OBSH

Ministria e Shndetsis

REKOMANDIME PR USHQYERJEN E
SHNDETSHME N SHQIPRI

Drejtoria e Shndetit Publik

Tiran, Dhjetor 2008
DRAFT

Falenderim
Udhzuesi Dietetik u prgatit nga Grupi i Puns q prbhet nga ekspert t fushs t
institucioneve t ndryshme (Ministria e Shndetsis, Ministria e Bujqsis, Ushqimit
dhe Mbrojtjes s Konsumatorit, Arsimit dhe Shkencs, Qendrs Ekonomike t Edukimit
dhe Zhvillimit t Fmijve n Bashkin e Tirans, dhe Institutit t Shndetit Publik e
Drejtoris s Shndetit Publik Tiran), t cilt u angazhuan n proces n kuadr t
zbatimit t Projektit t Paktit t Stabilitetit Forcimi i Shrbimeve t Siguris Ushqimore
dhe Ushqyerjes n vndet e Europs Jug-Lindore.
Falnderojm t gjith ekspertt q kan kontribuar n prgatitjen e dokumentit, q me
perpjekjet e bra kan mbshtetur nismn pr prgatitjen e Udhzuesit Dietetik pr
popullatn n vndin ton. Theksojm se dokumenti u prgatit n nj periudh kohe t
kufizuar fal angazhimit t ekspertve pjestar t grupit t puns t ngritur pr kt qllim
si:
Gazmend Bejtja (Drejtor i Shndetit Publik n Ministrin e Shndetsis),
Marita Selfo (Koordinatore e Projektit t Paktit t Stabilitetit pr Sigurin Ushqimore
dhe Ushqyerjen),
Nedime Ceka (Shefe e Sektorit t Shndetit Riprodhues),
Rudina Cakraj (shefe e Sektorit t Cilesise Ushqimore n Ministrin e Bujqsis,
Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit,
Shpresa Rama (specialiste n Ministrin e Arsimit dhe Shkences),
Jeta Lakrori (shefe Departamentit per Promocionin n Institutin e Shndetit Publik),
Engjell Mihali (specialist n Institutin e Shndetit Publik),
Jolanda Hyska (specialiste n Institutin e Shndetit Publik),
Lindita Molla (specialiste n Institutin e Shndetit Publik),
Besa Shehu (specialiste n Drejtorin e Shndetit Publik Tiran),
Natasha Xhindoli (Pediatre pran Qndres Ekonomike Edukimit dhe Zhvillimit t
Fmijve n Bashkin e Tirans),
Suzana Gjipali (pediatre pran qndrs Ekonomike Edukimit dhe Zhvillimit t Fmijve
n Bashkin e Tirans).
Gjithashtu vlersojm punn e kryer nga Zyra e ngritur pr kt projekt n Ministrin e
Shndetsis me mbeshtetjen e Projektit t Paktit t Stabilitetit Forcimi i Shrbimeve t
Siguris Ushqimore dhe Ushqyerjes n vndet e Europs Jug Lidore.
Piramida CINDI dhe materiale t tjera t botuara n OBSH-ja, kan shrbyer si model n
prgatitjen e Udhezuesit, s bashku me materiale t tjera t vlefeshme t botuara nga
autor t shquar n kt fush. Vlen pr tu theksuar mbshtetja permanente e dhn gjat
gjith procesit nga Zyra e OBSH-s Tiran.

Arben IVANAJ
ZVNDSMINISTR
Koordinator Politik i Projekteve t
Paktit t Stabilitetit.

PRMBAJTJA
Parathnie.........4
I.
Aktiviteti fizik: nxitja e jetess shndetshme.......5
II.
Piramida e Ushqyerjes.....................7
III.
Dymbedhjet hapat e ushqyerjes s shndetshme ..........................8
IV.
Rekomandime pr gatimin (Siguria Ushqimore)..9
V.
Prbrsit n Ushqime ........10
1. Drithrat...10
2. Frutat, Zarzavatet....11
3. Qumshti dhe nn produktet te tij.....................................................................12
4. Mishi, produktet e mishit, peshku, vezt, etj.....................................................12
5. Yndyrnat...12
6. Kripa.13
7. Sheqeri..13
8. Alkooli Prmbajtja e Alkoolit n pijet...............................................................13
9. Vitaminat dhe shtesat minerale..14
10. Uji .18
VI.
Etiketimi i produkteve ushqimore......................................................................19
VII. Indeksi i Mass Trupore (IMT)..........................................................................20
VIII. Yndyrnat n diet dhe rreziku pr smundjet koronare
t zemrs (SKZ)....................................................................................................22
IX.
Rekomandime ushqimore t prgjithshme pr fmijt....................................25
X.
Rekomandime ushqimore pr fmijt e vitit t par t jets...........................26
XI.
Rekomandime ushqimore pr fmijt 12 muajsh deri 2 vje......45
XII. Rekomandime Ushqimore pr fmij 2-3 vjec..46
XIII. Rekomandime ushqimore pr fmij 4-6 vjec...48
XIV. Rekomandime ushqimore pr fmijt 6-12 vjec...............................................49
XV. Rekomandime ushqimore pr fmijt 13- 18 vjec............................................52
XVI. Rekomandime ushqimore pr t ritur ..............................................................54
XVII. Rekomandime pr grat shtatzna.....................................................................56
XVIII. Rekomandime pr Grat me fmij n gji........................................................57
XIX. Rekomandime pr grat n menopauz.............................................................58
XX. Rekomandime pr personat e moshuar.............................................................61
Anekse Tabela .................................................................................................................66
Bibliografia...82

Parathnie
Propozimet e paraqitura n kt dokument sugjerojn mnyra pr t prmirsuar
shndetin, duke u fokusuar tek ushqimi, ushqyerja e shndetshme, pa ln mnjan edhe
rndsin q ka aktiviteti i prditshm fizik.
Ushqimi dhe mnyra e t ushqyerit luajn nj rol t rndsishm n shndet. E drejta pr
nj ushqim t shndetshm, si e pjes e t drejtave njerzore baz t njeriut, u theksua n
Konferencn Ndrkombtare t Ushqyerjes n 1992 dhe n Samitin Botror t Ushqimit
n 1996. Furnizimi me ushqim t sigurt sht nj domosdoshmri pr mbrojtjen e
shndetit publik.
Ky dokument udhzon popullatn pr nj ushqyerje t shndetshme dhe ka pr qllim t
mbroj dhe promovoj shndetin duke patur si objektiv kryesor paksimin e smundjeve
me origjin ushqimore.
Aktualisht lind nevoja pr t ndrmarr veprime pr ndryshime n qndrimin ndaj
ushqyerjes s shndetshme, dhe mnyrs s jetess. Individi n vecanti duhet ta
konsideroj ushqimin si nj pjes t rndsishme t veprimeve t tij pr mbrojtjen e
shndetit.
do individ me vetprgjegjsin e tij duhet t prpiqet pr t ndrmarr veprime t tilla
pr tu larguar nga smundjet, kurimi e trajtimi dhe t drejtohet drejt parandalimit t
smundjeve.
sht shum e rndsishme q t parandalohen smundjet kronike me origjin nga
mnyra e t ushqyerit. Smundjet q lidhen me dietn dhe mnyrn e jetess, duke
prfshir ktu smundjet kardiovaskulare dhe smundjet kancerogjene, llogariten t zn
nj prqindje t madhe t vdekshmris totale n vndin ton. Vdekjet nga smundjet e
Aparatit t Qarkullimit t Gjakut zn vndin e par, ndrkoh q vdekjet nga tumoret
(m t theksuara n moshat mbi 50 vjec), zn vndin e dyt n strukturn e
vdekshmris s prgjithshme. Ushqyerja e paprshtateshme dhe stili i jetess jo i
prshtatshem, kontribuojn n mnyr t konsiderueshme pr gjndjen shndetsore t
pafavorshme dhe n mnyr konsekuente drejt nj mortaliteti t lart.
Nj pjes e konsiderueshme e smundjeve kronike, mund t parandalohen nprmjet t
ushqyerjes s shndetshme dhe nj stili t prshtatshm jetese.
Pra sht vendimi i sejcilit pr t ruajtur shndetin, duke e konsideruar at si vler t
madhe.

I. AKTIVITETI FIZIK: NXITJA E JETS S SHNDETSHME

Aktiviteti fizik ka shum efekte prfituese n drejtim t shndetit, pamvarsisht nga
mosha. Njerzit t cilt bjn nj jet t shndetshme dhe q rregullisht prfshihen n
ushtrime jo shum t vshtira kan m pak mundsi t zhvillojn smundje kronike si p.sh
diabeti, smundjet kardio-vaskulare, smundjet tumorale, ose smundjet mendore.
Gjithashtu personat me aktivitet t rregullt fizik ditor mund t ruajn peshn e tyre trupore
n normat e lejuara po t krahasohen me personat q jan m pak aktiv.
Mnyra aktuale e jetess, e ka kufizuar aktivitetin fizik si pasoj e rritjes s prdorimit t
makinave, shikimit t televizorit dhe aktivitetit me t pakt n shtpi pr shkak t
modernizimit t aparaturave elektrike. Ksaj i shtohen edhe zakone t tjera t mnyrs s
jetess (si pirja e duhanit), shtimi i peshs, t cilat ndikojn n rritjen e rrezikut ndaj
smundjeve kronike.
sht tepr e rndsishme q dieta e shndetshme t kombininohet me aktivitet fizik
ditor t nevojshm, pr te paksuar jetn sedentare, q sht nj faktor rreziku i shpesht
pr shum smundje kronike.
Rekomandohen ushtrimet e prditshme. Njerzit t cilt kan prfshire n rutinn e
mnyrs s tyre t jetess, aktivitetin fizik, kan prmirsime t mirqnies s tyre
fiziologjike dhe psikologjike.
Organizata Botrore e Shndetit, referon se s paku 30 minuta t aktivitetit mesatar fizik
t ndrmarra gjat 5 ditve t javs, do t paksojne rrezikun nga smundjet e zmrs,
obeziteti, dhe diabeti deri n 50% dhe do t zvoglojn n mnyre t dukshme
smundjet e tensionit t lart t gjakut dhe pasojat psikologjike t jets sedentare si stresi,
ankthi, depresioni, etj.
far sht Aktiviteti Fizik? Cilat jan ushtrimet e rekomanduara.
Aktiviteti fizik, nnkupton nj sjellje q prfshin levizjen e t gjith muskulaturs
pr aktivitete t ndryshme t kryera gjat dits.
Ushtrime, nnkupton nj grup aktivitetesh fizike q me lvizjet q kryhen prmirsojn
veprimtarin e sistemit muskular dhe atij t zemrs e frymmarjes. Ushtrimet kryhen me
intensitet t ndryshm.
Aktiviteti fizik i moderuar dhe i fuqishm/energjik prfshin:

Aktivitet fizik i moderuar

Aktivitet fizik i fuqishem/energjik

(Krkon sasi t moderuar t efortit q (Krkon sasi t madhe sforcimi dhe

shpejton ritmin e zemrs.)
shkakton frymmarrje t shpejt dhe rritje
t konsiderueshme t ritmit t zemrs.)
Ecje e shpejt
Vrap
Vallzim
Ecje/ngjitje e shpejt n lartsi
Pun n kopsht
Ecje e shpejt me biiklet
Pun n shtpi
Aerobi
Gjueti dhe vreshtari
Not i shpejt
Prfshirje n lojra dhe sporte me fmij
Mbajtja/lvizja e ngarkesave/ peshave
mezatarisht te/ 20 kg

Sporte t ndryshme, futboll, voleiboll,

basketboll, etj.
Mbajtja/lvizja e peshave t rnda >20
kg.

Rekomandime pr aktivitetin fizik pr moshn 3-6 vje

- Nj minimum prej 60 minuta n dit aktivitet fizik me intensitet mesatar n koh t
caktuar t vetme, ose n m shum se nj periudh koh t ndar gjat dits prej 10
minutash secili.
- Aktivitete q trheqin dhe zbavisin e jan t prshtatshme pr fmijt e moshs
parashkollore.
- Mundsi lvizjeje aktive pr femijet duke qndruar s bashku me t rriturit.
- Aktivitete t ndryshme gjat javs
Rekomandime pr aktivitetin fizik pr moshat 6-18 vje
60 minuta aktivitet mesatar deri n aktivitet fizik intensiv do dit t javs q prfshin
aktivitete t ndryshme.
Prfitimet nga aktiviteti fizik pr fmijt dhe t rinjt jan si m posht :
Zhvillim i sistemit t shndetshm muskuloskeletal (kockat, muskujt dhe
artikulacionet)
Zhvillim i sistemit t shndetshm kardiovaskular (zemr dhe mushkri)
Zhvillim neuromuskular (koordinim dhe kontroll i lvizjeve)
Mbajtja e mass s peshs.
Rekomandime pr Aktivitetin fizik pr moshat 18-65 vjec
30 minuta aktivitet fizik i moderuar gjat pes ditve t javs;
20 minuta aktivitet fizik intensiv gjat 3 ditve t javs;
Nj kombinim i t dy aktiviteteve t msiprme pakson rrezikun ndaj smundjeve
kronike si:
Smundje kardiovaskulare
Hemorragji cerebrale
Diabeti tip II
Kancer i zorrs s trash
Kancer i gjirit

Rekomandime pr aktivitet fizik pr mosha + 65 vjec

30 minuta aktivitet fizik i moderuar gjat pes ditve t javs;
20 minuta aktivitet fizik intensiv gjat 3 ditve t javs;
Nj kombinim i t dy aktiviteteve.
Aktiviteti fizik n kt rast prfshin t ecurin, notin, krcimin, ngjitjen n lartsi,
prdorimin e biciklets, pun n kopsht.
II. PIRAMIDA E USHQYERJES

Energjia q merret me ushqimet q ndodhen n bazn e piramids, tradicionalisht sht

matur me kalori, ose kilo kalori (kcal), por tani forma metrike, Jouli, sht m i prdorur.
(1kcal =4,2 kJ). T rriturit normalisht krkojn rreth 6500-14 000 kJ n dit, e varur nga
gjinia, mosha, masa e trupit dhe niveli i aktivitetit fizik. OBSH rekomandon q m shum
se gjysma e energjis ditore duhet t vij nga przierja e ushqimit nga ushqime q
ndodhen n bazn e piramids, q prfshijn bukn, drithrat, makaronat, orizin dhe
patatet. Kjo do t thot se n nj diet q prmban 6000 kJ, s paku gjysma e energjis
totale (3000 kJ) duhet t jet nga ky grup ushqimesh.
OBSH rekomandon konsumin e s paku 400 gr zarzavate (pa patatet), dhe fruta n dit e
cila prkthehet n rreth 5-6 porcione n dit. Nj porcion sht i barabart me nj frut, si

nj moll, ose pjeshk, ose nj vakt me zarzavate, rreth 80 gr n dit. Varietetet e freskta
jan m t mirat, dhe n se sht e mundur t prodhuara lokalisht dhe n sezon.
Ndonjher mund t prdoren edhe zarzavatet dhe frutat e ngrira, si dhe t konservurara.
Nj fmij i vogl duhet t konsumoj m shum se 200 gr fruta/zarzavate n dit dhe nj
i ritur n aktivitet ka nevoj pr 600 gr n dit.
do njeri, panvarsisht mosha, ka nevoj pr tipe t ndryshme lndsh ushqyese t tilla si
karbohidrate, proteina, yndyrna, vitamina dhe minerale n sasi t ndryshme. Fmijt
ndryshojn nga t rriturit pasi ata kan periudhn e shpejt t rritjes dhe kan nevoj pr
energji dhe lnd ushqimore. Prgjithsisht fmijt kan m pak rezerva. Ushqyerja tek
fmijt shte mjaft e rndsishme pr rritjen dhe zhvillimin e tyre.

III. DYMBDHJET HAPAT E USHQYERJES S SHNDETSHME

1. Konsumo nj diete ushqyese t bazuar n ushqime t ndryshme me origjin
kryesisht bimore se sa shtazore.
2. Konsumo gjate dits buk, drithra, oriz, ose patate.
3. Konsumo llojshmri zarzavatesh e frutash disa her n dit (s paku 400 gr n
dit), mundsisht t fresketa dhe t prodhuara lokalisht.
4. Mbaj peshn trupore n limitet e rekomanduara (nj IMT tek 20-252)., duke
mbajtur nivele t moderuara t aktivitetit fizik, do dit. IMT ose BMI = Pesha
(kg)/gjatsia2 (m).
5. Mbaj nn kontroll konsumin e yndyrnave (jo m shum se 30% t energjis
ditore) dhe zvndso yndyrnat m t ngopura me vajrat vegjetale t pangopura si
margarina t lehta.
6. Zvndso mishin me dhjam dhe prodhimet e mishit me bizele, bishtajore,
thierza, peshk, pule, ose mish pa dhjam.

7. Prdor qumsht dhe nnproduktet e tij (qumsht t prer, salc kosi, kos djath e
gjiz, q kan sasi t pakta yndyre dhe krip.
8. Zgjidh ushqime q jan me prmbajtje t pakt sheqeri, dhe konsumo sheqer me
kursim duke paksuar frekuencn e pijeve me sheqer dhe mblsirave.
9. Zgjidh nj diet me sasi t pakt kripe. Konsumi total i krips nuk duhet t jet
m shum se nj lug caji (6 gr) n dit, duke prfshir kripn n buk dhe
ushqimet e konservuara. Duhet prdorur krip e jodizuar.
10. N se konsumoni alkool, kufiri i konsumit duhet t jet jo m shum se 2 pije
(secila t prmbaje 10 gr alkool) n dit.
11. Prgatitni ushqimin n mnyr t sigurt dhe higjienikisht pastr. Zieni, piqni, apo
gatuani me avuj, o mikroval pr t paksuar sasin e yndyrnave shtes.
12. Nxisni ushhqyerjen vetm me qumsht gjiri. Ushqyerja me gji t vazhdoj gjat
vitit t par t jets.
IV. REKOMANDIME PR GATIMIN (Siguria Ushqimore)
1. Zgjidh procesin e prpunimit t ushqimit pr t patur siguri. Disa lloj ushqimesh
nuk mund t jen t sigurta n se ato nuk prpunohen m par. T tilla mund t
prmndim qumshtin e pasterizuar n ndryshim nga ai i paprpunuar.
2. Gatuaje ushqimin plotsisht. Shum ushqime t paprpunuara vecanrisht mishi i
shpendve, mishi dhe qumshti i pa pasterizuar, mund t ndoten me mikrobe. Gatimi i
plot mund ti shkatrroj ato, n se t gjitha pjest e ushqimit arrijn s paku n 70 0 C.
Mishi i ngrir dhe mishi i shpendve duhet t shkrihen trsisht prpara gatimit.
3. Konsumo ushqimin e prgatitur sa m par t jet e mundur. Kur ushqimi i gatuar
ftohet, mikrobet fillojn t shumzohen. Sa m gjat t qndroj aq m i madh sht
rreziku.
4. Ruaj ushqimet e gatuara me kujdes. Ushqimet q ruhen duhet t mbahen t ngrohta
(afr ose mbi 600 C), ose t ftohta ( afr ose nn 100 C) veanrisht n se ruhen pr m
shum se katr or. Ushqimi i prgatitur duhet t konsumohet i gjithi dhe pjesa e mbetur
t derdhet, sidomos pr fmijt. N nj frigorifer t mbingarkuar, ushqimi i ngroht nuk
mund t jet n gjndje t ftoht dhe ai mund t mbetet i ngroht n qndr t mass s tij
(mbi 100 C) pr nj koh t gjat. N kt rast do t shumzohen mikrobet.
5. Ringrohe trsisht ushqimin e prgatitur m par. Ringrohja sht mbrojtja m e
mir nga mikrobet q shumzohen gjat ruajtjes s ushqimit. T gjitha pjest e ushqimit
mund t mbrrijn s paku temperaturn 700 C.
6. Shmang kontaktin nprmjet ushqimit t prgatitur dhe atij t paprpunuar.
Kontaminimi i kryqzuar mund t jet direkt n se mishi i shpendve i paprpunuar vjen
n kontakt me ushqimin e gatuar, ose indirekt kur nj mjet prers ose thik e palar
prdoren n prerjen fillimisht t ushqimeve t paprpunuara e m tej t ushqimeve
shtazore t gatuara.
7. Laj duart n mnyr t prsritur. Njerzit duhet t lajn duart prpara dhe mbas
prgatitjes s ushqimeve dhe mbas veprimeve t tilla si ndrrimi i bebeve, shkuarja n
tualet, prekja e kafshve shtpiake etj. Mbas prgatitjes s ushqimit t paprpuar, njerzit
duhet t lajn duart prpara prekjes s ushqimit t gatuar. Lkura e infektuar duhet t
mbulohet.
8. T gjitha siprfaqet e guzhins duhet t mbahen t pastrta. do grimc, ose pik
sht nj rezervuar potencial pr mikrobet. Pecetat e pjatave duhet t ndrrohen

rregullisht dhe t zihen n se kontaminohen. Plakat e prdorura pr pastrimin e

dyshemeve duhet t lahen shpesh.
9. Mbrojeni ushqimin nga insektet, brejtsit dhe kafsh t tjera. Njerzit duhet t
ruajn ushqimin n en t mbyllura mir dhe larg nga mikroorganizmat patogene q
shkaktojn smundje me origjin ushqimore.
10. Prdorni uj t pastr. N se ka ndonj dyshim pr cilsin e tij, duhet t zihet
prpara se ai t kthehet n akull ose t shtohet n ushqim, veanrisht n se ai do t
prdoret n ushqimet pr fmijt e vegjl.

V. PRBRSIT N USHQIME
1. Drithrat
Drithrat japin energji. Gjithashtu ato prmbajn proteina.
Drithrat jan burime t varfra n hekur, zink dhe kalcium. Ato prmbajn fitate t cilat
mund t ndrhyjn me thithjen e hekurit, zinkut dhe kalciumit t ndodhur n drithra dhe
n ushqime t tjera. Vetm varieteti i verdh i misrit mund t jet nj burim pr vitaminn
A.
Konsumi i rregullt i drithrave sht baz pr ushqyerjen e shndetshme. Cdo person
duhet t konsumoj 6-11 njsi/unite, disa her n dit.
1 njsi e drithrave/unit = 1 fet buk (40 g), 1 pjes (40 gr)
Rekomandim ditor
Konsumo drithra disa her n dit.
Drithrat q duhet t konsumohen tk femijt e vegjel jan: miell trshre, orizi dhe buk
thekre. Kto drithra prmbajn fibra dhe ndikojn n parandalimin e smundjeve t
zemrs dhe diabetit, ndrsa tek fmija kontrollojn dhe peshn e tij. Jan ndryshe nga
drithrat e prpunuara, t tilla si buka e bardh, orizi bardh, t cilt jan t prpunuar.

10

Pr fmijt n rritje merret n kosiderat mosha, aktiviteti fizik dhe seksi. Pr shmbull,
fmijet t cilt merren pr rreth 30 minuta me ushtrime n dit rekomandohet:
Pr djemt dhe vajzat 4- 8 vje t konsumohet 140-190 gr;
Pr vajzat 9-13 vje t konsumohet 165 gr;
Pr djemt 9-13 vje t konsumohet 175 gr.
Kto nevoja jan t barabarta me:
1 fet buk
1/2 tas me makarona ose oriz te gatuar
2. Frutat, Zarzavatet
Zarzavatet, sallatat dhe frutat, jan burimi m i mir i vitaminave dhe mineraleve.
Marrja e shtesave me vitamina, minerale, jan t panevojshme kur merren t
pakontrolluara, mbasi ato mund t dmtojn organizmin.
Shumica e vndeve kan rekomandimet e tyre pr shtesat n vitamina pr grupet m
vulnerabl si pr fmijt e vegjl, grat n periudhn e shtatzanis dhe ushqyerjes me gji
dhe n njerzit n mosh t shkuar. Kjo mund t prfshij rekomandimet pr vit D. Pr
shmbull, n Shtetet e Bashkuara, pr njerzit nn 50 vjec sht rekomanduar 200 IU (5
g) n dit, 400 IU (10 g) n dit pr moshat 50-70 vjec dhe 600 IU (15 g) n dit pr
ato q jan mbi 70 vjec.
Rrezet e diellit, sidoqoft jan burimi kryesor pr vit D, qoft edhe pr 1-15 min marrje e
rrezeve t diellit n krah apo fytyr rreth 3 her n jav sht mundsisht i mjaftueshm
pr t prodhuar mjaft vit D pr t plotsuar shumicn e nevojave. Pr arsye se sht e
treteshme n yndyr, nj sasi e konsiderueshme vitamine D mund t ruhet n trupin e
njeriut n form depo, pr t plotsuar nevojat ditore apo mujore kur nuk ka diell.
Zarzavatet, sigurojn shum vitamina dhe minerale pr fmijt t cilt kan nevoj pr
nj shndet t mir, por edhe fibra t cilat nxitin tretjen. Kshtu q sht e rndsishme t
kemi varietete t shumta n dietn e fmijve. Pr fmijt rekomandohet:
Pr fmijt 4- 8 vjec, 1 tas;
Pr vajzat 9-13 vjec, 2 tasa;
Pr djemt 9-13 vjec, 2 tasa.
Fruta
Frutat vecanritsht jan burim i mire dhe i rndsishm i vitaminave A dhe C. Ky grup
gjithashtu prmban minerale si kalium dhe fibra. Rekomandohet t konsumohen:
Pr fmijt 4-8 vjec, 1 tasa
Pr vajzat 9-13 vjec, 1 tasa
Pr djemt 9-13 vjec, 1 tasa
3. Qumshti dhe nn produkte t tij
Ky grup prfshin qumshtin dhe produkte t tjera si kos, djath, q jan nj burim i mir i
vitaminave A dhe D, kalciumit dhe proteinave.

11

Vitamina A ndihmon n shikimin, n lkur dhe flok. Vitamina D ndihmon n thithjen e

kaciumit. Gjithashtu ndikon n shndetin e kockave dhe ndihmon n funksionin e
nervave. Rekomandohet:
Pr fmijt 4-8 vjec, 2 tasa;
Pr vajzat 9-13 vjec, 3 tasa;
Pr djemt 9-13 vjec, 3 tasa.
4. Mishi, produktet e mishit, peshku, vezt, bishtaja, arra, etj.
Ky grup ushqimesh krijon mundsin e marrjes s proteinave, t cilat ndihmojne tek
fmijt n rritjen, formimin e indeve t trupit dhe ndrtimin e muskujve. Ky grup
ushqimesh furnizon gjithashtu me vitamine B kompleks dhe hekur, t cilat ndihmojn n
forcimin e kockave, dhmbve dhe muskujve.
Rekomandohet t konsumohet:
4 deri 8 vjec: 105 gr deri 110 gr;
9 deri 13 vjec vajza: 175 gr;
9 deri 13 vjec djem: 175 gr.
Natyrisht, 35 gr mish, pule, ose peshk llogaritet si 35 gr servirjeje pr kt grup. N
prgjithsi, 35 gr jan baraz) me:
1/4 kup me bizele t gatuara;
1 vez;
1 lug me gjalp kikiriku;
15 gr arra
5. Yndyrnat (Dhjam, yndyrna)
Dhjami dhe vajrat jan ushqyes esencial q ndihmojn n funksionimin e trupit dhe
duhet t prdoren t ndara. Yndyrnat ndihmojn n thithjen e vitaminave A, D, E, K, dhe
beta-karotenit.
Mbas moshs dy vje, fmija nuk ka nevoj pr yndyrna t teprta. N kt periudh
sht koha pr t filluar gradualisht zvndsimin e qumshtit t paskremuar me qumsht
me pak yndyr 2-3% apo produkte t qumshtit pa yndyr. Lngjet e frutave duhet t
jepen t kufizuara.
N moshat nga 3-6 vjec, sasia e yndyrnave t rekomanduara nuk duhet t kaloj 30% t
kalorive totale, dhe mundsisht, duhet t paksohet n 25% mbi moshn 6 vje. Burimi
m i mir i ynyrnave sht vaji i ullirit, por edhe vaji i lule diellit ka nj prbrje t
pranueshme. Ndrsa duhen mnjanuar t gjitha ushqimet e pasura me acide yndyrore t
ngopura si mishrat me dhjam, gjalpi, djathrat e yndyrshm. Edhe sasia e kolesterolit q
kan ushqimet duhet patur nn kontroll. Kjo substanc sht e rndsishme pr
organizmin, por nuk duhet prdorur m shum se nevojat e tij. N fakt kolesteroli i teprt
depozitohet n ent e brndshme t arterieve, duke shkaktuar n vitet e mvonshme
pasoja t dmshme si ateroskleroz dhe infarkt. Ushqimet m t pasura me kolesterol jan
t brndshmet e bagtive si truri, mlit, e verdha vezs, mish i dhjamosur, djathrat dhe
gjalpi.
6. Kripa

12

Konsumi total i krips nuk duhet t jet m shum se nj lug caji (6 gr) n dit, duke
prfshir kripn n buk dhe ushqimet e konservuara, e t prpunuara. Kripa duhet t jet
e jodizuar.
Prevalenca e lart e hipertensionit dhe rritja e smundshmris dhe vdekshmris nga
smundjet cerebrovaskulare, jan t lidhura me konsumin e teprt t krips. Prandaj
rekomandohet nj limit prdorimi i saj deri n 6 gr krip n dit. Shumica e njerzve
konsumojn m shum se kjo sasi, shpesh pa e ditur, sepse kripa sht e fshehur n
ushqime t tilla si buka, djathi dhe ushqime t prpunuara dhe t konservuara.
Disa rekomandime pr konsumatort.
Ushqimet e prpunuara duhet t jen t etiketuara. N se nuk jan, konsumatort
duhet t pyesin pr prmbajtjen e krips.
Produktet ushqimore q prmbajn sasi t madhe kripe (t tymosura, t
konservuara, t prgatitura n form turshie), duhet t konsumohen n sasi t
vogla dhe jo n mnyr t rregullt dhe
Duhet t paksohet sasia e krips q shtohet gjat gatimit apo procesit t
prpunimit t ushqimeve. Gjithashtu gjat prpunimit t ushqimeve duhet t
shtohen edhe prbrs pikant pr ti br ato m t shijshme.
7. Karbohidratet
Karbohidratet prbjn burimin kryesor t kalorive energjitike. N ushqime gjnden
dy lloje kryesore karbohidratesh:
Karbohidratet e thjeshta, ku bjn pjes monosaharidet (glukoza dhe fruktoza) dhe
disaharidet (laktoza e saharoza, ose sheqeri i zakonshm).
Karbohidratet e prbra ose polisaharidet (amidoni, fibrat), disa nga kto jan t
tretshme leht si p.sh. amidoni, ndrsa disa t tjera jan t patretshme (fibrat).
Karbohidratet e tretshme shrbejn kryesisht pr t furnizuar organizmin me energjin e
nevojshme, ndrsa ato t patretshme kan funksion rregullues intenstinal dhe ndihmojn
mjaft n funksionimin e rregullt t zorrve.
T gjitha karbohidratet n organizm transformohen n glukoz prpara se mund t
prdoren.
Nevojat pr karbohidrate
Karbohidratet plotsojn nevojat pr energji t organizmit. N rast se marrja e tyre do t
ishte shum e pakt, organizmi do t detyrohet t sintetizoje glukozn nga aminoacidet,
pra do t prdor proteinat si burim energjie, duke shkaktuar m tej rregullime t
metabolizmit rnie t sheqerit n gjak, humbje n pesh.
8. Alkooli, prmbajtja e Alkoolit n pijet
N se konsumoni alkool, konsumi limit duhet t jet jo m shum se 2 pije (secila t
prmbaj 10 gr alkool) n dit.
Alkooli prodhohet nga fermentimi i karbohidrateve dhe ka nj vler energjie 29 kJ pr
gram. Intoksikimi me alkool pr arsye t pirjes s tepruar, rrit tepr rrezikun e
smundshmris dhe vdekshmris.
Efektet negative n shndet nga konsumi i teprt i alkoolit jan vrejtur n tru, mlci,
muskulin e zmrs, gjak, zorr, nerva, dhe pankreas. Rekomandohet q alkooli t

13

konsumohet n nivele t ulta pr grat. Ndrsa grat shtatzna duhet t mnjanojn

prdorimin e alkoolit.
Pijet (dhe prmbajtja e
alkoolit-% volum/volum)
Birr (5%)
Ver (11%)
Alkool (40%)

Pijet standart
(ml)
2500
120
30

Prmbajtja e alkoolit
(g)
9.8
10.4
9.4

9. Vitaminat dhe shtesat minerale

Zarzavatet, sallatat dhe frutat, jan burimi m i mir i vitaminave dhe mineraleve.
Rekomandimet pr marrjen e vitaminave dhe mineraleve shtes, ose multivitaminave
jan zakonisht t panevojshme, vecanrisht n se njerzit ndjekin kshillat q
rekomandohen n kt udhzues.
Vitamina D
Rrezet e diellit, jan burimi kryesor pr vit D, qoft edhe pr 1-15 min marrje e rrezeve t
diellit n krah, apo fytyr rreth 3 her n jav sht mundsisht i mjaftueshm pr t
prodhuar mjaftueshm vit D pr t arritur shumicn e nevojave.
Duhet nxitur ecja pr t kombinuar efektin q ka aktiviteti fizik pr kockat, me marrjen e
vitamins D nprmjet rrezeve t diellit
Kjo vitamin sht e nevojshme pr t parandaluar rakitin tek femijt. Ajo gjndet n
disa ushqime dhe n nj substanc kimike t lkurs s njeriut e cila shndrrohet nn
veprimin e drits s diellit n vitamin D dhe pastaj thithet nga organizmi. Vitamina D
sht e tretshme n yndyr. Koht e fundit n qumshtin e nns sht gjetur dhe nje
tjetr form e vitamins D e tretshme n uj.
Prania e Vitamins D n organizm ndihmon n depozitimin e kalciumit n kocka dhe
dhmbet. Ajo ndihmon pr t kontrolluar nivelin e kalciumit n gjak, kalciumi i
absorbuar eleminohet npermjet veshkave.
Vitamina D, gjndet n qumsht, gjalp, djath, e vez. Vaji i peshkut sht mjaft i pasur
n vitamin D. Pr fmijn mnyra m e mir pr marrjen e saj sht nga rrezet e diellit
n lkur dhe nga qumshti i gjirit t nns.
Qumshti i nns ka rreth 20-200 UI vitamin D pr 1 litr.
N rast se nna ushqehet mir, pamjaftueshmria e vitamins D sht e rrall, sidomos
gjat 4-6 muajve t par, por megjithat shum autor rekomandojn dhnien e vitamins
D me pika n kto fmij.

14

Burimet n ushqime pr Vitaminn D

Ushqimi

g vitamin D

IU vitamin D

Peshku

5-15/100 g

200-600/100 g

Qumsht i fortifikuar

2.5/filxhani

100/ filxhani

Lng frutash i fortifikuar me vitamin D

2.5/ filxhani

100/ filxhani

ereale t fortifikuara me vitamin D

1 - 1.5/ filxhani

40 - 60/ filxhani

Vitamina A
Vitamina A sht e nevojshme pr funksionimin normal t syrit (veanrisht pr t parin
n errsir), mbron lkurn nga tharja dhe ndihmon n zhvillimin e kockave. N ushqime
vitamina A sht n dy forma: Retinoli dhe Karoteni.
Retinoli sht i pranishm vetm n ushqimet me origjin shtazore. Ai sht i tretshm
n yndyrna. Mlite, peshku, veza e qumshti me yndyr jan t pasura me retinol.
Karoteni gjndet kryesisht n ushqimet me origjin bimore. Karotenet jan przjerje t
nj substance ngjyr t verdhe-portokalli, q kthehet n organizm n vitamin A. M t
rndsishme nga kto jan beta karotenet. Burimet e nevojeshme t karoteneve jan
zarzavatet me gjethe jeshile ose t verdha,. Vitamina A sht e qndrueshme gjat gatimit
dhe nuk shkrihet n uj.
Vitamina A gjndet n:
Qumshtin e gjirit, mli, t verdhn e vezs, fruta me ngjyr portokalli (por jo
portokallet) mango, fruta ekzotike (sa m e errt ngjyra aq m shum vitamin A ka n
to), perime me gjethe jeshile-spinaqi, brokoli, kungulli.
Burimet n ushqime pr Vitaminn A
Permbajtja standarte n ushqime

Vitamina A
(mcg RAE)1

Kalorite1

1490-9126

134-276

Lng karrote, 3/4 filxhani

1692

71

kungulli, i grire, filxhani

953

42

Karrota, t freskta t gatuara, 1/2 filxhani

671

27

Spinaq, i gatuar, filxhani

573

30

Zarzavate t gatuara , copa, 1/2 filxhani

474

40

Karrot, e gjall, 1 vogl

301

20

Pazija jeshile e gatuar 1/2 filxhani

276

19

Sardele konserve, 100 gram

219

222

Sallata jeshile, 1 filxhani

207

Speci kuq i mbl, i gatuar, 1/2 filxhani

187

19

T brndshmet e organeve (mli veshka),

t ndryshme, t gatuara, 3 ounces/100 gram

15

Vitaminat e grupit B
Ndr vitaminat e grupit B m t rndsishme jan tiamina, ose vitamina B1,
riboflavina, vitamina B2, niacina. Kto jan vitamina t tretshme n uj.
Funksionet kryesore t tyre jan kryesisht n zbrthimin e karbohidrateve gjat
prodhimit t energjis dhe n rregullimin e prdorimit t proteinave nga trupi.
Nevojat e rekomanduara t shprehura pr 1000 kcal jan pr nj t rritur:
tiamina( vitamina B1)
0,4 mg pr 1000 kcal
riboflavina(vitamina B2)
0,55 mg pr 1000 kcal
niacina
6,6 mgr pr 1000 kcal
Burimet ushqimore m t pasura n tiamin, riboflavin dhe niacin jan mishi, peshku,
vezt, qumshti, bishtajoret, arrat, drithrat.
Vitamina E
Vitamina E , sht e tretshme n yndyrna. Ajo merr pjes n procesin e rigjenerimit t
qelizave. Nevojat e saj varen nga dieta q merr fmija sidomos me acidet yndyrore
esenciale. Duhen rreth 0,4 mg vitamin E pr 1 gram acide yndyrore esenciale.
Vitamina B12 dhe acidi folik
Kto vitamina jan t rndsishme pr proceset e formimit t gjakut. Acidi folik dhe
vitamina B12 gjnden me zarzavatet jeshile. Ato jan pak rezistente karshi nxehtsis, t
tretshme n uj.
Pamjaftueshmria e vitamins B12 shkakton anemin (leukopeni, trombocitopeni,
neuropati)
Vitamina C
Vit. C sht e nevojshme pr shum procese n organizm, regjenerimin e indeve t
dmtuara, regjenerimin e plagve, lidhjen e kalciumit n kocka, ndrtimin e mureve t
kapilareve t gjakut dhe ruajtjen e elasticitetit t tyre.
Vitamina C ndihmon n thithjen e hekurit me ushqime, sot prmendet dhe roli i saj n
mbrojtjen nga infeksionet.
Burimi m i mir i vitamins C pr latantin e vogl sht qumshti i nns. Ai sht i
pasur n vitamin C, tre her m shum se qumshtet e tjera.
Vitamina C gjndet n frutat dhe zarzavatet, vecanrisht n frutat e freskta si portokalle,
mandarina, pjepr, banane, pjeshk, domate dhe speca. N perime ajo gjndet n ato me
gjethe jeshile si spinaqi, lakra, lulelakra, brokoli.
Burimet n ushqime pr Vitaminn C
Vitamin C
(mg)1

kalorit1

Speci kuq i mbl, i gjall, 1/2 filxhani

142

20

Speci kuq i mbl, i gatuar, 1/2 filxhani

116

19

61 to 93

74 to 84

Kivi, frut mesatar

70

46

Portokalle, gjall, 1 mesatare

70

62

Prmbajtja standarte n ushqime

Lng portokalli, 3/4 filxhani

16

Speci jeshil, i gjall, filxhani

60

15

Brokoli, t gatuara,1/2 filxhani

51

26

Speci jeshil i gatuar,

1/2 filxhani

51

19

Lng i przjer zarazavatesh , filxhani

50

23

manaferra, t fresketa 1/2 filxhani

49

27

Brokoli, gjall, 1/2 filxhani

39

15

Lng domate, 3/4 filxhani

33

31

Lulelakr , e gatuar, 1/2 filxhani

28

17

Ananas, 1/2 filxhani

28

37

Mango, 1/2 filxhani

23

54

MINERALET
N organizmin e njeriut ka nj shumllojshmri mineralesh, t cilat marrin pjes n
procese t ndryshme. Simbas sasis s tyre n organizm ato mund t ndahen n
makrominerale (p.sh. natriumi, klori, kalciumi, fosfori) dhe mikrominerale (jodi, bakri,
zinku, fluori).
Natriumi, kalciumi, klori jan elemente baz pr proceset jetsore t organizmit. Nevoja
pr kalcium sht rreth 400-700 mg/dit n fmijet, dhe 400-500 mgr/ dit n t rriturin.
Hekuri
Vetm nj sasi e vogl e hekurit q merret me ushqime t ndryshme zakonisht thithet.
Kjo sasi varet nga lloji i hekurit n ushqim. Disa ushqime me origjine shtazore si p.sh.
mishi, mlia jan burim shum i mir pr hekurin, i cili thithet leht.
Ndrsa n disa ushqime me origjin bimore si p.sh zarzavatet jeshile, drithrat, bishtajat,
hekuri gjndet n nj form q nuk thithet mir nga organizmi.
Qumshti i nns prmban hekur q thithet mir nga organizmi. Krkesat pr hekur
shtohen n periudha t shpejta rritje si p.sh. fmijri, shtatzani. Pr nnn sht e
rndsishme marrja e hekurit n ushqimin e saj gjat shtatzanis, n mnyr q fmija t
lind me hekur t mjaftueshm pr nevojat e tij gjat 4-6 muajve t par t jets.
Nevojat pr hekur n vitin e par t jets jan 0-5-1mg/kg/ dit.
Kalciumi
Eshte shum i nevojshm pr organizmin dhe marrja e tij mund te sigurohet nga
konsumi i qumshtit dhe produktet e tij si djathi, kosi. Gjithashtu mund t merret edhe
nga peshku.
Zinku, mund t sigurohet nga konsumi i mlis dhe organeve t ndryshme, mishi i
kafshve, shpendve dhe peshqve, e verdha e vezs dhe midhjet.
JODI
sht mjaft i nevojshm pr rritjen dhe zhvillimin e fmijs. Mungesa e tij shkakton
gushn, ndrsa defiiti i rnd jodik shkakton kretinizmin, miksedemen.

17

OBSH rekomandon nevoja ditore pr jod n kto sasi :

MOSHA
Microgram/dit
0-12 muaj

90-100

1-10 vjec

90-100

Adoleshentt

100-150

Adultt

100-150

Nnat shtatzana

200-250

Nnat me fmijn n gji

200-250

10. Uji
Ushqimet zakonisht sigurojn m shum se gjysmn e sasis ditore t krkesave pr
lngje. Uji merret nga pijet e ndryshme dhe ushqimi. Uji sht ndoshta nutrienti m i
rndsishm, mbasi njerzit nuk mund t bjn pa t qoft edhe pr nj periudh t
shkurtr. Krkesa pr uj ndikohet nga kushtet e mjedisit. Pr shmbull, n klima shum
t nxehta humbet nj sasi e madhe uji, jo vetem si djers por edhe n ajrin q ekspirohet.
Uji sht nj nga nutrientt m t rndsishm pr organizmin. Pa t s`ka jet. N
organizmin e njeriut ai prbn pjesn m t madhe t lngjeve dhe indeve. Uji pastron
organizmin nga produket e panevojeshme, rregullon temperaturn trupore. Ka mjaft
rndsi q organizmi t ket nje bilanc t rregullt hidrik. N rast se ka humbje t mdha t
ujit, me t vjella, diarre, temperatur t lart, etj, ai duhet zvndsuar menjher.
Nevojat pr uj jan veanrisht t rritura n fmijt e vegjl. Kjo pr arsye t kapacitetit
t ulur n prqndrimin e urins dhe raportit t madh siperfaqe trupore/pesh.
Llogaritet se pr do 100 gram shtim n pesh t fmijs, sasia e ujit t marr duhet t
jet 75 gram.
Nevojat pr ujin ndryshojn nga shum faktor; temperatura e ambientit, prmbajtja e
diets, etj.
Foshnja q ushqehet me gji e rregullon vet nevojn pr uj. Qumshti i gjirit prmban
sasin e duhur t ujit pr t plotsuar nevojat e tij.
Nevojat pr uj simbas moshave
MOSHA

UJI NE ML/KG/DIT

1-6 MUAJ

130-150

6-12 MUAJ

120-130

1-2 VJE

100-120

2-6 VJE

90-100

7-10 VJE

70-80

I RRITURI

40-50

Burimi: Nelson Textbook of pediatrics

18

VI.
ETIKETIMI I PORDUKTEVE USHQIMORE
Produktet ushqimore t prpunuara ambalazhohen dhe etiketohen prpara se t ofrohen
pr shitje tek konsumatori. Etiketa prmban t gjith informacionin e plot dhe t qart n
lidhje me natyrn, karakteristikat, sigurin dhe cilsin e produktit ushqimor.
Pr t br zgjedhjen e duhur n treg, konsumatori duhet t jet i vmndshm n
vlersimin e informacionit t dhn n etiket.
Etiketa e nj produkti ushqimor duhet t prmbaj t dhnat e mposhtme:
T dhnat e detyrueshme:
- emri i produktit
- listn e prbrsve t produktit dhe sasin e prbrsve t vecant
- afatin e prdorimit ose t skadencs
- kushte t vecanta t ruajtjes dhe t prdorimit
- deklarimin e sasis neto
- adresa e prodhuesit ose ambalazhuesit
- vndi i origjins ose prejardhjes s produkteve ushqimore n mnyr q mos t
kqinformoj konsumatorin
- udhezime t prdorimit pr produktet q n mungese t ktyre udhezimeve sht
i pamundur prdorimi i tyre.
- gradn alkoolike pr pijet q prmbajn m shum se 1.2 % t volumit alkool.
Rekomandohet q konsumatori t jet i vmndshm ndaj:
- prbrsve t produktit t cilt prfshijn; substanca t ndryshme me veprim alergjik
(p.sh drithra me prmbajtje gluteni, vez, peshk, soje etj), prbrs t vecant si kafeine
q kan efekte n shndet dhe prbrs t modifikuar gjenetikisht, n mnyr q t
parandalohen efektet e dmshme pr shndetin.
- afatit t prdorimit ose t skadencs, tejkalimi i t cilit cnon sigurin dhe cilsin e
produktit ushqimor.
- kushtet e vecanta t ruajtjes dhe prdorimit t cilat duhen ndjekur rigorozisht q
produkti t jet i sigurt dhe t ruaj vlerat ushqyese.
Etiketa e produkteve ushqimore mund t prmbaj dhe informacion mbi vlerat ushqimore
q lidhen me :
- vleren energjetike;
- ushqyesit; proteina, karbohidrate, yndyr, fibra, sode, vitamina dhe kripra
minerale, si dhe:
Deklaratat nutritive (ushqimore) q nnkupton cdo mesazh q tregon, sugjeron q nj
ushqim ka veti t vecanta dhe t dobishme ushqyese si p.sh :
Prmbajtje e ult Energjie
Deklarimi q nj ushqim sht me prmbajtje t ult energjie, mund t bhet vetm kur
produkti nuk prmban m shum se 40 kcal (170kj)/ 100 g produkt t ngurt ose m
shum se 20 kcal (80 kj)/ 100 ml produkt t lngshm.
Prmbajtje e ult Yndyre

19

Deklarimi q ushqimi sht me yndyr t ult, mund t bhet vetm kur produkti
prmban jo m shum se 3 g yndyr/100 g produkt t ngurt ose 1.5 g yndyr /100 ml
produkt t lngshm (1.8 g yndyr/100ml pr qumshtin gjysm t skremuar).
Pa sheqer
Deklarimi q ushqimi sht pa sheqer, mund t bhet vetm kur produkti prmban jo m
shum se 0.5g sheqer/100ml.
Prmbajtje e ult natriumi ose kripe
Deklarimi q nj ushqim ka prmbajtje t ult natriumi ose kripe, mund t bhet vetm
kur prmban jo m shum se 0.12 g Na, ose t njjtn vler pr kripn, pr 100 g ose
pr 100 ml. Pr ujin, me perjashtim t ujit mineral natyral, kjo vler nuk duhet t kaloj 2
mg Na per 100 ml.
Burim proteine
Deklarimi q produkti sht burim proteine, mund t bhet vetm kur t paktn 12% e
energjis n ushqim sigurohet nga proteinat.
Deklaratat shndetsore q nnkuptojn cdo mesazh q tregon, sugjeron ose nnkupton
q ekziston nj marredhenie midis nj kategorie ushqimi, ushqimi ose nj prbrsi t tij
dhe shendetit.
Deklaratat shndetsore mund t jen:
- funksionale p.sh: ndihmon n mbajtjen e kolesterolit n nivel t shndetshm; prmban
kalcium/ndihmon n forcimin e kockave; e pasur n fibra/ndihmon n tretje etj.
- q i referohen uljes s riskut t smundjes p.sh: ndihmon n uljen e nivelit t
kolesterolit n gjak; dieta me prmbajtje t ult natriumi redukton riskun e tensionit t
lart t gjakut etj.
Deklaratat q nuk lejohen t bhen n etiketn e produktit ushqimor:
- deklarata t prgjithshme shndetsore si p.sh: e shklqyer pr organizmin, ndihmon n
mbajtjen e trupit t shndetshm dhe t ri.
- deklaratat q sugjerojn se mos konsumimi i produktit ndikon n shndet.
- deklaratat q i referohen humbjes n pesh.
Produktet ushqimore t prodhuara n vnd prmbajn informacionin n etiket n gjuhen
shqipe.
N produktet e importuara t dhnat pr emrtimin e produktit, karakteristikat e tij
(natyra vetit, prberja), mnyra e prdorimit, kushtet e ruajtjes, data e fundit e
prdorimit si dhe adresa e importuesit, duhet t jepen n gjuhn shqipe n etiketn
origjinale ose n kundra etikete.
VII. INDEKSI I MASS TRUPORE (IMT)

20

Pesha trupore duhet mbajtur n limitet e rekomanduara (IMT norme 20-252), q arrihet
me aktivitetit fizik, t prditshm. Formula pr prcaktimin e treguesit t mass trupore
sht: BMI apo IMT = Pesha (kg) / Gjatsia 2 (m)
N shqip: BMI apo = treguesi i mass trupore.
Ruajtja e peshs dhe e shndetit arrihet duke zgjedhur nje diet ushqyese, t till sic sht
treguar n piramidn e ushqimit CINDI, t balancuar me aktivitetin fizik ditor.
Njerzit q jan me mbipesh, duhet t prpiqen q t humbasin peshn, ose s paku t
mos marrin m shum dhe t bhen obez. Obeziteti, (me IMT m t madhe se 30), rrit
rrezikun e diabetit jo insulin dipendent, tensionit te larte te gjakut dhe smundjeve t
zemrs e eneve t gjakut, disa kancereve, artriteve etj.
Rreziku pr t zhvilluar diabetin, tensionin e lart t gjakut dhe smundjet e zemrs sht
m i madh n njerzit me dhjam t teprt n zonn e barkut. Matja e belit sht n kt
mnyr shum e vlefshme pr t treguar ata q jan m t rrezikuar n se kalojn
normn.
N burrat rreziku i obezitetit i shoqruar me komplikacione t metabolizmit rritet n
rrethanat e nj perimetri t belit mbi 95 cm dhe ky rrezik rritet edhe m shum n se
perimetri i belit sht m shum se 100 cm. N grat, rreziku i obezitetit i shoqruar me
komplikacione metabolike rritet n nj bel me perimetr mbi 80 cm dhe ky rritet me tepr
n se ky perimetr sht mbi 90 cm.
Per te mbajtur nje peshe te shendeteshme, njerezit kane nevoje te balancojne sasine e
energjise se konsumuar me sasine e energjise se harxhuar. Shumica e njerezve kalojne
pjesen me te madhe te dites me aktivitete qe kerkojne pak energji, te tilla si perdorimi i
makines, perdorimi i kompjuteri, ose shikimi i televizorit. Ne vend te tyre rekomandohet
qe te behet nje jete fizikisht aktive.
Qllimi kryesor sht q t kthejm cdo njeri jo aktiv vecanrisht fmijt, adoleshett dhe
t rriturit, n nj mnyre m aktive n jet. Duhet t nxiten ushtrimet ditore, ecja,
prdorimi i bciklets, ku sasia e energjis s shpenzuar sht afrsisht 250-800 kJ n or.
Pr ata q bjn jet sedentare, pr njerzit me mbipesh apo obezitet, qndrimi n kmb
pr rreth 3 or n dit (krahasuar me qndrimin ulur), do t rrist shpenzimin e energjis
n 24 or.
Njerzit q prpiqen t humbasin n pesh, duhet ta bejn at me ngadal. Nj ritm i
sigurt i humbjes n pesh sht rreth 0,5 kg n jav deri sa t arrihet qllimi. Nuk
rekomandohet dieta shum e shpejt e prdorur pr uljen e peshs q kufizon energjin n
mnyr t menjhershme, ose parandalon personin n konsumin e ushqimve, vecanrisht
zarzavate e fruta, buk e patate. Qndrimet ekstreme pr humbje peshe, si prdorimi i
laksativve, ilaceve (t tilla si amphetaminat) dhe diuretikt, jan t rrezikshme.

21

VIII. YNDYRNAT N DIET DHE REZIKU PR SMUNDJET KORONARE

T ZEMRS (SKZ)
Yndyrnat sigurojn energji dhe vecanrisht acidet yndyrore, disa nga t cilat nxisin
thithjen e vitaminave t tretshme n yndyr (A, D, E dhe K). Konsumi n sasi t medha i
disa yndyrnave, rrit rrezikun e zhvillimit t smundjeve kronike, vecanrisht t
smundjeve kardiovaskulare. Pr m tepr, konsumimi i sasive t mdha t ndonj
yndyre, ose vaji mund t rrisi peshn e trupit, kshtu q sasia e yndyrnave t krkuara n
nj diet varet nga nevojat pr energji t personit.
OBSH, rekomandon q n dietat e shndetshme s paku 30% e energjis t jet nga
yndyrnat. Tre tipet kryesore t yndyrnave jan: t saturuarat (ngopura), t
monopasaturuarat, dhe ato t polipasaturuara. Yndyrnat e saturuara/ngopura duhet t
prodhojn m pak se 10% t energjis totale. Yndyrnat e polipasaturuara duhet t
prbjn rreth 7% t energjis totale. Ushqimet me yndyre normalisht prmbajn nj
przierje t t gjithave, por n proporcione q variojn, kshtu q rreth gjysma e energjis
yndyrore n nj diet t shndetshme duhet t vij nga yndyrnat e monopasaturuara dhe
ajo q mbetet nga nj przierje t yndyrnave t saturuara dhe t polipasaturuara.
Yndyrnat e monopasaturuara gjnden kryesisht n vajrat me origjin bimore, vaji ullirit,
n vajin e prodhuar nga bim me form fare, vaji i kikirikut, vaji i farave t rrushit.
Yndyrnat e saturuara kryesisht gjnden n ushqimet me origjin shtazore, t tilla si
dhjam derri, mishi dhe produktet e mishit, qumshti dhe nn produktet e qumshtit, disa
margarina vegjetale. Nje konsum i lart i yndyrnave t satururara sht ngushtsisht i
lidhur me nivele t larta t kolesterolit potencialisht t dmshem LDL dhe kolesterolit
total n serum. Disa yndyrna t ngopura gjithashtu rritin rrezikun e trombozave, q
shpien n aksidente t enve t gjakut n tru, ose infarkt miokardi.
Yndyrnat e polipasaturuara vijn nga dy burime kryesore, bimt dhe peshqit e dhjamosur
dhe jan shum t rndsishme pr njerzit. Nj grup, omega-6, prmban yndyrna
linoleike dhe gjnden n margarinat e lehta t prodhuara nga vajrat e lulediellit, misrit,
sojs, dhe farave t pambukut. Ato nxitin absorbimin e antioksidantve (vit E dhe
karotinoide) dhe vitaminave t tretshme n yndyrna dhe ulin nivelin e kolesterolit LDL.
N se merren n sasi t madhe, ato gjithashtu ulin nivelin e kolesterolit mbrojts HDL.
Sic u prmnd, energjia e rekomanduar q vjen nga yndyrnat e polipasaturuara duhet t
kufizohet rreth 7% t energjise totale ditore, dhe s paku nj e gjashta e ksaj duhet t
vij vetm nga yndyra e peshkut.
Grupi i dyt i acideve yndyrore t polipasaturuara (omega-3) vjen nga yndyrnat e
peshkut, t tilla si cironka, troft dhe sardele. T dhnat tregojn se konsumi pr rreth dy
her n jav i peshkut t pasur n vaj, pakson rrezikun e vendosjes t pllakave yndyrore
n ent e gjakut dhe formimin e koagulave t gjakut, dhe kshtu ul rrezikun e
trombozave, aksidenteve t enve t gjakut n tru ose infarktit t miokardit. Peshqit e
pasur n vaj mund t ken nj efekt t vogl por pozitiv n uljen e nivelit t triglicerideve,

22

niveli i lart i t cilave sht i lidhur me rrezikun e smundjeve kardiovaskulare.

Konsumi javor i vajit t peshkut pakson rrezikun e smundjeve kardiovaskulare n
shum rrug t ndryshme.
Rekomandohet zvndsimi i mishit me dhjam dhe prodhimeve t mishit me bizele,
bishtajore, thierza, peshk, pul ose mish pa dhjam.
Bishtajoret, batht, thierezat dhe arrat, si dhe mishi, pulat, peshku (prfshi midhjet e
sardelet) dhe vezt t treguara n shtresn e dyt t piramids s ushqimit), jan burime t
rndsishme t proteinave dhe hekurit. Legumet, batht, bizelet, bishtajat, fasulet dhe
batht e konservuara, jan nj burim i mir i hekurit, por hekuri q gjndet n kto
ushqime thithet m pak se hekuri q gjndet n prodhimt me origjin shtazore si mishi
peshku etj.
Qumshti, dhe nn produktet e tij, mishi dhe produktet shtazore prmbajne prqindjen m
t lart t yndyrnave t ngopura n diet. Yndyra me origjin shtazore zakonisht sht e
saturuar, kshtu q n se konsumohet mish, krkohen vetm sasi t vogla pr t plotsuar
nevojat ushqyese. Copat e mishit duhet t zgjidhen pa dhjam dhe i gjith dhjami i
dukshm duhet t hiqet. Produktet e mishit, si salcicet, sallamet dhe mishrat e
konservuara, zakonisht kan prmbajtje t lart t yndyrnave t ngopura dhe duhen
zvndsuar me bishtajore, bath, thierza, peshk, vez, pul ose mish pa dhjam.
Rekomandohet q konsumi mesatar i mishit t kuq t kufizohet n m pak se 80 gr n
dit: Preferohet q t zgjidhet peshk, mish pule ose mish nga kafsht jo shtpiake n
vnd t mishit t kuq.
Tabela Rreziku pr Smundjet Kardiovaskulare .
Faktori dietetik
Burimi dietetik
Efektet n rrezikun e SKZ
Acidet yndyrore t Gjalpi, dhjam derri, Lidhje e fort midis konsumit t lart t
saturuara (AYS)
qumesht i
disa AYS (vecanrisht myristic, lauric dhe
paskremuar, djathi,
palmitik) me nivele t ngritura t
mishi, salcice, vaj i
kolesterolit total dhe LDL.
arrav t kokosit.
Rrezik i shtuar pr tromboza nga disa AYS,
t tilla si ai stearik
Acidet Yndyrore te Vaj misri, vaj lule
Polipasaturuara
dielli.
Omega 6
Omega -3

Vaj i peshkut dhe

yndyrnave ne
zarzavate dhe arra

Reduktim n gjak i kolesterolit total dhe

LDL por, n sasi te madhe, mundsi n
uljen e HDL mbrojtse.
Reduktim n gjak i kolesterolit LDL (por
n se nivelet fillestare jan te larta), dhe
mundsi pr ngritjen e HDL.
Veprim i fuqishm antitrombotik dhe
antiarritmik.

23

Acidet yndyrore t Vaji i ullirit

monopasaturuara

Reduktim i kolesterolit LDL n gjak

(ndoshta nj efekt i pamvarur ose pr shkak
t zvndesimit t AYS)
Mbrojtje e HDL

Acide Yndyrore te Yndyr e hidrogenuar Ngritje e kolesterolit total dhe LDL n

ndermjetme
n margarin,
gjak, ulje e kolesterolit HDL, dhe ngritje e
biskota, keke, fast
lipoproteinave.
food.
Mundsisht m t rrezikeshme se AYS.
Yndyrnat totale

Kolesteroli n
diet

Nuk ka lidhje t fort me niveline

kolesterolit n gjak, por kontribuon n
faktor t tjer rreziku t tilla si obeziteti,
dhe Faktori VII aktivim pr trombe. Marrja
e teprt e yndyrnave sht shpesh e lidhur
me konsumin e lart t AYS.
Rritja e kolesterolit n gjak.
Vezt, mishi, gjalpi,
qumshti

IX. REKOMANDIME USHQIMORE T PRGJITHSHME PR FMIJT

Marrjet ditore t rekomanduara pr fmijt e vegjl. Sasit mesatare t tyre pr
grup mosha t ndryshme.
Tabela
MUAJ
VITE
Mosha

0-3

3-6

6-9

9-12

1-2

2-3

3-4

4-5

Energji kcal
Proteina
gram

100kcal/kg
9.8

115kckal/kg
12

95kcal/kg
19

100kcal/kg
20

1150
20

1350
22

1500
24

1620
26

Burimi:M CAMERON: Manual of feeding of infants and young children

Tabela Nevojat ditore energjitike

MOSHA

KCAL/24 ORE

1-2 VJE

1100

2-3 VJE

1250

3-4 VJE

1400

4-6 VJE

1600

6-8 VJE

2000

8-10 VJE

2200

10-12 VJE

2500

Burimi:F. PANIZON, Principi e pratica di pediatria

24

N fmijn e vogl gjat vitit t par t jets nevojat pr nutrient (lende ushqimore) jan
mesatarisht rreth 100-115 kalori pr kg pesh, 2-3 her m shum se nevojat e nj t
rrituri (40 kalori pr kg pesh).
N tabeln e mposhtme jepen ndarja e kalorive t rekomanduara n ushqimin e fmijs
s vogl.
Tabela Ndarja kalorike n ushqime
USHQIMET

KALORI N %

PROTEINA

15%

KARBOHIDRATE

55-60%

YNDYRNA

25-30%

Burimi: Nelson: Textbook of Pediatrics

Rekomandime q ju drejtohen fmijve.

Pini Uj
Pini uj gjat cdo vakti ngrnieje dhe midis vakteve.
Bjeni ujin pijen tuaj t preferuar: sht m i mir dhe me freskues se pijet e mbla.
Hani fruta dhe perime
Shijoni frutat dhe perimet pr cdo vakt apo edhe gjat pasdrekes.
Hani rregullisht
Nj mngjes i shndtshm ju jep energji. Qndroni n form gjat gjith dits: Hani
rregullisht cdo vakt. Shmangni ngrniet e shpeshta mes vakteve.
Hani dhe pini n mnyr t zgjuar
Hani shumllojshmri ushqimesh. Hani leht: Shijoni rrall dhe n sasi t pakta ushqimet
e yndyrshme dhe t pasura n sheqer.
Fikni televizorin gjat ngrnies.
Bni aktivitet fizik dhe jini gjithmon aktive: luani, bni pun t ndryshme, lexoni ose
luani sport. Kthejini kurrizin videolojrave dhe kushtojuni nj aktiviteti tjetr.
Shmangni ngrnien mes vakteve: kushtojini koh ngrnies, shijoni ushqimin dhe
bashkebisedimin me miqt dhe t afrmit tuaj n tavolin.

25

far llogaritet si nj porcion pr fmijt 2-6 vjec?

Grupi i drithrave Porcionet prfshijn 1 cop buke, 1/2 tasi me pilaf, ose makarona, 1/2
tasi me drithra t gatuara, dhe 30 gr drithra t ndryshme. Fmija duhet t haj 6 porcione
nga ky grup.
Grupi i zarzavateve: porcionet prfshijn 1/2 tas zarzavate t grira n copa, ose 1 tas me
zarzavate me gjethe. Fmija duhet t haj 3 porcione nga ky grup.
Grupi Frutave prfshin 1 porcion frutash, rreth 3/4 tasi me 100% lng frutash, 1/2 tasi
fruta t sheqerosura, ose 1/4 filxhani fruta t thata. Fmija duhet t haj 2 porcione n dit
nga kyr grup .
Grupi i prodhimeve t qumshtit: Porcionet prfshijne 1 tas qumsht,ose kos ose 50
gram djath. Fmija duhet t marr 2 porcione nga ky grup
Grupi i mishit: porcionet prfshijn 50-70 gram mish vii, pul, ose peshk, tasi fasule
t gatuara . Ju mund ti zvndsoni 25 gram mish me 2 lug gjell me gjalp ose 1 vez.
Fmija duhet t marr 2 porcione nga ky grup
X. REKOMANDIME USHQIMORE PR FMIJT E VITIT T PAR T
JETS.
Krkesat ushqimore t fmijve reflektojn nevojat e veanta q ka kjo grup mosh pr t
mbuluar proceset e shpejta t rritjes dhe zhvillimit t trupit t tyre. N prgjithsi procesi
i metabolizmit dhe krkesat ushqimore t fmijve jan m t mdha. se tek t rriturit.
T porsalindurit q rriten shpejt, kan krkesa specifike pr lndt ushqyese (nutrientt)
t cilt merren me ann e ushqimeve. Organizmi i fmijs ka nevoja jetike pr energji dhe
materialet e rritjes t cilat merren nga proteinat, yndyrnat dhe sheqernat. Kriprat dhe
vitaminat edhe pse nuk japin energji, jan mjaft t rndsishme pr rritjen dhe zhvillimin
e fmijs. Ato sigurojn q t kryhen si duhet t gjitha reaksionet kimike q ndodhin n
organizem
Prbrsit ushqimor jan:
Makronutrientet: PROTEINA, KARBOHIDRATE, YNDYRNA, LNGJET
Mikronutrientet: VITAMINA, KRIPRA MINERALE
.
Nj ushqyerje e mir q nga lindja sht mnyra m e mir jo vetm pr t siguruar nj
zhvillim fizik dhe mendor normal, por ajo parandalon ose zvoglon n minimum nj sr
rregullimesh e smundjesh t fmijris (si p.sh. faqjet alergjike, patologjit e
smundjeve ngjitse) tek adoleshentt (si p.sh. koliti, obeziteti
apo dhjamosja,
hiperkolesterolemia,
etj)
si
dhe
vonon
faqjen
tek
i
rrituri
t
smundjeve t tilla si diabeti, ateroskleroza, smundje t ndryshme t mlis, zorrve,
disa tumore, si dhe plakjen e parakohshme.
Pr fmijn e vitit t par t jets rekomandohet ushqyerje eksluzive me gji pr gjasht
muajt e par, duke mos i dhn asnj lloj tjetr ushqimi vec qumshtit t gjirit. Ajo
pasohet me futjen graduale t ushqimeve shtes n fund t muajit t gjasht t jets.

26

Ndrsa pr fmijt q nuk kan mundsi t ushqehen me qumsht gjiri, ato mund t
ushqehen me qumsht artificial me kutit me formulat e zvndsuesve t qumshteve t
gjirit.
Ushqyerja me gji sht ushqyerja ideale dhe m e prkryer e ushqyerjes s foshnjave.
Foshnjt e porsalindura duhet t ushqehen eskluzivisht/vetm me qumsht gjiri pr 6
muajt e par t jets dhe m tej t vazhdohet ushqyerja me gji s bashku me ushqimet
komplementare, deri t paktn dy vje ose m shum.
Prparsit e foshnjs q merr qumsht gjiri jan:
- Ai prmban ekzaktsisht lndt ushqyese pr t cilat ka nevoj nj foshnj;
- sht i tretshm leht dhe prdoret me efektivitet nga trupi i foshnjs; dhe mbron
foshnjn prkundrejt infeksionit.
- kushton m pak se ushqyerja artificale;
- ndihmon nj nn dhe foshnjn pr t'u lidhur ngushtsisht;
- ndihmon zhvillimin e foshnjs;
Prmbajtja e nutrienteve n qumshtin e gjirit dhe qumshtet e tjer artificiale
Proteina n qumshtet e ndryshme ndryshon n cilsi, si dhe n sasi. Qumshti i njeriut
prmban alfa-laktalbumin dhe qumshti i lops prmban beta-laktalbumin.
Qumshti i lops ka m shum kazeine, e cila formon shtresa t trasha t patretura n
stomakun e foshnjs. N qumshtin e njeriut ka m pak kazein dhe ajo formon shtresa
m t buta q jan m t lehta pr t'u tretur.
Proteinat e tretshme, apo proteinat e serumit jan gjithashtu t ndryshme. N qumshtin e
njeriut, shum nga kto proteina prbhen nga proteinat anti-infektive, t cilat ndihmojn
pr t mbrojtur nj foshnj nga infeksionet.
Asnj qumsht artificial nuk prmban proteina antiinfektive, me prjashtim t qumshtit
t gjirit. Proteinat antiinfektive n qumshtin e njeriut, prfshijn laktoferrinn, (e cila
lidh hekurin dhe parandalon rritjen e bakterieve q kan nevoj pr hekur), lizosimn (q
vret bakteriet), si dhe antikorpe (imunoglobulina, kryesisht IgA).
Nj faktor tjetr i rndsishm antiinfektiv sht faktori bifid, (q nxit rritjen e
Laktobacilus Bifidus, q frenon rritjen e bakterieve t dmshme dhe i jep feeve t
foshnjve t ushqyera me gji ern e kosit). Qumshti i gjirit prmban gjithashtu edhe
faktor antivirale dhe antiparazitare.
Foshnjat e ushqyera artificialisht mund t ken intolerance nga proteinat e qumshteve
shtazore. Ato mund t ken diarre, dhimbje abdominale, etj. Diarrea mund t bhet m e
zgjatur, q mund t ndikoj n kequshqyerje.
Foshnjet q jan ushqyer me qumshte shtazore, apo formula kan m shum t ngjar se
foshnjat e ushqyera me gji, t zhvillojne alergji q mund t shkaktojn ekzema, ose astma
t mundshme. Nj foshnj mund t ket intolerance, apo alergji, edhe mbas pak
ushqyerjeve artificiale q i jepen n ditt e para t jets.
Ndryshimet n yndyrna tek qumshtet e ndryshme
27

Qumshti i gjirit ka acide yndyrore esenciale q nuk jan t pranishme n qumshtin e

lops, apo formulat. Acidet yndyrore esenciale jan t nevojshme pr zhvillimin e trurit,
syve t foshnjes, si dhe t vazave t gjakut.
Enzimat tretese, laktaza, lipaza dhe shum enzima t tjera t rndsishme, e mbrojn
foshnjen e vogl q ka nje sistem t papjekur imunitar/mbrojts.
Zorra e foshnjes s porsalindur nuk i ka zhvilluar gjith enzimat e nevojshme pr tretjen e
yndyrnave t qumshtit. Lipaza e qumshtit t gjirit ndihmon pr t prfunduar tretjen e
yndyrnave n zorr.
Feet e nj foshnje t ushqyer artificialisht jane t ndryshme nga ato t nj foshnje t
ushqyer me gji. Nj nga shkaqet pr kt sht se feet e nj foshnje t ushqyer
artificialisht prmbajn m shum ushqim t patretur.
Foshnjet e lindura me pesh t ult q ushqehen me ushqim artificial, t cilat kan
mungesa n kto acide yndyrore esenciale, mund t ken zhvillim mendor dhe shikim m
t pakt.
Vitaminat n qumshtet e ndryshme
Qumshti i njeriut permban n prgjithsi me shume vitamina se sa qumeshti i lops.
Pr disa vitamina te grupit B, sasia n qumshtin e gjirit sht njsoj, apo m shum se
ajo n qumshtin e lops, por pr shumicn e ktij grupi sasia n qumshtet e lops sht
2-3 her m e lart se n qumshtin e gjirit. Kto nivele t larta jan m shum se nevojat
e foshnjs. Qumshti gjirit prmban n sasi t madhe vitamine A dhe vitamine C.
Shpesh rekomandohet t'u jepen foshnjeve lngje frutash, q n nj mosh shum t vogl,
pr t siguruar marrjen e vitamins C. Kjo mund t jet e nevojshme pr foshnjet e
ushqyera artificialisht, por nuk sht e nevojshme t jepet tek foshnjat e ushqyera me
qumsht gjiri.
Qumshti i gjirit prmban shum vitamin A, n rast se nna e merr kt n ushqimin e
saj.
Hekuri n qumsht
Hekuri sht i rndsishm pr t parandaluar anemin. Qumshtet e ndryshm kan
njlloj sasi t pakta hekuri (50-70 mikrogram/100 ml, pra 0,5-0,7 miligram pr litr). Por
ka nj ndryshim t rndsishm.
Vetm rreth 10% e hekurit n qumshtin e lops thithet, ndrsa n qumshtin e gjirit
thithet rreth 50% e hekurit.
Foshnjet e ushqyera me qumsht lope mund t mos marrin hekur n sasi t mjaftueshme
dhe shpesh ato bhen anemike. Foshnjet e ushqyera ekskluzivisht me qumsht gjiri
marrin hekur n sasi t mjaftueshme dhe jan t mbrojtura kundr anemis nga
pamjaftueshmria e hekurit t paktn deri n moshn 6 muajshe, dhe shpesh edhe m
gjat.
Prparsi t qumshtit t gjirit
Mbrojtja kundr infeksioneve

28

Qumshti i gjirit nuk sht vetm nj ushqim pr foshnjat. Ai sht nj lng i gjall q i
mbron ato kundrejt infeksioneve. Pr vitin e par t jets, sistemi imunitar nuk sht i
zhvilluar plotsisht, dhe nuk mund t luftoj infeksionet si nj fmij m i madh n
mosh apo t rriturit.
Qumshti i gjirit prmban leukocite dhe nj sr faktorsh antiinfeksioze, t cilt
ndihmojn n mbrojtjen e nj foshnje kundr infeksioneve. Qumshti i gjirit prmban
gjithashtu antikorpe kundr infeksioneve q ka kaluar nna m par.
Prfitimet psikologjike t ushqyerjes me gji
Ushqyerja me gji ndihmon nj nn dhe foshnje pr t krijuar lidhje t ngushta afektive,
q i bn t ndjehen thellsisht t knaqura nga ana emocionale. Kontakti i ngusht,
menjher mbas lindjes, ndihmon n zhvillimin e ksaj marredhenieje. Disa studime kan
treguar se ushqyerja me gji mund t ndihmoj nj fmij t zhvillohet m mir nga ana e
inteligjencs.
Mbrojtja nga diarreja
Foshnjet me ushqim artificial smuren nga diarreja m shpesh pr dy arsye kryesore;
sepse ushqimet artificiale nuk kan faktor antiinfektive, dhe sepse ushqimet artificiale
jan shpesh t ndotura me bakterie t dmshme. Qumshti i gjirit nuk sht i ndotur
Qumshti i gjirit mbron kundr vdekjes nga diarreja foshnjet deri n moshn nj vje, dhe
n fmijt t cilt jan me kequshqyerje deri n dy vje. Qumshti i gjirit mund t mbroj
kundr disa formave t diarres, p.sh. kolera dhe shigeloza deri n 2-3 vje.
Mbrojtja kundr infeksioneve t rrugve t frymmarjes
Qumshti i gjirit mbron gjithashtu foshnjet nga infeksionet e rrugve t siprrme t
frymmarjes. Studimet kan treguar se t ushqyerit me gji gjithashtu mbron foshnjet
kundr infeksioneve t tjera, p.sh. infeksioneve t veshit dhe meningiteve.
Deri n moshn 4-6 muajsh, ushqyerja eksluzive me gji mund t siguroj t gjith
nutrientet dhe ujin e nevojshm pr foshnjn.
Nga mosha 6 muajsh, vetm marrja e qumshtit t gjirit nuk sht m e mjaftueshme dhe
pr kt arsye t gjitha foshnjet duhet t marrin ushqime t tjera, q njihen si ushqime
shtese, prve qumshtit t gjirit. Pak foshnje kan nevoj pr ushqime shtes n moshn
4 ose 5 muajsh.
Ushqimi shtes mund ti jepet foshnjs me nje filxhan, ose me filxhan me lug dhe nuk ka
nevoj pr shishe me biberon pr ushqim.
Por, qumshti i gjirit mbetet prsri nj burim i rndsishm energjie dhe nutrientsh me
cilsi t lart, deri n vitin e dyt t jets e m tej.
Ai mund t ofroj rreth 1/3 e proteinave dhe energjis q ka nevoj nj fmij n vitin e
dyt
Rreziqet e ushqyerjes me qumshte artificiale

Ushqyerja artificiale mund t ndrhyj me lidhjen e nns me foshnjn. Nna dhe

fmija mund t mos zhvillojn marrdhnie shum t ngushta afektive.

29

Nj fmij me ushqim artificial ka m shum t ngjar t smuret nga infeksionet

e rrugve t frymmarrjes, diarreja, infeksione t veshit, apo infeksione te tjera.
Diarrea mund t bhet e zgjatur dhe t prsritet shpesh.
Foshnja mund t marr m pak qumsht dhe kaloj n kequshqyerje, sepse merr
shum pak n sasi qumshtesh, ose ato jan t holluar m shum. Ka m shum t
ngjar t vuaj nga pamjaftueshmria e vitamins A.
Nj foshnje e ushqyer artificialisht ka m shum t ngjar t vdes nga infeksionet
dhe kequshqyerja se sa nj foshnj e ushqyer me gji.
Foshnja mund t zhvilloj gjndje alergjike, si p.sh. ekzem dhe astm.
Foshnja mund t bhet intolerante ndaj qumshtit shtazor, kshtu qumshti
shkakton diarre, skuqje dhe pura n lkur apo simptoma t tjera.
Rritet rreziku i disa smundjeve kronike n moshat e mvonshme, si psh.diabeti.
Nj foshnje mund t marr shum qumsht artificial dhe t bhet obez.
Fmija mund t mos zhvillohet aq mir nga inteligjenca.
Nj nn q nuk ushqen me gji ka m shum t ngjar t mbetet prsri shtatzn
m shpejt dhe mund t bhet anemike mbas lindjes. Ajo sht e predispozuar nga
kanceri i ovareve dhe gjirit.
Ushqyerja e foshnjs sipas rekomandimeve t Organizats Botrore t Shndetsis
Ushqyerja eksluzive me gji/vetm me qumsht gjiri
Ushqyerja vetm me qumsht gjiri nnkupton q fmijs mos i jepet asnj lloj tjetr
ushqimi, prfshir dhe ujin, prvec qumshtit t gjirit (duke prjashtuar
barnat/medikamentet dhe vitaminat, apo kriprat minerale n form pikash q jepen pr
nj koh jo shum t gjat); sht i lejuar qumshti i shtrydhur i gjirit.
Ushqyerja kryesisht me gji
Ushqyerja kryesisht me gji nnkupton ushqyerjen me gji t nj foshnje, por asaj i jepen
dhe sasi t vogla uji, apo lngje t tjera me baz ujin, p.sh ajrat, lngjet e frutave, etj.
Ushqyerja me shishe
Ushqyerja me shishe nnkupton ushqyerjen e nj foshnje nga shishja, fardo prmbajtje
q ajo t ket (qumsht gjiri apo artificial), duke prfshir edhe qumshtin e shtrydhur t
gjirit.
Ushqyerja artificiale
Ushqyerja artificiale nnkupton ushqyerjen e nj foshnje me qumsht kutie apo bagtie
pa i dhn fare qumsht gjiri.
Ushqyerja e pjesshme me gji
Ushqyerja e pjesshme me gji nnkupton dhnien foshnjs pjesrisht qumsht gjiri dhe
pjesrisht ushqim artificial, drithra, ose ushqim tjetr.
Rekomandime pr fillimin e shtesave me qumsht artificial. Kto rekomandime
duhet t bhen vetm nga mjeku specialist
- t porsalindur me pesh shum t vogl, ose t cilt kan lindur para kohe, me pak
se 1000 gram, ose 32 jav t barrs
- fmij, nnat e t cilve jan me HIV/AIDS
- fmij, nna e t cilit ka smundje amtare t rnda (psikoze, etj.)
- fmij me rregullime akute t humbjes s ujit, p.sh.gjat foto terapis pr ikter
30

- fmij nnat e t cilve jan duke marr medikamente t cilat jan t kundrindikuar
kur ushqejn me gji, (medikamentet pr trajtimin e kancereve, medikamentet
radioaktive, medikamentet anti-tiroidike e t tjera.
- Kur ushqyeria me gji sht ndrprer prkohesisht, nnat do t ndihmohen t
rivendosin riardhjen e qumshtit duke shtrydhur qumshtin me pomp, apo me dor,
si dhe duke e prgatitur pr momentin kur ushqyerja me gji duhet t filloj.
Rekomandimet mbi ushqyerjen e sukseseshme me gji te foshnjave dhe fmijve t
vegjl.
- Foshnjet duhet t fillojne ushqyerjen me gji brnda 1/2 - 1 or pas lindjes.
- Ato nuk duhet t marrin asnj lng apo ushqim, prpara se t fillojn
ushqyerjen me gji
- Foshnjet duhet t ushqehen ekskluzivisht/vetm me gji per t paktn katr muajt
e pare t jets.
- Midis 4-6 muajsh, jepen ushqime shtes, vetm n se foshnja nuk rritet si duhet,
ose n se duket e uritur, megjith ushqyerjen me gji.
- Shum foshnje nuk kan nevoj pr ushqime shtes prpara 6 muajsh.
- T gjith fmijt m t rritur se 6 muajsh duhet t fillojn t marrin ushqime
shtes.
- Fmijt duhet t vazhdojn t marrin qumshtin e gjirit deri n 2 vjec ose edhe
m tej.
Ushqyerja me gji do t jet e sukseseshme n se:
Nna ndjehet e knaqur dhe e qet
- Foshnja sht pozicionuar mire n gji dhe thith me efektivitet
- Foshnja thith aq shpesh dhe aq gjat sa dshiron
- Mjedisi prreth e mbeshtet ushqyerjen me gji
T ushqyerit me gji sht nj eksperienc t msuari pr nnat dhe foshnjet.
Rekomandohet si m posht:
*Fillimi hershm i t ushqyerit me gji.
Foshnja duhet t ket mundesi pr tu ushqyer me gji gjat gjysm ors s par
mbas lindjes, kur sht m e vmndshme.
Vendosja e foshnjes menjhere mbas lindjes n barkun e nns dhe kontakti
lkure me lekur me nnn ndihmon fillimin e ushqyerjes me gji.
Nns gjat kohs s ushqyerjes duhet ti krijohet nj atmosfer e qet.
Foshnjet e sapo lindura duhet t ken nj far kohe pr tu orientuar, t kapin, t
lpijn dhe t mbshtillen pas gjirit; pra t mund t pozicionohen dhe t thithin
mir.
Foshnjet e lindura premature, ose foshnjet t cilat jan t smura duhet t fillojn
t ushqehen me gji sa m shpejt q e lejojn kushtet e tyre.
*Ushqyerja e shpesht, pa kufizim, simbas nevojs s foshnjes.
Foshnjet ushqehen me gji pr aq gjat e shpesh sa jan t interesuar.

31

Pr t porsalindurin, kjo sht zakonisht do 2-3 or gjat gjith dits dhe nats (8-12
here ose me shume ne 24 ore).
Gjatsia e kohs s ushqyerjes ndryshon me moshn e foshnjes dhe mnyrn e
ushqyerjes. Ajo mund t krkoj midis 20-30 minutave pr nj ushqyerje komplete.
*Duhet zgjuar foshnja n se sht e nevojshme. Shum foshnje nuk vendosin modele
ushqyerje efektive deri n 36-48 or mbas lindjes. N se foshnjet jan t prgjumura
duhet t zgjohen lehtsisht dhe tu jepet mundsia pr tu ushqyer me gji- t paktn do tre
or gjat dits dhe 1-2 her n dit gjat nats.
*Duhet pozicionim i duhur dhe kapje e prshtatshme e gjirit nga foshnja.
Pozicionimi i prshtatshm dhe kapja e gjirit nga foshnja sht ky pr ushqyerjen e
sukseshme me gji; ajo siguron
Prodhimin e nevojshm t qumshtit
Parandalimi problemeve t gjirit, thithave t skuqur, fryrja dhe infeksionet e gjirit.
Duhet siguruar ushqyerja vetm me qumsht gjiri.
Foshnjet q ushqehen me gji duhet t marrin vetm qumsht gjiri, pa ushqime dhe lngje
t tjera shtese, deri kur nuk ka nj udhzim mjeksor. Shtesat me ushqime t huaja
ndrhyjn me prodhimin e qumshtit. Gjithashtu, foshnjet nuk duhet t prdorin shishe
me biberona dhe biberona qetsues, sepse mnyra e thithjes s tyre nga foshnja sht e
ndryshme nga mnyra e thithjes s gjirit dhe kjo mund t pengoj ushqyerjen me gji.
LLOJET E USHQYERJEVE ARTIFICIALE
Qumshti i lops
Sot qumshti i lops nuk rekomandohet t prdoret n fmijt deri n moshn 1 vit.
Perberesit e tij ndryshojne shume nga qumeshti i gjirit, nga permbajtja e proteinave,
lipideve, vitaminave e kriprave minerale. Pr kt arsye ai duhet t prdoret i holluar me
uj, duke i shtuar karbohidrate e yndyrna. Por n mjaft raste hollimet dhe shtesat mund t
bhen jo mir nga nna dhe prgatitja e ruajtja e tij mund t mos jen n kushte t mira.
N fmijt e moshave t vogla jan hasur shum forma alergjike nga qumshti i lops,
pr kt ai nuk rekomandohet t prdoret n kt mosh. Studimet e fundit kane treguar
se qumeshti lopes pengon thithjen e hekurit ne zorre, duke dhn kshtu anemin nga
mungesa e hekurit
Formulat e qumshtit
Ato jan zvndsuesit m t mir t qumshtit t gjirit. Por n koht e sotme, gjnden
shum formula n shitje t cilat mund t ngatrrojn nnn apo personelin shndetsor n
prdorimin e tyre.
Duhet ditur se n prgjithesi ato ndahen n qumshte t fillimit t cilat prdoren pr
fmijt deri 4-6 muajt e par dhe qumshtet e ndjekjes, pr fmijt mbi 6 muaj.
Prberja e ktyre formulave sht e ngjashme me qumshtin e gjirit. Kan ndryshime
vetm n disa prbrs.
Tabela. Prbrsit e qumshteve t formulave

32

Prbrsit

Qumshti fillimit

Qumshti ndjekjes

Vlera kalorike (kcal/100ml)

64-72

60-85

Proteina (g/100ml)

1,2-1,9

2,0-3,7

Proteina (g/100kcal)

<4

< 5,5

Raporti kasein/ sieroprotein

<1

Yndyrna (g/100ml)

2,7-4,1

2-4

Acide yndyror t pangopur

> 50%

Acidi linoleik

3-6%

Karbohidr (g/100ml) kryesisht laktoz

5,5-8,2

5,7-8,6

Kalcium(mg/100ml)

> 40

> 60

Fosfor(mg/100ml)

20-35

>40

Hekur(mg/100ml)

0,07-0,14

0,7-1,4

Qumshtet e fillimit i prgjigjen nevojave t porsalindurit dhe foshnjeve deri n muajin e

4-t. Mbas muajit t 4-t vrehet nj ngadalesim n rritje n fmijt q ushqehen me
qumshtet e fillimit, pr arsye t prmbajtjes s ult t tij n proteina. Prandaj kshillohet
prdorimi i qumshteve t ndjekjes q jan m t pasur n proteina dhe hekur.
Racioni ushqimor llogaritet duke u nisur nga nevojat energjitike dhe duke njohur
prmbajtjen kalorike t qumshtit pluhur, duke e holluar at simbas rekomandimeve t
keshilluara ne etikete.
Prqndrimi optimal i tij sht 13% q i prgjigjet prqndrimit t qumshtit t gruas, kjo
prqindje jep vlera kalorike rreth 70 kcal/100 ml.
Shtesat me Vitamina dhe Minerale
Profilaksia e Vitamins D sht veanrisht e rndsishme kur nnat nuk ekspozohen
mjaftueshm n rrezet e diellit. Roli i vitamins D qndron n mbrojtjen nga infeksionet
dhe rritjen e imunitetit. Burimi kryesor i vitamins D sht 7 dehidrokolesteroli q
konverton vitaminn D n lkur pas ekspozimit nn dritn e diellit. Dieta sht nj
burim m pak i rndsishm veanrisht n se lkura nuk ekspozohet rregullisht n dritn
e diellit.
N disa rrethana mund t ket nj rrezik m t madh por pamjaftueshmeria nga vitamina
D, p.sh. n zonat malore, veanrisht gjat dimrit ku prodhimi i vitamies D mund t
paksohet pr arsye t ekspozimit t pakt t lkurs ndaj rrezeve t diellit.
Prqndrimet e vitamins D n qumshtin e gjirit jan raportuar m t ulta 20 IU/L,
shum m pak se doza ditore e rekomanduar prej 400 IU/d; por kto nivele luhaten
shum dhe mund t ndikohen nga dieta e nns.

33

Prandaj rekomandohet q t merren shtesat me Vit D gjat shtatzanis, ushqyerjes me gji

dhe ajo t shtohet edhe tek fmijt e vegjl 0-3 vje pamvaresisht nga ushqyerja me gji
apo qumsht artificial.
Eksperienca n disa vnde ka treguar se marrja ditore 400 IU e vitamins D, parandalon
raktitin, nxit rritjen dhe mban nivele t rndsishme t kalciumit dhe fosforit pa asnj
shenj toksiciteti.
Rekomandimet pr shtesa n minerale

Foshnjeve me ushqyerje eskluzive me gji duhet tu jepet 400 UI/d t vitamins D.

Kjo sasi mund t rritet n 800 IU/d gjat dimrit pr fmijt q jetojn n zonat e
thella malore verilindore.
Nnat shtatzna dhe ato q ushqejn me gji kan nevoj pr 400 IU/d vitamin D.
Fmijt mbi moshn 2 vje, duhet t marrin 400 IU/d vitamin D gjat dimrit.
Marrja e florideve nuk rekomandohet pr foshnjet ndn 6 muajsh.
Shtesat me hekur, foshnjet e ushqyera vetm me qumsht gjiri nuk kan nevoj
per hekur shtese deri ne moshen 6 muajsh. Mbas kesaj moshe, pr foshnjet e
shndetshme, hekuri q merret n ushqimet e ngurta zakonisht ofron marrje t
mjaftueshme

Ushqyerja e foshnjs me filxhan.

Prparsit e ushqyerjes me filxhan, krahasuar me ushqyerjen me shishe
Filxhanet jan t leht per tu pastruar me sapun dhe uj, ne se nuk ka mundsi t zihen
Filxhanet ka m pak t ngjar t mbahen kudo pr nj koh t gjat duke i lejuar koh
bakterieve t shumezohen
Nj filxhan nuk mund ta lem pran foshnjs, q ajo t ushqehet vet. Personi q
ushqen foshnjn me filxhan duhet ta mbaj at, dhe foshnja t shikoje at, duke krijuar
kshtu kontaktin e nevojshm.
Ushqyerja me filxhan nuk ndrhyn me thithjen e gjirit
Filxhani e aftson foshnjn t kontrolloj sa t doj marrjen e ushqimir
Si t ushqejme foshnjn me filxhan
Mbaje fmijn t ulur gjysm ngritur, ose ngritur n prehr
Mbaj nj filxhan t vogl n buzt e foshnjs
Prkule filxhanin q qumshti t arrij buzn e fmijs
Filxhani duhet t mbshtetet leht mbi buzn e poshtme t foshnjs dhe ant e
filxhanit t prekin pjesn e jashtme t buzs s siprme t foshnjs
Fmija fillon t pij dhe hap gojn dhe syt e tij
Foshnjet e lindura me pesh t ult fillojn t marrin qumshtin me gjuh
Foshnjet e lindura n koh, ose ato me t rritura e thithin qumshtin, duke e
pshtyr at.
Mos e derdhni qumshtin n gojn e foshnjs. Vetem mbani filxhanin n buzt e
tij dhe lreni t filloj vet thithjen

34

Kur foshnja ka marr sa do, mbyll gojn dhe nuk do t marr m. N se nuk ka
marr sasin e llogaritur ai ndoshta do t marr m shum hern tjeter, ose duhet
ta ushqeni m shpesh
Masni sa merr n 24 or jo sa n do vakt ushqyerje

Mnyra e ushqyerjes artificiale

Pr foshnjet q nuk mund t ushqehen vetm me gji mund t jepet
Qumsht gjiri i shtrydhur
Qumsht formule
Qumsht lope (Hollimi i qumshtit me uj 1:1, 2:1, 3:1 dhe shto 1 lug uj aji
sheqer pr do filxhan ushqyerje)
Ushqyerja artificiale fillohet menjher pas lindjes (6-8 ort e para) duke prdorur
fillimisht prqendrime m t ulta rreth 10%.
Numri i vakteve t ushqimit duhet t jet 7 n javt e para, 6 n dy muajt e par dhe
5 deri n fillimin e ushqyerjes komplementare.
SASIA
Foshnjet me pesh 2,5 kg ose m shum
150 ml pr kg/pesh n dit
ndahet n 8 vakte dhe jepet do 3 or
Foshnjet me pesh m pak se 2,5 kg
Fillo 60/ml kg pesh
Rritet volumi me 20 ml do dit, deri kur foshnja merr n total 200 ml pr kg n dit.
Ndaje n 8-12 marrj duke ushqyer do 2-3 or
Vazhdo deri sa foshnja peshon 1800 gr, ose m shum dhe ushqehet plotsisht me gji
Kontrollo marrjen e foshnjs n 24 or
Sasia e ushqyerjeve individuale mund t ndryshojn.
10 hapat pr nj ushqyerje t sukseseshme me gji
do institucion q ofron kujdes pr nnn dhe t porsalindurin duhet t:
1. Ket nj politik t shkruar q i komunikohet t gjith stafit t kujdesit
shndetsor
2. Trajnoje t gjith stafin shndetsor me aftesit e nevojshme pr t zbatuar kt
politik
3. Informoji t gjitha grat shtatzna rreth prparesive dhe rndsis s ushqyerjes
me gji
4. Ndihmo nnat t fillojn ushqyerjen me gji brnda ore mbas lindjes
5. Tregoji nnave si t ushqejn me gji dhe si t mbajn prodhimin e qumshtit t
gjirit/laktacionin edhe n se ato duhet t ndahen nga foshnjat
6. Mos u japet t porsalindurve asnj ushqim apo lng tjetr prve qumshtit t
gjirit, ne se nuk ka kunderindikacion mjeksor
7. Praktikoj qndrimin e pandar t nns me foshnjen s bashku n 24 or
8. Nxis ushqyerjen me gji sipas krkess

35

9. T mos i jepni shishe me biberona, ose biberona qetsues foshnjeve q ushqehen

me gji
10. Nxis krijimin e grupeve t mbshtetjes s ushqyerjes me gji dhe t referoj nnat
kur dalin nga spitali apo klinika.
Ushqyerja komplementare/shtes
Pr tu siguruar se femijt e vegjl rriten mir dhe jan t shndetshm sht e
rndsishme t njihet se far ushqimesh duhet tu japim, sa duhet tu japim dhe sa shpesh
ato jan t nevojshme. Qumshti i gjirit vetm duhet t jet ushqimi kryesor gjat gjith
vitit t par t jetes s foshnjes dhe sht nj ushqim i rndsishm gjat vitit t dyt.
Qumshti i gjirit vazhdon t ofroj faktort kundr infeksioneve t cilat i ka vetm ai dhe
n ushqimet e tjera mungojn.
Ushqyerja komplementare kupton dhnien e ushqimeve t tjera si shtes e
qumshtit t gjirit.
Gjat ksaj periudhe, nj foshnje gradualisht msohet pr t ngrn ushqimet e familjes.
N fund t ksaj periudhe (zakonisht rreth moshs 2 vje) qumshti i gjirit sht i
zvndsuar komplet nga ushqimet e familjes, megjithse ndonjher fmija mund t
krkoj t thith gjirin pr rehati.
Ka dy lloj ushqimesh q prdoren n ushqyerjen komplementare:
Ushqime t industrializuara t homogjenizuara, t prgatitura posarisht pr kt
periudh
Ushqimet e zakonshme t familjes t cilat jan ndryshuar pr ti br ato m t lehta
pr tu ngrn nga fmija dhe pr t ofruar sasin e duhur t lndve ushqyese
(nutrientet)
Pr shmbull nj nn mund t prgatis nj muhalebi t holl posarisht pr foshnjen e
saj.
Prgatitja e ushqimeve n form pureje, ose t shtypura si pelte ndryshon prberjen e tij
nga ushqimi i familjes, duke e br q fmija ta haj at m leht.
Ushqimet e familjes gjithashtu mund t ndryshohen duke i shtuar dika ekstra, psh,
vitamin A, hekur, ose m shum vaj pr energji.
Kur duhet t fillojn ushqimet komplementare?
Ushqimet komplementare duhet t fillojn kur foshnja nuk mund t marr m energjin
dhe nutrientet vetm nga qumshti i gjirit. Pr shum foshnj kjo ndodh midis moshs 46 muajshe. Kjo gjithashtu sht mosha kur nervat dhe muskujt e gojs zhvillohen sa
duhet pr ta lejuar foshnjen t coptoj, kafshoj dhe bluaj. Prpara 4 muajve foshnjet e
shtyjn ushqimin n goj sepse nuk mund t kontrollojn lvizjet e gjuhs s tyre. N
moshn 4-6 muajsh bhet m e leht t ushqehen me muhalebi t holl, pure me
zarzavate etj sepse ne kto fmij:
Fillimi shum i hershm, ose shum i vonshm i ushqyerjes komplementare sht i
padshirueshm. Shnjat se nj fmij sht gati pr t filluar jan:
sht t paktn 5-6 muajsh

36

Merr shpesh ushqyerje me gji, por duket i uritur menjher mbas ushqyerjes
Nuk shton si duhet n pesh

Dhnia e ushqimeve komplementare shum hert sht e rrezikshme sepse:

Fmija nuk ka nevoj ende pr kto ushqime dhe ato mund t zvndsojn
qumshtin e gjirit. N se do t jepen kto ushqime foshnjet marrin m pak nga
qumshti i gjirit dhe nna prodhon m pak, kshtu m von mund t jet m e
vshtir t plotsohen nevojat ushqyese t fmijs
Fmija merr m pak faktor mbrojts nga qumshti i gjirit
Rreziku i diarres rritet gjithashtu, sepse ushqimet komplementare mund t mos jen
aq t pastra sa qumshti i gjirit
Ushqimet e dhna n vnd t qumeshtit t gjirit shpesh jan t holla, p.sh muhalebi,
paluze t ujshme, ose supa sepse kto jan m te lehta pr tu ngrn nga foshnja. Kto
ushqime mbushin stomakun, por ofrojn m pak lnd ushqyese se qumshti i gjirit
dhe kshtu nuk plotsohen krkesat e fmijs
Nnat jan n rrezik m t madh t mbeten shtatzn n se ato ushqehen me shpesh
me gji.
Dhnia e ushqimeve komplementare shum von gjithashtu sht e rrezikshme sepse:
fmija nuk merr ushqimin shtes q i nevojitet pr t plotsuar nevojat pr energji dhe
nutrient
fmija ndalon rritjen, ose rritet ngadal
Kush jan ushqimet komplementare/shtes?
Ushqime t mira komplementare/shtes jan:
t pasura n energji, proteina dhe mikronutrient (veanrisht hekur, zink, calclium,
vitamin A, vitamin C dhe folate)
t pastra dhe t sigurta
nuk kan patogen (pra nuk shkaktojn smundje nga bakteriet, apo organizma t tjera
t dmshme
nuk kan kimikate, apo toksina t dmshme
nuk kan kocka, apo copa q mund t mbysin femijn
nuk jan t valuara shum
nuk jan shum t kripura, ose me piper
jan t lehta per tu ngrn nga fmija
gjnden dhe mund t prballohen leht nga familja
jan t lehta pr tu prgatitur
Foshnjet e vitit t par t jets veanrisht pas moshs 6 muajshe kan nevoja t shtuara
per marrjen e hekurit me ushqim, sepse kto nevoja nuk mund t plotsohen vetem me
ushqyerjen me qumesht gjiri.
Burimet e hekurit dhe thithja e hekurit
Sasia e hekurit q nj fmij thith nga ushqimi varet nga:
Prmbajtja e hekurit n ushqim.

37

Lloji i hekurit (hekuri nga mishi dhe peshku thithet m mir se hekuri nga bimt
dhe vezt.
Lloji i ushqimeve t tjera q jan t pranishme n t njjtin vakt ushqyerje (disa
nxisin thithjen e hekurit, disa ndrhyjn duke paksuar thithjen e tij.
N se fmija sht anemik (n fmijt anemik thithet m shum hekur)

Shmbuj ushqimesh t pasura me hekur

Shum hekur, thithen mir
Mlcit
Organe t tjera, veanrisht organet
e kuqe dhe gjaku
Mishi i kafshve, veanrisht mishat e
kuq
Mishi i shpendve, veanrisht mishi
me ngjyr t errt
Ushqimet e fortifikuara me hekur (si psh
drithrat e fortifikuara pr foshnjet)

Shum hekur, thithen pak

E verdha e vezs
Bishtajoret
Gjethet ngjyr jeshile t errt

Sasia e hekurit t thithur nga vezt, qumshti dhe ushqimet bimore (psh. drithrat,
bishtajat, zarvatet dhe frutat):
rritet duke ngrn n t njjtin vakt
- ushqime t pasura me vitamin C
- mishi dhe t brndshme t kafshve, shpendve
- peshk dhe produkte t tjera deti
Paksohet duke pir
- ajra dhe kafe
Nevojat pr energji dhe hekur te nj fmij mesatar jan:
Mosha
Energjia ( kkal/d)
Hekuri i thithur( mg/d)
0-2 muajsh
3-5 muajsh
6-8 muajsh
9-11 muajsh
12-23 muajsh

404
550
682
830
1092

1.14
0.90
0.78
0.66
0.049

Marrja e ushqimeve t pasura me vitamin C gjat t njjtit vakt sht rruga m e mir
pr t prmirsuar thithjen e hekurit nga vezt, qumshti dhe ushqimet bimore. Ngrnia e
ushqimeve t pasura me vitamin C gjat t njjtit vakt sht rruga m e mir pr t
prmirsuar thithjen e hekurit nga vezt, qumshti dhe ushqimet me origjin bimore.
Ushqimet e pasura me vitamin C prfshijn mangon, portokallin dhe agrumet e tjera.
.
Rndsia e nje ushqyerje komplementare t przier
Pr t plotsuar mungesat n lnd ushqyese si psh n proteina, vitamina, etj se bashku
me qullrat duhet t prdoren edhe ushqime te tjera. Llojet e ushqimeve q plotsojn
kt boshllk m mir jan:

38

Bishtajoret (si fasulet, bizelet, thjerrzat)

Ushqimet me baz shtazore, mishi, shpendt, veza, qumshti, etj
Zarzavatet me gjethe jeshile dhe frutat e zarzavatet me ngjyr portokall
Vajrat dhe sheqernat

Si mundet t plotesojn ushqimet komplementare mungesat n energji dhe lnd

ushqyese?
far jan jan mungesat n energji dhe lnd ushqyese?
Dhnia e nj przjerje ushqimesh plotsuese sht rruga m e mir pr t plotsuar
mungesat dhe pr tu siguruar se fmijt marrin sa duhet energji, proteina dhe
mikronutrient pr nj rritje dhe zhvillim t shndetshm. Gjat nj dite, nj przjerje e
mir e pasur me lend ushqyese sht drithra + bishtajore + nje ushqim me origjin
shtazore + perime, ose fruta me gjethe jeshile, ose me ngjyre portokalli, apo mund t
prdoret pr shmbull:
drithra+ bishtajore+ perime ose fruta me gjethe jeshile ose me ngjyr portokalli n nj
vakt
drithra+ nj ushqim me origjin shtazore+ perime ose fruta me gjethe jeshile, ose me
ngjyr portokalli n vaktin tjetr
Marrja e frutit n nj vakt prmirson thithjen e hekurit
Shtimi i nj sasie t pakt yndyre, ose vaji jep energji shtes.
Duhen mbajtur para sysh
Ushqimet me prmbajtje drithrash (psh 3 lug plot me oriz t gatuar+ 1 lug gjelle me
yndyr):
Ndihmojn t plotsohen mungesat n energji dhe proteine
Plotesojn shum pak mungesn pr hekur
Nuk plotsojne mungesn pr vitamin A
Ne se ne perdorim patate ne vend te orizit, ato do te kene nje efekt dhe me te vogel per te
plotesuar mungesat ne proteina. Niseshteja dhe amidoni nuk ka pothuajse asnje efekt mbi
plotsimin e mungesave n proteina
Shtimi i bishtajoreve (psh 1 lug gjell plot me bizele, fasule)
Plotesojn pak mbi mungesn n energji
Plotesojn mir mungesn n hekur
Nuk ka efekt n mungesat pr vitamin A
Shtimi frutit ( psh nj gjysm portokalle e vogl)
Plotsojn pak nevojat pr energjin dhe n proteina
Prmirson thithjen e hekurit n orizin dhe bishtajat
Ka vetm nje efekt t vogl n plotsimin e nevojave pr vitamin A
N se kemi prdorur dardh, moll n vnd t portokallit kto kan m shum
vitamin A si dhe vitamin C.
Shtimi i peshkut ( 1 luge gjell plot)
Plotsojn pak mungesn n energji

39

plotson mungesn n proteina

ka pak efekt mbi mungesn n hekur
nuk ka efekt mbi mungesn n vitamin A
Shtimi i peshkut n nj vakt prmirson thithjen e hekurit nga ushqimet me origjin
bimore

Shtimi i perimeve me gjethe jeshile t errt (1 lug gjll plot)

Plotsojne pak mbi mungesn n energji
Ofron disa proteina
Ofron pak hekur
Ofron shum vitamin A dhe plotson nevojat e kesaj moshe
Fmijt e moshs 6-11 muajsh, kan nevoj pr m pak ushqime plotsuese sepse
krkesat e tyre pr energji jan m t vogla. Por kujtoni se nevojat e tyre pr hekur jan
m t mdhaja, kshtu ka mjaft rndsi t prfshihen ushqimet e pasuara n hekur pr
fmijt m t vegjl.
N moshn 7-8 muajsh, fmija ka filluar t nxjerr dhmbt dhe mund t koordinoj
lvizjet e nofulls pr t prtypur ushqimet e ngurta. Gjithashtu shum foshnje n kt
mosh mund t mbajn filxhanin n duart e tyre.
Mishi, bishtajat dhe e verdha e vezs gjithashtu mund t fillohet kur fmija sht mbi 7
muajsh, si shtes e frutave dhe zarzavateve q jan filluar m par. Ato jan t pasur n
vitamina dhe minerale
Kur fillohen bishtajoret, bizelet fillohet me nj ose dy lug aji dhe gradualisht rrit sasin
n dy ose tre lug gjell n fund t javs.
Zarzavatet si thjerza dhe bizelet kan nj prmbajtje t lart proteinike. Proteina n
bishtajat ka vler m t lart se n drithrat. Ato jan po ashtu ushqyese si ushqimet me
origjin shtazore dhe shpesh jan m pak t shtrnjta.
Filloni me mish pule sepse ai shkakton m pak alergji se ai i lops. Duhet pastruar dhjami
dhe lkura e puls. T zjehet mir pr t mnjanuar parazitozat. Mishi t coptohet n
pjes t vogla prpara se t gatuhet dhe t bluhet mir, pr t ndihmuar tretjen tek fmija.
Fillo me nj ose dy lug aji me mish. Rrite gradualisht sasin me dytre lug gjll n
fund t javs.
Veza. Kur fillohet veza duhet dhn e verdha mbas moshs 7-8 muajsh. E bardha e vezs
mund t jap alergji pr kt ajo duhet dhn mbas muajit t 10-11-t. Mos jep m shum
se dy her n jav nj vez. Fillo me sasi t vogla t verdhen e vezs. Rrite gradualisht
deri sa fmija t marr gjith vezn.
Peshku. N prgatitjen e peshkut, gjithnj hiqet lkura dhe halat. Mos e fillo peshkun
prpara se fmija t jet msuar t haj nj llojshmri ushqimesh t tjera. Peshku mund t
jepet bashk me orizin, drithrat dhe zarzavatet.
Kosi mund t jepet vean. Ai mundet gjithashtu t jepet me oriz t przjere/pul,
oriz/mish, oriz/vez ose ndonj recet tjetr.
N muajin e 9-t, sa m shpesh t jet e mundur t vazhdohet ushqyerja me gji. N kt
koh foshnja sht msuar me shum ushqime q gjnden n shtpi. Fmijs mund ti

40

jepen zarzavate t ndryshme n form supe, pureje, t perzjera me mish ose pule apo
peshk, ose bishtajore dhe perzjerje t tjera duke prdorur orizin.
Drithrat mund t przihen me qumsht lope. Kosi, djathi i freskt, frutat dhe lngjet e
freskta t frutave duhen vazhduar. Foshnja duhet gjithashtu t haj disa ushqime t
familjes pa i shtuar krip, sheqer dhe specie.
Ushqimet q duhen mnjanuar
Mnjanoni djathrat industriale deri n moshn 1 vje, sepse ato kan sasi t mdha kripe
e konservante t tjer. Mnjanoni prsri t gjitha llojet e ushqimeve t konservuara
Muaji 10-12-t
N kt mosh fmija sht gati t haj dietn e familjes.
Vaktet zemr, Ushqyerja ndrmjet vakteve
Cilat ushqime jan t mira pr vaktet e ndermjeteme/zemra?
Fmijt kan nevoj pr vakte t ndrmjetme pr t plotesuar mungesen ne energji. Kto
vakte duhet t jen t lehta pr tu pergatitur.
Ushqimet e vakteve t ndrmjeteme japin energji dhe lnde ushqyese. Shmbuj t till
jan:
Banane, ose fruta t tjera pure
Kosi, qumshti dhe muhalebit me qumsht
Buk me gjalp, margarin
Biskota
Keke
Patate t zjera
Ushqime t varfra /Me vlera t pakta" jan ato q kan shum sheqer (shkakton kariesin
e dhmbeve) dhe m pak lnde ushqyese
PSh Lngjet si koka kola, karamele/okollata, etj
Dhnia e lngjeve
Lngjet pr fmijt e vegjl duhet t jen t pastr dhe t sigurt. Kshtu uji duhet t
zjehet. Prpara se frutat t shtrydhen t lahen mir nga jasht.
Lngjet nuk duhet t zvndsojn ushqimet plotsuese, apo qumshtin e gjirit.
ajrat dhe kafeja paksojn thithjen e hekurit.
Lngjet nuk duhet t jepen gjat nj vakti, ose 2 or para, apo mbrapa tij
Sa sht sasia e ushqimit q duhet dhn dhe sa shpesh?
Shija e nj ushqimi t ri mund t jet nj surpriz pr fmijn. Nnat mundet t:
Fillojn duke dhn nj, ose dy lug aji dy her n dit
Rrisin gradualisht sasin dhe llojshmrin e ushqimeve (n moshn 9 muajsh nj
fmij duhet t haj disa lloje ushqimesh t familjes)
Pr nj fmij t vogl duhet br pun q t msoje si t prdor buzt pr t marr
ushqimin nga luga dhe si ta kaloj ushqimin e ri n pjesn e mbrapme t buzs, pr ta

41

glltitur. Disa ushqime mund t rrjedhin npr mjekrn e tij ose mund t pshtyhen, por
kjo nuk do t thot se fmija nuk e pelqen at ushqim. Me durim dhe nxitje nj fmije
mson shpejt si t marr ushqimet e reja dhe t kenaqet me shijet e reja.
Duhet t kihet parasysh q fmijt e moshs mbi 6 muajsh duhet t:
vazhdojn t ushqehen shpesh me gji
rrisin sasit e ushqimit q i jepet n kohn e vakteve dhe tu japet aq sa fmija do t
haj duke e nxitur aktivisht
rritet gradualisht numri i vakteve. Ushqimet plotsuese jepen 3 her n dit n
moshn 6-7 muajsh, t paktn kjo duhet rritur deri 5 her (3 vakte dhe 2 vakte zemr)
n moshn 12 muajsh.
N fillim ushqimet t ken prmbajtje t but; m von t bhen pure, ose t prera n
copa t vogla, t imta
Prmbledhje
Rekomandimet pr ushqyerjen
Deri n moshn gjasht muajsh
Ushqe me gji aq shpesh sa dshiron fmija ditn dhe natn, t paktn 8 her n 24
or.
Mosha 4-6 muajsh
Ushqe aq shpesh me gji sa dshiron fmija ditn dhe natn, t paktn 8 her n 24
or
Jep ushqime t tjera vetm n se fmija:
- duket i uritur pasi ushqehet me gji ose
- nuk po shton si duhet ne pesh.
N se sht kshtu shto ushqimet plotsuese ( t moshs 6-12 muajsh)
Jepi kto ushqime vetm 1-2 her n dit mbas ushqyerjes me gji
Mosha 6- 12 muajsh
- Ushqe aq shpesh me gji sa dshiron fmija
- Jep porcionet e prshtatshme t:
Qullit t holl me miell orizi; shto sheqer dhe vaj ulliri, ose gjalp me qumsht kutie
Przjerje puresh me zarzavate, patate; przjerje me peshk, ose fasule dhe zarzavate
jeshile
Jepi 3 vakte n dit n se ushqehet me gji
Jepi 5 vakte n dit n se nuk ushqehet me gji
Jepi ndrmjet vakteve ushqime t pasura me lnd ushqyese si vez, buk, banane
`far ushqimesh duhen mnjanuar?
Gruri duhet mnjanuar deri n fund t muajit t gjasht, sepse foshnjet jan t
ndjeshme ndaj grurit. Kjo lidhet me proteinn q prmban ai, glutenin, i cili mund t
shkaktoj reaksione alergjike
Mos shtoni qumsht lope, kur gatuani muhelebin me drithra, (miell orizi, gruri) deri
n moshn 10 muajsh. Ato jan shume t perqendruar dhe mund t krijojn probleme

42

ndaj sistemit trets. Qumshti i lops mund t shtohet mbas muajit t 10-12-t. Qumshti
i dhis n se tolerohet mir mund t shtohet pak m shpejt mbas muajit t tet-nnt.
Deri n fund t vitit t par t jts mos shto asnj lloj erze pikante, krip, sheqer,
mjalt apo mblsues t tjer. Fmija nuk ka nevoj pr to.
Mos prdor shishen pr t ushqyer fmijen, sepse ai nuk do t msoje t prtypet,
glltitet dhe t haj me lug.
Shtyje fillimin e karrots dhe spinaqit deri n muajin e shtat-tet, sepse ato kan nj
prbrs q quhet nitrat, i cili ndikon n shndetin e fmijs n kt stad (shton anemin
sepse pengon thithjen e hekurit nga zorrt)
Mos przje lloj t ndryshme frutash, fillo ushqyerjen me drithra t przjera me
zarzavate me nj ose dy lug aji. Gradualisht rrite sasin.
Mos przje dy lloje zarzavatesh deri kur foshnja t jet msuar me seciln prej tyre
vean.
Ushqyerja e fmijs s smur
Fmija i vogl shpesh vuan nga infeksione si diarret, infeksione t rrugve t
frymemarrjes. N se dieta e tyre ka qen e prshtateshme, simptomat e tyre mund t jen
m pak t rnda se ato t fmijve me kequshqyerje. Nns mund ti jepen kshillat e
mposhteme:

ushqyerja me gji duhet t vazhdoj pothuajse gjithnj edhe kur fmija ka diarre
ose t vjella;
marrja e duhur e lngjeve ka rndesi veanrisht n infeksione, temperatur t
lart, mund t jepen uji i zier, aji i ftoht, ose disa lengje t fresketa dhe t pastra
si p.sh lng karote, n rast se ka diarre, duhen dhn lngjet e rehidrimit oral
(mund t merren n farmaci);
infeksionet prekin oreksin dhe ndonjhere fmija i smure ka gojn, ose buzt t
skuqura. Ai duhet t bindet t ushqehet dhe ti jepen ushqime t buta, q nuk e
ngacmojn, ose ndoshta m cilesore se dieta e zakonshme. e fmijve t vegjl.
T smur u duhet dhn vaktet n porcione t pakta dhe m shpesh, ushqime t
buta si p.sh muhalebi me drithra, peshk i but, vez e zier surbull, fruta jo me
fibra si banane. Kjo veanrisht ka rndsi kur fmija ka goj t skuqur, ose koll
t shumt;
sigurohuni q fmijt me diarre, fruth, smundje t rrugve t frymmarrjes, apo
infeksione t tjera serioze, t marrin m shum ushqime t pasura me vitamin A.

10 rregulla pr ushqyerjen komplementare

1. Sigurohuni q foshnja sht gati pr t filluar ushqime t reja prve qumshtit t
gjirit apo t formulave.
Pediatrt rekomandojn q t pritet deri kur foshnja juaj sht 6 muajsh ose t pakt\n
deri n fund t muajit t katrt prpara se t fillohen ushqimet e huaja. N kt mosh ajo
fillon t qndroj ulur mir, pa mbshtetje, mund t kap gjra t vogla dhe sht shum e
interesuar kur ju keni nj pjat prpara dhe po hani dika.
do foshnje sht e ndryshme. Ka shum rndsi t shikoni foshnjen tuaj pr shenja
gadishmrie dhe m tej t vendosni nj koh pr t filluar ushqimet e ngurta..

43

2. Vepro m ngadal. Ju dhe foshnja juaj keni shum koh pr t eksploruar gjith botn
e re t knaqsis s guzhins. Jepini foshnjes tuaj sasi shum t pakta ushqimi n fillim
(rreth gjysm luge aji). Gradualisht rrite sasin q ju po ofroni deri kur t arrini ti jepni
nje erek filxhani nga ky ushqim n nje vakt.
3. N fillim ushqejeni me qumsht gjiri, ose formula gjat vitit t par t jets, pastaj
ushqimet e tjera. Pr t mbajtur nj prodhim t prshtatshm qumshti n se ju po
ushqeni me gji dhe pr ti dhn foshnjes ushqimin m t rndsishm pr t gjate vitit t
par t jets, ushqeje foshnjen me qumsht gjiri ose formule prpara se ti japsh ushqimet
e tjera, si muhalebin, supn, etj
4. Nuk ka asnj metod prparimi t ushqimeve m t mir se, ta lsh foshnjn ta
provoj vet . Ajo q foshnja e juaj plqen dhe nuk plqen dhe historia e familjes pr
shenja alergjie/astme, luajn nj rol t madh n ushqimet q do t zgjedhesh pr ti dhn
foshnjes dhe kohn kur duhet t`ja fillosh.
5. Prano se koha e ushqyerjes sht e lodhshme dhe e rrmujshme. Shum prej
ushqimeve q ju do ti jepni bebit tuaj do t prfundojn n dysheme, dhe n rrobat e tij e
tuajat. Kjo sht pjes e kursit t msimit prandaj vishuni si duhet dhe mos u mrzisni.
6. Fillo vetm nj ushqim t ri n do jav. Koha m e mir pr ti ofruar ushqimet e
reja sht paradite. Kjo e bn m t leht t vzhgosh shnjat e foshnjes tuaj pr ndonje
reaksion alergjik, si skuqje lkure me purra t vogla, hund q kullojn, grindje. Shiko
pr reaksione t rnda. N se kto ndodhin duhet t`ja raportoni punonjsit tuaj
shndetsor q ndjek femijn.
7. Prit nj ndryshim n feet e foshnjes. Gjat kohs q ju i shtoni ushqyerjes s
foshnjes ushqimet shtes, do t shikoni nj ndryshim n ngjyr, prmbajtje dhe
shpeshtsie n jashtqitjen e foshnjs tuaj. Kjo sht normale q feet ndryshojn ngjyr
n vartsi nga ushqimi q merr foshnja. Po kshtu ka t ngjar q ju t shihni edhe copza
t pa tretura ushqimi n feet e foshnjes tuaj.
8. Mbani mnd se foshnjet kan stomak t vogl dhe prandaj jepni m mir sasi t
pakta dhe m shpesh gjat dits se sa nj sasi t madhe n tre vakte.
9. Ndiqni reagimin e foshnjs tuaj. N se foshnja juaj nuk plqen nj ushqim, ose nuk
ka uri mos e detyro me force ta haje (nuk do ta demtoje foshnje te kthehet mbrapsht
krejtisht tek qumhti i gjirit, apo formulave dhe mos tmarr asnj ushqim tjetr pr pak
dit). Ka shum rndsi q koha e ngrnies t jet e kndshme dhe e gzueshme.
10. Bje ngrnien nj ngjarje sociale. Lejoje foshnjen t ulet me familjen n kohn e
ngrnies kshtu qe ajo mund t filloj t plqeje ann sociale pr t ndar ushqyerjen dhe
qndruar me familjen. Foshnjet zakonisht e duan kt nderveprim.
XI. REKOMANDIME PR FMIJT NGA 12 MUAJSH- 2 VJE
Edhe mbas vitit t par, gjat vitit t dyt t jets rekomandohet q fmija t ushqehet me
gji aq shpesh sa dshron.
Qumshti i gjirit n vitin e dyt, mund t siguroj rreth 45% t vitamins A q nj fmije
ka nevoj edhe n vitin e dyt t jets. Ushqyerja me gji mund t ndihmoj t
parandalohet pamjaftueshmeria e vitamins A.
Ai mund t ofroj pothuajse gjith sasin e vitamins C q ka nevoj nj fmije, n se
nna vet nuk ka mungesa pr kt vitamin.

44

Kshtu ushqyerja me qumshtin e gjirit mund t ndihmoj t sigurohemi se nj fmije

merr mjaft energji dhe nutrientt me cilsi t lart, t paktn deri n vitin e dyt t jets.
Fmijve gjat ksaj periudhe i duhen dhn porcionet e prshtatshme t ktyre
ushqimeve:
- Przierje pure me patate, me mish, peshk, ose fasule dhe zarzavate jeshile.
- Muhalebi q prgatitet ose me miell gruri, przierje sheqeri dhe vaji me qumsht lope.
Jepini femijs 3 vakte t plota dhe 2 vakte ndrmjet/zemr.
XII. REKOMANDIME USHQIMORE PR FMIJ 2-3 VJEC.
Vaji dhe yndyrnat:
T prdoret deri n 2 lug t vogla (10g) vaj vegjetal /dit (kryesisht vaj ulliri) pr gatim
dhe sallat. Prdorni nj lug t vogl(5g) gjalp, ose margarin bimore me vlera t larta
ushqimore pr lyerje.
mblsirat
T konsumohet e shumta nj mblsir e vogl (1 racion < 50g) n dit, p.sh. nj fet
keku t vogl, nj racion akullore (por mos harroni se mbelsirat prmbajne sheqer dhe
mbelsues t ndryshm q favorizojn kariesin ndaj duhen prdorur sa m rrall).
Konsumoni e shumta 10g sheqer n dit n formn e marmalats ( 20g), mjaltit (10g) apo
sheqerit shqeto (10 gr).
Mishi, peshku, veza dhe legumet
T konsumohet n jav 4 racione mishi (1 racion = 50g), m shum nuk sht e
nevojshme, (duke e zvendsuar vetm nj her n jav nj racion mish me nj racion
proshut ose sallam).
T prdoret nj her n jav nj porcion peshk (1 racion = 70g).
T konsumohen 1-2 kokrra vez n jav, duke prfshir ktu edhe vezt pr gatim si p.sh
pr biskota , kek. etj.
T konsumohet nj porcion legume n jav (1 racion = 40g) si psh bizele, thierza etj
Qumshti dhe nnproduktet e tij
T konsumohet do dit 3.5 porcione t ktyre produkteve (1 racion = 100ml qumsht /
100 g kos / 15 g djath t fort / 30 g djath t but).
Prodhimet me baz drithrash dhe patate
T konsumohen cdo dit 4.5 porcione (1 racion = 50g), si patate, oriz, makarona, buk,
etj.
Fruta
T konsumohen 1-1.5 porcione frutash n dit (1 racion =100g) mundsisht t freskta
dhe t lara mir.
(1 racion = gjysm molle, gjysm banane, 2 kumbulla, 100 ml lng frutash t freskt, etj)
Perime
T konsumohen 1-1.5 porcione perime n dit (1 racion =100g) ose 100-150 ml lng
perimesh.
Pijet
T konsumohen t paktn do dit, 3 gota lngje t sheqerosura, (uj, uj mineral natyral,
caj bimsh, lngje frutash t freskta t holluara pa i shtuar sheqer, etj). Asnj pije t mos
prmbaj kafein, ose alcohol.

45

Fmijs mbi 2 vje

Fmijs i jepen ushqimet e familjes n 3 vakte do dit. Gjithashtu dy her n dit jepen
ushqime ndrmjet/zemr si psh banane, moll, vez, buk, etj
sht veanrisht e rndesishme t kontrollohen vaktet e ngrnies nga koha kur fmija
fillon ushqimet e tjera deri n moshn 2 vje. Pr kt kshillohet:
Vendosni ushqimin e fmijs n nj en t veant n mnyr q ta kontrolloni dhe
siguroheni se ha sa duhet
Uluni s bashku me fmijn n kohn e ngrnies, vzhgoni se far ha fmija dhe
ndihmojeni aktivisht kur ka nevoj.
Mos e nxitoni fmijn. Pritsni pak kur fmija ka ndaluar s ngrni dhe m tej ofroni
prsri ushqimin.
Jepni disa ushqime q fmija mund ti mbaj n dor, ose ti kap. Fmijt e vegjl
shpesh dshirojn t ushqehen vet.
Mos e ushqeni kur fmija sht i prgjumur
Ushqeni aq shpesh sa fmija t filloj t ndjehet i uritur.
Mos e detyroni t ushqehet. Kjo rrit stresin dhe pakson oreksin.
Lreni fmijn t prek, kap ushqimin dhe t haj vet.
Sigurohuni q fmija nuk sht i etur (por mos i jepni shum lngje prpara, ose gjat
vakteve t ngrnies sepse paksohet oreksi)
Luani lojra pr t bindur fmijt e pabindur t han m shum. Lojrat imagjinare
mund t krijohen pr t nxitur fmijt e pabindur t han m shum.
Disa kshilla pr t zhvilluar zakone t mira pr ushqyerjen tek fmijt?
T ofrohet nj llojshmri ushqimesh.
T plotsohen t gjitha nevojat pr drithra, zarzavate dhe fruta
T zgjidhen prodhime me yndyr t pakt, apo ushqime t prgatitura me pak yndyr.
T arrihet dhe mbahet nj pesh e shndetshme trupore nprmjet nj aktiviteti t
rregullt fizik dhe ushqyerjes s shndetshme
T kufizohet kripa, sheqeri.
Formimi i Sjelljeve pr ushqyerjen e Shndetshme
6 Rrregulla t sjelljes pr t krijuar Zakonet e Shndetshme t Ushqyerjes
1. Bni q do kafshat t ket vler
Gjithshka q fmija juaj ha, duhet t jet e ushqyeshme. Fmijt mund t jen nazeli dhe
me oreks t lkundshm, kshtu q sigurohuni q gjithshka q ato konsumojn sht me
t vrtet e mir pr to. Mnjanoni ushqimet q jan pa vlera ushqimore si karamelet,
pastat, okollatat, ipsat, etj.
2. Fshije fjaln "mbelsir" nga fjalori i ushqimeve dhe prdor me kujdes fjaln
"gostisje"
Jepini fmijs mbelsira t shndetshme, kshtu gjra t vogla si frutat dhe kosi mund t
bhen pjes e nj vakti ushqimi. Mos i prdorni mblesirat si shprblim, apo gostisje kur
ai bn dika t mir.
3 Jini kmbnguls (binds) por jo me detyrim.
Nj fmije mund ti duhet pak koh sa t plqej nj ushqim t ri. Filloni ushqimin e ri me
qetsi dhe emblsi dhe prisni deri sa ta provojn at. Mos krkoni me do kusht q ato t

46

provojn dika q nuk duan dhe sigurisht asnjher mos i detyroni t mbarojn pjatn e
tyre.
4 donjeri ka nevoj pr t ngrn mngjes
Mngjezi sht vakti i ngrnies m i rndsishm i dits pr t gjith, pra edhe pr
fmijt. Mosngrnia e mngjezit mund t ndikoj n gjallrin e tyre pr gjat gjith dits
dhe krijon nj spirale pa fund, fmija sht shum i lodhur q t haj, duket q sht i
lodhur e kshtu m tej. Mngjezi duhet t prmbaj\ proteinat e duhura.
Ushqyerja zemr e shndetshme
Fmija i vogl ka stomak t vogl dhe mbushja e tij tre vakte n dit nuk mund t jape
ergjine duhur p rritjen dhe lizjet e tij. P kt rndsi ka dhnia e vakteve t
ndrmjetme q quhen vakte zemr.
N vaktet e ndermjetme fmijve duhet ti ofrohen ushqimet nga katr grupet kryesore si:
Buka/drithrat, Sandvie, fruta, zarzavate, qumsht dhe prodhimet e tij, lngje frutash.
Tabel orientuese pr mnyrn e ushqyerjes pr moshn 2-3 vjec.
Ushqyerja e fmijs 2-3 vje

USHQIMET

SASIA DITORE

Qumsht dhe kos

300-400ml

Qullra me drithra

15gr

Pilaf ose makarona

150gr

Djath kakavall i grir

15gr

Mish pa dhjam

40gr

ose peshk

60gr

Buk e zez

30gr

Zarzavate

150-200

1 vez e plot (e bardha + t verdhn)

1-2 vez n jave

Fruta

200gr

Lngje frutash

50-100ml

Vaj ulliri

15gr(rreth 2 lug gjelle)

Sheqer

20gr(rreth 2 lug gjelle)

Reelna

20gr(rreth 2 lug gjelle)

Mjalti

15gr

47

XIII. REKOMANDIME USHQIMORE PR FMIJ 4-6 VJEC.

Vaji dhe yndyrnat:
T prdoret e shumta 2 lug t vogla (10g) vaj vegjetal t cilsis s lart /dit (kryesisht
vaj ulliri) pr sallat. Prdorni nj lug t vogl ( 5g) vaj vegjetal pr gatim ( tip vaj
lukedielli, kikiriku, misri etj).
Prdorni nj lug t vogl (5g) gjalp, ose margarin bimore me vlera t larta ushqimore
pr lyerjen e buks.
mblsirat
T konsumohet e shumta nj mblsir t vogl (1 racion < 50g) n dit, p.sh. nj fet
keku t vogl, nj racion i vogl akullore, jo pr dit (por mos harroni se mbelsirat
prmbajn sheqer dhe mbelsues t ndryshm q favorizojn kariesin e dhmbve ndaj
duhen prdorur sa m rrall)
Konsumoni e shumta 10g sheqer n dit n formn e marmalats ( 20g), mjaltit (10g) apo
sheqerit shqeto (10gr).
Mishi, peshku, veza dhe legumet
T konsumohet n jav 2-3 racione mish (1 racion = 60g), m shum nuk sht e
nevojshme, m pak sht e mundur (duke e zvendsuar vetm nj her n jav nj racion
mish me nje racion proshut, ose sallam)
T prdoret nj her n jav nj porcion peshk (1 racion = 70g).
T konsumohen 2 kokrra vez n jav, duke prfshir ktu edhe vezt pr gatim si p.sh
per biskota, kek. etj.
T konsumohet nj porcion legume n jav (1 racion = 40g) si psh bizele, thierza etj
Qumshti dhe nnproduktet e tij
T konsumohen cdo dit 3.5 porcione t ktyre produkteve (1 racion = 100 ml qumsht /
100g kos / 15 g djath i fort / 30 g djath i but).
Prodhimet me baz drithrash dhe patate
T konsumohen cdo dit 3-4 porcione (1 racion = 70-100g), si patate, oriz, makarona,
buk, etj duke i dhn prioritet produkteve integrale.
Fruta
T konsumohen 1.5-2 porcione frutash n dit (1 racion=100 g) mundsisht t fresketa
dhe t lara mir.
(1 racion = gjysm molle, gjysm banane, 2 kumbulla, 100 ml lng frutash t freskta,
etj)
Perime
T konsumohen 1.5-2 porcione perime n dit ku t paktn njeri t jet i fresket, i
paprpunuar) dhe ku 1 racion = 100g perime t fresketa/50 g perime gjethe/ 100g sallat
mixte, ose 100-150 ml lng perimesh. Fmijet plqejn n prgjithsi sallatn me perime
n kubik ose salcn me perime.
Pijet
T konsumohen cdo dit 3-4 gota lngje jo t sheqerosura, (uj, uj mineral natyral, caj
bimsh,lngje frutash t freskta t holluara, etj). Asnj pije t mos prmbaj alkool.
Vetm n raste shum t rralla mund t prdoren pije me prmbajtje kafeine si ajrat, ose
pijet me baz kola.

48

Ushqyerja tek fmijet e moshs 4-6 vje

Ushqimet

Sasia n gram/dit

Qumsht/kos

500 ml

Djathra

25-30

Mish/peshk

50-80

Vez

2 ne jave

Gjalp

Vaj ulliri

20

Buk

100-150

Patate

150

Makarona/oriz

80

Zarzavate

200

Fruta
Sheqer/mjalt/marmelat/reel

250
40

XIV. REKOMANDIME USHQIMORE PR FMIJT 6-12 VJEC

Nga mosha 5 vjec dhe deri n adoleshenc sht nj periudh e ngadalt por e
vazhdueshme e rritjes dhe zhvillimit. N kt periudh sigurimi i nutrienteve t
nevojshm pr rritje tek disa fmij mund t jet m i ult se nivelet e rekomanduara si
psh. hekuri, kalcimi, vitamina A dhe D, vitamina C edhe pse n shum raste deficiencat
jan t ndryshme pr fmij t ndryshm.
Vaktet e rregullta dhe ushqimet e shndetshme duhet t kotribuojn n rritjen dhe
zhvillimin e tyre, por pa marrje t teprta t energjis n diet.
Pr fmijt sht e vshtir t mbulohen nevojat ushqimore vetm me tre vakte n dit.
Prandaj sht e nevojshme q atyre tu shtohen edhe dy mini vakte t tjera mes vakteve
kryesore, me qllim plotsimin e nevojave t vecanta t ksaj moshe pr kalori dhe
nutriente, por duke br kujdes q kto vakte t jen t lehta dhe t mos ojn n uljen e
oreksit pr vaktin e plot. Fmijt duhet t inkurajohen pr konsumimin e sasive t
mjaftueshme t ushqimeve t pasura me energji dhe nutriente, pa ln pas dore asnjher
frutat dhe perimet. N nj diet t prshtatshme n ndihm t formimit t indit t ri te
rritjes, i rndsishm sht sigurimi i sasive t nevojshme t proteinave, vitaminave
(Vit.A, D dhe C) dhe kriperave minerale (vecanrisht kalciumit, hekurit dhe jodit).
Nj diet e pasur dhe e shprndar n harkun e gjith dits garanton mbulesn e ktyre
nevojave. Zakonet ushqyese t fituara n femijri zakonisht mbeten edhe n mosh t
rritur, prandaj sht e rndsishme tju msojm ktyre fmijeve q n mosh t hershme
si t mund t zgjedhin m t mirn nga ushqimet.
49

Prindrit dhe edukatoret duhet t impenjohen q fmijt e tyre t mund t shmangin

gabimet m t shpeshta n ushqyerje pr kt mosh, t msohen t han n mnyr
korrekte (t prtypen mir dhe ti japin procesit t ngrnies t gjith kohn q meriton), t
jen fizikisht m aktiv pr gjat gjith dits (duke ecur, dhe aplikuar lojra n natyr).
sht e rekomanduar q fmijt t mos fokusohen vetm n disa zgjedhje monotone por
t msohen t han gjithcka, duke e shprndar n disa vakte dietn e tyre pa kapercyer
asnjhere mngjesin, duke konsumuar m shum qumsht dhe nnprodukte t tij, fruta
dhe perime dhe t mos e teprojn me konsumin e mishit dhe t ushqimeve t pasura me
yndyrna t ngopura, sheqerna, krip dhe pije me gaz.
Cilat gabime bjn zakonisht fmijet tan:
o Shmangin fare ose konsumojn shum pak ushqim pr mngjez.
o Shmangin ushqimin midis vakteve (paradite ose pasdite) ose shpesh e kthejn at
n konsum t ushqimeve q ju plqejn atyre por me vlera shum t pakta
ushqyese.
o Shmangin ose konsumojn fare pak fruta dhe perime gjat dy vakteve kryesore t
dreks dhe darks.
o E teprojn n konsumin e disa ushqimeve si sallam, cokollata, patatina, karamele
apo mbelsira t tjera t paketuara (me probleme edhe prsa i prket kariesit
dentar), pije me gaz ( t pasura me sheqer dhe shpesh edhe kafeine).
o N dietn e tyre nj vend t konsiderueshm z ushqimi tip fast-food, i pasur
me shum kalori, yndyrna, krip dhe sheqer por shum i varfr n fibra dhe
vitamina.
Si t sillemi:
o Konsumo mngjes rregullisht, ndaje ushqimin tnd n harkun e gjith dits dhe
zgjith m shpesh fruta dhe perime
o Mos e tepro n konsumin e ushqimeve t mbla dhe pijeve me gaz, dhe sidomos
mos frekuento shpesh fast-food-et.
o Kryej t paktn 1 or/dit aktivitet fizik dhe lvizje tip ecje, shtitje, lojra n ajr
t pastr.

50

Vajzat e moshs 6 deri 8 vje

Kalori

1,200 deri 1,800; mund t jen m t mdha n varsi t moshs,

rritje dhe aktivitetit fizik

Proteina

10% deri 30% t kalorive ditore

Karbohidratet

45% deri 65% t kalorive ditore (s fundi 130 gr)

Yndyrnat totale

25% deri 35% t kalorive ditore

Sodium (natrium)

1,200 mgr n dit

Fibra

25 gr n dit

Kalcium

800 mg n dit

Djemt e moshs 6 deri 8 vjec

Kalori

1,400 deri 2,000; mund t jen m t mdha n varsi t moshs,

rritjes dhe aktivitetit fizik

Proteina

10% deri 30% t kalorive ditore

Karbohidratet

45% deri 65% t kalorive ditore (s fundi 130 gr)

Yndyrnat totale

25% deri 35% t kalorive ditore

Sodium (natrium)

1,200 mgr n dit

Fibra

25 gr n dit

Kalcium

800 mg n dit

51

Vajzat e moshs 9 deri 12 vje

Kalori

1,600 deri 2,200; mund t jrn m t mdha n varsi t moshs,

rritje dhe aktivitetit fizik

Proteina

10% deri 30% t kalorive ditore

Karbohidratet

45% deri 65% t kalorive ditore (s fundi 130 gr)

Yndyrnat totale

25% deri 35% t kalorive ditore

Sodium (natrium)

1,500 mgr n dit

Fibra

26 gr n dit

Kalcium

1300 mg n dit

Djemt e moshs 9 deri 12 vje

Kalori

1,800 deri 2,600; mund t jrn m t mdha n varsi t moshs,

rritje dhe aktivitetit fizik

Proteina

10% deri 30% t kalorive ditore

Karbohidratet

45% deri 65% t kalorive ditore (s fundi 130 gr)

Yndyrnat totale

25% deri 35% t kalorive ditore

Sodium (natrium)

1,500 mgr n dit

Fibra

31 gr n dit

Kalcium

1300 mg n dit

XV. REKOMANDIME USHQIMORE PR FMIJT 13-18 VJE

Adoleshenca sht periudha e jets midis pubertetit dhe moshs adulte (nga 12-18 vjec
afrsisht). sht nj mosh mjaft delikate e shoqruar me ndryshime t rndsishme
fiziologjike: rritje t shpejt t shtatit, pjekuri t pjesve t trupit, etj. N kt faz
organizmi ndeshet me nj rritje shum t shpejt q shoqrohet me nevoja shum t larta
pr energji dhe nutriente, sidomos proteina, hekur, kalcium dhe vitamina A, C dhe D.

52

Nj vmendje t vecant u kushtohet vajzave adoleshente t cilat kan nevoj t jen t

mirushqyera si pr zhvillimin tipik t ksaj faze t jets edhe pr prballimin e
shtatzanive n t ardhmen. Psh. tek vajzat n adoleshenc nevojat pr hekur dhe kalcium
rriten n mnyr t shpejt deri n moshn e rritur: Nj mbules e pamjaftueshme e
ktyre nevojave shoqerohet me rrezikun e shfaqjes s anemive nga mungesa e hekurit dhe
nj reduktim t mineralizimit t skeletit, deri n at grad sa t oj n shfaqjen e
shnjave t parakohshme dhe t rnda t osteoporozs s moshs t rritur.
N fakt sht pikrisht n kt mosh q shpesh t rinjt, ose pr t afirmuar
personalitetin e tyre, ose pr tu dobsuar dhe prshtatur mods ushqimore apo estetike,
praktikojn skema jo t ekuilibruara t t ushqyerit, shpesh kaq t varfra dhe monotone sa
q shoqerohen me humbjen e lndve t rndsishme ushqimore.
N prgjithsi sht shum i kshillueshm prdorimi i qumshtit, kosit (t preferueshme
kto pjesrisht t skremuara), si dhe nj konsum i shpesht i frutave dhe perimeve,
peshkut, mishit t dobt pa dhjam, t shoqruara me nj aktivitet t mir fizik. N kt
mosh nuk duhet t lejohet konsumi i ushqimeve tipike t fast-food.
Rekomandime t sjelljes pr kt mosh:
-

t mnjanohen praktikimi i dietave monotone dhe t paekuilibruara, vetm sepse

jan n mod
n se jeni nj vajz n adoleshenc bni veanrisht kujdes pr plotesimin e
nevojave tuaja t rritura pr hekur dhe kalcium. Mos prjashtoni nga dieta juaj
mishin dhe peshkun (burime t rndsishme me hekur), qumshtin dhe
nnproduktet e tij ( burime shum t mira n kalcium), etj

Rekomandimet pr ushqyerjen e adoleshentve

Dieta e rekomanduar sht prshtatur nevojave t ksaj moshe. Ajo i korrespondon
vlerave mesatare t fmijeve t ksaj moshe, pasi nevojat individuale varen shum edhe
nga aktiviteti fizik.
Vaji dhe yndyrnat:
T prdoret e shumta 2 lug t vogla ( 10g) vaj vegjetal t cilsis s lart /dit (kryesisht
vaj ulliri) pr sallat. Prdorni 2 lug t vogla (10g) vaj vegjetal pr gatim (tip vaj
lukedielli, kikiriku, misri etj).
Prdorni 2 lug t vogla (10g) gjalp ose margarin bimore me vlera t larta ushqimore
pr lyerjen e buks, etj.
mblsirat
T konsumohet e shumta nj mbelsir e vogl (1 racion < 50g) n dit, p.sh. nj fet
keku t vogl, nj racion akullore (por mos harroni se mbelsirat prmbajn sheqer dhe
mblsues t ndryshm q favorizojn kariesin e dhmbve ndaj duhen prdorur sa m
rrall)
Konsumoni e shumta 10 g sheqer n dit n formn e marmalats ( 20g), mjaltit (10g)
apo sheqerit shqeto (10gr).

53

Mishi, peshku, veza dhe legumet

T konsumohen n jav 4 racione mishi (1 racion = 90g), m shum nuk sht e
nevojshme, m pak sht e mundur (duke e zvedsuar vetm nj her n jav nj racion
mish me nj racion proshut, ose sallam)
T prdoret nj her n jav nj porcion peshk (1 racion = 100 g).
T konsumohen 2-3 kokrra vez n jav, duke prfshir ktu edhe vezt pr gatim si p.sh
pr biskota, kek, krem pasticerie etj.
T konsumohet nj porcion legume n jav (1 racion = 60 g) si psh bizele, thierza etj
Qumshti dhe nnproduktet e tij
T konsumohen cdo dit 2-3 racione t ktyre produkteve (1 racion = 200ml qumsht /
180g kos / 30 g djath t fort / 60 g djath t but).
Prodhimet me baz drithrash dhe patate
T konsumohet cdo dit 3-4 porcione (1 racion = 120-160g), si patate, oriz, makarona,
buk, etj duke i dhn prioritet produkteve integrale.
Fruta
T konsumohen 2 -3 racione frutash n dit (1 racion = 100-150 g) mundsisht t freskta
dhe t lara mir.
(1 racion = gjysem moll, gjysm banane, 2 kumbulla, 100 ml lng frutash t fresket,
etj)
Perime
Te konsumohen 2-3 porcione perime n dit ku t paktn njeri t jet i freskt i
paprpunuar) dhe ku 1 racion = 100 g perime t freskta/50 g perime gjethe/100g sallat
mixte, ose 100-150 ml lng perimesh. Fmijt plqejn n prgjithsi sallatn me perime
t prer n kubik ose salcn me perime.
Pijet
T konsumohen cdo dit 5-6 gota lngje jo t sheqerosura, (uj, uj mineral natyral, caj
bimsh, lngje frutash t freskta t holluara, etj). Asnj pije t mos prmbaj alkool.
Vetm n raste shum t rralla mund t prdoren pije me prmbajtje kafeine si ajrat, ose
pijet me baz kola.

XVI. REKOMANDIME USHQIMORE PR T RRITURIT

Jan t shumt faktort q ndikojn n mnyrn ton t t ushqyerit: dshirat tona dhe
nevojat personale, gjendja jon shndetesore, mjedisi social, ofertat e castit, reklamat etj.
Rekomandimet nutricionale n vazhdim i referohen t rriturve me nj gjndje t mir
shndetesore.

54

Prve ksaj duke qen se shndeti yne nuk varet vetm nga zakonet tona ushqyese, pr
t mbajtur nj pesh trupore normale, sht veanrisht e rndsishme t praktiohet nj
aktivitet fizik i prditshm t paktn nj gjysm or (mundsisht n ajr t pastr).
Mospirja e duhanit, nj kontroll i mir i stresit dhe ushtrimi i teknikave t lodhjes dhe
relaksit ndikojn n arritjen e nje stili jete t shndetshm.
Rekomandime
Konsumo dhe shijo shumllojshmri ushqimesh.
Ha rregullisht
Ekuilibr dhe mas.
T ekilibrosh ngrnien do t thot t marrsh mjaftueshm, por jo shum, nga cdo tip
ushqimi dhe nutrientesh. N se racionet ushqimore jan t arsyeshme nuk ka prse t
eleminohen ushqimet e preferuara.
Ruaj peshn trupore.
Nj pesh e shndetshme varion sipas individve t ndryshm dhe varet nga shum
faktor si gjatsia, mosha, trashgimia, etj.
Mbipesha sht rezultat i marrjeve me tepric t kalorive (m shum nga cka
nevojiten. Aktiviteti fizik sht nj mnyr e mir pr shpenzimin e energjis.
Mesazhi shte i thjesht:n se je duke shtuar n pesh ha m pak dhe bhu me aktiv.
Ruaj ekuilibr n konsumin e krips.
Pr shum njerz konsumi i krips shkakton rritje t presionit t gjakut. Prandaj ulja e
konsumit t krips, vecanrisht n njerezit e ndjeshm ndaj saj, con n uljen e
rrezikut pr tension t lart. Kjo lidhje mes krips dhe tensioint t lart akoma edhe
sot nuk sht i qart por, pr cdo rast individt duhet ti drejtohen mjekut.
Fillo tani dhe bji ndryshimet gradualisht.
T fillosh ndryshimet e stilit t jets gradualisht, si psh. T hash nj racion m tepr
fruta ose perime, t eleminosh nj racion ushqimor n dit, t prdorsh shkallt n
vend t ashensorit.
Kshilla praktike
1. mblsirat, t kripurat jasht vakteve dhe pijet energjike- knaqsi e
kufizuar.
Konsumoni shum rrall mblsirat, patatinat ose biskotat e kripura po ashtu edhe pijet e
sheqerosura (psh. cajrat e ftoht, pijet energjike, pijet e gazuara etj).
N se konsumoni pije alkolike, prdorini ato me mas dhe gjat vakteve t ushqimit.
Prdorni krip t fortifikuar me jod dhe n mas t kufizuar (jo m shum se 5gr krip n
dit).
2. Vajrat, yndyrnat dhe frutat yndyrore.
Prdorni nga 2 deri ne 3 luge caji (10-15 gr) n dit vaj bimore me vlera t larta
ushqimore si psh. vaj ulliri pr prgatitjen e ushqimeve t fresketa ( psh.sallate).
Prdorni nga 2 deri n 3 lug aji (10-15 gr) n dit vaj bimore pr prgatitjen e
ushqimeve t prpunuara (t skuqura, t ziera t pjekura, etj) si p.sh. vaj ulliri, misri
luledielli etj.
N se dshironi prdorni 2 lug aji (10 gr) n dit gjalp ose margarin pr t lyer
bukn.

55

sht i kshillueshm konsumimi i nj racioni frutash vajore n dit (1 racion = 20-30 gr

bajame, lajthi ose arra, etj).
3. Qumshti dhe nnproduktet e tij, mishi, peshku, veza - do dit n mas t
mjaftueshme.
Konsumoni do dit n mnyr t alternuar her nj racion mish, her nj racion peshk,
nj vez, ose nj racion djath (nj racion = 100-120 gr mish, ose peshk i paprpunuar,
ose 2-3 vez, ose 200 gr djath t freskt, ose 50-60 gr djath t stazhionuar).
Konsumoni gjithashtu 3 racione qumsht, ose bulmetra t tjer si kos, apo gjiz duke
zgjedhur kryesisht ato me prmbajtje t ult yndyre (1 racion = 200 ml qumsht, ose 150180 gr kos, ose 60-90 gr gjiz).
4. Drithrat integrale dhe legumet, drithrat e tjera dhe patatet - N do vakt
kryesor.
Konsumoni nj pjat me prmbajtje drithrash n do vakt kryesor ushqimi (me fjal t
tjera 3 racione n dit, ku 1 racion = 75-125 gr buk ose 60-100 gr legume si thierza,
bishtaja, qiqra etj, ose 180-300 gr patate, ose 45-75 gr makarona, apo oriz etj.)
Rekomandohet q t paktn 2 nga racionet t jen integrale.
5. Perime dhe fruta - 5 n dit, t ngjyrave t ndryshme.
Konsumoni do dit 3 racione perimesh ku t paktn nj racion t jet perime t fresketa
(1 racion = minimumi 120 gr perime sallate ose supe).
Konsumoni cdo dit 2 racione frutash (1 racion = minimumi 120gr ).
1 racion frutash, ose perimesh n dit mund t zvendsohet edhe me 200 ml lng
frutash, ose perimesh t freskta pa sheqer t shtuar.
6. Lngjet - N sasi t bollshme gjat gjith dits.
Pini 1-2 litra lngje n dit, duke preferuar pije jo t sheqerosura por uj ezme, uj
mineral, ajra me sasi t pakt sheqeri.
7. Lngjet - N sasi t bollshme gjat gjith dits.
Pini 1-2 litra lngje n dit, duke preferuar pije jo t sheqerosura por uj cezme, uj
mineral, cajra me fruta ose bim. Pini me kufizim pijet me prmbajtje kafeine (si kafeja
caji i zi ose i gjelbr, etj).
XVII. REKOMANDIME PR GRAT SHTATZNA
Ushqyerja e gruas n shtatzani nuk ndryshon shum nga ajo e periudhs normale edhe
pse duhet t mbuloj jo vetm nevojat e saj ushqyese por edhe t foshnjs q rritet brnda
saj, si dhe t siguroj nj zhvillim t mir t shtatzanis. Megjithat shprehja se duhet
ngrn pr dy duket t jet e ekzagjeruar.
Shtimi i peshs n shtatzani:
Shtimi i peshs te gruaja shtatzane dhe nevojat e saj shtes pr energji jan n vartsi t
treguesit t mass s saj trupore (BMI). Kshtu mund t themi se:
- nj grua q e fillon shtatzanin me nj BMI 18.5 (pra nn pesh) nevojat pr energji
jan m t mdha dhe shtimi i saj n pesh duhet t luhatet nga 12.5 deri 18 kg pr gjat
gjith shtatzanis.
- pr nj grua q e fillon shtatzanin me nj BMI midis 18.5 dhe 25 (pra me pesh
normale), shtimi i saj n pesh duhet t luhatet nga 11.4 deri 16 kg pr gjat gjith
shtatzanis. Nj hipotez e nj progresi t mir sht ajo q parashikon nj shtim n pesh

56

rreth 3.5 kg gjat 20 javve te para t shtatzanis, e n vazhdim t nj shtese 0.5 kg n

jav.
- Pr nj grua q e fillon shtatzanin me mbipesh (BMI 25 ), shtimi i saj n pesh
sht mir t luhatet nga 7 deri 11.5 kg pr gjat gjith shtatzanis.
- Pr nj grua obeze n fillim te shtatzanis s saj (BMI 30 ), shtimi i rekomanduar n
pesh sht rreth 7kg.
Si t sillemi:
T mnjanohet shtimi i madh n pesh, t kujdesemi pr sigurimin e t gjith
elementeve t nevojshm pr nj shtatzani t mir si proteinat kalciumin, hekurin,
folatet dhe ujin: t konsumojme pra regullisht peshk, mish t dobt/mish pa
dhjam, vez, qumsht dhe nnprodukte t tij, si dhe nj sasi t konsiderueshme
frutash dhe perimesh t shumllojshme.
N veanti gjat moshs s riprodhmit te bejm kujdes pr sigurimin e sasis s
nevojshme t folateve. N kt mnyr ulim rrezikun e dmtimit t tubit neural,
defekteve t lindura tek fetusi.
N shtatzani t mnjanohen ushqimet shtazore t gjalla, apo gjysm t
prpunuara, pasi kan nj rrezik t lart ndotje.
N shtatzani t mnjanohet konsumi i pijeve alkolike.
XVIII. REKOMANDIME PR GRAT ME FMIJ N GJI
Nevojat energjetike t nnave me fmij n gji jan m t larta se ato t gruas shtatzne.
Megjithat ktyre nnave mund tu rekomandohet nj stil ushqyerjeje jo shum i
ndryshm nga grat shtatzna, por duke patur parasysh q nevojat energjitike jan
dukshm m t larta se pr kto t fundit.
Pr kt grup n veanti kemi nj rritje t krkess pr proteina (mbi 17gr/dit) t
kalciumit (mbi 200-400 gr/dit), t jodit (mbi 50 g/dit), t zinkut (mbi 5 mg/dit), t
bakrit, seleniumit, te vitamines A (mbi 350mcg/dite te retinolit ekuivalent), te vitaminave
t grupit B, vitamines C, dhe ujit. Mnyra m e mire pr t siguruar kto nevoja pr
lnd ushqyese konsiston pikrisht n nj ushqyerje t pasur dhe t shumllojshme dhe
me sasi t bollshme t konsumit t lngjeve.
Ushqyerja me gji dhe nevojat energjetike
Nevojat energjetike shtes t nnave me fmij n gji varen nga sasia e qumshtit t
prodhuar. Duke mbajtur parasysh t gjith faktort ndikues, nevoja energjetike shtes
gjat ushqyerjes me gji vlersohet midis 450-560 kcal /dit deri n muajin e gjasht t
jets s fmijs.
Nevojat e lidhura me prodhimin e qumshtit
Prodhimi i qumshtit krkon mbi t gjitha nj rritje t nevojave pr kalcium, proteina dhe
uj: nj rritje e till duhet t prballohet pikrisht me an t ushqyerjes, n t kundrt
nevojat e fmijs do t plotsohen nprmjet organizmit amtar.
Uji: humbjet e ujit nga ushqyerja me gji pr rreth 750-800 ml qumsht/dit prllogariten
afrsisht n 650-700 ml m tepr q duhen shtuar mbi nevojat normale t organizmit t
grave.

57

Kalciumi: prmbajtja n kalcium e qumshtit t nns sht rreth 320 mg/l q do t thot
se pr nj konsum mesatar ditor t 750 ml qumsht nga ana e latantit nna humbet do
dit 240 mg kalcium. Me qllim parandalimin e varfrimit t rezervave minerale t
organizmit t nns kshillohet nj rritje ditore e marrjeve t kaciumit deri n 400 mg.
Ushqyerja me gji: Ushqime pr tu evituar apo prdorur me kufizime.
- Disa ushqime (si hudhra, qepa, lakra, bajamet) dhe disa erza i japin qumshtit shije dhe
er q mund t jen t papelqyeshme pr fmijn deri n at grad sa ta largojn nga gjiri
i nns: n kt rast t gjitha kto ushqime duhet t prjashtohen nga ushqyerja e nns.
- gjithashtu duhet t mnjanohen t gjith ato ushqime t cilat pavarsisht vlerave
ushqyese q mbartin, jan potencialisht prgjegjs pr shfaqjen e shnjave klinike t
ngjashme me intolerancn ushqimore: djathrat e fermentuar, frutat e detit, midhjet,
kakao, okollatat, luleshtrydhet, qershit, pjeshk, kajsi, etj.
Prdorimi i pijeve alkolike dhe produkteve me prmbajtje substancash q prmbajn
kafein gjat ushqyerjes me gji.
- t evitohen plotsisht superalkooliket (alkooli etilik kalon n qumsht dhe mund t
provokoj te fmija prgjumje, hipoglicemi, t vjella, diarre)
- vera, edhe me prmbajtje t ult alkolike nuk duhet pir. N raste shum t rralla mund
t kufizohet nj got n dit por gjithmon e shoqruar me ushqim.
- kafeja, aji, kakao, pijet me baze kola n prgjithsi duhet t kufizohen. Mund t
prdorni produkte t dekafeinuara.
Si t sillemi:
-

gjat ushqyerjes me gji nevojat ushqyese jan m t larta se ato t shtatzanis,

prandaj nj ushqyerje e shumllojshme, e pasur me uj, perime t freskta,
peshk, qumsht, dhe nnprodukte t tij, ndihmojn t ndiheni mir dhe t
prodhoni qumsht plotsisht n prputhje me nevojat e fmijs suaj.
Mnjanoni t gjitha ushqimet q mund t shkaktojn er, ose shije t
paplqyeshme n qumsht, apo q i shkaktojn fmijs shfaqje alergjie.
Mjanoni pijet alkolike.

XIX.. REKOMANDIME PR GRAT N MENOPAUZ

Dieta n menopauz
Me termin menopauz nnkuptojm ndrprerjen e ciklit menstrual tek grat.
(rreth moshs 50.5 vjec mesatarisht) dhe fundin e periudhs fertile. Kjo periudh
shoqrohet me ndryshime t mdha hormonale dhe metabolike t cilat shkaktojn nga
crregullime bezdisse subjektive deri n shfaqje t patologjive t ndryshme q
prkqsojn ndjeshm cilsin e jets s gruas.
Kjo periudh shoqrohet n prgjithsi me shtim n pesh dhe nj rishprndarje t
dhjamit nga i tipit periferik n tipin bdominal (rreth zons s barkut) i shoqruar me nje
rritje risku pr kancerin e gjirit, diabetin, smundjet kardiovaskulare etj.
Nj ushqyerje korrekte dhe fiziologjikisht e ekuilibruar ndikon ndjeshm n minimizimin
e crregullimeve gjat ksaj faze t jets. Duhet t kihet parasysh q:

58

N menopauz nevojat pr energji dhe disa nutrient si pasoj e modifikimeve

hormonale t ksaj periudhendryshojn shum, ku sht e nevojshme t ulet
konsumi i disa ushqimeve (sidomos atyre t pasur me yndyrna dhe kalori) dhe
ndrkoh t pasurohen vaktet normale t ushqimit me suplemente t nevojshme si
psh. kalcium apo vitamin D.
Korrigjimi i zakoneve ushqyese mund t sjell efekte pozitive lidhur me disa
patologji karakteristike t ksaj periudhe si osteoporoza, smundjet koronare,
kanceret (n vecanti kanceri i gjirit dhe i zorrs s trash\), etj.
Kjo periudh mund t shoqrohet me vendosjen e nj raporti konfliktual
plqimi/urrejtjeje t ushqimit te gruaja, ndonjher duke cuar deri n kriza
bulimie apo crregullime t mnyrs s ushqyerjes.

N prgjithsi ushqyerja e gruas s shndetshme n menopauz duhet t jet e ngjashme

me at t nj t rrituri t shndetshm, me pak ndryshime lidhur me moshn dhe disa
raporte hormonale. Pr m tej vlejn t njjtat rekomandime si pr t rriturit e
shndetshm (qofshin kta meshkuj apo femra) me nj theks t vecant n rrttjen e
konsumit t drithrave dhe derivateve t tyre, peshkut, mishit t dobt, frutave e perimeve
t freskta, qumshtit t skremuar, vajit t ullirit si garnitur, etj shoqruar kjo me uljen e
konsumit t yndyrnave t ngopura-djathrat dhe nn produktet e qumshtit. N menopauz
nuk ka arsye apo nj kundrindikacion t prer lidhur me ndalimin e konsumit t vers.
Ajo sht e lejueshme me t vetmin rekomandim q t konsumohet gjat vakteve dhe n
masn e specifikuar pr kt mosh.
Nutricionistt dhe mjekt e din se t ngrnit ndikon n gjndjen shpirtrore t gruas.
Kt e vrtetojn dhe shum evidenca t cilat tregojn se ushqime t tilla si fruta dhe
zarzavate prmbajn antioksidant t cilt ndikojn n uljen e simptomave t
menopauzs.
Dieta n menopauz prfshin ushqime t shumllojshme, ushqime me yndyrna t ulta,
ushqime me sasi t lart fibrash, t cilat ndihmojn n uljen n pesh dhe prmirsojn
tretjen. Dietat e bazuara n ushqimet e prmendura jan t pasura me kalcium, q sht i
nevojshm pr kockat.
Ndryshimi i stilit t jets ndihmon n periudhn e menopauzs. Ushtrimet pr rnien n
pesh, t tilla si ushtrime n palestr, mund t ndihmojn n forcimin e kockave. Ky lloj
aktiviteti gjithashtu tonizon muskujt dhe djeg m shum yndyrnat.
Shum gra ushtrojn yoga e cila gjithashtu ndihmon menopauzn, sepse jo t gjitha
ushqimet jan t mira pr musjkujt dhe kockat. Ushtrimet e frymmarjes ndihmojn n
minimizimin e afsheve t nxehta, ankthit dhe gjndjes shpirtrore. Gjithashtu, yoga sht
shum relaksuese. Ushtrimi i saj t bn t ndihesh e cliruar nga stresi dhe depresioni, t
cilat mund t agravojn m shum simptomat e menopauzs dhe t drejtojn n shtimin
n pesh.
sht e thjesht, t ushqehesh n menopauz. Mjaftojn vetm tre vakte t rregullta dhe
nj ose dy vakte ndrmejtse. sht e rndsishme ti qndrosh larg pijeve alkoolike,

59

kafes dhe ushqimeve pikante pasi kto, ndikojn n ashprsim (pr keqsimin) e afsheve
t nxehta.
Gjithashtu sht e nevojshme t provohen pak ushqime t tilla si qumsht soje, arra,
lajthi, stika por jo t konsumohen rregullisht. T pihet sasi e bollshme uji, 6-8 gota n
dit.
T zgjidhet nj nga kto si vakt i ndrmjetm nga t cilat mund t konsumohen dy
n dit:

Nj grusht rrush i kuq dhe nj grusht boronic.

Nj grusht boronic e that, kajsi e that dhe fiq t that
Nj grusht bajame, nj grusht kikirika ose arra.
Nj moll, banane ose portokallle
Dy kulac me trshr ose t cdo varieteti tjetr
Nj kuti e vogl me kos frutash pa yndyr, n se sht kos soje sht m i miri.
Nj kup sallat frutash e br n shtpi

Zgjedh nj nga kto pr mngjes cdo dit:

Nj kup me qull br me qumsht soje ose qumsht t skremuar, mblsuar me

nj lug mjalt ose pak krip.
Nj fet t madhe me pjepr, bajame t zhveshura.
2 riska toste me miell t errt me margarin dhe marmalat ose djath t but me
pak yndyr.
Peshk t pjekur sipas shijes (salmon, sardele, barbun, koc, lvrek) me domate t
pjekura dhe krpudha.
Nj kup me miell t integruar, me qumsht soje ose qumsht t skremuar.
Kos soje ose kos tip tjetr me yndyr t ult, me nj lug gjelle fruta t thata.
Nj vez e zier e prere holl mbi nj risk buke integrale.

Zgjidh nj nga ushqimet e mposhtme pr drek cdo dit:

Sallat avokadoje me proshut

Sallat me kuskus, kuskus t przier me copa zarzavate ose kuskus me cikore dhe
sallat me salmon.
Lvore patateje me ton, bizele t pjekura, djath baxhoje ose zarzavate.
Pite me miell gruri me pul, ton ose djath feta dhe sallat.
Dy vez t vogla omlet me copa t zarzavateve t freskta sipas shijes.
Sup me lule lakr dhe djath.
Makarona sallat me nj dor stika ose brokoli dhe sallat me vez.

Zgjedhje pr cdo dark:

Fileto salmoni t pjekura ose ton me lkure patateje dhe bizele.

60

Susam dhe mjalt me sallat jeshile.

Mish qengji i zier me bizele.
Zarzavate t ziera me makarona ose oriz t przier me copa pule ose proshut ose
vez.
Mish i pjekur me boronic, patate e pjekur, karota ose lulelakr.

XX. REKOMANDIME PR PERSONAT E MOSHUAR

N parim pr t moshuarit q gzojn nj shndet t mir vlejn t njjtat rekomandime si
pr t rriturit, pasi ato nga pikpamja cilsore nuk ndryshojn nga ato t t rriturve edhe
pse nevojat pr energji n kt mosh ulen. Por n nj mosh t avancuar sht e
nevojshme t mbahen parsysh disa aspekte t cilt jan faktor rreziku pr kequshqyerjen
e ksaj moshe si: vetmia, t ardhurat e pakta, invaliditeti, smundjet kronike, depresioni,
prdorimi i barnave t ndryshme ,etj.
Probleme t veanta t ushqyerjes tek t moshuarit.
Tek i moshuari disa smundje t veanta, ose humbja e ndjenjs s shijes mund t
paksoj oreksin, prkeqsimi i perceptimit t ndjenjs s etjes mund t provokoj
humbje t lngjeve, humbje t dhmbve mund t shkaktoj vshtirsi n prtypje,
rregullime t ndryshme gastrike, apo intestinale mund t sjellin probleme t sistemit
trets, probleme nga mungesa e vitamines B12, po kshtu probleme t veshkave,
munges t vitamins D nga mos ekspozimi i mjaftueshm n diell , etj.
Kshilla t veanta pr t moshuarit:
- Shprndajeni dietn tuaj gjat gjith dits, duke br t njjtat zgjedhje ushqimore
t plota dhe me variacione si ato q i rekomandohet popullats m t re. Pini
rregullisht uj gjat gjith dits, deri 1-2 litra n dite apo 4-6 gota, pa pritur t keni
ndjesin e etjes n trupin tuaj dhe shmangni shtimin e krips n pjatat e
prgatitura.
- Zgjidhni dhe psrgatisni ushqimin duke mbajtur parasysh vshtirsit tuaja n
prtypje, apo tretje.
- N veanti grat e moshs s tret t bjn kujdes pr sigurimin e kalciumit kaq
t nevojshm pr to, sidomos pas menopauzs kur fillon edhe shtimi i humbjes s
mass kockore.
- Ndani vaktet e t ngrnit s bashku me familjart dhe miqt.
Si t sillemi:
-

T mundohemi t konsumojm nj diet ushqimore t pasur dhe t ekilibruar

ditore.
T mnjanojm konsumimin e pjatave t ftohta, t paraprgatitura koh m par
apo t ringrohura.
T zgjedhim ushqimet n baz t aparatit prtyps edhe pr t lehtesuar aparatin
trets i cili tek i moshuari sht m pak eficient. T pergatitim ushqimet n
mnyr t prshtatshme pr konsum si psh.: Ta grijm mishin, t zgjedhim fruta t

61

pjekura mir, apo ti konsumojm t qruara dhe t grira n copa. T gatuajm

pjata tip supe, pure et, t marrim buk t but, ose ta zbutim me uj, ose qumsht.
T shmangim vaktet e rnda.
T ham nj mngjes t plot q t prmbaj prvec t tjerave edhe qumsht, ose
kos.
T ruajm nj pesh trupore t pranueshme duke kryer nje aktivitet motor t mir
dhe duke mos abuzuar me ushqimet e yndyrshme, apo mblsirat.
T ulim yndyrnat shtazore, duke zgjedhur rregullisht peshk dhe mish t bardh
pr konsum (pul, gjel, lepur,etj), t mos e teprojm me konsumin e djathrave
sidomos t stazhionuar.
T konsumojm shpesh legume, fruta dhe perime t fresketa.
Mos ta teprojm me prdorimin e pijeve alkolike dhe konsumin e teprt t krips
s kuzhins.
T mnjanohen ushqimet shtazore t gjalla, apo gjysm t prpunuara si mishi
gjysm i pjekur, kremrat, apo salcat me baz veze t freskt t paprpunuar, pasi
kan nj rrezik t lart ndotje.

62

Tab. Nevojat mesatare ditore n nutrient pr popullatn sipas grupmoshave.

Nutrientt/lndt ushqyese
Adoleshent (14-18 vjec)

Nevojat mesatare ditore

T rritur (19-64 vjec)

T moshuar ( > 64

vjec)
Proteina %E
Karbohidrate(totali)%E
Fibra g
Yndyrna%
Kolesterol mg
Alkool%
Vitamina D g
Riboflavina mg
Folate g
Kalium g
Kalciummg
Natrium g
Magnezium mg
Hekur mg
Jod g

10-15*
>55*
>25*
<30*
<300*
0-15*
1.6 ( M)**
1.3 (F) **
400*
3.1**
800*
300**
13 ( M) **
17 (F) **/15(F) *
150*

10-15*
>55*
>25*
<30*
<300*
0-10*
1.6 ( M)**
1.3 (F) **
400*
3.1**
800*
0.6-3.5**
150-500**
9 ( M) **
16 (F) **/15(F) *
150*

10-15*
>55*
>25*
<30*
<300*
10*
1.6 ( M)*
1.3 (F) **
400*
3.1**
>800*
0.6-3.5**
150-500**
9 ( M) **
9(F) **
150*

Vlerat e rekomanduara nga Eurodiet* (2000) dhe SFC** (1993)

63

Anekse Tabela
MENU MODEL PR FMIJT E VITIT T PAR
Nr.
Menu pr fmjt 0-3 muajsh
1
Nevoja kalorike ditore
2.
Numuri i vakteve ditore
3.

Ushqyerja

4.
5.
6.

Sasia
pr fmijt q marrin q. gjiri
pr fmijt q nuk marrin qumsht gjiri

Nr.
1.
2.

Menu pr fmjt 3-6 muajsh

Nevoja kalorike ditore
Numri i vakteve ditore

3.

Ushqyerja

4.

Sasia

Njsia
110 kcal/kg pesh
6 pr fmijt me ushqyerje artificiale, ndrsa pr fmijt
me qumsht gjiri simbas krkess s fmijs
do 3 or pr fmijt me ushqyerje artificiale, ndrsa pr
fmijt me qumsht gjiri simbas krkess s fmijs
150ml/kg pesh n dit
Qumsht gjiri eskluzivisht
Qumsht artificial me kutit me formulat e qumshteve
Njsia
110 kcal/kg pesh
5 fmijt me ushqyerje artificiale, ndrsa pr fmijt me
qumsht gjiri simbas krkess s fmijs
do 3 1/2 or pr fmijt me ushqyerje artificiale, ndrsa
pr fmijt me qumsht gjiri simbas krkess s fmijs
150ml/kg pesh n dit

Gjat 6 muajve t par t jets nj fmij konsumon rreth 700-800 ml qumsht n 24 or

Nr.
Nevoja pr fmjt 6-10 muajsh
Njsia
Nevoja kalorike ditore
100-110 kcal/kg pesh (1000-1100 kalori ne dite
1.
Numri i vakteve ditore
4 dhe 2 vakte zemr
2.
Ushqyerja
do 4 or
3.
66

Futja graduale e ushqimeve komlementare tek fjmijt 6-8 muajsh

Ushqime t ndryshme
Frutat
Qumsht gjiri, oriz, drithra t gatuara n
Frutat jan nj burim i
1.
form muhalebie t holl, (jan burim i
mir pr vitamina dhe
mir pr karbohidrate dhe disa minerale).
minerale, q jan mjaft
ndihmse n tretjen e
ushqimit. Disa fruta
mund t jepen pa u
gatuar si psh. banania
Ushqyerja n Muajin e 8-10-t
Ushqime t ndryshme baz
Qumshti i gjirit
1.
Kos, djath i freskt, jo i prodhuar
industrialisht dhe

Mish + peshk
Vez
Mish, pule
Peshku

Lngjet e frutave
lngu i molls, dardhs,
ose lngu i holluar i
portokallit, veanrisht
n s fmija sht i aft
pr t pir me filxhan
dhe me lug.

Zarzavatet
Mbasi fmija sht
msuar me disa fruta dhe
lngje frutash, mund t
fillohen edhe zarzavatet
si p.sh. patatet

Lngjet e frutave
lngu i molls, pjeshks,
kajsis, rrushit, ose
lngje t tjera

Zarzavatet + Frutat
- Patate, lakr, kastravec,
domate, majdanoz
- Banane, moll dardh

Oriz, grur dhe produkte gruri

Thjerrza, bizele

Nr.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Menu pr fmjt 12-16 muajsh

Nevoja kalorike ditore
Numri i vakteve ditore
Ushqyerja
Sasia
Nevoja pr proteina
Nevoja pr yndyrna
Nevoja pr karboidrate

Njsia
95 kalori kg/pesh (1000-1200 kalori n dit
4
do 4 or dhe dy vakte zemr, paradreke dhe mbasdite
250 gram cdo vakt
10-15 % t kalorive ditore=3.5-4 gram/kg pesh
30% t kalorive ditore=3-6.5 gram kg/pesh
40% t kalorive ditore = 12-14 gram/kg pesh

65

Produktet Ushqimore dhe sasia e tyre pr kt grup moshe

USHQIMET
Qumsht dhe kos

SASIA DITORE
400-500 ml

Biskota

20gr

Makarona/oriz n Supra

40gr

Djath kakavall i grir/ose Djath

bebe

10gr

Djath i bardh

15gr

Mish i vogl (vii)

30gr

Peshk

40gr

Vaj ulliri/ose gjalp

10ml

Zarzavate

80gr

Patate

100gr

Karrota

80gr

Buk

30gr

E verdha e vezs

1-2 ne jave

Frutat

150-200gr

Sheqer

20gr

Mjalt

15gr

Thjerrza/bizele/fasule

50gr

66

Nevojat energjetike mesatare pr fmijt 1-3 vjec. Total 960-1380 Kcal/dit

Ndarja ditore e kalorazhit
Mngjezi
15% e kalorive t nevojshme
Dreka
40% e kalorive t nevojshme
Darka
35% e kalorive t nevojshme
Mes vakteve
10% e kalorive t nevojshme
Menu model pr fmijt 1-3 vjec
Vakti
Njsia
Vakti
Mngjezi
Paradite
Qumsht
200 ml
Qumsht
Biskota ose 30 gr
Biskota
buk
(40 gr)
buk

Njsia
200 ml
ose 30 gr/
40 gr

Vakti
Dreka
Oriz ose
makarona n lng
perimesh
Proshut e zier
Ose vez
Perime
Vaj ulliri
Fruta t freskta

Njsia
20g
50 gr
30 gr
1
70 gr
5 gr
100 g

Vakti
Pasdite
Kos me
fruta
Ose
qumsht

Njsia
125 gr

100 gr

Vakti
Darka
Makarona
me oriz
Djath i
grir
Vaj ulliri
Mish ose
Peshk i
freskt
Perime
Fruta t
freskta

Njsia
50 gr
7 gr
15 gr
40 gr
50 gr
70 gr
100 gr

MENU MODEL FMIJ 4-6 VJEC

Nevojat energjetike mesatare pr fmijt 4-6 vjec. Total 1250-1830 Kcal/dit
Ndarja ditore e kalorazhit
Mngjezi
15% e kalorive t nevojshme
Dreka
40% e kalorive t nevojshme
Darka
35% e kalorive te nevojeshme
Mes vakteve
10% e kalorive t nevojshme

67

Menu model pr fmijt 4-6 vjec

Vakti
Njsia Vakti
Mngjezi
Paradite
Qumsht ose 250 ml Fruta t freskta
kos i bardh
250 gr
me fruta
Buk ose
10 gr
buk e thekur 30 gr
ose biskota t 35 gr
thata
Sheqer ose
10 gr
marmalat
30 gr
ose mjalt
10 gr

Njsia
150 gr

Vakti
Dreka
Oriz ose makarona
n lng perimesh
Pilaf/makarona
patate
Vaj ulliri
Djath i grir
Sugo domate
Mish ose
Peshk i freskt ose
Vez ose
Proshut ose
Djath i but ose
Djath i fort
Perime t freskta
Vaj ulliri
Buk masive ose
Buk e zez

Njsia
30g
50 gr
120 gr
5 gr
5 gr
20 gr
50 gr
70 gr
1 koker
30 gr
40 gr
20 gr
150 gr
5 gr
40 gr
50 gr

Vakti
Pasdite
Kos me
fruta
Ose
qumsht
Buk e
thekur ose
biskota t
thata

Njsia
125 gr

100 ml
10 gr
10 gr

Vakti
Darka
Makarona
n sup
vegjetale
Buk
masive
Ose patate
Ose buk
misri
Mish ose
peshk i
freskt ose
vez ose
proshut
ose gjiz
ose djath i
but ose
djath i
fort
Vaj ulliri
Perime
Fruta

Njsia
30 gr

30 gr
150 gr
30 gr
50 gr
70 gr
30 gr
60 gr
50 gr
30 gr
15 gr
120 gr
150 gr

68

MENU MODEL PR FMIJT 6-8 VJEC

Nevojat energjetike mesatare pr fmijt e ksaj moshe jan afrsisht 1565-2275 Kcal/dit.
Nevojat energjetike mesatare pr fmijt 6-8 vjec. Total 1565-2275 Kcal/dit. Ndarja ditore e kalorazhit
Mngjezi
15% e kalorive t nevojshme
Dreka
40% e kalorive t nevojshme
Darka
35% e kalorive t nevojshme
Mes vakteve
10% e kalorive t nevojshme
Menu model pr fmijt 6-8 vjec
Vakti
Njsia Vakti
Njsia Vakti
Njsia
Vakti
Njsia
Vakti
Mngjezi
Paradite
Dreka
Pasdite
Darka
Qumsht ose 250 ml Fruta t freskta 200 gr
Oriz ose makarona
40g
Kos me
125 gr
Makarona
kos i bardh
250 gr Ose buk
40 gr
n lng perimesh
fruta
n sup
me fruta
masive ose
Pilaf/makarona
80 gr
Ose
vegjetale
Buk ose
40 gr
krekers ose
25 gr
patate
200 gr
qumsht
150 ml
Buke
buk e thekur 40 gr
buk e thekur
25 gr
Vaj ulliri
7 gr
Buk e
20 gr
masive
ose biskota t 40 gr
Djath i grir ose
10 gr
thekur ose
Ose patate
thata ose
Sugo domate
50 gr
biskota t 20 gr
Ose buk
drithra
40 gr
Mish ose
80 gr
thata
misri
Sheqer ose
10 gr
Peshk i freskt ose
120 gr
Mish ose
marmalat
30 gr
Vez ose
1 koker
peshk i
ose mjalt
10 gr
Proshut ose
60 gr
freskt ose
Djath i but ose
60 gr
vezeose
Djath i fort
50 gr
proshut
Perime t freskta
150 gr
ose gjiz
Vaj ulliri
8 gr
ose djath i
Buk masive ose
60 gr
but ose
Buk e zez
70 gr
djath i
fort
Vaj ulliri
Perime
Fruta

Njsia
40 gr

50 gr
150 gr
30 gr
60 gr
100 gr
1
30 gr
70 gr
50 gr
50 gr
30 gr
15 gr
120 gr
200 gr

69

MENU MODEL PR FMIJT 9-13 VJEC

Nevojat energjetike mesatare pr fmijt 9-13 vjec. Total 1985-2380 Kcal/dit. Ndarja ditore e kalorazhit
Mngjezi
15% e kalorive t nevojshme
Dreka
40% e kalorive t nevojshme
Darka
35% e kalorive t nevojshme
Mes vakteve
10% e kalorive t nevojshme
Menu model pr fmijt 9-13 vjec
Vakti
Njsia Vakti
Mngjezi
Paradite
Qumsht ose 250 ml Fruta t freskta
kos i bardh
250 gr Ose buk masive
me fruta
ose krekers ose
Buk ose
70 gr
buk e thekur
buk e thekur 50 gr
ose biskota
50 gr
ose mjalt
20 gr
ose
marmalat
30 gr

Njsia
250 gr
50 gr
30 gr
30 gr

Vakti
Dreka
Oriz ose makarona
n lng perimesh
Pilaf/makarona
patate
Vaj ulliri
Djath i grir ose
Sugo domate
Mish ose
Peshk i freskt ose
Vez ose
Proshut ose
Djath i but ose
Djath i fort
Perime t freskta
Vaj ulliri
Buk masive ose
Buk e zez

Njsia
40g
90 gr
250 gr
7 gr
10 gr
50 gr
100 gr
120 gr
2 kokra
70 gr
70 gr
60 gr
150 gr
8 gr
70 gr
80 gr

Vakti
Pasdite
Kos ose
qumsht
buk
masive
ose
biskota t
thata ose
buk e
thekur
marmalat
ose
cokokrem
ose gjiz
ose
proshut

Njsia
125 gr
150 ml
25 gr

20 gr
30 gr
25 gr
25 gr
20 gr
15 gr

Vakti
Darka
Makarona
n sup
vegjetale
Buk
masive
Ose patate
Mish ose
peshk i
freskt ose
vez ose
proshut
ose gjiz
ose djath i
but ose
djath i
fort
Vaj ulliri
Perime
Fruta

Njsia
40 gr

70 gr
150 gr
200 gr
80 gr
60 gr
120 gr
2 kokr
60 gr
100 gr
50 gr
30 gr
15 gr
150 gr
200 gr

70

MENU 6 DITORE PR FMIJT E ERDHES

FMIJET 0- 3 MUAJ
Nevoja kalorike ditore 110-kcal/ kgpesh
Numri i vakteve ditore 6
Ushqyerja do 3 or pr fmijt me ushqyerje artificiale
Sasia 150 ml/kg pesh n dit
Ditt e
Asortimentet
Gram
Ora10.00
javs
Mngjezi
Qumsht gjiri
Qumsht gjiri
E
eskluzivisht pr
eskluzivisht pr
Hn
fmijt q marrin
fmijt q marrin
q. gjiri
q. gjiri
OSE
OSE
Qumsht artificial
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
marrin qumsht
gjiri me kutit me
gjiri me kutit me
formulat qumsht
formulat qumsht e
e fillimit
fillimit

E
Mart

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht
e fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht e
fillimit

k.kal.

Asortimentet
Dreka
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial pr
fmijet q nuk
marrin qumsht gjiri
me kutit me
formulat qumsht e
fillimit
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial pr
fmijt qe nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me formulat
qumsht e fillimit

Gram

Mesdit
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht
artificial pr
fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit
me formulat
qumsht e
fillimit
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht
artificial pr
fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit
me formulat
qumsht e
fillimit

k.kal.

Kalorazhi
Gjithsej
110kcal/kg
pesh

110kcal/kg
pesh

71

E
Mrkur

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
femijet qe marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht
e fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht e
fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial pr
fmijt q nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me formulat
qumsht e fillimit

E
Enjte

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht
e fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht e
fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial pr
fmijt q nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me formulat
qumsht e fillimit

E
Premte

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht
e fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht e
fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial pr
fmijt q nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me formulat
qumsht e fillimit

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht
artificial pr
fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit
me formulat
qumsht e
fillimit
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht
artificial pr
fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit
me formulat
qumsht e
fillimit
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht
artificial pr
fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit
me formulat

110kcal/kg
pesh

110kcal/kg
pesh

110kcal/kg
pesh

72

qumsht e
fillimit
FMIJET 3-6 MUAJ
Nevoja kalorike ditore 110-kg /pesh
Numri i vakteve ditore 5
Ushqyerja do 3 1/2 or pr fmijt q marrin ushqyerje artificiale
Sasia 150ml/kg pesh ne dit
Asortimentet
Gram.
Ora10.30
k.kal.
Ditt e
Mngjezi
javs
Qumsht gjiri
Qumsht gjiri
E
eskluzivisht pr
eskluzivisht pr
Hn
fmijt q marrin
fmijt q marrin
q. gjiri
q. gjiri
OSE
OSE
Qumsht artificial
Qumsht artificial
pr fmijt q
pr fmijt q nuk
nuk marrin
marrin qumsht
qumsht gjiri me
gjiri me kutit me
kutit me
formulat
formulat e
qumshtit
qumshtit
Qumsht gjiri
Qumsht gjiri
E
eskluzivisht pr
eskluzivisht pr
Mart
fmijt q marrin
fmijt q marrin
q. gjiri
q. gjiri
OSE
OSE
Qumesht artificial
Qumsht artificial
pr fmijt q
pr fmijt q nuk
nuk marrin
marrin qumsht
qumsht gjiri me
gjiri me kutit me
kutit me
formulat qumsht
formulat qumsht
Qumsht gjiri
Qumsht gjiri
E
eskluzivisht pr
Mrkur eskluzivisht pr
fmijt q marrin
fmijt q marrin
q. gjiri
q. gjiri

Asortimentet
Dreka
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Gr.am

Mesdit
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

k.kal.

Kalorazhi
Gjithsej
110kcal/kg pesh

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumesht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumesht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

110kcal/kg pesh

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri

110kcal/kg pesh

73

E
Enjte

E
Premte

OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q
nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me
formulat
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q
nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me
formulat qumsht
Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q
nuk marrin
qumsht gjiri me
kutit me
formulat qumsht

OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumeht

OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

110kcal/kg pesh

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin q.
gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

Qumsht gjiri
eskluzivisht pr
fmijt q marrin
q. gjiri
OSE
Qumsht artificial
pr fmijt q nuk
marrin qumsht
gjiri me kutit me
formulat qumsht

110kcal/kg pesh

FMIJET 6-10 MUAJ

Nevoja kalorike ditore 100-110 kg /pesh (1000-1100 kalori n dit)
Numri i vakteve ditore 4 vakte dhe 2 vakte zemr
Ushqyerja do 4 or
Ditt e
Asortimentet Gram.
Ora10.30
Gram
k.kal.
javs
Mngjezi

Asortimentet
Dreka

Gr.am

Mesdit

Gram

k.kal.

Kalorazhi
Gjithsej

74

E
Hn

Muhalebi me
qumsht
kutie

E
Mart

Muhalebi me
qumsht
kutie

E
Mrkur

Muhalebi me
qumsht
kutie

E
Enjte

Muhalebi me
qumsht
kutie

Lng
frutash

50-100

287+40

Pure
frutash
(molle,
dardhe,
banane,
pjeshke)

50-100

287+50

200

Lng
frutash

50-100

287+40

200

Pure
frutash
(molle,
dardhe,
banane,
pjeshke)

50-100

287+50

200

Pure me
zarzavate t
stines; Mbas
muajit t 7-t:
Pure me
zarzavate me
lng mishi
Supe me
miell ose
makarona,
ose oriz, ose
buk t
thekur dhe
djath t
bardh ose
bebe+lng
mishi mbas
muajit t 7-t
dhe mbas
muajit e 8
me t
verdhn e
vezs
Pure me
zarzavate t
stins; Mbas
muajit t 7-t:
Pure me
zarzavate me
lng mishi
Supe me
miell ose
makarona,
ose oriz, ose
buk t
thekur dhe
djath t

220

Kos me
fruta t
freskta

50-100

320+80

727

200

Qull
frutash

50-100

300+50-

687

220

Kos me
fruta t
freskta

50-100

320+80

727

200

Qull
frutash

50-100

300+50-

687

75

E
Premte

Muhalebi me
qumsht
kutie

200

Lng
frutash

50-100

287+40

FMIJT 10-12 MUAJ

Nevoja kalorike ditore 100-110kg /pesh 1000-1100 kalori n dit
Numri i vakteve ditore 4 dhe dy vakte zemr
Ushqyerja do 4 or
Shnim: nga muaji 11-t fmijs i fillohet qumshti lops
Ditt e
Asortimentet Gram.
Ora10.30 Gram
k.kal.
javs
Mngjezi
Muhalebi me 200-250
Fruta t
150-200
E
qumsht lope
grira imt
Hn
n rende

E
Mart

Muhalebi me
qumsht lope

200-250

Muhalebi me

200-250

Lng
frutash t
freskta
Fruta t

150-200

150-200

bardh ose
bebe+lng
mishi mbas
muajit t 7-t
dhe mbas
muajit t 8
me t
verdhn e
vezs
Pure me
zarzavate t
stins; Mbas
muajit t 7-t:
Pure me
zarzavate me
lng mishi

Asortimentet
Dreka
Supe me
zarzavate t
grira n copa
t imta me
mish t grir
(vii, ose
pule, ose
peshk fileto
pa hala)
Pure me
zarzavate me
mish t grir
Sup me

220

Kos me
fruta t
freskta

50-100

320+80

Gr.am

Mesdit

Gram

k.kal.

250

Muhalebi
me qumsht
dhe fruta

100

250

Kos me
fruta t
freskta
Muhalebi

150 gram

250

727

Kalorazhi
Gjithsej

100

76

Mrkur

qumsht lope

grira imt
n rende

E
Enjte

Muhalebi me
qumsht lope

200-250

Lng
frutash t
freskta

150-200

E
Premte

Muhalebi me
qumsht lope

200-250

Fruta t
grira imt
n rende

150-200

MOSHA 12-16 muajsh

Nevoja kalorike ditore 95kalori kg /pesh 1000-1200 kalori n dit
Proteina 10-15 % t kalorive ditore=3,5-4gr/kgpesh
Yndyrna 30% t kalorive ditore=3-6,5 gram/kg/pesh
Karbohidrate 40% t kalorive ditore=12-14 gram/kg pesh
Numri i vakteve ditore 4 dhe 2 vakte zemr
Ushqyerja do 4 or
Sasia 250 gram n do vakt
Ditt e
Asortimentet
Gram.
Ora10.30
Gram
k.kal.
javs
Mngjezi
Qumsht me
250
Fruta me
150
E
biskota
copa
Hn

zarzavate t
grira n copa
t imta me
mish t grir
(vii, ose
pule, ose
peshk fileto
pa hala)
Musaka me
zarzavate me
lng mishi
+djath i
bardh ose
kakavall
Sup me
zarzavate t
grira n copa
t imta me
mish t grir
(vii, ose
pule, ose
peshk fileto
pa hala)

Asortimentet
Dreka
Supe me
mish t grir

me qumsht
dhe fruta

250

Gr.am
150

Kos me
fruta t
freskta

150 gram

Muhalebi
me qumsht
dhe fruta

100

Mesdit
Kek i br
n erdhe

Gram

k.kal.

Kalorazhi
Gjithsej

100

77

me makarona
ose oriz dhe
me karrota e
patate
+

E
Mart

E
Mrkur

E
Enjte

E
Premte

Muhalebi
10%

Qumsht me
grimca buk
t thekur

Qumsht me
biskota

Muhalebi
10%

250

250

250

250

Lng
frutash me
kos

150

Fruta me
copa

150

Lng
frutash me
kos

150

Fruta me
copa

150

Pure me
zarzavate
Sup me lng
mishi dhe
zarzavate t
stins
+
Pure me
mish t grir
Sup me
mish t grir
me makarona
ose oriz dhe
me karrota e
patate
+
Pure me
zarzavate
Sup me lng
mishi dhe
zarzavate t
stins
+
Pure me
mish t grir
Sup me
mish t grir
me makarona
ose oriz dhe
me karrota e

100
150
+

100gr
150

Qumsht
me biskota
ose me
buk t
thekur

150

Syltiash

100

Qumsht
me biskota
ose me
buk t
thekur

150

Kek i br
n erdhe

100

100
150
+

100gr
150

78

patate
+
Pure me
zarzavate
Fmijet mosha 16-36 muajsh
Nevoja kalorike ditore 90kalori kg /pesh 1200-1600 kalori n dit
Proteina 10-15 % t kalorive ditore=3-4gr/kgpesh
Yndyrna 20% t kalorive ditore=2-2,5 gram/kg/pesh
Karbohidrate 40% t kalorive ditore=11-12 gram/kg pesh
Numri i vakteve ditore 4 dhe 2 vakte zemr
Ushqyerja do 4 or
Sasia 250 gram n do vakt
Ditt e
Asortimentet Gram.
Ora10.30
Gram
k.kal.
javs
Mngjezi
Qumsht
250
1 frut
150
E
pershesh me
Hn
buk dhe 1
kokrr vez

E
Mart

Buk me
gjalp dhe
reel, ose

250

1 frut

150

Asortimentet
Dreka
Sup me lng
mishi me
makarona ose
oriz dhe me
karrota e
patate
+
Pure me
zarzavate dhe
mish t grire
OSE
Pilaf ose
makarona me
djathe
+
Musaka me
mish t grir
dhe me
zarzavate
Pilaf ose
makarona me
kim me mish

100

Gr.am

Mesdit

Gram

150

Kek me
mjalt dhe
1 frut

100

Buk me
gjalp dhe
reel, ose

100

k.kal.

Kalorazhi
Gjithsej

+
100

150

79

marmalate
dhe 1 got
qumsht

E
Mrkur

E
Enjte

E
Premte

Buk gjalp e
djath dhe 1
got qumsht

Syltiash

Buk me
gjalp dhe
reel, ose
marmalate
dhe 1 got
qumsht

250

250

250

1 frut

1 frut

1 frut

150

150

150

+
Musaka me
lng mishi
dhe me
zarzavate
Fasule ose
thjerrza ose
bizele dhe
karrota
+
Pure me
patate dhe
qofte
Sup me
zarzavate dhe
mish t grir
150
+
Byrek me kos
djath e vez
Sup me lng
mishi dhe
zarzavate
+
Fileto pule
ose peshku
me patate dhe
karrota t
zjera

+
100

100
+

marmalate
dhe 1 got
qumsht

Kek me
reel dhe 1
frut

100

Buk gjalp
e djath dhe
1 got
qumsht

100

Kek me
reel dhe 1
frut

100

150
150

+
100
150

+
100

80

Prberja kimike dhe vlera energjitike e disa ushqimeve

Ushqimi

kcal/ 100 g

Protein

Yndyrna

Karboh.

Biskota

454

7,1

15

77,6

Miell

343

11,5

Buka

433

12,3

Orizi

362

Bishtaj

Hekur

Kalcium

77

0,9

13,9

69

2,3

13

0,6

87,6

0,6

17

2,1

0,1

2,4

0,9

35

Bizele

76

0,2

12,4

1,8

47

Karota

33

1,1

7,6

0,7

44

Patate

85

2,1

18

0,6

10

Domate

17

1,2

0,2

2,8

0,4

11

Spinaq

31

3,4

0,7

2,9

78

Kungull

11

1,3

0,1

1,4

0,5

21

Portokall.

34

0,7

0,2

7,8

0,2

49

Banane

66

1,2

0,3

15,5

0,8

Qershi

38

0,8

0,1

0,6

30

Moll

45

0,2

0,3

11

0,3

Dardh

41

0,3

0,4

9,5

0,3

Pjeshk

27

0,8

0,1

6,1

0,4

Rrush

61

0,5

0,1

15,6

0,4

27

Mish vii

92

20,7

0,1

2,3

14

Mish pule

97

22,2

0,9

1,6

19

Peshk

101

16,7

3,5

0,7

1,2

38

Vez

156

13

11,1

2,5

50

Gjalp

758

0,8

83,4

1,1

15

Margarin

760

0,6

84

0,4

gjurme

20

Vaj ulliri

900

100

okollat

542

5,8

34

56,7

51

Marmalat

222

0,5

gjurme

58,7

1,4

18

Mjalt

303

0,6

80,3

0,5

Kakao pluhur

443

20,4

25,5

35

14,3

51

Bibliografia

WHO Global Strategy on Diet, Physical Acitity and Diet, May 2004
Resolution WHA 57,17 WHO Global Strategy on Diet, physical activity and diet,
May 2004.
WHO European Action plan for Food and Nutrition policy 2007-2012, September
2007
First WEuropean Acton Plan on Food and Nurtition 2003-2005
WHO CINDI dietary guide, 2000
Manual of feeding of infants and young children, M CAMERON
Principi e pratica di pediatria, F. PANIZON
Textbook of Pediatrics, Nelson
M CAMERON: Manual of feeding of infants and young children
F. PANIZON: Principi e pratica di pediatria
Nutritional Recommendations to the Adult Popullation in Hungary 2002, National
Institute of Food Hygiene and Nutrition Budapest.

82