0

Instituto Superior del Profesorado

Dr. Joaqun V. Gonzlez

Latn III
Ctedra B
Profesora Mariana S. Ventura

Ejercitacin complementaria

Ejercitacin de los temas de gramtica desarrollados en M. Royo, Latn II. Lengua

y civilizacin, Cap. XIII-XIV:
-Proposiciones incluidas adjetivas
-Participio presente
-Verbos irregulares (eo, volo, nolo, malo) y revisin de verbos en general
-Verbos deponentes
-Grados de significacin del adjetivo
I.Completar con el pronombre relativo correspondiente y traducir:
1. Fuga uiros ... animi pessimi sunt. 2. Quotidie in uillam uenit medicus a ... dominus
curatur. 3. Epistula ... pater meus amico scripsit sedulo seruo committetur. 4. Multae
sunt terrae in ... a Romanis bellum gerebatur. 5. Propero ad amicum a ... uocor. 6. Viri
Graeci Romanorum, a ... uincebantur, magistri fuerunt. 7. Saepe ambulo cum
adulescente ... domus foro vicina est. 8. Responde pueris a ... interrogaris. 9. Da puero
libros ... nomina clarissima sunt. 10. Imperator noster, ... triumphus a senatoribus
decernitur, semper laudabitur.
II. Analizar sintcticamente y traducir los siguientes textos:
A. Antiquissimo tempore urbs Roma a regibus regebatur. Tradunt Romulum, qui nomen
suum nouae urbi dedit, conditorem urbis primumque regem fuisse; Tarquinium
Superbum, ab hominibus saevitia crudelitateque notum, ultimum septem regum fuisse.
Tum Romani duos consules comitiis curiatiis creare statuerunt, L.Iunium Brutum et L.
Tarquinium Collatinum. Sed, quia Tarquiniorum nomen inuisum ciuitati erat,
Tarquinius, Bruti uerbis persuasus, abdicare statuit.
Senatores sunt maxime egregii uiri, quos consules semper sententiam rogant; maxima
sapientia salutem ciuium curant; senatorum auctoritas magna est.
Sunt etiam praetores, qui in Foro ius dicunt, et aediles, qui ludos populo faciunt et
aedes sacras et privatas procurant, ut ait Varro. Aerario praesunt quaestores, qui
conquirunt publicas pecunias, ut ait Varro, quorum numerus est viginti. Sunt decem
tribuni plebis, a quibus plebis iura defenduntur.
In maximo periculo urbis auctoritas senatorum consulumque uni dictatori datur, qui
solus urbem regit. Varro addit: Dictator, quod a consule dicebatur, cuius dictum omnes
audiebant.
B. Gallia est omnis diuisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani,
tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis,
legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis Matrona et
Sequana diuidit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque
humanitate Provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe
commeant atque ea, quae animos affeminant, important, proximique sunt Germanis, qui
trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii
quoque reliquos Gallos uirtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis
contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent, aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.
(Csar, De bello Gallico, I 1, adaptacin.)
III. Formar el participio presente de las formas verbales subrayadas en el texto II.A.
IV. Pasar a la voz pasiva los verbos subrayados en el texto II.B, introduciendo las
modificaciones correspondientes en las respectivas oraciones.

V. Analizar sintcticamente y traducir las siguientes oraciones:

1) Milites pugnantes ceciderunt.
2) Alpes transgrediens, Hannibal Italiam aduenit.
3) Ad castra aduenientes, legati Caesarem quaerebant.
4) Multa desiderans, pauperiorem te uidebis.
5) Catilina, coniurationem moliens, tamen in senatum uenire audebat, sed a Cicerone
accusatus est.
6) Cicero consul Catilinae, orbem terrae caede atque incendiis uastare cupientis,
consilium noverat.
7) Catilinae mors a consilium eius intellegente Cicerone decreta est.
8) Orationes quattuor in Catilinam, perniciem rei publicae molientem, Cicero in senatu
dixit.
9) Interroganti legato, Caesar, precibus non commotus, nihil respondit.
10) Multi saepe Hannibalem, militari sagulo opertum, humi iacentem, inter custodes
stationesque militum conspexerunt.
11) Homini nihil agenti dies est longus.
12) Pulchrum est erranti monstrare viam.
13) Totum diem navigans, Ulixes ad insulam magnam advenit.
14) Imperatorem milites cohortantem sagitta vulneravit.
15) Romani ab hostibus circumveniebantur. Tum T. Balventio, qui superiore anno
primum pilum duxerat, viro forti et magnae auctoritatis, utrumque femur tragula
traicitur. Q. Lucanius, vir eiusdem ordinis, fortissime pugnans, cum circumvento filio
subvenit, interficitur. L. Cotta legatus omnes cohortes ordinesque adhortans in adversum
os funda vulneratur.
16) Diogenes aliquando lucernam accensam gestans ambulabat in foro clarissima luce.
Cum a civibus circum forum spatiantibus interrogatus est, ille eis dixit se quaerere
hominem.
17) Copias in urbem revertentes laeti salutabimus.
18) Vidi egomet nigra succinctam vadere palla Canidiam, cum Sagana maiore
ululantem.
19) Respiciens deinde Habinnam, Amice carissime inquit, aedificas monumentum
meum ut te iussi?
20) Sic viduam, adflictantem se ac mortem inedia persequentem, non parentes potuerunt
a monumento mariti abducere, non propinqui.
21) Mihi nocturnas illas Furias imaginanti ob metum frustulum panis ad fauces inhaesit.
22) Ille adversus sedens te spectat identidem et audit dulce ridentem.
23) Ipsa raritas viatorum per locum commeantium mihi metum cumulabat.
24) Post raptum mulierum, bellum a Sabinis incusantibus violati hospitii scelus deosque
invocantibus paratur.
25) Mettius in paludem sese strepitu sequentium trepidante equo coniecit.
VI. Analizar morfolgicamente y traducir las siguientes formas verbales:
sequebatur - secutus erat - uti - usi - hortabimur - hortati sumus - iussus eris - intuebaris
- intuiti erimus - intueberis - conspiceris - conspicieris - conspici - uinci - uinciri - latus
erit - tuleram - adoriemur - adorti erant - adortum esse - uictam esse - moriemur - mortui
sunt - mori - rediueram/ redieram - rediisse - redibas - redit - rediuit/rediit - potestis potuisti -poteram - potueram - poteris - ibit - iit/iuit - redeunt - redibo - exiuerant sentiam - sentiri - sensisse - sensero - sensum esse - desines - uteris (2) - usus est nolam - uelle - uoles -mauis - maluisti - non uult - uolueram - uis

Valores del subjuntivo en oraciones independientes

1) Non possit cupidos amantes vigilans deprehendere custos.
2) Utinam mutuus adsit Amor!
3) O pereant silvae, deficiant canes!
4) Petamus arva, divites et insulas, ubi reddit Cererem tellus inarata quotannis et
inputata floret usque vinea.
5) At regina dolos (quis fallere possit amantem?) praesensit.
6) Heu! Quid agat Aeneas (Aeneas, -ae: Eneas)? Quo adfatu nunc reginam ambire
furentem audeat?
7) Neget quis carmina Gallo? Sollicitos Galli (Gallus, -i: Galo, nombre de un poeta
romano) dicamus amores, dum tenera attondent simae virgulta capellae.
8) Ne ego meliores liberos sumpsisse videar quam genuisse.
9) Atque utinam ex vobis unus vestrique fuissem aut custos gregis aut maturae vinitor
uvae!
10) Angustam pauperiem pati robustus acri militia puer condiscat.
11) Ne temptaveris Babylonios numeros.

Ablativo absoluto:
1) Matre multis lacrimis supplicante, ille non movebatur.
2) Livia Agrippam Postumum interficere iussit, conscio Tiberio.
3) Brevitatem sum secutus, te magistro.
4) L. Iulio Caesare C. Marcio Figulo consulibus, filiolus mihi natus est, salva Terentia.
5) Caesar, praesidiis montibus dispositis, omni ad Hiberum intercluso itinere, tam
proxime quam potest hostium castris castra communit.
6) Nunc (Dido), eadem labente die, convivia quaerit, / Iliacosque iterum demens audire
labores / exposcit pendetque iterum narrantis ab ore. / Post, ubi digressi, lumenque
obscura vicissim / luna premit suadentque cadentia sidera somnos, / sola domo maeret
vacua stratisque relictis / incubat. Illum absens absentem auditque videtque, / aut gremio
Ascanium, genitoris imagine capta, / detinet, ...
7) Misso ad vesperum senatu, omnes, qui sunt eius ordinis, a Pompeio evocantur.
8) Xerxes, Termopylis expugnatis, protinus accessit urbem eamque nullis defendentibus,
interfectis sacerdotibus quos in arce invenerat, incendio delevit.
9) Hannibal, hac pugna pugnata, Romam profectus nullo resistente, in propinquis urbi
montibus moratus est.
10) Te nascente, novum Parcae cecinere puellis servitium.
Gerundio, gerundivo y conjugacin perifrstica pasiva
1) Oratori etiam legendi sunt poetae, cognoscendae historiae, omnium bonarum artium
doctores atque scriptores eligendi et pervolutandi et exercendi causa laudandi,
interpretandi, corrigendi, vituperandi, refellendi. Disputandum est de omni re in
contrarias partes.
2) Exercenda est etiam memoria ediscendo ad verbum plurima scripta et nostra et
aliena.
3) Neque enim est dissimulandum hoc quod obscurari non potest, sed prae nobis
ferendum.
4) Praeterea et appedendi et refugiendi initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore.
5) Quae causa bellum gerendi iustior est quam servitutis depulsio?
6) Animus paratus erat ad omnes labores perferendos.
7) Hac causa temperantiam expetendam esse dicemus, quia pacem animis affert.
8) Quam igitur auctoritatem municipiis et coloniis ad consulendum dabimus?
9) Belli inferendi causa ex Belgio (Belgium, ii: Blgica) in Britanniam transierunt et ibi
permanserunt.
10) Nam Iugurtha (Iugurtha, ae: nombre propio de hombre, Yugurta) multo labore
multaque cura, praeterea modestissime parendo et saepe obviam eundo periculis, brevi
in maximam claritudinem pervenit.
11) Dialectica est ars vera ac falsa iudicandi.
12) Difficile est longum subito deponere amorem; difficile est, verum hoc efficias: una
salus haec est, hoc est tibi pervincendum.
13) Aliqui censuerunt exercitum in Africam Romanis mittendum esse.
14) Audita Romanis est intoleranda vox.
15) Vitanda saepe petimus, petenda vitamus.

Participio futuro, infinitivo futuro y conjugacin perifrstica activa

1) Mulieres, quae milites pugnaturos videbant, futura timebant.

2) Nunc data sum inferis, ubi mansura sum per longum aevum, deducta et fatali igne et
aqua Stygia (Stygius, a, um: del ro o laguna estigio, ubicado en los infiernos).
3) Sperat adulescens diu se victurum esse.
4) Carnutes (Carnutes, -um: los carnutos, pueblo galo) se initium belli facturos
pollicentur.
5) Existimavit fratrem, dolore permotum, iniurias suas manu vindicaturum esse eamque
rem belli causam fore.
6) Agricolae putaverant agros multas fruges laturos esse.
7) Num Hannibal aliquando cum Romanis compositurus fuit pacem?
8) Si quid fortuna nos adiuverit, reportaturi erimus splendidam ex hostibus victoriam,
milites.
9) Caesar legatos Ariovisto (Ariovistus, -i: Ariovisto, nombre de jefe galo) misit, Galliae
motum nuntiaturus.
10) Multi ex aliis regionibus in Aegyptum conventuri erant.
Supino
1) Sequani (Sequani, -orum: los secuanos, un pueblo de la Galia) legatos ad Caesarem
miserunt pacem oratum.
2) Horrendum et dictu mirabile monstrum video.
3) Multa proelia parva, haud unum dignum memoratu fecit.
4) Venatum Aeneas unaque miserrima Dido in nemus ire parant.
5) Id adeo venio nuntiatum, paratum me esse.

Construccin impersonal y personal

de videor y verbos de decir, pensar y ordenar en voz pasiva
1) Thales (Thales, is: Tales de Mileto) primum defectionem solis praedixisse fertur.
2) Disciplina Druidum (Druides, um: los druidas) in Britannia reperta esse atque in
Galliam translata esse existimatur.
3) Dicitur apud Druides multos versus edisci.
4) Tandem Romani abesse a periculo videntur.
5) Ad ludum et iocum facti esse videamur.
6) Lycurgi (Lycurgus, i: Licurgo) temporibus Homerum vixisse traditur.
7) Vires vitaque corpus meum nunc deserunt omne. Nam me visus est homo pulcher per
amoena salicta et ripas raptare locosque novos. Ita sola postilla, germana soror, errare
videbar tardaque vestigare et quaerere te neque posse corde capessere. Semita nulla
pedem stabilibat.
8) Carus fuit Scipioni (Scipio, -onis: Escipin) Africano noster Ennius; itaque etiam in
sepulcro Scipionum putatur is esse constitutus ex marmore.

Proposiciones incluidas adjetivas indefinidas y sustantivadas

1) Qui bene amat, bene castigat.
2) Dei tibi dabunt quaecumque optas.
3) Ut melius est, quidquid erit, pati!
4) Quem mala fortunae non terrent, pacem sapientis habet similisque deis est.
5) Veras amicitias difficillime reperimus. Ubi enim invenies qui amici honorem
anteponet suo?
6) Quaecumque meo furtim subrepet amori, incidet in saevas feras.
7) Sancte, veni tecumque fer quicumque sapores et quicumque cantus corpora fessa
levant.
8) Qui talia non timet, audacior est.
9) Qui tecum cupis esse meos libellos et quaeris habere comites longae viae, hos eme,
quos artat membrana.
10) Ad ianuam pervenimus, in cuius poste libellus erat cum hac inscriptione fixus:
Quisquis servus sine dominico iussu foras exierit, accipiet plagas centum.
Proposiciones incluidas adjetivas con verbo en subjuntivo
1) Erant omnino duo itinera, quibus possent exire domo.
2) Pauca meo Gallo, sed quae legat ipsa Lycoris (Lycoris, -idis: Licoris, nombre de
mujer), carmina dicam.
3) Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit, qui societatem
conubiumque novo populo peterent.
4) Maesti parentes virginum profugiunt, deum invocantes cuius ad sollemne ludosque
per fas ac fidem decepti venissent.
5) Ipse Romulus circumibat docebatque id superbia patrum factum esse, qui conubium
finitimis negavissent.
6) Pascite taurum, qui iam cornu petat et pedibus spargat harenam.
7) Pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis, quae iubeant telluri infindere sulcos.
8) Sola puellarum digna est, cui mollia vellera det caris sucis bis madefacta Tyros
(Tyros, -i: Tiro, ciudad de Fenicia).
9) Sic locutus, cum litteris eum, quas Micipsae (Micipsa, -ae: Micipsa, rey de los
nmidas) redderet, dimisit.
10) Non exercitus neque thesauri praesidia regni sunt, verum amici, quos neque armis
cogere neque auro parare queas.
Pronombre relativo no relacionante (=relativo anafrico o aparente)
1) Hic mihi credo equidem ex hoc quod eramus locuti- Africanus se ostendit. Quem
ubi agnovi, equidem cohorrui; sed ille: Ades animo inquit et omitte timorem, Scipio
(nombre propio: Scipio, Scipionis, m.).
2) Ego tamen oculos ad terram identidem referebam. Quam quia intuebar stupens,
Africanus dixit: Quousque humi defixa tua mens erit?
3) Tum Hiempsal (nombre propio: Hiempsal, Hiempsalis, m.) idem placere respondit.
Quod verbum in pectus Iugurthae altius quam quisquam ratus erat descendit.
4) Sed dux atque imperator vitae mortalium animus est. Qui ubi ad gloriam virtutis via
grassatur, abunde pollens potensque et clarus est neque fortuna eget.
5) Familia nostra cum populo Romano bello Carthaginiensi amicitiam instituit. Quorum
progeniem vos, Patres conscripti, nolite pati frustra a vobis consilium petere.

Proposiciones incluidas adverbiales

Proposiciones incluidas adverbiales consecutivas y finales:
1) Eques Romanus, a servo eius ut procederet manu leviter tactus, convertit se.
2) Eques ipsum Macedonem tam graviter palma percussit, ut paene concideret.
3) Nemo erit quin hoc se audivisse aut vidisse dicat.
4) Quo diligentius argumentis perspicere possitis, attendite.
5) Ut autem a facillimis ordiamur, prima veniat in medium Epicuri ratio, quae plerisque
notissima est. Accurate autem quondam a L. Torquato, homine omni doctrina erudito,
defensa est Epicuri sententia de voluptate.
6) Et hercule, Torquate, ut verum loquamur, si illi summum bonum voluptas est,
rectissime non putat.
7) Non vero ut voluptatem expetat, natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat,
ut integrum se salvumque velit.
8) Nec enim figura corporis nec ratio excellens ingeni humani significat ad unam hanc
rem natum esse hominem, ut frueretur voluptatibus.
9) Metellus, homo sanctissimus moderatissimusque omnium, tanta diligentia fuit ut ad
L. Lentulum praetorem et ad iudices venerit et unius nominis litura se commotum esse
dixerit.
10) Eum, qui populi Romani res gestas semper ornavit, sic, iudices, in vestram fidem
accipiatis, ut humanitate vestra levatus esse potius quam acerbitate violatus esse
videatur.
11) Delectata illa risit tam blandum, ut videretur mihi plenum os extra nubem luna
proferre.
12) Habinna, noli statuam eius in monumento meo ponere, ne mortuus quidem lites
habeam. Immo, ut sciat me posse malum dare, ne me mortuum basiet.
13) Quae contentio divina et humana cuncta permiscuit eoque vecordiae processit, ut
studiis civilibus bellum atque vastitas Italiae finem facerent.
14) Ab his primo Marsi dissentire incipiunt eamque oppidi partem, quae munitissima
videretur, occupant, tantaque inter eos dissentio exsistit, ut manum conserere atque
armis dimicare conentur.
15) Pompeius ibi remanserat, quo facilius omne Hadriaticum mare ex ultimis Italiae
partibus regionibusque Graeciae in posteritate haberet atque ex utraque parte bellum
administrare posset.
16) Numquam tam mane egredior neque tam vesperi domum revertor quin te in fundo
conspicer fodere aut arare aut aliquid ferre.
17) His facile pulsis ac proturbatis, incredibili celeritate ad flumen decucurrerunt, ut
paene uno tempore ad silvas et in flumine et iam in manibus nostris esse hostes
viderentur.
18) Quo edicto tota provincia pervulgato, nulla fuit civitas quin ad id tempus partem
senatus Cordubam mitteret, non civis Romanus paulo notior quin ad diem conveniret.
19) Atque ut eius diversa studia in dissimile ratione perspicere possitis, nemo est in ludo
gladiatorio paulo ad facinus audacior, qui se non intimum Catilinae esse fateatur, nemo
in scaena levior, qui non se eiusdem prope sodalem fuisse commemoret.
20) Nobis in triclinium intrantibus, unus ex pueris, ne contra praeceptum aliquis
nostrum limen transiret, exclamauit: Ne sinistro pede intraveritis!

Proposiciones incluidas adverbiales temporales

1) Nos ubi decidimus (eo) quo pater Aeneas (decidit), quo Tullus dives et Ancus
(deciderunt), pulvis et umbra sumus.
2) Dum loquimur, fugerit invida aetas.
3) Video, donec arma adversariis tradantur, diferri adversus nos certamen.
4) Antequam pro L. Murena dicere instituo, pro me ipso pauca dicam.
5) Ante tamen quam prodicta dies veniret, morbo moritur.
6) Nunc iam nulla viro iuranti femina credat, nulla viri speret sermones esse fideles;
quibus dum aliquid cupiens animus praegestit apisci, nil metuunt iurare, nihil promittere
parcunt; sed simul ac cupidae mentis satiata libido est, dicta nihil metuere, nihil periuria
curant.
7) Ut Hostius cecidit, confestim Romana inclinatur acies fusaque est.
8) Dum ea ibi Romani gerunt, Antemnatium exercitus per occasionem ac solitudinem
hostiliter in fines Romanos incursionem facit.
9) Huc vina et unguenta et nimium breves flores amoenae ferre iube rosae, dum res et
aetas et sororum fila trium patiuntur atra.
10) Itaque otium quod in adversis rebus optaverant, postquam adepti sunt, asperius
acerbiusque fuit.
11) Quotiens causas belli et necessitatem nostram intueor, magnus mihi animus est.
12) Habetis eum consulem, qui et parere vestris decretis non dubitet et ea, quae
statueritis, quoad vivet, defendere.
13) Interim ad praefectos, qui cum omni equitatu antecesserant, Caesar legatos mittit qui
hoc nuntiarent: Nolite hostes proelio lacessere; si ipsi lacessent, sustinebitis quoad ipse
cum exercitu propius accesserim.
14) Itaque ut me vidit, paululum erubuit, hesternae scilicet iniuriae memor; deinde
postquam, remotis omnibus, secundum invitantem consedi, ramum super oculos meos
posuit et quasi pariete interiecto audacior facta quid est? inquit.
15) Antequam verbum facerem, de sella surrexit atque abiit.
Proposiciones incluidas adverbiales condicionales
1) Si vincamus, omnia nobis tuta sint, municipia atque coloniae pareant; sin metui
cesserimus, eadem illa adversa fient.
2) Certe sive mihi Phyllis, sive esset Amyntas, mecum inter salices lenta sub vite
iaceret.
3) Num igitur si Africanus ad centessimum annum vixisset, senectutis eum suae
paenituisset?
4) Si te parentes timerent aut odissent tui neque eos ratione ulla placare posses, ut
opinor, ab eorum oculis concederes.
5) Servi mehercule mei si me ipso pacto metuerent, ut te metuunt omnes cives, domum
meam relinquerem.
6) Sed pleni exemplorum omnes libri sunt, plena exemplorum vetustas: quae iacerent in
tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet.
7) Ego vero, iudices, ipse me existimem nefarium si amico desim.
8) Nam, nisi Ilias illa exstitisset, idem tumultus, qui corpus Achillis contexerat, nomen
etiam obruisset.
10) Ni te plus oculis meis amarem, / iocundissime Calve, munere isto / odissem te odio
Vatiniano.

10

11) Si mehercule intervertissent pecuniam vestram, si fidem proditione laesissent, satiari

potuissetis hac poena quam inscriptam in eorum frontibus cernitis.
12) Si sponte sua venerunt, cur nudavere crinibus capita? Vultum enim qui permutat,
fraudem parat, non satisfactionem.
13) Credis me potuisse meae maledicere vitae, / ambobus mihi quae carior est oculis? /
Non potui, nec, si possem, tam perdite amarem.
14) Si qua recordanti benefacta priora voluptas / est homini, cum se cogitat esse pium, /
nec sanctam violasse fidem (...) / multa parata manent in longa aetate, Catulle, / ex hoc
ingrato gaudia amore tibi.
15) Lesbia mi, praesente viro, mala plurima dicit: / haec illi fatuo maxima laetitia est. /
Mule, nihil sentis? Si nostri oblita taceret, / sana esset. Nunc quod gannit et obloquitur,
non solum meminit, sed (...) / irata est. Hoc est, uritur et coquitur.
Proposiciones incluidas adverbiales comparativas
1) Quanto in pectore hanc rem magis voluto / tanto mihi aegritudo auctior est in animo.
2) Te quoque magnopere, M. Fanni, quaeso ut, qualem te iam antea populo Romano
praebuisti, talem te et nobis et rei publicae impertias.
3) Res Atheniensium aliquanto minores fuerunt quam fama feruntur.
4) Urbem quam dicunt Romam, Meliboee, putavi / stultus ego huic nostrae similem,
quo saepe solemus pastores ovium teneros depellere fetus. / (...) Verum haec tantum
alias inter caput extulit urbes / quantum lenta solent inter viburna cupressi.
5) Dicebas quondam solum te nosse (=novisse) Catullum, / Lesbia, nec prae me velle
tenere Iovem. / Dilexi tum te non tantum ut vulgus amicam, / sed pater ut gnatos diligit
et generos.
6) Quam magnus numerus Libyssae harenae / laserpiciferis iacet Cyrenis / oraculum
Iovis inter aestuosi / et Batti veteris sacrum sepulcrum; / aut quam sidera multa, cum
tacet nox, / furtivos hominum vident amores: / tam te basia multa basiare / vesano satis
et super Catullo est, / quae nec pernumerare curiosi / possint nec mala fascinare lingua.
7) Aedui Boios in parem iuris libertatisque condicionem, atque ipsi erant, receperunt.
8) Eadem contumacia in vultu Appii, idem in oratione spiritus erat, adeo ut magna pars
plebis Appium non minus timeret, quam consulem timuerat.
9) Fuit Catilina patiens inediae, algoris, vigiliae supra quam cuiquam credibile est.
10) Quam quisque pessime facit, tam maxime tutus est.
11) Scire meos casus si quis desiderat omnes, / plus quam quod fieri res sinit, ille petit. /
Tot mala sum passus, quot in aethere sidera lucent.
12) Ut ager sine cultura fructuosus esse non potest, sic sine doctrina animus.
13) Quoniam amicitiae mentionem fecisti et sumus otiosi, pergratum mihi feceris, si,
quemademodum soles, de ceteris rebus disputaveris.
14) Erat inter nobiles medicos, ex Macedonia regem secutos, Philippus, fidus admodum
regi: puero comes et custos salutis datus, non ut regem modo, sed etiam ut alumnum,
eximia caritate diligebat.
15) Verginius filiam sua manu occidit potius quam ea Ap. Claudii libidini dederetur.
Proposiciones incluidas adverbiales causales y temporo-causales
1) Cum summus mons a Labieno teneretur, neque aut Caesaris adventus aut Labieni
cognitus esset, Considius, equo amisso, ad eum recurrit.
2) Dumnorix Helvetiis erat amicus, quod ex ea civitate Orgetorigis filiam in
matrimonium duxerat.

11

3) Aristides nonne ob eam causam expulsus est patria, quod praeter modum iustus esset?
4) Pugiles ingemiscunt non quod praeter modum doleant animove succumbant, sed
quia, profusa voce, omne corpus intenditur.
5) Verum haec genera virtutum non solum in moribus nostris, sed vix iam in libris
reperiuntur. Chartae quoque, quae illam pristinam severitatem continebant,
obsoleverunt; neque solum apud nos, qui hanc sectam rationemque vitae re magis quam
verbis secuti sumus, sed etiam apud Graecos, doctissimos homines, quibus, cum facere
non possent, loqui tamen et scribere honeste et magnifice licebat, mutatis Graeciae
temporibus, alia quaedam praecepta exstiterunt.
6) Cum defensionum laboribus senatoriisque muneribus aut omnino aut magna ex parte
aliquando liberatus essem, rettuli me, Brute, te hortante, maxime ad studia quae, retenta
animo, remissa temporibus, longo intervallo intermissa, revocavi.
7) Cum autem me ex Sicilia ad Leucopetram, promunturium agri Regini, venti
detulissent, ab eo loco conscendi.
8) Quae quoniam in senatu inlustrata, patefacta, comperta sunt per me, vobis iam omnia
exponam breviter, Quirites, ut vos, qui ignoratis et exspectatis, veritatem scire possitis.
9) Quae cum intuerer stupens, ut me recepi, Quis hic, inquam, est qui complet aures
meas tantus et tam dulcis sonus.
10) Hac re statim per speculatores cognita, Caesar, insidias veritus, quod nondum
perspexerat qua causa discederent, exercitum equitatumque castris continuit.
11) Cum pateat igitur aeternum esse id, quod a se ipso moveatur, quis est, qui hanc
naturam animis esse tributam neget?
12) Atque hoc ideo mihi concedetis, quod ex his studiis haec quoque crescit oratio et
facultas quae numquam amicorum periculis defuit.
13) Quare suo iure noster ille Ennius sanctos appellat poetas, quod deorum aliquo dono
atque munere commendati nobis esse videantur.
14) Pudet referre quae sequuntur: inaudito enim more pueri capillati attulerunt
unguentum in argentea pelve pedesque recumbentium unxerunt, cum ante crura talosque
corollis vinxissent.
15) Haec ut dixit Trimalchio, flere coepit ubertim. Immo iam coeperam etiam ego
plorare, cum Trimalchio ergo, inquit, cum sciamus nos mortales esse, quaero qua re
non vivamus?
Proposiciones incluidas adverbiales concesivas
1) Illa, quamquam ferenda non fuerunt, tamen, ut potui, tuli.
2) Quod turpe est, id, quamvis occultetur, tamen honestum fieri nullo modo potest.
3) Quamvis sidere pulchrior ille est, tu lenior cortice es et tecum vivere amem, tecum
obeam libens.
4) Navis quae in flumine magna est, in mari parvula est; gubernaculum, quod alteri navi
magnum, alteri exiguum est. Tu nunc in provincia, licet contemnas ipse te, magnus es.
5) At ego tuas litteras, etsi iure facere poteram a te lacessitus, tamen non protuli.
6) Nunc te cognovi. Quare etsi impensius uror, / multo mi tamen es vilior et levior.
7) Etsi me assiduo confectum cura dolore /sevocat a doctis, Ortale, virginibus, / [...]
/tamen in tantis maeroribus, Ortale, mitto / haec expressa tibi carmina Battiadae, / ne tua
dicta vagis nequiquam credita ventis / effluxisse meo forte putes animo.
8) Ridiculum est ad ea quae videmus nihil dicere, quaerere quae habere non possumus
[...] et, cum habeas amplissimi viri religionem, integerrimi municipii iusiurandum
fidemque, ea quae depravari nullo modo possunt repudiare, tabulas quas idem dicis
solere corrumpi desiderare.

12

9) Ad ea Iugurtha, tametsi regem ficta locutum esse intellegebat et ipse longe aliter
animo agitabat, tamen pro tempore benigne respondit.
10) Adherbal (Adherbal, -alis, m.: nombre propio), tametsi Romam legatos miserat, qui
senatum docerent de caede fratris et fortunis suis, tamen fretus multitudine militum
parabat armis contendere.

Proposiciones incluidas sustantivas

1) Romani, cum Romulum amitterent, ignorabant utrum animam edidisset an ad deos
elatus esset.
2) Sabini non intellegebant quamobrem ad ludos a Romulo eiusque comitibus vocati
essent.
3) Aulus (Aulus, i: Aulo) a patre quaerit quando togam praetextam deposuerit ac togam
virilem induerit.
4) Respiciens deinde Habinnam (Habinna, ae: Habinnas, nombre propio), Amice
carissime, inquit Trimalchio (Trimalchio, onis: Trimalcin, nombre propio), aedificas
monumentum meum ut te iussi? [...] Valde enim falsum est in vita quidem domos cultas
esse, non curari quas diutius habitabimus. Praeponam unum ex libertis sepulcro meo
custodiae causa, ne in monumentum meum populus cacatum currat.
5) Titus Tatius, Sabinorum dux, Tarpeiam (Tarpeia, ae: Tarpeya, joven romana)
virginem rogat qua iter ad Capitolium facilius adscendendi sit.
6) Quaeso a vobis, iudices, ut in hac causa mihi detis hanc veniam accomodatam huic
reo, vobis quemadmodum spero- non molestam, ut patiamini me, pro summo poeta
atque eruditissimo homine dicentem, de studiis humanitatis ac litterarum paulo loqui.
7) Atque, ut id libenter faciatis, iam me vobis, iudices, de meo quodam amore gloriae
nimis acri fortasse, verum tamen honesto, confitebor. Nam quas res nos in consulatu
nostro pro vita civium proque universa re publica gesserimus, hic (=Archias) haud
ignorat atque versibus attingere incohavit.
8) Philosophiae servias oportet, ut tibi contingat vera libertas.
9) Fac ut sciam qua die te visuri simus.
10) An merito reprehendat in quadam epistula Epicurus eos, qui dicunt, sapientem se
ipso esse contentum et propter hoc amico non indigere, desideras scire.
11) Igitur posthac non scribam ad te quid facturus sim, sed quid fecerim.
12) Vides ut alta stet nive candidum Soracte (Soracte, -is: Soracte, monte de la Toscana)
nec iam sustineant onus silvae laborantes geluque flumina constiterint acuto?
13) Vitam in peregrinatione exigentibus hoc evenit, ut multa hospitia habeant, nullas
amicitias.
14) Difficile est dictu quanto in odio simus apud exteras gentes.
15) Video te velle in caelum migrare: et spero fore ut contingat id nobis.
16) Quod scribis, te a Caesare quotidie plus diligi, inmortaliter gaudeo.
17) Intuendum est non unde veniat sed quo eant.
18) Fac memineris te virum esse.
19) Lacedaemonii, Philippo minitante se omnia, quae conarentur, prohibiturum esse,
quaesiverunt, num se esset etiam mori prohibiturus.
20) Efficias oportet ut sciat pecuniam nec bonum nec malum esse.
21) Quod pertinaciter studes et, omnibus omissis, hoc unum agis, ut te meliorem facias,
et probo et gaudeo.
22) Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quod
consili ceperis, quem nostrum ignorare arbitraris?

13

23) Orator metuo ne languescat senectute.

24) Timens ne classis regia adventaret, incensis operibus, Athenas rediit.
25) Nec aetas impedit, quominus et ceterarum rerum et in primis agri colendi studia
teneamus usque ad ultimum tempus senectutis.
26) Sed accidit perincommode quod eum nusquam vidisti.
27) Non fuerat mihi dubium quin te Tarenti aut Brundisii visurus essem.
28) Vereor ne desideres officium meum.
29) Vereor ut placari possit.
30) Pavor ceperat milites ne mortiferum esse volnus.