιο πρόσφατες (μετά το 1997) επιδημιολογικέςJ1, J4,
J7,
J8, J12, J18, J20 και εργαστηριακέςJ1, J2, J4, J10, J11, J13, J17, J19, J21 έρευνες παρέχουν μικρή
υποστήριξη για
μια συσχέτιση μεταξύ της μη ιονίζουσας ηλεκτρομαγνητικής έκθεσης και των ατελειών γέννησης.
Οι Robert J5, ΒrentJ4 και Shaw J12 έχουν ανασκοπήσει λεπτομερώς αυτό το πεδίο.
Για μια συζήτηση της γονικής έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας και τον κίνδυνο
καρκίνου στα παιδιά τους δείτε την ερώτηση 19M.
Μια εξαίρεση στην έλλειψη συσχέτισης αποβολών και έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας είναι μια έρευνα J15, J16, που ανέφερε ότι οι υψηλές μέγιστες εκθέσεις βιομηχανικής
συχνότητας (και υψηλοί ρυθμοί αλλαγών στην έκθεση) συνδέθηκαν με έναν αυξημένο κίνδυνο
αποβολής στους ανθρώπους. Κατά τρόπο ενδιαφέροντα οι χρονικά υπολογισμένοι μέσοι όροι
εκθέσεων και οι κώδικες καλωδίων δεν συνδέθηκαν με τις αυξημένες αποβολές σε αυτήν την
έρευνα. Οι πηγές αυτών των μέγιστων εκθέσεων δεν προσδιορίστηκαν. Οι πηγές βεβαίως θα είχαν
177
περιλάβει ηλεκτρικές συσκευές (που μπορούν να δημιουργήσουν υψηλά μέγιστα πεδία, αλλά
έχουν μικρή επίδραση στα μέσα πεδία)· αλλά οι γραμμές μεταφοράς δεν ήταν σχεδόν βέβαια μια
κοινή πηγή (δεδομένου ότι τείνουν να αυξήσουν τις μέσες εκθέσεις χωρίς μεγάλη επίδραση στις
μέγιστες εκθέσεις).
Άλλες αρνητικές έρευνες εκβάσεως εγκυμοσύνης, περιλαμβάνουν:
71
• 1999-2000: ο RyanJ3 ανέφερε ότι η έκθεση ποντικών σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας 2,
2000 ή 10.000 μΤ επί πολλαπλών γενεών, δεν είχε ουδεμία επίδραση στην γονιμότητα ή την
γέννηση. Αργότερα η ίδια ομάδαJ6 ανέφερε ότι η προσθήκη αρμονικών στην έκθεση δεν
παρήγαγε επίσης ουδεμία αναπαραγωγική τοξικότητα.
• 2001: ο Al-AkhrasJ9 ανέφερε ότι η έκθεση αρουραίων σε πεδία 25 μΤ προκάλεσε στειρότητα
αρρένων και θηλέων. Αλλά το 2002 η ίδια ομάδαJ13 ανέφερε ότι η έκθεση ποντικών σε ένα
πεδίο 25 μΤ, 50 Hz, για 90 ημέρες πριν από το ζευγάρωμα, δεν είχε καμία δυσμενή επίπτωση
στην γονιμότητα ή την αναπαραγωγή.
Ασθένεια Alzheimer και άλλες νευρολογικές διαταραχές:
Μια έρευνα του 1996E8 ανέφερε ότι οι μοδίστρες και οι ράφτες παρουσίασαν υπερβολικά ποσο-
στά ασθένειας Alzheimer και ότι αυτές οι ομάδες εκτέθηκαν σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
των ραπτομηχανών. Αυτή η έρευνα βρήκε καθόλου υπερβολική την ασθένεια Alzheimer σε
οποιαδήποτε άλλα "ηλεκτρικά επαγγέλματα". Το 2003 υπήρξαν τρεις πρόσθετες αναφορέςD63,
D64,
D66 ότι η ασθένεια Alzheimer συνδέθηκε με έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Δύο άλλες
έρευνες δεν έχουν βρει κανένα υπερβολικό ποσοστό ασθένειας Alzheimer στους εργαζομένους σε
ηλεκτρικές εταιρείες ή σε άλλα επαγγέλματα με έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότηταςD32, D38.
ΝΕΟ Το 2004 ο Qiu E40 ανέφερε ότι μακρυχρόνια επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας συνδέθηκε με ασθένεια Alzheimer και παραφροσύνη σε άνδρες, αλλά όχι και σε
γυναίκες.
Το 2003, ο Håkansson D64 ανέφερε ότι αυξημένος ρυθμός ανάπτυξης της αμυοτροφικής πλευρικής
σκλήρυνσης (ALS) συνδέθηκε με την εκτιμώμενη επαγγελματική έκθεση σε μαγνητικά πεδία
βιομηχανικής συχνότητας· αλλά ο Feychting D64, σε παρόμοια έρευνα, δεν βρήκε μια αύξηση της
νόσου ALS.
Καρδιακά αποτελέσματα:
Το 1998, ο SastrelE25 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπων–εθελοντών σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας προκάλεσε αλλαγές στον καρδιακό ρυθμό. Σε μια μελέτη του 1999, που υποκινήθηκε
από αυτήν την υπόθεση, ο SavitzD36 ανέφερε ότι επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας συνδέθηκε με ένα αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης ορισμένων τύπων καρδιακών
παθήσεων. Σε σχετικές μελέτες, ο SaitE11 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπων–εθελοντών σε ένα πεδίο
βιομηχανικής συχνότητας 15 μΤ προκάλεσε μια μικρή βραδυκαρδία. Ωστόσο, το 2000, οι
Graham, Sastre και συνεργάτες L28,L29 ανέφεραν ότι δεν θα μπορούσαν να επαναλάβουν την
έρευνά τους του 1998 E25, ακόμη και σε υψηλότερες εντάσεις πεδίων.
• 2002: δύο μεγάλες έρευνες εργαζομένων σε ηλεκτρικές εταιρείες δεν βρήκαν κανένα στοιχείο
ότι έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας συνδέθηκε με καρδιακή αρρυθμία ή
θνησιμότητα E26, E27.
• 2003: ο Kurokawa E33 ανέφερε __________απουσία επίδρασης στον καρδιακό ρυθμό σε
ανθρώπους–
εθελοντές, που εκτέθηκαν σε μαγνητικά πεδία 50-1000 Hz, εντάσεως 20-100 μΤ, για 2 min
έως 12 h.
• 2003: ο Håkansson E34 ανέφερε ότι η επαγγελματική έκθεση σε μαγνητικά πεδία 50 Hz
συνδέθηκε αδύναμα με κίνδυνο θανάτου από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, αλλά όχι με
θάνατο από άλλους τύπους καρδιακών ασθενειών.
• ΝΕΟ Ο Ahlbom E38 ανέφερε ότι η επαγγελματική έκθεση σε μαγνητικά πεδία συχνότητος
ισχύος δεν συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου (καρδιακή
προσβολή).
72
Άλλες πρόσφατες αναφορές πιθανών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία:
• 1999: Ο Johansenl D37 δεν βρήκε ουδεμία σημαντική συσχέτιση της πολλαπλής σκλήρυνσης
με την επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας.
178
• 1999: Ο Graham L26 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπων–εθελοντών σε πεδία 14 ή 28 μΤ, 60 Hz,
δεν προκάλεσε νευροφυσιολογικά αποτελέσματα και ότι δεν υπήρξε κανένα στοιχείο ότι οι
εθελοντές θα μπορούσαν να αντιληφθούν το πεδίο.
• 1999: Οι Graham και Cook L27 ανέφεραν ότι έκθεση ανθρώπων–εθελοντών σε πεδίο 28 μΤ,
60 Hz, προκάλεσε διαταραχές ύπνου, όταν η έκθεση ήταν διακοπτόμενη, αλλά όχι όταν ήταν
συνεχής.
• 2000: Ο van Wijngaarden D41 ανέφερε μια συσχέτιση μεταξύ απόπειρας αυτοκτονίας και
έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, σε άρρενες εργαζομένους σε ηλεκτρικές
εταιρείες.
• 2002: Ο Podd L37 ανέφερε ότι έκθεση σε πεδίο 100 μΤ, 50 Hz, δεν είχε ουδεμία σημαντική
επίδραση στον χρόνο αντίδρασης των ανθρώπων, αλλά ότι η έκθεση είχε μια καθυστερημένη
επίδραση στην μνήμη.
• 2002: Ο Mostafa L39 ανέφερε ότι 1-2 εβδομάδες έκθεσης σε ένα πεδίο 200 μΤ προκάλεσαν
εξασθένιση μνήμης σε αρουραίους.
• Το 2002, Ο Cook L36 ανασκόπησε την επίδραση των πεδίων ΕΧΣ στην συμπεριφορά και την
φυσιολογία ανθρώπων και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι: "η μεταβλητότητα των αποτελε-
σμάτων ... καθιστά εξαιρετικά δύσκολο να συναχθούν οποιαδήποτε συμπεράσματα όσον
αφορά την λειτουργική σχετικότητα για τους πιθανούς κινδύνους υγείας ή τα θεραπευτικά
οφέλη."
• ΝΕΟ Ο Delhez E39 ανέφερε ότι έκθεση ανθρώπων–εθελοντών (υγιή νεαρά άτομα) σε πεδία
20 ή 400 μΤ, 50 Hz, για 65 min δεν επέδρασε σε γνωστικές λειτουργίες (προσοχή, μνήμη,
αντίληψη __________χρόνου).
26. Ποια είναι μερικά καλά συνοπτικά άρθρα;
Περιεκτικές ανασκοπήσεις πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και της ανθρώπινης υγείας:
• Η έκθεση 1998 της "ομάδας εργασίας" του NIEHS A3 & 27F είναι περιεκτική, αλλά η οργάνωση
και το ύφος της έκθεσης την καθιστούν δυσανάγνωστη.
• Η ανασκόπηση 1998 από ΜoulderA4 προέρχεται άμεσα από μια παλαιότερη έκδοση των αρχών
1998 του παρόντος εγγράφου ΣΕΑ.
• Η ανασκόπηση 1999 του NAS παρέχει μια επισκόπηση του μεγάλου όγκου της εργαστηριακής
εργασίας, που έγινε στα πλαίσια του αμερικανικού προγράμματος EMF-RAPID, ένα μεγάλο
μέρος του οποίου δεν έχει δημοσιευθεί ακόμα (δείτε την ειδική έκδοση Μάιος 2000 της
Έρευνας ΑκτινοβολίαςA7).
• Η αναφορά NIEHS του 1999 στο Κογκρέσο των ΗΠΑA7 παρέχει μια περιεκτική ανασκόπηση
των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και της ανθρώπινης υγείας και είναι διαθέσιμη στο
διαδίκτυο: http://www.niehs.nih.gov/emfrapid/.
• Η παρουσίαση πολιτικής του 1999 από την Επιτροπή Άνθρωπος και Ακτινοβολία (COMAR),
του ΙΕΕΕA8, "Πιθανοί Κίνδυνοι Υγείας από την Έκθεση σε Ηλεκτρικά και Μαγνητικά Πεδία
Βιομηχανικής συχνότητας", είναι διαθέσιμη σε ανοικτή επικοινωνία:
http://ewh.ieee.org/soc/embs/comar/elf.pdf
73
• Η ανασκόπηση 2000 του PreeceA10 παρέχει μια περιεκτική αναθεώρηση, που εστιάζει στο
ζήτημα λευχαιμίας παιδικής ηλικίας.
• Μια περίληψη του 2001 της Ιαπωνικής έρευνας για τις βιολογικές και επιπτώσεις στην υγεία
των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας A12.
• Το βιβλίο "Q and A", του 2002, του NIEHS A16, που είναι σε ανοικτή γραμμή στο διαδίκτυο:
http://www.niehs.nih.gov/emfrapid
• Μια μικρή αναφορά, το 2003, των Ahlbom και Feychting, η οποία καλύπτει τις επιδημιο-
λογικές και εργαστηριακές μελέτες, σχετικά με το κατά πόσον η περιβαλλοντολογική έκθεση
σε μαγνητικά πεδία συχνότητος ισχύος ή ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας, μπορεί να θεωρηθεί
κίνδυνος υγείας A19.
Μετριοπαθώς ενημερωμένες (1999 ή πιο πρόσφατες) ανασκοπήσεις συγκεκριμένων τομέων:
• Ανασκόπηση του McCann K1 των ζωικών ερευνών καρκινογένεσης.
• Ανασκοπήσεις των Robert J5 και Βrent J4 των εργαστηριακών και τα επιδημιολογικών
στοιχείων για τις ατέλειες γέννησης, που συνδέονται με τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας.
• Ανασκόπηση των Moulder και Foster A5 των θεμάτων αξιολόγησης του κινδύνου εμφάνισης
καρκίνου, όπως εφαρμόζονται στα ηλεκτρικά πεδία συχνότητος ισχύος (σε αντιδιαστολή με
179
τα μαγνητικά).
• Ανασκόπηση Ahlbom B12 της επιδημιολογικής βιβλιογραφίας σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας.
• Silny L23 και Ziskin L41 στην "ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία".
27. Υποδείξεις ομάδων εμπειρογνωμόνων.
Αριθμός κυβερνητικών και επαγγελματικών οργανώσεων έχουν δώσει υποδείξεις, αναφορικά με
την έκθεση σε πεδία συχνότητος ισχύος.
27A. Οδηγίες για την έκθεση του ευρέως κοινού σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
ICNIRP M4 :
• 50 Hz: 100 μΤ (1 G) και 5 kV/m
• 60 Hz: 84 μΤ (0,84 G) και 4,2 kV/m
• Το παρόν έγγραφο περιέχει επίσης τις οδηγίες για άλλες συχνότητες.
Δείτε Bailey M6, M7 και Sheppard M8 για μια λεπτομερή συζήτηση των προτύπων, και της βιολο-
γικής βάσης για αυτά τα πρότυπα.
27B. Οδηγίες για την επαγγελματική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
♦ ACGIH M3:
• 60 Hz: 1.000 μΤ (10G).
• Το παρόν έγγραφο περιέχει επίσης οδηγίες για άλλες συχνότητες.
♦ ICNIRP M4 και σχέδιο Ευρωπαϊκής Ένωσης M9:
• 50 Hz: 500 μΤ (5G) και 10 kV/m
• 60 Hz: 420 μΤ (4,17G) και 8.3 kV/m
• Το παρόν έγγραφο περιέχει επίσης οδηγίες για άλλες συχνότητες.
74
Δείτε Bailey M6, M7 και Sheppard M8 για μια λεπτομερή συζήτηση των προτύπων, και της βιολο-
γικής βάσης για αυτά τα πρότυπα.
27C. Ειδικές οδηγίες έκθεσης για ανθρώπους με καρδιακούς βηματοδότες.
Η λειτουργία βηματοδοτών μπορεί να επηρεασθεί από πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Πεδία
αρκετά ισχυρά, ώστε να παρεμποδίσουν την λειτουργία βηματοδοτών, θα μπορούσε σαφώς να
υπάρξουν σε επαγγελματικό L5, L6 ή μη L6 περιβάλλον. Η ευαισθησία των καρδιακών
βηματοδοτών
και η σοβαρότητα των αποτελεσμάτων εξαρτώνται πολύ από τον σχεδιασμό και τον τύπο L5, L6.
Αυτή είναι πιθανώς επίσης μια κατάσταση, όπου το ηλεκτρικό πεδίο είναι τουλάχιστον τόσο
σημαντικό όσο και το μαγνητικό πεδίο.
Το ICNIRP M4 υπολόγισε ότι η παρεμβολή θα μπορούσε να προκληθεί από πεδία βιομηχανικής
συχνότητας τόσο χαμηλά έως 15 μΤ, αλλά δηλώνει ότι υπάρχει "μόνο μια μικρή πιθανότητα" δυσ-
λειτουργίας σε πεδία κάτω από 100-200 μΤ. Το NRPB -UK M2 δηλώνει ότι "παρεμβολή είναι
απίθανο να εμφανισθεί" κάτω από 20 μΤ. Η ACGIH M3 έχει επίσημο επαγγελματικό όριο για τους
φορείς βηματοδοτών 100 μΤ. Μια θεωρητική έρευνα που έγινε το 2002 υπολόγισε ότι παρεμβολή
βηματοδοτών θα μπορούσε να εμφανισθεί σε πεδία τόσο χαμηλά έως 40 μΤ L38. Με βάση τις
ανωτέρω πηγές θα φαινόταν ότι η παρεμβολή βηματοδοτών από ένα μαγνητικό πεδίο γραμμών
μεταφοράς ΗΕ θα ήταν απίθανη 10.
Ωστόσο, δύο μελέτες βηματοδοτών αναφέρουν ότι έκθεση σε ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής
συχνότητας άνω των 5000-6000 V/m θα μπορούσε να προκαλέσει παρεμβολή με μερικούς τύπους
L32· και μια άλλη συνεπάγεται ότι παρεμβολή μπορεί να είναι δυνατή για ηλεκτρικά πεδία άνω
των 1500 V/m L5. Ηλεκτρικά πεδία άνω των 1.500 V/m δεν θα αντιμετωπίζονταν στις περισ-
σότερες κατοικίες ή κοντά στις γραμμές διανομής, αλλά αυτό το επίπεδο θα μπορούσε να
ξεπερασθεί άμεσα κάτω από μια γραμμή υψηλής τάσεως 10.
Οι χρήστες βηματοδοτών, που εργάζονται ή ζουν σε περιβάλλον, όπου υπάρχει εξοπλισμός ικανός
να προκαλέσει σημαντική ηλεκτρομαγνητική παρεμβολή, πρέπει να το γνωστοποιήσουν στον
καρδιολόγο που εμφύτευσε τον βηματοδότη. Οι χρήστες βηματοδοτών θα ενθαρρύνονταν επίσης
να ασκήσουν κάποια προσοχή όταν είναι σε στενή εγγύτητα με γραμμές μεταφοράς υψηλής
τάσης, ιδιαίτερα γραμμές με τάσεις άνω των 230 kV. Η ίδια προσοχή ισχύει πιθανώς για τους
εμφυτευμένους επαναφορείς καρδιακού ρυθμού και για άλλες εμφυτευμένες βιοϊατρικές
συσκευές.
27D. Αντιπροσωπεία της Αμερικανικής Κυβέρνησης προτείνει αυστηρά όρια στην
επαγγελματική και οικιστική έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας, το
180
1995;
Το τεύχος Ιουλίου/Αυγούστου του 1995 των Μικροκυματικών Νέων περιείχε εκτενή αποσπά-
σματα αυτού που ειπώθηκε για ένα σχέδιο αναφοράς μιας επιτροπής της Εθνικής Επιτροπής
Προστασίας Ακτινοβολίας (NCRP). Το απόσπασμα εμφανίζεται να έχει γραφεί στις αρχές του
1993. Σύμφωνα με το άρθρο, η NCRP συνιστά αυστηρά πρότυπα για την επαγγελματική και
οικιστική έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Το άρθρο ανα-
δημοσιεύτηκε στην συνέχεια από τα περιοδικά "Επιστήμη" και "Νέος Επιστήμονας" και έπειτα
από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Επίσημη δήλωση της NCRP (11 Οκτωβρίου __________1995), λεει ότι "αντίθετα με πολλές πηγές
λανθασμένων πληροφοριών, η NCRP δεν έχει υποβάλει συστάσεις σχετικά με τα ΗΜΠ ΕΧΣ" και
σημειώνει ότι "εξετάζοντας την εκτενή φύση της διαδικασίας αναθεώρησης, είναι αδύνατο να
προβλεφθεί πότε η NCRP μπορεί να έχει μια έκθεση σχετικά με το θέμα της ΕΧΣ και δεν είναι
δυνατό να είναι γνωστός ο βαθμός ή οι υποδείξεις, που θα υποβληθούν".
75
Η ετήσια έκθεση 2001 της NCRP αναφέρεται σε αυτήν την αναφορά, καθώς βρίσκεται στην
υποεπιτροπή SC89-3 με ένα "σχέδιο έκθεσης, που προετοιμάζεται για ανασκόπηση του Συμβου-
λίου". Η ετήσια έκθεση 2001 επίσης δηλώνει ότι "το Διοικητικό Συμβούλιο μετέθεσε την εργασία
αυτής της Επιτροπής για την συνεδρίασή του τον Δεκέμβριο 2001." Πρέπει να σημειωθεί ότι ο
συντάκτης αυτού του ΣΕΑ είναι μέλος της NCRP, αλλά όχι μέλος της SC89-3.
27E. Η αναφορά 1996 και 1999 του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας των ΗΠΑ.
Το 1991 το Κογκρέσο των ΗΠΑ ζήτησε από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών να ανασκοπήσει
την βιβλιογραφία στους πιθανούς κινδύνους υγείας οικιστικής έκθεσης σε ηλεκτρικά και μαγνη-
τικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Στην απάντηση το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, το
ερευνητικό σκέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, συνέστησε μια επιτροπή επιδημιολόγων,
βιολόγων, φαρμακοποιών και φυσικών, εμπειρογνώμονες στον καρκίνο, την αναπαραγωγική
τοξικολογία και τα νευροβιολογικά αποτελέσματα. Μερικά μέλη είχαν αναλωθεί στην έρευνα των
επιδράσεων των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων, αλλά μερικά ήταν νέα στον τομέα. Η Επι-
τροπή παρουσίασε την έκθεσή της τον Νοέμβριο 1996 A1. Τα ακόλουθα είναι άμεσα αποσπά-
σματα από την διοικητική περίληψη.
♦ Συμπεράσματα της Επιτροπής:
• "Βασισμένο σε μια περιεκτική αξιολόγηση των δημοσιευμένων ερευνών, σχετικά με την
επίδραση των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας στα κύτταρα,
τους ιστούς, και τους οργανισμούς (συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων), το συμπέρα-
σμα της επιτροπής είναι ότι ο παρών όγκος των στοιχείων δεν αποδεικνύει ότι η έκθεση σ'
αυτά τα πεδία παρουσιάζει έναν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία."
• "Κανένα σημαντικό και συνεπές αποδεικτικό στοιχείο δεν δείχνει ότι οι εκθέσεις σε
οικιστικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία παράγουν καρκίνο, δυσμενή αποτελέσματα
νευρικής συμπεριφοράς, ή αναπαραγωγικά και αναπτυξιακά αποτελέσματα."
• "Σε επίπεδα έκθεσης αρκετά άνω εκείνων, που αντιμετωπίζονται κανονικά σε κατοικίες,
τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία μπορούν να παράγουν βιολογικά αποτελέσματα ... αλλά
αυτά τα αποτελέσματα δεν παρέχουν μια συνεπή εικόνα μιας σχέσης μεταξύ των βιο-
λογικών επιδράσεων αυτών των πεδίων και κινδύνων υγείας."
♦ Επιδημιολογία:
• "Η κατευθυντήρια δύναμη για την συνέχιση της έρευνας των βιολογικών αποτελεσμάτων
των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων είναι οι επίμονες επιδημιολογικές αναφορές για
μια συσχέτιση μεταξύ μιας υποθετικής εκτίμησης έκθεσης σε ηλεκτρικό και μαγνητικό
πεδίο, αποκαλούμενης ταξινόμηση κώδικα καλωδίων 14 και του ρυθμού ανάπτυξης της
λευχαιμίας παιδικής ηλικίας."
• "Ουδεμία συσχέτιση μεταξύ της ρυθμό ανάπτυξης της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας και της
έκθεσης σε μαγνητικά πεδία δεν έχει βρεθεί στις επιδημιολογικές έρευνες, που υπολόγισαν
την έκθεση με μέτρηση των παρόντων μέσων μαγνητικών πεδίων."
• "[Τα] επιδημιολογικά στοιχεία δεν υποστηρίζουν πιθανές συσχετίσεις των μαγνητικών
πεδίων με καρκίνους ενήλικων, έκβαση εγκυμοσύνης, διαταραχές νευρικής συμπεριφοράς,
και τους καρκίνους παιδικής ηλικίας, εκτός από λευχαιμία."
♦ Αξιολόγηση της έκθεσης.
• "Μαγνητικά πεδία, μεγέθους που συναντάται σε κατοικίες, προκαλούν ρεύματα μέσα στο
181
ανθρώπινο σώμα, που είναι γενικά πολύ μικρότερα από τα ρεύματα που προκαλούνται
φυσικά από την λειτουργία των νεύρων και των μυών."
76
• "Επειδή είναι δυσνόητοι οι μηχανισμοί, μέσω των οποίων τα ηλεκτρικά και μαγνητικά
πεδία προκαλούν δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, είναι ασαφή και τα χαρακτηριστικά
των ηλεκτρικών ή μαγνητικών πεδίων, που πρέπει να μετρηθούν για την δοκιμή των
συσχετίσεων αυτών των πεδίων με την ασθένεια."
♦ Κυτταρικά και μοριακά αποτελέσματα.
• "Οι εκθέσεις σε μαγνητικά πεδία 50-60 Hz εντάσεων παρομοίων με εκείνες που μετρώνται
για την τυπική οικιστική έκθεση (0,01 ÷ 1 μΤ), δεν παράγουν οποιαδήποτε σημαντικά in
vitro αποτελέσματα, που να έχουν επαναληφθεί σε ανεξάρτητες έρευνες."
• "Το γενικό συμπέρασμα, βασισμένο στην αξιολόγηση αυτών των ερευνών, είναι ότι
έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία 50/60 Hz προκαλεί αλλαγές στα καλλιεργημένα
κύτταρα, μόνο με εντάσεις πεδίων, που υπερβαίνουν τα τυπικά οικιστικά πεδία κατά παρά-
γοντες 1.000 έως 100.000."
♦ Αποτελέσματα ζώων και ιστού.
• "Δεν υπάρχει κανένα πειστικό στοιχείο ότι έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία 60
Hz προκαλεί καρκίνο στα ζώα."
• "Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο οποιωνδήποτε δυσμενών αποτελεσμάτων στην αναπαρα-
γωγή ή την ανάπτυξη των ζώων, ιδιαίτερα θηλαστικών, από την έκθεση σε ηλεκτρικά και
μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας."
• "Υπάρχουν πειστικά στοιχεία των αντιδράσεων της συμπεριφοράς στα ηλεκτρικά και
μαγνητικά πεδία, που είναι αρκετά μεγαλύτερα από εκείνα που αντιμετωπίζονται στο
οικιστικό περιβάλλον· ωστόσο, ούτε δυσμενή αποτελέσματα νευρικής συμπεριφοράς από
ισχυρά πεδία δεν έχουν καταδειχθεί."
Το 1999, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών σχολίασε περαιτέρω το θέμα, όταν κλήθηκαν να
ανασκοπήσουν την έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από την NIEHS, στα πλαίσια του νόμου
ενεργειακής πολιτικής του 1992 (το αποκαλούμενο πρόγραμμα "EMF-RAPID") A6,A9. Τα συμ-
περάσματα σ’ αυτήν την έκθεση της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών A6 είναι:
♦ "Το βιολογικό ερευνητικό πρόγραμμα του NIEHS συνήγαγε δύο σημαντικά συμπεράσματα,
που μειώνουν κάπως την ανησυχία για το εάν η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας έχει δυσμενείς
επιπτώσεις στην υγεία ...
• Η πρώτη συμβολή ήταν η προσπάθεια να επαναληφθούν προηγούμενες αναφορές βιο-
λογικών αποτελεσμάτων ... Όλες οι απόπειρες επανάληψης πειράματος στο πρόγραμμα
EMF-RAPID είχαν αρνητικά ή διφορούμενα αποτελέσματα ...
• Η δεύτερη σημαντική συμβολή ήταν η ολοκλήρωση διάφορων ερευνών για την σχέση
έκθεσης μαγνητικών πεδίων και καρκίνου, μέσω των ελεγχόμενων εργαστηριακών πειρα-
μάτων σε ζώα. Σχεδόν όλες οι έρευνες ζώων, οι σχετικές με __________πεδία βιομηχανικής
συχνότητας
– καρκίνου, είχαν αρνητικά αποτελέσματα, ακόμη και σε επίπεδα πεδίων μεγαλύτερα από
τα επίπεδα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης έκθεσης."
♦ "Η βιολογική έρευνα του προγράμματος EMF-RAPID συνέβαλε με λίγα στοιχεία για να
υποστηριχθεί η υπόθεση ότι υπάρχει μια συσχέτιση πεδία βιομηχανικής συχνότητας –
καρκίνος...
• Τα αποτελέσματα των in vivo ερευνών δεν υποστηρίζουν την επίδραση πεδίων βιομηχα-
νικής συχνότητας στην έναρξη, την προώθηση ή την πρόοδο καρκίνου ...
• Τα στοιχεία, οποιωνδήποτε σθεναρών και επαναληφθέντων αποτελεσμάτων στην ανάπτυξη
καρκίνου, λείπουν."
77
♦ "Τα αποτελέσματα του προγράμματος EMF-RAPID δεν υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι η
χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας θέτει έναν παραγνωρισμένο σημαντικό κίνδυνο δημόσιας
υγείας".
♦ "Η επιτροπή συνιστά την μη χρηματοδότηση κανενός περαιτέρω ειδικού ερευνητικού προ-
γράμματος, εστιασμένου στις πιθανές επιπτώσεις των μαγνητικών πεδίων βιομηχανικής
συχνότητας στην υγεία."
27F. Η αναφορά του 1998 από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών Περιβαλλοντικής
182
Υγείας (NIEHS) των ΗΠΑ.
Το 1997-1998, το NIEHS οργάνωσε μια σειρά επιστημονικών συνεδριάσεων για να αξιολογήσει
"τις πιθανές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία
εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας". Οι αναφορές, που παρήχθησαν στις συνεδριάσεις, επρόκειτο να
χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν το NIEHS στην προετοιμασία μιας αναφοράς στο Κογκρέσο
των ΗΠΑ 27G.
Η τελική μιας σειράς συνεδριάσεων, που οργανώθηκαν από το NIEHS (αποκαλούμενη "ομάδα
εργασίας"), αξιολόγησε τα στοιχεία των επιδράσεων στην ανθρώπινη υγεία, σύμφωνα με τους
κανόνες της Διεθνούς Επιτροπής Ερευνών Καρκίνου (IARC). Η πραγματική έκθεση της ομάδας
εργασίας δημοσιεύθηκε στις 30 Ιουλίου 1998A3 και είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο:
http://www.niehs.nih.gov/emfrapid/html/WGReport/PDF_Page.html
Η "ομάδα εργασίας" ομόφωνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι "τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας
δεν ήταν παράγοντας κατηγορίας 1 ή κατηγορίας 2A της IARC, δηλαδή ότι δεν ήταν μια γνωστή
ανθρώπινη καρκινογόνος ουσία" ή μια "πιθανή ανθρώπινη καρκινογόνος ουσία" (δείτε τον
κατωτέρω πίνακα). Η πλειοψηφία της "ομάδας εργασίας" κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα πεδία
βιομηχανικής συχνότητας πρέπει να ταξινομηθούν ως κατηγορία IARC 2B, τουτέστιν ότι είναι
μια "πιθανή ανθρώπινη καρκινογόνος ουσία". Άλλοι παράγοντες που ταξινομούνται ομοίως από
την IARC ως "πιθανές ανθρώπινες καρκινογόνες ουσίες" περιλαμβάνουν τον καφέ, την σακ-
χαρίνη και την εξάτμιση των αυτοκινήτων. Μια ουσιαστική μειονότητα της ομάδας εργασίας
κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα στοιχεία δεν ήταν ακόμα επαρκή για να τοποθετήσουν τα πεδία
βιομηχανικής συχνότητας στην κατηγορία IARC 2B.
Σύμφωνα με την έκθεση της "ομάδας εργασίας", η ταξινόμηση στην κατηγορία IARC 2B
βασίστηκε στα "περιορισμένα επιδημιολογικά στοιχεία" ότι η οικιστική έκθεση σε πεδία βιομη-
χανικής συχνότητας συνδέθηκε με λευχαιμία παιδικής ηλικίας. "Περιορισμένα επιδημιολογικά
στοιχεία", για την IARC σημαίνει: "Έχει παρατηρηθεί μια θετική συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης
... και του καρκίνου, για την οποία θεωρείται αξιόπιστος μια αιτιώδης ερμηνεία, αλλά δεν θα
μπορούσαν να αποκλεισθούν η πιθανότητα, η προκατάληψη ή η σύγχυση, με μια λογική
σιγουριά."
Η "ομάδα εργασίας" επίσης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι έρευνες σε πειραματόζωα "δεν
υποστήριξαν ή δεν αντέκρουσαν" τις επιδημιολογικές έρευνες, και ότι οι μηχανιστικές έρευνες
δεν παρείχαν ουδεμία υποστήριξη για τις επιδημιολογικές έρευνες.
Η ομάδα εργασίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα επιδημιολογικά και πειραματικά στοιχεία
ήταν "ανεπαρκή" (δείτε τον κατωτέρω πίνακα) για να υποδηλώσουν ότι η έκθεση σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας ήταν μια "πιθανή" αιτία οποιουδήποτε είδους καρκίνου, εκτός από την
λευχαιμία. Η ομάδα εργασίας, επίσης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα επιδημιολογικά και
πειραματικά στοιχεία ήταν "ανεπαρκή" (δείτε τον κατωτέρω πίνακα) για να υποδηλώσουν ότι η
έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας ήταν μια "πιθανή" αιτία δυσμενών επιπτώσεων στην
ανθρώπινη υγεία, εκτός από τον καρκίνο.
78
Μερικοί έχουν ερμηνεύσει τα συμπεράσματα της ομάδας εργασίας ως αντίφαση σε αυτό που
ειπώθηκε το 1996 από την επιτροπή NAS της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών27Ε και το 1999 από
την NIEHS στην έκθεσή τους στο Κογκρέσο 27G. Στην πραγματικότητα και οι τρεις αναφορές
συμφωνούν ότι ουδεμία αιτιώδης συσχέτιση δεν έχει καθιερωθεί μεταξύ καρκίνου και έκθεσης σε
πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Το 1999, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών σχολίασε την "έκθεση
της ομάδας εργασίας"A6, με το συμπέρασμα:
"Όταν η αναφορά της ομάδας εργασίας εξετάζεται λεπτομερέστερα, η δραματική αντίθεση
μεταξύ της αναφοράς της επιτροπής του Συμβουλίου ΕρευνώνA1 και της αναφοράς NIEHS A3
– "ουδεμία επίδραση" έναντι του "πιθανώς καρκινογόνου" – μειώνεται και όταν λαμβάνονται
υπόψη οι διαφορές μεταξύ των δύο διαδικασιών αξιολόγησης, που χρησιμοποιήθηκαν, είναι
κατανοητή η διαφορά στα συμπεράσματα. Η εν λόγω επιτροπή συμπεραίνει, ωστόσο, ότι τα
συμπεράσματα της αναφοράς της επιτροπής του Συμβουλίου Ερευνών του 1997 αντιπρο-
σωπεύουν ακριβέστερα τις επιπτώσεις υγείας της συνεπαγόμενης έρευνας στο κοινό."
Με "πιθανώς ανθρώπινο καρκινογόνο", η ομάδα εργασίας σαφώς εννοούσε την κατηγορία 2B της
IARC. Όπως φαίνεται στον κατωτέρω πίνακα, η ταξινόμηση στην κατηγορία 2B απαιτεί μόνο
αδύναμα επιδημιολογικά στοιχεία μιας συσχέτισης. Ουδεμία εργαστηριακή επιβεβαίωση ή
βιολογική/βιοφυσική ευλογοφάνεια δεν απαιτείται για να τοποθετηθεί κάτι στην κατηγορία 2B.
183
Στην πραγματικότητα, μόλις υπάρχουν οποιαδήποτε επιδημιολογικά στοιχεία μιας συσχέτισης, η
"πιθανώς ανθρώπινο καρκινογόνο", μπορεί να είναι ο χαμηλότερος προσδιορισμός που επιτρέπε-
ται από το πρότυπο της IARC.
Ταξινόμηση καρκινογόνων στον άνθρωπο
της Διεθνούς Επιτροπής Ερευνών Καρκίνου (IARC)

Ομάδα
Υποστηρικτικά στοιχεία, απαιτούμενα για τηνταξινόμηση στην ομάδα (δείτε τον επόμενο πίνακα για
τους ορισμούς των όρων) Παραδείγματα Αριθμός ταξινομημένων(από τον Δεκέμβριο
2002)

Ομάδα 1: Ο παράγοντας είναι καρκινογόνος στον άνθρωπο. Ικανοποιητική επιδημιολογική

επίδραση Οινοπνευματώδη ποτά, αμίαντος, βενζόλιο, ραδόνιο, ακτίνες X, ηλιακό φως,
καπνός,

εκπνοή καπνιστών
Ομάδα 2A: Ο παράγοντας είναι πιθανώς καρκινογόνος στον άνθρωπο. Περιορισμένα ή
ανεπαρκή επιδημιολογικά στοιχεία ΣΥΝ ικανοποιητικά ζωικά στοιχεία Κριεζότο
(αντισηπτικό), εξάτμιση diesel, Φορμαλδεΰδη, PCBs, λαμπτήρες ηλιακού φωτός

Ομάδα 2B: Ο παράγοντας είναι ενδεχομένως καρκινογόνος στον άνθρωπο. Περιορισμένα

επιδημιολογικά στοιχεία ΣΥΝ περιορισμένα ή ανεπαρκή ζωικό στοιχεία εξάτμιση
αυτοκινήτου, χλωροφόρμιο, καφές, κεραμικά και ίνες υάλου, βενζίνη, διατηρημένα σε άλμη
λαχανικά (πίκλες)

Ομάδα 3: Ο παράγοντας είναι αταξινόμητος ως προς την καρκινογένεση στον άνθρωπο.

Ανεπαρκή επιδημιολογικά στοιχεία ΣΥΝ ανεπαρκή ή περιορισμένα ζωικά στοιχεία Η δεν
περιέρχονται σε άλλη ομάδα Καφεΐνη, σκόνη άνθρακα, λαμπτήρες φθορισμού, καύσιμο
diesel, ηλεκτρικά πεδία, υδράργυρος, σακχαρίνη, τσάϊ, στατικά μαγνητικά πεδία

ομάδα 4: Ο παράγοντας είναι πιθανώς μη καρκινογόνος στον άνθρωπο.

Έλλειψη καρκινογένεσης και στους ανθρώπους και στα ζώα Ή ανεπαρκή
επιδημιολογικά στοιχεία συν έλλειψη καρκινογένεσης ζώων Caprolactam

Ορισμοί χρησιμοποιούμενοι από το IARC στην ταξινόμηση της ανθρώπινης καρκινογένεσης

Φράση Επιδημιολογία Ζωική καρκινογένεση Ικανοποιητική επίδραση
Περιστασιακή σχέση έχει επαληθευθεί Περιστασιακή σχέση έχει επαληθευθεί
σε δύο είδη ή σε ανεξάρτητες έρευνες Περιορισμένη επίδραση
Μια συσχέτιση παρατηρείται, για την οποία μια αιτιώδης συσχέτιση είναι
αξιόπιστη, αλλά μη-αιτιώδεις ερμηνείες δεν μπορούν να αποκλειστούν
Ζωική καρκινογένεση παρατηρείται, αλλά μόνο σε μια μοναδική έρευνα, ή
φαίνεται μόνο σε καλοήθεις όγκους ή όγκους αναπτυσσόμενος εσωτερικά με
υψηλά ποσοστά
Ανεπαρκής επίδραση Οι έρευνες είναι ανεπαρκούς ποιότητας ή συνέπειας, ώστε να καθορισθεί εάν
υπάρχει μια συσχέτιση Η χωρίς ανθρώπινα στοιχεία Οι έρευνες είναι ανεπαρκούς
ποιότητας ή συνέπειας, ώστε να επιτραπεί ένα συμπέρασμα Ή χωρίς ζωικά στοιχεία
Έλλειψη καρκινογένεσης Πολλαπλές αρνητικές και συνεπείς έρευνες, με μια πλήρη περιοχή
εκθέσεων, οι οποίες δεν παρουσιάζουν κανένα
στοιχείο συσχέτισης με οποιοδήποτε είδος
καρκίνου
Αρνητικές και συνεπείς έρευνες σε
δύο ή περισσότερα είδη, με μια πλήρη
περιοχή εκθέσεων, οι οποίες δεν
παρουσιάζουν κανένα στοιχείο
καρκινογένεσης.
27G. Αναφορές 1999 και 2002 του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών Περιβαλλοντικής
184
Υγείας (NIEHS) των ΗΠΑ.
Το 1999, το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών Περιβαλλοντικής Υγείας (NIEHS) των ΗΠΑ επέδωσε μια
αναφορά στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, σχετικά με τις "επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση σε
ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία γραμμών μεταφοράς"A7.
Η αναφορά NIEHS στο Κογκρέσο A7 διαφέρει από την αναφορά της "ομάδας εργασίας" Α3 και 27F
σε αρκετά σημεία:
• Η αναφορά στο Κογκρέσο δίνει περισσότερο βάρος στις ζωικές, κυτταρικές και βιοφυσικές
έρευνες, απ' ότι η αναφορά της "ομάδας εργασίας".
• Η αναφορά στο συνέδριο δεν εστιάζει στα κριτήρια και την γλώσσα IARC [δείτε τον
πίνακα] που επικρατούν στην αναφορά της "ομάδας εργασίας".
• Η αναφορά στο συνέδριο είναι πολύ πιο σύντομη από την αναφορά της "ομάδας εργασίας"
και χρησιμοποιεί την γλώσσα, που πρέπει να είναι πολύ πιο κατανοητή για τους
περισσότερους ανθρώπους.
Η αναφορά είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα:
http://www.niehs.nih.gov/emfrapid/html/EMF_DIR_RPT/ Report_18f.htm
Από την περίληψη του εκτελεστικού επιτελείου:
"Τα επιστημονικά στοιχεία, που υποδηλώνουν ότι έκθεση [σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας]
θέτει οποιονδήποτε κίνδυνο υγείας, είναι αδύναμα. Τα ισχυρότερα στοιχεία για τις επιπτώσεις
στην υγεία προέρχονται από τις συσχετίσεις, που παρατηρούνται στους ανθρώπινους
πληθυσμούς με δύο μορφές καρκίνου: λευχαιμία παιδικής ηλικίας και χρόνια λεμφοκυτταρική
λευχαιμία στους επαγγελματικά εκτεθειμένους ενήλικες. Ενώ η υποστήριξη από τις
μεμονωμένες έρευνες είναι αδύναμη, οι επιδημιολογικές έρευνες καταδεικνύουν – για μερικές
μεθόδους μετρήσεως της έκθεσης – ένα αρκετά συνεπές σχήμα ενός μικρού, αυξημένου
κινδύνου με αυξημένη την έκθεση, που είναι κάπως πιο αδύναμη για την χρόνια
λεμφοκυτταρική λευχαιμία απ' ό,τι για την λευχαιμία παιδικής ηλικίας. Αντίθετα, οι
μηχανιστικές έρευνες και η ζωική βιβλιογραφία τοξικολογίας αποτυγχάνουν να καταδείξουν
οποιοδήποτε συνεπές σχήμα στις έρευνες, αν και έχουν αναφερθεί σποραδικά συμπεράσματα
80
των βιολογικών αποτελεσμάτων (συμπεριλαμβανομένων των αυξημένων καρκίνων στα ζώα).
Καμία ένδειξη αυξημένης λευχαιμίας στα πειραματόζωα δεν έχει παρατηρηθεί..."
"Οι επιδημιολογικές έρευνες έχουν σοβαρούς περιορισμούς στην δυνατότητά τους να κατα-
δείξουν μια σχέση αιτίου και αιτιατού, ενώ οι εργαστηριακές έρευνες, από σχεδιασμού, μπο-
ρούν σαφώς να δείξουν ότι το αίτιο και το αιτιατό είναι δυνατά. Ουσιαστικά όλα τα εργαστη-
ριακά στοιχεία στα ζώα και τους ανθρώπους και το μεγαλύτερο μέρος της μηχανιστικής
εργασίας που γίνεται στα κύτταρα, αποτυγχάνουν να υποστηρίξουν μια αιτιώδη σχέση μεταξύ
της έκθεσης [σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας] σε περιβαλλοντικά επίπεδα και τις αλλαγές
στην βιολογική θέση λειτουργίας ή ασθενειών. Η έλλειψη συνεπών, θετικών συμπερασμάτων
στις ζωικές ή μηχανιστικές έρευνες αποδυναμώνει την πεποίθηση ότι αυτή η [επιδημιολογική]
συσχέτιση οφείλεται πραγματικά [σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας], αλλά δεν μπορεί
εντελώς να απορρίψει τα επιδημιολογικά συμπεράσματα."
"Το NIEHS καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η έκθεση [σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας] δεν
μπορεί να αναγνωριστεί εξ ολοκλήρου ασφαλής, λόγω των αδύνατων επιστημονικών
στοιχείων ότι η έκθεση μπορεί να θέσει έναν κίνδυνο λευχαιμίας. Κατά την άποψή μας, αυτό
το εύρημα είναι ανεπαρκές για να εγγυηθεί επιθετικό ρυθμιστικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, επειδή
ουσιαστικά ο καθένας στις ΗΠΑ χρησιμοποιεί την ηλεκτρική ενέργεια και επομένως εκτίθεται
συνήθως [σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας], η παθητική ρυθμιστική δράση εγγυάται ότι μια
συνεχής έμφαση στην εκπαίδευση τόσο του κοινού, όσο και της νομοταγούς κοινότητας στα
μέσα, στοχεύει στην μείωση των εκθέσεων."
Από τα συμπεράσματα και τις υποδείξεις της αναφοράς NIEHS στο Κογκρέσο:
"Ως τμήμα της αξιολόγησης του προγράμματος EMF-Rapid των επιπτώσεων στην υγεία, των
σχετικών με ηλεκτρομαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας, μια διεθνής επιτροπή 30
επιστημόνων συναντήθηκαν τον Ιούνιο 1998 για να ανασκοπήσουν και να αξιολογήσουν το
βάρος των επιστημονικών στοιχείων 27F. Χρησιμοποιώντας τα κριτήρια που ορίστηκαν από την
IARC … μια πλειοψηφία των μελών αυτής της ομάδας εργασίας (19/28 ψηφίζοντα μέλη)
κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έκθεση σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας των γραμμών
μεταφοράς είναι ένα "πιθανώς" ανθρώπινο καρκινογόνο."
185
Το NIEHS συμφωνεί ότι οι συσχετίσεις που αναφέρονται για την λευχαιμία παιδικής ηλικίας
και την χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία ενηλίκων, δεν μπορούν να απομακρυνθούν εύκολα
ως τυχαία ή αρνητικά συμπεράσματα. Η έλλειψη θετικών συμπερασμάτων στα ζώα ή στις
μηχανιστικές έρευνες αποδυναμώνει την πεποίθηση ότι αυτή η συσχέτιση οφείλεται πραγματι-
κά σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας, αλλά δεν μπορεί εντελώς να απορρίψει την εύρεση. Το
NIEHS συμφωνεί επίσης με το συμπέρασμα ότι ουδεμία άλλη έκβαση υγείας καρκίνου ή μη-
καρκίνου δεν παρέχει επαρκή στοιχεία ενός κινδύνου, για απόδειξη της υπόθεσης..."
"Είναι άποψή μας ότι βασισμένη στα μέχρι σήμερα στοιχεία, η έκθεση σε ΗΜΠ βιομηχανικής
συχνότητας, δεν θα μπορούσε να συμπεριληφθεί σε κατάλογο "αναφοράς σε καρκινογόνα" ως
παράγοντας "εύλογα προβλεπόμενη ως ανθρώπινο καρκινογόνο". Αυτό βασίζεται στα
περιορισμένα επιδημιολογικά στοιχεία και τα συμπεράσματα του προγράμματος EMF-RAPID,
που δεν απέδειξε μια επίδραση της έκθεσης πειραματόζωων σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνό-
τητας ή μια μηχανιστική βάση για καρκινογένεση.
Σχετικά με την πιθανή ρυθμιστική δράση, η αναφορά NIEHS στο Κογκρέσο δηλώνει:
"Το NIEHS εισηγείται ότι το επίπεδο και η ένταση της επίδρασης της έκθεσης σε ΗΜΠ πεδίο
βιομηχανικής συχνότητας ως κίνδυνος ανθρώπινης υγείας, είναι ανεπαρκή να δικαιολογήσουν
επιθετικές ρυθμιστικές ενέργειες· κατά συνέπεια, δεν συνιστούμε ενέργειες, όπως αυστηρά
πρότυπα στις ηλεκτρικές συσκευές και ένα εθνικό πρόγραμμα υπογειώσεως όλων των
γραμμών μεταφοράς και διανομής.
81
Το 2002, το NIEHS εξέδωσε ένα φυλλάδιο "ερωταπαντήσεων", που απευθύνεται σε ένα ευρύτερο
κοινό A16. Αυτό το βιβλιάριο είναι σε ανοικτή γραμμή στο διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα:
http://www.niehs.nih.gov/emfrapid/booklet/home.htm. Αυτό το βιβλιάριο δηλώνει:
"Οι αρχικές έρευνες των επιπτώσεων στην υγεία των πεδίων συχνότητος ισχύος, δεν έδωσαν
απλές απαντήσεις. Η έρευνα των πιθανών επιπτώσεων στην υγεία είναι ιδιαίτερα σύνθετη και
ειδικές επιστημονικές επιτροπές έχουν ανασκοπήσει τα αποτελέσματα ... Αυτό το βιβλιάριο
συνοψίζει τα αποτελέσματα αυτών των ανασκοπήσεων. Αν και παραμένουν τα ερωτήματα, τα
σχετικά με την δυνατότητα των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας για επιπτώσεις στην υγεία, οι
πρόσφατες ανασκοπήσεις έχουν μειώσει ουσιαστικά το επίπεδο ανησυχίας... "
"Τα συνολικά επιστημονικά στοιχεία, για τον κίνδυνο της ανθρώπινης υγείας [από έκθεση σε
πεδία βιομηχανικής συχνότητας], είναι αδύναμα. Από τις εργαστηριακές έρευνες ζώων ή
κυττάρων δεν έχει προκύψει κανένα συνεπές σχήμα βιολογικών επιδράσεων από την έκθεση
σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Ωστόσο, οι επιδημιολογικές έρευνες... είχαν παρουσιάσει
αρκετά συνεπές σχήμα σχετικής δυνατότητας για έναν μερικώς αυξημένο κίνδυνο λευχαιμίας
σε παιδιά και χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας σε ενήλικες... Η ερμηνεία των επιδημιο-
λογικών συμπερασμάτων λευχαιμίας, της παιδικής ηλικίας και των ενηλίκων, είναι δύσκολη,
λόγω απουσίας υποστήριξης των εργαστηριακών στοιχείων ή μιας επιστημονικής εξήγησης της
συσχέτισης της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας με την λευχαιμία."
27H. Η αναφορά 2004 του Βρετανικού Εθνικού Συμβουλίου Προστασίας
Ακτινοβολίας (NRPB).
Το 2004, το Βρετανικό Εθνικό Συμβούλιο Προστασίας Ακτινοβολίας (NRPB), παρουσίασε μια
αναφορά, σχετικά με τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας και τον καρκίνο [A20] . Η αναφορά
"ανασκοπεί την επιστημονική μαρτυρία σχετικά με τα πιθανά ενάντια αποτελέσματα της έκθεσης
σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία … [και] παρέχει την βάση των συμβουλών του NRPB για ποσοτικούς
περιορισμούς στην έκθεση και άλλα μέτρα αποφυγής εναντίων αποτελεσμάτων."
Μία μεγάλη αλλαγή στην γνώμη του NRPB είναι η υπόδειξη ότι ο περιορισμός της έκθεσης σε
πεδία βιομηχανικής συχνότητας στην Βρετανία πρέπει να έχει βάση στις οδηγίες του ICNIRP [M4],
παρά στις δικές του. Αυτό εξαλείφει μερικές διαφορές των οδηγιών μεταξύ της Βρετανίας και της
υπολοίπου Ευρώπης.
Αναφορικά με τις κυτταρικές μελέτες η αναφορά συμπεραίνει ότι:
• Δεν υπάρχει κανένα πειστικό στοιχείο ότι [η έκθεση σε ΗΜΠ βιομηχανικής συχνότητας]
είναι άμεσα γενοτοξική … Ως εκ τούτου είναι απίθανο να ξεκινήσει καρκινογένεση.
• Μερικές κυτταρικές μελέτες αναφέρουν πιθανή έξαρση γενετικών αλλαγών, προκαλουμένων
από γνωστούς γενοτοξικούς παράγοντες… Πολλά από αυτά τα θετικά αποτελέσματα
περιλαμβάνουν μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας μεγαλύτερα από 100 μΤ.
• Τα αποτελέσματα διαφορετικών μελετών είναι συχνά αλληλοσυγκρουόμενα και υπάρχει μία
186
σχεδόν ολική αποτυχία ανεξαρτήτου επανάληψης των αποτελεσμάτων. Τα αποτελέσματα,
που αναφέρουν θετική επίδραση τείνουν να δείξουν μόνο μικρές αλλαγές, η κοινωνική
σπουδαιότητα των οποίων δεν είναι σαφής.
Αναφορικά με τις ζωικές μελέτες καρκινογένεσης η αναφορά συμπεραίνει ότι:
• Ένας μεγάλος αριθμός καλά-οργανωμένων, καλής ποιότητας, μελετών δεν έχει παρουσιάσει
σε οποιοδήποτε τομέα εξαρτώμενα αποτελέσματα, χρησιμοποιώντας μια σειρά των προτύπων
όγκων, αν και η δυνατότητα ότι έκθεση [σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας]
μπορεί να έχει επιπτώσεις στους χημικά προκληθέντες μαστικούς όγκους, δεν μπορεί να
απομακρυνθεί.
82
• Τα αποτελέσματα των ζωικών μελετών δεν προτείνουν ότι πεδία [μαγνητικά, βιομηχανικής
συχνότητας] μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο ή να έχουν επιπτώσεις στην ανάπτυξή του.
Αναφορικά με τις έρευνες μελατονίνης, η αναφορά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:
• Εργαστηριακές έρευνες ανθρώπων εθελοντικών δεν υποδηλώνουν ότι οι νυχτερινοί ρυθμοί
μελατονίνης επηρεάζονται από την οξεία έκθεση [σε μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνό-
τητας].
• Η δυνατότητα ότι οι αλλαγές στην φυσιολογία της μελατονίνης μπορούν να εμφανιστούν σε
ευαίσθητες υποομάδες, και ίσως παρατεταμένη έκθεση δεν μπορεί να αποκλεισθεί.
Αναφορικά με τις επιδημιολογικές έρευνες της οικιστικής έκθεσης, η αναφορά συμπεραίνει
ότι:
• Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν υποδηλώνουν ότι οι σχετικά έντονες μέσες εκθέσεις
άνω των 0,4 μΤ, συνδέονται με απόλυτα μικρή αύξηση λευχαιμίας στα παιδιά… Ωστόσο τα
επιδημιολογικά στοιχεία δεν είναι αρκετά ισχυρά, ώστε αν δικαιολογήσουν ένα σταθερό
συμπέρασμα ότι τα [μαγνητικά, συχνότητας ισχύος] πεδία προκαλούν λευχαιμία στα παιδιά.
Υπάρχουν λίγα στοιχεία για να προτείνουν... ότι οι κίνδυνοι εμφάνισης καρκίνου άλλων
τύπων, στα παιδιά και τους ενήλικες, μπορεί να προκύψουν από έκθεση σε [μαγνητικά,
συχνότητας ισχύος] πεδία.
• Τα συμπεράσματα των μελετών εκβάσεων υγείας, εκτός από καρκίνο, είναι γενικά ασυμβί-
βαστα ή δύσκολο να ερμηνευθούν.
• Τα αποτελέσματα των επιδημιολογικών μελετών, που λαμβάνονται χωριστά ή ως συλλογικά
αναθεωρούμενες από ομάδες εμπειρογνωμόνων, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση
για την παραγωγή ποσοτικών περιορισμών σε έκθεση σε [μαγνητικά, συχνότητας ισχύος]
πεδία.
27J. Αναφορά 2002, της Διεθνούς Επιτροπής Ερευνών Καρκίνου (IARC).
Το 2001, η Διεθνής Επιτροπή Ερευνών Καρκίνου (IARC) ανήγγειλε ότι θα τοποθετούσε τα
μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας στην κατηγορία 2B, ως "πιθανώς καρκινογόνα". Τα
ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας και τα στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία
τοποθετήθηκαν στην κατηγορία 3, ως " αταξινόμητα". Δείτε τον πίνακα στην ερωτ. 27F για τον
ακριβή τρόπο με τον οποίο το IARC καθορίζει αυτούς τους όρους. Η πλήρης αναφορά της IARC
A14 εκδόθηκε τ0 2002 ως: Static and Extremely Low-frequency (ELF) Electric and Magnetic
Fields, (Στατικά και ΕΧΣ Ηλεκτρικά και Μαγνητικά Πεδία).
Τα συμπεράσματα της IARC είναι ουσιαστικά ίδια με εκείνα στα οποία κατέληξε η "ομάδα
εργασίας" του NIEHS 27F το 1998. Αυτό δεν εκπλήσσει, δεδομένου ότι οι δύο ομάδες ουσιαστικά
χρησιμοποίησαν τα ίδια επιδημιολογικά κριτήρια και εξέτασαν ουσιαστικά το ίδιο σύνολο
ερευνών επιδημιολογίας. Ο σημαντικότερος τρόπος με τον οποίο τα συμπεράσματα της IARC
διαφέρουν από εκείνα της "ομάδας εργασίας" του NIEHS το 1998, είναι ότι η IARC θεώρησε την
λευχαιμία παιδικής ηλικίας ως το μόνο είδος καρκίνου, για το οποίο τα μαγνητικά πεδία
βιομηχανικής συχνότητας ικανοποίησαν τα κριτήρια για την κατηγορία 2B, ενώ __________η ομάδα
εργασίας
πρότεινε ότι η λευχαιμία ενηλίκων ικανοποίησε επίσης τα κριτήρια για την κατηγορία 2B.
Σχετικά με τον καρκίνο παιδικής ηλικίας, η αναφορά IARC A14 συμπεραίνει:
"Δεδομένου ότι η πρώτη αναφορά, που παρουσιάζει μια συσχέτιση μεταξύ των ηλεκτρικών και
μαγνητικών πεδίων ΕΧΣ οικιστικών περιοχών και της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας, δημο-
σιεύθηκε το 1979, δωδεκάδες όλο και περισσότερο περίπλοκων ερευνών, έχουν εξετάσει αυτήν
την συσχέτιση. Επιπλέον, έχουν υπάρξει πολυάριθμες περιεκτικές ανασκοπήσεις, μεταναλύσεις
83
187
και δύο πρόσφατες συγκεντρωτικές αναλύσεις ... Οι δύο [συγκεντρωτικές αναλύσεις] μελέτες
είναι πολύ συνεπείς. Σε αντίθεση με αυτά τα αποτελέσματα για τα μαγνητικά πεδία ΕΧΣ, τα
στοιχεία ότι τα ηλεκτρικά πεδία συνδέονται με την λευχαιμία παιδικής ηλικίας, είναι ανεπαρκή
για αξιολόγηση."
"Ουδεμία συνεπής σχέση δεν έχει διαπιστωθεί στις μελέτες όγκων ή καρκίνων εγκεφάλου
παιδικής ηλικίας σε άλλους τόπους και των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων ΕΧΣ
οικιστικών περιοχών. Ωστόσο, αυτές οι έρευνες είναι γενικά μικρότερες και χαμηλότερης
ποιότητας."
"Η συσχέτιση μεταξύ της λευχαιμίας παιδικής ηλικίας και των υψηλών επιπέδων μαγνητικών
πεδίων είναι απίθανο να είναι τυχαία, αλλά μπορεί να επηρεαστεί από προκατάληψη. Ειδικό-
τερα, η επιλεκτική στατιστική απόκλιση μπορεί να αποτελέσει μέρος της συσχέτισης ... Δεν
μπορεί να αποκλειστεί ότι ένας συνδυασμός επιλεκτικής προκατάληψης, κάποιος βαθμός
σύγχυσης και η σύμπτωση θα μπορούσαν να εξηγήσουν τα αποτελέσματα. Εάν η παρατηρη-
θείσα σχέση ήταν αιτιώδης, ο συνδεδεμένος με έκθεση κίνδυνος θα μπορούσε επίσης να είναι
μεγαλύτερος από ότι αναφέρεται."
"Έχουν δημοσιευθεί πολυάριθμες έρευνες συσχέτισης της χρήσης ηλεκτρικών συσκευών και
των διάφορων καρκίνων παιδικής ηλικίας. Γενικά, αυτές οι έρευνες δεν παρέχουν κανένα
διακριτό σχήμα των αυξημένων κινδύνων, που συνδέονται με την μεγάλη διάρκεια και συχνό-
τητα χρήσης των συσκευών .... "
"Οι έρευνες για την γονική επαγγελματική έκθεση στα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία ΕΧΣ
στην περίοδο πρόθεσης ή κατά την διάρκεια της κύησης είναι μεθοδολογικά αδύνατες και τα
αποτελέσματα δεν είναι συνεπή."
Σχετικά με τον καρκίνο ενηλίκων και την οικιστική έκθεση, η αναφορά IARCΑ14 συμπεραίνει:
"Ενώ είναι διαθέσιμες αρκετές έρευνες, αξιόπιστα στοιχεία, αναφερόμενα στην σχέση καρ-
κίνου ενηλίκων και την έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία ΕΧΣ οικιστικών περιοχών,
συμπεριλαμβανομένης της χρήσης συσκευών, είναι σποραδικά και μεθοδολογικά περιορι-
σμένα... Αν και έχει υπάρξει σημαντικός αριθμός αναφορών, δεν έχει επαληθευθεί μια συνεπής
συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης σε οικιστικές περιοχές και λευχαιμίας ή καρκίνου εγκεφάλου
ενηλίκων. Για τον καρκίνο μαστού και άλλα είδη καρκίνου, τα υπάρχοντα στοιχεία δεν είναι
επαρκή να εδραιώσουν μια συσχέτιση με την έκθεση σε ηλεκτρικά ή μαγνητικά πεδία."
Σχετικά με καρκίνο ενηλίκων και επαγγελματική έκθεση, η αναφορά IARC συμπεραίνει:
"Οι έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν την δεκαετία του '80 και την πρόσφατη δεκαετία του '90,
έδειξαν έναν πιθανό αυξημένο κίνδυνο της λευχαιμίας, των όγκων εγκεφάλου και καρκίνου
μαστού ανδρών, στις εργασίες με την δεδομένη έκθεση σε ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία ΕΧΣ
επάνω από τα μέσα επίπεδα. Η ερμηνεία αυτών των ερευνών ήταν δύσκολη, κυρίως λόγω των
μεθοδολογικών περιορισμών και έλλειψης κατάλληλων μετρήσεων έκθεσης. Επίσης, δεν θα
μπορούσε να αποκλεισθεί μια προκατάληψη, ως προς την δημοσίευση των θετικών συμπερα-
σμάτων."
"Αρκετές μεγάλες έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν στην δεκαετία του '90, για την λευχαιμία
και τον καρκίνο εγκεφάλου, χρησιμοποίησαν βελτιωμένες μεθόδους... Μερικές από αυτές τις
έρευνες ανέφεραν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου για τις ενδιάμεσες ή υψηλές
κατηγορίες έκθεσης μαγνητικών πεδίων. Δεν υπήρξε στις έρευνες καμία συνεπής εύρεση μιας
σχέσης έκθεσης–αντίδρασης και ουδεμίας συνέπειας στην συσχέτιση με τις συγκεκριμένες
υποκατηγορίες λευχαιμίας ή όγκου εγκεφάλου. Τα στοιχεία για τους καρκίνους σε διαφορε-
τικούς τόπους δεν ήταν επαρκή για την αξιολόγηση."
84
"Αν και είναι δύσκολη η αξιολόγηση της έκθεσης σε ηλεκτρικά πεδία, αυτά τα πεδία δεν έχουν
μετρηθεί περιστασιακά ... [και] δεν σημειώθηκε καμία συνεπής συσχέτιση των εντάσεων των
ηλεκτρικών πεδίων με οποιαδήποτε ιδιαίτερη κακοήθεια."
Σχετικά με τα αναπαραγωγικά αποτελέσματα, η αναφορά IARC συμπεραίνει:
"Εξεταζόμενα ως σύνολο, τα αποτελέσματα των ανθρώπινων ερευνών δεν καθιερώνουν μια
συσχέτιση των δυσμενών αναπαραγωγικών εκβάσεων με την έκθεση σε ηλεκτρικά και
μαγνητικά πεδία ΕΧΣ .... Τα πειράματα με πολλά διαφορετικά θηλαστικά και μη-θηλαστικά
πειραματικά πρότυπα, δείχνουν με συνέπεια την έλλειψη δυσμενών αποτελεσμάτων στην ανα-
παραγωγή και την ανάπτυξη από την έκθεση... σε ισχυρά ηλεκτρικά (μέχρι 150 kV/m) πεδία
ΕΧΣ .... Προγεννητική έκθεση σε μαγνητικά πεδία ΕΧΣ γενικά δεν οδηγεί σε δυσμενή αποτε-
188
λέσματα στην αναπαραγωγή και την ανάπτυξη στα θηλαστικά. Όταν παρατηρούνται επιδρά-
σεις, αποτελούνται συνήθως από δευτερεύουσες αναπτυξιακές ανωμαλίες."
Στην γενική αξιολόγησή της, η αναφορά IARC συμπεραίνει:
• Υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία για την καρκινογένεση στους ανθρώπους από μαγνητικά
πεδία εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας, σε σχέση με την λευχαιμία παιδικής ηλικίας.
• Υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία για την καρκινογένεση στους ανθρώπους από μαγνητικά πεδία
εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας, σε σχέση με όλους τους άλλους καρκίνους.
• Υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία για την καρκινογένεση στους ανθρώπους από στατικά ηλεκ-
τρικά ή μαγνητικά πεδία και ηλεκτρικά πεδία εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας.
• Υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία στα πειραματόζωα για την καρκινογένεση από μαγνητικά πεδία
εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας.
• Δεν υπήρξε κανένα στοιχείο σχετικό με την καρκινογένεση από στατικά ηλεκτρικά ή μαγνη-
τικά πεδία και από ηλεκτρικά πεδία εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας στα πειραματόζωα.
• Τα μαγνητικά πεδία εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας είναι ενδεχομένως καρκινογόνα στους
ανθρώπους (κατηγορία 2B).
• Τα στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία και τα ηλεκτρικά πεδία εξαιρετικά χαμηλής συχνό-
τητας δεν είναι ταξινομήσιμα ως προς την καρκινογένεσή τους στους ανθρώπους (Group 3).
(Δείτε τον πίνακα στην ερώτηση 27F για τον ακριβή τρόπο με τον οποίο το IARC καθορίζει τους
όρους στην
ανωτέρω περίληψη).
27K. Η αναφορά 2002 της πολιτείας της Καλιφόρνιας.
"Για λογαριασμό της Επιτροπής Εγκαταστάσεων Δημόσιας Χρήσης της Καλιφόρνιας, τρεις
επιστήμονες, που εργάζονται για το τμήμα Υγειονομικών Υπηρεσιών Καλιφόρνιας (DHS),
κλήθηκαν να ανασκοπήσουν τις έρευνες για τα πιθανά προβλήματα υγείας από τα ηλεκτρικά και
μαγνητικά πεδία (ΗΜΠ) των γραμμών μεταφοράς, των καλωδιώσεις των κτιρίων, μερικών
εργασιών και των συσκευών..." [A15]. Η αναφορά τους του 2002 βρίσκεται στην ιστοσελίδα:
http://www.dhs.ca.gov/ehib/emf/RiskEvaluation/riskeval.html
Οι τρεις επιστήμονες κατέληξαν:
• Και οι τρεις επιστήμονες του DHS συγκλίνουν – ως ένα βαθμό – στην άποψη ότι τα ΗΜΠ
μπορούν να προκαλέσουν κάποιο βαθμό αυξημένου κινδύνου λευχαιμίας παιδικής ηλικίας,
καρκίνου εγκεφάλου ενήλικων, ασθένειας Lou Gehrig (ALS) και της αποβολής.
• Πιστεύουν ακράδαντα ότι τα ΗΜΠ δεν αυξάνουν τον κίνδυνο ατελειών γέννησης, ή το
χαμηλό βάρος γέννησης.
85
• Πιστεύουν ακράδαντα ότι τα ΗΜΠ δεν είναι καθολικά καρκινογόνα, δεδομένου ότι υπάρ-
χουν διάφοροι τύποι καρκίνου που δεν συνδέονται με την έκθεση σε ΗΜΠ.
• Συγκλίνουν – ως ένα βαθμό – στην άποψη ότι τα ΗΜΠ δεν προκαλούν έναν αυξημένο
κίνδυνο καρκίνου του μαστού, καρδιακών παθήσεων, ασθένειας Alzheimer, κατάθλιψης, ή
συμπτωμάτων, που αποδίδονται από μερικούς σε μια ευαισθησία στα ΗΜΠ. Ωστόσο,
• Και οι τρεις επιστήμονες έκριναν – στα όρια μεταξύ πίστης και απιστίας – ότι τα ΗΜΠ
προκαλούν κάποιο βαθμό αυξημένου κινδύνου αυτοκτονίας ή λευχαιμίας ενηλίκων, δύο από
τους επιστήμονες είναι στα "όρια μεταξύ πίστης και απιστίας" και ένας ήταν "επιρρεπής σε
πίστη" ότι τα ΗΜΠ προκαλούν κάποιο βαθμό αυξημένου κινδύνου.
Για το γιατί τα συμπεράσματά τους διαφέρουν εκείνων άλλων προσφάτων αναφορών,
έγραψαν:
"οι επιστήμονες του DHS συγκλίνουν στην άποψη ότι η έκθεση σε ΗΜΠ αύξησε τον κίνδυνο
των ανωτέρω προβλημάτων υγείας, περισσότερο από την πλειοψηφία των μελών των
επιστημονικών επιτροπών που συγκλήθηκαν για να αξιολογήσουν την επιστημονική βιβλιο-
γραφία __________των NIEHS ΗΠΑ 27K, IARC 27J και NRPB UK 27H... Υπάρχουν διάφοροι λόγοι
για
αυτές τις διαφορές. Οι τρεις επιστήμονες του DHS θεωρούν ότι υπάρχουν λόγοι, για τους
οποίους τα πειράματα ζώων και δοκιμαστικών σωλήνων έχουν αποτύχει να δείξουν έναν
μηχανισμό ή ένα πρόβλημα υγείας. Ως εκ τούτου, η απουσία μεγάλης υποστήριξης τέτοιων
πειραμάτων, δεν μείωσε πολύ την εμπιστοσύνη τους ή δεν τους οδήγησε για να δυσπιστήσουν
έντονα τα επιδημιολογικά στοιχεία από τις στατιστικές έρευνες στους ανθρώπινους
πληθυσμούς. Επομένως είχαν περισσότερη πίστη στην ποιότητα των επιδημιολογικών ερευνών
189
στους ανθρώπινους πληθυσμούς και ως εκ τούτου έδωσαν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σ'
αυτούς..."
Πώς ορίζει τα "ΗΜΠ" η αναφορά Καλιφόρνιας:
"Ποικίλα ηλεκτρικά φαινόμενα είναι παρόντα κοντά στις γραμμές μεταφοράς, την καλωδίωση
των οικιών, την υδραυλική εγκατάσταση και τις ηλεκτρικές συσκευές. Αυτά περιλαμβάνουν τα
ΗΜΠ με διάφορες συχνότητες και προσανατολισμούς, τα επαγόμενα ρεύματα στην γειωμένη
υδραυλική εγκατάσταση και τα μόρια της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που οφείλονται στα
ηλεκτρικά πεδία32. Οι επιδημιολογικές έρευνες εμπλέκουν πρώτιστα τα μαγνητικά πεδία ή κάτι
πολύ συσχετισμένο με αυτά. Μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι η πραγματική αιτία είναι τα
σχετικά υψηλής ή χαμηλής συχνότητας επαγόμενα ρεύματα επαφής ή τα φορτισμένα μόρια της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης, παρά τα μαγνητικά πεδία. Οι ενέργειες για την εξάλειψη των πεδίων
δεν είναι πάντα ίδιες μ' αυτές για τον αποκλεισμό των ρευμάτων ή των φορτισμένων μορίων...
Αυτή η πρόσθετη αβεβαιότητα για ποια άποψη του μίγματος θα πρέπει να μετριαστεί, θα
παράσχει μια πρόκληση στους φορείς χάραξης πολιτικής... "
Η αναφορά Καλιφόρνιας αναγνωρίζει τα ακόλουθα κενά στην έρευνα:
"Η θεώρηση ότι τα επαγόμενα ρεύματα επαφής ή τα φορτισμένα μόρια της ατμοσφαιρικής
ρύπανσης είναι πραγματικά αρκετά ικανά να εξηγήσουν την επιδημιολογία, θα ήταν ιδιαίτερα
κατάλληλη σχετική πολιτική. Ορισμένες πειραματικές και ζωικές έρευνες αναμένουν απάντη-
ση. Η επιδημιολογία των κοινών συνθηκών, που θα μπορούσαν __________να μελετηθούν
ενδεχομένως,
όπως η αποβολή και ο ξαφνικός καρδιακός θάνατος, θα ήταν κατάλληλη πολιτική και θα μπο-
ρούσε να δώσει μια καλύτερη κατανόηση ποιας πτυχής ΗΜΠ το μίγμα είναι βιολογικά
ενεργό."
Η αναφορά Καλιφόρνιας ανασκοπήθηκε από μια εσωτερική Επιστημονική Συμβουλευτική
Επιτροπή Ηλεκτρικών και Μαγνητικών Πεδίων (SAP). Στην τελική αναθεώρηση της
αναφοράς η επιτροπή έγραψε:
86
"Όλη η επιτροπή συμφώνησε ότι τα συμπεράσματα υποστηρίχθηκαν λογικά μέσα στην
περιοχή της λογικής επιστημονικής ομιλίας... Αλλά υπήρξε συναίνεση μεταξύ των μελών της
SAP ότι οι διάφοροι εκτιμητές με το ίδιο ή διαφορετικό επαγγελματικό υπόβαθρο, μπορούν να
χρησιμοποιήσουν τις οδηγίες DHS και να φθάσουν σε διαφορετικές αριθμητικές εκτιμήσεις
εμπιστοσύνης, ίσως ουσιαστικά διαφορετικές... Και οι τρεις εκτιμητές ήταν πρώτιστα επιδη-
μιολόγοι... Με βάση ένα δείγμα μόνο τριών εκτιμητών που μοιράζονται ένα παρόμοιο επαγ-
γελματικό υπόβαθρο, τα συμπεράσματα αυτών των εκτιμητών να μην γενικευθούν σε εκείνα
άλλων επαγγελμάτων... Μια μειοψηφία των μελών SAP ... δεν πείστηκε αρκετά από τις
εκτενείς συζητήσεις στο έγγραφο, σχετικά με τα ζητήματα της βιοφυσικής, της μηχανιστικής
έρευνας, και της ζωικής παθολογίας, για να φθάσει στα ίδια συμπεράσματα με τους τρεις
εκτιμητές της DHS. Αυτά τα μέλη θεωρούν ότι εάν επρόκειτο να διεξαγάγουν την εκτενή
διαδικασία επανεξέτασής τους, που χρησιμοποιεί τις ίδιες οδηγίες αξιολόγησης, να κατα-
λήξουν σε κάπως διαφορετικά συμπεράσματα και να φθάσουν σε χαμηλότερες εκτιμήσεις των
κινδύνων από την έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας. Ανακύπτοντας αυτό το ζήτημα
τα μέλη της επιτροπής εξέτασαν τους ακόλουθους παράγοντες:
- [Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας] έχουν πολύ χαμηλή ενέργεια.
- Τα βιολογικά αποτελέσματα της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν έχουν
καταδειχθεί στα ζωικά πρότυπα
- Συνεπείς σχέσεις δόσης–αντίδρασης δεν έχουν καταδειχθεί μεταξύ [της έκθεσης σε] πεδία
βιομηχανικής συχνότητας και διάφορες εκβάσεις υγείας
- Αυτά τα μέλη της SAP δίνουν περισσότερο βάρος στις αρνητικές έρευνες, από τους
κριτικούς της DHS
- Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη ενός βιολογικού μηχανισμού, αυτά τα μέλη SAP έδωσαν
μεγαλύτερη πίστη στα πιθανά αποτελέσματα "παραγόντων σύγχυσης" από τους κριτικούς
της DHS.
28. Ποια επίπτωση έχουν οι γραμμές μεταφοράς στις τιμές των ακινήτων;
Υπάρχουν πολύ λίγα αυστηρά στοιχεία, σχετικά με αυτό το ζήτημα. Έχουν υπάρξει έρευνες "συγ-
κρίσιμης ιδιοκτησίας", αλλά οποιεσδήποτε έρευνες που έγιναν πριν από το 2000 (όταν δημοσιεύ-
θηκε η εργασία Ahlbom C54) μπορεί να είναι άσχετες. Ανέκδοτα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η
190
παρουσία εμφανών γραμμών ή υποσταθμών μεταφοράς μπορεί να έχει επιπτώσεις στις τιμές των
ακινήτων, εάν έχει υπάρξει πρόσφατη τοπική δημοσιότητα για τις ανησυχίες υγείας ή αξίας
ακινήτων. Εάν οι αγοραστές αρχίσουν μετρήσεις μαγνητικών πεδίων, είναι δύσκολο να προ-
βλεφθεί τι θα συνέβαινε, δεδομένου ότι ενώ οι μετρήσεις είναι σχετικά εύκολο να ληφθούν 29,
είναι ουσιαστικά αδύνατον να ερμηνευθούν 14.
29. Ποιος εξοπλισμός απαιτείται για την μέτρηση των μαγνητικών πεδίων βιομηχα-
νικής συχνότητας;
Τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας μετριούνται με έναν βαθμολογημένο μετρητή Gauss. Οι
επαγγελματικοί μετρητές είναι πάρα πολύ ακριβοί για "οικιακή" χρήση. Μια μονάδα κατάλληλη
για οικιακή χρήση πρέπει να ικανοποιεί τα ακόλουθα κριτήρια:
1. Λογική ακρίβεια μετρήσεων και ενδείξεων (±20% φαίνεται λογικό για οικιακή χρήση).
2. Ανίχνευση πραγματικής ενδεικνύμενης τιμής (rms), διαφορετικά λαμβάνονται λανθασμένες
αναγνώσεις, εάν η μορφή κυμάτων είναι μη-ημιτονοειδής.
87
3. Προσαρμοσμένη απόκριση συχνότητας, επειδή εάν η μονάδα είναι ευρείας ζώνης, τα πεδία
υψηλότερης συχνότητας από οθόνες ή τηλεοράσεις κ.τ.λ. μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση
των μετρήσεων.
4. Ασφάλεια υπερφόρτισης. Εάν η μονάδα υποβάλλεται σε ένα πολύ ισχυρό πεδίο, πρέπει να
κρατείται σε προκαθορισμένα επίπεδα, όχι να δίνει τυχαίες αναγνώσεις.
5. Ένα ισχυρό ηλεκτρικό πεδίο δεν πρέπει να έχει επιπτώσεις στην μέτρηση μαγνητικών
πεδίων.
Οι μετρητές που καλύπτουν αυτές τις απαιτήσεις είναι ακριβοί, και οι φθηνοί μετρητές μπορεί να
είναι αναξιόπιστοι.
30. Πώς μετρούνται τα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
Οι μετρήσεις πρέπει να γίνουν με έναν βαθμολογημένο μετρητή "gauss" 29 σε πολλαπλές θέσεις,
κατά την διάρκεια μιας ουσιαστικής χρονικής περιόδου, επειδή υπάρχουν μεγάλες διαφορο-
ποιήσεις των πεδίων στον χώρο και τον χρόνο. Ευτυχώς, είναι πολύ ευκολότερο να μετρηθεί το
μαγνητικό πεδίο, παρά το ηλεκτρικό. Αυτό είναι επειδή η παρουσία αγώγιμων αντικειμένων
(συμπεριλαμβανομένου του σώματος του εκτελούντος την μέτρηση) παραμορφώνει το ηλεκτρικό
πεδίο και καθιστά δύσκολες τις σημαντικές μετρήσεις. Αυτό όμως δεν ισχύει για το μαγνητικό
πεδίο.
Είναι σημαντικό για το άτομο που κάνει την αποτίμηση, να καταλάβει την διαφορά μεταξύ της
εκπομπής και της έκθεσης. Αυτό μπορεί να φαίνεται προφανές, αλλά πολλοί άνθρωποι, ακόμη και
μερικοί πολύ έξυπνοι φυσικοί επιστήμονες, μπορεί να "κολλήσουν" ένα όργανο κατ' ευθείαν πάνω
στην πηγή και να συγκρίνουν αυτήν την μέτρηση με ένα πρότυπο έκθεσης.
Στην περίπτωση πεδίων γραμμών διανομής και μετασχηματιστών ισχύος, τα μαγνητικά πεδία
μπορούν να ποικίλουν αρκετά μέσα στον χρόνο, δεδομένου ότι είναι ανάλογα προς το ρεύμα στο
σύστημα. Μια λογική έρευνα πρέπει να γίνει κατά την διάρκεια του χρόνου, όσον αφορά στην
προσδοκώμενη και πραγματική χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας.
31. Τα ζητήματα που συζητούνται σε αυτό το φύλλο ΣΕΑ ισχύουν για άλλα
ηλεκτρομαγνητικά πεδία, εκτός από τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας;
Αυτό το φύλλο ΣΕΑ ασχολείται πρώτιστα με τα ημιτονοειδή πεδία για τις συχνότητες 50 ή 60 Hz.
Ωστόσο, ορισμένα γενικά ζητήματα είναι σχετικά με μερικούς άλλους τύπους ηλεκτρομαγνητικών
πηγών.
31Α. Πεδία χαμηλής συχνότητος, εκτός ημιτονοειδών πεδίων συχνότητος ισχύος.
Οι βασικές αρχές και τα στοιχεία που συζητούνται σ' αυτό το φύλλο ΣΕΑ, ισχύουν γενικά στις
ηλεκτρομαγνητικές πηγές με συχνότητες μεταξύ 1 Hz και 30.000 Hz (30 kHz). Το σημαντικότερο
ζήτημα που αντιμετωπίζεται κατά την εξέταση των πηγών χαμ__________ηλής συχνότητας, εκτός
από την
συχνότητα ισχύος, είναι ότι τα ρεύματα, που επάγονται από τα χρονικά μεταβαλλόμενα μαγνητικά
πεδία, εξαρτώνται από την συχνότητα και την μορφή της κυματομορφής, καθώς επίσης και την
ένταση του πεδίου. Δεδομένου ότι η συχνότητα αυξάνεται, ομοίως αυξάνονται και τα επαγόμενα
ρεύματα (και η δυνατότητα κινδύνου υποτίθεται ότι αυξάνεται με αυξανόμενο το επαγόμενο
ρεύμα). Κατά συνέπεια οι οδηγίες ασφάλειας αλλάζουν με την συχνότητα Μ3.
Τα βιολογικά αποτελέσματα συχνοτήτων, υψηλότερων από την συχνότητα ισχύος, αλλά χαμηλό-
τερων από την ακτινοβολία ραδιοσυχνότητας (300 Hz ÷ 10 MHz), ανασκοπήθηκαν το 2002 από
191
88
τους Litvak, Foster και Repacholi A13. Ο υπολογισμός των ρευμάτων, που επάγονται από τις μη-
ημιτονοειδείς κυματομορφές ΕΧΣ, είναι πιο σύνθετος, επειδή το μέγεθος του επαγόμενου
ρεύματος εξαρτάται από τον ρυθμό, με τον οποίο μεταβάλλεται το μαγνητικό πεδίο. Κατά
συνέπεια, ένα τετραγωνικό κύμα συχνότητας και εύρους ίδιων του ημιτονοειδούς κύματος, θα
επάγει ένα πολύ μεγαλύτερο ρεύμα.
31Β. Στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία.
Τα στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, και τα πεδία εξαιρετικά χαμηλών συχνοτήτων, με
συχνότητες κάτω από 1 Hz καλύπτονται σε ένα φύλλο ΣΕΑ: "Στατικά Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία
και Καρκίνος ΣΕΑ" 35. " ( http://www.mcw.edu/gcrc/cop/static-fields-cancer-FAQ/toc.html).
Για τα πρότυπα και τους κανονισμούς σχετικά με την επαγγελματική και περιβαλλοντική έκθεση
στα στατικά πεδία δείτε τις οδηγίες ICNIRP M5.
31C. Ραδιοσυχνότητες και Μικροκύματα.
Άνω των 30 kHz, κάποιος κινείται στην περιοχή ραδιοσυχνότητα (RF) και μικροκυμάτων (ΜW),
και προκύπτουν βιοφυσικά και βιολογικά ζητήματα M1, M4, που δεν είναι στα πλαίσια αυτού του
φύλλου ΣΕΑ. Κατ' αρχάς, καθώς το μήκος κύματος μειώνεται, υπάρχει μη ιονίζουσα ακτινοβολία
καθώς επίσης και ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία που εξετάζονται. Δεύτερον, καθώς η συχνότητα
αυξάνεται στην περιοχή MHz, η θέρμανση, λόγω των επαγόμενων ηλεκτρικών ρευμάτων, δεν
μπορεί πλέον να είναι αμελητέα.
Μερικά από τα γενικά ζητήματα που περιλαμβάνονται σχετικά με την ραδιοσυχνότητα και την
έκθεση σε ακτινοβολία μικροκυμάτων καλύπτονται 2, 3, 7. Για πρότυπα και κανονισμούς, σχετικά
με την επαγγελματική και περιβαλλοντική έκθεση σε πηγές ακτινοβολίας ραδιοσυχνότητας και
μικροκυμάτων, δείτε τις οδηγίες ICNIRP M1.
Για τα ζητήματα ραδιοσυχνότητας και ακτινοβολίας μικροκυμάτων και της ανθρώπινης υγείας,
βλέπε: "ΣΕΑ για τις κινητές κεραίες τηλεφωνικών βάσεων και την ανθρώπινη υγεία" 35.
(http://www.mcw.edu/gcrc/cop/cell-phone-health-FAQ/toc.html#24).
32. Η γνώμη ότι η έκθεση σε ραδόνιο και άλλες χημικά καρκινογόνα αυξάνεται από την
παρουσία ηλεκτρικών πεδίων υψηλής τάσεως.
Οι Henshaw, Fews και συνεργάτες H14,H40,H41,L40 έχουν υποθέσει ότι τα ραδιενεργά προϊόντα
αποσύνθεσης του ραδονίουH14 και άλλα ενδεχομένως–καρκινογόνα αερομεταφερόμενα μόριαH40,
μπορεί να έλκονται από τις ισχυρές πηγές ηλεκτρικών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας, και ότι
θα μπορούσε να υπάρξει ενισχυμένη έκθεση σε τέτοιους καρκινογόνους παράγοντες, κοντά στις
γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσεως. Προσπάθησαν να αναπτύξουν θεωρία ότι αυτό παρείχε έναν
μηχανισμό για μια συσχέτιση μεταξύ των γραμμών μεταφοράς ΗΕ και της λευχαιμίας παιδικής
ηλικίας.
Η βασική παρατήρηση της αυξημένης απόθεσης των παραγώγων ραδονίου, που περιέχουν τα
αερολύματα στις πολύ ισχυρές πηγές ηλεκτρικών (όχι μαγνητικών) πεδίων είναι εύλογη H42.
Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά θεωρητικά προβλήματα με τις υποθέσεις Henshaw/Fews που
δείχνουν ότι οι αιτιολογημένοι μηχανισμοί είναι εξαιρετικά απίθανο να παράγουν δυσμενείς
επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, υπό πραγματικές συνθήκες έκθεσης H17, H28, H42, L31, H48.
Υπάρχουν ιδιαίτερα προβλήματα με την πρόταση ότι οι υποθέσεις Henshaw/Fews θα μπορούσαν
να εξηγήσουν την υποτιθέμενη συσχέτιση μεταξύ των γραμμών μεταφοράς και της λευχαιμίας
παιδικής ηλικίας:
89
• Οι κατοικίες κατά μήκος των γραμμών μεταφοράς δεν εμφανίζονται να έχουν ανυψωμένα τα
ηλεκτρικά πεδία C6, C12, όπως απαιτεί η διατριβή Henshaw.
• Οι επιδημιολογικές οικιστικές μελέτες, που έχουν εξετάσει και ηλεκτρικά και μαγνητικά
πεδία, έχουν διαπιστώσει ότι η συσχέτιση (όπου υπάρχει οποιαδήποτε) είναι μόνον για το
μαγνητικό, όχι το ηλεκτρικό πεδίο C6, C12.
• Η ανυψωμένη έκθεση ραδονίου δεν συνδέεται με λευχαιμία παιδικής ηλικίας L20, L25.
• Ο MartinsonF12, χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικά δοσίμετρα, έχει δείξει ότι τα επίπεδα
ακτινοβολίας ιονισμού δεν είναι ανυψωμένα γύρω από τις γραμμές υψηλής τάσεως και ο
BurgessF15 ανέφερε παρόμοια αποτελέσματα.
• Οι Miles και Algar F21 και McLaughlin και Gath L30 επίσης μέτρησαν τα θυγατρικά ραδονίου
κάτω από γραμμές υψηλής τάσης και διαπίστωσαν ότι η συγκέντρωση δεν ήταν ανυψωμένη.
Σε μια επιστολή προς το περιοδικό, στο οποίο ο Henshaw δημοσίευσε την αρχική υπόθεσή του, ο
192
Jeffers H28 σχολίασε:
"Αν και τα φαινόμενα που καταδεικνύονται από τον Henshaw είναι ενδιαφέροντα…. τα
στοιχεία του δείχνουν ότι τα στατικά πεδία είναι πολύ ικανότερα να παράγουν αερόλυμα
περιέχον ραδόνιο, παρά τα πεδία εναλλασσόμενου ρεύματος. Τα φυσικά στατικά πεδία και η
ένταση των τεχνητών πεδίων εναλλασσόμενου ρεύματος είναι καλά τεκμηριωμένα και
οδηγούν στην άποψη ότι, ακόμη και για τους ανθρώπους που εκτίθενται επαγγελματικά σε
υψηλά πεδία εναλλασσόμενου ρεύματος, ο πρόσθετος κίνδυνος [των αερολυμάτων, που περι-
έχουν ραδόνιο] είναι απίθανο να υπερβεί μερικές εκατοστιαίες μονάδες..."
33. Είναι μερικοί άνθρωποι ευαίσθητοι (αλλεργικοί) στην παρουσία πεδίων βιομηχα-
νικής συχνότητας;
Ένα σύνδρομο, αποκαλούμενο σήμερα "ευαισθησία ηλεκτρικής ενέργειας" ή "ηλεκτρο-
ευαισθησία", αρχικά εμφανίστηκε στην Νορβηγία στις αρχές της δεκαετίας του '80, μεταξύ των
χρηστών οθονών ΗΥ L12,L23,L41· και στην Σουηδία "το πρόβλημα έχει αυξηθεί σε επιδημικές
αναλογίες", από τα μέσα της δεκαετίας του '90 L12. Από το 1999 υπάρχουν λίγες αναφορές του
συνδρόμου από άλλα μέρη του κόσμου L23. Οι αρχικές αναφορές ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος
μιας παροδικής αντίδρασης του δέρματος, αλλά τα τελευταία έτη, το σύνδρομο έχει περιλάβει το
κεντρικό νευρικό σύστημα, τα αναπνευστικά, καρδιαγγειακά και στομαχικά συμπτώματα L12,L23.
Στις διπλά αμφισβητούμενες έρευνες, που δημοσιεύονται μέχρι σήμερα, οι ασθενείς με την
ιδιοαποκαλόυμενη "ευαισθησία ηλεκτρικής ενέργειας", ήταν ανίκανοι να συμφωνήσουν στην
αίσθηση εάν μία καλυμμένη οθόνη ήταν αναμμένη ή κλειστή L12,L17· και ουδεμία διαφορά στην
φυσιολογική απάντηση στα μαγνητικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας δεν έχει παρουσιαστεί
μεταξύ των προσώπων που απαιτούν την "ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία" και των
κανονικών εθελοντών L33,L34,L35.
Σε μια αναφορά του 1999, ο Silny L23 παρατηρεί ότι:
1. Τα φαινόμενα της "ηλεκτρικής υπερευαισθησίας" δεν μπορούν να εξηγηθούν από οποιουσ-
δήποτε γνωστούς μηχανισμούς, δεδομένου ότι η μεγάλη μονάδα για τις γνωστές αλληλεπι-
δράσεις είναι τουλάχιστον 50 φορές υψηλότερη από τα πραγματικά επίπεδα εκθέσεων.
2. Η επικράτηση του συνδρόμου ποικίλλει κατά έναν παράγοντα 1000 ή περισσότερο μεταξύ
των χωρών που έχουν τις συγκρίσιμες καταστάσεις έκθεσης (π.χ., πάνω από 1000 περιπτώσεις
ανά εκατομμύριο ανθρώπων στην Σουηδία, έναντι λιγότερων των 2 περιπτώσεων ανά
εκατομμύριο ανθρώπων στην Ιταλία, την Γαλλία και την Μεγάλη Βρετανία).
3. Το σχήμα των συμπτωμάτων ποικίλλει από χώρα σε χώρα (π.χ., στην Σουηδία τα περισ-
σότερα υπό εξέταση άτομα αναφέρουν μόνο τα συμπτώματα του δέρματος, ενώ στην Δανία
αναφέρεται ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων).
90
4. Οι τύποι εκθέσεων που θεωρούνται ότι προκαλούν το σύνδρομο, ποικίλλουν από χώρα σε
χώρα (π. χ. στην Σουηδία και την Φινλανδία το σύνδρομο συνδέεται κατά ένα μεγάλο μέρος
με την εργασία σε οθόνες ΗΥ, ενώ στην Γερμανία το σύνδρομο συνδέεται με τις πηγές
βιομηχανικής συχνότητας και τους αναμεταδότες ραδιοφωνίας/τηλεοράσεως).
34. Υπάρχει κίνδυνος υγείας από την διαμονή πλησίον γραμμής μεταφοράς;
Δεν μπορεί να δοθεί απόλυτη απάντηση, αλλά ορισμένα γενικά συμπεράσματα μπορούν να
προέλθουν από την επιστήμη:
• Υπάρχει μια ευρεία ομοφωνία στην επιστημονική κοινότητα ότι ουδεμία αιτιώδης
συσχέτιση κινδύνων δεν έχει καθιερωθεί μεταξύ της οικιστικής έκθεσης σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας και της ανθρώπινης υγείας (συμπεριλαμβανομένου του
καρκίνου).
• Υπάρχει μια ευρεία ομοφωνία ότι η έκθεση σε αυτά τα πεδία δεν ήταν και δεν μπορεί να
αποδειχθεί απολύτως ασφαλής.
• Υπάρχει επίσης μια ευρεία ομοφωνία ότι εάν υπάρχει ένας κίνδυνος ανθρώπινης υγείας,
είναι είτε πολύ μικρός είτε περιορισμένος στις μικρές υποομάδες, δηλαδή ότι η δυνατότητα
ενός μεγάλου και γενικού κινδύνου έχει αποκλειστεί.
Ανεξάρτητα από την επιστήμη, η δημόσια διαμάχη παραμένει. Αυτό φαίνεται από τις διαρκείς
αντιδικίες για τον καρκίνο, που υποστηρίζεται ότι έχει προκληθεί από την έκθεση σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας, και από την δημόσια αντίθεση, που απαντάται σχεδόν σε όλες τις
προσπάθειες εγκαταστάσεως ή αναβαθμίσεως γραμμών μεταφοράς στην περιοχή. Η δημόσια
ανησυχία υποστηρίζεται με τις σπασμωδικές αναφορές σχετικά με αυτό το ζήτημα από τα μέσα
193
μαζικής επικοινωνίας, από την αδυναμία των επιστημόνων να εγγυηθούν ότι κανένας κίνδυνος
δεν υπάρχει, και από τις δηλώσεις των επιστημόνων και των κυβερνητικών στελεχών ότι
απαιτείται περισσότερη έρευνα. Αυτή η δημόσια ανησυχία ενθαρρύνεται περαιτέρω από τα λαϊκά
αναγνώσματα, που ισχυρίζονται ότι έχει υπάρξει μια συνωμοσία για να κρύψει τους κινδύνους
υγείας από τα πεδία βιομηχανικής συχνότηταςL11.
35. Ποιος έγραψε αυτές τις ΣΕΑ;
Το παρόν έγγραφο ΣΕΑ δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '90 ως ΣΕΑ του USENET
στην ιστοσελίδα sci.med.physics. Το ΣΕΑ του USENET διατηρήθηκε από τον Δρ John Moulder,
καθηγητή της Ογκολογίας Ακτινοβολίας, της Ακτινολογίας και της Φαρμακολογίας/ Τοξικο-
λογίας στο Ιατρικό Κολέγιο του Wisconsin.. Ο Δρ Moulder έχει διδάξει, έχει μιλήσει και έχει
γράψει πάνω στα βιολογικά αποτελέσματα της μη ιονίζουσας ακτινοβολίας και των ηλεκτρο-
μαγνητικών πεδίων από την πρόσφατη δεκαετία του '70.
Μέρη αυτού του ΣΕΑ προήλθαν από τις ακόλουθες εφάμιλλες ανασκοπημένες δημοσιεύσεις:
• JE Moulder and KR Foster: Biological effects of power-frequency fields as they relate to
carcinogenesis. Proc Soc Exp Med Biol 209:309-324, 1995.
(Βιολογικά αποτελέσματα των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας, όπως σχετίζονται με την
καρκινογένεση).
• JE Moulder: Biological studies of power-frequency fields and carcinogenesis. IEEE Eng
Med Biol 15 (July/Aug):31-49, 1996.
(Βιολογικές μελέτες πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και καρκινογένεσης).
• KR Foster, LS Erdreich, JE Moulder: Weak electromagnetic fields and cancer in the
context of risk assessment. Proc IEEE, 85:733-746, 1997.
91
(Ασθενή ηλεκτρομαγνητικά πεδία και καρκίνος, στα πλαίσια της αξιολόγησης του κινδύνου).
• JE Moulder: Power-frequency fields and cancer. Crit Rev Biomed Eng 26:1-116, 1998.
(Πεδία βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνος).
• JE Moulder: Une approache biomédicale: le point de vue d'un chercheur en cancérologie.
In: J Lambrozo, I Le Bis (Eds), Champs Électriques et Magnétique de Très Basse
Fréquency: Electricité de France, 1998.
(Μια βιοϊατρική προσέγγιση: η άποψη ενός ερευνητού καρκινολογίας).
• JE Moulder KR Foster: Is there a link between exposure to power-frequency electric fields
and cancer? IEEE Eng Med Biol 18(2):109-116, 1999.
(Υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ έκθεσης σε ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου;).
• JE Moulder: The Electric and Magnetic Fields Research and Public Information
Dissemination (EMF-RAPID) Program. Radiat Res 153:613-616, 2000.
(Η έρευνα ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων και το Δημόσιο Πρόγραμμα Διάδοσης
Πληροφοριών EMF-RAPID)
• JE Moulder: The controversy over powerlines and cancer, III Jornadas sobre Líneas
Eléctricas y Medio Ambiente, Red Eléctrica de España, Madrid, 2000, pp. 159-168.
(Η διαμάχη πέρα από τις γραμμές μεταφοράς και τον καρκίνο).
Ο Δρ Moulder υποστήριξε παρόμοια έγγραφα "ΣΕΑ" σχετικά με
• "Κεραίες Βάσεων Κινητής (Κυψελωτής) Τηλεφωνίας και Ανθρώπινη Υγεία" και
• "Στατικά ΗΜ πεδία και Καρκίνος".

93
Η δημόσια αμφισβήτηση για την ηλεκτρική ενέργεια και την υγεία θα συνεχιστεί
έως ότου:
• οι μελλοντικές έρευνες αποδείξουν συμπερασματικά ότι τα πεδία είναι επικίνδυνα,
ή έως ότου
• το κοινό μάθει ότι η επιστήμη δεν μπορεί να εγγυηθεί απολύτως την ασφάλειά του,
ή έως ότου
• το κοινό και τα ΜΜΕ κουρασθούν από το θέμα.
Ουδεμία από τις πρώτες δύο εκβάσεις δεν είναι ιδιαίτερα πιθανή,
αλλά η τρίτη μπορεί να συμβεί.

194
95
Βιβλιογραφία και αναφορές.
A. Ανασκοπήσεις των βιολογικών και επιπτώσεων στην υγεία των πεδίων
βιομηχανικής συχνότητας.
A1) National Research Council (U.S.): Possible health effects of exposure to residential electric
and magnetic fields, National Academy Press, Washington, DC, 1996.
A2) KR Foster et al: Weak electromagnetic fields and cancer In the context of risk assessment.
Proc IEEE 85:733-746, 1997.
A3) Assessment of Health Effects from Exposure to Power-Line Frequency Electric and
Magnetic Fields: Working Group Report, National Institutes of Health, Research Triangle
Park, NC, 1998.
A4) JE Moulder: Power-frequency fields and cancer. Crit Rev Biomed Eng 26:1-116, 1998.
A5) JE Moulder and KR Foster: Is there a link between exposure to power-frequency electric
fields and cancer? IEEE Eng Med Biol 18(2):109-116, 1999.
A6) National Research Council. Research on Power-Frequency Fields Under the Energy Policy
Act of 1992. Nation Academy Press, Washington, DC, 1999.
A7) Health Effects from Exposure to Power-Line Frequency Electric and Magnetic Fields:
National Institutes of Health, Research Triangle Park, NC, 1999. On line at:
http://www.niehs.nih.gov/emfrapid/html/EMF_DIR_RPT/Report_18f.htm
A8) Committee on Man and Radiation: Possible health hazards from exposure to powerfrequency
electric and magnetic fields- A COMAR Technical Information Statement. IEEE
Eng Med Biol 19(1):131-137, 2000. On line at: http://ewh.ieee.org/soc/embs/comar/elf.pdf
A9) JE Moulder: The Electric and Magnetic Fields Research and Public Information
Dissemination (EMF-RAPID) Program. Radiat Res 153:613-616, 2000.
A10) AW Preece, JW Hand et al: Power frequency electromagnetic fields and health. Where's the
evidence? Phys Med Biol 45:R139-R154, 2000.
A12) Takabe H, Shiga T et al: Biological and Health Effects from Exposure to Power-line
Frequency Electromagnetic Fields: Conformation of Absence of Any Effects at
Environmental Field Strengths. Tokyo, Ohmsha, Ltd., 2001.
A13) E Litvak, KR Foster et al: Health and safety implications of exposure to electromagnetic
fields in the frequency range 300 Hz to 10 MHz. Bioelectromag 23:68-82, 2002.
A14) Static and extremely low-frequency (ELF) electric and magnetic fields. Report No. 80.
International Agency for Research on Cancer, March, 2002.
Online at: http://193.51.164.11/htdocs/monographs/vol80/80.html
A15) R Neutra, V DelPizzo, GM Lee: An evaluation of the possible risks from electric and
magnetic fields (EMF) from power lines, internal wiring, electrical occupations, and
appliances. California EMF Program, Oakland, 2002.
Online at: http://www.dhs.ca.gov/ehib/emf/RiskEvaluation/riskeval.html
A16) National Institute of Environmental Health Sciences: EMF Questions and Answers, 2002.
On-line at: http://www.niehs.nih.gov/emfrapid
A17) JD Brain, R Kavet et al: Childhood leukemia: electric and magnetic fields as possible risk
factors. Environ Health Perspect 111:962-970, 2003.
A18) MS Linet,S Wacholder et al: Interpreting epidemiologic research: lessons from studies of
childhood cancer. Pediatrics 112:218-232, 2003.
A19) A Ahlbom and M Feychting: Electromagnetic radiation. Brit Med Bull 68:157-165, 2003.
A20) AF McKinlay, SG Allen et al: Review of the scientific evidence for limiting exposure to
electromagnetic fields (0-300 GHz). Doc NRPB 15:1-215, 2004.
On-line at: www.nrpb.org/publications/documents_of_nrpb/abstracts/absd15-3.htm
96
B. Ανασκοπήσεις της επιδημιολογίας της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής
συχνότητας.
B1) M Coleman and V Beral: A review of epidemiological studies of the health effects of living
near or working with electrical generation and transmission equipment. Int J Epidem 17:1-
13, 1988.
B3) R Doll et al, Electromagnetic Fields and the Risk of Cancer, NRPB, Chilton, 1992.
B4) A Ahlbom et al: Electromagnetic fields and childhood cancer. Lancet 343:1295-1296, 1993.
195
B6) C Poole and D Ozonoff: Magnetic fields and childhood cancer: an investigation of dose
response analyses. IEEE Eng Med Biol 15 (Jul/Aug):41-49, 1996.
B7) LI Kheifets and CC Matkin: Industrialization, electromagnetic fields, and breast cancer risk.
Environ Health Perspect 107 (Suppl. 1):145-154, 1999.
B8) GC Brainard, R Kavet et al: The relationship between electromagnetic field and light
exposures to melatonin and breast cancer risk: A review of the relevant literature. J Pineal
Res 26:65-100, 1999.
B9) LI Kheifets, ES Gilbert et al: Comparative analyses of the studies of magnetic fields and
cancer in electric utility workers: studies from France, Canada, and the United States. Occup
Environ Med 56:567-574, 1999.
B10) LI Kheifets: Electric and magnetic field exposure and brain cancer: A review.
Bioelectromag Suppl 5:S120-S131, 2001.
B11) TC Erren: A meta-analysis of epidemiologic studies of electric and magnetic fields and
breast cancer in women and men. Bioelectromag Suppl 5:S105-S119, 2001.
B12) Ahlbom, E Cardis et al: Review of the epidemiologic literature on EMF and health. Environ
Health Perspect 109:911-933, 2001.
C. Ανασκοπήσεις της έκθεσης σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας σε οικιστικές
περιοχές.
C1) N Wertheimer and E Leeper: Electrical wiring configurations and childhood cancer. Am J
Epidem 109:273-284, 1979.
C2a) N Wertheimer and E Leeper: Adult cancer related to electrical wires near the home. Int J
Epidem 11:345-355, 1982.
C2b) N Wertheimer and E Leeper: Magnetic field exposure related to cancer subtypes. Ann NY
Acad Sci 502:43-54, 1987.
C3) JP Fulton et al: Electrical wiring configurations and childhood leukemia in Rhode Island.
Am J Epidem 111:292-296, 1980.
C4) ME McDowall: Mortality of persons resident in the vicinity of electrical transmission
facilities. Br J Cancer 53:271-279, 1986.
C5) L Tomenius: 50-Hz electromagnetic environment and the incidence of childhood tumors in
Stockholm County. Bioelectromag 7:191-207, 1986.
C6) DA Savitz et al: Case-control study of childhood cancer and exposure to 60-Hz magnetic
fields. Am J Epidem 128:21-38, 1988.
C7) RK Severson et al: Acute nonlymphocytic leukemia and residential exposure to powerfrequency
magnetic fields. Am J Epidem 128:10-20, 1988.
C8) S Preston-Martin et al: Myelogenous leukemia and electric blanket use. Bioelectromag
9:207-213, 1988.
C9) MP Coleman et al: Leukemia and residence near electricity transmission equipment: a
casecontrol
study. Br J Cancer 60:793-798, 1989.
C10) A Myers et al: Childhood cancer and overhead powerlines: a case-control study. Br J
Cancer 62:1008-1014, 1990.
97
C11) DA Savitz et al: Magnetic field exposure from electric appliances and childhood cancer.
Amer J Epidem 131:763-773, 1990.
C12) SJ London et al: Exposure to residential electric and magnetic fields and risk of childhood
leukemia. Am J Epidem 134:923-937, 1991.
C13) JHAM Youngson et al: A case/control study of adult haematological malignancies in
relation to overhead powerlines. Br J Cancer 63:977-985, 1991.
C14) JM Peters et al: Exposure to residential electric and magnetic fields and risk of childhood
leukemia. Rad Res 133:131-132, 1993.
C15) PJ Verkasalo et al: Risk of cancer in Finnish children living close to power lines. Br Med J
307:895-899, 1993.
C16) JH Olsen et al: Residence near high voltage facilities and risk of cancer in children. BR
MED J 307:891-895, 1993.
C17) GH Schreiber et al: Cancer mortality and residence near electricity transmission equipment:
A retrospective cohort study. Int J Epidem 22:9-15, 1993.
196
C18) M Feychting and A Ahlbom: Magnetic fields and cancer in children residing near Swedish
high-voltage Power Lines. Am J Epidem 7:467-481, 1993.
C19) TL Jones et al: Selection bias from differential residential mobility as an explanation for
associations of wire codes with childhood cancer. J Clin Epidem 46:545-548, 1993.
C20) E Petridou et al: Age of exposure to infections and risk of childhood leukemia, Brit Med J
307:774, 1993.
C21) M Feychting and A Ahlbom: Magnetic fields, leukemia, and central nervous system tumors
in Swedish adults residing near high-voltage power lines, Epidemiology 5:501-509, (1994).
C22) RH Lovely et al: Adult leukemia risk and personal appliance use: a preliminary study. Amer
J Epidem 140:510-517, 1994.
C23) JE Vena et al: Risk of premenopausal breast cancer and use of electric blankets. Amer J
Epidem 140:974-979, 1994.
C24) JD Sahl: Viral contacts confound studies of childhood leukemia and high-voltage
transmission lines. Cancer Causes Control 5:279-283, 1994.
C25) JG Gurney et al: Childhood cancer occurrence in relation to power line configurations: A
study of potential selection bias in case-control studies. Epidemiology 6:31-35, 1995.
C26) M Feychting and A Ahlbom: Re "Magnetic fields and cancer in children residing near
Swedish high-voltage power lines:" Authors' reply (letter). Amer J Epidem 141:378-379,
1995.
C27) M Feychting et al: Magnetic fields and childhood cancer -- a pooled analysis of two
Scandinavian studies, Eur J Cancer 31A:2035-2039, 1995.
C28) JD Bowman et al: Hypothesis: The risk of childhood leukemia is related to combinations of
power-frequency and static magnetic fields. Bioelectromag 16:48-59, 1995.
C29) JG Gurney et al: Childhood brain tumor occurrence in relation to residential power line
configurations, electric heating sources, and electric appliance use. Amer J Epidem 143:120-
128, 1996.
C30) S Preston-Martin et al: Los Angeles study of residential magnetic fields and childhood brain
tumors. Amer J Epidem 143:105-119, 1996.
C31) S Preston-Martin et al: Brain tumor risk in children in relation to use of electric blankets and
water bed heaters. Amer J Epidem 143:1116-1122, 1996.
C32) PK Verkasalo et al: Magnetic fields of high voltage power lines and risk of cancer in Finnish
adults: nationwide cohort studies. Br Med J 313:1047-1051, 1996.
C33) CY Li et al: Residential exposure to 60-Hertz magnetic fields and adult cancers in Taiwan.
Epidemiology 8:25-30, 1997.
C34) T Tynes et al: Electromagnetic fields and cancer in children residing near Norwegian
highvoltage
power lines. Amer J Epidem 145:219-226, 1997.
98
C35) J Michaelis et al: Combined risk estimates for two German population-based case-control
studies on residential magnetic fields and childhood acute leukemia. Epidem 9:92-94, 1998.
C36) MS Linet et al: Residential exposure to magnetic fields and acute lymphoblastic leukemia in
children. New Eng J Med 337:1-7, 1997.
C37) EE Hatch et al: Association between childhood acute lymphoblastic leukemia and use of
electrical appliances during pregnancy and childhood. Epidemiology 9:234-245, 1998.
C38) M Feychting et al: Magnetic fields and breast cancer in Swedish adults residing near
highvoltage
power lines. Epidemiology 9:392-397, 1998
C39) MD Gammon et al: Electric blanket use and breast cancer risk among younger women.
Amer J Epidem 148:556-563, 1998.
C40) MB Bracken et al: Correlates of residential wiring code used in studies of health effects of
residential electromagnetic fields. Amer J Epidem 148:467-474, 1998.
C41) PF Coogan et al: Exposure to power-frequency magnetic fields and risk of breast cancer in
the Upper Cape Cod cancer incidence study. Arch Environ Health 53:359-367, 1998.
C42) RW Coghill, J Steward et al: Extra low frequency electric and magnetic fields in the
bedplace of children diagnosed with leukemia: A case-control study. Eur J Cancer Prev
5:153-158, 1996.
197
C44) E Petridou, D Trichopoulos et al: Electrical power lines and childhood leukemia: a study
from Greece. Int J Cancer 73:345-348, 1997.
C45) ML McBride, RP Gallagher et al: Power-frequency electric and magnetic fields and risk of
childhood leukemia in Canada. Amer J Epidem 149:831-842, 1999.
C46) LM Green, AB Miller et al: A case-control study of childhood leukemia in southern Ontario,
Canada, and exposure to magnetic fields in residences. Int J Cancer 82:161-170, 1999.
C47) LM Green, AB Miller et al: Childhood leukemia and personal monitoring of residential
exposures to electric and magnetic fields in Ontario, Canada. Cancer Causes Control
10:233-243, 1999.
C48) M Wrensch, MG Yost et al: Adult glioma in relation to residential power frequency
electromagnetic field exposures in the San Francisco Bay area. Epidemiology 10:532-537,
1999.
C49) JD Dockerty, JM Elwood et al: Electromagnetic field exposures and childhood leukaemia in
New Zealand. Lancet 354:1967, 1999.
C50) UK Childhood Cancer Study Investigators: Exposure to power-frequency magnetic fields
and the risk of childhood cancer. Lancet 354:1925-1931, 1999.
C51) J Dockerty, JM Elwood et al: Electromagnetic field exposures and childhood cancers in New
Zealand. Cancer Causes Control 9:299-309, 1998.
C52) UM Forssén, M Feychting et al: Occupational and residential magnetic field exposure and
breast cancer in females. Epidem 11:24-29, 2000.
C53) RA Kleinerman, WT Kaune et al: Are children living near high-voltage power lines at
increased risk of acute lymphoblastic leukemia? Amer J Epidem 151:212-215, 2000.
C54) A Ahlbom, N Day et al: A pooled analysis of magnetic fields and childhood leukaemia, Brit
J Cancer 83:692-698, 2000.
C55) F Laden, LM Neas et al: Electric blanket use and breast cancer in the nurses' health study,
Amer J Epidem 152:41-49, 2000.
C56) T Zheng, TR Holford et al: Exposure to electromagnetic fields from use of electric blankets
and other in-home electrical appliances and breast cancer risk, Am J Epidem 151:1103-
1111, 2000.
C57) S Greenland, AR Sheppard et al: A pooled analysis of magnetic fields, wirecodes, and
childhood leukemia. Epidemiology 11:624-634, 2000.
C58) UK Childhood Cancer Study Investigators: Childhood cancer and residential proximity to
power lines. Brit J Cancer 83:1573-1580, 2000.
99
C59) J Schüz, JP Grigat et al: Residential magnetic fields as a risk factor for childhood acute
leukaemia: Results from a German population-based case-control study. Int J Cancer
91:728-735, 2001.
C60) JA McElroy, PA Newcomb et al: Electric blanket or mattress cover use and breast cancer
incidence in women 50-79 years of age. Epidemiology 12:613-617, 2001.
C61) S Davis, DK Mirick et al: Residential magnetic fields and the risk of breast cancer.
American Journal of Epidemiology 155:446-454, 2002.
C62) M Oppenheimer and S Preston-Martin: Adult onset acute myelogenous leukemia and
electromagnetic fields in Los Angeles County: Bed-heating and occupational exposures.
Bioelectromag 23:411-415, 2002.
C63) JA McElroy, PA Newcomb et al: Endometrial cancer incidence in relation to electric blanket
use. Amer J Epidem 156:262-267, 2002.
C64) J Skinner, TJ Mee et al: Exposure to power frequency electric fields and the risk of
childhood cancer in the UK. Brit J Cancer 87:1257-1266, 2002.
C65) T Tynes, L Klæboe et al: Residential and occupational exposure to 50 Hz magnetic fields
and malignant melanoma: a population based study. Occup Environ Med 60:343-347, 2003.
C66) ER Schoenfeld, ES O'Leary et al: Electromagnetic fields and breast cancer on Long Island:
A case-control study. Amer J Epidem 158:47-58, 2003.
C67) GC Kabat, ES O'Leary et al: Electric blanket use and breast cancer on Long Island.
Epidemiology 14:514-520, 2003.
C68) K Zhu, S Hunter et al: Use of electric bedding devices and risk of breast cancer in African-
American women. Amer J Epidem 158:798-806, 2003.
198
C69) SJ London, JM Pogoda et al: Residential magnetic field exposure and breast cancer risk: a
nested case-control study from a multiethnic cohort in Los Angeles County, California.
Amer J Epidem 158:969-980, 2003.
C70) J Kliukiene, T Tynes et al: Residential and occupational exposures to 50-Hz magnetic fields
and breast cancer in women: A population-based study. American Journal of Epidemiology
159:852-861, 2004.
C71) T Mizoue, Y Onoe et al: Residential proximity to high-voltage power lines and risk of
childhood hematological malignancies. J Epidemiol 14:118-123, 2004.
NEW C72) S Greenland: Interval estimation by simulation as an alternative to and extension of
confidence intervals. Int J Epidem 33:1389-1397, 2004.
This is a follow-up to the 2000 Greeland et al [C57] report.
NEW C73) RA Kleinerman, MS Linet et al: Self-reported electrical appliance use and risk of
adult brain tumors. Am J Epidem 161:136-146, 2005.
D. Ανασκοπήσεις της επιδημιολογίας της επαγγελματικής έκθεσης σε πεδία
βιομηχανικής συχνότητας
D1) B Floderus et al: Occupational exposure to electromagnetic fields in relation to leukemia and
brain tumors: A case-control study in Sweden. Cancer Causes Control 4:463-476, 1993.
D2) JD Sahl et al: Cohort and nested case-control studies of hematopoietic cancers and brain
cancer among electric utility workers. Epidemiology 4:104-114, 1993.
D3) P Guénel et al: Incidence of cancer in persons with occupational exposure to
electromagnetic fields in Denmark. Br J Indust Med 50:758-764, 1993.
D4) G Thériault et al: Cancer risks associated with occupational exposure to magnetic fields
among utility workers in Ontario and Quebec, Canada and France: 1970-1989. Amer J
Epidem 139:550-572, 1994.
D5) DP Loomis et al: Breast cancer mortality among female electrical workers in the United
States. J Natl Cancer Inst 86:921-925, 1994.
100
D6) B Armstrong et al: Association between exposure to pulsed electromagnetic fields and
cancer in electric utility workers in Quebec, Canada, and France. Amer J Epidem 140:805-
820, 1994.
D7) JL Guttman et al: Frequency response characterization of the positron electromagnetic
dosimeter pulsed electromagnetic field/high-frequency transient channel; PS Maruvada and
P Jutras: Study of the response of the HFT channel of the positron dosimeter. Biol Effects
Elec Magn Fields, Albuquerque, 1994.
D8) T Tynes et al: Incidence of cancer among workers in Norwegian hydroelectric power
companies. Scand J Work Environ Health 20:339-344, 1994.
D9) SJ London et al: Exposure to magnetic fields among electrical workers in relationship to
leukemia risk in Los Angeles County. Amer J Indust Med 26:47-60, 1994.
D10) DA Savitz and DP Loomis: Magnetic field exposure in relation to leukemia and brain cancer
mortality among utility workers. Amer J Epidem 141:123-134, 1995 (see erratum Amer J
Epidem 144:205, 1996).
D23) PF Coogan et al: Occupational exposure to 60-Hertz magnetic fields and risk of breast
cancer in women. Epidemiology 7:459-464, 1996.
D24) AB Miller et al: Leukemia following occupational exposure to 60-Hz electric and magnetic
fields among Ontario electric utility workers. Amer J Epidem 144:150-160, 1996.
D25) P Guenel et al: Exposure to 50-Hz electric field and the incidence of leukemia, brain tumors,
and other cancers among French electric utility workers. Am J Epidem 144:1107-1121,
1996.
D26) D Baris et al: A mortality study of electrical utility workers in Québec, Occup Environ Med
53:25-31, 1996.
D27) JM Harrington et al: Occupational exposure to magnetic fields in relation to mortality from
brain cancer among electricity generation and transmission workers. Occup Environ Med
54:7-13, 1997.
D28) M Feychting et al: Occupational and residential magnetic field exposure and leukemia and
central nervous system tumors. Epidemiology 8:384-389, 1997.
D29) LI Kheifets et al: Leukemia risk and occupational electric field exposure in Los Angeles
199
County, California. Amer J Epidem 146:87-90, 1997.
D30) DA Savitz et al: Lung cancer in relation to employment in the electrical utility industry and
exposure to magnetic fields. Occup Environ Med 54:396-402, 1997.
D31) C Johansen et al: Risk of cancer among Danish utility workers -- A nationwide cohort study.
Amer J Epidem 147:548-555, 1998.
D32) DA Savitz et al: Magnetic field exposure and neurodegenerative disease mortality among
electric utility workers. Epidemiology 9:398-404, 1998.
D33) P Cocco et al: Case-control study of occupational exposures and male breast cancer. Occup
Environ Med 55:599-604, 1998.
D34) SA Petralia et al: Occupational risk factors for breast cancer among women in Shanghai.
Amer J Indust Med 34:477-483, 1998.
D35) Y Rodvall et al: Occupational exposure to magnetic fields and brain tumors in central
Sweden. European Journal of Epidemiology 14:563-569, 1998.
D36) DA Savitz, D Liao et al: Magnetic field exposure_ and cardiovascular disease mortality
among electric utility workers. Amer J Epidem 149:135-142, 1999.
D37) C Johansen, N Koch-Henriksen et al: Multiple sclerosis among utility workers. Neurology
52:1279-1282, 1999.
D38) AB Graves, D Rosner et al: Occupational exposure to electromagnetic fields and Alzheimer
Disease. Alzheimer Dis Assoc Disord 13:165-170, 1999.
D39) PJ Villeneuve, DA Agnew et al: Non-Hodgkin's lymphoma among electric utility workers in
Ontario: the evaluation of alternate indices of exposure to 60 Hz electric and magnetic
fields, Occup Environ Med 57:249-257, 2000.
101
D40) PJ Villeneuve, D Agnew et al: Leukemia in electric utility workers: The evaluation of
alternative indices of exposure to 60 Hz electric and magnetic fields, Amer J Indust Med
37:607-617, 2000.
D41) E van Wijngaarden, DA Savitz et al: Exposure to electromagnetic fields and suicide among
electric utility workers: a nested case-control study, Occup Environ Med 57:258-263, 2000.
D42) SE Carozza, M Wrensch et al: Occupation and adult gliomas. Am J Epidem 152:838-846,
2000.
D43) JM Harrington, L Nichols et al: Leukaemia mortality in relation to magnetic field exposure:
findings from a study of United Kingdom electricity generation and transmission workers,
1973-97. Occup Environ Med 58:307-314, 2001.
D44) CE Minder and DH Pfluger: Leukemia, brain tumors, and exposure to extremely low
frequency electromagnetic fields in Swiss railway employees. Am J Epidem 153:825-835,
2001.
D45) T Sorahan, L Nichols et al: Occupational exposure to magnetic fields relative to mortality
from brain tumours: updated and revised findings from a study of United Kingdom
electricity generation and transmission workers, 1973-97. Occup Environ Med 58:626-630,
2001.
D46) PJ Villeneuve, DA Agnew et al: Brain cancer and occupational exposure to magnetic fields
among men: Results from a Canadian population-based case-control study. Int J Epidem
31:210-217, 2002.
D47) N Håkansson, B Floderus et al: Cancer incidence and magnetic field exposure in industries
using resistance welding in Sweden. Occup Environ Med 59:481-486, 2002.
D48) NT Fear, E Roman et al: Cancer in electrical workers: an analysis of cancer registrations in
England, 1981-87. Brit J Cancer 73:935-939, 1996.
D49) C Stenlund and B Floderus: Occupational exposure to magnetic fields in relation to male
breast cancer and testicular cancer: a Swedish case-control study. Cancer Causes Control
8:184-191, 1997.
D50) B Floderus, C Stenlund et al: Occupational magnetic field exposure and site-specific cancer
incidence: a Swedish cohort study. Cancer Causes Control 10:323-332, 1999.
D51) A Navas-Acién, M Pollán et al: Interactive effect of chemical substances and occupational
electromagnetic field exposure on the risk of gliomas and meningiomas in Swedish men.
Cancer Epidem Biomark Prev 11:1678-1683, 2002.
D52) LE Charles, D Loomis et al: Electromagnetic fields, polychlorinated biphenyls, and prostate
200
cancer mortality in electric utility workers. Amer J Epidem 157:683-691, 2003.
D53) MR Spitz and CC Johnson: Neuroblastoma and paternal occupation. Amer J Epidem
121:924-929, 1985.
D54) CC Johnson and MR Spitz: Childhood nervous system tumours: An assessment of risk
associated with paternal occupations involving use, repair or manufacture of electrical and
electronic equipment. Int J Epidem 18:756-762, 1989.
D55) PC Nasca, MS Baptiste et al: An epidemiologic case-control study of central nervous system
tumors in children and parental occupational exposures. Amer J Epidem 128:1256-1265,
1988.
D56) GR Bunin, E Ward et al: Neuroblastoma and parental occupation. Amer J Epidem 131:776-
780, 1990.
D57) JR Wilkins and VD Hundley: Paternal occupational exposure to electromagnetic fields and
neuroblastoma in offspring. Amer J Epidem 131:995-1007, 1990.
D58) RR Kuijten, GR Bunin et al: Parental occupation and childhood astrocytoma: Results of a
case-control study. Cancer Res 52:782-786, 1992.
D59) JR Wilkins and LC Wellage: Brain tumor risk in offspring of men occupationally exposed to
electric and magnetic fields. Scand J Work Environ Health 22:339-345, 1996.
102
D60) JS Colt and A Blair: Parental occupational exposures and risk of childhood cancer. Environ
Health Perspect 106:909-925, 1998.
D61) M Feychting, B Floderus et al: Parental occupational exposure to magnetic fields and
childhood cancer (Sweden). Cancer Causes Control 11:151-156, 2000.
D62) C Infante-Rivard and JE Deadman: Maternal occupational exposure to extremely low
frequency magnetic fields during pregnancy and childhood leukemia. Epidem 14:437-441,
2003.
D63) M Feychting, F Jonsson et al: Occupational magnetic field exposure and neurodegenerative
disease. Epidem 14:413-419, 2003.
D64) N Håkansson, P Gustavsson et al: Neurodegenerative diseases in welders and other workers
exposed to high levels of magnetic fields. Epidem 14:420-426, 2003.
D65) EV Willett, PA Mckinney et al: Occupational exposure to electromagnetic fields and acute
leukaemia: analysis of a case-control study. Occup Environ Med 60:577-583, 2003.
D66) H Harmanci, M Emre et al: Risk factors for Alzheimer disease: a population-based casecontrol
study in Istanbul, Turkey. Alzheimer Dis Assoc Disord 17:139-145, 2003.
NEW D67) B Schlehofer, I Hettinger et al: Occupational risk factors for low grade and high grade
glioma: Results from an international case control study of adult brain tumours. Int J Cancer
113:116-125, 2004.
NEW D68) UM Forssén, LE Rutqvist et al: Occupational magnetic fields and female breast
cancer: a case-control study using Swedish population registers and new exposure data. Am
J Epidem 161:250-259, 2005.
E. Ανθρώπινες έρευνες σχετικές με την έκθεση σε πεδία βιομηχανικής συχνότητας
και καρκίνου.
E1) AB Hill: The environment and disease: Association or causation? Proc Royal Soc Med
58:295-300, 1965.
E2) I Nordenson et al: Clastogenic effects in human lymphocytes of power frequency electric
fields: In vivo and in vitro studies. Rad Environ Biophys 23:191-201, 1984.
E3) DA Savitz and L Feingold: Association of childhood leukemia with residential traffic
density. Scan J Work Environ Health 15:360-363, 1989.
E4) I Penn: Why do immunosuppressed patients develop cancer? Crit Rev Oncogen 1:27-52,
1989.
E6) J Valjus et al: Analysis of chromosomal aberrations, SCEs and micronuclei among power
linesmen with long-term exposure to 50-Hz electromagnetic fields. Rad Environ Biophys
32:325-336, 1993.
E7) K Skyberg et al: Chromosome aberrations in lymphocytes of high-voltage laboratory cable
splicers exposed to electromagnetic fields. Scand J Work Environ Health 19:29-34, 1993.
E8) E Sobel et al: Elevated risk of Alzheimer's disease among workers with likely
electromagnetic field exposure. Neurology 47:1477-1481, 1996.
201
E9) B Selmaoui et al: Acute exposure to 50 Hz magnetic field does not affect hematologic or
immunologic functions in healthy young men: A circadian study. Bioelectromag 17:364-
372, 1996.
E10) AW Wood et al: Changes in human plasma melatonin profiles in response to 50 Hz magnetic
field exposure. J Pineal Res 25:116-127, 1998.
E11) ML Sait, AW Wood et al: Human heart rate changes in response to 50 Hz sinusoidal and
square waveform magnetic fields: A follow up study, In: "Electricity and Magnetism in
Medicine and Biology", F Bersani., ed., Kluwer Academic/Plenum Publishers, pp. 517-520
(1999).
E12) C Graham, MR Cook et al: Multi-night exposure to 60 Hz magnetic fields: Effects on
melatonin and its enzymatic metabolite. J.Pineal Res. 28:1-8, 2000.
103
E13) J Juutilainen, RG Stevens et al: Nocturnal 6-hydroxymelatonin sulfate excretion in female
workers exposed to magnetic fields. J Pineal Res 28:97-104, 2000.
E14) SC Hong, Y Kurokawa et al: Chronic exposure to ELF magnetic fields during night sleep
with electric sheet: Effects on diurnal melatonin rhythms in men. Bioelectromag 22:138-
143, 2001.
E15) I Nordenson, KH Mild et al: Chromosomal aberrations in peripheral lymphocytes of train
engine drivers. Bioelectromag 22:306-315, 2001.
E16) S Davis, WT Kaune et al: Residential magnetic fields, light-at-night, and nocturnal urinary
6-sulfatoxymelatonin concentration in women. Am J Epidem 154:591-600, 2001.
E17) C Graham, MR Cook et al: Examination of the melatonin hypothesis in women exposed at
night to EMF or bright light. Environ Health Perspect 5:501-507, 2001.
E18) C Graham, A Sastre et al: All-night exposure to EMF does not alter urinary melatonin, 6-
OHMS or immune measures in older men and women. J Pineal Res 31:109-113, 2001.
E19) P Levallois, M Dumont et al: Effects of electric and magnetic fields from high-power lines
on female urinary excretion of 6-sulfatoxymelatonin. Am J Epidem 154:601-609, 2001.
E20) B Griefahn, C Künemund et al: Experiments on the effects of a continuous 16.7 Hz magnetic
field on melatonin secretion, core body temperature, and heart rates in humans.
Bioelectromag 22:581-588, 2001.
E21) M Crasson, V Beckers et al: Daytime 50 Hz magnetic field exposure and plasmamelatonin
and urinary 6-sulfatoxymelatonin concentration profiles in humans. J Pineal Res 31:234-
241, 2001.
E22) S Dasdag, C Sert et al: Effects of extremely low frequency electromagnetic fields on
hematologic and immunologic parameters in welders. Archives of Medical Research 33:29-
32, 2002.
E23) SD Youngstedt, DF Kripke et al: No association of 6-sulfatoxymelatonin with in-bed 60-Hz
magnetic field exposure or illumination level among older adults. Environ Res A 89:201-
209, 2002.
E24) Y Kurokawa, H Nitta et al: Acute exposure to 50 Hz magnetic fields with harmonics and
transient components: Lack of effects on nighttime hormonal secretion in men.
Bioelectromag 24:12-20, 2003.
E25) A Sastre, MR Coor et al; Nocturnal exposure to intermittent 60 Hz magnetic fields alters
human cardiac rhythm. Bioelectromag 19:98-106, 1998.
E26) C Johansen, M Feychting et al: Risk of severe cardiac arrhythmia in male utility workers: A
nationwide Danish cohort study. Amer J Epidem 156:857-861, 2002.
E27) J Sahl, G Mezei et al: Occupational magnetic field exposure and cardiovascular mortality in
a cohort of electric utility workers. Amer J Epidem 156:913-918, 2002.
E28) DH Pfluger and CE Minder: Effects of exposure to 16.7 Hz magnetic fields on urinary 6-
hydroxymelatonin sulfate excretion on Swiss railway workers. J Pineal Res 21:91-100,
1996.
E29) JB Burch, JS Reif et al: Nocturnal excretion of a urinary melatonin metabolite among
electric utility workers. Scand J Work Environ Health 24:183-189, 1998.
E30) JB Burch, JS Reif et al: Reduced excretion of a melatonin metabolite in workers exposed to
60 Hz magnetic fields. Amer J Epidem 150:27-36, 1999.
E31) JB Burch, JS Reif et al: Melatonin metabolite levels in workers exposed to 60-Hz magnetic
202
fields: work in substations and with 3-phase conductors. J Occup Environ Med 42:136-142,
2000.
E32) Touitou Y, Lambrozo J, Camus FO, et al: Magnetic fields and the melatonin hypothesis: a
study of workers chronically exposed to 50-Hz magnetic fields. Amer J Physiol 284:R1529-
R1535, 2003.
104
E33) Y Kurokawa, H Nitta et al: Can extremely low frequency alternating magnetic fields
modulate heart rate or its variability in humans? Auton Neurosci-Basic Clin 105:53-61,
2003.
E34) N Håkansson, P Gustavsson et al: Occupational exposure to extremely low frequency
magnetic fields and mortality from cardiovascular disease. Am J Epidem 158:534-542,
2003.
E35) B Selmaoui, N Aymard et al: Evaluation of the nocturnal levels of urinary biogenic amines
in men exposed overnight to 50-Hz magnetic field. Life Sci 73:3073-3082, 2003.
E36) GR Warman, H Tripp et al: Acute exposure to circularly polarized 50-Hz magnetic fields of
200-300 mT does not affect the pattern of melatonin secretion in young men. J Clin
Endocrin Metab 88:5668-5673, 2003.
E37) RC Travis, DS Allen et al: Melatonin and breast cancer: A prospective study. Journal of the
National Cancer Institute 96:475-482, 2004.
NEW E38) A Ahlbom, M Feychting et al: Occupational magnetic field exposure and myocardial
infarction incidence. Epidemiol 15:403-408, 2004.
NEW E39) M Delhez, JJ Legros et al: No influence of 20 and 400 microT, 50 Hz magnetic field
exposure on cognitive function in humans. Bioelectromag 25:592-598, 2004.
NEW E40) C Qiu, L Fratiglioni et al: Occupational exposure to electromagnetic fields and risk of
Alzheimer's disease. Epidemiol 15:687-694, 2004.
F. Βιοφυσική και δοσιμετρία των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας.
F1) RK Adair: Constraints on biological effects of weak extremely-low-frequency
electromagnetic fields, Phys Rev A 43:1039-1048, 1991.
F2) JL Kirschvink et al: Magnetite in human tissues: A mechanism for the biological effects of
weak ELF magnetic fields. Bioelectromag Suppl 1:101-113, 1992.
F3) RK Adair: Criticism of Lednev's mechanism for the influence of weak magnetic fields on
biological systems. Bioelectromag 13:231-235, 1992.
F4) T Dovan et al: Repeatability of measurements of residential magnetic fields and wire codes.
Bioelectromag 14:145-159, 1993.
F5) WT Kaune: Assessing human exposure to power-frequency electric and magnetic fields.
Environ Res 101 (Suppl 4):121-133, 1993.
F6) JD Sahl et al: Exposure to 60 Hz magnetic fields in the electric utility work environment.
Bioelectromag 15:21-32, 1994.
F7) RK Adair: Constraints of thermal noise on the effects of weak 60-Hz magnetic fields acting
on biological magnetite. Proc Nat Acad Sci USA 91:2925-2929, 1994.
F8) DA Savitz et al: Correlations among indices of electric and magnetic field exposure in
electric utility workers. Bioelectromag 15:193-204, 1994.
F9) RD Astumian et al: Rectification and signal averaging of weak electric fields by biological
cells. Proc Nat Acad Sci USA 92:3740-3743, 1995.
F10) B Brocklehurst and KA McLauchlan: Free radical mechanism for the effects of
environmental electromagnetic fields on biological systems. Int J Rad Biol 69:3-24, 1996.
F11) PA Valberg: Designing EMF experiments: What's required to characterize "exposure"?
Bioelectromag 16:396-401, 1996.
F12) T Martinson et al: Power lines and ionizing radiation. Health Phys 71:944-946, 1996.
F13) LI Kheifets et al: Wire codes, magnetic fields, and childhood cancer. Bioelectromag 18:99-
110, 1997.
F14) AW Preece et al: Magnetic fields from domestic appliances in the UK. Phys Med Biol
42:67-76, 1997.
F15) PA Valberg et al: Can low-level 50/60-Hz electric and magnetic fields cause biological
effects. Rad Res 148:2-21, 1997.
105
203
F16) J Swanson: Long-term variations in the exposure of the population of England and Wales to
power-frequency magnetic fields. J Radiol Protec 16:287-301, 1996.
F17) RK Adair: A physical analysis of the ion parametric resonance model. Bioelectromag
19:181-191, 1998.
F18) RWP King [with comments by R. K. Adair and K. R. Foster]: The interaction of power-line
electromagnetic fields with the human body. IEEE Eng Med Biol Nov/Dec: 67-78, 1998.
F19) P Chadwick et al: Magnetic fields on British trains. Ann Occup Hygiene 5:331-335, 1998.
F21) JCH Miles and RA Algar: Measurements of radon decay product concentrations under
power lines. Radiation Protection Dosimetry 74:193-194, 1997.
F22) C Eichwald and J Walleczek: Magnetic field perturbations as a tool for controlling
enzymeregulated
and oscillatory biochemical reactions. Biophys Chem 74:209-224, 1998.
F23) R. K. Adair: Effects of very weak magnetic fields on radical pair reformation.
Bioelectromag 20:255-263, 1999.
F24) JC Weaver, TE Vaughan et al: Biological effects due to weak electric and magnetic fields:
The temperature variation threshold. Biophys J 76:3026-3030, 1999.
F25) WT Kaune, TD Bracken et al: Rate of occurrence of transient magnetic field events in U.S.
residences. Bioelectromag 21:197-213, 2000.
F26) KC Jaffa, H Kim et al: The relative merits of contemporary measurements and historical
calculated fields in the Swedish childhood cancer study. Epidemiology 11:353-356, 2000.
F27) RW Eveson, CR Timmel et al: The effects of weak magnetic fields on radical recombination
reactions in micelles. Int J Radiat Biol 76:1509-1522, 2000.
F28) A Tardón, H Velarde et al: Exposure to extremely low frequency magnetic fields among
primary school children in Spain. J Epidem Commun Health 56:432-433, 2002.
F29) R Kavet and LE Zaffenella: Contact voltage measured in residences: Implications to the
association between magnetic fields and childhood leukemia. Bioelectromag 23:464-474,
2002.
F30) JM Paniagua, A Jiménez et al: Exposure assessment of ELF magnetic fields in urban
environments in Extremadura (Spain). Bioelectromag 25:58-62, 2004.
F31) JM Silva, HH Fleischmann et al: Transmission line corona and X-rays. IEEE Trans Power
Deliv 19:1472-1482, 2004.
F32) R Kavet, LE Zaffanella et al: Association of residential magnetic fields with contact voltage.
Bioelectromag 25:530-536, 2004.
NEW F33) CB Vink and JR Woodward: Effect of a weak magnetic field on the reaction between
neutral free radicals in isotropic solution. J Amer Chem Soc 126:16730-16731, 2004.
G. Εργαστηριακές έρευνες των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και καρκίνου.
G1) GL Whitson et al: Effects of extremely low frequency (ELF) electric fields on cell growth
and DNA repair in human skin fibroblasts, Cell Tissue Kinet 19:39-47, 1986.
G2) MM Cohen et al: Effect of low-level, 60-Hz electromagnetic fields on human lymphoid
cells: I. Mitotic rate and chromosome breakage in human peripheral lymphocytes.
Bioelectromag 7:415-423, 1986.
G3) MM Cohen et al: The effect of low-level 60-Hz electromagnetic fields on human lymphoid
cells. II: Sister-chromatid exchanges in peripheral lymphocytes and lymphoblastoid cell
lines. Mut Res 172:177-184, 1986.
G4) RD Benz et al, Mutagenicity and toxicity of 60 Hz magnetic and electric fields, New York
State Powerlines Project, New York, 1987.
G5) K Takahashi et al: Influence of pulsing electromagnetic field on the frequency of sisterchromatid
exchanges in cultured mammalian cells. Experientia 43:331-332, 1987.
G6) JA Reese et al: Exposure of mammalian cells to 60-Hz magnetic or electric fields: Analysis
for DNA single-strand breaks. Bioelectromag 9:237-247, 1988.
106
G7) M Rosenthal and G Obe: Effects of 50-Hertz EM fields on proliferation and on
chromosomal aberrations in human peripheral lymphocytes untreated and pretreated with
chemical mutagens. Mutat Res 210:329-335, 1989.
G8) A Cossarizza et al: DNA repair after gamma-irradiation in lymphocytes exposed to
lowfrequency
204
pulsed electromagnetic fields. Rad Res 118:161-168, 1989.
G9) ME Frazier et al: Exposure of mammalian cells to 60-Hz magnetic or electric fields: analysis
of DNA repair of induced, single-strand breaks. Bioelectromag 11:229-234, 1990.
G10) JRN McLean et al: Cancer promotion in a mouse-skin model by a 60-Hz magnetic field: II.
Tumor development and immune response. Bioelectromag 12:273-287, 1991.
G11) G Novelli et al: Study of the effects on DNA of electromagnetic fields using clamped
homogeneous electric field gel electrophoresis, Biomed Pharmacother 45:451-454, 1991.
G12) A Bellossi: Effect of pulsed magnetic fields on leukemia-prone AKR mice. No effect on
mortality through five generations. Leuk Res 15:899-902, 1991.
G13) CI Kowalczuk and RD Saunders: Dominant lethal studies in male mice after exposure to a
50-Hz electric field, Bioelectromag 11:129-137, 1990.
G14) DS Beniashvili et al: Low-frequency electromagnetic radiation enhances the induction of rat
mammary tumors by nitrosomethyl urea. Cancer Let 61:75-79, 1991.
G15) AM Khalil and W Qassem: Cytogenetic effects of pulsing electromagnetic field on human
lymphocytes in vitro: chromosome aberrations, sister-chromatid exchanges and cell kinetics.
Mutat Res 247:141-146, 1991.
G16) DD Ager and JA Radul: Effect of 60-Hz magnetic fields on ultraviolet light-induced
mutation and mitotic recombination in Saccharomyces cerevisiae. Mut Res 283:279-286,
1992.
G17) M Fiorani et al: Electric and/or magnetic field effects on DNA structure and function in
cultured human cells. Mut Res 282:25-29, 1992.
G18) J. Nafziger et al: DNA mutations and 50 Hz EM fields. Bioelec Bioenerg 30:133-141, 1993.
G19) MR Scarfi et al: 50 Hz AC sinusoidal electric fields do not exert genotoxic effects
(micronucleus formation) in human lymphocytes, Rad Res 135:64-68, 1993.
G20) A. Rannug et al: A study on skin tumor formation in mice with 50 Hz magnetic field
exposure. Carcinogenesis 14:573-578, 1993.
G21) R. Zwingelberg et al: Exposure of rats of a 50-Hz, 30-milliT magnetic field influences
neither the frequencies of sister-chromatid exchanges nor proliferation characteristics of
cultured peripheral lymphocytes. Mutat Res 302:39-44, 1993.
G22) A Rannug et al: Rat liver foci study on co-exposure with 50 Hz magnetic fields and known
carcinogens. Bioelectromag 14:17-27, 1993.
G23) W Löscher et al: Tumor promotion in a breast cancer model by exposure to a weak
alternating magnetic field. Cancer Letters 71:75-81, 1993.
G24) A Rannug et al: A rat liver foci promotion study with 50-Hz magnetic fields. Environ Res
62:223-229, 1993.
G25) C Cain et al: 60-Hz magnetic field acts as co-promoter in focus formation of C3H/10T1/2
cells. Carcinogenesis 14:955-960, 1993.
G26) MA Stuchly: Tumor co-promotion studies by exposure to alternating magnetic fields. Rad
Res 133:118-119, 1993.
G27) W Löscher et al: Effects of weak alternating magnetic fields on nocturnal melatonin
production and mammary carcinogenesis in rats. Oncology 51:288-295, 1994.
G28) L D'Agruma et al: Plasmid DNA and low-frequency electromagnetic fields, Biomed
Pharmacother 47:101-105, 1993.
G29) I Nordenson et al: Chromosomal aberrations in human amniotic cells after intermittent
exposure to fifty hertz magnetic fields. Bioelectromag 15:293-301, 1994.
G30) RW West et al: Enhancement of anchorage-independent growth in JB6 cells exposed to 60
hertz magnetic fields. Bioelectrochem Bioenerg 34:39-43, 1994.
107
G31) DL McCormick et al: Exposure to 60 Hz magnetic fields and risk of lymphoma in PIM
transgenic and TSG-p53 (p53 knockout) mice. Carcinogenesis 19:1649-1653, 1998.
G32) DW Fairbairn and KL O'Neill: The effect of electromagnetic field exposure on the formation
of DNA single strand breaks in human cells. Cell Molec Biol 4:561-567, 1994.
G33) MR Scarfi et al: Lack of chromosomal aberration and micronucleus induction in human
lymphocytes exposed to pulsed magnetic fields. Mutat Res 306:129-133, 1994.
G34) A Baum et al: A histopathological study of alterations in DMBA-induced mammary
carcinogenesis in rats with 50 Hz, 100 microT magnetic field exposure. Carcinogenesis
205
16:119-125, 1995.
G35) W Paile et al: Effects of 50 Hz sinusoidal magnetic fields and spark discharges on human
lymphocytes in vitro. Bioelectrochem Bioenerg 36:15-22, 1995.
G36) A Antonopoulos et al: Cytological effects of 50 Hz electromagnetic fields on human
lymphocytes in vitro. Mut Res Let 346:151-157, 1995.
G37) CI Kowalczuk et al: Dominant lethal studies in male mice after exposure to a 50 Hz
magnetic field. Mutat Res 328:229-237, 1995.
G38) J McLean et al: A 60-Hz magnetic field increases the incidence of squamous cell carcinomas
in mice previously exposed to chemical carcinogens. Cancer Letters 92:121-125, 1995.
G39) S Kwee and P Raskmark: Changes in cell proliferation due to environmental non-ionizing
radiation. 1. ELF electromagnetic fields. Bioelectrochem Bioenerg 36:109-114, 1995.
G40) O Cantoni et al: The effect of 50 Hz sinusoidal electric and/or magnetic fields on the rate of
repair of DNA single/double strand breaks in oxidatively injured cells. Biochem Molec Biol
Internat 37:681-689, 1995.
G41) B Kula and M Drozdz: A study of magnetic field effects on fibroblast cultures. Part 1. The
evaluation of the effects of static and extremely low frequency (ELF) magnetic fields on
vital functions of fibroblasts. Bioelectrochem Bioenerg 39:21-26, 1996.
G42) M Mevissen et al: Study on pineal function and DMBA-induced breast cancer formation in
rats during exposure to a 100-mG, 50-HZ magnetic field. J Toxicol Environ Health 48:169-
185, 1996.
G43) M Mevissen et al: Exposure of DMBA-treated female rats in a 50-Hz, 50 milliT magnetic
field: effects on mammary tumor growth, melatonin levels, and T lymphocyte activation.
Carcinogenesis 17:903-910, 1996.
G44) MA Morandi et al: Lack of an EMF-induced genotoxic effect in the Ames assay. Life
Sciences 3:263-271, 1996.
G45) O Cantoni et al: Effect of 50 Hz sinusoidal electric and/or magnetic fields on the rate of
repair of DNA single strand breaks in cultured mammalian cells exposed to three different
carcinogens: Methylmethane sulphonate, chromate and 254 nm UV radiation. Biochem
Molec Biol Internat 38:527-533, 1996.
G46) WZ Fam and EL Mikhail: Lymphoma induced in mice chronically exposed to very strong
low-frequency electromagnetic field. Cancer Letters 105:257-269, 1996.
G47) BM Reipert et al: Exposure to extremely low frequency magnetic fields has no effect on
growth rate or clonogenic potential of multipotential progenitor cells. Growth Factors
13:205-217, 1996.
G48) EK Balcer-Kubiczek et al: Rodent cell transformation and immediate early expression
following 60-Hz magnetic field exposure. Environ Health Perspect 104:1188-1198, 1996.
G49) J Miyakoshi et al: Increase in hypoxanthine-guanine phosphoribosyl transferase gene
mutations by exposure to high-density 50-Hz magnetic fields. Mutat Res 349:1109-1114,
1996.
G50) LB Sasser et al: Exposure to 60 Hz magnetic fields does not alter clinical progression of
LGL leukemia in Fischer rats. Carcinogenesis 17:2681-2687, 1996.
108
G51) JRN McLean et al: The effect of 60-Hz magnetic fields on co-promotion of chemically
induced skin tumors on SENCAR mice: A discussion of three studies. Environ Health
Perspect 105:94-96, 1997.
G52) H Lai et al: Acute exposure to a 60 Hz magnetic field increases DNA strand breaks in rat
brain cells. Bioelectromag 18:156-165, 1997.
G53) YH Shen et al: The effects of 50-Hz magnetic field exposure on dimethylbenz(a)anthracene
induced thymic lymphoma/leukemia in mice. Bioelectromag 18:360-364, 1997.
G54) D Jacobson-Kram et al: Evaluation of the potential genotoxicity of pulsed electric and
electromagnetic field used for bone growth stimulation. Mutat Res 388:45-57, 1997.
G55) I Lagroye and JL Poncy: The effect of 50 Hz electromagnetic field on the formation of
micronuclei in rodent cells exposed to gamma irradiation. Int J Rad Biol 72:249-254, 1997.
G56) JD Saffer et al: Power frequency magnetic fields do not contribute to transformation of JB6
cells. Carcinogenesis 18:1365-1370, 1997.
G57) S Singh et al: Mutagenic potential of benzo(a)pyrene and N-nitrodiethylamine is not affected
206
by 50-Hz sinusoidal magnetic field. Electro Magnetobio 16:169-175, 1997.
G58) M Yasui et al: Carcinogenicity test of 50 Hz sinusoidal magnetic field in rats. Bioelectromag
18:531-540, 1997.
G59) R Mandeville et al: Evaluation of the potential carcinogenicity of 60 Hz linear sinusoidal
continuous wave magnetic fields in Fischer F344 rats, FASEB J 11:1127-1136, 1997.
G60) MR Scarfi et al: Exposure to 100 Hz pulsed magnetic fields increases micronucleus
frequency and cell proliferation in human lymphocytes. Bioelectrochem Bioenerg 43:77-81,
1997.
G61) T Ekström et al: Mammary tumours in Sprague-Dawley rats after initiation with DMBA
followed by exposure to 50 Hz electromagnetic fields in a promotional scheme. Cancer
Letters 123:107-111, 1998.
G62) AW Harris et al: A test of lymphoma induction by long-term exposure of Eμ-Pim1
transgenic mice to 50-Hz magnetic fields. Rad Res 149:300-307, 1998.
G63) T Kumlin et al: Effects of 50 Hz magnetic fields on UV-induced skin tumourigenesis in
ODC-transgenic and non-transgenic mice. Int J Rad Biol 73:113-121, 1998.
G64) GA Boorman, DL McCormick et al: Chronic toxicity/oncogenicity evaluation of 60 Hz
(power frequency) magnetic fields in F344/N rats. Toxicol Pathol 27:267-278, 1999.
G65) DL McCormick, GA Boorman et al: Chronic toxicity/oncogenicity evaluation of 60 Hz
(power frequency) magnetic fields in B6C3F1 mice. Toxicol Pathol 27:279-285, 1999.
G66) GA Boorman, LE Anderson et al: Effect of 26 week magnetic field exposures in a DMBA
initiation-promotion mammary gland model in Sprague-Dawley rats. Carcinogenesis
20:899-904, 1999.
G67) M Mevissen et al: Acceleration of mammary tumorigenesis by exposure of 7,12-
dimethylbenz [a]anthracene-treated female rats in a 50-Hz, 100 microT field: Replication
study. J Toxicol Environ Health 53:401-418, 1998.
G68) BI Rapley et al: Influence of extremely low frequency magnetic fields on chromosomes and
the mitotic cycle in Vicia faba L, the broad bean. Bioelectromag 19:152-161, 1998
G69) M Simkó et al: Effects of 50 Hz EMF exposure on micronucleus formation and apoptosis in
transformed and nontransformed human cell lines. Bioelectromag 19:85-91, 1998.
G70) LB Sasser et al: Lack of a co-promoting effect of a 60 Hz magnetic field on skin
tumorigenesis in SENCAR mice. Carcinogenesis 19:1617-1621, 1998.
G71) M Simkó et al: Micronucleus formation in human amnion cells after exposure to 50 Hz MF
applied horizontally and vertically. Mutat Res 418:101-111, 1998.
G72) J Walleczek, EC Shiu, et al: Increase in radiation-induced HPRT gene mutation frequency
after nonthermal exposure to nonionizing 60 Hz electromagnetic fields. Radiat Res 151:489-
497, 1999.
109
G73) JE Morris, LB Sasser et al: Clinical progression of transplanted large granular lymphocytic
leukemia in Fischer 344 rats exposed to 60 Hz magnetic fields. Bioelectromag 20:48-56,
1999.
G74) JE Snawder, RM Edwards et al: Effect of magnetic field exposure on anchorage-independent
growth of a promoter-sensitive mouse epidermal cell line (JB6). Environ Health Perspect
107:195-198, 1999.
G75) J DiGiovanni, DA Johnston et al: Lack of effect of a 60 Hz magnetic field on biomarkers of
tumor promotion in the skin of SENCAR mice. Carcinogenesis 20:685-689, 1999.
G76) H Yaguchi, M Yoshida et al: Effect of high-density extremely low frequency magnetic fields
on sister chromatic exchanges in mouse m5S cells. Mutat Res 440:189-194, 1999.
G77) JT Babbitt, AI Kharazi et al: Hematopoietic neoplasia in C57BL/6 mice exposed to splitdose
ionizing radiation and circularly polarized 60 Hz magnetic fields. Carcinogenesis
21:1379-1389, 2000.
G78) LE Anderson, GA Boorman et al: Effect of 13 week magnetic field exposures on
DMBAinitiated
mammary gland carcinomas in female Sprague-Dawley rats. Carcinogenesis
20:1615-1620, 1999.
G79) S Thun-Battersby, M Mevissen et al: Exposure of Sprague-Dawley rats to a 50-Hertz, 100-
microTesla magnetic field for 27 weeks facilitates mammary tumorigenesis in the 7,12-
207
dimethylbenz [a]anthracene model of breast cancer. Cancer Res 59:3627-3633, 1999.
G80) SC Gamble, H Wolff et al: Syrian hamster dermal cell immortalization is not enhanced by
power line frequency electromagnetic field exposure. Br J Cancer 81:377-380, 1999.
G81) A Kharazi, JT Babbitt, et al: Primary brain tumor incidence in mice exposed to split-dose
ionizing radiation and circularly polarized 60 Hz magnetic fields. Cancer Letters 147:149-
156, 1999.
G82) R Mandeville, E Franco al: Evaluation of the potential promoting effect of 60 Hz magnetic
fields on N-ethyl-N-nitrosourea induced neurogenic tumors in female F344 rats.
Bioelectromag 21:84-93, 2000.
G83) J Miyakoshi, M Yoshida et al: Exposure to extremely low frequency magnetic fields
suppresses X-ray-induced transformation in mouse C3H10T1/2 cells. Biochem Biophys Res
Commun 271:323-327, 2000.
G84) L Devevey, C Patinot et al: Absence of the effects of 50Hz magnetic fields on the
progression of acute myeloid leukaemia in rats. Int J Radiat Biol 76:853-862, 2000.
G85) J Miyakoshi, Y Koji et al: Long-term exposure to a magnetic field (5 milliT at 60 Hz)
increases X-ray-induced mutations, J Radiat Res 40:13-21, 1999.
G86) M Simkó, E Dopp and R Kriehuber: Absence of synergistic effects on micronucleus
formation after exposure to electromagnetic fields and asbestos fibers in vitro, Toxicol Let
108:47-53, 1999.
G87) RM Ansari and TK Hei: Effects of 60 Hz extremely low frequency magnetic fields (EMF)
on radiation- and chemical-induced mutagenesis in mammalian cells, Carcinogenesis
21:1221-1226, 2000.
G88) T Kikuchi, M Ogawa et al: Multigeneration exposure test of Drosophila melanogaster to
ELF magnetic fields. Bioelectromag 19:335-340, 1998.
G89) H Tateno, S Iijima et al: No induction of chromosome aberrations in human spermatozoa
exposed to extremely low frequency electromagnetic fields. Mutat Res 414:31-35, 1998.
G90) KC Chow, WL Tung: Magnetic field exposure enhances DNA repair through the induction
of DnaK/J synthesis. FEBS Lett 478:133-136, 2000.
G91) G Chen, BL Upham et al: Effect of electromagnetic field exposure on chemically induced
differentiation of Friend erythroleukemia cells. Environ Health Perspect 108:967-972, 2000.
G92) A Maes, M Collier et al: Cytogenetic effects of 50 Hz magnetic fields of different magnetic
flux densities. Bioelectromag. 21:589-596, 2000.
110
G93) P Galloni, C Marino: Effects of 50 Hz magnetic field exposure on tumor experimental
models. Bioelectromag. 21:608-614, 2000.
G94) S Nakasono, M Ikehata et al: A 50 Hz, 14 mT magnetic field is not mutagenic or comutagenic
in bacterial mutation assays. Mut Res 471:127-134, 2000.
G95) AJ Heredia-Rojas, AO Rodríguez-De la Fuente et al: Cytological effects of 60 Hz magnetic
fields on human lymphocytes in vitro: sister-chromatid exchanges, cell kinetics and mitotic
rate. Bioelectromag 22:145-149, 2001.
G96) LE Anderson, JE Morris et al: Large granular lymphocytic (LGL) leukemia in rats exposed
to intermittent 60 Hz magnetic fields. Bioelectromag 22:185-193, 2001.
G97) J Miyakoshi, M Yoshuda et al: Exposure to strong magnetic field at power frequency
potentiates X-ray-induced DNA strand breaks. J Radiat Res 41:293-302, 2000.
G98) P Heikkinen, VM Kosma et al: Effects of 50-Hz magnetic fields on cancer induced by
ionizing radiation in mice. Int J Radiat Biol 77:483-495, 2001.
G99) L Abramsson-Zetterberg and J Grawé: Extended exposure of adult and fetal mice to 50 Hz
magnetic field does not increase the incidence of micronuclei in erythrocytes. Bioelectromag
22:351-357, 2001.
G100) BM Svedenstål, KJ Johanson et al: DNA damage induced in brain cells of CBA mice
exposed to magnetic fields. In Vivo. 551-552, 1999.
G101) M Simko, D Richard et al: Micronucleus induction in Syrian hamster embryo cells
following exposure to 50 Hz magnetic fields, benzo(a)pyrene, and TPA in vitro. Mutat Res
495:43-50, 2001.
G102) JP McNamee, PV Bellier et al: DNA damage and apoptosis in the immature mouse
cerebellum after acute exposure to a 1 mT, 60 Hz magnetic field. Mutat Res 513:121-133,
208
2002.
G103) M Zmyslony, J Palus et al: DNA damage in rat lymphocytes treated in vitro with iron
cations and exposed to 7 mT magnetic fields (static or 50 Hz). Mut Res 453:89-96, 2000.
G104) D Vallejo, P Sanz et al: A hematological study in mice for evaluation of leukemogenesis by
extremely low frequency magnetic fields. Electro Magnetobio 20:281-298, 2001.
G105) O Zeni, MB Lioi et al: Combined exposure to extremely low frequency (ELF) magnetic
fields and chemical mutagens: Lack of genotoxic effects in human lymphocytes. Electro
Magnetobio 23:331-341, 2001.
G106) H Yoshizawa, T Tsuchiya et al: No effect of extremely low-frequency magnetic field
observed on cell growth or initial response of cell proliferation in human cancer cell lines.
Bioelectromag 23:355-368, 2002.
G107) JG Robison, AR Pendleton et al: Decreased DNA repair rates and protection from heat
induced apoptosis mediated by electromagnetic field exposure. Bioelectromag 23:106-112,
2002.
G108a) S Ivancsits, E Diem et al: Induction of DNA strand breaks by intermittent exposure to
extremely-low-frequency electromagnetic fields in human diploid fibroblasts. Mut Res
519:1-13, 2002.
G108b) S Ivancsits, E Diem et al: Age-related effects on induction of DNA strand breaks by
intermittent exposure to electromagnetic fields. Mech Age Devel 124:847-850, 2003.
G108c) S Ivancsits, E Diem et al: Intermittent extremely low frequency electromagnetic
fields cause DNA damage in a dose-dependent way. Int Arch Occup Environ Health 76:431-
436, 2003.
G109) JR McLean, A Thansandote et al: A 60 Hz magnetic field does not affect the incidence of
squamous cell carcinomas in SENCAR mice. Bioelectromag 24:75-81, 2003.
G110) GR Verheyen, G Pauwels et al: Effect of co-exposure to 50 Hz magnetic fields and an
aneugen on human lymphocytes, determined by the cytokinesis block micronucleus assay.
Bioelectromag 24:160-164, 2003.
111
G111) YH Cho and HW Chung: The effect of extremely low frequency electromagnetic Fields
(ELF-EMF) on the frequency of micronuclei and sister chromatid exchange in human
lymphocytes induced by benzo(a)pyrene. Toxicol Let 143:37-44, 2003.
G112) P Hone, A Edwards et al: Possible associations between ELF electromagnetic fields, DNA
damage response processes and childhood leukemia. Brit J Cancer 88:1939-1941, 2003.
G113) Y Takashima, M Ikehata et al: Inhibition of UV-induced G1 arrest by exposure to 50 Hz
magnetic fields in repair-proficient and -deficient yeast strains. IntJ Radiat Biol 79:919-924,
2003.
G114) JA Heredia-Rojas, DE Cabellero-Hernandez et al: Lack of alterations on meiotic
chromosomes and morphological characteristics of male germ cells in mice exposed to a 60
Hz and 2.0 mT magnetic field. Bioelectromag 25:63-68, 2004.
G115) L Stronati, A Testa et al: Absence of genotoxicity in human blood cells exposed to 50 Hz
magnetic fields as assessed by comet assay, chromosome aberration, micronucleus, and
sister chromatic exchange analyses. Bioelectromag 25:41-48, 2004.
G116) H Lai and NP Singh: Magnetic field-induced DNA strand breaks in brain cells of the rat.
Env Health Persp 112:687-694, 2004.
G117) M Fedrowitz, K Kamino et al: Significant differences in the effects of magnetic field
exposure on 7,12-dimethylbenz(a)anthracene-induced mammary carcinogenesis in two
substrains of Sprague-Dawley rats. Cancer Res 64:243-251, 2004.
G118) R Pasquini, M Villarini et al: Micronucleus induction in cells co-exposed in vitro to 50 Hz
magnetic field and benzene, 1,4-benzenediol (hydroquinone) or 1,2,4-benzenetriol. Toxicol
in Vitro 17:581-586, 2003.
G119) S Koyama, T Nakahara et al: ELF electromagnetic fields increase hydrogen peroxide
(H2O2)-induced mutations in pTN89 plasmids. Mut Res 560:27-32, 2004.
G120) AM Sommer and A Lerchl: The risk of lymphoma in AKR/J mice does not rise with
chronic exposure to 50 Hz magnetic fields (1 mT and 100 mT). Rad Res 162:194-200, 2004.
G121) D Lloyd, P Hone et al: The repair of γ-ray-induced chromosomal damage in human
lymphocytes after exposure to extremely low frequency electromagnetic fields. Cytogenet
209
Genome Res 104:188-192, 2004.
NEW G122) Risk evaluation of potential environmental hazards from low-frequency
electromagnetic field exposures using sensitive in vitro methods (REFLEX Report).
European Union, 2004.
On-line at: http://www.itis.ethz.ch/downloads/REFLEX_Final%20Report_171104.pdf
NEW G123) A Testa, E Cordelli et al: Evaluation of genotoxic effect of low level 50 Hz magnetic
fields on human blood cells using different cytogenetic assays. Bioelectromag 25:613-619,
2004.
H. Εργαστηριακές έρευνες σχετικές έμμεσα με τα πεδία βιομηχανικής συχνότητας
και καρκίνου.
H2) AV Prasad et al: A test of the influence of cyclotron resonance exposures on diatom
motility. Health Phys 66:305-312, 1994.
H3A) M Kato et al: Horizontal or vertical 50-Hz, 1 microT magnetic fields have no effect on
pineal gland or plasma melatonin concentration of albino rats. Neurosci Letters 168:205-
208, 1994;
H3B) M Kato et al: Circularly polarized 50-Hz magnetic field exposure reduces pineal gland and
blood melatonin concentrations of Long-Evans rats. Neurosci Letters 166:59-62, 1994;
H3C) M Kato et al: Recovery of nocturnal melatonin concentration takes place within one week
following cessation of 50 Hz circularly polarized magnetic field exposure for six weeks.
Bioelectromag 15:489-492, 1994
112
H4) SM Yellon: Acute 60-Hz magnetic field exposure effects on the melatonin rhythm in the
pineal gland and circulation of the adult Djungarian hamster. J Pineal Res 16:136-144, 1994.
H5) A Lacy-Hulbert et al: No effect of 60 Hz electromagnetic fields on MYC or beta-actin
expression in human leukemic cells. Rad Res 144:9-17, 1995.
H6) JD Saffer and SJ Thurston: Short exposures to 60 Hz magnetic fields do not alter MYC
expression in HL60 or Daudi cells. Rad Res 144:18-25, 1995.
H7) JM Lee et al: Melatonin and puberty in female lambs exposed to EMF: a replicate study.
Bioelectromag 16:119-123, 1995.
H8) P Hojevik et al: Ca^2+ Ion transport through patch-clamped cells exposed to magnetic
fields. Bioelectromag 16:33-40, 1995.
H9) J Bakos et al: Sinusoidal 50 Hz, 500 microT magnetic field has no acute effect on urinary 6-
sulphatoxymelatonin in Wistar rats. Bioelectromag 16:377-380, 1995.
H10) B Selmaoui and Y Touitou: Sinusoidal 50-Hz magnetic fields depress rat pineal NAT
activity and serum melatonin. Role of duration and intensity of exposure. Life Sciences
57:1351-1358, 1995
H11) H Desjobert et al: Effects of 50 Hz magnetic fields on C-myc transcript levels in
nonsynchronized
and synchronized human cells. Bioelectromag 16:277-283, 1995.
H12) KK Murthy et al: Initial studies on the effects of combined 60 Hz electric and magnetic field
exposure on the immune system of nonhuman primates. Bioelectromag Suppl 3:93-102,
1995.
H13A) WR Rogers et al: Regularly scheduled, day-time, slow-onset 60 Hz electric and magnetic
field exposure does not depress serum melatonin concentration in nonhuman primates.
Bioelectromag Suppl 3:111-118, 1995;
H13B) WR Rogers et al: Rapid-onset/offset, variably scheduled 60 Hz electric and magnetic field
exposure reduces nocturnal serum melatonin concentration in nonhuman primates.
Bioelectromag Suppl 3:119-122, 1995.
H14) DL Henshaw et al: Enhanced deposition of radon daughter nuclei in the vicinity of power
frequency electromagnetic fields. Int J Rad Biol 69:25-38, 1996.
H15) S Engstrom: Dynamic properties of Lednev's parametric resonance mechanism.
Bioelectromag 17:58-70, 1996.
H16) NA Cridland et al: Effects of 50 Hz magnetic field exposures on the rate of DNA synthesis
by normal human fibroblasts. Int J Rad Biol 69:503-511, 1996.
H17) JW Stather et al: Comment on: "Enhanced deposition of radon daughter nuclei in the vicinity
of power frequency electromagnetic fields". Int J Rad Biol 69:645-649, 1996.
210
H18) RW West et al: Anchorage-independent growth and JB6 cells exposed to 60 Hz magnetic
fields at several flux densities. Bioelectrochem Bioenerg 39:175-179, 1996.
H19) SM Yellon: 60-Hz magnetic field exposure effects on the melatonin rhythm and photoperiod
control of reproduction. Am J Physiol 270:E816-E821, 1996.
H20) H Truong et al: Photoperiod control of the melatonin rhythm and reproductive maturation in
the juvenile Djungarian hamster: 60-Hz magnetic field exposure effects. Biol Reproduc
55:455-460, 1996.
H21) RV House et al: Immune function and host defense in rodents exposed to 60-Hz magnetic
fields. Fundam Appl Toxicol 34:228-239, 1996.
H22) L Tremblay et al: Differential modulation of natural and adaptive immunity in Fischer rats
exposed for 6 weeks to 60 Hz linear sinusoidal continuous-wave magnetic fields.
Bioelectromag 17:373-383, 1996.
H23) M Niehaus et al: Growth retardation, testicular stimulation, and increased melatonin
synthesis by weak magnetic fields (50 Hz) in Djungarian hamsters, Phodopus sungorus.
Biochem Biophys Res Commun 234:707-711, 1997.
H24) H Truong et al: Effect of various acute 60 Hz magnetic field exposures on the nocturnal
melatonin rise in the adult Djungarian hamster. J Pineal Res 22:177-183, 1997.
113
H25) C Dees et al: Effects of 60-Hz fields, estradiol and xenoestrogens on human breast cancer
cells. Rad Res 146:444-452, 1996
H26) J Nafziger et al: Investigation of the effects of 50 Hz magnetic fields on purified human
hematopoietic progenitors, Life Sciences 61:1935-1946, 1997.
H27) TM John et al: 60 Hz magnetic field exposure and urinary 6-sulphatoxymelatonin levels in
the rat. Bioelectromag 19:172-180, 1998.
H28) DE Jeffers: Comment on the paper: High-voltage overhead lines and radon daughter
deposition. Int J Rad Biol 73:579-582, 1998.
H29) A Panzer et al: Melatonin has no effect on the growth, morphology or cell cycle of human
breast cancer (MCF-7), cervical cancer (HeLa), osteosarcoma (MG-63) or lymphoblastoid
(TK6) cells. Cancer Letters 122:17-23, 1998.
H30) SM Yellon et al: Melatonin rhythm onset in the adult Siberian hamster: Influence of
photoperiod but not 60-Hz magnetic field exposure on melatonin content in the pineal gland
and in circulation. J Biol Rhythms 13:52-59, 1998.
H31) W Löscher et al: Exposure of female rats to a 100 microT 50 Hz magnetic field does not
induced consistent changes in nocturnal levels of melatonin. Rad Res 150:557-567, 1998.
H32) EK Balcer-Kubiczek et al: BIGEL analysis of gene expression in HL60 cells exposed to X
rays or 60 Hz magnetic fields. Rad Res 150:663-672, 1998.
H33) YL Zhao, PG Johnson et al: Increased DNA synthesis in INIT/10T1/2 cells after exposure to
a 60 Hz magnetic field: A magnetic-field or a thermal effect? Radiat Res 151:201-208,
1999.
H34) BW Wilson, KS Matt et al: Effects of 60 Hz magnetic field exposure on the pineal and
hypothalamic-pituitary-gonadal axis in Siberian hamster (Phodopus sungorus).
Bioelectromag 20:224-232, 1999.
H35) P Heikkinen, T Kumlin et al: Chronic exposure to 50-Hz magnetic fields or 900-MHz
electromagnetic fields does not alter nocturnal 6-hydroxymelatonin sulfate secretion in
CBA/S mice. Electro Magnetobio 18:33-42, 1999..
H36) B Selmaoui and Y Touitou: Age-related differences in serum melatonin and pineal NAT
activity and in the response of rat pineal to a 50-Hz magnetic field. Life Sciences 64:2291-
2297, 1999.
H37) J Bakos, N Nagy et al: Urinary 6-sulphatoxymelatonin excretion of rats is not changed by 24
hours of exposure to a horizontal 50-Hz, 100-milliT magnetic field. Electro Magnetobio
18:23-31, 1999.
H38) LW Cress, RD Owen et al: Ornithine decarboxylase activity in L929 cells following
exposure to 60 Hz magnetic fields. Carcinogenesis 20:1025-1030, 1999.
H39) AB Desta, RD Owen et al: Ornithine decarboxylase activity in developing chick embryos
after exposure to 60-Hertz magnetic fields. Biochem Biophys Res Commun 265:211-213,
1999.
211
H40) AP Fews, DL Henshaw et al: Increased exposure to pollutant aerosols under high voltage
power lines. Int J Radiat Biol 75:1505-1521, 1999.
H41) AP Fews, DL Henshaw et al: Corona ions from powerlines and increased exposure to
pollutant aerosols. Int J Radiat Biol 75:1523-1531, 1999.
H42) D Jeffers: Effects of wind and electric fields on 218Po deposition from the atmosphere. Int J
Radiat Biol 75:1533-1539, 1999.
H43) LI Loberg, WR Engdahl et al: Expression of cancer-related genes in human cells exposed to
60 Hz magnetic fields. Radiat Res 153:679-684, 2000.
H44) LI Loberg, WR Engdahl et al: Cell viability and growth in a battery of human breast cancer
cell lines exposed to 60 Hz magnetic fields. Radiat Res 153:725-728, 2000.
H45) CA Morehouse and RD Owen: Exposure to low-frequency electromagnetic fields does not
alter HSP70 expression or HSF-HSE binding in HL60 cells. Radiat Res 153:658-662, 2000.
114
H46) M Wei, M Guizzetti et al: Exposure to 60-Hz magnetic fields and proliferation of human
astrocytoma cells in vitro. Toxicol Appl Pharmacol 162:166-176, 2000.
H47) S Nakasono and H Saiki: Effect of ELF magnetic fields on protein synthesis in Escherichia
coli K12, Radiat Res 154:208-216, 2000.
H48) J Swanson, DE Jeffers: Comment on the papers: Increased exposure to pollutant aerosols
under high voltage power lines; and Corona ions from power lines and increased exposure to
pollutant aerosols. Int J Radiat Biol 76:1685-1693, 2000.
H49) CF Blackman, SG Benane et al: The influence of 1.2 micro, 60 Hz magnetic fields on
melatonin- and tamoxifen-induced inhibition of MCF-7 cell growth22:122-128, 2001.
H50) NA Cridland, RGE Haylock et al: 50 Hz magnetic field exposure alters onset of S-phase in
normal human fibroblasts. Bioelectromag 20:446-452, 1999.
H51) LI Loberg, JR Gauger et al: Gene expression in human breast epithelial cells exposed to 60
Hz magnetic fields. Carcinogenesis 20:1633-1636, 1999.
H52) L de Bruyn, L de Jager et al: The influence of long-term exposure of mice to randomly
varied power frequency magnetic fields on their nocturnal melatonin secretion patterns.
Environ Res A 85:115-121, 2001.
H53) J Bakos, N Nagy et al: One week of exposure to 50 Hz, vertical magnetic field does not
reduce urinary 6-sulphatoxymelatonin excretion of male Wistar rats. Bioelectromag 23:245-
248, 2002.
H54) M Fedrowitz, J Westermann et al: Magnetic field exposure increases cell proliferation but
does not affect melatonin levels in the mammary gland of female Sprague Dawley rats.
Cancer Research 62:1356-1363, 2002.
H55) K Ikeda, Y Shinmura et al: No effects of extremely low frequency magnetic fields found on
cytotoxic activities and cytokine production of human peripheral blood mononuclear cells in
vitro. Bioelectromag 24:21-31, 2003.
H56) L Pang, N Traitcheva et al: ELF-Electromagnetic fields inhibit the proliferation of human
cancer cells and induce apoptosis. Electromag Biol Med 21:243-248, 2002.
H57) MM Santini, G Rainaldi et al: Effects of a 50 Hz sinusoidal magnetic field on cell adhesion
molecule expression in two human osteosarcoma cell lines (MG-63 and Saos-2).
Bioelectromag 24:327-338, 2003.
H58) S Nakasono, C Laramee et al: Effect of power-frequency magnetic fields on genome-scale
gene expression in Saccharomyces cerevisiae. Rad Res 160:25-37, 2003.
H59) MC Pirozzoli, C Marino et al: Effects of 50 Hz electromagnetic field exposure on apoptosis
and differentiation in a neuroblastoma cell line. Bioelectromag 24:510-516, 2003.
H60) F Madec, B Billaudel et al: Effects of ELF and static magnetic fields on calcium oscillations
in islets of Langerhans. Bioelectrochem 60:73-80, 2003.
H61) C Grassi, M D'Ascenzo et al: Effects of 50 Hz electromagnetic fields on voltage-gated Ca2+
channels and their role in modulation of neuroendocrine cell proliferation and death. Cell
Calcium 35:307-315, 2004.
H62) M Rodriguez, D Petitclerc et al: Blood melatonin and prolactin concentrations in dairy cows
exposed to 60 Hz electric and magnetic fields during 8 h photoperiods. Bioelectromag
25:508-515, 2004.
H63) MJ Ruiz-Gomez, MI Prieto-Barcia et al: Static and 50 Hz magnetic fields of 0.35 and 2.45
212
mT have no effect on the growth of Saccharomyces cerevisiae. Bioelectrochem 64:151-155,
2004.
J. Έρευνες των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας και αναπαραγωγικής
τοξικότητας.
J1) H Huuskonen et al: Teratogenic and reproductive effects of low-frequency magnetic fields.
Mutat Res 410:167-183, 1998.
115
J2) H Huuskonen et al: Effects of low-frequency magnetic fields on fetal development in
CBA/Ca mice. Bioelectromag 19:477-485, 1998.
J3) BM Ryan, RR Symanski et al: Multi-generation reproductive toxicity assessment of 60-Hz
magnetic fields using a continuous breeding protocol in rats. Teratology 59:156-162, 1999.
J4) RL Brent: Reproductive and teratologic effects of low-frequency electromagnetic fields: A
review of in vivo and in vitro studies using animal models. Teratology 59:261-286, 1999.
J5) E Robert: Intrauterine effects of electromagnetic fields - (low frequency, mid-frequency RF,
and microwaves): Review of epidemiologic studies. Teratology 59:292-298, 1999.
J6) BM Ryan, M Polen et al: Evaluation of the development toxicity of 60 Hz magnetic fields
and harmonic frequencies in Sprague-Dawley rats. Radiat.Res. 153:637-641, 2000.
J7) N Henrik, I Hjollund et al: Extremely low frequency magnetic fields and fertility: a follow
up study of couples planning first pregnancies, Occup Environ Med 56:253-255, 1999.
J8) GM Lee, RR Neutra et al: The use of electric bed heaters and the risk of clinically
recognized spontaneous abortion. Epidemiology 11:406-415, 2000.
J9) M Al-Akhras, A Elbetieha et al: Effects of extremely low frequency magnetic field on
fertility of adult make and female rats. Bioelectromag 22:340-344, 2001.
J10) H Huuskonen, V Saastamoinen et al: Effects of low-frequency magnetic fields on
implantation in rats. Reprod Toxicol 15:49-59, 2001.
J11) H Huuskonen, J Juutilainen et al: Development of preimplantation mouse embryos after
exposure to a 50 Hz magnetic field in vitro. Toxicol Let 122:149-155, 2001.
J12) GM Shaw: Adverse human reproductive outcomes and electromagnetic fields: A brief
summary of the epidemiologic literature. Bioelectromag Suppl 5:S5-S18, 2001.
J13) A Elbetieha, MA AL-Akhras et al: Long-term exposure of male and female mice to 50 Hz
magnetic field: Effects on fertility. Bioelectromag 23:168-172, 2002.
J15) DK Li, R Odouli et al: A population-based prospective cohort study of personal exposure to
magnetic fields during pregnancy and the risk of miscarriage. Epidem 13:9-20, 2002.
J16) GM Lee, RR Neutra et al: A nested case-control study of residential and personal magnetic
field measures and miscarriages. Epidem 13:21-31, 2002.
J17) KG Blaasaas, T Tynes et al: Risk of birth defects by parental occupational exposure to 50 Hz
electromagnetic fields: a population based study. Occup Environ Med 59:92-97, 2002.
J18) KG Blaasaas, T Tynes et al: Residence near power lines and the risk of birth defects. Epidem
14:95-98, 2003.
J19) MK Chung, JC Kim et al: Developmental toxicity evaluation of ELF magnetic fields in
Sprague-Dawley rats. Bioelectromag 24:231-240, 2003.
J20) KG Blaasaas, T Tynes et al: Risk of selected birth defects by maternal residence close to
power lines during pregnancy. Occup Environ Med 61:174-176, 2004.
J21) MK Chung, JC Kim et al: Lack of adverse effects in pregnant/lactating female rats and their
offspring following pre- and postnatal exposure to ELF magnetic fields. Biolectromagnetics
25:236-244, 2004.
K. Ανασκοπήσεις εργαστηριακών ερευνών πεδίων βιομηχανικής συχνότητας.
K1) J McCann, R Kavet et al: Assessing the potential carcinogenic activity of magnetic fields
using animal models. Environ Health Perspect 108:79-100, 2000.
K2) GA Boorman, DL McCormick et al: Magnetic fields and mammary cancer in rodents: A
critical review and evaluation of published literature. Radiat Res 153:617-626, 2000.
K3) GA Boorman, RD Owen et al: Evaluation of in vitro effects of 50 and 60 Hz magnetic fields
in regional EMF exposure facilities. Radiat Res 153:648-657, 2000.
K4) GA Boorman, CN Rafferty et al: A review of leukemia and lymphoma incidence in rodents
exposure to low-frequency magnetic fields. Radiat Res 627-636, 2000.
116
213
K5) LE Anderson, JE Morris et al: Effects of 50- or 60-Hertz, 100 microT magnetic field exposure
in the DMBA mammary cancer model in Sprague-Dawley rats: Possible explanations for
different results from two laboratories. Environ Health Perspect 108:797-802, 2000.
L. Διάφορα θέματα.
L1) EM Silberhorn et al: Carcinogenicity of polyhalogenated biphenyls: PCBs and PBBs. Crit
Rev Toxicol 20:440-496, 1990.
L2) RG Stevens et al: Electric power, pineal function, and the risk of breast cancer. FASEB J
6:853-860, 1992.
L4) HI Morrison et al: Herbicides and cancer. J Natl Cancer Inst 84:1866-1874, 1992.
L5) PS Astridge et al: The response of implanted dual chamber pacemakers to 50 Hz extraneous
electrical interference. PACE 16:1966-1974, 1993.
L6) DL Hayes and RE Vlietstra: Pacemaker malfunction. Ann Intern Med 119:828-835, 1993.
L7) D G Altman et al: Dangers of using "optimal" cutpoints in the evaluation of prognostic
factors. J Natl Cancer Inst 86:829-835, 1994.
L8) HP Beck-Bornholdt and HH Dubben: Potential pitfalls in the use of p-values and in
interpretation of significance levels. Radiother Oncol 33:171-176, 1994.
L9) S Greenland: A critical look at some popular meta-analytic methods. Amer J Epidem
140:290-296, 1994.
L10) LJ Kinlen: Epidemiological evidence for an infective basis in childhood leukaemia. Br J
Cancer 71:1-5, 1995.
L11) RD Miller: Unfounded fears: The great power-line cover-up exposed. IEEE Eng Med Biol
Jan/Feb:116-120 and Mar/Apr:106-115, 1996.
L12) S Liden: "Sensitivity to electricity" - a new environmental epidemic. Allergy 51:519-524,
1996.
L13) BE Butterworth et al: A strategy for establishing mode of action of chemical carcinogens as
a guide for approaches to risk assessments. Cancer Letters 93:129-146, 1995.
L14) Low-frequency electrical and magnetic fields - the precautionary principle for national
authorities - guidance for decision-makers, Swedish Occupational Health and Science
Administration, 1996.
L15) GM Williams et al: Epigenetic carcinogens: evaluation and risk assessment. Exper Toxicol
Pathol 48:189-195, 1996.
L16) I Langmuir: Pathological science. Physics Today October 1989:36-48, 1989.
L17) Y Hamnerius et al: Double-blind provocation study of hypersensitivity reactions associated
with exposure to electromagnetic fields from VDUs. R Swed Acad Sci Rep 2:67-72, 1997.
L18) JR Ashley: The safety of overhead power lines, IEEE Eng Med Biol 16(Jan/Feb):25-28,
1997.
L19) D Loomis, SR Browning et al: Cancer mortality among electric utility workers exposed to
polychlorinated biphenyls, Occup Environ Med 54:720-728, 1997.
L20) JH Lubin et al: Case-control study of childhood acute lymphoblastic leukemia and
residential radon exposure. J Natl Cancer Inst 90:294-300, 1998.
L21) R Doll: The Seascale cluster: a probable explanation. Br J Cancer 81:3-5, 1999.
L22) HO Dickinson and L Parker: Quantifying the effect of population mixing on childhood
leukaemia risk: the Seascale cluster. Br J Cancer 81:144-151, 1999.
L23) J. Silny: Electrical hypersensitivity in humans - Fact or fiction? Zbl Hyg Umweltmed
202:219-233, 1999.
L24) Office of Research Integrity: Pioneering data on EMF effects was falsified and fabricated.
ORI Newsletter 7(4):1-7, 1999.
117
L25) U Kaletsch, P Kaatsch et al: Childhood cancer and residential radon exposure -- results of a
population based case-control study inLower Saxony (Germany). Radiat Environ Biophys
38:211-215, 1999.
L26) C Graham, MR Cook et al: Human exposure to 60-Hz magnetic fields: neurophysiological
effects, Int J Psychophysiol 33:169-175, 1999.
L27) C Graham and MR Cook: Human sleep in 60 Hz magnetic fields, Bioelectromag 0:277-283,
1999.
L28) C Graham, A Sastre et al: Heart rate variability and physiological arousal in men exposed to
214
60 Hz magnetic fields. Bioelectromag 21:480-482, 2000.
L29) C Graham, A Sastre et al: Exposure to strong ELF magnetic fields does not alter cardiac
autonomic control mechanisms. Bioelectromag 21:413-421, 2000.
L30) JP McLaughlin, G Gath: Radon progeny activities in the vicinity of high voltage power lines.
Radiat Protec Dosim 82:257-262, 1999.
L31) J Swanson, D Jeffers: Possible mechanisms by which electric fields from power lines might
affect airborne particles harmful to health. J Radiol Prot 19:213-229, 1999.
L32) TW Dawson, MA Stuchly et al: Pacemaker interference and low-frequency electric induction
in humans by external fields and electrodes. IEEE Trans Biomed Eng 47:1211-1218, 2000.
L33) L Hillert, S Flato et al: Environmental Illness: Fatigue and cholinesterase activity in patients
reporting hypersensitivity to electricity. Environ Res A 85:200-206, 2001.
L34) E Lyskov, M Sandstrom et al: Provocation study of persons with perceived electrical
hypersensitivity and controls using magnetic field exposure and recording of
electrophysiological characteristics. Bioelectromag 22:457-462, 2001.
L35) CH Mueller, H Krueger et al: Project NEMESIS: Perception of a 50 Hz electric and
magnetic field at low intensities (Laboratory experiment). Bioelectromag 23:26-36, 2002.
L36) CM Cook, AW Thomas et al: Human electrophysiological and cognitive effects of exposure
to ELF magnetic and ELF modulated RF and microwave fields: A review of recent studies.
Bioelectromag 23:144-157, 2002.
L37) J Podd, J Abbott et al: Brief exposure to a 50 Hz, 100 mT magnetic field: Effects on reaction
time, accuracy, and recognition memory. Bioelectromag 23:189-195, 2002.
L38) TW Dawson, K Caputa et al: Pacemaker interference by magnetic fields at power line
frequencies. IEEE Trans Biomed Eng 49:254-262, 2002.
L39) RM Mostafa, YM Mostafa et al: Effects of exposure to extremely low-frequency magnetic
field of 2 G intensity on memory and corticosterone level in rats. Physiol Behav 76:589-595,
2002.
L40) DL Henshaw: Does our electricity distribution system pose a serious risk to public health?
Med Hypoths 59:39-51, 2002.
L41) MC Ziskin: Electromagnetic hypersensitivity. IEEE Engineer Med Biol 21(Sep/Oct):173-
175, 2002.
On-line at: http://ewh.ieee.org/soc/embs/comar/Hypersensitivity.htm
L42) M Karasek and A Lerchl: Melatonin and magnetic fields. Neuroendocrin Let 23:84-87, 2002.
L43) SC Goheen, K Gaither et al: Corona discharge influences ozone concentration near rats.
Bioelectromag 25:107-113, 2004.
L44) H Witschi, I Espiritu et al: Ozone carcinogenesis revisited. Toxicol Sci 52:162-167, 1999.
L45) G Bylin, I Cotgreave et al: Health risk evaluation of ozone. Scand J Work Environ Health 22
(Suppl. 3):1-104, 1996.
M. Κανονισμοί και πρότυπα για τις πηγές ιονίζουσας και μη ιονίζουσας ηλεκτρο-
μαγνητικής ενέργειας.
M1) AS Duchene et al: IRPA guidelines on protection against non-ionizing radiation. Pergamon
Press, New York, 1991.
118
M2) Restriction on human exposures to static and time varying EM fields and radiation.
Documents of the NRPB 4(5): 1-69, 1993.
M3) Sub-radiofrequency (30 kHz and below) magnetic fields, In: Documentation of the
threshold limit values, ACGIH, pp. 55-64, 1994.
M4) International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection: Guidelines for limiting
exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300 GHz).
Health Phys 74:494-522, 1998.
M5) MH Repacholi et al: Guidelines on limits of exposure to static magnetic fields. Health Phys
66:100-106, 1994.
M6) WH Bailey et al: Summary and evaluation of guidelines for occupational exposure to
power frequency electric and magnetic fields. Health Phys 73:433-453, 1997.
M7) WH Bailey: Health effects relevant to the setting of EMF exposure limits. Health Physics
83:376-386, 2002.
M8) AR Sheppard, R Kavet et al: Exposure guidelines for low-frequency electric and magnetic
215
fields: Health Physics 83:324-332, 2002.
M9) Directive 2004/40/EC of the European Parliament and of the Council of 29 April 2004 on
the minimum health and safety requirements regarding the exposure of workers to the risks
arising from physical agents (electromagnetic fields). Official J Europ Union L159:1-26,
2004. On-line at:
http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&lg=EN
&numdoc=32004L0040&model=guichett
119
Αυτό το φύλλο ΣΕΑ είναι πνευματική ιδιοκτησία (Copyright©, 1993-2005), του John Moulder,
Ph.D. και του Ιατρικού Κολεγίου του Wisconsin, και παρέχεται ως υπηρεσία στην κοινότητα του
Διαδικτύου. Τμήμα αυτού προέρχονται από τα ακόλουθα άρθρα, και καλύπτονται από τα
πνευματικά δικαιώματα εκείνων των άρθρων:
• JE Moulder and KR Foster: Biological effects of power-frequency fields as they relate to
carcinogenesis. Proc Soc Exp Med Biol 209:309-324, 1995.
(Βιολογικά αποτελέσματα των πεδίων βιομηχανικής συχνότητας όπως αφορούν την
καρκινογένεση) .
• JE Moulder: Biological studies of power-frequency fields and carcinogenesis. IEEE Eng
Med Biol 15 (July/Aug):31-49, 1996.
(Βιολογικές μελέτες των τομέων και της καρκινογένεσης δύναμη-συχνότητας).
• KR Foster, LS Erdreich, JE Moulder: Weak electromagnetic fields and cancer in the
context of risk assessment. Proc IEEE 85:733-746, 1997.
(Ασθενή ηλεκτρομαγνητικά πεδία και καρκίνος, στα πλαίσια της αξιολόγησης του κινδύνου).
• JE Moulder: Power-frequency fields and cancer. Crit Rev Biomed Engineering 26:1-116,
1998.
(Πεδία συχνότητος ισχύος και καρκίνος).
• JE Moulder: Une approache biomédicale: le point de vue d'un chercheur en cancérologie.
In: J Lambrozo, I Le Bis (Eds), Champs Électriques et Magnétique de Très Basse
Fréquency: Electricité de France, 1998.
(Μια βιοϊατρική προσέγγιση: η άποψη ενός ερευνητή καρκινολογίας).
• JE Moulder KR Foster: Is there a link between exposure to power-frequency electric fields
and cancer? IEEE Eng Med Biol 18(2):109-116, 1999.
(Υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της έκθεσης σε ηλεκτρικά πεδία βιομηχανικής συχνότητας και
καρκίνου;)
• JE Moulder: The Electric and Magnetic Fields Research and Public Information
Dissemination (EMF-RAPID) Program. Radiat Res 153:613-616, 2000.
(Η έρευνα ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων και το Δημόσιο Πρόγραμμα Διάδοσης
Πληροφοριών EMF-RAPID)
• JE Moulder: The controversy over powerlines and cancer, III Jornadas sobre Líneas
Eléctricas y Medio Ambiente, Red Eléctrica de España, Madrid, 2000, pp. 159-168.
(Η διαμάχη πέρα από τις γραμμές μεταφοράς και τον καρκίνο)
Χορηγείται άδεια για αντιγραφή και αναδιανομή του παρόντος εγγράφου ηλεκτρονικά, εφ' όσον
είναι χωρίς τροποποιήσεις. Αυτό το ΣΕΑ δεν μπορεί να πωληθεί σε οποιοδήποτε μέσο,
συμπεριλαμβανομένων ηλεκτρονικών, CD-ROM, ή βάσεις δεδομένων, ή να δημοσιευθεί σε
έντυπα, χωρίς την ρητή, γραπτή άδεια του John Moulder.__

216
Πολλές αλήθεις κι πολλά ψέματα έχουν λεχθει για το θέμα της
αντιβαρύτητας χαρακτηρίζοντας συνηθως όσους ασχολουνται με τη
ερευνα περί του θέματος από γραφικούς έως στη χειρότερη
περίπτωση τρελούς.

Αμορφωτοι κι απαίδευτοι πεινα μελανη θερίζει το λογικό τους

Κι όταν προκειται για μερικους μονο ανθρώπους ισως να

μπορούσαμε να τους δικαιολογησουμε μεσα στη τρομερη μιζερια κι
απομονωση που είναι καταδικαμένη και στη συνθλιπτικη πιεση
που αισθανονται να ανήκουν κάπου σε κάποια ομαδα ασχετα με το
τι προασπίζει. Όταν προκειται για επίσημες θέσεις, μεγάλων
ιδιωτικων εταιρειών, εθνικών κυβερνησεων, πλανητικών
νταβατζηδων όπως οι αμερικάνοι, απολαυτε τις ίδιες τους τις
γραπτες θέσεις και την υπαρκτη και κατοχυρωμένη νομικά
πραγματικότητα των φωτοδοτων του πλανητη, των Ελλήνων
Δημιουργών οπότε θα συμφωνησετε μζί μου με την τελευταια
γραμμη του Βιβλίου. Αντισταθείτε στο πειρασμο να γυρίσετε στη
τελευταια σελίδα κι απολαυστε τη συναρπαστικη ροη του κειμένου
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΙΑΠΗΣ

217
 Ελληνική εφεύρεση με
εφαρμογή στο Διάστημα Eπειτα
από χρόνια δοκιμών
δημιουργήθηκε μια νέα
κινηματική θεωρία της Φυσικής

Το πάθος για την τεχνολογία και οι ατέλειωτες

ώρες εντατικής παρατήρησης και δουλειάς
ενός μηχανουργού - εφευρέτη παντρεύτηκαν
με την επιστημονική έρευνα ενός καθηγητή
του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και
γέννησαν μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα
ανακάλυψη, «καθ' όλα ελληνική». Εναν
μηχανισμό αντιβαρύτητας και μία νέα
κινηματική θεωρία της Φυσικής. Το πόσο ιδιοφυής, σημαντική και αξιοποιήσιμη είναι ή
μπορεί να αποδειχθεί μια τέτοια ανακάλυψη θα το δείξει ο χρόνος.

Ο μηχανουργός Θεόδωρος Τσιριγγάκης από την Κέρκυρα, ο οποίος έχει βραβευθεί στο
παρελθόν (1982) για την εφεύρεση του «διαφορικού χωρίς γρανάζια», μία ελληνική
πατέντα που έλαβε ανώτατες διακρίσεις, κέρδισε το ενδιαφέρον της επιστημονικής
κοινότητας. Ο καθηγητής της Σχολής Μηχανολόγων-Μηχανικών του ΕΜΠ Χριστόφορος
Προβατίδης έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη δουλειά του κ. Τσιριγγάκη και έπειτα από
26 χρόνια έρευνας, συνεχούς κατασκευής δοκιμίων και στενής συνεργασίας κατέληξαν
στη δημιουργία του μηχανισμού αντιβαρύτητας.

Η αξία ενός τέτοιου μηχανισμού, σύμφωνα με τους κ. Τσιριγγάκη και Προβατίδη, που
επισημαίνουν ότι είναι κτήμα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και επομένως
του ελληνικού Δημοσίου, έγκειται στο γεγονός ότι υπόσχεται έναν νέο πρωτοποριακό
τρόπο λειτουργίας των προωθητικών συστημάτων (μέσα μεταφοράς, μεταφορικά και
ανυψωτικά συστήματα) με εφαρμογές στη διαστημική τεχνολογία, την αεροναυπηγική
αλλά και άλλους τομείς. Οι έως σήμερα επιστημονικά γνωστοί τρόποι μετάδοσης κίνησης
για τη λειτουργία συστημάτων προώθησης είναι η τριβή μεταξύ τροχών και επιφάνειας
κίνησης, η προώθηση αέρα ή νερού σε αντίθετη κατεύθυνση απ' αυτή της κίνησης
(πλοία, αεροπλάνα) και η εκδίωξη του καυσίμου (π.χ. πύραυλοι). Με αυτές τις μεθόδους,
όμως προκαλείται δύναμη αντίδρασης, η οποία καταναλώνει σημαντικό έργο, ενώ με τον
μηχανισμό αντιβαρύτητας μειώνεται η αντίδραση, άρα και οι απώλειες προς το
περιβάλλον.

218
Οι δύο εκτιμούν ότι πρόκειται για μία σημαντική ανακάλυψη, για την οποία μάλιστα
δέχθηκαν συγχαρητήρια επιστολή του πρύτανη του ΕΜΠ κ. Ν. Μουντζούρη. Ο
μηχανουργός Θεόδωρος Τσιριγγάκης, ο οποίος αφιερώνει όλο του το έργο στη γυναίκα
του Κατερίνα, που απεβίωσε πριν από μερικούς μήνες, εξηγεί στην «Κ» ότι πρώτη του
έμπνευση ήταν ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (σχετικά παρακάτω στήλες).

Το 1967 ο κ. Τσιριγγάκης άρχισε να μελετά τον μηχανισμό των Αντικυθήρων και 13

χρόνια μετά έφτιαξε το διαφορικό χωρίς γρανάζια. Κατά τη διάρκεια κατασκευής του
παρατήρησε ορισμένα παράξενα φαινόμενα ταλάντωσης. Αυτή η παρατήρηση ήταν η
αφετηρία για τη σημερινη εφεύρεση, η πατέντα της οποίας έχει υποβληθεί στην Ελλάδα
και τις ΗΠΑ. Στόχος του εφευρέτη ήταν το έντεχνο «σπάσιμο» του κύκλου, στο οποίο τον
βοήθησε ο γιος του, Βασίλης Τσιριγγάκης, μηχανικός υπολογιστών και συστημάτων.

Αρχή λειτουργίας

Πιο συγκεκριμένα, η αρχή λειτουργίας του καινοτόμου μηχανισμού συνίσταται σε δύο

κινητήρες, οι οποίοι παράγουν δύο περιστροφές. Η πρώτη περιστροφή δημιουργεί μια
τροχιά που μοιάζει με το σύμβολο του απείρου και πάνω της κινούνται απρόσκοπτα μία,
δύο ή και περισσότερες μάζες. Η δεύτερη περιστροφή είναι καθοριστική για να επιτευχθεί
η πρόωση. «Οταν οι στροφές των κινητήρων συνδυαστούν κατάλληλα, τότε συντονίζεται
με τέτοιον τρόπο η φυγόκεντρος δύναμη, ώστε το αντικείμενο επί του οποίου
προσαρτάται ο μηχανισμός μπορεί και προωθείται αντιβαρυτικά», εξηγεί στην «Κ» ο κ.
Χριστόφορος Προβατίδης, καθηγητής του ΕΜΠ.

Κατά τη διάρκεια λειτουργίας του μηχανισμού παρατηρήθηκε απώλεια βάρους σε

ηλεκτρονική πλάστιγγα ακριβείας, δηλαδή οι κινούμενες μάζες ήταν σημαντικά
ελαφρύτερες.

Οπως λέει ο κ. Προβατίδης αυτός ο προωθητικός μηχανισμός αξιοποιεί παρατηρήσεις

αντιβαρυτικών φαινομένων της Φύσης (όπως ο τρόπος κίνησης των φτερών του πτηνού
κολιμπρί) δεν «παραβιάζει» κανένα νόμο της φυσικής ούτε αξίωμα της Θερμοδυναμικής
και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προωθητικός μηχανισμός ιπτάμενων αντικειμένων και
οχημάτων, τα οποία στο μακρινό μέλλον θα κινούνται αυτόνομα χωρίς συγκρούσεις,
όπως για παράδειγμα κινείται η σκόνη μέσα σε μια ηλιακή ακτίνα.

Πιο αναλυτικά, μία αρχική εφαρμογή θα μπορούσε να αφορά την άνετη και πλήρως
αυτόνομη μετάβαση προς το Διάστημα. «Αν μία αποστολή στο Διάστημα εμφανίσει
πρόβλημα θα μπορεί ανά πάσα ώρα να ανακληθεί και να επιστρέψει στη γη»,
υποστηρίζει ο εφευρέτης κ. Θ. Τσιριγγάκης.

Εκτός από τη διαστημική τεχνολογία, ο μηχανισμός αντιβαρύτητας θα μπορούσε να

αξιοποιηθεί στα ελικόπτερα αλλά και στα αεροπλάνα. Ειδικότερα, με την προσθήκη ενός

219
αντιβαρυτικού μηχανισμού, το ελικόπτερο θα μπορούσε να αναπτύσσει μεγαλύτερες
ταχύτητες, να καταναλώνει λιγότερη ενέργεια και να μην είναι ευάλωτο στις κακές
καιρικές συνθήκες.

Οσο για τα αεροπλάνα, η χρησιμότητα ενός τέτοιου μηχανισμού αφορά κυρίως την
ασφάλεια των πτήσεων.

Παρέμβαση πρύτανη ΕΜΠ για την έρευνα

Ο πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, κ. Κωνσταντίνος Ι. Μουτζούρης,

ενημερώθηκε για την έρευνα στον μηχανισμό αντιβαρύτητας, και δήλωσε στην «Κ» ότι
«το κορυφαίο τεχνολογικό ίδρυμα της χώρας, το 170 ετών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
με το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό, τις τελευταίες τύπου υλικοτεχνικές
υποδομές, βρίσκεται στο μέτωπο των επιστημονικών εξελίξεων σε πολλά θέματα.

Η Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών με τα στελέχη της, καθηγητές, φοιτητές και

εργαζόμενους, είναι μία από τις πιο υποδειγματικές σχολές μας.

Νιώθουμε υπερήφανοι που ο καθηγητής κ. Προβατίδης και οι συνεργάτες του είναι μέλη
του Ιδρύματός μας. Καλούμε την πολιτεία, η οποία μέχρι σήμερα έχει δείξει ελάχιστο
ενδιαφέρον για την επιστημονική έρευνα στη χώρας μας, να μεταβάλει στάση και να
αγκαλιάσει την έρευνα, η οποία είναι η μόνη οδός προς μια κοινωνία γνώσεως και
προόδου».

Tο πρώτο πείραμα

Το 1982 ο ταλαντούχος Ελληνας μηχανουργός δημιούργησε μία τεχνολογική καινοτομία,

ένα διαφορικό χωρίς γρανάζια, μία πατέντα που σάρωσε τα βραβεία του διαγωνισμού
«ΕΥΡΗΚΑ» του Βελγίου και του χάρισε εκτός από φήμη πολλές προσκλήσεις και
συμμετοχές σε διεθνείς εκθέσεις και διαγωνισμούς.

Το πρωτότυπο διαφορικό, στο οποίο η κίνηση μεταδίδεται μέσω μικρών σφαιρών, οι

οποίες κινούνται σε καμπύλες και μιμούνται την κίνηση των πλανητών, είχε δοκιμαστεί
επιτυχώς σε αυτοκίνητο της εταιρείας ΠΥΡΚΑΛ επί 15.000 χλμ. σε όλες τις συνθήκες
δρόμου με αρκετά αξιόλογες επιδόσεις. Από την ερευνητική εργασία και τα
αποτελέσματα των δοκιμών που ακολούθησαν η ΠΥΡΚΑΛ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι
«πρόκειται για καινοτομία στον τρόπο μετάδοσης της κίνησης, η οποία έχει δύο
σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των γνωστών διαφορικών μηχανισμών που
χρησιμοποιούνται.

Πρώτον, μεταδίδει την κίνηση με πλήρη κύλιση με αποτέλεσμα μεγάλη διάρκεια

ζωής και υψηλό συντελεστή απόδοσης.

220
Δεύτερον, εξασφαλίζει μεγαλύτερη πρόσφυση τροχών στο δρόμο, κάτι που συνεπάγεται
σημαντικά μεγαλύτερη ασφάλεια κατά την οδήγηση, καθώς το όχημα δεν ακινητοποιείται
σε δυσμενείς συνθήκες δρόμου και εμφανίζει μεγαλύτερη ευστάθεια στις στροφές».

Αρκετές χώρες ενδιαφέρθηκαν να αγοράσουν την πατέντα (ΗΠΑ, Κίνα κ.ά.), όμως ο κ.
Τσιριγγάκης αρνήθηκε να την πουλήσει, καθώς επιθυμούσε να παραμείνει και να
αξιοποιηθεί η εφεύρεση στην Ελλάδα, ελπίζοντας ότι θα έβρισκε υποστήριξη από τις
αρμόδιες ελληνικές αρχές. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια, το διαφορικό χωρίς γρανάζια το
στήριξε η ΠΥΡΚΑΛ, αργότερα όμως η βοήθεια αποσύρθηκε και τη νομική και οικονομική
υποστήριξη της πατέντας ανέλαβε για 20 χρόνια ο δικηγόρος του κ. Τσιριγγάκη, κ. Γ.
Μπουρνούς.

Τελικά, παρήλθε ο χρόνος προστασίας της πατέντας και σύμφωνα με πληροφορίες το

διαφορικό χωρίς γρανάζια βρήκε εφαρμογή στο εξωτερικό.

221
 ΑΥΤΟΝΟΜΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΑ
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Σήμερα, όλα τα ποτάμια, τα φράγματα, οι λίμνες και οι υδροφόροι ορίζοντες
είναι ανεπανόρθωτα μολυσμένα ή αποξηραμένα. Το τοπίο τριγύρω δεν είναι πια
παρά μια απέραντη έρημος. Οι γαστρεντερικές λοιμώξεις, οι δερματοπάθειες και
οι κακώσεις του ουροποιητικού είναι οι κυριότερες αιτίες θανάτου.

Η βιομηχανία έχει παραλύσει και το ποσοστό ανεργίας είναι δραματικά υψηλό.

Τα εργοστάσια αφαλάτωσης θαλασσινού νερού είναι ο κύριος τομέας
απασχόλησης.

Δίνουν στους εργαζόμενους πόσιμο νερό αντί για μισθό. Οι επιθέσεις για ένα
μπιτόνι νερό είναι συνεχείς μέσα στους έρημους δρόμους.

Η διατροφή είναι 80% συνθετική.

• Πριν, συνιστούσαν να πίνουμε 8 ποτήρια νερό την ημέρα. Σήμερα, δεν

μπορώ να πιω παρά μισό ποτήρι.
• Επειδή δεν μπορούμε να πλύνουμε τα ρούχα μας, τα πετάμε, κάτι που
αυξάνει τον όγκο των σκουπιδιών.
• Ξαναγυρίσαμε στη χρησιμοποίηση των βόθρων όπως τον
προηγούμενο αιώνα, επειδή οι υπόνομοι δε δουλεύουν πια εξαιτίας της
έλλειψης νερού.

Οι άνθρωποι είναι αντιμέτωποι με το φόβο: τα σώματά τους είναι ασθενικά,

ζαρωμένα από την αφυδάτωση, πληγιασμένα εξαιτίας της υπεριώδους
ακτινοβολίας που δε φιλτράρεται πλέον από την ατμόσφαιρα εξαιτίας της
τρύπας του όζοντος.

Εξαιτίας της ξηροδερμίας, μια νέα γυναίκα 20 χρονών φαίνεται 40. Οι

επιστήμονες κάνουν έρευνες, αλλά δεν υπάρχει καμιά λύση ορατή. Δεν
μπορούμε να κατασκευάσουμε νερό...

Το οξυγόνο επίσης έχει μειωθεί εξαιτίας της έλλειψης δέντρων, κάτι το οποίο
μειώνει το νοητικό επίπεδο των νέων γενεών.

222
Η μορφολογία των σπερματοζωαρίων ενός μεγάλου αριθμού ατόμων έχει
αλλάξει, κάτι το οποίο επιφέρει πολλές γεννήσεις παιδιών θυμάτων της
ανεπάρκειας, των μεταλλάξεων και των δυσμορφιών.

Η κυβέρνηση μάς υποχρεώνει να πληρώνουμε για τον αέρα που αναπνέουμε,

137 m3 το άτομο την ημέρα. Αυτοί που δεν μπορούν να πληρώσουν διώχνονται
από τις "ζώνες αερισμού", που είναι εξοπλισμένες με γιγάντιους μηχανικούς
πνεύμονες που δουλεύουν με ηλιακή ενέργεια.

• Ο αέρας δεν είναι πολύ καλής ποιότητας, αλλά τουλάχιστον μπορούμε

να αναπνέουμε.
• Ο μέσος όρος ζωής είναι τα 35 χρόνια.
• Μερικές χώρες πέτυχαν να διαφυλάξουν νησίδες βλάστησης με καθαρό
τρεχούμενο νερό. Αυτές οι ζώνες επιβλέπονται πολύ στενά από τον
στρατό.
• Το νερό έγινε ένα είδος σπάνιο, ένας θησαυρός ανεκτίμητος, πολύ
περισσότερο από τον χρυσό ή τα διαμάντια. Εδώ όμως, δεν υπάρχουν
πια δέντρα γιατί δε βρέχει σχεδόν ποτέ. Και όταν αρχίζει να βρέχει, δεν
πέφτει παρά όξινη βροχή.
• Δεν υπάρχουν πλέον εποχές εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών
(φαινόμενο του θερμοκηπίου) από τις δραστηριότητες του ανθρώπου
του 20ου αιώνα που μόλυναν το περιβάλλον.

Και όμως είχαμε προβλέψει ότι έπρεπε να φροντίσουμε το περιβάλλον μας,

αλλά κανείς δεν έκανε τίποτα.

Όταν η κόρη μου με ρωτάει να της αφηγηθώ πώς ήταν όταν εγώ ήμουν νέος,
της διηγούμαι πώς τα δάση ήταν όμορφα.

Της μιλάω για τη βροχή, τα λουλούδια, την ευχαρίστηση του να κολυμπάς και
να ψαρεύεις στα ποτάμια και τις λίμνες και του να πίνεις όσο νερό θέλεις! Και
για την καλή υγεία των ανθρώπων...

Με ρωτάει: - Μπαμπά! Γιατί δεν υπάρχει πια νερό;

Έχω λοιπόν ένα κόμπο στο λαιμό... Δεν μπορώ να σταματήσω να με θεωρώ
ένοχο, γιατί ανήκω στη γενεά που ολοκλήρωσε την καταστροφή του
περιβάλλοντος, μη παίρνοντας στα σοβαρά τις αμέτρητες προειδοποιήσεις.

Ανήκω στην τελευταία γενεά που θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία των
πραγμάτων, αλλά αποφάσισε διαφορετικά.

223
Σήμερα τα παιδιά μας το πληρώνουν ακριβά...

Ειλικρινά, πιστεύω πως η ζωή πάνω σ' αυτή τη γη δε θα είναι δυνατή από δω
και πέρα γιατί η καταστροφή του περιβάλλοντος έφτασε σ' ένα σημείο όπου δεν
έχει επιστροφή.

Πώς θα ήθελα να γυρίσω πίσω και με κάποιο τρόπο να έκανα να καταλάβει

ολόκληρη η ανθρωπότητα... Στη στιγμή εκείνη που μπορούμε ακόμα να
κάνουμε κάτι για να σώσουμε τον πλανήτη μας!

-----

Γνωρίστε αυτό το γράμμα σε όσους μπορείτε! Δε θα είναι παρά το ελάχιστο

για το ξύπνημα της παγκόσμιας συνείδησης και της ανάγκης για τη σωτηρία του
νερού.

Αυτό εδώ δεν είναι παιχνίδι, είναι ήδη η δική μας πραγματικότητα. Κάντε το για
τα παιδιά σας. Και εάν δεν έχετε ακόμα, ίσως

224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
Ενεργητικά Ηλιακά Συστήματα

Η "καρδιά" ενός ενεργητικού ηλιακού συστήματος είναι ο ηλιακός συλλέκτης,

που είναι συνήθως τοποθετημένος στην ταράτσα ή στη στέγη ενός σπιτιού. Ο
συλλέκτης παγιδεύει την ηλιακή ακτινοβολία για να παράγει θερμότητα. Στη

253
συνέχεια, αυτή η θερμότητα μεταφέρεται στον τόπο που θα αποθηκευτεί ή θα
καταναλωθεί. Όταν εκτεθεί στον ήλιο, μια μαύρη επιφάνεια θερμαίνεται πιο
εύκολα (έντονη απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας) απ' ότι μια άσπρη
επιφάνεια (όπου έχουμε ανάκλαση μεγάλου μέρους της ηλιακής
ακτινοβολίας).

Παθητικά Ηλιακά Συστήματα

Ο άνθρωπος από παλιά έχει καταλάβει ότι μπορεί να χτίσει το σπίτι του με
τέτοιο τρόπο, ώστε να αξιοποιεί τον ήλιο όσο το δυνατό περισσότερο για τη
θέρμανση του το χειμώνα, αλλά και να προστατεύεται απ' αυτόν το
καλοκαίρι.Τα σπίτια στις Κυκλάδες, όπου υπάρχει άφθονος ήλιος και λίγη
βλάστηση, είναι ολόλευκα για να ανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία.

Τα κτίρια που περιλαμβάνουν παθητικά ηλιακά συστήματα στη σχεδίαση και

κατασκευή τους λέγονταιβιοκλιματικά κτίρια.Ας δούμε πώς μπορούν να
εφαρμοστούν ορισμένα από αυτά τα συστήματα για τη θέρμανση χώρων:

Τοποθετώντας μεγάλα παράθυρα στη νότια πλευρά ενός κτιρίου,

επιτρέπουμε, το χειμώνα, στην ηλιακή ακτινοβολία να περάσει στο χώρο και να
τον θερμάνει.Ταυτόχρονα με χρήση θερμομόνωσης και φροντίζοντας να μην
υπάρχουν χαραμάδες, εμποδίζουμε αυτή τη θερμότητα να διαφύγει.
254
 Χρησιμοποιώντας, επιπλέον, κατάλληλα υλικά για τους τοίχους και το
δάπεδο, που να απορρο φούν και να αποθηκεύουν τη θερμότητα της ηλιακής
ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια της ημέρας, μπορούμε να πάρουμε πίσω αυτή τη
θερμότητα το βράδυ, που τη χρειαζόμαστε περισσότερο!

Ηλεκτρικό ρεύμα από τον Ήλιο

Εκτός από την άμεση χρήση ή την αποθήκευση της ηλιακής ενέργειας ως
θερμικής, είναι δυνατό να τη μετατρέψουμε και σε ηλεκτρική. Αυτή η μετατροπή
λέγεται φωτοβολταϊκό φαινόμενο. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε ορισμένα
υλικά, δυστυχώς ακριβά ακόμα, τα οποία έχουν την ιδιότητα να παράγουν
ηλεκτρικό ρεύμα όταν φωτίζονταιΤαυτόχρονα με χρήση θερμομόνωσης και
φροντίζοντας να μην υπάρχουν χαραμάδες, εμποδίζουμε αυτή τη θερμότητα να
διαφύγει. Χρησιμοποιώντας, επιπλέον, κατάλληλα υλικά για τους τοίχους και
το δάπεδο, που να απορρο φούν και να αποθηκεύουν τη θερμότητα της
ηλιακής ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια της ημέρας, μπορούμε να πάρουμε πίσω
αυτή τη θερμότητα το βράδυ, που τη χρειαζόμαστε περισσότερο!

Ηλεκτρικό ρεύμα από τον Ήλιο

Εκτός από την άμεση χρήση ή την αποθήκευση της ηλιακής ενέργειας ως
θερμικής, είναι δυνατό να τη μετατρέψουμε και σε ηλεκτρική. Αυτή η μετατροπή
λέγεται φωτοβολταϊκό φαινόμενο. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε ορισμένα
υλικά, δυστυχώς ακριβά ακόμα, τα οποία έχουν την ιδιότητα να παράγουν
ηλεκτρικό ρεύμα όταν φωτίζονται

Μικρά κομμάτια αυτών των υλικών (φωτοβολταϊκά στοιχεία) ή συστοιχίες

πολλών μαζί (φωτοβολταϊκά πλαίσια) είναι δυνατό να τροφοδοτούν
ηλεκτρικές συσκευές ή και να φορτίζουν ηλεκτρικούς συσσωρευτές (μπαταρίες)
μόνο από την ηλιακή ενέργεια. Φωτοβολταϊκά στοιχεία βρίσκονται πάνω στα
κομπιουτεράκια που χρησιμοποιούμε, σε ρολόγια χεριού κλπ.

Η ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ο άνεμος, όπως από παλιά έχει διαπιστώσει ο άνθρωπος, είναι μια πολύ
μεγάλη πηγή ενέργειας η εκμετάλλευση της οποίας θα μπορούσε με οικονομικό
και περιβαλλοντικά φιλικό τρόπο να προσφέρει σημαντικές λύσεις στην κάλυψη
των ενεργειακών αναγκών του.

255
Η ενέργεια του ανέμου, η Αιολική ενέργεια (Αίολος ήταν ο "διαχειριστής" των
ανέμων, κατά τους αρχαίους Έλληνες), αξιοποιείται στις μέρες μας ολοένα
και περισσότερο, σε περιοχές όπου συχνά φυσούν ισχυροί άνεμοι,
παράγοντας ηλεκτρικό ρεύμα

Η αιολική ενέργειαΗ αιολική ενέργεια είναι ουσιαστικά η κινητική ενέργεια του

ανέμου, της οποίας αρχική πηγή είναι πάλι ο ήλιος. Ο ήλιος θερμαίνοντας τις
αέριες μάζες τις αναγκάζει να κινηθούν προς τα πάνω ενώ τη θέση τους
παίρνουν άλλες πιο ψυχρές. Έτσι με την κίνηση των αέριων μαζών
δημιουργείται ο άνεμος.

Η ΥΔΡΑΥΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ –ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ

Όπως όλα τα σώματα που κινούνται, έτσι και τα νερά που προέρχονται από την
τήξη των πάγων και του χιονιού ή τη βροχή που έπεσε σε μεγάλο υψόμετρο,
έχουν ενέργεια καθώς κατεβαίνουν προς χαμηλότερες περιοχές. Όμως, όταν η
κάθοδος τους γίνεται από πολλά σημεία και συνεχώς, δεν είναι εύκολο ή δυνατό
να χρησιμοποιήσουμε αυτή την ενέργεια.

Ταμιευτήρας

Η ΒΙΟΜΑΖΑ

256
Ο πρωτόγονος άνθρωπος, για να ζεσταθεί και να μαγειρέψει, χρησιμοποίησε
την ενέργεια (θερμότητα) από την καύση των ξύλων. Έως και σήμερα, πολλοί
φτωχοί αγροτικοί πληθυσμοί, ιδίως της Αφρικής, της Ινδίας και της Λατινικής
Αμερικής, για να ζεσταθούν, να μαγειρέψουν και να φωτιστούν χρησιμοποιούν
κυρίως ξύλα, φυτικά υπολείμματα (άχυρα, ροκανίδια, άχρηστους καρπούς ή
κουκούτσια) και ζωικά απόβλητα (κοπριά, λίπος ζώων, άχρηστα αλιεύματα).
Αλλά και οι κάτοικοι των ανεπτυγμένων χωρών (κυρίως σε αγροτικές περιοχές)
χρησιμοποιούν ξύλα, ροκανίδια και υπολείμματα της επεξεργασίας του ξύλου,
καθώς και πυρηνόξυλο (από το κουκούτσι της ελιάς) σε ολοένα μεγαλύτερες
ποσότητες για ενεργειακούς σκοπούς, κυρίως για θέρμανση.

Χρήση βιομάζας σε θερμοκήπιο στην Κρήτη

Όλα τα παραπάνω υλικά, που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το

φυτικό κόσμο, όπως και μέρος από τα υγρά απόβλητα και τα σκουπίδια
(υπολείμματα τροφών, χαρτί), των πόλεων και των βιομηχανιών, τα
ονομάζουμε βιομάζα και αποτελεί για όλη την ανθρωπό τητα μια
σημαντική πηγή ενέργειας.

Η ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Τα υπόγεια νερά όταν περνούν μέσα από αυτά τα πετρώματα ζεσταίνονται και η
θερμοκρασία τους μπορεί να φθάνει μέχρι και στους 350 βαθμούς. Η ιδέα της
εκμετάλλευσης αυτής της ενέργειας προήλθε από την ανάβλυση μεγάλης
ποσότητας θερμού νερού ή και ατμών ή απλώς θερμού αέρα (γεωθερμικά
ρευστά) σε πολλές περιοχές της γης. Σε άλλες πάλι περιοχές, που δεν έχουν
αυτό το προνόμιο, γίνονται γεωτρήσεις σε μεγαλύτερο βάθος, όπου βρίσκονται
γεωθερμικά ρευστά.

ΣΩΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΤΡΟΠΟΙ ΣΩΣΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΥΣΙΜΑ ΚΑΙ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΑ

Στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως και στην πατρίδα μας, παρατηρείται μια
απίστευτη σπατάλη ενέργειας, καθώς ο «πολιτισμένος» άνθρωπος
καταναλώνει όλο και πιο πολλά αγαθά. Έτσι δεν συνειδητοποιεί ότι και τα
ορυκτά καύσιμα (που χρησιμοποιεί περισσότερο) σύντομα θα τελειώσουν και

257
ότι η χρήση τους επιβαρύνει όλο και πιο πολύ τον πλανήτη (κυρίως με διοξείδιο
του άνθρακα) με καταστρεπτικά αποτελέσματα για το περιβάλλον και τελικά την
ίδια μας τη ζωή.

Εσείς τα παιδιά, οι αυριανοί πολίτες, που θα ζήσετε στο μέλλον τις συνέπειες
της ενεργειακής σπατάλης των μεγάλων, πρέπει να κατανοήσετε αλλά και να
εφαρμόσετε τους παρακάτω απλούς κανόνες, ώστε και τα καύσιμα να
διαρκέσουν περισσότερο και το περιβάλλον να προστατευτεί.

ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ
Παρακινήστε τους γονείς σας να βάλουν διπλά τζάμια και να μονώσουν την
ταράτσα και την οροφή της πιλοτής.

Εάν υπάρχουν χαραμάδες γύρω από τις πόρτες και τα παράθυρα κλείστε τις
με ένα μονωτικό υλικό.

ΘΕΡΜΑΝΣΗ
Τις ηλιόλουστες χειμωνιάτικες μέρες ανοίξτε τα παράθυρα για να μπει ο ήλιος
στο σπίτι σας.

Τις κρύες νύχτες του χειμώνα κλείνετε τα παντζούρια των παραθύρων και τις
κουρτίνες για να διατηρείται η ζέστη μέσα στο σπίτι σας.

Τις κρύες νύχτες του χειμώνα είναι καλύτερο φοράτε ένα ζεστό πουλόβερ
παρά να υψώνετε υπερβολικά την θέρμανση.

ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΔΡΟΣΙΣΜΟΣ
Όταν χρησιμοποιείτε το κλιματιστικό τα παράθυρα και οι πόρτες πρέπει να
είναι κλειστά.

Τις ζεστές καλοκαιριάτικες μέρες τα πατζούρια των παραθύρων πρέπει να

είναι κλειστά για να μην μπαίνει ο ήλιος στο σπίτι σας.

Τις καλοκαιριάτικες νύχτες ανοίξτε τις πόρτες και τα παράθυρα για να αεριστεί
- και δροσιστεί -το σπίτι σας.

ΦΩΤΙΣΜΟΣ
Σβήνετε πάντα τα φώτα όταν δεν υπάρχει κάποιος στο δωμάτιο.

258
 Κατά την διάρκεια της μέρας ανοίξτε τα παράθυρα και τις κουρτίνες για να
φωτίσει ο ήλιος το σπίτι σας.

Παρακινήστε τους γονείς σας να χρησιμοποιήσουν λάμπες χαμηλής

ενεργειακής κατανάλωσης.

ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ

ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΑΣ

Ανάβουμε τον θερμοσίφωνά μόνο όταν χρειάζομαστε το ζεστό νερό και δεν
τον αφήνουμεσυνέχεια αναμμένο.

Προτιμάμε να κάνουμε ντους,και οχι μπάνιο στη μπανιέρα!

Παρακινήστε τους γονείς σας να αγοράσουν ηλιακό θερμοσίφωνα όπου ο

ήλιος ζεσταίνει το νερό που χρειαζομαστε.

ΨΥΓΕΙΟ - ΚΑΤΑΨΥΚΤΗΣ
Πριν ανοίξουμε το ψυγείο σκεφτόμαστε τι θέλομε να πάρομε ή να βάλομε
μέσα στο ψυγείο.

Ανοίγομε την πόρτα του ψυγείου όσο λιγότερες φορές μπορούμε και δεν την
κρατάμε ποτέ πολλή ώρα ανοιχτή.

Δεν βάζουμε μέσα στο ψυγείο ζεστά φαγητά

ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ
Δεν παίζομε με το να ανοίγομε και να κλείνομε τον φούρνο της κουζινας.

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ
Δεν αφήνουμε αναμμένη την τηλεόραση όταν δεν την παρακολουθεί κανείς .

Κλείνουμε πάντα την τηλεόραση από το κουμπί της και όχι από το
τηλεκοντρόλ.

259
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ
Κλείνουμε πάντα την οθόνη του υπολογιστή μας από το κατάλληλο κουμπί
και δεν την αφήνουμε σε κατάσταση αναμονής (με το μικρό λαμπάκι
αναμμένο).

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Χρησιμοποιούμε πάντα επαναφορτιζόμενες μπαταρίες.

ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ
Αποφεύγουμε τις μετακινήσεις σας με αυτοκίνητο. Προτιμούμε να περπατάμε!
Χρησιμοποιούμε ποδήλατο και προτιμάμε τα λεωφορεία της συγκοινωνίας!
Όταν μας πηγαίνουν ή μας παίρνουν από το σχολείο με το αυτοκίνητο,
προσκαλούμε και άλλους συμμαθητές μας να έρθουν μαζί μας!
Παρακινήστε τους γονείς σας να συνεννοηθούν μεταξύ τους ώστε κάθε φορά
το αυτοκίνητο που σας πηγαίνει ή σας παίρνει από το σχολείο να είναι γεμάτο
με φίλους ή συμμαθητές σας.
Παρακινήστε τους γονείς σας να οδηγούν σωστά και να αποφεύγουν υψηλές
ταχύτητες και απότομα φρεναρίσματα.
είναι ουσιαστικά η κινητική ενέργεια του ανέμου, της οποίας αρχική πηγή είναι
πάλι ο ήλιος. Ο ήλιος θερμαίνοντας τις αέριες μάζες τις αναγκάζει να κινηθούν
προς τα πάνω ενώ τη θέση τους παίρνουν άλλες πιο ψυχρές. Έτσι με την
κίνηση των αέριων μαζών δημιουργείται ο άνεμος.

Η ΥΔΡΑΥΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ –ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ

Όπως όλα τα σώματα που κινούνται, έτσι και τα νερά που προέρχονται από την
τήξη των πάγων και του χιονιού ή τη βροχή που έπεσε σε μεγάλο υψόμετρο,
έχουν ενέργεια καθώς κατεβαίνουν προς χαμηλότερες περιοχές. Όμως, όταν η
κάθοδος τους γίνεται από πολλά σημεία και συνεχώς, δεν είναι εύκολο ή δυνατό
να χρησιμοποιήσουμε αυτή την ενέργεια.

Ταμιευτήρας

Η ΒΙΟΜΑΖΑ

Ο πρωτόγονος άνθρωπος, για να ζεσταθεί και να μαγειρέψει, χρησιμοποίησε

την ενέργεια (θερμότητα) από την καύση των ξύλων. Έως και σήμερα, πολλοί
φτωχοί αγροτικοί πληθυσμοί, ιδίως της Αφρικής, της Ινδίας και της Λατινικής

260
Αμερικής, για να ζεσταθούν, να μαγειρέψουν και να φωτιστούν χρησιμοποιούν
κυρίως ξύλα, φυτικά υπολείμματα (άχυρα, ροκανίδια, άχρηστους καρπούς ή
κουκούτσια) και ζωικά απόβλητα (κοπριά, λίπος ζώων, άχρηστα αλιεύματα).
Αλλά και οι κάτοικοι των ανεπτυγμένων χωρών (κυρίως σε αγροτικές περιοχές)
χρησιμοποιούν ξύλα, ροκανίδια και υπολείμματα της επεξεργασίας του ξύλου,
καθώς και πυρηνόξυλο (από το κουκούτσι της ελιάς) σε ολοένα μεγαλύτερες
ποσότητες για ενεργειακούς σκοπούς, κυρίως για θέρμανση.

Χρήση βιομάζας σε θερμοκήπιο στην Κρήτη

Όλα τα παραπάνω υλικά, που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το

φυτικό κόσμο, όπως και μέρος από τα υγρά απόβλητα και τα σκουπίδια
(υπολείμματα τροφών, χαρτί), των πόλεων και των βιομηχανιών, τα
ονομάζουμε βιομάζα και αποτελεί για όλη την ανθρωπό τητα μια
σημαντική πηγή ενέργειας.

Η ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Τα υπόγεια νερά όταν περνούν μέσα από αυτά τα πετρώματα ζεσταίνονται και η
θερμοκρασία τους μπορεί να φθάνει μέχρι και στους 350 βαθμούς. Η ιδέα της
εκμετάλλευσης αυτής της ενέργειας προήλθε από την ανάβλυση μεγάλης
ποσότητας θερμού νερού ή και ατμών ή απλώς θερμού αέρα (γεωθερμικά
ρευστά) σε πολλές περιοχές της γης. Σε άλλες πάλι περιοχές, που δεν έχουν
αυτό το προνόμιο, γίνονται γεωτρήσεις σε μεγαλύτερο βάθος, όπου βρίσκονται
γεωθερμικά ρευστά.

ΣΩΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΤΡΟΠΟΙ ΣΩΣΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΕ ΚΑΥΣΙΜΑ ΚΑΙ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΑ
Στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως και στην πατρίδα μας, παρατηρείται μια
απίστευτη σπατάλη ενέργειας, καθώς ο «πολιτισμένος» άνθρωπος
καταναλώνει όλο και πιο πολλά αγαθά. Έτσι δεν συνειδητοποιεί ότι και τα
ορυκτά καύσιμα (που χρησιμοποιεί περισσότερο) σύντομα θα τελειώσουν και
ότι η χρήση τους επιβαρύνει όλο και πιο πολύ τον πλανήτη (κυρίως με διοξείδιο
του άνθρακα) με καταστρεπτικά αποτελέσματα για το περιβάλλον και τελικά την
ίδια μας τη ζωή.

Εσείς τα παιδιά, οι αυριανοί πολίτες, που θα ζήσετε στο μέλλον τις συνέπειες
της ενεργειακής σπατάλης των μεγάλων, πρέπει να κατανοήσετε αλλά και να
εφαρμόσετε τους παρακάτω απλούς κανόνες, ώστε και τα καύσιμα να
διαρκέσουν περισσότερο και το περιβάλλον να προστατευτεί.

261
ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ
Παρακινήστε τους γονείς σας να βάλουν διπλά τζάμια και να μονώσουν την
ταράτσα και την οροφή της πιλοτής.

Εάν υπάρχουν χαραμάδες γύρω από τις πόρτες και τα παράθυρα κλείστε τις
με ένα μονωτικό υλικό.

ΘΕΡΜΑΝΣΗ
Τις ηλιόλουστες χειμωνιάτικες μέρες ανοίξτε τα παράθυρα για να μπει ο ήλιος
στο σπίτι σας.

Τις κρύες νύχτες του χειμώνα κλείνετε τα παντζούρια των παραθύρων και τις
κουρτίνες για να διατηρείται η ζέστη μέσα στο σπίτι σας.

Τις κρύες νύχτες του χειμώνα είναι καλύτερο φοράτε ένα ζεστό πουλόβερ
παρά να υψώνετε υπερβολικά την θέρμανση.

ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΔΡΟΣΙΣΜΟΣ

Όταν χρησιμοποιείτε το κλιματιστικό τα παράθυρα και οι πόρτες πρέπει να

είναι κλειστά.

Τις ζεστές καλοκαιριάτικες μέρες τα πατζούρια των παραθύρων πρέπει να

είναι κλειστά για να μην μπαίνει ο ήλιος στο σπίτι σας.

Τις καλοκαιριάτικες νύχτες ανοίξτε τις πόρτες και τα παράθυρα για να αεριστεί
- και δροσιστεί -το σπίτι σας.

ΦΩΤΙΣΜΟΣ
Σβήνετε πάντα τα φώτα όταν δεν υπάρχει κάποιος στο δωμάτιο.

Κατά την διάρκεια της μέρας ανοίξτε τα παράθυρα και τις κουρτίνες για να
φωτίσει ο ήλιος το σπίτι σας.

Παρακινήστε τους γονείς σας να χρησιμοποιήσουν λάμπες χαμηλής

ενεργειακής κατανάλωσης.

262
ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ

ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΑΣ

Οι ηλιακοί φούρνοι !!!!

ΟΙ ΗΛΙΑΚΟΊ ΦΟΎΡΝΟΙ ΜΠΟΡΟΎΝ ΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΘΟΎΝ ΣΕ ΤΡΕΙΣ

ΚΎΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΊΕΣ, ΌΠΩΣ ΠΕΡΙΓΡΆΦΟΝΤΑΙ ΠΑΡΑΚΆΤΩ:

ΦΟΎΡΝΟΙ ΑΠΌ ΧΑΡΤΌΚΟΥΤΕΣ ΜΕ 1-4 ΑΝΑΚΛΑΣΤΉΡΕΣ

Σ' ΑΥΤΉ ΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΊΑ ΑΝΉΚΟΥΝ ΟΙ ΠΙΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΈΝΟΙ ΗΛΙΑΚΟΊ

ΦΟΎΡΝΟΙ, ΟΙ ΟΠΟΊΟΙ ΕΊΝΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΈΝΟΙ ΑΠΌ ΔΎΟ
ΧΑΡΤΌΚΟΥΤΕΣ, ΜΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΉ. ΟΙ ΔΎΟ ΑΥΤΈΣ
ΧΑΡΤΌΚΟΥΤΕΣ ΈΧΟΥΝ ΜΌΝΩΣΗ ΑΝΆΜΕΣΆ ΤΟΥΣ, ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ
ΑΠΟΤΕΛΕΊΤΑΙ ΑΠΌ ΜΠΆΛΕΣ ΤΣΑΛΑΚΩΜΈΝΗΣ ΕΦΗΜΕΡΊΔΑΣ ΜΈΧΡΙ
ΔΙΠΛΩΜΈΝΑ ΦΎΛΛΑ ΑΠΌ ΚΥΜΑΤΙΣΤΌ ΧΑΡΤΌΝΙ ΣΥΣΚΕΥΑΣΊΑΣ. ΤΟ
ΆΝΟΙΓΜΑ ΤΗΣ ΒΆΣΗΣ ΤΟΥ ΦΟΎΡΝΟΥ ΚΑΛΎΠΤΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΆΝΩ
ΜΕΡΙΆ ΚΥΡΊΩΣ ΜΕ ΈΝΑ ΚΟΜΜΆΤΙ ΤΖΑΜΙΟΎ, ΤΟ ΟΠΟΊΟ ΕΊΤΕ
ΒΡΊΣΚΕΤΑΙ ΜΈΣΑ ΣΕ ΈΝΑ ΧΑΡΤΟΝΈΝΙΟ ΚΑΠΆΚΙ, ΕΊΤΕ ΠΙΟ ΑΠΛΆ
ΑΚΟΥΜΠΆ ΕΠΆΝΩ ΣΤΟ ΠΛΑΊΣΙΟ ΠΟΥ ΣΧΗΜΑΤΊΖΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΙΣ ΔΎΟ
ΧΑΡΤΌΚΟΥΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΤΑΞΎ ΤΟΥΣ ΜΌΝΩΣΗ. ΒΈΒΑΙΑ, ΥΠΆΡΧΕΙ ΚΑΙ
Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΉ ΕΠΙΛΟΓΉ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ ΞΎΛΙΝΩΝ ΚΟΥΤΙΏΝ,
ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΈΝΑ ΑΠΌ ΚΌΝΤΡΑ-ΠΛΑΚΈ Ή ΝΟΒΟΠΆΝ, ΑΝΤΊ ΓΙΑ
ΑΠΛΈΣ ΧΑΡΤΌΚΟΥΤΕΣ. ΟΙ ΦΟΎΡΝΟΙ ΑΥΤΉΣ ΤΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΊΑΣ, ΑΝ ΚΑΙ
ΘΕΡΜΑΊΝΟΝΤΑΙ ΣΧΕΤΙΚΆ ΑΡΓΆ, ΈΧΟΥΝ ΤΟ ΠΛΕΟΝΈΚΤΗΜΑ ΌΤΙ
ΜΠΟΡΟΎΝ ΝΑ ΨΉΣΟΥΝ ΜΕΓΆΛΕΣ ΠΟΣΌΤΗΤΕΣ ΦΑΓΗΤΟΎ ΑΡΓΆ ΚΑΙ
ΟΜΟΙΌΜΟΡΦΑ. ΠΟΙΚΊΛΟΥΝ ΑΝΆΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΛΊΣΗ ΠΟΥ ΈΧΕΙ Η
ΠΡΌΣΟΨΉ ΤΟΥΣ ΑΠΈΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΉΛΙΟ ΚΑΙ ΑΝΆΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΌ
ΤΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΤΉΡΩΝ, ΟΙ ΟΠΟΊΟΙ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΕΊΝΑΙ ΑΠΌ 1-4 ΚΑΙ
ΠΡΟΣΑΡΜΌΖΟΝΤΑΙ ΕΊΤΕ ΕΠΆΝΩ ΣΤΟ ΦΟΎΡΝΟ ΕΊΤΕ ΠΆΝΩ ΣΤΟ
ΚΑΠΆΚΙ ΤΟΥ (ΠΡΒΛ. ΠΑΡΑΚΆΤΩ ΠΊΝΑΚΑ).

ΑΝΟΙΚΤΟΊ ΦΟΎΡΝΟΙ ΜΕ ΠΛΑΊΣΙΑ ΑΝΑΚΛΑΣΤΉΡΩΝ

ΑΥΤΉ Η ΚΑΤΗΓΟΡΊΑ ΗΛΙΑΚΏΝ ΦΟΎΡΝΩΝ ΈΧΕΙ ΠΕΡΊΠΟΥ ΜΙΑ

ΔΕΚΑΕΤΉ ΙΣΤΟΡΊΑ ΜΕ ΚΥΡΊΑΡΧΟ ΕΜΠΝΕΥΣΤΉ ΤΟ ΓΆΛΛΟ
ΕΠΙΣΤΉΜΟΝΑ ROGER BERNARD, ΑΠΌ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΤΗΣ ΛΙΌΝ. ΤΑ
ΣΧΈΔΙΑ ΤΩΝ ΦΟΎΡΝΩΝ ΑΥΤΉΣ ΤΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΊΑΣ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ
ΦΑΊΝΟΝΤΑΙ ΑΠΛΆ, ΕΊΝΑΙ ΌΜΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΆ ΚΑΙ ΈΧΟΥΝ ΑΡΚΕΤΆ
ΧΡΌΝΙΑ ΈΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΠΊΣΩ ΤΟΥΣ. ΕΠΊΠΕΔΑ ΠΛΑΊΣΙΑ

263
ΑΝΑΚΛΑΣΤΉΡΩΝ, ΠΟΥ ΕΊΝΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΈΝΑ ΚΑΤΑΚΌΡΥΦΑ, ΣΕ
ΠΑΡΆΠΛΕΥΡΗ ΔΙΆΤΑΞΗ, ΑΝΑΚΛΟΎΝ ΤΗΝ ΗΛΙΑΚΉ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΊΑ
ΕΠΆΝΩ ΣΕ ΈΝΑ ΜΑΓΕΙΡΙΚΌ ΣΚΕΎΟΣ, ΤΟ ΟΠΟΊΟ ΕΊΤΕ ΒΡΊΣΚΕΤΑΙ
ΜΈΣΑ ΣΕ ΜΙΑ ΠΛΑΣΤΙΚΉ ΣΑΚΟΎΛΑ ΨΗΣΊΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΦΟΎΡΝΟ ΕΊΤΕ
ΕΊΝΑΙ ΚΆΤΩ ΑΠΌ ΈΝΑ ΑΝΕΣΤΡΑΜΜΈΝΟ ΓΥΆΛΙΝΟ ΜΠΟΛ. ΤΟ
ΠΛΕΟΝΈΚΤΗΜΑ ΑΥΤΉΣ ΤΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΊΑΣ ΗΛΙΑΚΏΝ ΦΟΎΡΝΩΝ ΕΊΝΑΙ
ΌΤΙ ΜΠΟΡΟΎΝ ΝΑ ΕΊΝΑΙ ΈΤΟΙΜΟΙ ΣΕ ΛΙΓΌΤΕΡΟ ΑΠΌ ΜΊΑ ΏΡΑ ΚΑΙ ΜΕ
ΕΛΆΧΙΣΤΟ ΚΌΠΟ ΚΑΙ ΚΌΣΤΟΣ (ΠΕΡΊΠΟΥ 3-5 ΕΥΡΏ) ΚΑΙ ΈΧΟΥΝ
ΛΑΜΠΡΌ ΠΑΡΌΝ ΚΑΙ ΜΈΛΛΟΝ ΣΤΙΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΌΜΕΝΕΣ ΧΏΡΕΣ, ΚΑΙ
ΌΧΙ ΜΌΝΟ. ΜΕΙΟΝΕΚΤΟΎΝ ΣΕ ΣΤΑΘΕΡΌΤΗΤΑ ΈΝΑΝΤΙ ΙΣΧΥΡΏΝ
ΑΝΈΜΩΝ ΚΑΙ ΣΕ ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΧΑΜΗΛΉΣ ΗΛΙΟΦΆΝΕΙΑΣ. ΔΕΝ
ΚΑΤΑΦΈΡΝΟΥΝ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΟΎΝ ΓΙΑ ΠΟΛΎ ΤΗ ΘΕΡΜΌΤΗΤΑ ΜΈΣΑ ΣΤΟ
ΜΑΓΕΙΡΙΚΌ ΣΚΕΎΟΣ, ΠΟΥ ΒΡΊΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΌ ΤΗΣ ΣΑΚΟΎΛΑΣ
Ή ΤΟΥ ΑΝΕΣΤΡΑΜΜΈΝΟΥ ΓΥΆΛΙΝΟΥ ΜΠΟΛ, ΙΔΙΑΊΤΕΡΑ ΌΤΑΝ Ο ΉΛΙΟΣ
ΧΆΝΕΤΑΙ ΠΊΣΩ ΑΠΌ ΤΑ ΣΎΝΝΕΦΑ ΓΙΑ ΜΕΓΆΛΟ ΧΡΟΝΙΚΌ ΔΙΆΣΤΗΜΑ.

ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΟΊ ΚΑΙ ΗΜΙΚΥΛΙΝΔΡΙΚΟΊ ΦΟΎΡΝΟΙ

ΟΙ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΟΊ ΗΛΙΑΚΟΊ ΦΟΎΡΝΟΙ ΕΊΝΑΙ ΚΟΊΛΟΙ, ΒΑΘΟΥΛΟΊ ΔΊΣΚΟΙ,

ΣΥΧΝΆ ΜΟΙΆΖΟΥΝ ΜΕ ΜΕΓΆΛΑ ΠΙΆΤΑ, ΌΠΟΥ Η ΗΛΙΑΚΉ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΊΑ
ΑΝΑΚΛΆΤΑΙ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΏΝΕΤΑΙ ΣΕ ΈΝΑ ΣΗΜΕΊΟ, ΕΚΕΊ ΌΠΟΥ
ΣΤΗΡΊΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΑΓΕΙΡΙΚΌ ΣΚΕΎΟΣ. ΤΟ ΠΛΕΟΝΈΚΤΗΜΑ ΤΟΥΣ ΕΊΝΑΙ
ΌΤΙ ΤΑ ΦΑΓΗΤΆ ΨΉΝΟΝΤΑΙ ΣΧΕΔΌΝ ΤΌΣΟ ΓΡΉΓΟΡΑ ΌΣΟ ΚΑΙ ΣΕ
ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΎΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΎΣ ΦΟΎΡΝΟΥΣ. ΩΣ ΜΕΙΟΝΕΚΤΉΜΑΤΑ
ΜΠΟΡΟΎΜΕ ΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΊΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΊΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΉ
ΤΟΥΣ, ΤΗΝ ΣΥΧΝΉ ΝΑ ΑΝΑΠΡΟΣΑΡΜΟΓΉ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΊΑ ΤΟΥ
ΉΛΙΟΥ ΈΤΣΙ, ΏΣΤΕ ΝΑ ΕΣΤΙΆΖΟΥΝ ΚΑΤΆΛΛΗΛΑ. ΥΠΆΡΧΕΙ ΕΠΊΣΗΣ ΤΟ
ΕΝΔΕΧΌΜΕΝΟ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΈΣΟΥΝ ΕΓΚΑΎΜΑΤΑ Ή ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΎΣ
ΣΤΑ ΜΆΤΙΑ, ΕΆΝ ΔΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΎΝ ΣΩΣΤΆ, ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΉ ΚΑΙ
ΤΉΡΗΣΗ ΚΑΝΌΝΩΝ ΑΣΦΑΛΕΊΑΣ. ΟΙ ΗΜΙΚΥΛΙΝΔΡΙΚΟΊ ΗΛΙΑΚΟΊ
ΦΟΎΡΝΟΙ ΕΊΝΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΆ ΜΙΣΆ ΚΥΛΙΝΔΡΙΚΆ ΔΟΧΕΊΑ, ΜΕ
ΚΑΤΆΛΛΗΛΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΜΈΝΗ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΉ ΕΠΙΦΆΝΕΙΆ ΤΟΥΣ,
ΏΣΤΕ ΝΑ ΈΧΕΙ ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΈΣ ΙΔΙΌΤΗΤΕΣ. ΕΣΤΙΆΖΟΥΝ ΠΆΝΩ ΣΕ
ΕΥΘΕΊΑ ΚΑΙ ΕΊΝΑΙ ΚΑΤΆΛΛΗΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΠΟΘΈΤΗΣΗ ΣΟΎΒΛΑΣ (ΒΛ.
ΠΑΡΑΚΆΤΩ ΠΊΝΑΚΑ).

Σκίτσα από ηλιακούς φούρνους των τριών παραπάνω κατηγοριών 1.

Φούρνοι από δύο κουτιά με 1-4 ανακλαστήρες 2. Ανοικτοί φούρνοι με
πλαίσια ανακλαστήρων 3. Παραβολικοί και ημικυλινδρικοί φούρνοι

264
ΦΤΙΑΞΤΟ ΜΟΝΟΣ ΣΟΥ

265
http://el.list-of-
companies.org/Details/10178348/China/himin_solar_energy_group/

SOLAR THIN FILM PATENT

266
Abstract
Μια λεπτή ταινία-ευέλικτο ηλιακών κυττάρων χτισμένο πάνω σε πλαστικό
υπόστρωμα περιλαμβάνει ένα π Τελλουριούχου καδμίου-στρώμα τύπου
και ν θειούχου καδμίου-στρώμα τύπου τσιρίζω κατατεθεί σε ένα πλαστικό
υπόστρωμα σε θερμοκρασία αρκετά χαμηλά ώστε να αποφεύγεται η
βλάβη ή τήξης το πλαστικό και να ελαχιστοποιηθεί κρυστάλλωση του
Τελλουριούχου καδμίου. Ένα διαφανές αγώγιμο στρώμα οξειδίου
επικαλύπτονται από ένα δίκτυο γραμμή λεωφορείων έχει κατατεθεί πάνω
από το n-στρώμα τύπου. Μια πίσω στρώμα επαφής των αγώγιμο
μέταλλο έχει κατατεθεί κάτω από το p-στρώμα τύπου και συμπληρώνει
την τρέχουσα κύκλωμα συλλογής. Η στρώματα ημιαγωγών μπορεί να
είναι άμορφη ή πολυκρυσταλλικού στη δομή.

Other References

• Nishiwaki et al, "Development of an ultralight, flexible a-Si solar

cell submodule," Solar Energy Materials and Solar Cells, vol. 37, pp.
295-306, (1995).
• McClure, J.C., et al., "Foil mounted thin-film solar cells for
space and terrestrial applications", Solar Energy Materials and Solar
Cells, Elsevier Science Publishers, Amsterdam NL, vol. 55 No. 1-2
(Jul. 23, 1998), pp. 141-148
• Abou-Elfotouh, F. A., "RF Planar Magnetron Sputtering Of
Polycrystalline CdTe Thin-Film Solar Cells," Intl. J. Solar Energy, vol.
12:223-231 (1992)
• Bonnet, Dieter, "Cadmium-telluride--Material For Thin Film
Solar Cells," ANTEC, GmbH, Industriesr. 2, D-65779 Kelkheim,
Germany; Meyers, Peter, ITN Energy Systems, 12401 West 49th
Avenue, Wheatridge, CO 80033. (Date Unknown)
• Compaan, Alvin D., "CdS/CdTe Solar Cells By RF Sputtering
And By Laser Physical Vapor Deposition," Dept. of Physics an
Astronomy, The University of Toledo, Toledo OH 43606 (1993)
• Compaan, Alvin D., "High-Efficiency Thin-Film Cadmium
Telluride Photovoltaic Cells," Annual Technical Report, Jan. 20,
1996-Jan. 19, 1997 (Aug. 1997)
• Compaan Alvin D., "RF Sputtered CdS/CdTe Solar Cells:
Effects Of Magnetic Field, RF Power, Target Morphology, And
Substrate Temperature," First WCPEC, Dec. 5-9, 1994, Hawaii
• Espinoza-Beltran, F. J., Influence Of The Substrate
Temperature On The Structure And Surface Roughness Of Cd0.18
Sb0.64 Te0.18 films, Journal of Materials Science, 32:3201-3205 (1997)
267
• Fukuda, Mitsuo, "Optical Semiconductor Devices," John Wiley
& Sons, Inc. (1999)
• Gessert, T. A., Development Of rf Sputtered, Cu-Doped ZnTe
for Use as a Contact Interface Layer to p-CdTe, Journal of Electronic
Materials, vol. 24(10):1443-1449 (1995)
• Quirk, Michael and Serda, Julina, Semiconductor
Manufacturing Technology, Prentice-Hall, Inc. Upper Saddle River,
New Jersey 07458 (2001)
• Tomita, Yasuhiro, Carrier Transport Properties of Sputter-
Deposited CdS/CdTe Heterojunction, Jpn. J. Appl. Phys., vol.
32:1923-1928 (1993)
• Tomita, Yasuhiro, Properties of Sputter Deposited CdS/CdTe
Heterojunction Photodiode, Jpn. J. Appl. Phys., vol. 33:3383-3388
(1994)
• Tomita, Yasuhiro, X-Ray Imaging Camera Tube Using Highly
Sensitive CdTe Photoconductive Film, SPIE, vol. 2173:153-160
(1994)
• Tomita, Uasuhiro, "X-Ray Imaging Camera Tube Using Sputter-
Deposited CdTe/CdS Heterojunction," IEEE Transactions on Electron
Devices, vol. 33(2):315-319 (1993)
• Xiao, Hong, "Introduction to Semiconductor Manufacturing
Technology," Prentice-Hall Inc., Upper Saddle River, New Jersey
07458 (2001)
• Zapata-Torres, M., "Large Grain Size CdTe Films Grown On
Glass Substrates At Low Temperature," J. Vac. Sci. Techn., A
13(6):2994-2996 (Nov./Dec. 1995)
• Zelaya, O., "Large Grain Size CdTe Films Grown On Glass
Substrates," J. Appl. Phys., 63(2):410-413 (Jan. 15, 1988)
• "Solar Engery Online--sputtering,"
http://wire0.ises.org/wire/glossary.../
ceb6530bcd4d7713c125664e00453059!OpenDocumen, Printed May
15, 2001
• "Absorption Coefficient," http://wire0.ises.org/wire/glossary.../
d338eda3f810b1a0c125664b004d89e0!OpenDocumen, Printed May
15, 2001
• "Intrinsic Semiconductor," http://wire0.ises.org/wire/glossary.../
e0397d4ef1cec125664e00448402!OpenDocumen, Printed May 15,
2001
• "Band Gap Energy (eg)," http://wire0.ises.org/wire/glossary.../
fbe42f37e6d7d7c1c125664c0055e79c!OpenDocumen, Printed May
15, 2001

268
• "Substrate," http://wire0.ises.org/wire/glossary.../
9b4895480f002393c125664e0045353b!OpenDocumen, Printed May
15, 2001
• Superstate, http://wire0.ises.org/wire/glossary.../
f481898dfb6ccc569ac125664e00453918!OpenDocumen, Printed
May 15, 2001
• "What is Photovoltaics?"
http://www.daystartech.com/whatpv.htm, Printed Feb. 20, 2001
• ".oe butted.Solar Cell Manufacturing Technology,"
http://www.nedo.go.jp/3color-e/shinene/taiyo-1.html, Printed Feb. 20,
2001
• "NREL Achieves World Record Performance For Thin Film
Solar Cell Technology," http://www.nrel.gov/hot-
stuff/press/thinfilm.html, Printed Feb. 20, 2001
• "World-Record Solar Cell A Step Closer To Cheap Solar
Energy," http://www.nrel.gov/hot-stuff/press/999world.html, Printed
Feb. 20, 2001
• "Material And Device Development,"
http://www.nrel.gov/ncpv/cadmium.html, Printed Feb. 20, 2001
• "Manufacturing and Deployment,"
http://www.nrel.gov/ncpv/cdteteam.html, Printed Feb. 20, 2001
• "Thin Films: Past, Present, Future,"
http://www.nrel.gov/ncpv/documents/thinfilm.html, Printed Feb. 20,
20

269
•

270
271
272
273
274
Thin film solar cell and production method therefor
Inventors: Sasaki, Hajime; Morikawa, Hiroaki; Satoh, Kazuhiko; Deguchi,
Mikio;
Assignee: Mitsubishi Denki Kabushiki Kaisha (Tokyo, JP)
Primary Examiner: Weisstuch; Aaron
Assistant Examiner:
Attorney, Agent or Firm: Leydig, Voit & Mayer

Μια μέθοδος για την παραγωγή ενός λεπτού φιλμ-ηλιακών κυττάρων που έχουν
μια λεπτή ταινία-που δραστηριοποιούνται στρώμα σε ένα υπόστρωμα φύλλο
γραφίτη περιλαμβάνει τα στάδια της προσήλωσης των δύο φύλλα γραφίτη μαζί,
σχηματίζουν λεπτές ταινίες ημιαγωγών που ενεργουν ως ενεργά στρώματα για
τη δεύτερη κύρια επιφάνεια των δύο φύλλα γραφίτη, και που χωρίζει τα δύο
φύλλα γραφίτη από κάθε άλλο. Σε αυτή τη δομή, το στρες που προκαλείται από
μια διαφορά συντελεστών διαστολής μεταξύ του άνω φύλλου και του
ημιαγωγών λεπτή ταινία έχει ακυρωθεί από το στρες που προκαλείται από μια
διαφορά συντελεστών διαστολής μεταξύ των χαμηλότερων και το φύλλο
ημιαγωγών thin film. Ως εκ τούτου, καμπυλότητα των υποστρωμάτων
εμποδίζεται βάσει της οποίας τα επόμενα βήματα της διαδικασίας που εύκολα
έξω. Επιπλέον, ο αριθμός των προϊόντων ανά μονάδα χρόνου είναι
διπλασιαστεί, αυξάνοντας έτσι την παραγωγικότητα
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ένα αντικείμενο της παρούσας εφεύρεσης είναι να προσφέρει μια
ανέξοδη λεπτό φιλμ ηλιακών κυψελών με υψηλή απόδοση και αξιοπιστία που
παράγονται σε μια απλή διαδικασία και μια μέθοδο για την παραγωγή τόσο
λεπτό φιλμ ηλιακών κυττάρων.
Είναι ένα άλλο αντικείμενο της παρούσας εφεύρεσης να παρέχει μια μέθοδο για
να παράγουν συνεχώς μια λεπτή συσκευή ημιαγωγών ταινία που
χρησιμοποιείται μετά από να διαχωριστεί από ένα υπόστρωμα.
Είναι ακόμα ένα άλλο αντικείμενο της παρούσας εφεύρεσης να παρέχει μια
πολύ αξιόπιστη μέθοδο για τη σύνδεση ενός πλουραλισμού των ηλιακών
κυττάρων, με υψηλή μηχανική αντοχή σε μια απλή διαδικασία και ιδιαίτερα
αξιόπιστο ηλιακών στοιχείων κυττάρων που παράγονται με τη μέθοδο.
Άλλα αντικείμενα και τα πλεονεκτήματα της παρούσας εφεύρεσης θα φανεί από
τη λεπτομερή περιγραφή που δίνεται κατωτέρω.
Πρέπει να γίνει κατανοητό, ωστόσο, ότι η λεπτομερής περιγραφή και ειδικά
ενσαρκώσεις δίδονται ενδεικτικά μόνο από διάφορες αλλαγές και
τροποποιήσεις στο πνεύμα και το πεδίο εφαρμογής της εφεύρεσης θα φανεί σε
αυτά ειδίκευση στην τέχνη από αυτή τη λεπτομερή περιγραφή.
Σύμφωνα με μια πρώτη πτυχή της παρούσας εφεύρεσης, σε μια μέθοδο για την
παραγωγή ενός λεπτού φιλμ ηλιακών κυττάρων, ένα υπόστρωμα του φύλλου
γραφίτη θερμαίνεται άμεσα από θέρμανση υψηλής συχνότητας, ενώ μια
λεπτή ταινία έχει συσταθεί με το υπόστρωμα. Ως εκ τούτου, το
υπόστρωμα θερμαίνεται με υψηλή απόδοση δεν βλάπτουν το
275
υπόστρωμα.
Σύμφωνα με μια δεύτερη πτυχή της παρούσας εφεύρεσης, σε μια μέθοδο για
την παραγωγή ενός λεπτού φιλμ ηλιακών κυττάρων, ενώ ένα υπόστρωμα
beltlike φύλλο γραφίτη περνά διαδοχικά μέσω των επιμελητηρίων αντίδραση,
μια λεπτή ταινία ημιαγωγών ενεργό στρώμα διαμορφώνεται σε ένα υπόστρωμα,
ένα στρώμα καπάκι, όπως ως ένα στρώμα οξειδίου του πυριτίου ή ένα στρώμα
πυριτίου νιτρίδιο, διαμορφώνεται στη συνέχεια στο λεπτό φιλμ ημιαγωγών
ενεργό στρώμα, και το λεπτό φιλμ ημιαγωγών ενεργό στρώμα είναι
recrystallized λιώσει και να αυξήσουν τη διάμετρο των κόκκων
κρυστάλλων των ημιαγωγών ενεργό στρώμα ενώ καλύπτεται με το
στρώμα καπάκι. Ως εκ τούτου δεν είναι, το λεπτό στρώμα ταινία είναι
συμπυκνώμενο

Soluble precursor to poly (cyanoterephthalydene) and method of

preparation
The above described problems and others are substantially solved and the
above purposes and others are realized in a method of preparing PPV
derivatives including ...
Complementary junction heterostructure field-effect transistor
It is a primary object of the present invention to obviate the problems of the
prior art complimentary III-V field-effect transistors. Another object of the
present ...
Magnetic field sensor on elemental semiconductor substrate with electric
field reduction means
It is, therefore, an object of this invention to provide a magnetic field sensor
of an indium antimonide film or indium arsenide film supported on an
elemental ...
Method of preparing InSb thin film
An object of the present invention is to provide a method of preparing an
InSb thin film, which can form an InSb thin film having high mobility on a
surface of the ...
Organometallic fluorescent complex polymers for light emitting applications
The above described problems and others are at least partially solved and
the above purposes are realized by a method for the preparation of a
fluorescent complex ...
Method and apparatus for manufacturing semi-insulation GaAs monocrystal
Accordingly, it is the object of the present invention to provide a method of
manufacturing a semi-insulation GaAs monocrystal by controlling carbon
concentration during ...
Semiconductor luminous element with light reflection and focusing
configuration
OF THE INVENTION FIG. 1 (a) shows a cross section of semiconductor
276
luminous element A, a surface-emitting element which is a first preferred
embodiment of this ...
Hydro-air renewable power system
To achieve the foregoing and other objects, and in accordance with the
purposes of the present invention, as embodied and broadly described
herein, the apparatus of this ...
Electrodes comprising conductive perovskite-seed layers for perovskite
dielectrics
As used herein, the term "high-dielectric-constant" means a dielectric
constant greater than about 50 at device operating temperature. As used
herein the term "...
Nitride based semiconductor device and manufacture thereof
It is an object of the present invention to address the above problems and
provide a nitride semiconductor device, in particular a semiconductor light
emitting device ...
http://www.nrel.gov/technologytransfer/ip/search_ip.php/solar

277
National Renewable Energy Laboratory Technology
Transfer Solar Technologies Available for Licensing
Το Εθνικό Εργαστήριο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας είναι πρωτοπόρος
στην ανάπτυξη της ηλιακής τεχνολογίας που θα επεκταθεί τελικά ηλιακές
εφαρμογές στους τομείς των φωτοβολταϊκών, συγκέντρωσης της ηλιακής
ενέργειας και η ηλιακή ζεστό νερό για να διευκολύνουν την ανάπτυξη της
αγοράς. Ο αριθμός των ηλιακών τεχνολογιών NREL που έχουν
κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και είναι διαθέσιμα για τη
χορήγηση αδειών.

Intellectual Property Items

• U.S. Patent 5,747,967 - Apparatus and Method for

Maximizing Power Delivered by a Photovoltaic Array
• U.S. Patent 6,275,060 - Apparatus and Method for Measuring
Minority Carrier Lifetimes in Semiconductor Materials

Apparatus and Method for Maximizing Power Delivered by a Photovoltaic

Array

U.S. Patent 5,747,967 Technology Description

Μια μέθοδος και συσκευές για τη μεγιστοποίηση της παραγωγής

ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκές συστοιχίες συνδεδεμένη με μια
μπαταρία που είναι η τάση σε όλη την φωτοβολταϊκή συστοιχία ρυθμίζεται
μέσω μιας σειράς των τάσεων για να βρείτε την τάση σε ολόκληρη τη
φωτοβολταϊκή συστοιχία που μεγιστοποιεί την ηλεκτρική ενέργεια που
παράγεται από τη φωτοβολταϊκή συστοιχία και στη συνέχεια διατηρείται
σταθερή για ένα χρονικό διάστημα. Μετά το χρονικό διάστημα που έχει
παρέλθει, η ηλεκτρική τάση σε όλη την φωτοβολταϊκή συστοιχία
προσαρμόζεται πάλι μέσω ενός εύρους των τάσεων και η διαδικασία
επαναλαμβάνεται. Η ηλεκτρική ενέργεια και η ηλεκτρική ενέργεια που
παράγεται από τη φωτοβολταϊκή συστοιχία παραδίδεται με την μπαταρία
που αποθηκεύει την ηλεκτρική ενέργεια και η ηλεκτρική ενέργεια για
αργότερα παράδοση σε ένα φορτίο.

Inventors Roger W. Taylor; Eduard Muljadi

Preparation of thin film for solar cell using paste

278
USPTO Application #: 20090214763
Title: Preparation of thin film for solar cell using paste
Abstract: Η μέθοδος παρασκευής του a CIS-based or CIGS-based thin film για
ένα ελαφρύ στρώμα απορρόφησης των ηλιακών κυττάρων, η οποία
χρησιμοποιεί μια πάστα παρασκευαστεί με ανάμειξη των πρόδρομων Cu, In,
Se, Ga και προαιρετικά σε ένα διαλύτη, ελαχιστοποιεί την πρώτη ύλη απώλεια,
δεν παράγει ένα τοξικό αέριο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, και είναι
κατάλληλες για την παραγωγή ταινιών μεγάλου μεγέθους με χαμηλό κόστος
παραγωγής. (end of abstract)

Preparation of thin film for solar cell using paste description/claims

The Patent Description & Claims data below is from USPTO Patent Application
20090214763, Preparation of thin film for solar cell using paste.

Brief Patent Description - Full Patent Description - Patent Application Claims

CROSS REFERENCE TO RELATED APPLICATIONS

This application claims priority from Korean patent application No. 10-2008-
0017727 filed on Feb. 27, 2008, all of which is incorporated herein by reference
in its entireties for all purposes.

FIELD OF THE INVENTION

The present invention relates to a method for preparing a CIS (Copper-Indium-

Selenide)-based or CIGS (Copper-Indium-Gallium-Selenide)-based thin film for
a light absorption layer of a solar cell.

BACKGROUND OF THE INVENTION

Διάφοροι ανόργανοι ή οργανικοι ημιαγωγοι χρησιμοποιούνται για την κατασκευή

ενός ηλιακού κυττάρου, αλλά μόνο με βάση το πυρίτιο ηλιακών κυττάρων ή
με βάση το CIGS λεπτή ταινία (εφεξής "CI (G) S-με βάση λεπτή ταινία")
ηλιακών κυττάρων έχουν εμπορευματοποιηθεί. Παρόλο που το πυρίτιο, με
βάση το ηλιακών κυττάρων έχει υψηλή απόδοση photoconversion, το κόστος
κατασκευής του είναι υψηλό. Για το λόγο αυτό, έχουν γίνει πολλές
προσπάθειες για την κατασκευή ενός λεπτού φιλμ ηλιακών κυττάρων με τη
χρήση σύνθετων ημιαγωγών που μπορεί να διαμορφωθεί σε μια λεπτή φόρμα.
Σε γενικές γραμμές, όπως μια λεπτή ταινία ηλιακό κύτταρο αποτελείται από ένα
σύνθετο ημιαγωγό παράγεται χρησιμοποιώντας στοιχεία των ομάδων 11,
13 και 16, οι οποίες κατά κανόνα αφορούν τη χρήση του CI (Ζ) S λεπτή
ταινία. Σε μια τέτοια λεπτό φιλμ ηλιακών κυττάρων, το φως στρώμα

279
απορρόφησης, είναι το στρώμα απομόνωσης και το στρώμα του παραθύρου
από CuIn (Ga) Se2, CDs και n-ημιαγωγών τύπου, αντίστοιχα. Ειδικότερα, το
φως στρώμα απορρόφησης των ηλιακών κυττάρων καθορίζει το ηλιακό κύτταρο
\ 's ικανότητας. Μια CI (Ζ) ΟΙ φως στρώμα απορρόφησης γίνεται κατά κανόνα
από κοινού εξάτμιση των κατάλληλων μετάλλων υπό αέρια ατμόσφαιρα Se, ή
από selenization ενός Cu-Ga-Το στρώμα του κράματος προσχηματισμένες τη
χρήση μιας μεθόδου εναπόθεσης εξάτμιση με τη χρήση αερίων σύνθετο
σελήνιο. Ένα ηλιακό κύτταρο αποτελείται από ένα CI (Ζ) S φως στρώμα
απορρόφησης που κατασκευάζονται από τις παραπάνω μεθόδους
εμφανίζει υψηλή απόδοση photoconversion. Ωστόσο, αυτές οι μέθοδοι
δεν είναι κατάλληλες για την πραγματοποίηση μεγάλης κλίμακας λεπτό
στρώμα και να εμποδίζεται από το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής
ρύπανσης που απορρέουν από τη χρήση τοξικών αερίων σελήνιο ή
σύνθετο του, εκτός από το επιπλέον πρόβλημα της πρώτης ζημίας που
προκλήθηκε από τη χρήση του εξοπλισμού κενού, η οποία αυξάνει το
κόστος παραγωγής.
Χαμηλού κόστους διαδικασίες κατασκευής ενός λεπτού φιλμ τα οποία δεν
απαιτείται η χρήση του εξοπλισμού κενό, όπως η χημική μέθοδος πυρόλυσης
ψεκασμού και μια διαδικασία επίστρωσης πάστα με τις πρόδρομες ουσίες
μετάλλων έχουν αναφερθεί [ΗΠΑ Pat. Όχι 6.127.202 στο όνομα του Kapur et
al.? Και ΗΠΑ Pat. Όχι 5.910.336 στο όνομα του Ishihara et al.] Ωστόσο, οι
μέθοδοι αυτές εξακολουθούν να υποφέρουν από το πρόβλημα στο ότι
χρησιμοποιούν τοξικά H2Se ή αέρια Se στο βήμα selenization.
Έτσι, υπάρχει ανάγκη να αναπτυχθεί μια μέθοδος χαμηλό κόστος κατασκευής
σύνθετο ημιαγωγό για μια μεγάλης κλίμακας ταινία. Για μια τέτοια μέθοδος, είναι
σκόπιμο να προετοιμάσει το φως στρώμα απορρόφησης χρησιμοποιώντας μια
πάστα ή ένα μελάνι που περιλαμβάνει CI (G) S υλικό.
SUMMARY OF THE INVENTION
Κατά συνέπεια, το αντικείμενο της παρούσας εφεύρεσης για την παροχή
χαμηλού κόστους μέθοδος για την προετοιμασία ενός λεπτού φιλμ για ένα
ελαφρύ στρώμα απορρόφησης των ηλιακών κυττάρων, χρησιμοποιώντας ένα
CI (Ζ) S πάστα ή μελάνι που δεν χρήσημοποιει τοξικα αερία ή σεληνίου
H2Se. Σύμφωνα με την παρούσα εφεύρεση, εφόσον υπάρχει μια μέθοδο για
την προετοιμασία ενός CI (G) S-βάση λεπτό φιλμ, που περιλαμβάνει τα βήματα
της:

• (1) πρόδρομες ανάμειξη of Cu and In, , προαιρετικά, με πρόδρομος του Gα να

αποκτήσει ένα μίγμα, και προαιρετικά θέρμανση του μείγματος για να
αποκτήσουν ένα μείγμα οξειδίων

• (2) προσθήκη Se προάγγελος στο μείγμα ή το μείγμα οξειδίου και

προσθέτοντας το μείγμα σε ένα υδατικό ή αλκοόλ διαλύτη να αποκτήσουν μια
πάστα

280
Και
• (3) επίστρωση την πάστα σε ένα υπόστρωμα και τη θέρμανση του
επιχρισμένα υπόστρωμα σε ατμόσφαιρα αδρανούς ατμόσφαιρας ή τη μείωση
των αερίων. Η παρούσα εφεύρεση παρέχει επίσης ένα CI(G)S-based thin film

Η μέθοδος της παρούσας εφεύρεσης χρησιμοποιώντας μια πάστα δεν απαιτεί

τη χρήση του εξοπλισμού κενού και ελαχιστοποιεί την απώλεια πρώτων υλών,
και ως εκ τούτου, το κόστος παραγωγής είναι χαμηλό. Επιπλέον, η μέθοδος της
παρούσας εφεύρεσης δεν απασχολεί τοξικά αέρια ή αέρια H2Se Se, έτσι ώστε
να καταστεί η διαδικασία κατασκευής ασφαλής. Εκτός αυτού, η μέθοδος μπορεί
να εφαρμοστεί σε διάφορους τύπους των υποστρωμάτων, και είναι εύκολο να
ελέγχει την τάση και το ρεύμα των ηλιακών κυττάρων που προκύπτει μέσα από
τον έλεγχο του κενού μπάντα ενέργειας με την προσαρμογή της σύνθεσης των
πρώτων υλών
This application claims priority from Korean patent application No. 10-2008-
0017727 filed on Feb. 27, 2008, all of which is incorporated herein by reference
in its entireties for all purposes.
FIELD OF THE INVENTION

Η παρούσα εφεύρεση αφορά μια μέθοδο για την προετοιμασία ενός CI(G)S-
based thin film , CIS (χαλκού-ινδίου-Σεληνιούχο)-που βασίζονται ή CIGS
(χαλκού-ινδίου-γαλλίου-Σεληνιούχο)-που βασίζονται λεπτό φιλμ για ένα ελαφρύ
στρώμα απορρόφησης των ηλιακών κυττάρων.

BRIEF DESCRIPTION OF THE DRAWINGS

Τα παραπάνω και άλλα αντικείμενα και τα χαρακτηριστικά της παρούσας
εφεύρεσης θα φανεί από την ακόλουθη περιγραφή της εφεύρεσης, όταν
λαμβάνεται σε συνδυασμό με τα συνοδευτικά σχέδια, τα οποία παρουσιάζουν
αντίστοιχα:
FIG. 1: ένα παράδειγμα της μεθόδου για την προετοιμασία της CI (G) S-βάση
λεπτή ταινία της παρούσας εφεύρεσης?
FIG. 2: ένα πρότυπο XRD του οξειδίου του CIGS (CuInGaO4) που
παρασκευάζεται στην Παράδειγμα 1
FIG. 3: διάγραμμα XRD του CIGS thin film παρασκευάζονται Παράδειγμα 1
FIG. 4: διάγραμμα XRD του CIGS thin film παρασκευάζονται Παράδειγμα 2
FIG. 5: διάγραμμα XRD του CIGS thin film παρασκευάζονται Παράδειγμα 3
FIG. 6: διάγραμμα XRD του CIGS thin film παρασκευάζεται στο Παράδειγμα 4.
DETAILED DESCRIPTION OF THE INVENTION
Στο εξής, CI (Ζ) αναφέρεται σε χαλκού-ινδίου ή χαλκού-ινδίου-γαλλίου, και CI
(Ζ) S αναφέρεται χαλκού-ινδίου-Σεληνιούχο ή χαλκού-ινδίου-γαλλίου-
σεληνιούχο.
Η εφευρετική μέθοδος για την προετοιμασία ενός CI(G)S-based thin film
χρησιμοποιώντας μια πάστα ή μελάνι θα εξηγηθεί με αναφορά σε FIG. 1.
Στο πρώτο στάδιο της μεθόδου, σύμφωνα με την παρούσα εφεύρεση, οι

281
πρόδρομες ουσίες των Cu, In, και προαιρετικά Ga μικτή να προετοιμάσει μια CI
(Ζ) μείγμα πρόδρομος (100), και προαιρετικά το μείγμα θερμαίνεται για να
αποκτήσει CI (Ζ) Οξείδιο του μίγματος (101). Η mole αναλογία των πρόδρομων
ουσιών των Cu, Ga Στην περιοχή και χρησιμοποιούνται σε αυτό το βήμα είναι
1:0.5:0 να 1:2:2, κατά προτίμηση 1:0.8:0.8 να 1:1.2:1.2.
Οι πρόδρομες ουσίες των Cu, Ga Στην περιοχή και μπορεί να είναι η κάθε
αντίστοιχη υδροξείδιο, νιτρικό, θειικό, οξικό, χλώριο, acetylacetonate, formate, ή
οξείδιο. Οι πρόδρομες μέταλλο αναμειγνύονται κατά προτίμηση με τη μορφή
διασπορά σε νερό ή αλκοόλη, με pH κάτω του 10 ή, κατά προτίμηση 4 έως 9.
Το προαιρετικό θερμική επεξεργασία του μείγματος πρόδρομο μπορεί να
διεξαχθεί σε θερμοκρασία των 500 έως 900 ° C., κατά προτίμηση 650 με 800 °
C περίπου, μετά την ξήρανση το μίγμα σε θερμοκρασία δωματίου.
Κατά το δεύτερο στάδιο της μεθόδου σύμφωνα με την παρούσα εφεύρεση, το
CI (G) μείγμα πρόδρομος ή μείγμα οξειδίων εκπονήθηκε το πρώτο βήμα είναι
αναμεμειγμένα με πρόδρομος Se να λάβει CI (Ζ) S μείγμα πρόδρομος (102,
103), η οποία προστίθεται σε ένα υδατικό, αλκοόλ, ανθρακικό ή γλυκόλη
διαλύτες, και αναδεύεται για να προετοιμάσει CI (G) S πάστας ή μελάνι (105). Η
mole λόγος του ΚΚΠ (Ζ) μείγμα πρόδρομος ή μείγμα οξειδίου και ο πρόδρομος
Se χρησιμοποιούνται σε αυτό το βήμα είναι 1:0.5 σε 1:2.
Ο προάγγελος Se μπορεί να SeCl4, SeS2, Na2Se, Na2SeO3, Na2SeO3.5H2O
ή μείγμα αυτών.
Η CI (G) S πάστα ή μελάνι μπορούν να περιλαμβάνουν περαιτέρω ένα μέσο
διασποράς ή / και συνδετικό προστίθενται κατά το στάδιο της ανάμειξης. Κάθε
συμβατικό παράγοντα διασποράς, όπως α-terpienol, αιθυλενογλυκόλη,
θειοακεταμιδίου ή μείγμα αυτών, και / ή συνδετικό υλικό όπως αιθυλοκυτταρίνη,
παλμιτικό οξύ, πολυαιθυλενογλυκόλη, γλυκόλη πολυπροπυλενίου, ανθρακικό
πολυπροπυλενίου ή μείγμα του προϊόντος αυτού μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε
αυτό το βήμα στην ένα ποσό από 10 έως 400 μέρη κατά βάρος, με βάση 100
μέρη κατά βάρος του ΚΚΠ (G) S μείγμα πρόδρομος.
Προκειμένου να ενισχυθεί η ηλεκτρική ικανότητα θείο μπορεί να προστεθεί με τη
μορφή του θείου που περιέχει οργανικές / ανόργανη ένωση, για παράδειγμα,
από την επεξεργασία των λεπτή ταινία με αέρια H2S ή την προσθήκη ενός
σύνθετου θείο όπως RSH (όπου R είναι alkyl ή carboxyalkyl), θειοακεταμιδίου ή
Na2S για την πάστα ή το μελάνι. Το ποσό που μπορεί να κυμαίνεται από 1
προς 100 μέρη κατά βάρος, με βάση 100 μέρη κατά βάρος του ΚΚΠ (G) S στο
μείγμα πρόδρομος.
Επίσης να ενισχυθεί η ηλεκτρική ικανοτητα των ηλιακών κυττάρων που
περιλαμβάνει τη λεπτή ταινία της παρούσας εφεύρεσης, ένα δότη υλικού όπως
Na, K, Ni, P, As, Sb, Bi ή μείγμα του προϊόντος αυτού μπορεί να προστεθεί
περαιτέρω στο μείγμα των πρόδρομων ουσιών. Για παράδειγμα, ένα σύνθετο
πρόδρομος των εν λόγω μέταλλα μπορούν να προστίθενται κατά τη φάση της
προετοιμασίας της πάστας ή το μελάνι σε ένα ποσό από 0,01 έως 10 μέρη κατά
βάρος, με βάση 100 μέρη κατά βάρος του ΚΚΠ (G) S μείγμα των πρόδρομων
ουσιών.

282
Η CI (Ζ) μείγμα πρόδρομος S εκπονήθηκε από τη διαδικασία 102 ή 103 μπορεί
να θερμαίνεται έτσι ώστε να αποκτήσουν CI (G) S σκόνη (104). Η θερμική
επεξεργασία διεξάγεται κατά προτίμηση στο πλαίσιο μιας μείωσης ατμόσφαιρα,
σε θερμοκρασία 200 με 700 ° C περίπου, κατά προτίμηση 350 με 550 ° C. Η CI
(G) S σκόνη της παρούσας εφεύρεσης μπορεί να διαχυθούν σε ένα διαλύτη, με
προαιρετική διασποράς πράκτορα ή / και συνδετικό υλικό για την προετοιμασία
CI (G) S πάστα.
Στο τρίτο βήμα της μεθόδου σύμφωνα με την παρούσα εφεύρεση, η πάστα ή το
μελάνι που εκπονήθηκε στο παραπάνω βήμα είναι επικαλυμμένο με ένα
υπόστρωμα, και η επένδυση έχει υποστεί θερμική επεξεργασία για την
απόκτηση CI (G) S-με βάση thin film (106 ). Το υπόστρωμα μπορεί να είναι
οποιοδήποτε υλικό που είναι αγώγιμη και σταθερή σε θερμοκρασία 300 ° C. ή
μεγαλύτερη, π.χ., ITO (Indium Tin Oxide) ή FTO (φθόριο-ενισχυμένα Tin Oxide)
γυαλί, φύλλο μετάλλου, μεταλλική πλάκα ή αγώγιμο υλικό πολυμερές .
Η διαδικασία επίστρωσης της πάστας ή το μελάνι μπορούν να διεξάγονται με
συμβατικό τρόπο, για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας μια μέθοδο επίστρωσης
με σπάουλα, επίστρωση οθόνης, spin επίστρωση, επικάλυψη με ψεκασμό ή
επίστρωση χρώματος. Το πάχος του στρώματος του επιχρίσματος μπορεί να
είναι της τάξεως των 0,5 έως 10 μm.
Η θερμική επεξεργασία του πολτού ή την επικάλυψη με μελάνι μπορούν να
διεξαχθούν σε ατμόσφαιρα αδρανούς αερίου και / ή τη μείωση των αερίων του
ατμόσφαιρα, κατά προτίμηση H2/Ar μικτή φυσικού αερίου, σε θερμοκρασία 200
με 700 ° C περίπου, κατά προτίμηση 350 με 550 ° C.
Η θερμική επεξεργασία του πολτού ή την επικάλυψη με μελάνι μπορεί να
πραγματοποιηθεί επίσης στο πλαίσιο του ατμοσφαιρικού ατμόσφαιρα σε
θερμοκρασία 100 έως 400 ° C ακολουθούμενη από θερμική κατεργασία σε
ατμόσφαιρα αδρανούς αερίου και / ή τη μείωση των ατμόσφαιρα φυσικού
αερίου που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Αυτή η προ-ανόπτηση θεραπεία μειώνει το
επίπεδο της εναπόθεσης του άνθρακα στον / στην ταινίες δεν δημιουργεί
διαταραχές της στοιχειομετρικώς του ΚΚΠ (G) S λεπτές ταινίες.
Η CI(G)S-based thin film παρασκευάζεται με τη μέθοδο της παρούσας
εφεύρεση έχει μια καλή κρυσταλλικότητας.
Η μέθοδος προετοιμασίας της παρούσας εφεύρεσης έχει πλεονεκτήματα από
την άποψη της αποτελεσματικότητας της χρησιμοποίησης των πρώτων υλών
και τη δυνατότητα εφαρμογής στην πραγματοποίηση μεγάλης κλίμακας ταινία,
σε σύγκριση με τη συμβατική μέθοδο, εκτός από το γεγονός ότι η διαδικασία
είναι οικονομικότερη και χωρίς τον κίνδυνο της παραγωγής τοξικών αερίων.
Επίσης, η μέθοδος της παρούσας εφεύρεσης είναι εφαρμοστέο για την
προετοιμασία ενός λεπτού φιλμ με άλλα στοιχεία των ομάδων 11, 13 και 16.
Τα παρακάτω παραδείγματα που προορίζονται για να τονίσει την παρούσα
εφεύρεση, όμως τα παραδείγματα αυτά δεν πρέπει να περιορίζει το πεδίο
εφαρμογής της εφεύρεσης.

283
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Παράδειγμα 1 Προετοιμασία CIGS Thin Film
Χρησιμοποιώντας μια CIG Οξείδιο
7,77 g (0,032 mol) του Cu (NO3) 2.3H2O, 10,23 g (0,034 mol) του Στην (NO3)
2.3H2O και 8,70 g (0,034 mol) του Ζα (NO3) 2.3H2O διαλύθηκαν σε 30 ml
νερού, το pH προσαρμόστηκε για 7 με NaOH (1M), και αναδεύεται για μια
ημέρα. Η ιζημάτων είχαν απομονωθεί από διήθηση, αποξηραμένα στους 110 °
C. για μια ημέρα, και στη συνέχεια θερμαίνεται στους 800 ° C. για 5 ώρες για να
λάβουν οξείδιο CIG (CuInGaO4).
0,83 g (0,0027 mol) του οξειδίου που προκύπτει CIG και 1,17 g (0,0053 mol)
του SeCl4 προστέθηκαν σε 50 ml αιθανόλης, και αναδεύεται προσεκτικά για να
αποκτήσουν ένα μείγμα πρόδρομος CIGS. 10 g α-terpienol (ένα μέσο
διασποράς) και 0,75 g της αιθυλοκυτταρίνης (συνδετικό υλικό) διαλύθηκαν σε
20 ml αιθανόλης, αναμιγνύεται με το μίγμα πρόδρομος CIGS, και το
αποτέλεσμα ήταν μίγμα αναδεύεται, ακολουθούμενη από την εξάτμιση του
διαλύτη σε θερμοκρασία 40 ° C. να αποκτήσει μια κόλλα CIGS.
Η πάστα CIGS ήταν επικαλυμμένο με μια γυάλινη πλάκα με χρήση μεθόδου
λεπίδα γιατρό, και το αποτέλεσμα ήταν παλτό θερμαίνεται σε 400 ° C για 40
λεπτά υπό H2/Ar (5:95) ατμόσφαιρα για την απόκτηση ενός CIGS λεπτό φιλμ.

Παράδειγμα 2 Προετοιμασία CIGS Thin Film Χρησιμοποιώντας προάγγελος

Μίγμα
0,5 g (0,002 mol) του Cu (NO3) 23H2O, 0,43 g (0,0014 mol) του Στην (NO3)
2.3H2O και 0,16 g (0,0006 mol) του Ζα (NO3) 23H2O είχαν αναμιχθεί σε 60 ml
αιθανόλης, 1,17 g ( 0,0053 mol) του SeCl4 προστέθηκε με το μίγμα που
προκύπτει, και όλο το μείγμα αναδεύεται προσεκτικά ήταν να αποκτήσει ένα
μείγμα πρόδρομος CIGS. 10 g α-terpienol (ένα μέσο διασποράς) και 0,75 g της
αιθυλοκυτταρίνης (συνδετικό υλικό) διαλύθηκαν σε 20 ml αιθανόλης,
αναμιγνύεται με το μίγμα πρόδρομος CIGS, και το αποτέλεσμα ήταν μίγμα
αναδεύεται, ακολουθούμενη από την εξάτμιση του διαλύτη σε θερμοκρασία 40 °
C. να αποκτήσει μια κόλλα CIGS. Η πάστα CIGS ήταν επικαλυμμένο με μια
γυάλινη πλάκα με χρήση μεθόδου λεπίδα γιατρό, το παλτό είχε θερμανθεί στους
400 ° C για 40 λεπτά υπό H2/Ar (5:95) ατμόσφαιρα για την απόκτηση ενός
CIGS λεπτό φιλμ.

Παράδειγμα 3 Προετοιμασία CIGS Thin Film περιλαμβάνεται και η θερμική

επεξεργασία Σύμφωνα με θερμοκρασία περιβάλλοντος Η πάστα CIGS
εκπονήθηκε από τη διαδικασία της Παράδειγμα 1 ήταν επικαλυμμένο με μια
γυάλινη πλάκα με χρήση μεθόδου λεπίδα γιατρό, και το αποτέλεσμα ήταν παλτό
θερμαίνεται σε 250 ° C για 60 λεπτά υπό θερμοκρασία περιβάλλοντος
ακολουθείται από θερμική επεξεργασία σε 400 ° C για 40 λεπτά στο πλαίσιο
H2/Ar (5:95) ατμόσφαιρα, για να αποκτήσει CIGS λεπτό film.Example 4
Προετοιμασία του CIGS Σκόνη
0,83 g (0,0027 mol) του οξειδίου του CIG (CuInGaO4) που εκπόνησε η

284
διαδικασία της Παράδειγμα 1 και 1,17 g (0,0053 mol) του SeCl4 αναμίχθηκαν
ακολουθούμενη από τη θέρμανση το μίγμα σε 400 ° C για 40 λεπτά υπό H2/Ar
(5:95) ατμόσφαιρα να αποκτήσει CIGS βασίζεται σε σκόνη.
XRD (Περίθλαση ακτίνων Χ) ανάλυση πραγματοποιήθηκε για καθένα από τα
προϊόντα που παράγονται στην παραδείγματα 1 έως 4, με XRD-6000
(Shimadzu, Ιαπωνία). Η προκύπτουσα πρότυπα XRD του οξειδίου του CIG
Παράδειγμα 1, οι CIGS λεπτές ταινίες της Παραδείγματα 1 έως 3, και η σκόνη
του CIGS Παράδειγμα 4, εμφαίνεται στον ΣΥΚΑ. 2 έως 6, αντίστοιχα. Μπορεί να
διαπιστωθεί από ΣΥΚΑ. 3 - 6 χαρακτηριστικό ότι οι κορυφές (112) και (220) /
(204) του CIGS είναι κυρίαρχη, πράγμα που αποδεικνύει ότι CIGS λεπτό φιλμ,
καθώς και σκόνη CIGS ελήφθησαν.
Αν και η εφεύρεση έχει περιγραφεί σε σχέση με τις ανωτέρω ειδικές
ενσαρκώσεις, θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι διάφορες τροποποιήσεις και
αλλαγές μπορούν να γίνουν στην εν λόγω εφεύρεση από ειδικευμένο
επαγγελματία του τομέα που επίσης εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της
εφεύρεσης, όπως ορίζεται από τις απαιτήσεις που επισυνάπτεται
Ευρεσιτεχνίας Απαιτήσεις Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας Περιγραφή & Απαιτήσεις
δεδομένα είναι κάτω από το USPTO Patent Application 20090214763,
Προετοιμασία των λεπτών φιλμ για τη χρήση ηλιακών κυττάρων πάστα.
Αυτό που ζητείται είναι:
1. Μια μέθοδος για την προετοιμασία ενός CIS (χαλκού-ινδίου-Σεληνιούχο)-που
βασίζονται ή CIGS (χαλκού-ινδίου-γαλλίου-Σεληνιούχο)-που βασίζονται λεπτό
φιλμ για ένα ελαφρύ στρώμα απορρόφησης των ηλιακών κυττάρων, που
περιλαμβάνει τα βήματα της:
(1) πρόδρομες ανάμειξη Cu και των Σε, προαιρετικά με πρόδρομος του Gα να
αποκτήσει ένα μίγμα, και προαιρετικά θέρμανση του μείγματος για να
αποκτήσουν ένα μείγμα οξειδίων
(2) προσθήκη Se πρόδρομος στο μείγμα ή το μείγμα οξειδίου του και
προσθέτοντας το μείγμα σε ένα υδατικό ή αλκοόλ διαλύτη να αποκτήσουν μια
πάστα
(3) επίστρωση την πάστα σε ένα υπόστρωμα και τη θέρμανση του επιχρισμένα
υπόστρωμα σε ατμόσφαιρα αδρανούς ατμόσφαιρας ή τη μείωση των αερίων.

2. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου ο πρόδρομος του Cu, ή Σε Ga είναι το

αντίστοιχο υδροξείδιο, νιτρικό, θειικό, οξικό, χλωριούχο, acetylacetonate,
formate, ή οξείδιο.

3. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου οι πρόδρομοι του Cu, Στην προαιρετικά

Ga αναμειγνύονται σε μια μοριακή αναλογία 1:0.5:0 σε 1:2:2.

4. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου ο πρόδρομος Se είναι SeCl4, SeS2,

Na2Se, Na2SeO3, Na2SeO35H2O, ή μείγμα αυτών.

5. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου το μείγμα οξειδίου αναμειγνύεται με το Se

πρόδρομος σε μια μοριακή αναλογία 1:2 σε 1:0.5 στο βήμα (2).
285
6. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου η θερμική επεξεργασία στο βήμα (1)
διεξάγεται σε θερμοκρασία των 500 έως 900 ° C.

7. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου είναι οι πρόδρομες ουσίες των Cu, In, και
προαιρετικά Ga αναμιγνύεται με την αποφυγή στο νερό ή αλκοόλ στο βήμα (1),
προαιρετικά, με pH 10 ή κάτω.

8. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου το μίγμα που προκύπτει

συμπεριλαμβανομένων της SE πρόδρομος στο βήμα (2) θερμαίνεται για την
απόκτηση ενός CIGS που βασίζεται σε σκόνη, που ακολουθείται από την
προσθήκη της σκόνης σε υδατικό ή αλκοόλ διαλύτη να αποκτήσουν την πάστα
στο βήμα (2).

9. Η μέθοδος της απαίτησης 1, του οποίου ένα μέσο διασποράς, ένα συνδετικό
υλικό, ή συνδυασμός αυτών, προστίθεται περαιτέρω στο βήμα (2).

10. Η μέθοδος της απαίτησης 9, όπου το μέσο διασποράς είναι α-terpienol,

αιθυλενογλυκόλης, θειοακεταμιδίου, ή μείγμα αυτών.

11. Η μέθοδος της απαίτησης 9, όπου το υπόστρωμα είναι αιθυλοκυτταρίνη,

παλμιτικό οξύ, πολυαιθυλενογλυκόλη, γλυκόλη πολυπροπυλενίου, ανθρακικό
πολυπροπυλενίου, ή μείγμα αυτών.

12. Η μέθοδος της απαίτησης 1, του οποίου ένα θείο που περιέχει σύνθετες
προστίθεται ακόμη στο βήμα (1) ή (2).

13. Η μέθοδος της απαίτησης 12, όπου το θείο που περιέχει σύνθετες είναι
H2S, RSH (όπου R είναι αλκυλο ή carboxyalkyl), θειοακεταμιδίου ή Na2S.

14. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου ένα ή περισσότερα στοιχεία που

επιλέγονται από την ομάδα που αποτελείται από Na, K, Ni, P, As, Sb, Bi και
προστίθενται περαιτέρω ως δότη υλικού στο βήμα (1) ή (2).

15. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου η επίστρωση στο βήμα (3) γίνεται με τη
μέθοδο της επικάλυψης λεπίδα γιατρό, επίστρωση της οθόνης, spin επίστρωση,
επίστρωση με ψεκασμό ή επίστρωση χρώματος.

16. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου η θερμική επεξεργασία στο βήμα (3)
διεξάγεται σε θερμοκρασία των 200 έως 700 ° C.

17. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου η μείωση του φυσικού αερίου στο βήμα
(3) είναι αέριο υδρογόνου.

18. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου η θερμική επεξεργασία στο βήμα (3), που
286
διεξάγεται υπό θερμοκρασία περιβάλλοντος σε θερμοκρασία 100 έως 400 ° C
ακολουθούμενη από θερμική κατεργασία σε ατμόσφαιρα αδρανούς
ατμόσφαιρας ή τη μείωση των αερίων.

19. Η μέθοδος της απαίτησης 1, όπου το πάχος του στρώματος του

επιχρίσματος που λαμβάνονται στο βήμα (3) είναι της τάξης του 0,5 έως 10 μm.

20. Μια CIS βάση ή με βάση το CIGS λεπτό φιλμ παρασκευάζεται με τη μέθοδο
της απαίτησης 1.

21. Μια μέθοδος για την προετοιμασία ενός CIS (χαλκού-ινδίου-Σεληνιούχο)-

που βασίζονται ή CIGS (χαλκού-ινδίου-γαλλίου-Σεληνιούχο)-που βασίζεται σε
σκόνη, που περιλαμβάνει τα βήματα της:

(1) ανάμειξη των προδρόμων ουσιών και Cu Σε, προαιρετικά με πρόδρομος

του Ζα να αποκτήσει ένα μίγμα, και προαιρετικά θέρμανση του μείγματος για να
αποκτήσουν ένα μείγμα οξειδίων
(2) προσθήκη Se πρόδρομος στο μείγμα ή το μείγμα οξειδίων και θέρμανση με
αποτέλεσμα το μείγμα σε ατμόσφαιρα αδρανούς ατμόσφαιρας ή τη μείωση των
αερίων σε θερμοκρασία 200 με 700 ° C.

22. Μια CIS βάση ή με βάση CIGS σκόνη παρασκευάζεται με τη μέθοδο της
απαίτησης 21

• OTHER THIN FILM PATENTS

•
• S. Patent 5,396,332 - Apparatus and Method for Measuring the
Thickness of a Semiconductor Wafer
•
• U.S. Patent 5,929,652 - Apparatus for Measuring Minority
Carrier Lifetimes in Semiconductor Materials
• U.S. Patent 5,217,285 - Apparatus for Synthesis of a Solar
Spectrum
• U.S. Patent 5,639,520 - Application of Optical Processing for
Growth of Silicon Dioxide
• U.S. Patent 4,779,980 - Atmospheric Optical Calibration
System (AOCS)
• U.S. Patent 5,304,509 - Back-side Hydrogenation Technique
for Defect Passivation in Silicon Solar Cells
• U.S. Patent 5,948,176 - Cadmium-Free Junction Fabrication
Process for CuInSe2 Thin Film Solar Cells

287
• U.S. Patent 6,093,757 - Composition and Method for
Encapsulating Photovoltaic Devices
• U.S. Patent 5,223,453 - Controlled Metal-Semiconductor
Sintering/Alloying by One-directional Reverse Illumination
• U.S. Patent 5,544,616 - Crystallization from High Temperture
Solutions of Si in Cu/Al Solvent
• U.S. Patent 5,314,571 - Crystallization from High-Temperature
Solutions of Si in Copper
• U.S. Patent 4,667,059 - Current- and Lattice-Matched Tandem
Solar Cell
• U.S. Patent 5,223,043 - Current-Matched High-Efficiency,
Multijunction Monolithic Solar Cells
• U.S. Patent 5,406,367 - Defect Mapping System
• U.S. Patent 5,397,737 - Deposition of Device Quality Low H
Content, Amorphous Silicon Films
• U.S. Patent 5,776,819 - Deposition of Device Quality, Low
Hydrogen Content, Amorphous Silicon Films by Hot Filament
Technique Using (SAFE) Silicon Source Gas
• U.S. Patent 6,468,885 - Deposition of Device Quality, Low
Hydrogen Content, Hydrogenated Amorphous Silicon at High
Deposition Rates
• U.S. Patent 6,124,186 - Deposition of Device Quality, Low
Hydrogen Content, Hydrogenated Amorphous Silicon at High
Deposition Rates with Increased Stability Using the Hot Wire
Filament Technique
• U.S. Patent 5,358,574 - Dry Texturing of Solar Cells
• U.S. Patent 6,239,354 - Electrical Isolation of Component Cells
in Monolithically Interconnected Modules
• U.S. Patent 6,332,967 - Electro-deposition of Superconductor
Oxide Films
• U.S. Patent 6,859,297 - Electrochromic Counter Electrode
• U.S. Patent 6,441,942 - Electrochromic Projection and Writing
Device
• U.S. Patent 5,377,037 - Electrochromic-Photovoltaic Film for
Light-Sensitive Control of Optical Transmittance
• U.S. Patent 5,356,839 - Enhanced Quality Thin Film
Cu(In,Ga)Se.sub.2 for Semiconductor Device Applications by
Vapor-Phase Recrystallization
• U.S. Patent 5,429,985 - Fabrication of Optically Reflecting
Ohmic Contacts for Semiconductor Devices
• U.S. Patent 5,342,453 - Heterojunction Solar Cell
• U.S. Patent 5,316,593 - Heterojunction Solar Cell with
Passivated Emitter Surface
288
• U.S. Patent 6,908,782 - High Carrier Concentration P-Type
Transparent Conducting Oxide Films
• U.S. Patent 5,897,331 - High Efficiency Low Cost Thin Film
Silicon Solar Cell Design and Method For Making
• U.S. Patent 6,201,261 - High Efficiency, Low Cost, Thin Film
Silicon Solar Cell Design and Method For Making
• U.S. Patent 5,426,061 - Impurity Gettering in Semiconductors
• U.S. Patent 5,897,715 - Interdigitalized Photovoltaic Power
Conversion Device
• U.S. Patent 6,281,035 - Ion-Beam Treatment to Prepare
Surfaces of p-CdTe Films
• U.S. Patent 6,815,736 - Isoelectronic Co-doping
• U.S. Patent 6,300,557 - Low-Band Gap Double-Heterostructure
InAsP/GaInAs Photovoltaic Converters
• U.S. Patent 6,852,371 - Metal processing for impurity gettering
in silicon
• U.S. Patent 4,942,299 - Method and Apparatus for Differential
Spectroscopic Atomic Imaging Using Scanning Tunneling
Microscopy
• U.S. Patent 7,122,736 - Method and Apparatus for Fabricating
a Thin-Film Solar Cell Utilizing a Hot Wire Chemical Vapor
Deposition Technique
• U.S. Patent 5,304,534 - Method and Apparatus for Forming
High-Critical-Temperatures Superconducting Layers on Flat and/or
Elongated Substrates
• U.S. Patent 6,441,896 - Method and Apparatus for Measuring
Spatial Uniformity of Radiation
• U.S. Patent 5,426,569 - Method and Apparatus for Simulating
Atmospheric Absorption of Solar Energy Due to Water Vapor and
CO.sub.2
• U.S. Patent 7,300,890 - Method and apparatus for forming
conformal SiN.sub.x films
• U.S. Patent 6,713,400 - Method for Improving the Stability of
Amorphous Silicon
• U.S. Patent 5,047,112 - Method for Preparing Homogeneous
Single Crystal Ternary III-V Alloys
• U.S. Patent 5,627,081 - Method for Processing Silicon Solar
Cells
• U.S. Patent 5,441,897 - Method of Fabricating High-Efficiency
Cu(In, Ga)Se.sub.2 Thin Films for Solar Cells
• U.S. Patent 6,787,385 - Method of Preparing Nitrogen
Containing Semiconductor Material

289
• U.S. Patent 5,487,792 - Molecular Assemblies as Protective
Barriers and Adhesion Promotion Interlayer
• U.S. Patent 5,391,896 - Monolithic Multi-Color Light
Emission/Detection Device
• U.S. Patent 5,322,572 - Monolithic Tandem Solar Cell
• U.S. Patent 5,019,177 - Monolithic Tandem Solar Cells
• U.S. Patent 6,281,426 - Multi-Junction, Monolithic Solar Cell
Using Low-Band-Gap Materials Lattice-Matched to GaAs or Ge
• Trademark 7,309,832 - Multi-junction solar cell device
• U.S. Patent 7,229,498 - Nanostructures Produced by Phase-
Separation during Growth of (III-V).sub.1-x(IV.sub.2).sub.x Alloys
• U.S. Patent 7,179,665 - Optical Method for Determining the
Doping Depth Profile in Silicon
• U.S. Patent 5,577,157 - Optical Processing Furnace with
Quartz Muffle and Diffuser Plate
• U.S. Patent 5,452,396 - Optical Processing Furnace with
Quartz Muffle and Diffuser Plate
• U.S. Patent 6,275,295 - Optical System for Determining
Physical Characteristics of a Solar Cell
• U.S. Patent 6,436,305 - Passivating Etchants for Metallic
Particles
• U.S. Patent 5,922,142 - Photovoltaic Devices Comprising
Cadmium Stannate Transparent Conducting Films and Method for
Making
• U.S. Patent 6,169,246 - Photovoltaic Devices Comprising Zinc
Stannate Buffer Layer and Method for Making
• U.S. Patent 6,458,254 - Plasma and Reactive Ion Etchning to
Prepare OHMIC Contacts
• U.S. Patent 5,976,614 - Preparation of CuInSe.sub.2
Precursors Films and Powders by Electroless Deposition
• U.S. Patent 5,785,837 - Preparation of Transparent
Conductors, Ferroelectric Memory Materials and Ferrites
• U.S. Patent 5,711,803 - Preparation of a Semiconductor Thin
Film
• U.S. Patent 6,137,048 - Process for Fabricating Polycrystalline
Semiconductor Thin-Film Solar Cells, and Cells Produced Thereby
• U.S. Patent 6,281,098 - Process for Polycrystalline Film Silicon
Growth
• U.S. Patent 5,541,118 - Process for Producing Cadmium
Sulfide on a Cadmium Telluride Surface
• U.S. Patent 6,518,086 - Processing Approach Towards The
Formation Of Thin-Film CU(IN,GA)SE2

290
• U.S. Patent 5,731,031 - Production of Films and Powders for
Semiconductor Device Applications
• U.S. Patent 6,369,603 - Radio Frequency Coupling Apparatus
and Method for Measuring Minority Carrier Lifetimes in
Semiconductor Materials
• U.S. Patent 6,251,183 - Rapid Low-Temperature Epitaxial
Growth Using a Hot-Element Assisted Chemical Vapor Deposition
Process
• U.S. Patent 7,329,554 - Reactive Codoping of GaAlInP
Compound Semiconductors
• U.S. Patent 5,436,204 - Recrystallization Method to
Selenization of Thin-Film Cu(In,Ga)Se.sub.2 for Semiconductor
Device Applications
• U.S. Patent 6,984,263 - Shallow Melt Apparatus for
Semicontinuous Czochralski Crystal Growth
• U.S. Patent 5,376,185 - Single-Junction Solar Cells with the
Optium Band Gap for Terrestrial Concentrator Applications
• U.S. Patent 6,872,378 - Solar Thermal Aerosol Flow Reaction
Process
• U.S. Patent 7,033,570 - Solar-Thermal Fluid-Wall Reaction
Processing
• U.S. Patent 6,126,740 - Solution Synthesis of Mixed-Metal
Chalcogenide Nanoparticles and Spray Deposition of Precursor
Films
• U.S. Patent 7,067,850 - Stacked Switchable Element and Diode
Combination
• U.S. Patent 5,384,653 - Stand-Alone Photovoltaic (PV)
Powered Electrochromic Window
• U.S. Patent 4,963,949 - Substrate Structures for InP-Based
Devices
• U.S. Patent 5,785,769 - Substrate for Thin Silicon Solar
Cells
• U.S. Patent 5,401,331 - Substrate for Thin Silicon Solar
Cells
• U.S. Patent 5,581,346 - System for Characterizing
Semiconductor Materials and Photovoltaic Device
• U.S. Patent 5,757,474 - System for Charactrizing
Semiconductor Materials and Photovoltaic Devices Through
Calibration
• U.S. Patent 5,588,995 - System for Monitoring the Growth of
Crystalline Films on Stationary Substrates
• U.S. Patent 6,221,495 - Thin Transparent Conducting Films
of Cadmium Stannate
291
• U.S. Patent 7,053,294 - Thin-Film Solar Cell Fabricated on a
Flexible Metallic Substrate
• U.S. Patent 7,109,818 - Tunable Circuit for Tunable Capacitor
Devices
• U.S. Patent 5,166,761 - Tunnel-Junction Multiple Wavelength
Light-Emitting Diodes
• U.S. Patent 5,747,099 - Two Chamber Reaction Furnace
• U.S. Patent 6,820,509 - Ultra-Accelerated Natural Sunlight
Exposure Testing Facilities
• U.S. Patent 5,909,632 - Use of Separate ZnTe Interface Layers
to Form OHMIC Contacts to p-CdTe Films
• U.S. Patent 5,712,187 - Variable Temperature Semiconductor
Film Deposition
• U.S. Patent 5,882,412 - Vertical Two Chamber Reaction
Furnace
• U.S. Patent 7,095,050 - Voltage-Matched, Monolithic, Multi-
Band-Gap Devices
• U.S. Patent 7,095,050 - Voltage-Matched, Monolithic, Multi-
Band-Gap Devices
• U.S. Patent 7,238,912 - Wafer Characteristics via
Reflectometry and Wafer Processing Apparatus and Method
• U.S. Patent 7,179,677 - ZnO/Cu(InGa)Se, Solar Cells Prepared
by Vapor Phase Zn Doping

292
293
294
295
 himi
n solar energy group

Η Ηιmin Solar Energy Group Ηλιακή Ενέργεια, Ltd Dezhou Chaina,

ιδρύθηκε το 1995, είναι μια μεγάλη ιδιωτική εταιρεία περιορισμένης ευθύνης την
ενσωμάτωση Ε & Α, κατασκευαστής και εμπορίας. Η εταιρεία έχει περίπου.
330ha στην περιοχή της γης, 4000 μέλη του προσωπικού σε λειτουργία Dezhou
και περισσότερους από 50.000 εργαζομένους σε εθνικό επίπεδο. Σύμφωνα με
στατιστικά στοιχεία του 2004, Himin Ομάδα κατασκευάζονται 1 εκατομμύριο
μονάδες / σύνολα του προϊόντος και έγινε η μεγαλύτερη ηλιακή ενέργεια προϊόν
βιομηχανικής βάσης και καθαρές προμηθευτή ενέργειας στον κόσμο. Η εταιρεία
296
ήταν μεταξύ των πρώτων 30 ιδιωτικές επιχειρήσεις από την άποψη της
φορολογίας, ένα από τα 5 κορυφαία εμπορικά σήματα της επιρροής των
οικιακών ηλεκτρικών συσκευών σε όλη τη χώρα και το αποκλειστικό "κινεζικών
διάσημο σήμα" στον τομέα της ηλιακής ενέργειας και της βιομηχανίας ήταν το
σήμα της αποτιμηθεί της RMB5.1 δισ. γιουάν.
Ο Όμιλος έχει δεκάδες υφισταμένους και υποκαταστημάτων στη χώρα τους και
στο εξωτερικό, όπως η ηλιακή εργοστάσιο θερμοσίφωνα, κενό σωλήνες των
φυτών, φυτικών ηλεκτρονικές συσκευές, κερδίστε ενέργεια-pin εξοικονόμηση
εταιρεία γυαλί, φωτοβολταϊκά υπηρεσία των επιχειρήσεων, την κατασκευή
τμήματος επιχειρήσεων, ECS επιχειρηματική υπηρεσία, η ηλιακή ενέργεια
κτηματομεσιτική εταιρεία, Nanjing ηλεκτρονικά ερευνητικό ίδρυμα, κεντρικό
ινστιτούτο έρευνας, Europe R & D κέντρο, κλπ.
Η ομάδα έχει πρόσφατα αναληφθεί για τέσσερα εθνικά σχέδια στο
πλαίσιο του σχεδίου 863, που ανήκει σχεδόν 200 διπλώματα
ευρεσιτεχνίας, με έδρα ανεξάρτητο σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας, και
τέθηκε σε φωτοβολταϊκά, winpin ενέργειας εξοικονόμησης γυαλί, κτίριο
ενσωμάτωση ηλιακής ενέργειας και σε άλλους τομείς για την παραγωγή
ηλιακού θερμοσίφωνα, θέρμανση κενό σωλήνες συλλογής, μεγάλη ηλιακή
ενέργεια νερού σύστημα θέρμανσης, Dongguan νερού οικιακής κέντρο
θέρμανσης και παρόμοιες σειρές προϊόντων που έχουν κερδίσει δεκάδες
εθνικά βραβεία.
Ο Όμιλος έχει επενδύσει 1 δισεκατομμύρια Yuan στην κατασκευή «οι διεθνείς
περιβαλλοντικές φιλικό Εξοικονόμηση Ενέργειας Επίδειξη Zone" και "κινέζικα
Ηλιακής Ενέργειας Επίδειξη Πόλη», που τα έργα υλοποιούνται,
συμπεριλαμβανομένων των διαφόρων κτιρίων ενσωμάτωση ηλιακής ενέργειας,
της ηλιακής πάρκο παραγωγής ενέργειας, της ηλιακής ενέργειας εξεταστικό
κέντρο , κινέζικα κολέγιο ανανεώσιμων πόρων ενέργειας, της ηλιακής ενέργειας
στάδιο, η ηλιακή ενέργεια φωτοβολταϊκά αίτηση, η ηλιακή ενέργεια μουσείο, κ.α.
Μετά την ολοκλήρωση των έργων, η ομάδα θα γίνει το κέντρο του κόσμου
λειτουργία ψύξης ηλιακή ενέργεια, η παραγωγή ενέργειας, αφαλάτωση
θαλασσινού νερού, photo - θερμική και φωτοβολταϊκή πλήρη αξιοποίηση,
παγκοσμίου επιπέδου Ε & Α και τις δοκιμές, την κατασκευή και τη διάδοση της
επιστημονικής δημοσιότητα. Κατά την άποψη του πυρήνα της τεχνολογίας και
της Ε & Α, ο Όμιλος έχει συνάψει συμφωνίες με το Ινστιτούτο Fraunhofer και το
Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και άρχισε περιοδικές στρατηγική που θα καταστήσει
Himin Ε & Α δημόσια αντίληψη πυρήνα.
Ο Όμιλος έχει χορηγηθεί ο τίτλος του "κλειδί νέων και υψηλής τεχνολογίας
επιχειρήσεων σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα φακό" και διαθέτει τέσσερα
εθνικά σχέδια στο πλαίσιο του σχεδίου και 863 εθνικές χορήγηση επιδόματος με
ενδιαφέρον. Δρ Zhang Qichu, το «βασιλιά της μεμβράνης επίστρωσης στον
κόσμο", έχει συμμετάσχει σε Himin Ηλιακή να αφήσει την απρόσκοπτη
συνεργασία μεταξύ Himin και τον κόσμο της τεχνολογίας υποψήφιους. Η
Κινεζική Ακαδημία Επιστημών Himin Εργαστηρίου Ηλιακής Ενέργειας και μέλος
297
διαμονής και κατοικίας Περιβάλλοντος Engineering Institute συσταθεί από
κοινού Ηλιακής Ενέργειας αρχιτεκτονική ολοκλήρωσης Technology Research
Institute στο Πεκίνο. και κάλεσε το πρώτο επιστημονικό και τεχνικό συνέδριο
όπου Himin ανταγωνιστικότητας πυρήνα τονίστηκε. Κατά τη διάρκεια του 4ου
China International Exhibition Residence Βιομηχανίας, Himin ηλιακή και την
οικοδόμηση του συλλέκτη θερμότητας ολοκλήρωση κέρδισε το βραβείο της
τεχνολογίας και της καινοτομίας των προϊόντων που εκδίδονται από το
Υπουργείο Δημοσίων Έργων, το οποίο ήταν το πρώτο προϊόν που κέρδισε ποτέ
τέτοιος τίτλος.
Η Κινεζική Ακαδημία Επιστημών Himin Εργαστηρίου Ηλιακής Ενέργειας έχει
διεξαχθεί με επιτυχία το πείραμα του ηλιακού φωτός και τη συλλογή ηλιακής
θερμότητας και ηλιακής ενέργειας air-condition εισήγαγε τρία-υψηλή "ηλιακό
πυρήνα" παγκοσμίως πρωτοπόρο τεχνολογία από την Αυστραλία για την
παραγωγή των τριών υψηλού κενού σωλήνες (anti-υψηλή θερμοκρασία, χαμηλή
θερμοκρασία θωράκιση και υψηλής απόδοσης).

THIN FILM ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΑ

Τα τελευταία χρόνια, η ζήτηση είναι μεγαλύτερη της προσφοράς. Το μεγάλο
πρόβλημα που ανέκυψε την τελευταία τετραετία (η αδυναμία εξεύρεσης
επαρκούς πρώτης ύλης, δηλαδή πυριτίου υψηλής καθαρότητας) φαίνεται να
επιλύεται οριστικά. Πολλές νέες μονάδες κατασκευάζονται ήδη διεθνώς και
σύντομα αναμένεται υπερεπάρκεια της διαθέσιμης πρώτης ύλης για παραγωγή
φωτοβολταϊκών. Την ίδια ώρα οι νέες τεχνολογίες (thin film) κάνουν δυναμικά
την εμφάνισή τους στο προσκήνιο, ενώ οι τιμές των φωτοβολταϊκών
ακολουθούν διαρκή πτωτική τάση. Απ'Α ό,τι φαίνεται από την περίοδο 2009-
2010 θα έχουμε υπερπροσφορά προϊόντων, γεγονός που θα οδηγήσει σε
περαιτέρω μείωση των τιμών αλλά και ανακατατάξεις στη βιομηχανία (π.χ. μέσω
συγχωνεύσεων εταιριών).
ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟ ΠΕΚΙΝΟ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ
ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ

Η ανάπτυξη της αγοράς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Κίνα

Η Κίνα αποτελεί το δεύτερο μετά τις Η.Π.Α. μεγαλύτερο καταναλωτή

ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η ανάδειξη της στο μεγαλύτερο
παραγωγό/κατασκευαστή καταναλωτικών προϊόντων παγκοσμίως έχει ως
αποτέλεσμα την κατανάλωση ιδιαίτερα μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας, καθώς
μόνο ο κατασκευαστικός τομέας απορροφά το 70% των συνολικών ενεργειακών
αποθεμάτων της χώρας.
Καθώς τα αποθέματα άνθρακα, τα μεγαλύτερα σε παγκόσμιο επίπεδο,
εξαντλούνται υπό την πίεση της αλματώδους οικονομικής ανάπτυξης, η Κίνα
θέτει ως προτεραιότητα την ανάπτυξη καθαρών μορφών ενέργειας, αφού η

298
ενεργειακή της αυτοδυναμία αποτελεί το σημαντικότερο, ίσως, παράγοντα για
να επικρατήσει ως κυρίαρχη δύναμη στην παγκόσμια οικονομική σκηνή.
Για την υλοποίηση αυτού του στόχου, η Κίνα αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη
σταδιακή απεξάρτησή της από τις συμβατικές μορφές ενέργειας, οι οποίες
αντιστοιχούν στο 80% της συνολικής ενεργειακής παραγωγής. Καθώς δεν έχει,
πλέον, αυτάρκεια και είναι αναγκασμένη να αναζητά ενεργειακούς πόρους σε
άλλες γεωγραφικές περιοχές, όπως για π.χ. στην Αφρική (μέσω, κυρίως,
προγραμμάτων διμερούς αναπτυξιακής συνεργασίας και μεικτών συμφωνιών,
όπου παρέχεται προνομιακή μεταχείριση και δικαίωμα εξόρυξης πετρελαίου),
Μ. Ανατολή, Λ. Αμερική και Ρωσία (με κατάλληλες οικονομικές και εμπορικές
συμφωνίες), η Κίνα επιδιώκει την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτάρκεια
παραγωγής Α.Π.Ε.
Άλλωστε, η ανάπτυξη των Α.Π.Ε. συνάδει και με το στόχο της επίτευξης
ασφαλούς και βιώσιμης ανάπτυξης, που δεν εξαντλεί το περιβάλλον και
εξοικονομεί τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους για άλλες ανάγκες, αλλά και
ενισχύει το προφίλ της χώρας, δείχνοντας έμπρακτα ότι καταβάλλει
προσπάθειες για την προστασία του περιβάλλοντος και την καταπολέμηση των
κλιματικών αλλαγών.
Για τους λόγους αυτούς, η Κίνα εξελίσσεται σε μια από τις μεγαλύτερες,
παγκοσμίως, χώρες παραγωγής Α.Π.Ε. και ανάπτυξης
«πράσινων»τεχνολογιών.
Η Κινεζική Κυβέρνηση έχει ως προτεραιότητα την ανάπτυξη της εγχώριας
αγοράς «καθαρής» ή «πράσινης» ενέργειας, με τη συνδρομή του Εμπορικού
Επιμελητηρίου Νέας Ενέργειας Κίνας (China New Energy Chamber of
Commerce), ως βασικό θεσμικό παράγοντα στη συγκεκριμένη διαδικασία.
Αρμόδιος φορέας διαχείρισης προγραμμάτων για την αύξηση της
παραγωγής των Α.Π.Ε. στην Κίνα είναι η Επιτροπή Εθνικής Ανάπτυξης και
Μεταρρυθμίσεων (National Development and Reform Commission),
ανεξάρτητος φορέας που υπάγεται απευθείας στο State Council.
Στόχος της Κυβέρνησης είναι, μέχρι το 2020 οι ΑΠΕ να αντιπροσωπεύουν το
15% του ενεργειακού ισοζυγίου της χώρας.

Νομικό πλαίσιο για την ενέργεια

Βασικό νομικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη και διάδοση της «καθαρής»
ενέργειας αποτελεί ο Νόμος για τις Α.Π.Ε./Renewable Energy Law (REL), που
ισχύει από 1/1/2006.
Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του είναι ότι προβλέπει την επιβολή ποινών,
σε περίπτωση μη τήρησης του, γεγονός που θα συμβάλει στην καλύτερη
εφαρμογή του.
Βασικός στόχος του REL είναι η εμπορική διάδοση των νέων μορφών
ενέργειας, καθιστώντας τις ικανές να ανταγωνιστούν άμεσα τις συμβατικές
μορφές ενέργειας. Συγκεκριμένα, ο REL αποσκοπεί στη δημιουργία:
- κατάλληλων συνθηκών ανάπτυξης της αγοράς Α.Π.Ε.

299
- χρηματοδοτικού συστήματος.
- οριοθέτησης των ορίων ιδιωτικής και κρατικής ευθύνης, στα προγράμματα
Α.Π.Ε.
Στις βασικές αρχές του REL εντάσσεται ο συνδυασμός εθνικής και διεθνούς
πρακτικής. Στην Κίνα υπάρχουν ήδη ορισμένες πόλεις (όπως π.χ. το
Guanzhou) που διαθέτουν αξιόλογη εμπειρία στις νέες μορφές ενέργειας.
Ωστόσο, η εμπειρία αυτή είναι σχετικά μικρή και απαιτείται η συνδρομή της
τεχνογνωσίας χωρών με παράδοση στο συγκεκριμένο αντικείμενο, όπως οι
ΗΠΑ και ευρωπαϊκές χώρες.
O REL δίνει έμφαση στην κατάρτιση συγκεκριμένων αντικειμενικών στόχων,
τόσο σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης, όσο και σε επαρχιακό επίπεδο. Οι εν
λόγω στόχοι θα πρέπει να προσδιορίζουν τις προοπτικές – περιθώρια
ανάπτυξης της ανανεώσιμης ενέργειας ανά επαρχία, το κόστος εγκατάστασης,
τις τιμές πώλησης. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις τιμές πώλησης, η ανανεώσιμη
ενέργεια παρουσιάζει την ιδιομορφία ότι το αρχικό επενδυτικό κόστος είναι
υψηλό, σταδιακά, όμως, μειώνεται το κόστος παραγωγής, καθώς
δημιουργούνται οικονομίες κλίμακας, και, συνεπώς, οι τιμές πώλησης πρέπει να
προσαρμόζονται αναλόγως. Επιπλέον, ο REL προβλέπει κυβερνητική
οικονομική στήριξη της ανανεώσιμης ενέργειας, καθώς πρόκειται για καινούργια
μορφή ενέργειας, που χρειάζεται κρατική ώθηση. Eιδικότερα, απαιτούνται
ειδικά κρατικά κονδύλια για: εκπόνηση ερευνών για την ανάπτυξη της Νέας
Ενέργειας στις παραμεθόριες περιοχές της Κίνας, θέσπιση προνομιακών
πολιτικών για τη μείωση του κόστους επενδύσεων, μέτρα ενθάρρυνσης της
επιχειρηματικότητας στον τομέα της ενέργειας, πολιτικές άρσης υφιστάμενων
εμποδίων, κ.α. Ωστόσο, για την ουσιαστική θέση σε εφαρμογή του REL,
απαιτείται: κατάρτιση 12 κειμένων εφαρμογής, από αρμόδιες κινεζικές αρχές,
τα οποία δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί πλήρως.
- σε επίπεδο τοπικών κυβερνήσεων, θέσπιση του απαιτούμενου παράγωγου
νομοθετικού πλαισίου κατ’ εφαρμογή του REL, το οποίο θα διευκολύνει την
ανάπτυξη των Α.Π.Ε., καθώς θα θέτει μηχανισμούς απλούστευσης των
απαιτούμενων διαδικασιών, θα ενθαρρύνει την εμπλοκή μη κρατικών φορέων.,
θα αξιολογεί τα μέτρα εφαρμογής του REL, κ.ά.
- διεξαγωγή μελέτης βιωσιμότητας της αγοράς και βιομηχανίας Α.Π.Ε., στις
επαρχίες της Κίνας. - κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ της Κεντρικής
Κυβέρνησης και των τοπικών Κυβερνήσεων.
Ο REL θεωρείται ότι είναι πολύ γενικός και δεν περιέχει τις απαιτούμενες
εξειδικευμένες διατάξεις που θα επιτρέψουν την άμεση εφαρμογή του. Θα
χρειαστεί, ενδεχομένως, βελτίωση των υπό επεξεργασία κειμένων του Νόμου
καθώς και η έκδοση διευκρινιστικών διατάξεων. Καθώς η Κίνα δεν έχει
ακόμη ένα βασικό Νόμο ρύθμισης των ζητημάτων ανάπτυξης και διαχείρισης
της ενέργειας, σημαντική αναμένεται να είναι η συμβολή του υπό ψήφιση νέου
Νόμου για την Ενέργεια, η επεξεργασία του οποίου ξεκίνησε το 2006, χωρίς,
όμως, να έχει ακόμη προσδιοριστεί ο χρόνος έγκρισής του από την
Εθνοσυνέλευση (National People’s Congress).

300
 Σύμφωνα με το σχέδιο Νόμου, ο όρος «ενέργεια» περιλαμβάνει τόσο τις
συμβατικές μορφές ενέργειας (από ορυκτά καύσιμα, όπως άνθρακας και αργό
πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρική, υδροηλεκτρική, πυρηνική ενέργεια) όσο και
τις Α.Π.Ε. (ηλιακή, αιολική, γεωθερμική ενέργεια, φωτοβολταϊκή, κ.α.). Στόχοι
του υπό ψήφιση Νόμου για την Ενέργεια είναι να δημιουργήσει ένα
αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο ανάπτυξης, εκμετάλλευσης και διαχείρισης
των διάφορων μορφών ενέργειας και να υποστηρίξει την ενεργειακή ασφάλεια
της Κίνας μέσω της πρόβλεψης ενός ορθολογικού συστήματος σταθερής και μη
δαπανηρής προμήθειας ενέργειας. Από πλευράς πολιτικών, ο υπό ψήφιση
Νόμος προκρίνει:
- τη σταδιακή αντικατάσταση της ενέργειας από ορυκτά καύσιμα από Α.Π.Ε.
- τη χρήση υψηλής απόδοσης καθαρής ενέργειας με χαμηλές εκπομπές
άνθρακα, σε αντικατάσταση των υψηλών εκπομπών. Το σχέδιο Νόμου
προβλέπει ότι αρμόδιο όργανο για τη διαμόρφωση της εθνικής στρατηγικής για
την ενέργεια είναι το Συμβούλιο του Κράτους, σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα 20-
30 ετών, με αναπροσαρμογή της ενεργειακής πολιτικής κάθε πέντε έτη ανάλογα
με τις εξελίξεις και τις ανάγκες της Χώρας, ενώ το σημαντικότερο όργανο
εφαρμογής της εθνικής ενεργειακής πολιτικής και ρύθμισης της αγοράς Α.Π.Ε.
είναι η Εθνικής Αρχής Ενέργειας.
Παρότι δεν έχει ψηφιστεί ακόμη ο νέος Νόμος για την Ενέργεια, η Εθνική
Αρχή Ενέργειας συστάθηκε από το Συμβούλιο του Κράτους, ήδη τον Ιούλιο
2008. Το σχέδιο Νόμου, προβλέπει, εξάλλου, τη σύσταση ανά επαρχία
ανεξάρτητων Δ/νσεων για θέματα ενέργειας, που θα υπάγονται στην Τοπική
Κυβέρνηση, για τη διαχείριση των θεμάτων ενέργειας σε τοπικό επίπεδο.
Επειδή ο χώρος της ενέργειας είναι υψίστης σημασίας για τα εθνικά
συμφέροντα και την ασφάλεια, προβλέπεται κρατικός έλεγχος των «περιοχών-
κλειδιών της ενέργειας», χωρίς να διευκρινίζεται περαιτέρω ο όρος αυτός.
Στην πράξη ο κρατικός έλεγχος συνίσταται σε:
- έγκριση από την Εθνική Αρχή Ενέργειας επιχειρησιακών σχεδίων (projects)
που αφορούν ανάπτυξη και εκμετάλλευση ενεργειακών πηγών που θεωρούνται
πρωταρχικές για την εθνική ασφάλεια, όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο, πυρηνική
ενέργεια
- ειδικά για την κατασκευή και λειτουργία σταθμών παραγωγής πυρηνικής
ενέργειας, απαιτείται η έγκριση του Συμβουλίου του Κράτους
- Projects που αφορούν την ανάπτυξη και εκμετάλλευση υδροηλεκτρικής και
θαλάσσιας ενέργειας πρέπει να έχουν την έγκριση της Εθνικής Αρχής Ενέργειας
σε κεντρικό επίπεδο, ή των τοπικών Αρχών Ενέργειας που προβλέπεται να
συσταθούν σε επαρχιακό επίπεδο
- Projects που αφορούν την ανάπτυξη και εκμετάλλευση ηλιακής, αιολικής ή
βιολογικής ενέργειας πρέπει να έχουν την έγκριση των τοπικών Αρχών
Ενέργειας που προβλέπεται να συσταθούν σε επαρχιακό επίπεδο.
Επιπλέον, οι ξένες επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας υπόκεινται σε
περιορισμούς, όπως κρατικός έλεγχος, συμμετοχή Κινέζου συνεταίρου (ο
απαιτούμενος τύπος εταιρείας είναι, συνήθως, η Μετοχική Μεικτή Εταιρεία),
ειδικές αδειοδοτήσεις, κ.λ.π. Ο υπό ψήφιση Νόμος για την Ενέργεια
301
προβλέπει την έκδοση ενός Ολοκληρωμένου Οδηγού για τις Ξένες Επενδύσεις
στον χώρος της ενέργειας, όπου θα προσδιορίζονται οι ευνοϊκές πολιτικές για
την ενθάρρυνση ξένων επενδύσεων στην καθαρή ενέργεια.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΓΟΡΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΩΝ

Με πρωτόγνωρους ρυθμούς ανάπτυξης κινείται η διεθνής αγορά
φωτοβολταϊκών τα τελευταία χρόνια, κυρίως χάρη στα προγράμματα τριών
χωρών που αποτελούν το βαρόμετρο για την ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτής:
της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ. Νέοι δυναμικοί παίκτες, όπως η Κίνα
και η Ισπανία μπαίνουν δυναμικά στο παιχνίδι, με νέες παραγωγικές μονάδες
και γενναία μέτρα στήριξης και ενθάρρυνσης
του ηλιακού ηλεκτρισμού. Για έκτη συνεχή χρονιά, η διεθνής βιομηχανία
φωτοβολταϊκών παρουσιάζει ρυθμούς ανάπτυξης κοντά στο 50%,
αποδεικνύοντας ότι η ανάπτυξη αυτή δεν αποτελεί συγκυριακό γεγονός, αλλά
μία ουσιαστική πρόοδο που πυροδοτήθηκε από γενναίες πολιτικές ενίσχυσης
του παραγόμενου ηλιακού ηλεκτρισμού. Το 2005, η βιομηχανία φωτοβολταϊκών
είχε αύξηση 44% του όγκου των πωλήσεων, 50% στα έσοδα και 149% στα
κέρδη. Η ζήτηση σήμερα είναι υπερδιπλάσια της
προσφοράς. Το μεγάλο πρόβλημα που ανέκυψε την τελευταία διετία (η
αδυναμία εξεύρεσης επαρκούς πρώτης ύλης, δηλαδή πυριτίου υψηλής
καθαρότητας) φαίνεται να επιλύεται οριστικά. Πολλές νέες μονάδες
κατασκευάζονται ήδη διεθνώς και στα τέλη του 2008 αναμένεται
τετραπλασιασμός της διαθέσιμης πρώτης ύλης για παραγωγή φωτοβολταϊκών.
Από τη χρονιά εκείνη εκτιμάται ότι οι τιμές θα πάρουν και πάλι την κατιούσα
όπως παραδοσιακά συμβαίνει εδώ και δεκαετίες (και δεν ίσχυσε την τελευταία
διετία λόγω έλλειψης επαρκούς στοκ). Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις
αναμενόμενες τάσεις ως το 2010 (Photon Consulting, Σεπ. 2007).

Προοπτικές της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών

2006 2007 2008 2009 2010
Παραγωγή (GW) 2,6 4,0 6,1 10,2 15,1
Ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης
58% 53% 54% 66% 48%
Μέση τιμή εγκατεστημένου συστήματος (€/W)
6,0 5,8 5,4 5,1 4,8
Σε επίπεδο εγκατεστημένων συστημάτων, η Γερμανία κατέχει με διαφορά τα
σκήπτρα (έχοντας εγκαταστήσει συνολικά 3.063 MWp, εκ των οποίων τα 1.153
MWp το 2006), ενώ σε ότι αφορά στην παραγωγή φωτοβολταϊκών, η Ιαπωνία,
η Κίνα και η Γερμανία κατέχουν με διαφορά τις πρώτες θέσεις. Σε δύο-τρία
χρόνια μάλιστα, εκτιμάται ότι η Κίνα θα έχει κατακτήσει τη μισή αγορά διεθνώς.
Η χρονιά του κινέζικου δράκου
Για πολλά χρόνια, η κυριαρχία των ιαπωνικών εταιριών στην κατασκευή
φωτοβολταϊκών ήταν αναμφισβήτητη, αφού κατείχαν πάνω u945 από το μισό
της παγκόσμιας αγοράς. Η κυριαρχία αυτή αμφισβητήθηκε έντονα το 2006 από
τη νέα ανερχόμενη δύναμη στο χώρο της κατασκευής φωτοβολταϊκών που δεν
302
είναι άλλη από την Κίνα. Η κινεζική βιομηχανία αναπτύσσεται με ρυθμούς κοντά
στο 50% ετησίως και το 2006 πέρασε στην πρώτη θέση σε ότι αφορά στην
κατασκευή φωτοβολταϊκών πλαισίων, αφήνοντας πίσω τους Ιάπωνες και τους
επίσης ανερχόμενους Γερμανούς.

Φωτοβολταϊκά Thin Film

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς θόρυβος σχετικά με τον σχεδιασμό νέων

μονάδων ενέργειας και τον χρόνο που απαιτείται για να υλοποιηθούν. Στις
προηγμένες χώρες (η Ελλάδα δεν είναι μια από αυτές) δεν απαιτείται
περισσότερο από 18 μήνες για το σχεδιασμό και την εγκατάσταση μιας μεγάλης
φωτοβολταϊκής μονάδας . Τυπικό παράδειγμα η εξαγγελία της εταιρίας Sempra
Energy για επέκταση της μονάδας από 10 MW στα 58 MW. Μάλλιστα θα
χρησιμοποιηθούν φωτοβολταϊκά λεπτού υμένα (thin film) νέας τεχνολογίας που
αν και είναι λιγότερο αποδοτικά είναι πολύ πιο φθηνά.

Σε χώρες όπως η Ελλάδα η συζήτηση δεν γίνεται για την τεχνολογία αλλά για το
πως θα λαδώσουμε τις αμέτρητες αρμόδιες υπηρεσίες για να πάρουμε την
άδεια νωρίτερα. Μετά πως θα πουλήσουμε την άδεια σε κάποιον μεγάλο
κ.ο.κ.Ήρθε η ώρα νομίζω να απαιτήσουμε από το κράτος φωτοβολταϊκών
πάνελ Thin Film στην Ελλάδα ανακοίνωσε η νεοϊδρυθείσα ελληνική εταιρεία
παραγωγής φωτοβολταϊκών πάνελ Next Solar, σε σημερινή εκδήλωση,
αναγγέλλοντας ταυτόχρονα και την κατασκευή του πρώτου της εργοστασίου
στην ΒΙ.ΠΕ. Τρίπολης. Η επένδυση αυτή, όπως τονίστηκε, είναι συνολικού
ύψους 185 εκατ. ευρώ και χρηματοδοτείται από την Τράπεζα Πειραιώς, ενώ έχει
υποβληθεί αίτηση και για έγκριση από τον αναπτυξιακό νόμο, με αιτούμενη
επένδυση 38 εκατ. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 21% της συνολικής επένδυσης.

303
Όπως αναφέρθηκε, είναι μια από τις μεγαλύτερες επενδύσεις που έχουν
υποβληθεί στον αναπτυξιακό νόμο στην Ελλάδα. Η παραγωγική δυνατότητα
του εργοστασίου θα είναι άνω των 60 MW ετησίως, που αντιστοιχεί σε 500.000
πάνελ ανά έτος. Το εργοστάσιο παραγωγής φωτοβολταϊκών πάνελ θα
καταλαμβάνει έκταση 16.000 τμ και θα δημιουργήσει πάνω από 140 θέσεις
εργασίας υψηλής ειδίκευσης. Η επένδυση έχει ήδη ξεκινήσει να υλοποιείται από
τις αρχές Φεβρουαρίου και αναμένεται μέχρι τέλος του 2008 να έχει
ολοκληρωθεί η κατασκευή του, ενώ στις αρχές του 2009 θα αρχίσει και η
παραγωγή. Η Next Solar έχει υπογράψει με την Oerlikon Solar σύμβαση για
την εγκατάσταση μονάδας παραγωγής φωτοβολταϊκών πάνελ Thin Film 30
MWp με δυνατότητα αναβάθμισης στα 60 MWp μέχρι το τέλος του 2008. Η
κύρια δραστηριότητα της Next Solar είναι η παραγωγή φωτοβολταϊκών πάνελ
Thin Film με τη χρήση της τεχνολογίας micromorph tandem της Oerlikon.
Βασικοί μέτοχοι της Next Solar είναι η θυγατρική εταιρεία της Plainfield Asset
Management, μια εταιρεία συμφερόντων της Sciens Διεθνούς Ανώνυμης
Εταιρείας Επενδύσεων και Συμμετοχών, καθώς και ο Γ. Φακίδης. Πηγή:
EMEA.gr.

Φωτοβολταϊκά Thin Film σε κατοικία

Αυτό που δεν ξέρουν πολλοί είναι ότι εργοστάσιο παραγωγής φωτοβολταϊκών
πάνελ με αυτή την τεχνολογία κατασκευάζεται στην Ελλάδα.γρήγορες,
ξεκάθαρες διαδικασίες σε κάθε συναλλαγή μας. Δεν είναι σωστό η ανικανότητα
και τα συμφέροντα κάποιων να καθυστερούν και να γυρίζουν πίσω ολόκληρη τη
χώρα.

NEXT SOLAR: Παραγωγή Φωτοβολταϊκών Πάνελ Thin Film στην Ελλάδα

H Next Solar, νεοϊδρυθείσα ελληνική εταιρεία παραγωγής φωτοβολταϊκών

πάνελ, αναγγέλει την κατασκευή του πρώτου της εργοστασίου παραγωγής
φωτοβολταϊκών πάνελ τεχνολογίας thin film. Η Oerlikon Solar θα παραδώσει τη
γραμμή παραγωγής στη βάση του turnkey μέσα στο τρέχον έτος. Η γραμμή
παραγωγής ... Επικοινωνία: Γρανικού 7 Μαρούσι 151 25 – Αττική Ελλάδα Τηλ
: 210/6106767 Fax : 210/6106717
Website : www.theprteam.gr Email : info@theprteam.gr

Εργοστάσιο παραγωγής φωτοβολταϊκών από τη Next Solar στην

Τρίπολη http://www.eurocharity.org/article.php?article_id=3350
Την παραγωγή
Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται τα σχέδια της Next Solar για την κατασκευή της
μονάδας παραγωγής φ/β πάνελ τεχνολογίας thin film στην Τρίπολη. Βασικοί
μέτοχοι της Next Solar είναι το αμερικανικό fund Plainfield Asset Management,
η Sciens (Τράπεζα Πειραιώς) και ο επιχειρηματίας Γ. Φακίδης. Σύμφωνα με τον
προγραμματισμό η ετήσια παραγωγική ικανότητα της νέας μονάδας που
304
κατασκευάζεται στη ΒΙΠΕ Τρίπολης θα είναι 60 MWp (2010). αν και στην αρχή
θα είναι 30 MW. Οι εργασίες εξελίσσονται κανονικά όπως προβλέπεται στο
πρόγραμμα και η μονάδα θα ξεκινήσει τη λειτουργία της τον ερχόμενο Απρίλιο.
Η κατασκευή της μονάδας θα κοστίσει 180 εκατ. ευρώ και χρηματοδοτείται
πλήρως από ιδιωτικά κεφάλαια αν και έχει γίνει και αίτηση για χρηματοδότηση
από τον αναπτυξιακό νόμο (για 21% του έργου). Το εργοστάσιο κατασκευάζεται
στη ΒΙΠΕ Τρίπολης και αναμένεται να φτάσει σε full capacity των 60MW μέχρι
το 2010. Τότε θα παράγονται 500 χιλιάδες πάνελ, ενώ ο αναμενόμενος τζίρος
θα είναι 140 εκ. ευρώ. Η μονάδα στην Τρίπολη θα παράγει πάνελ με την
τεχνολογία thin film, η οποία αναπτύσσεται με ραγδαίο ρυθμό παγκοσμίως με
μεγάλο πλεονέκτημα ότι έχει χαμηλότερο κόστος καθώς χρησιμοποιεί πολύ
μικρότερες ποσότητες πολυσιλικόνης σε αντίθεση με τα κρυσταλλικά πάνελ.
Σήμερα η τεχνολογία thin film αντιστοιχεί στο 10% της παγκόσμιας παραγωγής
φ/β πάνελ, και μέσα στα επόμενα τρία με πέντε χρόνια ανανμένεται να φτάσει
το 20 με 30%. Τα φωτοβολταϊκά θα παράγονται με την τεχνολογία της εταιρίας
Oerlikon (micromorph technology). Το εργοστάσιο θα έχει μια πλήρη
αυτοματοποιημένη γραμμή παραγωγής που θα χρησιμοποιεί γυαλί σαν πρώτη
ύλη (130cm x 110cm) και θα παράγει ένα πλήρες φωτοβολταϊκό πάνελ με την
τεχνολογία Plasma Enchased Chemical Vapor Deposition (PECVD) όπου δύο
στρώματα πυριτίου (micromorph και αμόρφου) αποτίθενται σε περιβάλλον
πλασματος. Σημαντικό ρόλο παίζουν η καθαριότητα του χώρου παραγωγής
(αριθμός και μέγεθος σωματιδίων, θερμοκρασία και υγρασία).

Νόμιζα ότι τα Φ/Β πάνελ είναι εύθραυστα και κατασκευασμένα από γυαλί

Ο καταναλωτής δεν χρειάζεται πλέον να βασίζεται αποκλειστικά και μόνο σε

σκληρά, βαριά, εύθραυστα Φ/Β πάνελ. Τα Φ/Β πάνελ λεπτής επίστρωσης
υμενίου (thin film technology) αποτελούνται από ηλιακές μικρο-κυψέλες. Το
πάνελ είναι ελαφρύ, εύκαμπτο, και ιδιαίτερα ισχυρό. Είναι η πιο προηγμένη
ηλιακή τεχνολογία που υπάρχει σήμερα. Τα πάνελ είναι αδιάβροχα και δεν
δημιουργούν θόρυβο ή θερμότητα. Μόλις εκτεθούν στον ήλιο παράγουν
ενέργεια.

Τεχνολογία thin film CIGS - Τι είναι;

Οι κυψέλες λεπτής επίστρωσης υμενίου (thin film cells) είναι 100 φορές πιο
λεπτές και ελαφριές απ’ ότι οι κλασσικές κυψέλες πυριτίου. Επειδή απαιτούν
λιγότερο ημιαγωγό υλικό απ’ ότι άλλες ηλιακές κυψέλες, μπορούν να
παραχθούν πολλές περισσότερες κυψέλες λεπτής επίστρωσης με λιγότερα
χρήματα. Όμως οι κυψέλες λεπτής επίστρωσης υμενίου έχουν μία πολύ πιο
περίπλοκη δομή και είναι πιο δύσκολη η κατασκευή τους - γι’ αυτό το λόγο ο
κόσμος αρχίζει μόλις τώρα να βλέπει προϊόντα με κυψέλες λεπτής επίστρωσης
υμενίου να κυκλοφορούν στην αγορά. Το CIGS είναι τα αρχικά για το Copper
Indium Gallium Diselenide. Αυτή η επαναστατική τεχνολογία χρησιμοποιείτε
305
από τη NASA και το στρατό χάρη στην μεγάλη αντοχή των πάνελ. Χάρη στην
τεχνολογία CIGS τα πάνελ μπορούν και παράγουν περισσότερη ενέργεια από
την ίδια ποσότητα ηλιοφάνειας απ’ ότι οι άλλες τεχνολογίες PV thin film και για
αυτό έχουν μεγαλύτερη απόδοση. Επίσης η αποδοτικότητά τους παραμένει
αναλλοίωτη στο χρόνο. "Φορτίστε" με τη... δύναμη του ήλιου... όπου κι αν
βρίσκεστε, όπου κι αν πάτε! Τώρα με τα νέα, επαναστατικά ηλιακά
προϊόντα ποτέ δεν ήταν τόσο εύκολο να έχετε όλες τις ηλεκτρονικές σας
συσκευές φορτισμένες (κινητό, iPod, GPS, MP3 player, ψηφιακή φωτογραφική,
PDA, κλπ.). Προσφέρουμει μια σειρά ηλιακών προϊόντων σχεδιασμένα στο να
βοηθήσουν τον σύγχρονο και οικολογικά ευαισθητοποιημένο άνθρωπο να μην
ξεμείνει ποτέ από ενέργεια! Είτε πρόκειται για καθημερινή δραστηριότητα ή για
μια μεγάλη εκδρομή, τα προΪόντα υπόσχονται να διατηρήσουν τις συσκευές σας
φορτισμένες μετατρέποντας αθόρυβα και ακίνδυνα την καθαρή και ελεύθερη
ηλιακή ενέργεια σε ηλεκτρική!

Ηλιακός χαρτοφύλακας
JUICE BAG ES300 - Ηλιακό σακίδιο
MESSENGER πλάτης JUICE Ηλιακό σακίδιο
BAG ES100 - JUICE BAG ES200 -
209.00€
BACK PACK DAYPACK
229.00€ 189.00€

Τα Power pockets είναι η ιδανική λύση για φορητή ηλιακή ενέργεια για όλες τις
ανάγκες εξωτερικών δραστηριοτήτων. Κατασκευασμένα με την τεχνολογία thin
film, παρέχουν μία εξαιρετική λύση για εκδρομές, πεζοπορία, κάμπινγκ, υπαίθρια
σπορ και εξωτερικές δραστηριότητες όπου απαιτείται ελαφριά και εύκαμπτη
φορητή ενέργεια με διάρκεια ζωής. Με το Power Pocket φορτίζετε τις μπαταρίες
ηλεκτρονικών σας συσκευών τσέπης: κινητά τηλέφωνα, PDA/Smart Phones,
MP3/MP4, iPod, κονσόλες παιχνιδιών, ψηφιακές φωτογραφικές... όπου κι αν
βρίσκεστε! Φυλάξτε ένα στο ντουλαπάκι του αυτοκινήτου σας, βάλτε το στο παρ-
μπριζ και διατηρήστε τη μπαταρία φορτισμένη όταν το αυτοκίνητό σας είναι
ακινητοποιημένο για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι χρήσεις του είναι άπειρες!
Διπλωμένα χωράνε άνετα στην τσάντα ή το μπουφάν σας! Το Power Pocket των
306
6,5W είναι το πιο ελαφρύ της κατηγορίας του με βάρος μόλις 200γρ ενώ το Power
Pocket των 12W ζυγίζει μόλις 360γρ!

Power Pocket 6.5W Power Pocket 12W

129.00€ 119.00€ 229.00€ 190.00€

Τα αυτόνομα Solar Kit είναι ένα πλήρες ενεργειακό σύστημα που προσφέρεται
έτοιμο με οδηγίες στα Ελληνικά και δεν απαιτεί καμία εξειδικευμένη γνώση
εγκατάστασης , τοποθετείται εύκολα παντού χάρη στην έξυπνη κατασκευή του
και μπορεί να μεταφερθεί οπουδήποτε όταν το θελήσετε. Είναι πολύ εύκολα
στην εγκατάσταση - κάθε kit περιλαμβάνει τα φωτοβολταϊκά πλαίσια, ένα
ρυθμιστή φόρτισης, δύο έως έξι φωτιστικά φθορίου*, φωτάκι νύχτας, ανορθωτή
για ραδιόφωνο*, μετατροπέα τάσης για 220 Volt συσκευές* (π.χ.
τηλεόραση),καλώδιο με κονέκτορα για φόρτιση κινητού, όλα τα καλώδια, τα
εξαρτήματα και τις οδηγίες εγκατάστασης. Ο χρήστης πρέπει μόνο να
προμηθευτεί και να προσθέσει στο σύστημα μία ή περισσότερες μπαταρίες
(ανάλογα με το Kit).

Είναι η λύση για να παρέχει τις βασικές λειτουργίας της ηλεκτρικής ενέργειας σε
εξοχικές κατοικίες, αποθήκες, γκαράζ, αγροτικές/κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις,
κ.α. με τη δύναμη του ήλιου.

SOLAR KIT SOLAR KIT

307
 219.00€ 200.00€ 329.00€ 300.00€
Διάφορα χρήσιμα αξεσουάρ που έρχονται να συμπληρώσουν την γκάμα
ηλιακών προϊόντων της SOLARTEC.

Ηλιακή μπαταρία Ηλιακή λάμπα

129.00€ 110.00€ 66.00€ 60.00€

Τα φωτοβολταϊκά συστήματα αν και αποτελούν την πιο καθαρή πηγή ενέργειας

σήμερα, έχουν ένα σημαντικό εμπόδιο να ξεπεράσουν. Την απόδοσή τους όσον
αφορά το ποσοστό της ηλιακής ακτινοβολίας που μπορούν να μετατρέψουν σε
ηλεκτρική ενέργεια. Τα σημερινά φωτοβολταϊκά που κυκλοφορούν στο εμπόριο
έχουν μια απόδοση που κυμαίνεται
μεταξύ 13-15% περίπου. Αν και είναι
σημαντική πρόοδος σε σχέση με τα
φωτοβολταϊκά που είχαν
κατασκευαστεί πριν από 60 χρόνια (τα
οποία είχαν απόδοση που μόλις άγγιζε
το 6%), ακόμα δεν έχουμε καταφέρει
να φτάσουμε το μέγιστο της απόδοσής
τους.

Μέχρι σήμερα πολλές προσπάθειες

έχουν γίνει για την αύξηση της
απόδοσής τους ώστε να αποτελέσουν μια συμφέρουσα και αξιόπιστη πηγή
ενέργειας. Για το λόγο αυτό έχουν δοκιμασθεί διάφορα υλικά και τρόποι ώστε το
κάθε στοιχείο να δέχεται όσο γίνεται περισσότερο ηλιακό φως, αλλά και υλικά
που μειώνουν την αντίσταση κατά τη μεταφορά του ρεύματος που
παράγεται ώστε να αυξηθεί όσο γίνεται περισσότερο η απόδοση. Επίσης έχουν

308
γίνει αξιόλογες προσπάθειες για την μείωση του κόστους των φωτοβολταϊκών
ώστε να γίνουν να περισσότερο προσιτά στο ευρύ κοινό.

Το UNSW ARC Photovoltaic Centre of Excellence κατάφερε να “κερδίσει” τον

τίτλο για την πιο αποδοτική φωτοβολταϊκή κυψέλη, χάρη στην αναθεώρηση
των διεθνών προτύπων με βάση τα οποία μετριέται η απόδοση των
φωτοβολταϊκών. Η κατανόηση των ατμοσφαιρικών συνθηκών, αλλά και η
αλλαγή των χρωμάτων που περιέχει το φάσμα του ηλιακού φως κατά τη
διάρκεια της ημέρας, οδήγησε σε αλλαγή του προτύπου με το οποίο γίνεται η
αξιολόγηση των κυψελών, αλλάζοντας ταυτόχρονα την απόδοση που μέχρι
τώρα είχαν οι διάφορες εταιρείες.

Η πιο ευνοημένη από όλες βγήκε η UNSW ARC Photovoltaic Centre of

Excellence και αυτό λόγο του ότι, οι κυψέλες που κατασκευάζει
απορροφούν περισσότερο φως στο φάσμα του μπλε (το οποίο έχει
περισσότερο ενεργειακό περιεχόμενο από τα άλλα χρώματα του
φάσματος), κάτι το οποίο σύμφωνα με τα νέα standards τους δίνει την
απόδοση του εκπληκτικού 25%. Η απόδοση αυτή είναι πραγματικά υψηλή
μιας και είναι 6% πάνω από το πιο αποδοτικό φωτοβολταϊκό σήμερα και
πιο κοντά από όλους στο όριο των 29% όπου είναι το θεωρητικό μέγιστο
των κλασσικών φωτοβολταϊκών πυριτίου. Όλες οι εταιρείες που
κατασκευάζουν φωτοβολταϊκά σημείωσαν αύξηση στην απόδοση (λόγω της
νέας βαθμονόμησης) αλλά όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό. Εκτός της υψηλής
ενεργειακής απόδοσης του μπλε χρώματος, κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το
κόκκινο, αλλά η εταιρεία πρέπει να αναπτύξει διαφορετικές τεχνικές ώστε να
καταφέρει να το εκμεταλλευτεί. Η εταιρεία σχεδιάζει να προωθήσει άμεσα τα
φωτοβολταϊκά της στο εμπόριο αφού πρώτα ενσωματώσει τις νέες βελτιώσεις.
Η ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών συστημάτων ώστε να έχουν μεγαλύτερη
απόδοση, είναι απαραίτητο παρόλα αυτά να συνδυαστεί και με μια αξιόπιστη
και σχετικά οικονομική μέθοδο αποθήκευσης της πλεονάζουσας ενέργειας ώστε
να μπορούν να αποδίδουν ενέργεια και την νύχτα. Κάτι τέτοιο θα αύξανε την
απόδοσή τους και ταυτόχρονα θα τα έκανε ευρύτερα αποδεκτά μιας και θα
μπορούσε κάποιος να βασιστεί εκεί για την αποκλειστική τροφοδοσία του με
ηλεκτρικό ρεύμα. Μέχρι στιγμής έχουν γίνει κάποιες αξιόλογες προσπάθειες για
την αποθήκευση ενέργειας που προέρχεται από τον ήλιο αλλά θα περάσει
καιρός ακόμα μέχρι να μπορέσουν να αποτελέσουν μια ολοκληρωμένη και
οικονομικά συμφέρουσα λύση.

Η εταιρεία Nanosolar αποκαλύπτει την μηχανή η οποία εκτυπώνει φωτοβολταϊκά.

309
Πριν 7 μήνες εδώ στο Medgreece, είχαμε αναφέρει μια εταιρεία που έμελλε να
φέρει την επανάσταση στον χώρο των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Τότε
γράφαμε ότι η εταιρεία είχε σαν στόχο τον επόμενο χρόνο (δηλαδή φέτος) να
προχωρούσε σε ευρύτερη παραγωγή. Και να που τελικά έγινε. Η Nanosolar
παρουσίασε ένα μηχάνημα το οποίο κατασκεύασε, το οποίο μπορεί και
εκτυπώνει (μοιάζει σαν τις τυπογραφικές μηχανές που τυπώνουν εφημερίδες)
περίπου 30-33 μέτρα εύκαμπτα φωτοβολταϊκά ανά λεπτό. Η καινοτομία
αυτή είναι από τις μεγαλύτερς στον χώρο των φωτοβολταϊκών και είναι ένα από
τα σημαντικότερα βήματα για την παραγωγή φθηνών πάνελ, εύκαμπτων,
οικονομικών και σε μεγάλη ποσότητα.Τα πάνελ της Nasnosolar είναι οικονομικά
διότι αντί να χρησιμοποιούν πυρίτιο χρησιμοποιείται ένα μείγμα άλλων
υλικών με τα οποία κατασκευάζουν ένα φωτοευαίσθητο “μελάνι” το οποίο
“τυπώνεται πάνω στα λεπτά φύλλα από την μηχανή εκτύπωσης. Η
καινοτομία της Nanosolar βραβεύτηκε από το περιοδικό Popular Science ως η
πράσινη καινοτομία της χρονιάς.Σύμφωνα με την εταιρεία ο ρυθμός εκτύπωσης
μπορεί να αυξηθεί και περισσότερο από τα 30 μέτρα ανά λεπτό.

Ποιος είναι ο στόχος της εταιρείας; Να κατασκευάζει φωτοβολταϊκά τα

οποία να έχουν κόστος κάτω από 3$ ανά W, και να μπορεί με αυτά να
επενδύει τις εξωτερικές επιφάνειες κτιρίων και κατοικιών, ώστε να
εκμεταλλεύεται το κτίριο την περισσότερη δυνατή ηλιακή ενέργεια. Σημαντικό
πλεονέκτημα: τα φωτοβολταϊκά θα είναι ουσιαστικά αόρατα, σε αντίθεση
με τώρα, και πολύ οικονομικότερα.Παρακάτω ,μπορείτε να δείτε σε ένα
βίντεο το μηχάνημα το οποίο εκτυπώνει τα φωτοβολταϊκά και το οποίο κοστίζει
πάνω από 1,5 εκατομμύριο δολάρια….

Τεχνητά νησιά παραγωγής ενέργειας θα δώσουν λύση στο ενεργειακό πρόβλημα.

Mε τον ρυθμό της ολοένα και αυξανόμενης κατανάλωσης ενέργειας στον

πλανήτη , οι πόροι έχουν αρχίσει και εξαντλούνται (πετρέλαιο,και γενικώς
ορυκτά καύσιμα) ,το οποίο οδηγεί αναπόφευκτα σε αύξηση των τιμών και
προβλήματα τα οποία δύσκολα επιλύονται. Ο Δυτικός κόσμος με την ολοένα
αυξανόμενη όρεξη για ενέργεια, σιγά σιγά αποστραγγίζει τον πλανήτη και το
μέλλον δυστυχώς δεν φαίνεται ρόδινο. Η μόνη λύση λοιπόν είναι η στροφή του
ανθρώπου προς πηγές ενέργειας οι οποίες είναι (όπως τις χαρακτηρίζουμε)
ανανεώσιμες. Ηλιακή ενέργεια, αιολική, ενέργεια από τα κύματα της θάλασσας,
γεωθερμική κτλ. Οι πράσινες αυτές πηγές ενέργειας ακόμα και τώρα
παραμένουν σε μεγάλο ποσοστό ανεκμετάλλευτες αν και η τεχνολογία γύρω
από αυτές τα τελευταία χρόνια έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο και μάλιστα
προς πηγές ενέργειας τις οποίες δεν είχαμε ιδέα πως να εκμεταλευτούμε
310
παλαιότερα. Έτσι προέκυψε η ιδέα των τεχνητών νησιών παραγωγής
ενέργειας. Ο αρχιτέκτονας Dominic Michaelis, ο γιος του Alex Michaelin, και ο
Trevor Cooper-Chadwick, ανέπτυξαν μια ιδέα για την συγκέντρωση διαφόρων
τρόπων εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ένα τεχνητό
νησί το οποίο θα λειτουργεί αυτόνομα και θα μπορεί να παράγει μέχρι και
250 MW (!) ενέργειας. Η τεχνική αυτή ονομάστηκε OTEC (Ocean Thermal
Energy Conversion) και συνίσταται στην εκμετάλλευση της ηλιακής
ενέργειας, της αιολικής αλλά και της ενέργειας που είναι αποθηκευμένη με
στα νερά του ωκεανού με την μορφή της διαφοράς θερμοκρασίας. Τι
σημαίνει το τελευταίο;

Σε μερικά σημεία του ωκεανού, η διαφορά της θερμοκρασίας μεταξύ της

επιφάνειας της θάλασσας και του νερού που βρίσκεται στο βάθος, είναι
μέχρι και 20 βαθμοί Κελσίου (περίπου 29 βαθμοί στην επιφάνεια και
περίπου 5 βαθμοί σε μεγάλο βάθος). Αυτή τη διαφορά θερμοκρασίας
εκμεταλλεύεται το σύστημα. Σε γενικές γραμμές το σύστημα δουλεύει ως
εξής: Το θερμό νερό από την επιφάνεια της θάλασσας χρησιμοποιείται για
να θερμάνει μια ποσότητα υγρής αμμωνίας που βρίσκεται σε ένα κλειστό
δοχείο. Η αμμωνία μετατρέπεται σε αέριο και “διογκώνεται” , κινώντας
μια γεννήτρια η οποία αρχίζει να παράγει ρεύμα. Στη συνέχεια το ψυχρό
νερό από τα βάθη της θάλασσας χρησιμοποιείται για να ψύξει την
αμμωνία ξανά , και ο κύκλος επαναλαμβάνεται. Με τον τρόπο αυτό τα
τεχνητά νησιά τα οποία θα έχουν σχήμα εξαγώνου (για να μπορούν να
συνδέονται μεταξύ τους σαν κυψέλες ) θα παράγουν ενέργεια από αέρα,
ήλιο και θάλασσα. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου 50.000 τέτοια νησιά θα
μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες του πλανήτη σε ενέργεια, ενώ συν
τοις άλλοις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως μονάδες
αφαλάτωσης, μιας και το παραπροϊόν της όλης διαδικασίας είναι
αφαλατωμένο νερό (πόσιμο).Το καλύτερο (που το άφησα τελευταίο) είναι ότι
το εγχείρημα θα τεθεί σε εφαρμογή αργότερα μέσα στον χρόνο, από την εταιρία
Virgin Earth Challenge. Το όλο εγχείρημα εκτός του ότι φαίνεται εφικτό (μιας και
η τεχνολογία για την υλοποίηση του υπάρχει ήδη), φαίνεται να έχει λαμπρό
μέλλον μιας και μπορεί να αποτελέσει την απάντηση για το ενεργειακό
πρόβλημα στο μέλλον

Πράσινα …ηλιακά φυτά.

Τα φωτοβολταϊκά που κυκλοφορούν είναι η αλήθεια ότι δεν

είναι και τόσο ελκυστικά όσον αφορά την εμφάνιση. Βέβαια
λίγο μας ενδιαφέρει από τη στιγμή που συνήθως
311
τοποθετούνται στην σκεπή του σπιτιού, και μας δίνουν δωρεάν ενέργεια.
Επίσης μέχρι στιγμής τα φωτοβολταϊκά που κυκλοφορούσαν (τουλάχιστον τα
περισσότερα) ήταν κατασκευές επίπεδες προορισμένες για σταθερή
τοποθέτηση. Από τότε όμως που τα εύκαμπτα φωτοβολταϊκά έκαναν την
εμφάνισή τους όλα άλλαξαν… Τα φωτοβολταϊκά μπορούν πλέον να βρουν ένα
σωρό καινούριες εφαρμογές λόγω της ευκαμψίας τους. Μια συνεργασία
μεταξύ της Mitsubishi Corp. της Tokki Corp. και του AIST (Japan’s
National Institute of Advanced Industrial Science and Technology )
οδήγησε στην δημιουργία ενός οργανικού λεπτού φωτοβολταϊκού το
οποίο μπορεί να πάρει ότι σχήμα θέλετε και να κοπεί σε ότι σχήμα θέλετε.
Η καινοτομία του, είναι το γεγονός ότι είναι πράσινο χρωματικά (σε
αντίθεση με τα ως τώρα φωτοβολταϊκά τα οποία έπρεπε να είναι σκούρα).
Τα συγκεκριμένα φωτοβολταϊκά έχουν σαν σκοπό να χρησιμοποιηθούν
οπουδήποτε η εμφάνιση παίζει σημαντικό ρόλο. Είτε αυτό είναι κάποιο
κτίριο το οποίο θα διακοσμηθεί με φυτά όπως αυτό της φωτογραφίας είτε ένα
ρούχο το οποίο πρέπει να ενσωματώσει φωτοβολταϊκά. Για αυτό τον λόγο
(επειδή προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε σημεία όπου μπορεί να φθαρεί
ευκολότερα) οι κατασκευαστές το έχουν επικαλύψει με μία λεπτή στρώση
ενός πλαστικού η οποία το προστατεύει από το νερό το οξυγόνο και
άλλες καταπονήσεις. Αξίζει να αναφέρουμε ότι κάθε φύλλο από το “πράσινο”
φυτό έχει επιφάνεια ίση με 7.5 τετραγωνικά εκατοστά κάτι το οποίο σημαίνει ότι
με 8 μόλις φύλλα επιτυγχάνεται εμβαδόν 60 τετραγωνικών εκατοστών.

Καινοτομία:Τεχνητά “φύλλα”, από ένα τεχνητό φυτό, παράγουν ηλεκτρισμό.

Πριν λίγες μέρες είχαμε βάλει μια

ψηφοφορία στο Medgreece, με σκοπό
την συλλογή απόψεων για το πως
βλέπετε την εφαρμογή των
ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο
μέλλον. Μέσα στις πιθανές απαντήσεις
ήταν και μια που αναφερόταν σε
συνδυασμό διαφόρων πηγών
ενέργειας. Σήμερα στο παρόν άρθρο θα
παρουσιάσουμε μια νέα προσέγγιση
στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Και τι θα μπορούσε να το
κάνει καλύτερα αυτό , εκτός από κάτι το οποίο είναι εμπνευσμένο από την ίδια
τη φύση; Αυτά τα οποία βλέπετε στην φωτογραφία και μοιάζουν με χαρτάκια
κολλημένα σε πίνακα, είναι το GROW. Τι είναι αυτό; Είναι μια καινοτομία στον
τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η οποία οφείλει την πατρότητά της
312
σε ένα γκρουπ σχεδιαστών ονόματι SMIT (Sustainably Minded Interactive
Technology). Αποτελείται από πολλά μικρά ηλιακά πάνελ, τα οποία είναι
ευλύγιστα και ελαφριά. Τα πάνελ αυτά κρατιούνται στη θέση τους από έναν
τεχνητό “μίσχο” (μιας και από απόσταση πάνω σε ένα κτίριο μοιάζουν με
φύλλα κισσού. Μπορούν να καλύψουν μεγάλες επιφάνειες ενός κτιρίου
τροφοδοτώντας το με ρεύμα από τον ήλιο χωρίς τα βαριά και ογκώδη ηλιακά
πάνελ που ξέραμε μέχρι τώρα. Καθώς φυσάει ο αέρας , τα “φύλλα”
κουνιούνται και χάρη σε μικρές πιεζοηλεκτρικές γεννήτριες οι οποίες
βρίσκονται στη βάση των μίσχων παράγουν ενέργεια και από τον αέρα.
Είναι μια κατασκευή η οποία συνδυάζει και τις δύο πηγές ενέργειας αρμονικά,
χωρίς τη χρήση ανεμογεννητριών και ηλιακών πάνελ τα οποία είναι άχαρα σαν
κατασκευές. Αν και το συγκκριμένο Project έχει εφαρμοσθεί και λειτουργεί, θα
πάρει ακόμα 1-2 χρόνια να βγεί στην αγορά. Αυτό που με εντυπωσίασε εκτός
της μορφής του είναι η δυνατότητα (δική μου σκέψη αλλά την βρίσκω
λογική) να ξεκινήσεις να τοποθετείς τέτοια “φύλλα” στο σπίτι σου και
όταν το επιθυμείς, χωρίς μεγάλα έξοδα μπορείς να επεκτείνεις την
επιφάνεια παίρνοντας νέα φύλλα και προσθέτοντάς τα στο αρχικό
σύστημα. Επίσης κάτι τέτοιο θα ήταν επιτέλους και πρακτικά εφαρμόσιμο σε
ένα διαμέρισμα, αν έχει κάποιο μπαλκόνι που προσανατολίζεται προς τον ήλιο
(πάλι δική μου σκέψη, όχι τίποτα άλλο , το αναφέρω αυτό για να μην
παραπληροφορήσω τον αναγνώστη ότι είναι λόγια των σχεδιαστών).

Υβριδικό αυτοκίνητο με ισχυρότερη μπαταρία για περισσότερα χιλιόμετρα.

Στην Αγγλία εδώ και λίγο καιρό δοκιμαζόταν ένα νέο υβριδικό αυτοκίνητο (το
οποίο λειτουργεί τόσο με ηλεκτρική
ενέργεια όσο και με συμβατικά
καύσιμα) του οποίου η καινοτομία ήταν
η νέα μπαταρία από την οποία
τροφοδοτείται ο κινητήρας του. Το
αυτοκίνητο αυτό έφτασε πλέον μετά
από αρκετό καιρό δοκιμών, τα 161.000
χιλιόμετρα και τα αποτελέσματα είναι
αρκούντως ικανοποιητικά. Το
αυτοκίνητο που αναφέρουμε
χρησιμοποιεί το CSIRO battery system το οποίο συνίσταται σε έναν
υπερπυκνωτή και μια μπαραρία μολύβδου σε ένα ολοκληρωμένο
σύστημα. οια είναι τα πλεονεκτήματα της νέας αυτής μπαταρίας η οποία
δοκιμάστηκε; Η συγκεκριμένη μπαταρία:

313
 • κρατάει περισσότερο,
• κοστίζει λιγότερο,
• είναι πιο ισχυρή από τις μπαταρίες που χρησιμοποιούνται αυτή τη
στιγμή στα υβριδικά,
• και το σημαντικότερο μπορεί να φορτίζει πιο γρήγορα και
αποτελεσματικά από τις συμβατικές.

Συγκεκριμένα η μπαταρία κρατάει (χρόνος ζωής) 4 φορές περισσότερο

και έχει 50% μεγαλύτερη ισχύ από τις κανονικές.

Το κέρδος από την εξέλιξη των μπαταριών που χρησιμοποιούνται από τα

υβριδικά αυτοκίνητα είναι ότι όσο βελτιώνονται χρησιμοποιούν όλο και λιγότερο
συμβατικό καύσιμο το οποίο έχει ως αποτέλεσμα λιγότερες εκπομπές αερίων
θερμοκηπίου. Συνεπώς τα υβριδικά γίνονται πιο πράσινα.

Μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε το γεγονός ότι όπως οι μπαταρίες στα υβριδικά

αυτοκίνητα χρησιμοποιούν την ενέργεια που χάνεται πχ. από το φρενάρισμα για
να φορτίζουν, στο συγκεκριμένο σύστημα η μπαταρία φορτίζει γρηγορότερα,
εκμεταλλευόμενη καλύτερα την ενέργεια αυτή. Αυτό που αναφέραμε στην αρχή,
το γεγονός δηλαδή ότι αισίως έκλεισε 161.000 χιλιόμετρα χρήσης ,δείχνει ότι η
συγκεκριμένη μπαταρία έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξης. Η εταιρεία
σκέφτεται στο μέλλον να την χρησιμοποιήσει και σε συνδυασμό με ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας , για την αποθήκευση της πλεονάζουσας ενέργειας που δεν
χρησιμοποιείται.

Παραγωγή πόσιμου νερού από τον αέρα.

Το πόσιμο νερό στις μέρες μας είναι πολύτιμο. Παλιότερα

στο Medgreece και συγκεκριμένα τον περασμένο Νοέμβριο
είχαμε παρουσιάσει μια εφεύρεση η οποία εκμεταλλευόταν
την συμπύκνωση των υδρατμών για να παράγει νερό από
τον αέρα ώστε να το αποθηκεύει σε μια δεξαμενή για
περαιτέρω χρήση. Η συσκευή κατασκευάστηκε από την
εταιρεία Klimatec προορίζεται για να τοποθετηθεί μέσα σε ένα κλειστό χώρο
και όχι στην οροφή ενός σπιτιού( αν και υπάρχει και αυτή η δυνατότητα). Η
συσκευή ονομάζεται Klimatec Base 1 AirWater και μοιάζει με τους ψύκτες που
συναντάμε πολύ συχνά σε γραφεία και δημόσιους χώρους, μόνο που λείπει το
δοχείο με το νερό στην κορυφή. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι μπορεί να
παράγει καθημερινά μέχρι και 19 λίτρα νερού από την ατμόσφαιρα του
χώρου στον οποίο βρίσκεται. Βέβαια η ποσότητα του νερού που
314
συγκεντρώνεται σε σχέση με την εφεύρεση η οποία τοποθετείται στην οροφή
του σπιτιού είναι σαφώς μικρότερη, αλλά μπορεί να βρει εφαρμογή σε πολλούς
χώρους και χωρίς ιδιαίτερη εγκατάσταση. Το νερό παράγεται περνάει από
ένα φίλτρο άνθρακα το οποίο αναλαμβάνει να συγκρατήσει όλους που
τους πιθανούς ρύπους που υπάρχουν στο νερό που συγκεντρώνεται. Στη
συνέχεια υπεριώδης ακτινοβολία αναλαμβάνει να το απολυμάνει σκοτώνοντας
όλα τα παθογόνα μικρόβια κάνοντάς το ασφαλές για άμεση χρήση. Για να
κατανοήσουμε την διαδικασία, κάτι ανάλογο μπορείτε να παρατηρήσετε
όταν βάζετε σε λειτουργία το κλιματιστικό σας τους θερινούς μήνες, και
αρχίζει να στάζει νερό από τον σωλήνα στο εξωτερικό του σπιτιού.
Ουσιαστικά ο αέρας που υπάρχει στον χώρο που κλιματίζεται περνάει μέσα
από την εσωτερική μονάδα του κλιματιστικού όπου ψύχεται και οι υδρατμοί της
ατμόσφαιρας υγροποιούνται, οι οποίοι κατόπιν οδηγούνται στο σωλήνα στο
εξωτερικό του σπιτιού σας.

Για να επιστρέψουμε όμως στο θέμα του άρθρου, η συσκευή δεν σταματάει
εδώ. Όπως όλοι οι ψύκτες τέτοιου τύπου μπορεί να παράγει όχι μόνο κρύο νερό
αλλά και ζεστό. Επίσης ενσωματώνει και ένα μικρό ψυγείο όπου μπορείτε να
τοποθετήσετε μερικά αναψυκτικά. Επειδή η όλη διαδικασία είναι ευνόητο ότι
απαιτεί ενέργεια, η εταιρεία έχει κατασκευάσει και ένα τέτοιο μηχάνημα το οποίο
όμως μπορεί να συνδεθεί με ένα ηλιακό πάνελ το οποίο θα το τροφοδοτεί με
την απαιτούμενη ενέργεια. Προς το παρόν δεν έχει ανακοινωθεί η τιμή της
συσκευής, αν και κρίνοντας από τα χαρακτηριστικά θα αποτελέσει μια ιδανική
λύση για διάφορους χώρους όπως δημόσιους, ώστε να παρέχει σταθερά μια
ποσότητα νερού χωρίς την χρήση ανταλλακτικών φιαλών , και ρεύματος. Αν
μάλιστα συνδυαστεί και με την ηλιοφάνεια της χώρας μας, θα μπορούσε να
αποτελέσει τον οικολογικότερο τρόπο παροχής νερού.

Θερμάνετε το σπίτι σας μόνοι σας χωρίς κατανάλωση ρεύματος ή καυσίμου!

Η συγκεκριμένη εφεύρεση είναι κάτι το οποίο μπορεί ο καθένας με λίγη

προσπάθεια να κατασκευάσει και να πετύχει να έχει φθηνή θέρμανση χωρίς να
εξαρτάται από ρεύμα ή καυστήρες. Βέβαια η όλη κατασκευή έχει και κάποιους
περιορισμούς, για παράδειγμα μπορεί να αποδώσει μόνο όταν έχει ήλιο. Αλλά
εδώ στην Ελλάδα πιστεύω ότι ο ήλιος δεν μας λείπει. Η εφεύρεση αυτή λοιπόν
λειτουργεί όπως περίπου λειτουργεί και ο ηλιακός θερμοσίφωνας που στολίζει
κάθε ταράτσα σπιτιού στην Ελλάδα. Χρησιμοποιεί ένα κουτί το οποίο μέσα έχει
μια επιφάνεια η οποία είναι μαύρη και δεν ανακλά την ηλιακή ακτινοβολία (όπως
ο ηλιακός θερμοσίφωνας), και έναν ανεμιστήρα από υπολογιστή ο οποίος
τροφοδοτείται από ένα μικρό ηλιακό πάνελ. Το αποτέλεσμα σύμφωνα με τον
315
εφευρέτη , είναι ότι ο ψυχρός αέρας εισέρχεται μέσα στο κουτί και
θερμαινόμενος από την μαύρη επιφάνεια διοχετεύεται στη συνέχεια μέσα στο
σπίτι. Σύμφωνα με τον ίδιο κατάφερε να ανεβάσει την θερμοκρασία σε ένα
δωμάτιο από τους 12 βαθμούς Κελσίου στους 29 μόνο με αυτό το σύστημα ,
και ενώ έξω επικρατούσε θερμοκρασία 10 βαθμών Κελσίου Σίγουρα είναι
σημαντική η αύξηση της θερμοκρασίας που πέτυχε. Το σίγουρο είναι πάντως
ότι τα υλικά για την κατασκευή αυτή δεν είναι τίποτα εξωτικά , και δεν κοστίζουν
πολύ. Το ηλιακό πάνελ ,φαντάζομαι θα είναι το ακριβότερο ,αλλά 1ον) δεν
χρειάζεται κάποιο μεγάλο μιας και θα κινεί μόνο τον μικρό ανεμιστήρα, και 2ον )
αν καταφέρει να ανεβάσει την θερμοκρασία του χώρου κατά μερικούς βαθμούς ,
ουσιαστικά θα κάνει απόσβεση σύντομα. Το συγκεκριμένο σύστημα είναι και
φιλικό προς το περιβάλλον και οικονομικό. Το επιπλέον καλό είναι ότι μπορεί
να κατασκευαστεί σε ότι μέγεθος θέλουμε ,αλλά και το γεγονός ότι θα δουλεύει
αυτόματα , δηλαδή όταν θα έχει αρκετή ηλιοφάνεια και θα σταματάει βέβαια τη
νύχτα ( δυστυχώς….)

Αυτονόητη Powered Furnace Solar Box

(Γ) Γ. Forrest Cook 2002
Το έργο αυτό μπορεί να τροφοδοτείται από μια CirKits ηλιακή κιτ κύκλωμα
ισχύος.
(Photo 1) Ηλιακή κλίβανος τοποθετημένα σε μια εξωτερική πόρτα
(Σχήμα 1) Expanded διάταξης τμήματα
(Φωτογραφία 3) Warm εξόδους του αέρα από τη θύρα εξόδου στην κορυφή
(Φωτογραφία 2) Ο ανεμιστήρας ωθεί κρύο αέρα στη θύρα εισόδου στο κάτω
μέρος.

Αυτό το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή ενός αυτοδύναμες ηλιακό φούρνο

κουτί (Photo 1). Με τη συνεχή αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου και του
πετρελαίου θέρμανσης, το έργο αυτό γίνεται όλο και πιο ελκυστική. Η
συναρμολόγηση του πρωτοτύπου με υλικά που είχα για τον γύρω εργαστήρι
μου. Είναι κατάλληλο για τη θέρμανση μέχρι ένα μικρό δωμάτιο ή αποσπάται
υπόστεγο. Χρησιμοποιώ το φούρνο να ζεσταθεί γκαράζ μου, που χρειάζεται η
ψύχρα από ένα αρκετά μεγάλο χώρο στο κρύο ηλιόλουστες ημέρες. Είναι
δυνατή η κλίμακα αυτού του σχεδίου μέχρι οποιοδήποτε μέγεθος. Μια
μεγαλύτερη έκδοση αυτής της υψικαμίνου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να
προσθέσει πολλά σε συμπληρωματική θέρμανση ενός σπιτιού.
Τη νύχτα, η ηλιακή κάμινος θα προκαλέσει κάποια απώλεια θερμότητας, λόγω
της καθοδικής συναγωγή του κρύο αέρα μέσα από το κουτί. Αυτή η συναγωγή
μπορεί να μειωθεί σε μεγάλο βαθμό από την άσκηση του λιμένα εισόδου έως το
επίπεδο του λιμένα εξόδου με κάποια σωληνώσεων-δεξιά γωνία. ΑΕ
διαμορφώνεται πέρασμα του αέρα θα προκαλέσει κρύο αέρα να παγιδευτούν
στο κάτω μέρος του κουτιού τη νύχτα.

316
Προδιαγραφές
Ονομαστική Τάση λειτουργίας: 12VDC
Operating Current: 200MA (ανάλογα με τον ανεμιστήρα)
Θερμότητας εξόδου: ανάλογα με το μέγεθος του κουτιού, το ισοδύναμο από
μερικές εκατοντάδες βατ όταν το κουτί είναι σε πλήρη ήλιο. Ορισμένα στοιχεία
παράδειγμα έγινε με τον ηλιακό φούρνο. Σε μια ηλιόλουστη ημέρα με 10
βαθμού C εξωτερική θερμοκρασία, ο φούρνος ήταν σε θέση να αυξήσει το
εσωτερικό αέρα γκαράζ από 12 βαθμούς C έως 29 βαθμούς C. αέρα
βαθμολόγηση Ο ανεμιστήρας της ροής είναι 30 κυβικά πόδια ανά λεπτό σε
πλήρη ταχύτητα.
Θεωρία
Αυτή είναι μια αυτόνομη και αυτοτροφοδοτούμενος συσκευή. Ήλιο να λάμπει με
μαύρη πλάκα συλλέκτης μετάλλων απορροφάται και μετατρέπεται σε
θερμότητα. Ήλιο να λάμπει με τις εξουσίες συστοιχία ηλιακών πάνελ του
ανεμιστήρα, η οποία ωθεί κρύο αέρα στο κάτω μέρος του πλαισίου
(φωτογραφία 2). Ο κρύος αέρας ανέβει που κινούνται πάνω από την πλάκα
συλλέκτης, τότε η προθέρμανση του αέρα εξέρχεται από το επάνω μέρος του
πλαισίου (φωτογραφία 3). Η μόνωση στο πίσω μέρος του κουτιού προλαμβάνει
την απώλεια θερμότητας από το κρύο πλευρά.
Τα ηλεκτρονικά σε αυτό το έργο είναι αρκετά απλό (Σχήμα 2). Η συστοιχία
πάνελ παρέχει αρκετό ρεύμα για να εκτελέσετε μια 12V ανεμιστήρα του
υπολογιστή. Ο πυκνωτής εξομαλύνει τις ηλεκτρική σύνδεση με τον ανεμιστήρα,
έτσι ώστε οι διακοπές στην πηγή φωτός δεν παράγουν απότομες αλλαγές της
ταχύτητας κινητήρα. Αυτό θα πρέπει να αυξήσει τη διάρκεια ζωής των ρουλεμάν
ανεμιστήρα. Όταν υπάρχει αρκετό φως του ήλιου για να θερμάνει το πλαίσιο,
υπάρχει γενικά και αρκετό φως του ήλιου για τη λειτουργία του ανεμιστήρα. Δεν
ηλεκτρικές διατάξεις ελέγχου είναι απαραίτητη. Ένα πιο αποτελεσματικό
σύστημα ελέγχου ανεμιστήρα μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση ενός
διαφορικού κύκλωμα ελέγχου της θερμοκρασίας, αυτό θα απαιτήσει ένα ηλιακό-
χρεώνονται 12V μπαταρία και έναν ελεγκτή χρέωση PV όπως η SCC3. Η
διαφορά έλεγχο της θερμοκρασίας θα ασφαλίσει ότι ο ανεμιστήρας δεν
λειτουργεί όταν ο φούρνος δεν παράγει χρήσιμη θερμότητα. Ένα μεγάλο
πλεονέκτημα του συστήματος, όπως είναι ότι ο έλεγχος μπορεί να ρυθμιστεί
ώστε να ανοίγει όταν η θερμοκρασία του αέρα κουτί είναι ένα συγκεκριμένο
αριθμό μοιρών θερμότερο από τον αέρα του δωματίου. Αυτό επιτρέπει στον
φούρνο στον αέρα παραγωγή που είναι αισθητά υψηλότερες από το εσωτερικό
αέρα, και ο ανεμιστήρας λειτουργεί μόνο intermittantly.
Κατασκευές
Διαστάσεις εξαρτάται από τα υλικά που χρησιμοποιείτε, θεωρούν το χώρο που
έχετε για να τοποθετήσετε το κουτί και τα υλικά που έχετε στο χέρι. Θέση μου
είναι περίπου 2,5 "x 4". Κατασκευάστε ένα κουτί από ξύλο έξω από την ξυλεία
2x6, χρησιμοποίησα α τραπέζι είδε για τη μείωση των 3 / 8 "βαθιά slots κοντά
στο μπροστινό άκρο του 2x6 πλευρές κουτί. Αυτό δημιουργεί ένα κενό για την
ομάδα, γυαλί για να διολισθήσει σε. Βιδώστε το 2x6 κομμάτια μαζί για να
317
σχηματίσουν το κουτί. Πλεόνασμα ντους πόρτα, θα κάνει επίσης μια εξαιρετική
ομάδα από γυαλί, δεδομένου ότι έρχεται με ένα αλουμινένιο πλαίσιο και είναι
κατασκευασμένο από γυαλί ασφαλείας. Το ντους πόρτα θα μπορούσε να είναι
τοποθετημένη στο μπροστινό μέρος του πλαισίου 2x6 και σφραγισμένο με
μονωτική σιλικόνη. Κόψτε την πλάκα συλλογής, ώστε να χωράει μέσα στο κουτί.
Η πλάκα συλλέκτης πρέπει να είναι περίπου 2 "μικρότερη από το εσωτερικό του
κουτιού, έτσι ώστε ο αέρας μπορεί να περάσει πάνω κάτω και πάνω. (Σχήμα 1)
Το χρώμα θα πρέπει να είναι επίπεδη βαμμένο μαύρο, υψηλή θερμοκρασία
χρώματος σόμπα είναι μια καλή επιλογή. Paint τις δύο πλευρές της πινακίδας
συλλέκτη για καλύτερα αποτελέσματα.
Λυγίστε τα δύο μεταλλικές ράβδους σε ένα τετράγωνο σχήμα U, θα πρέπει να
κρατούν τη μεταλλική πλάκα συλλογής στο εσωτερικό του κουτιού, έτσι ώστε η
πλάκα συλλέκτης έχει ένα κενό αέρα τόσο στο εμπρός και πίσω πλευρά. Οι
ράβδοι U θα πρέπει να προσαρμόζεται άνετα στο πλευρές του κουτιού.
Τοποθέτησα το μπαρ σε μια μέγγενη και σφυρήλατο δύο άκρα σε βαθμό 90
λυγίσει. Δράπανο τέσσερις 5 / 64 "τρύπες σε κάθε μπαρ, 2 οπές για τη σύνδεση
με την πινακίδα συλλέκτη, και 2 τρύπες για βίδωμα το μπαρ στο εσωτερικό του
κάδρου 2x6. Η πλάκα συλλέκτης συνδέεται με το μπαρ U φύλλο με 4 μεταλλικές
βίδες. Οι ράβδοι U επισυνάπτεται στο εσωτερικό του κιβωτίου 2x6 με 4 βίδες
ξύλου.
Ένα 2x2 πλαίσιο θα πρέπει να γίνει σε ένα διπλό σχήμα H (Σχήμα 1), σκοπός
της είναι να λειτουργεί ως διαχωριστικό ανάμεσα στο πίσω πάνελ μέταλλο και η
πλάκα συλλέκτη. Βιδώστε το 2x2 πλαίσιο στο εσωτερικό του κουτιού 2x6. Στην
πρωτότυπη έκδοση μου, το 2x2 πλαίσιο πιο περιορισμένο από αυτό το κουτί,
έτσι ώστε να ταιριάζει στην κλίση άκρα των ράβδων U.
Κόψτε το πίσω πάνελ μέταλλο, ώστε να χωράει ακριβώς μέσα από το κουτί 2x6.
Χρησιμοποιώντας ένα χορεύω πριόνι, κομμένα τρύπες στο πάνω και κάτω
κέντρο του πίσω πάνελ μέταλλο για την αγωγοί να περάσει. Βιδώστε το πίσω
πάνελ μετάλλου στο πίσω μέρος του πλαισίου 2x2.
Κόψτε μονωτικό υλικό fiberglass να ταιριάζουν μεταξύ του πίσω πάνελ μέταλλο
και το πίσω μέρος του κουτιού 2x6. Κόψτε τρύπες στο fiberglass για τους δύο
αγωγούς. Κόψτε το κόντρα πλακέ πίσω πάνελ ώστε να καλύπτει το πίσω μέρος
του κουτιού 2x6. Κόψτε τρύπες για τους 2 αγωγούς στο πίσω πάνελ. Fiberglass
μόνωση είναι επιβλαβής για τους πνεύμονες. Η μόνωση θα πρέπει είτε να
σφραγίζονται από την πορεία του αέρα με μια μονωτική σιλικόνη, ή ένα
διαφορετικό είδος των στερεών μόνωσης όπως styrofoam θα πρέπει να
χρησιμοποιούνται. Αποσυναρμολογήσετε το πλαίσιο, χρώμα όλα τα κομμάτια
ξύλου με σφραγίδα νερό κατάστρωμα τύπου. Καθαρίστε και βαφή της πλάκας
συλλέκτη με την κατ μαύρο χρώμα, αφήστε το να ψηθεί στον ήλιο. Reassemble
όλα τα χρωματισμένα μέρη.
Εφαρμόστε μια σταγόνα καλαφατίστε σιλικόνης γύρω από την άκρη του πάνελ
από γυαλί για να κρατήσει το νερό και κρύο αέρα από τη διαρροή στο κουτί.
Εγκαταστήστε το 2 μέταλλο αγωγούς στις οπές στο πίσω μέρος του κουτιού. Οι
αγωγοί θα πρέπει να πάει στο κουτί όσο το πίσω πάνελ μέταλλο. Τοποθετήστε
το 12V ανεμιστήρα στο πίσω μέρος του κάτω αγωγού. Ο αγωγός μπορεί να
318
κοπεί κατά μήκος με ένα απόκομμα κασσίτερο, περίπου 1 "βαθιά. Η
προκύπτουσα καρτέλες μέταλλο πρέπει να είναι διάσπαρτα και γεωτρήσεις για
να ταιριάζει με τον ανεμιστήρα οπές στήριξης. Τοποθετήστε τον ανεμιστήρα στο
τέλος του αγωγού.
Δρομολόγηση των αγωγών είναι ειδικά για την εγκατάσταση σας. I τοποθετηθεί
το πλαίσιο για μια εξωτερική ξύλινη πόρτα και κομμένα τρύπες στην πόρτα για
την αγωγοί να περάσει. Μονωμένα αγωγοί θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί αν οι
αγωγοί πρέπει να περάσουν μέσα από ένα χώρο δροσερό αέρα. Τοποθετήστε
το ηλιακό πάνελ στην κορυφή του κουτιού, ή κάπου ότι λαμβάνει πολύ ήλιο
μέσω της ημέρας. Οι ομάδες που χρησιμοποίησα ήταν πλεόνασμα άμορφη
τύπο, εγώ τους κολλημένη σε ένα πάνελ του σκάφους ίνα με καλαφατίστε
ελαστικό με βάση σιλικόνη, και να τοποθετηθεί η ειδική ομάδα για την κορυφή
του box φούρνου.
Μια κοινά VW / Audi συντηρητή μπαταρία ηλιακά πάνελ είναι επίσης κατάλληλο
για χρήση σε αυτό το έργο. Οι πινακίδες αυτές είναι διαθέσιμες στην eBay για
περίπου $ 20, ένα ή δύο από αυτούς θα μπορούσε να λειτουργήσει πολύ καλά
για αυτό το έργο. Σύρμα το ηλιακών συλλεκτών παράλληλα μεταξύ τους, ο
ανεμιστήρας, και η πυκνωτή. Όλα τα θετικά οδηγεί συνδεθεί μαζί, όλες οι
αρνητικές οδηγεί συνδεθεί μαζί. Στερεώστε τα με σύρμα διασταυρώσεις των δύο
καρύδια σύρμα.

Ευθυγράμμιση
Το σημείο του φούρνου με τη Νότια αν ζείτε σε ένα κλίμα Βόρεια. Αν μπορείτε,
τοποθετήστε το κουτί σε γωνία, ώστε να αντιμετωπίζει άμεσα προς τον ήλιο το
μεσημέρι κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η
θέση τοποθέτησης κάθετα είναι η μόνη επιλογή, χρήσιμη θερμότητα θα
παράγεται όσο το κουτί είναι σε πλήρη ήλιο.
Στην εγκατάσταση μου, το κιβώτιο είναι τοποθετημένος κάθετα και υπογράμμισε
ότι είναι προς το South West. Ο κλίβανος ξεκινά αργότερα μέσα στην ημέρα
από ό, τι θα ήταν αν είχαν σημειωθεί νότο, αλλά θα ανέβει γρήγορα και να
παρέχει περισσότερη θερμότητα αργότερα μέσα στην ημέρα.

Χρήση:
Απλά αφήστε το να τρέξει, αν ο ήλιος λάμπει στο κουτί, θερμός αέρας θα
προκύψουν από την κορυφή αγωγού. Έχω χρησιμοποιήσει το φούρνο να
ζεσταθεί γκαράζ μου μέσα από διάφορες εποχές κρύο, ζεσταίνει όμορφα μέχρι
μια κατά τα άλλα ψυχρή μέρος του σπιτιού. Η θέση αυτή μπορεί να πληρώσει
για την ίδια την πάροδο του χρόνου μέσω της μείωσης των τιμολογίων
δημόσιων υπηρεσιών σας και την αύξηση της άνεσης.
Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν επιπλέον θερμότητα δεν είναι επιθυμητό,
το μπροστινό τζάμι του ηλιακού φούρνου θα πρέπει να καλύπτεται με μια
αντανακλαστική επιφάνεια, όπως ένα κομμάτι κόντρα πλακέ ή μέταλλο. Η
κάλυψη θα πρέπει να είναι χρώματος λευκού να αντανακλά τον ήλιο. Η ο
ανεμιστήρας μπορεί να αποσυνδέονται για να σώσει τη μακροζωία.

319
Μέρη
2x 12V/150ma άμορφο ή πολυπυριτίου ηλιακών συλλεκτών
1x 12VDC 4 "ανεμιστήρα υπολογιστή, περίπου 200MA να χρησιμοποιεί το
τρέχον
1x φρουρά δάχτυλο ανεμιστήρα (προαιρετικός, αλλά συστήνεται)
1x 1000uF 25V ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές
2x καρύδια σύρμα
10 πόδια του # 20 stranded wire hookup
1x σαφές υαλοπίνακα, 3 / 8 "γυαλί ασφαλείας, συνιστάται
2x6 ξυλεία για το χρονικό πλαίσιο
2x2 ξυλεία για την εσωτερική πλαίσιο spacer
κόντρα πλακέ ή πατήστε της αμαξοστοιχίας για την επιστροφή
Κυματοειδές υλικό στεγών χάλυβα
2 κομμάτια του 1 / 8 "x 1 / 2" μαλακό μπαρ χάλυβα, αποστάτες φράχτη αλυσίδες
λειτουργούν καλά.
επίπεδη μαύρο χρώμα για την ομάδα, συλλέκτης μετάλλων, χρωμάτων υψηλής
θερμοκρασίας είναι καλύτερο
κατάστρωμα σφραγίδα νερού τύπου για τα κομμάτια ξύλου
1 σωληνάριο της σιλικόνης καλαφατίστε
fiberglass ή υψηλή θερμοκρασία στερεά μόνωση
2x 8 "μήκους 4" μέταλλο διάμετρο σωληνώσεων
Διάφορες βίδες

Μέρη Πηγές
Τα μηχανικά μέρη μπορούν να αγοραστούν από ένα τοπικό υλικού / κτίριο
κατάστημα της προσφοράς.

CirKits Links to Alternative Energy Web Sites

Φωτοβολταϊκά στα σπίτια μας - 2 Υλοποίηση

320
Προτού κανείς ξεκινήσει τις διαδικασίες εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στο σπίτι
του πρέπει να αναρωτηθεί γιατί θέλει να τα εγκαταστήσει. Αν η απάντηση είναι
το κέρδος μόνο τότε πρέπει ανήκει στην κατηγορία των μακροπρόθεσμων
επενδυτών. Που επενδύουν 25000 € σήμερα για να πάρουν συνολικά σε 15-20
χρόνια πίσω τα λεφτά τους συν 5-10000 € μετά την απόσβεση. Αν η απάντηση
είναι για το περιβάλλον τότε είναι ρομαντικός και μάλλον ευκατάστατος και
μπορώ νατου προτείνω πιο ύκολους τρόπους να ξοδέψει τα χρήματά του
οικολογικά. Η σωστή απάντηση (αν υπάρχει) είναι και για τα δύο. Ας δούμε
όμως τι πρέπει να κάνει κάποιος που πραγματικά ενδιαφέρεται.

1. ΜΗ βιαστείτε. Ας βγει ο νόμος, ας δούμε την εφαρμογή του, ας δούμε τα

κίνητρα λίγο ψύχραιμα και βλέπουμε.

2. Καλή έρευνα αγοράς. Πολύ καλή έρευνα αγοράς. Οι τιμές παίζουν πολύ και
θέλει προσοχή με τις προδιαγραφές, την εγγύηση, τους όρους εγγύησης, τα μή
ελεγχόμενα έξοδα και ποιός τα βάζει (inverter, μονώσεις, τρόπος καλωδίωσης
κλπ). Αγορά μέσω internet από το εξωτερικό δεν πρέπει να αποκλειστεί αν
έχουμε κάποιον για την εγκατάσταση. Αλλά και πάλι προσοχή.

3. Αν έχετε μονοκατοικία (μόνιμη κατοικία ή εξοχικό) συγχαρητήρια αν έχετε την

επιφάνεια και τα χρήματα. Αν είστε σε πολυκατοικία ΞΕΧΑΣΤΕ ΤΟ. Εδώ δεν
μπορούν να τα βρουν οι ιδιοκτήτες για το φυσικό αέριο θα τα βρουν για τα
φωτοβολταϊκά ;

4. Μην πιστεύετε μικρούς χρόνους απόσβεσης που θα σας υπόσχονται

διάφοροι. Δεν ξέρουμε αν και πόσο θα αυξάνεται η τιμή εξαγοράς από τη ΔΕΗ.

5. Αν μπορείτε συνδυάστε την επένδυση με άλλες μορφές εξοικονόμησης

ενέργειας. Θα πρέπει όμως να δούμε τι θα περιλαμβάνει ο νόμος για αυτές..

Φωτοβολταϊκά στα σπίτια μας

Και ξαφνικά γίναμε Γερμανία. Γέμισαν οι εφημερίδες δημοσιεύματα για τα νέα

κίνητρα που θα δώσει η κυβέρνηση για την εγκατάσταση μικρών
φωτοβολταϊκών στα σπίτια και την χωρίς γραφειοκρατία μεταπώληση του
ρεύματος στη ΔΕΗ.Ας δούμε πρώτα τι γράφει ο τύπος και μετά θα σας
προτείνω μερικά πρακτικά βήματα που πρέπει κατά τη γνώμη μου να
ακολουθήσετε.Από το Έθνος: "Tο νέο πρόγραμμα αφορά συστήματα ισχύος
έως 10 KW και προβλέπει εγγυημένη τιμή πώλησης της παραγόμενης
ενέργειας στο δίκτυο στα 55 λεπτά/κιλοβατώρα. H μέση επένδυση για την
εγκατάσταση ενός φωτοβολταϊκού συστήματος 5 KW σε 80 τ.μ. μιας ταράτσας
κοστίζει γύρω στις 25.000-27.000 ευρώ.
Η απόσβεση της επένδυσης για την τοποθέτηση θα γίνει σε 7-8 χρόνια, ωστόσο
οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει, συνυπολογίζοντας τις επιπλέον εργασίες (π.χ.
321
μονώσεις) και το κόστος συντήρησης, να υπολογίζουν απόσβεση σε 12 με 15
χρόνια, σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς. Aλλωστε, η εμπειρία από τους
ηλιακούς στις πολυκατοικίες δείχνει ότι σε τακτά χρονικά διαστήματα
απαιτούνται χρήματα για τις επισκευές στις ταράτσες λόγω των διαρροών, ενώ
δεν πρέπει να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο σοβαρότερων ζημιών στα πάνελ,
σε κάποιο από τα συχνά πλέον ακραία καιρικά φαινόμενα. Θα πρέπει επίσης
να συνυπολογίσουμε ότι μέσα στα επόμενα 25 χρόνια η «ψαλίδα» της
τιμής που πουλάει η ΔEH στα νοικοκυριά θα μικραίνει διαρκώς σε σχέση
με την εγγυημένη τιμή αγοράς.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, δύσκολα κάποιος επενδυτής μπορεί να βγει
χαμένος από την εγκατάσταση ενός μικρού φωτοβολταϊκού συστήματος,
αντίθετα προβλέπονται σημαντικά κέρδη σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Για τη
σύνδεση με τη ΔEH θα τοποθετηθεί ένα νέο ρολόι με διπλό μετρητή για
μέτρηση της παραγόμενης ενέργειας και της μικρής απορροφούμενης ενέργειας
από τον inverter τη νύχτα και τυχόν συνοδευτικό εξοπλισμό (π.χ. κάμερα,
συναγερμός). H καταμέτρηση της παραγόμενης ενέργειας γίνεται ταυτόχρονα με
αυτήν της καταναλισκόμενης. H εκκαθάριση γίνεται από τη ΔEH ή άλλον κάτοχο
άδειας προμήθειας, ο οποίος για τον σκοπό αυτόν ενεργεί στον λογαριασμό
κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος του ακινήτου σχετική πιστωτική εγγραφή.

Το χρονοδιάγραμμα 70 ημέρες από την αίτηση στην παραγωγή

Tο κόστος εγκατάστασης ενός φωτοβολταϊκού συστήματος ανέρχεται σε 5.000
ευρώ/KW, το κόστος της μελέτης σε 500-1.000 ευρώ, ενώ το κόστος των
υπόλοιπων διαδικασιών κυμαίνεται μεταξύ 300-500 ευρώ. Tο διάστημα από την
αίτηση μέχρι τη λειτουργία του φωτοβολταϊκού συστήματος φτάνει γύρω στις 70
ημέρες.

1. O ενδιαφερόμενος επενδυτής μπορεί να ενημερωθεί μέσω Iντερνετ από το

υπουργείο Aνάπτυξης για τις τεχνικές εταιρείες που αναλαμβάνουν τη μελέτη
και την εγκατάσταση του φωτοβολταϊκού συστήματος.

2. Kατόπιν εκπονείται μονογραμμικό ηλεκτρολογικό σχέδιο, συμπληρώνονται τα

τεχνικά φυλλάδια, γίνεται η αίτηση στη ΔEH και εκπονείται η τεχνική μελέτη.
Tο κόστος κυμαίνεται από 500 μέχρι 1.000 ευρώ, ανάλογα με την εταιρεία.

3. Kατατίθεται η αίτηση για προσφορά σύνδεσης στην τοπική υπηρεσία δικτύου

της ΔEH. H υπηρεσία θα πρέπει να δώσει απάντηση εντός 20 ημερών.

4. Σειρά παίρνει η έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας από την Πολεοδομία. Oι

όροι θα οριστούν με σχετική εγκύκλιο του YΠEXΩΔE, ωστόσο η έκδοση της
έγκρισης θα πρέπει να γίνεται σε 5 μέρες.

5. Στη συνέχεια θα πρέπει να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση της επένδυσης

(μέσω τραπεζικού δανεισμού).

322
6. Aκολουθεί η συμπλήρωση της αίτησης σύμβασης σύνδεσης στην τοπική
υπηρεσία δικτύου της ΔEH και η υλοποίηση των έργων σύνδεσης μέσα σε
χρονικό διάστημα 20 ημερών. Tο κόστος για τα έργα (την εγκατάσταση νέου
ρολογιού με διπλό μετρητή ουσιαστικά) κυμαίνονται από 300 μέχρι 500
ευρώ.

7. Oλοκληρώνεται η εγκατάσταση εξοπλισμού από την τεχνική εταιρεία. Tο

κόστος ανά KW φτάνει στις 5.000 ευρώ το πολύ.

8. Yπογράφεται η σύμβαση πώλησης με την τοπική υπηρεσία εμπορίας της

ΔEH εντός 15 ημερών.

9. Eνεργοποιείται η σύνδεση από την τοπική υπηρεσία δικτύου της ΔEH το

πολύ σε 10 ημέρες."
Από την Ημερησία: "Παραγωγή

Ένα φωτοβολταϊκό ισχύος 1 Kw έχει μέγιστη ετήσια παραγωγή 1.300

kWh, που καλύπτει όμως μόνον το 1/5- 1/3 των αναγκών σε ρεύμα ενός μέσου
νοικοκυριού 4 ατόμων σε σπίτι 100 τετραγωνικών, καθώς η μέση κατανάλωση
υπολογίζεται σε 5.000-7.000 kWh ετησίως. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως για τις
ανάγκες του μέσου νοικοκυριού πρέπει να τοποθετηθεί εγκατάσταση
τουλάχιστον 5 kW, που κοστίζει 25.000 ευρώ (μόνον τα πάνελ) και
καταλαμβάνει 80 τ.μ ταράτσας. Θεωρητικά το μάξιμουμ που μπορεί να
αποδώσει σε έσοδα ένα Φ/Β ισχύος 1 KW με τιμή πώλησης τα 55
λεπτά/KWh είναι 750 ευρώ/ετησίως. Όμως η ΔΕΗ θα αγοράζει και θα
πιστώνει στον καταναλωτή-παραγωγό την περίσσεια του ηλεκτρικού ρεύματος
που θα παίρνει, δηλαδή τη διαφορά ανάμεσα στην παραγόμενη και την
καταναλισκόμενη ενέργεια. Η διαφορά αυτή είναι που θα πιστώνεται στον
δικαιούχο και θα εξοφλείται μέσω λογαριασμού τράπεζας." Από τα Νέα :"

1 ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ ΕΝΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΟ;

Το πρόγραμμα αφορά συστήματα μέχρι 10 kWp, στο δώμα ή στη στέγη
(συμπεριλαμβανομένων των στεγάστρων βεραντών) κτιρίου που
χρησιμοποιείται για κατοικία ή στέγαση πολύ μικρών επιχειρήσεων. Το
πρόγραμμα καλύπτει όλη την Επικράτεια με εξαίρεση τα μη διασυνδεδεμένα
νησιά με το ηπειρωτικό σύστημα της χώρας.

2 ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟ ΕΓΚΑΤΑΣΤΗΣΩ;

Αμέσως μόλις εκδοθεί η κοινή Υπουργική Απόφαση που αναμένεται μέσα σε
10-15 μέρες.

3 ΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΜΕ ΠΟΙΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΦΒ;

Δικαίωμα ένταξης στο πρόγραμμα έχουν φυσικά πρόσωπα, μη επιτηδευματίες
και φυσικά ή νομικά πρόσωπα επιτηδευματίες που κατατάσσονται στις πολύ
323
μικρές επιχειρήσεις. Ειδικότερα, δικαίωμα ένταξης έχουν είτε οι κύριοι των
οριζόντιων ιδιοκτησιών εκπροσωπούμενοι από τον διαχειριστή έπειτα από
συμφωνία του συνόλου, είτε ένας εξ αυτών μετά την παραχώρηση χρήσης του
κοινόχρηστου χώρου από τους υπόλοιπους.

4 ΠΟΣΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΑ ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙ ΑΝΑ ΤΑΡΑΤΣΑ;

Ένα και μόνο σύστημα.

5 ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΝΑΙ Η

ΥΠΑΡΞΗ ΗΛΙΑΚΟΥ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΑ;
Ναι. Το σύστημα του θερμοσίφωνα για μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας σε
χρήσιμη θερμότητα αποτελεί απαραίτητη συνιστώσα στο πλαίσιο της βελτίωσης
της ενεργειακής κατάστασης του κτιρίου και γι΄ αυτό η ύπαρξή του θα αποτελεί
προαπαιτούμενο για την ένταξη της ΦΒ εγκατάστασης στο πρόγραμμα.

6 ΠΩΣ ΥΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΣΥΝΙΔΙΟΚΤΗΤΩΝ

ΉΗ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕ ΕΝΑΝ ΣΥΝΙΔΙΟΚΤΗΤΗ;
Με πρακτικό ομόφωνης απόφασης της γενικής συνέλευσης ή με έγγραφη
συμφωνία όλων των συνιδιοκτητών του κτιρίου.

7 ΣΕ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ ΧΩΡΙΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ, ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΟ;
Και πάλι με πρακτικό ομόφωνης απόφασης της γενικής συνέλευσης ή με
έγγραφη συμφωνία όλων των συνιδιοκτητών του κτιρίου.

8 ΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ ΕΠΙ

ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΟΣ (ΥΨΟΥΝ), ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ
ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ;
Όχι, γιατί το δικαίωμα αυτό δεν εμπεριέχει και δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης
της ταράτσας, η οποία μέχρις ότου ανοικοδομηθεί ο υπεράνω όροφος,
παραμένει κοινόκτητη και κοινόχρηστη.

9 ΚΑΠΟΙΟΣ ΕΧΕΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ

ΤΑΡΑΤΣΑΣ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ;
Ναι, αν δεν απαγορεύεται από ρητή διάταξη του κανονισμού της πολυκατοικίας.
Στην περίπτωση αυτή το σύστημα θα συνδέεται με τον μετρητή (ρολόι) της ΔΕΗ
της κατοικίας του και τα έσοδα θα εισπράττονται από τον ίδιο.

10 ΠΟΙΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΣΕ ΠΟΣΟ ΧΡΟΝΟ ΘΑ ΒΓΑΙΝΟΥΝ;

Η όλη διαδικασία είναι πολύ απλή. Δεν απαιτείται καμία ενεργειακή άδεια σαν
αυτές που έχουμε για τους μεγαλύτερους σταθμούς. Για τη σύνδεση του ΦΒ και
την πώληση της ενέργειας, ο παραγωγός απευθύνεται στις τοπικές υπηρεσίες
της ΔΕΗ, υπογράφοντας 2 αντίστοιχες συμβάσεις μία για την τοποθέτηση

324
ουσιαστικά του μετρητή και μία για την πώληση της ενέργειας. Το υπουργείο
δεσμεύεται η όλη διαδικασία να μην υπερβαίνει τις 70 ημέρες.

11 ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ.
Η μικρή ισχύς των φωτοβολταϊκών εξασφαλίζει ότι η παραγόμενη ενέργεια
αντιστοιχεί σε αυτήν που απαιτείται για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών
του κυρίου του φωτοβολταϊκού συστήματος. Κατά συνέπεια δεν υφίστανται, για
τον κύριο του φωτοβολταϊκού συστήματος, φορολογικές υποχρεώσεις για τη
διάθεση της ενέργειας αυτής στο δίκτυο. Ο πολίτης παραγωγός-
καταναλωτής δεν θα έχει καμία φορολογική ή ασφαλιστική υποχρέωση
(άνοιγμα βιβλίων, έκδοση τιμολογίων, ασφάλιση κ.λπ.) είτε είναι
επιτηδευματίας είτε όχι.

12 ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ: ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΓΚΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΜΙΚΡΗΣ

ΚΛΙΜΑΚΑΣ;
Για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού συστήματος απαιτείται έγκριση εκτέλεσης
εργασιών μικρής κλίμακας κατά την έννοια του άρθρου 7 παρ. 1 του Ν.
3212/2003 (ΦΕΚ Α΄ 308). Οι όροι εγκατάστασης θα ορισθούν με εγκύκλιο του
υπουργού Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων.

13 ΤΙ ΘΑ ΕΙΣΠΡΑΤΤΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΤΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ;

Η εγγυημένη τιμή πώλησης της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας που
ανακοινώθηκε- τα 55 λεπτά/κιλοβατώρα- είναι από τις υψηλότερες μεταξύ των
χωρών που πρωταγωνιστούν στην αγορά φωτοβολταϊκών πανευρωπαϊκώς.

14 ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ;
Όλα τα κόστη συμπεριλαμβάνονται στο λεγόμενο κόστος ανά εγκατεστημένο
kW που είναι περίπου τα 5.000 ευρώ ανά kW (και με καλή έρευνα αγοράς
μπορεί να περιοριστεί στα 4.000 ευρώ ανά kW). Το μόνο κόστος που δεν
περιλαμβάνεται στο εν λόγω ποσό είναι το πιθανό κόστος για την ασφάλιση του
εξοπλισμού από δολιοφθορά κ.λπ. Πρέπει να σημειώσουμε ότι στις πλείστες
των περιπτώσεων ο εξοπλισμός καλύπτεται με εγγύηση μεγαλύτερη των 10
ετών.

15 ΡΟΛΟΓΙΑ ΔΕΗ: ΠΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΩ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΤΑ

ΠΛΗΡΩΣΕΙ;
Θα τοποθετηθεί ένα νέο ρολόι με διπλό μετρητή για τη μέτρηση τόσο της
παραγόμενης από το φωτοβολταϊκό ενέργειας όσο και της μικρής
αναρροφούμενης ενέργειας από τον inverter τη νύχτα. Το νέο ρολόι θα
συνοδεύεται από εξοπλισμό (π.χ. κάμερα, συναγερμός). Το κόστος για το
ρολόι βαρύνει τον παραγωγό όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις
σύνδεσης με το δίκτυο της ΔΕΗ. Το κόστος σύνδεσης στις περισσότερες
περιπτώσεις δεν ξεπερνά τα 500 ευρώ και μικρό σε σχέση με το κόστος
εγκατάστασης του φωτοβολταϊκού.
325
16 ΣΕ ΠΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΣΒΕΝΕΤΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΑΓΟΡΑΣ-
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΕΣΟΥ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΟΥ;
Σε περίπου 8 - 9 χρόνια. Σε έναν συνηθισμένο τύπο ταράτσας 100 τ.μ. μπορεί
να εγκατασταθεί άνετα ένα σύστημα 5-7 kW τεχνολογίας π.χ.
πολυκρυσταλλικού πυριτίου και λιγότερο άνετα ένα ίδιας ισχύος, αλλά
τεχνολογίας thin film. Το κόστος μπορεί να περιοριστεί κάτω από τα 25.000-
35.000 ευρώ (5.000 ευρώ/kw) και η απόσβεση συναρτάται τόσο με την
τιμή αποζημίωσης της παραγόμενης ενέργειας (0,55 ευρώ/kWh) όσο και
με την ποσότητα της παραγόμενης ενέργειας (1 kW παράγει κατά μέσο
όρο 1.300 kWh/ ετησίως). Παράλληλα, η απαιτούμενη ενέργεια για την
κατανάλωση ενός νοικοκυριού είναι 5.000- 7000 kwh/ετησίως που κοστίζει 0,12
ευρώ/kwh και αντιστοιχεί σε παραγόμενη ενέργεια 5-7 kw από ΦΒ σύστημα. Η
καταμέτρηση της παραγόμενης ενέργειας γίνεται ταυτόχρονα με αυτή της
καταναλισκόμενης. Η εκκαθάριση γίνεται από τη ΔΕΗ Α.Ε. ή άλλο κάτοχο
άδειας προμήθειας. Με τον λογιστικό συμψηφισμό των εσόδων από την
παραγόμενη ενέργεια και του κόστους της καταναλισκόμενης ενέργειας, ο
λογαριασμός της ΔΕΗ θα είναι πιστωτικός."

Νέες επενδύσεις σε ΑΠΕ

"Στα 2.500 έφτασαν τα επενδυτικά σχέδια για την παραγωγή ηλεκτρικής

ενέργειας από φωτοβολταϊκά στα διασυνδεδεμένα νησιά της χώρας γα την
κάλυψη της προγραμματισμένης ισχύος 200 μεγαβάτ. Aπό το σύνολο των
αιτήσεων, οι αρμόδιες υπηρεσίες της PAE έχουν μέχρι στιγμής εξετάσει τις
1.100, ενώ μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου, με βάση το προγραμματισμό της αρμόδιας
αρχής, υπολογίζεται ότι θα προχωρήσουν άλλες 600 και μέχρι το τέλος του
έτους θα έχει εξετασθεί το σύνολο των αιτήσεων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το
πρόγραμμα ανάπτυξης φωτοβολταϊκών στα νησιά δεν περιλαμβάνει μεγάλες
επενδύσεις που προϋποθέτουν άδεια, αλλά μικρές που εντάσσονται στην
κατηγορία των «εξαιρέσεων».

Aπό τις συνολικές προτάσεις επενδύσεων, τη μερίδα του λέοντος συγκεντρώνει

η Kρήτη, με 1.300 αιτήσεις που αφορούν επενδύσεις των 80 κιλοβάτ η κάθε μία.
Aκολουθεί η Pόδος με 230 επενδυτικά σχέδια για την παραγωγή ισχύος 100
κιλοβάτ έκαστο και η Λέσβος με 225 επενδύσεις των 70 κιλοβάτ η κάθε μία.
Στην Kω έχουν κατατεθεί συνολικά 85 εξαιρέσεις για την παραγωγή ισχύος 100
κιλοβάτ εκάστη και στη Xίο 74 επίσης αντίστοιχης ισχύος η κάθε μία. Στην
Kάλυμνο κατατέθηκαν 27 επενδυτικά σχέδια και στη Λέρο 12 για την παραγωγή
ισχύος 100 κιλοβάτ το κάθε ένα.

Για τις Κυκλάδες δεν έχουν ακόμη προχωρήσει οι αιτήσεις, ενώ σύμφωνα με
πληροφορίες το πρόγραμμα ανάπτυξης φωτοβολταϊκών στα μη
διασυνδεδεμένα νησιά αναμένεται να προκηρυχθεί μέσα στο καλοκαίρι.

326
Aπό τον βαθμό υλοποίησης των παραπάνω επενδύσεων, αλλά και των
αναμενομένων στις επόμενες φάσεις του προγράμματος ανάπτυξης
φωτοβολταϊκών, θα κριθεί η σχέση των ελληνικών νησιών με την «πράσινη
ενέργεια», αφού στην ανάπτυξη των αιολικών έχουν μείνει πολύ πίσω.

Στο μεταξύ, σε εκκρεμότητα παραμένει το πρόγραμμα εγκατάστασης

φωτοβολταϊκών στις στέγες, καθώς η αναμενόμενη νομοθετική ρύθμιση
μετατίθεται για μετά τις ευρωεκλογές. "

Καλό θα ήταν να ανακοινώντονταν εκτός από αυτές που παίρνουν άδειες

και οι επενδύσεις που τελικά υλοποιούνται. Και μετά από πόσο χρόνο
μετά την αδειοδότηση τελικά τελειώνει η επένδυση και πέφτει το παραδάκι
για το οποίο όλοι οι αγρότες γίνανε "επενδυτές".

Φωτοβολταϊκά Thin Film

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς θόρυβος σχετικά με τον σχεδιασμό νέων

μονάδων ενέργειας και τον χρόνο που απαιτείται για να υλοποιηθούν. Στις
προηγμένες χώρες (η Ελλάδα δεν είναι μια από αυτές) δεν απαιτείται
περισσότερο από 18 μήνες για το σχεδιασμό και την εγκατάσταση μιας μεγάλης
φωτοβολταϊκής μονάδας . Τυπικό παράδειγμα η εξαγγελία της εταιρίας Sempra
Energy για επέκταση της μονάδας από 10 MW στα 58 MW. Μάλλιστα θα
χρησιμοποιηθούν φωτοβολταϊκά λεπτού υμένα (thin film) νέας τεχνολογίας που
αν και είναι λιγότερο αποδοτικά είναι πολύ πιο φθηνά.

327
Σε χώρες όπως η Ελλάδα η συζήτηση δεν γίνεται για την τεχνολογία αλλά για το
πως θα λαδώσουμε τις αμέτρητες αρμόδιες υπηρεσίες για να πάρουμε την
άδεια νωρίτερα. Μετά πως θα πουλήσουμε την άδεια σε κάποιον μεγάλο κ.ο.κ.
Ήρθε η ώρα νομίζω να απαιτήσουμε από το κράτος γρήγορες, ξεκάθαρες
διαδικασίες σε κάθε συναλλαγή μας. Δεν είναι σωστό η ανικανότητα και τα
συμφέροντα κάποιων να καθυστερούν και να γυρίζουν πίσω ολόκληρη τη
χώρα.

Ο Αϊ-Στράτης θα είναι το "πράσινο" νησί

Όπως ήταν ανεπίσημα γνωστό εδώ και 2-3 εβδομάδες ο Αϊ-Στράτης θα είναι το
πρώτο νησί που θα γίνει -πιλοτικά- «πράσινο». Αν πετύχει το "πράσινο νησί"
project θα ακολουθήσουν η Νίσυρος και η Τήλος, όπου θα γίνουν έργα σε
εμπορική κλίμακα, όπως ανακοίνωσε ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Κ. Χατζηδάκης.

Οι ενεργειακές ανάγκες του Αϊ-Στράτη καλύπτονται σήμερα από πέντε

ντιζελογεννήτριες της ΔΕΗ, οι οποίες, όταν ολοκληρωθούν τα έργα, θα τεθούν
σε εφεδρεία και το νησί θα ηλεκτροδοτείται αποκλειστικά από ανεμογεννήτριες,
328
φωτοβολταϊκά και αξιοποίηση βιομάζας. Το σχέδιο προβλέπει και
αντικατάσταση των μέσων μεταφοράς από ηλεκτρικά ποδήλατα και αυτοκίνητα.
Η μελέτη για τον Αϊ-Στράτη θα ολοκληρωθεί το Μάιο ενώ οι μονάδες
ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές θα εγκατασταθούν έως το τέλος
του χρόνου, ακόμη και αν χρειαστεί -όπως είπε ο κ. Χατζηδάκης- νομοθετική
ρύθμιση για την επιτάχυνση των διαδικασιών. Ο ίδιος σημείωσε ότι από το 2004
έχει τριπλασιαστεί η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων ΑΠΕ στη χώρα, από
430 σε 1.350 μεγαβάτ. Στο έργο συμμετέχουν η ΔΕΗ, ειδικότερα με τη
θυγατρική της ΔΕΗ - Ανανεώσιμες, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ΚΑΠΕ
και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Συντονιστής θα είναι η ΔΕΗ - Ανανεώσιμες. Ο Αϊ-
Στράτης επελέγη για την πιλοτική εφαρμογή των ανανεώσιμων πηγών για δύο
λόγους: Αφενός είναι μικρό νησί, με λίγους κατοίκους (κάτω από 250) και μικρές
καταναλώσεις (η μέση ημερήσια κατανάλωση είναι 1.500 μεγαβατώρες, ενώ η
αιχμή δεν ξεπερνά τα 280 κιλοβάτ). Αφετέρου ήταν τόπος εξορίας και η
κυβέρνηση θέλει να το μετατρέψει σε σύμβολο για τη νέα εποχή. Εως το
καλοκαίρι θα γίνουν οι προκηρύξεις για τα επόμενα «πράσινα νησιά», με βάση
και το ενδιαφέρον που θα εκδηλώσουν έως τότε οι τοπικές Αρχές.Το κόστος του
έργου εκτιμάται σε 10 εκατ. ευρώ και θα καλυφθεί από τη Γενική Γραμματεία
Ερευνας - Τεχνολογίας.

Σχόλιο greek-energy: Είναι ελπιδοφόρο το γεγονός ότι βρέθηκαν 10

εκατομμύρια ευρώ για αυτό το έργο μέσα στην ατμόσφαιρα λιτότητας που
κυριαρχεί πλέον. Η συγκεκριμένη επιλογή του Αϊ-Στράτη εμπεριέχει όμως και
αρνητικά στοιχεία μαζί με τα θετικά. Κατά τη γνώμη μου η επιλογή ενός τόσο
μικρού νησιού δεν επιτρέπει την πλήρη ανάπτυξη ενός υβριδικού συστήματος
που θα μπορούσε να αποτελέσει πραγματική λύση για απομονωμένα νησιά. Ο
Αϊ-Στράτης είναι μια επιλογή χαμηλού ρίσκου γιατί ηλεκτρικό ρεύμα για 250
κατοίκους καλύπτεται εύκολα με 1-2 ανεμογεννήτριες και λίγα φωτοβολταϊκά. Η
μετεξέλιξη του προγράμματος στην Νίσηρο (αν γίνει ποτέ) θα αποτελέσει το
κρίσιμο στάδιο για την απόδειξη της επιτυχούς λειτουργίας ενός
ολοκληρωμένου υβριδικού συστήματος.
Ευτυχώς που δεν συμπεριλαμβάνονται και μονάδες αφαλάτωσης γιατί το
επίκεντρο του έργου θα μετατοπιζόταν. Ένα θέμα που πρέπει να καλυφθεί με
λύσεις μέσω της βιομάζας είναι η χρήση ντήζελ για τα ψαροκαϊκα. Για να γίνει
"πράσινος" ο Αϊ-Στράτης πρέπει το ισοζύγιο ενέργειας να καλύπτει και αυτόν
τον τομέα. Ανεξαρτήτως πάντως των προβληματισμών ένα είναι σίγουρο πως
για πρώτη ισως φορά συνεργάζονται σε ένα τέτοιο έργο η ΔΕΗ, η τοπική
κοινωνία και ερευνητικοί φορείς. Η τεχνογνωσία που θα αποκτθεί θα είανι
πολύτιμη και να η ελληνική κοινωνία το αντιληφθεί πρέπει να πιέσει για
περισσότερα παρόμοια προγράμματα.

Η πράσινη επανάσταση της Σικελίας

329
Τελικά η Σικελία δεν έχει μόνο τη μαφία αλλά και πράσινη πολιτική βούληση.
Αντιγράφω από ΤΑ ΝΕΑ (19/3/2009):
Την Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση προτίθενται να αρχίσουν από τη Σικελία η
ισχυρή τοπική κυβέρνηση και ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος Τζέρεμι
Ρίφκιν. Με στόχο να βγάλει τον κόσμο από την «εποχή του λυκόφωτος», όπως
περιγράφει τα χρόνια που χρησιμοποιούμε ορυκτά καύσιμα και πυρηνική
τεχνολογία του Ψυχρού Πολέμου, ο Ρίφκιν υποστηρίζει ότι οι 5.000.000 κάτοικοι
της Σικελίας μπορούν να ανοίξουν έναν νέο δρόμο βασισμένοι στην εντατική και
μικρής κλίμακας χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η βασική ιδέα είναι ότι
ο κάθε καταναλωτής ηλεκτρικής ενέργειας θα γίνει ταυτόχρονα και παραγωγός
της μέσω των νέων κτισμάτων που θα χρησιμοποιούν Ανανεώσιμες Πηγές και
θα είναι κατά το δυνατόν λιγότερο ενεργοβόρα.
Το νέο ενεργειακό σχέδιο της Σικελίας παρουσιάστηκε το Σαββατοκύριακο στο
Παλέρμο από τον Τζέρεμι Ρίφκιν και τον Ραφαέλο Λομπάρντο, ισχυρό και
εθνικιστή κυβερνήτη. Ο 64χρονος Ρίφκιν εξηγούσε επί μία ώρα τη διολίσθηση
της ανθρωπότητας προς την περιβαλλοντική καταστροφήεκτός εάν γίνουν
άμεσα ριζικές αλλαγές και υιοθετηθούν προγράμματα που χρησιμοποιούν τον
ήλιο, τον άνεμο, τα κύματα και τη βιομάζα καθώς και την τεχνολογία υδρογόνου
για να αποθηκεύεται η ηλεκτρική ενέργεια. «Εάν μπορείτε να δημιουργήσετε μια
αυτάρκη ενεργειακά Σικελία, ίσως μπορούμε να δημιουργήσουμε και έναν
αυτάρκη κόσμο», τόνισε ο Ρίφκιν.
Γιατί όμως επελέγη η Σικελία; Ο Άντζελο Κονσόλι, διευθυντής του Ιδρύματος
Οικονομικών Τάσεων το οποίο δημιούργησε ο Ρίφκιν και έχει έδρα τις
Βρυξέλλες, μιλώντας στην εφημερίδα «Financial Τimes», προβάλλει ως κύριο
λόγο τον ήλιο - «όλοι οι παραγωγοί ηλιακής τεχνολογίας θεωρούν τη Σικελία ως
μία ανεκμετάλλευτη αγορά όπου μπορούν να επενδύσουν τάχιστα». Το
ενεργειακό σχέδιο προβλέπει την επένδυση 5 δισ. δολαρίων για τα επόμενα 5
χρόνια, που θα προέλθουν κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν ρωτήσεις
όμως οποιονδήποτε Σικελό, θα σου απαντήσει: «Ποτέ δεν θα γίνουν αυτά, ποτέ.
Είναι μόνο λόγια». Και μετά θα σηκώσει τους ώμους και θα προσθέσει: «Η
Μαφία». Και πράγματι, θέλοντας να διευρύνει το φάσμα των επιχειρηματικών
δραστηριοτήτων της η Μαφία γίνεται «πράσινη». Η Αστυνομία πρόσφατα
συνέλαβε 8 επιχειρηματίες και τοπικούς αξιωματούχους που ετοιμάζονταν να
«ξεπλύνουν» χρήματα κατασκευάζοντας αιολικό πάρκο. Ο κυβερνήτης
Λομπάρντο παραδέχεται ότι μια «πράσινη» Μαφία είναι «ένας κίνδυνος που
αντιμετωπίζουμε». Η Σικελία, προσθέτει, «χρειάζεται μια πολιτιστική
επανάσταση».
«Ο Ομπάμα έχει διάθεση, αλλά όχι το σχέδιο· η Ευρώπη έχει το σχέδιο,
μα όχι τα χρήματα!»
«Η ΣΙΚΕΛΙΑ μπορεί να γίνει η ναυαρχίδα μιας νέας βιομηχανικής
επανάστασης», λέει ο Τζέρεμι Ρίφκιν, Αμερικανός οικονομολόγος και
σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε θέματα ενέργειας. Μαζί του
συμφωνούν πολλοί ηγέτες, όπως η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ. Το
Σαν Αντόνιο του Τέξας και κάποιες πόλεις στην Ευρώπη λέγεται ότι βρίσκονται
πολύ κοντά στο να υιοθετήσουν το όραμά του, παρ΄ ότι κάποιες επιχειρήσεις
330
κοινής ωφέλειας, αλλά και υποστηρικτές της πρωτοβουλίας του Ομπάμα για τις
ανανεώσιμες πηγές θεωρούν ότι οι ιδέες του δεν έχουν βάση.
Μέσα στην οικονομική κρίση, ο Ρίφκιν φοβάται πως οι κυβερνήσεις θα
ξοδέψουν πολλά χρήματα προσπαθώντας να διασώσουν «παλιές»
βιομηχανίες, όπως αυτοκινητοβιομηχανίες που παράγουν αυτοκίνητα που
κινούνται με πετρέλαιο και την πυρηνική βιομηχανία, αφήνοντας έτσι ελάχιστες
επενδύσεις για τη νέα τεχνολογία. Το δικό του όραμα προβλέπει ενεργειακά
επαρκή κτίρια τα οποία θα πουλούν την ενέργεια που δημιουργούν πίσω στο
κεντρικό σύστημα και έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα των μεγάλων κεντρικών
ενεργειακών σταθμών που συλλέγουν ηλιακή και αιολική ενέργεια, την οποία
υποστηρίζει ο Ομπάμα. «Ο Ομπάμα έχει τη διάθεση αλλά δεν έχει το σχέδιο,
ενώ η Ε.Ε. έχει το σχέδιο αλλά της λείπουν τα χρήματα», παρατηρεί.

Σχόλιο greek-energy: Δεν πιστεύω πως αυτή τη στιγμή είναι υλοποιήσιμο ένα
τόσο μεγάλο σχέδιο αλλά κάποιοι το κυνηγάνε. Στην Ελλάδα μιλάμε αλλά δεν
κάνουμε και πολλά πράγματα. Φυσικά η έλλειψη χρημάτων είναι δεδομένη αλλά
εδώ μας λείπει και η τεχνογνωσία που θα πρέπει να εισαχθεί και αυτή. Έτσι
ακόμη και ένα "πράσινο" νησί των 500 κατοίκων γίνεται μεγάλη υπόθεση όταν
πρόκειται να υλοποιηθεί.

Αυτοκίνητα με ηλιακά πάνελ

Η Toyota ανακοίνωσε ότι στην επόμενη γενιά αυτοκινήτων Prius θα υπάρχει

προαιρετικά εγκατεστημένο στην οροφή ηλιακό πάνελ που θα χρησιμοποιείται
για τη λειτουργία ανεμιστήρα που θα ψύχει το αυτοκίνητο όταν είναι
σταματημένο. Τέρμα λοιπόν το πρόβλημα της καυτής εισόδου στο αυτοκίνητο
όταν αυτό είναι παρκαρισμένο κάτω από τον ήλιο.

331
Η είδηση είναι σημαντική γιατί μας δείχνει πόσο μακρυά είμαστε από την
πραγματική χρήση ηλιακών αυτοκινήτων. Ακόμη και να τοποθετήσει κάποιος
κατασκευαστής μεγάλο φωτοβολταϊκό πάνελ στο αυτοκίνητο δε θα καταφέρει να
αυξήσει παρά μόνο 10 % την απόσταση που μπορεί να διανύσει χωρίς
επαναγέμισμα. Και είναι αμφίβολο αν οι καταναλωτές θέλουν να βλέπουν το
τοποθετημένο πάνελ.

Φωτοβολταϊκή μονάδα 10 MW στην Κίνα

Δεν είναι η πιο μεγάλη μονάδα που υπάρχει αλλά την αναφέρω για να έχει
κανείς την απαραίτητη κλίμακα μεγέθους στο μυαλό του όταν μιλάει για
φωτοβολταϊκές μονάδες και το κόστος τους.
Στις 20 Μαρτίου η κινεζική κυβέρνηση θα ανακοινώσει ποιά εταιρεία θα κερδίσει
το διαγωνισμό για την κατασκευή μονάδας παραγωγής ενέργειας 10 MW
χρησιμοποιώντας φωτοβολταϊκά. Η μονάδα θα κατασκευαστεί στο Dunhuang
της βοριοδυτικής επαρχίας Gansu. Στο διαγωνισμό συμμετείχαν 36 κινέζικες
εταιρείες 1 γερμανική και 1 από τη Δανία. Το κόστος εκτιμάται σε 500.000.000
Γουαν (1€ = 8.85 Γουαν) δηλαδή περίπου 57.000.000 €. Η επιφάνεια που θα
καταλαμβάνει η νέα μονάδα είναι 1.000.000 τετραγωνικά μέτρα δηλαδή 1000
στρέμματα και η κατασκευή θα ολοκληρωθεί σε 18 μήνες. Η παραγωγή
ενέργειας υπολογίζεται σε 16.37 εκατομμύρια κιλοβατώρες το χρόνο.

Κρίση στους Κινέζους κατασκευαστές φωτοβολταϊκών

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία από τους κατασκευαστές

φωτοβολταϊκών πάνελ, η παγκόσμια οικονομική κρίση χτύπησε ήδη την κινεζική
κατασκευαστική βιομηχανία.

Από τις 350 εταιρίες / κατασκευαστές του κλάδου περίπου 250 (ή ποσοστό 70
%) έχουν αναστείλει την κατασκευή νέων πάνελ. Φυσικά δεν πρόκειται για τους
μεγάλους παίκτες της αγοράς αλλά για μικρότερους κατασκευαστές που
βασίζονταν, για την ανταγωνιστικότητα τους, στα φθηνά εργατικά και μόνο. Η
πτώση των παραγελιών τους 2 τελευταίους μήνες ήταν αρκετά μεγάλη για να
προκαλέσει αυτή την κρίση. Φυσικά, οι σοβαροί κατασκευαστές θα
επωφεληθούν και θα αυξήσουν σημαντικά το μερίδιο της αγοράς που
κατέχουν.Η μέση τιμή των Φωτοβολταϊκών πάνελ στην Ευρώπη κατά τον
μήνα Ιανουάριο είναι 4.61 €/Watt για πάνελ 125 Watt-peak. Είναι ο τρίτος
στη σειρά μήνας που η μέση τιμή υποχωρεί (από 4.72 €/Watt τον
Οκτώβριο).

Φορτιστής με αιολική ενέργεια

332
Μέχρι τώρα ήξερα για τις συσκευές φόρτισης μπαταριών με μικρά
φωτοβολταϊκά χρησιμοποιώντας ηλιακή ενέργεια. Όμως τώρα που η αιολική
ενέργεια έγινε της μόδας άρχισαν και οι διάοφορες εταιρίες να βγάζουν
προϊόντα που εκμεταλεύονται την ανάγκη του κόσμου να εκφραστεί οικολογικά.
Έτσι η αμερικανική εταιρία Κ2 πρόκειται σε λίγο καιρό να βγάλει στην αγορά ένα
φορτιστή μπαταριών και μικρών συσκευών που λειτουργεί και με ηλιακή αλλά
και με αιολική ενέργεια. Το προϊόν θα κοστίζει περίπου 100 δολλάρια.

Έτσι το καλοκαίρι στα νησιά, που φυσάει και πολύ, θα μπορεί κανείς να φορτίζει
τα gadjet του. Όσοι δεν πάνε διακοπές θα μπορούν να το τοποθετούν κάτω από
κλιματιστικό. Τουλάχιστον να ανακτάμε ένα μέρος της ενέργειας που ξοδεύουμε.

Ποιες επενδύσεις προχωρούν το 2009

Οι Ενεργειακές επενδύσεις παρά την κρίση βρήκαν πρόσφορο έδαφος εξαιτίας

της αδυναμίας ή της ανικανότητας της ΔΕΗ να προχωρήσει σε νέες επενδύσεις.
Έτσι:
Στην θερμική ηλεκτροπαραγωγή βρίσκονται σε εξέλιξη τρεις μεγάλες
επενδύσεις και αναμένεται η έναρξη ακόμη μίας.ρόκειται για τις μονάδες
από το σχήμα ΕΛΠΕ – Edison – Ελλάκτωρ, την Endesa Hellas και την
Τέρνα Gdf Suez. Οι μονάδες αυτές βρίσκονται ήδη σε φάση κατασκευής και
αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί είτε μέχρι τα τέλη του 2009 είτε στο
πρώτο εξάμηνο του 2010. Παράλληλα μετά το πράσινο φως του Κεντρικού
Αρχαιολογικού Συμβουλίου, αναμένεται η έναρξη και της τέταρτης μονάδας
από την Enelco.
2) Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας:
α) Αιολική Ενέργεια: Ενδεικτικές επενδύσεις που υλοποιούνται ή
σχεδιάζονται στο χώρο των ΑΠΕ είναι το πάρκο της Ελλάκτωρ στην
Κεφαλλονιά ισχύος 27-28MW, η επέκταση του πάρκου της Edf επίσης στην

333
 Κεφαλλονιά από 30 σε 40MW, αλλά και η επέκταση του πάρκου στο
Παναχαϊκό από τα 35 στα 50MW.

β) Φωτοβολταϊκά: Ήδη υλοποιούνται ή σχεδιάζονται εντός του 2009 έργα

από αρκετούς ομίλους: η ΔΕΗ Ανανεώσιμες στη Μεγαλόπολη, ο Ρόκας
στην Τρίπολη, η Επίλεκτος στη Θεσσαλία, η ΤΕΚΟΜ (Θεοχαράκης) στο
Βόλο, η αυστριακή Energa στην Υλίκη είναι μερικά από τα σχέδια που
αναμένεται να υλοποιηθούν ή και να λειτουργήσουν από το 2009.

Οι ιδιώτες προχωρούν και καλύπτουν την ανυπαρξία του κράτους. Με τί

κόστος για τους Έλληνες ;
Αναρτήθηκε από Energy στις 8:00 πμ 0 σχόλια
Ετικέτες Αιολικά Πάρκα, Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, Ηλεκτρική ενέργεια,
Φυσικό αέριο, φωτοβολταϊκά

Καλή Χρονιά με καλά νέα για τις τιμές στα φωτοβολταϊκά

Το 2009 θα είναι μια πολύ καλή χρονιά για όσους θέλουν να εγκαταστήσουν
φωτοβολταϊκά συστήματα. Η βιομηχανία παραγωγής φωτοβολταϊκών θα γίνει
θύμα της επιτυχίας της. Η άυξηση των πωλήσεων έχει οδηγήσει σε
υπερπληθώρα ετιαρειών παραγωγής και υπερπροσφορά φωτοβολταϊκών. Ενώ
η ζήτηση θα φτάσει το 2009 τα 4.2 GW (από 3.8 το 2008) η δυνατότητα
παραγωγής θα φτάσει τα 11.1 GW από 7.7 GW to 2008. To 2008 η παραγωγή
ήδη ξεπέρασε τη ζήτηση αλλά το 2009 αυτή η υπερπροσφορά αναμένεται να
ρίξει τις τιμές από τα 4.20 $/MW που είναι περίπου σήμερα στα 2.50-2.75 $/MW
ενώ η μέση τιμή της χρονιάς θα κυμανθεί στα 3.10 $/MW. Οι τιμές θα αρχίσουν
να επανακάμπτουν το τέλος του 2010. Η μείωση των τιμών θα πιέσει πολύ
αρκετούς παραγωγούς ενώ δεν αποκλείεται να σταματήσουν την παραγωγή
κάποιοι κατασκευαστές κυρίως στην Κίνα και την Ταϊβάν. Από την άλλη
αναμένεται να αυξηθεί κατά πολύ και η ζήτηση νέων εγκαταστάσεων. Τα
στοιχεία προέρχονται από την εταιρεία iSupply.

334
Αναρτήθηκε από Energy στις 8:00 πμ 0 σχόλια
Ετικέτες photovoltaic, παραγωγή, τιμή, φωτοβολταϊκά
ΚΥΡΙΑΚΉ, 28 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2008

Η μεγαλύτερη μονάδα φωτοβολταϊκών thin film στην Αμερική

Η εταιρεία First Solar ολοκληρωσε την εγκατάσταση της μεγαλύτερης μονάδας

φωτοβολταϊκών thin film (λεπτού υμένα) στην Αμερική για λογαριασμό της
εταιρείας Sempra Generation. Η εγκατάσταση μεγέθους 10 MW
κατασκευάστηκε στη Νεβάδα (Boulder City) δίπλα σε εργοστάσιο παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο της Sempra Generation. Η τελευταία
σκοπεύει να μεγαλώσει την εγκατάσταση στα 60 MW. Η μονάδα που ξεκινά
335
τώρα τη λειτουργία της θα παράγει 23 GW-hours το χρόνο. Η εγκατάσταση
αποτελείται από 167000 ηλιακά modules.

Νεες άδειες για φωτοβολταϊκά

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημεριδας «Ημερησία», η Ρυθμιστική Αρχή

Ενέργειας (ΡΑΕ) έχει χορηγήσει μέχρι στιγμής Aδειες παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας από φωτοβολταϊκούς σταθμούς, συνολικής ισχύος 400 ΜW, σε
σύνολο αιτήσεων που υπερβαίνει σε ισχύ τα 3.500 MW, προσθέτοντας ότι
πρόσφατα ολοκληρώθηκε η αξιολόγηση των αιτήσεων για την εγκατάσταση
μικρών φωτοβολταϊκών στην Κρήτη, κάτω των 150 Κw: H ΡΑΕ χορήγησε 1.300
άδειες εξαίρεσης για την εγκατάσταση στο νησί φωτοβολταϊκών πάνελ
συνολικής ισχύος 105 ΜW. Ως γνωστόν, ως το 2020 το 20% της
καταναλισκόμενης ενέργειας θα πρέπει να προέρχεται από Ανανεώσιμες Πηγές,
σύμφωνα με το πλάνο των Βρυξελλών. Πρόσφατα ανανεώθηκε αυτή η
δέσμευση με διαβεβεβαίωσεις της Ε. Επιτροπής ότι δε θα πρέπει να θίγονται οι
καλλιέργειες τροφίμων για την παραγωγή ενεργειακών φυτών και ότι η
παραγωγή βιοκαυσίμων πρέπει να γίνεται από λιγνοκυτταρινούχες πρώτες
ύλες.Μέχρι σήμερα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες
Πηγές έχουν χορηγηθεί άδειες για εγκαταστάσεις συνολικής ισχύος 7.465 MW.
H συντριπτική πλειονότητα αφορά αιολικά πάρκα που δεν έχουν υλοποιηθεί,
αφού σήμερα σε λειτουργία είναι περίπου 1.000MW από αιολικούς σταθμούς.
Ένα μεγάλο μέρος των αδειών για έργα που δεν έχουν υλοποιηθεί κινδυνεύουν
να ανακληθούν. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει ανακαλέσει ως σήμερα
άδειες παραγωγής για ισχύ 668 MW.
336
Ηλιακό έργο στην Ελλάδα με τεχνολογία CPV

Το σύστημα SF-1100S-CPV

Αυτές τις μέρες η Ελλάδα εμφανίζεται στα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης για
τα επεισόδια και τις ζημιές καθώς και για τις αρνητικές επιπτώσεις της
οικονομικής κρίσης. Μια είδηση που κυκλοφόρησε χτες μας κάνει να
σκεφτόμαστε και λίγο θετικά και να ελπίζουμε για το μέλλον. Το πρώτο ηλιακό
έργο στην Ελλάδα με χρήση της Τεχνολογίας Φωτοβολταϊκών συστημάτων
συγκεντρωμένης ακτινοβολίας (CPV) δημιουργούν η εταιρεία SolFocus και ο
όμιλος Σαμαρά, όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση των δύο ομίλων.
Λόγω του έργου, η SolFocus θα επεκτείνει τις επιχειρήσεις της στην Ευρώπη,
που έχουν ως βάση την Μαδρίτη, δημιουργώντας θυγατρική και στην Ελλάδα.
Δημιουργώντας πολλαπλές εγκαταστάσεις, η συνολική ανάπτυξη των
συστημάτων της SolFocus θα έχει συνολική ικανότητα παραγωγής ενέργειας
1,6 μεγαβάτ (MWp). Το σύστημα SF-1100S, που τέθηκε σε εφαρμογή
προσφάτως, διαθέτει πλαίσια με πρωτοφανή ενεργειακή απόδοση ίση με 25%,
που είναι η υψηλότερη ενεργειακή απόδοση φωτοβολταϊκών συστημάτων που
χρησιμοποιούνται σήμερα. Κατά τον πρώτο χρόνο παραγωγής, το σύνολο των
εγκαταστάσεων θα έχει την ικανότητα να ανταποκριθεί στις ενεργειακές
απαιτήσεις μιας μικρής πόλης περίπου 2.500 κατοίκων, αποφεύγοντας
παράλληλα την εκπομπή 2.800 τόνων διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Η
εγκατάσταση των συστημάτων θα ξεκινήσει την άνοιξη του 2009 και η πρώτη
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου. Η
μελέτη του συστήματος CPV της SolFocus χρησιμοποιεί ένα σύστημα
ανακλαστικών επιφανειών για τη συγκέντρωση του ηλιακού φωτός επί 500 σε
μικρές αλλά ιδιαίτερα αποδοτικές φωτοβολταϊκές κυψέλες. Το σύστημα
SolFocus 1100S χρησιμοποιεί περίπου το ένα χιλιοστό του ενεργού και
337
πολυδάπανου υλικού των φωτοβολταϊκών κυψελών, σε σχέση με τα
παραδοσιακά φωτοβολταϊκά συστήματα. Επιπλέον, οι κυψέλες που
χρησιμοποιούνται στο σύστημα (CPV) της SolFocus έχουν διπλάσια απόδοση
σε σχέση με τις παραδοσιακές κυψέλες πυριτίου. Σε μια ηλιόλουστη χώρα όπως
η Ελλάδα, αυτής της έκτασης αποδοτικότητα μεταφράζεται σε πολύ υψηλή
παραγωγή ενέργειας, η οποία θα επιταχύνει την πορεία εξίσωσης της ηλιακής
ενέργειας με την ενέργεια που παράγεται με την χρήση ορυκτών καυσίμων. Η
SolFocus ολοκληρώνει τα φωτοβολταϊκά πλαίσια συγκεντρωμένης ακτινοβολίας
(CPV) με το προηγμένο σύστημα εντοπισμού ηλιακής θέσης, που διαρκώς
ευθυγραμμίζει την διάταξη των πλαισίων με το άμεσο ηλιακό φως, καθ’ όλη τη
διάρκεια της μέρας. Η δυνατότητα ακριβούς ηλιακής ιχνηλάτησης του
συστήματος SolFocus 1100S, οδηγεί σε παραγωγή ενέργειας ώστε να
ικανοποιούνται ιδανικά οι περίοδοι μέγιστης ζήτησης, όπως για παράδειγμα το
μεσημέρι θερινών μηνών. Η συνεργασία αυτή ακολουθεί την ανακοίνωση
παρόμοιας συνεργασίας της SolFocus με την EMPE Solar, στην οποία
προβλέπεται εφαρμογή της ίδιας τεχνολογίας και ανάπτυξη εγκατάστασης
συνολικής ισχύος 10 MW στην Ισπανία και η οποία αναμένεται να είναι η
μεγαλύτερη εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων συγκεντρωμένης
ακτινοβολίας (CPV) στην Ευρώπη.Οι παράμετροι που καθορίζουν το χρονικό
διάστημα είναι πολλοί (ύψος επένδυσης, τοποθεσία, τεχνολογία, κ.α.). Τα
στοιχεία του πίνακα ροέρχονται από μελέτη του καθηγητή του Στανφορντ, Mark
Jacobsen.

Πρέπει να
σημειωθεί
ότι,
σύμφωνα
με τη
μελέτη, τα

παραπάνω στοιχεία ισχύουν για σοβαρές χώρες (Η.Π.Α., Γερμανία, Ιαπωνία).

Στην Ελλάδα πρέπει να προσθέσει κανείς και επιπλέον χρόνια καθώς έχει να
αντιμετωπίσει την ανικανότητα, την αδιαφορία και τη διαφθορά του ελληνικού
δημοσίου.
338
Μερίδιο Αγοράς των Εταιρειών Φωτοβολταϊκών

Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνετια το μερίδιο αγοράς των κορυφαίων εταιρειών

κατασκευής φωτοβολταϊκών κυψελών το 2007. Όπως μπορεί να διαπιστώσει
κανείς η αγορά δεν μονοπωλείται από κάποιον κατασκευαστή αλλά υπάρχουν
πολλές μικρότερες εταιρείες που καταλαμβάνουν το 40 % της αγοράς.

Εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών σε όλο τον κόσμο

Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η εξέλιξη των εγκατεστημένων

σφωτοβολταϊκών συστημάτων παγκοσμίως. Πως θα εξελιχθεί η πορεία των -
ακριβών είναι
αλήθεια -
φωτοβολταϊκών εν
μέσω οικονομικής
κρίσης είναι
άγνωστο.

Πολλοί μιλάνε για

μείωση του ρυθμού
αύξησης των
συστημάτων ειδικά
αν η τιμή του

339
πετρελαίου μειωθεί και άλλο. Προσωπική μου γνώμη είναι πως οι αποφάσεις σε
παγκόσμιο επίπεδο έχουν ληφθεί προ πολλού. Ο κόσμος θέλει να εγκαταλείψει
το πετρέλαιο και τις βρώμικες πηγές ενέργειας που τις ελέγχουν λίγοι και
κερδίζουν ακόμα λιγότεροι. Για το αν θα είναι τα φωτοβολταϊκά η λύση δε το
πιστεύω ειδικά αν δε μειωθεί η τιμή τους ή αυξηθεί η απόδοσή τους. Όμως,
αυτή όπως και πολλές άλλες, είναι μια διέξοδος προς τα μπροστά και δεν
πρέπει να μπεδευόμαστε από την οικονομική κρίση ή τις αυξομειώσεις της
πετρελαϊκής τιμής. Να θυμίσω μόνο τις πολύ παλαιότερες δηλώσεις του πρώην
υπουργού πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας: 'The Stone Age did not come to
an end because we had a lack of stones, and the oil age will not come to an
end because we have a lack of oil.' (Ahmed Zaki Yamani) Παρά την οικονομική
κρίση όμως οι ΗΠΑ αποφάσισαν νέα οικονομικά κίνητρα και φοροαπαλλαγές
για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η ενθάρυνση της χρήσης τους πρέπει να
γίνει συστηματικά και εδώ.

Ευρωπαϊκό ρεκόρ απόδοσης φωτοβολταϊκών

Το Fraunhofer Institute for Solar Energy Systems (ISE) του Φράιμπουργκ, στη
Γερμανία, έχει επιτύχει ένα νέο ευρωπαϊκό ρεκόρ απόδοσης φωτοβολταϊκών
κυψελών, 39,7% (πολύ κοντά στο παγκόσμιο ρεκόρ του 40.8% που
επιτευχθηκε τον Αύγουστο από το Εθνικό Εργαστήριο Ανανεώσιμων Πηγών
Ενέργειας του αμερικανικού Υπουργείου Ενέργειας). Το προηγούμενο
ευρωπαϊκό ρεκόρ ήταν 37,6% των ιδίων από τον Ιούλιο.

Το φωτοβολταϊκό υλικό είναι, όπως και το αμερικάνικο, τριπλού

συνδέσμου (triple junction) και η δομή του αποτελείται από πάνω από 30
στρώματα (συμπεριλαμβανομένων Ga0.35In0.65P, Ga0.83In0.17As και Ge)
που εναποτίθονται με μέταλλο-οργανική χημική εναπόθεση ατμών (metal-
organic chemical vapor deposition OCVD) πάνω σε υπόστρωμα
Γερμανίου.Τα αποτελέσματα προέκυψαν από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα
Fullspectrum.Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτές οι αποδόσεις μετρώνται σε σχετικά
ιδανικές συνθήκες αλλά τα συνεχή ρεκόρ δείχνουν την πρόοδο πάνω στον
τομέα.

Κατασκευη φωτοβολταϊκού πάνελ 90 ή 140 Watt/p Ιδιοκατασκευή

φωτοβολταϊκού στο μισό κόστος!

Εδώ θα παρουσιάσουμε την

κατασκευή ενός φωτοβολταϊκού πανελ
90 Watt/p (με κυψέλες διαστάσεων
125Χ125mm) ή 140 Watt/p (με
κυψέλες διαστάσεων 156Χ156mm).
Ένα τέτοιο φωτοβολταϊκό παράγει

340
από 500 KWh έως 800 KWh την ημέρα ή 20 έως 30 KWh το μήνα το
καλοκαίρι και 12-18 KWh το μήνα κατά Μ.Ο. το χειμώνα. Θα είναι ικανό να
παρέχει την απαιτούμενη ενέργεια κάθε μέρα για φωτισμό 3-4 χώρων
επί 4-5 ώρες, μία τηλεόραση 21" για 3-5 ώρες, το φορητό υπολογιστή
για 3-5 ώρες, φόρτιση κινητού τηλεφώνου, άλλες μικροσυσκευές,
ανεμιστήρα κλπ! Αν το φτιάξουμε μόνοι μας, μπορούμε να κερδίσουμε
έως και 400 ευρώ σε σχέση με το να το αγοράζαμε έτοιμο! Για αρχή ας
δούμε αναλυτικά όλα τα υλικά που θα χρειαστούμε για την κατασκευή του
φ/β συλλέκτη. Στό τέλος αυτού του άρθρου υπάρχει και σύνδεσμος προς τη
σελίδα με τα βίντεο της κατασκευής:

Τα φ/β στοιχεία:

Το βασικότερο μέρος ενός φωτοβολταϊκού συλλέκτη (πανελ) είναι

φυσικά τα επιμέρους μικρά φωτοβολταϊκά στοιχεία (ή φ/β κυψέλες)
που συλλέγουν την ηλιακή ακτινοβολία και τη μετατρέπουν σε
ηλεκτρικό ρεύμα. Τα φ/β στοιχεία που θα χρησιμοποιήσουμε εδώ είναι
κρυσταλλικά πολύ υψηλής απόδοσης (περίπου 15%). Κάθε
φωτοβολταϊκό στοιχείο δίνει περίπου 0,6 volt και λίγο πάνω από 2,5 Watt
τα 125Χ125mm και 4,0 Watt τα 156Χ156mm. Στη φωτογραφία
απεικονίζεται ένα πολυκρυσταλλικό φ/β στοιχείο. Ο κανόνας στα ηλιακά
πάνελ είναι να έχουν 36 τέτοια στοιχεία, με ελάχιστο τα 32 ή 33
στοιχεία. Άρα, συνδέοντας 36 τέτοιες κυψέλες σε σειρά έχουμε έξοδο 36 Χ
0,6V = 21,6 Volt. Η πάνω πλευρά του φ/β στοιχείου με τις αποχρώσεις του
μπλε (η μπροστινή, αυτή που φαίνεται στην εικόνα) είναι το αρνητικό και
η κάτω πλευρά (η από πίσω γκρι πλευρά, αυτή που δεν φαίνεται στην
εικόνα) το θετικό. Πάνω στην κάθε κυψέλη υπάρχουν "οδηγοί", δύο
λεπτοί διάδρομοι πάνω στους οποίους κολλάμε τα ειδικά καλώδια
(πλακέ καλωδιοταινίες) διασύνδεσης με ηλεκτρικό κολλητήρι 40 έως
60 Watt. Η καλωδιοταινία είναι ήδη εμποτισμένη και δεν χρειάζεται καλάι.

Η καλωδιοταινία
διασύνδεσης:

Το καλώδιο που
αναφέρθηκε στην
προηγούμενη παράγραφο
είναι μια ειδική
καλωδιοταινία (πλακέ)
που είναι ήδη
εμποτισμένη και δεν
χρειάζεται καλάι για να
341
κολλήσει στην πάνω και την κάτω πλευρά των φωτοβολταϊκών στοιχείων.
Όπως είπαμε, πάνω στην κάθε κυψέλη υπάρχουν δύο λεπτοί διάδρομοι
πάνω στους οποίους κολλάμε την καλωδιοταινία με ηλεκτρικό κολλητήρι 40
έως 60 Watt. Ένα αργό πέρασμα με ελαφρά πίεση αρκεί.

Το φ/β πλαίσιο ή πάνελ:

Δηλαδή η "κορνίζα" μέσα στην οποία θα τοποθετήσουμε (θα

κολλήσουμε με λίγη κόλλα) τις σειρές με τις φ/β κυψέλες που περιγράψαμε
παραπάνω. Εδώ θα ακολουθήσουμε τη λύση της ιδιοκατασκευής. Όχι μόνο
γιατί είναι φθηνότερη λύση αφού θα κοστίσει περίπου 40-50 ευρώ, αλλά
επειδή η ικανοποίηση του "φτιάξτο μόνος σου" είναι απερίγραπτη (όπως
και ο ...θαυμασμός των άλλων που θα δούν το τελικό αποτέλεσμα:
"Αποκλείεται να το έφτιαξες μόνος σου")!Στη φωτογραφία κάτω φαίνεται
έτοιμο (μετά τη συναρμολόγηση), το πάνελ που κατασκευάσαμε και στο
οποίο θα κολλήσουμε τις φ/β κυψέλες που είδαμε παραπάνω.

Σύνοψη:

Συνοψίζοντας λοιπόν, τα υλικά που

θα χρειαστούμε είναι τα εξής:

1. 36 φ/β στοιχεία
2. 20 μέτρα καλωδιοταινία
3. Γυαλί ή plexiglass UV
5mm στις διστάσεις που θέλουμε για
πλάτη πλαισίου και γυαλί ή
plexiglass UV πάχους 3mm για
μπροστά (ίδιες διαστάσεις με την
πλάτη)
4. σιλικόνη για περιμετρική
μόνωση του πλαισίου.

Το κόστος κατασκευής του

φωτοβολταϊκού συλλέκτη

Προμηθεύτηκα από εργοστάσιο στο

εξωτερικό (αφού δεν υπάρχουν
στην Ελλάδα) αρκετά μεγάλη ποσότητα από φ/β στοιχεία, γιατί ήξερα ότι
μπορεί να σπάσουν μερικά κατά τη μεταφορά. Μετά τη διαλογή τους, το

342
κόστος βγήκε λίγο κάτω από 250 ευρώ για κάθε 36 κυψέλες που
χρειάζομαι, μαζί με την καλωδιοταινία.

Αν κάποιος φίλος θέλει να φτιάξει ένα τέτοιο πάνελ 140W ευχαρίστως να

βοηθήσω.

Το κόστος για τα τελευταία 4 σετ που έχουν μείνει είναι 195,00 ευρώ για
36+2 κυψέλες, δηλαδή περίπου 1,39 ευρώ ανά Watt, όταν στα αντίστοιχα
εμπορικά πάνελ μπορεί να ξεπεράσει και τα 5,00 ευρώ.

Χρειάζονται και 20 μέτρα καλωδιοταινίας με 20,00 ευρώ. Όποιος φίλος

ενδιαφέρεται μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μου εδώ.

Τα υπόλοιπα υλικά τα υπολογίζω στα 30 έως 40 ευρώ. Έτσι, το συνολικό

κόστος για το πάνελ θα βγεί περίπου 250 ευρώ! Καθόλου άσχημα,
δεδομένου ότι στην έρευνα αγοράς που έκανα πρόσφατα, για πάνελ 150
Watt/p μου ζητήσανε έως και 700 ευρώ, με μέσο όρο τα 640 ευρώ!

Η ποιότητα κατασκευής του πάνελ

Βέβαια η ποιότητα κατασκευής δεν θα είναι συγκρίσιμη με τα εμπορικά φ/β

panel, αλλά θα είναι πολύ καλή. Στο κάτω κάτω, στην τιμή του ενός μπορώ
να φτιάξω δύο πάνελ!

Εξάλλου η καρδιά του πάνελ, δηλαδή τα φ/β στοιχεία, είναι τα ίδια που
χρησιμοποιούνται στα επαγγελματικά πάνελ και είναι εγγυημένα για 25
χρόνια.

Στην επόμενη σελίδα ξεκινάει η κατασκευή του φωτοβολταϊκού πάνελ και

παρουσιάζονται οι πρώτες φωτογραφίες.

>> Επόμενη σελίδα κατασκευής του φωτοβολταικου πάνελ

>> Βίντεο με την κατασκευή του πάνελ βήμα προς βήμα

343
 Μικρό φωτοβολταικο με 32
ευρώ!

Φτιάξε μόνος σου ένα μικρό

ηλιακό πάνελ με μόλις 32
ευρώ!

Πάντα ήθελα να έχω ένα μικρό

ηλιακό πάνελ (φωτοβολταϊκό
panel) το οποίο θα μπορώ να
παίρνω παντού μαζί μου (στο
αυτοκίνητο, στο εξοχικό, στην
εκδρομή και αλλού) για ώρα
ανάγκης. Αποφάσισα να
κατασκευάσω ένα μικρό φορητό ηλιακό πάνελ μόνος μου, με πολύ χαμηλό
κόστος φωτοβολταϊκών. Για να είναι το πάνελ μικρό σε μέγεθος αλλά και
ανθεκτικό στη μεταφορά επέλεξα ηλιακές κυψέλες (φωτοβολταϊκά
στοιχεία) με άμορφο πυρίτιο οι οποίες είναι ήδη μέσα σε τζαμάκι και
με έτοιμα τα καλώδια εξόδου. Είναι πολύ ανθεκτικές (δεν σπάνε εύκολα)
σε σχέση με τις μονοκρυσταλλικές ή πολυκρυσταλλικές που
χρησιμοποιούνται στα μεγαλύτερα πάνελ. Επίσης, η κάθε μία δίνει
περίπου 4,5 volt χωρίς φορτίο, σε σχέση με τα 0,5 volt που δίνουν τα
κρυσταλλικά φωτοβολταϊκά στοιχεία. Αυτό σημαίνει πως μπορώ να
χρησιμοποιήσω μόλις τρεις τέτοιες κυψέλες συνδεδεμένες σε σειρά
(θετικό-αρνητικό-θετικό-αρνητικό) για να πετύχω περίπου 12 volt που
ήταν και ο στόχος μου γι΄ αυτό το πάνελ. Αυτό συνεπάγεται
μικρότερο κόστος, μικρότερη επιφάνεια και ευκολία κατασκευής.
Επειδή όμως το ρεύμα που δίνουν είναι περίπου 80mA-90mA,
χρησιμοποίησα άλλες δύο σειρές των τριών στοιχείων σε παράλληλη
σύνδεση με την άλλη σειρά (συνδέοντας τα ελεύθερα αρνητικά των 3
οριζόντιων σειρών μεταξύ τους και τα ελεύθερα θετικά των ίδιων
σειρών μεταξύ τους) για να πετύχω περίπου 250mA.

Για την συνδεσμολογία (σχεδιάγραμμα) και άλλα τεχνικά χαρακτηριστικά αυτών

των φ/β κυψελών (στοιχείων), δες τη σελίδα για την κατασκευή ενός πάνελ
10w/p ή 20w/p.

344
Άρα σύνολο 9 τεμάχια, συνολικό κόστος 31,5 ευρώ (3,5 Ευρώ η κάθε κυψέλη).
Ζήτησα να βάλουν στο πακέτο και ένα μέτρο υλικό διασύνδεσης, αν και θα
μπορούσα να χρησιμοποιήσω απλό καλώδιο.λαίσιο θα μπορούσα να
κατασκευάσω από plexiglass, προτίμησα όμως την εύκολη (αλλά λειτουργική)
λύση μιας πλαστικής ...κορνίζας 24χ20cm! Μικρό μέγεθος, ελαφριά και με
χαμηλό κόστος: Μόλις 1 έως 3 ευρώ,
ανάλογα με την κορνίζα. Για να μπορώ
να συνδέω διάφορες συσκευές,
φορτιστές ή επαναφορτιζόμενες
μπαταρίες, χρησιμοποίησα ένα
βύσμα αντάπτορα αναπτήρα
αυτοκινήτου όπως φαίνεται στη
φωτογραφία (κόστος ούτε μισό ευρώ
από κατάστημα ηλεκτρονικών).
Προμηθεύτηκα και ένα μικρό
μετασχηματιστή αναπτήρα
αυτοκινήτου με είσοδο 12 volt και
έξοδο 1,5 - 3,0 - 4,5 - 6,0 - 7,5 - 9,0 -
12,0 volt. Ο μετασχηματιστής (βλ. φωτογραφία κάτω) συνδέεται στο βύσμα που
ανέφερα αμέσως πριν. Έτσι θα μπορώ να συνδέω όλων των ειδών τις
συσκευές ή μπαταρίες από 1,5 έως 12 volt χωρίς πρόβλημα.

Η πρώτη δοκιμή ήταν κατά τη διάρκεια μιας ηλιόλουστης ημέρας του

Απριλίου, ώρα 15:00. Το μικρό ηλιακό πάνελ στη λιακάδα, χωρίς φορτίο, με
το πολύμετρο να δείχνει 12,5 volt και 230 mA! (Update: Μάιος, ώρα 12:00:
13,2 volt και 260 mA).

Μετά τη σύνδεση του μετασχηματιστή στο μικρό ηλιακό πάνελ, το πολύμετρο

έδειχνε 12,0 volt από 12,5. Άψογα! Σίγουρα τους καλοκαιρινούς μήνες η
απόδοση θα είναι λίγο καλύτερη, αλλά και έτσι είναι μια χαρά! Άλλωστε πάνω
από τα 15 volt θα αντιμετώπιζε πρόβλημα ο μετατροπέας. Η πρώτη πρακτική
χρήση ήταν να φορτίσω το κινητό μου χρησιμοποιώντας τον φορτιστή
αυτοκινήτου του και η δεύτερη να φορτίσω μερικές επαναφορτιζόμενες
μπαταρίες. Η επόμενη κίνηση θα είναι να χρησιμοποιήσω το ηλιακό πάνελ
στον φορητό υπολογιστή (laptop).
Αυτό θα πει απεριόριστη (σχεδόν)
αυτονομία!

345
Πιθανές βελτιώσεις του φωτοβολταϊκού πάνελ:

Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω κι άλλες σειρές των τριών φωτοβολταϊκών

στοιχείων για περισσότερα mA, μεγαλώνοντας απλώς το μέγεθος του
ηλιακού πάνελ. Για παράδειγμα, με άλλα 9 φωτοβολταϊκά στοιχεία, το ρεύμα
θα έφθανε 540mA στα 12 volt. Ή θα μπορούσα να το κάνω και
αναδιπλούμενο για ακόμη μικρότερο μέγεθος!

Παρατήρηση: Με αυτό το πάνελ μπορούμε να φορτίσουμε μπαταρίες μέχρι

9V. Οι 12βολτες μπαταρίες θέλουν τάση φόρτισης χοντρικά πάνω από 14V
με φορτίο. Άρα θέλουν ένα πάνελ με 5 κυψέλες σε σειρά και όχι με 3 κυψέλες
όπως εδώ. Μπορούμε όμως να λειτουργήσουμε απ΄ ευθείας μια συσκευή
12V, αρκεί να μην έχει μεγάλες απαιτήσεις σε ρεύμα (αμπέρ), πχ. ένα
ραδιόφωνο ή ένα ανεμιστηράκι 12V.Καλό θα ήταν να έχω κολλήσει στο
θετικό καλώδιο εξόδου και μια δίοδο (από κατάστημα ηλεκτρονικών με μισό
ευρώ), για να μην επιστρέφει το ρεύμα από τη μπαταρία στο πάνελ όταν δεν
έχει ήλιο.

Πως να φτιάξεις εύκολα μόνος σου μια φορητή γεννήτρια ρεύματος

Γεννητρια με ηλιακή ενέργεια - Χωρίς Καύσιμο και Αθόρυβη!

Το παρακάτω μικρό φωτοβολταικο

συστημα χρησιμοποιείται σε ένα
τροχόσπιτο, έναν απομακρυσμένο
χώρο που δεν υπάρχει δυνατότητα
παροχής ρεύματος, στο σκάφος
κλπ. Ακόμα και στο σπίτι μας για
περιπτώσεις διακοπής ρεύματος.

Η ηλιακή γεννήτρια αποτελείται από έναν μικρό ηλιακό συλλέκτη 10

watt/p, ο οποίος φορτίζει μια μπαταρία κλειστού τύπου 12v και 18Ah. Θα

346
μπορούσε να μπει και μεγαλύτερη μπαταρία. Για να μεταφέρεται
ευκολότερα, πήρα ένα βαλιτσάκι εργαλείων και τοποθέτησα μέσα τη
μπαταρία, τον inverter και τη μπαταρία.

Πάνω στη μπαταρία έχω συνδέσει έναν inverter 300W που μετατρέπει το
συνεχές ρεύμα της μπαταρίας σε εναλλασσόμενο 230V. Έτσι μπορεί να
τροφοδοτήσει συσκευές 230V. Δεν έχει σημασία πόσες συσκευές θα
συνδεθούν ταυτόχρονα, αρκεί να μην ξεπερνούν όλες μαζί τα 300 Watt.

Συνδεσμολογία φωτοβολταικου (φ/β) συστήματος

Παρακάτω περιγράφεται η
συνδεσμολογία των φωτοβολταϊκών.
Στην πρίζα του αντιστροφέα
(inverter) συνδέονται οι συσκευές
που απαιτούν 230V.

Παρατηρήσεις για τη φωτοβολταϊκή γεννητρια ρεύματος

Για να φορτίσει τη μπαταρία το φωτοβολταϊκό χρειάζεται 2-3 μέρες το

καλοκαίρι και 3-4 μέρες το χειμώνα.

Επειδή προορίζεται για περιπτώσεις διακοπής ρεύματος αυτό το διάστημα

είναι παραπάνω από ικανοποιητικό (δεν έχουμε διακοπές ρεύματος κάθε
μέρα).

Έτσι, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πολύ μεγαλύτερη μπαταρία κι ας

χρειάζεται περισσότερες ημέρες για να
φορτίσει πλήρως. Στην πράξη, όταν
έρθει η διακοπή, η μπαταρία θα είναι
γεμάτη ακόμα κι αν έχει χωρητικότητα
100Ah.

347
Το κόστος κατασκευής (σε σημερινές τιμές)

• Το φωτοβολταϊκό, 69 ευρώ.
• Ο ρυθμιστής φόρτισης, 23 ευρώ
• Ο inverter ισχύος 300 watt, 37 ευρώ.

Σύνολο μόλις 129 ευρώ!

Μπαταρία μπορούμε να βάλουμε από 18ΑΗ και άνω (12V μολύβδου, κλειστού
τύπου). Το βαλιτσάκι και τα πολύμπριζα βέβαια είναι προαιρετικά. Το
παραπάνω σύστημα δουλεύει άψογα και μόνο με το φ/β πάνελ, το ρυθμιστή
φόρτισης, τη μπαταρία και τον inverter 230V.

Δοκιμές του συστήματος

Το δοκίμασα συνδέοντας ταυτόχρονα μια τηλεόραση 21" (65w), ένα

επιτραπέζιο φωτιστικό (25w) κι ένα ραδιόφωνο. Δούλεψαν άψογα για τη μια
ώρα που κράτησε η δοκιμή, ενώ η μικρή μπαταρία των 18Αh είχε τη
δυνατότητα να δώσει περίπου άλλη μια ώρα λειτουργίας πριν χρειαστεί
επαναφόρτιση.

Εφαρμογές

Το σύστημα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ένα τροχόσπιτο, έναν

απομακρυσμένο χώρο που δεν έχει ρεύμα, στο σκάφος κλπ. Ακόμα και στο
σπίτι μας για περιπτώσεις διακοπής ρεύματος. Με μια μπαταρία 20Ah
μπορούμε να έχουμε ρεύμα για όλα τα παρακάτω ακόμη και αν λειτουργούν
ταυτόχρονα:

1. Φωτισμό του χώρου μας (π.χ. με 2

λαμπτήρες οικονομίας) για 3-4 ώρες.
2. Μια μικρή (14"-21") τηλεόραση και
φορητό Η/Υ (laptop) για 2 ώρες συνολικά.
3. Ένα ραδιόφωνο για αρκετές ώρες.
4. Φόρτιση κινητών τηλεφώνων και
άλλες μικροσυσκευές.

Με χρήση όπως περιγράφεται εδώ, όταν

αδειάσει μια μπαταρία των 20Ah, ένα φωτοβολταϊκό 10Wp θα χρειάζεται
περίπου 3 ημέρες για να την φορτίσει πλήρως. Όπως είπαμε και παραπάνω,
επειδή δεν προορίζεται για καθημερινή χρήση, αυτό το διάστημα είναι

348
παραπάνω από ικανοποιητικό (δεν έχουμε διακοπές ρεύματος κάθε μέρα).
Ετσι, μπορούμε να βάλουμε και μπαταρία διπλάσιας χωρητικότητας
(διπλασιάζοντας με αυτό τον τρόπο και τους παραπάνω χρόνους λειτουργίας
των συσκευών).

• Ηλιακός φορτιστής για κινητά με 8 ευρώ!

Ηλιακη ενεργεια για κινητά τηλέφωνα, μπαταρίες, mp3, ipod. Σενάριο 1ο:
Φαντάσου να έχεις χαθεί σε μια ερημιά και να θες επειγόντως να
επικοινωνήσεις με κάποιον. Το κινητό τηλέφωνο όμως δεν έχει σήμα (είπαμε,
είναι ερημιά). Προχωράς για αρκετή ώρα μέχρι να βρείς ένα σημείο που να έχει
καλύτερο σήμα. Κι όταν το βρείς, διαπιστώνεις ότι το κινητό τηλέφωνο έμεινε
από μπαταρία!

Σενάριο 2ο: Είσαι διακοπές (ή σε δουλειά) και βλέπεις ένα τοπίο που θέλεις
πολύ να φωτογραφήσεις για ανάμνηση (ή για
δημοσίευση). Βγάζεις την ψηφιακή
φωτογραφική μηχανή, αλλά απογοητεύεσαι
αφού διαπιστώνεις πως η μπαταρία της είναι
πεσμένη.Θα μπορούσα να σκεφτώ κι άλλα
σενάρια, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Τον
ηλιακό φορτιστή που παρουσιάζω εδώ τον
έφτιαξα για διασκέδαση κι όχι από φόβο
μήπως χαθώ σε καμιά χαράδρα και μείνω
από μπαταρίες (κινητού τηλεφώνου, φακού,
φωτογραφικής μηχανής κ.λπ.) Είναι απλά άλλο ένα καταπληκτικό gadget για να
δείχνω στους φίλους μου. Και ποιός ξέρει, μπορεί τελικά να το χρειαστώ σε
καμμιά διακοπή ρεύματος της ΔΕΗ!

Η κατασκευή του ηλιακου φορτιστη με

τα φωτοβολταικα

Ήταν πολύ εύκολο και δεν χρειάζονται

πολλά λόγια: Είναι φανερό κι από τις
φωτογραφίες. Χρησιμοποίησα ένα
πορτοφόλι και δύο από τις ηλιακές
κυψέλες (ή ηλιακά στοιχεία) άμορφου πυρίτιου που χρησιμοποίησα και στην
κατασκευή φτιάξε μόνος σου ένα φωτοβολταϊκό πάνελ. (Τελικά αυτά τα
φωτοβολταϊκά στοιχεία είναι μικρά θαύματα της τεχνολογίας. Πάντα φροντίζω
να έχω αρκετές στο ντουλάπι, γιατί συνεχώς μου έρχονται ιδέες για
...γκατζετάκια ηλιακής ενέργειας - κι αυτές οι κυψέλες προσφέρονται για τέτοια

349
πειράματα). Τις σύνδεσα παράλληλα (θετικό καλώδιο της μιάς με θετικό της
άλλης και αρνητικό της μιας με αρνητικό της άλλης). Η κάθε μία δίνει περίπου
4,5 volt και 100mA χωρίς φορτίο, έτσι με αυτό τον τρόπο έχω ένα συνδυασμό
που θα δίνει τελικά περίπου 3,7 volt και 180mA όταν συνδέεται σε φορτίο, πχ
σε ένα κινητό με ΑΔΕΙΑ μπαταρία. Ότι πρέπει δηλαδή για να φορτίσει για λίγο
μπαταρίες έως 3,6 volt (π.χ. 3 μπαταρίες ΑΑ, ΑΑΑ, C ή D, μία μπαταρία
κινητού τηλεφώνου 3,6 volt, ή άλλης συσκευής συμβατής με τα παραπάνω
χαρακτηριστικά - ραδιόφωνο, mp3 player, ηλεκτρονικές συσκευές τύπου ipod
κ.λπ.). Δεν θα τις φορτίσει πολύ, αλλά θα κάνει μια φόρτιση ανάγκης! Τις
κόλλησα πάνω σε χαρτονάκια κι αυτά τα κόλλησα πάνω στο εσωτερικό μέρος
του πορτοφολιού. Είχα ανοίξει και δύο διακριτικές τρύπες για την έξοδο των
καλωδίων με τρόπο καλαίσθητο. Τα καλώδια μπορούν να τυλίγονται μέσα στη
θήκη του πορτοφολιού που μπαίνουν τα χρήματα. Μπορούν να
χρησιμοποιηθούν όλων των ειδών τα βύσματα. Για παράδειγμα, αγοράζουμε
ένα φθηνό φορτιστή αυτοκινήτου, κόβουμε το βύσμα που μπαίνει στον
αναπτήρα και συνδέουμε τα γυμνά πλέον καλώδια στα δύο καλώδια που βγάζει
ο φορτιστής.

Προαιρετικά αλλά χρήσιμα:

1. Μια μικρή δίοδο από κατάστημα ηλεκτρονικών, συνδεδεμένη στο

θετικό καλώδιο για να εμποδίζει την αποφόρτιση της μπαταρίας όταν δεν
υπάρχει ηλιοφάνεια.
2. Λίγο λάστιχο, δέρμα ή χοντρό ύφασμα γύρω από τις ηλιακές κυψέλες
για να μην έρχονται σε επαφή και φθείρονται όταν κλείνουμε το πορτοφόλι.

Ηλιακοί φορτιστές: Σημαντικές παρατηρήσεις

Για να φορτίσει μια τυπική μπαταρία κινητού τηλεφώνου (περίπου 800mAΗ)

λίγο, ώστε να κάνουμε 2-3 κλήσεις ανάγκης, αρκούν 15-20 λεπτά ηλιοφάνειας.

1. Αυτός ο φωτοβολταϊκός φορτιστής προορίζεται για περιπτώσεις

ανάγκης κι όχι για να φορτίζει πλήρως και καθημερινά την μπαταρία.
2. Κάθε κινητό τηλέφωνο ή άλλη συσκευή έχει το δικό του ενσωματωμένο
κύκλωμα φόρτισης που μπορεί να μην επιτρέπει την απ' ευθείας φόρτιση από
τον ηλιακό φορτιστή (μάλλον θα χρειαστεί να βγεί η μπαταρία από τη συσκευή
για να τη φορτίσει αυτός ο ηλιακός φορτιστής).

Το κόστος κατασκευής

1. Το πορτοφολάκι, 1 ευρώ.

350
2. Δύο ηλιακά στοιχεία άμορφου πυρίτιου, 7 ευρώ.

Σύνολο 8 ευρώ.

Βελτιώσεις

Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω πολλαπλό πορτοφόλι (για πιστωτικές

κάρτες) που ανοίγει σε περισσότερα επίπεδα (ή ένα στενόμακρο κομμάτι
δέρματος ή χοντρού υφάσματος) και να χρησιμοποιήσω 4 ή περισσότερες
ηλιακές κυψέλες για περισσότερα Volt ή mA (προτεινόμενο: 8 CIS για 7,4V και
360mA) για ΠΛΗΡΗ φόρτιση μπαταρίας κινητού, mp3 κλπ σε 2-3 ώρες. Η ένα
χοντρό εξώφυλλο βιβλίου και να βάλω 4 ηλιακές κυψέλες στη μια πλευρά και
άλλες τόσες στην άλλη (συνδεδεμένες σε σειρά στο κάθε σετ των τεσσάρων
κυψελών και παράλληλα οι δύο 4άδες μεταξύ τους), ώστε να φτιάξω έναν -
εντυπωσιακό σε σχήμα και λειτουργικότητα - φορητό αναδιπλούμενο ηλιακό
συλλέκτη μικρού σχήματος, ο οποίος θα ήταν ικανός να φορτίζει ακόμα και
μπαταρίες 12 volt με 180mA την ώρα! Τέτοιοι αναδιπλούμενοι συλλέκτες
πωλούνται πανάκριβα στην αγορά. Δες εδώ άλλη μια κατασκευή
αναδιπλούμενου φωτοβολταϊκού πάνελ με τις καινούριες πολύ ισχυρότερες
μονοκρυσταλλικές κυψέλες. Ακόμα και με ΜΙΑ τέτοια κυψέλη μπορείς να
φτιάξεις τον παραπάνω μικρό ηλιακό φορτιστή και μάλιστα 5 φορές
ισχυρότερο! Το προτείνω για όσους δεν είναι ηλεκτρονικοί.

"Σχέδια επιβίωσης μετά από φυσικές καταστροφές"

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί δραματικά οι παράγοντες που μπορούν να

οδηγήσουν σε κάποια κρίση που θα επηρεάσει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό τον
τρόπο διαβίωσής μας, βραχυπρόθεσμα ή ακόμη και μακροπρόθεσμα:

Η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι κλιματικές αλλαγές, το φαινόμενο του

θερμοκηπίου, η ενεργειακή κρίση, οι τιμές του πετρελαίου, οι ασύμμετρες
απειλές, η τρομοκρατία, οι σεισμοί, οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές, ενδεχόμενες
μεγάλες απεργίες ή βλάβες στο ενεργειακό δίκτυο και το ηλεκτρικο ρευμα,
είναι μερικοί από τους
παράγοντες που μπορούν να
επηρεάσουν τον τρόπο
διαβίωσης έως ακόμη και την ίδια
την επιβίωσή μας, αν μας βρουν
απροετοίμαστους. Οι πρόσφατες
πυρκαγιές και πριν μερικά χρόνια
ο μεγάλος σεισμός είναι δύο
παραδείγματα που δείχνουν την
351
ανάγκη να είμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες μετά
από τέτοιες καταστροφές. Η επερχόμενη (ή ξεκίνησε ήδη;) οικονομική κρίση
μπορεί να έχει συνέπειες στο πετρέλαιο, την ενέργεια, το ρευμα και αλλού.
Συνήθως, τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε έχουν να κάνουν με
το ρευμα, το πόσιμο νερό και το μαγείρεμα, το φωτισμό, τις επικοινωνίες και τις
μεταφορές. Στην ενότητα σχέδια επιβίωσης χωρις ρευμα, μετά από φυσικές
καταστροφές θα προστίθενται συνεχώς νέα άρθρα που θα απαντούν ακριβώς
σε αυτές τις ανάγκες. Και ειδικότερα, πως μπορούν η ηλιακή ενέργεια και το
ρευμα από φωτοβολταϊκά να βοηθήσουν σε αυτή την κατεύθυνση.

Ηλιακό ηλεκτρικό ποδήλατο!

Το ποδήλατο που δε βαριέσαι ποτέ...

Ηλιακο ποδήλατο με ηλεκτρικη ενεργεια! Μπορεί να είδατε και την παρουσίαση

που έκανα σε τηλεοπτικά κανάλια και τον Τύπο. Σε αυτό το άρθρο περιγράφω
την εύκολη και οικονομική μετατροπή ενός συνηθισμένου ποδηλάτου σε
ηλεκτρικό ποδήλατο που κινείται με ηλιακή ενέργεια, με ρεύμα από το δίκτυο της
ΔΕΗ, αλλά και ως κανονικό ποδήλατο. Απαντά στο πρόβλημα των
μετακινήσεων όταν δεν υπάρχει δυνατότητα χρήσης άλλων μέσων μεταφοράς
(πχ. έλλειψη καυσίμων ή απροσπέλαστοι δρόμοι).

Εδώ θα δούμε πως μετέτρεψα πολύ εύκολα ένα κανονικό ποδήλατο, ώστε να
κινείται και ως κανονικό ποδήλατο, αλλά και με ηλεκτρική ενέργεια ως
υποβοήθηση!

Ο στόχος μου εξ' αρχής ήταν να μην καταργήσω τα χαρακτηριστικά ενός

ποδηλάτου:

Ο ποδηλάτης θα πρέπει να πατά πετάλι, αλλιώς ας πάει να αγοράσει ένα

μηχανάκι... Το ηλιακό ποδήλατο θα πρέπει απλώς να υποβοηθά τον ποδηλάτη,
ώστε να μπορεί να κάνει μεγαλύτερες διαδρομές και να μη φοβάται τις
ανηφόρες.

Ο δεύτερος στόχος μου ήταν να είναι το ηλεκτρικό ποδήλατο ελαφρύ και

όμορφο. Νομίζω ότι το πέτυχα και αυτό! Εσύ θα κρίνεις...

Η μετατροπή σε ηλεκτρικο ποδήλατο

Η μετατροπή σε ηλιακό ηλεκτρικό ποδήλατο ήταν πολύ εύκολη: Αγόρασα από

το εξωτερικό ένα έτοιμο κιτ μετατροπής που περιλαμβάνει ό,τι χρειάζεται:

352
 1. Τον μπροστινό τροχό ο οποίος στο κέντρο του έχει ενσωματωμένο ένα
μοτέρ 250W που κινεί τον τροχό με ηλεκτρική ενέργεια (βλ. διπλανή
φωτογραφία).
2. Τον ρυθμιστή που
ελέγχει την ταχύτητα του
μοτέρ, την απομόνωσή
του όταν φρενάρουμε
κ.ά., τον τοποθέτησα σε
ένα μικρό τσαντάκι κάτω
από τη σέλα.
3. Τις χειρολαβές στο τιμόνι
που αντικαθιστούν αυτές
του ποδηλάτου (η δεξιά
λειτουργεί όπως το
"γκάζι" στα μηχανάκια
για να ρυθμίζουμε την
ταχύτητα κίνησης).
4. Τις χειρολαβές των φρένων που αντικαθιστούν αυτές του ποδηλάτου:
Όταν φρενάρουμε, απομονώνουν το μοτέρ και αυτό σταματά να κινεί το
ηλιακο ποδηλατο.

Όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες, η

τοποθέτηση των παραπάνω είναι
πανεύκολη, για κάποιον που "πιάνουν τα
χέρια του".

Αλλιώς θα μπορούσε να βοηθήσει ένα

ποδηλατάδικο.

1. Ξεβιδώνουμε τον μπροστινό

τροχό και βιδώνουμε στη θέση του τον
καινούριο τροχό που έχει
ενσωματωμένο το μοτέρ.
2. Ξεβιδώνουμε τις χειρολαβές

φρένων και βιδώνουμε

τις καινούριες.
3. Βρίσκουμε ένα βολικό
σημείο για να

353
 τοποθετήσουμε το μικρό σε μέγεθος ρυθμιστή (πχ. σε ένα τσαντάκι
σέλας ή στην σχάρα).
4. Ενώνουμε όλα τα καλώδια (από το μοτέρ, τα φρένα και το "γκάζι¨) στο
ρυθμιστή, ανάλογα με το χρώμα τους (οι γραπτές οδηγίες ήταν σαφείς
και εύκολες).

Τέλος, ενώνουμε τα δύο καλώδια, θετικό και αρνητικό (κόκκινο και μαύρο
αντίστοιχα), του ρυθμιστή πάνω στους αντίστοιχους πόλους των μπαταριών
που τοποθέτησα μέσα σε ένα μικρό κουτί πίσω στη σχάρα. Οι μπαταρίες αυτές
είναι τρεις μολύβδου 12V και 13ΑΗ, κλειστού τύπου, σαν αυτές που έχουν τα
μηχανάκια. Μπορούν να
επαναφορτίζονται με τον
φορτιστή τους από μια απλή
ηλεκτρική πρίζα της ΔΕΗ,
αλλά και με ηλιακή ενέργεια
από φωτοβολταϊκά πάνελ.
Εξασφαλίζουν αυτονομία
περίπου 40 χιλιόμετρα,
σε φυσιολογικές διαδρομές
με λίγες ανηφόρες και με τον
ποδηλάτη να βοηθά λίγο με το
πετάλι, κυρίως στο ξεκίνημα
από στάση (αφού εκεί γίνεται η
μεγαλύτερη
κατανάλωση ρεύματος).Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω και μικρότερες και
ελαφρύτερες μπαταρίες (π.χ. 7,5 ΑΗ) με το μισό μέγεθος και βάρος.Ή μια
συστοιχία 30 μικρών επαναφορτιζόμενων μπαταριών νικελίου 8ΑΗ. Σαν αυτές
δηλαδή που έχουν τα επαναφορτιζόμενα ηλεκτρικά σκουπάκια ή
επαναφορτιζόμενα εργαλεία (είναι καλύτερες αλλά είναι όμως και αρκετά
ακριβότερες).

Οι βόλτες με το ηλιακο ποδηλατο

Όποιος κάνει μια φορά βόλτα με ηλεκτρικό ποδήλατο, δεν ξαναγυρνάει ποτέ σε
απλό ποδήλατο... Η αίσθηση είναι καταπληκτική! Ενώ συνεχίζεις να κάνεις
κανονική ποδηλασία, δεν κουράζεσαι ιδιαίτερα, δεν ιδρώνεις, νιώθεις καθαρός
και ξεκούραστος όσα χιλιόμετρα κι αν έκανες. Δεν είναι σαν μηχανάκι,
παραμένει ποδήλατο. Απλά, εκεί που πριν έκανες 5 χιλιόμετρα τώρα κάνεις 15
χωρίς να το σκέφτεσαι, άρα γυμνάζεσαι και περισσότερο. Είναι σα να έχεις μαζί
σου έναν αόρατο επαγγελματία αγωνιστικό ποδηλάτη ο οποίος πατά μαζί
σου πετάλι! Ειδικά στις ανηφόρες αυτό είναι πολύ σημαντικό. Επίσης, νιώθεις
μεγαλύτερη ενεργητική ασφάλεια. Επιταχύνεις πολύ ταχύτερα από στάση, ενώ
αναπτύσεις και μεγαλύτερες ταχύτητες στο δρόμο (έως 35 χιλιόμετρα ανά ώρα
354
σε ευθεία με ελαφρύ πετάλι) ώστε να προσαρμόζεσαι καλύτερα στις απαιτήσεις
της κυκλοφορίας. Και σε κοιτάνε και όλοι έκπληκτοι! Τέλος, έχεις ένα μέσο σε
περίπτωση ανάγκης, ώστε να μετακινηθείς κάπου όταν δεν υπάρχει άλλος
τρόπος (π.χ. απροσπέλαστοι δρόμοι, έλλειψη καυσίμων κ.λπ.).

Τα τεχνικά χαρακτηριστικά και το κόστος μετατροπής σε ηλεκτρικό

ποδήλατο

Το μοτέρ είναι 36V - 250W και δεν χρειάζεται συντήρηση (είναι με μόνιμους
μαγνήτες). Τα 250W είναι η μέση ισχύς που βγάζει ένας επαγγελματίας
ποδηλάτης κατά τη διάρκεια ενός αγώνα. Οι μπαταρίες είναι τρεις 12βολτες
συνδεδεμένες σε σειρά (το συν με το πλην εναλλάξ), για να δίνουν τα 36V που
θέλει το μοτέρ. Η χωρητικότητα πρέπει να είναι τουλάχιστον 7ΑΗ ώστε να
έχουμε μια αυτονομία περίπου 15-20 χιλιόμετρα τη μέρα. Εγώ έβαλα 13ΑΗ,
αλλά έχουν μεγαλύτερο βάρος και όγκο. Με 7ΑΗ, το επιπλέον βάρος στο
ποδήλατο είναι περίπου 12 κιλά, δεν τα νιώθεις όμως καθώς κινείσαι. Αν ήταν οι
ακριβότερες νικελίου, το βάρος θα ήταν γύρω στα 5 μόλις κιλά. Με φυσιολογική
χρήση θα ανέξουν σχεδόν 3 χρόνια πριν χρειαστούν αντικατάσταση. Το τελικό
κόστος ήταν όταν το έφτιαξα 377 Ευρώ για το σετ μετατροπής (σήμερα είναι
λίγο φθηνότερο). Οι μπαταρίες
κοστίζουν από περίπου 15 Ευρώ
(7,5ΑΗ) έως 30 Ευρώ (13ΑΗ) η κάθε
μία (χρειάζονται τρεις).

Φόρτιση με ηλιακή ενέργεια

(φωτοβολταϊκά)

Στο μπαλκόνι μου έχω τοποθετήσει 3

μικρά φωτοβολταϊκά των 20 Watt/p.
Έχω τραβήξει μερικά μέτρα καλώδιο
μέχρι το ισόγειο όπου αφήνω το
ηλεκτρικό ποδήλατο να φορτίσει αμέσως μετά από κάθε χρήση. Τα
φωτοβολταϊκά πάνελ είναι αρκετά μικρά ώστε να μπορώ να τα πάρω και μαζί
μου (χωράνε σε ένα μεγάλο χαρτοφύλακα). Καλύτερα όμως να παίρνω μαζί μου
αν θέλω για ασφάλεια το μικρό φορτιστή, παρά ένα μεγάλο χαρτοφύλακα...

Μπορώ να αφαιρέσω το κουτί με τις μπαταρίες και να το πάρω μαζί μου ώστε
να φορτίσει και μέσα στο σπίτι από μια πρίζα (ή απο τα φωτοβολταϊκά).

Για να φορτίσουν πλήρως οι μπαταρίες των 7ΑΗ αρκούν 2,5 -3 ώρες στο
φορτιστή ρεύματος ή ένα πρωινό (5-6 ώρες) στον ήλιο. Αυτό αν είναι εντελώς
άδειες. Αν η βόλτα μας ήταν π.χ. μόνο 7-8 χιλιόμετρα, θα χρειαστεί ο μισός
355
χρόνος για να φορτίσουν ξανά πλήρως. Το ηλεκτρικό ποδήλατο το ζητήσανε οι
διοργανωτές της έκθεσης EnergyRes ως ένα από τα κεντρικά εκθέματα και η
αντίδραση των επισκεπτών που το δοκιμάσανε ήταν εντυπωσιακή! Στη
φωτογραφία δεξιά, το ηλεκτρικό ποδήλατο δίπλα στο ηλιακό αυτοκίνητο...

Ηλιακος φουρνος

• Το ηλιακό φουρνάκι που μαγειρεύει τα πάντα!

• Ο ηλιακός φούρνος: Ή αλλιώς το ηλιακο φουρνακι. Σε αυτό το άρθρο
περιγράφεται η εύκολη (και πολύ οικονομική) κατασκευή ενός μικρού
ηλιακού φούρνου από ξύλο, που θα έχει τη δυνατότητα να μαγειρεύει
οποιοδήποτε φαγητό όπως και ένας
συμβατικός φούρνος, με τη διαφορά ότι
δεν θα χρειάζεται καθόλου ηλεκτρικό
ρεύμα, παρά μόνο λίγη ηλιοφάνεια
(ακόμη και το χειμώνα)! Επιπλέον, θα
μπορεί να μετατρέπει σε πόσιμο νερό,
νερό που κανονικά δεν θα ήταν
κατάλληλο (ακόμη και το θαλασσινό
νερό).

Εδώ θα δούμε πως κατασκευάζεται ένας

ηλιακός φούρνος, δηλαδή μια απλή και πολύ
φθηνή κατασκευή η οποία θα μπορεί να
μαγειρεύει οποιοδήποτε φαγητό ή να βράζει
νερό, μόνο με την ηλιακή ενέργεια και χωρίς
ηλεκτρικό ρεύμα. Το ηλιακό φουρνάκι υπάρχει
και σε εμπορική έκδοση στο εξωτερικό, όπου πωλείται προς περίπου 200
Ευρώ. Εμάς θα μας στοιχίσει λιγότερο από 30 Ευρώ!

Ο ηλεκτρικός φούρνος μπορεί να ρυθμιστεί σε θερμοκρασία 200 βαθμών

κελσίου για το μαγείρεμα. Το φαγητό όμως θα μπορούσε να ψηθεί και με πολύ
μικρότερη θερμοκρασία, απλά στο διπλάσιο χρόνο.

Έχει αποδειχθεί ότι όλα τα τρόφιμα μαγειρεύονται σε θερμοκρασίες πάνω από

100 βαθμούς. Ο ηλιακος φουρνος αναπτύσσει θερμοκρασίες από 110-140
βαθμούς, ανάλογα με την ηλιοφάνεια.

356
Πως αναπτύσσει τέτοιες θερμοκρασίες ο ηλιακός φούρνος;

Παραλείποντας τις λεπτομέρειες που θα δούμε παρακάτω, μπορούμε να πούμε

ότι το ηλιακό φουρνάκι είναι ουσιαστικά ένα μονωμένο κουτί με γυάλινο καπάκι.
Η ηλιακή ακτινοβολία διαπερνά το τζάμι και μετατρέπεται σε θερμότητα η οποία
παγιδεύεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στο εσωτερικό του κουτιού,
αυξάνοντας συνεχώς τη θερμοκρασία (φαινόμενο του θερμοκηπίου). Σε
περίπου 45 λεπτά έχει φθάσει τους 100 βαθμούς, που είναι και το σημείο
βρασμού του νερού. Ο ηλιακος φουρνος ΔΕΝ χρειάζεται συνεχή ηλιοφάνεια:
Αρκεί ο ήλιος να φαίνεται για 30 λεπτά κάθε ώρα, ας υπάρχει συννεφιά την
υπόλοιπη ώρα. Επίσης, το ηλιακό φουρνάκι δεν χρειάζεται υψηλές
θερμοκρασίες περιβάλλοντος. Μπορεί να μαγειρέψει ακόμη και αν έχει στρώσει
χιόνι και η θερμοκρασία είναι 2 βαθμοί. Αρκεί να υπάρχει ηλιοφάνεια. Είναι
φυσικά λογικό να περιμένουμε ότι τους μήνες Νοέμβριο έως Φεβρουάριο θα
είναι λιγότερες οι κατάλληλες ημέρες για τον ηλιακό φούρνο, από ότι τον
υπόλοιπο χρόνο.

Πως κατασκευάζεται το ηλιακο φουρνακι

Η κατασκευή είναι πολύ εύκολη, ενώ το κόστος των υλικών δεν ξεπερνά τα 30
Ευρώ. Κάτω από προϋποθέσεις μάλιστα, μπορεί να είναι και μικρότερο των 5
Ευρώ!

1. Πρώτα παραγγέλνουμε από ένα ξυλουργείο δύο έτοιμα ξύλινα κουτιά

όπως στην φωτογραφία πάνω αριστερά. Το ένα κουτί πρέπει να είναι
λίγο μικρότερο από το άλλο ώστε το μικρό κουτί να χωρά μέσα στο
μεγάλο, αφήνοντας περίπου 3 cm κενό από τα πλαϊνά και το κάτω
μέρος. Αυτό το κενό θα το γεμίσουμε με τσαλακωμένα κομμάτια
εφημερίδας για μόνωση.

357
 2. Από μια βιοτεχνία τζαμιών παραγγέλνουμε ένα κομμάτι τζάμι πάχους 5
mm, με διαστάσεις τέτοιες ώστε να καλύπτουν όλο το πάνω μέρος του
μεγάλου εξωτερικού κουτιού (σαν καπάκι).
3. Καλύπτουμε τα εσωτερικά τοιχώματα του μικρού κουτιού με
αλουμινόχαρτο, ώστε να αντανακλούν το φως που δεν φθάνει απ'
ευθείας στο σκεύος μαγειρέματος, πάνω σε αυτό δια της αντανάκλασης
(φωτογραφία πάνω δεξιά). Προσοχή ώστε η κόλλα που θα
χρησιμοποιήσουμε να είναι μη τοξική σε υψηλές θερμοκρασίες. Στη
βάση του εσωτερικού μικρού κουτιού τοποθετούμε ένα κομμάτι από
σκουρόχρωμο μέταλλο ή λαμαρίνα.
4. Τοποθετούμε μια μονωτική ταινία από αφρώδες υλικό (σαν αυτή που
χρησιμοποιείται για μόνωση σε παράθυρα), περιμετρικά στην πάνω
πλευρά των δύο κουτιών που θα ακουμπά το τζάμι. Προσοχή να μην
υπάρχει δυνατότητα διαρροής αέρα έξω από το μικρό κουτί όταν
τοποθετείται το τζάμι.
5. Τέλος, φτιάχνουμε (σαν καπάκι) κι έναν ανακλαστήρα από ξύλο και
αλουμινόχαρτο, ο οποίος θα αντανακλά ακόμη περισσότερο φως μέσα
στον ηλιακό φούρνο, για ακόμη μεγαλύτερη απόδοση.

Μια μικρή κλίση προς τον ήλιο αυξάνει την απόδοση. Το σκεύος πρέπει να
έχει καπάκι και να είναι μεταλλικό και σκουρόχρωμο, κατά προτίμηση
μαύρο. Επίσης, να μην είναι πολύ μεγάλο (ίσα που να χωράει το φαγητό). Αν
θέλουμε έναν οικονομικότερο και πρόχειρο ηλιακό φούρνο, μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε κουτιά από χαρτόνι και αντί για καπάκι από τζάμι, ένα
διάφανο πλαστικό φύλλο φούρνου (πωλείται
στα Σούπερ Μάρκετ). Η απόδοση και η
αντοχή του φούρνου όμως θα είναι πολύ
μικρότερη.

Η δοκιμή του ηλιακου φουρνου

Η δοκιμή έγινε Απρίλιο με εξωτερική

θερμοκρασία περίπου 23 βαθμούς C και
λιακάδα. Το ψηφιακό θερμόμετρο, όπως
φαίνεται και στις παρακάτω φωτογραφίες,
έδειξε στο εσωτερικό του φούρνου 139
βαθμούς C! Το μπιφτέκι ψήθηκε πολύ καλά
μέσα σε περίπου 90 λεπτά, όσο και τα
χωριάτικα λουκάνικα που ακολούθησαν!
Την επόμενη ημέρα ετοίμασα μια μπριζόλα
η οποία, επειδή ήταν αρκετά χοντρή,
ψήθηκε σε περίπου 3 ώρες. Γενικά τα

358
χοντρά κομμάτια, οι πατάτες και τα όσπρια θέλουν περισσότερο χρόνο, ενώ τα
λεπτά κομμάτια κρέατος, τα ζυμαρικά (ρύζι, μακαρόνια σε λίγο νερό) και τα
λαχανικά θέλουν αρκετά λιγότερο χρόνο.

Ηλιακό αερόθερμο - Θέρμανση χωρίς ρεύμα!

Ηλιοθερμική εφαρμογή θέρμανσης χώρου - Solar Heater

Με την κατασκευή που θα δείξω εδώ, μπορούμε να θερμάνουμε ένα χώρο το

χειμώνα (τις ημέρες που μπορεί να κάνει κρύο αλλά έχει ηλιοφάνεια, έστω και
μερική).Τα φωτοβολταϊκά δεν είναι κατάλληλα για τη θέρμανση ενός χώρου,
γιατί η μετατροπή της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική και στη συνέχεια ξανά
μετατροπή από ηλεκτρική ενέργεια σε θερμική σημαίνει τεράστιες απώλειες,
καθιστώντας τη λύση των φωτοβολταϊκών μη αποδοτική. Εδώ αντίθετα, θα
μετατρέψουμε την ηλιακή ενέργεια κατ' ευθείαν σε θερμική, ζεσταίνοντας τον
αέρα.

Το ηλιακό αερόθερμο (solar heater) είναι

πάρα πολύ εύκολο στην κατασκευή και
πολύ φθηνό! Εμένα μου κόστισε περίπου 30
Ευρώ σε υλικά και 2 ώρες από το χρόνο
μου!

Το συγκεκριμένο που θα δούμε εδώ είναι

πολύ μικρό και λόγω αυτής της μικρής του
επιφάνειας είναι κατάλληλο μόνο για ένα
μικρό χώρο όπως μια μικρή αποθήκη ένα
μικρό τροχόσπιτο κ.λπ. (αν τοποθετήσουμε
δύο τέτοιους συλλέκτες).

Κατασκευάζοντάς το όμως σε μεγαλύτερες

διαστάσεις (ή/και τοποθετώντας
περισσότερα) μπορεί να θερμάνει και
ανάλογα μεγαλύτερους χώρους.

Για παράδειγμα, αυτός εδώ ο συλλέκτης έχει 50cm πλάτος και 100cm ύψος,
δηλαδή έχει επιφάνεια 0,5 τ.μ.

Ένα δωμάτιο π.χ. 10 τ.μ. χρειάζεται το 1/5 της επιφάνειάς του σε συλλέκτη,
δηλαδή 2 τ.μ. συλλεκτών ηλιακής ενέργειας σαν το αερόθερμο αυτό.

359
Άρα για ένα χώρο 10 τ.μ. θα φτιάχναμε ένα ηλιακό αερόθερμο (συλλέκτη) με
επιφάνεια τέσσερις φορές μεγαλύτερη από τα 0,5 τ.μ., δηλαδή ένα συλλέκτη με
διαστάσεις 2 μέτρα ύψος, επί 1 μέτρο πλάτος (2 τ.μ.).

Για ένα χώρο 20 τ.μ. θα φτιάχναμε 2 συλλέκτες με 2 μέτρα ύψος επί 1 μέτρο
πλάτος ο κάθε ένας.

Η κατασκευή

Όπως φαίνεται και στην πιο πάνω εικόνα, κατασκευάζουμε (ή παραγγέλνουμε

έτοιμο από ένα ξυλουργό) ένα πλαίσιο στις διαστάσεις που θέλουμε ανάλογα με
τα τετραγωνικά μέτρα που θέλουμε να θερμάνουμε (βλέπε παραπάνω). Στη
μπροστινή πλευρά τοποθετούμε ένα τζάμι (το κολλάμε περιμετρικά με διάφανη
σιλικόνη).

Η απόσταση από την ξύλινη πλάτη μέχρι το τζάμι μπροστά, πρέπει να είναι
περίπου 7 cm για κάθε 1 μέτρο ύψους του συλλέκτη. Εκεί μέσα θα θερμαίνεται
ο αέρας από τον ήλιο. Η αναλογία του ύψους προς το πλάτος του συλλέκτη θα
πρέπει να είναι περίπου 2:1.Στην πλάτη πρέπει να υπάρχουν δύο ανοίγματα,
ένα κάτω κι ένα επάνω. Από κάτω θα μπαίνει ο αέρας κρύος και θα βγαίνει από
το επάνω άνοιγμα ζεστός (ο ζεστός αέρας είναι ελαφρύτερος από τον κρύο, άρα
θα ανεβαίνει και θα βρίσκει έξοδο από το επάνω άνοιγμα). Στη φωτογραφία
δίπλα φαίνονται τα ανοίγματα αυτά. Εγώ τα έκανα στην αρχή κυκλικά για να
πειραματιστώ αλλά προτιμότερο είναι να είναι παραλληλόγραμμα όπως στο
παρακάτω σχήμα:

360
Το ύψος των σχισμών εισόδου και εξόδου αέρα να είναι περίπου 6 cm για κάθε
μέτρο ύψους του συλλέκτη. Αν για παράδειγμα το ύψος του συλλέκτη είναι 2
μέτρα, τότε η κάθε σχισμή θα πρέπει να έχει ύψος περίπου 12 εκατοστά και
πλάτος σχεδόν όσο το πλάτος του συλλέκτη. Όπως είπαμε, ο ζεστός αέρας θα
βγαίνει με πίεση από μόνος του, χωρίς τη χρήση βεντιλατέρ, από την επάνω
έξοδο όπως φαίνεται και στην αναπαράσταση με χαρτοπετσέτες που έφτιαξα
στην επόμενη εικόνα. Ο συλλέκτης τοποθετείται έξω από το τοίχωμα του χώρου
που θέλουμε να θερμαίνει. Ανοίγουμε μια τρύπα στο τοίχωμα η οποία θα
επικοινωνεί με το κάτω άνοιγμα του συλλέκτη και μονώνουμε τα κενά ώστε να
μην υπάρχουν διαρροές.

Ή ενώνουμε με μια σωλήνα δημιουργώντας έτσι έναν αγωγό αέρα. Από εδώ θα
μπαίνει ο κρύος αέρας του χώρου. Το ίδιο κάνουμε και για το επάνω άνοιγμα
του συλλέκτη και του τοιχώματος του χώρου μας. Από εκεί θα επιστρέφει ο
θερμός πλέον αέρας ξανά στον εσωτερικό χώρο, θερμαίνοντάς τον.

Για να μην γίνεται η αντίστροφη διαδικασία το βράδυ και κρυώνει ο χώρος,

κρεμάμε ένα λεπτό πλαστικό φύλλο στην πάνω έξοδο. Επειδή αυτό είναι
ελαφρύ, η πίεση του ζεστού αέρα στην έξοδο το σπρώχνει κι έτσι δεν
διακόπτεται η πορεία του αέρα. Το βράδυ που δεν υπάρχει κίνηση αέρα, η
πλαστική ζελατίνα υποχωρεί και
κλείνει την έξοδο. Υπολόγισα
(με αρκετά πολύπλοκους
υπολογισμούς που δεν είναι του
παρόντος), ότι με αυτή την
κατασκευή πετυχαίνουμε
σχεδόν 1.000 BTU ανά
τετραγωνικό μέτρο επιφάνειας
συλλέκτη. Δηλαδή με ένα
συλλέκτη επιφάνειας 2 τ.μ.
κερδίζουμε κάθε μέρα (από τις
10:00 ως τις 16:00) πάνω από
10.000 BTU σε δωρεάν
θέρμανση! Με 4 τ.μ. κερδίζουμε
πάνω από 20.000 BTU. Καθόλου άσχημα...

Και μάλιστα το όφελος είναι ακόμη μεγαλύτερο, αν συνυπολογίσουμε ότι όταν

φύγει ο ήλιος και ανάψουμε καλοριφέρ, σόμπα ή ηλεκτρική θερμάστρα, αυτά θα
πρέπει απλώς να διατηρήσουν ζεστό έναν ήδη ζεστό χώρο και όχι να τον
θερμάνουν από τους 13 βαθμούς στους 19 (αυτό συνεπάγεται σημαντική
οικονομία καυσίμου ή ηλεκτρικού ρεύματος).

361
Το ηλιακό αερόθερμο μπορεί να φτάσει ένα χώρο από τους 13-14 βαθμούς
Κελσίου σε θερμοκρασία 19-20 βαθμών Κελσίου μέσα σε δύο ώρες.

Oi πρώτες δοκιμές

Η πρώτη δοκιμή έγινε τον Ιανουάριο, σε μια μέρα όχι ακριβώς ηλιόλουστη αλλά
με αρκετό ήλιο. Η εξωτερική θερμοκρασία ήταν λίγο πάνω από τους 15
βαθμούς Κελσίου (το ψηφιακό θερμόμετρο
πίσω από το συλλέκτη δείχνει 18,4 γιατί εκεί
ο αέρας επηρεάζεται από τη θερμοκρασία
του ίδιου του συλλέκτη).

Άφησα το συλλέκτη για 30 λεπτά στον ήλιο.

Με ένα ψηφιακό θερμόμετρο (κι αυτό
ιδιοκατασκευή), μέτρησα τη θερμοκρασία
στην είσοδο κρύου αέρα κι αυτή ήταν 18,4.

Αμέσως μετά μέτρησα τη θερμοκρασία στην

έξοδο θερμού αέρα και ήταν 50,4 βαθμοί
Κελσίου!

Το ηλιακό αερόθερμο ανέβασε τη

θερμοκρασία του αέρα μέσα του, κατά 32
ολόκληρους βαθμούς μέσα σε ελάχιστα
δευτερόλεπτα!

Άρα λειτουργεί και μάλιστα πολύ αποδοτικά. Η απόδοσή του βέβαια ανέβηκε
λίγο, αφού κρέμασα και τέντωσα μια μαύρη μεταλλική σήτα (σαν αυτή που
βάζουμε στα παράθυρα για τα έντομα), μέσα στο πλαίσιο και στο μισό της
απόστασης από την πλάτη ως το τζάμι.Επειδή είναι μαύρη και μεταλλική,
θερμαίνεται πολύ και γρήγορα μεταδίδει τη θερμότητά της στον αέρα που περνά
πάνω και δίπλα της, καθώς αυτός ανεβαίνει μέχρι να βρει την επάνω έξοδο του
πλαισίου.

Εφαρμογές

Οι εφαρμογές είναι πολλές: Σε μικρή κλίμακα μπορεί να θερμάνει ένα μικρό

χώρο όπως ένα τροχόσπιτο, ένα μικρό εργαστήριο ή γκαράζ κ.λπ.Σε μεγάλη
κλίμακα, μπορούμε να φανταστούμε ολόκληρη τη νότια πλευρά ενός σπιτιού
"ντυμένη" με τέτοιους συλλέκτες που θα δίνουν 100.000 BTU κάθε μέρα στον
εσωτερικό χώρο, θερμαίνοντας την ημέρα και εξοικονομώντας καύσιμα το

362
απόγευμα (αφού όταν μπει σε λειτουργία το καλοριφέρ, ο χώρος θα είναι ήδη σε
θερμοκρασία δωματίου).

Επειδή το κόστος κατασκευής είναι χαμηλό, η απόσβεση γίνεται πολύ γρήγορα.

Από πλευράς αισθητικής, αν γίνει σωστή δουλειά, το αποτέλεσμα είναι όμορφο.
Αυτό που φαίνεται είναι μια μαύρη γυάλινη επιφάνεια, εκεί που αλλιώς θα
φαινόταν ο τοίχος που είναι πίσω από τους γυάλινους συλλέκτες. Υπάρχουν
και τρόποι αποθήκευσης της θερμότητας που παρέχει ο ηλιακός συλλέκτης.
Προσθέτουν όμως σε πολυπλοκότητα και δεν θα επεκταθώ εδώ. Ενδεικτικά
μόνο: Ο θερμός αέρας του αερόθερμου μπορεί να κατευθυνθεί πάνω σε μια
στήλη με μεγάλη διάμετρο που περιέχει νερό. Το νερό θα ζεσταθεί πολύ, αλλά
θα απελευθερώνει σιγά-σιγά αυτή τη θερμότητα ως αργά το βράδυ, μετά τη
δύση του ηλίου.

Ηλιακά φωτιστικά κήπου (και όχι μόνο)

Που φωτίζουν κανονικά, όχι όπως τα ...άλλα!

Αυτό το μήνα ήθελα να φτιάξω ηλιακά φωτιστικά κήπου! Όχι όπως αυτά τα
ηλιακά φωτιστικά του εμπορίου που ψάχνεις να δεις αν είναι ...αναμμένα! Αυτά
του εμπορίου χρησιμοποιούν ένα ή και περισσότερα λαμπάκια led τα οποία
όμως είναι κατάλληλα μόνο για διακοσμητικό φωτισμό, όχι για λειτουργικό.

Τα "λαμπάκια" led έχουν εξελιχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, έτσι έψαξα να βρω
κάποια που να είναι ισχυρά αλλά και με τη λιγότερο δυνατή κατανάλωση σε
ρεύμα.

Κατέληξα στα led του τύπου luxeon 1W. Το ένα Watt μπορεί να μοιάζει λίγο
αλλά δεν είναι! Ένα luxeon led είναι περισσότερο από 10 φορές πιο λαμπερό
από τα συνηθισμένα led.

Έτσι, η φωτεινότητα 8 φωτιστικών θα είναι παρόμοια σα να είχαμε τοποθετήσει

σχεδόν 100 από τα απλά ηλιακά φωτιστικά!

Ένα τέτοιο super-led δεν μπορεί απλά να αντικαταστήσει το μικρό led σε ένα
συνηθισμένο ηλιακό φωτιστικό κήπου, γιατί δεν θα το υποστήριζε το
ηλεκτρονικό του κύκλωμα, ούτε η μπαταρία του.

Καλύτερα όμως! Έτσι κι αλλιώς δεν μου αρέσει το σχήμα και η ποιότητα αυτών
των φθηνών ηλιακών φωτιστικών.

363
Εδώ θα φτιάξουμε ένα κιτ μετατροπής το οποίο θα μπορεί να μπει σε
οποιοδήποτε φωτιστικό, όπως τα κανονικά φωτιστικά εξωτερικού χώρου που
λειτουργούν με το ρεύμα της ΔΕΗ.

Μόνο που με αυτό το κιτ μετατροπής, δεν θα χρειάζονται καλώδια στον κήπο,
ούτε εγκατάσταση ρολογιού από τη ΔΕΗ, ούτε θα έχουμε μηνιαίους
λογαριασμούς, ούτε θα χρειαστούμε 2.000 Ευρώ για τον ηλεκτρολόγο και τα
υλικά!

Επιπλέον, θα είναι ένα κιτ μετατροπής που θα μπορούσε να βρει εφαρμογή και
σε άλλες χρήσεις:

1. Φωτισμός διαφημιστικής πινακίδας

2. Φωτισμός στο μπαλκόνι
3. Φωτισμός εσωτερικού χώρου (αποθήκη, μικρό δωμάτιο, φως
ασφαλείας κλπ).

Η κατασκευή

Τα μόνα υλικά που χρειάζονται είναι:

1. Το ισχυρό luxeon led 1W

2. Μια θήκη τριών μπαταριών με τρεις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες
2000-3000mA
3. Δύο μικρά φωτοβολταϊκά πανελάκια σχεδόν 6V
4. Ένας βραχίονας στήριξης του φωτοβολταϊκού (εγώ χρησιμοποίησα
ένα βραχίονα στήριξης τοίχου για μικρό ηχείο, θα έκανε όμως κι ένα
απλό ξύλινο πασαλάκι ή ένα μικρό κομμάτι λαμαρίνας)
5. Ένα ηλεκτρονικό κυκλωματάκι - αισθητήρας νυκτός 3,6V

364
Όπως φαίνεται και στην παραπάνω φωτογραφία, η συναρμολόγηση είναι
πανεύκολη:

1. Τα δύο εξωτερικά καλώδια της πλακέτας πάνε στον θετικό και αρνητικό
πόλο της μπαταρίας.
2. Τα δύο εσωτερικά καλώδια της πλακέτας πάνε στους αντίστοιχους
πόλους του led.
3. Το θετικό και αρνητικό
καλώδιο του φωτοβολταϊκού
πάει στους αντίστοιχους
πόλους της μπαταρίας για
να τη φορτίζει από τον ήλιο.

Όταν λέω μπαταρία, εννοώ μια θήκη

τριών μπαταριών με τρείς
επαναφορτιζόμενες μπαταρίες ΑΑ
του 1,2V (με χωρητικότητα
τουλάχιστον 2.000ΑΗ).

Τα έβαλα όλα μέσα σε ένα αδιάβροχο πλαστικό ηλεκτρολογικό κουτάκι, στο

οποίο είχα ανοίξει μια μικρή τρύπα για να εξέχει η φωτοαντίσταση του
ηλεκτρονικού κυκλώματος (πλακέτας) και άλλη μια για να βγαίνουν τα καλώδια
που πάνε στο λαμπάκι led και στο φωτοβολταϊκό.

Η πλακέτα - αισθητήρας νυκτός, με την φωτοαντίσταση αντιλαμβάνεται το

σκοτάδι για να ανάψει αυτόματα το φωτιστικό. Με τον ίδιο τρόπο αντιλαμβάνεται
και το φως της ημέρας για να σβήσει το φωτιστικό.

Ο αισθητήρας νυκτός ήταν και το δυσκολότερο κομμάτι, αφού στην αγορά

έβρισκα μόνο για 12V, ενώ το κιτ χρειάζεται 3,6V. Εντάξει, απλά έψαξα και
βρήκα πως να μετατρέψω ένα κυκλωματάκι 12V σε 3,6V (μόλις βρω λίγο χρόνο
θα μετατρέψω μερικά και για τους φίλους που δεν είναι ηλεκτρονικοί)...

Στη φωτογραφία φαίνεται η τελική

εγκατάσταση. Το κουτάκι που
περιέχει το κιτ φωτισμού το
στερέωσα στην πίσω πλευρά του
φωτοβολταϊκού στοιχείου. Το
λαμπάκι led μπαίνει μέσα στο
φωτιστικό εξωτερικού χώρου από
μια τρύπα που άνοιξα στο πάνω
μέρος του, όπως φαίνεται στην
365
αμέσως επόμενη φωτογραφία (το κιτ θα μπορούσε να μπει και μέσα στο
φωτιστικό για να μην φαίνεται). Μόνωσα τα κενά με σιλικόνη για να
προστατεύονται από τη βροχή.

Η απόδοσή του είναι παραπάνω από επαρκής, ενώ φωτίζει για τόσες ώρες τη
νύχτα, όσες ήταν και οι ώρες έντονης ηλιοφάνειας τη μέρα και λίγο παραπάνω!

Αν δηλαδή μια καλοκαιρινή μέρα είδε 6 ώρες έντονης ηλιοφάνειας, θα φέγγει για
περίπου 8-10 ώρες τη νύχτα. Το χειμώνα υπολογίζω να λειτουργεί για περίπου
6-7 ώρες τη νύχτα. Το φωτοβολταϊκό πάνελ, αντί να τοποθετηθεί στο πάνω
μέρος του φωτιστικού θα μπορούσε να τοποθετηθεί και χαμηλότερα, για
παράδειγμα στηριζόμενο με ένα κομμάτι λαμαρίνας στη μεταλλική βάση του
φωτιστικού, ή και δίπλα από το φωτιστικό πάνω σε ένα ξύλινο ή μεταλλικό
πασαλάκι.

Άλλες χρήσεις του φωτιστικού κιτ

Όπως ανέφερα και παραπάνω, το κιτ φωτισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί και

αλλού. Με 3 κιτ (χωρίς φυσικά το μεταλλικό φωτιστικό) τοποθετημένα το ένα
δίπλα στο άλλο πάνω σε μια μακρόστενη πλαστική, ξύλινη ή αλουμινένια βάση,
μπορούμε να φωτίζουμε μια διαφημιστική πινακίδα. Με 3 ή 4 κιτ μπορούμε να
φωτίσουμε ακόμη κι ένα μικρό δωμάτιο ή αποθήκη! Στην τελευταία αυτή την
περίπτωση μάλιστα δεν χρειάζεται η πλακέτα-αισθητήρας νυκτός, αφού
μπορούμε να τα ανάβουμε με διακόπτη (μειώνοντας έτσι σημαντικά και το
κόστος).

Το κόστος για όλο το κιτ φωτισμού

7,00 Ευρώ το luxeon led

12,00 Ευρώ η πλακέτα αισθητήρας νυκτός
28,00 Ευρώ τα φωτοβολταϊκα
366
Σύνολο 47,00 Ευρώ. Άλλα 9,00 Ευρώ μου κόστισε το φωτιστικό εξωτερικού
χώρου. Με λιγότερα από 450 Ευρώ δηλαδή, θα τοποθετήσω 8 ηλιακά
φωτιστικά κήπου που κάνουν δουλειά! Ηλιακά φωτιστικά: Όταν και όπου δεν
υπάρχει ρεύμα ή το ρευμα είναι ακριβό, τίθεται θέμα ασφάλειας. Σε αυτό το
άρθρο περιγράφεται η κατασκευή ενός κιτ φωτισμού πολύ χαμηλής
κατανάλωσης σε ρευμα (λειτουργεί με 3 μόνο μπαταρίες ΑΑ του 1,2V), το οποίο
όμως έχει μεγάλη φωτεινότητα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε φωτιστικά
κήπου αλλά και αλλού. Ανάβει αυτόματα με τη δύση του ηλίου και σβήνει το
πρωί, άρα λειτουργεί και χωρίς την παρουσία μας.Ένας ηλεκτρολόγος θα
ζητούσε περίπου 2.000 Ευρώ, χωρίς να υπολογίζω τους λογαριασμούς της
ΔΕΗ και τον πίνακα ή και το ρολόι, όπως και τα σκαψίματα στον κήπο...Κάνω
και καλό στο περιβάλλον. Κι αν χρειαστεί σε καμιά διακοπή ρεύματος, φέρνω 2-
3 από αυτά τα ηλιακά φωτιστικά μέσα στο ...σπίτι!

• Τι φωτοβολταικα χρειάζομαι και ποιές είναι οι τιμές;

Φωτοβολταικα: τιμες για όλο τον εξοπλισμό

Επίσης, πρακτικός τρόπος υπολογισμού μεγέθους και κατανάλωσης

μικρού φ/β συστήματος για Άνοιξη, Καλοκαίρι και Φθινόπωρο.

Παρατήρηση: Οι τιμές για τα φωτοβολταϊκά και τον λοιπό εξοπλισμό βρίσκονται

στο τέλος αυτού του άρθρου.

Πρώτα πρέπει να υπολογίσουμε την κατανάλωση κάθε συσκευής. Ας

υποθέσουμε λοιπόν ότι θέλουμε να έχουμε 3 λαμπτήρες οικονομίας 15W
(ένας λαμπτήρας εξοικονόμησης ενέργειας 15W ισοδυναμεί με ένα λαμπτήρα
πυράκτωσης των 60W) και μία τηλεόραση 14".

Ένας λαμπτήρας οικονομίας 15 βατ καταναλώνει 15 βατ την ώρα. Σε 4 ώρες 60

βατ/ώρες (4 ώρες Χ 15 βατ). Τρείς τέτοιοι λαμπτήρες από 4 ώρες ο κάθε ένας,
καταναλώνουν συνολικά 180 βατ/ώρες (3 λαμπτήρες Χ 4 ώρες Χ 15 βατ). Μια
τηλεόραση 14 ιντσών που καταναλώνει περίπου 40 βατ σε μια ώρα,
καταναλώνει σε 5 ώρες λειτουργίας συνολικά 200 βατ/ώρες (5 ώρες Χ 40 βατ).
Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να υπολογίσουμε την κατανάλωση και άλλων
συσκευών και στο τέλος να αθροίσουμε τις καταναλώσεις για να βρούμε τη
συνολική κατανάλωση του συστήματος (η κατανάλωση κάθε συσκευής
αναγράφεται συνήθως πάνω σε κάποιο μέρος της συσκευής ή πάνω στο
τροφοδοτικό/μετασχηματιστή της). Αρα οι λαμπτήρες και η τηλεόραση θα
καταναλώνουν συνολικά 380 βατ/ωρες κάθε μέρα.

367
Υπολογισμός μεγέθους φωτοβολταικου πανελ

Για να βρούμε το σωστό μέγεθος του απαιτούμενου φωτοβολταϊκού διαιρούμε

αρχικά τον αριθμό αυτό με το 5, όσες συμβατικά και κατά μέσο όρο είναι γι' αυτό
οι χρήσιμες ώρες ηλιοφάνειας. Έτσι έχουμε περίπου 380/5 = 75Wp η
απαιτούμενη ισχύς του φωτοβολταϊκού (αν θέλαμε να υπολογίσουμε και για
Νοέμβριο ως Φεβρουάριο θα διαιρούσαμε δια 3).

Υπολογισμός μεγέθους μπαταρίας (συσσωρευτή 12V)

Αντίστοιχα, για να βρούμε το σωστό μέγεθος της μπαταρίας (συσσωρευτή

12V), πολλαπλασιάζουμε το λιγότερο επί 2 (για να μην την αδειάζουμε πλήρως
κάθε μέρα και μειώσουμε τη διάρκεια ζωής της). Έτσι 380Χ2 = περίπου 800
βατ/ώρες η απαιτούμενη χωρητικότητα της μπαταρίας. Επειδή η χωρητικότητα
μπαταριών αναφέρεται σε Ah (αμπερώρια), διαιρούμε με την τάση της
μπαταρίας (12 βολτ): 800/12= περίπου 65Ah. Όσο μεγαλύτερη από αυτό το
μέγεθος τόσο το καλύτερο. Δεν χρησιμοποιούμε μπαταρία αυτοκινήτου αλλά
μπαταρία (συσσωρευτή) κλειστού τύπου, βαθιάς εκφόρτισης. Τέλος αυξάνουμε
το μεγεθος του φ/β και της μπαταρίας κατά 25% για να προβλέψουμε και για
τις απώλειες που αναπόφευκτα θα έχει το σύστημα. Έτσι καταλήγουμε σε φ/β
γύρω στα 90Wp και μπαταρία πάνω από 80Ah.

Όλα αυτά για αυτονομία φωτοβολταικου συστηματος για μια ημέρα. Αν

θέλουμε να προβλέψουμε για 2 ημέρες πλήρους συννεφιάς διπλασιάζουμε
σχεδόν τα μεγέθη του φ/β και της μπαταρίας που καταλήξαμε παραπάνω.

Ο αντιστροφέας (inverter) 220V

Αν οι συσκευές μας είναι 12 βολτ τις συνδέουμε πάνω στη μπαταρία (ή στον
ρυμθιστή φόρτισης, αν έχει τέτοια δυνατότητα). Αν κάποιες συσκευές θέλουν
220 βολτ χρησιμοποιούμε inverter (αντιστροφέα) 220V. Το μέγεθός του
εξαρτάται από τα συνολικά βατ των συσκευών που θα λειτουργούν ταυτόχρονα
(υπόψιν ότι συσκευές με μοτέρ όπως πχ ψυγεία μπορεί να τραβήξουν στιγμιαία
κατά την εκκίνηση μέχρι και 10πλάσια βατ από τα ονομαστικά τους άρα
επιλέγουμε αντίστοιχα μεγάλο inverter). Inverter υπάρχουν οι λεγόμενοι
τροποποιημένου ημίτονου και οι σχετικά ακριβότεροι καθαρού ημίτονου σαν της
ΔΕΗ (ή και καθαρότερο).

Αυτός είναι ένας πρακτικός τρόπος υπολογισμού για τόσο μικρά

φωτοβολταικα συστήματα που μπορεί να κάνει ο καθένας μας. Σε

368
μεγαλύτερα συστήματα ακολουθούμε μια ποιό επαγγελματική προσέγγιση με
αναλυτική μελέτη.

Φωτοβολταικα, Τιμες φωτοβολταικων συστημάτων

Οι τιμές των φωτοβολταϊκών συστημάτων ποικίλλουν, ανάλογα με τον

τιμοκατάλογο κάθε εταιρείας. Σε γενικές γραμμές πάντως, οι τιμές για ένα
φωτοβολταικο πανελ είναι περίπου 4,5 έως και 5,0 ευρώ ανά Wp ισχύος (πχ
πάνελ 50Wp με 250 ευρώ). Στην περίπτωση αγοράς πολλών πάνελ η τιμή
πέφτει και κάτω από τα 4,0 ευρώ ανά Wp.

Η τιμή μιας μπαταρίας βαθιάς εκφόρτισης είναι λίγο χαμηλότερη από 2,0 ευρώ
ανά Ah χωρητικότητας. Έτσι μια μπαταρία βαθιάς εκφόρτισης (Deep Cycle)
χωρητικότητας 100ΑΗ κοστίζει περίπου 180 ευρώ.

Οι τιμές ενός inverter ή ενός ρυθμιστή φόρτισης είναι αρκετά χαμηλότερες σε

σχέση με τις τιμές του φωτοβολταϊκού και του συσσωρευτή (μπαταρία).

Οι τιμές των ρυθμιστών φόρτισης ξεκινάνε από 25 ευρώ για μικρά πάνελ και
μπορεί να ξεπεράσουν και τα 100 ευρώ αν πρόκειται να υποστηρίξουν
περισσότερα πάνελ. Υπάρχουν και ρυθμιστές φόρτισης με εξελιγμένες
δυνατότητες που κοστίζουν αρκετά παραπάνω. Η τιμή ενός inverter 300 Watt
τροποποιημένου ημίτονου είναι περίπου 50 ευρώ και ενός 1.500 Watt περίπου
150 ευρώ (οι inverter καθαρού ημίτονου κοστίζουν 3 έως 4 φορές παραπάνω).
Εδώ θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε με απλά λόγια τι είναι τα
φωτοβολταικα, ο αντιστροφεας (inverter) 220V, οι μπαταριες
(συσσωρευτές) 12V, ο ρυθμιστής φόρτισης, πώς υπολογίζουμε τις ανάγκες
μας σε ρεύμα, το απαιτούμενο μέγεθος και τη συνδεσμολογία των
φωτοβολταϊκών.

Φωτοβολταικα πανελ

Τι είναι και πως λειτουργούν τα φωτοβολταικα πανελ

Το βασικό μέρος ενος φωτοβολταϊκού συστήματος είναι φυσικά τα

φωτοβολταϊκά. Αποτελούνται από ένα πλαίσιο (πάνελ) μέσα στο οποίο
βρίσκονται τα φωτοβολταικα στοιχεία (ή κυψέλες). Το χαρακτηριστικό των
φωτοβολταικων στοιχείων είναι ότι μετατρέπουν το φως του ήλιου σε ηλεκτρικό
ρεύμα. Από την πίσω πλευρά του φωτοβολταϊκού πάνελ εξέρχονται δύο
καλώδια (θετικό + και αρνητικό -) από όπου παίρνουμε το ηλεκτρικό ρεύμα.

369
Απόδοση των φωτοβολταικων

Τα φωτοβολταικα πάνελ μετατρέπουν μόνο ένα ποσοστό της ηλιακής ενέργειας

σε ηλεκτρισμό. Το πόσο μεγάλο είναι αυτό το ποσοστό εξαρτάται από τον τύπο
των φωτοβολταϊκών στοιχείων. Τα λεγόμενα μονοκρυσταλλικά στοιχεία έχουν
τη μεγαλύτερη απόδοση (μετατρέπουν έως και το 17% της ηλιακής ενέργειας σε
ηλεκτρισμό). Τα πολυκρυσταλλικά στοιχεία έχουν ελαφρώς χαμηλότερη
απόδοση (13%-15%), είναι όμως φθηνότερα από τα μονοκρυσταλλικά.
Υπάρχουν και τα λεγόμενα "άμορφα" που αποτελούνται από μια ενιαία
επιφάνεια κι όχι από διασυνδεδεμένα φωτοβολταϊκά στοιχεία όπως τα
προηγούμενα. Αυτά έχουν χαμηλότερη απόδοση (5%-10%) αλλά είναι τα
οικονομικότερα. Χρειάζονται απλώς μεγαλύτερη επιφάνεια για να δώσουν την
ίδια ισχύ με τα μονοκρυσταλλικά ή τα πολυκρυσταλλικά φωτοβολταϊκά.

Διαθέσιμη ηλιακή ενέργεια για τα φωτοβολταικα

Ο ήλιος παρέχει πάνω από 1000 Watt ανά τετραγωνικό μέτρο. Έτσι, ένα
φωτοβολταικό με διαστάσεις ένα μέτρο πλάτος και ένα μέτρο ύψος (δηλαδή ένα
τετραγωνικό μέτρο) θα παράγει περίπου 160 Watt την ώρα αν αποτελείται από
μονοκρυσταλλικά φωτοβολταικά στοιχεία, περίπου 140 Watt την ώρα αν
αποτελείται από πολυκρυσταλλικά φωτοβολταϊκά στοιχεία και περίπου 80 Watt
την ώρα αν είναι για παράδειγμα άμορφου πυριτίου.

Ένα φωτοβολταϊκό με ονομαστική μέγιστη ισχύ 100 Wp βγάζει έξοδο περίπου

20 Volt και 5 Ampere (20X5=100). Μπορούμε να συνδέσουμε όσα
φωτοβολταικα πανελ θέλουμε σε σειρά ή και παράλληλα, για να πετύχουμε το
συνδυασμό τάσης ρεύματος (volt), έντασης ρεύματος (ampere) και φυσικά την
συνολική ισχύ (watt) που θέλουμε να έχει το σύστημά μας.

Παράδειγμα: Συνδεδεμένα φωτοβολταικα

Αν έχουμε 10 φωτοβολταϊκά πάνελ ισχύος 100Wp το κάθε ένα, συνδεδεμένα σε

σειρά θα έχουν συνολική τάση περίπου 200V και ένταση 5Α. Συνδεδεμένα
παράλληλα θα έχουν συνολική τάση περίπου 20V και ένταση 50Α. Και στις δύο
περιπτώσεις, η συνολική ισχύς θα είναι 1.000 Watt/p. Δηλαδή, με 5 ώρες
έντονης ηλιοφάνειας την ημέρα, θα αποδίδουν 5.000 Watt/ώρες κάθε μέρα, ή
αλλιώς 5KWh.

Φωτοβολταικα συνδεδεμένα σε σειρά εννοούμε όταν τα έχουμε συνδέσει

μεταξύ τους, ενώνοντας το θετικό καλώδιο εξόδου του ενός πάνελ με το
αρνητικό του άλλου, δηλαδή εναλλάξ το + με το - κ.ο.κ.

370
Συνδεδεμένα παράλληλα είναι όταν συνδέουμε το θετικό καλώδιο εξόδου του
ενός πάνελ με το θετικό του επόμενου και το αρνητικό καλώδιο εξόδου με το
αρνητικό του επόμενου. Σε σειρά αθροίζεται μόνο η τάση (τα volt), ενώ
παράλληλα αθροίζεται μόνο η ένταση (τα ampere).

Τα φωτοβολταικα πανελ τα συνδέουμε συνήθως σε σειρά για μεγαλύτερη τάση

(volt) όταν πρόκειται να συνδεδεθούν με το δίκτυο της ΔΕΗ. Αν προορίζονται
για αυτόνομο σύστημα με συσσωρευτές (μπαταρίες), τότε η απαιτούμενη τάση
εξαρτάται από αυτή των συσσωρευτών. Αν η τάση των συσσωρευτών είναι
12V, τότε συνδέουμε τα φωτοβολταικά παράλληλα (η τάση μένει σταθερή και
πολλαπλασιάζουμε τα Ampere).

Ηλιοφάνεια στην Ελλάδα

Ένα φωτοβολταικο σύστημα ονομαστικής ισχύος 1 KWp (για παράδειγμα 10

φωτοβολταικα πανελ των 100Wp το κάθε ένα) αποδίδει στην Ελλάδα από
περίπου 1.150 KWh (βόρεια Ελλάδα) έως 1.450 KWh (νότια Ελλάδα) το έτος.
Στην Αττική, τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα κυμαίνεται γύρω στις 1.300-1350
KWh. Για να βρούμε τη μέση ημερήσια παραγωγή ενός φωτοβολταϊκού πάνελ,
συνηθίζουμε να πολλαπλασιάζουμε την ονομαστική του ισχύ επί 5.

Έτσι, ένα φωτοβολταικο πανελ ονομαστικής ισχύος 100Wp, κατ' εκτίμηση

παράγει ημερησίως 500Wh (0,5 KWh) κατά μέσο όρο. Είναι προφανές ότι το
καλοκαίρι η μέση παραγωγή θα είναι μεγαλύτερη από τη μέση παραγωγή το
χειμώνα (τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο είναι σχεδόν διπλάσια σε σχέση με τον
Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο)

Ρυθμιστές φόρτισης συσσωρευτών

Τι είναι και πως λειτουργούν οι ρυθμιστες φορτισης των μπαταριων

Ο ρυθμιστής φόρτισης είναι μια απλή ηλεκτρονική συσκευή που φροντίζει για τη
σωστή φόρτιση των συσσωρευτών (μπαταριών) του φωτοβολταικου
συστήματος. Ελέγχει τη διαδικασία φόρτισης και σταματά τη φόρτιση όταν
διαπιστώσει ότι η μπαταρία έχει φορτιστεί πλήρως. Αλλιώς θα υπήρχε ο
σοβαρός κίνδυνος να καταστραφεί η μπαταρία. Επειδή οι μπαταρίες έχουν την
τάση να αποφορτίζονται σταδιακά ακόμα κι αν δεν τροφοδοτούν με ρεύμα
κάποια συσκευή, ο ρυθμιστής φόρτισης φροντίζει αυτόματα να ξαναρχίσει η
διαδικασία φόρτισης της μπαταρίας όταν διαπιστώσει ότι η τάση της έπεσε κάτω
από το επίπεδο της πλήρους φόρτισης.

371
Αρκετοί ρυθμιστές φόρτισης έχουν υποδοχή πάνω στην οποία συνδέουμε τις
ηλεκτρικές συσκευές που θέλουμε να τροφοδοτήσουμε από τη μπαταρία. Έτσι,
έχουν την επιπλέον δυνατότητα να διακόψουν τη λειτουργία των ηλεκτρικών
συσκευών όταν διαπιστώσουν ότι η μπαταρία κοντεύει να αδειάσει πλήρως,
προστατεύοντάς την πάλι με αυτό τον τρόπο από πλήρη αποφόρτιση που θα
οδηγούσε στην καταστροφή της.

Επιλογή του σωστού ρυθμιστή φόρτισης

Το μέγεθος του ρυθμιστη φορτισης εξαρτάται από το μέγεθος των

φωτοβολταικων που θα συνδέουμε πάνω του. Πρέπει να υπερκαλύπτει την
συνολική ένταση σε Ampere των φωτοβολταϊκών. Αν, για παράδειγμα, η
ονομαστική ένταση σε Ampere των φωτοβολταικων είναι 10Α, τότε πρέπει να
επιλέξουμε ένα ρυθμιστή φόρτισης 12Α.

Επίσης, πρέπει να είναι κατάλληλος και για την τάση του φωτοβολταικού
συστηματος. Αν τα φωτοβολταικα βγάζουν συνολική τάση 12V, επιλέγουμε
ρυθμιστή για φωτοβολταικα 12V. Αν τα φωτοβολταικα μας βγάζουν συνολική
τάση 24V, επιλέγουμε ρυθμιστή για φωτοβολταϊκά 24V.

Καλό είναι να προβλέπουμε και για το μέλλον. Αν έχουμε σκοπό να

επεκτείνουμε το φωτοβολταϊκό μας σύστημα με περισσότερα φωτοβολταϊκά
πάνελ στο μέλλον, τότε καλό είναι να επιλέξουμε ένα μεγαλύτερο ρυθμιστή
φόρτισης για να καλύπτει και τις μελλοντικές ανάγκες.

Μετατροπέας τασης (inverter)

Μετατροπεας τάσης ρεύματος: Μετατροπή από 12V συνεχές (DC) σε 220V

εναλλασόμενο (AC) ρεύμα

Ο inverter (μπορεί να δείτε

να αναφέρεται και ως
αντιστροφέας ή
μετατροπέας) είναι μια
συσκευή που μετατρέπει
το συνεχές (DC) ρεύμα του
φωτοβολταϊκού
συστήματος σε
εναλλασσόμενο (AC)
ρεύμα 220V. Έτσι
μπορούμε να
τροφοδοτήσουμε από τη
372
μπαταρία του φωτοβολταϊκού συστήματος όλες τις οικιακές συσκευές που
απαιτούν 220 Volt.

Ο inverter ή μετατροπέας 220V συνδέεται με ένα διπλό καλώδιο (θετικό -

αρνητικό) πάνω στους πόλους της μπαταρίας. Έχει συνήθως μια ή δύο
υποδοχές σαν τις πρίζες που έχουμε στους τοίχους του σπιτιού μας, πάνω στις
οποίες συνδέουμε τις συσκευές που απαιτούν 220V, απ' ευθείας ή
χρησιμοποιώντας πολύμπριζο ή και μπαλαντέζα.Δεν έχει σημασία πόσες
συσκευές θα συνδέσουμε ταυτόχρονα, αρκεί η ισχύς όλων των συσκευών που
λειτουργούν ταυτόχρονα να μην ξεπερνά την επιτρεπόμενη ισχύ του inverter -
μετατροπέα τάσης. Έτσι, αν έχουμε έναν inverter 200W (200 Watt), μπορούμε
να λειτουργήσουμε ταυτόχρονα μια τηλεόραση 60W, έναν ανεμιστήρα 40W, ένα
φορητό υπολογιστή 60W και λαμπτήρες οικονομίας με 40W συνολικής ισχύος.

Ένας μετατροπέας καλής ποιότητας θα κλείσει αν από λάθος συνδέσουμε μια

συσκευή με παραπάνω Watt από αυτά που μπορεί να αντέξει, προστατεύοντας
έτσι τις ηλεκτρικές συσκευές μας. Το ίδιο θα κάνει ένας inverter καλής ποιότητας
αν διαπιστώσει ότι κοντεύει να αδειάσει η μπαταρία Υπάρχουν inverter από
50W έως 10.000W. Συνήθως χρησιμοποιούμε inverter από 150W έως 1.200W
ανάλογα βέβαια και με τις ανάγκες μας. Ένα μικρό φωτοβολταϊκό σύστημα
back-up για τις περιπτώσεις διακοπής ρεύματος μπορεί να εξυπηρετείται από
έναν inverter 300W, αλλά ένα μεγάλο φωτοβολταϊκό σύστημα πού καλύπτει
όλες τις καθημερινές ανάγκες για ένα ολόκληρο σπίτι θα θέλει inverter μέχρι και
πάνω από 4.000W.

373
Inverter με τροποποιημένο και inverter με καθαρό ημίτονο

Οι inverter διακρίνονται σε inverter τροποποιημένου ημίτονου (modified sine-

wave) και σε inverter καθαρού ημίτονου (pure / true sine-wave). Ένας
μετατροπέας με τροποποιημένο ημίτονο, είναι φθηνότερος από έναν με καθαρό
ημίτονο και είναι κατάλληλος για τις περισσότερες συσκευές. Καταναλώνει όμως
έως και 20% περισσότερη ενέργεια από τη μπαταρία σε σχέση με έναν
μετατροπέα καθαρού ημίτονου. Επίσης, σε τηλεοράσεις και ηχοσυστήματα
μέτριας ποιότητας θα ακούγεται ένα ελαφρύ βουητό. Από την άλλη μεριά, το
μοναδικό μειονέκτημα που έχουν οι inverter καθαρού ημίτονου είναι η τιμή τους,
αφού είναι τρεις έως τέσσερις φορές ακριβότεροι από έναν αντίστοιχο με
τροποποιημένο ημίτονο. Αν έχουμε ευαίσθητες ηλεκτρονικές συσκευές, καλό
είναι να χρησιμοποιούμε για αυτές inverter με καθαρό ημίτονο.

Οι συσκευές που λειτουργούν με μοτέρ (π.χ. ψυγείο) απαιτούν στιγμιαία (κατά

την εκκίνηση του μοτέρ) πολλαπλάσια Watt (π.χ. πενταπλάσια ή και
παραπάνω) από αυτά της κανονικής τους λειτουργίας. Αυτό είναι κάτι που
πρέπει να γνωρίζουμε κατά την επιλογή του μετατροπέα, ώστε να επιλέξουμε
έναν με μεγαλύτερη ισχύ από τα συνολικά (ονομαστικά) Watt των συσκευών
που θα λειτουργούν ταυτόχρονα.

Κόστος - τιμές inverter

Ένας μετατροπέας 300W τροποποιημένου ημίτονου έχει κόστος περίπου 50

ευρώ, ενώ ένας μετατροπέας 300W με καθαρό ημίτονο έχει κόστος περίπου
200 ευρώ.

Η τιμή ενός inverter 1200W τροποποιημένου ημίτονου είναι περίπου 200 ευρώ,
ενώ η τιμή ενός inverter 1200W με καθαρό ημίτονο είναι περίπου 800 ευρώ. Οι
τιμές βέβαια είναι ενδεικτικές αφού εξαρτώνται και από την ποιότητα
κατασκευής, την προέλευση, τη μάρκα του μετατροπέα κ.λπ. Φωτοβολταικα:
τιμες για όλο τον εξοπλισμό

Επίσης, πρακτικός τρόπος υπολογισμού μεγέθους και κατανάλωσης

μικρού φ/β συστήματος για Άνοιξη, Καλοκαίρι και Φθινόπωρο.

Παρατήρηση: Οι τιμές για τα φωτοβολταϊκά και τον λοιπό εξοπλισμό βρίσκονται

στο τέλος αυτού του άρθρου.

Πρώτα πρέπει να υπολογίσουμε την κατανάλωση κάθε συσκευής. Ας

υποθέσουμε λοιπόν ότι θέλουμε να έχουμε 3 λαμπτήρες οικονομίας 15W

374
(ένας λαμπτήρας εξοικονόμησης ενέργειας 15W ισοδυναμεί με ένα λαμπτήρα
πυράκτωσης των 60W) και μία τηλεόραση 14".

Ένας λαμπτήρας οικονομίας 15 βατ καταναλώνει 15 βατ την ώρα. Σε 4 ώρες 60

βατ/ώρες (4 ώρες Χ 15 βατ). Τρείς τέτοιοι λαμπτήρες από 4 ώρες ο κάθε ένας,
καταναλώνουν συνολικά 180 βατ/ώρες (3 λαμπτήρες Χ 4 ώρες Χ 15 βατ).Μια
τηλεόραση 14 ιντσών που καταναλώνει περίπου 40 βατ σε μια ώρα,
καταναλώνει σε 5 ώρες λειτουργίας συνολικά 200 βατ/ώρες (5 ώρες Χ 40 βατ).
Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να υπολογίσουμε την κατανάλωση και άλλων
συσκευών και στο τέλος να αθροίσουμε τις καταναλώσεις για να βρούμε τη
συνολική κατανάλωση του συστήματος (η κατανάλωση κάθε συσκευής
αναγράφεται συνήθως πάνω σε κάποιο μέρος της συσκευής ή πάνω στο
τροφοδοτικό/μετασχηματιστή της).

Αρα οι λαμπτήρες και η τηλεόραση θα καταναλώνουν συνολικά 380 βατ/ωρες

κάθε μέρα.

Υπολογισμός μεγέθους φωτοβολταικου πανελ

Για να βρούμε το σωστό μέγεθος του απαιτούμενου φωτοβολταϊκού διαιρούμε

αρχικά τον αριθμό αυτό με το 5, όσες συμβατικά και κατά μέσο όρο είναι γι' αυτό
οι χρήσιμες ώρες ηλιοφάνειας. Έτσι έχουμε περίπου 380/5 = 75Wp η
απαιτούμενη ισχύς του φωτοβολταϊκού (αν θέλαμε να υπολογίσουμε και για
Νοέμβριο ως Φεβρουάριο θα διαιρούσαμε δια 3).

Υπολογισμός μεγέθους μπαταρίας (συσσωρευτή 12V)

Αντίστοιχα, για να βρούμε το σωστό μέγεθος της μπαταρίας (συσσωρευτή

12V), πολλαπλασιάζουμε το λιγότερο επί 2 (για να μην την αδειάζουμε πλήρως
κάθε μέρα και μειώσουμε τη διάρκεια ζωής της). Έτσι 380Χ2 = περίπου 800
βατ/ώρες η απαιτούμενη χωρητικότητα της μπαταρίας. Επειδή η χωρητικότητα
μπαταριών αναφέρεται σε Ah (αμπερώρια), διαιρούμε με την τάση της
μπαταρίας (12 βολτ): 800/12= περίπου 65Ah. Όσο μεγαλύτερη από αυτό το
μέγεθος τόσο το καλύτερο. Δεν χρησιμοποιούμε μπαταρία αυτοκινήτου αλλά
μπαταρία (συσσωρευτή) κλειστού τύπου, βαθιάς εκφόρτισης.

Τέλος αυξάνουμε το μεγεθος του φ/β και της μπαταρίας κατά 25% για να
προβλέψουμε και για τις απώλειες που αναπόφευκτα θα έχει το σύστημα. Έτσι
καταλήγουμε σε φ/β γύρω στα 90Wp και μπαταρία πάνω από 80Ah. Όλα αυτά
για αυτονομία φωτοβολταικου συστηματος για μια ημέρα. Αν θέλουμε να

375
προβλέψουμε για 2 ημέρες πλήρους συννεφιάς διπλασιάζουμε σχεδόν τα
μεγέθη του φ/β και της μπαταρίας που καταλήξαμε παραπάνω.

Ο αντιστροφέας (inverter) 220V

Αν οι συσκευές μας είναι 12 βολτ τις συνδέουμε πάνω στη μπαταρία (ή στον
ρυμθιστή φόρτισης, αν έχει τέτοια δυνατότητα). Αν κάποιες συσκευές θέλουν
220 βολτ χρησιμοποιούμε inverter (αντιστροφέα) 220V. Το μέγεθός του
εξαρτάται από τα συνολικά βατ των συσκευών που θα λειτουργούν ταυτόχρονα
(υπόψιν ότι συσκευές με μοτέρ όπως πχ ψυγεία μπορεί να τραβήξουν στιγμιαία
κατά την εκκίνηση μέχρι και 10πλάσια βατ από τα ονομαστικά τους άρα
επιλέγουμε αντίστοιχα μεγάλο inverter). Inverter υπάρχουν οι λεγόμενοι
τροποποιημένου ημίτονου και οι σχετικά ακριβότεροι καθαρού ημίτονου σαν της
ΔΕΗ (ή και καθαρότερο).

Αυτός είναι ένας πρακτικός τρόπος υπολογισμού για τόσο μικρά

φωτοβολταικα συστήματα που μπορεί να κάνει ο καθένας μας. Σε
μεγαλύτερα συστήματα ακολουθούμε μια ποιό επαγγελματική προσέγγιση με
αναλυτική μελέτη.

Φωτοβολταικα, Τιμες φωτοβολταικων συστημάτων

Οι τιμές των φωτοβολταϊκών συστημάτων ποικίλλουν, ανάλογα με τον

τιμοκατάλογο κάθε εταιρείας. Σε γενικές γραμμές πάντως, οι τιμές για ένα
φωτοβολταικο πανελ είναι περίπου 4,5 έως και 5,0 ευρώ ανά Wp ισχύος (πχ
πάνελ 50Wp με 250 ευρώ). Στην περίπτωση αγοράς πολλών πάνελ η τιμή
πέφτει και κάτω από τα 4,0 ευρώ ανά Wp.

Η τιμή μιας μπαταρίας βαθιάς εκφόρτισης είναι λίγο χαμηλότερη από 2,0 ευρώ
ανά Ah χωρητικότητας. Έτσι μια μπαταρία βαθιάς εκφόρτισης (Deep Cycle)
χωρητικότητας 100ΑΗ κοστίζει περίπου 180 ευρώ. Οι τιμές ενός inverter ή ενός
ρυθμιστή φόρτισης είναι αρκετά χαμηλότερες σε σχέση με τις τιμές του
φωτοβολταϊκού και του συσσωρευτή (μπαταρία).

Οι τιμές των ρυθμιστών φόρτισης ξεκινάνε από 25 ευρώ για μικρά πάνελ και
μπορεί να ξεπεράσουν και τα 100 ευρώ αν πρόκειται να υποστηρίξουν
περισσότερα πάνελ. Υπάρχουν και ρυθμιστές φόρτισης με εξελιγμένες
δυνατότητες που κοστίζουν αρκετά παραπάνω. Η τιμή ενός inverter 300 Watt
τροποποιημένου ημίτονου είναι περίπου 50 ευρώ και ενός 1.500 Watt περίπου
150 ευρώ (οι inverter καθαρού ημίτονου κοστίζουν 3 έως 4 φορές παραπάνω).

Πως υπολογίζω τις ανάγκες σε ηλεκτρισμό;

376
Ένας απλός τρόπος υπολογισμού της κατανάλωσης σε ρεύμα και του
μεγέθους ενός φωτοβολταϊκού συστήματος.

Κάθε συσκευή έχει πάνω της μια μικρή ετικέττα που αναγράφει την ηλεκτρική
κατανάλωση της συσκευής. Για παράδειγμα, μια τηλεόραση 21 ιντσών μπορεί
να γράφει 220 volt και 0,5 Αμπέρ (Α). Αυτό σημαίνει πως μπορεί να
καταναλώσει 220 x 0,5 =110 Watt. Κάποιες συσκευές μπορεί να αναγράφουν
μόνο τα 220 volt και όχι Αμπέρ. Σε αυτή την περίπτωση όμως θα αναφέρουν
απευθείας τα watt. Στο προηγούμενο παράδειγμα θα βλέπαμε 220 volt και 110
watt.

Αυτό σημαίνει ότι η παραπάνω ηλεκτρική συσκευή θα καταναλώνει σε πλήρη

λειτουργία 110 watt για κάθε ώρα που θα λειτουργεί. Στην πράξη μπορεί να
καταναλώνει και λιγότερα, αν για παράδειγμα λειτουργεί με χαμηλή φωτεινότητα
και σε χαμηλή ένταση ήχου.

1ο βήμα: Εξοικονόμηση ενέργειας

Ένα πράδειγμα είναι οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες. Ένας λαμπτήρας πυρακτώσεως

των 60 watt, σαν αυτούς που οι περισσότεροι χρησιμοποιούν για το φωτισμό
των χώρων, καταναλώνει 60 watt για κάθε ώρα λειτουργίας του. Αυτό σημαίνει
ότι αν έχουμε 5 τέτοιους λαμπτήρες να λειτουργούν κατά μέσο όρο 6 ώρες το
24ωρο ο κάθε ένας, τότε η κατανάλωσή τους θα είναι 5 Χ 6 Χ 60 = 1.800 Wh το
24ωρο.

Σε σύγκριση με τους λαμπτήρες οικονομίας των 15 watt (που "αποδίδουν" σαν

τους κοινούς λαμπτήρες πυρακτώσεως των 60 watt) έχουμε 5 Χ 6 Χ 15 = 450
Wh, δηλαδή μια οικονομία 1.350 watt ανά 24ωρο. Όταν σχεδιάζουμε ένα
σύστημα φωτοβολταϊκών, το βασικότερο και πρώτο πράγμα από το οποίο
πρέπει να ξεκινήσουμε, είναι να εξετάσουμε τις δυνατότητες για
εξοικονόμηση ενέργειας.

2ο βήμα: Υπολογισμός κατανάλωσης

1. Πολλαπλασιάζουμε τα Watt κάθε συσκευής επί τον αριθμό των ωρών

που θα λειτουργεί.
2. Το άθροισμα όλων αυτών των γινομένων θα είναι η συνολική μας
ημερήσια κατανάλωση σε Wh.
3. Επειδή υπάρχουν απώλειες στο σύστημά μας αλλά και κρυφές
καταναλώσεις από συσκευές που δεν υπολογίσαμε (π.χ. συσκευές που
καταναλώνουν ρεύμα ακόμα και κλειστές ή σε αναμονή),
πολλαπλασιάζουμε το προηγούμενο άθροισμα επί 1,5.
377
Έτσι, αν μετά από τα παραπάνω 3 βήματα έχουμε καταλήξει ότι χρειαζόμαστε
συνολικά για όλες τις συσκευές μας 600 Wh ανά 24ωρο, τότε πρέπει να
εγκαταστήσουμε ένα σύστημα φωτοβολταϊκών (συλλέκτες - πάνελ - ηλιακής
ενέργειας) και συσσωρευτών (μπαταρίες) που να μπορεί να μας παρέχει
τουλάχιστον 600 Wh κάθε μέρα.

3ο βήμα: Υπολογίζω το μέγεθος των συσσωρευτών

Οι συσσωρευτές (μπαταρίες) αναγράφουν τη χωρητικότητά τους σε Ah (αμπέρ

ανά ώρα). Έτσι, ένας συσσωρευτής των 12 volt και 100 Ah παρέχει 12 Χ 100 =
1.200 watt συνεχούς ρεύματος (DC) για 1 ώρα ή 120 watt για 10 ώρες ή 12 watt
για 100 ώρες. Ένας ακόμη σημαντικός δείκτης είναι αυτός που μας παρέχει την
πληροφορία σχετικά με τον ρυθμό εκφόρτισης με βάση τον οποίο ο
συσσωρευτής μπορεί να δώσει τις αναγραφόμενες Ah. Έτσι, 100 Ah C20
σημαίνει ότι οι 100 Ah επιτυγχάνονται όταν η σταδιακή εκφόρτιση διαρκεί 20
ώρες. Για λιγότερες ώρες (π.χ. C10, 10 ώρες) παίρνουμε λιγότερες Ah, ενώ σε
σταδιακή εκφόρτιση περισσότερων ωρών (π.χ. C100, 100 ώρες) παίρνουμε
σημαντικά περισσότερες Ah.

1. Είναι προτιμότερο κατά τη λειτουργία τους να παρέχουν λίγα watt για

περισσότερες ώρες παρά πολλά watt για λίγες, επειδή στη δεύτερη
περίπτωση μειώνεται δραστικά ο χρόνος ζωής τους.
2. Ποτέ δεν εκφορτίζουμε τελείως τους συσσωρευτές γιατί αυτό μπορεί να
τους καταστρέψει.
3. Υπάρχουν συσσωρευτές διαφόρων τύπων με διαφορετικό βαθμό
επιτρεπόμενης εκφόρτισης. Ο γενικός κανόνας είναι κατά τη
συνηθισμένη χρήση να μην επιτρέπουμε εκφόρτιση πάνω από 50%
περίπου και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης να φθάνουμε το
80%.

Άρα, όταν αγοράζουμε συσσωρευτές (μπαταρίες) για το φωτοβολταϊκό

σύστημα, επιλέγουμε χωρητικότητα τουλάχιστον διπλάσια από όση
υπολογίσαμε ότι θα καλύπτει τις ανάγκες μας. Όσο μεγαλύτερη τόσο καλύτερα
για τη διάρκεια ζωής της μπαταρίας.

Αν υπολογίσαμε λοιπόν ότι χρειαζόμαστε 600 Wh το 24ωρο, επιλέγουμε

συσσωρετές με διπλάσια χωρητικότητα (1.200 Wh), δηλαδή 12 volt και
τουλάχιστον 100Αh για να έχουμε αυτονομία μιας ημέρας.

Συνήθως προβλέπουμε όμως και για 5 ημέρες χωρίς καθόλου ηλιοφάνεια,

άρα πολλαπλασιάζουμε την προηγούμενη τιμή επί 5: 100Ah X 5 = 500Ah στα
12 volt (ή 24 volt και 250Αh).
378
Παρατήρηση:

Όταν μια συσκευή απαιτεί 220 volt - 1 A και χρησιμοποιούμε αντιστροφέα 12

volt σε 220 volt (inverter) για να τη λειτουργήσουμε από τη μπαταρία, τότε θα
τραβήξει 18,33 Α από την μπαταρία και όχι 1 Α, επειδή τα 220 watt σε
λειτουργία με εναλασσόμενο ρεύμα (220v X 1A = 220 watt) μεταφράζονται σε
12 volt X 18,33 A (=220 watt) όταν λειτουργεί με αντιστροφέα (inverter) και
ρεύμα από μπαταρία 12 volt. Ανάλογα ισχύουν και για την περίπτωση που
χρησιμοποιούμε μπαταρία 24 volt, όπου θα "τραβήξει" 9,16 Α (24v X 9,16 = 220
watt).

Επειδή η χρήση αντιστροφέα τάσης (inverter) συνεπάγεται απώλειες 10% έως

20% η τελική κατανάλωση θα είναι μεγαλύτερη από την αναγραφόμενη σε
πλήρη λειτουργία.

4ο βήμα: υπολογίζω το μέγεθος ηλιακών συλλεκτών.

Εάν λοιπόν έχουμε καταλήξει στο μέγεθος των συσσωρευτών (μπαταριών), τότε
μας μένει μόνο να υπολογίσουμε το μέγεθος των ηλιακών συλλεκτών που θα
είναι ικανό να φορτίζει τους συσσωρευτές. Ένας ηλιακός συλλέκτης των 50
watt/p ονομαστικά (ανά ώρα ηλιοφάνειας) θα δώσει σε ημέρα με 5 ώρες
ηλιοφάνειας (π.χ. τον Απρίλιο) 250 watt/h θεωρητικά (λόγω απωλειών θα είναι
10% έως 20% λιγότερα) ενώ σε ημέρα με 7 ώρες ηλιοφάνειας (π.χ. τον Ιούλιο)
350 watt/h.

Για να φορτίσει εντελώς άδειους συσσωρευτές (θεωρητικά, γιατί ποτέ δεν θα

είναι τελείως άδειοι όπως είπαμε παραπάνω) των 12 volt και 100 Ah (1.200
watt/h) θα χρειαστεί 4 ημέρες τον Απρίλιο και 3 ημέρες τον Ιούλιο. Αν
εγκαταστήσουμε τρείς τέτοιους ηλιακούς συλλέκτες των 50 watt/p ο κάθε ένας (ή
έναν των 150 watt/p), τότε θα χρειαστεί μία ημέρα τον Ιούλιο και σχεδόν δύο
μέρες τον Απρίλιο.

Όταν σχεδιάζουμε ένα μεγάλο φωτοβολταϊκό σύστημα για το σπίτι, καλό είναι
να έχουμε ως βάση το χειρότερο σενάριο, που είναι οι χειμερινές ώρες
ηλιοφάνειας (κατά μέσο όρο), που για την Ελλάδα είναι οι 3 ώρες τη μέρα (το
Δεκέμβριο). Αν σχεδιάζουμε για ένα εξοχικό που επισκεπτόμαστε ΜΟΝΟ το
καλοκαίρι (Μάιο έως Σεπτέμβριο), οι ώρες ηλιοφάνειας που υπολογίζουμε είναι
6 (Μ.Ο.).Έτσι, για το προηγούμενο παράδειγμα που υπολογίσαμε ότι θα
καταναλώνουμε 600Wh το 24ωρο, χρειαζόμαστε φωτοβολταϊκά πάνελ ισχύος
600/3=200Wp για να μας καλύπτουν χειμώνα-καλοκαίρι. Αν θέλαμε να μας
καλύπτουν ΜΟΝΟ για το καλοκαίρι, θα χρειαζόμασταν φωτοβολταϊκά πάνελ
συνολικής ισχύος 600/6=100Wp. Σε αυτή την περίπτωση μάλιστα θα
379
χρειαζόμασταν και μικρότερες μπαταρίες, αφού το καλοκαίρι δεν απαιτείται
αυτονομία για 5 ημέρες χωρίς ηλιοφάνεια που υπολογίσαμε στο 3ο βήμα

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Πρακτική εφαρμογή φωτοβολταϊκών

Για εξοχικό, τροχόσπιτο, τροχοβίλα, αγροικία, αποθήκη, σκάφος

Έχουμε λοιπόν ένα χώρο (π.χ. εξοχικό, τροχόσπιτο, τροχοβίλα, αγροικία,

αποθήκη, σκάφος κλπ) τον οποίο επισκεπτόμαστε κάθε σαββατοκύριακο και
θέλουμε να έχουμε φωτισμό με 3 λαμπτήρες για 5 ώρες ημερησίως, μια
τηλεόραση για 4 ώρες ημερησίως κι ένα μικρό ψυγείο για να κρατάμε κρύο
νερό, αναψυκτικά, φαγητό κλπ.

Ο φωτισμός και η τηλεόραση με ηλιακή ενέργεια

Σε εφαρμογές ηλιακής ενέργειας προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε λαμπτήρες

οικονομίας των 12 volt και όχι 220. Τροφοδοτούνται απ' ευθείας από τις
μπαταρίες κι έτσι έχουμε ελάχιστες απώλειες. Αν χρησιμοποιήσουμε λαμπτήρες
220V με inverter θα έχουμε απώλειες έως και 20%.

Για το φωτισμό για 5 ώρες με 3 λαμπτήρες 12V-15W να λειτουργούν

ταυτόχρονα (15 Watt επί 3 λαμπτήρες επί 5 ώρες) χρειαζόμαστε 225Wh.

Η τηλεόραση αφού είναι 220 volt, θα τροφοδοτηθεί από inverter 220V. Μια
τηλεόραση 21 ιντσών έχει μικρές απαιτήσεις. 60W για 4 ώρες είναι 240Wh τη
μέρα. Σύνολο 465 Wh.

Inverter είναι η συσκευή που μετατρέπει το συνεχές ρεύμα των συσσωρευτών

(επαναφορτιζόμενες μπαταρίες) σε εναλασσόμενο ρεύμα 220 volt, ώστε να
μπορούμε να συνδέσουμε πάνω του και να τροφοδοτήσουμε ηλεκτρικές
συσκευές που χρησιμοποιούν εναλασσόμενο ρεύμα 220 volt - σαν αυτό της
ΔΕΗ.

Το ψυγείο

Το ψυγείο είναι από τις ενεργοβόρες συσκευές, μετά την ηλεκτρική κουζίνα, τον
ηλεκτρικό θερμοσίφωνα και το κλιματιστικό. Γι' αυτό χρησιμοποιούμε κουζίνα
αερίου, ηλιακό θερμοσίφωνα και ανεμιστήρα αντίστοιχα. Έχει μεγάλη

380
κατανάλωση ρεύματος επειδή το μοτέρ του λειτουργεί πολλές ώρες την ημέρα,
προσπαθώντας να διατηρεί χαμηλή τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του.

Γι' αυτό δεν πρέπει να ανοίγουμε συχνά και για πολύ ώρα την πόρτα του
ψυγείου. Επίσης, πρέπει να ελέγχουμε αν σφραγίζει καλά και δεν έχουν φθαρεί
τα πλαστικά της πόρτας. Τέλος, είναι σημαντικό να βρίσκεται σε χώρο που δεν
το βλέπει ο ήλιος και μακριά από εστίες θερμότητας. Φυσικά θα πρέπει να είναι
και ενεργειακής κλάσης "Α" για χαμηλότερη κατανάλωση ρεύματος.

Σ' αυτό το παράδειγμα οι απαιτήσεις μας σε σχέση με το ψυγείο είναι μικρές,

άρα χρησιμοποιούμε ένα μικρό ψυγείο, πχ. 60W. Αν το μοτέρ του δουλεύει
περίπου 10 ώρες την ημέρα, θα καταναλώνει 10 ώρες επί 60W, δηλαδή
σύνολο 600Wh (600 Watt Χ Hours).

Σε κάθε εκκίνηση του μοτέρ μάλιστα, θα απαιτούνται στιγμιαία πολλαπλάσια

Watt από τα ονομαστικά. Άρα για το ψυγείο των 60W, θέλουμε inverter αρκετά
μεγαλύτερο από 60 watt, που να σηκώνει την εκκίνηση και τη λειτουργία μοτέρ.

Καλό θα ήταν να προτιμήσουμε ξεχωριστό, ανεξάρτητο σύστημα ηλιακής

ενέργειας για το ψυγείο και άλλο inverter, φωτοβολταϊκό και μπαταρία για τις
υπόλοιπες συσκευές.

Οι συσσωρευτές (μπαταρίες)

Για αυτονομία 24 ωρών, χρειαζόμαστε συσσωρευτές (μπαταρίες) που να

παρέχουν περίπου 1000 Wh (π.χ. 12v και 80Ah) για φωτισμό και τηλεόραση
(465Wh επί 2 για να μην εκφορτίζονται τελείως οι συσσωρευτές ώστε να
αντέξουν περισσότερα χρόνια) και inverter 150W.

Ανάλογα, για ψυγείο 60W χρειαζόμαστε συσσωρευτές που να παρέχουν

(κατανάλωση ψυγείου 600Wh κι αυτό επί 2) 1200Wh (π.χ. 12v και 100Ah) και
inverter καλής ποιότητας, 300 watt συνεχόμενης λειτουργίας με δυνατότητα 600
watt για μικρά διαστήματα.

Με τα παραπάνω, υπάρχει αρκετή ενέργεια για να τροφοδοτήσουμε με ρεύμα

και άλλες μικροσυσκευές (όπως ραδιόφωνα, κινητά τηλέφωνα κλπ).

Το φωτοβολταϊκό πάνελ

Το μέγεθος των φωτοβολταϊκών εξαρτάται από το κάθε πότε και για πόσες
ημέρες θα λειτουργούν τα παραπάνω.
381
Σε αυτό το παράδειγμα επισκεπτόμαστε το χώρο μια φορά την εβδομάδα για 24
ώρες, οπότε ακόμα κι ένα μικρό φωτοβολταϊκό πάνελ προλαβαίνει να
φορτίσει τους συσσωρευτές στο διάστημα απουσίας των 6 ημερών. Αλλιώς, θα
έπρεπε τουλάχιστον να αναπληρώνει την κατανάλωση κάθε ημέρας:

Με M.O. 5 ώρες έντονης ηλιοφάνειας τη μέρα (π.χ. τον Απρίλιο), θα

χρειαζόμασταν φωτοβολταϊκά συνολικής ισχύος 2000/5=400Wp. για να
αναπληρώνουμε την κατανάλωση των φορτίων κάθε μέρα.

Επειδή όμως δεν θα είμαστε εκεί κάθε μέρα, θέλουμε φωτοβολταϊκά που θα
συγκεντρώνουν αυτή την απαιτούμενη για ένα 24ωρο ηλεκτρική ενέργεια, κατά
τη διάρκεια των 6 ημερών της απουσίας μας. Άρα διαιρούμε δια 6 και
χρειαζόμαστε ένα φωτοβολταϊκά πάνελ συνολικής ισχύος περίπου 70Wp. Έτσι,
παίρνουμε ένα φωτοβολταϊκό πάνελ 40 Wp για το ψυγείο κι άλλο ένα ίδιο για τις
υπόλοιπες συσκευές.

Αν επισκεπτόμαστε τον παραπάνω χώρο μόνο το καλοκαίρι, τότε μας φτάνει και
ακόμα μικρότερο φωτοβολταϊκό (π.χ. των 30Wp) γιατί το καλοκαίρι υπάρχει
ηλιοφάνεια για περισσότερες από 5 ώρες. Αν επισκεπτόμαστε τον παραπάνω
χώρο και το χειμώνα, τότε χρειαζόμαστε μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό (π.χ. των
70Wp) γιατί το χειμώνα υπάρχει ηλιοφάνεια για 3 ώρες τη μέρα (Μ.Ο.).

Τιμές (κόστος) φωτοβολταϊκού συστήματος

Το παραπάνω φωτοβολταϊκό σύστημα, μαζί με ρυθμιστές φόρτισης, καλώδια

κλπ. στοιχίζει λιγότερο από 1.000 ευρώ χωρίς την τοποθέτηση. Αναλυτικά:

• Δύο φωτοβολταϊκοί συλλέκτες 35-40 Wp, τιμή 450-550 ευρώ.

• Δύο ρυθμιστές φόρτισης, 12 volt - 5 Α, κόστος περίπου 50 ευρώ.
• Δύο συσσωρευτές (μπαταρίες) 12V - 100 Ah, κατάλληλοι για εφαρμογές
ηλιακής ενέργειας (βαθιάς εκφόρτισης) τιμή περίπου 350-400 ευρώ.
• Δύο inverter 220V, 150-300 W κόστος περίπου 100-150 ευρώ.

Κάντε καλή έρευνα αγοράς και σύγκριση τιμών των φωτοβολταϊκών και των
συσσωρευτών (μπαταρίες), γιατί οι τιμές των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα
"παίζουν" πολύ από ηλεκτρονικό κατάστημα σε ηλεκτρονικό κατάστημα και από
ελληνική εταιρεία φωτοβολταϊκών σε άλλη, ευρωπαϊκή εταιρεία
φωτοβολταϊκών.Για να έχω αυτονομία για 2-3 μέρες χωρίς ηλιοφάνεια, θα
διπλασίαζα τα παραπάνω μεγέθη των συσσωρευτών και φωτοβολταϊκών
ή/και θα πρόσθετα και μια μικρή ηλεκτρογεννήτρια καυσίμου (για

382
μεγαλύτερη σιγουριά το χειμώνα ή για περίπτωση βλάβης σε κάποιο
εξάρτημα του φωτοβολταϊκού συστήματος).

Εφεδρικό σύστημα φωτοβολταϊκών

Αποθηκευμένη ηλιακή ενέργεια για τις δύσκολες ώρες!

Όλοι το έχουμε ζήσει: Ξαφνική διακοπή ρεύματος! Και τότε διαπιστώνουμε πως
δεν υπάρχουν κεριά στο σπίτι. Κι αν υπάρχουν, δεν μπορούμε να βρούμε
σπίρτα ή αναπτήρα μέσα στο σκοτάδι. Μα που είναι ο φακός! Έχει μπαταρίες;

Στην επόμενη διακοπή ρεύματος ας είμαστε προετοιμασμένοι. Ο καλύτερος

τρόπος είναι να έχουμε ιεραρχήσει από πριν τις ανάγκες μας για την περίπτωση
διακοπής ρεύματος.

• Ποιές συσκευές θα χρειαστεί να λειτουργήσουν (λάμπες, Η/Υ,

τηλεόραση, ραδιόφωνο κ.ά.);
• Σε ποιούς χώρους (κουζίνα, καθιστικό, αποθήκη κ.ά.);
• Για πόσες ώρες ή μέρες;

Έτσι θα είμαστε σε θέση να σχεδιάσουμε το μέγεθος του συστήματος

φωτοβολταϊκών και συσσωρευτών που θα χρειαστούμε. Το επόμενο βήμα είναι
να υπολογίσουμε την κατανάλωση αυτών των φορτίων.

Ένα εφεδρικό σύστημα φωτοβολταϊκών συλλεκτών μπορεί να είναι πολύ

οικονομικό εάν περιοριστούμε στις βασικές ανάγκες όπως για παράδειγμα ο
φωτισμός 2-3 χώρων, μια μικρή τηλεόραση, ένα ραδιόφωνο κι ένας
ανεμιστήρας.

Ένα εφεδρικό σύστημα φωτοβολταϊκών συλλεκτών αποτελείται από

• τον ηλιακό συλλέκτη ή τους ηλιακούς συλλέκτες

• τον ρυθμιστή φόρτισης του συσσωρευτή (μπαταρίας)
• τον συσσωρευτή (μπαταρία)
• προαιρετικά τον αντιστροφέα τάσης (inverter) 12, 24 ή 48 volt σε 220
volt.

Η εγκατάσταση για απόλυτη ασφάλεια γίνεται από ηλεκτρολόγο παρ' ότι δεν θα
δημιουργούσε κανένα πρόβλημα σε κάποιον με εντελώς στοιχειώδεις γνώσεις
ηλεκτρολογίας.

383
Ένα τέτοιο εφεδρικό σύστημα φωτοβολταϊκών θα μπορούσε να είναι και φορητό
για χρήση στο αυτοκίνητο, το σκάφος, το κάμπινγκ ή αλλού.Φτιάξ' το μόνος
σου: Φορητή γεννήτρια ρεύματος χαμηλού κόστους με φωτοβολταϊκά!

Υπολογίζοντας σωστά τις ανάγκες σου, στην επόμενη διακοπή ρεύματος

μπορεί το δικό σου σπίτι να έχει φώς, ασύρματο τηλέφωνο, τηλεόραση, φούρνο
μικροκυμάτων και τοστιέρα με τους γείτονες να απορούν όσο θα σκοντάφτουν
ψάχνοντας τις ...μπαταρίες για το φακό! Ανάλογα ισχύουν και για την
περίπτωση ενός γενικευμένου black out που μπορεί να κρατήσει πολλές ώρες ή
και μέρες!

Πίνακας απόδοσης επένδυσης φωτοβολταϊκών

Μικτά έσοδα επένδυσης ανά έτος προ φόρων

Οι τιμές για αυτήν την ενδεικτική επένδυση φωτοβολταϊκών στην ηλιακή

ενέργεια υπολογίστηκαν με την υπόθεση ότι η τιμή της MWh θα
αναπροσαρμόζεται κατά 2,4% ετησίως για μια εγκατάσταση που θα αποδίδει
160 MWh ανά έτος.

Το συνολικό κόστος μιας τέτοιας

εγκατάστασης είναι περίπου
850.000 Ευρώ (τιμές 2007) χωρίς να
έχει υπολογιστεί ενδεχόμενη
επιδότηση που θα μείωνε την τιμή αυτή
περίπου στο μισό. Δεν
περιλαμβάνουν λειτουργικά και
συναφή έξοδα, μείωση της
απόδοσης των φωτοβολταϊκών
στοιχείων και φόρους.

Έτσι, το 1ο έτος τα έσοδα θα είναι

περίπου 72.000 Ευρώ, το 2ο έτος
περίπου 73.728 Ευρώ κ.ο.κ. Το 25ο έτος
θα δώσει (με τις παραπάνω
απλουστεύσεις) 127.212,99 Ευρώ και
συνολικά στην 25ετία θα έχουν
συσσωρευθεί (χωρίς
επανεπένδυση) σχεδόν 2,5 εκατομ.
Ευρώ.

384
Επειδή θα υπάρχουν λειτουργικά έξοδα και φόροι, τα καθαρά κέρδη θα είναι
χοντρικά ας πούμε περίπου τα μισά από τα παραπάνω. Βλέπουμε λοιπόν πως
(με βάση τις σημερινές τιμές των φωτοβολταϊκών και την παρούσα απόδοσή
τους), χωρίς επιδότηση η επένδυση αυτή θα είχε χαμηλή απόδοση. Με
χαμηλότερη τιμή αγοράς της kWh μάλιστα, θα ήταν εντελώς ασύμφορη.Σύντομα
όμως θα δούμε φωτοβολταϊκά στοιχεία με μεγαλύτερη απόδοση και χαμηλότερο
κόστος. Και με το κόστος παραγωγής ενέργειας με τους συμβατικούς τρόπους
να ανεβαίνει συνεχώς, προβλέπεται λαμπρό μέλλον για τα φωτοβολταϊκά.Δεν
είναι τυχαίο άλλωστε που οι μεγαλύτερες εταιρείες πετρελαίου (BP, Shell κλπ)
είναι οι σημερινοί πρωτοπόροι στην έρευνα, παραγωγή και προώθηση
φωτοβολταϊκών.

Επένδυση φωτοβολταϊκών

Οδηγίες για το πρόγραμμα επένδυσης στην ηλιακή ενέργεια

1. Δίνουμε την τιμή της μεγαβατώρας (πχ. 450 ευρώ).

2. Την απόδοση του κάθε εγκατεστημένου KWp σε KWh ανά έτος (στην
Ελλάδα είναι 1150-1450 KWh ανά έτος).
3. Το ποσοστό των λειτουργικών εξόδων ανά μήνα, στα συνολικά έσοδα
ανά μήνα. Μην ξεχνάμε να προσθέτουμε και την επιχειρηματική μας
αμοιβή στα λειτουργικά. Αν πχ. τα έξοδα είναι 40.000 και τα έσοδα
100.000 τότε το ποσοστό είναι 40%, έτσι εισάγουμε τον αριθμό 40 στο
αντίστοιχο πεδίο.
4. Δίνουμε το ποσοστό της ετήσιας μείωσης της απόδοσης των
φωτοβολταϊκών, πχ. 1 για 1% ετησίως.
5. Δίνουμε το μέσο επιτόκιο με το οποίο θα τοκίζονται τα καθαρά ετήσια
κέρδη που θα επανεπενδύουμε ή/και καταθέτουμε κάθε χρόνο. Π.χ. 4
για 4%.
6. Δίνουμε το ποσοστό της επιδότησης από τον αναπτυξιακό νόμο, πχ.
τον αριθμό 50 για 50%.
7. Ακόμη, δίνουμε τα εγκατεστημένα ΚWp και το συνολικό τελικό κόστος
αρχικής εγκατάστασης ανά Watt. Υπολογίζουμε ότι είναι γύρω στα 6,00
ευρώ ανά Watt. Είναι λίγο μεγαλύτερο για μικρότερες εγκαταστάσεις.
Αναμένεται να μειωθεί τα επόμενα χρόνια.
8. Τέλος, δίνουμε μια εκτίμηση (π.χ. την τιμή 3 για 3%) για τον μέσο ετήσιο
πληθωρισμό στη διάρκεια της επένδυσης (δύσκολο για τόσο μεγάλη
διάρκεια, αλλά ότι τιμή και να δώσουμε, αυτή αποπληθωρίζει και το
ποσό στη στήλη της Παρούσας Αξίας, οπότε μιλάμε για σημερινά
ποσά). Η αναπροσαρμογή της τιμής της KWh της ΔΕΗ
385
 αναπροσαρμόζεται ετησίως στο 80% του πληθωρισμού που θα
δώσουμε και ΔΕΝ περιλαμβάνει πιθανές αυξήσεις από τη ΔΕΗ που θα
είναι πάνω από τον πληθωρισμό.

Οι δύο τελευταίες στήλες μας δίνουν: Η προτελευταία στήλη τη ροή των

καθαρών κερδών (αθροιστική συνάρτηση) της επένδυσης στη διάρκεια των
ετών. Η τελευταία στήλη, την Παρούσα (αποπληθωρισμένη) Αξία αυτών των
ποσών.Μπορείτε να το κατεβάσετε δωρεάν στον υπολογιστή σας και να
υπολογίζετε διάφορα σενάρια επένδυσης στην ηλιακή ενέργεια.

Σπίτι χωρίς ΔΕΗ Οικολογικό σπίτι

Είναι ακόμη ασύμφορο να καλύψουμε ΟΛΕΣ τις ανάγκες μιας ΚΥΡΙΑΣ κατοικίας
με φωτοβολταϊκά. Κι αυτό γιατί η KWh της ΔΕΗ είναι κατά πολύ φθηνότερη από
αυτή που προκύπτει από το κόστος των απαιτούμενων φωτοβολταϊκών. Ακόμη
κι αν υποθέσουμε πως καλύπτουμε όλες τις ανάγκες για ζεστό νερό με ηλιακό
θερμοσίφωνα και την κουζίνα με αέριο, παραμένουν οι ανάγκες για ψύξη και
θέρμανση του χώρου.

Μπορείς βέβαια να κατασκευάσεις ένα οικολογικο σπιτι που θα έχει μειωμένες

ανάγκες ψύξης και θέρμανσης. Το κόστος κατασκευής για ένα οικολογικό σπίτι
θα είναι αρκετά υψηλότερο, αλλά θα γίνει απόσβεση από το μειωμένο κόστος
διαχείρησης σε βάθος 20ετίας.

Τι μπορεί να γίνει; Κατ' αρχήν ξεκίνησε με την εξοικονόμηση ενέργειας με

λαμπτηρες οικονομίας, μόνωση κλπ:

1. Πολύ καλύ μόνωση στους τοίχους και τα παράθυρα (π.χ. με διπλά

κρύσταλλα). Τέντες, σκίαστρα κλπ.
2. Λαμπτήρες οικονομίας για οικονομία στις λάμπες για φωτισμό.
3. Συσκευές (ψυγείο, πλυντήριο κλπ) ενεργειακού τύπου Α, όσο το
δυνατόν χαμηλότερης κατανάλωσης.
4. Ηλιακός θερμοσίφωνας για ζεστό νερό, κουζίνα με αέριο.
5. Ορθολογική χρήση συσκευών, αποφυγή σπατάλης.

Μόνο τα παραπάνω, θα εξασφαλίσουν για το σπίτι σου εξοικονόμηση ενέργειας

πάνω από 50% !!!

Μετά, υπολόγισε τις ανάγκες σου σε ηλεκτρισμό (πόσες κιλοβατώρες το μήνα

θα καταναλώνεις) και αποφάσισε σε τι ποσοστό θέλεις να τις καλύπτεις από
φωτοβολταϊκά.
386
Ένα μέσο ελληνικό σπίτι με ηλιακό θερμοσίφωνα και λαμπτήρες οικονομίας
αλλά και με air condition, καυστήρα πετρελαιου και ηλεκτρική κουζίνα,
καταναλώνει περίπου 350-450 KWh μήνα (κόστος περίπου 40 ευρώ). Χωρίς
ηλεκτρική κουζίνα και air condition καταναλώνει περίπου 250-300 KWh.

Για να παραχθούν 250 KWh το μήνα από φωτοβολταϊκά απαιτούνται περίπου

12 πάνελ φωτοβολταϊκών των 180 watt το καθένα συν τους συσσωρευτές και τα
παρελκόμενα. Μαζί με την εγκατάσταση, το κόστος φθάνει περίπου στα 17.000
έως 22.000 ευρώ, ανάλογα με τους συσσωρευτές που θα χρησιμοποιηθούν.

Εάν το σπίτι δεν έχει καθόλου σύνδεση με τη ΔΕΗ, πρέπει να επενδύσουμε σε

μεγαλύτερο σύστημα ή σε μικτό σύστημα με ανεμογεννήτρια για να έχουμε
μερικές μέρες αυτονομίας σε περίπτωση έντονης και συνεχόμενης για μέρες
συννεφιάς. Χρήσιμη είναι σε αυτές τις περιπτώσεις και μια γεννήτρια καυσίμου
για ακραίες περιπτώσεις.

Αν πάλι έχουμε σύνδεση με τη ΔΕΗ τότε σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται

μετάπτωση στο δίκτυο για ρεύμα από τη ΔΕΗ. Επιπλέον, δεν χρειαζόμαστε
συσσωρευτές οπότε το παραπάνω κόστος μιας οικιακής φωτοβολταϊκής
εγκατάστασης μειώνεται ως και 30%.

Η τελευταία λύση είναι και η προτεινόμενη για μια κύρια κατοικία με όλες τις
σύγχρονες ανέσεις. Σε μια εξοχική κατοικία, θα μπορούσαμε με μερικούς
απλούς συμβιβασμούς και αρκετά φθηνότερα, να αποφύγουμε τελείως τη ΔΕΗ
μαζί με όλα τα πάγια και τα τέλη προς τρίτους που αυτή συνεπάγεται...

Πρακτική εφαρμογή φωτοβολταϊκών

Για εξοχικό, τροχόσπιτο, τροχοβίλα, αγροικία, αποθήκη, σκάφος

Έχουμε λοιπόν ένα χώρο (π.χ. εξοχικό, τροχόσπιτο, τροχοβίλα, αγροικία,

αποθήκη, σκάφος κλπ) τον οποίο επισκεπτόμαστε κάθε σαββατοκύριακο και
θέλουμε να έχουμε φωτισμό με 3 λαμπτήρες για 5 ώρες ημερησίως, μια
τηλεόραση για 4 ώρες ημερησίως κι ένα μικρό ψυγείο για να κρατάμε κρύο
νερό, αναψυκτικά, φαγητό κλπ.

Ο φωτισμός και η τηλεόραση με ηλιακή ενέργεια

Σε εφαρμογές ηλιακής ενέργειας προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε λαμπτήρες

οικονομίας των 12 volt και όχι 220. Τροφοδοτούνται απ' ευθείας από τις

387
μπαταρίες κι έτσι έχουμε ελάχιστες απώλειες. Αν χρησιμοποιήσουμε λαμπτήρες
220V με inverter θα έχουμε απώλειες έως και 20%.

Για το φωτισμό για 5 ώρες με 3 λαμπτήρες 12V-15W να λειτουργούν

ταυτόχρονα (15 Watt επί 3 λαμπτήρες επί 5 ώρες) χρειαζόμαστε 225Wh.

Η τηλεόραση αφού είναι 220 volt, θα τροφοδοτηθεί από inverter 220V. Μια
τηλεόραση 21 ιντσών έχει μικρές απαιτήσεις. 60W για 4 ώρες είναι 240Wh
τη μέρα. Σύνολο 465 Wh.

Inverter είναι η συσκευή που μετατρέπει το συνεχές ρεύμα των συσσωρευτών

(επαναφορτιζόμενες μπαταρίες) σε εναλασσόμενο ρεύμα 220 volt, ώστε να
μπορούμε να συνδέσουμε πάνω του και να τροφοδοτήσουμε ηλεκτρικές
συσκευές που χρησιμοποιούν εναλασσόμενο ρεύμα 220 volt - σαν αυτό της
ΔΕΗ.

Το ψυγείο

Το ψυγείο είναι από τις ενεργοβόρες συσκευές, μετά την ηλεκτρική κουζίνα, τον
ηλεκτρικό θερμοσίφωνα και το κλιματιστικό. Γι' αυτό χρησιμοποιούμε κουζίνα
αερίου, ηλιακό θερμοσίφωνα και ανεμιστήρα αντίστοιχα. Έχει μεγάλη
κατανάλωση ρεύματος επειδή το μοτέρ του λειτουργεί πολλές ώρες την ημέρα,
προσπαθώντας να διατηρεί χαμηλή τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του.

Γι' αυτό δεν πρέπει να ανοίγουμε συχνά και για πολύ ώρα την πόρτα του
ψυγείου. Επίσης, πρέπει να ελέγχουμε αν σφραγίζει καλά και δεν έχουν φθαρεί
τα πλαστικά της πόρτας. Τέλος, είναι σημαντικό να βρίσκεται σε χώρο που δεν
το βλέπει ο ήλιος και μακριά από εστίες θερμότητας. Φυσικά θα πρέπει να είναι
και ενεργειακής κλάσης "Α" για χαμηλότερη κατανάλωση ρεύματος.

Σ' αυτό το παράδειγμα οι απαιτήσεις μας σε σχέση με το ψυγείο είναι μικρές,

άρα χρησιμοποιούμε ένα μικρό ψυγείο, πχ. 60W. Αν το μοτέρ του δουλεύει
περίπου 10 ώρες την ημέρα, θα καταναλώνει 10 ώρες επί 60W, δηλαδή
σύνολο 600Wh (600 Watt Χ Hours).

Σε κάθε εκκίνηση του μοτέρ μάλιστα, θα απαιτούνται στιγμιαία πολλαπλάσια

Watt από τα ονομαστικά. Άρα για το ψυγείο των 60W, θέλουμε inverter αρκετά
μεγαλύτερο από 60 watt, που να σηκώνει την εκκίνηση και τη λειτουργία μοτέρ.

388
Καλό θα ήταν να προτιμήσουμε ξεχωριστό, ανεξάρτητο σύστημα ηλιακής
ενέργειας για το ψυγείο και άλλο inverter, φωτοβολταϊκό και μπαταρία για τις
υπόλοιπες συσκευές.

Οι συσσωρευτές (μπαταρίες)

Για αυτονομία 24 ωρών, χρειαζόμαστε συσσωρευτές (μπαταρίες) που να

παρέχουν περίπου 1000 Wh (π.χ. 12v και 80Ah) για φωτισμό και τηλεόραση
(465Wh επί 2 για να μην εκφορτίζονται τελείως οι συσσωρευτές ώστε να
αντέξουν περισσότερα χρόνια) και inverter 150W.

Ανάλογα, για ψυγείο 60W χρειαζόμαστε συσσωρευτές που να παρέχουν

(κατανάλωση ψυγείου 600Wh κι αυτό επί 2) 1200Wh (π.χ. 12v και 100Ah) και
inverter καλής ποιότητας, 300 watt συνεχόμενης λειτουργίας με δυνατότητα 600
watt για μικρά διαστήματα.Με τα παραπάνω, υπάρχει αρκετή ενέργεια για να
τροφοδοτήσουμε με ρεύμα και άλλες μικροσυσκευές (όπως ραδιόφωνα, κινητά
τηλέφωνα κλπ).

Το φωτοβολταϊκό πάνελ

Το μέγεθος των φωτοβολταϊκών εξαρτάται από το κάθε πότε και για πόσες
ημέρες θα λειτουργούν τα παραπάνω. Σε αυτό το παράδειγμα επισκεπτόμαστε
το χώρο μια φορά την εβδομάδα για 24 ώρες, οπότε ακόμα κι ένα μικρό
φωτοβολταϊκό πάνελ προλαβαίνει να φορτίσει τους συσσωρευτές στο
διάστημα απουσίας των 6 ημερών. Αλλιώς, θα έπρεπε τουλάχιστον να
αναπληρώνει την κατανάλωση κάθε ημέρας:

Με M.O. 5 ώρες έντονης ηλιοφάνειας τη μέρα (π.χ. τον Απρίλιο), θα

χρειαζόμασταν φωτοβολταϊκά συνολικής ισχύος 2000/5=400Wp. για να
αναπληρώνουμε την κατανάλωση των φορτίων κάθε μέρα.

Επειδή όμως δεν θα είμαστε εκεί κάθε μέρα, θέλουμε φωτοβολταϊκά που θα
συγκεντρώνουν αυτή την απαιτούμενη για ένα 24ωρο ηλεκτρική ενέργεια, κατά
τη διάρκεια των 6 ημερών της απουσίας μας. Άρα διαιρούμε δια 6 και
χρειαζόμαστε ένα φωτοβολταϊκά πάνελ συνολικής ισχύος περίπου 70Wp. Έτσι,
παίρνουμε ένα φωτοβολταϊκό πάνελ 40 Wp για το ψυγείο κι άλλο ένα ίδιο για τις
υπόλοιπες συσκευές.

Αν επισκεπτόμαστε τον παραπάνω χώρο μόνο το καλοκαίρι, τότε μας φτάνει και
ακόμα μικρότερο φωτοβολταϊκό (π.χ. των 30Wp) γιατί το καλοκαίρι υπάρχει
ηλιοφάνεια για περισσότερες από 5 ώρες. Αν επισκεπτόμαστε τον παραπάνω

389
χώρο και το χειμώνα, τότε χρειαζόμαστε μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό (π.χ. των
70Wp) γιατί το χειμώνα υπάρχει ηλιοφάνεια για 3 ώρες τη μέρα (Μ.Ο.).

Τιμές (κόστος) φωτοβολταϊκού συστήματος

Το παραπάνω φωτοβολταϊκό σύστημα, μαζί με ρυθμιστές φόρτισης, καλώδια

κλπ. στοιχίζει λιγότερο από 1.000 ευρώ χωρίς την τοποθέτηση. Αναλυτικά:

• Δύο φωτοβολταϊκοί συλλέκτες 35-40 Wp, τιμή 450-550 ευρώ.

• Δύο ρυθμιστές φόρτισης, 12 volt - 5 Α, κόστος περίπου 50 ευρώ.
• Δύο συσσωρευτές (μπαταρίες) 12V - 100 Ah, κατάλληλοι για εφαρμογές
ηλιακής ενέργειας (βαθιάς εκφόρτισης) τιμή περίπου 350-400 ευρώ.
• Δύο inverter 220V, 150-300 W κόστος περίπου 100-150 ευρώ.

Κάντε καλή έρευνα αγοράς και σύγκριση τιμών των φωτοβολταϊκών και των
συσσωρευτών (μπαταρίες), γιατί οι τιμές των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα
"παίζουν" πολύ από ηλεκτρονικό κατάστημα σε ηλεκτρονικό κατάστημα και από
ελληνική εταιρεία φωτοβολταϊκών σε άλλη, ευρωπαϊκή εταιρεία φωτοβολταϊκών.

Για να έχω αυτονομία για 2-3 μέρες χωρίς ηλιοφάνεια, θα διπλασίαζα τα

παραπάνω μεγέθη των συσσωρευτών και φωτοβολταϊκών ή/και θα πρόσθετα
και μια μικρή ηλεκτρογεννήτρια καυσίμου (για μεγαλύτερη σιγουριά το χειμώνα
ή για περίπτωση βλάβης σε κάποιο εξάρτημα του φωτοβολταϊκού συστήματος).

Χρήσιμα άρθρα και σύνδεσμοι για τα φωτοβολταικα, την ηλιακή και την αιολική
ενέργεια. άρθρα και παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής για την ηλιακή
ενέργεια, τα φωτοβολταικα στοιχεία και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)!
Λίγα λόγια για μένα...

Όταν ξεκίνησα αυτή την προσπάθεια πριν από μερικά χρόνια, ο ιστοχώρος
αυτός ήταν ο πρώτος και μοναδικός στην Ελλάδα στην κατηγορία της
εφαρμοσμένης χρήσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).

Τότε δεν μπορούσα να φανταστώ το ενδιαφέρον και τον αντίκτυπο που θα είχε
ένα τέτοιο θέμα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό... Σήμερα
λαμβάνω e-mail από φίλους, ακόμη και από χώρες όπως οι Η.Π.Α και η
Γερμανία, οι οποίοι ζητούν να μεταφραστούν οι ιστοσελίδες στην αγγλική
γλώσσα. Κι αυτό επειδή υπάρχουν μεν κάποιες παρόμοιες ιστοσελίδες στα
αγγλικά, ασχολούνται όμως αποσπασματικά και όχι σφαιρκά ή και σε βάθος με
το θέμα... Η υπόσχεση που δίνω είναι ότι θα συνεχίσω με τον ίδιο τρόπο να
υποστηρίζω με πάθος αυτό που κάνω. Ακολουθούν κατασκευές "φτιάξ' το

390
μόνος σου" όπως: φωτοβολταϊκά πάνελ, ηλιακό ποδήλατο, αερόθερμο ηλιακής
ενέργειας, ηλιακός φούρνος, ηλιακός θερμοσίφωνας, γεωθερμία, αιολική
ενέργεια / ανεμογεννήτριες και πολλά άλλα! Για να είναι το μεγαλύτερο site
στον κόσμο στην κατηγορία αυτή, ελληνικό!

Παράδειγμα ενός αυτόνομου φωτοβολταϊκού συστήματος

Τέσσερις λαμπτήρες οικονομίας 12βολτοι των 15W ο καθένας επί 2 ώρες

λειτουργίας καθημερινά καταναλώνουν συνολικά 120 Watt/h (βατώρες) κάθε
24ωρο. Μια τηλεόραση περίπου 21" για 3 ώρες καταναλώνει άλλες 180 Watt/h.
Άρα χρειάζονται περίπου 300 Watt/h καθημερινά.
Ένα φωτοβολταϊκό πάνελ των 80Wp θα έδινε στη μπαταρία αυτή την ποσότητα
ενέργειας όποτε έχει ήλιο από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Αρκεί να βλέπει προς
το νότο, χωρίς να παρεμβάλονται εμπόδια (σκιά).
Η σωστή μπαταρία θα ήταν μια 12βολτη μπαταρία μολύβδου, βαθιάς
εκφόρτισης με χωρητικότητα τουλάχιστον 50ΑΗ (12V Χ 50ΑΗ = 600Wh, για να
εκφορτίζουμε τη μπαταρία κατά 50% μόνο ώστε να μη φθαρεί σύντομα).
Επειδή όμως δεν έχει ηλιοφάνεια κάθε μέρα, θέλουμε και μερικές μέρες
αυτονομίας από τη μπαταρία, άρα 150ΑΗ για 3 μέρες αυτονομίας. Θα
χρειαζόταν βέβαια και 3 πάνελ αντί για ένα, ώστε όταν βγει ξανά ο ήλιος μετά
από 3 μέρες να προλάβουν να ξαναδώσουν στη μπαταρία την ενέργεια για 3
ημέρες και όχι μόνο για την τρέχουσα, ώστε να υπάρχει πάλι αρκετή ενέργεια
αποθηκευμένη για 3 μέρες αυτονομίας. Μπορούμε να φτιάξουμε το σύστημά
μας για όσες ημέρες αυτονομίας θέλουμε, απλά αυξάνει το κόστος.
Πολλές φορές όμως η έλλειψη ηλιοφάνειας συνεχίζεται και μετά την τρίτη μέρα.
Για να μη μείνουμε στο ...σκοτάδι, σ΄ αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιούμε
ηλεκτρογεννήτρια βενζίνης ή πετρελαίου σε συνδυασμό με έναν γρήγορο
φορτιστή για τη μπαταρία, ώστε μέσω του φορτιστή και της ηλεκτρογεννήτριας
να φορτίζουμε τη μπαταρία κάθε πρωί με λίγες ώρες λειτουργίας της
ηλεκτρογεννήτριας.
Δεν είναι ανάγκη σε αυτές τις λίγες ώρες να φορτίσει 100% τη μπαταρία, αλλά
όσο περισσότερο τόσο το καλύτερο για τη μακροζωία της μπαταρίας. Στο
παράδειγμα αυτό που χρειαζόμαστε 300 Watt/h κάθε 24ωρο (δηλαδή 25 ΑΗ,
αφού 25ΑΗ Χ 12V = 300 Watt/h), ένας φορτιστής 10Α θα μας τα έδινε σε
περίπου 3 ώρες λειτουργίας από την ηλεκτρογεννήτρια. Ο φορτιστής δεν
πρέπει να είναι μεγαλύτερος από το 1/10 της χωρητικότητας της μπαταρίας. Για
παράδειγμα, αν η μπαταρία είναι 150ΑΗ, ο φορτιστής δεν πρέπει να είναι πάνω
από 15Α.
Έτσι θα έχουμε αρκετή ενέργεια στη μπαταρία για τις ανάγκες της υπόλοιπης
ημέρας. Αυτό συνεχίζεται μέχρι να υπάρξει ηλιοφάνεια που θα ξαναδώσει στη
μπαταρία την αυτονομία των τριών (ή περισσότερων ημερών, ανάλογα με το
σύστημά μας).

391
Το κόστος ενός τέτοιου φωτοβολταϊκού συστήματος είναι περίπου 500 ευρώ για
μια μέρα αυτονομίας και πλησιάζει τα 1.500 ευρώ για τρεις μέρες αυτονομίας.
Στο κόστος του φωτοβολταϊκού συστήματος προστίθεται και το κόστος μιας
μικρής γεννήτριας βενζίνης ή πετρελαίου κι ενός δυνατού φορτιστή, που
φθάνουν συνολικά τα 500 ευρώ περίπου.

Το μεγαλύτερο γήπεδο με φωτοβολταικα!

Το γήπεδο αυτό το έφτιαξαν στην Ταϊβάν για τους Παγκόσμιους Αγώνες 2009.
Στη στέγη του εγκαταστάθηκαν 8.844 φωτοβολταικα πάνελ, ικανά να παράγουν
λίγο πάνω από 1 Gigawatt/h το χρόνο!
Εκτός από τις δικές του ανάγκες, καλύπτει και τις ανάγκες για ηλεκτρισμό του
80% των κτιρίων που βρίσκονται στην περιοχή! Πολύ ωραίο σχέδιο και ιδανικό
παράδειγμα (αισθητικά) σωστής εφαρμογής των φωτοβολταϊκών σε κατασκευή

Επιστολή γραμμένη το έτος 2070

Κάποιοι τη θεωρούν υπερβολική. Δεν ζουν όμως στο 2070 για να ξέρουν...

Είμαστε στο έτος 2070. Είμαι 50 χρονών μα φαίνομαι 85. Έχω πολλά
προβλήματα γιατί πίνω πολύ λίγο νερό. Νομίζω πως δε μου μένει πια πολύς
καιρός. Σήμερα, είμαι ένας από τους πιο ηλικιωμένους στην κοινωνία που ζω.

Θυμάμαι όταν ήμουν 5 χρονών, υπήρχαν πολλά δέντρα στα πάρκα, τα σπίτια
είχαν ωραίους κήπους και μπορούσα να είμαι κάτω από το ντουζ περίπου μια
ώρα. Τώρα χρησιμοποιούμε πετσέτες με ορυκτέλαιο για να πλυθούμε.

• Πριν, όλες οι γυναίκες επιδείκνυαν τα όμορφα μαλλιά τους. Τώρα,

πρέπει να ξυρίζουμε το κεφάλι για να το διατηρούμε καθαρό χωρίς να
χρησιμοποιούμε νερό.
• Πριν, ο πατέρας μου έπλενε το αυτοκίνητο με το λάστιχο του
ποτίσματος. Σήμερα, απαγορεύεται αυστηρά από το νόμο τέτοια χρήση.
• Θυμάμαι πως υπήρχαν πολλές διαφημίσεις που έλεγαν ΠΡΟΣΟΧΗ
ΣΤΟ ΝΕΡΟ, αλλά κανείς δεν έδινε προσοχή. Οι άνθρωποι πίστευαν
πως το νερό είναι ανεξάντλητο.

Σήμερα, όλα τα ποτάμια, τα φράγματα, οι λίμνες και οι υδροφόροι ορίζοντες

είναι ανεπανόρθωτα μολυσμένα ή αποξηραμένα. Το τοπίο τριγύρω δεν είναι πια
παρά μια απέραντη έρημος. Οι γαστρεντερικές λοιμώξεις, οι δερματοπάθειες και
οι κακώσεις του ουροποιητικού είναι οι κυριότερες αιτίες θανάτου.

392
Η βιομηχανία έχει παραλύσει και το ποσοστό ανεργίας είναι δραματικά υψηλό.
Τα εργοστάσια αφαλάτωσης θαλασσινού νερού είναι ο κύριος τομέας
απασχόλησης.Δίνουν στους εργαζόμενους πόσιμο νερό αντί για μισθό. Οι
επιθέσεις για ένα μπιτόνι νερό είναι συνεχείς μέσα στους έρημους δρόμους.

Η διατροφή είναι 80% συνθετική.

• Πριν, συνιστούσαν να πίνουμε 8 ποτήρια νερό την ημέρα. Σήμερα, δεν

μπορώ να πιω παρά μισό ποτήρι.
• Επειδή δεν μπορούμε να πλύνουμε τα ρούχα μας, τα πετάμε, κάτι που
αυξάνει τον όγκο των σκουπιδιών.
• Ξαναγυρίσαμε στη χρησιμοποίηση των βόθρων όπως τον
προηγούμενο αιώνα, επειδή οι υπόνομοι δε δουλεύουν πια εξαιτίας της
έλλειψης νερού.

Οι άνθρωποι είναι αντιμέτωποι με το φόβο: τα σώματά τους είναι ασθενικά,

ζαρωμένα από την αφυδάτωση, πληγιασμένα εξαιτίας της υπεριώδους
ακτινοβολίας που δε φιλτράρεται πλέον από την ατμόσφαιρα εξαιτίας της
τρύπας του όζοντος.

Εξαιτίας της ξηροδερμίας, μια νέα γυναίκα 20 χρονών φαίνεται 40. Οι

επιστήμονες κάνουν έρευνες, αλλά δεν υπάρχει καμιά λύση ορατή. Δεν
μπορούμε να κατασκευάσουμε νερό...

Το οξυγόνο επίσης έχει μειωθεί εξαιτίας της έλλειψης δέντρων, κάτι το οποίο
μειώνει το νοητικό επίπεδο των νέων γενεών. Η μορφολογία των
σπερματοζωαρίων ενός μεγάλου αριθμού ατόμων έχει αλλάξει, κάτι το οποίο
επιφέρει πολλές γεννήσεις παιδιών θυμάτων της ανεπάρκειας, των
μεταλλάξεων και των δυσμορφιών. Η κυβέρνηση μάς υποχρεώνει να
πληρώνουμε για τον αέρα που αναπνέουμε, 137 m3 το άτομο την ημέρα. Αυτοί
που δεν μπορούν να πληρώσουν διώχνονται από τις "ζώνες αερισμού", που
είναι εξοπλισμένες με γιγάντιους μηχανικούς πνεύμονες που δουλεύουν με
ηλιακή ενέργεια.

• Ο αέρας δεν είναι πολύ καλής ποιότητας, αλλά τουλάχιστον μπορούμε

να αναπνέουμε.
• Ο μέσος όρος ζωής είναι τα 35 χρόνια.
• Μερικές χώρες πέτυχαν να διαφυλάξουν νησίδες βλάστησης με καθαρό
τρεχούμενο νερό. Αυτές οι ζώνες επιβλέπονται πολύ στενά από τον
στρατό.
• Το νερό έγινε ένα είδος σπάνιο, ένας θησαυρός ανεκτίμητος, πολύ
περισσότερο από τον χρυσό ή τα διαμάντια. Εδώ όμως, δεν υπάρχουν
393
 πια δέντρα γιατί δε βρέχει σχεδόν ποτέ. Και όταν αρχίζει να βρέχει, δεν
πέφτει παρά όξινη βροχή.
• Δεν υπάρχουν πλέον εποχές εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών
(φαινόμενο του θερμοκηπίου) από τις δραστηριότητες του ανθρώπου
του 20ου αιώνα που μόλυναν το περιβάλλον.

Και όμως είχαμε προβλέψει ότι έπρεπε να φροντίσουμε το περιβάλλον μας,

αλλά κανείς δεν έκανε τίποτα.

Όταν η κόρη μου με ρωτάει να της αφηγηθώ πώς ήταν όταν εγώ ήμουν νέος,
της διηγούμαι πώς τα δάση ήταν όμορφα.

Της μιλάω για τη βροχή, τα λουλούδια, την ευχαρίστηση του να κολυμπάς και
να ψαρεύεις στα ποτάμια και τις λίμνες και του να πίνεις όσο νερό θέλεις! Και
για την καλή υγεία των ανθρώπων...

Με ρωτάει:

- Μπαμπά! Γιατί δεν υπάρχει πια νερό;

Έχω λοιπόν ένα κόμπο στο λαιμό...

Δεν μπορώ να σταματήσω να με θεωρώ ένοχο, γιατί ανήκω στη γενεά που
ολοκλήρωσε την καταστροφή του περιβάλλοντος, μη παίρνοντας στα
σοβαρά τις αμέτρητες προειδοποιήσεις.

Ανήκω στην τελευταία γενεά που θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία των
πραγμάτων, αλλά αποφάσισε διαφορετικά. Σήμερα τα παιδιά μας το
πληρώνουν ακριβά... Ειλικρινά, πιστεύω πως η ζωή πάνω σ' αυτή τη γη δε θα
είναι δυνατή από δω και πέρα γιατί η καταστροφή του περιβάλλοντος έφτασε σ'
ένα σημείο όπου δεν έχει επιστροφή. Πώς θα ήθελα να γυρίσω πίσω και με
κάποιο τρόπο να έκανα να καταλάβει ολόκληρη η ανθρωπότητα... Στη στιγμή
εκείνη που μπορούμε ακόμα να κάνουμε κάτι για να σώσουμε τον πλανήτη μας!

Γνωρίστε αυτό το γράμμα σε όσους μπορείτε! Δε θα είναι παρά το ελάχιστο

για το ξύπνημα της παγκόσμιας συνείδησης και της ανάγκης για τη σωτηρία του
νερού. Αυτό εδώ δεν είναι παιχνίδι, είναι ήδη η δική μας πραγματικότητα. Κάντε
το για τα παιδιά σας. Και εάν δεν έχετε ακόμα, ίσως μια μέρα να έχετε. Μην
τους αφήσουμε μια κόλαση για κληρονομιά... Ας τους αφήσουμε τη ζωή!

Αναδημοσίευση: www.iqsolarpower.com
394
Φωτοβολταικα στα σπιτια

Στις στέγες, ταράτσες αλλά και σε οικόπεδα!

Από 1ης Ιουλίου 2009 ισχύει πλέον η δυνατότητα εγκατάστασης

φωτοβολταϊκών συστημάτων μέχρι 10 KWp και στη στέγη των σπιτιού, άρα η
παραγωγή και πώληση ρεύματος από ηλιακή ενέργεια και από ιδιώτες
(12323/ΓΓ 175/4.6.2009 Κοινή Υπουργική Απόφαση - ΚΥΑ).

Τα δύο βασικά πλεονεκτήματα που δίνει στους ιδιώτες είναι τα εξής:

1. Δεν απαιτούνται πολύπλοκες διαδικασίες όπως αδειοδοτήσεις από

διάφορους φορείς, ούτε φορολογικές υποχρεώσεις όπως έναρξη
επαγγελματικής δραστηριότητας παραγωγής ρεύματος ή φορολόγηση
για την παραγωγή του ρεύματος.
2. Η τιμή αγοράς από τη ΔΕΗ του παραγόμενου ρεύματος είναι 0,55 ευρώ
ανά κιλοβατώρα (αναπροσαρμοζόμενη προς τα επάνω ετησίως) ενώ η
τιμή που χρεώνει η ΔΕΗ για την κατανάλωση του ιδιοκτήτη είναι
περίπου 5 φορές χαμηλότερη. Οι όροι αυτοί ισχύουν μέχρι το 2012,
μετά η τιμή θα αρχίσει να αποκλιμακώνεται κατά 5% ετησίως και η
σύμβαση που υπογράφεται είναι για 25 χρόνια.

Έτσι λοιπόν η διαδικασία ολοκληρώνεται εντός 70 το πολύ ημερών και

απαιτείται μόνο αίτηση στη ΔΕΗ και έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας από την
πολεοδομία που δίδεται με απλές και γρήγορες διαδικασίες. Τα υπόλοιπα τα
αναλαμβάνει η εταιρεία φωτοβολταϊκών που θα κάνει την εγκατάσταση. Για τη
συμμετοχή στο πρόγραμμαι απαιτείται η ύπαρξη ή η εγκατάσταση ηλιακού
θερμοσίφωνα.

Που επιτρέπεται

Η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών επιτρέπεται σε στέγες σπιτιών, σε ταράτσες

μονοκατοικίας ή πολυκατοικίας, αλλά και σε οικόπεδα (ακόμη και σε εκτός
σχεδίου), αρκεί να υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης στο δίκτυο της ΔΕΗ.

Για κάθε 1 KWp εγκατεστημένης ισχύος απαιτούνται περίπου 12 τ.μ. σε στέγη ή

περίπου 18 τ.μ. σε επίπεδη επιφάνεια (ταράτσα ή οικόπεδο).

395
Πόσο κοστίζει και τι αποδίδει

Ένα KWp κοστίζει περίπου 5.000 ευρώ τελική τιμή μαζί με τα έξοδα
τοποθέτησης κ.λπ. και παράγει περίπου 1.200 KWh ανά έτος (λίγο
χαμηλότερα στη βόρεια Ελλάδα, λίγο περισσότερο στη νότια). Έτσι
λοιπόν θα αποδίδει στον ιδιοκτήτη περίπου 660 ευρώ ετησίως. 40000Ε =
3χ20

Άρα λοιπόν με φωτοβολταϊκή εγκατάσταση 5 KWp (κόστος 25.000 ευρώ) τα

έσοδα θα είναι περίπου 3.300 ευρώ ετησίως και με εγκατάσταση 10 KWp
(κόστος 50.000 ευρώ) τα έσοδα θα είναι περίπου 6.600 ερώ ετησίως. Η
απόσβεση γίνεται λοιπόν σε περίπου 7-8 χρόνια.

Από τα έσοδα αυτά βέβαια θα αφαιρεί η ΔΕΗ το κόστος της κατανάλωσης

ρεύματος του σπιτιού (το οποίο όπως είπαμε το χρεώνει με χαμηλότερη τιμή,
σήμερα γύρω στα 0,12 ευρώ κατά Μ.Ο.) και το υπόλοιπο θα κατατίθεται σε
λογαριασμό του δικαιούχου. Πέρα από την ελκυστική τιμή αγοράς του
παραγόμενου ρεύματος, δεν υπάρχει επιδότηση αγοράς εξοπλισμού. Ήδη
όμως κάποιες τράπεζες προσφέρουν "πράσινα" ή "οικολογικά" κλπ δάνεια με
ευνοϊκότερους όρους. Εγώ θα προτιμούσα πάντως ένα μικρότερο (άρα
φθηνότερο) φωτοβολταϊκό σύστημα, παρά ένα μεγαλύτερο (άρα ακριβότερο)
σύστημα με δάνειο από τράπεζα...

Μείωσε τον επόμενο λογαριασμό ρεύματος κατά 61,56 Ευρώ! Και κάνε
ταυτόχρονα ένα καλό στο περιβάλλον...

Επειδή δε μου αρέσει να μένουμε στη θεωρία αλλά να προσπαθούμε να

εφαρμόζουμε τη θεωρία στην πράξη, σ' αυτό το άρθρο θα δούμε πως
μπορούμε πολύ εύκολα, με ελάχιστο κόστος και κυρίως, χωρίς συμβιβασμούς
στην καθημερινή μας πρακτική:

1. Να εξοικονομήσουμε 61,56 Ευρώ από κάθε λογαριασμό ρεύματος!

2. Να μειώσουμε κατά 1.000 κιλά ατομικά, ο κάθε ένας από εμάς, την
έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, πράγμα που είναι
ισοδύναμο με το να φυτέψουμε 20 δέντρα έξω από το σπίτι μας!

Κι αυτό με κάποιες απλές και έξυπνες κινήσεις οικονομίας. Όχι με την

εγκατάσταση φωτοβολταϊκών. Έτσι κι αλλιώς, πριν την εγκατάσταση ενός
φωτοβολταϊκού συστήματος, φροντίζουμε να μειώσουμε τις απαιτήσεις σε
κατανάλωση ρεύματος του σπιτιού όσο γίνεται

396
1η κίνηση: Αλλάζουμε τα φώτα!

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε στο σπίτι μας συνολικά 10 συνηθισμένους

λαμπτήρες πυράκτωσης των 60W ο κάθε ένας. Αυτοί μπορεί να βρίσκονται
στην οροφή των δωματίων, σε επιτραπέζια φωτιστικά, σε σποτ στην κουζίνα, σε
επιδαπέδια φωτιστικά στο σαλόνι, στον καθρέπτη του μπάνιου, έξω από την
πόρτα εισόδου, στο μπαλκόνι και αλλού! Άλλοι μπορεί να λειτουργούν 6-8
ώρες κάθε βράδυ, άλλοι μόνο για 1-2 ώρες. Συνολικά, οι ώρες λειτουργίας
όλων των λαμπτήρων, ας πούμε ότι είναι περίπου 40 ώρες κάθε βράδυ.

Για παράδειγμα:

6 ώρες επί 2 λαμπτήρες του καθιστικού, συνολικά 12 ώρες για το καθιστικό.

3 ώρες επί 2 λαμπτήρες του λουτρού, συνολικά 6 ώρες για το λουτρό.κ.ο.κ.Η
κατανάλωση θα είναι 40 ώρες επί 60W, συνολικά 2.400 Wh, ή αλλιώς 2,4
KWh κάθε 24ωρο. Στον 4μηνο λογαριασμό κατανάλωσης ρεύματος της
ΔΕΗ θα έχουμε καταναλώσει 288 KWh για φωτισμό.

Με μέσο κόστος 12 λεπτά ανά KWh (ανάλογα με την κλίμακα χρέωσης), ο

φωτισμός μας κοστίζει 34,50 Ευρώ σε κάθε 4μηνο λογαριασμό. Αν
αντικαταστήσουμε τους παραπάνω λαμπτήρες με λαμπτήρες εξοικονόμησης
ενέργειας των 18W (που έχουν αντίστοιχη απόδοση σε φωτισμό με 80W των
απλών λαμπτήρων πυράκτωσης), η κατανάλωση θα είναι 40 ώρες επί 18W,
δηλαδή συνολικά 720 μόλις Wh ή αλλιώς 0,72 KWh ανά 24ωρο ή 86,4 KWh
το 4μηνο. Με μέσο κόστος 12 λεπτά ανά KWh (ανάλογα με την κλίμακα
χρέωσης), ο φωτισμός τώρα θα μας κοστίζει 10,37 Ευρώ σε κάθε 4μηνο
λογαριασμό.

Εξοικονομήσαμε δηλαδή 24,13 Ευρώ σε κάθε λογαριασμό ρεύματος!

2η κίνηση: Ζεσταίνουμε νερό όταν το χρειαζόμαστε!

Καλό είναι να έχουμε ηλιακό θερμοσίφωνα. Όπως και να έχει όμως, μια κακή
συνήθεια που έχουμε πολλοί είναι να ανάβουμε το θερμοσίφωνα και να τον
ξεχνάμε για αρκετή ώρα...
Ανάλογα με το θερμοσίφωνα (και τη ρύθμιση του θερμοστάτη) ένας ηλεκτρικός
θερμοσίφωνας θα χρειαστεί κάποια συγκεκριμένη ώρα για να ζεστάνει το νερό
στη θερμοκρασία που θέλουμε. Είναι το σημείο εκείνο στο οποίο θα σβήσει το
πορτοκαλί λαμπάκι! Αν τον αφήσουμε ανοικτό περισσότερη ώρα, το μόνο που
γίνεται είναι το εξής: Το νερό αρχίζει πάλι να κρυώνει λίγο μέχρι να πέσει κάτω
από τη θερμοκρασία του θερμοστάτη, για να ανάψει ξανά το πορτοκαλί λαμπάκι

397
και να αρχίσει πάλι η αντίσταση να τραβά ρεύμα για να ξαναζεστάνει το νερό
στη θερμοκρασία που έτσι κι αλλιώς είχε φθάσει πριν! Περισσότερη
κατανάλωση ρεύματος για το ίδιο αποτέλεσμα δηλαδή! Το νερό δεν πρόκειται
να γίνει πιο ζεστό, ούτε θα ζεστάνουμε περισσότερα λίτρα αφού η χωρητικότητα
σε λίτρα του κάθε θερμοσίφωνα είναι δεδομένη. Και μην ξεχνάμε ότι ο
ηλεκτρικός θερμοσίφωνας έχει τη μεγαλύτερη κατανάλωση σε Watt από όλες τις
συσκευές ενός σπιτιού: Συνήθως 4.000 Watt! Ανάβουμε λοιπόν το
θερμοσίφωνα λίγο πριν χρειαστούμε το ζεστό νερό. Μπαίνουμε στο μπάνιο
μόλις σβήσει το λαμπάκι ή λίγο μετά. Για το πλύσιμο των πιάτων κ.λπ.
χρησιμοποιούμε ειδικούς μικρούς θερμαντήρες νερού: Δεν χρειάζεται να
ζεστάνουμε 200 λίτρα ενώ χρειαζόμαστε μόνο 10!

Και φυσικά αν μπορούμε, εγκαθιστούμε ηλιακό θερμοσίφωνα.

Αν λοιπόν αφήσουμε το πορτοκαλί λαμπάκι να ανάψει ξανά μερικές

φορές για 10 λεπτά κάθε φορά, θα έχουμε καταναλώσει, χωρίς κανένα
λόγο, μέχρι και 2KWh κάθε μέρα, δηλαδή 240KWh σε κάθε λογαριασμό
ρεύματος, ή 28,80 Ευρώ!

Αν κάνουμε καθημερινή συνήθεια την προηγούμενη τακτική, θα

εξοικονομήσουμε περίπου 28,80 Ευρώ από κάθε λογαριασμό.

3η κίνηση: Η ηλεκτρική κουζίνα ισοδυναμεί σε κατανάλωση ρεύματος με

30 τηλεοράσεις!

Γι' αυτό παρακολουθούμε την πορεία ψησίματος από το τζάμι της πόρτας της
και δεν την ανοιγοκλείνουμε συνεχώς για να παρακολουθήσουμε καλύτερα το...
έργο.

Κάθε φορά που ανοίγουμε την πόρτα του φούρνου χάνεται σχεδόν το 1/3 της
θερμότητας. Θα χρειαστεί λοιπόν να καταναλώσει περισσότερο ρεύμα για να
ξαναφθάσει τη θερμοκρασία που είχε πριν ανοίξουμε για λίγο την πόρτα
(εξοικονόμηση έως 200Wh ανά ψήσιμο)!

Όταν καταλάβουμε ότι το φαγητό είναι σχεδόν έτοιμο, κλείνουμε το διακόπτη

θερμοκρασίας λίγα λεπτά νωρίτερα. Η θερμοκρασία που έχει ήδη αναπτυχθεί,
θα συνεχίζει να ψήνει το φαγητό για άλλα 10-15 λεπτά (εξοικονόμηση έως
300Wh ανά ψήσιμο).

Ο φούρνος καταναλώνει περίπου 2.500W ανά ώρα, ενώ ο φούρνος

μικροκυμάτων 800W. Δεν ζεσταίνουμε λοιπόν έτοιμο φαγητό στο φούρνο, αλλά

398
στα μικροκύματα. 15 λεπτά στο φούρνο ισοδυναμούν με κατανάλωση περίπου
500Wh, ενώ το ίδιο αποτέλεσμα με το φούρνο μικροκυμάτων θα το πετυχαίναμε
με 5 λεπτά ή 60Wh (εξοικονόμηση περίπου 450Wh ανά ζέσταμα).

Αν λοιπόν ψήναμε στο φούρνο 4 φορές την εβδομάδα και ταυτόχρονα τον
χρησιμοποιούσαμε για ζέσταμα ή ξεπάγωμα άλλες 4-5 φορές μπορούμε να
εξοικονομήσουμε σχεδόν 4.500Wh (4,5KWh) την εβδομάδα, δηλαδή 72KWh ή
8,65 Ευρώ σε κάθε λογαριασμό ρεύματος!

Συμπέρασμα:

Είδαμε ότι μόνο με τις παραπάνω τρεις κινήσεις, μειώνουμε την κατανάλωση
κατά 513KWh ή 61,56 Ευρώ σε κάθε λογαριασμό ρεύματος σε ένα σπίτι σαν
αυτό του παραδείγματος!

Σε ένα έτος, η οικονομία είναι πάνω από 1.500KWh που συνεπάγεται αποφυγή
έκλυσης περισσότερων των 1.000 κιλών διοξειδίου του άνθρακα στο
περιβάλλον. Τόσο διοξείδιο του άνθρακα θα παρήγαγε η ΔΕΗ για να μας
παρέχει αυτές τις παραπάνω 1.500KWh κάθε έτος. Το ισοδύναμο
αποτέλεσμα που θα πετυχαίναμε φυτεύοντας πάνω από 20 δέντρα έξω
από το σπίτι μας!

Κι αυτά χωρίς να έχουμε υπολογίσει καθόλου τη χρήση φωτοβολταϊκών. Αν

εγκαταστήσουμε και 1.200Wp σε φωτοβολταϊκά, εξοικονομούμε άλλες
1.500KWh και είναι σα να φυτέψαμε άλλα 20 δέντρα ακόμη!

Υπάρχουν και πολλοί άλλοι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να μειώσουμε

την κατανάλωση ρεύματος και έτσι να συμβάλλουμε στην προστασία του
περιβάλλοντος με επιπλέον ανταμοιβή την εξοικονόμηση χρημάτων:

1. Κλείνουμε την τηλεόραση, το DVD, τον Η/Υ κ.λπ. από τον κεντρικό
διακόπτη και όχι από το κόκκινο κουμπί του τηλεκοντρόλ (ή σε
αναμονή). 1`
2. Δεν ανοίγουμε συχνά και για πολύ ώρα την πόρτα του ψυγείου. Κάθε
φορά που το κάνουμε αυτό, χάνεται σχεδόν το 1/3 της ψύξης και το
μοτέρ του θα καταναλώσει επιπλέον ρεύμα για να φέρει ξανά τη
θερμοκρασία στο προηγούμενο επίπεδο.

$Τοποθετούμε το ψυγείο σε δροσερό σημείο του σπιτιού, μακριά από

καλοριφέρ και παράθυρα ή σημεία που βλέπει ο ήλιος.

399
Μπορεί η εξοικονόμηση χρημάτων από κάθε τακτική να είναι μόλις λίγα ευρώ.
Αυτά όμως αθροίζονται και προκύπτει ένα αξιόλογο όφελος στο τέλος.

Το κυριότερο είναι πως αυτές οι αλλαγές δεν αλλάζουν τον συνηθισμένο τρόπο
που ζούμε (αν και μερικές φορές μια αλλαγή δεν βλάπτει αν το όφελος είναι
σημαντικό). Έτσι είναι ευκολότερο να εφαρμοστούν, αφού δεν έχουμε τη
δικαιολογία ότι μας αλλάζουν προς το χειρότερο τον τρόπο διαβίωσής μας.

Ας φερόμαστε απλά ορθολογικά και η φύση θα μας το ανταποδίδει..

Τα βασικά που πρέπει να ξέρεις για τα φωτοβολταικα

Το φωτοβολταϊκό σύστημα με απλά λόγια και εικόνες

Σε διάφορα σημεία στις ιστοσελίδες αναφέρουμε για παράδειγμα ότι τα

φωτοβολταϊκά στοιχεία (κυψέλες) CIS βγάζουν 4,5 βολτ και 90 μιλιαμπέρ ενώ
τα κρυσταλλικά 0,55 βολτ και 4500 μιλιαμπέρ. Τι σημαίνουν όμως αυτά στην
πράξη, θα ρωτήσει ένας αρχάριος...

Watt, volt, ampere: Ισχύς, τάση, ένταση

Τα Watt μπορούμε να τα δούμε ως το γινόμενο των Volt επί των Ampere.

Δηλαδή 5V x 2A = 10 Watt. Με τον όρο τάση αναφερόμαστε στα βολτ, με τον
όρο ένταση αναφερόμαστε στα αμπέρ, ενώ με τον όρο ισχύ αναφερόμαστε στα
Watt.

Μπορούμε να φανταστούμε το ρεύμα σαν το νερό που ρέει μέσα σε ένα

σωλήνα: Τάση (volt) είναι η ταχύτητα ή η ορμή του νερού μέσα στο σωλήνα.
Ένταση (ampere) είναι η ποσότητα ή ο όγκος του νερού που κυκλοφορεί. Ο
συνδυασμός των δύο αυτών χαρακτηριστικών μας δίνει την ισχύ (watt).

Προσοχή στα καλώδια: Όπως δεν μπορεί ένας σωλήνας νερού να αντέξει
μεγάλο όγκο νερού που τρέχει με μεγάλη ορμή, έτσι κάθε συνδυασμός τάσης
και έντασης ρεύματος θέλει το σωστό πάχος καλωδίων. Αλλιώς θα λιώσουν ή
θα πάρουν φωτιά.

Ακόμη και το ρεύμα μιας μικρής μπαταρίας μπορεί να γίνει, υπό προϋποθέσεις,
η αιτία να καεί το σπίτι μας! Όσο περισσότερο ρεύμα θα περνά από τα καλώδια
και όσο πιο μεγάλο το μήκος των καλωδίων, τόσο μεγαλύτερο πάχος πρέπει να
έχουν.

400
Ρωτήστε οπωσδήποτε έναν ειδικό εάν δεν γνωρίζετε την κατάλληλη διατομή
καλωδίων.

Σύνδεση φωτοβολταϊκών σε σειρά και παράλληλα

Συνδέοντας τα φωτοβολταϊκά στοιχεία σε σειρά (τα + με τα - εναλλάξ)

αθροίζουμε τα βολτ και συνδέοντάς τα παράλληλα (τα + μεταξύ τους και τα -
μεταξύ τους) αθροίζουμε τα αμπέρ (1000 μιλιαμπέρ = 1 Αμπέρ) των κυψελών
που διασυνδέουμε, ώστε να πετύχουμε το συνδυασμό βολτ και αμπέρ που
θέλουμε (βολτ επί αμπέρ ίσον βατ: VxA=W).

Φόρτιση μπαταριών

Για να φορτίζει μια μπαταρία από τον ήλιο, πρέπει να της δίνουμε περίπου 20%
παραπάνω τάση (βολτ) από την ονομαστική της. Έτσι, μια μπαταρία 12V θα
αρχίσει να φορτίζει με τάση πάνω από 14,4. Μια μπαταρία 3V με τάση πάνω
από 3,6 κλπ.Με τα φωτοβολταϊκά μπορούμε να τροφοδοτούμε απ' ευθείας τις
συσκευές όσο υπάρχει ηλιοφάνεια, δεν συνηθίζεται όμως. Συνήθως φορτίζουμε
με το φωτοβολταϊκό μια επαναφορτιζόμενη μπαταρία και οι συσκευές
λειτουργούν με ρεύμα που παίρνουν από τη μπαταρία. Το φωτοβολταϊκό
φροντίζει να αναπληρώνει κάθε μέρα την κατανάλωση σε Watt που έκαναν οι
συσκευές.

401
 Στο παραπάνω σχεδιάγραμμα
απεικονίζεται η συνδεσμολογία ενός
απλού φωτοβολταϊκού συστήματος.
Ο ρυθμιστής φόρτισης φροντίζει για
την σωστή φόρτιση της μπαταρίας. Ο
inverter μετατρέπει τα 12 βολτ της
μπαταρίας, σε 220 βολτ για να
μπορούμε να συνδέσουμε πάνω του
συσκευές που απαιτούν τάση 220V.

Πόσο ρεύμα παράγει ένα

φωτοβολταϊκό;

Ένα φωτοβολταικο θα παράγει κάθε μέρα την ονοματική ισχύ του επί 6 το
καλοκαίρι και επί 3,5 το χειμώνα. Έτσι, από ένα φωτοβολταικο 100Wp
μπορούμε να αναμένουμε 550-600 Watt/h (0,6 KWh-κιλοβατώρες) το καλοκαίρι
και περίπου 350 Wh (0,35 KWh) το χειμώνα, ανά ημέρα και κατά μέσο όρο.

Δηλαδή το χειμώνα, δεν θα παράγει 350 Wh ΚΑΘΕ μέρα, αλλά αν διαιρέσουμε

την συνολική μηνιαία του παραγωγή σε KWh (πχ. τον Δεκέμβριο) δια 31, θα
μας δώσει τον αριθμό 0,35 KWh.

Ανά 1.000 Watt/p φωτοβολταϊκών, η συνολική ετήσια παραγωγή σε

κιλοβατώρες (KWh) θα είναι από 1100 KWh (βόρεια Ελλάδα) έως 1450 Kwh
(νότια Ελλάδα). Έτσι, ένα πάνελ 100 Wp θα παράγει από 110 Kwh έως 140
Kwh το χρόνο.

Αστείες φωτογραφίες με φωτοβολταϊκά

402
Ηλιακή ενέργεια για την παραλία:

Η έκθεση για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τα φωτοβολταϊκά

Ολοκληρώθηκε στις 20 Απριλίου η δεύτερη έκθεση EnergyRES 2008 για τα

φωτοβολταικα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η έκθεση είχε αρκετά μεγάλη προσέλευση. Το δικό μας έκθεμα φέτος, ήταν το
ηλεκτρικό ποδήλατο, το οποίο τράβηξε την προσοχή χιλιάδων επισκεπτών!
Άντε, και του χρόνου στην επόμενη έκθεση energyRES 2009 με περισσότερα
εκθέματα!

Φωτισμός κήπου με φωτοβολταϊκά

Αυτόνομο φωτοβολταϊκό σύστημα για τον κήπο

Ένα σύστημα ηλιακής ενέργειας για τον φωτισμό ενός κήπου, διαφέρει από ένα
συνηθισμένο σύστημα που τροφοδοτείται από το δίκτυο της ΔΕΗ στο ότι
ακριβώς, δεν είναι συνδεδεμένο με το δίκτυο της ΔΕΗ αλλά τροφοδοτείται με
ρεύμα που παράγεται από την ηλιακή ενέργεια. Η καρδιά ενός τέτοιου
συστήματος είναι το φωτοβολταϊκό πάνελ που μετατρέπει την ηλιακή ενέργεια
σε ηλεκτρική.

403
Η ενέργεια που συσσωρεύεται κατά τη διάρκεια της ημέρας από τον ήλιο,
αποθηκεύεται για τη νύχτα σε έναν ειδικό συσσωρευτή (μπαταρία) 12V,
κατάλληλο για εφαρμογές ηλιακής ενέργειας. Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί
ακόμη και μια μεγάλη μπαταρία για τροχόσπιτα ή σκάφη θαλάσσης. Η μπαταρία
αυτή έχει αρκετά μεγάλη χωρητικότητα για να τροφοδοτεί τα φωτιστικά με ρεύμα
για αρκετές νύχτες, ακόμα και αν έχουμε μερικές μέρες χωρίς καθόλου
ηλιοφάνεια.Οι διαφορές από ένα συνηθισμένο σύστημα που τροφοδοτείται από
το δίκτυο της ΔΕΗ. εντοπίζονται σε τρία σημεία:

1. Στα φωτιστικά τοποθετούνται λαμπτήρες 12V αντί για λαμπτήρες

230V.
2. Χρησιμοποιούνται καλώδια μεγαλύτερης διατομής στις συνδέσεις (με
μεγαλύτερο πάχος).
3. Το σύστημα δεν καταλήγει στο ρολόι της ΔΕΗ, αλλά σε έναν
συσσωρευτή (μπαταρία) ο οποίος επαναφορτίζεται από ένα
φωτοβολταϊκό πάνελ.

Για κάθε 4-5 φωτιστικά απαιτείται ένα πάνελ ισχύος περίπου 130Wp, ένας
συσσωρευτής (μπαταρία) χωρητικότητας περίπου 150ΑΗ κι ένας ρυθμιστής
φόρτισης του συσσωρευτή. Μεταξύ του συσσωρευτή και των φωτιστικών
τοποθετείται και μια ασφάλεια. Το κόστος ενός τέτοιου συστήματος είναι
περίπου 1.200 Ευρώ.

Λόγω χρήσης ηλιακής ενέργειας, ένα τέτοιο σύστημα με 15 φωτιστικά

συνεπάγεται την αποφυγή έκλυσης 500 κιλών διοξειδίου του άνθρακα στην
ατμόσφαιρα κάθε έτος. Ισοδύναμα, σα να φυτέψαμε άλλα 10 δέντρα στον κήπο
μας!

404
Η φωτεινότητα των λαμπτήρων εξοικονόμησης ενέργειας 12V των 9W για
παράδειγμα, αντιστοιχεί σε αυτή κλασικών λαμπτήρων πυράκτωσης των 40W,
εξασφαλίζοντας έτσι πολύ ικανοποιητικό φωτισμό κήπου.

Ένα βασικό πλεονέκτημα αυτής της λύσης είναι ότι τα φωτιστικά μπορούν να
τοποθετηθούν οπουδήποτε, αφού μόνο το φωτοβολταϊκό πάνελ χρειάζεται να
τοποθετηθεί σε σημείο που να το βλέπει απ' ευθείας ο ήλιος τις περισσότερες
ώρες της ημέρας.

Σε αντίθεση με τα απλά αυτόνομα φωτιστικά κήπου που προορίζονται

περισσότερο για διακοσμητικό φωτισμό.

Αυτόνομα ηλιακά φωτιστικά κήπου

Τα μικρά αυτόνομα ηλιακά φωτιστικά χρησιμοποιούνται για διακοσμητικό

φωτισμό, αφού αντί για λαμπτήρες χρησιμοποιούν ένα ή περισσότερα led.

Έχουν όμως άλλα πλεονεκτήματα, αφού:

1. Δεν χρειάζονται καλωδίωση. Το κάθε φωτιστικό έχει ενσωματωμένα και

τα ηλιακά στοιχεία και τις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες που χρειάζεται.
2. Είναι οικονομικότερα. Η μέση τιμή ενός ηλιακού φωτιστικού είναι
περίπου 20 Ευρώ, οπότε με περίπου 100 Ευρώ τοποθετούμε 4-5
φωτιστικά.
3. Δεν χρειάζεται να τα εγκαταστήσει ηλεκτρολόγος. Η μεταλλική βάση
τους βυθίζεται πολύ εύκολα στο έδαφος, σε σημεία όμως που να τα
βλέπει το φως του ήλιου τις περισσότερες ώρες της ημέρας.

Όσα περισσότερα led φωτίζουν μέσα στο κάθε φωτιστικό, τόσο εντονότερο είναι
και το φως.

Σε καμιά περίπτωση όμως δεν μπορούν να φωτίσουν ένα χώρο όπως οι

λαμπτήρες των 7W ή 9W. Γι'
αυτό προορίζονται
περισσότερο για διακοσμητικό
φωτισμό ή για το φωτισμό ενός
διαδρόμου κ.λπ.

Στην παραπάνω φωτογραφία

φαίνεται μια μικτή εφαρμογή
διακοσμητικού φωτισμού

405
κήπου με led (μπλε και πράσινο) και φωτιστικά 12V-9W (λευκό), με συνολική
κατανάλωση ρεύματος μόλις 70W την ώρα! Όσο καίει δηλαδή ένας απλός
λαμπτήρας πυράκτωσης σε ένα δωμάτιο

Ηλιακά φωτιστικά κήπου (και όχι μόνο) Που φωτίζουν κανονικά, όχι όπως τα
...άλλα!

Αυτό το μήνα ήθελα να φτιάξω ηλιακά φωτιστικά κήπου! Όχι όπως αυτά τα
ηλιακά φωτιστικά του εμπορίου που ψάχνεις να δεις αν είναι ...αναμμένα! Αυτά
του εμπορίου χρησιμοποιούν ένα ή και περισσότερα λαμπάκια led τα οποία
όμως είναι κατάλληλα μόνο για διακοσμητικό φωτισμό, όχι για λειτουργικό.

Τα "λαμπάκια" led έχουν εξελιχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, έτσι έψαξα να βρω
κάποια που να είναι ισχυρά αλλά και με τη λιγότερο δυνατή κατανάλωση σε
ρεύμα.

Κατέληξα στα led του τύπου luxeon 1W. Το ένα Watt μπορεί να μοιάζει λίγο
αλλά δεν είναι! Ένα luxeon led είναι περισσότερο από 10 φορές πιο λαμπερό
από τα συνηθισμένα led.

Έτσι, η φωτεινότητα 8 φωτιστικών θα είναι παρόμοια σα να είχαμε τοποθετήσει

σχεδόν 100 από τα απλά ηλιακά φωτιστικά! Ένα τέτοιο super-led δεν μπορεί
απλά να αντικαταστήσει το μικρό led σε ένα συνηθισμένο ηλιακό φωτιστικό
κήπου, γιατί δεν θα το υποστήριζε το ηλεκτρονικό του κύκλωμα, ούτε η
μπαταρία του. Καλύτερα όμως! Έτσι κι αλλιώς δεν μου αρέσει το σχήμα και η
ποιότητα αυτών των φθηνών ηλιακών φωτιστικών. Εδώ θα φτιάξουμε ένα κιτ
μετατροπής το οποίο θα μπορεί να μπει σε οποιοδήποτε φωτιστικό, όπως τα
κανονικά φωτιστικά εξωτερικού χώρου που λειτουργούν με το ρεύμα της ΔΕΗ.
Μόνο που με αυτό το κιτ μετατροπής, δεν θα χρειάζονται καλώδια στον κήπο,
ούτε εγκατάσταση ρολογιού από τη ΔΕΗ, ούτε θα έχουμε μηνιαίους
λογαριασμούς, ούτε θα χρειαστούμε 2.000 Ευρώ για τον ηλεκτρολόγο και τα
υλικά! Επιπλέον, θα είναι ένα κιτ μετατροπής που θα μπορούσε να βρει
εφαρμογή και σε άλλες χρήσεις:

1. Φωτισμός διαφημιστικής πινακίδας

2. Φωτισμός στο μπαλκόνι
3. Φωτισμός εσωτερικού χώρου (αποθήκη, μικρό δωμάτιο, φως
ασφαλείας κλπ).

Η κατασκευή

Τα μόνα υλικά που χρειάζονται είναι:

406
 1. Το ισχυρό luxeon led 1W
2. Μια θήκη τριών μπαταριών με τρεις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες
2000-3000mA
3. Δύο μικρά φωτοβολταϊκά πανελάκια σχεδόν 6V
4. Ένας βραχίονας στήριξης του φωτοβολταϊκού (εγώ χρησιμοποίησα
ένα βραχίονα στήριξης τοίχου για μικρό ηχείο, θα έκανε όμως κι ένα
απλό ξύλινο πασαλάκι ή ένα μικρό κομμάτι λαμαρίνας)
5. Ένα ηλεκτρονικό κυκλωματάκι - αισθητήρας νυκτός 3,6V

Όπως φαίνεται και στην παραπάνω φωτογραφία, η συναρμολόγηση είναι

πανεύκολη:

1. Τα δύο εξωτερικά καλώδια της πλακέτας πάνε στον θετικό και αρνητικό
πόλο της μπαταρίας.
2. Τα δύο εσωτερικά καλώδια της πλακέτας πάνε στους αντίστοιχους
πόλους του led.
3. Το θετικό και αρνητικό καλώδιο του φωτοβολταϊκού πάει στους
αντίστοιχους πόλους της μπαταρίας για να τη φορτίζει από τον ήλιο.

Όταν λέω μπαταρία, εννοώ μια θήκη τριών μπαταριών με τρείς

επαναφορτιζόμενες μπαταρίες ΑΑ του 1,2V (με χωρητικότητα τουλάχιστον
2.000ΑΗ).

407
Τα έβαλα όλα μέσα σε ένα αδιάβροχο πλαστικό ηλεκτρολογικό κουτάκι, στο
οποίο είχα ανοίξει μια μικρή τρύπα για να εξέχει η φωτοαντίσταση του
ηλεκτρονικού κυκλώματος (πλακέτας) και άλλη μια για να βγαίνουν τα καλώδια
που πάνε στο λαμπάκι led και στο φωτοβολταϊκό. Η πλακέτα - αισθητήρας
νυκτός, με την φωτοαντίσταση αντιλαμβάνεται το σκοτάδι για να ανάψει
αυτόματα το φωτιστικό. Με τον ίδιο τρόπο αντιλαμβάνεται και το φως της
ημέρας για να σβήσει το φωτιστικό. Ο αισθητήρας νυκτός ήταν και το
δυσκολότερο κομμάτι, αφού στην αγορά έβρισκα μόνο για 12V, ενώ το κιτ
χρειάζεται 3,6V. Εντάξει, απλά έψαξα και βρήκα πως να μετατρέψω ένα
κυκλωματάκι 12V σε 3,6V (μόλις βρω λίγο χρόνο θα μετατρέψω μερικά και για
τους φίλους που δεν είναι ηλεκτρονικοί)...

Στη φωτογραφία φαίνεται η τελική

εγκατάσταση. Το κουτάκι που
περιέχει το κιτ φωτισμού το
στερέωσα στην πίσω πλευρά του
φωτοβολταϊκού στοιχείου. Το
λαμπάκι led μπαίνει μέσα στο
φωτιστικό εξωτερικού χώρου από
μια τρύπα που άνοιξα στο πάνω
μέρος του, όπως φαίνεται στην
αμέσως επόμενη φωτογραφία (το
κιτ θα μπορούσε να μπει και μέσα
στο φωτιστικό για να μην φαίνεται).
Μόνωσα τα κενά με σιλικόνη για να προστατεύονται από τη βροχή.

408
Η απόδοσή του είναι παραπάνω από επαρκής, ενώ φωτίζει για τόσες ώρες τη
νύχτα, όσες ήταν και οι ώρες έντονης ηλιοφάνειας τη μέρα και λίγο παραπάνω!

Αν δηλαδή μια καλοκαιρινή μέρα είδε 6 ώρες έντονης ηλιοφάνειας, θα φέγγει για
περίπου 8-10 ώρες τη νύχτα. Το χειμώνα υπολογίζω να λειτουργεί για περίπου
6-7 ώρες τη νύχτα.

Το φωτοβολταϊκό πάνελ, αντί να τοποθετηθεί στο πάνω μέρος του φωτιστικού

θα μπορούσε να τοποθετηθεί και χαμηλότερα, για παράδειγμα στηριζόμενο με
ένα κομμάτι λαμαρίνας στη μεταλλική βάση του φωτιστικού, ή και δίπλα από το
φωτιστικό πάνω σε ένα ξύλινο ή μεταλλικό πασαλάκι.

Άλλες χρήσεις του φωτιστικού κιτ

Όπως ανέφερα και παραπάνω, το κιτ φωτισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί και

αλλού. Με 3 κιτ (χωρίς φυσικά το μεταλλικό φωτιστικό) τοποθετημένα το ένα
δίπλα στο άλλο πάνω σε μια μακρόστενη πλαστική, ξύλινη ή αλουμινένια βάση,
μπορούμε να φωτίζουμε μια διαφημιστική πινακίδα. Με 3 ή 4 κιτ μπορούμε να
φωτίσουμε ακόμη κι ένα μικρό δωμάτιο ή αποθήκη! Στην τελευταία αυτή την
περίπτωση μάλιστα δεν χρειάζεται η πλακέτα-αισθητήρας νυκτός, αφού
μπορούμε να τα ανάβουμε με διακόπτη (μειώνοντας έτσι σημαντικά και το
κόστος).

Το κόστος για όλο το κιτ φωτισμού

7,00 Ευρώ το luxeon led

12,00 Ευρώ η πλακέτα αισθητήρας νυκτός
28,00 Ευρώ τα φωτοβολταϊκα

409
Σύνολο 47,00 Ευρώ. Άλλα 9,00 Ευρώ μου κόστισε το φωτιστικό εξωτερικού
χώρου. Με λιγότερα από 450 Ευρώ δηλαδή, θα τοποθετήσω 8 ηλιακά
φωτιστικά κήπου που κάνουν δουλειά! Ένας ηλεκτρολόγος θα ζητούσε περίπου
2.000 Ευρώ, χωρίς να υπολογίζω τους λογαριασμούς της ΔΕΗ και τον πίνακα ή
και το ρολόι, όπως και τα σκαψίματα στον κήπο...

Κάνω και καλό στο περιβάλλον. Κι αν χρειαστεί σε καμιά διακοπή ρεύματος,

φέρνω 2-3 από αυτά τα ηλιακά φωτιστικά μέσα στο ...σπίτι!

Ισχυρα ηλιακα φωτιστικα κηπου

Μια απλή και οικονομική κατασκευή για ισχυρά ηλιακα φωτιστικα κηπου
με φωτοβολταικα

Εδώ θα δούμε πως μπορούμε με πολύ απλό τρόπο (και πολύ οικονομικά) να
φωτίσουμε τον κήπο ή το μπαλκόνι μας με δωρεάν ενέργεια από τον ήλιο! Η
λύση αυτή είναι τόσο απλή που κυριολεκτικά μπορεί να την εφαρμόσει ο
καθένας...

Ας ξεκινήσουμε από το πρόβλημα: Με τις συνηθισμένες λύσεις του εμπορίου

έχουμε τα παρακάτω προβλήματα:

1. Υπάρχουν φθηνά ηλιακα φωτιστικα κηπου, αλλά φωτίζουν λιγότερο κι

από ένα ...κεράκι.
2. Υπάρχουν κάποια ηλιακά φωτιστικά που είναι σχετικά ισχυρά αλλά είναι
πολύ ακριβά (περίπου 100 ευρώ το ένα) αφού απαιτούν πολλά ισχυρά
φωτοβολταϊκά πανελάκια (ένα σε κάθε φωτιστικό) που είναι ακριβά και
πολλές φορές αντιαισθητικά λόγω μεγέθους.
3. Υπάρχει τέλος και η ακριβότερη λύση (πάνω από 1.000 ευρώ) με τα
συνηθισμένα φωτιστικά κήπου με λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας
που αντί να τροφοδοτούνται από το δίκτυο της ΔΕΗ, συνδέονται σε ένα
κεντρικό ισχυρό - και ακριβό - φωτοβολταϊκό πάνελ και μεγάλο
συσσωρευτή (εξ΄ αιτίας της μεγάλης κατανάλωσης λόγω πολλών
λαμπτήρων που μάλιστα λειτουργούν για πολλές ώρες κάθε βράδυ).

Η καλύτερη λύση λοιπόν θα ήταν η 3η από τις παραπάνω, αρκεί να μην

απαιτούσε μεγάλο φωτοβολταικο πάνελ και μεγάλο συσσωρευτή (μπαταρία)
που είναι πανάκριβα... Άρα πρέπει να μειωθεί η κατανάλωση ρεύματος,
χρησιμοποιώντας λαμπτήρα ακόμη χαμηλότερης κατανάλωσης. Στην
παρακάτω φωτογραφία βλέπουμε ένα σποτ 12V που φωτίζει με 18 led και έχει
κατανάλωση μόλις 1,3 Watt στα 12V (τέσσερις φορές χαμηλότερη από αυτή του
μικρότερου λαμπτήρα εξοικονόμησης ενέργειας)!
410
 Προμηθεύτηκα λοιπόν
τέσσερα φωτιστικά
κήπου από αυτά που
κυκλοφορούν στο
εμπόριο. Όλα είναι
κατάλληλα, δεν έχει
σημασία αν είναι
ηλιακά φωτιστικά ή
από τα συνηθισμένα
για το δίκτυο της ΔΕΗ.
Απλά αντί για συνηθισμένο λαμπτήρα τοποθέτησα μέσα τους το παραπάνω
σποτάκι όπως για παράδειγμα στις παρακάτω φωτογραφίες:

411
Ετοίμασα έτσι και τα τέσσερα φωτιστικά. Στο τέλος τοποθέτησα σε όλα το πάνω
μέρος του φωτιστικού και το τελικό αποτέλεσμα είναι άψογο και επαγγελματικό:
Όπως βλέπουμε στην παραπάνω φωτογραφία, από την ειδική έξοδο στο κάτω
μέρος του κάθε φωτιστικού βγαίνουν δύο
καλώδια - ένα μαύρο κι ένα κόκκινο (το
αρνητικό και το θετικό αντίστοιχα).

Οι συνδέσεις των καλωδίων των

φωτιστικών, της μπαταρίας και του
φωτοβολταικου στον ρυθμιστή
φόρτισης

Όλα τα μαύρα (αρνητικά) καλώδια των

φωτιστικών συνδέονται στην αντίστοιχη
υποδοχή του ρυθμιστή φόρτισης
(σημειώνεται με - πλην). Όλα τα κόκκινα
(θετικά) καλώδια συνδέονται στην
αντίστοιχη υποδοχή του ρυθμιστή
φόρτισης (σημειώνεται με + συν), όπως

412
στην παρακάτω φωτογραφία οι δυο υποδοχές στα δεξιά του ρυθμιστή
φόρτισης:

Από τις δύο μεσσαίες υποδοχές του ρυθμιστή φόρτισης (πάλι σημειωμένες με
συν και πλην), ξεκινάνε τα καλώδια που καταλήγουν πάνω στους αντίστοιχους
πόλους της μπαταρίας όπως θα δούμε και παρακάτω (το θετικό στο θετικό
πόλο της μπαταρίας και το αρνητικό στον αρνητικό πόλο της μπαταρίας).

Στίς δύο αριστερές υποδοχές (που πάλι σημειώνονται με συν και πλην πάνω
στο ρυθμιστή φόρτισης) συνδέονται τα δύο αντίστοιχα καλώδια του
φωτοβολταικου πάνελ που θα φορτίζει τη μπαταρία.

Τα καλώδια πρέπει να μπουν σε ειδικό κανάλι (πχ σπιράλ) για να

προστατεύονται από τον καιρό, όπως πρέπει και η μπαταρία με το ρυθμιστή να
τοποθετηθούν σε ένα αδιάβροχο κουτί. Το πάχος των καλωδίων δεν χρειάζεται
να είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Διατομή 2,5mm είναι αρκετή, εκτός κι αν τα φωτιστικά
ή η μπαταρία ή το φωτοβολταικο πάνελ είναι σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ
τους (πχ πάνω από 10 μέτρα το ένα από το άλλο).

Το τελικό αποτέλεσμα

Ο ρυθμιστής αυτός έχει τη δυνατότητα να ανάβει αυτόματα τα φωτιστικά μόλις

βραδιάζει και να τα σβύνει μετά από 2 έως 12 ώρες (ρυθμιζόμενο από εμάς).
Ταυτόχρονα φροντίζει για τη σωστή φόριση κι εκφόρτιση της μπαταρίας ώστε
να την προστατεύει από πρόωρη φθορά.

413
Η κατανάλωση του συστήματος αυτού είναι 41,60 Wh (βατώρες) για 8 ώρες
λειτουργίας κάθε βράδυ (4 φωτιστικά Χ 1,3 Watt X 8 ώρες). Άρα μας καλύπτει
ένα μικρό φωτοβολταικο πάνελ των 10 Wp, το οποίο σε μια μέρα με ηλιοφάνεια
παράγει περίπου 50 Wh (βατώρες).

Οπότε και η μπαταρία που απαιτείται δεν χρειάζεται να είναι μεγάλη: Μια μικρή -
και φθηνή - 12βολτη μπαταρία μολύβδου με χωρητικότητα 12 ΑΗ (αμπερώρια)
μας παρέχει όχι μόνο την κατανάλωση μιας ημέρας, αλλά παρέχει και επιπλέον
αυτονομία για δυο-τρεις ημέρες χωρίς ηλιοφάνεια. Στην Ελλάδα έχουμε

414
ηλιοφάνεια περίπου 300 ημέρες το χρόνο!

Στην παρακάτω φωτογραφία φαίνεται και το πραγματικό αποτέλεσμα αυτών

των τεσσάρων φωτιστικών:

Αρκετά εντυπωσιακό, ειδικά όταν πρόκειται για πανεύκολη κατασκευή με

ελάχιστο κόστος!

Το κόστος

Το φωτοβολταικο πάνελ κοστίζει 55 ευρώ, ο ρυθμιστής 45 ευρώ και τα τέσσερα

σποτάκια 28 ευρώ (7 ευρώ το ένα). Τα συγκεκριμένα φωτιστικά σώματα
κοστίζουν 9 ευρώ το ένα, αλλά όπως είπαμε παραπάνω, όλων των ειδών τα
φωτιστικά είναι κατάλληλα. Μια 12βολτη μπαταρία μολύβδου 12 ΑΗ (σαν αυτές
που χρησιμοποιούν τα μηχανάκια) κοστίζει 30 ευρώ. Κάνει και μια μικρή
μπαταρία αυτοκινήτου.

Για 8 φωτιστικά, διπλασιάζουμε τη χωρητικότητα της μπαταρίας (ή βάζουμε

δεύτερη μπαταρία) και παίρνουμε και δεύτερο πάνελ. Ο ρυθμιστής παραμένει ο
ίδιος, δεν χρειάζεται άλλος αφού αντέχει μέχρι και 5 φωτοβολταικα πάνελ
(δηλαδή μέχρι και 20 φωτιστικά με αυτά τα σποτάκια). Τα ανάλογα ισχύουν για
12, 16 ή 20 φωτιστικά.

Ανεμογεννητριες και φωτοβολταικα

415
Συνδέοντας μια ανεμογεννητρια στο σύστημα με τα φωτοβολταικα,
δημιουργούμε ένα υβριδικό σύστημα

Τα φωτοβολταικα παράγουν ρεύμα όταν υπάρχει ηλιοφάνεια. Οι

ανεμογεννητριες παράγουν ρεύμα όταν φυσάει άνεμος, είτε υπάρχει ηλιοφάνεια
είτε όχι.

Και συνήθως, όταν έχει συννεφιά (κυρίως το φθινόπωρο και το χειμώνα) οι

ημέρες με άνεμο είναι και συχνότερες.

Γι΄ αυτό συστήνεται πάντα, ένα αυτόνομο σύστημα φωτοβολταϊκών να

υποστηρίζεται και από μια ανεμογεννητρια.

Το μέγεθος και η ισχύς της ανεμογεννητριας εξαρτάται από πολλούς

παράγοντες, όπως το σημείο της εγκατάστασης και αν αυτό έχει
εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό, οι ανάγκες μας, το μέγεθος του
φωτοβολταϊκού συστήματος (αν έχουμε) κ.ά.

Μια μικρή ανεμογεννήτρια των 400W (στα 12,5m/sec) μπορεί να μας δώσει
ακόμη και πάνω από 200 KWh το χρόνο (με μέση ετήσια ταχύτητα ανέμου 4,0
m/sec).

Αυτό που πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας είναι ότι οι ανεμογεννητριες δεν
είναι κατάλληλες για αστικό περιβάλλον. Πρέπει να τοποθετούνται σε αρκετά
μεγάλο ύψος και να μην υπάρχουν ψηλότερα εμπόδια γύρω τους σε ακτίνα
πολλών μέτρων. Πράγμα που συνήθως δεν ισχύει μέσα σε κατοικημένες
περιοχές.

Άρθρα για τις ανεμογεννητριες και την αιολικη ενεργεια

Σύντομα ένα ακόμη άρθρο για την κατασκευή μιας ανεμογεννητριας οριζόντιου
άξονα αυτή τη φορά. Όταν βρω λίγο χρόνο θα παρουσιάσω και τα
αποτελέσματα από τη δοκιμή της ανεμογεννήτριας κάθετου άξονα.

Ακολουθούν τα επόμενα άρθρα για την μικρή ανεμογεννήτρια κάθετου άξονα

και άλλες κατασκευες αιολικης ενεργειας.

Κατασκευές σχετικές με την αιολική ενέργεια:

1. Ανεμογεννητρια καθετου αξονα: Η πρώτη κατασκευή ανεμογεννητριας!

416
 2. Ανεμογεννητρια καθετου αξονα: Το ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ της κατασκευής
ανεμογεννητριας!
3. Φτιάξε μόνος σου ένα ανεμόμετρο: Εύκολη και φθηνή κατασκευή
ανεμόμετρου βήμα προς βήμα, για να μετράμε την ταχύτητα του
ανέμου...

Εκπαιδευτικά άρθρα αιολικης ενεργειας:

1. Σύγκριση ανεμογεννητριας οριζοντιου και καθετου αξονα: Το πρώτο

δίλημμα για όποιον ξεκινάει να φτιάξει μονος του μια ανεμογεννήτρια...
2. Κατασκευη ανεμογεννητριας οριζοντιου ή καθετου αξονα.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της ιδιοκατασκευής.
3. Τρόπος υπολογισμού ισχύος ανέμου. Πόση ενέργεια υπάρχει στον
άνεμο και πόση από αυτή μπορώ να μετατρέψω σε ηλεκτρική;
4. Ανεμογεννητρια ...τόσα Watt! Και λοιπόν; Πως θα ξέρω πόση
παραγωγή ρεύματος θα έχω;

Η πρώτη ανεμογεννητρια

Κατασκευη ανεμογεννητριας καθετου αξονα

Η σελίδα αυτή αποτελεί το πρώτο μέρος της κατασκευής ανεμογεννήτριας

κάθετου άξονα. Επέλεξα να ξεκινήσω πρώτα με την κατασκευή κάθετου άξονα,
κυρίως επειδή είναι ευκολότερη η κατασκευή σε σχέση με την ανεμογεννητρια
οριζόντιου άξονα. Στη συνέχεια βέβαια θα προχωρήσω και στην κατασκευή
οριζόντιου άξονα, την οποία και θα παρουσιάσω πάλι με τον ίδιο τρόπο...

Η καρδιά της κατασκευής είναι το μοτέρ. Ιδανικό είναι το μοτέρ το οποίο θα

μπορεί με σχετικά λίγες περιστροφές ανά λεπτό να παράγει πάνω από 12V
ώστε να μπορεί να φορτίσει 12βολτες μπαταρίες. Δυστυχώς η συντριπτική
πλειοψηφία των μοτέρ όμως έχουν αυτή τη δυνατότητα σε πολύ υψηλές
στροφές, συνήθως πάνω από 1.500 ανά λεπτό.

Γι΄ αυτό θα χρησιμοποιήσω ένα μοτέρ το οποίο χρησιμοποιείται σε τροχούς

από ηλεκτρικά καροτσάκια, σκούτερ κλπ. Είναι 250W στα 36V, στις περίπου
400 στροφές ανά λεπτό. Έτσι λοιπόν, με μόνο 130 περιστροφές ανά λεπτό θα
δίνει τα απαιτούμενα 12V και άνω.

Το μοτέρ αυτό το έφερα από την Κίνα και μου κόστισε συνολικά 150 ευρώ
(κυρίως λόγω των υψηλών μεταφορικών αφού είναι βαρύ, αλλά και του
τελωνείου)...

417
Στις τρύπες που προορίζονταν για τις ακτίνες του τροχού πάνω στον οποίο θα
έπρεπε να ενσωματωθεί το μοτέρ, πέρασα μακριές βίδες πάχους 3mm για να
στηρίξω το μοτέρ πάνω σε μια σταθερή βάση, όπως φαίνεται στην
προηγούμενη αλλά και στην επόμενη φωτογραφία:

Στη συνέχεια, άνοιξα στο κέτρο ενός κομματιού κοντραπλακέ μια τρύπα ενός
εκατοστού (όσο είναι και ο άξονας του μοτέρ δηλαδή) και στερέωσα με ένα
παξιμάδι τον άξονα του τροχού από την άλλη μεριά. Επειδή χρησιμοποίησα
κοντραπλακέ, έβαλα και ένα δίσκο από γωνιακό τροχό για ενίσχυση. Αν ήταν
μεταλλική η βάση και όχι από κοντραπλακέ δεν θα χρειαζόταν ενίσχυση (βλ.
επόμενη φωτογραφία).

418
Επειδή η κατασκευή αυτή ήταν δοκιμαστική, χρησιμοποίησα ξύλο κοντραπλακέ
για ευκολία. Το σωστό είναι να χρησιμοποιηθούν άκαμπτες μεταλλικές πλάκες
για μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο.

Στις επόμενες δύο φωτογραφίες φαίνεται ο τρόπος με τον οποίο θα

περιστρέφεται: Ό άξονας είναι σταθερός στην κάτω βάση, στερεωμένος με
παξιμάδι. Το μεταλλικό σώμα του μοτέρ είναι αυτό που περιστρέφεται γύρω
από τον άξονά του.

419
420
Πάνω στην περιστρεφόμενη βάση θα τοποθετηθούν στη συνέχεια οι κομμένες
σωλήνες pvc που θα προκαλούν την περιστροφή από τον αέρα που θα
δέχονται πάνω τους.

Ανεμογεννητρια καθετου αξονα

Η κατασκευη της ανεμογεννητριας

Μετά την ολοκλήρωση του κάτω μέρους της ανεμογεννητριας που περιλαμβάνει
το μοτέρ και τη βάση περιστροφής, προχώρησα στην κατασκευή του πάνω
μέρους της ανεμογεννητριας που ουσιαστικά αποτελεί το μέρος που υποδέχεται
τον άνεμο και περιστρέφεται εξαιτίας του. Αυτή η περιστροφή της
ανεμογεννητριας περιστρέφει και τον άξονα του μοτέρ που είναι στερεωμένος
στη βάση της.

Αγόρασα μια σωλήνα PVC με μήκος 140 εκατοστά και διάμετρο 30 εκατοστά
και την έκοψα κατά το μήκος της στη μέση, ώστε να προκύψουν δύο τμήματα με
μήκος 140 εκατοστών το κάθε ένα.

Αυτά βιδώθηκαν πάνω στην περιστρεφόμενη βάση του μοτέρ με την διάταξη
που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

421
Ο τρόπος
που βίδωσα
τα δύο
τμήματα της
σωλήνας
PVC πάνω
στην περιστρεφόμενη βάση που είχα φτιάξει στο πάνω μέρος του μοτέρ,
φαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία:

Με τον ίδιο τρόπο

τοποθέτησα και άλλο
ένα παραλληλόγραμμο

422
κομάτι ξύλου στο πάνω μέρος της ανεμογεννητριας για να είναι η όλη
κατασκευή πιο συμπαγής:

Αφού έβαψα όλα τα τμήματα της ανεμογεννήτριας με γυαλιστερό μαύρο

χρώμα (γυαλιστερό για χαμηλότερη τριβή του ανέμου), το αποτέλεσμα ήταν
αυτό που φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία:

Σύντομα στο επόμενο μέρος:

Μετρήσεις και δοκιμές...

Φτιαξε μονος σου

ανεμομετρο με 10 ευρω

Πως μετράμε την ταχύτητα

του ανέμου με τo
ανεμόμετρο

Εδώ θα δούμε πως

μπορούμε να μετρήσουμε την
ταχύτητα του ανέμου με τη
χρήση ενός ανεμόμετρου
που μπορούμε να φτιάξουμε
πολύ εύκολα και με φθηνά
υλικά!

Πολύ χρήσιμο, αφού ακόμη και τα φθηνότερα ανεμόμετρα χειρός στην αγορά
κοστίζουν από 60 έως 120 ευρώ...

Τα υλικά που θα χρειαστούμε είναι:

1. Ένα μικρό αλφάδι

2. Ένα μοιρογνωμόνιο
3. Ένα κομμάτι νήμα ή καλύτερα λεπτή πετονιά μήκους 30 εκατοστών

423
 4. Ένα μπαλάκι του πινγκ-πονγκ

Το αλφάδι χρησιμεύει για να τοποθετήσουμε το μοιρογνωμόνιο σωστά και με

ακρίβεια (οριζόντια) ως προς το έδαφος.

Το νήμα το κολλάμε στο κέντρο της ίσιας πλευράς του μοιρογνωμόνιου (στις 90
μοίρες δηλαδή). Την άλλη άκρη του νήματος την κολλάμε στο μπαλάκι.

Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται το ανεμόμετρο ολοκληρωμένο:

Όταν δεν φυσάει καθόλου άνεμος, το μπαλάκι δεν μετακινείται και το νήμα
περνάει πάνω από την ένδειξη των 90 μοιρών του μοιρογνωμόνιου. Όταν
φυσάει, ανάλογα με την ταχύτητα του ανέμου, το μπαλάκι μετακινείται από την
αρχική του θέση και έτσι το νήμα περνάει από κάποια ένδειξη του
μοιρογνωμόνιου που είναι μικρότερη από 90 μοίρες.

Από τον παρακάτω πίνακα μπορούμε να αντιστοιχίσουμε την ένδειξη μοιρών με

μια αρκετά ακριβή εκτίμηση της ταχύτητας του ανέμου. Αν θέλουμε να
μετατρέψουμε τη μονάδα μέτρησης από μέτρα ανά δευτερόλεπτο (m/s) σε
χιλιόμετρα ανά ώρα (Km/h), απλά πολλαπλασιάζουμε επί 3,6.

Μοίρες - Ταχύτητα (m/s)

424
90° ------- 0.0 (καθόλου άνεμος - άπνοια)
85° ------- 2.6 m/sec
80° ------- 3.6 m/sec
75° ------- 4.5 m/sec
70° ------- 5.3 m/sec
65° ------- 5.9 m/sec
60° ------- 6.6 m/sec
55° ------- 7.3 m/sec
50° ------- 8.0 m/sec
45° ------- 8.7 m/sec
40° ------- 9.5 m/sec
35° ------- 10.4 m/sec
30° ------- 11.5 m/sec
25° ------- 12.8 m/sec
20° ------- 14.4 (άνεμος σχεδόν θυελλώδης)

Κάτω από τις 20 μοίρες δεν έχει νόημα να συνεχίσω, αφού δεν θα είναι κανείς
εκεί για να το δει! Με άνεμο πάνω από 20 m/s (πολύ θυελλώδης άνεμος)
καλύτερα να βρίσκεσαι σε κάποιο υπόγειο καταφύγιο παρά κάτω από μια
ανεμογεννήτρια (ειδικά αν την έχεις φτιάξει μόνος .

Στην παραπάνω αριστερή φωτογραφία υπάρχει άπνοια, οπότε το νήμα περνά

από την ένδειξη 90 μοιρών. Στην δεξιά φωτογραφία, ο άνεμος που υσά
σπρώχνει το μπαλάκι προς τα δεξιά, οπότε το νήμα τώρα περνά από την
ένδειξη 80 μοιρών.

Από τον πίνακα που είδαμε παραπάνω, η ένδειξη των 80 μοιρών αντιστοιχεί σε
άνεμο ταχύτητας 3,6 m/s (μέτρα ανά δευτερόλεπτο), ή αλλιώς 13 km/h
(χιλιόμετρα ανά ώρα).

Ανεμογεννητριες οριζοντιου ή καθετου αξονα

Σύγκριση, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε τύπου

Το πρώτο δίλημμα που αντιμετώπισα ήταν αν θα προχωρήσω στην κατασκευή

ανεμογεννήτριας οριζοντιου ή καθετου αξονα.

Οριζόντιου άξονα (HAWT - Horizontal Axis Wind Turbines) είναι οι

ανεμογεννήτριες οι οποίες περιστρέφονται γύρω από έναν άξονα οριζόντιο ως
προς το επίπεδο του εδάφους.

425
Είναι η συνηθισμένη εικόνα της ανεμογεννήτριας που έχουμε οι περισσότεροι
στο μυαλό μας, αφού αυτές έχουν επικρατήσει για διάφορους λόγους που θα
αναφέρουμε παρακάτω.

Στην εικόνα παραπάνω

βλέπουμε μια τέτοια
ανεμογεννήτρια οριζόντιου
άξονα. Τα πτερύγιά της
περιστρέφονται γύρω από έναν
άξονα ο οποίος είναι οριζόντιος ως
προς το επίπεδο του εδάφους.

Είναι φανερό ότι κάθε στιγμή,

πρέπει να προσανατολίζεται
προς την κατεύθυνση του
ανέμου.

Οι ανεμογεννητριες κάθετου
άξονα (VAWT - Vertical Axis Wind
Turbines) αντίθετα,
περιστρέφονται γύρω από έναν
άξονα ο οποίος είναι κάθετος ως
προς το επίπεδο του εδάφους.

Οι ανεμογεννητριες καθετου αξονα, από τον τρόπο της κατασκευής τους,

"πιάνουν" τον αέρα από κάθε κατεύθυνση.

Στην διπλανή φωτογραφία απεικονίζεται μια ανεμογεννήτρια κάθετου άξονα

τύπου "savonius", που είναι και η απλούστερη σε ότι αφορά την κατασκευή της.

Αποτελείται ουσιαστικά από ένα σωλήνα κομμένο στη μέση κατά μήκος, με τα
δύο κομμάτια τοποθετημένα κάθετα όπως στο παρακάτω σχέδιο (αυτό που
βλέπουμε όταν κοιτάμε κάθετα την ανεμογεννήτρια κάθετου άξονα τύπου
"savonius" από ψηλά):

426
Αυτός ο τύπος κάθετου άξονα ονομάζεται "savonius" και είναι ο ευκολότερος
στην κατασκευή (σωστά μάντεψες, είναι και ο τύπος ανεμογεννήτριας με τη
χαμηλότερη απόδοση)...

Υπάρχουν και άλλοι τύποι ανεμογεννήτριας κάθετου άξονα, που βελτιώνουν την
απόδοση σημαντικά (πχ. "darrieus"), ποτέ όμως δεν φτάνουν την απόδοση μιας
σωστά σχεδιασμένης ανεμογεννήτριας οριζόντιου άξονα, γι΄ αυτό και έχουν
επικρατήσει οι τελευταίες.

Ας επιχειρήσουμε λοιπόν μια σύγκριση των δύο τύπων ανεμογεννητριών, για

να δούμε τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα στις ανεμογεννητριες καθετου
αξονα και οριζόντιου.

Πόση ενέργεια υπάρχει στον άνεμο;

Πρακτικός τρόπος υπολογισμού

Παρακάτω θα δούμε τον απλό τύπο με τον οποίο μπορούμε να υπολογίζουμε

την ισχύ που μπορεί να δώσει μια ανεμογεννήτρια. Προκύπτει από το
συνδυασμό της κινητικής ενέργειας που υπάρχει στον άνεμο και του ανώτατου
ορίου αυτής που μπορούμε να μετατρέψουμε σε μηχανική/ηλεκτρική, όπως το
όρισε ο Γερμανός επιστήμονας Albert Betz.

Κινητική ενέργεια: 0,5 Χ Μάζα Χ (Ταχύτητα στο τετράγωνο)

Η μάζα υπολογίζεται σε Kg και η ταχύτητα σε m/s (μέτρα ανά δευτερόλεπτο). Η

κινητική ενέργεια είναι σε Joules.

427
Η πυκνότητα του αέρα σε μηδέν υψόμετρο είναι 1,23 Kg ανά κυβικό μέτρο. Έτσι
λοιπόν η μάζα του αέρα που περνά από την επιφάνεια που καλύπτουν τα
πτερύγια μιας ανεμογεννήτριας, προκύπτει από τον τύπο:

Μάζα/δευτερόλεπτο (kg/s) = Ταχύτητα (m/s) x Επιφάνεια (m2) x

Πυκνότητα (kg/m3)

Συνδυάζοντας τους παραπάνω τύπους, προκύπτει η ισχύς του ανέμου στα

πτερύγια της ανεμογεννήτριας (σε Watt):

Ισχύς (Watt) = 0.5 Χ επιφάνεια (m2) Χ 1,23 Χ τρεις φορές την ταχύτητα του
ανέμου σε m/sec

Το 1,23 ισχύει για ανεμογεννήτριες τοποθετημένες στο ίδιο επίπεδο με τη

θάλασσα - όσο ανεβαίνουμε σε υψόμετρο αυτό αλλάζει, όχι όμως τόσο ώστε να
επηρεάζει ιδιαίτερα το αποτέλεσμα.

Αυτή είναι η ισχύς του ανέμου. Ο Albert Betz υπολόγισε όμως ότι το μέγιστο
που μπορούμε να μετατρέψουμε από την κινητική ενέργεια του ανέμου σε
μηχανική ενέργεια με την κίνηση ενός ρότορα (όπως σε μια ανεμογεννήτρια)
είναι 59,3%.

Εδώ λοιπόν μπαίνει και το όριο του 59,3% αλλά και οι απώλειες της
ανεμογεννήτριας (τριβής, καλωδίων κ.α.). Έτσι συνήθως η τελική ισχύς που
παίρνουμε από τις ανεμογεννήτριες οριζόντιου άξονα είναι το 30-40% της
ισχύος του ανέμου που υπολογίσαμε με τον παραπάνω τύπο. Στις
ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 15-30%.
Παράδειγμα:
Έστω ότι έχουμε μια ανεμογεννήτρια, τοποθετημένη στο ύψος της θάλασσας,
με διάμετρο ρότορα 5 μέτρα (δηλαδή δυόμιση μέτρα το κάθε πτερύγιο).
Θέλουμε να υπολογίσουμε την ισχύ που μπορεί να δώσει σε ταχύτητες ανέμου
της τάξεως των 12 μέτρων ανά δευτερόλεπτο (m/s).
Η επιφάνεια που καλύπτει ο ρότορας είναι π επί [(διάμετρος δια δύο) στο
τετράγωνο], δηλαδή:
Επιφάνεια (m2) = 3,14 Χ (2,5 Χ 2,5) = 19,63 τεραγωνικά μέτρα (m2).
Έτσι, σύμφωνα με τον τύπο ισχύος του ανέμου:
Ισχύς (Watt) = 0,5 Χ 19,63 Χ 1,23 Χ (12Χ12Χ12) = 20.861 Watt

428
Λαμβάνοντας υπόψη και το όριο του Betz (59,3%), βλέπουμε ότι η ισχύς αυτής
της ανεμογεννήτριας σε ταχύτητα ανέμου 12 m/s δεν μπορεί να ξεπεράσει τα
20.861 Χ 0,593 = 12.371 Watt.

Στην πράξη βέβαια, εξ΄ αιτίας και άλλων απωλειών, θα δίνει από 6.000W έως
9.000W και αυτό στην καλύτερη περίπτωση (άριστα σχεδιασμένη και μεγάλη
ανεμογεννήτρια)! Αν μάλιστα ήταν κάθετου άξονα, θα είχε χαμηλότερη απόδοση
και η ισχύς θα ήταν αντίστοιχα από 3.000W έως 6.000W το πολύ.

Ανεμογεννητρια και Καμπύλες Απόδοσης

Η ονομαστική ισχύς που αναφέρει μια ανεμογεννητρια, από μόνη της δεν μας
λέει πολλά πράγματα για την ενέργεια που μπορεί να μας δώσει. Δηλώνει
απλώς την ισχύ που μπορεί να δώσει η ανεμογεννητρια σε μια συγκεκριμένη
ταχύτητα ανέμου.
Για παράδειγμα 400W στα 12,5 m/s (μέτρα ανά δευτερόλεπτο). Οι συνηθισμένοι
άνεμοι είναι όμως περίπου 4-6 m/s και πολύ λίγες ώρες το χρόνο έχουμε 12,5
m/s.
Αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι το εξής: Για τις ταχύτητες ανέμου που
επικρατούν στην περιοχή που θα εγκαταστήσουμε την ανεμογεννητρια, πόση
ισχύ μπορεί να δώσει η κάθε ανεμογεννητρια που συγκρίνουμε;
Κάποια ανεμογεννητρια είναι καταλληλότερη για χαμηλότερης ταχύτητας
ανέμους και κάποια άλλη ανεμογεννητρια το αντίθετο. Γι΄ αυτό είναι καλό να
εξετάζουμε και τις καμπύλες απόδοσης για κάθε ανεμογεννητρια, σε διάφορες
ταχύτητες ανέμου και φυσικά να γνωρίζουμε τις ταχύτητες ανέμου που
επικρατούν στην περιοχή της εγκατάστασης.

429
Κάθε ανεμογεννητρια έχει τις δικές τις καμπύλες απόδοσης, όπως για
παράδειγμα οι παραπάνω που αφορούν μικρή ανεμογεννήτρια 400W.
Βλέπουμε όμως ότι η ονομαστική ισχύς των 400W επιτυγχάνεται σε ταχύτητα
ανέμου γύρω στα 12,5 m/s η οποία ισχύει για λίγες ώρες το χρόνο.
Συνήθως όποτε φυσάει, οι ταχύτητες ανέμου κυμαίνονται μεταξύ 3 και 7 m/s
στις περισσότερες περιοχές που μας ενδιαφέρουν. Σε αυτές τις ταχύτητες όμως,
όπως βλέπουμε από την πρώτη καμπύλη, η ανεμογεννητρια μόλις που παράγει
γύρω τα 50W ισχύ!

430
Αν γνωρίζουμε όμως τη μέση ετήσια ταχύτητα του ανέμου για την περιοχή που
μας ενδιαφέρει, τότε από τη δεύτερη καμπύλη βρίσκουμε μια (πολύ χονδρική)
εκτίμηση για την μηνιαία παραγωγή σε KWh (κιλοβατώρες) της
ανεμογεννητριας. Ένα μέγεθος σαφώς πιο χρήσιμο από το προηγούμενο.
Για παράδειγμα, με μέση ετήσια ταχύτητα ανέμου 4,5 m/s μπορούμε να
αναμένουμε από την ανεμογεννητρια γύρω στις 18 έως 25 KWh το μήνα,
ανάλογα με το πόσο καλή είναι η τοποθεσία της εγκατάστασης (εμπόδια, ύψος,
έδαφος, υψόμετρο, πυκνότητα αέρα, θερμοκρασία κλπ). Στοιχεία για τη μέση
ταχύτητα του ανέμου μπορούμε να αναζητήσουμε σε μετεωρολογικές
υπηρεσίες (όπως η Ε.Μ.Υ).Η καμπύλη απόδοσης του κατασκευαστή για μια
ανεμογεννητρια βοηθάει ώστε να έχουμε μια πρώτη ιδέα και διευκολύνει στις
συγκρίσεις.
Δεν σημαίνει όμως πως αν υπολογίσουμε ξανά την καμπύλη απόδοσης, για την
ίδια ανεμογεννητρια που τοποθετήσαμε σε κάποια τοποθεσία, ότι θα βγάλουμε
τα ίδια αποτελέσματα.
Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα
(διαφορετικό έδαφος, πυκνότητα αέρα, κ.λπ.).
Οι περισσότεροι κατασκευαστές δίνουν και την καμπύλη εκτιμώμενης (ετήσιας ή
μηνιαίας) παραγωγής σε KWh (κιλοβατώρες) για μια ανεμογεννητρια. Αυτό
διευκολύνει πολύ, αφού αυτό είναι το μέγεθος που τελικά μας ενδιαφέρει.
Είναι όμως υπολογισμένο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες... Και όσο
απομακρύνεται η δική μας εγκατάσταση από την ιδανική, τόσο χαμηλότερη θα
είναι η παραγωγή για την ανεμογεννητρια (σημαντικά χαμηλότερη).
Τεύχος 028 - Νοέμβριος 2009
Τεύχος 027 - Οκτώβριος Τεύχος 026 -
2009 Σεπτέμβριος 2009

Τεύχος 025 - Ιούλιος Τεύχος 024 - Ιούνιος 2009 Τεύχος 023 - Μάϊος
Αύγουστος 2009 2009

431
Solar Cube: Ένα σύστημα παροχής πόσιμου νερού και ηλεκτρισμού γι
περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης
Το Solar Cube είναι ένα ελβετικό προϊόν της εταιρείας Spectra Watermakers που
έχει την ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω των ενσωματωμένων
φωτοβολταϊκών πάνελ και της ανεμογεννήτριας που διαθέτει, καθώς και την
ικανότητα καθαρισμού του νερού από οποιαδήποτε πηγή ή αφαλάτωσης του
θαλασσινού νερού. Το Solar Cube διατίθεται έτοιμο προς εγκατάσταση, η οποία
διαρκεί μόνο λίγες ώρες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παροχή νερού και
ηλεκτρισμού σε δυσπρόσιτες περιοχές ή σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.
Διατίθεται σε 3 εκδόσεις:

• SSW 3500: Παράγει 3500 λίτρα νερό ημερησίως από θαλασσινό νερό
• SSBW 6500: Παράγει από 3500 - 6500 λίτρα νερό ημερησίως ανάλογα
με το βαθμό άλατος στο νερό

• SFWS 15000: Παράγει 15000 λίτρα ημερησίως από οποιαδήποτε πηγή

μη αλμυρού νερού απομακρύνοντας ιούς και βακτήρια χωρίς τη χρήση
χημικών

432
Καμπύλη I-V μιας τυπικής κυψέλης κρυσταλλικού πυριτίου σε
πρότυπες συνθήκες δοκιμών (ΠΣ_). Όπου :
• sc I →ρεύμα βραχυκυκλώματος
• oc V →τάση ανοιχτού κυκλώματος
• max P →μέγιστη ισχύς
• max I → ρεύμα στο σημείο μέγιστης ισχύς
• max V → τάση στο σημείο μέγιστης ισχύς
Η παραγόμενη ισχύς από την κυψέλη είναι σχεδόν ευθέως ανάλογη
προς την ένταση του ηλιακού φωτός (για παράδειγμα, εάν
υποδιπλασιαστεί η ένταση του ηλιακού φωτός θα υποδιπλασιαστεί και η
παραγόμενη ισχύς). Ένα σημαντικό γνώρισμα των Φ/Β κυψελών είναι
ότι η τάση της κυψέλης δεν εξαρτάται από το μέγεθος της, και
παραμένει σχετικά σταθερή με τη μεταβολή της έντασης του φωτός.
Εντούτοις, το ρεύμα σε μια διάταξη είναι σχεδόν ευθέως ανάλογη προς
την ένταση του φωτός και το μέγεθός της. Ένας άλλοσ παράγοντας που επιδρά
αρνητικά στην απόδοση των φωτοβολταϊκών στοιχείων είναι η αντίσταση του
κυκλώματος. Δηλαδή τις αναπόφευκτες αντιστάσεις s R (από την αγγλική
λέξη series resistance)που παρεμβάλλονται στην κίνηση των φορέων μέσα
στον ημιαγωγό (κυρίως στο εμπρός επιφανειακό στρώμα του) και στις
επαφές με τα ηλεκτρόδια. Ακόμα, επειδή η αντίσταση διαμέσου της διόδου
δεν έχει άπειρη τιμή, αφού λόγω των αναπόφευκτων κατασκευαστικών
ελαττωμάτων γίνονται διαρροές ρεύματος, το οποίο ισοδυναμεί κύκλωμα, όπως
αυτό που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα, και περιέχει και την παράλληλη
αντίσταση sh R (από την αγγλική λέξη shunt resistance). Ενώ η L R είναι η
εξωτερική αντίσταση (από την αγγλική λέξη load resistance) και IΦ είναι το
φωτόρευμα, δηλαδή το
ρεύμα που παράγεται από το φωτοβολταϊκό στοιχείο διεγειρόμενο από
μια ακτινοβολία. Συνήθως στα φωτοβολταϊκά στοιχεία του εμπορίου η s R είναι
μικρότερη από 5 _ και η sh R είναι μεγαλύτερη από 500 _. Πάντως επηρεάζουν
αισθητά την τιμή της τάση L V και του ρεύματος L I που διαρρέει το φορτίου του
κυκλώματος L R , με αποτέλεσμα την αντίστοιχη μείωση της απόδοσης του
στοιχείου [11].
Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία σε ένα άλλο παράγοντα που
επηρεάζει την απόδοση και δεν είναι άλλος από την θερμοκρασία. Ουσιαστικά
είναι και ο λόγος που προκάλεσε το ενδιαφέρον για την έρευνα πάνω στα
υβριδικά (φωτοβολταϊκά-θερμικά) συστήματα συλλεκτών για θέρμανση νερού
χρήσης.
Ενώ η παραγόμενη ισχύς από μια κυψέλη μπορεί να αυξηθεί αρκετά με
την χρήση ενός μηχανισμού παρακολούθησης της τροχιάς που να
διατηρεί τη Φ/Β διάταξη απευθείας κάθετη προς τις ακτίνες του ήλιου, ή
συγκεντρώνοντας το φως του ήλιου με τη βοήθεια φακών ή
κατόπτρων. Εντούτοις υπάρχουν όρια στη διαδικασία αυτή, λόγω της
πολυπλοκότητας των μηχανισμών και της αναγκαίας ψύξης των
κυψελών.

433
 Συγκεκριμένα με την αύξηση της θερμοκρασίας στις κυψέλες προκαλείται
αντίστοιχη αύξηση της ενδογενούς συγκέντρωσης των φορέων του ημιαγωγού,
με αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται περισσότερες επανασυνδέσεις φορέων.
Έτσι εκδηλώνεται ισχυρότερο ρεύμα διαρροής διαμέσου της διόδου που
συνεπάγεται μείωση της oc V
και του FF (συντελεστής πλήρωσης) μειώνοντας τον βαθμό του
φωτοβολταϊκού στοιχειού
Η τυπική καμπύλη της μεταβολής της απόδοσης των φωτοβολταϊκών πυριτίου
σε συνάρτηση με τη θερμοκρασία.
Η κλίμακα του άξονα των τεταγμένων δίνει το ποσοστό της απόδοσης του
στοιχείου σε σχέση με την απόδοσητου στη συμβατική θερμοκρασία 20oC. Η
κλίμακα της θερμοκρασίας στον άξονα των τετμημένων είναι λογαριθμική.
Η κλίμακα του άξονα των τεταμένων δίνει το ποσοστό της απόδοσης του
στοιχείου σε σχέση με την απόδοση του στη συμβατική θερμοκρασία 2 0 oC . Η
κλίμακα της θερμοκρασίας στον άξονα των τετμημένων είναι
λογαριθμική. Ενώ στο επόμενο φαίνεται η επίδραση της θερμοκρασίας στις
καμπύλες I-V μιας τυπικής κυψέλης πυριτίου. Παρατηρούμε ότι η
παραγωγή ρεύματος είναι σχετικά σταθερή σε υψηλότερες θερμοκρασίες
αλλά η τάση μειώνεται (μείωση κατά 0,0023 Volts περίπου για κάθε
αύξηση ενός βαθμού Κελσίου).
Τυπική καμπύλη της μεταβολής της απόδοσης των φωτοβολταϊκών στοιχείων
πυριτίου σε συνάρτηση με τη θερμοκρασία τους. Η κλίμακα του άξονα των
τεταμένων δίνει το ποσοστό της απόδοσης του στοιχείου σε σχέση με την
απόδοση του στη συμβατική θερμοκρασία 2 0 oC . Η κλίμακα της θερμοκρασίας
στον άξονα των τετμημένων είναι λογαριθμική.
Ενώ στο επόμενο σχήμα φαίνεται η επίδραση της θερμοκρασίας στις
καμπύλες I-V μιας τυπικής κυψέλης πυριτίου. Παρατηρούμε ότι η
παραγωγή ρεύματος είναι σχετικά σταθερή σε υψηλότερες
θερμοκρασίες αλλά η τάση μειώνεται (μείωση κατά 0,0023 Volts
περίπου για κάθε αύξηση ενός βαθμού Κελσίου) μέχρι 31% περίπου [1].
Εντούτοις, το πιο κοινό υλικό που χρησιμοποιείται είναι το πυρίτιο, λόγω του
χαμηλού του κόστους και της προχωρημένης τεχνολογίας που το
συνοδεύει, η οποία οφείλεται στην ευρεία χρήση του στη βιομηχανία των
ηλεκτρονικών. Η απόδοσή του μπορεί θεωρητικά να φτάσει κοντά στο 28%
αλλά αυτή τη στιγμή δεν έχει ξεπεραστεί το 25% σε εργαστηριακό επίπεδο Η
αδυναμία επίτευξης υψηλότερης απόδοσης οφείλεται σε απώλειες λόγω
αντανάκλασης, σκίασης από τις ηλεκτρικές επαφές, ελλιπούς
απορρόφησης της ακτινοβολίας από τον ημιαγωγό, απώλεια φορτίων
πριν τη συλλογή τους και το θεμελειώδες θερμοδυναμ ικό όριο
μετατροπής ενέργειας. Σε ερευνητικό επίπεδο γίνεται μία προσπάθεια
μείωσης των απωλειών με διάφορες τεχνικές [νώ εξετάζονται και
συνδυασμοί υλικών που έχουν θεωρητικά δυνατότητα απόδοσης πάνω
από 50%
3.4.1 Ηλιακά στοιχεία πυριτίου
Το υλικό που χρησιμοποιείται ευρύτατα στη βιομηχανία των Φ/Β
434
κυψελίδων, είναι το Πυρίτιο (Si). Το πυρίτιο είναι ένας ημιαγωγός με
έμμεσο ενεργειακό διάκενο 1,1 eV. Αν και οι δύο αυτές ιδιότητες
(έμμεσο και σχετικά μικρή τιμή διακένου) δεν είναι ιδεώδεις για τη
φωτοβολταϊκή μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας, το πυρίτιο είναι ο
ημιαγωγός που κυριάρχησε από την αρχή αλλά μέχρι και σήμερα, σαν
υλικό κατασκευής των ηλιακών στοιχείων. Η αιτία είναι ίσως ότι το
πυρίτιοέχει ήδη πλούσιο παρελθόν 3-4 δεκαετιών σαν το κύριο υλικό
των διατάξεων των ημιαγωγών της ηλεκτρονικής. Επομένως οι
ιδιότητες του είναι καλά μελετημένες και το υλικό κυκλοφορεί στην
αγορά σε αρκετά μεγάλες ποσότητες, με ικανοποιητική καθαρότητα και
τελειότητα κρυσταλλικής δομής, με τη χρησιμοποίηση τεχνολογικών
μεθόδων δοκιμασμένων με επιτυχία.

Για να έχει το πυρίτιο, αλλά και κάθε άλλος κρυσταλλικός ημιαγωγός,

ικανοποιητικές ιδιότητες για φωτοβολταϊκές και γενικότερα
ηλεκτρονικές εφαρμογές (μεγάλη κινητικότητα, μεγάλο μήκος διάχυσης
και μεγάλο χρόνο ζωής των φορέων-κυρίως των φορέων μειονότητας-
πριν την επανασύνδεση τους) πρέπει να είναι πολύ μεγάλης
καθαρότητας και το κρυσταλλικό τους πλέγμα να μην έχει αταξίες δομής.
Η πρώτη φάση του καθαρισμού του πυριτίου γίνεται με την
ανάτήξη και στη συνέχεια τη μετατροπή του ≪μεταλλουργικού≫
πυριτίου σε αέριο τριχλωροσιλάνιο ( 3 SiHCl ) που αποχωρίζεται από τις
διάφορες προσμίξεις με κλασματική απόσταξη. Το μεταλλουργικό≫
πυρίτιο έχει καθαρότητα περίπου 99,6% που είναι πολύ καλή για τις
συνηθισμένες τεχνικές χρήσεις, αλλά εντελώς ανεπαρκής για
ηλεκτρονικές εφαρμογές.
Στη συνέχεια, το τριχλωροσιλάνιο ανάγεται με υδρογόνο και
συμπυκνώνεται πυρίτιο ποιότητας ≪ημιαγωγού≫ ή ≪ηλεκτρονικής≫, που
τήκεται και να κρυσταλλώνεται με ακόμη μεγαλύτερη καθαρότητα (της
τάξης του 99,99999%), σε κυλινδρική μονοκρυσταλλική μορφή, διαμέτρου
περίπου 10 cm. Από τον κύλινδρο κόβονται δίσκοι, πάχους περίπου 0,5
mm, οι οποίοι λειαίνονται με επιμέλεια για την απομάκρυνση των
ελαττωμάτων της κοπής και στη συνέχεια διαμορφώνονται σε διόδου p-n
με διάχυση προσμίξεων.

Το τελικόστάδιο είναι η συγκόλλησητων ηλεκτροδίων στην εμπρός και

πίσω όψη του δισκίου , η αλληλοσύνδεση των ετοίμων στοιχείων, η
κάλυψη της
εμπρός επιφάνειας τους με ένα αντιανακλαστικό επίστρωμα για τη
μείωση της ανάκλασης του φωτός και η στεγανή συσκευασία σε πλαίσια

Τα Φ/Β στοιχεία πυριτίου διακρίνονται ανάλογα με τη δομή του βασικού

υλικού ή τον τρόπο παρασκευής. Οι διαφορετικοί τύποι είναι οι εξής:
62
• (Single-crystal Silicon ή c-Si). Το βασικό υλικό είναι
435
μονοκρυσταλλικό. Το πάχος του υλικού είναι σχετικά μεγάλο
(300μm). Η απόδοση τους, με τη μορφή της κυψελίδας,
κυμαίνεται από 21% έως 24%, ενώ με τη μορφή των Φ/Β
πλαισίων, κυμαίνεται μεταξύ 13%έως 16%. Χαρακτηρίζονται
από υψηλό κόστος κατασκευής.
• Φ/Β στοιχεία πολυκρυσταλλικού Πυριτίου (Mylticrystaline
Silicon ή mc-Si). _υνατότητα κατασκεύης μεγάλων επιφανειών. Συνήθως
κόβονται σε τετραγωνικής μορφής στοιχεία. Αποτελούνται από λεπτά
στρώματα, πάχους 10 έως 50 μm. Στην επιφάνεια της κυψελίδας,
διακρίνονται οι διαφορετικές μονοκρυσταλλικές περιοχές. Τα όρια τους
αποτελούν θέσεις παγίδευσης των φορέων. Άρα, όσο μικρότερο το
συνολικό μήκος των οριακών περιοχών μέσα στο δεδομένης διάστασης
Φ/Β στοιχειό, τόσο καλύτερη η ηλεκτρική αγωγιμότητα τους. Γενικά, όσο
μεγαλύτερες οι διαστάσεις των μονοκρυσταλλικών περιοχών του
πολυκρυσταλλικού Φ/Β στοιχείου, τόσο υψηλότερη η απόδοση τους, η οποία
κυμαίνεται από 17% έως 20 %, σε εργαστηριακή μορφή κυψελίδας και από 10%
μικρό μέγεθος (υπολογιστές αριθμητικών πράξεων) μέχρι μεγάλων διαστάσεων
(πλαίσια σταθερού ή ευκάμπτου σχήματος).
• Φ/Β στοιχεία υβριδικά. Τα λεγόμενα υβριδικά συνδυάζουν τις
τεχνολογίες των άμορφων και των μονοκρυσταλλικών, αξιοποιώντας τα
πλεονεκτήματα και των δύο τεχνολογιών. Εφόσον συνδυάζουν τα
πλεονεκτήματα και των δυο παρατηρούμε μεγαλύτερους βαθμούς απόδοση
ανά απαιτούμενη επιφάνεια. Στον αντίποδα όμως το κόστος κατασκευής τους
είναι αρκετά ακριβότερο και από τα Φ/Β στοιχεία άμορφου Πυριτίου αλλά και
φυσικά από τα Φ/Β στοιχεία κρυσταλλικού Πυριτίου.
Τέλος στο παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται πινακοποιημένα τα
χαρακτηριστικά των διαφόρων τύπων Φ/Β στοιχεία πυριτίου για την ευκολότερη
σύγκριση τους.

436
Το σχετικά μεγάλο ενεργειακό διάκενο του αρσενικούχου γαλλίου έχεισαν
αποτέλεσμα την καλή του συμπεριφορά στις κάπως υψηλές θερμοκρασίες.
Αυτό είναι μια ιδιότητα με ιδιαίτερη επίσης σπουδαιότητα για τα συγκεντρωτικά
συστήματα, όπου τα ηλιακά στοιχεία συχνά υπερθερμαίνονται από την ισχυρή
ακτινοβολία που δέχονται. Συγκεκριμένα, η απόδοση των ηλιακών στοιχείων
αρσενικούχου γαλλίου πέφτει στο μισό, σε σύγκριση με την απόδοση τους στη
συνηθισμένη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, όταν θερμανθούν στους 200 Co
. Η αντίστοιχη μείωση στα ηλιακά στοιχεία πυριτίου (Si) παρατηρείται ήδη στους
437
120Co , ενώ για τα περισσότερο ευαίσθητα στοιχεία του θειούχου καδμίου
(CdS) στους 80Co .
Τις μεγαλύτερες αποδόσεις από τα ηλιακά στοιχεία αρσενικούχου γαλλίου,
έχουν δώσει τα στοιχεία ετεροενώσεων με ημιαγώγιμα κράματα του συστήματος
1 x x Ga Al As − , όπου το x παίρνει τιμές από 0 μέχρι 1. Σε πειραματικά
φωτοβολταϊκά στοιχεία της μορφής αυτής μετρήθηκαν αποδόσεις περίπου 24%
που είναι πολύ κοντά στο θεωρητικό του μέγιστο (31%) .
66
3.4.2 Ηλιακά στοιχεία θειούχου καδμίου (CdS)
Το θειούχο κάδμιο (CdS) είναι ένας ημιαγωγός με άμεσο και σχετικά
μεγάλο ενεργειακό διάκενο ( 2,45 g E = eV ), που έχει χρησιμοποιηθεί με
επιτυχία σε πολλές οπτοηλεκτρολογικές εφαρμογές, όπως για την
κατασκευή φωτοκυττάρων, ενισχυτών φωτός, φωσφοριστών,
ανιχνευτών ακτινοβολίας κ.λ.π. Τα θειούχο κάδμιο συμπεριφέρεται
συνήθως σαν ημιαγωγός τύπου n. _ηλαδή οι φορείς πλειονότητας είναι
τα ελευθέρα ηλεκτρόνια, χωρίς να απαιτείται η προσθήκη ξένων
ατόμων-δοτών. Παλαιότερα είχε θεωρηθεί ότι η λειτουργία των φωτοβολταϊκών
στοιχείων από θειούχο κάδμιο, με εμπρός ηλεκτρόδιο από χαλκό, οφείλονταν
αποκλειστικά στο θειούχο κάδμιο, για αυτό επικράτησε η
ονομασία του ως στοιχεία θειούχου καδμίου. Σήμερα, είναι γνωστό ότι
οφείλεται στην ετεροένωση μεταξύ του στρώματος του θειούχου
καδμίου και ενός λεπτού στρώματος θειούχου χαλκού, που
σχηματίζεται με την επίδραση του θειούχου καδμίου στον χαλκό, από
τον οποίο όπως είπαμε είναι κατασκευασμένο το εμπρός ηλεκτρόδιο. Η
σύσταση του στρώματος αυτού αποδίδεται συνήθως με τον χημικό τύπο
2 Cu S , αλλά σωστότερο είναι να γράφεται x Cu S , όπου το x
κυμαίνεται από 1,96 μέχρι 1,99. Το x Cu S είναι επίσης ημιαγωγός, με
έμμεσο ενεργειακό διάκενο 1,2eV, και έχει χαρακτήρα τύπου p. _ηλαδή
οι φορείς πλειονότητας είναι οι οπές, χωρίς την προσθήκη προσμίξεων.
Το ενεργειακό διάκενο του x Cu S είναι αρκετά ευνοϊκό για την
απορρόφηση των φωτονίων της ηλιακής ακτινοβολίας. Έχει όμως πολύ
μικρό μήκος διάχυσης των φορέων μειονότητας, περίπου 50 nm, και
επομένως το πάχος του στρώματος του πρέπει να είναι αντίστοιχα μικρό
π.χ να μην ξεπερνά τα 150 nm (δηλαδή 0,15 μm). Εξάλλου, όπως
αναφέρθηκε το ενεργειακό διάκενο του θειούχου καδμίου είναι σχετικά
μεγάλο, και έτσι στο στρώμα του η απορρόφηση φωτονίων είναι μικρή.
Το αποτέλεσμα είναι ότι η πυκνότητα παραγόμενου φωτορεύματος στα
ηλιακά στοιχεία / x Cu S CdS δηλαδή τα Amperes του ρεύματος ανά
μονάδα επιφανείας του στοιχείου, είναι μικρή, η μισή περίπου σε
σύγκριση με τα ηλιακά στοιχεία πυριτίου. Οι παραγόμενες ποσότητες ηλιακών
στοιχείων / x Cu S CdS είναι ακόμα μικρές, αλλά πιστεύεται ότι υπάρχουν
σημαντικές μελλοντικέςπροοπτικές διότι μπορούν να κατασκευασθούν από
σχετικά φτηνά υλικά και απλές μεθόδους.
Τα ηλιακά στοιχεία / x Cu S CdS έχουν αρκετά ικανοποιητική απόδοση,
περίπου 10%, αλλά υπάρχουν κάποιες επιφυλάξεις για τη σταθερότητα
438
τους, ιδίως στην επίδραση της εργασίας 3.4.3 Ηλιακά στοιχεία αρσενιούχου
γαλλίου (GaAs)
Το αρσενιούχο γάλλιο (GaAs) είναι ένας ημιαγωγός με ενεργειακό
διάκενο 1,43 eV. Η τιμή αυτή είναι στη βέλτιστη περιοχή για τη
φωτοβολταϊκή μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας, με θεωρητική
απόδοση περίπου 25%. Επιπλέον, το ενεργειακό διάκενο είναι άμεσο.
Επομένως το αρσενιούχο γάλλιο (GaAs) συνδυάζει καταρχήν ιδανικά τις
προϋποθέσεις για να χρησιμοποιηθεί ως υλικό κατασκευής ηλιακών
φωτοβολταϊκών στοιχείων. Η ερευνητική προσπάθεια που έχει
αναπτυχθεί τελευταία είναι έντονη και πιστεύεται ότι σύντομα το
αρσενικούχο γάλλιο θα βρει σημαντικές εφαρμογές, κυρίως στα ηλιακά
στοιχεία συγκεντρωμένης ακτινοβολίας, αν και το κόστος του είναι
μεγαλύτερο από το πυρίτιο, περίπου πενταπλάσιο. Στα συγκεντρωτικά
όμως φωτοβολταϊκά συστήματα, η παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος ανά
μονάδα επιφανείας ηλιακού στοιχείου είναι αρκετά μεγάλη, αφού
68
δέχονται αυξημένη πυκνότητα ακτινοβολίας, και επομένως δεν έχει
πολύ μεγάλη σημασία το κόστος του ηλιακού στοιχείου.
Το σχετικά μεγάλο ενεργειακό διάκενο του αρσενικούχου γαλλίου έχει
σαν αποτέλεσμα την καλή του συμπεριφορά στις κάπως υψηλές
θερμοκρασίες. Αυτό είναι μια ιδιότητα με ιδιαίτερη επίσης σπουδαιότητα
για τα συγκεντρωτικά συστήματα, όπου τα ηλιακά στοιχεία συχνά
υπερθερμαίνονται από την ισχυρή ακτινοβολία που δέχονται.
Συγκεκριμένα, η απόδοση των ηλιακών στοιχείων αρσενικούχου
γαλλίου πέφτει στο μισό, σε σύγκριση με την απόδοση τους στη
συνηθισμένη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, όταν θερμανθούν στους
200 Co . Η αντίστοιχη μείωση στα ηλιακά στοιχεία πυριτίου (Si)
παρατηρείται ήδη στους 120Co , ενώ για τα περισσότερο ευαίσθητα
στοιχεία του θειούχου καδμίου (CdS) στους 80Co .
Τις μεγαλύτερες αποδόσεις από τα ηλιακά στοιχεία αρσενικούχου
γαλλίου, έχουν δώσει τα στοιχεία ετεροενώσεων με ημιαγώγιμα
κράματα του συστήματος 1 x x Ga Al As − , όπου το x παίρνει τιμές από 0
μέχρι 1. Σε πειραματικά φωτοβολταϊκά στοιχεία της μορφής αυτής
μετρήθηκαν αποδόσεις περίπου 24% που είναι πολύ κοντά στο
θεωρητικό του μέγιστο (31%) [1] .
73
Σχήμα 4.3 : Τυπικό φωτοβολταϊκό θερμικό (ΦΒ/Θ) σύστημα.
Τέλος όπως έχει αναφερθεί από διάφορους μελετητές η χρησιμοποίηση
των συστημάτων ΦΒ/Θ δεν γίνεται μόνο για να αυξηθεί ο βαθμός
απόδοσης αλλά και λόγω αντοχής υλικών. Έχει παρατηρηθεί ότι η
παρατεταμένη έκθεση των φωτοβολταϊκών κελιών σε υψηλές
θερμοκρασίες επιδρά αρνητικά στην διάρκεια ζωής και την αντοχή του
συστήματος [11] [14].
4.2 ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Τ_Ν ΦΒ/Θ
Η ανάπτυξης των ΦΒ/θ συστημάτων δεν έγινε μόνο για τεχνικούς
439
λόγους αλλά και για οικονομικούς. Είναι αυτονόητο ότι μειώνοντας την
θερμοκρασία λειτουργίας των κελιών αυξάνεται ο βαθμός απόδοσης και
άρα το εκτόπισμα του την αγορά δηλαδή η εμπορική του ικανότητα. Η
74
ανάπτυξη των διαφόρων τεχνολογιών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με
την οικονομική τους δυναμική.
Συμφωνά με μελέτες που έγιναν από το EPFL (Ecole Polytechnique de
Lausanne) στην Ελβετία έδειξαν ότι είναι απαραίτητη η σκέψη για τις
θερμικές εφαρμογές. Η προοπτική εφαρμογής υβριδικών ΦΒ/Θ
συσκευών θα έχει θετική συμβολή στην ευρύτερη αγορά των ΦΒ
συστημάτων και είναι πιθανόν ένας άλλος τρόπος για τη διεύρυνση της
αξιοποίησης των ΦΒ, τα οποία θα έχουν την ευκαιρία να
χρησιμοποιηθούν μέσω των υβριδικών ΦΒ/Θ συσκευών χωρίς την
ανάγκη μεγάλης επιδότησης [15] .
Συμφωνά με μελέτες που έχουν γίνει φαίνεται ότι η ενσωμάτωση των
μονάδων απαγωγής θερμότητας στα ΦΒ μειώνουν σημαντικά τον χρόνο
απόσβεσης της επένδυσης. Χαρακτηρίστηκα αναφέρεται από τους
Τρυπαναγνωστόπουλο, Τσελέπη, Σουλιώτη και Τούνι ,σύμφωνα με
ερευνά που κάνανε, ότι η ενσωμάτωση μιας μονάδας απαγωγής
θερμότητας μπορεί να μειώσει τον χρόνο απόσβεσης έως και 2,5 φορές
εάν αυτή ενσωματωθεί σε φωτοβολταϊκό σύστημα πολυκρυσταλλικού
πυριτίου (pc-Si) και έως 4,5 στην περίπτωση που αυτή ενσωματωθεί σε
φωτοβολταϊκό σύστημα άμορφου πυριτίου (a-Si). Αυτό οφείλεται στο
γεγονός ότι τα φωτοβολταϊκά συστήματα πολυκρυσταλλικού πυριτίου
(pc-Si) έχουν σχεδόν το διπλάσιο κόστος ανά επιφάνεια ανοίγματος σε
σχέση με τα φωτοβολταϊκά συστήματα άμορφου πυριτίου (a-Si)
[13,65] . Ένα εύρημα από την ίδια μελέτη που παρουσιάζει ενδιαφέρον
είναι το γεγονός ότι ενώ η χρήση του διάχυτου ανακλαστήρα αυξάνει
την ηλεκτρική και θερμική απόδοση επιδρά ελάχιστα στο χρόνο
απόσβεσης της επένδυσης.
Επιπλέον όπως αναφέρεται στην βιβλιογραφία με την χρήση υβριδικού
φωτοβολταϊκού συστήματος (ΦΒ/Θ) η απόδοση του συστήματος
αυξάνει σημαντικά ενώ το κόστος της συνολικά παραγόμενης ενέργειας
ρευστό απολαβής θερμότητας σε νερό και αέρα. Κατά αυτό τον τρόπο
παρουσιάζεται και η ιστορική αναδρομή που ακολουθεί και χωρίζεται σε
δύο μέρη.
4.3.1 Ιστορική αναδρομή ΦΒ/Θ συστημάτων νερού(PV/T water)
Η πρώτη εργασία πάνω στα ΦΒ/Θ νερού με επίπεδους συλλέκτες έγινε
από τον Martin Wolf [22], ο οποίος ασχολήθηκε με ένα σταθερό
φωτοβολταϊκό πυριτίου σε σειρά με θερμικό συλλέκτη χωρίς
συγκεντρωτή, χρησιμοποιώντας μπαταρία για την αποθήκευση της
ενέργεια. Από την ερεύνα του συμπέρανε τις προοπτικές και τα ωφέλει
αυτής της τεχνολογίας. Μετά την πρωτοπόρα ερευνά του Martin Wolf
το 1976, το αντικείμενο των συλλεκτών ΦΒ/Θ νερού ερευνήθηκε από
πολλά ιδρύματα όπως το MIT. Η επίδειξη του πρώτου εγχειρήματος
440
έγινε από τον καθηγητή Bοer, ο οποίος χρησιμοποίησε 13 συλλέκτες
ΦΒ/Θ νερού στο σπίτι του, το 1978. Κατά την περίοδο 1974–1978
έρευνες πάνω στα φωτοβολταϊκά και στα υβριδικά φωτοβολταϊκά
συστήματα νερού έγιναν στο πανεπιστήμιο της Αριζόνα (Arizona State
University). Μεγάλο βάρος δόθηκε στη μοντελοποίηση αυτών των
συστημάτων για της εφαρμογές στο TRNSYS . Αυτή η δουλειά
επεκτάθηκε και στους επίπεδους συλλέκτες ΦΒ/Θ, η οποία είναι και η
βάση για το ΦΒ/Θ μοντέλο τύπου TYPE50 το οποίο χρησιμοποιείται
ακόμα και σήμερα Το 1978, στο εργαστήριο Lincoln (MIT Lincoln laboratory)
κατάφεραν
να αποκτήσουν τρεις πρωτότυπους επίπεδους συλλέκτες ΦΒ/Θ
κανονικών διαστάσεων. Αυτοί οι τρεις συλλέκτες κατασκευάστηκαν από
την ARCO (η ARCO κατασκεύασεκαι ΦΒ/Θ και νερού και αέρα) και την
Spectrolab (η Spectrolab κατασκεύασε ΦΒ/Θ μόνο αέρα). Από τa
πειράματα που έγιναν πάνω σε αυτά τα συστήματα φάνηκε ότι τα
αποτελέσματα ήταν χαμηλότερα από τις αρχικές προδιαγραφές
(ηλεκτρική απόδοση 6,5% και θερμική απόδοση 40%). Για αυτό το
λόγο μια δεύτερη γενιά ΦΒ/Θ συλλεκτών κατασκευάστηκε,
αποτελούμενη από ΦΒ/Θ νερού με το προηγούμενο σχέδιο, δύο
πειραματικά ανεπτυγμένα ΦΒ/Θ με αέρα, και τρία νέας σχεδίασης ΦΒ/Θ
νερού (με αγωγούς διπλής ροής, σχεδίαση χωρίς γυάλινο κάλυμμα, και
διπλής φάση Φρέον όπου το ΦΒ/Θ λειτουργεί σαν εξατμιστής της
αντλίας θερμότητας). Οι δύο πρώτοι τύποι των ΦΒ/Θ αναπτύχθηκαν και
κατασκευάστηκαν ο μεν πρώτος από την MIT και από την Spire
Corporation και ο άλλος από τις Solar Design Associates και Spire
Corporation κάτω από την υψηλή εποπτεία της MIT .Τα αποτελέσματα
των ερευνών καθώς και η τελική αναφορά αυτών έχουν εκδοθεί σε
πολλές δημοσιεύσεις [25,26,27]. Στο εργαστήριο Sandia, έγινα πολλές
έρευνες για την επίδραση της θερμότητας στην ηλεκτρική απόδοση.
[28,29]. Το 1980 έρευνες ξεκίνησαν στα εργαστήρια της JPL και
Brookhaven για την περαιτέρω ανάπτυξη των ΦΒ/Θ συλλεκτών.
Παρότι οι περισσότερε έρευνες γινόντουσαν στην Αμερική, κάποιες
ερευνητικές προσπάθειες γινόντουσαν και σε ορισμένα άλλα μέρη του
κόσμου. Στην Ιαπωνία, η Sharp κατασκεύασε δύο πρωτότυπους
επίπεδους ΦΒ/Θ συλλέκτες [30], ενώ η δουλεία πάνω στους
συγκεντρωτές των ΦΒ/Θ έγινα από τον Nakata et al. [31]. Στην
Γερμανία, ο Karl ανέπτυξε και δοκίμασε φωτοβολταϊκό από
κρυσταλλικόπυρίτιο (c-Si) με γυάλινο κάλυμμα (μαζί με την
AEGTelefunken ) και στη Γαλλία έγιναν διάφορες μελέτες πάνω στα
ΦΒ/Θ συστήματα με συμπυκνωτές [32,33].
_στόσο, το 1982 λόγω της πετρελαϊκής κρίση δημιουργήθηκε μεγάλο
παγκόσμιο ενδιαφέρον προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και
κυρίως προς την ηλιακή ενέργεια. Παρόλα αυτά στην Αμερική το
77
πειράματα που έγιναν πάνω σε αυτά τα συστήματα φάνηκε ότι τα
441
αποτελέσματα ήταν χαμηλότερα από τις αρχικές προδιαγραφές
(ηλεκτρική απόδοση 6,5% και θερμική απόδοση 40%). Για αυτό το
λόγο μια δεύτερη γενιά ΦΒ/Θ συλλεκτών κατασκευάστηκε,
αποτελούμενη από ΦΒ/Θ νερού με το προηγούμενο σχέδιο, δύο
πειραματικά ανεπτυγμένα ΦΒ/Θ με αέρα, και τρία νέας σχεδίασης ΦΒ/Θ
νερού (με αγωγούς διπλής ροής, σχεδίαση χωρίς γυάλινο κάλυμμα, και
διπλής φάση Φρέον όπου το ΦΒ/Θ λειτουργεί σαν εξατμιστής της
αντλίας θερμότητας). Οι δύο πρώτοι τύποι των ΦΒ/Θ αναπτύχθηκαν και
κατασκευάστηκαν ο μεν πρώτος από την MIT και από την Spire
Corporation και ο άλλος από τις Solar Design Associates και Spire
Corporation κάτω από την υψηλή εποπτεία της MIT .Τα αποτελέσματα
των ερευνών καθώς και η τελική αναφορά αυτών έχουν εκδοθεί σε
πολλές δημοσιεύσεις Στο εργαστήριο Sandia, έγινα πολλές
έρευνες για την επίδραση της θερμότητας στην ηλεκτρική απόδοση.
Το 1980 έρευνες ξεκίνησαν στα εργαστήρια της JPL και
Brookhaven για την περαιτέρω ανάπτυξη των ΦΒ/Θ συλλεκτών.
Παρότι οι περισσότερε έρευνες γινόντουσαν στην Αμερική, κάποιες
ερευνητικές προσπάθειες γινόντουσαν και σε ορισμένα άλλα μέρη του
κόσμου. Στην Ιαπωνία, η Sharp κατασκεύασε δύο πρωτότυπους
επίπεδους ΦΒ/Θ συλλέκτες ενώ η δουλεία πάνω στους
συγκεντρωτές των ΦΒ/Θ έγινα από τον Nakata et al. Στην
Γερμανία, ο Karl ανέπτυξε και δοκίμασε φωτοβολταϊκό από
κρυσταλλικόπυρίτιο (c-Si) με γυάλινο κάλυμμα (μαζί με την
AEGTelefunken ) και στη Γαλλία έγιναν διάφορες μελέτες πάνω στα
ΦΒ/Θ συστήματα με συμπυκνωτές
_στόσο, το 1982 λόγω της πετρελαϊκής κρίση δημιουργήθηκε μεγάλο
παγκόσμιο ενδιαφέρον προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και
κυρίως προς την ηλιακή ενέργεια. Παρόλα αυτά στην Αμερική το
ενδιαφέρον προς τις ανανεώσιμε πηγές ενέργειας δεν ήταν το ίδιο
έντονο. Το πρώτα χρόνια της διακυβέρνηση Ρίγκαν (1981–1989) τα
κονδύλια που προορίζονταν για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ήταν
εμφανώς περιορισμένα. Οι περισσότερες ομάδες που εργάζονταν πάνω
στα ΦΒ/Θ συστήματα σταμάτησαν την έρευνα τους με εξαίρεση την
SunWatt η οποία ασχολήθηκε με τα σταθερά συστήματα ΦΒ/Θ χαμηλής
συγκέντρωση Ξεκινώντας την ανάπτυξη των ΦΒ/Θ συστημάτων, η SunWatt
κατασκεύασε και εγκατέστησε πάνω από 100 ΦΒ/Θ συλλέκτες νερού
από το 1981 έως το 1989. Επίσης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του
80 κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες έγιναν στην Ευρώπη και πιο
συγκεκριμένα στην Ελβετία στο ινστιτούτο μικροτεχνικής στο
πανεπιστήμιο του Νιουσατέλ (Institut de Microtechnique de l’
Universite΄ de Neuchatel) καθώς και στη Γιουγκοσλαβία. Ενώ στη
δεκαετία του 90, στην Ευρώπη, έγινε στροφή προς τις ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας κυρίως λόγω της παγκόσμιας αναγνώρισης του
προβλήματος της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Στην Ολλανδία, οι έρευνες πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα ξεκίνησαν το
442
1989 στο ίδρυμα TNO σε συνεργασία με το ίδρυμα HES, όπου
επιπλέον βαρύτητα δόθηκε στη μελέτη συστημάτων ΦΒ/Θ χωρίς
κάλυμμα για εφαρμογές θερμικών αντλιών. Μια άλλη σημαντική
προσπάθεια έγινε στο πανεπιστήμιο του Αϊτχοφεν (Eindhoven
University of Technology-EUT) όπου δόθηκε διδακτορική διατριβή
(1994-1998), και επικεντρώθηκε στην μελέτη των ΦΒ/Θ συστημάτων
με γυάλινο κάλυμμα. Το 1999, η εταιρία Ecofys, το ίδρυμα TNO και
το πανεπιστήμιο του Αϊτχόφεν (EUT) έκανα σε συνεργασία μία έρευνα
για τις τεχνολογίες και την αγορά των ΦΒ/Θ συστημάτων Το ίδιο
έτος, η έρευνα πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα του πανεπιστημίου του
Αϊτχόφεν μεταφέρθηκε στο κέντρο ενεργειακή έρευνας της Ολλανδία
ενδιαφέρον προς τις ανανεώσιμε πηγές ενέργειας δεν ήταν το ίδιο
έντονο. Το πρώτα χρόνια της διακυβέρνηση Ρίγκαν (1981–1989) τα
κονδύλια που προορίζονταν για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ήταν
εμφανώς περιορισμένα. Οι περισσότερες ομάδες που εργάζονταν πάνω
στα ΦΒ/Θ συστήματα σταμάτησαν την έρευνα τους με εξαίρεση την
SunWatt η οποία ασχολήθηκε με τα σταθερά συστήματα ΦΒ/Θ χαμηλής
συγκέντρωση Ξεκινώντας την ανάπτυξη των ΦΒ/Θ συστημάτων, η SunWatt
κατασκεύασε και εγκατέστησε πάνω από 100 ΦΒ/Θ συλλέκτες νερού
από το 1981 έως το 1989. Επίσης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του
80 κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες έγιναν στην Ευρώπη και πιο
συγκεκριμένα στην Ελβετία στο ινστιτούτο μικροτεχνικής στο
πανεπιστήμιο του Νιουσατέλ (Institut de Microtechnique de l’
Universite΄ de Neuchatelκαθώς και στη Γιουγκοσλαβία. Ενώ στη
δεκαετία του 90, στην Ευρώπη, έγινε στροφή προς τις ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας κυρίως λόγω της παγκόσμιας αναγνώρισης του
προβλήματος της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Στην Ολλανδία, οι έρευνες πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα ξεκίνησαν το
1989 στο ίδρυμα TNO σε συνεργασία με το ίδρυμα HES, όπου
επιπλέον βαρύτητα δόθηκε στη μελέτη συστημάτων ΦΒ/Θ χωρίς
κάλυμμα για εφαρμογές θερμικών αντλιών. Μια άλλη σημαντική
προσπάθεια έγινε στο πανεπιστήμιο του Αϊτχοφεν (Eindhoven
University of Technology-EUT) όπου δόθηκε διδακτορική διατριβή
(1994-1998), και επικεντρώθηκε στην μελέτη των ΦΒ/Θ συστημάτων
με γυάλινο κάλυμμα. Το 1999, η εταιρία Ecofys, το ίδρυμα TNO και
το πανεπιστήμιο του Αϊτχόφεν (EUT) έκανα σε συνεργασία μία έρευνα
για τις τεχνολογίες και την αγορά των ΦΒ/Θ συστημάτων [21]. Το ίδιο
έτος, η έρευνα πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα του πανεπιστημίου του
Αϊτχόφεν μεταφέρθηκε στο κέντρο ενεργειακή έρευνας της Ολλανδία
(Energy Research Centre of the Netherlands -ECN). Στο ECN έγινε
σημαντική δουλειά πάνω στο σχεδιασμό των διαφόρων
συστημάτων[
Στη Γερμανία, οι κατασκευαστές Zenith, Solarwerk και Solarwatt
ανέπτυξαν ένα πρωτότυπο ΦΒ/Θ συλλέκτη στη δεκαετία του 90, αλλά
δυστυχώς δεν κατέστη δυνατή η εμπορική εκμετάλλευση αυτού του
443
συλλέκτη [39]. Οι συλλέκτες που κατασκευάστηκαν από την Solarwatt
είχαν σχεδιαστεί να εγκατασταθούν σε πρόγραμμα επίδειξης στο
Malteser Krankenhaus, αλλά αντί για τους ΦΒ/Θ συλλέκτες
εγκαταστάθηκαν απλοί ΦΒ συλλέκτες.
Στην _ανία, ένα πρόγραμμα έρευνας πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα
εκπονήθηκε από τις εταιρίες Batec που κατασκευάζουν ηλιακούς
συλλέκτες, την Racell που κατασκευάζει ΦΒ συστήματα, και την εταιρία
συμβούλων Esbensen Consulting engineers. Τα συστήματα αυτά
δοκιμάστηκαν και εγκαταστάθηκαν το 2000. Όμως, λόγω της μικρής
δυναμικής της δανέζικης αγορά ανανεώσιμων ενεργειών, η Batec
αποφάσισε να τερματίσει την εμπλοκή της με την ανάπτυξη ΦΒ/Θ, ενώ
η Racell συνέχισε την προσπάθεια της προς αυτή την κατεύθυνσηΣημαντική
δουλειά πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα έχει γίνει και στο
πανεπιστήμιο της Πάτρας. Οι έρευνες αυτές αφορούν τις πειραματικές
συγκριτικές μελέτες πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα με ή χωρίς γυάλινο
κάλυμμα, με ή χωρίς διάχυτο ανακλαστήρα Επίσης η
οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων αυτών αποτελεί αντικείμενο
πολλών μελετών. Επιπλέον, στην Κύπρο έγινε μια αριθμητική μελέτη
πάνω σε ένα θερμοσιφωνικούτύπου ΦΒ/Θ σύστημα όπου
παρουσιάστηκε και εκτενή βιβλιογραφική αναφορά Το
σύστημα αυτό μοντελοποιήθηκε σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο της
Πάτρας.Energy Research Centre of the Netherlands -ECN). Στο ECN έγινε
σημαντική δουλειά πάνω στο σχεδιασμό των διαφόρων
συστημάτων
Στη Γερμανία, οι κατασκευαστές Zenith, Solarwerk και Solarwatt
ανέπτυξαν ένα πρωτότυπο ΦΒ/Θ συλλέκτη στη δεκαετία του 90, αλλά
δυστυχώς δεν κατέστη δυνατή η εμπορική εκμετάλλευση αυτού του
συλλέκτη [39]. Οι συλλέκτες που κατασκευάστηκαν από την Solarwatt
είχαν σχεδιαστεί να εγκατασταθούν σε πρόγραμμα επίδειξης στο
Malteser Krankenhaus, αλλά αντί για τους ΦΒ/Θ συλλέκτες
εγκαταστάθηκαν απλοί ΦΒ συλλέκτες.
Στην _ανία, ένα πρόγραμμα έρευνας πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα
εκπονήθηκε από τις εταιρίες Batec που κατασκευάζουν ηλιακούς
συλλέκτες, την Racell που κατασκευάζει ΦΒ συστήματα, και την εταιρία
συμβούλων Esbensen Consulting engineers. Τα συστήματα αυτά
δοκιμάστηκαν και εγκαταστάθηκαν το 2000. Όμως, λόγω της μικρής
δυναμικής της δανέζικης αγορά ανανεώσιμων ενεργειών, η Batec
αποφάσισε να τερματίσει την εμπλοκή της με την ανάπτυξη ΦΒ/Θ, ενώ
η Racell συνέχισε την προσπάθεια της προς αυτή την κατεύθυνση[40].
Σημαντική δουλειά πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα έχει γίνει και στο
πανεπιστήμιο της Πάτρας. Οι έρευνες αυτές αφορούν τις πειραματικές
συγκριτικές μελέτες πάνω στα ΦΒ/Θ συστήματα με ή χωρίς γυάλινο
κάλυμμα, με ή χωρίς διάχυτο ανακλαστήρα Επίσης η
οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων αυτών αποτελεί αντικείμενο
πολλών μελετών. Επιπλέον, στην Κύπρο έγινε μια αριθμητική μελέτη
444
πάνω σε ένα θερμοσιφωνικούτύπου ΦΒ/Θ σύστημα όπου
παρουσιάστηκε και εκτενή βιβλιογραφική αναφορά Το
σύστημα αυτό μοντελοποιήθηκε σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο της
Πάτρας.
Στο Ισραήλ, αναπτύχθηκε ένας εμπορικός συλλέκτης ΦΒ/Θ χωρίς
γυάλινο κάλυμμα. Αρχικά έμφαση δόθηκε στην προσπάθεια να μειωθεί
η υπερθέρμανση των ΦΒ που είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα στην
έρημο του Ισραήλ. Το χειμώνα του 1991/1992 ένα τέτοιο ΦΒ/Θ
σύστημα εγκαταστάθηκε στο Κλίλ, μια μικρή πόλη του Ισραήλ. Οι ΦΒ/Θ
συλλέκτες αρχικά κατασκευαζόντουσαν από την εταιρία Chromagen,
όμως από το 2002 και μετά η παραγωγή πήγε στην εταιρία Millennium
Electric. Από εκείνη τη στιγμή και μετά η Millennium Electric είχε τα
αποκλειστικά δικαιώματα για την παραγωγή των ΦΒ/Θ. Το 2004 η
Millennium Electric ξεκίνησε σε συνεργασία με το τεχνολογικό
πανεπιστήμιο της _ανίας (Technical University of Denmark) το
πρόγραμμα MULTISOLAR. Το πρόγραμμα MULTISOLAR είναι ένα
επιδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόγραμμα για την ανάπτυξη
ΦΒ/Θ συστήματα ενσωματωμένα σε κτήρια για την αγορά της Ευρώπης.
Τα προγράμματα για την ανάπτυξη των ΦΒ/Θ συστημάτων δεν έτρεχαν
μονό στην Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Στο πανεπιστήμιο
του Χόνγκ Κόνγκ (City University of Hong Kong), ο καθηγητής Chow
δημιούργησε ένα δυναμικό μοντέλο για τους ΦΒ/Θ συλλέκτες όπου
χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της απόδοσης των θερμοσιφωνικών
συστημάτων [43]. Στο πανεπιστήμιο τεχνολογικό της Κίνας (University
of Science and Technology of China) έκαναν ανάλυση ευαισθησίας των
συστημάτων αυτών [44].
Τέλος στην Αμερική τα κυριότερα προγράμματα έγιναν από τις εταιρίες
PowerLight and SDA. Πιο συγκεκριμένα η εταιρία PowerLight
επικεντρώθηκε και ανέπτυξετα ΦΒ/Θ συστήματα χωρίς γυάλινο
κάλυμμα, βασισμένη στα μεταλλικά κελιά άμορφου πυριτίου (a-Si) για
συλλέκτες πισινών. _στόσο προβλήματα που είχαν να κάνουν με το
κόστος παραγωγής και την αξιοπιστία των προϊόντων έκαναν
απαγορευτική την παραγωγή των ΦΒ/Θ συστημάτων [45]. Η εταιρία
SDA επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη ΦΒ/Θ συλλεκτών με γυάλινο
κάλυμμα. Όμως η εμπορική τους παραγωγή δεν ξεκίνησε ποτέ διότι το
αρχικό κεφάλαιο της επένδυσης ήταν πολύ μεγάλο για να δικαιολογηθεί
από τα αναμενόμενα κέρδη.

4.3.2 Ιστορική αναδρομή των ΦΒ/Θ συστημάτων αέρα(PV/T air)

Η πρώτη εφαρμογή ΦΒ/Θ αέρα έγινε το 1973/1974 από τον καθηγητή
Boer σε ένα σπίτι μέσα στο πανεπιστήμιο Ντελαγουέρ (University of
Delaware). Καθηγητή Boer μέχρι εκείνη τη στιγμή θεωρείτο αυθεντία
πάνω στα απλά ΦΒ έχοντας κάνει πολλές μελέτες και πειράματα πάνω
σε αυτά. Τα ΦΒ/Θ αέρα εγκαταστάθηκαν στην ταράτσα και στην
πρόσοψη το σπιτιού, ενώ 24 από του συλλέκτες της οροφής είχαν κελιά
445
CdS/Cu2S[46].
Μετά την πρωτότυπη δουλεία του καθηγητή Boer πάνω στα ΦΒ/Θ
συστήματα αέρα, στα τέλη της δεκαετίας του 70 και στις αρχές του 80,
αυτοί που ακολούθησαν ήταν η ομάδα του Hendrie, το εργαστήριο
Sandia και το πανεπιστήμιο του Μπράουν (Brown University) [25,27].
Όπως έχει ήδη αναφερθεί το 1978 τα εργαστήρια του MIT Lincoln και
του Sandia απόκτησαν σε συνεργασία δύο επίπεδους πρωτοτύπους
ΦΒ/Θ συλλέκτες αέρα κατασκευασμένοι από τις εταιρίες ARCO και
Spectrolab [25]. Οι ΦΒ/Θ συλλέκτες της πρώτης γενιάς λόγω της
ανεπαρκής επίδοσης τους ακολουθήθηκαν από αυτούς της δεύτερης
γενιάς. Οι ΦΒ/Θ συλλέκτες δεύτερης γενιάς έφεραν διάφορες
καινοτόμες ιδέες που αναπτύχθηκαν στα εργαστήρια του MIT, που όμως
λόγω της περικοπής των κονδυλίων δεν πρόλαβαν να δοκιμαστούν.
Στο πανεπιστήμιο του Μπράουν (Brown University) κατασκευάστηκε το
1982 ένα σπίτι 33,5 m2 με ΦΒ/Θ συστήματα αέρα. Όμως η
82
χρηματοδότηση σταμάτησε πριν χρησιμοποιηθεί το σπίτι και βγουν
χρήσιμα συμπεράσματα [47].
Η κατάσταση στα μέσα και τα τέλη της δεκαετίας του 80 ήταν παρόμοια
με αυτή των ΦΒ/Θ συστημάτων νερού. Εξαίρεση αποτέλεσε η δουλειά
των Komp και Reeser οι οποίοι μελέτησαν τα συστήματα ΦΒ/Θ με
συγκεντρωτή και γυάλινο κάλυμμα. [48]. Ο αριθμός των δημοσιεύσεων
άρχισε να αυξάνεται πάλι στις αρχές του 90.
Στην Ιαπωνία, ο Ito και ο Miura έκαναν μετρήσεις πάνω σε μερικώς
διάφανο φωτοβολταϊκά συστήματα τοποθετημένα στο πάνω μέρος των
συλλεκτών αέρα χωρίς γυάλινο κάλυμμα [49]. Αυτό το σχέδιο
προτιμήθηκε έναντι του σχεδίου όπου ο αέρα βρισκόταν στον ενδιάμεσο
χώρο ανάμεσα στο φωτοβολταϊκό και το επάνω κάλυμμα. Λόγω της
υψηλότερης θερμοκρασίας που παρουσιάζεται στο τελευταίο. Η θερμική
απόδοση ήταν της τάξης του 40%, με φανερή εξάρτηση από την
ταχύτητα του ανέμου.
Το 1994, ο ΦΒ/Θ συλλέκτης αέρα Capthel, αναπτύχθηκε από τη
Γαλλική εταιρία Cythelia [50].
Επίσης στις αρχές του 1990, στο Ισραήλ, αναπτύχθηκε ένας ΦΒ/Θ
συλλέκτης ο οποίος μάλιστα προωθήθηκε στην αγορά με μονάδα
απολαβής θερμότητας και νερού και αέρα. [51]. Όμως, ο λόγος
ύπαρξης της μονάδας απολαβής θερμότητας αέρα ήταν καθαρά για να
ψύχει το σύστημα (δηλαδή η απορροφούμενη θερμότητα δεν τη
χρησιμοποιούσαν κάπου αλλά αποβαλλόταν στο περιβάλλον).
Η Γερμανική εταιρία Grammer Solar και η _ανέζικη εταιρία Aidt Miljo σε
συνεργασία αναπτύξαν ένα ΦΒ/Θ συλλέκτη, με ένα μικρό
φωτοβολταϊκό ποσοστό[40]. Σε αυτό τον τύπο συστήματος μόνο ένα
μικρό μέρος του απορροφητή καλύπτεται από φωτοβολταϊκα απλώς για
να καλύπτει την ενέργεια που καταναλώνει ο ανεμιστήρας. Αυτό το
σύστημα χρησιμοποιείται κυρίως σε αυτόνομες εφαρμογές πανδοχείων
446
για λόγου αφύγρανσης. Επιπλέον η εταιρία Grammer Solar ανέπτυξε
και έβγαλε στην αγορά ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα όπου ο απορροφητής είναι
τελείως καλυμμένος με φωτοβολταϊκά. Το πρώτο πρόγραμμα επίδειξης
έγινε το 1996 (για προθέρμανση αέρα αερισμού εγκατάστασης
βαψίματος στη Νυρεμβέργη).
Στον Καναδά, οι εταιρίες Conserval Engineering, Bechtel και CANMET
ανέπτυξαν σε συνεργασία το ΦΒ σύστημα SOLARWALL. Το σύστημα
αυτό εξετάστηκε πειραματικά όσον αφορά την θερμική και ηλεκτρική
του απόδοση πριν χρησιμοποιηθεί σε διάφορες εφαρμογές [52].
Στο πανεπιστήμιο της Πάτρας έγιναν εκτενείς έρευνες πάνω στα ΦΒ/Θ
συστήματα και νερού και αέρα χωρίς γυάλινο κάλυμμα [41]. Τη
βέλτιστη απόδοση βρέθηκε να την έχει το ΦΒ σύστημα που έρχεται σε
απευθείας επαφή με την επιφάνεια και τις σωλήνες του απορροφητή,
ενώ μια ροή αέρα από τον χώρο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια
του απορροφητή μπορεί να δώσει ζεστό αέρα. Επιπλέον, η θερμική
βελτιστοποίηση του ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα, βάζοντας ένα λεπτό έλασμα
μελετήθηκε και πειραματικά [53,54] και αριθμητικά. [55].
Στην Αμερική, στο πανεπιστήμιο του Μαϊάμι (University of Miami), ο
ερευνητής Sopian έκανε τη διδακτορική του διατριβή πάνω σε ένα
Θ συλλέκτη αέρα διπλού περάσματος, ο οποίο συνέχισε αυτή τη
δουλειά στο πανεπιστήμιο της Μαλαισίας (Universiti Kebangsaan
Malaysia) [56]. Επιπλέον ερεύνησε και το ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα διπλού
περάσματος χαμηλής συγκέντρωσης.
Στην Αίγυπτο, ομελετητής Hegazy προκειμένου να συγκρίνει τους
διάφορους τύπους των ΦΒ/Θ συστημάτων αέρα έκανε μια μελέτη με
ένα πρόγραμμα εξομοίωσης, όπου η απόδοση του ΦΒ/Θ συλλέκτη
διπλού περάσματος τράβηξε την προσοχή.
Τέλος, μια πειραμετρική δουλειά του Tiwari και του Sodha έγινε πάνω
ΦΒ/Θ συστήματα με και χωρίς γυάλινο κάλυμμα. Οι δύο ερευνητές
για λόγου αφύγρανσης. Επιπλέον η εταιρία Grammer Solar ανέπτυξε
και έβγαλε στην αγορά ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα όπου ο απορροφητής είναι
τελείως καλυμμένος με φωτοβολταϊκά. Το πρώτο πρόγραμμα επίδειξης
έγινε το 1996 (για προθέρμανση αέρα αερισμού εγκατάστασης
βαψίματος στη Νυρεμβέργη).
Στον Καναδά, οι εταιρίες Conserval Engineering, Bechtel και CANMET
ανέπτυξαν σε συνεργασία το ΦΒ σύστημα SOLARWALL. Το σύστημα
αυτό εξετάστηκε πειραματικά όσον αφορά την θερμική και ηλεκτρική
του απόδοση πριν χρησιμοποιηθεί σε διάφορες εφαρμογές [52].
Στο πανεπιστήμιο της Πάτρας έγιναν εκτενείς έρευνες πάνω στα ΦΒ/Θ
συστήματα και νερού και αέρα χωρίς γυάλινο κάλυμμα [41]. Τη
βέλτιστη απόδοση βρέθηκε να την έχει το ΦΒ σύστημα που έρχεται σε
απευθείας επαφή με την επιφάνεια και τις σωλήνες του απορροφητή,
ενώ μια ροή αέρα από τον χώρο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια
του απορροφητή μπορεί να δώσει ζεστό αέρα. Επιπλέον, η θερμική
βελτιστοποίηση του ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα, βάζοντας ένα λεπτό έλασμα
447
μελετήθηκε και πειραματικά [53,54] και αριθμητικά. [55].
Στην Αμερική, στο πανεπιστήμιο του Μαϊάμι (University of Miami), ο
ερευνητής Sopian έκανε τη διδακτορική του διατριβή πάνω σε ένα
ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα διπλού περάσματος, ο οποίο συνέχισε αυτή τη
δουλειά στο πανεπιστήμιο της Μαλαισίας (Universiti Kebangsaan
Malaysia) [56]. Επιπλέον ερεύνησε και το ΦΒ/Θ συλλέκτη αέρα διπλού
περάσματος χαμηλής συγκέντρωσης.
Στην Αίγυπτο, ομελετητής Hegazy προκειμένου να συγκρίνει τους
διάφορους τύπους των ΦΒ/Θ συστημάτων αέρα έκανε μια μελέτη με
ένα πρόγραμμα εξομοίωσης, όπου η απόδοση του ΦΒ/Θ συλλέκτη
διπλού περάσματος τράβηξε την προσοχή.
Τέλος, μια πειραμετρική δουλειά του Tiwari και του Sodha έγινε πάνω
ΦΒ/Θ συστήματα με και χωρίς γυάλινο κάλυμμα. Οι δύο ερευνητές
βρήκαν ότι το γυάλινο κάλυμμα σχεδόν διπλασιάζει την ωφέλιμη
θερμική ενέργεια ενώ η ηλεκτρική ενέργεια πέφτει από το 10% στο9%
4.4 ΤΥΠΟΙ ΥΒΡΙ_ΙΚ_Ν (ΦΒ/Θ) ΣΥΣΚΕΥ_Ν
Τα υβριδικά ΦΒ/Θ συστήματα αποτελούνται από φωτοβολταϊκά πλαίσια
με ενσωματωμένη θερμική μονάδα απολαβής της θερμότητας όπου
κυκλοφορεί το εργαζόμενο μέσο. Κατά συνέπεια τα συστήματα αυτά
διακρίνονται ανάλογα με το εργαζόμενο μέσο που κυκλοφορεί και
ψύχει τα φωτοβολταϊκά πλαίσια. Έτσι έχουμε: ΦΒ/Θ συστήματα νερού
και αέρα
Η απαγωγή θερμότητας με κυκλοφορία αέρα απαιτεί απλούστερη και
φθηνότερη διάταξη, αλλά η ψύξη του φωτοβολταϊκού είναι λιγότερο
αποδοτική. Όταν ο αέρας του περιβάλλοντος έχει θερμοκρασία
μεγαλύτερη των 20 C o τα ΦΒ/Θ συστήματα αέρα έχουν περιορισμένες
δυνατότητες (κυρίως φυσικό αερισμό σε κτήρια και θέρμανση αέρα για
ορισμένες βιομηχανικές και αγροτικές διεργασίες). Η κυκλοφορία του
αέρα σε αυτές τις διατάξεις γίνεται είτε με φυσική κυκλοφορία είτε με
βεβιασμένη κυκλοφορία[53]. Η φυσική κυκλοφορία του είναι ο
ευκολότερος τρόπος να απομακρυνθεί η θερμότητα από τα ΦΒ πανέλα
και έτσι να αποφευχθεί η ανεπιθύμητη θέρμανση τους Η απαγωγή θερμότητας
με κυκλοφορία νερού είναι πιο ακριβή
διαδικασία σε σχέση με την απαγωγή θερμότητας με αέρα, και
θεωρείται πιο πρακτική στις περιπτώσεις όπου η θερμοκρασία
περιβάλλοντος είναι μεγαλύτερη από τους 20C o , επειδή η
θερμοκρασία του νερού του δικτύου είναι κάτω από τους 20C o σχεδόνόλο το
χρόνο.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΗΛΙΑΚΗΣ ΚΑΙ
ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΓΡΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΩΝ
ΚΤΙΡΙΩΝ Διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης

448
Του Θεόδωρου Μακρή ΕΠΙΒΛΕΠ_Ν ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ι.
ΤΡΥΠΑΝΑΓ_ΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Πάτρα 2009

Στους γονείς μου, Κατερίνα και Γιάννη και στην αδερφή μου, Γιώτα
____________________________________________________________ 1
1.1 Ενεργειακό πρόβλημα ............................................................................................. 1
1.2 Ανανεώσιμες πηγές
ενέργειας ..........................................................................................2
1.3 Κτιριακό περιβάλλον και ενεργειακή
κατανάλωση........................................................3
1.4 Ενσωμάτωση ΑΠΕ στα
κτίρια ........................................................................................4
1.5 Υβριδικά
συστήματα .......................................................................................................4
1.6 Χαρακτηριστικά και είδη υβριδικών συστημάτων.........................................................6
1.7 Σύντομη αναδρομή στις εργασίες για τα υβριδικά συστήματα PV/Wind και
Thermal/Wind .................................................................................................................9
Ηλιακή Ακτινοβολία 2 __________________________________________________ 13
2.1 Ο
Ήλιος ..........................................................................................................................13
2.2 Ένταση ηλιακής
ακτινοβολίας ......................................................................................14
2.3 Τροχιά της
Γής...............................................................................................................14
2.4 Ακτινοβολία ενός Ήλιου Τροχιά της
Γής ......................................................................15
2.5 Προσπτίπτουσα ακτινοβολία στη
Γη.............................................................................16
2.6 Υπολογισμός ηλιακής ακτινοβολίας σε κεκλιμένο
επίπεδο...........................................17
Φωτοβολταϊκή Τεχνολογία 3_____________________________________________ 20
3.1
Γενκά.............................................................................................................................20
3.2 Ιστορία των φωτοβολταϊκών
στοιχείων ........................................................................20
3.3 Φωτοβολταϊκό
φαινόμενο..............................................................................................21
3.4
Φωτορεύμα ....................................................................................................................22
3.5 Μοντέλα φωτοβολταϊκών
στοιχείων .............................................................................23
3.6 Χαρακτηριστικά φωτοβολταϊκών
στοιχείων ................................................................25
3.7 Παράγοντες που επηρεάζουν την
απόδοση....................................................................26
3.8 Βασικοί τύποι φωτοβολταϊκών
στοιχείων.....................................................................27
3.9 Φωτοβολταϊκά
πλαίσια..................................................................................................29

449
3.10 Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στοιχείων σε
κτίρια...................................................30
3.11 Πλεονεκτήματα φωτοβολταϊκών
στοιχείων................................................................31
Ηλιακά Συστήματα Θέρμανσης Νερού 4 ___________________________________ 32
4.1
Εισαγωγή.......................................................................................................................32
4.2 Είδη ηλιακών συστημάτων θέρμανσης
νερού...............................................................32
4.3 Κατηγορίες ηλιακών
συλλεκτών ...................................................................................36
4.4 Μοντέλα θερμικών ηλιακών
συλλεκτών .......................................................................40
4.4.1 Μοντέλο σταθερής κατάστασης (steady-state model)..........................................41
4.4.2 _υναμικά μοντέλα (Dynamic models)...................................................................42
4.5 Αποθήκευση θερμότητας σε ηλιακές
δεξαμενές............................................................43
Αιολική Ενέργεια 5_____________________________________________________ 45
5.1
Γενικά............................................................................................................................45
5.2 Ιστορία αιολικών
μηχανών ............................................................................................45
5.3 Ταχύτητα
ανέμου ...........................................................................................................46
5.3.1 Μεταβολή της ταχύτητας του ανέμου με το ύψος ................................................47
5.3.2 Επίδραση εμποδίων στη ροή του ανέμου .............................................................48
5.4 Είδη αιολικών
μηχανών.................................................................................................49
5.5 Τεχνολογία
ανεμογεννητριών.........................................................................................51
5.6 Ισχύς
Α/Γ........................................................................................................................52
5.7 Μικρής κλίμακας
ανεμογεννήτριες ...............................................................................54
5.7.1 _ομικά στοιχεία μικρών Α/Γ ................................................................................54
5.7.2 Πτερύγια μικρών Α/Γ............................................................................................55
5.7.3 Προσανατολισμός μικρών Α/Γ..............................................................................56
5.7.4 Συστήματα ελέγχου ταχύτητας μικρής Α/Γ .........................................................56
5.7.5 Γεννήτριες μικρών Α/Γ.........................................................................................57
5.7.6 Πύργοι στήριξης μικρών Α/Γ ...............................................................................57
Πειραματική &ιαδικασία 6 ______________________________________________ 59
6.1 Σκοπός της πειραματικής
διαδικασίας..........................................................................59
6.2 Κυκλώματα και
συνδέσεις.............................................................................................60
6.2.1 Αυτόνομο σύστημα παραγωγής ενέργειας με Α/Γ................................................60
6.2.2 Αυτόνομο φωτοβολταϊκό σύστημα.......................................................................61
6.2.3 Ηλιακό σύστημα θέρμανσης νερού.......................................................................63
6.3 Επιμέρους τμήματα της
εγκατάστασης.........................................................................64
450
6.3.1 Ανεμογεννήτρια.....................................................................................................64
6.3.2 Φωτοβολταϊκά.......................................................................................................66
6.3.3 Θερμικός ηλιακός συλλέκτης................................................................................68
6.3.4 Μπαταρία ..............................................................................................................69
6.3.5 Ρυθμιστής φόρτισης..............................................................................................70
6.3.6 Μετατροπέας .........................................................................................................70
6.3.7 Ανεμόμετρο............................................................................................................71
6.3.8 Πυρανόμετρο .........................................................................................................72
6.3.9 Θερμοζεύγη ...........................................................................................................73
6.4 Αυτόματη λήψη και καταγραφή
μετρήσεων.................................................................73
6.4.1 Αυτόματο καταγραφικό ........................................................................................73
6.4.2 Σύστημα πολυπλεξίας ...........................................................................................75
6.4.3 LoggerNet 3.1 Datalogger Support Software .....................................................75
Πειραματικά Αποτελέσματα 7 ___________________________________________ 79
7.1
Εισαγωγή.......................................................................................................................79
7.2 Μετεωρολογικά
μεγέθη .................................................................................................80
7.2.1 Θερμοκρασία περιβάλλοντος ................................................................................80
7.2.2 Ταχύτητα ανέμου ..................................................................................................82
7.2.3 Ηλιακή ακτινοβολία..............................................................................................83
7.2.4 Συμπεράσματα ......................................................................................................85
7.3 Αυτόνομες
μονάδες.........................................................................................................85
7.3.1 Μετρήσεις ενεργειακής εξόδου και απόδοσεις φ/β ..............................................85
7.3.2 _ιαγράμματα ημερήσιας απόδοσης και ισχύος φ/β..............................................88
7.3.3 Μετρήσεις ενεργειακής εξόδου και απόδοσης Α/Γ ..............................................90
7.3.4 _ιαγράμματα ημερήσιας απόδοσης και ισχύος Α/Γ .............................................94
7.3.5 Μελέτη θερμοσιφωνικού συλλέκτη ......................................................................96
7.3.5.1 Πειραματικός προσδιορισμός της μέσης ημερήσιας απόδοσης του
θερμοσιφωνικού συλλέκτη ............................................................................................96
7.3.5.2 Πειραματικός προσδιορισμός των θερμικών απωλειών του
θερμοσιφωνικού συλλέκτη ............................................................................................98
7.3.5.3 _ιάγραμμα μεταβολής της μέσης ημερήσιας απόδοσης και του
συντελεστή θερμικών απωλειών του θερμοσιφωνικού συλλέκτη......................99
7.3.5.4 Ημερήσια διαγράμματα λειτουργίας του θερμοσιφωνικού
συλλέκτη.....................................................................................................................102
Συνδυασμένη χρήση Α/Γ, φωτοβολταικών και θερμικού συλλέκτη 8____________ 105
8.1
Γενικά ...........................................................................................................................105
8.2 Θέρμανση νερού με χρήση ηλεκτρικής
αντίστασης....................................................106
8.2.1 Εισαγωγή.............................................................................................................106
8.2.2 Πειραματικά αποτελέσματα θέρμανσης νερού με χρήσηηλεκτρικής
αντίστασης ...................................................................................................................106
8.3 Συνδυασμός Α/Γ με υβριδικά φωτοβολταϊκά/θερμικά ηλιακά συστήματα (φβ/θ
συστήματα ή PV/T systems) ........................................................................................111
8.3.1 Ημερήσια διαγράμματα απόδοσης υβριδικού φβ/θ θερμοσιφωνικού
συστήματος ..................................................................................................................114
451
8.4 Ενεργειακή μελέτη για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μιας οικίας από την
παραγόμενη από τα συστήματα ενέργεια ....................................................................116
8.4.1 Παραγόμενη ενέργεια από τα φ/β πλαίσια..........................................................116
8.4.2 Παραγόμενη ενέργεια από την Α/Γ.....................................................................117
8.4.3 Παραγόμενη ενέργεια από το θερμοσιφωνικό συλλέκτη....................................118
8.4.4 Κάλυψη βασικών ηλεκτρικών αναγκών σε μια οικία ........................................118
Εκτιμήσεις-Συμπεράσματα 9 ___________________________________________ 122
Βιβλιογραφία
Παράρτηματα
Α) Πρόγραμμα Datalogger
B) Πίνακας αντιστοιχίας ημερών
Ευχαριστίες
Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του
Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στην Εφαρμοσμένη Φυσική της
Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών την περίοδο 2008-
2009. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον κ. Ιωάννη Τρυπαναγνωστόπουλο,
Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Φυσικής, για την επίβλεψη, τη βοήθεια
και τις χρήσιμες υποδείξεις που μου παρείχε για την επιτύχει ολοκλήρωση της
εργασίας. Ευχαριστώ τον Καθηγητή κ. Παναγιώτη Γιαννούλη και τον
Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Αθανάσιο Αργυρίου, μέλη της τριμελούς επιτροπής
μου για τις χρήσιμες και εποικοδομητικές συμβουλές τους καθ’όλη τη διάρκεια
της παρουσίας μου στο Εργαστήριο Ηλιακής Ενέργειας του Πανεπιστημίου
Πατρών. Ευχαριστώ τον κ. Μανώλη Σουλιώτη, Ερευνητή για τις συμβουλές και
υποδείξεις για την επιτυχή ολοκλήρωση της εργασίας αυτής. Επίσης ευχαριστώ
θερμά τον υποψήφιο διδάκτορα κ. Παναγιώτη Θέμελη και τον μεταπτυχιακό
φοιτητή Παναγιώτη Γεωργοστάθη για την πολύτιμη βοήθεια και ηθική
συμπαράσταση όλο το διάστημα της πορείας μου στο Εργαστήριο Ηλιακής
Ενέργειας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους γονείς και την αδερφή
μου για την ηθική και υλική υποστήριξη που μου παρείχαν όλα τα χρόνια των
σπουδών μου.
Περίληψη
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), όπως η ηλιακή και αιολική ενέργεια
μπορούν να προσφέρουν εναλλακτικούς τρόπους παραγωγής ενέργειας. Κάθε
μορφή ΑΠΕ έχει τις δικές της ιδιομορφίες και μπορούν να εφαρμοστούν είτε σε
μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας είτε σε
μικρότερες μονάδες όπως στα κτίρια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνδυασμένη
αξιοποίηση των παραπάνω ενεργειακών πηγών, ιδίως για την κάλυψη των
ηλεκτρικών και θερμικών αναγκών των κτιρίων. Αντικείμενο της διπλωματικής
αυτής εργασίας είναι η μελέτη ενός συστήματος αποτελούμενο από μικρή
ανεμογεννήτρια, φωτοβολταϊκά πλαίσια και θερμικό ηλιακό συλλέκτη. Αρχικά
γίνεται αναφορά στα επιμέρους συστήματα ΑΠΕ από τα οποία αποτελείται η
εγκατάσταση. Στη συνέχεια, αναλύονται τα μετεωρολογικά δεδομένα της
περιοχής και ακολουθεί η ενεργειακή μελέτη της συμπεριφοράς του υβριδικού
συστήματος. Το κύριο θέμα που εξετάζεται είναι η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας
για θέρμανση του νερού σε περιπτώσεις που υπάρχει πλεόνασμα ηλεκτρικής

452
ενέργειας. Επίσης αναλύεται η προοπτική συνδυασμού
υβριδικών/φωτοβολταϊκών συλλεκτών με Α/Γ. Τέλος παρατίθενται τα
συμπεράσματα και οι εκτιμήσεις σχετικά με τη συμπεριφορά του υβριδικού
συστήματος στις μεταβολές της ταχύτητας του ανέμου και της ηλιακής
ακτινοβολίας σε ημερήσια και ετήσια βάση.
Λέξεις Κλειδιά
Aνανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, θερμική
ενέργεια, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, ηλιακοί συλλέκτες, μετεωρολογικά
δεδομένα, κτίρια.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤ1Ν
Σχήμα 1 Σχεδιασμός βασικού κυκλώματος των υβριδικών κυκλωμάτων
....................................6
Σχήμα 2 Γεωμετρική αναπαράσταση της ΑΜ από τη θέση του Ήλιου
........................................15
Σχήμα 3 Συνιστώσες τις ολικής ηλιακής ακτινοβολίας GT που δέχεται ένα σώμα
.....................16
Σχήμα 4 Επίπεδες επιφάνειες με κλίση‘ , αζιμούθια γωνία p ‘ και
 γωνία πρόσπτωσης
‘‘  .......17
Σχήμα 5 Μηχανισμός φωτοβολταϊκού
φαινομένου......................................................................21
Σχήμα 6 Μοντέλο φωτοβολταϊκού στοιχείου
...............................................................................22
Σχήμα 7 Χαρακτηριστική καμπύλη I-V και I-P του φωτοβολταϊκού
στοιχείου............................23
Σχήμα 8 Μεταβολή της απόδοσης των φωτοβολταϊκών στοιχείων συναρτήσει της
θερμοκρασίας ......................................................................................................................
..........25
Σχήμα 9 'ιάφοροι τύποι συγκεντρωτικών συλλεκτών και ο αντίστοιχος βαθμός
συγκέντρωσης της ηλιακής
ακτινοβολίας........................................................................................37
Σχήμα 10 Χώρος ισχυρών αναταράξεων γύρω από την περιοχή μεμονωμένου
εμποδίου .................................................................48
Σχήμα 11 Τμήματα ανεμογεννήτριας
.............................................................................................51
Σχήμα 12 Κύκλωμα αυτόνομης μονάδας παραγωγής ενέργειας με Α/Γ
.........................................60
Σχήμα 13 Αυτόνομο φωτοβολταϊκό σύστημα
.................................................................................61
Σχήμα 14 Ηλιακός θερμοσιφωνικός συλλέκτης
.............................................................................62
Σχήμα 15 Πρόσοψη και καμπύλη απόδοσης AIR-X
Land..............................................................64
Σχήμα 16 Υβριδικοί φβ/θ ηλιακοί συλλέκτες νερού, με ή χωρίς διαφανές
κάλυμμα.....................111
Σχήμα 17 Υβριδικό φβ/θ θερμοσιφωνικό σύστημα
......................................................................111

453
Σχήμα 18 Συνδυασμένη διάταξη φβ/θ συλλέκτη με συνήθη θερμοσιφωνική ηλιακή
συσκευή ......112
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝ1Ν
Εικόνα 1 Ολοκληρωμένη ηλιακή συσκευή ICS (α) και θερμοσιφωνικό σύστημα (β)
...................33
Εικόνα 2 Θερμικά Ηλιακά συστήματα διαφορικού ελέγχου
.........................................................34
Εικόνα 3 Επίπεδοι ηλιακοί συλλέκτες
..........................................................................................36
Εικόνα 4 Συλλέκτης σωλήνων κενού
..........................................................................................37
Εικόνα 5 Υβριδικοί φβ/θ ηλιακοί συλλέκτες νερού και
αέρα.........................................................38
Εικόνα 6 Καμπύλη ισχύος
Α/Γ.....................................................................................................52
Εικόνα 7 Air-X Wind ..................................................55
Εικόνα 8 Η
ανεμογεννήτρια..........................................................................................................63
Εικόνα 9 Φωτοβολταϊκά
πλαίσια..................................................................................................66
Εικόνα 10 Το θερμοσιφωνικό
σύστημα.........................................................................................67
Εικόνα 11 Controller SCC 20
eco................................................................................................69
Εικόνα 12 Inverter AJ 275-12
......................................................................................................70
Εικόνα 13 Ανεμόμετρο
A100R......................................................................................................71
Εικόνα 14 Πυρανόμετρο CM 3.............................71
Εικόνα 15 Αυτόματο καταγραφικό τύπου CR10X
........................................................................73
Εικόνα 16 Μονάδα Πολυπλεξίας (Multiplexer) AM416 ....74
Εικόνα 17 Γραμμή εργαλείων του
LoggerNet...............................................................................75
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ &ΙΑΓΡΑΜΜΑΤ1Ν
&ιάγραμμα 1 'ιακύμανση της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας
περιβάλλοντος.............................80
&ιάγραμμα 2 Μέγιστη και ελάχιστη μέση ημερήσια θερμοκρασία κάθε μήνα
.............................80
&ιάγραμμα 3 Πλήθος τιμών της ταχύτητας του ανέμου ανά περιοχές ταχυτήτων
.......................81
&ιάγραμμα 4 'ιακύμανση της μέσης μηνιαίας ταχύτητας του
ανέμου.........................................82
&ιάγραμμα 5 'ιακύμανση της μέσης μηνιαίας ηλιακής
ακτινοβολίας.........................................83
&ιάγραμμα 6 Μεταβολή μέσης ημερήσιας ηλιακής ακτινοβολίας
...............................................83
&ιάγραμμα 7 Ενεργειακή καμπύλη φ/β πλαισίων (μέσες ωριαίες τιμές)
.....................................85

454
&ιάγραμμα 8 Μηνιαία ενεργειακή συμπεριφορά και απόδοση των φ/β
......................................86
&ιάγραμμα 9 Ημερήσια ενεργειακή συμπεριφορά και απόδοση των φ/β
με
κατανάλωση.........................................................................................................................
.....87
&ιάγραμμα 10 Ημερήσια ενεργειακή συμπεριφορά και απόδοση των φ/β
χωρίς κατανάλωση
.........................................................................................................................88
&ιάγραμμα 11 Ενεργειακή καμπύλη Α/Γ για σύνολο 269 ημερών (μέσες ωριαίες τιμές)
..............89
&ιάγραμμα 12 Απόδοση Α/Γ σε συνάρτηση με την ταχύτητα ανέμου
............................................90
&ιάγραμμα 13 Συνολικά παραγόμενη ισχύς για κάθε
μήνα...........................................................91
&ιάγραμμα 14 Αποτέλεσμα προσομοίωσης
Α/Γ...........................................................................92
&ιάγραμμα 15 Αποτέλεσμα προσομοίωσης
Α/Γ...........................................................................92
&ιάγραμμα 16 Ημερήσια συμπεριφορά Α/Γ μέτρια ταχύτητα
ανέμου............................................93
&ιάγραμμα 17 Ημερήσια συμπεριφορά Α/Γ μεγάλη ταχύτητα
ανέμου...........................................94
&ιάγραμμα 18 Μέση ημερήσια απόδοση θερμοσιφωνικού συλλέκτη
............................................99
&ιάγραμμα 19 Μεταβολή του συντελεστή νυχτερινών θερμικών απωλειών
με τη
θερμοκρασία......................................................................................................................1
00
&ιάγραμμα 20 Ημερήσιο διάγραμμα λειτουργίας του θερμοσιφωνικού συλλέκτη
.......................101
&ιάγραμμα 21 Ημερήσιο διάγραμμα λειτουργίας του θερμοσιφωνικού συλλέκτη
.......................102
&ιάγραμμα 22 Μεταβολή των βασικών παραμέτρων του θερμοσιφωνικού συστήματος
κατά την διάρκεια τριών
ημερών .................................................................................................103
&ιάγραμμα 23 'ιάγραμμα θέρμανσης νερού με χρήση ηλεκτρικής αντίστασης (α)
.....................106
&ιάγραμμα 24 'ιάγραμμα θέρμανσης νερού με χρήση ηλεκτρικής αντίστασης (β)
.....................108
&ιάγραμμα 25 Ημερήσια λειτουργία υβριδικού φβ/θ συλλέκτη χωρίς διάφανο
κάλυμμα...........113
&ιάγραμμα 26 Μεταβολή της ηλεκτρικής απόδοσης του υβριδικού φβ/θ συλλέκτη με και
χωρίς
γυάλινο κάλυμμα- Απόδοση υβριδικού φβ/θ θερμοσιφωνικού ηλιακού συλλέκτη
.........................114
&ιάγραμμα 27 Συνολική μηνιαία παραγωγή ενέργειας από τα φ/β πλαίσια
................................115
&ιάγραμμα 28 Συνολική μηνιαία παραγωγή ενέργειας από την Α/Γ κατά την περίοδο της
λειτουργίας
455
της..............................................................................................................................
..................116
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η συλλογή και μετατροπή της ηλιακής και αιολικής ενέργειας σε ηλεκτρισμό και
θερμότητα αποτελούν εναλλακτικές λύσεις στο πρόβλημα της εξοικονόμησης ενέργειας
από συμβατικές πηγές, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στον περιορισμό της
κατανάλωσης ορυκτών πόρων και στην προστασία του περιβάλλοντος. Για την
εκμετάλλευση του ηλιακού και αιολικού δυναμικού έχουν αναπτυχθεί διάφορες
τεχνολογίες, οι κυριότερες εκ των οποίων είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα, οι ηλιακοί
θερμικοί συλλέκτες και οι ανεμογεννήτριας. Στη παρούσα εργασία μελετάται η
συνδυασμένη χρήση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας με στόχο την κάλυψη των
ηλεκτρικών και θερμικών αναγκών ενός κτιρίου. Για αυτό το σκοπό εξετάστηκε ως προς
την ενεργειακή του συμπεριφορά ένα σύστημα αποτελούμενο από μία συστοιχία
φωτοβολταϊκών πλαισίων, έναν επίπεδο θερμοσιφωνικό συλλέκτη και μία μικρή
ανεμογεννήτρια. Τα φωτοβολταϊκά πλαίσια και η μικρή ανεμογεννήτρια παρέχουν
ηλεκτρική ενέργεια προς κατανάλωση ενώ ταυτόχρονα ο ηλιακός συλλέκτης παρέχει
θέρμανση νερού χρήσης. Εξετάζεται η ιδέα θέρμανσης του νερού εντός της δεξαμενής
αποθήκευσης του ηλιακού συλλέκτη με τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας σε
περιπτώσεις όπου υπάρχει πλεόνασμα της παραγόμενης αυτής ενέργειας από τα
φωτοβολταϊκά και την Α/Γ. Οι πειραματικές μετρήσεις των παραμέτρων των συσκευών
αποτελούν ένα πρώτο βήμα για τον προσδιορισμό της ηλεκτρικής και θερμικής
συμπεριφοράς της εγκατάστασης με βασικό σκοπό την πιθανή εφαρμογή της στον
κτιριακό τομέα.
Η εργασία χωρίζεται σε τρία μέρη, με το πρώτο να περιλαμβάνει την βιβλιογραφική
έρευνα που αφορά τα φωτοβολταϊκά πλαίσια, τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού και
τις ανεμογεννήτριες, το δεύτερο να περιγράφει τις τεχνικές προδιαγραφές της
εγκατάστασης και το τρίτο μέρος να παρουσιάζει τα πειραματικά αποτελέσματα των
δοκιμών.
Στο 1ο Κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών
ενέργειας και γίνεται μία αναφορά στην ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων σε
Ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης παρουσιάζονται τα βασικά είδη υβριδικών συστημάτων
ΑΠΕ και γίνεται μία σύντομη αναδρομή στις εργασίες που αφορούν τα συστήματα αυτά.
Στο 2ο Κεφάλαιο παρατίθενται ορισμένα βασικά στοιχεία για την ηλιακή ακτινοβολία.
Γίνεται αναφορά για τις συνιστώσες της ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια της Γης και
υπολογίζονται θεωρητικά οι τιμές τους.
Το 3ο Κεφάλαιο περιλαμβάνει τη μελέτη για τα φωτοβολταϊκά στοιχεία (φ/β).
Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται θεωρητικά στοιχεία σχετικά με τους ημιαγωγούς, το
φωτοβολταϊκό φαινόμενο, τα είδη των φωτοβολταϊκών στοιχείων, την λειτουργία ενός φ/β
και τους τρόπους εγκατάστασης των φ/β στα κτίρια.
Το 4ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα κυριότερα ηλιακά θερμικά συστήματα θέρμανσης
νερού. Γίνεται αναφορά στα είδη των ηλιακών συλλεκτών ενώ ταυτόχρονα εξετάζονται
οισημαντικότερες κατηγορίες αυτών. Επίσης αναφέρονται ορισμένα θεωρητικά μοντέλα
ηλιακών συλλεκτών και αναλύονται οι βασικές εξισώσεις που διέπουν τα μοντέλα αυτά.
Στο 5ο Κεφάλαιο αναφέρεται στην αιολική ενέργεια. Αρχικά παρατίθενται ορισμένα
στοιχεία που σχετίζονται με το αιολικό δυναμικό ενώ στησυνέχεια γίνεται αναφορά στις
αιολικές μηχανές. Ειδικότερα, παρουσιάζονται θεωρητικά στοιχεία που αφορούν την
ενέργεια του ανέμου και την παραγόμενη ενέργεια καθώς επίσης και τα είδη των
ανεμογεννητριών στη σημερινή εποχή. Στο τέλος του κεφαλαίου περιγράφονται τα
τμήματα μιας ανεμογεννήτριας δίνοντας έμφαση στις μικρού μεγέθους αιολικές μηχανές.

456
Στο 6ο Κεφάλαιο περιγράφεται η εγκατάσταση βάσει της οποίας πραγματοποιήθηκαν τα
πειράματα. Συγκεκριμένα, αναφέρεται η συνδεσμολογία των κυκλωμάτων, οι συσκευές
και τα όργανα μετρήσεων καθώς επίσης και οι καταγραφείς των δεδομένων.
Στο 7ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της παραγόμενης ενέργειας και των
αποδόσεων από τα ξεχωριστά οι καμπύλες των ενεργειακών εξόδων και αποδόσεων για
τα αυτόνομα συστήματα Α/Γ και φ/β πλαισίων καθώς επίσης και τα διαγράμματα
ημερήσιας λειτουργίας. Επιπλέον παρατίθενται οι καμπύλες της μέσης ημερήσιας
απόδοσης και συντελεστή νυχτερινών θερμικών απωλειών για το θερμοσιφωνικό
σύστημα.
Στο 8ο Κεφάλαιο περιγράφονται τρόποι συνδυασμού της ηλιακής και αιολικής
ενέργειας με στόχο την αύξηση της αποδοτικότητας του συστήματος. Ειδικότερα
εξετάζεται η ιδέα της θέρμανσης του νερού με ηλεκτρική ενέργεια προερχόμενη από τα
φωτοβολταϊκά και την Α/Γ ενώ παρουσιάζονται οι περιπτώσεις συνδυασμού των
εξεταζόμενων συστημάτων με υβριδικούς φωτοβολταϊκούς/θερμικούς συλλέκτες. Επίσης
μελετάται ο βαθμός κάλυψης σε ηλεκτρικές και θερμικές απαιτήσεις μιας οικίας βάσει της
ενέργειας που παράχθηκε από τα υπό μελέτη συστήματα κατά το χρονικό διάστημα των
πειραμάτων.
Τέλος στο 9ο Κεφάλαιο αναφέρονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την
εργασία αυτή και παρουσιάζονται μελλοντικές πιθανές εφαρμογές που μπορούν να
γίνουν. Μια πρώτη αναφορά στο θέμα πάνω στο οποίο βασίζεται η παρούσα
διπλωματική εργασία έχει πραγματοποιηθεί και παρουσιαστεί στο διεθνές συνέδριο
Energy Performance and Environmental Quality Buildings (EPEQUB) που
πραγματοποιήθηκε στο νησί Μήλος κατά την περίοδο 12-13 Ιουλίου 2007 υπό τον τίτλο:
Combined solar and wind energy systems for building application.
ΕΙΣΑΓ1ΓΗ
1.1 Ενεργειακό πρόβλημα
Οι συμβατικές πηγές ενέργειας που είναι βασισμένες στο πετρέλαιο, τον άνθρακα και το
φυσικό αέριο έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικοί οδηγοί της οικονομικής
προόδου αλλά συγχρόνως και της καταστροφής του περιβάλλοντος και της
ανθρώπινηςυγείας. Καταρρακτώδες βροχές, παρατεταμένοι καύσωνες και πυρκαγιές
είναι μερικά από τα φαινόμενα που προκύπτουν από τη μεγάλη συγκέντρωση των
φυσικών αερίων που συμβάλουν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου». Η αλλαγή των
κλιματικών συνθηκών του πλανήτη ως συνέπεια της αλόγιστης χρήσης των ενεργειακών
πόρων αναμένεται να είναι σημαντική, αφού εκτιμήσεις της επιστημονικής κοινότητας
προβλέπουν αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη έως και 3.5 οC μέχρι το
2100. Η Ευρώπη συμβάλει κατά 14% στο σύνολο των ετήσιων εκπομπών CO2 ενώ η
Ασία κατά 25% και η Βόρεια Αμερική 29%. Οι εκπομπές του CO2, του κατ’ εξοχήν
υπεύθυνου αερίου για το φαινόμενο του θερμοκηπίου (80%) προέρχονται από τον
ευρύτερο ενεργειακό ομέ (πρωτογενή παραγωγή). Η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων
και ιδιαίτερα του
πετρελαίου συμβάλει κατά 50% στις ετήσιες συνολικές εκπομπές του CO2 στην Ε.Ε. Η
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ατμού ευθύνεται για το 30% των εκπομπών του
CO2 ενώ
Κεφάλαιο 1
ο οικιακός τομές συμμετέχει με ποσοστό που αγγίζει το 14%. Παράλληλα η συμμετοχή
του ενεργειακού τομέα στις εκπομπές άλλων αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου
όπως CH4 και N2O είναι σχετικά μικρή με 17% και 7% αντίστοιχα.
Η διάσκεψη στο Ρίο, το καλοκαίρι του 1992, προσδιόρισε το πρόβλημα
προγραμματίζοντας άμεσες ενέργειες και επεμβάσεις. Ο σημαντικότερος στόχος ήταν η
προσπάθεια διατήρησης των επιπέδων ρύπανσης μέχρι το 2000 σε αυτά του 1990.
457
Παρόλο αυτά οι τρόποι αντιμετώπισης και ο έλεγχος εφαρμογής τους δε βρήκαν
σύμφωνες όλες τις κυβερνήσεις. Στην επόμενη διάσκεψη στο Κιάτο της Ιαπωνίας το
1997 έγινε προσπάθεια για μια νέα συμφωνία, βασισμένη σε πιο δραστικά μέτρα, χωρίς
τελικά να υπάρξει ομοφωνία.
1.2 Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών πόρων αλλά συγχρόνως και η
αύξηση ζήτησης της ηλεκτρικής ενέργειας οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα στην
εύρεση άλλων ενεργειακών λύσεων με ιδιαίτερη κατεύθυνση προς τον τομέα των
ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Οι δυνατότητες των ΑΠΕ είναι σημαντικές
δεδομένου ότι μπορούν να εξυπηρετήσουν μέρος της παγκόσμιας ζήτησης σε ηλεκτρική
ενέργεια και περιορισμό των συμβατικών ενεργειακών πηγών για παροχή θερμότητας,
μηχανικού έργου ή άλλων ενεργειακών μορφών. Οι ανανεώσιμες πηγές όπως η βιομάζα,
η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική και γεωθερμική ενέργεια μπορούν να παρέχουν
ηλεκτρική ενέργεια αξιοποιώντας τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους. Η μετάβαση στα
ενεργειακά συστήματα βασισμένα σε ανανεώσιμες πηγές, φαίνεται όλο και περισσότερο
πιθανή, καθώς το κόστος των συστημάτων αυτών μειώνεται σημαντικά με τη πάροδο
του χρόνου σε αντίθεση με την τιμή του πετρελαίου που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει
μία άνοδο. Γίνεται έτσι σαφές ότι η μελλοντική ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα θα
βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στις ανανεώσιμες πηγές και σε μικρότερο βαθμό στο
φυσικό αέριο, στο πετρέλαιο και στον άνθρακα.
1.3 Κτιριακό περιβάλλον και ενεργειακή κατανάλωση
Ο τομέας των κτιρίων αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τομείς κατανάλωσης
ενέργειας και σε ημερήσια βάση η παγκόσμια πρωτογενής κατανάλωσή του ξεπερνάει τα
7 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, ποσότητα ίση με την συνολική παραγωγή των
χωρών του ΟΠΕΚ. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο τομέας των κτιρίων
απορροφά κατά μέση τιμή, το 40% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης. Η ανά
χώρα κύμανση ποικίλει από 20% για την Πορτογαλία έως 45% για την Ιρλανδία, ενώ η
Ελλάδα κυμαίνεται στο 30%. 2εδομένου ότι ο κάτοικος των αστικών κυρίως κέντρων
βιώνει το 80% της ζωής του το εσωτερικό των κτιρίων, είναι προφανής η επίδραση της
ποιότητας του εσωτερικούκλίματος τόσο σε επίπεδο άνεσης όσο και σε επίπεδο
παραγωγικότητας. Ειδικότερα, η αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και
η εκτεταμένη χρήση ηλεκτρικών συσκευών στα μεγάλα αστικά κέντρα έχουν
συντελέσει στην κατακόρυφη αύξηση της απαιτούμενης ενέργειας, που σε πολλές
περιπτώσεις είναι σχεδόν διπλάσια από την απαιτούμενη σε εκτός πόλεως περιοχές.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο κτιριακός τομέας (τα νοικοκυριά και ο τριτογενής τομέας)
αντιπροσωπεύει το σημαντικότερο τομέα κατανάλωσης της ενέργειας με ποσοστό 40%.
Η τελική κατανάλωση των κτιρίων είναι της τάξης των 350 Mtoe (1 Mtoe: μετρικός τόνος
ισοδύναμου πετρελαίου) ανά έτος. Το μεγαλύτερο μέρος της ενεργειακής κατανάλωσης
των κτιρίων καλύπτεται από το φυσικό αέριο με ποσότητα 116 Mtoe, από το πετρέλαιο
με 99 Mtoe και ακολουθούν ο ηλεκτρισμός και τα στερεά καύσιμα με 91 και 11 Mtoe
αντίστοιχα. Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι αντιστοιχεί περίπου 1 Mtoe ανά έτος
και ανά κάτοικο για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των κτιρίων στην Ευρώπη
Η ετήσια ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων στην Ελλάδα, είναι της τάξης των 4.6
Mtoe και αντιστοιχούν περίπου 0.55 Mtoe ανά κάτοικο το έτος, ποσότητα που είναι το
μισό της αντίστοιχης κατανάλωσης στην Ευρώπη. Οι ανάγκες για θέρμανση των

458
κατοικιών ανέρχονται σε 70% της συνολικής κατανάλωσης ενώ η κατανάλωση ενέργειας
για τις οικιακές συσκευές, το φωτισμό και τον κλιματισμό ανέρχεται στο 18% του
συνολικού ενεργειακού ισοζυγίου.
1.4 Ενσωμάτωση ΑΠΕ στα κτίρια
Η εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού και η ενσωμάτωση των
ενεργειακά αποδοτικότερων τεχνολογιών στα κτίρια είναι προϋπόθεση για την πλήρη
αξιοποίηση του ενεργειακού δυναμικού για κάθε κτίριο και σε κάθε τόπο. Η μέγιστη
αξιοποίηση αυτή του δυναμικού, έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση στις
ενεργειακές ανάγκες ενός κτιριακού συνόλου. Προς την κατεύθυνση αυτή, η αξιοποίηση
ενός συνδυασμού τεχνολογιών και συστημάτων βασισμένο στις Ανανεώσιμες Πηγές
Ενέργειας αποτελεί προϋπόθεση για τη βελτίωση των ενεργειακών και περιβαλλοντικών
συνθηκών ενός τόπου.
Σήμερα, υπάρχουν πολλά και διαφορετικά ενεργειακά συστήματα τα οποία είναι
δυνατόν να ενσωματωθούν στα κτίρια με σκοπό την μερική ή ολική κάλυψη των
ενεργειακών αναγκών. Τα κυριότερα από αυτά είναι:
‘ Φ ωτοβολταϊκά συστήματα (Photovoltaic energy systems)
‘Ηλιακά θερμικά συστήματα (Solar thermal systems)
‘Αιολικά συστήματα (Wind energy systems)
‘Γ  εωθερμικά συστήματα (Geothermal energy systems)
‘Σ  υστήματα συμπαραγωγής (CHP systems)
‘Σ  υστήματα αξιοποίησης βιομάζας (Biomass systems)
1.5 Υβριδικά Συστήματα
Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές μορφές ενέργειας βάσει των
οποίων είναι δυνατή η παραγωγή ενέργειας χωρίς σημαντικές επιπτώσεις για το
περιβάλλον. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έχουν τα συστήματα αυτά
είναι η διακύμανση στην παραγωγή ενέργειας. Συστήματα όπως τα ηλιακά ή αιολικά
συστήματα εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες, γεγονός που επηρεάζει την
παραγωγή ενέργειας καθώς αυτές μεταβάλλονται κατά την διάρκεια του χρόνου. Για αυτό
το λόγο κρίνεται απαραίτητο η αναζήτηση λύσεων με σκοπό τη διασφάλιση της
αξιοπιστίας και της ποιότητας της παρεχόμενης ενέργειας. Προς την κατεύθυνση αυτή,
τα υβριδικά ενεργειακά συστήματα (hybrid energy systems) αποτελούν έναν τομέα ο
οποίος είναι δυνατόν να προσφέρει μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση.
Τα συστήματα αυτά, προκύπτουν από τον συνδυασμό δύο ή περισσότερων
διαφορετικών αλλά συμπληρωματικών πηγών παραγωγής ενέργειας. Το μέγεθος των
υβριδικών ποικίλει ανάλογα με την εφαρμογή ενώ μπορούν να ταξινομηθούν σύμφωνα
με το είδος της τάσης στις γραμμές μεταφοράς. Ειδικότερα τα υβριδικά συστήματα
ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:
1. Συστήματα με γραμμές μεταφοράς συνεχούς τάσης (DC bus lines): Στα
συστήματα αυτά, τα επιμέρους τμήματα συνδέονται με γραμμές μεταφοράς
συνεχούς τάσης, ενώ η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια αποθηκεύεται σε
μπαταρίες. Επίσης απαιτείται η χρήση ενός ελεγκτή φόρτισης για τον έλεγχο
και την προστασία της μπαταρίας καθώς επίσης και ένας μετατροπέας τάσης
DC/AC για την παροχή εναλλασσόμενου ρεύματος προς τις συσκευές
459
κατανάλωσης.
2. Συστήματα με γραμμές μεταφοράς εναλλασσόμενης τάσης (AC bus
lines): Στην περίπτωση αυτή η παραγόμενη ενέργεια τροφοδοτείται
απευθείας στο υπάρχον ηλεκτρικό δίκτυο. Και σε αυτή την περίπτωση είναι
δυνατή η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας σε μπαταρίες με τη χρήση ενός
κεντρικού μετατροπέα.
3. Συστήματα σε σύζευξη με γραμμές μεταφοράς συνεχούς και
εναλλασσόμενης τάσης (AC/DC bus lines): Σε αυτήν την περίπτωση τα
επιμέρους συστήματα παραγωγής ενέργειας συνδέονται στις αντίστοιχες
γραμμές μεταφοράς ενώ ένας κεντρικό ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχει την
παροχή ενέργειας τόσο προς τα φορτία κατανάλωσης όσο και προς την
μπαταρία.
Τα υβριδικά συστήματα μπορούν να σχεδιαστούν κατάλληλα για πολλές εφαρμογές
και σε διαφορετικά μεγέθη. Η κυριότερη εφαρμογή των συστημάτων αυτών σήμερα είναι
παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε αγροτικές εφαρμογές. 5στόσο τα τελευταία χρόνια τα
υβριδικά συστήματα βρίσκουν εφαρμογή και σε άλλους τομείς όπως ο κτιριακός τομέας
(αστικά κτίρια, νοσοκομεία, σχολεία, ξενοδοχεία), σε απομακρυσμένα χωριά, σε
συστήματα αφαλάτωσης και σε φάρμες.
1.6 Είδη υβριδικών συστημάτων και χαρακτηριστικά τους
Ένα κοινό υβριδικό σύστημα αποτελείται συνήθως από τα ακόλουθα επιμέρους
συστήματα:
1. Μία πρωτογενής πηγή ενέργειας (π.χ. ανανεώσιμη πηγή ενέργειας)
2. Μία δευτερογενής πηγή, η οποία προσφέρει πρόσθετη ενέργεια στο σύστημα
υπό κανονικές συνθήκες και κάλυψη της απαιτούμενης ενέργειας σε
περιπτώσεις όπου η πρωτογενής πηγή είναι εκτός λειτουργίας.
3. Ένα σύστημα αποθήκευσης ενέργειας (για μη διασυνδεόμενα με το δίκτυο
συστήματα) για τη διασφάλιση τηςσταθερότητας της παροχής ενέργειας.
4. Ένας ελεγκτής φόρτισης.
5. Το υλικό εγκατάστασης ( καλώδια, κουτιά ασφαλείας κτλ)
6. Οι συσκευές κατανάλωσης ενέργειας
Σχήμα 1 Σχεδιασμός βασικού κυκλώματος των υβριδικών συστημάτων
Σήμερα έχουν αναπτυχθεί και κατασκευαστεί μια πληθώρα υβριδικών συστημάτων
αποτελούμενα από διαφορετικά ενεργειακά συστήματα. Οι σημαντικότεροι συνδυασμοί
υβριδικών συστημάτων είναι:
Φωτοβολταϊκά/Γεννήτρια πετρελαίου (PV/Diesel)
Ο συνδυασμός φωτοβολταϊκών γεννητριών και μιας γεννήτριας πετρελαίου
προσφέρει μια απλή λύση και είναι κατάλληλο για περιοχές με υψηλό ηλιακό δυναμικό.
Σε σύγκριση με τις κοινούς τρόπους παραγωγής ενέργειας εκτός δικτύου, η χρήση αυτού
του είδους το υβριδικό σύστημα μπορεί να προσφέρει σημαντική εξοικονόμηση
ενέργειας. Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί με αυτά τα συστήματα έχουν δείξει ότι η
εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να αγγίξει το 80% σε σχέση με τα μικρά αυτόνομα
συστήματα με γεννήτριες πετρελαίου λαμβάνοντας υπόψη και τις τοπικές κλιματολογικές
συνθήκες αλλά και τον σχεδιασμό του συστήματος.
460
Ανεμογεννήτρια/Γεννήτρια πετρελαίου (WT/Diesel)
Το υβριδικό σύστημα που περιλαμβάνει ανεμογεννήτρια (Α/Γ) και γεννήτρια
πετρελαίου μπορεί να εφαρμοστεί κυρίως σε περιοχές όπου η μέση ταχύτητα ανέμου
είναι
μεγαλύτερη από 3.5 m/s. Στην περίπτωση που η ταχύτητα του ανέμου είναι
ικανοποιητική, η ανεμογεννήτρια παρέχει την απαραίτητη ενέργεια ενώ ταυτόχρονα
πραγματοποιείται αποθήκευση αυτής σε μπαταρίες. Σε χρονικές περιόδους με χαμηλές
ταχύτητες ανέμου, η γεννήτρια πετρελαίου αντικαθιστά την Α/Γ προσφέροντας με αυτόν
τον τρόπο συνεχή παροχή ενέργειας προς κατανάλωση.
Φωτοβολταϊκά/Ανεμογεννήτρια (PV/WT) και Φωτοβολταϊκά/Ανεμογεννήτρια
/Γεννήτρια πετρελαίου (PV/WT/Diesel)
Σε κάποιες περιοχές η αξιοποίηση του αιολικού και ηλιακού δυναμικού μπορεί να
προσφέρει μία ικανοποιητική λύση στον τομέα της παραγωγής ενέργειας. Στην
περίπτωση
αυτή η μια πηγή ενέργειας συμπληρώνει την άλλη, γεγονός που οδηγεί στην παραγωγή
ενέργειας καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Ενώ στα άλλα υβριδικά συστήματα τα οποία περιέχουν γεννήτρια πετρελαίου το
αντικείμενο σχεδιασμού είναι η μέγιστη εκμετάλλευση της ανανεώσιμης πηγής ενέργειας,
στην περίπτωση αυτού του είδους υβριδικού η κατάσταση είναι διαφορετική.
Προτεραιότητα στα συστήματα αυτά είναι η διασφάλιση της ποιότητας και αξιοπιστίας
αφού μπορεί να υπάρξουν χρονικές περιόδους (χαμηλές ταχύτητες και ανέμου και
νεφώσεις) στις οποίες δεν είναι δυνατή η παραγωγή ενέργειας. Για αυτό το λόγο ο
σχεδιασμός και η επιλογή τέτοιων συστημάτων απαιτεί προσεκτική μελέτη. Έρευνες
έχουν πραγματοποιηθεί σε υβριδικά συστήματα τα οποία περιλαμβάνουν και γεννήτρια
πετρελαίου τα οποία λειτουργούν πιο αποδοτικά σε σχέση με υψηλότερο ωστόσο κόστος
κατασκευής.
Άλλα είδη υβριδικών συστημάτων
Εκτός από τα παραπάνω συστήματα, υπάρχει μια ποικιλία άλλων υβριδικών
συστημάτων τα οποία προφέρουν ενεργειακές λύσεις. Όπως προαναφέρθηκε, τα
υβρίδια
συστήματα αποτελούνται από δύο ή περισσότερα ενεργειακά συστήματα. Σήμερα έχουν
κατασκευαστεί υβριδικά συστήματα τα οποία είναι ένας συνδυασμός φωτοβολταϊκών
γεννητριών, αιολικών μηχανών και βιοαερίου (PV/Biogas ή WT/Biogas). Τα υβριδικά
συστήματα αυτά είναι παρόμοια σε κάποιο βαθμό με εκείνα που χρησιμοποιούν
γεννήτριες πετρελαίου. Σημαντικό ρόλο στην απόδοση των συστημάτων αυτών έχει η
χωρητικότητα της δεξαμενής αποθήκευσης του βιοαερίου καθώς και η ενεργειακή
διαχείριση του συστήματος.
Ένα άλλο είδος υβριδικών συστημάτων είναι εκείνο το οποίο περιλαμβάνει
ανεμογεννήτρια και ηλιακό θερμικό σύστημα. Το θερμικό σύστημα φροντίζει για τη
θέρμανση του νερού χρήσης που απαιτείται ενώ η ανεμογεννήτρια παρέχει ηλεκτρική
ενέργεια. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα συστήματα που περιλαμβάνουν
γεωθερμικά συστήματα με ταυτόχρονη ύπαρξη φωτοβολταϊκών γεννητριών ή

461
ανεμογεννήτριας. Τέλος υπάρχει η δυνατότητα συνδυασμού φωτοβολταϊκών γεννητριών
ή αιολικών μηχανών με μικρά υδροηλεκτρικά συστήματα για την παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας. Οι μικρές υδροηλεκτρικές γεννήτριες είναι κινητήρες που έχουν την
δυνατότητα να λειτουργούν σε συνθήκες χαμηλής ροής του νερού, γεγονός που τα
καθιστά ιδανική επιλογή για εφαρμογές σε οικίες κοντά σε ποτάμια ενώ με τον
συνδυασμό τους με άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορεί να προσφέρει μια
ολοκληρωμένη ενεργειακή πρόταση.
1.7 Σύντομη αναδρομή στις εργασίες για τα υβριδικά συστήματα PV/WT και
Thermal/WT Η ιδέα για τα υβριδικά συστήματα και ειδικότερα για τα συστήματα PV/WT
και Thermal/WT δεν είναι καινούργια αφού βρίσκεται στο προσκήνιο για πάνω από μία
δεκαετία. Συστήματα ΑΠΕ όπως τα φωτοβολταϊκά συστήματα, οι αιολικές μηχανές ή τα
ηλιακά θερμικά συστήματα μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτικές λύσεις για παραγωγή
ενέργειας. Η εγκατάσταση ενός υβριδικού συστήματος PV/WΤ απαιτεί μελέτη σχετικά με
τα κριτήρια που πρέπει να τηρούνται για την άρτια λειτουργία των συστημάτων αυτών.
Προς α υτήν την κατεύθυνση, ο Celik (2002) πρότεινε μία τεχνική για την εφαρμογή
υβριδικών συστημάτων PV/WΤ χρησιμοποιώντας μετεωρολογικά δεδομένα από
προγράμματα προσομοίωσης καιρικών συνθηκών. Οι Ding και ο Buckeridge(2000)
παρουσίασαν μια θεωρητική μελέτη για το επιθυμητό υβριδικό σύστημα με δύο ή
περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το οποίο να παρουσιάζει εξαιρετική
σταθερότητα. Επίσης ο Khan και ο Iqbal (2005) δημοσίευσαν μια έρευνα σχετικά με τον
σχεδιασμό και την ανάλυση υβριδικού συστήματος για ένα οικιστικό σύνολο. Οι δύο
ερευνητές συλλέξαν δεδομένα ταχύτητας ανέμου, ηλιακής ακτινοβολίας και κατανάλωσης
για ένα χρόνο, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την μελέτη του υβριδικού συστήματος.
Σημαντικό ρόλο στην αποδοτική λειτουργία ενός υβριδικού συστήματος έχει το μέγεθος
των μονάδων από τις οποίες αποτελείται το σύστημα. Σε αυτόν τον τομέα, πολλοί
ερευνητές πρότειναν διάφορες μεθόδους για τον καθαρισμό της χωρητικότητας κάθε
υποσυστήματος. Οι Rahman και Chehid (1996) παρουσίασαν τον σχεδιασμό ενός
υβριδικού συστήματος PV/WΤ τόσο για αυτόνομες εφαρμογές όσο και για εφαρμογές
συνδεμένες με το ηλεκτρικό δίκτυο. Αυτοί πρότειναν μια τεχνική που είχε ως σκοπό την
ελάττωση του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας καλύπτοντας τις απαιτούμενες
ενεργειακές ανάγκες λαμβάνοντας υπόψη στο σχεδιασμό περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Επίσης ο Markvart (1998) περιέγραψε μια διαδικασία για τον καθορισμό του μεγέθους
των φωτοβολταϊκών πλαισίων και της αιολικής μηχανής για ένα υβριδικό σύστημα
PV/WΤ. Ειδικότερα, χρησιμοποιώντας ηλιακά και αιολικά δεδομένα σε μια συγκεκριμένη
περιοχή, παρουσίασε γραφικά τη $συσχέτιση του φωτοβολταικού και αιολικού
συστήματος καθορίζοντας με αυτόν τον τρόπο το τον βέλτιστο συνδυασμό των
συστημάτων αυτών με σκοπό την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών. Οι Elhadidy και
Shaahid (1999α, 2004β) μέσα από μια σειρά εργασιών υπολόγισαν την βέλτιστη
χωρητικότητα των μπαταριών που απαιτούσε ένα υβριδικό σύστημα μελετώντας την
επιρροή της μεταβολής της μπαταρίας στην παραγωγή ενέργειας. Επίσης ο Yang (2007)
ανάπτυξε ένα νέο μοντέλο βάσει του
οποίου καθορίζεται το μέγεθος ενός υβριδικού συστήματος PV/WΤ το οποίο στηρίζεται
στη μελέτη της απαιτούμενης χωρητικότητας των μπαταριών σε ένα αυτόνομο σύστημα.
462
Για την βελτιστοποίηση ενός υβριδικού συστήματος PV/WΤ έχουν αναπτυχθεί
πολλές υπολογιστικές τεχνικές χρησιμοποιώντας γραμμικό και δυναμικό
προγραμματισμό, πιθανολογικές προσεγγίσεις και επαναληπτικές διαδικασίες. Οι Katti
και Khedkar (2007) ανάπτυξαν έναν αλγόριθμο χρησιμοποιώντας μέσες ωριές τιμές της
ταχύτητας του ανέμου, της ηλιακής ακτινοβολίας και κατανάλωσης με σκοπό τον
αποδοτικότερο σχεδιασμό ενός συστήματος PV/WΤ. Προς την ίδια κατεύθυνση οι
Koutroulis et al. (2006) δημοσίευσαν μία εργασία, η οποία αναπτύσσει μια μεθοδολογία
για τον βέλτιστο σχεδιασμό ενός υβριδικού συστήματος PV/WΤ χρησιμοποιώντας
γενετικούς αλγόριθμους με εφαρμογή σε κατοικία. Επιπλέον η Shahirinial et al. (2006)
συγκρίναν τα αποτελέσματα δύο τεχνικών βελτιστοποίησης βασισμένες σε αλγορίθμους
και παρουσίασαν μια μέθοδο βασισμένη στην πιθανότητα απώλειας φορτίου (Loss of
load probability-LOLP) λαμβάνοντος υπόψη το κόστος των επιμέρους συστημάτων και
το επίπεδο αυτονομίας.
Η σκέψη για την ανάπτυξη υβριδικών συστημάτων που αξιοποιούν την αιολική
ενέργεια και παράλληλα την ηλιακή για θέρμανση (Hybrid Thermal/WΤ systems) άρχισε
να αξιοποιείται στα τέλη της δεκαετίας του 70. Οι Manwell και McGowan (1981)
ανέπτυξαν ένα θεωρητικό μοντέλο για τη μηνιαία πρόβλεψη της απόδοσης ενός
συστήματος θέρμανσης νερού χρήσης με τη βοήθεια μιας αιολικής μηχανής. Έδειξαν ότι
η πλεονάζουσα παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από την αιολική μηχανή ήταν δυνατόν
να αξιοποιηθεί τροφοδοτώντας μια αντίσταση για τη θέρμανση νερού χρήσης σε μια
δεξαμενή αποθήκευσης νερού. Προς την ίδια κατεύθυνση, οι Bell και McGowan (1984)
παρουσίασαν μια τεχνο-οικονομική ανάλυση για ένα σύστημα σε μια οικία με
ανεμογεννήτρια κάθετου άξονα σε συνδυασμό με μια δεξαμενή αποθήκευσης νερού με
σκοπό την κάλυψη τόσο των ενεργειακών αναγκών των ηλεκτρικών συσκευών όσο και
την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης. Έδειξαν ότι η εγκατάσταση παρόμοιων
συστημάτων σε περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό με μπορεί να καλύψει ένα
σημαντικό ποσοστό των ενεργειακών απαιτήσεων μιας οικίας.
Οι Darkazalli και McGowan (1978) δημοσίευσαν παρουσιάσαν τα αποτελέσματα
ενός υβριδικού συστήματος το οποίο περιελάμβανε ανεμογεννήτρια, ηλιακό θερμικό
συλλέκτη και μια δεξαμενή αποθήκευσης ζεστού νερού. Ειδικότερα μελέτησαν την
συμπεριφορά του συστήματος έχοντας ως παραμέτρους την διάμετρο της
ανεμογεννήτριας και το εμβαδό του ηλιακού θερμικού συλλέκτη. Οι Twidell et al. (1990)
δημοσίευσαν τα αποτελέσματα από την κατασκευή και μελέτη ενός υβριδικού
συστήματος το οποίο αξιοποιεί την αιολική και ηλιακή ενέργεια για θέρμανση χώρου μιας
κατοικίας σε μια νησιωτική κοινότητα. Πιο συγκεκριμένα μια ανεμογεννήτρια και μια σειρά
από ηλιακοί συλλέκτες εγκαταστάθηκαν με τελικό σκοπό την θέρμανση της
απαιτούμενης ποσότητας νερού για την θέρμανση της κατοικίας. Ο Kilkis (1999)
παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο σύστημα θέρμανσης-αερισμού-κλιματισμού (HVAC) σε
συνδυασμό με μια ανεμογεννήτρια και μια γεωθερμική αντλία θερμότητας (GSHP). Το
σύστημα HVAC φρόντιζε για την επίτευξη των κατάλληλων κλιματικών συνθηκών εντός
της κατοικίας ενώ η ανεμογεννήτρια τροφοδοτούσε την γεωθερμική αντλία θερμότητας με
σκοπό την παραγωγή ζεστού νερού. Η μελέτη αυτού του υβριδικού συστήματος έδειξε
ότι μπορεί να αποτελέσει βιώσιμη λύση για περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό και
463
ιδιαίτερα σε τοποθεσίες με μεσογειακό κλίμα καθώς οι απαιτούμενες ηλεκτρικές ανάγκες
μεταξύ του χειμώνα και του καλοκαιριού βρίσκονται σχεδόν στα ίδια επίπεδα. Οι Y.
Tripanagnostopoulos και S. Tselepis (2003) δημοσίευσαν μια εργασία στην οποία
συνδυάζεται μια ανεμογεννήτρια, φβ πλαίσια και υβριδικοί φωτοβολταϊκοί συλλέκτες με
σκοπό την αύξηση της συνολικής απόδοσης του συστήματος. Παράλληλα παρουσίασαν
μια μελέτη σχετικά με το κόστος των συστημάτων αυτών. Οι Liliana Licea-Jimenez
Sergio A. Perez-Garcia et al (2004) παρουσίασαν μια θεωρητική και πειραματική
ανάλυση για υβριδικά συστήματα αποτελούμενα από διαφορετικούς συνδυασμού ς
θερμικού συλλέκτη, φωτοβολταϊκών και ανεμογεννήτριας. Επιπλέον εφάρμοσαν τα
παραπάνω υβριδικά συστήματα σε μια αγροτική κατοικία. Οι Sateikis et al. (2006)
παρουσίασαν μια μελέτη που σχετίζεται με την εφαρμογή ενός υβριδικού συστήματος με
ανεμογεννήτρια και θερμικούς ηλιακούς συλλέκτες σε μια κατοικία σε αγροτική περιοχή
της Λιθουανίας. Σκοπός της μελέτης ήταν η κάλυψη ενός ποσοστού των θερμικών
αναγκών με τη χρήση του συγκεκριμένου συστήματος κάνοντας την υπόθεση ότι για
θέρμανση 1m2 απαιτούνται 0.25m2 επιφάνειας ηλιακών συλλεκτών και 0.40m διάμετρος
ανεμογεννήτριας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το ποσοστό κάλυψης σε θερμικές
ανάγκες μπορεί να αγγίξει το 55%, γεγονός που αποτελεί σημαντικό βήμα προς την
περαιτέρω εξέλιξή του. Οι Y. Tripanagnostopoulos και M. Souliotis (2008) παρουσίασαν
μια μελέτη σχετικά με τον συνδυασμό μικρών ανεμογεννητριών και θερμικών ηλιακών
συλλεκτών, για πιθανή εφαρμογή σε κτίρια. Παράλληλα μελετήθηκε ο συνδυασμός των
παραπάνω συστημάτων με φωτοβολταϊκά πλαίσια.
Συμπερασματικά από την βιβλιογραφική μελέτη στα υβριδικά συστήματα PV/WT
και Thermal/WT παρατηρήθηκε πώς η έρευνα οδήγησε στην ανάπτυξη νέων τεχνικών
που έχουν ως σκοπό την αποδοτικότερη λειτουργία των υβριδικών συστημάτων με την
ταυτόχρονη μείωση των απωλειών του συστήματος.
ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
2.1 Ο Ήλιος
Ο ήλιος είναι ένας τυπικός αστέρας μάζας 2 x 1030 Kg, διαμέτρου 1.39 x 109 m και
ηλικίας περίπου 5 x 109 χρόνια. Η θερμοκρασία της επιφάνειας του ήλιου είναι περίπου
5800 K ενώ η θερμοκρασία στο εσωτερικό του υπολογίζεται ότι είναι 15.000.000 Κ. Η
θερμοκρασία αυτή προκύπτει από την μετατροπή του υδρογόνου σε ήλιο μέσω της
αντίδρασης 1 4
1 2 4 ‘→ ‘e  ‘‘
έ‘
 ‘‘‘‘ . Έχει υπολογιστεί ότι για κάθε γραμμάριο
υδρογόνου που μετατρέπεται σε Ήλιο παράγεται ενέργεια ίση με U=1.67 x 105 kWh. Η
παραγόμενη ενέργεια μεταφέρεται στην επιφάνεια και στη συνέχεια διαχέεται στο
διάστημα με τη μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
Αν μελετήσει κανείς το φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας θα παρατηρήσει ότι
εκτείνεται σε όλα τα μήκη κύματος. Αναλυτικότερα, το φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας
μπορεί να χωριστεί σε τρία μέρη: το υπεριώδες φάσμα (λ<380nm), το ορατό φάσμα (380
nm<λ<700 nm) και το υπέρυθρο φάσμα (λ>780 nm). Εκτός από την ηλεκτρομαγνητική
ακτινοβολία ο ήλιος εκπέμπει και μια ασθενής σωματιδιακή ακτινοβολία που αποτελείται
από φορτισμένα σωματίδια, κυρίως πρωτόνια και ηλεκτρόνια, και ονομάζεται ηλιακός
άνεμος.
464
Κεφάλαιο 2
2.2 Ένταση ηλιακής ακτινοβολίας
Το ποσό ενέργειας που δέχεται μία επιφάνεια εξαρτάται άμεσα από την ένταση της
ηλιακής ακτινοβολίας. Η ένταση B της ηλιακής ακτινοβολίας ορίζεται ως το ποσό της
ηλιακής ενέργειας που προσπίπτει σε 1 m2 επιφάνειας σε 1 sec..
Η εκπεμπόμενη ηλιακή ακτινοβολία απομακρύνεται ακτινικά από τον ήλιο προς το
διάστημα και μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με το τετράγωνο της
Η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας ελαττώνεται πριν φτάσει στην επιφάνεια της
Γης. Το ποσό της ελάττωσης αυτής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι
σημαντικότεροι από αυτούς είναι η γεωγραφική θέση και το υψόμετρο ενός τόπου και η
σύσταση της ατμόσφαιρας κάθε στιγμή καθώς επηρεάζει σημαντικά το φαινόμενο της
απορρόφησης το οποίο μειώνει την ένταση της ακτινοβολίας.
2.3 Τροχιά της Γης
Μια πολύ σημαντική παράμετρος που λαμβάνεται υπόψη κατά τη σχεδίαση των
ηλιακών συστημάτων είναι η κλίση και η αζιμούθια γωνία της επιφάνειας της
εγκατάστασης ως προς την φαινόμενη κίνηση του ηλίου καθώς σχετίζεται με την ισχύ της
ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται το σημείο στο οποίο βρίσκεται η εγκατάσταση.
Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο ακολουθώντας ελλειπτική τροχιά με πολύ
μικρή εκκεντρότητα , κάνοντας μία πλήρη περιστροφή κάθε 365.25 μέρες. Το σημείο της
τροχιάς της Γης που βρίσκεται πλησιέστερα στον ήλιο, σε απόσταση περίπου 147
εκατομμύρια χιλιόμετρα ονομάζεται περιήλιο και συμβαίνει στις 2 Ιανουαρίου.
Αντίθετα το σημείο της τροχιάς όπου η Γη βρίσκεται στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση,
περίπου 152 εκατομμύρια χιλιόμετρα, ονομάζεται αφήλιο και συμβαίνει στις 3 Ιουλίου.
όπου d (km) είναι απόσταση τη Γης από τον ήλιο και n είναι ο αριθμός της ημέρας με την
1η Ιανουαρίου να αντιστοιχεί στο n=1 και την 31η 2εκεμβρίου να αντιστοιχεί στο n=365.
2.4 Ακτινοβολία ενός Ήλιου
Η ενέργεια της ακτινοβολίας και η τελική της μορφής εκτός από παραπάνω
παράγοντες καθορίζεται και από τη θέση του Ήλιου στον ουρανό. Αυτό οφείλεται στη
διαφορετική διαδρομή που ακολουθεί η ακτινοβολία μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα και
κατά συνέπεια στη μάζα αέρα μέσα από την οποία διέρχεται.
Το μήκος της διαδρομής της ακτινοβολίας μέχρι τη στάθμη της θάλασσας
χαρακτηρίζεται από την κλίμακα μάζας αέρα ΑΜ (air mass). Το μέτρο της αέριας μάζας
σχετίζεται με τη ζενίθια γωνία θ και ορίζεται ως ο λόγος της απόστασης που διανύει η
ακτινοβολία μέχρι τη στάθμη της θάλασσας από τυχαία θέση του Ήλιου προς την
απόσταση που διανύει η ακτινοβολία αν ο ήλιος βρισκόταν στο ζενίθ (σχήμα 2).
5ς ΑΜ1 ορίζεται η θέση του Ήλιου που αντιστοιχεί στο ελάχιστο μήκος διαδρομής
της ηλιακής ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα. Αντίστοιχα ΑΜ1.5 είναι διαδρομή της
ακτινοβολίας με τον Ήλιο να βρίσκεται υπό γωνία 450 από το ζενίθ, ΑΜ2 για γωνία του
Ήλιου ίση με 600 κλπ. Η μέγιστη ένταση που μπορεί να δεχθεί μία επιφάνεια
τοποθετημένη στην αρχή της ατμόσφαιρας κάθετα στις ακτίνες είναι 1350 W/m2. Η
ηλιακή ακτινοβολία ΑΜ1.5 έχει ένταση 935 W/m2 και ισούται με τη μέση μέγιστη ισχύ
που μπορεί να δεχθεί ένα σώμα στην επιφάνεια της Γης. Συμβατικά η τιμή αυτή έχει
ορισθεί ως ακτινοβολίας ενός ήλιου και είναι η βάση σύγκρισης της ακτινοβολίας που
465
δέχεται ένα σώμα.
Σχήμα 2 Γεωμετρική αναπαράσταση της ΑΜ από τη θέση του Ήλιου: (α) θεωρητική.
(β) πραγματική
2.5 Προσπίπτουσα ακτινοβολία στη Γη
Όταν η ηλιακή ακτινοβολία διαπερνά το στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας δέχεται
την επίδραση πολλών παραγόντων. Κάποιοι από αυτούς, όπως οι νεφώσεις
αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία, ενώ κάποιοι άλλοι όπως το όζον ή το οξυγόνο
απορροφούν ένα τμήμα της. Επίσης σταγονίδια νερού ή σκόνης στην ατμόσφαιρα
οδηγούν στη διασπορά της ακτινοβολία, η οποία φτάνει στο έδαφος όπου ένα μέρος της
απορροφάται και ένα άλλο ανακλάται. Η oλική ηλιακή ακτινοβολία T G που δέχεται ένα
σώμα στην επιφάνεια του εδάφους αποτελείται από τρεις συνιστώσες (σχήμα 3):
‘Άμεση ακτινοβολία (direct radiation) b G : η ακτινοβολία η οποία προέρχεται
απευθείας από τον ηλιακό δίσκο.
‘2ιάχυτη ακτινοβολία (diffuse radiation) diff G : η ακτινοβολία που προέρχεται
από ανακλάσεις στον ουράνιο θόλο.
‘Ανακλώμενη ακτινοβολία (albedo radiation) r G : η ακτινοβολία που
προέρχεται από ανακλάσεις του εδάφους
Σχήμα 3 Συνιστώσες τις ολικής ηλιακής ακτινοβολίας T G που δέχεται ένα
σώμα στην επιφάνεια του εδάφους
2.6 Υπολογισμός ηλιακής ακτινοβολίας σε κεκλιμένο επίπεδο
Η θέση του ήλιου σε σχέση με ένα κεκλιμένο επίπεδο μπορεί να περιγραφεί
χρησιμοποιώντας διάφορες γωνίες (σχήμα 4). Η γωνία πρόπτωσης, i
‘, της άμεσης
ακτινοβολίας στην επιφάνεια είναι η γωνία μεταξύ του διανύσματος της θέσης του ήλιου
και ης επιφάνειας. Αυτή η γωνία μπορεί να υπολογισθεί από την παρακάτω σχέση:
cos cos sin sin cos cos i H H s p ‘ ‘‘‘‘‘
    −‘(4)
όπου ‘είναι η γωνία που σχηματίζει η επιφάνεια με το οριζόντιο επίπεδο, p ‘είναι η
αζιμούθιαγωνία του επιπέδου, s ‘είναι η αζιμούθια γωνία του ήλιου ορισμένη από το
νότο και H ‘είναι η γωνία που σχηματίζει ο ήλιος με το οριζόντιο επίπεδο (σχήμα 4).
Σχήμα 4 Επίπεδες επιφάνειες με κλίση‘, αζιμούθια γωνία p ‘και  γωνία
πρόσπτωσης ‘‘  Η ηλιακή ακτινοβολία G‘ π ου δέχεται ένα κεκλιμένο επίπεδο στην
επιφάνεια του εδάφους όπως αναφέρθηκε και παραπάνω αποτελείται από τρεις
συνιστώσες. Η άμεση ακτινοβολία που δέχεται ένα επίπεδο εξαρτάται από τη γωνία
πρόπτωσης των ηλιακών ακτίνων ενώ διάχυτη και ανακλώμενη ακτινοβολία που δέχεται
το επίπεδο δεν εξαρτάται από τον προσανατολισμό του επίπεδου ως προς τον ήλιο
παρά μόνο από το τμήμα του oυρανού που “βλέπει” το επίπεδο. Για αυτό το λόγο είναι
απαραίτητος ο υπολογισμός διορθωτικών συντελεστών για κάθε μία συνιστώσα
ξεχωριστά.
Ο υπολογισμός της συνιστώσας για τη διάχυτη ακτινοβολία βασίζεται στην υπόθεση
ότι η διάχυτη μεταδίδεται ομοιόμορφα από τον ουράνιο θόλο. Βάσει της παραπάνω
υπόθεσης ο διορθωτικός συντελεστής για τη διάχυτη ακτινοβολία d R είναι ο λόγος της
διάχυτης ακτινοβολίας που προσπίπτει στο κεκλιμένο επίπεδο d ,T G προς αυτήν στο
οριζόντιο d G .. Η ανακλώμενη ακτινοβολία στο οριζόντιο επίπεδο είναι το γινόμενο του
466
συντελεστή ανάκλασης ‘τ ου εδάφους της περιοχής επί την ολική ηλιακή ακτινοβολία
στο οριζόντιο επίπεδο G . Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση έτσι και εδώ βασική
προϋπόθεση για το υπολογισμό του συντελεστή είναι ότι η ανακλώμενη μεταδίδεται
ισότροπα..
Φ1ΤΟΒΟΛΤΑΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
3.1 Γενικά
Τα φωτοβολταϊκά στοιχεία αποτελούν τα κύρια συστατικά των φωτοβολταϊκών
πλαισίων (PV modules) μετατροπής της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική. Τα στοιχεία
αυτά, είναι δίοδοι ημιαγωγών σε μορφή συνήθως δίσκου, οι οποίες όταν δεχθούν στην
επιιφάνειά τους ηλιακή ακτινοβολία, εμφανίζουν μία διαφορά δυναμικού. Η παραγόμενη
τάση κυμαίνεται από 0.5 V έως 1V, ενώ η πυκνότητα ρεύματος είναι μεταξύ 20 και 40
mA/cm2 ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους και την ένταση της προσπίπτουσας
ακτινοβολίας.
3.2 Ιστορία των Φωτοβολταϊκών Στοιχείων
Η τεχνολογία των φωτοβολταϊκών στοιχείων αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά τα
μέσα του εικοστού αιώνα, παρόλο που το φωτοβολταϊκό φαινόμενο είχε παρατηρηθεί
από τον Edmond Becquerel το 1839. Η πρώτη αναφορά για το φωτοβολταϊκό φαινόμενο
δημοσιεύτηκε το 1877 από δύο ερευνητές του πανεπιστημίου του Cambridge τους
Adams και Days, ενώ το 1883 κατασκευάστηκε ένα φωτοβολταϊκό στοιχείο από selenium
παρόμοιο με τα φωτοβολταϊκά στοιχεία πυριτίου με απόδοση μικρότερη από 1%.
Αργότερα, οι Chapin,
Κεφάλαιο 3
Fuller και Pearson το 1954 κατασκεύασαν το πρώτο ηλιακό στοιχείο επαφής p-n με
απόδοση 6%. Το 1956 διατέθηκαν στην αγορά τα πρώτα εμπορικά φωτοβολταϊκά
πλαίσια με κόστος 1000$/Wp, κατασκευασμένα από κρυσταλλικό πυρίτιο και με
απόδοση μεταξύ 5-10%.Σήμερα η απόδοση των κρυσταλλικών φωτοβολταϊκών
στοιχείων έχει αγγίξει το 25% για διαστημικές εφαρμογές ενώ εκείνων που προορίζονται
για επίγειες βιομηχανικές και οικιακές χρήσεις δεν ξεπερνά το 16%.
3.3 Φωτοβολταϊκό φαινόμενο
Τα φωτοβολταϊκά στοιχεία όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως
κατασκευάζονται από ημιαγωγά υλικά, τα οποία μπορεί να είναι
μονοκρυσταλλικά, πολυκρυσταλλκά ή ακόμα και άμορφα. Ανεξάρτητα από την
κρυσταλλική τους δομή, όλα τα φωτοβολταϊκά στοιχεία εμπεριέχουν μία δίοδο
ημιαγωγού που εκτείνεται σε όλο το πλάτος του στοιχείου. Συνήθως η δίοδος
αυτή δημιουργείται από την επαφή ενός στρώματος τύπου-n με ένα στρώμα
τύπου-p ή ακόμα από την επαφή μεταξύ ενός ημιαγωγού και ενός κατάλληλα
επιλεγμένου μετάλλου (δίοδος Schottky). Η λειτουργία των φωτοβολταϊκών
στοιχείων βασίζεται στη δημιουργία ηλεκτροστατικού φράγματος δυναμικού στο
υλικό που δέχεται την ακτινοβολία. Κάθε φωτόνιο της προσπίπτουσας
ακτινοβολίας με ενέργεια ίση ή μεγαλύτερη από το ενεργειακό διάκενο του
ημιαγωγού, έχει την δυνατότητα να απορροφηθεί σε ένα χημικό δεσμό και να
ελευθερώσει ένα ζεύγος φορέων (ενός ηλεκτρονίου στη ζώνη αγωγιμότητας

467
και μιας οπής στη ζώνη σθένους). Από τα παραγόμενα ζεύγη φορέων, εκείνα που
θα βρεθούν στην περιοχή της ένωσης p-n δέχονται τη δύναμη του
ηλεκτροστατικού πεδίου της διόδου με σκοπό την μείωση της δυναμικής τους
ενέργειας. Αυτό έχει ως συνέπεια τη μετακίνηση των ηλεκτρονίων προς την
επαφή τύπου-n και των οπών προς την επαφή τύπου-p, δημιουργώντας μία
διαφορά δυναμικού ανάμεσα στους ακροδέκτες της διόδου (σχήμα 5). Η
παραπάνω διάταξη συμπεριφέρεται ως ορθά πολωμένη δίοδος και ως πηγή
ηλεκτρικού ρεύματος για όσο διάστημα δέχεται την ακτινοβολία. Η διαδικασία της
δημιουργίας διαφοράς δυναμικού στις όψεις ενός φωτοβολταϊκού στοιχείου
ονομάζεται φωτοβολταϊκό φαινόμενο.
Σχήμα 5 Μηχανισμός φωτοβολταϊκού φαινομένου
3.4 Φωτορεύμα
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η πρόσπτωση ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια
του φωτοβολταϊκού στοιχείου προκαλεί την διέγερσή του με αποτέλεσμα την παραγωγή
ηλεκτρικού ρεύματος. 5στόσο, τα φωτοβολταϊκά στοιχεία δεν μετατρέπουν όλη την
ηλιακή ενέργεια σε ηλεκτρική. Ένα μέρος της ακτινοβολίας ανακλάται από την
επιφάνειατου φωτοβολταϊκού και διαχέεται προς το περιβάλλον, ενώ από το υπόλοιπο
μέρος απορροφώνται ορισμένα μήκη κύματος. Τα φωτόνια που η ενέργειά τους είναι
μικρότερη από το ενεργειακό διάκενο του ημιαγωγού χάνονται με την μορφή θερμικών
απωλειών από την πίσω όψη του στοιχείου, ενώ τα φωτόνια των οποίων η ενέργεια είναι
μεγαλύτερη από το ενεργειακό διάκενο του ημιαγωγού απορροφώνται από το υλικό
παράγοντας ηλεκτρικό ρεύμα.
3.5 Μοντέλα φωτοβολταϊκών στοιχείων
Το πιο γνωστό μοντέλο που χρησιμοποιείται για την προσομοίωση του τρόπου
λειτουργίας ενός φωτοβολταϊκού στοιχείου, είναι το μοντέλο που περιέχει μία δίοδο και
απεικονίζεται στο παρακάτω σχήμα:
Σχήμα 6 Μοντέλο φωτοβολταϊκού στοιχείου
Το σημαντικότερο στοιχείο του παραπάνω κυκλώματος είναι η ιδανική πηγή
ρεύματος έντασης, της οποίας το φωτορεύμα ph I είναι ανάλογο της ηλιακής
ακτινοβολίας.ο συντελεστής ιδανικότητας της διόδου, ‘ είναι η σταθερά του Boltzmann,
‘είναι η απόλυτη θερμοκρασία και e το φορτίο του ηλεκτρονίου.
Η παράλληλη αντίσταση p R εκφράζει τις απώλειες του φωτοβολταϊκού στοιχείου,
ενώ η σε σειρά αντίσταση s R εκφράζει τις πρόσθετες απώλειες του φωτοβολταϊκού
στοιχείου όταν σε αυτό συνδεθεί κάποιο φορτίο.
στοιχείων
Στην χαρακτηριστική καμπύλη I −V υπάρχει ένα σημείο ( , ) m m V I στο οποίο η ισχύς
λαμβάνει τη μέγιστη τιμή της (σχήμα 7). Το σημείο αυτό ονομάζεται μέγιστο σημείο
ισχύς (maximum power point, MPP). Η μέγιστη ισχύ των φωτοβολταϊκών στοιχείων
δίνεται από τη σχέση:
m m m P I V (14)
Η μέγιστη ισχύς m m m P I V δίνεται από τους κατασκευαστές μετρημένη υπό ειδικές
σταθερές συνθήκες (Standard Test Condition, STC), οι οποίες αντιστοιχούν σε
ακτινοβολία 1000 W/m2, τιμή αέριας μάζας ΑΜ=1.5 και θερμοκρασία 25 oC.
468
Ένα άλλο χαρακτηριστικό μέγεθος των φωτοβολταϊκών στοιχείων είναι ο
παράγοντας πλήρωσης FF (fill factor). Ο παράγοντας αυτός δίνεται από το λόγο των
εμβαδών του μέγιστου ορθογωνίου που μπορεί να εγγραφεί στην χαρακτηριστική
καμπύλη I −V , προς το εμβαδό του ορθογωνίου που ορίζεται από τις τιμές oc V και
sc I (σχήμα 7)..
3.7 Παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση
Ο συντελεστής απόδοσης των φωτοβολταϊκών στοιχείων δεν είναι σταθερός αλλά
επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες
είναι η σύσταση της ηλιακής ακτινοβολίας. Ειδικότερα, δύο δέσμες ακτινοβολίας ίδιας
ισχύος αλλά διαφορετικού μήκους κύματος οδηγούν ένα φωτοβολταϊκό στοιχείο σε
διαφορετική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτή η διαφορά οφείλεται κυρίως στην
καταλληλότητα των φωτονίων σε σχέση με το ενεργειακό διάκενο του ημιαγωγού του
φωτοβολταϊκού στοιχείου.
Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την απόδοση είναι η
θερμοκρασία του φωτοβολταϊκού στοιχείου. Όπως φαίνεται από τη σχέση (16) η τάση
ανοιχτού κυκλώματος εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους του ημιαγωγού, όπως το
ενεργειακό διάκενο και η συγκέντρωση των φορέων. Αύξηση της θερμοκρασίας επιφέρει
αντίστοιχη αύξηση της ενδογενούς συγκέντρωσης των φορέων με αποτέλεσμα να
πραγματοποιούνται περισσότερες επανασυνδέσεις φορέων, οι οποίες οδηγούν σε
μείωση της απόδοσης μετατροπής.
Σχήμα 8 Μεταβολή της απόδοσης των φωτοβολταϊκών στοιχείων συναρτήσει της
θερμοκρασίας
3.8 Βασικοί τύποι φωτοβολταϊκών στοιχείων
Τα φωτοβολταϊκά στοιχεία ΦΒ μπορούν να κατασκευαστούν με πολλούς τρόπους,
αλλά και με διάφορα υλικά. Ανάλογα με την τεχνολογία κατασκευής τους, τα
φωτοβολταϊκά στοιχεία μπορούν να διακριθούν σε δύο διαφορετικές ομάδες. Η πρώτη
ομάδα, η οποία χρησιμοποιείται συνήθως σε οικιακές χρήσεις, χρησιμοποιεί την
τεχνολογία thick film ενώ η δεύτερη ομάδα χρησιμοποιεί την τεχνολογία thin film. Το
υλικό που χρησιμοποιείται κατά κόρον σήμερα για την κατασκευή των φωτοβολταϊκών
στοιχείων στη βιομηχανία είναι το πυρίτιο (Si). Φωτοβολταϊκά στοιχεία όμως
κατασκευάζονται από συνδυασμό άλλων υλικών, όπως θειούχος κάδμιο (CdS),
αρσενιούχο γάλλιο (GaAs), τελουριούχο κάδμιο (CdTe) και χαλκού-ινδίου-σεληνίου
(CuInSe2), χαλκού-γάλλιου-δισεληνίου (CuGaSe2), χαλκού-ινδίου-θείου (CuInS2) κ.α..
Παρακάτω παρουσιάζονται οι σημαντικότεροι τύποι φωτοβολταϊκών στοιχείων.
1. Μονοκρυσταλλικού πυριτίου ( Single-Crystalline Silicon, Sc-Si)
Το βασικό υλικό κατασκευής των φωτοβολταϊκών αυτών είναι το
μονοκρυσταλλικό πυρίτιο. Το πάχος των υλικών αυτών είναι σχετικά μεγάλο,
περίπου 300μm. Η απόδοση των φωτοβολταϊκών μονοκρυσταλλικού πυριτίου
με τη μορφή πλαισίων κυμαίνεται από 13-18% και χαρακτηρίζονται από το
υψηλό κόστος κατασκευής.
2. Πολυκρυσταλλικού πυριτίου ( Multi-crystalline Silicon, mc-Si)
Η κατασκευή φωτοβολταϊκών πολυκρυσταλλικού πυριτίου είναι πιο γρήγορη
και έχει μικρότερο κόστος σε σχέση με αυτή των φωτοβολταϊκών
469
μονοκρυσταλλικού πυριτίου. Τα στοιχεία αυτά κόβονται σε τετραγωνική
μορφή και αποτελούνται από λεπτά στρώματα πάχους 10 έως 50 μm. Γενικά
όσο μεγαλύτερες είναι οι διαστάσεις των μονοκρυσταλλικών περιοχών του
πολυκρυσταλλικού φ/β τόσο υψηλότερη απόδοση παρουσιάζει. Τα
φωτοβολταϊκά αυτού του είδους έχουν αποδόσεις από 10 έως 14% υπό την
μορφή πλαισίου.
3. Ταινίας πυριτίου (Ribbon Silicon)
Τα ΦΒ ταινίας πυριτίου είναι κατασκευασμένα από ταινία τηγμένου
κρυσταλλικού πυριτίου. Το πάχος τους είναι περίπου 3mm και η απόδοση
αγγίζει το 13%. Παρόλο που η κατασκευή αυτών των στοιχείων προσφέρει
μείωση 50% στη χρήση του πυριτίου, το κόστος κατασκευής είναι πολύ
υψηλό.
4. Άμορφου πυριτίου (Amorphous Silicon, a-Si)
Τα φωτοβολταϊκά αυτού είδους έχουν χαμηλότερες αποδόσεις σε σχέση με τα
προηγούμενα είδη. Πρόκειται _________για ταινίες λεπτών επιστρώσεων πάχους
συνήθως 10-4mm οι οποίες παράγονται με την εναπόθεση πυριτίου πάνω σε
ένα υπόστρωμα από γυαλί ή αλουμίνιο πάχους 1-3 mm. Η απόδοση των
φωτοβολταϊκών άμορφου πυριτίου κυμαίνεται από 6-8% ενώ σε εργαστηριακό
περιβάλλον έχουν επιτευχθεί μεγαλύτερες αποδόσεις που αγγίζουν το 15%.
5. Φωτοβολταϊκά στοιχεία λεπτών επιστρώσεων (Thin Film
Photovoltaic )
Στην κατηγορία αυτή εκτός από τα ΦΒ στοιχεία πυριτίου λεπτής επίστρωσης,
ανήκουν και ΦΒ στοιχεία κατασκευασμένα από άλλα υλικά. Τα
σημαντικότερα υλικά κατασκευής των ΦΒ αυτών είναι η ένωση Cu2S/CdS, ο
2ισεληνοινδιούχος Χαλκός (CuInSe2 ή CIS), το Τελουριούχο Κάδμιο (CdTe)
και το Αρσενικό Γάλλιο (GaAs). Η απόδοση των παραπάνω στοιχείων
κυμαίνεται από 10 έως 25 % και παρουσιάζουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε
σχέση με το πυρίτιο.
3.9 Φωτοβολταϊκά πλαίσια
Το μοντέλο του φωτοβολταϊκού πλαισίου (PV modules) είναι παρόμοιο με το
μοντέλο ενός φωτοβολταϊκού στοιχείου, μόνο που οι παράμετροι του είναι
προσαρμοσμένοι στο πλήθος των φωτοβολταϊκών στοιχείων από τα οποία αποτελείται.
Πιο συγκεκριμένα αυτό που καθορίζει τις παραμέτρους της φωτοβολταϊκής γεννήτριας,
είναι το πλήθος των παραλλήλων και εν σειρά φωτοβολταϊκών στοιχείων.
Η μορφή της χαρακτηριστικής καμπύλης του πλαισίου δε διαφέρει από το σχήμα
8. Όπως και στην περίπτωση του φωτοβολταϊκού στοιχείου, υπάρχει ένα σημείο
, , ( , ) M m M m V I για το οποίο έχουμε μέγιστη ισχύ. Η μέγιστη ισχύς για ένα πλαίσιο
που αποτελείται από s M αριθμό στοιχείων εν σειρά και p M αριθμό στοιχείων σε
παράλληλη διάταξη δίνεται από τη σχέση :
M ,m s p m P M  M P (18)
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των φωτοβολταϊκών πλαισίων είναι η θερμοκρασία
ονομαστικής λειτουργίας (nomimal cell operating temperature, NOCT). H NOCT
εκφράζει τη θερμοκρασία των φωτοβολταϊκών στοιχείων
470
Η παράμετρος NOCT παίρνει τιμές από 42 oC έως 46 oC και χρησιμοποιείται για να
καθοριστεί η θερμοκρασία του φωτοβολταϊκού στοιχείου κατά τη διάρκεια της
λειτουργίας της βασικής μονάδας.
3.10 Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πλαισίων σε κτίριο
H ενσωμάτωση των φβ πλαισίων στην οροφή ή στην πρόσοψη ενός κτιρίου μπορεί να
πραγματοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Στις λύσεις που έχουν υιοθετηθεί κατά καιρούς
περιλαμβάνεται και η χρήση φβ στοιχείων στη θέση άλλων δομικών στοιχείων στο
κέλυφος του κτιρίου ή στα σκίαστρα. Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τρόποι για την
τοποθέτηση των φβ πλαισίων σε ένα κτίριο:
‘Τοποθέτηση
 σε κεκλιμένα στηρίγματα: H τοποθέτηση αυτή προσφέρει
εύκολη πρόσβαση τόσο στο εμπρός όσο και στο πίσω μέρος των φβ πλαισίων,
όταν χρειάζεται να γίνει συντήρηση ενώ βοηθά στον καλό αερισμό και στο
δροσισμό των φωτοβολταϊκών πλαισίων, αυξάνοντας έτσι την απόδοσή τους.
Εντούτοις, το κόστος είναι σχετικά υψηλό, γιατί απαιτείται η χρήση
πρόσθετων υλικών και επιπλέον εργασία.
‘Τοποθέτηση
 στο εξωτερικό του κτιρίου: Σε αυτή την περίπτωση τα
φωτοβολταϊκά πλαίσια προσαρμόζονται στο εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου
το οποίο εξέχει από την οροφή ή την πρόσοψη. Ο τρόπος αυτός προσφέρει
καλό αερισμό των πλαισίων
‘Απευθείας
 τοποθέτηση: Τα φωτοβολταϊκά στοιχεία σε αυτή την περίπτωση
τοποθετούνται στην εξωτερική οροφή του κτιρίου σε διάταξη όπως τα
κεραμίδια. Το φωτοβολταϊκό κάλυμμα προστατεύει το κτίριο, αλλά δεν είναι
πλήρως στεγανό και απαιτούνται μέτρα για τη στεγανοποίησή του. Το κόστος
όμως αυτής της μεθόδου είναι σχετικά χαμηλό, γιατί απαιτεί ελάχιστα
πρόσθετα υλικά.
‘Ενσωμάτωση
 των φβ πλαισίων στο κέλυφος του κτιρίου: Η μέθοδος αυτή
συνίσταται στην υποκατάσταση ολόκληρων τμημάτων του κτιρίου από
φωτοβολταϊκά πλαίσια. H εφαρμογή αυτής της τεχνικής παρέχει δυνατότητες
για σημαντική μείωση του κόστους, καθώς εξοικονομείται το κόστος των
δομικών στοιχείων του κτιρίου τα οποία αντικαθίστανται από τα
φωτοβολταϊκά στοιχεία.
3.11 Πλεονεκτήματα φωτοβολταϊκών συστημάτων
Τα φωτοβολταϊκά συστήματα παρουσιάζουν τόσο πλεονεκτήματα όσο και
μειονεκτήματα σε σχέση με τις συμβατικές τεχνολογίες ισχύος. Τα ΦΒ συστήματα είναι
δυνατόν να σχεδιαστούν για ποικίλες εφαρμογές και για διάφορεςλειτουργικές απαιτήσεις
ενώ έχουν το σημαντικό πλεονέκτημα ότι δεν έχουν κανένα κινούμενο μέρος και είναι
εύκολα επεκτάσιμα. Παράλληλα χαρακτηρίζονται από την περιβαλλοντική τους
συμβατότητα και την ενεργειακή τους ανεξαρτησία καθώς η λειτουργία τους στηρίζεται
στο φυσικό φως και δεν δημιουργούν κανένα θόρυβο.
Από την άλλη πλευρά, το κόστος των ΦΒ πλαισίων είναι πολύ υψηλό σε σύγκριση
με τις συμβατικές πηγές ενέργειας. Αυτός είναι ένας σημαντικός περιοριστικός
παράγοντας για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης τεχνολογίας, ωστόσο μελέτες δείχνουν
ότι τα επόμενα χρόνια το κόστος θα μειωθεί σε μεγάλο βαθμό. Τέλος ένα άλλο σημαντικό
471
μειονέκτημα των ΦΒ πλαισίων είναι η χαμηλή απόδοση μετατροπής του ηλιακού φωτός
σε ηλεκτρική ενέργεια. Η χαμηλή απόδοση μετατροπής δεν οδηγεί μόνο σε χαμηλότερες
ενεργειακές απολαβές αλλά συνδέεται άμεσα με την ανάγκη εγκατάστασης μεγαλύτερης
ποσότητας ΦΒ πλαισίων για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών γεγονός που οδηγεί
στην αύξηση της απαιτούμενης επιφάνειας εγκατάστασης.
ΗΛΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΝΕΡΟΥ 4.1 Εισαγωγή
Τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού μπορούν να παρέχουν ένα μεγάλο μέρος σε
ποσότητα ζεστού νερού για οικιακή χρήση με παράλληλη εξοικονόμηση ενέργειας. Η
ποσότητα και η θερμοκρασία του ζεστού νερού που παρέχουν τα συστήματα αυτά,
εξαρτάται από το είδος και το μέγεθος του συστήματος, την τοποθεσία εγκατάστασης και
τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής. Τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού
χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια για την άμεση ή έμμεση θέρμανση νερού με χρήση
ηλιακών συλλεκτών και την αποθήκευσή του σε θερμομονωτικά δοχεία.
4.2 Είδη ηλιακών συστημάτων θέρμανσης νερού
Τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: (α) σε συστήματα
φυσικής κυκλοφορίας και (β) σε συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας. Στα
συστήματα φυσικής κυκλοφορίας, η κυκλοφορία του ρευστού απολαβής θερμότητας
πραγματοποιείται με φυσικά κυκλοφορία χωρίς να απαιτείται εξωτερική παρέμβαση, ενώ
στα συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας για την κυκλοφορία του νερού
χρησιμοποιούνται ηλεκτρικές αντλίες, βαλβίδες και συστήματα ελέγχου. Στην πρώτη
κατηγορία ανήκουν τα θερμοσιφωνικά συστήματα (Thermosiphon systems) και οι
ηλιακές συσκευές ολοκληρωμένου συλλέκτη (Integrated Collector Storage, ICS) ενώ στη
δεύτερη κατηγορίαανήκουν τα ηλιακά θερμικά συστήματα με κύκλωμα διαφορικού
ελέγχου.
Κεφάλαιο 4
(Differential controller operated pump systems). Στα συστήματα αυτά, οι συλλέκτες που
έχουν τοποθετηθεί στην σκεπή ή την ταράτσα του κτιρίου συνδέονται με δεξαμενές
νερού που βρίσκονται εντός του κτιρίου ενώ ένας διαφορικός θερμοστάτης φροντίζει για
την έναρξη ή την διακοπή της κυκλοφορίας ανάλογα με τη διαφορά θερμοκρασίας του
νερού μεταξύ των συλλεκτών και της δεξαμενής.
Τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού μπορούν να ταξινομηθούν σε ανοιχτού
κυκλώματος (Open Loop-Direct systems) ή σε κλειστού κυκλώματος (Closed Loop-
Indirect systems) ανάλογα τον τρόπο θέρμανσης του νερού. Τα συστήματα ανοιχτού
κυκλώματος αποτελούνται από ένα κύκλωμα μέσα στο οποίο κυκλοφορεί νερό, το οποίο
θερμαίνεται απευθείας από τον ηλιακό συλλέκτη καθώς βρίσκεται σε άμεση επαφή με
αυτόν όπου στη συνέχεια αποθηκεύεται σε μια δεξαμενή. Αντίθετα, στα συστήματα
κλειστού κυκλώματος το νερό θερμαίνεται με αγωγιμότητα μέσω εναλλακτών θερμότητας
από ένα ρευστό (συνήθως μίγμα νερού και αντιψυκτικού) το οποίο κυκλοφορεί σε
χωριστό κύκλωμα στη δεξαμενή αποθήκευσης του νερού χρήσης (εξωτερικό μανδύα ή
σερπαντίνα). Τα κυριότερα συστήματα ανοιχτού κυκλώματος είναι οι ηλιακές συσκευές
ολοκληρωμένου συλλέκτη, ενώ τα θερμοσιφωνικά συστήματα είναι κλειστού
κυκλώματος. Τα διαφορικά συστήματα μπορούν να είναι είτε ανοιχτού είτε κλειστού
τύπου. Παρακάτω περιγράφονται τα βασικότερα είδη ηλιακών θερμικών συστημάτων.
472
‘Θερμοσιφωνικό
 σύστημα
Τα θερμοσιφωνικά συστήματα (Thermosiphon systems) είναι τα πιο διαδεδομένα
θερμικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού και αποτελούνται από έναν επίπεδο ηλιακό
συλλέκτη μέσα στον οποίο κυκλοφορεί το ρευστό και απολαβής θερμότητας και μια
δεξαμενή αποθήκευσης θερμικά μονωμένη (εικόνα 1). Η είσοδος του ρευστού απολαβής
θερμότητας χαμηλής θερμοκρασίας γίνεται από το κάτω μέρος του της δεξαμενής και η
έξοδός του από τον συλλέκτη οδηγείται στο επάνω μέρος της δεξαμενής. Το κύκλωμα
αυτό είναι ανεξάρτητο και δεν έρχεται σε επαφή με το νερό χρήσης το οποίο εισάγεται
από το δίκτυο ύδρευσης στο κάτω μέρος της δεξαμενής και αφού θερμανθεί εξάγεται
από
το πάνω μέρος. Η κυκλοφορία του ρευστού μέσα στο συλλέκτη και η μεταφορά
θερμότητας επιτυγχάνεται με τη φυσικά κυκλοφορία που δημιουργείται όταν ο ηλιακός
συλλέκτης και το ρευστό το οποίο περιέχει θερμανθούν με την ηλιακή ακτινοβολία. Το
θερμό νερό στον σωλήνα εξόδου είναι ελαφρότερο από το κρύο νερό στον σωλήνα
εισόδου κάτι που δημιουργεί μια συνεχή ροή λόγω διαφοράς πυκνότητας στα δύο
τμήματα. Για αυτό το λόγο στα θερμοσιφωνικά συστήματα η δεξαμενή αποθήκευσης
τοποθετείται σε υψηλότερο σημείο από τον ηλιακό συλλέκτη. Επίσης σε ορισμένες μέσα
στο δοχείο αποθήκευσης υπάρχει ηλεκτρική αντίσταση για θέρμανση του νερού χρήσης
στην περίπτωση που δεν επαρκεί η ηλιακή ενέργεια.
‘Ολοκληρωμένη
 ηλιακή συσκευή ICS
Σε μια ολοκληρωμένη ηλιακή συσκευή (Integrated Collector Storage), ο
ηλιακός συλλέκτης αποτελεί ταυτόχρονα και το δοχείο αποθήκευσης του νερού. Το
δοχείο αποθήκευσης είναι συνήθως κυλινδρικό για να αντέχει την πίεση του δικτύου
ύδρευσης ενώ η εξωτερική του επιφάνεια βάφεται με μαύρο χρώμα ή επιστρώνεται
με ειδική επιλεκτική επιφάνεια για την απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας. Σε
πολλές περιπτώσεις, τοποθετούνται περισσότερα από ένα δοχεία σε σειρά με την
έξοδο του καθενός να συνδέεται με την είσοδο του επόμενου αυξάνοντας με αυτό
τον τρόπο την συνολική απόδοση της συσκευής. Στις συσκευές αυτές, επειδή το
δοχείο αποθήκευσης είναι ταυτόχρονα και η απορροφητική επιφάνεια παρουσιάζουν
σημαντικές θερμικές απώλειες. Για αυτό το λόγο χρησιμοποιούνται σε πολλές
περιπτώσεις διάφανα θερμομονωτικά υλικά, διπλά διάφανα καλύμματα ή και
ακόμα χρήση κενού μεταξύ του απορροφητή και του γυάλινου καλύμματος.
αβ
Εικόνα 1 Ολοκληρωμένη ηλιακή συσκευή ICS (α) και θερμοσιφωνικό σύστημα (β)
‘Ηλιακά θερμικά συστήματα διαφορικού ελέγχου
Τα ηλιακά θερμικά συστήματα διαφορικού ελέγχου (Differential controller operated
pump systems) αποτελούνται από τους συλλέκτες, μία ή δύο θερμικές δεξαμενές
αποθήκευσης και ένα δίκτυο διανομής του ρευστού με κυκλοφορητή. Τα συστήματα αυτά
έχουν ένα διαφορικό σύστημα ελέγχου το οποίο καταγράφει τη διαφορά θερμοκρασίας
μεταξύ του ρευστού του συλλέκτη και του νερού στην δεξαμενή αποθήκευσης. Όταν η
θερμοκρασία του ρευστού του συλλέκτη είναι υψηλότερη από αυτή του νερού στην
δεξαμενή, ο κυκλοφορητής τίθεται σε λειτουργία με σκοπό να κυκλοφορήσει το ρευστό
έως η διαφορά θερμοκρασίας να γίνει πολύ μικρή.
473
Επιπλέον το διαφορικό σύστημα ελέγχου διακόπτει την λειτουργία της κυκλοφορίας
σε περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα κέρδους ενέργειας από τον ήλιο, ενώ σε
συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών, εκκινεί μια βάνα, η οποία τροφοδοτεί τους συλλέκτες
με ζεστό νερό από τη δεξαμενή αποθήκευσης.
Επίσης σε αυτά τα συστήματα επειδή η κυκλοφορία δεν γίνεται με φυσική
κυκλοφορία, η σχετική θέση δεξαμενής-συλλεκτών δεν έχει σημασία από λειτουργικής
πλευράς.Εικόνα 2 Θερμικά Ηλιακά συστήματα διαφορικού ελέγχου
4.3 Κατηγορίες ηλιακών συλλεκτών
Οι ηλιακοί συλλέκτες αποτελούν το σημαντικότερο τμήμα ενός ηλιακού συστήματος
θέρμανσης νερού. Υπάρχουν πολλά είδη ηλιακών συλλεκτών ανάλογα με τον τρόπο
λειτουργίας τους και την χρήση για την οποία προορίζονται. Οι ηλιακοί συλλέκτες
χωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες:
i. Συλλέκτες υγρού: Οι ηλιακοί συλλέκτες της κατηγορίας αυτής,
χρησιμοποιούν ως μέσο απολαβής της θερμότητας υγρό στοιχείο (συνήθως
νερό) και χρησιμοποιούνται κυρίως για θέρμανση νερού σε σπίτια και σε
πισίνες.
ii. Συλλέκτες αέρα: Οι ηλιακοί συλλέκτες αέρα χρησιμοποιούνται στις
περισσότερες εφαρμογές για θέρμανση εσωτερικών χώρων. Αντίστοιχα με
του συλλέκτες υγρού τύπου οι συλλέκτες αυτοί χρησιμοποιούν ως μέσο
απολαβής θερμότητας τον αέρα.
Επίπεδοι ηλιακοί συλλέκτες (Flat plate solar collectors)
Ο επίπεδος ηλιακός συλλέκτης αποτελεί το πιο διαδεδομένο είδος ηλιακού
συλλέκτη. Ο επίπεδος ηλιακός συλλέκτης αποτελείται από ένα μεταλλικό περίβλημα με
διαφανές κάλυμμα μέσα στο οποίο βρίσκεται μία φωτοαπορροφητική πλάκα για την
απορρόφηση της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας. Στους επίπεδους ηλιακούς
συλλέκτες υγρού τύπου (εικόνα 3β) υπάρχει ένα δίκτυο σωλήνων σε επαφή με την
απορροφητική επιφάνεια. Η λειτουργία του στηρίζεται στη μετάδοση θερμότητας από την
απορροφητική πλάκα στους σωλήνες και στη συνέχεια στο υγρό με αποτέλεσμα την
ανύψωση της θερμοκρασίας του. Στους επίπεδους συλλέκτες αέρα (εικόνα 3α) πίσω
από
την απορροφητική πλάκα υπάρχει ένας αγωγός μέσα στον οποίο ρέει με φυσική
μεταφορά
το ρευστό. Οι συλλέκτες αέρα σε σύγκριση με τους συλλέκτες υγρού τύπου
παρουσιάζουν χαμηλότερη απόδοση λόγω του μικρότερου ποσού θερμότητας που
μεταφέρεται από την πλάκα στον αέρα ενώ παρουσιάζουν το πλεονέκτημα ότι είναι
απλούστεροι στην κατασκευής τους
.
(α) (β)
Εικόνα 3 Επίπεδοι ηλιακοί συλλέκτες: (α) αέρα και (β) υγρού τύπου
Συλλέκτες σωλήνων κενού (Evacuated tube collectors)
Οι συλλέκτες αυτοί αποτελούνται από ένα σύστημα με αρθρωτούς σωλήνες, στο κέντρο
των οποίων βρίσκεται απορροφητική επιφάνεια σε θερμική επαφή με λεπτό μεταλλικό

474
αγωγό (εικόνα 4). Μέσα στους σωλήνες έχει δημιουργηθεί κενό αέρος μειώνοντας σε
μεγάλο
βαθμό τις θερμικές απώλειες του συλλέκτη. Σε τέτοιους συλλέκτες ο θερμικός φορέας
απαγωγής θερμότητας που δημιουργείται στο στην απορροφητική επιφάνεια είναι είτε
νερό είτε ρευστό αλλαγής φάσης όπως αλκοόλη. Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται οι
συλλέκτες σωλήνων κενού με χρήση ανακλαστήρων για τη συγκέντρωση της ηλιακής
ακτινοβολίας καθώς και οι συλλέκτες κενού διπλών εξωτερικών σωλήνων για καλύτερη
θερμική προστασία.
Εικόνα 4 Συλλέκτης σωλήνων κενού
Συγκεντρωτικοί ηλιακοί συλλέκτες (Concentrating solar collectors)
Οι συγκεντρωτικοί ηλιακοί συλλέκτες χρησιμοποιούνται σε εφαρμογές που απαιτούν
υψηλότερες θερμοκρασίες σε σχέση με αυτές που επιτυγχάνονται με τους συνήθεις
επίπεδους συλλέκτες. Οι συγκεντρωτικοί συλλέκτες ταξινομούνται ανάλογα με το λόγο
συγκέντρωσης που επιτυγχάνεται, το είδος των ανακλαστήρων που χρησιμοποιούνται
και το είδος εστίασης που επιτυγχάνουν (για παράδειγμα σημειακή ή γραμμική). Στο
σχήμα που ακολουθεί φαίνονται τα σημαντικότερα είδη συγκεντρωτικών ηλιακών
συλλεκτών.
Σχήμα 9 'ιάφοροι τύποι συγκεντρωτικών συλλεκτών και ο αντίστοιχος βαθμός
συγκέντρωσης της ηλιακής ακτινοβολίας
Υβριδικοί φωτοβολταϊκοί/θερμικοί ηλιακοί συλλέκτες (Photovoltaic/Thermal Solar
Collectors, PV/T solar collectors)
Οι υβριδικοί φωτοβολταϊκοί/θερμικοί ηλιακοί συλλέκτες (εικόνα 5) έχουν την
δυνατότητα να παρέχουν τόσο ηλεκτρική όσο και θερμική ενέργεια. Τα υβριδικά φβ/θ
συστήματα αποτελούνται από φωτοβολταϊκά πλαίσια πίσω από τα οποία υπάρχει
ενσωματωμένη θερμική μονάδα απολαβής θερμότητας όπου κυκλοφορεί το ρευστό. Οι
συλλέκτες αυτοί χωρίζονται σε υβριδικούς φβ/θ συλλέκτες νερού και σε υβριδικούς φβ/θ
συλλέκτες αέρα, ανάλογα με το ρευστό απολαβής θερμότητας που χρησιμοποιούν. Τα
παραπάνω συστήματα εκμεταλλεύονται την θερμότητα που οφείλεται στις απώλειες των
φωτοβολταϊκών πλαισίων, λόγω της περιορισμένης μετατροπής της ηλιακής
ακτινοβολίας σε ηλεκτρισμό, αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο την συνολική απόδοση του
συστήματος. Εικόνα 5 Υβριδικοί ΦΒ/Θ ηλιακοί συλλέκτες νερού και αέρα αντίστοιχα
4.4 Μοντέλα θερμικών ηλιακών συλλεκτών
Η απόδοση του ηλιακού συλλέκτη εξαρτάται από μια σειρά τεχνικών και λειτουργικών
χαρακτηριστικών για τη σωστή μοντελοποίηση της συνολικής λειτουργίας των θερμικών
ηλιακών συλλεκτών. Όλα τα μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί διακρίνονται σε δύο μεγάλες
κατηγορίες, ανάλογα με τον τρόπο που προσεγγίζουν τη λειτουργία του συλλέκτη. Τα
μοντέλα αυτά είναι:
‘Μοντέλο σταθερής κατάστασης (steady-state model): Το μοντέλο αυτό,
περιγράφει τη στιγμιαία συμπεριφορά ενός συλλέκτη σε συνθήκες σταθερής
κατάστασης, δηλαδή σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει σημαντική διακύμανση
τόσο στα μετεωρολογικά μεγέθη (ακτινοβολία, θερμοκρασία περιβάλλοντος)
όσο και σε κάποια λειτουργικά χαρακτηριστικά του συλλέκτη ( παροχή και
θερμοκρασία εισόδου του ρευστού).
475
‘2υναμικά μοντέλα (dynamic models): Τα δυναμικά μοντέλα προσεγγίζουν τη
στιγμιαία συμπεριφορά του συλλέκτη, λαμβάνοντας υπόψη τα μεταβατικά
φαινόμενα που οφείλονται στις θερμοχωρητικότητες των κατασκευαστικών
υλικών ενός θερμικού ηλιακού συστήματος. Στην κατηγορία των δυναμικών
μοντέλων υπάγονται και τα μοντέλα ‘quasi’ τα οποία λαμβάνουν υπόψη
ορισμένα από τα θερμοχωρητικά στοιχεία ενός συστήματος.
Η βασική διαφορά των δύο μοντέλων έγκειται στις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του
συλλέκτη από τις μετεωρολογικές κυρίως μεταβολές σε συνθήκες πραγματικής
λειτουργίας.
Όταν η συνολική θερμοχωρητικότητα των υπο-συστημάτων είναι σημαντικά μεγαλύτερη
από αυτή του συλλέκτη (συνηθέστερη περίπτωση), το μοντέλο σταθερής κατάστασης
προσεγγίζει σε μεγάλο βαθμό την λειτουργία του συστήματος. Στην περίπτωση όμως
που
πρόκειται για συστήματα με θερμοχωρητικότητα συγκρίσιμη με αυτή του συλλέκτη, το
δυναμικό μοντέλο κρίνεται ότι είναι πιο αποτελεσματικό
4.4.1 Μοντέλο σταθερής κατάστασης (Steady-state model)
.
Σύμφωνα με τη παραπάνω σχέση, σε συνθήκες σταθερής κατάστασης, η ωφέλιμη
ενέργεια που απορροφάται από το συλλέκτη είναι συνάρτηση της προσπίπτουσας
ηλιακής ακτινοβολίας λαμβάνοντας υπόψη τις οπτικές και θερμικές απώλειες του
συστήματος. Οι οπτικές απώλειες του συλλέκτη εκφράζονται από το ενεργό γινόμενο
διαπερατότητας- απορροφητικότητας ( )eff ‘‘ ενώ οι θερμικές απώλειες εκφράζονται από
τον συντελεστή θερμικών απωλειών L U .
4.4.2 'υναμικά μοντέλα (Dynamic model)
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, ένα δυναμικό μοντέλο περιγράφει τη στιγμιαία
απόδοση ενός συλλέκτη σε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τέτοια μοντέλα λαμβάνουν
υπόψη τόσο παράγοντες που σχετίζονται με τη λειτουργία του συλλέκτη όσο και
μετεωρολογικούς παράγοντες όπως η διάχυτηακτινοβολία, η θερμοκρασία του ουρανού,
η ταχύτητα του ανέμου και η ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος.
Το πιο γνωστό δυναμικό μοντέλο που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση των ηλιακών
συλλεκτών βασίζεται στο Ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΝ 12975-2. Αυτό το δυναμικό μοντέλο
αποτελεί μία επέκταση του βασικού μοντέλου σταθερής κατάστασης, στο οποίο έχει
ληφθεί υπόψη η επίδραση επιπλέον παραγόντων όπως της θερμοχωρητικότητας, της
ταχύτητας του ανέμου, της διάχυτης ακτινοβολίας, της ακτινοβολίας μεγάλου μήκους
κύματος και του συντελεστή γωνίας πρόσπτωσης.
Ένα άλλο δυναμικό μοντέλο είναι το λεγόμενο μοντέλο ταιριασμένης ροής (matched
flow collector model-MCF) το οποίο δίνει έμφαση στις θερμικές απώλειες και
χωρητικότητες τους συστήματος. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, ο απορροφητής
παρουσιάζει τοπικές χωρητικότητες οι οποίες είναι συνάρτηση της θερμοκρασίας. Στόχος
είναι η ακριβής έκφραση των θερμικών απωλειών σε συνθήκες όπου η ροή είναι χαμηλή
και η θερμοκρασία παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί το μοντέλο Dyncoll, σύμφωνα με το οποίο ο απορροφητής
του συλλέκτη χωρίζεται σε ένα πλήθος κόμβων κατά μήκος της ροής. Το μοντέλο αυτό
476
λαμβάνει υπόψη την κατανομή της θερμοκρασίας στη διεύθυνση της ροής του ρευστού.
4.5 Αποθήκευση θερμότητας σε ηλιακές δεξαμενές
Η αποθήκευση θερμότητας γίνεται με τη βοήθεια θερμικών δεξαμενών, οι οποίες
χωρίζονται ανάλογα με τη γεωμετρία κατασκευής τους, το θερμικό φορέα που
χρησιμοποιείται ως αποθηκευτικό μέσο και τον προσανατολισμό τους. Η θερμική
δεξαμενή αποτελεί σημαντικό τμήμα ενός ηλιακού συστήματος θέρμανσης νερού καθώς
θα πρέπει να είναι κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες του
χρήστη αλλά ταυτόχρονα να φροντίζει για την μέγιστη αποδιδόμενη ενέργεια. Οι κύριοι
παράμετροι που επηρεάζουν την συμπεριφορά μιας ηλιακής δεξαμενής και κατ’επέκταση
την απόδοση όλου του συστήματος είναι το μέγεθος τους, οι θερμικές απώλειες από τα
τοιχώματα προς το περιβάλλον και η θερμοκρασιακή διαστρωμάτωση του νερού μέσα
στην δεξαμενή.
Το μέγεθος μιας θερμικής ηλιακής δεξαμενής καθορίζεται από το πηλίκο του όγκου (V)
περιεχόμενου νερού της δεξαμενής προς την επιφάνεια ανοίγματος (Αα) του ηλιακού
συλλέκτη. Για συνήθεις εφαρμογές εκμετάλλευσης της θερμικής ενέργειας, το μέγεθος
των ηλιακών δεξαμενώνεπιλέγεται τηρώντας μια αναλογία της τάξης των 50-100 l/m2.
Οι απώλειες θερμότητας προς το περιβάλλον μιας δεξαμενής εξαρτάται από το σχήμα
της δεξαμενής, το πάχος της και τις θερμομονωτικές ιδιότητες των υλικών κατασκευής.
Οι ολικές θερμικές απώλειες μιας δεξαμενής εκφράζονται από τον συντελεστή θερμικών
απωλειών Us, οποίος είναι συνάρτηση της μάζας, της μέσης θερμοκρασίας και της
θερμοχωρητικότητας του νερού εντός της δεξαμενής.
Σημαντικό ρόλο στη λειτουργία μιας ηλιακής δεξαμενής έχει προσπάθεια επίτευξης όσο
το δυνατόν καλύτερης θερμοκρασιακής διαστρωμάτωσης του νερού έτσι ώστε να
επιτυγχάνεται η μέγιστη ενεργειακή απολαβή. Στην περίπτωση που χρησιμοποιείται μια
δεξαμενή το νερό υψηλής θερμοκρασίας που προέρχεται από το συλλέκτη και το νερό
χαμηλής θερμοκρασίας που προέρχεται από δίκτυο διανομής συνυπάρχουν στην ίδια
δεξαμενή με το πρώτο στο ανώτερο και το δεύτερο στο κατώτερο τμήμα αντίστοιχα. Η
διατήρηση αυτού του στρώματος θερμοκρασιακής διαβάθμισης είναι από τους
κυριότερους
στόχους κατά τη μελέτη και κατασκευή θερμικών ηλιακών δεξαμενών.
ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
5.1 Γενικά
Η αιολική ενέργεια είναι η ενέργεια του ανέμου που προέρχεται από τη μετακίνηση
αερίων μαζών της ατμόσφαιρας. Οι μετακινήσεις του αέρα, οι άνεμοι, προέρχονται από
τις
μεταβολές και τις διαφορετικές από τόπο σε τόπο τιμές της ατμοσφαιρικής πίεσης. Οι
τιμές
αυτές της πίεσης οφείλονται στη διαφορετική θέρμανση (απορρόφηση ενέργειας) της
ατμόσφαιρας κάθε τόπου από τον ήλιο.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις από μετεωρολογικούς οργανισμούς η ισχύς του ανέμου σε
παγκόσμια κλίμακα είναι 3.6 x 109 ΜW ενώ ταυτόχρονα η εκμεταλλεύσιμη ενέργεια σε
διάφορες τοποθεσίες του κόσμου αντιστοιχεί στο 1% και υπολογίζεται ότι είναι περίπου
175x1012 KWh.
477
5.2 Ιστορία Αιολικών μηχανών
Η αιολική ενέργεια, μια από τις παλαιότερες μορφές φυσικής ενέργειας, αξιοποιήθηκε
από πολύ νωρίς για την παραγωγή μηχανικού έργου και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην
εξέλιξη της ανθρωπότητας. Η σημασία της ενέργειας του ανέμου φαίνεται από τα αρχαία
χρόνια όπου
Κεφάλαιο 5
χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την μετακίνηση των πρώτων ιστιοφόρων πλοίων γεγονός
που συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη της ναυτιλίας.
Η πρώτες μηχανές αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας ήταν οι ανεμόμυλοι. Παρόλο που
φαίνεται ότι οι αρχαίοι λαοί της Ανατολής χρησιμοποιούσαν ανεμόμυλους, η πρώτη
αναφορά για τέτοιες μηχανές εμφανίζεται σε έργα Αράβων συγγραφέων του 9ου μ.Χ.
αιώνα. Ο ανεμόμυλος έφτασε στην Ευρώπη από τους Άραβες και χρησιμοποιήθηκε σε
χώρες όπως η Γαλλία και η Αγγλία σε έργα με τη μορφή υδραυλικού τροχού.
Ο ανεμόμυλος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ως ανεμογεννήτρια το 1890 όταν
εγκαταστάθηκε πάνω σε χαλύβδινο πύργο ανεμόμυλος του Π. Λα Κούρ στη 2ανία, με
φτερά με σχισμές και διπλά πτερύγια αυτόματης μετάπτωσης προς τη διεύθυνση του
ανέμου. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο πραγματοποιήθηκαν πειράματα με
ανεμόμυλους των οποίων τα φτερά έμοιαζαν με πτερύγια αεροπορικής έλικας ενώ το
1931 μια τέτοια ανεμογεννήτρια εγκαταστάθηκε στην Κριμαία, με την παραγόμενη
ηλεκτρική ισχύ να διοχετεύεται στο τοπικό δίκτυο της περιοχής. Πραγματικές
ανεμογεννήτριες με δύο πτερύγια λειτούργησαν στις ΗΠΑ και στην Αγγλία κατά τη
δεκαετία του 1940 ενώ στην 2ανία ο J. Jual κατασκεύασε μια ανεμογεννήτρια με τρία
πτερύγια αλληλοσυνδεόμενα μεταξύ τους και με έναν πρόβολο στο μπροστινό μέρος του
άξονα περιστροφής.Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο πολλοί περίμεναν ότι η αιολική
ενέργεια θα συνέβαλλεσημαντικά στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά οι
προσπάθειες ανάπτυξης ατόνησαν μέχρι την δεκαετία του 1970 μετά την πρώτη
πετρελαϊκή κρίση (1973). Έτσι αναπτύχθηκαν διάφοροι τύποι ανεμογεννητριών και στις
αρχές της δεκαετίας του 1980 διατίθενται στο εμπόριο.
5.3 Ταχύτητα ανέμου
Η κίνηση του ανέμου ακολουθεί τους νόμους της μηχανικής των ρευστών, οι οποίοι
διέπουν τη τυρβώδη ροή ενός ρευστού. Συνεπώς η ταχύτητα του ανέμου είναι ένα
ιδιαίτερο μεταβλητό μέγεθος, το οποίο εμφανίζει έντονες διακυμάνσεις ακόμα και σε
μικρά χρονικά διαστήματα. Ακολουθώντας την θεωρητική ανάλυση που ισχύει για
τυρβώδη πεδία, η στιγμιαία ταχύτητα του ανέμου εκφράζεται σαν άθροισμα της μέσης
ταχύτητας του ανέμου
Εξετάζοντας το πεδίο ταχυτήτων μιας περιοχής, είναι σημαντικό να καταγραφούν και οι
μέγιστες τιμές της ταχύτητας του ανέμου. Συνήθως για τη στατιστική πρόβλεψη των
μέγιστων ταχυτήτων του ανέμου χρησιμοποιούνται οι μέσες ωριαίες τιμές της ταχύτητας
του ανέμου για ένα χρονικό διάστημα. Το στατιστικό παράδειγμα που προκύπτει
αναλύεται με στατιστικές μεθόδους και προσδιορίζεται η μέγιστη ταχύτητα του ανέμου
που σχετίζεται με τη μέγιστη καταπόνηση των τμημάτων μιας αιολικής μηχανής και
κατ’επέκταση με το χρόνο ζωής της.
5.3.1 Μεταβολή της ταχύτητας του ανέμου με το ύψος
478
Η ένταση του ανέμου μεταβάλλεται με την αύξηση του ύψους. Στο οποίο γίνεται η
καταγραφή του αιολικού δυναμικού. Το πάχος της ατμόσφαιρας μέσα στο οποίο
συμβαίνει η μεταβολή της ταχύτητας του ανέμου, το ορικό στρώμα, εκτείνεται από μερικά
μέτρα έως και 2 km.
Για τον υπολογισμό της μέσης ταχύτητας σε μια περιοχή με τη μεταβολή του ύψους
χρησιμοποιούνται σχέσεις, οι οποίες ανάγουν την ταχύτητα του ανέμου σε ένα
συγκεκριμένο ύψος αναφοράς σε οποιοδήποτε ύψος. Στη βιβλιογραφία προτείνονται
διάφορες αναλυτικές σχέσεις της μεταβολής του ανέμου με το ύψος. Οι κυριότερες από
αυτές είναι: . Οι τιμές αυτής της παραμέτρου κυμαίνονται μεταξύ του 0.07 για παγωμένες
επιφάνειες και του 0.47 για αστικές περιοχές.
5.3.2 Επίδραση εμποδίων στη ροή του ανέμου
Σημαντική επίδραση στην ταχύτητα του ανέμου έχει η παρουσία μεμονωμένων
εμποδίων, π.χ. ενός δέντρου ή μιας κατοικίας, στο πεδίο ροής του ανέμου. Γύρω από
ένα
εμπόδιο και κυρίως, πίσω από αυτό, κατά την διεύθυνση του ανέμου δημιουργείται
χώρος
έντονων διαταράξεων που χαρακτηρίζεται ως σκιά του ανέμου. Η επίδραση των
αναταράξεων εκτείνεται, πίσω από το εμπόδιο, σε μήκος μέχρι και δεκαπέντε φορές το
ύψος
του εμποδίου και πάνω από αυτό μέχρι το διπλάσιο του ύψους του (σχήμα 10). Για αυτό
το
λόγο σε περιοχές εγκατάστασης αιολικών μηχανών εξετάζεται ιδιαίτερα η διαμόρφωση
του
πεδίου ροής .
Σχήμα 10 Χώρος ισχυρών αναταράξεων γύρω από την περιοχή μεμονωμένου εμποδίου
5.4 Eίδη Αιολικών Μηχανών
Οι αιολικές μηχανές έχουν ως σκοπό την αξιοποίηση του μεγαλύτερου ποσοστού της
κινητικής ενέργειας του ανέμου. Οι ανεμογεννήτριες (Α/Γ) μπορούν να ταξινομηθούν
σύμφωνα με τον προσανατολισμό των αξόνων τους σε σχέση με τη ροή του ανέμου. Οι
πλέον
διαδεδομένοι τύποι Α/Γ είναι οι εξής:
‘Οριζοντίου
 άξονα (Horizontal axis-head on): στους οποίους ο άξονας
περιστροφής του δρομέα είναι παράλληλος προς την κατεύθυνση του ανέμου.
‘Οριζοντίου
 άξονα (Horizontal axis-Crosswind): στους οποίους ο άξονας
περιστροφής είναι παράλληλος προς τη επιφάνεια της γης αλλά κάθετος στη
διεύθυνση του ανέμου.
‘Καθέτου
 άξονα (Vertical axis): στους οποίους ο άξονας περιστροφής είναι
κάθετος στη ροή του ανέμου.
Οι Α/Γ οριζοντίου άξονα μπορούν διαχωριστούν σε σχέση με τη θέση του δρομέα ως
προς το πύργο στήριξης και τη διεύθυνση του ανέμου. Οι Α/Γ που έχουν το δρομέα
μπροστά
από τον πύργο είναι τύπου up-wind ενώ αυτές που έχον το δρομέα πίσω από το πύργο
είναι
479
τύπου down-wind. Από την άλλη πλευρά οι πιο διαδομένες Α/Γ καθέτου άξονα είναι οι
μηχανές τύπου Darrieus και οι μηχανές τύπου Savonius.
Οι μοντέρνες ανεμογεννήτριες ταξινομούνται επίσης ανάλογα με την ταχύτητα
περιστροφής των πτερυγίων τους σε ταχύστροφες και σε αργόστροφες ανάλογα με την
τιμή ενός αδιάστατου μεγέθους γνωστού ως παράμετρος περιστροφής λ (tip speed
ratio). Η παράμετρος αυτή μπορεί να υπολογιστεί από την γωνιακή ταχύτητα
περιστροφής του πτερυγίου ‘ , την ακτίνα του δρομέα της Α/Γ R και την ταχύτητα του
ανέμου W Ακόμα, οι ανεμογεννήτριες κατατάσσονται ανάλογα με τη μηχανική ισχύ N
που παρέχουν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.
1. Μικρές Α/Γ όταν η ονομαστική ισχύς τους είναι μεταξύ:
50 W ≤N ≤10kW
2. Μεσαίες Α/Γ όταν η ονομαστική ισχύς τους είναι μεταξύ: 10kW ≤N ≤200kW
3. Μεγάλες Α/Γ όταν η ονομαστική ισχύς τους είναι:
200kW ≤N
Τέλος μία παράμετροw που χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό και την ταξινόμηση
των Α/Γ είναι η παράμετρος στιβαρότητας (solidity) της κατασκευής ‘ . Η στιβαρότητα
συνήθως ορίζεται ως ο λόγος του εμβαδού όλων των πτερυγίων, προς το εμβαδό της
επιφάνειας που διαγράφουν τα πτερύγια κατά την περιστροφή.
5.5 Τεχνολογία Ανεμογεννητριών
Μια Α/Γ αποτελείται από τα παρακάτω μέρη (σχήμα 11):
Ρότορας (δρομέας): Οι πτέρυγες του δρομέα έχουν σχεδιαστεί ώστε να γυρίζουν με τον
άνεμο, περιστρέφοντας στην γεννήτρια. Σε μεγάλες κυρίως Α/Γ, με σκοπό την αύξηση
των στροφών της γεννήτριας συνδέεται κατάλληλα κιβώτιο ταχυτήτων.
Πτερύγια: Τα πτερύγια είναι το τμήμα της Α/Γ πάνω στο οποίο δημιουργείται άνωση
από τον άνεμο που έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ροπής στον άξονα περιστροφής
με συνέπεια την περιστροφή τους. Οι περισσότερες Α/Γ έχουν δύο ή τρία πτερύγια.
Κέλυφος: Το κέλυφος βρίσκεται πάνω από τον πύργο και περιλαμβάνει πολλά
μηχανικά και ηλεκτρονικά τμήματα τα σημαντικότερα εκ των οποίων είναι το κιβώτιο
ταχυτήτων, τους άξονες υψηλής/χαμηλής ταχύτητας, την γεννήτρια και το φρένο.
Γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρισμού: Η γεννήτρια είναι υπεύθυνη για την παραγωγή
ηλεκτρικής ενέργειας όταν η ταχύτητα του ανέμου αποκτήσει τέτοια τιμή ώστε να
περιστραφούν τα πτερύγια. Οι γεννήτριες χωρίζονται σε μεγάλες κατηγορίες: (α) τις
σύγχρονες και (β) τις ασύγχρονες μηχανές.
Κιβώτιο ταχυτήτων: Το κιβώτιο ταχυτήτων είναι το τμήμα της Α/Γ που φροντίζει να
αυξάνει τις στροφές του άξονα που καταλήγει στην γεννήτρια για την παραγωγή
ηλεκτρικής ενέργειας.
Σύστημα διεύθυνσης και προσανατολισμού: Οι ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα
απαιτούν ένα μηχανισμό, ο οποίος να τις στρέφει προς την διεύθυνση του ανέμου. Για
αυτό το λόγο η άτρακτος της Α/Γ στηρίζεται συνήθως σε έναν μηχανικό στροφέα ο
οποίος δέχεται εντολές από ένα ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης της διεύθυνσης
του ανέμου.
Σύστημα προστασίας: Οι σύγχρονες Α/Γ διαθέτουν μηχανισμούς που τις θέτει εκτός
λειτουργίας για λόγους ασφάλειας όταν η ένταση της ταχύτητας του ανέμου είναι πολύ
480
υψηλή.
Πύργος στήριξης: Ο πύργος υψώνει την άτρακτο της Α/Γ σε μεγάλο ύψος ώστε να
εκμεταλλευτεί τις υψηλές ταχύτητες ανέμου. Ο πύργος στήριξης απαιτεί ιδιαίτερο
σχεδιασμό καθώς θα πρέπει να διαθέτει μεγάλο ύψος ενώ ταυτόχρονα να είναι γερός
έτσι ώστε να αντέχει τα δυναμικά φορτία που οφείλονται τόσο στην λειτουργία της Α/Γ
όσο και στις καιρικές συνθήκες που επικρατούν.
Σχήμα 11 Τμήματα ανεμογεννήτριας
5.6 Ισχύς Α/Γ
Το ποσοστό της μηχανικής ισχύος του ανέμου που είναι διαθέσιμο προς εκμετάλλευση,
εξαρτάται από την ταχύτητα του ανέμου W V , από τη γωνιακή ταχύτητα περιστροφής
της έλικας ‘, την ακτίνα του δρομέα R και τη σχεδίαση της πτερωτής. Η ενέργεια που
αποσπάται από τον άνεμο (ισχύς εξόδου της Α/Γ
Η χαρακτηριστική παράμετρος για την αποδοτικότητα της Α/Γ είναι ο αεροδυναμικός
συντελεστής ισχύος p C , ο οποίος εκφράζει σε ποιο βαθμό μετατρέπεται η ενέργεια που
περιέχεται στον άνεμο. Ο συντελεστής p C εξαρτάται από την παράμετρο περις$τροφής
‘ , την ταχύτητα του ανέμου W V , τη γωνιακή ταχύτητα περιστροφής της έλικας ‘, τον
τύπο της γεννήτριας, το σχήμα και τη γωνία ‘των πτερυγίων. Η ανώτατη τιμή τον
συντελεστή ισχύος είναι γνωστή και ως όριο Betz και αντιστοιχεί στην τιμή ,max
Η ισχύς εξόδου μιας Α/Γ όπως αναφέρθηκε και παραπάνω εξαρτάται από την ταχύτητα
του ανέμου και κάθε αιολική μηχανή έχει μια χαρακτηριστική καμπύλη ισχύος. Η
καμπύλη αυτή καθορίζει την απόδοση της ανεμογεννήτριας συναρτήσει της ταχύτητας
του ανέμου (εικόνα 6) και χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα εκκίνησης ci V της Α/Γ, την
ονομαστική ταχύτητα λειτουργίας r V και την ταχύτητα αποκοπής co V της Α/Γ. Η
ταχύτητα εκκίνησης είναι η ταχύτητα εκείνη στην οποία η ανεμογεννήτρια αρχίζει να
παράγει ισχύ ενώ η ονομαστική ταχύτητα λειτουργίας είναι η ταχύτητα στην οποία η
ανεμογεννήτρια παράγει την ονομαστική της ισχύ. Τέλος η ταχύτητα αποκοπής είναι η
τιμή της ταχύτητας της ανεμογεννήτριας στην οποία παύει να λειτουργεί για λόγους
ασφαλείας.
5.7 Μικρής Ισχύος Ανεμογεννήτριες
Οι μικρές ανεμογεννήτριες αναφέρονται σε αιολικά συστήματα τα οποία έχουν
ονομαστική ισχύ έως 10kW . Οι ανεμογεννήτριες αυτές έχουν διάμετροδρομέα από
0.58m έως 8m και τοποθετούνται συνήθως σε πύργους με ύψος που κυμαίνεται από
10mέως τα 40m .
Οι μικρές Α/Γ χωρίζονται σε τρεις υποκατηγορίες ανάλογα με την ονομαστική ισχύ
εξόδου τους οι οποίες είναι:
(α) Micro wind turbines με ονομαστική ισχύ 50 ≤N ≤1kW ,
(β) Mid-range wind turbines με ονομαστική ισχύ 1kW ≤N ≤5kW ,
(γ) Mini wind turbines με ονομαστική ισχύ 5kW ≤N ≤10kW
5.7.1 'ομικά στοιχεία Μικρών Α/Γ
Μια μικρή Α/Γ γενικά αποτελείται από έναν δρομέα με πτερύγια, έναν κινητήρα, έναν
πύργο στήριξης και ένα ηλεκτρικό κύκλωμα που αποτελείται από την απαραίτητη

481
καλωδίωση, ένα σύστημα αποθήκευσης ενέργειας (μπαταρία), ένα ρυθμιστή φόρτισης
και ένα μετατροπέα τάσης. Όπως και στις μεγάλες Α/Γ, οι μικρές Α/Γ χωρίζονται σε
οριζοντίου και κατακορύφου άξονα, με τον αριθμό των πτερυγίων τους να ποικίλει.
Το μεγαλύτερο ποσοστό εγκατεστημένων μικρών Α/Γ κατέχουν οι οριζοντίου άξονα
γεννήτριες και ιδιαίτερα αυτές που διαθέτουν τρία πτερύγια καθώς λειτουργούν πιο
αποδοτικά σε σχέση με αυτές που διαθέτουν περισσότερα πτερύγια λόγω καλύτερης
αεροδυναμικής σχεδίασης. Από την άλλη πλευρά οι μικρές Α/Γ κατακορύφου άξονα
παρόλο τα πλεονεκτήματα που διαθέτουν δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς λόγω της
χαμηλής απόδοσής τους και του μεγαλύτερου κόστους τους σε σχέση με τις Α/Γ
οριζοντίου άξονα.
5.7.2 Πτερύγια Μικρών Α/Γ
Τα πτερύγια είναι το τμήμα της ανεμογεννήτριας που θέτει σε κίνηση το δρομέα της Α/Γ
ο οποίος με τη σειρά κινεί την γεννήτρια για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ο
σχεδιασμός αυτών των πτερυγίων καθορίζεται από το μέγεθος και τα αεροδυναμικά
χαρακτηριστικά της Α/Γ καθώς από το υλικό κατασκευής τους.
Έχει παρατηρηθεί ότι η μηχανική αντοχή των πτερυγίων στη βάση στήριξης τους
μειώνεται με την αύξηση του αριθμού τους. Οι μικρές Α/Γ που διαθέτουν τρία πτερύγια
λειτουργούν πιο ομαλά, γεγονός που οφείλεται στην σταθερή τιμή στης ροπής σε σχέση
με τη περιστροφική κίνηση της Α/Γ. Παράλληλα οι ανεμογεννήτριες αυτές παρουσιάζουν
χαμηλότερο επίπεδο θορύβου και είναι οικονομικά πιο αποδοτικές. Για αυτούς τους
κυρίως λόγους, οι Α/Γ με τρία πτερύγια είναι η πιο κοινή σχεδιαστική επιλογή για τους
περισσότερους κατασκευαστές μικρών ανεμογεννητριών παρόλο που άλλοι
εξακολουθούν να χρησιμοποιούν δύο ή και περισσότερα από τρία πτερύγια.
Τα πτερύγια των μικρών ανεμογεννητριώνείναι κυρίως κατασκευασμένα από συνθετικά
υλικά όπως ο υαλοβάμβακας με αφρώδη πυρήνα, ο πολυεστέρας με ενισχυμένο γυαλί ,
ξύλο και ανοξείδωτο σίδηρο. Αυτά τα συνθετικά υλικά έχουν το πλεονέκτημα ότι
παρουσιάζουν υψηλή αντοχή στις καιρικές συνθήκες και υψηλή τιμή του λόγου της
ακαμψία-βάρους πτερυγίων. Επιπλέον τα υλικά αυτά είναι ανθεκτικά στην διάβρωση και
συμπεριφέρονται σαν μονωτές στην διέλευση ηλεκτρικού ρεύματος.
5.7.3 Προσανατολισμός Μικρών Α/Γ
Οι περισσότερες μικρές ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα
χρησιμοποιούν την ‘’ουρά’’ τους για να προσανατολιστούν προς την
διεύθυνση του ανέμου. Το ουριαίο τμήμα το χρησιμοποιούν κατά
αντιστοιχία με τους μηχανισμούς στροφής των μεγάλων Α/Γ, οι
οποίοι δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθούν σε μικρές Α/Γ κυρίως
λόγω κόστους, βάρους και διαστάσεων. Στην εικόνα 7 φαίνεται μία
μικρή Α/Γ με τρία πτερύγια μαζί με το ουριαίο
τμήμα της.
Εικόνα 7 Air-X Wind
5.7.4 Συστήματα Ελέγχου Ταχύτητας Μικρής Α/Γ
Παρόλο, που οι υψηλές ταχύτητες ανέμου οδηγούν σε αύξηση της παραγόμενης
ενέργειας, είναι δυνατόν σε πολλές περιπτώσεις να προκαλέσουν ζημιά. Με σκοπό την

482
προστασία της Α/Γ αλλά και την ασφάλεια των ανθρώπων της περιοχής εγκατάστασης,
οι μικρές Α/Γ διαθέτουν διάφορους μηχανισμούς πέδησης και ελέγχου της ταχύτητας
περιστροφής τους. Στα νεότερα μικρά αιολικά συστήματα χρησιμοποιούνται δύο είδη
τεχνικών ελέγχου, τις παθητικές τεχνικές ελέγχου και τις ενεργητικές τεχνικές ελέγχου.
Στην πρώτη κατηγορία ανήκει ο έλεγχος απώλειας στήριξης (stall control). Ο έλεγχος με
βάσει αυτή την τεχνική στηρίζεται στη καμπύλωση των πτερυγίων όταν η ταχύτητα του
ανέμου αυξηθεί σημαντικά. Ειδικότερα, όταν η ταχύτητα του ανέμου ξεπεράσει μια
προκαθορισμένη κατασκευαστικά τιμή τα πτερύγια καμπυλώνονται λόγω της μεγάλης
αεροδυναμικής αντίστασης με αποτέλεσμα της μεταβολή της γωνίας προσβολής μεταξύ
τωνπτερυγίων και του ανέμου. Αυτό έχει ως συνέπεια την εκτροπή της Α/Γ από την
διεύθυνση του ανέμου με ταυτόχρονη μείωση των στροφών της πτερωτής. Σε πολλές
Α/Γ μικρής ισχύος εκτροπή από την διεύθυνση του ανέμου πραγματοποιείται με την
καμπύλωση της ατράκτου της Α/Γ σε μεγάλες ταχύτητες ανέμου.
Οι ενεργητικές τεχνικές ελέγχου στηρίζονται στον έλεγχο του βήματος των πτερυγίων
(pitch control). Στις ανεμογεννήτριες που διαθέτουναυτόν τον έλεγχο, ένα ηλεκτρονικό
σύστημα ελέγχει συνεχώς την ισχύ εξόδου, η οποία όταν γίνει πολύ υψηλή ‘δίνει’ εντολή
στο δρομέα των πτερυγίων να στραφεί και υπό κάποια γωνία. Σε αυτή τη θέση, η
ταχύτητα περιστροφής ελαττώνεται σημαντικά προστατεύοντας την Α/Γ. Όταν οι
συνθήκες επανέλθουν σε φυσιολογικά επίπεδα, τα πτερύγια επανέρχονται στην αρχική
τους θέση.
5.7.5 Γεννήτριες Μικρών Α/Γ
Οι περισσότερες μικρές Α/Γ χρησιμοποιούν βηματικές γεννήτριες μόνιμου μαγνήτη
(permanent magnet generators). Η λειτουργία των γεννητριών μόνιμου μαγνήτη
στηρίζεται
στην αντίδραση που έχει ο ρότορας (δρομέας) μόνιμου μαγνήτη της Α/Γ μέσα σε ένα
ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.
Το παραπάνω είδος γεννητριών υπάγονται στις ασύγχρονες μηχανές, κάτι που σημαίνει
ότι δεν μπορούν να συνδεθούν απευθείας με το εναλλασσόμενο (AC) δίκτυο. Αυτό
συμβαίνει
λόγω της αστάθειας που υπάρχει στην παραγόμενη τάση και συχνότητα. Για αυτό το
λόγο
χρησιμοποιούνται μετατροπείς οι οποίοι σταθεροποιούν την τάση με σκοπό είτε την
αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας είτε τη σύνδεση με το υπάρχον εναλλασσόμενο
δίκτυο.
5.7.6 Πύργοι Στήριξης Μικρών Α/Γ
Όπως οι μεγάλες Α/Γ έτσι και οι μικρές χρησιμοποιούν πύργους στήριξης για την
ανύψωση της ατράκτου της μηχανής στον αέρα. Οι πύργοι αυτοί όπως έχει αναφερθεί
και
παραπάνω θα πρέπει να είναι αρκετά ψηλοί, ώστε η ανεμογεννήτρια να βρίσκεται
ψηλότερα
από την τυρβώδη ζώνη κοντά στο έδαφος αλλά ταυτόχρονα και ανθεκτικοί ώστε να
αντέχουν
τις δυνάμεις που δέχονται από τον άνεμο.
483
Οι πύργοι των μικρών Α/Γ ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τα
κατασκευαστικά τους χαρακτηριστικά: (α) τους πύργους δικτυωτού πλέγματος και (β)
τους
πύργους με μονό σωλήνα. Οι πύργοι δικτυωτού πλέγματος χρησιμοποιούν ένα δίκτυο
σωλήνων σε μορφή πλέγματος σχηματίζοντας πύργο, ο οποίος στερεώνεται στο έδαφος
με
ειδικής κατασκευής συρματόσχοινα σε τρία σημεία διαφορετικών διευθύνσεων. Επίσης
σε
αυτού του είδους πύργους υπάρχει η δυνατότητα μεταβολής του ύψους τους και αυτός
είναι
ένας από τους λόγους του υψηλού κόστους κατασκευής. Από την άλλη πλευρά,οι πύργοι
μονού στύλου έχουν απλούστερο τρόπο κατασκευής ενώ διαθέτουν το πλεονέκτημα να
είναι
οπτικά πιο ευχάριστοι σε σχέση με τους πύργους του προηγούμενου είδους.
Οι πύργοι στήριξης των μικρών ανεμογεννητριώνμπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με
την ιδιοσυχνότητά τους σε εύκαμπτους και άκαμπτους. Στους άκαμπτους πύργους η
ιδιοσυχνότητά τους είναι μεγαλύτερη από τη συχνότητα περιστροφής της πτέρυγας ενώ
στους
εύκαμπτους πύργους η ιδιοσυχνότητα του πύργου είναι μικρότερη από τη συχνότητα
περιστροφής του πτερυγίου.
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ &ΙΑ&ΙΚΑΣΙΑ
6.1 Σκοπός της πειραματικής διαδικασίας
Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει μια περιγραφή της διαδικασίας εγκατάστασης, λειτουργίας
και παρακολούθησης των μονάδων παραγωγής ενέργειας με τις οποίες
διαπραγματεύεται η
παρούσα εργασία.
Κύριος στόχος της πειραματικής διαδικασίας είναι η μελέτη όλων των παραμέτρων που
απαιτούνται για τη λειτουργία του συστήματος. 5ς εκ τούτου, θα γίνει περιγραφή των
κυκλωμάτων και των επιμέρους ηλεκτρονικών διατάξεων που απαιτούνται για τη διάθεση
της
παραγόμενης ενέργειας. Σκοπός του πειράματος είναι η μελέτη της ενεργειακής εξόδου
κάθε
κύριου συστήματος από τα οποία αποτελείται το υβριδικό σύστημα καθώς επίσης και η
ανάλυση των μετεωρολογικών μεγεθών που επηρεάζουν την απόδοση του συστήματος.
Επίσης ένα από τα βασικότερα τμήματα της πειραματικής διαδικασίας είναι η
δημιουργία συνθηκών μακροχρόνιας αυτόνομης καταγραφής δεδομένων, τα οποία είναι
απαραίτητα για την μελέτη του υβριδικού συστήματος. Για αυτό το λόγο θα γίνει αναφορά
στη διαδικασία καταγραφής και λήψης δεδομένων με τη βοήθεια αυτόνομου
καταγραφικού
CR10X της Campell Scientific.
Κεφάλαιο 6
6.2 Κυκλώματα και συνδέσεις
6.2.1 Αυτόνομο σύστημα παραγωγής ενέργειας με Α/Γ
484
Στο σχήμα 12 φαίνεται η μικρή ανεμογεννήτρια που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα
εργασία. Όλα τα καλώδια κα οι συνδέσεις που φαίνονται στο σχήμα χαρακτηρίζονται από
μπλε ή κόκκινο χρώμα τα οποία συμβατικά εκφράζουν θετική και αρνητική τάση. Όπως
φαίνεται από το σχήμα, η ηλεκτρική έξοδος της Α/Γ οδηγείται σε ένα διακόπτη θέσεων. Η
θέση 1 του διακόπτη αντιστοιχεί σε κλειστό κύκλωμα, η θέση 2 αντιστοιχεί σε ανοιχτό
κύκλωμα ενώ η θέση 3 αντιστοιχεί σε βραχυκύκλωση των άκρων της Α/Γ που οδηγεί σε
μπλοκάρισμα των πτερυγίων της Α/Γ. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει και άκρο γείωσης
της
Α/Γ το οποίο έχει συνδεθεί με το αρνητικό άκρο της.
Μετά το διακόπτη η θετική έξοδος οδηγείται σε μια ασφάλεια 30 Α και καταλήγει στο
θετικό πόλο της μπαταρίας ενώ το αρνητικό άκρο πριν καταλήξειστον αρνητικό πόλο της
μπαταρίας οδηγείται μέσα από μια αντίσταση Ri=0.001 5. Ο λόγος που παρεμβάλλεται η
αντίσταση είναι η δημιουργία κατάλληλης διαφοράς δυναμικού, με σκοπό την καταγραφή
της
από το αυτόματο καταγραφικό CR10X. Αυτή η διαφορά δυναμικού αντιστοιχεί στο
παραγόμενο από την ανεμογεννήτρια ηλεκτρικό ρεύμα αφού πρώτα διαιρεθεί με την τιμή
της
αντίστασης Ri.
Για την μέτρηση της παραγόμενης τάσης της Α/Γ καθώς και της τάσης της μπαταρίας
χρησιμοποιήθηκε το ποτενσιόμετρο όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Το αρνητικό
και
θετικό άκρο τόσο της Α/Γ όσο και της μπαταρίας συνδέθηκαν με το ποτενσιόμετρο με
σκοπό
να διαιρεθούν οι τάσεις και να γίνουν κατάλληλες προς μέτρηση από το καταγραφικό
CR10X. Η χρήση του διαιρέτη τάσης ήταν απαραίτητη καθώς το όριο μετρήσεων του
αυτόματου καταγραφικού είναι 2.5V. Για την κατασκευή του διαιρέτη τάσης επιλέχθηκαν
αντιστάσεις με τιμές R1=1k5 και R2=1M5 με σκοπό να επιτευχθεί λόγος μετατροπής
1:1000.
Στη συνέχεια οι πόλοι της μπαταρίας οδηγήθηκαν μέσω μιας ασφάλειας 25 Α και μιας
αντίστασης Ri=0.001 5 στο μετατροπέα τάσης (inverter). Στο μετατροπέα η τάση της
μπαταρίας (Vμπατ.=12 V) μετατρέπεται σε εναλλασσόμενη τάση 220 V με σκοπό να
τροφοδοτηθεί το φορτίο. Το συνολικό φορτίο, στο οποίο καταναλώναμε την παραγόμενη
ενέργεια αποτελούνταν από ένα μετασχηματιστή ισχύος 9 W καθώς επίσης και από μια
διάταξη με πολλαπλά φορτία. Η χρήση του μετασχηματιστή ως φορτίο έγινε για να
διαπιστώνεται η λειτουργία του φορτίου από απόσταση με χρήση υπολογιστή (remote
desktop connection).
Σχήμα 12 Κύκλωμα αυτόνομης μονάδας παραγωγής ενέργειας με Α/Γ
6.2.2 Αυτόνομο φωτοβολταϊκό σύστημα
Στο σχήμα 13 φαίνεται το αυτόνομο φβ σύστημα που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα
εργασία. Η συνδεσμολογία του αυτόνομου φβ συστήματος παρουσιάζει αρκετές
ομοιότητες
με την συνδεσμολογία της προηγούμενης παραγράφου. Η σύνδεση των φωτοβολταϊκών

485
πλαισίων έγινε παράλληλα έτσι ώστε να λειτουργούν υπό κοινή τάση. Τα άκρα των
πλαισίων
οδηγούνται μέσω διακόπτη δύο θέσεων, για την απομόνωση των πλαισίων σε
περίπτωση που
απαιτηθεί, και μια αντίσταση Ri=0.001 5 στο ρυθμιστή φόρτισης (controller). Αυτή η
ηλεκτρονική συσκευή ρυθμίζει την παραγόμενη τάση ώστε να οδηγηθεί στη συνέχεια στο
αποθηκευτικό σύστημα. Παράλληλα, φροντίζει να διατηρήσει ένα άνω και κάτω όριο της
τάσης μπαταρίας, με σκοπό την προστασία της, διακόπτοντας _________την παροχή
ρεύματος από και
προς αυτή. Η παραπάνω διάταξη δεν είναι απαραίτητη για το κύκλωμα της Α/Γ καθώς η
ίδια
διαθέτει ενσωματωμένο ρυθμιστή φόρτισης.
Σχήμα 13 Αυτόνομο φωτοβολταϊκό σύστημα
Στη συνέχεια το θετικό και αρνητικό άκρο του ρυθμιστή φόρτισης συνδέονται μέσω
μιας ασφάλειας 25 Α στους αντίστοιχους πόλου της μπαταρίας. Κατόπιν οι πόλοι της
μπαταρία οδηγούνται στον μετατροπέα (inverter) με σκοπό να τροφοδοτηθεί το φορτίο.
Όπως
και στο προηγούμενο κύκλωμα το συνολικό φορτίο αποτελούνταν από έναν
μετασχηματιστή
αυτή φορά ισχύος 8 W και μια διάταξη με πολλαπλά φορτία. Για την μέτρηση της τάσης
των
φωτοβολταϊκών πλαισίων και της μπαταρίας χρησιμοποιήθηκε διαιρέτης τάσης
παρόμοιος με
αυτόν του προηγούμενου κυκλώματος πετυχαίνοντας και αυτή τη φορά λόγο μετατροπής
1:1000.
6.2.3 Ηλιακό σύστημα θέρμανσης νερού
Το ηλιακό σύστημα θέρμανσης αποτελείται από έναν επίπεδο ηλιακό θερμοσιφωνικό
συλλέκτη (σχήμα 14). Όπως φαίνεται από το σχήμα η είσοδος του δοχείου αποθήκευσης
συνδέθηκε με το δίκτυο ύδρευσης ενώ στην είσοδο του δοχείου προσαρμόστηκε
κατάλληλη
στρόφιγγα με σκοπό την απομάστευση νερού. Παράλληλα, στο εσωτερικό κύκλωμα του
μανδύα του συλλέκτη τοποθετήθηκε μίγμα αποσταγμένου νερού με αντιψυκτικό με
σκοπό
την προστασία του συλλέκτη από τις χαμηλές θερμοκρασίες.
Σχήμα 14 Ηλιακός θερμοσιφωνικός συλλέκτης
Για τη μέτρηση της θερμοκρασίας του νερού στο δοχείο αποθήκευσης τοποθετήθηκαν
θερμοζεύγη σε τρεις διαφορετικές θέσεις όπως φαίνεται στο σχήμα 14. Επίσης, δύο
θερμοζεύγη τοποθετήθηκαν εντός των σωλήνων στην είσοδο και έξοδο του συλλέκτη με
σκοπό την μέτρηση των θερμοκρασιών του νερού-αντιψυκτικού που ήταν απαραίτητες
για την μελέτη του συστήματος. Όλα τα θερμοζεύγη συνδέθηκαν με το αυτόματο
καταγραφικό CR10X για τη συνεχή καταγραφή των τιμών όλο το 24ωρο. Τέλος,
τοποθετήθηκε εντός το δοχείου αποθήκευσης ηλεκτρική αντίσταση ισχύος 3 kW με
σκοπό την θέρμανση νερού σε περίπτωση που απαιτηθεί.
486
6.3 Επιμέρους τμήματα της εγκατάστασης
6.3.1 Ανεμογεννήτρια
Για παραγωγή ενέργειας από τον άνεμο χρησιμοποιήθηκε μια ανεμογεννήτρια της
εταιρίας Southwest Windpower και συγκεκριμένα το μοντέλο AIR-X Land ονομαστικής
ισχύος 300 Watts.
Το μοντέλο αυτό, έχει τρία πτερύγια με διάμετρο 1.17 m, βάρος 6 kg ενώ το μήκος της
ατράκτου της Α/Γ είναι 0.675 m. Οι παραπάνω διαστάσεις ορίζουν μία σφαίρα
λειτουργίας με διάμετρο 1.24 m Η Α/Γ είναι τοποθετημένη σε ύψος 3 m πάνω σε ένα
πύργο στήριξης εξωτερικής διαμέτρου 4.5 cm. Το συγκεκριμένο μοντέλο έχει ταχύτητα
εκκίνησης τα 3 m/s και ονομαστική ταχύτητα 12 m/s με μέγιστη έξοδος 400 Watts.
Σχήμα 15 Γεωμετρικές διαστάσεις και ενεργειακή καμπύλη AIR-X Land
Η Α/Γ διαθέτει γεννήτρια τριών φάσεων με στάτορα μόνιμου μαγνήτη συνδεμένο με
κύκλωμα μετατροπής του παραγόμενου ρεύματος σε συνεχές. Ο ρότορας της Α/Γ είναι
κατασκευασμένος από δώδεκα τοξοειδούς μορφής μαγνήτες από Σίδηρο (Fe) με
προσμίξεις Βορίου (B) και Νεοδυμίου (Nd). Τα πτερύγια της Α/Γ είναι κατασκευασμένα
από ελαστικό θερμοπλαστικό υλικό με προσμίξεις άνθρακα για μεγαλύτερη αντοχή σε
ακραίες συνθήκες λειτουργίας.
Η Α/Γ διαθέτει σύστημα παθητικού αεροδυναμικού φρένου στην περίπτωση που πνέουν
άνεμοι μεγάλης έντασης. Ειδικότερα, όταν η ταχύτητα του ανέμου πλησιάσει την τιμή 15
m/s τα πτερύγια λόγω ελαστικότητας λυγίζουν προς τα πίσω με αποτέλεσμα να αλλάζει
η γωνία προσβολής μεταξύ των πτερυγίων και του διανύσματος της ταχύτητας του
ανέμου μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο την γωνιακή ταχύτητα περιστροφής της Α/Γ. Για
μεγαλύτερες τιμές της ταχύτητας του ανέμου η επίδραση του παθητικού αεροδυναμικού
φρένου είναι ανεπαρκής γεγονός που οδηγεί στη παύση της λειτουργίας της Α/Γ με
ηλεκτρονικό τρόπο βραχυκυκλώνοντας τα άκρα της με τη βοήθεια ενός διακόπτη. Το
μοντέλο AIR-X Land διαθέτει ενσωματωμένο ελεγκτή φόρτισης (controller) με σκοπό να
ελέγχει την τάση εξόδου έτσι ώστε να μην ξεπεράσει ένα προκαθορισμένο όριο. Το όριο
αυτό, εργοστασιακά έχει την τιμή 14.1 V και είναι δυνατόν να μεταβληθεί από 13.8 V έως
17.8 V. H δυνατότητα μεταβολής της τάσης εξόδου πραγματοποιείται μέσω μίας βίδας
που βρίσκεται στο πίσω μέρος της ατράκτου της Α/Γ αν στραφεί κατά τη φορά των
δεικτών του ρολογιού από την μικρότερη προς την μεγαλύτερη τιμή. Η Α/Γ δε διαθέτει
ηλεκτρονικό σύστημα με το οποίο να στρέφεται προς την κατεύθυνση του ανέμου. Αυτό
το καταφέρνει με τη βοήθεια της αεροδυναμικά σχεδιασμένης “ουρά” της. Επίσης, το
μοντέλο AIR-X Land διαθέτει ένα παθητικό σύστημα ελέγχου της ταχύτητα περιστροφής
της Α/Γ με σκοπό την προστασία του συστήματος από υψηλής εντάσεως ανέμους. Το
παθητικό σύστημα αυτό στηρίζεται στην καμπύλωση πτερυγίων και ταυτόχρονα στην
εκτροπής τους από την διεύθυνση του ανέμου λόγω αεροδυναμικής σχεδίασης όταν η
ταχύτητα του ανέμου ξεπεράσει μια συγκεκριμένη τιμή.
6.3.2 Φωτοβολταϊκά
Το σύστημα που χρησιμοποιήθηκε για παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο αποτελείται
από τέσσερα φωτοβολταϊκά πλαίσια πολυκρυσταλλικού πυριτίου (pc-Si) με κλίση 45ο σε
σχέση με το οριζόντιο επίπεδο και με κατεύθυνση προς το Νότο. Τα φωτοβολταϊκά είναι
της εταιρίας Kyocera με την εμπορική ονομασία KC 50T, ονομαστικής ισχύος 54 Watt το
487
καθένα. Το κάθε πλαίσιο αποτελείται από 36 φωτοβολταϊκά στοιχεία συνδεμένα σε
σειρά, με εμβαδό 0.01 m2 και τάση εξόδου 0.6 V.
Τα τέσσερα πλαίσια συνολικού εμβαδού 1.6 m2 είναι συνδεμένα σε παράλληλη διάταξη
ώστε να λειτουργούν με κοινή τάση προσφέροντας μέγιστο ρεύμα. Τα χαρακτηριστικά
λειτουργίας του καθενός πλαισίου φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.
‘Ηλεκτρική
 Απόδοση σε πρότυπες καταστάσεις δοκιμής (STC)
Ονομαστική μέγιστη ισχύς εξόδου (Pmax) 54.1 W (+10% / -5%)
Ονομαστική μέγιστη τάση (Vmpp) 17.4 V
Ονομαστικό μέγιστο ρεύμα (Impp) 3.11 A
Τάση ανοιχτού κυκλώματος (Voc) 21.7 V
Ρεύμα βραχυκυκλώσεως (Isc) 3.31 A
Μέγιστη τάση συστήματος 600 V
Απόκλιση τάσεως ανοιχτού κυκλώματος -8.21 x 10-2 V / oC
Απόκλιση ρεύματος βραχυκυκλώσεως 1.33 x 10-3 A / oC
Πίνακας 1 Χαρακτηριστικά στοιχεία λειτουργίας φ/β πλαισίων
Εικόνα 9 Φωτοβολταϊκά πλαίσια
6.3.3 Θερμικός ηλιακός συλλέκτης
Το θερμικό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια αυτής της εργασίας είναι
θερμοσιφωνικού τύπου της εταιρίας ECONOMY με την εμπορική ονομασία ECO 120. Το
θερμοσιφωνικό σύστημα έχει διαστάσεις έχει ύψος 2.01 m, πλάτος 1 m και μήκος 1.82
m, βάρος 112 kg. O συλλέκτης έχει κλίση 440 μοιρών σε σχέση με το οριζόντιο επίπεδο
και έχει
νότιο προσανατολισμό.
Εικόνα 10 Το θερμοσιφωνικό σύστημα
Το δοχείο αποθήκευσης νερού είναι τοποθετημένο σε οριζόντια θέση και αποτελείται
από δύο ομόκεντρους κυλίνδρους κατασκευασμένους από ανοξείδωτο ατσάλι. Μεταξύ
των
κυλίνδρων υπάρχει ο θερμικός εναλλάκτης και ένα στρώμα μόνωσης από πολυουρεθάνη
πάχους 80 mm και πυκνότητας 35-38 Kg/m3. Στο εσωτερικό έχει τοποθετηθεί ηλεκτρική
αντίσταση 3 kW από ανοξείδωτο ατσάλι ενώ στο πάνω μέρος του δοχείου υπάρχουν δύο
βαλβίδες εξαέρωσης για λόγους ασφαλείας.
Ο ηλιακός συλλέκτης αποτελείται από σωλήνες χαλκού σε παράλληλη διάταξη πάνω
στους οποίους υπάρχει επιλεκτική επιφάνεια χαλκού με συντελεστή απορρόφησης α =
0.90 % και συντελεστή εκπομπής ε = 0.11 %. Στο κάτω μέρος υπάρχει μόνωση από
πετροβάμβακα πάχους 40 mm ενώ το κάλυμμα στο πάνω μέρος του συλλέκτη είναι
κατασκευασμένο από siιλικόνη.
Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον συγκεκριμένο θερμοσιφωνικό σύστημα είναι:
‘Ό  γκος νερού που περιέχεται στο δοχείο: 90 lt
‘Ό  γκος υγρού εναλλάκτη: 12 lt
‘Άνοιγμα συσκευής: μήκος: 1.93 m, πλάτος: 0.925 m
‘Επιφάνεια ανοίγματος: a A =1.785 m2
‘Περιεχόμενο νερό / συλλεκτική επιφάνεια: 73.95 lt m-2
6.3.4 Μπαταρία
488
Για την αποθήκευση ενέργειας χρησιμοποιήθηκαν μπαταρίες υγρού ηλεκτρολύτη για
κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα ξεχωριστά.
Στο κύκλωμα που περιλαμβάνει τα φωτοβολταϊκά πλαίσια χρησιμοποιήθηκε μπαταρία
μολύβδου, κλειστού τύπου της εταιρίας Banner και συγκεκριμένα το μοντέλο 968 01. Το
συγκεκριμένο μοντέλο επιλέχθηκε γιατί διαθέτει τα κατάλληλα χαρακτηριστικά για
εφαρμογή σε συστήματα παραγωγής ενέργειας με μέγεθος παρόμοιο με το προς
εξέταση σύστημα. Πιο συγκεκριμένα, η μπαταρία 968 01 έχει ονομαστική τάση 12 V και η
χωρητικότητα της είναι 180 Ah για 5 ώρες λειτουργίας και 230 Ah για 20 ώρες
λειτουργίας. Στο κύκλωμα που περιλαμβάνει την Α/Γ χρησιμοποιήθηκε μπαταρία
μολύβδου κλειστού τύπου της εταιρίας Mura με εμπορική ονομασία Mura Clean 12MC
220. Η μπαταρία αυτή έχει ονομαστική τάση 12 V και η χωρητικότητά της αναφέρεται στα
195 Ah για 10 ώρες λειτουργίας και 220 Ah για 20 ώρες λειτουργίας στους 25 oC.
6.3.5 Ρυθμιστής Φόρτισης
Για την σύνδεση των φωτοβολταϊκών με την μπαταρία χρησιμοποιήθηκε ένας ελεγκτής
φόρτισης (controller) με σκοπό τον καθορισμό της τάσης εξόδου στα 12 V αλλά και τον
έλεγχο φόρτισης της μπαταρίας. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε (εικόνα 11) είναι της
εταιρίας Conergy με την κωδική ονομασία SCC 20 eco.
Η συσκευή αυτή επιτρέπει την διέλευση μέγιστου ρεύματος 20 Α για ένα σύστημα
12 V/ 24 V ανάλογα την προκαθορισμένη τάση του στοιχείου αποθήκευσης και έχοντας
ελάχιστη κατανάλωση που δεν ξεπερνά τα 4 mA. Παράλληλα διαθέτει ηλεκτρονικό
σύστημα
προστασίας που διακόπτει την φόρτιση της μπαταρίας όταν η τάση ξεπεράσει τα 13.5 V.
Εικόνα 11 Controller SCC 20 eco
6.3.6 Μετατροπέας
Ο μετατροπέας (inverter) είναι μια ηλεκτρονική συσκευή που μετατρέπει την τάση της
μπαταρίας από 12 V DC σε 220 V AC, με σκοπό την εφαρμογή σε κοινές ηλεκτρικές
συσκευές. Για τις ανάγκες τις εργασίας χρησιμοποιήθηκαν δύο μετατροπείς για κάθε ένα
σύστημα ξεχωριστά. Τόσο για το κύκλωμα που περιλαμβάνει την Α/Γ όσο και για εκείνο
που περιλαμβάνει τα φωτοβολταϊκά πλαίσια χρησιμοποιήθηκανδύο ημιτονοειδούς
κύματος μετατροπείς της εταιρίας STUDER με την κωδική ονομασία AJ 257-400 (εικόνα
12) ονομαστικής ισχύος 275 Watt. Το συγκεκριμένο μοντέλο έχει σχεδιαστεί για
ηλεκτρικές συσκευές που λειτουργούν στο δημόσιο ηλεκτρικό δίκτυο των 230 V / 50Hz
με απόδοση που ξεπερνά το 93%. Επίσης ο μετατροπέας διαθέτει οπτικό και ακουστικό
βομβητή σε περίπτωση μη ομαλής λειτουργίας της μπαταρίας όπως η χαμηλή τάση της
μπαταρίας, η υπερθέρμανσή της κτλ. Εικόνα 12 Inverter AJ 275-12
6.3.7 Ανεμόμετρο
Για την μέτρηση της ταχύτητας του ανέμου χρησιμοποιήθηκαν δύο ανεμόμετρα τύπου
κυπέλλου της εταιρίας North Wales με την κωδική ονομασία A100R (εικόνα 13). Το
ανεμόμετρο ήταν βαθμολογημένο και η καταγραφή της ταχύτητας του ανέμου γινόταν με
απευθείας μετατροπή της συχνότητας ηλεκτρικών παλμών σε ταχύτητα ανέμου μέσω
κατάλληλου συντελεστή μετατροπής (λαν=0.79). Το συγκεκριμένο μοντέλο είναι
κατασκευασμένο από ανοξείδωτο ατσάλι και συνθετικό πλαστικό ικανό να λειτουργήσει
σε διάφορες καιρικές συνθήκες. Το A100R είναι δυνατόν να μετρήσει ταχύτητα ανέμου
489
μέχρι 75 m/sec σε θερμοκρασιακό εύρος από -30 oC έως +70 oC και με ακρίβεια 1% για
ταχύτητες ανέμου μεταξύ 10 m/sec – 55 m/sec και 2% για ταχύτητες ανέμου μεγαλύτερες
από 55 m/sec.
`
Εικόνα 13 Ανεμόμετρο A100R
6.3.8 Πυρανόμετρο
Το πυρανόμετρο που χρησιμοποιήθηκε για την μέτρηση της ολικής ακτινοβολίας είναι
της εταιρίας Kipp & Zonen με την κωδική ονομασία CM 3 (εικόνα 14). Η καταγραφή της
έντασης της ηλιακής ακτινοβολίας γινόταν με μετατροπή της τιμής της τάσης εξόδου του
πυρανομέτρου σε μονάδες έντασης της ηλιακής ακτινοβολίας (Wm-2) μέσω κατάλληλου
συντελεστή (λπυρ=94.37). Ο θερμικός ανιχνευτής του μοντέλου CM 3 έχει την
δυνατότητα να μετρήσει τιμές της ολικής ηλιακής ακτινοβολίας μέχρι τα 4000 W/m2 με
σφάλμα της τάξης του ± 15 W/m2 με χρόνο απόκρισης μικρότερο από 18 sec. Επίσης
είναι ικανό να λειτουργήσει άρτια σε ένα μεγάλο εύρος θερμοκρασιών ( -10 oC έως +80
oC ) και με σταθερότητα καλύτερη από 1% ανά έτος.
Εικόνα 14 Πυρανόμετρο CM 3
6.3.9 Θερμοζεύγη
Για τη μέτρηση της θερμοκρασίας χρησιμοποιήθηκαν θερμοζεύγη χαλκού-
κονσταντάνης (CuNi-τύπου T) τα οποία συνδέθηκαν με το σύστημα καταγραφής. Τα
θερμοζεύγη τύπου Τ έχουν τη δυνατότητα να μετρήσουν θερμοκρασίες από -185 oC έως
+300 oC με ακρίβεια ± 0.5 oC μεταξύ -40 oC - 125 oC και ± 0.004 oC x T μεταξύ
+125 oC - +300 oC όπου Τ η τιμή της ένδειξης της θερμοκρασίας του οργάνου.
6.4 Αυτόματη λήψη και καταγραφή μετρήσεων
6.4.1 Αυτόματο καταγραφικό
Για την καταγραφή και αποθήκευση των μετρήσεων των διαφόρων παραμέτρων
χρησιμοποιήθηκε ένα αυτόματο καταγραφικό (data logger) της εταιρίας Campbell
Scientific
Instrument με την εμπορική ονομασία CR 10X (εικόνα 15). Το μοντέλο αυτό διαθέτει 12
αναλογικές εισόδους (ή 6 διαφορικές) με resolution 13 bit, δύο παλμικές εισόδους, τρεις
εξόδους διέγερσης αισθητήρων ( για αισθητήρες που απαιτούν κάποια τάση για να
παράγουν σήμα) και οκτώ ψηφιακές θύρες I/O. Επίσης, έχει ρολόι πραγματικού χρόνου
με ακρίβεια της τάξης του ±1-2 λεπτών/μήνα.
Ο CR 10X μπορεί να προγραμματιστεί ώστε να μετρά τόσο μετεωρολογικές
παραμέτρους όσο ηλεκτρονικές παραμέτρους με περίοδο από δέκατα του
δευτερολέπτου έως μέχρι πολλές ώρες. Παράλληλα ο data logger έχει την δυνατότητα να
πραγματοποιεί μέσω ενσωματωμένων συναρτήσεων στατιστική ανάλυση από τα
μετρούμενα μεγέθη όπως μέσες τιμές κάποιας χρονικής περιόδου, μέσες ωριαίες τιμές,
τυπικές αποκλίσεις κ.α. Εκτός από τις μετρήσεις των αισθητήρων το καταγραφικό
αποθηκεύει τις τιμές πέντε ακόμα παραμέτρων. Αυτές είναι ο κώδικας διαχωρισμού των
τιμών, η κωδική ονομασία του συστήματος, το έτος, την Ιουλιανή ημερομηνία και την
ώρα. Εικόνα 15 Αυτόματο καταγραφικό τύπου CR10X
Η μνήμη του CR 10X είναι τύπου EEPROM για το λειτουργικό σύστημα και SRAM

490
για την αποθήκευση των δεδομένων. Το αυτόματο καταγραφικό διαθέτει εσωτερική
μνήμη 128 KB SRAM και 128 KB FLASH CR 10X (EEPROM) με δυνατότητα επέκτασης
της μνήμης από μονάδες FLASH με χωρητικότητες 2 MB 4 MB 16 MB. Σε περίπτωση
διακοπής της τροφοδοσίας οι μνήμες EEPROM και SRAM δεν χάνουν τις
αποθηκευμένες τιμές καθώς αντλούν την απαιτούμενη ενέργεια από ανεξάρτητη
μπαταρία λιθίου, η οποία έχει διάρκεια ζωής τεσσάρων ετών.
Ο CR 10X υποστηρίζει κάθε είδους επικοινωνία συμπεριλαμβανόμενης της
δορυφορικής ζεύξης και της ζεύξης μέσω ραδιοδικτύου. Ο πιο κοινός τρόπος
επικοινωνίας είναι η σύνδεση του με έναν υπολογιστή μέσω της θύρας RS 232 και του
interface SC929 της Campbell Scientific.
6.4.2 Σύστημα πολυπλεξίας
Στον CR 10X υπάρχει η δυνατότητα να συνδεθούν διάφορες κάρτες επέκτασης εισόδων.
Μία από αυτές είναι η μονάδα πολυπλεξίας (Multiplexer) που δίνει την δυνατότητα λήψης
περισσότερων αναλογικών ( ή διαφορικών) μετρήσεων από τον περιορισμένο αριθμό
του CR 10X. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε είναι το AM416 της εταιρίας Campbell
Scientific.
Εικόνα 16 Μονάδα Πολυπλεξίας (Multiplexer) AM416
Το AM416 είναι τοποθετημένο σε ένα αλουμινένιο κουτί γιακαλή απαγωγή της
θερμότητας και διαθέτει 4 σειρές με 16 διαθέσιμες θύρες υποδοχής η κάθε μία. Το
μοντέλο αυτό μπορεί να μετρήσει 32 αναλογικά ( ή 16 διαφορικά) εξωτερικά σήματα και
συνδέεται σε μια από τις διαθέσιμες θέσεις διαφορικής μέτρησης του αυτόματου
καταγραφικού.
6.4.3 LoggerNet 3.1 Datalogger Support Software
Α) Λογισμικό Υποστήριξης
Η επικοινωνία με το αυτόματο καταγραφικό CR 10X πραγματοποιήθηκε με το
πρόγραμμα LoggerNet 3.1. Το LoggerNet είναι ένα λογισμικό πακέτο μέσω του οποίου
οι
χρήστες έχουν την δυνατότητα να οργανώσουν, να διαμορφώσουν και να ανακτήσουν
δεδομένα από ένα δίκτυο από αυτόματα καταγραφικά της εταιρίας Campbell Scientific.
Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε βασιζόμενο σε μια αναβαθμισμένη αρχιτεκτονική ‘’χρήστη-
εξυπηρετητή’’ (client-server). O server λειτουργεί στο παρασκήνιο φροντίζοντας για την
επικοινωνία του datalogger με τα επιμέρους μέρη του συστήματος. Παράλληλα, είναι
υπεύθυνος για αποθήκευση των δεδομένων και την ανάκτησή τους από τη μνήμη του
CR 10X όταν απαιτηθεί. Επίσης, το λογισμικό είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε
κάποιες εφαρμογές να μπορούν να τρέχουν σε οποιονδήποτε υπολογιστή ο οποίος
συνδέεται με τον κύριο υπολογιστή μέσω δικτύων που υποστηρίζουν το πρωτόκολλο
TCP/IP. Τέτοια δίκτυα είναι τα Τοπικά 2ίκτυα Υπολογιστών (LAN), τα 2ίκτυα Ευρείας
Περιοχής (WAN) και το Internet.
Β) Γραμμή εργαλείων
Όταν το λογισμικό LoggerNet εγκατασταθεί στον κύριο υπολογιστή εμφανίζεται η
κεντρική γραμμή εργαλείων (εικόνα 17) μέσω της οποίας γίνεται η οργάνωση και η
εκτέλεση των εφαρμογών.
Εικόνα 17 Γραμμή εργαλείων του LoggerNet
491
Η γραμμή εργαλείων αποτελείται από 10 καρτέλες που σχετίζονται με τον
προγραμματισμό του CR10X, την επικοινωνία του με τον υπολογιστή, τη συλλογή
δεδομένων κ.α. Ειδικότερα, οι καρτέλες αυτές είναι:
1. EZSetup: Το EZSetup είναι η πρώτη εφαρμογή που εκτελείται όταν το
λογισμικό LoggerNet τρέξει για πρώτη φορά. Έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο
ώστε ο χρήστης με διαδοχικά βήματα να μπορεί να δημιουργήσει ένα απλό
δίκτυο από αυτόματα καταγραφικά. Η παραπάνω διαδικασία περιλαμβάνει
ρυθμίσεις που σχετίζονται μεταξύ των άλλων με το είδος του καταγραφικού που
πρόκειται να χρησιμοποιηθεί, τη θύρα σύνδεσής του με τον κύριο υπολογιστή,
την ταχύτητα μεταφοράς των δεδομένων και τον καθορισμό του σημείου
αποθήκευσης των δεδομένων.
2. Setup: Σε αυτή την καρτέλα ο χρήστης έχει την δυνατότητα να καθορίσει με
περισσότερες λεπτομέρειες τις παραμέτρουπου απαιτούνται για τη λειτουργία
του CR10X. Εκτός από τις βασικές ρυθμίσεις σύνδεσης και επικοινωνίας σε
αυτήν την καρτέλα μπορεί να ρυθμιστεί η ώρα του αυτόματου καταγραφικού, ο
τρόπος επικοινωνίας του συστήματος με το χρήστη, να αποσταλεί το πρόγραμμα
του CR10X κ.α.
3. Connect: Η καρτέλα αυτή είναι από τα βασικότερα τμήματα του λογισμικού
πακέτου LoggerNet 3.1. Παρέχει την δυνατότητα σύνδεσης του datalogger σε
πραγματικό χρόνο με το πρόγραμμα. Επίσης παρέχονται εργαλεία μέσω των
οποίων μεταφέρονται προγράμματα στη μνήμη του καταγραφικού, ρυθμίζετε η
ώρα του καταγραφικού, συλλέγονται τα δεδομένα και παρακολουθείται η
σύνδεση του datalogger σε ένα τερματικό πλαίσιο. Επίσης είναι η δυνατή τόσο η
παρακολούθηση των τιμών των μετρήσεων όσο και η γραφική τους
αναπαράσταση σε πραγματικό χρόνο.
4. Status: Η καρτέλα περιέχει εργαλεία για την αναπαράσταση χρήσιμων
στατιστικών στοιχείων που αφορούν την επικοινωνία μεταξύ του καταγραφικού
και χρήστη σε όλα τα επίπεδα. Επίσης παρέχει μια εικονική αναπαράσταση των
συσκευών που είναι συνδεμένες με το δίκτυο προβάλλοντας τυχόν σφάλματα
επικοινωνίας προτείνοντας παράλληλα τρόπους διόρθωσης αυτών.
5. Edlog: Η εφαρμογή αυτή χρησιμοποιείται για την σύνταξη του προγράμματος
βάσει του οποίου καθορίζεται το είδος των μετρήσεων, τις θέσεις των
αισθητήρων μέσα στο αυτόματο καταγραφικό, τη χρονική περίοδο των
μετρήσεων και το χρονικό διάστημα ολοκλήρωσης των δεδομένων. Η παραπάνω
διαδικασία πραγματοποιείται μέσω ενός editor σε συνδυασμό με ενσωματωμένες
εντολές που διαθέτει το πρόγραμμα αλλάζοντας κάθε φορά τις παραμέτρους των
εντολών. Το Edlog χρησιμοποιείται για τη σύνταξη προγραμμάτων στα μοντέλα
CR7, CR500, CR510, CR10, CR10X, CR21X και CR23X.
6. Short Cut: Η καρτέλα αυτή δημιουργεί προγράμματα για τους dataloggers της
εταιρίας Campbell Scientific σε τέσσερα απλά βήματα. Το εργαλείο Short Cut
απευθύνεται κυρίως σε χρήστες που χρειάζονται απλά προγράμματα και
ταυτόχρονα χωρίς να διαθέτουν μεγάλη εμπειρία στο προγραμματισμό.
7. CRBasic: Το CRBasic είναι μία εφαρμογή για τη σύνταξη προγραμμάτων για τα
492
καταγραφικά CR5000, CR1000, CR9000 και CR200. Απευθύνεται σε χρήστες
με μεγάλη εμπειρία στη σύνταξη προγραμμάτων που χρειάζονται ευελιξία και
έλεγχο στην λειτουργία του datalogger. Για την σύνταξη απαιτείται η γνώση της
γλώσσας προγραμματισμού SCWIN η οποία βασίζεται γλώσσα
προγραμματισμού Visual BASIC.
8. View-Split: Το View και το Split είναι δύο εργαλεία ανάλυσης των δεδομένων.
Ειδικότερα, το εργαλείο View παρέχει την δυνατότητα στο χρήστη να δει
ομαδοποιημένα τα δεδομένα καθώς και την γραφική τους αναπαράσταση. Το
View μπορεί να επεξεργαστεί αρχεία δεδομένων διαφόρων τύπων (.DAT, .PRN,
.CSV) όπως και CSI αρχεία (.DLD, .CSI, .PTI, .FSL, .CR2, .CR5, .CR1, .CR9).
Το Split είναι συμπληρωματικό εργαλείο του View και χρησιμοποιείται στην
ανάλυση των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί. Μπορεί να παράγει στατιστικά,
να πραγματοποιεί σχετικά περίπλοκους υπολογισμούς και να δημιουργεί
εκθέσεις ‘’φιλτράροντας’’ τα δεδομένα σύμφωνα με την ώρα και τις συνθήκες
των πειραμάτων.
9. RTCM (Real-Time Monitor and Control): Το εργαλείο RTCM επιτρέπει την
δημιουργία γραφικών παραστάσεων σε πραγματικό χρόνο καθώς ο datalogger
συλλέγει τα δεδομένα.
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
7.1 Εισαγωγή
Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα των μετρήσεων που
πραγματοποιήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 12-09-2007 και 30-09-2008. Όπως
αναφέρθηκε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, οι μετρήσεις έγιναν με τη χρήση του
αυτόματου
καταγραφικού CR10X και περιλαμβάνουν τιμές τάσεων, ρευμάτων, θερμοκρασιών,
ταχύτητα
ανέμου και ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας. Το ελάχιστο χρονικό διάστημα μέτρησης
του αυτόματου καταγραφικού ορίστηκε στα είκοσι δευτερόλεπτα αποδίδοντας μέσο όρο
τιμών κάθε δέκα λεπτά. Οι μετρήσεις οι οποίες παρουσιάζονται αφορούν μέσες ωριαίες
και μηνιαίες τιμές ανάλογα την περίπτωση.
Με τη βοήθεια των μετρήσεων αυτών έγιναν υπολογισμοί και διαγράμματα που
σχετίζονται με τη λειτουργία και την απόδοση τόσο των αυτόνομων μονάδων από τις
οποίες αποτελείται η εγκατάσταση όσο και του υβριδικού συστήματος. Επιπλέον,
παρουσιάζονται
διαγράμματα που δείχνουν τη διακύμανση των βασικών μετεωρολογικών μεγεθών από
τα
οποία εξαρτάται η λειτουργία της εγκατάστασης.
Κεφάλαιο7
8.2.2 Πειραματικά αποτελέσματα θέρμανσης νερού με χρήση ηλεκτρικής
αντίστασης
Στα πλαίσια της μελέτης για τη μετατροπή της πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας σε
θερμική πραγματοποιήθηκαν πειράματα με χρήση ηλεκτρικής αντίστασης με στόχο το
υπολογισμό του ποσού της ενέργειας που απαιτείται για την ανύψωση της μέσης
493
θερμοκρασίας του νερού του δοχείου κατά 2Τ (οC). Για τις ανάγκες του πειράματος
τοποθετήθηκε στο μέσο του δοχείου αποθήκευσης του θερμοσιφωνικού συλλέκτη
ηλεκτρική
αντίσταση, ισχύος 3 kW. Η πειραματικήδιαδικασία αποτελούνταν κάθε φορά από δύο
φάσεις θέρμανσης σε διαφορετικές μέσες θερμοκρασίες του νερού και μια χρονική
περίοδο
ηρεμίας μεταξύ αυτών.
Στο διάγραμμα 23 φαίνεται η μεταβολή της θερμοκρασίας του νερού σε διαφορετικά
σημεία του δοχείου σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους. Στα σημεία στα οποία
μετρήθηκε η θερμοκρασία του νερού αντιστοιχούν στο κάτω, στο μεσαίο και στο άνω
τμήμα
εντός του δοχείου. Αρχικά τέθηκε σε λειτουργία η ηλεκτρική αντίσταση για ένα χρονικό
διάστημα 1 ώρας (χρονικό διάστημα 10:00-11:00) που αντιστοιχεί στην περιοχή που
ορίζεται
από τα σημεία Α-Β (διάγραμμα 23), στη συνέχεια αφέθηκε το σύστημα να ηρεμήσει για
ένα
διάστημα 1 ώρας (χρονικό διάστημα 11:00-12:00-περιοχή Β-C) και κατόπιν τέθηκε σε
λειτουργία πάλι η ηλεκτρική αντίσταση πάλι για ένα χρονικό διάστημα 1 ώρας (12:00-
13:00-
περιοχή C-D).
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
9:00
9:50
10:40
11:30
12:20
13:10
14:00
14:50
15:40
16:30
17:20
18:10
494
19:00
19:50
20:40
21:30
22:20
23:10
0:00
Χρονός ( Ώρες )
Θερμοκρασία (οC)
TANK Low TANK Middle TANK Up Ta TANK Mean
AB
CD
E
F
G
'ιάγραμμα 23 'ιάγραμμα θέρμανσης νερού με χρήση ηλεκτρικής αντίστασης (α)
Κατά την πρώτη φάση της διαδικασίας η αρχική μέση θερμοκρασία του νερού (σημείο
Α) ήταν 27.62o
i Mean T C −ενώ η μέγιστη τελική μέση θερμοκρασία μετά το πρώτο διάστημα
θέρμανσης έφθασε την τιμή 47.67o
f Mean T C −(σημείο Ε) παρουσιάζοντας αύξηση κατά
1 20.05T oC  . Στη συνέχεια κατά το διάστημα της ηρεμίας (περιοχή Β-C) του
συστήματος
η μέση θερμοκρασία του νερού παρουσίασε μία πολύ μικρή άνοδο της τάξης του
T 1.34oC λαμβάνοντας την τελική τιμή 49.01o
r Mean T C −(σημείο
 F). Σε αυτό το
διάστημα οι θερμοκρασίες που αντιστοιχούν στο μεσαίο και άνω τμήμα του δοχείου
παρουσίασαν πτώση, η οποία εξισορροπήθηκε από την αύξηση της θερμοκρασίας
νερού στο
χαμηλό τμήμα του δοχείου. Η τρίτη φάση της διαδικασίας ξεκίνησε με τη μέση
θερμοκρασία
του νερού να είναι 49.01o
r Mean T C −(σημείο F) καταλήγοντας να πάρει την τιμή
71.73o
Tf C (σημείο G) λίγο μετά το τέλος της περιόδου θέρμανσης παρουσιάζοντας άνοδο
κατά 2 T 22.72oC .
Μετά την διακοπή της λειτουργίας της ηλεκτρικής αντίστασης οι θερμοκρασίες του
νερού στο μεσαίο και άνω τμήμα του δοχείου ακολουθούν μια πτωτική πορεία ενώ
αντίθετα
η θερμοκρασία του νερού στο χαμηλό τμήμα συνεχίζει να αυξάνεται. Η συμπεριφορά της
θερμοκρασίας στο χαμηλό τμήμα του δοχείου οφείλεται θερμική αδράνεια του
συστήματος
στη μεταβολή της θερμοκρασίας. Η μεταβολή των θερμοκρασιών συνεχίζεταιμέχρι να
495
υπάρξει θερμική ισορροπία κατά την οποία οι τρεις θερμοκρασίες θα έχουν εξισωθεί. Η
ενέργεια που δαπανήθηκε κατά την πρώτη φάση της διαδικασίας, για την ανύψωση της
μέσης θερμοκρασίας του νερού κατά 1 T 20.05oC , ήταν 3 kWh ενώ η ίδια ποσότητα
ενέργειας δαπανήθηκε και στην τρίτη φάση του πειράματος για ανύψωση της μέσης
θερμοκρασίας του νερού κατά 2 T 22.72oC . Η διακύμανση των θερμοκρασιών του
συστήματος κατά τη διάρκεια των τριών φάσεων του πειράματος φαίνονται στον πίνακα
1.
Αρχική
θερμοκρασία
Μεταβολή _Τ
(1 φάση)
Μεταβολή _Τ
(2 φάση)
Μεταβολή _Τ
(3 φάση)
Τελική
θερμοκρασία
TTANK-Low 27.70 +0.92 +2.81 +5.19 37.94
TTANK-Middle 27.66 +22.22 -1.26 +32.42 82.10
TTANK-Up 27.50 +37.02 -1.33 +27.17 91.90
TTANK-Mean 27.62 +20.05 +1.34 +22.72 71.73
Πίνακας 1 Θερμοκρασιακές μεταβολές του νερού του δοχείου (α)
Παρόμοιο πείραμα με το προηγούμενο πραγματοποιήθηκε, με διαφορετικό ωστόσο
χρονικό διάστημα θέρμανσης (διάγραμμα 24). Αυτή τη φορά η ηλεκτρική αντίσταση
τέθηκε
σε λειτουργία για ένα χρονικό διάστημα 15 λεπτών (χρονικό διάστημα 19:25-19:40-
περιοχή
Α-Β), στη συνέχεια αφέθηκε το σύστημα να ηρεμήσει για ένα διάστημα 45 λεπτών
(χρονικό
διάστημα 19:40-20:25-περιοχή Β-C) και κατόπιν τέθηκε σε λειτουργία πάλι η ηλεκτρική
αντίσταση πάλι για ένα χρονικό διάστημα 15 λεπτών (χρονικό διάστημα 20:25-20:40-
περιοχή
C-D).
Κατά την πρώτη φάση της διαδικασίας η αρχική μέση θερμοκρασία του νερού (σημείο
Α) ήταν 30.21o
i Mean T C −ενώ η μέγιστη τελική μέση θερμοκρασία μετά το πρώτο διάστημα
θέρμανσης έφθασε την τιμή 35.79o
f Mean T C −(σημείο Ε) παρουσιάζοντας αύξηση κατά
1 5.58T oC  . Στη συνέχεια κατά το διάστημα της ηρεμίας (περιοχή Β-C) του
συστήματος η μέση θερμοκρασία του νερού παρουσίασε μία πολύ μικρή πτώση της
τάξης του T 0.07 oC λαμβάνοντας τελικά την τιμή 35.72o
r Mean T C −(σημείο F). Η τρίτη φάση της διαδικασίας
ξεκίνησε με τη μέση θερμοκρασία του νερού να είναι 35.72o
496
r Mean T C −(σημείο
 F)
καταλήγοντας να πάρει την τιμή 41.73o
Tf C
 (σημείο G) λίγο μετά το τέλος της περιόδου
θέρμανσης παρουσιάζοντας άνοδο κατά 2 T 6.01oC . Η ηλεκτρική αντίσταση των 3
kW λειτούργησε και στις δύο φάσεις για ένα χρονικό διάστημα 15 λεπτών
καταναλώνοντας ενέργεια ίση με 0.75 kWh κάθε φορά προκαλώντας ανύψωση της
μέσης θερμοκρασίας του νερού 1 T 5.58oC και 2 T 6.01oC για κάθε φάση
αντίστοιχα. Η διακύμανση των θερμοκρασιών του συστήματος κατά τη διάρκεια των
τριών φάσεων του πειράματος παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα.
Αρχική τιμή Μεταβολή _Τ
(1 φάση)
Μεταβολή _Τ
(2 φάση)
Μεταβολή _Τ
(3 φάση)
Τελική τιμή
TTANK-Low 30.17 +0.06 +0.26 +0.28 30.77
TTANK-Middle 30.19 +5.07 +0.11 +7.16 42.53
TTANK-Up 30.28 +11.6 -0.59 +10.59 51.88
TTANK-Mean 30.21 +5.58 -0.07 +6.01 41.73
Πίνακας 2 Θερμοκρασιακές μεταβολές του νερού του δοχείου (β)
Από τα παραπάνω πειράματα και για τις δύο φάσεις όπου χρησιμοποιείται η ηλεκτρική
αντίσταση για θέρμανση του νερού φαίνεται ότι για ανύψωση της μέσης θερμοκρασίας
του nερού από διαφορετικές τιμές αρχικής μέσης θερμοκρασίας του νερού κατά T
10oC απαιτείται να δαπανηθεί κατά μέσο όρο ενέργεια ίση 1.352 kWh για ένα χρονικό
διάστημα λειτουργίας t 27.04min με χρήση αντίστασης 3 kW.
8.3 Συνδυασμός Α/Γ με υβριδικά φωτοβολταϊκά/θερμικά ηλιακά συστήματα
(φβ/θ συστήματα ή PV/T systems)
Στα πλαίσια του συνδυασμού αιολικής και ηλιακής ενέργειας για την κάλυψη των
ενεργειακών απαιτήσεων ενός κτιρίου η δυνατότητα χρήσης υβριδικών φωτοβολταϊκών/
θερμικών ηλιακών συστημάτων είναι δυνατόν να αυξήσει την συνολική απόδοση της
εγκατάστασης.
Είναι γνωστό ότι το μεγαλύτερο μέρος της απορροφώμενης ηλιακής ακτινοβολίας από
τα φωτοβολταϊκά στοιχεία δεν μετατρέπεται σε ηλεκτρισμό αλλά σε θερμότητα, η οποία
συντελεί στην αύξηση της θερμοκρασίας τους με συνέπεια την μείωση της ηλεκτρικής
τους απόδοσης. Τα ηλιακά συστήματα που έχουν την δυνατότητα να παρέχουν τόσο
ηλεκτρική όσο και θερμική ενέργεια είναι τα υβριδικά φωτοβολταϊκά/θερμικά συστήματα.
Τα συστήματα αυτά όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο κεφάλαιο αποτελούνται
από φβ πλαίσια με ενσωματωμένη θερμική μονάδα απολαβής θερμότητας του φβ, όπου
ένα$ κυκλοφορούν ρευστό θερμαίνεται, ψύχοντας ταυτόχρονα το φβ. Αυτές οι υβριδικές
διατάξεις μπορούν να αξιοποιηθούν για την θέρμανση του νερού σε χαμηλές
θερμοκρασίες (μέχρι 40oC) ώστε να επιτυγχάνεται παράλληλα και η διατήρηση χαμηλής
θερμοκρασίας στα φ/β πλαίσια. Στο Εργαστήριο Ηλιακής Ενέργειας του Παν/μίου
497
Πατρών έχουν αναπτυχθεί διάφορες μορφές φβ/θ συστημάτων, που χρησιμοποιούν
νερό ή αέρα ως ρευστό απολαβής της θερμότητας για την βελτίωση της συνολικής τους
ενεργειακής απόδοσης. Οι βασικοί τύποι υβριδικών φβ/θ συσκευών νερού
(PVT/WATER) μπορούν να φέρουν πρόσθετο διαφανές κάλυμμα (PVT+GL) για αύξηση
της θερμικήςτους απόδοσης ή και να είναι ακάλυπτοι για να μην έχουν μείωση της
ηλεκτρικής τους απόδοσης. Στο σχήμα 16 παρουσιάζονται οι προαναφερθέντες
συνδυασμοί υβριδικών φβ/θ συλλεκτών νερού.
Σχήμα 16 Υβριδικοί φβ/θ ηλιακοί συλλέκτες νερού, με ή χωρίς διαφανές κάλυμμα
Στο αντικείμενο αυτό και βάσει της εργασία Y. Tripanagnostopoulos, M. Souliotis, Th.
Makris, P. Georgostathis 2007 “Design and performance of hybrid PV/T solar water
heaters”
τα υβριδικά φωτοβολταϊκά/θερμικά συστήματα νερού μπορούν να συνδεθούν με δοχείο
αποθήκευσης νερού για ημερήσια λειτουργία με φυσική ροή αντικαθιστώντας τους
επίπεδους
θερμοσιφωνικούς συλλέκτες και τα φβ πλαίσια (σχήμα 17).
Σχήμα 17 Υβριδικό φβ/θ θερμοσιφωνικό σύστημα
Επιπλέον, βάσει της εργασίας Y. Tripanagnostopoulos, 2006:” Cost effective designs of
Building intergrated PV/T Solar systems” για την αποφυγή της λειτουργίας των
υβριδικών φβ/θ συλλεκτών σε υψηλή θερμοκρασία και κατά συνέπεια τη μείωση της
ηλεκτρικής απόδοσης τόσο από τη θερμοκρασία όσο και από τις οπτικές απώλειες που
προέρχονται από τη χρήση πρόσθετου γυάλινου καλύμματος, οι συσκευές αυτές
μπορούν να συνδυαστούν αποδοτικά με θερμικό ηλιακό συλλέκτη. Στην περίπτωση αυτή
ο υβριδικός φβ/θ συλλέκτης λειτουργεί κυρίως για την ψύξη του φωτοβολταϊκού και την
προθέρμανση νερού, ενώ η κύρια θέρμανση του νερού επιτυγχάνεται με την ηλιακή
θερμική διάταξη. Στο σχήμα 18 φαίνεται η διάταξη συνδυασμού θερμοσιφωνικής
συσκευής με την υβριδική φβ/θ συσκευή Σχήμα 18 Συνδυασμένη διάταξη φβ/θ συλλέκτη
με θερμοσιφωνική ηλιακή συσκευή
8.3.1 Ημερήσια διαγράμματα απόδοσης υβριδικού φβ/θ θερμοσιφωνικού
συστήματος Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται ενδεικτικά διαγράμματα από την
απόδοση και την ημερήσια λειτουργία του υβριδικού φβ/θ που αναπτύχθηκε στο
Εργαστήριο Ηλιακής Ενέργειας του Παν/μίου Πατρών. Στο διάγραμμα 25 φαίνεται η
μεταβολή των κυριότερων παραμέτρων κατά τη διάρκεια της ημερήσιας λειτουργίας του
φβ/θ συλλέκτη ενώ στο διάγραμμα 26 παρουσιάζεται η μεταβολή της ηλεκτρικής
απόδοσης των φβ πλαισίων σε σχέση με τη θερμοκρασία και της θερμικής απόδοσης
των φβ/θ μονάδων του συλλέκτη με και χωρίς γυάλινο κάλυμμα.
8.4 Ενεργειακή μελέτη για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μιας οικίας
από την παραγόμενη από τα συστήματα ενέργεια
Σε αυτή την ενότητα υπολογίζεται το ποσό ενέργειας που παράχθηκε κατά το χρονικό
διάστημα των πειραμάτων και στη συνέχεια εξετάζεται ο βαθμός κάλυψης των
ενεργειακών
αναγκών μιας οικίας μιας μεσοαστικής οικογένειας.
8.4.1 Παραγόμενη ενέργεια από τα φβ πλαίσια
Η συνολική ενέργεια που παράχθηκε από τα φβ πλαίσια κατά την διάρκεια των
498
πειραμάτων και σε σύνολο 396 ημερών ήταν 194.60 kWh ενώ η αντίστοιχα το ποσό
ενέργειας που δέχθηκε η επιφάνεια των φ/β ήταν 3187.87 kWh. Επιπλέον, η μέση
απόδοση
μετατροπής το παραπάνω χρονικό διάστημα ήταν 6.1%. Στο παρακάτω διάγραμμα
φαίνεται
η παραγόμενη από τα φβ και η προσπίπτουσα από τον ήλιο ενέργεια για κάθε μήνα.
8.4.3 Παραγόμενη ενέργεια από το θερμοσιφωνικό συλλέκτη
Ο υπολογισμός της παραγόμενης ενέργειας από το θερμοσιφωνικό συλλέκτη αποτελεί
μια πιοπολύπλοκη διαδικασία καθώς εξαρτάται από την μέση θερμοκρασία του νερού
εντός
του δοχείου τα επίπεδα ακτινοβολίας της περιοχής εγκατάστασης. Για το ηλιακό
δυναμικό
της Ελλάδας θεωρείται ότι 1 m2 ηλιακού συλλέκτη μπορεί να αποδώσει μέγιστη ισχύ 700
W.
Στη παρούσα εργασία, για το υπολογισμό της ωφέλιμης ενέργειας θεωρήσαμε ως μέση
θερμοκρασία λειτουργίας την τιμή 40o
Mean T C  . Έτσι λαμβάνοντος υπόψη τη θερμοκρασία
αυτή καθώς και την εξίσωση της απόδοσης που προέκυψε από τις πειραματικές
μετρήσεις
(διάγραμμα 18) υπολογίστηκε ότι η συνολική ενέργεια που πήραμε από σύστημα ήταν
1686.04 kWh ενώ το σύστημα δέχτηκε ενέργεια από τον ήλιο ίση με 3120.58 kWh. Να
σημειωθεί ότι τα παραπάνω αποτελέσματα προέκυψαν από την ανάλυση 305 ημερών
από το
σύνολο ημερών του πειράματος (396 ημέρες) καθώς κατά τη διάρκεια αυτού προέκυψε
ορισμένες φορές τεχνικά προβλήματα.
8.4.4 Κάλυψη βασικών ηλεκτρικών αναγκών σε μια οικία
Στην ενότητα αυτή θα γίνει μια μελέτη για την κάλυψη των βασικών ηλεκτρικών και
θερμικών αναγκών για μια οικία υποθέτοντας δύο σενάρια ενεργειακής κατανάλωσης. Η
μελέτη θα γίνει βάσει της ενεργειακής εξόδου των υπό μελέτη συστημάτων στη παρούσα
εργασία. Η συνολική ηλεκτρική παραγόμενη ενέργεια από την Α/Γ και τα φβ πλαίσια
όπως
προέκυψε από τις προηγούμενες παραγράφους είναι 231.68 kWh σε σύνολο 396
ημερών που αντιστοιχεί σε 213.55 kWh/y ενώ η θερμική ενέργεια από το θερμοσιφωνικό
σύστημα
υπολογίστηκε ότι είναι 1686.04 kWh σε σύνολο 305 ημερών, η οποία αντιστοιχεί σε
2017.72 kWh/y. Για τον υπολογισμό της μηνιαίας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας σε
μια οικιακή ηλεκτρική εγκατάσταση, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ισχύς κάθε συσκευής και
οι ώρες λειτουργίας της κατά τη διάρκεια του μήνα. Στον πίνακα 3 φαίνεται η μέση
κατανάλωση της ενέργειας για την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών σε ένα σπίτι.
Στην πρώτη περίπτωση (σπίτι Νο1) υποθέτουμε ότι λειτουργούν όλες οι συσκευές που
φαίνονται στον πίνακα 3. Έτσι, υπολογίζεται ότι η κατανάλωση το φθινόπωρο και την
άνοιξη είναι 327.7 kWh, καλοκαίρι είναι 413.00 kWh και το χειμώνα 416.4 kWh.
Συνεπώς, η ετήσια ηλεκτρική κατανάλωση του σπιτιού Νο1 είναι 4454.4 kWh, που
499
αντιστοιχεί σε μέση ημερήσια κατανάλωση ίση με 12.20 kWh. Σύμφωνα με τα
πειραματικά αποτελέσματα η ετήσια παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από την Α/Γ και τα
φωτοβολταϊκά πλαίσια της πειραματικής εγκατάστασης είναι 213.55 kWh ή 0.585
kWh/d. Αυτό σημαίνει ότι η διάταξη που μελετήσαμε μπορεί να καλύψει το 4.79% των
ετήσιων ηλεκτρικών αναγκών του σπιτιού
Νο1. Στη δεύτερη περίπτωση (σπίτι Νο2) εξετάζεται η υπόθεση βάσει της οποίας το
σπίτι
Νο2 έχει περίπου 50% μικρότερη κατανάλωση από το σπίτι Νο1. Αυτό μπορεί να γίνει με
περιορισμό στη χρήση ορισμένων συσκευών όπως είναι η συσκευή κλιματισμού, το
πλυντήριο πιάτων καθώς και η αποφυγή άσκοπης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας
για φωτισμό και θέρμανση. Με τον τρόπο αυτό στο σπίτι Νο2 η κατανάλωση θα είναι, για
τους χειμερινούς μήνες 208.20 kWh το μήνα και για τους ανοιξιάτικους και
φθινοπωρινούς μήνες 163.5 kWh το μήνα. Έτσι η ετήσια ηλεκτρική κατανάλωση του
σπιτιού Νο2 θα είναι 2230.20 kWh, που αντιστοιχεί σε μέση ημερήσια κατανάλωση ίση
με 6.11 kWh. Αυτή είναι μια οικονομική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και μπορεί να
θεωρηθεί λογική καθώς προσεγγίζει το μέσο όρο οικιακής κατανάλωσης. Τότε η
ενεργειακή κάλυψη των ηλεκτρικών αναγκών του σπιτιού Νο2 βάσει της ετήσιας
παραγόμενης ισχύς από την Α/Γ και τα φβ πλαίσια θα είναι 9.58%.
Ηλεκτρική συσκευή
Ισχύς
(kW)
Ώρες λειτουργίας
την ημέρα
Κατανάλωση
ανά μήνα (kWh)
Ψυγείο 0.32
24 (ρεύμα 40%
το χρόνο)
92.20
Έγχρωμη τηλεόραση 0.20 6 36.00
Πλυντήριο 0.50 0.5 7.50
Ηλεκτρική σκούπα 0.65 0.12 2.30
Φρυγανιέρα 1.00 0.1 3.00
Συσκευή κλιματισμού 0.86
10 (10 μέρες το
μήνα το καλοκαίρι)
86.00
Ηλεκτρικός φούρνος 2.60
0.5 (ρεύμα 25%
το χρόνο)
9.80
Mixer 0.15 0.10 0.50
Εξαεριστήρας κουζ. 0.20 1.00 6.00
500
Ηλεκτρ. σίδερο 1.1
0.3 (ρεύμα 50%
του χρόνου)
5.00
Ηλεκτρ. κουζίνα 3.7 0.4 54.4
Θερμαντήρας νερού
με πετρέλαιο-
ηλ. κατανάλωση
0.77 8 (μόνο το χειμώνα) 89.00
Πλυντήριο πιάτων 1.20 1 36.00
Φωτισμός 75.00
Πίνακας 3 Ηλεκτρική κατανάλωση οικιακών
Για τις θερμικές ανάγκες μιας οικίας σε ζεστό νερό με χρήση ηλιακών συλλεκτών
υποθέσαμε ότι η οικογένεια αποτελείται από τέσσερα μέλη, με ημερήσια κατανάλωση
ζεστού
νερού 40lt ανά άτομο. Επιπλέον έγινε η υπόθεση ότι καθημερινά η μέση θερμοκρασία
του
νερού στο δοχείο αποθήκευσης του ηλιακού συλλέκτη αυξάνεται από τους 30oC στους
60oC,
δηλαδή μεταβολή κατά 2Τ=30οC.
Σύμφωνα με τις παραπάνω υποθέσεις υπολογίστηκε ότι η απαιτούμενη ενέργεια για την
ανύψωση 160lt κατά 30oC είναι ίση με 19857 kJ ή 5.52 kWh. Βάσει αυτού οι ετήσιες
θερμικές ανάγκες μιας τετραμελής οικογένειας είναι 2014.8 kWh. Αυτό το ποσό
ενέργειας,
όπως φαίνεται από τα παραπάνω πειραματικά στοιχεία μπορεί να καλυφθεί από το
θερμοσιφωνικό συλλέκτη της πειραματικής διάταξης. Αυτό το γεγονός δεν αποτελεί
έκπληξη
καθώς ο θερμοσιφωνικός συλλέκτης που μελετήσαμε αποτελεί εμπορικό μοντέλο που
προορίζεται για εφαρμογές σε κατοικίες.
ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
9.1 Εκτιμήσεις και συμπεράσματα
Η μελέτη της απόδοσης συσκευών που εκμεταλλεύονται το ηλιακό και αιολικό
δυναμικό με σκοπό την παραγωγή ενέργειας είναι το κύριο ερευνητικό αντικείμενο της
παρούσας εργασίας. Στόχος ήταν συνδυασμένη χρήση Α/Γ, φβ και θερμικού συλλέκτη με
σκοπό την αύξηση της συνολικής αποδοτικότητας μιας τέτοιας εγκατάστασης.
Οι μετρήσεις μετεωρολογικών παραμέτρων έδειξαν ότι η μέση θερμοκρασία
περιβάλλοντος στο σημείο εγκατάστασης των συστημάτων ήταν 21.93oC με μέση
ένταση
ηλιακής ακτινοβολίας 434.21 W m-2 ενώ η ταχύτητα του ανέμου κυμάνθηκε σε χαμηλά-
μέτρια επίπεδα, με μέση τιμή ίση με 2.99 m s-1.
Aπό τη μελέτη των συσκευών της πειραματικής εγκατάστασης προέκυψε ότι η συνολική
ενεργειακή έξοδος των φβ πλαισίων για ένα χρονικό διάστημα 396 ημερών ήταν 194.60
kWh
501
με την μέση απόδοση των φβ κατά την περίοδο των πειραμάτων να είναι 6.10%. Στην
περίπτωση της Α/Γ, η ενέργεια που παράχθηκε για ένα χρονικό διάστημα 269 ημερών
ήταν
25.78 kWh ενώ η παραγόμενη ενέργεια που υπολογίστηκε χρησιμοποιώντας
προσoμοίωση,
λόγω βλάβης της Α/Γ, για μια χρονική περίοδος 127 ημερών ήταν 11.30 kWh. Η μέση
Κεφάλαιο 9
απόδοση της Α/Γ για την περίοδο της λειτουργίας της, ήταν 5.65%. Από την άλλη
πλευρά, ο
θερμοσιφωνικός συλλέκτης λειτούργησε χωρίς κανέναν ιδιαίτερο πρόβλημα κατά τη
διάρκεια
των πειραμάτων, με τη μέγιστη ημερήσια απόδοση να λαμβάνει την τιμή
nd,max=71.42%. Η
θερμική ενέργεια που απέδωσε ο ηλιακός συλλέκτης στη διάρκεια των μετρήσεων ήταν
1686.04 kWh.
Επίσης εξετάσαμε πιθανούς συνδυασμούς των υπό μελέτη συστημάτων με σκοπό την
αύξηση της αποδοτικότητας της εγκατάστασης. Αρχικά μελετήσαμε την περίπτωση
θέρμανσης του νερού του δοχείου του θερμοσιφωνικού συλλέκτη με ηλεκτρική ενέργεια
προερχόμενη κυρίως από την Α/Γ λόγω της δυνατότητας 24ωρης λειτουργίας σε σχέση
με τα
φβ πλαίσια. Υπολογίστηκε ότι για την ανύψωση της θερμοκρασίας του νερού από
διάφορες
θερμοκρασιακές στάθμες κατά 10oC απαιτείται να δαπανηθεί ενέργεια ίση με 1.352 kWh
χρησιμοποιώντας ηλεκτρική αντίσταση 3 kW. Επιπλέον, μελετήθηκε η προοπτική
εφαρμογής
υβριδικών φωτοβολταϊκών/θερμικών (φβ/θ) συλλεκτών αφενός για την διατήρηση της
απόδοσης των φβ σε υψηλά επίπεδα λόγω ψύξης τους και αφετέρου για την
εκμετάλλευση
της ενέργειας που χάνεται με τη μορφή θερμικών απωλειών λόγω της μικρής γενικά
απόδοσης των φβ στοιχείων. Με βάση μια σειρά εργασιών που δημοσιεύθηκαν από το
Εργαστήριο Ηλιακής Ενέργειας του Πανεπιστημίου Πατρών παρουσιάστηκαν οι
προτάσεις
εφαρμογής υβριδικών φβ/θ συλλεκτών θερμοσιφωνικού τύπου αντικαθιστώντας το
σύστημα
θερμοσιφωνικού συλλέκτη-φβ πλαισίων καθώς επίσης και η ιδέα συνδυασμού
θερμοσιφωνικού συλλέκτη με υβριδικό φβ/θ σύστημα το οποίο προθερμαίνει το νερό
πριν
εισαχθεί στον θερμοσιφωνικό σύστημα όπου πραγματοποιείται και η κύρια θέρμανση.
Τέλος μελετήθηκε το ποσοστό κάλυψης σε ηλεκτρικές και θερμικές ανάγκες για δύο
σπίτια με διαφορετικές ημερήσιες καταναλώσεις βάσει της ενέργειας που παράχθηκε
κατά το
χρονικό διάστημα των πειραμάτων. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίστηκε ότι για το πρώτο
σπίτι
502
με μέση ημερήσια κατανάλωση 12.20 kWh το ποσοστό κάλυψης σε ηλεκτρικές ανάγκες
ήταν
4.79% ενώ για το δεύτερο σπίτι με ημερήσια κατανάλωση 7kWh, το οποίο προσεγγίζει
σε
μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα, το ποσοστό κάλυψης ήταν 9.58%. Από την άλλη
πλευρά,
διαπιστώθηκε ότι οι θερμικές ανάγκες μιας τετραμελής οικογένειας θα μπορούσαν να
καλυφθούν από έναν θερμοσιφωνικό συλλέκτη όμοιο με αυτόν της εγκατάστασης.
Ένα ποσοστό κάλυψης των ηλεκτρικών αναγκών της τάξης του 10%, που προέκυψε
παραπάνω για ένα σπίτι, που ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στην πραγματικότητα,
είναι
ιδιαίτερα σημαντικό και αυτό μπορεί να φανεί από τον παρακάτω συλλογισμό.
Η ηλεκτρική κατανάλωση στη χώρα μας σε εθνικό επίπεδο εκτιμάται ότι είναι περίπου
70000 GWh για το τρέχον έτος. Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή της εργασίας, ο
κτιριακός τομέας καταναλώνει το 40% της ετήσιας ηλεκτρικής κατανάλωσης μιας χώρας.
Το ποσοστό αυτό για τα επίπεδα της Ελλάδας σημαίνει ότι ο κτιριακός τομέας
καταναλώνει 28000 GWh. Είναι φανερό ότι με την εγκατάσταση μιας μονάδας παρόμοιας
με αυτή που μελετήθηκε (Α/Γ ισχύος 400W και φβ πλαίσια ισχύος 220W) στο 75% των
κατοικιών στην Ελλάδα θα μπορούσε να εξοικονομηθεί ενέργεια της τάξης των 2100
GWh ετησίως, ενέργεια που σε ποσοστό 3% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας. Μια
τέτοια αντικατάσταση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με τη χρήση των μικρών αυτών
μονάδων ΑΠΕ μπορεί να συμβάλει στηνεξοικονόμηση 399 τόνων διοξειδίου του άνθρακα
ετησίως προς το περιβάλλον.

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ
ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ
ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
ΥΛΙΚΩΝ
Χαρακτηρισμός Διηλεκτρικών Ιδιοτήτων
Υλικών: Επίδραση Περιβάλλοντος σε
Ασβεστιτική Κονία

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Δημήτριος Γ. Στεργιαλής

Επιβλέπων: Κωνσταντίνος Δέρβος

Καθηγητής Ε.Μ.Π
Αθήνα, Οκτώβριος 2005

503
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Δημήτριος Γ. Στεργιαλής

Επιβλέπων: Κωνσταντίνος Δέρβος Καθηγητής Ε.Μ.Π

κρίθηκε από την τριμελή εξεταστική επιτροπή την 18η Οκτωβρίου

……………….. ……………….. ………………..
Κ. Δέρβος Π. Βασιλείου Π. Μπούρκας
Καθηγητής Ε.Μ.Π Καθηγήτρια Ε.Μ.Π Καθηγητής Ε.Μ.Π

Αθήνα, Οκτώβριος 2005

504
 Η εργασία αυτή ερευνά τη διηλεκτρική συμπεριφορά κονίας κρυσταλλικού
ασβεστίτη που παράγεται από τον κατακερματισμό και την άλεση καλά κρυσταλλωμένου
μαρμάρου. Παρασκευάστηκαν δύο τύποι κονίας με διαφορετικό μέγεθος σωματιδίων. Ο
κρυσταλλικός χαρακτηρισμός της συνεχούς μάζας και της κονίας βασίστηκε στο XRD. Το
μέγεθος των σωματιδίων της κονίας χαρακτηρίστηκε από την κοκκομετρία με λέιζερ.
Μελετήθηκε η συμπίεση της κονίας σε μορφή δισκίων σχηματισμένων με ή χωρίς
πρόσμιξη Fe2O3 σε μορφή πιγμέντου, όπως επίσης και στερεό δείγμα μαρμάρου.
Μετρήθηκαν οι διηλεκτρικές ιδιότητες του υλικού, που είναι τόσο η μιγαδική
διηλεκτρική σταθερά κ* αποτελούμενη από το πραγματικό μέρος (κ΄: σχετική διηλεκτρική
σταθερά) και το φανταστικό μέρος (κ΄΄), όσο και η εφαπτομένη απωλειών (tanδ).
Χρησιμοποιήθηκε το ισοδύναμο παράλληλο κύκλωμα χωρητικότητας-αγωγιμότητας (Cp-
G). Η διηλεκτρική φασματοσκοπία καταγράφει τη μεταβολή των διηλεκτρικών ιδιοτήτων
ενός υλικού με την συχνότητα. Έγινε λεπτομερέστερη ανάλυση των διηλεκτρικών
μεγεθών, καθώς επίσης και η εξαγωγή εξισώσεων στο πεδίο της συχνότητας με
μετασχηματισμό Laplace από τις αντίστοιχες στο πεδίο του χρόνου, με έμφαση στη
μιγαδική φύση της διηλεκτρικής επιτρεπτότητας.
Χρησιμοποιώντας την κατάλληλη διάταξη πήραμε μετρήσεις του ζεύγους ‘‘Cp –
G’’ για λογαριθμική κλίμακα συχνοτήτων από 20 Hz έως 1MHz. Προκύπτει ότι τα
διηλεκτρικά χαρακτηριστικά επηρεάζονται από το μέγεθος των κόκκων και το βαθμό
συμπίεσης. Προσπαθώντας να πάρουμε μετρήσεις υπό μεταβλητή θερμοκρασία,
παρατηρούμε ότι μεταβάλλεται ταυτόχρονα και η υγρασία. Για να απομονώσουμε τον
παράγοντα υγρασία από τη θερμοκρασία κατασκευάζουμε μια ειδική διάταξη ελέγχου
υγρασίας, οπότε παίρνουμε μετρήσεις ίδιου τύπου με πριν, που εκτελούνται σε
θερμοκρασία περιβάλλοντος, μεταβάλλοντας την υγρασία για μερικά δισκία και ένα
στερεό δείγμα μαρμάρου.

Από τις μετρήσεις αυτές προκύπτει ότι κάθε αύξηση ή μείωση της σχετικής
υγρασίας του χώρου οδηγεί σε όλες τις περιπτώσεις σε αύξηση ή μείωση αντίστοιχα των
τιμών των κ΄ και κ΄΄. Όμως το ποσό της μεταβολής κάθε φορά μπορεί να εξαρτάται από
παράγοντες όπως η φύση του δείγματος (δισκίο ή στερεό μάρμαρο), το μέγεθος των
κόκκων, η παρουσία πρόσμιξης και το αν βρισκόμαστε σε φάση ανόδου ή καθόδου της
υγρασίας.

Λέξεις Κλειδιά

Μονωτικά υλικά, Διηλεκτρική φασματοσκοπία, Μιγαδική επιτρεπτότητα, Παράγοντας

απωλειών, Ασβεστίτης, CaCO3, Συμπιεσμένη κονία, Θερμοκρασία, Σχετική υγρασία.

Ευχαριστώ θερμά τον καθηγητή της σχολής ΗΜΜΥ κ. Κ. Δέρβο για την πολύτιμη
βοήθειά του κατά τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας μου.
505
Ιδιαιτέρως εκφράζω τις ευχαριστίες μου στον υποψήφιο διδάκτορα κ. Γ. Μέργο για τη
συνεργασία κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης του πειράματος και της συγγραφής της
εργασίας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή...............................................................................................................................…...9

Κεφάλαιο 1: Διηλεκτρικά υλικά – Μεγέθη - Μετρήσεις

1.1 Διηλεκτρικά υλικά……………..……………………………………………………….…...10

1.2 Διηλεκτρικά μεγέθη……………………………………………………............................…11

1.2.1 Δύναμη μεταξύ φορτίων…………………………………………...................................11
1.2.2 Σχετική μιγαδική διηλεκτρική επιτρεπτότητα……………………..............................…11
1.2.3 Εναλλακτική θεώρηση της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς…………………………12
1.2.4 Εφαπτομένη απωλειών……………………………………………………………….…13

1.3 Ηλεκτρικές και διηλεκτρικές ιδιότητες ηλεκτρομονωτικών υλικών…………………….….14

1.3.1 Ειδική αγωγιμότητα όγκου (σ) & ειδική επιφανειακή αγωγιμότητα (σε)…………..…..14
1.3.2 Απορρόφηση ενέργειας στα μονωτικά υλικά………………………………………..…15
1.3.3 Επιθυμητές ιδιότητες μονωτικών υλικών……………………………………………....15
1.3.4 Οι διηλεκτρικοί μηχανισμοί……………………………………….................................16

1.4 Διηλεκτρικές μετρήσεις………………………………………………………………….….18

1.4.1 Παράλληλες πλάκες με διηλεκτρικό……………………………………………………18
1.4.2 Σύγκριση σειριακού και παράλληλου ισοδύναμου κυκλώματος…………………….....20
1.4.3 Διηλεκτρική φασματοσκοπία…………………………………………………….....…..21
1.4.4 Διηλεκτρική απόκριση – Φασματοσκοπία στο πεδίο του χρόνου……………………...22
1.4.5 Διηλεκτρική απόκριση – Φασματοσκοπία στο πεδίο της συχνότητας………………....28

Κεφάλαιο 2: Υλικά – Όργανα – Διαδικασία

2.1 Επιλογή υλικού: ο ασβεστίτης…………………………………………………………….…31

2.2 Παραγωγή και προετοιμασία δειγμάτων………………………………………………….....32

2.2.1 Πρώτη ύλη……………………………………………………………………………...32
2.2.2 Παρασκευή στερεών δειγμάτων και κονίας δύο τύπων…………….......................
…...33
2.2.3 Κατανομή μεγέθους κόκκων…………………………………………………………..34

506
2.2.4 Μελέτη κρυσταλλικής δομής……………………………………………………….…35
2.2.5 Ανάμειξη με Fe2O3…………………………………………………………………….35
2.2.6 Κατασκευή κυλινδρικών δισκίων…………………………..……………………....…38

2.3 Όργανα μέτρησης και πειραματικές διατάξεις……………………………............………...40

2.3.1 HP 4284A Precision LCR Meter (γέφυρα μέτρησης LCR)….........……………………40
2.3.2 WEISS KWP64 (Θάλαμος Δοκιμών Ελεγχόμενης Θερμοκρασίας)….....................…...41
2.3.3 Το σύστημα κενού…………………………………………......................................…..42
2.3.4 HP 16451B Dielectric Test Fixture (κελί μετρήσεων)……………………………….....45
2.3.5 Διάταξη Ελέγχου Υγρασίας…………………………………………………....……......47

2.4 Η πειραματική διαδικασία…………………………………………………………...………49

2.5 Επεξεργασία μετρήσεων………………………………….....................................................50

Κεφάλαιο 3: Επίδραση μεγέθους κόκκων και συμπίεσης στα διηλεκτρικά χαρακτηριστικά

3.1 Πειραματικά αποτελέσματα……………........................……………………………...…….52

3.2 Προτεινόμενο θεωρητικό μοντέλο......…………………………………………………...….54

3.3 Συμπεράσματα...................................................……………...............................………......58

I. Κεφάλαιο 4: Επίδραση περιβάλλοντος στα διηλεκτρικά χαρακτηριστικά

4.1 Μετρήσεις με μεταβολή της θερμοκρασίας…………………………………………...…….59

4.2 Μετρήσεις με μεταβολή της υγρασίας…………………………………………………...….66

4.3 Σχόλια – Συμπεράσματα από τη μελέτη μεταβολής της υγρασίας.........................................86

Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να μελετήσει τις αλλαγές στην

επιτρεπτότητα, που επάγονται σε ένα ανόργανο στερεό μονωτικό (ασβεστίτη),
όταν αλεστεί ώστε να πάρει τη μορφή λεπτής κονίας, σχεδόν σφαιρικών
σωματιδίων μεταβαίνοντας από την περιοχή του μικροκρύσταλλου προς αυτή του
νανοκρύσταλλου. Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζεται και συσχετίζεται η εξάρτηση
των διηλεκτρικών ιδιοτήτων από τη συχνότητα κατά τη σμίκρυνση των
κρυσταλλικών κόκκων και διερευνώνται τα επαγόμενα επιφανειακά φαινόμενα.

Για το σκοπό αυτό κατασκευάστηκαν δισκία από δύο είδη κονίας

διαφορετικής διαμέτρου κόκκων. Σε ορισμένα δείγματα η κονία περιείχε μικρή

507
αναλογία πρόσμιξης Fe2O3, σε μορφή πιγμέντου με πολύ μικρότερο μέγεθος
κόκκων. Αυτό έγινε για να διερευνηθεί η επίδραση της παρουσίας ενός
ημιαγωγού στις διηλεκτρικές ιδιότητες ενός μονωτή, όπως ο ασβεστίτης.
Χρησιμοποιήθηκαν επίσης δείγματα στερεού ασβεστίτη. Όλα τα δισκία και τα
στερεά δείγματα ξηράνθηκαν σε περιβάλλον υψηλού κενού για να αφαιρεθούν τα
αέρια ή το νερό που πιθανόν να είχε απορροφηθεί από την επιφάνειά τους. Στη
συνέχεια ακολούθησε η διαδικασία διηλεκτρικών μετρήσεων, που
πραγματοποιήθηκε με μια γέφυρα LCR και το κατάλληλο κελί.

Ακολούθως επεκτάθηκε η μελέτη του φαινομένου σε περιπτώσεις

μεταβαλλόμενων περιβαλλοντικών συνθηκών. Συγκεκριμένα, διερευνήθηκε η
επίδραση στις διηλεκτρικές ιδιότητες της μεταβαλλόμενης θερμοκρασίας και
υγρασίας του περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτό, το κελί των διηλεκτρικών
μετρήσεων ανάλογα με την περίπτωση τοποθετήθηκε είτε σε εμπορικά διαθέσιμο
θερμοκρασιακό θάλαμο είτε σε έναν εργαστηριακά κατασκευασμένο θάλαμο
ελεγχόμενης υγρασίας.

Το υπόλοιπο της εργασίας χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο

κεφάλαιο περιγράφεται η φύση και οι ιδιότητες των διηλεκτρικών υλικών,
ορίζονται τα διηλεκτρικά μεγέθη και καθορίζεται ο τρόπος των διηλεκτρικών
μετρήσεων μέσω εξισώσεων στο πεδίο της συχνότητας και του χρόνου. Στο
δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται εκτενώς αρχικά η πρώτη ύλη και ο τρόπος
κατασκευής των δειγμάτων, στη συνέχεια τα όργανα και οι διατάξεις που
χρησιμοποιήθηκαν για τις μετρήσεις και τέλος η διαδικασία της λήψης και
επεξεργασίας των μετρήσεων. Οι μετρήσεις υπό σταθερές συνθήκες
περιβάλλοντος, που δείχνουν την επίδραση του μεγέθους των κόκκων και της
συμπίεσης στα διηλεκτρικά χαρακτηριστικά, αποτελούν το θέμα του τρίτου
κεφαλαίου. Η εξάρτηση από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες μελετάται στο
τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο.

508
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Διηλεκτρικά υλικά – μεγέθη – μετρήσεις

1.1 Διηλεκτρικά υλικά

Όταν ένα ηλεκτρικό πεδίο (Η.Π.) μπορεί να διατηρηθεί με μηδενικές ή σχεδόν
μηδενικές απώλειες ισχύος μέσα σε ένα υλικό, τότε αυτό χαρακτηρίζεται ως διηλεκτρικό
ή ηλεκτρικός μονωτής. Στην πραγματικότητα το διηλεκτρικό δεν είναι ιδανικός μονωτής,
αφού κάποιος αριθμός ηλεκτρονίων το διαπερνά. Εξαιτίας των διαδικασιών αλλαγής
πολικότητας του υλικού, μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας χάνεται ως θερμότητα.
Διηλεκτρικό υλικό είναι επομένως εκείνο που έχει την ικανότητα να αποθηκεύει
ενέργεια κατά την επιβολή εξωτερικού Η.Π. Όταν εφαρμόζεται μια σταθερή τάση κατά
μήκος των παραλλήλων πλακών-οπλισμών ενός πυκνωτή, με διηλεκτρικό ανάμεσα τους,
τότε αποθηκεύεται περισσότερη ενέργεια. Αυτό σημαίνει ότι το διηλεκτρικό αυξάνει την
ικανότητα αποθήκευσης ενέργειας στον πυκνωτή, εξουδετερώνοντας κάποια από τα
φορτία των ηλεκτροδίων που θα συνέβαλλαν στη διαμόρφωση της συνολικής πεδιακής
έντασης μεταξύ των οπλισμών. Η μετρούμενη χωρητικότητα κατά την παρουσία
διηλεκτρικού εξαρτάται από τα ηλεκτρικά φορτία του υλικού και σχετίζεται με τη
διηλεκτρική σταθερά. Ισχύει ο
′ ′ τύπος:
C
C = ε r ⋅ CO ⇒ ε r =
C
όπου C, Co είναι οι χωρητικότητες Oμε παρουσία διηλεκτρικού και του κενού αντίστοιχα και
εr΄ είναι η σχετική διηλεκτρική σταθερά του υλικού.
Τα διηλεκτρικά υλικά χρησιμοποιούνται στη κατασκευή των πυκνωτών. Είναι τα
πλέον κατάλληλα για να εμποδίσουν τη δημιουργία ηλεκτρικών ρευμάτων διαμέσου
της μάζας τους, ενώ παράλληλα διατηρούν τις διαφορές δυναμικού στα τμήματα των
ηλεκτροτεχνικών διατάξεων και εγκαταστάσεων.

Παρατήρηση: Ένα διηλεκτρικό υλικό λέγεται μονωτικό όταν οι ιδιότητές του είναι τέτοιες
που να μπορεί να χρησιμεύσει για τη μόνωση ηλεκτρικών εγκαταστάσεων.
Συγκεκριμένα η σχετική διηλεκτρική σταθερά ενός μονωτικού υλικού πρέπει να είναι
κοντά στο 1, ενώ για ένα διηλεκτρικό γενικά μπορεί να φτάσει και το 10. Οι λέξεις
διηλεκτρικό και μονωτικό χρησιμοποιούνται συχνά ως περίπου συνώνυμες, όμως με την
πρώτη δίνουμε έμφαση στις ιδιότητες του υλικού από φυσική άποψη, ενώ με τη δεύτερη
στη χρήση του σε πρακτικές εφαρμογές.

1.2 Διηλεκτρικά μεγέθη

1.2.1 Δύναμη μεταξύ φορτίων

Η ηλεκτρική δύναμη μεταξύ των φορτίων του υλικού δίνεται ως γνωστόν από
τον ακόλουθο Q ⋅Q
1 τύπο:
F= ⋅ 12 2
4 ⋅ π ⋅ ε r σταθερά του κενού χώρου.
όπου εο: διηλεκτρική
o
Αν παρεμβάλλεται υλικό μεταξύ των φορτίων η δύναμη μειώνεται και τότε ισχύει
ο τύπος: Q ⋅Q
1
F= ⋅ 12 2
4⋅ π ⋅ ε r
509
όπου ε : απόλυτη διηλεκτρική σταθερά ή επιτρεπτότητα που δίνεται από τη σχέση:
ε = ε r ⋅ ε o , με εr : σχετική διηλεκτρική σταθερά ή σχετική επιτρεπτότητα.

1.2.2 Σχετική μιγαδική διηλεκτρική επιτρεπτότητα (εr)

Το μέγεθος αυτό περιγράφει την αλληλεπίδραση των υλικών με το Η.Π. Είναι
ίση με τη μιγαδική διηλεκτρική επιτρεπτότητα διαιρεμένη με τη διηλεκτρική σταθερά του
κενού,εάρα ισχύει:
ε′   ε ′′  ′ ″
εr = =   − j ⋅   = ε r − j ⋅ ε r
όπου εεοo=8.854·10
 ε o  -12 F/m
 εείναι
o  η διηλεκτρική σταθερά του κενού.
Το εr΄ αποτελεί ένδειξη για το πόση ενέργεια μπορεί να αποθηκευτεί στο υλικό
από το επιβαλλόμενο Η.Π. και λέγεται σχετική διηλεκτρική σταθερά. Για το κενό είναι
εr΄=1, ενώ για τα αέρια μονωτικά υλικά είναι ε r΄≈ 1. Όμως για τα περισσότερα υγρά και
στερεά μονωτικά είναι: 1≤ εr΄≤ 10. Για τους ημιαγωγούς έχουμε: 10≤ εr΄≤ 20, ενώ για τα
μέταλλα είναι: εr΄→ ∞.
Το εr΄΄ εκφράζει τις απώλειες του υλικού και αποτελεί ένδειξη για το πόσο
πολικά χαλαρό αναμένεται ότι θα αποδειχθεί το υλικό ως προς το εξωτερικά
επιβαλλόμενο Η.Π. Σημειώνουμε ότι χαλαρό υλικό σε μια συχνότητα έχουμε όταν ο
κυρίαρχος μηχανισμός πόλωσης του υλικού είναι ικανός να ακολουθεί τις μεταβολές του
εφαρμοζόμενου σε αυτό πεδίου. Το εr΄΄ είναι ποσότητα πάντα θετική και πρακτικά πολύ
μικρότερη του εr΄. Σε τελική ανάλυση, το εr΄΄ λαμβάνει υπόψιν του τους μηχανισμούς των
διηλεκτρικών απωλειών και της αγωγιμότητας όγκου των υλικών.
Παρατήρηση: Το εr συναντάται επίσης με το συμβολισμό k* = k΄ - j⋅ k΄΄ και ονομάζεται
μιγαδική διηλεκτρική σταθερά. Το πραγματικό μέρος k΄ = εr΄ ονομάζεται σχετική
διηλεκτρική σταθερά, ενώ επίσης ισχύει k΄΄ = εr΄΄.

1.2.3 Εναλλακτική θεώρηση της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς

Όταν εφαρμοστεί εναλλασσόμενη τάση σε πυκνωτή που περιέχει διηλεκτρικό,
το συνολικά μετρούμενο ρεύμα θα προέρχεται από το ρεύμα φόρτισης (Icharge) που
διαρρέει τον πυκνωτή και σχετίζεται με τη χωρητικότητα της εξεταζόμενης δομής και το
ρεύμα απωλειών (Iloss), το οποίο με τη σειρά του σχετίζεται με την αντίσταση όγκου του
υλικού. Οι απώλειες μοντελοποιούνται ως μια αγωγιμότητα (G) που συνδέεται
παράλληλα με τον ιδανικό πυκνωτή.
Χρησιμοποιούμε, λοιπόν το παράλληλο ισοδύναμο κύκλωμα χωρητικότητας-
αγωγιμότητας (C-G):

Σχήμα 1.1: Ισοδύναμο κύκλωμα χωρητικότητας παράλληλα με αγωγιμότητα

Το συνολικό ρεύμα που διαρρέει το δοκίμιο μέσα από τον πυκνωτή (Icharge) και
′
I = I ch
μέσα από + I loss
arg e την = V ⋅ ( jαπωλειών
αντίσταση ⋅ ω ⋅ C + G(I) loss
=V ⋅
 j ⋅ω ⋅ CO ⋅ εr + G 
) είναι: ⇒
 
′ ″ ′ ″
I = V ⋅  j ⋅ ω ⋅ C O ⋅ ε r + ω ⋅ C O ⋅ ε r  = V ⋅ j ⋅ ω ⋅ C O ⋅ ε r − j ⋅ ε r 
   = V ( j ⋅ω ⋅ CO ) ⋅ ε r
   
510
όπου G=ω·Co·εr΄΄ και εr= εr΄ -j· εr΄΄
Η μιγαδική διηλεκτρική σταθερά εr αποτελείται από το πραγματικό μέρος (εr΄),
όπου αποδίδεται η αποθήκευση των ηλεκτρικών φορτίων στον ιδανικό πυκνωτή και το
φανταστικό (εr΄΄), όπου αποδίδονται οι απώλειες των ηλεκτρικών φορτίων μέσα από την
αγωγιμότητα (G) του εξεταζόμενου συστήματος μόνωσης.

1.2.4 Εφαπτομένη απωλειών

Όταν η σχετική μιγαδική διηλεκτρική επιτρεπτότητα σχεδιασθεί σε διανυσματική
μορφή (όπου εr*=εr), τότε η πραγματική και η φανταστική συνιστώσα για το εξεταζόμενο
ισοδύναμο κύκλωμα πρέπει να εμφανίζουν διαφορά φάσης 90ο. Το διανυσματικό
άθροισμα σχηματίζει γωνία δ με τον πραγματικό άξονα εr΄.

Σχήμα 1.2: Διανυσματικό διάγραμμα της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς

Τα αναμενόμενα επίπεδα χαλάρωσης για κάθε υλικό προκύπτουν από την αναλογία
εκλυόμενης προς αποθηκευόμενη ενέργεια στο χρόνο μιας περιόδου. Ανά κύκλο
συχνότητας ισχύει: ″
I loss k′′ ε r
tanδ = = =
I charg ′
k′ μονωτικά
Για τα eισχυρά εr υλικά, το διάνυσμα ε r προσεγγίζει αυτό του εr΄, ενώ η
tanδ→0. Έτσι, όταν το μέτρο του διανυσματικού σφάλματος εerror της μετρητικής διάταξης
γίνει μεγαλύτερο του μέτρου του εr΄΄ του μετρούμενου υλικού, η συνολικά μετρούμενη
γωνία δerror μπορεί να γίνει αρνητική.

Σχήμα 1.3: Διανυσματικό διάγραμμα μέτρησης της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς

λαμβάνοντας υπόψη το διάνυσμα σφάλματος

Επειδή λοιπόν Iloss→ 0 πρέπει η γεωμετρία του συστήματος ηλεκτροδίων

μέτρησης να είναι τέτοια ώστε να ενισχύει το σήμα του Iloss, προκειμένου να μπορεί να
καταγραφεί από μιας υψηλής ακρίβειας γέφυρα LCR σε ένα μεγάλο εύρος συχνοτήτων.
Αυτό το πετυχαίνουμε είτε με αύξηση του εμβαδού των οπλισμών, είτε με επιλογή των
κατάλληλων υλικών για την κατασκευή του κελιού μετρήσεων.

1.3 Ηλεκτρικές και διηλεκτρικές ιδιότητες ηλεκτρομονωτικών υλικών

Οι κύριες διηλεκτρικές ιδιότητες των μονωτικών υλικών είναι οι παρακάτω:
1. ειδική αντίσταση όγκου και επιφανείας
2. μιγαδική επιτρεπτότητα, που περιλαμβάνει τη διηλεκτρική σταθερά και τις
ηλεκτρικές απώλειες του υλικού οι οποίες εκφράζονται μέσω της tanδ.

511
 Οι ιδιότητες δεν είναι σταθερές για κάθε υλικό, αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τη
συχνότητα, τη θερμοκρασία, την κατεύθυνση του υλικού, το μίγμα, την πίεση
λειτουργίας και την όλη δομή του υλικού. Για παράδειγμα η διηλεκτρική σταθερά
ενός μίγματος εξαρτάται από την αναλογία των συστατικών του. Ορισμένα υλικά
δίνουν διαφορετικές τιμές διηλεκτρικών ιδιοτήτων όταν μετρώνται σε διαφορετικές
κατευθύνσεις (ανισοτροπικά υλικά).

• Ιδιότητες στον όγκο του υλικού: π.χ. ενεργειακές καταστάσεις

απαγορευμένου διακένου και αγωγιμότητα επιφανείας: ρs=R/d , και όγκου:
ρv=R·s/d .
• Η ειδική αντίσταση όγκου είναι μεγάλη για τους μονωτές και μικρή για
τα μέταλλα.

1.3.1 Ειδική αγωγιμότητα όγκου (σ) & ειδική επιφανειακή αγωγιμότητα (σε)
Τα δύο αυτά είδη αγωγιμότητας εμφανίζονται στα στερεά μονωτικά σώματα και
ισχύει ότι σ<<σε. Η ειδική επιφανειακή αγωγιμότητα (σε) επηρεάζεται σημαντικά από την
υγρασία του περιβάλλοντος και την επιφανειακή ρύπανση του σώματος. Είναι υπεύθυνη
για τη δημιουργία του ρεύματος ερπυσμού, ποσότητας σχετικά σταθερής. Η κατανομή
όμως της πυκνότητας αυτού του ρεύματος δεν είναι ομοιόμορφη, διότι οι φορείς του
ακολουθούν κατά προτίμηση ορισμένους αγώγιμους δρόμους διαρροής στην επιφάνεια
ή ρωγμές του σώματος.

1.3.2 Απορρόφηση ενέργειας στα μονωτικά υλικά

Όταν τα μονωτικά υλικά βρίσκονται υπό την επίδραση Η.Π. απορροφούν έστω
και λίγη ενέργεια από το πεδίο, άρα υπάρχει μια ανεπιθύμητη απώλεια ενέργειας, η
οποία μετατρέπεται κυρίως σε θερμότητα. Σε περίπτωση που δεν αποβάλλεται η
θερμότητα αυτή από το υλικό προς το περιβάλλον με ταχύ ρυθμό, προκαλεί την αύξηση
της θερμοκρασίας των υλικών με αποτέλεσμα την κακή λειτουργία, την εκδήλωση
πιθανών βλαβών ή/και την πρόωρη καταστροφή των ηλεκτροτεχνικών διατάξεων που τα
εμπεριέχουν.
Πιο συγκεκριμένα κάτω από συνεχή τάση η απορρόφηση ενέργειας οφείλεται
στη δημιουργία ρεύματος διαρροής στο μονωτικό σώμα, οπότε η θέρμανση οφείλεται
στο φαινόμενο Joule. Στα εναλλασσόμενα πεδία εμφανίζεται μία επιπλέον
απορρόφηση ενέργειας και θέρμανση του σώματος που προκαλείται από τις περιοδικές
πολώσεις και αποπολώσεις του, σύμφωνα με τους διάφορους μηχανισμούς πόλωσης. Η
απώλεια ενέργειας ανά περίοδο και ανά μονάδα όγκου είναι:
2
W = π ⋅ Em ⋅ ε r ⋅ ε o ⋅ tanδ
όπου
• Εm : μέγιστη τιμή πεδιακής έντασης Η.Π.
• εr , εο : διηλεκτρικές σταθερές του σώματος και του κενού αντίστοιχα
• tanδ : εφαπτομένη απωλειών ή συντελεστής απορρόφησης ή διηλεκτρικές
απώλειες

512
 Η εφαπτομένη απωλειών εκφράζει τη συμπεριφορά του υλικού για δεδομένες
συνθήκες συχνότητας πεδίου, θερμοκρασίας κ.λ.π. Η γωνία δ δείχνει τη χρονική
προπορεία με την οποία το διηλεκτρικό υλικό παρακολουθεί τη μεταβολή του πεδίου σε
ένα πυκνωτή, εν συγκρίσει με τη λειτουργία του πυκνωτή εάν είχε διηλεκτρικό το κενό.
Συγκεκριμένα σε ένα πυκνωτή που το διηλεκτρικό μέσο είναι ένα μονωτικό υλικό, η τιμή
της εφαπτομένης απωλειών ισούται με το λόγο της ενέργειας που απορροφάται από το
πεδίο προς την ενέργεια που αποθηκεύεται και ανακτάται από τους οπλισμούς του
πυκνωτή σε κάθε περίοδο.

1.3.3 Επιθυμητές ιδιότητες μονωτικών υλικών

Στο συνεχές πεδίο έχει σημασία να είναι μικρή η τιμή των μεγεθών σ και σε, ενώ
στο εναλλασσόμενο πεδίο αναζητούμε υλικά με μικρό εr και tanδ στις συχνότητες
λειτουργίας που ενδιαφέρουν άμεσα. Η διηλεκτρική αντοχή ισούται με τη μέγιστη πεδιακή
ένταση την οποία αντέχει το μονωτικό υλικό. Το μέγεθος αυτό έχει βαρύτητα στην
επιλογή υλικών για εφαρμογές σε διατάξεις υψηλών τάσεων. Εκτός από το κόστος και τη
θερμική αντοχή, κριτήρια αποφασιστικής σημασίας για την αξιολόγηση των μονωτικών
υλικών και την επιλογή τους στις διάφορες εφαρμογές είναι οι ηλεκτρικές τους ιδιότητες,
δηλαδή τα μεγέθη: σ, σε, εr, tanδ και Εδ.
Άλλες ιδιότητες των μονωτικών υλικών που αποκτούν μεγάλη σημασία σε
ειδικότερες εφαρμογές είναι: η θερμική αγωγιμότητα, η μηχανική αντοχή, η χημική
σταθερότητα, η υγροσκοπικότητα, η αντοχή στις ακτινοβολίες, η πυκνότητα, το ιξώδες
στα υγρά μονωτικά, η αντοχή στη θέρμανση, η αντοχή σε βιολογικές επιδράσεις από
έντομα και μικροοργανισμούς. Πολλές από τις ανωτέρω ιδιότητες των μονωτικών υλικών
δεν έχουν σταθερές τιμές, αλλά είναι συνάρτηση άλλων παραγόντων, όπως η συχνότητα
του πεδίου, η θερμοκρασία, ο χρόνος και η υγρασία του σώματος.
Τα μεγέθη εr και tanδ μεταβάλλονται σημαντικά με τη συχνότητα. Η υγρασία
επηρεάζει προς το χειρότερο τις ιδιότητες των μονωτικών υλικών, πράγμα που φαίνεται
μέσα από την υγροσκοπικότητα που είναι η τάση των υλικών να απορροφούν υγρασία
από το περιβάλλον. Η θερμική αγωγιμότητα ορίζεται ως η δυνατότητα απαγωγής της
θερμότητας που παράγεται στο υλικό λόγω των ηλεκτρικών απωλειών. Για τα
περισσότερα μονωτικά υλικά η ειδική θερμική αγωγιμότητα είναι σχεδόν σταθερή για
θερμοκρασίες από 20-100ο C. Ανάλογα με τη χρήση του μονωτικού υλικού δίνουμε
μεγαλύτερη σημασία στη μία ή στην άλλη ιδιότητά του.
Για παράδειγμα στις ηλεκτρικές μονώσεις σημαντικότερη είναι η μεγάλη
διηλεκτρική αντοχή για την αποφυγή της ηλεκτρικής διάσπασης. Στους πυκνωτές
επιδιώκεται η χρησιμοποίηση διηλεκτρικού από κατάλληλο μονωτικό υλικό, ώστε να
αποκτούν μεγάλη χωρητικότητα και να εξασφαλίζεται η αποθήκευση μεγάλου φορτίου
στους οπλισμούς τους. Έτσι, εκτός από μεγάλη διηλεκτρική αντοχή, το διηλεκτρικό υλικό
πρέπει να έχει και μεγάλη εr , καθώς και τη δυνατότητα μορφοποίησης σε λεπτά πάχη.
Επίσης για την αποφυγή μεγάλων απωλειών στα συνεχή ρεύματα ή στις χαμηλές

513
συχνότητες είναι ανάγκη το διηλεκτρικό υλικό να έχει μεγάλη ειδική αντίσταση. Για τον
ίδιο λόγο, στις υψίσυχνες εφαρμογές το υλικό πρέπει να έχει μικρή διηλεκτρική σταθερά
(εr).

1.3.4 Οι διηλεκτρικοί μηχανισμοί

Σε χρονικά μεταβαλλόμενα συστήματα έχουμε ταυτόχρονη εμφάνιση ηλεκτρικού
και μαγνητικού πεδίου. Το ηλεκτρομαγνητικό κύμα διαδίδεται στον ελεύθερο χώρο με
8 m
ταχύτητα: c = 3⋅10 , διαθέτει ενεργειακό περιεχόμενο σε ευρύ φάσμα μηκών
secόσο αυξάνεται η συχνότητα τόσο μειώνεται το μήκος κύματος.
κύματος (λ=c/f) και φυσικά
Πολλά από τα θέματα που αναφέρονται στη διάδοση κύματος, συνδέονται με τη
διηλεκτρική σταθερά των υλικών. Για παράδειγμα κατά την μετάβαση ενός κύματος από
τον ελεύθερο χώρο στο εσωτερικό ενός υλικού, παρουσιάζεται μια μεταβολή της
μιγαδικής αντίστασης στην επιφάνεια, οπότε μέρος της προσπίπτουσας ενέργειας
ανακλάται, ενώ το υπόλοιπο διαθλάται και μεταδίδεται μέσα στο υλικό. Στο εσωτερικό
του υλικού η ταχύτητα και το μήκος κύματος μειώνονται. Σε ένα χαλαρό υλικό αναμένεται
κατά την εισαγωγή του να υπάρχει απώλεια ενέργειας, ενώ κατά τη μεταφορά του
κύματος στο εσωτερικό υπάρχει απόσβεση της έντασης του κύματος.
Ένα υλικό μπορεί να αναπτύξει αρκετούς διηλεκτρικούς μηχανισμούς που
αναμένεται να συμβάλλουν στη διαμόρφωση της διηλεκτρικής σταθεράς. Τα διηλεκτρικά
υλικά εμφανίζουν μια χωρική κατανομή ηλεκτρικών φορτίων, που μπορεί να μεταβληθεί
κατά την επιβολή εξωτερικού Η.Π. Τα φορτία αυτά πολώνονται για να αντισταθμίσουν το
Η.Π., δηλαδή τα θετικά και αρνητικά φορτία προσανατολίζονται σε αντίθετες
κατευθύνσεις. Υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί πόλωσης, οι κυριότεροι από τους οποίους
είναι: ο ιοντικός, ο διπολικός, ο ατομικός και ο ηλεκτρονικός.
• Η ηλεκτρονική πόλωση επιδρά σε κάθε άτομο ή μόριο δεδομένου ότι τα
κέντρα μάζας του νέφους ηλεκτρονίων που περιβάλλει τα άτομα θα
μετατοπιστούν από το Η.Π. Αυτή η επίδραση είναι εξαιρετικά γρήγορη και
μπορεί να παρατηρηθεί μέχρι τις οπτικές συχνότητες.
• Η ιοντική πόλωση αναφέρεται σε υλικά τα μόρια των οποίων διαμορφώνουν
ιόντα που δε διαχωρίζονται από ασθενή Η.Π. ή χαμηλές θερμοκρασίες. Εκτός
από την ηλεκτρική πόλωση που προκαλείται σε τέτοια μόρια από ένα Η.Π., θα
εμφανιστούν επίσης και ελαστικές μετατοπίσεις των φορτίων (πυρήνες και
ηλεκτρόνια). Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι, αυτοί οι τύποι μορίων είναι πολικές
ενώσεις, που μπορούν να πολωθούν μέχρι τις υπέρυθρες συχνότητες.
• Η διπολική πόλωση αναφέρεται σε υλικά που περιέχουν μόρια με μόνιμες
διπολικές ροπές, με τους προσανατολισμούς στατιστικά ομοιόμορφα
κατανεμημένους, λόγω της δράσης της θερμικής ενέργειας. Κάτω από την
επιρροή του Η.Π., τα δίπολα προσανατολίζονται μόνο μερικώς, οπότε υπάρχει
γραμμική εξάρτηση του P με το E του ΗΠ. Η ιοντική και η διπολική πόλωση
είναι αρκετά γρήγοροι μηχανισμοί και μπορούν να ακολουθήσουν σε
συχνότητες μέχρι την τάξη των MHz ή GHz.
• Η διεπιφανειακή πόλωση παρατηρείται κυρίως σε μονωτικά υλικά που
αποτελούνται από διαφορετικά διηλεκτρικά υλικά όπως το χαρτί (κυτταρίνη)
514
 εμβαπτισμένο σε έλαιο. Ο κακός συνδυασμός διαφορετικών διηλεκτρικών
υλικών προκαλεί, υπό την επίδραση ενός ΗΠ, απόθεση κινούμενων θετικών και
αρνητικών φορτίων στις διεπιφάνειες των υλικών, διαμορφώνοντας έτσι κάποια
είδη διπόλων. Το φαινόμενο αυτό είναι αργό και γίνεται αντιληπτό στο φάσμα
των συχνοτήτων ισχύος. Η μεταφορά φορτίων από στάθμη σε στάθμη μπορεί
επίσης να βοηθήσει στη δημιουργία πόλωσης. Είναι μια διαδικασία αργή,
έντονα εξαρτώμενη από τη θερμοκρασία και συναντάται συνήθως στα στερεά.
• Συμπερασματικά, η διηλεκτρική πόλωση είναι αποτέλεσμα της σχετικής
μετατόπισης θετικών και αρνητικών φορτίων σε ένα υλικό. Κατά τη διάρκεια
αυτής της διαδικασίας, το ΗΠ δεν είναι ικανό να αναγκάσει τα φορτία να
ξεφύγουν από το υλικό, κάτι που θα προκαλούσε ηλεκτρική αγωγιμότητα.

Κάθε ένας από τους διηλεκτρικούς μηχανισμούς πόλωσης συνδέεται με μια

χαρακτηριστική συχνότητα συντονισμού (απότομη αύξηση της διηλεκτρικής σταθεράς σε
δεδομένη συχνότητα) ή συχνότητα χαλάρωσης (σταδιακή μείωση της διηλεκτρικής
σταθεράς με την αύξηση της συχνότητας). Καθώς η συχνότητα αυξάνεται, οι αργότεροι
διηλεκτρικοί μηχανισμοί πόλωσης εξαλείφονται, αφήνοντας μόνο τους ταχύτερους να
συμβάλλουν στα φαινόμενα αποθήκευσης ενέργειας (ε r΄). Αντίστοιχα, ο συντελεστής
απωλειών (εr΄΄) επαυξάνεται σε κάθε κρίσιμη συχνότητα. Τα φαινόμενα συντονισμού
συνήθως συνδέονται με την ηλεκτρονική ή ατομική πόλωση. Τα φαινόμενα χαλάρωσης
αναπτύσσονται κατά την πόλωση προσανατολισμού και συνδέονται με τη μετατόπιση
ιόντων, διπόλων ή και χωρικών φορτίων στον όγκο του υλικού.

1.4 Διηλεκτρικές μετρήσεις

1.4.1 Παράλληλες πλάκες με διηλεκτρικό
Η χωρητικότητα ενός ζεύγους παράλληλων φορτισμένων πλακών αυξάνεται
όταν εισάγουμε ένα διηλεκτρικό υλικό. Ως γνωστό, η χωρητικότητα είναι αντιστρόφως
ανάλογη του Η.Π. μεταξύ των πλακών και η παρουσία διηλεκτρικού μειώνει το ενεργό
Η.Π. (effective). Επίσης ξέρουμε ότι το διηλεκτρικό χαρακτηρίζεται από τη διηλεκτρική
σταθερά εr και η χωρητικότητα πολλαπλασιάζεται με τον παράγοντα αυτό. Γενικά για την
χωρητικότητα ισχύει:
ε ⋅ε ⋅ A ε ⋅A
C= r o ενώ για τον αέρα είναι: C = o
d d

Σχήμα 1.4: Παράλληλες φορτισμένες πλάκες

σ V σ
Ισχύει: E = = , Eeffective= E − E polarization =
ε d τοποθετείται ανάμεσα σε φορτισμένες
Όταν το διηλεκτρικό
ε r πλάκες,
⋅εo η πόλωση
του μέσου παράγει ένα Η.Π. αντίθετης φοράς προς το Η.Π. που δημιουργούν τα φορτία
των πλακών. Η διηλεκτρική σταθερά εr ορίζεται για να δείξει το ποσό της μείωσης του
ενεργού Η.Π.(effective).
515
 Στα διηλεκτρικά έχουμε δύο ειδών απώλειες:
i) Ωμικές απώλειες: Υπάρχει διαφορά μεταξύ αντίστασης όγκου (Rv) και
R ⋅ Rαντίστασης (Rs). Η συνολική αντίσταση είναι:
επιφανειακής
Rtotal = V S . Οι ωμικές απώλειες γίνονται αισθητές με την αύξηση
RV + RSτου μονωτήρα, που είναι συχνά αξιοσημείωτη.
της θερμοκρασίας
ii) Διηλεκτρικές απώλειες: Είναι το αποτέλεσμα αλλαγής της πολικότητας των
στοιχειωδών τμημάτων του διηλεκτρικού που οφείλεται στην αλλαγή της
φοράς του πεδίου σε κάθε περίοδο. Η αλλαγή αυτή προκαλεί ταλαντώσεις
που παράγουν θερμότητα λόγω τριβής, άρα μέρος της ηλεκτρικής
ενέργειας χάνεται σε θερμότητα. Το ποσό των απωλειών είναι:
2
P = Vrms ⋅ 2⋅ π ⋅ f ⋅ C ⋅ tanδ , όπου tanδ είναι ο παράγοντας απωλειών
και είναι ένα μέτρο των διηλεκτρικών απωλειών, εξαρτώμενο από τη
συχνότητα.

1.4.2 Σύγκριση σειριακού και παράλληλου ισοδύναμου κυκλώματος

Το ηλεκτρικό ισοδύναμο κύκλωμα που χρησιμοποιείται για να προσομοιώσει
ένα πυκνωτή παραλλήλων πλακών μπορεί να αποτελείται από μια αντίσταση και μια
χωρητικότητα συνδεδεμένες είτε σε σειρά είτε παράλληλα. Συνήθως γίνεται χρήση του
παράλληλου ισοδύναμου κυκλώματος. Όμως, ορισμένες φορές είναι επιθυμητό να
αναπαριστούμε ένα πυκνωτή σε μια δεδομένη συχνότητα λειτουργίας, με μια
χωρητικότητα σε σειρά με μια αντίσταση.
Τα διανυσματικά διαγράμματα ρευμάτων και τάσεων για τα δύο ισοδύναμα
κυκλώματα είναι αντίστοιχα:

Σχήμα 1.5: Διανυσματικό διάγραμμα ρευμάτων και τάσεων

Εν συνεχεία, δίνονται οι απαραίτητοι ορισμοί μεγεθών, προκειμένου να καθοριστούν
οι αναλυτικές εξισώσεις που συνδέουν τα μεγέθη του σειριακού ισοδύναμου
κυκλώματος με την μιγαδική διηλεκτρική σταθερά και την εφαπτομένη απωλειών,
που έχουν προκύψει από το παράλληλο ισοδύναμο κύκλωμα.

Rs, Cs - Rp, Cp - ω, tanδ, cotθ - G, Xp : παράλληλη επαγωγική αντίσταση - εr΄, εr΄΄

- Co
Σχέση μεταξύ σειριακών και παράλληλων μεγεθών:
1
D = ω ⋅ RS ⋅ C S = , ″
X G 1 ε
D = tan δ = cotθ ω = ⋅ CPP =⋅ RP = = r
ω ⋅ C P τηωσχέση
R P βρίσκουμε ⋅ CP ⋅ R ′
Αντικαθιστώντας μεταξύ
P ε παράλληλης
r χωρητικότητας και
σειριακών μεγεθών:
CS 1
CP = ⇒ CP =
1+ D 2 2 2
1+ ω 2 ⋅ RRS ⋅ C1S + D 2 1
Για τις αντιστάσεις RS , RP ισχύει:
P
= 2
= 1+
RS D D2
516
Έτσι το πραγματικό και το φανταστικό μέρος της διηλεκτρικής σταθεράς είναι:
2
′ C ′ CS ″ ′ ω ⋅ RS ⋅ C S
εr = P ⇒ εr = ε = ω ⋅ ⋅ ⋅ ε =
CO ( 2
C O ⋅ 1 + ω 2 ⋅ RS ⋅ C S
Αφού ε = ε ′ −Cj ⋅ ε ″ η σχέση για τη μιγαδική
2
,
) r
2
R S C S r
C O ⋅(1 + ω 2
⋅ R S
2
⋅ CS
ω ⋅ RS ⋅ C S
διηλεκτρική σταθερά είναι:
εr = S r
− ⋅
( ) ( )
r r
2 2
j 2 2
C O ⋅ 1 + ω 2 ⋅ RS ⋅ C S C O ⋅ 1 + ω 2 ⋅ RS ⋅ C S
Η τελευταία σχέση περιγράφει τη μιγαδική διηλεκτρική σταθερά με τη βοήθεια
του σειριακού ισοδύναμου κυκλώματος. Στη πράξη, πρέπει το λαμβανόμενο αποτέλεσμα
για το εξεταζόμενο υλικό να μην εξαρτάται από τη μορφή του ισοδύναμου κυκλώματος
που χρησιμοποιείται.

1.4.3 Διηλεκτρική φασματοσκοπία

Η διηλεκτρική φασματοσκοπία καταγράφει τη μεταβολή των διηλεκτρικών ιδιοτήτων
με την συχνότητα και τη θερμοκρασία ενός υλικού. Η μελέτη αυτή προδιαγράφει την
ικανότητα μόνωσης του υλικού, αφού λαμβάνει υπόψιν την εκδήλωση φαινομένων
χαλάρωσης στις λειτουργικές συνθήκες των εξεταζόμενων υλικών. Τα φαινόμενα
χαλάρωσης μεταβάλλουν τη διηλεκτρική συμπεριφορά του υλικού και επιτρέπουν
την αποθήκευση περισσότερης ηλεκτρικής ενέργειας στον όγκο του.

Στο σημείο αυτό θα γίνει λεπτομερέστερη ανάλυση των διηλεκτρικών μεγεθών,

καθώς επίσης και η εξαγωγή εξισώσεων στο πεδίο της συχνότητας με μετασχηματισμό
Laplace από τις αντίστοιχες στο πεδίο του χρόνου, με έμφαση στη μιγαδική φύση της
διηλεκτρικής επιτρεπτότητας.
Οι μέθοδοι μέτρησης της διηλεκτρικής φασματοσκοπίας (dielectric response
methods) είναι βασισμένες στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ γνωστών ηλεκτρικών
ποσοτήτων. Συνήθως τα υλικά μόνωσης υψηλής τάσης (που εκδηλώνουν κάποιους
μηχανισμούς πόλωσης, οπότε είναι διηλεκτρικά) είναι ισοτροπικά και ομοιογενή,
τουλάχιστον στις μακροσκοπικές κλίμακες. Επίσης τα διανύσματα της μακροσκοπικής
πόλωσης P και της έντασης Ε του Η.Π. έχουν την ίδια κατεύθυνση και συνδέονται με τη
σχέση:
P = χ ⋅εO ⋅ E
όπου χ: η ηλεκτρική επιδεκτικότητα του υλικού. Το χ απεικονίζει όλα τα είδη πόλωσης σε
ένα διηλεκτρικό και είναι αδιάστατος-καθαρός αριθμός, ενώ για το κενό ισούται με το
μηδέν.

Το εο =8.85419·10-12 As/Vm, είναι η διηλεκτρική σταθερά του κενού, αριθμός

που συνδέει τις μονάδες ΗΠ (V/m) με τις μονάδες της ηλεκτρικής μετατόπισης. Άρα
έχουμε την πληροφορία ότι όλες οι διαδικασίες πόλωσης ελαττώνουν τα ηλεκτρικά
φορτία στα ηλεκτρόδια, μόλις εφαρμοστεί μια τάση. Από την παραπάνω εξίσωση
προκύπτει πως η πόλωση P θα αλλάξει ή θα εξαφανιστεί αν το ΗΠ αλλάξει ή μηδενιστεί.
Σε οποιοδήποτε διηλεκτρικό (χ>0) μια οποιαδήποτε μείωση του Ε θα οδηγήσει σε

517
σταδιακή αποπόλωση ή χαλάρωση. Με αυτό τον τρόπο, οι διηλεκτρικές ιδιότητες
γίνονται δυναμικές ποσότητες, που μπορούν να ποσοτικοποιηθούν στο πεδίο του
χρόνου ή της συχνότητας.

1.4.4 Διηλεκτρική απόκριση – Φασματοσκοπία στο πεδίο του χρόνου

Η ηλεκτρική μετατόπιση D, σε περιοχή μεταξύ ηλεκτροδίου με μόνωση κενού
είναι παράλληλη της έντασης του Η.Π. (Ε), σύμφωνα με τη σχέση: D=εο·Ε . Για Η.Π.
παραγόμενο από χρονομεταβλητή τάση ισχύει: D(t)= εο·Ε(t) .
Το D αντιπροσωπεύει τα θετικά και αρνητικά ηλεκτρικά φορτία ανά μονάδα
επιφανείας, που επάγονται στην επιφάνεια των ηλεκτροδίων. Αυτά τα φορτία είναι η
προέλευση όλων των δυναμικών γραμμών Η.Π. Τα D, Ε παράγονται συνήθως από μια
πηγή τάσης που συνδέεται με τα υπό εξέταση ηλεκτρόδια. Για ηλεκτροστατικό πεδίο δεν
έχουμε καμία χρονική καθυστέρηση μεταξύ των δύο μεγεθών. Για χρονομεταβλητά πεδία
το Ε(t) ακολουθεί το ρεύμα μετατόπισης που προέρχεται από την πηγή τάσης ώστε να
διατηρήσει την πυκνότητα φορτίων στα ηλεκτρόδια. Το ρεύμα ισούται με dQ/dt, όπου Q
το συνολικό φορτίο για κάθε ηλεκτρόδιο. Όταν το κενό αντικαθίσταται από ισοτροπικό
διηλεκτρικό υλικό, η ηλεκτρική μετατόπιση D αυξάνεται κατά το ποσό της μακροσκοπικής
πόλωσης και γίνεται:
D(t) = εο·Ε(t)+P(t) = εο·(1+χ) ·E(t)
Τα διανύσματα P, D είναι παράλληλα με το Ε για τα ισοτροπικά υλικά. Η
παραπάνω εξίσωση διαχωρίζει τα δύο είδη μετατόπισης. Η χρονική εξάρτηση του P(t)
δεν είναι η ίδια με του Ε(t) καθόσον οι διάφορες διαδικασίες πόλωσης έχουν
διαφορετικές χρονικές καθυστερήσεις ως προς το Ε, που προκαλούνται από τη χρονικά
εξαρτημένη συμπεριφορά της επιδεκτικότητας χ=χ(t).
Για να μελετήσουμε τη χρονική καθυστέρηση, εφαρμόζουμε Η.Π. στο
διηλεκτρικό τη χρονική στιγμή to, ενώ για t>to η ένταση του Η.Π. είναι σταθερή. Το
διηλεκτρικό μπορεί τότε να χαρακτηριστεί από τη χρονικά εξαρτώμενη επιδεκτικότητά
του χ(t) και από την πόλωση P(t) ως απόκριση στο πεδίο του χρόνου. Για t<to η
επιδεκτικότητα ή η πόλωση ισούται με το μηδέν. Παρακάτω παρουσιάζεται η εξέλιξη των
()
διαδικασιών
Pt πόλωσης στο πεδίο του χρόνου και εκφράζεται ως εξής:
= ε o ⋅ χ ( t) ⋅ ( t)
Eo
Σχήμα 1.6: Πόλωση του διηλεκτρικού στο πεδίο του χρόνου
Το χ(t) και το P(t) αντιπροσωπεύουν τις βηματικές συναρτήσεις. Ο παράγοντας
l(t) χρησιμοποιείται για να δείξει τη βηματική συνάρτηση για το Η.Π. Εο. Στο παραπάνω
σχήμα το πρώτο μέρος της συνάρτησης απλοποιείται σε μια ιδανική βηματική
συνάρτηση για να ερμηνεύσει τις πολύ γρήγορες διαδικασίες πόλωσης. Έχουμε λοιπόν
μια στιγμιαία πόλωση P(t=to)=P∞, που περιλαμβάνει όχι μόνο την ηλεκτρονική, αλλά και
άλλες πολύ γρήγορες διαδικασίες πόλωσης. Ο δείκτης ∞ του P∞ σχετίζεται με το πεδίο
της συχνότητας. Αυτό το μέρος, τουλάχιστον για το συνηθισμένο εξοπλισμό μέτρησης,
δεν μπορεί να καταγραφεί ούτε στο πεδίο του χρόνου ούτε σε αυτό της συχνότητας.
Δεδομένου ότι όλες οι διαδικασίες πόλωσης είναι πεπερασμένες σε ένταση και

518
∞
σταθεροποιούνται μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, η πόλωση αποκτά τελικά μια
σταθερή τιμή P(t→ ∞)=Ps . Η βηματική απόκριση των πολώσεων αυτών γράφεται:

P ( t) = P∞ + ( PS − P∞ ) ⋅ g( t − to ) όπου g(t) αδιάστατη, μονότονη αύξουσα

συνάρτηση, έτσι : P( t) = ε o ⋅ [ χ ∞ + ( χ S − χ ∞ ) ⋅ g( t − to ) ] ⋅ Eo
, αν εr΄=1+χ τότε:
P( t) = ε o ⋅ [ ( ε ∞ − 1) + ( ε S − ε ∞ ) ⋅ g( t − to ) ] ⋅ Eo
Από τη θεωρία κυκλωμάτων, μπορεί να υπολογιστεί η χρονικά εξαρτώμενη
πόλωση P(t) για κάθε μορφή χρονικά εξαρτημένης διέγερσης Ε(t) του δοκιμίου,
δεδομένου ότι είναι γνωστές οι ειδικές λύσεις για τη βηματική διέγερση. Αυτό γίνεται με
χρήση της συνέλιξης ή του ολοκληρώματος
t Dahamel και το αποτέλεσμα είναι :
P ( t) = ε o ⋅ χ ∞ ⋅ E ( t) + ε o ⋅ ∫ f ( t − z) ⋅ E(τ ) ⋅ dτ ( *)
−∞
όπου f(t) η συνάρτηση διηλεκτρικής απόκρισης που δίνεται από τον τύπο:
∂g( t) ∂g( t)
f ( t) = ( χ S − χ ∞ ) ⋅ = (ε S − ε ∞ ) ⋅
∂t ∂t
Η f(t) είναι μονότονη, φθίνουσα συνάρτηση και αναφέρεται στο υπό εξέταση
διηλεκτρικό. Η πόλωση P(t) παράγει το κύριο μέρος του ρεύματος πόλωσης (ή
απορρόφησης ή φόρτισης) σε ένα δοκίμιο αν το ΗΠ Ε(t) εφαρμοστεί ξαφνικά. Μέχρι
τώρα, δεν έχει εξετασθεί ακόμα οποιαδήποτε ‘‘καθαρή’’ συνεχής αγωγιμότητα σο, που
αντιπροσωπεύει τη μετακίνηση ελεύθερων φορτίων στο διηλεκτρικό και που δε
περιλαμβάνεται στην πόλωση.
Σύμφωνα με τις εξισώσεις Maxwell το πεδίο Ε(t) παράγει μια συνολική
πυκνότητα ρεύματος j(t), που μπορεί να γραφεί ως άθροισμα των ρευμάτων πόλωσης
κενού και μετατόπισης, άρα:
∂D t
j ( t) = σ O ⋅ E ( t) +
( ) =σ ( )+
∂E t ∂P t ( *) , E ( t) =const
⋅ E ( t) + ε O ⋅
( )   →
O
∂t ∂t ∂t ,όπου
()t = ∞σ O ⋅ E ( t) + ε O ⋅ [ ε ∞ ⋅ δ ( t) + f ( t) ] ⋅ E ( t) (1)
εj∞=1+χ

Το ρεύμα πόλωσης (ή απορρόφησης ή φόρτισης) ipol(t) του δοκιμίου

καταγράφεται ως: σ 
i po l( t) = CO ⋅ VC ⋅  O + ε ∞ ⋅ δ ( t) + f ( t)  ( 2)
εO 
όπου Co η γεωμετρική χωρητικότητα του δοκιμίου, δ(t): συνάρτηση δ, που προκύπτει
από την ξαφνική εφαρμογή βηματικής τάσης τη χρονική στιγμή t=to.
Οι εξισώσεις (1) και (2) είναι οι πρώτες, βασικές εξισώσεις για τη μέτρηση της
συνάρτησης της διηλεκτρικής απόκρισης f(t) ή για το χαρακτηρισμό των διηλεκτρικών
υλικών στο πεδίο του χρόνου. Για να γίνει αυτό, μια συνεχής βηματική τάση VC, που είναι
σταθερή χωρίς κυματισμό, εφαρμόζεται ξαφνικά στο δοκίμιο που πριν έχει αποφορτιστεί.

Σημείωση: Η διάσταση του f(t)→1/s και το μέγεθός του είναι συνδεδεμένο με το Co,
δηλαδή τη <<γεωμετρική χωρητικότητα>>, που είναι είτε η χωρητικότητα κενού του
519
συστήματος ηλεκτροδίων μεταξύ των οποίων τοποθετείται το διηλεκτρικό, είτε η
<<χωρητικότητα υψηλής συχνότητας>> του διηλεκτρικού στο χρόνο to όπου άρχισε η
τρέχουσα μέτρηση.
Η μετάβαση από τη σχέση (1) στη (2) είναι εύκολη. Το ρεύμα φόρτισης περιέχει
τρεις όρους:
Ο 1ος όρος συσχετίζεται με την εγγενή αγωγιμότητα του δοκιμίου και είναι ανεξάρτητος
από οποιοδήποτε είδος πόλωσης.
Ο 2ος όρος με τη συνάρτηση δ, δε μπορεί να καταγραφεί πρακτικά στο πεδίο του χρόνου,
λόγω πολύ γρήγορων διαδικασιών πόλωσης.
Ο 3ος όρος αντιπροσωπεύει όλα τα είδη πόλωσης που ενεργοποιούνται κατά την
εφαρμογή τάσης.
Το ipol μπορεί να αγνοηθεί αν είναι σταθερή ποσότητα, πράγμα που συμβαίνει όταν
οφείλεται στο dc όρο, ή όταν γίνεται πολύ μικρό. Αν το δοκίμιο βραχυκυκλωθεί την t=tc
μπορεί να μετρηθεί το idepol (αποπόλωσης) από το ακόλουθο σχήμα:

Σχήμα 1.7: Τάση και ρεύμα με πόλωση στο πεδίο του χρόνου

Ξαφνικός μηδενισμός της Vc θεωρείται αρνητική βηματική τάση στο χρόνο t=tc
και αμελώντας το 2ο όρο στη σχέση (2) (πολύ σύντομοι παλμοί ρεύματος) έχουμε για t ≥
(to+Tc):

idepol( t) = − Co ⋅ VC ⋅ [ f ( t) − f ( t + TC ) ] (3)

όπου TC: η διάρκεια εφαρμογής βηματικής τάσης

και idepol: το ρεύμα αντίθετης πολικότητας

Ο 2ος όρος της σχέσης (3) παραλείπεται μόνο αν η περίοδος φόρτισης TC είναι
αρκετά μεγάλη, ώστε να ολοκληρωθούν όλες οι διαδικασίες πόλωσης. Το idepol είναι
ανάλογο της f(t) αφού η dc αγωγιμότητα σο του διηλεκτρικού δεν λαμβάνεται υπόψη,
αλλά μπορεί εύκολα να υπολογιστεί από τη διαφορά ανάμεσα στο ipol και το idepol . Έτσι, η
σχέση (3) είναι μια δεύτερη βασική εξίσωση για τη μέτρηση της f(t) του διηλεκτρικού
υλικού στο πεδίο του χρόνου.
Ωστόσο, αν η περίοδος φόρτισης TC είναι ανεπαρκής, δε θα μπορέσουν να
μηδενίσουν το 2ο όρο οπότε υπάρχει φαινόμενο ‘‘μνήμης’’ στο διηλεκτρικό, λόγω των
φαινομένων πόλωσης που δεν έχουν ολοκληρωθεί. Στο ανωτέρω σχήμα οι κορυφές του
ρεύματος που σχετίζονται με τη δ(t) στις σχέσεις (2) & (3) δε συμπεριλαμβάνονται για
προφανείς λόγους.
Πρακτικά οι μετρήσεις των ipol και idepol γίνονται με μια τεχνική δύο ηλεκτροδίων
και τα αποτελέσματα είναι συνάρτηση των ιδιοτήτων των μονωτικών υλικών και της
γεωμετρίας του μονωτικού συστήματος.

Σχήμα 1.8: Κύκλωμα μέτρησης των ρευμάτων ipol και idepol στο πεδίο του
χρόνου
520
 Οι δύο αντιστάσεις του παραπάνω κυκλώματος αντιπροσωπεύουν μικρούς
αντιστάτες προστασίας, που δεν επηρεάζουν τα καταγραφόμενα ρεύματα. Αν το δοκίμιο
περιέχει ένα σύστημα μόνωσης, που μπορεί να υποδιαιρεθεί σε διαφορετικά
υποσυστήματα, τα ipol και idepol μπορούν να καθοριστούν από την επιλεγμένη
διευθέτηση των ηλεκτροδίων.
1.4.5 Διηλεκτρική απόκριση – Φασματοσκοπία στο πεδίο της συχνότητας
Η μετάβαση από το πεδίο του χρόνου στο πεδίο της συχνότητας γίνεται
αναλυτικά με χρήση των μετασχηματισμών Laplace ή Fourier στην εξίσωση (1). Η
ιδανική βηματική απόκριση για τη συνολική πυκνότητα ρεύματος μιας f(t) που παίρνει
υπόψη τις στιγμιαίες διαδικασίες πόλωσης είναι:

t 
∂  ∫ f ( t − τ ) ⋅ E (τ ) dt
∂ E ( t)
j ( t) = σ O ⋅ E ( t) + ε O ⋅ + εO ⋅  0  (4)
όπου j(t)→j(p) , E(t) →E(p) , E(t)΄→p·E(p)∂t , f(t) →F(p) ∂ t

Λαμβάνοντας υπόψη τη συνέλιξη του τελευταίου όρου της σχέσης (4) με το p

ως τελεστή Laplace, παίρνουμε:

j( p) = σ O ⋅ E( p ) + ε O ⋅ p ⋅ E( p ) + ε O ⋅ p ⋅ F ( p ) ⋅ E ( p ) (5)

Αφού για τη μιγαδική συχνότητα ισχύει: p=i·ω τότε η σχέση (5) γίνεται:

j ( p ) = E ( ω ) ⋅ [σ O + i ⋅ ω ⋅ ε O ⋅ ( I + F ( ω ) ) ] ( 6)
Συνεπώς το F(ω) είναι ο μετασχηματισμός Fourier της f(t) ή της μιγαδικής
επιδεκτικότητας αφού:
∞
′ ″
χ ( ω ) = F ( ω ) = χ ( ω ) − χ ( ω ) = ∫ f ( t) ⋅ exp( − i ⋅ ω ⋅ t) ⋅ dt (7)
0
Το φάσμα συχνοτήτων θεωρείται από 0 ≤ ω ≤ ∞ . Από τις σχέσεις (6) και (7)
παίρνουμε τη συνολική πυκνότητα ρεύματος:

j ( ω ) = { σ O + ε O ⋅ ω ⋅ χ ′ ( ω ) + i ⋅ ω ⋅ ε O ⋅ [1+ χ ′ ( ω ) ]} ⋅ E ( ω ) (8)
Το κύριο μέρος αυτού του ρεύματος προέρχεται από τη μιγαδική ηλεκτρική
μετατόπιση D(ω) που είναι ανάλογη με τη σχετική μιγαδική διηλεκτρική επιτρεπτότητα
εr*(ω) σύμφωνα με τη σχέση:

D( ω ) = ε O ⋅ ε r ( ω ) ⋅ E( ω )
*
(9)
όπου: ε * ( ω ) = ε ′ ( ω ) − i ⋅ ε ″ ( ω ) = ( 1+ χ ′( ω ) ) − i ⋅ χ ′′( ω ) (10)
r r r

521
 Στην πραγματικότητα, αυτές οι μετρήσεις της διηλεκτρικής απόκρισης στο πεδίο
της συχνότητας, δύσκολα εκτελούνται αν η κλίμακα των συχνοτήτων γίνει πολύ μεγάλη.
Συνήθως στην εφαρμοσμένη μηχανική, η ηλεκτρική ενέργεια μετράται μόνο με ένα
ζεύγος τιμών ‘‘C-tanδ’’, δηλαδή μόνο στη συχνότητα λειτουργίας. Υπάρχουν όμως
εξελιγμένα εργαστηριακά όργανα, που καλύπτουν αρκετά ευρείες περιοχές συχνοτήτων.
Από την σχέση (8) προκύπτει ότι τέτοια όργανα δε μπορούν να διακρίνουν τη συμβολή
στο ρεύμα της ‘‘καθαρής’’ συνεχούς αγωγιμότητας σο, από αυτή των διηλεκτρικών
( )
απωλειών χ΄΄(ω). Αυτό σημαίνει
( ) ( )
j ω = i ⋅ ω ⋅ ε ⋅ ε rm ω ⋅ Eότιω η⇒ μετρούμενη σχετική μιγαδική διηλεκτρική
επιτρεπτότητα εrm*(ω), O είναι
*
διαφορετική από τη σχετική μιγαδική διηλεκτρική
′ προέρχεται από τις ″
επιτρεπτότητα εr
*
(ω), που ( ) ( )
σ O + ε O ⋅ ω ⋅ ε r ω + i ⋅ ω ⋅ ε O ⋅ ε r ωσχέσεις
= i ⋅ ω (9) ( ) ( )
* Η ε *(ω) καθορίζεται
⋅ ε O&⋅ ε(10).
rm ω ⋅ E ω ⇒
rm

ως εξής:
′  ″ σ 
ε rm ( ω ) = ε r ( ω ) − i ⋅ ε r ( ω ) + O  ⇒
*

 ε O ⋅ω 
′ ″ ′  ″ σO 
*
( )
ε rm οωσυντελεστής ( )
= ε rm ω −διηλεκτρικών ( )
i ⋅ ε rm ω =απωλειών
ε r ω − itanδ(ω)( )
⋅ ε r ωδίνεται ( )
+ από την
⇒ σχέση:
Άρα
″ σ εO ⋅ω 
″ ε r (ω ) + O 
ε rm ( ω )  εO ⋅ω σ O 
tanδ ( ω )ε = * ( ω =
)′ = 1+ χ ( ω ) − i ⋅′  χ ′′( ω ) +
′ (11)
rm
ε (ω ) ε της( ωσχέσης
) 
Το πραγματικό μέρος rm
rm ε(11)
O ⋅ ωαντιπροσωπεύει
 τη χωρητικότητα ενός
δοκιμίου, ενώ το φανταστικό μέρος αντιπροσωπεύει τις απώλειες. Τόσο το πραγματικό
όσο και το φανταστικό μέρος εξαρτώνται από τη συχνότητα. Αυτό δεν εμφανίζεται όμως
αν μια μέτρηση ‘‘C-tanδ’’ γίνει σε μια συχνότητα. Αφού η γήρανση των υλικών θα αλλάξει
αυτές τις ποσότητες με διαφορετικό τρόπο στις διάφορες περιοχές του φάσματος
συχνοτήτων, νέα διαγνωστικά εργαλεία θα ελέγξουν και θα ανιχνεύσουν αυτή την
επίδραση.
Η εξίσωση (7) αποκαλύπτει τη δυνατότητα εναλλαγής μεταξύ των πεδίων του
χρόνου και της συχνότητας. Κατά συνέπεια το πραγματικό και φανταστικό μέρος της
μιγαδικής επιδεκτικότητας χ(ω) μπορούν να μετατραπούν στη συνάρτηση διηλεκτρικής
απόκρισης f(t) και αντίστροφα. Οι δύο περιοχές εκτείνονται από 0 → ∞, αλλά στην πράξη
για κάθε μετατροπή, μόνο τα αποτελέσματα μιας πεπερασμένης μέτρησης είναι
διαθέσιμα.
Σε τελική ανάλυση, πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι διηλεκτρικές ποσότητες
εξαρτώνται λίγο ως πολύ από τη θερμοκρασία και αυτό είναι ανάγκη να λαμβάνεται
υπόψη σε οποιαδήποτε σύγκριση ή μέτρηση αυτών των ποσοτήτων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Υλικά – Όργανα – Διαδικασία

522
2.1 Επιλογή υλικού: ο ασβεστίτης
Στην εργασία αυτή μελετάται, όπως έχει αναφερθεί, ένα ανόργανο στερεό
μονωτικό που έχει αλεστεί ώστε να πάρει τη μορφή λεπτής κονίας (powder), σχεδόν
σφαιρικών σωματιδίων μεταβαίνοντας από την περιοχή του μικροκρύσταλλου προς αυτή
του νανοκρύσταλλου. Το υπό εξέταση υλικό και η ολική του μορφολογία μπορεί να
προσεγγιστεί με ένα σύστημα δύο φάσεων: η μία φάση ως τα διαστήματα μεταξύ των
κόκκων που είναι γεμάτα με αέρα και η άλλη φάση ως οι κόκκοι κονίας CaCO3 που
παράγονται από υψηλής ποιότητας μάρμαρο (ασβεστίτη).
Το αμιγές CaCO3 είναι πολυμορφικό και εμφανίζεται σε τρεις άνυδρους
κρυσταλλικούς τύπους: ασβεστίτης (calcite), αραγονίτης (aragonite) και βατερίτης
(vaterite). Ο ασβεστίτης είναι θερμοδυναμικά ο πιο σταθερός τύπος CaCO3 σε
θερμοκρασία και πίεση δωματίου, ακολουθούμενος από τον αραγονίτη και τέλος το
βατερίτη που είναι ο πιο ασταθής. Μερικές από τις βιομηχανικές του εφαρμογές
περιλαμβάνουν τη χρήση του σε χρώματα και πιγμέντα, για τη βελτίωση των μηχανικών
ιδιοτήτων των ελαστικών, για λειαντικό υλικό, ως υλικό επίστρωσης σε φινίρισμα χαρτιού
και ως μέσο καθαρισμού του νερού, εξουδετερώνοντας το όξινο νερό. Επίσης
συναντάται ως φυσικό συστατικό σε ποικίλα βιολογικά συστήματα.
Ο ασβεστίτης είναι χαμηλού κόστους ιοντικός μονωτής, με ένα ευρύ ενεργειακό
διάκενο που κυμαίνεται τυπικά στα 6 ± 0.35eV. Ο κρυσταλλικός ασβεστίτης είναι ένα
φυσικό διπλοθλαστικό υλικό που μπορεί να τεμαχίζεται, να κόβεται, και να λειαίνεται σε
επίπεδα που σχηματίζουν ακριβείς γωνίες μεταξύ τους, δημιουργώντας οπτικούς άξονες,
που χρησιμοποιούνται εμπορικά σε εξαρτημένης πόλωσης οπτικές εφαρμογές.
Οι διηλεκτρικές ιδιότητες του συνεχούς ορυκτού ασβεστίτη είναι σημαντικές για
τις εφαρμογές ραντάρ διείσδυσης στο έδαφος. Η κονία ασβεστίτη (χάρη στην υψηλή
σχετική διηλεκτρική σταθερά) έχει χρησιμοποιηθεί πειραματικά μαζί με άλλες σκόνες
διηλεκτρικών όπως, Al2O3 και TiO2 για την παραγωγή διατάξεων συμπίεσης παλμών.
Πρόκειται για κυματοδηγούς που καλύπτονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα με
στρώματα διηλεκτρικού και αέρα. Χάρη στις καλές μονωτικές του ιδιότητες, ο ασβεστίτης
χρησιμοποιείται ως πληρωτικό υλικό μικροσωματιδίων (μαζί με SiO2 ή δολομίτη) από
εποξική ρητίνη σε υλικά για ξηρού τύπου μετασχηματιστές μέσης τάσης (20kV) και σε
μονώσεις υψηλής πυκνότητας (XLPE).
Τέλος, αναφέρουμε επίσης για ιστορικούς λόγους ότι ο ορυκτός ασβεστίτης έχει
χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως μονωτική βάση για ηλεκτρικούς πίνακες σε
εγκαταστάσεις χαμηλής τάσης. Δεδομένου ότι σε πολλές από τις προαναφερθείσες
ηλεκτρικές εφαρμογές το CaCO3 χρησιμοποιείται σε μορφή κονίας, μπορεί να είναι
χρήσιμο να ερευνήσουμε τις ιδιότητες στην επιφάνεια των σωματιδίων της κονίας
ασβεστίτη και να τις συσχετίσουμε με την διηλεκτρική του συμπεριφορά.

523
2.2 Παραγωγή και προετοιμασία δειγμάτων
2.2.1 Πρώτη ύλη
Η πρώτη ύλη αποτελείται από στερεά κομμάτια (30mm× 50mm× 200mm) καλά
κρυσταλλωμένου λευκού Πεντελικού μαρμάρου (ασβεστίτης). Αυτό το μάρμαρο έχει
μελετηθεί σε μεγάλο βαθμό, αφού χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή πληθώρας
αρχαίων ελληνικών μνημείων, συμπεριλαμβανομένου και του Παρθενώνος στην
Ακρόπολη των Αθηνών.

Σχήμα 2.1: Αρχικό στερεό κομμάτι μαρμάρου (δεξιά) και επίπεδο ορθογώνιο
δείγμα (αριστερά).

2.2.2 Παρασκευή στερεών δειγμάτων και κονίας δύο τύπων

Επίπεδα δείγματα ορθογώνιου σχήματος (τυπική διάσταση 3× 7mm περίπου)
και πάχους 4mm κόπηκαν από το ορυκτό με τη βοήθεια ενός υδρόψυκτου πριονιού με
λεπίδα από αδάμαντα. Οι επιφάνειές τους εκλεπτύνθηκαν μηχανικά με γυαλόχαρτο
τύπου 600 grid και καθαρίστηκαν με απιονισμένο νερό για να αποτελέσουν τα συνεχή
στερεά δείγματα αναφοράς. Τα υπόλοιπα κομμάτια μαρμάρου κατατμήθηκαν με τη
βοήθεια ενός σπαστήρα και μετά από διαδοχικά κοσκινίσματα παράχθηκαν κοκκώδη
σωματίδια με μέγιστη διάμετρο 3mm. Το κοσκίνισμα έγινε ώστε μόνο οι μεγαλύτεροι
κόκκοι να υποστούν επιπρόσθετο κατακερματισμό, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο
ελάχιστος βαθμός νόθευσης στο CaCO3 κατά τη διάρκεια της διαδικασίας
κονιορτοποίησης. Η άλεση των σωματιδίων που έγινε σε ένα μύλο από αχάτη
(Pulverisette 2 της εταιρείας FRITCH) για περίπου 20min παρήγαγε μια χονδρή κονία, η
οποία αναφέρεται ως ‘‘κονία Α’’. Επιπρόσθετη άλεση της κονίας Α για 15min ακόμη,
παρήγαγε κονία με λεπτότερα σωματίδια, που θα αναφέρεται ως ‘‘κονία Β’’.

(α) (β)
Σχήμα 2.2: Ο σπαστήρας (α) και το κόσκινο (β) που χρησιμοποιήθηκε για το
θρυμματισμό του στερεού μαρμάρου.

(α) (β)
Σχήμα 2.3: Εξωτερική (α) και εσωτερική (β) όψη του κονιορτοποιητή (Pulverisette)
που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή της κονίας ασβεστίτη.

524
 7
Coarse powder A
6
Fine powder Β
5

4
2.2.3 Κατανομή μεγέθους κόκκων
3 Η κατανομή του μεγέθους των κόκκων για τις σκόνες Α και Β μετρήθηκε από το
κοκκόμετρο
2 (granulometer) που χρησιμοποιεί Laser της εταιρίας Malvern τύπου
Mastersizer/E. Τα δεδομένα της κοκκομετρίας φαίνονται στο Σχήμα 2.4. Για την χονδρή
1
κονία Α, η υψηλότερη συγκέντρωση για το μέγεθος των σωματιδίων βρέθηκε ανάμεσα
στα015-18 μm (6.1%), ενώ το 2.1% των δειγμάτων είχαν διάμετρο κάτω από 590nm. Για
0.5κονία1 Β, η 1.8
τη λεπτή 3
υψηλότερη 6 10
συγκέντρωση 18 32 συναντάται
δειγμάτων 57 100 μεταξύ
180 10-12μm
διαμέτρου (4.1%), ενώ το 7.1% των κόκκων
Particle είχαν(μm)
diameter διάμετρο κάτω από 590nm.

Σχήμα 2.4: Συνάρτηση κατανομής μεγέθους κόκκων [διάμετρος (µ m) ως προς σχετική

συχνότητα επανάληψης (%)] για τις κονίες Α και Β.
1000

2.2.4 Μελέτη κρυσταλλικής δομής

Μετά τη διαδικασία προετοιμασίας, τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε ένα
Intensity (A.U.)

φασματόμετρο περίθλασης ακτίνων Χ (X-Ray Diffraction XRD) τύπου Siemens 5000, για
να επιβεβαιώσουμε ότι οι λεπτοί κόκκοι διατηρούν την κρυσταλλικήFineδομή powder B
του ασβεστίτη.
Το Σχήμα 2.5 δείχνει τα αποτελέσματα της μελέτης με XRD για (i) στερεό μάρμαρο, (ii)
χονδρή κονία Α και (iii) λεπτή κονία Β. Αξιοσημείωτη είναι η μείωση της χαρακτηριστικής
κορυφής του ασβεστίτη στη γωνία σκέδασης 2θ=57.5ο και για Coarse powder
τα δύο είδη κονίας,A
υποδεικνύοντας μεταβολή της προνομιακής ανάπτυξης του κρυστάλλου κατά το επίπεδο
<212>, που υπάρχει στο Πεντελικό ορυκτό μάρμαρο. Όλες οι άλλες κορυφές παρέμειναν
Solid
αμετάβλητες, μαρτυρώντας την έλλειψη νόθευσης και σχηματισμού κρυστάλλων νερού
0
κατά τη διάρκεια της διαδικασίας κονιορτοποίησης. Η παρουσία CaCO3.H2O στη κονία
20 30 αφού η40κύρια κορυφή
ασβεστίτη αποκλείστηκε, 50 του αντιστοιχεί
60 70 γωνία 2θ=20.6
στη 80 ο 90
, όπου 10
o
καμία κορυφή δεν παρατηρήθηκε στο φάσμα XRD. 2θdiff ( )

Σχήμα 2.5: Φάσματα XRD των παρακάτω δειγμάτων: στερεό Πεντελικό μάρμαρο,
χονδρή κονία Α και λεπτή κονία Β.

2.2.5 Ανάμειξη με Fe2O3

Προκειμένου να διερευνηθεί η επίδραση στις διηλεκτρικές ιδιότητες της παρουσίας
προσμίξεων τριοξειδίου του σιδήρου (Fe2O3) στη κονία του ασβεστίτη, μέρος της
κονίας Α ανακατεύτηκε με μικρές ποσότητες Fe2O3 σε μορφή πιγμέντου και
παρασκευάστηκαν σκόνες με διάφορες συγκεντρώσεις μεταξύ 0.1% και 0.00625%
κ.β. Η παρασκευή έγινε με διάλυση ορισμένης ποσότητας των δύο συστατικών σε
κρυσταλλωτήριο που περιείχε καθαρή ακετόνη (CH3-CO-CH3), ανάμιξη με το
γουδοχέρι και φυσική ξήρανση σε απαγωγό αερίων επί 24h. Στη συνέχεια το
ομογενές πλέον μίγμα αλέστηκε σε μαρμάρινο γουδί για να διαλυθούν τα
συσσωματώματα των κόκκων και ήταν έτοιμο προς κατασκευή δισκίων.

525
 Σχήμα 2.6: Μαρμάρινο γουδί και γουδοχέρι

Μια ποσότητα κονίας Α διαλύθηκε σε ακετόνη και αφέθηκε να ξηρανθεί, χωρίς

όμως προσθήκη πρόσμιξης. Αυτό έγινε ώστε να υπάρξει καθαρή κονία Α, που να
έχει υποστεί την ίδια ακριβώς επεξεργασία όπως οι κονίες με πρόσμιξη και να
χρησιμεύσει ως κονία αναφοράς ως προς αυτές. Το υλικό αυτό θα αναφέρεται ως
‘επεξεργασμένη κονία Α’.

Σχήμα 2.7: Καλούπι από ανοξείδωτο χάλυβα. Από αριστερά προς τα δεξιά: έμβολο
(διάμετρος 16mm), μήτρα, βάση και βοηθητικό στοιχείο αποδέσμευσης δείγματος.

Σχήμα 2.8: Γενική άποψη της υδραυλικής πρέσας ελαίου.

(α) (β)
Σχήμα 2.9: Οι δύο τρόποι τοποθέτησης του καλουπιού στην πρέσα, (α) για τη συμπίεση της κ
εξαγωγή του παραγόμενου δισκίου.
Υπόμνημα: (1) Έμβολο, (2) Μήτρα, (3) Βάση, (4) Κονία CaCO3, (5) Βοηθητικό στοιχείο αποδέσμε
(6) Επίπεδο στήριξης.

2.2.6 Κατασκευή κυλινδρικών δισκίων

Με τη βοήθεια της υδραυλικής πρέσας του Σχήματος 2.8 και του καλουπιού του
Σχήματος 2.7 συμπιέστηκαν μικρές ποσότητες (της τάξης του 1.2-1.5g) από το κάθε
είδος κονίας, ώστε να μορφοποιηθούν κυλινδρικοί δίσκοι διαμέτρου 16mm και πάχους
3mm περίπου. Η ένδειξη πίεσης στο έλαιο της πρέσας ήταν 100-120bar. Στην πράξη
όμως, αυτή η πίεση εκφράζεται ως δύναμη στο έμβολο της πρέσας, το οποίο πιέζει το
έμβολο του καλουπιού και τελικά η πίεση μεταφέρεται στη κονία. Επειδή το εμβαδόν του
εμβόλου της πρέσας είναι μεγαλύτερο από το εμβαδόν του καλουπιού (διάμετρος
Dp=35mm έναντι Dx=16mm), η πίεση που μεταφέρεται στη κονία είναι αυξημένη κατά το
λόγο των εμβαδών, δηλαδή κατά το τετράγωνο του λόγου των διαμέτρων. Επομένως
στην περίπτωσή μας η πίεση στο καλούπι προκύπτει σχεδόν πενταπλάσια από την
πίεση του ελαίου. Συγκεκριμένα, ισχύει:
526
 2 2
 Dp 
 = Poil ⋅   = 4.785 ⋅ Poil
35
Px = Poil ⋅ 
Επομένως η πίεση  Dπου
x  δέχεται η  16  για πίεση ελαίου
κονία Poil=120bar είναι Px=575bar
περίπου.
Η διαδικασία κατασκευής έχει ως εξής: η επιθυμητή ποσότητα κονίας ζυγίζεται
και εισάγεται στο καλούπι, το οποίο τοποθετείται κάτω από το έμβολο της πρέσας και
υποβάλλεται σε μηχανική πίεση για περίπου 20min. Κατόπιν, τροποποιώντας κατάλληλα
τη συνδεσμολογία του καλουπιού (βλέπε Σχήμα 2.9-β) το εισάγουμε ξανά στη πρέσα
προκειμένου να αποσυμπιεστεί ομαλά και προσεκτικά, ώστε να πάρουμε τελικά το
δισκίο.

2.3 Όργανα μέτρησης και πειραματικές διατάξεις

Για τη διεκπεραίωση του πειράματος χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα όργανα:

2.3.1 HP 4284A Precision LCR Meter (γέφυρα μέτρησης LCR)

Χρησιμοποιήσαμε τη γέφυρα μέτρησης LCR για να μετρήσουμε τη
χωρητικότητα και την αγωγιμότητα τόσο του δείγματος, όσο και του αέρα. Το όργανο HP
4284A αποτελεί μια γενικής χρήσης γέφυρα μέτρησης LCR και είναι κατάλληλο για τον
έλεγχο των εισερχόμενων εξαρτημάτων σε μια γραμμή παραγωγής, τον έλεγχο
ποιότητας παραγωγής και εργαστηριακή-ερευνητική χρήση. Το HP 4284A
χρησιμοποιείται για να μετρήσει τις παραμέτρους ισοδύναμου κυκλώματος LCR, υλικών
και διατάξεων ημιαγωγών σε ένα ευρύ φάσμα μεταβλητών συχνοτήτων (από 20 Hz έως
1 MHz) με πειραματικά σήματα επιπέδου 5 mV ως 40 Vrms (Option 01).
Το HP 4284A παρέχει μετρήσεις χωρητικότητας-συντελεστή απωλειών (C-D)
με βασική ακρίβεια 0.05% στη χωρητικότητα και 0.0005% στο συντελεστή απωλειών και
ανάλυση 6 δεκαδικών ψηφίων σε όλες τις συχνότητες δοκιμής ( η ανάλυση του
συντελεστή απωλειών είναι 0.000001).
Η κάρτα HP-IB είναι μια κάρτα σύνδεσης με ηλεκτρονικό υπολογιστή και μπορεί
να χρησιμοποιηθεί για την εγκατάσταση ενός αυτόματου συστήματος δοκιμής που
χαρακτηρίζει πλήρως νέα συστατικά και
υλικά με χειρισμό αποκλειστικά από τον
ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Σχήμα 2.11: Η γέφυρα LCR (1) και ο ΗΥ

(2) για τον έλεγχό της

2.3.2 WEISS KWP64 (Θάλαμος Δοκιμών

Ελεγχόμενης Θερμοκρασίας)
Με τη βοήθεια του θερμοκρασιακού
θαλάμου μεταβάλαμε τη θερμοκρασία και
παρατηρήσαμε πως επηρεάζονται οι
τιμές των διηλεκτρικών ιδιοτήτων. Η

527
διάταξη KWP64 της εταιρείας WEISS αποτελείται από ένα θάλαμο και ένα σύστημα
ελέγχου, μέσου του οποίου μπορεί να ρυθμιστεί η θερμοκρασία του θαλάμου. Το εύρος
θερμοκρασιών λειτουργίας της διάταξης είναι από -75 έως 130oC. Η ρύθμιση της
θερμοκρασίας πραγματοποιείται με ακρίβεια ±0.5 oC και ο ρυθμός μεταβολής της
θερμοκρασίας είναι κατά προσέγγιση 2.5 oC/min κατά τη φάση της ψύξης και 3.0 oC/min
κατά τη φάση της θέρμανσης. Πρόκειται δηλαδή για ένα θερμοκρασιακό θάλαμο, επειδή
όμως χρησιμοποιείται συνήθως ως διάταξη θέρμανσης σε θερμοκρασίες υψηλότερες
από αυτή του δωματίου, συχνά αναφέρεται καταχρηστικά ως «φούρνος».
Η διάταξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για να διατηρεί τη θερμοκρασία σταθερή
σε ένα ορισμένο επίπεδο, είτε για να πραγματοποιήσει μια ορισμένη καμπύλη μεταβολής
θερμοκρασίας που έχει καθοριστεί εκ των προτέρων. Ο χειρισμός της διάταξης γίνεται
μέσω του πλαισίου ελέγχου που βρίσκεται στο μπροστινή επιφάνειά της, ή με τη βοήθεια
Ηλεκτρονικού Υπολογιστή, μέσω σειριακής θύρας επικοινωνίας (RS232C) και του
αντίστοιχου λογισμικού.

Σχήμα 2.12: Ο θάλαμος ελέγχου θερμοκρασίας

WEISS KWP64

2.3.3 Το σύστημα κενού

Τα πειραματικά δείγματα τοποθετήθηκαν σε
περιβάλλον κενού για να αφυγρανθούν. Το
σύστημα κενού αποτελείται από δύο αντλίες, που
συνδέονται σε ένα θάλαμο. Μεταξύ τους υπάρχουν
σωληνώσεις και βαλβίδες. Δύο αισθητήρες
μέτρησης πίεσης (gauges) συνδέονται σε
διαφορετικά σημεία του συστήματος.
Οι συνθήκες χαμηλής πίεσης δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια της διβάθμιας
περιστροφικής αντλίας με έλαιο (Σχήμα 2.13). Η αντλία αυτή διαθέτει ένα κυλινδρικό
στροφέα σε έκκεντρη περιστροφή, ο οποίος σαρώνει τα αέρια μέσα από το κυλινδρικό
δοχείο (στάτη) που τον περιέχει. Ο αέρας εμποδίζεται να περάσει από το χώρο υψηλής
πίεσης στο χώρο κενού από ένα σύστημα δύο πτερυγίων (vanes) που βρίσκονται στα
απέναντι άκρα του στροφέα. Ολόκληρος ο μηχανισμός είναι βυθισμένος σε έλαιο, το
οποίο λιπαίνει τα κινούμενα μέρη και λειτουργεί ως σφραγιστικό μέσο. Αυτός ο τύπος
αντλίας είναι ο πλέον διαδεδομένος σήμερα για δημιουργία κενού σε πιέσεις που
φτάνουν τα 10-2 έως 10-3 mbar.

Σχήμα 2.13: Το εσωτερικό μιας περιστροφικής αντλίας ελαίου.

Για χαμηλότερες πιέσεις, που χαρακτηρίζονται ως Υψηλό Κενό (High Vacuum), ο

αέρας δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στην προσπάθεια συμπίεσης και ώθησής του από
έμβολα και στροφείς. Σε τόσο χαμηλές πιέσεις τα μόρια των αερίων λειτουργούν μάλλον

528
ως ανεξάρτητα σωματίδια που περιφέρονται στο εσωτερικό της αντλίας παρά ως ένα
συνεχές ρευστό. Ο πλέον διαδεδομένος τύπος αντλίας υψηλού κενού είναι η αντλία
διάχυσης, που εφευρέθηκε το 1913. Η αντλία αυτή χρησιμοποιεί μια ροή ατμών (jet
vapor), παραγόμενων από βρασμό υδρογονανθράκων ή συνθετικών ελαίων, που
μεταφέροντας ορμή στα τυχαίως κινούμενα μόρια τα ωθεί προς το χώρο υψηλής πίεσης
της αντλίας. Δεδομένου ότι οι αντλίες αυτές λειτουργούν μόνο σε χαμηλές πιέσεις, η
έξοδός τους πρέπει πάντοτε να συνδέεται με την είσοδο μιας μηχανικής αντλίας
υποστήριξης (συνήθως περιστροφικής).
Με τον τρόπο αυτό λειτουργεί το σύστημα υψηλού κενού του εργαστηρίου, που
φαίνεται στο Σχήμα 2.14. Υπάρχει όμως η δυνατότητα να λειτουργήσει χρησιμοποιώντας
μόνο την περιστροφική αντλία μέσω ενός διακόπτη μεταγωγής, που παρακάμπτει την
αντλία διάχυσης. Αυτή η διαδικασία ακολουθήθηκε και στο δικό μας πείραμα, καθώς δεν
υπήρχε η απαίτηση εξασφάλισης συνθηκών υψηλού κενού για την ξήρανση των δισκίων.

Σχήμα 2.14: Το σύστημα δημιουργίας κενού. Τα διάφορα μέρη του είναι: 1) Ο θάλαμος
κενού, 2) Η αντλία διάχυσης, 3) Η περιστροφική αντλία, 4) Ο διακόπτης μεταγωγής, 5)
Το σύστημα ελέγχου και τροφοδοσίας

529
 Σχήμα 2.15: Διάγραμμα του συστήματος δημιουργίας κενού

2.3.4 HP 16451B Dielectric Test Fixture (κελί μετρήσεων)

Στο κελί μετρήσεων τοποθετήσαμε το εκάστοτε δείγμα (στερεός ασβεστίτης ή
δισκίο), μετρώντας το πάχος του με τη βοήθεια του βερνιέρου. Το HP 16451B είναι μια
δοκιμαστική διάταξη για τη μέτρηση διηλεκτρικών υλικών που συνδέεται με μια γέφυρα
LCR και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για συχνότητες μέχρι 15MHz. Το HP 16451B
συνοδεύεται από τετραπολικά καλώδια που αντισταθμίζουν τις θερμοκρασιακές
μεταβολές στα άκρα για θερμοκρασίες μεταξύ 0 και 55 οC. Συγκεκριμένα το κελί είναι
εξοπλισμένο με ένα τετραπολικό ομοαξονικό καλώδιο (Σχήμα 2.17), ηλεκτρόδια
προστασίας και ένα μικρόμετρο που μετρά την απόσταση μεταξύ των ηλεκτροδίων. Το
καλώδιο μπορεί να συνδεθεί απευθείας στον τετραπολικό ακροδέκτη του οργάνου και η
ρύθμιση μετατρέπεται σε τριπολικού ακροδέκτη στα ηλεκτρόδια προστασίας. Το όργανο
συνοδεύεται από ηλεκτρόδια τριών τύπων: ηλεκτρόδια με μεγάλη πλάκα, με μικρή πλάκα
και ηλεκτρόδια για δείγματα με εξάχνωση λεπτού μεταλλικού στρώματος.

Σχήμα 2.17: Διάγραμμα που δείχνει τον τρόπο σύνδεσης των ακροδεκτών του
τετραπολικού καλωδίου με τα ηλεκτρόδια του κελιού

Σε όλα τα είδη ηλεκτροδίων, το κάτω ηλεκτρόδιο (unguarded electrode) ήταν

γειωμένο, ενώ στο πάνω ηλεκτρόδιο (guarded electrode) υπήρχε ένας εξωτερικός
δακτύλιος που επίσης γειωνόταν (guard electrode). Αυτό αποσκοπούσε στην επίτευξη
σταθερότητας του ηλεκτρικού πεδίου μεταξύ των πλακών, καθώς οι δυναμικές γραμμές
μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού δακτυλίου στο πάνω ηλεκτρόδιο δεν πρέπει να
λαμβάνονται υπόψη στις μετρήσεις. Χρησιμοποιήθηκαν τα ηλεκτρόδια τύπου Α, που
ήταν μεγαλύτερα από τα δισκία. Για αυτό το λόγο ήταν απαραίτητη και η αναγωγή του
εμβαδού τους σε αυτό των δισκίων. Σημειώνουμε ότι στο κελί δεν τοποθετήθηκαν τα
ηλεκτρόδια τύπου Β, που έχουν μικρότερο εμβαδόν από τα δισκία, διότι τα ηλεκτρόδια
εισήγαγαν μεγάλο θόρυβο στα αποτελέσματα μετρήσεων στην περιοχή χαμηλών
συχνοτήτων. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι όταν ο γειωμένος δακτύλιος της

530
άνω πλάκας έρχεται σε επαφή με το δισκίο, είναι δυνατόν να μπουν κόκκοι από τη κονία
του ασβεστίτη στο διάκενο μεταξύ του ηλεκτροδίου και του δακτυλίου. Το αποτέλεσμα
είναι ότι εμφανιζόταν ένα είδος βραχυκύκλωσης, που μας οδήγησε στη λήψη
λανθασμένων μετρήσεων για τη διηλεκτρική σταθερά.

Σχήμα 2.18: Τα δύο είδη ηλεκτροδίων του κελιού μετρήσεων

.3.5 Διάταξη Ελέγχου Υγρασίας

Για τη μεταβολή της υγρασίας υπό συνθήκες σταθερής θερμοκρασίας
περιβάλλοντος χρησιμοποιήθηκε η ακόλουθη διάταξη που κατασκευάστηκε στο
εργαστήριο: Ένα σύστημα θερμής πλάκας με αναδευτήρα πάνω στον οποίο τοποθετείται
ένα γυάλινο δοχείο που περιέχει απιονισμένο νερό. Το πώμα που εφαρμόζει κατάλληλα
στο στόμιο του δοχείου έχει τρυπηθεί σε τρία σημεία. Στο ένα υπάρχει θερμόμετρο που
μας δείχνει τη θερμοκρασία στο δοχείο ενώ στη δεύτερη έχει τοποθετηθεί σωλήνας από
PVC, μέσω του οποίου διοχετεύουμε αέριο άζωτο. Στην τρίτη τελικά τρύπα υπάρχει
επίσης σωλήνας από PVC, ο οποίος καταλήγει μέσα σε ένα γυάλινο θάλαμο, που
χρησιμοποιείται ως θάλαμος ελέγχου της υγρασίας. Ο θάλαμος αυτός κλείνεται στη μια
πλευρά του με μια διαφανή μεμβράνη. Μέσα του περιέχει το κελί μετρήσεων. Περιέχει
ακόμη ένα όργανο μέτρησης της υγρασίας και της θερμοκρασίας του θαλάμου.
Όταν το νερό στο δοχείο θερμαίνεται και ανακατεύεται δημιουργούνται υδρατμοί
στο εσωτερικό του. Με την παροχή αζώτου οι υδρατμοί αυτοί μεταφέρονται στο θάλαμο
ελέγχου υγρασίας με αποτέλεσμα την αύξησή της, χωρίς όμως να μεταβάλλεται η
θερμοκρασία του θαλάμου. Διακόπτοντας την τροφοδοσία του αζώτου και επιτρέποντας
τον αερισμό του θαλάμου μέσω της διαφανούς μεμβράνης η αυξημένη υγρασία
επανέρχεται στις χαμηλές τιμές που βρισκόταν αρχικά. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να
πάρουμε τιμές υγρασίας μεγαλύτερες από την ατμοσφαιρική φτάνοντας μέχρι την τιμή
των 90 έως 95%.

531
Σχήμα 2.20: Η διάταξη που χρησιμοποιήθηκε για τη διεξαγωγή του πειράματος.1)
γέφυρα LCR, 2) γυάλινο δοχείο με νερό και αναδευτήρα, 3) θερμαινόμενη πλάκα, 4)
θάλαμος ελέγχου υγρασίας που περιέχει το κελί μετρήσεων, 5) φιάλη αζώτου.

Για την πραγματοποίηση του πειράματος και τη λήψη των κατάλληλων μεγεθών και
των σχετικών γραφικών παραστάσεων χρησιμοποιήθηκε ηλεκτρονικός υπολογιστής.
Έχει σχεδιασθεί κατάλληλο λογισμικό σε γλώσσα C, το οποίο επιτρέπει τον έλεγχο της
διάταξης αποκλειστικά από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, μέσω της κάρτας επικοινωνίας
HP-IB.
2.4 Η πειραματική διαδικασία
Πριν από τη διαδικασία μετρήσεων, τα στερεά δείγματα και τα δισκία ξηράνθηκαν σε
περιβάλλον κενού (3·10-2mbar για περίπου 15min), για να εξασφαλιστεί η αφαίρεση
αερίων ή του νερού που πιθανόν να είχε απορροφηθεί από την επιφάνειά τους. Η
διαδικασία θερμικής αποξήρανσης δεν προτιμήθηκε καθώς οι επιφάνειες των
κρυστάλλων CaCO3 μπορεί να επηρεάζονται από τη θερμοκρασία. Αυτό το φαινόμενο
κατά πάσα πιθανότητα σχετίζεται με την επιφανειακή εκπομπή CO2, που αν ξεκινούσε
θα οδηγούσε σε μείωση του ενεργειακού διακένου πάνω στην επιφάνεια του ασβεστίτη.
Στα πρώτα πειράματα το κελί που περιείχε το δισκίο τοποθετήθηκε πάνω σε
εργαστηριακό πάγκο, χωρίς έλεγχο των περιβαλλοντικών συνθηκών. Επομένως οι
μετρήσεις ελήφθησαν υπό συνθήκες δωματίου. Τα αποτελέσματα περιγράφονται στο
τρίτο κεφάλαιο. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις μέσα στο φούρνο Weiss,
για ένα κύκλο θερμοκρασιών. Μπορεί φυσικά οι δυνατότητες του φούρνου να αγγίζουν
ένα εύρος θερμοκρασίας από -75 έως 130 οC, αλλά λόγω του περιορισμένου εύρους
θερμοκρασιών λειτουργίας του κελιού μετρήσεων (0οC έως 55οC) μεταβάλλαμε τη
θερμοκρασία μόνο από τους 5οC μέχρι τους 50οC. Καθοριστικός παράγοντας για τη μη
περαιτέρω χρήση του φούρνου στις μετρήσεις μας, ήταν το γεγονός ότι αυξανομένης της
θερμοκρασίας υπήρχαν μεν αλλαγές στις διηλεκτρικές ιδιότητες του δισκίου, αλλά δεν
υπήρχε ομαλή μετάβαση επιστροφής του, όταν επανέρχονταν στις κανονικές συνθήκες.
Επίσης παρατηρήσαμε ότι παράλληλα με την αλλαγή της θερμοκρασίας στο φούρνο,
μεταβαλλόταν και η υγρασία στο εσωτερικό του φούρνου. Αναλυτικότερα για τα
αποτελέσματα των μετρήσεων που πήραμε θα αναφερθούμε στο τέταρτο κεφάλαιο. Για
τα επόμενα πειράματα έγινε χρήση της εργαστηριακής διάταξης που περιγράψαμε
παραπάνω. Με τη διάταξη αυτή επιτυγχάνουμε την μεταβολή της υγρασίας ανεξάρτητα
από τη θερμοκρασία μέσα σε γυάλινο θάλαμο, αφού μας ενδιαφέρει κυρίως η απόκριση
του διηλεκτρικού για τη μεταβολή της υγρασίας του δισκίου.
Οι μετρήσεις πραγματοποιούνται ως εξής: αρχικά, τοποθετούμε το δισκίο στο κελί
και μετρούμε το πάχος του με τη βοήθεια του βερνιέρου που αυτό διαθέτει και παίρνουμε
μετρήσεις για τα μεγέθη Cp και G του υλικού σε όλο το φάσμα των διαθέσιμων
συχνοτήτων (20Hz – 1MHz). Επαναλαμβάνουμε τη μέτρηση για διάφορες τιμές της
θερμοκρασίας ή της υγρασίας. Τέλος, αφαιρούμε το δισκίο τοποθετώντας τα ηλεκτρόδια
στην ακριβώς ίδια απόσταση σε σχέση με αυτή που είχαν όταν υπήρχε το δισκίο, και
μετρούμε μια φορά το μέγεθος Cpο και την αγωγιμότητα του αέρα, η οποία αμελείται
λόγω της πολύ μικρής τιμής της. Έχουμε επιβεβαιώσει πειραματικά ότι η τιμή της

532
χωρητικότητας του αέρα Cpο παραμένει σταθερή ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία και την
υγρασία Έτσι, μπορούμε να υπολογίσουμε το πραγματικό (κ΄=Cp/Cpο) και το φανταστικό
μέρος (κ΄΄=G/ωCpo) της διηλεκτρικής σταθεράς, καθώς και την εφαπτομένη απωλειών
(tanδ=κ΄΄/κ΄).
Οι παράμετροι που χρησιμοποιήθηκαν για τις μετρήσεις ήταν:
i) Λογαριθμική κλίμακα συχνοτήτων
ii) Εύρος συχνοτήτων: fstart=20 Hz fstop=106 Hz
iii) Μετρήσεις Cp – G (χωρητικότητα-αγωγιμότητα σε παράλληλη σύνδεση)
iv) Μέσος όρος τιμών για κάθε μέτρηση avg=8
v) Χρόνος μεταξύ των μετρήσεων tbm=5
vi) Integration factor: long (εσωτερική ρύθμιση του οργάνου)

2.5 Επεξεργασία μετρήσεων

Ο υπολογισμός της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς από
τους τύπους κ΄=Cp/Cpo και κ΄΄=G/ωCpo μπορεί να γίνει μόνον αν το
μετρούμενο υλικό καλύπτει ολόκληρη την περιοχή μεταξύ των
πλακών (ηλεκτροδίων μέτρησης) του πυκνωτή. Στη δική μας
περίπτωση όμως το εμβαδόν Sx του μετρούμενου δισκίου είναι
μικρότερο από το εμβαδόν Sολ των πλακών, οπότε μια περιοχή
του χώρου μεταξύ των πλακών καταλαμβάνεται από αέρα.
Επομένως η χωρητικότητα που μετρούμε ισοδυναμεί με δύο
χωρητικότητες παράλληλα, μια με εμβαδόν Sx που περιέχει το
υλικό μας (ζητούμενης διηλεκτρικής σταθεράς κ΄) και μια με
εμβαδόν SA=Sολ-Sx που περιέχει αέρα (διηλεκτρικής σταθεράς 1).
Οι χωρητικότητες S αυτές Sδίνονται αντίστοιχα από τις σχέσεις
C x = κ ′ ⋅ ε 0 ⋅ x και C A = ε 0 ⋅ A
Τότε η συνολική d μετρούμενη d χωρητικότητα θα είναι το άθροισμά

τους:
S A + κ ′ ⋅ Sx
C p = C A + Cx = ε 0 ⋅
d
S A + Sx
ενώ η χωρητικότητα κενού είναι κανονικά: C po = ε 0 ⋅
d

533
 Άρα η υπολογιζόμενη με το συνηθισμένο τρόπο σχετική
διηλεκτρική σταθερά είναι
Cp S A + κ ′ ⋅ Sx
κ m′ = =
C po SA + Sx

SA
Η παραπάνω σχέση μετασχηματίζεται στην: κ ′ = κ m′ + ( κ m′ − 1) ⋅
Sx

που μας δίνει την τιμή της σχετικής διηλεκτρικής σταθεράς του
υλικού μας.
Με ανάλογο τρόπο, στον τύπο υπολογισμού του φανταστικού
μέρους θεωρείται ότι η αγωγιμότητα G και η χωρητικότητα κενού
Cpo αναφέρονται στο ίδιο εμβαδόν, πράγμα που δε συμβαίνει
στην περίπτωσή μας. Για να ισχύει ο τύπος θα πρέπει αντί της
μετρούμενης αγωγιμότητας G να χρησιμοποιήσουμε την
ισοδύναμη χωρητικότητα Geq που θα είχε το δισκίο αν
καταλάμβανε όλη την επιφάνεια μεταξύ των πλακών. Δεδομένου
ότι η αγωγιμότητα είναι ανάλογη του εμβαδού (G=σS/d), ο λόγος
των αγωγιμοτήτων ισούται με το λόγο των εμβαδών και ισχύει:
SA + Sx
Geq = G ⋅
Sx

και το φανταστικό μέρος της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς

δίνεται από τη σχέση
Geq
κ ′′ =
ω ⋅ C po

Επομένως τότε η εφαπτομένη απωλειών είναι:

534
 κ ′′
tan δ =
κ′

Όταν μετρούμε δείγμα κυκλικού δίσκου ακτίνας rx=19mm, και

δεδομένου ότι και πλάκες έχουν κυκλικό σχήμα με rολ=8mm,
ισχύουν οι σχέσεις:
2 2
S A  rο λ  S A + Sx r 
=  − 1 = 4.641 και =  x  = 5.641
S x  rx  Sx  rο λ 

Όταν το μετρούμενο υλικό είναι δείγμα στερεού ασβεστίτη,

αλλάζουν οι αριθμητικές τιμές των παραπάνω. Το δείγμα είναι
ορθογωνίου σχήματος με διαστάσεις 31mm×55mm. Με τη βοήθεια
του προγράμματος AUTOCAD βρίσκεται ότι το εμβαδόν του
δείγματος που βρίσκεται ανάμεσα στις πλάκες είναι Sx=1019mm2,
ενώ το εμβαδόν της περιοχής αέρα είναι SA=115mm2. Επομένως
θα έχουμε τελικά:
SA S + Sx
= 0.113 και A = 1.113
Sx Sx

535
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Επίδραση μεγέθους κόκκων και συμπίεσης στα
διηλεκτρικά χαρακτηριστικά

3.1 Πειραματικά αποτελέσματα

Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα αποτελέσματα
των μετρήσεων που έγιναν χωρίς μεταβολή των περιβαλλοντικών
συνθηκών, δηλαδή σε θερμοκρασία και υγρασία δωματίου
(θερμοκρασία:20-25οC, σχετική υγρασία:35-40%). Με βάση τα
αποτελέσματα αυτά φαίνεται η επίδραση του μεγέθους και του βαθμού
συμπίεσης των κόκκων στις διηλεκτρικές ιδιότητες και προτείνεται ένα
μοντέλο για την ερμηνεία του φαινομένου.
Τα δείγματα χαρακτηρίστηκαν ως προς τη μιγαδική τους επιτρεπτότητα
(πραγματικό και φανταστικό μέρος) στο πεδίο της συχνότητας. Σύμφωνα με
τα αποτελέσματα αυτά (Σχήμα 3.1) τα δείγματα κονίας και δισκίων δείχνουν
διηλεκτρική χαλάρωση στις χαμηλές συχνότητες (20Hz<f<10kHz). Με άλλα
λόγια, η σχετική διηλεκτρική σταθερά (κ΄) αυξάνεται σχεδόν εκθετικά όσο η
συχνότητα μειώνεται, ενώ το κ΄ παραμένει τελείως σταθερό στις υψηλές
συχνότητες (f>10kHz). Αυτό το φαινόμενο δεν παρατηρείται για το στερεό
ορυκτό ασβεστίτη. Εδώ οι τιμές της κ΄ παρέμειναν σταθερές περίπου στο
7.8 και ο συντελεστής απωλειών ήταν χαμηλός, περίπου 0.05, ανεξαρτήτως
της συχνότητας. Φαίνεται έτσι η σημασία που έχουν τα φαινόμενα στις
διαχωριστικές επιφάνειες μεταξύ συμπιεσμένων κόκκων.
Επίσης, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του κ΄΄ συναρτήσει της
συχνότητας f, το ρεύμα απωλειών των δειγμάτων (πλην του στερεού)
αυξάνεται εκθετικά στις χαμηλές συχνότητες. Το ρεύμα απωλειών είναι
μεγαλύτερο για τα δείγματα που περιέχουν λεπτή κονία Β, εν συγκρίσει με
τα δείγματα χονδρής κονίας Α.
Εξάλλου, για να μελετηθεί η πιθανή εξάρτηση ανάμεσα στη σχετική
επιτρεπτότητα και τα κενά διαστήματα στον όγκο του υλικού, εξετάσθηκαν
διάφορες συνθήκες συμπίεσης του ασβεστίτη με διαφορετική κάθε φορά
πυκνότητα. Συγκεκριμένα, έχουμε την ‘‘πυκνότητα ασυμπίεστης κονίας’’,
τοποθετημένης σε ένα δοχείο, που εκφράζεται ως μάζα ανά μονάδα όγκου.
Η ‘‘πυκνότητα συμπιεσμένης κονίας’’ επιτυγχάνεται όταν το δοχείο χτυπηθεί
ή ταλαντωθεί κάτω από ειδικές συνθήκες, ώστε η κονία να καταλάβει το
λιγότερο δυνατό όγκο μέσα σε αυτό χωρίς την επιβολή μηχανικής πίεσης. Η
πυκνότητα των δισκίων εκφράζεται ως μάζα ανά περίβλημα όγκου, που
είναι ο χώρος που καταλαμβάνεται από το περίβλημα του δισκίου,
συμπεριλαμβανομένου όλων των εσωτερικών κενών, σχισμών ή πόρων.
Τέλος έχουμε την πυκνότητα του στερεού μαρμάρου, που μετρήθηκε για μια
μεγάλη συλλογή δειγμάτων.

536
 100
constant K'

1000
10
Relative dielectric

100

Σχήμα 3.1: Πραγματικό (πάνω) και φανταστικό (κάτω) μέρος

της μιγαδικής διηλεκτρικής σταθεράς του ασβεστίτη. Τα
10
ss K''

σύμβολα εξηγούνται στον παρακάτω πίνακα.

537
Συνθήκες συμπίεσης ασβεστίτη Σύμβολα
Στερεός ορυκτός ασβεστίτης x
Κονία τύπου Α Μαύρα σύμβολα
Κονία τύπου Β Λευκά σύμβολα
Ασυμπίεστη Κονία Κύκλος • 
Συμπιεσμένη Κονία Τετράγωνο  
Δισκίο σχηματισμένο υπό πίεση 600bar Ρόμβος ♦ ◊
Δισκίο σχηματισμένο υπό πίεση 800-1000bar Τρίγωνο ‘ 

K' (1MHz)
9

2
d (g/cm^3)
1
0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

Σχήμα 3.2: Σχετική Διηλεκτρική Σταθερά συναρτήσει της

πυκνότητας δείγματος για στερεό ασβεστίτη (τρίγωνο),
δείγματα κονίας Α (τετράγωνο) και Β (τρίγωνο) υπό
διαφορετικές συνθήκες συμπίεσης.

Οι τιμές της διηλεκτρικής σταθεράς που μετρήθηκαν στην

υψηλότερη συχνότητα 1 MHz σχεδιάστηκαν συναρτήσει της
πυκνότητας (Σχήμα 3.2). Για όλα τα δείγματα υπάρχει μια
γραμμική εξάρτηση ανάμεσα στην σχετική διηλεκτρική σταθερά
και στην πυκνότητα του υλικού. Μόνο το στερεό ορυκτό
εμφανίζει αποκλίσεις από τη γραμμικότητα, έχοντας
μεγαλύτερη τιμή διηλεκτρικής σταθεράς από αυτή που θα
αντιστοιχούσε στην πυκνότητά του. Αυτές οι αποκλίσεις, θα
538
μπορούσαν πιθανόν να αποδοθούν στα φαινόμενα
κρυσταλλικής διαφοροποίησης που φαίνονται από το φάσμα
XRD πριν και μετά από το θρυμματισμό του στερεού, καθώς
επίσης και στην απουσία των διαχωριστικών επιφανειών
μεταξύ των κόκκων (άρα και των αντίστοιχων επαγόμενων
φαινομένων).

3.2 Προτεινόμενο θεωρητικό μοντέλο

Η επίδραση της αγωγιμότητας της διαχωριστικής
επιφάνειας στις γενικές διηλεκτρικές ιδιότητες ενός συστήματος
σφαιρικών σωματιδίων, το καθένα με ορισμένη αγωγιμότητα
επιφανείας (σs), μελετήθηκε αρχικά από τον O’Konski. Άλλοι
ερευνητές έχουν επεκτείνει τα μοντέλα του, δείχνοντας ότι
επιπλέον των φορτίων πόλωσης, στις περιοχές απέναντι από
τα ηλεκτρόδια, ένα συνολικά ηλεκτρικά ουδέτερο νέφος
σωματιδίων παράγεται στον υπόλοιπο όγκο του υλικού. Αυτή η
θεωρητική προσέγγιση λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν στην
πρόσφατη βιβλιογραφία των νανοδιηλεκτρικών.
Το Σχήμα 3.3 παρουσιάζει τις κύριες διηλεκτρικές
παραμέτρους για την περίπτωση κρυσταλλικών κόκκων που
βρίσκονται μόνα σε ένα εναλλασσόμενο ηλεκτρικό πεδίο. Η
μέγιστη επιφανειακή αγωγιμότητα αντιστοιχεί στις χαμηλότερες
συχνότητες (fL), όπου το επιδερμικό πεδίο μεταφέρει τους
φορείς κατά μήκος της επιφάνειας, επάγοντας μια πολικότητα
μεταξύ των φορτισμένων άκρων των κόκκων. Οι κόκκοι γίνονται
μεγάλα δίπολα, όπως δείχνεται ποιοτικά στο Σχήμα 3.3-a. Η
ενεργός σχετική διηλεκτρική σταθερά της κονίας μπορεί έτσι να
υπερβεί την τιμή που αντιστοιχεί στο συνεχή στερεό ασβεστίτη
(εc΄). Στις υψηλότερες συχνότητες (fH), όπου συναντάται χαμηλή
επιφανειακή αγωγιμότητα, δε συμβαίνουν σχηματισμοί διπόλων
(Σχήμα 3.3-b) και η ενεργός σχετική διηλεκτρική σταθερά
μπορεί να βρεθεί προσεγγιστικά από τις σχετικές τιμές των κc΄
και κ΄air (κ΄air=1) και από το ποσοστό του όγκου του υλικού που
καταλαμβάνουν οι κόκκοι. Αυτό έρχεται σε συμφωνία με τα
αποτελέσματα που προαναφέρθηκαν.

539
 −−−−−−−−− −−−−−−−−−

+
+
+ σs σs
p ~ V(fH)
V(fL) ~ κ′ c
κ′
E (fL) - -c - κ′ a ir ∼ 1 E (fH)
σ a ir ∼ 0
+ + + + + + + + ++ + + + + + + + +

(a ) (b )
Σχήμα 3.3: Κόκκος ασβεστίτη που βρίσκεται σε
εναλλασσόμενο ηλεκτρικό πεδίο. (a): Χαμηλή συχνότητα:
σχηματισμός διπόλου λόγω ανακατανομής του επιφανειακού
φορτίου. (b): Υψηλή συχνότητα: ο απαιτούμενος χρόνος για
την ανακατανομή του επιφανειακού φορτίου είναι μεγαλύτερος
από την περίοδο του ηλεκτρικού πεδίου, οπότε δεν
παρουσιάζονται φαινόμενα επιφανειακής πόλωσης.

Η διηλεκτρική απόκριση των κόκκων ασβεστίτη μπορεί

να συσχετιστεί με την υψηλότερη πυκνότητα ηλεκτρονικών
καταστάσεων επιφανείας, που διαθέτουν τα σύνθετα υλικά
(composites), τα οποία περιέχουν μικρά σωματίδια μέσα στον
όγκο τους. Οι ηλεκτρονικές καταστάσεις της επιφάνειας που
εισάγονται, οφείλονται στο γεγονός ότι οι μικροκρύσταλλοι
ασβεστίτη τερματίζουν απότομα την τέλεια περιοδικότητα του
εξαγωνικού κρυσταλλικού πλέγματος στην επιφάνεια. Στην
περίπτωση αυτή, υπάρχουν λύσεις της εξίσωσης
Schrödinger, που αντιστοιχούν στην εισαγωγή ενεργειακών
επιπέδων μέσα στο απαγορευμένο διάκενο του μονωτή και σε
φανταστικές τιμές του κυματοδιανύσματος k. Αυτές οι
κυματικές εξισώσεις είναι αποσβενυμένα κύματα, που
εξασθενούν εκθετικά με το βάθος από την επιφάνεια των
κόκκων. Είναι χωρικά εντοπισμένα, σε αντίθεση με τα κύματα

540
Bloch που διαδίδονται μέσα στους μικροκρυστάλλους και σε
ένα τέλειο μικροκρυσταλλικό ή νανοκρυσταλλικό κόκκο
μπορούν να υπάρξουν μόνο γύρω από την επιφάνεια.

541
 (a) (b)
Σχήμα 3.4: Διάγραμμα δυναμικής ενέργειας ενός κόκκου
νανοδιηλεκτρικού που βρίσκεται σε εναλλασσόμενο ηλεκτρικό
πεδίο. (a): Η αποθήκευση ενέργειας στην επιφάνεια
προφυλάσσει τον όγκο του υλικού από το πεδίο χαμηλής
συχνότητας. (b): Σε υψηλές συχνότητες, η ενέργεια
απορροφάται στον όγκο, προκαλώντας κλίση των ενεργειακών
ζωνών.
Η συνολική κατανομή ηλεκτρονίων που απαιτείται για να
καταστήσουν την επιφάνεια πλήρως ηλεκτρικά ουδέτερη
μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο όταν η ζώνη των
επιφανειακών καταστάσεων είναι μερικώς πλήρης. Το
‘‘ουδέτερο επιπέδο’’ Φο, είναι το επίπεδο μέχρι το οποίο είναι
πλήρεις οι επιφανειακές καταστάσεις μιας ηλεκτρικά ουδέτερης
επιφάνειας. Όταν υπάρχουν κενές καταστάσεις ενεργειακά
κάτω από το Φο, τότε η επιφάνεια έχει ένα αμιγώς θετικό
φορτίο, ενώ αν υπάρχουν πλήρεις καταστάσεις πάνω από το
Φο, τότε η επιφάνεια αποκτά ένα αμιγώς αρνητικό φορτίο.
Για τους κρυσταλλικούς κόκκους με διαστάσεις κάτω του 1μm, η διαδικασία
απορρόφησης ηλεκτρικής ενέργειας στην επιφάνεια ή στον όγκο, η οποία
παρουσιάζεται στο Σχήμα 3.3, μπορεί να μοντελοποιηθεί σύμφωνα με τα
διαγράμματα δυναμικής ενέργειας, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.4. Στις χαμηλές
συχνότητες (Σχήμα 3.4-a) η παρεχόμενη ηλεκτρική ενέργεια μεταβάλλει την
πληρότητα των επιφανειακών καταστάσεων στα πολικά άκρα του μορίου, επάγοντας
έτσι επιφανειακή απογύμνωση φορέων. Το υψηλό και το χαμηλό επίπεδο
542
πληρότητας επιφανειακών καταστάσεων (ΕS-) και (ΕS+) αντίστοιχα στα απέναντι άκρα
του κόκκου καθορίζουν την ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που αποθηκεύεται
πάνω στην επιφάνεια του κόκκου από το πεδίο, αφού ΔΕ=(ΕS-)-(ΕS+)=q⋅ Vapp.. Τα
επίπεδα πληρότητας των επιφανειακών καταστάσεων ΕS- και ΕS+ στα απέναντι
πολικά άκρα κάθε κόκκου θα τροποποιηθούν από την παρουσία οξείδωσης,
απορροφούμενων αερίων και ατμών νερού.
Ο προτεινόμενος μηχανισμός ενεργειακής απορρόφησης από τις
επιφανειακές καταστάσεις μπορεί να ισχύει στις περισσότερες πρακτικές
περιπτώσεις ύπαρξης ηλεκτρικού πεδίου. Πράγματι, λόγω του μικρού μεγέθους των
κόκκων οι τιμές του εσωτερικού πεδίου μπορούν να γίνουν εξαιρετικά υψηλές ακόμα
και για μικρές αλλαγές στα επίπεδα πληρότητας των επιφανειακών καταστάσεων.
Για παράδειγμα οι κόκκοι διαμέτρου 100nm και με απόσταση ανάμεσα στα επίπεδα
πληρότητας των επιφανειακών καταστάσεων, ΔΕ=(ΕS-)-(ΕS+)=1eV , το εσωτερικό
πεδίο μπορεί να φτάσει έως την τιμή 0.1MV/cm, που είναι ικανή να προκαλέσει
προκαταρκτικά φαινόμενα διάσπασης (prebreakdown) στα περισσότερα μονωτικά
υλικά.
Έτσι, για συχνότητες κάτω από τα 10kHz στην εξεταζόμενη περίπτωση,
αναπτύσσονται διπολικές ροπές λόγω της επιφανειακής πόλωσης αφού η επιφάνεια
του κόκκου συμπεριφέρεται ως μη-ισοδυναμική. Τα ηλεκτρικά πεδία σε υψηλότερες
συχνότητες δεν επιτρέπουν την επιφανειακή ανακατανομή του φορτίου, άρα η
ηλεκτρική ενέργεια αποθηκεύεται μέσα στον όγκο των κόκκων, όπως φαίνεται από
τις κλίσεις των ενεργειακών ζωνών στα διαγράμματα του Σχήματος 3.4-b, όπου για
παράδειγμα ΔΕ=ΔΕc=ΔΕv=q⋅ ΔVap.

3.3 Συμπεράσματα
Παρόλο που ο ορυκτός στερεός ασβεστίτης επιδεικνύει σταθερή
διηλεκτρική συμπεριφορά ανεξάρτητη της συχνότητας, οι κονίες του έχουν ιδιότητες
εξαρτώμενες τόσο από το μέγεθος των κόκκων, όσο και από την πυκνότητα
συμπίεσής τους. Σε υψηλές συχνότητες, της τάξης του 1MHz, η τιμή της σχετικής
διηλεκτρικής σταθεράς καθορίζεται αποκλειστικά από την πυκνότητα συμπίεσης.
Στις χαμηλές συχνότητες το κ΄ παρουσιάζει μια χαλάρωση, που μπορεί να αποδοθεί
στους αργούς μηχανισμούς επιφανειακής πόλωσης.
Το ρεύμα απωλειών στις κονίες αυξάνει εκθετικά προς τις χαμηλές
συχνότητες. Οι τιμές του είναι υψηλότερες για δείγματα λεπτότερης κονίας,
υποδηλώνοντας ότι οι επιφάνειες μπορούν να ελέγξουν τη συνολική αγωγιμότητα.
Τα νανοσωματίδια μπορούν να απορροφήσουν την ηλεκτρική ενέργεια είτε στην
επιφάνεια τους (χαμηλές συχνότητες), είτε μέσα στον όγκο τους (υψηλές
συχνότητες) και αυτό μπορεί να μοντελοποιηθεί με τη βοήθεια των διαγραμμάτων
δυναμικής ενέργειας.

543
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Επίδραση περιβάλλοντος στα διηλεκτρικά χαρακτηριστικά

4.1 Μετρήσεις με μεταβολή της θερμοκρασίας

Αρχικά αφού τοποθετήσαμε το δισκίο μέσα στο κελί μετρήσεων, το οποίο
τοποθετήθηκε στο φούρνο, μετρήσαμε τα μεγέθη ‘‘Cp – G’’ για λογαριθμική κλίμακα
συχνοτήτων από 20 Hz έως 1MHz και μεταβάλλαμε τη θερμοκρασία με δύο
διαφορετικούς τρόπους. Πρώτα έγινε μέτρηση σε συνθήκες θερμοκρασίας
περιβάλλοντος, περίπου 20οC και μετά λάβαμε διαδοχικές μετρήσεις ανά 10 μονάδες
αύξησης της θερμοκρασίας μέχρι την τιμή των 50 οC και σταδιακής μείωσης της
θερμοκρασίας μέχρι τους 20οC. Η μεταβολή της θερμοκρασίας διαρκούσε περίπου
5min. Στη συνέχεια επαναλάβαμε την ίδια διαδικασία για ακόμη μία φορά. Κατόπιν
πήραμε μία και μοναδική μέτρηση για τη χωρητικότητα του αέρα, αφού δε
μεταβάλλεται με την αλλαγή της θερμοκρασίας. Με αυτό τον τρόπο πήραμε τελικά
τον πρώτο κύκλο θερμοκρασίας. Ενεργώντας κατά παρόμοιο τρόπο, μόνο που σε
αυτή την περίπτωση κατεβήκαμε μέχρι τους 5 οC, πραγματοποιήσαμε και το δεύτερο
κύκλο θερμοκρασίας. Όλες οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν για το ίδιο δισκίο
αποτελούμενο από κονία τύπου Α. Ένα παράδειγμα του πίνακα μετρήσεων όπως
τον δίνει ο υπολογιστής και των τιμών των κ΄ , κ΄΄ και tanδ, που υπολογίζονται
σύμφωνα με αυτά που αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο φαίνεται παρακάτω.
F (Hz) Cp (F) G (Ω-1) Geq (Ω-1) Cpo (F) K'm K' K'' Tanδ
20 2.55E-11 7.92E-10 4.47E-09 6.04E-12 4.23E+00 19.22757 5.89E+00 3.06E-01
30 2.23E-11 1.02E-09 5.77E-09 4.33E-12 5.15E+00 24.38845 7.07E+00 2.90E-01
40 2.05E-11 1.28E-09 7.25E-09 3.66E-12 5.60E+00 26.93313 7.88E+00 2.93E-01
50 2.07E-11 1.78E-09 1.00E-08 3.61E-12 5.75E+00 27.77601 8.84E+00 3.18E-01
60 1.89E-11 1.93E-09 1.09E-08 3.47E-12 5.43E+00 25.99843 8.30E+00 3.19E-01
70 1.83E-11 2.24E-09 1.27E-08 3.39E-12 5.41E+00 25.8528 8.50E+00 3.29E-01
80 1.77E-11 2.46E-09 1.39E-08 3.51E-12 5.06E+00 23.88446 7.87E+00 3.30E-01
90 1.74E-11 2.76E-09 1.56E-08 3.59E-12 4.84E+00 22.67678 7.67E+00 3.38E-01
100 1.70E-11 3.06E-09 1.73E-08 3.58E-12 4.76E+00 22.21661 7.68E+00 3.46E-01
200 1.52E-11 5.31E-09 3.00E-08 3.66E-12 4.14E+00 18.70414 6.51E+00 3.48E-01
300 1.42E-11 7.33E-09 4.13E-08 3.70E-12 3.83E+00 16.95902 5.93E+00 3.50E-01
400 1.35E-11 9.25E-09 5.22E-08 3.73E-12 3.63E+00 15.82604 5.57E+00 3.52E-01
500 1.30E-11 1.12E-08 6.30E-08 3.75E-12 3.48E+00 14.972 5.34E+00 3.57E-01
600 1.26E-11 1.30E-08 7.31E-08 3.76E-12 3.36E+00 14.324 5.16E+00 3.60E-01
700 1.23E-11 1.47E-08 8.31E-08 3.76E-12 3.28E+00 13.84844 5.03E+00 3.63E-01
800 1.20E-11 1.65E-08 9.28E-08 3.76E-12 3.20E+00 13.41041 4.91E+00 3.66E-01
900 1.18E-11 1.82E-08 1.03E-07 3.77E-12 3.13E+00 12.99674 4.82E+00 3.71E-01
1000 1.16E-11 1.98E-08 1.11E-07 3.79E-12 3.06E+00 12.61701 4.68E+00 3.71E-01
2000 1.03E-11 3.44E-08 1.94E-07 3.79E-12 2.71E+00 10.61742 4.07E+00 3.84E-01
3000 9.55E-12 4.64E-08 2.62E-07 3.79E-12 2.52E+00 9.566113 3.66E+00 3.83E-01
4000 9.10E-12 5.64E-08 3.18E-07 3.79E-12 2.40E+00 8.890349 3.34E+00 3.76E-01

544
 5000 8.78E-12 6.50E-08 3.67E-07 3.79E-12 2.31E+00 8.416508 3.08E+00 3.66E-01
6000 8.55E-12 7.25E-08 4.09E-07 3.80E-12 2.25E+00 8.062063 2.86E+00 3.54E-01
7000 8.37E-12 7.87E-08 4.44E-07 3.80E-12 2.21E+00 7.804952 2.66E+00 3.41E-01
8000 8.22E-12 8.50E-08 4.79E-07 3.80E-12 2.17E+00 7.572908 2.51E+00 3.32E-01
9000 8.11E-12 9.00E-08 5.07E-07 3.80E-12 2.14E+00 7.404366 2.36E+00 3.19E-01
10000 8.00E-12 9.53E-08 5.38E-07 3.80E-12 2.11E+00 7.240793 2.25E+00 3.11E-01
20000 7.51E-12 1.34E-07 7.53E-07 3.80E-12 1.98E+00 6.505476 1.58E+00 2.43E-01
30000 7.30E-12 1.61E-07 9.08E-07 3.80E-12 1.92E+00 6.206827 1.27E+00 2.04E-01
40000 7.19E-12 1.83E-07 1.03E-06 3.80E-12 1.89E+00 6.037197 1.08E+00 1.79E-01
50000 7.11E-12 2.02E-07 1.14E-06 3.80E-12 1.87E+00 5.924745 9.57E-01 1.62E-01
60000 7.06E-12 2.19E-07 1.24E-06 3.80E-12 1.86E+00 5.842386 8.64E-01 1.48E-01
70000 7.01E-12 2.37E-07 1.34E-06 3.80E-12 1.85E+00 5.772104 8.00E-01 1.39E-01
80000 6.98E-12 2.49E-07 1.40E-06 3.80E-12 1.84E+00 5.729783 7.35E-01 1.28E-01
90000 6.96E-12 2.56E-07 1.44E-06 3.80E-12 1.83E+00 5.705861 6.72E-01 1.18E-01
100000 6.93E-12 2.73E-07 1.54E-06 3.80E-12 1.83E+00 5.655879 6.47E-01 1.14E-01
200000 6.81E-12 3.70E-07 2.09E-06 3.79E-12 1.79E+00 5.481054 4.38E-01 8.00E-02
300000 6.75E-12 4.39E-07 2.47E-06 3.79E-12 1.78E+00 5.40821 3.46E-01 6.40E-02
400000 6.73E-12 4.80E-07 2.71E-06 3.79E-12 1.77E+00 5.365782 2.84E-01 5.29E-02
500000 6.71E-12 5.21E-07 2.94E-06 3.79E-12 1.77E+00 5.338222 2.47E-01 4.62E-02
600000 6.69E-12 5.55E-07 3.13E-06 3.79E-12 1.77E+00 5.318412 2.19E-01 4.12E-02
700000 6.68E-12 5.71E-07 3.22E-06 3.79E-12 1.76E+00 5.307745 1.93E-01 3.64E-02
800000 6.66E-12 6.05E-07 3.41E-06 3.78E-12 1.76E+00 5.291557 1.80E-01 3.39E-02
900000 6.64E-12 6.28E-07 3.54E-06 3.78E-12 1.76E+00 5.277371 1.66E-01 3.14E-02
1000000 6.63E-12 6.32E-07 3.57E-06 3.77E-12 1.76E+00 5.274313 1.50E-01 2.85E-02

Σε όλες τις μετρήσεις παρατηρούμε ότι οι καμπύλες των κ΄ , κ΄΄ και tanδ
παρουσιάζουν την ίδια γενική μορφή συναρτήσει της συχνότητας, εκτός ίσως από
μικρές διακυμάνσεις στα πρώτα δύο ή τρία σημεία. Οι διακυμάνσεις αυτές οφείλονται
κυρίως στην αστάθεια που παρουσιάζει η μέτρηση του Cpo στις πολύ χαμηλές
συχνότητες.
Χαρακτηριστική κ΄ ∼ f : Μορφή υπερβολής. Στις χαμηλές συχνότητες η τιμή της
σταθεράς κ΄ ήταν αυξημένη, ενώ όσο η συχνότητα τείνει στο άνω όριο συχνότητας
που θέσαμε, δηλαδή το 1MHz, προσεγγίζει μια σταθερή τιμή.
Χαρακτηριστική κ΄΄ ∼ f : Μορφή υπερβολής. Στις χαμηλές συχνότητες είναι μεγάλη
η τιμή της σταθεράς κ΄΄ , ενώ στο άνω όριο συχνότητας του 1MHz, προσεγγίζει το
μηδέν.
Χαρακτηριστική tanδ ∼ f : Όλες οι καμπύλες εμφανίζουν μία κορυφή σε κάποια
συχνότητα, ενώ στις μεγάλες συχνότητες τείνουν προς το μηδέν.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι γνωρίζοντας τη μεταβολή των κ΄, κ΄΄ ως
προς τη θερμοκρασία ή την υγρασία σε μία δεδομένη συχνότητα,π.χ 1kHz ή 10kHz,
έχουμε αντιπροσωπευτική εικόνα για το τι συμβαίνει και στις υπόλοιπες συχνότητες.

545
Για την tanδ δεν συμβαίνει αυτό, επειδή η συχνότητα κορυφής είναι μεταβλητή και
επομένως καμία συχνότητα δεν είναι αντιπροσωπευτική ολόκληρου του φάσματος.
Για το λόγο αυτό στα Σχήματα 4.1 και 4.2, δείχνουμε μόνο τη μεταβολή των κ΄,
κ΄΄ σε μία ορισμένη συχνότητα για τις διάφορες τιμές της θερμοκρασίας.

Παρατηρούμε ότι στο πρώτο πείραμα, το κ΄ και το κ΄΄ αρχικά μειώνονται τόσο με
την αύξηση όσο και με τη μείωση της θερμοκρασίας (από 20 στους 50 και ξανά
20οC). Στο δεύτερο κύκλο αύξησης της θερμοκρασίας (από 20 στους 50 και
ξανά πίσω μέχρι τους 40οC) δεν παρατηρούνται αξιόλογες μεταβολές στα δύο
μεγέθη, που έχουν πάρει σχεδόν σταθερή τιμή.

Στο δεύτερο πείραμα αρχικά παρατηρούμε το ίδιο φαινόμενο, δηλαδή μείωση

του κ΄ και κ΄΄ με την μεταβολή της θερμοκρασίας (από 20 στους 50 και πίσω
στους 5οC). Μόλις η υγρασία αρχίσει να αυξάνεται πάλι, τα μεγέθη αυξάνουν και
επανέρχονται στις αρχικές ή και μεγαλύτερες τιμές. Όταν η θερμοκρασία
ξεπεράσει την τιμή του περιβάλλοντος τα μεγέθη αρχίζουν ξανά να μειώνονται
και ο κύκλος επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο.

Παρατηρούμε ότι έχουμε δύο διαφορετικούς τρόπους μεταβολής των κ΄ και κ΄΄
με τη θερμοκρασία, ανάλογα με το αν το κατώτερο σημείο του θερμοκρασιακού
κύκλου είναι στην τιμή του περιβάλλοντος ή κάτω από αυτή. Μια υπόθεση που
εξηγεί αυτό είναι ότι κατά τη θέρμανση ο φούρνος αφαιρεί υγρασία από το
θάλαμο σε θερμοκρασίες υψηλότερες από του περιβάλλοντος, ενώ κατά την
ψύξη κάτω από τη θερμοκρασία περιβάλλοντος η υγρασία εισάγεται ξανά. Για
να ελέγξουμε αυτή την υπόθεση, τοποθετούμε το υγρόμετρο στο φούρνο και
εκτελούμε τον ίδιο θερμοκρασιακό κύκλο καταγράφοντας την σχετική υγρασία
του θαλάμου. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο διάγραμμα του Σχήματος
4.3 και φαίνεται ότι επιβεβαιώνουν την παραπάνω υπόθεση.

Δοκιμάζουμε κατόπιν να κάνουμε τα διαγράμματα κ΄ και κ΄΄ ως προς τη σχετική

υγρασία του θαλάμου. Αυτά φαίνονται στα Σχήματα 4.4 και 4.5. Παρατηρούμε
μια τάση αύξησης των τιμών, όταν αυξάνει η υγρασία και αντιστρόφως. Επειδή
όμως ταυτόχρονα αλλάζει και η θερμοκρασία, δε μπορεί να ληφθεί ασφαλές
συμπέρασμα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι οι διηλεκτρικές ιδιότητες του υλικού εξαρτώνται τόσο από
τη θερμοκρασία, όσο και από την υγρασία, οπότε είναι επιθυμητό να
παρατηρήσουμε την εξάρτηση από κάθε παράγοντα ξεχωριστά. Δεδομένου ότι
ο φούρνος WEISS του εργαστηρίου δεν έχει τη δυνατότητα μεταβολής της
θερμοκρασίας υπό σταθερή υγρασία, καταφεύγουμε στη διάταξη που
περιγράφηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Όλα τα υπόλοιπα πειράματα
επομένως εκτελούνται σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, μεταβάλλοντας την
υγρασία και περιγράφονται στην επόμενη παράγραφο.

546
 4.2 Μετρήσεις με μεταβολή της υγρασίας
Όπως προαναφέραμε πήραμε μετρήσεις του ζεύγους ‘‘Cp – G’’ για
λογαριθμική κλίμακα συχνοτήτων από 20 Hz έως 1MHz από το κάθε δισκίο.
Η διαδικασία που ακολουθήσαμε ήταν η εξής:
• Τοποθέτηση του δισκίου στο κελί μετρήσεων μέσα στο θάλαμο ελέγχου
υγρασίας.
• Λήψη αρχικής μέτρησης για τις εκάστοτε συνθήκες υγρασίας και
θερμοκρασίας του περιβάλλοντος.
• Επιβαλόμενη αύξηση της υγρασίας και διαδοχικές μετρήσεις των ίδιων
μεγεθών ανά 5 έως 10 μονάδες ποσοστιαίας αύξησης της υγρασίας,
μέχρι ένα άνω όριο των 90%.
• Μείωση της υγρασίας στο θάλαμο και λήψη μετρήσεων πάλι ανά 5 έως
10 μονάδες ποσοστιαίας ελάττωσης της υγρασίας μέχρι να
επανέλθουμε στην υγρασία περιβάλλοντος.
• Αφαίρεση του δισκίου και μέτρηση της χωρητικότητας του αέρα μόνο για
την τιμή υγρασίας περιβάλλοντος, δεδομένου ότι το μέγεθος αυτό είναι
ανεξάρτητο από την υγρασία.
Πήραμε μετρήσεις από τα ακόλουθα δείγματα: δισκίο (60)
αποτελούμενο από κονία τύπου Α περιεκτικότητας 0.1% Fe2O3 σε μορφή
πιγμέντου, δισκίο (55) αποτελούμενο από κονία τύπου Α περιεκτικότητας
0.00625% Fe2O3 σε μορφή πιγμέντου, δισκίο (68) αποτελούμενο από κονία
τύπου Α, δισκίο (41) αποτελούμενο από κονία τύπου Β, δείγμα στερεού
ασβεστίτη.
Σε τρεις περιπτώσεις επαναλάβαμε το πείραμα και δεύτερη φορά
επειδή είτε το εύρος της υγρασίας που επιτεύχθηκε ήταν μικρό, είτε έγιναν
πολλές αυξομειώσεις τη πρώτη φορά. Στα ακόλουθα σχήματα αυτό
αναφέρεται ως δεύτερος κύκλος υγρασίας.
Στις επόμενες σελίδες παρατίθενται τα αποτελέσματα των μετρήσεων
σε συνάρτηση με τη συχνότητα. Για κάθε δείγμα εικονίζονται οι καμπύλες
των κ΄, κ΄΄ και tanδ πρώτα στη φάση ανόδου της υγρασίας και μετά στη
φάση καθόδου της υγρασίας.
Στη συνέχεια εμφανίζονται οι τιμές των μεγεθών αυτών σε συνάρτηση
με την υγρασία για τη χαρακτηριστική συχνότητα του 1kHz. Στα
διαγράμματα αυτά έχει σημειωθεί το αρχικό (initial) και το τελικό (final)
σημείο του κύκλου υγρασίας.
Παρατήρηση: Στα διαγράμματα του κύκλου υγρασίας, εμφανίζονται
σημεία που δεν αντιστοιχούν σε γραφικές παραστάσεις σε συνάρτηση με
τη συχνότητα. Αυτό συμβαίνει διότι τα διαγράμματα συναρτήσει της
συχνότητας εικονίζουν μόνο τις περιόδους σταθερής ανόδου και
καθόδου της υγρασίας του θαλάμου, ενώ στα υπόλοιπα εμφανίζονται και
οι τυχόν αυξομειώσεις που συνέβαιναν κατά τη διάρκεια του πειράματος.

547
4.3 Σχόλια – Συμπεράσματα από τη μελέτη μεταβολής της υγρασίας

Παρατηρούμε σε όλα τα σχήματα που έγιναν σε συνάρτηση με τη

συχνότητα, τις ίδιες γενικές μορφές καμπυλών, όπως αυτές που
περιγράφηκαν στην παράγραφο 3.1. Είναι εμφανής όμως η επίδραση της
απορρόφησης υγρασίας από το κάθε δείγμα. Συγκεκριμένα, κατά την
άνοδο της υγρασίας του θαλάμου αυξάνονται οι τιμές του πραγματικού
και του φανταστικού μέρους της σχετικής επιτρεπτότητας σε όλες τις
συχνότητες. Αντίστοιχα όταν η υγρασία μειώνεται, τότε μειώνονται και οι
τιμές των παραπάνω μεγεθών.
Για το πραγματικό μέρος, η μεταβολή είναι πολύ πιο έντονη στις χαμηλές
συχνότητες, ενώ στις υψηλές όλες οι καμπύλες πλησιάζουν πολύ μεταξύ
τους. Αυτό σημαίνει ότι η μεταβολή της υγρασίας επιδρά στα φαινόμενα
χαλάρωσης που παρουσιάζονται στις χαμηλές συχνότητες και αυτό
μπορεί να δικαιολογηθεί από το γεγονός ότι τα μόρια του νερού είναι
πολικά. Σχεδιάζοντας το φανταστικό μέρος σε λογαριθμική κλίμακα,
λαμβάνουμε φθίνουσες καμπύλες που είναι παράλληλες και σχεδόν
ισαπέχουν μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει ότι η υγρασία συνεχίζει να επιδρά
με τον ίδιο τρόπο και στις υψηλές συχνότητες όπως και στις
χαμηλές.Όσον αφορά την εφαπτομένη απωλειών, τα πράγματα
διαφοροποιούνται. Στις περισσότερες καμπύλες εμφανίζεται μια κορυφή
στις μεσαίες συχνότητες (συντονισμός), η οποία σε συνθήκες χαμηλής
υγρασίας είναι μετατοπισμένη προς τις χαμηλότερες συχνότητες και σε
κάποιες περιπτώσεις ούτε καν διακρίνεται. Όσο όμως η υγρασία αυξάνει,
η συχνότητα συντονισμού μετατοπίζεται προς υψηλότερες τιμές και το
πλάτος της μεγαλώνει. Κατά τη μείωση της υγρασίας ακολουθείται η
αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή τόσο το πλάτος όσο και η συχνότητα του
συντονισμού μειώνονται. Στις υψηλές συχνότητες, όπου το πραγματικό
μέρος (κ΄) είναι περίπου σταθερό, η μορφή της εφαπτομένης είναι
παρόμοια με αυτή του φανταστικού μέρους (κ΄΄).
Τα παραπάνω ισχύουν ως γενικές παρατηρήσεις, για όλα τα δισκία που
μετρήσαμε ανεξάρτητα από το είδος της κονίας ή της πρόσμιξης σε
Fe2O3. Για το δείγμα στερεού μαρμάρου όμως παρατηρούμε ότι κατά την
αύξηση της υγρασίας έως το 70% περίπου, η αύξηση των τιμών,
ιδιαίτερα του κ΄, είναι πολύ μικρή έως αμελητέα. Με την περαιτέρω
αύξηση της υγρασίας τα κ΄, κ΄΄ και tanδ αυξάνουν, αλλά όχι σε τόσο
μεγάλο βαθμό όσο στα δισκία. Κατά την αντίστροφη πορεία όμως, η
μείωση των τιμών και για τα τρία μεγέθη είναι συνεχής μέχρι η υγρασία
να φτάσει την τιμή που έχει σε συνθήκες περιβάλλοντος. Αυτό μπορεί να
εξηγηθεί αν θεωρήσουμε ότι το στερεό δείγμα απορροφά πιο δύσκολα
την υγρασία σε σχέση με τα δισκία, που περιέχουν πολλούς

548
 μικροσκοπικούς πόρους αέρα μεταξύ των συμπιεσμένων κόκκων.
Αντίστοιχα, όταν η υγρασία του χώρου μειώνεται, υπάρχει μια
καθυστέρηση στην απομάκρυνση του νερού από το δείγμα. Για αυτό το
λόγο οι τιμές των διηλεκτρικών μεγεθών μειώνονται με αργότερο
ρυθμό.Τα παραπάνω γίνονται περισσότερο κατανοητά εάν δούμε και τα
διαγράμματα που έγιναν συναρτήσει της υγρασίας για το 1kHz.
Ειδικότερα για το στερεό δείγμα φαίνεται πιο καθαρά η υστέρηση των
τιμών των διηλεκτρικών μεγεθών σε σχέση με τη μεταβολή της υγρασίας.
Αυτή είναι όμως η γενική τάση και για τα υπόλοιπα δείγματα, δηλαδή οι
τιμές π.χ. του κ΄ για την ίδια τιμή υγρασίας είναι κατά κανόνα μεγαλύτερες
στη φάση καθόδου παρά στη φάση ανόδου. Αυτό οφείλεται κατά πάσα
πιθανότητα στην υστέρηση της απορρόφησης ή της απομάκρυνσης του
νερού από το υλικό σε σχέση με τη μεταβολή της υγρασίας του χώρου.
Επομένως η υγρασία του υλικού είναι χαμηλότερη στη φάση της ανόδου
σε σχέση με τη φάση καθόδου και αυτό προκαλεί αντίστοιχη υστέρηση
στη διηλεκτρική απόκριση.Η προηγούμενη παρατήρηση δεν ισχύει πάντα
για χαμηλές τιμές υγρασίας. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι απαιτείται
περισσότερος χρόνος για να πέσει η υγρασία από μια χαμηλή τιμή σε μια
ακόμη χαμηλότερη και στο χρόνο αυτό προλαβαίνει να απομακρυνθεί
περισσότερο νερό από το δείγμα. Εξαίρεση αποτελεί το δισκίο με τη
μεγάλη συγκέντρωση πιγμέντου (0.1% Fe2O3), το οποίο παρουσιάζει
βρόχο υστέρησης αντίθετης φοράς με τα υπόλοιπα. Είναι πιθανό η
παρουσία του οξειδίου να επηρεάζει την απορρόφηση νερού από το
δισκίο. Ωστόσο ο κύκλος της υγρασίας είναι σχετικά μικρός (μέγιστη τιμή
65%), οπότε δεν είναι δυνατό να ληφθεί ασφαλές συμπέρασμα. Όσον
αφορά την εφαπτομένη απωλειών κάθε δείγματος, έχουμε βρόχο της
ίδιας μορφής με τα άλλα δύο μεγέθη. Η εξαίρεση εδώ είναι το δισκίο
κονίας Β, όπου η μορφή είναι εντελώς διαφορετική. Από το διάγραμμα ‘
tanδ – f ’ προκύπτει ότι το δισκίο αυτό παρουσιάζει έντονο φαινόμενο
συντονισμού και η διαφορετική κάθε φορά θέση της κεντρικής
συχνότητας ως προς τη συχνότητα αναφοράς 1kHz δεν επιτρέπει την
κατασκευή ενός αξιόπιστου βρόχου υγρασίας. Πάντως το φαινόμενο
επαναλαμβάνεται και για τους δύο κύκλους υγρασίας με παρόμοιο
τρόπο. Ίσως το μικρότερο μέγεθος κόκκων επιτρέπει την πιο εύκολη
εισαγωγή και εξαγωγή νερού από το εσωτερικό του δισκίου.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι κάθε αύξηση ή μείωση
της σχετικής υγρασίας του χώρου οδηγεί σε όλες τις περιπτώσεις σε
αύξηση ή μείωση αντίστοιχα των τιμών των κ΄ και κ΄΄. Όμως το ποσό της
μεταβολής κάθε φορά μπορεί να εξαρτάται από παράγοντες όπως η φύση
του δείγματος (δισκίο ή στερεό μάρμαρο), το μέγεθος των κόκκων, η
παρουσία πρόσμιξης και το αν βρισκόμαστε σε φάση ανόδου ή
καθόδου της υγρασίας.

549
Βιβλιογραφία

1. Κ.Θ. Δέρβος, ‘‘Μονωτικά υλικά υψηλών τάσεων’’, Εκδόσεις ΕΜΠ,

Αθήνα 2005.
2. Κ.Θ. Δέρβος, ‘‘Εισαγωγή στα ημιαγώγιμα υλικά και βασικές
διατάξεις’’, Εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα 2000.
3. Κ. Καγκαράκης, ‘‘Μαθήματα στα ηλεκτροτεχνικά υλικά – 1’’,
Συμμετρία, Αθήνα 1994.
4. C.T. Dervos, J.A. Mergos, A.A. Iosifides, ‘‘Characterization of
insulating particles by dielectric spectroscopy: Case study for
CaCO3 powders’’, Materials Letters, 59 (2005), 22, pp. 2842-2849.
5. N. Harris, ‘‘Modern Vacuum Practice’’, McGraw-Hill.
6. A.K. Jonscher, “Dielectric relaxation in solids”, J. Phys. D: Appl.
Phys., Vol. 32, pp.R57-R70, (1999).
7. A. Priou, Ed. “Dielectric Properties of Heterogeneous Materials”,
Progress in Electromagnetic Research, Elsevier, New York, (1992).
8. D.S. McLachlan, M. Blaszkiewics and R.E. Newnham, “Electrical
resistivity of composites”, J. Am. Ceram. Soc., Vol. 73, pp.2187-
2196, (1990).
9. T.J. Lewis, “Interfaces are the dominant feature of dielectrics at the
nanometric level”, IEEE Trans. Dielectr. Electr. Insul., Vol. 11, No.5,
pp.739-753, (2004).
10. M.F. Frechette, M.L. Trudeau, H.D. Alamdari and S. Boily,
‘‘Introductory remarks on nanodielectrics”, IEEE Trans. Dielectr.
Electr. Insul., Vol. 11, No.5, pp. 808-818, (2004).
11. R.M. German, “Particle Packing Characteristics”, Metal Powder
Industries Federation, Princeton, N.J., (1989).
12. C.T. Dervos, Ef. Thirios, J. Novacovich, P.Vassiliou and P.
Skafidas, “Permittivity properties of thermally treated TiO 2”, Material
Letters, Vol.58, pp.1502-1507, (2004).
13. K. Maex, M.R. Baklanov, D. Shamiryan, F. Iacopi, S.H. Brongersma
and Z.S. Yanovitskaya, “Low dielectric constant materials for
microelectronics”, J. Appl. Phys., Vol. 93, pp.8793-8841, (2003).
14. G. Maier, “The search for low-ε and ultra low-ε dielectrics: How
far can you get with polymers? Part 1: Background” IEEE-EI
Magaz., Vol.20, No.2, pp.6-17, (2004).
15. G. Maier, “The search for low-ε and ultra low-ε dielectrics: How
far can you get with polymers? Part 2: Materials, structures,
properties” IEEE-EI Magaz., Vol.20, No.3, pp.6-24, (2004).
16. C. Brosseau and P. Talbot, “Effective permittivity of nanocomposite
powder compacts”, IEEE Trans. Electr. Insul., Vol.1, No.5, pp.819-
833, (2004).

550
 17. Th. Skoulikidis, and P. Vassiliou, “Corrosion and conservation of
building materials of monuments; the Acropolis case”, Corrosion
Reviews, Vol. 17, Nos.5-6, pp.295-332, (1999).
18. Th. Skoulikidis, “Evaluation of the cleaning methods”, (2002).
www.thebritishmuseum.ac.uk/gr/cleaning.pdf ,
19. ASTM D150, “Test methods for A-C loss characteristics and
permittivity (dielectric constant) of solid electrical insulation
materials”, American Standards for Testing Materials.
20. Application Note 1217-1 “Basics of measuring dielectric properties
of materials” Hewlett-Packard Company, (1992).
21. Agilent 16452A Liquid Test Fixture, Operation and Service Manual,
Agilent Part No. 16452-90000, Japan, (2000).
22. C.T. O’Konski, “Electrical properties of macromolecules V. Theory
of ionic polarization in polyelectrolytes”, J. Phys. Chem., Vol. 64, pp.
605-619, (1960).
23. W.C. Chew and P.N. Sen, “Dielectric enhancement due to
electrochemical double layer: Thin double layer approximation”, J.
Chem. Phys., Vol. 77, pp.4683-4693, (1982).
24. A. Many, Y. Goldstein and N.B. Grover, Semiconductor Surfaces,
North-Holland, Amsterdam, (1965).
25. E.H. Rhoderick, “Metal-Semiconductor Contacts”, Clarendon Press,
Oxford, (1980).
26. C.T. Dervos and W.S. Truscott, “Physical processes for contact
charge transfer”, J. Electrostatics, Vol. 6, pp.137-147, (1985).
27. C.T. Dervos, P.D. Bourkas and E.A. Kayafas, “High frequency
current oscillations in solid dielectrics”, J Phys. D: Appl. Phys.,
Vol.22, No.2, pp.316-322, (1989).
28. “HP 4284A Precision LCR Meter Operation Manual’’, HP Part No.
04284-90020, Japan (1996).
29. “HP 16451B Dielectric Test Fixture Operation and Service Manual’’,
HP Part No. 16451-90050, Japan (1993).
30. “Operating Instructions Cold Heat Test Chamber type: KWP”, Weiss
Umwelttechnik GmbH, Germany (1999).
31. Χ.Δ. Παρασκευάς, ‘‘Η διηλεκτρική φασματοσκοπία ως μέγεθος
πρόβλεψης της γήρανσης μονωτικών ελαίων μετασχηματιστών’’,
Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ, Αθήνα 2005.
32. J.M. Novakovic, ‘‘Μη ηλεκτρολυτικές επικαλύψεις Νικελίου για
εφαρμογές ηλεκτρικών επαφών’’, Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ,
Αθήνα 2004.

__Για τον υπολογισµό της ενεργειακής απόδοσης (εκτιµώµενη πρωτογενής

ενέργεια), για τον νέο ...... Συµπαγείς λίθοι, µάρµαρο, γρανίτης,.
ασβεστόλιθος ... διάκενο 6 [mm]. 2,8. 3,26. 3,2. 3,72. Ένα ειδικό
551
πρόγραμμα μεταλιγνιτικής περιόδου, με στόχο τη διερεύνηση της
δυνατότητας παραγωγής ενέργειας από άλλες πηγές (υδρογόνο,
βιομάζα, βιαέριο), καθώς και τη δημιουργία εργοστασίων που θα
παράγουν εξαρτήματα για αιολικά πάρκα, φωτοβολταϊκά και
θερμομονωτικά πάνελ και ηλιακά συστήματα υψηλής τεχνολογίας,
ώστε η Δυτική Μακεδονία να παραμείνει ενεργειακό κέντρο της
Ελλάδας, προτείνει μιλώντας στη “Μ” ο πρόεδρος του Συνδέσμου
Βιομηχανιών Δυτικής Μακεδονίας Δημήτρης Χαλάτσογλου

MEΛΕΤΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ / ΑΠΟΔΟΣΕΩΣ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΟΥ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΒΑΘΜΟΙ ΟΧΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Α/Α ΚΩΔΙΚ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΟΧΛΗΣΗΣ
ΕΣΥΕ
ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΗ ΧΑΜΗ ΠΑΡΑΤΗΡ
ΛΗ ΗΣΕΙΣ
274 Σταθμοί παραγωγής 401.0α Το - -
ηλεκτρικής ενέργειας σύνολο
με στερεά καύσιμα
πλην βιομαζας
275 Σταθμοί παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας:
α. Με αέρια καύσιμα 401.0β ≥ 300 <300 MW - Εγκατεστημ
(χωρίς MW ένη θερμική
συμπαραγωγή) ισχύς
β. Με υγρά καύσιμα 401.0β ≥ 200 <200 MW - Εγκατεστημ
MW ένη θερμική
ισχύς
γ. Με συμπαραγωγή 401.0β ≥ 300 >5 MW >2 Εγκατεστημ
θερμικής ενέργειας MW <300 MW MW ένη θερμική
από αέρια καύσιμα ≤ 5 MW ισχύς
276 Σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ

α. Σταθμοί 401.0γ - > 5 MW > Αποδιδόμ

ηλεκτροπαραγωγής 0,5 ενη
από γεωθερμική M ηλεκτρική
ενέργεια W ισχύς
≤
5

552
 M
W
β. Σταθμοί 401.0γ - > 5 MW > Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 500 ενη
με χρήση βιομάζας ή kW ηλεκτρική
αγροτικών ≤ ισχύς
παραπροϊόντων 5
M
W
γ. Σταθμοί 401.0γ - > 0,5 MW ≤ Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 0,5 ενη
με χρήση βιοαεριου M ηλεκτρική
W ισχύς
δ. Σταθμοί 401.0γ - - > Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 0,5 ενη
από φωτοβολταϊκά M ηλεκτρική
συστήματα W ισχύς
ε. Σταθμοί 401.0γ - > 700 kW > Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 20 ενη
από ανεμογεννήτριες kW ηλεκτρική
ισχύς
≤
700
kW
στ. Μικροί 401.0γ - - - Αποδιδόμ
υδροηλεκτρικοί ενη
σταθμοί (<=10 MW) ηλεκτρική
ισχύς
277 Σταθμοί 401.0δ Το σύνολο
ηλεκτροπαραγωγής
από πυρηνική
ενέργεια

Αρμόδιες Αρχές
Τα έργα και η δραστηριότητες υπάγονται σε κατηγορίες (Α1, Α2, Β3, Β4)
ανάλογα με την όχληση τους στο περιβάλλον. Σύμφωνα με την κατηγορία
τους, αρμόδια υπηρεσία για την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων
( ΕΠΟ ) είναι το ΥΠΕΧΩΔΕ, ή η οικεία Περιφέρεια, ή η οικεία Νομαρχία.
Η αντιστοίχηση κατηγορίας - αρμόδιας υπηρεσίας είναι η παρακάτω,
Α1 -->ΥΠΕΧΩΔΕ

553
Α2-->ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
Β3--> ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΡΓΟΥ Β3 ΣΤΕΛΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΕΙ ΑΝ ΤΟ ΕΡΓΟ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΙ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ή ΑΝ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑ.
B4 --> ΝΟΜΑΡΧΙΑ

«φωτοβολταϊκά συστήματα» νοούνται οι εγκαταστάσεις παραγωγής

ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι 20kW από ηλεκτρικές γεννήτριες
φωτοβολταϊκών συστοιχιών με τα συνοδευτικά τους έργα (οικίσκοι
κ.λπ.), που προορίζονται να υποστηρίξουν κατασκευές κεραιών.

Tην αρτιότητα του γηπέδου, η επιφάνεια του οποίου δεν επιτρέπεται

να είναι μικρότερη των 500 μ2.

Τις αποστάσεις των εγκαταστάσεων από τα όρια του γηπέδου, οι

οποίες δεν επιτρέπεται να είναι μικρότερες από 2,50 μ..

Το ποσοστό κάλυψης που δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το πενήντα

τοις εκατό (50%) της επιφάνειας του γηπέδου, το ύψος του
συντελεστή δόμησης του γηπέδου που δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει
το 1,20 και το συντελεστή κατ’ όγκο εκμετάλλευσης που δεν μπορεί
να υπερβαίνει το 5.

Το ύψος της συμπαγούς περιφράξεως του γηπέδου, εφόσον τούτο

απαιτείται για λόγους ασφαλείας του κοινού και των
εγκαταστάσεων. Το ύψος αυτό δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τα
4,50 μ..»

Άρθρο 36 Ρυθμίσεις για την Εφεδρική Αγορά Ενέργειας

1.α. Στο άρθρο 15 του ν. 2773/1999, όπως ισχύει, προστίθενται
παράγραφοι 5, 6 και 7 ως εξής:
«5. Κατά παρέκκλιση των διατάξεων της παραγράφου 4 και προκειμένου
να διασφαλίζεται η δυνατότητα άμεσης διαθεσιμότητας ισχύος
παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και επαρκών περιθωρίων ισχύος για τα
έτη 2009 και 2010, ο Διαχειριστής του Συστήματος δύναται να
συνάπτει συμβάσεις διαθεσιμότητας ισχύος με νέους
αεριοστροβιλικούς σταθμούς παραγωγής ταχείας εκκίνησης,
ονομαστικής ισχύος στην άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας
έως 150 MW, οι οποίοι εντάσσονται στο Σύστημα έως την 1.12.2009.
Στους σταθμούς αυτούς χορηγείται οικονομικό κίνητρο υπό τη μορφή
Εγγυημένου Εσόδου, με το οποίο διασφαλίζεται το ελάχιστο καθαρό
έσοδο που ο σταθμός δύναται να λαμβάνει, συνολικά, από τη sυμμετοχή
του στον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό (ΗΕΠ), την Αγορά

554
Εφεδρείας και το Μηχανισμό Διαθεσιμότητας Ισχύος, αφαιρουμένου του
μεταβλητού κόστους του σταθμού και ιδίως του κόστους καυσίμου. Αν ο
σταθμός τεθεί σε εμπορική λειτουργία έως την 1.7.2009, το ύψος του
Εγγυημένου Εσόδου ανέρχεται στο ποσό των εβδομήντα χιλιάδων
(70.000) ευρώ ανά MW διαθέσιμης ισχύος και έτος. Για σταθμό που
τίθεται σε εμπορική λειτουργία μετά την 1.7.2009 και έως την
1.12.2009, το ποσό αυτό μειώνεται αναλογικά ανά ημέρα, κατά
τρόπο που την 1.12.2009 το Εγγυημένο Έσοδο να ανέλθει σε
πενήντα πέντε χιλιάδες (55.000) ευρώ ανά MW διαθέσιμης ισχύος
και έτος. Το ανωτέρω Εγγυημένο Έσοδο χορηγείται για τρία (3) έτη
από τη θέση του σταθμού σε εμπορική λειτουργία. Σύμφωνα με τα
στοιχεία που έδωσε ο Γενικός Γραμματέας του υπουργείου, Κ.
Μουσουρούλης:-Ένα μέσο νοικοκυριό καταναλώνει 5.000 - 7.000
κιλοβατώρες το χρόνο.
-Ένας φωτοβολταϊκός σταθμός ισχύος 1 κιλοβάτ παράγει κατά μέσο
όρο 1300 κιλοβατώρες το χρόνο. Δηλαδη τα 20 κιλοβάτ παράγουν
1300χ20=26000
26000χ0,50= 13000ευρώ

Ιδια Κατανάλωση απαιτειται για τις αναγκες του σταθμος 4 κιλοβάτ

ή 4χ1300= 5200 κιλοβατώρες το χρόνο επι 0,11=572ευρώ ανα έτος

ΚΑΘΑΡΗ ΘΕΣΗ 13000-572= 12428 ευρω /20 κιλοβατ παραγωγη

-Συνεπώς, οι ανάγκες του νοικοκυριού καλύπτονται με
φωτοβολταϊκό ισχύος 5 κιλοβάτ, που κοστίζει περί τις 25.000 ευρώ
και για την εγκατάστασή του απαιτείται επιφάνεια 80 τ.μ.
Δηλαδη α 20 κιλοβατ κοστίζουν 100.000 ευρώ επένδυση
1Kw αγοραζεται 0,50Ευρώ
Δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών, με τις συγκεκριμένες
προϋποθέσεις και κίνητρα, θα έχουν και μικρές ή πολύ μικρές
επιχειρήσεις, που απασχολούν έως δέκα εργαζόμενους και κάνουν
τζίρο μέχρι 2 εκατ. ευρώ.

Πιο αναλυτικά, σε ό,τι αφορά τη διαδικασία για εγκατάσταση και

λειτουργία του φωτοβολταϊκού: Θα κοστίζει 300 - 500 ευρώ, θα
ολοκληρώνεται το πολύ σε 70 ημέρες και θα περιλαμβάνει πέντε
βήματα: κατάθεση αίτησης για προσφορά σύνδεσης στη ΔΕΗ,
έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας από την Πολεοδομία, υπογραφή
συμβάσεων σύνδεσης και πώλησης της ενέργειας με τη ΔΕΗ και
ενεργοποίηση της σύνδεσης.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στο πρόγραμμα είναι η

ύπαρξη σύνδεσης κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος στο ακίνητο
στο οποίο το σύστημα εγκαθίσταται.

555
20 χ 4= 100κιλοβατ ή 12428 χ 4 = 49712 ευρω

1. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Σύμφωνα με την υφιστάμενη νομοθεσία, υπάρχουν κάποιες περιοχές

εντός των οποίων οι οικοδομικές δραστηριότητες ή οποιουδήποτε
άλλου είδους δραστηριότητες που πιθανόν να προκαλέσουν
αλλοίωση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος,
απαγορεύονται αυστηρά. ορίστηκαν οι παρακάτω περιορισμοί:

Περιοχές Natura: Δημιουργήθηκε ένα επίθεμα που οριοθετεί μια ζώνη 200
m από τα όρια των περιοχών Natura συμπεριλαμβάνοντας και την ίδια
την περιοχή, όπως αυτό ορίζει το ΥΠΕΧΩΔΕ, ώστε να μην επιτραπεί η
χρήση των συγκεκριμένων ζωνών για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών.

Χώροι Παγκόσμιας Κληρονομιάς: Δημιουργήθηκε ένα επίθεμα που

οριοθετεί μια ζώνη 3 km από τα όρια των περιοχών Παγκόσμιας
Κληρονομιάς (που αναφέρεται στο Απολιθωμένο Δάσος)
συμπεριλαμβάνοντας και την ίδια την περιοχή. Είναι μια μεγάλη σε έκταση
ζώνης προστασίας που το επιβάλλει ωστόσο η υφιστάμενη νομοθεσία και
οι διεθνείς κανονισμοί.

Λοιποί Αρχαιολογικοί Χώροι: Οι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού,

κυρίως της Ερεσσού και της Άντισσας όπως και το Βυζαντινό
μουσείο του Υψηλού, παρουσιάζουν μεγάλο αρχαιολογικό
ενδιαφέρον. Προκειμένου να ικανοποιηθεί το παραπάνω κριτήριο, τέθηκε
με βάση την νομοθεσία, μια ζώνη προστασίας 500 m από τα όρια, που
περιλαμβάνει και τις ίδιες τις περιοχές.

Προστασία Οικισμών: Έγινε κατηγοριοποίηση των οικισμών ανάλογα με

τον πληθυσμό τους, γιατί σύμφωνα με το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο,
για οικισμούς όπου ο πληθυσμός τους υπερβαίνει τα 2000 άτομα η
χωροθέτηση των φωτοβολταϊκών οριοθετείται σε απόσταση πέρα
των 500 m. Για οικισμούς με πληθυσμό μικρότερο των 2000 ατόμων, η
κατάλληλη απόσταση είναι πέρα των 250 m από τα όρια. Οι αποστάσεις
αυτές, αποσκοπούν στην αποφυγή οχλήσεων από αντανακλάσεις του
πάρκου στους οικισμούς.

Κριτήριο Προστασίας Κύριου Οδικού Δικτύου: Δημιουργήθηκε μια

ζώνη προστασίας 500 m γύρω από το κύριο οδικό δίκτυο. Το
υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο παρουσιάζει κενά κι έτσι η συγκεκριμένη
ζώνη τέθηκε αυθαίρετα αλλά σύμφωνα με αυτά που ισχύουν για τους
οικισμούς, ώστε να αποφεύγονται πιθανόν αντανακλάσεις από την
556
εγκατάσταση προς το οδικό δίκτυο. Για να δημιουργηθούν οι Ζώνες
Αποκλεισμού, πρέπει τα επιμέρους επιθέματα που περιέχουν τις
απαγορευμένες περιοχές για χωροθέτηση φωτοβολταϊκών, να
συνδυαστούν (συνενωθούν) μεταξύ τους. Έτσι δημιουργήθηκε ένα
μοναδικό επίθεμα αποκλεισμού, όπως φαίνεται και στο παρακάτω
Διάγραμμα 3.

Διάγραμμα 3: Δημιουργία Ζώνης Αποκλεισμού από τα επιμέρους Επιθέματα

3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ

Η χωροθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων, προϋποθέτει την ύπαρξη

κάποιων συγκεκριμένων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών καθώς και
διάφορων οικονομικών και κατασκευαστικών κριτηρίων. Έτσι λοιπόν:

Καταλληλότητα Δικτύου Μέσης Τάσης: Για να δημιουργηθεί μια ζώνη

καταλληλότητας γύρω από το δίκτυο ηλεκτροδότησης, τέθηκε μια μέγιστη
απόσταση από τα όρια του δικτύου στο 1 km. Δηλαδή, αυτό που
εξυπηρετεί στην εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών, βρίσκεται εντός
αυτού του 1 km. Η απόσταση αυτή ορίστηκε θεωρώντας ότι
οποιαδήποτε δραστηριότητα πέρα από αυτό το όριο θεωρείται
οικονομικά ασύμφορη γιατί θα χρειαστεί κατασκευή δρόμων και
τοποθέτηση στύλων της ΔΕΗ.

Καταλληλότητα Ολικού Οδικού Δικτύου: Το οδικό οδικό δίκτυο,

περιλαμβάνει τους κύριους αλλά και τους δευτερεύοντες δρόμους του
νησιού της Λέσβου. Έτσι δημιουργήθηκε μια ζώνη καταλληλότητας από

557
τα όρια των δρόμων αυτών, έως και σε απόσταση 3 km . Η απόσταση αυτή
θεωρήθηκε ως ιδανική, ώστε να μην επιβαρύνει το όλο έργο με περαιτέρω
οικονομικό κόστος.

Κατάλληλες Χρήσεις Γης: Από τις υφιστάμενες χρήσεις γης, αυτές που
θεωρήθηκαν κατάλληλες για την χωροθέτηση του φωτοβολταϊκού πάρκου
χωρίς να προκαλείται οποιαδήποτε αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος,
είναι αυτές με χορτολίβαδα, θάμνους και η άγονη γη.

Κατάλληλες Κλίσεις Εδάφους: Ένα άλλο σημαντικό επίθεμα, αποτελούν

οι κατάλληλες κλίσεις εδάφους. Θεωρήθηκε ότι οι κατάλληλες κλίσεις, αυτές
που μας προσδίδουν την μέγιστη επιθυμητή ακτινοβολία και κατά συνέπεια
μέγιστη απόδοση των φωτοβολταϊκών, είναι μεταξύ 40 – 60 μοιρών.
Σύμφωνα πάντα με το θεωρητικό υπόβαθρο, η κλίση που προτείνεται για
την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού με σταθερή οριζόντια βάση, είναι αυτή του
γεωγραφικού πλάτους της περιοχής. Αφού η περιοχή μας έχει ενδεδειγμένο
γεωγραφικό πλάτος κοντά στις 39 μοίρες, τότε η επιλογή κλίσεων που
έχουμε κάνει, δεν παρεκκλίνει πολύ και θεωρείται αρκετά αποδοτική.

Κατάλληλο Υψόμετρο: Ως κατάλληλο υψόμετρο για την εγκατάσταση

του φωτοβολταϊκού πάρκου, θεωρήθηκε αυτό των 200 μέτρων, κοντά
δηλαδή στο μέσο υψόμετρο του νησιού. Το κριτήριο αυτό τέθηκε γιατί
θεωρήθηκε ότι είναι ιδανικό και αποφεύγονται ίσως πιθανές
αντανακλάσεις προς το έδαφος.

Κατάλληλος Προσανατολισμός Κλίσεων: Ο κατάλληλος

προσανατολισμός κλίσεων, είναι ένα απαραίτητο επίθεμα, που
δημιουργήθηκε με βάση το θεωρητικό υπόβαθροόσο αφορά το βόρειο
ημισφαίριο, ο ενδεδειγμένος προσανατολισμός φωτοβολταϊκών
στοιχείων με σταθερή βάση, είναι ο νότιος. Για το λόγο αυτό
θεωρήθηκαν ως κατάλληλες οι προσανατολισμένες κλίσεις: Νότιες,
Νοτιο–Ανατολικές και Νοτιο–Δυτικές, για την μέγιστη απόδοση των
φωτοβολταϊκών με σταθερή οριζόντια βάση. Το επίθεμα των
κατάλληλων προσανατολισμένων κλίσεων, προέκυψε από την επεξεργασία
του επιθέματος των κλίσεων που έχουμε δημιουργήσει από το ΤΙΝ.

558
ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΕΣΤΑΝΗ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
559
Δικτύου Μέσης Τάσης > 1κλμ ΝΑΙ
Ολικού Οδικού Δικτύου ΚΥΡΙΟΙ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΕΣ
Χρήσεις Γης ΧΟΡΤΟΛΙΒΑΔΙΚΟ
Κλίσεις Εδάφους> 40-60 μοίρες 40
Υψόμετρο 200μ 200
Προσανατολισμός ΝΑ ΝΑ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΟΧΙ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΟΧΙ
ΝΑΤUΡΑ 2000 ΤΚΣ & ΖΕΠ ΟΧΙ
ΝΑΤUΡΑ 2000 TKS ΟΧΙ
ΝΑΤUΡΑ 2000 ΖΕΠ ΟΧΙ
ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΑΓΡΙΑΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ
ΘΗΡΑΜΑΤΩΝ
ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΟΧΙ
ΓΗΠΕΔΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΤΩΝ ΝΑΙ
500μ
ΣΥΔΕΣΗ ΜΕ ΔΙΚΤΥΟ ΔΕΗ ΟΧΙ
ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠ ΟΙΙΣΜΟ ΝΑΙ

560
561
562
563
564
565
566
567
 "... Η Νεστάνη είναι ο πρώτος
σταθμός που συνάντησε ο
περιηγητής Παυσανίας για να
εισέλθει στην Αρκαδία από τήν
Αργολίδα, ακολουθώντας τό δρόμο της
Κλίμακας ή τό δρόμο του Πρίνου στο
Μαλεβό. Ο ευρύτερος ορίζοντάς της
διαγράφεται από περίγυρο βουνών:
Χτενιάς (1634 μ.), 'Αρτεμίσιο (1771 μ),
Λύρκειο ή Γούπατο (1648 μ.), Αρμενιά
(1739 μ.) και το πρόβουνό της
(παρακλάδι) Αλήσιο (Μπαρμπέρι)
(1,030 μ.). Δυτικά της στό βάθος
αντικρίζουμε τά βουνά του Μαινάλου
(1981 μ.). (ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ,
ΜΑΙΝΑΛΟ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΤΗΝ
ΟΣΤΡΑΚΙΝΑ). Υπάρχουν και άλλες
κορυφές, Αϊδίνιο - Ροϊνό (1849), Έπάνω
Χρέπα 1559μ.). Τό στενότερο ορίζοντά
της τον άποτελούν τα πλησιέστερα βουνά ή λόφοι: Πανηγυρίστρα (743
μ.), Σκαλόραχη, Κούτρουλας, Γκαβέζος, Γουλάς (1.141 μ.), Αγιάννα με την
προέκτασή της μέχρι τη Βουλωμένη (παρακλάδι του Χτένια) και ο
Στοχός.Στά νότια έχει ανοιχτό ορίζοντα και θέα πρός τήν Τριπολιτσά,
568
περιώνυμη κατά τήν Τουρκοκρατία καί την Επανάσταση του Εικοσιένα, ενώ
στα δυτικά ξαγναντεύουμε στον ορίζοντα τό Μαίναλο (Έπάνω Xρέπα ύψ.
1559 και Όστρακίνα 1981 μ).Μέ κέντρο τήν πρωτεύουσα της Αρκαδίας και
προς τα βορεινό της, σε απόσταση 15 χιλμ (3 ώρες πεζοπορία) βρίσκεται
η Κωμόπολη Νεστάνη (πρώην Τσιπιανά) της επαρχίας Μαντινείας.
Πηγαίνοντας από την Τρίπολη στη Νεστάνη περνούμε άπο τά Χάνια της
Σκοπής, από το Μαντινειακό λεκανοπέδιο Αμπέλια), για να φτάσουμε στο
κλειστό μικρότερο λεκανοπέδιο. Δεξιά είναι η Νεστάνη και αριστερά το Αργό
πεδίο, ο κάμπος της, (που άλλοτε λεγόταν Βάλτος). Έχει υψόμετρο 636
μέτρα. Ό πληθυσμός της, κάποτε είχε φτάσει τους 3.400 κατοίκους, αλλά
σήμερα βρίσκεται μειωμένος στό 1/3, μέ συνεχή μείωση λόγω της
εσωτερικής καί εξωτερικής μετανάστευσης. Μέ την Αργολίδα επικοινωνεί μέ
τρεις ημιονικούς δρόμους: της Κλίμακας (Πόρτες) του Πρίνου (Καρυά) καί
του Τουρνικίου. Η συγκοινωνία με αυτοκινητόδρομο συνεχίζεται μέχρι
του Σάγκα. Τώρα, όμως, υπάρχει η σήραγγα του Αρτεμισίου, που
συντόμευσε την επικοινωνία και σύνδεσή της με την Αργολίδα και την
Αθήνα. Επίσης, ο νέος αμαξιτός δρόμος Νεστάνης - Καρυάς
κατασκευάσθηκε τό 1984 άπο τη MOMΑ Πελοποννήσου,

Υψόμετρο Νεστάνης (μέσος σταθμικός) 655

Έκταση 22 τετρ.
Καλλιεργήσιμη γη 17,5
Κάτοικοι το 1961, 1850 καί τό 1971, 2209. Περιοχή, ημιορεινή..."

Εγώ θα ήθελα εδώ να επισημάνω μια παράλειψη του συγγραφέα,

μάλλον άθελά του: Ο άνθρωπος που χειρίστηκε προσωπικά το
θέμα της διάνοιξης του δρόμου Νεστάνης - Καρυάς, ήταν φυσικά ο
Διοικητής της IV Μεραρχίας Πεζικού, ο Υποστράτηγος
Δημοσθένης Κ. Βέρρος. Ναι, ο πατέρας μου συνέλαβε, οργάνωσε,
και επέβλεψε το έργο της ΜΟΜΑ (ΜΟΜΑ τότε ήταν μονάδες
Μηχανικού που άνοιξαν πολλούς δρόμους στην Ελλάδα της
εποχής εκείνης). Προσπαθώ να πείσω τον πατέρα μου να μας τα
γράψει, αλλά προς το παρόν, σεμνός, αναμένει αναγνώριση του
έργου του και σιωπά. Ισως κάποτε (ελπίζω ο πατέρας μου να
είναι εν ζωή τότε), τιμηθεί για την προσφορά του αυτή... Είπαμε
σε παλιότερο post ότι τον δρόμο Νεστάνης -Καρυών Αργολίδος (ξέρετε,
το γραφικό ¨Κολοκοτρωνίτσι" του σήριαλ "Καφέ της Χαράς"), τον άνοιξε
η ΜΟΜΑ. Ηταν έμπνευση του πατέρα μου Δημοσθένη (Στρατηγού τότε)
και έγινε με την δικιά του προσωπική επίβλεψη και τον δικό του
μόχθο.Την επόμενη μέρα του Πάσχα, πήρα ένα φίλο και πήγαμε μια
βολτίτσα να θαυμάσουμε τη διαδρομή.
Ηξερα ότι εκεί πάνω βγαίνουν πηγές. Συναντήσαμε τέσσερεις αν
θυμάμαι καλά να τρέχουν αρκετό νερό. Και βέβαια, να πηγαίνει ΟΛΟ
χαμένο. Αναρωτήθηκα, μήπως σαν Δήμος θα έπρεπε να κάνουμε κάτι

569
γι αυτό, αντί να τρωγόμαστε με την Μητρόπολη; Μήπως μπορούμε να
τα βολέψουμε όλα τελικά; Και νερό και εργοστάσιο εμφιάλωσης και
νερό στο Μοναστήρι και να ηρεμήσουμε;

4. ΖΩΝΕΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ - ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Για να δημιουργηθεί το επίθεμα των Ζωνών Καταλληλότητας Εδάφους, που

θα περιλαμβάνει τις κοινές περιοχές των επιμέρους επιθεμάτων, πρέπει να
συνδυαστούν τα επιθέματα

Όπως διαφαίνεται στους παρακάτω χάρτες, οι κατάλληλες περιοχές για

την χωροθέτηση της εγκατάστασης, βρίσκονται διάσπαρτες σε όλο το
νησί οι περισσότερες εκ των οποίων βρίσκονται στο
βορειοανατολικό και νοτιοδυτικό μέρος του νησιού. Οι χάρτες που
ακολουθούν, απεικονίζουν τις τελικές προτεινόμενες περιοχές με
βάση τις χρήσεις γης και το εμβαδόν των εκτάσεων. Παρατηρώντας
τους προσεκτικά, βλέπουμε πως οι περισσότερες προτεινόμενες
περιοχές είναι καλυμμένες με χορτολίβαδα και λίγες με
θάμνους.Όσον αφορά το εμβαδόν που καταλαμβάνουν, βλέπουμε πως
οι περισσότερες περιοχές έχουν έκταση πέραν των 500
στρεμμάτων, πράγμα θετικό, αφού η βέλτιστη απόδοση της
εγκατάστασης σχετίζεται άμεσα με το εμβαδόν της περιοχής.

Χοντρό το δούλεμα με τα φωτοβολταϊκά...

Ας υποθέσουμε, λέω ας υποθέσουμε, ότι ένας νέος, ας πούμε από την
Κόρινθο, αξιοποιώντας την εκτός σχεδίου ακίνητη περιουσία του παππού

570
του και κάποια δικά του μικρά κεφάλαια μαζί με δανεικά θεωρεί
επιχειρηματική ευκαιρία την παρότρυνση της κυβέρνησης για τη δημιουργία
μιας εγκαταστάσεως φωτοβολταϊκών. Λογικό δεν είναι αυτό; Ας δούμε όμως
τη συνέχεια. Πήρε λοιπόν ο νέος της ιστορίας μας στα σοβαρά την
κυβέρνηση και ξεκινάει με φιλοδοξίες την ένταξή του στους μικρομεσαίους
επιχειρηματίες της ενέργειας. Δείτε τώρα (προσεκτικά όμως) τι πρόκειται να
πάθει ο φουκαράς που πίστεψε το ελληνικό κράτος και πέστε μου αν είναι ή
όχι χοντρό το δούλεμα των «Ελλήνων Ιθαγενών» ακόμη και με την (κατά τα
άλλα απλή) ιστορία των φωτοβολταϊκών.
Dείτε τα έξι «βήματα θανάτου» των φιλοδοξιών και των προσδοκιών
κάθε νέου ή και παλαιού επιχειρηματία που εμπιστεύεται το ελληνικό
κράτος και τα κίνητρα που διαφημίζει τα οποία, τελικά, έχουν ως
μοναδικό σκοπό την δημιουργία εντυπώσεων για πολιτική
εκμετάλλευση.
* Βήμα πρώτο: Πρέπει να πάει στην Τρίπολη να βρει την Εφορία
Παλαιοντολογίας(!!!) και να ζητήσει γνωμάτευση ότι δεν υπάρχουν ευρήματα
παλαιοντολογίας στο οικοπέδό του ώστε να μπορεί να φτιάξει την μονάδα
του... ( ανάλογο χαρτί πρέπει να εφοδιαστεί κάθε ενδιαφερόμενος σε όλες τις
περιφέρειες της χώρας)
* Βήμα δεύτερο: Πρέπει να πάει στην Εφορία Αρχαιοτήτων της Κορίνθου
να πάρει ένα χαρτί που να λέει ότι το οικόπεδό του δεν είναι αρχαιολογικός
χώρος...
* Βήμα τρίτο: Πρέπει να πάει στην Πάτρα να πάρει και από την εκεί Εφορία
Αρχαιοτήτων χαρτί ότι δεν υπάρχουν αρχαιότητες στα βάθη του οικοπέδου
του... Θα μου πείτε πώς θα δικαιολογήσουν οι υπηρεσίες αυτές τη
λειτουργία τους και πως θα βολέψουμε «τα δικά μας παιδιά» στο κράτος.
Σωστά. Έχετε δίκιο...
* Βήμα τέταρτο: Πρέπει να πάει στη Νομαρχία Κορίνθου να ζητήσει άδεια
για να δημιουργήσει την μονάδα που επιθυμεί .
* Βήμα Πέμπτο: Εδώ τα πράγματα γίνονται από γκρίζα, σκούρα και πολύ
σκοτεινά. Γιατί πρέπει να πάει στην Πολεοδομία να πάρει άδεια για τη
μονάδα φωτοβολταϊκών που θα δημιουργήσει εκτός σχεδίου πόλεως.
Άλλωστε τέτοιες μονάδες γίνονται εκ των πραγμάτων εκτός σχεδίου και όχι
εντός σχεδίου δίπλα από κατοικίες, σχολεία και νοσοκομεία. Έλα όμως που
η Πολεδομία Κορίνθου (όπως και όλες οι υπηρεσίες Πολεοδομίας της
χώρας) δεν έχουν πάρει οδηγίες για τη χορήγηση αδειών μονάδων
φωτοβολταϊκών εκτός σχεδίου πόλεως. Γνωρίζουν βέβαια ότι πρόκειται να
πάρουν οδηγίες, με μια κοινή υπουργική απόφαση των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ
και ΥΠΑΝ που έπρεπε να έχει εκδοθεί το 2006 (!!!) όταν εκδόθηκε ο υπ΄
αρίθμ 3468 νόμος που υποτίθεται ότι διευκολύνει με κάθε τρόπο εκείνους
που θέλουν να γίνουν επιχειρηματίες εναλλακτικών μορφών ενέργειας και
συγκεκριμένα φωτοβολταϊκών. Το γνωρίζουν αλλά περιμένουν την απόφαση
εδώ και 40 μήνες!!! Το ίδιο και οι ενδιαφερόμενοι. Απλώς περιμένουν... και
παρακαλούν τις Πολεμικές υπηρεσίες να τους βρουν μια λύση. Και εδώ είναι
που αρχίζει το μπάχαλο... Γιατί οι Πολεοδομικές υπηρεσίες κάνουν
571
(φυσιολογικά άλλωστε) ότι τους βολεύει υπηρεσιακά για να καλύψουν τα
νώτα τους. Άλλες Πολεοδομίες τούς ζητούν περιβαλλοντικές άδειες όπως
στα εργοστάσια (ανατρέποντας έτσι την άποψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι
τα φωτοβολταϊκά δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον). Άλλες θεωρούν τα
φωτοβολταϊκά εργοστασιακές μονάδες και εργοστασιακά κτίρια και ζητούν
ανάλογα χαρτιά και μελέτες. Και άλλες παγώνουν τις αιτήσεις γιατί δεν
ξέρουν τι να κάνουν... Έτσι ο νέος μας από την Κόρινθο θα περιμένει (μαζί
με κάποιες άλλες εκατοντάδες ίσως ενδιαφερόμενους) πότε θα αποφασίσει
το ΥΠΕΧΩΔΕ με το ΥΠΑΝ να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση.
* Βήμα έκτο (απελπισίας): Ο νέος της Κορίνθου απογοητευμένος από την
κατάσταση αυτή επιχειρεί την εναλλακτική λύση που του έδωσε επίσης η
κυβέρνηση, για να μην τον χάσει από (ψηφοφόρο) πελάτη... Ξεκινάει να
πάρει άδεια για να εγκαταστήσει την μονάδα του σε ένα μεγάλο κτίριο που
διαθέτει εντός σχεδίου σύμφωνα με τα κίνητρα του νόμου 3734 που ισχύει
από τον Ιανουάριο του 2009 για να ενισχύσει (υποτίθεται) τις σχετικές
διωτικές και άλλες πρωτοβουλίες. Τι συναντάει όμως; Την υπηρεσία
Πολεοδομίας να του ζητάει περιβαλλοντική άδεια επειδή το φωτοβολταϊκό
του είναι 21 κιλοβάτ. Ξέρετε όμως τι πάει να πει περιβαλλοντική άδεια
που θα εγκρίνει το ΥΠΕΧΩΔΕ; Ούτε λίγο ούτε πολύ ότι η μονάδα
πρέπει να στηθεί περίπου στο φεγγάρι...και διερωτάται ο άνθρωπος.
Καλά, δεν έχουν πει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ότι τα φωτοβολταϊκά δεν
επιβαρύνουν το περιβάλλον; Ναι το έχουν πει στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αλλά αυτοί είναι κουτόφραγκοι. Εμείς οι Ελληνάρες προβλέπουμε στη
νομοθεσία μας ότι επιπτώσεις στο περιβάλλον δεν έχουν φωτοβολταϊκά
μόνο μέχρι 20 κιλοβάτ. Από εκεί και πάνω είναι κίνδυνος-θάνατος για όλο
τον κόσμο... Αυτά πιστεύουμε εμείς και αν σας γουστάρει. Άλλωστε πως θα
στήσουμε μαγαζάκια με «αδειούλες» και άλλα προϊόντα συναλλαγής... Πως
τολμούν άλλωστε οι κουτόφραγκοι να μας πουν πως θα κάνουμε εμείς τις
«δουλειές» μας...george.kraloglou@capital.gr

ακριβώς επάνω σε αυτό το θέμα, έχουν γίνει οι πρώτες ανακοινώσεις και

ενώ δεν επιδοτεί την αγορά του συστήματος έχει δύο καλά.
- δεν ανοίγεις βιβλία στο ΤΕΒΕ κτλ, γίνεται συμψηφισμός στο
λογαριασμό της ΔΕΗ
- πουλάς 0,55 Ευρώ την κιλοβατώρα τη στιγμή που τα μεσαία πάρκα
την πουλάνε 0,45 και τα μεγάλα 0,41
- όριο εγκατάστασης 10ΚWp

572
 Κίνητρα για φωτοβολταϊκά έως 10KW στις στέγες
ME οικονομικά κίνητρα και
απλοποίηση των πολεοδομικών,
αλλά και φορολογικών
υποχρεώσεων, επιχειρεί το
Yπουργείο Ανάπτυξης να
προωθήσει την εγκατάσταση
φωτοβολταϊκών συστημάτων στις
στέγες των κτιρίων και σε οικόπεδα
εκτός σχεδίου. Παράλληλα, επιδιώκει
την εκμετάλλευση μικρών
γεωθερμικών πεδίων για οικιακή
χρήση, αλλά και για χρήση από γεωργικές εκμεταλλεύσεις όπως
θερμοκήπια. Παρουσιάζοντας τις θεσμικές παρεμβάσεις που έχουν τη
μορφή Kοινών Yπουργικών Aποφάσεων, ο υπουργός Ανάπτυξης Κωστής
Χατζηδάκης σημείωσε ότι μέσω της διευκόλυνσης της χρήσης των
Aνανεώσιμων Πηγών Eνέργειας σε εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας, η
πράσινη ενέργεια γίνεται μέρος της καθημερινότητας των πολιτών,
επηρεάζοντας σταδιακά το σύνολο της ενεργειακής τους συμπεριφοράς και
οδηγώντας στην «επανάσταση της πράσινης ενέργειας». Oπως ανακοίνωσε
σε συνέντευξη Tύπου ο κ. Χατζηδάκης, με τον υφυπουργό Γιάννη Μπούγα
και τον γενικό γραμματέα Κωστή Μουσουρούλη, για την εγκατάσταση
φωτοβολταϊκών συστημάτων στις στέγες των κτιρίων:

Παρέχεται η δυνατότητα πώλησης της παραγόμενης ενέργειας στο

δίκτυο της ΔΕΗ έναντι 55 λεπτών ανά KWh, τη στιγμή που η ΔΕΗ
χρεώνει τον οικιακό καταναλωτή κατά μέσο όρο 11 λεπτά την KWh. Η
τιμή αυτή θα παραμείνει σταθερή έως το 2011. Εν συνεχεία θα
μειώνεται κατά 5% ετησίως έως το τέλος του 2019.Η διαδικασία αυτή
θα γίνεται με συμψηφισμό της αξίας της παραγόμενης ενέργειας με
την καταναλισκόμενη. Στην περίπτωση που η αξία της παραγόμενης
ενέργειας είναι υψηλότερη εκείνης που χρειάζεται το νοικοκυριό, οι
καταναλωτές θα λαμβάνουν επιστροφή χρημάτων από τη ΔΕΗ, ή,
μακροπρόθεσμα, από τον όποιο ιδιώτη προμηθευτή τους.

Κάθε νοικοκυριό ή κάθε πολυκατοικία (με εμφανιζόμενο ως παραγωγό

τον διαχειριστή ή άλλον ένοικο που επιλέγεται από τους ιδιοκτήτες)
μπορεί να εγκαταστήσει ένα σύστημα ισχύος έως 10 KW, με
διαδικασίες που σε σχέση με τη ΔΕΗ δεν θα απαιτούν περισσότερες
από 70 ημέρες.

Οι ενδιαφερόμενοι, που μπορεί να είναι ιδιώτες ή πολύ μικρές

επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 10 άτομα και έχουν τζίρο μέχρι 2
εκ. ευρώ ετησίως, δεν υποχρεούνται να εκδώσουν πολεοδομική
573
άδεια, αλλά να λάβουν από την πολεοδομία μια απλή έγκριση
εκτέλεσης εργασιών μικρής κλίμακας. Επίσης δεν υποχρεούνται σε
άνοιγμα βιβλίων στην εφορία για την ανταλλαγή του ρεύματος με τη
ΔΕΗ ή αδειοδότησης από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και το
Yπουργείο Ανάπτυξης.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Yπουργείου Ανάπτυξης το

κόστος μιας εγκατάστασης ισχύος 5 KW ανέρχεται σε περίπου 25.000
ευρώ (5.000 ευρώ ανά KW). Απαιτείται επιφάνεια περί τα 80 τ.μ. και
παράγονται περί τις 6.5000 KWh ετησίως. Η κατανάλωση ενός μέσου
νοικοκυριού είναι 5.000 - 7.000 KWh ετησίως, γεγονός που σημαίνει
ότι καλύπτεται μεγάλο μέρος των αναγκών του. Πάντως στο κόστος
αυτό θα πρέπει να προστεθεί επιπλέον κόστος 800-1.500 ευρώ, που
αφορά τις διαδικασίες σύνδεσης και τις μελέτες.

Η ΔΕΗ διατηρεί το δικαίωμα να μην εγκρίνει την εγκατάσταση σε

περίπτωση που κρίνει ότι δεν «σηκώνει» το δίκτυο, ενώ για
αντίστοιχους λόγους η εφαρμογή του μέτρου δεν θα αφορά τα μη
διασυνδεδεμένα νησιά.

Επιπλέον, θα εκδοθεί Kοινή Yπουργική Aπόφαση για την

αντιμετώπιση των ζητημάτων που αφορούν την εγκατάσταση
φωτοβολταϊκών στα εκτός σχεδίου οικόπεδα και αγροτεμάχια. Η ΚΥΑ
μεταξύ άλλων θα προβλέπει την κατάργηση, για όλα τα έργα, της
υποχρέωσης έκδοσης οικοδομικής άδειας, την εγκατάσταση
φωτοβολταϊκών ισχύος έως 20 KW και, υπό προϋποθέσεις, και στα
μεγαλύτερα, και σε μη άρτια και οικοδομήσιμα οικόπεδα, δηλαδή και
σε μικρότερες των 4 στρεμμάτων ιδιοκτησίες και με 80% συντελεστή
κάλυψης.

Σε ό,τι αφορά τα συστήματα γεωθερμίας, όπως ανακοίνωσε ο κ.

Μπούγας ανακηρύχθηκαν επισήμως επτά νέα γεωθερμικά πεδία σε
Θυμιανά Χίου (2 πεδία), Συκιές Aρτας, Δαμάστα Φθιώτιδας, Λιχάδες
Ευβοίας, Νέα Απολλωνία Θεσσαλονίκης και Αντίρριο
Αιτωλοακαρνανίας. Παράλληλα, για πρώτη φορά θα διεξαχθούν
διαγωνισμοί για την ανάδειξη και έρευνα ακόμη και σε περιοχές με μη
διαπιστωμένα πεδία.

Ως κίνητρο για την εγκατάσταση γεωθερμικών συστημάτων

προβάλλεται η απλοποίηση των διαδικασιών αλλά και η ταχεία
απόσβεση του εκτιμώμενου στα 13.500 ευρώ μέσου κόστους σε 6 έως
8 χρόνια, σε σχέση με το κόστος εγκατάστασης ενός συμβατικού
συστήματος θέρμανσης, το οποίο για σπίτι 100 τετραγωνικών μέτρων

574
φθάνει τα 4.600 ευρώ και επιβαρύνεται και με ετήσιο κόστος
συντήρησης.

Ερωτήσεις και απαντήσεις για τα φωτοβολταϊκά στις στέγες

EΩΣ και τα
400 MW
υπολογίζεται
ότι μπορεί να
φθάσει η
eγκατεστημέν
η ισχύς από
μικρά

φωτοβολταϊκά συστήματα που θα τοποθετηθούν στις στέγες των κτιρίων.

Ακολουθούν ερωτήσεις και απαντήσεις για τα φωτοβολταϊκά στις στέγες:

Σε ποιες περιοχές της χώρας και σε ποια κτίρια μπορούν να

εγκατασταθούν φωτοβολταϊκά συστήματα σύμφωνα με το πρόγραμμα
του Yπουργείου Ανάπτυξης;

Το πρόγραμμα αφορά συστήματα μέχρι 10 kW, που θα εγκατασταθούν στο

δώμα, ή τη στέγη (συμπεριλαμβανόμενων των στεγάστρων βεραντών)
κτιρίων που χρησιμοποιούνται για κατοικία ή στέγαση πολύ μικρών
επιχειρήσεων. Το πρόγραμμα αφορά όλη τη χώρα με εξαίρεση τα μη
διασυνδεδεμένα με το ηπειρωτικό σύστημα νησιά.
Ποιος μπορεί να εγκαταστήσει φωτοβολταϊκό σύστημα; Υπάρχουν
προϋποθέσεις;

Δικαίωμα ένταξης στο πρόγραμμα έχουν φυσικά πρόσωπα, μη

επιτηδευματίες και φυσικά ή νομικά πρόσωπα επιτηδευματίες, που
κατατάσσονται στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (μέχρι 10 άτομα και μέχρι 2
εκατ. ευρώ τζίρο ετησίως), τα οποία έχουν στην κατοχή τους τον χώρο στον
οποίο εγκαθίσταται το φωτοβολταϊκό σύστημα.

Για την περίπτωση φωτοβολταϊκού συστήματος σε κοινόχρηστο

χώρο του κτιρίου, επιτρέπεται η εγκατάσταση ενός και μόνο
συστήματος.

Δικαίωμα ένταξης στο πρόγραμμα έχουν οι κύριοι των οριζόντιων

ιδιοκτησιών εκπροσωπούμενοι από τον διαχειριστή μετά από συμφωνία του
συνόλου των ιδιοκτητών ή ένας εκ των κυρίων των οριζόντιων ιδιοκτησιών
575
μετά από παραχώρηση χρήσης του κοινόχρηστου χώρου από τους
υπόλοιπους, με ευθύνη των ενδιαφερομένων.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στο πρόγραμμα είναι η

ύπαρξη σύνδεσης κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος στο ακίνητο
στο οποίο το σύστημα εγκαθίσταται.

Επιπλέον, όταν το ακίνητο στο οποίο εγκαθίσταται το σύστημα

χρησιμοποιείται για κατοικία, απαραίτητη προϋπόθεση είναι μέρος των
θερμικών αναγκών του ακινήτου για ζεστό νερό χρήσης να καλύπτεται με
χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (π.χ. ηλιοθερμικά, ηλιακοί
θερμοσίφωνες).
Πώς υλοποιείται η συμφωνία του συνόλου των συνιδιοκτητών ή η
παραχώρηση του χώρου σε ένα συνιδιοκτήτη;

Με πρακτικό ομόφωνης απόφασης της γενικής συνέλευσης ή με έγγραφη

συμφωνία όλων των συνιδιοκτητών του κτιρίου.

Σε παλιά πολυκατοικία χωρίς κανονισμό πώς μπορεί να εγκατασταθεί

φωτοβολταϊκό;

Και πάλι με πρακτικό ομόφωνης απόφασης της γενικής συνέλευσης ή

έγγραφη συμφωνία όλων των συνιδιοκτητών του κτιρίου.

Αν κάποιος είναι κύριος του δικαιώματος ανοικοδόμησης επί του

δώματος (υψούν), μπορεί να εγκαταστήσει μόνος του φωτοβολταϊκό
σύστημα;

Oχι, γιατί το δικαίωμα αυτό δεν εμπεριέχει και δικαίωμα αποκλειστικής

χρήσης της ταράτσας, η οποία μέχρις ότου ανοικοδομηθεί ο υπεράνω
όροφος, παραμένει κοινόκτητη και κοινόχρηστη.

Κάποιος έχει το δικαίωμα της αποκλειστικής χρήσης της ταράτσας.

Μπορεί να εγκαταστήσει μόνος του το σύστημα;

Ναι, αν δεν απαγορεύεται από ρητή διάταξη του κανονισμού. Στην

περίπτωση αυτή το σύστημα θα συνδέεται με τον μετρητή (ρολόι) της ΔΕΗ
της κατοικίας του και τα έσοδα θα εισπράττονται από τον ίδιο.

Ποιες είναι οι διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν;

576
Για τη σύνδεση του συστήματος και την πώληση της ενέργειας ο
παραγωγός απευθύνεται στις τοπικές υπηρεσίες της ΔΕΗ
υπογράφοντας δύο αντίστοιχες συμβάσεις, μία για την τοποθέτηση
ουσιαστικά του μετρητή και μία για την πώληση της ενέργειας.

Τι ισχύει σε ό,τι αφορά τη φορολογία;

H μικρή ισχύς των φωτοβολταϊκών συστημάτων εξασφαλίζει ότι η

παραγόμενη ενέργεια αντιστοιχεί σε αυτήν που απαιτείται για την κάλυψη
των ενεργειακών αναγκών του κυρίου του φωτοβολταϊκού συστήματος.
Κατά συνέπεια δεν υφίστανται, για τον κύριο του φωτοβολταϊκού
συστήματος, φορολογικές υποχρεώσεις για τη διάθεση της ενέργειας αυτής
στο δίκτυο.

Ο πολίτης παραγωγός - καταναλωτής δεν θα έχει φορολογική ή

ασφαλιστική υποχρέωση (άνοιγμα βιβλίων, έκδοση τιμολογίων, ασφάλιση
κ.λπ.) είτε είναι επιτηδευματίας είτε όχι.

Τι ισχύει σε σχέση με την Πολεοδομία; Τι σημαίνει έγκριση εργασιών

μικρής κλίμακας;

Για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού συστήματος απαιτείται έγκριση

εκτέλεσης εργασιών μικρής κλίμακας κατά την έννοια του άρθρου 7 παρ. 1
του Ν. 3212/2003 (ΦΕΚ Α'Α 308) όπως κάθε φορά ισχύει και τις
κανονιστικές πράξεις που εκδίδονται κατ'Α εξουσιοδότησή του. Οι όροι
εγκατάστασης θα ορισθούν με εγκύκλιο του ΥΠΕΧΩΔΕ.

Ποιο είναι το κόστος;

Oλα τα κόστη συμπεριλαμβάνονται στο λεγόμενο κόστος ανά

εγκατεστημένο kW που είναι περίπου τα 5.000 ευρώ ανά kW (με καλή
έρευνα αγοράς μπορεί να περιοριστεί στα 4.000 ευρώ ανά kW). Το
μόνο που δεν περιλαμβάνεται είναι το πιθανό κόστος για την ασφάλιση του
εξοπλισμού από δολιοφθορά κ.λπ. Στις πλείστες των περιπτώσεων ο
εξοπλισμός καλύπτεται με εγγύηση μεγαλύτερη των 10 ετών.

Τι γίνεται με τον μετρητή της ΔΕΗ;

Θα τοποθετηθεί ένα νέο ρολόι με διπλό μετρητή για την παραγόμενη από
την εγκατάσταση ενέργεια και την προς διάθεση. Το κόστος για το ρολόι
βαρύνει τον παραγωγό, όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις σύνδεσης
με το δίκτυο της ΔΕΗ, και δεν ξεπερνά τα 500 ευρώ.

577
Πώς θα γίνεται ο συμψηφισμός της αξίας του πωλούμενου ρεύματος
με τον λογαριασμό κατανάλωσης της ΔΕΗ;

Το αντίτιμο πώλησης του συνόλου της παραγόμενης ενέργειας στο δίκτυο,

μειούμενο κατά το ποσό του συνολικού λογαριασμού της ΔΕΗ, θα
παρουσιάζεται σε πιστωτικό λογαριασμό της ΔΕΗ και θα εισπράττεται από
τον κύριο του συστήματος. Αν κύριος του συστήματος είναι η διαχείριση της
πολυκατοικίας, τότε το σύστημα θα συνδέεται με τον κοινόχρηστο μετρητή
(ρολόι) της ΔΕΗ και τα έσοδα θα εισπράττονται από τον διαχειριστή και θα
κατανέμονται ανάλογα στους συνιδιοκτήτες.

Υπάρχουν εγκαταστάτες φωτοβολταϊκών συστημάτων;

Στο Υπουργείο Ανάπτυξης θα υπάρχει βάση με τα στοιχεία του τεχνικού

κόσμου που ασχολείται με τα φωτοβολταϊκά. Η ένταξη στη βάση θα γίνεται
με απλή αίτηση του ενδιαφερομένου, σε κάθε όμως περίπτωση η
πιστοποίηση αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα στην ελεύθερη αγορά.

Υπάρχει επάρκεια συστημάτων στην αγορά;

Δραστηριοποιούνται γύρω στις 200 εταιρίες. Σημαντικό είναι ότι

υλοποιούνται και 5 ελληνικές παραγωγικές μονάδες με δυναμικότητα
παραγωγής πανέλων 200 MW.

Υπάρχει επιχορήγηση;

Oχι. Η τιμή που πωλείται το ηλεκτρικό ρεύμα στο δίκτυο (55 ευρώ ανά KWh)
είναι πολύ ευνοϊκή και δεν απαιτεί
επιχορήγηση. Επιπλέον, με αυτό τον
τρόπο ο πολίτης δεν μπαίνει στη
διαδικασία προετοιμασίας φακέλου,
αξιολόγησης, έγκρισης, ελέγχου,
κ.λπ.

Φωτοβολταϊκά ισχύος 400 MW

έως το 2010

EΩΣ και τα 400 MW υπολογίζεται

ότι μπορεί να φθάσει η
εγκατεστημένη ισχύς από μικρά φωτοβολταϊκά συστήματα που θα
τοποθετηθούν στις στέγες των κτιρίων. Σύμφωνα με υπολογισμούς των
αρμόδιων υπηρεσιών του Yπουργείου Ανάπτυξης, τις οποίες συντονίζει ο
γενικός γραμματέας αρμόδιος για θέματα Ενέργειας Κωστής
578
Μουσουρούλης, κατ' αρχήν στόχος του προγράμματος είναι η τοποθέτηση
φωτοβολταϊκών συστημάτων σε μονοκατοικίες. Και τούτο διότι υπάρχουν
περιορισμοί που σχετίζονται με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη χρήση της
ταράτσας των πολυκατοικιών, οι οποίοι είναι βέβαιο ότι σε πρώτη φάση
τουλάχιστον θα δημιουργήσουν περιπλοκές. Εξάλλου λόγω της
περιορισμένης απόδοσης των συγκεκριμένων συστημάτων δεν είναι εφικτή
η κάλυψη των αναγκών του συνόλου των ενοίκων μιας πολυκατοικίας και
ως εκ τούτου προβλέπεται ότι ένας μόνο θα είναι ο ιδιοκτήτης κάθε
συστήματος και η σύνδεση στην περίπτωση των πολυκατοικιών θα αφορά
το κοινόχρηστο ρολόι.

Πάντως με δεδομένο ότι το κτιριακό απόθεμα της χώρας υπολογίζεται σε

περίπου 3,2 εκατ. κτίρια εκ των οποίων τα μισά είναι μονοκατοικίες,
υπολογίζεται ότι έως το τέλος του 2010 είναι εφικτός ο στόχος της
τοποθέτησης συστημάτων που αντιστοιχούν σε περίπου 400 MW. Η ισχύς
αυτή αντιστοιχεί σε μια μεσαία θερμική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής.

Το πρόγραμμα που παρουσίασε ο υπουργός Ανάπτυξης Κωστής

Χατζηδάκης αναμένεται να ενεργοποιηθεί εντός του καλοκαιριού αφού θα
πρέπει να δημοσιευθεί πρώτα στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης η κοινή
απόφαση των Yπουργείων Οικονομίας, ΠΕΧΩΔΕ και Ανάπτυξης. Σύμφωνα
με τον κ. Χατζηδάκη η απόφαση αυτή θα είναι έτοιμη έως το τέλος Μαΐου.
Εξάλλου στο στάδιο της επεξεργασίας βρίσκεται και η απόφαση του
YΠΕΧΩΔΕ που θα καθορίζει τους όρους αισθητικής, ποσοστό κάλυψης και
θέματα μόνωσης προκειμένου να αποφευχθεί η επιβάρυνση του
μικροκλίματος των περιοχών όπου θα εγκατασταθούν τα συστήματα αυτά.
Επίσης, με την απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ δεν θα επιτρέπεται η τοποθέτηση
φωτοβολταϊκών πάνω σε απολήξεις κλιμακοστασίων, σε παραδοσιακούς
οικισμούς και διατηρητέα κτίρια, εκτός και εάν επιτρέπονται από τους
ειδικούς όρους δόμησης, που διέπουν τους οικισμούς και τα κτίρια αυτά.

Χωρίς οικοδομική άδεια η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε κατοικίες

Τους πολυαναμενόμενους όρους για την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών στις

στέγες κτιρίων, αλλά και σε οικόπεδα σε εκτός σχεδίου περιοχές υπέγραψε
χθες με καθυστέρηση το ΥΠΕΧΩΔΕ. Κύριο σημείο των δύο αποφάσεων,
που ανοίγουν τον δρόμο για την υλοποίηση μικρών επενδύσεων σε
φωτοβολταϊκά έργα, είναι ότι δεν απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας,
άρα γίνεται σημαντική οικονομία χρόνου.

Σύμφωνα με τα όσα ανακοίνωσε χθες το ΥΠΕΧΩΔΕ, για την εγκατάσταση

μικρών φωτοβολταϊκών συστημάτων στις στέγες κτιρίων και στα δώματα

579
απαιτείται μόνο έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας, ενώ για τη σύνδεση των
συστημάτων με τη ΔΕΗ ο ενδιαφερόμενος πρέπει να προσκομίσει
θεωρημένα από την πολεοδομία σχέδια (τοπογραφικό, κάτοψη στέγης).
Οσον αφορά τους περιορισμούς, η κυριότερη είναι ότι δεν επιτρέπεται η
τοποθέτηση φωτοβολταϊκών επάνω στο κλιμακοστάσιο ή στο φρεάτιο του
ανελκυστήρα. Η τοποθέτηση των φωτοβολταϊκών θα πρέπει να γίνεται μέσα
στον όγκο της στέγης ακολουθώντας την κλίση της και να απέχει μισό μέτρο
από το περίγραμμά της. Αν τα φωτοβολταϊκά τοποθετούνται σε δώμα, τότε
θα πρέπει να οριοθετούνται περιμετρικά με στηθαίο ύψους έως 1,20 μ. για
αισθητικούς λόγους.

Οσον αφορά τα φωτοβολταϊκά σε εκτός σχεδίου περιοχές, χωρίζονται σε

τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την ισχύ:

- σε εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών ισχύος μικρότερης των 20 KW δεν

απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας (ανταυτής άδεια εκτέλεσης
εργασιών μικρής κλίμακας) και δεν υπάρχει περιορισμός αρτιότητας του
οικοπέδου

- σε εγκαταστάσεις 20 - 150 KW, τα φωτοβολταϊκά εγκαθίστανται μόνο σε

άρτιο και οικοδομήσιμο οικόπεδο, χωρίς έκδοση οικοδομικής άδειας

- σε εγκαταστάσεις άνω των 150 KW απαιτείται οικοδομική άδεια και

άρτιο/οικοδομήσιμο οικόπεδο.

Τέλος, όπως ορίζει το ειδικό χωροταξικό για τις ανανεώσιμες πηγές

ενέργειες (ΑΠΕ), η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών δεν επιτρέπεται σε πυρήνες
εθνικών δρυμών, δάση, γαίες υψηλής παραγωγικότητας ή περιοχές με
ειδικά καθεστώτα χρήσεων γης, που απαγορεύουν ανάλογες
εγκαταστάσεις.Οι δύο αποφάσεις έρχονται σε συνέχεια της κοινής
υπουργικής απόφασης (ΚΥΑ) για τα φωτοβολταϊκά σε κατοικίες και πολύ
μικρές επιχειρήσεις, που υπεγράφη στις αρχές του μήνα. Σύμφωνα με την
ΚΥΑ, ο πολίτης που επιθυμεί να εγκαταστήσει φωτοβολταϊκό στην ταράτσα
του σπιτιού του δεν είναι υποχρεωμένος να ανοίξει βιβλία, να εκδώσει
τιμολόγια, ενώ παράλληλα δεν φορολογείται για το εισόδημα που θα
αποκτήσει από τη λειτουργία του. Ο ενδιαφερόμενος υπογράφει συμφωνία
πώλησης του ρεύματος στη ΔΕΗ και κατόπιν θα γίνεται λογιστικός
συμψηφισμός από τη ΔΕΗ με την ενέργεια που καταναλώνει το κάθε σπίτι
για τις ανάγκες του

ΗΜΕΡΙΔΑ: ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΊΟ ΑΘΗΝΏΝ-

ΔΕΗ

580
Η σημερινή θέση και το μέλλον της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην
Ελλάδα
Αθήνα 11 Φεβρουαρίου 2009

Η Αγορά Ηλεκτρισμού στην Ελλάδα Ρυθμιστικό Πλαίσιο,

Ανταγωνισμός και Ασφάλεια Εφοδιασμού

Δρος Ευαγγέλου Λεκατσά Προέδρου του Δ.Σ. του ΔΕΣΜΗΕ

Δώδεκα έτη μετά την θέση σε ισχύ της Οδηγίας 96/92/ΕΚ και οκτώ έτη μετά
την θεωρητική απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην χώρα
μας συνειδητοποιείται σήμερα ότι δεν υπήρξε, μέχρι τώρα, πραγματικός
ανταγωνισμός στην παραγωγή και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας
προς επιλέγοντες πελάτες παρά την ψήφιση των νόμων 3175/2003 και
3426/2005 οι οποίοι ελάχιστα τροποποίησαν τον νόμο 2773/99. Οι νόμοι
αυτοί δεν θεράπευσαν τις αδυναμίες που σήμερα επισημαίνονται από όλες
τις πλευρές, αλλά είχαν ως στόχο την ικανοποίηση των ποικίλων
συμφερόντων που είναι συνδεδεμένα με την μονοπωλιακή δομή του τομέα
ηλεκτρισμού στην Ελλάδα. Το καλοκαίρι του 2003 το Ευρωπαϊκό
Κοινοβούλιο ψήφισε την νέα Οδηγία 2003/54/ΕΚ, η οποία, αφενός
κατάργησε την Οδηγία 96/92/ΕΚ και αφετέρου δημιούργησε τις
προϋποθέσεις επιτάχυνσης των διαδικασιών απελευθέρωσης των αγορών
ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην παρουσίαση αυτή
αναλύονται τα κυριότερα προβλήματα που προκύπτουν από τις επιταγές
της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ και διατυπώνονται ορισμένες σκέψεις για μία
ορθολογική θέσπιση κανόνων που θα μπορέσουν να οδηγήσουν σε μια
αποτελεσματική και χωρίς στρεβλώσεις λειτουργία της αγοράς ηλεκτρισμού
στην Ελλάδα. Ας σημειωθεί εδώ ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει
προετοιμάσει το κείμενο νέας, τρίτης, Οδηγίας, που θα αντικαταστήσει την
2003/54/ΕΚ. Η νέα αυτή Οδηγία, η οποία προβλέπει τρεις τρόπους
αποτελεσματικού διαχωρισμού των μονοπωλιακών δραστηριοτήτων
(Δίκτυα Διανομής και Μεταφοράς) από τις ανταγωνιστικές δραστηριότητες
(Παραγωγή και Εμπορία), έχει ήδη συζητηθεί δύο φορές στο Συμβούλιο
των Υπουργών ενέργειας και μία φορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και
είναι σχεδόν έτοιμη να εισαχθεί στο Κοινοβούλιο για οριστική ψήφιση.

581
582
 Είναι σημαντικό να
κατανοήσουμε ότι τα
ηλεκτρικά συστήματα
έχουν κάποια ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά που δεν
μπορεί να αγνοηθούν
κατά τον σχεδιασμό μίας
νέας απελευθερωμένης
αγοράς:

 Η ζήτηση ηλεκτρικής
ενέργειας μεταβάλλεται
εντός ευρέων ορίων μέσα
στον ημερήσιο κύκλο,
αλλά και εποχιακά μέσα
στον ενιαύσιο κύκλο.
Δεδομένου ότι δεν
υπάρχει οικονομικά
βιώσιμη λύση στο θέμα
της αποθήκευσης
μεγάλων ποσοτήτων
ηλεκτρισμού, απαιτείται η τήρηση σημαντικών περιθωρίων εφεδρείας
ισχύος προκειμένου να υπάρχει πάντοτε δυνατότητα κάλυψης του
κυμαινόμενου φορτίου. Το σημερινό διασυνδεδεμένο σύστημα της χώρας
μας π.χ. έχει ένα μέσο φορτίο τάξεως 7500MW, αλλά διατηρεί μία
εγκατεστημένη ισχύ 11700MW περίπου, προκειμένου να μπορεί να
αντιμετωπίζει την καλοκαιρινή, λόγω κλιματιστικών, αιχμή των 10500 έως
11000MW που διαρκεί ελάχιστες, λιγότερες από 50, ώρες το χρόνο. Ας
σημειωθεί εδώ ότι άλλη είναι η αξία της ισχύος όταν το φορτίο υπερβαίνει τα
10000MW, οπότε το περιθώριο εφεδρείας είναι πολύ μικρό, και άλλη, πολύ
μικρότερη, είναι η αξία της ισχύος όταν το φορτίο είναι κάτω από τα 5000
MW, όταν δηλαδή υπάρχει μεγάλο περιθώριο διαθέσιμης εφεδρικής ισχύος.
(βλ. Σχήμα 0)

 Για τις περισσότερες εφαρμογές του ηλεκτρισμού ως αγαθού δεν

υπάρχει υποκατάστατο, το δε κόστος των διακοπών ηλεκτρικού ρεύματος
για την οικονομία, την δημόσια υγεία και την εθνική ασφάλεια είναι πολύ
μεγάλο. Το γεγονός αυτό, στον σημερινό τεχνολογικό πολιτισμό μας,
καθιστά την βραχυχρονίως προσδιοριζόμενη ζήτηση του αγαθού
ηλεκτρισμός εντόνως ανελαστική.
 Εκτός από την ανελαστικότητα της ζήτησης είναι δυνατόν και η
προσφορά της ηλεκτρικής ενέργειας να εξαρτάται από απρόβλεπτους
παράγοντες όπως π.χ. οι καιρικές συνθήκες. Τούτο έχει ιδιαιτέρως μεγάλη

583
 επίδραση σε συστήματα που έχουν στηρίξει την ηλεκτροπαραγωγή τους
κατά πολύ μεγάλο ποσοστό στην υδροηλεκτρική και αιολική παραγωγή.

 Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την εγκατάσταση νέου

ηλεκτροπαραγωγικού δυναμικού είναι πολύ μεγάλο και τα τελευταία χρόνια
έχει μεγαλώσει περισσότερο λόγω των συχνά υπερβολικών
περιβαλλοντικών ελέγχων και περιορισμών που έχουν επιβληθεί. Στην
καλλίτερη περίπτωση η εγκατάσταση μίας νέας μονάδας παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας απαιτεί τουλάχιστον τρία έτη. Εάν η απόφαση
κατασκευής ληφθεί όταν ήδη οι τιμές στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας
έχουν πάρει ανοδική πορεία προειδοποιώντας ότι υπάρχει στενότητα
διαθέσιμης ισχύος και άρα το σύστημα χρειάζεται ενίσχυση, τότε η ελαχίστη
περίοδος των τριών ετών είναι επαρκές χρονικό διάστημα για να
σημειωθούν αυξήσεις τιμών και κρίση, λόγω στενότητας ισχύος, στην
αγορά.

 Τέλος, σημειώνουμε ότι ο ηλεκτρισμός, ως αγαθό, είναι ομογενές

προϊόν. Αυτό σημαίνει ότι όταν παρέχεται, μέσω ενός δικτύου, έχει τα ίδια
ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. τάσεως και συχνότητας) για όλους τους
καταναλωτές ανεξάρτητα από ποίο παραγωγό προέρχεται η ενέργεια. Έτσι
ο ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών περιορίζεται μόνο στο επίπεδο της
τιμής του προϊόντος χωρίς να συνυπάρχουν κριτήρια ποιότητος.

I. Σχ.0: Διακύμανση Φορτίου: Θέρος

ΘΕΜΑΤΑ ΑΓΟΡΑΣ

1. 2007- Αγοράς
Το μοντέλο της Ελληνικής Ιαν. 2009
Ηλεκτρισμού

584
 ? ?s a ? ? ? e ??
b1,Q1 b2,Q2 bn,Qn … bn + 1,Qn + 1 bm,Qm

? a ? a ?? ???

? ? ? ? ? ? ? ? ? ?m ?S(bj.Qj)
?? in
? G? ? ? S M P SQ
* { j-SLi} = 0
SQj-SLi= 0
? ? t ? p ? ? µ ? ? e? ?µ e???
? a t a ?a ? ? t ? ?

? ? ? µ ? ? e ? t ?? L? Lk Lm

? ?a ? ? ? e ??
? ?? /?? ?
? G? ? ?

? a t a ?a ? ? t ??
S ?.1: ? ? ? d ? e µ p ? ? ??
a ?? ?a ? e µ p ? ????? ? ? ?

Στην Ελληνική Χονδρεμπορική Αγορά Ηλεκτρισμού Συμμετέχουν:

 Οι Εγχέοντες Ηλεκτρική Ενέργεια στο Σύστημα Παραγωγοί
και Εισαγωγείς.
 Οι Απομαστεύοντες Ηλεκτρική Ενέργεια από το Σύστημα
Προμηθευτές, Εξαγωγείς και Αυτοπρομηθευόμενοι
Καταναλωτές.

Οι Εγχέοντες υποβάλλουν για κάθε ώρα της επόμενης ημέρας

προσφορές υπό την μορφή ζευγών ποσότητος Qi σε MW και τιμής
bi σε €/MWh. Οι προσφορές αυτές κατατάσονται κατά αύξουσα
σειρά σχηματίζοντας την συνολική βαθμιδωτή καμπύλη των
προσφορών των εγχεόντων του Σχ. 2. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι
Εγχέοντες στο Σύστημα ανταγωνίζονται μεταξύ τους και ο
ανταγωνισμός αυτός καταλήγει αφενός στην επιλογή των
585
φθηνότερων προσφορών και αφετέρου στην διαμόρφωση της
Οριακής Τιμής Συστήματος (ΟΤΣ), δηλαδή της τιμής με την οποία
γίνονται όλες οι συναλλαγές στην Χονδρεμπορική αγορά. Από
την άλλη πλευρά οι Απομαστεύοντες ενέργεια από το Σύστημα
αγοράζουν την ενέργεια στην ΟΤΣ και ανταγωνίζονται μεταξύ τους
(στην Λιανεμπορική αγορά) επιδιώκοντας να προσελκύσουν
τελικούς καταναλωτές με την προσφορά προς αυτούς ελκυστικών
τιμολογίων. Είναι φανερό ότι σταδιακά οι δύο αυτές αγορές θα
γίνουν αλληλένδετες υπό την έννοια ότι η ΟΤΣ της μιας θα
επηρεάζει τα προσφερόμενα τιμολόγια της άλλης.

Ο Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός (ΗΕΠ) συνιστά την

πρώτη φάση της Χονδρεμπορικής Αγοράς έχει δε ως στόχο το
βέλτιστο 24-ωρο προγραμματισμό της λειτουργίας των μονάδων
παραγωγής του Συστήματος λαμβάνοντας υπόψη την διαθέσιμη
ενέργεια από εισαγωγές, ούτως ώστε να καλύπτεται σε ημερήσια
βάση α) η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας από τους καταναλωτές, β) η
ζήτηση για εξαγωγές ενέργειας από τη χώρα και γ) να
διασφαλίζονται με τον οικονομικότερο τρόπο οι απαραίτητες
Επικουρικές Υπηρεσίες. Μέσω της Χονδρεμπορικής Αγοράς
γίνονται οι αγοραπωλησίες του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας
και των συμπληρωματικών προϊόντων αυτής (Επικουρικές
Υπηρεσίες) που θα παραχθούν, θα καταναλωθούν, θα
χρησιμοποιηθούν ή/και θα διακινηθούν στην αγορά, σε κάθε ωριαία
περίοδο της ημέρας.
Η Επίλυση του ΗΕΠ προσδιορίζει τον τρόπο λειτουργίας κάθε
μονάδας για κάθε ώρα της ημέρας κατανομής, με βάση τις
καθημερινές, ώρα προς ώρα, προσφορές των Μονάδων
Παραγωγής ώστε να μεγιστοποιείται το Κοινωνικό Πλεόνασμα (το
άθροισμα του Πλεονάσματος του Παραγωγού και του
Πλεονάσματος του Καταναλωτή στο Σχ. 2) ή, πιο απλά, να
ελαχιστοποιείται το συνολικό δηλούμενο, μέσω των προσφορών
των εγχεόντων, κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που
προκύπτει για την ικανοποίηση του ενεργειακού ισοζυγίου, των
αναγκών επικουρικών υπηρεσιών και των περιορισμών του
Συστήματος Μεταφοράς (βλ. Σχ. 2). Η τιμή στην οποία
εκκαθαρίζεται η αγορά ενέργειας του ΗΕΠ καλείται Οριακή Τιμή
Συστήματος (ΟΤΣ), προκύπτει κατά την αλγοριθμική διαδικασία
βελτιστοποίησης του ΗΕΠ και αποτελεί την ενιαία τιμή στην οποία οι
Προμηθευτές αγοράζουν την ενέργεια που αναμένουν ότι θα
απορροφήσουν από το Σύστημα οι πελάτες τους και με την οποία,
ενιαία τιμή, αμείβονται επίσης οι εγχέοντες στο Σύστημα Παραγωγοί

586
και Εισαγωγείς. Ο Υπολογισμός της ΟΤΣ δεικνύεται με πολύ
απλοποιημένο τρόπο στο Σχήμα 2 που ακολουθεί:

Η Μ ΕΡΗ
€/M W h

Σημειώνεται ότι ορισμένες ποσότητες εγχεόμενης ενέργειας

προσφέρονται σε μηδενική τιμή ούτως ώστε να είναι βέβαιη η
παραγωγή και έγχυσή τους στο Σύστημα. Αυτές οι προσφορές
λέγονται Μη Τιμολογούμενες Προσφορές (ΜΤΠ) και συνήθως
είναι ποσότητες ενέργειας από ΑΠΕ, Υποχρεωτική Παραγωγή

Εισαγωγές.
CAP
Υδροηλεκτρικών, Τεχνικά Ελάχιστα Θερμικών Μονάδων και

Στην συνέχεια, ο Διαχειριστής του Συστήματος καταρτίζει το σχετικό

πρόγραμμα κατανομής του φορτίου στις μονάδες του Συστήματος
και, με βάση το πρόγραμμα αυτό, το οποίο μπορεί να
αναπροσαρμόζεται ανάλογα με τις συνθήκες του Συστήματος και τις
διαθεσιμότητες των μονάδων παραγωγής σε πραγματικό χρόνο,
εκδίδει τις αναγκαίες εντολές, για την παραγωγή ενέργειας και την
παροχή των αναγκαίων επικουρικών υπηρεσιών από τις μονάδες

587
 παραγωγής. Στη δεύτερη αυτή φάση καταγράφονται, για κάθε
μονάδα και για κάθε ωριαία περίοδο κατανομής, οι ποσότητες
ενέργειας (MWh) που θα έπρεπε να παράγει κάθε μονάδα
σύμφωνα με τις εντολές κατανομής, οι ποσότητες ενέργειας (MWh)
που όντως παράγει κάθε μονάδα όπως καταγράφονται στους
αντίστοιχους μετρητές ενέργειας, και οι ποσότητες επικουρικών
υπηρεσιών (MW) που παρέχονται από κάθε μονάδα όπως
καταγράφονται από το Σύστημα Ελέγχου Ενέργειας του Διαχειριστή
Συστήματος.
Η τελική φάση της Χονδρεμπορικής Αγοράς περιλαμβάνει την εκ
των υστέρων εκκαθάριση των αποκλίσεων της αγοράς, κατά την
οποία υπολογίζεται η Οριακή Τιμή Αποκλίσεων (ΟΤΑ). Η ΟΤΑ
υπολογίζεται εκ των υστέρων λαμβάνοντας υπόψη, για κάθε ώρα
κατανομής, τις πραγματικά παραχθείσες ισχείς των μονάδων
παραγωγής, την πραγματική κατάσταση του δικτύου μεταφοράς και
το πραγματικό φορτίο των καταναλωτών του Συστήματος.
2. Σύνδεση Χονδρεμπορικής και
Λιανεμπορικής αγοράς.

Στην Χονδρεμπορική Αγορά ο ανταγωνισμός γίνεται μεταξύ των

Εγχεόντων (Παραγωγών και Εισαγωγέων). Η προκύπτουσα κάθε
ώρα, ΟΤΣ από την Αγορά αυτή αναμένεται ότι θα παρουσιάζει
μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των ωρών ελαχίστου φορτίου την
νύκτα και την ώρα αιχμής (μεσημέρι την θερινή περίοδο και βράδυ
την χειμερινή περίοδο). Οι διακυμάνσεις αυτές της ΟΤΣ αφενός
εκφράζουν το γεγονός ότι κατά τις ώρες υψηλού φορτίου
χρησιμοποιούνται όλο και ακριβότερες, από την άποψη μεταβλητού
κόστους, μονάδες και αφετέρου αντανακλούν το γεγονός ότι κατά τις
ώρες υψηλού φορτίου (αιχμής) εξαντλούνται τα περιθώρια
διαθέσιμης ισχύος στο Σύστημα. Εκφράζουν συνεπώς την σχετική
ένδεια προσφοράς του αγαθού ηλεκτρισμός. Σε μία σωστά
σχεδιασμένη Χονδρεμπορική Αγορά τέτοιες διακυμάνσεις της ΟΤΣ
(π.χ. μεταξύ 20 €/MWh κατά τις ώρες ελαχίστου και 140 €/MWh
κατά τις ώρες αιχμής) θεωρούνται φυσιολογικές και αναμενόμενες.

Στην Λιανεμπορική Αγορά οι Απομαστεύοντες Προμηθευτές και οι

Εξαγωγείς αγοράζουν την ηλεκτρική ενέργεια από την
Χονδρεμπορική Αγορά στην ΟΤΣ με σκοπό να την μεταπωλήσουν
στους Επιλέγοντες Καταναλωτές ή να την εξάγουν. Είναι φανερό
ότι στην Λιανεμπορική Αγορά ο ανταγωνισμός μεταξύ των
Προμηθευτών γίνεται στο επίπεδο των προσφορών τους προς τους
καταναλωτές με τα κατάλληλα, ανάλογα με την καταναλωτική
συμπεριφορά εκάστης κατηγορίας καταναλωτών, τιμολόγια. Στην

588
περίπτωση αυτή, δηλαδή της Λιανεμπορικής Αγοράς, ο
ανταγωνισμός μεταξύ των Προμηθευτών θα γίνεται με τις
προσφορές εναλλακτικών τιμολογιακών προτάσεων (μενού) προς
τους Καταναλωτές. Είναι σημαντικό να τονιστεί εδώ ότι τόσο η
καταργηθείσα Οδηγία 96/92/ΕΚ όσο και η ισχύουσα σήμερα Οδηγία
2003/54/ΕΚ ομιλούν για Επιλέγοντες Καταναλωτές και όχι για
Επιλέγοντες Προμηθευτές ή Παραγωγούς.

Είναι γνωστό ότι οι καταναλωτές δεν επιθυμούν να είναι

εκτεθειμένοι στις έντονες διακυμάνσεις (ωριαίες ή εποχιακές) της
ΟΤΣ (βλ. Σχ.3). Αν παρά ταύτα κάποιοι καταναλωτές αποφασίσουν
να πάρουν αυτό το ρίσκο τότε έχουν το δικαίωμα να γίνουν
Προμηθευτές του εαυτού τους αγοράζοντας την ηλεκτρική ενέργεια
στην ΟΤΣ απ’ ευθείας -δηλαδή χωρίς την διαμεσολάβηση
ενδιάμεσου Προμηθευτή- από την Χονδρεμπορική Αγορά (βλ.
οριζόντια διαγραμμισμένο αυτοπρομηθευόμενο καταναλωτή στο
Σχ. 1). Από τον συλλογισμό αυτό προκύπτει ότι οι ανταγωνιζόμενοι
στην Λιανεμπορική Αγορά Προμηθευτές θα πρέπει να προσφέρουν
στους Καταναλωτές τιμολογιακές προτάσεις (μενού) τέτοιες ώστε
αφενός να μην είναι πολύ ακριβότερες από τη μέση ΟΤΣ και
αφετέρου να είναι αρκούντως μεγαλύτερες από την μέση ΟΤΣ ώστε
να τους εξασφαλίζεται μία δίκαιη καθαρή αμοιβή για τους κινδύνους
που αυτοί (οι Προμηθευτές) αναλαμβάνουν έναντι των
Καταναλωτών.

Σε μία ώριμη Λιανεμπορική Αγορά πρέπει συνεπώς να αναμένει

κανείς ότι τα προσφερόμενα προς τους καταναλωτές τιμολόγια
αντανακλούν αυτομάτως το μέσο επίπεδο τιμής της ΟΤΣ. Οι δύο,
δηλαδή, αγορές θα είναι αλληλένδετες.

Σχ 3: Φορτίο και ΟΤΣ της 23/02/2008

Έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι εάν οι δύο αγορές δεν είναι

αλληλένδετες αυτό μπορεί, υπό ορισμένες προϋποθέσεις να
589
οδηγήσει σε καταστροφικά αποτελέσματα. Με πλήρως
απελευθερωμένη την Χονδρεμπορική Αγορά, και με τα τιμολόγια
της Λιανεμπορικής Αγοράς διοικητικά και για μακρό χρονικό
διάστημα καθορισμένα σε σταθερές τιμές, μια αυξητική διαταραχή
τιμών στην Χονδρεμπορική Αγορά π.χ. λόγω αυξήσεως των τιμών
των καυσίμων, όταν δεν μεταβιβάζεται προς την Λιανεμπορική
Αγορά, μπορεί να οδηγήσει σε πτώχευση τους Προμηθευτές που
δραστηριοποιούνται στην Λιανεμπορική Αγορά. Ταυτόχρονα δεν
δίδει προς τους Καταναλωτές κάποιο σήμα της ύπαρξης κρίσεως
(βλέπε κρίση Καλιφόρνιας).

Στην Ελλάδα η Μονοπωλιακή Επιχείρηση, με την φυσιολογική, ως

ένα σημείο, προσπάθειά της να διατηρήσει την μονοπωλιακή της
θέση στην αγορά, δεν μπορεί, παρά την κυριαρχία της, να
αποτρέψει ταυτοχρόνως και την είσοδο νέων Εγχεόντων
(Παραγωγών ή Εισαγωγέων) και την είσοδο νέων Απομαστευόντων
(Εξαγωγέων ή Προμηθευτών) ηλεκτρικής ενέργειας. Υψηλές τιμές
ΟΤΣ θα δημιουργούν χώρο για την είσοδο νέων Εγχεόντων ενώ
ταυτόχρονα θα δυσκολεύουν την επιβίωση των Προμηθευτών στην
Λιανεμπορική αγορά. Αντίθετα χαμηλές τιμές ΟΤΣ θα καθιστούν
αδύνατη την είσοδο και επιβίωση νέων Παραγωγών στην
Χονδρεμπορική αγορά ενώ ταυτόχρονα θα δημιουργούν ευκαιρίες
άνθησης πολλών Προμηθευτών στην Λιανεμπορική αγορά.
Ακριβώς για αυτό το λόγο οι τιμές της ΟΤΣ θα τείνουν, σταδιακά
και εφόσον η αγορά θα ωριμάζει, στο ενδιάμεσο εκείνο
επίπεδο που θα αντανακλά το πραγματικό επίπεδο κόστους
της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην χώρα και θα
επιτρέπει την επιβίωση και των νέων Παραγωγών και των
νέων Προμηθευτών.

Στην Ελλάδα όμως η μεν Χονδρεμπορική Αγορά είναι

υποτυπώδης με κυρίαρχη την παρουσία της (καλύπτουσας πάνω
από το 90% της Αγοράς) καθετοποιημένης, πρώην μονοπωλιακής
εταιρείας, η οποία και ελέγχει απολύτως την ΟΤΣ, η δε
Λιανεμπορική Αγορά παραμένει κατά 100% μονοπωλιακή με
τιμολόγια που, για το λόγο αυτό, μελετώνται και προτείνονται από
την Ρυθμιστική Αρχή και εγκρίνονται από τον αρμόδιο Υπουργό
Ανάπτυξης χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι διακυμάνσεις της ΟΤΣ
στην Χονδρεμπορική Αγορά. Δηλαδή οι δύο αγορές δεν είναι
αλληλένδετες και ταυτόχρονα καμία από τις δύο δεν είναι
επαρκώς απελευθερωμένη.

Για να θεραπευθούν οι ανωτέρω αδυναμίες και να ωριμάσει η

Χονδρεμπορική, αλλά και η Λιανεμπορική Αγορά θα πρέπει:

590
  Τα ρυθμιζόμενα τιμολόγια στην Λιανεμπορική Αγορά να
περιλαμβάνουν :
• Μία Ρήτρα εξαρτώμενη από το επίπεδο
των τιμών της Χονδρεμπορικής Αγοράς, είτε αυτό
περιγράφεται από τις τιμές των καυσίμων, είτε περιγράφεται
από μέση τιμή της διαμορφούμενης, καθημερινά και σε
ωριαία βάση, Οριακής Τιμής του Συστήματος, είτε,
γενικότερα, από το μέσο Δηλούμενο, βάσει των προσφορών,
Κόστος των Προσφορών των εγχεόντων (βλ. εσκιασμένο
εμβαδόν στο Σχ. 2). Άς σημειωθεί εδώ ότι η υιοθέτηση του
Δηλούμενου Κόστους προσφορών των εγχεόντων, ως βάση
για τον προσδιορισμό μιάς Ρήτρας στα ρυθμιζόμενα
τιμολόγια της Λιανεμπορικής Αγοράς, θα δημιουργούσε
κίνητρο προς την Μονοπωλιακή (δεσπόζουσα) Επιχείρηση
να εγκαταλείψει την πολιτική της διόγκωσης των, εκτός
ανταγωνισμού, Μη Τιμολογούμενων Προσφορών της και να
αποκαλύψει με τον τρόπο αυτό το πραγματικό επίπεδο
κόστους της Παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην χώρα.

• Το κόστος των μονοπωλιακών και άρα

ρυθμιζόμενων δραστηριοτήτων της Μεταφοράς και της
Διανομής
• Το κόστος της Εμπορίας συν το εύλογο
κέρδος των Προμηθευτών

 Να υλοποιηθεί ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα εγκαταστάσεως

σύγχρονων μετρητών ωριαίων μετρήσεων. Οι ωριαίες
μετρήσεις θα επιτρέψουν την δημιουργία ωριαίων
τιμολογήσεων δια των οποίων η Αγορά θα μεταβιβάζει προς
τους Καταναλωτές άμεσα το κατάλληλο σήμα ώστε οι
τελευταίοι, εάν επιλέξουν μία τέτοια τιμολόγησή τους, να
ωθούνται σε περισσότερο ορθολογική χρήση και σε
περιορισμό της ζήτησής τους κατά τις ώρες της αιχμής.

 Να καθιερωθούν τιμολόγια προστασίας των Παραγωγών και

των Προμηθευτών- Καταναλωτών έναντι διακυμάνσεων της
ΟΤΣ.
 Να υπάρξει ανάλυση της συνιστώσας του μεταβλητού
κόστους της παραγόμενης ενέργειας κατά προέλευση
πρωτογενών πηγών ενέργειας.

3. Η αξία της Ισχύος

591
Ο αρχικός σχεδιασμός της Χονδρεμπορικής Αγοράς στην Ελλάδα
δεν προέβλεπε κάποια αμοιβή των Παραγωγών πέραν της αμοιβής
της εγχεόμενης ενέργειας στην ΟΤΣ. Είναι γνωστό όμως ότι ο
ηλεκτρισμός είναι ένα προϊόν το οποίον καταναλώνεται την ίδια ώρα
που παράγεται. Αυτή η στιγμιαία κατανάλωση του προϊόντος αυτού
είναι που δίδει ιδιαίτερη (στιγμιαία) αξία όχι μόνον σε αυτή καθ’
έαυτή την ενέργεια (σε MWh), αλλά και στην ισχύ (σε MW) η οποία
είναι διαθέσιμη προκειμένου να εξασφαλίζεται η ισχύς αλλά και οι
απαραίτητες εφεδρείες ισχύος ώστε να έχουμε συνεχώς ασφαλή
τροφοδότηση της κατανάλωσης.

Η έλλειψη ιδιαίτερης πρόβλεψης για αμοιβή της διαθέσιμης ισχύος

τόσο στον αρχικό νόμο 2773/99 όσο και στους Αρχικούς Κώδικες
Διαχείρισης και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας οδήγησε σε μια
μακρόχρονη επενδυτική απραξία παρά την παρατηρηθείσα
πληθώρα αιτήσεων και χορηγήσεων αδειών παραγωγής για τη
κατασκευή νέων μονάδων. Με το νόμο 3175/2003 έγινε μια πρώτη
απόπειρα θεραπείας του προβλήματος αυτού. Στο άρθρο 23§10
του νόμου αυτού προβλέπεται ότι οι προσφορές των παραγωγών
θα «αντανακλούν» εφεξής όχι «το μεταβλητό κόστος των μονάδων
τους», αλλά «τουλάχιστον το μεταβλητό κόστος των μονάδων
τους». Ελπίζετο ότι με τον τρόπο αυτό οι παραγωγοί θα
προσφέρουν σε τιμές μεγαλύτερες από το μεταβλητό κόστος των
μονάδων ώστε να καλύπτουν και μέρος, ή το όλον, του σταθερού
κόστους της επενδύσεως δηλαδή το κόστος της ισχύος. Στην διεθνή
βιβλιογραφία έχει αποδειχθεί ότι, όπου υπάρχει ανταγωνισμός, οι
προσφορές ωθούνται προς τα κάτω δηλαδή γίνονται στο μεταβλητό
κόστος των μονάδων.

Στην Ελλάδα δεν δημιουργήθηκαν μέχρι σήμερα ώριμες συνθήκες

ανταγωνισμού, αλλά η προϋπάρχουσα καθετοποιημένη επιχείρηση,
προκειμένου να αποτρέψει την είσοδο νέων παραγωγών, κάνει
καθημερινά προσφορές στο μεταβλητό κόστος των μονάδων της
ώστε να προκύπτει χαμηλή ΟΤΣ. Επομένως η αλλαγή με το νόμο
3175/2003 δεν έφερε αποτέλεσμα. Το γεγονός αυτό, όταν έγινε
αντιληπτό το 2004, ώθησε την ΡΑΕ να προτείνει την καθιέρωση
ενός προσωρινού μηχανισμού ανακτήσεως της αξίας της
διαθέσιμης ισχύος με την καθιέρωση των Αποδεικτικών
Διαθέσιμης Ισχύος (ΑΔΙ). Σε κάθε ΑΔΙ, με Υπουργική Απόφαση,
εδόθη αρχικά η αξία των 35.000 €/MW-έτος. Κάθε Προμηθευτής
είναι υποχρεωμένος να έχει επαρκή ΑΔΙ ώστε να καλύπτει τις
ανάγκες των Πελατών του. Τα ΑΔΙ θα τα προμηθεύεται από τους
Παραγωγούς, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό θα εισπράττουν την αξία
των ΑΔΙ. Η καθιέρωση των ΑΔΙ με την αρχική τιμή των
35.000€/MW-έτος δημιούργησε, από το 2006 και μετά, κάποιο
592
 ενδιαφέρον των επενδυτών. Παράλληλα, προκηρύχθηκε ο
Διαγωνισμός του ΔΕΣΜΗΕ για την κατασκευή της πρώτης εκ των
μονάδων Συνδυασμένου Κύκλου με Φ.Α. όπως προβλεπόταν από
τον νόμο 3175/2003.

Ο μηχανισμός αξίας ισχύος των ΑΔΙ έχει το βασικό μειονέκτημα ότι

είναι μηχανισμός συλλογής χρημάτων σε ετήσια βάση, ενώ η
Χονδρεμπορική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας, είναι αγορά που
λειτουργεί σε ωριαία βάση. Γιά τον λόγο αυτό είναι μηχανισμός που
δεν μπορεί να εκφράσει τη στενότητα ισχύος η οποία μπορεί να
εμφανισθεί στο Σύστημα για κάποιες ώρες μίας ημέρας ή για μία
συγκεκριμένη εποχιακά περίοδο. Είναι, συνεπώς, προφανές ότι η
σταθερότητα της τιμής στα 35.000 €/MW-έτος, ενώ δημιούργησε
κάποια κατάλληλα σήματα προς τους Παραγωγούς για νέες
επενδύσεις, εντούτοις δεν έδωσε ανάλογο ερέθισμα προς τους
Καταναλωτές για περιορισμό της κατανάλωσής τους κατά τις λίγες
ώρες της αιχμής οπότε εμφανίζεται το πρόβλημα της στενότητος
ισχύος.

Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι είναι αναγκαίο,

εκτός από την θέσπιση των 35000 €/MW-έτος (ή των 70000 €/MW-
έτος που καθιερώθηκαν πρόσφατα για ευέλικτες μονάδες αιχμής),
να καθιερωθεί και επιπλέον μηχανισμός Αγοράς Εφεδρικής
Ισχύος δια του οποίου θα αναδεικνύεται σε ωριαία βάση η
στενότητα ισχύος και θα δίδεται το κατάλληλο σήμα και προς την
πλευρά της Κατανάλωσης.

ΙΙ. ΟΙ ΑΔΥΝΑΜΊΕΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΈΛΟΥ ΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ

Το μοντέλο της Αγοράς που συνοπτικά αναπτύξαμε παραπάνω,

πέρα από το πρόβλημα της αξίας της ισχύος που δημιούργησε το
μακροχρόνιο πρόβλημα της επενδυτικής απραξίας, παρουσιάζει
ορισμένες άλλες θεμελιώδους σημασίας αδυναμίες :

1. Μη Τιμολογούμενες Προσφορές

Υπάρχει μεγάλο εύρος ισχύος (που μπορεί να φθάσει και τα

5800MW, βλ. Σχ. 4) που προσφέρεται καθημερινά με
προτεραιότητα, δηλαδή εκτός ανταγωνισμού. Οι προσφορές αυτές
καλούνται, στον Κώδικα Διαχείρισης Συστήματος, Μη
Τιμολογούμενες Προσφορές. Στην πραγματικότητα είναι
ισοδύναμες με προσφορές ισχύος με μηδενική τιμή (βλ. Σχήματα 2
και 4)

593
Η ενέργεια από ΑΠΕ (κυρίως η Αιολική) θα πρέπει να
καταναλίσκεται αμέσως επειδή η αποθήκευση της θα ήταν
οικονομικά ασύμφορη. Για να συμβεί αυτό με βεβαιότητα, η
προσφορά ενέργειας από ΑΠΕ χαρακτηρίζεται ως Μη
Τιμολογούμενη Προσφορά, δηλ. προσφέρεται σε μηδενική τιμή.
Ομοίως σε μηδενική τιμή προσφέρονται η Υποχρεωτική
Παραγωγή Υδροηλεκτρικών (λόγω αναγκών υδρεύσεως και
αρδεύσεως ή λόγω κινδύνου πλημμύρας) και τα Τεχνικά Ελάχιστα
των μη ευέλικτων Θερμικών μονάδων Παραγωγής, δεδομένης της
αδυναμίας των μονάδων αυτών να διακόπτουν τη λειτουργία τους
κατά τις νυκτερινές ώρες ελαχίστου φορτίου.
Τέλος σε μηδενική τιμή προσφέρονται και οι εισαγόμενες
ποσότητες ενέργειας δεδομένου ότι οι Εισαγωγείς έχουν ήδη
αγοράσει δικαιώματα μεταφοράς στις διασυνδετικές γραμμές και
έχουν συνάψει δεσμευτικά συμβόλαια με Παραγωγούς –
Προμηθευτές του εξωτερικού.
Η καθιέρωση Μη Τιμολογούμενων Προσφορών (ΜΤΠ) προβλέπεται
από τον Κώδικα Διαχείρισης και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας,
όμως, η μέχρι σήμερα εφαρμογή των Μη Τιμολογούμενων
Προσφορών οδήγησε σε υπερβολές. Όπως δεικνύεται στο Σχ. 4
οι μη Τιμολογούμενες Προσφορές, σε ορισμένες περιπτώσεις
έφθασαν συνολικά τα 5800 MW θέτοντας με τον τρόπο αυτό το
μεγαλύτερο μέρος της ζητούμενης ενέργειας εκτός ανταγωνισμού !!!
Εξ’ άλλου η αυθαίρετη μεταβολή από ώρα σε ώρα των
«Υποχρεωτικών Νερών» έχει και άλλες συνέπειες όπως
δεικνύεται στο Σχ. 4. Έστω ότι σε κάποια ώρα με φορτίο Lo και Mn
Τιμολογούμενες Προσφορές ΜΤΠο έχουμε οριακή τιμή ΟΤΣο και
έστω ότι την επόμενη ώρα οι Μη Τιμολογούμενες Προσφορές
αυξάνονται (ΜΤΠ1 > ΜΤΠο) λόγω αυξήσεως των «Υποχρεωτικών
Νερών». Τότε παρά το γεγονός ότι το φορτίο αυξάνεται σε L1 > Lo
η προκύπτουσα ΟΤΣ είναι μικρότερη ΟΤΣ1 < ΟΤΣο. Το φαινόμενο
με μεγαλύτερο φορτίο να μικραίνει η Οριακή Τιμή Συστήματος είναι
– για το λόγο αυτό – σύνηθες στην Ελληνική Αγορά και δείχνει ότι
υπάρχει η δυνατότητα, σε όποιον διαχειρίζεται τα νερά, να
χειραγωγεί την Οριακή Τιμή.
Από την παραπάνω ανάλυση των Μη Τιμολογούμενων Προσφορών
προκύπτει το συμπέρασμα ότι, σε πρώτη φάση, είναι αναγκαίος ο
περιορισμός των «Υποχρεωτικών Νερών» στα απολύτως
Υποχρεωτικά καθώς και ο περιορισμός των Τεχνικών Ελαχίστων
των Θερμικών Μονάδων, ή η αλλαγή των Κωδίκων με την
κατάργηση της έννοιας των Τεχνικών Ελαχίστων των
Θερμικών Μονάδων δια της δημιουργίας σκληρών συνθηκών
594
ανταγωνισμού με αποδεκτές προσφορές ακόμη και κάτω του
κόστους κατά τις ώρες ελαχίστου φορτίου, όπως συμβαίνει σε
πολλές άλλες αγορές. Πρέπει επίσης να εξεταστεί μήπως θα ήταν
προτιμότερο οι Εισαγωγές να αμείβονται όχι στην ΟΤΣ, αλλά στην

Μη τιμολογούμενες
Υποχρεωτικά Νερά
ΑΠΕ
€/MWh Τεχνικά Ελάχιστα
ΜΤΠ = Μη τιμολογούμενες Προσφορές Εισαγωγές
ΣΥΝΟΛΟ =

CAP
Με L1>L0 προκύπτει
ΟΤΣ1<ΟΤΣ0

ΟΤΣ0

ΟΤΣ1
Σ
Συνολική Κ
Καμπύλη Ζ
Προσφορών

ΜΤΠ
ο
L L
ΜΤΠ L, System
0 1
1

Σχ. 4: Μετατόπιση Καμπύλης Προσφορών λόγω αύξησης ΜΤΠ

τιμή της προσφοράς τους (pay as bid), γεγονός που θα θεράπευε

έτι περισσότερο το πρόβλημα των Μη Τιμολογούμενων
Προσφορών.
Τέλος, σε δεύτερη φάση, όταν η Παραγωγή από ΑΠΕ θα έχει γίνει
πολύ μεγάλη, θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι Κώδικες έτσι ώστε,
και η παραγωγή από ΑΠΕ να γίνεται με βάση τον ανταγωνισμό
δηλαδή με Τιμολογούμενες Προσφορές.

595
2. Οι ασυμμετρίες της Αγοράς

Στην Ελληνική Αγορά Ηλεκτρισμού πέραν της ασυμμετρίας που

υπάρχει
λόγω της
ύπαρξης
μιάς πολύ
μεγάλου
μεγέθους

S ?. 5: ? ? s ?µµet ??a
9

δεσπόζουσας εταιρίας Παραγωγής και των ολίγων, επί του

παρόντος, πολύ μικρών ανταγωνιστριών εταιρειών (βλ. Σχ.5)
δημιουργούνται και άλλα παράπλευρα προβλήματα που
στρεβλώνουντον ανταγωνισμό.

Ένα από τα προβλήματα αυτά δημιουργείται από το γεγονός ότι

κάθε μία από τις μικρές εταιρείες παραγωγής έχει μία μονάδα μίας
συγκεκριμμένης τεχνολογίας (π.χ. Συνδυασμένου ή Ανοικτού
Κύκλου με Φυσικό Αέριο), ενώ η δεσπόζουσα επιχείρηση διαθέτει
πλειάδα μονάδων παραγωγής με μεγάλη ποικιλία τεχνολογιών και
καυσίμων (λιγνιτικές, πετρελαϊκές, Φ.Α., Υδροηλεκτρικές κλπ.). Για
να γίνει κατανοητή η πλεονεκτική θέση της δεσπόζουσας
επιχείρησης έναντι των μικρών ανταγωνιστών της ας θεωρήσουμε,
στο Σχ. 6, δύο μονάδες Α και Β, εκ των οποίων η Α έχει χαμηλό
μεταβλητό κόστος και η Β έχει σχετικά υψηλό μεταβλητό κόστος με
συνέπεια να είναι συνήθως οριακή μονάδα παραγωγής.

596
€/MWh

CAP
Σύμφωνα με τους κανόνες της Χονδρεμπορικής Αγοράς και οι δύο
μονάδες Α και Β θα αμοίβονται στην ΟΤΣ. Όπως εύκολα προκύπτει
από το Σχ. 6, η μονάδα Β, ως οριακή μονάδα, εισπράττει την αξία
της προσφερθείσης από αυτήν στο Σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας,
δηλαδή καλύπτει το μεταβλητό της κόστος εάν υποτεθεί ότι η
προσφορά της αντανακλά ακριβώς το κόστος αυτό. Συνεπώς η
μονάδα αυτή δεν έχει περιθώριο να ανακτήσει το κόστος της
επένδυσης και να σχηματίσει και κάποιο κέρδος. Αντίθετα, η
μονάδα Α, με χαμηλό μεταβλητό κόστος ίσο με την προσφορά της,
σχηματίζει -αμοιβόμενη στην ΟΤΣ- ένα πλεόνασμα ικανό να καλύψει
όχι μόνο το μεταβλητό αλλά και το σταθερό κόστος συν κέρδος. Εάν
οι μονάδες Α και Β ανήκουν στην ίδια επιχείρηση τότε ένα μέρος
του κέρδους της μονάδας Α μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να
επιδοτήσει την μονάδα Β ώστε να καλυφθεί και το σταθερό της
κόστος.

Το συμπέρασμα που συνάγεται από την παραπάνω ανάλυση είναι

ότι η επιχείρηση που έχει πλειάδα μονάδων παραγωγής
διαφόρων τεχνολογιών έχει την δυνατότητα να επιδοτεί, από
το πλεόνασμα των φθηνού μεταβλητού κόστους μονάδων
βάσεως, τις υψηλού μεταβλητού κόστους μονάδες της.
Αντίθετα, μία επιχείρηση Παραγωγής με μία μόνο μονάδα, ή με
περισσότερες της μίας, αλλά της αυτής τεχνολογίας, μονάδες δεν
έχει αυτή την δυνατότητα.

597
 Η αδυναμία αυτή μπορεί να θεραπευθεί με δύο τρόπους. Είτε με την
θέσπιση μέτρων και κινήτρων ώστε οι μικρές ανταγωνίστριες
επιχειρήσεις να αποκτήσουν και αυτές ανάλογη ποικιλία μονάδων
παραγωγής, είτε αναγκάζοντας την δεσπόζουσα επιχείρηση να
διαχωρίσει λογιστικώς τις μονάδες παραγωγής της κατά τρόπο που
θα εμποδίζονται οι σταυροειδείς επιδοτήσεις μεταξύ τους.
Τέλος, πρέπει εδώ να τονιστεί ότι, σε όλες τις χώρες στις οποίες
επιχειρήθηκε η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού, ελήφθησαν
ασύμμετρα μέτρα προκειμένου να περιοριστεί η αρχικώς
ενυπάρχουσα στον τομέα ηλεκτρισμού ασυμμετρία.

3. Θέμα Τιμής Φυσικού Αερίου

Υπάρχει ανομοιομορφία στις προσφορές μονάδων με καύσιμο το

Φ.Α. σε βαθμό που να ανατρέπεται η φυσιολογική σειρά
προτεραιότητας των μονάδων με βάση τον βαθμό αποδόσεώς
τους. Στον πίνακα που ακολουθεί οι μονάδες Φ.Α του Ελληνικού
Συστήματος έχουν καταταχθεί κατά αύξουσα σειρά βαθμού
αποδόσεως, ή φθίνουσα σειρά Ειδικής Κατανάλωσης Καυσίμου.
Οι προσφορές όμως των μονάδων στην Ημερήσια Αγορά είναι
τέτοιες που η σειρά αυτή ανατρέπεται (βλ. Σχ. 7). Η στρέβλωση
αυτή πρέπει, εν μέρει, να οφείλεται στην διαφορετική τιμή παροχής
του Φ.Α. στις μονάδες και, εν μέρει, στην διαφορετική εμπορική
συμπεριφορά των παραγωγών.
Εδ ικ ή Κ α τ α ν ά λ ω σ η
Κ α υ σ ίμ ο υ σ ε G J /M W h Τ ε κ μ α ιρ ό μ ε ν η
Κ α θ α ρ ή Ισ χσύτςη Μ έ γ ι σ τ η Σ υ ν ε χ ή Δ η λ ο ύ μ ε ν ε ςΤ ι μ ή
N C A P σ ε M WΙκ α ν ό τ η τ α τ η ςΒ α θ μ ό ςΠ ρ ο σ φ ο ρ έΔ ςι α θ έ σ ε ω ς
( Ά ρ θ ρ ο 2 1 Π αΜρο.1ν ά δ α ς (Ά ρ θ αρ πο ο4δ4ό σ εσωτ ςο ν Η Ε Π τ σο ευ Φ .Α . σ ε
Μ ο ν ά δ α α /α Κ Δ Σ Σ Η Ε) Κ Δ Σ Σ Η Ε) σ ε pu € / M W h € /M W h
Α γ . Γ ε ώ ρ γ ι1ο ς 9 188 1 0 , 1 4 5 4 2 504, 93 5 4 8 14 0 4 , 0 1 1 10 0 , 2 5 2 0 1
ΗΡΩΝ 2 147 9 , 7 1 9 7 2 90 7, 33 7 0 3 8110 6 , 0 0 01 00 , 9 0 5 6 5 3
Α γ . Γ ε ώ ρ γ ι3ο ς 8 151 9 , 2 2 5 8 3 90 8, 37 9 0 2 0 98 4 , 7 2 719 0 , 2 6 7 6 7 2
Λ α ύ ρ ιο 3 4 1 7 3 ,4 9 , 1 3 0 8 9 30 6, 32 9 4 2 6 96 4 , 1 4 013 0 , 3 1 0 0 8 6
Λ α ύ ρ ιο 4 5 5 5 0 ,2 7 , 1 0 7 7 8 40 7, 56 0 6 4 8 7 3 , 4 8 210 0 , 3 3 8 2 4 2
Κ ομ οτηνή 6 4 7 6 ,3 6 , 8 3 8 2 1 40 4, 56 2 6 4 5 73 0 , 8 2 5 11 0 , 3 5 7 2 5
Λ α ύ ρ ιο 5 7 3 7 7 ,6 6 6 , 4 4 0 0 0 00 0, 50 5 9 0 0 6 6 , 8 4 310 0 , 3 7 9 3 4 8
ΕΝΘΕΣ 8 3 8 9 ,3 8 6 , 4 3 9 0 0 00 0, 50 5 9 0 9130 5 , 8 5 01 06 , 4 3 8 8 8 8

Σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς Σ υ σ χ έ τ ι σ η ς μ ε τ α ξ ύ Ε Κ Κ κ α ι0δ, η6 λ4ο3ύ 7μ 7ε ν2ω7ν π ρ ο σ φ ο ρ ώ ν =

598
 Συσχέτιση Δηλούμενων Προσφορών στον ΗΕΠ και ΕΚΚ
120,0000
Δηλούμενη Προσφορά ΗΕΠ σε €/MWh σε

100,0000

80,0000

60,0000

40,0000

20,0000

0,0000
0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00
Σχ. 7: Ειδική Κατανάλωση Καυσίμου σε GJ/MWh

Στην πρώτη περίπτωση οι διαφορές τιμών παροχής Φ.Α. πρέπει να

περιοριστούν ώστε να μην οδηγούν σε τέτοιες στρεβλώσεις. Εάν
π.χ. ένας Παραγωγός ηλεκτρικής Ενέργειας έχει προνομιακή
σύμβαση αγοράς Φ.Α., θα πρέπει να ληφθούν μέτρα εξομάλυνσης
των διαφορών των συμβάσεων, είτε δια της πλήρους
απελευθέρωσης της Αγοράς Φ. Αερίου, είτε, εάν αυτό δεν είναι
άμεσα εφικτό, με την επιβολή διοικητικών μέτρων επί του
μονοπωλητή Φ.Α. ώστε αυτός να παρέχει το Φ.Α. στην ίδια τιμή σε
όλους τους Παραγωγούς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Στην δεύτερη
περίπτωση πρέπει να διερευνηθούν οι εμπορικές συμπεριφορές
των συμμετεχόντων παραγωγών ώστε να μην ευνοούνται
καταστάσεις χειραγώγησης της αγοράς ή στρεβλώσεων των
συνθηκών ανταγωνισμού.

Ένα μέτρο εξουδετέρωσης αμφοτέρων των λόγων στρέβλωσης της

Αγοράς είναι κάθε μονάδα παραγωγής να θεωρείται ότι είναι
ξεχωριστό κέντρο κόστους ώστε να λαμβάνεται υπόψη το
συνολικό κόστος, δηλαδή το επενδυτικό κόστος και τα κόστη

599
 καυσίμου, λειτουργίας και συντήρησης. Από την ανάλυση αυτή θα
φαίνεται εάν τα έσοδα από την συμμετοχή στον Ημερήσιο
Ενεργειακό Προγραμματισμό και τα έσοδα από τα Αποδεικτικά
Διαθεσιμότητος Ισχύος της μονάδος επαρκούν για να καλύπτουν τα
παραπάνω κόστη, ή εάν μία μονάδα Φ.Α. επιδοτείται από
«φθηνότερες» μονάδες του ιδίου παραγωγού.

4. Διαχείριση Υδατικών Αποθεμάτων

Συχνά, στο παρελθόν εγένετο προσφορά μεγάλων ποσοτήτων

υδροηλεκτρικής ενέργειας χαρακτηρισμένων ως «Υποχρεωτικά
Νερά». Η περίοδος ξηρασίας του 2007 βοήθησε στο να αποδειχθεί
ότι τα «Υποχρεωτικά Νερά» μπορεί να είναι σημαντικά λιγότερα
(κανείς π.χ. δεν διαμαρτυρήθηκε όταν, λόγω της εξάντλησης των
αποθεμάτων στις λίμνες, μειώθηκαν σε σημαντικό βαθμό τα
«Υποχρεωτικά Νερά»).

Παρατηρήθηκε επίσης το φαινόμενο να γίνονται προσφορές σε τιμή

χαμηλότερη από τις προσφορές θερμικών μονάδων αιχμής με
αποτέλεσμα να οδηγούμεθα σε σπατάλη υδατικών αποθεμάτων.
Θα πρέπει να θεσμοθετηθεί η δυνατότητα ενεργοποίησης ενός (24-
ωρου) ενεργειακού περιορισμού στην ημερήσια κατανάλωση
υδατικών αποθεμάτων ώστε να θεραπεύεται το πρόβλημα αυτό.

5. Εισαγωγές-Εξαγωγές

Οι εισαγωγές, προκειμένου να τηρηθούν μακροπρόθεσμα

προγράμματα που έχουν συμφωνηθεί και βασίζονται στην αγορά
δικαιωμάτων στις διασυνδέσεις, γίνονται με μηδενική τιμή. Ο τρόπος
αυτός επέτρεψε να γίνουν (κυρίως το καλοκαίρι του 2007)
εισαγωγές οι οποίες ενώ κόστιζαν πάνω και από τη μέγιστη
επιτρεπτή τιμή (CAP) προσφορών στην Ελληνική Αγορά (των 150
€/MWh) πραγματοποιούντο με μηδενική προσφορά, δεν
δημιουργούσαν Οριακή Τιμή Συστήματος, ζημίωσαν τους
υλοποιούντες τις εισαγωγές αυτές, και δεν έδωσαν το σωστό σήμα
στην ημερήσια Χονδρεμπορική Αγορά, αλλά και στους Προμηθευτές
– Καταναλωτές, δηλαδή στην Λιανεμπορική Αγορά. Πρέπει να
εξετασθεί η δυνατότητα οι εισαγόμενες ποσότητες Ηλεκτρικής
Ενέργειας να πωλούνται στην Ημερήσια Αγορά στην τιμή της
προσφοράς τους (pay as bid). Εάν αυτό παρουσιάζει
μειονεκτήματα ή δεν είναι επιθυμητό από ρυθμιστική άποψη, τότε,
εναλλακτικά, θα πρέπει να καθιερωθεί ότι οι προσφορές
εισαγόμενων ποσοτήτων δεν θα μπορεί να έχουν τιμή μικρότερη
από την τιμή που καταβάλλει ο Εισαγωγέας στο εξωτερικό. Στην
600
 περίπτωση αυτή θα πρέπει να περιγραφούν οι διαδικασίες ελέγχου
της απαιτήσεως αυτής.

Ως προς τις Εξαγωγές πρέπει να σημειωθεί ότι τα τελευταία 2

χρόνια, λόγω μεγάλης στενότητας μέσων Παραγωγής ο
Διαχειριστής του Συστήματος αναγκάζεται σε ορισμένες περιόδους
να μην επιτρέπει τις Εξαγωγές για λόγους ασφαλούς λειτουργίας
του Συστήματος. Η διοικητική, όμως , απαγόρευση των εξαγωγών
δεν συνάδει με την επιδίωξη της ΕΕ για την καθιέρωση Ενιαίας
Εσωτερικής Αγοράς Ηλεκτρισμού. Η ορθή λύση θα ήταν η
στενότητα μέσων Παραγωγής στο Ελληνικό Σύστημα να εκφράζεται
με αυξημένη Οριακή Τιμή Συστήματος ώστε να μη συμφέρει
κανέναν να αγοράζει ηλεκτρική ενέργεια από την Ελληνική Αγορά
προκειμένου να την εξάγει.

Τεχνικά Ελάχιστα

Οι μεγάλες θερμικές μονάδες (κυρίως οι ατμοστροβιλικές) του

Ελληνικού Συστήματος δεν μπορούν να παράγουν με ευσταθή
λειτουργία σε ισχύ κάτω από ένα όριο. Το όριο αυτό αποκαλείται
Τεχνικό Ελάχιστο της μονάδας. Οι ίδιες αυτές μονάδες δεν έχουν
την ευελιξία να ανάβουν, όταν το φορτίο του Συστήματος είναι
υψηλό, και να σβύνουν, όταν το φορτίο είναι χαμηλό. Με βάση τα
παραπάνω ωρισμένες από τις μονάδες αυτές, την νύκτα όταν το
φορτίο είναι χαμηλό, εξωθούνται στο να παράγουν στην τεχνικά
ελάχιστη ισχύ τους παρά την αντιοικονομικότητα της λειτουργίας
τους. Αυτό δημιουργεί το πρόβλημα των Τεχνικών Ελαχίστων. Το
πρόβλημα αυτό έχει πολλές πτυχές που πρέπει να επανεξετασθούν
σε συνδυασμό με το πρόβλημα της εντάξεως των διαθέσιμων
μονάδων στον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό (Unit
Commitment). Η τάση πρέπει να είναι προς την κατεύθυνση της
έντασης του ανταγωνισμού, άρα της εντονότερης διακύμανσης
της Οριακής Τιμής Συστήματος (ΟΤΣ) μεταξύ των ωρών χαμηλού
και των ωρών υψηλού φορτίου. Μεγάλη μείωση, π.χ., της ΟΤΣ
παρατηρείται στις ώρες χαμηλού φορτίου στο Ιταλικό Σύστημα με
αποτέλεσμα τις νυκτερινές ώρες να γίνονται αδικαιολόγητες
εισαγωγές από Ιταλία και να οξύνεται το πρόβλημα τεχνικών
ελαχίστων του Ελληνικού Συστήματος.

7. Μονάδες ΑΠΕ

601
 Η πολιτεία, με μία σειρά από νόμους (2244/94, 3468/2006 ....) και
με στόχο την προώθηση των περιβαλλοντικώς αποδεκτών μονάδων
από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, αφενός εξαίρεσε τις μονάδες
αυτές από τον καθημερινό ανταγωνισμό δίνοντάς τους την
δυνατότητα να προηγούνται όλων των μονάδων άλλων τεχνολογιών
(Μη Τιμολογούμενες Προσφορές) και αφετέρου καθιέρωσε ειδικές
προνομιακές τιμές αγοράς της παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ
(π.χ. 80 €/MWh για την Αιολική Παραγωγή και 450 €/MWh για τα
Φωτοβολταϊκά), ενώ εκ τρίτου, καθιέρωσε περαιτέρω κίνητρα με
επιδοτούμενα προγράμματα.
8. UPLIFT

Όλες οι μονάδες παραγωγής που δραστηριοποιούνται στην

Ελληνική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας λαμβάνουν 35.000 € ανά
MW και έτος για κάθε MW διαθέσιμης ισχύος τους. Με 10.000 MW
διαθέσιμα στο Σύστημα, το ποσό που καταβάλλεται από τους
Προμηθευτές ετησίως για το σκοπό αυτό είναι της τάξεως των 350
εκ. €/έτος. Το ποσό αυτό δεν εμφανίζεται δημόσια κατά την
εκκαθάριση της Χονδρεμπορικής Αγοράς ενώ κανονικά θα έπρεπε
να δημιουργεί ένα πρόσθετο ποσό (UPLIFT) που να προστίθεται
στην ΟΤΣ. Γενικότερα κάθε φύσεως πρόσθετα ποσά (UPLIFT)
που δημιουργούνται (π.χ. λόγω της τιμολόγησης των ΑΠΕ σε
διοικητικά προκαθορισμένη σταθερή τιμή) θα έπρεπε να αυξάνουν
την τελική ΟΤΣ. Αλλιώς η ΟΤΣ δεν αποτελεί τον καθρέφτη του
πραγματικού κόστους παραγωγής και δεν δίδει πραγματικό
σήμα στους καταναλωτές ώστε να περιορίσουν την
κατανάλωσή τους και στους επενδυτές ώστε να
κατασκευάσουν νέες μονάδες παραγωγής στο Σύστημα.

ΙΙΙ. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το σημερινό νομικό πλαίσιο απελευθέρωσης της αγοράς

ηλεκτρισμού στηρίζεται κυρίως στον νόμο 2773/99 ο οποίος
δημιουργήθηκε με βάση την Οδηγία 96/92/ΕΚ.
Η Οδηγία 96/92/ΕΚ δεν τροποποιήθηκε αλλά καταργήθηκε από
την νεώτερη Οδηγία 2003/54/ΕΚ. Οι μεταγενέστεροι, της Οδηγίας
2003/54/ΕΚ, νόμοι 3175/2003 και 3426/2005 δεν κατήργησαν, ως
όφειλαν, τον νόμο 2773/99 αλλά:

• τον τροποποίησαν σε κάποια ελάχιστα σημεία ώστε να τον

προσαρμόσουν σε ορισμένες μόνο από τις απαιτήσεις της
νέας Οδηγίας 2003/54/ΕΚ.
• άφησαν αναλλοίωτες έννοιες που υπήρχαν στην Οδηγία
96/92/ΕΚ αλλά είναι ασύμβατες με την νεώτερη Οδηγία

602
 2003/54/ΕΚ. Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού είναι να
εξακολουθούν να υπάρχουν στους Ελληνικούς νόμους
έννοιες όπως π.χ. η έννοια του «αυτοπαραγωγού» οι
οποίες είναι πλέον ασύμβατες με το ισχύον σήμερα
Κοινοτικό Δίκαιο.
• πρόβλεψαν την ενσωμάτωση στο ΔΕΣΜΗΕ του Διαχειριστή
του Δικτύου Διανομής – μια ενσωμάτωση που έπρεπε να
έχει γίνει μέχρι την 1η Ιουλίου 2007, αλλ’ ουδέποτε
συζητήθηκε καν για να υλοποιηθεί.
• θεσμοθέτησαν την εσαεί συμμετοχή της ΔΕΗ στο μετοχικό
κεφάλαιο του ΔΕΣΜΗΕ κατά 49% (ενώ ο αρχικός ν.
2773/99 προέβλεπε σταδιακή μείωση του ποσοστού αυτού
καθώς νέοι Παραγωγοί θα εισέρχονται στην Αγορά).

Κατόπιν των ανωτέρω θα πρέπει, ανεξάρτητα από την τελική μορφή

που θα πάρει το 3ο Πακέτο για την Απελευθέρωση της Αγοράς
Ηλεκτρισμού, να γίνουν το ταχύτερο δυνατόν οι ακόλουθες
νομοθετικές αλλαγές:

1. Να καταργηθούν οι ορισμοί που υπήρχαν στην 96/92/ΕΚ και

μεταφέρθηκαν στους Ελληνικούς νόμους 2773/99, 3175/2003,
και 3468/2006 κ.λ.π. και δεν υπάρχουν στην Οδηγία
2003/54/ΕΚ, η οποία κατήργησε πλήρως την 96/92/ΕΚ.
2. Να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία του ΔΕΣΜΗΕ από την ΔΕΗ με
την πιστή εφαρμογή των προβλέψεων της Οδηγίας
2003/54/ΕΚ και την κατάργηση της εσαεί συμμετοχής της ΔΕΗ
κατά 49% στο μετοχικό κεφάλαιο του ΔΕΣΜΗΕ.
3. Να επανεξετασθεί η ρύθμιση του νόμου 3426/2005 με την
οποία προβλέπεται η ενσωμάτωση στον ΔΕΣΜΗΕ του
Διαχειριστή του Δικτύου Διανομής.
4. Ο Διαχειριστής του Συστήματος πρέπει να έχει οικονομική
ανεξαρτησία και αυτοδυναμία και να διαθέτει τους αναγκαίους
ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους καθώς και τον
κατάλληλο εξοπλισμό για την συντήρηση και επέκταση των
δικτύων μεταφοράς ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στα
καθήκοντά του όπως αυτά περιγράφονται στην Οδηγία
2003/54/ΕΚ.
5. Να διορθωθούν οι Κώδικες προς την κατεύθυνση της
αποκαταστάσεως της Οριακής Τιμής του Συστήματος σε
σωστό και ορθά κυμαινόμενο επίπεδο τιμών ώστε να
αντανακλά το πραγματικό οριακό κόστος παραγωγής του
Συστήματος σε κάθε ωριαία χρονική περίοδο. Κύρια θέματα :
Εκτός των θεμάτων Εισαγωγών, Διαχείρισης Υδάτων,

603
 Τεχνικών Ελαχίστων και UPLIFT, που αναφέρθηκαν
παραπάνω, πρέπει να διευκρινιστεί και ο χειρισμός των
Αιχμιακών Μονάδων, που είναι απαραίτητο να ενταχθούν στο
Διασυνδεδεμένο Σύστημα, χωρίς να προκαλούνται
στρεβλώσεις στην κύρια αγορά ενέργειας.
6. Να θεσμοθετηθεί η σχέση μεταξύ ρυθμιζόμενων τιμολογίων της
λιανεμπορικής αγοράς και της ΟΤΣ και να γίνει διαχωρισμός
των τιμολογίων σε βασικές συνιστώσες (Ρήτρα Κόστους
Παραγωγής + UPLIFT + Μεταφορά +Διανομή +Εμπορία)
ώστε να είναι διαφανές το κόστος των μονοπωλιακών
τμημάτων της Μεταφοράς και της Διανομής.

IV. ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

1. Το σχέδιο ενός νέου νόμου θα πρέπει να

περιλαμβάνει όλα τα άρθρα της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ
ακολουθούμενα από τα αντίστοιχα άρθρα του σχεδίου. Αυτό θα
εξασφαλίσει την πληρότητα της μεταφοράς της Οδηγίας στο
Ελληνικό Δίκαιο. Ενδεχόμενη μη μεταφορά ενός άρθρου της
Οδηγίας στο σχέδιο νόμου θα πρέπει να δικαιολογείται.

2. Μετά την κατά τον τρόπο αυτό μεταφορά

της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ στο σχέδιο νόμου θα προστεθούν στο
σχέδιο νόμου τα άρθρα που αναφέρονται στην κατάργηση ή
διατήρηση άρθρου από τους υφιστάμενους σήμερα νόμους
2773/99 (π.χ. το άρθρο 34 περί ασφάλισης προσωπικού της ΔΕΗ
το οποίο πρέπει να διατηρηθεί και στον νέο νόμο), εφόσον αυτή η
κατάργηση ή διατήρηση είναι σύμφωνη και συμβατή με το πνεύμα
της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ.

3. Τέλος το σχέδιο νέου νόμου θα πρέπει

να είναι κείμενο αυτοτελές ώστε ο αναγνώστης να μην έχει ανάγκη
να ανατρέχει σε υπάρχοντες παλαιότερους νόμους.

4. Θα πρέπει η πορεία της αγοράς να

παρακολουθείται συνεχώς με την καθιέρωση διαφόρων
δεικτών με τους οποίους θα ελέγχεται ο βαθμός συμμόρφωσης
του τομέα ηλεκτρισμού στις επιταγές της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ.

Ένας από τους κυριότερους δείκτες του βαθμού απελευθέρωσης

μίας αγοράς είναι ο δείκτης Herfindahl – Hirschman Index (HHI)
Ο δείκτης αυτός ορίζεται ως το άθροισμα των τετραγώνων των
μεριδίων στην αγορά όλων των ανταγωνιζομένων παικτών αυτής.

604
Στην περίπτωση του απόλυτου μονοπωλίου που κατέχει το 100%
μιας αγοράς τότε ο δείκτης αυτός παίρνει την μέγιστη τιμή του,
δηλαδή 1002=10.000
ΠΙΝΑΚΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΔΕΙΚΤΗ HHI ΕΤΟΥΣ 2007
Μετέχοντες στην Ενέργεια Μερίδιο
2
Αγορά MWh/Έτος Αγοράς σi σi

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΕΗ 48549128 86,12

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΔΕΗ 2730741 4,84
ΣΥΝΟΛΟ ΔΕΗ 51279869 90,96 8273,96
ΕΝΘΕΣ 2090000 3,71 13,74
ΗΡΩΝ 70000 0,12 0,02
ΑΠΕ 1312143 2,33 5,42
ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΤΡΙΤΩΝ 1623450 2,88 8,29
ΣΥΝΟΛΑ 56375462 100,00 8301,43
ΔΕΙΚΤΗΣ HERFINDAHL-HIRSCHMAN HHI= 8301,43

Στην πράξη μια αγορά θεωρείται:

 Μονοπωλιακή όταν
ΗHI = 10.000
 Υπερβολικά συγκεντρωτική όταν
ΗHI > 5.000
 Συγκεντρωτική όταν
ΗHI > 1.800
 Επαρκώς ανταγωνιστική όταν
1000 < ΗHI ≤ 1.800 και
 Πλήρως ανταγωνιστική όταν
ΗHI ≤ 1.000

Ο δείκτης Herfindahl – Hirschman για την Χονδρεμπορική Αγορά

στην Ελλάδα έχει υπολογιστεί στον ως άνω Πίνακα για το έτος
2007.

Με ένα δείκτη Herfindahl – Hirschman ίσο προς 8301 η

Χονδρεμπορική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα
θεωρείται υπερβολικά συγκεντρωτική. Για να μικρύνει ο δείκτης
αυτός κάτω από το όριο των 5000 (όπου θεωρείται ότι αρχίζει να

605
 χαράζει η απελευθέρωση) θα πρέπει ο μεγαλύτερος παίκτης της
αγοράς, να μειώσει το μερίδιό του από 90,96% στο 70% (οπότε 702
= 4900). Για το σκοπό αυτό πρέπει να ληφθούν μέτρα περιορισμού
της υφιστάμενης σήμερα ασύμμετρης κατάστασης.
Σημειώνεται επίσης ότι ακόμη δυσμενέστερη είναι η κατάσταση στο
πεδίο της Λιανεμπορικής Αγοράς (retail market) όπου, παρά το
γεγονός ότι το 100% των καταναλωτών είναι, από 1/7/2007,
Επιλέγοντες Καταναλωτές, η ΔΕΗ εξακολουθεί να έχει το 99,9% της
αγοράς (δείκτης ΗΗΙ ~10000).

Φως στο μυστήριο της κατασκευής των πυραμίδων;

Η ομάδα του MIT

κατασκευάζει
πειραματικό
μοντέλο
πυραμίδας για να
ελέγξει τη θεωρία
του τσιμέντου

Πρόκειται για μια

θεωρία που
προκαλεί δυσπεψία στην δεσπόζουσα τάξη των αρχαιολόγων.
Υποστηρίζει πως κάποιοι από τους τεράστιους ογκόλιθους των
μεγάλων πυραμίδων της Αιγύπτου πιθανόν να έχουν παρασκευαστεί
από συνθετικό υλικό, το πρώτο τσιμέντο της ιστορίας. Να μην έχουν
δηλαδή λατομηθεί και να μην έχουν τοποθετηθεί στη θέση τους από
στρατούς κατασκευαστών. Μια τέτοια καινοτομία θα τους έσωζε από
εκατομμύρια κουραστικές εργατο-ώρες που υποτίθεται πως
χρειάστηκαν για την κατασκευή των αινιγματικών κτιρίων του
οροπεδίου της Γκίζας.

"Είναι πιθανό να χρησιμοποίησαν λιγότερο ιδρώτα και περισσότερο μυαλό,"

είπε ο Linn W. Hobbs, καθηγητής της επιστήμης των υλικών στο
Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης. "Ίσως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι να
μη μας άφησαν μόνο μυστηριώδη μνημεία και μούμιες. Ίσως ανακάλυψαν
το τσιμέντο, 2000 χρόνια πριν να αρχίσουν να το χρησιμοποιούν οι
Ρωμαίοι στα έργα δόμησης που έκαναν."

606
Αυτή είναι μια ιδέα που θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά την ιστορία της
επιστήμης των μηχανικών. Πιστεύεται εδώ και πολύ καιρό πως οι Ρωμαίοι
ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν δομικό τσιμέντο σε μεγάλη κλίμακα, αν
και αυτού του είδους η τεχνολογία είναι πιθανό να προέρχεται από τους
Έλληνες. Μια ομάδα από επιστήμονες των υλικών διεξάγουν πειράματα με
κομμάτια ασβεστόλιθου και φυσικά υλικά σύνδεσης, υλικά που θα
έπρεπε να είναι άμεσα προσβάσιμα στους αρχαίους Αιγυπτίους. Τα
πειράματα είναι σχεδιασμένα με στόχο να δείξουν πως οι ογκόλιθοι στα
ψηλότερα σημεία των πυραμίδων πιθανόν να έχουν βρεθεί εκεί από
κάποιο ρευστό υλικό που διοχετεύτηκε σε ξύλινα καλούπια.

Στο MIT ο Hobbs και δύο συνάδελφοί του διδάσκουν ένα σεμινάριο που
αφορά τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο στη διάρκεια
της ιστορίας. Κατά τη διάρκεια των χρόνων που λειτουργεί, προπτυχιακοί
φοιτητές του προγράμματος έχουν ανακατασκευάσει από συντρίμμια
τεχνουργήματα όπως σπαθιά Σαμουράι, κουδούνια της Μέσης Αμερικής και
ακόμα μια λικνιζόμενη γέφυρα 18 μέτρων κατασκευασμένη από ίνες φυτών
όπως αυτές που κατασκευαζόντουσαν από τους Ίνκας. Τώρα στο
εργαστήριο του Hobbs κατασκευάζεται ένα μοντέλο πυραμίδας σε μικρή
κλίμακα, μια κατασκευή που συντίθεται από λατομημένο ασβεστόλιθο και
τεχνητούς ογκόλιθους φτιαγμένους από υλικό που μοιάζει με το
τσιμέντο και προέρχονται από λάσπη σπασμένου ασβεστόλιθου που
έχει εμπλουτιστεί με Καολινίτη (ορυκτό που προέρχεται από την
αποσάθρωση των αστρίων, ένυδρο πυριτικό άλας του αργιλίου),
χαλαζία και φυσικά άλατα ερήμου, όπως αυτά που χρησιμοποιούνταν
από τους αρχαίους Αιγυπτίους για τη μουμιοποίηση.

Η πυραμίδα του MIT θα περιλαμβάνει μόνο περίπου 280 ογκόλιθους, σε

σύγκριση με τους 2,3 εκατομμύρια που απαρτίζουν τη μεγαλύτερη από τις
πυραμίδες. Το υλικό κατασκευής τους μοιάζει αρχικά με ζελέ, αλλά γίνεται
τελικά σκληρό σα βράχος. Αν και ο σκοπός του σεμιναρίου στο πλαίσιο
του οποίου κατασκευάζεται η πυραμίδα είναι να διδαχθεί η καινοτομία στην
επιστήμη των μηχανικών, το έργο μπορεί να αποδείξει ότι οι αρχαίοι,
τουλάχιστον θεωρητικά, θα μπορούσαν να έχουν κατασκευάσει τους
ογκόλιθους των πυραμίδων από παρόμοια υλικά, τα οποία θα μπορούσαν
να έχουν προμηθευτεί από αποξηραμένους βυθούς ποταμών, την άμμο της
ερήμου ή λατομεία.. "Πάρα πολλά παραφουσκωμένα εγώ και πάρα πολλές
δημοσιευμένες έρευνες στηρίζονται στην άποψη πως κάθε ογκόλιθος των
πυραμίδων έχει σκαλιστεί και όχι παρασκευαστεί." Οι κατασκευαστές της
Γκίζας κονιορτοποιούσαν μαλακό ασβεστόλιθο και τον ανακάτευαν με νερό,
σκληραίνοντας το υλικό με φυσικά συνδετικά, που ήταν γνωστό πως τα
χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι για τα διάσημα γυαλιστερά γαλάζια

607
διακοσμητικά αγαλματίδια που κατασκεύαζαν. Τέτοιοι ογκόλιθοι, θα
μπορούσαν να είχαν τοποθετηθεί στη θέση τους από εργάτες που έχυναν
υγρό τσιμέντο στην κορυφή των πυραμίδων, μία σαφώς λιγότερο
εντυπωσιακή εικόνα από αυτή που είναι γνωστή μέσω των χολιγουντιανών
επικών ταινιών όπως οι 'Δέκα Εντολές', με χιλιάδες ημίγυμνους εργάτες να
κοπιάζουν με θηλιές, σκοινιά και κυλίνδρους για να μετακινήσουν γιγάντιους
λαξευμένους βράχους. Ο Barsoum, καθηγητής της μηχανικής υλικών, είπε
ότι η μικροσκοπική, η ακτινογραφική και η χημική ανάλυση ξυσμάτων
πέτρας που προέρχονται από τις πυραμίδες "υποδηλώνουν πως ένα
μικρό αλλά σημαντικό ποσοστό ογκόλιθων στα υψηλότερα σημεία
των πυραμίδων είχαν παρασκευαστεί από τσιμέντο." Επέμεινε πως
πιστεύει ότι η πλειοψηφία των ογκόλιθων της πυραμίδας του Χέοπα είχαν
λαξευτεί όπως ισχυρίζονται οι αρχαιολόγοι. Αλλά 10 ή 20 τοις εκατό των
ογκόλιθων είχαν πιθανότατα κατασκευαστεί από κάποιου είδους
τσιμέντο, εκεί που ήταν εξαιρετικά δύσκολο να τοποθετηθούν
ολόκληροι λαξευμένοι ογκόλιθοι.

Για να φωτίσουν το μέρος στο οποίο δούλευαν, οι Αιγύπτιοι

χρησιμοποιούσαν ένα σύστημα στιλπνών πλακών: αυτές
λειτουργούσαν όπως οι καθρέφτες, αντανακλώντας τις ακτίνες του
ήλιου.

Από το υλικό από το οποίο ήταν κατασκευασμένες συμπεραίνεται ότι οι

Αιγύπτιοι μάλλον δε γνώριζαν με ποιον τρόπο φτιάχνονται οι καθρέφτες. Οι
πλάκες έπρεπε να είναι από υλικό καλά λειασμένο, για παράδειγμα, από
μπρούντζο. Ως επικήδεια αντικείμενα βρέθηκαν πολλά μπρούντζινα
κομμάτια που χρησιμοποιούνταν ως καθρέφτες. Διαδεδομένες ήταν επίσης
και οι δάδες που έκαιγαν λάδι, οι οποίες απομακρύνονταν με το πέρας των
εργασιών.

Οι πυραμίδες της Γκίζας

Έτος Κατασκευής: 2528 π.Χ.

608
609
 Από τα επτά
θαύματα του κόσμου,
μόνο οι πυραμίδες
της Γκίζας υπάρχουν
μέχρι αυτές τις μέρες.
Αν και έχει φθαρεί
μεγάλο μέρος του
λευκού
ασβεστόλιθου του
περιβλήματος και οι
γύρω ναοί έχουν
καταστραφεί
ολοκληρωτικά, το
ύψος και το
μέγεθος αυτών των
τεράστιων
κατασκευών ακόμα
εντυπωσιάζει τους
επισκέπτες. Η
κατασκευή τους
θεωρείται ένα από
τα μεγαλύτερα
επιτεύγματα της ιστορίας, και μέχρι σήμερα οι μέθοδοι που
χρησιμοποιήθηκαν από τους αρχαίους τεχνίτες για την κατασκευή αυτή,
είναι θέμα που προκαλεί πολλές διαφωνίες. Συγκεκριμένα υπάρχουν
παραπάνω από 80 πυραμίδες στην Αίγυπτο οι οποίες έχουν χτιστεί σε μία
περίοδο περίπου 1000 ετών, αλλά αυτές της Γκίζας είναι οι μεγαλύτερες και
οι πιο αντιπροσωπευτικές λόγω της σταθερότητας της κατασκευής τους. Οι
πυραμίδες της Γκίζας χτίστηκαν από τρεις Βασιλείς της 4ης δυναστείας, τον
Khufu (γνωστός ως Χέοπας), τον Khafre (Chephren), και τον Menkaure
(Mycerinus). Η πυραμίδα του Khufu (2551-2528 π.Χ.) είναι η μεγαλύτερη και
η πιο γνωστή ως η μεγάλη πυραμίδα. Για παραπάνω από 4000 χρόνια ήταν
το ψηλότερο
κατασκεύασμα στον
κόσμο.

. Η κάθε πυραμίδα
ήταν τοποθετημένη σε
έναν περιφραγμένο
χώρο με ένα ναο στην
ανατολική πλευρά.
Επίσης υπήρχε ακόμα

610
ένας ναός κοντά στο ποτάμι, ο οποίος συνδεόταν με τον άλλο με ένα μακρύ
μονοπάτι διακοσμημένο με διάφορα ανάγλυφα.

Εργασίες προετοιμασίας της επιλεγμένης τοποθεσίας

Πολύ μεγάλη σημασία είχε και η επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας για την
κατασκευή του κάθε ναού. Η τοποθεσία της Γκίζας προφανώς επιλέχθηκε
λόγω της στρατηγικής θέσης που κατέχει η κοιλάδα του Νήλου (στη δυτική
όχθη), όπου η δύση συνδέεται με την δύση του ηλίου και τον θάνατο.
Επιπλέον ο ασβεστόλιθος που χρησιμοποιήθηκε στο εξωτερικό περίβλημα,
παρείχε συμπαγές αποτέλεσμα για το μαζικό βάρος των κατασκευών και
επίσης αποτέλεσε άφθονο υλικό για την κατασκευή των συμπαγών
πυρήνων. Οι εργασίες στη τοποθεσία που επιλέχθηκε ξεκίνησαν με έργα
υποδομής (εκσκαφές, διαμόρφωση εδάφους, κ.τ.λ.). Οι Αιγύπτιοι φαίνεται
ότι χρησιμοποίησαν απλά εργαλεία, όπως τετράγωνα αλφάδια για την
εξομάλυνση του εδάφους και νήματα στάθμης. Με αυτά τα μέσα ήταν ικανοί
να επιτύχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ακρίβεια: το επίπεδο του πεζοδρομίου
γύρω απο την πυραμίδα του Χέοπα διαφέρει μόνο κατά 2 cm. Παρ' ότι η
περιοχή γύρω από την βάση της πυραμίδας, σκάφτηκε για δωθεί η αίσθηση
ενός άλλου επιπέδου, η φυσική πέτρα μέσα στη περίμετρο έμεινε άθικτη για
να δημιουργήσει ένα συμπαγή πυρήνα στο κατώτερο επίπεδο του τύμβου.
Όταν το υπόβαθρο ήταν έτοιμο, μπορούσε να ξεκινήσει η κατασκευή ενός
ακριβούς τετραγώνου το οποίο θα αποτελούσε την βάση της πυραμίδας. Η
κάθε πυραμίδα ήταν προσεκτικά ευθυγραμμισμένη έτσι ώστε οι πλευρές της
να "βλέπουν" προς τους τέσσερις κύριους προσανατολισμούς. Αρχικά, η
ανατολική όπως και η δυτική πλευρά ήταν ευθυγραμμισμένες στο βορρά με
την βοήθεια αστερισμών. Οι Αιγύπτιοι χτίστες κατάφεραν με μεγάλη
ακρίβεια, οι πλευρές της μεγάλης πυραμίδας να αποκλίνουν από τον βορρά
κατά μέσο όρο τρία λεπτά της μίας μοίρας. Όταν η μία πλευρά
ευθυγραμμιζόταν, οι υπόλοιπες κατασκευαζόταν με βάση αυτή γεωμετρικά
και τις σημάδευαν στο έδαφος.Πρόσφατα, υπήρξαν αρκετές προσπάθειες
να αποδωθεί σημασία στη διαγώνια τοποθέτηση των τριών πυραμίδων της
Γκίζας. Είναι αξιοπερίεργο το γεγονός ότι δεν υπήρχε κάποιο πρωταρχικό
σχέδιο στο οποίο να βασίζεται αυτή η τοποθέτηση. Οι πυραμίδες χτίστηκαν
σε διαφορετικές εποχές και σαν ξεχωριστά έργα. Επίσης, οι χώροι που
περικλείουν τις πυραμίδες δεν συνδέονται μεταξύ τους όπως κάποιος θα
περίμενε. Η διαγώνια τοποθέτηση είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας
κατασκευής: οι πυραμίδες είναι πιστά ευθυγραμμισμένες στο βορρά και η
κάθε μία είναι χτισμένη πλαγίως στην άκρη του οικοπέδου και τραβηγμένη
πίσω από τα προγενέστερα μνημεία για να υπάρχει καθαρή θέα των
αστερισμών του βορρά. Οι ογκόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν για την
βάση της μεγάλης πυραμίδας εξορρύχθηκαν νότια της πυραμίδας με

611
τις ίδιες μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του
χαρακώματος γύρω από τη Σφήκα. Οι κατασκευαστές θεώρησαν ότι η
ποιότητα του ασβεστόλιθου ήταν πολύ φτωχή για το περίβλημα των
πυραμίδων και έτσι καλής ποιότητας ασβεστόλιθος βρέθηκε στα λατομεία
στην απέναντι όχθη του ποταμού, στην Tura, σε ένα λιμάνι που βρισκόταν
στην άκρη της τοποθεσίας. Κατά μέσο όρο ο ασβεστόλιθος που
χρησιμοποιήθηκε, ζύγιζε συνολικά 2.5 τόννους, αν και το μέγεθος της
κατασκευής μειώνεται προς την κορυφή. Επιπλέον, κυβόλιθοι από
γρανίτη μεταφέρθηκαν από την Aswan, για να τονίσουν εξωτερικά το
χώρο της ταφής και για να προσδώσουν την αίσθηση ότι οι
εσωτερικοί διάδρομοι είναι αδιαπέραστοι, έτσι ώστε να
αποθαρρύνουν τους επίδοξους ληστές. Γρανίτης χρησιμοποιήθηκε
στην κατώτατη ζώνη του περιβλήματος της πυραμίδας του Khafre καθώς
επίσης και στην πυραμίδα του Menkaure. Ένα από τα ζητήματα που
επιδέχεται πολλές διαφορετικές απόψεις, είναι η μέθοδος της ανύψωσης
των ογκόλιθων στη κατασκευή της πυραμίδας. Πολλές διαφορετικές
απόψεις για την ανύψωση και την μετακίνηση των ογκόλιθων έχουν
διατυπωθεί και οι περισσότερες συγκλίνουν στην εξής άποψη: στην χρήση
κάποιου είδους ραμπών. Στην περίπτωση όμως της Γκίζας, δεν υπάρχουν
ενδείξεις κάποιας χρήσης ραμπών. Τα μπάζα και η συμπαγής λάσπη που
χρησιμοποιήθηκε για την πλήρωση των λατομείων (μετά την εξόρυξη)
μπορεί να αποτελούν τα απομεινάρια τους. Ενδείξεις από άλλες τοποθεσίες
υποδεικνύουν ότι αριθμός διαφορετικών ραμπών χρησιμοποιήθηκαν.
Διαφορετικές λύσεις δόθηκαν για την μεταφορά των ογκόλιθων, καθώς οι
εργασίες προχωρούσαν. Περίπου το 96 % του όγκου της πυραμίδας
βρίσκεται στα δύο τρίτα του κάτω μέρους και κατά την κατασκευή των
χαμηλότερων επιπέδων πολλές μικρές ράμπες πρέπει να διασφάλιζαν
μεγάλη ροή ογκόλιθων στα επίπεδα που γινόταν εργασίες. Προς την
κορυφή της πυραμίδας το ποσοστό ροής ήταν μικρότερο εξαιτίας της
δυσκολίας στην ανύψωση. Στην κορυφή πια, υπήρχε μεγάλη βελτίωση του
τρόπου ανύψωσης και μετακίνησης.
Κάθε ογκόλιθος λαξευόταν, όταν είχε ήδη μετακινηθεί στην κατάλληλη θέση,
έτσι ώστε να εφαρμόζει τέλεια στον διπλανό του. Οι ογκόλιθοι του
περιβλήματος είναι τόσο κοντά τοποθετημένοι έτσι ώστε είναι δύσκολο να
διακρίνει κάποιος τον αρμό μεταξύ τους. Κονίαμα από γύψο
χρησιμοποιήθηκε για να γεμίζει τα κενά που μπορεί να υπήρχαν και πρέπει
επίσης να βοηθούσε και ως λιπαντική ύλη για την ευκολότερη τοποθετησή
των ογκόλιθων.Τα ακραία γωνιακά τμήματα ήταν αυτά που τοποθετούνταν
πρώτα για να διασφαλιστεί ότι κάθε επίπεδο ήταν σωστά ευθυγραμμισμένο.
Οι διαγώνιες αποστάσεις μετρούνταν για να ελεγχθεί ότι η κατασκευή είναι
τετραγωνισμένη.

612
Εσωτερική διαρύθμιση των πυραμίδων

Η πυραμίδα του Khufu είναι μοναδική σε περιπλοκότητα εσωτερικών

χώρων. Υπάρχουν τρία εσωτερικά δωμάτια, το χαμηλότερο ήταν η
θεμελίωση κάτω από την πυραμίδα, ενώ τα άλλα δύο δωμάτια είναι
χτισμένα στο κυρίως σώμα της πυραμίδας. Το δωμάτιο του Βασιλιά είναι
εξ' ολοκλήρου επενδεδυμένο με κόκκινο γρανίτη από την Aswan και
περιέχει μία σαρκοφάγο από το ίδιο υλικό. Πάνω από αυτό το χώρο
υπάρχουν πέντε διαφορετικά δωμάτια, τα οποία στεγάζονται με τεράστια
δοκάρια από γρανίτη, σχεδιασμένα για να αποφορτίζουν την πυραμίδα από
το βάρος μέσω της στέγης του δωματίου του τύμβου, του Grand Gallery, το
οποίο οδηγεί στο δωμάτιο του Βασιλιά. Οι αρχιτέκτονες εφυήβραν
διάφορους μηχανισμούς για να σφραγίσουν την είσοδο των διαδρόμων της
πυραμίδας, αλλά αργότερα κλέφτες έφτιαξαν τούνελ γύρω από αυτούς.
Τα εσωτερικά δωμάτια των πυραμίδων του Khafre και Menkaure βρίσκονται
κάτω από το επίπεδο του εδάφους και η εκσκαφή τους έγινε στα θεμέλια. Η
πυραμίδα του Khafre περιέχει μόνο δύο απλά δωμάτια ενώ η πυραμίδα του
Menkaure έχει μικρότερους αλλά περισσότερο περίπλοκους χώρους και
μονοπάτια, όπου ένα από αυτά είναι διακοσμημένο. Ενώ οι άκρες του
περιβλήματος λαξευόταν για να εφαρμόζουν έκει όπου τοποθετούνταν, η
εξωτερική επιφάνεια της πέτρας δεν ήταν επενδυμένη μέχρι να τελειώσει η
κατασκευή της πυραμίδας. Η τελική επένδυση έγινε από την κορυφή
προς την βάση. Ενώ οι εργάτες κατέβαιναν χαμηλότερα στην κατασκευή οι

613
ράμπες αποσυναρμολογούνταν. Πολλές επιφάνειες από γρανίτη στο
κατώτερο επίπεδο του Menkaure δεν επενδύθηκαν όταν η κατασκευή
εγκαταλείφθηκε.
Εκτός από τα τούνελ των ληστών, οι πυραμίδες της Γκίζας έμεναν άθικτες
μέχρι τον μεσαίωνα, όπου συστηματικά χρησιμοποιήθηκαν σαν πηγή
εξόρύξεων. Καλής ποιότητας ασβεστόλιθος ήταν απαραίτητος για
οικοδομικές εργασίες στο Καϊρο και αποδείχτηκε ότι ήταν πιο εύκολο να
γίνει η εξόρυξη από τις πυραμίδες. Ένα μικρό μέρος από την επικάλυψη της
κορυφής της πυραμίδας του Khafre έχει μείνει άθικτο.
Συνεχής παρατήρηση και ανασκαφές συνεχίζουν να προσφέρουν νέες
πληροφορίες σχετικά με τις μεθόδους κατασκευής αλλά και τους
ανθρώπους που κατασκεύασαν αυτά τα μεγάλης αξίας μνημεία.

Πυραμίδα του Khufu

Διάρκεια κατασκευής: 23 χρόνια
Μήκος βάσης: 230,33m
Ύψος: 146,59m
Κλίση των πλευρών: 51° 50' 40"
Απόκλιση από το Βορρά: 0° 3' 6"
Όγκος: 2.600.000m³
Αριθμός ογκόλιθων: 2.300.000
Μέσο βάρος ογκόλιθου: 2,5tn
Βάρος Γρανίτη οροφής: 50 - 80 tn
Εργατικό δυναμικό 20.000 - 30.000
Στη Γκίζα, μπορείτε να επισκεφθείτε τις μεγάλες πυραμίδες που ανήκουν
στο Βασιλιά Χέοπα, τον γιό του Βασιλιά Χεφρίνο - στου οποίου υπάρχει
ακόμη ο σαρκοφάγος του - και τον Βασιλιά Μικερίνο, καθώς και μικρότερες
πυραμίδες και τάφους άλλων μελών της βασιλικής οικογένειας, ευγενών και
υψηλόβαθμων αξιωματικών των βασιλέων. Πολλοί Αιγυπτιολόγοι πιστεύουν
ότι για να ανεβάσουν τους ογκόλιθους για την κατασκευή των πυραμίδων,
χρησιμοποιήθηκαν σχοινιά και ράμπες. Ισχυρίζονται ότι τα δομικά υλικά
μεταφέρονταν από τις περιοχές Ασσουάν, Σινά, Τούρα και Λίβανο, μέσω
του Νείλου. Κάθε πυραμίδα έχει ένα νεκροθάλαμο, ένα ναό της κοιλάδας και
έναν ανυψωμένο δρόμο που οδηγεί προς την πυραμίδα. Δίπλα στις
πυραμίδες του Βασιλιά Χέοπα και του Βασιλιά Χερφέν υπάρχουν λάκκοι
όπου βρέθηκαν καράβια από κέδρο, που πιθανόν να τοποθετήθηκαν εκεί
για να μεταφέρουν τους Βασιλιάδες στη μεταθανάτια ζωή τους.
Η ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΧΕΟΠΑ
Η πρώτη πυραμίδα που κτίστηκε στη Γκίζα μεταξύ 2589 - 2566 π.Χ. ήταν
του Βασιλιά Χέοπα. Είναι το μοναδικό από τα 7 θαύματα του αρχαίου
κόσμου που σώζεται ακόμα. Αρχικά είχε ύψος 147 μέτρα και πλάτος 230
μέτρα. Σήμερα όμως, εξαιτίας της φυσικής φθοράς και της ανθρώπινης

614
παρέμβασης, έχει ύψος 137 μέτρα και πλάτος 227 μέτρα. Ιδιαίτερο
ενδιαφέρον έχουν οι πλαϊνές γραμμές της πυραμίδας, οι οποίες είναι
ακριβείς, δείχνοντας τα τέσσερα σημεία της πυξίδας: βοράς, νότος, ανατολή
και δύση. Περίπου δύο εκατομμύρια ογκόλιθοι χρησιμοποιήθηκαν για την
κατασκευή της. Κάθε ογκόλιθος είχε βάρος άνω των δύο τόνων. Η είσοδος
της πυραμίδας βρίσκεται στη βόρεια πλευρά, ενώ στο εσωτερικό της
υπάρχουν πολλοί θάλαμοι, διάδρομοι και γκαλερί. Ο νεκροθάλαμος είναι
από κόκκινο γρανίτη και βρίσκεται στο κέντρο της πυραμίδας. Ο
σαρκοφάγος του Βασιλιά είναι τοποθετημένος με τέτοιον τρόπο ώστε να
ευθυγραμμίζεται με τα τέσσερα σημεία της πυξίδας. Πιθανόν ο σαρκοφάγος
να κατασκευάστηκε μέσα στο θάλαμο, αφού η είσοδος του θαλάμου είναι
μόνο ένα χιλιοστό πιο πλατύ από το πλάτος του σαρκοφάγους.

Η ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΟΥ ΧΕΦΡΙΝΟΥ

Ο Βασιλιάς Χεφρίνος ήταν ο γιος του Βασιλιά Χέοπα. Μεταξύ το 2558 και το
2532, έδωσε εντολή να κατασκευαστεί η δική του πυραμίδα δίπλα σε αυτήν
του πατέρα του. Το συγκρότημα του Χεφρίνου αποτελείται από την
Πυραμίδα, τη Σφίγγα, το Νεκροθάλαμο και το Ναό της Κοιλάδας. Είναι η
μοναδική πυραμίδα που διατηρεί κομμάτι από την λεία εξωτερική πέτρινη
επιφάνεια στην κορυφή της. Αρχικά είχε ύψος 143 μέτρα, αλλά εξαιτίας της
διάβρωσης, σήμερα έχει ύψος 136 μέτρα, ενώ το πλάτος της υπολογίζεται
στα 215 μέτρα. Κατασκευάστηκε με ογκόλιθους από ασβεστόλιθο και
κόκκινο γρανίτη. Στο εσωτερικό της υπάρχει ο σαρκοφάγος του Βασιλιά
από μαύρο γρανίτη.

Η ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΜΙΚΕΡΙΝΟ

Σύμφωνα με ιστορικά ευρήματα, ο Βασιλιάς Μικερίνο ήταν ο γιος του
Βασιλιά Χεφρίνου και ο εγγονός του Βασιλιά Χέοπα. Η πυραμίδα του είναι η
μικρότερη από τις τρεις μεγάλες πυραμίδες της Γκίζας. Αρχικά είχε ύψος
65,5 μέτρα, αλλά τώρα έχει μειωθεί στα 62 μέτρα, ενώ έχει πλάτος 150
μέτρα. Όπως και με την πυραμίδα του πατέρα του, κατασκευάστηκε με
ογκόλιθους από ασβεστόλιθο και κόκκινο γρανίτη. Η διαρρύθμιση του
εσωτερικού της πυραμίδας του Μικερίνο είναι πολύπλοκος, με πολλούς
διαδρόμους και θαλάμους.

Η ΣΦΙΓΓΑ
Η Σφίγγα είναι επίσης ένα
από τα πιο χαρακτηριστικά
αξιοθέατα της Αιγύπτου.
Είναι κατασκευασμένη από
ασβεστόλιθο και έχει το
κεφάλι ενός Φαραώ - που
φοράει τα βασιλικά
κοσμήματα - και το σώμα
ενός λιονταριού. Οι
615
Αιγυπτιολόγοι υποστηρίζουν ότι αντιπροσωπεύει τον Χεφρίνο, λόγω της
τοποθεσίας αλλά και της ομοιότητας της με το συγκεκριμένο Βασιλιά.
Δημιουργήθηκε στη θέση αυτή για να φυλάει το συγκρότημα του Χεφρέν.
Κτίστηκε από το 2558 π.Χ. έως το 2535 π.Χ. Εχει συνολικό ύψος 20 μέτρα,
το πρόσωπο έχει πλάτος 6 μέτρα και το σώμα έχει μήκος 57 μέτρα. Η
εκτεταμένη διάβρωση και αποσύνθεση της Σφίγγας οφείλεται στην κακή
ποιότητα της πέτρας, τη φυσική φθορά, το νέφος και τις καιρικές
συνθήκες.

Στο Νείλο βρέθηκε είσοδος αρχαίου Αιγυπτιακού

ναού

Αρχαιολόγοι ανακάλυψαν έναν πρόναο (ή καλυμμένη

είσοδο) από έναν αρχαίο αιγυπτιακό ναό κάτω από την
επιφάνεια του Νείλου ποταμού. Σύμφωνα με τους
ειδικούς η είσοδος οδηγούσε κάποτε στο Ναό του θεού
της γονιμότητας Κνουμ, ο οποίος είχε κεφάλι κριαριού.
Μια ομάδα από αιγυπτίους αρχαιολόγους δύτες
βρήκαν τον πρόναο στο Ασουάν ερευνώντας στα
πλαίσια της πρώτης υποβρύχιας εξέτασης του Νείλου που ξεκίνησε
νωρίτερα αυτόν τον χρόνο. Ο Νείλος μετακινήθηκε και αυτό το τμήμα του
Ναού άρχισε να γίνεται μέρος του ποταμού, δήλωσε ο Zahi Hawass, Γενικός
Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου. Στις
μέρες μας ο Νείλος κρύβει πολλές αρχαιότητες και οι αρχαιολόγοι πιστεύουν
πως οι υποβρύχιες ανασκαφές θα αποκαλύψουν κι άλλα σημαντικά
τεχνουργήματα. Ο ογκώδης πρόναος είναι πολύ μεγάλος για να μετακινηθεί
στην συγκεκριμένη ανασκαφή, αλλά οι αρχαιολόγοι μετακίνησαν έναν
ογκόλιθο ενός τόνου που θα μπορούσε να προέρχεται από την 22η
Δυναστεία (945-712 π.Χ.) μέχρι την 26η Δυναστεία (664-525 π.Χ.). Η ίδια η
πέτρα θα μπορούσε να είναι ακόμα παλαιότερη ωστόσο, διότι όπως γίνεται
με πολλά αντικείμενα της αιγυπτιακής ιστορίας, τα αρχικά υλικά του ναού
του Κνουμ είχαν επαναχρησιμοποιηθεί για την κατασκευή πιο πρόσφατων
ναών.
Οι πέτρες που βρέθηκαν γύρω από τον πρόναο όπως αυτή που ήδη έχει
μετακινηθεί από το νερό, έχουν (οι περισσότερες) επιγραφές που
περιγράφουν γεγονότα της αρχαιότητας. Αυτές οι επιγραφές θα μπορούσαν
να περιλαμβάνουν μια ακριβή χρονολόγηση για μια γειτονική κατασκευή
που είναι γνωστή ως 'Μετρητής του Νείλου', μια αποβάθρα όπου οι αρχαίοι
υπάλληλοι χρησιμοποιούσαν για να μετρήσουν τις εποχικές πλημμύρες και
μέσω αυτών να καθορίζουν τους φόρους. "Στον 'Μετρητή του Νείλου'
μπορούσε κάποιος να δει το ύψος της πλημμύρας" λέει ο von Pilgrim. "Και
ανάλογα με το ύψος της πλημμύρας, κάποιος μπορούσε να προβλέψει
πόσο πλούσια θα ήταν η σοδειά. Βασισμένοι σ' αυτό, καθόριζαν τη
φορολογία." Ο ναός του Κνουμ βρισκόταν σε ένα θρησκευτικό, πολιτικό,
616
στρατιωτικό, εμπορικά και σημαντικό κέντρο της αρχαίας Αιγύπτου,
πρόσθεσε ο von Pilgrim. "Ήταν ένα εξαιρετικά σημαντικό κτίσμα. Είχε
μεγάλη σημασία για όλη τη χώρα."

Τι είναι οι Νεφελίμ;

Οι Νεφελίμ ήταν μια προκατακλυσμιαία

φυλή, που στη Βίβλο αναφέρονται ως
γίγαντες. Ήταν, όπως λέγε*ται, τα
παιδιά που γεννήθηκαν από τις «κόρες
των αν*θρώπων», και τους «Υιούς του
Θεού». Είναι υψίστης σημασίας να
σημειωθεί ότι αναφέρονται σχεδόν
ταυτό*χρονα με τη δήλωση του Θεού
ότι θα κατάστρεφε τη γη με πλημμύρα
και φαίνεται απ' αυτή τη σχέση ότι η
επί*δρασή τους στο ανθρώπινο γένος
ήταν μια απ' τις βα*σικές αιτίες που
προκάλεσαν την καταστροφή.

Διαβάζουμε στο βιβλίο της Γένεσις 6:1-7

1 Όταν οι άνθρωποι άρχισαν να αυξάνονται αριθμη* τικά πάνω στη γη και

γεννούσαν κόρες,

2 Οι γιοι του Θεού είδαν ότι οι κόρες των ανθρώπων ήταν όμορφες και
παντρεύτηκαν όσες απ' αυτές διάλεξαν.

3 Τότε ο ΚΥΡΙΟΣ είπε, «Το Πνεύμα Μου δε θα μεί*νει με τον άνθρωπο για
πάντα, καθώς αυτός είναι θνη* τός. Οι μέρες του θα είναι εκατόν είκοσι
χρόνια.»

4 Οι Νεφελίμ ήταν στη γη εκείνες τις μέρες - καθώς και μετά - όταν οι γιοι
του Θεού πήγαν στις κόρες των ανθρώπων και έκαναν μαζί τους παιδιά.
Ήταν οι ήρωες απ' τα αρχαία χρόνια, άντρες ξακουστοί.

5 Ο ΚΥΡΙΟΣ είδε πόσο μεγάλη είχε γίνει η κακία του ανθρώπου στη γη, και
ότι κάθε διάθεση των σκέ*ψεων της καρδιάς του ήταν πάντα μόνο πονηρή.
Οι Νεφελίμ ήταν μια φυλή γιγάντων που προέκυψε απ' τη σεξουαλική
ένωση των υιών του Θεού (ενδεχο*μένως έκπτωτων αγγέλων) με τις κόρες
των ανθρώπων. Μεταφρασμένο απ' τα Εβραϊκά κείμενα, το «Nephilim»

617
σημαίνει «έκπτωτοι». Ήταν ξακουστοί για τη δύναμή τους, την ανδρεία τους,
καθώς και μια μεγά* λη ικανότητα για αμαρτίες. Η προέλευση των Νεφελίμ
ξεκινά με μια ιστορία των έκπτωτων αγγέλων. Ο Shemhazai (Σεμχαζάι),
ένας υψηλόβαθμος άγγελος, ηγήθηκε μιας σχισματικής ομά*δας αγγέλων
που κατέβηκε στη γη για να καθοδηγήσει τους ανθρώπους στο δίκαιο
δρόμο. Η καθοδήγηση αυ*τή συνεχίστηκε για μερικούς αιώνες, αλλά
σύντομα οι άγγελοι άρχισαν να αποζητούν τις γήινες γυναίκες. Μέσα στη
λαχτάρα τους, οι έκπτωτοι άγγελοι οδήγη*σαν τις γυναίκες στη μαγεία και τα
ξόρκια, ζευγάρω*σαν μαζί τους και δημιούργησαν υβριδικούς απογόνους. Η
δύναμή τους ήταν αξιοθαύμαστη και οι ορέξεις τους τεράστιες. Αφού
καταβρόχθισαν όλα τα αποθέμα*τα του ανθρώπινου γένους, άρχισαν να
καταναλώνουν και τους ίδιους τους ανθρώπους. Οι Νεφελίμ επιτίθο*νταν
στους ανθρώπους και τους καταπίεζαν και ήταν η αιτία που προκάλεσε
μαζική καταστροφή στη γη. Δύο κείμενα ουσιαστικής σημασίας για την
ιστορία των Νεφελίμ, η Βίβλος και οι Πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας,
αναφέρουν διάφορα ονόματα γι' αυτούς. Σε διάφορα κομμάτια παραθέτονται
τα διαφορετικά είδη αυτών των γιγάντων. Αναφέρονται με πολλούς τρό*
πους, ως Enim, ή «Τρόμοι» (Γέν.14:5, Δευτ.2:1Ο), Re*phaim, ή «Αυτοί που
Προκαλούν Εξασθένιση» ή «Οι Νεκροί» (2
Σαμ.23:13, 1 Χρον.1Ι:15), Gibborim, ή «Γιγάντιοι Ήρωες» (Ιώβ 16:4),
Zamzummim, ή «Επι*τυχόντες» (Δευτ.2: 10), Anakim, ή «Μακρυλαίμηδες»
(Δευτ.2:1Ο, Ιώβ 11:22, 14:15) και Awwim ή «Κατ α*στροφείς» και «Φίδια».

Στα κείμενα αυτά αναφέρονται επίσης και άλλοι γί*γαντες, όπως ο Γολιάθ (2
Σαμ.21: 19), ένας γίγαντας με δώδεκα δάχτυλα στα χέρια και δώδεκα στα
πόδια, που αναφέρεται ως ένας απ' τους Rephaim (2 Σαμ.21 :20), κι ένας
ψηλός Αιγύπτιος (1 Χρον.11 :23). Το κείμενο των Αριθμών 13:26-33
περιγράφει τους Νεφελίμ της Χαναάν που είδε ο Ιησούς και αργότερα άλλοι
Εβραίοι κατάσκοποι. Επιπλέον, σύμφωνα με τις Ιουδαϊκές λαϊκές
παραδόσεις, κάποιος απ' τους Νεφελίμ, ο Arba, έχτισε μια πόλη, τη Kiriath
Arba, που ονομάστηκε έτσι απ' τον ιδρυτή της και σήμερα είναι γνωστή ως
Χε*βρώνα. Η κακοήθεια των Νεφελίμ έφερε μαζί της κι ένα βα*ρύ φόρο
αίματος. Το Γένεσις 6:5 αναφέρεται στη δια* φθορά που είχαν επιφέρει οι
Νεφελίμ ανάμεσα στους ανθρώπους και στους εαυτούς τους: «ο Κύριος είδε
πόσο μεγάλη είχε γίνει η κακοήθεια του ανθρώπου στη γη ... » Η σατανική
τους ανταρσία είχε ξεσηκώσει τόσο την οργή, όσο και τη λύπη του Θεού.
Έτσι ο Θεός έ*στειλε τον άγγελο Γαβριήλ να ανάψει έναν εμφύλιο πόλεμο
ανάμεσα στους Νεφελίμ. Επέλεξε, επίσης, τον Ενώχ, έναν δίκαιο άνθρωπο,
για να ενημερώσει τους έκπτωτους αγγέλους για την από*φαση που είχε
πάρει γι' αυτούς και τα παιδιά τους. Ο Θεός δεν άφηνε καθόλου ήσυχους
τους έκπτωτους αγ*γέλους, καθώς δεν μπορούσαν να σηκώσουν τα μάτια
τους στον ουρανό και αργότερα επρόκειτο να αλυσοδε*θούν. Το τέλος των

618
Νεφελίμ ήρθε με τον πόλεμο που πυροδότησε ο Γαβριήλ, στον οποίο οι
γίγαντες τελικά αφάνισαν ο ένας τον άλλο.
Η εδρα των Νεφελιμ βρισκεται στην ερημο Τακλα Μακαν, στην επαρχια Ξιν
Γιανγκ, στην Βορεια Κινα. Το ονομα Τακλα Μακαν στην τοπικη γλωσσα
σημαινει μπαινεις μεσα αλλα δεν βγαινεις εξω. Εκει λοιπον υπαρχει μια
παναρχαια και τεραστιων διαστασεων πυραμιδα που στην κορυφη της
καποτε υπηρχε ο ναος του Βααλ. Κατω λοιπον απο την αρχαια αυτη
πυραμιδα η οποια ονομαζεται Λευκη Πυραμιδα, υπαρχει μια υπογεια
πολιτεια που ονομαζεται Μαχ-Τανε που στην γλωσσα των Ναχρμπεν
σημαινει Λευκη Πολιτεια. Το Λευκο Αδελφοτατο για το οποιο και οι γεροντες
του Αγιου Ορους γνωριζουν Είναι ένα σημείο συνεχούς γοητείας για το
μυστικιστή, επανειλημμένης έκπληξης για το φιλόσοφο και αδιάκοπης
αμηχανίας για τον επιστήμονα το γεγονός ότι το πιο αρχαίο ανθρώπινο
οικοδόμημα πάνω στην επιφάνεια της γης συνεχίζει να παραμένει πέρα από
την κατανόηση των πιο λαμπρών αναλυτικών διανοιών. Μπορούμε να
διερευνήσουμε τη φύση του πρωτοπλάσματος, να εξάγουμε πρακτικές ιδέες
από της ζωικές δομές DNA και RNA , να χρησιμοποιήσουμε το συνεκτικό
φως της ακτίνας λέιζερ, να διασπάσουμε το άτομο, να εκτοξεύσουμε
εργαστήρια στο διάστημα, κι όμως οι πιο αρχαίες προσφορές της
τεχνολογίας, οι πυραμίδες, παραμένουν για μας απτά αινίγματα, αρχαία
υπολείμματα μιας εποχής που βρίσκεται πέρα από κάθε ανάμνηση, πέρα
από την ιστορία και πέρα από κάθε κατανόηση. Η λέξη πυραμίδες φέρνει
συνήθως στον νου μας μια εικόνα τεράστιων κατασκευών που υψώνονται
πάνω από μια απέραντη θάλασσα άμμου. Αυτές είναι οι πυραμίδες της
Αιγύπτου. Όμως πυραμίδες έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά άλλα μέρη του
κόσμου . Πέρα από τις εξίσου γνωστές πυραμίδες του Μεξικού και της
Κεντρικής Αμερικής τα τελευταία εκατό χρόνια έχουν αναφερθεί πυραμίδες
σε διάφορες τοποθεσίες. Οι περισσότερες από αυτές θεάθηκαν από
πιλότους που πετούσαν πάνω από αχαρτογράφητες περιοχές κατά την
διάρκεια των αεροπορικών αποστολών τους.Ένα μεγάλο συγκρότημα
πυραμιδικών κατασκευών με μια μεγάλη πυραμίδα που έχει ύψος πάνω
από 300 μέτρα και περιβάλλεται , χιλιόμετρα γύρω, από πολλές πυραμίδες
με επίπεδη κορυφή που όλες είναι ευθυγραμμισμένες με τον πραγματικό
βορρά, βρίσκεται στην επαρχία Σένσι της Κίνας πολλά χιλιόμετρα δυτικά της
αρχαίας κινέζικης πρωτεύουσας Σιάνφου, μία πόλη παλαιότερη από
Πεκίνο.Μια άλλη ασιατική πυραμίδα βρίσκεται κάπου στα Ιμαλάια Όρη.
Ονομάζεται λευκή πυραμίδα και περιγράφεται σαν λευκό χρώμα που
τρεμολάμπει. Περιβάλλεται από μέταλλο ή κάποιο είδος πέτρας, με
πλάκα κορυφής φτιαγμένη από υλικό σαν πολύτιμο πετράδι, ίσως
κρύσταλλο. Στις ζούγκλες της Καμπότζη βρίσκονται τα αρχαία ερείπια της
κάποτε μεγάλης πόλης, που είναι τώρα γνωστή να Ανγκόρ, η οποία είχε
υπέροχους ναούς, ατελείωτες στοές και τεράστιες πυραμίδες. Η προφορική
παράδοση που μεταβιβάστηκε από γενιές Καμποτζιανών, μας λέει ότι ήταν
619
είτε έργο γιγάντων είτε του Πρα-Εούν, γνωστός ως βασιλιάς των αγγέλων.
Στην Γαλλία βρέθηκε μια κατασκευή που μοιάζει με πυραμίδα.
Πιστεύεται ότι αυτή η πυραμίδα χτίστηκε από τους Ναΐτες Ιππότες
όταν γύρισαν από τις σταυροφορίες του 12οι και 13ου αιώνα. Κάτω από
αυτή είναι ένας υπόγειος λάκκος με αστρολογικά σύμβολα σκαλισμένα
στους τοίχους.

Ο λόφος Σίλμπερυ, στην κομητεία Ουίστερ της Αγγλίας, είναι ένας από τους
πολλούς βρετανικούς κωνοειδείς λοφίσκους ή βαθμιδωτές χωμάτινες
πυραμίδες. Πιστεύεται ότι αυτός ο λόφος κατασκευάστηκε πριν από 4.000
χρόνια.Η χρήση μικρών πυραμίδων ή κωνικών δεικτών για τάφους και για
άγνωστες τελετές, φαίνεται ότι υπήρξε πολύ διαδεδομένο φαινόμενο στο
Δυτικό ημισφαίριο όπου, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, βρέθηκαν πολλές
τέτοιες μίνι πυραμίδες. Φήμες, που κυκλοφορούν επί μερικές δεκαετίες,
αναφέρουν ότι υπάρχουν πυραμίδες στην Αλάσκα, στη Φλόριδα, μέσα
στα ¨ορια του πολύ γνωστού Τρίγωνου των Βερμούδων και σε άλλα
σημεία κάτω από τον Ατλαντικό και Ειρινικό Ωκεανό. Αυτές οι φήμες
που τώρα απορρίπτονται ως λαϊκές παραδόσεις, μπορεί κάποια μέρα να
λάβουν περισσότερη αναγνώριση. Πολύ μυστήριο περιβάλλει τις πυραμίδες.
Από το αίνιγμα της κατασκευής τους ως τις τεράστιες αιγυπτιακές, μαγιανές
και περουβιανές πυραμίδες και ως τις ανεξήγητες δυνάμεις που φαίνονται
ότι υπάρχουν στο πυραμιδικό σχήμα. Και ίσως το πρώτο μυστήριο των
πυραμίδων είναι η προέλευση της λέξης πυραμίδα. Η λέξη ΠΥΡΑΜΙΣ δεν
φαίνεται να προήλθε από το ΜΡ (που προφέρεται μερ), την αιγυπτιακή λέξη
που σημαίνει τετράπλευρη κατασκευή με τριγωνικές επιφάνειες και
τετράγωνη βάση. Οι αρχαιολόγοι αποδέχτηκαν τον όρο πυραμίς ως καθαρά
ελληνική λέξη με καμιά γνωστή σχέση με την αιγυπτιακή ορολογία. Ο
Τζέραλντ Μάσευ προτείνει μια διαφορετική προέλευση αυτής της λέξης στο
βιβλίο του «Αρχαία Αίγυπτος». Ο Μάσευ νομίζει ότι η λέξη πυραμίς
προέρχεται από την ελληνική λέξη ΠΥΡ που σημαίνει «φωτιά» και την
αιγυπτιακή λέξη ΜΕΤ, που σημαίνει «δέκα», ή «μέτρο». Έτσι ισχυρίζεται ότι
αυτή η λέξη σημαίνει τα δέκα αρχικά μέτρα ή τόξα που χαράζει ο Θεός της
φωτιάς, ο ήλιος, στον ζωδιακό κόσμο. Εφόσον οι Μεγάλες Πυραμίδες της
Γκίζας, μεταξύ άλλων, φαίνεται ότι κατασκευάστηκαν σύμφωνα με αστρικές
μετρήσεις, αυτή η θεωρία είναι αληθοφανής. Τότε αυτή η λέξη σημαίνει κατά
λέξη, «δεκάμορφο μέτρο φωτιάς», που είναι συμβολική μορφή της φανερής
ζωής. Η διαμάχη για την καταγωγή της λέξης πυραμίδα είναι μικρή μ’ εκείνη
που μαίνεται για τον σκοπό των πυραμίδων. Οι αιγυπτιολόγοι ισχυρίζονται
ότι οι πυραμίδες ήταν τάφοι. Οι περουβιανιστές και άλλοι αρχαιολόγοι που
κάνουν έρευνες στην Κεντρική Αμερική, αναφέρουν ότι χρησιμοποιούνταν
ως ναοί. Και μερικοί πυραμιδολόγοι πιστεύουν τώρα ότι οι πυραμίδες ίσως
είναι συνηχητές ή αποθήκες ενέργειας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάθε
πολιτισμός που έχτισε πυραμίδες, το έκανε αυτό με την χρήση πολύ
προηγμένων μαθηματικών και αστρονομικών υπολογισμών και μια
620
φαινομενικά απίθανη τέλεια εκμάθηση της τέχνης της λιθοδομής. Σε
πολιτισμούς που διαχωρίζονται όχι μόνο από χιλιάδες χιλιόμετρα, αλλά από
εκατοντάδες χρόνια, πέτρες που ζύγιζαν πολλούς τόνους, ανυψώνονταν και
τοποθετούνταν στη θέση τους με τέλεια ακρίβεια, με σκοπό την ανέγερση
πυραμιδικών κατασκευών. Όμως τα ερωτήματα όπως «ποιοι έχτισαν τις
πυραμίδες;» ή «για πιο σκοπό χτίστηκαν οι πυραμίδες;» ή «από πού
απέκτησαν οι κατασκευαστές τις εξαιρετικά προηγμένες επιστημονικές και
αστρονομικές γνώσεις που χρησιμοποιήθηκαν για να σχεδιαστούν αυτές οι
πελώριες κατασκευές;» μένουν ακόμα αναπάντητα.
Αναπτύχθηκαν δεκάδες θεωρίες, μερικές αλλόκοτες, άλλες αξιοσημείωτες,
γράφτηκαν βιβλία, γυρίστηκαν ντοκιμαντέρ και κινηματογραφικές ταινίες.
Όμως τα μυστικά των πυραμίδων δεν έχουν αποκαλυφθεί και η έρευνα
συνεχίζεται ακόμα. Την προσοχή των περισσοτέρων επιστημόνων και
ερευνητών έχει τραβήξει η Μεγάλη πυραμίδα της Γκίζας γιατί θεωρήθηκε το
παλαιότερο και μεγαλύτερο κατασκεύασμα του ανθρώπου με τις τελειότερες
μαθηματικές και γεωμετρικές αναλογίες.Πιστεύεται ότι η μεγάλη Πυραμίδα
αντιπροσωπεύει τo αποκορύφωμα της αιγυπτιακής γνώσης και ότι είναι το
κλειδί για την αποκάλυψη πολλών μυστικών. Αν και οι επιστήμονες, οι
αιγυπτιολόγοι και οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η μεγάλη Πυραμίδα χτίστηκε
από τον Χέοπα μεταξύ του 2686 και 2181 π.χ. για να χρησιμοποιηθεί σαν
τάφος , έχουν εκφραστεί πολλές διαφωνίες πάνω στο πότε και στο γιατί
χτίστηκε η μεγάλη Πυραμίδα.Μια από τις παλαιότερες χρονολογίες της
Μεγάλης Πυραμίδας δίνεται από έναν Άραβα συγγραφέα, τον Αμπού Ζέιντ
ελ Μπαλκί, ο οποίος επικαλείται μια αρχαία επιγραφή για να υποστηρίξει ότι
η Πυραμίδα χτίστηκε την εποχή που η Λύρα ήταν στον αστερισμό του
Καρκίνου, δηλαδή «δύο φορές 36 χιλιάδες χρόνια περίπου. Αυτή η
χρονολογία φαίνεται να συμφωνεί με μερικούς προσδιορισμούς του
Άνθρακα 14 που χρονολογούν την Πυραμίδα γύρω στο 71.000π.χ., αν και
υπάρχουν μερικές αμφιβολίες για την αξιοπιστία του Άνθρακα 14 στους
χρονολογικούς προσδιορισμούς.Πολλοί λένε ότι οι κατασκευαστές ήταν από
τον προηγούμενο πολιτισμό της Ατλαντίδος, και ότι έφτιαξαν την
Πυραμίδα σαν τρόπο διατήρησης όλων των γνωστών επιστημών
καθώς και να δημιουργήσουν ένα ναό μύησης και ένα μέσο
παραγωγής ισχυρών ενεργειακών πεδίων.Αυτή η άποψη
υποστηρίχτηκε από τον Εντγκαρ Καίησυ σύμφωνα με τον οποίο μία
ομάδα ανθρώπων από ένα προηγμένο πολιτισμό μπήκε στην Αίγυπτο γύρω
στο 12.000 π.χ. Η υπέρτατη προσπάθεια αυτών των ανθρώπων ήταν η
κατασκευή της Πυραμίδας για να συμπεριλάβουν στην δομή της τις γνώσεις
τους. Η επιλογή αυτού του τόπου βασίστηκε στο γεγονός ότι εκεί θα
γίνονταν οι λιγότερες φυσικές καταστροφές που άρχισαν με την καταστροφή
της Ατλαντίδας και τη μεγάλη πλημμύρα. Ενας ειδικός σε αρχαίες
θρησκευτικές συνήθειες, ο Μάνλυ Π. Χωλ αναφέρει στο βιβλίο του «Οι
μυστικές διδασκαλίες όλων των εποχών» ότι η μεγάλη Πυραμίδα χτίστηκε
από επιζώντες της Ατλαντίδος. Αναφέρει ότι οι μεγαλύτεροι επιστήμονες του
Ατλαντίου πολιτισμού αντιλήφθηκαν μια επικείμενη καταστροφή και για να
621
διασώσουν τις γνώσεις της εποχής τους μεταναστευσαν σε άλλες χώρες και
ίδρυσαν κέντρα μάθησης , χτισμένα όπως οι ναοί τους, με πυραμιδικό
σχήμα. Σύμφωνα με τον Χωλ, η Πυραμίδα παραμένει σαν ορατή διαθήκη
μεταξύ της Αιώνιας Σοφίας και του κόσμου. Είναι η πρώτη κατασκευή που
χρησιμεύει ως τόπος διαφύλαξης των μυστικών αληθειών που είναι το
σίγουρο θεμέλιο όλων των τεχνών κι επιστημών. Πολλοί μπήκαν από τις
πύλες της μεγάλης Πυραμίδας και βγήκαν σαν θεοί κι έγιναν οι φωτισμένοι
της αρχαιότητας. Το δράμα του «Δεύτερου θανάτου» παιζόταν στον
Θάλαμο του Βασιλιά, όπου ο υποψήφιος μύστης συμβολικά θαβόταν στην
σαρκοφάγο. Με την ολοκλήρωση της μυστικής τελετουργίας, ο μύστης ήταν
αναγεννημένος, γνώστης της δεύτερης γέννησης και κάτοικος δυο κόσμων.
Έτσι αποκτούσε τη φώτιση και τη γνώση του κόσμου. Η τωρινή
συσσώρευση στοιχείων αποδείχνει ίσως ότι η μεγάλη Πυραμίδα κρύβει το
μυστικό κάποιας χαμένης επιστήμης. Μήπως οι άγνωστοι αρχιτέκτονες που
δημιούργησαν το μόνο που διασώζεται από τα Εφτά Θαύματα του κόσμου,
γνώριζαν το σύμπαν πολύ βαθύτερα από αυτούς που τους διαδέχτηκαν; Ο
Τόμπκινς στην εισαγωγή του βιβλίου του αναφέρει ότι πολλά στοιχεία στην
κατασκευή της Πυραμίδας θεωρήθηκαν τυχαία. Για παράδειγμα, ο τέλειος
προσανατολισμός των θεμελίων προς το βορρά, ή η εφαρμογή στη δομή
της του «π» με δεκαδική ακρίβεια. Επίσης τονίζει ότι ο Πλάτωνας στο
διάλογο του «Τίμαιος», αναφέρεται στο κύριο διαμέρισμα σαν το
οικοδόμημα του σύμπαντος. Επίσης αναφέρει ότι απέδωσαν στην τύχη το
γεγονός ότι οι γωνίες και οι επικλινείς επιφάνειες της Πυραμίδας δείχνουν
μία ανώτερη αντίληψη της τριγωνομετρίας και ότι στο σχήμα της έχουν
εφαρμοστεί με ακρίβεια οι βασικές αναλογίες της «Χρυσής Τομής».Αυτές και
πολλές άλλες ανακαλύψεις που συνέχεια πληθαίνουν, απαιτούν μια
καινούρια εκτίμηση της Μεγάλης Πυραμίδας και μια προσεχτικότερη μελέτη
της ιστορίας της. Η αντίληψη ότι η μεγάλη Πυραμίδα ήταν ένας ογκώδης
τάφος που κατασκευάστηκε για να ικανοποιηθεί ο εγωισμός κάποιου
Φαραώ δεν είναι βάσιμη. Κάτι που πρέπει να θυμηθούμε είναι ότι ποτέ δεν
βρέθηκαν μούμιες στην μεγάλη πυραμίδα. Σήμερα, τα μυστήρια
εξακολουθούν να συναρπάζουν και να βασανίζουν τους επιστήμονες και
τους μελετητές. Αλλά όπως και να μελετήσει κανείς τη Μεγάλη Πυραμίδα,
υπάρχουν πολλές αναπάντητες ερωτήσεις. Αν και πολλοί εξέτασαν το
εσωτερικό και το εξωτερικό της με μέτρα, λογαριθμικούς κανόνες, χημικές
ουσίες και όργανα κάθε είδους, η Μεγάλη Πυραμίδα παραμένει ένα αίνιγμα.

ΜΗΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΟΙ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ?

ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΣ + ΧΑΛΑΖΙΑΣ ΣΕ ΤΡΙΜΑ = ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Η ετυμολογία της λέξης πυραμίδα είναι πυρ+αμίς=το δοχείο της φωτιάς.

Λανθασμένα αναφερόμαστε ΜΟΝΟ στν Μεγάλη Πυραμίδα του
622
Χέοπα.Υπάρχει στη περιοχή της Γκίζας ένα ολόκληρο συγκρότημα
πυραμίδων,άλλες μικρότερες και μισοτελειωμένες,άλλες πιο μεγάλες αλλά
κατασκευασμένες πιο πρόχειρα κλπ.υτό που έχει σημασία είναι η θέση τους
στο επίπεδο.Φανταστείτε μια σειρά αριθμών όπου κάθε αριθμός είναι το
άθροισμα των δυο προηγούμενων,δηλαδή:

0,1,0+1=1,ακολουθεί 1+1= 2,1+2=3, 2+3=5, 3+5=8, 5+8=13 κοκ οπότε

έχουμε 0,1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89 κοκ

Σχηματίστε τώρα τετράγωνα με πλευρές μήκους όσο και οι αριθμοί,δηλαδή

1,1,2,3,5,8,13 εκατοστά,μέτρα κλπ. Αν τα τοποθετήσετε εφαπτόμενα με
κυκλική δεξιόστροφη φορά σχηματίζεται ένα "μωσαικό".Ξεκινώντας από το
κέντρο (σημείο 0) και γράφοντας μια σπείρα που εφάπτεται στις πλευρές
των τετραγώνων,προκύπτει μια ωραιότατη σπείρα που "ανοίγει"
γεωμετρικά.Αν τώρα πάρετε μια αεροφωτογραφία του συγκροτήματος των
πυραμίδων,θα δείτε ότι ΟΛΕΣ οι πυραμίδες σχηματίζουν την αυτή
σπείρα.Ωραία,θα με ρωτήσετε,πού είναι το περίεργο? Το περίεργο είναι ότι
αυτή η αριθμητική ακολουθία (ξανα;)ανακαλύφτηκε από τον Ιταλό
μαθηματικό Leonardo Fibonacci περίπου τον 12ο αιώνα μ.Χ. και είναι πολύ
διαδεδομένη στη φύση όπως: στον τρόπο που είναι διατεταγμένα τα πέταλα
ενός άνθους,στη κατανομή των μαλλιών στο κεφάλι,στα σχήματα των
θαλάσσιων οστράκων (κοχύλια) κλπ. Και τα μαθηματικά των πυραμίδων
δεν σταματούν εδώ...
1)μήκος πλευράς βάσης / 25 ίντσες = 365.2421986677311 (απόκλιση από
πραγματική τιμή 0.08 δευτερόλεπτα ανά έτος. 25 ίντσες=63,5 εκατοστά και
ένα κύβιτο=25 ιντσες επειδή οι αρχαιολόγοι που έκαναν τις μετρήσεις ήταν
Άγγλοι)

2)το πλάτος του θαλάμου του βασιλιά επί την τετραγωνική ρίζα π =
365.24...

3)η περίμετρος της βάσης είναι τόσες ίντσες όσες και οι μέρες ενός αιώνα
(36549)

4)μήκος + ύψος θαλάμου βασιλιά δια πλάτος = π

5)είτε σαν σύμβολα είτε από γεωγραφική άποψη,έχουν βρεθεί τα εξής

σύμβολα:
α) ο ακτονοβόλος αριθμός π (κύκλος)
β) Ο φυσικός αριθμός ε (φυσικοί λογάριθμοι)
γ) ο χρυσός αριθμός φ (αρμονική σταθερά αναλογίας,βλ ανθρώπινο
σώμα)
δ) ο αριθμός γ (βάση συναρτήσεων γάμμα που περιγράφουν πολλά

623
φυσικά φαινόμενα)
ε) η φανταστική μονάδα i (βάση των μιγαδικών αριθμών)
στ) ο αριθμός της ενότητας 1
ζ) ο αριθμός του χάους 0
η) το σύμβολο που απαντάται ΚΑΙ σε ινδικές γραφές 3π (Βισνού ο
Διατηρητής)
θ) η εξίσωση Έψιλον ε^(πi)+1=0 (διατυπώθηκε από τον Ελβετό
Leonheart Euler,τα δε κομπιουτερλακια κολλάνε...)

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως οι πυραμίδες ( μαζί με την Σφίγγα)

κατασκευάστηκαν γύρω στο 2.800 π.Χ. και από τις δυναστείες των Φαραώ.
Είναι όμως έτσι; Μάλλον όχι, αφού πλήθος από ευρήματα και αποκαλύψεις,
μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι πυραμίδες είναι παλαιότερες απ’ όσο
νομίζουμε. Κατ’ αρχήν να πω ότι σε κανένα κείμενο των Αιγυπτίων, δεν
αναφέρεται τίποτα για τον τρόπο κατασκευής των πυραμίδων. Οι Αιγύπτιοι -
αν υποθέσουμε πως ήταν οι κατασκευαστές- δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν
να εξηγήσουν τον τρόπο κατασκευής των πυραμίδων; Προσωπική μου
γνώμη είναι πως δεν μπορούσαν να τον εξηγήσουν, αφού οι πυραμίδες
προϋπήρχαν των Αιγυπτίων. Αναφέρω μερικούς ιστορικούς και ερευνητές
που με βεβαιότητα μας δείχνουν τον πραγματικό χρόνο κατασκευής των
πυραμίδων καθώς και τους πιθανούς κατασκευαστές των :

Ο Άραβας ιστορικός Αμπού Μπάχλι μεταφράζοντας τις επιγραφές που

βρίσκονται στο εσωτερικό της μεγάλης πυραμίδας, συμπεραίνει πως αυτές
κατασκευάστηκαν την εποχή που ο αστερισμός της Λύρας βρισκόταν στον
αστερισμό του Καρκίνου, δηλαδή γύρω στο 73.000 π.Χ., την εποχή του
θεού Ουρανού. Μέχρι στιγμής, οι θεωρίες του παραμένουν ανοιχτές.

Ο Ιμπ Μπαλούσι τοποθετεί την κατασκευή της πυραμίδας το 25.000, εποχή

του θεού Κρόνου, με αρχιτέκτονα τον θεό Ερμή. Είναι γνωστή δε η λατρεία
των Αιγυπτίων προς τον Έλληνα θεό ( ας θυμηθούμε και τον Ερμή τον
Τρισμέγιστο) .

Επίσης, ο Ηρόδοτος γράφει πως οι πυραμίδες κατασκευάστηκαν πριν το

11.000 και τέλος, ο Άραβας Αλ Μασούντι γράφει πως κατασκευάστηκαν
από τον Μεγάλο Σουρίντ (Σείριο) το 10.000.

Η μεγάλη πυραμίδα του Χέοπα – που είναι και η μεγαλύτερη από όλες -
αποτελείται από 2.300.000 ογκόλιθους βάρους από 3 ως 18 τόνους. Η κοπή
όμως των ογκολίθων γίνεται με σιδερένια εργαλεία ενώ οι Αιγύπτιοι και μετά
το 2.800 είχαν χάλκινα οπότε δεν μπορούσαν να κόψουν τις πέτρες. Ο
αρχαιολόγος Έβανς, που ανακάλυψε τα ανάκτορα της Κνωσού στην Κρήτη,
είπε ότι βρήκε ευρήματα κάτω από τα ανάκτορα που βεβαιώνουν την χρήση

624
σιδήρου από το 10.000 π.Χ. από τους Κουρήτες ή Κρήτες.
Επίσης, ακόμα αίνιγμα παραμένει ο αριθμός του εργατικού δυναμικού. Ο
Χέοπας βασίλεψε για 22 χρόνια και 11 μήνες ακριβώς και σύμφωνα με τους
ιστορικούς έφτιαξε την πυραμίδα ώστε να « βασιλέψει εκεί μετά τον θάνατό
του, στον κόσμο των νεκρών ». Αν υποθέσουμε ότι οι εργάτες δούλευαν 7
ημέρες την εβδομάδα και έκοβαν 100 ογκόλιθους την ημέρα (!), τότε για την
κοπή των 2.300.000 τεμαχίων θα χρειάστηκαν το λιγότερο 62 χρόνια
αδιάκοπης εργασίας. Δηλαδή ο Χέοπας για να προλάβει τον τάφο του , θα
έπρεπε να κόβει τριπλάσιους ογκόλιθους με τριπλάσιο αριθμό εργατών!
Μια εξήγηση που εγώ θεωρώ ως πιθανή, είναι οι πέτρες να μην κόπηκαν
αλλά να κατασκευάστηκαν επί τόπου, μέσα σε τεράστια καλούπια. Κάτι
τέτοιο όμως απαιτεί γνώσεις άριστης γεωμετρίας και χημείας, κάτι που την
εποχή της κατασκευής των πυραμίδων, κατείχαν μόνο οι Έ-λληνες.

Οι Έλληνες ήσαν οι κατασκευαστές των μνημείων, όπως αναφέρουν και τα

περισσότερα από τα «άγνωστα» αρχαία πολυεθνικά κείμενα. Γνωστή είναι
και η περίπτωση του Θαλή του Μιλήσιου, όταν τον κάλεσαν οι Αιγύπτιοι να
μετρήσει ο ύψος των πυραμίδων διότι οι ίδιοι δεν μπορούσαν!
Να συμπληρώσω ότι το όνομα «Αίγυπτος» είναι ελληνικό , προέρχεται από
τις λέξεις Αιγαίο + Ύπτιο δηλ. πεδινό Αιγαίο ή Αιγηίς + Υπτίως = Αίγυπτος
δηλ. πεδινή Αιγηίδα. Οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν την χώρα τους Κεμ Χαμ=
Μαύρη Γη. Για κάποιο λόγο όμως επικράτησε η ελληνική λέξη.

ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΟΥΔΕΝ ΚΤΗΜΑ ΣΕΜΝΟΤΕΡΟΝ, ΟΥΔΕ ΒΕΒΑΙΟΤΕΡΟΝ

ΕΣΤΙΝ Κανένα κτήμα δεν είναι σεμνότερο και πιό βέβαιο από την αρετή
(ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ).

Mήπως οι Πυραμίδες δεν είναι οι Πυραμίδες που βλέπουμε? Τι θέλω

να πω, ο ηλεκτρισμός αγαπάει ιδιαίτερα τις ακίδες κι συγκεντρώνεται
ακριβώς εκεί, ας πούμε ότι ο συλλέκτης πυραμίδα συγκεντρωνει τον
ηλεκτρισμο στη κορυφή της. Κι από εκεί? Μήπως τον αποθηκευει σε
υπογειες μπαταρίες? Κι από κει φορτίζει τεράστιους κρυστάλους
χαλαζία? Υποθέσεις κάνω…..

Ποιο το κοινο στοιχειο των πυραμίδων, του Λ, των αετωμάτων του

Παρθενώνα. Η ΑΚΙΔΑ. Και που στέλνει την ενέργειά της ? Αν στη θεση
της μεγάλης πυραμίδας βαλω τον Παρθενωνα μπορω να απαντησω
ξεκάθαρα, μέσω των μαρμάρινων κιονων (που εχουν κρυσταλική
δομη) κατευθείαν στη γη, όπως η μητρική ενός κομπιουτερ, δεχεται
και στελνει ενεργεια μεσα από τα ποδαρακια του επεξεργαστη !! Είναι
οι Πυραμίδες και οι Αρχαίοι Ελληνικοι Ναοι κομπιούτερ? Ναι φίλοι
μου…………

625
Graham Hanckock, Robert Bauval, J.A.West, Adrian Gilbert, Colin Wilson
κλπ. Οι παραπάνω είναι αστρονόμοι, γεωλόγοι ιστορικοί, ερευνητές των
μύθων, και το σημαντικό είναι ότι έχουν καταλήξει σε παραπλήσια
συμπεράσματα για την ηλικία της Μεγάλης Πυραμίδας, ακολουθώντας
διαφορετικές οδούς. Οι παραπάνω μάλιστα σχετίζονται και με την
ανακάλυψη το 1993, ενός σφραγισμένου θαλάμου στο εσωτερικό της
πυραμίδας.(Ο θάλαμος αυτός ακόμη δεν έχει ανοιχτεί, έχοντας ανάψει την
παραφιλολογία σχετικά με το τι μπορεί να περιέχει. Ένα καταπληκτικό
βιβλίο σχετικά με το θέμα είναι το “The secret Chamber” του Robert Bauval)
Περιληπτικά αναφέρω ότι το 1993 ο Robert Bauval δημοσίευσε το βιβλίο
“The Orion Mystery”, όπου αποδεικνύει με πολύ πειστικά για κάποιον με
αστρονομικές γνώσεις, επιχειρήματα ότι η θέση των 3 πυραμίδων της
Γκίζας σχετίζονται με μεγάλη ακρίβεια με τα άστρα του αστερισμού του
Ωρίωνα. Με το κατάλληλο software προσομοίωσε το νυχτερινό ουρανό της
αρχαίας Αιγύπτου και βρήκε ότι ο αντιστοιχία Πυραμίδες-Αστερισμός του
Ωρίωνα “κλειδώνει” μόνο στην χρονολογία 10.450 π.Χ. Επίσης τόσο
από νέες γεωλογικές μελέτες όσο και από αστρονομικές ευθυγραμμίσεις της
Σφίγγας με τον αστερισμό του Λέοντα, προκύπτει μια ηλικία για την
Σφίγγα από 10900-8700 π.Χ. (στην εποχή του Λέοντα) Τα παραπάνω
καθώς και πολλά άλλα στοιχεία (που είναι διαθέσιμα στα links παρακάτω)
συμφωνούν (αν κάποιος βέβαια τα δεχτεί) τόσο με την χρονολογία που δίνει
ο Πλάτων για την καταστροφή της Ποσειδωνίας (του τελευταίου τμήματος
της Ατλαντίδας) στα 9.600 π.Χ., όσο με τα λεγόμενα των Edward Cayce και
Zecharia Sitchin. Επειδή είναι πολλά τα στοιχεία που δείχνουν την
συγκεκριμένη χρονολογία 10.500 π.Χ. θα μπορούσε να υποθέσει ότι αυτή
είναι και η πιθανή ηλικία της Μεγάλης Πυραμίδας που χτίστηκε από
αποίκους της Ατλαντίδας. Βέβαια η παραπάνω θεωρία, που η αλήθεια είναι
ότι έχει πάρει πολύ μεγάλη δημοσιότητα (μερικά μάλιστα ντοκιμαντέρ έχουν
προβληθεί και από την κρατική τηλεόραση) έχει προκαλέσει, τα τελευταία
χρόνια σάλο αντιδράσεων από τους κλασσικούς αιγυπτιολόγους. Το
περίεργο θα ήταν αν συνέβαινε το αντίθετο. Πως μπορεί άραγε να δεχτεί το
επιστημονικό κατεστημένο ότι τόσα χρόνια όλα όσα διδάσκουν για την
ανθρώπινη ιστορία και προϊστορία είναι ΛΑΘΟΣ; Κανείς λογικά
σκεπτόμενος δε νομίζω πως μπορεί να περιμένει γίνει ένα ξαφνικό ΜΠΑΜ
και να ανατραπεί όλη η κοσμοθεωρία εκατομμυρίων μυαλών. Ακόμα και οι
τρομερές ανακαλύψεις του Κοπέρνικου, Μπρούνο και του Γαλιλαίου
χρειάστηκαν αιώνες για να γίνουν αποδεκτές και πληρώθηκαν με αίμα. Αυτό
που μπορεί να γίνει είναι σιγά σιγά το μυαλό των ανθρώπων να γίνεται όλο
ανοιχτό σε καινούργιες θεωρίες να μπορεί ο ίδιος να ερευνά την αλήθεια και
να μη δέχεται παθητικά ότι διαβάζει στα επίσημα βιβλία ιστορίας, κλπ.

"Δεξιά καθώς κανείς πηγαίνει από το Αργος προς την Επιδαυρία υπάρχει
οικοδόμημα που μοιάζει πολύ με πυραμίδα και έχει απεικονισμένες
ανάγλυφες ασπίδες του σχήματος των αργολικών ασπίδων. Αυτού είχε

626
πολεμήσει ο Προίτος εναντίον του Ακρισίου για την βασιλεία, και λένε πως ο
αγώνας έληξε ισόπαλος και γι' αυτό αργότερα συμφιλιώθηκαν, αφού ούτε ο
ένας ούτε ο άλλος μπόρεσε να πετύχει αποφασιστική νίκη. Λένε πως τότε
πρώτη φορά συγκρούστηκαν οπλισμένοι με ασπίδες και οι ίδιοι και το
στράτευμά τους. Για όσους εκατέρωθεν έπεσαν, επειδή ήταν συμπολίτες και
συγγενείς. έγινε σ' αυτό το μέρος κοινός τάφος." (Μετάφραση Νικολάου
Παπαχατζή, εκδ. "Εκδοτική Αθηνών").Διάφοροι ερευνητές έχουν δώσει και
διαφορετικές εξηγήσεις, άλλοι λένε ότι οι πυραμίδες ήταν φρουραρχεία,
άλλοι φρυκτωρίες (έστελναν φωτεινά σήματα) αλλά γενικά δεν τους έχουν
δώσει ιδιαίτερη σημασία.Μια έρευνα που έγινε σχετικά πρόσφατα από τον
Ακαδημαϊκό Θεοχάρη σχετικά με την ηλικία της πυραμίδας του Ελληνικού,
έδειξε ότι χτίστηκε γύρω στο 2720 π.Χ δηλαδή ότι είναι κατά μερικά χρόνια
παλιότερη της Μεγάλης του Χέοπα. (γύρω στα 170) στην πυραμίδα του
Χέοπα, ίσως την πιο γνωστή, δεν υπάρχει ΠΟΥΘΕΝΑ ίχνος επιγραφής.
Γιατί άραγε; Είναι λογικό να χτιστεί ένα μνημείο τέτοιου μεγέθους και τέτοιας
μεγαλοπρέπειας και να μην έχει πουθενά ένα γραπτό μήνυμα;Κάτιπου να
λέει ποιός, πως και ίσως γιατί έκανε αυτό το κολοσσιαίο κατασκεύασμα;Το
δεύτερο που θα ήθελα να μνημονεύσω είναι το ακόλουθο:
Σε κάποιο από τα πολλά βιβλία που διάβασα γύρω από το συγκεκριμένο
θέμα αναφέρει το εξής. Ορισμένοι επιστήμονες, παίρνοντας τις διαστάσεις
της πυραμίδας του Χέοπα,κατασκεύασαν μία σε πολλή μικρότερη κλίμακα,
με σκοπό να πειραματιστούν. Παρατήρησαν λοιπόν ότι βάζοντας μέσα στην
πυραμίδα ένα κομμάτι κρέας, αυτό σάπιζε με πολλύ αργότερο ρυθμό από
ότι κανονικά θα συνέβαινε. Κι επίσης 'οταν έβαζαν στο εσωτερικό της
πυραμίδας αιχμηρά αντικείμενα (λάμες ξυρισματος, μαχαίρια κ.λ.π.) αυτά
όχι μόνο δεν σκούριαζαν, αλλά γινόντουσαν και πιο κοφτερά.
Καταλήγοντας, θα ήθελα να πω ότι αυτό που κάνουμε και πρέπει να
συνεχίσουμε να κάνουμε σ' αυτό το site, είναι όχι απαραίτητα να
προσπαθούμε να δώσουμε απαντήσεις εκεί που δεν είναι εφικτό, μα σαν
αναζητητές και σκαπανείς της γνώσης και της αλήθειας να αναρωτιόμαστε,
να ψάχνουμε και κυρίως να ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ. "ΕΝ ΟΙΔΑ, ΟΤΙ ΟΥΔΕΝ
ΟΙΔΑ".

Η ονομασία Ταύγετος
Σύμφωνα με τον Φιλόλογο, Ιστορικό και Συγγραφέα κ. Ανάργυρο
Κουτσιλιέρη, τη πρώτη αναφορά του ονόματος Ταΰγετος τη βρίσκουμε στο
αρχαιότερο από τα κείμενα της Ελληνικής Γραμματείας την Οδύσσεια του
Ομήρου: «η κατά Τηΰγετον περιμήκετον ή Ερύμανθον». Οδύσσεια του
Ομήρου (ζ, 103), Ηρόδοτος (ιν, 145). Στον Ησύχιο βρίσκουμε και το τύπο:
«Ταϋγέταις πύλαις ταις μεγάλαις». ετυμολογία του ονόματος "Ταύγετος"
άλλοι λένε ότι έχει Πελασγική προέλευση, άλλοι δε Ελληνική, δυνατόν
δηλαδή να έχει σχέση με τους τύπους «Ταΰς» μέγας, πολύς και «Ταΰσας»
μεγαλύνας πλεονάσας (όπως κατά τον Ησύχιο). Οι κορφές των βουνών
627
είναι τα πλησιέστερα σημεία προς τον Ήλιο, στα οποία οι άνθρωποι
πιστεύουν ότι οι προσευχές τους εισακούονται ευκολότερα. Γι’ αυτό σε
πολλές κορφές, στην αρχαιότητα, υπήρχαν ιερά και βωμοί αφιερωμένοι
στον Ήλιο, όπου τελούσαν διάφορες τελετές. Η παμπάλαια αυτή παράδοση
συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, καθώς οι Χριστιανοί χτίζουν εκκλησάκια στις
ψηλότερες κορφές των βουνών προς τιμή του Προφήτη Ηλία,
επικαλύπτοντας ορισμένες φορές αρχαίους Ελληνικούς ναΐσκους. Στη
ψηλότερη κορφή του Ταϋγέτου, που οι αρχαίοι την αποκαλούσαν Ταλετόν ή
Ταλητόν και την θεωρούσαν ιερή τοποθεσία του Ήλιου, οι κάτοικοι
πραγματοποιούσαν διάφορες θυσίες, στις οποίες, όπως μας πληροφορεί ο
Παυσανίας, ανάμεσα σε άλλα θυσίαζαν και ίππους: «άκρα δε του Ταϋγέτου
Ταλετόν υπέρ Βρυσεών ανέχει. Ταύτην Ηλίου καλούσιν ιεράν και άλλα τε
αυτόθι Ηλίω θύουσι και ίππους» (Παυσανίας Γ 20, 4). Από το Παυσανία
ακόμη πληροφορούμεθα ότι στο δρόμο από «την Οίτυλον» προς τις
Θαλάμες, στο ιερό της Ινούς, ήταν στημένα δυο χάλκινα αγάλματα, ένα της
Σελήνης, με το προσωνύμιο Πασιφάη και ένα του Ηλίου. (Παυσανίας Γ 26,
1). Επίσης διάφορες παραδόσεις τοποθετούσαν τη κατοικία του Ήλιου στο
Ταίναρο και πίστευαν ότι εκεί έβοσκαν τα ιερά του βόδια (Ομηρικός Ύμνος
προς Απόλλωνα).

Το έθιμο με τις φωτιές στη κορφή του Ταϋγέτου

Στις 19 Ιουλίου κάθε χρόνο, πολλοί προσκυνητές ανεβαίνουν τα μονοπάτια

των δύο πλευρών του Ταϋγέτου, για να εορτάσουν το μικρό εκκλησάκι του
Προφήτη Ηλία, που βρίσκεται στη ψηλότερη κορφή του βουνού. Με το
σούρουπο αρχίζει η προετοιμασία για το άναμμα δυο φωτιών, που ανάβουν
οι προσκυνητές σε διαμορφωμένους χώρους, μια προς τη πλευρά της
Λακωνίας και μια προς τη πλευρά της Μεσσηνίας.Οι φωτιές που
συντηρούνται όλη σχεδόν τη νύχτα, ανάβουν με μισολιωμένα κεριά και
λιβάνι που φέρνουν οι προσκυνητές. Το λιβάνι λιώνει και σιγά-σιγά «κυλάει»
για λίγο, από τα μικρά ανοίγματα του πέτρινου κύκλου. Αντίστοιχες φωτιές
ανάβουν και τα χωριά που βρίσκονται στις χαμηλότερες πλαγιές του
βουνού. Ορατή όμως είναι μόνο αυτή των Τσερίων, την οποία ανάβουν σε
συγκεκριμένο σημείο στην άκρη του χωριού προς το φαράγγι του Βυρού.
Στο σημείο αυτό βρίσκεται η αρχή του καλντεριμιού με την ονομασία
«Λιούτη», το οποίο οδηγεί στο φαράγγι. Έχει σχέση η φωτιά στο
συγκεκριμένο σημείο που είναι το μόνο ορατό από τη κορφή, με την
ονομασία «Λιούτη»; Μήπως έχει σχέση με την αρχαιοελληνική λατρεία του
θεού Ήλιου «Ηλίου τε…3»; Ο Φιλόλογος –Ιστορικός και Συγγραφέας κ.
Ανάργυρος Κουτσιλιέρης πιστεύει ότι το όνομα έχει σχέση με τον Ήλιο. Ο
ερευνητής και Συγγραφέας κ. Μιχάλης Μπατσινίλας ετυμολογεί "τα Λιούτη"
ή "το Λιούτη" και αναφέρει: «Το πρώτο συνθετικό παράγεται από την λιο-,
που δηλώνει ότι το εκφραζόμενο από το δεύτερο συνθετικό ανήκει ή
αναφέρεται στον ήλιο. Το δεύτερο συνθετικό –τη ή -τος, έχει ρίζα στο ρήμα

628
ίστημι και στο ουσιαστικό ιστός. Έχει γενικά την έννοια του ύψους, σηκώνω,
εγείρω, κλπ.
Ή μήπως πίστευαν ότι οι φωτιές που έβλεπαν ψηλά στη κορφή, ήταν οι
σπίθες των τροχών του άρματος του θεού Ήλιου – Απόλλωνα που το
έσερναν ίπποι όταν πετούσε προς τον ουρανό; Λα-κωνία (στα αρχαία
Ελληνικά λας σημαίνει λίθος, συνεπώς η ονομασία και μόνον της περιοχής
Λίθος Κωνικός αναφέρεται στην πυραμίδα του Ταυγέτου, σύμφωνα με τον
συγγραφέα του άρθρου κ.Παναγιώτη Χατζηιωάννου με τίτλο “Οι πυραμίδες
των Ελλήνων". http://www.mani.org.gr/taigetos/index.htm Από ένα παλιό
άρθρο του Ελεύθερου Τύπου
1. Οι πυραμίδες της Γκίζας είναι αστρογλυφικά μνημεία, όπως έχει ειπωθεί
ήδη από τους διάσημους ερευνητές Robert Baubal και Graham Hancok, κάτι
ανάλογο με το μήνυμα Voyager. Δεν έχει καμία σχέση με τους Φαραώ. Ένα
από τα φρεάτια καταλήγει σε μικρή πόρτα. Το 10500 π.Χ. και μόνο τότε
ανέτειλε ο αστερισμός του Ωρίωνα και φωτιζόταν η είσοδος του δήθεν (έτσι
τον αποκαλούν οι αιγυπτιολόγοι) εξαεριστήρα. Προφανώς σε αυτή την
είσοδο ‘έξοδο φωτός πιθανώς να υπήρχε ένα άγαλμα της Ίσιδας ή της
Αθηνάς που φωτιζόταν μόνο τότε κατά την εποχή του αστερισμού του
Λέοντα. Για τον ίδιο λόγο και η σφίγγα έχει κεφάλι λιονταριού ‘σηματοδοτεί
την ανατολή του ήλιου από τον αστερισμό του Λέοντα. Με βάση ειδικό
εγκληματολόγο Γάλλο ο οποίος έκανε αναπαράσταση (σκιτσάροντας)
αποκλείεται να παριστάνει τον Χεφρήνα όπως λένε οι αιγυπτιολόγοι.2. Γύρω
στο 3000 π.Χ. Νάξιοι λιθοξόοι από λιμένα Κωφό ή Χοφό μαζί με τους
Μινωίτες έκτισαν την πυραμίδα του Χέοπος. Ο ίδιος ο Χέοπας οφείλει το
όνομά του στον Κωφό, όπως αναφέρουν άλλοι ιστορικοί. Γύρω στο 2500
π.Χ. υπήρχε η δυναστεία των Ναξίων στην Αίγυπτο. Ένας από αυτούς ήταν
και ο Χέοπας. 3. Ο Max Nordau αναφέρει ότι αυτοί που έχτισαν την
πυραμίδα του Χέοπα ήταν Φιλισταίοι, δηλαδή Παλεστίνιοι ή Έλληνες εκ
Κρήτης. Ο ναός του Σολομώντα έγινε αργότερα πάλι από Έλληνες
αποίκους. Ο Μωυσής χρησιμοποίησε έλληνες λιθοξόους που έμεναν μόνιμα
στην Πέτρα της Αραβίας όπου ήταν ο ναός τοτ Ιάκχου στους πρόποδες του
όρους Έρεβος ή Ερέμιτ στα εβραϊκά. Ο ναός είναι σκαλιστός και έχει
κολόνες κορινθιακού ρυθμού. Δεν αποκλείεται μαζί με τους Νάξιους
λιθοξόους να ήταν μαζί τους και Κορίνθιοι, γιατί στην Κόρινθο υπάρχει
ομώνυμη πόλη με την Πέτρα της Αραβίας. Η Κόρινθος ονομαζόταν Σφύρα
από τους Μινύες. Οι Μινύες αποίκισαν την Ασία από πολύ παλιά. Και όχι
μόνο…. Ένας γρανίτης βάρους 600 Τόνων μεταφέρθηκε από το Ασουάν.
(αν διαβαστεί ανάποδα από τα δεξιά είναι η Νάουσα, όπως επίσης το Σάιδ
είναι ο Δίας, το ʼ ντεν είναι Αθήνα, το Σουέζ είναι ο Ζέους ‘ Ζευς).
Χρειάστηκε υψηλή τεχνολογία για την ανύψωση τέτοιου έργου. Την εποχή
του Χαλκού κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο. Όχι μόνο ο χαλκός αλλά και το
διαμάντι και το ατσάλι δεν τρυπούν το γρανίτη. Το διαμάντι υαλώνεται και
καίγεται. Το ίδιο και τα άλλα γνωστά μέταλλα. 6. Φαίνεται λοιπόν ότι είχανε
τεχνολογία ανώτερη της σημερινής. Ένας γερανός σήμερα σηκώνει μέχρι
400 Τόνους. Πως σήκωσαν 600 Τόνους ? Μία υπόθεση είναι η
629
αντιβαρύτητα. Βρέθηκαν ίχνη από σωληνωτά τρυπάνια, αγνώστου
μετάλλου, που επάνω τους ασκούσαν πίεση 400 Τόνων. Κάποια σχήματα
μέσα στους τοίχους των αρχαίων μνημείων σκαλιστά μοιάζουν με
γεννήτριες αντιβαρύτητας. Πάντως με σχοινιά ήταν αδύνατο να
μεταφερθούν 600 Τόνοι από το Ασουάν (Νάουσα) στη Γκίζα. Η πυραμίδα
είχε επίχρισμα ασβεστόλιθου πάχους 3 μέτρων και δούλευε σαν κεραία
εισόδου τελουριακών ρευμάτων με κοιλότητα ενός μέτρου. Ο Παρθενώνας
αντίθετα, εξέπεμπε ενέργεια που λάμβανε και είχε καμπυλότητα προς τα
έξω, σχηματίζοντας πυραμίδα.

8. Πρέπει όπως λένε όλο και περισσότεροι επιστήμονες, να υπήρχε ένας

υψηλότερος από το σημερινό πολιτισμός πριν από το κατακλυσμό το
μεγάλο, μάλλον του Ωγύγου, ίσως ο πολιτισμός του Διός. . Πιστεύουν
λοιπόν ότι είναι έργο Ελλήνων, διότι το μαρτυρούν όλες οι ελληνικές
ονομασίες.
Λιβύη = εγγονή του Ατλαντα
Αίγυπτος = εγγονός του Ατλαντα και απόγονος του Ινάχου, βασιλιά του
Αργους
Ιώ (μετέπειτα Ίσιδα) προσομοιάζεται με την Αθηνά την Τριτωνίτιδα.
Απις (από το οποίο Αππια η Πελοπόννησος) βασιλιάς του Παλαντιού
Αρκαδίας
Σερ– Απις = Ιερός Απις

Χέοψ από το λιμένα Κωφό της Νάξου

10. Όλες οι ελληνικές πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας και των αποικιών
συνδέονται γαιωδαιτικά και σχηματίζουν τρίγωνα σχέσεων μεταξύ τους. Η
θέση της Μεγάλης Πυραμίδας καθορίστηκε από 2 πρωταρχικά τρίγωνα. Το
ένα ορίζεται από τις ευθείες αποστάσεις μεταξύ Πυραμίδας και Ταινάρου
(ναός του Ποσειδώνα και μία από τις εισόδους στον ʼδη) και Πυραμίδας
Γορδίου στην Μ. Ασία. Το δεύτερο ενώνει την πυραμίδα με την υψηλότερη
κορυφή του όρους Αραράτ (Τάρταρα αν διαβαστεί ανάποδα ‘ ένα ‘ T‘
λείπει λόγω της πολυφωνίας των ελληνικών διαλέκτων. Στην συνέχεια η
ευθεία περνάει από την πόλη Ζάκρος (στην Κρήτη), την τελευταία προς την
ανατολή αποικία των Ελλήνων.

14. Αναλύοντας λοιπόν την λέξη ΑΙΓΥΠΤΟΣ.

Αίγυπτος – τοσυτ, το σπυγιγα, υπγυπισαι = οικισμός πόλη Θεσσαλική,
Εφύρας Ορχωμενού
Πυπίαι – Μινύαι.
Βαβυλών – βαβύλυων ονπυβαν βλουβυαν – πελασγών Ελλήνων φρούριο
Βαβυλών = Θεσσαλών
Περυα – Περυαπ = Μινύας = Φαραώ

630
Υπταπερυαρ = Ορχομένιος ή Απυφερ = Εφύρας
ΤαΪτή – αντεταιτ ιτατετ = οικήσεις Ιθάκης

15. Οι Έλληνες Πελασγοί είχαν απλωθεί παντού και μετέφεραν τη γλώσσα

τους, τα ήθη και τα έθιμα και τον πολισμό τους γενικότερα σε όλη την
οικουμένη. Ήταν γνώστες των Μαθηματικών και της Αστρονομίας και
ίδρυαν τις πόλεις τους κατά γαιωδαιτικό τρόπο. 16. Έτσι η Αθήνα με τις
γύρω πόλεις σχηματίζει τον αστερισμό της Παρθένου προς τιμήν της
Αθηνάς. Τα ελληνικά μαντεία με αρχή τη Δωδώνη και τέλος τις αιγυπτιακές
Θήβες αποτελούν προβολή πάνω στη Γη του αστερισμού της Αργούς. Αν
προβάλουμε τον αστερισμό της Αργούς πάνω στη Γη με πρύμνη την
ελληνική πόλη Κάνωπο στη Βόρειο Αίγυπτο και πλώρη στη Δωδώνη
μπορούμε να σχηματίσουμε τον αστερισμό της Αργούς, με τα μαντεία των
Δελφών, της Τάνιδος, της οάσεως Σιούα (Σίβα) και της Δωδώνης. Επειδή οι
αργοναύτες είχαν την Αργώ, ονόμασαν έτσι τον αστερισμό και έφτιαξαν τα
μαντεία στο σχήμα του αστερισμού και δεν είναι σύμπτωση γιατί όλες οι
πόλεις του κόσμο, αποικίες των Ελλήνων, συνδέονται γαιωδαιτικά.

17. Η Πυραμίδα λοιπόν είναι ένα αστρονομικό βιβλίο και συνδέεται με

την Ελλάδα, γιατί είναι όντως (?) έργο Ελλήνων, ίσως πολύ
παλαιότερα από τον Διακό πολιτισμό.
18. Οι καθηγητές Ιστορίες κλπ μας διδάσκουν ότι το 1200 π.Χ. πήραμε τα
γράμματα από τους Σημίτες, ενώ…- Η πυραμίδα πριν 12000 χρόνια και
πίσω χρησιμοποιεί μαθηματικούς και αστρονομικούς όρους και χωρίς
γράμματα και αριθμούς δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν επιστήμες.

- Η πόλη Λάρισα γύρω στο 12000 π.Χ. στην περιοχή Σουμεριών (κάτω
μεριτών – ή κατωθαλλασινών = των Κρητών Μινύων και Μινύας =
Μίνωας) κάτι θα έπρεπε να μας λέει.
- Αφού η Μεγάλη Πυραμίδα συνδέεται μαθηματικά και αστρονομικά με
τον Παρθενώνα κλπ ‘ποίαν χρείαν έχομεν μαρτύρων ‘ για να
υποστηρίξουμε ότι ελληνικός είναι ο κόσμος και οι πυραμίδες.

- Οι επιγραφές που έχουν βρεθεί από το 6000 – 7500 π.Χ. στην Ινδία με
ελληνικά γράμματα και αφού οι λεγόμενοι αραβικοί αριθμοί είναι ελληνικοί,
όπως προκύπτει από τον πίνακα γραμμάτων που το Η γράφεται όπως τιο 8
και το Θ όπως το 9, καταλαβαίνουμε ότι μας πατρονάρουν υπέρ των
Σημιτών.
5) Επιπλέον το κινέζικο λεξικό Ξι Μπάι, που έχει και τα 24 λατινικά
γράμματα από κάποια γραμμική γραφή των Ελλήνων, ανατρέπει τη θεωρία
ότι πήραμε τα γράμματα από τους Σημίτες, μια και η Κίνα θεωρείται
αρχαιότερη.
Ο διάσημος Εβραίος συγγραφέας Ιωσήφ Γιραχούντα απέδειξε ότι η αραβική
και η εβραϊκή είναι αρχαία ελληνικά παραποιημένα.
Η κυρία Καραβά με τον αναγραμματισμό σχηματίζει λέξεις, ανατρέχει στο
631
λεξικό των Λίντελ Σκοτ – Κωνσταντινίδη και βρίσκει την έννοιά τους,
Έτσι ο Μελικέρτης είναι ο Ηρακλής, γιατί αν διαβαστεί από το τέλος όπυ το
σίγμα κατέχει θέση δασείας, γίνεται Ηρακλής. Έτσι και το Γιλγκαμές γίνεται
Σεμελικά, σύμφωνα με την αντικατάστασης φωνηέντων βάσει των ισοτήτων,
για παράδειγμα α=ε, ι=υ,ο, β=φ, φ=π κλπ.
Τα συμπεράσματα δικά σας….... ΑΠΟ ΤΟ ΦΑΚΟ του NATIONAL
GEOGRAPHIC και το κανάλι NOVA την Τρίτη 17/9/2002 σε απευθείας
σύνδεση με την Αίγυπτο, όπου θα παρακουουθήσουν όσοι είναι
συνδρομητές του καναλιού το ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗΣ
ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ που ανακαλύφθηκε ΜΕΣΑ στην ΜΕΓΑΛΗ
ΠΥΡΑΜΙΔΑ του ΧΕΟΠΑ. Μετά από 4500 χρόνια (?) θα μάθουμε επιτέλους
τι κρυβόταν πίσω από την μυστηριώδη πόρτα που εμπόδιζε την είσοδο
πρός το νότιο μέρος της ΑΙΘΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ μέσα στη Μεγάλη
Πυραμίδα Ξεναγοί των τηλεθεατών στο δίωρο πρόγραμμα θα είναι ο
επικεφαλής της αρχαιολογικής ερευνητικής ομάδας δρ. ΖΑΧΙ ΧΑΟΥΑΣ,
υπεύθυνος των Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων και Πυραμίδων της Γκίζας και
μόνιμος εσωτερικός εξερευνητής του NATIONAL GEOGRAPHIC και ο
Αμερικανός αχαιολόγος δρ. ΜΑΡΚ ΛΕΝΕΡ, ο οποίος επίσης ανήκει στην
ομάδα του N.G. και είναι ειδικός στα θέματα του Αρχαίου Βασιλείου. Ένα
άρτια και ειδικά κατασεκευασμένο ρομπότ με ειδικούς φακούς, κάμερες
υψηλής ανάλυσης και ένα μικρότερο ραντάρ - κεραία με δυνατότητα
εισχώρησης στο έδαφος, θα επιχειρήσει μία βαθύτερη διείσδυση στην
πυραμίδα σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη απόπειρα έχει πραγματοτποιηθεί
από τότε που χτήστικε. το δίωρο πρόγραμμα έχει τίτλο :"Αίγυπτος - Το
άνοιγμα των κρυφών δωματίων" και κατά την διάκρκεια αυτού θα
χρησιμοποιηθούν προηγμένα τρισδιάστατα γραφικά για να
αναπαραστήσουν την εξέλιξη του οροπεδίου της Γκίζα, τις Μεγάλες
Πυραμίδες και τη Σφίγγα. Στη μυστηριώδη ερειπωμένη πολιτεία του
Τεοτιχουακάν, ολόκληρο το Σύμπαν είναι αποτυπωμένο στην πέτρα. Παρ'
όλο που ως πολιτιστικό κέντρο επηρέασε Ολμέκους, Αζτέκους, Μάγια και
ολόκληρη την κεντρική Αμερική, τα ονόματα των ηγεμόνων του παραμένουν
άγνωστα -και οι τάφοι τους δεν βρέθηκαν ποτέ. Οι τελευταίες επιστημονικές
έρευνες κάνουν χρήση υπερσύγχρονης τεχνολογίας για τον εντοπισμό
τουςΑυτά τα ερείπια παραμένουν μυστηριώδη. Η πριν από 1.500 χρόνια
πολύβουη πολιτεία είχε την έκταση της αρχαίας Ρώμης και ίσως έως
200.000 κατοίκους, από τους οποίους δεν έχει σωθεί ούτε ένα όνομα! Οι
Αζτέκοι, που ανακάλυψαν έρημη την πολιτεία το 13ο αιώνα, ύφαναν γύρω
της τον δικό τους μύθο. Πίστευαν ότι οι θεοί συναντιόνταν εδώ σε τακτά
χρονικά διαστήματα για να ανανεώσουν τη δύναμη του κόσμου, και την
ονόμασαν Τεοτιχουακάν -που στη γλώσσα τους σήμαινε «ο τόπος, όπου οι
άνθρωποι έγιναν θεοί».
Η αυστηρή, σχεδόν στρατιωτικής ακρίβειας, συμμετρία δρόμων και χιλιάδων
συγκροτημάτων κατοικιών θυμίζει σκακιέρα, ωστόσο οι ερευνητές δεν
εντόπισαν ούτε ίχνος ανακτόρων, απεικονίσεων ή αγαλμάτων ηγεμόνων
που θα μπορούσαν να φωτίσουν λίγο το σύστημα διακυβέρνησης. Υπήρξε
632
το Τεοτιχουακάν η πρώτη Δημοκρατία της αμερικανικής ηπείρου;
Αναμφίβολα, υπήρξε κέντρο προικισμένων καλλιτεχνών, όπως μαρτυρούν
τοιχογραφίες με έντονα χρώματα κι απροσδιόριστου μέχρι σήμερα
νοήματος. Δεν ανακαλύφθηκαν κείμενα εμπορικού ή στρατιωτικού
περιεχομένου ούτε καμία ενεπίγραφη στήλη, έτσι ο συγκεκριμένος
πολιτισμός που κυριάρχησε σε μεγάλο μέρος του σύγχρονου Μεξικού
μεταξύ 3ου και 6ου αιώνα, παραμένει ακόμη στο σκοτάδι. Δρόμος 2,5 χλμ.
διασχίζει ως κύριος άξονας την πολιτεία. Κατευθύνεται από Βορρά προς
Νότο και ελαφρά κάμψη προς Ανατολάς και η νοερή προέκτασή του
καταλήγει σε κόγχη του βουνού Cerro Gordo, που θεωρούνταν τόπος ιερός.
Οι Αζτέκοι τον αποκαλούσαν «Οδό των Νεκρών» -η ονομασία που
διατηρείται ακόμη. Στη βόρεια πλευρά του κυριαρχεί η Πυραμίδα της
Σελήνης, στην ανατολική υψώνεται επιβλητική η τετράγωνη Πυραμίδα του
Ηλίου, από τα ογκωδέστερα οικοδομήματα της αρχαιότητας. Με ύψος 65 μ.,
κατασκευασμένη από «τεζόντλε»- κοκκινωπό ηφαιστειακό πέτρωμα, με
κόκκινο επίχρισμα, συναγωνίζεται σε μέγεθος την πυραμίδα του Χέοπα και
στο εσωτερικό της οι αρχαιολόγοι βρήκαν σήραγγες και θόλους, αλλά ούτε
ένα σημάδι τελετουργιών. Πρόσφατο άρθρο στην ιστοσελίδα του γερμανικού
«Σπίγκελ» αναφέρει πως το μυστικό της γιγαντιαίας αυτής πυραμίδας
πιθανότατα αποτελεί κλειδί για το μυστήριο της πολιτείας. Το οικοδόμημα
βρισκόταν ακριβώς στο κέντρο του Τεοτιχουακάν, γεγονός καθόλου τυχαίο.
Τα μέτρα μήκους εκείνης της εποχής ήταν άγνωστα, οι ερευνητές επινόησαν
το Teotihuacan Measurment Unit (TMU) -83 εκατοστόμετρα- και
συνεχίζοντας τις καταμετρήσεις κατέληξαν σ' ένα και μοναδικό νούμερο που
κυριαρχεί σταθερά σ' όλη την πόλη: 584 TMU -που είναι και ο ακριβής
αριθμός ημερών στο ημερολόγιο της Αφροδίτης! «Προφανώς, η πόλη ήταν
κτισμένη έτσι ώστε να συμβολίζει συγκεκριμένες διαστάσεις χώρου και
χρόνου», εξηγεί ο Σαμπούρο Σουγκιγιάμα έπειτα από πολύχρονες έρευνες
στο Τεοτιχουακάν. Κατά τον Ιάπωνα αρχαιολόγο, «ως σύλληψη η πολιτεία
ήταν ένα ασυνήθιστο "κοσμόγραμμα" και αποσκοπούσε στην ακτινοβολία
της κοινωνικής εξουσίας και την εκμετάλλευσή της για πολιτικούς σκοπούς».
Περαιτέρω μετρήσεις έδειξαν πως στην αρχιτεκτονική σημαντικό ρόλο
έπαιζαν αριθμητικοί συνδυασμοί και από το ηλιακό ημερολόγιο των 365
ημερών και το τελετουργικό των 260 ημερών, στα οποία βασιζόταν η
οργάνωση κοσμικής και πνευματικής ζωή όλων των μεγάλων πολιτισμών
της κεντρικής Αμερικής. Πουθενά, όμως, οι ημερολογιακές αρχές δεν
τηρήθηκαν με τέτοια αρχιτεκτονική αυστηρότητα όπως σ' αυτή την πολιτεία,
50 χλμ. ΒΑ της μεξικανικής πρωτεύουσας. Υπήρξε το Τεοτιχουακάν πηγή
όλων αυτών των πολιτισμών, που αναπτύχθηκαν διαδοχικά μέχρι την άφιξη
των Ισπανών; Μήπως ετέθησαν εδώ και οι βάσεις των μαθηματικών κι
αστρονομικών παρατηρήσεων των γειτονικών Μάγια; Τη δεκαετία του '80, ο
Σ. Σουγκιγιάμα μαζί με τον Αμερικανό Τζ. Κάουτζιλ και τον Μεξικανό Ρ.
Καμπρέρα εντόπισαν στην Πυραμίδα του «Φτερωτού Φιδιού» (που
λατρευόταν ως ο θεός Κετζαλκοάτλ) σκελετούς ατόμων που εμφανέστατα
δεν είχαν πεθάνει από φυσικό θάνατο, τοποθετημένους κατά ομάδες
633
συμβολικών αριθμών. Το «Φτερωτό Φίδι» είναι ένα μοναδικό μυθικό
πλάσμα, που χάρισε στους ανθρώπους τον Χρόνο -υπό μορφήν
ημερολογίου- και τον περιορισμένο Χώρο -τον γήινο κόσμο. Στον κώδικα
«chimalpopoca» -κύρια πηγή των σημερινών γνώσεων για τη μυθολογία
των Αζτέκων- ο Κετζαλκοάτλ κατέρχεται στα υπόγεια ύδατα, παλεύει με
χθόνιους θεούς κι επανέρχεται νικηφόρος. Η πολιτιστική επίδραση του
Τεοτιχουακάν εξαπλώθηκε με τους αιώνες σε όλη την κεντρική Αμερική και
-όπως αναφέρεται στο «Νάσιοναλ Τζεογράφικ»- ίχνη της βρίσκουμε σε
κεραμική, εικονογράφηση και αρχιτεκτονική πολλών πόλεων των Μάγιας
-στο Κοπάν (Ονδούρας), στο Τικάλ και το Καμιναλγιουχού (Γουατεμάλα) και
σε πολλούς ερειπιώνες του Γιουκατάν. Σύμφωνα με δημοσίευμα της
«Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε», φυσικοί του Εθνικού Αυτόνομου
Πανεπιστημίου Μεξικού συναρμολογούν μέσα στην Πυραμίδα του Ηλίου το
μεγαλύτερο ανιχνευτή υποατομικών σωματιδίων, με σκοπό να εντοπίσουν
ταφικούς θαλάμους που ίσως κρύβονται στο εσωτερικό της. Κατά τον
επικεφαλής του προγράμματος, δρ Αρτούρο Μενκάκα, «γίνεται προπάθεια
να εντοπίσουμε διακυμάνσεις της πυκνότητας στην πυραμίδα. Οι κοσμικές
ακτίνες διεισδύουν παντού και το ποσό που απορροφάται εξαρτάται από τι
συναντούν στην πορεία τους. Ο εντοπισμός περισσότερων του
αναμενόμενου μυονίων -υποατομικών σωματιδίων συγγενών των
ηλεκτρονίων που παράγονται από τη σύγκρουση κοσμικών σωματιδίων με
μόρια της ατμόσφαιρας- θα αποτελεί ένδειξη για την ύπαρξη κοιλοτήτων.
Οταν τα μυόνια, που κινούνται σχεδόν με ταχύτητες φωτός, συναντήσουν
υλικό εμπόδιο, τα περισσότερα το διαπερνούν, ορισμένα όμως
απορροφώνται και αφήνουν χαρακτηριστικά ίχνη που καταγράφονται στον
ανιχνευτή». Πιστεύετε πως υπάρχει κάποια αλήθεια όταν έλεγε πως θα
έρθει σύντομα η εποχή όπου η Ατλαντίδα θα αναδυθεί και πως θα
ανακαλύψουμε την Χαμένη Αίθουσα των Χρονικών κάτω από τα πόδια της
Αιγυπτιακής Σφίγγας; Τώρα ανοίξατε ένα μεγάλο κεφάλαιο με τον Κέησυ
γιατί πηγαίνει προς τον χώρο της μεταφυσικής. Θα σας πω με λίγα λόγια για
να καταλάβει και ο κόσμος. Ο Κέησυ ήταν Αμερικανός θεραπευτής και είχε
την ικανότητα σε κατάσταση αυτοϋπνωσης να κάνει διαγνώσεις για δικές
του ασθένειες αλλά και άλλων ανθρώπων που έρχονταν να ζητήσουν τη
βοήθεια του κι αυτός πράγματι έδινε θεραπευτικές αγωγές οι οποίες ήταν
παράξενες ιατρικά, αλλά αποτελεσματικές. (τέλος α πλευράς). Ο Κέυς όλη
του τη ζωή έδινε υπαγορεύσεις σε ανθρώπους που αντιμετώπιζαν κάποιο
πρόβλημα. Πίστευε όμως και στη μετενσάρκωση, συχνά περιέγραφε
προηγούμενες ζωές ανθρώπων εδώ στη Γη που έφταναν και μέχρι πριν
50.000 χρόνια και οι οποίοι κατ' αυτόν ζούσαν σε μια χώρα της Εδέμ που
ονομαζόταν Ατλαντίδα. Από τις πολλές υπαγορεύσεις που έδωσε, για
διαφορετικά άτομα, βρήκε ότι περίπου 700 από αυτά είχαν ενσαρκώσεις
στην Ατλαντίδα που επηρέαζαν την τρέχουσα ζωή τους. Μέσα από αυτές τις
υπαγορεύσεις ζωής ο Κέησυ ανέλυσε πλήρως και περιέγραψε τη χαμένη
Ατλαντίδα, έδωσε τη θέση της στον Ατλαντικό, τα νησιά που την
αποτελούσαν, τις ονομασίες τους, περιέγραφε εξεγέρσεις των κατοίκων της
634
και περιέγραψε την καταστροφή της Ατλαντίδας. Σύμφωνα με τη θεωρία
του, πολλές οντότητες που είχαν μια ή περισσότερες ενσαρκώσεις στην
Ατλαντίδα, ενσαρκώνονται πάλι στη Γη σ' αυτό τον αιώνα και κυρίως στην
Αμερική. Πολλές από τις υπαγορεύσεις του όμως βρέθηκαν αληθινές. Σε μια
υπαγόρευση ας πούμε που έγινε το 1940 ο Κέυς προείπε ότι τμήματα της
Ατλαντίδας θα αναδυθούν γύρω στο 1968-69. Πράγματι, το 1968 βρέθηκαν
τα υποθαλάσσια Κυκλώπεια τείχη στο νησί Μπίμινι, στις Μπαχάμες. Η
περίπτωση του Κέυς είναι συγκλονιστική και θα πρέπει να αναλυθεί
σύμφωνα με τα πορίσματα της γενετικής και της βιολογίας. Τι λένε τα
πορίσματα αυτά; Ότι η αρχέγονη μνήμη και συνείδηση, η συλλογική
συνείδηση που αποκτά ο άνθρωπος, δηλαδή η μνήμη των
προπατόρων μας κοινώς, καταγράφεται στον πυρήνα του
ανθρώπινου DNA και κληρονομείται στις επόμενες γενιές. Ο Κέυς
πιστεύω πως κατάφερε να ξυπνήσει τη συλλογική αυτή μνήμη από το
λήθαργο της. Θεωρώ πως με την ανακάλυψη της Ατλαντίδας ο Κέυς
θα αποδειχθεί αληθινός προφήτης.

20. 'Aρα θα ανακαλυφθεί η αίθουσα των χρονικών;

Σε πάρα πολλές υπαγορεύσεις του ο Κέυς λέει ότι οι Ατλάντιοι, πριν την
καταστροφή, μετέφεραν τα αρχεία τους στην Αίγυπτο αλλά και σε άλλα δύο
μέρη για να διαφυλάξουν και ότι κάποια μέρα θα βρεθούν. Συγκεκριμένα,
σε μια υπαγόρευση λέει ότι η αίθουσα των αρχείων βρίσκεται ανάμεσα
στη Σφίγγα και στο Ποτάμι. Σε μια άλλη λέει ότι η αίθουσα βρίσκεται στη
δίοδο ανάμεσα στη Σφίγγα και στη Πυραμίδα των αρχείων. Στα σημεία
όμως αυτά, ανάμεσα στη Σφίγγα και το ποτάμι, που παλαιότερα ο Νείλος
ήταν πιο κοντά στη Σφίγγα από ότι είναι τώρα, δεν βρέθηκαν μέχρι στιγμής
τα αρχεία. Ανέφερε όμως ότι τα αρχεία διαφυλάχθηκαν και σε άλλα μέρη,
όπως π.χ κάπου στη χερσόνησο του Γιουκατάν αλλά και στην ίδια την
Ατλαντίδα που καταποντίστηκε και τα αρχεία θα βρεθούν όταν ερευνηθεί το
σημείο αυτό. Τώρα αυτά, είναι πραγματική ανάμνηση από τις
καταχωρημένες πληροφορίες του ανθρώπινου DNA ή παραπληροφόρηση;
Κανείς δε ξέρει. Νομίζω ότι δεν έχει κριθεί ακόμη το ζήτημα. Ο χρόνος θα
δείξει. 21. Σχετικά με τα όσα καταγράφει ο Πλάτωνας για την Ατλαντίδα στα
έργα του, θεωρείται πως είναι ακριβή και ιστορικά αληθή ή πρόκειται για μια
συμβολική ιστορία, μια κοινωνική - ψυχολογική αλληγορία; Νομίζω ότι είναι
ακριβή. Δε θα επεκταθώ πολύ στο θέμα γιατί έχει πολυσυζητηθεί, αλλά με
λίγα λόγια υπάρχουν γεωγραφικά στοιχεία στην περιγραφή του Πλάτωνα,
για τη μορφή και το σχήμα των Ηράκλειων Στηλών, για ορισμένα σημεία του
Ατλαντικού και για μια νέα ήπειρο, πέραν της Ατλάντίδας, που δεν
κατονομάζει. Άλλωστε, οι αναφορές του Πλάτωνα είναι βέβαια ένα στοιχείο
στην έρευνα μου, αλλά όχι το πιο σοβαρό. Πάντως εγώ δε μπορώ να
φανταστώ πως ο Πλάτωνας κορόιδεψε όλο τον κόσμο και δίνω μια
απάντηση σε αυτούς που λένε ότι αυτά που λέει ο Πλάτωνας δεν είναι

635
πραγματικά. Τι ήταν ο Πλάτωνας; Κανένας απατεώνας; Ας το πάρουμε
όμως και από άλλη οπτική γωνία. Ας υποθέσουμε ότι ο Πλάτωνας δεν έλεγε
καθόλου αυτή την ιστορία, ότι δε γνωρίζαμε τίποτα για την Ατλαντίδα από τα
γραπτά του Πλάτωνα. Πάλι σήμερα δε θα αναζητούσαμε την ύπαρξη ενός
προκατακλυσμιαίου πολιτισμού ; Υπάρχουν τόσες ενδείξεις σε ολόκληρο
τον κόσμο, τόσα ανεξήγητα ευρήματα και φαινόμενα, αναφορές και οι μύθοι
που θα το κάναμε. Απλώς ο Πλάτωνας μας έδωσε το όνομα του πολιτισμού
και μας προσανατόλισε. Άλλωστε, όπως είπαμε υπήρχαν και
προγενέστερες αναφορές για την Ατλαντίδα από τον Πλάτωνα

22. Υπάρχουν απόγονοι των Ατλάντων σήμερα;

Ναι, πιστεύω ότι υπάρχουν. Υπάρχουν συγκεκριμένες φυλές

που μπορώ να κατονομάσω. Είναι οι Βάσκοι της Ισπανίας, που
κατοικούν στα Πυρηναία όρη. Αυτοί διαφέρουν από τους
γείτονες τους στην εμφάνιση και τη γλώσσα και μάλιστα η
γλώσσα των Βάσκων είναι η μοναδική της Δυτικής Ευρώπης
που δεν είναι μια άρια γλώσσα. Οι νησιώτες των Καναρίων,
που έχουν ελάχιστες ομοιότητες με οποιαδήποτε άλλη
αφρικανική φυλή και συνήθιζαν να ταριχεύουν τους νεκρούς
τους. ʼλλες φυλές είναι οι Βέρβεροι της Β. Αφρικής, που έχουν
γλωσσικά ιδιώματα επηρεασμένα από τη λέξη "τλας", αλλά και
μια μικρή, σχετικά άγνωστη φυλή, οι Ντόγκον, που κατοικούν
στο Νότιο Μαλί, στη Δυτική Αφρική. Αυτοί λατρεύουν ακόμη
και τώρα τον Σείριο, έχουν αστρονομικές γνώσεις και λένε
ότι κατάγονται από τους Βέρβερους, οι οποίοι όμως
αναφέρουν καθαρά ότι κατάγονται από τους 'Aτλαντες.
Επίσης, θεωρώ πως στις φυλές που κατάγονται από τους
'Aτλαντες θα πρέπει να συγκαταλέξουμε και τους
Ινδιάνους της Αμερικής αλλά και άλλες φυλές που δεν έχω
υπόψην μου. Οι Έλληνες; Δε μπορώ να απαντήσω στο θέμα
αυτό διότι υπάρχουν πολλές επιμειξίες... Οι Έλληνες
έφτιαξαν τον δικό τους πολιτισμό και πολλά πράγματα
μπορεί να έχουν επιρροές αλλά. Πάντως υπάρχουν
επιρροές από την Ατλαντίδα στα νησιά του Αιγαίου, σε
παραδόσεις, στη μυθολογία... Μη ξεχνάμε ότι ο Δίας
γεννήθηκε σ'ένα βουνό της Κρήτης, τον πήρε η Ρέα για να
τον σώσει από τον Κρόνο, που κατοικούσε σε ένα νησί
στον Ατλαντικό κι έτρωγε τα παιδιά του. Για αυτό και η Ρέα
636
πήγε στην Κρήτη και γέννησε εκεί το Δία, μακριά από τον
Κρόνο. Επίσης, η λατρεία των δώδεκα θεών ξεκίνησε από
την Κρήτη, οι παραδόσεις της Κρήτης, όπως ο ταύρος κτλ
έχουν σχέση με τις παραδόσεις των Ατλάντων.
Συσχετισμός μεταξύ των δύο πολιτισμών υπάρχει αλλά οι
Έλληνες έφτιαξαν τον δικό τους πολιτισμό, έγιναν και
πολλές επιμιξίες.. Ίσως ο πολιτισμός αυτός να επισκίασε
την επιρροή των Ατλάντων και για αυτό δε μπορούμε να
απαντήσουμε με σιγουριά αν οι Έλληνες είναι απόγονοι
των Ατλάντων ή όχι.

Μπορεί να αναρωτηθεί ανείς μήπως τα μπλέξαμε λίγο? Ξεκινησαμε για την

τοποθετηση φωτοβολταικών και συζητάμε αν οι Ελληνες ήταν απόγονοι των
Ατλάντων?
Μα φίλοι μου από τους Ατλαντες ξεκίνησε η τεχνολογία των φωτοβολταικών.
Αυτοι κι οι νεφελιμ έφτιαξαν τους τεράστιους συλλέκτες που ονάζουμήμερα
πυραμίδες, πυρ+αμις = πυρ + δοχειο της φωτιας = συλλέκτης φωτιας ή
ενεργειας αν προτιμάτε. Δεν ένα οι αμίδες ταφικά μνημεία εγωπαθων
βασιλιαδων που ενώ θα βασίλεβαν 30 χρόνια δι΄λεταξαν τη κατασκευή
μαυσωλειου που η κατασκευή τους απαιτουσε 130 χρόνια με συμβατική
τεχνολογία ή μερικους μήνες με τεχνολογία αντιοβαρύτητας.
Δεν μετέφεραν ογκόλιθους στη μες ερήμου, τους καλούπωσαν εκει
απλούστατα
Και οι πυραμίδες από μόνες τους δεν ήταν παρά μια μάζα από πέτρες, σα
παρατημένος σκελετός από κόκαλα στη μέση της ερήμου. Άλλο ή το
εργαλείο που έκανε όλη τη δουλειά. Το επίχρισμα. Για κοιττε ο ψηλα τη
λευκή πυραμίδα να λάμπει σα κόσμημα α καταλάβεται τι λέω. Το επίχρισμα
των πυραμίδων ήταν από πυρίτιο, κρυσταλικο υλικο, το ίδιο που βάζουν
σήμερα στους φωτοβολταικους συλλέκτες
Απλά έθαβαν εκεί τους βασιλεις για να είναι ο τόπος ιερός να μην πηγαίνει ο
λαος και ψάχνει γινεται εκεί, πονηροι οι νεφελιμ Ανουνακι.
Μάζευαν οι πυραμίδες ενεργεια κι την αποκευαν σεραστιες αταρίες στο
υπέδαφος. Από αυτές αναβαν και τις λάμπες που βρεθηκαν στο εσωτερικό
τους.
Κοιτάζοντας τη πιραμίδα της Γκίζας οι ποιο πολλοι βλέπουν μια Πυραμίδα
στη μέση της ερήμου. Εγω βλέπω ενα Παρθενώνα βυθισμένο την άμμο. Η
αντίστροφα μια πυραμίδα πάνω στους κιονες του παρθενώνα. Ένα
φωτοβολταικό συλλέκτη Ας διαβασουμε τη περίληψη από μια πατέντα
φωτοβολταικου συλλέκτη να καταλάβετε.
Όπως οι φωτοβολταικοι συλλέκτες φτιαχνονται από λετές ετες πυριτιο, μια
που είναι φτηνο και βρίσκεται σε μεγαλη ποσότητα, αντί το κρυσταλικο αυτό
υλικό θα μπορούσε να χρηδημοποιηθεί Μαρμαρο που είναι κι αυτό

637
κρυσταλικό. Μάρμο μεγάλης καθαρότητας όπως είναι το Πεντελικο
Μάρμαρο. Το πέπλο μυστηρίου αρχίζει να απομακρύνεται πάνω από τη
Πεντέλη. Οι Αρχαιοι Ελληνες χρησημοποιουσαν το μάρμαρο της Πεντέλης
και της Θασου γιατι είχε αυξημένη καθαρότητα στους συλλέκτες τους Το ίδιο
μπορουμε να κάνουμε κι εμείς σήμερα
Βέβαια είναι κωμικο να ντυνουμε τα σπίτια με φτοβολταικους υαλοπίνακες
όταν μπορούμε να τα σοβατισουμε με μαρμαροκονια και να τα
μετατρέψουμε τα ίδια σε συλλέκτες, δε συμφωνείται? Αρα παρωχημένη και η
τεχνολογία του thin film ας προχωρησουμε στο επόμενο βήμα που είναι το
Σ Ο Λ Α Ρ-Σ Ο Β Α Σ

Σπίτι χωρίς ΔΕΗ

Οικολογικό σπίτι

Είναι ακόμη ασύμφορο να καλύψουμε ΟΛΕΣ τις ανάγκες μιας ΚΥΡΙΑΣ

κατοικίας με φωτοβολταϊκά. Κι αυτό γιατί η KWh της ΔΕΗ είναι κατά πολύ
φθηνότερη από αυτή που προκύπτει από το κόστος των απαιτούμενων
φωτοβολταϊκών. Ακόμη κι αν υποθέσουμε πως καλύπτουμε όλες τις
ανάγκες για ζεστό νερό με ηλιακό θερμοσίφωνα και την κουζίνα με αέριο,
παραμένουν οι ανάγκες για ψύξη και θέρμανση του χώρου.

Μπορείς βέβαια να κατασκευάσεις ένα οικολογικο σπιτι που θα έχει

μειωμένες ανάγκες ψύξης και θέρμανσης. Το κόστος κατασκευής για ένα
οικολογικό σπίτι θα είναι αρκετά υψηλότερο, αλλά θα γίνει απόσβεση από
το μειωμένο κόστος διαχείρησης σε βάθος 20ετίας.

Τι μπορεί να γίνει; Κατ' αρχήν ξεκίνησε με την εξοικονόμηση ενέργειας με

λαμπτηρες οικονομίας, μόνωση κλπ:

6. Πολύ καλύ μόνωση στους τοίχους και τα παράθυρα (π.χ. με διπλά

κρύσταλλα). Τέντες, σκίαστρα κλπ.
7. Λαμπτήρες οικονομίας για οικονομία στις λάμπες για φωτισμό.
8. Συσκευές (ψυγείο, πλυντήριο κλπ) ενεργειακού τύπου Α, όσο το
δυνατόν χαμηλότερης κατανάλωσης.
9. Ηλιακός θερμοσίφωνας για ζεστό νερό, κουζίνα με αέριο.
10. Ορθολογική χρήση συσκευών, αποφυγή σπατάλης.

Μόνο τα παραπάνω, θα εξασφαλίσουν για το σπίτι σου εξοικονόμηση

ενέργειας πάνω από 50% !!!

638
Μετά, υπολόγισε τις ανάγκες σου σε ηλεκτρισμό (πόσες κιλοβατώρες το
μήνα θα καταναλώνεις) και αποφάσισε σε τι ποσοστό θέλεις να τις
καλύπτεις από φωτοβολταϊκά.

Ένα μέσο ελληνικό σπίτι με ηλιακό θερμοσίφωνα και λαμπτήρες οικονομίας

αλλά και με air condition, καυστήρα πετρελαιου και ηλεκτρική κουζίνα,
καταναλώνει περίπου 350-450 KWh μήνα (κόστος περίπου 40 ευρώ).
Χωρίς ηλεκτρική κουζίνα και air condition καταναλώνει περίπου 250-300
KWh.

Για να παραχθούν 250 KWh το μήνα από φωτοβολταϊκά απαιτούνται

περίπου 12 πάνελ φωτοβολταϊκών των 180 watt το καθένα συν τους
συσσωρευτές και τα παρελκόμενα. Μαζί με την εγκατάσταση, το κόστος
φθάνει περίπου στα 17.000 έως 22.000 ευρώ, ανάλογα με τους
συσσωρευτές που θα χρησιμοποιηθούν.

Εάν το σπίτι δεν έχει καθόλου σύνδεση με τη ΔΕΗ, πρέπει να επενδύσουμε

σε μεγαλύτερο σύστημα ή σε μικτό σύστημα με ανεμογεννήτρια για να
έχουμε μερικές μέρες αυτονομίας σε περίπτωση έντονης και συνεχόμενης
για μέρες συννεφιάς. Χρήσιμη είναι σε αυτές τις περιπτώσεις και μια
γεννήτρια καυσίμου για ακραίες περιπτώσεις. Αν πάλι έχουμε σύνδεση με
τη ΔΕΗ τότε σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται μετάπτωση στο δίκτυο για
ρεύμα από τη ΔΕΗ. Επιπλέον, δεν χρειαζόμαστε συσσωρευτές οπότε το
παραπάνω κόστος μιας οικιακής φωτοβολταϊκής εγκατάστασης μειώνεται
ως και 30%. Η τελευταία λύση είναι και η προτεινόμενη για μια κύρια
κατοικία με όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Σε μια εξοχική κατοικία, θα
μπορούσαμε με μερικούς απλούς συμβιβασμούς και αρκετά φθηνότερα, να
αποφύγουμε τελείως τη ΔΕΗ μαζί με όλα τα πάγια και τα τέλη προς τρίτους
που αυτή συνεπάγεται...

Πρακτική εφαρμογή φωτοβολταϊκών

Για εξοχικό, τροχόσπιτο, τροχοβίλα, αγροικία, αποθήκη,
σκάφος

Έχουμε λοιπόν ένα χώρο (π.χ. εξοχικό, τροχόσπιτο, τροχοβίλα,

αγροικία, αποθήκη, σκάφος κλπ) τον οποίο επισκεπτόμαστε κάθε
σαββατοκύριακο και θέλουμε να έχουμε φωτισμό με 3 λαμπτήρες για 5
ώρες ημερησίως, μια τηλεόραση για 4 ώρες ημερησίως κι ένα μικρό ψυγείο
για να κρατάμε κρύο νερό, αναψυκτικά, φαγητό κλπ.

639
Ο φωτισμός και η τηλεόραση με ηλιακή ενέργεια

Σε εφαρμογές ηλιακής ενέργειας προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε

λαμπτήρες οικονομίας των 12 volt και όχι 220. Τροφοδοτούνται απ' ευθείας
από τις μπαταρίες κι έτσι έχουμε ελάχιστες απώλειες. Αν χρησιμοποιήσουμε
λαμπτήρες 220V με inverter θα έχουμε απώλειες έως και 20%.

Για το φωτισμό για 5 ώρες με 3 λαμπτήρες 12V-15W να λειτουργούν

ταυτόχρονα (15 Watt επί 3 λαμπτήρες επί 5 ώρες) χρειαζόμαστε 225Wh.

Η τηλεόραση αφού είναι 220 volt, θα τροφοδοτηθεί από inverter 220V. Μια
τηλεόραση 21 ιντσών έχει μικρές απαιτήσεις. 60W για 4 ώρες είναι 240Wh
τη μέρα. Σύνολο 465 Wh.

Inverter είναι η συσκευή που μετατρέπει το συνεχές ρεύμα των συσσωρευτών

(επαναφορτιζόμενες μπαταρίες) σε εναλασσόμενο ρεύμα 220 volt, ώστε να
μπορούμε να συνδέσουμε πάνω του και να τροφοδοτήσουμε ηλεκτρικές συσκευές
που χρησιμοποιούν εναλασσόμενο ρεύμα 220 volt - σαν αυτό της ΔΕΗ.

Το ψυγείο

Το ψυγείο είναι από τις ενεργοβόρες συσκευές, μετά την ηλεκτρική κουζίνα,
τον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα και το κλιματιστικό. Γι' αυτό χρησιμοποιούμε
κουζίνα αερίου, ηλιακό θερμοσίφωνα και ανεμιστήρα αντίστοιχα. Έχει
μεγάλη κατανάλωση ρεύματος επειδή το μοτέρ του λειτουργεί πολλές ώρες
την ημέρα, προσπαθώντας να διατηρεί χαμηλή τη θερμοκρασία στο
εσωτερικό του. Γι' αυτό δεν πρέπει να ανοίγουμε συχνά και για πολύ ώρα την
πόρτα του ψυγείου. Επίσης, πρέπει να ελέγχουμε αν σφραγίζει καλά και δεν έχουν
φθαρεί τα πλαστικά της πόρτας. Τέλος, είναι σημαντικό να βρίσκεται σε χώρο που
δεν το βλέπει ο ήλιος και μακριά από εστίες θερμότητας. Φυσικά θα πρέπει να είναι
και ενεργειακής κλάσης "Α" για χαμηλότερη κατανάλωση ρεύματος. Σ' αυτό το
παράδειγμα οι απαιτήσεις μας σε σχέση με το ψυγείο είναι μικρές, άρα
χρησιμοποιούμε ένα μικρό ψυγείο, πχ. 60W. Αν το μοτέρ του δουλεύει
περίπου 10 ώρες την ημέρα, θα καταναλώνει 10 ώρες επί 60W, δηλαδή
σύνολο 600Wh (600 Watt Χ Hours).

Σε κάθε εκκίνηση του μοτέρ μάλιστα, θα απαιτούνται στιγμιαία πολλαπλάσια Watt

από τα ονομαστικά. Άρα για το ψυγείο των 60W, θέλουμε inverter αρκετά
μεγαλύτερο από 60 watt, που να σηκώνει την εκκίνηση και τη λειτουργία μοτέρ.

640
Καλό θα ήταν να προτιμήσουμε ξεχωριστό, ανεξάρτητο σύστημα ηλιακής
ενέργειας για το ψυγείο και άλλο inverter, φωτοβολταϊκό και μπαταρία για τις
υπόλοιπες συσκευές.

Οι συσσωρευτές (μπαταρίες)

Για αυτονομία 24 ωρών, χρειαζόμαστε συσσωρευτές (μπαταρίες) που να

παρέχουν περίπου 1000 Wh (π.χ. 12v και 80Ah) για φωτισμό και
τηλεόραση (465Wh επί 2 για να μην εκφορτίζονται τελείως οι συσσωρευτές
ώστε να αντέξουν περισσότερα χρόνια) και inverter 150W.

Ανάλογα, για ψυγείο 60W χρειαζόμαστε συσσωρευτές που να παρέχουν

(κατανάλωση ψυγείου 600Wh κι αυτό επί 2) 1200Wh (π.χ. 12v και 100Ah)
και inverter καλής ποιότητας, 300 watt συνεχόμενης λειτουργίας με
δυνατότητα 600 watt για μικρά διαστήματα.

Με τα παραπάνω, υπάρχει αρκετή ενέργεια για να τροφοδοτήσουμε με

ρεύμα και άλλες μικροσυσκευές (όπως ραδιόφωνα, κινητά τηλέφωνα κλπ).

Το φωτοβολταϊκό πάνελ

Το μέγεθος των φωτοβολταϊκών εξαρτάται από το κάθε πότε και για πόσες
ημέρες θα λειτουργούν τα παραπάνω.

Σε αυτό το παράδειγμα επισκεπτόμαστε το χώρο μια φορά την εβδομάδα

για 24 ώρες, οπότε ακόμα κι ένα μικρό φωτοβολταϊκό πάνελ προλαβαίνει
να φορτίσει τους συσσωρευτές στο διάστημα απουσίας των 6 ημερών.
Αλλιώς, θα έπρεπε τουλάχιστον να αναπληρώνει την κατανάλωση κάθε
ημέρας:

Με M.O. 5 ώρες έντονης ηλιοφάνειας τη μέρα (π.χ. τον Απρίλιο), θα

χρειαζόμασταν φωτοβολταϊκά συνολικής ισχύος 2000/5=400Wp. για να
αναπληρώνουμε την κατανάλωση των φορτίων κάθε μέρα.

Επειδή όμως δεν θα είμαστε εκεί κάθε μέρα, θέλουμε φωτοβολταϊκά που θα
συγκεντρώνουν αυτή την απαιτούμενη για ένα 24ωρο ηλεκτρική ενέργεια,
κατά τη διάρκεια των 6 ημερών της απουσίας μας. Άρα διαιρούμε δια 6 και
χρειαζόμαστε ένα φωτοβολταϊκά πάνελ συνολικής ισχύος περίπου 70Wp.
Έτσι, παίρνουμε ένα φωτοβολταϊκό πάνελ 40 Wp για το ψυγείο κι άλλο ένα
ίδιο για τις υπόλοιπες συσκευές.

641
Αν επισκεπτόμαστε τον παραπάνω χώρο μόνο το καλοκαίρι, τότε μας
φτάνει και ακόμα μικρότερο φωτοβολταϊκό (π.χ. των 30Wp) γιατί το
καλοκαίρι υπάρχει ηλιοφάνεια για περισσότερες από 5 ώρες. Αν
επισκεπτόμαστε τον παραπάνω χώρο και το χειμώνα, τότε χρειαζόμαστε
μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό (π.χ. των 70Wp) γιατί το χειμώνα υπάρχει
ηλιοφάνεια για 3 ώρες τη μέρα (Μ.Ο.).

Τιμές (κόστος) φωτοβολταϊκού συστήματος

Το παραπάνω φωτοβολταϊκό σύστημα, μαζί με ρυθμιστές φόρτισης,

καλώδια κλπ. στοιχίζει λιγότερο από 1.000 ευρώ χωρίς την τοποθέτηση.
Αναλυτικά:

• Δύο φωτοβολταϊκοί συλλέκτες 35-40 Wp, τιμή 450-550 ευρώ.

• Δύο ρυθμιστές φόρτισης, 12 volt - 5 Α, κόστος περίπου 50 ευρώ.
• Δύο συσσωρευτές (μπαταρίες) 12V - 100 Ah, κατάλληλοι για
εφαρμογές ηλιακής ενέργειας (βαθιάς εκφόρτισης) τιμή περίπου
350-400 ευρώ.
• Δύο inverter 220V, 150-300 W κόστος περίπου 100-150 ευρώ.

Κάντε καλή έρευνα αγοράς και σύγκριση τιμών των φωτοβολταϊκών και των
συσσωρευτών (μπαταρίες), γιατί οι τιμές των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα
"παίζουν" πολύ από ηλεκτρονικό κατάστημα σε ηλεκτρονικό κατάστημα και από
ελληνική εταιρεία φωτοβολταϊκών σε άλλη, ευρωπαϊκή εταιρεία φωτοβολταϊκών.

Για να έχω αυτονομία για 2-3 μέρες χωρίς ηλιοφάνεια, θα διπλασίαζα τα

παραπάνω μεγέθη των συσσωρευτών και φωτοβολταϊκών ή/και θα
πρόσθετα και μια μικρή ηλεκτρογεννήτρια καυσίμου (για μεγαλύτερη
σιγουριά το χειμώνα ή για περίπτωση βλάβης σε κάποιο εξάρτημα του
φωτοβολταϊκού συστήματος).

Παράδειγμα ενός αυτόνομου φωτοβολταϊκού

συστήματος
Η υπόσχεση που δίνω είναι ότι θα συνεχίσω με τον ίδιο τρόπο να
υποστηρίζω με πάθος αυτό που κάνω. Ακολουθούν κατασκευές "φτιάξ' το
μόνος σου" όπως: φωτοβολταϊκά πάνελ, ηλιακό ποδήλατο, αερόθερμο
ηλιακής ενέργειας, ηλιακός φούρνος, ηλιακός θερμοσίφωνας, γεωθερμία,
αιολική ενέργεια / ανεμογεννήτριες και πολλά άλλα!Τέσσερις λαμπτήρες
οικονομίας 12βολτοι των 15W ο καθένας επί 2 ώρες λειτουργίας καθημερινά
καταναλώνουν συνολικά 120 Watt/h (βατώρες) κάθε 24ωρο. Μια τηλεόραση

642
περίπου 21" για 3 ώρες καταναλώνει άλλες 180 Watt/h. Άρα χρειάζονται
περίπου 300 Watt/h καθημερινά.
Ένα φωτοβολταϊκό πάνελ των 80Wp θα έδινε στη μπαταρία αυτή την
ποσότητα ενέργειας όποτε έχει ήλιο από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Αρκεί
να βλέπει προς το νότο, χωρίς να παρεμβάλονται εμπόδια (σκιά).
Η σωστή μπαταρία θα ήταν μια 12βολτη μπαταρία μολύβδου, βαθιάς
εκφόρτισης με χωρητικότητα τουλάχιστον 50ΑΗ (12V Χ 50ΑΗ = 600Wh, για
να εκφορτίζουμε τη μπαταρία κατά 50% μόνο ώστε να μη φθαρεί σύντομα).
Επειδή όμως δεν έχει ηλιοφάνεια κάθε μέρα, θέλουμε και μερικές μέρες
αυτονομίας από τη μπαταρία, άρα 150ΑΗ για 3 μέρες αυτονομίας. Θα
χρειαζόταν βέβαια και 3 πάνελ αντί για ένα, ώστε όταν βγει ξανά ο ήλιος
μετά από 3 μέρες να προλάβουν να ξαναδώσουν στη μπαταρία την
ενέργεια για 3 ημέρες και όχι μόνο για την τρέχουσα, ώστε να υπάρχει πάλι
αρκετή ενέργεια αποθηκευμένη για 3 μέρες αυτονομίας. Μπορούμε να
φτιάξουμε το σύστημά μας για όσες ημέρες αυτονομίας θέλουμε, απλά
αυξάνει το κόστος. Πολλές φορές όμως η έλλειψη ηλιοφάνειας συνεχίζεται
και μετά την τρίτη μέρα. Για να μη μείνουμε στο ...σκοτάδι, σ΄ αυτές τις
περιπτώσεις χρησιμοποιούμε ηλεκτρογεννήτρια βενζίνης ή πετρελαίου σε
συνδυασμό με έναν γρήγορο φορτιστή για τη μπαταρία, ώστε μέσω του
φορτιστή και της ηλεκτρογεννήτριας να φορτίζουμε τη μπαταρία κάθε πρωί
με λίγες ώρες λειτουργίας της ηλεκτρογεννήτριας. Δεν είναι ανάγκη σε
αυτές τις λίγες ώρες να φορτίσει 100% τη μπαταρία, αλλά όσο περισσότερο
τόσο το καλύτερο για τη μακροζωία της μπαταρίας. Στο παράδειγμα αυτό
που χρειαζόμαστε 300 Watt/h κάθε 24ωρο (δηλαδή 25 ΑΗ, αφού 25ΑΗ Χ
12V = 300 Watt/h), ένας φορτιστής 10Α θα μας τα έδινε σε περίπου 3 ώρες
λειτουργίας από την ηλεκτρογεννήτρια. Ο φορτιστής δεν πρέπει να είναι
μεγαλύτερος από το 1/10 της χωρητικότητας της μπαταρίας. Για
παράδειγμα, αν η μπαταρία είναι 150ΑΗ, ο φορτιστής δεν πρέπει να είναι
πάνω από 15Α. Έτσι θα έχουμε αρκετή ενέργεια στη μπαταρία για τις
ανάγκες της υπόλοιπης ημέρας. Αυτό συνεχίζεται μέχρι να υπάρξει
ηλιοφάνεια που θα ξαναδώσει στη μπαταρία την αυτονομία των τριών (ή
περισσότερων ημερών, ανάλογα με το σύστημά μας). Το κόστος ενός
τέτοιου φωτοβολταϊκού συστήματος είναι περίπου 500 ευρώ για μια μέρα
αυτονομίας και πλησιάζει τα 1.500 ευρώ για τρεις μέρες αυτονομίας. Στο
κόστος του φωτοβολταϊκού συστήματος προστίθεται και το κόστος μιας
μικρής γεννήτριας βενζίνης ή πετρελαίου κι ενός δυνατού φορτιστή, που
φθάνουν συνολικά τα 500 ευρώ περίπου.

Το μεγαλύτερο γήπεδο με φωτοβολταικα!

643
Το γήπεδο αυτό το έφτιαξαν στην Ταϊβάν για τους Παγκόσμιους Αγώνες
2009. Στη στέγη του εγκαταστάθηκαν 8.844 φωτοβολταικα πάνελ, ικανά να
παράγουν λίγο πάνω από 1 Gigawatt/h το χρόνο!
Εκτός από τις δικές του ανάγκες, καλύπτει και τις ανάγκες για ηλεκτρισμό
του 80% των κτιρίων που βρίσκονται στην περιοχή! Πολύ ωραίο σχέδιο και
ιδανικό παράδειγμα (αισθητικά) σωστής εφαρμογής των φωτοβολταϊκών σε
κατασκευή

644
Φωτοβολταικα στα σπιτια
Στις στέγες, ταράτσες αλλά και σε οικόπεδα!

Από 1ης Ιουλίου 2009 ισχύει πλέον η δυνατότητα εγκατάστασης

φωτοβολταϊκών συστημάτων μέχρι 10 KWp και στη στέγη των σπιτιού, άρα
η παραγωγή και πώληση ρεύματος από ηλιακή ενέργεια και από ιδιώτες
(12323/ΓΓ 175/4.6.2009 Κοινή Υπουργική Απόφαση - ΚΥΑ).

Τα δύο βασικά πλεονεκτήματα που δίνει στους ιδιώτες είναι τα εξής:

3. Δεν απαιτούνται πολύπλοκες διαδικασίες όπως αδειοδοτήσεις από

διάφορους φορείς, ούτε φορολογικές υποχρεώσεις όπως έναρξη
επαγγελματικής δραστηριότητας παραγωγής ρεύματος ή
φορολόγηση για την παραγωγή του ρεύματος.
4. Η τιμή αγοράς από τη ΔΕΗ του παραγόμενου ρεύματος είναι 0,55
ευρώ ανά κιλοβατώρα (αναπροσαρμοζόμενη προς τα επάνω
ετησίως) ενώ η τιμή που χρεώνει η ΔΕΗ για την κατανάλωση του
ιδιοκτήτη είναι περίπου 5 φορές χαμηλότερη. Οι όροι αυτοί ισχύουν
μέχρι το 2012, μετά η τιμή θα αρχίσει να αποκλιμακώνεται κατά 5%
ετησίως και η σύμβαση που υπογράφεται είναι για 25 χρόνια.

Έτσι λοιπόν η διαδικασία ολοκληρώνεται εντός 70 το πολύ ημερών και

απαιτείται μόνο αίτηση στη ΔΕΗ και έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας από
την πολεοδομία που δίδεται με απλές και γρήγορες διαδικασίες. Τα
υπόλοιπα τα αναλαμβάνει η εταιρεία φωτοβολταϊκών που θα κάνει την
εγκατάσταση. Για τη συμμετοχή στο πρόγραμμαι απαιτείται η ύπαρξη ή η
εγκατάσταση ηλιακού θερμοσίφωνα.

Που επιτρέπεται

Η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών επιτρέπεται σε στέγες σπιτιών, σε ταράτσες

μονοκατοικίας ή πολυκατοικίας, αλλά και σε οικόπεδα (ακόμη και σε εκτός
σχεδίου), αρκεί να υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης στο δίκτυο της ΔΕΗ.

Για κάθε 1 KWp εγκατεστημένης ισχύος απαιτούνται περίπου 12 τ.μ. σε

στέγη ή περίπου 18 τ.μ. σε επίπεδη επιφάνεια (ταράτσα ή οικόπεδο).

645
Πόσο κοστίζει και τι αποδίδει

Ένα KWp κοστίζει περίπου 5.000 ευρώ τελική τιμή μαζί με τα έξοδα
τοποθέτησης κ.λπ. και παράγει περίπου 1.200 KWh ανά έτος (λίγο
χαμηλότερα στη βόρεια Ελλάδα, λίγο περισσότερο στη νότια). Έτσι λοιπόν
θα αποδίδει στον ιδιοκτήτη περίπου 660 ευρώ ετησίως. Άρα λοιπόν με
φωτοβολταϊκή εγκατάσταση 5 KWp (κόστος 25.000 ευρώ) τα έσοδα θα είναι
περίπου 3.300 ευρώ ετησίως και με εγκατάσταση 10 KWp (κόστος 50.000
ευρώ) τα έσοδα θα είναι περίπου 6.600 ερώ ετησίως. Η απόσβεση γίνεται
λοιπόν σε περίπου 7-8 χρόνια. Από τα έσοδα αυτά βέβαια θα αφαιρεί η
ΔΕΗ το κόστος της κατανάλωσης ρεύματος του σπιτιού (το οποίο όπως
είπαμε το χρεώνει με χαμηλότερη τιμή, σήμερα γύρω στα 0,12 ευρώ κατά
Μ.Ο.) και το υπόλοιπο θα κατατίθεται σε λογαριασμό του δικαιούχου.Πέρα
από την ελκυστική τιμή αγοράς του παραγόμενου ρεύματος, δεν υπάρχει
επιδότηση αγοράς εξοπλισμού. Ήδη όμως κάποιες τράπεζες προσφέρουν
"πράσινα" ή "οικολογικά" κλπ δάνεια με ευνοϊκότερους όρους. Εγώ θα
προτιμούσα πάντως ένα μικρότερο (άρα φθηνότερο) φωτοβολταϊκό
σύστημα, παρά ένα μεγαλύτερο (άρα ακριβότερο) σύστημα με δάνειο από
τράπεζα...

Μείωσε τον επόμενο λογαριασμό ρεύματος

κατά 61,56 Ευρώ!
Και κάνε ταυτόχρονα ένα καλό στο περιβάλλον...

Επειδή δε μου αρέσει να μένουμε στη θεωρία αλλά να προσπαθούμε να

εφαρμόζουμε τη θεωρία στην πράξη, σ' αυτό το άρθρο θα δούμε πως
μπορούμε πολύ εύκολα, με ελάχιστο κόστος και κυρίως, χωρίς
συμβιβασμούς στην καθημερινή μας πρακτική:

3. Να εξοικονομήσουμε 61,56 Ευρώ από κάθε λογαριασμό ρεύματος!

4. Να μειώσουμε κατά 1.000 κιλά ατομικά, ο κάθε ένας από εμάς, την
έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, πράγμα που είναι
ισοδύναμο με το να φυτέψουμε 20 δέντρα έξω από το σπίτι μας!

Κι αυτό με κάποιες απλές και έξυπνες κινήσεις οικονομίας. Όχι με την

εγκατάσταση φωτοβολταϊκών. Έτσι κι αλλιώς, πριν την εγκατάσταση ενός
φωτοβολταϊκού συστήματος, φροντίζουμε να μειώσουμε τις απαιτήσεις σε
κατανάλωση ρεύματος του σπιτιού όσο γίνεται...

646
1η κίνηση: Αλλάζουμε τα φώτα!

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε στο σπίτι μας συνολικά 10 συνηθισμένους

λαμπτήρες πυράκτωσης των 60W ο κάθε ένας. Αυτοί μπορεί να βρίσκονται
στην οροφή των δωματίων, σε επιτραπέζια φωτιστικά, σε σποτ στην
κουζίνα, σε επιδαπέδια φωτιστικά στο σαλόνι, στον καθρέπτη του μπάνιου,
έξω από την πόρτα εισόδου, στο μπαλκόνι και αλλού!

Άλλοι μπορεί να λειτουργούν 6-8 ώρες κάθε βράδυ, άλλοι μόνο για 1-2
ώρες. Συνολικά, οι ώρες λειτουργίας όλων των λαμπτήρων, ας πούμε ότι
είναι περίπου 40 ώρες κάθε βράδυ.

Για παράδειγμα:

6 ώρες επί 2 λαμπτήρες του καθιστικού, συνολικά 12 ώρες για το καθιστικό.

3 ώρες επί 2 λαμπτήρες του λουτρού, συνολικά 6 ώρες για το λουτρό.

Η κατανάλωση θα είναι 40 ώρες επί 60W, συνολικά 2.400 Wh, ή αλλιώς 2,4
KWh κάθε 24ωρο. Στον 4μηνο λογαριασμό κατανάλωσης ρεύματος της
ΔΕΗ θα έχουμε καταναλώσει 288 KWh για φωτισμό.

Με μέσο κόστος 12 λεπτά ανά KWh (ανάλογα με την κλίμακα χρέωσης), ο

φωτισμός μας κοστίζει 34,50 Ευρώ σε κάθε 4μηνο λογαριασμό.

Αν αντικαταστήσουμε τους παραπάνω λαμπτήρες με λαμπτήρες

εξοικονόμησης ενέργειας των 18W (που έχουν αντίστοιχη απόδοση σε
φωτισμό με 80W των απλών λαμπτήρων πυράκτωσης), η κατανάλωση θα
είναι 40 ώρες επί 18W, δηλαδή συνολικά 720 μόλις Wh ή αλλιώς 0,72 KWh
ανά 24ωρο ή 86,4 KWh το 4μηνο.

Με μέσο κόστος 12 λεπτά ανά KWh (ανάλογα με την κλίμακα χρέωσης), ο

φωτισμός τώρα θα μας κοστίζει 10,37 Ευρώ σε κάθε 4μηνο λογαριασμό.

Εξοικονομήσαμε δηλαδή 24,13 Ευρώ σε κάθε λογαριασμό ρεύματος!

2η κίνηση: Ζεσταίνουμε νερό όταν το χρειαζόμαστε!

Καλό είναι να έχουμε ηλιακό θερμοσίφωνα. Όπως και να έχει όμως, μια
κακή συνήθεια που έχουμε πολλοί είναι να ανάβουμε το θερμοσίφωνα και
να τον ξεχνάμε για αρκετή ώρα... Ανάλογα με το θερμοσίφωνα (και τη
ρύθμιση του θερμοστάτη) ένας ηλεκτρικός θερμοσίφωνας θα χρειαστεί
647
κάποια συγκεκριμένη ώρα για να ζεστάνει το νερό στη θερμοκρασία που
θέλουμε. Είναι το σημείο εκείνο στο οποίο θα σβήσει το πορτοκαλί λαμπάκι!
Αν τον αφήσουμε ανοικτό περισσότερη ώρα, το μόνο που γίνεται είναι το
εξής: Το νερό αρχίζει πάλι να κρυώνει λίγο μέχρι να πέσει κάτω από τη
θερμοκρασία του θερμοστάτη, για να ανάψει ξανά το πορτοκαλί λαμπάκι και
να αρχίσει πάλι η αντίσταση να τραβά ρεύμα για να ξαναζεστάνει το νερό
στη θερμοκρασία που έτσι κι αλλιώς είχε φθάσει πριν!

Περισσότερη κατανάλωση ρεύματος για το ίδιο αποτέλεσμα δηλαδή! Το

νερό δεν πρόκειται να γίνει πιο ζεστό, ούτε θα ζεστάνουμε περισσότερα
λίτρα αφού η χωρητικότητα σε λίτρα του κάθε θερμοσίφωνα είναι δεδομένη.
Και μην ξεχνάμε ότι ο ηλεκτρικός θερμοσίφωνας έχει τη μεγαλύτερη
κατανάλωση σε Watt από όλες τις συσκευές ενός σπιτιού: Συνήθως 4.000
Watt! Ανάβουμε λοιπόν το θερμοσίφωνα λίγο πριν χρειαστούμε το ζεστό
νερό. Μπαίνουμε στο μπάνιο μόλις σβήσει το λαμπάκι ή λίγο μετά. Για το
πλύσιμο των πιάτων κ.λπ. χρησιμοποιούμε ειδικούς μικρούς θερμαντήρες
νερού: Δεν χρειάζεται να ζεστάνουμε 200 λίτρα ενώ χρειαζόμαστε μόνο
10! Και φυσικά αν μπορούμε, εγκαθιστούμε ηλιακό θερμοσίφωνα.

Αν λοιπόν αφήσουμε το πορτοκαλί λαμπάκι να ανάψει ξανά μερικές φορές

για 10 λεπτά κάθε φορά, θα έχουμε καταναλώσει, χωρίς κανένα λόγο, μέχρι
και 2KWh κάθε μέρα, δηλαδή 240KWh σε κάθε λογαριασμό ρεύματος, ή
28,80 Ευρώ!

Αν κάνουμε καθημερινή συνήθεια την προηγούμενη τακτική, θα

εξοικονομήσουμε περίπου 28,80 Ευρώ από κάθε λογαριασμό.

3η κίνηση: Η ηλεκτρική κουζίνα ισοδυναμεί σε

κατανάλωση ρεύματος με 30 τηλεοράσεις!

Γι' αυτό παρακολουθούμε την πορεία ψησίματος από το τζάμι της πόρτας
της και δεν την ανοιγοκλείνουμε συνεχώς για να παρακολουθήσουμε
καλύτερα το... έργο.

Κάθε φορά που ανοίγουμε την πόρτα του φούρνου χάνεται σχεδόν το 1/3
της θερμότητας. Θα χρειαστεί λοιπόν να καταναλώσει περισσότερο ρεύμα
για να ξαναφθάσει τη θερμοκρασία που είχε πριν ανοίξουμε για λίγο την
πόρτα (εξοικονόμηση έως 200Wh ανά ψήσιμο)!

Όταν καταλάβουμε ότι το φαγητό είναι σχεδόν έτοιμο, κλείνουμε το διακόπτη

θερμοκρασίας λίγα λεπτά νωρίτερα. Η θερμοκρασία που έχει ήδη

648
αναπτυχθεί, θα συνεχίζει να ψήνει το φαγητό για άλλα 10-15 λεπτά
(εξοικονόμηση έως 300Wh ανά ψήσιμο).

Ο φούρνος καταναλώνει περίπου 2.500W ανά ώρα, ενώ ο φούρνος

μικροκυμάτων 800W. Δεν ζεσταίνουμε λοιπόν έτοιμο φαγητό στο φούρνο,
αλλά στα μικροκύματα. 15 λεπτά στο φούρνο ισοδυναμούν με κατανάλωση
περίπου 500Wh, ενώ το ίδιο αποτέλεσμα με το φούρνο μικροκυμάτων θα το
πετυχαίναμε με 5 λεπτά ή 60Wh (εξοικονόμηση περίπου 450Wh ανά
ζέσταμα).

Αν λοιπόν ψήναμε στο φούρνο 4 φορές την εβδομάδα και ταυτόχρονα τον
χρησιμοποιούσαμε για ζέσταμα ή ξεπάγωμα άλλες 4-5 φορές μπορούμε να
εξοικονομήσουμε σχεδόν 4.500Wh (4,5KWh) την εβδομάδα, δηλαδή
72KWh ή 8,65 Ευρώ σε κάθε λογαριασμό ρεύματος!

Συμπέρασμα:

Είδαμε ότι μόνο με τις παραπάνω τρεις κινήσεις, μειώνουμε την

κατανάλωση κατά 513KWh ή 61,56 Ευρώ σε κάθε λογαριασμό ρεύματος
σε ένα σπίτι σαν αυτό του παραδείγματος!

Σε ένα έτος, η οικονομία είναι πάνω από 1.500KWh που συνεπάγεται

αποφυγή έκλυσης περισσότερων των 1.000 κιλών διοξειδίου του άνθρακα
στο περιβάλλον. Τόσο διοξείδιο του άνθρακα θα παρήγαγε η ΔΕΗ για να
μας παρέχει αυτές τις παραπάνω 1.500KWh κάθε έτος. Το ισοδύναμο
αποτέλεσμα που θα πετυχαίναμε φυτεύοντας πάνω από 20 δέντρα
έξω από το σπίτι μας!

Κι αυτά χωρίς να έχουμε υπολογίσει καθόλου τη χρήση φωτοβολταϊκών. Αν

εγκαταστήσουμε και 1.200Wp σε φωτοβολταϊκά, εξοικονομούμε άλλες
1.500KWh και είναι σα να φυτέψαμε άλλα 20 δέντρα ακόμη!

Υπάρχουν και πολλοί άλλοι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να

μειώσουμε την κατανάλωση ρεύματος και έτσι να συμβάλλουμε στην
προστασία του περιβάλλοντος με επιπλέον ανταμοιβή την εξοικονόμηση
χρημάτων:

3. Κλείνουμε την τηλεόραση, το DVD, τον Η/Υ κ.λπ. από τον κεντρικό
διακόπτη και όχι από το κόκκινο κουμπί του τηλεκοντρόλ (ή σε
αναμονή).

649
 4. Δεν ανοίγουμε συχνά και για πολύ ώρα την πόρτα του ψυγείου.
Κάθε φορά που το κάνουμε αυτό, χάνεται σχεδόν το 1/3 της ψύξης
και το μοτέρ του θα καταναλώσει επιπλέον ρεύμα για να φέρει ξανά
τη θερμοκρασία στο προηγούμενο επίπεδο.
5. Τοποθετούμε το ψυγείο σε δροσερό σημείο του σπιτιού, μακριά
από καλοριφέρ και παράθυρα ή σημεία που βλέπει ο ήλιος.

Μπορεί η εξοικονόμηση χρημάτων από κάθε τακτική να είναι μόλις λίγα

ευρώ. Αυτά όμως αθροίζονται και προκύπτει ένα αξιόλογο όφελος στο
τέλος.

Το κυριότερο είναι πως αυτές οι αλλαγές δεν αλλάζουν τον συνηθισμένο

τρόπο που ζούμε (αν και μερικές φορές μια αλλαγή δεν βλάπτει αν το
όφελος είναι σημαντικό). Έτσι είναι ευκολότερο να εφαρμοστούν, αφού δεν
έχουμε τη δικαιολογία ότι μας αλλάζουν προς το χειρότερο τον τρόπο
διαβίωσής μας.

Ας φερόμαστε απλά ορθολογικά και η φύση θα μας το ανταποδίδει..

Τα βασικά που πρέπει να ξέρεις για τα

φωτοβολταικα
Το φωτοβολταϊκό σύστημα με απλά λόγια και εικόνες

Σε διάφορα σημεία στις ιστοσελίδες αναφέρουμε για παράδειγμα ότι τα

φωτοβολταϊκά στοιχεία (κυψέλες) CIS βγάζουν 4,5 βολτ και 90 μιλιαμπέρ
ενώ τα κρυσταλλικά 0,55 βολτ και 4500 μιλιαμπέρ. Τι σημαίνουν όμως αυτά
στην πράξη, θα ρωτήσει ένας αρχάριος...

Watt, volt, ampere: Ισχύς, τάση, ένταση

Τα Watt μπορούμε να τα δούμε ως το γινόμενο των Volt επί των Ampere.

Δηλαδή 5V x 2A = 10 Watt. Με τον όρο τάση αναφερόμαστε στα βολτ, με
τον όρο ένταση αναφερόμαστε στα αμπέρ, ενώ με τον όρο ισχύ
αναφερόμαστε στα Watt.

Μπορούμε να φανταστούμε το ρεύμα σαν το νερό που ρέει μέσα σε ένα

σωλήνα: Τάση (volt) είναι η ταχύτητα ή η ορμή του νερού μέσα στο
σωλήνα. Ένταση (ampere) είναι η ποσότητα ή ο όγκος του νερού που
κυκλοφορεί. Ο συνδυασμός των δύο αυτών χαρακτηριστικών μας δίνει την
ισχύ (watt).

650
Προσοχή στα καλώδια: Όπως δεν μπορεί ένας σωλήνας νερού να αντέξει μεγάλο
όγκο νερού που τρέχει με μεγάλη ορμή, έτσι κάθε συνδυασμός τάσης και έντασης
ρεύματος θέλει το σωστό πάχος καλωδίων. Αλλιώς θα λιώσουν ή θα πάρουν φωτιά.

Ακόμη και το ρεύμα μιας μικρής μπαταρίας μπορεί να γίνει, υπό προϋποθέσεις, η
αιτία να καεί το σπίτι μας! Όσο περισσότερο ρεύμα θα περνά από τα καλώδια και
όσο πιο μεγάλο το μήκος των καλωδίων, τόσο μεγαλύτερο πάχος πρέπει να έχουν.

Ρωτήστε οπωσδήποτε έναν ειδικό εάν δεν γνωρίζετε την κατάλληλη διατομή
καλωδίων.

Σύνδεση φωτοβολταϊκών σε σειρά και παράλληλα

Συνδέοντας τα φωτοβολταϊκά στοιχεία σε σειρά (τα + με τα - εναλλάξ)

αθροίζουμε τα βολτ και συνδέοντάς τα παράλληλα (τα + μεταξύ τους και τα -
μεταξύ τους) αθροίζουμε τα αμπέρ (1000 μιλιαμπέρ = 1 Αμπέρ) των
κυψελών που διασυνδέουμε, ώστε να πετύχουμε το συνδυασμό βολτ και
αμπέρ που θέλουμε (βολτ επί αμπέρ ίσον βατ: VxA=W).

651
Φόρτιση μπαταριών

Για να φορτίζει μια μπαταρία από τον ήλιο, πρέπει να της δίνουμε περίπου
20% παραπάνω τάση (βολτ) από την ονομαστική της. Έτσι, μια μπαταρία
12V θα αρχίσει να φορτίζει με τάση πάνω από 14,4. Μια μπαταρία 3V με
τάση πάνω από 3,6 κλπ.Με τα φωτοβολταϊκά μπορούμε να τροφοδοτούμε
απ' ευθείας τις συσκευές όσο υπάρχει ηλιοφάνεια, δεν συνηθίζεται όμως.
Συνήθως φορτίζουμε με το φωτοβολταϊκό μια επαναφορτιζόμενη μπαταρία
και οι συσκευές λειτουργούν με ρεύμα που παίρνουν από τη μπαταρία. Το
φωτοβολταϊκό φροντίζει να αναπληρώνει κάθε μέρα την κατανάλωση σε
Watt που έκαναν οι συσκευές.

Στο παραπάνω σχεδιάγραμμα απεικονίζεται η συνδεσμολογία ενός απλού

φωτοβολταϊκού συστήματος. Ο ρυθμιστής φόρτισης φροντίζει για την σωστή
φόρτιση της μπαταρίας. Ο inverter μετατρέπει τα 12 βολτ της μπαταρίας, σε
220 βολτ για να μπορούμε να συνδέσουμε πάνω του συσκευές που
απαιτούν τάση 220V.

Πόσο ρεύμα παράγει ένα φωτοβολταϊκό;

Ένα φωτοβολταικο θα παράγει κάθε μέρα την ονοματική ισχύ του επί 6 το
καλοκαίρι και επί 3,5 το χειμώνα. Έτσι, από ένα φωτοβολταικο 100Wp
652
μπορούμε να αναμένουμε 550-600 Watt/h (0,6 KWh-κιλοβατώρες) το
καλοκαίρι και περίπου 350 Wh (0,35 KWh) το χειμώνα, ανά ημέρα και κατά
μέσο όρο.

Δηλαδή το χειμώνα, δεν θα παράγει 350 Wh ΚΑΘΕ μέρα, αλλά αν

διαιρέσουμε την συνολική μηνιαία του παραγωγή σε KWh (πχ. τον
Δεκέμβριο) δια 31, θα μας δώσει τον αριθμό 0,35 KWh.

Ανά 1.000 Watt/p φωτοβολταϊκών, η συνολική ετήσια παραγωγή σε

κιλοβατώρες (KWh) θα είναι από 1100 KWh (βόρεια Ελλάδα) έως 1450 Kwh
(νότια Ελλάδα). Έτσι, ένα πάνελ 100 Wp θα παράγει από 110 Kwh έως 140
Kwh το χρόνο.

Αστείες φωτογραφίες με φωτοβολταϊκά

Energyres 2008

Η έκθεση για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τα

φωτοβολταϊκά

Ολοκληρώθηκε στις 20 Απριλίου η δεύτερη έκθεση EnergyRES 2008 για τα

φωτοβολταικα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η έκθεση είχε αρκετά μεγάλη προσέλευση. Το δικό μας έκθεμα φέτος, ήταν
το ηλεκτρικό ποδήλατο, το οποίο τράβηξε την προσοχή χιλιάδων
επισκεπτών! Άντε, και του χρόνου στην επόμενη έκθεση energyRES 2009
με περισσότερα εκθέματα!

653
Φωτισμός κήπου με φωτοβολταϊκά
Αυτόνομο φωτοβολταϊκό σύστημα για τον κήπο

Ένα σύστημα ηλιακής ενέργειας για τον φωτισμό ενός κήπου, διαφέρει από
ένα συνηθισμένο σύστημα που τροφοδοτείται από το δίκτυο της ΔΕΗ στο
ότι ακριβώς, δεν είναι συνδεδεμένο με το δίκτυο της ΔΕΗ αλλά
τροφοδοτείται με ρεύμα που παράγεται από την ηλιακή ενέργεια. Η καρδιά
ενός τέτοιου συστήματος είναι το φωτοβολταϊκό πάνελ που μετατρέπει την
ηλιακή ενέργεια σε ηλεκτρική.

654
Η ενέργεια που συσσωρεύεται κατά τη διάρκεια της ημέρας από τον ήλιο,
αποθηκεύεται για τη νύχτα σε έναν ειδικό συσσωρευτή (μπαταρία) 12V,
κατάλληλο για εφαρμογές ηλιακής ενέργειας. Θα μπορούσε να
χρησιμοποιηθεί ακόμη και μια μεγάλη μπαταρία για τροχόσπιτα ή σκάφη
θαλάσσης. Η μπαταρία αυτή έχει αρκετά μεγάλη χωρητικότητα για να
τροφοδοτεί τα φωτιστικά με ρεύμα για αρκετές νύχτες, ακόμα και αν έχουμε
μερικές μέρες χωρίς καθόλου ηλιοφάνεια.Οι διαφορές από ένα συνηθισμένο
σύστημα που τροφοδοτείται από το δίκτυο της ΔΕΗ. εντοπίζονται σε τρία
σημεία:

4. Στα φωτιστικά τοποθετούνται λαμπτήρες 12V αντί για

λαμπτήρες 230V.
5. Χρησιμοποιούνται καλώδια μεγαλύτερης διατομής στις συνδέσεις
(με μεγαλύτερο πάχος).
6. Το σύστημα δεν καταλήγει στο ρολόι της ΔΕΗ, αλλά σε έναν
συσσωρευτή (μπαταρία) ο οποίος επαναφορτίζεται από ένα
φωτοβολταϊκό πάνελ.

Για κάθε 4-5 φωτιστικά απαιτείται ένα πάνελ ισχύος περίπου 130Wp, ένας
συσσωρευτής (μπαταρία) χωρητικότητας περίπου 150ΑΗ κι ένας ρυθμιστής
φόρτισης του συσσωρευτή. Μεταξύ του συσσωρευτή και των φωτιστικών
655
τοποθετείται και μια ασφάλεια. Το κόστος ενός τέτοιου συστήματος είναι
περίπου 1.200 Ευρώ.

Λόγω χρήσης ηλιακής ενέργειας, ένα τέτοιο σύστημα με 15 φωτιστικά συνεπάγεται

την αποφυγή έκλυσης 500 κιλών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα κάθε
έτος. Ισοδύναμα, σα να φυτέψαμε άλλα 10 δέντρα στον κήπο μας!

Η φωτεινότητα των λαμπτήρων εξοικονόμησης ενέργειας 12V των 9W για

παράδειγμα, αντιστοιχεί σε αυτή κλασικών λαμπτήρων πυράκτωσης των
40W, εξασφαλίζοντας έτσι πολύ ικανοποιητικό φωτισμό κήπου.

Ένα βασικό πλεονέκτημα αυτής της λύσης είναι ότι τα φωτιστικά μπορούν
να τοποθετηθούν οπουδήποτε, αφού μόνο το φωτοβολταϊκό πάνελ
χρειάζεται να τοποθετηθεί σε σημείο που να το βλέπει απ' ευθείας ο ήλιος
τις περισσότερες ώρες της ημέρας.

Σε αντίθεση με τα απλά αυτόνομα φωτιστικά κήπου που προορίζονται

περισσότερο για διακοσμητικό φωτισμό.

Αυτόνομα ηλιακά φωτιστικά κήπου

Τα μικρά αυτόνομα ηλιακά φωτιστικά χρησιμοποιούνται για διακοσμητικό

φωτισμό, αφού αντί για λαμπτήρες χρησιμοποιούν ένα ή περισσότερα led.

Έχουν όμως άλλα πλεονεκτήματα, αφού:

4. Δεν χρειάζονται καλωδίωση. Το κάθε φωτιστικό έχει ενσωματωμένα

και τα ηλιακά στοιχεία και τις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες που
χρειάζεται.
5. Είναι οικονομικότερα. Η μέση τιμή ενός ηλιακού φωτιστικού είναι
περίπου 20 Ευρώ, οπότε με περίπου 100 Ευρώ τοποθετούμε 4-5
φωτιστικά.
6. Δεν χρειάζεται να τα εγκαταστήσει ηλεκτρολόγος. Η μεταλλική βάση
τους βυθίζεται πολύ εύκολα στο έδαφος, σε σημεία όμως που να τα
βλέπει το φως του ήλιου τις περισσότερες ώρες της ημέρας.

Όσα περισσότερα led φωτίζουν μέσα στο κάθε φωτιστικό, τόσο εντονότερο
είναι και το φως.

656
Σε καμιά περίπτωση όμως δεν μπορούν να φωτίσουν ένα χώρο όπως οι
λαμπτήρες των 7W ή 9W. Γι' αυτό προορίζονται περισσότερο για
διακοσμητικό φωτισμό ή για το φωτισμό ενός διαδρόμου κ.λπ.

Στην παραπάνω φωτογραφία φαίνεται μια μικτή εφαρμογή διακοσμητικού

φωτισμού κήπου με led (μπλε και πράσινο) και φωτιστικά 12V-9W (λευκό),
με συνολική κατανάλωση ρεύματος μόλις 70W την ώρα! Όσο καίει δηλαδή
ένας απλός λαμπτήρας πυράκτωσης σε ένα δωμάτιο

Ηλιακά φωτιστικά κήπου (και όχι μόνο)

Που φωτίζουν κανονικά, όχι όπως τα ...άλλα!

Αυτό το μήνα ήθελα να φτιάξω ηλιακά φωτιστικά κήπου! Όχι όπως αυτά τα
ηλιακά φωτιστικά του εμπορίου που ψάχνεις να δεις αν είναι ...αναμμένα!
Αυτά του εμπορίου χρησιμοποιούν ένα ή και περισσότερα λαμπάκια led τα
οποία όμως είναι κατάλληλα μόνο για διακοσμητικό φωτισμό, όχι για
λειτουργικό.

Τα "λαμπάκια" led έχουν εξελιχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, έτσι έψαξα να

βρω κάποια που να είναι ισχυρά αλλά και με τη λιγότερο δυνατή
κατανάλωση σε ρεύμα.

Κατέληξα στα led του τύπου luxeon 1W. Το ένα Watt μπορεί να μοιάζει λίγο
αλλά δεν είναι! Ένα luxeon led είναι περισσότερο από 10 φορές πιο
λαμπερό από τα συνηθισμένα led.

657
Έτσι, η φωτεινότητα 8 φωτιστικών θα είναι παρόμοια σα να είχαμε
τοποθετήσει σχεδόν 100 από τα απλά ηλιακά φωτιστικά!

Ένα τέτοιο super-led δεν μπορεί απλά να αντικαταστήσει το μικρό led σε

ένα συνηθισμένο ηλιακό φωτιστικό κήπου, γιατί δεν θα το υποστήριζε το
ηλεκτρονικό του κύκλωμα, ούτε η μπαταρία του.

Καλύτερα όμως! Έτσι κι αλλιώς δεν μου αρέσει το σχήμα και η ποιότητα
αυτών των φθηνών ηλιακών φωτιστικών.

Εδώ θα φτιάξουμε ένα κιτ μετατροπής το οποίο θα μπορεί να μπει σε

οποιοδήποτε φωτιστικό, όπως τα κανονικά φωτιστικά εξωτερικού χώρου
που λειτουργούν με το ρεύμα της ΔΕΗ.

Μόνο που με αυτό το κιτ μετατροπής, δεν θα χρειάζονται καλώδια στον

κήπο, ούτε εγκατάσταση ρολογιού από τη ΔΕΗ, ούτε θα έχουμε μηνιαίους
λογαριασμούς, ούτε θα χρειαστούμε 2.000 Ευρώ για τον ηλεκτρολόγο και τα
υλικά!

Επιπλέον, θα είναι ένα κιτ μετατροπής που θα μπορούσε να βρει εφαρμογή

και σε άλλες χρήσεις:

4. Φωτισμός διαφημιστικής πινακίδας

5. Φωτισμός στο μπαλκόνι
6. Φωτισμός εσωτερικού χώρου (αποθήκη, μικρό δωμάτιο, φως
ασφαλείας κλπ).

Η κατασκευή

Τα μόνα υλικά που χρειάζονται είναι:

6. Το ισχυρό luxeon led 1W

7. Μια θήκη τριών μπαταριών με τρεις επαναφορτιζόμενες
μπαταρίες 2000-3000mA
8. Δύο μικρά φωτοβολταϊκά πανελάκια σχεδόν 6V
9. Ένας βραχίονας στήριξης του φωτοβολταϊκού (εγώ
χρησιμοποίησα ένα βραχίονα στήριξης τοίχου για μικρό ηχείο, θα
έκανε όμως κι ένα απλό ξύλινο πασαλάκι ή ένα μικρό κομμάτι
λαμαρίνας)
10. Ένα ηλεκτρονικό κυκλωματάκι - αισθητήρας νυκτός 3,6V

658
Όπως φαίνεται και στην παραπάνω φωτογραφία, η συναρμολόγηση είναι
πανεύκολη:

4. Τα δύο εξωτερικά καλώδια της πλακέτας πάνε στον θετικό και

αρνητικό πόλο της μπαταρίας.
5. Τα δύο εσωτερικά καλώδια της πλακέτας πάνε στους αντίστοιχους
πόλους του led.
6. Το θετικό και αρνητικό καλώδιο του φωτοβολταϊκού πάει στους
αντίστοιχους πόλους της μπαταρίας για να τη φορτίζει από τον ήλιο.

Όταν λέω μπαταρία, εννοώ μια θήκη τριών μπαταριών με τρείς

επαναφορτιζόμενες μπαταρίες ΑΑ του 1,2V (με χωρητικότητα τουλάχιστον
2.000ΑΗ).

Τα έβαλα όλα μέσα σε ένα αδιάβροχο πλαστικό ηλεκτρολογικό κουτάκι, στο

οποίο είχα ανοίξει μια μικρή τρύπα για να εξέχει η φωτοαντίσταση του
659
ηλεκτρονικού κυκλώματος (πλακέτας) και άλλη μια για να βγαίνουν τα
καλώδια που πάνε στο λαμπάκι led και στο φωτοβολταϊκό. Η πλακέτα -
αισθητήρας νυκτός, με την φωτοαντίσταση αντιλαμβάνεται το σκοτάδι για να
ανάψει αυτόματα το φωτιστικό. Με τον ίδιο τρόπο αντιλαμβάνεται και το φως
της ημέρας για να σβήσει το φωτιστικό. Ο αισθητήρας νυκτός ήταν και το
δυσκολότερο κομμάτι, αφού στην αγορά έβρισκα μόνο για 12V, ενώ το κιτ
χρειάζεται 3,6V. Εντάξει, απλά έψαξα και βρήκα πως να μετατρέψω ένα
κυκλωματάκι 12V σε 3,6V (μόλις βρω λίγο χρόνο θα μετατρέψω μερικά και
για τους φίλους που δεν είναι ηλεκτρονικοί)...

Στη φωτογραφία φαίνεται η τελική εγκατάσταση. Το κουτάκι που περιέχει το

κιτ φωτισμού το στερέωσα στην πίσω πλευρά του φωτοβολταϊκού στοιχείου.
Το λαμπάκι led μπαίνει μέσα στο φωτιστικό εξωτερικού χώρου από μια
τρύπα που άνοιξα στο πάνω μέρος του, όπως φαίνεται στην αμέσως
επόμενη φωτογραφία (το κιτ θα μπορούσε να μπει και μέσα στο φωτιστικό
για να μην φαίνεται). Μόνωσα τα κενά με σιλικόνη για να προστατεύονται
από τη βροχή.

660
Η απόδοσή του είναι παραπάνω από επαρκής, ενώ φωτίζει για τόσες ώρες
τη νύχτα, όσες ήταν και οι ώρες έντονης ηλιοφάνειας τη μέρα και λίγο
παραπάνω!

Αν δηλαδή μια καλοκαιρινή μέρα είδε 6 ώρες έντονης ηλιοφάνειας, θα

φέγγει για περίπου 8-10 ώρες τη νύχτα. Το χειμώνα υπολογίζω να
λειτουργεί για περίπου 6-7 ώρες τη νύχτα.

Το φωτοβολταϊκό πάνελ, αντί να τοποθετηθεί στο πάνω μέρος του

φωτιστικού θα μπορούσε να τοποθετηθεί και χαμηλότερα, για παράδειγμα
στηριζόμενο με ένα κομμάτι λαμαρίνας στη μεταλλική βάση του φωτιστικού,
ή και δίπλα από το φωτιστικό πάνω σε ένα ξύλινο ή μεταλλικό πασαλάκι.

Άλλες χρήσεις του φωτιστικού κιτ

Όπως ανέφερα και παραπάνω, το κιτ φωτισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί

και αλλού. Με 3 κιτ (χωρίς φυσικά το μεταλλικό φωτιστικό) τοποθετημένα το
ένα δίπλα στο άλλο πάνω σε μια μακρόστενη πλαστική, ξύλινη ή
αλουμινένια βάση, μπορούμε να φωτίζουμε μια διαφημιστική πινακίδα.
Με 3 ή 4 κιτ μπορούμε να φωτίσουμε ακόμη κι ένα μικρό δωμάτιο ή
αποθήκη! Στην τελευταία αυτή την περίπτωση μάλιστα δεν χρειάζεται η
πλακέτα-αισθητήρας νυκτός, αφού μπορούμε να τα ανάβουμε με διακόπτη
(μειώνοντας έτσι σημαντικά και το κόστος).

Το κόστος για όλο το κιτ φωτισμού

7,00 Ευρώ το luxeon led

12,00 Ευρώ η πλακέτα αισθητήρας νυκτός
28,00 Ευρώ τα φωτοβολταϊκα

Σύνολο 47,00 Ευρώ. Άλλα 9,00 Ευρώ μου κόστισε το φωτιστικό εξωτερικού
χώρου. Με λιγότερα από 450 Ευρώ δηλαδή, θα τοποθετήσω 8 ηλιακά
φωτιστικά κήπου που κάνουν δουλειά! Ένας ηλεκτρολόγος θα ζητούσε
περίπου 2.000 Ευρώ, χωρίς να υπολογίζω τους λογαριασμούς της ΔΕΗ και
τον πίνακα ή και το ρολόι, όπως και τα σκαψίματα στον κήπο...

Κάνω και καλό στο περιβάλλον. Κι αν χρειαστεί σε καμιά διακοπή ρεύματος,

φέρνω 2-3 από αυτά τα ηλιακά φωτιστικά μέσα στο ...σπίτι!

Ισχυρα ηλιακα φωτιστικα κηπου

661
Μια απλή και οικονομική κατασκευή για ισχυρά ηλιακα
φωτιστικα κηπου με φωτοβολταικα

Εδώ θα δούμε πως μπορούμε με πολύ απλό τρόπο (και πολύ οικονομικά)
να φωτίσουμε τον κήπο ή το μπαλκόνι μας με δωρεάν ενέργεια από τον
ήλιο! Η λύση αυτή είναι τόσο απλή που κυριολεκτικά μπορεί να την
εφαρμόσει ο καθένας...

Ας ξεκινήσουμε από το πρόβλημα: Με τις συνηθισμένες λύσεις του

εμπορίου έχουμε τα παρακάτω προβλήματα:

4. Υπάρχουν φθηνά ηλιακα φωτιστικα κηπου, αλλά φωτίζουν λιγότερο

κι από ένα ...κεράκι.
5. Υπάρχουν κάποια ηλιακά φωτιστικά που είναι σχετικά ισχυρά αλλά
είναι πολύ ακριβά (περίπου 100 ευρώ το ένα) αφού απαιτούν
πολλά ισχυρά φωτοβολταϊκά πανελάκια (ένα σε κάθε φωτιστικό)
που είναι ακριβά και πολλές φορές αντιαισθητικά λόγω μεγέθους.
6. Υπάρχει τέλος και η ακριβότερη λύση (πάνω από 1.000 ευρώ) με τα
συνηθισμένα φωτιστικά κήπου με λαμπτήρες εξοικονόμησης
ενέργειας που αντί να τροφοδοτούνται από το δίκτυο της ΔΕΗ,
συνδέονται σε ένα κεντρικό ισχυρό - και ακριβό - φωτοβολταϊκό
πάνελ και μεγάλο συσσωρευτή (εξ΄ αιτίας της μεγάλης
κατανάλωσης λόγω πολλών λαμπτήρων που μάλιστα λειτουργούν
για πολλές ώρες κάθε βράδυ).

Η καλύτερη λύση λοιπόν θα ήταν η 3η από τις παραπάνω, αρκεί να μην

απαιτούσε μεγάλο φωτοβολταικο πάνελ και μεγάλο συσσωρευτή (μπαταρία)
που είναι πανάκριβα... Άρα πρέπει να μειωθεί η κατανάλωση ρεύματος,
χρησιμοποιώντας λαμπτήρα ακόμη χαμηλότερης κατανάλωσης. Στην
παρακάτω φωτογραφία βλέπουμε ένα σποτ 12V που φωτίζει με 18 led και
έχει κατανάλωση μόλις 1,3 Watt στα 12V (τέσσερις φορές χαμηλότερη από
αυτή του μικρότερου λαμπτήρα εξοικονόμησης ενέργειας)!

662
Προμηθεύτηκα λοιπόν τέσσερα φωτιστικά κήπου από αυτά που
κυκλοφορούν στο εμπόριο. Όλα είναι κατάλληλα, δεν έχει σημασία αν είναι
ηλιακά φωτιστικά ή από τα συνηθισμένα για το δίκτυο της ΔΕΗ. Απλά αντί
για συνηθισμένο λαμπτήρα τοποθέτησα μέσα τους το παραπάνω σποτάκι
όπως για παράδειγμα στις παρακάτω φωτογραφίες:

663
 Ετοίμασα έτσι και τα τέσσερα φωτιστικά.
Στο τέλος τοποθέτησα σε όλα το πάνω
μέρος του φωτιστικού και το τελικό
αποτέλεσμα είναι άψογο και
επαγγελματικό: Όπως βλέπουμε στην
παραπάνω φωτογραφία, από την ειδική
έξοδο στο κάτω μέρος του κάθε
φωτιστικού βγαίνουν δύο καλώδια - ένα
μαύρο κι ένα κόκκινο (το αρνητικό και το
θετικό αντίστοιχα).

Οι συνδέσεις των καλωδίων των

φωτιστικών, της μπαταρίας και
του φωτοβολταικου στον
ρυθμιστή φόρτισης

Όλα τα μαύρα (αρνητικά) καλώδια των φωτιστικών συνδέονται στην

αντίστοιχη υποδοχή του ρυθμιστή φόρτισης (σημειώνεται με - πλην). Όλα τα
κόκκινα (θετικά) καλώδια συνδέονται στην αντίστοιχη υποδοχή του ρυθμιστή
φόρτισης (σημειώνεται με + συν), όπως στην παρακάτω φωτογραφία οι δυο
υποδοχές στα δεξιά του ρυθμιστή φόρτισης:

664
Από τις δύο μεσσαίες υποδοχές του ρυθμιστή φόρτισης (πάλι σημειωμένες
με συν και πλην), ξεκινάνε τα καλώδια που καταλήγουν πάνω στους
αντίστοιχους πόλους της μπαταρίας όπως θα δούμε και παρακάτω (το
θετικό στο θετικό πόλο της μπαταρίας και το αρνητικό στον αρνητικό πόλο
της μπαταρίας).

Στίς δύο αριστερές υποδοχές (που πάλι σημειώνονται με συν και πλην
πάνω στο ρυθμιστή φόρτισης) συνδέονται τα δύο αντίστοιχα καλώδια του
φωτοβολταικου πάνελ που θα φορτίζει τη μπαταρία.

Τα καλώδια πρέπει να μπουν σε ειδικό κανάλι (πχ σπιράλ) για να

προστατεύονται από τον καιρό, όπως πρέπει και η μπαταρία με το ρυθμιστή
να τοποθετηθούν σε ένα αδιάβροχο κουτί. Το πάχος των καλωδίων δεν
χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Διατομή 2,5mm είναι αρκετή, εκτός κι
αν τα φωτιστικά ή η μπαταρία ή το φωτοβολταικο πάνελ είναι σε μεγάλες
αποστάσεις μεταξύ τους (πχ πάνω από 10 μέτρα το ένα από το άλλο).

Το τελικό αποτέλεσμα

Ο ρυθμιστής αυτός έχει τη δυνατότητα να ανάβει αυτόματα τα φωτιστικά

μόλις βραδιάζει και να τα σβύνει μετά από 2 έως 12 ώρες (ρυθμιζόμενο από
εμάς). Ταυτόχρονα φροντίζει για τη σωστή φόριση κι εκφόρτιση της
μπαταρίας ώστε να την προστατεύει από πρόωρη φθορά.

Η κατανάλωση του συστήματος αυτού είναι 41,60 Wh (βατώρες) για 8 ώρες

λειτουργίας κάθε βράδυ (4 φωτιστικά Χ 1,3 Watt X 8 ώρες). Άρα μας
καλύπτει ένα μικρό φωτοβολταικο πάνελ των 10 Wp, το οποίο σε μια μέρα
με ηλιοφάνεια παράγει περίπου 50 Wh (βατώρες).
665
Οπότε και η μπαταρία που απαιτείται δεν χρειάζεται να είναι μεγάλη: Μια
μικρή - και φθηνή - 12βολτη μπαταρία μολύβδου με χωρητικότητα 12 ΑΗ
(αμπερώρια) μας παρέχει όχι μόνο την κατανάλωση μιας ημέρας, αλλά
παρέχει και επιπλέον αυτονομία για δυο-τρεις ημέρες χωρίς ηλιοφάνεια.
Στην Ελλάδα έχουμε ηλιοφάνεια περίπου 300 ημέρες το χρόνο! Στην
παρακάτω φωτογραφία φαίνεται και το πραγματικό αποτέλεσμα αυτών των
τεσσάρων φωτιστικών: Αρκετά εντυπωσιακό, ειδικά όταν πρόκειται για
πανεύκολη κατασκευή με ελάχιστο κόστος!

Το κόστος

Το φωτοβολταικο πάνελ κοστίζει 55 ευρώ, ο

ρυθμιστής 45 ευρώ και τα τέσσερα σποτάκια 28
ευρώ (7 ευρώ το ένα). Τα συγκεκριμένα
φωτιστικά σώματα κοστίζουν 9 ευρώ το ένα,
αλλά όπως είπαμε παραπάνω, όλων των ειδών
τα φωτιστικά είναι κατάλληλα. Μια 12βολτη
μπαταρία μολύβδου 12 ΑΗ (σαν αυτές που
χρησιμοποιούν τα μηχανάκια) κοστίζει 30 ευρώ.
Κάνει και μια μικρή μπαταρία αυτοκινήτου.

Για 8 φωτιστικά, διπλασιάζουμε τη

χωρητικότητα της μπαταρίας (ή βάζουμε
666
δεύτερη μπαταρία) και παίρνουμε και δεύτερο πάνελ. Ο ρυθμιστής
παραμένει ο ίδιος, δεν χρειάζεται άλλος αφού αντέχει μέχρι και 5
φωτοβολταικα πάνελ (δηλαδή μέχρι και 20 φωτιστικά με αυτά τα σποτάκια).
Τα ανάλογα ισχύουν για 12, 16 ή 20 φωτιστικά.

Ανεμογεννητριες και φωτοβολταικα

.Ανεμογεννητρια και Καμπύλες Απόδοσης

Η ονομαστική ισχύς που αναφέρει μια ανεμογεννητρια, από μόνη της δεν
μας λέει πολλά πράγματα για την ενέργεια που μπορεί να μας δώσει.
Δηλώνει απλώς την ισχύ που μπορεί να δώσει η ανεμογεννητρια σε μια
συγκεκριμένη ταχύτητα ανέμου.
Για παράδειγμα 400W στα 12,5 m/s (μέτρα ανά δευτερόλεπτο). Οι
συνηθισμένοι άνεμοι είναι όμως περίπου 4-6 m/s και πολύ λίγες ώρες το
χρόνο έχουμε 12,5 m/s.
Αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι το εξής: Για τις ταχύτητες ανέμου που
επικρατούν στην περιοχή που θα εγκαταστήσουμε την ανεμογεννητρια,
πόση ισχύ μπορεί να δώσει η κάθε ανεμογεννητρια που συγκρίνουμε;
Κάποια ανεμογεννητρια είναι καταλληλότερη για χαμηλότερης ταχύτητας
ανέμους και κάποια άλλη ανεμογεννητρια το αντίθετο. Γι΄ αυτό είναι καλό να
εξετάζουμε και τις καμπύλες απόδοσης για κάθε ανεμογεννητρια, σε
διάφορες ταχύτητες ανέμου και φυσικά να γνωρίζουμε τις ταχύτητες ανέμου
που επικρατούν στην περιοχή της εγκατάστασης.

667
Κάθε ανεμογεννητρια έχει τις δικές τις καμπύλες απόδοσης, όπως για
παράδειγμα οι παραπάνω που αφορούν μικρή ανεμογεννήτρια 400W.
Βλέπουμε όμως ότι η ονομαστική ισχύς των 400W επιτυγχάνεται σε
ταχύτητα ανέμου γύρω στα 12,5 m/s η οποία ισχύει για λίγες ώρες το χρόνο.
Συνήθως όποτε φυσάει, οι ταχύτητες ανέμου κυμαίνονται μεταξύ 3 και 7 m/s
στις περισσότερες περιοχές που μας ενδιαφέρουν. Σε αυτές τις ταχύτητες
όμως, όπως βλέπουμε από την πρώτη καμπύλη, η ανεμογεννητρια μόλις
που παράγει γύρω τα 50W ισχύ!
Αν γνωρίζουμε όμως τη μέση ετήσια ταχύτητα του ανέμου για την περιοχή
που μας ενδιαφέρει, τότε από τη δεύτερη καμπύλη βρίσκουμε μια (πολύ
χονδρική) εκτίμηση για την μηνιαία παραγωγή σε KWh (κιλοβατώρες) της
ανεμογεννητριας. Ένα μέγεθος σαφώς πιο χρήσιμο από το προηγούμενο.
Για παράδειγμα, με μέση ετήσια ταχύτητα ανέμου 4,5 m/s μπορούμε να
αναμένουμε από την ανεμογεννητρια γύρω στις 18 έως 25 KWh το μήνα,
ανάλογα με το πόσο καλή είναι η τοποθεσία της εγκατάστασης (εμπόδια,
ύψος, έδαφος, υψόμετρο, πυκνότητα αέρα, θερμοκρασία κλπ). Στοιχεία για
τη μέση ταχύτητα του ανέμου μπορούμε να αναζητήσουμε σε
668
μετεωρολογικές υπηρεσίες (όπως η Ε.Μ.Υ).Η καμπύλη απόδοσης του
κατασκευαστή για μια ανεμογεννητρια βοηθάει ώστε να έχουμε μια πρώτη ιδέα και
διευκολύνει στις συγκρίσεις.
Δεν σημαίνει όμως πως αν υπολογίσουμε ξανά την καμπύλη απόδοσης, για την ίδια
ανεμογεννητρια που τοποθετήσαμε σε κάποια τοποθεσία, ότι θα βγάλουμε τα ίδια
αποτελέσματα.
Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα
(διαφορετικό έδαφος, πυκνότητα αέρα, κ.λπ.).
Οι περισσότεροι κατασκευαστές δίνουν και την καμπύλη εκτιμώμενης
(ετήσιας ή μηνιαίας) παραγωγής σε KWh (κιλοβατώρες) για μια
ανεμογεννητρια. Αυτό διευκολύνει πολύ, αφού αυτό είναι το μέγεθος που
τελικά μας ενδιαφέρει.
Είναι όμως υπολογισμένο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες... Και όσο
απομακρύνεται η δική μας εγκατάσταση από την ιδανική, τόσο χαμηλότερη
θα είναι η παραγωγή για την ανεμογεννητρια (σημαντικά χαμηλότερη).

Solar Cube: Ένα σύστημα παροχής πόσιμου νερού

και ηλεκτρισμού για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης
Το Solar Cube είναι ένα ελβετικό προϊόν της εταιρείας Spectra
Watermakers που έχει την ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας μέσω των ενσωματωμένων φωτοβολταϊκών πάνελ και της
ανεμογεννήτριας που διαθέτει, καθώς και την ικανότητα καθαρισμού
του νερού από οποιαδήποτε πηγή ή αφαλάτωσης του θαλασσινού
νερού. Το Solar Cube διατίθεται έτοιμο προς εγκατάσταση, η οποία
διαρκεί μόνο λίγες ώρες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την
παροχή νερού και ηλεκτρισμού σε δυσπρόσιτες περιοχές ή σε
κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Διατίθεται σε 3 εκδόσεις:

• SSW 3500: Παράγει 3500 λίτρα νερό ημερησίως από

θαλασσινό νερό
• SSBW 6500: Παράγει από 3500 - 6500 λίτρα νερό
ημερησίως ανάλογα με το βαθμό άλατος στο νερό

• SFWS 15000: Παράγει 15000 λίτρα ημερησίως από

οποιαδήποτε πηγή μη αλμυρού νερού απομακρύνοντας
ιούς και βακτήρια χωρίς τη χρήση χημικών

669
 MEΛΕΤΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ / ΑΠΟΔΟΣΕΩΣ
ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΒΑΘΜΟΙ ΟΧΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ

ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Α/Α ΚΩΔΙΚ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΟΣ ΒΑΘΜΟΣ ΟΧΛΗΣΗΣ
ΕΣΥΕ
ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΗ ΧΑΜΗΛ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣ
Η ΕΙΣ
274 Σταθμοί παραγωγής 401.0α Το - -
ηλεκτρικής ενέργειας σύνολο
με στερεά καύσιμα
πλην βιομαζας
275 Σταθμοί παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας:
α. Με αέρια καύσιμα 401.0β ≥ 300 <300 MW - Εγκατεστημ
(χωρίς MW ένη θερμική
συμπαραγωγή) ισχύς
β. Με υγρά καύσιμα 401.0β ≥ 200 <200 MW - Εγκατεστημ
MW ένη θερμική
ισχύς
γ. Με συμπαραγωγή 401.0β ≥ 300 >5 MW >2 Εγκατεστημ
θερμικής ενέργειας MW <300 MW MW ένη θερμική
από αέρια καύσιμα ≤ 5 MW ισχύς
276 Σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ

α. Σταθμοί 401.0γ - > 5 MW > Αποδιδόμ

ηλεκτροπαραγωγής 0,5 ενη
από γεωθερμική M ηλεκτρική
ενέργεια W ισχύς
≤
5
M
W
β. Σταθμοί 401.0γ - > 5 MW > Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 500 ενη
με χρήση βιομάζας ή kW ηλεκτρική
αγροτικών ≤ ισχύς
παραπροϊόντων 5
670
 M
W
γ. Σταθμοί 401.0γ - > 0,5 MW ≤ Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 0,5 ενη
με χρήση βιοαεριου M ηλεκτρική
W ισχύς
δ. Σταθμοί 401.0γ - - > Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 0,5 ενη
από φωτοβολταϊκά M ηλεκτρική
συστήματα W ισχύς
ε. Σταθμοί 401.0γ - > 700 kW > Αποδιδόμ
ηλεκτροπαραγωγής 20 ενη
από ανεμογεννήτριες kW ηλεκτρική
ισχύς
≤
700
kW
στ. Μικροί 401.0γ - - - Αποδιδόμ
υδροηλεκτρικοί ενη
σταθμοί (<=10 MW) ηλεκτρική
ισχύς
277 Σταθμοί 401.0δ Το σύνολο
ηλεκτροπαραγωγής
από πυρηνική
ενέργεια

Αρμόδιες Αρχές
Τα έργα και η δραστηριότητες υπάγονται σε κατηγορίες (Α1, Α2, Β3, Β4)
ανάλογα με την όχληση τους στο περιβάλλον. Σύμφωνα με την κατηγορία
τους, αρμόδια υπηρεσία για την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων
( ΕΠΟ ) είναι το ΥΠΕΧΩΔΕ, ή η οικεία Περιφέρεια, ή η οικεία Νομαρχία.
Η αντιστοίχηση κατηγορίας - αρμόδιας υπηρεσίας είναι η παρακάτω,
Α1 -->ΥΠΕΧΩΔΕ
Α2-->ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
Β3--> ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΡΓΟΥ Β3 ΣΤΕΛΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΕΙ ΑΝ ΤΟ ΕΡΓΟ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΙ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ή ΑΝ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑ.
B4 --> ΝΟΜΑΡΧΙΑ

671
«φωτοβολταϊκά συστήματα» νοούνται οι εγκαταστάσεις παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι 20kW από ηλεκτρικές γεννήτριες
φωτοβολταϊκών συστοιχιών με τα συνοδευτικά τους έργα (οικίσκοι
κ.λπ.), που προορίζονται να υποστηρίξουν κατασκευές κεραιών.

Tην αρτιότητα του γηπέδου, η επιφάνεια του οποίου δεν επιτρέπεται

να είναι μικρότερη των 500 μ2.

Τις αποστάσεις των εγκαταστάσεων από τα όρια του γηπέδου, οι

οποίες δεν επιτρέπεται να είναι μικρότερες από 2,50 μ..

Το ποσοστό κάλυψης που δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το πενήντα

τοις εκατό (50%) της επιφάνειας του γηπέδου, το ύψος του
συντελεστή δόμησης του γηπέδου που δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει
το 1,20 και το συντελεστή κατ’ όγκο εκμετάλλευσης που δεν μπορεί
να υπερβαίνει το 5.

Το ύψος της συμπαγούς περιφράξεως του γηπέδου, εφόσον τούτο

απαιτείται για λόγους ασφαλείας του κοινού και των
εγκαταστάσεων. Το ύψος αυτό δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τα
4,50 μ..»

Άρθρο 36 Ρυθμίσεις για την Εφεδρική Αγορά Ενέργειας

1.α. Στο άρθρο 15 του ν. 2773/1999, όπως ισχύει, προστίθενται
παράγραφοι 5, 6 και 7 ως εξής:
«5. Κατά παρέκκλιση των διατάξεων της παραγράφου 4 και προκειμένου
να διασφαλίζεται η δυνατότητα άμεσης διαθεσιμότητας ισχύος
παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και επαρκών περιθωρίων ισχύος για τα
έτη 2009 και 2010, ο Διαχειριστής του Συστήματος δύναται να
συνάπτει συμβάσεις διαθεσιμότητας ισχύος με νέους
αεριοστροβιλικούς σταθμούς παραγωγής ταχείας εκκίνησης,
ονομαστικής ισχύος στην άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας
έως 150 MW, οι οποίοι εντάσσονται στο Σύστημα έως
την 1.12.2009. Στους σταθμούς αυτούς χορηγείται οικονομικό κίνητρο
υπό τη μορφή Εγγυημένου Εσόδου, με το οποίο διασφαλίζεται το
ελάχιστο καθαρό έσοδο που ο σταθμός δύναται να λαμβάνει, συνολικά,
από τη sυμμετοχή του στον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό
(ΗΕΠ), την Αγορά Εφεδρείας και το Μηχανισμό Διαθεσιμότητας Ισχύος,
αφαιρουμένου του μεταβλητού κόστους του σταθμού και ιδίως του
κόστους καυσίμου. Αν ο σταθμός τεθεί σε εμπορική λειτουργία έως
την 1.7.2009, το ύψος του Εγγυημένου Εσόδου ανέρχεται στο ποσό
των εβδομήντα χιλιάδων (70.000) ευρώ ανά MW διαθέσιμης ισχύος

672
και έτος. Για σταθμό που τίθεται σε εμπορική λειτουργία μετά την
1.7.2009 και έως την 1.12.2009, το ποσό αυτό μειώνεται αναλογικά
ανά ημέρα, κατά τρόπο που την 1.12.2009 το Εγγυημένο Έσοδο να
ανέλθει σε πενήντα πέντε χιλιάδες (55.000) ευρώ ανά MW
διαθέσιμης ισχύος και έτος. Το ανωτέρω Εγγυημένο Έσοδο
χορηγείται για τρία (3) έτη από τη θέση του σταθμού σε εμπορική
λειτουργία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Γενικός Γραμματέας
του υπουργείου, Κ. Μουσουρούλης:-Ένα μέσο νοικοκυριό καταναλώνει
5.000 - 7.000 κιλοβατώρες το χρόνο.
-Ένας φωτοβολταϊκός σταθμός ισχύος 1 κιλοβάτ
παράγει κατά μέσο όρο 1300 κιλοβατώρες το χρόνο.
Δηλαδη τα 20 κιλοβάτ παράγουν 1300χ20=26000
26000χ0,50= 13000ευρώ
Ιδια Κατανάλωση απαιτειται για τις αναγκες του σταθμος 4 κιλοβάτ
ή 4χ1300= 5200 κιλοβατώρες το χρόνο επι 0,11=572ευρώ ανα έτος

ΚΑΘΑΡΗ ΘΕΣΗ 13000-572= 12428 ευρω /20 κιλοβατ

παραγωγη -Συνεπώς, οι ανάγκες του νοικοκυριού καλύπτονται
με φωτοβολταϊκό ισχύος 5 κιλοβάτ, που κοστίζει περί τις 25.000
ευρώ και για την εγκατάστασή του απαιτείται επιφάνεια 80 τ.μ.
Δηλαδη α 20 κιλοβατ κοστίζουν 100.000 ευρώ επένδυση
1Kw αγοραζεται 0,50Ευρώ
Δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών, με τις συγκεκριμένες
προϋποθέσεις και κίνητρα, θα έχουν και μικρές ή πολύ μικρές
επιχειρήσεις, που απασχολούν έως δέκα εργαζόμενους και κάνουν
τζίρο μέχρι 2 εκατ. ευρώ.

Πιο αναλυτικά, σε ό,τι αφορά τη διαδικασία για εγκατάσταση και

λειτουργία του φωτοβολταϊκού: Θα κοστίζει 300 - 500 ευρώ, θα
ολοκληρώνεται το πολύ σε 70 ημέρες και θα περιλαμβάνει πέντε
βήματα: κατάθεση αίτησης για προσφορά σύνδεσης στη ΔΕΗ,
έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας από την Πολεοδομία, υπογραφή
συμβάσεων σύνδεσης και πώλησης της ενέργειας με τη ΔΕΗ και
ενεργοποίηση της σύνδεσης.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στο πρόγραμμα είναι η

ύπαρξη σύνδεσης κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος στο ακίνητο
στο οποίο το σύστημα εγκαθίσταται.

20 χ 4= 100κιλοβατ ή 12428 χ 4 = 49712 ευρω

673
1. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Σύμφωνα με την υφιστάμενη νομοθεσία, υπάρχουν κάποιες περιοχές
εντός των οποίων οι οικοδομικές δραστηριότητες ή οποιουδήποτε
άλλου είδους δραστηριότητες που πιθανόν να προκαλέσουν
αλλοίωση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος,
απαγορεύονται αυστηρά. ορίστηκαν οι παρακάτω περιορισμοί:

Περιοχές Natura: Δημιουργήθηκε ένα επίθεμα που οριοθετεί μια ζώνη 200
m από τα όρια των περιοχών Natura συμπεριλαμβάνοντας και την ίδια
την περιοχή, όπως αυτό ορίζει το ΥΠΕΧΩΔΕ, ώστε να μην επιτραπεί η
χρήση των συγκεκριμένων ζωνών για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών.

Χώροι Παγκόσμιας Κληρονομιάς: Δημιουργήθηκε ένα επίθεμα που

οριοθετεί μια ζώνη 3 km από τα όρια των περιοχών Παγκόσμιας
Κληρονομιάς (που αναφέρεται στο Απολιθωμένο Δάσος)
συμπεριλαμβάνοντας και την ίδια την περιοχή. Είναι μια μεγάλη σε έκταση
ζώνης προστασίας που το επιβάλλει ωστόσο η υφιστάμενη νομοθεσία και
οι διεθνείς κανονισμοί.

Λοιποί Αρχαιολογικοί Χώροι: Οι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού,

κυρίως της Ερεσσού και της Άντισσας όπως και το Βυζαντινό
μουσείο του Υψηλού, παρουσιάζουν μεγάλο αρχαιολογικό
ενδιαφέρον. Προκειμένου να ικανοποιηθεί το παραπάνω κριτήριο, τέθηκε
με βάση την νομοθεσία, μια ζώνη προστασίας 500 m από τα όρια, που
περιλαμβάνει και τις ίδιες τις περιοχές.

Προστασία Οικισμών: Έγινε κατηγοριοποίηση των οικισμών ανάλογα με

τον πληθυσμό τους, γιατί σύμφωνα με το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο,
για οικισμούς όπου ο πληθυσμός τους υπερβαίνει τα 2000 άτομα η
χωροθέτηση των φωτοβολταϊκών οριοθετείται σε απόσταση πέρα
των 500 m. Για οικισμούς με πληθυσμό μικρότερο των 2000 ατόμων, η
κατάλληλη απόσταση είναι πέρα των 250 m από τα όρια. Οι αποστάσεις
αυτές, αποσκοπούν στην αποφυγή οχλήσεων από αντανακλάσεις του
πάρκου στους οικισμούς.

Κριτήριο Προστασίας Κύριου Οδικού Δικτύου: Δημιουργήθηκε μια

ζώνη προστασίας 500 m γύρω από το κύριο οδικό δίκτυο. Το
υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο παρουσιάζει κενά κι έτσι η συγκεκριμένη
ζώνη τέθηκε αυθαίρετα αλλά σύμφωνα με αυτά που ισχύουν για τους
οικισμούς, ώστε να αποφεύγονται πιθανόν αντανακλάσεις από την
εγκατάσταση προς το οδικό δίκτυο. Για να δημιουργηθούν οι Ζώνες
Αποκλεισμού, πρέπει τα επιμέρους επιθέματα που περιέχουν τις
674
απαγορευμένες περιοχές για χωροθέτηση φωτοβολταϊκών, να
συνδυαστούν (συνενωθούν) μεταξύ τους. Έτσι δημιουργήθηκε ένα
μοναδικό επίθεμα αποκλεισμού, όπως φαίνεται και στο παρακάτω
Διάγραμμα 3.

Διάγραμμα 3: Δημιουργία Ζώνης Αποκλεισμού από τα επιμέρους Επιθέματα

3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ
Η χωροθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων, προϋποθέτει την ύπαρξη
κάποιων συγκεκριμένων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών καθώς και
διάφορων οικονομικών και κατασκευαστικών κριτηρίων. Έτσι λοιπόν:

Καταλληλότητα Δικτύου Μέσης Τάσης: Για να δημιουργηθεί μια ζώνη

καταλληλότητας γύρω από το δίκτυο ηλεκτροδότησης, τέθηκε μια μέγιστη
απόσταση από τα όρια του δικτύου στο 1 km. Δηλαδή, αυτό που
εξυπηρετεί στην εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών, βρίσκεται εντός
αυτού του 1 km. Η απόσταση αυτή ορίστηκε θεωρώντας ότι
οποιαδήποτε δραστηριότητα πέρα από αυτό το όριο θεωρείται
οικονομικά ασύμφορη γιατί θα χρειαστεί κατασκευή δρόμων και
τοποθέτηση στύλων της ΔΕΗ.

Καταλληλότητα Ολικού Οδικού Δικτύου: Το οδικό οδικό δίκτυο,

περιλαμβάνει τους κύριους αλλά και τους δευτερεύοντες δρόμους του
νησιού της Λέσβου. Έτσι δημιουργήθηκε μια ζώνη καταλληλότητας από
τα όρια των δρόμων αυτών, έως και σε απόσταση 3 km . Η απόσταση αυτή
θεωρήθηκε ως ιδανική, ώστε να μην επιβαρύνει το όλο έργο με περαιτέρω
οικονομικό κόστος. Κατάλληλες Χρήσεις Γης: Από τις υφιστάμενες
χρήσεις γης, αυτές που θεωρήθηκαν κατάλληλες για την χωροθέτηση του
675
φωτοβολταϊκού πάρκου χωρίς να προκαλείται οποιαδήποτε αλλοίωση του
φυσικού περιβάλλοντος, είναι αυτές με χορτολίβαδα, θάμνους και η
άγονη γη.

Κατάλληλες Κλίσεις Εδάφους: Ένα άλλο σημαντικό επίθεμα, αποτελούν

οι κατάλληλες κλίσεις εδάφους. Θεωρήθηκε ότι οι κατάλληλες κλίσεις, αυτές
που μας προσδίδουν την μέγιστη επιθυμητή ακτινοβολία και κατά συνέπεια
μέγιστη απόδοση των φωτοβολταϊκών, είναι μεταξύ 40 – 60 μοιρών.
Σύμφωνα πάντα με το θεωρητικό υπόβαθρο, η κλίση που προτείνεται για
την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού με σταθερή οριζόντια βάση, είναι αυτή του
γεωγραφικού πλάτους της περιοχής. Αφού η περιοχή μας έχει ενδεδειγμένο
γεωγραφικό πλάτος κοντά στις 39 μοίρες, τότε η επιλογή κλίσεων που
έχουμε κάνει, δεν παρεκκλίνει πολύ και θεωρείται αρκετά αποδοτική.

Κατάλληλο Υψόμετρο: Ως κατάλληλο υψόμετρο για την εγκατάσταση

του φωτοβολταϊκού πάρκου, θεωρήθηκε αυτό των 200 μέτρων, κοντά
δηλαδή στο μέσο υψόμετρο του νησιού. Το κριτήριο αυτό τέθηκε γιατί
θεωρήθηκε ότι είναι ιδανικό και αποφεύγονται ίσως πιθανές
αντανακλάσεις προς το έδαφος.

Κατάλληλος Προσανατολισμός Κλίσεων: Ο κατάλληλος

προσανατολισμός κλίσεων, είναι ένα απαραίτητο επίθεμα, που
δημιουργήθηκε με βάση το θεωρητικό υπόβαθροόσο αφορά το βόρειο
ημισφαίριο, ο ενδεδειγμένος προσανατολισμός φωτοβολταϊκών
στοιχείων με σταθερή βάση, είναι ο νότιος. Για το λόγο αυτό
θεωρήθηκαν ως κατάλληλες οι προσανατολισμένες κλίσεις: Νότιες,
Νοτιο–Ανατολικές και Νοτιο–Δυτικές, για την μέγιστη απόδοση των
φωτοβολταϊκών με σταθερή οριζόντια βάση. Το επίθεμα των
κατάλληλων προσανατολισμένων κλίσεων, προέκυψε από την επεξεργασία
του επιθέματος των κλίσεων που έχουμε δημιουργήσει από το ΤΙΝ.

676
ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΕΣΤΑΝΗ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
677
Δικτύου Μέσης Τάσης > 1κλμ ΝΑΙ
Ολικού Οδικού Δικτύου ΚΥΡΙΟΙ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΕΣ
Χρήσεις Γης ΧΟΡΤΟΛΙΒΑΔΙΚΟ
Κλίσεις Εδάφους> 40-60 μοίρες 40
Υψόμετρο 200μ 200
Προσανατολισμός ΝΑ ΝΑ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΟΧΙ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΟΧΙ
ΝΑΤUΡΑ 2000 ΤΚΣ & ΖΕΠ ΟΧΙ
ΝΑΤUΡΑ 2000 TKS ΟΧΙ
ΝΑΤUΡΑ 2000 ΖΕΠ ΟΧΙ
ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΑΓΡΙΑΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ
ΘΗΡΑΜΑΤΩΝ
ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΟΧΙ
ΓΗΠΕΔΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΤΩΝ ΝΑΙ
500μ
ΣΥΔΕΣΗ ΜΕ ΔΙΚΤΥΟ ΔΕΗ ΟΧΙ
ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠ ΟΙΙΣΜΟ ΝΑΙ

Φωτοβολταϊκά ισχύος 400 MW έως το 2010

EΩΣ και τα 400 MW υπολογίζεται

ότι μπορεί να φθάσει η
εγκατεστημένη ισχύς από μικρά
φωτοβολταϊκά συστήματα που θα
τοποθετηθούν στις στέγες των
κτιρίων. Σύμφωνα με υπολογισμούς
των αρμόδιων υπηρεσιών του
Yπουργείου Ανάπτυξης, τις οποίες
συντονίζει ο γενικός γραμματέας
αρμόδιος για θέματα Ενέργειας
Κωστής Μουσουρούλης, κατ' αρχήν στόχος του προγράμματος είναι η
τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε μονοκατοικίες. Και τούτο διότι
υπάρχουν περιορισμοί που σχετίζονται με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη
χρήση της ταράτσας των πολυκατοικιών, οι οποίοι είναι βέβαιο ότι σε πρώτη
φάση τουλάχιστον θα δημιουργήσουν περιπλοκές. Εξάλλου λόγω της
περιορισμένης απόδοσης των συγκεκριμένων συστημάτων δεν είναι εφικτή
η κάλυψη των αναγκών του συνόλου των ενοίκων μιας πολυκατοικίας και
ως εκ τούτου προβλέπεται ότι ένας μόνο θα είναι ο ιδιοκτήτης κάθε
συστήματος και η σύνδεση στην περίπτωση των πολυκατοικιών θα αφορά
το κοινόχρηστο ρολόι.

678
Πάντως με δεδομένο ότι το κτιριακό απόθεμα της χώρας υπολογίζεται σε
περίπου 3,2 εκατ. κτίρια εκ των οποίων τα μισά είναι μονοκατοικίες,
υπολογίζεται ότι έως το τέλος του 2010 είναι εφικτός ο στόχος της
τοποθέτησης συστημάτων που αντιστοιχούν σε περίπου 400 MW. Η ισχύς
αυτή αντιστοιχεί σε μια μεσαία θερμική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής.

Το πρόγραμμα που παρουσίασε ο υπουργός Ανάπτυξης Κωστής

Χατζηδάκης αναμένεται να ενεργοποιηθεί εντός του καλοκαιριού αφού θα
πρέπει να δημοσιευθεί πρώτα στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης η κοινή
απόφαση των Yπουργείων Οικονομίας, ΠΕΧΩΔΕ και Ανάπτυξης. Σύμφωνα
με τον κ. Χατζηδάκη η απόφαση αυτή θα είναι έτοιμη έως το τέλος Μαΐου.
Εξάλλου στο στάδιο της επεξεργασίας βρίσκεται και η απόφαση του
YΠΕΧΩΔΕ που θα καθορίζει τους όρους αισθητικής, ποσοστό κάλυψης και
θέματα μόνωσης προκειμένου να αποφευχθεί η επιβάρυνση του
μικροκλίματος των περιοχών όπου θα εγκατασταθούν τα συστήματα αυτά.
Επίσης, με την απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ δεν θα επιτρέπεται η τοποθέτηση
φωτοβολταϊκών πάνω σε απολήξεις κλιμακοστασίων, σε παραδοσιακούς
οικισμούς και διατηρητέα κτίρια, εκτός και εάν επιτρέπονται από τους
ειδικούς όρους δόμησης, που διέπουν τους οικισμούς και τα κτίρια αυτά.

Πηνελόπη Μητρούλια

Το σκέφτομαι σοβαρά, μελετάω αυτή τη στιγμή τα τετραγωνικά που έχω

διαθέσιμα. Για 4ΚW το χρόνο που χρειάζεται μία κατοικία, έχει κόστος 20Κ
€.

Δείτε αυτό:
Κίνητρα για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες των σπιτιών, με απλές
διαδικασίες και αυξημένη τιμή πώλησης προς τη ΔΕΗ της ηλεκτρικής
ενέργειας που θα παράγεται από τον ήλιο, ανακοίνωσε ο υπουργός
Ανάπτυξης.
Όπως ανέφερε ο κ. Κωστής Χατζηδάκης, η εγκατάσταση των
φωτοβολταϊκών θα γίνεται χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες στις
πολεοδομίες, χωρίς υποχρέωση ανοίγματος βιβλίων στην Εφορία, χωρίς
φορολόγηση ή αδειοδότηση από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και το
υπουργείο Ανάπτυξης. Στις πολυκατοικίες η εγκατάσταση θα γίνεται με
απόφαση της γενικής συνέλευσης των συνιδιοκτητών και με την πλειοψηφία
που προβλέπει ο κανονισμός Η ΔΕΗ θα αγοράζει την ενέργεια που θα
παράγουν τα φωτοβολταϊκά προς 55 λεπτά την κιλοβατώρα, τιμή που
ισχύει για όσες συμβάσεις υπογραφούν το 2009, 2010 και 2011 και θα
είναι εγγυημένη για 25 χρόνια με τιμαριθμική αναπροσαρμογή. Με τα
δεδομένα αυτά η απόσβεση της επένδυσης θα γίνεται σε διάστημα περίπου
πέντε ετών. Η ΔΕΗ θα συμψηφίζει το λογαριασμό με την αξία του ρεύματος
που θα αγοράζει από το νοικοκυριό. Αν η αξία της παραγωγής είναι
679
μεγαλύτερη από τις χρεώσεις της ΔΕΗ, ο λογαριασμός θα είναι πιστωτικός.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Γενικός Γραμματέας του υπουργείου,

Κ. Μουσουρούλης:

-Ένα μέσο νοικοκυριό καταναλώνει 5.000 - 7.000 κιλοβατώρες το χρόνο.

-Ένας φωτοβολταϊκός σταθμός ισχύος 1 κιλοβάτ παράγει κατά μέσο

όρο 1300 κιλοβατώρες το χρόνο.-Συνεπώς, οι ανάγκες του
νοικοκυριού καλύπτονται με φωτοβολταϊκό ισχύος 5 κιλοβάτ, που
κοστίζει περί τις 25.000 ευρώ και για την εγκατάστασή του απαιτείται
επιφάνεια 80 τ.μ.Δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών, με τις
συγκεκριμένες προϋποθέσεις και κίνητρα, θα έχουν και μικρές ή πολύ
μικρές επιχειρήσεις, που απασχολούν έως δέκα εργαζόμενους και
κάνουν τζίρο μέχρι 2 εκατ. ευρώ.Πιο αναλυτικά, σε ό,τι αφορά τη
διαδικασία για εγκατάσταση και λειτουργία του φωτοβολταϊκού: Θα
κοστίζει 300 - 500 ευρώ, θα ολοκληρώνεται το πολύ σε 70 ημέρες και
θα περιλαμβάνει πέντε βήματα: κατάθεση αίτησης για προσφορά
σύνδεσης στη ΔΕΗ, έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας από την
Πολεοδομία, υπογραφή συμβάσεων σύνδεσης και πώλησης της
ενέργειας με τη ΔΕΗ και ενεργοποίηση της σύνδεσης.
Όλες οι λεπτομέρειες της διαδικασίας θα καθοριστούν με κοινή υπουργική
απόφαση, που θα υπογραφεί το επόμενο δεκαπενθήμερο, ενώ θα υπάρξει
και εγκύκλιος από το ΥΠΕΧΩΔΕ για τεχνικές - αισθητικές παραμέτρους.
Επιπλέον, η ηγεσία του υπουργείου Ανάπτυξης ανακοίνωσε και μέτρα για
διευκόλυνση της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στο έδαφος. Σύμφωνα με
αυτά, τα πάνελ θα μπορούν να εγκαθίστανται και σε μη άρτια και
οικοδομήσιμα οικόπεδα, ενώ καταργείται η υποχρέωση έκδοσης
οικοδομικής άδειας.Όπως ανέφερε ο κ. Χατζηδάκης, με τα μέτρα αυτά θα
υπάρξει οικονομικό όφελος για τους πολίτες, τονώνεται η αγορά και
ανακουφίζεται το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας, ειδικά τις ώρες αιχμής του
καλοκαιριού.
«Η Ελλάδα έχει την πρωτιά στην Ευρώπη με τους ηλιακούς θερμοσίφωνες,
θέλουμε σε λίγα χρόνια να έχουμε την αντίστοιχη πρωτιά στα
φωτοβολταϊκά» συμπλήρωσε Όσοι το σκέφτεστε σοβαρά, μην καταφύγετε
σε κινέζικες παπαριές για να γλιτώσετε χρήματα.
Θα ψάξω να βρω ένα λινκ που έχω στο μπουροpc στο σπίτι για να μπορείτε
εύκολα να υπολογίζετε το output μιας εγκατάστασης, βάσει τον
μετεωρολογικών δεδομένων που είναι διαθέσιμα
Τέλος, επισημαίνεται ότι η απόφαση για την έγκριση των αιτήσεων
λαμβάνεται από μια σειρά κριτηρίων όπως:
- Πόσο κοντά στην κατανάλωση βρίσκονται οι μονάδες
- Τη συνολική κατανάλωση της περιοχής
- Τις κλιματολογικές συνθήκες (θερμοκρασία και ηλιοφάνεια)
- Την επάρκεια του φορέα υλοποίησης
680
Την προστασία του περιβάλλοντος
Τέλος, προτεραιότητα θα δοθεί για την ενίσχυση του νότιου συστήματος.

Η Ελλάδα αποτελεί πύλη προς την Ευρώπη, είναι κάτι που κατανοούμε και
αντιλαμβανόμαστε. Επιθυμούμε να φτάσουμε στις ευρωπαϊκές αγορές και
δε θα είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε τη στήριξη και τη βοήθεια που θα
έχουμε από την Ελλάδα. Ευχαριστώ για ακόμη μια φορά τον κ. Σιούφα και
ανυπομονώ να τον δω στη χώρα μας και πιστεύω ότι σε κάθε ζήτημα, σε
κάθε αντικειμενική διαδικασία, οι διαπροσωπικές σχέσεις παίζουν πάρα
πολύ μεγάλο ρόλο. Ευχαριστώ όλους που
συμμετείχαν στην επίσκεψή μας”.
Motor Oil: Αναβάθμιση σε "overweight" από
Lehman Brothers
Σε αναβάθμιση της σύστασης για τη μετοχή της
Motor Oil σε "Overweight" από "Equalweight"
προχώρησε η Lehman Brothers. Ο λόγος για την
αναβάθμιση -όπως εξηγεί ο οίκος σε έκθεσή του
με ημερομηνία 6 Ιουλίου- οφείλεται στην κατά
16% σχετική υποαπόδοση της μετοχής από τα
μέσα Μαΐου. O οίκος κάνει εκτενή αναφορά στην
υψηλή μερισματική απόδοση της Motor Oil, σημειώνοντας πως
διαμορφώνεται στο 5,9% το υψηλότερο του κλάδου. Οι μετοχές
προσφέρουν στην παρούσα φάση περιθώριο ανόδου της τάξης του 14% σε
σχέση με την τιμή-στόχο των 23 ευρώ που έχει θέσει.

` ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 69, ΑΘΗΝΑ 10431

ΤΗΛ.: 3252748, FAX: 3255460, E-MAIL: info@rae.gr, WEB:

www.rae.

Τί είναι η γεωθερμική ενέργεια;

Θερμότητα από τη γη, ή γεωθερμική ενέργεια, μπορεί να προσεγγιστεί και

ήδη προσεγγίζεται με τη διάνοιξη (γεώτρηση) πηγών νερού ή ατμού/αερίου,
με διαδικασία όμοια με τη γεώτρηση πετρελαίου. Η γεωθερμική ενέργεια
είναι ένας τεράστιος, σε περιορισμένο βαθμό χρησιμοποιούμενος φυσικός
πόρος, θερμότητας και ενέργειας γενικότερα, ο οποίος είναι καθαρός
(ελευθερώνει λίγα ή καθόλου αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του
θερμοκηπίου), αξιόπιστος (μέσος όρος διαθεσιμότητας 95%), και γηγενής
(καθιστώντας μας λιγότερο εξαρτώμενους από πετρέλαιο). Οι γεωθερμικοί
φυσικοί πόροι κυμαίνονται από το ρηχό υπέδαφος στο θερμό νερό και στα
πετρώματα αρκετά μίλια κάτω από την επιφάνεια της γης, και ακόμη
βαθύτερα έως τα εξαιρετικά καυτά λιωμένα πετρώματα που λέγονται μάγμα.
681
Πηγάδια ενός μιλίου ή βαθύτερα μπορούν να διανοιχθούν καταλήγοντας σε
υπόγειους ταμιευτήρες ώστε να εκμεταλλευτούμε τον ατμό και το πολύ
καυτό νερό, τα οποία μπορούμε να φέρουμε στην επιφάνεια προς χρήση σε
ποικίλες εφαρμογές.

Οι Ενεργειακοί Σταθμοί παράγουν ηλεκτρισμό από γεωθερμικούς

ταμιευτήρες

Πηγάδια ενός μιλίου ή βαθύτερα μπορούν να διανοιχθούν καταλήγοντας σε

υπόγειους ταμιευτήρες ώστε να εκμεταλλευτούμε τον ατμό και το πολύ
καυτό νερό, τα οποία ενεργοποιούν τουρμπίνες οι οποίες ενεργοποιούν
ηλεκτρογεννήτριες.

Τρεις τύποι ενεργειακών σταθμών λειτουργούν σήμερα:

Ξηροί (Dry) Ατμού:

Μεγέθυνση

Ενεργειακοί σταθμοί ξηρού ατμού, οι οποίοι απ’ ευθείας χρησιμοποιούν

γεωθερμικό ατμό ώστε να γυρίσουν οι τουρμπίνες.
Ατμού Υποπίεσης (Flashed Steam):

Μεγέθυνση

Είναιενεργειακοί σταθμοί, οι οποίοι τραβούν από μεγάλο βάθος υψηλής

πίεσης καυτό νερό, το μεταφέρουν σε χαμηλότερης πίεσης δεξαμενές και
χρησιμοποιούν τον ξαφνικά παραγόμενο ατμό (flashed steam) ώστε να
κινητοποιήσουν τις τουρμπίνες.
Flashed steam είναι ο ατμός που δημιουργείται από πτώση της πίεσης
παρά από αύξηση της θερμοκρασίας. Ο ατμός αυτός παράγεται συνήθως
όταν αφήνουμε καυτό νερό να μεταβεί σε ένα δοχείο χαμηλότερης πίεσης. Ο
ατμός έπειτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενεργοποιήσει τουρμπίνες
και γεννήτριες.
682
Διπλού κυκλώματος:

Μεγέθυνση

Οι σταθμοί διπλού κυκλώματος διοχετεύουν

χλιαρό γεωθερμικό νερό κοντά σε υγρό
χαμηλότερο σημείου ζέσεως (δευτερεύον
κύκλωμα). Το υγρό του δευτερεύοντος
κυκλώματος μετατρέπεται σε ατμό ο οποίος
χρησιμοποιείται για την κίνηση τουρμπίνων.

Το άμεσης χρήσης καυτό νερό που μεταφέρεται μέσω αγωγών, θερμαίνει τα

θερμοκήπια και λιώνει το χιόνι από τα πεζοδρόμια.
Καυτό νερό κοντά στην επιφάνεια της Γης μπορεί να οδηγηθεί με αγωγούς
κατευθείαν σε εγκαταστάσεις και να χρησιμοποιηθεί για να ζεστάνει κτήρια,
να βοηθήσει στην καλλιέργεια φυτών στα θερμοκήπια, στο να αφυδατωθούν
κρεμμύδια και σκόρδα, στο να ζεσταθεί το νερό για ιχθυοκαλλιέργειες και
στην παστερίωση του γάλακτος. Μερικές πόλεις οδηγούν με αγωγούς το
καυτό νερό κάτω από δρόμους και πεζοδρόμια ώστε να λιώσει το χιόνι.
Τοπικά συστήματα θέρμανσης χρησιμοποιούν δίκτυα με καυτό νερό για να
θερμάνουν κτήρια σε ολόκληρες κοινότητες.

Γεωθερμικές αντλίες (Geothermal Heat Pumps – GHPs)

χρησιμοποιούν ενέργεια αβαθούς υπεδάφους για να θερμάνουν και να
ψύξουν κτήρια

Σχεδόν παντού, τα 3 μέτρα που βρίσκονται πάνω-πάνω στην επιφάνεια της

Γης διατηρούν μια σχεδόν σταθερή θερμοκρασία ανάμεσα σε 10 και 16 ˚C.
Ένα σύστημα αγωγών θερμότητας από γεωθερμική ενέργεια αποτελείται
από

1. αγωγούς θαμμένους όχι βαθιά στο έδαφος κοντά στο κτήριο

2. έναν μετατροπέα θερμότητας (heat exchanger)*, και

3. σύστημα αγωγών μέσα στο κτήριο

683
Το χειμώνα, ζέστη από το σχετικά θερμότερο έδαφος μεταφέρεται μέσω του
μετατροπέα θερμότητας μέσα στο σπίτι. Το καλοκαίρι, ζεστός αέρας από το
σπίτι μεταφέρεται μέσω του μετατροπέα θερμότητας στο σχετικά πιο
δροσερό έδαφος. Η θερμότητα που απομακρύνεται κατά τη διάρκεια του
καλοκαιριού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μηδενικού κόστους ενέργεια για
να ζεστάνουμε νερό.

Μετατροπέας Θερμότητας είναι μία διάταξη

για την ικανοποιητική μεταφορά θερμότητας
από ένα υγρό σε ένα άλλο, είτε τα υγρά
χωρίζονται από ένα στερεό τείχος ώστε ποτέ
δεν αναμιγνύονται, είτε βρίσκονται σε άμεση
επαφή. Οι μετατροπείς θερμότητας
χρησιμοποιούνται ευρέως στα διυλιστήρια πετρελαίου, στους ενεργειακούς
σταθμούς, στην επεξεργασία του φυσικού αερίου, στον κλιματισμό κ.α. Ένα
σύνηθες παράδειγμα μετατροπέα θερμότητας είναι το θερμαντικό σώμα στο
αυτοκίνητο, όπου ένα υγρό που ψύχει μια θερμή μηχανή, όπως είναι το
αντιψυκτικό υγρό, μετατρέπει τη θερμότητα σε αέρα ο οποίος εξέρχεται από
το θερμαντικό σώμα. Πηγή "Energy Efficiency and Renewable Energy"

Αντλίες Θερμότητας προερχόμενης από

γεωθερμική ενέργεια

Οι αντλίες θερμότητας προερχόμενης από γεωθερμική ενέργεια —

μερικές φορές αποκαλούμενες γεω-μετατροπείς, χρησιμοποιούνται
από το τέλος της δεκαετίας του ’40.

Γεωθερμική Αντλία GeoColumn

Το πρόβλημα έλλειψης χώρου για το

κύκλωμα μιας γεωθερμικής αντλίας
έρχεται να λύσει το πατενταρισμένο
σύστημα GeoColumn. Αντί για κάθετους
ή οριζόντιους ψυκτικούς βρόγχους
διαθέτει μια στήλη τύπου πηγαδιού
διαμέτρου 0.6 m και βάθους 4.5-6
m.

684
Αντλία απλού κυκλωματος Earthlinked

Οι γεωθερμικές αντλίες της Εarthlinked είναι ένα πολύ απλό

σύστημα ψύξης και θέρμανσης ενός κτηρίου χωρίς τη χρήση
συμπιεστή και εξατμιστή. Το ψυκτικό κύκλωμα έρχεται σε
άμεση επαφή με τη γη, παρέχοντας έτσι απλή και
αποτελεσματική μεταφορά θερμότητας.

Νόμος 3468/2006: Παραγωγήss Ηλεκτρικής

Ενέργεια από ΑΠΕ
Ο νόμος του ελληνικού κράτους 3468/2006 για την Παραγωγή
Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και
Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης
και λοιπές διατάξεις (ΦΕΚ Α’ 129/27.06.2006) είναι ο νόμος που
διέπει τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μονάδων παραγωγής
ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Βασικές ρυθμίσεις του
νόμου είναι ότι επιτρέπεται σε ιδιώτες η δημιουργία μονάδας
παραγωγής ηλεκτρισμού με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά απαιτεί
κατά κανόνα άδεια από το Υπουργείο Ανάπτυξης και ότι ο διαχειριστής
του δικτύου διανομής ηλεκτρικού ρεύματος είναι υποχρεωμένος να
αγοράζει την ενέργεια που παράγουν νόμιμα αδειοδοτημένες μονάδες.
Ο νόμος μεταγράφει μεταξύ άλλων και την Οδηγία 2001/77/ΕΚ της
Ευρωπαϊκής Κοινότητας

Νέος Επενδυτικός Νόμος 3522/06

Ο νόμος του ελληνικού κράτους 3522/06 (ΦΕΚ 276/22-12-06) αποκαλείται
συχνά ο "νέος επενδυτικός νόμος". Στην ουσία αποτελεί τροποποίηση του
νέου αναπτυξιακού νόμου 3299/04 (ΦΕΚ 261 Α'/23-12-2004). Οι αλλαγές
που επέφερε σε σχέση με τον 3299/04 έγκεινται κυρίως στο διαχωρισμό της
χώρας σε τρεις περιοχές ενίσχυσης επενδυτικών σχεδίων (έναντι
τεσσάρων), και στα ποσοστά των ενισχύσεων ανάλογα με την περιοχή και
το ύψος της επένδυσης.

Πηγή: wikipedia, GNU Free Documentation License

Γεωθερμική Αντλία GeoColumn

685
 Το πρόβλημα έλλειψης χώρου για το κύκλωμα
μιας γεωθερμικής αντλίας έρχεται να λύσει το
πατενταρισμένο σύστημα GeoColumn. Αντί
για κάθετους ή οριζόντιους ψυκτικούς
βρόγχους διαθέτει μια στήλη τύπου πηγαδιού
διαμέτρου 0.6 m και βάθους 4.5-6 m.
Ένα τυπικό σπίτι απαιτεί περίπου 3 τέτοιες στήλες.
Μέσα στο πηγάδι τοποθετείται δοχείο από υψηλής
πυκνότητας πολυαιθυλένιο το οποίο γεμίζεται με νερό.
Το ψυκτικό κύκλωμα τοποθετείται στη συνέχεια μέσα στο δοχείο. Εξαιτίας
της μεγάλης διαθέσιμης επιφάνειας του συστήματος εξασφαλίζεται υψηλής
απόδοσης μεταφορά θερμότητας σε συνεχή επαφή με το έδαφος.

Το σύστημα σφραγίζεται με σκληρό καπάκι, το οποίο βρίσκεται σε

βάθος περίπου 1 m, και επιτρέπει την πρόσβαση σε περίπτωση που
απαιτηθεί επισκευή

Αντλία απλού κυκλωματος

Earthlinked
Οι γεωθερμικές αντλίες της Εarthlinked είναι ένα πολύ απλό
σύστημα ψύξης και θέρμανσης ενός κτηρίου χωρίς τη χρήση
συμπιεστή και εξατμιστή. Το ψυκτικό κύκλωμα έρχεται σε
άμεση επαφή με τη γη, παρέχοντας έτσι απλή και
αποτελεσματική μεταφορά θερμότητας.
Το ψυκτικό κυκλοφορεί σε κύκλωμα από υψηλής αγωγιμότητας χαλκό
παρέχοντας άμεση μεταφορά θερμότητας από και προς το έδαφος.

Το γεωθερμικό κύκλωμα διατίθεται για τρεις διαφορετικές τοπολογίες:

οριζόντιο, κατακόρυφο και διαγώνιο, ενώ μπορεί να
αντικαταστήσει άλλα λιγότερο αποδοτικά κυκλώματα
διάφορων κατασκευαστών.
Αντλίες Θερμότητας προερχόμενης από
γεωθερμική ενέργεια
Οι αντλίες θερμότητας προερχόμενης από γεωθερμική ενέργεια —μερικές
φορές αποκαλούμενες γεω-μετατροπείς, χρησιμοποιούνται από το τέλος
της δεκαετίας του ’40.
686
Οι GHPs χρησιμοποιούν τη συνεχή θερμοκρασία της γης ως μέσον
μετατροπής αντί της εξωτερικής θερμοκρασίας του αέρα. Αυτό επιτρέπει
στο σύστημα να φθάσει αρκετά υψηλά επίπεδα αποτελεσματικότητας
(300%-600%) τις πιο κρύες νύχτες του χειμώνα, σε σύγκριση με το 175%-
250% τις ψυχρές μέρες για αγωγούς θερμότητας με πηγή τον αέρα.
Ενώ πολλά σημεία της χώρας μπορέι να υπάρχουν ισχυρές διακυμάνσεις
στη θερμοκρασία αναλόγως της εποχής, από καύσωνα το καλοκαίρι σε
θερμοκρασίες υπό του μηδενός τον χειμώνα, μερικά μόλις μέτρα κάτω από
την επιφάνεια της γης το έδαφος παραμένει σε μια σχετικά σταθερή
θερμοκρασία. Σε εξάρτηση από το γεωγραφικό πλάτος, οι θερμοκρασίες
εδάφους κυμαίνονται από 10˚C σε 21˚C. Σαν μια σπηλιά, αυτή η
θερμοκρασία εδάφους είναι θερμότερη από τον αέρα πάνω από το έδαφος
κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ψυχρότερη από τον αέρα το καλοκαίρι. Η
GHPs εκμεταλλεύεται αυτό το γεγονός ανταλλάσσοντας θερμότητα με τη γη
μέσω ενός μετατροπέα θερμότητας στο έδαφος.
Όπως με κάθε αντλία θερμότητας, οι αντλίες θερμότητας προερχόμενης
από γεωθερμική ενέργεια (geothermal heat pumps) ή νερό (water-source
heat pumps) μπορούν να ζεστάνουν, να δροσίσουν, και, αν υπάρχει ο
εξοπλισμός, να προμηθεύσουν στο σπίτι ζεστό νερό.
Μερικά μοντέλα γεωθερμικών συστημάτων διατίθενται με συμπιεστές δύο
ταχυτήτων και ποικίλους ανεμιστήρες για μεγαλύτερη άνεση και
εξοικονόμηση ενέργειας. Ως προς τις αντλίες θερμότητας με πηγή των αέρα,
αυτές είναι πιο ήσυχες, διαρκούν περισσότερο, απαιτούν λίγη συντήρηση
και δεν εξαρτώνται από τη θερμοκρασία του εξωτερικού αέρα.
Μια αντλία θερμότητας με διπλή πηγή ενέργειας (dual-source heat pump)
συνδυάζει μια αντλία θερμότητας με πηγή των αέρα (air-source heat pumps)
και μια αντλία θερμότητας προερχόμενης από γεωθερμική ενέργεια. Αυτές
οι συσκευές συνδυάζουν τα καλύτερα χαρακτηριστικά των δύο συστημάτων.
Οι αντλίες θερμότητας με διπλή πηγή ενέργειας έχουν υψηλότερους δείκτες
αποδοτικότητας από τις αντίστοιχες αιολικές, αλλά δεν είναι τόσο
αποδοτικές όσο οι γεωθερμικές. Το κύριο πλεονέκτημα των συστημάτων
διπλής πηγής είναι ότι στοιχίζει πολύ λιγότερο να τα εγκαταστήσεις απ’ όσο
μια μονάδα γεωθερμική, και λειτουργούν περίπου το ίδιο καλά.
Παρ’ ότι η τιμή της εγκατάστασης ενός γεωθερμικού συστήματος μπορεί να
είναι αρκετές φορές υψηλότερη από αυτήν ενός συστήματος με πηγή το
αέρα της ίδιας θερμαντικής και ψυκτικής δυνατότητας, τα επιπρόσθετα
κόστη επιστρέφονται σε εσάς, υπό μορφήν εξοικονόμησης ενέργειας, μέσα
σε 5-10 χρόνια. Η διάρκεια ζωής του συστήματος υπολογίζεται στα 25 έτη
για τα εσωτερικά εξαρτήματα και 50 έτη και πλέον για το κύκλωμα εδάφους.

687
Τύποι συστημάτων αγωγών για Γεωθερμική άντληση θερμότητας

Υπάρχουν τέσσερεις βασικοί τύποι κύκλωμα εδάφους. Τρία από αυτά το

οριζόντιο,το κάθετο και το τύπου δεξαμενής / λίμνης είναι συστήμτα
κλειστού κυκλώματος. Το σύστημα του τέταρτου τύπου είναι η επιλογή του
ανοιχτού κυκλώματος. Ποιο από αυτά τα συστήματα είναι το καλύτερο
εξαρτάται από το κλίμα, τις συνθήκες του εδάφους, τη διαθέσιμη γη και το
κατά τόπους κόστος εγκατάστασης. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις μπορούν
να χρησιμοποιηθούν για εφαρμογές σε κτήρια οικιακής ή εμπορικής χρήσης.

Συστήματα κλειστού κυκλώματος:

Οριζόντιο
Αυτός ο τύπος της εγκατάστασης είναι γενικά πολύ ανταποδοτικός του
κόστους για οικιακή εγκατάσταση, ιδιαίτερα για νέες κατασκευές όπου
επαρκής έκταση γης είναι διαθέσιμη. Απαιτεί αυλάκια με τουλάχιστον 1
μέτρο βάθος. Οι πιο κοινές διατάξεις είτε χρησιμοποιούν δύο σωλήνεςο
ένας θαμμένος στα δύο μέτρα βάθος, και ο άλλος στο ένα μέτρο ή δύο
σωλήνες τοποθετημένους δίπλα-δίπλα σε 1,5 μέτρο βάθος στο έδαφος
μέσα σε αυλάκι φάρδους 50 εκατοστών. Η μέθοδος SlinkyT επιτρέπει
μεγαλύτερο μήκος σωλήνα σε ρηχότερο αυλάκι, πράγμα που μειώνει το
κόστος εγκατάστασης και καθιστά την οριζόντια εγκατάσταση δυνατή σε
περιοχές όπου δεν θα ήταν δυνατές οι συνηθισμένες οριζόντιες εφαρμογές.

Μεγέθυνση

Εικόνα ενός οριζοντίου κλειστού συστήματος

γείωσης δείχνει τους σωλήνες να ξεκινούν από το
σπίτι και να εισέρχονται στο έδαφος, έπειτα να
διακλαδώνονται σε τρεις σειρές μέσα στο έδαφος,
με κάθε σειρά να αποτελείται από έξι
αλληλεπικαλυπτόμενα κάθετα συστήματα-βρόγχοι
σωληνώσεων. Στο τέλος των σειρών, οι σωλήνες
κατευθύνονται πάλι προς την αρχή των σειρών
και συνδυάζονται ώστε να αποτελέσουν έναν
σωλήνα ο οποίος οδηγείται πίσω στο σπίτι.

688
Κάθετο
Μεγάλα εμπορικά κτήρια και σχολεία συχνά χρησιμοποιούν κάθετα
συστήματα διότι η έκταση γης που απαιτείται για οριζόντια συστήματα θα
ήταν απαγορευτικός παράγοντας. Τα κάθετα συστήματα χρησιμοποιούνται
επίσης όπου το έδαφος είναι πάρα πολύ ρηχό για αυλάκια, και τα
συστήματα αυτά ελαχιστοποιούν την αναστάτωση στο υπάρχον
διαμορφωμένο τοπίο. Για ένα κάθετο σύστημα, τρύπες (με διάμετρο
περίπου 15 εκ.) ανοίγονται σε απόσταση περίπου 6 μ. η μία από την άλλη
και σε βάθος 30 έως 100 μέτρα. Μέσα σε αυτές τις τρύπες εισέρχονται δύο
σωλήνες οι οποίοι συνδέονται στο κάτω μέρος με οριζόντιο σωλήνα που
τοποθετείται σε αυλάκια και συνδέεται με την αντλία θερμότητας που
βρίσκεται μέσα στο κτήριο.

Μεγέθυνση

Εικόνα ενός κάθετου κλειστού συστήματος

γείωσης δείχνει τους σωλήνες να ξεκινούν από
ένα κτήριο και να εισέρχονται στο έδαφος, έπειτα
να διακλαδώνονται σε τέσσερεις σειρές μέσα στο
έδαφος. Σε κάθε σειρά, το σύστημα των σωλήνων
παραμένει οριζόντιο με εξαίρεση ότι εκτρέπεται
σε τρεις βαθείς κάθετους σχηματισμούς-βρόγχοι.
Στο τέλος της σειράς, η σωλήνωση κάνει καμπύλη
και επιστρέφει στην αρχή της σειράς και
μετατρέπεται σε έναν σωλήνα που οδηγεί πίσω
στο κτήριο.

Δεξαμενής/Λίμνης
Αν η περιοχή έχει επαρκή όγκο νερού, αυτή ίσως είναι η επιλογή με το
χαμηλότερο κόστος. Ένας σωλήνας παροχής τοποθετείται μέσα στο
έδαφος, από το κτήριο έως το νερό και τυλίγεται σε σπείρες σε βάθος
τουλάχιστον οκτώ ποδών κάτω από το έδαφος έτσι ώστε να αποφεύγεται το
πάγωμα. Οι σπείρες θα πρέπει να τοποθετηθούν μόνον σε περιοχή νερού η
οποία πληροί τα κριτήρια για τον ελάχιστο επιτρεπτό όγκο, βάθος και
ποιότητα νερού.

Μεγέθυνση

689
 Εικόνα ενός κλειστού κυκλώματος τύπου
Δεξαμενής/Λίμνης δείχνει τους σωλήνες να
ξεκινούν από το σπίτι και να εισέρχονται στο
έδαφος, έπειτα να εκτείνονται έως τη λιμνούλα ή
λίμνη. Η σωλήνωση βυθίζεται μέσα στη λιμνούλα
ή τη λίμνη και έπειτα σχηματίζει οριζόντια
συστήματα-βρόγχους αποτελούμενα από επτά
μεγάλες αλληλεπικαλυπτόμενες βρόγχους, έπειτα
επιστρέφει στην άκρη της υδάτινης περιοχής,
εκτείνεται προς τα πάνω, κοντά στην επιφάνεια
και επιστρέφει στο σπίτι.

Ανοιχτό κυκλώματος

Αυτός ο τύπος του συστήματος χρησιμοποιεί πηγαδήσιο νερό ή νερό

επιφανείας ως το υγρό ανταλλαγής θερμότητας το οποίο κυκλοφορεί κατ’
ευθείαν μέσω του GHP συστήματος. Άπαξ και έχει κυκλοφορήσει μέσα στο
σύστημα, το νερό επιστρέφει στο έδαφος μέσω του πηγαδιού, μέσω ενός
πηγαδιού αναφόρτισης ή μέσω εκροής στο έδαφος. Αυτή η επιλογή είναι
εμφανώς πρακτική μόνον όπου υπάρχει επαρκής παροχή σχετικά καθαρού
νερού, και τηρούνται όλοι οι τοπικοί κώδικες και οι κανονισμοί που αφορούν
την εκροή του νερού του εδάφους.

Μεγέθυνση

Εικόνα ενός ανοιχτού κυκλωματος δείχνει

έναν σωλήνα να μεταφέρει νερό από το σπίτι
προς τα έξω, μέσα στο έδαφος, και από κει
σε ένα πηγάδι, όπου αδειάζεται στο νερό του
εδάφους. Ένας ξεχωριστός σωλήνας μέσα σε πηγάδι λίγο πιο πέρα
αντλεί νερό από το πηγάδι και το επιστρέφει στο σπίτι

ΑΠΟΦΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΑΠΟΒΟΛΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΟΣ

ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΚΙΑΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Βάσω Καλογιαννίδου
Αρχιτέκτων Μηχανικός-DPLG-Paris

690
Ms EAP-Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Κτιρίων-Υπ.Διδάκτωρ
ΕΜΠ
Κόνωνος 5-11634,Αθήνα ,e-mail: vassocalo@in.gr

Οι έξυπνες και εύστοχες λύσεις όλων των συστημάτων προστασίας του

κτιριακού κελυφους και ο αποκλεισμός της διείσδυσης της ανεπιθύμητης
ηλιακής ακτινοβολίας στο εσωτερικό του,εκτός από την «καλή» σχέση που
αναπτύσσει το ίδιο το κτίριο με τη φύση και το περιβάλλον, εγείρουν και τα
εξής σημαντικά προβλήματα:α)εάν οι εκάστοτε τρόποι σκιασμού
καθοδηγούνται από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις β)εάν οι μέθοδοι
ηλιοπροστασίας που χρησιμοποιούνται είναι αποτελεσματικοί και γ)εάν
τελικά επαναπροσδιορίζουν τα κριτήρια σχεδιασμού του κτιρίου σε σχέση με
την εκάστοτε θερμική άνεση. Η παρούσα προσέγγιση θα επιχειρήσει να
απαντήσει στα ερωτήματα αυτά, εστιάζοντας στις παραδοσιακές και
σύγχρονες κτιριακές κατασκευές που βρίσκονται σε μια περιοχή με ιδιαίτερα
κλιματολογικά δεδομένα όπως είναι η Μεσόγειος.

Με τον όρο ηλιοπροστασία εννοούμε την ηθελημένη αποφυγή της άμεσης

ηλιακής ακτινοβολίας, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ή και μόνιμα, στα
ανοίγματα του κτιριακού κελύφους και ό,τι έχει σχέση με αυτή την διαδικασία
το ονομάζουμε σκιασμό. Ο έλεγχος προστασίας των ανοιγμάτων αποτελεί
θεμελιώδες κεφάλαιο στην Αρχιτεκτονική της Μεσογείου κυρίως γιατί στην
περιοχή αυτή οι ηλιακοί πρόσοδοι κατά την θερμή περίοδο του έτους δεν
έχουν μόνο μεγάλη διάρκεια και ένταση αλλά εξασφαλίζουν υπερ-επάρκεια
φωτιστικών συνθηκών σε όλους τους εσωτερικούς χώρους, προκαλώντας
δυσφορία και προβλήματα άνετης διαβίωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι δύο από
του πρωτεργάτες του μοντέρνας αρχιτεκτονικής όπως ο Le Corbusier και ο
Aρης Κωνσταντινίδης «ακούμπησαν με σεβασμό επάνω στο τοπίο» στις
τοπικές ιδιαιτερότητες και στις κλιματολογικές συνθήκες και έκτισαν κτίρια
που σε καμιά περίπτωση δεν αναιρούνται από αυτό. Την τελευταία
δεκαετία στην χώρα μας, στα πλαίσια των προβληματισμών της αειφορίας
και του περιβαλλοντικού σχεδιασμού παρατηρείται μια έμφαση στις
λεγόμενες «καλές» πρακτικές του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Η ευρεία
εφαρμογή τους μάλλον αργεί ακόμα, αφού οι ερμητικά κλεισμένες
προσόψεις των υψηλών κτιρίων πολλαπλασιάζονται συνεχώς και η
ενεργειακή τους συμπεριφορά είναι αντιδιαμετρικά αντίθετη με τις
επιδράσεις του αέρα, του ήλιου, τις ιδιαίτερες συνθήκες του αστικού
περιβάλλοντος και στις αυξημένες απαιτήσεις των χρηστών. Οι εξελίξεις
που αφορούν την βιωσιμότητα του περιβάλλοντος είναι ραγδαίες. Συνεπώς
οι περιπτώσεις αστοχίας παραλείψεων ή αμέλειας για όσους ασχολούνται
με τον βιοκλιματικό σχεδιασμό είναι ανάγκη να εκλείψουν. Η κάθε «καλή»
προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση όχι μόνο πρέπει να επιβραβεύεται
αλλά να χρησιμεύει ως μελέτη εξαγωγής χρήσιμων συμπερασμάτων .

2. ΠΕΡΙ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
691
2.1 Ηλιακή Γεωμετρία –Προσανατολισμός
Θα αναφερθούμε στην συνέχεια στην ηλιακή γεωμετρία, τον
προσανατολισμό και το κλίμα όχι μόνο επειδή αποτελούν τους
σημαντικότερους παράγοντες στον κτιριακό σχεδιασμό αλλά επειδή
συμβάλλουν καθοριστικά στην τελική διαμόρφωση της ηλιοπροστασίας του
κελύφους. Όταν λέμε ηλιακή γεωμετρία εννοούμε την πορεία που διαγράφει
ο ήλιος πάνω από την περιοχή μελέτης καθόλη την διάρκεια του έτους. Η
ακριβής θέσης του κάθε φορά υπολογίζεται από δύο μεγέθη το αζιμούθιο
και το ηλιακό ύψος. Για να εξασφαλισθεί ή απαιτούμενη ακρίβεια της
φαινομενικής κίνησης του ήλιου χρησιμοποιούνται τα Κυλινδρικά και τα
Πολικά διαγράμματα τα οποία υπολογίζουν τον ηλιακό χρόνο σε τοπικό. Σε
σχέση με την κάτοψη ενός κτιρίου και με βάση την γεωγραφική θέση της
Αθήνας (Γ.Π.37º 58΄και Γ.Μ.23º 43΄)μπορούμε να υπολογίσουμε τη
φαινομενική τροχιά του ήλιου στο Θερινό, Χειμερινό Ηλιοστάσιο και τις
Ισημερίες .Σε κάθε περίπτωση ο ακριβής υπολογισμός της ηλιακής
ακτινοβολίας όλες τις εποχές του έτους και καθόλη την διάρκεια της ημέρας,
όταν βέβαια δεν υπάρχει νεφοκάλυψη και ατμοσφαιρική ρύπανση, μας
οδηγεί να πάρουμε πολύ συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία του
κτιρίου. Τα μέτρα που θα ληφθούν σε σχέση με τα ανοίγματα και τα
συστήματα ηλιοπροστασίας λαμβάνονται πάντοτε σε συνάρτηση με τις
εκάστοτε προβολές φωτός και σκιάς στην εσωτερική ή εξωτερική κλίμακα
του κτιρίου. Ο μελετητής πρέπει να είναι σε θέση να εκτιμήσει (είτε
χρησιμοποιώντας ένα πρόγραμμα στον υπολογιστή ,είτε φτιάχνοντας ένα
πρόπλασμα υπό κλίμακα) ποιος θα είναι ο ακριβής χειρισμός του ηλιακού
φωτός που δέχεται ένα κτίριο. Εκτός από την άμεση ακτινοβολία του ήλιου
που –είναι αλήθεια ότι ελέγχεται και προσδιορίζεται εύκολα, είναι αναγκαίο
να συνυπολογιστούν επίσης, ή διάχυτη και ή ανακλώμενη ακτινοβολία οι
οποίες είναι πολύ σημαντικές στον Αστικό Σχεδιασμό .Η διάχυτη εξαρτάται
από τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα (θολότητα της ατμόσφαιρας, ρύποι κ.λ.π.)
και από το υψόμετρο του ήλιου δηλαδή τις εποχές. Η ανακλώμενη εξαρτάται
από τις ανακλαστικές ιδιότητες του περιβάλλοντος. Γενικά είναι ή
ακτινοβολία που προέρχεται από το έδαφος και στο αστικό περιβάλλον και
σε συνδυασμό με την ολική της πρόσπτωση πάνω σε κατακόρυφες
επιφάνειες, προκαλεί πολλές δυσάρεστες επιπτώσεις. Οι κατακόρυφες
επιφάνειες δέχονται το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής της ακτινοβολίας ενώ οι
κεκλιμένες λιγότερο και οι οριζόντιες καθόλου. Οι υψηλότερες γωνίες ύψους
της ηλιακής ακτινοβολίας επιτρέπουν καλύτερες συνθήκες ηλιασμού κατά
την διάρκεια του Χειμώνα ενώ κατά την διάρκεια του Καλοκαιριού υψηλές
απαιτήσεις ηλιοπροστασίας κάτι που πρέπει να ισχύει, για παράδειγμα στις
πόλεις όπως ή Αθήνα (37º 58΄),ή Σεβίλλη (37º 23΄),το Παλέρμο(38º 8΄)και ή
Λισσαβόνα (38º 42΄)οι οποίες βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό στίγμα (β.β. 7
σελ 193).
Ο έλεγχος και ο υπολογισμό των ηλιακών προσόδων κυρίως σε παρόμοια
Αστικά περιβάλλοντα, απαιτεί επίσης τις απόλυτες τιμές της
692
προσπίπτουσας ακτινοβολίας επάνω σε επιφάνειες διαφορετικού
προσανατολισμού και κλίσης. Ο προσανατολισμός δηλ. ή ακριβής θέση του
κτιρίου σε σχέση με τον ήλιο καθορίζει τον τρόπο σκίασης όταν ή ηλιακή
ακτινοβολία είναι άμεση δηλ έχει συγκεκριμένη διεύθυνση πρόσπτωσης. Η
παραδοχή που μας υποδεικνύει ότι όταν ο ήλιος είναι ψηλά έχουμε
οριζόντια σκίαστρα και όταν είναι χαμηλά μόνο κατακόρυφα σκίαστρα είναι
πολύ απλή και σίγουρη αφού προστατεύει αποτελεσματικά το κτίριο. Μια
άλλη παραδοχή είναι ότι οι Νοτιοδυτικές και οι Νοτιοανατολικές όψεις κατά
την διάρκεια του Καλοκαιριού δέχονται το μέγιστο ημερήσιο άθροισμα
θερμότητας και για την σωστή προστασία του κτιρίου ή των ανοιγμάτων
χρειάζεται ο κατάλληλος συνδυασμό οριζόντιων και κατακόρυφων
σκιάστρων.

2.2. Κλίμα
Ένα δεύτερο βήμα για τον Βιοκλιματικό σχεδιασμό της ηλιοπροστασίας
είναι ή μελέτη του τόπου και της τοποθεσίας, κάτι που προυποθέτει βαθιά
γνώση του κλίματος της συγκεκριμένης περιοχής. Το κλίμα εξετάζεται πάντα
σε σχέση με το Μακροκλίμα, το Μεσοκλίμα και Μικροκλίμα δηλ:α) το
ηπειρωτικό και γεωγραφικό πλάτος της περιοχής (Μακροκλίμα),β) την
τοπική τοπογραφία (ανάγλυφο-υδάτινες επιφάνειες) Μεσοκλίμα και γ) την
τοποθεσία δηλ. το αστικό ή φυσικό περιβάλλον, τις συνθήκες βλάστησης
,την μορφολογία του εδάφους ,κ.λ.π.(Μικροκλίμα). Το Μεσογειακό κλίμα
χαρακτηρίζεται από ζεστά ξηρά Καλοκαίρια και ήπιους Χειμώνες και το
συναντάμε σε χώρες γύρω από την Μεσόγειο αλλά και σε άλλες περιοχές
με τα ίδια γεωγραφικά χαρακτηριστικά όπως ή Ν. Καλιφόρνια ή Ν.
Αυστραλία τμήματα της Χιλής και της Ν. Αφρικής. Οι κύριες κλιματικές
μεταβλητές που πρέπει να υπεισέρχονται στο σχεδιασμό των κτιρίων που
βρίσκονται σε περιοχές της Μεσογείου είναι:1.το μεγάλο ποσοστό
ηλιοφάνειας2. ή σχετική ή απόλυτη υγρασία.3. ή φωτεινότητα του ουρανού
και 3. ή θερμοκρασία του εδάφους. Οι τιμές ηλιοφάνειας της Αθήνας σε
σχέση με τις πόλεις της Βορείου Ευρώπης φτάνει στις 2818 ώρες/ ετησίως
(με θεωρητικό μέγιστο ωρών τις 4400 ετησίως) ενώ σε πόλεις της Κεντρικής
Ευρώπης όπως ή Βιέννη ή το Βερολίνο είναι στις 1800ώρες/ετησίως. Η
υψηλή ηλιοφάνεια στην περιοχή της Αθήνας σε συνδυασμό με το φαινόμενο
της «Αστικής θερμικής Νησίδας», τους ανέμους, και τον πυκνοδομημένο
πολεοδομικό ιστό αποτελούν τους πλέον σοβαρούς περιοριστικούς
παραμέτρους για την εφαρμογή των αρχών της ηλιοπροστασίας .
Αν θεωρήσουμε παραδεκτούς τους ισχυρισμούς ορισμένων μελετητών
(βλ.Βιβλ.9 Σελ 26)ότι η ιστορικό-πολιτιστική γεωγραφία πού παράγει
παράλληλα την εκάστοτε παραδοσιακή ανώνυμη Αρχιτεκτονική (το κτισμένο
περιβάλλον γενικότερα) είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κλίμα του τόπου
τότε είναι επίσης βέβαιο, ότι η λειτουργία του εκάστοτε κελύφους
προορίζεται να παρέχει πάντοτε προστασία, ασφάλεια και άνετη διαβίωση
έναντι των οποιονδήποτε καιρικών συνθηκών.

693
 Πίνακας 1
Συνθήκες περιβάλλοντος- Κτιριακά κελύφη
Κλίμα Γενικά χαρακτηριστικά στην κατασκευή
Υψηλή υγρασία Αντιμετώπιση της Βροχής. Υπερυψωμένο ισόγειο. Αυ
και θερμοκρασία. στους εσωτερικούς χώρους .Το ηλιακό φως δεν διεισδ
Καταρρακτώδεις βροχές Σκιασμός υπό κλίση
Ξηρό με υψηλές Εξασφάλιση Θερμικής Μάζας στο κέλυφος(κυρίως στην
θερμοκρασίες το την μέγιστη απορρόφηση της ηλιακής θερμότητας ώστε
Καλοκαίρι . εσωτερική θερμοκρασία. Τα μικρά ανοίγματα επιτρέπουν
(Χαρακτηριστικά φωτός να εισχωρήσει στον εσωτ. χώρο. Το χειμώνα
Μεσογειακού Κλίματος) μόνωσης των τοπικών υλικών είναι μικρές οι θερμικ
απαιτήσεις θέρμανσης.

Ηπιες θερμοκρασιακές Συνήθως τοίχοι από πλινθοδομή και στέγες από άχυρα
μεταβολές και μέτρια συνθήκες είναι ευνοικές για τον Ανθρωπο και οι κατασκ
υγρασία άμεσα με τα αντίστοιχα καιρικά φαινόμενα .
Κρύο με αυξημένες Εκμετάλλευση του όγκου του χιονιού ώστε να προστατ
χιονοπτώσεις κρύο άνεμο. Το ηλιακό φώς διεισδύει με κατ
διαστασιολόγησης των ανοιγμάτων. Τα υλικά κατασκ
κορμούς δέντρων .
Ξηρασίας με πολύ Εκμετάλλευση της Θερμικής Μάζας του εδάφους. Ο
υψηλές θερμοκρασίες βασίζεται στο φαινόμενο της άνωσης του ζεστού αέρα
την ημέρα και χαμηλές αέρας εισέρχεται από υπόγειο αεραγωγό ρυθμίζοντας
την νύχτα εσωτερικό χώρο.

Στον Πίνακα 1 διαπιστώνουμε ότι :σε γεωγραφικές περιοχές όπου το κλίμα

είναι θερμό και ξηρό με κύρια χαρακτηριστικά την υψηλή θερμοκρασία το
καλοκαίρι και τους ήπιους χειμώνες (όπως είναι δηλ. το Μεσογειακό)η
κατασκευή του κτιρίου πρέπει να διαθέτει μια ικανή θερμική μάζα
προκειμένου να αναλαμβάνει μεγάλα ποσά ηλιακής θερμότητας ώστε να
διατηρεί χαμηλή εσωτερική θερμοκρασία. Γι αυτό στις ανάλογες κατασκευές
οι πλευρικοί τοίχοι από λιθοδομή και το δώμα διαμόρφωναν την
απαιτούμενη θερμική μάζα. Επίσης τα μικρά παράθυρα επέτρεπαν
ελάχιστες ποσότητες φωτός να διεισδύσει στους εσωτερικούς χώρους ενώ ή
κύρια λειτουργία των ανοιγμάτων ήταν να παρέχουν οπτική επαφή με τον
εξωτερικό χώρο. Τον Χειμώνα τα κτίσματα αυτά είχαν πολύ μικρές θερμικές
απώλειες ενώ οι απαιτήσεις για θέρμανση ήταν γενικά όχι μεγαλύτερες από
τα σημερινά καλά μονωμένα κτίρια .Παρατηρούμε επίσης ότι τα
παραδοσιακά κτίσματα όχι μόνο δεν συγκρούονται με καμία αρχή του
βιοκλιματικού σχεδιασμού αλλά ανταποκρίνονται με ένα απόλυτο τρόπο και
μοναδική σαφήνεια στην ανάγκη δημιουργίας εσωκλίματος προς όφελος
βεβαίως της θερμικής και οπτικής και ψυχολογικής άνεσης του χρήστη.
694
Επειδή «τα ηθικά στοιχεία της παράδοσης πρέπει να τα συλλέξουμε με
πολύ προσοχή ώστε να μην υπάρχει περίπτωση να γίνουμε γραφικοί»
όπως έλεγε ο Μ. Χατζηδάκης συνεπώς και τα κατασκευαστικά θα
μπορούσαμε να προσθέσουμε, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε την
παράδοση σαν μια διαδικασία πρώτον που συγχωνεύει και εντάσσει την
πρωτογενή σοφία των ανθρώπων στις σημερινές σύνθετες ανάγκες και
δεύτερον σαν μια διαδικασία που είναι προορισμένη να ξεπεραστεί αρκεί να
την συναντάμε πάντοτε στο μέλλον

2.4. «Καλές »πρακτικές στην παράδοση. Ορισμένα κτιριακά στοιχεία

Όταν ένα κτίριο διαθέτει τα χαρακτηριστικά ενός ζωντανού οργανισμού ο
οποίος ανάλογα με την εποχή είτε «ανοίγεται» προς την ηλιακή ακτινοβολία
είτε την «αποφεύγει» τότε το κτίριο εφαρμόζει «καλές» πρακτικές στον
σχεδιασμό του οι οποίες κατά την εξέλιξη της κατοικίας όχι μόνο δεν
αποτέλεσαν δογματικά πρότυπα αλλά προσαρμόστηκαν στις εκάστοτε
κοινωνικό-γεωπολιτικές και ιστορικές συνθήκες. Στα περισσότερα
Μεσογειακά κτίσματα ,από την αρχαιότητα και μέχρι σήμερα ακόμα,
συναντάμε την Στοά (προστάδα) ή οποία διατηρεί κατά την θερμή περίοδο
δροσερούς και σκιερούς τους χώρους καθώς επίσης και την περιτοιχισμένη
Αυλή ή οποία λειτουργεί σαν φίλτρο προστασία όχι μόνο από τον άνεμο
αλλά και από τον ήλιου. Η Στοά στην Ελληνική αρχιτεκτονική, που
εξελίχθηκε και αναπτύχθηκε σε ανεξάρτητο κτίριο και πολύ αργότερα σε
ημιυπαίθριο χώρο, είχε και έχει μια ιδιαίτερη λειτουργικότητα στα θερμά
κλίματα. Προστατεύει όχι μόνο τους χρήστες από τον ήλιο αλλά να σκιάζει
τον τοίχο όπου είχε προσαρτηθεί. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που αφορά
άμεσα στον αερισμό των χώρων αλλά και στον επιλεκτικό και περίτεχνο
φυσικό φωτισμό των εσωτερικών χώρων είναι οι φεγγίτες δηλ. τα
ανοίγματα πάνω από τα κυρίως παράθυρα ή τα ανεξάρτητα μικρά
ανοίγματα στην φέρουσα κατασκευή όπου αυτό ήταν απαραίτητο. Επειδή
ένας από τους πρωταρχικούς στόχος του παραδοσιακού τεχνίτη ήταν ή
διατήρηση συνθηκών άνεσης κατά του θερινούς μήνες, σκεφτόταν και
δημιουργούσε ευφυώς (άρα και με μεγάλη αποτελεσματικότητα) στην
κατασκευή του διαμπερείς και ελεγχόμενους τρόπους δροσισμού και
φωτισμού συγχρόνως. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι φεγγίτες στην
ταράτσα, ή γνωστή παραθύρα, στα κελύφη των κατοικιών στην Σαντορίνη οι
οποίοι λειτουργούν και ως συλλέκτης της θαλάσσιας αύρας .Η λειτουργία
τους είναι όμοια με αυτή των συλλεκτών (σύστημα καπνοδόχων σε χώρες
τις Μέσης Ανατολής. Συνεπώς διαπιστώνουμε ότι οι διαφορετικές εκφράσεις
της παραδοσιακής δόμησης στον Μεσογειακό χώρο συμπαρασύρουν και
τους τρόπους που τα κτίρια προστατεύονται ή εκτίθενται στον ήλιο. Ακόμα
περισσότερο όταν ο βαθμός επάρκειας και αυτονομίας απέναντι στον ήλιο
είναι διαφορετικός τότε παρατηρείται και διαφορετικές τοπικές
συμπεριφορές όπως π.χ. στα κτίσματα της Μακεδονίας ,των Κυκλάδων, της
Κρήτης κ.λ.π. Επειδή ο έλεγχος της ανακλαστικότητας των επιφανειών
εξαρτάται πάντα από τις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες (στην
695
Αιγιοπελαγίτικη ζώνη η μεγάλη ηλιοφάνεια μπορεί να φτάσει και στις 3000
ώρες/ ετησίως δηλ.13 ώρες ημερήσιο φως κατά την διάρκεια του
Καλοκαιριού)δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, το παραδοσιακό ασβέστωμα των
κτισμάτων εξασφαλίζει υψηλές τιμές ανακλαστικότητας συνεπώς και μείωση
της θερμοκρασίας στις επιφάνειες του κελύφους(το ποσοστό ανάκλασης
πάνω σε λευκές επιφάνειες είναι της τάξης του 75% ενώ στο γρασίδι
6%).Πρέπει να τονίσουμε επίσης ότι τα αίθρια ,τα λιακωτά, τα χαγιάτια ,οι
στοές, τα περιστύλια, οι σοφάδες και τα υπόσκαφα (φατνώματα)συνδέονται
βεβαίως και με άλλες τοπικές ιδιαιτερότητες ,εκτός από την λεπτομερή
εναρμόνιση τους με το κλίμα, όπως π.χ την επικοινωνιακή δυναμική των
χρηστών ,το «εθιμικό δίκαιο » ή τον σεβασμό των Ανθρώπων για την
φύση ,κ.λ.π
Με πολλές παραλλαγές και αλλοιώσεις οι παραδοσιακοί τρόποι
ηλιοπροστασίας χρησιμοποιούνται ακόμη και μέχρι σήμερα, εξασφαλίζοντας
σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη και αισθητικά πλεονεκτήματα, όπως θα
δούμε στην συνέχεια .

3. ΔΙΑΦΟΡΟΙ (ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ) ΤΡΟΠΟΙ ΣΚΙΑΣΜΟΥ

3.1. Συστήματα Ηλιοπροστασίας -Κατηγορίες Σκιάστρων

Οι αλλαγές του κλίματος παγκοσμίως, και ή αλλοίωση του αστικού
μικροκλίματος λόγω έλλειψης πρασίνου, της επικράτησης σκουρόχρωμων
και λείων επιφανειών στις σύγχρονες κατασκευές, της έκλυσης θερμότητας
από υπερβολική κατανάλωση ενέργειας καθιστούν τις μεγαλουπόλεις όπως
π.χ ή Αθήνα πυρήνες απορρόφησης της προσπίπτουσας ηλιακής
θερμότητας και ενέργειας έως και 85%. Οι νησίδες δροσιάς και φυσικού
σκιασμού, όπου υπάρχουν, συμβάλλουν στην σχετική βελτιστοποίηση τού
μικροκλίματος όμως οι τρόποι αποκλεισμού της τυχόν δυσάρεστης ηλιακής
ακτινοβολίας που καλείται να εφαρμόσει ο μελετητής στα κτίρια αυτών των
πόλεων, είναι μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση.
Το κτίριο καλείται να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα ταυτοχρόνως όπως
π.χ. το φαινόμενου του αλληλοσκιασμού, της θάμβωσης , αλλά και την
έλλειψη συγκεκριμένης πολεοδομικής στρατηγικής προς αυτή την
κατεύθυνση από την πολιτεία.
Όταν λοιπόν, ή χρήση συστημάτων ηλιοπροστασίας σε όλα τα κτίρια
σχετίζεται με την εξοικονόμηση ενέργειας και την άνετη θερμική διαβίωση
των χρηστών εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς γιατί μας ενδιαφέρουν οι
έξυπνες πρωτοβουλίες των σχεδιαστών που οραματίζονται την βιώσιμη
ανάπτυξη στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις και γιατί ή έγνοια για διασφάλιση
κατάλληλου ηλιασμού άρα και ηλιοπραστασίας πρέπει να γίνει
αναπόσπαστο στοιχείο σχεδιασμού των κτιρίων και μάλιστα σε επίπεδο
Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού που θα αναγνωρίζει τις εκάστοτε
κλιματολογικές ιδιαιτερότητες για κάθε κτίριο χωριστά .
Οι τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της κατασκευής μπορεί να επιλύει
διάφορα λειτουργικά και αισθητικά προβλήματα αλλά πολλές φορές
696
προσθέτει και άλλα μεγαλύτερα. Η ευρεία χρήση των υαλοπετασμάτων
στους εξωτερικούς τοίχους των κατασκευών δεν συνοδεύεται πάντα από
την αναγκαία δημιουργία ζωνών αποκλεισμού (ή φραγμάτων)της
ανεπιθύμητης ηλιακής ακτινοβολίας που εισέρχεται με αφθονία στο κτίριο. Η
εικόνα των κτιρίων με διαφανές κέλυφος αλλά με μειωμένα ή άστοχα μέτρα
προστασίας αποτελεί την συνηθισμένη πρακτική στα κτίρια των σύγχρονων
πόλεων κυρίως σε ότι αφορά την κατηγορία των επαγγελματικών χώρων.
Ένα μέρος της υπεράσπιση αυτής της ΄΄νέας΄΄ και σύγχρονης εικόνας των
πόλεων βασίζεται στην ύπαρξη υψηλής τεχνογνωσίας στον τομέα της
επεξεργασίας γυάλινων επιφανειών .Όσο πειστικός κι αν εμφανίζεται αυτός
ο αντίλογος ο οποίος υπερασπίζει την λύση των γυάλινων επιφανειών και
των υαλοπετασμάτων στο εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου, είναι βέβαιο ότι
στα θερμά κλίματα, όπως αυτό της Μεσογείου δεν είναι εύκολο να
αποτρέψει κανείς το πρόβλημα της υπερθέρμανσης αφού ή ένταση της
ηλιακής ακτινοβολίας είναι τόσο μεγάλη ώστε να είναι ίση σχεδόν με την
απορροφούμενη. Ας σημειωθεί ότι η ηλιακή ακτινοβολία που πέφτει πάνω
σε μία γυάλινη επιφάνεια χωρίζεται σε τρία μέρη: Ένα μέρος ανακλάται στο
περιβάλλον –ένα μέρος απορροφάται για να αποδοθεί στην συνέχεια, είτε
στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό και ένα τρίτο μέρος διεισδύει στον
εσωτερικό χώρο. Και τα τρία μέρη,εχουν σχέση α)με την γωνία
πρόσπτωσης της ακτινοβολίας και β)τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του υλικού
(το γυαλί). Στον Πίνακα 2 παρατηρούμε μερικές από τις ιδιότητες των
υαλοπινάκων που πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν στο σχεδιασμό των
κτιρίων όπου το διαφανές κέλυφος αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα του
σχεδιασμού.

Πίνακας 2
Ιδιότητες Υαλοπινάκων (σε Θερμά Κλίματα) Παρατηρήσεις
Κοινό γυαλί Δημιουργεί εστίες Θερμοχωρητικότητα
υπερθέρμανσης μεταφέ- 1250 Wh/m3.
ροντας την ηλιακή (Αλουμίνιο 450
ακτινοβολία σχεδόν αυ- Wh/m3K,ο Αέρας 0,36
τούσια στο εσωτερικό Wh/m3K)
χώρο
Απορροφητικό Απορροφώντας μεγάλη Διορθώνεται μόνο όταν
ποσότητα υπέρυθρης τοποθετηθεί στην
ακτινοβολίας αυξάνεται ή εξωτερική πλευρά ενός
θερμοκρασία του την διπλού
οποία διοχετεύει στον υαλοπετάσματος.
εσωτερικό χώρο. Διαρροή
θερμότητας προς το
εσωτερικό χώρο
Ανακλαστικό Ημι-διαπερατή μεταλλική Έχουμε συχνά μείωση
επικάλυψη που ανακλά και αλλοίωση του

697
 την υπέρυθρη ακτινοβολία ηλιακού φωτός στο
μειώνοντας το συνολικό εσωτερικό χώρο
ηλιακό κέρδος
Πρισματικό Αποτρέπουν την ηλιακή Η αποτροπή της
ακτινοβολία με το ίδιο τους ακτινοβολίας δεν
το σχήμα. ελέγχεται εύκολα

Στην συνέχεια ας ξεχωρίσουμε δύο τρόπους σκιασμού σε ένα κτίριο:Α. Τον

σκιασμό που βρίσκεται σε απόσταση από τα ανοίγματα του
Κτιρίου(Φύτευση-Αλληλοσκιασμός- Κατανομή κατανομή κτιριακού όγκου)
και Β. Την εφαρμογή αρχιτεκτονικών στοιχείων και έχουν άμεση σχέση με
τα ανοίγματα του κτιρίου(δηλ εκείνα τα στοιχεία που είναι σχεδιασμένα
αποκλειστικά για να σκιάσουν το άνοιγμα. ‘Ολες οι κατηγορίες συστημάτων
σκιασμού που έχουν άμεση σχέση με τα ανοίγματα του Κτιρίου εξετάζονται
στον Πίνακα 3.
Σήμερα τα κινητά σκίαστρα έχουν πολλές εφαρμογές και είναι δυνατόν να
κατασκευαστούν από ξύλο, μέταλλο ,πλαστικό ή ακόμα και από γυαλί.
Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι τα μεταλλικά σκίαστρα είναι περισσότερο
αποτελεσματικά γιατί ενώ το μέταλλο θερμαίνεται εξαιρετικά κατά την
διάρκεια της ημέρας το βράδυ απελευθερώνει εύκολα και πολύ γρήγορα την
θερμότητα που έχει απορροφήσει. Και επειδή ή θερμότητα του μετάλλου
ψύχεται σε θερμοκρασία μικρότερη του περιβάλλοντος δεν μεταφέρει
θερμότητα στους εσωτερικούς χώρους κατά τις νυχτερινές ώρες που γίνεται
ο αερισμός του κτιρίου. Ενώ το μπετόν εξ΄ αιτίας της υψηλής
θερμοχωρητικότητας του αποβάλλει την θερμότητα με εξαιρετικά αργούς
ρυθμούς. Σε κάθε περίπτωση ο σκιασμός των ανοιγμάτων πρέπει να
επιλέγεται προσεκτικά γιατί ενώ μπορεί στην μία περίπτωση να προστατεύει
άνετα και αποτελεσματικά σε μια άλλη περίπτωση να είναι τελείως
αναποτελεσματικός. Ενώ π.χ. στο ψυχρό κλίμα της Β. Ευρώπης ή ηλιακή
ακτινοβολία μπορεί να είναι ευπρόσδεκτη καθόλη την διάρκεια του χρόνου
στην Ελλάδα όμως όπως και σε άλλες Μεσογειακές χώρες η ανάγκη για
ηλιασμό εξαρτάται από την εποχή. Συνεπώς ή ηλιοπροστασία επιβάλλεται
να έχει διάρκεια, εκτός ίσως από κτίρια όπου ή ηλιακή ακτινοβολία είναι
εξαιρετικά ενοχλητική όπως π.χ Σχολεία-Γραφεία –Εκθεσιακοί χώροι κ.α. Τα
σταθερά και κινητά συστήματα σκιασμού έχουν πολλές εφαρμογές και
έχουν να επιδείξουν ιδιαίτερα και αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά
ηλιοπροστασίας αρκεί οι γενικές κατευθύνσεις στον σχεδιασμό τους να
βασίζονται στις εξής βασικές παραμέτρους:σωστή χωροθέτηση του κτιρίου,
ιεράρχηση των εσωτερικών χώρων ανάλογα με τις ανάγκες φωτισμού,
σωστή διαστασιολόγηση και διανομή ανοιγμάτων σε κάθε προσανατολισμό,
επιλογή κατάλληλων υαλοπινάκων τοποθετημένα σε ευφυή κουφώματα,
σχεδιασμός ηλιοπροστασίας με στόχο την αποφυγή θάμβωσης.

Πίνακας 3

698
 Κατηγορίες Σκιάστρων Παρατηρήσεις
Εσωτερικά Συνήθως είναι βενετικές Είναι συνηθισμένη λύση που
περσίδες Διάφορα τα αποτελέσματα της είναι
ρολά . Πανό από περιορισμένα αφού ή ηλιακή
ύφασμα . ακτινοβολία έχει ήδη εισβάλει
στο εσωτερικό και έχει
δημιουργήσει συνθήκες υπερ-
θέρμανσης.
Εξωτερικά Παραθυρόφυλλα, τέντες Θεωρούνται τα πιο αποδοτικά
από ύφασμα ή συστήματα σκιασμού γιατί
πλαστικές. Περσίδες προλαβαίνουν να αποτρέψουν
(οριζόντιες κάθετες ή και την ηλιακή ακτινοβολία πριν
τα δύο) φτάσει στην γυάλινη επιφάνεια
.(ειδική κατηγορία τα brise-
soleil)

Ενδιάμεσα Τοποθετούνται ανάμεσα Τα σκίαστρα αυτά δεν

το κενό που υπάρχει καταπονούνται από
στα δυο επίπεδα ενός εξωτερικούς παράγοντες και –
διπλού υαλοπετάσματος κυρίως-εμποδίζουν την ηλιακή
θερμότητα να εισέλθει στο
εσωτερ. χώρο.

Όλοι οι τύποι περσίδων σκιασμού(σταθερές–μηχανοκίνητες-κάθετες-

οριζόντιες)ανάλογα με τις ανακλαστικές ή απορροφητικές τους ιδιότητες τις
περισσότερες φορές βελτιστοποιούν τις συνθήκες εσωτερικού φωτισμού. Η
καλύτερη δυνατή απόδοση όλων των στοιχείων σκιασμού που
προαναφέρθηκαν εξασφαλίζεται όταν δεν παγιδεύεται ή θερμότητα κάτω ή
ανάμεσα στις επιφάνειες πού προστατεύουν. Οι σταθερές περσίδες με υλικά
όπως τον οπλισμένο σκυρόδεμα που έχει μεγάλη θερμοχωρητικότητα
μεταδίδουν με αγωγή και με μεταφορά μεγάλες ποσότητες θερμότητας στο
ίδιο το κέλυφος αλλά και στο εσωτερικό του καθώς επίσης και τα συμπαγή
προστεγάσματα (πρόβολοι) οι οποίοι εμποδίζουν την απομάκρυνση
ρευμάτων θερμού αέρα από τις όψεις. Συνεπώς στα πολύ θερμά κλίματα
πρέπει να χρησιμοποιούνται υλικά σκίασης που μετριάζουν ή απορροφούν
την ηλιακή ακτινοβολία . Οι τέντες με κλειστά σχήματα παγιδεύουν
ποσότητες θερμού αέρα με κίνδυνο να το διοχετευτούν στο κτίριο.
Κατάλληλα υλικά σκιασμού που έχουν μεγάλους συντελεστές απορρόφησης
και ανάκλασης της ηλιακής ακτινοβολίας είναι το ξύλο ,το αλουμίνιο (ίσως
και το γυαλί μόνο με τις ιδιαιτερότητες που προαναφέρθηκαν ). Κύρια
χαρακτηριστικά τους είναι η γρήγορη αποβολή θερμότητας και η γρήγορη
ανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας . Μια ξύλινη επιφάνεια θα αποθηκεύσει
πολύ λιγότερη θερμική ενέργεια από ένα άλλο συμβατικό υλικό όπως π.χ το
μπετόν και φυσικά θα αποβάλλει το ψύχος πολύ γρηγορότερα

699
3.2. Κατανομή Κτιριακού όγκου
Ένας σημαντικός τρόπος ηλιοπροστασίας με σημαντικά επιθυμητά
αποτελέσματα θερμικής άνεσης μπορεί να επιτευχθεί και με την κατάλληλη
διάπλαση του κελύφους δηλ. την ογκοπλαστική διαμόρφωση της ίδιας της
κατασκευής. Η κατανομή στοιχείων όπως ημι-υπαίθριοι, διάφοροι πρόβολοι
και βεράντες είναι συνηθισμένοι τρόποι σκιασμού οι οποίοι λειτουργούν και
ως φίλτρα της έντονης ηλιακής ακτινοβολίας όπως είδαμε ότι γινόταν και
στα παραδοσιακά κτίσματα .Σε πολλά από αυτά ο αυτοσκιασμός του
συμπαγούς κτιριακού όγκου επιτυγχάνεται με την εξαιρετική χρήση της
βαθιάς όψης και την ελεγχόμενη –σχεδόν γλυπτική-επαφή της ύλης με το
φως.

3.3. Φύτευση -Αλληλοσκιασμός

Τα φυτά ως στοιχεία ηλιοπροστασίας αποτελούσαν ανέκαθεν τον καλύτερο
και τον πιο έξυπνο τρόπου σκιασμού αφού ή ποσότητα του φωτός που
εισέρχεται σε ένα κτίριο εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι τυχόν φύτευσης ή
βλάστησης στον περιβάλλοντα χώρο. Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία
των φυτών είναι ή απορρόφηση της θάμβωσης που προκαλείται από την
ύπαρξη γειτονικών κτιρίων με κατασκευαστικά υλικά μεγάλης
ανακλαστικότητας. Επειδή το ύψος της ηλιακής απόστασης φτάνει και τις
75º σε περιοχές της Μεσογείου (σχεδόν κάθετα)κατά την διάρκεια της
θερμής περιόδου είναι βέβαιο ότι έχουμε μεγάλη αύξηση της
ανακλαστικότητας στον περιβάλλοντα χώρο ενώ παράλληλη μείωση της
διαπερατότητας .Αυτό σημαίνει ότι ή ηλιακή ακτινοβολία που
επιστρέφει στο ύπαιθρο είναι πάνω από 50% συμβάλλοντας έτσι στην
δημιουργία ενός φωτεινού καθεστώτος όπου επικρατεί συνήθως ένα
«σκοτεινό κόκκινο περιβάλλον» πολύ ενοχλητικό στο ευαίσθητο
ανθρώπινο μάτι. Επειδή το νερό και το πράσινο έχουν την πιο χαμηλή
τιμή ανακλαστικότητας απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της ηλιακής
ακτινοβολιας που προσπίπτει στις επιφάνειες τους(Συντελεστής
ανάκλασης: Χορτάρι 6%, Νερό7%, Μάρμαρο45%.). Η εφαρμογή της
ηλιοπραστασίας αποτελεί για κάθε κτίριο χωριστά ένα προκλητικό παιχνίδι
σύνθεσης και γνώσης που στις μέρες μας είτε αγνοείται ,είτε δεν
εφαρμόζεται όπως πρέπει. Η πλειοψηφία των σύγχρονες σχεδιαστικών
επιλογών χαρακτηρίζονται από σπατάλη υλικού και άστοχες πρακτικές, που
συνεχώς προσθέτουν προβλήματα στο ήδη επιβαρημένο περιβάλλον των
πόλεων. Για να προστατευτεί ένα συγκεκριμένο άνοιγμα με αποτελεσματικό
τρόπο, τέσσερα βασικά βήματα, μπορεί να είναι αρκετά (σύμφωνα με τον
Olgay) (βλ.Βιβλ3)α)προσδιορισμός της περιόδου υπερθέρμανσης στο
σημείο του κτιρίου που απαιτείται σκιασμός β) καθορισμός διαγραμμάτων
για την ακριβή θέση του ήλιου γ) λεπτομερής σχεδιασμός κάθε τύπου
σκιάστρου και δ)καθορισμός της διαστασιολόγησης του σκιάστρου ώστε να
διακόπτεται ή ακτινοβολία κατά την θερμή περίοδο και να διεισδύει κατά την
ψυχρή. Επιχειρήθηκε μια σύντομη προσέγγιση καταγραφής όλων των
700
δυνατοτήτων προστασίας από τον ήλιο –κυρίως-στα Μεσογειακά κλίματα.
Είναι βέβαιο ότι απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας –και μάλιστα σε περιοχές
όπου ή αρχιτεκτονική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ιδιαίτερες συνθήκες
του γεωγραφικού –πολιτιστικού περιβάλλοντος . Η πλαστικότητα, ή
ευρηματικότητα των κατασκευών με γνώμονα την σοφία της Φύσης ,ή
ευφυής λεπτομέρεια του εκάστοτε υλικού δεν αποτελεί «κλισέ» ούτε στείρα
αναδρομή σε παραδοσιακά «πρότυπα» είναι -κατά την γνώμη μας –μια
ειλικρινής βιοκλιματική «πορεία» που μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο
«οικεία» και πιο εμπνευσμένη εικόνα της πραγματικότητας που όχι μόνο
μπορούμε να την πραγματώσουμε αλλά, τελικά, και να επιβιώσουμε μέσα
σε αυτήν.

701