blten

tmmob
makina mhendisleri odas

ubat 2015 Say 200 Ekidir

Ocak 2015 tibaryla

Trkiyenin Enerji
Grnm Raporu

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Enerji Politikalar Artan

Bamllk kmaznda*
Ouz TRKYILMAZ1
2014 yl Trkiyenin enerjide da bamlln
devam ettii bir yl oldu. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn (ETKB) aklad 2013 birincil
enerji verilerine gre, 2013te birincil enerji tketimi %0,6 geriledi, ithal kaynaklarn oran 2012de
%71,5 iken, 2013te %73,5a ykseldi. 2013te yerli kaynaklarn birincil enerji tketimindeki pay
%26,5 oldu. nmzdeki yllarda bu orann artmas bir yana daha da dmesi sz konusudur.
Tablo 1de de grlecei zere, 1990dan 2013e
birincil enerji talebi %127,39, ithalat %211,62 artarken, yerli retimdeki art %24,78 ile snrl kalmtr.
Tablo 1. Trkiye Genel Enerji Dengesi (19902013)
Enerji Verileri

1990

2013

Deiim

Toplam Enerji Talebi

(milyon tep)

52,9

120,29

%127,39

Toplam Yerli retim

(milyon tep)

25,6

31,94

%24,78

Toplam Enerji thalat

(milyon tep)

30,9

96,29

%211,62

Yerli retimin Talebi

Karlama Oran

%48

%28,5

- %40,63

2013te enerji maddeleri ithalat, 60 milyar dolara ulat 2012ye gre gerilemi ve 55,9 milyar
dolar olarak gereklemitir. Bu gerileme, bu sene
de srm ve 31.01.2015 tarihli AA haberine gre,
enerji ham maddeleri ithalat 2014te, 2013e gre
%18 azalm ve 54,9 milyar dolar olmutur. Her ne
kadar Orta Vadeli Program, 20152017 dnemi
iin yllk ortalama 60 milyar dolar ithalat bedeli
ngrm ise de son haftalarda den petrol fiyatlarnn etkisiyle, 2015 iin biraz daha dk tutarda bir ithalat yk sz konusu olabilir.
TMMOB Maden Mhendisleri Odasndan alma
arkadamz Dr. Nejat Tamzokun makalelerinde
yer alan konuyla ilgili saptamalar nemlidir.
Tkettii enerjinin yaklak drtte n dardan ithal eden Trkiye, enerjide da bamlln
en yksek olduu birka lke arasnda yer alyor.
2013 yl net ithalat rakamlar dikkate alndnda;
Doal gaz ithalatnda Dnya beincisi.
Petrol ithalatnda Dnya on ncs.
Kmr ithalatnda Dnya sekizincisi.
Petrol koku ithalatnda Dnya drdncs.

Kaynak: ETKB
*
Bu Rapordaki veri ve bilgilerin kapsaml bir ekilde yer ald ve ok sayda uzmann katklaryla hazrladm Sunuma
http://www.mmo.org.tr/resimler/TEG_Ocak2015_26_1_2015.pptx linkinden; konuyla ilgili TMMOB Makina Mhendisleri
Odasnn ok kapsaml Raporuna ise http://www.mmo.org.tr/yayinlar/kitap_goster.php?kodu=379 linkinden ulalabilir.

TMMOB Makina Mhendisleri Odas Enerji alma Grubu Bakan

blten 200
ubat 2015

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Son toplamda ise Trkiyenin Dnya net enerji ithalat ligindeki sralamas on birincilik.
Birincil enerji tketiminin yaklak yzde 64n
toplam 10 lkeden, yzde 43n sadece 3 lkeden
ve yzde 27sini ise tek bir lkeden tedarik etmekte.
Enerji arz gvenlii bakmndan olduka sorunlu
bir tablo.
Dahas, enerjide da bamllk oran her yl biraz
daha artmakta. Yerli kaynak retiminde ciddi bir
atlm yaplamad takdirde, sz konusu bamlln nmzdeki dnemlerde hzla yzde 80lerin zerine kmas son derece muhtemel (http://
enerjigunlugu.net/petrol-dustu-diye-buyur-muyuz_11892.html).

http://enerjigunlugu.net web sitesinde yer alan

bir habere gre, 2014 ylnda TTKnn tuvenan retimi 2 milyon 83 bin 643 tona, satlabilir retimi de
1 milyon 300 bin 154 tona ulat.
2013te retilen 57,5 milyon ton dzeyindeki linyit
retimi ise 2000 yl retimine gre yzde 5,5 orannda bir gerilemeye karlk geliyor. Dnem ierisinde linyit rezervlerinin yaklak 2 kat arttrld
gz nne alndnda, linyit retimindeki bu gerileme son derece dikkat ekici.
retim geriledi ama kmr tketimi 2013te, 2000
ylna gre yzde 38 orannda artt. Aradaki fark
ise ithalat ile karland. Byle olunca, 2000 ylnda yerli retimin kmr tketimini karlama oran
yzde 56 dzeyindeyken 2013 ylnda bu oran yzde 48e kadar geriledi.

Tablo 2. Trkiye Enerji thalatnda Dnyada Kanc Srada?

Dnyada Kanc
Sradayz

Kaynak

thalat Miktar

Doal Gaz

45 Milyar m3

5.

Petrol

35 Milyon Ton

13.

Kmr

30 Milyon Ton

8.

Petro Kok

4 Milyon Ton

4.

Kaynak: Dr. Nejat Tamzok (http://enerjigunlugu.net/turkiye-enerji-ithalatinda-kacinci_10228.html#.VLt4g0esVkM)

Yukardaki tablo, Trkiyenin fosil yaktlarda dnyann nde gelen ithalatlarndan biri olduunu
ortaya koymaktadr.
Dr. Nejat Tamzokun makalelerinde yer alan konuyla ilgili saptamalar nemlidir.
2000-2013 dnemi ierisinde kmr retimi, zellikle 2007-2011 yllar arasnda yksek rakamlara da ulat. Ama yine de bu rakamlar 2001 krizi
ncesinde ulalan retim miktarlarndan ok da
farkl deildi.
2009 yl sonrasnda gerilemeye balayan kmr
retimleri 2013 ylnda iyice taban yapt. Bu ylda
gerekleen yaklak 2 milyon ton dzeyindeki takmr retimi, 2004 ylnda gerekleen retimle
birlikte son 70 yln en dk retimi oldu.

Ya dier fosil yaktlarmz?

Vaziyet, o cephede de pek parlak deil.
90l yllarn banda 4,5 milyon ton
dzeyini grdkten sonra her yl biraz
daha gerileyen petrol retimi, 2000 yl
sonrasnda da bu eilimini srdrd.
En son 2013 ylnda 2,4 milyon ton olarak gerekleti. Petrol retimindeki gerileme, 2000 ylna gre yaklak yzde
14 orannda.

2014 retim rakam tahmini olan 2,4 milyon ton,

bu eilimin devam ettiini gsteriyor.
Trkiye, 2000 ylnda petrol tketiminin yzde
9unu yerli retimle karlyordu. 2013 ylnda bu
oran yzde 7,3e dt.
Doal gaza gelince...
Aslnda, 2000 ylnda 640 milyon m3 olan doal
gaz retimi 2008 ylnda 1 milyar m3 dzeyine kadar arttrlabildi. Ancak, daha sonra gerilemeye
balayan retim 2013 ylnda ancak 540 milyon m3
olarak gerekletirilebildi.
2014 retiminin ise 500 milyon me ulamayabilecei tahmin ediliyor.
Doal gaz tketiminin sadece yzde 1,2sini yerli
blten 200
ubat 2015

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

ekil 1. Trkiye Enerji Tketiminde Kaynak Paylar

Kaynak: Dr. Nejat Tamzok (http://enerjigunlugu.net/enerjide-yerli-kaynak-sorunu-1_11123.html)

retimle karlayabilen Trkiyenin doal gaz retimi, bu dnemde de ihmal edilebilir boyutlar aabilmi deil.
Bunlardan baka, Trkiye enerji tketiminde arlkl yeri olan bir enerji kayna daha var. O da odun
ve hayvan-bitki artklar. Yani bildiimiz yakacak
odun ve tezek. Bunlarn tketimi ehirlemeye kout olarak gerilemekte. Bu nedenle, retimleri de
2000 ylndan bu yana neredeyse yarya dm
durumda.

KTDARIN ENERJ POLTKALARI

Siyasi iktidar, elektrikte yllk %56 orannda talep artlar ngrmektedir. ETKBnin 20152019
Stratejik Plannda, elektrik retiminde ok iddial
hedefler yer almaktadr. Bu konu daha ileride ayrntl olarak deerlendirilmitir.
te yanda, 2013 elektrik tketiminde ngrlen
art %5,40 iken, tketim yalnzca %2,43 artm,
retim ise %0,1 orannda azalmtr. 2014 iin talepte yllk bazda %5,5 art ngrlrken, geici
verilere gre, 250,4 milyar kWh olarak gerekleen retim %4,26, 255,5 milyar kWh olarak gerekleen tketim ise %3,71 orannda artmtr. Ger-

blten 200
ubat 2015

ekleen tketim art tahmin edilenin te bir

orannda gerisinde kalmtr.
Trkiyenin her yedi-sekiz ylda bir ciddi bir ekonomik krizle kar karya kald (1994, 1999, 2001,
20082009) dikkate alnmaldr. lke ekonomisindeki gelimelerle balantl olarak elektrik talep
art hz yavalamaktadr. Getiimiz dnemlerde elektrik talep art milli gelir art hzndan fazla gerekleiyordu. Elektik tketim kompozisyonun deimesiyle birlikte, bu ilikide de deiiklik
gzlemlenmi olup, elektrik tketim art milli gelir art oranna yaklamaktadr. Dnya leinde
etkin olan durgunluk ve bata Rusya olmak zere
blge lkelerinde yaanan ekonomik kriz ve lkemiz iin nmzdeki yllarda %2-3lk milli gelir
art ngrleri dikkate alndnda; elektrik talep
art orannn da benzer dk oranlarda olmas
sz konusu deil midir?
Hal byle iken, 10. Kalknma Plannda yer ald
ekilde talebin ve tketimin yksek bir hzla, neredeyse dorusal olarak ylda %6 artacan varsayan ngrler, TEA 20152018 analizlerinde
yllk %5in zerinde art ngren talep tahminleri
ne derece salkldr?

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

KURULU GTEK GELME

Elektrik retimi iin kurulu g, 2013 sonunda 64.007,5 MW iken, 2014 sonunda %8,6 artla
69.516,40 MWa ulamtr. Aadaki tabloda,
hidrolik enerjiye dayal kurulu g 23.690,90 MW
ile birinci srada yer almaktadr. Doal gaz santralleri ise 21.476,10 MW ile ikinci sradadr. Ancak
kat, sv ve gaz esasl ok yaktl santrallerin de,
ounlukla gaz yaktla alt dikkate alndnda, doal gaz yaktl santraller kurulu g iinde
ilk srada yer almaktadr.
Geici verilere gre, 250.4 milyar kWh olarak
gerekleen elektrik retiminin kaynaklara gre
dalm Tablo 4te verilmitir. lk srada, 2013te
%43,8lik paya sahip iken, elektrik retiminde arl daha da artan ve %48,7e ulaan doal gaz yer
almaktadr. Hidrolik enerjinin pay, yaanan ciddi
kuraklk artlarnda %35,11 orannda azalma ile
%24,8den %16,1e gerilemi, ithal kmrn pay
ise %12,2den %14,6ya ykselmitir. Doal gaz,
ithal kmr ve sv yaktlardan oluan ithal kaynaklarn elektrik retiminde pay %65,1 olmutur.

20002013 dneminde elektrikteki yabanc kaynak paynn art Dr. Nejat Tamzok tarafndan u
szlerle ifade edilmitir.
2000-2013 yllar arasnda Trkiyenin elektrik
retimi yaklak 2 kat dzeyinde artt. Elektrik
retiminde kullanlan kaynaklarn bileiminde ise
bu dnemde aslnda tek bir deiiklik oldu.
Yaygn olarak sanlann tersine elektrik retiminde yerli kmrlerin kullanmndan byk lde
vazgeildi ve yerli kmrn pay yzde 30lardan
yzde 13,6ya dt. Yerli kmrn yeri ise ithal
kmr ve ithal doal gaz tarafndan dolduruldu.
Hidrolik kaynaklarn pay deimedi. Dier yenilenebilir kaynaklarn pay nemli lde arttrlmasna karn toplam iindeki paylar yzde 4,2 dzeyini geemedi.
Byle olunca da dnem banda elektrik retiminde kullanlan yerli kaynaklarn pay yzde 55 dzeyindeyken bu oran dnem sonunda yzde 43e
geriledi.

Tablo 3. Kaynaklara Gre Kurulu G (2014 Sonu tibaryla)

Kaynak Tr

Kurulu
G
(MW)

Kurulu
G Pay
(%)

Hidrolik

23.690,9

34,0

Doal Gaz

21.476,1

30,9

Linyit
thal Kmr
ok Yaktllar
(Kat+sv)
Rzgar
Sv Yaktllar

8.238,4
6.062,6

11,8
8,7

4.741,8

6,8

3.629,7

5,2

523,8

0,8

Ta Kmr
Jeotermal
Asfaltit
Yenilenebilir
+Atk

335,0
404,9
135,0

0,5
0,6
0,2

288,1

0,4

69.516,4

100,0

Toplam

Rzgar
5,2%
thal Kmr
8,7%

Jeotermal
Yenilenebilir+Atk
0,6%
Ta Kmr 0,4%
0,5%
Sv Yakt
Asfaltit
0,9%
0,2%

ok Yaktllar
6,8%

Hidrolik
34,0%

Linyit
11,8%

Doal Gaz
30,9%

Kaynak: TEA

blten 200
ubat 2015

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Tablo 4. Elektrik retiminin Kaynaklara Gre Dalm (2014 Sonu)

Kaynak
Tr

retim
(MWH)

retim
indeki Pay
(%)

Sv Yakt

4.423,70

1,8

Doal Gaz 121.843,80

Hidrolik
Ta
Kmr
Linyit
Rzgar

Linyit
%14,6

Rzgar Jeotermal
%3,3
%0,9

Dier
0% Sv Yakt
%1,8

48,7

40.401,80

16,1

36.637,70

14,6

36.413,40

14,6

8366,8

3,3

Jeotermal

2251,8

0,9

Dier

42,3

Toplam

250381,2

100

Ta Kmr
%14,6
Hidrolik
%16,1

Doal Gaz
%48,7

Kaynak: TEA

ekil 2. Trkiye Elektrik retiminde Kaynak Paylar

Kaynak: Dr. Nejat Tamzok (http://enerjigunlugu.net/enerjide-yerli-kaynak-sorunu-1_11123.html)

ELEKTRK RETM
YATIRIMLARINDA NEREYE?

santral yatrmlarnn Temmuz 2014 itibaryla, yatrm ilerleme durumu Tablo 5te verilmitir.

2014 sonu itibaryla, 69.516,40 MW olan kurulu gcn yan sra, EPDKdan lisans alan ve toplam kurulu gleri 50.705,25 MW olan elektrik retim amal

Yukardaki tabloya gre, yatrm gerekleme oran %35in zerinde olan santral yatrmlarnn toplam santraller iindeki pay yalnzca %18,73tr.

blten 200
ubat 2015

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Tablo 5. EPDKdan Lisans Alan Enerji Yatrmlarnn lerleme/Gerekleme Oranlar

(Temmuz 2014)
Yakt/Kaynak Tr

O Bilgisi Yok *

0>O<10

10<O<35

35<O<70

O>70

Genel Toplam

Pay (%)

45,88

137,99

0,27

1.260,33

15.897,44

31,35

540

Asfaltit
Biyoktle

80,44

9,30

2,38

Doal Gaz

2.507,50

8.075,97

2.716,97

Fuel Oil

297,67

Hidrolik

4.870,52

Jeotermal

3,00

Kmr (Yerli)
Kmr (thal)

140,70

Kmr (Dier)

3,23

Rzgr
Dier
Genel Toplam
%

3.580,32

1.336,67

2.546,97

983,90

2,52

101,40

236,30

500,00

135,00

3.445,50
2.590,00
1.184,70

326,85

2.026,73

297,67

0,59

14.008,45

27,63

85,72

428,94

0,85

1.010,00

1.645,00

3,24

1.200,00

4.786,20

9,44

113,91

2.707,14

5,34

583,55

7.445,05

14,68

17,14

2.541,37

5,01

591,30

4.758,65

1.424,23

1.100,00

9.918,59

22.012,26

9.277,42

2.883,72

6.613,26

50.705,25

100,00

19,56

43,41

18,30

5,69

13,04

100,00

100,00

Hazrlayan: Can zgiresun, TMMOB Makina Mhendisleri Odas

te yanda, gerekleme oran %10un altnda olan

santrallerin pay ise %43,41dir. Projelerin bete
biri, %19,56s yatrmlarn gerekleme dzeyi
hakknda EPDKya bilgi vermemektedir. Bilgi vermeyenlerle birlikte, lisans alan enerji santral yatrmlarnn te ikisine yakn ksmnn (%62,97)
henz yatrma balamad sylenebilir. Bu oran,
tm lisansl santral yatrmlar iinde srasyla, en
byk paya sahip doal gaz santrallerinde %66,6,
HESlerde %60,3, ithal kmrde %74,9, RESlerde
%71,9 dzeyindedir. Bu veriler, verilen lisanslarn
okluuyla vnen yneticilerin vnmeyi brakp, bu kadar ok projeye ihtiya olup olmad ve
gereklemelerin neden bu denli dk dzeyde
olduu zerinde dnmeleri gerektiini ortaya
koymaktadr. Salkl bir planlama yapabilmek
iin, yatrma balamam, ED uygun belgesi
alamam, toplumsal maliyetleri faydalarndan
daha fazla olan ve blge halknn istemedii projelerin iptali salanmaldr.

tarafndan nihayet farkna varlmas ve lisans sreleri iinde yatrma ynelmeye balamayan baz
projelerin lisanslarnn iptallerine balanlmas
olumludur. Ancak ksa bir sre sonra bu uygulama durdurulmu ve gerekeleri zerine kamuoyuna herhangi bir bilgi verilmemitir.

TMMOB Makina Mhendisleri Odas olarak bu konuda yllardr vurguladmz gereklerin; EPDK

Lisans srecindeki santral projelerinin dkm

Tablo 6da verilmitir.

EPDKNIN NNDEK PROJELER

te yandan, 04.11.2014 itibaryla, EPDKnn nnde bavuru aamasnda olan ve kurulu g toplamlar 49.455,84 MWya ulaan 691 adet santral
projesi bulunmaktadr. 31.685,59 MW kurulu gcndeki 244 adet santral projesi ise inceleme-deerlendirme safhasndadr. Toplam 81.141,43 MW
kapasitedekki proje elektrik retim lisans almak
iin beklemektedir. Hidrolik, rzgar ve jeotermal
kaynaklara dayal 14.920,31 MW kurulu gte 244
adet proje ise uygun bulunmu olup, istenilen belgeleri tamamladklarnda lisans alacaklardr.

blten 200
ubat 2015

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Tablo 6. 04.11.2014 tibaryla Lisans Srecindeki Elektrik retim Projeleri

Bavuru Aamasnda
Yakt Tr

Kurulu G
(MWe)

Adet
Hidrolik
Rzgar
Jeotermal
Biyoktle
Gne
thal Kmr
Yerli Kmr
Prolitik Oil &
Prolitik Gaz
Doal Gaz
Dier
Uranyum
Kmr
Proses Atk Iss
Toplam

126
7
8
7
495
13
2
1

10.815,63
167,10
189,20
71,66
7.860,38
14.332,00
770,00
5,00

26
6
0
0
0
691

10.470,87
4.774,00
0,00
0,00
0,00
49.455,84

nceleme
Deerlendirmede
Kurulu G
(MWe)

Adet
87
8
10
14
0
13
2
0

2.517,52
399,50
103,67
46,44
0,00
9.390,00
600,00
0,00

28 9.999,06
4 3.001,40
1 4.800,00
1
825,00
1
3,00
169 31.685,59

Uygun Bulundu
Adet
220
17
4
3
0
0
0
0

Kurulu
G
(MWe)
13.699,31
1.098,05
110,00
13,01
0,00
0,00
0,00
0,00

0
0,00
0
0,00
0
0,00
0
0,00
0
0,00
244 14.920,37

Toplam
Adet

Kurulu G
(MWe)

433 27.032,46
32 1.664,65
22
402,87
24
131,11
495 7.860,38
26 23.722,00
4 1.370,00
1
5,00
54 20.469,93
10 7.775,40
1 4.800,00
1
825,00
1
3,00
1.104 96.061,79

Kaynak: EPDK

MEVCUT, YATIRIM VE LSANS

ALMA SRELERNDEK
PROJELERN KURULU GLER
Yukarda sz edilen mevcut kurulu g ile, lisans alm ve yatrm aamasndaki projeler ve
EPDKdan lisans alma srecinde olan enerji yatrmlarnn tmnn gereklemesi halinde oluacak kurulu g aada, Tablo 7de verilmitir.
Bu tabloda yer alan ve 04.11.2014 itibaryla bavuru aamasnda olan toplam 49.455,84 MW kurulu
gteki 691 adet yeni santral projesi yaplan analizde dikkate alnmamtr. nk:
Bavuru aamasnda olan 28 adet toplam
10.470,87 MW kapasitedeki doal gaz santralinin, doal gaz santrallerine tannan teviklerin sona erdii ve yeni doal gaz temin anlamalarnn yaplmad dikkate alndnda,
finansman bulmalar ve gereklemeleri ok
gtr.

blten 200
ubat 2015

Devrede olan HESlerin toplam kurulu gcnn 23.640,90 MW, yatrm aamasnda
olanlarn 14.008,45 MW, bavurular uygun
bulunup lisans alma srecinde olanlarn ise
13.699,31 MW olduu ve bu grubun kurulu
gleri toplamnn 51.348,66 MWye ulat,
bu miktarn bile, Trkiyenin HES potansiyelinin zerinde olduu dikkate alndnda, lisans bavuru srecinde olan toplam 10.815,63
MW kapasitedeki 126 adet HES projesinin
gerekleme olasl ok tartmaldr.
Bavuru aamasndaki 495 adet GESin toplam kurulu gc 7.860,38 MW olmakla birlikte,
EPDKnn yarma ile yalnzca toplam 600 MW
kapasitedeki projeye lisans verecei dikkate
alnmaldr.
Benzer bir sorgulama, ithal kmr santralleri
iin de yaplabilir. Mevcut kurulu g 6.026,60
MW, yatrm aamasndaki projeler toplam
4.786,20 MWdir. nceleme deerlendirme

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Tablo 7. Mevcut, Yatrm ve Lisans Alma Srelerindeki Projelerin Kurulu Gleri

TANIM

KURULU G (MW)

2014 Aralk Sonu Kurulu G

69.516,40

2014 Temmuz tibariyle Lisans Alm Olan, Yatrm

Srecindeki Projeler

50.705,25

Mevcut Tesisler + Yatirim Srecinde Olan Projeler

120.221,65

04.11.2014 tibaryla Lisans Almas Uygun Bulunan Projeler

14.920,37

04.11.2014 tibaryla Bavuru Aamasndaki Projeler

(49.455,84)

04.11.2014 tibaryla nceleme Deerlendirme Aamasnda

Olan Projeler

31.685,59

Mevcut Tesisler + Yatrm Srecinde Olan Projeler + Lisans

Alp Yatrma Gemeyi ngren Projeler

166.827,61

Sona Erdirilmesi stenen Lisans/Bavurular

14.359,68 MW

Daha nce Sonlandrlan Bavurular

800,72 MW

ptaller Toplam

15.160,40 MW

Toplam Proje Stoku

151.667,21 MW

Hazrlayan: Ouz Trkylmaz, TMMOB Makina Mhendisleri Odas

aamasndaki 13 adet projenin kurulu gleri

toplam 9.390 MW, bavuru aamasndaki 13
adet projenin kurulu g toplam ise 14.332
MWdir. Bu denli yksek kapasitede ithal kmr santraline ihtiya olup-olmadna ek olarak, birok projenin ayn dar sahil eritlerinde
kurulmak istenmesinin yarataca sorunlar,
idari yargnn tekil evresel etki almalarn
yeterli grmeyip, yakn blgede kurulmak istenen tm santrallerin blgesel lekte kmlatif evresel etki almalarn talep etmeye
ynelmesi, evre halknn tepkileri vb. etkenler, projelerin fizibilitesini tartmal hale getirmektedir.
Konuyla ilgili olarak ETKB Enerji leri Eski Genel
Mdr, Elektrik-Elektronik yksek Mhendisi
Budak Dillinin; sektrn ileyiini ok iyi bilen,
deneyimli bir uzman olarak, bu almamz iin
kaleme ald, tek zm olarak gsterilen liberal elektrik piyasas kapsamnda, santral yatrmlarnn durumu ve geleceine ilikin kayda
deer saptamalarn ve sorularn aada paylayoruz.

MEVCUT PROJE STOKU LBERAL PYASA

ARTLARI ALTINDA GEREKLEEBLR M?
Eer bir serbest piyasadan bahsediyorsak, byle bir piyasa ortamnda yatrmlar lisans bavuru
miktarna gre deil, piyasa artlarna bal olarak
gerekleir.
retim yatrmlarnn piyasa ortamnda zel sektr
tarafndan gerekletirilmesinin temel koulu, kurulacak retim tesislerinin uzun dnemde yatrm
bedelini (faizleri ve kredi geri demelerini), yakt
ve iletme giderlerini karlayabilecek ve bunun
zerinde de bir kar salayacak gelir getirip getirmeyeceine baldr. Ksacas bir proje, i verimlilik oran (IRR) belirli bir dzeyin stndeyse finanse edilebilir ve gerekletirilebilir.
Projenin getirileri de gelecekteki talep geliimine,
retim kapasitesinin geliimine ve piyasa fiyatlarna baldr. Yatrm ancak, yaplacak tesiste
retilecek enerjinin ne kadar ve hangi fiyatla satlabileceinin tahmin edilmesi, buna bal getiri
hesaplarnn olumlu olmas durumunda finanse
edilebilir.

blten 200
ubat 2015

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

laveten, retilecek rnn rekabet ierisinde

pazarlanmas iin, piyasa yapsnn ve hukuk sisteminin ne derece effaf, adil ve etkin olduu da yatrm kararnn verilmesinde belirleyici faktrlerdir.
Bu alardan bakldnda:
Bugn retim kapasitesi ile maksimum talep
(puant g) arasndaki fark yaklak 30000 MW
dolaylarnda, baka bir deyile, kapasite marjini %70 dzeyindedir. (Hidrolojik koullar ve
mevcut termik kapasitenin dk kapasite faktr nedeniyle, bu orann en az %35 dzeyinde
olmas gerekir).
Talep, gemite olduu kadar hzl artmamaktadr. GSYHnn geliimiyle sk skya ilikili
olan yllk talep artnn, orta dnemde ortalama en fazla %4-5 dzeyinde olaca beklenmektedir (yllk byme orannn ortalama %3-4
arasnda kalmas kouluyla).
Bu talep geliimi ve hlihazrda ina edilmekte olan yeni santrallerin katks sonucunda,
Trkiyede kapasite marjininin 2020li yllara
kadar %50nin altna dmeyecei tahmin edilmektedir. Yani artan talebi karlayabilecek bir
arz vardr. Bu durumda piyasadaki retim tesislerinin yllk kapasite faktrleri, verimliliklerine bal olarak der.
Baz dnemlerde kuraklk ve gaz teminindeki
skntlar nedeniyle emre amade kapasite dmekte ve bu kadar byk bir kapasite marjini
ile dahi talebi karlamakta skntlar olmaktadr. Ancak uzun dnemli yatrm kararlarnda
bu geici durum tek bana belirleyici deildir.
Buna ilaveten alm garantili olan yenilenebilir
kaynakl retimlerin gelimesi lsnde termik tesislerin kullanm faktrleri ve dolaysyla
yllk gelirleri azalr.
Piyasadaki fiyatlar, teorik olarak arz-talep durumuna gre (yakt fiyatlarnn geliimine bal
olarak) geliir. Teorik olarak, talebin yeterli bir
yedekle karlanabilecei bir dnemde, yokluk
rant olmaz ve kar marjlar azalr.
Hidrolojik koullarn uygun olduu ve yakt
temininin sorun olmayaca dnemlerde; baz
ykn byk lde kmr santralleri ile kar-

10

blten 200
ubat 2015

land, maliyet avantajlar nedeniyle byk

hidroelektrik tesislerin ve alm destei sayesinde dier yenilenebilirlerin kendilerine yer bulduu bir piyasa ortamnda, yeni termik tesisler
ancak orta ve puant ykte retim yapabilir. Bu
durumda santrallerin kapasite faktr ve dolaysyla getirileri azalr.
Bu durumda, yakt temininde, piyasa ileyiinde herhangi bir olumsuzluk ngrlmese
dahi (ki bu olumsuzluklar vardr) bahsedilen
lisans+bavuru listelerinde on binlerce MW
olarak grnen kapasitenin finanse edilmesi ve
gerekletirilmesi sz konusu olamaz.
Bu koullarda ancak, mevcut ve devreye girecek termik santrallerin maliyetinden daha dk maliyetle retim yapabilecek, yani rekabet
edebilecek tesislerin gereklemesi mmkn
olabilir ki bunlarn says ve kurulu gc, ok
abartl bir tahminle, Trkiyedeki verimsiz saylabilecek santrallerin kurulu gc kadar olabilir. Kald ki, mevcut linyit santralleri verimsiz
olsa dahi, yakt maliyetlerinin grece dk
olmalar nedeniyle, marjinal fiyata bal bir piyasa ierisinde her zaman yerleri vardr ve baz
ykn byk bir blmn karlar. Bu adan,
bu santrallerde zelletirmeler neticesinde, iddia edilen verim artlar da yeni santrallerin
yatrm kararlarnda nemli bir faktrdr.
Yukardaki arz/talep ve fiyat analizinin yatrm
i krll asndan olumlu olmas halinde bile,
bu yatrmlarn gereklemesi baka faktrlere
de baldr.
- Gemi 7-8 ylda, uluslararas finansman
koullarndaki olumlu seyir, gerek finansman temininde, gerekse finans maliyetinin
dmesinde grece rahatlk salamtr. Son
yllarda bu durum deimitir ve ounlukla
kabul edildii zere, artk bir bolluktan sz
edilemez.
- Bu durumda, potansiyel finansman kaynaklar, daha seici davranarak gven verecek,
riskleri daha dk piyasalara ynelirler.
- Finans piyasalarndaki risk algs, sadece
arz-talep ve fiyat geliimine bal deildir.
Bunlardan daha da nemlisi, politik riskler,

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

lke riski, hukuki ve dzenleyici yap riski

konularnda oluan alglardr.
- Ne yazk ki, arz-talep ve fiyattaki yatrm
zorlatran gelimelere ilaveten, uluslararas
finans ve politik analizler yapan kurulularca, ekonomik yapnn zayflad, politik ve
hukuk sistemindeki gelimelerin olumsuz
seyrettii, ksacas lkenin yatrm yaplabilir olmaktan uzaklat dile getirilmektedir.
- nmzdeki dnemde yerli finansman asndan yetersiz olan lkemizde, yatrmlarn
finansman daha da zorlaacak gibi grlmektedir.

mektedir. Oysa Trkiyenin gnee dayal yllk

400 milyar kWh elektrik retim kapasitesi, 2014te
tkettiimiz elektriin bir buuk katndan daha
fazladr.

Sonu olarak, 2015-2020 arasnda mevcut proje

stokundan ancak 10.000-15.000 MWlk (yenilenebilirler dahil) bir blmnn gerekletirilebilecei, geri kalan ve miktar on binlerce MW olarak ifade edilen ksmndan byk lde vazgeilecei,
bir ksmnn da ertelenecei sylenebilir.

Jeotermal potansiyelin henz bete biri kullanlmaktadr.

thal kmr ve doal gaz gibi fosil yaktlarn bu

denli yksek kullanm, nmzdeki yllarda gndeme gelebilecek karbon salmlarna ynelik cezai ekonomik yaptrmlara da yol aabilecektir.
Siyasi iktidar, bir yandan d ticaret ann en
byk sorumlusu olarak enerji girdilerini gstersede, izledii politikalarla bu faturay katlayacak
admlar atarak, enerji girdileri fiyatlarnda yaanabilecek artlarn da olumsuz etkisi ile enerji
girdileri ithalatnn ok daha artmasna neden olabilecektir.

TRKYENN NKLEER ENERJ

SANTRALLERNE HTYACI VAR
MI?
Siyasi iktidarn, yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami lde yararlanmay hedeflemeyip,
nkleer santral yatrmlarnda srar etmesi yanl
bir politikadr.
Yerli ve Yenilenebilir Kaynaklarmz Ne
Durumda?
Elektrik retimi amacyla kullanlabilecek gne
enerjisinin henz binde biri-ikisi deerlendiril-

Trkiyede rzgar santralleri ile 140 milyar kWh

elektrik retmek mmkndr. Oysa devrede olan
rzgar santralleri, kurulabilecek kapasitenin yalnzca %7,6s, 2014te rzgara dayal olarak salanan 8,3 milyar kWh retim, retilebilir potansiyelin %6sdr. Yatrm aamasndaki tm projeler
devreye girdiinde bile, rzgar potansiyelinin
drtte hala atl ve deerlendirmeyi bekliyor
olacaktr.

Biyo yakt potansiyelin nerede ise tamam atl vaziyettedir.

Kk dereleri borulara hapsederek doaya, halka ve yaama kastetme anlamna gelen yanl
projeler bir kenara konulduunda, deerlendirilebilecek hidrolik potansiyelin henz %60 deerlendirilmitir. Proje ve yatrm srecindeki HES
projeleri devreye girdiinde, akll bir su ynetimiyle, ylda 100 milyar kWhden fazla elektrik
retmek mmkndr.
Doaya verdii zararlar asgari dzeyde tutmak
artyla, kkrt giderme tesisleri, baca gaz artma cihazlar, AB normlarnda alacak filtrelerle
ve hava soutmal sistemlerle kurulacak santrallerin deerlendirecei linyitle ilave 100130 milyar kWh elektrik retme imkann hedeflemek sz
konusudur.
Bu denli byk yerli ve yenilenebilir kaynak atl
vaziyette iken, yaktndan teknolojisine da baml, yatrmcs bile ithal olan nkleer santrallere
ihtiya yoktur.
Nkleer Santrallerin Yarataca Sorunlar
Trkiyeye gre ok daha ileri bir teknolojik altyapya sahip olan Japonyada, nkleer santrallerde
yaanan son kazalar karsnda aresiz kalnd
grmezden gelinip, bize bir ey olmaz demek
ise cehalet rneidir.

blten 200
ubat 2015

11

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Akkuyuda kurulmas ngrlen santral projesi

yanl bir projedir ve iptal edilmesi gerekir. nk 1970lerde santral iin uygun grlen Akkuyu
blgesi aktif fay hatlarna sahiptir. Olas byk
bir depremin ve deprem sonrasnda oluabilecek
dev dalgalarn santrali hasara uratabilme riski
sz konusudur. ok kapsaml jeolojik ve jeofizik
aratrmalar yapmadan, bu konuyu, Biz Rusyaya
syledik, santrali daha gvenli yapacaklar vb.
gayri ciddi ifadelerle geitirmek mmkn deildir.
Nkleer santrallerle ilgili olarak lkemizde,
Ulusal Nkleer Enerji Strateji Belgesi ve Eylem
Plan hazrlanmad,
Temel yasalarn bulunmad,
kincil mevzuatnda birok eksikliin olduu,
Teknik bilgi birikimi ve deneyimi yeterli olmad, teknoloji transferinin nasl yaplacana
dair bir yol haritasnn bulunmad,
TAEKi bu konuda etkin klacak dzenlemelerin yaplmad
koullarda, Akkuyu NES projesinin her trl karar
yetkisi devredilerek bir Rus irketine braklmas,
ikili anlama ile srecin ulusal hukukun snrlarna
tanlmaya allmas, ayn kurgu ve yaklamla
yeni NES projelerine karar verilmesi ve lkemizin
nkleer enerji gibi stratejik bir konuda, denemesnama alan yaplmas kabul edilemez. Kald ki,
yaktndan yapmna ve iletilmesine kadar Rus
irketlerine baml Akkuyu NES projesi, tad
tm olumsuzluklarn ve risklerin yan sra, enerjide
genel olarak da bamll, zel olarak Rusyaya
bamll artracaktr.
NESlerin inaat srelerinin uzunluuna ek olarak,
zaten yksek olan yapm maliyetleri, yksek skm maliyetleri, atk maliyetleri, ngrlen ve ngrlemeyen toplumsal maliyetleri ile toplam maliyetleri fizibilite ve proje deerlerinden ok daha
yksek olmaktadr.
Akkuyuda, Sinopta, Trakyada ve baka yerlerde,
her trl karar erkinin yatrmc irketlerde olduu, effafln ve kamusal denetimin olmad s-

12

blten 200
ubat 2015

relerle, baka NESlerin yaplmasna ynelik plan

ve uygulamalar lke karlarna uygun deildir.
Genel olarak enerji yatrmlar, zel olarak nkleer
santral projeleri, lke kamuoyunun bilgi ve eriimi
dnda, kapal kaplar ardnda yaplan grmelerin ve pazarlklarn konusu olmamaldr. Btn
sreler ak, effaf, eriilebilir ve denetlenebilir
olmaldr.
Trkiye, nkleer enerji konusunda bilgi birikimini
arttrmal, orta ve uzun vadede yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik ihtiyacn karlamakta yetersiz kalma olaslna kar, enerji
planlamasnda; risklerin ortadan kalkt, yeni
teknolojilerin gelitii ve atk sorununun zld koullarn olumas halinde; nkleer enerjiden de yararlanma imkanlarn ngrmelidir. lgili
tm kesimlerin katlmyla, katlmc ve effaf bir
anlayla Ulusal Nkleer Enerji Strateji Belgesi ve
Eylem Plan hazrlanmal ve uygulanmaldr. NES
kazalarnn lkemiz ve insanlarmza olumsuz etkilerine kar, Acil Eylem Planlar kamuoyunun
bilgisine sunulmal ve ilgili tm kesimlerin grleri alnarak dnya standartlar dzeyine kavuturulmaldr.

ELEKTRK RETM VE
DAITIMINDA ZELLETRME
TEDAa bal elektrik datm irketlerinin tamam zel sektre devredilmi olup, yeni sahipleri
olan zel irketler, aadaki haritada belirtilmitir. Serbestletirme ve zelletirmeler sonrasnda
tarife dzenlemeleri ve kayp kaak oranlarnda
yaplan deiiklikler ile datm irketlerinin yeni
sahiplerinin kazanlarn arttrmalarna olanak
salanmtr. Halen TBMM gndeminde olan ve
kayp-kaaklarla ilgili yeni dzenleme ile zel irketlerin kazanlar ilave bir gvence altna alnmak istenmektedir.
Elektrik retim tesislerinin zelletirmesi srecinde, nce baz kk HESler zelletirilmi, bunu
EAa ait termik santrallerin zelletirilmesi izlemitir. EAn son zelletirmeler sonrasnda
23.712 MW olan toplam kurulu gcnn te iki-

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Cengiz-Kolin-Limak/ Boazii
IC
EnerjiSA /Anadolu Yakas
ta/
Trakya
EnerjiSA
alk Enerji/
Akcez(Akenerji (Sabanc Yeilrmak
+CEZ)/ Sakarya + EON) /
Bakent
Limak-KolinCengiz/Uluda
ElsanTmaKaraay
OGG/ Gediz

Holding/Aras

Kolin-LimakCengiz/amlbel

Eti
Gm(SSS
Yldzlar)/
Osmangazi
(Alarko+Cengiz)
/Meram

Aydem
CengizA. /
Aydem Kolin-

Aksa Elektrik/
oruh
Kiler

Kayseri
Trkerler n.
Aksa Elektrik/
ve Civ.
A. /Vangl
Frat
Elek.
TA
kaya Dou
Akeda/Gksu OGG/ Dicle
EnerjiSA
/Toroslar

Limak/
Akdeniz

ekil 3. Elektrik Datm zelletirmeleri

Hazrlayan: Figen evik, Fizik Mhendisi

100%
90%

100%
90%

32

80%

54

70%

58

80%
62,9

68,5

70%

60%

60%

50%

50%

40%

46

20%

30%
42

37,1

31,5

10%
0%

61

62

39

38

2011

2012

66,6

71,9

40%

68

30%

38

62

20%

33,4

28,1

10%
2002

2011

2012
Kamu

2013

2014

2002

zel Sektr

TRKYE KURULU GC
Kamu

0%

Kamu

2013

2014

zel Sektr

TRKYE ELEKTRK RETM

zel Sektr

ekil 4. Elektrik retiminde Kamu ve zel Sektr Paylar

Kaynak: ETKB

blten 200
ubat 2015

13

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

si orannda olan, 14.147 MWlk blmnn, baz

santrallerin tek balarna, dier baz santrallerin
ise gruplar halinde zelletirilmesi sz konusudur. Bu kapasitenin zelletirilmesi halinde, kamunun elinde kalacak kurulu g, yalnzca baz
HESlerden oluan 9.574 MW olacaktr. Seyitmer,
Kangal, Hamitabat, Yataan, atalaz, Kemerky, Yeniky TSleri zel sektre devredilmitir.
Orhaneli, Tunbilek, Soma termik santralleri iin
ihale yaplm, devir sreci balamtr. ktidar,
ETKB 20152019 Strateji Belgesinde, tm termik
santrallerini 2016 sonuna kadar zelletirme hedefini bildirmitir. EA elinde baz HESlerin
zelletirilmesine de devam edilecektir.
Elektrik retimi, toptan sat ve datmnda, rekabet getirilecei gerekesiyle kamu varl zelletirmeler eliyle yok edilirken, datmda tek bir
zel sektr irketler grubunun sektrn %30unu
kontrol altnda tutabilmesi rekabet hukukuna uygun grlebilmektedir. Sektre egemen olan baz
irket ve gruplar, datm sektrnde pazar paylarnn %30 olduunu, toptan sat faaliyetlerinde
hzla bydklerini ve retimdeki paylarnn hzla
bydn vnle ifade etmektedir.
Belli bal birka grup, gruplarna bal farkl irketler eliyle, sadece elektrik datmnda deil,
retimi ve tedariki alanlarnda da faaliyet gstererek yatay ve dikey btnleme ile hakimiyet tesis
etmeyi amalamaktadr. Kamu tekeli yerini, hzla az sayda zel tekele brakmaktadr. Halen iki
grubun elektrik datmnda pay yary amtr.
Ulus tesi enerji irketlerinin birou Trkiyede
faaliyete balam olup, faal zel sektr irketleriyle birlemeler, devralmalar da gndemdedir.
Bu beklenti, bata EPDK olmak zere, sektr yetkililerince de enerji sektrnde konsolidasyon
olacak denerek dile getirilmektedir.
Elektrik retiminde kamunun pay 2002den bu
yana gerileme eilimini srdrmtr. 2014 sonu
itibaryla kamu pay, kurulu gte %31,5, retimde %28,1 olarak gereklemi olup, yl iinde zel
sektre devredilecek santrallerin de envanterden
dmesi sonucu, 2015 sonunda kamunun pay
daha da azalacaktr.

14

blten 200
ubat 2015

ETKB 20152019 STRATEJK PLANI

3 Aralk 2014 gn, kalabalk bir toplulua gsterili bir etkinlikle sunulan ETKB 20152019 Stratejik Plan, elektrik retiminde gereklemesi ok
zor hedefler koyarken, Kalknma Bakanlnca Kasm 2014te yaymlanan Yerli Kaynaklara Dayal
Enerji retim Program Eylem Plan ile elikili
ve uyumsuz hedefler ngryor.
Stratejik Plan Belgesinde, yerli ve yenilenebilir
enerji kaynaklarnn deerlendirilmesiyle ilgili
olarak aadaki 2019 hedefleri bulunmaktadr:
Yerli kmre dayal elektrik retiminin 60 milyar kWha,
HESlerin kurulu gcnn 32.000 MWa,
RESlerin kurulu gcnn 32.000 MWa,
JESlerin kurulu gcnn 700 MWa,
GESlerin kurulu gcnn 3.000 MWa,
Biyoktleye dayal kurulu gcnn 700 MWa
karlmas,
Ayrca Akkuyu Nkleer G Santralinin (NGS)
test retimine balamas, Sinop NGSnin inatna balanmas, nc NGS hazrlklarnn
sonulandrlmas hedefleri yer almaktadr.

ABARTILI HEDEFLER HESLERE

DAYALI ELEKTRK RETMYLE
BALIYOR
rnekleyecek olursak:
Eylem Plan, ilk hatay baz ald 2014 yl hidroelektrik santrallerine (HESlere) dayal elektrik
retiminde yapyor. Eylem Planna gre, 2014te
hidrolik enerjiden elektrik retim miktar 66 TWh
kabul edilmi. Oysa 2014, geici sonular 40,4
TWh rakamn gsteriyor. Bu gerekleme, iktidarn 66 TWh kabulnn %38,8 gerisindedir. Bu verilere gre Eylem Plan hidrolik enerjiden elektrik
retim miktarnn drt ylda %125lik bir artla,
40,4 TWhdan 91 TWha ulaacan hayal ediyor.
Eylem Plan, 20142019 dnemi iin hidrolik enerjiden elektrik retim kurulu gcnde de 10.000
MW kapasite art ngryor.

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

Strateji Belgesi ise 20152019 dneminde kurulu

gte %36 orannda, 8 514 MWlk bir art ngryor. Strateji Belgesinin HESler iin ngrd
kurulu g artnn gereklemesi iin, Temmuz
2014 itibaryla, EPDKdan lisans alan ve toplam
14.008,45 MW kurulu gte olan yatrm aamasndaki tm HES projelerinin %60,88inin nmzdeki be yl iinde sonulanmas gerekiyor. Oysa
Temmuz 2014 tarihli EPDK verilerine gre, lisans
alan projelerin %34,8i EPDKya bilgi bile vermezken, %25,6snn yatrm gerekleme oran %10un
altndadr, baka bir ifadeyle, henz yatrma balanmamtr. Yatrm gerekleme oran %35n
zerinde olan projelerin kurulu gleri toplam ise
yalnzca 3.010,63 MWtr.
Bu veriler, hidrolik enerjiden elektrik retimiyle
ilgili olarak gerek Eylem Plannn, gerekse Strateji Belgesi hedeflerinin gereki olmadn ortaya
koyuyor.

ktidarn gerek Eylem Plannda, gerekse Strateji

Belgesinde linyit potansiyelinin deerlendirilmesi iin nerdii politika; Afin Elbistan, Konya
Karapnar gibi byk havzalarn termik santral
kurulmak zere talep garantisi-haslat paylam
eklinde veya belirli bir sre alm garantisinin
saland Yap-let veya Yap-let-Devret modeliyle ihaleye karlmas, yani kmr sahalarnn
uluslararas irketlere altn tepsi iinde sunulmasdr. Bu amala TAQA, Katar, Gney Kore ve in
firmalaryla yaplan grmelerden bugne dein
sonu alnmamtr. Yabanc bir irketle bugn
anlamaya varlsa bile, sz edilen havzalarda
madencilik ve santral yatrm projelerinin 10. Kalknma Plan (20142018) veya ETKB Stratejik Plan
(20152019) dneminde sonulanmas olas gzkmemektedir.

Strateji Belgesi, yerli kmre dayal elektrik retiminde be ylda %83 bir art hedefi koyuyor.
Temmuz 2014 itibaryla, EPDKdan lisans alan ve
toplam 4.892,14 MW kurulu gte olan yatrm
aamasndaki tm yerli kmre (linyit, ta kmr, asfaltit) dayal elektrik retim projelerinin devreye girecei ngrlyor. Bu ok zor. 2014te 36.4
milyar kWh olan kmre dayal elektrik retimini
60 milyar kWha ulatrmak, izlenen politikalarla
mmkn deildir.

ktidarn bu alandaki politikasnn dier bileeni de kalan sahalarn da zel sektre almas ve
rdovans usulyle elektrik retimi amac santral
kurulmas iin TK tarafndan ihale edilmesidir.
Bu politika bugne dein baarl sonu vermemitir. Sahalarla ilgili teknik, ticari, evresel konular yeterince aratrlmadan klan ihaleleri
stlenen firmalar da iyice ett etmeden verdikleri
tekliflerle stlendikleri projeleri sonulandrmamtr. Bugne dein yaplan ihalelerin sonular
yeterince deerlendirilmeden, stlenilen projelerin gecikme/gereklememelerinin nedenleri
iyice zmlenmeden, teklif veren firmalarn teknik deneyim ve glerinin teklif verdikleri maden
iletme, santral tesis etme ve iletmeye uygun
olup olmadn irdelemeden getirilen zm
nerileri de geersizdir. Eylem Plannda sz
edilen sorunlara deinmeden, sorun yalnzca firmalarn verdii teminat miktarlaryla snrlymasna zm nerisi olarak teminatlar ykseltmeyi nermek, konuya yaklamdaki ciddiyetin
dzeyini ortaya koymaktadr.

zelletirilecekleri gerekesiyle, yllardr kamu

santrallerinde retim artna ynelik ciddi rehabilitasyon almalar yaplmad gibi, zelletirilen linyit santrallerinde de henz kayda deer bir
yenileme, kapasite arttrm yatrm sz konusu
olmamtr.

te yandan, Trkiyenin kmr madenciliindeki durumu ortada iken, Eylem Plannda yer alan
uygun lkelerde yurt d kmr ruhsat alma,
arama, kmr ve enerji kayna olarak kullanlabilecek madenlerin aranmas, retimi ve ithalat
amacyla bir irket kurulmas nerilebilmektedir.

KMRDE DE GEREKLEMES
MKNSIZ HEDEFLER
Eylem Plan 2013 ylnda 32 TWh olan yerli kmr
kaynakl elektrik enerjisi retiminin, 2018 ylnda
%78 artla 57 TWHa karlmasn hedefliyor. Bu
hedefe ulaabilmek iin 2014te %34, 2015te %26
gibi fantastik retim artlar ngryor.

blten 200
ubat 2015

15

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

RES HEDEFLER DE SORUNLU

RESlerde 2014 sonunda 3 629,70 MW olan kurulu gc, Strateji Belgesinde belirtilen 10.000 MW
hedefine ulatrmak iin, 20152019 arasnda her
yl ortalama 1.274 MW kapasiteyi devreye almak
gerekecektir. Baka bir deyile, nmzdeki be
yln her gn 34 MW gte rzgar trbinini
retime balatmak zorunluluu sz konusudur.
Temmuz 2014 itibaryla lisans alan tm RESlerin
kurulu gcnn 7.445,05 MW olduu gz nne
alndnda, bu projelerin %87sinin be yl iinde
sonulanmasn ngrmek, imkansz olmasa da
gereklemesi ok g bir hedeftir ve hedefe ulamak iin ok ciddi bir alma gerekir.

JEOTERMALDE HESAP HATALARI

Jeotermale dayal elektrik santrallerinin kurulu
gc toplam 2014 Kasm sonunda 404,9 MWa
ulamken, Strateji Belgesinde 2015 iin 360 MW,
2016 iin 420 MW kurulu g hedefleri ngrmek,
Strateji Belgesinin ciddiyetinin ve verilerinin gvenilirliinin sorgulanmas gerektiine iaret ediyor.
Lisans alan ve yatrm srecinde olan jeotermal
elektrik santrallerinin kurulu gc 428,94 MWtr.
te yanda, 04.11.2014 itibaryla, toplam 402,87
MW kapasitede 22 proje ise lisans bavuru srecinin eitli aamalarndadr. Yaklak 150200 MW
iin de arama, saha almalar devam etmektedir.
Elektrik retimi amal tm bu projeler gerekleir
ise bu proje stoku, iktidarn 2019 iin koyduu 700
MWlk hedefini ikiye katlayabilecektir. Ancak bu
rakam bile, T Enerji Enstitsnn 2000 MW
olan ngrsnn ok gerisindedir. ETKBnin jeotermal elektrikle ilgili hedefleri gncellemesi gerekmektedir.

GNE BZE UZAK

TMMOB Makina Mhendisleri Odas Enerji alma Grubu yesi enol Tunun Trkiyenin birok
yresinde yapt fiziki inceleme ve lm almalarna gre, yaklak 11.000 km alana tesis edilecek GESler ile 363 TWH elektrik retmek, at
uygulamalaryla bu rakam 400 TWHa karmak

16

blten 200
ubat 2015

mmkndr. Byle byk kapasitede potansiyel

deerlendirmeyi beklerken, 2015te izin verilecek
GES projelerinin toplam 600 MW, yeni bavurular iin tarih ise 2015 bahardr. 2019 hedefi ise 3
000 MW ile snrl tutulmutur. Bu tablo, iktidarn
gne enerjisine ne denli uzak olduunu ortaya
koymaktadr.
Yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal elektrik
retimiyle ilgili Stratejik Planda yer alan hedefler tartmal ve sorunludur. Hal byle iken, Yerli
Kaynaklara Dayal Enerji retim Program Eylem
Plannda yer alan 2018de, abartl HESler dnda yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal elektrik
retimini %190 arttrma hedefinin ciddiye alnacak bir taraf yoktur.

DOAL GAZA DAYALI ELEKTRK

RETM AZALACAK MI?
Her ne kadar 2013 elektrik retimi iinde doal
gazn pay %43,8 olarak gereklemise de 2014
geici sonularna gre bu oran %48,7dir. Aralk
2014 sonu itibaryla doal gaz santrallerinin kurulu gc 21.476,10 MWtr. Doal gazda lisans alp,
yatrmlar sren santrallerin kurulu gleri toplam 15.897,44 MWtr. nceleme-deerlendirme
aamasndaki santrallerin kurulu gleri toplam
ise 9.999,06 MWtr. Lisans iptali iin bavuran
toplam 9.692,06 MW gteki projelerin mevcut
lisansl proje stokundan dlp-dlmedii bilinmemektedir. Eer dlm ise durum daha
da vahimdir. Dlmedii varsaylp, dlse
bile, proje stoku 16.204,44 MWa ulaabilecektir.
Daha nceleri bu proje stokunun abartl olduunu
syleyen uzmanlar ve TEA, bu hedefi bugn 3
800 MWa ekmitir. Projelerin ancak %23,4nn
gerekleebileceinin ngrlmesi, planszln
boyutlarn ortaya koymaktadr. Bir kabule gre
16.204,44 MW, baka bir kabule gre de 25.896,50
MWa varan proje stoku her durumda abartl ve
sorunludur.
Yeni doal gaz santral projelerinin yalnzca yarsnn gereklemesi halinde bile, gaz santrallerinin toplam kurulu gcnn 30.000 MWa ulamas
durumunda, gaz yaktl santrallerin gereksinece-

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

i yllk gaz ihtiyac ise yaklak 40 milyar m3

aabilecektir. Bu miktar, 2014 gaz tketiminin
%83nden fazladr. Doal gaza dayal hibir yeni
projeye lisans verilmemesi ve lisans alan projelerin yalnzca gerekleme oran %10un zerinde
olanlarn devreye girmesi halinde, doal gaz santrallerinin kurulu gler toplam 26.790 MWa ulaabilecektir.
Bu durumda kurulacak yeni doal gaz yaktl
elektrik retim santrallerinin ek 78 milyar m3 gaz
ihtiyalarnn, hangi lkeden, hangi anlamalarla,
hangi boru hatlaryla ve/veya LNG anlamalaryla temin edilecei belirsizdir. Gaz retici lke ve
kurululardan, gerek boru hatt, gerekse LNG olarak ithal edilecek ilave gaz arznn lke iindeki
tketim noktalarna ulatrlabilmesi iin, iletim
ebekesinde yaplmas gereken yatrmlarn (yeni
kompresr istasyonlar, yeni basn drme ve
lm istasyonlar, yeni loop hatlar vb.) hangi zaman aralklarnda, nerelerde, nasl ve kimin eliyle gerekleebilecei sorular da yantszdr. Bu
plansz yap gz nne alndnda, Strateji Belgesinde ngrld gibi, 2019da on puanlk bir
dle, elektrik retimi iinde doal gazn payn
%38e drmek, izlenen politikalarla olas grnmemektedir.

THAL KMRE GZLER KAPALI

Toplam 9.390 MW kapasitesindeki 13 adet ithal
kmre dayal elektrik retim santrali yatrmnn
lisans bavurular inceleme-deerlendirme aamasndadr. Bu santrallerin de lisans almas halinde, yatrmlar sren toplam 4.786,20 MW gteki
proje ile birlikte, ithal kmre dayal santrallerin
yarataca ilave kapasite 14.176,20 MWa ulaacaktr. Bu miktara mevcut 6.062,60 MW kurulu
g de eklendiinde, varlacak kapasite toplam
20.238,80 MWa ulaacak ve Trkiye kurulu gcnn %29u kadar gte ithal kmr santrali kurulmas sz konusu olacaktr. Sektr uzmanlar, ithal
kmre dayal santrallerde de proje stokunu ok
abartl bulmakta ve birok projenin gereklemeyebilecei deerlendirmesinde bulunmaktadr. Lisans alan yatrmlardan gerekleme oran

%70in zerinde olan 1200 MW kapasiteli santralin devreye girmesi sonrasnda, kalan toplam
3 445,50 MW kapasitedeki projenin gerekleme
oran %10un altnda olup,140.70 MW kapasitedeki proje hakknda bilgi yoktur. EPDK srecindeki
projelerden ise uygun bulunan hibir proje yoktur.
Bu veriler, uzmanlarn ithal kmr santral projelerinin byk ounluunun gereklemeyebilecei
ngrsn glendirmektedir.
Strateji Belgesinde yer alan hedeflerin gerekleebilirlii bir yana, bu hedeflere ulamak iin uygulanmas gereken ara ve politikalarn belirtilmemi olmas da Strateji Belgesinin geerliliini
gndeme getirmektedir.
Planlama: Yeniden!
Trkiyenin kendi ufkunu izebilen, strateji oluturabilen, dnya ekonomisinden ve uluslararas
egemen siyasetin rgtl basksndan neler gelebileceini kestiren kapasiteye ve esneklie sahip
olabilmesi ve bir takm krmz izgilerini izebilmesi iin, toplumun retici ve yaratc glerini
harekete geirmek iin mutlaka akln seferberliinin rn olan planlamay yeniden dnmek
zorundadr. Planlama, eskimemi, dilileri fazla
anmam ilevsel bir ara olarak pek ok ulusal
ekonomiye hizmet etmi ve onlar bir tarih aamasnda yukarya karm bir kaldra olarak hl
kendi aklnn rn olan politikalar srdren lkelere hizmet etmeyi srdrmektedir. O halde biz
de yapabiliriz! Yeniden deneyebiliriz ve denemeliyiz. Planlama yeniden! Hangi aralarla? sorusunun yant ise kaynaklarn salkl envanterini
yaparak, yerli ve yenilenebilir kaynaklara arlk
vererek, gvenilir girdi-kt analizleri uygulayarak, yeni bir kurumsallama zerinden btnleik kaynak planlamas anlayyla hazrlanacak
toplum, kamu ve lke karlarn gzeten Strateji
Belgeleri, Be Yllk Planlar, Yol Haritalar, Eylem
Planlar ile btnl iindedir. Bu ereve iinde u admlar atlmaldr.

NERLER
Enerjiden yararlanmak temel bir insan hakkdr. Bu nedenle enerjinin tm tketicilere yeblten 200
ubat 2015

17

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

terli, kaliteli, srekli, dk maliyetli, gvenilir

bir ekilde sunulmas, temel bir enerji politikas olmaldr.
Enerji retiminde arlk; yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarna verilmelidir.
Enerji planlamalar, ulusal ve kamusal karlarn korunmasn, toplumsal yararn arttrlmasn, yurttalarn ucuz, srekli ve gvenilir enerjiye kolaylkla eriebilmesini, evreye verilen
zararn asgari dzeyde olmasn hedeflemelidir.
Enerji sektrnde btnleik kaynak planlamas zorunludur. Bu planlama; enerji retiminin dayanaca kaynaklarn seimi, enerji
tketim eilimlerinin incelenmesi, talep taraf
ynetim uygulamalarnn zerinde younlama, enerjinin daha verimli kullanm, evreye
verilen zararn asgari dzeyde olmas, yatrmn yaplaca yerde yaayan insanlarn hak
ve karlarnn korunmas vb. ltleri gzeterek yaplmaldr.
Planlama almalar katlmc ve effaf bir
ekilde yaplmal, almalara ilgili kamu kurumlarnn yan sra, niversiteler, bilimsel
aratrma kurumlar, meslek odalar, uzmanlk
dernekleri, sendikalar ve tketici rgtlerinin
katlm ve katklar salanmaldr.
Strateji Belgeleri ve Eylem Planlar tozlu raflarda unutulmak iin deil, uygulanmak iin hazrlanmal, ilgili tm kesimler iin balayc ve
yol gsterici olmaldr. Bu amala, genel olarak
enerji planlamas, zel olarak elektrik enerjisi
ve doal gaz, kmr, petrol, su, rzgar, gne
vb. tm enerji kaynaklarnn retimi ile tketim
planlamasnda; strateji, politika ve nceliklerin
tartlp yeniden belirlenecei, toplumun tm
kesimlerinin ve konunun tm taraflarnn grlerini ifade edebilecei, geni katlml bir
Ulusal Enerji Platformu oluturulmaldr.
lke leinin yan sra, il ve blge leinde
de enerji kaynak, retim, datm planlamas
yaplmaldr.
ETKB bnyesinde de bu platformla egdm
iinde olacak bir Ulusal Enerji Strateji Merkezi kurulmaldr. Bu merkezde yerli kaynaklar

18

blten 200
ubat 2015

ve yenilenebilir enerji kaynaklar dikkate alnarak, enerji yatrmlarna yn verecek enerji arz
talep projeksiyonlar, be ve on yllk vadelerle,
5, 10, 20, 30, 40 yllk dnemler iin yaplmaldr. ETKB, toplum karlar dorultusunda temel stratejileri ve politikalar gelitirmek ve uygulamakla ykmldr. ETKB glendirilmeli,
uzman ve liyakatli kadrolar istihdam etmelidir.
Gl bir ETKBnin, lke karlarna uygun politikalar gelitirmesi ve uygulamas salanmaldr.
Trkiye bugne kadar enerji ihtiyacn esas
olarak yeni enerji arzyla karlamaya alan
bir politika izlemitir. Datmda kaaklarla birlikte %15 civarndaki kayplar ve nihai
sektrlerde yer yer %50nin zerine kabilen
enerji tasarrufu imkanlar gz ard edilmitir.
Enerji ihtiyacn karlamak zere, genelde ithal enerji kullanlm ve ithalata dayal yksek
maliyetli yatrmlar yaplm, dier yandan,
enerji kayplar devam ederek enerjideki da
bamllk Trkiye iin ciddi boyutlara ulamtr. Bu nedenle, bundan sonra izlenmesi gereken politikann slogan talebin ynetilmesi ve
nce enerji verimlilii iin yatrm yaplmas, bu
yatrmlarla salanan tasarruflar yeterli olmaz
ise yeni enerji retim tesisi yatrm olmaldr.
Sanayileme politika ve nceliklerini gzden
geirmek, yaratt katma deeri grece dk, enerji youn sanayi sektrleri (imento,
seramik, ark ocakl demir demir-elik vb.) yerine enerji tketimi dk, yarataca katma
deeri yksek ileri teknolojili sanayi dallarnn
(elektronik, bilgisayar donanm ve yazlm, robotik, aviyonik, lazer, telekomnikasyon, gen
mhendislii, nano-teknolojiler vb.) geliimine
arlk verilmelidir.
Elektrik retiminde fosil yaktlarn payn arttrmay ngren politika ve uygulamalardan
vazgeilmeli, stratejik ve kurumsal ncelik ve
destekler, yenilenebilir kaynaklara verilmelidir.
Enerji sektrndeki faaliyetlerde planlama gereklilii kabul edilmeli; birincil enerji kayna
kullanmnda da bamlln azaltlmas, sr-

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

drlebilirlik ve maliyet ve arz gvenilirlii unsurlarn iermelidir. Gerek kamu sektr, gerek zel sektr yatrmlar iin bu planlamaya
uymak zorunluluu getirilmelidir. Bu kapsamda lke, blge ve il leinde kaynaklar salkl bir ekilde belirlenmeli, enerji yatrmlarnda ithalat faturasn artran, da bamll
younlatran doal gaz ve ithal kmr yerine,
yerli ve yenilenebilir kaynaklar azami biimde
deerlendirilmelidir.
Kamu, elektrik retim, iletim ve datm tesislerinin inas ve iletilmesi srasnda genel olarak kamu yararnn, hidrolik kaynaklarn, ekosistemin ve mlkiyet haklarnn kollanmas iin
gerekli tedbirleri almal, bu tr tesislerin topluma faydasnn azami dzeyde, maliyetinin de
asgari dzeyde olmasn hedeflemelidir. ETKB
ve EPDK, lisans/ruhsat/izin verecekleri tesislerin topluma faydalarnn maliyetlerinden ok
olduundan emin olmaldr.
Kamu, bu izin, ruhsat ve lisanslar zel sermayeli kurululara verirken, yalnzca lkenin
enerji ihtiyacnn karlanmasn dikkate almaktadr. Bu kabul edilemez. lgili kurumlarn,
bu tr ayrcalklar birilerine verirken toplum
yararn da gzetmesi salanmaldr.
Bu tr ilem ve dzenlemelerde fayda-maliyet
analizi ve etki analizi almalar yaplmaldr.
Daha ak bir ifadeyle, ilgili kamu otoriteleri,
projeleri tm ynleri ile analiz etmelidir. Bavuran her projeye lisans verilmemelidir. Doal
ve toplumsal evreye etkisi kabul edilebilir
snrlarda olan, teknik, finansal ve kurumsal
alardan yaplabilir olup, lke ekonomisine
faydas maliyetinden daha fazla olan projelere
lisans verilmeli, verilen lisanslar da bu ltlere gre denetlenmelidir.
Enerji yatrmlarnda;
1) retim/datm lisans verilirken, lisans verme
kriterlerini belirlerken ve herhangi bir lisans
bavurusunu incelerken, ayn konuda birden
fazla lisans bavurusu arasnda seim yaparken, lisans konusu faaliyetlerin uygulanmasn
izlerken/denetlerken,
2) Topluma/kamuya/devlete ait kaynak ve zen-

ginlikler (hidrolik, kmr, jeotermal kaynaklar,

para, ormanlar, araziler) tahsis edilirken, kullandrlrken, topluma ait olan kaynaklardan
yararlanmada toplum yarar (a. israf edilmeyerek, etkin ve verimli kullanarak; b. iletme/yararlanma srecindeki topluma olan faydalarn
maliyetlerden fazla olmas salanarak ve fayda
ve maliyetleri ilgili kesimler arasnda adil bltrme yoluyla) esas alnrken,
3) Enerji yatrmlarnn evresel etkileri deerlendirilirken,
4) Ayn alanda gerekletirilebilecek birden fazla
yatrm seenei arasnda bir tercih yaplmas
gerektiinde (rnein ayn alanda kmr oca
ile bir baka tesisin kurulmas sz konusu olduu durumda),
5) Enerji arz planlanrken ve enerji kaynaklarnn
kullanmna ynelik tercihler yaplrken,
6) Enerji sektrnn ve enerji ekipmanlarnn
tevik sistemlerinde, enerjinin fiyatlandrlmasnda, vergilendirilmesinde, enerji sektr
yatrmlarnn finansmannda toplum yararnn
gzetildii, fayda-maliyet ve etki analizi almalar mutlaka yaplmal ve yukardaki sreleri kapsamaldr.
Bu balamda toplumsal etki srecinin evresel Etki Deerlendirmesi mevzuat kapsamna
alnmas, evresel Etki Deerlendirmesi ile
birlikte Toplumsal Etkilerin de deerlendirilebilmesi ve halkn olumlu ya da olumsuz etkilerden haberdar olarak yatrm ncesi srece ve
yatrmn izlenmesi/denetlenmesi almalarna dhil edilmesi gerekmektedir. Mevcut ynetmelik, evresel ve Toplumsal Etki Deerlendirme Ynetmelii olarak deitirilmeli, ierii
de projelerin toplumsal etkilerini lmeye ve
deerlendirmeye yarayacak ltler ile donatlmaldr.
Plansz, evre ve toplumla uyumsuz yatrm
alanlarnda yaayan halkn istemedii projelerden vazgeilmelidir. Verimli tarmsal arazilere,
ormanlara, sit alanlarna santral kurulmamaldr. Gerzedeki termik santral, Sinop ve Akkuyudaki nkleer santral, Dou Karadenizdeki,
Dersimdeki, Alakrdaki projeler, Trkiyenin
blten 200
ubat 2015

19

Trkiyenin Enerji Grm Raporu

drt bir yanndaki birok HES projesi gibi, halkn istemedii tm projeler iptal edilmelidir.
Enerji sektrnde sregelen ve sorunlara zm getirmedii ortaya kan kamu kurumlarn kltme, ilevsizletirme, serbestletirme,
zelletirme amal politika ve uygulamalar
son bulmal; mevcut kamu kurulular etkinletirilmeli ve glendirilmelidir. zelletirmeler
durdurulmaldr. Enerji retim, iletim ve datmnda kamu kurulularnn da alanlarn
ynetim ve denetimde sz ve karar sahibi olaca, zerk bir statde, etkin ve verimli almalar yapmas salanmaldr.
Bu kapsamda, doal gaz ve petrol arama, retim, iletim, rafinaj, datm ve sat faaliyetlerinin entegre bir yap iinde srdrlmesi iin
BOTA ve TPAO, Trkiye Petrol ve Doal Gaz
Kurumu bnyesinde; elektrik retim, iletim,
datm faaliyetlerinin btnlk iinde olmas
iin de EA, TEA, TEDA, TETA, eskiden
olduu gibi Trkiye Elektrik Kurumu (TEK)
bnyesinde birletirilmelidir.
Hzla ykselen enerji fiyatlar nedeniyle, dk
gelirli gruplarn ada bir insan hakk olan
enerjiden yararlanma imkanlarnn yok olduu
gz nne alnarak, hane halk geliri belirli bir
dzeyin altnda kalan ailelere, ayda 250 kWh,
ylda 3 000 kWh elektrik ve ylda 1500 m3 doal
gaz bedelsiz olarak salanmaldr.
Doal gaz, petrol, ithal kmr gibi da baml
fosil yaktlarn enerji tketimindeki ve elektrik
retimindeki payn drmeye ynelik politikalar uygulanmaldr.
Enerji girdileri ve rnlerindeki yksek vergiler drlmelidir. Elektrik enerjisi fiyat iindeki faaliyet d unsur olan TRT pay ile artk
dorudan Maliyeye aktarlan Enerji Fonu kaldrlmaldr.
Gerek birincil enerji ihtiyacnn, gerekse
elektrik retiminin yurt iinden karlanan
blmnn azami dzeyde olmasna ynelik

20

TMMOB
Makina Mhendisleri Odas
Haber Blteni
ubat 2015
Say 200 Ekidir
MMO Adna Sahibi
Ali Ekber AKAR
Sorumlu Yaz leri Mdr
blten 200Ercment . ERVATOLU

ubat 2015

strateji, yol haritas ve eylem planlarnn uygulanmasyla, elektrik retiminde da bamlln azaltlmas ve ksa ve orta vadede, doal
gazn paynn %25, ithal kmrn paynn %5,
yerli kmrn paynn %25, hidrolik enerjinin
paynn %25, dier yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn %20 dzeyinde olmas hedeflenmelidir. Uzun vadede ise fosil kaynaklarn
paynn daha da azaltlmas ve elektrik retiminin byk arlnn yenilenebilir enerji kaynaklarna dayandrlmas ve nihai hedef olarak
yalnzca yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm amalanmaldr.
Halen yrrlkte olan Elektrik Enerjisi Arz Gvenlii Strateji Belgesi uzun vadeli planlar erevesinde, toplumun karlar, yukardaki hedefler ve yerli-yenilenebilir kaynaklara ncelik
verecek ekilde gncellenerek uygulanmaldr.
Teekkr
Raporun hazrlanmas srecinde redaksiyon almalarn yapan ve enerji yatrmlarnn toplumsal etkileri, faydalar ve maliyeti konusunda tez
ve tartmalarmz zenginletiren MMO Enerji
alma Grubu Danman Maden Mhendisi
Mehmet Kayadelene; almalarn bizlerle paylaan MMO Enerji alma Grubu yesi Makina
Mhendisi Tlin Keskine, ODT Mezunlar Dernei Enerji Komisyonu yesi Elektrik-Elektronik
Y. Mhendisi Budak Dilliye ve Jeoloji Y. Mhendisi lknur Karabeye, Maden Mhendisleri Odasndan Dr. Nejat Tamzoka; 2014 geici elektrik
retim ve kurulu g verilerini temin eden ODT
Mezunlar Dernei Enerji Komisyonu yesi Matematiki Yusuf Bayraka, 2014 geici petrol ve
gaz verilerini temin eden MMO Enerji alma
Grubu Danman yn eylem aratrmacs lker Aydna; raporda yer alan birok grafik ve
tabloyu hazrlayan mtercim tercman Elif Naz
Arslana; rapor hazrlk srecindeki kabul ve varsaymlar, tartma ve katklaryla gelitiren ve
zenginletiren ODT Mezunlar Dernei Enerji
Komisyonuna teekkr ederiz.

Basmevi
Ankamat Matbaaclk San.
Limited irketi
Gleryz Sanayi Sitesi 30.
Cad. 538. Sokak
No: 60 vedik / ANKARA
Tel: (0312) 394 54 94-95

Ynetim Yeri
Merutiyet Cad. No: 19/6. Kat 06650 Kzlay / Ankara
Tel: (0 312) 425 21 41 Faks: (0 312) 417 86 21
http://www.mmo.org.tr
e-posta: mmo@mmo.org.tr
basin@mmo.org.tr