ANKARA N VERS TES ILAHIYAT FAKLTES

YAYINLARI
CIX

Ebii'l-esasen 'Ali b.

el-BadAdI

MUHYIDDN BN UL-`ARAB 'NN

MENKABELER
(ed-Durr u-Semin fi Men4ib i -eyh Muhyiddin)

evirenler
Dr. Abdulkadir ener Dr. M. Rami Ayas

ANKARA UNIVERS/TES/ /LkIliYAT FAKULTES/

YAYINLARI
CIX.

Ebl-esasen 'AH b. IbrWim

el-BadMi

MUHYDDN BN UL-`ARABNN
MENKABELER
(ed-Durr u -Semin, fi Men4ib i - eyb. Mubyiddin)

evirenler

Dr. Abdulkadir ener Dr. M. Rami Ayas

Bu eser, Trke'ye, Dr. allnddin el- Muneccid'in, "Mentlabu bn

cArabl" adyla 1959 yilmda Beyrut'da yay nlad edition critique'den evrilmitir.

ANKARA tNIVERSITESI BASIMEV ANKARA 1972

 NDEK LER
Sahife

evirenlerin Onsz

Metni Yay nlayann Onsz

Yazmann Tavsifi
nceleme Metodumuz

14
15

ED-DURR US-SEMIN FI MEN A.RB - EYI-J MUIYDDIN 17

=NCI BLM

20

bn ul-cArabi'nin I3lleri

20

Birinci Zmre

23

kinci Zmre

30

nc Zmre

35

KINCI BLM

37

Szleri ve Eserleri

37

Mstensihin ifadesi

63

Transkripsiyon Alfabesi

64

EV RENLERN NSZ

bu ul- 'Arab!, phesiz ki, Islam kltr evresinin yeti tirdii en nde
gelen karizmatik ahsiyetlerden biridir. O, zellikle Anadolu'daki kltr hayatn, Tasavvuf cereyanlarnu yzy llardan beri kuvvetle etkilemi bulunmaktadr. Gnmzde ise O'nun etkisinin -t pk byk mutasavv f ve air Mevlana Celleddin Rmi. gibi- Islam aleminin d na tamakta olduunu gryoruz. Bu kitab edition critique olarak yay nlayan Dr. Salhuddin el-Muneccid'in belirttii aratrmaclar dnda Toshihiko Izutsu ile Nihad Keklik'i de zikredebilir; hatt, Peter L. Berger ve Thomas Luckmann gibi de erli
bilgi ve din sosyologlarmn da baz eserlerinde bu byk Islam mutasavv f
ve filozofunun kendilerine etkisini dile getirdiklerini syleyebiliriz.
Elinizdeki bu kk eser, bu ul- (Arabi hakk nda geliigzel yazlm bir
menkabe kitab deildir. Okuyucu burada, daha ok Ibu ul-cArabi etraf nda
insanlar aras birtakm iliikleri, ekimeleri, O'nun retisine kar biribirinden farkl davranlar bulacaktr. Eser, bu byk ahsiyetle ilgili bir kaynak
kitap olmak durumu yan nda, yurdumuzda Ibn ul-cArabi etraf nda gelitirilecek olan ilmi aratrmalara da bir katks olaca dncesiyle dilimize
evrilmitir Dolaysiyle, yaynlanmasn salayan Fakltemiz Dekan sayn
Prof. Dr. Ne 'et a atay ile Yay n Komisyonu'nun sayn yelerine; titizlikle baslmasma emek veren Ankara niversitesi Bas mevi'nin sayn grevlilerine iten te ekkrlerimizi sunmakla k van duymaktayz.
Ankara niversitesi
ilahiyat Fakltesi,
Ocak 1972

M. Rami Ayas
Abdulkadir ener

METN YAYINLAYANIN NSZ

Feylesof mutasavvf bn. ul- 'Arab', aslnda Endlslii olup, bir bakma

aml da saylr. O, sl dm Ta avvuf Felsefesi ahsiyetlerinin en byklerindendi. Ona, Tasavvufun felsefesini yapmada yard mc olan yksek bir
akl, parlak bir anlay , yarat c bir hayl, co kun bir duygu, derin bir ilim,
geni bir ufuk, hkm karma, kar latrma ve delil gsterme bakmndan
byk bir kudret verilmi ti Bylece O, ahsiyetinin derin izlerini ta yan
zel bir meslek kurmu , eitli mensublar bulunan bir okul meydana getirmi ,
kendisinden nce veya sonra gelen filozof mutasavv flarn ounun gcnn
stnde yzlerce eser yazm tr. lmi, O'nu vandet-i vcdd'a gtrm ,
bu gr Kur'dn, ladls ve I/m-i Ke/r m'dan, Yeni Eflatunculuk,
Stoactl k ve benzerleri gibi e itli felsefi kaynaklardan, kendisinden nceki
mutasavvflarm, Z dhiriye ve B t niye gibi bz slm frkalarn n gr lerinden ald ilhamlarla felsefi bir reti (mezheb) olarak ortaya koymu ;
ve buna kendine zg damgasn vurmutur.
am'da kendi retisine gre yazd Fu d u'l- -Iikem adl eseri ile teki
eserlerinde, gr lerini Tasavvufi bir dille a klamtr. Onun bu kendine zg
dilinde birok remzler, benzetmeler, i ret ve mecazlar vard r. Kendisine gelen
ilhamlar, olduu gibi, bzan da kapal bir ekilde yazm tr. Dolaysyle,
eserlerini okuyanlarn, nce O'nun dilindeki terimleri (I t l ci l) bilmesi,
Ta avv uf'dan ve tasavvufi mnalardan zevk duymas gerekir. Bu bilgi ve
zevk, aslnda herhangi bir mutasavv f anlamak iin de artt r. Bu durumu
bilen bni 'Arab', Tasavvufi st lahlar hakknda ayrca bir risle yazm tr; nitekim O, stlahi mnalara eserlerinde yer yer i ret etmi tir. nk,
Tasavvuf kitaplarn okuyanlarm o u, Tasavvufun dilini (t ermin oloj
bilmiyor, bu kitaplardaki deyimleri halk aras nda yaygn olan mnalarma gre
yorumluyor ve erl` at'n zhiri ile at ma durumuna dyorlard. Ya da
onlar, riydiet ve miiceihede'de mutasavvflarn tecrbelerini ya amadklar iin, okuduklarmdan z evk almyorlar ve bu yzden mutasavv flar da
kapallk, atdl at, hatt kufr ve z nd kl k ile itham ediyorlard .

bn. ul- cArabi'nin durumu da byle oldu. Biroklar , zellikle lmnden sonra birtak m fakihler O'na hcumlarda bulunmu lar,O'nu yermi ler
ve zndklkla itham etmi ler, hatt istisns z btn kitaplarnn okunmasn
yasaklamak istemi lerdir. nk onlar, O'nun eserlerindeki szleri, gnlk
hayatta kullan lan anlamlarma gre yorumluyorlar, Tasavvuf stlhm daki
anlamlarma ba vurmuyorlard. Bylece, z hir'ini alp, bunun tesindeki
brit n'na nem vermiyorlard . Sonra, mutasavv flarn maksatlarn anlamak
iin zaruri olan mcc-thede'ye girimemi ve riyc1iet tecrbesini edinmemi
olduklarndan, tasavvufi z ev Ic'den de yoksun bulunuyorlard . O'nu, tanyamadklar ve anlyamadklar iin yeriyorlard . Onlar, sd /ik'i olmadklar
ve bilmedikleri bir ilmin yabanc s idiler.
Ancak, bn ul- (Arabryi birtakm fakihlerin bylesine vermeleri, di er
bilginlerde O'nu savunma gayretini uyand rd. Bu bilginlerin kimileri mutasavvf, kimileri de Tasavvuf s rlarn ve stlhlarm bilen ya da sz ehline
teslim eden fakihlerdi. Onlar da, bni cArabryi savunmaya ba lamlar, O'nun
o gzel menkabelerini anlatm lar, bilmedii iin dmanlk eden birinci
zmreyi reddetmi lerdir. Nitekim, kii bilmediinin dmandr.
Bylece iki zmre arasmda bir sava balad. Bu sava , o derece iddetli
idi ki, birka yzyl srp gitti. Bu gn bile onun izlerini grmekteyiz. nk
fakihler, donukluklar, dar grlllderi yznden, bu filozofu en az
zndklk ve kfr'le itham etmi ler; O'na ba lananlar ise fakihlerin, bilgisiz,
sapk, ilim ve anlay kaplarn Allah'n kendilerine amad kimseler olduklarn ileri srerek, onlara kar kmlardr.
Onu yeren ve tekfir edenler aras nda, el- Vsiti, el- Bedr ibni Cemaca,
ez- Zeyn'l- grki, bni Teymiyye, Ebu ljayyn el- Endelsi, bni Haldun,
ve el- Bilscl v. s. vard r. Bunlar, t ar Usat ehli deildir. Onu destekleyen ve
savunanlar aras nda da el- Kdl. ez- Zemlekni, Firzbdi, el- Kri.' el- Ba ddi, mrnn sonlarna doru el- `Iz ibni cAbdisselm, Syti, Sacrni,
ibni Meymfin v.s. bulunmaktad r.
Savan tabii bir sonucu olarak, bn ul- cArabryi savunma ya da yerme
ve reddetme konusunda e itli risleler ve birok kitaplar yaz lmtr.
*

Bu kitabn yazar Ebl-ljasen `Ali b. ibrhim b `Abdillh b. Ibrhim

b.Ysuf el-Kri' el- Ba ddi, bn ul- cArabrnin menkabeleri ve O'nu savunma
konusunda ilk eser yazanlar aras nda bulunmakta olup, Hicri sekizinci yzy l
mutasavvflanndandr. Elimizdeki kitaplarda Onun hal tercmesini bulamadk. Bu kitabn sonunda O'nunla ilgili birtakm lkaplar vard r ki, bunlardan,
O'nun byk bir mutasavv f, eyh ve mrid olduunu karabilmekteyiz.
8

Bu kitap, yazar nn hayat hakknda bize, az da olsa bir k tutmaktad r.

O, FIrzabadFyi "eyhimiz" szyle vas fland ryor ve O'ndan, Dehli'de,
H. 784 ylnda ders dinlemi olduunu zikrediyor'. Firazabadi, lkeleri dola m , Anadolu, Hint, Yemen ve am'a gitmi , Zebid'de lmtr. 2 Bu iaret
bize iki hussu; yazarn Hicri sekizinci yzylda ya adn ve Hindistan'a
uram olduunu gstermektedir.
el- Kari', ayn zamanda bu kitab n, "aziz kardeim" diye, eyh <Ahmed
b. el- Reddad es- fl el- Yemeni'ye gnderdi ini sylemektedir. ibnu'rReddad'n hal tercemesini ise, birok yazarlar vermektedir.' bnu'r- Reddad,
rif, alim ve Yemen'de mutasavv flarm ba idi. H. 748 ylnda domu , H.
821 de lm tr4. ibnu'r- Reddad'a "kardeim" - deyii, herikisinin
ayn tabakadan ve ayn yalarda olduklarn gsterir. Fakat, bu kitab O'na
hangi yllarda gnderdiini bilmiyoruz.
Yazar, bn ul- `Arabrnin menkabeleri hakk ndaki bu eserini iki blme
ayrmtr. Birinci blmde bn ul- cArabi'nin hallerini, ya ayn ve hayatn
anlatmtr. kinci blmde ise, alimlerin O'na kar vaziyet allarn incelemi ,
ve onlar ziimre olarak s nflandrmtr: 1. O'nu destekleyenler, 2. O'na
kar susup, vg ya da yergide bulunmayanlar, 3. O'nu yeren ve tekfir edenler. el-Kari', bu nc zmreyi iddetle reddetmeye al m, onlarn yanl
kanaatlarn ortaya koymu , bn ul-ArabFnin kitaplar nn okunmas n
yasaklama konusunda giri tikleri yaygaran n yersizliini gstermitir. kinci
zmrenin, bn ul- `Arabi'yle ilgili olarak susuuna hayret etmi ve bunlar da
knamtr. O, bu zmrenin szlerini, Muhyiddin'i savunmak zere esas
olarak alm , eyh'in lehinde ve aleyhinde sylenenleri k saca anlatmtr.
Bu kitap, bize, birka ynden yararl olmaktad r.
yleki, 1. bn ul- 'Araba evresinde her iki zmrenin gr lerini tamamiyle
gznne sermekte, bu filozofun szlerinin fikri hayatta kendisinden sonraki
kuaklarda nas l bir tesir b raktn fakihler ve mutasavv flar asndan
yanstmaktad r. 2. Ayrca, bn. ul- <Arabl.'nin eserlerinden, bize, yeni bir
metin sunmaktad r. Bu metin de, Gorgis (Avvad ile ebu'l-<Ala' el-<AfIfTnin
yaynladklar iki metni dorulamaktadr. 3. Gene, bu byk ahsiyetle
ilgili aratrmalarda yardmc olan kaynaklara yeni bir belge katmaktad r.
1. bk. Metin, s. 64; bu eviri s. 49.
2 . emsuddin es- SalffivI, ed- Dav'el- Lffini(, c X, .s 79-82.
3. ed- Dav' ul- Lmi.<, c I, s. 260; bni
ul- Gumr, DELI. ul- Kutub el- Misriyye'de
yazma, H. 821.; ilAb ud-Dn Ahmed b. Ahmed ez-Zebidi es- erei, Tabalgt ul- Ijavass
ehi is- dk ve'l- 11314, s. 30, K.hire 1321
4. ibrbuddin (Ahmed b. (Ahmed ez-ZebIdI, Tabakrtu'l- klavass ehli's- dk ve'l- I1314,
s. 30 ve devam

4. Son olarak, Yemende el-Firikabadi ile br, ul-tlayyat aras ndaki, Mulyiddin ibn ul- cArabi'den tr ortaya kan tartmalar anlatmaktadr.
Nitekim, bu tart malara baz kaynaklarda da i aret edilmektedir.
Biz, burada, bn ul- <Arabi konusunda sz uzatmak istemiyoruz. Zira,
O'nun hayat, felsefe ve mesle i byle bir nszn dar erevesine s maz.
Onun iin, aratrmak isteyen okuyuculara a adaki nemli kaynaklar gstermekle yetindik.
1 bn ul-cArabrnin Kendi Eserleri
1. El- Futltt ul- Mekkiyye, Blak, 1293
2. Fufs ul- Hikem, Ebu'l- c.Ala' el- <Afifi yaym , Kahire, 1946
3. Ristilet ul- Kuds, Escurial'da yazma,
4. Resclilu ibni <Arab!, 1.-/aydarabad, 1948
Meliki'l- Muzaffer,
5. lecIzetu ibni <Arab!
yaym

<Abdurrahman Bedevi

6. Fihristu Kutubi ibni `Arab!, Haydarabad, )k- afiyye'de yazma; Gorgis

cAvvad ve Ebu'l- <Ala' el- <Afifi yaym
7. Tercu~ ul- E tfk, Nicholson yarm, London, 1911
8. Tereumcin ul- Esvc-tic erhi: ZelCtiru'/- Agtle, Beyrut, 1312.
II Ya ad Hicri VII. Yzy l Kaynaklar
1. bn ud- Dbeyi ( H. 637), Zeylu Tfrlki Baclad. Yazmadr, ve bu
kitapda ondan iktibaslar vard r. ez-ZehebPnin, muhtasarma da bk.
2. bn un- Neccar ( H. 643), Zeylu Tril Badcid. Yazma; bu kitapta bundan da nakiller bulunmaktad r.
3. Sbt ibn il- Cevzi ( H. 654), Mir"ftu z- Zemitn, c. VIII, s. 736,
Hayd arab ad
7. ibn ul- Ebbar ( H. 658), Tekmilet ur- tla, c.I, s. 356, Madrid
5. Ebii ame ( H. 665), Zeyl ur- Ravdateyn, s. 170, Kahire
bn el- <mad, ezerU
6. en- Nevevi ( H. 676), Bustcln ulNevevi'nin, bu eserinden nakillerde bulunmu tur.
7. el Kazvini ( H. 682), iicir ul- Bilfd, s. 334, Wustenfeld basks.
III Hicri VIII. Yzy l ve Daha Sonraki Y llara
Ait Kaynaklar
1. ez- Zehebi ( H. 748), Tiirlk ul- sltim, yazma.
2. %- Zehebi, MIzcin ul- ctiddl, c. III, s. 158, Kahire, 1350

10

3. ez- Zehebi, al- Multaar ul- Muktdcu ileyhi min Tdriki Ba ddd
li ibn id- Dubey i, c.I, s. 102, Badd
4. e - Safedl ( H. 764), el- Vdfi bi'l- Vefeydt, yazma
5. bn akir ( H. 764), Feviit ul- Vefeydt,
6. el- Yifici

c. II, s. 301, Blk

( H. 768), Mir'Ct ul- Ciniin, Kahire

7. bn Ke ir ( H. 774), el- Biddye ve'n- Nihdye, Kahire

8. bn Hacer ( H. 852), Lisdn ul- Mizn, c. V, s. 311-315, klaydarbd
9. el- Ilazreci ( H. 812), el- cAsced ul- Mesbk, yazma
10. bn Tagriberdi ( H. 874), en- NucC m uz- Zdhira, e. VI,
Kahire

s. 329,

1]. e - Sacrni ( H. 973), et- Tabakdt u'l- KubrC, c.I, s. 163, Khire
12. e- Sacrni, el- Yavdkit ve'l- Cevahir, e. VI, s. 14, Khire
13. el- Munvi ( H. 1031), el- Kevdkib ud- Durriyye fi Terdeimi'sSddet i - Cfiyye, yazma
14. el- Munvl, Tabakta ul- Evliyd', yazma
15. bnu'l- (I ngtd ( H. 1089), elerCt uz- Zeheb, c.V, s. 190-202, Khire
16. el- Makkari ( H. 1134), Nefk ut- T yb, Muhyiddin yaym
17. el- Makkari, Ezhdr ur- Riyd4, yazma
18. el- Ijonsri (Hicri XII. yzy l), Ravdtt ul- Cenndt, s. 632-637, Iran
19. Cemil beg el- (Anl ( 1927), `Ukild ul- Cevher, s. 13-39, Beyrt,
1326
20. TM cabdu'l- Baki Srr, bnu

Khire, 1955

IV- O'nu Savunan ya da Yeren Eserler

1. el- Vsiti ( H. 711), Ei<at un- Nu d fi hetk il- Fu ii, yazma
2. el- Krl' el- Ba ddI (Hicri VIII. yzyl), ed- Durr u- emin
mendic bi Muhyiddin, (yaymladmz bu eser.)

ft

3. el- Firzbdi ( H. 811), Riscile bi ism il- Melik en- Nd r fi'rReddi

eyh Muhyiddin, yazma
4. et- Talfayy ul- Fsi ( H. 832), Talzr un- Nebih ve'l- abl, min eliftinCn bi ibni cArabi, yazma

5. el- Ehdel ( H. 855), Ke f ul- tt `an 1.1alcCik t- Tevkld ve 'cildiid il- Mtvakk din, yazma

11

6. el- Bil ci ( I1. 885), Tenbih ul- abi ild Tekfiri ibni `Arabi,
hire
7. es- Suyiiti ( H. 911),Tenbih ul- abi bi Tebrieti ibni `Arabi, yazma
8. bni Meymiin ( H. 917), Tenbih ul- abi fi Tenzihi ibni `Arabi,

yazma
9. bni Meymrn, Tenzih us- tddik <an ftt iz- Zindlic, yazma
10. el- Halebi ( H. 956), Tesfih ul- abi fi Tenzihi ibni `Arabi, yazma
11. e - acini ( H. 973), el- Kavl ul- Mubin frr- Reddi can Muhyiddin
12. el- KATI' ( H. 1014), Ferr ul- <Avn min mdde<1 imni Fir <avn,

yazma
13. en- Nildusi ( H. 1143), er- Redd ul- Metin ralC muntalai '-

eyh Muhyiddin, yazma

14. en- Nnlusi, erhu Cevc-thir in- Nuss fi halli kelimcit il- Fu , Rhire, 1323
V Bat Kaynaklar
1. Asin Palacios, Mohidin. in Homenaje a Menendez y Pelayo, Madrid
1899: II, 217-256
2. Asin Palacios, La Psicologia segun Mohidin Abenarabi, Actes du XIV
congres inter. des Orientalistes, Alger 1905. (yol 3, Paris 1907)
3. R. Nicholson, The Lives of Umar ibnul - Fcirid and Ibnul Arabi, JRAS.
1906, p. 197
4. Asin Palacios, La Psicologia del extasis en dos grandes misticos musulmanes: Algazel y Mohidin Abenarabi en Cultura Espanola, pp. 209235, Madrid 1906
5. Asin Palacios, El Mistico A murciano Abenarabi, in BRAH. Boletin

de la Real Academia de la Histori

1Autobiografia cronologia, in yol LXXXVII, Madrid 1925:
pp. 96-173
2Noticias Autobiograficas de su "Risalat al Cods, yol
LXXXVII, pp. 512-611
3 Caracteres generales de su sistema, yol LXXXVIII, 1926,
pp. 582-637
4 Su teologia y sistema del cosmos, yol. XCII, 1928, pp.
654-751
12

6. Asin Palacois, El Islam cristianizado, Estudi del Sufismo a traters

de las obras de Abenarabi de Murcia, Madrid 1931. Bu eseri, Parde
Barea, "L'Islam christianise caract&es de la spiritualiM d'Ibn Arabi"
ad ile Franszcaya evirmi tir.
7. Asin Palacois, De la Mystique D' Abenarabi, les . tats, les demeures
et les charismes, Toulouse 1931
8. Mehmed Ali Ayni, La Quintessence de la Philosophie de Ibni Arabi,
Paris 1925 (Geuthner)
9. A. E. Affifi, The Mystical Philosophy of Mukyid Din Ibnul- cArabi,
Cambridge University Press, 1938
10. A. Q. Husaini, Ibn al Arabi, the great Muslim mystic and thinker,
La hore (Ashraf)
11. H. Corbin, L'imagination cre'atrice dans le Soufisme d'Ibn Arabi,
Paris 1958 (Flammarion)
12. Brockelmann, GAL, S I, p. 791

13

YAZMANIN TAVS F

Bu eserin, esas olarak ald mz yazma nshas , Hindistan - Bankipore

Iludbah Patna ktphanesinde 2902 numaral nshadr. Arap Birli i
Yazmalar Enst it ii s , 1952'de bu niishan n fotokopisini aldrtmtr. Biz
de bu fotokopiden bir sret karp yaynladk.
Aratrmalarmzdan sonra, anla lmtr ki, bu yazma nsha, Brockelmann'n Tarih'inde (Geschichte Der Arabischen Litteratur) zikretti i tek nshadr. Elimizdeki kaynaklar n hibirisinde, ba ka bir nshas ndan bahsedildiini
grmedik.
Bu yazma, on varakdan ibaret ve H. IX. yzy l yazmalarndan olup,
mteahhir nesh hatt ile yazlmtr. Her sahife otuz bir sat rdr. Her satrda
15-17 kelime vard r. Mstensihin ad da, istinsah tarihi de yoktur. Sat rlar
arasnda, mstensih tarafndan braklm boluklar bulunmaktad r. Ayn
zamanda birok istinsah hatalar , dolaysiyle tahrif ve tashifler meydana
gelmitir. Enstitnn fotokopi nshas nda birinci sahife yoktur.
Bu fotokopi, "Rahman Rahiym olan Allah' n adyla. O'na gvenir, O'ndan
yardm dileriz. vg, alim, kadir ve hakim olan Allah'a zgdr..." szleri
ile balamakta ve u cmlelerle sona ermektedir : "Bu, ed-Durr uemin fi Mehsin i - eyh Muhyiddin. ( eyh Muhyiddin'in gzel menkabeleri
hakk nda paha biilmez inci) adl eserdir 5 Onu, olgun ve olgunla trc bilgin,
erdemli ve yeti tirici, hakikat ehlinin k lavuzu, ibadet ve zhd sahiplerinin ras,
rif ve muhakk k eyhlerin eyhi, slihlerin gzbebei, bidyet i aretlerinin
anahtar, hidyet s rrna sahip gnllerin eyhi, glkleri aan, mkil mna
.

rumuzlarn zen mr id eyh, ebu'l- 1.1asen cAll b. briihim b. (Abdullh b.

brhim b. Ysuf el- Ba dadi yazm tr. Allah merkadini nurlandrsn,
rahmet ve fthat nt ondan ayrmasn, amin".
5. Bu cmlede, Kitabn adnda yer alan melisin kelimesi, men jkib ile eanlamldr
Nitekim yazarn kendisi, eserin ilk sayfas nda, onun adn belirtirken meniiidb kelimesini
kullanmtr. Kitabn sonundaki bu ifde ise, yazarn kendi ifiidesi olmayp, ya kirdlerinden birine ya da mstensihe aid olmak gerekir (ev.).

14

NCELEME METODUMUZ

Bu eseri, belli kurallar mza gre inceledik. Yalm z, burada iki noktaya
iaret etmemiz gerekiyor.
1. Biz, mellifin, birok bilginlerin szlerini tan k olarak kullandn
gznnde tuttuk. Bu szlerin bir k sm bas lm , bjr ksm da yazma eserlerde yer almaktad r. Bunlar birbiriyle kar latrnca, aralarnda birok
farklar, eksik ve fazlal klar grdk. Dolaysiyle, bu szleri, dipnotlarda, yazma
ve baslm eserlerden tesbit etti imiz ekilde gstermeyi uygun bulduk.
Bu tutum, bizim, uzun dipnotlardan ka nmak ilkemize aykr ise de, okuyucu,
bu szler aras nda bir kar latrma yapabilecek; onlar n, temyl ve arlaylara gre nas l deitiini, eksiklik ve katk larn, nasl meydana geldiini
grecektir. Eski metinlerimizi incelerken, ara trc ve tarihiyi phe ve ihtiyatla davranma a gtren mesele de budur.
2. Biz bu eserde birtak m nahiv hatalar, tashif ve tahriflerle kar latk.
Kuvvetle muhtemeldir ki, bunlar mstensihe aittir. nk, Firiizabadrnin
tilmizi olan yazarn, bu trl hatalar ilemesi dnlemez. Bunun iin,
dorusunu bulduumuz ifadeleri dzelttik ve ok zaman, dipnotlarda uzun
uzun istinsah hatalarn gstermeyi istemedi imizden, bu dzeltmelere i aret
de etmedik. Dipn.otlardakini de, sadece rnek vermek bak mndan gsterdik.
Dorusunu bulamad mz kelimelerin nne birer soru i areti koyduk.
Bunlarn dorusunu bulup dzeltenler karsa, imdiden teekkr ederiz.
Bu eserde, yazarn, baz kusurlu, balantsz iirleri var ki, bir k sm
vezin bakmndan da yanltr Bunlar da, baka bir metin bulununca dzeltmek zere, oldu u gibi aldk.
Beyrut, Eyll 1959

Dr. alaluddin el- Muneecid

15

ED - DURR US - SEMIN FI MEN:=i1B IS - EYI) MUHYDDIN

(eyh Mulyiddin'in Gzel Menkabeleri Hakk nda Deerli nci)

RAUMAS RAWM ALL.,IH'

n ADIYLA

O'NA GVENIR, O'NDAN YARDIM DILERIZ.

vg, alim ve hakim, her eyden haberdar, e i ve benzeri olmayp ekil ve

sretten mnezzeh olan Allah'a zgdr. Hibir ey O'nun dengi de ildir;
O, iitir ve grr.
O'na, bize verdi i saysz iyilik ve sonsuz nimetlerden tr hamdederim.
Byk kk btn kusurlar n itiraf edenlerin kr ile O'na krederim.
Karanlk geceler ve yan gnler sresince salt ve selam; mu tulayc,
korkutucu, parlatc bir kandil olan, stnl btn Tanr elilerince
tannan Muhammed'e ve O'nun al'ine olsun.
"Btn peygamberlerden sonra gelmi se de
O aslnda nce idi peygamberlerden
Onlar hacipleriydi O'nun hidyet alaynda
Yad rganmaz hacipleri nden gelmesi.
O dorulttu din okunu eildikten sonra
O'ndan sonra olmad dorultan, erileni"

mdi, eyh Muhyiddin'in menkabeleri hakk nda paha biilmez inci "EdDurr u- emin fi Menthib i- eyh Mulyiddin" adm verdiim bu risleyi,
aziz karde imiz byk eyh, (ihab ul- Hakk ve'd- Din) Ahmed b. er- Reddad
e - Safi el- Yemeni'ye gnderdim. O'nun faziletinin eserleri dim olsun,
parlak sabahlar ayd nlk. ' sresince ilminin sancaklar dalgalans n. Bu eserde,
eyh hallerini, szlerini k saca, fazla uzatmaks zn anlattm.
Nitekim, O'nun ilgi ekici ya ay ve esiz adab ve Allah'n O'na ltfetti i
nimetleri, O'na ktlk kap larn kapay ; kendi eserlerinde, zellikle elFuthtu'l- Mekkiyye'sinde anlat lmtr.
mdi, yardm istenecek Allahtr. Irfan da O'ndan dilenir.
Bu risleyi iki blme ay rmak gerekmektedir. Birinci blm O'nun
halleri, ikinci blm de szleri hakkndadr.

19

BIRINCI BLMbn ul-cArabi'nin Halleri

Bu konuda, O'nun de erli arkada lar ve ileri gelen dostlar ndan pekou
nemle durmu tur. Ben de, acz ve kusurlar m itiraf ederek, bunlardan birksmm zikrediyorum.
Bilesin. ki , - Allah seni ba arl klmakla desteklesin ve sana gere i
gstersin- tarih bilginleri O'nu, eyh, imam, insanlar n klavuzu, hkmlerin
dayana , yaygn k, ku atc deniz, ilahi vergilerin ve insanlar n shibi,
iki yolun mftisi, iki frkann hcceti, ariflerin sultan, hakikat ehlinin burhani, din ve mmetin canland rcs (Mutyi'l- Milleti ve'd-Din) Eld `Abdilldh

Muhammed' b. CAli b. Muhammed b. Ahmed b. cAll el- ljdtimi et- Tcil elEndelusI diye anarlar. O, ksaca, bn ul- cArabl diye tannr.
Allah bize, O'nun, bizi dnya ve ahrette hal ve kal yceliine ulatracak parlak ve temiz s rlarnn bereketlerini ak tsn.
O, ne uzun, ne de ksa boylu idi. Yumu ak tenliydi. Karn , ne ikin, ne de
ekikdi. Benzi beyaz olup, sar na, altn krmzsna alard . Salar olduka
uzun ve dalgalyd. Aydnlk yzl, iri gzl idi. Gzlerinden ya eksik olmazd.
Srt ve uyluklar etli deildi. Berrak ve kal nca sesli idi; yksek sesle konu mazd. Uzun parmakl ellerinin ayalar geniti. Az konuur, gerekmedike
glmezdi. Melankolik (Sevda!) ve hrn (S afravi) mizalyd. Gzlerinde
Firaset
yorgunluk hissedilirdi. Yry , ne abuk, ne de yava d.
bilginleri, bu emailin, en gzel ve en uygun emil olduunda birlemilerdir.
Bu emile, ancak Hz. Peygamber ve eylj Muhyiddin'in sahip oldu u bilinmektedir.
Doum yeri, Endls ehirlerinden Mrsiye 2 'dir. 17 Ramazan H. 560
yl Pazartesi gecesi do mutur. Orada bym , sonra, 568 ylnda, Endls'n bakenti olan ibiliye3'ye gitmi tir. Burada 598 ylna dek oturmu tur.
1. Metinde: Muhammed b. Muhammed b. (Ali
2. Bk. Ebii 'Abdilliih Muhammed b. Muhammed el- klimyerl (l. 11. 900), er- Ravi
s. 184. Ispanyolcas Murcia'dr.
3. Bk. ayn eser, s. 18. spanyolca, Sevilla.

20

ul-

Sonra, Dou lkelerine gitmi ve hepsini gezip dola mtr. Haccetmi , Mekke-i
Mkerreme'de birok y l mcavir olarak kalm tr. ileride sz konusu olaca
zere, orada, el- Furhrit ul- Mekkiyye v.b. gibi eserlerini yazmtr.
Kendisi, memleketinin yksek tabakasma mensup; o gnn emir ve vezir
ocuklar arasnda idi. Babas, biliye'de Endls Sultannun veziri idi. Birgn, babas nn arkadalarndan bir emir, O'nu, dier emirlerin o ullaryla
birlikte davet etmiti. eyh Muhyiddin ve dier genler toplanm lar, yemek
yemiler, ve kendilerine iki sunulmu tu. Sra eyh Muhyiddin'e gelince, kadehi eline ald, imee niyetlendi. Tam bu s rada bir ses O'na, "ey Muhammed,
Sen bunun iin mi yarat ldrd" dedi. Bunun zerine O, kadehi yere att
ve akn bir halde d ar kt. Evlerinin nne geldiinde, kapda vezirin
koyun obann grd. Adam n st ba her gnk gibi toz toprak iindeydi.
obanla birlikte ehrin dna kt . Onun elbiselerini alp kendisi giydi, kendi
elbiselerini de ona verdi. Bir sre, yaln z bana Mezarla varncaya dek gitti.
Buras, bir rmak kysndayd. Orada kalmak istedi. Mezarl n orta yerinde,
yklm, topraklara karm ve kk bir ma ara eklini alm bir kabir
buldu. ierisine girip, z ikrullah ile me gul olmaa balad. Oradan ancak
namaz vakitleri kyordu.
eyh Muhyiddin - Ta nr O'ndan raz olsun-, yle demitir: Mezarlkta
drt gn kald m, sonra, oradan btn bu ilimlerle birlikte ktm.
Bundan sonra Ma rib4 bilginleri, Vil ve v el "ileri ile bulu up grt.
Hepsi O'nun deerinin yceliini kabul etti, O'nun emir ve nehiylerine boyun
edi, an ve mevkiinin ykseldi ini tand. O'nunla ann bilginleri arasnda
geen sohbetlere, tart malara, yaz malara insan vak f olsa, O'nun grlmemi halleri ve i itilmemi szleri kar snda kalbi hayrete d er; akl , bandan giderdi. Bunlarn hepsi O'nun eserlerinde anlat lm bulunmaktadr.
Daha sonra, Mekke-i Mkerreme'ye gidip haccetmi ve Anadolu'ya gelmitir. a nn kutbu eyh Sadruddin Muhammed b. shak el- Knevrnin
annesiyle evlenmi ve Sadruddin, O'nun elinde yeti mitir. Sonra, bir sre
Mekke'de mcavir kalm , daha sonra da am'a gitmitir. te orada bu
meslein ba oldu.
Artk, hayat boyunca, lmne dek am'da oturmu ; be yz aan
ve bir benzeri yaz lamayan, ilgi ekici eserlerini yazmakla u ramtr. Bunlar
ikinci blmde greceiz.
638 yl 22 Rebiulhir Cuma gecesi vefat etmi ve cenazesi iin, unutulmaz bir tren yap lmtr am hkmdar, yaya olarak, emirler, vezirler,
bilginler ve halkla birlikte cenazesini te yi etmitir. am'da, cenazesire katl4. Metinde

j,j1 yazl oldu u halde, yaynlayan, y}ji okunmasuu uygun bulmutur.

21

mayan kimse kalmamtr. ar ve dkkanlar, O'nun taziyesi iin, gn

kapal kalmtr am'n alihiyye semtinde, Kasyon da nn eteindeki
Mutlyiddin b. ez- Zeki mezarlna defnedildi ve kendisi iin bir trbe yap ld.
Oras , her a da byklerin ziyaret ettikleri ve ziy aretilere trl s rlarn
ald, gzel kokularn yayld, hacet sahiplerinin her vakit dualann n
kabul olunduu bir yer, bir ziyaretgaht r.
Allah kendisinden raz olsun, O, byk bir eyh, de eri yce, gnl geni ,
er`i ilimlere vakf, hakikat bilgilerinin s rlarmda ve akllarn hayrete d t dier ilimlerde derin meleke sahibi idi. Zaman nn tek adam , akranlannm en grkemlisi, arkada larnn en stn, idi. Kendi gnnde ve a nda
O'na denk bir ki i grlmemitir. Ya ad yllarda, baka alarda bulunmayan byk bilginler, byk fakihler, byk eyhler vard ama, hepsi de
O'nun ilmini ve stnln kabul etmilerdi. Biz, ann bilgin ve fakihlerinden hibirinin O'na itiraz etti ini bilmiyoruz; aksine,en uzak lkelerden
bile, O'na gelirlerdi. O, akli ve nakli ilimlerin hepsinde imam ve ilim ehlinin,
bata geleni (mukted) idi. Kadlar ve emirler O'nun hizmetinde olup,

Tasavvuf ve sllIk ehli O'nun yolunda giderlerdi.

Hazreti eyhe kar tutumlar bakmndan, insanlar, zmreye ayr lmtr.

22

BIRINCI ZMRE

Bunlar, kendisinin a dalar olup, O'nu, hertrl stnlkle vas flandran, kendilerinden stn tutan kimselerdir: mam Fahruddin Muhammed
b. Umer b. IJuseyn er-Razi, eyhulislamlarn eyhi mam cIzzuddin b. 'Ahdi's- Selam, eyhlerin eyhi ibabuddin (Umer b. Muhammed Suhreverdi,
eyh Sa`duddin Muhammed b. el- Meyyed el- I-Jamevi, eyh Kemaluddin
ez- Zemlekani, Mlikilerin lulat'i, el- Haf z b. `Asakir, bin unNeccar, bn ud- Dubeysi, ve melik ul- culema byk kad Ebu Yahya
Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmad el- Enesi el- RazvInI gibi. Bunlardan
baka, sz uzatmamak iin adlar n saymad m, eyh'le yaman ve sohbet
eden pekok bilgin vard r. Onlarn da adlar ile aralarndaki sohbet ve yaz malar zikretseydim, tercih etti im ihtisar iinden uzakla m olurdum.
mam Fahruddi3, er-Razi'nin 5 halkdan ayrlp uzlete ekili i, Muhyiddin
ibn ul- <Arabrnin ir ad ile olmutur. yleki, mam Fahruddin er- Razi,
bir gn, arkada lar ve sekin rencileri aras nda otururken, birdenbire
iddetli bir ekilde alayp baylacak hale geldi, yanndakiler durumundan
endie ettiler; apl nca gzyalarn zor tuttu ve yan ndakilerin, alamasnn
sebebini sormalar zerine, "otuz y ldr itikad etti im bir meselenin, u anda
iime doan bir delil ile baka trl oldu u anlald. Bunun iin a ladm ve
kendi kendime, belki bana u anda doru gibi grnen de nceki gibidir
dedim" dedi. Razi'nin bu durumu eyh Muhyiddin'e ula nca, O'nu uyarma
frsatn karmam tr Nazari ilimlerden uzakla p, ilh nefb,alara gnln
amasn, baka balarn hepsini kesmesini ve ilmi do rudan do ruya Allah'dan, almasn tlemitir. Bu maksatla O'na, ancak sekin kimselere a lmas
gereken gizli ilminden bir mektup gndermi tir. Bu mektup, bende ve baz
kimselerde vard r. Sz uzatmak korkusu olmasayd , onu da buraya alrdm.
te, Razrnin inzivaya ekilmesinin, sz ve hallerini de itirmesinin sebebi
5. Muhammed b. <umer b. Iluseyn er- HAA. (

H. 606). Ilm-i Kelam, Mantk ve Tefsire

dair birok eserleri vard r. Mehur et- Tefsir ul- Kebtr'in yazardr. Ibn SinWnn Manta
ait eserlerini de erhetnitir. 13k. bn Tagriberdi, en- Nucfnn uz- Zrthira, c. VI, s. 197.

23

budur. Bu mektup O'nu son derece etkilemi , O'nun iin btn feyz ve bereketin kayna olmutur. Hatta, Rzi, onun etkisiyle yle sylemitir:
Ak llar n son ileri atl, balanmak.
Emeklerinin ou sapklk, bilginlerin.
Ruhlarm z bedenlerimize yabanc
Vebiil ve s k nt , dnyam zn verimi
Bireycik elde edemedik
Aratrmamzdan mr boyunca
Kil u Kl derledik ancak
Nice devlet ve adamlar grdk
Ki hepsi yokolup gitti
Nice dalar var ki doruklar yce
nsanlar gp gitti ama dalar yerinde
mam, eyhulislmlarn eyhi (Izzuddin (cAbd ul- (Aziz) b. `Abdis-Selm 6
;:u1 `S,;,) a gelince: Byk kad , kyl kentli herkesin yard mcs Mecd
ud-Din el-Firzbdi, eyh (Izzuddin, b. (Abd is- Selm' n hizmetisinden
yle rivayet etmi tir: " eyh cIzzuddin'in huzurunda ders meclisinde idik.
Sz, er- ridde (dinden dnme) konusuna gelmi ti. Burada, z nd k
(

) kelimesi zerinde konuuldu. Huzurda bulunanlardan bir k sm,

bu kelime Arapa m , yoksa Farsa m dr diye sordu. Birisi, Arapala m

,
o
Farsa bir kelimedir, asl C.7:5
dir, yni gsteri dini (ls.1 J-1.1
dir, dedi."
Bana gre, bu yanl tr. nk c..) j kelimesi Farsa, C.: kelimesi de
Arapadr. O halde, o kimsenin syledii nas l doru olabilir? Hakikat odur ki,
mecusilerin Zend
j)
adl bir kitab vardr. Bu kelimenin anlamn
ve yorumunu ancak onu koyan bilir. Bu kitab ortaya koyan Zerd t'tr.
Ve O, bunun Allah'dan oldu unu ileri srm tr. Bu iddia, Hz. Peygamberin, onlar (meciisileri) ehl-i Kitab yerine koyunuz ama kestiklerini
yemeyiniz, kadnlanyla evlenmeyiniz" hadisi ile bt ldr, bu konuda icma
hsl olmutur. Ksaca, o kitaba ba lananlara Zencli (L.S.V,3)
Araplar da bunun sonuna bir J, ekleyerek

denilmi ,

demilerdir. te, o kelime,

bylece Arapala trlmtr7.

6. fi(1 mezhebinde ictihad mertebesine ula m aml bir bilgindir. Drt bir yandan gelen
rencileri okutmu, birok imamlar yeti tirmitir. ok sayda eseri vardr. Eski Msr'da
kadlk yapmtr. H. 660 ylnda lmtr. Bk. en- Ncrn uz- Zcildra, e. VII, s. 208.
7. Bu kelimenin tretili i ve anlamlar iin bk. (Eb Man r Mevhb b. Ahmed) el- Cevllkl,
el- Mu<arrab, s. 166. Yazarn buradaki aklamas el- Cevlikrnin ad geen eserinde yoktur.
Ayrca bk. ifd ul- alil.

24

O ztn szne dnelim: "Zendin

desi Arapala trlarak, z nd k (

(..))) yni gsteri dini if-

j) olmutur. Bu, inanm gibi gr-

np, kfrn gizleyen demektir."

Bana gre, bu da yanl tr. nk, inanm gibi grnp kfrn
.7; ,-leyen, kimseye z nd k deil, mnlif k denir. Bu kelime (3-A- :,3 I kknden
tretilmi tir. O da, ada tav annn yuvasnun deli i anlamma gelmektedir.
nk bu hayvanc n yuvasnn iki delii vardr; birine ncfik ( )
tekisine de le Ct <d (Lt-se...4 ) denir. Bu hayvan, nCfilcd'dan s ktrdrsa

1c 'dan kar; is r ct 'dan sktrd= nfilc'dan kaar. M n Cf lc da

byledir; s knca, yerine gre, ya m 'min ya da kfir grnr. Z nd k'a
gelince, o, Ayd nlk ( ) ve Karanl a (L4,-,1-LiJI) inanan kimsedir; bu da,
9

kicilik (

) dinidir. Bu dinden olanlar, Yezdan (

) ve E-

rimen ( .:74j.,NI)e 8 inanrlar.

"O zat, bunlar syledikten sonra, orada bulunanlardan birisi, kim
gibi? diye sordu. eyh `Izzuddin'in yan nda oturan biri de, am'daki bn ul`Arabi gibidir dedi. eyh cIzzuddin ise, hibir ey sylemedi, o adama cevap da
vermedi.
"O gn ben oruluydum. eyh `Izzuddin de oruluydu. Beni, birlikte
iftara ard. O'ndan ikram ve ilgi grdm. Dedim ki "efendim, a mzn
el- avsu'l- lcutbi'l- c dm ici kimdir, biliyor musunuz ?" O, "bundan sana ne,
yemeini ye" dedi. Syleyiinden, kendisinin O'nu bildiini anladm. Yeme i
braktm ve "Allah akna o kimdir, bana tan tn" dedim. Glmsedi ve dedi
ki, "O, eyh Mulyiddln ibn ul- <A rabrdir." Bunun zerine, susarak ba m
nme edim ve akna dndm. eyh auI L9,:o j "sana ne oldu ?" diye sordu. " ardm", dedim. "Niin ?", dedi. "Bugn, sizin yan nzda oturan kimse,
eyh Mulyiddin ibn ul- `Arab' iin neler sylemedi, siz de sustunuz, ona
cevap bile vermediniz". eyh `Izzuddin b. `Abd is- seMm glmsedi ve "sus,
oras falsihlerin meclisi idi", dedi." 9
8. Eski ranhlara gre Yezdan ,: j 6 .), iyilik tanr s, Ehrimen

ise eytandr.

9. Bk. es- afedi, el- Vcifl bi'l- Vefeyt t (yazma, III. Ahmed Ktphanesi, varak 83 b)'da,
( zzuddin b. (Abdisselm'n, ems ud- Din ez- Zehebi ve bn Teymiyye el- Darrnrden
naklederek, " bn ul- <Arab' kt bir eyhdir, yalanc dr, lenin ezdi olduuna kildir,
ziny haram saymamaktad r" dedi ini zikretmitir. bn Teymiyye'nin bn ul- (Arabi'ye
kar tutumu bilinmektedir. ezert t uz- Zeheb (e. V, s. 193)'de el- Munvi'den, ( zzuddin'in
nceleri bn ul- (Arabi'yi yerdi i, daha sonra O'nu v e/ i'lik ve k,utblukla vas flandrd
nakledilmitir.

25

Anlalyor ki, eyh (Izz ud-Din b. `Abd is- Selam, fakiblerin, ilimlerinin
erevesine girmeyen bir eyi yermekte mzur olduklar n kabul etmi , eyh
MuhyiddIn'in gerek halini, onun an ve de erinin yceli ini anlayacak durumda olan hizmetisine a klamtr.
eybulislam ihab ud-Din `Umer b. Muhammed es-Suhreverdi, Allah
O'ndan raz olsun, eyh Muhyiddin ile Mekke-i Mkerreme'de bulu up konumutur. Birbirlerinden ayr ldktan sonra, ihabuddIn 'e, " eyh Muhyiddin'i
nasl buldun" diye sormu lar. "O, sahili olmayan bir denizdir," cevab n
vermi ; eyh Muhyiddin'e de eyh ihabuddin'i nasl bulduunu sorduklarmda, "O, salih bir kuldur," demi tir.
e - eyh el- Mudakkik el- Mukakkk Sa`duddin Muhammed b. el- Mueyyed b. `Abdillah b 'Ali b. Hamm lye el- HamevI", Allah temiz ruhunu
takdis etsin, am'dan memleketin dnnce sekin arkada ve dostlar
kendisine, " am'da bilginlerden kimi b raktn?" diye sormular; O da, "orada,
eyh Muhyiddin'i, dibi ve kys olmayan co kun bir denizi b raktm" demitir.
am'n byk eyhlerinden Kemaluddin ez- ZemlekanPyi ikinci zmre
arasnda ve ayrca kitab n ikinci blmnde anlataca z.
afiq bakadlarndan emsuddin el- ljyi", eyh Muhyiddin'e kul gibi
hizmet eder ve O'nun her iste ine boyun eerdi. Her gn, MuhyiddIn'in yanna
girip mbarek yzn grmeden nce, onun ad na otuz dirhem sadaka verir-

ey arzetmek
istedi iniz vakit, bu mahrem konusmantzdan nce sadaka verin" 13

di. "Ey iman edenler, siz Peygambere mahrem bir

yetini okurdu.

MalikIlerin bakads14 kzn O'nunla evlendirmi ve kendisi de hizmetinde bulunmu tur.

10. Arif, sfi ve mr id'dir. (Abdulkdir el- Cili (Gfini) ile arkada lk etmitir. Tasavvufta
byk bir mevk vard r. Birka sfi ribatnda eyhlik etmitir. Halife en-N r, kendisini,
H. 597 ylnda am'a, el- melik ul- (Sdil'e ve H. 614 de ljrezm h'a eli olarak gndermitir.
Birok mehur eserleri vardr. H. 632 de lm tr. Bk. en- Nuefm uz- Zahira, c. VI, s. 165,
166, 219, 284
Il . Sa(d ud- Din Muhammed b. el- Meyyed (b. (Abdillh b (Ali b. Ilammye) el- Hamevi
( H. 652). Zhid ve bid byk sfilerden olup, m ciihede ve riyiiz a ela me hurdur.
Bir sre am'da oturmu , sonra Horsn'a dnmtiir. Tatarlardan birok insan O'nun
vastasyla mslman olmutur. Bk. en- Nueizm uz- Zhira, c. VII, s. 31.
12. ems ud- Din Ahmed b. Halil el- Hyi, Azerbaycan ehirlerinin birinden (Hy) olup, byk
bir bilgindir. am'da bakadlk yapmtr. Bk. bizim yaynladmz: Kud ltu Dima lc,
s. 65.
13. Medile sresi, 12.
14. Bu zat, am'da Maliki mezhebine gre ilk ba kadlk eden Zeynuddin ez- Zevvi olsa gerek.
lm H. 681 dir. Bk. Kuclatu Dima lc, s. 243.

26

Tril u Dimaic'm ve daha birok gzel eserlerin yazar el- Hafiz ibni
tAsakir, Muhyiddin'in talebesi ve dergahma devam edenler aras ndayd".
bn un- Neccar"'a gelince; o da yle demektedir: " eyh Muhyiddin'le
am'da bulutum. O'nu imam, bilgin, kmil, ilimlerde mtebahhir, hakikatlerde rush, sahibi olarak grdm. O'nun eserlerinden yararland m. Kendisine
doumunu sordu umda, "Mrsiye'de, Hicri 560 yl 17 Ramazan Pazartesi
gn do muum", dedi. eyh eba cAbdillah Muhammed b. (Abd il- Vahid
el- MakdisP 7 bana, eyh Muhyiddin bn ul- `ArabI'nin, Hicri 638 y l Rebi.
ulashir aynn yirmi ikinci Cuma gecesi vefat etti ini yazmt ki, ben o zaman
Makdis'de (Kuds) idim; kendisi de am'da bulunuyordu.
eyh eba cAbdillah el- Makdisi, eyh Mulyiddin'in yakn dostlarndan
ve meclisi erifine devam edenlerdendi.
ibn ud- Dubeysi", tarihidir. De erli birok eserleri vard r. O, der ki:
eyh, Muhyiddin ibn ul- (Arab' Ba dad'a geldi, kendisiyle gr tm. O'nu, vas flandrldndan ok daha ulu, bilindi inden ok daha yce buldum. Eserlerinden faydaland m. Bana, kendisinin, biliye'de el-Hafz ebu Bekr Muhammed b. Halef el- LahmI'den, Kurtuba'da da el- HaN ebal- Kas m b. BikuvaP 9 den Hadis-i Nebevi rendiini syledi.
Melik ul- culema, byk kad eba Yalya Zekeriyya b. Muhammed b.
Mahmd el- Enesi el- KazvInI 20, jr ul- Bilad ve al br ul- cl-bd 21 adl oniki
15. Burada mellif yamlmaktadr. nk, tarih yazar el- Irafiz ibni (Askir, am'da, H. 571
ylnda lmtr. bn ul- (Arab' ise H. 560 da do mu olup, bn (Askir ld zaman
onbir yanda idi. bn ul- (Araba do u lkelerine H. 598 de gelmi tir. Belki, mellif, elKasim ibni (Askir'i kasdetmektedir ki, O, tarih yazar el- Ilfiz ibni (Askir'in o ludur ve
lm yl H. 600 dr. Bu el- Ksim de bn ul- (Arabfnin talebesi de il, hocalar arasndadr.
bn ul- (ArabI, el- I.sim'in kendisine umumi bir icazet verdi ini sylenektedir. Bk. iett-

zetu bn il- (Arabi lil Melik il- Muzaffer.

H.
16. Eb (Abdillh Muhammed b. Mahmd el- Hafz Mabibbuddin ibn un- Neccr (
643). Byk hadis bilginlerindendir. Tftri-ku Bagdld'n yazardr. ez- Zehebi, el- (lber'de
O'nu, i k a ve itkan sahibi olarak vasflandnr. Birok eseri vard r. Bk. ibn ul- (Imd,
ezert uz- Zeheb, c. V, s. 226.
17. Eb (Abdillh b. (Abd il- Vlid ed- Dry el- Makdisi (

H. 643) am'daki byk

Hanbeli bilgin ve muhaddislerindenclir. Bk. ezerftt uz- Zeheb, c. V, s. 224; en- Nucfun uz-

Zfthira, c. VI, s. 354.

H. 637). V t'n nahiyelerinden biri olan Dbey18. Muhammed b. Sa(id ed- Dbey i (
'dandr. Tarihi ve muhaddistir. el- Hatib'in Tfrll u Baelftt'na es- Sem(ni' nn zeyl olaVefeyftt, c. III, s. 102, Dedering
rak yazd tarihe bir zeyl yazm tr Bk. el- Vfi
basm, am 1953.
19. Metinde: Biskuvl
20. Eb Yahya Zekeriyy b. Muhammed b. Mahmd el- Enesi (
Mlik'in soyundandr. Kazvinlidir. Tarihi, co rafyac ve kad idi.

H. 682). Enes ibni

21. Bu eseri Alman mste rik Wstenfeld 1848 ylnda bir cilt halinde bastrmtr.

27

ciltlik eserinde, biliyye'yi anlat rken yle demektedir: "Endlste byk

bir ehirdir. Endls illeri aras nda her trl stnl , gzel havas , tatli
suyu, verimli topra ve her eitten meyvesinin bolluu, deniz ve kara avcd ile temyz eder 2ib. eyh, imam, alim, fazl, mrid, riflerin sultan,
Hak'kn ve dinin canlandrcs olan Muhyiddin ebu cAbdillah Muhammed
b. 'Ali b. Muhammed b. Ahmed b. cAli el- 11atimI et- Tal el- Endelusi bu
ehirdendir. O'nu am'da H. 630 ylnda grdm. eyh, bilgin, arif, ericat
-...>
ve Halsi a t ilimlerinde mtebahhirdir; a nn muleted (tS
) sdr.
Ululukta esizdir. ok de erli eserleri vard r. Birgn bana, yle bir hatra
anlatnnlard : " biliyye ehrinin bir soka nda gelip geenlerin zerine abanan,
bir hurma aac vard ; halk, onun kesilmesini sz konusu etti, hatt ertesi
gn, kesilmesine karar verdi." eyh Muhyiddin, yle devam etmiti: "O gece
Peygamber aleyhisselm dmde grdm. Hurma a acmn yannda ayakta
duruyorlard . Aa, O'na ikayetle, yle sylemekteydi: Y Resalallah,
gelip gemelerini engelledi im iin beni kesmek istiyorlar. Bunun zerine,
Peygamber efendimiz mbarek elleriyle o a ac svazladlar; o da do ruluverdi.
Uyannca, doruca hurma a acnn bulunduu yere gittim. Baktm ki, dilmde grdm gibi dorulmu. Durumu halka anlatt m, arp kaldlar
ve uur sayarak a ac bir ziya retgh eylediler".
ada olup kendisini her trl stnlkle vas flandran, btn ilimlerde
sz sahibi olduunu anlatan bu bilginler gibi daha niceleri vard r ki, burada
onlardan sz etmedik. Hepsini de ansayd k, kitabn bu blm ok uzard ve
benimsediimiz derli toplu anlatmadan uzakla m olurduk. Fakat, tafsilta
girimeksizin, ksaca, O'nun stnl n ortaya koyan, a k delillerle kandrc
bir anlatma yolunu tuttuk.
O'nunla ilgili haberlere nem veren, eser ve menkabelerini inceleyen
bazlar yle bir olay anlatmlardr: "Endls sultan]. Mekke-i Mkerreme'ye
ok miktarda mal gndermi ve vekiline, bu mal, ancak yerli halka da itmasn
Bir tesdf eseri olarak o y l, hi benzeri grlmeyen bir
ekilde eyhler, bilginler, fakihler ve her trl ilim ehli Mekke-i Mkerreme'de
toplanmlard. O yl ki, eyh ihabuddin es- SuhreverdPnin eyh Muhyiddin
ile bulutu u ve her birinin tekisi hakk nda szn syledi i yldr. Herkes,
21 b. Matbu nshada, buradan sonra: " biliyye ehrinin bir soka nda..." szne gelinceye
kadar yle bir metin uymazl vardr: "Muhyiddin lakab ile anlan faziletli eyh Muhammed ibn ul- (Aral:l bu ehirdendir. Kendilerini
hakim, ir, rif bir eyh idi. Kendisine bir h

H. 630 ylnda am'da grdm. Filmi, edib,

al gelirmi ki, o hlde iken, sayfalarca ok ilgi

ekici eyler yazdm iittim. Gene, Ijava u Feviitil il - Kur'an (Srelerin ba langlar) hakknda da bir kitab yazd m duydum. O'nun ilgi ekici hikyelerinden biri,
biliyye ehrinin..." $k. 4 r ul - Bild, Wstenfeld basks, s. 334.

28

yukarda gnderildii belirtilen eyleri, ancak eyh Mukyiddin

de,P aUI L9,:3) ri

datmas isteinde birle tiler. O, bunlar dattktan sonra yle syledi:

"Ic nii 't bozmak korkusu olmasayd , bu iten kamrdm" Bir dostu, "efendim, niin?" dediinde, yle buyurdu: "Bu i te Allah'n rzas gzetilmemi ,
tersine, bununla n,mek istenilmi tir". "Aklar msnz ?" dediler. u
cevab verdi: "Ma rib sultan, baka meliklere kar benimle iftihr etmek
istedi, nk bu mal benden ba kasnn datmyacan ; biliyordu. Dolay siyle, bunun ard nda, Allah'n rzs ndan ok, vnmek dile i vardr." Bu
szler, Endls sultan na eritiinde, alam ve " eyh do ru sylemi .
Gerekten yle d nmtm" demitir.

29

IKINCI ZMRE

Bunlar, O'nun fikirlerini, gerek maksatlar n anlyamadklar iin,

ekimser kalan kimselerdir. Olduka kalabal k olan bu zmreden eyh Ebu'11Iasen. b. el- Hasen el- tlazreci ez- Zebidi el- Yemen'i, eyh cimaduddIn
b. Keir ed- Dima ki, eyh `Abdullah b. Esad el- Yfici, eyh Muhyiddin
Sbt Ebi'l- Ferec bn il- Cevzi el- Ba dadi gibi birkan aldataca z.
Ebu'l- Hasen el- ljazreci.", el- cAsced ul- Mesbk adl kitab nda eyh
Mulyiddin 'den yle sz eder: "O, eyh,imam, bilgin, erdemli, olgun, sekin,
Allah'n velisi Ebr cAbdillah Muhammed b. `Ali b. Ahmed el- 1-Fatimi etTi el- Endelusi olup Mutyiddin lakabyla mdr ve il) n ul- 'Arab'
diye tannmtr. anda, emsali aras nda biricik idi; Vandet ehlinin eyhidir. En.dls ehirlerinden Mrsiye'de Hicri 560 yl 17 Ramazan Pazartesi
gecesi do mu ve orada bym tr. H. 568 ylnda biliye'ye gelmi, H.
598 ylna dek burada oturmu tur. Sonra, Do u lkelerine gitmi ; Msr,
am, Musul, Diyarbekr ve Horasan' gezip dola mtr. Badad'a iki kere
gelmitir. Birinde, orada on iki gn kalm ; teki u ray da Hac yolculu u
sras nda olmutur. Anadolu'da yerle mi , ledn ilimlerine ship ve ilh
srlara vakf olan eyh adruddin el- Knevi Muhammed b. shak b. Yiisuf
b. `Ali el- Knevi' lin annesiyle evlenmi tir. adruddin el- Knevi, eyh
Mullyiddin ibn el- cArabi'nin elinde yeti mi olup, O'nun meydan nn svari
ve yiitlerinden biri idi. bn ul- 'Arab', sonra, Mekke-i Mkerreme'ye gelip
mcavir olarak kalm , burada anmay gerekli bulmadmz birok eserlerini,
bilhassa o unluun anlayna aykr geldii iin karkl a yol aan Fu li
ul- Hikem adl kitabn Mekke'de yazmtr. te bunlar, O'nun siretinin bir
ksmdr. alemini Allah bilir. O'nun hakknda bana susmak d er."
eyh `Inkluddin bn Ke ir23 , el-Biddye ve'n-Nildiye adl kitab nda yle
H. 812). Yemenli bir tarihi ve neseb bilginidir. el22. (Ali b. el- Hasen el- Flazreei (
(Asced ul- Mesbk adl eseri, hala yazma olarak beklemektedir. Bk. Brockelmann, Supplement, e. II, s. 238.
II. 774). Byk
23. Eb'l- Fid ism(il b. (Umer b. Kes!" el- Busravi ed- Dimaski. (
fakih, muhaddis ve tarihidir. bn Teymiyye ile yakn alakas vardr. Bk. ezerCt uzZeheb, c. VI, s. 232.

30

anlatr24 : "O, eyh, imam, Muhyiddin Ebn `Abdillh Muhammed b. cAli b. Ahmed el-Htimi et- TAI el- Endelusi olup ibn ul- `Arabi denmekle bilinir. Byk
bir eyh, de eri ve 13.1 yce, erci, ilimlerde rush sahibi, hakikat s rlarma
vakf idi. Btn ilimlerde parmakla gsterilirdi. Riyzt, mchede ve birok
seyahatlerde bulunmu tur. evresinde kendisine ba l olanlar, topluluklar
vard. Onun heybeti gnllerde yer etmi ti. Birok memleket dola t, Mekke-i
Mkerreme'de oturdu ve orada pek ok eser yazd ki, en by , el-Futht ul- Mekkiyye olup yirmi cilde yakndr. Onda, akln kavryabilece i ve
kavryamyaca, kabul edilen ve edilmeyen, yayg n anlay a uyan ve uymayan
birok eyler vardr. Sonra, am'a geldi, burada da birok eserler yazd .
Bunlarn nemlisi, Fu ul- Ijikem adl kitabdr. Bunda da, kabul ya da
reddedilmi olan grleri vardr. Bundan ba ka, eserleri aras nda, gerekten
gzel ve Tasavvuf ehli uslne gre yaz lm bir iir divan vardr. am'da,
638 Hicret y l Rebilhir aynn yirmi ikinci gecesi veft etti. Kasyon da
eteinde, am'n Slihiye semtindeki el-Kdi Muhyiddin b. ez- Zeki mezarlna gmld. O gn unutulmaz bir gn olup, gzel bir cenze treni yap lmtr.
Ben, O'nunla ilgili, u ya da bu ekilde bir gr ileri srmeyece im."
Rahmetli cAbdullh b. Escad el- Yfi ci 25, Tarihinde, am'n nl Hadisisi ve Tarih ul- skim yazar eyh emsud- Din ez- Zehebi et- Trkmni'den
24. Bk. el- Bidi-tye ve'n- Nikye, c. XIII,

s. 156. Buradaki metin, el- Biclitye ve'nbaslm olan metnine uymamaktadr. Baslm nshadaki metin yledir:
"Muhyiddin ibn ul- (Arabi
"Fu ve dierlerinin yazar . olup, Muhammed b. (Ali b. Muhammed b. (Arabi eb (Abdillah et- Ta! el- Endelusl'dir. Birok lkeleri dola m, Mekke'de bir sre oturmu , yirmi
cilde yakn el- Futitlettt ul-Mekkiyye

adli kitab n orada yazmtr. Bu kitabnda aklm

kavryabilecei ve kavryamyaca, kabl edilen ve edilmeyen, yaygn anlaya uyan ve
uymayan birok eyler vardr. Fu ul- Hikem adl eser de O'nundur. Bunda, grnte
(zakir0 ak bir kfr ifade eden eyler vardr. el- (Akl - dile adl kitap da O'nun eseridir.
Gayet gzel bir de iir divan vardr. Bunlardan baka pek ok eserleri mevcuttur. lmnden nce am'da uzun zaman oturmu tur. Zeki oullarmn O'na kar sayg ve sevgisi oktu
ve O'nun btn sylediklerini kabul ederlerdi. Eba ame yle demi tir: "O'nun eserleri
oktur. Gayet kolay yazard. Gzel iirleri vardr. Tasavvuf mesleine gre geni bir
ifkleye sahipti. O'nun iin gzel bir cenaze treni yap lm, Kasyon'daki el- Kadi Muhyiddin
b. Ez- Zeki mezarlna, bu yln Rebiulhir aynn ikisinde gmld." Ibn us- Sibt da
yle demi tir: " O, ism-i a(zam bildiini, kimya ilmini al arak (keski) deil, Tanr vergisi olarak (man iize le yoluyla) rendiini syler. Tasavvuf ilminde stn bir yeri vard r,
eserleri de oktur". Bu matbu nshamn, yazmalarla kar latnhp ilmi bir tenkidi yap lmadan basld anlalyor.
14. 768). Mekke'li sffi bir eyhdir. Hicretin ba ndan
itibaren vakalar anlatan bir tarihi vard r. Bk. en- Ncm uz- Zahira, c. XI, s. 93; Broc-

25. (Abdullah b. Es(ad el- Yilfi(i (

kelmann, Supplement, c. II, s. 177.

31

naklederek, Muhyiddlifin hal tercemesini yle anlatmaktad r26 : "O, eyh,

imam, zhid, veli, hakikatler ve ilimler denizi, yaray l ilimler ve kutlu eserler sahibi, eb 'Abdillah Muhammed b. 'Ali b. Muhammed b. Ahmed b. `Ali
el- HatimI et- Tal el- Endelusi olup, lakab Muhyiddin (dinin canland rcs) dir. bn ul- <A rabi denmekle tannr. limlerde yle bir da idi ki, etekleri muhkem ve doru u almaz. E sizdi mesleinde. anda benzeri yoktu.
Hac dnnde, Anadolu'ya gelmi , zamannn kutbu, ledn, ilimlerinin
ve ilahi srlarn sahibi eyh adruddin Muhammed b. shak el- KnevPnin
anas ile evlenmitir. adruddin O'nun elinde yeti mi olup, en yakn ve
mridlerinden idi. eyh Muhyiddin, nemli bir meseleden dolay itham
edilmitir Ben, eyh, Muhyiddln'in asla yalan syleyece ini sanmyorum."
eyh (Abdullah el- YafiT ain, el- Hafi? emsuddin ez- Zehebi'den naklettii sz burada sona ermektedir.
Bana gre, eyh MuhyiddIn'in itham edildi i nemli mesele, Fu it
nsznde geen u ifadelerdir: " mdi, Restilullah aleyhisselm ,
am'da, Hicri 627 yl Muharrem ay nn son on gn ierisinde, d mde
grdm. Ellerinde bir kitap vard . Bana: Bu, Fu f ul- Ifikem kitabdr; al,
insanlara sun ki, ondan faydalans nlar, buyurdu. Ben de, dinleme ve boyun
eme, bize buyuruldu u zere, Allah'a, O'nun elisine ve bizden olan buyruk
shiplerinedir, dedim. Bana tarif etti i ekilde, artksz ve eksiksiz olarak bu
26. Bk. el- Yafi(I, Mir'it ul- Cinn, c. IV, s. 100.Buradaki metin, Yafi(I'ye ait tarihin matbu
nshasndan ok farkldr. Matbu nshadaki metin yledir: "Birok eserleri bulunan, am'n
konuu slfi ibn ul- (Arab'

efra

Bekr Muhammed b. (Ali et- Ta] el- ljatimI el- Mrsi, ad ge-

en ehirde vefat etti ". te bu, e - Zehebrnin verdii hal tercemesidir. Sonra Zehebi,
yle ilave eder. "Vandet-i Vcrl'a lsail olanlar n rehberidir. H. 560 ylnda domutur.
bn Bikuval ve ba kalarndan rivayetlerde bulunmu tur. Bir ok memleketler gezdikten
sonra, Anadolu'da bir sre kalmtr". Gene Zehebi, "nemli bir meseleden tr itham
edildi" demektedir. Bence O'nun verdi i bu hal tercemesi ve szleri, fakihlerden o unun
eyh' yerdiklerini gstermektedir. Buna kar lk lfiler ve fakihlerin bir ksm O'nu son
derece tzimle mler, yksek makamlarla vas flandrmlardr, birok kermetlerini
anlatmlardr ki, burada, bunlar n hepsini belirtmek sz uzatr. eyhin ok gzel iirleri,
birok kermetleri ve e siz anlatlar vardr. Kendisini yerenlerin en ok zerinde durduklar Futi ul- Hikem adl kitabdr. O rendiime gre, byk bilgin mam ibn uz- ZemlekanI bu eseri erhetmi, onda, sylenmesi caiz grlmeyen ve sak ncah saylan eylerin
bulunmadn gstermitir. Bana, zevk- selim ve anlay sahibi birtak m bilginler, " bn
ul- (Arabrnin mezk'r szlerinin herkesin anl yamyaca bir te'vili vard r" dediler. Rivyete gre, eyh Muhyiddin, mam ihabuddin es- Suhreverdi ile bulu mu, biribirlerinin
yzne bakt ktan sonra, konu madan ayrlmmlardr. eyh'e, ihabuddin hakknda
sorulduu zaman, "bandan ayana dek siinnetle dolu" demi ; ilabuddia'e de sorduklarmda, "O, hakikatler denizidir" demitir. Bana gelince, baz kitaplarmda, eyh'in dncesi
zerinde anla mazl a denlerin kimler olduklarn anlattm. O'nun hakkndaki kendi
grm ise, susmak ve iini Allah'a brakmakur."

32

kitab ortaya koymak yolunda Resli/u/lah'n isteklerini temiz bir maksat, ihlas
ve himmetle gerekle tirdim. Allah'dan diledim ki, beni bu i te ve btn hallerimde, kendilerine eytanm sz geiremedi i kullarndan. eylesin. Gene beni,
kalbime ruhi bir nefes, kutsi bir ilham ile btn parmaklar mn yazd,
dilimin syledii ve haylimin kavrad eylerde, koruyucu deste iyle seilmi lerden Usul. yle ki, bu eser, bir tercman olsun da, kendi ba na
hkm ifade etmesin. Bylece, onu okuyan ehlullah ve gnl erl ttb ,
onun, takdis makam ndan olup, aldatmann nefsi arzular ndan arnm
olduunu grsn. Niyazmn HaVka eri ip kabul buyuruldu unu umar m.
Sylediklerim, ancak bana verilenler. Bu satrlarda yaz l bulunan ancak
bana indirilendir. Ne bir resl, ne de bir ne b ryim; ancak bir y :Iri 'im
ben. Ahiretim iin ekip bimekteyim." 27 eyh'in -Allah kendisinden raz olsunsz, sona erdi.
Zhir ehlinin o unluu, rya yerilemiyece i ve kabul edilmesi gerekti i
eyh'i ryas ndan tr yermek imkan n bulamay nca, gr ne dil
uzatmlardr. te, cAbdullah el- Yaficrnin emsuddin ez- Zehebi'den
rivyet etti i szdeki nemli mesele budur.
Bence, gerekten onlar eyh'e kar insafh davranmamlar ve O'nu
tanyamamlardr. nk eyh Muhyiddin, Peygamber caleyhisselam ile,
hirete gm olanlardan diledi i kimselerle gndz veya gece istedi i vakit
buluurdu. Zamannn kutbu adruddin K nevi, Fukk ul- Fur adl kitabmda O'ndan yle sz eder: "Birok kez tecrbe ettim ki, insanlar n cz'i ve
klli btn istidatlarn ve bu istidatlar n nereye varaca n grr, her istidadn ne derece geli eceini, bedbahtlk ve mutluluk bak mndan durumunun
ne olacan bilirdi. Kendine zg bir bak la, karsmdaki herhangi bir kiinin zne n,fz eder, noksanl k ya da keml mertebeleri bak mndan sonunda
ne olacan haber verirdi. Hi de yan lmazd. Birok kez, dnya i leri hakkndaki ilahi hkmlerle ilgili szlerinin, dedi i gibi ktn grdm. Allah'm
fazl ve eyhin himmetiyle kader s rrna ve e ya zerindeki ilahi hkmn
zne vakf oldum. Sonra, O, herhangi bir ey hakknda hkm verdi imde,
isabetli oldu umu bana mjdeledi. Bu vukufu, meydana gelmesine ilahi
iradenin taalluk etti i eylere erme i bu yksek ke fe baladm. yleki, hi
mahcb olmadm ve bu hkm deitirilmedi. Hamd, nimet ve fazl u kerem
sahibi Allah'adr." eyh adruddin el- Knevrnin sz burada bitti.
mdi, eyh. 'Abdullah el- Yafici 'nin szne dnelim: " eyh Muhyiddin'in.
Tasavvuf ve baka ilimlerde birok eseri, gzel iirleri ve birok kermetleri
vardr. Onu yerenlerin o u Fu ul-Hikem adl kitabn ele alrlar. mam,
eyhulislamlarn eyhi Kemluddin ez-Zemlekanrnin, bu eseri, gayet gzel ve
27: Bk. Fuii ul

nsz.

33

ak bir ekilde erhederek ona inand rc bir yn verdi ini rendim. Baz
salih bilginler bana, eyh Mulyiddin'in szlerinin, herkesin anl yamyaca
bir te'vili oldu unu ifade ettiler.
Kendi gr me gelince, bu konuda susmay uygun buluyorum."
Sbt ebi'l- Ferec bn il- Cevzi der ki: "O, kmil, faz l, ann esiz eyhidir. eriat ve hakikat ilimleri ile di er ilimlerde dengi yoktur. Benzerleri
yazlmam eserleri pekok. Ism-i a c.ct m' bilirdi Kimya ilmini al arak
(L-,,-... 1

) deil, Tanr vergisi ( :4_3l.',1.1) olarak bildiini iittim.

Tasavvuf yolunda ve di er ilimlerde stn idi. Onun hakk nda insanlarn

eitli grleri var. Bu konuda, ben susmaktay m. Allah daha iyi bilir."
Bence, Sbt ibn il- Cevzi, "ism-i aczam' bilirdi" sznde, insafh davranmamtr. nk O'nun kendisi ism-i aczamd . nsan kemle erince
ism-i acc m olur. sm-i aczam'dan maksat, icabet sr`ati' dir. Vaktin kutbu eyh adruddin el- Knevi, eyh Mulyiddin'in yle sylediini,
Nu ul- Fu

upi,,z; adl kitabnda anlat r : "Ryamda

Peygamber efendimizi grdm. Bana, ey Muhammed, dedi, Allah tela senin

dualarma hemen icabet ediyor."
Bence, gene, S bt ibn il- Cevzi, kimyay bilir derken de, insafl de ildir.
nk O, kimyann kendisi idi. Bu fennin erbab na gre, kimyann, hakikata,
unsurlar deitirerek, iksir ile kursunu gm e, bakr altna evirmektir.
O -Allah kendisinden raz olsun-, zaman nn iksiri, a nn kimyas idi. O'nun
ir ad ile nice kiiler, hayvanlk aalndan insanhk yceliine ulamtr.
Bu satrlar yazann, yle birka msra" var:
Tahkik ve irfan ile
Hayvan ahlakn insana evirmek, kimya.
Byle yapmad nsa, savdn mr bo una
Suyun buulamas atein yan na
alacak noktaya dnelim. Bu byk slam bilginleri, byle bir imam
ululuk, ikram, tzim ve ihti am gibi sfatlarla vas flandrdktan sonra susmay
nasl tercih etmi oluyorlar? Oysa ki, onlar n hepsi de O'nun velayet ve
kermet'ini kabul etmi lerdir. Byle bir tan tmadan sonra, susmak ne
demektir? Byle bir ikrrdan sonra inkarm yeri var m ? Cennetin tesi ate
deil midir? Onlar bu konuda, m'minlerin emin `Ali b. ebi Talib'in -Allah
O'ndan raz olsun-, hem kendisine hem de Mucaviye'ye kat lmayanlara, "Ne
_Halt ile ayaa kalkt lar, ne de batl ile oturdular" dedii kimselerin durumuna
dyorlar.

34

NC ZMRE

Bunlar, eyleri deerlendiremeyen, onlarn yalnzca d grnne

( jAll; ) bak p, iyzn (

) brakan

kimselerdir. Bunlarn irkin

davranlarn ortaya koymak iin ayet ve hadislerden delil getirme i

gerekli bulmuyorum. nk Kur'an- Kerim ve hadis-i erifler, onlarn
ilerinde gizlediklerini aklayan szlerle doludur. Nitekim, Allah tel
yle buyurmaktad r: "Onlar, bilgisini kavryamadklar eyi yalan
saydlar."28 Gene, "Onunla hidayete eremeyince, bu eski bir yalandr, diyecekler."29 Peygamberimiz de yle buyurmu tur: "Dmin gizli olanlar vardr
ki onu, ancak `arif- i billah olanlar bilir. Onlar bu ilimden sz edince, onu
ancak Allah'a kar gururlu olanlar inkar ederler".
Hi phe yok ki, keskin burhanlar ve parlak hccetler, zhir ehlinin
bana inmektedir. Mesele, riisah sahibi bilginlere gre, hi de byle de ildir.

Herhangi bir deer hkm, ona bah olan insanlar arasnda geerlidir.
Zira, her topluluun, kendine gre bir dili, yaayyla bal stlahlar vardr ki, bununla, bakalarndan ayrlrlar. Kendilerinden olmayan, onlar
dinleyinee, onlara kar olumsuz bir tavr takmr. Bzan bilgisizlik, kendisini,
karsmdakileri kafir sayma a dein gtrr. Birisinin dilini ve kulland
stlln tekisi anlamyor diye, gerekte, bu dili ve stlh aslsz sayamayz. Allah, bu zmreyi dald uykudan uyand ra.
Doru sz k nayan nice ki i var
Sakat anlaydr felaketleri"
N'ola ki, onlar, bilmedikleri yerde sussalar, bildikleri zaman da insan
davransalard ! Huccet ul- slam ebii Hamid el- Gazzalrnin. -Allah kendisinden
raz olsun ve yerini cennet eylesin- dedi i gibi: "Onlar bir vadinin azndaki
kayaya benzer ; o, suyu ne ier, ne ne bakasnn imesine yol verir".
28. Yftnus sresi, 39
29. AhlFlif sresi, 11
30. Bu beyit el- Mutenebbi'nindir.

35

Byk sUfilerden biri, ne gzel sylemi : "Bir eyden ciciz isen,

kendi aczini ve kusurunu grmekte t ciz olma."
Bu rislenin. yazarndan -Allah onu affetsin- bir iir:
Ayr lk gn neler olduunu grseydin
Yads mazdn akan gz yalarn
Yaradl giysisinden soyunsayd n
Bilirdin Hir ma arasndaki srr
Ne ki, zhir senden mnay gizledi
Bizimle olmay nca, ldrdn kat kalbini
Bilmedi inin ardna dme
Sak n gnln gzn kulan
Sorumludur gnln, evliyya kar tavrndan
yle bir durum ki yle, zr kabul etmez
Bir an nce nasib almaa al da
Yryver sliklerin ard nca
lk geldiimiz makama do ru
Vardr huzura orda, korkudan uzak
Mevkis n zikrinden bireyin alkoymad ,
O'nun buyruklarn dinleyen ki i,
Her trliiprzden artt zn
Ki miisivullah kaybolup gitti
Senden gizlendiyse kavmin hilli,
Ve sen, gremiyorsan O'nu,
Grene teslim ol

36

 K NC BLM
Szleri ve Eserleri

Bu blm, sahili olmayan bir denizdir. nk, O'nun eserleri be yz

amaktadr. eyh'in eserlerinden bir k smn, bir mridine yazd u mektubunda grmekteyiz: 3
"vg Allah'adr. Selam, O'nun seti i kullarna. mdi, kardelerden
(

) biri, Ta avvuf yolunda 1.1akilcatler ve s rlar ilmi ile teki ilimlerde

kaleme ald m eserlerimin, adlarn yazarak kendisine bildirmemi istedi. Allah O'nu' baarl klsn; dileini (bu fihristle) yerine getirdim. Ancak, bu
kitaplarn bir ksmn, ortaya kan bir sebepten tr birisine emanet olarak
brakmam, onun da ( imdiye dek) bana onlar geri vermemesi yznden,
bulmak g. 3 Bu kitaplarn ou tamamlanm , bir ksm da tamamlanmam tr. Yazdm eserlerin hibirinde, ba ka mellifler gibi telif maksad gtmedim.
Ancak, onlar bana Hak' dan, ak llar yak el4 bir geli le geldi. Ben de
onlar, mmkn olduu kadar yazma a altm. Bylece, istemeden, eser
yazma cihetine gitmi oldum. Onlardan bir k smn uyku ya da m k efe
ierisinde Hak tealan n bana yneltti i ilahi bir buyrukla yazd m.
"nce, emanet olarak b raktm kitaplardan ba lyacam. Bu kitaplar
elimde bulunmad gibi. (sanyorum ki) ba kalarnda da bulunmamaktad r
O gnden beri, imdiye dek, bunlar hakk nda herhangi bir bilgi edinemedim.
Sonra, hem halk n elinde, hem de kendimde bulunan kitaplar (ve Hakk' n
beni altrd ekilde rabbtini bir hat rlay la - ki o bizce, ona gre
1. Gorgis (Avvd'n, am ilim Akademisi Dergisi'nde (Mecellet ul- Mecma( el- (Ilmi, e. XXIX,
Dimak 1954, s. 355) yaynlad fihristle bu metni kar latrdk. Dergideki fihrist iin
iaret olarak M harfini, fihristin Hint yazmas olan nshas iin de H harfini kullandk.
Parantezlerdeki szler de ya M'den, ya da H'den al nmtr.
2. Metinde: bizi
3. M: "ancak, burada zikredece im bu kitaplarn bazs azdr; emanet olarak b raktm kitaplar da bunlar aras ndadr"
4. M: "cierlerini paralayc ve gnlm yakc bir gelile", H: "neredeyse beni yakacakt "

37

hareket etti imiz ilahi bir emirdir- halka karmak iin beklediim kitaplar)
Allah'n yardmn dileyerek yazaca m. yle ki:
"Emnet olarak verdi im kitaplar:

1Kitab fi'l- Hadis: Mslim b. el- Haccae'm Sahih'ini burada (kendim

iin) ihti ar ettim.

2Kitab fi'l- Hadis: Bunu da, Ebil 'Isa et-

Snen'inden ibtiar

ettim.
3 Yazmakta bulundu um el- Msbal (fi'l- cern( beyne's- stlal ) adl eser.
4 'zetleme e balam bulunduum bn Hazm' n el- Mulallii adl eseri'.

5(Kitab l- htill flma kfte caleyhi Rasalullah allllhu caleyhi ve sellem

min snen il- alval)
"Bu arada, S afilik yoluna gre hakikat ilimleriyle ilgili olanlar da
unlardr:

6Kitiib ul- Cemc ve't- Tefsil fi esrri mecani - 't- tenzil. Bu tefsiri Meryem
sresinc kadar' tamamlad m; ok da gzel oldu. San yorum, bu gne
dein Kur'an-t Kerim'i bu trl tefsir eden olmad . Her yet hakkndaki tefsiri, yle makama ay rarak dzenledim: a) Celal makam , b) Cemal makam , e) tidtil makam ki bu, berzand r: Muhammed! kmil lye gre, bu da kemal makam d r. Ayeti,
elal ve heybet makam ndan alp, zerinde (onu, ok gzel bir ifade
ve ince i aretlerle o makama gtrnceye dek) konu uyorum. (Sonra
onu) ceml makam ndan (alp aklyorum;) bu makam, birinci makam n
tam karsndadr. Sonunda, onu, sadece bu makam iin nazil olmu
gibi aklyorum. Sonra, ayn yeti, keml makam ndan alp, nceki
iki tefsire benzemeyen bir slpla anlat yorum. Bu makamda, yetin
byk harfleriyle kk harflerinin s rlarn anlatyorum. Bunlar da,
eer var ise, harekelerdir, l ve diri skn, nisbet, izfet, i aret ve benzerleridir. Bunlar bitirince bir sonraki yete geiyorum. Bu kitapta,
ancak delil getirmek iin pek az iktibas edilen szler hri, ba kalarmdan
alnm hibir sz yoktur.

7Kitab ul- Cezvet il-Mul tebese ve'l-Hatrat il- Multelese

8Kitabu Miftal is- Secade fi Macrifet il- Medhal ila Tarlic l-Irade
5. H ve M: "ibn Hazm el- FrsI". Gorgis 'Avvad, el-F'rsi sznn yerinde olmad m sylemektedir. Oysa ki, ibn Hazm iin bu el-nirsi sz, O'nun ranla ilgisi bulunmas bakmndan,
yerinde bir ifdedir.
6. H,M: "Bir gn Musa gen adamma demiti ki..." (Kehf sresi, 60) yetine kadar tamamladm.

38

9 Kitdb ul- M ellest il- Vtrideti fi'l- .lur'cin. Bu eserde, "O, yal da,
gen de deil; ikisi ortas grbz bir inek..." (Bakara, 68) ve "Namaznda, ne sesini ok ykselt, ne de iyice km; ikisi aras nda bir yol tut"
( sra, 110) gibi, k belirten yetleri inceledim.

10Kitdb ul- Msebbecdt il- Vdrideti fl<l- Kur'n. Burada, "yedi semiz
inek..." (Yfisuf, 43) 7, "yedi gk" (Mlk, 3) 8, "yedisini dndnzde..."
(Bakara, 196) gibi, iinde yedi sznn getii yetleri inceledim.
11 Kitdb ul- Ecvibeti <ald el- Mesil il- Man riyye. Bu kitabta, Mansur
adndaki bir arkada mn bana sordu u yz kadar sorunun cevab var.

12 KitCl u Mubc-iyecat9 il- Kulb bi Llalrat il- Kurb, Bu kitap, melekler,

resller, nebiler, rifler ve rulinilerin mertebeleri hakk nda bildiim
kadar pek ok meseleleri iine almaktad r.

13Kitrbu MenChic il- irtilscr ild fticickl Ebkr il- Behd (el- Muhadderdti
bi Hayndt il- Lihd). Bu kitab yz blm olarak dzenledim. Her
blmde on makam vard r ki, tamam bin makamdr.

14Kitdb ul- Muhkemi fi'l- Mevc - c4i ve'l- Llikem ve ildbi Raslldh
o

(Allah'n Elisi'nin dbl, t ve hikmetler zerine

salam kitap).

15 Kitc- bu (Knhi) md ld bdde

mridi minhu (Mrid iin gerekli ola-

nn z).

16Kitdb ul- kluld fi Esrri Rhc - niyydt il- Melei'l-

(Yce Meclisin

ruhaniyyat nn srlar zerine bezekler kitab .)

17Kitc- bu Ke f il- Macnii can Sirr Esmi'llh il- IJusnd (Allah'n gzel
isimlerinin srlarnn mnasm ama).

18Kitdb ud- Delil fi 144 is- Sebilii. Va'z hakkndadr.

19Kitdbu `Uhlet il- Mstevfiz (fi Ahl dn i- Sanat il- nsdniyye).
20 Kitdbu Celi'l- Kuldb (Gnllerin cils ). Bu kitapdan yana, ilgi ekici
bir olayla karlatm. yleki, bu kitab yazdm zaman, karde lerimizden (

) her biri, okumak zere bir defter (ya da iki def-

ter) ald lar. Kitab n ba tarafn da ben ald m ki, yirmi varak kadard. Dostlarmzdan bir toplulukla ehirin dna ktk, yksek bir yere
oturup okumaa baladk. En gzel konulard , onlar. Bitirdikten son7.
8.
9.
10.
11.

Bu yet, H ve M'de yok.

H, M: "yedi gb yaran"
Metinde: Mutba(at
Metin: ildb li Raslillh
11 ,M: ifa u/ tAlll fi iddh is Sebil
-

39

ra onu yere koyduk. Birden bire kayboldu. Bilmiyorum ki, gze

grnmeyen cinler mi, insanlar m uurdu. u ana dek, onunla ilgili
birey bilmiyorum. Kitab n geri kalann ise, artk, geri istemedim.
Alanlardan hibiri de ald n geri getirmedi. te bu kitapla ilgili olarak
byle bir olay geti.

21 Kitb ut- Taklak ft', Beyn 12 s- Sirr ellezi velcara fi Nefsi ebi Bekr S dllk" radyallahu canhu.
22 Kitb ul- Plm bi cirti ehl il Phnz.

23Kitb us- Sirc il- Vehhc fl, Serki Keli tm il- ljall dc
. Kaddesallhu rkahum
24 Kitb ul- lfhm fl erit l- Plcim.
25 Kitlb ul- Mntehab ft, Sayir il- Kurab".
26 Kitbu Netic il- Ezkr ve Uadelik l- Ezhr.

27Kitb ul- Mizcin fi fat il- nsn".

te, emnet olarak b raktm kitablar bunlard r. (Bilmiyorum), bunlar
arasnda unuttuklarm var m ? nk, vereli ok zaman oldu; hafza da,
gemi zamanla ilgili eylerle, vakit kaybetmemek iin, fazla u ra amyor."
imdi bu kitaplar, insanlarn elinde mevcut. Ancak, eyh radyallahu
canh'm salnda m yoksa lmnden sonra m ortaya kmtr, bilmiyorum.
Bunlarn bir ksmn grdm, o u da bende var. Bu risleyi eyh rad yallahu
canh, Mekke'de mcavir kald gnlerde yazmtr .t.o. I LUL, 17

'

" nsanlar n elinde bulunan kitaplar m z

"Uadis konusunda:

28 Kitb ul- Makaccet il- Bey4. Bunu, Mekke'de, fakihlerin usfilne gre"
yazdm. Taharet ve namaz konusunu iki ciltte tamamlad m. nc
cildi elimde; "Cuma" blmne geldim.

29 Kitbu Mift lk is- Secrde. Bu kitapta Buhari, Mslim ve Tirmizrnin

mecmualarndan hadisler derledim.

30 Kitbu Kenz il- Esrr 19 fim ruviye can in-Nebiyy il-Muktr 2 min
el- Elciyeti ve'l- Ezkr.
12. Beyn yerine H ve M'de: e'n
13. ebi Bekr, H ve M'de yoktur.
14. H ve M'de "kaddesallhu riihahu" yok.
15. H ve M: "fl Hakikat il- nsan"
16, H ve M: "min Measir il- (Arab"
17. Bu paragraf, yazar el- Kaza el - Ba ddinindir. (ev )
18. H, M: "fakihlerin uslne gre" endeei i yok.
19. II, "el- Ebrr"
20. Ir, M'de "el- 11Iuttr" yok.

40

31 Kitabu Miskat il- Envar fima ruviye

el- Alber

subhiinehu ve tecala min

32 Kitab ul- Erba(in el- Mutehabile.

33Kitab ul- Erbacin et- Tvd/2
34 (Kitdb ul-cAyn) 22. Halk arasnda Hadisle ilgili ba ka bir kitab mz olup
olmadn hatrlamyorum; nk, hafzam pek me gul, gemile
ilgilenemiyorum.
" nsanlar n elinde bulunan, Tasavvufi ve Felsefi
kitaplar m z:

35 Kitab ut- Tedbirett il- ldhiyye fi (I leih) el- Memleket il- nsniyye.
Bunu, filozof Aristoteles'in. skender iin yazd "Sirr ul- Esrar" adl
kitab na benzer ekilde kaleme aldm. (Bu kitap ile bu s rr, karde imiz
Eb Muhammed cAbdillh b. el- Usta el- Mevrrrye verdim.)

36Kitabu Sebebi cI h n- Nefsi 23 lilcismi ve md tukeisi min el- elemi c nde

Firakhi bi'l- Mevt
37 Kiteibu ( nzdl) il- uyiib 'alt meratib il- Kuleb (fl na lend min seccn
ve'- Sicr).
38 Kitdb ul- Isra ile'l- Maheim il- Esra,
39 KitCbu Me ehid il- Esrdr il- Kudsiyye ve Metalic il- Envdr il- ldhiyye.
40 Kitdb ul41 Kitdb ul- Menhec is- Sedid ila Tertibi Ahval il- Imam el- Bustaml, Ebi,
Yezid rahyallahu canh 25. Endelsn. Septe shilinde (d mde) yce
Tanr bana Byezid BistamPri, hllerini anlatmam buyurdu. Tan yeri
aarmadan kalkt m, yanmda bulunan iki yaz cya syleyerek yazd rdm.
Gne douncaya dek iki defter yaz lm oldu.

42 Kitabu Uns il- Mnkat tiyn bi Rabb il- ciflemin. Bunu hem kendim hemde bakalar iin yazdm.

43 Kitdb ul- Mevcwt il- Ijasene. Bunu, Mekke-i Mkerreme'de yazd m.

44 Kitdb ul- Bugye fi Il tieri Kitdb il- Iflye li Ebi Nucaym el- I fahani,.
Bunu da kendim iin yazd m.
21. 11, M: "et- Tval.kt"
22. Bu kitap, H nushasndadr. M'de ise, "el- (Ayn fi Hu itiyyeti Seyyid il- Kevneyn" yazddr.
Nefsi bi'l- cism
23. H'de: Sebebi Te(a uk
24. M: "Kitdb ul- Celi frl- Ke fi (an il- Veli"
25. M: "Miftiii:tu Akfdl l-IlhCnt il- Valdd ve 415.1.1i E kli A(litm il- Murid fi erhi Ahval ilmdm el-Buskind ebi Yezid"

41

45 Kitb ud- Durret il- Fal ira fi zikri men ntefa 'n bihi fi Tarak tl- A ira.
bni DbeyI, bu kitab n, Endels eyhlerinin haberlerini ihtiva
ettiini syler. eyh Muhyiddin bu kitab , douya gelirken yan na almamtr. am'a geldiinde, aslna mracaat etmeksizin, hat rnda kaldna gre ksaltarak yeniden yazm tr. 26
46 Kitb ul- Mebadr ve'l- Cayat fInta Tabtevi caleyhi Huraf ul- Muccemi

man el- 'AcCtibi ve'l47 Kitabu Mevaltt 'In- Micant ve Metalict Ehillet il- Esrar ve'lki cz halinde olup, konusunda emsalsiz bir kitapt r.

48 Kitab ul- Inzalat il- VucCdiyye man el- ljazain il- Cadiyye.
49 Kitbu Htlyet il- Ebdal ve ma yazharu minha man el Ma'a (rifi ve'lAhval). Bu kitab, Taif'de fll meyye 27 sokanda, Abdullah ibn Abbas'
ziyaret ettiim srada bir saat ierisinde yazd m; onda, alk (

susmak ('-',..4...0231) uykusuzluk ( jr...31) ve l alvet (5_91;vil) zerine

sz ettim.

50 Kitaba, Envar il- Fecr fi Macrifet il- Makmti ve'l'da elEcr (Ve 'cila ayr il- Ecr). Kitaba bu ad, onu her gn tan yerinin a armasndan gnein douuna dek geen vakitlerde yazmamdan tr
verdim.
51 Kitb ul- FutbCt il- Mekkiyye. Birka ciltlik byk bir kitapt r. Mekke-i
Mkerreme'de, Allah te`ala'nm bana vermi olduu fthatla yaz dan
bu eser, be yz altmbe blmde byk sr28, ilim ve marifetleri, slk,
menazil, mnazelat, kutblar v.b. gibi mesle imizin konularn iine ahr29.

52 Kitbu Tac ir- Resail ve Minhac il- Vesail. Yedi risle olup, benimle
Ka`be-i erife arasnda geen konu malardan ibarettir.
53 Kitbu Rab, il- ,Kuds fi Muna abat in- Nefs.
54 Kitab ut- Tenezzulat il- Mav liyye fi Esrar it- Tahrti ve's- alavt
il- Hamsi ve'l- Eyyam il- Multadderat il- A liyye.
55 Kitbu I tir& il- Kur'an fi ',Dem il- nsan.
56 Kitb ul- Kasem il- Ilahi bi'l- sm ir- Rabbanl.
57 Kitb ul- Celal ve'l- Cemal.
26. Bu paragraftaki ifde, bu eserin yazar el- Kr!' el- Ba drdi'ye aittir.
27. Ti ve M: "ebl Umeyye"
28. M: "byk sr ve hikmetleri"
29. M'de u fazlalk var: "Allah bilir ya, byle bir kitap yaz lmam ve yazlmyacaktr sanrm;
nk, onda ok de iik bir yol tuttum ve ilgi ekici bir slup kulland m"

42

58 Kitab ul- Medhali

`Ameli bi'l- Huraf

59 Kitab ul- Mulnic fi's- Sehl il- Mumtenif.

60 Kitab ul- Emr31 il- Merbat fi Macrifeti ma yaltt lcu Ehlu TarlIcillahi
min e- urat.
61 Kitabu Risdlet il- Envar [ima yumnahu Sahib ul- Halveti (cala) t- Tertibi
min el- Esrar.
62 Kitabu cAnhai Marib.
63 Kitab ul- Magam fi cAhaidi <Ulema ir- Rusam.
64 Kitab ul- icad il- Kevni ve'l- Me hed il- 'Ayni, bi Hadrat i - eceret
il- nsdniyye ve't- Tuy r il- Erbecat ir- Rahaniyye
65 Kitabu ina il- Cedavil ve'd- Devair fi 32 r- Ralcailc ve'l66 Kitab ul- Ahlak fi Mekarim il- Ahlak.
67 Kitabu Ravdat il- c.jthin.
68 Kitabu Sitte ve Tiscin. Bu kitapta, vay ( ) mim ( r

ve nun ( )

zerinde konu tuk; nk bunlarn balar, sonlannm ayndr33. (yle

ki: (

j c

69 Kitab ul- Itir& fi Esrar il- Esma il- ilahiyyat ve'l- Kinayat.
70 Kitab ul- klucub il- Macneviyye fi'z- Zat il- Huviyye.
71 Kitdb ur- Ristle. Bunu, Fahruddin

gnderdim. Bu kitap,

herkesin elinde yok.

72 Kitab ul- Mube erat. Bu kitapta, dmde grdklerimden hatrlad m,

filme yarayl ve iyilie tevik edici eyleri yazdm.

73 Kitabu Tertib ir- R hle. Bu kitapta, do u memleketlerindeki yolculuklarm srasnda grdm eyleri anlattm; ayrca, grtmz ve kendilerinden istifde etti imiz hocalarmzdan sz ettik34. eyh radyallahu
canl'', O'ndan dinledi im Peygamberin hadislerini, gzel bir hikayeyi,
syledii baz iirleri -ki bunlarn bir ksm kendi iirleridir- anlattm.
74 (Shhatn art komakszn rivyet ettiim hadis-i erifleri iine alan
bir kitap).
30.
31.
32.
33.
34.

(Ameli bi'l- Hurf"

M: "es- Sirr il- MelcsfffrlM: "el- Emr il- Mubkern il- Merbar
H, M: "ve"
H, M: "sonlar balarnn..."
H, M: "bir czn hocalarmza ayrdk"

43

"Allah te`ala'n n, yazmam buyurdu u halde,

ahli aras nda yaymam buyurmad kitablar:

75 Kitdb ul- Abadiyye. Bu kitapda ubudiyyet, vabdniyyet, ferdniyyet, (evveliyyet ve vitriyyet), adedi varlktan oklu un kald rlmas,
Bir'in aded mertebelerinde bir grn olduu, adedlerin do up kaybolduu ve sadece O'nun kald anlatld.

76 Kitdb ul- Huvv. Bu kitap, nefsin izfetlerini ve gnllerin macrifetini

iine alr.

77 Kitdb ul- Cc7nic. Bu kitap, c emic ve t/C ls'n, yank ve zgn kimsenin
(melhaf'un) "ey Allah, beni msta ni kl!' 35 deyiindeki ta kyid'in
gsterdi i cellin ma`rifetini iine almaktad r.
78 Kitdb ur- Balm. Burada, rahmetin genel ve zel olu u (tacnIm ve
tahsis) ile, esirgeme, ac ma, recfet 36 ve efkatin marifetini iine almaktad r.

79 Kitdb ul- <Agtme. Bu kitap celal, kibriyd, ceberat ve heybet'in

i aretlerini ihtiva eder.

80 Kitdb ul- Mecd.

81 Kitdb ul- Deyntantiyye. Bu kitapta sermediyyet, huld, ebed ve
b e le meseleleri yer almaktad r.
82 Kitdb ul- Cad. Bu kitapta iyilik, ihsan, cmertlik, vergi, (r vetler ve
armaanlara) i aret edilmektedir.

83 Kitdb ul- Kayymiyye.

84 Kitdb ul- Ihsan.
85 Kitdb ul- Felek ve's- Sema'
86 Kitdb ul- Hikmet il- Mubteviyye"
87 Kitdb ul- czze. Burada men`, kahr, alebe, hamd, caczve u ar'a
iaret edilmitir.

88 Kitdb ul- Ezel

89 Kitdb un- Nar. Burada k ( o.L:..,C2.!1), glge (
ayd nhk

J5Wi),

karanl k

) ve tecelli ( j.4.W1) ele alnmtr.

90 Kitdb us- Sirr

91 Kitdb ul- ibdac 38 ve'l- Ihtird
35. II, M: "beni msta ni kl" yok.
36. Metinde lfet :L;j5II kelimesi var. Biz yukarya

E ve M'deki re'fet ;61)1 szn koyduk.

37. H'de "el- Muhteviyye" yerine "el- Mabbiibe" yaz l

38. H, M: "el-

44

Emr

92 (Kitb

Halk

93 Kitb u- SCdtr ve'l- Vrid

94 Kitdb ul- K dem
95 Kitb ul- Mlk
96 Kitb ul- Kuds
97 Kitb ul- Hayra
98 KitCb ul- clint)
99 Kitlb ul- Me i'e. Burada temenni, irde, ltci, hacis (gnille
do an), cazn, niyet, ha d ve himmet 39 zerinde durulmu tur.
100Kitb ul- Fehvdniyye. Bu kitabn ad bzan Kelimet ul- .tladre, bzan da
el- Kav/ diye geer. Bunda sz, syleyi , sohbet gibi konulara dokunulmutur.

101 Kitb ul- Ralcm. Burada /t, ct t t, kitbet, iret ve rakam olarak kullanlan harflerden bahsedilmitir

102 (Kitb ur- Rahim)

103 (Kitc-ib ul- (Ayn.
lemh, lemic,

Burada r'yet, m iihede, miika efe, tecelli,

zevk, urb, bdih, heicim gibi konular ince-

lenmitir.)

104Kitb ul- Bh. Burada do um (teviiid) ile reyip treme

anlatilmakt adir.

105 KitCbu Ktt. Burada efi ve tekvin mertebelerine (

iret

edilmitir

106 Kitiib ul- Mebdi,'. Burada, geri dndrme (i ((Ide) nin bir balang
(mebde') olup, cd/e m'in her an bir ba langta olduuna i aret edilmitir.

107Kitb ul- Velciye"

108Kitb (ud- Duc ve') I- cbe
109Kitb ur- Remz ft, 1:1 -urfi Evil is- Suver
110Kitb ur- Rultye 4
111 (Kitb ul- Bekit')
112Kitb ul- Kudra
113Kitb

IJukm ve' - Seda' i- Sahiba ve'r-

ve's- Siyse

114 Kitbu (Mefcitiht) Cayb

39. M'de "Himmet" yok.
40. H, M: "Kititb uz- Zulfe"
41. M: "KitCib ur- Rutbe", 11: "Kit1b ur- Rilsbe"

45

115 Kitb ul- fjazCtin 42

116 Kitb ur- Riyk l- Levk h
117 (Kitb ul- Ribh) l- <Akim
118 Kittb ul- Kutub.

Furkn, Mestr, Merkm, Hakim,

Mbin, (Muhsi ve Mte cibih) gibi kelimelerle nitelenen "kita. b"

tabirleri incelenmi tir.

119 Kitb ut- Tedbir ve't- Taf il
120 Kiteb ul- Lezzeti ve'l- Elem
121 Kitb ul- 11alsk
122 Kitb ul- Hamd
123 Kitb (ul- M'min ve') l- Mslim ve'l- Muhsin
124 Kitb ul- Kader
125 Kitb u - e'n43
126 Kiteb ul- Vucd
127 Kitb ut- Tahvil
128 Kitb ul- 1.-Iay fit44
129 Kitb ul- Vahy
130 Kitb ul- Insn
131 Tahlil ve terkib konusunda bir kitap.
132 Kitb ul- Micrc
133 Kitb ur- Rev lih ve 'l- Enfls
134 Kitb ul- Mulk
135 Kitb ul- Ervk
136 Kitb ul- Heykil
137 Kitb ut- Tuhfe ve't- Turfe
138 Kitb ul- urfe ve'l- ljurfe. 45
139 Kitb ul- Acr lf
140 Kitbu Ziydeti Keyd il- .Kav/46
141 Kitb ul- sfr (can Netdic il- Esfdr)
142 Kitb ul- Ahcr il- Mtefeccira ve'l- Mte akk ka ve'l- Hbita
42. il: "el- ljazin il- (Ameliyye", M: "el- Hazin il- ( lmiyye"
43. Metinde el- Be re yazldr, yanltr. Ii ve M'de yukardaki gibidir.
44. il, M'de "el- Ilbra" yazl .
45. Metinde ve H'de byledir. M'de ise, "el- Furka ve'l- urlsa"
"Ziydeti Keyd il- Bey]."
46. M'de: "Zebdi Kebed in- Nn",

46

143 Kitdb ul- Cebel 41

144 Kitdb ut- Tr"
145 Kitdbu Edeb in- Neml 49
146 (Kitdb ul- Burd,c)
147 Kitdb ul- Liaserdt
148 Kitdb

ul-

.(Ctstas

149 Kitdb ul- .Kalem"

150 Kitdb ul- Levb,
151 Kitdb ul- 'Ars
152 Kitdb ul- Kurs)
153 KitCtb ul- Fulk"
154 (Kitdb ul- Hebii')
155 Kitdb ul- Cism
156 Kitdb uz- Zemin
157 Kitdb ul- Mekan
158 Kitdb ul- 1.-lareke
159 Kitdb ul- <Alem
160 Kitclb ul- .21-bd' il- (Ulviyyta ve'l- Ummehdt is- Sufliyydt (ve'l- Bendt)
ve'l- Muvelliddt
161 Kitdb un- Necm ve' - Sever
162 (Kitdbu Sucdd il- Kalb)
163 Kitdb ul- Esma'
164 Kitdb un- Nakl
165 Kitdb ur- Risdle ve'n- Nubuvve ve'l- Veldye (ve'l- Macrife)
166 (Kitdb ul- dycit)
167 Kitdb ul- cisk
168 Kitdb us- Seb`ate caser 52
169 Kitt'i)) un- Nar
170 Kitdb ul- Cenne
171 Kitdb ul- Hadra
47. H: el- Cib81, M: Hayal
48. H, M: et- Tayr
49. H: Kitb un- Neml
50. H: Kitab ul-(lim
51. H: Kitab ul- Fulk ve Kinib ul- Fulk il- Me kfn
52. E, M: et- Tis<ate (a er

47

172- Kitab ul- Munazara beyne'l- nsani ve'l- Hayvan

173- Kitdb ul- Mufddale
174- Kitab ul- nsan il- Kamil ve'l- sm il- Ac. am
175- (Kitab ul- Mube sirat
176- Kitab ul- Evvelin
177- Kitabu Tercumrn il- Evdh
178- Kitabu Muhiidarat il- Ebrar ve Musdmerat il- Ahycir
179- Kitab ul- cAbadile"
180- Kitab ut- Trc it- Terrcim
181- Kitaba ma 'd yucavve/u caleyhi fi Tarlictllah)
182- Kitabu icaz il- Beyan frt- Tercemeti can (il- Kur'an)
183- (Kitdb ul- Macrife
184- Kitabu erl, il- Esma'
185- E;- Zehdiru ve'l- Agah fi erhi Tercuman il- Evcih)
186- Kitab un- Ne dyih fimci yulcarribu fi TarlIc lldhi teccIlii
187- Kitabu Levay l fi erh in- Nesayih
188- Kitab ul- Vesdil

Ecvibe can `Uyan il- Mesail

189- (Kitdb un- Nikah l- Mutallah

190- l tisdru Siret in- Nebi sallallahu caleyhi ve sellem)
191- Kitab ul- Menic l- I:Ima el- Basir fihi Acmd fekeyfe halle
192- Kitabu Fu d il- Llikem 54..."

`Ama

Btn bu kitaplar ahli aras nda yaylmamtr. Bunlarn bazs, O'nun

hayatnda, bazs da lmnden sonra ortaya kmtr.
Ben bu risleyi, ancak, O'nu sevenlerin sevinmesi, k skananlarm da
yerinmeleri iin buraya ald m. Bununla, kitaplar n n bunlardan ibaret olduunu sylemek istemedim. nk eserleri, say lamyacak kadar oktur. Kyl
kentli hepimizin hocas eyh Meeduddin Muhammed (b. Yackab) el- Firfizahadi" -Allah ruhunu takdis etsin ve kabrini rahmetiyle slats n-, eyh Muhyiddin'in, am hkmdar el- Melik ul- Azam' a 56 verdii icazetnameyi grd.
53. M: Kitab ul- (.1.1 - d
54. Fihrist burada sona ermemi tir.

n ve M'de bundan sonra, daha elliden fazla kitap zikre-

dilmektedir.
H. 811). Byk bilgin, fakih ve
55. Muhammed b. Ya<kb el- Firzbdi e - irzi
dilcilerden. Irak, am, M sr, Anadolu, Hindistan ve Yemen'de dola mtr. Zebid'de (Yemen)
Hicri 811 de lmtr. Bk.

.12cn'ul-

c. X, s. 79.

56. Dorusu, el- Melik l- Muzaffer G'zi b. el- Melik il- (Adil el- Eyybi. Sz konusu icazetnmeyi Dr. Abdurrahman Bedevi, el- Meeellet ul- Endelus, c. XX, 1955'de yaymlamtr.

48

'gn ve icazetnmen,in sonunda "kendisine, benim eserlerimi rivyet iin

iczet verdim" dendi ini ve belirtilen bu eserler aras nda be yzden fazla
kitap 57 saydn sylemitir. eyhimiz Byk Kad 'mn, bu mbarek szn,
Dehli'de, Hicri 784 yl Ramazan aynn onyedisin.de kendisinden i ittim.
Firzbadi'nin, eyh, Mutyiddinle ilgili dncesine, efkatli, devletli,
Allah'n dininin yardmcs, btn insanlara kar cmertlik ve iyilii ile vlen Sultan ul- Aczam'n, -Allah mlkn dim etsin ve btn yeryzn O'na
mlk eylesin, byk fetihlerle desteklesin, yce yard myla gcn art rsnO'nun hakknda istedii fetvaya verdi i cevapta vak f oldum. rendiime
gre, eyh Muhyiddin'in eserleri, el-E ref, el-Efdal, el-Mchid, el-Meyyed,
el- Muzaffer, el- Man, r -Allah hepsinin yerlerini cennet eylesin- gibi atalar
olan sultanlarn ktphanelerindekinden daha ok, O'nun de erli ktphanesinde toplanmtr.

Onlarn iyilikleri her ynde yayg nd,.

Zaman eskir de onlarn htras yenilenir
Fakihler, eyh Mullyiddin'in eserleri zerinde, manalarm akllar kavryamad iin gelii gzel konu up durdular. Byk sultan -Allah onun yardmclarn yceltsin, mlk ve iktidar n artrsn-, hocamz Byk Kad'ya yle bir fetva sormu tu: "Allah'n, dini kendileriyle kuvvetlendirdi i, gene kendileriyle mslmanlar n birliini salad byk alimler, eyh Muhyiddin
ibn. ul- 'Arab' ve O'nun el-Futhcit ul-Mekkiyye ve Fu ul- ifikem ve baka
eserleri hakknda ne buyururlar ? Bu kitaplarn okunmas caiz midir? Bu kitaplar, imdiye de in okunan ve dinlenilen kitaplardan mdr, deil midir? Bana,
kandrc bir cevap veriniz ki, yce ve cmert Allah da sizi bol bol mkfatlandrsn,' 58
Seyhimiz byk kad 59, aynen u cevab vermitir: "Allahm, bize, rzana
uygun olan sylet. Sorulan hakkndaki inanc m odur ki; O, bta ve ci/nt
ynnden tarikat eyhi, gerek (halsil at) ve grn (resm) bakmndan

tahl 1,4 imam, fiil ve isim itibariyle

canlandran kiidir.

marifet

grnlerini (rusiim)

Dnme denizi ne dalarsa insann dncesi,

Htralar boulur orada.
Bir dalga ki onu, kovalar bulandramaz. Bir bulut ki, durmadan ya mur
boanr ondan. Dualar yedi kat g a ar. Her yana sallan bereketleri,
57. Dr. Bedevrnin belirtti ine gre, bu inzette ad geen kitaplar ikiyz doksam bulmaktad r.
58. el- Makkari, Nefb ut- T yb'de bu fetvamn suretini Firzbdrnin el- itilti4 bi Mu(ttleceti

ibn il- H ayy& adli eserinden nakletmi tir. Biz bu metni, el- Makkari'nin metni ile kar latirdik. Bk. e. II, s. 375
59, Yani, Mecduddin Firfzabadl

49

ufuklar kaplar. O'nu vas flandrmaa giiciim yetmedi i halde, vasflandryorum. Bana yle geliyor, hatt gerekten biliyorum ki, O'nu, gerekti i gibi
deerlendiremiyorum.

nanctm sylesem ne olur ki

B rak kara chili o,
,

Ktlk says n melmeti

Andolsun andolsun and yce Allah'a
Ve Allah iin 60 burhan diye
O'nu ortaya koyana
Birkadr menk belerinden sylediklerim
Fazla deil, belki de ok az bile
Eserlerine gelince, onlar, co kun denizlerdir. Cevherlerinin oklu undan
ba ve sonu bilinemez. Hibir kimse bir benzerini yazamam tr. Allah, O'nun
deerini bilmei, marifet ehline nasib etmi tir. Kitaplarn devaml okuyup,
manalarm dnenlerin, glkleri zmekte gnlleri a lr ki bu, O'nun
eserlerinin zelliklerindendir. Bu da, ancak, Allah' n kendilerine ledn ilmi
ve rabb ni m(arife
nasib ettii kimseler iin mmkndr. Eserlerinden
biri, doksan ciltlik et- Tefsir ul- Kebir'dir. O, bu tefsirde Kehf sresinin. "Biz
O'na katm zdan ilim verdik"" yetine kadar Kur'an tefsir etmi tir. Seyb.
Mulyiddin bu srada bu dnyadan ekilmi ve bu eserini tamaml yamamtr.
Bu tefsir ok de erli olup, her blm, kys bulunmayan bir denizdir. O'nun
hakknda, kanaat mza gre, Allah iin, velyet-i cuzmei ve s dclib yye-i

kbr shibi dense, mbala a edilmi olmaz."

Grlyor ki, bu tefsir kitab n eyh radyallahu anh, yukarda geen
mektubunda zikretmemi tir. nk, bu mektubu Mekke-i Mkerreme'de
yazmtr. Sonra, am'a gelip yla yakn oturmu ; burada, birok kitap
yazmtr. En son yazd eser, bu tefsiridir. Allah bilir ya, bu tefsiri sona
erdirseydi, ciltlerce tutard . Bu da, insan gcyle olmayan, yaln z ilhi, bir
vergi ile ba arlacak bir itir.
Hocamzn, szne dnelim.
"Bir tdife var ki, bilgisizlikleri ve anlay szlklar yznden eyi).
tenkidde ar gitmilerdir. Hatt bilgisizlikleri ve anlayszlklar kendilerini, O'nu kfrle itham etme e dek gtrm tr. Bu, ancak, onlar n,
eyb. Mulyiddin'in, hal ve szlerinin mana ve maksadm 62 anlayamaylarn60. el- Makkari'de: "din iin"
61. Kehf sresi, 65
62. el- Makkari'de "sz ve fiillerinin maksat ve rnnalar m"

50

dan; mna meyvelerini derleme e elleri yeti emediindendir. Bundan tr

O'nun hakknda geliigzel konumulardr. air, ne gzel demi :

Benim i im, kfiyeleri oymak meidenlerinden

kzler anlamazsa, bana ne!
te, O'nunla ilgili olarak bilgi ve kanaat mz bunlardr. IPI
Bunu, Allah'n ddiyki haremine snan kii63 yazmtr. Allah onu
affeylesin." 64
eyhimiz Byk Kad 'nn cevab burada sona eriyor. Bu cevap, Sultn
ul- .A.<?am'a -Allah onu yak n, uzak btn lke ve btn insanlara hkmran
klsn- arzedildi. Sonra, O, fakih Ebu Bekr b. Muhammed b. el- Ilayyt elMiblff el-Cibli.65 -e er teybe ettiyse, Allah, onu affetsin -den fetva istedi. Soru
udur: " eyh Mulyiddln ibn el- cArabi'nin el-Fun-4'dt ul-Mekkiyye, Fu ii ulIfikem ve teki eserleri hakk nda Fakih ne buyurun? Bunlar n okunmas , halk
arasnda yaylmas ve iindekilere inan lmas ciz midir? Bunlar, faydal
ilimleri mi ihtiva ediyor? eyhimiz eyhlislm ve byk kad Mecdddin'den
-Allah slm ve mslmanlar O'nunla faydalandrsn- bu husus soruldu. O da
eyh Muhyiddin'in kitaplarnn, mehur oldu u gibi, faydal ilimleri ihtiva
ettiini ve stn tutulmas gerekti ini bildirdi. Bu cevap, gnlmz tatmin
etmedi. Bize daha a k bir cevap veriniz."
Ad geen fakih, u cevab vermi tir:
"El-cevab, ba ar Allah'dandr.
ibn, ul- Ilayyt' n, Allah iin, hi bir knaycnn kmamasndan korkmama zaman gelmitir."
Bana gre, ibn ul- Ilayyt' n fetvas ndaki ilk yanl adm budur. Bu szleriyle itiraf etmektedir ki, o, bundan nce Allah yolundan uzak durmu ve
kmapclarm knamasndan korkmutur. Gemi te byle korktu unu, imdi de
artk hibir eyden ekinmedi ini iddia etmektedir. Yalnz, geriye, bu iddias n
da isbat etmesi kalmtr. Delhi de udur:
63. Bk. el- Makkari, Nefh
Tyb, Muhammed Muhyiddin Abdullamid yaym, c. II, Msr
1949 s. 376. Burada imza, "Allah n sddyki haremine snan Muhammed" dir. (evirenlerin notu)
64. Bk. ed. 1)ctv' ul- LtunU c. X, s. 81: "Rahyyuddln Hasen a5nrye (81m: H. 650) uyarak
Kendisini Mekke'li saymaktan ho lanr& ve yazlarmn altnda, kendisi iin, "Allah' n
haremine (Mekke'ye) s nan" derdi."
H.
65. Ebii 'Bela b. Muhammed b. Mip. el- 1-lemeeMni. el- Cibli et- Te(izzi el- Yemeni (
811). Yemenin byk fakihlerindendir. Te(izz ve zI Cible'de O'nun fetvalar na dayarnbrd
es- Sal~1 der ki, "Bu zatla Mecduddin lrzI aras nda bn ul- (Arabi'nin kitaplarnn okunup okunmamas zerine tart malar olmutur. bn ul-(Arabi'nin eserleri aleyhine yazd
kitaba, Mecduddin de bir reddiye yazm tr". Bk. el- Pay' al- L7mi<, e. XI, s. 78-79.

51

" eyh Mul;yiddin. -Allah ondan raz olsun- in kitaplarn elde etmek,
okumak ve okutmak caiz ve helal de ildir. nk onlar yazarna iade edilmitir."
Demeli ki, ey gz olan, ne dediini ve sznn nereye vard n bilmeyen
u zlimin utanmazlna bak! Davasnun, delili, iddias nn batl olduuna
tanklk etmektedir. te yandan, eyh Muhyiddin'in, eserleri be yz a ar.
Bunlar aras nda, yukarda da belirtildi i gibi doksan dokuz ciltlik Byk
Tefsir'i (et- Tefsir l- Kebir) vardr. Kk Tefsir'i (et- Tefsir u - agir) de
sekiz cilttir. El- Cem' ve't- Tafll fi Esreiri Ma(etni et- Tenzil de dorudan do ruya Kur'an- Kerim'le ilgilidir. Bunu, Meryem sresinc kadar tamam.,
lamtr. ibn IIazm'in el- Muhallei ( L91.41) adl Fkh kitab n da zetlemitir. Gene, fakihlerin metoduna gre Mekke'de yazd el- Mehaccet ulBeydci adl kitab da fkhi bir eserdir. O, bu kitab yla ilgili olarak yle der:
"Taharet ve Namaz blmlerini iki ciltte tamamlad m. "nc cilt elimde.
Cuma blmn yaz yorum." Bu blm tamamlasayd , o da bir cilt te kil
ederdi.

Mift4 us- Seccide de bir hadis kitab dr. O burada, Mslim, Buhari ve
metinlerinden hadis derlemi tir. Kenz ul- Esrcir adl kitab,
Peygamberimizden rivayet edilen du ve zikirleri iine almaktad r. Mi kdt
, ul- Envr da bir hadis-i kutsi kitab dr. Kiteb ul- Erbdin el- muteldibile ile

Kitdb ul- Erbacin

Tveil adl eserleri de Hadisle ilgili kitaplard r.

O'nun -kendisinden Allah raz olsun- Tefsir, Hadis, F k h, Us'l-ii

F k h, Keletm konusunda daha nice de erli eserleri vard r. Bunlarn bir
ksm herkesce bilinmektedir. Ad geen fakihle aram zdaki anlamazlk konusu, onun, anlayp kavramaktan uzak oldu u Hakikat ilimleri ile ilahi
metrifetlere dil uzatm olmasdr. Byk alim ve rif, kendisini sevenleri
Hak ve hidayet yolundan evirmek isteyene ne sylesin! Hele, onun iddias nn delili, fetvas nda mndemi ise...
Bu satrlar yazann bir iiri:

Ku luk gne ini k nayan,

Onu bilmediinden kmseyen kre deyiniz
Almak istemiyorsan Gne in n,
Al cs baka insanlar vardr.
el- fjayydr n" diki ini
ylesine y rttk ki ylesine
Krdk makas n
nesiz ipliksiz b raktk onu...
66. Trkesi: Terzi. (ev.)

52

Senettir, eyh Mulyiddin'in sz

Kaln kafal iddiacya kar
yle sz ki yer yok onda ku kuya
Dmanlar kukulansa da
Ad geen fakihin ifadesi ve dil uzat na dnelim.
"eyh Meedddin'in benim gibi d ndn sanmam. Bu fark, eyh
Mullyiddin'in eserlerini dikkatle incelememesinden ileri geliyor."
Bundan sonra o, fetvas nda, benim gibi birinin burada anlatmas uygun
dmeyecek, kendisine yak an szler sylemi tir. Herkes kendi yap sna gre
hareket eder. eyhimiz byk kad , bu iddialarn hepsine ufuklar dolduran,
ittifakla kabul edilen ve nifak pazar n kesada uratan cevaplar vermi tir.
Bu cevaplarn bir ksmn buraya alyorum:
"Her durumda vg Allah'ad r. Allahm, bize Hakk Hak olarak gster,
ona uymamz nasib et. Batl da bat l olarak gster, bizi ondan sak nmakta
ba arl kl.
" eyh MullyiddIn hakkndaki gr lerimi, O'nun, ariflerin g slerine
ferahlk veren ve a klarn gnllerini klandran kitaplarm devaml olarak
okuduktan, inceledikten, mana ve hakikatlarm dndkten, veri'lerinin
inceliklerini kavrad ktan, sonra belirttim. O, muhakk klarn eyhi, arifierin
imam', evliya ve salilderin lcutbu'dur. Onun hakk nda bildiimiz, inandmz,
ve gerek olarak grd mz budur. el- FutMt ul- Mekkiyye'nin balangcna,
ihtiva ettii inanca, Peygamber'in snnetine uygun olup hadislerden ayr lmayma, blmlerinin de hadislere gre kurulu una dikkat eden kimse;
Allah, kalbini ledn iln i'nin yla aydnlattysa, eyh Muhyiddinin
byklk ve de erini bilir.
"Ad geen fakihin, eyh MuhyiddIn'in kitaplarnn elde edilmesi, okunmas
ve dinlenmesi caiz ve helal de ildir, nk onlarn yazar reddedilmitir gibi
szleri, yalnz ona ait deildir. Bu, zhirci fakihlerden bir topluluun grdr. Onlarn o u, aslnda tamamiyle bu gr te deildirler; ancak, eyh
Mullyiddinin szlerinin mana ve inceliklerini anlamaktan yoksun olan 'ay cl m'n seviyelerine uygun olarak konu urlar. Bylece, O'na muhalefeti i itince,
avam da O'nu tan maz, ktler ve bidcat der. Halbuki, Eb Hureyre ral yallahu anh yle buyurmu tur: "Peygamber aleyhisselmdan iki da arck
dolusu ilim aldm. Birisini size yaydm; tekisini de yaysayd m, bu boynum
kesilirdi." Bunu, imam Eb cAbdillah el- Buhari ahih'inde zikreder. Eb
Hureyre, bununla, Ohir ehli'nin bir ey anlamad Hakikat ilmi'ni
kasdetmitir. nk bu ilim, Allah'n, sddiyklardan seti i kullarna
mahsusdur. Bu bakmdan

zhirci mnkir mzurdur. O fakihin, eyh

Muhyiddin'i k fi r sayacak kadar a r gitmesi de bylece mzur grlmelidir."

53

Derim ki, muhlifin apa k deliller, sahih hadisler ve kesin, burhanlar

karsnda mzur saylmas , bilmem bir zm tarz olabilir mi? Byle bir
zm tarz , aleyhimize bir kap amakta, Peygamberleri inkar eden, kafirlere
cevap vermemize engel olmakta ve insan kmaza gtrmektedir. nk,
gere i aslsz sayan veya do ruyu yalanlayan herkes mzur olursa, do ru
ve gerek kalmaz; bat l ve yalan ise srp gider.
eyhimiz Byk Kad 'nn szne dnelim :
" eyh Kemalddin ez- Zemlekani, a m'n en byk eyhlerindendir.
O yle sylerdi: eyh Mulyiddin'i kitaplar ndaki baz szlerinden tr
ktleyen adamlar, ne bilgisiz ki ilerdir! Anlay lar, O'nun szlerinin manasn kavryamyacak kadar ksrdr. Bana gelsinler de, m killerini halledeyim ve eyh Mulyiddin'in o szlerle ne kasdetti ini aklyaym. Bylece,
gerek ortaya ksn, onlar da birtakm vehimlerden kurtulsunlar."
Birinci blmde, eyh Kemaluddh ez- ZemlekanPnin. Fu ul- Ijikem'i
doyurucu ve gayet ak bir ekilde erh ettiini ve ona, inand rc bir yn
verdiini grmtk.
" eyh alahuddIn afedi, birok ciltleri bulunan dnya bilginleri tarihine
dair yazd eserde, "M" harfine gelince, Mulyiddin b. el- `Arabryi nemle
zikretmi , onu ve eserlerini vm , O'nu yerenleri reddetmi tir." 67
67. Bu ifdeler Flrfzliclrnindir. es- afedrnin ibn ul- (Arab/ hakk nda yazdklar iin Bk.
e- afedi, el- VafT bi'l- Vefeyt, III.

Ahmed yazmas, 4. cz, varak 83 b- 86a. e - afedi,

ibn ul- <Arab! hakknda insafl davranm ve yle demi tin "Mekke'de yazd iin el-

Futlt ul- Mekkiyye adn verdii kitabn grdm. Kendi yaz syla yirmi cilttir. Bu kitapta,
bakalarnn szlerinde bulunmayan incelikler ve kermetler vard r. Burada, akl ile nakil,
Mulyiddin'in gz nnde tek bir grn hlinde birle iyor ve yazar, onu, ylece m ahede
ediyor. Bir hadis ya da bir meseleyi sylemek istedi inde, bunlar, hemen gnlne do uyor.
h), ve hatrlama (gikr)
iidir. Bu kitab okuyanlar O'nun yceli ini bilirler. Kendisinin en byk eserlerinden biri-

Bu, bir kudrettir, son derece vukuf i i, keskin zek, belleme (

dir.
"

Bu eserin birinci cildinde, kendi inancn (<akIde) anlatmtr. Bandan sonuna kadar

gzden geirdim. Grdm ki, eyh ebu'l- liasen el- E (rI'nin inanc n/1 aym olup, hi bir
noktada ona aykr dmemektedir. O'nun inanc hakknda benden bilgi isteyen kimse
afed'de idi. Ben de Kahire'de bulunuyordum. Sadece, eyh Mulyiddin'in (akidesini bir
deftere geirdim, zerine de unlar yazdm:

"Bu inanda hibir ey yok

Yalanlamay , burhan gerektiren
Yok yok, de il akla aykr
Kur'ann getirdii nakle de
E(rf de bu inan zereydi
O da syliyebilirdi byle
Beri srdkleri incelenir O'nun
Ispatlanr delille, burhanla

54

 eyh Muhyiddirt, birok memleketleri dola p insanlar ird ettikten

sonra am'a yerle mitir. Bu srada am, byk bilgin, intekkellim ve fakihlerle dolu idi. Kendi anda hibir bilgin veya fakihin O'na kar olduunu
bilmiyoruz. Onlar, ulular olan kiiye nasl kar gelsinler, ilerinden en de erlisine nasl boyun emesinlerdi!
Gene, ad geen fakihin, " eyh Muhyiddin'in kitaplarm okumak, elde
etmek ve dinlemek caiz de ildir, haramd r" szne, eyhimiz Byk Kad'mn
verdii cevaba dnelim.
"Bu ak bir cehalet ve irkin bir szdr. Hibir mslman byle bir sz
azna alamaz ve okudu u zaman, eyh Muhyiddin'in btn eserlerinde
Kitap ve Siinnet'e aykr bir ey bulamaz. eyh Muhyiddin'in kitaplar
beyz amaktadr. nce belirtildi i zere, et- Tefsir ul- Keblr'i doksan dokuz
cilt olup, Kehf sresindeki "... Biz O'na kat m zdan bir ilim retik6" yetine
kadar gelmi , geri kalan ksmn tamamlyamamtr.
"Arif mfessirlerin uslnce telif etti i et- Tefsir u - air kitab da,
sekiz cildi yaz ld halde tamamlanamam tr. Bunda da, knanacak bir ey
bulunmamaktadr.

"el- MucallcalC el- MukallC adl kitab da fkha dair olup, Ebil Muhammed
b. Hazm'in eserinden zetlenmi tir. Bu, fkh kitaplarnn en gzellerindendir.
Sahabiler, tabiiler, teba-i tabiin, ve kendi a na kadar gelen byk mctehidlerin, grlerini iine alan e siz bir eserdir. Bir mslman, byle bir eseri
elde etmek, okumak ve dinlemek caiz de ildir, haramdr, diyebilir mi? eriat
ilimleriyle u ramay haram sayan kfir olur. Allah bizi bu trl fetv ve
irkin tlerden, korusun. eyh Muhyiddin'in Peygamberimizin hadisleri
v.b. hakknda nice gzel ve de erli eserleri vard r. Szgelii, er- Riydd ulFirdevsiyye fi Cemic il- Eb ldi il- Kndsiyye adl eseri bunlardan olup, Peygamber s.a.v.'in do rudan do ruya Allah'dan nakletti i hadisleri ihtiva
etmektedir. eyh Muhyiddin'den nce hi bir kimsenin bu hadisleri derleme i
baardn bilmiyorum. slm'n gzel kokularn koklayan bir insan, byle
bir kitab elde etmek, okumak, dinlemek, dinletmek, okutmak ve retnekten,
Ama gnleyen k nayan baka
Ne ki, vard r her kiinin gnleyeni.
"eyh Muhyiddin'in szlerinde yanl bir ey grmedim.
"O'nun Fuii ul- klikem'ini okudum. Zhir itibariyle enat'a aykr eyler grdm. phesiz ki, O ve benzerleri, halvet ve riyazat hallerinde kendilerine hs l olan eylerle karlamlar, bunlar ifde etmek ihtiyac duymular, bu hllerde grdkleri mnalar ifdeye
yetmeyen kelimeleri kullanmak durumunda kahm lardr.
"... Ksaca, O byk adamd . Szlerinden anladklarmz gzeldir; anlamad klarmzn
ilmini de Allah'a brakrz. Allah bizi, O'nun izinden gitmek ve her szyle amel etmekle de
mkellef klmamtr."

55

bakalarn alkoyar m ? Bunu ancak Allah ve Reslnn d man olan herhangi bir m rik yapabilir. Allah bizi, sap k ve chillerin cehletinden korusun.
" te, eyh Muhyiddin'in kitaplar n okumak, dinlemek ve elde etmek
caiz de ildir, haramdr diyenin durumu budur. nk, yukarda da geti i
gibi, eyh Muhyiddin'in kitaplar Tefsir, Hadis, F k h, Us fil, ilm-i
Kelm ve benzeri konularda yaz lm yararl eserlerdir. Burada, Ledn ilmi
s

(.5-;
A-3 I kalyor ki, bunu, onlar n ilmi ku atamaz. Onlar, bu konu
( da sadece irkin eyler sylemekle yetinirler. Fakat onlar, slk edemedikleri
bir yolu ve yapamad klar bir i i ktlemektedirler. Gere i inceleyebilselerdi,
susarlar ve bir ey syliyemezlerdi. Onlar helk yoluna gittiler, kurtulu yo-

lundan sapt lar. nk dnya hayat nn sadece zhirini biliyorlar; ariflerin

merebinden yoksun, tadanlar n zevkinden ve sliklerin sliikundan uzaktrlar. Bildikleri birka zahir ilmi ile vnyorlar. elLs.42,,j3..j

J.,Lj

Urvat ul-Vuslc'ya

en salam tutam ak) sar lsalar,

Snnet'e uysalar,

Allah'n has kullarm sevselerdi, eyh Muhyiddin'i yermezlerdi. nk, ann byk bilgin, fakih, mtekellim, eyh, rif ve muhakkklar O'nun

Tevkld'de takkIlt ehlinin imm olduunda birlemilerdir. O, btn

zhir ve bt n ilimlerinde tek ve biricik idi."
Birinci blmde, eyhimiz Byk Kad Mecdddin FirzabadPnin,
eyh cIzzuddin b. `Abdisselam'n hizmetisi yoluyla rivyeti, hizmetinin
ilgili konumas ve eyh `Izzuddin'in. "oras fakihler meclisi idi" diye
cevap verii gemiti." cIzzuddin, bu sz ile, zahir ekili olan, muhakk klarm
szlerinden ve ariflerle birlikte bulunmaktan nasibi olmayanlar' kasdetmi tir.
Salam bir miza ve selim bir ak l shibi, ledn ilimleri ile ilahi marifetlerden
nasibi olan bir kimse bilir ki, eyh qzzuddin b. cAbdisselm gibi bir bilgin
ve O'nun a da byk bilginler, kermetlerini grmeden, sz ve fiillerini
tedkik etmeden hi bir kimse hakk nda tezkiyede bulunmazlar Onlar n hepsi,

eyh Muhyiddin'e boyun eerler; szlerini, fiillerini ve hallerini tan rlar, O'nun
an ve mevkiinin bykl n kabl ederlerdi. Nas l olur da, byle byk ve
mbarek bir lkenin insanlar , bilgin ve erdemli ki ilerin okluuna, eyh
Muhyiddin'in otuz y ldan fazla aralar nda oturmasna, eserlerinin ellerinde
dola masna ramen, bu eserlerin bat l olduunu bildikleri halde susmu lar
ve O'na kar en helal mallarn harcamamlardr. O, Mekke-i Mkerreme'de
mcavir kald zaman da, orada byk bilginler, mdekk k fakihler, mtekellimlerin ounluu, rif ve mr id eyhler, hibir yzylda bulunmayan byk velilerin hepsi O'na yaklamlar, O'nun stnl n kabl etmi ler,
68. Bk. s. 25

56

szlerini mbrek saym lar, eserlerini devaml olarak okumu lardr. Onun
mbarek eserleri, ilminin derinli ini ve faziletinin erginli ini gsterir. Mekke'de
O en ok, hadis-i erif retmek (
kendi el yazs iledir.

) ile ura mtr. Eserlerinin o u

Mekke'de el- Futfl,t ul- Mekkiyye'yi kalbine do duu gibi yaz p bitirdikten sonra, ciltsiz ve czler halinde Ka e b e'nin damna koydu. Onlar oradan bir yl sonra indirdi. Mekke'nin yeli ve ya muru bol oldu u halde, onlar ne yel att ne de yamur slatt. O vakitler bu eser hakk nda herhangi bir
phe ortaya kmamt Bilginler onu yazarak o alttlar ve halk aras nda
yayld. Acaba, O'nun a da olan ve kendisinden ilim renen bilginler,
hakikati mi kabl ediyorlard , yoksa cahil mi idiler ? onlar, O'nun ilmi ile camel
ediyorlar; fazilet ve stnl n tanyorlard. Ancak, sonradan treyen bir
aznlk, O'na kar susmaya ve hatt O'nu yerme e balamtr. oneekilerin
ikrarndan sonra, sonrakilerin inkarma itibar edilemez. nc ahsn yermesi,
yersizdir. nk, bir yerde bulunan, orada bulunmayan. n
gr m e dikl eri l i grr. Allah, onlar n i gzlerini (ba iret) klandrsa, ilerini ve gnllerini artsa, onlara iyilik ve olgunluk dileseydi; kendi
kendilerini slah etmekle u ra r, bakalaryla uramazlard. nk, kendisini (nefs)
nefsin, hem kusurlarm kayna , hem de s rlarn
dou yeri olduunu bilir. Var olan her iyilik, nefsin salandan yz evirip
fesda ynelmesi yznden kt grlr. nk nefs, zlim ve cahil olarak
yaratlm olup, gereksiz i lere meyleder. nsann byle bir noksan bulunduuna, iyilik ve ktl n bilmediine gre, ba kasyla deil, kendi
b e n'ini (nefs) dzeltmekle u ramaldr. air, Ne gzel demi :
Bakalarna ders veren, hey!
retecein yok mu kendine
Kendi beninden balayp nce
Onu ktlkten uzak tutsan o!
Ar n& m zn ktlkten,
Bilgesin artk
Dinlenir de szn, uyulur gr ne
l vermektesin sayr lara
Sen sayrtyiken onlar nite salk bula!
Bir ktl ileyerekten yasaklaman
Dorusu, utanlacak bir ey senden yana
Bu rislenin yazar -Allah onu affetsin- ihvn ndan birine yazd beyitler
arasnda unlar sylemiti:
69. Burada bir kelimelik bo yer var.

57

Ya amak istersen lmden uzak

Kendi zn ar tmaa bak
Kula perde olan odur ancak
Nefsini e it ki diri kalasn
Eitilirse o, mutular ola
Bakaldrd m , tutsaksn duygularna.
Mlk aleminin bu da en a a mertebesi,
Yaln z cismine yurt olan yeri be enip kalma!

Dolaysyle Kur'k- Kerim'de insan, eksiklik ve ay pla bir arada an lmtr: "Hakikat insan, hrsna dkn sabrsz yaratlmtr." "Muhakkak
insan, Rabbine kar ok nankrdr"71 "Sakn. nk insan muhakkak azar." 72
"Muhakkak insan kesin bir ziyandad r"73 4-nsana nimet verdiimiz zaman,
yz evirip yan izer..." 74 " nsan pek acelecidir."7 "nsann husmeti her
eyden fazlad r."76 "nsan, nndekini yalanlamak diler."77.

Yarat csn n tankl ile nsann sfatlar bunlar olunca, ona yak an,
kendi ablam dzeltmek ve ktlklerle ili iklerini kesme e uramak olmaldr.
Ahlak ndaki noksanl
RiyeWit- nefs'le giderir kii
Eksiklik, yarad ln znde gizli
akmaktaki ate gibi
Mutluluk verilmi se insana
yi i lerle urap kavu ur ona
Mutsuzluk verilmi se
Kt i lere giriip ular ona
nsann tanklar , kendi durumlarnda.
... bunun hardal tanesince olan ,
te doru sz odur
yleyse klavuz olan Mride balan.

lk iki beyitten sonrakiler bu fakire aittir.

70. el- Me(ric sresi, 19
71. el- (Adiyt sresi, 6
72. el- (Alak sresi, 6
73. el- (A r sresi, 2
74. el- Isr' sresi, 83
75. el- Isr' sresi, 11
76. el- Kehf sresi, 54

77. el- IyEime sresi,

58

Kendlni ve kendi kendisinin noksanl klarm bilen, be erli zaaflarnu

slaha al r. Kendi eksiklik ve ayplar grmeyen, ba kalarnn ayplanyla urar, kenfile eremez. eytanhk damarmm eksikliklerine boyun eer. Byle bir hastaln ilac yoktur; nk ona kendisi tutkundur.
Bu fakirin yle bir drtl var:

Kendi derdine tutkunsa hasta

aresiz kalr hekim
Doru yolu grmesini ki iye ok grmeyin
Tanrsdr hiclayeti bildiren ona
eyh Muhyiddin hazretleri, et- Tedbir& ul- ldhiyye fi I ll l- Memleket
il- nsdniyye adl eserinde ne gzel demi tir. yleki*: " Ta ;say > uf -Allah seni
safilerden eylesin- yolu, ilgi ekici ve ola anst olup, ince sinan vard r. O,
kaba (

) insana deil; ancak inayet, tasarruf, hak sz ve sad-

kat sahibi kimselere verilir. Onun yle zellik ve sinan vard r ki, bunlar,
ikrr ve inkar ile rtlm tr. Biz bu mukaddimeyi mutlak olarak Tasavvuf
ilmine bir giri olarak yazd k. nk, bu ilme kar iddetli bir tanmazlk
vardr ve ona kar olanlar, eytanlarna uymu lardr.
"Bilesin ki, -Allah gnln asn, iini aydnlatsm- bu yol, teslim ve tadik
zere kurulmu tnr. Hatt, bu yol ehlinden baz bykler yle demitir:

"nsan, bin sddiyk onun z ndklna tanklk etmedike ljahlicat'a ulaamaz".

mam Zeynel al) idin hazretlerinin u szne bakn:

"Baz ilmin ziinii a klasam

Puta tapanlardansn denilir bana
Nice mslmanlar kanm heldl sayar da
leyecekleri en "kt" ey, "iyilik" bellenir onlarca".
"Mslman adn verdikleri kimselere, bu de erli ilmin inkarn art
kotular. Zan ve tahmin zere kaldilar. Bu tutum, nas l yadrganmaz. Hakikat
ortaya kt zaman, bt ldan iz kalr m ? Bu, sahasnn dnda konu anlar,
karmakark dlerden sz etmilerdir. Grmez misiniz, Ebii'l- Rasim Cuneyd
hazretleri ne diyor, "Sonradan meydana gelen ey, kadim ile karlatrlnca
kendisinden bir eser kalmaz. rendii birka eyle nefsinden konu anla
Rabb ndan ve ke finden konu an arasndaki fark ne kadar byktr.
* et- Tedbir& ul- ilhiyye kitabnn mukaddimesinde geen bu metni, iki yazma nshas yla
karlatrdk. Bu yazmalardan birisi, am'da Zlliriyye Ktphftnesinde (bk. Tasavvuf
362), tekisi de el- Malgilkit ul- (Arabiyye Enstits'nde bulunmaktadr. Bu metinle
yazmalar arasmda bir k sm eksiklik ve fazIaliklar var. Bu yazmalardan, yal mzca nfnay
tamamhyacak ekilde yararlandk.

59

"O, kendiliinden konu muyor". D ardan delil istemekten sak n ki, merdivenlere muhta olmayas n. Delili zat ndan zat n iin iste ki, zat nda Hakk
bulasn. Peygamber aleyhisselm n Peygamberliinin nasl sbit olup, O'nun,
Allah'dan konu tuunu, nefs ve hevas n.dan, konu madn, insanlarn, ruhlarnda nasl yer tuttu unu, insanlarn nasl teslimiyet gsterdiklerini, teabbd
ve teklif vazifelerinin onlara nas l hkim olduunu grmedin mi? Onlar,
delil ve illet nedir diye sormam lardr. Sahabiler, O'na baz eyler hakknda
soru sormu larsa da Allah, u ayetiyle onlar bundan nehy eylemi tir: "Ey

iman edenler, her ey hakk nda soru sormaynz. Onlar size aklannca, size
kt gelebilir78 ".
"Ey ir d olmak dileyen karde , bu yolda sana bir d man veya bir dost
kar kar da, "bu hususta, yani, tarikat bilginlerinden ve Hakikat ulularndan anlattklar ilhi marifet ve Rabbistni esrar hakknda burhan
iste" derse, ondan yz evir. Bir de u susturucu cevab ver: "Bal n tatl oluuna ve cimacni zevk na delil nedir? Bunlar n mahiyetini bana anlat ?" O,
elbette, "bunlar ancak tatmakla bilinen eylerdir, tarif edilemedi i gibi hakknda delil de gsterilemez" diye cevap verecektir. Sonra, ona ba ka bir misal
getir de yle de: "Senin elinle yapt n bir evin olsa, ierisine hi kimse girmese, byle bir evin oldu u da herkesce bilinse, sonra kendi yak nlarndan
birini halkn gz nnde o eve alsan, o da, evin ierisini gezip grdkten sonra
grdklerini herkese anlatsa, bir kimse kalk p da "sylediklerinin delili nedir"
diyebilir mi? Birisi byle bir soru soracak olursa, bunu onun ahmakl na,
beyinsizliine verirler. Eve girip kan kimseye hsn- zan gsterenler onun
szlerine inanrlar. Hsn- zan gstermeyenlerin de inkra hakk yoktur.
Tersine, byle ki iler, bu i in hakikatn renmek istiyorlarsa, ev sahibine
yakla maa almahlar ki, O, onlar da ieriye als n da nceki ki inin
grdklerini kendileri de grebilsin.
te, ey karde im, bu yce ilim, takva ile kurulan geni bir ev
gibidir. Allah'dan korkan, O'nun emir ve yasaklar na uyan, gzel niteliklerle
sfatlanan bir kimse, bizim aklmzun alamyaca ve kendisine Allah' n balam olduu bir ilimden bahsederse, bize d en teslimiyet gstermek, tasdik
etmek, inkr ve itirazda bulunmamakt r. nk Allah teala, kullar ndan
dilediklerine kendi ilimlerinden zel olarak diledi ini verir. "Allah, kime diler-

se hikmet verir. Kendisine hikmet verilene de byk bir iyilik verilmi tir"79.
Sahabilerin, Peygamber s.a.v.'den, sabah namaz niin iki rek'at, le ve ikindi niin drder rek'at, ak am rek'at, yats drt rek'att r diye sorduklar
iitilmemitir. Ancak, Peygamberin "gi' m e t"ini (ma` fm oluunu) ve do ru78. el- Mide sresi, 101
79. el- Balara sresi, 269

60

luunu grnce, emirlerine boyun e milerdir. Peygambere vris olan ve mcizeni, peygamberli e dellet etmesi gibi, ilmini gerekliine dellet eden
takvdan ayr lmayan kimselerden delil ve illet sordu unu grnce, gnlnde
doruluk sfatnn yerlemediini anladk. Sen bu durumda olduktan sonra,
Tasavvuf ehlinin hallerini kendilerine b rak; szlerinde pheye dme, ve
"Rabbtm ilmi mi arttr" 8 diye dua et; umulur ki, Allah sana da kendi kat ndan
bir kap aar.
Onlarn gayb'den haber vermelerini tuhaf kar lama. nk, ayva iyice
parlatlr, oradaki kir pas giderse; ona bakan ki i kendisini, gzel ise gzel,
irkin ise irkin olarak grr. Bir ki i bu aynaya bakan n gelse arkas na dursa,
onun sreti de aynada grlr ve aynaya bakan ki i, yanmdakilere: "Arkamda bir insan var; k l, boyu posu yledir" diye, adam grd gibi
anlatabilir. Oysa o, tekini do rudan do ruya grmemi tir. Ama, sylediini
dorulamak da zaruridir. nk bu, ma l s s (duyularla bilinen) bir eyMackl (akl ile kavranlan) da mal/ss gibidir. Ayn ekilde, insan,
kalb aynasna ynelir, onu mchede ve riyi-tt ile parlatrsa, onda
macic flt ve mksefelere ait olan ay Uler; grr, dolaysyle m t l ede
ettiini syler, grdn tavsif eder.
"N'ola, bu ilim iin delil isteyen Kitab ve Snnet'in mnalarm tam
olarak bilse de, ona, bunun akli delili udur diye anlat lsa. Teklife muhatap
olabilecek akla (alcl ut- Teklif) ship ve bu akln zorunlu (vcib), mmkn
(ciz), imknsz (mustel,a1) gibi hkmlerine vkf olan kimse,s Cfi'nin bu
trl szlerini ciz olarak grr. nk, sfifi, szleri ile ne eriatn rknlerinden, ne tevhid esaslar ndan, ne de akln hkmlerinden, herhangi birini
ortadan kald rmaktadr. Mnkir, kendi kafas ndan uydurup tasvir etti i bir
ekil ile kendi kendini aldatmaktad r. Onun bu inkr, dorudan do ruya
kendisine aittir; silti ise, kendisine nisbet edilenden mnezzehdir."
Kitab, u hikye ile bitirelim: riflerin gzbebe i, klarn gnl meyvesi,
81 istirakda onun
bu yolun ba eyh Kadib ul- Bn el- Mav li
zerine.
82

et- Tenbill rihi el- Kadi

83 Allah ona selmet versin.

O, Musul'a geldi; arkada lar kendisine Kallb ul- Bn' anlatp eki tirdiler. Kad Kemluddin de onlara uydu. Kendisi hakk nda onlar yakk80. Taha sresi, 114
81. Burada alt kelime sacak kadar bir bo luk var.
82. Burada iki kelimelik bir bo luk var.
83. Burada kelime s acak kadar bir bo luk var. Bu, "R.rtu ibn Ynus" olabilir.
Not: Eserin Trke evirisinde belirtilmesi gerekli bulunmayan, yay nlayann
critique'le
ilgili bz dipnotlar gosterilmemitir. (evirenler).

61

su bir ekilde konu urken Kalib ul- Bn ieri girdi. O anda hepsi de susup
kald. Bu arada Kadib ul- Ban, Kad Kemluddin'e dnp:
Ey an Yns, sen Allah'n bildii her eyi biliyor musun?
Hayr.
Ya ben, o senin bilmediklerinden isem?
Kad Kemaluddin duraklad ve ne syliyece ini ard. Kadib ul- Bn' n
ayaklarna kapanp pt, alad ve "beni ba la" dedi. Bunun zerine, O da
O'nu balad.
almaa, Kymet gn iin azk hazrlamaa ynelen, kendi ay b onu,
bakalar ile u ramaktan alkoyan, bylece de, Peygamber caleyhissela= "Onlar uyank, anlayl kimselerdir" szne layk olanlara ne mutlu!
Hamd, Allah'a; selam, O'nun seti i kullar ile onlarn doru ve pk olan

(ehl i - tdk ve's- afl) yaknlarna.

62

Bu, " eyh Muhyiddin'in Gzel Menkabeleri Hakknda Paha Biilmez

nci" (ed- Durr us- Sernin fi Mehsin i- eyh Multyiddin) adl eserdir.
Onu, olgun (k mil) ve olgunlatrc bilgin, erdemli, yetitirici, hakikat
ehlinin, klavuzu, ibdet ve zhd sahiplerinin ras, rif ve muhakkk
eyhlerin eyM, salihlerin gzbebe i, bidyet i aretlerinin anahtar , hidayet
smna ship gniillerin, erhi, glkleri aan, m kil mana rumuzlarm
zen mrid eyh Ebl-esasen ((Ali b.) Ibrahim b. 'Abdullah b. Ibrhim b.
Yusuf el- Kari'el- Ba ddi yazmtr. Allah, merkadini nurland rsn, rahmet
ve ftuhatn kesmesin. min. ark ve selam Allah' n elisi, efendimiz
mmi peygamber Muhammed'e ve O'nun d/ ve a Mb'na olsun. Tanr,
btn sababilerden raz olsun.

63

IZIN
A
Actes du XIV Congres Inter. des Orientalistes 12
Adrb li Raslillrl 39
A. E. Affifi 13
Aladiyyet 44
el-Ablf sresi 35
Ahmed b. el-lieddrd e- efi el-Yemeni 9
Al 19, 63
Allah te`iilr 19, 20, 24, 32, 33, 34, 44, 49, 50,
51, 52, 53, 55, 56, 60, 61
Anadolu 9, 21, 30, 32
Araplar 24
Arap Birlii Yazmalar Enstits 14
Aristoteles 41
;hr ul- Bild 10, 23
lsdr ul- Bild ve Ahbr ul-`11,Fd 27

Ashb 63
Asin Palacios 12, 13
Aydnlk 25
Azerbaycan
el-`Abrdile 31
`Abdullah b. Es'ad el-Yfn 30, 31, 32, 33
`Abdulkadir el-Cili (Gilni) 26
`Abdurrahman Bedevi 10, 48, 49
`Abid 26
`Aez 44
el-`<idiyt sresi 58
ut-Teklif 61
eVAlak sresi 58
qlem 45
`Ali b. Ebi Tlib 34
`Ali b. el-esasen el-Hazreci 30
ibn Meymiin 8
`Amel 57
`Arif 26, 55, 56, 63
billh 35

`Arifler 56, 61
el:Asced ul-Mesbk 30
el-`Asr sresi 58
'Ak 61
`Avln 53
el:Ayn fi lju d iyyeti Seyyid il-Kevneyn
'Am). 45

41

B
Bdih 45
Bagdrd 27, 30
el-Bakara sresi 39, 60
Basiret 57
Batl 34, 53
Batur 8, 56
Btniye 7
el-Bedr ibn Cemrt'a 8
Bekri' 44
Ben (nefs) 57
Berger, Peter L., 5
Berzah 38
Bidryet 63
ve'n-Nihdye 11, 30, 31
Bicrat 53
el-Bikr`i 8, 12
Brockelmam 13, 14, 30, 31
Buhrri 52
Burhan 60
Bustn ul-`rrifin 10
C
Caiz 51, 52, 56, 61
Cebert 44
Cell 44
Cell makam 38
Cemal makrm 38
Cem' 44

65

el-Cem' ve't-Tafsll ftEsrdri Ma`C ni et-Tenzil 52

Cemil beg el-`Azra 11

Cimri.' 60
Corbin, R. 13
D
Dar ul-Kutub el-Msriyye 9
Dehli 9, 49
Diyrbekr 30
Du`. 49, 52
ed-Durr us-Semin fi Mekrsin i- eyh Mukyiddin 14, 63
Ed-Durr us-SemTn fi Mendkzb i - eyh Mukyiddin 11, 17, 19
e<1-Pav'ul-Lmi` 9, 48, 51

E
Ebed 44
Eb `Abdillh el-Buhrl 53
Eb `Abdillrh Muhammed b. 'AH b. Muhammed K Ahmed b. 'Ali et-Ti
el-Endelusi 20, 31, 30, 32
Eb `Abdillh Muhammed b. Mahmd elRfiz Muhibbuddin ibn un-Neccr 27
Eb `Abdillh Muhammed b. `Abd il-Vrhid
el-Makdisi 27
Eb `Abdillh b `Abd
ed-Diyr elMakdisi 27
Eb `Abdillh Muhammed b. Muhammed elIJmyeri 20
Ebr'l-`Al' el-`AM' 9, 10
Eb Bekr b. Muhammed b. Salih el-HemedrnI
el-Cibli et-Te'izzi el-Yemeni 51
EVI Bekr b. Muhammed b. el-Ijayyrt
laf' el-CiblI 51
Ebr'l-Fid' srar% b. `Umer b. Kesir el-Bu ray! ed-Dima ki 30
Eb Hamid el- azll 35
Eb'l-esasen 'AH b. brahim b. `Abdillh b
brahim b. Ysuf el-bari' el-Bagddi
8, 9, 14, 63
Ebil'l-esasen 'AH b.
el-Ijazreci ezZebidi el-Yemeni 30
Ebu IJayyrn el-Endelusi 8
Eb Eureyre 53
Eb Isr et-Tirmizi 38
Eb'l-Krsim Cuneyd 59
Eb Mansiir Mevhb b. Ahmed el-Cevliki 24
Eb Muhammed `Abdilll b. el-Ustag el-MevrrI 41

66

Eb Muhammed b. Razm 55
Eb rme 10, 31
Eb Yahya Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmd el-Enesi el-Kazvini 23, 27
Eral 45
el-Efdal 49
el-Ehdel 11
Ehl-i Kitb 24
Ehlullh 33
Ehl u- dk ve' -Safa 62
Ehrimen 25
Endls (Endelus) 7, 20, 21, 28, 29, 30
Enes ibn Malik 27
Esi`at un-Nusfis Hetk il-Fusils 11
el-Eref 49
Evveliyyet 44
Evliy' 36, 53
Ezhr ur-Riyrl 11

F
Fahruddin Muhammed b. 'Uluer b. Huseyn
er-RzI 23
Fakih 51, 53, 56
Fakihler 8, 22, 32, 52, 53, 55
Fakihler meclisi 25, 56
Farsa 24
Felsefi 41
Ferdrniyyet 44
Ferr ul-eAvn min Muddel mini Figavn 12

Fetv 51, 53, 55

Fevlt ul-Vefey 7t 11
Fihristu Kutubi bni 'Arab! 10
Firrzbdi 8, 9, 10, 11, 15, 49
Fkh (Fkh) 52, 55, 56
Fukk ul-Fusls 33
Fusfs ul-Bikem 7, 10, 30, 31, 32, 33, 49, 51,

54, 55
Furkrin 46
el-Furka ve'l-Hurka 46
el-Futlktt ul-Mekkiyye 10, 19, 21, 31, 49, 51,

53, 57
G
GAL 13
Geschichte Der Arabischen Litteratur 14

Gorgis `Avvd 10, 37, 38

Gnl erbb 33
Gsteri dini 24, 25

talebe 44
el- avs ul-Kutb il-Cami` 25
ayb 61

H
Hac 30, 32
Hreim 45
Hacis 45
Helk yolu 56
Helal 52
Heva 60
Heybet 44
Hidayet 63
Himmet 45
Hindistan-Bankipore Hudrbahs Patna Ktphanesi 14
Hint 9
Husaini, A. Q. '13
Hadis 7, 40, 41, 43, 52, 55, 56
Nebevi 27
Hadis-i erif 35, 43
ibn `Asakir 23, 27
el-Nafiz Eb Bekr Muhammed b. Halef elLahmi 27
el-Nafiz Ebil-Kasim b. Biskuval 27
el-Nafiz emsuddin ez-Zehebi 32
Hak 34, 37, 52, 53
Hakikat 28, 34, 49, 60
Hakikat ilmi 53
Hakikat ilimleri 52
Hakikatler ve srlar ilmi 37
Hakikat srlar 31
Hakim 46
urd 20, 28, 49
Hamd 44
Haram 55, 56
Hirr 36
Huccet ul-slam 35
Halife en-Nasr 26
Halvet 42
Hareznsah 26
Hatt 45
Havassu Feviitih
28
el-Hayyat 52
el-Hazreci 11
el-Honsari 11
Horasan 26
Hoy 26, 30
Hubld 44

rade 45
Ibadet 63
elaber 27
bn al Arabi, the great Muslim mystic and thinker 13
bnu 'Arab'''. 11
ibn ul:Arabi 5, 7, 8, 9, 20, 27
bn ni:Arab' Ebu Bekr Muhammed b. 'AH
el-Mursi 32
et-Ta'
bn Biskuval 32
bn ud-Dubey i 10, 23, 27
bn ul-Ebbar 10
bn Hacer 9, 11
bn Haldn 8
bn ul-Hayyat 10, 51
bn Hazm (el-Farsi) 38, 52
bn Meymn 12
bn Ke ir 11
bn ul:Imad 10, 11
bn un-Neccar 10, 23, 27
'bn Sina 23
bn akir 11
bn Tariberdi 11, 23
bn Teymiyye (el-Harran') 8, 25, 30
bn Yunus 62
bn uz-Zemlekani 32
Icabet sr`ati 34
icrzetname 48, 49
ctizetu bnilli'l-Melik il-Muzaffer 10, 27
bina' 29
ictihad 24
el-gtibiit bi M t`iiceleti ibn il-flayyt t 49
aleyhi ve selhtistiru Sfret in-Nebi
lem 48
%yan 57
kicilik

4_,

25

krar 57, 59
lahi irade 33
lahi marifet 52, 60
Ilahi mdrifetler 56
ilahi nefha 23
lahi sr 30
raht srlar 32
lahi bir vergi 50
lnkluddin b. Ke ir ed-Dimaski 30

67

L'Imagination cr&ttrice dans le Soufisme d'ibn

Arabi 13
`tim 49
Firset 20
'tim ul-Kelm 7, 23, 56
nbteu/- umr 9
nkr 57, 59, 60, 61
nsan 57, 58
inziv 23
irade 45
` rfn 34
skender 41
slam 55
El Islam Cristianizado, Estudi del Sufismo a
travers de las obras de Abenarabi de Murcia 13
slm kltr evresi 5
slm Tasavvuf Felsefesi 7
` smet 60
sm-i A.`zam 31, 34
el-Isrif sresi 39, 58, 110
istirk 61
rd 60
tll. 7, 35
biliyye 20, 21, 27, 28, 30
`tidl makam 38
tkan 27
Itlk 44
el `z ibn 'Abdisselm 8
Izzuddln (`Abd ul-`Aziz) b. `Abd is-Sel m 23,
24, 25, 26, 56
K
Ka`be-i erife 42, 57
Kafir 25, 35, 53, 55
Kamil 63
Karanlk 25
Kasyon da 22, 31
el-Kehf sresi 38, 50, 55, 58
Keklik, Nihad, 5
Kelm 52
Kelimet
Kemal makama 38
Kemal mertebeleri 33
KemlddIn ez-ZemleknI 23, 26, 33, 54
KemluddIn (1(.41) 61, 62
Kenz ul-Esrr 52
Keramet 34, 56

68

Kesbi 31

Kef 59
'an Ijakilc tt-Tevhid ve `Altiiid
il-Muvahhidln 11
el-Kevkib ud-Durriyye fi Terdcim is-Sdet
I-fiyye 11
Kibriy' 44
Kitb 46, 55, 61
Kitbet 45
Ulviyyt ve'l-Ummeltt isKitb
Sufliyyt ve'l-Bent ve'l-Muvellidiit 47
Kitb ul-`Abdile 48
Kitb ul-Ahadiyye 44
Kitb ul-Ahcr il-Mutefeceira ve'l-Mute akIftlgt
ve'l-Hbita 46
Kitb ul-A`Ik fi Mekrim il-Ahlle 43
Kitb ul-`jilem 47
Kitbu `Anki Ma rib 43
Kitb ul-A`rf 46
Kitb ul:Ar 47
Kitdb ul-fAyn 41, 45
Kitb ul:Azame 44
Kitb ul-Blt 45
Kitb ul-Bekri' 45
Kitb ul-Bu ye fi Ihti ri Kitfb il-11tlye Ii
41
Ebi Ndaym
Kitb ul-Burc 47
Kitb ul-Cebel 47
Kitb ul-Cel 41
Kitbu Celi'l-Kulb 39
ve'l-Ceml 42
Kitb
fi'l-Ke fi 'an il-Vell 41
Kitb
Kitb ul-Ce n`i ve't-Tef ll fi Esrri
Tenzil 38
Kitb ul Crnif 44
Kitdb ul-Cenne 47
Kitb ul-Cezvet il-Muktebese ve'l-Hatrat ilMuhtelese 38
Kitb u/-Cism 47
Kitdb ul-C d 44
Kitb
fi kllt is-Sebil 39
Kitb ul-Deymmiyye 44
Kitb
ve'l-lebe 45
fi zikri men InteKitb ud-Durrat
fa`tu bihi fi Tark tl-ilhira 42
Kitb ul-Ecvibeti '<ki el-Mesil il-Man riyye
39
Kitbu Edeb in-Nemi 47

Ke f

Kitb ul-Emr ve'l-Halk 45

Kitdb ul-Emr il-Merbt fim yumnahu dhib
`ald't-Terai min el-Esrr 43
Kitb ul-Emr il-Muhkem il-Merbt 43
Kitbu Envr il-Fecr fti Mdrifet il-Makmti
`ald el-Ecr ve `ald gap- ilEcr 42
Kitb ul-Erbdin el-Mutelcdbile 41, 52
Kitdb ul-Erbdin et-T vd1 41, 52
Kitb ul-Erv 7th 46
Kitdb ul-Es nd 47
Kitdb ul-Evvelin 48
Kitb ul-Ezel 44
Kitdb ul-Fehvrtniyye 45
Kitdb ul-Felek ve's-Sema' 44
Kitdb ul-Fulk 47
Kitdb ul-Fulk ve Kitdb ul-Fulk il-Me hiin 47
Kitdbu Fu il-Ijikem 48
Kitdb frl-Hadis 38
Kitb ul- Futhat il-Mekkiyye 42
Kitdb ul- dyt 47
Kitdb ul- urfe ve'l-ljurfe 46
Kitb ul-Ijalra 47
Kitb ul-ljakk 46
Kitdb ul-Hamd 46
Kitb ul- Hareke 47

Kitb ul-ljaerdt 47
Kitb ul-Hayt 45, 46
Kitb ul-Ijazdin 46
Kitb ul-Heb' 47
Kitb ul-Heykil 46
Kitbu Hlyet il-Ebdl ve m yazharu minhd
min el-Mdrifi ve'l-Ahvdl 42
Kitb ul-Hikmet il-Multteviyye 44
Kitb ul-ljucub il-Mdneviyye z-Zt il- Huviyye 43
Kitdb ul-ljukm ve' - erdi` i- ahiha ve'r-Ri'se
ve's-Siyse 45
Kitb ul-ljuld fi Esrri Rhdniyydt il-Melei'lA`ld 39
Kitb ul-Huvv 44
Kitdb ul-`1b ld 48
Kitdb
ve'l-Ibtird` 44
Kitb
ve'l-Me hed il-`Ayni bi
ljackat i- eceret
ve't-Tuyr
il-Erbg at ir-Rhniyye 43
Kitbu ler= il-Beyn fi't-Tercemeti 'an
n 48
Kitdb ul-Ifhm fi erh il-Pldm 40

Kitb ul-Iltsdn 44
fim kne `aleyhi Ra iillhi
Kitb
alldlhu `aleyhi ve sellem min snen ilAltvl 38
Kitab
45, 47
Kitdb ul-Pliin bi irti ehl

40

Kitb ul- nsan 46

Kitdbu nsan
Kitdbu
ve'l-ljandik 43

ve'l-Ism il-A` zam 48

ve'd-Devdir frr-Raledikt

Kitdbu Inzdl il- uyb `al mertib

frnd lend min Sev' tn ve' - i`r 41
Kitdbu Inzldt il-Vucitdiyye min el-Ijazdin
il-Ciidiyye 42
Kitb ul-Isfdr 'an Netic il-Esfdr 46
Maltdm il-Esra 41
Kitdb ul-Isrd
il-ildhiyyt
Kitdb ul-Idrt fi Esrr
ve'l-Kinyt 43
Kitbu rt il-Kur'an fi ',Dem il- nsan 42
Kitb
Ile 47
Kitdb ul-7zze 44
Kitb ul-Kader 46
Kitb ul-Kalem 47
Kitdb ul-Kalem il- lahi bi'l-Ism ir-Rabbni 42
Kitb ul-Kayymiyye 44
Kitabu Kenz il-Esrr fimit ruviye 'an in-Nebiyy
il-Muhtr min el-Etriyeti ve'l-Ezkr 40
Kitbu Ke f

'an Sirrt Esmi'llrth il-

ustui 39
Kitb ul-Rtdem 45
Kitb ul-K stas 47
Kitb ul-Ruds 45
Kitb ul-Kudra 45
Kitbu Kun 45
Kitbu (Kunhi) m l budde li'l-Muridi minhu

39
Kitb ul-Kursi 47
Kitb ul-Kutub 46
Kitb ul-Levyth fi erlt tt-Ne dyilt 48
Kitb ul-Levh 47
Kitdb ul-Lezzeti ve'l-Elem 46
Kitb ul-Mahaccet il-Bey ld 40
Kitbu m l ydavvelu 'aleyhi fl rarlIpIldh 48
Kitb ul-Mdrife 48
Kitb ul-Mdlm fi `Alfdidi `Ulem l ir-Rusiim

43
Kitb ul-MebCtdr 45

69

Kitab ul-Mebrdr ve'l-dzydt fl nd Taktevi `aleyhi Hurdf min el:Actibi ve'l,y lt 42

Kitdb ul-Mecd 44
Kit ib ul-Medkali
Ameli bi'l-.Fjurdf 43
Kitdtbu (Mefdtik ) l- ayb 45
Kitb ul-Mekiin 47
Kitbu Mendhic
ila iftidddt Ebkdr
(el-Mukadderati bi haymat ilLikg) 39
Kitdb ul-Menhec is-Sedid ild Terti Akv al ilmm el-Bustd nt Ebi Yezid radtyalldhu
`anh 41
Kitdb ul-Meni` l-Hna el-Bask flhi if nd
fekeyfe
Amca 48
Kitiib t Mesdthid il-Esrar il-Kudsiyye ve Mekan' il-Envdr il-Ildhiyye 41
Kitdb ul-Me i'e 45
Kitdbu Meviik ` n-Nucitm ve Metdli`i Ehillet
il-Esrdr ve'VU/m 42
Kitdb ul-Mev` aet il-Ijasene 41
Kittbu Miftdtk is-Se'd de fi Mdrifet il-Medhali
ild Tarilt l-Irdde 38
Kitbu Miftdk is-Se` rade 40
Kitdb ul-Mi`rdc 46
Kitdbu Miskdt il-Envdr fimd ruviye
subltdnehu ve te` ild min el-Altbdr 41
Kitdb ul-Mlzdn fi fat il-nsan 40
Kitdbu Mublye` tt il-Kutb bi Hadrat

39
Kitdtb ul-Mubesserdt 43
Kitdb ul-Mubessirdt 48
Kitdb ul-Mufd4ale 48
Kitdbu Multddarat il-Ebrdr ve Musdmerat ilAhyr 48
Kitdb tl-Mukni` fi's-Sehl il-Mumteni` 43
Kit ab ul-Mulk 45, 46
Kitdb ul-Mu'min ve'l-Muslim ve'l-Muhsin 46
Kitdb ul-Mundaara beyne'l-nsani ve'l-ljayyn 48
Kitdb ul-Muntehab fi Sdyir il-Kurab 40
Kitab ul-Musebbe`at il-Varideti

39
Kitdb ul-Musellest
Kitdb un-Nakl 47
Kitdb un-Ndr 47
Kitdb un-Necm ve's- ecer 47
Kittib un-Nemi 47

70

ur'dtn 39

Kitdb un-Nesdyik fItnd yukarribu fi

te`dld 48
Kitdbu Netdic il-Ezkdr ve Haddik l-Ezh ar 40
Kitdb un-Nikdk tl-Mutallak 48
Kitdb un-Ndr 44
Kitdb ur-Rakme 44
Kitdtb ur-Rakim 45
Kitdb ul-Rakm 45
Kitbu Ravdat il-`,Is kin 43
Kitiib ur-Remz fi Hurdfi Evil is Suver 45
Kitdb ur-Revaik ve'l-Enfias 46
Kitdb ur-Riblt l-`,11t1m 46
Kitdb ur-Rikbe 45
Kitdb ur-Risdle 43
Kitdb ur-Risdle ve'n-Nubuvve ve'l-Veld ye ve'lMdrife 47
Kitdb
tl-Levdk lt 46
fi Mundsakat in-Nefs 42
Kitdbu
Kitdb ur-Rukye 45
Kitdb ur-Rutbe 45
Kitb us-ddr ve'l-Vdrid 45
Kitdb us-SeKate Aser 47
Kitdbu Sebebi `./Ic in-Nefsi likismi ve mdt
min el-Elemi `Inde Fir alphi bi'lMevt 41
Kitab us-Sirdc il- Vehhdc fI eriti Keldm
kaddesalldhu riikialtu 40
Kitdb us-Sirr 44
Kitdbu Sitte ve Tis`In 43
Kitdbu Suciad il-Kalb 47
Kitdb us- e'n 46
Kitlbu erh il-Esma' 48
Kitdbu Tdc ir-Risdil ve Minhdc il-Vesdil 42
Kitdbu Tdc it- Terdcim 48
Kittb ut-Takkik fi Beyden is-Sirr ellezi vekara
fl Nefsi Ebi Bekr s-uldik radyalldhu
anhu 40
Kitdb ut-Tahvil 46
fi Med> el-MemKitdb ut-Tedbirdt
leket il-Insdniyye 41
Kitab ut-Tedbir ve't-Tafsil 46
Kitdbu Tercum an il-Evdk 48
Kitdbu Tertffl ir R kle 43
Kitdb ut-Tenezzuldt il-Mavstliyye fi Esrar itTandrdti ve's- alavdt ve'l-Eyydm il-Mukadderat il-Asliyye 42
Kitb ut-Tultfe ve't-Turfe 46

Kit ab uf-Tar 47

Kitbu `uhlet il-Muste fiz (fi Ahkr m i -anfat

il-insniyye) 39
Kitbu Uns il-Munkatan bi Rabb il-`zilen tn
41
Kitb ul-Vahy 46
Kitb ul-Velye 45
Kitb ul- Vesil frl-Ecvibe 'an `Uyun il-Mesil
48
Kttt, ul-Vucrd 46
Kitb uz-Zemn 47
Kitbu Ziydeti Keyd il-Kavl 46
Kitb uz-Zulfe 45
Klavuz 58
Kufr 7, 8
Kurtulu yolu 56
Rli bn Ynus 61
el-Krji Muhyiddin b. ez-Zeki 31

ez-Zemlekni 8
Kallb ul-Brn el-Mavsli 61, 62
Kahr 44
Kl 20

el-Bagddi 8, 11, 12, 40

Kad 45
el-Ksim ibn `Askir
K` 25
el-Kavl 45
el-KazvinI 10
Kll u Kl 24
Kymet 62
el-K yme sresi 58
Kgkitu Dima k 26
Kudsi bir ilhm 33
Kur'n 7, 46, 50
K ur'n- Kerim 35, 52
K usur 44
Kutb 21, 25, 32, 53
L
Ledn

ilmi

Ledn ilimleri 32, 56

Lem' 45
Lem 45
Lisn ul-Mizn 11
Luckmann, Thomas 5
M
Marib 29
Marib bilginleri 21
Mahss 61

,_ as-

50, 53, 56

el-Malttrt ul:Arabiyye Enstits 59

el-Mdide sresi 60
Makdis (Kuds) 27
el-Malskari 11, 49, 50, 51
Mdkl 61
mdklt 61
Mliklerin R.41I'l-R.ulit'i 23
Mliki Mezhebi 26
el-Manr
Mantk 23
Mdrifet 44, 49, 50
Msivullh 36
el-Me`ric sresi 58
Mebde' 45
Mecd ud-Din el-Firzbtli 24, 49, 51, 53, 56
Mecduddin Muhammed b. Ya`kiib elFirrzbdi 48
el-Mecellet ul-Endelus 48
37
Mecellet ul-Mecmd
Medsi 24
Mehsin 14
Mehmed Ali Ayni 13
Mekke 40, 52, 57
Mekke-i Mkerreme 21, 26, 28, 30, 31, 50, 56
1VIellff 44
el-Melik ul-`Adil 26
el-Melik ul-A`zam 48, 49
el-Melik ul-Muzaffer zi b. el-Melik
el-Eyybi 48
Men' 44
MenlFib 14
Menkbu bn `Arab' 2
Merkm 46
Mertebe (;_r..-) 45
Meryem sresi 38, 52
Mestr 46
Mevlna Celleddin Ritmi 5
il-Vlkid ve I4hi Efi erhi Ahv ll ilkli A`lm
mm Bustmi . ebi Yezid 41
Mifth us-Se`de 52
Mir't ul-Cinn 11, 32
Mir't uz-Zemn 10
el-Misbk frl-Cem` beyne's- kk 38
El Mistico A murciano Abenarabi 12
Mikt ul -Envr 52
Mizn ul- 'tidl 10
Mohidin 12

71

el-Muf and 'ald el-Muhdlld 55

e-Mu` arrab 24
MdEviye 34
Mubin 46
el-Mucddile sresi 26
Mucihede 7, 8, 26, 31, 61
el-Mu4hid 49
mucize 61
Muctehid 55
el-Mueyyed 49
el-Muhaccet ul-Beydd' 52
Muhakkik 53, 56, 63
el-Muhalld 38, 52
Muhammed `aleyhissel'am 19, 63
Muhammed ( eyh Muhyiddin) 21, 34
Muhammed b. Muhammed b. 'Ali 20
Muhammed Muhyiddin `Abdullamid 51
Muhammed b. `Umer b. el-lbseyn er-filzi 23
Muhammed b. Sdid ed-Debuysi 27
Muhammed b. Ydklib el-FIrzWAdi es-ir1.
48, 49
el-Mulyta ar ul-Muhtdcu ileyhi min Tdrllai
Bagldd li ibn id-Dubey i 11
Muhsi 46
Muhyiddin ibn ul:Arabi 10, 23, 25, 27, 30, 31,
32, 33, 49, 51, 54
Muhyiddin, eyh- 19, 20, 21, 23, 26, 27, 28,
29, 32, 33, 34, 48, 49, 50, 51, 52, 53,
54, 55, 56, 63
Muhyiddin Ebii `Abdilll Muhammed b. 'AH
b. Muhammed b. Ahmed b. 'AH
timi
el-Endelusl 28
Muhyiddin b. ez-Zeki 22
Muk4efe 37, 45, 61
Mukted'a 22
Mulk 3, 39
Mu'min 25
Mun'afk 25
el-Mun'avi 11, 25
Mun'azele 31
Munkir 61
Mrid 37
Murcia 20
Mursiye 20, 27, 30
Mrsid 8, 26, 58
Muritl eyh 56, 63
Muslim 13. el-11accrc 38
Mustebil 61

72

Muslim 52
Musul 30, 61
el-Mu 'ahede 45
Musghede 61
MutEbe`at 39
Mutasavvf 8, 9
Mutekellim 55
el-Mutenebbi 35 ,56
Mute 'abih 46
el-Muzaffer 49
De la Mystique d'Abenarabi, les C'tats, les demeures et les charismes 13
N
en-Miblusi 12
M.fils'a 25
Nakli ilimler 22
Namaz 52
Nefl; ul-Tlyb 11, 49, 51
Nefs 57, 58, 60
en-Nevevi 10
Nicholson, R. 12
Nihad Keklik 5
Niyet 45
Nebi 33
en-Nucrtm uz-Zdhira 11, 23, 24, 26, 27, 31
Nu ni-F/ii: 34
P
Pey amber `aleyhisselgn 20, 24, 28, 33, 34,
35, 43, 52, 53, 55, 60 ,61, 62
La Psicologia del extasis en dos grandes misticos
musul nanes : Algazel y Mohidin Abenatabi en Cultura Espanola 12
La Psicologia segun Mohidin Abenarabi 12

Q
La Quintessence de la Philosophie de ibni Arabi
13
R
Rabb 59
Rabbni bir hatrlay 37
Rabbani esrEr 60
Rabbrni marifet 50
Ravidt ul-Cennt 11
er-Ravl ul-Mi`gr 20
Re'fet 44

Resiiilu Ibn `Arabi 10

Resm 49
Resul 33
Reslullh `aleyhisseltim 32, 33
er-Ridde 24
Risttle bi ism il-Melik in-Nftztr frr-Reddi
'- eyh Muhyicldin 11
Rislet ul-Kuds 10
ul-Firdevsiyye fi Cemr il-Elti t- as il.Kudsiyye 55
Riyaiet 7, 8
Riyit 26, 31, 61
Riyit-1 nefs 58
Rusl3 27
Rusl; sahibi 31, 35
er-Ru'yet 45
S
ika 27
Sdd ud-Din Muhammed b. el-Mueyyed b.
`Abdi11311. b. 'Ali b Dammye el-Hamevi 23, 26
es-SahiivI 51
Slik 8, 36, 56
es-Se dni 27
Sermediyyet 44
Sevdl 20
Sevilla 20
Sibt Ebl'l-Feree ibn il-Cevzi el-Ba ddI 10,
30, 34
Sirr ul-Esrftr 41
es-Sirr il-Mekzf frl-Medhali
bi'lgurftf 43
Stoachk 7
Sultan ulfAzam 51
Supplement 30, 31
es-Suyti 8, 12
Sluk 22, 55, 56
Snnet 56, 61
adruddIn el-K6nevI Muhammed b. shak b
Yusuf b. 'Ali el-Knevi 30
adruddin Muhammed b. ishlF el-R.nevI 21
32, 33, 34
es-afedi 11, 25
afrl 20
ahbller 55, 60
Sahib 53
alhuddIn el-Muneccid 2, 5, 15
alhuddin es-afedi 54

5..i.b.

21, 53, 63
lihiyye 22, 31
uldlk 53
kbr 50
fl 26, 61
ffler 32
fifllik 38
fl ribati 26

frl Mezhebi 24
m 7, 9, 21, 26, 27, 28, 30, 31, 32, 48, 50, 54,
55
am Dim Akademisi Dergisi 37
es- drimi 8, 11
athat 7
efkat 44
ems ud-Din Ahmed b. Halil el-ljyl. 26
emsuddln ez-Zehebi et-Trkmni 25, 31, 33
emsuddin es-Salffivi 9
erhu Cemihir in-N tsfts fi ljalli Kelimftt ilFuss 12
eriat 7, 28, 34
eriat ilimleri 55
er`I ilimler 22, 31
eyh 8, 9, 56
Sezer& uz-Zeheb 10, 11, 25, 27, 30
fi 144 is-Sebil 39
ifit'
Sifft' ul- alit 24
ihb ud-Din Ahmed b. Ahmed ez-Zebidi
e- erci 9
ihrb ud-Din `Umer b. Muhammed es-Suhraverdi 23, 26, 28, 32
ve'd-DIn 19
ihb
uhd 45
urb 45

T
Tbrin 55
TahkIk 34, 49
Tahkik ehli 56
Tahzir un-NebUt ve'l- abi min bi
bn `Arabi 11
TdmIm 44
TakelIs makama 33
et-Taklyy ul-Fsi 11
Takva 60
Takyid 44

73

Tli' 45
Tanr vergisi 34
Tarihu BaOd 27
Trlhu Dimak 27
Tarih al-islam 10
Tasavvuf 7, 8, 22, 26, 31, 33, 34, 37, 59
Tasavvuf Cereyanlar 5
Tasavvuf ehli 31, 61
Tasavvuf stlahl 8
Tasavvufi stlah 7
Tasavvuf] 7, 41
Tasavvuf ilmi 31, 59
Tasavvuf sinan 8
Tasavvuf] Zevk 8
Tasdik 59
Tabak& ul-Evliy' 11
Tabakat ul-ljavass ehl i- tdict ve'l-ligs 9
Tl `Abd u1-134i Surr 11
TahAret 52
Th sresi 61
Tarikat 8, 49, 60
TWe 50
Tebdut-Trbi`in 55
Tecelli 44, 45
et-Teogdrt ul-ilhiyye 59
et-Tedbirt
fi 104 tl-Memleket ilnsniyye 59
Tefsir 23, 52, 56
et-Tefsir ul-Keldr 23, 50, 51, 55
et-Tefsir us- aOr 52, 55
Tekmilet us- da 10
Tekvin 45
Temenni 45
Tensul 45
et-Tenblh 61
Tenblh ul-Cabi bi Tebrieti bni `Arabi 12
Tenblh
ila Tekflri ibni `Arabl 12
Tenzih us- tddik 'an fat iz-Zindlk 12
Tercumn al-Evk 10
Teslim 59
Teslimiyyet 60
Tevlud 45
Tevhid 56
The Mystical Philosophy of Muhyid Din Ibnul
Arabi 13
Tirmizi 52
Toshihiko Izutsu 5

74

U
Ukiid ul-Cevher 11
el:Urvat ul-Vusk 56
Usill- Fkh 52
Usl 56
lfet 44
V
Vlicib 61
el-Vf I bi'l-Vefey t 11, 25, 27
Valdniyyet 44
Vandet ehli 30
Vandet-i Vcd 7, 32
Vris 33
Vrt
el-Vasti 8, 11
Velayet 34
Velyet-i Tzng 50
Veli 21, 25
Veliler 56
Veri 53
Vitriyyet 44
Wstenfeld 27, 28
Y
el-Yfri 11
el-Yavakit ve'l-Cev ihir 11
Yemen 9
Yeni Efltunculuk 7
Yezdn 25
Ynus sresi 35
Yusuf 39, 43
Z
Zltid 26
Zebid 9
Zend 24
Zendi 24
Zendin 25
Zerdt 24
Zeynerabidin 59
ez-Zeyn l-Iraki 8
Zeynuddin ez-Zeviivi 26
Ziyretgh 28
Zndk 24, 25
Zndkhk 7, 8
Zuhd 63
Zevk 7, 60

Zeldir ut-l'14 10
Ez-Zeh liru ve'1-A`14 fi er1;i Tercumn 41,4 48
-Zehebl. 10, 27, 32
Zevk 45
Zeyl ur-Ravdateyn 10
Zeylu Trrki Bac141 10

Zikr 52
Zikrullh 21
Zhir 8, 56
Zhiriye 7
Znhir ehli 33, 53, 56
Zrhir ilmi 56
Zhirci mnkir 53

75

Fiyat : 8, TL.