Erdoan Tokmakolu _ Osmanl Tarihinde Katledilen ehzadeler

NDEKLER
Giri

13

Geni bir adan ehzadelik kavram

ehzadelerde kafes hayat

14

16

OSMANLIDA ALE LK CNAYET

19

BZANS SARAYI VE
OSMANLI EHZADELER
ki ehzade Orhan

30

33

EHZADE SAYILMAK N LK ART:

PORFROGENETOS

36

veys Paa aslnda bir ehzadeydi

39

Hekimolu Ali Paa da aslnda

bir ehzade idi 41
kardei tahta kt ama
FETRET DEVR

42

45

Dzmece Mustafa Olay

50

II. Muradn bana da dert oluyor

Savc Bey Olay

51

53

ehzade Yakup elebinin idam

54

II. MURADIN LM VE SONRASI

ehzade Kk Ahmedin hazin sonu.. 63
Fatih Kanunnmeleri

64

II. MEHMEDN (FATH) DRAMI!..

VE CEM SULTAN

....67

....59

KATLEDLEN EHZADELER

Rodosun kuatlmas 70
Cem Sultan sahnede

71

Cem Sultan babas Fatihi kaybediyor 74

Otlukbeli zaferi ve

85

Saltanata ikili ar

89

Porfirogenatos 91
Cem Sultan da harekete geiyor 93
Seluk Hatun

94

Yeniehirde tam 7 saat sren

kanl bir sava 95
Cem Sultan izleniyor

97

Cem Sultan Kahirede

cokuyla karlanyor

98

Cem Sultan Hacca gidip geliyor

100

Sultan Cem Saltanat iin gene

Anadolu yollarnda

101

II. Bayezid bo durmuyor

102

Konya kuatma altnda 103

Bar grmeleri

104

Karamanoglu Kasm Beyin entrikalan 105

Cem Sultan Rodos yollarnda

107

Cem Sultan Rodostan Fransaya

hareket ediyor 109
Fransada bir Trk ehzadesi

112

Cem ve maiyeti at kald

113

Tam bir tutsak hayat

........114

Bir ak maceras

114

Cem Sultan siyasal

bir koz durumuna gelmiti

116

Rodos valyeleri II. Bayezid ile anlayor .117

Cem Sultan Papalka satlyor ....118

KATLEDLEN EHZADELER
Cem Sultan Romada

119

Cem Sultann sonu yaklayor 120

Ve Cem Sultan Napolide
zehirlenerek ldrlyor

123

Cem Sultan Bursaya gmlyor

129

Nizm- lem kural

Cem Sultann oluna da uygulanyor

131

II. BAYEZD KARDELER DEL

OLU TAHTINDAN EDYOR
En kk ehzade Selim

133

135

Baba-oul mcdelesi bitmiyor 138

Sra ehzade Korkudta 141
Selim tahta kyor

143

Selim kardeleriyle mcdeleye balyor... 145

Sra ehzade Korkudta 147
Sra aabey ehzade Ahmedte 149
KANUN DNEMNDEK
EHZADE OLAYLARI

151

Bir Dzmece Mustafa Olay daha

ehzade Cihangirin lm

162

163

Ve ehzade Bayezidin hazin yks

164

ki karde Konya ovasnda kar karya... 172

ehzade Bayezid rana snyor

173

ah Tahmasbn kstah talebi

177

Dramatik son yaklayor

179

II.

SELM LD VE

III.

Muradn kiilii ve saray kadnlar

....192

OSMANLI TARHNDEK EN BYK VE

FEC EHZADE KATLAMI 210
On nc padiah III. Mehmed
Matem giysileriyle kutlama

212

214

KATLEDLEN EHZADELER

Hazin cenaze trenleri 217

Dilsiz cellatlarn sonu 220
Sra kardelerden sonra evlatta 220
III. Mehmedin gerekten garip lm 222
I. Ahmed Osmanl tahtna kyor

223

Saltanat konusunda
byk tarz deiiklii 224
14 rakamnn srr

228

Padiah snnet oluyor 230

ocuk yataki padiah 230
I. Ahmedin lm

234

I. MUSTAFANIN LK SALTANATI 235

I. Mustafa tahttan indiriliyor

240

Osmanl tahtna Gen Osman kyor

243

Gen Osman kardei

Mehmedi idam ettiriyor

245

GEN OSMANIN FEC SONU

248

Gen Osman neler yapmak istiyordu? 250

Ayaklanmann ikinci gn

261

197

Gen Osman ilk suikastten kurtuluyor .... 267

Gen Osman Yedikulede katlediliyor 271
Gen Osmann katli byk znt
uyandryor

272

Gen Osmann intikam iin etkinlikler ... 274

Mehul bir fedai

276

Olaylar Anadoluya da yaylyor

stanbulda iler ciddileiyor

281

lk katilin ba kesiliyor ,

..284

I. Mustafa tahttan yine indiriliyor

278

288

OSMANLI TAHTINA
IV. MURAD IKIYOR

....292

KATLEDLEN EHZADELER

ehzade Bayezid ve
Sleymann idamlar 295
ki ehzade daha katlediliyor

298

Sra z kardein idamna geliyor

I.

Mustafann lm

300

301

IV. Murad da bir yl sonra lyor

302

IV. Murad niin ve nasl ld? 302

SULTAN BRAHM
OSMANLI TAHTINDA

305

Samur ve amber vergisi

padiahn sonu oluyor 309
Sultan brahim ve Cinci Hoca 316
Sultan brahim hakknda

318

Padiah brahim bouluyor

321

SULTAN AVCI MEHMED DNEM 323

Vaka-i Vakvakiye ya da nar Vakas 326

Niin Vaka-i Vakvakiye?

328

Avc Mehmedin sonu geliyor 329

Avc Mehmed avcla tvbe ediyor
Avc Mehmedin son giriimi

330

332

ehzade Sleyman akna dnyor

335

Avc Mehmed tahttan niin indirildi?

338

20. OSMANLI PADAHI

II.

340

Ahmed Osmanl tahtnda

342

22. OSMANLI PADAHI II. MUSTAFA

Edirne Vakas ve sonras
III.

347

AHMED OSMANLI TAHTINDA

Patrona Halil syan

359

Saray isyan haber alyor

363

III. Ahmed tahttan ekiliyor

369

I. Mahmud Osmanl tahtna kyor

371

10

KATLEDLEN EHZADELER

HANEDANDA SON CNAYETLER 376

III. Selim Osmanl tahtnda

377

Boaz yamaklar ayaklanyor

379

III. Selim sarayda ldrlyor 385

II. Mahmudun tahta k

388

OSMANLIDA BR
DNEM SONA ERYOR
ZET OSMANLI

346

384

356

TARH KRONOLOJS

397

OSMANLILARDA SADRET MAKAMI VE

215 SADRAZAM

453

215 SADRAZAM

459

OSMANLI HANEDANI SOY KT

KATLEDLEN EHZADELER

473

11

OSMANLIDA KATLEDLEN EHZADELEr

KATLEDLEN EHZADELER

13

GR
e nce u ehzade szcnden balayalm...
Ne anlama geliyor, ne demek ehzade?..
Trk Dil Kurumu Szl, szc aynen yle tanmlyor:
ehzade is. (ehza:de) eh-zade tar. Padiahlarn ve oullarnn erkek ocuklanna verilen san.
teki kaynaklarda ise durum yle:
emseddin Sami:
EHZADE (EH-ZDE) yahut H-ZDE (i. F, eh = hkmdar:, zaden = domak) (c.ehzdegn). 1. Hkmdar olu. 2. Os-manoullarnn erkek yeleri: ehzade Er-turul Efendi..
Ferit Develliolu:
eh-zde: (f.b.i.c: eh-zdegn): hkmdar olu, prens, (bkz.: h-zde).

14

KATLEDLEN EHZADELER

Mithat Sertolu:
EHZADE. Padiahlarn erkek evlatlarna verilen isim. Bunlar, padiahlarn haseki, ikbal veya
cariyelerinden doarlard. elebi Mehmed devrine kadar kendilerine elebi denilirken, bundan sonra
ehzade tabiri taammm etmitir (yerlemitir).
Byk Larousse:

EHZADE a. (fars. eh ve zdeden ehzade). Padiah soyundan gelen erkek ocuklara verilen san..
GEN BR AIDAN EHZADELK KAVRAMI
Kuruluundan elebi Mehmed dnemine (1413-1421) Osmanllarda padiah soyundan gelen erkek
ocuklara elebi san (unvan) verildi ve bu gibiler bu sanlarla anldlar: Sleyman elebi, sa
elebi, Musa elebi vd...
Padiah soyundan gelen erkeklere bu tarihten sonra ehzade ya da Sultan, Tanzimatn ilanndan
(1839) sonra da Efendi lakaplaryla anldlar.
17. yzyldan itibaren ehzadelerin doumlar bir hatt hmayunla sadrazama bildi-

KATLEDLEN EHZADELER

15

rilir, yksek rtbeli devlet grevlileri, saraya gelerek padiah protokole (terifata) uygun bir ekilde
kutlayarak etek perlerdi.
Padiahlarnn ilk erkek ocuklarnn ve tekilerin dnyaya gelmeleri nedeniyle, stanbulda birka
gn sren Donanma enlikleri dzenlenirdi.
Doumun meydana geldii sarayda ise, kendilerine Usta ad verilen ve saylar zaman zaman 20
kiiye ulaan gen kz, yeni dnyaya gelen ehzadenin her trl bakmn ve de yetitirilmesini, tabii
annesinin gzetiminde, stlenirlerdi.
ehzade, stten kesilecek yaa geldiinde (genellikle bir yandan sonra uygun grlen bir zaman), en
kdemlilerine Ba Lala denilen has odadan grevli tarafndan baklp yetitirilir ve eitilirdi.
ehzade be-alt yan bulunca gerekli renimi iin kendisine bir Hoca atanr, zel bir de tren
dzenlenerek derslere balanrd.
ehzadelerin snnet dnleri de tabiatyla ok grkemli olurdu.
Snnet olan ve 13-14 yama gelen ehzadeye ayn bir Daire tahsis edilir, bu daireye annesi ve
kzkardeleri dnda hibir kadn giremezdi.
Osmanl ehzadeleri, imparatorluun ilk dnemlerinde, devlet ynetimini renmeleri ve bu
konuda deneyim kazanmalar iin,

16

KATLEDLEN EHZADELER

Sancakbeyi olarak, genellikle eski Anadolu beyliklerinin merkezleri olan Kastamonu, Ktahya,
Konya, Manisa vd sancaklara gnderilirlerdi.
Kalabalk bir maiyetle, bir ya da daha fazla Lalanm gzetiminde sancaklara gelen ve elebi
Sultan diye anlan bu ehzadeler, adlaryla tura ekerler, hkm yazarlar, ancak kesinlikle kendi
adlanna para bastramaz ve hutbe de okutamazlard.

Fatih Sultan Mehmedin yasallatrd KARDE KATL GELENE, 16. yzyln sonlarna kadar
baz ehzadelerin babalarna ya da kardelerine kar ayaklanarak taht kavgalarna girimelerine yol
at.
te, bu yzden, n. Selimden itibaren (Saltanat: 1566-1574) sadece veliaht ehzadeler sancaa
yollanmaya baland. BEL Mehmed dneminde (1595-1603) bu uygulama da kaldrld.
EHZADELERE
KAFES
HAYATI
HI. Mehmed dneminden (1595-1603) itibaren ehzadeler sarayn imirlik denilen byk lde
daryla ilikisi kesilmi zel blmnde sk bir gzaltnda tam bir kafes hayat yaamaya
baladlar.

KATLEDLEN EHZADELER

17

imirlik ok sayda odadan oluan, Harem Dairesine bitiik, 12 dairelik bir meknd.
Yksek duvarlar ve imir aalaryla evriliydi; ortasnda ufak bir bahe vard. ehzadelerin burada
yaam srmeleri hcre hkmllerinden farkszd. Sk bir gzetim ve denetim altnda tutulur,
kimseyle gremez ve yakamazlard. Kendi aralarnda bile grmeleri yasakt. Hastalandklarnda
hekim yanlarna ancak padiahn izni ile girebilirdi.
Anneleri de (valideler), yine padiahn izni ile ve sk sk olmamak artyla oullaryla grebilirlerdi.
Padiah, sadece bayramlar dolaysyla yaplan trenlerde imirlikteki ehzadeleri huzuruna kabul
ederdi.
Her ehzadenin 10-12 kadar cariyesi; Enderun, Sefer ve Kiler Koulanndan seilmi aalan vard.
Babas ldrlp imirlikte yaamaya balayan ehzadenin renimi yanda kesilir, bunlar ancak
okur-yazar bir cariyeden renimlerini srdrebilirlerdi.
imirlikte herhangi bir cariye doum yaparsa, doan ocuun erkek ya da kz olunduuna
baklmakszn, ocuk derhal ldrlrd.
1808de II. Mahmud imirlik uygulamasna son vermitir.
F/2

18

KATLEDLEN EHZADELER

Kafes de denilen imirlik uygulamas Tanzimatta (1839) yasal olarak da ortadan kaldnldysa da
II. Abdlhamid dneminde (1876-1909) Osmanl ehzadeleri yine eitli saray ya da konaklarda ok
sk gz hapsi altnda yaamlarn srdrdler.

II. Merutiyetten (1908) sonra ise Osmanl ehzadelerine geni bir zgrlk tannd gibi
eitimlerine de gereken nem verildi. oOo

KATLEDLEN EHZADELER

19

OSMANLIDA
ALE LK
CNAYET!..
Osmanl oyma (aireti), Ouz Trklerinin Bozoklar kolundan, Gn Han soyunun Kay Boyundan gelir... Kay Boyu, Ouz Boylar
arasnda en saygn boylardand.
1071deki Malazgirt Meydan Muharebe-sinde Seluklu Sultan Alpaslann Dou Roma (Bizans)
mparatoru IV. Romanos Dioge-nesi yenmesinin ardndan, Trkler Anadoluya yaylmaya
balamlar ve zaman ilerledike Ouz Boylan deiik eitli blgelere yerleip yurt edinmilerdi.
Anadolu Seluklu Devleti dneminde ko-nar-ger Trk boylan, Anadolunun henz Bizansn elinde
bulunan topraklarnn u diye anlan snrlarna yerletirildiler.
Bunlar, bir tr snr muhafzydlar ve beyleri de U beyi diye anlyordu.

20

KATLEDLEN EHZADELER

Kay beylerinden Kaya Alp olu Sleyman ah, randa Mnan blgesine gp yerlemiken, Ouz
boylarnn batya hareketleri srasnda, 50 bin kiilik kuvvetin banda Anadoluya geldi.
Bu kuvvetler nce Erzurum ve Erzincan yrelerinde eitli sava ve fetihlere katlp nemli rol
oynad.
Ancak, Dou Anadolunun sert iklimi ve fazlaca dalk olmas, srlerini, zellikle k aylarnda
barndrmaya uygun deildi.
Bu nedenle gneye, batya, iklimi daha lml, ayrlar daha bol blgelere doru yneldiler.
Sleyman ah bu srada Caber Kalesi
nnde Frat rma geilirken akntya kaplarak boulup yaamn yitirdi. Ve hl orada bulunan ve
Trk Mezar diye anlan yere defnedildi.
Onun lm, yamndakilerden bir ksmnn dalmasna neden oldu.
nemli bir ksm ise oullarndan Ertu-rul, Dndar, Gndodu ve Sungurtekin Beylerin yannda toplanp Pasinler yaylasndaki Srmeliukura doru ilerlediler.

Buraya varnca, Gndodu ve Sungurtekin Beyler, kendilerine bal bulunanlarla birlikte eski
yurtlarna dndler. Erturul Bey ile en kk kardei Dndar Bey ise orada kaldlar ve yanlarndaki
kuvvetlerle Bizansa

KATLEDLEN EHZADELER

21

kar yaplan baz arpmalara katldlar. Ancak, srekli bir yurtlarnn olmay ve Anadolu Seluklu
Devletinin resmen hizmetinde olmaylar, onlar iin baz glkler ve olumsuzluklar douruyordu.
Bu durumu zmek iin Erturul Bey oullarndan Sanbat Beyi Seluklu hkmdar III. Alaaddin
Keykubata gnderip, onun hizmetine girmek istediini arzetti. Ve sultandan bir yurt istedi.
Erturul Bey bu srada kuvvetlerinin banda Srmeliukurdan ayrlm, Ankara yaknlarndaki
Karacadaa gelmiti.
te yandan Seluklu hkmdar, Sarba-ty huzuruna kabul etti, o da armaanlarn sunup kendisine
babasnn dilediini iletti.
Seluklu Sultan Alaettin Keykubat yle dedi:
* imdi bulunduu yer Erturul Beyin yurdu olsun ve hizmetimizde bulunsun. Ama, St, Domani
ve Ermeni Derben-tini de kfirden alrsa, oray da kendisine baladm. Orada U hizmetinde, hem
gaza zaman akn hizmetinde bulunsun!
Sultanm Ermeni Derbendi dedii yer, Bozyk ile Pazarck arasndaki ana yol zerinde bir geit
blgesiydi.
Erturul Bey, Sultanm bu szleri zerine ad geen yerleri zaptetti ve St merkez olmak zere
kendisine Domani ve Ermeni Beli yurt olarak verildi.

22

KATLEDLEN EHZADELER

Bu tarihten sonra Bayat, Akevli, Karaveli, Knk, Yaz, Avar ve teki birok boylarda birer ikier
Erturul Beye katlmaya baladlar.
1231 ylnda Erturul Bey Seluklu snrna saldran znik Rum mparatoruna kar sefer aan Sultan
Alaeddin Keykubat ordusunda Aknc Beyi olarak bulundu; savata Rum ordusu yenildi ve zaferin
kazanld yere Sultann ad verildi.
Bu srada Mool glerinin Dou snrna saldrdktan haberi geldiinden Seluklu Sultan o yne
doru ordusunu gnderdi. Erturul Bey ise, St ve yresini ald, Bilecik Rum Tekfurunu da haraca
balad.
1264te tahta kan yeni Seluklu Sultan Gyaseddin Keyhsrev, snr boylarna geldiinde, Erturul
Bey onu sayg ile karlayp armaanlarn sundu. O da kendisine daha nceki Seluklu Sultan
tarafndan verilmi olan U Beylii grevini tand.
Erturul Gazi, 1288de lnce bugnk trbesine gmld.

ldnde doksan yan am bulunuyordu. Sal, lmnden ok nceleri zaten bozulduundan,

Beyliin ynetimini uzun sreden beri kk olu Osmana (Kara Osman da denilirdi) brakmt.
Erturul, Osman ok seviyor ve onun ileride byk iler baaracana yrekten inanyordu.

KATLEDLEN EHZADELER

23

Erturul Gazi hayata gzlerini yumduunda kardei Dndar Bey yaamaktayd ve Beylik srasnn
kendisine geeceini umut ediyordu. Oysa, ounluu onun gibi dnmyor, bu greve Osman
Gaziyi daha uygun gryordu. nl tarihi Mustafa Neri bu konuda unlar yazar:
O esnada Erturul Bey doksan yanda hirete gidp Stte defnettiler. Gerlerken kims
Osman, kims Erturul Gazinin karnda ve Osman Beyin amucas Dndaf Bey yapmak
istedler. Ama kendi kabilesi (Ka-y boyu) Osman tercih idip el altndan haber gnderp syletiler.
Dndar dahi halk ortasna gelende, halkn Osmana meyl ve inancn grp, beylkten vazgep o
dahi Osman Gaziye biat iddi
Bylece Osman Gazinin Kay boyunun istei zerine beylie seildii ve Dndar Beyin durumu
ister istemez kabul etmek zorunda kald aktr.
Bir baka tarihi, Ruh, olay u ekilde anlatr:
Utaki Trk beyleri Ouzun her boyunda yazlarlar ve klarlard. Zamanla Mooldan zarar
grenler Ua gelip oaldlar. Erturul Hakkn rahmetine varnca cmle o illerin beyleri ve
kethdalar toplap Osman Bey katna geldiler ve mavere ettiler (danp grtler). Birok laftan
sonra szleri bu oldu ki:

24

KATLEDLEN EHZADELER

* Kay Han cmle Ouz boylarnn Ouz Handan sonra aalar ve hanlaryd ve Gn Hann vasiyeti
Ouz tresi gereince Hanlk ve Padiahlk. Kay soyu varken baka boylarn ve hanlarn soyuna
ulamaz. nk bundan sonra Seluklu sultanlarndan bize are ve medet yoktur ve memleketin ou
ellerinden km ve Moollar onlar gerei gibi istila etmitir. Merhum Sultan Alaaddin Keykubatm
dahi size iyi nazar vard. Siz Han olun ve biz kullar hizmetinizde bu tarafta gaza ile megul olalm.
Osman Bey dahi bunu kabul etti.
Grld gibi bylelikle Osman Bey tm Ouz boylarnn ittifakyla baa geti ve Dndar Bey de
durumu kabul etmek zorunda kald. Ancak, Erturul Beyin kardei beylik hevesinden bir trl
vazgemiyor, bu yzden de yeenine iten ie kin gtmeyi srdryordu.
Nitekim, ok gemeden Dndar Bey neredeyse Osman Beyin yapt her ie kar aka cephe ald.
Onu her vesile ile kstekle-meye alt gibi bsbtn ortadan kaldrmann yollarn da aramaya
balad.
Seluklu topraklarnda Moollarn egemen olmalarndan sonra doal olarak Osman Beyin bu devlete
bal oluu son buldu. Ve ok gemeden Rumlarn ellerinde bulunan civar kaleleri birer birer ele
geirdi. Devlet tekilatn kurup salamlatrma yollarn arad.

KATLEDLEN EHZADELER

25

kinci kez zaptedilen Karacahisar olu Orhan Beye, Eskiehiri kendi kardei Gn-dzalpe,
Yarhisar Hasanalpe, nny Ay-kutalpe, negl Turgutalpe verdi. Buralara kadlar ve subalar
atad. Ancak, Dndar Beye hibir yer ve grev verilmedi.
Osman Bey, ardndan Yeniehire yerleti, burasn imar etti, gazilerine evler datarak yerleik
dzene geilmeyi hzlandrd.
Bir gn Germiyan ilinden birisi gelip ba diye anlan pazar vergisinin kendisine satlmasn istedi.
Gidip/Osman Beye dantlar. O da durumu aratrd ban ne olduunu rendi. Germiyanl pazara
mal getirenden belli bir para alnacan syledi ve bunun her yerde uygulandn anlatt.
Osman Bey, onun nerisini kabul etmeyip Germiyanly bandan savd. Ancak, yanndaki adamlar
yle dediler:
* Ey Han!.. Bize gerekmezse de, bu pa
zar bekleyenlere gelenektir. Biraz bir ey
verseler. T ki bunlarn hizmeti boa git
meye!
Osman Bey, yle dedi:
* Madem yle dirsiz, bir yk satan her
kii iki aka virsin; eer satmaz ise, bir ey
virmesn!
Ancak, orda bulunanlardan Dndar Bey, kar kt:

26

KATLEDLEN EHZADELER

* Bu, mnsp deldr!

Osman Bey sordu:
* Bu ite herkes birliktir. Neden karu
karsun?
Dndar Beyin karl sert oldu:
* Bu yurdu kardeim Erturul Bey ve
teki gaziler sayesinde alp tuttuk. Herkes
honut oldu. imdi siz ba koyup yurdu
harap idersz!

Osman Bey diretti:

* Yurd ba ile nn harap ola?
* unu unutma ki, bar derdiyle kimesne gelmeyp pazar daulur ve hem
Rum Beyleri olan Tekfurlar Germiyanolu
ile bir olup yurdu bizden ahrlar, gazileri
miz de onlarn kulu olur. Bir kii ki Germiyan ilinden gelp bunu bize retmeye kalkuur, bu hayr iin deldr! er ndr!
Ancak, teki tm Beyler Dndar Beye
katlmadlar ve yle dediler:
* Germiyanolu yurdunda da Tekfurla
rn lkesinde de ba vardr!.. Ba gibi ba
ka vergiler de vardr. Bu yerler harap olmayup enlendi. Bizde de Bey hazinesine ak
a gerektir, gazilerin esenlii, yurdun en
lii iin!
Dndar Beyin tm direnmesine kar, Osman Bey yasa niteliindeki kararnn ikinci ksmn yle
anlatt:

KATLEDLEN EHZADELER

27

* Ve her kimesneye bir dirlik virsem,

sebepsiz elinden almayalar. O kii lse, o
luna vereler. Eer oul kk ise, sefer
vakti hizmetinde olanlar sefere varalar. Ta
ki o byyp sefere varuncaya kadar...
Dndar Bey yksek sesle unlar syledi:
* Yurdu, obay dat; sen dahi bir kara
adrla kalrsn!

Ve homurdanarak toplantdan ayrld.

Herkes onu ayplam, knamt.
Bu olay, Osman Bey ile amcas Dndar Beyin aralarn bsbtn at. Dndar Bey, frsat kollamaya
balad ve ilk i olarak el altndan Bizans tekfuru ile anlat. Buna gre, Osman Bey ortadan
kaldrlacak ve yurdu b-llecekti.
O srada Osman Bey Yeniehirin dousunda yer alan Kprhisar Kalesini fethetmeye karar vermiti.
Bu amala, durumu teki beylere anlatmak amacyla bir sava meclisi toplad. Beylere Kprhisar
Kalesi alnmadka Yeniehirin gven altnda olamayacan anlatt. Toplantda herkes Osman Beyin
grlerini mantkl bulup onaylamt.
Bir tek istisnayla:
Dndar Bey!
Nitekim, Dndar Bey hemen itirazda bulundu:
* Olmaz, olamaz!

28

KATLEDLEN EHZADELER

Osman Bey sordu:

Niin bre Dndar Beyaa? Dndar:
Olmaz ite, dedi ve ekledi:
* Canlanma yetmesn! Yoksa tm
tekfurlar bir olup karndam Ertugrulun
lkesini alp paylarlar, hepimiz yurtsuz
obasz kaluruz!
Osman Bey, artk dayanamayarak yle konutu:
* Bre Dndar Beyaa!.. Karndamn
yurdu dedin, benim de babamn yurdu
dur! Ben yurdumu senden l gzetip ko
rur, kollarm... Hem, sen onu tekfurla pay
lamak iin haberlemedin mi? Nerde kal

d, hani yurt kaygun?

Dndar Bey ayaa kalkarak bard:
* Yalan sylersin Osman! Beni yiitle
rin gznde rezil etmek istersin! T ki on
lar bana dnmeyeler ve beni bey etmeyeler
diye!
Dndar Beyin bu szleri, barda taran son damla oldu... Osman Bey imek gibi davranarak hemen
yanbanda duran sadandan bir ok ekip yayma yerletirdi ve oku Dndar Beye doru frlatt...
Ok, Dndar Beyin tam kalbine isabet ederek onu cansz yere sermiti...
Yl 1302 idi...

katledilen ehzadeler
622 yl srecek olan Osmanl hanedannda hanedan ii ilk cinayet hanedann kurucusu tarafndan
ilenmi ve Osman Gazi, z amcas Dndar Beyi ldrmt...
Hanedan cinayetleri, kardelerin, evlatlarn, babalarn, akrabalarn katledilmeleri, bir gelenek
imicesine, bu tarihten sonra tam 506 yl srd gitti.
1808de padiah IV. Mustafann ldrl, bu cinayetlerin sonuncusu oldu ve 30. padiah II.
Mahmud ile birlikte Osmanl tarihinde bir daha hanedan cinyetle-rine rastlanmad...
oOo

30

KATLEDLEN EHZADELER

BZANS SARAYI
VE
OSMANLI
EHZADELER
Osmanl devletinin kuruluundan, Bizansn k tarihi 1453e kadar Osmanl-Bizans ilikileri doal
olarak kesintisiz srp gitmitir. Osmanl Beyliinin Bizansn hemen snrnda geliip bymesi
dolaysyla bu durumu doal karlamak gerekir.
Osmanl devletine ba kaldrarak takibe urayan kimi talihsiz ehzadeler (padiahlarn oullar,
torunlar), aresiz kalnca sndklar Bizansta asla umduklar rahat bulamamlardr. stanbulun son
kuatmasnda Trk glerine kar savaan bir ehzadenin urad akbet ise gerekten ibret vericidir.

Kitabmzn Fetret Devri bal altndaki blmnde de deindiimiz gibi, elebi Sultan Mehmed,
Fetret Devrine son verip, Osmanlda birlii saladnda (1413) Osma-noullarndan sadece drt
ehzade (Biri padiah elebi Mehmed) hayatta bulunuyordu.

KATLEDLEN EHZADELER

31

Bunlardan biri, babasnn yenik dt Ankara Meydan Muharebesinde Timur tarafndan tutsak
edilerek Semerkanta gtrlen ve onun 1405te lm zerine serbest braklan elebi Mehmedin
aabeyi Mustafa elebi idi. kincisi ise Kasm elebi idi. Hnkrn byk olu Emir Sleyman,
savan yitirildi-ini anlaynca komutasndaki kuvvetler ve bata Sadrazam andarl Halil Paa olmak
zere bir ksm devlet adamlaryla Bursaya doru ekilmi; ancak, Timurun torunu Meh-med
Hudabende svarileriyle birlikte arkasndan yetitii iin en kk kardei ile kz-kardei Fatma
Sultan yanma alarak Gemlik ve ordan bir gemi ile babas Yldrm Baye-zidin yaptrm olduu
Anadoluhisarina kapa atmt. Sonra, yksek egemenliini tanmak kouluyla Timur ile anlat ve
Timur ona Rumeli yresinin ynetimini verdi. Emir Sleyman daha sonra Bizans ile snr pazarlna
giriip bunun sonucu olarak Rumeli tarafndaki bir ksm topraklar Bizansa brakmaya raz olduu
gibi Kasm elebi ile kz-kardei Fatma Sultan rehine olarak mparator II. Manuel Paleologosa
teslim etti.
Kimi Batl tarihiler, aslsz Bizans sylentilerine dayanarak ehzade Kasm ele-binin Bizansta
Hristiyan dinini kabul ettiini yazarlar. Bu iddiay ortaya atan ise Fransz tarihisi Charles Diehldir.
Diehl, 1921de yaymlanan Histoire de lEmpire Byzantin

32

KATLEDLEN EHZADELER

adl yaptnda, hibir kant ve belge gstermeden, olaydan u ekilde sz eder:

Bizansta rehine olarak bulunan bu prens (ehzade demek istiyor), mparator II. Manuel
Paleologosun olu oannis ile birlikte bytld. Kendisi eski Yunan edebiyat ve uygarlna o kadar
hayran oldu ki, sonunda ne olursa olsun Ortodoks mezhebine gemeye karar verdi. Ancak mparator,
herhangi bir karkla meydan vermemek iin bu delikanlnn isteklerine nce kar durdu. Fakat, bu
Mslman hasta (ehzade herhalde o sralarda hastalanmt) olup leceini anlaynca vaftiz edilmek
konusunda diretti Ayinin ertesi gn de, yani bir Hristiyan olarak ld. mparator onu Aia Yani
Studion Prodromos Kilisesine gmdrd. Bu kilise, fetihten sonra camie dntrlm ve tnrahor
Camii adn almtr.
Aslnda Kasm elebinin 1417de Bizans kasp kavuran vebadan hayata veda ettii sabittir. Fransz
tarihisinin, onun son annda Hristiyan olduu eklindeki iddias ise, herhangi bir belgeye
dayanmayan, mantk d bir uydurmadan baka bir ey deildir. Zira, Kasm elebi Hristiyan olsayd
Bizans bu olay dm dnyaya deil saklamak, davul zurna ile ilan eder, bundan Hristiyanlk adna
kendine pay karmaya kalkard. 0O0

KATLEDLEN EHZADELER
K

33

EHZADE
ORHAN
Bizansta Orhan adnda iki Osmanl ehzadesi de bulunmutur. Bunlarn birincisi Kasm elebinin
olu (Yldrmm torunu) Orhan, ikincisi Emir Sleymann Bizansl bir prensesten doan ve onun,
kardei Musa elebi tarafndan ortadan kaldrlmas zerine Bizansa sman olu Orhan elebidir.
Tarihiler,, ada olan bu iki ehzade Orhan ou zaman birbiriyle kartrmlar, hatta bazen Emir
Sleymann olunun adn Kasm diye yazp, Bayezidin olu Kasm ile ada sanmlardr.
Emir Sleymann ldrlnden sonra Rumeliye tamamen egemen olan kardei Musa elebi,
ehzadeler mcadelesinde aabeyinin tarafn tutan Bizans Imparatoruna doal olarak dmand. Bu
nedenle ordusuyla Bizans zerine yryp nce Emir Sleymann aralanndaki anlama uyarnca II.
Ma-nuele terkettii yerleri tamamen geri ald, sonra da ilerleyip stanbulu kuatt. mparator, buna
karlk Emir Sleymann kendisine snm olan olu Orhan elebiyi, yanna kuvvetler verip
donanma ile Selanike yollad.

F/3

34

KATLEDLEN EHZADELER

Orhan elebi, burasn kolaylkla ald, sonra da btn Teselyay ele geirdi. Oysa yannda fazla da bir
kuvvet yoktu. Bu baarya ulamasnn nedeni, Musa elebinin kiiliinden ve ynetiminden nefret
eden Rumeli Beylerbe-yinin kendisine yardmda bulunmasyd.
Musa elebi ise, stanbulu kuatma altnda brakp, hemen Orhan elebinin zerine yryerek
kuvvetlerini datt. ehzade, kap Selanike snd. Musa elebi burasn kuat, ama alamad.
Osmanlnn bana olmadk belalar amaktan baka bir ey dnmeyen II. Ema-nuel, elebi Sultan
Mehmed, Musa ele-biyi bertaraf ederek tahta knca, Selanikten, stanbula gelmi olan Orhan
elebiyi tekrar, ancak bu kez kara yoluyla Rumeliye gnderdi. Orhan elebi, nce Eflaka geti ve
burada saltanat davas iin evresine ok sayda kuvvet toplayarak Yanboluya geldi. elebi Sultan
Mehmed ise bunu renince ordusuyla onun zerine yrd. Orhan elebinin kuvvetleri, elebi
Mehmedin ordusuna kar koyamayacaklarn anlaynca daldlar. ehzade Orhan, Terziba Zaanos
Aa tarafndan yakalanarak padiaha teslim edildi. elebi Mehmed, Orhan ldrmeye kyamad.
Kyamad gibi Geyve civarndaki Akhisar kyn ona mlk olarak verdi ve Orhandan sonra ele
geirilen kzkardei Fatma Sultan da nl bir sancakbeyi ile evlendirdi.

katledilen ehzadeler

35

elebi Sultan Mehmed, yaamnn son dnemlerinde grme yeteneini adamakll kaybeden Orhan
elebi ile her zaman ilgilenir ve nl tarihi Solakzadenin ifadesi ile Her ne zaman Bursaya
gelseler, huzurlarna getirip nice ihsanlarla mahzun gnln d ederdi...
Orhan elebi, Bursada 1428de ld... Kimi kaynaklar Emir Sleymann Mehmed ah adnda bir
olundan daha sz ederlerse de, onun hakknda hibir bilgi ve belge yoktur.
ehzade Kasm elebinin olu, teki ehzade Orhan elebi ise, Bizansta yaamay srdrd ve Fatih
Sultan Mehmedin stanbul kuatmas srasnda Bizans kuvvetleri ile birlikte Fatihe kar savat,
kentin dmesi zerine Trklerin eline gememek iin kendisini bir kale burcundan atarak intihar etti.
0O0

36

KATLEDLEN EHZADELER

EHZADE
SAYILMAK
N LK
ART:
PORFROGENETOS
nce u Porfirogenetos deyimine bakalm. Deyim, Eski Yunanca kkenli bir deyim; anlam da u:
Prens ya da prenses sayla-bilmek iin, sarayda dnyaya gelmi olmak art!..
Bizansta olduu gibi Osmanl hanedanna mensup saylabilmek iin, ilk art, sarayda domu
olmakt.
Konuyu biraz daha aalm:
Padiahlarn cariyelerinden biri, herhangi bir nedenle saraydan dlanp, uzaklatrlp, baka biri ile
nikhlanrsa, nce padiahtan hamile kald ortaya ksa, anlalsa bile; dnyaya gelen ocuk padiah
ile ilikilendiril-mez, onun saylmaz; erkek ise ehzadelik, kz ise sultanlk hakkn yitirirlerdi.

KATLEDLEN EHZADELER

37

Osmanllarda Ouz tresi uygulanrd. Treye gre devlet bir ailenin ortaklaa mlk idi. Devletin
en tepesine geecek kii, devlet erkn ve st dzey komutanlar tarafndan ve sz konusu ailenin

bireyleri arasndan seilirdi. Bunun iin de ne ailenin yaa en by, ne de eski devlet bakannn
byk olu olmas artt.
Nitekim, devletin kuruluunda 150 yl kadar sonra Fatih Sultan Mehmed, Osmanlnn Anayasas
saylan Kavnin-i l-i Osman (Osmanl Yasalar) tedvin ettii (bir araya getirip yrrle
koyduu) sralarda, konuya sadece Evlatlarmdan her kime ki saltanat myesser olursa... eklinde
deinerek, bu konuda kesin bir kural koymayp, Ouz geleneini srdrmtr.
Bu kitabmzda ok geni ve ayrntl olarak ele alman ehzadelerin katledilmeleri, saltanat
kavgalar, belki de bu trenin srdrlmesinin bir sonucudur.
Osmanl hanedannda ilk rekabet, Osman Bey ile amcas Dndar Bey arasnda meydana gelmi, sorun
Dndar Beyin gl bir ihtimal ile Osman Bey tarafndan okla ldrlp ortadan kaldrlmasyla
zlmtr.
Daha sonra, 200 yl, Yavuz Sultan Selim dnemine kadar, padiahlk hep hayatta olan en byk
oula gemi, ancak Yavuz, kardelerinin yaa hepsinden kk olmas-

38

KATLEDLEN EHZADELER

na ramen tahta kmtr. Bu tarihten sonra I. Mustafaya kadar (16.17-1618), (1622-1523) kadar yine
byk oullar tahta kp, kendilerini tam gven altna alabilmek gayretiyle teki ehzadeleri, yani
erkek kardelerini ldrp ortadan kaldrmlardr.
Sadece I. Ahmed (Saltanat: 1603-1617) kardei I. Mustafay ldrtmeyip hayatta brakm ve
bylelikle onun da kendisinin ardndan tahta kabilmesini salamtr. Bylelikle, padiah olup tahta
kann, ayn gn teki kardelerini ldrtp ortadan kaldrma gelenei terkedilmi, gelgeldim, bu
kardelerin de daha sonra, bir punduna getirilip, birer ikier ldrlerek yok edilmeleri usul
srdrlmtr.
Bu arada, saltanat iin kendini tam bir gvence altna alm olabilmek kaygusuyla Yavuz Sultan Selim
gibi z babasn, Kanun Sultan Sleyman ye III. Mehmed gibi z oullarn ldrtenler de tarih
sahnesindeki yerlerini almlardr.
Yukarda szn ettiimiz Porfirogene-tos (sarayda domam olmak) kural yznden, aslnda
Osmanl hanedann ve padiah olu, ehzade olduklar halde kii, ehzade saylmam ve bu
nedenle Osmanl tahtna kabilme anslarn yitirmilerdir. yle ki:

KATLEDLEN EHZADELER

39

VEYS PAA ASLINDA BR EHZADEYD!

ehzade olduu halde porfrogenetos

olmadndan ehzade saylmayan ilk kii Yemen Beylerbeyi veys Paadr. Daha dorusu bu
konuda baz gl sylentiler mevcuttur.
Bu sylentilere gre, Yavuz Sultan Selim, ehzadelii esnasnda gzel bir cariyesi ile ok yakn
ilikiler kurmu ve cariyesi ondan hmile kalmt. Ancak, cariye, baz marklklar yapp, sray
geleneklerine aykr hareketlerde bulununca, saraydan karlp haremden uzaklatrld ve mevcut
gelenek uyarnca bir Bey ile evlendirildi. Yavuz, olaydan ksa bir sre sonra padiah olduunda, bu
cariyenin hareminden dlanmadan nce, kendisinden hmile kalm bulunduu saptand. Cariye, vakti
gelince bir erkek ocuk dnyaya getirdi. Gelgelelim, kadn bu srada bakasnn zerine nikhl
bulunduundan, ocuk da saray dnda doup porfiro-genetos olmadndan, ehzade saylmad.
veys ad konulan ocuun durumu son derece gizli tutuldu. Ve kendisi biraz byynce saraya alnp
yetitirildi. Zira Yavuz, veysi grr grmez onun kendisine son derece benzediini farketmi ve
Uveysin hemen saraya alnp yetitirilip eitilmesini emretmiti. Ya-

40

KATLEDLEN EHZADELER

vuz lp, tahta Kanun Sultan Sleyman geince, durumdan haberdar olduu halde veyse
dokunmad. Zira, herhangi bir davran, veyse meruluk kazandrp yeni padiah mkil mevkide
brakabilirdi. ok gemeden de veys, Padiahn buyruu ile Beylerbeyi olarak Yemene atand.
1547de veys Paa bir arpmada Yemende ehit dt...
nl Osmanl tarihisi Ali Efendi, Knh-l Ahbar adl yaptnda veys Paann ehit olmu haberi
stanbula ulatnda Kanun Sultan Sleymann gzleri dolarak yle konutuunu yazar:
* O, benim baba bir kardeimdi!
Kanunye, Fitne olaslna kar onu
niin ldrtmeyip sa braktnz? diye sorulduunda ise, padiahn u yant verdii belirtilir:
* Gnlmzde hep var olan Allah kor
kusu bunu engelledi!
Oysa, kendisi Mustafa ve Bayezid adl iki yetikin olu ile be yandaki torununu ldrtmekte
herhangi bir saknca grmeyecektir...
Kanun, yaa veys Paadan kkt. Bu duruma gre, annesi olan cariye, densizlik etmeyerek
Yavuzun hareminde kalabilseydi ve hamilelii sonunda veysi sarayda dour-sayd, ilerde belki de
Kanun Sultan Sleyman yerine veys Osmanl tahtna geip padiah olacakt.

KATLEDLEN EHZADELER

41

HEKMOLU AL PAA DA ASLINDA BR EHZADE D!

nl Osmanl sadrazam Hekimolu Ali Paanm da, aslnda bir ehzade olduu, ama u nl
porfirogenetos kural yznden ehzadeliinin tannmad Osmanl tarihinde sylenegelir.

ddiaya gre, H. Mustafann dneminde onun cariyelerinden biri gzden dp saraydan tara edildi
(dar karld). Cariye, Venedikli bir hekim iken slm olan ve Nuh adn alan Hekimba Nuh
Efendi ile evlendirildi. Ancak, ksa bir sre sonra cariyenin hamile olduu ortaya kt. Dnyaya
gelince Ali ad verilen ocuk da, sonradan saraya alnd, iyi bir eitimle yetitirildi. Bu ehzade
saylmayan ehzade, yani, Hekimolu Ali Paa, devlet hizmetinde ksa srede ykseldi ve tam kez
sadrazamlk yapt. Alinin sras olduu halde, onun yerine padiah olan ise I. Mahmudtur (17301754). Bununla birlikte I. Mahmud, Hekimolu Ali Paann kendisinin aabeyi olduunu bilir ve ona
ok saygl davranrd. Nitekim bir gn huzuruna kabul ettiinde u sz azndan karmtr:
* Buyrun birader!
Hekimolu Ali Paa, iyi eitimli, bilgili,

42

KATLEDLEN EHZADELER

dirayetli, cesur, drst ve namuslu bir devlet adamyd. Ancak, ok acmaszd. En ok eletirilen taraf
da ok kiiyi idam ettirmesiydi. Buna karlk, ok da seveni vard.
Ali Paa, I. Mahmud tan sonra tahta kan ve en silik Osmanl padiahlarndan . Osman kendisine
Seni imdi azleder, yerine Hamalba Ali Aay tyin ederim! deyince, padiaha u yant
vermekten ekinmedi:
* Elbet, yapabilirsiniz... Ama o, Hamalba Ali Aa olur. Hekimolu Ali Paa olmaz!
KARDE TAHTA IKTI AMA...
ehzade olduu halde ehzade saylmayan nllerden biri de Zlfl smail
Paadr...
Zlfl smail Paann yks ise yledir:
l&39da Abdlmecid, babas ileri grl, devrimci bir kiilie sahip olan padiah II. Mahmudun
yerine tahta kt. O tarihte Abdlmecid henz 16 yann iinde bir delikanlyd.

KATLEDLEN EHZADELER

43

Abdlmecid, daha ehzadelii srasnda kadnlara olan an dknl ile n yapmt. Saraydaki
hareminde bulunan cariyelere haddinden fazla yz verirdi. Abdlmecid, rutin ilerini tamamlayp
haremine ekilir ekilmez cariyeler onun etrafn sarar, her biri bir yanndan ekitirir, hatta kimileri
omuzlarna trmanmaya kalkr, ama ehzade cariyelere bir ey sylemeye gerek duymazd.
Gelgeldim, gnlerden bir gn bu cariyelerden biri olmadk manklklaryla Abdl-mecidi ileden
kartt. ehzade, padiah olmadan ok ksa bir sre nce, abdest ald bir srada o mark cariye,
ibrikteki suyu ensesinden aa boaltverdi. Abdlmecid bu gerekten sulu akaya fazlasyla
ierlemi olacak ki hemen o cariyenin saraydan uzaklatrlmasn emretti. Emri hemen yerine getirildi
ve cariye bir bakasyla nikahlanarak saraydan uzaklatrld. Ancak, ok ksa bir sre sonra cariyenin
tahta yeni kan Abdlme-cidten hamile kald anlald. Oysa, artk i iten gemiti, zira kadn,
bakasyla nikhlyd. ocuk, dnyaya gelince ona smail ad verildi. smailin durumunu bilen

saray, onu hep korumas altna ald, eitip yetitirdi. Ama, Abdlmecidin teki alt olunun hepsinden
yaa daha byk olmasna ramen bL profirogenetos olmadndan tahta kamad. Kardelerinden
nce V.Muradm, ardndan II. Abdlhamidin ve Mehmed Re-

44

KATLEDLEN EHZADELER

adm padiah olduklarn grdkten sonra hayata gzlerini yumdu. II. Abdlhamid, onun kendi
aabeyi olduunu tabiatiyle tm saray gibi biliyordu. Paa rtbesi alarak Zlfl smail Paa diye
anlan bu talihsiz aabey, resmen Askeri Okullar Nzn gibi uydurma bir unvanla onore edildi.
Yaamn Gztepedeki bir saraydan farksz kknde geirdi.
0O0

KATLEDLEN EHZADELER

45

FETRET DEVR
Alt yzyldan fazla (622 yl) sren Osmanl saltanatnda ehzadelerin niin katledildiklerini, bunun
iin bir kanun ve gelenek durumuna geldiini, anlamak iin, Osmanl tarihinde Fetret Devri diye
adlandrlan dneme, ksaca bir gz atmak arttr.
nce Fetret szcnn anlamna, daha dorusu anlamlanna bakalm. Szlkler Fetrefin drt
tanmn u ekilde yapar:
1. ki peygamber ya da padiah arasnda, peygambersiz ya da padiahsz geen sre.
2. slm dinine gre Hazret-i s ile Hazret-i Muhammed arasnda geen sre.
3. ki olay arasndaki sre.
4. Hkmet gcnn gevedii bir yerde dzenin yeniden kurulmasna kadar geen sre.
Tarihiler, Fetret Devrini ise, yle tanmlar:
Osmanl

46

mparatorluunda

Ankara

KATLEDLEN EHZADELER

Meydan Muharebesinde Timura yenilen Bayezidin 4 olu arasnda kan taht kavgalarnn
srd dnem (1402-1413)... Fetret Devri yerine Fasla-i Saltanat
deyimi de kullanlr.

Ankara Meydan Muharebesinden (1402) sonra Osmanl devletinin Anadolu kesimindeki topraklarn
eski beyliklere veren Timur, Bursa yresiyle Rumeliyi Yldrm Bayezidin oullarna brakt.
Yldrm Bayezidin ocuklarndan ehzade Mehmed, Ankara Savandan sonra Vali bulunduu
Amasyaya ekildi.
Emir Sleyman, Rumeliye geti.
Timur, ehzade sa ile Musaya da Bursa ve Balkesiri Beylik olarak verdi. Ve elebi Mehmed ile
Emir Sleymandan vergi ve ballk gvencesi aldktan sonra Azerbaycana ekildi.
Anadoluda ve Rumeli topraklarnda Osmanlnn salad birlik artk parampara olmutu.
Ve ksa sre Yldrm Bayezidin ehzadeleri arasnda kanlmaz bir taht ekimesi balad.
nce Musa elebi ile sa elebi birbirleriyle savatlar. Timurun emri ile babas Yl-drmm
cenazesini Bursaya getiren Musa elebi, Kareside (Balkesir) bulunan sa elebi zerine yryerek
onu yenilgiye uratt;

KATLEDLEN EHZADELER

47

Bursada Osmanl padiah olduunu ilan ettiyse de sa elebinin basksyla Bursadan ekilerek
Amasyadaki elebi Mehmedin yanna snmak zorunda kald.
elebi Mehmedin Anadolunun ikisi arasnda paylalmas nerisini sa elebi, byk evlat olduunu
ileri srerek geri evirdi.
elebi Mehmed, ordusunun bana geerek Bursa zerine yrd. 1404te Ulubat yaknlarndaki
sava kazand. sa elebi, bu yenilgi zerine Bizansa, oradan da Emir Sleymann denetimindeki
Edirneye geti.
elebi Mehmed ise, Bursada padiahln iln etti, adna para bastrd.
sa elebi, elebi Mehmede kar ikinci kez savap yenilince bu kez Karamanolu Mehmed Beyin
yanna katysa da Karamanolu ile anlaan elebi Mehmed tarafndan ldrtld.
elebi Mehmed, artk Anadoluda giderek glenmeye balamt. Bu durumu gelecei iin tehlike
sayan Emir Sleyman, Edirneden Bursa zerine yrynce elebi Mehmed Amasyaya ekildi.
Bu arada Emir Sleyman Ankaray ele geildi. Bylece elebi Mehmedin egemenlik alan iyice
darald (1405). Bursaya ekilen Emir Sleyman, sefahat lemlerine dalnca elebi Mehmed stste
birka kez basknlar dzenlediyse de deneyimli vezir andarlzde

48

KATLEDLEN EHZADELER

Ali Paanm nlemleri nedeniyle baarl olamad. Bu arada Emir Sleyman ile Karama-nolunun
aras ald. Krehir yaknlarnda Karamanolu ile anlaan Mehmed elebi, kardei Emir Sleyman
ile kaptrp Anadoluda tek bana kalmay tasarladndan Musa elebiyi Edirneye gnderdi.
Eflak voyvadasyla Trkmen beylerinden yardm salayarak gl bir ordu oluturan Musa elebiye
kar gelen Emir Sleyman, Aydnolu Cneyd Beyi de yanma alarak Musa elebiyi yendi.
Eflaka kaan Musa elebi, toplad glerle Edirneyi basp Emir Sleyman ldrtt (1410). Ve de
hkmdarln ilan etti... Bunun zerine taht mcadelesi yeniden alevlendi...
Musa elebinin kuatt Bizans mparatoru Manuel, elebi Mehmedi Rumeliye ard. elebi
Mehmed, Musa elebiyi yendii takdirde, alaca yerleri Bizansa vereceini bildirdi; on be bin
kadar askeriyle stanbul Boazndan karya geirildi. atalca yaknlarnda nceize ekilen Musa
elebi ile Ekim 141 lde savaa tututu.
nce stn bir duruma getiyse de sonunda yenik dt. stanbula dnp Bizans gemileriyle
Anadoluya ekildi. 1412de yine baarsz bir giriimde bulunup yine Anadoluya dnd.

KATLEDLEN EHZADELER

49

stste ald yenilgilerle zor duruma den elebi Mehmed, Musa elebinin yanndaki kimi
beylerin arsyla Rumeliye yeniden geti. Vize yaknlarnda yaplan savata Kara Halil yenilince
Musa elebinin tm gleri elebi Mehmedin saflarna katld. Zara zerine yryen Musa
elebiye yetien elebi Mehmed mttefiki Lazareviin kendisine katlmasn bekledi. Daha sonra
btn ordusuyla Samakov yaknlarndaki Musa elebinin zerine yrd. amurlu Denbendinde
yaplan savata yenilen Musa elebi yaral olarak kaarken yakalanp ldrld. Cesedi Bursaya
gtrlerek babasnn yanma gmld (1413).
Musa elebinin saf d kalmasyla on bir yl sren Fetret Devri sona erdi. Osmanl devletinin
gsz duruma dmesine yol aan dneme son veren elebi Mehmed devleti yeniden derleyip
toparlad ve 1299/ 1300de tarih iindeki yryne balayan Osmanl hanedan, bu yryn
srdrmeye devam etti...
Devam etti, ama bu kez de karsna bir baka kardei, tarihlere Dzmece lakab ile geen ehzade
Dzmece Mustafa kt ve o da taht iin elebi Mehmed ile mcadeleye giriti.
oOo
F/4

50

KATLEDLEN EHZADELER

DZMECE MUSTAFA OLAYI

Tarihlere Dzmece ya da Dzme lakabyla geen Yldrm Bayezidin ehzadesi Mustafann
nerde dnyaya geldii kesinlik kazanmam olmakla birlikte 1383te doduu biliniyor. ehzade
Mustafann bir lakab da Nbedid (Grnmez-Belirsiz-Kayp) idi. Bu lakaplar, kendisine baba
mirasnda hak iddia ederek taht kavgasna giritii iin iktidardaki kardei (elebi Mehmed), sonra da
baz tarihiler tarafndan verildi.
Mustafa, 1402de, 19 yandayken Timura kar verilen Ankara Meydan Muhare-besine Hamit ili ve
Teke sanca askerleriyle birlikte Osmanl ordusunun merkez cenahnda katld. Muharebe sonunda
kaybolmas, kimi kaynaklarca ld, kimilerince de babas ile birlikte tutsak dmesi sonucu Timur
tarafndan Semerkanta gtrld biiminde yorumland. 1405te Timurun lmnden sonra
serbest braklnca Anadoluya dnd. nce Nideye, ardndan da Osmanl dman sfendiyar
Beyin davetlisi olarak Kastamonuya gitti. Rumelideki beylerbeyi ve sancak-beylerine, Bizans ve
baz Avrupa devletlerine bavurarak dzenleyecei ayaklanma iin yardm istedi. 1416da Eflaka
geerek oradaki Trk komutanlarla iliki kurdu ve Nibolu

33- &fr
KATLEDLEN EHZADELER

51

Sancakbeyi zmirolu Cneyd Beyden yardm sz ald. Bizans mparatoru II. Manilerin de desteini
elde ettikten sonra gemiyle Selanike kt. Ardndan Edirnede padiahln ilan ederek adna para
bastrd (1419). Ancak, Teselya ve Selanikteki arpmalarda elebi Mehmed e yenildi. Veziri
Cneyd Bey ile birlikte Selanike snd.
elebi Mehmed (I. Mehmed) ile II. Tlanu-el arasnda yaplan grmeler sonunda 900 000 ake yllk
denek karlnda Limni adasnda, yaam boyu salverilmemek kouluyla, veziri Cneyd Bey de
stanbulda Pammaka-ristos Manasrnda koruma altna alnd.
DZMECE MUSTAFA II. MURADIN BAINA DA DERT OLUYOR
I. Mehmedin lm zerine II. Muradn
tahta kmasyla Osmanl-Bizans ilikileri bozulunca Mustafa serbest brakld. II. Manu-elin
yardmyla Geliboluya geerek yrede gcn artrmaya balad. Ancak, zgrl karl Bizansa
vermeyi vaad ettii Karadeniz ve Ege kylan nerisine evresindeki Trk Beyleri kar knca
bozutuu Bizans imparatorunun desteini yitirdi.

52

KATLEDLEN EHZADELER

Dzmece Mustafa, bunun zerine Geliboludan Aynaroza geerek, burada Rumeli Beylerbeyini ve
nde gelen aknclar da saflarna kattktan sonra Vardar Yenicesi zerinden Sereze geldi.
Murad IInin zerine gnderdii Bayezid Paa komutasndaki birliklerle de ona katld. Bayezid
Paay ldrtt ve yeniden Edirneye girdikten sonra ikinci kez hkmdarln ilan etti. II. Muradn
Cenevizlilerle ittifak yapmasndan kaygya kaplarak ordusuyla Anadoluya geti ve Cenevizlilerden
Lapsekiyi ald.
Onun ileri harektn nlemek iin Ulubat Kprsn yktran II. Murad, yandalarndan Mihailolu
Mehmed Beyi Rumeli Bey-lerbeyliine atayp, veziri Cneyd Beye de Aydn Beyliini verince,
nemli desteklerini yitiren Dzmece Mustafa, yenieriler karsnda yenilgiye urad. Ve ordusunu
brakarak Edirneye kat. Buradan yanma ald hazinesiyle de Eflaka kamak zereyken Krkaa
Yenicesinde yakaland. Hemen Edirneye gtrld.
Sradan birisi gibi kale burcuna aslarak idam edildi. Tarih, 1422 idi... 0O0

katledilen ehzadeler

53

SAVCI
BEY
OLAYI
Savc Bey, I. Murad Hdvendegrm
nc olu idi...
Bizans mparatoru II. Yuannis, Selanikte vali olarak grevlendirdii ikinci olu Manu-eli, imparator
sfatyla Bizans saltanatna ortak yapm ve kendisi Avrupaya giderken de yerine vekil brakt
veliahdi Andronikosun hakkn inemiti...
Bunun nedeni, imparatorun Venedikliler tarafndan bir ara tutuklanp gzaltna alnmas srasnda,
babasn kurtarmak iin Andronikosun para gndermemi olmasyd... Bu durum nedeniyle babasna
hn balayan Prens, nihayet babasnn Osmanl Sultan I. Murad ile birlikte ayaklanm baz beylerin
cezalandrlmas amacyla Anadoluda bulunduu ve kendisinin babasna veklet ettii srada saltanat
elde etmek isteyen Andronikos ile Edirnede bulunan ve bir iddiaya gre babasna veklet eden
Osmanl ehzadesi Savc Bey de ayn ama ile Rumlarn araclyla grp anlaarak babalarna
kar ayaklandlar.
Hemen Rumeliye geen Osmanl padiah Sultan I. Murad Hdavendigr, bu iki sinin stanbul
yaknlarnda Apikridon mevkiindeki

54

KATLEDLEN EHZADELER

mterek kuvvetleri zerine yrd. Kuvvetleri ksa srede dalp bozguna urayan Osmanl ehzadesi
Savc Bey ile Bizans prensi Andro-nikos, Dimetokaya katlar. Ancak, her ikisi de ksa srede orda
yakaland. Sultan I. Mu-rad, nce ehzade Savc Beyin gzlerine mil ektirip ldrd. Bizans
imparatoru Yuan-nise teslim edilen prens Andronikosun da gzlerine mil ekildi; ancak tarihiler
prensin gzlerinden sadece birinin kr olduunu, teki gznn grdn yazar...
EHZADE YAKUP ELEBNN DAMI!..
ehzade Yakup elebi, Orhan Gazinin torunu, I. Muradm olu, Yldrm Bayezidin
kardeiydi (lm: 1389, Kosova) I. Muradm ondan baka Bayezid, Savc ve brahim adlarnda
olu daha vard. Bunlardan Savc Bey, babasna kar ayaklandndan idam edildi. brahim Beyin
yaamyla ilgili olarak ise, kaynaklarda yeterli hibir bilgi yoktur.
Kardelerden Bayezid Sultann, Yakup ise Karesi (Balkesir) valisiydi. En gl sylentilere gre,
Bayezid, Yakuptan yaa daha bykt. Bununla birlikte bu sylentinin tersi sylentiler de
mevcuttur. Gnmze ka-

katledilen ehzadeler

55

dar ulaan belgelerden ehzade Yakupun halk ve asker arasnda Bayezidten daha fazla sevildii ve
popler olduu anlalmaktadr. Birok tarihi, Bayezidin, kardeinin hakkm gasbederek taht ele
geirdiini ne srer.
Yldrmn tahta geii yle oldu:
Osmanl Padiah I. Murad Kosova Meydan Muharebesinde ehit edildii srada, ehzade Bayezid
onun yanndayd. Nitekim, pa-diahn cansz vcudu Osmanl ordughna Bayezidin nezaretinde
tand. teki ehzade Yakup elebi ise, tm bunlar olurken komuta ettii glerin banda sava
meydanndan kaan dmanlar kovalamakla meguld. Bunu frsat bilen Bayezid, kendisinden yana
olan vezir vzerann da yardmlaryla derhal Osmanl kararghnda hkmdarln ilan etti. Ve bu
arada, saltanatn tamamen sa-lamlatrp glendirmek iin mthi bir hileye bavurarak kardei
Yakup Beyi ordugha davet etti.
Hibir eyden haberi olmayan Yakup elebi, tek bana padiahn otana girer girmez hazr bekleyen
cellatlar tarafndan kementle boularak ldrld.
Osmanl tarihileri bu trajediyi aynen yle anlatr:
Yakup elebiye haber gnderdiler, gel seni baban ister deyp getrdler, adr iinde kaydn
grdler (boup ldrdler)...

56

KATLEDLEN EHZADELER

I. Murad Hdvendigr /1326 - 1389 Padiahl: 1360 - 1389

Kimi Osmanl kaynaklarnda Savc Bey syan kabilinden bir gaileye meydan vermemek iin Yakup
elebinin devlet ve millet esenlii iin feda edildiinden sz edilmekteyse de, bylesi bir aklamay
bir tevil olarak grenler de vardr.
Tarihi Ltfi Paa, Osmanl Beylnden tr birbirine kymak andan beru oldu diye hanedan
mensuplar arasnda karde, evlat, akraba katilliini Yakup elebinin idam ile

KATLEDLEN EHZADELER

57

Yldrmdan itibaren balam gibi gsterirler. Ancak, bu gr yanltr. Zira, Osmanl tarihinde ilk
kez devletin kurucusu Osman Gazi, z amcas Dndar Beyi kendi eliyle okla vurup ldrmtr.
Ayrca, I. Murad tahta knca kardelerinden Halil ve brahim Beyleri; olu Savc Beyi ldrtmtr.

Yldrm Byezid / 1360 - 1403 Padiahl: 1389 - 1402

Osmanl

hanedannda Nizm-

lem in (lemin dzeni iin) karde katilliine,

58

KATLEDLEN EHZADELER

evlat katilliine yasal bir ierik verilmesi Fatih Sultan Mehmed dnemindedir. Yldrm Bayezidin
Yakup elebiyi tuzaa drmek iin dzenledii hileyi, bir Osmanl tarihisi anlattktan sonra,
ldrlen ehzadenin cenazesiyle ilgili olarak da unlar yazar:
Heman kim geldi, an dahi babas gibi ittiler, oluyla gtrdler, anlar halli haline ye-trdler!
Yukardaki ifadeden de anlalaca gibi, I. Murad ile olu Yakup elebinin cenazeleri tahnit
edildikten sonra, ikisi bir arada Bur-saya gtrld. ki cenazenin gizli tand hakknda bir sylenti
de vardr. Tabii, bu sylenti askerle halk arasnda ok sevilen ve ok yanda olan Yakup elebinin
dramatik akbeti hakknda doabilecek genel nefretten korkulmu olduunu gsterir. Nitekim, bir
tarihi bu konu da yle yazmtr: Ol gice askere zdrap dt!...

Yakup elebinin bu dramatik sonu Bat edebiyatnda bile yanklar uyandrd. rnein, ad bilinmeyen
bir Katalan yazar bu trajediden birka yl sonra La Historia de acob Xalabin adnda tarihi bir roman
kaleme ald. Tarihi Iogarann bir aratrmasna konu tekil eden bu tarihi romanda yazar, Yakup
elebi, I. Muradm byk olu ve veliahd gsterilir ve Yldrm Bayezid de kardeini tuzaa drp
ldrerek hakkn zaptetmi ve gaasp eklinde betimlenip.

KATLEDLEN EHZADELER

59

II. MURADIN
LM ve
SONRASI
Osmanl padiah II. Muradn ok saydaki nemli zelliklerinden en nemlisi, Fatih Sultan Mehmed
gibi bir cihan imparatorunun babas oluuydu. Murad, 1402te Amasyada dnyaya geldi, 1451de
Edirnede ld. Babas I. Mehmed (elebi), annesi Dulkadi-rolu Suli Beyin kz Emine Hatundu.
Birincisi 1421-1444, ikincisi 1446-1451 yllan arasnda olmak zere iki kez saltanat makamna oturdu.
Murad, ehzadelii srasnda 1417de lalas Hamza Beyin gzetiminde Amasya Sancak Beyliine
atand. 1418de babas ile birlikte kt Anadolu seferinde ele geirilen Samsun ve Canik yresini de
kendi sancann topraklarna katt. Murad, padiah olduktan sonra iki kez stanbulu kuatt, Karaman
dnda tm Anadolu Beyliklerini Osmanl ynetimi altna ald ve Anadoluda Trk birliini

60

KATLEDLEN EHZADELER

yeniden salam oldu. Rumelide de Macarlar ve Srplar zerine seferler ald. Macaristan istila
edildi, Srplarm tamamen Osmanlya balanmas saland. Ancak, kimi savalarda Osmanl ordusu
Hallara yenilince 1444te Segedin Antlamas imzaland, Srbistan, Eflak Macar egemenliine geti.
II. Murad, taht 14 yandaki olu II. Mehmede (Fatih) brakarak Manisaya ekildi.

II. Murad / 1402 - 1451 Padiahl: 1. defa: 1421 - 1444 2. defa: 1446^- 1451

KATLEDLEN EHZADELER

61

Osmanl ordusunun son yenilgilerinden cesaret alan Papa, yeni padiahn ocuk ve de deneyimsiz
oluuna da gvenerek Trkleri Avrupadan tamamen atmak gayretiyle bir Hal seferi daha dzenledi.
Trkleri daha nce yenmi olan Hunyadinin komutasndaki Macar, Ulak ve teki Hristiyan
glerden kurulu byk bir ordu Tunay geip Varnay kuat. Tehlikeyi sezen vezirler hemen

Sultan Murada kotular. II. Murad, bin bir kan pahasna yaratlan Trk varln korumak iin derhal
bakomutan olarak Osmanl ordusunun bana geip Varnaya kotu. Yaplan byk meydan
muharebesinde Hallar dehetli bir yenilgiye uratld. Ak valye diye n kazanan Hunyadi bile
cann zor kurtararak sava alanndan kat. Tarih: Kasm 1444.
Murad, bu zaferin ardndan olu n. Meh-medi yine Edirnede tahtta brakarak Manisaya ekildi.
Ancak, Yenierilerin ayaklanma giriimlerini nlemek iin 1446da ikinci kez Osmanl tahtna geti.
II. Murad, yine Hunyadi ynetimindeki Hal ordusunu Koso-vada ikinci kez yenip perian etti.
II. Murad, 49 yandayken Edirnede hayata gzlerini yumdu. Cenazesi, Bursada yaptrd Camiin
bitiiindeki trbesine gmld.
II. Murad orta boylu, ak alnlyd ve gzleri ok hafif ehlayd. Osmanl padiahlar arasnda ilk kez
Hicaza surre gndermek

62

KATLEDLEN EHZADELER

suretiyle Arap halkn Trklere yaknlatracak bir slm siyaseti izlemeye balayan n. Murad, ayrca
Trk dili ve Trk tarihi asndan da byk nem tayan iler yaptrd. Telif ve eviri olarak birok
Trke yapt yazdran padiah, Trk bilim adamlarn ve airlerini korumakla, milli kltr hareketinin
de nclerinden biri oldu. Yazcolu Ali Efen-dinin Ouz Trklerinin geleneklerini ieren Tevrihi l-i Seluku; Molla Arip Alinin XI. yzyl Anadolu fetihlerine ilikin Dani-mendnmesi;
eyhnin Hsrev-i irini; Mercimek Ahmedin Kbsnme evirisi gibi Trk dili tarihi asndan
ok deerli kaynaklar II. Muradn buyruuyla yazlm Trke balca yaptlarn bazlardr.
Bursada cami, medrese, imaret, hamam ve trbelerden oluan Muradiye Klliyesi, Edirnedeki
erefeli Cami ve Ergene Kprs yaptrd balca nl mimar yaptlar arasnda yer alr.
Bursada defnedilen son Osmanl padiah II. Muradtr, Ondan sonrakiler hep stanbulda
defnedilmitir.
0O0
\

KATLEDLEN EHZADELER

63

EHZADE KK AHMEDN HAZN SONU

II. Muradm, tahta geen Mehmedin dnda be olu daha vard:
Ahmed, Alaeddin, Hasan, Orhan ve Kk Ahmed...
Bunlardan ilk drd babalar saken ldklerinden, Mehmed, II. Mehmed olarak (Fatih Sultan
Mehmed) tahta kaca srada bir tek ehzade Kk Ahmed hayattayd.
ehzade Kk Ahmed, 145de henz kundaktayd. En byk aabeyi Mehmed (Fatih) tahta kmak
zere Sancak Beyi olarak grev yapt Manisadan Edirneye gelir gelmez, ilerde belki saltanat
iddiasnda bulunarak taht kavgalarna yol aabilir dncesiyle kundaktaki kardei Kk Ahmedi

bodurttu. ehzade Kk Ahmed-in tabutu, babas II. Muradn cenazesi ile birlikte Bursaya
gnderildi. Kk Ahmed, Bursada babasnn trbesinde defnedildi.
Osmanlda taht kavgalar nedeniyle amca, evlat, kardelerin ldrlmeleri daha nceleri neredeyse bir
gelenek halini almt. Fatih dnemiyle birlikte siyas nitelikli idamlar yasal bir nitelik kazand ve
saltanat kavgalarn nlemek iin Knnnme-i l-i Osmana gerekli madde konuldu.

64

KATLEDLEN EHZADELER

FTH KANUNNMELER
Ftih Sultan II. Mehmedin hazrlatt yasalar Ftih Kanunnmeleri adyla anlr.
Bunlar, Osmanl tarihinde bilinen derlenmi en eski yasalardr. Devlet ynetimiyle ilgili (siyas, mal,
hukuk) nemli dzenlemeleri ierir.
II. Mehmed, sadrazam Karamanl Meh-med Paay o zamana kadar emirnameler, fetvalar ve
fermanlarla yrtlen ileri dzenlemekle grevlendirdi. Bu dzenlemede zina, kavga, cinayet,
hrszlk ve benzeri sulara verilecek cezalar gsterilirken reayann (Osmanl uyruunun) hizmet ve
mkellefiyetleri, deyecekleri vergiler, ileri gelen devlet yetkililerinin grevlerinin dereceleri ve
cretleri, saray terifat ve trenleri ile ilgili ilkeler ayrntlaryla betimlendi.
Ftih Kanunnmesi ayrca devletin merkez yapsn glendiren temel ilkelere de yer verdi. Buna
gre, merkez ynetimde sarsntya yol aan taht kavgalarna engel olmak amacyla padiahlara
kardelerini ldrme yetkisi tannd. Bu durum, Knunnme-i l-i Osmanda ylesine bir madde ile
ifade edildi:
Ve her kimesneye evladumdan saltanat myesser ola, karndalarn nizm- lem iiln

KATLEDLEN EHZADELER

65

katlitmek (ldrmek) mnasibdr (uygundur); ekser-i ulema (bilginlerin ounluu) tecviz it-midr
(uygun grmtr); nnla mil ola-lar....
Bunun danda, toprak dzeni ele alnarak eitli nedenlerle zel mlkiyet ya da vakf durumuna
getirilen devlet topraklan tmara dntrlerek Osmanl hanedanna kar g oluturabilecek
slalelerin ekonomik gleri krlmaya alld.
Osmanl devletinin sonraki tarihi boyunca oluan tm kanunnmelerinde Ftih Kanunnmeleri
kaynak olmutur. 0O0
F/5

KATLEDLEN EHZADELER
II. MEHMEDN

67

(FATH)
DRAMI!... VE
CEM SULTAN
Yl 1451!..
18 ubat Perembe...
Osmanl bakenti Edirnede byk bir znt ve byk bir sevin bir arada yaanmakta, gl
Osmanl padiahlarndan II. Muradm lm on gn kadar gizli tutulmu, lkeyi Veziriazam Candarl
Halil Paa ynetmi ve II. Murad ldnde Manisada olan veliaht ehzade II. Mehmed, ikinci kez
Osmanl tahtna kmak zere Edirnededir.
Clus trenleri tamamlayp tahta oturduktan sonra, sonradan Ftih sanyla nlenecek olan II.
Mehmedin verdii ilk iki emir unlar oldu:
* Baham Murad Hann naa tez Bur-saya gtrlp oradaki trbeye defnedi-le... Karndam
ehzade Ahmed ldrle ve babam Murad Han ile birlik de o da Bur-

68

KATLEDLEN EHZADELER

saya gtrlerek ayn trbenin kenarna defnedile!

JI. Mehmedin tahta kar kmaz verdii bu ilk iki emir derhal yerine getirildi.
Yirmi dokuz yl padiahlk yapan II. Mu-radm tahnid edilmi naa Bursaya tand, gnmzdeki
trbesinin bulunduu yere defnedildi.
Yanbandaki kck mezarda ise, henz kundak ocuu iken aabeyi II. Mehmedin emriyle
ldrlen ehzade Kk Ahmed gmld...
Bu durum, ileride Bat kaynaklarnda kendisinden Mahomet II le Conquerant (Ftih), Osmanl
kaynaklarnda ise Muham-med-i Snf diye anlacak olan Ftihin yaad ilk dranVd belki de.
Belki de, bu bir zel dram deil, Ftih Sultan Mehmed dneminden itibaren, bu tr siyas idamlarn
yasal ve doal bir ierik alm olmasndan, ehzadelerin .saltanat ekimelerine ve savalarna
engel olmak iin bir nlemdi. Fatih, saltanatn glendirmek iin hayatta kalm kundaktaki kardeini
ldrmekle yetinmesi; ilk ilerinden biri de babas II. Muradn kadnlarndan, Srp Kral Georges
Branko-viin kz ve kendisinin de vey annesi olan Mara Brankovii Srbistana, babasna
yollamas oldu. O esnada elli yalarnda bulunduu sylenen bu Srp prensesini, son Bizans
mparatoru Onbirinci Konstantinos Paleolo-

katledilen ehzadeler

69

gos almak, ve bylelikle Osmanl hanedanyla bir tr shriyet kurup siyasal ynden bundan
yararlanmak istemise de prenses bu neriyi reddetti.
II. Mehmedin en radikal nlemlerinden biri tanesi ve en nemlisi de, yine ehzadeler arasndaki taht
ekimeleri ve savalarna engel olmak amacyla, Knnnme-i l-i Os-mana u yolda bir madde
(nl nizm- lem maddesi koydurtmak oldu:
* ... Ve her kimesneye evladumdan saltanat myesser ola, karndalarn nizm- lem iin katlidilmek
mnsibdr; ekser-i ulem tecviz etmitir, nunla mil olalar...
Osmanl devletinin selmeti, yaam iin padiahlarn kardelerini ldrmelerinin doal ve nizm-
lem iin olduunu, yasalara koyacak derecede gz kara ve radikal bir devlet adam olan ve
insanla Yeni a armaan eden byk Osmanl hkmdar Fatih Sultan Mehmed, 32 yla yakn
saltanat srd... Bu sre iinde baknz neler yapt?
2 imparatorluk, 14 devlet, 200 kent (kale) fethetti!
Bilime ve sanata olaanst deer verdi, bilginleri ve sanatlar korumas altna ald.
oOo

70

KATLEDLEN EHZADELER

RODOSUN KUATILMASI
Byk hkmdar Fatih Sultan Mehmed, 1481de aydnlatlamam bir nedenle yaama gzlerini
yummadan bir yl nce Osmanl gleri Rodos adasn kuatt. O sralarda Saint Jean valyeleri
rgtnn elinde bulunan Rodos adas ile irili ufakl baz adalar, bu rgtn Grand-Maitre denilen
std- zam Pierre dAubusson de la Feuilladen ynetimi altndayd. Bu dinsel, askeri ve de
masonik rgt, eitli Avrupa uluslarna mensup Hal valyelerinden oluuyordu. Rodos kalesi, o
dnemde dnyann en korunakl, en gl kaleleri arasnda bata geliyordu.
stelik, Ada komutan, Pierre, nceden kulana geldii iin Osmanl saldrsndan nce her trl
savunma hazrlklarn fazlasyla yapmt. Aynca, saldn ncesi grme dnemi ok uzadndan,
valyeler sava hazrlklar iin bol bol zaman bulmulard. Din perdesi altnda bir haydutluk ve
korsanlk ocandan baka bir nitelii olmayan, deniz ticaret ulamn kesen, zindanlarn sivil Trk
tutsaklanyla dolduran bu valye rgtnden Ftihin istedikleri tutsaklarn deitirilmesi, Trk
hazinesine her yl muntazam bir vergi denmesiydi.

KATLEDLEN EHZADELER

71

Ftih Sultan Mehmed /l 432 - 1481 Padiahl: 1. defa: 1444 - 1446 2. defa: 1451 - 148.1
CEM SULTAN SAHNEDE

Osmanl ile Rodos valyeleri arasnda bar grmelerinde Osmanl tarafnn banda Karaman
Valisi olarak grev yapan, Ftihin kk olu ehzade Cem Sultand. Anadolu kylarnda Rodosun
karlarna gelen gen ehzade, bir ara Ada komutanna Di-

72

KATLEDLEN EHZADELER

mitrios Sofianos adl bir Rum delege gnderdi. Ancak, Rodos valyeleri, ellerinden geldiince
grmeleri uzatarak, sava iin hazrlk yapmay yelediler. Dolaysyla yaplan grmelerden
herhangi bir sonu alnamad.
Gelgelelim, Cem Sultan Rodos valyele-riyle grrken Fatihin casuslar bo durmadlar. Rodos
istihkm ve teki savunma yerlerinin eitli planlar ele geirilerek Osmanl ordusuna iletildi. Ayrca
keifler ve eitli asker istihbarat tamamland.
Grmeler sonusuz kalnca, Trk ordusu harekete geti.
Osmanl donanmas ilk olarak Rodos evresindeki tm kk adalar bir bir ele geirdi.
1480 ylnn ilkbaharnda Osmanl donanmas 160 dolaynda sava gemisiyle, gl toplarla
donatlm bir halde Geliboludan hareket ederek 23 Mays 1480 Sal gn Rodosa ulat!
Kuatma balamt!..
Osmanl donanmasmdaki 160 pare gemiye seme birliklerden 100 bin kadar Trk askeri bindirilmiti.
Rodos kalesi, hem karaya kan Trk piyadeleri hem de denizden gemilerle tam bir kuatma altna
alnd... Trk glleleri aman-szca Rodos mevzilerini gnlerce dd, lmclar, en uygun yerlerde
byk patlamalarla szma harekt iin uygun alanlar yaratmaya altlar...

katledilen ehzadeler

73

Rodos valyeleri, bitmek tkenmek bilmeyen Trk saldrlan karsnda nce diren gsterdilerse de,
giderek ne yapacaklann arp umutsuzlua dmee balad.
Kuatma, faslasz tam iki ay kadar srd...
Trk ordusunun genel saldns 28 Temmuz 1480 tarihinde yapld. Ayn tarihte, ilgin bir raslant,
Trk ordusu talyann Ot-ranto limanna girmeyi baarmt...
Rodos kuatmasnda, Trk gemilerinin salvo top ateleri en sonunda etkisini tam olarak gsterdi;
kalenin bir ok yerinde geni gedikler ald ve en sonunda kalenin Yahudi mahallesi denilen surlara
girilip burlara Trk bayra dikildi.
Rodos kalesi en sonunda dmt!

Ancak, tam bu srada beklenmedik bir ey oldu. Kaleyi kuatan glerin bandaki Mesih Paa,
geleneklere aykm olarak Rodosta yama yaplmayacan ilan etti. Kalenin dndaki askerler
burlardan ieri girmekten bu emir zerine vazgetiler ve ieride kalanlar yardm grmediklerinden
de d-e ehit dtler..
Osmanl gleri Rodos kuatmasnda gerekten ar zayiat vermilerdi:
9,000 ehit!
15.000 yaral!
O sralarda Kastamonu Valiliinde bulu-

74

KATLEDLEN EHZADELER

nan eski Rumeli Beylerbeyi Hadm Sleyman Paa da ehit denler arasndayd.
Askerlik ve teknik ynden Rodos kuatmasnn en nemli zellii ise, dnyada ilk kez patlayc tahrip
bombalarnn kullanlmas oldu.
Bu bombalarn etkisinden kurtulabilmek iin kalenin ve kiliselerin mahzenleri, bodrumlar halk ve
Rodos valyeleri tarafndan sk sk snak olarak kullanld...
Osmanl donanmas, bu baarszlktan, sonra 3 Austos 1480 Perembe gn, 2 ay 12 gn sren
Rodos kuatmasn kaldrarak geri ekildi.
Kuatmann komutan Mesih Paa ise bu baarszlndan tr grevinden alnarak Gelibolu Sancak
Beyliine getirildi.
Rodosun alnmas iin Kanun Sultan Sleymann saltanat yllarna, 1522ye kadar beklemek
gerekecekti.
CEM SULTAN BABASI FATH KAYBEDYOR?
3 Mays 1481 Perembe gn iin, Trk tarihileri ileride yle bir not decektir:
Ortaaa son veren, byk Osmanl hkmdar Ftih Sultan Mehmed, stanbulda Maltepe
yaknlarnda Hnkr ay-

KATLEDLEN EHZADELER

75

r denilen yerde, ikindi vakti Allahn rahmetine ve Trk milletinin sonsuz kran ve minnetine
kavutu...
Amac ve ulaaca nokta belli bir oranda kukulu kalm bir Dou seferine kmak zere 27 Nisan
1481 Cuma gn, o zamana kadar misli-benzeri grlmemi muhteem toplarla donanm 300 bin
kiilik ordusunun banda, stanbuldan skdara geen Fatih Sultan Mehmed, orada rahatszlanp
birka gn kaldktan sonra, yola koyuldu ve skdar ile Gebze arasndaki Sultan ayr, Tekfur ayn
ya da Hnkr ayr diye de anlan mevkide yeniden rahatszland ve 3 Mays 1481 Perembe gn
ikindi vakti Allahn rahmetine kavutu.

Ftih Sultan Mehmed, en gl belgelere gre 29/30 Mart 1432 Cumartesi/Pazar gecesi sabaha kar
dnyaya gelmi olduuna gre 49 yl, 1 ay, 5 gn sren bir hayat yaad. Byk Trk hkmdarnn
lm haberi zerine geni bir nefes olan Avrupa Hristiyan dnyasnn hemen tm kiliselerinde
Allaha kr dualar yapld.
Ftih Sultan Mehmed, stanbulun fethinden (1453, 29 Mays) ld gne kadar 27 yl, 11 ay, 6 gn
yaad. Dulkadirolu Sleyman Beyin damadyd. Einin ad Sitti Mkerreme ya da Mkrime
Hatundur.
Fatihin lmne neden olan hastalk Os-

76

KATLEDLEN EHZADELER

manii kaynaklarnda genellikle es geilmekle birlikte Gut (Nikris ya da Damla da denir)

hastalndan sz edilir. Sadece kpaaz-de Tarihinde bu konuda kukular uyandrabilecek
ifadeler kullanr ve zellikle hekimleri sular. Fatihin ada olan tarihinin bu konuda nesir ve
manzum olarak dedikleri aynen yledir:
Vefatna sebep ayaunda zahmet vard. Tabibler ilacmdan ciz oldular (ila bulamadlar). hir
tabibler cemoldular, ittifak ittiler, ayandan kan aldlar. Zahmet, ziyade oldu. arb- fari virdiler;
Allahn rahmetine vard:
Tabibler erbeti kim virdi Hne O Han idi arab kaane kaane Ciern dorad erbet o Hnn
Hemen dem zari itti yne yne Didi neyn bana kyd tabibler Boydlar cieri can kaane sabet
itmedil tbib arab Tmarlar kamu vard ziyne Tabibler Hna ok taksirlik itti Budur doru kavil
dme gmne k Paazdenin arb- fari dedii ilacn ne olduu bir trl anlalamad...
Akla gelen u sorular zlemedi: Ftih neden arb- fari denilen bu ilac iince hemen can
verdi?

katledilen ehzadeler

77

* Tarihi, niin Ftihin azndan hekimlerin kendisine kydklarn belirtmek gereini duydu?
Tm bu noktalar, yanl ya da yararsz bir tedaviden ikyet olabilecei gibi, kukulu bir ilala ilgili
bir takm imlar da akla gelebilirdi... Nitekim, baz tarihsel kaynaklarda bu kukular destekleyecek
ifadeler yer almtr...
Ftihin lm nedeni, gnmze kadar tam bir kesinlik kazanm olmaktan ne yazk ki uzakr...
Ftih Sultan Mehmede kadar tm Osmanl padiahlar (Osman Gazi, Orhan Gazi, Murad
Hdavendigr, Yldrm Bayezid, elebi Mehmed, II. Murad) Bursada gml olduklar halde,
Fatihten itibaren tm Osmanl padiahlar (Vahdettin dnda) stanbulda defnedildiler.

Ftih, fethettii inanlmaz saydaki lkeler ve kaleler hesaba alnrsa, tam anlamyla bir imparatordur
ve Osmanl devleti, onun zamannda imparatorluk niteliini kazanmtr.
Fatihin son seferini Msrdaki Klemenler zerine dzenledii sanlmaktadr. Sanlmaktadr, nitekim
yine onunla ada olan tarihilerden Dursun Bey, bu konuda yle der:
Cihet-i sefer (seferin yn), taraf- Anadolu olduu malm olundu. Emma, Arab m, Acem mi malm
olmad...

78

KATLEDLEN EHZADELER

Bu srada Cem Sultanm bir Osmanl askeri gcnn banda Suriye ynne doru ilerlemeye
balam olmas, seferin o yne olabileceinin bir kant olabilecei gibi, tarihi Dursun Beyin ima
ettii Akkoyunlular da akla gelebilir. Bu arada, baz donanma hazrlklarn gznne alarak seferin
Rodosa dzenlendiini ne sren baz Batl kaynaklar da vardr.
Fatih Sultan Mehmed, 36 Osmanl hkmdar arasnda en iyi yetimi, kkl renim ve eitim
grm, entellektel kiiliiyle ne km rafine bir kiilie sahip olanlarn bata gelenlerindendir.
Byk hkmdar, ana dilinden baka Eski Yunan, Latin, talyan, Fransz, Arap, Acem dillerine de
vakft. Dou ve Bat kltrn birlikte edinmiti. Matematik ve felsefeye derin bir ilgi duyduu, son
Bizans tarihileri tarafndan dile getirilmitir. Hayat boyunca bilimi, bilginleri, iiri, irleri srekli
korudu, onlara imkn ve denek salad ve bilgin ve sanatlar eitli lkelerden getirtip bakent
stanbulda toplamaya alt. Kendisi de airdi. iirlerine Avn mahlasn kulland. Divn,
Ftihteki Millet Kitaplnn Ali Emir koleksiyonunda 305 noda kaytldr (bir nshas).
Ftih Sultan Mehmedin bir kz ile olu oldu...

KATLEDLEN EHZADELER

79

Kznn ad Gevher Han Sultandr. Gevher Han Sultan, bir ara Ftih Sultan Meh-mede snp
Trkiyede kaldktan sonra, memleketine dnp orda ldrlen Uzun Ha-sann olu Uurlu Mehmed
Bey ile evlenmi ve ondan Ahmed adnda bir de olu olmutur. Sonradan kinci Bayezidin kz Avni
ah Sultan ile evlenen, yani daysnn kzn alm olan bu ehzade, rana gidip Sultan Ahmed
adyla Akkoyunlu imparatoru olmutur.
Fatihin oullarndan ehzade Mustafa, babas hayattayken ld... Sa kalanlardan byk olu
Bayezid, babasnn yerine padiah oldu...
Gelelim kk olu ehzade Ceme...
Cem Sultan, aabeyi ile mthi bir saltanat kavgasna giriti...
Cem, kavgay kaybetti ve gurbet illerde zehirlenerek ldrlp, Osmanl tarihine hazin bir an olarak
geti...
Geri padiah II. Bayezid, babas Ftihin Kanunnmesinde yer alan nl Ni-zm- lem kural
gerei kardei Cemi devletin baks iin kendisi ldrtmedi...

Bu grevi, onun adna Hristiyanlar yerine getirdiler!

Cemin de, aabeyi Bayezidin de babalarnn lmnden (1481), Cemin zehirlenerek hayatn
yitirdii 1495 tarihine kadar, tam 14 1

80

KATLEDLEN EHZADELER

yl Cem olaanst maceral ve hzl bir yaam srd...

yle ki:
Fatihin byk olu Bayezid 1447de, ehzade Cem ise 1459da dnyaya geldiine gre, Bayezid,
Cemden 12 ya bykt.
Fatih ldnde, byk olu Bayezid Eylet-i Rm ya da Rmiye-i Sura denilen Amasyada;
kk olu Cem Sultan da Karaman Vilayeti denilen Konya valilii grevindeydiler.
Fatihin salnda, gl bir sylentiye gre, zevk ve sefaya, hatta afyon imeye tutkun olduu iddia
edilen Bayezidi, byk padiah fazla sevmezdi. Gene iddiaya gre, byk ehzade ynetim ilerinde
gevek ve yeteneksiz olup her eyi yakn arkadalarna, adamlarna brakr durumdayd. Hatta, bu
nedenle babas sert bir emir gnderip onu uyarm, ehzadeyi bu yollara ynlendirenleri cezalandrm,
bunun zerine Bayezid kendisine hayli eki dzen verip afyon tiryakiliini de brakmt...
Fatih Sultan Mehmed, Osmanl mparatorluunun bir tr Anayasas demek olan Kavnin-i l-i
Osmanda, Osmanl hanedan iin bir vesayet usul belirtmemi, sadece Her kimseye ki evladumdan
salatanat myesser ola... diyerek tahtn devlet erkn ile ordunun tercih edecei kiiye gemesini iste-

KATLEDLEN EHZADELER

81

misti. Ftihin yukardaki cmlesi ise u szlerle son buluyordu: ... Nizm- lem iin karndalarn
katlitmek mnsiptir. Bununla da, dedesi elebi Mehmed dneminde olduu gibi, taht kavgas
yznden devletin tehlikeye dmemesini salamak amacn gtmt... Bylece ortada tek bir
ehzade kalacak ve kendisi rahata tahtn sahibi olacakt.
Gelgeldim bu dstur, ileride son derecede byk facialara sebep olmu ve rnein padiah III.
Mehmed, saltanata rakipsiz kalmak iin, ileride anlatlaca gibi, bei yetikin yata, 19 erkek
kardeini bir anda idam ettirmi ve babas III. Muradn tabutunu 19 olunun tabutu izlemi, i
bununla da kalmayarak, hamile olduklar anlalan yedi masum criye, bir kaya bindirilerek,
ayaklarna arlk balanp Kzkulesi aklarnda denize atlmak suretiyle daha mrlerinin baharna
doymadan yaamlarna gaddarca son verilmiti...
Ftihin kendisinden sonra tahta Cemin kmasn istedii bir ok kii tarafndan bilinmekteydi.
Cem, 22/23 Aralk 1459 Cumartesi/ Pazar gecesi sabaha kar Edirnede dnyaya gelmiti. Annesi,
iek Hatundu. Kemalpa-azde adl tarihinin anlattna gre, o srada zaten iki ehzadesi olan
Ftih, bu nc olunun doumundan pek memnun kalmad,
F/6

82

KATLEDLEN EHZADELER

ve hatta bir seferinde kzp beiine bir tekme atarak onu yere yuvarlad. Cem, bu srada kendinden
geip bayld, bu yzden- de gzleri hafif ehl kald...
Gelgeldim, yllar getike bilgisi, zeks, yreklilii ve stn ynetim yeteneiyle Cem, babasnn
gzne girdi. Ve her haliyle aabeyinden stn olduunu kantlad. Fatih Sultan Mehmedin son
veziriazam Karamanl (Karaman) Mehmed Paa da, zellikle Karaman Sancak Beyi bulunduu
sradaki icraatndan dolay, Cemi ok takdir etti ve ona sevgiyle baland. Bu nedenle padiaha her
frsatta Cem lehinde telkinlerde bulunurdu. Kavnin-i l-i Osman onun zamannda hazrland, taht ve
ta iin bir veraset usul belirtilmemise de Karamanl Mehmed Pa-anm etkisiyle yine de Ceme bir
ans tannd. rnein, Kanunnmede Bayezidten hi sz edilmezken Cemin ad, bir yerde Vris-i
taht (Tahtn vrisi) olarak geer.
Cem Sultan mavi gzl, uzun kirpikli, ounlukla sola doru bkt dudaklar kalnca, babas gibi
doan burunlu, kulaklar ve enesi kk, kafas byk, tenine yakn kesilmi burmal sakall, topluca,
uzun boylu, salam yapl, ok gl kuvvetli, ata binmekte ve her trl silh kullanmakta gayet usta,
ok sevimli ve gayet yakkl bir grnme sahipti. Konutuu zaman gle yzl, ancak vakar sahibi
olup herkese sevgi kadar sayg

KATLEDLEN EHZADELER

83

Cem Sultan / Edirne 1459 Napoli 1495

da telkin ederdi. Kzd zamanlarda sesi sertleir ve tizleir, ancak her zaman fkesini dizginlemeyi
bilirdi. Fazlaca itahl olup ok yemek yer, zel olarak kokulandrd ikisinden pek ok ierdi. En
tercih ettii yemekler, babas Ftih Sultan Mehmed gibi tm deniz rnleri, zellikle stakoz, pavurya,
karides, kalamar ve midye idi. Her trl meyveye, taze olmas kaydyla ok dknd. Su itiinde
iine ok az mikdarda eker koydururdu.

84

KATLEDLEN EHZADELER

Cem, scaa, soua, ala, yorgunlua ve uykusuzlua, ksaca her trl glk ve meakkate kar
ok dayanklyd. Scak suda ykandktan sonra souk suya dalar ve denizde gayet iyi yzerdi. Dindar
ve sofu olup slm eriatine kar ok sayglyd. Bir yerde durmayacak kadar tez canl ve sinirlice
olup yataca evin btn odalarn dolar, ounlukla taraada karar klar ve yazlan akta yatmay
yelerdi. Edebiyata, iire ok dknd. Valilik yllarnda iyi ynetimiyle ksa zamanda halkn
sevgisini kazanmay bildi. Bayndrlk almalarna nem vererek La-rendede kervansaray, cami,
bedesten ve ar yaptrd. evresinde lalas Gedik Ahmed Paa, Frenk Sleyman, Hatipzde Nasuh,
Def-tardar Ahmed gibi kiilerin yan sra talyan ve Rum kkenli bilginler de bulunmaktayd.
Edebiyatla uraanlar kollayp yanna alan Cemin evresinde Cem irleri denilen bir airler
halkas olumutu. lerde gurbete dtnde de kendisinden ayrlmayan bu sanatlar Sad, Saha,
Haydar, Kand ve Lail idiler.

Cem, lke ynetimi iin ocuk yata kollan svad. Daha dorusu kollan svatld ve henz on
yandayken Kastamonu Sancakbeyi oldu. Ona sevgisi giderek oalan babas, ertesi yl snnet
ettirmek iin kendisini stanbula getirtti ve bu mnasebetle ok parlak snnet dn dzenlendi.

KATLEDLEN EHZADELER

85

OTLUKBEL ZAFER VE....

1473 yl Austos aynn 11. Perembe gn Fatihin banda bulunduu Osmanl ordusu, Akkoyunlu
hkmdan Uzun Hasann ordusunu Otlukbelinde tam ve kesin bir yenilgiye uratt.
Otlukbeli ya da Bakend denilen mevki, Erzurumun Tercan Ovasnda ve azh diye bilinen
yer yaknlarndayd. Bu byk meydan savanda Ftih Sultan Mehmed, Osmanl ordusunun
merkezindeki kuvvetlere komuta ediyordu.
Ordunun sa cenahnda sonradan kinci Bayezid adyla Osmanl tahtna kacak olan ehzade Bayezid
ve sol cenahta da Karaman Sancakbeyi olan kk kardei ehzade Mustafa askerlere komuta
ediyordu. ehzade Bayezidin maiyetinde Gedik Ahmed Paa, ehzade Mustafann maiyetinde
Anadolu Beylerbeyi Davud Paa vard. Kar tarafta merkeze bizzat Uzun Hasan (Osmanl
kaynaklarnda Hasan- Tavil ya da Hasan- Diraz diye de geer ve her ikisinin anlam da Uzun
Hasandr.) komuta ediyordu. ki hkmdar kar karyayd. Hasann sa cenahnda kk olu
Zeynel Bey, sol cenahnda da byk olu Uurlu Mehmed Bey yer almlard.

86

KATLEDLEN EHZADELER

Silh ve manevra stnl sayesinde savatan Osmanl gleri galip ayrldlar. 50 bin kadar
Akkoyunlu savas ld, Uzun Hasan ise ancak kaarak cann kurtarabildi.
Fatih ve iki olu Bayezid ile Mustafa Ot-lukbeli savama katlrken, 14 yalarndaki Cem Sultan
merkezde, stanbulda braklmt. O srada Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasann yakn adamlar,
casuslar zellikle savan hemen ncesi ortalkta dolaarak mnevi direncini krabilecek her trl
sylenti ve yalan haberi yaymak iin ura veriyorlard. Bir ara, stanbula 40 gn kadar seferdeki
Osmanl ordusundan hibir haber gelmedi, bunu frsat bilen Uzun Hasann adamlar, Osmanl
ordusunun yenildii ve Fatihin Sonunun ne olduunun bilinmedii haberini yaydlar. Bu uydurma
sylenti Cem Sultana kadar ulamt. Cemin etrafndakilerden bazlar ona yle dediler:
* ehzadem, ne durursun? Kardelerin uzaktadr. Saadetle tahta k, otur! Btn memleket sana biat
eder. Bu frsat bir daha ele gemez!
Babasnn beklenmedik bir felkete uram olabileceine pek de inanmamakla beraber, ocuk yadaki
ehzadenin iinde bir saltanat hrs uyand. Hemen yanndaki devlet adamlarnn ve Bakent stanbula
muhafz olarak braklan askerlerin komutanlarndan sadakat yemini istedi. Ancak, tam o esnada

KATLEDLEN EHZADELER

87

Fatih Sultan Mehmedten haber geldi... Osmanl ordusu Otlukbelinde Uzun Hasann

ordusunu darmadan etmi, Ftih byk bir zafer kazanmt!

Bu haber, elbette ehzade Cemin saltanat hevesinin kursanda kalmasna neden oldu...
Ftih, stanbula dndkten ok ksa sre sonra kendisinin gaybubetinden olup bitenleri bir bir
rendi. Gelgeldim, ok sevdii ehzadesi Cem Sultan cezalandrmaya gnl yetmedi, onu hemen
sancana yollad ve bu ie kalkanlar yakalatp idam ettirdi.
Ftih Sultan Mehmedin saltanat ylla-nnda giritii nemli ilerden biri de toprak reformu idi. Mlk
topraklan bir bir devletle-tirilip Osmanl ordusunun byk svari gcn oluturan has, timar ve
zeamet sahiplerine Dirlik olarak veriliyordu.
Cem de bu ie taraftard. Ve reformu san-cakbeylii yapt Karamanda stn bir baa-nyla
uygulayarak babasnn gzne girmiti. Fatihin, bu reform ile tamamen ortadan kaldrp tasfiye etmek
istedii Osmanl toprak aalan, br ise, ordunun svari gc artp gelitike saygnlklarnn
yiteceini dnen Yenieriler idi... te bu yzden, toprak aala-n ve Yenieri oca, toprak
reformuna pek taraftar olmayan byk ehzade Bayezidi tutuyorlard. Nitekim, reformun henz
uygulanmad yerlerdeki toprak aalan ile topraklar

88

KATLEDLEN EHZADELER

ellerinden gitmi olanlar, Amasyada ehzade Bayezidin evresinde toplanmakta gecikmilerdi.

Bunlar, Yenieri Oca ile de gizlice iliki kurup haberleiyor ve ehzadeye bu reformun
durdurulmasn, hatta o na kadar uygulanan reformlarn iptali iin telkinde bulunuyor, buna kar
babas Fatihin sevgili kk olu ve reformun ateli taraftar ve uygulaycs olup ta ve tahtta da
byk rakibi durumundaki Cem Sultan a kar kendisini sonuna dek destekleyeceklerini
vaadediyorlar-d... Bayezid, en sonunda, bir gn tahta kt takdirde btn isteklerini yerine
getireceine dair hem onlara hem de onlar araclyla Yenieri Ocana kesin gvence verdi.
Ve en sonunda emr-i Hak vsl oldu ve byk hkmdar Fatih Sultan Mehmed hayata gzlerini
yumdu...
O srada Amasyada Sancakbeyi olan Bayezid 34, Karamanda Sancakbeylii yapan Cem Sultan 23
yandayd...
Babasnn hayattan ayrld gne kadar Cem Sultanm evresinde annesi iek Hatun, days Ali Bey,
defterdar Ahmed Bey, musahibi Sadi Bey, kapcbas Sinan Bey, enigiri Aya Mehmed Bey, Sofu
Hseyin, Haydar ve Cell Beyler; air hid, Srmeli Aa gibi dnemlerinde bilim sanat, maliye,
ynetim konularnda n yapm, sekin bir kadro bulunuyordu. Bylelikle Cem hem gerektii gibi iyi
bir ekilde yetiiyor, hem de ba-

KATLEDLEN EHZADELER

89

nda bulunduu eyleti (Karaman) kusursuz bir ekilde ynetmenin stesinden geliyordu. Bu arada
ok sevdii bir kadn nikhna alm ve ondan Ouzhan ve Murad adl iki ehzade dnyaya
gelmiti. Bu iki ehzadeden yaa byk olan Ouzhan, Osmanl saray geleneklerine uygun olarak,
bir tr rehine eklinde stanbula, saraya gndermiti.

SALTANATA
KL
ARI!..
Ftih Sultan Mehmed lr lmez devlet nde gelenleri byk ehzade (veliaht durumundaki)
Bayezidi saltanata davet iin saray kapcbalarmdan Leylek (ya da Keklik) Mustafay derhal
Amasyaya doru yola kard. Oysa, o srada sadret makamnda bulunan Fatihin son Veziriazam
Karamam (Karamanl) Mehmed Paa, kk ehzade Cemin yandayd. Bu nedenle, Bayezid
yandalar Keklik Mustafay Amasyaya yollarken Cem yandalar da Konyaya bir ulak (haberci)
yolladlar.
Bayezidi ayrca Yenieri Oca da tutuyor, tahta Fatihten sonra onun gemesini istiyordu.
Veziriazam Karamam Mehmed Paa, Fatihin lmn, tahta bir an nce kmasn istedii Cem
duruma hkim oluncaya kadar,

90

KATLEDLEN EHZADELER

zellikle Yenieri Ocandan gizlemeye karar verdi. Paa, bir otorite boluunun domasn da
bylelikle nlemek amacndayd. Bunun iin Ftih Sultan Mehmedin naam, drt bir yan kapal bir
araba ile stanbula yollad ve padiahn tedavi iin saraya dnd haberini yayd.
Karaman Mehmed Paa, Konyadaki Cemin stanbula, Amasyada bulunan Baye-zidden nce gelip
tahta oturmasn daha olas grmekteydi.
Gelgeldim, iler Karaman Mehmed Pa-ann tasarlad gibi gitmedi. Yenieriler, her eyi hesaba
katm, nlemlerini alarak stanbula giden tm yollar tutmulard. Nitekim, Karaman Mehmed
Paann adamn yakalayp Ceme gtrmekte olduu tahta ar mektubunu ele geirmeyi
baardlar. Yenieriler derhal stanbula akn akn geldiler; eski Veziriazam shk Paann tahrik ve
ynlendirmesiyle Karaman Mehmed Paann kona yamaland ve Veziriazam Karaman Mehmed
Paa, ehit edildi... Paa, Yenierilerin paralayp ldrdkleri ilk sadrazam saylr. Artk duruma eski
Veziriazam shak Paa ve damad Gedik Ahmed Paa tamamen hkim olmulard.
te yandan Keklik Mustafa at degitire degitire, yldrm hzyla ilerleyip Amasyaya ulat ve
saltanata ar mektubunu ehzade Bayezide teslim etti...

KATLEDLEN EHZADELER

91

Bayezid, drt gn ierisinde tm hazrlklarn tamamlayp, kendisine sdk adarfla.-n ve olduka

kalabalk bir muhafz birlii ile yola karak dokuz gn sren yolculuun ardndan stanbula ula.

Cem Sultan ise, olup bitenleri haber aldnda, bir bakma artk i iten gemi gibiydi. Ancak, o,
saltanata bir kez gzn dikmiti ve bu kararndan kolay kolay vazgeecek bir karakter yapsna sahip
deildi...
, artk iki ehzade arasndaki taht kavgasna kalmt...
Saltanat, ya Bayezid ya da Ceme myesser olacakt...
PORFRO GENETOS
Bayezid, babas Fatih daha ehzade iken dnyaya gelmi bulunuyordu; Cem Sultan ise, babas padiah
iken, hkmdar iken, saltanatta, tahtta iken dnyaya gelmi bir por-firo genetos yani Hkmdar
saraynda doan idi... stelik Osmanl Kanunnmesinde ad Vris-i mlk (Mlkn varisi) olarak
ak ak zikredilmiti. Cem, tm bunlara dayanp kendisine sadk olanlara da gvenerek saltanat
davasn srdrmeye kesin karar verdi... stne stlk, Bayezid daha stanbula ulamadan, duruma
hkim olan Bayezid yanls

92

KATLEDLEN EHZADELER

shak Paa, Bayezid stanbula gelinceye kadar stanbulda bulunan olu ve Fatihin torunu ehzade
Ebul Hayr Mehmed Korkutu Saltanat naibi olarak tahta kartm, Cemin olu Ouzhan bu
konuda aklna bile getirmemiti. Oysa, o srada o da saraydayd...
Olaylar hzla geliti...

II. Byezid / 1452 - 1512 Padiahl: 1481 - 1512

21 Mays 1481 Pazartesi gn, Osmanl kaynaklarnda ad Sultan Bayezid Hn- S-

katledilen ehzadeler

93

n ve sofuluundan dolay Bayezid-i Vel diye geen II. Bayezid Osmanl tahtna oturdu...
22 Mays 1481 Sal gn ise, stanbula getirilinceye kadar 19 gn bekletilen Ftihin naa, byk bir
trenle kendi camiinin avlusuna (bugnk yerdeki trbesi) defnedildi. Tabutunun altna ilk nce olu
ve halefi II. Sultan Bayezid ile vezirler girdiler. Bu mnasebetle resmi yas ilan edildi ve yas giysileri

giyildi. Ftih Sultan Mehmedin cenaze namazn eyh Vefa adyla tannan byk din adam, bilgin,
Konyal eyh Muslihiddin Mustafa kldrd. Gnmzdeki Vefa semti, adn ite bu din
bynden almtr.
CEM SULTAN DA
HAREKETE
GEYOR
Bu arada Cem Sultan da bo durmad... Etrafna sekin savalardan drt bin kiilik bir ordu
toplayarak Konyadan 8 Mays 1481 Sal gn Konyadan Bursaya doru yrye geti. Bu durum
karsnda stanbulda Bayezid ve Yenieri Oca byk bir telaa kapld. Bursanm savunulmas iin
Aya Paa komutasndaki iki bin kiilik bir yenieri ordusu hemen Bursaya gnderildi. Cem Sultan
ise, negl zerinden Bursaya doru yrd

94

KATLEDLEN EHZADELER

ve kent varolarna vardnda emirlerinden Gedik Nasuh Paann komuta ettii asker g ile, Aya
Paa komutasndaki stanbul kuvvetleri arasnda 29 Mays 1481 Sal gn iddetli bir atma oldu.
Ve Cemin kuvvetleri kesin bir zafer kazanarak Bursaya girdi...
Bursada hemen Cem Sultan adna hutbe okundu ve hemen sikke basld. Cemin kestirdii
sikkelerden gnmze kadar ancak 4 adet gm sikke kalabilmitir. Bu sikkelerin drdnde de yer
ad olarak Bursa kelimesi ve tarih olarak da 886 (1481) rakam yer alr. Cemin bu sikkelere yazl
unvan ise yledir:
Cem bn-i Sultan Muhammed Hn...
Ancak, Cem, tm yurda egemen olamad iin Osmanl padiahlar arasna girmesi elbette sz konusu
olmad. Onun Bursada ilan ettii saltanat da ancak 18-20 gn kadar srd.
SELUK HATUN
Seluk Hatun, elebi Mehmedin kz, II. Muradm kzkardei, Fatih Sultan Mehmedin halas, II.
Bayezid ve Cem Sultanm
byk halalar, Varna savanda ehid olan Anadolu Beylerbeyi Karaca Paann ei idi. Bu yal
kadn, Cem Sultan ile Bayezid arasnda, Seluk Hatun ile Molla lyas ve k-

katledilen ehzadeler

95

rullah Olu Ahmed elebiden kurulu bir heyeti Cem Sultan stanbula gndererek II. Ba-yezide
Anadolu ve Rumeli olarak devletin ikiye ayrlmasn, kendisinin Anadolu, aabeyinin ise Rumelide
hkm srmesini nerdi.
Ama, n. Bayezid L erhme el-mlk, saltanat konusunda kardelik dnlemez gerekesiyle bu
neriyi iddetle reddetti. II. Bayezid, zaten Bursay igal eden kardeine kar stanbulda hemen 20
bin kiilik gl bir ordu toplamt.
YENEHRDE TAM 7 SAAT SREN KANLI BR SAVA!..
II. Bayezid ordusunun bana geerek stanbuldan Bursa zerine yrd... 20 Haziran 1481 aramba
gn iki tarafn ordusu Yeniehir Ovasnda, Gksu Irmann sa yakasnda kar karya geldiler...
iddetli ve kanl arpmalar sabah saat 05.00ten, le 12.00ye kadar tam yedi saat srd. II. Bayezidin kuvvetlerine bizzat padiah deil o srada Otrantodan gelip Yeniehir nlerinde padiaha
katlm bulunan Gedik Ahmed Pa-ann komuta ettii sonradan ne srld. Cem Sultann ar bir
ekilde yenilmesinin ilk nedeni, karsnda kendi kuvvetlerinden

96

KATLEDLEN EHZADELER

on misli fazla askeri bulunuu ve Lalas Asti-nolu Yakup Beyin shak Paadan yz bin ake rvet
olarak Ceme ihanet edip kar tarafa geii gsterilir. Sultan Cem ve ou Trkmen-Yrk
svarilerinden oluan kuvvetleri leden sonra datlnca Cem ve sdk adamlar byk bir sratle
Eskiehir zerinden ailesinin bulunduu Konyaya ekildi ve 25 Haziran Pazartesi gn Konyaya
ulaabildi. Bu arada Cem Sultan bir atn tepmesi sonucu sol bacandan ciddi bir ekilde yaralanmt.
Cem, byk bir madd ve manev knt iinde kalmt... Mutlaka bir eyler yapmas, kendisi ve
ailesi iin mutlaka bir kar yol bulmas gerektiini dnyordu.
Sonunda karar verdi:
lk etapta Bayezidin kendisini izlemesine frsat veremeyecek, Konyadan uzaklaacakt... Nitekim, II.
Bayezid, Cem Sultan tam bir gaile olarak grmekteydi ve onu ortadan kaldrmaya kesin
kararlyd.
Cem Sultan Konyada gn kaldktan sonra II. Bayezidin gl bir ordunun banda Konyaya
doru hareket ettiini renince annesi iek Hatun ile eini, kzlarn, kk ehzade Murad,
cariyelerini, krk kiilik sadk maiyetini, muhafzlarn ve hazinesini alp kendisini gerekten ok seven
halkn gzyalar, hkrklar arasnda, hasta ve yaral olarak kentten Adanaya doru yola kt.

katledilen ehzadeler

97

Adanada Ramazanoullanna ksa bir sre konuk olduktan sonra 400 kiiyi bulan maiyeti ile birlikte
Msr Klemen sultanlarnn ynetimindeki Suriyeye geip 19 Temmuz Perembe gn Halepe
ulat. Cem, Halepte olsun, gittii teki yerlerde olsun hep halkn sevgi tezahrat ile karlayordu.
Halepte fazla durmad; Hama, Humus, Baalbek, am, Kuds, Gazze zerinden en sonunda Kahireye
ulat.
CEM SULTAN ZLENYOR
te yandan, n. Bayezid, Cem Sultan olaynn giderek daha byyeceini, bana olumsuz iler
aabileceini nceden sezmiti... II. Bayezid, Cemin yerine olu ehzade Abdullah Karaman Sancak
Beyi yapt. Hemen ardndan Gedik Ahmed Paay Cem Sultan izlemekle grevlendirdi. Ancak,
Gedik Ahmed Paa, Ceme yetimeyi baaramad...
oOo
F/7

98

KATLEDLEN EHZADELER

CEM SULTAN KAHREDE COKUYLA KARILANIYOR

Cem, Kahireye doru ilerlerken Msrn banda El Melik l Eref Seyf d din Kaytbay bulunuyordu. Msr ve Suriye sultanlna Memlk ya da Klemen denilmesinin nedeni, Eyu
Eyyblerden sonra onlarn hizmetinde asker olarak bulunan Trk ve erkez klelerin, en sonunda
devleti ele geirip egemen olmalardr. Bunlar ikiye ayrlyordu. Trk kkenli Klemenlerin klas
Nil rmann zerindeki Ravza adasndayd ve bu nedenle Trklere Bahriyyn deniliyordu.
Genellikle erakise denilen teki zmrenin klas ise Kahire kalesi iinde yer aldndan bunlara da
Burciyyn denirdi. Bununla birlikte erkeslerin iinde ok sayda Trk de mevcuttu. Kaytbay ite
bunlardand. Saltanat babadan oula gemekle birlikte genellikle orduya dayanan komutanlar
tarafndan saptanmtr. Msrdan baka Filistin de Suriye de bunlarn egemenliindeydi. Msr
Sultanlar ile Osmanl padiahlar arasndaki ilikiler I. Murad dneminde balam, zellikle Yldrmn saltanat yllannda balayarak dostane bir biimde gelitikten sonra Ftih dnemin-

KATLEDLEN EHZADELER

99

de bu iki byk devlet arasnda skp kalm bulunan Dulkadiroullarnn kardklar bunalm ve
Hicaz su yollar sorunu nedeniyle bozttlmu, Osmanllara kar Akkoyun-lularla birleen Msr
Sultan Kaytbay Anadoluda olup bitenleri byk bir dikkatle izlemeye balamt. Ftih dneminde
iki taraf arasnda sk sk iddetli muharebeler cereyan etmiti.
Cem Sultanm, iki taraf arasndaki gergin bir dnemde Kahireye snmak durumunda kalmas,
elbette Sultan Kaytbay bakmndan iyi bir frsat ve avantajd. Nitekim, Ftih Sultan Mehmedin olu
Cem Sultan, Kahirede parlak trenlerle karland. Halk, ona kente giriinden itibaren cokun

tezahratta bulundu. Kahire caddeleri batan aa donatld. Sultan Kaytbay, Cemi saraynn
kapsnda bizzat karlad ve onu kucaklayarak yle dedi:
* Sen olumsun, gamkn (tasal) olma!
Kahirede Sultan Cem ve maiyetindekile-re kalmalan iin mkellef bir saray tahsis olundu...
Tarih 26 Eyll 1481, gnlerden aramba idi...
oOo

100

KATLEDLEN EHZADELER

CEM SULTAN HACCA GDP GELYOR

Osmanl ehzadeleri arasnda Hac farizasn yerine getiren tek ehzade Cem Sultan oldu...
Cem, gerekten dini btn bir Msl-mand, ama kesinlikle bir yobaz, yeniliklere, adala kapal
bir insan deildi.
Cem, ubat 1482de Hac farizasn yerine getirdikten sonra Msra dnerken Mekkede Hasan bn-i
Mahmd- Bayat adndaki bir Trk bilginiyle tant. Bu bilgin, Osmanl soyktn, Ouz Hana
kadar karan Cm- Cem-yin adl nl yaptn Cem Sultann emri ile ok ksa bir sre iinde
tamamlad. Basl nshas be sayfa tutan bu yapt 1913 tarihinde stanbulda Ali Emir tarafndan
yaymlanacaktr.
Cem Sultan, Kahireye dner dnmez Os-manllara komu beyliklerden Karamanolu Kasm Beyle
Ankara Sancak Beyi Mehmed ve de, o srada Karaman ve Konya Erelisinde klayan Gedik Ahmed
Paann maiyetinde bulunan baz komutanlardan ar mektubu ald... Ondan, lkesine dnmesi ve
saltanat II. Bayezidten alarak Osmanl tahtna kmas, bu konuda kendisine gereken her

katledilen ehzadeler

101

trl yardmdan emin olmas isteniyordu. Ancak, sonradan ortaya kan ok gl sylentilere gre,
talihsiz ehzade Cem Sultana gnderilen bu ar mektuplarnn ou sahte idi ve tm ama onu
tuzaa drmek iin Anadoluya ekip ortadan kaldrabilmekti...
Tm bunlara ramen Cem Sultan tahilini ikinci bir kez daha denemek iin Kahireden ayrlp
Anadoluya hareket etme kararn ald...
SULTAN CEM SALTANAT N GENE ANADOLU YOLLARINDA
Cem Sultan Kahiredeki btn hazrlklarn tamamladktan sonra, ald o ou sahte ar
mektuplarna uyarak 1482 ylnn Mart aynn 26. Sah gn Kahireden Anadoluya doru yola kt.

Memluklu Sultan Kaytbay kendisine hem para yardmnda bulunmu hem de bir miktar asker
vermiti. Msr Sultannn Osmanl ehzadesine verdii parann toplam altm be bin duka altn
olduu belgelenmitir.
Cem Sultan ve maiyetindekiler 6 Mays 1482 Pazartesi gn Halepe ulat. Karama-nolu Kasm
Bey ile Ankara Sancakbeyi

102

KATLEDLEN EHZADELER

Mehmed Bey (ikisinin de yolladklar ar mektubu sahte deildi) Halepde Cemi karladlar...
Cem ve onu karlayanlar, kalabalk bir maiyetle 12 gn sonra Adanaya ulatlar. 14 Mays 1482de
Cem Sultan ile Karamanolu Kasm Bey arasnda bir antlama imzaland. Bu antlamaya gre, Cem
Sultan onun yardmyla tahta kt takdirde Karamanolu Kasnla topraklarn geri verecek, Kasm
Bey de ona tbi bir beylik olmay kabul edecekti.
Ve 19 Mays Pazar gn Adanadan (O dnemde Adana Ramazanoullannm Beylik merkeziydi)
hareket ederek Osmanl hudutlar ierisine girdiler.
II. BAYEZD DE
BO
DURMUYOR
Hemen hemen ayn tarihlerde n. Baye-zid, Osmanl ordusunun banda Anadoluya gemi ve Aydos
ovasnda karargh kurmutu. Anadoludaki Gedik Ahmed Paanm maiyetinden kimi beylerin Cem
Sultana katlmalar ve Cemin Kapcbas Sinan Beyi Adanadan Gedik Ahmed Paaya yollayp
anlama giriiminde bulunmas, padiah Gedik Ahmed Paa hakknda kukuya drmt. Bu
yzden, Gedik Ahmed Paaya Konya

KATLEDLEN EHZADELER

103

valilii yapan ehzadesi Abdullah derhal Af-yonkarahisanna gndermesini, kendisinin de ona

katlmasn emretti. Bir yandan da Cemi karlamak iin tm hazrlklarn tamamlanmasna nezaret
etmekteydi.
KONYA
KUATMA
ALTINDA
27 Mays tarihinde Cem Sultan ve Kara-manolu Kasm Beyin kuvvetleri Konyay kuatma alna
ald. Bu kuatmadan nce Cemin komutanlarndan Ankara Sancakbeyi Trabzonlu Mehmed Bey,
Ankarada bulunan ocuklarn ve ailesi efradn almak iin bin kadar atl ile Ankara kalesine gittiyse
de ailesinin oradan alnp topluca stanbula gtrldn anlad ve kaleye giremedi. stelik
Bayezidin kuvvetleriyle yapt arpmada yenilerek ld. te yandan Konyadaki Osmanl
kuvvetleri de Cemin kuatmasna kar iddetli bir direni gsteriyordu.

II. Bayezidin ordusu banda Aydos Ova-sndan Konyaya yrdn haber alan Cem Sultan,
hemen Konya kuatmasn kaldrd. Cem ve Karamanolu Kasm Bey Ankaraya gittiler. II.
Bayezidin nc gleri, onlar izlemeye altlarsa da bunu baaramadlar...

104

KATLEDLEN EHZADELER

BARI GRMELER
Cem Sultan ve Karamanolu Kasm Bey
Ankara kalesinden ayrlarak 17 Haziran 1482 tarihinde Karamanoullarnn egemenliinde bulunan
Taeline gittiler... Bu durum karsnda, ii daha fazla bytp devletin bana yeni gaileler almasn
istemeyen padiah II. Bayezid, kardei Cem Sultana eliler yollayarak ban istedi ve kardeine her yl
gelirini tamamen almak artyla Kudse ekilip orda oturmasn nerdi. Ancak, Cem Sultan, saltanat
ele geirmek amacyla yapt her iki giriiminde de baarszla uram olduu halde, bu neriyi
kabule yanamad. Sultan Cem, Anadolu ile Rumelinin iki karde arasnda blnmesi fikrinde srar
ettii anlald.
Cem, mparatorlukun ikiye paralanmas fikrinde srar ediyordu.
Bu srar, belki de onun sonunun balangcn hzlandrd.
Bu arada, iki ehzade arasnda eitli yazmalar oldu... in ilgin yan, bu yazmalarn iire
dklmesiydi.
Cem, aabeyine sen gller iinde yatarken ben klhann klleri arasndaym anlamna u beyiti
yazp yollad:
Sen pister-i glde yatasun evk ile
handan

KATLEDLEN EHZADELER

105

Ben kl denem klhan-i mihnetde

sebep ne? Sultan II. Bayezid ise saltanatn kendisine myesser olduunu, saltanat konusunda srarn
sebebinin anlalamayacam belirterek Cem Sultana u iirle yant verdi: n rz-i ezel ksmet
olunmu bize
devlet Takdire rz virmeyesn byle
sebeb ne? Hce-l Haremeynm diyben
davi kilrsun Bu saltanat- dnyevye bunca
taleb ne?
KARAMANOLU KASIM BEYN ENTRKALARI

te yandan Karamanolu Kasm Beyin

iki ehzade arasnda bir entrika evirdii, rnein Bayezidin Kudsde oturmak suretiyle Cem
Sultana tm gelirini muntazaman vermek eklindeki nerisini Cemden gizledii ortaya kt. Ya da
bu neriyi Cem Sultan, ok sonra, ok yaydan ktktan sonra rendi. Anlalyor ki, Karamanolu
nun tm amac Osmanl ehzadeleri arasndaki taht kavgasn srdrerek kendi karn salamakt.
Hatta, Cemin en sonunda Rodos valyelerine sn-

106

KATLEDLEN EHZADELER

mas bile Kasm Beyin nerisiyle gerekleti. Karamanolunun bundan amac, Cem Sul-tann
valyeler araclyla Rumeli topraklarna geip, vakti zamannda Fetret Devrinde Musa elebinin
yapt gibi ayaklanma kartmak ve padiah Rumeliye ekmek ve bu suretle Anadoludaki eski
Karaman topraklarnn geri alnmasna uygun bir durum yaratmakt. Aslnda Msra dnmek niyetinde
olan Cem Sultan, Karamanolu Kasm Beyin ynlendirmesi ve srar sonucu Rodosa eli yollayarak
valyelerle iliki kurdu. Neden sonra, annesine yazd bir mektupta Cem Sultan yle diyecekti:
frsat bulmayup Msr zleyp Rodosa varld...
Yukardaki msradan aka anlald gibi, ehzadenin doru Msra gitmek istedii halde frsat
bulamad iin Rodos valyelerine snmak zorunda kald ortadadr. Ayrca, Cemin Rodosa
gitmekten amacnn oradan Msra gemek olduunu ortaya karan bir beyti bile vardr:
Bizi Msra sahvirdirmedi likodu
hir Sidi ahdi Megal Malistori bi-ekk
reyh ancak(
Beyitteki Megal Malisori deyimi, Rodos valyelerinin std- zmna (Grand Mait-re) verilen
Megalo Maistor = Megas Masto-riz unvanndan olumu bir galattr.

KATLEDLEN EHZADELER

107

Cemin, kara yolu ile Suriyeye kamak yerine Rodosa sn, II. Bayezidin Dulka-dirolu Beyi
Alddevleye bir mektup yazarak, Cem Sultann yakalanp kendisine teslim edilmesini istemesi
eklinde de aklanr.

CEM SULTAN
RODOS
YOLLARINDA

17 Temmuz 1482 aramba gn Cem Sultan ve beraberindekiler antik ad Corycus (teki adlar:
Korgos, Karahisar, okren) olan Silifke sahilindeki iskeleden kk bir tekneye bindi. Cemin
maiyetindekiler 30-35 kii kadard. Karadan ayan ekerek, bir bakma Osmanl tehlikesinden
kurtulmak ve Rodosa daha nce yollad elisi Sleyman Beyin getirecei yant bu kk gemide
beklemekle, Cemin son derece ihtiyatl hareket ettii anlalr. Zira, o srada Hersekzade Ahmet Paa
komutasndaki takip kuvvetleri Adana snrlarndan ieri girmi bulunmaktadr.
Cem Sultann elisi, ertesi gn Anamur aklarnda, Rodos valyelerinin muvafakat yant ile
Gvenlik ve dokunulmazlk senedi de yannda olduu halde geldi; mektup ve senedi ehzadeye
ulatrd. Ancak, Cemin sadk adamlar valyelerin szlerinde

3
I
c
1
?o

2
3
i

108

KATLEDLEN EHZADELER

durmayacaklarn daha o zaman sezmilerdi. Eli Sleyman Bey bile bu konuda Cem Sul-tan u
ekilde uyard:
* Hele ben bu kfirlerin evzundan ha
yr anlamazam; anlara varma dahi vech
grmesem. Bakisin siz bilrsz!
Ancak, Cem valyelere inancn u szlerle belirtti:
* Kfirler ahdinde mstakim olurlar!

20 Temmuz Cumartesi gn Don Alvarez de Zuniga komutasndaki biri byk, ikisi nisbeten kk Rodos sava gemisi, Cem ve
maiyetinin iinde beklemekte olduu kk tekneye yanaarak onlar yanlarna alp Rodos adasna
doru dmen krd.
Tm Hristiyan Bat dnyasn dize getiren cihan imparatoru Fatih Sultan Meh-medin olu, Rodosa
eritiinde grlmemi derecede parlak bir karlama treni yapld kendisine. Kaleden, limandaki
sava gemilerinden toplar atlarak Trk ehzadesi selamland ve bu nl ve nemli konuk, zel olarak
hazrlanm bir iskeleden karaya admn atar atmaz kendisini std- zam Pierre dAu-busson bata
olduu halde valyelerin tm nde gelenleri karladlar. Her taraf batanbaa bayraklar, hallar,
renkli flamalar ve ieklerle donatlp sslenmiti. Cemin maiyeti ise, ehzade karaya ktktan sonra
onu izledi.

KATLEDLEN EHZADELER

109

Rodosta Cem Sultan onuruna grkemli lenler verildi, av partileri dzenlendi...

31 Austos 1428 tarihinde, Cumartesi gn Cem Sultan ile Rodos valyelerinin stad- azmi Pierre
dAubusson arasnda karlkl bir ahitname szlemesi imzaland. Buna gre, Cem Sultan Osmanl
tahtna oturursa; Rodos valyelerini gmrk ve tuz resimlerinden muaf tutacak, her yl 300
Hristiyan tutsan serbest brakacak, kendisi iin Rodosta yaplacak masraflara karlk yz elli bin
duka altn deyecekti.
CEM SULTAN
RODOSTAN
FRANSAYA
HAREKET
EDYOR
1 Eyll 1482 Pazar gn Cem Sultan ve 30 kiilik maiyeti ve valyelerden satn alp tutsaklktan
kurtard yirmi Mslmanla birlikte Rodostan parlak bir trenle Fransaya yolcu edildi.
Cem ve beraberindekiler Nef du Tresor adl byk bir Rodos gemisine binmiti. Tresora birka
sava gemisi de yolculuk esnasnda elik etmekteydi.
Rodos valyelerinin Osmanl padiah II. Bayezidten ekinmeleri, zellikle de eh-

110

KATLEDLEN EHZADELER

zade Cemin valye rgtnn Fransadaki atolarnda tutsak tutularak aabeyinden para ekmek
arzusu bu gidii hazrlamt.
Artk Cem Sultan Rodos valyelerinin bir antaj leti durumuna gelmi bulunmaktayd. Oysa,
Rodosa gelmeden nce imzalad ahitnmeye gre Rodostan istedii yere gitmekte zgrd...

Buna ramen, her trl ahlk, onur ve vicdan esaslarn ayaklar altna alan Rodos valyesi stad-
zam Pierre dAubusson, Trk ehzadesini kandrp tuzaa drm ve artk koskaca Osmanl
ehzadesi tam bir tutsak durumuna dmt... Bundan byle Cem, Osmanldan para szdrmak iin
srekli bir antaj malzemesi olarak kullanlacakt... Mslman Trklerin Avrupadan karlmas iin
Cem, Hristiyanlarca byk bir koz olarak Rodos valyeleri bu konuda hi vakit yitirmeden Papalk
makamna ve baz Hristiyan devletlere mektuplar yadrdlar.
Rodos valyeleri, Fransaya gitmesi iin Cem Sultana olmadk yalanlar uydurmu, hatta istedii
zaman oradan Macaristana geip Osmanl tahtn elde etmek iin gereken giriimleri yapabilecei
yolunda inandrmay baarmlard.
En sonunda Cem Sultan Rodos valye-lerinin gerek yzn anlam, aabeyi II. Bayezide Esr-i
Kffr olduunu anlatarak kurtarlmasn istemi. Ama, II. Bayezid bu

KATLEDLEN EHZADELER

111

konuda hibir ey yapmayp kln bile kmldatmam ti.

Cem Sultan, bir drtlnde Rodosta urad felaketi u ekilde dile getirdi:
frsat bulmayup Msr zleyip
Rodosa varuldu
Garazla yazman Balyos kta-i
dilfirih ancak
Bizi Msra salverdirmedi alkodu
hr
Sdi ahd Megal-Malistori bi-ekk
reyb ancak
Cemin bu ak-seik ifadelerinden anlalyor ki, kendisi Rodosta nasl bir tuzaa dtn
anlaynca ark Rumeli hlyalarndan vazgeip Msra gitmek istemise de, zgrlk ve gven
taahhtlerini her trl ahlk, vicdan, hukuk ve hatta onur ve namus kurallarn ayaklar altna alarak
ineyen s-tad- zam Pierre brakmadndan, Fransaya zoraki olarak gitmitir. Nitekim, Cem
Sultan bu konuda ayn mektubun bir yerinde u beyitinde duygularn dile getirir:
Belya mptel olduk Rodosun
hilesin anma
Bu derde re bulmaz sevden
bin tabib ancak
Cem, aka anlalaca gibi, valyelerin elinden artk kurtulabilmesinin imknsz olduunu anlam
bulunuyordu.

112

KATLEDLEN EHZADELER

Cem Sultan, Rodosta 29 Temmuz -1 Eyll tarihleri arasnda toplam 34 gn kalmt. Rodos - Fransa
arasndaki ok kt koullar altnda yapt deniz yolculuundan ise Osmanl ehzadesi yle sz eder
bir beytinde:
Girip kalyona gittik fdan kokmu
sular itk
Gdmuz beksimet zeytun ile kasb ul
habib ancak
Cem Sultann yukardaki beyitte vezne uydurmak amacyla ilk kelimesini kasb ekline soktuu
Kasab ul habip, eker kamnn Arapasdr.
Felekin Fatihin o zarif ehzadesini, karnn doyurabilmek iin gnlerce eker kam inemek
zorunda brakt anlalmaktadr.
FRANSADA BR TRK EHZADES
Cem Sultan tayan Rodos gemisi meakkatli bir seyahatin ardndan 16 Ekim 1482 aramba gn
Fransann Nice limanna ulat. Ancak, o tarihte korkun bir veba salgn Nice kentini kasp
kavurduu iin, Trk ehzadesi Nice limannn 3 kilometre kadar dousundaki Villefranche
limanndan karaya karld.
Meakkatli deniz yolculuu 1 Eyll Pazar gnnden 17 Ekime kadar 47 gn srmt.

KATLEDLEN EHZADELER

113

CEM VE MAYET ATI KALDI

Cem ve maiyeti, Nice kentinde ilk bir iki gn iinde grdkleri karsnda oke olup tam bir akna
dndler. Kadnlarn o zamana kadar hibir yerde grmedikleri ekilde serbest davranmalar, bata
ehzade, dorusu herkesi gerekten akna evirmiti. Cem Sultann gezisine bizzat katlm olan bir
tarihi, kendilerinde aknlk yaratan olaylar aynen u szcklerle kaleme ald:
Merhumu drt ay mikdaru elendr-dler. ehrin bakire mahbbelerini (bakire kzlarn) hatrp
horus (hora) deperlerd (Herhalde dans kasdediyor). nlarn detlerinde setr olmaz (gizlilik, rt
olmaz). Belki pmek, kokumak fahrelidir. Oynayup dinlenmel olucak yd erlerin dizlerinde
otururlard boyun kulak auk. Aralarnda bir gaayet mahbbeye merhumun taalluku olmutur.
Cem Sultanm Nice ve Fransa hakkndaki izlenimleri ise u beytinde ifade ettii gibidir: Acayip ehr
imi u ehr-i Nitse Ki kaalur ynun her kim neyitse
Sonradan yaymlanan Vkt- Sultan
Cem (Sultan Cem Olaylar) ad yaptta ise Nice kenti yle betimlenir:

F/8

114

KATLEDLEN EHZADELER

Derya kenarmda bir mahbb ehr idi Mahbb ve mahbbesi o idi Ba ve bahelerin hisb yo
idi
TAM BR
TUTSAK
HAYATI
Rodos valyeleri tarafndan Papalk makamna satlp talyaya gnderilinceye kadar Cem Sultan 6
yl, 3 ay 26 gn Rodoslu valyelerin Fransadaki maliknelerinde kaleden kaleye gnderildi ve hatta
adamlar bile elinden alnd. Cem, bu sre iinde macera romanlarna benzer tam bir tutsak hayat
yaad...
BR AK MACERASI
Fransadaki bu hzl yaam ierisinde gen ve olaanst yakkl Osmanl ehzadesi Cem Sultan,
saysz Fransz dilberiyle iliki kurdu. Ama, Sassanage Baronunun gzel kz Philippine Helene
adndaki Fransz dilberiyle yaad ak maceras, Trk ehzadesinin belki de en nemli tutsaklk
elencesi oldu.
Cem Sultan ile Fransz dilberi arasndaki ilikiyi, o dnemin bir yazan, aynen u szcklerle dile
getirir:

katledilen ehzadeler

115

... Sasonya nam bir hisara gtrdler. Anda ol hisar beyinin bir mahbbe lnazire duhteri (son derece,
benzersiz gzel kz) vard. Merhuma muaaka vki olup (Rahmetli Cem ile arasnda ak dodu) arada
hayli muhabbet vedat ve mrasele (grme-mektuplama) olunurdu...
te yandan, Djem Sultan adl bir yapt bulunan Thuasneye gre, Cem Sultann bu nl ak
maceras, ehzadenin nl Rochec-hinard atosunda kald zaman cereyan etti. Gerekten de
Rochechinard atosunda bulunduu srada evredeki hemen tm Fransz soylular Fatih Sultan
Mehmed oluna byk ilgi ve sayg gsterdiler. Sassanage baronunun, kendi adn tayan bu
atosunda bata Bastie ve Montelier adnda iki atosu daha vard. Baron, bunlardan Bastie atosunda
ikamet etmekteydi. Cem Sultan, matmazel Philippine Helene de Sassenage ite bu atoya yapt
ziyaretlerden birinde grd. Kz, gerekten de baronun birka kz arasnda en gzel olanyd. Bir
Osmanl nl tarihisinin ifadesiyle, madmazelin atodaki resmine gre, ehresi armd, az hokka
gibi, gzleri iri, zeks baklarndan belli, gzel olduu kadar cazibeli bir kzd. Osmanl Divan

Edebiyatnn ideal ve klasik gzellerinden farksz olan bu gzel kz, air ehzadenin houna gittii
kadar, Ftih Sultan Meh-medin zarif ve mmtaz olu da Fransz dilbe-

116

KATLEDLEN EHZADELER

rini derinlerden etkilemekte gecikmemiti. ki gen arasndaki bu iddetli ak, yrenin gelenekleri grenekleri iine yerleecek kadar glyd ve n yllarca unutulmad gibi romanms bir tarihe ve
de tarih romanlarna konu oldu. Bu konuda yazlan yaptlarn en nls, 17. yzylda yaymlanan Guy
Al-lardm Zizimi Prince Ottoman, amoureux de Philiphine-Helene de Sassenage adl romandr.
CEM SULTAN SYASAL BR KOZ DURUMUNA GELMT
Cem Sultann Fransada geirdii alt buuk yla yakn ile dneminde, eitli Hristiyan devletleri,
nemli bir gelir kayna ve ayn siyasal entrika leti, siyasal bir koz haline getirilmek istenilen talihsiz
ehzadeyi ellerine geirmek iin byk uralar verdiler. Bu ansz insan, bu anssz ehzade, felket
yllarnn kendince bir felsefesini yaparak, kendini teselli edip avutmaya alm, evresini saran
Fransz dilberleriyle yaad iki, elence ve ak lemlerini dnya saltanatna ye tuttuunu aklam
ve kaleme sarlp bir iirinde unlar sylemitir:

KATLEDLEN EHZADELER

117

Husreva gnlni ho tud aye

megul ol mdam nk, bu dnya evinn hiri (sonu)
virandr. Hkm idenler bu cihan mlkine ark- gaarbdan (doudan-batdan) Ger Sleyman ger
Skender cmlesi
mihmandur
Bu arada Cem Sultan, iiriyle kardei n. Bayezide ac bir gndermede bulunmutur:
Yr var ey Bayezid sen sre gr
devrnunu
Saltanat baki kalur dirlerse ol
yalandur
Cem Sultan Fransa yllarnda yine de Fransadan Osmanlnn Rumeli topraklarna gemek iin
mtemadiyen Rodos valyelerine bavurdu. Gelgelelim onu bir takm hile ve kaamakl yantlarla
oyalayp tutsaklk yaamn uzattka uzattlar.

RODOS VALYELER II. BAYEZD LE ANLAIYOR

II. Bayezid, Cem 01aym salama balamak iin, Rodos valyeleri ile 7 Aralk 1483te bir
antlama imzalad. Bu antlama iin stanbuldan akr Ethem adl bir eli Rodos adasna
gnderildi. ki taraf arasnda

118

KATLEDLEN EHZADELER

saptanan koullara gre, II. Bayezid her yl Austos aynn birinci gn Rodos valyele-rine krk
be bin Venedik duka altn deyecek ve gemi yla mahsuben de ilk taksit, antlamann imzasndan
itibaren krk gn iinde denecekti. Buna karlk Rodos valyeleri Sultan Cemi barndracak ve n.
Bayezidde kar herhangi bir harektta bulunmasna olanak tanmayacaklard. Rodos valye-lerinin
yaptklar bu ahlk d antlama, Bat kaynaklar tarafndan bile iddetle eletirildi ve valyeler iin
sefil, ahlaksz, erefsiz gibi ar kelimeler kullanld.
CEM SULTAN
PAPALIKA
SATILIYOR!
Alt buuk yla yakn Rodos valyeleri tarafndan Fransada tutulan Cem Sultan, en sonunda yine
onlar tarafndan Papa Vin. In-nocenta, daha dorusu Papalk makamna satld! ki taraf arasnda
yaplan akl almaz irkinlik ve irenlikteki pazarlk gerei Papalk makam Rodos valyelerinin II.
Baye-zidten her yl muntazaman almakta olduklar krkbe bin duka altna karlk, onlara bir takm
ayrcalklar tand, rnein stad- zma Kardinal rtbesi tevcih edildi. Ayrca, her yl on bin altn
tazminat da kabul edil-

KATLEDLEN EHZADELER

119

di. Bu irkin antlama gereince iki taraf aralarnda aiveriten doabilecek her trl zarar ve
ziya11111 denmesi ve Osmanllar tarafndan yaplabilecek bir saldrya karlk Rodosun savunmas
da, mteri durumunda bulunan Papalk makamna ait idi!...
te bu irkin antlama gerei 10 Kasm 1489 tarihinde, k mevsimi iinde bin bir trl zorluklarla
Cem Sultan Fransadan Ro-maya gtrlmek zere Toulon limanna doru yola karld.
CEM SULTAN ROMANA!..
13 Mart 1489 Cuma gn Cem Sultan Romaya ulat. Byk hkmdar Fatih Sultan Mehoedin olu
Romaya giriinde, hkmdarlara zg, olaanst parlak bir tren dzenlendi- Bata Papann olu,
neredeyse tm Roma halk onu karlad. Karlamada, Papann olu Francesco Cybo, Ceme
mihmandarlk yapt. Trenlerde Msr Klemen Sultannn elisiyle maiyeti erkn da hazr bulunup
Osmanl ehzadesinin huzurunda uzaktan yer ptkten sonra yanna yaklanca atnn nallarn,
ehzadenin ayaklaryla dizlerini ptler.
Cem Sultan ve maiyeti, Vatikan Sara-yna hkmdarlara mahsus dairelere yerletirildiler.

120

KATLEDLEN EHZADELER

Osmanl ehzadesi o gn istirahat ettikten sonra ertesi gn Papa VIII. nnocent ile grt. Bu resm
grmeden nce Vatikan protokol grevlileri Ceme hkmdarlarn bile Papann ayaklarn
ptklerinden ve balarn ap apkalarn, sarklarn kardklarndan sz etmelerine kar, Fatihin
olu Cem, Bylesine alalaca-ma, lmeyi bile tercih ederim! diyerek bu nerileri iddetle reddetti
ve Papann yanna girerken ban amad gibi, hi eilmeden onu selamlamakla yetindi. Papann
evresindekiler ise bu srada toptan ayaa kalkm, Papa da Cemi kucaklamt.
Konumalar srasnda Cemin Papaya syledii szlerin en nemlisi, Hristiyan devletleri tarafndan
Trk vatan aleyhine yaplabilecek herhangi bir olumsuz giriime kesinlikle let olmayaca ve sadece
Osmanl saltanat deil, cihan saltanat verilse bile raz olmayaca yolundaki grkemli szlerdir.
Cem Sultan, kendi lkesine kt bir ey olmasn nlemek iin Papann nerebilecei her trl
manevrann yolunu bylelikle kesmi, herkesi akna evirmitir.
CEM SULTANIN

SONU ^
YAKLAIYOR
Bu arada 1495 ylnn sonlarna doru Papa VIII. nnocent (nnocentius) ld...

KATLEDLEN EHZADELER

121

Ve yerine tarihe eitli entrikaia1- ahlkszlk ve cinayetleriyle gemi nl Papa VI. Alexandre
Borgia geti... Borgia, gerekten de insanlak tarihinin en kara yzl ahsiyetlerinden biriydi.
Papanm elisi *se Vatikandaki protokol grevlilerinden pocciardo Buzardo adl bir Ceneviz
papaz idi--- Papa VI. Borgia, ite bu Cenevizli papaz araclyla, II. Bayezide Fransa Kral VIII.
Charles in talyay tehdit ettiini ve Romay alp Cem Sultan ele geirdikten sonra Yunanistan da
alp Cemi tahta kartmak iin byk bir donanmay Trkiyeye sevkedecei hafc>erini sald ve bu
byk tehlike karsnda ortaklaa dmana asker masraflar iin, gelecek yln taksidi olan krk bin
duka altn pein olarak kopartmaya alt. Bu da olmazsa, Cem Sul-tanm vcudunu ortadan
kaldrmak karlnda, bir defaya mahsus olmak zere yz bin duka altn talep etti... Aslnda, t>ir
takm uydurma macera romanlanyla ba dnm, hayalperest bir delikanl olan Fransa Kral VIII.
Charlesin Dou Roma mparatorluu hlyasna ve dahas Makaalat- Mtre^eyi (Kuds)
kurtarma sevdasna kaplmJ olduu pek yalan da deildi. stelik, son Bizans imparatoru XI.
Konstantinos PaleOogosun yeeni olduunu iddia eden Thorfas lu Andriya adl biri, Bizans
taht zerimde iddia ettii uyduruk hakk, ylda bin yz duka altn karlnda bu hayalperest ve
<de aklsz

122

KATLEDLEN EHZADELER

krala satmt... Bu byk hayalperest Fransa kralnn tasarlad szde muhteem proje uyarnca,
Rodos stad- zm kurulacak Hal Ordusuna komuta edecek; Macaristan, Polonya, spanya ve
skoya krallar yardm edecekler; Arnavutluk ve Makedonya Osmanlya kar ayaklandrlacak,
Fransa Kralnn elde ettiine inand Dra Piskoposu bu ilere nayak olacak ve Cem Sultan da
Trkler arasnda bir i sava kartlmasna kullanlacakt.
Buna karlk bir de Almanya mparatoru Birinci Maximillianm muhteem bir pro-jesi vard... Buna
gre, Almanya, Macaristan, Polonya ve Papalk makam ortaklaa harekete geecek, bu Hristiyan
hareketine bir slm lkesi olan Msr-Suriye Klemen sultanl da katlacaktr. Ancak bu son artla
Cem Sultan Klemenlere teslim edilip Osmanl lkesinde i sava kartlacak ve byk bir saldryla
her mttefik Osmanllardan alabilecei kadar toprak alacakt... Hatta bu amala Almanyadan
Romaya bir eli bile gnderilmi, Macaristan ile Polonyann Trkiye ile bar yapmamalar iin
Papann bu hkmetleri etkilemesi istenmiti.
Her ne olursa olsun, hem Fransz hem de Alman projelerinde Cem Sultana kendisinin istemedii bir
rol dayatabilmek mmkn olmad. II. Bayezid ise bu kapsaml projelerden haberdar edildii srada
sava hazrlklar ya-

KATLEDLEN EHZADELER

123

parken Fransa kral 18 Eyll gn talyaya girdi. Padiahn Papaya yollad yant, Borgi-alarn
dmanlar tarafndan ele geirilmi ve Fransa kralna ulatrlmt. Bu feci yantta II. Bayezid
kardeinin ldrlp cenazesini kendisine teslim edecek grevliye verilmek zere 300 bin altnn hazr
olduunu yeminlerle bildirdi ve ayn zamanda 40ar bin altndan iki yllk taksidin ilk blmn
yollad.
VE CEM SULTAN NAPOLDE ZEHRLENEREK LDRLYOR!
Talihsiz Osmanl ehzadesi Cem Sultan, 1495 yl ubat aynn 24. Sal gnn 25 ubat
arambaya balayan gece, Papa VI. Alexandre Borgianm emriyle Napolide zehirlenerek
ldrld!
Cem Sultan, Edirnede 22/23 Ocak 1459 Cumartesi/Pazar gecesi dnyaya geldiine gre, Asya, Afrika
ve Avrupada; yeryznn bu ayn ktasnda maceral ve ok hzl bir yaamn ardndan, 36 yann
iinde dnyaya, ne yazk ki ok feci bir ekilde ve aclar ekerek veda etti...
Yannda bulunup onun lmne tank olan bir tarihi, bu feci olay aynen yle anlatr:

124

KATLEDLEN EHZADELER

Merhumun yz, gz, boynu iti. Ama, kendy bilrd (bilinci yerindeydi). Sylerdi
(konuuyordu). ok hzik doktorlar getirp env- mucele ittiler, fide itmedi (ok uzman hekimler
gelip eitli ilalar verdiler, yarar salamad).
Cem Sultann zehirlenmesinde birok karanlk nokta vard. Ama bilinen, zehirlenmenin II. Bayezid
ile Papa II. Borgiann ibirlii sonucu gereklemi olduudur. Osmanl kaynaklarna gre, zavall

talihsiz ehzade, siyanre batrlm bir ustura ile tra edilmi; Bat kaynaklarna greyse kulland
ekere zehirli beyaz bir toz kartrlmtr. Ustura ile zehirlenmenin Kapcba Mustafa adndaki bir
dnme tarafndan gerekletirildii sylenir. Hamam tellaklndan yetime biri olan Kapcba
Mustafa hakknda So-lakzde, Tarihinde aynen unlar anlatr:
Bu dellk-i n-pki hezr gne mekr--l ile yanna gnderdiler; ol meln ney-lerse eyledi,
ehzadenin trana yol bulup bir zehirli ustura ile tra eyledi...
Kimi Osmanl kaynaklarna gre, Cem Sultan zehirleyerek bu korkun cinayeti ileyen Kapcba
Mustafa, Cem Sultann gvenini kazanp onun zel berberi oldu ve cinayetini iledikten sonra izini
kaybettirip stanbula dnd. Kapcba Mustafa, Osmanl bakentinde derece derece ykselerek en
sonunda Veziriazam olmay baard. Cem Sul-

KATLEDLEN EHZADELER

125

tann kaatili, Koca Mustafa Paa adyla tarihe geecek, stanbulun bir semtine ad bile verilecek
olan o eski Kapcba Mustafadan bakas deildi. Nitekim, Osmanzde Taib, Hdikat l Vzera
adl yaptnda Koca Mustafa Paa hakknda aynen unlar anlatr:
Sultan Bayezid Hn- Velnin nazarger-de-i hss ve nimet horde-i bahir l ihtisas olmam.,
Kapucuba iken Cem Sultan Hazretin rehrev-i iklim-i dem itmecn heyeti sertra-ide Roma
ehrine emir-i beste-i azimet olup mersum- ruvat- kalemi ahbar olduu zere hizmetine duhl ve
zehr lad ustura ile zhre-i ayin karin-i zuhl itmein badel-kufl Asta-ne-i Saadete vusulnde
hizmeti mukaabil ma-al-vezre Rumeli eyleti ile n-i meml oldu.
Yukardaki adal Osmanlca ifadelerde, Kapcba Mustafann Cemi tra ederken zehirli ustura
kullanp onu ldrd, stanbula dnnce de yapt bu ie karlk vezirlie ykseltilip Rumeli
Eyaletinde grevlendirildii anlatlmtr.
Oysa, kpaazde tarihinde, bu zehirli ustura olay dorudan Papann adamlarna mal edilerek
yle anlatlr:
Ban aulu ustura ile yldler, ba gvdesi idi, ilca kaabil olmad, Allahn rahmetine vsl
oldu.
Ancak, birok Bat kaynana gre, Cem zehirli ustura ile deil, zehir katlm ekerle zehirlenip
ldrld. Bu rivayet, daha gl

126

KATLEDLEN EHZADELER

grlmektedir. nk Kapcba Mustafann Romaya berber olarak deil, II. Baye-zidin Papa elisi
olarak gittii, hatta bu arada Cem Sultan ile de bir grme yapt Vkt adl gvenilir yaptta
belirtilir.

Her ne olursa olsun, Kapcba Mustafann Cemin ortadan kaldrlmasnda nemli bir rol stlendii
tartma gtrmez.
Cemin ortadan kaldrlmas iin II. Baye-zidin areler arad gnlerde Fransa Kral Vin. Charles
ordusunun banda Romaya girdi. Ve Papa VI. Alexandre Borgia ile galip bir kii sfatyla bir
antlama imzalad. Buna gre, Papa 20 bin altn karlnda Cemi Fransa kralna teslim edecekti.
Nitekim etti... Cemin, alt ay sonra Papaya geri verileceine de Venedik ve Floransa bankalar kefil
olmulard... Bu ekilde talihsiz Osmanl ehzadesi Cem Sultan, birka kez satldktan sonra bu kez de
bir eya, bir gayrimenkul gibi adet kiraya verilmi oluyordu. Sz konusu antlama uyarnca
Fransa kralna teslim edilen Cem, kralla birlikte Napoliye gitti. talyadan Dra ve Avlonyaya
geerek stanbul zerine yrmesini isteyen kraln artk bir siyas oyunca durumundayken, en
sonulda zehir yava yava etkisini gstermeye balad. Zavall ehzade, sekiz gn hastalk ekip
straplar iinde kvrandktan sonra ruhunu teslim etti.
Cemin hastalk gnlerinde Fransz kral

KATLEDLEN EHZADELER

127

onu yalnz brakmad ve bir seferinde yle dedi:

* Ey Sultan! Hatrn ho tut! Gayret
eyle! Simden geru sen zdsn (zgrsn),
kendini mahbus ve esir tasavvur itme!
Cem, Allaha kr ederek ona u yant vermiti:
* Elhamdlillah, zd ve hals (kurtu
lu) savt (sesi) kulamza girdi!
Cem Sultanm iddetli bir gs nezlesinden (grip) lm olduuna inanan bir Venedik belgesine
dayanarak, zehirlendiine inanmayan ve onun eceliyle ldn varsayan tarihiler de olmut-ur.
Ancak, Cemin yannda bulunanlarn yazdklar, bu gs nezlesi sylentisiyle uyuup
rtmemektedir.
Vakt adl yaptta Cemin son demlerinde yle dedii belirtilir:
* Y Rb!.. Eer bu kfirler beni baha
ne idp ehl-i slm stne hurc itmek
kasdnda iseler, beni ol gnlere eridirme,
cnmu kabzeyle!
Cemin, lmnden az nce syledii, vasiyet niteliindeki szleri ise yledir:
* Elbette, elbette benm mevtim (l
mm) haberin intiar idesz (yayasnz), me-

bd ki kffr benim adma msiemaar

zerine hurc eyleye. Benden sonra karundam Hdvendigr Sultan Bayezid Haz
retlerine varasz, diyesz ki, redditmesn,

128

KATLEDLEN EHZADELER

ne vehile olursa benim tabutumu kfir memleketlinde komasn! Ehl-i slm memleketine karsn ve
cemi borlarm da ed eylesn ve benim anam ve kzm ve sayir taallktmu ve benm hizmetimde
sabkas olan huddmumu (yardmclarm) ortarmayup (bir kenarda brakmayp) hall hline gre
riyet eyleye!
Cemin bu yolda yazl bir vasiyetnamesinin de olduu anlalmaktadr.
Son demlerinde Msrdaki annesinden gelen bir mektubu ne kendisi okuyabilmi, ne de
maiyetindekiler okuyunca anlayabilmi, aradan bir sre daha gemi, en sonunda zehir kesin etkisini
gsterince, ahadet getirmeye balam ve sabaha kar Allaha kavumutu.
Cem Sultann cenazesini maiyetinde bulunanlardan Cell ve Sinan Beyler ykayp, kendi kavuunun
tlbendiyle kefenlediler, namaz ise hepsi topu topu alt yedi kiiden oluan cemaat adamlar saf
balayp kldlar.
Ertesi gn Fransa kralnn emriyle merhumun naa tahnit edilerek bir kurun tabut iine konuldu.
Cem Sultann lm haberi stanbul^ ulanca Bayezidin saraynda talihsiz ehzade iin gn yas
tutuldu. Herkes yas elbiseleri (siyah) giydi. Padiah siyah sark sard, stanbul ve Galatada btn
dkknlar gn

KATLEDLEN EHZADELER

129

sreyle kapal kald ve Bayezidin iradesiyle Trkiyedeki tm camilerde Cem Sultan iin gyabnda
cenaze namaz klnd. II. Bayezidin bylelikle lke iinde byk bir yekn tuttuu anlalan Cem
yandalarnn gnln almaya altn ne srenler oldu.
Cemin ad Bat kaynaklarna u ekillerde geti:
Cem, Zizimi, Zizim, Dizim, Tschem, Dschem, Gem, Gemes... En ok ise Djem ekli grld.
CEM SULTAN
BURSAYA
GMLYOR
Avrupadaki Hristiyan lkeler, ne yazk ki Cem Sultann lsn bile bir ticaret meta gibi grme
ahlkszln sergilemekten ekinmediler... Nitekim, II. Bayezid 1495 ylnn Mays aynda Napoliye
bir eli gnderdi. Osmanl padiah, oraya egemen olan Franszlardan kardeinin cenazesini istedi.

Ama, Franszlar bu istei yerine getirmeyip eliyi eli bo lkesine yolladlar. Osmanllardan ertesi
yln (1496) ubat aynda bir eli daha gelerek ayn talepte bulundu. Franszlar cenazeyi 50 bin duka
altna satabileceklerini syleyince eli yine eli bo stanbula dnd. Franszlar talyadan koulunca,
cenaze Napoli kral FreF/9

130

KATLEDLEN EHZADELER

dericin eline geti. Frederic de Trk elisinden cenaze karl 5 bin duka altna isteyince yine bir
sonu alnamad.
Bu arada Papa, belki ben para kopartrm diye cenazeyi Napoli kralndan istediyse de kral vermedi.
II. Bayezid Avrupallarn cenaze karlnda para szdrmaya kalkmalarna fena halde fkelenmiti.
1499 Aralk aynda Napoli kralna son bir eli gndererek u haberi yollad:
* Size sekiz gn mhlet... Kardeim Cemin cenazesini verirseniz iyi... Vermezseniz Trk ordusu
talya kylarn derhal igale balayacaktr!
Bu ltimatom zerine Napoli kralnn bu kez etekleri tututu ve ayn ayn 29unda Cem Sultanm
tabutu Trkiyeye gnderilmek zere trenle San Cataldo iskelesine tand. Oradan da Kral
Fredericin elisi Giacomo Pignatelli tarafndan Avlonyaya gnderildi.
Avlonya limannda bir Osmanl donanmas hazr bekliyordu. Cemin tabutu alnd ve GeliboluMudanya tarikiyle Bursaya tand.
Cem Sultanm cenazesi Bursada \Fatih Sultan Mehmed dneminde len byk kardei ehzade
Mustafann Muradiyedeki trbesine defnedildi.
oOo

KATLEDLEN EHZADELER

131

NZM-LEM KURALI CEMN OLUNA DA UYGULANIYOR

Talihsiz Osmanl ehzadesi Cem Sul-tann oullarndan ehzade Ouzhan 1482-de stanbulda
sarayda rehin olarak yaarken II. Bayezidin emriyle bodurulmutu. Kk ehzadesi Murad ise
annesi ile birlikte Msra gidip bir sre orda kald, 1490 ylnda Memluk Sultan Kaytbaym olu ile
birlikte Kahi-rede snnet edildi. Murat, delikanllk yandan sonra bilinmeyen bir nedenle Rodosa
giderek oraya yerleti.

Aradan yllar geti. Bir sylentiye gre, Cemin olu Murad Rodosta katoliklii kabul etti ve
valyeler gibi yaam srmeye balad. Ne garip bir tecellidir ki, talihsiz ehzade Cem Sultann
oullarndan Muradn sonu da babas gibi dramatik oldu...
Osmanl ordusu 1522 ylnda Rodosu fethettiinde, ehzade Murad 45-50 yalarn-dayd. ehzade
Murad, Rodos kuatmas srasnda Adann ilerine ekildi ve kent teslim olduunda, birok kii gibi
Avrupaya kap kurtulmak amacyla valye klna girip iki olu ile birlikte Avrupaya yolculuk
olanaklarn aratrmaya balad. Gelgelelim, Muradn

132

KATLEDLEN EHZADELER

varlndan daha nceden zaten haberdar olan Kanun Sultan Sleyman, Fatih Kanun-nmesinin
nizm- lem kuraln Cem Sul-tannn olu ve torunlarna da uygulamaya karar vermiti.
Nihayet, nizm- lem kural 27 Aralk 1522 Cumartesi gn afak skerken bir kez daha iletildi ve
Cemin olu Murad ve iki torunu Rodosta boularak ortadan kaldrld... oOo

KATLEDLEN EHZADELER

133

II. BAYEZD
KARDELER
DEL, OLU
TAHTINDAN
EDYOR!..
Padiah n. Bayezid, kardei Cem Sultan dramatik bir ekilde Avrupada zehirlenip ldrlnce
1495te, tahtndan olduu 1512ye kadar, 17 yl bir gn gelir kardeim beni saltanatmdan eder
endiesinden uzak yaad... Ama, onun sonunu da hazrlayan kendi z olundan bakas deildi:
Tavuz Sultan Selim diye n yapan ehzadesi Selim!
II. Bayezidin sekiz olunun (ehzadenin) adlar yleydi: Abdullah, ehinah, Alem-ah, Mahmud,
Mehmed, Ahmed, Korkud ve Selim...
Bunlardan Ahmed, Korkud ve Selim dndakiler o daha saken lmlerdi. Kalanlar, padiahn son
yllarnda Anadolunun eitli kentlerinde valiydiler. ehzadelerin oul-

134

KATLEDLEN EHZADELER

lan arasnda da eitli yerlerde Sancak Beylii yapma istekleri nedeniyle rekabet ve anlamazlk vard.
II. Bayezidin hayatta kalan olundan ehzade Korkud (ortanca), kkl bir eitim grd. ok iyi
Arapa rendi. iirlerinde Harim mahlasn kulland. Babas dneminde nce Manisa Sancak Beyi
oldu (1483). Ancak, aabeyi ehzade Ahmedin babasn etkileyip ynlendirmesiyle stanbuldan daha
da uzaklatrlmas iin Antalyaya Sancak Beyi olarak gnderildi.
ehzade Korkud, bu duruma hem zld hem de ok kzd. Kendisine ait sekiz tekne, seksen kadar
tayfa ve 50 muhafz ile birlikte Hac farizasn yerine getireceini syleyerek 1509 Nisannda Msra
gitti.
Bylelikle Korkud aynen amcas Cem Sultan gibi hareket etmi oluyordu. Nitekim Msrda Memluk
sultan tarafndan depdebeli bir trenle karlad. Ancak, Osmanllar ile arasnn almamas amacyla
onun Hacca gitmesine izin vermedi.
ehzade Korkud da bir sre sonra Msra geldiine piman olup bir yldan\ fazla sren gurbet
kalntsn bitirip Antalyaya dnd. Oradan babasna eitli armaanlar gnderdi.
Daha sonra, stanbula yakn olduu iin bir yolunu bulup kendisini Antalyadan Mani-

KATLEDLEN EHZADELER

135

sa Sancak Beyliine atattrd. Korkud, teki iki kardei Ahmed ile Selim arasndaki ekimeli
dnemlerde Selimin yannda yer ald.
ehzade Ahmed, II. Bayezidin saltanat yllarnda onun hayatta kalm olundan en by idi.
Ahmed, babasnn en sevgili olu olduu gibi, nl veziriazam Hadm Ali Paa da kendisini ok
tutuyor, gelecein padiah olarak onu gryordu. Ahmed, lml ve arbal bir karakter yapsna
sahipti, devlet nde gelenleri arasnda ok sayda taraftar vard. Ancak, Yenieriler ile aras pek iyi
saylmazd. Ahmed, onlar kendi yanna ekmek iin her trl yola bavurmusa da bunu
baaramamt. Byk ehzadenin endiesi, kendisinin deil ortanca ehzade Korkutun babasndan
sonra Osmanl tahtna geebilme ihtimali idi.
EN KK
EHZADE
SELM!..
Selim (Sonradan Yavuz Sultan Selim),
1470te Amasyada dodu ve babasnn saltanat yllarnda Trabzon valiliine getirildi. Orta boylu,
yuvarlak ve krmzya yakn beyaz yzl, dzgn ve beyaz dili, atk kal, omuzlar ile gs aras
olduka ak, sakalsz, sert bakl ve uzun byklyd. Babasnn son sal-

136

KATLEDLEN EHZADELER

tanat yllarnda lke ilerinin kt gitmesi zerine, saltanattan ayrlacan anladndan hemen kendi
mstakbel saltana iin gerekli nlemler dnmeye balad. Hanedan iine bir saltanat veraseti yasas

bulunmad iin Ftih Kanunnmesi uyarnca hkmdar olan ehzade teki tm kardelerini ldrme
hakkna ve olanana sahipti. Ortada Se-limden baka ehzade olarak Korkud ve Ah-med vard.
Selim, stanbuldan hayli uzakta olduundan bakentten ve babasndan abuk ve dzgn haberler alma
imknndan yoksundu.
O sralarda lml karakteri nedeniyle ehzade Ahmed hemen tm devlet nde gelenlerinin saygsn
kazanmt. Selimin karakteri ise, aabeyinin tam zddyd. iddeti, ele avu-ca smay, acmaszl
dolaysyla evresinde saygdan ok korku salmt. Nitekim, Erzincan ve evresinde Osmanl
aleyhinde etkinlik gsteren ah smail kuvvetlerini aman-szca izleyip lke topraklarndan kovmu,
Grcler zerine de bir sefer dzenleyip onla-n da sindirmi; gelgeldim, bu baarlar stanbula
ehzade Selim babasna kar vaziyet almutur eklinde yanstld...
Bu arada Selim, saltanat elde etmek iin iki kardei nasl hazrlk yapm ise, o da yapmt.
Trabzonda kendi asker gcnden baka Krmn asker glerinden de yararlanmay planlad. Ve
saltanat elde etmek amac ile

KATLEDLEN EHZADELER

137

Rumeli topraklarna getiinde, yannda Krm Hannm olunun komutasnda 35 bin Tatar askeri
yardmc g olarak bulunuyordu. Ama, en byk gc, Yenieri Ocann iddetli bir ekilde Selimi
desteklemeleriydi.
Selim, Trabzon yerine stanbula yakn bir yerde valilik yapmak istiyordu. Bylelikle taht elde
edebilmesinin daha kolay olacan dnyordu. Bunun iin birka kez giriimde bulunduysa, hatta
Rumeliye ordusunun banda gemesi zerine Osmanl devlet nde gelenlerinin tevikiyle yal II.
Bayezid Osmanl ordusunun bana geip Edirne tarikiyle ukurayr mevkiinde Selimin ordusuyla
kar karya geldi.
Selim, babas saldrmadka Osmanl ordusuna saldrlmamas yolunda komutanlarna kesin emir
vermiti. Nitekim, Selim komutanlar ile birlikte Osmanl ordu kararghna gitti ve bir arabann
penceresinden babas II. Bayezidin uzatt eli pt.
Bu srada Bayezid gzyalarn tutamamt. En sonunda baba-oul arasnda bir antlama yapld. Bu
antlamaya gre II. Bayezid ehzadelerinden hibirini tekine tercih edip veliaht yapmayaca yolunda
garanti verdi. Selime de Rumelide istedii sancaklar tevcih olundu.
0O0

138

KATLEDLEN EHZADELER

BABA-OUL
MCADELES

BTMYOR!..
O srada ehzade Selim Rumeliden ay-nlmayp ahkulu ad verilen Anadoludaki ayaklanmann
sonucunu beklemeye balad. ahkulu gleri, Osmanl ordusu karsnda baar kazanp sadrazam Ali
Paa ehit dt, ehzade Ahmed ise ahkulu ayaklanmaclarn izleyecei yerde Amasyaya ekildi.
Veziriazam Hadm Ali Paann ahkulu ayaklanmaclar ile yaplan arpmalarda ehit dtn
renen II. Bayezid, Edirneden sratle stanbula hareket etti.
II. Bayezid, artk ne olursa olsun saltanattan kesinlikle ekilmeye karar vermiti. Tm devlet nde
gelenlerini huzuruna ararak kendileriyle bu konuda grt. ounluk ehzade Ahmedin Osmanl
tahtna gemesini uygun grmt.
Ancak, Hadm Ali Paann yerine sadrazamlk makamna getirilen Hersekzde Ahmed Paa bu karara
katlmad. Ona gre, padiah saltanattan ekilmemeli, ehzade Selim Semendirede Sancak Beyi
olarak kalmal, ehzade Ahmed ise Amasyadan Karaman eyletine atanmalyd.
Bu neri bir kenara braklarak ehzade Ahmede gelip saltanat elde etmesi iin haber

KATLEDLEN EHZADELER

139

gnderildi. Oysa Selim ile babas arasnda daha nce imzalanan antlama uyarnca, padiah yaad
srece tahtta kalaca ve kendisinden sonra tahta kmas iin olu arasnda kimseyi veliaht
semeyeceine dair II. Bayezid sz vermiti. Padiah, Edirneden stanbula ulatnda Yenieri
Oca onu uyararak Senin salnda baka hkmdar istemeyiz! diye ona haber yollad.
Filibede olan ehzade Selim ise tm bu olup bitenlerden adamlar araclyla gn be gn haberdar
oluyordu. Ve ni bir kararla krk bin kiilik ordusunun bana geerek orluda babasnn ordusunun
bulunduu Kartran Ovasna ulat. II. Bayezid de durumu renmi, ordusunun bana gemiti.
ehzade Ahmed yandalar padiah Selimin aleyhine kkrtmak amacyla, onu tahrik iin padiahn
arabasnn penceresinden Selimin kalabalk ordusunu gstererek yle dediler:
* Szde eliniz pmeye gelr! Bu ne i-dr? u gelen ordunun kalabalna bakn! ehzade babasnn
elini pmen bu denli kalabalk bir eri ile mi gelr?
ki taraf arasndaki sava, fazla uzun srmedi. II. Bayezidin ordusu ehzade Selimin ordusundan hem
daha kalabalk, hem de daha iyi eitimliydi; stelik II. Bayezidin ordusunda top da vard.
Selim, beklemedii, mthi bir bozguna urad ve sava alanndan cann g bela

140

KATLEDLEN EHZADELER

kurtard. Kaynaklara gre, Yavuz sava alanndan Karabulut adl mthi hzl koan bir kheylana
atlayarak kamay baarmt.

ehzade Selim, tedbirli davranarak Karadenizde demirli bekleyen filosunu, Bulgaristan kylarndaki
Burgaz Krfezinin kuzeyinde bulunan Ahyolu adl limana gtrd ve kendisi yanndakilerle birlikte
gemilere binip Kefeye gitti. En yakn adam ve komutan Ferhat Bey de askerleri toparlayp
ehzadeye ulat.
ehzade Selimin yenilgisinin ardndan
stanbula dnen II. Bayezid, artk bir an n
ce byk ehzadesi Ahmedi stanbula a
rp taht ona devretmeye kesin karar vermiti.
Nitekim, ehzade hemen stanbula davet edil
di.

ehzade Ahmed, stanbula gelmek iin Maltepe yalanlarnda grld an, Yenieri Oca her eyi
renmi ve hi sevmedikleri ehzade Ahmedin padiahl konusunda kazan kaldrp
ayaklanmlard. Ahmedin Bo-az geip stanbul tarafna ulamasn nlemek iin Yenieriler her
trl yolu keserek tm iskeleleri igal ettiler. bununla bitmedi. Gece, ehzade Ahmedin
taraftarlarndan Vezirzm Hersekzde Ahmedin, Beylerbeyi Hasan Paann, Kazasker Meyyedzde
Abdurrahmn Efendinin, Nianc Tcizde Cafer elebinin evlerini yamalayp, adamlarn yaralayp
ldrdler. Bununla da yetin-

KATLEDLEN EHZADELER

141

meyip sabahlara kadar stanbul sokaklarnda ehzade Selim lehinde tezahratta bulundular. Ertesi gn
btn Ocak mensubu yenieriler Bb- Hmyunun nde toplanp evleri yamalananlarn
azledilmelerini talep etti. Padiah, bu istekleri kabul zorunda kald. Ancak nl ikinci vezir Koca
Mustafa Paa azilden kurtulduu gibi, Veziriazam Hersekz-denin yerine vezirizmla getirildi. O
srada Maltepede bulunan ehzade Ahmed. stanbulda yenierilerin kendi aleyhine ayaklandn
duyunca Maltepeden Gebzeye ekildi. Amac, Anadoluya adamakll hkim olduktan sonra
stanbula girip tahta kmay denemekti.
Ahmed, oradan Konyaya yrd. ehzade Mehmedin ynettii kenti kuatp, ald.
SIRA
EHZADE
KORKUDTA
Selimin tahta kmasn istemeyenler Ahmedin urad baanszlk karsnda bu kez teki ehzade
Korkuda yneldiler. Ve onu acele stanbula davet ettiler. Manisadaki ehzade, elini abuk tutarak
Davutpaa iskelesinden karaya karak oradan Yenieri K-lasna gitti. Yenieriler ehzade
Korkuda sayg gstermekle birlikte Selimden bakas-

142

KATLEDLEN EHZADELER

n Osmanl tahtnda grmek istemediklerini srarla sylediler. Bu sralarda ehzade Ah-med bir Safev
yandann Amasya - Tokat yresindeki kuvvetlerine yenilmi, Yenieriler karsndaki saygnln bu
yzden adamakll yitirmiti.
Btn bunlar olurken 19 Nisan 1512den balayarak ehzade Selim sk sk Yenieri Oca nde
gelenleriyle grt, onlara istikbalde ok byk seferlere kacan anlatt...
in tuhaf, II. Bayezid fikir deitirerek tahtta kalmay yeniden dnmeye balad. Hatta Selimin
taht sevdasndan vazgemesi iin oluna rvet vererek onu Semendireye yollayp stanbuldan
uzaklatrmak istedi. Sonra da kendisinin lnceye kadar tahtta kalmas kouluyla Selimi veliaht
atayacan sylediyse de Yenierilerin tam desteini salayan Selim bu nerileri kabule yanamad.
Gl bir sylentiye gre, Selim tahta kmadan bir gn nce babasyla at zerinde grt. Bu
grmede Bayezid kendisini ordunun banda ah smaile sefere yollamay nerdii, ancak Selimin
bunu ancak padiah olduktan sonra yapaca konuuluyordu... 0O0

KATLEDLEN EHZADELER

143

SELM
TAHTA
IKIYOR
24 Nisan 1512 Cumartesi tarihinde Yenieriler ile Sipahilerin sarayn kapsnda dzenledikleri
muazzam gsterilere artk halk da katlmt.
Vezirler padiahn huzuruna karak saltanattan artk ekilmesi gerektiini kendisine ak ak
sylediler. Yal II. Bayezid tam anlamyla desteksiz ve aresiz kalmt. En sonunda saltanattan
ekildiini u szlerle vezirlerine bildirdi:
* Olum Sultan Selim Han yerime nasbeyledim; Allah mbarek eylesin!
II. Bayezid derhal Yeni Saraydan Eski Saraya tand ve bu srada olu kendisini yolcu etti.
Bayezid, saltanat Selime braktktan sonra istei zerine yirmi yk, yani iki milyon ake maa ile
Dimetokaya gnderilmesi kararlatrld. Eski padiahn hizmetine Rumeli Beylerbeyi Hasan Paa,
Defterdar Kasm elebi ve Tabib Ahi elebi verilmilerdi. Ancak, daha Dimetokaya ulalmadan II.
Bayezid 26 Mays 1512 aramba gn orlu yaknlarnda hayata gzlerini yumdu.
II. Bayezid, dnyadan ayrldnda 64 yandayd...

144

KATLEDLEN EHZADELER

Yavuz Sultan Selim / 1470 - 1520 Padiahl: 1512 - 1520

Bayezidin, sonradan ele geen bir iirinden, tahttan gnll olarak feragat etmedii ve olu Selime
dargn olarak dnyaya veda ettii anlalmaktadr.

Nitekim, II. Bayezid, iirinin bir yerinde aynen yle der:

Benim ekmeimi yahvif idenler (korkutanlar) Beni koyup Selim aha gidenler Hakikat rhna
(yoluna) varanlar Grn beyler bana nitti Selim ah

KATLEDLEN EHZADELER

145

SELM
KARDELERYLE MCADELEYE BALIYOR
Tahta yeni kan Selimin karsndaki en zorlu engel ve rakip en byk ehzade, aabeyi Ahmedti.
Bu ehzade, Maltepeden Anadoluya dndnde, kardeinin olundan Konyay alm, gen ehzade
Mehmed i tutsak etmi, ama babasnn basks sonucu onu serbest brakmt. ehzade Ahmed,
Anadoluda baanya ulaacan hesaplayarak Selime kar youn bir hazrlk iine girmiti...
Osmanl tarihinde yeni karde kavgalar yine hz kazanyordu...
Bunun dnda Selimin ikinci rakibi, ehzade Korkud idi. O da Manisada idi. Ama, stanbul onu
kuku iinde izliyordu...
Sultan Selim, randaki Safeviler dnda, kendisinin tahta kn tebrik iin gelen Venedik, Macar,
Memluk ve teki devletlerin eli ve temsilcilerini kabul etti. Onlara dostluk elini uzatarak mevcut
bar antlamalarn imzaladktan sonra gndemine u maddeyi ald:
Kardei (aabeyi) ehzade Ahmedi ortadan kaldrmak!
Bu arada Anadoluda oktan hkmdarln ilan eden ve Selimi tanmayan Ahmedin olu ehzade
Aladdin de bir ordunun banF/10

146

KATLEDLEN EHZADELER

da Bursa zerine gelip kenti zapttetti ve orda babas adna hutbe okuttu. Ama, Selim hemen yeeninin
zerine bir kuvvet yollad. Ala-ddin, Bursadan kat ve kent Osmanllar tarafndan geri alnd.
ehzade Aladdin ise Malatya yolu ile Memlukl Sultanlarna snd. Bu durum karsnda padiah
Sultan Selim, ehzadelerin yurt dna, zellikle Avrupa lkelerine kaarak bana gaile kartmalarn
nlemek amacyla Anadolunun stratejik limanlarna kadrgalar yollayp, uygun grlen kylan abluka
altna aldrd.
Hemen arkasndan aabeyi ehzade Ah-r medin zerine nl Malkoolu Bli Beyin olu Ali Beyin
komuta ettii bir asker kuvvet evketti. ehzade Ahmed ise iki olunu da yardm salamalar
amacyla ah smaile gnderirken kendisi de Malatyaya kat. Ksa sre durumu uygunu grr
grmez Amasyaya dnd. Zira, devlet adamlarnn nde gelenlerinden bazlarnn, zellikle
Veziriazam Koca Mustafa Paann kendisini tutmas ve gizlice haberlemesi, Yenieri Ocanda
kimi yksek rtbeli zabitlerin kendisini padiah yapmak iin ona mektup yollayp bakente davet
etmeleri ehzadeyi fazlasyla mide sevketmiti. Malkoolu Bali Bey, bu durumu hemen Bursaya
gelmi olan yeni padiaha bildirdi...

Sultan Selim kararlyd. Saltanat yasas (Ftih Kanunnmesi) uyarnca, kendi z

KATLEDLEN EHZADELER

147

olu Sleyman dnda baka hibir ehzadeyi hayatta brakmayacakt. Osmanlda birlik ve btnl
salamann, paralanmay nlemenin baka bir yolu yoktu ona gre...
Bursaya gelir gelmez ilk emrini verdi:
* Tiz hepsin boynu vurula!
Ve kardeleri ehinah, lemah ve Mahmudun hayattaki btn oullar (Musa, Emin, Orhan,
Mehmed, Orhan) ksa srede cellata teslim edilip ortadan kaldrldlar!
SIRA
EHZADE
KORKUDTA
Padiah Selim, ardndan kk kardei Korkuda yneldi. El altndan adamlar yollayp onun saltanat
hakknda ne fikirde olduunu renmek istedi. Zira Korkud, Selimin tahta gemesi zerine,
Manisaya Benim vicdanmda mlk ve devlete gerekten ve cidden rabet yoktur; muradm bir
kede huzur edip devam- devletimizin duasndan ibarettir eklinde konumutu. Ancak, Sultan
Selim, yapt aratrmada Korkudun doru sylemediini, gznn hl Osmanl tahtnda olduunu
rendi ve hi vakit kaybetmeden en gvendii asker birliklerinin ba-

148

KATLEDLEN EHZADELER

sna geerek anszn Manisaya, Korkudu yakalayp cezasn vermeye gitti. Ve ehzadeyi kuatma
altna aldysa da onu yakalamay baaramad. Zira kardei Korkud, padiahn zerine gelmekte
olduunu bir adam araclyla renince gece yars ykte hafif pahada ar eyas ve Piyale adndaki
sdk bir klesi ile birlikte nce sakaln beyaza boyad, sorra kafasna klah geirip kyafet
deitirerek^ sradan bir dervi grntsyle saraynn arka kapsndan kamay baard.
Korkud ve klesi, uzun sre bir maarada saklandlar. Amac, Antalyaya inip bir gemi ile Avrupaya
kamak ya da Rodos valyelerine snmak. Gelgeldim, bunu baaramad. Ancak 20 gn kadar
saklanabildi.
Maara, bir kyl tarafndan haber verilince yerleri saptand ve yakalandlar. Verilen emir gereince
ehzade Korkud Bursaya getirilirken yolda Emet kasabasnda gece uyuduu srada Kapcba Sinan
Aa tarafndan kemend ile boularak cesedi Bursada Orhan Gazi trbesinin yaknndaki mezarna
gmld. Sdk klesi Piyale Bey ise, trbeye tr-bedr yapld. Tarih, 13 Mart 1513t!

Bu arada Korkudun stanbulda, padiah olan amcas Sultan Selimin yannda bulunan tek olu da
oktan bodurulup ortadan kaldrlm bulunuyordu.
oOo

KATLEDLEN EHZADELER

149

SIRA AABEY EHZADE AHMEDTE!

Artk sra en byk ehzade (aabey) Ah-mede gelmiti.
Sultan Selim, yani tarihe geecek olan ad-san ile Yavuz Sultan Selim ilk i olarak ehzade Ahmedin
en gl yanda olup onunla gizli gizli mektuplat saptanan Ve-zirzm Koca Mustafa Paay
Bursada idam ettirdi. Yerine Hersekzde Ahmed Paa drdnc kez bu makama getirildi.
Yavuz Selim, ardndan Ahmede bir takm sahte mektuplar gnderterek, nde gelen devlet
adamlarnn onu stanbula gelecek olursa, Selimin yerine tahta karacaklarna inandrd.
ehzade Ahmed, bu sahte mektuplara inand, byk bir hayale kaplarak Malatyadan Amasyaya
geti. Orda kendisine bir ordu toplayp nce Konyaya, Konyadan da Bursa zerine yrd. Oysa,
Yavuz Sultan Selim her trl hazrln yapm, ordusu ile Ahmedi bekliyordu.
Yavuz Selim, aabeyini bursa dnda karlamalar iin ordusunun bana Karaman Beylerbeyi
Hemdem Paa ve Anadolu Beylerbeyi ile Mirahur Bykl Mehmed Aay grevlendirmiti.
Ahmedin gelmekte olduu bildirilince Yavuz Selim de Yeniehir Ovasna hareket etti.

150

KATLEDLEN EHZADELER

ki kardein ordusu Yeniehir ovasnda kapt. arpma fazla srmedi...

Yavuzun ordusundaki askerlerin sava kabiliyetleri ok stnd. Ksa surede ehzade Ahmedin
ordusu bozulup ricate balad... ehzade Ahmed atnn stnde bizzat savarken yaralanp yere
dnce yakaland. Se-limin huzuruna kma dilei kabul edilmedi ve Sinan Aa tarafndan
yakaland yerde hkm infaz edilerek bouldu. Sinan Aa, ehzadeyi yay kiriiyle boup
ldrdkten sonra sava alannda Yavuz Sultan Selimin ordughna giderek yle dedi:
* Devletlm!... Nizm- lem in kavid-i l-i Osman zre kayd grlmtr!..
Bu szler zerine aabeyinin ldrldn renen Yavuz, tm sert tabiatna ramen gzyalarn
zor tutup, yle konutu:
* Neslmzde bu bidat karan Rah
met-i Hakktan bad (uzak) olsun!
ehzade Ahmedin cenazesi Bursaya gtrlerek Muradiyeye defnedildi. Artk tahtta tamamen
rakipsiz kalan bu olaanst hkmdarn Sleymandan (sonradan Kanun Sultan Sleyman) baka
vrisi kalmamt.

ehzade Ahmedin Kasm adndaki olu Memluklu sultanlarna snd. Murad adndaki teki olu ise
bir sre randa ah smailin yannda kald. Orada Sancakbeyi derecesinde bir grevdeyken ld.
Osmanlda artk Yavuz Sultan Selim dnemi balamt...
Tek bana...
Rakipsiz Yavuz Sultan Selim!..

katledilen ehzadeler

151

KANUN
DNEMNDEK
EHZADE
OLAYLARI!
Osmanl mparatorluunun, Avrupallarn da dedikleri gibi gerekten Muhteem olan padiah
Kanun Sultan Sleyman dneminde de Osmanlda ehzade olaylar eksik olmad...
Byk hkmdar evlatlar yznden zntlere, straba sevkeden olaylar meya-nnda; ok sevdii
kimi ehzadelerini vakitsiz alp gtren ecelin yan sra bir takm dzen ve entrikalarla,
ynlendirmelerle iki z evladna kymak durumunda kalndan dolay ekmi olduu muhakkak
bulunan vicdan azab belirtilebilir.
Osmanlnn bu byk hkmdar Kanun Sultan Sleymann sekiz erkek, bir de kz ocuu
dnyaya gelmiti. Mhidevran Sul-tandan (Glbahar Hatun) olan en byk

152

KATLEDLEN EHZADELER

ehzade Mustafadan (Manisa 1515 - Konya Erelisi 1553) gayrisi Kanunnin byk bir tutku ile
bal olduu sevgili ei nl Hrrem Sultandan domulard. Murad, Mahmud ve Abdullah adndaki
ehzadeler bir-bir buuk yalannda ldklerinden padiahn, bu kk ehzadelerin kayb dolaysyla
ykm derecesinde, byk apta bir znt sz konusu edilemez. Ancak, Kanun Sultan Sleymann
bizzat veliaht gzyle bakt ve ok sevdii ehzadesi Mehmedin 22 yandayken 1543te anszn
lm, padiah olaanst mteessir etti; onun adna Mimar Sinana ehzade Camiini ina ettirdi.

ehzade Meh-med iin ehzadeler gzidesi Sultan Meh-medim msran dile getiren Kanun, sevgi,
strap duygularyla iir kudretini ebced hesabyla tarih drd (Hicr 950-Milad 1543) bu msrada
bir araya getirmiti. ehzade Mehmedin gen yata lmnn ardndan Sultan Sleymann zerine
titredii, ok sevdii ehzadelerinden biri de en kk ehzade Cihangir idi...
Osmanlda bir padiahn lmnn ardndan kimin padiah olaca yolunda bir veraset kanunu
mevcut olmadndan, Kanunnin ya ilerledike hayatta kalan ehzadeleri bir yaam endiesi
almaya balad. Nitekim, 1553te olup biten tirajik olaylar, bu endielerin hi de bouna olmadn
gsterecektir.

KATLEDLEN EHZADELER

153

Kanunnin 1553te en by Mustafa, tekiler Selim, Bayezid ve Cihangir adlarnda drt ehzadesi
hayattaydlar. Bu ehzadelerden Mustafa 39, Selim 30, Bayezid 28 ve Cihangir ise 23 yalarndaydlar.
Konya Valisi olan Mustafa] babas Saru-han (Manisa) Sancakbeyi iken 1515te dnyaya gelmiti.
Byk babas Yavuz Sultan Se-lime hem kafa, hem de beden yaps olarak ok benziyordu. Kkl bir
eitim grmt. Salam karakteri, iyi yreklilii, gleryzl, alkanl, bilgisi ile hem ordu hem de
imparatorluun aydn kesiminin geni lde sevgisini kazanmt. Ya ve durumu itibaryla
babasndan sonra hkmdarln tek aday durumunda ehzade Mustafa idi...
Gelgeldim, nl Hrrem Sultan, Mustafann karsna her bakmdan bir set gibi kt...
Kanunu Sultan Sleymann asl ad Roksalan olan Hrrem Sultandan Selim, Bayezid, Mehmed ve
Cihangir adl drt erkek ocuu dnyaya geldi. Bunlardan ehzade Mehmed, Sleyman daha Saruhan
Sancakbeyi iken lnce Yenieri Ocanm eski odalar karsndaki mezarna defnedildi ve zerine
bir trbe ve de ehzade Camii diye nl olan cami ile medrese ve imaret yapld.
Kanunnin sevgili ei Hrrem Sultan ocuklarndan en ok Bayezidi sevip kolluyor ve onun
Kanunden sonra hkmdar olabil-

154

KATLEDLEN EHZADELER

mesi iin elinden gelen her eyi yapyordu. Bunun iin oktan etkinlie balamt. lk olarak, olunun
hkmdarlnn en byk engeli olarak grd, vey aabeyi ehzade Mustafann her ne ekilde
olursa olsun ortadan kaldrlmas gerektiini aklna koydu. Kanunnin Vezirizm brahim Paa ise
iddetli bir ehzade Mustafa yandayd... Hr-rem Sultan, ilk frsatta brahim Paa aleyhin-dekilerle
ibirlii yaparak ilk nce veziriazam ortadan kaldrtmay baard.

Kanun Sultan Sleyman / 1495 - 1566 Padiahl: 1520- 1566

KATLEDLEN EHZADELER
Sra, ehzade Mustafaya gelmiti...

155

Hrrem Sultan, ehzade Mustafa hakknda eitli tuzaklar hazrlayarak onun boynunun cellata
uzatlmas iin kollar svad. Hrremin abas sonucu Manisa Sancakbeyi olan Mustafa Amasyaya,
daha sonra da Konyaya gnderildi ve Hrrem Sultan m oullan Selim Manisada, Bayezid de
Ktahya Sancaklarnda grevlendirildi. ehzade Mustafa aleyhine alnacak dzen ve entrikalar
yapmak iin henz kubbe veziri durumunda olan Damad Rstem Paa da byk aba gsterdi.
Mustafann azndan ran ahna sahte bir mektup yazdrtlarak bu mektuplarn padiahn eline
gemesi saland.
Kanun Sultan Sleyman bu esnada sefere kmam, Erdel sorunundan dolay Macaristana vezir Kara
Ahmed Paay ve Osmanlnn Dou illerine saldrlar dzenleyen ah Tahmasba kar da
Vezirizmha getirdii damad Rstem Paay grevlendirmiti.
Aslnda Hrrem Sultanm en yakn a-damlarndan olan Rstem Paa Aksaray yaknlarna gelince
ordusunu durdurup beklemeye geti. Yenierilerin ehzade Mustafann padiah olmasn istedikleri,
askerlerin yall nedeniyle sefere kmayan padiahn tahttan indirilerek yerine ehzade Mustafay
getirmek iin kendisini zorladklar yolunda bir sylenti uydurup bunu hemen Kanun Sultan
Sleymana iletti. Bunun iin Sipahiler

156

KATLEDLEN EHZADELER

Aas Kzl Ahmedlerden emsi Aa (sonradan Paa) ile avuban stanbula yollad. Ve padiahn
bizzat ordunun bana gemesini arz ederek Aksarayda onu beklemeye koyuldu.
Kanun, Hrrem ve Rstem Paann ortaklaa uydurduklar yalana inand. Rstem Paay geri
ararak stanbuldan ayrld ve doruca Aksaraya giderek 1553 yl Aus-tosun son gnlerinde
ordusunun bana geip ran seferine kt.
Kanun, bu sefer esnasnda ne yapp yapp olu ehzade Mustafay ortadan kaldrmay aklna
koymutu...
Nitekim, ehzadenin feci sonu adm adm yaklamaktayd.
Kanun, sefer srasnda Ktahya valisi Bayezidin gereinde Rumeli topraklarn savunmas iin
Edirneye yollad. Bolvadine ulatnda Saruhan Valisi Kanunnin otana gelerek el pt.
Karaman Erelisinden sonra Osmanl ordusu Aktepede konaklaynca, ehzade Mustafann
askerleriyle birlikte orduya katlmas iin adr kuruldu. Aslnda bu bir tuzaktan ibaretti. Nitekim
hemen ertesi gn nde gelen Osmanl devlet adamlar Mustafann adrna giderek el pp hilat
giydiler. Ardndan, ehzade Mustafa babas Kanun Sultan Sleymann elini pmek zere padiahn
bulunmas mutad olan divanhane adr deni-

KATLEDLEN EHZADELER

157

len otaa getirildi. Mustafa, adra girdiinde babasnn orada olmadn grp ok ard. Ve ne
olduunu anlayamadan yedi dilsiz cellat zerine atlayp onu bomak istediler. Ama, gl kuvvetli
olan ehzade bir hamle ile kurtulmay baard. Tam dar kacakken saray hizmetlilerinden (sonradan
Paa olan) Zal Mahmud Aa arkasndan yetiip yay kiriiyle ehzadeyi bodu!
ehzade Mustafann bodurularak ldrl, sonradan Osmanl tarihilerince aynen u ekilde dile
getirildi:
Sultan Sleyman Hazretleri ehzade Mustafay kati in huzuru Hmynlarna izhar ettiklerinde
ehzade Sultan Mustafa kaziyyeden haberdar olup ehriyr Hazretlerinin zerine hcm eyledxk.de
huddam mteferrik ve perian oldular. Mahmud Aa ol vakit greilik fenninde mahir olmala Sultan
Mustafann zerine perdb idp ykd ve balad; pes ehriyr Hazretleri mrnleyhi Zal diyu
takib buyurdular.
Sultan Mustafann adrda boulduu haberi ordu iinde yaylnca, Yenieriler kyameti kopardlar ve
bu olay nedeniyle Veziriazam Rstem Paann cezalandrlmas iin nmayiler yapmaya baladlar.
Kanun Sultan Sleyman bu kargaalk durumunu byk bir ustalkla ynetti; derhal kapclar Kethdasn Divnhneye yollayarak, Veziriazam Rstem Paadan Mhr- Hmyn u

158

KATLEDLEN EHZADELER

aldrp onu grevden azletti ve vezirler toplant halindeyken nc vezir Haydar Paaya da
azledildiini u szleriyle iletti:
* Tiz kend adurunuza gidiniz!
teki vezirler yerlerinde oturup kan kargaay mzakere ederlerken, Kapclar Kethdas yeniden
ieri girdi ve elindeki Mhr- Hmaynu padiahn emri uyarnca yenieriler tarafndan ok sevilen
Tmvar Fatihi diye anlan ikinci vezir Kara Ahmed Paaya verip, vezirizmlm kutlad.
Bylelikle Keh-lei kbal Damad Rstem Paanm 9 yla yakn sren ilk sadareti son bulmu oldu.
Padiahn, yapt bu grev deiiklikleri etkisini gsterdi ve Yenieriler yattlar.
Hakknda iftiralar ve aleyhine kurulan tuzaklarla cannda olan ehzade Mustafann cenaze namaz,
ordu iinde bulunan kazaskerlerin de katlmyla Erelide klnd ve tabutu babas Kanun Sultan
Sleymann emriyle Bursaya gtrlp orada II. Muradn trbesi yaknlarndaki mezarna
defnedildi.
Batl tarihilere gre, Kanunnin en byk ehzadesinin bodurularak ldrlmesi faciasn ikinci bir
facia daha izledi. Bat kaynaklarna yansyan gl bir sylentiye gre, ehzade Sultan Mustafann
Bursa ya da Amasyada bulunan kk yataki olu da dedesi Kanunnin emri ile annesinin
kucandan alnp cellada teslim edildi ve boularak ldrld...

KATLEDLEN EHZADELER

159

ehzade Sultan Mustafann babasnn emri ile bodurularak ldrl ordu iinde olduu gibi
hemen tm yurtta da byk bir znt yaratt. Bu lm, adet bir ulusal matem ile sonland. yle ki,
Mustafann ldrlnden duyulan znt, Divan edebiyatnda da unutulmaz, derin yanklar
uyandrd, izler brakt.
ehzade Mustafann (kimi kaynaklarda ehzade Mustafa elebi diye de geer) ldrl
konusunda ok sayda Divan edebiyat airinin drd tarih ve de duygulu mersiyeleri mevcuttur.
Bunlarn en ok bilineni Talcal Yahya Beyin Ebced hesabyla Hicr yln 960 tarihini (Milad
1553) gsteren Mekr-i Rstem terkibiyle krk iki beyit-lik uzun ve gerekten ok hazin mersiyedisidir. air Talcal Yahya Bey, Mustafann boduruluunu bir cinayet olarak grr ve bu konuda
btn sorumluluun Veziriazam Kehle-i kbal Rstem Paada olduunu ifade eder. ehzadeye ihanet
isnad eden mektuplarn sahteliini anlatan air, bu konuda Veziriazam Kehle-i kbal Rstem Paann
roln yle anlatr:
Yalancnn kuru bhtan buz-i
pinhn
Aktt ymuzu yakd nr- hicran
ehzadenin kollarn tutup yere ykan ya da kollar tutulup yere ykldnda boynuna

160

KATLEDLEN EHZADELER

kemendi geirip onu boarak ldren Zal Mahmud, ir Talcal Yahya Beyin beytine gre,
Rstem Paanm adamdr: Getirdi arkasn yre Zl-i dev-i
zaman Vcdunu sitem-i Rstem ile irdi
ziyan Szn dudaktan esirgemeyen air, Yenieriler ile halkn teessrn aadaki msralarla dile
getirmekten ekinmez:
Medet medet ki cihann ykld
bir yan Ecel Cellileri ald Mustafa Hn Dkld gzya yldzlar
oald fign Dem-i memt- kyamet gnnden
oldu nian Girv- nle vu zr ile doldu
kevn- mekn Akar su gibi mdm aklamakda
pir- cvn. air, mersiyesinin bir yerinde, olay nede-nile Veziriazam Kehle-i kbal Rstem Paanm
idam edilmesi gerektiini bile ne srer:

O cn- demiyn oldu hk ile yeksan Diri kala ne revdurfesd iden

eytn Ve en sonunda ii daha da ileri gtrerek Kanun Sultan Sleyman bile eletirmekten
ekinmez:

KATLEDLEN EHZADELER

161

Bunun gibi ii kim grd kim iitti aceb

Ki oluna kya bir server-i
mer-mereb?
Yahya Beyin bu ar ithamlarla dolu mersiyesi uzun sre azdan aza ve elden ele dolat. air, bu
olay kendi azndan yle anlatr:
Ertesi, orduy-u Hmyun seyrine var-dum. Ge ge okunur (ke ke okunur), kimi alar, kimi
Yahya Bein marifetdr deyp ah iyler grdm!
air, aslnda zaten kendisine dman olan nl Kehle-i kbal Rstem Paa ikinci kez veziriazam
olduunda, Yahya Beyin ni-zm- lem iin idamn padiaha arz etmise de, Kanun Sultan
Sleyman:
* Bu makuulelere kulak dutma, ve intikam kasdn itme! diyerek kendisini bile eletirmekten
ekinmemi olan cesur airi korumak bykln gstermitir. Tm bunlara ramen Kehle-i kbal
Rstem Paa air Talcal Yahya Beyi huzuruna getirtip azarlam ve kendisini grevde bulunduu
Sultan Bayezid evkaf mtevelliliinden azletmitir. oOo
F/11

162

KATLEDLEN EHZADELER

BR DZMECE MUSTAFA OLAYI DAHA!..

Osmanl tarihinde ok sayda Ben ehzadeyim! diye ortaya kan ve ad Mustafa olup Dzme ya
da Dzmece Mustafa diye tarihe geenler vardr... Kanun Sultan Sleyman, Nahcivan seferi
gnlerinde, Rumelide bir Dzmece Mustafa Olay daha yaand. Bu seferki Dzmece Mustafa,
Kanu-nnin Ereli yaknlarndaki ordughta bo-durtup ortadan kaldrtt ehzade Mustafa olduunu
syleyerek ortaya kt. Bu sahte Mustafa, Osmanl kaynaklarnda da sk sk belirtildii gibi, aslnda
ldrlen gerek ehzadeye ikiz kardei kadar benziyordu. Bu nedenle sk sk etrafndakilere yle
diyordu:
* Aman beni sakn ele vermeyin, ben zaten canm g kurtardm, her eyin bir zaman var!

ti
Dzmece Mustafa, etrafnda on bin kiiye ulaan bir kuvvet toplamay baard. Bu asker g iinde
aknclar, leventler, hatta yenieriler bile vard. Dzmece Mustafann
gerek kiilii ve kimlii bilinmemekle birlikte bu sahtekr Selanik ve Yeniehir yresinde harekete
geti, oralardan Dobrucaya kadar ilerleyip yaylmay baard. Bu arada Tuna boylarndaki Silistre,
Nibolu gibi yerlerde de

katledilen ehzadeler

163

kendisine yanda bulmutu. Bylelikle Rumelinin ok byk bir kesimi bu ayaklanma giriimine
sahne olmutu. Osmanl belgelerinde kendisinden Bir ahs- mehul n neseb (nesebi belli olmayan
mehul kii) ya da bir bed asi bed haseb eklinde de sz edilen Dzmece Mustafa, Ereli
yaknlarnda ordughta cellatlarn kendisine ok benzeyen baka birini ehzade Mustafa sanarak,
baka birini ldrdklerini, kendisini aslnda: Kanu-nnin en byk ehzadesi Mustafa olduunu
srarla ne srd. Dzmece Mustafa, ok gemeden zerine gelen Osmanl glerine yakalanarak 31
Temmuz 1555te idam edilerek ortadan kaldrld.
EHZADE
CHANGRN
LM
Kanun Sultan Sleymann Hrrem Sultandan dnyaya gelen en ufak ehzadesi Cihangirdi.
Cihangir, aabeyi Mustafann
dramatik bir ekilde bodurularak ldrlmesine inanlmaz lde zld ve hastalanarak yataklara
dp ksa sre sonra da hayata gzlerini yumdu.
ehzade Cihangirin srt kamburdu. Ama son derece ince, zarif ve duygulu, yumuak balyd ve
babas onu ok sevdiinden yann-

164

KATLEDLEN EHZADELER

dan hi ayrlmazd. Bu yzden kk ehzadesini bir sancaa gnderip yanndan ayrlmasn istemedi.
Ama, Cihangir Mustafann katli olay srasnda ordudayd ve bu dramatik dolay grmt...

Halepde lnce cenazesi tahnit edilerek stanbula yollayp ehzade Camii haziresinde, kardei
ehzade Mehmedin trbesine gmld.
Kanun, sonradan Cihangirin ansna, onun adyla anlan camii yaptrd. stanbuldaki Cihangir
semti adn ite bu ehzadeden almtr.
VE EHZADE BAYEZDN HAZN YKS
Kanunnin artk hayatta Selim ve Baye-zid adl iki ehzadesi kalmt...
Selim 1524, Bayezid ise 1522 doumluydular. Yumuak karakterli, halim-selim, babacan ve de ikiye
dknce olan Selim, yaamn zevk sefa iinde geirmeye bakan biriydi. ki ya k Bayezid ise
ondan daha zeki, hareketli biriydi. En byk ehzade Mustafann eitli tuzak ve uydurma iftiralarla
bodurularak ldrlmesinden nce, Kanunnin sevgili ei Hrrem Sultan ve Veziriazam Kehle-i
kbal Rstem Paanm byk etkileriyle Kanun Sultan Sleyman da

KATLEDLEN EHZADELER

165

Bayezidi Osmanl tahtna aday saymaktaydlar. ehzade Selim de durumu sezmiti. Nitekim, bir gn
musahibi Celal Bey ile iki lemi yaparken yle dedi:
* Halk arasnda ne derler? Saltanat
kime uygun grerler?
Celal Bey, Selime padiahn ve Hrrem Sultann Bayezidi, askerin ise Mustafay istediini anlatt.
Selim, bunun zerine yle konutu:
* Sultan Mustafay en kuvvetlisi iste
sin, Bayezid Han ana ve babas istesin...
Ben Selim fakire de Mevl rabet eylesin...
Biz sefamz srelim, yarnlarn sahibi
var...
Ve lafn bitirir bitirmez iki kadehini yine dudaklarna uzatp, saltanat endiesi ile yine kln
kprdatmad; zevkini, sefasn bozmad.
Her eyi oluruna brakan, akl fikri iki ve elence lemlerinde olan, Selime, istese de, istemese de
saltanat yolu, deimez bir kader izgisi olarak, aldka alacak, aldka alacak, bu konuda talihi
hep yaver gidecekti. ehzade Selimin parlak istikbalini hazrlamakta nl Lala Mustafa Paa, ok
nemli ve de birinci derecede bir etken oldu. Zira, Mustafann bodurularak, ehzade Cihangirin ise
zntden, eceli ile lmesinin ardndan Lala Mustafa Paanm ehzade Selim lehine evirdii
dolaplar, dzenledii entrikalar; bir gn geldi, ehzade Bayezidi Kanun Sul-

166

KATLEDLEN EHZADELER

tan Sleymana, babasna kar bir s durumuna drd!.. ehzade Bayezid bu duruma derken,
Selimin saltanat ihtimali de adamakll glendi.
1558de ei, Kanun Sultan Sleyman zerinde ok byk bir etkisi olan Hrrem Sultan ld. Onun
lmnn ardndan padiahlk iin ehzade Bayezidi destekleyen saray grevlileri, en gl kozlarn
yitirmi oldu, gl ve yaygn bir sylentiye gre, Kanun Sultan Sleyman bile kendisinden sonra
padiah olarak Selimi dnmeye balad.
nceleri ehzade Bayezidin Lalas olan Lala Mustafa Paa, Veziriazam Kehle-i kbal Rstem
Paann hi ekemedii, hatta nefret ettii biriydi. Bir aralar gzden den Lala Mustafa Paa,
stanbuldan Safed Sancak Beyliine yollanmt. Veziriazam Rstem Paa, nceleri Bayezidin Lalas
ve dolaysyla srda olan Mustafa Paay, bu kez Selimin lalalna getirdi. Bylelikle onun lm
fermann imzalam olduunu sanyordu. Ama, veziriazamn hesaplar tutmad. Ba-yezide eski
yaknlndan dolay Mustafa Paa, Selimin dmanln ekmedi, tam tersi Lalanm kurnazlk,
zeks sayesinde Selim, Mustafa Paay sevdi ve onun istikbaldeki vezirizmlnm yolu alm
oldu. Bu arada iki ehzade arasndaki dmanlk giderek su yzne kyordu.
Mustafa Paa, Selimin lalalna getiril-

KATLEDLEN EHZADELER

167

dii sralarda, ehzade Bayezid, babasna bavurarak, onun, yeniden kendi yanna verilmesini arz etti.
Ama, Lala Mustafa Paa, ok kurnaz davrand, gerekte Selimden yana olduu halde, Bayezidi
kandrmak amacyla, ona bir mektup yollayarak, Selimin yannda kendisine daha yararl olacan
bildirdi.
ehzade Bayezidi bu yolla kandran Lala Mustafa Paa, bir yandan da ehzade Se-lime unlar
sylyordu:
* Veziriazam Kehle-i kbal Rstem Pa
a ile baz vzeranm meyilleri padiahlk
iin Bayezidden yanadr. Sizin merebi e
rifinizin iy irete (iki lemine) lfete ma
il olmas sebebiyle saadetli padiahmzca
veliahtln sizden Bayezide tahvili ihti
mali vardr. Buna kar zamannda tedbir
alnmazsa, saadetli padiah vefat edince,
bu gaflet zre devam edilirse; saltanat ki
me myesser olur?
Bu yolla Lala Mustafa Paa ehzade Se-limi tahrik ederek iindeki zaten mevcut olan saltanat hrsn
daha da kabartmak amacn gdyordu. Nitekim, Selim de ona u yant verdi:

* mdi greyim seni, her nice bilirsen

ve nice makl grrsen tedbir senindir! nallhu tel taht myesser olursa vezirizmlk dahi elbet senin hakkndrl

168

KATLEDLEN EHZADELER

ehzadeyi srekli saltanat iin tahrik edip ynlendiren Lala Mustafa Paa, ayrca Selimin bilgisi
dahilinde Bayezide bir mektup yazp Sarho ve sefih Selimin gaflet ierisinde bastrlp ortadan
kaldrlmasnn daha kolay bir ey olmadn bildirerek Bayezidi saltanat uruna karde dman
yapmaktan ekinmemiti.
Bu tr mektuplar birka kez tekrarland. Lala Mustafa Paaya hep gvenen Bayezid, en sonunda
kardei Selime hakaretler dolu mektuplar yollamaya balad.
Selim ise baka bir yol tuttu. Ve Lala Mustafa Paanm dne uyarak kardeinin kendisine yollad
hakaret mektuplarndan babas Kanunyi hep haberdar etti.
Kardeler arasndaki bu geimsizlik sonunda Kanun Sultan Sleyman onlarn valilik yaptklar yerleri
deitirmeye karar verdi. 1559da Selimi Manisadan Konyaya; Bayezidi Ktahyadan Amasyaya
vali olarak atad.
ehzade Selimin iki ve zevk sefaya ar dknl ve neredeyse rind bir yaam srmesine
karlk dedesi Yavuz Sultan Selim gibi ateli bir yaradlta olan Bayezidi salam, gvenilir karakteri
ve enerjik davranlarndan tr askerler seviyor ve en byk olu ehzade Mustafann bodurularak
ortadan kaldrlmasnn ardndan tahta onu lyk ve uygun gryordu...

katledilen ehzadeler

169

46 yl saltanat srecek olan yal padiah Kanun ise, o srada saltanatn 39. yl ierisindeydi. Onun,
askerin bu eilimini hissederek, vaktiyle Yavuz Sultan Selimin babas II. Bayezidi tahttan feragat
zorunda brakmas gibi, olu Bayezidin de kendisine byle bir davran iinde bulunabileceini hesap
ederek, Bayezidin stanbuldan elden geldiince uzaklatrarak Ktahyadan Amasyaya atam
olduu anlalyordu.

ehzade Selim Konyaya atand emrini aldktan hemen sonra, hemen yeni grevine gitmek amacyla
Bursaya geldi ve ordan babasna bir mektup yazarak, Ktahyadan henz ayrlmayan Bayezidin
kendi zerine saldrarak bir hadise karabilecei konusunda padiah uyard. ehzade Selim, Kanun
Sultan Sleymana Bayezid hakknda bylesi bir uyan mektubu yazmakta haksz saylmazd. Zira,
ehzade Bayezid, Amasyaya atanma emrini alr almaz, Ktahyadan ayrlmad, stanbuldan pek
uzaklara gitmek istemediinden, Ktahyaya alm olduunu ne srerek babasnda burann
valiliinde kalmak istirhamnda bulundu. Padiah, iki olu arasndaki rekabetin bir atmaya, hatta bir
saltanat kavgasna dnebileceini sezmiti. Bunu nleyebilmek amacyla nc vezir Pertev Paa,
Bayezide, drdnc vezir Sokullu Mehmed Paa, Selime nasi-hati olarak gnderildi. Kanun,
kardelerin

170

KATLEDLEN EHZADELER

aralarndaki geimsizlie mutlaka son vermelerini istemi, hatta geimsizlikte srar ederlerse saltanat
kzkardeinin olu olan Mora Sancakbeyi Osmanah Beye verilebilecei kendilerine tehdit yollu
duyurulmutu.
ehzade Selim, Lala Mustafa Paann tlerine uyarak nasihati Sokullu Meh-med Paay gayet
iyi karlad, ne derse evet dedi. Bayezid ise nc vezir Pertev Paay pek iyi karlayp fazla yz
vermedi. Bu durum karsnda padiahn ehzade Bayezid ile ilgili kukular daha da artm oldu.
Bununla birlikte Bayezid henz etrafndaki kuvvetlere pek gvenemediinden babasna bir
istirhamnme yollayp, ister istemez Amasyaya hareket etmek zorunda kald.
ki karde arasnda artk adamakll su yzne km bulunan bu atmaya ba sebep olarak Lala
Mustafa Paadan sz edilmekle birlikte, veziriazam Kehle-i kbal Rs-tem Paa, Emirahr Hasan Aa
ve Amasyada Bayezidin etrafnda toplanan Aksak Seyfddin, Kuduz Ferhad, Mestane Alaybe-yi
gibilerin bu konudaki etkinlikleri de ok nemli saylr.
Lala Mustafa Paa, iki ehzade arasndaki mcadelede Selim lehine o denli baarlar elde etti ki, en
sonunda Kanun Sultan Sleyman kk olu Bayezidi tam anlamyla bir s olarak grd. stne
stlk Bayezidin Amasyadan babasna yollad piman-

KATLEDLEN EHZADELER

171

lk ve affedilmesi yolundaki istirhamlarn bildiren mektuplar, yolda Lala Mustafa Pa-anm adamlar
tarafndan ele geirilip padiaha ulatrlmad. Lala Mustafa Paa, bununla da yetinmedi; padiahn
Bayezide yollad nasihatnmeyi ele geirdi ve nasihat-nmeyi gtren adam da idam ettirdi.
Ayrca, idam suunu da Bayezidin zerine ykmay becerdi. Olaylarn i yzn bilmeyen padiah
Kanun Sultan Sleyman ok zlm ve bir seferinde Rumeli defterdarna yle dert yanmt:
* Bu kadar mektuplar gnderdim. Byk kardeinle iyi gein diye bin bir nasihatler ettim. Fakat o,
varan kapucumuzu katletmi, mektuplarmz atee yakm; bizzarur, asker ile zerine varmamz lzm
geldi!
ehzade Bayezid Amasyaya gittikten sonra ounluu Trkmen airetlerinden olmak zere etrafna
15-20 bin kiilik bir kuvvet toplayp Konya istikametine hareket etti. Bayezid, ayrca Amasyadan
ayrld gn babasna kendisini aldatp yanl iler yapmasna neden olann Lala Mustafa Paa

olduunu bildiren ve gzya dkerek affn isteyen bir mektup daha yazmsa da, bu mektup da
bundan ncekiler gibi babasnn eline gemedi.
0O0

172

KATLEDLEN EHZADELER

K KARDE KONYA OVASINDA KARI KARIYA!

Bayezidin ordusuna karlk byk ehzadesi Selimi tutan padiah Kanun Sultan Sleyman en
gvendii komutanlarndan Anadolu Beylerbeyi Cenbizde Ahmed Paa, Karaman BeylerbeyiSolak
Ferhad Paa ve Adana Beyi Paay eylet askerleriyle Se-lime yardm etmelerini emretti. Padiah,
Ba-yezid yanda olan Veziriazam Rstem Pa-aya gvenmediinden, nc vezir Sokullu Mehmed
Paay da teki komutanlarnn bana serdar atayp yenieri, topu ve cebeci blkleriyle yola kld.
Selimin evresindeki asker gler, her bakmdan Bayezidin glerinden stnd. Selim, 25 Mays
1559da Konyadan glerinin banda yola kp Cem Ba denilen yerde ordusuyla ota kurdu.
Drt gn sonra, 29 Mays tarihinde iki kardein ordular birbirleriyle kar karya geldiler.
lk gn afakla birlikte balayan iddetli atmalar gn batmcaya kadar aralksz srd. Kesin bir
sonu alnamamakla birlikte Selimin ordusundaki Karaman ve Adana askerleri ok zayiata urad,
stnlk Bayezide geer gibi oldu...
Ertesi gn arpmalar yine gn doar-

KATLEDLEN EHZADELERA

173

ken balad. Ama, stnlk ksa srede iyi eitilmi savalar olan Selimin askerlerinden yana geti.
Kuluk vaktine doru darmadan olan Bayezidin ordusu bozguna uram ve hayli zayiat vermi
durumda sava alanndan ekilip kamak zorunda kald.
Sava kaybettiini anlayan Bayezid, yakn adamlaryla birlikte Amasyaya ekilmekten baka re
bulamad...
EHZADE BAYEZD
RANA
SIINIYOR!
ehzade Bayezid, bir yandan babas Kanunnin Anadoluya bizzat sefere kmasndan, bir yandan da
aabeyi Selimin Konyadan Amasya zerine gelmesinden kuku-lanmt. stelik babasna kar da,
aabeyine kar da direnecek gc yoktu. Vezirlerine dant ve rana snma karan ald!

Bir Osmanl ehzadesi daha kendisini karanlk bir dramn iinde bulmutu!
Ve koskoca Muhteem Kanun Sleymann olu ehzade Bayezid, 1559 yl Ramazan aynda
Bayramm ilk gn Amasyadan rana snmak zere ayrld.
O srada Bayezidin Orhan, Abdullah, Mehmed, Mahmud ve Osman adlannda be olu vard. Bayezid,
ailesini ve en kk olu

174

KATLEDLEN EHZADELER

Osman Amasyada brakt. teki drt olunu, hazinesini, deerli eyasn beraberinde gtrd.
Amasyada brakt harem kadnlar iinde Mihrimh, Hadice, Hanzde, Aye adlarnda drt de kz
vard. Beraberindeki asker says ise 12.000 kiiydi...
ehzade, valilik yapmakta olduu Amasyadan gzyalar arasnda uurland.
Bayezidin Amasyadan rana doru yola ktn renen Kanun Sultan Sleyman, nc vezir
Sokullu Mehmed Paay bir miktar askerle ehzade Selimin ordusuna katlarak Bayezidi izlemekle
grevlendirdi. Ancak, bu izlemeden herhangi bir sonuca ulaamad.
Bu arada, askerin, vezirlerin, devlet a-damlarnm, en nemlisi de halkn ok sevdii ehzade Bayezid,
Erzurum yaknlarndan geerken, Erzurum Beylerbeyi Aya Paa, kendisini kentten karak saygyla
bir birliinin banda karlad ve yolculuk iin svarilerine gereken nal, mh vs. gibi eyay
Bayezidin adamlarna teslim etti.
Aya Paa, daha sonralar bu davran nedeniyle Lala Mustafa Paann verdii bir emir gerei idam
edilecektir.
ehzade Bayezid ve beraberindekiler Erzurum ve Kazman zerinden rann Revan da denilen
Erivan Eyletine girdi. Ve burann Valisi ahkulu Sultana adam yollayarak rana sndnn ran
ah Birinci Tan-

KATLEDLEN EHZADELER

175

masba bildirilmesini istedi. ahkulu, Osmanl ehzadesini byk bir saygyla karlad ve durumu
derhal ran ahna bildirdi. O srada Kazvinde bulunan Birinci Tahmasb, bu haberden ileride
Osmanllara kar kullanabilirim diye son derece memnun olup umutland ve ehzadeyi
vezirlerinden Hasan Bey Ustaclu bakanlnda bir heyeti ona gnderip Bayezidi Kazvine davet etti.
ehzade Selim ise Osmanl hudut vilayetlerinin beylerine, ran ile olan barn bozulmamas iin ran
topraklarna kesinlikle saldrlmamasn emrettikten sonra babasnn iradesi gerei k mevsimini
geirmek iin ordusunun banda Sokullu Mehmed Paa ile birlikte Halepe gitti ve bahar mevsimine
kadar orda kaldktan sonra, eyalet merkezi olan Konya ya dnd.
Birinci Tahmasb, bir Osmanl ehzadesinin kendisine snmasndan son derece memnun oldu. Ve
gl bir sylentiye gre bu konuda yle dedi:
* Bu bize Elkasa nimel-bedel Cenb- Brden bir atiyye-i azmedir! (Bu, bizim iin Allahn
balad ok byk bir ltuf-tur.)

Olaanst parlak bir trenle Kazvine giren Osmanl ehzadesi Bayezid, orda Tahmasb ile kucaklap
pt. Saraya girerken Osmanl ehzadesinin kavuuna ah kendi elleriyle ok grkemli, ssl bir
sorgu takt.

176

KATLEDLEN EHZADELER

Bu ilk bulumann ardndan, Bayezid ve yanndakiler ikametlerine ayrlan saraya giderlerken

kendilerine altn eerli drt beyaz k-heylan hediye edildi. Osmanl uygarl ile zenginliinin
randan stn olduunu kantlamak istercesine ehzade Bayezid, Tah-masbm sarayna giri yoluna
kadife ve ipek kumalarla paha biilmez kumalarla yolluk detti, bir murassa (ssl) kl, bir
murassa eri haner, keseler dolusu altn, gm; hokka hokka inci ve elmas, bin elbiselik ipekli ve
srmal kuma; haalar (eyer rtleri) altn ilemeli elli at ve gm eerli on Arap at hediye etti...
Verilen muhteem ziyafetin ardndan Osmanl atllar ran ah onuruna harp oyunlar gsterileri
dzenleyerek gsterdikleri hnerlerle ranllar hayretler iinde braktlar.
Bayezidin emrindeki 12 bin askerin 9 bini rann eitli yerlerindeki Trkmen oymaklarna
datlarak Bayezide 3 bin kiilik bir muhafz ordusu brakld.
Aslnda ehzade Bayezidin rana iltica etmesi, Kanun olsun, ehzade Selim iin olsun endie verici
bir durumdu. te bu nedenle, ehzade Bayezid hakknda Kanun Sultan Sleyman ve ah II. Tahmasb
arasnda sk bir mektup diplomasisi balad.
Kanun, ran ahndan ilk olarak ehzade Bayezidin maiyetinde bulunan ve onu ayaklanmaya
kkrtan kiinin derhal ida-

KATLEDLEN EHZADELER

177

m, tekilerin hepsinin, bata Bayezid Osmanlya geri verilmesiydi. Ancak, elilere verilen szl ve
gizli direktiflerle Bayezidin drt olu ile birlikte idam edilmeleri istenildii syleniyordu. Bir baka
sylentiye gre Kanun Sultan Sleymann bu isteklerinden haberi yoktu. Ve bu entrikalar ehzade
Selimin adamlar tarafndan evrilmekteydi.
AH TAHMASBIN
KSTAH
TALEB!
Ancak, ran ah Tahmasbm Kanunye
verdii yantlar, ona yaplan nerilerden daha ar, feciydi; dahas haddini aan bir kstahlktayd.
rann yantlarnda Osmanl nerileri politik bir ustalkla kabul edilmi grnyor, ama ahn adam

Tabut Aa adndaki eli szl grmelerde, Bayezidin ldrlmesi karl Badat vilayetinin
rana verilmesi gibi bir kstah neri getiriyordu...
Tabii ki Badatn verilmesi talebi derhal ve iddetle reddedildi. Kanunnin nerileri kabul edildii
takdirde rana bu vilayet yerine bir hazine balanaca bildirildi. Tabii, pazarlk hep ehzade
Bayezid ve drt olunun canlan zerine srp gidiyordu.
Osmanl-ran pazarlnn bir trl bitmemesi ve giderek uzamasndan kukulanan
F/12

178

KATLEDLEN EHZADELER

ehzade Bayezid, bir sylentiye gre, bu durum karsnda vezirleriyle gizli bir toplant yapt. Bu gizli
toplantda, Tahmasbm zerine tuzak kurulup hcum edilerek ldrlmesi ve kacak kargaadan
yararlanlarak irvan ve Grcistan taraflarna doru kalmasna karar verildi. Ancak, alnan bu karar
gizli kalmad. Toplantya katlanlardan Arap Meh-med, Nianc Mustafa elebi ve Kara Uurlu adl
kiiler ahn vezirlerinden Hasan Beg Ustacluyu alman karardan hemen haberdar ettiler. Bunlardan
Arap Mehmed, bir gn Tahmasb ah, Sultan Bayezid ile birlikte bir bahe gezintisindeyken ahn
kulana fsl-dayverdi:
* Zinhar ahm gaafil olman!.. Bayezid senin canna kasde kararl... Pederine ve birder-i mihterine
k olan m nyin-i bed-yin bir iki tfeng-endze tenbih etmi ve size bir zahm-i cangh iritirmee
hezr istimlet ve vaatler virmi!
Ancak, Arap Mehmedin bu ihanetini renen ehzade Bayezid, derhal onu ve arkadalarn idam
ettirdi...
Artk, Bayezid ile ran ah arasnda birbirlerine kar gven hi kalmamt... Nitekim, birka gn
sonra Tahmasb, bir vesile ile parayla tuttuu kalabalk bir apulcu kitlesine Sultan Bayezidin
oturduu saray talattrd... Bir gn sonra da, ehzade ve maiyeti, ahn ars zerine onunla
grmeye gi-

KATLEDLEN EHZADELER

179

derken, ahm adamlar bir tuzak kurarak anszn onlarn zerine saldrp adamlar kltan geirildi,
ehzade Bayezid ise yakalanp zindana atld! Bayezidin drt olu da birbirinden ayrlarak her biri bir
ranl vezirin yanma verildi. Kazvinde bulunan binden fazla Trk askeri de topyekn kltan
geirildi. Taraya dalm Trk askerlerinin ou da ayn akibete urad. ehzade Bayezid
hapsedildikten sonra tm mal varlna ve tabii hazinesine el konuldu.
DRAMATK

SON
YAKLAIYOR
Bu olaydan sonra Kazvin ile stanbul arasnda karlkl olarak mektuplar gidip gelmeye, eliler iki
kent arasnda mekik dokumaya baladlar. randaki ehzadelerin Osmanl-lara teslimleri hem yazl,
hem de szl olarak yaplan etin pazarlklardan sonra en sonunda kesinlik kazanabildi. Gelgelelim,
ehzadelerin teslim ekli, olduka kukulu, hatta karanlka idi... Zira, ah Tahmasb, ehzade Bayezid
ile drt olunu Kanun Sultan Sleymann adamarna deil, ehzade Selimin adamlarna teslim
edilebileceini bildirdi ve de bu art Osmanllarca kabul edildi. Bununla birlikte, o gnlerde bir
sylenti daha yayl-

180

KATLEDLEN EHZADELER

di. Buna gre, ran ah ehzade Selim ile babasndan gizli olarak mektuplat ve kardei Bayezid ile
yeenlerini derhal infaz edilmeleri iin kendi adamlarna teslim etti. Ayn sylentiye gre, padiah
Kanun, aslnda olu Bayezid ve torunlarn idam ettirmek niyetinde deildi. Ama, Selim, bunu
iddetle istiyor, bylelikle gelecekteki saltanatnn garanti altna alnm olacana inanyordu.
Nitekim, Kanun Sultan Sleyman ile ehzade Bayezid arasnda yaplan manzum yazmalar bu
sylentiyi dorulayacak niteliktedir. iirlerinde Adl mahlasn kullanan Bayezidin ok gl bir
air olduu bilinir. Millet Ktpha-nesinde Emir koleksiyonunda Trke ve Acemce divanlar
bulunmaktadr.
Bayezid, babas Kanunye yollad manzum mektuplarnn birinde (itiraznme-sinde) yle der:
Tevbeyle Hakk yanmda olur
her gnh afi)
Afveyle sen de bendeni ey Padiah afi)
Kimdr bu deyr iinde o kim.
eylemez gnh
irk olmasun heman tek olur
her gnh afi)
Ferzend eer gnh ide sehv--hat ile
Ghi peder ceflar ider gh gh afv
ttim u denl tevbe ve
erm--nedmeti

KATLEDLEN EHZADELER

181

Afvitti Nh (hi)yi ey ah-i

mlk-i Rm Afveyle sen de bendeni en Pdih afv ehzade Bayezidin babas
Kanunye yazd u ikinci manzum mektup, daha da duygulu ve dramatik bir slup tar: Ey
sersker leme sultan
Sleymanum baba Tende cnum cnumun iinde
cnnumbaba Bayezidine kyar musun benim
cnumbaba Bignahm Hak bilr devleil
sultnm baba
*
Enbiy defteri yani ki dem hakkin Hem dahi Ms ile s-i Meryem
hakkin Kinatn serveri ol Rh-i azam
hakkin Bignahm Hak bilr devletl
sultanm baba
*
Sanki Mecnnum bana dalar ba
oldu durak Aynlup bilcmle ml- mlkden
oldum rak Dkerim gzyunu v-hasret
dd el-firk

182

KATLEDLEN EHZADELER

Bignahm Hak bilr devletl

sultanum baba
*
Kim sana arzeyleye hlm ey

ah-i kerm Anadan kardalarmdan ayrulup

kaldm yetm Yok benm bir zerre isynum sana
Hakdur alm Bignahm Hak bilr devletl
sultanum baba
Bir nice masumum olduun eha
bilmez msn Anlarn kanuna girmekden hazer
klmaz musun Yoksa ben kulunla Hak derghna
varmaz musun Bgnhum Hak bilr devletl
sultanum baba
*
Hak Tel kim cihnun ah itmidr
seni ldrp ben kulun gldrme ahum
dmeni Gzlerim nuru oullarmdan ayrma
beni Bgnhum Hak bilir devletl
sultanum baba

katledilen ehzadeler

183

Tutalum iki elim batan baa

kanda ola Bu meseldr sylenir kim kul
gnh itse nola Bayezidin suun bala kyma
bu kula Bignahm Hak bilr devletli
sultanm baba
*
Kanun Sultan Sleyman, olunun gerekten bu ili, duygulu, dramatik, ackl manzum mektubuna,
ayn vezinle ve ayn nazire tarznda yant verdi. in garibi, Kanun yazd manzum yantta olunu
affettiini dile getirmektedir:

Ey demdem mazhar-i tuyan u

synum oul Takmayan boynuna herkiz
tavk- fermanm oul Ben kyar mydum sana
Bayezid Hnm oul Bignahm deme bari tevbe kl
cnum oul
*
Enbiy v evliya ervh- aze
hakkin Nh-u brhim-i Ms bn- Meryem
hakkin Hatm-i sr-i nbvvet Fahr-i lem
hakkin

184

KATLEDLEN EHZADELER

Bgnhum deme bari tevbe kl

canm oul
*
dem adn itmeyen Mecnuna sahralar
oul Kurb-i tatten kaanlar dima
der rak Tan deldr dir isen vhasret
dd el-Jirk Bgnhum dime bari tevbe kl
canm oul
#
Neet-i Hakkdur bvvet rm olan
olur kerim L-tekul-f kavlini inkr iden
kahr yetim Tate syne limdr Hdvend-i
Kerm Bgnhum dime bari tevbe kl
canm oul
*
Ruhm- efkat zib-i imn olduun
bilmez msn Y dem-i masmu dkmekten hazer

klmaz musun Abd-i zd ile Hakk derghna

varmaz musun Bgnhum dime bari tevbe kl
canm oul

katledilen ehzadeler

185

Hakk reyy-i mutie rai itmidr beni sterim malb idem. anama
zVb-i dmeni He-illah ldrrsem bi-gnh
ngeh seni Bignahm dime bari tevbe kl
canm oul
*
Tutalum iki eln batan baa
kanda ola nki istifar idersin biz de
afvitsek nola Bayezidim suunu balarm
gelsen yola Bignahm dime bari tevbe kl
canm oul *
Son ktadaki ikinci msrann, yani nki istifar idersin biz de afvitsek nolann gnmz Trkesi
ile tam anlam, aynen yledir:
* Sen affn istediin iin ben de seni
affediyorum!
Ondan sonraki msran, nc msran anlam ise, zaten aktr:
* Eer sen yola gelirsen, ben de senin
suunu balarm!
Bu duruma gre, Kanun Sultan Sleyman, aslnda olunu balam olduu hal-

186

KATLEDLEN EHZADELER

de, Selim yandalarnn Bayezidi ahtan teslim alr almaz, el abukluu ile hi beklemeden, derhal
idam etmi olmalar, padiahn bir oldu-bitti karsnda braklm olabileceinin olduka gl bir
kantdr.
Osmanl padiah Kanun, ran ahna yazd son mektubunda Bayezidin kendilerine verilmesi
karlnda neler verileceini bir bir Osmanl yazan yle anlatr:
nyet-i Hsrevnmeden drt kere yz yz bin altn ercemend olum Selim-Han dahi kerre yz
bin (300 bin) altn Erzuruma gndermek zereyiz. Gerek dr ki, sen dah mutemed adamlar ile
Bayezidi olanlaryla gnderesn. Ta anda inm teslim edeler ve Kars iltimas olun-muudu,
vireler!
Yukardaki belgeden anlald gibi, Bayezidin iadesi karl ran ahna Kanun Sultan Sleyman
ile byk olu Selimin 1.200.000 altn vermeleri (toplam) ve Kars kalesini de rana brakmalar
nerilmiti. Bu byk bedele karlk ran ah Tahmasb da snmaclar Erzuruma gnderecek ve
ehzadeler ile parann deiimi orda olacakt. Oysa, ran ah mlteci Osmanl ehzadelerini gvenilir
kiilerle Erzuruma gndermeden Kaz-vinde ehzade Selimin adamlarna teslim etti ve onlar da
aldklar kesin emir uyarnca ehzadelerin infaz edilerek ortadan kaldrlmalarn ran topraklarnda
gerekletirdiler. Ka-

katledilen ehzadeler

187

nrn, bu uygulamay ah ile yapt antlamaya aykn bularak ok kzd. ehzadelerin cenazeleri
Kazvinden Sivasa tand zaman ran ahna 1 milyon 200 bin altn yerine sadece 400 bin altn
gnderdi, stelik Kars kalesini de teslim etmedi...
Her eye ramen talihsiz ehzade Baye-zidin Kazvin hapishanesinde tutuklu bulunurken, eninde
sonunda idam edileceini anlam olduu, hapishanede kaleme alrru bulunduu u gazelinden
kolaylkla anlalmaktadr:
Nideyin zayi idp tl-i emelle nefesi Kalmad zerre kadar dilde bu
dnya hevesi
Izdrab kogul ey mre-i revan
sabreyle
Eskiyp ite haraba varyor ten kafesi Krbn-i reh-i iklimi dem menzilinin Dokunur oldu dil
semime
bank-i ceresi Gaafil olma gzn a dide-i hak-bin
ola gr Har grme has- hk ile

mr- mekes
hi-i bdil--bimlr u gndekra
ne gam
Sen olursan eer ey ltf-i Huda
dest-test

188

KATLEDLEN EHZADELER

Bu ve teki iirlerinden de rahatlkla anlalaca gibi zavall ehzade Bayezid, ran ah Tahmasb m
ihaneti ile sonunun feceat-n bile bile, hatta bekleye bekleye haftalarca ve belki de aylarca azap
ektikten sonra idam edildi.
ehzadenin idam hakkndaki sonradan anlatlan ayrntl bilgilere gre, lm yolculu-undaki ehzade
Bayezid, Kanun Sultan Sleymann adna ve onu temsilen Van Valisi Hsrev Paa ile Lalazde
Damad diye de anlan Kapcba Sinan Aa ve byk ehzade Selim adna da avuba Ali Aa eli
sfatyla Kazvine gittiler.
Ancak, Bayezid, Selimin adam olan avuba Ali Aaya teslim edildi. Daha sonraki olaylar,
Osmanl kaynaklarnda yle anlatld:
Bir ba- dilkda ziyafet nmiyle cemiyet edlp, Bayezide yle denld:
* Pederim cnibnden lalalarn gelp
nme getrmlerdir (Mektup getirmiler
dir), sizi isterler, varup mlakat edn!
ehzade, daha sonra Selimin adamna teslim edildi.
Ancak, ran ah Bayezid, Ali avua teslim edilmeden, sordu:
* Bre Ali avu! Bayezid Hn grn
ce, tanr, bilir msn?
Selimin adam, Elbet dedikten sonra ran ahna aynen u yanf verdi:

katledilen ehzadeler

189

* Geri sde-ry iken ol hazreti defe-at ile grm idm ve nice zamanlar hid (z)metinde bulunup hki pyine yzler srm idm; zahir budur ki imdi de grsem bilirm ve enm-i ebrlaryla zt- erifin
idrk klrm!
Elindeki snmacy, para karlnda cellatlara satan ran ah bu yant zerine rezil bir yola daha
bavurup, Ali Aanm ehzade Bayezidi adamakll tanyabildiini anlayabilmek amacyla Bayezidin
sakallarn, byn kazttktan sonra huzura getirtti. Ali Aa, onu derhal tand. Elleri bal, kollan
be-alt kii tarafndan tutulan ehzadeyi derhal bildi. Ve kuana sanl yay kiriini kararak
Kanunnin olunun boyuna geirdi; skt, skt... Birka dakika sonra, artk ehzade Bayezid
yaamyordu...
nfaz tamamd!
ehzadenin Orhan, Abdullah, Mehmed ve Mahmud adndaki drt olu da hemen hemen ayn
dakikalarda kapatldklar konaklarda birer birer boularak idam edildiler!
Bayezidin Amasyada brakt yandaki olu Osman ise, oktan Bursaya getirilmi ve anasnn
kucandan alnarak boulmutu bile!
ehzade Bayezidin geriye sadece Mihri-mah, Hadice, Aye ve Hanzde adl drt kz sa kalmt...

190

KATLEDLEN EHZADELER

Artk, Kanun Sultan Sleymandan sonra 11. padiah olarak Osmanl tahtna oturacak bir veliaht, bir
aday kalmamt...
Tabii, en byk ehzade ve artk tek bana olan, Selimden baka...
Bayezid ve drt olunun Kazvinde bodurulmalar, haberi iitenler arasnda ok byk bir nefret
dalgasnn esmesine neden oldu... Kazvin halknn (Trkmenler ounluktayd) fke ve nefret
lklar arasnda, ta yamuru arasnda bin bir glkle geldikleri yere dnmek iin yola kan
Osmanl elileri, ehzade Bayezid ile drt masum olunun cenazelerini tahtveranlara ykleyerek
genel bir lanet ve beddua yamuru altnda yola kt.
Osmanl kafilesi, Sivasa ulatnda ehzade ve oullarnn oraya defnedilmeleri konusunda
kendilerine bir emir ulat. Bu emrin, Anadoludaki halktan ve zellikle Bayezid yandalarndan
ekinildii iin verildii aka belliydi. ehzadeler, sade birer trenle Sivasn dnda, Sivas
kalesinin gneyindeki bir mahalle defnedildiler.
leriki yllarda, ne hazindir ki Koca Osmanl padiah Kanun Sultan Sleymann olu Bayezid ve
drt torununun mezarlarndan hibir iz kalmayacaktr...
Bu feci boularak idamlarn ardndan artk meydan tamamen Kanunnin devlet ilerine pek ilgi
gstermeyen, ikiyi ve elence ha-

KATLEDLEN EHZADELER

191

yatn ok seven Sar ve de Sarho lakap-laryla nl olu ehzade Selime kald.

Kanun Sultan Sleymann yarm yzyla yakn bir sre saltanat srmesi, en deerli oullarnn birer
birer entrikalara kurban edilerek yaam sahnesinden silinip gitmeleri ve en sonunda, Kanun deerinde
biri olmas dnlemeyecek birinin, tek vris olarak kalmasyla sonuland.
Bu olaylardan be yl sonra Batnn karsnda tir tir titredii ve istese de istemese de kendisini
ahane diye and Kanun Sultan Sleyman 6/7 Eyll Cuma/Cumartesi gecesi, kt sefer
esnasnda hayata gzlerini yumdu.
Ve ehzade Selim, II. Selim ve 11. padiah olarak Osmanl tahtna clus eyledi.
Tarih, 30 Eyll 1566; gnlerden Pazartesi idi.
Ve tahta kan II. (Sarho ya da Sar) Selim, saltanatnn 60. gnnde ilk genel icraatn yaparak,
babas Kanun Sultan Sleyman tarafndan konulan iki yasan kaldrd!
oOo

192

KATLEDLEN EHZADELER

II. SELM LD VE...

On birinci Osmanl padiah II. Selim 15 Aralk 1574 tarihinde hayata gzlerini yumdu. Tam 50 yl, 6
ay, 18 gn yaam srmt. Saltanatta ise 8 yl, 2 ay, 15 gn kald.
II. Selim, stanbulda lm ilk Osmanl padiahdr.
Selimin lmyle ilgili olarak iki neden ne srlr...
Birincisi:
Sarayn yeni yaplan ya da onarm gren bir hamamn gezerken (baz kaynaklar hamamda bir cariye
kovalarken, eklindedir) aya kayp derek beyin kanamasndan lmtr.
kincisi:
lmeden iki ay nce tvbe ederek ikiyi brakm, giderek salk dengesi bu yzden adamakll
bozulmu, annda hayata gzlerini yummutur.
II. Selim ld ve geriye yedi erkek, drt kz evlat brakt...

katledilen ehzadeler

193

Erkekler, Murad, Mehmed, Sleyman, Mustafa, Cihangir, Abdullah ve Osman adlarn tayordu.
Drt kz ocuu ise Esmahan, Gevher-han, ahsultan ve Fatma sultan adlanndayd.
Erkek ocuklarndan ehzade Mehmed, 1572de babasndan iki yl nce lmt. Bu nedenle, padiah
ldnde geride teki alt ehzade kalmt. Ve bunlarn en by olan Saruhan (Manisa) Valisi
Murad idi. Cesedi saray buzluunda muhafaza altna alnan Sultan II. Selimin lm zerine,
veziriazam Sokullu Mehmed Paa, byk ehzade Mu-rad, Hasan avu adndaki bir adamyla
hemen stanbula artt. Sratle Manisadan yola kan ehzade Murad adamlar ile birlikte Mudanya
iskelesine ulatnda stanbula gidebilmek iin iskelede stanbula buz tamakta kullanlan bir
tekneden baka gemi bulamad. te bu gemiyle, iddetli lodosa aldrmayarak, Murad ve maiyeti
stanbulun yolunu tutu.
Murad, stanbula vardktan sonra 22 Aralk 1574 tarihinde, aramba gn Osmanl tahtna III.
Murad (Murad- Slis) adyla clus etti.
4 Temmuz 1546 Pazar gn dnyaya gelmi olduuna gre, Osmanlnn on ikinci padiah tahta
ktnda 29 yann iindeydi (28 yl, 5 ay, 19 gn). Kanun Sultan Sleyman dneminde henz 15
yann iinde buF/13

194

KATLEDLEN EHZADELER

lunduu bir srada Manisa valiliine atand, 14 yla yakn bu grevde kald. Annesi, muse-vi kkenli
olduu iddia edilen nl Nurbn Sultand. Kendinden nceki kimi padiahlar gibi (Hdavendigr,
Fatih, Yavuz, Kanun, Yldrm, Sar) halkn aznda oluup yerlemi herhangi bir lkab olmad.
III. Muradn tahta k (clus) treni, Topkap saray avlularnda yapld. Clus gn, tm vezirler,
emirler ve teki yksek dzeydeki devlet erkn, sivil-asker, saray erkn, eski padiah II. Selimin
tutulan matemi gerei, Osmanl kaynaklarnda anlatld gibi emleler sarunup siyah libas- matem
pide olarak, yani, yas giysileriyle saraya gelmilerdi. Padiah, sabahn erken saatlerinde Haremden
kt ve oradakilerin biatlerini kabul etti. Trende, Sokullu Mehmed Paa, yeni padiahn eteini pt.
Etek ve sahak pme geleneinin ilk kez Sokullu tarafndan uygulanmaya baland ne srlr. Bu
srada vezret-i uzm (veziriazam, sadrazam, bavekil, babakan) makamnda bulunan Sokullu
Mehmed Paadan baka, Piyle Paa ikinci, Ahmed Paa nc, Zal Mahmud Paa drdnc, Lala
Mustafa Paa beinci ve Koca Sinan Paa da altnc vezirdi. Tunus Fatihi ve Barbarosun yetitirdii
Kl Ali Paa Kaptanderya idi.
Clus merasimi dualarla tamamlandktan sonra III. Murad saraya ekildi.

KATLEDLEN EHZADELER

195

III. Murad / 1546 - 1595 Padiahl: 1574 - 1595

Az sonra da saraydan tekbir sesleri arasnda II. Selimin cenazesini ieren tabutu karld. Devlet nde
gelenleri tabutu sarayn i kaps olan Bb-s Sadede karlad. Bu srada yeni padiah yine saraydan
kp babasnn cenazesini izledi. Tabut, Bb-s Selm denilen orta kap ile Bb-s Saade denilen kap
arasndaki Selvili Yolda hazrlanan bir taht-bent zerine yerletirildi. II. Selimin .cenaze namaz
ite burada, yani saray avlusunda eyhlislm Hmid Efendi tarafn-

196

KATLEDLEN EHZADELER

dan kldrld. Hlid Efendinin sanda padiah, solunda veziriazam yer aldlar.
Tm cenaze treni boyunca m. Muradm yz hem ask, hem zgn, hem de ok dnceli bir ifade
tayordu.
Zira, nl nizm- lem kural yine ilemi, yeni padiahn kardeleri Mehmed-Sleyman- Mustafa Cihangir ve Osman hemen o gece saraydaki dairelerinde bodurularak idam edilmilerdi. III. Murad,
belki de bu nedenle namazdan hemen sonra ieri, saraya dnd, cenazeyi Ayasofyada yeni
yaplmakta olan trbesine kadar devlet nde gelenleri ve nl din bilginleri gtrdler... Henz mezar
hazr olmadndan tabut trbenin yannda kurulan otaa konuldu... te tam bu srada, saraydan
kapclar kethdas geldi ve devlet erkn ile tm cenaze alayn yeniden saraya davet etti. Bu kez de o
gece nizm- lem kuralna kurban giden be ehzadenin be tabutu, birbiri ard sra saraydan
karlmt. Sarayn Hrem dairesinden cariyelerin, ehzadelerin annelerinin ykselen feci feryatlar
Topkap Saraynm avlusuna kadar geliyordu.
Be ehzadeye ait tabutlar da trbenin yanndaki otaa gtrldler, ikisi bir yana, bir yana olmak
zere babalarnn tabutu yanna dizildiler!
II. Selim ve be ehzadesinin tabutlar banda gece sabaha kadar stanbulun nl hafzlar Kurn-
Kerm okudular. Sabaha ka

katledilen ehzadeler

197

dar tm mezarlar hazrland ve hepsi yerlerine bir bir defnedildi.

III. Murad, definden sonra trbeye gelerek lenlerin ruhlar iin duada bulundu ve etrafa sadakalar
datt.
Tarih 23 Aralk 1574, gnlerden Perembe idi...
m. MURADIN KL VE SARAY KADINLARI
III. Murad, olduka zayf iradeli, kendiliinden buyruk verip insiyaf alamayan, evresinin etkisi
altnda hareket eden bir karaktere sahipti. Saltanatnn ilk yllan Sokullu Mehmed Paanm ynetimi

sayesinde iyi gittiyse de, onun lmnn ardndan devlet ynetimi saray kadnlannm, muhasip ve kimi
paalann eline geti.
III. Murad, 21 yl sren saltanatnn ounu sarayda kapal bir yaam srerek geirdi. nceleri Cuma
namazlan iin dar karken, sonralar bundan da vazgeip sarayda namaz klmaya balad.
stanbuldan, hatta saraydan hemen hemen hi danya kmad.
Okumaya olduu kadar elenceye merakl, kadnlara ise inanlmaz derecede dknd. Rekor sayda
ocuu oldu: 112!

198

KATLEDLEN EHZADELER

ldnde, 19 saray kadn ondan hmile idiler!

Saltanat yllarnda Osmanlda rvet artk olaan saylmaya balad.
TEL. Muradn en sevdii kadn ise Safiye Sultand.
Onun dneminde, Kanun Sultan Sleymann gzdesi Hrrem Sultann Harem dairesinde ve Sarayn
genelinde at kadnlar hkimiyeti, artk kklemiti. Hrremin lmnn ardndan Sarayda
kadnca bir saltanat srdrme sras, II. Selimin elerinden Nrbnu Sultana geti.
Nrbnunun Musevi kkenli bir kz olduu sylenirdi. Nrbnu, Safiye Sultann kaynvalidesi
durumundayd. Yllarca zellikle Harem dairesinde dediim dedik, aldm ddk yaayarak
hkimiyet srdkten sonra, einin lmyle ikinci plana atlp yerini gelini Safye Sultana brakmak
ona ok g gelmiti.
Kaynvalide ile gelin arasnda III. Muradn tahta kndan itibaren mthi bir rekabet ba gsterdi.
Safiye Sultan, padiah III. Murad sevgisi ile tam anlamyla bylemiti. Artk ona kaynvalidesinin
vz geleceine inanyordu, ona gre artk hi bir rekabet kendisini olumsuz ynde etkileyemezdi; artk
Haremde dizginler onun elindeydi, artk gn onun gnyd.

KATLEDLEN EHZADELER

199

Geceleri Osmanl saraynn o rengrenk nadide inilerle ssl odalarnda Safiye Sultan ei III.
Murada yank arklar sylyor, yapt nazlar, ivelerle onu ileden karyordu.
Safiye Sultann, kendi taraftarlaryla birlikte sarayda tam bir egemenlik kurmas, dorusu ok fazla
srmedi. stelik, bu egemenlik, bu g, hatta bu saltanat yava yava saraydan darya da tamaya
balad. yle ki, Osmanl hkmetinin d siyasetinde bile Safiye Sultann etkisi, hatta ve hatta
istedii oluyordu. Bu duruma, Kera adnda musevi bir kadnn hkmetle Safiye Sultan arasnda
araclk etmek suretiyle sebep olduu artk herkese bilinmekteydi.
Safiye Sultan, gerekten ok etkili bir gzellie sahipti. Simas kk ve narindi. Cildi, mat ve doal
bir renkteydi. Dolgun ve krmz dudaklarnn stne ok hafife dm burnu, ok ho bir
grnmdeydi. Uzun ve kvrk kirpiklerinin arasndan szgn szgn bakan koyu zeytin rengindeki
irice gzleri, ekici ve byleyici bir gzellie sahipti.

Safiye Sultann btn bu gzellikleri ayr ayr yle bir uyum iinde bir araya gelip btnlemiti;
gren, annda onun ekici ve olaanst gzelliinin etkisi altnda kalmadan edemiyordu.
Zamanla III. Muradn Safiye Sultana olan sevgisi, tutkuya dnt, arttka artt

200

KATLEDLEN EHZADELER

ve artk tm gecelerini onunla birlikte geirmeye balad.

Bu durum karsnda, bata annesi Nrbn Sultan olmak zere hemen btn teki saray kadnlar
kskanlklarndan ldracak raddelere geldiler. Ve padiahn sevgisini, ilgisini kendilerinden yana
ekebilmek iin akla gelen-gelmeyen her trl yola, her trl entrikaya bavurmaya baladlar.
Gnlerden bir gn, o zamana kadar sarayndan hemen hemen hi darya kmayan padiah III. M ur
ad, kzkardelerinden Esma Sultann Hali kysnda bulunan yalsna misafirlie gitti.
Bahede kzkardei ile birlikte gezinen III. Muradn birden bahenin yeillikler ierisindeki sszca bir
kesinden kulana hazin bir melodi ulat...
Bir kadn, saz eliinde nefis bir ark sylemekteydi...
Padiah, kadnlara ar dkn olduu kadar mzikten de ok holanan biriydi. Birdenbire irkilerek
yannda onunla birlikte ar admlarla yryen kzkardeine sordu:
* Hemire Sultan, bu kulaklarmza
gelen ey, ne kadar ho bir ahenk? Nedir,
kimdir bu ahengin sebebi?
Esma Sultan, u yant verdi:
* Devletlim, kulamza gelen gerek
ten ok ho bir ahenktir, istersen ol ahen
gin geldii yere gidip bir bakalm.

katledilen ehzadeler

201

Padiah ile kzkardei gene yavaa bahenin yeillikler ierisindeki o ssz kesine doru
ilerlediler...
ok gitmemilerdi ki, bycek bir servi aacnn dibinde ark syleyip sazlar alan iki dilber cariyeye
rastladlar.
Padiah ile kzkardei Esma Sultan birer aac kendilerine siper edip onlan dinlediler.
Murad, cariyelerin gzellii karsnda neredeyse kendisinden gemi, hayran hayran onlan dinleyip
seyrederken, kzkardei iin farkna vanp hemen padiaha yle konutu:
* Aslanm, gryorum ki cariye kullarnza ok rabet buyurdunuz. Madem yle, ikisi de cizane
devletlime hediyem olsun!
Padiah, haliyle ban ne eip evet anlamna bu beklenen neriyi byk bir memnuniyetle kabul
etti.
Oysa, kazn aya hi de grld gibi deildi...
Bu dilber iki criye kzn orada bulunma-lan, padiah baheye kzkardeleriyle birlikte gezintiye
kt zaman saz alp ark sylemeye balamalar, bir raslant eseri deil, anne Nrbn Sultanm
nceden hazrlam olduu bir senaryo idi...
Nrbn Sultan, olu padiah III. Mu-radn Esma Sultanin Haliteki sarayna gitmek iin
hazrlandn haber alr almaz, ken-

202

KATLEDLEN EHZADELER

di cariyeleri arasndan bu iki kz semi, onlar sarayn sepetiler kapsndan, be ifte bir kaya
gizlice bindirmi ve Esma Sultan m sahilsarayma gndermiti. Nrbn, cariyelere orada ne
yapacaklarn en ince ayrntlarna kadar anlatm, bu durumu, onlara elik eden harem aalar da
Esma Sultana naklet-milerdi.
Zaten kadnlara haddinden fazla dkn olan padiah III. Murad, kzkardeinin kendisine byk bir
cmertlikle hediye ettii kzlar saraya ulanca hemen harekete geti. Bir gece nce birisiyle, ertesi
gece tekisiyle beraber olmak istedi...
Ama, hayr...
Her iki cariye ile sevime giriiminden padiah herhangi bir sonuca ulamay baaramam, onlarla
ekildii halvet, hibir ie yaramamt... Oysa, III. Murad henz daha ok genti... ktidarsz biri
olmad gibi, baz geceleri , drt cariyeyi halvetine ald da herkes tarafndan ok iyi biliniyordu.
Ama, olay ok nemliydi...
Nitekim, hemen duyuldu...
Ve Harem dairesinde derhal hararetli bir dedikodu azdan aza yayld...
Bunu frsat bilen Nrbn Sultan, bir yolunu bularak derhal olunun dairesine gidip sordu:
* Aslanm! Haremde kulama bir ey

KATLEDLEN EHZADELER

203

alnd, dorusu cierim prelendi... Syle bana, ekinme, bu kulama gelenler doru mudur?
Padiah, nce bir ey sylemek istemedi...
Ama, Nrbn Sultan ok srar edip, yeminler, kasemler verdirince, iki criye ile giritii baarsz ak
gecelerini anlatt...
* zlmeyesin devletl aslanm! Gensin! Bu durum dzelecektir!
Her konuda engin bir deneyimi olan Nrbn Sultan, olunun urad bu cinsel baarszlkta, iin
iinde bir bit yenii olduuna inanmt. Bu durumun, onun genlii dolaysyla normal bir olay
olmayacana kanaat getirdi... Hemen Harem dairesinde kendisine sdk harem aalanna emirler
yadrarak inceden inceye bir soruturma balad.
Birka gn iinde tm kukular Safiye Sultan zerinde topland.
Safiye Sultann cariyeleri derhal harem aalanna teslim edildi, hepsi bir bir Harem dairesinin en alt
katndaki izbe odalarda krbalanarak sorgudan geirildi.
Sonunda, Nrbn Sultan reneceini rendi:
Baka kadnlarla iliki kurmasn istemeyen Safiye Sultan, padiahn kahvesi iine, cinsel gc geici
olarak ortadan kaldran illar attrmt!

204

KATLEDLEN EHZADELER

Padiah III. Murad iki arada, bir derede kalmt...

Bir yanda sevgili annesi Nrbn Sultan, te yandan canndan fazla sevdii, etkisinden bir trl
kurtulamad ei Safiye Sultan!
Ancak, son zc hadisenin ortaya kmasndan sonra, padiah ister istemez Safiye Sultandan
uzunca bir sre uzak durarak, annesinin izgisinden ayrlmad, onun dediklerini yapt.
En sonunda Nrbn Sultan gelini Safiye Sultan a kar mthi bir galibiyet elde etmeyi baarm, bir
bakma da Haremde tm dizginleri ele geirmiti.
Padiahn kahvesine atlan illarn bysn bozmak amac ve de Nrbn Sul-tann ardarda
yadrd emirler zerine, saraya dardan kadnlar getirilmeye baland...
Envayi eit, birbirinden gzel, gen, salkl ve gzel kadnlar...
Bir sre sonra da III. Murad eski cinsel gcn elde etti...
Bu kez de saraya bir dilber criye akn bagsterdi!
. Murada criye dayandrlamyordu...

Nrbnnun haremaalar, stanbuldaki btn esircileri bir bir dolayor, en gzel cariyeleri
toparlayarak saraya getiriyorlard...
Yllar sonra stanbulda bir criye buhran hatta criye karaborsas bagster-

katledilen ehzadeler

205

di... O zamana kadar iki yz altn bile etmeyen cariyelerin fiyat, birdenbire bin altna kadar
ykseldi!
te yandan sarayda Nrbn Sultan ile Safiye Sultan arasndaki rekabet-mcadele-ekime artarak
devam etti.
Safiye Sultan, dzenlenen entrikalara, en etkili silhlar olan gzellii, ekicilii ve zellikle zeks ile
galip gelmeye olaanst aba sarfediyordu. Ayrca, kendisine ihanet ettiini rendii cariyelerini
denize attrp ortadan kaldrtmakta da bir an tereddt etmiyordu.
Kadnlar arasndaki bu saray ve harem entrikalar, aslnda padiah III. Muradn iine geliyordu. Zira,
kadnlara haddinden fazla dknl artk dillere destan olan III. Murad, ve Tannnm gn
evresinde saylan artp duran gen, krpe gzel cariyelerle gnn gn, gecesini gece ediyor, ak,
mzik, iir derken vur patlasn, al oynasn bir yaam sryordu.
Harem dairesinde artk beikten geilmiyordu...
Padiahn dnyaya gelen ocuklarnn saylar artk birbirini tutmuyor, sylentiler sylentileri izliyor,
kimi Muradn 130a yakn ocuu olduunu sylerken kimisi de 119 ocuktan sz ediyordu...
Bu konuda gvenilir kaynak aynen unlar yazar:

206

KATLEDLEN EHZADELER

IH. Muradm 100, 102, 115, 119 ve hatta 130 evlad olduundan bahsedilir:
Bunlardan 19u erkek ve 21i, yahut 24 veyahut 26s ve bir rivayete gre de 27si kz olmak zere
40nn yahut 43nn veyahut 45inin veyahut 47sinin veyahut 48inin kendisi ld zaman hayatta
bulunduklar ve mtebakisinin lm olduklar rivayet edilir.

1594 ylnn sonlarna doru, o sralarda 48 yalarnda bulunan III. Muradm bedeni, bu gerekten
haddinden fazla hzl yaam tarzna artk daha fazla dayanamayarak en sonunda iflas etti ve padiah
yataklara dt.
Saray nekimleri tela iinde kalmlard...
Ne l ta verdilerse, ne yaptlarsa kr etmedi...
En sonunda bol gne ve temiz havaya mruz Kalsn diye padiah Topkap Saraynn lo ve rutubetli
odalarndan alarak bir hal seccade zerinde Sinan Paa kkne tadlar.
Ama, artk i iten gemiti...
Tm mrn kadnlara vakfeden III. Mu-rad iin artk yaplabilecek hemen hibir ey kalmamt...
Hayat ok ciddi bir tehlike iindeydi.
in dramatik yn, artk padiahn kendisinin de yaamndan midini kesmi oluuydu.

KATLEDLEN EHZADELER

207

lmeden birka gn nce, yatt yataktan gnein batn seyrederken hanendelerinden kendisine u
arky okumalarn istedi:
* Bimnm, ey ecel!
Bu gece bekle, canm al!
Bu ark sylenirken Msrdan stanbula dnen bir beylik kadrga, Topkap Saray hizasna gelmiti.
O dnemlerde seferden dnen gemiler, top atlaryla saray, dolaysyla padiah selamlarlard. Birden
kadrgann bordasndan siyah bir duman ykseldi ve ardndan bir top grlemesi iitildi. Sinan Paa
saraynn (kk de denirdi) camlar, kurusk atlan bu topun hava basncna dayanamad ve angur
ungur krlarak yerlere indi...
te o an, III. Muradn yaamdan tm midi kesildi, kalbine bir rkeklik geldi.
Derhal saraydaki dairesine gtrlmesini emretti.
Padiahn bu emri hemen yerine getirildi.
Yanlmamt...
III. Murad, baucunda sevgili gzdesi Safiye Sultan olduu halde, ertesi gn gne batarken bir daha
amamak zere gzlerini kapad...
Tarih 16 Ocak .1595, gnlerden Pazar idi...
III. Murad 1546, yl 4 Temmuz gn dnyaya gelmi olduuna gre, 48 yl 6 ay. 2

208

KATLEDLEN EHZADELER

gn, yani 49 yann iinde dnyadan ayrld. 20 yl 15 gn saltanat srd. stanbulda len
padiahlarn ikincisiydi. Bizansn yklp stanbulun alnndan sonra Fatih Sultan Mehmed Maltepe
yaknlarndaki Hnkr a-yrnda, II. Bayezid Dimetoka yolunda, Yavuz Sultan Selim Edirneye
giderken Srt kynde, Kanun Sultan Sleyman Zigert-varda ve II. Selim ise stanbulda (bu kentte
len ilk padiah) lmlerdi...
III. Murad, on ikinci Osmanl sultanyd, lm gizlenen padiahlarn yedincisi oldu...
III. Muradn lm, Manisa valiliinde bulunan en byk olu ve veliahdi ehzade Mehmed (padiah
III. Mehmed) stanbula gelip tahta kncaya kadar 11 gn gizli tutuldu.
Osmanlda gerileme devrinin ilk belirtileri Kanunnin saltanatnn son yllarndan itibaren devlet
bnyesinde grlmeye balam olmakla birlikte, duraklama-gerileme ve k belirtileri zellikle III.
Murad dneminde artk adamakll ortaya kt...
Bu belirtilerin en nemlileri ylece sralanabilir:
* Padiahn bile rvet almaya balaya
rak, rvetin artk doal saylmas...
* III. Muradtaki grlmemi kadn d
knl ve bu nedenle sarayda oluan ve
devletteki k hzlandran Kadnlar
Saltanat...

KATLEDLEN EHZADELER

209

Sokullu Mehmed Paann tahakkmn ykmak zorunda kalan III. Muradn saray ile yrtme erki
arasndaki grev ve yetki dengesini bozmas ve keyfi ynetim uygulamalarnn giderek artmas.
Ordu ile ilmiye snfnn yasa ve tzklerine artk uyulmamas.
Para deerinin sk sk drlmesi nedeniyle Yenieri Ocann ilk kez kazan kaldrp kelle
istemeye balamas.
Vezirizmn gr ve fikrine kar kp itiraz edenleri kfir iln eden fetvalar yaymlanmas.
III. Muradn Murad mahlasyla Trke, Arapa ve Farsa divanlar, tasavvuf konusunda Ftht-
Sym adl bir yapt, Esrrnme adn tayan bir de baka yapt vardr. Padiah, zellikle nesih ve
talik yazlarda baarl bir hat sanatsyd. 0O0
F/14

210

KATLEDLEN EHZADELER

OSMANLI TARHNDEK
EN BYK VE FEC
EHZADE KATLAMI
27 ve 28 Ocak 1595 tarihleri, 622 yllk Osmanl mparatorluu tarihinde ok nemli gnlerden biridir.
27 Ocak 1595te nemli bir zafer kazanlmamtr. ..
Bir byk asker yenilgiyle uramlmam-r...
Sosyal ya da ekonomik ya da bilimsel ya da doal byk, unutulmaz, tarih herhangi bir olay da
meydana gelmemitir.
27 Ocak 1595 tarihinde 13. Osmanl padiah III. Mehmed, len 12. padiah n. Mu-radm yerine tahta
kt...
27 Ocak 1595te III. Muradm cenaze treni yapld.
Ve 28 Ocak 1595te ise Osmanl tarihindeki en byk ve feci ehzade katliam sonunda bir gece nce
ldrlen tam 19 ehzadenin de cenaze trenleri dzenlendi...

KATLEDLEN EHZADELER

211

Bu katliam, o dneme kadar Osmanl tarihinde olduu kadar belki de dnya tarihinde de grlmemi
bir acmaszlkt...
Taht iin, 19 karde bir gn iinde katlediliyor ye on nc Osmanl padiah . Mehmedin
bylelikle n tamamen alm oluyordu...
Bodurulanlar arasnda yalan adamakll kemale ermi olanlarn yan sra, oyun ocuklar hatta
kundak ocuklar bile vard.
Tarihe kara bir kayt olarak tek tek den o on dokuz zavall ehzadenin adlar, yleydi:
1. Selim
Baye^id

2. Mustafa^\^
3. Osman
4. Cihangir
5. Abdullah
6. Abdurrahman

7. Hasan
8. Ahmed
10. Yakub
11. lemah
12. Yusuf
13. Hseyin
14. Korkud
15. Ali
16. shak
17. mer
18. Alaeddin
19. Davud
10.
212

KATLEDLEN EHZADELER

ON NC PADAH m. MEHMED
Babas ldnde in. Mehmed Manisa Valisi idi.
26 Mays 1566da Safiye Sultantan dnyaya geldiine gre, tahta ktnda 28 yann iindeydi...
ehzadelii srasnda valilik yapan son Osmanl padiahdr.
Annesi, Venedikli Safiye Sultan, kocas Sultan III. Muradn lmn, byk bir dikkat ve ustalkla
gizlemeyi baard... Tabii, tm amac, Manisadaki olu ehzade Mehmedi kazasz belasz tahta
kartmakt.
Safiye Sultan einin lmn saraydaki gl mevkii ile nl Harem Kethdas Can-fed Htn ile ve
Bb-s Sade Aas Macar Gazanfer Aadan baka hi kimseye, hatta Sadret Kaimakam Ferhad
Paa ile teki vezirlere bile duyurmad.
Safiye Sultan bu konuda sadece Bostan-cba Ferhad Aaya gveniyordu. Onu artp, kocasnn
ldn Ferhad Aaya syledi. Oluna, saltanat mjdeleyen bir de mektup yazd ve derhal
Manisaya gnderdi.

Ferhat Aa, beraberindeki birka bostanc olduu halde Manisaya hareket etti. At deitire deitire
ve yollarda ok az dinlenerek

KATLEDLEN EHZADELER

213

drt gn ierisinde Manisaya, ehzade Meh-mede ulatlar.

Ferhat Aa ehzadeye hemen saltanat mjdeledi:
Her ii garantiye almay kendisine iar edinen ehzade Mehmed, yine de Ferhat Aaya sordu:
* Bre Aa! yi dersin de, sadret-i uzmadan (sadrazamlktan) bana niin riza
gelmedi (Saltanata resm ar)?
Ferhat Aa, hibir ey sylemedi, sadece kuandan beyaz bir tThente itina ile sarlm kk bir
gm tas uzatarak
* Devletl efendimiz, dedi, bunu Vali
de Sultan Hanmefendi hazretleri size gn
dermitir.
te o zaman ehzade Mehmed babas Muradm ldn ve taht yolunun kendisine gerekten
aldn anlad. Zira, kendisine Ferhat Aann verdii gm kk tasm bir hikyesi vard.
Annesi ile ok nceden anlamlard, kk gm tasm kendisine gnderilmesinin gerek anlam
Baban ld, hemen stanbula gelip tahta k demekti.
Hemen stanbula hareket iin hazrlklara baland.
Bununla beraber ertesi gn daha yola klmadan nce, vezirlerden brahim Paa, Sultan III. Muradm
ldn duymu, Sofu Osman Aa adndaki sdk adam ile hemen Manisaya bir riza
gndermiti.

a,

214

KATLEDLEN EHZADELER

Bu tarihten hemen hemen yirmi yl nce tpk babas m. Murad gibi III. Mehmed sanyla tahta kacak
elan ehzade, Manisadan beraberindekiler ile birlikte Bursaya, Bur-sann Mudanya limanna geldi...
O tarihlerde stanbula en ksa yol Mudanya-stanbul arasndaki deniz yoluydu.
ehzade Mehmed ve maiyeti erkn ile tm muhafzlar Krkk Ali Reis adndaki bir kaptann iki
kadrgasna binip, ktr, kyamettir, deniz dalgaldr diye aldrmadan stanbula doru yelken atlar.
Mstakbel Osmanl padiah ehzade Mehmedin maiyetinde lalas Mehmed Bey, Emirahru Ahmed
Aa gibi nemli isimler de yer alyordu. ehzadeye saltanat mjdesini gtren Ferhat Aaya ise 20
bin altn bahi verildi ve Msr Eyaletine atand. Ama, o hayat boyu eski grevi Bostancbalkta
kalmay tercih etti.
MATEM
GYSLERYLE
KUTLAMA!..
Mstakbel padiah, o dnemin tabiriyle beyn-es salteyn yani kuluk vakti stanbula ulap,
Sarayburnundaki iskelede karaya kt.
Saray ahalisi, zaten gzleri yolda onu bekliyordu. Mehmed, karaya admn atar at-

katledilen ehzadeler

215

maz Topkap Sarayndan kuru-sk yz bir pare top atlar yaplmaya baland.
Bylelikle saltanat deiiklii resmen ilan edilmi oluyordu. Gnlerden Cuma idi...
ehzade, saray iskelesinde devlet nde gelenlerince istikbl edildikten sonra topluca Topkap
Sarayna hareket edildi.
Cuma namaznda, artk tm camilerde hutbe on nc Osmanl padiah Mehem-med-i Slis, yani
HL Mehmed adna okundu.
Tm vezirler, Yenieri Oca aalan ve devlet nde gelenlerindim, ulem Cuma na-^ mazn ed
eyledikten sonra matem elbiseleri ile saraya geldiler ve Meydan Divnnda Osmanl tahtna clus
etmi bulunan yeni Osmanl padiahna biat ettiler. IH. Mehmede ilk biat eden, mteveffa padiah III.
Muradm hocas olduundan Hoca-i Sultan (Sultann Hocas) diye n salm, Yavuz Sultan Selimin
nl nedimi Hasan-Cann olu, Tc t-Tevrih adl nl tarih yaptnn yazar Hoca Saadeddin
Efendi oldu.

Yakn tanyanlarn belirttiklerine gre, yeni padiah III. Mehmed zayf iradeli, safdil, etki altnda kalan
ama yine de halim-selim, kerim, edebiyatsever, gururlu biriydi. Annesi Valide Safiye Sultann
inanlmaz derecede etkisi altndayd. yle ki, eer Safiye Sultan arzu ederse verdii iradeyi derhal geri
aldrtmakta bir an bile tereddt etmezdi. Ayrca, son derece dindard. Hazret-i Peygamberin

216

KATLEDLEN EHZADELER

her adnn anlnda mutlaka ayaa kalkard. Btn eski Osmanl ehzadeleri gibi ocukluk ve genlik
yllarnda en yetkili hocalardan kkl bir eitim grerek yetiti. Edebiyat konusunda geni bir kltre
sahipti. iirler de yazd ve Adl mahlasn kulland.
Aadaki iirinden de kolaylkla anlalaca gibi III. Mehmed iten ve przsz bir iir diline sahipti:
Yokdurur zulme rzmz adle
biz maileniz Gzlerz Hakkm rzsun
emrine kaaillerz rifz yine-i lem-nmdur gnlmz Rzgrm cnbnden sanmaym
gaafilleriyz Pte-i ak ire Adl kal idelden
kalbimiz Gll-u-gdan hliyz lemde
sfi-dillerz
Ancak, III. Mehmed ynetim ve askerlik konularnda Kanun Sultan Sleymana kadar srp giden ilk
byk Osmanl padiah-lanyla mukayese edilebilecek bir kiilikte deildi. Buna ramen, babas III.
Murad ve dedesi II. Selim gibi stanbulun iinden saraya kapanp hi ayrlmam da deildir. Kanunye kadar sren, sefere padiahlarn bizzat katlmalar geleneini canlandrm, ordusunun bana
geerek nemli bir kaleyi fethettii gibi bir de meydan sava kazanmtr.

KATLEDLEN EHZADELER

217

HAZN
CENAZE
TRENLER
III. Muradn tabutu, ikindi namazndan sonra Haremden kartlp vezirler ve din bilginlerince
karland, sarayda Helvahane nnde hazrlanan bir tahtabent zerine yerletirildi.
III. Mehmed in de en nde saf durduu cenaze namazn, Sultan III. Muradn vasiyeti uyarnca Hoca
Saadeddin Efendi kldracak iken, ondan nce cenaze trenine gelmi bulunan eyhlislm
Bostanzde Mehmed Efendinin kldrmas, bu iki nemli din bilgini arasnda neredeyse ok nemli
bir dargnla sebep oldu...
Namazdan sonra cenaze Ayasofyadaki II. Selim trbesinin yannda hazrlanan kabre defnedilip,
sonradan kabrin zerine bir de trbe yapld.

ni. Mehmedin 19 erkek kardeinin ldrlmeleri ise, Topkap Saraynda yaanan byk bir faciadan
baka bir ey olmad. Ni-zm- lem kural yine iledi... Bu kuraln ilemesinde, olu HI.
Mehmedin tek bana, rakipsiz kalmasn, dolaysyla kendisinin de Haremde olsun, sarayda olsun
egemenliinin pekimesi iin yanp tutuan, yeni padiahn annesi, Valide Safiye Sultan ba rol oyna
di...

218

KATLEDLEN EHZADELER

19 ehzadenin ancak drd yetikin, teki on beinin byk ounluu daha ana kucanda olan
zavall kardeler, odalarndan tek tek ve zorla alnarak saray dilsizleri tarafndan yay kirileriyle
hunharca bouldular...
Her ey en ince ayrntlarna gre daha nceden planlanm ehzadelerin boularak idamlarndan nce,
saray marangozhanesinde servi aacndan 19 tabut ve gerekli tm teki cenaze levzmat
hazrlanmt.
Boulan ehzadelerin cansz vcutlar Hrka-i Saadet diresinin nne tek tek sralanrken,
ehzadelerin annelerinin canhra, i paralayc feryatlar, Topkap Saraynn duvarlar arasnda n
n nlyordu. Bu arada, yetikin ehzadelerden drd de boulmadan nce cellatlarna kar
ellerinden geldiince direnmi, ama normal insanlardan ok daha gl kuvvetli olan dilsizlere kar
fazla bir ey yapmay baaramam, be dakika ierisinde son nefeslerini vermekten
kurtulamamlard.
Gelenek uyarnca, irili ufakl bu 19 ehzade tabutu al kumalar, kavuklar ve murassa sorgularla
adamakll sslendi! Ardndan Helvahane kapsna kadar dzgn bir biimde yan yana konularak
sraland ve eyhlislm Bostanzde Mehmed Efendi, gene srayla her birinin cenaze namazlarn
kldrd. Sonra saraydan karlan bu

KATLEDLEN EHZADELER

219

Nizm- lem kurban 19 ehzade cenaze alayna katlanlarn hemen tmnn hkrklar arasnda
ar ar Ayasofya avlusuna tanarak babalar III. Muradn ayak ucunda hazrlanan irili ufakl 19
mezara defnedildi!
19 ehzadeden en byklerinin ad Mustafa idi... ehzade, babasnn ldn renir renmez,
kanlmaz sonunu da anlam, duygularn u beyit ile dile getirmiti:
Ncisiyem.de ktib-i kudret ne yazd
bilmedm Ag kim, bu gleri-i lemde herkiz
glmedim

III. Muradn kzlar da ok gemeden Topkap sarayndan uzaklatrlarak Yeni Saraya nakledildiler.
19 ehzadenin birer birer bodurulup ortadan kaldrlmalar, yeni padiah III. Meh-medin haris annesi
Valide Safiye Sultana yetmemiti... Zira, geriye karnlarnda eski padiahn ocuklarnn ocuklarn
tayan 10 kadar criye daha vard.
Safiye Sultana gre, ileride bir aksiliin, yeni bir ehzadenin ortaya kmas ihtimalini nlemek iin,
bu cariyelerin de yok edilmeleri gerekti...
Safiye Sultan, isteini bir iki gn sonra gerekletirdi...

220

KATLEDLEN EHZADELER

Ve ayaklarna arlklar balanan, 10u da hmile 10 criye, bir gece Topkap Sarayndan alnarak
sandala bindirildi ve Kz-kulesi aklarnda Boazn gl akntlarna brakld!
Artk ortada EDE. Mehmedi rahatsz edebilecek hibir ehzade ihtimali kalmam, Safiye Sultann
gc de adamakll artmt...
DLSZ
CELLATLARIN
SONU
III. Mehmedin, saltanata admn atar atmaz yaanan bu facialar iinde olumlu bir de uygulamas
oldu... Saray artk doldurmu bulunan ve devlet ilerine bile kansan dilsizler, cceler, maskaralar
tamamen Topkap Sarayndan kartlarak ou Msra gnderildi...
SIRA
KARDELERDEN SONRA EVLATTA!
m. Mehmedin alt olu dnyaya gelmiti: Mahmud, Ahmed, Selim, Mustafa, Sleyman, Cihangir...
Bunlarn arasnda en b-

KATLEDLEN EHZADELER

221

yk ehzade Mahmud, alkanl, drstl, bilgisi, enerjiklii ile evresi tarafndan ok sevilen ve
tahtn tek vrisi olarak grlen biriydi. Ancak, Anadoluda ikide bir ayaklanma kartanlara kar
Osmanl ordularnn st ste yenilgiler ald haberleri stanbula gelmeye baladnda, babas .
Mehmedin nlem almada yetersiz kaldn gren bu zeki ve cesur ehzadenin bir Anadolu
serdarln istedii babasnn kulana kadar gitti. Oysa, kendisinden sonra gelen yaa kk kardei

ehzade Ahmed (sonradan padiah olan I. Ahmed) onu, konuma ve davranlarndan dolay uyarm,
bu durumdan padiahn huzursuz olabileceini uygun bir dille Mah-muda iletmiti.
En sonunda ehzade Mahmudun bir eyhin telkini ile saltanata gemesi konusunda baz yazmalarda
bulunmas, bu yazmalarn Kzlaraasnn eline gemesi zerine, III. Mehmed, olunun derhal idam
edilmesi iin gerekli buyruu, belki de istemeyerek vermek durumunda kald...
Kader, on nc Osmanl padiahn 19 kardeinden baka olunun katili durumuna da getirmiti.
ehzade Mahmud hemen hapsedildi...
Ve 7 Haziran 1603 Cumartesi gn cellatlara teslim edilen 21 yandaki ehzade boularak idam
edildi!

222

KATLEDLEN EHZADELER

HI. MEHMEDN GEREKTEN GARP LM!..

On nc Osmanl Padiah III. Mehmed, ehzadesi Mahmudu bodurtarak idam ettikten yaklak 7
ay sonra 1603 yl 20/21 Aralk Cumartesi/Pazar gecesi hayata gzlerini yumdu.
Osmanl tarihine Eri Fatihi unvanyla da geen III. Mehmedin saltanat tam 8 yl, 10 ay, 25 gn
srd. ldnde 39 yann iindeydi.
IH. Mehmedin lm nedeni hakknda sylenenler deiik ve bunlardan sonuncusu, gerekten ok
ilgintir. Bu sylentiler, yle sralanabilir:
3-4 gn sren bir hastalk sonucu ld, hastal tehis edilemedi...
Bir kalp krizi sonunda yere ylarak anszn ld...
En byk ehzadesi Mahmudun lm emrini verdiine byk nedamet duydu ve evladnn acsna
dayanamayarak ld...
Ve sonuncusu:
* 27 Ekim 1603 Cumartesi gn, padiah
III. Mehmed Topkap Sarayna saltanat alay
ile dnerken, yollarna zararsz, dokunul
maz biri, bir Meczb-u lh k...

katledilen ehzadeler

223

Meczb-u lh, III. Mehmede yle seslendi:

* Ey koca devletl Murad- Slis, simden geni, tam 56 gn sonra bir hdise-i azme zuhur edecek
(Byk bir olay, lm, meydana gelecek)!.. Ey benim gaafil padiahm!.. Haberin ola...
Herkes, hayretle bu yar-deli adam dinledi...
Tabii, padiah da...
Ama, . Mehmed bu olayn zerinde fazla durmayp atn Topkap Sarayna doru srmeye devam
etti...
Gelgeldim, o gnden tam, tastamam 56 gn sonra, on nc Osmanl padiah ruhunu teslim etti!
27 Ekim 1603te bir Meczb-u lh ona 56 gn sonra leceini haber vermi ve aradan 56 gn
getikten sonra, 16/17 Aralk tarihinde, Cumartesi/Pazar gecesi padiah ruhunu teslim etmiti!..
I. AHMED OSMANLI TAHTINA IKIYOR!
Osmanlda kimi kaynaklarda Ahmed-i Evvel diye geen I. Ahmed, in. Murad dne-

222

KATLEDLEN EHZADELER

Ol. MEHMEDN GEREKTEN GARP LM!..

On nc Osmanl Padiah III. Mehmed, ehzadesi Mahmudu bodurtarak idam ettikten yaklak 7
ay sonra 1603 yl 20/21 Aralk Cumartesi/Pazar gecesi hayata gzlerini yumdu.
Osmanl tarihine Eri Fatihi unvanyla da geen III. Mehmedin saltanat tam 8 yl, 10 ay, 25 gn
srd. ldnde 39 yann iindeydi.
IH. Mehmedin lm nedeni hakknda sylenenler deiik ve bunlardan sonuncusu, gerekten ok
ilgintir. Bu sylentiler, yle sralanabilir:
3-4 gn sren bir hastalk sonucu ld, hastal tehis edilemedi...
Bir kalp krizi sonunda yere ylarak anszn ld...
En byk ehzadesi Mahmudun lm emrini verdiine byk nedamet duydu ve evladnn acsna
dayanamayarak ld...
Ve sonuncusu:
* 27 Ekim 1603 Cumartesi gn, padiah
III. Mehmed Topkap Sarayna saltanat alay

ile dnerken, yollarna zararsz, dokunul

maz biri, bir Meczb-u lh kt...

katledilen ehzadeler

223

Meczb-u lh, III. Mehmede yle seslendi:

* Ey koca devletl Murad- Slis, simden geru, tam 56 gn sonra bir hdise-i azme zuhur edecek
(Byk bir olay, lm, meydana gelecek)!.. Ey benim gaafil padiahm!.. Haberin ola!..
Herkes, hayretle bu yar-deli adam dinledi...
Tabii, padiah da...
Ama, m. Mehmed bu olayn zerinde fazla durmayp atn Topkap Sarayna doru srmeye devam
etti...
Gelgeldim, o gnden tam, tastamam 56 gn sonra, on nc Osmanl padiah ruhunu teslim etti!
27 Ekim 1603te bir Meczb-u lh ona 56 gn sonra leceini haber vermi ve aradan 56 gn
getikten sonra, 16/17 Aralk tarihinde, Cumartesi/Pazar gecesi padiah ruhunu teslim etmiti!..
I. AHMED OSMANLI TAHTINA IKIYOR!
Osmanlda kimi kaynaklarda Ahmed-i Evvel diye geen I. Ahmed, IH. Murad dne-

224

KATLEDLEN EHZADELER

minde babas III. Mehmed in Saruhan (Manisa) valilii srasnda, 18 Nisan 1590da dnyaya geldi.
Tahta ktnda, yann 13 yl, 8 ay, 4 gn tutmas, yani 14 yann iinde bulunmas gerekir. Annesi
Handan Sultandr.
I. Ahmed, Osmanl hanedannn on drdnc padiah ve ehzadeliinde valilik yapmam
padiahlarn ilkidir. Kimi tarih kaynaklar, Anadoluda onun ehzadelii dneminde Celli isyanlarnn
youn ve yaygn olmas nedeniyle ehzadenin valilik yapmam olabileceini ne srerler.
SALTANAT
KONUSUNDA
BYK
TARZ DEKL

I. Ahmedin yapt en nemli icraat, Osmanlda saltanat konusunda, saltanatn kimden kime, nasl
geecei konusunda yapt devrim niteliindeki byk deiikliktir.
I. Ahmed, padiahlarn lmnden sonra saltanatn ehzadelere deil, hanedann en yal kiisine
gemesi yntemini (ekbe-riyet) getirdi.
Artk Fatih Sultan Mehmedin saltana-tyla birlikte yasalaan ehzadelerin bodu-

katledilen ehzadeler

225

ralup idam edilmeleri gelenei bylelikle ortadan kaldrlm oldu.

I. Ahmede kadar, tam 303 yl zarfnda Osmanl Padiahlar arasnda sadece Kanun Sultan Sleyman
ile Yavuz Sultan Selimin tahta geileri esnasna ehzade kan akma-mt...
Bunun nedeni ise ok basitti:
Bu iki padiah tahta getiklerinde her ikisinin de artk Nizm- lem uruna bodurulup idam
edilecek erkek kardei kalmamt!
Oysa, zellikle III. Murad ve IH. Ah-medin tahta klar, ulusal vicdann kaldramayaca derecede
topluma ok ar ve kabul edilemez, onaylanamaz gelen cinayetlerle lekelendi. Nitekim, III. Muradn
clusunda be kardein, . Mehmedin clusunda ise bir rekora imza atlarak 19 kardein
topluca idam edilerek ortadan kaldrlmalar, halk arasnda, mer vicdanda ok derin bir znt ve
daha tesi nefret uyandrmt. zellikle de, son olarak III. Mehmedin halkn byk mitler balad
byk olu ehzade Mahmudu sudan saylacak bir kuku zerine idam ettirip annesini de
ayaklarna arlk balatp denize attrmas, bu genel znt ve nefreti bsbtn iddetlendirerek
tazeledi...
III. Mehmedin tm erkek ocuklar kk yalarda lm, veliahd ehzade Mah-mud da babasnn
emriyle bodurularak idam
F/15

226

KATLEDLEN EHZADELER

edilmi olduu iin, yeni padiah tahta getiinde hayatta sadece Mustafa adnda bir tek kardei
vard. (Mustafa, I. Ahmedten sonra iki kez tahta kartlan, Fatih Kanun-nmesine ramen hayat
balanm olan ehzadedir).
ehzade Mustafann Nizm- lem kuralndan, yani idamdan kurtulu olmas, akl dengesinin zaten
bozuk oluuyla, ya da daha 14 yanda henz snnet bile olmam I. Ah-medin kardei ldrld
takdirde Osmanl hanedannn kme tehlikesiyle kar karya kalabilecei ihtimaliyle aklanr.

Ancak, son clus facialarnn {19 kardein topluca katli vs.) mill vicdandaki derin etkilerinin de
elbette hesaba katlmas lzm gelir.
I. Ahmed de ehzadelii srasnda ok kkl bir renim - eitim grd. zellikle edebiyat kltr
ok yksekti. iirlerinde Baht mahlasn kulland. lgintir Baht ad, ecbed hesab ile onun
tahta getii Hicr 1012 yhn gsterir. iirlerinden bazlar kahramanlk konularn ilerken, bazlar
da liriktir. rnein, bir iirinde doudan batya, batdan douya sevkettii ordularndan yle sz eder:
lh cnibeyne salmuum ben
iki serdr Kerem, kl dman kahreyle mansr
eyle anlar

katledilen ehzadeler

227

Biri ol r-Yri sevmeyen zlimleri

krsn Biri varup helak itsn senn emrinle
kffn
Bu da duygusal iirlerinden bir rnektir:
Buy irse can nemnafasli
bahardan Murgan sadas gelse yine megzardan Bulsa nevada gl gibi nev-besteler
zuhur Kim taze nak-u-savt iidilse
hezrdan Nevruz irise yd idup ol eski demleri Her kimse alsa dadn b rzgrdan
I. Ahmed 36 Osmanl padiah arasnda en ok dindar olanlardand. Kadem-i erifin (Kutsal Ayak)
resmini yaptrp, sorgucunun iine yerletirmiti. Bu konuda yle de bir ktas vardr:
Nola tcum gibi boumda gtrsem
dim Kademi resmini ol Hazret-i h-i
Resln Gl-i glizr- nbvvet o kadem
sahibidir Ahmed durma yzn sr kademine
o gln

228

KATLEDLEN EHZADELER

Kadem-i erf yani Kutsal Ayak bilindii Hazret-i Peygambere atfedilen ayak izine verilen addr.
stanbuldaki nl Sultanahmed Camii
ite bu inan gcnn en byk ve en gzel bir hayrat olarak kabul edilir.
14
RAKAMININ
SIRRI!...
I. Ahmedin hayatnda 14 rakamnn tuhaf bir tecellisinin olduu ne srlr.
Nitekim, Hicr takvim hesabyla tam 14 yanda ve 14. Osmanl padiah olarak 14 yl saltanat
srdkten ve 2x14=24 (iki kere 14 yl, yani 28 yl) yaadktan sonra hayata gzlerini yummutur...
I. Ahmedin babas III. Mehmedin lm, bir gece gizli tutuldu. Ancak o gecenin sabahnda erken
saatlerde Divn- H-myna gelen Dersaadet Kaimakam Kasm Paaya, yeni padiah I.
Ahmedten u mealde bir hatt hmyn geldi:
Sen ki Kasm Paasn, babam Allahn emriyle yeft eyledi ve ben taht- saltanata clus eyledim,
ehri muhkem zapdeyleye-sn, bir fesad olursa senn baunu keserim...

KATLEDLEN EHZADELER

229

III. Mehmedin deil ldn, hastaln bile bilmediinden Kasm Paa bu Hatt- Hmynu
alnca phelendi, iine bir kurt dt ve hemen Dar-s Saade Aasna bir tezkire yazarak iin asln
sordu. IH. Ah-medin ld haberi dorulannca, doruca davet edildii huzura girip Birinci I.
Ahmedi tahtnn stne otururken grd, yer pt derhal dar kp devlet nde gelenlerini saraya
ard. Ama yine de onlara eski padiahn ldn bildirmeyip, kendilerini saraya baz elilerin
huzura kabulleri dolaysyla arldklarn bildirdi.
Sonunda herkes huzurda toplannca i anlald, saltanat taht bayramlarda olduu gibi, Topkap Saray
avlusuna karld ve yeni padiah alklar arasnda tahtna kt.
I. Ahmedin clus treninden sonra III. Mehmedin tabutu Bb-s Sade nne karld, matem
iareti olarak giyilen siyah emle-ler (sanklar) sarnan yeni padiah ile devlet nde gelenleri ve
ulemnn hazr bulunduklar cenaze namazn eyhlislm Mustafa Efendi kldrd.
I. Ahmed, sarayna ekildi ve devlet nde gelenleri cenazeyi kaldrp Ayasofyada babas III. Muradn
trbesi yannda hazrlanan kabre defnedildi. Sonradan bu mezarn zerine ayr bir trbe inaa edilmesi
kararlatrld.
Valide Safiye Sultan ise, olu III. Mehmedin lmnn ardndan Topkap Sara-

230

KATLEDLEN EHZADELER

yndan karlarak Eskisaraya gnderildi. . Muradn gzdesi, byk entrikalaryla nl Safiye

Sultan, Eskisaraym rutubetli ortamnda kasvetli bir yaam srdkten sonra ikbal ve saltanat gnlerini
dne dne ancak bir yl kadar yaayabildi ve 1604te ld.
PADAH
SNNET OLUYOR!
Ne ilgintir ki, on drdnc Osmanl padiah I. Ahmed, 14 yana kadar snnet edilmediinden, tahta
snnetsiz olarak k. Ve clusundan tam 33 gn sonra 23 Ocak 1604 tarihinde Cuma gn akam
Topkap Saraynda snnet edildi. Hem stanbul, hem de tarada bu mnasebetle enlikler yapld.
OCUK
YATAK
PADAH
I. Ahmed, ocuk yata Osmanl tahtna kt. Devlet ilerine bizzat kumanda etme yeteneinden elbette
yoksundu ve bu nedenle, zellikle saltanatnn ilk yllarnda daha ok olmak zere, hep bakalarnn
etkisi altnda kald.

katledilen ehzadeler

231

I. Ahmed / 1590 - 1617 Padiahl: 1603 - 1617

Tarihe vefadan pek nasibini almam biri olarak geti. rnein, mrn serhat boylarnda geirerek
imparatorluun Macaristandaki kt durumunu dzeltmi olan ve Estergon Fatihi diye anlan nl
veziriazam Lala Mehmed Paaya, paa sanki baa-nszm, sanki sradan biriymi gibi davrand. Ve
Paay ekemeyen Kaptandery Dervi Paann etkisi altnda kalarak, Lala Mehmed Paa daha
Avrupada ileri bitirmemiken,

232

KATLEDLEN EHZADELER

ona ran zerine sefere kmas iin bir emir tebli ettirdi... akna dnen Lala Mehmed Paa, durumu
aklamak, padiah istediinden vazgeirmek amacyla birka riza yaz-dysa da I. Ahmed, hocas
Dervi Paann etkisinden kurtulamayarak ran seferine klmasnda diretti.
Lala Mehmed Paa, padiahn gsterdii inad, verdii yanl emir karsnda olaanst mteessir
olarak vcuduna inme indi, fel oldu ve yataklara dt. Yaknlar artk Lalann yaamndan umut
kesmilerdi.
Durum, padiaha bildirildiyse de o gene kararndan caymad ve ran seferine klmasnda srar etti. Ve
Lala Mehmed Paaya lmnden iki gn nce bir hatt- erif gndererek yle dedi:
* Temaruz edersin (kendini yalandan
hastalanm gibi gsterirsin)!.. yle ki,
Acem mlk zre bir gn sefere kmayasn, hakkndan gelrm!
Lala Mehmed Paa, Padiahm bu kesin ve tehdit dolu hatt- erifi zerine bir telhisle ona u yant
verdi:
* Emriniz zere br gn harekete germ. Ya bugn lrm ya da seferde!
Padiahn kapcbas. Lala Mehmed Paann lm yatanda olduunu bildirerek:
* Mehmed Paann durumu ktdr
efendmz, dedi, benden, padiahmz haz-

KATLEDLEN EHZADELER

233

retlerimizin mbarek eteini pmemi ve vasiyetini devletlye bildirmemi istedi, alt sa bitmedik,
anas stne muhta yetimim var, bunlar el kapsna muhta idilme-ye. Her ne ederse Hazret-i Hak, o
kadar mkafatn versin!
Kapcba Aanm aladn gren I. Ah-med sordu:
* Aa, aa ne alarsn?
Aa, u yant verdi:
En yavuz vezirn gidiyor devletlm, ne hline kimse inand, ne kimse kadr- kymetin bild!
Ol giderse yenine bir dahi gelr!

 Devletl padiahm, nn yerin tutan vezir buluncaya ok vezir deitirirsn!

* Lala Mustafa Paanun olan parasun
ran Seferi in alna, dier mal ve dahi
mlkne dokunulmaya!
Padiah, len Lala Mehmed Paanm sadece parasnn alnarak ran seferine tahsis edilmesini
emretmi, teki mal ve mlkne dokunulmamasm istemiti. Gelgelelim, onun yerine getirilen Dervi
Paa, Lala Mehmed Paann hem malna mlkne, hem de tm parasna el koydu!
0O0

234

KATLEDLEN EHZADELER

I. AHMEDN LM
I. Ahmed 21/22 Kasm 1617de Saly arambaya balayan gece, drt be gn hasta yattktan sonra
mide rahatszlndan hayata gzlerini yumdu.
Dedesi m. Murad dneminde ve babas III. Mehmedin Saruhan (Manisa) valiliinde 18 Nisan
1590da dnyaya geldiine gre, 27 yl, 7 ay ve 4 gn yaayp 28 yann iinde, yani olduka gen bir
yata dnyaya veda eyledi. Saltanatta kald sre ise neredeyse 14 yldr (13 yl, 11 ay, 2 gn)...
I. Ahmed, olduka zeki, entellektel, iyiliksever ve azimli bir yapya sahipti. ocuk yata tahta kar
kmaz devlet ilerini inanlmaz derecede abuk kavrayarak ynetime balad. Mazbut bir yaam
srd, azna ttn ve iki koymad.
Dedesi ve babasnn saltanat yllarndaki kadnlar saltanatna, bir baka anlatmla, saray kadnlarnn
devlet ileri zerindeki haddinden fazla etkilerine son verdi ve de buna meydan brakmad.
Bizzat sefere kmad.
Tabii, en nemli uygulamas Nizm- lem iin karde katline son vermesi ve saltanata gemede
veraset usuln deitirerek, hanedann en yal kiisinin saltanata gemesi kuraln getirmesi oldu...

KATLEDLEN EHZADELER

235

I. MUSTAFANIN
LK
SALTANATI
Osmanl kaynaklarnda Mustafay- Evvel diye de geen I. Mustafa, dedesi . Mu-radn saltanatna
ve babas III. Mehmedin
de Manisa valiliine rastlayan 1591 ya da 1592 ylnda dnyaya gelmi olduuna ve tahta da 1617 yl
22 Kasmnda ktna gre, 25-26 yanda padiah oldu demektir.

I. Mustafa, Osmanl padiahlarnn on beincisidir.

Kimilerince, zellikle keskin zeks, eitim ve reniminin salaml ile bilinen ehzade Osmana
tercih edilip, bir tr olup bitti ve el abukluuyla tahta karlan amcas Mustafa (yeni padiah I.
Mustafa) akl dengesinin bozukluu herkese bilindiinden, Hilfet ma-kamna gemesi de eran
caiz olamaz. Her eye ramen devlet ve saray nde gelenlerinin anlap, Osmanl tarihinin
balangcndan beri uyulan 300 yllk veraset kanununun birdenbire deitirerek, babadan oula
geip du-

236

KATLEDLEN EHZADELER

ran saltanat Ekberiyet kuralna balamak suretiyle, hanedann en yalsna ait bir hak durumuna
sokuldu. te bundan dolay, I. Mustafann bu ilk saltanatndan sonra yeeni Osman (II. Gen Osman)
tahta karld zaman Doudaki orduya gnderilen hatt- hmynda bu deiiklii eletirerek,
Osmanlnn kuruluundan bu yana uygulanan kurala aykr bir uygulama olarak tanmlad.
Neredeyse gz ap kapayncaya kadar yaplan bu saltanat deiikliinde Sadret Kai-makam Sofu
Mehmed Paa ile eyhlislm Esad Efendi barol oynayanlar arasnda yer ald.
Sultan I. Mustafann bylece tahta k, u ekillerde akland:
Yeenlerinin ocuk olular.
Sultan III. Ahmedin vasiyeti.
m. Ahmedin elerinden Sultan Mah-peyker Ksem Sultann entrikalar.
Bu nc izah tarz akla daha yakn gelir... Zira:
Veliaht Osman, Ksem Sultann orta olan Mahfirz Sultandan olma olduu halde, ehzade Murad
ile brahim ve Kasm, Ksem Sultann oullardr. Onun iin eer byk ehzade Osman padiah olur
ise, kk kardelerini idam ettirip ortadan kaldrmas ihtimali gldr. Bu tehlikeli ihtimal
karsnda her eyden nce Sultan Osman saltanattan

katledilen ehzadeler

237

yoksun klmak ve onun iin de I. Ahmedin

oullarndan hibirini tahta kartmayp, kardei Mustafay kartmak en uygun olan yoldur. Sultan
Mustafann akl dengesi bozuk olduu iin, onun dneminde Ksem Sultan kendi oullarndan
ehzade Muradn saltanatn salamak iin diledii gibi iler evirebilir. te bundan dolay Ksem
Sultanm Ocak Aalan ile ok sayda devlet adamna rvetler datarak daha I. Ahmedin lm
yatana dt andan itibaren byk aba gsterip istediklerini elde etti ve sonunda amacna ulap

akl dengesi yerinde olmayan ehzade Mustafay tahta kartmay baard. Bu nedenle, I. Mustafa
tahta geiini yengesi Ksem Sultana borlu oluyordu.
Eski padiah I. Ahmedin on drt yl sren saltanat yllarn sarayn bir iki odalk dairesinde gece
gndz durmakszn dilsiz cellatlarn ellerinde yay kirileriyle kendisine hcum edip onu bomalarn
bekleyip ecel terleri dkmek, elbette ki ehzade Mustafann kafasnda akl brakmamt. I. Ahmed
zaten tahta ktnda daha hi ocuu olmadndan Mustafann sa braklm olmas, srekli bir
korku iinde yaamasna neden oldu. Fazla beklemeden stste dnyaya gelen yeenleri oaldka
artk kendi varlna gerek kalmadn ve bu durumda Fatihin kanunnmesini gece-gndz dnp
srekli bir can kaygsndan dolay tkenmek bilmeyen

238

KATLEDLEN EHZADELER

bir azap iinde yaayan bu yasa ve gelenek karsnda zavall ehzadenin dt durgun ve dalgn
grnts, neredeyse onun bir evliya gibi grnmesine yol at ve bu konuda yle denildi:
* Meczb- ak evliyullahdan bir
zt-i melekiyy-s sfat olub dny-yi f
nimin dadaasna tahamml yok!
Saraydaki bu dadaal anlatmn dnda, halk arasnda da ehzade Mustafann evliyal ve hatta bir
takm kerametleri hakknda ok sayda sylentiler yayld. Tabii, bu tr sylentileri yayanlar, karlar
onun tahta kmasna paralel olanlardan bakalar deildi. Ancak, bir yandan da tm Osmanl hkmet
nde gelenleri, hissedilir bir tel iindeydiler.
Nitekim, Mneccimba, bu durumu, kendi slubuyla yle anlatr:
* Etvru evzlan etvr ukalya mu
halif mahede olunmala halettir zan m
ile ettibbya mracaat ve ok illar Udi
ler, lkin sudment olmad.
Durum, gerekten yukarda Mneccimba-nn adal ve anlalmas ok g cmlesinde olduu kadar
kark ve iin iinden klmaz bir hldeydi.
Nitekim, padiah I. Mustafa, akl dengesinin bozukluu nedeniyle olacak, tahta ktktan sonra
bsbtn akln yitirdi. Tarih belgelere geen u tuhaf davranlarda bulunmaya balad:

katledilen ehzadeler

239

I. Mustafa/l 591- 1623 Padiahl: 1. defa 1617- 1618 2. defa 1622 - 1623
Delilii gnden gne artt. Birinci Mustafa, penceresinin altnda orta oyuncular oynatt. Ayn oyunu
defalarca tekrarlattrd.
Gnlerden bir gn orta oyuncularndan birinin oyununu ok beenince, ona Osmanl hazinesinin en
deerli mcevherlerini avu avu armaan etti!
Denizdeki balklara, onlar dllendirmek iin altn serpti.

240

KATLEDLEN EHZADELER

nl Ktip elebi, bu inanlmaz garip olay u ekilde dile getirdi:

Padih- fen-mereb az zamanda hf-ft-i akl ile mehur olup evza- garibe ile beyn en-ns hret
buldu: Trbeleri gezp deryada mnilere altun atmak ve abes yere yollara dirhem- dinar dkp
samak gibi halleri halk- lem mahede idp dem-i rdn bildiler.
Denizdeki balklara altn sap duran padiaha bir vech ile nush-u pend tesir etmediini gren Drs Sade Aas (Kzlara-as) Mustafa Aa, en sonunda durumu Sadaret Kaimakam Sofu Mehmed
Paa ile eyhlislm Hocazde Esad Efendiye bildirip bu ie bir an nce bir re bulunmasn istedi.
I. MUSTAFA
TAHTTAN
NDRLYOR
I. Mustafann yapp durduu akl d davranlar, kendisinin deliliini yadsnamaz bir biimde ayan
beyan ortaya koyduu gibi, denizlerdeki balklara altnlar serpmeyi artk alkanlk haline
getirdiinden koca Osmanl hazinesi yok yere tkenip boalma tehlikesiyle kar karya kald.

KATLEDLEN EHZADELER

241

I. Mustafann durumunu hkmete bildiren ve derhal uygun bir re bulunmasn isteyen Dr-s
Sade Aas (Kzlaraas), bu padiahn tahta kmasnda etken olanlarn banda gelen Mustafa
Aadan bakas deildi. Kzlaraasnm bu davranna kar, I. Mustafann tahtta kalmasn
isteyenler de vard. Bunlar padiahn sada solda, ulu orta gsterdii lgnlklar Cezbe,
Meczbluk, yani szde Evliyalk gibi gsterme gayreti iindeydiler. Hatta, bunlardan bazlar
Valide Sultana haber yollayarak Kzlaraas Mustafa Aann saraydan derhal uzaklatrlmasn bile
istediler. Ancak, bu istekleri kabul grmedi.
te yandan, devlet nde gelenlerine yapt ilk uyannn hibir yarar grmedii ve herhangi bir saltanat
deiiklii iin harekete geilmediini gren Kzlaraas Mustafa Aa, bu kez herkesi tela ve korkuya
drecek, bir haberi onlara ileterek I. Mustafann tm ehzadeleri ldrme niyetinde olduunu,
bylece Osmanl hanedannn son bulacan bildirerek bu konuda aynen yle dedi:

* Padiah, cmle ehzadeleri katle dmen der miyndur!.. nkrz- nesl-i l-i Osmana sebep olur ve
bu hususa mni ol-manuzu istemele mansplarnz birka ednya tevcih ediyor!
te bu ikinci uyan karsnda kendi mevkilerini Osmanl hanedan gibi tehlikede gF/16

242

KATLEDLEN EHZADELER

renler, yani ulem (din bilginleri) ve vzer (vezirler), can balarna srayarak, I. Mustafann
cinnetinden dolay saltanat iin ehliyetsizliine ve de tahttan indirilmesine karar verdiler.
Ayrca, Kzlaraas Mustafa Aann tm ehzadeleri tehlikede gsteren haberinin, aslnda gerekten
doru olmas mmknd. Zira, I. Mustafann ocuu olmadndan, yeenleri ortadan kaldrldnda
Osmanl hanedannn tarihe kanmas ok tabii idi...
Ayrca, padiah I. Mustafann yatana kesinlikle kadn yaklatrmadndan ve hatta kadnlardan
iddetli ekilde nefret ettiinden de sz edilmekteydi. Ama, devlet nde gelenlerini panie sevkeden
asl neden bu deil, kendi kiisel mevkilerinden olma ihtimali idi...
Ve nihayet 26 ubat 1618 Pazartesi gn Tevzii Mevcib (maa datm) iin kapkullar sarayda
topland. Bunu frsat bilen Kzlaraas Mustafa Aa, I. Mustafann o srada bulunduu odann
kapsn^ padiahn zerine kapayp, kapya da dardan kilit vurdu. Padiah, hapsedilmiti...
Hi vakit yitirilmedi... I. Ahmedin byk ehzadesi ve yasal veliahdi ehzade Osmana gidildi.
oOo

katledilen ehzadeler

243

OSMANLI TAHTINA GEN OSMAN IKIYOR

ehzade Osman, saraydan dar karlp, her tahta kta uyulan Osmanl gelenei uyarnca saray
avlusunda kurulan murassa tahta (ssl taht) oturtularak hemen biat edildi ve tm camilerin
minarelerinden saltanat deiiklii halka duyuruldu.
I. Mustafann bu ilk saltanat 22 Kasm 1617den 26 ubat 1618e kadar 3 ay, 4 gn, yani 96 gn
srd.
Yeni padiah II. Osmana daha ok Gen Osman denilmesinin nedeni 14 yann iindeyken tahta
kmas ve 18 yann iinde ehid ediliidir.
Gen Osman (II Osman = Osman- S-ni), Osmanl tahtna kt gn ya tam 13 yl, 3 ay, 24 gn
tuttuu ve 14 yann iinde bulunduu bilinir.

Annesi Mhfirze Sultan olan Gen Osman kkl bir renim grd. Zeks, irdesi, gzpeklii ve
bilgisiyle kendisini evresinde sevdiren bir kiilie sahip oldu. Ana dilinden baka Arapa, Acemce,
Latince, Yunanca ve talyanca gibi hem Dou, hem de Bat dillerini ok iyi biliyordu. Gen Osman,
tm bunlarn dnda birok teki Osmanl padiah gibi zarif iirler kaleme alm, baarl bir
edebiyat-

244

KATLEDLEN EHZADELER

yd. iirlerinde Fris ya da Fris mahlaslarn kulland. Gen Osman, bir iirinde lkesi
hakkndaki dncelerini yle dile getirir:
Niyyetm hidmek (hizmet) idi
saltanat- devletime aluur hsid- bedhah aceb
nekbetime Bu ir padiah, lirik iirlerinde de olduka basan gsterir:
Glsen ire bitmedi bir gnce cn
harsz Kimi ol yn benm der kimisi dahi
benm Orta yirde Fris vre kald yrsz Gen Osmann u gazeli de, gl bir divan irininkini
aratmayacak lde gzel ve baarldr:
Nevruz olucak diller d olmaa
yaklat Dilde gam-u gussa ber-bd olmaa
yaklat Virane gnl varsa vecr- gam-i
dilberden Mjde na ol mlk bd olmaa
yaklat stada kup dilber rendi vefa
resmin klara ltfa mutad olmaya yaklat Seyr-i gle kdukta ol ruhlara
glrengm

KATLEDLEN EHZADELER
Kart dil-i zrunferyd olmaa
yaklat
ok uk-u meftunu var sen gibi
irinn
Fris kulun emma Ferhd olmaa
yaklat

245

II. Osmann en byk zaaf, belki de en kt yan, para bakmndan dillere destan lde cimri
oluuydu. Hatta, onun da III. Mu-rad gibi, srf bu zaaf nedeniyle rvet bile kabul ettii sylenir.
Gen Osmann eletirilen bir baka uygulamas da tahta ktktan ksa bir sre z kardei Mehmedi
bodurtarak idam ettirmesidir.
Gen Osman, 16. Osmanl padiahdr.
GEN OSMAN
KARDE
MEHMED
DAM ETTRYOR!
12 Ocak 1621 tarihinde, Gen Osman tahta geiinden yl kadar sonra z kardei ehzade
Mehmedi bodurarak idam ettirdi!
Osmanl tarihinde ehzade katli uygulamas, yine hortlamt!
ehzade Mehmed 8 Mart 1605 ylnda dnyaya gelmi olduuna gre. II. Osmandan ancak 4 ay, 2
gn kk demektir. Bu

246

KATLEDLEN EHZADELER

gen ehzade, ok zeki ve iyi huylu bir insan olarak n yapmt. Durup dururken, haksz, gnahsz
yere bodurularak ldrlmesinin sebebi, Lehistan seferine karar vermi olan Gen Osmann Dr-s
Sade Aas Sleyman Aanm ynlendirmesiyle, o seferdeyken stanbulda bir fesat ihtimali
brakmak iste-memesiyle akland.

II. Osman (Gen Osman) /1604 - 1622 Padiahl: 1618 - 1622

Gen Osman, ehzade Mehmedin idam iin nce eyhlislm Hocazde Esad Efen-

katledilen ehzadeler

247

diden bir fetva istedi. Ancak, Esad Efendi bunu kabul etmedi. Bunun zerine ehzade Mehmedin
idam fetvasn Rumeli Kazaskeri Kemaleddin Efendiden ald.
Zavall ehzade, karsna ellerinde yay kirileriyle onu boup ldrmek zere zerine yryen dilsiz
cellatlar grnce yle bard:
* Osman, be hey Osman!... Dilerim ki mr- devletin berbd olsun! Beni bu dnydan mahrum
edersin, sen de berbad bir ekilde bu dnyada dilerim Allahdan mahrum olasn!
in ok tuhaf yan, birka yl sonra ehzade Mehmedin bedduas gerekleecekti...
ehzade Mehmed idam edildiinde henz 16 yann iindeydi (15 yl, 10 ay, 8 gn)...
Bu cinayet, halk arasnda nefretle karland ve halkn Gen Osmandan giderek soumaya
balamasna neden oldu... oOo

248

KATLEDLEN EHZADELER

GEN OSMANIN FEC SONU

II. Osmann saltanatnn beinci ylnn balarnda Yenieri Oca ile birok nedenlerle aras
adamakll alm bulunmaktayd.
Artk herkesin dilinde sylenen ve de ou kii tarafndan da gerek olduuna inanlan sylenti uydu:
Padiah, mevcut her eyi, her kurumu ykp yeniletirmeye karar verdi. Hacca gitmek bahanesi ile
Msrdaki Trkler ile Trkmenlerden bir ordu oluturup Yenieri ve Sipahi Ocaklarn tamamen
ortadan kaldracak...
1622 yl, kimi tarihilere ve toplumbilimcilere gre, Osmanlda ve onun devam olan Trkiye
Cumhuriyetinde grlen yenilik ve yenileme bir baka ifadeyle de Batllama hareketlerinin
balang tarihi olarak kabul edilir.

KATLEDLEN EHZADELER

249

Osmanlda birok kurumun artk eskiyip ad kaldn ve mutlaka yeniletirilmesi gerektiini ilk
kez gren padiah, kukusuz Gen Osman oldu... Ona gre bozukluk sdece askeriyede deil, ynetim
kadrolarnda ve de ilmiye snfnda da sz konusuydu. Nitekim, durumu u szlerle zetleyenler de
oldu:

stanbulda ihtilal-i nizm- le

me (dzen deiikliine) sebep olan serseri

lerin gitgide oalp askere ve ilmiye snf
larna karmalar sklamtr. On yedinci
asrn balarndan itibaren bozulmaya bala

yan messeseler asker ve ulema snflarn

dan da ibaret deildir. Bandaki hanedan
ile beraber saray tekilat da tereddiye (bo
zulup gerilemeye) balam, ecnebi etkinlii
ni nlemek amacyla yabanc prensesler ile
evlenmek geleneine Yavuz. Sultan Selim
dneminden itibaren son verildiinden do
lay Osmanl ana tarafndan bir criye sl
lesi haline gelmi, bilhassa Trk ailelerinin
akrabalk yoluyla glenip hanedan iin
tehlikeli olmalar ihtimali hesaplandn
dan saraya artk Trk kkenli kzlar aln
mam ve Birinci Ahmed dneminde bi
ni bulan yabanc halayk kalabal yzn
den Harem-i Hmyn (saray haremi) tama
men kozmopolit bir grnm almtr.
Osmanl tarihinde Gen Osmann yapmak istedii ilk kkl deiiklik ite tm bu durumlara kar
bir tepki niteliindedir.

250

KATLEDLEN EHZADELER

GEN OSMAN
NELER
YAPMAK STYORDU?
Gen Osmann Osmanlda yapmak istedii yeniliklerin balcalan yle sralanabilir:
1. Yenieri ve Sipahi Ocaklarn kaldrarak onlarn yerine Anadolu, Suriye ve Msr Trkleriyle
Trkmenlerden, ulusal nitelikli bir ordu kurmak.

2. Bakenti stanbuldan Anadoluya tamak.

3. lmiye snfnn siyasal ve ml gcn krarak artk bozulmaya balayan bu snf, devlet ilerinden
tamamen el ekmi bir duruma, bir din oca durumuna getirmek.
4. Saray Haremini ele alarak hanedan erkeklerinin sadece Trk kkenli kzlarla evlenebilmelerini
kurala balamak.
5. Giysi deiiklii yapmak.
6. Osmanl yasalarn yeniden ele alarak aa uygun bir biimde deitirip yeniden yazmak.
Dikkat edilecek olursa, daha o tarihte, 1622de Osmanlda laik uygulamalar gndeme getirmee
karar vermi olan Gen Osmann, bu karar nedeniyle kendi sonunu hazrlad kolayca anlalr.
te saylan nedenlerden tr 18 Mays

KATLEDLEN EHZADELER

251

1622de, aramba gn stanbulda Yenieriler ve Sipahiler 16. Osmanl padiah Gen Osmana
kar kazan kaldrarak byk bir ayaklanma balattlar.
Yukarda, 6 madde halinde belirtilen sebepler dnda, Gen Osmana kar balatlan ayaklanmann
teki sebepleri arasnda unlar da belirtilir:
Padiahn Lehistan seferi srasnda para datmnda Yenierileri gcendirmesi....
Hotindeki arpmalarda askerleri ar bir biimde azarlamas.
Tebdil-i kyafet gezerek meyhanelere yapt basknlarda iki yasana ramen iki ierken
yakalad Yenieri ve Sipahi-lerin birok nde gelen zabitini stanbuldan srdrp krek cezasna
arptrmas....
Lehistan seferinde baar gsteren askerlere ok az bahi vermesi...
Yenieri Ocan mutlaka kaldraca yolundaki kesin inan.
Eski Yusuf adndaki bir saray baltacsn, zahire alma grnts altnda Halepe gndererek, aslnda
Anadoludaki birok valiye Trk ve Trkmenlerden oluan asker toplamalar iin emir vermi
olmas...
Anadoluya gemek iin Hacca gideceini sylemesinin bir bahane olduuna inanlmas...

252

KATLEDLEN EHZADELER

 Kendisi Anadolu seferine hazrlanrken, bu seferi desteklemek amacyla 100 kadrgalk bir
donanmann hazrlanmas iin 10 bin altn denek vermesinin duyulmas...
Padiahtaki olaanst cimrilik, para ve servet hrsnn artk herkes tarafndan bilinmesi...
* Askerlerin maalarnn zamannda
denmemesi ve maalarda sk sk ksntlar
yaplmas...
Gururlu davranlar nedeniyle hibir vezirinin kendisini gerek anlamda sevmemesi...
Lehistan seferinde, iyi savamad gerekesiyle 100 kadar yenieriyi ldrt-mesi...
lmiye snfnn arpalklarn kesmesi. eyhlislmlk makamnn yetkilerini adamakll ksmas...
Kardei ehzade Mehmedi yok yere ldrtmesi...
Kimi askerlerin ulufelerini kestirmesi...
Lehistan seferinden askerin padiaha kar byk bir kin ve nefret duygusu iinde stanbula
dnmesi...
Seyfiye (Asker), lmiye (Din) ve Mlkiye (Ynetici) snfnn tamamen padiahn aleyhine
dnmesi...

KATLEDLEN EHZADELER

253

Gen Osmann Lehistan (Polonya) seferinden stanbula dnnden 3 ay 25 gn sonra, Kabeyi

ziyaret edeceini syleyerek birdenbire Hacca gideceini syleyerek, otan 25 Ocak 1622 gna
stanbula nakletmek istemesi, yanl bir karar, tedbirsizlik olarak nitelendi. nk, padiahn gerek
amacnn Hacca gitmek olmadn tm asker biliyordu. Onun gerek amac, Kabeye gidiyorum diye
Anadoluya gemek ve yllar sonra II. Mah-mudun 1826da gerekletirdii Vaka-i Hayriyeyi,
yani Yenieri Ocann kaldrlmasn, ondan 200 yl kadar nce gerekletirip, ulusal bir ordu
kurmakt.
Bir Osmanl tarihisi, bu konuda aynen yle der:
Saadetl padiah Yenieri ve Sipahi taifesin krp Etrakten (Trklerden) segban (aknc, gnll
asker) ve Trkmenlerden cnd (sipahi) yazmak havasna dp Anadolu semtine gemeye hzr ve
mde idi.
Tarihinin birka yerde dile getirdiklerinden anlaldna gre, Gen Osman, Trk kyllerinden
piyade askeri, gebe Trkmenlerden ise svari salayarak bir ordu oluturma kararndayd. Padiah,
ayrca bakenti stanbuldan Anadoluya tamaya da karar vermiti. Nitekim, Yenieriler ayaklanp
saraya saldrdklarnda bile bu kararndan dnmedi ve etrafndakiler yle dedi:

254

KATLEDLEN EHZADELER

* skdara geelm, varup tahtgh- kadim Bursaya otur ahm!.. Tiz skdara gemek in kayuk
hazr lana!
Padiahn bu son emri yerine getirilmedi.
Zira, saray kayklarnn hepsi kap gitmilerdi!
te yanda, ilmiye snfna indirdii darbeler yznden, bu snf nde gelenleri ortaklaa bir iftiray
yayarak Padiah dine karu-dur! eklindeki yalanlarn, her yere ulatrmlard.
Ayaklanma zerine, padiahn z kzyla evli olduunu dnen eyhlislm Esad Efendi, Gen
Osman uyarmak gereini duydu ve ona bir fetva yollayarak, Padiahlarn Hacca gitmelerine gerek
yoktur, yerlerinde oturup adalet etmeleri kfidir, stelik bir fitne kmas ihtimali de mevcuttur
dediyse de Gen Osman onu dinlemedi. Onu dinlemedii gibi byk din adamlarndan skdarl Aziz
Mahmud Hd Efendinin rica ve uyarlarn da kulak arkas etti.
Yenieri ve Sipahi ocaklar askerleri sonradan kendilerine katlanlarla birlikte byk bir kalabalk
oluturup Atmeydanna (Sulta-nahmed Meydan) geldiler. eyhlislma bavurup, padiah Hac iin
kkrtanlar hakknda fetva (lm iin) aldlar ve Sultan Gen Osmann hocas mer Efendinin
konan yamaladlar.

katledilen ehzadeler

255

Gen Osman olup bitenleri duyunca, hemen ulemay saraya arp sordu:
* Bu fitnenin sebeb nedr?
Bu soruya kimse yant veremedi...
Darda ise Yenieri ve Sipahilerin ayaklanmalar ve de padiaha kar hiddetleri giderek byyor.
Atmeydann hncahn doldurmu bu gz dnm kalabaklkta artk her kafadan bir ses kyordu.
Halk ve esnaf tela ve korku iindeydi. arlar, sur kaplan kapanm, stanbulda genel yaam
neredeyse durmutu.
Atmeydannda toplananlarn nde gelenlerinden aalar, ulem araclyla padiaha bir liste
yollayarak Drssade Aas Sleyman Aa, Hoca mer Efendi, Veziriazam Di-lver Paa, defterdar
ve eski Sadret Kaima-kam Ahmed Paanm kellelerini istediler...
Padiahn yant kesin oldu:
* Olmaz! Kabul idemem! Siz mukayyet
olmayun, anlar basz askerdir, tez dalr
lar!

Ayaklanmaclardan padiaha haber getirenler, direttiler:

* Devletlmz; kul taifesi cemiyet itdikte, istediklerini alurlar! Ecdd- izamanzdan alagelmlerdr!
Gen Osman fkelendi:
* Bu fitneyi siz tahrik etmie benzersz! Evvel sizi krarm, badehu onlar! Ol
taifenin tedrikleri grlmtr!

256

KATLEDLEN EHZADELER

Vezir Hseyin Paa sz ald:

* H padiahtm, bizim bunda dahlimiz yoktur. Ancak, derun Hacca gitmele
rini istemezdik.
air Yahya Efendi de fikrini syledi:
* Padiahm, biz kullarnz dahi ister
lerse veriniz, hemen sen sa ol!
tekiler de ayn tarzda konutularsa da Gen Osman Nuh diyor, Peygamber demiyor-du.
Ve kendisine gelen bu arac heyeti dar kartmayp hepsinin sarayda alkonulmasn emretti.
Bu srada darda bekleyen ayaklanmaclar giderek sabrszlanyorlard. Saraya yollanan arac ulema
geri dnmeyince Yenieri ve Sipahi aalan en sonunda karar verdiler:
* Saraya zorla girilecektr!
Binlerce ayaklanmac, Topkap Saraynn
Ayasofya tarafnda, Sultan Ahmed eme-sinin karsnda bulunan sarayn en byk giri kaps Bb Hmyna yneldi...

Saray muhafaza etmekle grevli bostanclarn kar koymalarndan endie ediliyordu... Ama, ok
gemeden bu endienin yersiz olduu ortaya kt... Gz dnm ve zapte-dilemeyen kalabalk Bb-
Hmyndan kolaylkla ieri girivermiti...
Sarayn giriindeki byk avluda cephaneliin nnde dalar gibi odun ynlar var-

KATLEDLEN EHZADELER

257

di. Ayaklanmay balatan Yenieriler ve sipahilerin hepsi tepeden trnaa kadar silahl olduklar halde,
kendilerine katlan cebeci, topu ve acemolanlan ile babozuk denilen siviller silhszdlar. Bu
nedenle bunlar cephanelik nndeki odunlar kaparak askerin arasna kart. Ancak zabitler bu
babozuk ayak takmn uyard:
* Varun aramuzda bulunman; asker
karsa bize ayak ba oluuz!
Bu uyan karsnda babozuk apulcularn yant u oldu:
* Asker-i islm kabdaysa, biz de ordayz! Asker-i slmsz bize dirlik haramdr!
Dirilirsek bile, vurulursak bile, krtrsak
bile burdayuz!
Artk avludaki kalabaln grlts ve haykrlarna silh sesleri de karyor, anlalmaz bir
gmbrt saray avlusundan gkyzne doru ykseliyordu. stenilen, ulemann padiaha gtrd
listede yer alan isimlerin kelleleriyle ilgiliydi. yle haykryordu ayaklanmac askerler:
eri ile Dr-s-sade Aasun isteniz!
eri ile Hocay isteniz!
eri ile Dilver Paay isteniz!
Bununla beraber, ayaklanmaclar hl silhl bostanclar kendilerine silhla karlk verirler diye
tetikteydiler. Ama, kimsenin korktuu bana gelmedi ve sarayn iinden herhangi bir ciddi direni
olmad.
F/17

258

KATLEDLEN EHZADELER

Byk kalabalk, korkun naralar ataraktan ikinci kapya doru ilerledi. Ve orda da bir direni
grmeyince millet kalabalk avluya dald... Ayn haykrlar, ayn naralar iki saat kadar ikinci
avluda srd... Buna ramen sarayn iinden herhangi bir yaam belirtisi gelmiyordu. Sarayda sanki
hibir canl yokmu gibiydi...

Tam bu srada Nakiblerf (Seyyid ve eriflerin ba) Gubari Mendi, yseke bir yere karak
Yenieriler ile Sipahilere yle seslendi:
* Bizim szmz gemedi! Varn, ken
diniz girp syleyin!
Bu kkrtc szler zerine ayaklanmaclar nc kapdan da kolayca ieri girdiler. Kapy korumakla
ykml ve grevli akaa-lar oktan kap bir tarafa saklanmlard.
Ayaklanmaclar, padiahn kendilerine grnmesi ve ona szl maruzatta bulunacaklarn ieri
bildirdiler.
Padiah, meydana kmamakta direndi...
Haber iletenler geri dnp yle konutular:
* Sultan Osmana ayak divnu eyle,
er ile dvmuz vardur didik, padiah di
vndan imtina edp biz dinlemed.
Ayaklanmaclar arasnda fke artk dorua trmanm. Homurtular, naralar, haykrlar, silh sesleri
arasnda, gr bir ses birden ortal n n nlatt:

KATLEDLEN EHZADELER

259

* er ile Sultan Mustafa Hn isteniz!

Kk bir sessizliin ardndan, binlerce ayaklanmac ayn sz haykrd:
* er ile Sultan Mustafa Hn isteniz!
Artk, tm avludakiler ayn laf tekrarl
yordu:
* er ile Sultan Mustafa Hn isteniz!
Bu szler, Gen Osman iin sonun ba
langcndan baka bir ey deildi.
Bylesi haykrlarla balayan Gen Osmann feci sonuna ehzade Murad ile brahimin z ve
kendisinin vey annesi Mahpek-yer Ksem Sultan neden olmu, parayla tuttuu adamlarna er ile
Sultan Mustafa Hn isteriz! szn ilk kez o syletmi ve bylelikle ayaklanmac kalabala Gen
Osmann tahttan indirilmesi yolunda ynlendirmiti.
Ksemin hesab uydu: Akl dengesi bozuk olan Mustafann ikinci padiahl da ok srmeyecek ve
onun yerine kendi olu Muradn (IV. Murad) saltanat yolu alacakt.

Sultan Mustafa lehindeki tezahrat dalga dalga her yana yaylrken iolanlar odasnn nne gelen
kimi ayaklanmaclar Gen Osmann nerde olduunu sordular. Ama, kimse onun nerde olduunu
bilmiyordu... Ama, tam o srada bir hasodal iolan Harem dairesini iaret ederek bard:
* te orada, o semtte olmak vardur!

260

KATLEDLEN EHZADELER

Ayaklanmaclar derhal kurunlu kubbe zerine kp kubbeyi delerek aa inmeye baladlar. Bu

arada ayaklanmac askerlerle harem aalar arasnda ksa bir arpma oldu. Ama, askerin saldrsn
nlemek artk mmkn deildi.
Askerle ilk olarak kurun kubbeli tavandan eski padiah Mustafann dairesine inmeyi baardlar.
Mustafa, bir mindere oturmutu, yannda diz km iki cariyesi vard.
Askerler hemen yer pp Mustafaya yle dediler:
* Padiahm, tarada asker size muntazrdr! (Darda asker sizi bekliyor)...
Oysa, I. Mustafa, gndr a ve susuzdu...
Bo gzlerle ayaklanmaclara bakt ve dudaklarndan glkle sadece u szckler -kabildi:
* Su, bana tiz su getrn!
Hemen kurun kubbede bulunan yenierilerden su salanarak padiaha iletildi ve Mustafa suyunu ier
imez cariyeleri ile birlikte yukar, kubbeye karld.
te yandan Gen Osman, sarayda umutsuzca ordan oraya geerek saklanmay srdryordu.
0O0

KATLEDLEN EHZADELER

261

AYAKLANMANIN KNC GN GN
n. Osman, ya da daha yaygn adyla Gen Osman, saraydaki sakland yerde hemen hemen umudunu
yitirmi gibiydi.
19 Mays 1622 Perembe gn, son bir are olarak, skdara birka bostanc yollayp Aziz Mahmud
Hd Efendi tekkesine snm olan Veziriazam Dilver Paay saraya getirtti. Ve ayaklanmay
belki bastrr umuduyla onu ve Kzlaraas Sleyman Aay galeyana gelmi bulunan kalabala
teslim etti.
Sultan Mustafa ile cariyeleri, kubbe zerine alan delikten yukar ekildii srada, Gen Osmann
kald dairenin kaps anszn ald ve Dervi Paa ile Sleyman Aa darya itildikten sonra yeniden
kapand.

Artk zvanadan km olan ayaklanmaclarn paa ile aay paralayp ldrmeleri ok ksa srd. ki
zavallnn cesetleri saraydan kartlarak vahi lklar arasnda Atmeyda-nna kadar srklendi.
Tm bunlar olurken padiah Gen Osmann huzuruna kan eyhlislm Efendi, ayaklanmaclarn
elebalanyla grerek yle dedi:
* Yoldalar, geln Sultan Mustafa Han

262

KATLEDLEN EHZADELER

eski yerinde dursun! Zati Sultan Osman da size istediimiz verdi... Dahi kimi isterseniz
padiahmzdan al verelim!
Ama ayaklanmaclar artk kararlyd, srar ettiler:
* Efendi, efendiler! Biz istedmz bulduk! Evvelde bizm padiahmz Sultan Mustafa Han idi...
Yine padiahmzdur!
Ayaklanmaclar Sultan Mustafay kubbe stnden indirip iki criyesiyle birlikte arz odasna
gtrdler...
En sonunda akl dengesi bozuk Mustafa, garip davranlar yapa yapa, anlalmaz szler ede ede tahta
oturdu ve kendisine biat edildi...
Gen Osman tahttan zorla indirilmi, I. Mustafann ikinci saltanat balamt!
Gen Osmann iine dt vahim durum daha da ktleiyor, zaman artk hep onun aleyhine
iliyordu...
Gen Osmann saltanat 26 ubat 1618den 19 Mays 1622ye kadar tam 4 yl, 2 ay, 21 gn srd.
3 Kasm 1604te stanbulda dnyaya gelmi olan II. Osman, mrnn 14. ya iinde tahta km ve
18. yann iinde de tahttan indirilmi oldu.
I. Mustafa, yeeni Gen Osmann saltanat yllarnda 4 yl, 2 ay, 21 gn Topkap Sarayndaki
dairesinde, her gn ldrlmek

KATLEDLEN EHZADELER

263

korkusuyla hapis kald sre iinde zaten bozuk olan akl dengesini bsbtn yitirmiti. Yapt hibir
hareket bir tekini tutmuyor, bir dedii tekine uymuyordu. Tahta ikinci kez ktnda 30-31
yalanndayd. Ondan baka iki kez tahta kan iki padiah daha olmutu Osmanl tarihinde: II. Murad
ve olu Fatih Sultan Mehmed...

I. Mustafann tahta k ve biat treni Yeni Saray da denilen Topkap Saraynda tamamlandktan
sonra, yeni padiahn, henz ne yapaca belli olmayan yeeninden, yani Gen Osmandan uzakta ve
tamamen gvenlik altnda bulunmas iin annesinin de bulunduu Eski Saraya (imdiki stanbul
niversitesi binasnn bulunduu yerdeydi) gtrlmesi kararlatrld. Mustafa, bunun iin ata
bindirildi. Gelgeldim, at zerinde duramad anlalnca iki cariyesiyle birlikte bir arabaya konularak
Eski Saraya gtrld.
n. Mustafa, yle dedi:
* Nice yz dem arabay ekp ve nice bin gaziler seyflern (kllarn) ryan edip (ekip) arabann
etrafn ihata edp (evirip) bizi Saray- Atike (Eski Saray) tadlar!
Padiah Eski Saraya tanrken, ayaklanmaclarn bir ksm Baba Cafer, Galata ve Tersane zindanlar
ile ta gemilerindeki mahpuslar, hkmlleri saldlar. stanbul Kads Abdullah elebi ve Yenieri
Aas Kara Ali Aann konaklan yama edildi. Artk, s-

264

KATLEDLEN EHZADELER

tanbul zorbalarla eski krek mahkmlarnn eline kalm, asayi berbat olmu, herkes korkudan evine,
barkna ekilmiti.
II. Mustafa, Eski Saraya nakledildikten sonra orada da fazla tutulmad. Zira, Sultan Gen Osman
bostanc askerleriyle gelip Eski Saray basarak Mustafay ldrecek! eklinde bir dedikodu,
ayaklanmaclar telaa sevketmiti.
Hemen gereken nlem alnd.
Sultan I. Mustafa, annesi ve iki cariyesi ile birlikte Yeni Saraydan alnarak Yenieri ve Sipahilerin
kordon ve korumalar altnda, Yenieri Odalarnn tam ortasnda yer alan ve ok korunakl, gvenli bir
yer olan Orta Ca-miye nakledildiler.
19/20 Mays 1622de Perembeyi Cu-maya balayan gece, Gen Osmann huzurunda sadece eski
veziriazamlardan kinci Vezir Ohrili Hseyin Paa ile Bostancba Sofu Mahmud Aa kalmlard.
Gen Osman, bu sdk iki adamna yle dedi:
* Tiz skdara gep, ordan da Bur-saya vsl olmak iktiza ider!
Ne yazk ki eski padiahn bu isteinin uygulanmasna imkn kalmam, saray kayklarnn raklar
bile kap srra kadem basmlard.
Bu durum karsnda kinci Vezir padiah Yenieri Ocana snmaktan baka are kalmadna
ikna etti.

KATLEDLEN EHZADELER

265

aresizlikten ne yapacan bilemeyen eski padiah, gece yansna doru bir ata bindi. Gen Osman at
zerinde, Ohrili Hseyin Paa, Bostancba Sofu Mahmud Aa, Tezki-reci Sdk elebi ve birka
sadk muhafz yaya olarak Yenieri Ocana ulatlar.

Gen Osmann Yenieri Ocana, Aaka-psna snmasndan ama, Yenieri Ocan Sipahi
Ocandan ayrp, Orta Camide bulunan Sultan Mustafay onlarn elinden alabilmek hesabyd.
Gen Osman, bunun iin yenierilere para datacana dair de sz vermi ve bunu Yenieri Aas
Kara Ali Aaya bildirmiti...
20 Mays 1622, Cuma sabah Yenieri Aas Kara Ali Aa Orta Caniden karak toplanan
yenierilere yle hitap etti:
* Yoldalar!.. Padiahnz mbarek
ola!.. Emma velkin, hli belli!.. Sultan Os
man da Kapuya geldi, ocaunuza snd!
Ancak, Kara Ali daha szlerini tamamla-yamadan kalabalktan kararl sesler ykseldi:
* Urun baun, syletmen u demi!
Kara Ali bir anda neye uradn ard.
Yenieriler bir anda zerine yaln kl saldrp Yenieri aasn orackta ldrverdiler. Kara Alinin
neredeyse lime lime edilen cesedi Aksarayda drt yol azna kadar srklendi, kona da batan sona
yamaland!
Kara Alinin feci bir ekilde ldrlmesinden sonra ayaklanmaclar Orta Camiden he-

266

KATLEDLEN EHZADELER

men Gen Osmann snd Kapya yneldiler. Ocaa snm olan Gen Osmann srtnda beyaz
bir entari vard, ba akt, kendisini gizlendii yerden kardlar, hakaretler ede ede, sradan bir ata
bindirip, halka tehir ede ede, eski padiahlarn Orta Camie gtrdler.
Bu, Osmanl tarihinde ei, benzeri olmayan, feci ve rezil olay gzleriyle gren nl Osmanl tarihisi,
yaptnda konuyla ilgili olarak aynen unlar yazacaktr:
Konamzn penceresinden nazr idik. Banda bir khnece kavuk, zerine bir kirl ve destar (kuak)
sarlm... An dahi yolda bir kimseden almlar ve giydirmiler. Dnyada ne kadar mfsid vef-sid var
ise etrafna dizilmiler ve lisanen itdkleri evz-i garibe ve utm-i acibe kaleme del, lisana dahi
gelecek deil. Geri ol mahalde grrdk emma sylediklerin iidmezdk.
Gen Osman, Aakapsndan Orta Camie ite bylece hakaretler edip aalanarak, tehir cezasna
arptrlm bir cani gibi getirildi. Bu durum, tm stanbul halknn nefretini ekmiti...
Ohrili Hseyin Paa, bir kez ayaklanmaclarn kendisini ldrmelerini engellemeyi baardysa da
ikinci kez baaramad ve Sley-maniye yaknlarnda yakaland, ba kesilerek Orta Camie gtrlp
tehir olundu!

KATLEDLEN EHZADELER

267

GEN OSMAN LK SUKASTTEN KURTULUYOR

Gen Osman, Aakapsndan Orta Ca-mie getirildiinde amcas ve kendisinden sonra yine tahta
kanlar I. Mustafa ile Veziriazam Davud Paa da oradaydlar. Ocak Aalarndan bazlar ierde geri
kalanlar ve ayaklanmac Yenieriler camiin avlusunda ve evresinde Gen Osmann ldrleceini
zannederek bir ara barmaya baladlar:
* Zinhar Sultan Osmana kasd olunma
ya! Vcuduna zarar irimeye! Bir klna ha
t geldine rzmz yoktur! imdilik Sul
tan Mustafa Han padiahdur! Sultan Os
man mahbus dursun, sonra nice iktiza
iderse yle olsun!
Bu grltden rken Veziriazam, Sultan Osman pencere nne getirip askere gsterince kalabalktan
sesler kesildi. Ayn anda, mihraba oturmu, iki cariye tarafndan elleriyle etekleri sk sk tutulan I.
Mustafa, yerinden srayarak pencereden bakmak isteyince Gen Osman yle konutu:
* Bilmezlk ile size cefa itd ise afveylen! Siz cefa itmen! Dn sabah padiah- cihan idm, imdi ryan kaldm!.. On
akalk bir arakiyye kudretim yok!.. Mer
hamet idp hlimden ibret ahin!.. ol dn-

268

KATLEDLEN EHZADELER

ya sizlere dahi kalmaz!? Kang (hangi) padiahn kullar padiahlarna bu ihaneti itdi-ler?
Bu esnada Davud Paann bir iaretiyle Cebeciba, Gen Osman boup ldrmek amacyla
kemendini frlattysa da, eski hkmdar kemendi yakalayp Cebecibann hamlesini savuturmay
baard.
Yenieri aalar ise bu davranndan tr Cebecibana kp yle dediler:
* Be adam, ne ediyorsun?.. Darda
duyulursa i hemen tam tersine dnebilir,
o zaman da kemendi senin boynuna dolar
lar!
Cebeci, hemen ordan uzaklat.

Aslnda yenierilerin ok byk bir ounluu Gen Osmann ldrlmesinden yana deildi. Ama,
ayn durum Ocak Aalar iin sylenemezdi. Nitekim I. Mustafann annesi bir mektup yollad
Yenieri aalarna Gen Osman aleyhine yle kkrtmt:
* Siz bilmezsz, bu ne ylandr! Bun
dan sa braklrsa bizden ve sizden kimse
yi sa komaz!
Orta Camide kendisine kemend atlmasn nleyen Gen Osman, hayatna kastettiini artk anlad
Davud Paay yle azarlad:
* Be hey zlim, be hey arlanmaz! Ben
sana neyledim?.. ki kez ilediin crm
affedip hayatn balamadm m? Mansp
vermedim mi? Nedir bana gadrin?

KATLEDLEN EHZADELER

269

Ve Yenieri Ocak Aalarna Davud Paay

gsterip haykrd:
* Bu adam beni sa komaz!
Aalar Gen Osman glkle yattrd-lar. Hatta, eski hkmdarn dt bu aalayc durumdan
mteessir olan Turnacba-, kendi keesine sanl tlbendi zp yle dedi:
* Padiahm, tlbend pkedir, mba
rek banuz ak durmasn, sarn!
Gen Osman biraz tereddt ettikten sonra Turnacbanm verdii sar kendi bana sard...
Kimileri de ok zldn, hatta zntden kahrolduunu farkedip eski padiah teselli etmek
gereini duydular:
* Sabr padiahumuz... Mbarek hatrunuzu ho tutun... Hele ortalk miktar- kfi
skn bulsun; padiahumuz, hnkrumuz
yine sizsiniz! H ve kell sana kullarn
kya ve ihaneti lyik gre!
Gen Osman, bir ara ni bir kararla kendisini muhafaza etmekle grevli olan Haseki Mehmed Aaya
yle seslendi:

* Bre Aa!.. Mustafa denen meczubun

hkm nafiz olur mu?.. Ol gayr-i kaabil-i
tedavi bir feci divnedr! Kend adn bile
bilmez! A u pencereyi de kullarma dahi
syleyeyim bunlar!
Haseki Mehmed Aa eski padiahn iste-

270

KATLEDLEN EHZADELER

ini yerine getirip camiin penceresini anca, Gen Osman sesinin olanca gc ile darda homordanp
duran kalabala seslendi:
* Ey benim Sipahi aalarm! Ve Yeni
eri aalarm! Aalarn ihtiyarlar babala
rm!.. Tazelik belasyla mnafk szne uy
dum; beni bu vehile hakaret ile gtrme
den nolayd anda ldre idiniz!
Bu szlerinin hemen ardndan ayaklanmaclara u soruyu sordu:
* Benim Sipahi ve Yenieri aalarm!
Beni istemez msz?
Kalabalktan sesler ykseldi:
Her kim seni isterse Allah n istemesin!
Seni hilfete kabul itmezz ve katline dah rzam yoktur!
Gen Osman, daha nce kendisinin Yedi-kuleye gtrlp orda ldrleceini ya da hapsedileceini
duyup renmiti.
Bu kez de bunu belki nler umuduyla ayaklanmac kalabala yine yksek sesle ama umutsuzca
seslendi:
* htiyar babacklarm, ocanza gel
dim, n beni katle raz deilseniz Yedikuleye gndermeyin, Sultan Mustafann kal
d yere hapseyleyin... Yeni padiahnz da
mbarek olsun!

 0O0

katledilen ehzadeler

271

GEN OSMAN YEDKULEDE KATLEDLYOR

20 Mays 1622 Cuma gn, ikindiden sonra artk yeni padiah I. Mustafa Topkap Sarayndayd.
Mustafa, Topkapya gittii sralarda eski padiah Gen Osman, Yenieri Aas Dervi Aa, Gen
Osman Orta Ca-miinden alp, eski psk bir pazar arabasn koydu. Sipahilerden Suba Ketds
Kilindir Urusu (ocuk Hrsz) lakapl biri de eski padiahn yanma katld ve birlikte Orta Ca-miden
Yedikuleye gidildi. Bunun nedeni, Osmann yenierilere datlmak iin beraberinde getirdii
altnlar yamalamak ve eski padiahn iin itmam etmek (ldrmek) idi...
Gen Osman, Yedikule zindannda cellatlara hemen teslim olmad. Silhsz olmasna karlk, iri yan
cellatlarla on be dakika kadar mcdele etti ve hatta bunlardan ikisini baygn yere serdi. Ancak
cellatlardan biri Gen Osmann arkasndan sallad balta ile onu omuzundan ar ekilde yaralad ve
yere drd. Frsattan istifade eden Kilindir Urusu adl sipahi eski padiahn hayalarn ska ska,
onu en sonunda ehit ettiler!
te o srada inanlmaz bir vahet yaand...
Cebeciba, lmne kant olmak zere

272

KATLEDLEN EHZADELER

Gen Osmann bir kulam kesip yeni padiah I. Mustafann annesine gtrd!
Gen Osmann kanlar iindeki cansz bedeni hemen o akam Yedikuleden alnarak Topkap
Sarayna tand.
GEN OSMANIN KATL BYK ZNT UYANDIRIYOR
On altnc Osmanl Padiah Gen Osmann bu trajik sonu, hem memlekette hem de yurt dnda
byk bir znt ve derin bir nefret uyandrd. Ve Osmanl tarihine Hile-i Osmaniyye (Osmanl
Trajedisi) adyla geti... Gen Osman iin birok ir atlar, mersiyeler yazdlar.
te Nevi mahlas ile Hseyn bni Se-ferin Gen Osman iin yazd mersiye:

Bir h- li-i n iken cihna

kydlar Gayretl gen aslan iken h-i cihne
kydlar Gaaz bahdr hn idi li-neseb sultan
idi Nmiyle Osman-Hn idi h-i cihna
kydlar Niyyet idip haccitmee koomad
kullar gitmeye

KATLEDLEN EHZADELER

273

Kulak gerek iitmee h-i cihna

kydlar Hkmitmee kaadir iken emr-i Haka
nazr iken Haccitmee hzr iken h-i cihna
kydlar Ol bir eh-i al iken hep cmleden
evl iken er-t erif icra iken h-i cihna
kydlar Ert- sadr bu dem devr-i
kymetdr bu dem Bize nedmetdr bu dem h-i cihna
kydlar Nevi cierler oldu hn derdm bir
iken oldu on Kan alad ehl- fnn h-i cihna
kydlar! 1604te 3 Kasm aramba gn stanbulda dnyaya gelmi olan O. Osman tam 17 yl, 6
ay, 18 gn mr srd ve 18 yan doldurmadan ehit edilmi oldu.
Yaklak 622 yl sren Osmanl tarihinde katledilen ilk padiah Gen Osmandr.
II. Osmann bu feci akbetinin Veziriazam Davud Paa ve Mustafann annesi tarafndan ortaklaa
hazrland kabul edilir.
II. Osmann naa 21 Mays gn sabah namaznda klman cenaze namaznn ardndan, btn
vezirlerin ve din nde gelenlerinin
F/18

274

KATLEDLEN EHZADELER

katldklar hazin bir trenle Sultanahmed Camiine gtrld ve babas I. Ahmedin trbesinde
hazrlanan kabrine defnedildi.
II. Osmann cenaze namazna da, trene de sadece kaynpederi eyhlislm Hocaz-de Yahya Efendi
katlmad.

16 Osmanl padiahnn cenaze namaz ir Zekeriyazde Yahya Efendi tarafndan kldrld.

GEN OSMANIN NTKAMI N ETKNLKLER
Sultan n. Osmann feci bir ekilde katledilmesi tm imparatorlukta hem Yenieri hem de Sipahi
ocaklarna kar olaanst bir nefret, lanet ve kzgnlk uyandrmt. Yenieriler olsun, sipahiler
olsun yolda halkn yzne bakamayacak duruma gelmilerdi. Gren; artk onlardan yzn evirir
olmutu.
in aslna baklacak olursa, Yenieri ve Sipahi zorbalarnn bu mthi ve korkun cinayette pek
parmaklan yoktu. Onlar, yollarda her trl hakarette bulunmaktan ekinmedikleri Osmann canna
kyma niyetinde olmadklarn her frsatt sk sk dile getirmilerdi. Ve her iki ocak da Gen Osmann
ldrlmesinden Veziriazam Kara Davud Paay sorumlu tutuyorlard. Nitekim, 22 Mays

katledilen ehzadeler

275

1622 Pazar gn kalabalk bir sipahi grubu Davud Paanm kona nnde toplanarak veziriazam
aleyhinde barmaya baladlar:
* Sultan Osman ne sebep ile katleyledn? Biz sana onu emnet virmtk!
Bunun zerine konandan dar kan Davud Paa, suu I. Mustafann zerine y-kverdi:
* Padiah- lem Sultan Mustafa Han
fermanyla katliyledm!
Bu aklama sonunda bir miktar yaan sipahiler dalarak Davud Paann kona nnden
ayrldlar...
Tm bunlar olup bittiinde I. Ahmedin sa olan be ehzadesi kalmt: Murad, Ba-yezid, Sleyman,
Kasm ve brahim...
11/12 Haziran 1622de Cumartesiyi Pazara balayan gece Topkap Saraynda bir grltdr koptu.
Ayaklanan olanlan, Ka-pcbay hanerleriyle delik deik ettikten sonra cansz bedenini
srkleye srkleye gtrp Atmeydanndaki (Sultanahmed) Ylanl Stunun dibine atverdiler...
Sonradan, olanlannm Kapcbann be ehzadeyi ldrmeyi planlamasndan dolay ortadan
kaldrdklar anlald. Nitekim, bu konuda olanlan yle konutular:
* Sultan Osmann acs yreimizde
iken bu ehzadelere ne gadr itmek ister-

siz?

276

KATLEDLEN EHZADELER

Ertesi gn, 13 Haziranda Gen Os-mannn katledilmesinin bir numaral sorumlusu olarak grlen
Veziriazam Kara Davud Paa azledilerek yerine Mere Hseyin Paa
getirildi.
MEHUL
BR
FEDA
Kendinden nceki veziriazam gibi mevkiini glendirmek amacyla ayaklanmac askerler her frsatta
para datp duran yeni veziriazam Mere Hseyin Paann koyun akas adyla verdii 500 kuru
tutarndaki paray paylamak uruna Sultanahmed Camii avlusunda birbirlerine giren Sipahi ve
Silhdar mlzmlar kavga edip dururlarken ortaya birden bire bir elinde kocaman bir haner bulunan,
teki koluna da abasn sarp kendisine siper etmi biri, korkun bir nra patlatt:
* Savulun bre caniler!
Bu adamn kim olduu hibir zaman renilemedi. Ona, kimi deli, kimi sarho, kimi divne, kimi
mestne, kimi meczb yaktrmas yaptlar... Ne olursa olsun, bu mehul eli bakl kii, gerekten
gz dnm, yiit biri olmalyd. Tek bana 100 kiinin arasna dalmakta bir an bile tereddt etmedi.
Bir yandan da haykryordu:

katledilen ehzadeler

277

* Bre caniler! Bre melnlar! Kan be-nm Osman Hnum, neylediniz?

Mehul kiinin Sultan Gen Osmann intikamn almak amacyla bu lgnca saldry yapt akt...
Mehul fedai, son derece ustalkla bak sallyordu. Bir hamlede ardarda sipahiyi yaralayp saf d
ettikten sonra Mlzmba Yahya Beye saldrp bir haner darbesiyle onu ldrd.
Ortalk bir anda ana, baba gnne dnmt...
Mehul fedai hanerini saa, sola savurmay srdryordu...
aknl geen sipahiler neden sonra toparlanp, mehul fedainin etrafn evirdiler ve bir hamlede
yere devirip kafasn kestiler...

Gen Osmann bu mehul fedaisi en sonunda ortadan kaldrlm, ama Sultanahmed Camiinde 21
Haziran 1622 Sal gn Veziriazam Mere Hseyin Paann datt 500 kuruu paylamak iin
birbirine girenlerden birini ldrm, dokuz onunu da yaralamt...
Bu olay, stanbulda yllarca halk arasnda bir efsane gibi anlatld... oOo

278

KATLEDLEN EHZADELER

OLAYLAR ANADOLUYA DA YAYILIYOR

Gen Osman faciasnn zellikle Yenieri Ocana kar tm yurtta uyandrd derin ve genel nefret,
halen zorbalarn tahakkm, kontrol ve basks altnda bir ses kartama-yan stanbulda bile
Sultanahmed Camii avlusundaki Mehul Fedai olay gibi tepkilerin ortaya kmasna neden
oluyordu.
stanbul dndan, taradan ilk tepki An-tepte ortaya kt. Antep Kads Abdlbki Efendi, Sultan
Gen Osman lehinde, Yenieriler aleyhinde bir fetva verince galeyana gelen halk, ellerine geirdikleri
birka yenieriyi ldrd.
Marata aslen Mara Trkmenlerinden olan Trablusam Beylerbeyi Seyfolu Yusuf Paa, kendi
eyaletindeki yenierilerin hepsini eylet dna srd ve emrindeki segban gcne dayanarak
stanbula kar aktan aa tavr ald.
Erzurumda ise Erzurum Beylerbeyi Abaza Mehmed Paa, Gen Osmann intikamn almak amacyla
el altndan etkinliklerde bulunmaya balad. Ve Abazann adamlaryla Erzurumdaki yenieriler
arasnda kan atmada her iki taraftan da lenler, yaralananlar oldu.

katledilen ehzadeler

279

Yenierilere kar en ciddi intikam bayran Abaza Mehmed Paann at kabul edildi. Abaza
Mehmed Paa, yenierileri padiah kaatili ilan edip aktan aa ortadan kaldrmaya kalknca,
onlar da canlarn kurtarmak amacyla i-kaleye kapandlar.
Bu arada kan dklmesine engel olmak isteyen eski Erzurum Beylerbeyi Hseyin Paa ile kentin nde
gelenlerinden bazlar araya girip, yenierilerin canlarna dokunulmamas-m ve kaleden kp
gitmelerini saladlar.
te, bu yenierilerden bir grup stanbula gittiklerinde hemen yetkililere Abaza Mehmed Paa,
ayaklanmasn, segban yazp asker toplamakta olduunu ve zellikle Kars ve Ahska paalarna da
yenierilerin koulmala-n iin emirler verdiini bildirliler.
Bu durum karsnda vaktiye Abaza Mehmed Paaya ok yardmlar dokunmu olan Veziriazam Halil
Paa kendisine iki adam ile bir nasihat mektubu yollad. Ama, dinletemedi...

Gerek Gen Osmann intikam iin giriilen hareketlerde, gerekse Yenieri Oca ve stanbul
hkmetine kar ald tavrla, Abaza Mehmed Paann lke kamuoyundan destek ve g ald
ortadayd.
Nitekim, bir ozan, yazd Abaza Paa Destannda aynen unlar syler:
Ala kanla yatur ol nazik ten
Mecruh idip uurdular cnunu

280

KATLEDLEN EHZADELER

Gaazi Sultan Osman Hnun kann lnce altr alnm dimi.

iirin, u ktasnda ise ir, Abaza Pa-anm stanbula gelip I. Mustafay tahttan indirerek Gen
Osmann kk kardei ehzade Murad, yani gelecekteki nl IV. Mu-rad tahta kartmak ve
kendisi de sadret mevkiine geip devlete dzen ve dirlik vermek amacndan sz eder:
Murdumuzdur slmbola varmaa l-i Osmann tahtun dzmee Sultan Murad Hana vezir
olmaa Andan sonra lrsem de gam
deil dimi
Paann balca amalarndan biri de Yenieri Ocan tamamen ortadan kaldrmakt. zellikle bu
konuda halka ok dayand, halk irinin de dedii gibi, Yenieri Ocann pri saylan Hac
Bektam bile artk yenierilerin hepsinden yz evirdii ifadesiyle sabittir:
Haktan bana bir iaret olubdur Yenierileri krmak gerekdr Kuma kurdum Hac Beta deyptr
Dnderdim yzm anlardan demi
u ktada da halk iri Gen Osman 01ayn, Hazret-i Hseyinin ehit edildii Kerbel 01ayna
benzetir:

katledilen ehzadeler

281

Hnkrlarn basdlar Harem-i Hassn Kodular Kulleye ol din ulusun ldrdler yeryzn halfesin
Anlar Yeziddir bilirm demi
STANBULDA
LER
CDDLEYOR

Bir yandan imparatorluk bakenti stanbulda halkn aktan aa yenieriler ile sipahileri hkmdar
kaatilliiyle sulayp bunu hakretmiz bir slupla yzlerine kar sylemeye balamas, bir yandan da
tarada Ocak mensuplanna kar balayan hareketlerin Abaza Paa ayaklanmasnda olduu gibi
ciddilemesi, stanbulda Sipahi Ocan endie, hatta korkuya evketti.
1622 ylnn son gn Sipahiler bir divn toplants srasnda galeyana gelip vzernm karsna
karak sordular:
* Tarada Kazut-u reaya bize Kaatil-i Sultan deyu tan iderler. Elbette, kim kati itdiyse hakkndan
gelnsn!
Bu kargaa, bir takm ksa vaadler ile Blk Aalan tarafndan glkle de olsa yat-tnld.
Bu kargaada, srann kendilerine gelmesini nlemek amac ile Sipahilerin Gen Osman kim
ldrdyse, kim bu cinayete se-

282

KATLEDLEN EHZADELER

bep olduysa cezalandrlmasn istedii ortaya kt. Tabii ki, hedeflenen kii, topun azndaki padiah
I. Mustafann enitesi ve Gen Osmann ldrlmesini tezgahlayanlarn banda gelen eski
veziriazam Kara Davud Pa-adan bakas deildi.
Vezirlerin Divn toplantsnn ardndan Orta Camide toplanan sipahiler, aralarnda unlar syleyip
durdular:
Tarada gezecek hlimiz, yzmz kalmad! Bizim padiah katlinde sunumuz yoiken, bu
thmetleri, bu kuru iftiralar kabul itmemz mmkin deldr!
Eer, katli padiah ferman eylediyse kend bilir, ve ill kaatili katleylesn; bhtandan hals
olalum! Yett artuk!.. Ban keskin taraf kammze geld dayan-du!..
Ertesi gn, yani yeni yln ilk gn, 1 Ocak 1623de, sipahiler bu kez yine toplanarak Meihat
Kapsna (eyhlislmlk) dayandlar...
fkeleri yatmamt... O kadar yatma-mt ki, eyhlislmdan, Gen Osman ldrdne
inandklar kiiler iin aktan aa idam fetvas verilmesini talep ettiler.
eyhlislm Yahya Efendi kzgn sipahi kalabaln elinden geldiince yattrmaya alarak yle
dedi:
* Bu husus, devletl efendimiz padi-

KATLEDLEN EHZADELER

283

ah hazretlerine arz olunmaldr. Eer ferman itmediyse katline hkm-i eri icra olunsun!
Oysa, Gen Osmann katledilmesine fetva verenlerden biri de eyhlislm Yahya Efendiden bakas
deildi.
Gelgeldim, eyhlislm Yahya Efendinin gsterdii tm abalar bounayd.
Sipahiler yatmamlard.
2 Ocak 1623 Pazartesi gn doruca saraya giden, fkeli sipahiler, Divnn toplantda olduu bir
srada, Sultan Gen Osmann kan dvasn gttklerini ak ak beyan ederek, toplantdaki
vezirlere u haberi yolladlar:
* Biz Orta Camide emnet virmi
iken, ne temessk ile katlonuldu?
Durum anlalnca Divn toplantsndaki vezirler telaa kapldlar.
Ama, ok gemeden Sultan I. Mustafadan u yolda bir Hatt- Hmyn geldi:
* Sultan Osman ben katlolunsun dimedim! n Davud Paa ldrd!..
Ve, Hat yle noktalanmt:
* Sultan Osman Hann kaatilleri kim
ise, hakkndan gelinsin!
Bu, bata Davud Paa, birok kiinin lm fermanndan baka bir ey deildi...

284

KATLEDLEN EHZADELER

LK KAATLN
BAI
KESLYOR
I. Mustafann Hatt- Hmynunun kmasndan hemen bir gn sonra, Gen Osmann ldrlmesi
olayna karan Cebeciba-, Yedikulede bir emeden su ierken yakaland ve hemen orackta kafas
kesilerek ldrld.
Bu adam, Sultan Gen Osman Yedikulede katledildikten hemen sonra, kulan keserek kadife bir
torba iinde kula Valide Sultana gtrp ondan mjde bahii koparan kiiden bakas deildi.
Artk gzleri dnm olan sipahiler, her yerde bata eski veziriazam Kara Davud Paa olmak zere
Gen Osmann katline karm olanlar ke bucak aramaya balamlard.

Nihayet 5 Ocak gecesi eski veziriazam Kara Davud Paa, Hamza Bey adl birinin Eyp yaknlarndaki
evinin samanlnda yakalanp nce saraya, ardndan da Yedikule zindanna gtrld. Veziriazam ile
birlikte Gen Osman cinayetinin ortaklarndan Kilindir Urusu suba da yakalanmt.
Kara Davud Paann ei, I. Mustafann kzkardelerinden olduundan, iin iine rvet girdi ve Kara
Davudun ei Sultan, sipahiler ile cellatba Usta Sleymana, idam yeri-

KATLEDLEN EHZADELER

285

ne getirmemesi, hi olmazsa ertelemesi iin paralar datt. Ve bu nedenle Kara Davud Paa, bir sre
iinde olsa lmden kurtuldu.
Sultan Gen Osmann kaatillerine kar izlenen cezalandrma ve intikam siyasetinin en usta
uygulaycs Veziriazam Grc Meh-med Paa idi. O dnemdeki vezirlerin hemen en deerli ve
deneyimli olan Mehmed Pa-ann amac bir yandan stanbuldaki kamuoyunu yattrrken bir yandan
da Sipahi ve Yenieri Ocann eilimlerini hesaba katmak, bir yandan da Anadoludaki
bakaldrlarda izlenen intikam arzularn elden geldiince tatmin edebilmekti. Bu nedenle, Sultan
Mustafann enitesi olmas ve saray tarafndan himaye edilmesine aldr etmeden Kara Davudun
tutuklanp idam ile kar karya kalmasnda tereddt gstermedi.
7 Ocak 1623 Cumartesi gn, olaylar bin bir ekle girip, sk sk ve de hzla deierek geliti...
O gn, Kara Davud Yedikule zindanndan alnarak, Yedikule yaknlarnda, vaktiyle Gen Osmann
nnde durup bir tas su itii ve o srada da hakaretler grd emenin nne getirildi.
Eski Veziriazam Kara Davud, eme bana kertildi...
Cellatba Sleyman Usta klcn knndan syrnca, Kara Davud da koynundan

286

KATLEDLEN EHZADELER

Gen Osman ldrlmeden ya da ldrldkten sonra Anadolu ve Rumeli kazaskerlerinden

ald idam fetvalar ile I. Mustafann bu konudaki Hatt- Hmynunu kartp, celladn edii
ban glkle kaldrd ve yle dedi:
* Ben bu temesskler (fetvalar ve hat)
ile ern katlittim!
Eski veziriazamn gsterdikleri ve syledikleri zerine, onun idamn seyretmekte olanlar arasnda
ylesine szler ykseldi
Dur hele cellatba!

 Urma, evrkun grelim!

Grelim asln!
Ama bazlar da tersini bardlar:
Ur unun boynunu!
Daha ne beklersn bre cellatba!
al klc!
Derken, vur- vurma, ldr-ldr-me sesleri birbirine girdi.
Bu durum karsnda, zaten bir gn nce ldrecei adamn karsndan, onu ldrmesin diye rvet
alm bulunan cellatba klcn knna soktu... Tam o esnada, Kuluolu adndaki bir yenieri ortaya
frlayp infazn yaplaca emenin nne geldi ve Kara Da-vud Paay ayaa kaldrd.
Gen Osman faciasnn ba aktrlerinden Davud Paa, bir kez daha kellesini kurtarmt. ..

KATLEDLEN EHZADELER

287

Davud Paa, hemen bir ata bindirilerek Orta Camie gtrld...

in tuhaf, Davud Paa camie girer girmez hemen kafasna bir mcevveze (sadrazamlarn giydii
byk sark), stne de bir hilat giydirildi ve zorbalar az nce kafas kesilmekten kurtulmu olan
adam, kendikendi-lerine veziriazam ilan ettiklerini sylediler.
Olay, ok gemeden gerek veziriazam Grc Mehmed Paaya ulat. Paa, hemen cellatbam
arp sorgulad. Cellatba Sleyman Usta, Grc Mehmed Paaya Davud Paay sipahilerin,
yenierilerin kurtardklarn anlatt...
Grc Paa ne yapacan dnp dururken karsna Kapcba Ahmed Aa gelerek:
* Paam, dedi, destur ver, Davud Pa-anun neman iin bitrelm!
Veziriazam, vakit yitirmeden gerekli ferman hazrlad...
Kapcba Ahmed Aa, iki yz skfl kapcy yanna alarak harekete geip Orta Camie doru yola
kt. Zorbalar, bu iki yz kiinin arkasndan daha da geleceini sanarak korkup daldlar...
Ahmed Aa ve adamlar Orta Camie girerek eski veziriazam Kara Davud Paay ikinci kez yakalayp
tutukladlar...
Kara Davud Paa, II. Osmann bindiril-

288

KATLEDLEN EHZADELER

dii pazar arabasna bindirildi ve yeniden Ye-dikule Zindanna gtrlerek hapsedildi...

8 Ocak 1623 sabaha kar Yedikule Zindannda Kapclar Kethdas Ahmed Aa-nn gzetiminde
tutulan, Gen Osmann katlinin ba sorumlularndan eski veziriazam Kara Davud Paa, bodurularak
idam edildi...
Onunla birlikte bu faciann teki ba sorumlusu Kilindir Urusu lakapl cani de ayn akbete urad.
Kara Davud Paanm ve de Kilindir (Ki-linder, Kelender) Urusunun cesetleri, ayaklarna arlk
balanarak denize atld.
Daha sonra, Gen Osman olayna karanlardan Kestendil Sancakbeyi Meydan Bey ile Dervi Aa adl
bir sipahi de boyunlar vurularak ldrlp cesetleri ayn ekilde yok edildi.
Bylelikle, Gen Osmann katlinde irili ufakl rolleri olanlarn hemen tm idam edilmi r.luyordu.
I. MUSTAFA TAHTTAN YNE NDRLYOR
10 Eyll 1623 Pazar gn, 15. Osmanl padiah I. Mustafa, yine, ikinci ve son kez tahttan indirildi!

KATLEDLEN EHZADELER

289

Akl dengesi artk tamamen bozulmu olan I. Mustafann bu ikinci tahttan indirili-inde en byk
etken, onun delilii kadar Veziriazam Kemanke Ali Paa oldu.
Ali Paa, o zamana kadar az grlm bir zorba (yenieri ve sipahi) egemenlii altnda kalan
stanbula kar, Anadoluda Abaza Paa ayaklanmasyla ortaya atlan ulusal tutumun devlet dzeniyle
ilgili en nemli maddesini, ilk i olarak gndemine ald ve imparatorluun bandaki deliyi tahttan
indirip yerine Anadolunun da iddetle arzu ettii ehzade Murad (IV. Murad) tahta kartmak iin
vakit kaybetmeden danmalara, ortam aramaya ve yaratmaya balad. Herkes, imparatorluun
gelecei iin zaten bakaca bir re grmemekteydi. Zira, Anadoludan baka Rumelide, yani devletin
Avrupa topraklarnda baz valiler padiahn akl bozukluu nedeniyle ferman dinlememee
balamlard bile...
Gelgeldim, saltanat deiiklii yapmak isteyenleri nemli bir sorun bekliyordu:
Askere datlmas gelenek olan clus bahii... Ki bu bahi 2-3 milyon altn tutuyordu ve devlet
hazinesi de neredeyse bombotu. nk, I. Ahmedin lmnden bu yana kez clus bahii
verilmi ve bu durum devlet maliyesini allak bullak etmiti. Valide Sultann, veziriazam Kara Davud
Paa ile veziriazam Mere Hseyin Paann kendi mevkilerini korumak iin neredeyse tm devF/19

290

KATLEDLEN EHZADELER

letin hazinesi ve gelirini, zaman zaman da evkaf gelirlerini yenierilere ve sipahilere yedirmeleri ve bu
arada akl dengesi zvanadan km padiah I. Mustafann da sokaklardaki halktan baka denizdeki
balklara, havadaki kulara bile altn serpip durmas, artk drdnc kez bir clus bahii denmesine
imkn brakmamt.
te bundan dolay, eyhlislm Zekeri-yazde Yahya Efendi ile Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri
bata olmak zere en nde gelen devlet adamlarn toplayp sorunu gndeme getiren Kemanke Paa,
tahttan indirmenin kanlmazln, clus bahii deyebilmenin imknszln anlatp, askerin ileri
gelenleriyle anlaarak bu seferlik bahiten vazgeilmesini salayabilmek dnda aresi .kalmamt.
Kemanke Paa, en sonunda btn bu sorunlar zd ve 10 Eyll 1623 tarihinde, bir Pazar gn, I.
Mustafa tahttan indirildi!
Veziriazamn ald tm nlemlere ramen saltanat deiikliinin ardndan Yenieri ve Sipahilerin
Ocak zorbalar, szlerine uy-mayp yine clus bahii istedi.
Bu durum karsnda, saraydaki altn kaplardan acele sikke kestirilerek bir clus bahii daha datld.
Annesi ile birlikte Davud Paa Saraynda bulunan I. Mustafa, bugn toplanacak olan Divn bahane
edilerek Topkap Sarayna gtrld ve en sonunda sabah kurulan tahta

KATLEDLEN EHZADELER

291

yeeni ehzade Murad 17. Osmanl padiah olarak karlrken, I. Mustafa da eskiden hapis yaam
srdrd dairesine yeniden kapatld.
zellikle Gen Osman faciasndan sonra bilincini artk tamamen kaybeden I. Mustafann saray
koridorlarnda, delhizlerinde teye beriye kouturup, nne kan her kapy yumruklayp
tekmeleyerek Gen Osman ard ve onun gelerek kendisini saltanat yknden kurtarmas iin
feryat edip durduu, artk halk arasnda yaygn bir sylenti olarak dolayordu.
I. Mustafa 20 Ocak 1639 Pazar gn stanbulda ld.
Tahttan ikinci kez indiriliinden sonra hep Topkap Sarayndaki direde yaad. oOo

292

KATLEDLEN EHZADELER

OSMANLI TAHTINA
IV. MURAD
IKIYOR
IV. Murad 10 Eyll 1623 Pazar gn Osmanl tahtna kt. O, bu esnada sa kalm olan ehzadelerin
en by idi; I. Ahmedin olu, I. Mustafann yeeni ve II. Osmann (Gen Osman) kardeiydi.
27 Temmuz 1612 Cuma gn stanbulda Boaziindeki stavroz Bahesinde dnyaya gelmi ve 12
yann iindeyken (11 yl, 1 ay, 15 gn) tahta kmt. Osmanl padiahlarnn 17.si olan IV.

Muradm annesi, nl Mahpeyker Ksem Sultand. Tahta ktnda hayatta bulunan Bayezid,
Sleyman, Kasm ve brahim adndaki drt kardeinden Kasm ile brahim de Ksem Sultandan
dnyya gelmilerdi.
Kimi kaynaklarda Ksem Valide diye de anlan ve Osmanl tarihinde kadnlar saltanatnn en nemli
ve renkli simalarndan olan

KATLEDLEN EHZADELER

293

Mahpeyker Sultan, I. Ahmede haseki olmu ve bu tarihten itibaren yldz parlayarak kocasndan
sonra oullarndan IV. Murad ile Sultan brahim, onlardan sonra da torunu IV. Mehmedin saltanat
dnemlerinde ok byk g kazanm ve hatta zaman zaman btn devlet ynetimini eline
geirmiti.

IV. Murad / 1612 - 1640 Padiahl: 1623 - 1640

I. Ahmedin lmnn ardndan padiah oluta veraset usulnn deiip ekberi-yet usulnn
konularak Deli Mustafann

294

KATLEDLEN EHZADELER

tahta kmasnda Ksem Sultan evirdii entrikalarla byk etken, hatta balca etken oldu. Ksemin
bundan amac, kudretli bir kiilii olan Gen Osman, ne olursa olsun tahttan uzaklatrarak kendi
oullarnn saltanatna yol amakt. Gen Osmann katli de byk lde bu haris kadnn eseri kabul
edilir.
Sultan IV. Muradn saltanat iki blme aynlabilir. Kendisinin ocukluk ve ilk genlik yllarnda
devlet ynetimini haris olduu kadar zeki ve tedbirli bir kadn olan Ksem Sultan yrtt.
IV. Muradm ierde zorbalar ve ayaklanmaclar, darda da dman devletleri yldrp sindirerek
Osmanl mparatorluunu ok byk tehlikelerden kurtaran heybetli kiilii, saltanatnn ancak son
yllarna rastlayan ikinci blmnde ortaya kt.
Sert yaradlna karlk, IV. Murad duygulu iirler yazan bir airdi. iirlerinde Mu-rd mahlasn
kulland. Bu arada Badatn Safevilerden kurtarl srasnda kaleme ald ve Veziriazam Hafz
Paay eletirdii u iiri ok nldr:
Hafza Bdda imdd itmee
er yok mudur? Bizden istimdd idersn sende asker
yok mudur?

KATLEDLEN EHZADELER
Bu Hanfe ehrin ihmlinle viran

295

itdiler Sene y gayret-i din Peygamber

yok mudur?
Rvet ile cndi slm perian
eyledn idilmez m sanursun bu haberler
yok mudur?
Bir lisret veziri imdi serdr
eyledm Hzr- Peygamber muin olmaz m
rehber yok mudur
IV. Murad, kendisi de iyi bir ir olmasna karn, en byk elikilerinden biri de byk hiciv ustas.,
Nef iye nce hicv yazmaya tvbe ettirmesi, ardndan onu ldrtmesidir.
EHZADE BAYEZD VE SLEYMANN DAMLARI!
nanlmaz derecede sert tabiatl ve acmasz bir yaradlta olan IV. Murad kardelerinden ehzade
Bayezid ve Sleymann da idam edilmelerine gzn krpmadan karar verdi...
10 ubat 1632de, Sal gn ikinci vezir

296

KATLEDLEN EHZADELER

Topal Recep Paann kkrtmasyla Yenieri zorbalar kazan kaldrp ayaklanmlard. Ulufe bahanesi
ile bakaldnp saraya yryen zorbalar, kendilerine dman grdkleri Veziriazam Hafz Paa,
eyhlislm Yahya Efendi ve Badefterdar Softa Mustafa Paa olmak zere 17 devlet adamnn
kendilerine teslim edilmesini isteyerek Topkap Saraynn nc kapsna kadar dayandlar. Ancak,
saray, ilk iki gn ustalkl manevralar ve verilen baz vaatlerle zorbalan yattrmay baard. Fakat
nc gn, i daha da ciddileti. Zorbalar tutturmulard:
* Padiaha szmz vardur, divna
ksun!
Bu durum karsnda IV. Murad avluda kurulan tahtna karak Divn toplamak zorunda kald.
Zorbalar, Nuh diyor, peygamber demiyorlar di:
* On yedi muteber erkn- devleti bi
ze vir, preliyelim!
Zorbalar ii kstahla kadar vardrmaya eilimli olunca, padiah bir yolunu bularak saraya ekildi.
Ama, padiahn bu hareketi ok byk tepkilere, bar-arlara, protestolara yol anca TV. Murad
yeniden dar kmak durumunda kald.
Bir gn nce Veziriazam Mezzinzde Hafz Ahmed Paa, zaten zorbalarn elinden

KATLEDLEN EHZADELER

297

g kurtularak saraydan bir kaykla skdara karlmt. IV. Murad, veziriazamn skdardan
saraya artt.
Paa, gzpek bir yiit kiiydi:
* Padiahm, sana bin tane Hafz ku
lun feda olsun! diyerek bu emri yerine getir
di...
Zavall Hafz Paa, saraya girer girmez yaln kl ayaklanmaclarn arasna dald, bir ka tanesini
ldrdkten sonra, IV. Muradn gzleri nnde eitli kl ve haner darbeleriyle vcudu delik deik
edilerek paraland ve en sonunda bir yenieri Vezirizmn cansz bedeninin zerine karak ban
vcudundan ayrd!
Bu feci manzara karsnda padiah alamamak iin kendisini ok g zapteylemiti.
Bu olayn ardndan n. Vezir Topal Recep Paa veziriazam oldu.
Eski veziriazamnn kendi gzleri nnde vahice ldrl gen padiah fena etkilemiti...
O gece yaknlarna yle dedi:
* Bunun intikamn bir gn mutlak
alacaum!
Saltanatnn 12. ylna geldiinde, bir baka ifadeyle IV. Muradn devlet ynetiminde dizgini artk
adamakll eline geirdii dnemde, I. Ahmedin oullanndan ve IV. Muradn kardelerinden sa
olanlar Bayezid, Sley-

298

KATLEDLEN EHZADELER

man, Kasm ve brahim adlarndaki ehzadelerdi. Bunlardan Bayezid ve Sleymann anneleri ayr idi.
Kasm ile brahim ise padiahn ana bir, baba bir z kardeleriydi...
Zorbalarn saray basp, zorla Divn istedikleri tarihte, ayaklanmac yenieriler bu ehzadelerin sa
braklacaklar yolunda padiahtan gvence istemiler, o da bu gvenceyi vermek zorunda kalmt...
IV. Murad, bu olay bir trl unutamad... Akl fikri, bir frsatn, uygun bir zamann zemini bulup
vey kardelerini oradan kaldrtmaktayd.
1635 yl Austosunda Erivanda kazand zaferin, stanbulda cokuyla karlanacan hesaplayan
padiah, bunu kardelerinin ldrlmesi iin uygun bir frsat olarak grd.
K EHZADE
DAHA

KATLEDLYOR
26 Austos 1635te bir Pazar gn stanbula Erivandan fetih mjdesi -vermek iin bir heyet geldi.
Heyetin banda Kapclar Kethdas Salih Aa ile Musahip Beir Aa vard.
Salih ve Beir Aalarn esas grevi fetih mjdesi vermek deil, padiah IV. Mu-radn hayatta
kalmasn istemedii iki vey

KATLEDLEN EHZADELER

299

kardei ehzade Bayezid ile ehzade Sleymann infazlarnn gerekletirilmesini salamakt. ki

mjdeci, yanlarnda bu iki ehzadenin lm fermanlarin da getirmilerdi s-tanbula...
Padiahn iki vey kardei hakkndaki idam ferman, stanbul Kaymakam Bayram Paaya
ulatrld...
Erivann fethinin stanbulda yedi gn yedi gece srecek olan grkemli enliklerle kut-lanlmasna
karar verilmiti.
26 Austosu 27 Austosa balayan Pazar/ Pazartesi gecesi tm stanbul gibi saray da nee iinde
alkalanrken, sarayda cellatlarn bile aladklar sonradan anlatlan mthi bir trajedi sahneye
konuldu, yirmi beer yalarndaki IV. Muradm vey kardelerinden ehzade Bayezid ve ehzade
Sleyman boularak idam edildiler.
Halkn nefreti uyanmasn diye iki ehzadenin cenaze namazlar gizli klnd gibi defin trenleri de
gizli olarak yerine getirildi.
Her eye ramen bu trajedi hemen duyuldu. yle ki, haber yabanc lkelere bile yansd. ylesine bir
yansd ki, nl Fransz trajedi yazar Racin, olay Bajazet (Bayezid) adn verdii nl trajedisine
konu yapt... oOo

300

KATLEDLEN EHZADELER

SIRA Z KARDEN
DAMINA
GELYOR
Yl 1638...
Osmanl padiah D7. Murad, Revan sefe-rindedir.
17 ubat 1638e gelindiinde, IV. Muradn iki vey kardei ehzade Bayezid ve ehzade Sleymann
bodurularak ldrllerinden tam 2 yl, 5 ay, 22 gn gemitir.
Artk Sultan IV. Muradn sa olarak geriye iki kardei kalmtr: ehzade Kasm ve ehzade brahim...
Bunlarn her ikisi de padiahn z be z kardeleridir...

IV. Murad, btn enerjisiyle artk o nl Badat seferine hazrlanmaktadr...

Ama bir endiesi vardr...
Kardei ehzade Kasm...
Padiah, son derece zeki ve dirayetli, stelik hem halk hem de ordu tarafndan sevilmekte olan
kardeinin kendi tahtnda gz olduundan fena halde kukulanmaktadr... stelik, Badat Seferinin
hayli uzun bir zaman alaca ve bu zaman ierisinde ehzade Kasmn stanbulda meydan bo bulup
tahta kabilmek amacyla giriimde bulunabilecei Murad m aklndan hi kmamaktadr...
brahime gelince...

katledilen ehzadeler

301

0,

zararszdr... Hatta, yar-delidir... On

dan bir zarar gelmez!

IV. Murad, en sonunda kararn verdi:
ehzade Kasm , yani z kardeini idam ettirip Badat Seferine yle kacakt...
17 ubat aramba gn artk i saraydaki dilsiz cellatlara kalmt...
Nitekim, ehzade Kasmn infaz fazla uzun srmedi...
Salam bir yay kirii, ehzadenin anszn boazna doland... Kasm, -be dakika sonra artk
yaamyordu...
IV. Muradn geriye bir tek kardei kalmt:
ehzade brahim!
Yani, kendisinden sonra tahta geecek olan Padiah brahim!
1.

MUSTAFANIN

LM
Ve 15. Osmanl padiah akl dengesi bozuk Sultan I. Mustafa, ilk saltanat 3 ay, 4 gn, ikinci
saltanat 1 yl, 3 ay, 22 gn, toplam 1 yl, 6 ay, 26 gn srdkten sonra, Top-kap Sarayndaki
dairesine kapatlarak yaamn srdrken 20 Ocak 1639 Perembe gn hayata gzlerini yumdu.
ldnde 47-48 yalanndayd.
I. Mustafa, Ayasofyadaki trbesine defnedildi.

302

KATLEDLEN EHZADELER

IV. MURAD DA BR YIL SONRA LYOR

IV. M ur ad, Badat Fatihi olarak stanbula dndkten hemen sonra, 1640 yl 10 Ocak Perembe
gn Veziriazam Kemanke Kara Mustafa Paa, ran ile nl Kasririn Antlamasn imzalayarak,
gnmzde bile korunan Trk-ran snrlarn saptayp stanbula dnnce, padiah kendisini
memnuniyetle karlad, bu baarsndan dolay ona bir hilat armaan ederek yle dedi:
* Ho geldim Lala... Etmem (ekmeim) sana hell olsun!
IV. MURAD NN VE NASIL LD?
IV. Murad, Osmanl hanedan mensuplarnda ska grlen bir hastalk olan nikris ya da gut
denilen hastala mptela idi. Badat Seferinden dnnden beri hastal adamakll nksetmi,
youn bir tedavi altna alnmt.
Padiah, kendisine yaplan uyanlar karsnda ok sevdii ikiyi bile brakm, saln kazanm
gibiydi.

KATLEDLEN EHZADELER

303

Ancak, bir ara Kaptandery olarak grevlendirilmi bulunan ok sevdii arkada Silhtar Mustafa
Paaya verilen Sultanah-meddeki brahim Paa Sarayna gitti. Orda kendisine grkemli bir ziyafet
verildi.
Ziyafette Silhtar Mustafa Paadan baka, Emirgneolu (Emirgn semti, adm bu zttan almtr),
Yr-d Ali Han ve Venedikli Bianchi gibi padiahn mutad sofra arkadalar, kadeh arkadalar da
vard.
IV. Murad, bu arkadalarnn tevikiyle perhizi bozdu ve haddinden fazla iki iti. Ve bu yzden
yeniden nkseden Nikris (Damla, Gut) denilen hastalk nedeniyle yataklara dt; yryemez oldu.
Padiahn hastal giderek her gn biraz daha arlat ve 14 gn srd ve 8/9 ubat 1640 gn
arambay Perembeye balayan gece ruhunu teslim etti.
IV. Murad, babas I. Ahmedin saltanat dneminde, Boaziinde, sonradan Beylerbeyi adn alacak
olan stavroz Bahesindeki kkte 27 Temmuz 1612 Cuma gn dnyaya gelmiti.
Tam 27 yl, 6 ay, 13 gn yaayp, 28 yann ierisinde ld.
16 yl, 4 ay, 29 gn saltanat srd.
17. Osmanl padiahyd.
in garip yan, heybeti ve iddeti ile ortal tir tir titreten, Badat Fatihi, ve iki ya-

304

KATLEDLEN EHZADELER

saklarnn en gaddar uygulaycs olan IV. Muradn kendisi de bir iki dknyd. Sarholarn Pri
olarak Trk folklrnde yer alan Bekri Mustafa onun musahibi idi...
Bir baka garip raslant olarak, IV. Mu-rad, kardei Kasm bodurttuu odada can verdi!..
IV. Murad Osmanly bir k uurumundan kurtarmay baarm bir padiah olarak tarihe geti.
Olaanst gce sahip biri olarak da n yapm.
Spor almalar yaparken ok iri yar bir adam olan Silhdr Mustafa Paay kuandan yakalayp
bir eliyle havaya kaldrarak odann iinde dolatrdktan sonra yavaa yere brakmas, iki yz okkalk
(1 okka = 1 kilo 283 gram) grz kullanmas ve mzra ile sekiz kalkan birden delmesi gibi bir ok
efsanesi halk arasnda kulaktan kulaa dolard. oOo

katledilen ehzadeler

305

SULTAN BRAHM
OSMANLI
TAHTINDA
Sultan brahim, Osmanl tarihinde, ok ilgin bir duruma sahiptir.
ehzade iken, saltanat kaygusu yznden ldriilmeyii, belki de o anda Osmanl hanedannn tek
erkek temsilcisi olmasndan kaynaklanr.
IV. Muradn birka olu olduysa da hepsi kk yata ldklerinden 9 ubat 1640 tarihinde
Perembe gn tahta kan Sultan brahim, o esnada gerekten de mevcut yegne ehzade idi...
5 Kasm 1615 Perembe gn dnyaya gelmi olan brahim, 25 yann iinde (24 yl, 3 ay, 5 gn)
tahta kt.
I. Ahmetlin en kk oluydu.
brahim, aabeyi IV, Muradnm emriyle Bayezid, Sleyman ve Kasm adlanndaki kardelerinin
sarayda boularak idam edilmeleri dolaysyla yllardan beri gece gndz, mtemadiyen cellat ve
kement korkulan, ecel
F/20

306

KATLEDLEN EHZADELER

terleri iinde yaad ve sinirleri bir hayli bozulmu olarak tahta kt. Nitekim, IV. Murad ldnde,
kendisine saltanat mjdesi vermek iin odasna gnderilen Kapaasnm szne inanmad ve ona
yle bararak odasnn kapsn ieriden kilitledi:
* Siz bana mekr-l l idersiz (hile, tuzak kurarsnz), bana taht-u saltanat gerekmez! Karndam sa
olsun! Benden ne is-tersz?
Bu garip durum hemen brahimin annesi nl Ksem Sultana anlatld. Ksem Sultan bir kou
olunun dairesine geldi, kilidi krdrarak odadan ieri girip yeminler, kasemler ederek, Muradn
ldn anlatmak istediyse de yine de baarl olamad. Bunun zerine, Valide Ksem Sultan bir
kolundan, Kapaas teki kolundan yakalayp, brahimi neredeyse srkleye srkleye Muradn
odasna gtrdler.
brahim, yerde cansz yatan aabeyinin yzndeki rty kaldrp onun gerekten lp lmediini
anlamak istedi. Dediini yaptlar... Gidip bakt... Ama gzlerine inanam-yordu... En sonunda aabeyi
IV. Muradn gerekten ldne, saltanat mjdesinin hile-tuzak filan olmayp gerek olduuna,
kendisinin de tahta kacana inand...
Hemen o akam Veziriazam Kemanke Kara Mustafa Paa ile Kapaas, brahimin koltuklarna
girerek kendisini Taht Odasna
\

KATLEDLEN EHZADELER

307

gtrp ecdadnn tahtna oturttular. Ancak, esas clus merasimi ertesi sabah yapld.
O gnlerde yle de bir sylenti dolat:
Sultan IV. Murad ld* gn eyhlislm Yahya Efendiden zorla bir fetva alp Osmanl
hanedaninn son ferdi olan kardei brahimin szde idamn emretmi!..
Cellat, brahimin odasna infaza girmi, aabeyinin fermann gstermi, brahim, du etmek iin bir
ka dakika msaade istemi, en sonunda cellat sabrszlanp kemendi boynuna geirecei srada annesi
Ksem Sultan adamlaryla birlikte ieri dalm, Sultan IV*. Muradm lmek zere olduunu syleyip
cellada da bol paralar vererek olunu kurtarm...
IV. Murada da yalan sylenerek brahimin idam edildiini sylemiler, fakat o inanmayp brahimin
cesedinin kendisine gsterilmesini istemi. Etrafndakiler de tereddt gsterince brahime bir cellat
daha yollam... Ama, Ksem Sultan bu ikinci cellad adamlar tarafndan etkisiz hale getirtip, ikinci
kez olunun cann kurtarm. Ve IV. Muradm odasna girip, bir yalanla onu avutmay dnrken,
padiahn son nefesini verdiine ahit olmu...
Bu sylentiye gre, IV. Muradm lm d-eindeyken son kardeini idam ettirmeye kalkmasnn
nedeni, saltanat kardeine de-

308

KATLEDLEN EHZADELER

il, en sevdii nedimi ve de kznn sevgilisi olan Kaptanderya Silhdr Mustafa Paaya
brakmakm...
Ancak, tm bu anlatlanlar bir sylentiden, dedikodudan, yaktrmadan ileri gemedi ve hibir zaman
da dorulanmad...
Sultan brahim, tarihe Deli brahim diye gemesine karlk, amcas I. Mustafa gibi gerekten deli
deildi. Sadece yllar yl sren her an boazna bir kement atlarak ldrlme korkusu onun sinirlerini
had derecede ypratmt.
Sarayn iini bata aa krklerle kaplatacak kadar nl samur iptilas, lgnca elenceler
dzenlemesinin ve baka birok garip davrannn nedeni ancak bu ekilde aklanabilir.
IV. Murad 9 ubat 1641de, bir Perembe gn saray avlusunda klnan, Sultan brahimin de katld
cenaze namazndan sonra, btn vezirler, st dzey devlet yneticiler, din bilginleri ve ordu nde
gelenlerinin katld trenden sonra babas I. Ahmedin yanna defnedildi.
Cenaze treninde, IV. Muradn katld seferlerde bindii at, tersine eyerlenerek tabutun en
nnde yrmt.. oOo

KATLEDLEN EHZADELER

309

SAMUR VE AMBER VERGS PADAHIN SONU OLUYOR

7 Austos 1648 Cuma gn, Sultan brahimin nl veziriazam Hezarpre Ahmed Paa grevinden
azledilerek yerine Sofu Koca Mehmed Paa getirildi.

Sultan brahim/ Deli brahim/ 1615 - 1648 Padiahl: 1640 - 1648

310

KATLEDLEN EHZADELER

Bu deiikliin ardndan brahimin saltanat ile ilgili olaylar ok byk bir hzla geliti.
Hezrpre Ahmed Paann grevinden azledilmesine sebep, Sultan brahimin krk ve amber
iptilasm tatmin ederek mevkiini koruyabilmek amacyla bir tr Samur ve Amber Vergisi koymas
olarak aklanr.
Bu, imdiye kadar grlmemi garabetteki vergiyi stanbul esnafndan baka, lmiye snf
(Osmanllarda din, yarg ve retim ileriyle uraan devlet grevlileri snf) ile vezirlerden,
valilerden tahsile baladktan sonra seyfiye snfndan (askerlerden) de almak isteyen Veziriazam
Ahmed Paa, o srada Girit seferinden dnm bulunan Yenieri Kethdas Kara Murad Aa ile teki
birok Ocak Aalarna da haber gnderdi.
Bu talepten, yani kendilerinden samur ve amber vergisi istenilmesinden fena halde hiddetlenen Murad
Aa, veziriazamn adamlarn ok sert ve ar szler syleyerek huzurundan kovdu. Durumu renen

Veziriazam, Ocak Aalarndan birinin olunun snnet dnne artp Kara Murad Aay
ldrmek iin tuzak kurdu. Ancak, Aa, durumu renip kurtuldu... Hemen Orta Camie giderek
btn Ocak Aalarn toplad. Veziriazam Ahmed Paann idamn istemek amacyla eyhlislm
davet edildi. O srada Meihat makamnda (eyhlislmlk) bulunan Adanal Abdr-

KATLEDLEN EHZADELER

311

rahim Efendi, Ocak Aalarnn davetini kabul etti ve yannda birok ulem olduu halde Fatih
Camiine geldi. Seyfiye ve lmiye snflar hemen aralarnda anlat ve padiaha haber gnderilip
Veziriazam Ahmed Paann idam ile onun yerine Sofu Mehmed Paann getirilmesi nerildi. Sultan
brahim hemen vezi-rizmhk mhrn Sofu Mehmed Paaya verdi. Ama, eski veziriazam Ahmed
Paann da idamna yanamad. Hatta, yeni veziriazam huzuruna kp asker ile ulemann bu konuda
anlatklarn syleyince nce onu azarlayarak bard:
* Bre kpek Koca!
Ve eline geirdii bir sopay birka kez yeni veziriazamn srtna indirerek onu resmen herkesin
huzurunda bir gzel dd.
Mevlevi ve Sofu lakaplanyla anlan yeni veziriazam Koca Mehmed Paa, zaten 80 yalarnda
biriydi. Ayrca Koca ndn, Ahvli Devletten bihaber, Sde-dil, Koca gab gibi tuhaf, hatta
aalayc lkaplar da vard.
Eski veziriazam Ahmed Paa, idam edileceini renince konandan yanna bir heybe altn alarak
kap saklanacak bir tandk ara-dysa da bulamad. Ve en sonunda onu kabul eden szde bir tand
Ahmed Paay ihbar etti. Eski veziriazam derhal tevkif edilerek Paa Kapsna gtrld. Ahmed
Paa, orada infaz edildi.

312

KATLEDLEN EHZADELER

ok imand... zerindeki giysilerin hemen tm karldktan sonra cesedi At Meydanndaki

(gnmzdeki Sultanahmed Meydan) en byk nar aacnn altna brakld. iman adamlarnn
vcudundan alnacak bir parann romatizmaya iyi geldii inanc, o gnlerde ok yaygn olduundan,
gelen geen zavall Ahmed Paann cansz vcudundan bir para koparp ald.
Akama doru artk ortada bir kemik ynndan baka bir ey kalmamt. O tarihten sonra Ahmed
Paa Hezar=Bin, Pre= Para diye anld ve tarihe Hezarpre Ahmed Paa adyla geti...
Yeni veziriazam Sofu Koca Mehmed Paa, padiahtan adamakll bir dayak yedikten sonra nce evine
dnp yaralarn sardrd. Ardndan durumu Fatih Camiinde toplanm olan Osmanl devlet nde
gelenlerine bildirdi...
Artk herkes, Sultan brahimin veziriazamn herkesin huzurunda sopadan geirecek derecede
zvanadan ktna renmiti.
Asker ve ulemadan oluan Fatihteki kalabalk derhal Orta Camie geldi. Kentin tm kaplar kapatld.
Btn dkknlarn kepenkleri indirtildi... Kentte, genel yaam artk durmu gibiydi...

te yandan durumu haber olan Sultan brahim, saray toplarla tahkim ettirdi.

KATLEDLEN EHZADELER

313

Bostanclar ve teki saray muhafzlarndan oluan on iki bin kiilik bir kuvvetle, kendisine kar
olanlarn zerine yryeceini, derhal dalmalarn emretti. Bu emri dinleyen olmad. O gece ulema
Yenieri odalarnda misafir edildi.
Ertesi sabah erkenden brahimi istemeyen herkes At Meydannda toplanmt.
nce padiahtan ayak divn istenildi.
Padiah bu istei kabul etmedi.
Ardndan Valide Ksem Sultana bir tezkire yazlp brahimin tahttan indirilmesine ve byk ehzade
Mehmedin tahta karlmasna karar verildii kendisine bildirildi...
Ksem Sultan, yine bir cinlik peindeydi... Nitekim, At Meydanna toplananlarn nde gelenlerine
saraya kadar gelip kendisiyle grmelerini emretti. Bu ie saray muhafzlarnn banda bulunan
Bostancba memur edildi. Grmeciler saraya gelince Valide Ksem Sultan Bb-s Sade nne
kadar kp olu brahimin, evresindekilerin ktlne uradn, onun tahtnda braklarak devlet
ynetimindekilerinin deitirilmesi nerisini getirdi, ama sz geiremedi... Herkes, ehzade
Mehmedin hemen getirilerek tahta karlmas konusunda diretti... En sonunda ehzade geldi ve gelir
gelmez de kendisine biat edildi...
Artk ortalkta u ses ykseliyordu:

314

KATLEDLEN EHZADELER

* Clus!
Taht kurulmu, yeni Osmanl padiah, hanedann 19.su ehzade Mehmed, IV. Meh-med (Avc)
sanyla tahta km, brahimin saltanat son bulmutu.
Tarih 8 Austos 1648, gnlerden Cumartesi idi...
Yeni padiaha biat merasimi tamamlanr tamamlanmaz sarayn iine bir heyet gnderilip Sultan
brahime tahtan indirildii bildirildi.
brahim kprd ve heyet mensuplarna hakaretler yadrd:
* Bre hinler!... Pzevengler!
Ama, 18. Osmanl padiahna nce aynen unlar sylendi:
* Umr-u eriyyeye ve diniyyeye
adem-i takayydle cihan haraba virdn ve
evkaatunu lehv- gafletle gerp rveti

f ve bunca zalemeyi leme musallat ve

Beyt-l mli telef itdn!
Ve Sultan brahim, hapsedilecei odaya gtrlp odann kaps zerine kilitlendi...
Sultan brahimin kapatld oda, ok salam bir zindan odasndan farkszd. Nitekim, bu saray odas,
bir Osmanl yazar tarafndan aynen u szcklerle anlatlr:
Bir krgir odann temr penceresinden sahan girecek kadar kesp sair pencere ve camlarn dvar
itmiler ve malzeme iki criye ol odaya konulmu.

KATLEDLEN EHZADELER

315

Ayrca, odann kapsndaki kilide kurun dklerek almaz bir duruma getirildii de halkn dilindeydi
Elbette ki bu korkun odadan sarayn iine akseden eski padiah brahimin canhra feryatlar, saray
halkn ok mteessir etti.
9 ubat 1640 Perembe gn tahta km olan Sultan brahimin saltanat sresi 8 yl, 5 ay, 28 gn
srd.
5 Kasm 1615te dnyaya gelmiti, 33 yann iindeyken saltanatna son verildi.
Kendisinden baka hibir Osmanl ehzadesinin kalmam olduu bir srada tahta km olduundan,
kendisinden sonra gelen tm Osmanl padiahlar onun neslindendir.
IV. Muradn 16 yl, 4 ay, 29 gn sren saltanat dneminin her dakikasn lm kemendi bekleyerek
ve her ayak sesini cellatlarn ayak sesleri zannederek ecel buhranlar ierisinde geirdikten sonra, hi,
ama hi ummad bir srada, birdenbire kendisini mutlak bir kudretin rakipsiz sahibi durumunda
gren Sultan brahimin btn dengesiz ve lgnca davranlar ehzadeliindeki esir yllaryla
padiahln salad g ve zgrlk arasndaki ztln oluturduu ruhsal sarsntlarla aklanabilir.
Yaamnn sonuna kadar eitli sknt, paranoyak, hatta izofreniyi andran davranlar ite bunlarn
sonucudur.
Sultan brahimin ruhsal bir tedavi ge-

316

KATLEDLEN EHZADELER

reksiniminden dolay Cinci Hoca gibi bir frk bile Osmanl devletinin bana musallat olmutur...
SULTAN
BRAHM
VE CNC HOCA
Devletin bana musallat olacak kadar ileri giden u Cinci Hoca kimdir?
Cinci Hocanm asl ad Hseyindi.

Safranboluda dnyaya geldi. eyh Karaba brahim Efendinin torunu, eyh Meh-med Efendinin
oludur.
renim amacyla geldii stanbulda hocas Berberi Hasan Efendizde zmir Kads olup kentten
ayrlnca renimi yarm kald. Ancak, Hseyin ok kurnaz bir kavruk Anadolu delikanls idi...
zellikle stanbulun kenar mahallelerindeki chil halkn iinde frk olarak inanlmaz bir
hret salamay baard. n, giderek tm kente yayld.
1640ta tahta kan Sultan brahimin ruhsal durumu giderek daha da bozulmaktayd. Ksem Sultan,
bir are olarak hretini duyup iittii Cinci Hoca lakab ile anlmaya balanan Safranbolulu kavruk
Anadolu ocuu Hseyini sarayna getirtti.
Hseyin, nm- dier Cinci Hoca, yapt telkin ve ynlendirmelerle ve verdii uydurma

katledilen ehzadeler

317

ilalarla padiah brahimi zaman zaman ve geici olarak da olsa sakinletirince, kymete bindi...
Kurallara aykr olmasna ramen renimini tamamlamadan ilmiye snfna ykseltildi ve
Sleymaniye Medresesine mderris olarak atand!
Bu tarihten sonra Cinci Hocann saraydaki saygnl ve de gc inanlmaz derecede glendi. Zayf
kiilikli padiah dileyip istedii ynde kullanmaya balad. Bu gc ve de yaptklaryla adamakll
tedirgin ettii, hatta nefretini kazand Kemanke Kara Mustafa Paa Yenieriler tarafndan
paralanp ldrlnce saraydaki nfuzu daha da glendi ve bir dedii iki edilmedi.
Kurnaz Cinci Hoca, bu arada Kazasker Kara elebizde Mahmud Efendinin gzel kzyla da evlenme
baarsn gsterdi.
lmiye snfnda ulema arasnda kendisine ok sayda yanda buldu ve onlarn ilerini grmek vaadiyle
nemli miktarlarda rvet almay alkanlk hline getirdi.
1644 ylnda Anadolu Kazaskerliine atand. Ama, bu grevdeyken rvet almadan hibir kady
atamad ve rvet almay artk tam bir bamllk hline getirdii ortaya knca 1646da grevden
alnd...
Ardndan ne yapp, ne edip kez daha ayn greve gelmeyi baard ve de rvet almay da srdrd.

318

KATLEDLEN EHZADELER

1647de, iin clkn kartp ald rvetler dillere destan olunca, bu kez yeniden g1 revden
azledildi. nce zmite, ardndan Geliboluya srld.

IV. Mehmed (Avc) tahta ktnda, bir hayli dnyalkl olduunu bildii Cinci Ho-cadan kapkuluna
datlmak zere bor* istedi... Gelgelelim, Cinci Hoca paraya an dkn olduu kadar, ok da cimri
idi ve yeni padiahn isteini geri .evirerek ona para vermemekte tereddt bile etmedi...
te o zaman Safranbolunun bu kurnaz, kavruk Anadolu ocuunun talihi birden ters gitmeye
balad...
Veziriazam Sofu Mehmed Paanm-sara-yna kapatlan Cinci Hocanm tm mal varlna ve parasna
(1 milyon 920 bin altn) el konuldu ve kapkuluna datld...
Daha sonra da Mihalla (Karacabey) srlen Cinci Hoca, orada saraydan gnderilen Limnili Hseyin
avu tarafndan boularak idam edildi!..
SULTAN
BRAHM
HAKKINDA
Osmanl hanedannda kendisinden baka tahta kabilecek durumda erkek kalmam olmasndan
dolay da neslin srp git-

katledilen ehzadeler

319

meini salamak iin vezirlerden valilere kadar btn devlet adamlar kendisine birbirinden gzel
cariyeler takdim ederek Sultan brahimin hem batan, hem de zvanadan kmasna sebep oldular.
Osmanl nesli en sonunda yok olup gitmekten kurtulmusa da bin bir eit doulu ve batl kavimden
hasekiler ile cariyeler padiah sonsuz bir sefahat girdabna srkledi. Devletin olanca gelirini
yuttuktan baka, memuriyetlerin bile rvet karl verilmesine ite bu saray savurganl neden
oldu...
Bir yandan hasekiler iin ssl kayklarla ssl arabalar yaplrken, bir yandan da bir mushibenin
syledii masaldan esinlenen Sultan brahimde hastalk derecesinde bir samur merak balad.
Sarayda samur detilmedik yer kalmad. Cinsel gc artrdna inanld iin Amber de kymete
bindi ve benzeri grlp iitilmemi bir Samur ve amber vergisi konuldu! stelik bu verginin
cebren ve kerhen tahsil edilmesine baland.
Sultan brahimin adamakll zvanadan kmasna sebep olan ilk karanlk karakterdeki kii Civan
Kapcba denilen veziriazam Semin Mehmed Paa oldu. Padiahn gzne girip kendi mevkiini
glendirmek amacyla ona, her fikrinin, her sylediinin, her istediinin bir lhm- Rabbn
olduunu syledi ve onu kendisinin hata yapmayacana inandrd.

320

KATLEDLEN EHZADELER

Bu yzden Sultan brahim artk her trl eylem ve sylemini, her trl lgnln, aykrln hakl
ve doal grmeye balad...

rnein, Edirneye yapt bir gezide, orann odununu her ne sebebi hikmet, beenmediinden,
stanbuldan hamallarla Edirneye odun tatt.
dam edilmi olan Varvar Ali Paanm hibir suu olmayan karsn, plak, bal-mumlaryla armha
gerdirip tehir ettirdi!
Sultan brahim, ite bylesine lgnca davranlarda bulunup saltanat srerken, Venedik donanmas
anakkale Boazn tkad, Giriti kuatmakta olan ordu yardmsz ve er-zaksz kald. BosnaHersekte ok sayda stratejik kale dman eline geti.
Anadoluda merkez otoriteye kar eitli ayaklanmalar bagsterdi, btn bunlar He-zarpre Ahmed
Paa tarafndan (veziriazam) gln bahaneler ve utanmazca inkrlarla padiahtan sakland. rnein,
Bosnada Kilis adl bir kale dtnde, veziriazam Hezar-pre, bu koskoca stratejik kale iin
padiaha kk bir kilisedir yalann uydurdu, Venedik donanmasnn da anakkaleden ekilip
gittiini syledi.
0O0

KATLEDLEN EHZADELER

321

PADAH BRAHM BOULUYOR

Eski padiah brahimin mezardan farksz bir mekna diri diri gmlmesi ve bu meknda sabahtan
akamlara dek ac ac feryat ederek aklna gelen herkese bedduada bulunmas, nce saray iinde, sonra
da stanbulda eitli sylentilere yol at.
Bu sylentilerin birine gre, sipahiler a-yaklanarak Sultan brahimi bulunduu yerden karp yeniden
padiahla getireceklerdi.
Geri sylentiydi, ama yine de bu ihtimali nlemek amacyla eyhlislmn fetvasyla Sultan
brahimin izle edilmesine, yani ortadan kaldrlmasna karar verildi.
18 Austos 1648 Sal gn Veziriazam Sofu Mehmed Paa, eyhlislm Abdrra-him Efendi ve
Yenieri Aas saraya geldiler. Eski padiahn hapis tutulduu odann kaps krlarak atrld. Cellat
Kara Ali, adamlaryla birlikte ellerinde yay kirileri, odaya daldlar. brahimin barp armas,
gelenlere hakaretler yadrmas bir yarar salamad.
Birka dakika sonra boyuna kement dolanm cansz vcudu yerde yatyor, iki cariyesi zerine
kapanm alyorlard.
brahimin boularak infaz edilmesi izF/21

322

KATLEDLEN EHZADELER

le ii tamamlanm, 18. Osmanl padiah, I. Ahmedin Ksem Sultandan olma ehzadesi babadan
kalma yntemler ile idam edilip, yaam noktalanmt.

brahim, ldrldnde 33 yann iinde idi (32 yl, 9 ay, 3 gn).

Mezar, Ayasofyada amcas I. Mustafann yanndadr.
oOo

KATLEDLEN EHZADELER

323

SULTAN
AVCI MEHMED
DNEM
Sultan brahimin tahttan indirilmesi ile olu ehzade Mehmed in IV. (Avc) Mehmed olarak tahta k ayni saate rastlar.
IV. Mehmed 8 Austos 1648 Cumartesi gn Osmanl tahtna kmtr.
1642de Ocak gn dnyaya geldiine gre, yeni padiah tahta ktnda henz 7 yann iindeydi
(6 yl, 7 ay, 8 gn).
Biat merasiminde vezirler ve ulemnn nde gelenleri, ocukcaz rkmesin diye eyhlislmn
iaretiyle tren ksa tutuldu ve yedi yandaki yeni padiah, ninesi Ksem Sultana emnet edildi.
IV. Mehmedin annesi Haseki Turhan Hatice Sultandr.
Osmanl padiahlarnn 19.sudur.
Avcla ar derecede dkn olmasndan dolay kendisine Avc lkab verilmi, ve tarihe bu
lkapla gemitir.

324

KATLEDLEN EHZADELER

IV. Mehmet (Avc) / 1642 - 1693 Padiahl: 1648 - 1687

Saltanat deiikliinde en nemli ve etkin rol eski Yenieri Kethdas Kara Murad
Aamn ynettii Ocak Aalar oynam olduklarndan, padiahn ocukluundan yararlanan aalar,
devlet ynetimini ele aldlar. Osmanlda Aalar saltanat denilen bir dnem balad ve bu dnem 3
Eyll 165le kadar yaklak 3 yldan biraz fazla srd...
Saray iine hkim olan ise clus tarihinden itibaren Valide Sultan durumuna geen

KATLEDLEN EHZADELER

325

Haseki Turhan Sultan deil, onu glgede brakan ve saltanat nibeliini eline alan nl ninesi byk
valide sultan durumundaki Ksem Sultan oldu...
IV. Mehmed, uzun yllar (39 yldan fazla) saltanat srd.
Bu sre iinde imparatorlukda ite ve dta elbet birok nemli olaylar cerayan etti. Ancak, tarihiler
onun saltanat yllarnda Osmanlda artk Duraklama devrinin bittii ve Gerileme devrinin
baladnda fikir birlii iindedir.
Kprllerin sadrazamlklar ve nl II. Viyana Kuatmas da IV. Mehmedin saltanat yllarna
rastlayan imparatorluun krlma noktalan arasnda yer alr.
Bir nemli olay da 50 yla yakn imparatorluun kaderinde ok nemli roller oynayan Ksem
Sultann IV. Mehmed dneminde boularak ldrlmesidir.
Evet, Avc Mehmed, saltanat kaygusuyla hibir ehzadeyi bodurtmam, ama annesi Hatice Turhan
Sultann, 62 yandaki Ksem Sultan 2 Eyll 1651 Cumartesi gnn, 3 Eyll 1651 Pazar gecesine
balayan saatlerde Topkap Sarayndaki dairesinde saray cellatlarna bodurtmasna seyirci kalmtr!
-oOo

326

KATLEDLEN EHZADELER

VAKA- VAKVAKYE
YADA
INAR VAKASI
Sultan IV. Avc Mehmed dneminin en ilgin ve artc olaylarndan biri de, tarihilerin ve halkn
taktklar adla Vaka-i Vakva-kiye ya da teki adyla nar Vakasdr.
Bu tuhaf olay, aslnda 4-8 Mart 1656 aras, parasal bunalm yznden sipahilerle yenierilerin
stanbulda Saraya kar balattklar ayaklanma hareketine, daha dorusu bu hareketin sonlan
ekline verilen addr.
O dnemde, Girit seferinin uzayp gitmesi, devlet ynetimine kadnlar saltanatnn egemen olmas, ve
saray grevlileriyle harem aalarnn savurganlklar, hesapsz kitapsz davranlan nedeniyle askerlere
verilen zyf ake demlen deeri dk paralarla dendi. Gelgelelim esnaf, bakr oran iindeki
gm oranndan ok daha fazla olan bu paralar kabul etmedi...
Buna ok fkelenen sipahiler, 3 Mart 1656da yenieri odalarna gidip onlarla tam bir ibirlii
ierisine girdiler, her konuda anlatlar. Geceyi bu konuyu enine boyuna tartarak geirip gereken
kararlar aldktan sonra, devletin hemen tm gelirini ahlk-din-imn-kanun tanmadan yutarak servet
stne servet yapan saray aalaryla doymak bil-

katledilen ehzadeler

327

meyen hkmet erknndan 30 kiinin adn ieren bir liste hazrlayan sipahilerle yenieriler, 4 Mart
1556 gn Atmeydannda toplanp listede yer alan 30 kiinin kellelerini ve derhal bir Ayak Divn
toplanmasn istediler.
Sipahi ve yenierilerin bu bavurular zerine Yenieri Aas ile Kul Kethdas de-itirildiyse de, bu
ayaklanmay el altnda destekleyip kkrtan kubbe vezirleri, ulem ve devlet nde gelenlerinden bir
ksmnn etkinlii nedeniyle ayaklanma bu grevden alnmalarla yatmad gibi, ayaklanma daha da
byd.
En sonunda imdiki Glhane Park giriinin hemen sol tarafnda bulunan Alay K-knn
penceresine gelen henz 15 yandaki padiah IV. Mehmedi, ayaklanmaclar isteklerini kabul etmek
zorunda braktlar.
Alay Kknde derhal bir Hatt- Hmyn yazlp Drssade Aas Behram, Kapaas Bosnal
Ahmed, Raca brahim Aalar nnda cellatlara boduruldu ve cansz bedenleri saray duvarndan
darya atld.
te yandan Hasodaba Hasan Aa, padiahn hocas Bill ve Hazinedar Yusuf Aalar sarayn arka
duvarlarndan iple inip kaykla skdara katlar. Bunlardan Hasan Aa, ksa sre sonra yakalanp
ldrld.
Ayrca azledilen sadrazam Zurnazen Mustafa Paa yerine Siyavu Paa greve getirildi.

328

KATLEDLEN EHZADELER

Kelleleri istenilen saray ve hkmet adamlar er beer ele geirilerek ldrld ve cesetleri
Sultanahmed Meydanndaki en byk nar aacna asld. Ayn ekilde valide sultan mushibesi
padiah dayas Mlk Usta ile ei aban Halife, padiahn hocas Bilal Aa, Defterdar Haczde
Mehmed Paa, Zurnazen Mustafa Paann sadrazam olur olmaz Defterdar tyin ettii Karagz
Mehmed Efendi, Gmrk ve Tersane Eminleri ile su ortaklar da ldrlerek yine Sul-tanahmedteki
nar aacna asld.
nar aacna aslan cesetler alt gn sreyle halka tehir edildi.
damlar tamamlanncaya kadar sren Vaka-i Vakvakiye ya da nar Vakas esnasnda, btn
kentte dkknlar kapal kald ve genel yaam tam anlamyla durdu.
Ayaklanmaclar, ancak olayn beinci gn yani 8 Mart 1656da akamstne doru Atmeydanna
boaltarak daldlar.
NN
VAKA-
VAKVAKYE?

Vakvak Dou kavimlerinin mitolojilerinde, meyvesi insan kafas biiminde olan (Muhtemelen
Hindistan cevizi) bir aacn ad olduundan ve bu meyveler rzgrda birbiri-

KATLEDLEN EHZADELER

329

ne dokunduka vak, vak diye ses kardndan (Hindistan cevizi meyveleri gibi),
be gn sren ayaklanmada idam edilenlerin asldklar nar aac da vakvak aacna ben-zetildii
iin bu olay tarihe Vaka-i Vakvaki-ye adyla da geti...
AVC MEHMEDN
SONU
GELYOR
1687 yl sonlarnda, ite ve darda ilerin ardarda kt gitmesi, Avrupada yenilgilerin ve toprak
kaybnn oalmas, askerdeki honutsuzluk zerine Avc Mehmed Sadret Kaymakam Firari Recep
Paanm yerine Boaz Muhafz Kprl Fzl Mustafa Paay getirdi. Fzl Mustafa Paa,
veziriazamn kaynbiraderi olduundan, iine dt bu son g durumdan ken isini kurtarr diye
hesap etmiti. Silivriden sandalla stanbula gelen Kprl Fazl Mustafa Paay padiah Avc
Mehmed Alay Kknde kabul ederek kendisine yle dedi:* Sana ettiim hakszlklara ramen memur olduun hizmetlerde kusur etmedin. Berhudar ol... Baban
ve kardeinin sadretlerinde rahat olmutu. Sen dahi u alevlenmi atein sndrlmesinde grev
yapacaksn. Duam seninle beraberdir!

330

KATLEDLEN EHZADELER

Oysa, i iten gemiti...

Asker, artk Avc Mehmedi tahtta grmek istemiyordu.
Ayrca, II. Viyana Kuatmas bozgunundan sorumlu grlen Merzifonlu Kara Mustafa Paann
ldrlmesinin ardndan Kprl ailesi sorumlu gibi gsterilmi, antipati toplamt.
in garip yan, Fazl Mustafa Paann da aslnda Avc Mehmede kar ve de onun tahtta grmek
istememi oluuydu...
AVCI MEHMED AVCILIA TVBE EDYOR
Av Mehmed, askerin kendisi hakknda dndn ve onu tahtndan etmek istediklerini henz haber
alamamt.

Bu konuda en yaknlar, en ok gvendikleri bile padiaha herhangi bir ey sylemeye belki de cesaret
edememilerdi. Ancak, padiah, ava, avcla haddinden fazla dkn olduu iin yenierilerin
kendisini pek tutmadn, hatta ona kskn bile olduunu tahmin edebiliyordu. Bu ksknl
ortadan kaldrmak iin sz geen Ocak Aalarna yenierilere datmalan iin altnlar yollanmsa da
bu da bir ie yaramamt.

KATLEDLEN EHZADELER

331

Avc Mehmed, bakaca bir kar yol kalmadn grnce, ani bir kararla artk srekli Topkap
Saraynda kalmaya balad ve ilgin bir karar daha alarak avcla tvbe ettiini duyurdu. Btn av
tazlarn elden kartp ee dosta datt, onlarn bakm ve doyurulmalar iin saraydan ayrlan
tahsisat kestirdi ve kaldklar kulbelerin hepsini yktrd. Kendisi iin 100 at ayrdktan sonra, geri
kalan iolanlann ve teki hizmetkrlarn 1000 kadar atn ucuz fiyatlarla at pazannda sattrd. 500
kadar at da atlan olmayan Kapkulu svarisine verdi. Sarayn i ve d masraflarn olaanst azaltt.
Harem-i H-myndaki 500 kadar cariyeyi era eyleyip dar kartt.
Bylelikle kapkulu mensuplarnn kendisinden yana tavr almalarn hedefliyordu.
Ancak bounayd...
iten gemiti...
te yandan Siyavu Paa padiahn yollad son Hatt- Hmyna uyarak Edirnede ordu ile birlikte
klayacakm gibi grnd. Ancak, el altndan da stanbula doru hareket edilmesi iin ocakl zorba
balarn, Ebu-seyfolu Ahmed, Hac Ali Aa, Hseyin avu gibi sipahileri ve yenierilerden Fetvac
Hseyin avu ile Hac Ali Aay kkrtarak stanbula gitme karar aldrd ve padiaha da ylesine
bir riza gndermeyi ihmal etmedi:

332

KATLEDLEN EHZADELER

* rdeleri zerine Edirnede klamaa ittifak olunmu iken kul taifesi (askerler) otam basp bunda
klamazz ve ulufelerimizi stanbulda alp er ile dvamz anda grrz ve ill otan bana
ykarz diye cebren tular kaldrdlar ve Yeen Paa kulunuz her ne kadar menne alt idiyse de
re edemeyip ktale ur olunmakla ol tarafa azimet ile fitne defedildi diye bir riza takdim etti.
Aslnda, Yeen Osman Paa padiahtan ald altnlar karlnda stanbula gidilmesini nlemek
istemise de bunu baaramam ve ocak mensubu yenierilerle sipahiler arasnda kanl olaylar
kmasn glkle nlemiti.
stanbula doru yrye geildi...
Silivriye varldnda Ocak Aalan kendi aralarnda ii bitirmi, padiahn kardei ehzade
Sleyman Osmanl tahtna karmaya karar vermilerdi.
AVCI MEHMEDN
SON
GRM

Veziriazam Siyavu Paa, ordunun Edirnede kalmayp stanbula doru yola kt yolundaki rizay,
Sadret Kaymakam vastasyla alp renen padiah IV. Mehmed, artk tahtnn elden gitmek zere
olduunu anlad

KATLEDLEN EHZADELER

333

ve Artk netice malm oldu! diyerek 6 Kasm 1689da veziriazam Siyavu Paaya zehir zemberek
szlerle dolu ve de kendi umutsuzluunu da dile getiren u Hatt- Hmynu gnderdi:
Sen ki Veziriazam Siyavu Paasn, Cmle ocak aalar ve ihtiyar kullarma selm ve du ederim;
defa hatt- erif gnderdim, Belgrad ile Edirne arasn kla tyin ettim; muradnz her ne yzden ise
gerek ulufe ve gerek gnderdiiniz deftere mastr-l esmi olan devlet hinlerini tutup irsalini vad
eyledim; asla mltefit olmayp hatt- erifime itaat ve inkyd etmediimden fikriniz belli oldu;
muradnz beni tahttan indirmek ise, olum Mustafa size Allah emneti olsun, yerime geirip beni
kendi hlime koyasz ve kk Ah-medi (III. Ahmed) dahi size Allah emneti eyledim; Hak Celle ve
Al hazretlerinin bir ismi de Kahhrdr; dilerim Allahtan ki cmleniz kahr olasz.
Padiah Avc Mehmedin yollad bu Hatt- Hmyn Silivride veziriazama verildi. Ocak Aalan ve
tahttan indirme etkinliini yneten zorbalarn yannda okundu. Padiahn yazdklarna kimse nem
vermedi ve stelik Hatt- Hmynu getiren Fetva Emininin saraya dnmesine izin verilmeyip
Bizimle stanbula gelirsiniz! diye adam bir tr gzetim altna alnd...

334

KATLEDLEN EHZADELER

Bunun nedeni, uydu:

Eer son kez gnderdii Hatt- Hmynunu tayan Fetva Emni ordu tarafndan alakoyulmayp
stanbula gelmi olsayd, hayatn korumak umudu ile IV. Mehmed kardelerini ldrp saltanat
oluna brakmak oldu-bittisini yapabilirdi.
7 Kasm 1687de veziriazam Siyavu Paa Silivride Ocak Aalaryla grerek ertesi gn Avc
Mehmedin tahttan indirilip, kardei Sleymann (kinci Sleyman) tahta karlmasna kesin karar
verdiler ve bu konuda herkesin azndan yazlm bir mazhar sadret kaymakam Kprl Fzl
Mustafa Pa-aya yolladlar. O da eyhlislam ile kazaskerleri, devlet nde gelenlerini ve ulemy
toplayp durumu grt ve herkes ordunun fikrine katldn dile getirdi...
Ertesi gn ok erken saatlerde Kprl Fzl Mustafa Paa ile Nianc smail Paa, eyhlislm
Debbazde Mehmed Efendi ve kazaskerler ile teki devlet nde gelenleri, ulema, sekbanba ve
yenierilerin korucular ve nde gelenleri Ayasofyada toplandlar. lerinden haseki Mustafa Aa,
kapaas Hac brahim Aaya giderek Osmanl tahtna ehzade Sleymann gemesini ona tebli
ettiler.

Kap Aas, bunun zerine Feth-i erf okunacak, kimse dar kmaya! diyerek herkesi dairelerine,
odalarna doldurdu. Ge-

KATLEDLEN EHZADELER

335

rekli tertibat tamamladktan sonra Hazine Kthdasn arp yle dedi:

* Ayak Divn var! Taht hazrla!
Ardndan Drssade Aas ile Silhdr
Morali Hasan Aay artt, durumu anlatt ve Sultan brahimin ehzadesi Sleyman oturmaya
zorunlu olduu, kafes ad verilen dairesinden alnarak getirmelerini syledi.
EHZADE SLEYMAN AKINA DNYOR
Drssade Aas Ali Aa, ehzade Sleyman Kafes ya da imirlik de denilen dairesinden
dar karmak amacyla ona giderek durumu anlatt.
Ama, ehzade Sleyman ldrleceini zannederek olaanst bir korkuya kaplmt. Dairesinden
dar kmad. Zira, Avc Mehmedin erkek ocuu dnyay geldikten sonra saltanatn ona gemesini
salamak maksadyla kardelerini pekl ldrtebilece-ini dnmt.
Sleyman dairesinden kmamakta direnince Kzlaraas da denilen Drssade Aas Ali Aa
yle konutu:
* Benim evketl padiahm, korkma
yn, vallah billah zarar maksadna gelme-

336

KATLEDLEN EHZADELER

dim. Cmle vezirler ve ulem ve ocakl kullarn sizi padiah edip terifinizi bekliyorlar!
Gzlerinde beliren yalan gizleyemeyen Sleyman, yine de Kzlaraasna inanmayarak yle dedi:
* zlemiz (ortadan kaldrlmamz) emrolundu ise syle, iki rekt namaz klaym,
andan sonra emri yerine getirin, infaz ya
plsn! ocukluumdan beri krk yldr ha
pis ekerim. Her gn lmektense, bir gn

evvel lmek yedir. Bir can iin ne bu ek

tiimiz korku!
Aa, mstakbel padiahn yere kapanp ayaklarn ptkten sonra yalvarrcasna konutu:
* Estafurullah, h ki size bir kasd
ola!.. Taht kurulmu, cmle lem kullarn
size bakar.
O srada Sleymann kk kardei ehzade Ahmed de bu konumalara tank olmutu. Aabeyi
Sleyman yreklendirmek iin ehzade Ahmed (sonradan padiah II. Ahmed) yle dedi:
* Buyurun, korkman! Aa yalan syle
mez!
Sonunda Sleyman raz oldu... Ancak, Sleymann zerinde tahta kmasna uygun bir giysi yoktu.

KATLEDLEN EHZADELER

337

Kzlaraas Ali Aa hemen kendi krklerinden bir samur erkn krk getirtip, padiahn stndeki
krmz entarinin zerine girdirdi. Ardndan Arz Odasnda Sleymann bana amme ve sorgu
takldktan sonra gelenek uyarnca Sleyman, dairesinden alnarak Sofa Kkndeki havuz banda
kurulan tahta karld.
II. Sleymana trende bulunanlar tek tek biat ettiler.
Tarih 9 Kasm 1687 idi, gnlerden Pazard...
Alman sk nlemler nedeniyle eski padiah IV. Mehmedin, Kzlaraas araclyla yeni padiahn
Hatt- Hmynunu alncaya kadar hibir eyden haberi olmad.
Kzlaraas Ali Aa, II. Sleymann Hatt- Hmyununu verdikten sonra IV. Mehrnede yle ded^:
* Murdullah bu imi, buyrun hapisha
neye!
Eski padiah, endieli bir sesle sordu:
Bize kati var m? Aa, kesin yant verdi:
Hayr!.. Hapis emrolundunuz!
Eski- Osmanl hkmdar, iki ehzadesi Mustafa ve Ahmed ile birlikte kardei Sleymann krk yl
tam bir hapis yaam srdrd imirlik denilen daireye gtrldler!
F/22

338

KATLEDLEN EHZADELER

AVCI IV. MEHMED TAHTTAN NN NDRLD?

Ondokuzuncu Osmanl hkmdar olan Sultan Avc IV. Mehmedin tahttan indirilii-ne neden olarak
devlet ilerini hastalk derecesindeki av tutkunluuna feda etmesi olarak gsterildi. Padiahm
stanbuldan daha ok Edirnede ikmet eylemesi, aslnda srf Balkan dalarnda rahat rahat avlanmas
iindir. Ama, cephelerden ardarda felket haberleri geldike IV. Mehmed ulem arasnda da halk
arasnda da ok ar ve ac bir biimde eletirilmeye baland, camilerde aleyhinde vaazlar verildi.
Durumu sezen padiah, bu yzden ava gidip gelmeyi gece karanlna denk getirmeye balad.
Budinin dman eline gemesinden sonra, bir ara ava tvbe ettii sylentileri kt. Ama, bu durum
bir aydan fazla srmedi... Eski av partileri yeniden padiahn gndemine geldi.
Gelgeldim, kendisinin de, memleketin de bana gelen felketlerin asl nedeni, av iptila-smdan ok
Merzifonlu Kara Mustafa Paay kinci Viyana Kuatmas bozgununun tek sorumlusu grp idam
ettirmesi ve onun yerine devlet ynetimini Kara brahim ve Sar Sleyman gibi yeteneksiz ve ihtiras
sahibi kiilerin ellerine brakm olmas akla daha yakn grlr.

KATLEDLEN EHZADELER

339

Padiah Avc IV. Mehmedin 40 yla yakn sren saltanat iki dneme ayrlr:
Kara Mustafa Paanm idamna kadar sren ilk dnem, Giritin fethinin tamamlanmas, Podolya ve
Ukraynann alnmas, Orta Macar denilen Yukar Macaristann Osmanlya bal bir krallk
durumuna getirilmesi gibi parlak basanlarla geti...
Osmanl mparatorluunun snrlan en geni dnemine ulat...
Merzifonlu Kara Mustafa Paann ldrlmesinden balayarak drt yl kadar sren ikinci dnemde
bata Macaristan olmak zere Dalmaya ile Mora elden kt; Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Kuzey
Yunanistanda ok sayda stratejik kale ve kent kaybedilerek imparatorluk klme srecine girdi...
IV. Mehmet 39 yl, 3 ay, 1 gn saltanat srd.
Kanun Sultan Sleymandan sonra en uzun saltanat sren oldu.
46 yann iindeyken (45 yl, 10 ay, 6 gn) tahttan indirildi.
Avc IV. Mehmed 6 Ocak 1693 Sal gn Edirnede ld.
Cenazesi Edirneden stanbula getirilerek, annesinin Yeni Camideki trbesine defnedildi.
oOo

340

KATLEDLEN EHZADELER

20.
OSMANLI

PADAHI
II. SLEYMAN
Sultan brahimin IV. Mehmedten sonra ikinci olu olan ve II. Sleyman olarak tahta kan ehzade
Sleyman, Osmanl hanedannn 20. padiah oldu.
AnnesiDilup Sultand.
15 Nisan 1642de dnyaya geldi.
Tahta ktnda 46 yann iindeydi (45 yl, 6 ay, 24 gn).
II. Sleymann saltanat yllarnda Osmanl imparatorluu drt ayr cephede birden savamak zorunda
kald. Bu arada Avusturya, Belgrad alarak Balkanlara girmeyi baard. II. Sleyman tam bu esnada
Kprl Fazl Mustafa Paa gibi dirayetli bir devlet adamn sadrazamla getirerek, yaamnn en
isabeti iini yapm oldu.
Kprl Fazl Mustafa Paa nce ynetimde ve yargda kkl slahatlarda bulundu. Ardndan,
ordunun bana geerek Srbistan

KATLEDLEN EHZADELER

341

ve Belgrad yeniden Osmanl topraklarna katt. Yl, 1690d... Ertesi yl sefer hazrlklan yapld
srada 22 Haziran 1691 Cuma gn n. Sleyman hayata gzlerini yumdu...
EL Sleyman soukkanl, tedbiri seven, eitimi ve kiisel terbiyesi yksek, devlete ok yararlklan
dokunan sadrazam Kprl Fazl Mustafay szl olarak, herkesin yannda ecek kadar kadirinas,
buna karlk etrafnn kolaylkla etkisi altnda kalabilecek bir yaradltayd.
Osmanl arivlerinde, elerinin kim olduu hakknda bir kayt mevcut deildir...
II. Sleyman, ldkten sonra geriye erkek evlat, yani ehzade brakmad. Bu nedenle onun erkek
ocuklar olmadndan, ehzadelerinin bodurulmas ihtimali de haliyle olmad.
n. Sleyman, olduka imand.
ki yl kadar Hydropisie=stiska (Karnda ya da vcudun herhangi bir blgesinde su birikmesiyle
kendisini gsteren hastalk) has-. tal ekti. Edirnede ld.
ldnde 50 yann iindeydi (49 yl, 2 ay, 7 gn).
Saltanat 1687-1691 aras 3 yl, 7 ay, 4 gn srd.
Tabutu, Edirneden buzlar iinde bir arabaya konularak stanbula tand ve Kanun Sultan
Sleymann trbesine defnedildi.

342

KATLEDLEN EHZADELER

II. AHMED
OSMANLI
TAHTINDA
II. Sleymann hastal artp, karnnn itii, her yannn su toplad bir srada, durum Kzlaraas
tarafndan Veziriazama duyuruldu. O da padiaha Rumeli kazaskeri olarak grev yapan Hekim Yahya
Efendiyi tedavi imknlarn aratrmas iin yollad. Yahya Efendi, deneyimli bir hekimdi. Padiah
iyiden iyiye muayene etti, ve durumunu Vezi-rizma bildirdi:
* Umutsuz!
Bata veziriazam, devlet nde gelenleri hemen H. Sleymann ardndan kimin Osmanl tahtna
geebileceini grp tarttlar. O tarihte n. Sleymann biri kendinden teki padiah IV. Mehmed
ve teki de kardei ehzade Ahmed adlarnda iki kardei ile IV. Mehmedin oullarndan Mustafa ve
Ahmed hayattaydlar. Kprl Fazl Mustafa Paa, ok cefasn ektii ve ayn zamanda stanbul
Kaymakam iken tahttan indirilmesinde nemli rol oynad IV. Mehmedi sevmedii gibi, tabii, belki
intikamn alrlar diye onun oullarndan da taraftar deildi. teki devlet nde gelenleri ve yksek
rtbeli ordu mensuplar hkmet ileriyle uramayp zamann av partilerinde tketmi IV.
Mehmede zaten karydlar. Bylelikle, hepsi padiah H.

katledilen ehzadeler

343

Sleymann kk kardei Ahmedin tahta kmasna topluca karar verdiler.

Veziriazam, padialm (II. Sleyman) yaamndan mit kestii srada, Drssade Aas ile Silhdr
Aaya yle dedi:
* Hnkrmn zaafn grdm; yolda bir hal olursa, zinhar saknp kk karnda Sultan Ahmedden
gayrsn icls ettir-meyesiz; cmle vkela (vekiller) ve ocak halk (ordu) n ihtiyar etti (seti); bir
emr-i Hak vukuunda tahtn sahibi Sultan Ah-meddir...
Zaten, II. Sleyman Edirneye ok bitkin bir durumda gelebilmiti. Sadrazam Kprl Fazl Mustafa
Paa Edirneden cepheye evvel Rikb- Hmyn Kaymakam olarak yenieri aalarndan ikinci vezir
Kad Ali Paay atamt.
Kprl, 15 Haziran 1689da sadrazam (artk vezirizma hem sadrazam, hem de veziriazam
denilmeye balanmt) hem serdr- ekrem olarak Edirneden ayrlnda gerekli kiilere ehzade
Ahmedin hkmdar olacan bir kez daha kesin bir dille bildirdi.

H. Sleyman lr lmez, Sultan brahimin kk olu ve IV. Mehmed ile II. Sleymann kk
kardeleri olan ehzade Ah-med, II. Ahmed olarak 22 Haziran 1691 Cuma gn tahta clus etti (kt).
n. Ahmed, padiah olduunda 49. yann iindeydi (48 yl, 3 ay, 26 gn).

344

KATLEDLEN EHZADELER

Annesi Muazzez Hadice Valide Sultandr.

Osmanl padiahlarnn 21.sidir.
Sadrazam ve Serdr- Ekrem Kprl Fazl Mustafa Paa ise, Edirneden ayrlp Sofyaya geldiinde,
II. Sleymann Edirnede lmyle, II. Ahmedin tahta kn ve kendisini de sadret makamnda
braktn bildiren ferman ve yeni padiahn yollad Mhr- Hmynu ve samur krk almt...
Avusturya seferinde, Slankamendeki arpmalarda cephe durumunu dzeltmek iin dmana kar
arprken sadrazam Kprl Mehmed Paanm ehid dmesi, sonucun aleyhimize dnmesine neden
olduu gibi, deerli bir devlet adamndan da padiah ve lkeyi yoksun brakt. Sonraki savalara da
Egede baz adalar ve Balkanlarda nemli kent ve kaleler dman eline geti.
II. Ahmed, uzun sren bir kafes (imir-lik) hayatnn ardndan tahta kmt.
Ksa sren saltanat srasnda fazla bir yararllk gsteremedi. Devletin bunalml yllarnda i
grebilecek, sorunlar zebilecek nitelikleri yoktu. Sert yaradll olmakla birlikte sk sk etki altnda
kalr ve ikide bir karar deitirirdi. En byk merak Divn- Hmyn grmelerini izlemekti.
Haftada drt gn divn toplants yaptrrd.
II. Ahmedin bilinen eleri yeste ve Re-bia Sultandr.

KATLEDLEN EHZADELER

345

ocuklar ise unlardr: brahim, Selim, Asiye, Atike, Hadice.

II. Ahmed, kardei gibi Hydropisie = s-tiska (vcudun an su toplamas) hastasyd.
n. Ahmed yine kardei II. Sleyman gibi ayn hastalktan ve de Edirne saraynda ld. ldnde (6
ubat 1695 Pazar) 52 yann iindeydi (51 yl, 11 ay, 9 gn).
yi bir hattat olup iir ve mzie meraklyd.
Kanun Sultan Sleymann trbesine defnedilmitir.
oOo

346

KATLEDLEN EHZADELER

22.
OSMANLI
PADAHI
II. MUSTAFA
6 ubat 1695 Pazar gn II. Mustafa Osmanl tahtna kt.
IV. Avc Mehmedin byk ehzadesi olan II. Mustafa, 31 yann iindeyken (30 yl, 8 ay, 2 gn)
padiah oldu.
Annesi Emetullah Rebia Gln Sul-tandr.
Osmanl padiahlarnn 22.sidir.
Edirnede clus ettiinin nc gn, 9 ubat 1695te bir beyanme eklinde yaymlad Hatt-
Hmyununda, babasn bile eletirmekten ekinmeyerek aynen u szlere yer verdi:
* Zevk-u safa ve rahat kendmze haram eylemzdr. Atam Kanun Sultan Sleyman Hn misl
gaza ve cihda niy-yetlymdr!

KATLEDLEN EHZADELER

347

II. Mustafa, kendisinde ar gler vehmeden bir yaradltayd. Nitekim, devlet nde gelenlerinin
iddetle kar koymalarna ramen bizzat ordunun bana geerek sefere kt.
Saltanatnn ilk iki yl olduka baarl geti.
Ancak, nc ylnda Avrupa topraklarnda Osmanl ordular ar yenilgi ve toprak kaybna urad ve
tarihinin en ar antlamalarndan Karlofa, 1699da imzaland.
ler, ite ve dta srekli ktye gitti...
Ve zellikle orduda bagsteren honutsuzluk Edirne Vakas denilen olayn patlak vermesine,
padiahn da tahtn yitirmesine neden oldu.
EDRNE VAKASI VE SONRASI
Edirne Vakas, stanbuldan kalkan bir ordu birliinin, Edirnede bulunan padiah II. Mustafay
tahtndan indirmesi ile sonland iin, tarihe bu adla geti.
Bu byk bakaldrnn balca nedenleri olarak unlar grld:
* Karlofa Antlamasnm ardndan babas Avc IV. Mehmed gibi neredeyse her Allahn gn av
partileri dzenleyen II. Muta-

348

KATLEDLEN EHZADELER

fann artk tamamen Edirne Sarayna yerleip, bakent stanbulu ihmal etmesi...
* 15-16 yl sren uzun bir takm sava
dneminde lke iin ok ar vergilerin getiri
lip, halkn byk ekonomik gle sokulma
s...
Halk, bu ar vergiler altnda ezilip dururken padiahn kocaya verecei kzlar iin Edirnede
grkemli saraylar yaptrmaya kalkmas...
Sarayn padiaha paralel olarak alabildiine savurgan davranmas...
* eyhlislm Erzurumlu Feyzullah
Efendinin davranlar...
Btn bu nedenler arasnda, en nemlisi eyhlislm Erzurumlu Feyzullah Efendinin muhteris
davranlar oldu.
yle ki:
Erzurumlu Seyid Hac Feyzullah Efendi, 1638de Erzurumda dnyaya geldi. Kkl bir din renimi
grd. Geldii stanbulda Vn Mehmed Efendinin (stanbulda Vani-ky semtine adn veren
eyhlislm) damad oldu ve onun araclyla IV. Mehmed ile tant. Saraya alnd. ehzadelikleri
esnasnda II. Mustafa ile III. Ahmed e hocalk yapt. Saraya yaknl nedeniyle ok hzl ykseldi.
Ksa srede mderris, nakibleerf (Seyid ve erifleri, yani Hazret-i Peygamber ve Hazret-i Alinin
soyundan geldiklerine inanlanlarn

katledilen ehzadeler

349

kendilerine reis setikleri kii) oldu. 1688de eyhlislmla getirildiyse de sadrazam Nianc smail
Paa ile anlaamayarak grevinde ancak 17 gn kalabildi ve Erzuruma srgne gnderildi. II.
Mustafa tahta knca 1695te ikinci kez eyhlislm oldu. ehzadeliinde hocas olmann yaratt
yaknlktan yararlanarak padiah byk lde etkisi altna alp hemen her istediini yaptrd.
Bilgin ve konusunda yetkin biri olmasna karlk, inanlmaz derecede ihtirasl biri olduundan, sadece
ahsna deil, sllesinin ve ailesinin tm fertlerinin i banda bulunmalarndan baka bir ey
dnmedi. ok gen yata olan oullarndan birini Nakib-lerf, tekini Anadolu Kazaskeri, birini
Bursa Kads, en kn de ehzadelerin hocas yapt.
Erzurumlu Feyzullah Efendi bunlarla da yetinmeyip amcasnn olunu Rumeli Kazaskeri,
damadlarmdan birini stanbul, tekini Edirne kadlna getirdi. Bylelikle en nemli ilmiye grevleri
Feyzullah Efendi ailesinin tekeli altna girmi oldu. eyhlislm Feyzullah Efendi, btn bunlarla da

yetinmedi; en byk olu Nakiblerf Fethullah Efendiye Meihat payesi verdirerek, kendisinden
sonra olunun da eyhlislm olmasnn yolu at. Bu konuda padiahtan bir de irde kartmay
baard. Ve olunu resmen eyhlislmlk makamnn veliahti ilan ettir-

350

KATLEDLEN EHZADELER

di. Bylelikle bir fetva hanedanl kurabilmek iin tm zemini hazrlad. Ve bir yolunu bulup
damadlanndan biri olan Kprlzde Abdullah Beyi de vezir payesi ile stanbul Kaymakamlna
getirtti.
Padiah savalara devam etmesi iin her frsatta kkrtt.
lmiye snf da, seyfye [asker) snf da Erzurumlu Feyzullah Efendiden kelimenin tam anlamyla
llallah! demeye balad.
Onun sadrazam yaptklar kiiler bile aleyhine dndler ve devrilmesi iin uygun birer frsat
kollamaya baladlar.
Ama, bu konuda en etkili olan Rami Mehmed Paa oldu. Paann en byk etkinlii Edime
Vakasn dzenlemesiydi.
Olay, yle geliti:
Grcistanda Gurtel ve Mingrel evresi yllardan beri Osmanlya vergi demedikleri iin Erzurum
Valisi Kse Halil Paa, bu konuda vergi vermeyen Grclerin cezalandrlmasyla grevlendirildi.
stanbuldan kendisine yollanacak yardm kuvvetlerinden 200 kadar cebeci askeri, ulufelerini almadan
gitmeyeceklerini syleyerek direndiler. Paralar dendiyse de sorun bununla kapanm olmad.
Veziriazam Rami Paa, ite bu durumdan yararlanarak adamlanndan brahim Aayv Cebeci-bahk
ile stanbula yollayp eyhlislm Feyzullah Efendiyi devirmek iin cebecileri el altndan
ayaklanmalar yolunda kkrtt.

KATLEDLEN EHZADELER

351

18 Temmuz 1703te bir ksm yenieriler, baz ulemnn da katlmyla Atmeydannda toplanp isyan
bayran atlar. Ayaklanma, ksa srede alevlenip tm yenieri, cebeci, topu, ulema, esnaf ve de
halkn katlmyla bir ihtilal havasna brnd. Dkknlar tamamen kapatld. eitli sanlardan 10
binden fazla asker, gnll halk, esnaf ve Medrese rencisi softalardan oluan 50 bin kiiye yakn bir
kalabalk nce Topkap Sarayndan Sancak- erifi ve Hrka-i erifi aldlar. Kalabalk, kendi arasnda
yeni bir eyhlislm, sadaret kaymakam, yenieriaas ve segbanba atad. Padiaha riza yazlp
eyhlislm Erzurumlu Feyzullah Efendi ile oullarnn hemen stanbula yollanmalar ve padiahn
da bir an nce bakente gelmesi talep edildi. Bu istekler kabul grmezse ihtilal ordusunun Edirne
zerine yryecei bildirilmek istendi. Ancak, bu rizay tayan asker, Feyzullah Efendinin
grevlendirdii Bostancba Ali Aa komutasndaki 400 kadar bostanc askeri tarafndan yakalanp
tutukland ve Eride-rede hapsedildi. Padiahn durumdan haber-dan olmasn nlemek amacyla da
askerin rizas da yaklp yok edildi...
Bunun zerine, 9 Austos 1703 Perembe gn ayaklanmaclarn ordusu Davutpa-adan Edirneye
doru harekete geti.

Ayaklanmann balca elebalan unlard: Ayaklanmaclarn Yenieri Aas setikleri

352

KATLEDLEN EHZADELER

eski Kulkethdas alk Ahmed Aa, sadret kaymakamlna getirilen eski nianc ve Amcazade
Hseyin Paann damad Ahmed Paa, Ocak aalarndan Sleyman Aa, idama hkm giydiinden
stanbulda saklanp ayaklanma baladktan sonra ortaya kan eski Kerkk Beylerbeyi Firari Hasan
Paa...
nceleri sadece Feyzullah Efendi ve ailesinin tahakkmne kar balatlan harekt, H. Mustafann
ayaklanmaclar yattrr umuduyla onlar tarafndan seilen devlet grevlilerinin memuriyetlerini
onaylamasna, Eriderede tutuklu bulunanlar serbest brakmasna, zellikle eyhlislm Feyzullah
Efendi ile oullarn azledip Erzuruma srlmelerini emretmesine ramen, ayaklanmaclar
dalmadka stanbula gitmeyeceini bildirdiinden, dorudan padiaha kar bir hareket hlini ald.
II. Ahmedin tahttan indirilmesi yolunda fetvalar kt ve hatta ayaklanmann asl dzenleyicisi Rami
Mehmed Paa bile iki yzl siyaseti nedeniyle ayaklanmaclarn gznden dt. Ardndan ihtilal
ordusundaki Sadret Kaymakam Vezir Ahmed Paa sadrazam ilan edildiyse de, Paa mhrsz bir
sadrazam durumunda kald.
Edirneye 30 bin kadar bir asker kalabal toplanmt.
Askere bahiler datld.
Ayrca Kurn- Kerm, kl, ekmek ve tuz zerine padiaha sadkat yemini ettirildi.

KATLEDLEN EHZADELER

353

Evld- Fatihan denilen Rumeli yrkleri-nin banda bulunan vezir Hasan Paa serasker atand ve
sylentiye gre sadrazam Rami Paa, bu ciz ve yal seraskere ayaklanmaclar saldrya getiklerinde
kendisinin Edirneye doru geri ekilmesi hakknda gizlice bir talimat bile verildi. ki ordu, orludan
tede kar karya gelince ayaklanmaclar Yrk Hasan Paaya haber yolladlar:
* Yolumuzdan savulsun!
Yrk Hasan Paa hemen Havzaya doru geri ekildi. Orada Rami Paaya durumu arzedince,
padiah H. Mustafa acele ordunun bana arld. Padiah, 19 Austos Pazar gn Havzaya
geldiinde, Baba-yi Atke (imdiki ad Babaeski) dayanm olan ayaklanmac stanbul ordusu ile
Padiaha bal grnen Edirne ordusu arasnda artk bir konaklk bir uzaklk kalmt. Bu nedenle, iki
taraf askerleri arasna gizli baz haberlemeler oldu. O gece, hkmete ve padiaha szde bal Edirne
ordusundan durup dururken silhlar atlarak, kar tarafa iaretler verildi. Bu iaret zerine tm Edirne
ordusu Baba-yi Atke doru kap stanbul ordusuna katld. II. Mustafann yannda artk baz
paalarndan baka kimse kalmamt. Hatta bunlardan ou kamak zorunda kald. Ayaklanmann el
altndan en gl dzenleyicisi olduu halde, artk dizginlerin elinden kamakta olduunu sezen
sadrazam Rami Paa padiaha
F/23

354

KATLEDLEN EHZADELER

durumun ne kadar vahim olduunu arzetmek zorunda kald ve kendisi de kellesinden olmamak iin bir
tarafa sakland.
Bu durum karsnda II. Mustafaya Edirneye gidip kardei m. Ahmedin saltanatn kutlayp tahtn
ona devretmekten baka are kalmad.
stanbul ordusu, stanbuldan hareket ettikten sonra Silivriye gelinceye kadar, II. Ahmedin henz 11
yan bitirmemi olan olu ehzade brahimin tahta karlmas kararlatrld halde, Silivride
devlet nde gelenleri toplanp, Ekberiyet kural gereince, IV. Mehmedin ikinci olu ve II.
Mustafann ana-baba bir, z kardei III. Ahmedin tahta karlmasna karar alnd. Bu kararn
alnmasnda, sonradan sadrazamlk makamna da getiren nl Baltac Mehmed Aa (sonradan Paa)
da nemli ve etkin bir rol oynad.
stanbul ordusu 21 Austos Sal gn Tunca nehri kylarna dayand ve ertesi gn, 22 Austos 1703
aramba gn n. Mustafa tahtndan indirilip Osmanl tahtna IH. Ah-med kartld.
Padiahn tahttan indirilmesiyle sonulanan bu ayaklanma tam 35 gn srm oldu.
II. Mustafann saltanat 8 yl, 6 ay, 14 gn srd.
Tahttan indirildiinde 40 yann iindeydi.

KATLEDLEN EHZADELER

355

II. Mustafa, tahttan indirildikten sonra ancak 4 ay 8 gn yaayabildi ve 29 Ocak 1704 Cumartesi gn
ld.
22. Osmanl padiah, stanbulda Yeni Camide babas IV. Mehmedin trbesine defnedildi...
II. Mustafa, gl bir karakter yapsna sahipti. Ancak, hocasna haddinden fazla sayg gsterip, hak
etmedii mevkilere getirmesi, onun aleyhine oldu. Omurgas erice olduundan, vcudu hafif ne
eikti. Son zamanlarnda asab ok bozulmutu. irdi. iirlerinde nce Mestr, sonra kbl
mahlaslarn kulland.
Bilinen eleri Hadice, Mahfiruze, Hfize, ehsuvar, Sliha Sultan.
ocuklar: Ahmed, Hasan, Hseyin, Mahmud (Saliha Sultandan), Mehmed, Mu-rad, Osman (ehsuvar
Sultandan) Selim, Zeynep, mm Glsm, Safiye, Aye, Emine, Fatma, Rukiye, Emetullah, Esma.
oOo

356

KATLEDLEN EHZADELER

III. AHMED OSMANLI TAHTINDA

Edirne Vakasnn ardndan 22 Austos 1703 aramba gn Edirnede III. Ahmed Osmanl tahtna
kt.
Yeni padiah, IV. Mehmedin ikinci olu, tahttan indirilen II. Mustafann z kardeiydi.

30/31 Aralk 1673 Cumartesi/Pazar gecesi dnyaya geldi.

Tahta ktnda 30 yann iindeydi (29 yl, 7 ay, 28 gn).
Annesi Rebia Gln Htndur.
23. Osmanl padiahdr.
Kkl bir renim-eitim grd.
Hem usta saylabilecek lde bir hattat, hem de iyi bir airdi; iirlerinde Necb mahlasn kulland.
1703-1730 arasnda saltanat srd.
Tahta karldktan sonra bir sre kendisini bu mevkiye getirenlerin isteklerine uygun davrand, sonra
bunlar teker teker tasfiye etti.

katledilen ehzadeler

357

1709a kadar saltanatnn ilk alt yl sakin geti. sve Krali Charlesin Poltavada Rus ar Petroya
yenilerek Osmanl lkesine snmas zerine durum deiti. Ruslarm stanbul Antlamasn ihlal
edici hareketleri yannda Charles iin ok ar nerilerde bulunmalar karsnda sava patlak verdi.
Osmanl ordular Prutta Petronun ordusunu tam anlamyla kuatm olmakla birlikte, Petrodan gelen
bar istekleri hemen kabul edilerek 1711de koullar Ruslar iin ok hafif olan bir antlama
imzaland. Dt g durumdan pek de kolay bir ekilde kurtulan Petronun kabul ettii koullar
yerine getirmek istememesi yznden yeni bir savaa doru gidilirken Damad Ali Paa Ruslar ile,
nceki Prut Antlamasnn koullarn te-yid ettiren bir antlama imzalad. Bu arada Venedikin
Karadadaki sleri korumas 1715de Osmanlnn Venedike sava amasna neden oldu. kan
eitli savalar sonucu birok toprak paras ve bu arada Belgrad da kaybedildi ve 1718de Pasarofa
Antlamas imzalanmak zorunda kalnd.
Bansn hazrlaycs Nevehirli Damad brahim Paa, zevk, elence ve leme dkn yaradlta bir
sadrazamd. Bu yaradl padiahn yaradlna da uyuyordu. III. Ah-medin bundan sonra balayan
saltanat yllarnn ad, sonralar tarihi Ahmed Refik tarafndan konuldu:

358

KATLEDLEN EHZADELER

III. Ahmed / 1673 - 1736 Padiahl: 1703 - 1730

Lale Devri (1718-1730)...
Birka sava dnda tam on iki yl zevk ve sefa iinde geti. Ancak, yararl kltr etkinlikleri de
gerekletirildi; 1727de matbaa Trkiyeye geldi, kt fabrikas kuruldu, inicilik ve baz ulusal
sanatlann gelimesine nem verildi. ok sayda ktphane ald...
Ancak, Avrupa taklidi saray ve kklerin yapm, lale yetitirilme lgnl, vaktin eitli elencelerle
bou bouna israf, artan safa-

KATLEDLEN EHZADELER

359

hat ve ahlkszlk, en nemlisi de rvet halk arasnda geni bir tepkiye yol at. 1729da ran ile yeni
bir savan balamas, tepki ve honutsuzluu artrd. Damad brahim Paa, bir takm nlemlerle bu
honudsuzluu gidermeye yeltendiyse de baarl olamad.
Ve nl Patrona Halil syan patlak verdi!
PATRONA
HALL
SYANI
Bu nl ayaklanmann en nemli nedenleri ylece sralanabilir:
* Sadrazam Nevehirli Damad brahim
Paann Bat ordularna benzer Askir-i Nizamiye ad verilen yeni bir ordu kurma giriiminde
bulunmas ve bunun iin Fransadan uzman subaylar getirterek skdarda bir kla kurdurtup, yeni
tip askerlerin tlim ve eitimine balamas.
Bu yzden Yenieri Ocann Babliye (hkmete) kar cephe almas...
Artk tamamen bozulup yozlaan Yenieri Ocana, srf ulufe almak amacyla, bir yolunu ve
kolayn bulup kk esnafn da birer ikier yazlmaya balamas.
Yangn, zelzele ve savalarn kentleri, zellikle stanbulu neredeyde harabeye evir
?
360

KATLEDLEN EHZADELER

mesi.
Halkn ekonomik durumunun adamakll bozulmas.
Konulan yeni vergilerin, zellikle artk esnaflk yapmaya balayan yenierilerin tepkisini ekmesi...

 Devlet nde gelenlerinin dzenledikleri raan saflar ve Helva sohbetlerinin ok ar

ithamlarla dolu dedikodulara yol amas.
Nevehirli Damad brahim Paann kendi hsm akrabasn hi hak etmedikleri nemli grevlere
atamas.
Yenierilerin artk eski gaza ganimetleri yerine stanbulda saray, konak, ev yamalayarak mal, mlk
ve gelir edinmeyi alkanlk hline getirmeleri.
Bunun dnda, artk o gnlerde stanbul ne kadar ipten kazktan kurtulmu, ne kadar isiz-gsz
serseri varsa, onlarla dolmutu.
Erzil-i Esfil denilen ekya, Bonak, Arnavut, Krt, Yahudi, Bulgar, ingene, Rum, Ermeni, Laz,
Acem kkenlilerden, ksacas 72 millettendi.
Bu ekya gruhu aylardr bir ayaklanma kararak ortal adamakll talan etmek iin frsat
kolluyorlard. Bunlarn banda Bayezid Hamamnda tellaklk yapan, Patrona Halil adnda Arnavut
kkenli biri vard. Patrona lakab, daha nce Patrona gemisinde le-

KATLEDLEN EHZADELER

361

28 Eyll 1730 Perembe gn genel durum yleydi:

* Padiah iki aya yakn bir zamandan beri
skdardayd ve Rumeli yakasna, stanbula
bir trl gemiyordu.
Padiah ve tm devlet yneticileri, ii gc brakm, artk tamamen saraylara, yallara ekilip leme
dalmt.
Cephede ise, Tebriz Muhafz vezir a-vuba Kara Mustafa Paa 70-80 bin kadar askerini basz
brakp kam, Tebriz dman eline gemi, asker ve bir ksm halk Sa-fevi ordusu tarafndan kltan
geirilmiti. Bu durum lkede genel bir honutsuzluk ve padiah ile hkmete kzgnla yol amt.
Nihayet, stanbulun bir nevi basz gibi kalmasndan yararlanan Bayezidteki hamam tella Patrona
Halil, koskoca Osmanl mpa-ratorluunu allak-bullak edecek olan o nl Patrona Halil syannn
bayran at...
syann elebas Patrona Halil ve avnesi, zaten birka aydan beri ayaklanma iin hazrlk
yapyorlard. Hatta 1730 yl, 25 Eyll gn Mevlt Alaynm yapld srada, ayaklanma bayran
amaya kalkmlarsa da, halkn kendilerine katlmamas endiesiyle bu giriimlerini ertelemilerdi.
Oysa 1730 Eyll sonlarna doru stanbul inanlmaz derecede gzel ve scak gnler yaamaktayd,
devlet nde gelenlerinden hemen hepsi henz yazlklarndan dnmemi-

362

KATLEDLEN EHZADELER

lerdi ve bu durum Patrona ile adamlarnn iini kolaylatryordu.

Ayn yln 28 Eyll Perembe gn ki o gn Babli ve tm resm devlet daireleri, eski dzene
gre, hafta sonu tatilindeydi hepsi de Yenieri Ocana kaytl on yedi kii, balarnda hamam
tella Patrona Halil olduu halde isyan bayran ap Bayezid Camiinin Kaklar Kaps tarafndan
ellerinde bayraklar, yalm kl harekete geerek , drt koldan ilerlemee baladlar. Bir yandan da
ba-nyorlard:
* er ile dvamz vardr! mmet-i Mu-hammedden olan dkknn kapatp bayrak altna gelsin!
Kalabalk, Bedesten tarafna doru ar-ya girdi, Divan Yolu ile Yeni Odalardaki At Meydanna
doru yrd. Dkknlarn kapatan ok sayda esnaf, kalabala katld. Yeni Odalarn kaplar
alarak ieri girildi. Yenieri ayaklanmalarnda gelenek olduundan, ilk olarak Yenieri Oca
Kethdsnn odas olan Birinci Oda Bl kazann kardlar...
Patrona Halil ve ardna takt ayaklanmaclar buradan Sleymaniyedeki Aa Daire-sine gittiler.
Kalabalk be-on misline ulamt. Yenieri Aas Hasan Aa, bunlara birka yz kiiyle kar
kmaya kalktysa da, baaramad ve reyi kamakta buldu. Bundan yreklenen Patrona ve avnesi
Aa Kapsnda hapis tutulanlar serbest brakt-

KATLEDLEN EHZADELER

363

lar, doal olarak onlar da kendilerine katld... Patrona Halilin ardndaki kalabalk her an katlana
katlana daha da byyordu.
Ayaklanmaclarn Patronadan sonra gelen isimleri unlard:
Zaarc blnden Muslu Bee, Ali Usta, Karaylan, nar Ahmed, Oduncu Ah-med, Dervi
Mehmed, Erzurumlu Mehmed, Kk Musl, Cebecilerden Kutucu Hasan Hseyin, Manav smail...
Derken Baba Cafer, Rumeli Hisar, Galata zindanlarnda ve Tersanedeki ta gemilerinde bulunan tm
mahpuslar da serbest braklarak ayaklanmaclara katlmalar saland.
Patrona ve avnesi giderek glerini inanlmayacak derecede byterek ipten, kazktan kurtulma ne
kadar serseri varsa kendilerine kalmalarn salad. Aa Kapsndan Cebeci Klasna gidildi, onlar
da kendileri itirak ettiler. Bu arada Silh ars ve Bit Pa-zannda bulunan tm silh ve cephane
yamaland, Sarahane de kapatld...
SARAY SYANI HABER ALIYOR
HI. Ahmed o gn sefere kmak amac ile skdarda bulunduundan stanbul kaymakamlna
sadrazamn byk damad Kay-

364

KATLEDLEN EHZADELER

mak Mustafa Paa getirilmiti. syan patlak verdiinde Kaymak Paa engelky yaknlarndaki Ba-
Ferah diye anlan nl yalsnda idi. Olay haber alr almaz derhal Rumeli Yakasna geerek
arlarda kapatlm bulunan dkknlarn almas iin abalad. skdara geip durumu sadrazama
iletti. Bu srada tebdil-i kyafet eden (kimliini gizlemek iin giysi deitiren) Yenieri Aas gelip

iin iyzn tm ayrntlar ile anlatnca, padiahn Sancak- erif ile skdardan saraya dnmesine
karar verildi.
III. Ahmed, ehzadelerini yanma ald ve bir ekdiriye (krek ile hareket eden, yelkeni yardmc olarak
kullanlan, eitli teknelere Osmanllar dneminde verilen ad) saraya geti. Ardndan skdardaki
devlet nde gelenleri ve ulema da saraya geldiler...
syan, devletin nde gelen grevlilerini tam bir akna evirmi, devlet kethdas yeterince sert
davranamam, sadrazam panik iinde kalmt. Olay, tm gece boyu mzkere edildii halde, o gece
sadece laf retilmekten baka hibir i yaplmad.
Oysa, isyana katlanlarn hepsi evlerine dndklerinden, kalabaln says gece vakti krk-elli bin
kiiye kadar inmiti. Saraydan az miktarda bostanc ve muhafz, onlarn iini kolaylkla bitirebilecek
durumdayken, gereksiz mzkerelerle vakit yitirildi.

KATLEDLEN EHZADELER

365

En sonunda Sancak- erifin karlmasna karar verildi ve Sancak karlarak sarayn Orta Kaps
nne konuldu. Bir yandan Sancan etrafna adam toplanmaya allrken bir yandan da. At
Meydanndaki isyanclara haber gnderilerek ne istedikleri soruldu.
slerden alnan yant u oldu:
* Padiahmzdan her vehile honuduz... Lkin devletimize zarar ve hyanetleri olan drt kiiyi, iki
saate kadar bize teslim etsin!
Ayaklanmaclar daha sonra bir haseki ile toplam 37 kiinin adn ieren bir listeyi padiaha yolladlar.
Durum, hemen padiaha arz edildi.
Sancak- erifin etrafnda toplanmak isteyen halk ise, sler tm yollan kestiklerinden Ayasofyadan
te gidemedi ve orda ikindiye kadar bekledikten sonra dald... Bir ksm stanbullunun ise Sancak-
erifin kartldndan haberi dahi olmamt.
Saray erkn hissedilir bir umutsuzluk iindeydi.
Bir sonu elde edilemeyince akamst Sancak- erif alnarak saraydaki yerine konuldu.
Devlet nde gelenleri zorunlu olarak geceyi sarayda geirdiler...
slerin ldrmek iin padiahtan istedii 37 kiinin en nemlileri unlard:

366

KATLEDLEN EHZADELER

* Sadrazam Damad Nevehirli brahim Paa,

* Kaptanderya ve stanbul Kaymakam Damad Kaymak Mustafa Paa,
* Sadret Kethdas Mehmed Paa,
* eyhlislm Abdullah Efendi.
Sarayda geirilen gecenin sabah erken
saatlerde eyhlislm Abdullah Efendi, saraya arlm olan eski stanbul Kads Zll Hasan Efendi
ile grt. Hasan Efendiyi Sadrazam Damad brahim Paa, hemehrileri olan Arnavut
ayaklanmaclar kkrtm olabileceinden saraya armt.
Zll Hasan Efendi Arnavut kkenliydi. lmiye snfnda yetiti. 1728de stanbul Kads oldu. Ayn
yl rnlerin azl ve stanbulda zahirenin noksanl nedeniyle bakentte kan darlk, yeni Kad
Zllnin uursuzluuna baland. Kadlk sresini tamamlamadan grevden azledildi ve yerine
Sadrazamin adam Mverrih Rid Efendi getirildi. Bundan dolay Zll Hasan Efendi, sadrazam
brahim Paanm kendi adamn kayrmak amacyla kendisini azlettiine inand ve ona kin balad.
Bunun dnda Hasan Efendinin gzel einde Sadrazamin gz olduu yolunda da ok gl bir
sylenti ortalklarda dolap duruyordu. Patrona ayaklanmas ktnda, Nevehirli Damad brahim
Paa, Zll Hasan Efendinin hemehrisi olan Arnavutlar

katledilen ehzadeler

367

zerinde kendi aleyhinde rol oynayacan dnd Hasan Efendiyi Boslancbay yollayp
Floryadaki iftliinden saraya getirtmiti. Patrona syan bitip, aradan zaman getikten sonra
Zllnin bu isyanda gerekten parma olduu anlald ve grevinden azledilerek Girite srld.
Ancak, Zll Efendi nin saraya arlmasndan herhangi bir sonu elde edilemedi.
Sadrazam Nevehirli Damad brahim Paa, sabah ulemann bulunduu yere giderek yle dedi:
* Ben lm eri olmuumdur! Lkin ve
linimetimin haledilmesine (tahttan indiril
mesine] bir re dnelim.
brahim Paa, daha sonra Mfti Efen-diye dnerek yle konutu:
* Padiahmz seni, kaptan ve keth
day azl ve nefyini (srlmesini) emir bu
yurdular!

Yeni eyhlislm ve kaptandery atanmaya allrken darda ayaklanmaclar kendilerine gre

atamalar yapyorlard. Saraydan ayaklanmaclarla grmeye giden mad-zde Seyyid Mehmed Efendi
adndaki bir grevli, isteklerinin byk ounluunun yapldn, ancak ulemadan hi kimsenin
ldrlmesine muvafakat edilmediini, gerekirse istenilen kiilerin srgne gnderilebileceklerini
padiahn azndan bildirdi.

368

KATLEDLEN EHZADELER

Bu neri kabul edilmedi ve sler, istediklerinin kendilerine diri diri teslim edilmelerinde direndiler.
Bu sler arasnda Sultan Selim semti sakinlerinden, bu kargaalkta kendisine bir klah kapmak iin
frsat kollayan Hri MderrislerTnden Deli brahim adnda bir de yobaz vard. Deli brahim, s
yenieri ve sipahilere kendisini sevdirmi biriydi. sler, ite bu Deli brahimin stanbul Kads ve
Zll Hasan Efendinin Anadolu Kazaskeri olmalarn ve kendilerinin tayin ettikleri Ocak aalarnn
saray tarafndan da kabul edilmelerini istediler.
Padiah in. Ahmed, durumun ciddiyet ve vahametini, slere teslim edilmesi istenilen brahim,
Mehmed ve Mustafa Paalarn artk kurtarlamayacan anlam ve kendi cannn derdine dmt.
slerin kendi kendilerine yaptklar tm atamalar kabul etti. Damad Nevehirli brahim Paa ile teki
ikisinin diri diri ayaklanmaclara teslim edilmeleri uygun grlmeye-rek padiahn mhr brahim
Paadan alnp, teki iki paa ile birlikte sarayda bodurularak cesetlerinin Alay Kknden dar
atlmas istendi. Ancak, bundan sonradan vazgeildi ve eski eyhlislm Abdullah Efendi ile brahim
Paa ve teki damadlar ile onlarn yaknlar birer tarafa srld. Bu arada eski stanbul Kads
Mverrih (tarihi) Rid Efendi de Istanky adasna srgne

katledilen ehzadeler

369

yolland. Sadrazamla Aye Sultanin ei Si-lhdr Mehmed Paa getirildi.

III. AHMED
TAHTTAN
EKLYOR

Tm bu olaylar yldrm gibi geliirken, artk herkes padiahn tahttan indirileceini duymu ya da
anlamt. Hatta, padiah ile ayaklanmaclar arasnda arabuluculuk yapmas istenilen Ayasofya Vaizi
spirzde Ah-med Efendi, bu konuda Osmanl padiahna ak ak unlar syledi:
* Padiahm, siz saltanattan ekilme
dike bu kyamn dalmas muhaldir!
Nitekim, bu sz padiah derinden etkiledi. Ve en sonunda vezirin ve padiahn da-madlarnn
sarayda bodurulup cesetlerinin At Meydan na gnderilmesi fazla uzun srmedi. O andan itibaren de
ayaklanmaclar saltanat deiiklii iin artk ak ak konumaya baladlar:
* Kusur kalan cmle lem yle dur
sun! Sultan Ahmedin bodurttugu ehzade
Sultan brahim nice oldu? Bunun bize ce
vab verilsin!
Ayrca, Nevehirli Damad brahim Pa-ann cesedini grnce tandklar halde tanmazdan gelen
ayaklanmaclar yle dediler:
F/24

370

KATLEDLEN EHZADELER

* Padiahmz brahim Paay sakla

yp, yerine Krk Manolu ona feda eyle
mi! Halife olan bir padiaha byle yalan
yakr m?
Ve ayaklanmaclar, Nevehirli Damad brahim Paann cesedini bir hamal beygirine ykleyip Bb-
Hmyn nne braktlar. stelik, tama srasnda ceset yere dnce atn kuyruuna balanm ve
gidecei noktaya kadar srklenerek gtrlmt.
brahim Paann cedesini Bb- Hmyn nne brakan gz dnm ayaklanmac grubu Padiahn
nerde olduunu kapclardan sordular. Alay Kknde olduunu renince doruca oraya gidip
bar arlarla padiaha hakaret edip, kendilerine brahim Paann gerek cesedinin verilmesini
istediler.
III. Ahmed Alay Kk penceresini ap ayaklanmaclara yle seslendi:
* O deilse yarn asl kendisini vere
lim!
Ve pencereyi kapatt.
Padiah, doruca has odaya gitti...

Artk, tahttan ayrlmaya kesin karar vermiti...

eyhlislm, Rumeli ve Anadolu Kazaske-rini huzuruna davet ederek kendilerine kararn u szlerle
bildirdi:
* Bu kadar zamandan beri brahim Pa-

KATLEDLEN EHZADELER

371

ann ahs herkese malm iken slerin bundan kastlar benim saltanatm istedikleri aikrdr.
Benim dahi tabiatmda saltanata ve hilfete ftur gelmitir. Hatta skdarda iken bir iki defa ehzade
Mahmud hazretlerini serir-i saltanata icls (tahta karmaya karar) hatrmdan gemitir. imdi
dncem tekrar geldi, kan dklmesini bertaraf etmek iin kendi rzmla ehzadeyi saltanata
getirmektir. Ancak benim de ahsma ve evldlanmn hayatna dokunulmayacana dair sizlerden
biriniz At Mey-danna, slerin yanna gidip arzumu sylesin!
Padiahn bu isteini Ayasofya eyhi s-pirzde ile Anadolu Kazaskerliine siler tarafndan getirilen
Zll Hasan Efendi derhal uygulad.
kisi birden At Meydanna giderek padiahn saltanat brakacan ayaklanmaclara bildirdi. Onlar da
elebalan araclyla Mushaf zre yemin edip padiah ve evlatlarna dokunmayacaklarna yemin
ettiler.
I. MAHMUD OSMANLI TAHTINA IKIYOR
Ayaklanmaclardan gvence geldikten sonra padiah HI. Ahmed, 2 Ekim 1730 Pa-

372

KATLEDLEN EHZADELER

zartesi gecesi, kardei II. Mustafann byk olu ehzade Mahmudu, Mbeyn kaps yannda kendi
oturduu yere artp alnndan pt ve yeni padiah olarak ona biat ettiini syledi. Mahmud da
amcasnn elini perek duada bulundu. Ardndan tm ehzadeler I. Mahmuda biat ettiler.
Eski padiah III. Ahmed, saltanat I. Mahmuda teslim ederken ona tarih nemi olan nasihatlerde
bulundu.
IH. Ahmedin yeenine manzum nasi-hatnmesi aynen udur:
Hayr endi ey vuzud- kerm. Hacet eshbna adalet kl Kimsenin inkisarm alma Sana ehzadeler
emnettir Dima saltanatta var olasn Kimseye etme kendini teslim Fukara hline riyet kil Benim
ettiklerime hem kalma Lyk- ab olan siynettir Ferr evketle ber karr olasn Eyleye bahtn kude
Huda Hayme-i mrn olsun pberc! Bu manzum nasihafin dnda III. Ahmed, I. Mahmuda szl
vasiyette bulundu:
1) Vezirine teslim olma!
2) Srekli tecesss eyle (anlamaya aba gster)!
1)

KATLEDLEN EHZADELER

373

3) Be-on sene birini vezrette mstakil istihdam eyleme!

4) Kalem-i drulanna (yalanlarna) asla gvenme!
5) Merhamet sahibi ve cmert ol!
6) Gayet tasarruf zere ol!
7] Hlen hazinende olan mal zayi etme!
8) Kendi iini kendi gr!
9) te benim hlim, sana nasihat iin kfidir!
10) Devlet ilerini baban (II. Mustafa),
Feyzullah Efendiye ve ben, veziriazama b
raktmzdan bu haller bamza geldi! da
reyi bizzat sen ele al!
Yeni padiah I. Mahmud 2 Austos 1696da dnyaya geldi.
Annesi Saliha Sultandr.
Tahta ktnda 35 yann iindeydi (34 yl, 2 ay, 1 gn).
Osmanl padiahlarnn 24ncsdr.
Taht yeenine devreden III. Ahmed ise babas III. Mehmedin Lehistan seferi esnasnda 1703te
dnyaya gelmiti. 13 Haziran 1736da 63 yandayken ld.
III. Ahmed, hassas yaradll, ak fikirli, elenmeye dkn, son derece baarl bir hattat ve iyi de
bir irdi. iirlerinde Necib mahlasn kulland.

374

KATLEDLEN EHZADELER

u beyitler m. Ahmedindir: Hayl-i ry-i dilber cism-i zarmda

nihnmdr O dilcnun itb, s gibi gzde
revnmdr
Nazire sylemek mmkn deil bu
mahla- hbe Suhan perdaz olan ol saf- devr-i
zemnmdr
*

Tenezzl eylemez ziynet-sary dehre

aklar Hm-pervaz- aka cy- sfli
iyn olmaz
*
. Ahmedin yazm olduu 4 Kurn- Kermden birini Ravza-i Mutahharaya (Haz-ret-i
Muhammedin Kabri) hediye etmitir.
Sultanahmedte Ayasofya Camii ile Bb- Hmyn arasna yaptrd tarih emenin yazlar ile
Draman Camii tekke kaps zerindeki kitabe III. Ahmedin kendi yazlardr.
Saltanat dneminde yenilik hareketleri iin ilk adm onun dneminde atld. stanbulda biri Topkap
Saray iinde teki Yenica-mide iki de ktphane yaptrd. stanbulun su gereksinimi iin yaptrd
byk bende Dery-y Sm ad verildi. Dery-y Smin yaptrlmas ile ilgili buyrultuda
sadrazam

KATLEDLEN EHZADELER

375

Nevehirli Damad brahim Paa aynen yle der:

zzetl avuba Aa,
evketl, kermetl efendimizin has-beten lillhi Tel bina ve ihya buyurduklar bend-i kebir sr-
hasene olmala il yevm-il-kym baki kalacak hayrat- celle-den olman mstahsen isim vz lzm
olmala Dery-y Sm tesmiye olunmutur; yn- devlet ve erkn- saltanata fimbd bu isim ile
sylemek zere muhkem tenbih ve tenkid edb hilafndan hazer eyliyeler deyu buyurdu. Gure-i
Zilhicce 1140.
IH. Ahmedin kabri Yeni Cami yanndaki trbesindedir.
III. Ahmed, olduka yakklyd. nce ruhlu, hassas yapl ve ak fikirli bir zihniyete sahipti.
Elenceye dknd ve savatan hi holanmazd. ocuklarnn snnet ve evlenme trenleri
dolaysyla, dnemi neredeyse srekli bir bayram havas iinde geti.
Bilinen eleri unlardr: Gln, Aye Mihri, Hsnh, Mihrih, Hatice Htn, Zeynep, Rukiye
Sultanlar.
ocuklarnn adlar ise yledir: Abdullah, Abdlhamid (Rabia Sultandan), Abdl-mecid,
Abdlmemud, Mehmed (4 ehzade), Murad (2 ehzade), Mustafa (Mihriahtan), Numan, Selim,
Seyfettin, Sleyman, Aye, Esma, Emine, Hatice (4 sultan), Nazife, Naile (2 sultan), Sabiha, Rukiye
(2 sultan), m-m Habibe, Asuman, Zeynep (2 sultan), Z-beyde, Selman.

376

KATLEDLEN EHZADELER

HANEDANDA
SON CNAYETLER
Osmanl hanedannda taht kavgalar yznden padiahlarn, ehzadeleri ya da birbirlerini ldrtmeleri,
kanl saltanat deiiklikleri 18. yzyln ortalarndan 19. yzyln balarna kadar grlmedi...
Yani, Birinci Mahmud, . Osman, III. Mustafa, I. Abdlhamid ve III. Selimin saltanat yllarnda
katledilen Osmanl ehzadesi olmad...
T ki, IV. Mustafann ksa sren saltanat dnemine kadar...
Osmanl Hnedannm son cinayeti, ite bu dnemde ilendi...
IV. Mustafa, kendi saltanatn kurtarabilmek amacyla amcasnn olu Sultan III. Se-limi ldrtt;
kardei Mahmudu da ldrte-cekken baaramad... Bu kez kendi yakaland, hapsedildi ve sonra da
boduruldu...

KATLEDLEN EHZADELER

377

Yukardaki tm olaylar daha iyi kavrayabilmek iin, 28 Osmanl padiah m. Selim dnemine kadar
uzanmak gerekecektir...
m. selim
OSMANLI TAHTINDA
IH. Selim 7 Nisan 1789 Sal gn Osmanl tahtna kt.
IH. Selim Trk yenileme tarihinin grkemli mimarlar arasnda yer alr.
Babas III. Mustafa, annesi Mihrih Sultandr.
Yirmi sekizinci Osmanl padiahdr.
Akaalar Kapsnn nnde kurulan tahtta biat treni yapld.
Selim tahta ktnda, Balkanlarda iki cephede birden savalar devam ediyordu. Ksa sre sonra
Belgrad Avusturyann, Bender Ruslarn eline geti. Ruslarla ancak 1792de Ya Antlamas
yaplarak bar salanabildi. Avusturya ile de bara ulalnca yeni padiah bundan sonraki tm
almalarn kkl bir slahat yapmaya ynlerdirdi. Osmanl tarihilerine gre artk gerileme devri
de bitmi, imparatorluk tam bir yklma srecine girmiti.
IH. Selim zamannda mlk tekilat, teknik okullar, basn ve kltr ileri yeniden ele

378

KATLEDLEN EHZADELER

alnarak dzenlendi. Gerek kara ordusunda ve gerekse donanmada Bat benzeri kurumlarn
oluturulmasna baland. Eitimli asker yetitirilmek zere, Bostanc Ocana bal olarak Nizm-

Cedid birlikleri kuruldu. Yabanc devletlere daimi eliler gnderilmeye baland. Ancak, tm bu iler
olup biterken i ve dta eitli sorunlarla urald. Napolyon Bonapart 1798de anszn Msr igal
etti. Ancak birka yl sonra Franszlarn Msrdan ekilmeleri saland (1802). Bunun ardndan Srp
ayaklanmas 1804te kt. te ise, s mtegallibeler (zorba takm) srekli stanbulun bana dert
oldu.
sleri ve teki zorbalar ezip silmek isteyen III. Selim, Srp ayaklanmasn bastrmak bahanesiyle
Nizm- Cedid askerlerini Rumeliye gndermek istediyse de, siler Edirnede toplanarak Osmanl
tarihinde kinci Edirne Vakas diye anlan olay meydana getirdiler. Ve orduyu geri evirmeye,
dolaysyla Nizm- Cedidin ve yandalarnn gcn krmay baardlar.
1806daki bu olay bitmeden, ayn yl Ruslar ile yeniden bir sava patlak verdi. ngilizler, Rus tarafn
tuttu ve donanmalarn 1807de stanbula kadar yollayarak Osmanlya bask yapmak istedi, ama bir
sonu alnamad ve ngiliz donanmas geri ekilmek zorunda kald.

KATLEDLEN EHZADELER

379

BOAZ
YAMAKLARI
AYAKLANIYOR
kinci Edirne Vakasnm ardndan, sadrazamlkta deiiklik yaplm ve sadret makamna yenieri
aas Hilmi Paa getirilmi, eyhlislmla ise Rumeli Kazaskeri Topal Ataullah Efendi atanmt.
Sadrazam, ordunun bana sava alanna hareket edince, Kse Musa Paa sadret kaymakamlna
getirildi. Sadret kaymakam da, eyhlislm da kendilerini padiaha yenilik yanda gibi
tantmlard. Ama, aslnda ikisi de fanatik birer muhafazakr, hatta yobazd ve el altndan da veliaht
ehzade Mustafa ile ilikilerini srdryorlard. Ordunun stanbulda bulunmasn frsat bilen bu iki
kii Nizm- Cedidi ortadan kaldrmaya karar verdiler. Bu i, onlara gre ok kolay olacakt. Zira,
ylesine salam gerekelere dayanyorlard:
* skir-i ahane de denilen Nizm- Cedidin kuruluu, Yenieri ocan fena halde
kskandrmt.
* Nizam- Cedidin masraflar iin ylda
20 bin kese rsum ihdas olunmas, en so
nunda da ird- cedid (yeni gelir) ad verilen
hazinenin 60 bin keseye kadar karlmas
birok kii ve kuruluu ekonomik ynden
sarsm, rahatsz etmiti.

380

KATLEDLEN EHZADELER

* Devlet dknleri ile ksknleri Yenie

ri Ocandan yana tavr almlard.
* Nizm- Cedid askerlerinin giydikleri
giysiler kfirlerin taklidi saylmt.
Yeni kurulan bu rgt yznden artk Yenierilere ulufe verilmeyecei sylentileri younlamt.
Baz yenilik yandalar kkeni belli ol-mayan servetleriyle zevke dalm, savurganlk had safhaya
ulam, dzenlenen elenceler Lale Devrini bile glgede brakmaya balamt.
Saz, sz, mzik elenceleri, artk bir yozlama, bir safahat addedilmeye balanmt.
Yeni vergiler, para deerinin drlmesi gibi nedenlerle hayat pahall giderek artyordu.
Vergi tahsilindeki yolsuzluklarla ilgili taradan gelen ikyetlere kulak aslmyordu.
Gerekler padiah III. Selimden gizleniyordu.
Halk, Padiah cin arpt! gibi sylentilere bile inanmaya balamt.
Bat yandalnda arla kalmas ar biimde eletiriliyordu.
Fransadaki laiklik cereyannn imparatorlua srad, bu cereyann ise aslnda dinsizlik olduu
yolundaki propagandalar glenmiti.

KATLEDLEN EHZADELER

381

Padiahn lml tutumu, gerici ve ar tutucular martmt.

D gler, Osmanlda her an bir gaile kmasn el altndan destekliyorlard.
Padiahn Cuma selmlna Nizm- Cedid niformas ile kp Yenieri Ocan tamamen ortadan
kaldraca yolundaki sylentiler glenmiti.
Son derece ihtirasl ve ahlk dk biri olan Sadret Kaymakam, halkn Ad Musa, boyu ksa,
kendi kse dedii Selnikli Kse Musa Paa rakiplerini ortadan kaldrp sadrazam olabilmek
amacyla, elden gelen her trl entrikay eviriyor ve, tbiri caizse, padiah sk sk kontrpiyede
brakyordu.
1807 yl Mays aynn son gnlerine gelindiinde bakent stanbulda Yenieri Oca-nn
kaldrlaca sylentileri artk neredeyse azlarda sakz olmutu. Bu sylentiler, veliaht ehzade
Mustafa bata olmak zere, eyhlislm Topal Ataullah Efendi ile sadret kaymakam Kse Musa

Paanm ve kimi tutucu evrelerin iddetli tepkilerine yol at. Bunlar, gl ve yetkin bir sadrazamn
yokluundan da yararlanarak Boaz kaleleri muhafzln yapan yenieri yamaklarn kkrtlar.
25 Mays 1807de Bykdere ayrlnda dzenlenen toplantda kl ve Kurn- Kerm zerine
yemin eden ayaklanmaclar, nce kendilerine reis olarak Kastamonulu Kabak Mustafay setiler,
sonra. Biz kul olu

382

KATLEDLEN EHZADELER

kuluz ve kkne kadar yenieriyiz, Nizm- Cedid elbisesi giymeyiz! diyerek kendilerine Nizm-
Cedid elbiseleri giymeleri iin gnderilmi Mahmud Efendiyi hemen orackta paralayp ldrdler.
Ardndan Kabak Mustafann nderliinde yaklak 600 kadar yenieri yama, tepeden trnaa
silhl olarak Topkap Sarayna doru yrye geti. Kalabalk Ortakye geldiinde, deniz yolu ile
oraya ulaan 300 yamak daha kendilerine katld. Tophaneye gelindiinde ise Topu Ocandaki
askerler de silhlaryla birlikte artk ayaklanmaclarn arasnda yer almlard.
Kafile, ertesi gn teknelerle Halice geerek Unkapannda karaya kt ve doruca Et Meydanna
giderek orada Yenieri nde gelenleriyle buluuldu. 28 Mays 1807 Perembe gn yenierilerin de
kendilerine katlmalaryla daha da glenen ayaklanmaclar, sadret kaymakam ve eyhlislmdan
aldklar talimat uyarnca brahim Kethda, Bahriye nzn Hac brahim, rikab kethdas Hac
Mehmed, Reislkttb vekili Ahmed Efendi, Sr Ktibi Ahmed Efendi gibi yeniliki ve Nizm- Cedid
taraflarnn aralarnda bulunduklar 11 kiinin kendilerine teslim edilmesini padiahtan istediler.
Bu istekler kabul edilince cretlerini daha artran ayaklanmaclar ii daha da aztarak dorudan III.
Selimin tahtn hedef ald-

KATLEDLEN EHZADELER

383

lar. Bu arada kendilerine verilen 11 kiinin hepsi para para edilerek ldrlmt. Ancak, onlar
kkrtanlar bu kadarn hi de yeterli grmyorlard.
stanbul kads At Meydannda kazan kaldrm bulunanlann yanna yollanarak u soru ortaya atld:
* Bu saatten sonra artk padiah m. Selime gvenilebilir mi?

III. Selim / 1761 - 1808 Padiahl: 1739 - 1807

Ayaklanmaclar, eyhlislm davet edip kendisine u soruyu ynelttiler:

384

KATLEDLEN EHZADELER

* Sultan Selintin saltanatta bamsz

l kalmad. Hkmeti ve iktidar bir ta
km zlim kiilerin eline verdi. Kendisi de
zevk-u safa ile megul. Devletin bandaki
ler de fukaraya ve reayaya zulm yapyor
lard. Byle bir padiaha hilfet yakr m?
eyhlislm Topal Ataullah Efendinin yant kesin oldu:
* Deildir!
Ve hemen arkasndan padiahn tahttan indirilebileceine dair hl fetvsn kaleme ald.
Ayaklanmaclar bir yandan Sultan Se-limi istemiyoruz, Sultan Mustafa Efendimizi istiyoruz! diye
barrken, ellerinde eyhlislm Topal Ataullah Efendinin fetvas olduu halde saraya dayandlar.
Fetvaya dayanarak padiahn tahttan ekilmesini istediklerini kendisine bildirdiler.
III. Selim, artk tahttan ayrlmasndan baka yol kalmadn anlamt. Baz yaknlar kendisine
orduyu Edirneden stanbula ararak ayaklanmay bastrmasn nerdi. III. Selimin neriye verdii
yant u oldu:
* Olmaz, sonra Rus ordular gelir, atalcaya dayanr!
Ve III. Selim, derin bir znt iinde Bylesine bir tebaann padiah ve halifesi olmaktansa,
olmamak daha iyidir! diyerek tahtndan ekildiini bildirdi.

katledilen ehzadeler

385

III. Selim, 7 Nisan 1789 Sal gn tahta kp 29 Mays 1807 Cuma gn tahttan feragat ettiine gre
tam 18 yl, 1 ay, 22 gn saltanat srd. Saltana braktnda 46 yann iindeydi.

III. Selimin byk umutlarla kurduu Nizm- Cedid askeri, btn bu olaylar srasnda stanbulda
Levent iftliindeki klalarnda (Gnmzdeki Klan semti) padiahtan hareket emrini bou
bouna bekledi, ayaklanmaya seyirci kald gibi, ksa bir sre sonra, 3 Haziran 1807 tarihinde
datlarak tarihe kart.
III. SELM SARAYDA LDRLYOR
III. Selimin yerine tahta kan amcasnn olu IV. Mustafa tarafndan ynetilip ynlendirilen
tutucular, imparatorluktaki tm yenilik hareketlerine son verdiler ve slahatlardan ancak, sa kalan
ve Rusuk Yaran (III. Selimi yeniden tahta kartmak amacyla Rusuk ym Alemdar Mustafa Paa
ile ibirlii yapan baz devlet adamlarnn kurduklar komiteye verilen ad) diye anlan baz yenilikiler
Alemdar Mustafa Paanm evresinde toplanarak III. Selimi yeniden tahta kartmak iin almaya
baladlar. Bu amala orF/25

386

KATLEDLEN EHZADELER

duunun banda stanbula giren Alemdar Mustafa Paa nce Babliyi, ardndan da Topkap
Sarayn bast. Buna nlem olarak sarayn i kaplarn hemen kapattran IV. Mustafa, tahtn
kaybetmemek maksadyla eski padiah III. Selim ile kardei ehzade Mahmudun (Sonradan II.
Mahmud) ldrlmeleri emrini verdi.
28 Temmuz 1808de odasn basan cellatlara kar III. Selim kendisin elinden geldiince savunmaya
alt. Hatta bunun iin elindeki bir neyi kl gibi baaryla kulland. Ama, uzunca bir mcadelenin
ardndan cellatlardan biri klcn sa akann derisini kesip, sakalyla birlikte enesine kadar indirdi
ve ardndan eski padiah bir ok lobut, i ve kl darbeleriyle maruz kaldktan sonra boazna kiriin
gemesini nleyemedi ve ruhunu teslim etti.
III. Selim, 24 Aralk 1761 Perembe gn dnyaya geldiine gre, tam 46 yl, 7 ay, 5 gn yaad ve 47
yann iindeyken ldrld. 28. Osmanl padiah idi.
te yandan, ehzade Mahmud nl evri Kalfamn cellatlarn yzlerine kl atarak onlar oyalamay
baarmas sonucu frsatn bulup damdan kaarak hayatn kurtard.
III. Selim, Llelide babas III. Mustafann yaptrd camiin yanndaki trbesine defnedildi.

KATLEDLEN EHZADELER

387

Dou ve Bat kaynaklarnda nemli ve byk yeniliki diye tanmlanan . Selim, aslnda sanat
ruhlu kiiliine uygun olarak ok duygulu, ince ve Halm lakabndan da anlalaca gibi yumuak
huylu, geimli bir kiilie sahipti. Koca bir imparatorluu ekip evirmek iin gerekli sertlikten,

kararllktan ve siyasal esneklikten yoksun bulunmas, bir anlamda kendi dramatik sonunu hazrlayc
eksiklikler oldu.
III. Selim, mzik ve iirle de ok yakndan ilgilendi. Tanbur ile ney alar, sarayndan Sdullah Aa
bata gelmek zere dneminin nl musik adamlarnn aktardklar almalar srdrrd.
Hamparsum ve Abdlb-ki Nasr Dede onun padiahlk yllarnda nota sistemleri oluturarak birok
besteyi yazya geirdiler. Aralarnda szidilra, evketz, evcara makamlar da yer alan 14 yeni
makam oluturdu; sanat deeri ok yksek dzeyde yaplar besteledi. Szidilra Mevlevi yini ve
perevi, hafif bestesi nldr.
Mevlevi tarkatini benimsemiti. Sk sk Galata Mevlevhnesine giderek yin dinler, ir eyh
Glibin sohbetlerine katlrd. iirlerinde lhm mahlasn kullanrd. Bir Divn! vardr.
III. Sultan Selimin cenaze treni 29 Temmuz 1808 Cuma gn yapld. Trene tm devlet nde
gelenleri ile ulem ve kalabalk bir halk topluluu katld. Bu talihsiz padi-

388

KATLEDLEN EHZADELER

ahn naa, Laleli Camiine gtrlerek babas III. Mustafann trbesine defnedildi.
III. Selimin kaatilleri, hemen ertesi gnden itibaren tek tek yakalanarak idam edildiler. Bu arada,
padiahn ldrlmesinde -nemli rol oynayan baz cariyeler de Kz Kulesi aklarna gtrld ve
boulup ayaklarna arlk balanarak denize atld.
O dnemde Selimin ldrlmesi ile ilgili olarak idam edilenlerin says 300n ok stnde oldu.
H. MAHMUDUN
TAHTA
IKII
28 Temmuz 1808 Perembe, II. Mah-mudun tahta k ve Alemdar Mustafa Paanm sadrazam olu tarihi ve gndr.
I.

Abdlhamid in kk olu IV. Musta

fann kardei ve Osmanl padiahlarnn otu

zuncusu olan II. Mahmud, 1785 yl 20 Tem
muz aramba gn dnyaya gelmi olduu
na gre, tahta 24 yann iinde (23 yl, 10
gn) kt. Annesi Nakidil Sultann Fransz

kkenli, hatta Napolyon Bonapartn kuzeni

olduu sylenir.
II.

Mahmud, iirlerinde Adl mahlasn

kulland. Usta saylabilecek lde iyi iirleri

vardr.

katledilen ehzadeler

389

II. Mahmud / 1784 - 1839 Padiahl: 1808 - 1839

II. Mahmud, III. Selimi ldrenlerin elinden glkle kurtularak tahta kabildi. Tarihi t Beyin o
srada Ba Lala olan babas Tayyar Efendi, Ba Lala Kulesinin penceresinden dan bakarken,
kaatillerin saraya girilerini ve yaptklarn grd.
Durumu derhal Selim ve Mahmud un taraftarlarna iletti. III. Selim ile ehzade Mah-mudu bacadan
dama karp kurtarmak amacyla III. Selimin aalarndan Kasm,

390

KATLEDLEN EHZADELER

Mahmudun lalas Amber ve arkada Hafz s Aalar, derhal ieriye gnderildiler. Ancak, kaatillerin
Sultan Selimin dairesinden elleri kan iinde ktklarn grnce, kestirme bir yoldan hemen ehzade
Mahmudun dairesine kotular. Bu arada cellatlar da yetimilerdi. Kasm Aa, derhal palasn ekip
merdiven ban tuttu ve saldrganlar, ar yaralar alncaya kadar oyalamay baard. En sonunda
cellatlar merdiven bana knca nl evri Kalfa adndaki kadn, klhandan ald bir kucak kl
adamlarn gzlerine boca ettiinden, cellatlar duraklad. evri Kalfa ierdeki Amber ve s Aalara
seslendi:
* Damdan karm, damdan!
O srada cellatlar ieriye daldlar. Ancak iki aa ehzadeyi dipteki cameknl odann tavanna yakn
olan ve baca denilen at azndan dama karp kurtarmay baarmlard. Buna ramen adamlardan

Ebe Selim adndaki bir Yenierinin frlatt haner ehzade Mahmudun bir kolunu yaralad gibi,
aln da kapya arpt iin berelendi...
ehzade Mahmud dama karlnca ieride kalan iki gl kuvvetli aa yaln klm arpmay
srdrdler. te tam o srada Alemdar Mustafa Paanm askerleri ieri girince cellatlar reyi
kamakta buldular...
ehzade Mahmud ise Haseki dairesinin damndan Kuhane damna geti, damn kenarna gelince
lalas Seferli Kethdas Recep

Paazade Mehmed Bey, Ba Lala Tayyar ve Hafz Ahmed Efendinin dayadklar bir merdivenden
aaya indi. Alemdarm bulunduu yana doru ilerledi... ehzadeyi hayatnda hi grmediinden
tanmayan Alemdar Mustafa Paa, yanndakilere Rumeli ivesi ile sordu: Abe kzanlar, bu kimdir?
Sorunun yantn mam Hafz Efendi verdi:
* Paam; Sultan Mahmud Efendimiz
budur!.. Nevbet-i Hilafet simden ger kendilerinindir. Ben biat eyledim. Artk iin tamamlanmas zt lilerine kalmtr!
Alemdar Mustafa Paa hemen yeni padiahn etteini pt... Ve IH. Selimin ldrlmesinden dolay
saray halkna azna geleni
sylemeye balad...
Bu korkun durumda olaanst bir metanet gsteren ve esasen ok gzpek biri olan Sultan II.
Mahmud, Alemdara yle dedi:
* Paa; ben onlar buldurtup sana gn-dertirim... Sen imdi askerini dat, kendin de Hrka-i Saadet
diresine gel!
Mahmudun bu emri zerine Alemdar hemen askerlerini dar yollad. Kendisi de tm silhlarn
kartt, sadece padiahtan izin alarak III. Selimin kendisine armaan ettii murassa (ssl, ilemeli)
haneri zerinde brakt.
n. Mahmud, Alemdar Mustafa Paay

392

KATLEDLEN EHZADELER

ikindiye doru Hrka-i erf diresinde kabul etti. Ve onu sadrazam olarak atad.
Bu, artk yenilikilerin Osmanlda kazandklar kesin bir zafer demek oluyordu...
Ancak, bu durum fazla srmedi ve II. Mahmud tahta ktktan buuk ay kadar sonra, ayaklanan
yenieriler Osmanl tarihine Alemdar Vakas diye geen olayda, Alemdar Mustafa Paay 15
Kasm 1808 Sal gn konanda ehid ettiler.
Alemdar Mustafa Paann slahat hareketlerine devam ederek Sekbn- Cedid adyla yeni bir asker
oca kurmas zerine Yenieriler Alemdar Mustafa Paann bulunduu yeri kuattlar. Alemdar,

burada kendisini tek bana savundu ve sonunda midi kalmaynca mahzene inerek tabancasyla barut
flarn ateledi. Byk bir patlama sonucu Alemdar ve yakn adamlar hayatlann yitirdiler, ama 500
kadar da yenieri ayaklanma srasnda ld.
15/16 Kasm 1808 Saly arambaya balayan gece, eski padiah IV. Mustafa idam edildi. Bunun
nedeni, ayaklanan yenierilerin Mustafay yeniden tahta kartacaklar yolunda ortalkta gl bir
sylentinin dola-masyd.
Olay, yle geliti:
Sarayn snnet odasnda eyhlislm Salih Efendizde Esad Efendi, Kaymakam

KATLEDLEN EHZADELER

393

Memi Paa, Kaptan- Derya Rmiz Paa ve Anadolu Beylerbeyi Kad Paa ile sarayda bulunan baz
ulema toplanp durumu grtler. eyhlislm, gereken fetvay verdi, padiah, biraz duraksadktan
sonra bunu onaylad ve ite bunun zerine birka cellat IV. Mustafay imirlik dairesinde kendi
belindeki al kuakla boup ldrdler.
Bylelikle IV. Mustafa 3 ay 19 gn nce . Selime yapt muamelenin cezasn aynen ekmi oldu.
IV. Mustafa 30 yann iinde (29 yl, 2 ay, 8 gn) idam edilmi oldu ve 18 Kasm 1808 Cuma gn
le namaznn ardndan babas I. Abdlhamidin trbesine defnedildi...
oOo

394

KATLEDLEN EHZADELER

OSMANLIDA
BR DNEM
SONA ERYOR
15/16 Kasm 1808 tarihi, Osmanlda Osmanlda Katledilen ehzadeler, taht uruna ldrlen
kardeler, tahttan indirilip cellatlara teslim edilen padiahlar bakmndan, bir dnm noktas ve
perdenin kapan olarak kabul edilebilir.
mparatorluun kuruluu olarak en genel kabul grm tarih 1300 olduuna gre imparatorlukta tam
508 yl cellatlarn kirileri ehzadelerin, hatta kimi padiahlarn boynundan eksik olmam demektir.
Baz kimselerce, gl kantlara dayanmakszn ldrld yolunda speklasyonlar yaplan Sultan
Abdlazizin intihar olay saylmazsa, Osmanl hnedanmdaki belli bal cinayetler 15/16 Kasm
1808 tarihinde artk son bulmu demektir.

KATLEDLEN EHZADELER

395

imdiye kadar anlatageldiklerimiz hakknda; yani katledilen, bodurulan ehzadeler, padiahlar

hakknda, ou Osmanl tarih-lerince bir mazeret gibi sunulan gereke ise yledir:

Bu ldrtmelerin ou saltanat bakasna kaptrmamak amac ile aresizlikten tr, pek de

istemeyerek gerekletirilmitir.
Kurulu dzenin, hanedann srdrlmesi, milyonlarca imparatorluk yaayannn huzurunun devam
edebilmesi pahasna padiahlar karde, evlat, akraba ocuklarn ldrtmek zorunda kalmtr...
Belki de bu yzden yeryznde 622 yl kesintisiz hkm srebilmi baka bir hanedan yoktur!..

!
I
I

KATLEDLEN EHZADELER

397

ZET
OSMANLI
TARH
KRONOLOJS
(1299 - 1922)
1299
* Kurulu. 1300
* Yundhisar ve Yeniehir fethedildi.
* Yeniehir Bakent durumuna getirildi. 1302
* Osman Gznin Koyunhisar zaferi 1302
* Kprhisar fethedildi.
* znik kuatmas.
* Marmarack kalesi fethedildi.
* III. Alaeddin Keykubadm lm. 1308
* mral Adas fethedildi. (lk deniz an feh).
* Kohisar fethedildi. 1313
* Harmankaya Tekfuru Kse Mihal Msl
manl kabul ederek Osmanl hizmetine girdi.

* Akhisar, Geyve, Lefke, Hisarck, Lblce, Yenikale, Karagz ve Yankahisar kaleleri ele geirilidi.
1314
* lk Bursa kuatmas. 1316
* Orhan Beyin byk olu Sleyman Bey dodu.
*
398

KATLEDLEN EHZADELER

1317
* Karatekin, Karacaba, Tuzpazan, Kapucuk
ve keresteci kaleleri fethedildi.
1320
* Salk durumu bozulan Osman Bey, olu Or
han Beyi kendi yerine vekil olarak atad.
1321
* Mudanya Orhan Bey tarafndan fethedildi.
* Gemlike sefer dzenlendi.
* Osmanllar Trakyaya geti. 18 ay sren eitli aknlar gerekletirmeye baladlar.
1323
* Akyaz ele geirildi.
* Ayanky fethedildi.
* Mudurnuya sefer dzenlendi. 1324
* Karamrselin fethi. 1325
* Atranos (sonradan Orhaneli) fethedildi. 1326
* Bursa fethedildi.
* Bolu, Kandra, Ermenipazan ve Develihisar fethedildi.
* Osman Beyin ei Mal Htn ve eyh Edebli ld.

* Osman Gazi ld.

* Orhan Gazi tahta kt.
* Aydos ve amandra fethedildi. 1327
* Aka Koca ve Konur Alp ld. 1328
* Vezir Ali yahut Alddin Paann ilk Osmanl kanunlarn yapmas.
* Maltepe zaferi.
* znik ilk defa fethedildi.
1330
* Osmanl Beylii ile Bizans arasnda ilk sulh
anlamas yapld.
1331
* znik kesin olarak fethedildi.
* znik Ayasofya kilisesi camie dntrld.
*
katledilen ehzadeler

399

* Orhan Beyin kardei Alaaddin Paa ld,

yerine ikinci vezir Sleyman Paa getirildi.
* Mudurnu, Tarakl ve Gynk fethedildi.
1331
* lk Osmanl medresesi znikte Orhan Gazi
tarafndan kuruldu.
1333
* Gemlik fethedildi.
1336
* Kirmasti (Mustafakemalpaa), Ulubat, Mihali fethedildi.

1334
* Karesi Beylii Osmanl topraklarna katld.
1337
* Koyulhisar, Yalova, zmit, Hereke ve Armutlu
fethedildi.
1341
* Bizans ile bar anlamas yapld.
* Bizans mparatoru VI. oannes Kantakuze-nos, kz Teodoray Orhan Bey ile evlendirdi.
1347
* Orhan Bey ile VI. oannes Kantakuzenos ara
snda ilk resm buluma gerekleti.
1352
* skdar, Kadky ve Marmara Adalar fethe
dildi.
1354
* ehzade Sleyman Paa Rumeliye geti ve impi Kalesini s yapt.
* Gelibolu fethedildi.
* Ankara ilk defa igal edildi.
* Gerede Beylii Osmanlya katld.
1356
* Foa korsanlan Orhan Beyin oullarndan
Halil Beyi tutsak ald.
1358
* Sleyman Bey komutasndaki Trk gleri Rumelide (Trakyada) fetih harektna balad.
* Orhan Beyin olu Halil Bey tutsaklktan kurtarld.
*
400

KATLEDLEN EHZADELER

1359
* Orhan Gazi ld.

* Sleyman Paa ld.

* I. Murad tahta kt. 1360
* I. Muradn olu Bayezid (Yldrm) dodu.
* Karadeniz Erelisi fethedildi. 1361
* Ankara ikinci kez ele geirildi.
* Sultann ve yresi Osmanl topraklarna katld.
* orlu, Kean, Dimetoka, Pnarhisar, Lleburgaz, Babaeski, Edime fethedildi.
* Edirne Krkpnar yal greleri (ilk mzikli spor gsterisi) yapld.
* Gmlcine, Eski Zara, Yenice fethedildi. 1363
* Filibe fethedildi. 1364
* Srp Snd zaferi.
* Biga fethedildi. 1365
* Raguzann, Osmanl korumasna girmesi. 1366
* Gelibolu Bizanstan geri alnd.
* Kzlaa, slimye, Yanbolu fethedildi.
* Lala ahin Paa Samaku ve htimana akn
lar yapt.
1367
* Kannova, Aydos ve Burgaz kaleleri fethedil
di.
1368
* Vize, Krkkilise ve Sizebolu (Szebolu) kaleleri fethedildi.
* Bakent Bursadan Edirneye tand.
* andarl Kara Halil Paa veziriazam oldu. 1371
* Samaku meydan sava.
* irmen Zaferi.
*
KATLEDLEN EHZADELER
1372

401

* Adriyatik Denizi ve Yunanistann Attika Yanmadasna ilk Osmanl aknlar yapld.

* atalca, nciiz, Firecik fethedildi.
1373
* skee, Drama, Kavala, Zihne, Serez, Vardar
Yenicesi, Avrethisan, Karafirye fethedildi.
1374
andarl Hayreddin Paann Selanik seferi.
1375
* Ni ele geirildi.
1376
* Bulgar Prensesi Tamar, I. Muradla evlendi, Bulgaristan Osmanl korumasna girdi.
* Kara Timurta Paa Rumeli Beylerbeyi oldu.
* Zeamet sistemi uygulanmaya baland.
1377
* Bizans, antlama ile Geliboluyu Osmanllara geri verdi.
1379
* I. Murada snan Bizans mparatoru V. Yoannis Paleoligos, Osmanl korumasnda yeniden
Bizans tahtma geti.
1381
* I. Muradm olu Bayezid fYldnm), Germiya-noullan Beyi Sleymanahm kz Devlet Htn ile
evlendi.
* Devlet Htunun eyizi olarak Ktahya, Simav, Eriz ve Tavanl Osmanlya verildi.
* Osmanllar, Hamidoullan Beyliinden Yalva, sparta, Seydiehir, Akehir, Beyehir ve Karaaa satn alarak topraklarna katt.
1382
* I. Murada Hdvendir unvan verildi.

(Bu unvan, daha sonralar Hnkr ekline dn

erek tm Osmanl padiahlar iin kullanld).
* tip, Manastr ve Pirelpe fethedildi.
* Selanik kuatld.
F/26

402

KATLEDLEN EHZADELER

1383
* Kara Timurta Paa Arnavutluka sefer d
zenledi.
1384
* Osmanl Aknclar Bosna-Herseke aknlar
dzenledi.
1385
* Ohri alnd.
* Savra zaferi.
* Savc Bey, babas I. Murada kar ayakland. 1386
* Sofya ele geirildi.
* Memluklular ile siyasal iliki kuruldu.
* Osmanllar Karaman Beylii zerine yrd.
* ehzade Bayezide Yldrm unvan verildi. 1387
* Veziriazam andarl Hayreddin Paanm l
m zerine, yerine olu andarl Ali Paa getirildi.
1388
* Osmanllar, Plonikte Srp-Bonak ordusunu bozguna uratt.
* Bulgaristan tamamen ele geirildi.
* Mora Yanmadasnda bir ok kale Osmanllara geti.
1389
* I. Kosova Zaferi.

* I. Murad ehid oldu.

* Yldnm Bayezid padiah oldu.
* ehzade Yakup elebi idam edildi.
* Yldnm Bayezidin olu Mehmed (elebi)
dodu.
* Srbistan Osmanl korumasna girdi.
* skp ve Kosova fethedildi. 1390
* Yldnm Bayezid, Srp Prensesi Olivera ile evlendi.
* Aydn, Saruhan, Germiyan, Mentee Beylikleri, Osmanl topraklanna katld.
* Alaehir fethedildi.
*
KATLEDLEN EHZADELER

403

* Hamidoullan ve Teke Beylii alnd.

* Karamanoulanna sefer dzenlendi.
* Konya kuatld. 1391
* Osmanllar stanbulu ilk kez kuattlar.
* Selanik, Osmanl topraklarna katld.
* Almanya ilerine kadar uzanan aknlar d
zenlendi.
1392
* Kastamonu Beylii fethedildi.
* Candarolu Beylii Osmanl hakimiyetine
girdi.
* kodra fethedildi. 1393
* Amasya fethedildi. 1394
* Selanik ve Yeniehir yresi tamamen fethe
dildi.
* Arnavutluk fethedildi. 1395
* stanbul ikinci kez kuatld. 1396

* Nibolu zaferi kazanld.

* Macaristan ve Eflaka aknlar yapld. 1397
* stanbul nc kez kuatld.
* Yunanistana sefer yapld.
* Akay zaferi kazanld, Karaman topraklan
alnd.
1398
* Karadeniz blgesindeki Kubadoullan, Emi-roullan, Tceddinoullan, Taanoullan Osmanl
topraklanna katld.
* Kad Burhneddinin lm ve topraklannn Osmanl lkesine katlmas.
1399
* Dulkadiroullan Beylii fethedildi.
1400
* stanbulda bir Trk mahallesi ile eriyye
Mahkemesi kuruldu ve bir de cami yapld.

404

KATLEDLEN EHZADELER

* Bursada I. Bayezid tarafndan yaptrlan Ulu Camii ibdete ald.

* lk Osmanl Dr-ifs Yldrm Bayezid tarafndan in ettirildi.
* stanbul drdnc kez kuatld.
* Erzincan Beylii Osmanl topraklanna katld. 1402
* Osmanl lkesinde anari balad.
* Bursa, znik ve zmit yama edildi.
* Ankara Meydan Sava.
* Timur Anadoluyu istila etti.
* Fetret Devri balad. 1403
* Yldrm Bayezid ld.
* Timur Anadoludan ekildi.
* elebi Mehmed Bursa ve Balkesir blgesine egemen oldu.

* elebi Mehmedin olu Murad dodu.

* Veziriazam andarl Ali Paa ld. 1411
* Musa elebi Edirnede tahta kt.
* Sleyman elebi ldrld.
* Musa elebi stanbulu beinci kez kuatt. 1412
* Mehmed ve Musa elebiler arasnda nciiz
Sava.
1413
* I. Mehmed (elebi Mehmed), Musa elebiyi
ldrterek tm Osmanl topraklanna egemen oldu.
1414
* elebi Mehmed, Karamana sefer dzenledi.
* Akehir, Beyehir, Seydiehir fethedildi. 1415
* Karamana ikinci kez sefer dzenlendi. 1416
* Osmanl-Venedik arasnda ilk deniz sava.
* Eflak haraca baland. 1417
* Avlonya fethedildi.
* ehzade Murad Amasya valisi oldu.
*
KATLEDLEN EHZADELER

405

1418
* Samsun ve evresi fethedildi. 1419
* Bursada Yeil Camii ibdete ald.
* Ankara Savanda kaybedilen Gebze, Pen
dik, Kartal, Hereke yeniden ele geirildi.
1420
* Anadoluda Brklce Mustafa ile Torlak Ke
mal, Rumelide eyh edreddin ayakland. de
yakalanp idam edildi.

1421
* elebi Mehmed ld.
* II. Murad tahta kt.
* II. Muradn amcas Mustafa elebi Edirnede tahta karak padiah olmaya yeltendi.
1422
* Mustafa elebi ldrld.
* Trakyadaki Osmanl egemenlii glendirildi.
* stanbul altnc kez kuald.
* II. Murad, kk kardei Mustafay ldrtt.
* Eflak, Arnavutluk ve Mora zerine sefere kld.
1424
* Candarolu sfendiyar Bey boyunduruk alt
na alnd.
1425
* Mentee Beylii tarihe kart. 1426
* Teke Beylii tarihe kart. 1427
* Germiyanolu Beylii tarihe kart. 1429
* Veziriazam andarl brahim Paa ld. 1429
* Selanik fethedildi.
* Egede Venedik donanmas yenilgiye uratld. 1431
* Yanya fethedildi. 1432
* II. Muradm olu Mehmed (Ftih) dodu.
*
406

KATLEDLEN EHZADELER

1437
* Macaristana seferler yapld. 1439
* Semendire fethedildi. 1441
* Belgrad kuatld. 1443
* Hal ordusu, Osmanly Ni yaknlarnda

yendi.
1444
* Hallar Yalvata yenildiler.
* Karamanolu yine yenilgiye uratld.
* Osmanl - Macaristan arasnda Segedin Antlamas imzaland.
* II. Murad, olu II. Mehmed lehine tahttah ekildi.
* II. Mehmed 1. kez padiah oldu.
* Varna zaferi kazanld.
1445
* II. Mehmedin tahttan ekilii ve II. Muradn
ikinci defa tahta kmas.
1446
* Mora Despotluu haraca baland. 1447
* Arnavutlukta skender Bey ayaklanmas.
* Kroya (Akahisar) kuatld.
* II. Mehmedin olu Bayezid dodu. 1448
* II. Kosova Zaferi kazanld. 1451
* II. Murad ld ve II. Mehmed, ikinci defa tahta kt.
* Karamanoullanna sefer dzenlendi.
* Karamanolu brahim Bey Osmanl egemenliini kabul etti.
1452
* Rumelihisar yapnld (-drt ay iinde). 1453
* stanbul fethedildi (29 Mays).
* Ayasofya camiye evrildi.
*
KATLEDLEN EHZADELER
* andarh Halil Paa idam edildi.
* Silivri kalesi alnd. 1454
* Srbistana birinci sefer dzenlendi.

407_

1455
* kinci Srp seferi-1456
* Enez fethedildi.
* nc Srbistan seferi.
* Belgrad kuatld-1458
* Srbistan fethi balad.
* Ana fethedildi.
* Eypte cami yapmna baland. 1459
* Semendre alnd* Srbistan Osmanl eyleti oldu.
* Ftihin oullarndan Cem Sultan dodU* Gney Moradaki Despotluklar Osmmly
baland.
1461
* Amasra fethedildi.
* sfendiyaroullan da denilen Candarog^ Osmanl topraklanne* katld.
* Trabzon Rum mparatorluu tarihe kar*?1
1462
* Eflak Prenslii Osmanlya baland.
* Midilli Adas fethedildi. 1463
* Bosna Krall tarihe kant,
* Hersek Dkali? Osmanlya baland.
* Osmanh-Venedik Sava balad.
1466
* II. Mehmedin Arnavutluk seferi.

Mi

* Karaman seferi sonunda Konya fetrJe

Karamanolu Beyli.1 tarihe kant.
1467

rl yj.

* Arnavutlukun bakenti Kroya (Akah^

ne kuatld.

408

KATLEDLEN EHZADELER

1468
* ehzade Cem Kastamonu valiliine getirildi. 1470
* Eriboz Adas alnd.
* Veziriazam shak Paa Karamana sefer a.
* II. Bayezidin olu Selim (Yavuz) dodu.
* Ftih Camii ibdete ald. 1471
* Aliye Beylii Osmanlya katld. 1472
* Silifke ve yresi fethedildi.
* Krelideki savata Akkoyunlular yenildi.
* el fethedildi.
* Topkap saraymn yapmna baland. 1473
* Otlukbeli Zaferi kazanld. 1474
* Eski vezirlerden Mahmud Paa idam edildi.
* kodra kuatld.
* Cem Sultan Karaman valisi oldu.
* Gedik Ahmed Paa veziriazam oldu. 1475
* Karadeniz bir Osmanl gl durumuna geldi.
* Bodan bozgunu. 1476
* Ftih Sultan Mehmed Bodan yendi.
* Gedik Ahmed Paann azledilmesi.
* Karaman Mehmed Paann veziriazam ol
mas.
* nebaht kuatmas.

* talyaya kadar uzanan deniz aknlar. 1477

* Kroya (Akahisar) fethedildi.
* kodra kuatld. 1479
* Osmanl- Venedik Bar Antlamas ile 16 yl
sren sava bitti. kodra Osmanlya brakld.
* Gmhane yaknlarndaki Turul Beylii
Osmanlya katld.
* Aya Mavri, Kefalonya, Zerda Adalar alnd.

KATLEDLEN EHZADELER

409

1480
* Hersek Dukal Osmanlya baland.
* Gedik Ahmed Paa talyada Otranto kentini ele geirdi.
* Rodos kuatld.
* Kadaskerlik, Rumeli ve Anadolu olarak ikiye ayrld.
1481
* Ftih Sultan mehmed ld.
* II. Bayezid tahta kt.
* Cem Sultan Bursada tahta kt.
* Yeniehir Ovasndaki savata II. Bayezid,
Cem Sultan yendi.
1482
* Cem Sultan Memluklulara snd.
* Gedik Ahmed Paa Karaman seferinde Kara-manllarm kuatt Konyay kurtard.
* Cem Sultan Rodos valyelerine snd.
* Cem Sultan Fransaya geti.
* Gedik Ahmed Paa idam edildi.
1483
* Osmanl - Macaristan Bar Antlamas imzaland.

* Bodan seferinde Kili ve Akkerman kaleleri alnd.

1485
* Osmanl - Memluk Sava balad.
1486
* Memluk Savanda Anadolu Beylerbeyi Hersekzde Ahmed Paa yenilerek tutsak dt.
1487
* Veziriazam Davud Paa el Beyliini ele ge
irdi.
* Memluk Savanda Osmanllar Aaayn
muharebesinde yenildi.
1489
* Adana kalesinin Memluklulara braklmas.
* Cem Sultan Roma ya geldi. 1490
* Lehistan (Polonya) ile antlama yapld.

410

KATLEDLEN EHZADELER

* Memluklular Kayseriyi kuatt. 1491

* Osmanl-Memluk bar imzaland. 1492
* Macaristan seferi balad.
* Belgrad kuatld.
* Osmanl ile Ruslar arasnda ilk siyasal iliki
kuruldu.
1495
* Cem Sultan ld.
* ehzade Sleyman dodu. 1497

* Dalmaya kylarna aknlar dzenlendi.

* Karada Osmanl korumasna girdi.
* Davud Paann yerine Hersekzde Ahmed
Paa veziriazam oldu.
* lk Rus elisi stanbula geldi.
1498
* Bli Bey komutasnda Lehistana aknlar dzenlendi.
* andarl brahim Paa, Hersekzde Ahmed Paann yerine sadrazam oldu.
1499
* Osmanl - Venedik sava.
* nebaht ele geirildi.
* andarl brahim Paa lnce yerine Mesih Paa tand.
* Kefalonya Adas Venedikliler tarafndan geri alnd.
* Venedikliler Preveze basknn gerekletirdi. 1500
* Morada Modon kalesi ele geirildi.
* Navarin ele geirildi.
* Koron kalesi ele geirildi. 1501
* Veziriazam Mesih Paa ele seferler dzenleyerek Karamanoullannn son tutunduklan yerleri de
Osmanlya katt.
* Byezid Cmiinin temeli atld.
*
katledilen ehzadeler

411

* Franszlar Midilliyi kuattlar.

* Veziriazam Mesih Paa lnce yerine Hadm Ali Paa getirildi.
* Dra ele geirildi.
* Avnz vergisi konuldu. 1502

* Hallar Aya Mavra Adasn ele geirdiler.

* Bosnaya sefer dzenlendi.
* Lofa kalesi ele geirildi.
* Brusa kalesi ele geirildi.
* Osmanl- Venedik Bar Antlamas imzalan
d.
1503
* Macaristan ile bar antlamas yapld.
* Hadm Ali Paa azledilerek Hersekzde Ah-med Paa veziriazmla getirildi.
1505
* Bayezid Camii ibdete ald.
1506
* Hersekzde Ahmed Paa grevden alnd, ye
rine Hadm Ali Paa tekrar gerildi.
1509
* ehzade Korkud Msra snd.
* stanbulda Kymet- Sura (Kk Kya
met) depremi.
1510
* Depremde yklan stanbul yeniden ina edildi.
1511
* Trabzon valisi olan ehzade Selim (Yavuz) Kefeye gitti.
* ehzade Korkud Saruhan valiliini zorla ele geirdi.
* ehzade Selim Edirneyi igal etti.
* ahkulu ayaklanmas.
* Veziriazam Hadm Ali Paa, ahkulu ayaklanmas srasnda, Kayseri dolaylanndaki Gk-ayda
ahkulu kuvvetlerine yenildi ve ldrld.
* Hersekzde Ahmed Paa c kez veziriazam oldu.
*

412

KATLEDLEN EHZADELER

* ehzade Selim, babas II. Bayezid ile Uladerede yapt sava kaybetti.
1512
* II. Bayezid tahttan feragat etti.
* I. Selim (Yavuz) tahta kt.
* Veziriazam Koca Mustafa Paa idam edildi, yerine drdnc kez Hersekzde Ahmed Paa atand.
* Saruhan valisi ehzade Korkud yakalanarak idam edildi.
1513
* Yavuz Sultan Selim ile aabeyi ehzade Ah
med arasnda Yeniehirde yaplan savata, ehza
de Ahmed yenildi ve idam edildi.
1514
* Yavuz Sultan Selim, Safeviler zerine yrmek iin Edirneden ordusunun banda hareket etti.
* aldran Zaferi.
* Tebriz ele geirildi.
* Bayburt kalesi alnd. 1515
* Kemah kalesi alnd.
* Dulkadiroullan Beylii tarihten silindi. 1516
* Veziriazam Hersekzde Ahmed Paa azledildi.
* Hadm Sinan Paa veziriazam oldu.
* Yavuz, Msr Seferine balad.
* Mercidabk Zaferi.
* Suriye ve Filistin batan baa fethedildi. 1517
* Ridaniye Zaferi.
* Kahirenin fethi.
* Halifelik Osmanllara geti.
* Hicaz fethedildi. 1518
* Yavuz Sultan Selim stanbula dnd. 1520

* Yavuz Sultan Selim ld.

*
KATLEDLEN EHZADELER

413

* I. Sleyman (Kanun Sultan Sleyman) tahta

kt.
1521
* Kanun, Batya yneldi; Brdelen ve Zemun (Zemlin) kaleleri alnd.
* Belgrad fethedildi. 1522
* Rodos Adas fethedildi.
* Veziriazam Pir Mehmet Paa grevinden ayrld.
* brahim Paa veziriazam oldu.
* kinci vezir Ahmed Paa Msr Valisi oldu.
1524
* Msr Valisi Ahmed Paa ayaklanp bamszln ilan etti.
* ehzade Selim dodu.
* Msr valisi Ahmed Paa ldrld, ayaklanma bastrld.
* Veziriazam brahim Paa yeni dzenlemelerde bulunmak iin Msra gitti.
1525
* Fransann ilk elisi stanbula geldi. 1526
* Moha zaferi.
* Macaristan Osmanl topraklarna katld. 1527
* Anadoluda patlak veren ayaklanmalar Vezi
riazam brahim Paa tarafndan bastrld.
1529
* Birinci Viyana kuatmas.
1532
* Kanun Sultan Sleyman kt Almanya se
ferinde birok kaleyi ele geirdi.

1533
* Barbaros Hayreddin Paa stanbula geldi.
* Veziriazam brahim Paa rana sefer dzenledi.
1534
* Barbaros Hayreddin Paa Kaptandery ol
du.

414

KATLEDLEN EHZADELER

* Kanun Irakeyn diye adlandrlan Dou seferine kt.

* Van fethedildi.
* Tunus Barbaros Hayreddin Paa tarafndan Osmanl topraklarna katld.
Badad fethedildi. 1535
* Kanun Sultan Sleyman Dou (Irakeyn) seferini tamamlayarak stanbula dnd.
* Fransaya kapitlasyonlar tannd.
* Veziriazam Frenk Makbul (Maktul) Damad brahim Paa ldrld.
* Aya Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Kanun, Batya yedinci seferine kt.
1538
* Msr Valisi Hadm Sleyman Paa Hind seferine kt.
* Kanun sekizinci seferini Bodana dzenledi.
* Barbaros Hayreddin Paa Kerpe ve Kaof Adalarn ele geirdi.
* Hadm Sleyman Paa Gucerat kylarna ulat.
* Badad fethedildi.
* Preveze Deniz Zaferi. 1539
* Veziriazam Aya Mehmed Paa ld.
* Ltfi Paa veziriazam oldu. 1540

* Osmanl-Venedik antlamas imzaland. 1541

* Veziriazam Ltfi Paa azledildi.
* Hadm Sleyman Paa veziriazam oldu.
* Kanun Sultan Sleyman dokuzuncu seferini Budine dzenledi.
* Macaristan Osmanlnn bir eyleti durumuna geldi.
1543
* Kanun, Estergon Seferi de denilen onuncu
seferine kt.

katledilen ehzadeler

415

* Barbaros Hayreddin Paa, Almanlara kar

Fransaya yardmda bulunmak amacyla Marsil
yaya hareket etti.
* Kanunnin olu ehzade Mehmed ld. 1544
* ehzade Camiinin yapmna baland.
* Veziriazam Hadm Sleyman Paa azledildi.
* Rstem Paa veziriazam oldu. 1546
* Barbaros Hayreddin Paa ld.
* II. Selimin olu Murad (III) dodu. 1547
* zdemirolu Osman Paa Yemende Sanayi
ele geirdi.
1548
* Kanun, on birinci seferini rana dzenledi.
* ahzade Camii ibdete ald. 1550
* Sleymaniye Camiinin yapmna baland. 1551
* Trablusgarp fethedildi. 1552

* Temevar Osmanl topraklarna katld. 1553

* Kanun Sultan Sleyman on ikinci seferinde Nahcivan zerine yrd.
* Kanun Sultan Sleymann en byk olu ehzade Mustafa Konya Erelisinde idam edildi.
* ehzade Cihangir ld.
* Rstem Paa vezirizmlktan azledildi.
* Kara Ahmed Paa veziriazam oldu. 1555
* Osmanl-Safevi antlamas imzaland.
* Kara Ahmed Paa idam edildi.
* Rstem Paa ikinci kez veziriazam oldu.
* Fuzul ld. 1557
* Sleymaniye Camii ibdete ald. 1558
*
416

KATLEDLEN EHZADELER

* Osmanl donanmas Mayorka Adasna bas

kn dzenledi.
1559
* Kanun Sultan Sleymann iki olu Selim ile
Bayezid Konya ovasnda savatlar.
* ehzade Bayezid rana snd. 1560
* Cerbe kalesi fethedildi. 1561
* II. Selimin olu ehzade Murad Manisa valisi oldu.
* Veziriazam Rstem Paa ld.
* Semiz Ali Paa sadrazam oldu.
1562
* Osmanl-Avusturya bar antlamas imza
land.

1565
* Turgut Reis Malta kuatmasnda ehit oldu.
* Veziriazam Semiz Ali Paa ld.
* Sokullu Mehmed Paa veziriazam oldu. 1566
* Sakz Adas fethedildi.
* Kanun Sultan Sleyman on nc ve de son olarak Zigetvar seferine kt.
* Kanun Sultan Sleyman ld.
* II. Selim padiah oldu.
* Zigetvar kalesi ele geirildi.
1567
* Sana Beylerbeyliine zdemirolu Osman
Paa getirildi.
1568
* Edirnede Selimiye Camiinin yapmna ba
land.
1569
* Kurdolu Hzr Reis, Ain Sultan Alaaddine
yardm iin Sumatra Adasna hareket etti.
* Byk stanbul yangn. 1570
* Kbrs Osmanllarca kuatld.
*
KATLEDLEN EHZADELER

417

1571
* Kbrs fethedildi.
* nebaht deniz sava yenilgisi. 1573
* Osmanl-Venedik antlamas imzaland. 1574
* Bodan zaferi.
* nl eyhlislm Ebssuud Efendi ld.
* Selimiye Camii ibdete ald.

* II. Selim ld
* III. Murad tahta kt. 1577
* Kanunnin kz Mihrimah Sultan ld. 1578
* Lala Mustafa Paa Grcistan seferine kt.
* Tiflis ele geirildi.
* irvan ele geirildi. 1579
* ngiltere ile siyasal ve ticar ilikiler kuruldu.
* Lala Mustafa Paa vekleten vezirizmha atand.
* Lala Mustafa Paa ld.
* Koca Sinan Paa veziriazam oldu.
1582
* III. Muradn en byk olu ehzade Mehmed (III. Mehmed) iin 57 gn sren grkemli bir
snnet dn yapld.
* Veziriazam Koca Sinan Paa grevinden azle
dildi.
* Siyavu Paa veziriazam oldu. 1583
* lk ngiliz elisi stanbula geldi.
* Mealeler Sava denilen muharebede z-demirolu Osman Paa Safevi kuvvetlerini ar bir
yenilgiye uratt.
* Veziriazam Siyavu Paa azledildi.
* zdemirolu Osman Paa veziriazam oldu.
1585
* Tebriz yeniden alnarak Azerbaycan Osman
lya baland.
F/27

418

KATLEDLEN EHZADELER

* zdemirolu Osman Paa ld.

* Mesih Paa veziriazam oldu. 1586

* Veziriazam Mesih Paa grevinden istifa etti.
* Siyavu Paa ikinci kez veziriazam oldu. 1587
* Kaptandery Ulu Ali Paa (Kl Ali Paa)
ld.
1588
* Gence ele geirildi.
* Mimar Sinan ld. 1589
* Veziriazam Siyavu Paa azledildi.
* Koca Sinan Paa ikinci kez veziriazam oldu. 1590
* Osmanl-Safevi antlamas imzaland.
* III. Mehmedin olu ehzade Ahmed (I. Ahmed) dnyaya geldi.
* Ferhad Paa veziriazam oldu. 1592
* Veziriazam Ferhad Paa azledildi.
* Siyavu Paa nc kez veziriazam oldu. 1593
* Siyavu Paa azledildi.
* Koca Sinan Paa nc kez veziriazam ol
du.
1595
* III. Murad ld.
* III. Mehmed tahta kt.
* Koca Sinan Paa vezirizmlktan azledildi.
* Ferhad Paa veziriazam oldu.
* Eflak seferindeyken veziriazam Ferhad Paa azledildi.
* Koca Sinan Paa drdnc kez veziriazam oldu.
* Bkre alnd.
* Estergon Kalesi kaybedildi.
* Veziriazam Koca Sinan Paa azledildi.

* Lala Mehmed Paa veziriazam oldu.

*
KATLEDLEN EHZADELER

419

* Lala Mehmed Paa bir gn grevde kaldktan

sonra ld.
* Koca Sinan Paa beinci kez veziriazam oldu. 1596
* Veziriazam Koca Sinan Paa ld.
* Damad brahim Paa veziriazam oldu.
* Eri Seferi iin III. Mehmed stanbuldan hareket etti.
* Eri Kalesi fethedildi.
* Hal ordusu Haovada yenilgiye uratld.
* Damad brahim Paa vezirizmlktan azledildi.
* Caalolu Sinan Paa veziriazam oldu. Ancak ksa sre sonra greve yine brahim Paa getirildi.
1597
* Veziriazam Damad brahim Paa grevden
azledildi.
* Hadm Hasan Paa sadrzam oldu. 1598
* Yeni Camiin yapmna baland.
* Hadm Hasan Paa Yedlkule zindannda
idam edildi.
* Cerrah Mehmed Paa sadrzam oldu. 1599
* Cerrah Mehmed Paa grevden azledildi.
* Damad brahim Paa cnc kez veziria
zam oldu.
1600
* Baki ld.
* Kanije Kalesi alnd. 1601
* Damad brahim Paa ld.
* Yemii Hasan Paa veziriazam oldu.

* Anadoluda ayaklanma kartan Karayazc Halim ldrld, kuvvetleri datld.

* Tiryaki Hasan Paa Kanije Kalesini Hal-lara kar savundu ve teslim etmedi.
*
420

KATLEDLEN EHZADELER

1603
* III. Mehmed byk olu ehzade Mahmudu idam ettirdi.
* Tebriz kaybedildi.
* Sofya ve Petede Osmanl ordusu bozguna urad.
* Veziriazam Yemii Hasan idam edildi.
* Malko Ali Paa veziriazam oldu.
* III. Mehmed ld.
.* I. Ahmed tahta kt. 1604
* Revan kaybedildi.
* Veziriazam Malko Ali Paa ld.
* Lala Mehmed Paa veziriazam oldu.
* I. Ahmedin ilk olu Osman (II. Osman) dodu.
1605
* Osmanl devleti tarihinde ilk kez dardan
ttn ithal etti.
1606
* Veziriazam Lala Mehmed Paa ld.
* Dervi Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Zitvatorok Antlamas imzaland.
* Veziriazam Dervi Mehmed Paa idam edildi.
* Kuyucu Murad Paa veziriazam oldu. 1607
* Anadoluda bagsteren Celli ayaklanmala
rn bastrmak iin Kuyucu Murad Paa ordusu
nun banda harekete geti.
* Kilis igal edildi.

1608
* Anadolu, tamamen Celli ayaklanmaclarn
dan temizlendi.
1609
* Sultanahmed Camiinin yapmna baland. 1610
* Kuyucu Murad Paa ordusuyla rana yneldi. 1611
* Veziriazam Kuyucu Murad Paa ld.
*
KATLEDLEN EHZADELER

421

* Nasuh Paa veziriazam oldu. 1612

* I. Ahmedin olu Murad (IV. Murad) dodu.
* Osmanl-Safevi antlamas. 1613
* ki yasa getirildi. 1614
* Nasuh Paa idam edildi.
* kz Mehmed Paa veziriazam oldu. 1615
* I. Ahmedin olu brahim (sonradan padiah
oldu) dodu.
1616
* Osmanl ordusu Bodanllar bozguna uratt.
* Erivan kuatld.
* Veziriazam kz Mehmed Paa azledildi. Halil Paa veziriazam oldu.
1617
* Sultanahmed Camii ibdete ald.
* Osmanl-Lehistan (Polonya) bar antlamas.
* I. Ahmed ld.
* I. Ahmedin yerine kardei I. Mustafa Os
manl tahtna kt.
1618
* Akl dengesi bozuk olan I. Mustafa tahttan indirildi.

* II. Osman (Gen) Osmanl tahtna kt.

* Osmanl-Safevi antlamas. 1619
* Veziriazam Halil Paa grevden alnd.
* kz Mehmed Paa ksa sre veziriazam ol
du ve hemen azledildi.
* Gzelce Ali Paa veziriazam oldu.
1620
* Osmanl ordusu Lehistan (Polonya) ordusu
nu ar bir yenilgiye uratt.
1621
* Veziriazam Gzelce Ali Paa ld.

422

KATLEDLEN EHZADELER

* Ohrili Hseyin Paa veziriazam oldu.

* II. Osman Hotin seferine kt.
* Veziriazam Ohrili Hseyin Paa grevinden alnd.
* Dilaver Paa veziriazam oldu. 1622
* II. Osman katledildi.
* I. Mustafa ikinci kez tahta kartld.
* Veziriazam Dilver Paa ldrld.
* Davud Paa veziriazam oldu.
* Davud Paa azledildi.
* Sonra arka arkaya Mere Hseyin Paa, Lefkeli Mustafa Paa ve Grc Mehmed Paa veziria
zam oldular.
1623
* Veziriazam Grc Mehmed Paa grevden alnd.
* Mere Hseyin Paa ikinci kez veziriazam oldu. Ksa sre sonra grevinden azledildi.
* Kara Ali Paa veziriazam oldu.

* I. Mustafa ikinci kez tahttan indirildi.

* IV. Murad tahta kt. 1624
* Irak Safevilerin eline geti.
* Veziriazam Kemanke Kara Ali Paa idam edildi.
* erke Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Krmda ayaklanma kt.
* Osmanlya kar ayaklanan Abaza Mehmed Paa yenilgiye uratld.
1625
* Veziriazam erke Mehmed Paa ld.
* Hafz Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Hafz Mehmed Paa Badad Safevilerden
geri almak iin sefere kt.
1626
* Mezzinzde Hafz Ahmed Paa veziriazam oldu.
* Halil Paa veziriazam oldu.
*
KATLEDLEN EHZADELER

423

1628
* Veziriazam Halil Paa azledildi.
* Hsrev Paa veziriazam oldu.
* Abaza Mehmed Paann kard ayaklanma Hsrev Paa tarafndan bastrld.
1629
* Hsrev Paa ran seferine kt. 1631
* Veziriazam Hsrev Paa azledildi.
* Mezzinzde Hafz Ahmed Paa ikinci kez veziriazam oldu.
* Yenieri ayaklanmasnda Mezzinzde Hafz Ahmed Paa ldrld.
* Topal Recep Paa veziriazam oldu.
* Topal Recep Paa idam edildi.
* Tabanyass Mehmed Paa veziriazam oldu.

1633
* IV. Murad stanbuldaki tm kahvehaneleri
kapatt ve ttn yasa koydu.
* Tabanyass Mehmed Paa ran seferine kt. 1634
* IV. Murad Lehistana sefer dzenledi.
* Osmanl-Lehistan antlamas imzaland.
* Abaza Mehmed Paa yakalanp idam edildi. 1635
* ir Nef i idam edildi.
* IV. Murad Revan seferine kt.
* Revan alnd.
* Tebriz yine Osmanllara geti. 1636
* Safeviler Revan geri ald.
* Tabanyass Mehmed Paa azledildi.
* Bayram Paa veziriazam oldu. 1637
* Ruslar Azak ele geirdi. 1638
* IV. Murad Badad seferine kt.
* Veziriazam Bayram Paa ld.
* Tayyar Mehmed Paa veziriazam oldu.
*
424

KATLEDLEN EHZADELER

* Tayyar Mehmed Paa Badad kuatmasnda ehid dt.

* Kemanke Kara Mustafa Paa veziriazam oldu.
* Badad fethedildi. 1639
* Kasr irin Antlamas imzaland. 1640
* IV. Murad ld.
* brahim (Deli) tahta kt. 1642
* brahimin oullan Mehmed ve Sleyman
dnyaya geldiler.
* brahimin olu Ahmed (II. Ahmed) dodu.

1644
* Veziriazam Kemanke Kara Mustafa Paa idam edildi.
* Sultanzde Semin Mehmed Paa veziriazam oldu.
1645
* Girite sefer ald.
* Veziriazam Sultanzde Semin Mehmed Paa azledildi.
* Badefterdar Salih Paa veziriazam oldu. 1647
* Giritte Kandiye abluka altna alnd.
* Veziriazam Salih Paa idam edildi.
* Ksa sre veziriazam olarak Kara Mustafa
Paa grev yapt.
* Hazerpre Ahmed Paa veziriazam oldu.
1648
* Venedik donanmas anakkale Boazn ab
luka altna ald.
* Veziriazam Hazerpre Ahmed Paa idam
edildi.
* Sofu Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Sultan brahim tahttan indirildi.
* Osmanl tahtna 7 yandaki

IV. Mehmed kt.

* Sultan brahim ldrld.

*
katledilen ehzadeler

425

1649
* Veziriazam Sofu Mehmed Paa grevden ay
rld.

* Kara Murad Aa veziriazam oldu.

1650
* Venedik donanmas ikinci defa anakkaleyi abluka altna ald.
* Veziriazam Kara Murad Paa grevden azledildi.
* Melek Ahmed Paa veziriazam oldu. 1651
* Girit adasna erzak yolland.
* Melek Ahmed Paa azledildi.
* Siyavu Paa veziriazam oldu.
* Mahpeyker Ksem Sultan ldrld.
* Siyavu Paa azledildi.
* Grc Mehmed Paa veziriazam oldu. 1652
* Grc Mehmed Paa azledildi.
* Tarhuncu Ahmed Paa veziriazam oldu. 1653
* Tarhuncu Ahmed Paa idam edildi.
* Dervi Mehmed Paa veziriazam oldu. 1654
* Osmanl donanmas anakkale aklarnda Venedik donanmasn ar bir yenilgiye uratt.
* Dervi Mehmed Paa azledildi.
* pir Mustafa Paa veziriazam oldu. 1655
* Veziriazam pir Mustafa Paa idam edildi.
* Ksa sre Kara Murad Paa vezirizmlk
yaptysa da bu greve Ermeni Sleyman Paa geti
rildi.
1656
* Veziriazam Ermeni Sleyman Paa azledildi.
* Deli Hseyin Paa veziriazam oldu.
* Vaka-i Vakvakiyye ya da nar olay.
* Deli Hseyin Paadan sonra ksa aralklarla Zurnazen Mustafa Paa, Siyavu Paa, Boynueri
Mehmed Paa veziriazam oldular.
*

426

KATLEDLEN EHZADELER

* Bozcaada, Semendirek ve Limni adalar Ve-nedikin eline geti.

* Veziriazam Boynueri Mehmed Paa azledildi.
* Kprl Mehmed Paa veziriazam oldu. 1657
* Bozcaada Venedikten geri alnd.
* Ktip elebi ld.
* Limni Adas Venedikten geri alnd. 1658
* Kprl Mehmed Paa ordunun bana geerek Eri seferine kt.
* Osmanlya kar ayaklanan baz valiler yakalanarak Halepte idam edildiler.
1660
* stanbul, tm tarihinin en byk yangn fe
lketine urad.
* Varat Kalesi alnd.
1661
* Yllardr inaat yann kalm bulunan Yeni Camiin yapmna yaniden baland.
* Kprl Mehmed Paa ld.
* Kprlzde Fzl Ahmed Paa veziriazam
oldu.
1662
* Erdelde Osmanl ordusu dman yendi. 1663
* Fzl Ahmed Paa Uyvar seferine kt.
* Uyvar kalesi ele geiririldi.
* Novigrad alnd. 1664
* Yeni Cami ibdete ald.
* Saint Gothar sava.
* IV. Mehmedin olu Mustafa (II. Mustafa)
dodu.
1665
* Topkap Saraynda nemli bir yangn kt. 1666

* Fzl Ahmed Paanm Girit seferi. 1667

* Giritte Kandiye kuatld.
*
KATLEDLEN EHZADELER

427

1669
* Kandiye dt.
* Girit fethedildi. 1672
* IV. Mehmed I. Lehistan seferine kt.
* Kamanie Kalesi alnd.
* Puca Antlamas yapld. 1673
* kinci Lehistan seferi.
* Hotinde Osmanl ordusu yenildi.
* V. Mehmed Ladyzyn (Ladjin) kalesini ald.
* IV. Mehmedin olu Ahmed (III. Ahmed) dodu. 1675
* Veziriazam Fazl Ahmed Paa ld.
* Merzifonlu Kara Mustafa Paa veziriazam oldu.
* Zorawno antlamasyla Podolya ve Ukrayna
Osmanl topraklan iine girdi.
1678
* Cehrin kalesini kuatan Ruslara kar Os
manl sava at.
* Cehrin kalesi alnd.
1680
* IV. Mehmed Rusyaya ikinci bir sefer dzen
ledi.
1681
* Osmanl-Rus antlamas. 1682
* Macar Tkeli mre Osmanlya snd.
* Kaa kalesi ele geirildi.

* IV. Mehmedin Avusturya seferi. 1683

* kinci Viyana kuatmas.
* Veziriazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa
idam edildi.
* Kara brahim Paa veziriazam oldu. 1684
* Viegrad Kalesi dman eline geti.
* Budin Avusturya ordusu tarafndan kuatld.
* Venedik Osmanlya sava at.
*
428

KATLEDLEN EHZADELER

* Preveze ve Aya Mavri Venedikliler tarafndan

alnd.
* Avusturya Uyvar kalesini ald. 1685
* Veziriazam Kara brahim Paa azledildi.
* Sar Sleyman Paa veziriazam oldu. 1686
* Navarin Venedikin eline geti.
* Budin Avusturyann eline geti. 1687
* Moha bozgunu.
* Atina Venedikin eline geti.
* IV. Mehmed tahttan indirildi.
* II. Sleyman tahta geti.
* Eri Kalesi dman eline geti. 1688
* San Sleymandan sonra veziriazam olan Si-yavu Paa azledildi.
* Nianc smail Paa veziriazam oldu.
* smail Paa da azledildi.
* Tekirdal Bekri Mustafa Paa veziriazam oldu. 1689
* Avusturya Belgrad Osmanldan ald.
* II. Sleyman Avusturyaya sefer dzenledi.
* Veziriazam Tekirdal Bekri Mustafa Paa azledildi.

* Kprlzde Fzl Mustafa Paa veziriazam oldu.

1690
* Kanije Kalesi elden kt. 1691
* Venedik Avlonyay ald.
* II. Sleyman ld.
* II. Ahmed tahta kt.
* Veziriazam Fzl Mustafa Paa Salankamen
savanda ehid dt.
* Arabac Ali Paa veziriazam oldu. 1692
* Arabac Ali Paa azledildi.
* alk Ali Paa veziriazam oldu.
*
KATLEDLEN EHZADELER

429

* Avusturya Varat Kalesini ald.

* Hanya Venedik tarafndan kuatld. 1693
* IV. Mehmed ld.
* Veziriazam alk Ali Paa azledildi.
* Bozoklu Bykl Mustafa Paa veziriazam oldu.
* stanbulda byk yangn felaketi. 1694
* Bykl Mustafa Paa azledildi.
* Srmeli Ali Paa veziriazam oldu.
* Gabela Kalesi Venedikin eline geti.
* Petervaradin Sava.
* Sakz Adas Venedikin eline ge. 1695
* II. Ahmed ld.
* II. Mustafa tahta kt.
* Srmeli Ali Paa azledildi.
* Elmas Mehmed Paa veziriazam oldu.
* II. Mustafa Birinci Avusturya Seferi iin hareket etti.

* Lippa Kalesi alnd.

* Midillideki Zeytinburnu Deniz Zaferi.
* Azak Kalesi Rus kuatmasndan kurtarld.
* II. Mustafann olu Mahmud (I. Mahmud)
dodu.
* Ruslar Azak Kalesini ald. 1697
* Osmanl ordusu Zentada bozguna urad.
* Veziriazam Elmas Mehmed Paa Zentada l
drld.
* Amcazade Hseyin Paa veziriazam oldu. 1699
* Karlofa Antlamas imzaland. 1700
* Osmanl-Rus antlamas.
* Amcazade Hseyin Paa azledildi.
* Daltaban Mustafa Paa veziriazam oldu. 1703
* Daltaban Mustafa Paa azledildi.
* Rami Mehmed Paa veziriazam oldu.
*
430

KATLEDLEN EHZADELER

* Edime Vakas.
* II. Mustafa tahttan indirildi.
* III. Ahmed tahta kt.
* Kavanoz Ahmed Paa azledildi.
* Enite Hasan Paa veziriazam oldu. 1704
* Enite Hasan Paa azledildi.
* Kalaylkoz Ahmed Paa veziriazam oldu.
* Kalaylkoz Ahmed Paa azledildi.
* Baltac Mehmed Paa veziriazam oldu. 1706
* Baltac Mehmed paa azledildi.
* orlulu Ali Paa veziriazam oldu. 1708

* Cezayirin Oran ehrinin anahtar III. Ahmede armaan edildi.

1710
* orlulu Ali Paa azledildi.
* Kprlzde Numan Paa veziriazam oldu.
* Numan Paa da azledildi.
* Baltac Mehmed Paa ikinci kez veziriazam oldu.
1711
* Prut Sava.
* Baltac Mehmed Paa azledildi.
* Aa Yusuf Paa veziriazam oldu. 1712
* ir Nbi ld.
* Osmanl-Rus antlamas.
* Aa Yusuf Paa azledildi.
* Silhtar Sleyman Paa veziriazam oldu. 1713
* Osmanlya sman sve Kral Demirba arl lkesine gnderildi.
* Silhtar Sleyman Paa azledildi.
* nce Hoca brahim Paa, hemen sonra Silhtar Ali Paa veziriazam oldu.
1714
* Venedike sava ald.

KATLEDLEN EHZADELER

431

1715
* stendil Adas alnd.
* Mora yeniden fethedildi.
* Giritteki son Venedik kalesi Suda Osmanlya geti.
1716
* Avusturyaya sava ald.
* Petervaradin bozgunu.

* Silhtar Ali Paa ehid dt.

* Hac Halil Paa veziriazam oldu.
* Vakanvis Nima ld.
* Tamevar dman eline geti. 1717
* III. Ahmedin olu Mustafa (III. Mustafa) dodu.
* Avusturya bir kez daha Belgrad ald.
* Hac Halil Paa azledildi.
* Nianc Mehmed Paa veziriazam oldu. 1718
* Nianc Mehmed Paa azledildi.
* Nevehirli Damad brahim Paa veziriazam oldu.
* stanbulda byk yangn felketi.
* Pasarofa Antlamas. 1719
* stanbulda byk bir deprem meydana geldi.
* stanbul yine byk bir yangn felketi yaad.
* Tiflis ve Goru ele geirildi.
* Kirmanah ele geirildi. 1724
* Hoy ele geirildi.
* Osmanl-Rus antlamas.
* Hemedan ve Revan ele geirildi. 1725
* III. Ahmedin olu Abdlhamid (I. Abdlha
mid) dodu.
* Tebriz ve Gence ele geirildi. 1727
* Matbaa Trkiyeye girdi.
* Hamedan bar.
*
432

KATLEDLEN EHZADELER

1729
* stanbul bir byk yangn fe daha yaad. 1730
* Patrona Halil Ayaklanmas.

* III. Ahmed tahttan indirildi.

* I. Mahmud tahta kt. 1731
* Veziriazam Silhtar Mehmed Paa azledildi.
* Kabakulak brahim Paa, hemen ardndan Topal Osman Paa veziriazam oldu.
* Korican Sava.
* Tebriz alnd. 1732
* Osmanl-ran bar
* Topal Osman Paa azledildi.
* Hekimolu Ali Paa veziriazam oldu. 1733
* Badad yeniden ele geirildi. 1735
* Hekimolu Ali Paa azledildi.
* smail Paa veziriazam oldu. 1736
* smail Paa azledildi.
* Silhtar Seyyid Mehmed Paa veziriazam oldu.
* III. Ahmed ld.
. * Osmanl-ran bar. 1737
* Banyalukada Avusturya ordusu bozguna
uratld.
* Silhtar Seyyid Mehmed Paa azledildi.
* Muhsinzde Abdullah Paa veziriazam oldu. Hemen ardndan onun yerine Yeen Mehmed Paa
getirildi.
1738
* Orsova Kalesi ele geirildi. 1739
* Yeen Mehmed Paa azledildi.
* Hac vaz Paa veziriazam oldu.
* Hisarck Zaferi.
* Belgrad yeniden Osmanlya geti.
*
KATLEDLEN EHZADELER

433

* Belgradda Osmanl, Avusturya ve Rusya

arasnda bar yapld.
1740
* Hac vaz Paa grevden azledildi.
* Nianc Hac Ahmed Paa veziriazam oldu. 1742
* Hac Ahmed Paa azledildi.
* Hekimolu Ali Paa ikinci kez veziriazam ol
du.
1743
* Ndir ah Musulu kuatt.
* Hekimolu Ali Paa azledildi.
* Seyyid Hasan Paa veziriazam oldu. 1744
* Ndir ah Kars kuatt. 1746
* stanbulda byk bir yangn oldu.
* Seyyid Hasan Paa azledildi.
* Tiryaki Hac Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Osmanl - Avar bar. 1747
* Tiryaki Hac Mehmed Paa azledildi.
* Boynueri Seyyid Abdullah Paa veziriazam
oldu.
1750
* Seyyid Abdullah Paa azledildi.
* Mehmed Emin Paa veziriazam oldu.
* stanbulda byk bir yangn feti meydana geldi.
1752
* Veziriazam Defterdar Mehmed Emin Paa azledildi.
* Kle Bahir Mustafa Paa veziriazam oldu.
* Trakya ve stanbulda byk bir deprem oldu.
1754

* stanbulda yine byk bir deprem oldu.

* I. Mahmud ld.
* III. Osman tahta kt.
F/28

434

KATLEDLEN EHZADELER

1755
* Hali dondu.
* Kse Bahir Paa azledildi.
* Hekimolu Ali Paa nc kez veziriazam oldu.
* Naili Abdullah Paa ve ondan hemen sonra Nianc Bykl Ali Paa veziriazam oldu.
* stanbulda byk bir yangn meydana geldi.
* Veziriazam Bykl Ali Paa idam edildi.
* Yirmisekizzde Mehmed Said Paa veziria
zam oldu.
* Nuruosmaniye Camii ibdete ald. 1756
* Yirmisekizzde Mehmed Said Paa azledildi.
* Kse Bahir Paa ikinci kez veziriazam oldu.
* stanbul byk bir yangn feti yaad. 1757
* Kse Bahir Paa azledildi.
* Koca Rgp Mehmed Paa veziriazam oldu.
* III. Osman ld.
* III. Mustafa tahta kt. 1760
* Laleli Camiinin inaatna baland. 1761
* III. Mustafann olu Selim (III. Selim) dodu. 1763
* Koca Rgp Paa ld.
* Tevkii Hamza Hamid Paa ksa sre vezirizmlk yapt.
* Kse Bahir Mustafa Paa veziriazam oldu. 1764

* Laleli Camii ibdete ald. 1765

* Kse Bahir Mustafa Paa grevden alnd.
* Muhsinzde Mehmed Paa veziriazam oldu. 1766
* stanbulda byk bir deprem oldu. 1768
* Muhsinzde Mehmed Paa azledildi.
* Silhtar Hamza Mahir Paa sadrazam oldu.
*
KATLEDLEN EHZADELER

435

* Rusyaya sava ilan edildi.

* Silhtar Hamza Mahir Paa azledildi.
* Yalkzde Mehmed Emin Paa veziriazam oldu.
1769
* Hotin Zaferi.
* Yalkzde Mehmed Emin Paa azledildi.
* Moldovanc Ali Paa veziriazam oldu.
* Hotini Ruslar ele geirdi.
* Moldovanc Ali Paa azledildi.
* vazzde Ali Paa veziriazam oldu. 1770
* Mora Zaferi.
* Ruslar Osmanl donanmasn emede yakt.
* Limni geri alnd.
* vazzde Halil Paa azledildi.
* Silhtar Mehmed Paa veziriazam oldu. 1771
* Ruslar Krm ald.
* z Zaferi.
* Silhtar Mehmed Paa azledildi.
* Muhsinzde Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Bkre Ban Konferans. 1773
* Msrda ayaklanan Cin Ali Bey yenilgiye uratld.

* Silistre Zaferi.
* Varna Zaferi. 1774
* III. Mustafa ld.
* I. Abdlhamid tahta kt.
* Kk Kaynarca Antlamas.
* Muhsinzde Mehmed Paa ld.
* zzet Mehmed Paa veziriazam oldu. 1775
* zzet Mehmed Paa azledildi.
* Dervi Mehmed Paa veziriazam oldu. 1776
* rana sava ilan edildi.
*
436

KATLEDLEN EHZADELER

1777
* Dervi Mehmed Paa azledildi.
* Drendeli Cebecizde Mehmed Paa veziriazam oldu.
* Sine Zaferi. 1778
* Drendeli Cebecizde Mehmed Paa azledildi.
* Kalafat Mehmet Paa veziriazam oldu. 1779
* Ayvalkavak Tenkihnmesi.
* Kalafat Mehmed Paa azledildi.
* Karavezir Seyyid Mehmed Paa veziriazam
oldu.
* I. Abdlhamidin olu Mustafa (IV.) dodu. 1781
* Karaveziri Seyyid Mehmed Paa ld.
* zzet Mehmed Paa veziriazam oldu. 1782
* stanbul byk bir yangn feti yaad.
* zzet Mehmed Paa grevden alnd.
* Hac Yeen Mehmed Paa, ksa sre sonra
da Halil Hamid Paa veziriazam oldu.

1783
* Krm Hanl Rusyaya baland. 1785
* Halil Hamid Paa azledildi.
* Haznedar ahin Ali Paa veziriazam oldu.
* I. Abdlhamidin olu Mahmud (II.) dodu. 1786
* Koca Yusuf Paa veziriazam oldu. 1787
* Rusyaya sava ilan edildi. 1788
* Avusturya Osmanlya sava ilan etti.
* Sebe Zaferi.
* Ruslar z ve Hotini ald. 1789
* I. Abdlhamid ld.
* III. Selim tahta kt.
*
KATLEDLEN EHZADELER

437

* Koca Yusuf Paa azledildi.

* Seyyid Hasan Paa veziriazam oldu.
* Osmanl-sve ittifak.
* Fokan bozgunu.
* Buza bozgunu.
* Avusturya, Belgrad ve Semendireyi ald.
* Seyyid Hasan Paa azledildi.
* Cezayirli Gazi Hasan Paa veziriazam oldu. 1790
* Osmanl Prusya ittifak.
* Cezayirli Gazi Hasan Paa ld.
* Rusuklu elebizde Hasan Paa veziriazam
oldu.
* smail ve Kili Kaleleri Ruslarn eline geti. 1791
* Rusuklu elebizde Hasan Paa idam edildi.
* Koca Yusuf Paa veziriazam oldu.

* Ruslar Man ald. 1792

* Ya Antlamas.
* Koca Yusuf Paa azledildi.
* Damad Melek Mehmed Paa veziriazam oldu.
* stanbulda byk bir yangn meydana geldi. 1793
* Nizm- Cedid kuruldu. 1794
* Melek Mehmed Paa azledildi.
* zzet Mehmed Paa veziriazam oldu. 1795
* stanbulda byk bir yangn meydana geldi. 1798
* Napolyon Bonapart Msr seferinde Kahireye girdi.
* zzet Mehmed Paa azledildi.
* Kr Yusuf Ziyaettin Paa veziriazam oldu.
* Fransaya sava ald.
1799
* Cezzar Ahmed Paa Akkda Fransz ordusu
nu yendi, Napolyon Fransaya dnd.

438

KATLEDLEN EHZADELER

1801
* Fransa Msr tamamen boaltt. 1802
* Osmanl-Fransa bar. 1803
* Vehhabiler Taif i kuatt. 1805
* Kr Yusuf Paa azledildi.
* Hafz smail Paa veziriazam oldu.
* Kavalal Mehmed Ali Paa Msr Valisi oldu. 1806
* Nizm- Cedid ordusu Anadoludan sk
dara geldi.
* Hafz smail Paa azledildi.
* Aa brahim Paa veziriazam oldu.

* Srp ayaklanmas
* Rusyaya sava ilan edildi. 1807
* ngiliz donanmas stanbul nlerine geldi.
* Vehhabiler Hicaz igal etti.
* skenderiye ngilizler tarafndan igal edildi.
* Osmanl ordusu Rus seferine balad.
* Kabak Mustafa ayaklanmas.
* III. Selim tahttan indirildi.
* IV. Mustafa tahta kt.
* Sadrazam Aa brahim Paa grevinden almd.
* elebi Mustafa Paa sadrazam oldu.
* Osmanl Rus atekesi.
* ngilizler skenderiyeden ekildi. 1808
* Alemdar Mustafa Paa stanbula girdi.
* III. Selim katledildi.
* IV. Mustafa tahttan indirildi.
* II. Mahmud tahta kt.
* Alemdar Mustafa Paa sadrazam oldu.
* Senedi ttifak dzenlendi.
* Sekban- Cedid kuruldu.
* Alemdar Mustafa Paa ldrld.
* IV. Mustafa ldrld.
* Memi Paa sadrazam oldu.
*
KATLEDLEN EHZADELER

439

1809
* Memi Paa azledildi.
* Kr Yusuf Ziyaeddin Paa ikinci kez sadrazam oldu.
* Osmanl-ngiliz bar. 1810

* Osmanl Rus sava srd.

* Kr Yusuf Ziyaeddin Paa azledildi.
* Laz Ahmed Paa sadrazam oldu. 1812
* Bkre Antlamas.
* Laz Ahmed Paa azledildi.
* Hurid Ahmed Paa sadrazam oldu.
* Medine Vehhabilerden temizlendi. 1813
* Mekke Vehhabilerden geri alnd.
* Srp ayaklanmas bastrld. 1815
* Ahmed Hurid Paa azledildi.
* Mehmed Emin Rauf Paa sadrazam oldu. 1818
* Mehmed Emin Rauf Paa azledildi.
* Dervi Mehmed Paa sadrazam oldu.
* Deriyye alnd. 1820
* Dervi Mehmed Paa grevden alnd.
* Seyyid Ali Paa sadrazam oldu.
* Yanyada Tepedelenli Ali Paa kuatld. 1821
* Paras olay.
* Yunan ayaklanmas.
* Seyyid Ali Paa azledildi.
* Benderli Ali Paa sadrazam oldu. Ksa sre
sonra Hac Salih Paa sadret makamna getirildi.
* Osmanh-Kaar arpmas. 1822
* Yunanistan bamszln ilan etti.
* Sakz Adasnda ayaklanma oldu.
* Hac Salih Paa grevinden alnd.
*
440

KATLEDLEN EHZADELER

* Silhtar Ali Paa sadrazam oldu.

* Silhtar Ali Paa azledildi.
* Mehmed Sait Glib Paa sadrazam oldu.
* II. Mahmudun olu Abdlmecid dodu. 1824
* Kavalal Mehmed Ali Paann olu Mora Valisi oldu.
* Mehmed Said Glib Paa azledildi.
* Benderli Mehmed Selim Sim Paa sadrazam oldu.
1825
* brahim Paa Moraya kt. 1826
* Vaka-i Hayriye (Yenieri Oca lavedildi).
* skir-i Mensre-i Muhammediyye kuruldu. 1827
* Atina yeniden Osmanlya geti.
* Akkerman Antlamas.
* Navarin Facias. 1828
* Rusyaya sava ald.
* Benderli Mehmed Selim Srr Paa azledildi.
* Darendeli zzet Mehmed Paa sadrazam ol
du.
1829
* Darendeli zzet Paa azledildi.
* Reid Mehmed Paa sadrazam oldu.
* Yeni giysi dzenlemesi yapld.
* Yunanistanda devlet kuruldu.
* Edirne Antlamas. 1830
* II. Mahmudun olu Abdlaziz dodu.
* Fransa Cezayiri igal etti.
* Srbistan zerklik kazand. 1831

* Takvim-i Vakai (ilk Osmanl gazetesi) yaym

lanmaya baland.
1832
* Sisam Adasna zerklik verildi.

KATLEDLEN EHZADELER

441

* Konya dolaylarnda Msr ordusu Osmanl

ordusunu yendi.
1833
* Reid Mehmed Paa azledildi.
* Mehmed Emin Rauf Paa sadrazam oldu.
* stanbulda byk bir yangn feti meydana geldi.
* Ktahta Antlamas.
* Hnkr skelesi Antlamas.
1838
* Sadrazamlk Baveklet, Sadrazam Bavekil
diye anlmaya baland.
1839
* Nizip Sava.
* II. Mahmud ld.
* Abdlmecid tahta kt.
* Mehmed Emin Rauf Paa azledildi.
* Koca Hsrev Paa bavekil oldu.
* Kaptandery Giritli Hin Ahmed Paa Os
manl donanmasn Msra teslim etti.
* Tanzimat Ferman iln edildi. 1840
* Hsrev Paa azledildi.
* Mehmed Emin Rauf Paa nc kez bavekil oldu.
* Abdlmecidin olu Murad (V.) dodu.

* Londra Mukavelesi.
* Akk Msrdan geri alnd.
* Msr Valilii babadan oula gemek kouluyla Mehmed Ali Paaya brakld.
* Boazlar antlamas.
* Mehmed Emin Rauf Paa azledildi.
* Drendeli Topal zzet Mehmed Paa ikinci
kez bavekil oldu.
1842
* zzed Mehmed Paa azledildi.
* Mehmed Emin Rauf Paa drdnc kez bavekil oldu.
* Abdlmecidin olu Abdlhamid (II.) dodu.
*
442

KATLEDLEN EHZADELER

1844
* Abdlmecid, Marmara Denizindeki baz limanlan gemi ile denetledi.
* Abdlmecidin olu Mehmed Read (V. Mehmed) dodu.
184S
* dd okullar kuruldu. 1846
* Abdlmecid Varna gezisine kt.
* Msr Valisi Mehmed Ali Paa stanbula geldi.
* Mehmed Emin Rauf Paa azledildi.
* Mustafa Reid Paa sadrazam oldu.
* smail Dede Efendi ld. 1847
* Maarif-i Umumiye Nezreti kuruldu.
* Mustafa Reid Paa azledildi. brahim Sarm
Paa ksa sre bu grevde kaldktan sonra Musta
fa Reid Paa ikinci kez sadrazam oldu.
1849
* Baltaliman Antlamas.

* Kavalal Mehmed Ali Paa ld.

* Mlteciler sorunu. 1851
* Encmen-i Dni ald.
* Menikof Olaanst Rus Elisi sfatyla stanbula geldi.
* Mustafa Reid Paa azledildi. Srasyla Mehmed Rauf Paa beinci, Mustafa Reid Paa nc,
Mehmed Emin Ali Paa birinci kez ve nihayet Damad Mehmed Ali Paa sadrazam oldular.
1853
* Damad Mehmed Ali Paa azledildi.
* Giritli Mustafa Naili Paa sadrazam oldu.
* ngiliz-Fransz ortak donanmas Beike krfezine girdi.
* Rusya Eflak-Bodan igal etti.
* Rusyaya sava ald.
* Rusyaya ltimatom verilerek Eflak -Bodan boaltmas istendi.
*
KATLEDLEN EHZADELER

443

* ngiliz-Fransz donanmas stanbula geldi.

* Olteina Zaferi.
* Ahska bozgunu.
* Sinop baskn. 1854
* ngiliz-Fransz ortak donanmas Karadenize ald.
* atana Zaferi.
* Yunanistan ile siyasal ilikiler kesildi.
* Dobruca Ruslar tarafndan istila edildi.
* ngiltere ile Fransa Rusyaya sava ilan etti.
* Kalafat Zaferi.
* ngiliz-Fransz ortak donanmas Odessay
bombardman etti.
* Ruslar Silistreyi kuatt.
* Sadrazam Giritli Mustafa Naili Paa grevden alnd.

* Kbrsl Mehmed Emin Paa sadrazam oldu.

* Silistre kuatmadan kurtulmay baard.
* Osmanl Rusyaya sava ilan etti.
* Ordu Bkree girdi.
* Trk-ngiliz-Fransz askerleri Krma kartma yapt.
* Alman Zaferi.
* Avusturya Eflak-Bodan igale balad.
* Balaklava Zaferi.
* nkerman Zaferi.
* Kbrsl Mehmed Emin Paa azledildi.
* Mustafa Reid Paa sadrazam oldu.
1855
* Mttefik ordular Rus limanlarn ablukaya
ald.
* Osmanl, Sardinya Krall ile antlama yapt.
* Mustafa Reid Paa grevden ayrld.
* Mehmed Emin Ali Paa ikinci kez sadrazam oldu.
* Sivastopol topa tutuldu.
* Sivastopol dt.
* Osmanlda ilk telgraf hatt iletmeye ald.
*
444

KATLEDLEN EHZADELER

* Rus ordusu Karsta bozguna uratlarak

pskrtld.
* Kars, alk yznden teslim oldu. 1856
* Islahat Ferman (28 ubat)
* Paris Kongresi.
* Mehmed Emin Ali Paa azledildi.
* Mustafa Reid Paa beinci kez sadrazam ol

du.
1857
* Tuna Irmann deltasmdaki adalar Osmanlya brakld.
* Mustafa Reit Paa azledildi. Giritli Mustafa Paa sadrazam oldu. Ksa sre sonra Mustafa Reid
Paa altnc kez sadrazamla getirildi.
1858
* Mustafa Reid Paa ld.
* Mehmed Emin Ali Paa sadrazam oldu.
* Osmanl-Karada smr protokol imzaland. 1859
* Svey Kanalnm yapmna baland.
* Kuleli Vakas.
* Mehmed Emin Ali Paa azledildi.
* Kbrsl Mehmed Emin Paa ksa sre grev
yaptktan sonra Mtercim Rt Paa sadrazam
oldu.
1860
* Lbnanda ayaklanma kt.
* Mtercim Rt Paa azledildi.
* Kbrsl Mehmed Emin Paa nc kez sadrazam oldu.
1861
* Abdlmecidin olu Mehmed Vahideddin (VI. Mehmed) dodu.
* Abdlmecid ld.
* Abdlaziz tahta kt.
* Kbrsl Mehmed Emin Paa azledildi.
* Mehmed Emin Ali Paa drdnc kez sadrazam oldu.
*
katledilen ehzadeler

445

* Mehmed Emin Ali Paa azledildi.

* Keecizde Mehmed Fuad Paa sadrazam oldu.
* Karada ayaklanmas. 1862
* mer Paa Karada ordusunu bozguna uratt.
* kodra atekesi ile Osmanl-Karada sava bitti.
* Keecizde Mehmed Fuad Paa azledildi.
* Yusuf Kmil Paa sadrazam oldu.
* Abdlaziz Msr gezisine kt.
* Yusuf Kmil Paa azledildi.
* Keecizde ikinci kez sadrazam oldu.
1864
* Eflk-Bodan birliini tanyan stanbul Pro
tokol imzaland.
1866
* Paris Konferans.
* Msr valilerine Hidiv unvan verildi.
* Keecizde Mehmed Fuad Paa azledildi.
* Mtercim Rt Paa ikinci kez sadrazam oldu.
* Girit ayaklanmas. 1867
* Mtercim Rt Paa azledildi.
* Mehmed Emin Ali Paa beinci kez sadrazam oldu.
* Yeni Osmanllar Cemiyeti Pariste propaganda etkinliklerine balad.
* Belgrad ve evresindeki tm kaleler Srbistana brakld.
* Abdlaziz Avrupa gezisine kt.
1868
* Mehmed Emin Ali Paa sadrazam sfatyla slahat yapmak iin Girite gitti.
* ura yi Devlet kuruldu.
* Yabanclara mlkiyet hakk tannd.

* Yunanistan ile siyasal ilikiler kesildi.

* Yunanistana ltimatom verildi.
*
446

KATLEDLEN EHZADELER

1869
* Keecizde Mehmed Fuad Paa ld.
* Paris Konferans.
* Svey Kanal ald. 1870
* Bulgar Kilisesi bamszlk kazand. 1871
* Londra Konferans.
* Mehmed Emin Ali Paa ld.
* Mahmud Nedim Paa sadrazam oldu. 1872
* Mahmud Nedim Paa azledildi, ksa sre
Mithat Paa sadrazamlk yap, Mtercim Rt
Paa nc kez sadrazam oldu.
1873
* Mtercim Rt Paa azledildi.
* Ksa sre Sakzl Ahmed Paa sadret mevkiinde bulundu. irvanzde Mehmed Rt Paa
sadrazam oldu.
1874
* irvanzde Mehmed Rt Paa azledildi.
* Hseyin Avni Paa sadrazam oldu. 1875
* Hersek ayaklanmas.
* Hseyin Avni Paa azledildi.
* Ahmed Paa sadrazam oldu. Ksa sre sonra
Malmud Nedim Paa ikinci kez sadrazamla geti
rildi.
1876
* Bulgar ayaklanmas.

* Selanik olay.
* Mahmud Nedim Paa grevden alnd.
* Mtercim Rt Paa drdnc kez sadrazam oldu.
* Berlin Memorandumu.
* Abdlaziz tahttan indirildi.
* V. Murad tahta kt.
* Abdlaziz ld.
* erkez Hasan Olay.
* V, Murad tahttan indirildi.
*
KATLEDLEN EHZADELER

447

* II. Abdlhamid tahta kt.

* Mtercim Rt Paa azledildi.
* Mithat Paa ikinci kez sadrazam oldu.
* Tersane Konferans.
* Kanuni Esasi iln edildi.
* Birinci Merutiyet. 1877
* Mithat Paa azledildi.
* Mithat Paa srgne yolland.
* Ethem Paa sadrazam oldu.
* Srbistan ve Karada ile sava.
* lk Osmanl Meclis-i Mebusan ald.
* 93 Harbi.
* Plevne Savunmas. 1878
* Ethem Paa azledildi.
* Ahmed Hamdi Paa sadrazam oldu.
* Edirne atekesi imzaland.
* Ahmed Hamdi Paa grevden alnd.
* Ahmed Vefik Paa bavekil oldu.

* Meclis-i Mebusan kapatld.

* Ayastafanos Antlamas.
* Ahmed Vefik Paa azledildi.
* Mehmed Sadk Paa bavekil oldu.
* Ali Suavi Olay.
* Mehmed Sadk Paa azledildi.
* Mtercim Rt Paa bavekil oldu.
* Kbns ngiltereye brakld.
* Mtercim Rt Paa azledildi.
* Mehmed Esad Saffet Paa bavekil oldu.
* Berlin Konferans.
* Mehmed Esad Saffet Paa azledildi.
* Tunuslu Hayreddin Paa bavekiloldu. 1879
* Tunuslu Hayrettin Paa azledildi.
* Ahmed Arifi Paa ksa sre bavekillik yaptktan sonra Ahmed Arifi Paa bavekil oldu.
* Ahmed Arifi Paa azledildi.
* Kk Said Paa bavekil oldu.
*
448

KATLEDLEN EHZADELER

1880
* Kk Said Paa azledildi.
* Mehmed Kadri Paa ksa sre bavekillik
yaptktan sonra Said Paa ikinci kez bavekil oldu.
1881
* Fransa Tunusu igal etti.
* Yldz Mahkemesi kuruldu.

* Muharrem Kararnamesi.
* Duyn-u Ummiye kuruldu. 1882
* Said Paa azledildi.
* Ktahyal Abdurrahman Nureddin Paa ksa sre bavekillik yaptktan sonra Sait Paa nc kez
bavekil oldu.
* ngiliz donanmas skenderiyeyi bombalad.
* Said Paa azledildi.
* Ahmed Vefik Paa ikinci kez bavekil oldu. Ksa sre sonra onun yerine Said Paa drdnc kez
bavekillie getirildi.
1884
* Mithat Paa ile Damad Mahmud Celleddin
Paa Taif te ldrldler.
1885
* Rumeli ark Vilyeti Bulgaristan ile birleti.
* Said Paa azledildi.
* Kbrsl Kmil Paa bavekil oldu.
* stanbul Konferans. 1891
* Ahmed Vefik Paa ld.
* Kbrsl Kmil Paa azledildi.
* Kabaaaizde Ahmed Cevad Paa bavekil
oldu.
1894
* stanbul byk bir deprem oldu. 1895
* Ahmed Cevad Paa azledildi.
* Said Paa beinci kez bavekil oldu.
* stanbulda ilk Ermeni olaylar meydana geldi.
* Said Paa azledildi.
*
KATLEDLEN EHZADELER

449

* Kmil Paa ikinci kez bavekillik yaptysa da

onun yerine Halil Rfat Paa bavekillie getirildi.
* Ermeniler Bbliyi ve Osmanl Bankasn
bastlar.
1897
* Osmanl-Yunan Sava.
* Osmanl-Yunan Bar.
* Girite zerklik tannd. 1900
* Gazi Osman Paa ld. 1901
* Fransz donanmas Midilliye asker kard. 1902
* Makedonyada ayaklanmalar bagsterdi.
* Said Paa azledildi.
* Avlonyal Mehmed Ferid Paa bavekil oldu.
* V. Murad ld.
* Abdlhamide bombal suikast dzenlendi. 1908
* Avlonyal Ferid Paa azledildi.
* Said Paa yedinci kez bavekil oldu.
* kinci Merutiyet ilan edildi.
* Said Paa azledildi.
* Kmil Paa nc kez bavekil oldu.
* Bosna-Hersek Avusturyaya baland.
* Bulgaristan krallk oldu.
* Girit Yunanistan ile birleti.
* Meclis-i Mebusan ald. 1909
* Kmil Paa azledildi.
* Hseyin Hilmi Paa ksa sre bavekillik
yapt.
* Tevfik Paa bavekil oldu. *31 Mart Olay.
* Hareket Ordusu stanbulda.

* II. Abdlhamid tahttan indirildi.

* V. Mehmed Read tahta kt.
* Tevfik Paa grevden ayrld.
* Hseyin Hilmi Paa bavekil oldu.
F/29

450

KATLEDLEN EHZADELER

1910
* Hseyin Hilmi Paa azledildi.
* Hakk Paa bavekil oldu.
* raan Saray yand.
* Arnavutluk ayaklanmas.
* Gazeteci Ahmed Samim ldrld. 1911
* Babli yangn meydana geldi.
* V. Mehmed Read Rumeli gezisine k.
* Trablusgarp sava.
* Hakk Paa azledildi.
* Said Paa sekizinci kez bavekil oldu. 1912
* Trk Oca kuruldu.
* Said Paa azledildi.
* Gazi Ahmed Muhtar Paa bavekil oldu.
* Balkan Savalar balad.
* Ui Antlamas.
* Meclis-i Mebusan feshedildi.
* Seimler yapld.
* Gazi Ahmed Muhtar Paa grevinden aynld.
* Kmil Paa drdnc kez bavekil oldu.
* II. Abdlhamid Selanikten stanbula getirildi. 1913
* Babli Baskn.

* Kmil Paa azledildi.

* Mahmud evket Paa bavekil oldu.
* Londra Bar ile Balkan Savalar bitti.
* Mahmud evket Paa bir suikast sonucu l* Msrl Said Halim Paa bavekil oldu. 1914
* Enver Bey (Paa) Harbiye Nzn oldu.
* Osmanl devleti I. Dnya Savana girdi.
* Sankam harekt. 1915
* anakkale Sava. 1916
* Veliaht Yusuf zzeddin Efendi intihar etti.
*
KATLEDLEN EHZADELER

451

1917
* Msrl Said Halim Paa azledildi.
* Talat Paa sadrazam oldu. 1918
* II. Abdlhamid ld.
* V. Mehmed ld.
* VI. Mehmed Vahideddin tahta kt.
* Talat Paa grevden ayrld.
* Ahmed zzet Paa bavekil oldu.
* Mondros Mtarekesi (30 Ekim).
* Ahmed zzet Paa grevden ayrld.
* zzet Paa bavekil oldu.
* ngiliz ve Fransz donanmalar stanbul nle
rine demirledi.
1919
* Gazi Ahmed Muhtar Paa ld.
* Tevfik Paa azledildi.
* Damad Ferid Paa bavekil oldu.

* Ermeniler Kars igal etti.

* Yunanllar zmiri igal etti.
* Damad Ferid Paa grevinden ayrld.
* Ali Rza Paa bavekil oldu.
* Mustafa Kemalin Samsuna k ile Mill
Mcdelenin balamas (19 Mays).
1920
* Ali Rza Paa azledildi.
* Salih Paa bavekil oldu.
* ngilizler stanbulu igal etti.
* Salih Paa azledildi.
* Damad Ferid Paa 4. kez bavekil oldu.
* Meclis-i Mebusan feshedildi.
* TBMM Ankarada ald (23 Nisan).
* Sevr imzaland (10 Austos).
* Damad Ferid Paa grevden ayrld.
* Tevfik Paa drdnc kez bavekil oldu. 1921
* Londra Konferans
* Talat Paay Berlinde Ermeniler ldrd.
* Msrl Said Halim Paa Romada ldrld.
*
452

KATLEDLEN EHZADELER

1922
* Cemal Paa Tifliste Ermeniler tarafndan ldrld.
* Enver Paa Buharada ld.
* Trk Ordular Bakomutan Meydan Sava-n kazand.

* Dman denize dkld (9 Eyll).

. * TBMM saltanat kaldrd (1 Kasm).
* Son padiah VI. Mehmed Vahideddin stanbuldan bir ngiliz sava gemisiyle ayrld (17 Kasm).
* 1. Lozan Konferans (20 Kasm).
* 2. Lozan Konferans (2 Nisan).
* Lozan Antlamasnn imzalanmas (24 Temmuz).
1923
* Cumhuriyetin iln (29 Ekim).
* Halifeliin kaldnlmas ile ilgili kanunun kabul edilmesi ve bu kan _tn gereince Osmanl
hanedannn yurtdna karlmas.
oOo

katledilen ehzadeler

453

OSMANLILARDA
SADARET MAKAMI
VE
215
SADRZAM
SADRET
Osmanllarda gnmzdeki Bakanlk makamna Sadret denilirdi. Rumeli ve Anadolu Kazaskerlerine de ayn ad verilmiti.
1839da Tanzimat Ferman ilan edilinceye kadar geen yllarda, greve yeni atanan Sadrzam, ilk i
olarak; padiahtan Sadret Mhrn alrd. Ardndan Drssade Aasnm odasna geerek orada
bir sre dinlenir, sonra sarayn orta kapsndan dar kar, Peyk, Solak ve Divn avula-nndan
oluan bir alayla birlikte Babli de denilen Paakapsna giderdi. Burada devlet nde gelenleri
(eyhlislm, Vezirler, Kaptan- Derya, Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri ve protokole dhil teki
ulem) tarafndan karlanp tebrik edilirdi.
Tebrik treni bittikten sonra yeni Sadrzam st dzey yneticilere krk giydirir, eitli armaanlar
verirdi.

Birka gn getikten sonra Sadrzam, eyh-lislmm kendisine yapt ziyareti iade ederdi.
Reislkttb (Divn- Hmyn ktiblerinin ve kalemlerinin ba) Padiahn greve yeni getirilen
Sadrzama yollad, yapmas istenilen ileri ieren bir Hatt- Hmynu, devlet grevlilerinin
huzurunda okurdu. mparatorluun son zamanla-

454

KATLEDLEN EHZADELER

nnda, yeni Sadrzam olan, saraya arlr, Sadret Mhr kendisine padiah tarafndan verilirdi.
Atama ile ilgili Hatt- Hmyn ise bir arabayla saraydan Babliye trenle tanrd.
SADRZAM
Osmanllarda hkmet bakanlar nceleri Vezir-i Azm/Vezirizam ve en ok da Sadrzam/Sadr-Azm nvanlaryla anlm, sonralar Bavekil unvan da kullanlmtr.
Sadrzam unvannn, youn bir olaslkla Kanun Sultan Sleymann saltanat yllarnda, padiaha
yaknlklar ile tannan Makbul brahim Paa ve Rstem Paaya kar bir saygnlk belirtisi olarak
kullanlmaya baland sanlmaktadr.
Sadrzam, tm vezirlere teki tm devlet erknnn ba, miri ve padiahn mutlak anlamda vekili
idi. Padiahtan sonra, devletin en byk grevlisi sfatyla ynetimle ilgili konulan teki vezir ve st
dzey grevlilerle grrd. Btn devlet ilerinin yrtlmesi iin emri mutlaka gerekli olan
Sadrzam, Padiaha bildirmeden baz tmarlar verebilirdi. Parasal, mliyeyi ilgilendiren ilerde tek
bana karar verme yetkisini tayan Badefter-dr bile Sadrzama gerektiinde ve istediinde hesap
vermek zorundayd. Buna karlk, padiahn mutlak vekili olarak sahip bulunduu snrsz yetki,
ancak devletin genel ynetimi iin geerliydi. Topkap Sarayndaki Orta Kapdan Enderuna gelince,
bu yetkinin hibir geerlilii kalmaz, tm yetkiler padiah ile onun bendeleri olan Enderun
grevlilerine geerdi.
Sadrzamlara padiahn yetkilisi olduklarnn bir kant olarak padiahn mhr Mhr- Hmyn
verilirdi. nceleri bir yzk biiminde olan Mhr- Hmynu Sadrzamlar parmaklarna takarlard.
Sonralar mhrleri ince zincire bal bir kese iinde tadlar.
Divn- Hmyn (Bir tr Bakanlar Kurulu),

KATLEDLEN EHZADELER

455

Ftih Sultan Mehmede kadar padiahlarn bakanlnda toplanrken, padiahlarn toplanty perde
arkasndan izlemeye balamalar zerine, bakanlk Sadrazamlara geti.
Sadrzam, Divn toplantlarna trenle gelir, sabah namaznn ardndan grmelere balanrd.
Grlecek konular tamamlannca, avuba denilen grevli Mhr- Hmynu Sadrzamdan alr,

Ruznme Kesesini, Mliye Devlethnesini, Hazine ve Defterhneyi mhrledikten sonra geri

verirdi.
Divn toplantlarnn ardndan Sadrzamla teki devlet nde gelenleri huzura (padiah karsna) kabul
olunur, Bbssade arasnda Sadrzam biri krkl, biri sde olmak zere iki hilat (kaftan) giyerdi.
Eer padiah Divn toplantsn perde arkasndan izlemediyse, huzurda Sadrzam ona grlen
konular hakknda bilgi verir ve gr alveriinde bulunurdu. Daha sonra, iler tamamlannca izin
alnr, etek plr ve vezirler Sadrzamn ard sra Arz Odasndan karak Divnhneye giderler,
oradan da Sadrzam geldii gibi yine trenle konana uurlanrd.
Divn- Hmyn, 18. yzyldan balayarak nemini yitirince, tm devlet ileri Paakapsnda
(Babli) grlmeye baland.
Divn gnlerinde Sadrzam kafasna Kallavi denilen yarm endazeden (1 endaze = 65 cm) ve drt
keli bir klah giyer, zerine ince bir tlbent sarp soldan saa doru drt parmak geniliinde
erit balard. Srtna st diye anlan drt kollu ar srma ileme kapl Samur krk giyer, beline
en deerli talarla bezenmi bir Haner takard.
1829da II. Mahmud dneminde yaymlanan Kyafet Nizamnmesinde tren ve bayramlarda
Sadrzamlarn kenar srma ilemeli Fes, yakas som srmal beyaz uhadan pamuklu ya da yn
elbise giyecekleri saptand. 1839da Tanzimattan

456

KATLEDLEN EHZADELER

sonra Sadrzamlar stanbulin, Redingot ve balarna da sradan Fes giymeye baladlar.

Sadrazam, elileri Divnhnede kabul ederdi. Divnhneye gelen eli, kendisini kabul eden
Sadrzamn eteini ptkten sonra Niancnm (Dileri Bakan) oturduu sofrann bir kenarna
iliirdi. Elilere saray mutfandan yemek karlr, slm ya da Hristiyan devletlerin elileri arasnda
ayrm yaplmaz, bunlar iskemleye oturtulur ve Sadrzamla birlikte ayn sofrada yemek yerlerdi.
Elilerin kabul edilecekleri zamanlarda, Nianc ile Defterdar Sadrzamn sofrasna oturmaz, onlar iin
ayr bir sofra alrd.
Elilerin padiah tarafndan kabulleri esnasna Sadrzam ve teki vezirler de hazr bulunurlard.
Rikb- Hmyn Aalarnn koltuklayarak (dirseklerinden hafif tutup) Arz Odasna getirdikleri
eliye yer ptrlr, getirdii mektup Sadrzam tarafndan tahtn hemen yanna braklrd. Eli
huzurdan ktktan sonra Sadrzam mektubu koyduu yerden alp, tercme edilmi suretini Padiaha
sunard.
Sadrzam, baz zamanlarda kol dolar (denetime kar), narh yoklar, Tersnenin gelir ve giderlerini
denetlerdi. Sadrzamlar muyede (bayramlama) trenlerine ve mevld alaylanna olduka grkemli
bir biimde katlrlar Padiaha deerli armaanlar sunarlard. Bb- Fetvaya, Tersaneye gittiinde ya
da tebdil ktnda (klk deitirip denetim yaptnda) evredekilere altn datlmas bir gelenekti.

Sadrzam Diresi 300-400 kiiden oluur; ayrca Amedci, Mektupu, Terifat ve Kethda Kalemleri
Halifeleri gibi emrinde alan grevlilere kendi kilerinden erzak verdirirdi.
nceleri padiahlar sefere giderlerken, sonralar bundan vazgeilerek seferlere Sadrzamlar kmaya
balamlardr.

KATLEDLEN EHZADELER

457

Padiahlarn sefere kt, dnemlerde, bir ncesinden kartlan Sanck- erif, Bbssade nne
Sadrzam tarafndan trenle dikilirdi. Sefer iin dzenlenen alay srasmda padiah zrh giyerse,
vezirlerle birlikte Sadrzam da zrh kuanrd. Alayla otaa varldnda, Sadrzam bata olmak zere
devlet nde gelenleri, padiah selmladktan sonra hep birlikte adrna gittikleri Sadrzam, sefer
dolaysyla kutlarlard. Padiah gitmeyip de yerine Serdr- Ekrem sfatn alan Sadrzam sefere
ktnda, stanbuldan hareketinden 40 gn nce huzura kabul olunur, ayn gn ordugh kurulmaya
balanr, her snftan askerin adrlar Sadrzam adrnn evresine, tulan da nne dikilirdi.
Sadrzam grkemli bir trenle ordugha geldiinde dualar okunarak kurban kesilir, kendisine krkl
ve sde iki hilat giydirilerek padiahtan teslim ald Sanck- erif adrnn nne dikilmek zere
sancaktara verilirdi. Sadrzamn maiyetinde asker erkndan oluan bir Sava Meclisi bulunur ve
bunlar gerektiinde sava durumunu grp bir karar vermek zere Sadrzam adrnda toplanrlard.
Baz zaman da atekes, geri ekilme gibi nemli konularda Divna arlarak oylarna bavurulurdu.
OSMANLI SADRZAMLARI ZERNE BRKA NOT
Osmallarda kesintisiz olarak en uzun sre Sadrazamlk yapan kii andarh Ali Paadr: 19 yl!..
(1387-1406)...
En ksa sre grev yapan Sadrzam ise Zur-nazen Mustafa Paadr: 1656d 4 saat!
Greve en ok getirilen ve ayrlan ise II. Ab-dlhamid ve Mehmed Read dnemi Sadrzamlarndan
Kk Said Paadr: 9 kez!
Ftih Kanunnmesine gre. Sadrzamlara 1

458

KATLEDLEN EHZADELER

milyon 200 bin ake has verildii gibi, yllk hara ve pikelerden de pay alrlard. Bylece ok
zengin haslar ve yasal rvetlerle geinen Sadrzamlara Tanzimattan sonra, 1843ten itibaren
Hazineden bin altn lira aylk baland.
Tanzimat Sadrzamlar Heyet-i Vkelya (Bakanlar Kurulu) bakanlk etmelerine karn, nazrlar
atama ve azil yetkisi dorudan padiaha aitti.
Sadrzamlar ancak II. Merutiyetten(1908) sonra kabine kurabilme yetkisini elde ettiler.

 Sadrzam buyrultular Emr-i Sami ya da rde-i liye diye anlrd.

Padiah, Sadrzam azledebilir, srgne yollayabilir, hatta ldrtebilirdi. Ancak, onun arz ve
buyrultularn Sadret mhrn koynunda tad srece geri eviremezdi.
* Ftih Kanunnmesine gre, emekli olan
Sadrzamlara 150 bin ake emekli ayl balanr
d. Aynca Sadrzam oullarnn da 60ar bin lira
maalar vard.
Sadrzamlar, yasa gerei ve de gelenek uyarnca protokol srasnda ya da yaamlar boyunca u
unvanlarla anlr, seslendirilirdi:
Shib-i Devlet

* Sadr- l * Zt- saf

Vekl-i Mutlak * Dstr-i Ekrem

Nizm-l-lem * Cels-s-Saltanat
Osmanlda grev yapan 215 Sadrzamn 11 Ti Trk, 33 Arnavut, 24 Kafkasyal (erkez, Abaza
vd), 20si Slav, 5i Rum, 3 Arap, 2si Latin, 2si Ermeni kkenli olup, 15inin milliyeti belirsiz,
devirmedir.
* 215 Sadrzamn sonlar yle noktaland:
153 eceliyle ld.
44 padiah buyrula idam edildi.
li ayaklanmalarda katledildi.
7si ehid dt.
* Sadrzam unvan 1922den sonra kalkm,
onun yerine Bavekil ve de gnmzde olduu
gibi Babakan unvanlar kullanlmtr.

KATLEDLEN EHZADELER

459

215 SADRZAM
(VEZRAZAM, BAVEKL)
T OSMAN VE ORHAN GZ DNEM
* Aleddin Paa (1323-1331). Eceliyle ld.
T ORHAN GZ DNEM

* Mahmudolu Nizmeddin Ahmed

Paa

(1331-1348). Eceliyle ld.

* Hac Paa (1348-1360). Eceliyle ld.
T ORHAN GZ VE I. MURAD DNEM
* Sinneddin Yusuf Paa (1360-1368). Eceliyle
ld.
T I. MURAD DNEM
* andarh Hayreddin Kara Halil Paa (13681387). Eceliyle ld.
T I. MURAT, YILDIRIM BAYEZD VE FETRET DEVR
* andarh Ali Paa (1387-1406). Eceliyle ld.
T I. MEHMED (ELEB) DNEM
* Osmanckl mmzde Halil Paa (14061418). Eceliyle ld.
T I. MEHMED (ELEB) VE II. MURAD DNEM
* Amasyal Bayezid Paa (1418-1421). ehid
dt.
T II. MURAT DNEM
andarh brahim Paa (1421-1429). Eceliyle ld.
Amasyal Hzr Dnimendolu Koca Meh-med Nizmeddn Paa (1429-1439). Azledildi.

460

KATLEDLEN EHZADELER

T II. MURAT VE H. MEHMET DNEM

andarh Halil Paa (1439-1453). dam edildi. ? H. MEHMED (FTH) DNEM
Mahmud Paa (1453 -1466). Azledildi.
Rum Mehmed Paa (1466 -1469). Azledildi ve idam edildi.
shak Paa (1469 -1472). Azledildi.
Mahmud Paa (kinci kez, 1472-1474). dam edildi.
Gedik Ahmed Paa (1474-1477). Azledildi.

 Karamanl Mehmed Paa (1477-1481). Yenieri ayaklanmasnda ldrld.

T H. BAYEZD DNEM
shak Paa (kinci kez, 1481-1482). Azledildi.
Davud Paa (1482-1497). Azledildi.
Hersekzde Ahmed Paa (1497 -1498). Azledildi.
andarh kinci brahim Paa (1498-1499). Eceliyle ld.
Mesih Paa (1499 -1501). Eceliyle ld.
Hadm Ali Paa (1501-1503). Azledildi.
Hersekzde Ahmed Paa (kinci kez, 1503-1506). Azledildi.
Hadm Ali Paa (kinci kez, 1506-1517). e-hid dt.
* Hersekzde Ahmed Paa (nc kez,
1511). Azledildi.
T H. BAYEZD DNEM:
* Koca Mustafa Paa (1511-1512). dam edildi.
T I. SELM (YAVUZ) DNEM
* Hersekzde Ahmed Paa (Drdnc kez,
1512-1514). Azledildi.
Dukakinolu Ahmed Paa (1514-1515). dam edildi.
Hersekzde Ahmed Paa (Beinci kez, 1515-1516). Azledildi.
Hadm Sinan Paa (1516-1517). ehid dt.
Yunus Paa (1517). dam edildi.

KATLEDLEN EHZADELER

461

T I. SELM (YAVUZ) DNEM ve KANUN DNEM

* Piri Mehmed Paa (1518-1523). Kesine e
kildi.
T KANUN SULTAN I. SLEYMAN DNEM
Makbul (ya da Maktul) Frenk brahim Paa (1523-1536). dam edildi.
Aya Mehmed Paa (1536-1539). Eceliyle ld.

 Ltfi Paa (1539-1541). Azledildi.

Hadm Sleyman Paa (1541-1544). Azledildi.
Kehle-i kbal Rstem Paa (1544-1553). Azledildi.
Kara Ahmed Paa (1553-1555). dam edildi.
Kehle-i kbal Rstem Paa (kinci kez, 1555-1561). Eceliyle ld.
* Semiz Ali Paa (1561-1565). Eceliyle ld.
T KANUN SULTAN I. SLEYMAN,
II. SELM ve III. MURAD DNEM
* Sokullu Mehmed Paa (1565-1579). ehid
dt.
T D3. MURAD DNEM
* Semiz Ahmed Paa (1579-1580). Eceliyle ld.
? ARA DNEM
III. Muradn Sadrazamlk makamn kaldrmas.
Lala Mustafa Paa Vekil-i Saltanat unvanyla Sadret Kaymakamlna getirilmesi (1580). 99 gn
sonra eceliyle ld. Bir sre sonra Sadrazamlk makam yeniden kuruldu.
Koca Sinan Paa (1580-1582). Azledildi.
Kanijeli Siyavu Paa (1582-1584). Azledildi.
zdemirolu Osman Paa (1584-1585). Eceliyle ld.
Hadm Mesih Paa (1585-1586). stifa etti.
* Kanijeli Siyavu Paa (kinci kez, 15861589). Azledildi.
Koca Sinan Paa (kinci kez, 1589 -1591). Azledildi.
Ferhad Paa (1591-1592). Azledildi.
Kanijeli Siyavu Paa (nc kez, 1592 -1593). Azledildi.

462

KATLEDLEN EHZADELER

T m. MURAD ve m. MEHMED DNEM

* Koca Sinan Paa (nc kez, 1593-1595).

Azledildi.
T m. MEHMED DNEM
Ferhad Paa (kinci kez, 1595) Azledildi ve idam edildi.
Koca Sinan Paa (Drdnc kez, 1595). Azledildi. .
Lala Mehmed Paa (1595). 9 gn sonra eceliyle ld.
Koca Sinan Paa (Beinci kez, 1595-1596). Eceliyle ld.
Damad brahim Paa (1596). Azledildi.
Caalolu (ya da Caalazde) Yusuf Sinan Paa (1596). Azledildi.
Damad brahim Paa (kinci kez, 1596-1597). Azledildi.
Hadm Hasan Paa (1597-1598). dam edildi.
Cerrah Mehmed Paa (1598-1599). Azledildi.
Damad brahim Paa (nc kez, 1599-1601). Eceliyle ld.
Yemii Hasan Paa (1601-1603). Azledildi, ve idam edildi.
T m. MEHMED VE I. AHMED DNEM
* Malko Ali Paa (1603-1604). Eceliyle ld.
? I. AHMED DNEM
* Bosnal Lala Mehmed Paa (1604-1606).
Eceliyle ld.
Dervi Mehmed Paa (1606). dam edildi.
Kuyucu Murat Paa (1606-1611). Eceliyle ld.
Nasuh Paa (1611-1614). dam edildi.
kz Kara Mehmed Paa (1614-1616). Azle-

KATLEDLEN EHZADELER

463

elebi Gzelce Ali Paa (1619-1621). Eceliyle ld.

Ohrili Hseyin Paa (1621). Azledildi.
Dilver Paa (1621 -1622). Yenieriler tarafmdan ldrld.
?

I. MUSTAFANIN 2. SALTANAT DNEM

 Kara Davud Paa (1622). Azledildi ve idam edildi.

Mere Hseyin Paa (1622). Azledildi.
Lefkeli Mustafa Paa (1622). Azledildi.
Hadm Mehmet Pa-a (1622-1623). stifa etti.
Mere Hseyin Paa (kinci kez, 1623). Azledildi ve idam edildi.
T I. MUSTAFA ve IV. MURAD DNEM
* Kemanke Kara Ali Paa (1623-1624). dam
edildi.
T IV. MURAD DNEM
erkez Mehmed Paa (1624-1625). Eceliyle ld.
Mezzinzde Hafz Ahmed Paa (1625-1626). Azledildi.
Halil Paa (kinci kez, 1626-1628). Azledildi.
Hsrev Paa (1628 -1631). Azledildi.
Mezzinzde Hafz Ahmed Paa (kinci kez, 1631-1632). Yenieriler tarafmdan ldrld.
Topal Recep Paa (1632). dam edildi.
Tabanyass Mehmed Paa (1632 -1637). Azledildi.
Bayram Paa (1637-1638). Eceliyle ld.
Tayyar Mehmed Paa (1638). ehid dt.
?

IV. MURAT ve DEL BRAHM DNEM

* Kemanke Kara Mustafa Paa (1638-1644).

dam edildi.
T DEL BRAHM DNEM
* Sultanzde Semin Mehmed Paa (16441645). Azledildi.
Salih Paa (1645-1647,). dam edildi.
Kara Musa Paa (1647). Be gn sonra azledildi.

464

KATLEDLEN EHZADELER

* Hezarpre Ahmed Paa (1647-1648). dam

edildi.
?

DEL BRAHM ve IV. MEHMET DNEM

* Sofu Mehmed Paa (1648-1649). Azledildi ve

idam edildi.
?

IV. MEHMET DNEM

Kara Murad Paa (1649-1650). sfa et.

Melek Ahmed Paa (1650-1651). Azledildi.
Siyavu Paa (1651). Azledildi.
Grc Mehmed Paa (1651-1652). Azledildi.
Tarhuncu Ahmed Paa (1652-1653). dam edildi.
Dervi Mehmed Paa (1653-1654). Azledildi.
pir Mustafa Paa (1654-1655). dam edildi.
Kara Murad Paa (kinci kez, 1655). stifa etti.
Ermeni Sleyman Paa (1655 -1656). Azledildi.
Deli Hseyin Paa (1656). Alt gn sonra azledildi.
Zurnazen Mustafa Paa (1656). Drt saat sonra azledildi.
Siyavu Paa (kinci kez, 1656). Eceliyle ld.
Boynueri Mehmed Paa (1656). Azledildi.
Kprl Mehmed Paa (1656-1661). Eceliyle ld.
Kprlzde Fazl Ahmed Paa (1661-1676). Eceliyle ld.
Merzifonlu Kara Mustafa Paa (1676-1683). Azledildi ve idam edildi.
Kara brahim Paa (1683 -1685). Azledildi ve idam edildi.
* San Sleyman Paa (1685-1687). Azledildi
ve idam edildi.
T IV. MEHMET VE n. SLEYMAN DNEM
* Kprldamad Abaza Siyavu Paa (16871688). Azledildi ve yenieriler tarafndan ldrl
d.

katledilen ehzadeler

465

T II. SLEYMAN DNEM

Nianc smail Paa (1688). Azledildi ve idam edildi.
Tekirdal Bekri Mustafa Paa (1688-1689). Azledildi.
T H. SLEYMAN ve II. AHMED DNEM
* Kprlzde Fazl Mustafa Paa (16891691). ehid dt.
T II. AHMED DNEM
* Arabac Ali Paa (1691-1692). Azledildi ve
idam edildi.
Hac Ali Paa (1692-1693). stifa etti.
Bozoklu Mustafa Paa (1693-1694). Azledildi.
T n. AHMED ve II. MUSTAFA DNEM
* Srmeli Ali Paa (1694-1695). Azledildi ve
idam edildi.
T H. MUSTAFA DNEM
Elmas Mehmed Paa (1695-1697). ehid dt.
Amcazade Hseyin Paa (1697-1702). stifa etti.
Daltaban Mustafa Paa (1702-1703). Azledildi ve idam edildi.
Rami Mehmed Paa (1703). Edirne vakas nedeniyle istifa etti.
T m. AHMED DNEM
Kavanoz Ahmed Paa (1703). Azledildi.
Enite Hasan Paa (1703 -1704). Azledildi.
Kalaylkoz Ahmet Paa (1704). Azledildi.
Baltac Mehmed Paa (1704-1706). Azledildi.
orlulu Ali Paa (1706-1710). Azledildi.

 Kprlzde Numan Paa (1710). Azledildi.

* Baltac Mehmed Paa (kinci kez, 1710 1711). Azledildi.
Aa Yusuf Paa (1711-1712). Azledildi.
Silhtar Kle Sleyman Paa (1712 -1713). Azledildi.
* Orsapoa brahim Paa (1713). Azledildi ve
idam edildi.
F/30

466

KATLEDLEN EHZADELER

Damad Ali Paa (1713-1716). ehid dt.

Hac Halil Paa (1716-1717). Azledildi.
Nianc Mehmed Paa (1717-1718). Azledildi.
Nevehirli Damad brahim Paa (1718-1730). Azledildi ve idam edildi.
T m. AHMED ve I. MAHMUD DNEM
* Silhtar Mehmed Paa (1730-1731). Azledil
di.
T I. MAHMUD DNEM
Kabakulak brahim Paa (1731). Azledildi.
Topal Osman Paa (1731 -1732). Azledildi.
Hekimolu Ali Paa (1732 -1735). Azledildi.
Grc smail Paa (1735). Azledildi.
Silhtar Seyit Mehmed Paa (1736 -1737). Azledildi.
Muhsinzde Arap Abdullah Paa (1737). Azledildi.
Yeen Mehmed Paa (1737-1739). Azledildi.
Hac vaz Mehmed Paa (1739-1740). Azledildi.
Nianc Hac Ahmed Paa (1740-1742). Azledildi.
Hekimolu Ali Paa (kinci kez, 1742-1743). Azledildi.
Seyyid Hasan Paa (1743-1746). Azledildi.

 Tiryaki Hac Mehmed Paa (1746-1747). Azledildi.

Seyyid Abdullah Paa (1747-1750). Azledildi.
* Divitdr Mehmed Emin Paa (1750-1752).
Azledildi.
T I. MAHMUD ve III. OSMAN DNEM
* Kse Bahir Mustafa Paa (1752-1755). Azle
dildi.
T III. OSMAN DNEM
Hekimolu Ali Paa (nc kez, 1755). Azledildi.
Naili Abdullah Paa (1755). Azledildi.
Bykl Ali Paa (1755). dam edildi.
* Yirmisekizelebizde Mehmed Said Paa
(1755-1756). Azledildi.

KATLEDLEN EHZADELER

467

* Kse Bahir Mustafa Paa (kinci kez, 17561757). Azledildi.

T m. OSMAN ve IH. MUSTAFA DNEM
* Koca Rgp Mehmed Paa (1757-1763). Ece
liyle ld.
? m. MUSTAFA DNEM
* Tevkii Hamza Hamid Paa (1763). Azledildi.
* Kse Bahir Mustafa Paa (nc kez,
1763-1765). Azledildi ve idam edildi.
Muhsinzde Mehmed Paa (1765 -1768). Azledildi.
Silhtar Hamza Mahir Paa (1768). Azledildi.
Yaglkzde Hac Mehmed Emin Paa (1768-1769). Azledildi ve idam edildi.
Moldovanc Ali Paa (1769). Azledildi.
vazzde Halil Paa (1769-1770). Azledildi.

* Silhtar Mehmed Paa (1770-1771). Azledildi.

T IH. MUSTAFA VE
I. ABDLHAMD DNEM
* Muhsinzde Mehmed Paa (kinci kez, 17711774). Eceliyle ld.
T I. ABDLHAMD DNEM
zzet Mehmed Paa (1774-1775). Azledildi.
Dervi Mehmed Paa (1775-1777). Azledildi.
Drendeli Cebecizde Mehmed Paa (1777-1778). Azledildi.
Kalafat Mehmed Paa (1778-1779). Azledildi.
Karavezir Seyyid Mehmed Paa (1779-1781). Eceliyle ld.
zzet Mehmed Paa (kinci kez, 1781-1782). Azledildi.
Hac Yeen Mehmed Paa (1782). Azledildi.
Hali] Hamid Paa (1782 -1785). Azledildi.
Hazinedar ahin Ali Paa (1785-1786). Azledildi.
T I. ABDLHAMD ve III. SELM DNEM
Koca Yusuf Paa (1786-1789). Azledildi. T m. SELM DNEM
Cenaze Hasan Paa (1789). Azledildi,

468

KATLEDLEN EHZADELER

Cezayirli Palabyk Gazi Hasan Paa (1789-1790). Eceliyle ld.

elebizde erif Hasan Paa (1790-1791). dam edildi.
Koca Yusuf Paa (kinci kez, 1791-1792). Azledildi.
Damad Melek Mehmed Paa (1792-1794). Azledildi.
Safranbolulu zzet Mehmed Paa (1794-1798). Azledildi.
Kr Yusuf Ziya Paa (1798-1805). stifa etti.

 Bostancba Hafz smail Paa (1805-1806). Azledildi.

T III. SELM VE IV. MUSTAFA DNEM
* Keiboynuzu Aa brahim Hilmi Paa (18061807). Azledildi.
? IV. MUSTAFA DNEM
elebi Mustafa Paa (1807-1808). Azledildi. T n. MAHMUD DNEM
Alemdar Mustafa Paa (1808). ehid dt.
Memi Paa (1808 -1809). Azledildi.
Kr Yusuf Ziya Paa (kinci kez, 1809-1811). Azledildi.
Laz Ahmed Paa (1811-1812). Azledildi.
Hurid Ahmed Paa (1812 -1815). Azledildi.
Mehmed Emin Rauf Paa (1815-1818). Azledildi.
Dervi Mehmed Paa (1818-1820). Azledildi.
Seyyid Ali Paa (1820 -1821). Azledildi.
Benderli Ali Paa (1821). Azledildi ve idam edildi.
Hac Salih Paa (1821-1822,). Azledildi.
* Bostancba Deli Abdullah Paa (18221823). Azledildi.
Silhtar Ali Paa (1823 ). Azledildi.
Mehmed Said Glib Paa (1823-1824). Azledildi.
* Benderli Mehmed Selim Srr Paa (18241828). Azledildi.

KATLEDLEN EHZADELER

469

* Drendeli Topal zzet Mehmed Paa (18281829). Azledildi.

* Read Mehmed Paa (1829-1833). Azledildi.
T II. MAHMUD VE ABDLMECD DNEM
* Mehmed Emin Rauf Paa (kinci kez, 1833 -

1839). Azledildi. (1838den azline kadar ilk kez

Bavekil olarak).
T ABDLMECD DNEM
* Koca Hsrev Mehmed Paa (1839-1840). Az
ledildi.
* Mehmed Emin Rauf Paa (nc kez,
1840-1841). Azledildi.
* Topal zzet Mehmed Paa (kinci kez, 1841 1842). Azledildi.
Mehmed Emin Rauf Paa (Drdnc kez, 1842-1846). Azledildi.
Koca Mustafa Reid Paa (1846-1848). Azledildi.
brahim Sarm Paa (1848). Azledildi.
Koca Mustafa Reid Paa (kinci kez, 1848-1852). Azledildi.
Mehmed Emin Rauf Paa (Beinci kez, 1852). Azledildi.
Koca Mustafa Reid Paa (nc kez, 1852). Azledildi.
l Paa (1852). Azledildi.
Damad Mehmed Ali Paa (1852-1853). Azledildi.
Giritli Mustafa Naili Paa (1853). Azledildi.
Giritli Mustafa Naili Paa (3 gn sonra ikinci kez, 1853-1854). Azledildi.
Kbrsl Mehmed Emin Paa (1854). Azledildi.
* Koca Mustafa Reid Paa (Drdnc kez,
1854-1855). stifa et.
l Paa (kinci kez, 1855-1856). Azledildi.
Koca Mustafa Reid Paa (Beinci kez, 1856-1857). Azledildi.
* Giritli Mustafa Naili Paa (nc kez,
1857). Azledildi.

470

KATLEDLEN EHZADELER

Koca Mustafa Reid Paa (Altnc kez, 1857-1858). Eceliyle ld.

 l Paa (nc kez, 1858-1859). Azledildi.

* Kbrsl Mehmed Emin Paa (kinci kez,
1859). Azledildi.
* Mtercim Mehmed Rt Paa (1859-1860).
Azledildi.
T ABDLMECD ve ABDLAZZ DNEM
* Kbrsl Mehmed Emin Paa (nc kez,
1860-1861). Azledildi.
T ABDLAZZ DNEM
li Paa (Drdnc kez, 1861). Azledildi.
Keecizde Mehmed Fuad Paa (1861-1863). stifa etti.
Yusuf Kmil Paa (1863). Azledildi.
Keecizde Mehmed Fuad Paa (kinci kez, 1863-1866). Azledildi.
Mtercim Mehmed Rt Paa (kinci kez, 1866-1867). stifa etti.
li Paa (Beinci kez, 1867-1871). Eceliyle ld.
Mahmud Nedim Paa (1871-1872). Azledildi.
Mithat Paa (1872). Azledildi.
Mtercim Mehmed Rt Paa (nc kez, 1872-1873). Azledildi.
Sakzl Ahmed Esad Paa (1873). Azledildi.
* irvanizde Mehmed Rt Paa (18731874). Azledildi.
Hseyin Avni Paa (1874-1875). Azledildi.
Sakzl Ahmed Esad Paa (kinci kez, 1875), Azledildi.
* Mahmud Nedim Paa (kinci kez, 18751876). Azledildi.
? ABDLAZZ, V. MURAT ve n. ABDLHAMD DNEM
* Mtercim Mehmed Rt Paa (Drdnc
kez, 1876). sfa etti.
T II. ABDLHAMD DNEM

* Mithat Paa (kinci kez, 1876-1877). Azledildi.

KATLEDLEN EHZADELER

471

brahim Ethem Paa (1877-1878). Azledildi.

Ahmed Hamdi Paa (1878). Azledildi.
Ahmed Vefik Paa (Bavekil olarak, 1878). Azledildi.
Mehmed Sdk Paa (1878). Azledildi.
Mtercim Mehmed Rt Paa (Beinci kez, 1878). Azledildi.
Mehmed Esad Saffet Paa (1878). Azledildi.
Tunuslu Hayreddin Paa (1878-1879). Azledildi.
Ahmed Arifi Paa (1879). Azledildi.
Kk Said Paa (Bavekil olarak, 1879-1880). Azledildi.
Cennizde Mehmed Kadri Paa (Bavekil olarak, 1880). Azledildi
Kk Said Paa (Bavekil olarak ikinci kez, 1880-1882). Azledildi.
Abdurrahman Nureddin Paa (Bavekil olarak, 1882). stifa etti.
Kk Said Paa (Bavekil olarak nc kez, 1882). Azledildi.
Ahmed Vefk Paa (Bavekil olarak ikinci kez, 1882). ki gn sonra istifa etti.
* Kk Said Paa (Drdnc kez, 18821885). Azledildi.
* Mehmed Kmil Paa (1885-1891). Azledildi.
* Kabaaalzde Ahmed Cevad Paa (18911895). Azledildi.
Kk Said Paa (5. kez, 1895). Azledildi.
Mehmed Kmil Paa (2. kez, 1895). Azledildi.
Halil Rfat Paa (1895-1901). Eceliyle ld.
Kk Said Paa (6. kez, 1901-1903). Azledildi.
Mehmed Ferid Paa (1903-1908). Azledildi.
Kk Said Paa (7. kez, 1908). Azledildi.
Mehmed Kmil Paa (3. kez, 1908 -1909). stifa etti.

 Hseyin Hilmi Paa (1909). stifa etti.

472

KATLEDLEN EHZADELER

? n. ABDLHAMD ve
V. MEHMED (READ) DNEM
* Ahmed Tevfik Paa (1909). stifa etti.
T V. MEHMED (READ) DNEM
Hseyin Hilmi Paa (kinci kez, 1909). stifa etti.
brahim Hakk Paa (1910-1911). stifa etti.
Kk Said Paa (8. kez, 1911). stifa et.
* Kk Said Paa (stifasnn ertesi gn 9.
? kez, 1911-1912). stifa etti.
* Katrcolu Gz Ahmed Muhtar Paa (1912).
stifa etti.
Mehmed Kmil Paa (4. kez, 1912-1913). Babli basknndan sonra zorlanarak istifa ettirildi.
Mahmud evket Paa (1913). Sikasdde ldrld.
Msrl Said Halim Paa (1913-1917). sfa etti.
T V. MEHMED (READ) ve
VI. MEHMED (VAHDEDDN) DNEM
* Talat Paa (1917-1918). stifa etti.
T VI. MEHMED (VAHDEDDN) DNEM
Ahmed zzet Paa (1918). stifa etti.
Ahmed Tevfik Paa (2. kez, 1918-1919). stifa etti.
Ahmed Tevfik Paa (stifasnn ertesi gn nc kez, 1919). stifa etti.
Damad Ferid Paa (1919). stifa etti.
Damad Ferid Paa (stifasndan 3 gn sonra ikinci kez, 1919). stifa etti.

* Damad Ferid Paa (stifasnn ertesi gn

nc kez, 1919). stifa etti.
Ali Rz Paa (1919-1920). stifa etti.
Salih Hulusi Paa (1920). stifa etti.
Damad Ferid Paa (4. kez, 1920). stifa etti.
* Damad Ferid Paa (stifasnn ertesi gn
beinci kez, 1920). stifa etti.
* Ahmed Tevfik Paa (4. kez, 1920-1922). Son
Sadrzam. Osmanl ynetiminin sona ermesi zeri
ne istifa etti.

KATLEDLEN EHZADELER

473

OSMANLI
HANEDANI
SOYKT
Sleyman ah / l. 1231 (Osman Gznin dedesi)
Dndar Bey / 1212 - 1302
(Osman Gznin amcas. Mezan, Kprhi-sardan akrpnanna giden yoldadr).
Gndodu Bey (Osman Gznin amcas.)
Sungur Tekin (Osman Gznin amcas.)
Erturul Gz /l 198-1281
(Osman Gznin babas. Mezar Sttedir.)
* Savc Bey/1219 - 1266
(Osman Gznin kardei. Mezan Stte babasnn yanndadr.)
* Bay Koca/1244-1284
(Savc Beyin olu. mezan Ermenibelinin sonunda, Hamzabey Kyndedir.)

 Gndz Bey /l 231-1283 (Osman Gznin kardei.)

Aydodu Bey /1254-1301
(Gndz Beyin olu. Koyunhisan Savanda ehid oldu. mezan Dibozda Koyunhisan yolu
zerindedir.)
* Ak Timur /1260 - 1327
(Gndz Beyin olu.)
OSMANLI PADAHLARI
1/ OSMAN GAZ
Unvan: Fahreddin, Gz, Osmanck,
Kara Osman Bey, Osman ah Bey. Do. tarihi, yeri: H.656/M.1258. St. l. tarihi, yeri:
H.726/M.1326. St. Tahta k: H.699/M.1299. Tahttan inii: H.725/M.1325. Babas: Ertuml
Bey. Annesi: Hayna Ana.
Erdoan Tokmakolu _ Osmanl Tarihinde Katledilen ehzadeler