Fukuzawa Yukichi

Khuyn hc
"Quc dn khng c ch kh c lp, khng c tinh thn t do th lng yu nc cng hm h, nng cn, v
trch nhim."
Nguyn tc ting Nht
Nh xut bn Iwanami Bunko
D n 1.000.000 ebook cho thit b di ng
Pht hnh ebook: http://www.taisachhay.com
To ebook: T Hi Triu
Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.
Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi, ngi dch v Nh Xut Bn

Fukuzawa Yukichi
Vi nt v thn th v s nghip
Ni ti Fukuzawa Yukichi, khng ngi Nht no li khng bit. H ni v ng nh mt trong nhng bc "khai
quc cng thn" ca nc Nht hin i, hnh nh ca ng c in trn ng tin c mnh gi cao nht Nht,
t 10.000 yn.
Fukuzawa Yukichi l nh t tng c nh hng su rng nht i vi x hi Nht bn thi cn i. Ngi
Nht tn vinh ng l "Voltaire ca Nht Bn", khng ch v tnh trit v tm mc vt tri trong t tng
ca ng, m cn v cng nh danh nhn ngi Php, Fukuzawa Yukichi cng nhng ngi ng ch ca mnh
l nhng ngi khai sng tinh thn quc dn Nht Bn, em li linh hn, ng lc v s hu thun tinh thn
cho cng cuc Duy Tn ca chnh ph Minh Tr. Nhng tc phm ca ng d vit t hn mt th k trc,
nhng vn c ngi Nht Bn ngy nay ht lng ngng m.
Fukuzawa Yukichi sinh nm 1834 trong mt gia nh v s cp thp Nakatsu, nay thuc tnh Oita, Kyushu,
Nht Bn. Cha ng - mt vin chc ti chnh ca tnh - mt sm, khin gia ng lm vo cnh khn qun. Nm 4
tui, ng c gi sang nh ch rut lm con nui. Ngay t thu nin thiu, ng cm nhn su sc ni ti
nhc do ch ng cp v ni kh do tnh cnh khn qun ca gia nh.
" Nakatsu qu ti, ch quyn th gia truyn gia cc s tc c quy nh nghim ngt. Khng ch trong
chn cng ng m nguyn tc cn th hin trong cuc sng hng ngy, ngay c trong quan h gia m
tr con trong lng. Con ci ca cc V s cp thp nh ti phi tha gi, l php khi ni chuyn vi con ci ca
cc V s cp cao. Ngc li, con ci ca cc V s cp cao lun cao ging, khim nh i vi ti. S phn bit,
chia r trn di, sang hn cn th hin trong c lc chi a chy nhy. Con ci nh quyn th ch chi vi
con ci nh quyn th. Trong lp hc, ti hc gii hn. Vt tay, ti cng khng bao gi thua. Vy m lc no
chng cng t thi kiu cng, ngo mn vi ti. Ti bt bnh n mc khng sao chu ni." (Fukuzawa - T
truyn).
Mi ti nm 14, 15 tui ng mi c i hc trng lng v ng thy "hc vn u cng ch ton l Hn
hc". Mc d hc Nho hc, nhng Fukuzawa Yukichi khng ly lm "khun vng, thc ngc". Ngc li,
ng cng nhn thy s bt cng trong x hi phong kin: "Nakatsu qu ti, ch phong kin p t trt t
x hi t hng trm nm trc th no th nay vn th ny. Mi th c nh b nhi cht cng trong hp. K
sinh ra trong nh qun gia th sau ny cng tr thnh qun gia. Ngi sinh ra trong gia nh thp c b hng
th sau ny cng vn thp c b hng. T tin l quyn qu th i i l quyn qu. T tin ngho hn th t
i ny sang i khc vn c ngho hn." (Fukuzawa - T truyn).
Nm 19 tui, ng theo ngnh H Lan hc (ngnh hc ngn ng H Lan, ngnh nghin cu y hc v cc mn
khoa hc phng Ty nh ton, vt l, ho hc, sinh hc.. qua cc sch vit bng ting H Lan) ti Nagasaki v
Osaka.

Nm 25 tui, Fukuzawa Yukichi ln Tokyo, ng n thm cng Yokohm - c chnh quyn Mc ph m cho
tu b phng Ty ra vo bun bn. Ti y, "ch no cng gp ngi phng Ty. Nh ca, qun x mc ln
khp ni. H vo v bun bn. Ti dng ting H Lan trao i. H khng hiu. Nghe h ni, ti cng
khng hiu. Nhn vo hng ch qung co, cc t co th, ti khng c c. Khng bit l ting g, ting
Anh hay ting Php?" (Fukuzawa - T truyn).
Nhn thy "H Lan hc" tr nn lc hu vi thi i, ng quyt ch bt tay vo hc ting Anh. Khng c
ngi dy v ni hc, ng da vo t in t hc.
Nm 1860, tnh c ng c c lm thng dch vin, theo phi on ca chnh quyn Mc ph sang Hoa K, v
ng t chn ln San Francisco v Hawaii. Hai nm sau, nm 1862, ng li c thp tng phi on Mc
ph sang chu u. V nm 1867, ng t chn ti cc thnh ph pha ng Hoa K trong chuyn thp tng
phi on ca chnh quyn Mc ph i mua tu.
Qua ba chuyn i trn, Fukuzawa Yukichi tip cn vi th gii vn vt ca cc quc gia pht trin phng
Ty, ng thi m ra nhng hng mi trong nhn thc v th gii v lm ng thc r hn v tr Nht Bn
trn trng quc t. C th ni chuyn i sang cc nc phng Ty l bc ngoc mang tnh quyt nh vai
tr ca Fukuzawa Yukichi i vi lch s Nht Bn trong thi k chuyn mnh t cui thi Mc ph sang thi
k Minh Tr.
Trong sut cuc i, Fukuzawa Yukichi dch sch, vit sch v xut bn nhiu tc phm c nh hng to ln
trong vic khai sng x hi Nht Bn. Bng trc quan sc bn, ng nm bt c ni bc xc ca dn chng,
nn cc tc phm ca ng vi cch vit gin d, d hiu, li vn thng thit, c mi tng lp c gi Nht
Bn n nhn nh " ang kht gp nc".
Tc phm "S tnh phng Ty" 10 tp, vit t nm 1866-1870 trn c s nhng iu "mt thy tai nghe"
trong thi gian phng Ty, s lng pht hnh ln ti 25 vn bn. Tc phm gii thiu th gii vn vt,
quan nim v quyn li v ngha v, ch chnh tr, c cu x hi, nn gio dc, hc thut, lut php, lch s,
nn cng nghip, qun s... ca cc quc gia u - M. Tc phm ny c ngi Nht Bn coi l "cm nang" ca
chnh ph Minh Tr trong vic xy dng x hi Nht Bn theo m hnh phng Ty.
Trong tc phm "Khi lc v vn minh" xut bn nm 1875 v "i mi lng dn" xut bn nm 1879,
Fukuzawa Yukichi kho st v lch s v nguyn nhn pht trin ca cc nn vn minh c kim ng ty. ng
bn v con ng hng thnh, suy vong ca Nht Bn, v cuc sng ca nhn dn Nht Bn khi tin ln vn
minh trong tng lai. T tng, trit hc, quan im lch s, quan im quc gia ca Fukuzawa Yukichi c
biu l qua hai tc phm ny.
Ngoi ra, Fukuzawa Yukichi cn vit mt lot cc tc phm hng n cng chng ng o, m c bit l
tng lp thanh nin. Cc tc phm ny nhm truyn b nhng t tng canh tn vo x hi Nht Bn, mt t
nc ang thc hin cng cuc Duy tn do chnh ph Minh Tr tin hnh "t trn xung", nhng x hi bn
di vn cn trong vng kim to ca nhng quan h, nhng tp qun, tp tc li thi tri qua hng nghn
nm ca ch phong kin Mc ph. Nhng tc phm tiu biu trong s l:

Khuyn hc, nm 1872-1876.

Bn v dn quyn; Bn v tin t, nm 1878.
Bn v quc quyn; Bn v quc hi, nm 1879.
Bn v kinh t t nhn, nm 1880.
Bn v thi s th gii; Bn v qun s, nm 1882.
Bn v ngha v qun s; Bn v ngoi giao, nm 1884.
Bn v ph n Nht Bn; Bn v phm hnh, nm 1885.
Bn v cch nhn s x th; Bn v giao tip nam n, nm 1886.
Bn v nam gii Nht Bn; Bn v hong gia Nht Bn, nm 1888.
Bn v thu t; Bn v tin v an tr quc hi, nm 1892.
Bn v thc nghim, nm 1893.
Fukuzawa Yukichi tuyn tp, nm 1897-1899.
Bn v i hc n, i hc n mi, nm 1899.
Fukuzawa Yukichi - T truyn, nm 1899.
Nm 1868, nng cao dn tr, o to thanh nin sinh vin - th h gnh vc trng trch xy dng mt nc
Nht Bn vn minh - Fukuzawa Yukichi thnh lp trng Keio Gijuku (Keio Ngha thc) - tin thn ca
trng i hc Keio ni ting hin nay ti Tokyo. (Phan Bi Chu c n thm trng Keio Gijuku trong thi
gian Nht Bn. Trng ng kinh Ngha thc lp ti H Ni nm 1907 chnh l da trn hnh mu ca
trng ny).

Nm 1873, Fukuzawa Yukichi cng vi mt s tr thc Ty hc lp ra hi Meirokusha. Hi vin c 10 ngi v

u l cc hc gi thuc nhiu ngnh nh Mori Arinori (1847-1889), Nakamura Masno (1832-1891), Kato
Hiroyuki (1838-1916), Nishi Amane (1829-1897), Taguchi Ukichi (1828-1903)... H t chc vit sch, dch
thut, t chc cc bui din thuyt, xut bn tp san Meroku lm din n ph bin v tranh lun mi
vn : chnh tr, gio dc, tn gio, kinh t, php lut, vai tr ph n, phong tc, Nht ng...

Cc thnh vin trong hi Meirokusha dch v gii thiu nhiu tc phm v t tng, chnh tr, kinh t, lut
php, gio dc phng Ty ra ting Nht. Cc tc phm c dch v gii thiu trong thi k ny l cc cun

"T gip mnh" (Self-help) ca Samuel Smiles (1812-1904), "T do lun" (On liberty), "Chnh tr Kinh t hc"
(Political Economy), "Ch ngha cng li" (Utilitarianism) ca J. S. Mill (1806-1873), "Nam n bnh quyn
lun" (Social Statics), "Gio dc" (Education) ca Herbert Spencer (1820-1903), "Tinh thn php lut" ca
Montesquieu (1689-1755), "Kh c x hi" ca Rousseau (1712-1778), "T do mu dch" ca Adam Smith.
Ngoi ra, "Thuyt tin ho" ca Darwin v tc phm "Allgemeines Staatsrecht" ca J. C. Bluntschli ngi c
cng c dch v gii thiu.

Nm 1879, Vin Hc s Tokyo - tin thn ca Vin Hn lm Nht Bn ngy nay - ra i. Fukuzawa Yukichi c
chn lm vin trng.

Nm 1882, ng sng lp v lm ch bt t "Thi s tn bo" trao i quan im v cc vn trong x hi

Nht Bn thi y.

ng gp hu hiu trong vic khai ho vn minh, nng cao dn tr, pht trin x hi, Fukuzawa Yukichi ch
trng cc hc gi phi c lp trng c lp vi chnh ph. Do , sut c cuc i ng nht quyt t chi
mi li mi tham d chnh quyn, mc d nhiu hc gi cng hi cng nh cc mn ca ng gi nhng
trng trch quan trng trong chnh ph Minh Tr.

Nm 1900, ng c nhn gii thng t Hong gia Nht Bn do cng lao ng gp cho s nghip gio dc.
Gii thng tr gi 50.000 yn. ng tng li s tin cho trng Keio.

Nm 1901, ng mt do xut huyt no, th 68 tui.

Cun sch m cc bn ang cm trn tay l cun "Khuyn hc", c ng vit trong thi gian 1872-1876. y
khng phi l tc phm s v su sc nht ca ng, nhng li l tc phm c nh hng su rng nht n
cng chng Nht Bn. Khi mi c in ln u, cun sch ny c mt s lng n bn k lc l 3,4 triu bn,
trong khi dn s Nht Bn thi ch khong 35 triu ngi. Ch ring iu cho thy y thc s l cun
sch gi u ging ca mi ngi dn Nht trong thi k Duy tn. V k t n nay, cun sch ny
c ti bn lin tc, ch tnh t nm 1942 n nm 2000, ring nh xut bn Iwanami Bunko cng ti bn
n 76 ln.

Trong cun sch ny, Fukuzawa Yukichi cp n tinh thn c bn ca con ngi v mc ch thc th ca
hc vn. Vi cc chng vit v s bnh ng, quyn con ngi, ngha ca nn hc vn mi, trch nhim ca
nhn dn v chnh ph trong mt quc gia php tr... cun "Khuyn hc" lm lay chuyn tm l ngi dn
Nht Bn di thi Minh Tr. Vi tuyn ngn "Tri khng to ra ngi ng trn ngi v cng khng to ra
ngi ng di ngi", Fukuzawa Yukichi gy kinh ngc v bng hong - nh "khng tin vo tai mnh" cho a s ngi dn Nht Bn vn b tri buc bi ng cp, thn phn, quen phc tng, ph mc v e s quan
quyn sut hng trm nm di chnh th phong kin Mc ph. ng khng nh mi ngi sinh ra u bnh
ng v nu c khc bit l do trnh hc vn. V hc vn, Fukuzawa Yukichi ph phn li hc "t chng"
v nhn mnh Nht Bn phi xy dng nn hc vn da trn "thc hc". Nn hc vn thc hc phi gn lin
vi cuc sng hng ngy, phi da trn tinh thn khoa hc, tinh thn c lp, tnh thc dng. Vic tip thu vn
minh phng Ty phi c chn lc. V quan im xuyn sut cun sch l "Lm th no bo v nn c lp
Nht Bn" trong bi cnh cc cng quc phng Ty ang mun bin ton b chu thnh thuc a.

Vi c gi Vit Nam hin nay, nhiu t tng ca Fukuzawa trong "Khuyn hc" c l khng cn l iu mi
m gy chn ng lng ngi nh i vi ngi dn Nht Bn thi Minh Tr. Tuy nhin, cch t vn ca
ng th vn cn nguyn ngha thi s i vi nhng quc gia ang trn con ng hin i ho. Ngoi ra
cun "Cm nang" ca ngi Nht cy cng s gip cho c gi Vit Nam hiu r hn nhng c im v tnh
cch v tinh thn ca ngi Nht Bn hin i, nhng ngi t thn phn nng n "n nh u", nh c s
khai sng ca nhng con ngi nh Fukuzawa Yukichi m tr thnh "quc dn" ca mt t nc Nht
Bn hin i v vn minh nh ngy nay.

PHN MT: TRI KHNG TO RA NGI NG TRN NGI

________________________________________________________________________

MI NGI SINH RA U BNH NG, NU C KHC BIT L DO HC VN

Ngi ta thng ni: "Tri khng to ra ngi ng trn ngi v cng khng to ra ngi ng di
ngi." K t khi to ho lm ra con ngi th tt c sinh ra u bnh ng, mi ngi u c t cch, c a v
nh nhau, khng phn bit ng cp trn di, giu ngho.
Loi ngi - cha t ca mun loi - bng hot ng tr c v hot ng chn tay m bin mi th c trn th
gian thnh vt c ch cho bn thn mnh. Nh th m tho mn c nhu cu n, mc, , sng t do theo
mun v khng lm phin, lm cn tr cuc sng ca ng loi. Con ngi c th sng yn n, vui v trn th
gian. l Tri, l nim hi vng ca Tri i vi con ngi.
Vy m nhn rng ra khp x hi, cuc sng con ngi lun c nhng khong cch mt tri mt vc. l
khong cch gia ngi thng minh v k n n; gia ngi giu v ngi ngho; gia tng lp qu tc v
tng lp h ng.
Nh th l ti lm sao? Nguyn nhn thc ra rt r rng.
Cun sch dy tu thn "Thc ng gio" c cu: "K v hc l ngi khng c tri thc, k v tri thc l ngi
ngu dt." Cu ni trn cng c th hiu: S khc nhau gia ngi thng minh v k n n l ch c hc
hay v hc m thi.
Trn th gian c c vic kh ln vic d. Ngi lm vic kh c coi l ngi quan trng. Ngi lm vic d
thng c a v thp, b coi thng. Cng vic cn s kh nhc v tinh thn c xem l vic kh, cn lao
ng chn tay l vic d. V th, hc gi, quan chc chnh ph, gim c cc cng ty ln, ch trang tri s ng
nhiu nhn cng... l nhng ngi c a v cao, quan trng. V mt khi l nhng ngi c a v, quan trng
th ng nhin gia nh h cng giu sang sung tc n mc tng lp h ng nm m cng khng c. Tuy
vy, nu suy ngh k lng gc r ca vn th ch c mt nguyn nhn. chng qua l do c chu kh hc
hay khng m thi, ch c ngi no c tri ph cho u. Ngn ng c cu: "Tri khng ban cho con ngi
ph qu. Chnh con ngi to ra giu sang ph qu." C ngha l Tri nhn vo kt qu hot ng, lao ng ca
con ngi ban thng.
Nh ti cp: con ngi vn d khng c chnh lch sang hn, giu ngho. V th, c th ni rng: ngi
chu kh hc, hiu bit nhiu s tr thnh ngi quan trng, sng sung tc; ngi v hc s tr thnh con
ngi thp hn, ngho kh.

HC NHNG MN THIT THC CHO CUC SNG

Hc vn l g? khng phi l hc ch ct hiu cu kh, ch kh; cng khng phi l vic hc ch gii
ngha vn c, c th, vnh th. Hc nh vy khng c ch g cho cuc sng c.

c cc tc phm vn hc cng l ng vin an i lng ngi, nh th chng phi l mn hc c ch cho

cuc sng sao? Nhng ti khng ngh rng vn hc l mn hc quan trng n mc "phi th phng n"
nh cc thy dy Hn vn, C vn thng nhn mnh. Trong cuc sng, ti hu nh khng thy thy dy Hn
vn no c c ti sn ng k, cng nh cc thng gia va gii th ph va thnh cng trong kinh doanh
li cng him.
Vi li hc nh hin nay, ch tng thm s lo lng trong cc bc ph huynh, nh nng... nhng ngi ht lng
chm lo vic hc tp ca con ci: "Chng n c hc theo kiu ny, chc c ngy tn gia bi sn mt." iu
ng. V li hc ny khng thc t, khng th p dng kt qu hc tp vo thc tin cuc sng.
Vy th gi y chng ta phi hc ci g v hc nh th no?
Trc ht phi hc nhng mn hc thc dng cn thit cho cuc sng hng ngy. V d: phi thuc lng bng
47 ch ci Kana. Hc cch son tho th t, ghi chp trng mc k ton. S dng thnh tho bn tnh. Nh
cch cn ong, o, m. Tip n l phi hc cc mn nh a l bit c phong th Nht Bn v cc nc
trn a cu. Vt l l mn hc gip ta phn bit c tnh cht ca mi vt th trong thin nhin, qua tm
ra tc dng ca n. Hc S v y l mn hc gip ta hiu bit cn k mi s kin ghi trn nin biu lch s, qua
chng ta c th nghin cu qu kh, hin ti ca mi quc gia. Hc Kinh t l mn gii p cho chng ta mi
vn lin quan n vic chi tiu trong mi gia nh cng nh nn ti chnh ca c quc gia. Hc mn o c,
mn ny gip ta hiu v hnh vi, hnh ng ca bn thn, hiu cch c x, cch giao tip, cch sinh hot gia
ngi vi ngi.
hc cc mn ny, cn thit phi c tt c cc quyn sch ca chu u c dch ra ting Nht. i vi
cc bn tr c kh nng th ti khuyn nn c trc tip cc nguyn bn bng ting Anh, Php, c. Khi hc
phi nm c ni dung ch yu ca mn hc, trn c s phi hiu c bn cht c bn ca mi s vt.
Hc nh vy mi c ch cho cuc sng. l "Thc hc" m ai cng phi hc, l hc vn m ht thy mi ngi
u phi t trang b, khng phn bit ng cp, khong cch giu ngho. Chnh vic t trang b kin thc ny,
tng c nhn trn c s lm trn trng trch ca mnh, s iu hnh qun l tt gia nghip c giao.
C nhn c c lp th gia nh mi c lp. V nh th quc gia cng c lp.

T DO KHNG PHI L CH BIT C TI, CHO RING TI

Bit ng v tr, ch ng ca mnh l rt quan trng. K t khi sinh ra, con ngi khng phi chu s can thip
ca bt c mt ai. Nam cng nh n u c quyn t do sinh ssng. V ng l con ngi c quyn t do,
nhng lc no cng khng khng i phi c lm theo mun ca ring mnh m khng bit r v tr ca
mnh th s tr nn ch bit c mnh, cho ring mnh. Nh th l t mnh lm hng mnh.
Da trn o l m Tri nh, v tr ca mi ngi l ch: bit trng tnh ngi, khng lm phin hay cn
tr ngi khc, bit bo v quyn t do bn thn.
T do bn thn khng c ngha l mun lm g th lm, khng c ngha l lm phin hoc cn tr ngi khc.
V d nh c ngi ni: "Tin ti, thch ung ru ti ung, thch mua "hoa" ti mua. l quyn t do ca ti,

ch ng chm g ti ai." Suy ngh nh vy l sai. Ham m tu sc lm nh hng ti ngi khc, li li ko

bn b, lm hi nn gio dc x hi. C cho la tin ti ti xi, nhng khng v th m c th b qua nhng hnh
vi ti li gy ra cho x hi.
T do v c lp khng ch lin quan ti tng c nhn m cn l vn ca quc gia na.
Nht Bn chng ta l mt quc o nh nm pha ng chu , cch xa i lc, lu nay khng giao thng
vi ngoi quc, b quan to cng, t cung t cp. Mi ti thi Gia Vnh (1848-1854), khi hm i M ko n
gy p lc, Nht Bn mi bt u m ca giao thng vi nc ngoi. Th m ngay c khi m ca, trong
nc vn cha ht tranh ci n o xung quanh vic tip tc m ca hay ng ca, thip tc ln n ngi ngoi
quc l l man di mi r... Nhng cuc tranh ci nh vy tht l v b, c khc no "ch ngi y ging coi tri
bng vung".
Th ngh xem, chng phi l ngi Nht chng ta cng nh ngi dn cc nc phng Ty cng trn mt
qu t, hng chung nh mt tri, nh trng, th cng mt khng hk, hng cng mt i dng, v u l
con ngi c sao. Chng ta tha sn vt th chia bt cho ngi ta; ngi ta tha sn vt th chia li cho
mnh, cng hc hi ln nhau, khng ai t cao t i, khng lm nhau h thn. Dn Nht ta cng nh dn h u
cng mong pht trin, cng mong hnh phc sao?
Chng ta phi tn tm lm ht sc mnh trong quan h quc t sao cho ng tri, hp lng ngi. Nu ng
o l th cn chuc li vi ngi Phi chu cng phi lm. Cn bo v lp trng chnh ngha th d l pho
hm Anh hay M, chng ta cng khng s. Khi quc gia chu ni nhc mt nc th mi ngi dn Nht, khng
tr mt ai, u sn sng x thn bo v thanh danh ca T quc. Nh vy, t nc mi t do, quc gia mi
c lp.
Th nhng trn th gian ny, vn c quc gia t phong cho mnh l trung tm ca v tr. H ngh l ngoi t
nc h ra khng c quc gia no tn ti c. H c nhn thy ngi ngoi quc th mit th nh loi th hoang,
gi h l man di mi r. Kt cc l quc gia t chuc ly s cm ght ca cc nc khc. l mt kiu "ch
bit ci ti" tm quc gia, l cch ngoi dao khng bit mnh bit ngi, khng nm r ngha ca t T
do.

HC DM NI LN CHNH KIN V THC HIN Y BN PHN VI T

NC
K t khi thit lp ch qun ch (1), nn chnh tr Nht Bn c nhng thay mnh m. V mt i
ngoi, chnh ph bang giao vi ngoi quc trn c s cng php quc t. V ni, chnh ph mang li
tinh thn "t do, c lp" cho dn chng. Ngi dn chng ta c php mang y h v tn; c php
ci nga... l s thay i to ln k t thu lp quc, to c s bnh ng v a v gia cc thnh phn V
s (samurai), Nng, Cng, Thng trong x hi.(2)
-------------------------------------------Ch thch:

1. Tc l vic Nht Hong Minh Tr ln cm quyn, chm dt 265 nm cai tr ca chnh quyn phong kin Mc
ph Nht Bn. Chnh ph Minh Tr m ra mt chng mi trong lch s Nht Bn vi cng cuc Minh Tr
Duy tn, hin i ho Nht Bn.
2. Cho ti thi ca Nht Bn, ch c cc V s (samurai) mi c quyn mang y h v tn. Cn mi thnh
phn khc trong x hi ch c t tn nhng khng c php mang h. Nh s thay i ny, ngi dn
Nht mi bit c dng h, gia ph ca mnh. Cng nh vy, ngoi tng lp V s ra, khng mt ai c php
ci nga - l phng tin di chuyn duy nht thi y.
-----------------------------------------

Ch ng cp - a v ca mt ngi c quy nh trc c khi ngi ra i - hon ton b xo b.

(1)
-----------------------------------------Ch thch:
1.Ting Nht gi l mibun seido, chnh sch do ch phong kin Mc ph Tokugawa ra. Chnh sch ny
phn chia x hi thnh 4 loi: V s (samurai), Nng, Cng, Thng hay cn gi l T gii v cm khng cho T
gii c thay i ngh nghip. Cha l v s th con cng sut i l v s, cha lm rung hay lm th th con
chu c vnh vin phi theo ngh y... Li cm khng cho ngi dn dc thay i ch , t do di c, ai
nng thn c phi nng thn, ai thnh th c phi thnh th. Lut l ca Mc ph cc k nghim ngt,
ngi dn no v bt k l o g m t ng di c, bt c th cng nc kho tra, du c c dn gii v
nguyn c th cng khc kh gn cht v roi vt. V chnh sch ny nhm ch yu vo tng lp nng dn,
buc h c phi nng thn cy rung cung cp thc la cho Mc ph, ni c c bao nhiu thc la gt
v th cng phi ch V s n ly thu , phn cn li mi c php xay n v lm vn cho v ti. Nu nh
khng s thc thu quy nh th phi bn v con i ong k thc thu. Nng dn thi Mc ph
cht i lin min bi ch ng cp ny. (Nht Bn t tng s, tp 2, trang 131, Nguyn Vn Tn dch.)
-----------------------------------------T nay tr i a v x hi ca c nhn s c quyt nh tu theo ti nng, phm cch v vai tr ca mi
ngi. Quan chc chnh quyn c b nhim theo ti nng v nhn cch, v l ngi thc thi lut php cho
chng ta. Chng ta knh trng h theo l , ch khng phi chng ta knh trng chc v v thnh phn xut
thn ca h. Chng ta khng tun theo con ngi h. Chng ta ch tun th Lut php (Quc php) m h ang
tha nhn.
Di thi chnh quyn phong kin Mc ph, ngi dn chng ta lun phi khip s, n trnh, ci rp mnh
trc cc Tng qun (1). Ngay c l nga ca cc Tng qun cng lm chng ta hong s khng dm i
chung ng vi chng; by chim ct dng nh mi khi cc Tng qun i sn bn, cng lm chng ta kip

m, phi ci ly phi ph phc cho n khi l chim bay khut mi dm ngn u ng ln i tip. Ngi ta
buc chng ta phi quen, phi s nhng th c coi l "lut l", "tp qun" h khc y. Gi y ngh li ai ai
cng cm thy kinh tm.
----------------------------------------Ch thch:
1.Ting Nht l sogun, ch ngi c chc v v thc quyn cao nht trong chnh quyn Mc ph.
----------------------------------------Nhng th "lut l", "tp qun" t ra mt cch v c , khng phi l lut php hay quc php chng ta
phi tun th. Chng l nhng th cp ot mi quyn t do ca chng ta. Chng l nhng th c t
ra gieo rt ni s hi trong chng ta trc uy quyn ca ch phong kin Mc ph v nhm che y
bn cht lng hnh, khng minh bch ca chnh ch .
Gi y, ton b ci ch v lut l ngu xun y b xo s. V th, khng l g chng ta c phi s bng s
va cc cp chnh quyn mi.
Nu c g bt mn vi chnh quyn hin ti, chng ta phi khng ngh, tranh lun mt cch ng ng chnh
chnh. Ti sao chng ta ch dm ni xu, ku ca sau lng h m khng dm ch mt vch tn.
Nhng khng ngh hp lng dn, ng o Tri, d c phi c tnh mng chng ta cng phi tranh u. y
l bn phn m mi ngi dn chng ta phi thc hin i vi t nc.

HC HIU "TRCH NHIM" CA BN THN

Nh ti ni trn kia, "c lp v t do" da trn o l ca Tri tr thnh nguyn tc trong tng ngi
cng nh ca c quc gia chng ta. Nu nh c k gy phng hi n nguyn tc ny th d c phi bin c
th gii thnh k th, chng ta cng khng s, hung h chng ta li phi s mt s quan chc chnh ph lng
quyn?
Gi y, chng ta xc lp c tinh thn c bn: mi ngi dn u bnh ng, v th chng ta hy yn tm
pht huy mi kh nng sc lc v tr tu ca mnh.
Mi ngi u c mi bn phn, do phi t vun p ti nng, rn luyn nhn cch sao cho xng ng vi
bn phn . lm c iu ny, ai ai cng phi hc ch, hc ngn ng. C ch, bit ngn ng s l gii
c mi o l ca s vt.
Ni n y chc cc bn s hiu gip ti rng: Hc vn l vn cp bch bit nhng no.
Hin nay, tng lp thng dn cng snh vai ngang hng vi tng lp V s (samurai), cho nn con ng
c la chn vo cc chc v trong chnh quyn cng m ra cho chng ta nu chng ta c ti.

Chng ta phi t gic trc bn phn ca bn thn, khng chy theo nhng hnh ng r di, phi cn trng.
Ti chc rng khng ai ng thng hi hn l nhng ngi v tri thc, nhng ngi khng hiu l phi, v
cng khng ai kh giao tip hn nhng ngi y. V khng c tri thc, khng c nng lc t thc tnh nn h
cm ght on gin nhng ngi giu c chnh ng, i khi h tp hp thnh bu on i nh cp.
Bn thn h c php lut bo v, nhng h c cm thy bt li cho mnh th h li thn nhin vi phm,
ngang nhin ph lut.
Li khng c t ngi, c c cht t ti sn, tin bc th ch lo tch tr, ct giu, khng bao gi suy ngh u t
cho con chu hc hnh. V th con chu h ch bit n chi, lu lng, dt nt v c th tiu pha tn ph ti sn
ca ng cha mnh.
i vi nhng ngi nh vy, khng th mang o l ra ging gii m ch c cch l dng uy lc e do ch
khng c cch no khc. m ch iu ny, ngi phng Ty c cu tc ng: "Dn ngu t chuc ly chnh sch
bo tn." Ngi dn t t nghim tc th chnh ph cng buc phi t t nghim tc.
Nc Nht chng ta c dn, trn dn c chnh ph. Phm cch ca dn ri vo vng ngu ti, v hc th lut
php ca chnh ph cng tr nn h khc. Nhng nu quc dn c ch hc hnh, tip thu vn minh th khng
c cch no khc, chnh ph cng s qung i, nhn o.
Lut nc h khc hay qung i hon ton tu thuc vo thi , phm cch ca quc dn.
C ngi dn no li mong mun mt ch chnh tr tn bo?
C ngi dn no li mong mun cho t nc km pht trin?
C ngi dn no li mong cho nc mnh b ngoi bang khinh mit?
Khng v khng th c. chnh l tnh con ngi trong mi chng ta.
Nu nh ai ai cng mt lng mt d bo p cho T quc, ni mnh sinh thnh th chng ta khng bao gi phi
lo ngh hay bt an n tng lai, n tin ca Nht Bn. Mc ch ca chng ta ch c mt: gi gn ho bnh
cho t nc.
Do vy, iu quan trng hn bt k iu g khc l mi ngi chng ta ai ai cng phi hc hnh, m mang kin
thc, mi gia ti nng, nhn cch sao cho xng ng vi bn phn ca mnh.
Ngc li, chnh ph phi c trch nhim son tho v thng bo n mi ngi dn nhng chnh sch d
hiu. Mc tiu duy nht cho chnh ph l phi mang li cuc sng m no yn n cho dn.
Nhng li v hc vn m ti khuyn nh cc bn cng ch nhm ti iu ny.
Nhn dp khai trng "Keio Ngha thc" ti qu ti, huyn Nakatsu tnh Oita, ti chp bt vit chng ny a
cho bn b, ng hng xem. Nhiu bn hu, sau khi c xong, ni vi ti rng: Bi ny khng ch cho bn b,

ng hng m nn gi ti bn c gn xa na, nh vy s c hiu qu hn, nn ti cho in thnh nhiu bn

cc bn cng c.
Thng 2 nm Minh Tr th nm (tc nm 1871)

PHN HAI: NGI CHU THIT THI NHT L NHNG K V HC

KHNG TH C MING N NGON NU CH L CI "T KIN THC"
T hc vn c ngha rt rng, va tru tng va c th. Tnh tru tng (v hnh) trong hc vn th hin
qua cc mn o c, Thn hc, Trit hc... Cn cc mn nh Thin vn hc, a l hc, Ho hc... l hc vn
mang tnh c th (hu hnh). Nhng d c tru tng hay c th th mc ch ca hc vn l lm cho con
ngi m mang kin thc, bit quan st, lng nghe, l gii c o l ca s vt, lm cho con ngi t gic v
trch nhim ca bn thn.
m mang kin thc, quan st tip thu tt th phi lng nghe kin nhng ngi xung quanh, phi o
su suy ngh, phi c nhiu. V th, c hc vn cn phi bit ch. Nhng "ch cn bit ch l c hc vn"
nh ngi xa thng ngh l sai lm ln. "Bit ch" mi ch l cng c trn con ng hc vn, cng ging
nh ci c, ci ca - nhng cng c khng th thiu ct nh. Nu ch bit gi ng tn nhng th ,
khng c t duy, khng bit cch ng bn, gh, ging t.. th khng th gi l th mc c. Cng nh vy,
ngi bit ch khng th gi l ngi c hc vn nu ngi khng bit l gii, khng hiu bit y o
l ca s vt.
Tc ng c cu: "c Lun ng m khng bit lun ng" (khng bit ngha ca li l, ngn t). Tc l d c
nhi nht y tri thc trong u, nhng khng th ng dng vo hnh ng thc t th cng v ngha.
D c thuc lu lu truyn xa tch c nhng khng bit gi mt k go, mt m rau l bao nhiu.
D c hiu bit cn k kinh in Trung Hoa nhng khng bit lm thng mi, khng bit giao dch lm n.
Mt nhiu nm gian kh n sch, tiu tn bao nhiu tin bc hc hnh, trang b loi kin thc u Ty,
nhng kim ming n ch nui ming mnh cng khng ni.
Nhng ngi y ch l "ci t kin thc" sung. i vi chnh ming cm ca bn thn, i vi li ch ca t
nc, i vi nn kinh t ca quc gia, h hon ton v dng, h ch l hng ngi "di lng tn vi, n no li
nm".
Ta ca cun sch ny l "Khuyn hc", nhng khng c ngha l ti khuyn cc bn ch c c sch.
cp ti tinh thn c bn ca con ngi, cp ti mc ch thc th ca hc vn l ch ch chnh m ti
mun ni vi cc bn.

TI SAO KHNG TRIT VN DNG "BNH NG"?

Nhng dng u tin trong Phn mt, ti ni ti vn bnh ng gia ngi v ngi. K t khi c sinh
ra, ai ai cng c quyn t do sinh sng, khng phn bit trn di.
Ti mun bn rng hn ngha: "Mi ngi u bnh ng."
Con ngi sinh ra l do mun ca Tri, ch khng phi l do mun ca con ngi. Con ngi vn cng mt
loi, cng sinh sng trong tri t, v th yu thng nhau, tn trng nhau, mnh lm trn bn phn ca
mnh, ngi ta lm trn bn phn ca ngi ta, khng ai cn tr ai. Trong gia nh, anh em ho thun, gip
nhng nhn nhau cng do da theo o l c bn l c sinh ra cng mt nh, c nui dng cng mt
cha m.

MI "HAM MUN" KHNG LM NH HNG TI NGI KHC U L THIN

By gi hy mang gi tr ca con ngi ra so snh th xem? Chng phi l tt c u bnh ng sao? Nhng
"bnh ng" y, khng c ngha l ngi no cng phi c iu kin sng ngang nhau. M "bnh ng" y
c ngha l ai ai cng u c quyn li ngang nhau, v chng ta u l con ngi c.
Nu ni v iu kin sng th c ngi giu, ngi ngho; k mnh, k yu, ngi thng minh, ngi n n.
C ngi sinh ra thuc tng lp lnh cha, qu tc, trong lu i, bit th, n ngon mc p, th cng c
ngi sinh ra phi i lm thu lm mn, sng trong hang cng ng hm, hng ngy ch vt mi b ming.
Bng ti nng, c ngi tr thnh chnh khch, thnh doanh nhn tm c c th xoay chuyn th gian, th cng
c ngi ch c tr tu va phi, bun bn lt vt, n u hay . C lc s, vt Sumo lc lng th cng c
cng t bt, thiu n liu yu o t. Mi ngi mi v, nhng quyn li c bn vi t cch l con ngi th ai
cng nh ai, hon ton ngang nhau.
Vy th th no l quyn li ca con ngi? chnh l quyn coi trng sinh mng, quyn bo v ti sn, quyn
tn trng nhn cch v danh d.
K t khi sinh ra con ngi trn th gii ny, Tri truyn cho con ngi nng lng th xc v tinh thn,
qui nh r ai cng c quyn sng. Khng k no c php xm phm quyn li . Sinh mng ca lnh cha
cng qu gi nh sinh mng ca ngi lm thu. thc bo v ng gia ti khng l ca cc nh t bn kch
s cng khng khc g thc bo v ng vn t i ca nhng ngi bun bn lt vt.
Ngi xa c cu: "Tr con m khc th ai cng phi cho thua." Li cn c cu: "Cha m c ni sai th con ci
vn phi cho l phi. ng ch bo g ngi lm cng phi d theo." Ng l con ngi khng th c chuyn
ngang nhau v quyn li. y chnh l v d "v a c nm", v d in hnh cho vic khng bit phn bit u
l "iu kin sng", u l "quyn li ca con ngi".
Dn cy c th khc vi a ch v iu kin sng nhng khng khc v quyn li. Gim phi gai, ngi dn
ku au, khng l cng gim phi gai m a ch bo khng au. n ca ngon, ch t khen ngon, khng l
cng n ca ngon m dn lm thu cuc mn li ch d.

 l con ngi th ai cng mun n ngon mc p, c nh cao ca rng v chng c ai li mun kh c. u

cng l l thng.
Ngi nm quyn lc va c tin va c th, ngi nng dn th li va ngho va km th. Phi tha nhn
rng trn ci i c ngi mnh ngi yu, ngi giu ngi ngho, c s khc bit trong iu kin sng.
Nhng vic cy th v c tin, c quyn, li dng s hn km trong iu kin sinh hot chn p ngi ngho
yu, chnh l hnh vi xm phm n quyn li ca ngi khc.
K yu c cch ca k yu, h s t b khuyt cho h. Khng c s chn p no t hi hn vic s dng quyn
th c hip nhng ngi ngho yu.

HC HIU "TH NO L LM TRN CNG VIC CA MNH"

Di thi Mc ph, gia tng lp V s v tng lp thng dn c s phn bith su sc. V s ra sc lng
quyn, coi nng dn v th dn nh nhng k ti phm. Chng cn t ra lut "chm trc, x sau". Theo lut
ny, ngi dn ch cn c biu hin tri V s l lp tc b hnh quyt ti ch. Tnh mng ca dn khng khc
su b, cho sng th c sng, bo cht th phi cht.
Ngc li, nng dn v th dn lc no cng phi ci ly, nhng li trnh ch cho V s d chng c quan h,
duyn n g. Nga mnh nui nhng b cm ci. Tht ng cm gin.
Mi quan h gia V s v thng dn l quan h "gia c nhn vi c nhn" m bt cng n nh vy, th
hi quan h gia chnh ph v nhn dn l quan h gia "tp th vi tp th" s nh th no? Cc bn hy cng
ti xem xt.
C th ni: Mi quan h gia chnh ph vi nhn dn cn t hi hn nhiu. Khng ch chnh quyn trung ng
Mc ph, m ti cc a phng, cc lnh cha iu lp ra chnh ph con trn lnh a mnh cai qun, mc sc
h hip bc lt dn chng, mi quyn con ngi ca ngi dn u khng c tha nhn. Thi thong lm,
cc lnh cha ra v t bi a ra mt vi chnh sch t t ( thc ra ch khi b cc lnh cha vng khc m mu
thn tnh lnh a ca mnh th h mi lm th), nhng cng ch nhm m dn nht thi m thi.
Quan h gia chnh ph v nhn dn, nh ti ni on trn, ch khc nhau tnh trng giu ngho, mnh
yu. Cn quyn li th hon ton ngang nhau.
Ngi nng dn lm ra thc go, nui sng con ngi; ngi th dn bun bn, lu thng hng ho mng li
s tin li trong cuc sng. l cng vic ca bn thn h.
Mt khc, chnh ph t ra lut l, trn p k bt lng, bo v dn lnh. l cng vic phi lm ca chnh
ph.
lm vic ny, chnh ph cn nhiu tin. Nhng chnh ph li khng t lm ra c la go, khng c tin
nong. V th nng dn v th dn np thu, np thc, to ra ngun ngn sch cho chnh ph.

Hai pha, dn v chnh ph bn bc cng nhau tho thun v ngha v v trch nhim ca mi bn nh nu
trn. Quan h gia nhn dn v chnh ph l quan h nh vy.
Np thc, ng thu, lm theo php lut l ngha v v trch nhim ca dn.
Thu thc, thu, s dng ng v cng khai ngun ti chnh, bo v dn l ngha v v trch nhim ca
chnh ph.
Nu c hai pha u thc hin ng ngha v v trch nhim ca mi bn nh trn y th chng c g m
ni. V hai bn, bn no bn ny cng u lm ng bn phn ca mnh, chnh ph khng lm phin dn v dn
cng khng lm phin chnh ph.
Khng cn cnh b "cm chn, cm tay" v tinh thn v vt cht.
Trong x hi Mc ph Tokugawa, ngi ta tn chnh quyn thnh "ng b trn". Mi khi "ng b trn" vi
hnh th tin nh tr cng khng tr, tin qua sng cng khng thanh ton, tin cng ngi phc dch cng
khng trao, ngc li cn i hi cc ni phi chi tin ru ch. Tht l ht ch ni. Cc lnh cha, quan chc
chnh quyn ngh ra tr tiu xi, lm cn kit ngun ti chnh. V tip tc c tin tiu xi, h lin t
ra loi sc thu bt cht dn, buc dn phi ng gp. Dn chng ku ca, h ngu bin rng l s "n
n, bo p t nc".
Ci m h goi l "n n, bo p t nc" l g? Chc l h mun ni rng nh c chnh quyn ny m dn
chng mi c sng thanh bnh, yn n lm n, khng phi lo s k xu. Th nhng lp ra php lut, bo v
dn chng gi gn an ninh... l cng vic, l ngha v ng nhin ca chnh quyn. Khng th coi l s ban
n, khng th coi l lng tt ri bt dn phi hm n, khng th coi l lng tt ri bt dn phi
hm n hay bo p li chnh quyn. Nu nh chnh quyn ngh nh vy th ngc li ngi dn s ni rng:
Chnh quyn phi hm n dn v bo p cho dn mi phi, v chnh quyn sng bng tin thu, tin thc la
do dn ng, c v sao li c chuyn ngc i nh th c?
Thc ra bn no cng nhn "n" ca bn kia. l s c i, c li.
Khng c o l no buc dn phi hm n chnh quyn m chnh quyn li khng cn phi hm n dn c.
V sao tp qun xu ny vn din ra trong cuc sng hng ngy? l v chnh quyn ming ni bnh ng
nhng khng hiu bnh ng, li dng chnh lch giu ngho, mnh yu, s dng quyn lc chn p quyn li
ca dn lnh.
l con ngi th phi thng xuyn nh rng: mi ngi sinh ra u bnh ng v t cch v quyn li. y
l iu quan trng nht. chu u, ngi ta gi l reciprocity, tc l quan h c i c li, c tc ng ln nhau,
li ch song phng.
Trong Phn mt, ti vit tt c mi ngi sinh ra u bnh ng, c cng a v cng t cch c ngha l nh
vy.

KHNG C G NG S HN L NGU DT
on trn, ng trn gc ca ngi dn, ti bn lun v "quyn li" theo nh s suy ngh ca ti.
Th nhng ng trn gc chnh quyn nhn nhn, trng hp dng ngi th phi thy c s khc
nhau mi ngi, phi suy xt k khi p dng lut php.
Ngi ny c coi l nhn dn, ngi kia c coi l quan chc chnh quyn, nhng ng v tr no cng
u l ngi Nht. V ngi Nht phn chia cng vic ln nhau, lp ra chnh ph i din cho nhn dn. Nhn
dn v chnh ph tho thun vi nhau chnh ph son tho, ban hnh cc o lut, nhn dn da trn cc
o lut l n sinh sng.
Hin nay, ngi dn ca thi Minh Tr k tho c vi chnh ph tun theo cc lut php hin hnh. Quc
php t ra c th khng lm hi lng tt c mi c nhn, nhng khng v th m chng ta li hnh ng tu
tin, m hy kin nhn trong vic sa i n. Ngha v ca ngi dn l thc hin tht ng lut, tn trng v
bo v lut.
Nhng th nhn li xem, khng t ngi trong nhn dn di thi Minh Tr v hc, m ch, ci thin ci c
khng phn bit ni, ch bit n xong ri li ng, "v cng ri ngh". Khng nhng th, thng ngu dt li
hay tham vng, tm mi cch la o, lun lch lut php, khng cn hiu ngha ca lut php, khng cn bit
n ngha v ca bn thn, ch bit cho tht nhiu con nhng li khng h chm sc, dy d chng.
Nhng k ngu dt khng h bit xu h v con ci ca h khi ln ln cng chng c ch g cho t nc, tri
li ch l gnh nng, ni kh cho x hi. X hi m ton l nhng con ngi nh vy th c em o l ra ging
gii cng v ch, ch cn cch buc phi lm l dng sc mnh rn e, trn p nhng hnh ng bo lc,
hnh vi quy ph, ph ri m thi. V cng l l do khin cho cc chnh ph chuyn ch, chnh ph c ti
c th tn ti trn th gii.
Chnh quyn Mc ph nc ta vy, cc chnh quyn mt s nc chu cng c khc l bao.
C th ni, nn chnh tr h khc khng ch l ti do mt bo cha hay nhng k nm quyn lc gy ra, m cn
l li chnh ngi dn chng ta, do v hc do ngu dt nn mi dn ti thm ho cho chnh mnh.
m thu chm mn, git ngi cp ca, ko b ko cnh t hp ni lon, ch p ln mi php lut ...,
khng mt v vic no trong s nhng hin tng trn y li c coi l hnh ng ca con ngi c. Vy m
chng ta ang l hnh nh hin thi ca x hi Minh Tr chng ta. Trong x hi ton l "gic dn" nh th ny
du c vi ti c Pht hay Khng T th hai ngi c l cng nh phi b tay. cai tr chc phi dng ti ch
chnh tr tn bo chuyn ch. Nhng ti tin rng khng ngi dn no li mun c cai tr bng ch
chnh tr h khc c.
Ngay by gi chng ta phi hc, mi da ti nng v nhn cch, phi c thc lc ng vng trn a v v t
cch bnh ng, u tranh vi nhng sai tri ca chnh quyn.

y cng chnh l mc ch ca hc vn ti mun khuyn cc bn.

Thng 11 nm Minh Tr th su (tc nm 1872)

PHN BA: HUN C, NUI DNG CH KH C LP RA SAO?

N LC C TH THAY I C THIN MNH
l con ngi th d l ngi giu hay ngi ngho, k mnh ln k yu, nhn dn hay chnh ph, tt c u
bnh ng v quyn li. Ti vit r Phn hai v vn ny.
Ch Quyn li, tng ng vi ch "Right" trong ting Anh.
By gi, ti th lun t ny rng ra, gc quc gia vi quc gia xem sao.
Quc gia l ni ngi dn x s . Nht Bn l ni dn Nht . Anh quc l ni dn Anh . Ngi Nht cng
nh ngi Anh, u l con ngi, c to ho sinh ra trong cng tri t. Nn khng c o l no cho php
dn hai nc ch p ln quyn li ca nhau. Khng mt o l no cho php ngi ny lm hi ngi kia.
Cng khng c l l no dung th cho mt nhm ngi ny xm phm quyn li ca mt nhm ngi kia. o
l ng vi mi trng hp, khng ph thuc vo a s hay thiu s. K c c l mt triu ngi hay mt
trm triu ngi cng vy.
Trn th gii hin nay, c quc gia giu mnh, vn minh tin b, gio dc pht trin, quc phng vng mnh
th cng c quc gia cn ngho kh, man r hoang s, gio dc lc hu, quc phng yu km. Nhn chung th
chu u, chu M giu mnh, cn chu , chu Phi ngho yu. Th nhng, s giu ngho, mnh yu mi quc
gia l do thc trng ca tng quc gia v do iu kin ca mi nc nn mi c s khc nhau. Nhng s ra sao,
nu c quc gia vin c gip cc nc nh yu pht trin giu mnh nh nc mnh p t nhng iu
v l ln cc nc . Lm nh vy c khc no mt vt Sumo lc lng c i vt nhau vi mt ngi au
m lo khoo. Cho d h c bin minh cho hnh ng ca mnh l v quyn li quc gia, nhng l nhng
hnh ng bo ngc khng th dung th.
Nc Nht Bn chng ta hin nay yu km, hon ton khng th snh vai vi cc cng quc u M giu
mnh. Nhng v quyn li, vi t cch l mt quc gia, th chng ta hon ton ngang hng vi h. Trng hp
nu cc cng quc phng Ty i ngc li o l Quc t, xm phm n lnh th ca chng ta th cho d c
phi bin c th gii ny thnh k th, chng ta cng quyt khng s. Nh ti ni Phn mt, khi t nc
b lm nhc th tt c ngi Nht Bn chng ta sn sng x thn bo v n cng thanh danh ca T quc.
Nhng cn tnh trng giu ngho, mnh yu dt khot khng phi do mnh Tri hoc l do Tri m ta nh
phi cam chu. M l do con ngi c n lc hay khng chu n lc m thi. Nh n lc nh th, khng bit

chng mi hm qua cn l k ngu dt, nhng ngy mai tr thnh ngi ti gii; mi hm qua cn t v
ngc giu mnh, nhng ngy mai tr nn hn km. T xa xa, lch s nhiu ln minh chng cho iu ny.
Quc dn Nht Bn chng ta phi xn tay ngay vo hc tp, hun c ch kh. Trc ht mi c nhn, tng con
ngi hy kin quyt t ch, c lp. C nh vy, t nc mi giu mnh. C nh vy chng ta mi ht mc
cm, ht s hi trc cc th lc phng Ty.
Ni tm li, nc Nht Bn ch c mt con ng l phi m rng quan h ngoi giao vi cc quc gia tn
trng o ngha. Cn i vi cc nc khng tn trng o ngha ch mun dng sc mnh th chng ta phi
can m tranh u xo b cc cuc thng lng bt bnh ng.
Mi ngi t ch, c lp th t nc s t ch, c lp, ngha l vy.

THNG XUYN "TI LUYN CH KH TINH THN" L RT QUAN TRNG

Nh ti trnh by, quan h gia quc gia vi quc gia l mi quan h bnh ng. Nhng ngi dn nc
thiu tinh thn t ch, thiu ch c lp th kh c th tranh u vi th gii bnh ng v quyn li vi t
cch l mt quc gia c lp.
l do ba l do di y.
Th nht, Quc dn khng c tnh cch c lp th lng yu nc cng hm h, nng cn, v trch nhim.
Tnh cch c lp l g? L tnh cch khng da dm hay li vo ngi khc. Vic ca mnh, mnh phi t lo
gii quyt. Ngi c tnh cch c lp l ngi khng b chi phi hoc chu nh hng ca ngi khc, t mnh
bit phn bit s th ng sai, phi tri, khng phm sai lm trong hnh ng. Ngi c lp v kinh t l
ngi c th sng m khng cn da vo s vin tr ca ngi khc.
Nu nh ton th quc dn, ai ny u ch tm cch da dm hay li vo ngi khc, khng c tnh c lp
th khi ra x hi cng s li tr thnh nhng k chuyn n bm c khot tin ca ca t nc, ca cc t
chc x hi. Gia c nhn vi c nhn c l cng chng cn ai sn lng gip ai. Tt c u dng dng vi
nhau, c nhn thy ngi m lo qua ng cng khng mt ai cha tay ra gip .
C nhn c cu: "Dn th phi tun theo s cai tr. Cn cai tr th no th dn khng cn phi bit." Cu ny c
ngha l trn i, nhng ngi hiu c o l khng nhiu. Chi bng thiu s ngi ln nm chnh tr,
cai tr nhn dn, bt dn phi tun theo chnh sch vch ra l c. Khng cn phi thng bo hay gii thch g
c. Nh th tt hn l vic ci g cng phi gii thch, phi ct ngha, m c gii thch xong, ct ngha xong th
u li vo y, c nh nc u vt vy.
y l li rng dy ca Khng T. Nhng li rng dy ny tht phi l, hon ton xa ri thc t.
Ngi c nng lc c th cai tr c dn chng tht ra rt t i. Trong c ngn ngi may ra mi c c
mt ngi. Gi d, dn s ca mt quc gia n l mt triu ngi. Trong s ch c mt nghn ngi c tri
thc. Chn trm chn mi chn nghn ngi cn li l nhng k mt ch cn i cng chu. C cho rng mt

nghn ngi c tr tu , cai tr s dn ngu bng tt c lng yu thng, chm bm h nh chm bm by cu.
V chn trm chn mi chn nghn ngi m ch ny cng mt mc tun theo li rng dy ca "cha m dn",
sng trong cnh ngu si hng thi bnh. C nh th, dn dn quan h gia ngi cai tr v nhn dn s tr
thnh quan h ch nhn v khch n nh u. M l thn phn n nh u th nhn dn (khch) c ch
bit da vo chnh ph (ch nhn). Ngi dn u cn mng ti vic nc, cng khng cht my may lo lng
ti vn mnh quc gia. Vic quc gia i s c ch nhn lo ri.
V cng gi d, quc gia ny b nc ngoi gy hn, chin tranh bng n. V c gi s l khng c mt ngi
dn no phn bi, bn mnh cho nc ngoi. Vy th s th s ra sao?
T trc ti nay, dn chng nh by cu ngoan ngon nghe theo chnh ph v h cng chng c iu g phi
phn nn v chnh ph c, nhng khi bo h phi hi sinh tnh mng bo v t nc th ng tng rng h
cng s mt mc tun theo. Ti chc rng phn ln s tm cch thoi thc, tm cch b trn. Tc l khi c vic
i s nh lc t nc lm nguy th ngi dn ch bit lo cho s an ton ca bn thn, khng c lng yu
nc. V nh th kh m gi c c lp cho t nc.

LM TH NO HUN C V GN GI C CH KH C LP V T DO
bo v c lp cho t nc trc him ha ngoi bang, ton th quc dn phi thc c tinh thn c
lp v T do, trn di mt lng, coi vn mnh T quc nh vn mnh ca bn thn, em ht tinh thn v
trch nhim vi t cch l ngi Nht Bn ra phc v.
Ngi Anh coi nc Anh l T quc th ngi Nht chng ta cng phi coi Nht Bn l T quc. t ai ca T
quc l t ai ca mnh, phi gi gn n nh gi gn nh mnh vy, sn sng dng hin tnh mng v ti sn.
Nh th mi l i ngha bo p cho t nc.
ng nhin, chnh tr l cng vic ca chnh ph, nhn dn sng trong nn chnh tr y. Nhng chnh ph hay
nhn dn, chng qua l s phn chia vai tr, phn chia v tr mi bn gnh vc, ch khc nhau trong cng
vic m thi.
Khng c o l no cho php chng ta vi t cch l con ngi li khoanh tay ngi nhn, b mc hay ph thc
cho chnh ph gii quyt vn mnh t nc trc nguy c trng i lin quan ti s tn vong ca T quc.
Tn, h ca chng ta l "ngi Nht Bn". Chc trch ca chng ta l "chc trch ca ngi Nht Bn". Vi t
cch , chng ta mang trn mnh bn phn ca quc dn - quc dn Nht Bn. Hn th na, chng ta ang
c quyn t do sinh sng, t do hnh ng ti Nht Bn. Vy th, i i vi quyn li , ng nhin chng
ta phi c ngha v v trch nhim.

"DN" CA IMAGAWA YOSHIMOTO V "DN" CA NAPOLEON TAM

Vo thi Chin quc(1), Imagawa Yoshimoto, lnh cha ca vng Suruga(2) thng lnh mt i qun ln ti
hng vn ngi tin nh Nobunaga Oda, lnh cha vng Aichi. Nobunaga t chc mai phc ti khe ni Oke
tnh Aichi, ri bt ng tp kch nh thng vo i bn doanh v chm u Imagawa. Qun s ca Imagawa mt

ch tng, hong lon chy nh "ong v t". S nghip ly lng mt thi ca Imagawa bng chc tan thnh
my khi.
----------------------------------------Ch thch:
1. Thi Chin quc: y l thi i lon ti Nht Bn, bt u t nm 1507 n mi nm 1615 mi chm dt.
2. Ngy nay l tnh Sizuoka, Nht Bn.
----------------------------------------Tri li, trong cuc chin tranh Php - Ph (1870-1871) xy ra cch y vi nm, lc u qun Php thua trn,
Napoleon tam b qun Ph bt lm t binh. Th nhng quc dn Php khng v th m tuyt vng. H tip
tc chin u vi lng qu cm, t th bo v Paris bng mi gi, cui cng buc qun Ph phi chp nhn k
Ho c. Nh th m nc Php gi c lnh th ton vn, khng b mt vo tay ngi Ph.
Qu l khp khing nu so snh tinh thn binh s ca Imagawa vi binh s ca Napoleon. Bi ngi dn x
Suruga ch l nhng k n nh u, mi vic u li, trng cy vo mt mnh ch tng Imagawa
Yoshimoto. Khng mt ai trong s h, coi x s Suruga l ni "chn nhau ct rn" ca mnh. H suy ngh nng
cn v tin tng rng x Suruga c lm sao th c tng Imagawa ri.
Trong khi Php, c nhiu quc dn mang trong mnh tinh thn bo p cho T quc. H coi nguy c ca
t nc cng l nguy c ca chnh mnh, v vy h sn sng x thn chin u v T quc. Nh tinh thn x
thn ca nhn dn nn cu c nc Php.
S khc nhau cn bn ca hai nc l vy.
T thc t trn, bo v nc mnh trc ha xm lng, lng yu nc ca nhn dn s tng ln khi trong
con ngi h c tinh thn, c ch kh c lp mnh m. Ni n y chc cc bn s hiu nh ti rng: ngi
Nht chng ta, nu thiu ch kh c lp th lng yu nc cng hm h, nng cn.
L do th hai l t bn thn khng gic ng v tnh c lp, th khi thng lng vi ngoi bang cng khng
th tranh u cho quyn li ca mnh c.
Ngi khng c tnh c lp th thng phi da dm vo k khc. Ngi da dm vo k khc th lc no
cng phi thm d t, trng vo thi ca ngi khc th nht nh phi tm cch ly lng ngi . Lun
phi ly lng thnh ra chu n, lu dn tr nn xu nnh v lun ci ngi mnh da dm. Chng my chc, tnh
xu nnh, lun ci tr thnh thi quen. Mt khi quen xu nnh, quen lun ci th mt phi "tr" ra v "dy thn
kinh" xu h cng mt. iu mun ni khng dm ni, gp ai cng phi xum xoe, khm na khm nm. V cui
cng thi quen xu nnh, thi lun ci tr thnh bn cht, tnh cch. Nn ngi xa mi c cu "Thi h thnh
tt" cng l vy. l tt, l bn cht, l tnh cch th kh sa.

Hin nay, nc Nht chng ta, thng dn c php mang h, c php ci nga. To n cng
thay i. Vic xt x cng bng hn, chnh trc hn. V nht l lut php t ra cng quy nh thng dn
ngang hng vi s tc. Tuy vy, thay i l thi c, tp qun c cng cn phi c thi gian, khng th mt
sm mt chiu m gt b ht c. thc ca ngi dn chng ta vn nh xa. Vng tc khi ni, b b khi n,
nhu nhc trong thi , gp cp trn th run s, bo ng th ng, bo ngi th ngi, bo ma cng phi
ma, c y nh l ch nui mi m c m nhom, ch bit xun xoe trc mt ch. Tht l kh lc khng c, h
thn cng khng.
Nu l x hi phong kin Mc ph - mt x hi hon ton mt t do - trong thi k "b quan to cng" th
ngi dn cng mt sinh kh li cng tt cho chnh quyn. V tng lp cai tr khi ch mun dn ngu d b
dy bo.
Nhng thi th gi y i khc. C ko di mi tnh trng ny th ch mang li tn hi cho quc gia trong
thi bui phi giao thng vi ngoi quc.

NI H NHC CA BN THN CNG L NI H NHC CA QUC GIA

Gi d, c mt s thng nhn a phng mun kim li bng cch bun bn vi ngi ngoi quc, bn khn
gi ln ng ti nhng c khu ngoi kiu(1) nh Yokohama chng hn. Ln u tin trong i i gp "ng
Ty" tnh chuyn lm n. Va thy ci dng to ln lng lng ca h th thng nhn ta hn xiu phch
lc. Li cng khip va khi thy trong ca-tp ca "Ty" hng xp giy bc. c "Ty" a vo vn phng bng
ln nm trong nhng to nh lng ly th thng nhn ta li cng lng tng, khng bit ng ngi u, chn
tay c lng ngng, khng bit u t u. "Ty" mi ln tu hi nc chy mt vng biu din, thng
nhn ta c chng ht mt my v con "qui vt" en x ny chy nhanh qu. V th l ngay t u, ci "gan" lm
n ca thng nhn ta teo ht c li.
----------------------------------------Ch thch:
1.Khu kiu dn: Theo hip c k vi cc cng quc phng Ty, chnh quyn phong kin Mc ph phi
cho cc nc phng Ty thit lp cc khu nh c cho ngi nc ngoi trn lnh th Nht Bn. Ngi
phng Ty c quyn t tr, quyn c tr vnh vin v quyn t do bun bn vi cc thng nhn Nht Bn
trong khu vc c ng .
----------------------------------------C thng nhn nh liu giao dch th th trong bng thn phc sao "Ty" ci g cng thng tho, nhng cng
li s s v thy h tht lm th on, thng tho lc cng lc nhu tht kh lng. Cui cng b p k hp
ng, d bit l thit m vn phi nhm mt t bt k, v run s trc thi hung hng xn x ca "Ty".
Kt cuc l phi nhn phn thua thit v mnh.

V d trn y cho thy khng ch ngi thng nhn y thit hi m phi xem l thit hi ca c quc gia
v khng ch ngi thng nhn chu s nhc m phi coi l s s nhc ca c quc gia.
Xt cho cng, c l t bao i nay, tng lp Th dn(1) lun sng khom lng lun ci, khng c tnh c lp
nn mc rng t trong rut mc ra. Trong x hi Nht Bn, Thi dn b Samurai chn p y o. Ti cc phin
to h cng lun b x p, x oan nn phn hn ca h kh m vc li c. khng vc li c c phn
xc ln phn hn th cng ng mong giao dch, quan h bnh ng vi nc ngoi.
--------------------------------Ch thch:
1.Th dn: Ting Nht gi l chonin, ch hai thnh phn dn bun bn v th th cng sng cc th trn hnh
thnh vo thi Cn i Nht Bn. Di thi phong kin Mc ph vi chnh sch "trng nng, c thng", hai
thnh phn ny lun b khinh mit.
----------------------------------Ni tm li bn thn mi ngi chng ta khng c tnh c lp th cng khng th ginh c c lp vi nc
ngoi.
L do th ba l ngi khng c tinh thn c lp l ngi da dm vo quyn lc ca ngi khc, chy theo
ci xu.
Di thi phong kin Mc ph, c mt kiu tn dng c goi l "tn dng mn danh cha". y l hnh thc
nh giu ng tn lnh cha cho vy ly li. Khi con n chm tr, ch n li dng "ci " quyn uy ca lnh
cha khiu kin v bao gi cng c to x cho thng kin km theo nhng iu kin bt b con n. V s
lnh cha, nn con n cng phi tm cch tr trc cho ch n nu khng mun b ry r. y l cch lm
tin. L ra, ngi vy cha tr c th ngi cho vay phi kin ln chnh ph nh chnh ph can thip i
gip. ng ny h li c mn oai ca lnh cha e da ngi cho vay. ng nhin chc cng bit biu xn
hi l cho lnh cha. Tht l qu qut.

By gi khng cn nghe ni v kiu tn dng y na, nhng bit u y vn c nh giu cu kt vi ngoi

quc c quyn th, mn danh h cho vay v bt cht dn.
Nhng thi quen xu, tp qun xu nh vy vn cn tn ti. Sau ny, ngi phng Ty c quyn t do c
tr ngoi khu vc kiu dn th cc tp qun gp thi chc li ni ln lc no khng hay. C nh th th quc
gia s chu tn tht. Cc tp qun cng c th coi l hnh vi bn nc. Li dng, cy th ngi c quyn lc
lm by l nh vy.
Ti phi ni nh trn, v xut pht t thc t l ngi Nht Bn chng ta khng c tinh thn c lp nn mi
sinh ra th xu xa. Hin nay, vi t cch l ngi Nht Bn, nu c lng yu nc th mi ngi chng ta
u phi suy ngh trc ht v c lp cho bn thn mnh, ri hy gip ngi khc cng c lp. Cha m
phi khuyn dy cho con ci, thy gio phi khuyn dy cho hc tr v tinh thn c lp. Ton th nhn dn
cng phi gi gn c lp, phi bo v t nc.
Cc chnh tr gia, thay v tri buc nhn dn, ch bit t mnh kh tm ng no lo chuyn quc s, chi bng
bit kt gn nhn dn thnh mt khi, mang li t do cho nhn dn, da vo dn, sng kh cng dn, c nh
vy mi mong vt qua c nguy c cho c dn tc.
Thng 2 nm Minh Tr th su (tc nm 1873)

PHN BN: TRCH NHIM CA "NGI NG TRN NGI"

LM SAO NHT BN C C NN C LP THC S?
Gn y, nhng ngi c hc thc thng bn ring vi nhau v tng lai ca Nht Bn. Gng hi mi, ngi
ta mi ni cho ti hay v nhng g h ng bn lun. nh rng khng ai bit trc c tng lai ca nc
ta s ra sao, v iu ny cng khng d dng m d on c. Liu sau ny Nht Bn gi c nn c lp
hay khng? Ni lo mt nc c canh cnh trong lng chng ta. Nu tnh trng nh th ny m c ko di th
cng khng ai dm chc l nc Nht chng ta c th tr thnh mt quc gia vn minh giu mnh. Cn c gi
c c lp hay khng, chc phi hai ba mi nm sau mi c c cu tr li chnh xc. Nhng ngi ngoi
quc - vn khinh mit Nht Bn - li cng bn tn bn nghi, h cho rng Nht Bn lm sao m gi ni c lp.
Khng phi v nhng li bn ra tn vo nh vy m chng ta qu bi quan. Nhng r rng l chng ai tin Nht
Bn s gi vng c s c lp trc phng Ty. Khng phi bng dng m chng ta bn bc, lo lng cho
vn mnh ca t nc, nu tng lai xn ln ang ch n chng ta th chng ta bn tn lm g.
Nu c ai hi ngi Anh: "Ny, liu cc ng c gi c c lp cho nc Anh khng?" th ngi Anh chc
chn s ci vo mi ngi m khng thm tr li. V c ai dm nghi ng nc Anh, nc Anh m khng
c lp th cn nc no c lp?
By gi, hy nhn li nc ta, trnh vn minh ca chng ta ra sao? Cho d c tin b nhng vn cha ht
s hoi nghi. Bn thn ti, vi t cch l ngi Nht Bn, cng cm thy khng c an tm v s tin b ny.

Chng ta l ngi Nht, sinh ra v ln ln y. vy, mi ngi u phi t gic v n lc i vi bn phn

ca mnh. iu hnh t nc ng nhin l cng vic ca chnh ph. Nhng c nhiu lnh vc trong dn
sinh, chnh ph khng th bit v can thip ht c. V th, duy tr nn c lp ca t nc, th chng ta nhng ngi dn - phi lm trn ngha v ca mnh, ngha v ca cng dn trong mt nc, v chnh ph phi
lm trn trch nhim ca mnh, trch nhim ca ngi iu hnh t nc. Quc dn chng ta phi hp tc
vi chnh ph th mi mong thnh cng trong vic pht trin quc gia mt cch ton din, ng b.
Lc c cn bng th mi duy tr c mi vt. iu cng ging nh duy tr c th con ngi. gi cho c
th kho mnh th mi th nh n ung, khng kh, nh sng u phi y . C nh vy c th mi t
khng, t iu chnh trc mi tc ng n t bn ngoi nh khi nng, khi lnh, lc au, lc nga. Cn nu
khng b kch thch, khng quen thch ng vi mi trng, ch trng cy vo sc sng vn c c th th con
ngi khng th duy tr sc kho. Duy tr mt t nc cng ging nh duy tr sc kho ca con ngi.
Ni ti chnh tr l ni ti hot ng ca quc gia. gi vng nn c lp, vn hnh quc gia trn tru, th
cn phi c v cn bng c hai yu t "trong" v "ngoi". "Trong" y l kh nng iu hnh t nc (lm
chnh tr) ca chnh ph v "ngoi" y ti mun ni ti sc dn. C tm coi chnh ph l "sc sng vn c"
ca quc gia v sc dn l "mi trng kch thch t bn ngoi". Khng c s kch thch tc khng c sc dn
m ch trng cy vo chnh ph th c lp dn tc khng th duy tr d ch mt ngy.

VN MINH KHNG TIN B NU CH DNG QUYN LC

Trong tnh hnh hin nay ca nc ta, phi cng nhn rng hc thut, kinh t, h thng lut php l ba im
yu km so vi phng Ty. Vn minh ca mt x hi ph thuc su sc vo ba mt y. iu hin nhin l nu
ba mt ny ca mt quc gia cha pht trin su rng th quc gia kh m c c c lp. Vy th, nc
ta khi nn hc thut, nn kinh t, h thng lut php mi trong thi k "phi thai" cha thnh hnh hi th t
vn c lp vi phng Ty ch l o tng.
Sau khi chnh ph Minh Tr ra i, nhn vo cc thnh vin trong ni cc, ti phi cng nhn ti cn, nng lc
v s tn tu ca h. Th nhng v sao s nghip khai ho vn minh cho t nc li cha t c kt qu
nh mong i? Nguyn nhn chnh l u? Cu tr li ca ti l: nhn dn ta qua ngu dt, v hc. Chnh ph
Minh Tr tn tu thc thi nhiu chnh sch nh ku gi khuyn khch dn ta hc vn ho, hc khoa hc k
thut, ban hnh cc o lut, hng dn ch o cch lm kinh t, thng mi... Vy m vn khng sao vc x
hi pht trin ln c.
Di mt ti, vic iu hnh t nc khng mang li kt qu cng c ngha l trnh ca chnh ph Minh
Tr i cng nh trnh ca chnh quyn phong kin chuyn ch m chng ta lt . Nhn dn ta vn
cn trong vng u m nh xa, cng c ngha l ngi dn di thi Minh Tr cng ch vn l ngi dn di
thi Mc ph, khng hn khng km. Hy th so snh cng lao, sc lc, tin ca m chnh ph b ra vi kt
qu t c th mi thy t i bit nhng no.
Qua ti mun khng nh vi mi ngi rng, nn vn minh ca quc gia khng th tin b nu ch bng
quyn lc ca chnh ph.

CI G RA "KH CHT NHU NHC" CA NGI NHT BN?

Hin nay, co nhiu ngi a ra l l: "Lnh o ci l dn ngu ny phi c k sch mi c. Chnh ph nh
lm vic g c th m lm, khng cn thng bo, gii thch hay ch i g c. Cn khi no dn chng c tri thc,
o c th a h n vi vn minh cng cha mun." Nhng theo ti, nu thc hin theo cch ni trn th s
tht bi ngay t u. V sao vy?
bao nm, nhn dn phi chu nhiu kh au di ch chnh tr chuyn quyn. iu ngh trong lng
khng dm ni ra ming, hay sn sng ni lo min sao khi mang v vo thn, la o cng c cho qua.
Gian di, ngu to tr thnh cch sng. Khng thnh tht tr thnh thi quen hng ngy. Lm sai khng dm
nhn, li cn tim cch li cho ngi khc. Khng cn ai bit h thn, bit tc gin, ch bit suy b t nnh,
ghen n tc . Cn vic nc, vic quc gia l vic "cha", hi u m lo ngh.
Chnh ph dng nhiu bin php nhm thay i nhng tp qun xu ni trn, lc khuyn nh, khi rn e,
i khi dng c quyn lc cng ch dn chng... Nhng cc bin php hu nh u phn tc dng, dng
nh ch cng lm cho ngi dn thm mt lng tin ni chnh ph. Trn xa lnh di, di chng mun gn
trn. Theo thi gian ci s xa lnh y to ra cho mi tng lp trong x hi mt kh cht khc nhau. V ngi ta
gi chng l "kh cht V s", "kh cht Th dn". Kh cht ny, nu ch nhn vo tng c nhn hay ch nhn phin
din th kh thy. Nhng nu nhn vo tng hp cc hin tng x hi th chng ta s hiu r thc trng ca
n.
Phi cng nhn l trong cc quan chc chnh ph hin nay c rt nhiu ngi tt, c tm lng nhn hu. Bn
thn ti, khi nhn vo cc quan chc cng phi tha nhn h khng c im g ng phn nn c, ngc li
h c nhiu im rt ng hc hi. Nhng khi h tp hp trong chnh ph th khng hiu sao cng vic c ri
nhh t v. Chnh ph vy, cn dn chng th sao? Trong nhn dn, c khng t ngi trung thc, chnh
trc. Nhng khng hiu sao, mi khi quan h vi chnh quyn th nhn cch li thay i, tr nn di tr, ngu
bin, tr tro, la di c chnh quyn. Quan chc v dn chng trong mt nc m c nh l hai ci u trn
mt ci c vy.
Trn cng v c nhn th ngi no cng t ra thng thi. Nhng h tr thnh quan chc chnh quyn ch s
thng thi thng thy li bin i u mt. Khi ng mt mnh th ai ni cng hay c. Nhng khi tp hp nhau
trong mt tp th th ci cnh trng nh xui kn thi ngc thng xuyn xy ra.
Ti buc phi ni rng chnh ph Nht Bn hin nay l mt t chc ca nhiu ngi c tri thc, tp hp nhau
li lm mt vic h . C l h khng th pht huy c c tnh v b tri buc bi np ngh theo kiu
"ch ngha bnh yn v s".
Chnh sch ca chnh ph khng hiu qu cng do vy. Bng mt s k sch nh dng nhng li l hoa m m
dn, dng quyn lc, p t vn minh... chnh ph c th git dy c dn chng. Nhng nh th cng ch l
nht thi m thi. Chnh ph tr dn bng uy quyn th dn s p li bng s gi v chp hnh. Chnh ph la
di dn th dn cng s to ra v bc hu hiu. M c nh vy th khng th ch da vo quyn lc thc y
vn minh x hi.

NG BUN L NC TA CH C NGI NHT M KHNG C QUC DN

NHT
Vy phi lm cch no khai ho vn minh ti nc ta? trc ht phi qut sch "ci kh cht" thm su
trong lng ngi. Dng bin php hnh chnh mnh lnh ca chnh ph cng kh. Thuyt ging cho tng
ngi chc chn s tht bi. Cn phi c nhng ngi gy dng c s nghip m mi ngi dn u t gic
tham gia, phi t ra mc tiu r rng nhn dn tin cy.
Th th ai s l ngi lm c vic ny? Trong gii Nng, Thng r rng chng c ai. Trong gii hc gi
Quc hc hoc Nho hc cng khng thy gng mt no. Xem ra ch c nhng ngi trong nhm Ty hc l c
th gnh vc c nhim v . Gn y, nhng nh Ty hc tng ln ng k. H c sch dch, nghin cu
vn minh chu u. Tuy vy, khng phi ai trong s h cng u hiu c cn k v vn minh phng Ty.
Ngc li c nhiu ngi hiu c, l gii c, ct ngha c nhng li khng sao bin chng thnh hin
thc. H ni c nhng khng lm c iu mnh ni.
Hin nay, thc t cho thy hu ht cc nh Ty hc x hi ta u ch m n mt chc v cao trong chnh ph,
h khng mng lm trong khu vc t nhn. Nhn thc ca h chng khc l bao so vi cc nh Nho hc trc
y, hc ra lm quan. Bng d h nho i lt Ty u, ng y nh cu ni ca ngi xa: "Bnh mi ru
c". ng nhin, trong s cc nh Ty hc ang lm quan chc chnh ph, khng phi tt c u ho danh,
tham lam bng lc. Suy cho cng, n l kt qu ca quan nim gio dc c hu nc ta: "Lm quan l cch
tin thn tt nht trong mi cch tin thn". Trong sut hng ngn nm qua, quan nim thm su vo
mu tht, thnh np trong suy ngh ca con ngi. Chnh v th m t i ny qua i khc, ngi ta ch hc
lm quan ch c ai mun hc lm dn u. Lm quan tr thnh ci ch trong cuc i. Ngay c cc
bc tin sinh danh gi cng khng thot khi nh hng . Tuy nhin, xu hng "lm quan" cng l iu d
hiu v kh cht x hi khin ngi ta phi nh vy. C th, tro lu "quyn lc l cha kho vn nng"
nhim su vo lng ngi. Nn dn ta ai cng ch mun lm cng s chnh quyn, ri tm cch leo ln hng
quan chc chnh ph c quyn hnh v bng lc. Th d: gn y trn cc t bo, him thy bo vit no c
kin ngc li vi kin chnh ph. Lu lu chnh ph a ra c mt vi chnh sch ci cch nho nh, tc
th nhng bi vit tn dng tng bc chnh ph xut hin y ry trn mt bo. Nhng bi vit nh vy c
khc no thi phnh nnh kho lo ca cc c gi lng chi ly lng khch mua hoa u. T hi hn na,
nhng ngi vit bi li chnh l nhng thnh vin trong nhm Ty hc. Tht kh c th chp nhn. H u
c phi l "gi lng chi" v li cng khng phi l nhng k tm thn hay thiu hiu bit.
Thi xu nnh v suy ngh c hi ang y ry trong x hi Nht Bn nh hin nay l do u? V cha c mt
minh chng thc t no chng t c t do dn quyn trong x hi, v ngi Nht Bn nhim qu nng bn
cht tnh nhu nhc, khng cn nhn ra bn sc vn c ca mnh.
Tm li, hin nay Nht Bn c chnh ph, c c dn. Nhng c l chng ta mi ch c dn m cha c "quc dn
Nht Bn". iu ny c ngha l thay i c kh cht trong dn, tin hnh m mang vn minh thnh
cng th cc nh Ty hc hin nay cng chng gip ch c g.

NHNG TH KHNG C CH CHC CHN S C HI

Lun thuyt nu trn nu ng, th vic khai ho vn minh nc ta bo ton c lp cho t nc, khng
phi ch c chnh ph mi lm c. V cng khng th trng ch vo cc nh Ty hc. Nu vy th trng cy
vo ai? Cn ai khc vo y nu khng phi l nhm Fukuzawa chng ta. Ti v cc ng ch chng ta phi
thc hin nhim v ny. T chng ta s phi i tin phong trong nhn dn, gy dng s nghip khai ho vn
minh, i u trc din vi thch thc, m ra trin vng cho Nht Bn.
C th ni thng, ti v cc ng ch thuc tng lp trung lu, hc thc ca ti v cc ng ch tuy cn nng
cn, nhng chng ta tm hiu nghin cu u-M cng lu. Mi tng lp x hi cng tha nhn v gi
chng ta l nhng nh ci cch, v nhng nm qua chng ta khi ra mt no trong cc cuc ci cch x hi, khi
m thm lng lng gip ci cch. Chng ta c th t ho v nhn dn nhn nhn s nghip khai ph vn
minh m chng ta ang theo ui nh s nghip ca mnh. V nh vy th ngi lnh o nhim v i u
trong nhn dn, trin khai s nghip y khng ai khc, chnh l chng ta.
Khai ho vn minh bt u t vic t mnh bt tay vo lm v chng minh bng thc t c th, cho mi ngi
tn mt thy vic thc. Lm trc ni sau. Ch khng th nh tnh trng nc ta hin nay, h nh lm ci
g c phi hp bn, gii thch, tho lun di dng v b. Chnh ph c quyn ban b ch th, mnh lnh. Nhng
hiu v bin chng thnh hin thc phi l nhn dn, l khu vc t nhn. Chnh v th, song song vi s nghip
khai sng cho dn chng bng cch ging dy hc thut, lm thng nghip, nghin cu lut php, xut bn
sch, pht hnh bo, vi t cch ca mt ngi thuc khu vc t nhn, khng nm trong chnh ph. Chng ta
lm vic ny trong phm vi, bn phn ca mt quc dn lm theo php lut, khng s lm mt mt chnh ph.
Nu chnh ph i ngc li li ch ca nhn dn, vi bn phn ca mnh, chng ta s ng ng chnh chnh
khng ngh, tranh lun vi chnh ph cho n khi chnh ph tnh ng, ginh li cho dn "T do dn quyn".
Trn y chnh l nhim v cp bch ca chng ta.
S nghip khai ho vn minh rt a dng, nhng ngi tham gia vo cng cuc ny nm trong nhng lnh vc,
nhng chuyn mn khc nhau. C nhiu vic chng ta cha th gnh vc c v trong nhm chng ta cn qu
t cc hc gi. Nhng mc ch ca chng ta l ch: truyn t cho mi ngi dn bit con ng vn minh
m chng ta nhm ti, l con ng vn minh do ngi dn thc hin, ch khng phi khoe khoang
mnh lm hay, lm tt hn chnh ph. iu tm nim hng u ca chng ta l: mt minh chng bng thc
t nht nh hn hn c trm th l thuyt.
Khai ho vn minh cho con ngi khng th l s nghip c quyn ca chnh ph. Hc gi trc sau cng l
hc gi, phi trong khu vc t nhn nghin cu. Th dn trc sau cng l th dn, phi trong khu vc
t nhn sn xut, bun bn lm n. Chnh ph l chnh ph ca Nht Bn th nhn dn cng l nhn dn ca
Nht Bn. Nu nh vy th nhn dn phi tip cn chnh ph, thn thit vi chnh ph, khng phi s chnh
ph, hay nghi ng chnh ph. Lm cho dn hiu r iu ny l nhim v cp bch ca chng ta.
C nh vy, ci kh cht nhu nhc c hu mi bin khi nhn dn. v khi ngi dn mi thc s l quc
dn Nht Bn chn chnh. Quc dn l liu thuc kch thch chnh ph. Hc thut, kinh t, lut php cng hon
thin. Quyn lc chnh ph v sc dn c cn bng, chng ta mi duy tr c c lp trc phng Ty.

Tm li, ti cp n vn : Trc p lc ca phng Ty, bo v nn c lp ca dn tc, v tr ca

cc tr thc Nht Bn l ch no? trong chnh ph tr thnh quan chc, n lc lm vic th tt hn hay
nm ngoi chnh ph lm trong khu vc t nhn th tt hn. V ti cng a ra kt lun: ngoi chnh ph th
hn.
Nu suy ngh cho tht thu o, th mi s vt nu khng c tc dng th no cng c hi. Nu lm mt vic
no khng c kt qu th th no cng l do ngi lm c khim khuyt, ch khng th c s vt no na
li na hi c. V th ti khng ch trng ni tt cho "khu vc t nhn" bng s v li, tnh ton. Ti ch
cp ti nhng g ti thng suy ngh. Nu c ai a ra c bng chng xc ng, ni rng s nghip c
lp theo kiu "dn lp" l bt li, hay khng th lm c, phn bc hon ton lun thuyt ca ti th ti s
vui lng nghe v sn sng lm theo ngi , ch ti s khng tr thnh ci gai gy hi cho bn dn thin h
u.

CHA LM TH M C NGI PHN NG SAI

Ngi ta cht vn ti nh sau:
Hi: Trong cng cuc khai ho vn minh, nn da vo chnh ph m lm th c li hn khng v chnh ph c
quyn lc?
p: khai ho vn minh, khng th da vo chnh ph c. Nh ti ni n trong bi ny, trn thc t
nhng g m chnh ph ang lm cha c hiu qu. Cng khong chc t nhn lm li c hiu qu, nhng v l
lun nu c kh nng lm c th cn thit phi lm th. Cha lm th m c ngi lo thnh cng hay tht bi
th khng th gi l dng cm.
Hi: Chnh ph t nhn ti. th ng li khuyn nhn ti ri b chnh ph lm vic trong khu vc t nhn
th e rng vic iu hnh t nc s b nh tr?

p: Khng phi nh vy, chnh ph hin thi c qu nhiu nhn ti. Vn l cn tinh gim b my, gim bt
ngi th cng vic s tri chy. Nhng ngi d ra c th hot ng trong khu vc t nhn. Nh th "bn mt
pht trng hai ch". V li, ri khi chc v ch c phi ri b Nht Bn ra nc ngoi sinh sng y m lo.
H vn Nht Bn v lm vic ti Nht Bn c m. Lo lng nh vy l tha.
Hi: Vic tp hp cc nhn ti trong khu vc t nhn ngoi chnh ph nh ng ku gi, c khc no li thnh
lp thm mt chnh ph th hai. Nu th th chnh ph hin ti s ra sao?
p: l cch suy ngh hp hi. Chnh quyn v nhng ngi nm ngoi chnh quyn u l "tp th" ngi
Nht Bn chng ta c. Nu c khc th ch khc v a v m thi, khong phi l k th ca nhau m l s hp
tc ca cc "tp th" vi nhau. Nu t nhn vi phm lut th chnh ph c quyn trng pht h.
Hi: Ra khi chnh ph, th cuc sng ca h khng c bo m, gii quyt vn ny nh th no?

p: Ni nh vy th khng xng ng l ch s. Vi nhng ngi ngy m u t, lo lng cho vn mnh t

nc, nht li l cc tr thc, th khng ai c suy ngh tm thng nh vy. Nhng ngi c nng lc th khng
l g li khng th kim sng c. Lm quan chc hay lm t nhn u ging nhau. Cng mt cng sc b ra,
nhng quan chc s c chia phn nhiu hn, nu ngh nh vy th ch l th suy ngh ca nhng k lm
dng cng qu mt cch bt Chnh. Th on chim ot, n bt ca cng khng th l bn ca "Ngha thc"
chng ti.
Thng ging nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN NM: LNG QU CM CA CON NGI SINH RA T U?

Khi vit "Khuyn hc", ti vn c nh l cung cp "sch nhp mn" hoc "sch gio khoa bc tiu hc" cho
c gi. Cho nn t Phn mt n Phn ba, ti ch tm dng nhiu tc ng, khu ng v cu vn cng gng
vit sao cho c gi d c, d hiu.
T Phn bn tr i, ti thay i i cht cch hnh vn, c i ch s dng nhng t ng hi kh hn.
Ring Phn nm ny - ghi li bi ni ca ti trong bui hp mt ca hi Keio, nhn dp ngy u nm, mng
mt thng ging nm Minh Tr th by - mang vn phong ging nh Phn bn. V ti e rng s kh hiu hn
i vi bn c.
V Phn bn v Phn nm ny ti mun nhm ti i tng l sinh vin v mun lun m vi h.
Trong x hi, sinh vin ni chung xem ra c v u oi, thiu sinh lc. Nhng h c nng lc c rt tt. i vi
h, vn cng kh cng mun tm hiu. V vy, c hai Phn bn v nm ny, ti khng ngn ngi a ra vn
kh v ni dung bi vit cng c nng ln mt cch t nhin. Ti cng thnh tht t li vi cc bn mi
hc, v lm sai ch ban u ca "Khuyn hc".
T Phn su, ti s tr v vi tng mc tiu ban u, vit sao cho d hiu, kin quyt loi b cc t kh, cu
kh, ngha kh. Mong bn c thng cm cho ti hai Phn bn v Phn nm ny, ch ng v th m nh
gi ton b cun sch m ti v ang vit s kh hiu, xa ri vi trnh ngi hc, ngi c.

ANG HNH PHC TH CH QUN S C LC PHI I MT VI TI NHC

"Hm nay, mng mt thng ging nm Minh Tr th by, chng ta hp mt ti y - trng t thc Keio,
n cho nm mi. Nin hiu Minh Tr l nin hiu c lp cho nc ta. V trng t thc ny cng l trng
c lp trong x hi ta. Sum hp trng c lp, n nm mi c lp, chng ta tht vui sng. Nhng khi
ang hn hoan sng trong nim vui sng, chng ta cng khng c php qun rng, s c lc phi i mt
vi ti nhc, bun kh.
T xa xa, nc ta bao ln ht lm vo cnh hon nn, qua thanh bnh, ri li lon lc. Chnh quyn cai tr
trn t nc ta cng bit bao ln hng thnh, suy vong. Nhng chng ta cha bao gi cm thy mt c lp,

mt nc. V quc dn chng ta quen vi tp qun, phong tc ca mt t nc "b quan to cng", t

nc ng ca vi nc ngoi.
ng ca vi nc ngoi sut bao i nay nn t nc ta cha tng ng trc nguy c b nc ngoi xm
lng, cha tng ri vo nguy c b chin tranh xm lc. V mt khi ct t mi quan h vi th gii bn
ngoi th vic lon lc hay thanh bnh ch l vn trong nh gia ngi dn ta vi nhau m thi.
Dn tc ta tng kinh qua bit bao cuc chin tranh, nhng ch l ni chin gia cc th lc trong nc
vi nhau. Chnh quyn c thay i cng ch l thay i t th lc ny qua th lc khc, v vn l th lc Nht
Bn. Chnh v th m chng ta cha tng mt nc, mt c lp dn tc. iu ny cng ging nh nhng a
tr sinh ra v c nui nng, chm bm trong vng tay bo v cht ch ca mi ngi trong dng h, nhng
a tr cha tng mt ln va vp vi cuc sng bn ngoi gia nh. Nhng a tr nh vy chc hn s yu
t khi bc ra ngoi x hi.
Hin nay, vic giao thng vi phng Ty ngy mt m rng. Mi mi bang giao quc t u nh hng trc
tip ti tt c cc lnh vc trong nc. Chng ta ang trong tnh th tt c mi th u phi x l trn c s
tng ton hn thit vi phng Ty. Trnh ca nn vn minh hin c nc ta l kt qu ca bao i ng
cha chng ta t lc lm nn, nhng nu em so vi phng Ty th r rng "mnh mi bc mt bc th
ngi ta nhy ba bc". chm hn phong Ty th ng nhin phi hc, ng ny trong chng ta li
ny sinh t tng ch bit ngi bi quan than th: v h chy nhanh nh vy, ta c c my cng chng lm sao
m bng c phng Ty.
V n by gi chng ta mi cm nhn c mt thc t l nn c lp ca nc ta sao m mong manh, yu t
n th khi ng trc sc mnh ca phng Ty.

TINH THN, CH KH C LP L IM XUT PHT CA MI VN

Khng th nh gi c cng cuc khai ho vn minh ca mt nc nu ch nhn vo din mo b ngoi
khng thi. D chnh ph Minh Tr c t mn n my v xy dng c rt nhiu trng hc, nh my x
nghip, xy dng lc qun hi qun, th tt c nhng th cng ch l ci v ngoi, ch l "phn xc" ca mt
quc gia vn minh. hon thin hnh thc b ngoi th rt n gin. V ch cn c tin. C tin l xy c
trng hc, mua c my mc, dng c nh xng, trang b sng ng tu b cho qun i.
Nhng, c mt vn khng hin ra thnh hnh y. Vn ny mt khng nhn thy, tai khng nghe c,
khng th mua bn, khng th vay mn. N lin quan ti ht thy ngi Nht Bn chng ta. N nh hng
rt mnh. Khng c n, th mi hnh thi ca vn minh nh nhng g m ti nu ra trn u khng th
pht huy c hiu qu trong thc t. N phi l ci quan trng nht v phi c coi l "phn hn" ca vn
minh. Vy l ci g?
chnh l: "Ch kh c lp ca nhn dn, tinh thn c lp ca nhn dn".
Thi gian qua, chnh ph nc ta ra sc xy dng trng hc, chn hng x nghip nh xng, ci cch qun
i. V hu nh hon tt din mo b ngoi, "phn xc" ca mt nc vn minh trn t Nht Bn. Th

nhng, ci quan trng nht m chng ta thiu l ch kh, tinh thn ca nhn dn a t nc thc s
c lp, thc s bnh ng vi phng Ty. Nhn dn ta cng khng c c ch kh tinh thn quyt khng t
nc thua km phng Ty. V khng ch nhn dn khng c ch kh , tinh thn , m ngay c nhng quan
chc chnh ph - nhng ngi c trch nhim phi tm hiu phng Ty - cng th, cha tm hiu th h tc
li bung xui, v chnh h cng mang tm l t ti, mc cm trc phng Ty. t ti v mc cm nh vy
th cn u c u m tnh to nm bt tnh hnh c na.
Vn chnh l ch: Nu khng c ch kh c lp, tinh thn c lp th mi hnh thi ca vn minh ch cn l
hnh thc, hon ton v dng.

VN HI S H M NHNG NI PHT HUY C CH KH CA MNH

C ngn nm qua, chnh ph nm trong tay mi quyn hnh trn khp t nc. T qun i, hc thut, cng
thng nghip cho ti c nhng iu nh nht trong cuc sng hng ngy, khng ci g m chnh ph khng
nhng tay vo. Nhn dn ch cn bit nhm mt tun theo cc ch th ca chnh ph. t nc ta ging nh ti
sn ring ca chnh ph, cn nhn dn chng khc no nh nhng ngi n nh u vy. t nc ta nh
qun o khng ngi . Nhn dn ta mang t tng nh nhng k n nh u trn mnh t ny. V th
th quc gia cng ch nh ci nh tr, ngi dn tm dng chn trong cuc i h m thi. V th, i vi
ngi dn, vn mnh quc gia khng dnh dng g n mnh c, khng phi l ni pht huy ch kh. T
tng ny bao trm khp mi min t nc.
Trn th gian ny, mi s vt nu khng tin b t s tht li. Cn nu n lc th khng th tht li m chc
chn s tin v pha trc. Chng c s vt no li khng li khng tin m ch dm chn ti ch c.
Nhn vo x hi nc ta hin nay, ti c cm tng nh hnh thi vn minh ang tin ln, nhng "phn hn"
ca vn minh th ngy cng suy gim. Ti mun ni vi cc bn th ny: Ngy xa, di thi phong kin Mc
ph, chnh quyn ch dng sc mnh cai tr dn. Nhn dn do yu th nn ch cn c cch l ngoan ngon phc
tng chnh quyn, nhng trong bng th khng phc cht no c. H s sc mnh ca chnh quyn nn phi
theo, v b ngoi phi t ra phc tng.
Hin nay, chnh ph Minh Tr khng nhng c sc mnh m cn c tr tu na. Chnh ph Minh Tr ang m
ng, x l mi vn bng s mn cm, ht sc nhanh nhy.
Cha y 10 nm sau khi ln nm quyn, chnh ph ci cch ton b h thng gio dc, qun i, xy dng
h thng ng st, thnh lp mng li bu in, in tn, xy dng nhng cng trnh kin trc bng , xy
dng h thng cu cng bng st thp... Tnh quyt on, nng lc hnh ng v nhng kt qu t c ca
chnh ph thu ht s quan tm ch ca dn chng.
Nhng trng hc l trng hc ca chnh ph, qun i l qun i ca chnh ph. ng st, bu in, in
tn, cng trnh kin trc bng , cu cng bng st thp cng nh vy. Tt c u ca chnh ph.
Ngi dn suy ngh v nhng vic trn nh th no? V dn chng ni vi nhau ra sao? H bo rng: "Chnh
ph hin nay va c sc mnh va c u c, nn chng ai c th ni. Chnh ph trn cao tr quc, mi

th c chnh ph lo ngh v lm cho ri. Cn chng ta l loi dn en di, c c ci n sng l c.

Vic nc l chuyn i s, l vic ca "cc quan trn", ch u phi l vic ca l dn en mnh m lo."
Nhng ti xin phn tch th ny: chnh quyn phong kin Mc ph trc y, ch bit dng quyn lc cai tr,
cn chnh ph Minh Tr hin nay, dng c sc v tr cai tr. Chnh quyn c khng bit th thut cai tr
dn, cn chnh ph mi by gi th ngc li. Chnh quyn c dng mi cch lm t lit, lm r ri sc dn, ch
p ti tn chn t k tc ca dn, quy nh c cch n mc, i ng ca mi thnh phn trong x hi, trng
pht nghim khc mi s ln ln. Cn chnh ph hin nay th cai tr kho lo ti mc ngi dn b ly mt c
"hn ln xc" m cng khng hay. V th dn ta thi trc s chnh quyn nh s ma qu, cn dn ta ngy nay
th tn chnh quyn ln nh thn thnh th.
Nu dn ta khng tnh ng, khng nhn ra s "lm tng" m c th quen dn vi tnh trng nh hin nay, th
chnh ph c cng ca hon thin "cai v" vn minh nhiu n u i na cng ch t lm cho kh lc
trong dn ngy mt mt i v nh th tinh thn - phn hn ca vn minh - cng suy yu theo.
L ra phi t ho v qun i thng trc ca chnh ph l bo v t nc, th ngc li dn chng vn
nhn qun i nh mt cng c chnh quyn e do v n p. L ra phi t ho v trng hc, ng st l bng chng tin b ca vn minh - th ngc li dn chng coi chng nh vt phm c chnh ph ban
tng. Thi li vo chnh ph c th m gia tng.
Tinh thn c lp trong nhn dn kh ho, teo tp nh th, ci g cng "s hi" m trng cy vo chnh ph ca
nc mnh th th hi bng cch no v lm nh th no m Nht Bn chng ta c th u tranh vn minh
so vi phng Ty c?
V th ti ngh: Nu khng vun p ch kh c lp trong nhn dn, m ch lo hon thin ci v b ngoi ca vn
minh trn t nc ta, th iu cng l v ngha. Ngc li, ci v vn minh ch khin cho lng dn thm
yu ui, hoang mang.

KHAI PH VN MINH L NHIM V CA TNG LP TR THC TRUNG LU

Vn minh ca mt quc gia, khng phi do chnh ph sng to t trn xung v cng khng phi do thng
dn lm c t di a ln. Vn minh ca mt quc gia phi do tng lp gia - giai cp trung lu - c tri
thc, kin thc, ng no trc thi cuc, suy ngh hp lng dn thc hin. C nh vy mi mong thnh cng.
Lch s ca cc quc gia Ty u cho thy s pht trin cng thng nghip cc nc ny khng phi do
chnh ph to ra. M tt c u l thnh qu c sinh ra t s lao tm kh t, t qua trnh lao ng tr c ct
lc, t qu trnh nghin cu tm ti y gian nan vt v ca cc hc gi thuc giai cp trung lu.
u my hi nc l pht minh ca Watt. ng st l thnh qu cng phu ca Stevenson. Ngi nghin cu
v tm ra nguyn l khinh t l Adam Smith. H u thuc tng lp gia, khng phi b trng trong ni cc
chnh ph v cng khng phi l cng nhn trc tip sn xut. H thuc giai cp trung lu, c tri thc, tm ti
nghin cu, nh m lm thay i b mt x hi.

 mi c nhn c th nghin cu, pht minh v ng dng kt qu rng ri trong x hi, gip ch cho cuc sng
th cn phi t chc cc cng ty, phi khi nghip trong khu vc t nhn. Bo h v to mi iu kin cho cc
cng ty t nhn pht trin l nhim v v trch nhim ca chnh ph. Khai ph vn minh l cng vic ca khu
vc t nhn, bo h l cng vic ca chnh ph. C nh th th mi ngi dn mi khng dng dng, mi t
ho "cng cuc vn minh ho" l cng cuc ca chnh h, ch khng phi l vt s hu ring ca chnh ph. C
nh th th nhn dn mi vui sng ng cm vi mi pht minh sng ch trn t nc mnh v cng
mun ng lng hp sc sao cho mnh khng thua km phng Ty. Ch c nh vy vn minh mi lm tng
ch kh ca dn, mi tr thnh sc mnh hu thun cho nn c lp ca t nc.
Th nhn vo cng cuc vn minh ang din ra trn t nc ta m xem, ti ch c th ni rng chng ta ang
lm ngc vi quy lut.
nc Nht chng ta hin nay, ngi ch trng thc y vn minh, gn gi c lp trc p lc phng Ty
l nhng ngi thuc tng lp gia trong x hi, l cc nh tr thc v n c ch c h. Nhng s cng ch
l thiu s t i. Cn a phn cc tr thc u thiu con mt nhn bit thi cuc. H yu qu v lo gi ch cho
bn thn hn l lo lng, u t cho t nc. i vi h, gi chiu no theo chiu y. a s cc tr thc kiu ny
lun rnh rp tm kim li ch trc mt, sn n c hi leo vo hng "quan chc", sa vo cc chc v qun l
vt vnh, tiu ph thi gian bng nhng vic v b, xa ri cng vic nghin cu, hc thut. H tho mn vi
quyn cao bng hu. T hi hn na, h li t cao t i: "Uyn bc nh chng ti tp trung ht trong hng
ng chnh quyn ri, trong x hi u cn ai?".
Ti buc phi ni rng nhng ngi tr thc nh vy l ni bt hnh cho cng cuc vn minh t nc. L ra
phi m nhim vai tr m mang, nui dng vn minh vi t cch ca ngi tr thc, th h li vi u vo
vic kim li cho bn thn, h chng bn tm n s thoi ho ca tinh thn hc vn trong x hi, t nc ra
sao h cng mc. Nh th m vn t cho mnh l tr thc c sao?
l mt thc t ng h thn.
May sao, trng t thc Keio ca chng ta khng c ai chy theo tro lu ang thnh hnh ni trn. K t khi
sng lp, d n c nhng trng chng ta cha bao gi nh mt nim t ho, d phi "n thng c
m" trong x hi hin ti, chng ta , ang v vn tip tc vun xi, nui dng tinh thn c lp. Chng ta ch
c mt mc ch gnh vai nng tinh thn c lp trong nhn dn.
Chng ta l loi, ang ng mi chu so trong cn cung phong, trong dng nc chy xit, chng ta ang phi
gng mnh chng chi vi c mt tro lu ang lm thoi ho x hi. Nhim v ca chng ta tht kh khn.
Nhng chnh lc ny i hi chng ta phi c lng qu cm v tinh thn cng quyt.
Dng kh ca con ngi khng sinh ra t sch v.
c sch l phng tin nng cao hc vn.
Hc vn l phng php tin ti thc tin.

Chnh kinh nghim, s tng tri sn sinh ra lng qu cm.

Hi Keio chng ta, bt chp kh khn, bt chp gian kh, nguyn em ht tri thc kin thc c c, xy p
con ng pht trin vn minh. i ti , chng ta khng phn bit, khng t nan bt k lnh vc no,
ngnh hc no. Chng ta lm thng nghip, chng ta tranh lun lut php, chn hng cng nghip, khuyn
nng, vit sch, dch sch, pht hnh bo, tt c nhng g lin quan ti vn minh.
Mi ngi chng ta phi suy ngh v vai tr, s ng gp ca bn thn, phi i tin phong trong nhn dn.
Chng ta cng hp tc vi chnh ph.
Sc dn v sc chnh quyn c cn bng th tim lc quc gia mi gia tng, nn mng c lp ca quc gia mi
vng chc, c nh vy nc ta mi mong c bnh ng vi phng Ty.
Ti tin rng, vi mi nm sau, cng trong mt dp n mng nm mi, khi nhc ti bui sum hp hm nay,
chng ta chc s cng ni vi nhau rng: "Mi ch c nn c lp mong manh nh hi m chng ta sung
sng n vy. By gi snh vai bnh ng thc s vi phng Ty nh th ny th cn sung sng n
nhng no?". Nh th mi l nim vui thc s phi khng cc bn.
Ti mun ni vi cc bn truc khi cho php ti kt thc.
Cc bn sinh vin. Cc bn hy t quyt nh tng lai, ch hng ca chnh mnh theo mc ch ca trng t
thc chng ta t ngy hm nay, ngy n nm mi ny.
Thng ging nm Minh Tr th by (tc nm 1784)

PHN SU LUT PHP QU GI NH TH NO?

QUC DN PHI LM TRN BN PHN "MT THN HAI VAI"
Chnh ph l ngi i din cho dn, lm theo nguyn ca dn. Nhim v ca chnh ph l trn p, bt gi k
c ti, bo v ngi v ti. Nu mi s u din ra tri chy nh vy th tr an, trt t trong nc tt p bit
bao!
Ngi ta thng gi k c ti l c nhn, gi ngi v ti l lng thin.
Gi th c k xu nh gy nguy hi, chng hn nh chng nh hm hi b m, v con chng ta. V l m ni,
trong trng hp ny ngi lng thin hon ton c quyn t v trc bo lc ca k xu, v cn c quyn
"dn cho chng mt trn nh t". Nhng khng phi lc no ngi lng thin cng c th chng tr ni l
ngi xu nu ch bit cy vo sc mnh. M c cho l c th t v c i na, th cng cn b ra rt nhiu
tin bc lo phng chng ti phm.

Nhng chng phi l chng ta tho thun vi chnh ph rng ngi dn u thc cho chnh ph - vi t cch
lm ngi i din cho quc dn - ng ra bo v trt t tr an, i li ngi dn s ng thu m bo cho
mi khon chi cn thit ca chnh ph, k c lng hu cho cc vin chc sao? Ngoi ra, chnh ph - vi t
cch l tng i din cho ngi dn - c mi quyn hnh gii quyt tc th bt c vic g xy ra, theo hng
c li cho nhn dn.
Quc dn nghe theo chnh ph khng c ngha l chng ta tun theo php lut do chnh ph son tho. Ci m
chng ta tun theo chnh l lut php do chnh chng ta lp ra. Chng ta ph lut tc l chng ta t x b
nhng quy nh do bn thn chng ta t ra. Nu vi phm lut, chu s trng pht th khng phi l do
chnh ph m theo lut do t chng ta quy nh.
Mi ngi dn chng ta c hai nhim v. Th nht l lp ra chnh ph lm i din cho chng ta, bt gi k
xu trong x hi, bo v dn lnh. Th hai l thc hin ng s tho thun vi chnh ph, tun th php lut,
v c chnh ph bo v.
Theo l , mt khi chng ta giao ph quyn lc chnh tr cho chnh ph th nht thit khng c vi phm
tho thun, nht quyt khng c quay lng li php lut. Bt gi l st nhn, x t chng l quyn hn
thuc chnh ph. Quyn xt x cng nh ho gii mi cuc tranh chp khng phi l vic quc dn chng ta
nhng tay vo. Nu ch "v cm th" m t phn x, bng cch git bn c nhn, hnh ng nh vy s l
phm ti. V ti ny kh c php lut b qua. Khng c sai phm no ln nh sai phm ny.
cc quc gia vn minh pht trin, hnh vi "c nhn t coi mnh c quyn phn quyt, hnh x" b lut php
khp ti rt nng. Cn ti Nht Bn, ngi ta lm tng rng chnh ph rt c uy. Nhng tht ra nhiu ngi
ch bit s chnh ph thi, ch h hon ton khng am hiu lut, khng bit c lut php cao qu ra sao.
By gi ti s gii thch r hn, v sao bt k c nhn no cng khng c "t phn quyt hnh x", cng
nh v sao lut php li qu gi n nh vy.
Ti ly v d th ny. C mt l cp, xng vo nh mnh, e do gia ch v nh thc hin hnh vi cp ti
sn. Theo lut th ch nhn phi bo ngay cho nh chc trch bit. Nhng thc t, v s vic xy ra qu bt
ng, gia ch lung cung v cng chng c thi gian lm vic . Trong lc bn cp xng vo nh v
bt u cp ot ti sn. Gia ch mun ngn l cp li, nhng mt mnh th rt nguy him nn hp sc vi
mi ngi trong nh chng chi li l cp. Nh th m l cp b tm v b gii ti nh chc trch. Khi bt
c l cp, gia dnh dng gy gc, dao kim gy thng tch cho l cp, nh qu chn, c trng hp v
qu mnh tay nn nh cht bn cp.
Tuy vy, gia ch v nhng ngi trong nh khng b khp ti "t coi mnh c quyn phn quyt hnh x". V
h ri vo hon cnh buc phi dng phng tin t v bo v tnh mng, bo v ti sn ca mnh.
Trng pht ti phm l quyn hn ca chnh ph, dt khot khng phi l bn phn hay trch nhim ca mt
c nhn no c. V vy, trng hp bt c l cp v cho d chng ta cha b chng gy thng tch g c,
nhng ch v qu cm tc m nh p hay git pht chng i l khng c. Lut php khng cho php, d

ch dng mt ngn tay ng vo c th chng. Nhim v ca chng ta l phi cp bo ngay cho cc nh ng

cc, v ch i s phn x ca chnh ph. Nu tm chng xong, chng ta hnh ng theo cm tnh, tc l "t
cho mnh c quyn nh p, tr th", th hnh ng nh th tng ng vi ti c git ngi v ti, s b
lut php khp vo ti git ngi.
Lut php ca mt quc gia nghim minh c ngha l vy.

"TRUNG THN NGHA S" DI GC PHP LUT

Nu xem xt vn nh trn, cc bn s hiu r vic "t cho mnh c quyn phn quyt" l nghim trng n
nhng no? Chng ta phi hiu rng trc khi b tr th th nhng k hm hi cha m mnh phm ti git
ngi. Bt gi v kt n chng l trch nhim ca chnh ph, quc dn chng ta khng lin quan. C ci l no
cho php t tin git ti phm thay cho chnh ph vi l do tr th cho cha m b hi. Hnh ng nh vy
cng c ngha l quay lng li vi nhng tho thun vi chnh ph, i chch khi trch nhim ca quc dn,
khng phi phn s m c tu tin phn x.
Nu thy cch x tr ca chnh ph l sai lm, bao che cho ti phm th phi kin chnh ph v s v l . Gi
th, k th ca cha m c ng ngay trc mt cng khng c nguyn tc no cho php con ci c t ng
tr th.
Di thi Genroku(1) c cu chuyn cc v s thuc h ca Asano - lnh cha vng Akou(2) - st hi s thn
triu nh l Kira Kozukenosuke(3) ra nhc cho ch.
------------------------Ch thch:
1. Thi i Genroku l thi k Shogun Tsunayoshi Tokugawa (i th nm) cai tr, ko di t nm 1646 n
nm 1709.
2. Thnh Akou, thuc tnh Hyogo ngy nay.
3. Theo sch s Nht Bn ghi li: Nm 1701, triu nh Kyoto c s thn Kira Kozukenosuke mang chiu ch
ca Tng qun n thnh Edo. Nghnh tip s thn Ka l Asano lnh cha vng Akou. Trong bn tic, khng
hiu sao s thn Kira v c mt st lnh cha Asano. Tc mnh, lnh cha Asano rt gm ra do chm s
thn Kira. Sau , s kin n tai Tng qun, v lnh cha Asano b khp ti lm nhc triu nh v chu hnh
pht t rch bng t vn. ra hn cho ch, 47 v s thuc h ca Asano t chc h st v em th cp
ca Kira n dng trc m Asano. Kt cc l c 47 v s u b triu nh khp ti cht.
------------------------Ngi i ca tng nhng ngi tham gia vic bo th ny, gi h l cc "Ngha s thnh Akou". Li ca tng nh
th chng phi l mt lm ln sao?

Vo thi , chnh quyn Nht Bn l shogun Tokugawa. Lnh cha Asano Takuminokami, s thn Kira
Kozukenosuke, v s thuc h ca nh Asano.. tt thy u l ngi Nht Bn. L ng nhin mi ngi u
tho thun s tun theo chnh ph v nhn s bo h ca chnh ph. Vy m khi xy ra chuyn s thn Kira c
iu sai tri, tht l vi Asano, l ra phi tha kin vi chnh ph th lnh cha Asano li ni trn li nh theo
cm tnh, rt gm do git s thn. T , c hai nh tm mi cch tr th nhau, buc shogun Tokugawa phi
phn x. Kt cc l lnh cha no b khp ti git ngi, buc phi t m bng t vn. Cn pha nh Kira
khng phi chu thm hnh pht no ht.
C th khng nh rng kt qu ca phin to c s thin lch bt chnh. Nhng nu nhn thy s khng
minh bch, thin v nh vy, ti sao thuc h gia thn ca nh Asano li khng khng kin chnh ph. Nu nh
c 47 v s thuc h nh Asano, ln lt khiu kin theo ng quy nh, th tc ca lut php th s th s ra
sao? C th s khiu kin ca h s khng c chp nhn, ngc li nhng ngi tham gia khiu kin s b
bt v b git v bn cht nn chnh tr ca chnh ph do shogun Tokugawa cm u l c on, bo ngc.
Nhng chng ta khng s, ngi ny b bt, b git th ngi khc tip tc tranh u. Vic khiu kin thu tnh
t l th d ln lt c 47 v s buc phi hi sinh mng sng cng phi khiu kin cho n cng.
Lm nh th th chnh ph c tn bo c on n my cui cng cng phi tha nhn o l, phi x li
phin to, buc nh kira cng phi chu ti. C nh vy ti mi coi h l nhng ngha s chn chnh v mi
ng c ca ngi.\
Tic thay, h hon ton khng bit ti nguyn tc . L quc dn m khng suy tnh ti sc nng ca php
lut. T cho mnh c quyn tr th chm git nh Kira. Ch c th ni rng h ng nhn v trch nhim ca
quc dn, phn quyt ti li theo cm tnh c nhn. Cng may l chnh quyn Mc ph Tokugawa thi
trn p ton b cuc bo hnh ny, nu khng th c hai dng h Asano v Kira cng cc thuc h ca h s
tip tc bo th, h st ln nhau khng bit n khi no mi chm dt cnh u ri mu chy. V kt qu l x
hi s ri vo tnh trng v chnh ph, v lut php.
T cho mnh c quyn phn quyt, vic ny gy tn hi cho quc gia ra sao, bn c chc hiu. Chng ta
phi cn nhc trong suy ngh v hnh ng. l iu ti mun ni.
Ngy xa, Nht Bn c lut cho php cc V s chm u bt k mt ngi nng dn no dm tht l vi tng
lp Samurai. Chnh ph dung tng, hp php ho cho tng lp V s c "quyn c t phn quyt" trong
x hi. Tht ng ln n.
Lut php ca quc gia, phi do duy nht chnh ph ni c quyn thc thi. Nu khng nh vy th chnh
ph s suy yu. Chnh quyn Mc ph Tokugawa suy vong cng v l .

"TENCHYU" - THAY TRI TRNG PHT (1)

------------------------------Ch thch:

1.

Tenchyu: Thin tru, tn ca mt t chc chng phng Ty, chng c nhng ngi Nht ng h vic "m ca" giao
thng vi phng Ty vo thi k "cui Mc ph u Minh Tr" ti Nht Bn.

------------------------------C mt kiu "t phn x" ht sc nguy hi, c th lm nghing ng nn chnh tr t nc, l m st.
T xa xa, cc v git ngi thng thng v t th, hoc cp ot ca ci. Nhng k git ngi u tha
hiu hnh ng l phm ti, v bn thn s tr thnh ti phm.
V trong x hi cn c mt kiu git ngi khc. Hnh thc ny khng mang tnh t th. N c gi l hnh vi
m st cc ch th chnh tr.
Trong mt t nc, vic c cc lung t tng chnh tr khc bit l l bnh thng. Ch v ci gi l "chng li
him ho ca nhng ngi c quan im, chnh kin khc vi mnh", h cm tc t tng ca ngi khc, h
vi phm quc php bi ng c c nhn, h git ngi theo cm tnh, h khng nhng khng bit h nhc m
li cn ly lm c v dng dc tuyn b: " l hnh ng thay tri trng pht." Nhng k m st c tng
bc, c coi l "ngha s".
Ci gi l Tenchyu - Thin tru, hay thay tri trng pht l ci g vy? C tht l h thc s ch trng thay tri
trng pht? Vy th trc , hy t ngm li xem h l ci g trong x hi . Chng phi l h ang sng t
nc ny v tho thun vi chnh ph nh th no vi t cch l mt cng dn? l nht nh tun th
tn trng quc php v nhn c s bo v che ch ca chnh ph sao?
Nu nh c bt mn vi nn chnh tr ca t nc, hoc cm nhn thy c nhiu k nh xm phm th ch
th bnh tnh khng ngh s tnh ln chnh ph. Ti sao li pht l, qua mt chnh ph, t cho mnh ci
quyn c phn quyt nh vy? Nhng ngi thuc loi ny thng khng c ci nhn tng th, h va cng
nhc li va nng vi trc tin ca quc gia. H khng nm c nguyn nhn su xa dn ti tnh trng
nh hin nay ca t nc, nn cng khng bit phi dng bin php no a t nc ra khi tnh cnh
hin ti.
Th nhn li xem, trong lch s ng ty c kim c v m st chnh tr no lm cho th gii ny tt hn, lm
cho con ngi trong x hi tr nn hnh phc hn cha?

LUT CN R RNG, N GIN NHNG PHI NGHIM MINH

Nhng ngi khng tn trng php nc, khng thy s qu gi ca quc php, ngoi mt lun t v nghim
chnh, ng n, n s cn b cng quyn, nhng bn trong th ngm ngm vi phm lut php m khng cht
my may h thn. H lun tm mi k h trong lut lun lch, n trnh. Nhng k gii lun lch lut c
d lun khen ngi l "ti ba". H rt khoi ch khi khoe khoang cng ng bn v th on ca mnh: "B ngoi
phi lm nh th ny. Mun trnh c lut th phi th kia..." T hi hn, h cn b mt mc ngoc vi cc
cng chc, to li th cho h trrong cng vic lm n. i li l hai pha cng chia chc mn hi, cng tham
nhng v giu nhm ti li.

Phi tha nhn rng "i php do cc ng b trn" lp ra c nhiu im rt nhiu kh, phin phc, thm ch
c khi cn tri hn vi thc t, nn mi xy ra tnh trng nh trn. Nhng, nu xem xt vn trn gc
chnh tr ca mt quc gia th cc v vic l nhng tp qun xu ng s. Mt khi coi thng lut php,
quc dn tr thnh nhng ngi khng trung thc vi t nc, thn nhin vi phm, dng dng trc mi
ti li.
V d nh khi chnh quyn ra lut "Cm tiu tin khng ng ch". Vy m khng t ngi trong chng ta li
coi thng lnh cm ny, thn nhin "t" by, min sao ng cnh st trng thy l c. B pht hin, h
khng t ra hi hn nhn mnh sai tri, m li cn ku ca "ngi khc cng th sao khng bt, li ch bt mnh
ti", ri t than vn cho "ci s khng may" ca mnh.
Ti ch cn than tri trc tnh trng thn nhin coi thng php nc nh vy.
V th, chnh ph khi lm lut cn phi n gin v r rng. V lut php phi c thc hin nghim minh.
Mt khc, quc dn chng ta nu nhn thy lut a ra cn nhiu im bt tin th cng nhau tranh lun v
khng ngh vi chnh ph mt cch thng thn, khng ngn ngi. V cng phi hiu rng mt khi lut ang
c p dng th trc ht pah chp hnh lut ci . V l ngha v ca quc dn.

B MY HNH CHNH VI NHNG QUAN CHC "U G"

Mi y, trng Keio chng ti c mt v vic.
S l, t nm kia trng chng ti c nh qu tc Ota Sukeyoshi ti tr cho mt khon tin thu mt
ngi M sang ging dy. Ht hn hp ng, ng ta v nc. Chng ti tm c ngi khc sang dy thay v
tho thun xong vi ngi mi v mi iu khon.
Nh qu tc Ota bn gi n n B Gio dc Tokyo, ngh chp thun cho ngi M ny ang c mt ti
trng ging dy v Vn hc M. Th nhng, theo quy ch m B Gio dc ban hnh th "khng chp nhn cho
cc ging vin ngi M nu khng xut trnh c bng tt nghip khoa hc ti M th d chi ph thu l do
c nhn ti tr cho trng t thc." "Ngi M ny khng xut trnh bng tt nhip nn B khng th cho
php ng ta ging dy v Vn hc M. Cn nu dy ting Anh th c."
Tokyo phc p th thnh cu ca nh qu tc Ota nh trn.
Thy vy, ti bn vit n gi ln B trnh by c th hn. Trong n ti vit: "Qu tht ngi M ny
khng c bng tt nghip theo yu cu ca B, nhng chng ti xt thy nng lc ca ng ta hon ton p
ng c nhu cu ging dy cho hc sinh ca nh trng, nn chng ti mong B cp php. Nu chng ti ghi
trong n ngh "ng ta sang Nht dy ngoi ng" th mi vic s xong. Nhng trng chng ti vn c
nhu cu hc v Vn hc M, nn chng ti mi vit n ngh chnh thc. V li di tr vi qu B bng cch
xin mt ng lm mt no th lng tm ca chng ti li cng khng cho php". Nhng B vn gi nguyn tc
ca mnh v tr li ton b h s ngh ca ti.

Chng cn cch no khc, chng ti buc phi xin li v khng th tuyn dng ngi M y. Cui thng 12 nm
ngoi, ng ta tr v M. K hoch gip nh trng ca nh qu tc Ota v th cng tan thnh my khi.
Hng trm hc sinh cng mt ht hi vng.
Tht ra, khng ch ring trng t thc ca chng ti b nh hng m phi ni rng quyt nh ca B l ro
cn nng n cho nn gio dc ca c t nc. Bao cng sc tr nn v tch s. S tc gin v nhng quy nh
ngu ngc tro ln trong chng ti. Nhng v l nguyn tc, lut php nn phi tun th, khng th lm khc.
Sp ti, chng ti s tip tc gi n ngh.
Ch ring vic ny, trng chng ti hp i hp li c chc ln. a s kin nghing v vic xo ch Vn hc,
thay vo l ch Ngoi ng. Lm nh vy cng ch v li ch ca hc sinh thi ch c lm g xu u...
Kt cc l trng chng ti khng th thu c ging vin. Cho d vic c nh hng nghim trng n
Hi v hc sinh nh trng nhng khng v th m chng ti la gt c quan cng quyn. t c mc
ch m phi di tr th tht ng h thn v chng ta l nhng hc gi chn chnh, nhng ngi sng lun
tun th php lut. Phng sch ti u l khng lm sai bn phn c bn ca quc dn mt nc. V cng v
th m dn ti quyt nh nh ti k trn.
Trn y l mt v d lin quan ti vic gii quyt chuyn hc hnh mt trng t thc. c ti y, cc bn
c th cho l tng chuyn g gh gm ch s vic cn con th ny khng ng bn lun. Nhng nu chng ta
cng cm nhn nguyn nhn ca s vic th ti ngh l n h trng ti c mt nn gio dc quc gia.
Vi ch ti xin c kt thc bi vit ny y.
Thng 2 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN BY: TRCH NHIM CA QUC DN

Trong Phn su, ti bn v "S qu gi ca lut php" v cp ti "Hai vai tr ca quc dn". b sung
thm cho Phn Su, trong Phn by ny, ti mun gii thch k hn v nhim v, vai tr .
C th ni mi quc dn, ngi no cng u c hai vai tr. Th nht l vi t cch ca mt ngi dn ng
di chnh ph, tc l vai tr lm "khch". Th hai l trn c s mi ngi dn trong t nc thng nht t
nguyn kt ni thnh mt cng ty mang tn "quc gia", ra quy ng, lut php v a "quc gia" vo hot
ng, tc l vai tr lm "ch".
Ti gi d th ny. C 100 th dn nh lp cng ty thng mi g . Mi ngi cng bn bc quyt nh thnh
lp, ra quy ch ni quy ri a cng ty vo hot ng. Khi c 100 ngi u l ch nhn ca cng ty. V
da vo nhng iu cng nhau quy nh, mi ngi thng nht tun theo n, th khi 100 ngi ng
thi cng l nhn vin cng ty.

t nc ging nh cng ty, nhn dn ging nh nhn vin, mi ngi va ng trn v tr cai tr va ng
trn v tr duy tr s cai tr y, va l ch va l khch.

NGHA V CA QUC DN
ng trn gc l "khch", th mi quc dn ai cng phi tn trng lut php, ng thi khng c qun
rng "tt c mi ngi u bnh ng". Anh khng xm phm n quyn li ca ti th ngc li ti cng
khng c cn tr quyn li ca anh. Anh c nim vui ca anh th ti cng c nim vui ca ti. Khng c
chim ot nim vui ca ngi ta. Khng c git ngi, khng c thm tht mt bo, bi mc dng
chuyn cho ngi khc. Vic tun th lut php, ti cng nh anh phi tun theo quy nh nh nhau.
Lut php do chnh ph lp ra, cho d c nhiu im rc ri, xa ri thc t, th cng khng c o l no cho
php chng ta tu tin thch th theo, khng thch th vi phm. Ngay c vic i s nh quyt nh chin tranh,
hay k cc hip c ngoi giao cng u thuc thm quyn ca chnh ph. Quyn hn , vn d l tho thun
vi quc dn v chng ta trao cho chnh ph. V th, nu khng can h ti i s th khng nn tranh lun.
Nu quc dn chng ta qun tinh thn ny, k c trng hp cch x l ca chnh ph tri hn vi tn ch mc
ch ca chng ta i chng na, chng ta cng khng nn tranh ci tu tin, khng th xut pht t li ch nh
m xo b tho thun, bo ng khiu khch gy ra chin tranh vi ngoi bang, nh th nn c lp ca nc
ta mt ngy cng khng mong gi ni.
iu ny cng ging nh v d v cng ty thng mi m ti a ra nu trn. Trong s 100 thnh vin c 10
ngi c chn vo hi ng qun tr. D c bt mn hay khng hi lng vi cach lm ca 10 ngi th
cng khng v th m 90 ngi cn li, t lm theo suy ngh ca ring mnh. Chng hn 10 thnh vin hi
ng qun tr mun nhp ru bn th 90 ngi kia li mun nhp go v. Bn bc i co khng ai chu ai, ri
mnh bn no bn y lm, qun hn nhng iu quy nh vi nhau, th th hi vic kinh doanh ca cng ty
s ra lm sao? Chng phi l mi s chia r u dn ti tn tht kin cho tt c 100 ngi u phi gnh chu
sao?
V th nu mi ch cm nhn lut php cn sai, bt cp th khng th coi l ci c ph b n. V gi s s
bt chnh, bt cp c l s thc i chng na th cng phi bnh tnh khng ngh, kin tr khng ngh n khi
chnh ph phi sa i mi thi. Khi chnh ph c tnh lm ng, th hp sc li kin nhn ch i thi c.

QUYN LI CA QUC DN
Nu ng trn gc ch nhn bn th quc dn mt nc cng chnh l chnh ph ca nc . V sao
vy? ng nhin ton th quc dn khng th tt c u lm chnh tr. Chng ta tho thun vi nhau lp ra
chnh ph, chng ta quyt nh giao cho chnh ph thi hnh lut php vi t cch l ngi thay mt cho chng
ta.
V l , nhn dn l ch nhn ca t nc, l gia ch ca ngi cai tr v chnh ph l ngi i din, ngi
cai tr. Ging nh t trong s 100 ngi lp cng ty, chn ra 10 ngi vo hi ng qun tr tc l vo chnh
ph, s 90 ngi cn li l nhn dn. Cho d nhn dn - s 90 ngi cn li - khng trc tip lm cc s v

quan trng, nhng mt khi giao ph cho 10 thnh vin thay mt mnh th nu suy xt tht k th bn thn
mi chng ta chng phi l ch nhn ca cng ty sao.
Mt khc, 10 ngi trong hi ng qun tr, hin ang iu hnh hot ng ca cng ty, nhn c s tin cy
ca nhn vin, gnh trch nhim nhm p ng tnh cm , v th phi em ht sc mnh trong cng v ca
cng ty, khng c ngh ti ci li cho bn thn. By gi nu th suy ngh iu trn, ngi ta thng gi vic
tham gia vo chnh ph l cng v, vic cng. Gc gc ca t ny l cng vic ca chnh ph khng phi l s v
c nhn ca cc quan chc. M n c ngha l thay mt cho nhn dn, thc hin vic cng, vic chung cho c x
hi, cai tr ton b t nc.

PHI NG THU
Chnh ph da trn s tin cy, u thc ca dn, thc hin ng li ha trc dn, khng c phn bit i x
i vi dn, phi mang li quyn li ti a cho nhn dn. Tc l php lut phi nghim minh, khng c php
hng li bt chnh d ci li c nh nht n my. Gi d, c mt ton cp t nhp vo nh dn. Lc
chnh ph bit, nhng lm ng khng c bt c bin php g trn p, th c th ni rng chnh ph cng
l l cp v chng khc g ng ng ca l cp. Chnh ph c trch nhim ca chnh ph th mi ngi
dn cng c trch nhim ca mnh.
Gi d, mt quan chc chnh ph mc sai st trong qu trnh thc thi cng v, lm tn tht 3 vn yen. Ngay c
tin n b tn tht cho chnh ph, bn thn ngi cng khng c. V ng nhin quc dn chng ta l
ni xut ra khon tin bi thng thit hi .
Nu em chia s tin tn tht l 3 vn yen cho 30 triu ngi - l tng dn s Nht Bn chng ta hin nay - th
ng mi u ngi phi chu l 10 mon(1). Mt quan chc chnh ph mi ln gy tn tht nh vy th s
tin mi quc dn phi gnh chu l 100 mon. iu ny cng c ngha l mt gia nh c nm nhn khu th s
tin phi gnh chu l 500 mon. S tin ny i vi nng dn vng qu tng ng vi mt ba n ti ngon
lnh cho c nh gm ng b n con chu. Vy m s li lm ca mt quan chc nh ni trn v hnh chung
cp i nim vui ca nhng ngi dn lng thin, nhng ngi nng dn lm vic ct lc c ngy ngoi
ng. Tht ht ch ni.
-----------------------------Ch thch:
1.

n v tin t thi Minh Tr, bng 1/100 yen, nay khng cn s dng na.

-----------------------------Th l quc dn chng ta lin ngh vic g phi chi tin cho nhng vic ngu xun nh vy. Nhng cng chng c
cch no khc v chng ta l gia ch ca chnh ph, l ch nhn ca t nc. V li ngay t u chng ta
tho thun v giao ph cng vic chnh tr, ti chnh ca Nht Bn cho chnh ph ri, nn cng khng th mi
khi xy ra nhng chuyn chng hay ho ca cc quan chc l chng ta li qu bn tm lun bn, bc bi. iu

quan trng hn l thng nht chng ta phi hp tc ht lng vi chnh ph. Trn c s ta xem xt mi
vic lm ca chnh ph, nu thy cc quan chc hnh ng sai tri, chng ta phi dm ni, phi t co mt cch
trung thc vi chnh ph, ch ng im lng mi vic xy ra ri mi ku ca.
Nhn dn chng ta l ch nhn ca quc gia, nn khng th ch v phi tr khon chi ph ni trn m chng ta
bc bi kh chu. Lng ca cc quan chc chnh ph, ngn sch quc phng, lng ca cng chc cc cp t
trung ng ti a phng... l nhng khon tin khng l nu gp li, nhng nu chia u ra cho tng
ngi th chng ta mi ngi s phi ch gnh chu 1 hoc 2 yen thi. Ch cn tr s tin nh vy trong sut c
nm, i li nhn c s bo v ca chnh ph, c yn n lm n, t do sinh sng th cng ng "ng tin
bt go" ch sao?
D th no i chng na, chng ta - mi quc dn Nht Bn - phi thc hin tt vic ng tin thu cho chnh
ph.

NH MT KH TIT, LM HI N CON CI, CHU CHT

Nhn dn ln chnh ph, nu c hai pha u lm trn bn phn, trch nhim ca mnh th chng cn phi ni
g thm c. Nhng cng c nhng lc chnh ph i chch hng, thi hnh li chnh tr chuyn ch bo tn, chy
theo quyn lc v tri thc. Nhng lc nh th, nhn dn buc phi hnh ng. V s hnh ng theo mt trong
ba gii php nh sau. Hoc t b kh tit, khut phc chnh ph. Hoc phn khng chnh ph bng bo lc.
Hoc sn sng hin thn, hy sinh tnh mng ch khng chu mt kh tit. Ti xin gii thch r hn.
Gii php th nht: Nu chp nhn vt b kh tit, tun theo chnh ph v iu kin th c th coi y l gii
php m qung.
Ti gii thch phn trc: o lm ngi l tun theo o tri. Nu vt b o l, kh tit, ng lo vi
nhng sai tri bt chnh th t chng ta lm hng v th ca cong ngi, v tp qun xu s truyn ti
i con, i chu.
T trc ti nay, Nht Bn c nhiu chnh ph thi hnh ch chnh tr chuyn ch bo ngc i vi l
dn ngu mui chng ta. Nn chnh tr bo ngc s khng th ko di mi c. Bit vy nhng lng thinh
chp nhn cnh sng cng cc ch v s Tng qun - Mc ph ni gin v trn p. Chnh iu ny l v d r
rng nht m ti phi ni: Nu nhn dn t b v th ca mnh th tng lai bt hnh s ch n chng ta.
Gii php th hai, c nhn chng li chnh quyn, l iu khng tng. V th m tp hp nhau, lp nhm lp
ng gy nn ni chin, ni lon. Cch ny ti khng cho l cch lm nghim tc. Bi nu xy ra ni lon th
vn phn bit thin, c s b loi b. Cc bn ch da vo sc mnh trn chin trng gii quyt. V k
thng s quyt nh tt c. M cc bn hy xem li lch s t c ch kim ca Nht Bn s r: dn chng tay
khng bao gi cng yu th hn chnh ph. Ti ngh th ny, nu suy ngh v nguyn nhn ca lon lc ni
chin th r rng do on hn cm ght s v nhn o, khng c tnh ngi ca tng lp cai tr, nn mi dn
n xy ra cc cuc ni dy chng i. V khng c g v nhn o, khng m xa n tnh ngi cho bng ni
lon. Tnh ngi b chia ct, cha con, anh em tr thnh k th ch, nh ca b cp ph, git chc ln nhau, s

tn bo kinh khng khng sao k xit. M phe thng c lp ra chnh ph th c g m bo chnh ph s thc
thi mt ng hng chnh tr t t, v h sinh ra trong mu ca ni lon kia m.
Gii php th ba l: gi trn o l chnh ngha, sn sng hi sinh mng sng trc mi p bc ca chnh quyn.
Tc l tin tng mt lng mt d vo o Tri, d phi chu mi cc hnh ca chnh quyn chuyn ch, bo
ngc cng khng khut phc, gi vng kh tit, bo v chn l, nim tin, hn na khng bao gi s dng v
kh bo lc, ch dng o l khng co vi chnh ph.
Trong c ba gii php, ti cho rng gii php th ba l thng sch. Nu chng ta cht vn chnh quyn bng l
l th nhng lut php tt hoc nhng chnh sch tuyt vi hin hnh trong quc php khng b nh hng.
Thuyt phc bng l l, iu s thm dn vo lng ngi theo l t nhin. Nm nay, thuyt phc cha c
th sang nm tip tc thuyt phc cho ti khi chnh quyn hiu ra. V mc ch ca n l ngn chn v ci thin
bt chnh trong chnh quyn. V mt khi chnh ph chp thun ci thin chnh sch th vic cht vn chnh
ph cng s chm dt.
Nu chng ta dng sc mnh i ch vi chnh ph th chnh ph cng s p li bng vic n p, bt b.
Quan chc chnh ph d c l nhng k bo chnh th cng l ngi Nht Bn chng ta c. Trc nhng li l
ng vi o l ca nhng ngi cht vn chnh ph trong ho bnh v sn sng hi sinh thn mnh v o l
th khng l khng thuyt phc hoc khng lm lay ng c cc quan chc chnh ph. Ti ngh rng h
khng th khng hi hn v nhng lm li, sai tri ca h v s ci t quy chnh.

NH TH NO L "T V O"?
phng Ty, ngi ta gi nhng ngi u t trn tr trong x hi, coi nh bn thn, sn sng hi sinh cho
nhn loi bt chp him nguy l nhng ngi "t v o". Tnh mng mt i ch l tnh mng ca mt ngi
nhng hiu qu mang li hn hn bt k mt cuc ni chin no lm cht i hng triu sinh linh, tiu tn hng
triu tin bc.
T xa xa, Nht Bn c bit bao ngi cht trn, bit bao k t m bng t vn. Nhng ngi ny u c
x hi nh gi cao, no l trung thn ngha s, no l ng mt anh hng. Th nhng cc bn hy cng ti th
tm hiu nguyn nhn v sao h li dm x thn nh vy? C th ni phn ln h u b cun vo cc cuc ni
chin gia hai th lc tranh ginh quyn lc chnh tr trong x hi. V nh cuc chin tranh Nam Bc Nht Bn
(1) chng hn. Hoc h cht trong cc trn nh bo th cho lnh cha. Nhng ci cht ca h gy nn s
xc ng trong x hi. Qu tht, h cht tht khng khi, tht p . Nhng ngh k m xem, nhng ci cht
thc ra c em li ch li chn chnh g cho x hi khng? Trong khi bn thn h, mt ch b i cng
khng bit, nng lc nhn nhn s vic khng c, li lun b nhi vo u no l phi trung thnh vi cha, no
l khng gi trn ch trung th th cht cn hn... Cho d d lun x hi c chp nhn v tha th i na, th
gi y ng trn tinh thn ca cng cuc khai ho vn minh nhn nhn, ch c th khng nh rng h
hon ton khng th hiu th no l s hi sinh chn chnh, khng hiu ngha ch thc ca vic cht vinh cn
hn sng nhc.
-----------------------------

Ch thch:
1.

Chin tranh Nam Bc triu: Cuc ni chin ti Nht Bn, dai dng sut 60 nm t nm 1336 n nm 1395 gia hai th
lc Thin hong (Nam triu) v Mc ph (Bc triu).

------------------------------

Xa nay, ni ti vn minh l ni ti tr dc v c dc, tc l kh nng nng cao tr thc v o c con

ngi. Mi ngi u mang nhn cch ring ca tng c th c lp, ho mnh vo x hi, khng xm phm
n ngi khc v cng khng b ngi khc lm hi. Mi ngi u t xc lp quyn li ring ca mnh, trn
c s em li s n nh v phn thnh cho ton x hi.
Phi chng cuc ni chin Nam Bc, nhng ci cht ca cc V s V ch l hon ton ph hp vi tinh thn
ca vn minh, l t c mc tiu "a ng ch li cho x hi n vi vn minh"? C ng l c thng
trong cuc ni chin , c chm git tht nhiu nhng k i ch, khng lm b mt lnh cha l s mang li
vn minh cho x hi, cng thng nghip s pht trin, mt x hi phn vinh s n?

PHI BIT HI SINH THN MNH NH TH NO.

Khng bit bao nhiu ln ti c nghe nhng cu chuyn i loi nh mt ngi hu n ch sai cm tin
i mua ru. Gia ng ngi hu chng may nh mt ng tin, phn lo s, phn bi ri v khng lm
ng li ch dn, nn treo c t t trn mt cnh cy dc ng.
Gi y, nu thng cm vi tm trng khi t vn ca ngi hu trung ngha , cng nh tm hiu k hon
cnh lc by gi th qu tht trong chng ta s dy ln lng xt thng ti nghip. Ra i mi mi khng quay
v. Ly ci cht chuc li vi ch. Ch by nhiu thi cng khin ngi i phi xt xa, ri l.
L ra, ngi hu ng c lu danh trong dn chng v lng trung thnh ca anh ta, cng ging nh lng
trung thnh ca cc ngha s trung thn. Vy th v sao ngi ta khng nhng khng ngi khen lng trung
thnh ca ngi hu n, m ngc li cn t ra khinh mit hnh ng ca anh ta? Ngi ta ni th ny: "Ci
cht ca ngi hu chng qua ch v mt ng bc, s th c gh gm n mc phi b mng nh vy u".
Nhng d suy lun nh th th ngay vic em cu chuyn ln bn cn cn chc nng nh cng l iu khng
nn. Khng ch v s tin b mt ln hay nh, v s ngi cht nhiu hay t.
ngha ca ci cht ch c nh gi nng nh tu thuc vo iu c li g cho s tin b ca nn vn
minh x hi. B mnh trn chin trng cho lnh cha sau khi tiu dit hng vn qun ch ca cc ngha s,
hay t t ch v lm mt mt ct bc ca ngi hu, suy cho cng th c hai cch cht ny ging nhau ch u
khng mang li ch li cho x hi. V cng khng th coi trng ci cht no c. C th ni rng c ngha s ln
ngi hu u dng hin tnh mng mt cch ung ph. Nhng ci cht nh vy, khng th gi l "t v o"
c.

Theo nh ti bit Nht Bn, cng c mt ngi sut i ch trng cho quyn li ca nhn dn, kin tr
khng ngh vi chnh quyn bng o l. ng y hi sinh thn mnh cho o l, ng "t v o" khng mt
cht h thn vi i. ng y sng vng Chiba, tn l Sugaru Shyugorou. ng khng khi tu trnh vi Tng
qun v s tn bo ca lnh cha cai tr lnh a ni ng sinh sng. Ton b gia tc ca ng b x chm, nhng
dn chng trong lnh a c ng cu thot khi cnh cng kh. Tic thay, nhng g bit v ng ch c
ngi i lu li trong truyn thuyt ghi cc cun Kusazoushi dn gian, m cha tm thy mt ti liu chnh
thc no trong chnh s. n mt lc no tm ra c ti liu chnh thc, ti mun ghi nhn cng c ca
ng v coi cuc i ng l quy phm, chun mc trong x hi.
Thng 3 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN TM: NG NH GI NGI KH BNG SUY XT CH QUAN CA MNH

"Nm th t do" sn c trong con ngi.
Trong tc phm "Khoa hc v o c" ca Wayland, mt hc gi ngi M, c on vit v t do thn th, t
do tinh thn con ngi. i l "mi con ngi u c mi c th c lp, ring bit so vi ngi khc. Con
ngi t mnh x l mi hnh vi ca mnh. Con ngi t mnh iu khin c con tim, khi c ca mnh. Con
ngi t bit phi lm g v c gng ra sao".
Ti tm tm lt thnh nm im nh sau.
Th nht l mi con ngi c mt c th. Cc chc nng ca thn th l tip xc, tc ng vo th gii t nhin
xung quanh. Nh con ngi bit hi lm, sn bt, trng trt, tho mn nhu cu ca c th. Nh gieo ht,
trng la, hi bng dt vi.
Th hai l con ngi c tr tu. V th, con ngi bit phn bit rach ri s vt, bit tnh ton sao cho khng
lm ln trong phng php sn xut. Trng la phi bn phn ra sao, dt vi phi cng phu, thnh tho k
thut my dt th no, tt c u do s hot ng ca tr no m c.
Th ba l con ngi c ham mun, c tham vng. S ham mun thc y c th hot ng. V con ngi c
cm gic hnh phc khi t c tham vng. Con ngi ai cng mun n ngon mc p. V n ngon, mc
p, con ngi phi lao ng, phi lm vic. Lng ham mun, s tham vng thc y con ngi hot ng. V
chnh lao ng mi em li hnh phc, an nhn cho con ngi.
Th t l t lc sinh ra, con ngi ai cng c thin tm. Thin tm kim ch tham vng, a con ngi i ng
hng, quyt nh mc ham mun. Tham vng ging nh ci thng khng y. Khng km hm c ham
mun, tham vng t s ch v li mnh m hi ngi. V th, l tnh bt ngun t thin tm - chnh kh nng cn
nhc gia o l v tham vng con ngi.
Th nm l con ngi ai ny u c ch. ch thc y lng quyt tm trong cng vic. S nghip x hi
khng phi ngu nhin m c. Lm iu thin hay gy ti c u do ch ca con ngi quyt nh.

T DO SINH SNG MIN L KHNG VT QU BN PHN T THN

Nm iu trn y l thuc tnh khng th thiu con ngi.
Bn thn mi ngi ch c lp khi pht huy y c nm thuc tnh .
Tuy vy, h c ni ti "c lp c nhn" th y nh rng b mi ngi xung quanh coi l "k khc ngi", b xem
nh k "khng mun quan h vi ai". Thc ra, khng phi nh vy. Vic giao tip ph thuc vo c hai bn. Ti
mun c bn v bn cng mun tm ti ti. Mi quan h , da theo lut php do Tri nh, l cch sng
quan trng min sao khng vt qu bn phn t thn.

Vy, th no l "Bn phn t thn". l s t mnh thc c khi mnh pht huy kh nng ca mnh th
ngi ta cng pht huy kh nng ca ngi ta. Hai bn khng gy cn tr cho nhau. Nu sng trn i m gi
trn bn phn ca mnh, chc chn s khng bao gi phm ti li, b x hi ph phn. V ngi ta gi l
Quyn con ngi.
Lm c iu ny, con ngi s c ton quyn t do hnh ng, min l ng xm phm ti quyn li ca
ngi khc. V mt khi khng c quan h trc li hay lm tn hi n ngi khc th khng c c b ngi
khc ph phn. Con ngi s i ti ni mun i, dng li chn mun dng, thch lm th lm, khng thch th
chi, mun th hc, khng mun th ng. Tt c l quyn t do c nhn.

LUN THUYT V L: PHT B QUAN M GIT NGI

Ngc hn vi thuyt trnh by trn y, ngi ta li a ra lun thuyt th ny "con ngi phi tun theo
v hnh ng theo s iu khin ca ngi trn, bt chp ng sai thin c. Khng c php a ra chnh
kin ca mnh."
Lun thuyt ny c ng hay khng? Nu l ng th chc chn n s ph bin khp mi ni trong x hi. V
nu th Nht Bn, Thin hong quyn cao chc trng hn Tng qun Tokugawa, nn Tng qun mun i
th Thin hong cng c th bo ng li. M vy th Tng qun s khng th lm bt c vic g theo
mnh. Mi vic t chuyn thc ng, n ung nht nht phi tun theo v hnh ng theo s iu khin ca
Thin hong. n lt mnh, Tng qun li cai tr cc Lnh cha cc vng theo mnh. Ri nng dn cng
khng c tri V s.
ng tng rng c theo lp lun trn th th ch cai tr c th p t t trn xung l c. Thc ra khng
hn vy. Hy suy ngh k lp lun xem sao. " l con ngi th phi tun theo v hnh ng theo s
iu khin ca ngi trn".
C theo ny th ht thy ngi Nht chng ta mt hon ton quyn t quyt cho bn thn. Nh th cng
ging nh "hn Trng Ba, da hng tht". C th mnh tr thnh ni tr ng cho phn hn ca k khc. Pht
B Quan m li tr thnh ni tr ng ca k git ngi. Khng th nh th c. Ci c th gi l khai ho
vn minh c sao. Ngay nh a tr ln ba cng d dng tm ra c cu gii p.
Trn t nc ta, t hng nghn nm trc, cc nh Hn hc (1), Nht hc lun bn lun n o v tiu chun,
v vic sp t th bc trn di, ng cp sang hn. Xt cho cng l th thut nhm hp php ho vic
nhp hn ngi ta vo thn xc mnh. c th, k mnh ra sc chn p ngi yu th. L no cc bc thnh
hin thy th cng s mn nguyn?
----------------------------Ch thch:
1.

Hn hc: Phi hc chuyn v Thi, Th ca Khng Mnh hay nhng ci hc ca Chu T, Tng Nho.

------------------------------

NHNG LI DY KHNG TH CHP NHN TI TRNG "N HC"

Tip theo, ti mun a vn nam n ra bn y.
Loi ngi sng trn i c nam, c n. N cng nh nam, u l con ngi. Trong x hi phi c c hai gii,
n ng v n b. V gii no c vai tr ca gii . h c im khc nhau no? n ng thng mnh m,
ph n th yu ui. Nam v n khc nhau l vy.
Trong x hi hin nay, k no dng sc mnh cp ca ci ngi khc, lm tn thng danh d ngi
khc, u b khp ti v chu hnh pht. Vy m trong gia nh, ngi ph n thng xuyn b c hip, nhng
t xa n nay, hnh ng ny cha bao gi b ln n c. V sao vy?
Trong trng "n hc", ngi ta ra sc thuyt ging v "thuyt Tam tng" i vi ph n. Cn b theo cha,
xut gi theo chng, chng cht theo con. Cn b th ai m chng phi theo cha m. Khi lp gia nh th phi
theo chng. Ngi ta dy cch "theo chng" ra sao? Theo nh bi dy trong trng, khi chng c ru ch,
chi gi, mng v, chi con, phng ng dm lon, ngi v vn phi nhn nhc, phi phc tng ngi chng
" trt h n", ch c nh nhng tm li khuyn gii.
C theo nh ch ca cc bi ging ny, ngi chng c l k lng nhng, chi bi nhng mt khi l v th
ngi ph n ch cn cch nhm mt lm ng. Ngi v ch c quyn duy nht d khng mun l phi c m
ti ci vi chng. Cn chng c nghe theo li khuyn gii ca v khng l quyn ca chng. Ngoi ra, ngi
ph n c phi coi mi vic xy ra nh duyn phn nh v hy mc cho cuc i tri i.
Trong kinh sch Pht gio, n gii b coi l nhng cm d nguy him. Nu ng nh vy th t khi sinh ra,
ngi ph n l ngi mc ti ty nh ri. Thm na, trong trng "n hc" ngi ta cn rn dy "tht
kh" tc l nu ngi ph n phm vo mt trong by iu ny th ngi chng rung b cng khng c
on trch. (1)

--------------------------Ch thch:
1.

Tht kh: By ti khin ngi ph n trong thi phong kin b chng b. l: khng con, dm dc, khng knh th
cha m chng, ni nhiu, trm cp, ghen tung v c c tt.

---------------------------Chng phi l nhng iu rn dy hon ton thin v cho mt pha hay sao? n ng mnh m, n b yu
ui. Cc quy nh y l theo kiu mnh c, yu thua v hon ton mang tnh trng nam khinh n.

NG TIN NHNG LI NI BY CA
CHU T (1)

------------------------------Ch thch:
1.

Thuyt Chu T: T nm 1790 thuyt Chu T, i din cho Nho hc, c coi l trit hc chnh thng trong x hi phong
kin Nht Bn. duy tr hu hiu x hi phong kin v mt lun l, chnh quyn phong kin Mc ph cm hc nhng
thuyt khc vi thuyt Chu T.

------------------------------Trn th gian ny, s lng n ng v n b hu nh ngang nhau. Nu da trn kt qu iu tra chu u,

dng nh nam gii nhnh hn mt cht, vi t l c 22 n ng th c 20 ph n. Th m mt ngi n ng
li c ti hai, ba v. R rng tri vi o Tri. V nh th th con ngi c khc g vi mun th?
Con ci sinh ra cng b m, c gi l anh em. Tt c cng chung sng di mt mi nh, c gi l gia
nh. Vy m cng cha, khc m, nh th cng gi l gia nh c sao. Gi s c nh cao ca rng n my, ti
cng khng nhn nhn l cn nh ca con ngi. N cng ch nh hang ca cc loi sc vt, khng hn
khng km. Ch v tho mn dc vng trong chc lt m li hu ho cho hu th, nhng k l ti phm.
Cng c ngi ni th ny: "C v l th lm sao. Ch cn bit kho lo thu xp". Nu th, ti t ra trng
hp ngc li l mt ngi ph n cng ly vi ba ng lm "chng l". S th s ra sao? Nu mi vic u tri
chy tt p th ti s ngm ming li ngay.
Li c ngi l s th ny: "V mun c con n chu ng nn mi c v l. V li c phi chng ti mun th
u, chng qua l lm theo li dy ca Chu T m thi". Ti phi ni th ny, chng cn phi n nang Khng T
hay Chu T g st. H rao ging nhng li sai tri.

Ly v ly chng, ch v khng c con m b gi l " bt hiu". Th l l g vy? Chng qua l cch thoi thc,
bin minh cho nhng quan im sai tri ng ln n m thi.
Ngi c tm lng nhn hu s khng bao gi tin vo cch n ni hm h ca Chu T.
Xa nay, ch "bt hiu" m ch nhng a con lm kh cha m. ng b ni ngoi u vui khi c chu cht bng
b. Nhng c ng b no li gi con ci mnh l "l bt hiu" ch v con cha sinh c chu, c cht khng?
C ngi no li mng con du, nh p con trai, on tuyt vi con ci ch v cha c chu ch tn khng.
Khng, khng bao gi c chuyn . Hy t vn lng tm mnh th s r.

KHNG PHI MI IU TRONG "LUN NG" U NG

Con ngi, ai m chng c hiu vi cha m. Vi ngi gi c, d l ngi dng, ai cng u phi l php, hung
chi l i vi cha m , khng ai li khng c tnh ngha. Tnh cm khng v li, khng v danh d. M n
l tnh cm rt i t nhin, xut pht t quan h cha m con ci.
T xa xa, trong dn gian c v vn truyn thuyt ging gii v ch Hiu, nht l "Truyn Nh thp t hiu".
Tuy nhin, c th ni chn phn mi cc v d nhm rao ging "th no l hiu tho" trong u k v cc
hnh vi ht sc phi l, ng ngn, nhng vic lm vt qu kh nng ca con ngi.
No l ch v thy m mun c n mn c chp, ngi con khng qun gi but trong ngy ng gi rt, ci
trn nm i trn lp bng tuyt ch cho n khi tan bng bt c. Th hi loi "ngi trn" bnh thng
nh chng ta, ai c th lm c nh vy.
No l trong m h oi bc, thng cha m ngho, lc ng khng c ly tm mn ging mui, ngi con bn
ci b qun o, trn trung ri ly ru khp ln ngi mui nghe mi bu ti t mnh, trnh cho
cha m b t. Tht v l, nu c tin mua hng lt ru sao khng ly tin mua mng mn.
Cha ht, li cn chuyn ny na. Nh n c nhiu ming n, li phi nui dng cha m gi. Khng lo go,
nn ngi con chy vy khp ni vay thc, vay la. Khng vay c, cng ng nn ngi con quyt nh
chn sng a con th di bt i mt ming n, ch nht quyt khng ng b cht i. Phi l qu d
hay l rn c mi c th di rao ging ch hiu theo kiu nh vy. Tht tri vi o tri, tri vi tnh ngi
n cc .
Trong "Tht kh" trn, h rao ging rng s bt hiu ln nht l v chng khng c con ci (?). Th m y
h li thuyt ging c hiu vi cha m, th c phi chn sng con mnh t rut ra cng phi lm. Rt
nhng iu mu thun.
Tht ra, t su xa ca nhng cu chuyn nh th ch l nhm p t thn phn trn di, khun php gia
cc th h, c tm mi l l nhn mnh v th yu km ca th h tr. Theo cch thuyt gio trong "Lun
ng" vi mc ch nh trn th cng n ca cha m rt su nng. K t khi cn trong bng, ngi m phi
mang nng, au. V cn phi chm bm cho b sut 3 nm tri sau khi sinh...

Nhng, no phi ch c loi ngi mi bit sinh v nui con. Cc loi chim chc, mung th cng vy. im
khc bit s bn vi cc loi vt khc l ch con ngi, ngoi vic lo ci n, ci mc, cn bit gio dc v dy
d cho con ci bit giao tip, bit lm ngi.
Vy m c nhiu k lm cha, lm m, ch sn sn m khng bit gio dc, dy bo con ci, ti ngy vi u
vo bi bc, ru ch, chi gi... Kt cc l n nn chng cht, gia nh tan nt. Cng ng h li bt con ci
phi cung phng, phi gnh chu mi hu ho. Nhng loi cha m y v lim s lm sao, nhc nh lm sao.
Nhng lc , ngi v vn nh con , ch cn tri vi b m chng th thin h li n m ln, bo con du
nh khng hiu tho... Ngay c nhng ngi con du ng cng vn gim pha.
Trc y, c ln ti ni vi cc bn: m chng vn cng tng l ngi i lm du (?). Trc khi ch
chit hay ngc i con du th cc b m chng hy chu kh nh li thi lm du ca mnh trc .
Trn y l cc v d xu, c sinh ra trn ci nn tng o c c trong x hi phong kin. Con ngi b
ng khung theo quy nh v thn phn, v ng cp trn di, sang hn. C rt nhiu phong tc c lc hu, n
np xu xoay quanh mi quan h gia v chng, gia cha m v con ci. N n su trong x hi di nhiu
hnh thc khc nhau.
V vn ny ti s tip tc cp n trong cc phn sau.
Thng 4 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN CHN: MC CH CA HC VN L G?
Nu kho st c th cc hot ng mi con ngi th s hot ng c th chia thnh hai loi nh sau:
Th nht l hot ng vi t cch ca mt c nhn c lp.
Th hai l hot ng vi t cch ca mt thnh vin trong x hi con ngi.

C NHNG NGI CM THY THO MN CHNG KHC G LOI SU KIN

Mu cu ci n, ci mc, ch n nh da vo hot ng khi c v c th l l thng tnh con ngi.
Mi s vt trong th gii t nhin xung quanh ta, khng c vt no li khng c ch cho con ngi. Mt ht
ging gieo xung c th cho ra c hai ba trm qu. Cy ci, t mc trong rng su. Gi, lm quay ci xay. Bin,
tin li cho vic vn chuyn hng ho. Con ngi vo rng o hm l ly than; ra sng xung bin ly nc;
nh bit li dng sc nc, sc la m ch to ra tu ho, tu thu chy bng hi nc. Khng sao k xit
nhng li ch tuyt vi ca th gii t nhin bao la.
Con ngi nhn c n hu t th gii t nhin, tc ng thm mt cht vo n, to ra ngun li cho chnh
mnh. Ch cn thm mt phn trm cng sc vo nhng th sn c trong t nhin l con ngi c th c

c ci n, ci mc v ch ca mnh. iu ny ging nh nht c ca do ngi khc vt trn ng vy.

Tc l, t bn thn con ngi chng phi kh nhc g cho lm, vn kim sng c. M th th khng c g
ng t ph.
Tt nhin, i vi con ngi vic t lp kim k sinh nhai rt quan trng. Ngi xa thng dy: "Hy kim
sng bng chnh m hi ca mnh". Th nhng theo ti, cho d chng ta c lm ng theo li dy ny th cng
cha phi l lm ng trch nhim v ngha v vi t cch l con ngi. Li dy ny mi dng li ch rn
ngi ta lm ngi th ng thua km mung th v cng ch dy c th.
Cc loi chim chc, mung th, tm c, cn trng... t chng khng kim mi c sao? V nh loi kin chng
hn. Loi kin khng nhng bit kim mi mi ngy m cn bit lm hang, lm , tch tr mi trong sut ma
ng gi rt.
Vy m trn i ny, c khng t ngi, hnh vi ca h ch ngang vi n kin thi m cng t mn.
Ti ly mt v d mi ngi cng thy.
C mt ngi con trai n tui trng thnh. Anh ta c c vic lm trong ngnh cng thng nghip, hoc
c chn trong gii quan chc. Bn thn anh ta hon ton c th sng c lp m khng cn ph thuc v bt k
mt s tr gip no t gia nh v bn b. T tay anh ta xoay s xy ln c mt cn nh, sm sa c mi
vt dng thit yu trong gia nh m khng cn nh v ngi khc v ci c mt c v nh . Anh ta sng
tn tin, sinh con, nui con ci n hc. Anh ta cng c c mt khon tin tit kim, phng khi "tri gi, tr
gii" cn c ci chi tiu.
Anh ta mn nguyn v cho rng nh th l mnh c c cuc sng c lp. D lun x hi cng u nh
gi anh ta l mt ngi hon ho v bn thn anh ta cng ly lm c ch.
Cc bn ngh sao v con ngi ny? Ti th khng ngh rng anh ta l mt con ngi hon ho. S nhm ln
nu d lun x hi nh gi nhn vt ny nh ti vit trn. Thc ra, anh ta ch lp li nhng g loi kin v
ang lm khng hn khng km. Ti tha nhn rng khng t nhin m anh ta c c cuc sng n nh, c
c cn nh ring. Anh ta phi n lc v vt v lm mi c c nh vy. V li, t anh ta to ra cho mnh
v gia nh mnh cuc sng c lp ch c da dm vo ai u. im ny th anh ta hon ton khng phi h
thn trc li dy ca ngi xa.
Nhng, ti li hon ton khng ngh rng loi ngi - vi t cch l cha t ca mun loi - mi c c kt
qu nh nhoi nh vy m coi l hon tt mc ch ch thc ca cuc i.
Gii quyt c ci n, ci mc, ch m mn nguyn, cm thy hi lng ri th ho ra cuc i con
ngi trn th gian ny ch n thun l c sinh ra ri cht i khng thi hay sao? Tnh trng lc anh ta
cht i c khc g lc c sinh ra. Tc l quanh qun vn ch l chuyn sao cho c nh ca, c cuc sng n
nh v c ca n ca na. Vn vn ch c vy. V nu n th h con chu, cng lp i lp li y ht cuc
sng ca anh ta th d c phi tri qua hng trm i, lng xm th trn ni anh ta sng xa th no nay
chc cng vy, khng cht thay i.

Khng mt ngi no ngh ti s nghip cng ch, cng cng, ch quan tm n li ch c nhn v gia nh.
Ngoi ra th mc k.
Khng mt ngi no c suy ngh l pah lm g, li ci g cho qu hng khi cn ang sng.
Ngi chu u c cu: "Nu mi ngi ai cng ch mong tho mn v an nhn cho ring c nhn mnh, th th
gian ny cng khng c g khc khi mi c loi ngi".
Tho mn, toi nguyn c nhiu kiu. V th cn phi phn bit v lu v s khc bit . Lng tham ca
cong ngi ging nh ci thng khng y, c ci ny li mun ngay ci khc, va mn nguyn y nhng
li bt mn ngay. l dc vng, l d tm. Phi bit ch ng chng.
Nh ti ni trn, nhng k khng chu lao ng tr c, lao ng chn tay, khng hng ti mc ch c
bn ca con ngi, ch c th gi h l l li bing ngu n khng khc g loi su b c hi.

HC TP, LM VIC V X HI
Th hai, c tnh ca con ngi ta l lun c khuynh hng tp hp li thnh nhm, thnh hi v thng n
trnh cc "bc tin" vi nhng n lc n c, l loi. Con ngi ta cm thy nu ch c cc mi lin h hp
gia v v chng, cha m v con ci thi th khng . Ngc li cng m rng c mi quan h vi ngi
ngoi th con ngi li cng cm thy t tin, chc chn v yn n. Nh cc mi lin h vi ngi ngoi to
ra quan h giao tip gia con ngi vi con ngi, v c l do hnh thnh x hi na.
Mt khi cn sng trn i, cn giao tip vi mi ngi th bn thn mi con ngi vn cn l mt thnh vin
trong x hi. Cho nn l ng nhin l phi c ngha v vi x hi. Ngay c hc vn, k thut, chnh tr, lut
php... khng c ci no l khng cn thit cho con ngi sng trong x hi, tt c nhng th ny sinh ral
v x hi con ngi.
Lut php m chnh ph thc thi l bo v quyn c bn ca cong ngi, mi quan h gia con ngi vi
con ngi din ra tri chy. Cc hc gi vit sch, gio dc con ngi cng xo b ci c, ci lc hu, nng
cao tri thc, a nhng ci mi vo cuc sng, nhm lm cho x hi ngy mt tt p hn.
Ngi Trung Hoa xa c cu: "Cai tr thin h cng ging nh vic bit chia u, chia cng bng ming tht cho
mi ngi chn hi h vy". V h cn c cu: "Hy dn sch c vn thin h trc ri mi dn c trong
sn nh mnh". C hai cu ni trn u th hin ch mong mun lm ci g y c ch cho x hi trc khi
ngh ti mnh.
Con ngi ta, bt k l ai, h c cht t "s trng" l u mun em ra gip ch cho i. u cng l l
thng. Nhiu khi tng chng nh con ngi khng c thc v x hi, nhng ri khng bit bng cch no
m cong chu h vn nhn c n hu . l v trong con ngi c thin tm, nn cc ngha v trong x
hi ri cng u c thc hin.

Nu trong x hi t xa xa m khng c nhng con ngi nh vy th chng ta ngy nay u c c hng

thnh qu vn minh ang trn y khp ni trn th gian.

C THA HNG "DI SN V I" M KHNG BIT T N AI

Ti sn nhn t t tin c gi l di sn. Th nhng, ci di sn chng ta nhn c cng ch dng t
ai, gia sn, m khng kho th ch vung tay mt vi i l tiu tn sch s chng cn li cht du vt g.
Di sn ca nn vn minh th hon ton ngc li.
C tm coi ton b t tin ca chng ta l mt ngi c th th di sn c ngi li cho ht thy mi
ngi. Di sn ny cc k to ln, n mc nh ca, t ai, gia ti cng khng th so snh c. Trc n hu
, chng ta d c mun cng khng sao tm thy ai u m cm t. N cng ging nh vic con ngi
khng phi tr mt ng bc no c c nh sng v khng kh, nhng th khng th thiu cho s sng
ca chng ta. Di sn ny rt cao qu v khng phi t mt con ngi c th no li cho chng ta. M chng
ta ch c th ni rng l n hu, do cng c ngi xa li.
Phi vt v lm nhn loi mi c c lch s ca mnh. thu cn chp chng ca lch s nhn loi - l thi
k m tr tu ca con ngi cha pht trin y - tr tu ca con ngi ch ging nh a tr s sinh mi
cho i, cha c tha nhn.
Ti ly v d vic gi la mch thnh bt minh ha.
Thu s khai, loi ngi ch bit ly cc c sn trong thin nhin gi nt ht la mch. Th ri, tri qua bit
bao kh nhc, cng phu, ngi ta bit c o thnh phin, ri to thnh hai khi trn, phng lm ra ci
ci xay bt. Lc ban u, con ngi dng sc mnh quay ci xay. Theo thi gian, hnh dng ci ci xay cng
c ci tin. C ngi cn bit li dng sc nc, sc go thay cho sc ngi xay bt. Ngoi ra c ngi
cn dng c ti my mc chy bng hi nc na. C nh vy, vic xay bt tr nn d dng, tin li nh ngy
nay.
Mi s vt cng ngy cng tin b. pht trin ca k thut din ra tng ngy. Mi hm qua, c ci cn c
xem nh l pht minh rt tin li th hm sau tr thnh lc hu, li thi. Nhng tin b ca nn vn minh
phng Ty nhanh ti chng mt. K thut in tn, my hi nc, k thut n lot.. theo nhau ra i, ngy
cng c ci tin v hon thin.
M khng ch ring lnh vc k thut vi nhng c my tn k, tri thc ca con ngi cng su th mi giao
tip gia h li cng rng. S giao tip cng rng th lng ngi cng ci m hn, bao dung hn v lng
hn.
V trn th gii, nu cng php quc t c ph cp rng ri v c hiu lc th cc mu m gieo rc chin
tranh cng s t bin mt. Nhng tranh lun trong lnh vc hc thut cng su rng th th ch chnh tr v
kinh t cng s thay i. Ch gio dc v nh trng, vic in n v pht hnh, hnh thc ca sch, bo, tp

ch, phng chm ca chnh ph, quyt sch ti ngh vin... tt c u c ci cch, trnh tiu chun c
nng cao. Nhng tin b khng th k ht ra y.
kim nghim, cc bn hayc cng ti gi th cun "Lch s pht trin ca phng Ty" ra xem. No hy c
th giai on t khi bt u ca nhn loi n th k 17. Sau chng ta hy b qua hai trm nm k tip, lt
ngay ti nhng trang vit v th k 19. Ti on rng khng mt ai trong chng ta m khng cm thy kinh
ngc trc s pht trin chng mt ca tin b v vn minh. V ti cng tin chc khng t ngi phi tht ln
mt cch ng ngng "Tin b ca nn vn minh l thc hay m".
Vy nguyn nhn ca cc tin b l g? chnh l di sn ca bit bao th h i trc. chnh l n hu
ca nhng ngi khut li cho chng ta.
Nn vn minh ca Nht Bn, vn d c ngun gc t Triu Tin, Trung hoa. Nn vn minh ca chng ta l
thnh qu, l s c kt ca t tin v truyn li ti tn by gi. Nht l ngnh "Ty hc", c du nhp vo
nc ta t nhng nm 1751 - 1764. Cc bn hy gi cun "Nhp mn H Lan hc" ra coi s r.
Nhng nm qua, t khi Nht Bn m ca giao thng vi quc t th hc vn, t tng phng Ty dn dn
c mi ngi bit n, v nhng ngi theo hc ngnh "Ty hc", nhng dch gi sch phng Ty ngy
mt tng.
Nh th, cch suy ngh trong x hi cng c nhiu chuyn bin, chnh ph cng thay i, ch phong kin
chuyn ch Mc ph b xo b v thi th tr nn nh hin nay.
Cng cuc khai ho vn minh bt u m ra trn t nc ta cng nh vo di sn, cng c do cc bc t tin
li.

NG LAI MT TI NNG
Nh ti ni trn, t xa xa c bit bao nhn ti lao tm kh t, em ht sc mnh cho s pht trin ca x
hi. Trong tm khm ca h, tin bc, cng danh khng phi l mc ch, l l sng duy nht. H coi trng
ngha v ca con ngi vi x hi. H mang trong lng l tng to ln v ngy m n lc thc hin hoi bo
.
Hin nay, cc bn - nhng ngi ang c gng hc hnh - tt c u ang tha hng di sn ca t thin, ca
nhng ngi i trc. Hn na, cc bn ang ng trn tuyn u ca s tin b nn li cng phi gng sc
cho s pht trin ca nn vn minh. V l , cc bn hy t nh rng s phn u c nhiu my i na cng s
vn lun cha .
My chc nm sau, chng ta mun nhn c lng bit n ca nhng ngi i sau, ging nh lng bit n
m chng ta hin ang dnh cho cc bc tin bi.
Ni tm li, trch nhim ca chng ta l phi li mt cch sng ng du tch ca cc hot ng x hi, phi
tip tc truyn b n cho mun i sau.

Trch nhim ny tht nng n. Khng n gin l c vi chc cun sch l thuyt, tr thnh thng nhn, tr
thnh quan chc, tr thnh th, c tin nui c gia nh con ci, th l xong. Nh th th mi ch dng li
ch khng lm nh hng n ngi khc, ch khng m ra, khng em li con ng lm th no sng
c ch cho x hi, cho con ngi.
Khi lm bt c vic g, bao gi cng c mt vn rt quan trng. l thi c. Nu khng gp thi th ngi
ti gii n my cng khng th pht huy c kh nng. T c kim ng ty, khng t v d chng t iu .
Ngay ti Nakatsu qu hng ti cng c khng t nhng nhn ti. ng trn gc ca nn vn minh hin nay
m nh gi th c nhiu iu trong hnh ng v pht ngn ca h khin chng ta phi t thnh vn .
Nhng thi i lc buc h phi hnh ng nh vy ch bn thn h khng c li. h trn tr dng kh
trong hnh ng. Nhng tic v h khng gp thi. Kt cc l cuc i h chm ht cng vi ti nng v ch. H
ng u vi i nhng khng th cng hin c g cho x hi. Tic thay!
Nhng, hin nay thi i i khc. Nn hc vn v t tng ca phng Ty ph bin khp mi ni. Chnh
quyn c b lt , ch phong kin Mc ph tan r. Nhng bin i trong x hi, khng n gin l kt
qu ca cuc ni chin duy tn mang li. Sc mnh ca nn vn minh khng ph thuc vo mt vi cuc chin
tranh. V cng khng phi do mt hoc vi cuc chin tranh mang li nh hng to ln i vi nn vn
minh. M phi thy rng, chnh sc mnh vn c ca nn vn minh. M phi thy rng, chnh sc mnh vn c
ca nn vn minh lm thay i nhn thc trong con ngi v nh mi c nhng bin i trong x hi
nh hin nay. Cuc chin tranh nm Canh Thn(1) mi kt thc cch y by nm khng cn st li bt k
vt tch no na. Vy m nh hng ca n vn tip tc tc ng ln nhn thc ca ngi Nht Bn chng ta.
----------------------------Ch thch:
1.

Chin tranh nm Canh Thn: N ra nm 1868 (nm Minh Tr th nht). Kt thc nm 1869 (nm Minh Tr th hai). Ko
di mt nm nm thng. Ngay sau khi chnh ph mi Minh Tr va mi ra i, cc th lc cn st li ca chnh quyn
phong kin Mc ph, do mt ht quyn li, tp hp li dy binh nh qun i chnh ph. Cuc chin tranh kt
thc vi thng li thuc v qun chnh ph mi, ng thi chm dt hon ton 265 nm chnh quyn phong kin Mc
ph cai tr Nht Bn. Chnh ph mi thng nht v m ra mt chng mi trong lch s Nht Bn vi cng cuc
Minh Tr Duy tn, hin i ho Nht Bn.

---------------------------------i vi nhng vt th bt ng, hon ton khng c bin php no dn dt chng. Nhng con ngi th
khc, con ngi vn ang hot ng hng ngy.
tr thnh ngi dn ng ch li, a tinh thn ca mi ngi trong x hi ln tm cao hn, dy
c nhng iu hay trong hc vn cho mi ngi, th hn ht thy mi vic no khc, trc ht cc bn phi
c gng phn u trong s nghip hc tp.
C hi tuyt vi cho vic hc tp chnh l lc ny.

Thng 5 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN MI: HY SNG V HY VNG TNG LAI

Tip theo phn trc.
Dng tng bn hu cng qu Nakatsu.

Trong phn trc, ti ni v "Mc ch ca hc vn" trn hai kha cnh. l: 1. Khng nn mn nguyn v
n nh cuc sng ca ring bn thn v gia nh mnh.
2. Mi con ngi u l mt thnh vin trong x hi, v vy phi thc c vai tr , phi ng gp cho s
pht trin chung ca x hi.

CN TR M LI MUN LA CHN NHNG CNG VIC AN NHN

Mc ch ca hc vn phi t tm cao.
Nu ti khng nhm th vic nu cm, un nc cng l hc vn. Vic bn lun v quc gia i s cng l hc
vn. Nhng lo cuc sng ca gia nh th d hn lo kinh t, chnh tr ca mt quc gia. Hn na trn i ny ci
g d kim th t c qu trng, cng kh kim th gi tr cng cao.
Ti nhn thy sinh vin hin nay c xu hng n trnh vic kh, tm kim vic d.
Di thi phong kin, ngi hc c mit mi hc hnh cng khng c ch ng dng hc vn, v trong x hi
con ngi mt t do. Do vy cc chng h ch cn bit hc, t mnh tch lu hc thc. V th, sinh vin
chng ta hin nay kh m theo kp h v tri thc.
Sinh vin hin nay khng b bt k hn ch no c. C c hc l c th ng dng ngay kt qu hc tp vo thc
t. Ti ly v d, cc sinh vin theo ngnh u hc trong ba nm, h hc lch s, hc vt l... Sau khi ra trng h
c tuyn dng ngay tc th lm gio vin ging dy, hoc i lm cng chc chnh quyn nu h mun.
Ngoi ra, nhiu ngi cn tm cch n gin hn, nhanh hn. l ch cn lng sc v c qua cc cun sch
dch(1) ang bn chy, i y i c cht thc t, tch lu thm mt t thng tin trong v ngoi nc, gp
c dp may l c chn ngay vo lm vic trong cc cng s. Th l h nghim nhin tr thnh mt thnh
vin c lc trong b my nh nc.
--------------------------------Ch thch:

1.

Theo ti liu "Nin biu tn tuyn u hc", th trong khong thi gian t nm 1720 - 1867, cc hc gi Nht Bn dch
rt nhiu tc phm trn mi lnh vc ca cc hc gi phng Ty hc tp. C th nh sau: lnh vc Qun s 103
quyn, Thin vn hc 27 quyn, M a cht v ng thc vt hc 17 quyn, Y hc 108 quyn, a l, o c 35 quyn,
Ton hc v vt l hc 29 quyn, Ho hc 19 quyn, Chnh tr kinh t hc 24 quyn, Ngn ng hc 54 quyn, Lch s cc
quc gia trn th gii 51 quyn.

----------------------------------Nhng iu ti lo s l cc hin tng trn y nu tr thnh xu hng, thnh tro lu trong x hi th hc

vn s mt i bn cht ch thc v mc ch cao qu ca n.
Ti ni c th hn, v thnh tht xin li bn c v ti s cp ti chuyn tin bc ra y. C nhiu sinh vin
ngnh u hc tnh ton th ny. Hc ph mt nm phi ng khong mt trm yn. Ba nm theo hc mt ba
trm yn. B ra khon tin nh vy, sau khi tt nghip, nu c vic lm, hng thng c lnh t nm mi
n by mi yn tin lng. Ni trng ra, i hc c li th ny ti g chng hc.
Th cn nhng ngi c c mt m kin thc ri rc, qua s sch dch c c, th sao? H chng phi
tiu n ba trm yn, m vn thnh quan chc ng hon v s thu nhp l khon li rng trn tra. Trn i
ny khng co cch kinh doanh no li li n vy, ngay c nhng ngi sng chuyn bng ngh cho vay nng
li cng phi ghen t.
ng nhin, th lao cao hay thp tu thuc vo mc cung cu trn th trng nhn lc. Hin nay, chnh ph
v nhiu b ngnh ang cn tuyn nhiu ngi c kin thc u hc. Nn mi dn n tnh trng tuyn ngi
t. ng ngh rng ti "v a c nm", ph phn tt c nhng ngi c tuyn dng u khng c nng
lc v l l c hi. Thin ca ti, ch mong sao h "ng tham bt, b mm" m nn tip tc theo hc mt vi
nm na, n lc tip thu kin thc k thut thc hnh, ri hng i lm. Nh vy, chc chn h s thu c
thnh qu ln hn.
Ch n khi trn khp mi min t nc Nht Bn, ni au cng gp nhng ngi va c ti, va c c, ngy
m rn da v tch lu thc lc th t hn n mt ngy no , chng ta s ngang hng, snh vai vi nn vn
minh ca cc cng quc phng Ty.

HC TP PHNG TY NHNG KHNG C QU SNG BI

Sinh vin hc tp lm g? No l ginh c c lp thc s, c c quyn t ch, t do cho mnh.
M ng l nh vy. Th nhng, ng sau ng nhin cn phi c thc t gic v ngha v.
c lp cho bn thn mnh khng phi l c min sao c cn nh ring sinh sng, min sao khng lm
phin, khng cn tr ngi khc l c. mi ch l ngha v mang tnh cht c nhn n thun.
Tm gc sang bn v tr c nhn, nu chng ta quan tm n ngha v i vi x hi, th trc ht l khng lm
vn c danh d ngi Nht Bn, tip n l mi ngi dn ng lng gp sc mang li v tr quc t trong
c lp v t do cho Nht Bn. Nh th mi c coi l lm trn ngha v gia c nhn v x hi.

Ti tha nhn nhng ngi ang toi nguyn vi cuc sng ca bn thn h trong cn nh ring ca mnh l
nhng ngi c lp. Nhng ti khng th tha nhn h l nhng ngi Nht Bn c lp c. Hy th nhn
k xem. thi im ny, nn vn minh ca t nc Nht Bn ch c Danh m khng c Thc. V hnh thc th
trng cng c y, nhng v tinh thn th tht ng bun lng.
Lc lng qun s ca Nht Bn, t lc qun ti hi qun, c kh nng khng c vi lc lng qun s ca
cc cng quc phng Ty? Hin nhin l cha. Nc Nht Bn khng th chng chi c vi cc th lc
phng Ty trong lc ny.
Th cn trnh hc vn ca Nht Bn hin nay ra sao? Vi nn hc vn hin thi, chng ta c th em ra rao
ging cho ngi phng Ty khng? R rng l khng c ci g c. Ngc li, chng ta phi hc h mi th.
V khng ch n thun l c hc nhng th m chng ta cha c l c.
My nm qua, chng ta gi lu hc sinh sang cc nc phng Ty, mt khc chng ta ang thu h n ging
dy(1). T vic iu hnh b my chnh ph n ni dung, phng php ging dy ti cc trng cng lp, t
vic chuyn i h thng hnh chnh ca ba ph cho n vic vn hnh nm cng quc t(2), t vic lp cc k
hoch sn xut kinh doanh ca cc cng ty t nhn n hnh mu ca cc trng t thc, khng ch no l
chng ta li khng phi thu ngi phng Ty(3). Chng ta tr lng cao, to mi iu kin sinh hot tt
nht cho h v trng cy h nhiu th. Chng ta s dng th mnh ca h b sung cho im yu km ca
chng ta.
------------------------------Ch thch:
1. Theo ti liu "u hc v cng cuc Minh Tr duy tn" th ngay t nm 1853, u hc pht trin rng khp
Nht Bn. 35% s trng hc lc a mn khoa hc t nhin vo chng trinh ging dy. V t nm
1868, trong s 240 trng hc trn ton quc Nht Bn th c 141 trng a Ton hc vo chng trnh
ging dy, 68 trng dy Y hc, 5 trng hc dy thin vn hc. T nm 1872 (nm Minh Tr th nm), chnh
ph Minh Tr ban hnh ch gio dc bt buc trn ton quc vi 4 nm cp 1 v 4 nm cp 2.
2. Ba ph l Tokyo, Osaka, Kyoto. Nm cng quc t l Yokohama, Kobe, Nagasaki, Nigata v Hakone.
3. hc hi th ch chnh tr, x hi v k thut phng Ty, ch ring chnh ph Minh Tr thu hn 500
chuyn gia, hc gi trong mi lnh vc, c bit l Gio dc, Lut php, Xy dng, Nng nghip v In n, sang
Nht Bn lm vic trong sut thi k Minh Tr duy tn (1868 - 1812).
----------------------------------Cng ngm cng thy phng Ty hn hn chng ta v mi mt. M cng phi thi. Nc Nht Bn theo ui
chnh sch ng ca "b quan to cng" c my trm nm, mi m ca c vi nm nay. Mi giao thng vi
cc quc gia vn minh Ty phng li pht trin qua nhanh, khng sao theo kp. V vy, chng ta ang trong
tnh trng ging nh la gp nc, lm ci g cng cha c. Chng ta trong tnh trng phi chu ng cho

n khi chng ta c ngh lc. Khi chng ta khng phi thu ngi phng Ty nhiu nh hin nay,
chng ta khng phi nhp t hng ho ca h nh hin nay. Nhng hn lon trong bui u du nhp vn
minh phng Ty l iu khng trnh khi. Vic chnh ph Nht Bn yu cu phng Ty vin tr, cung cp
vn minh cho chng ta cng khng phi l sai.
Nhng iu quan trng m ti mun ni l tt c nhng g ang din ra trn t nc ta hin nay cng ch l
gii php nht thi. Chng ta khng th thu vnh vin ngi phng Ty lm thay chng ta. Chng ta ra sc
hc tp h, nhng khng nn qua sng bi, tn th h.
C cch no Nht Bn khng ph thuc vo quc gia khc? Lm nh th no chng ta c th i trn t
nc mnh bng chnh i chn ca chng ta? t c iu ny, chng ta cn phi vt qua c mt chng
ng v cng kh khn.
Cc bn sinh vin! Ch c mt cch, l cc bn phi ra sc hc tp, ch ngy em mi tinh lc ra phc v cho
t nc. Chnh iu ny cng l trch nhim m cc bn phi gnh trn vai, l trch nhim v cng cp bch.

HY VNG VO TNG LAI SNG LN L LIU THUC AN I NI BT HNH

HIN THI
Thc lc ca thanh nin sinh vin Nht Bn cn yu, nn chng ta vn phi tip tc mi ngi nc ngoi vo
lm vic thay. Trnh sn xut ca nc ta cn thp, nn chng ta phi nhp hng ho t nc ngoi. Vic
chng ta ang phi tr nhng khon tin ln thu ngi nc ngoi, nhp khu hng ho cng bi trnh
hc thut ca nc ta qu lc hu so vi cc quc gia Ty phng. Mi th ca ci, mi ng ngoi t nc
Nht Bn tch gp c, li c phi em dng cho nc ngoi ht, nh th c khc no "Ky cp cho cp n
xi".
Chng ta phi thy xt xa, phi thy l s nhc nh vi t cch l nhng nh tr thc, nhng ngi quyt
ch theo ui s nghip hc hnh.
Tuy vy, l con ngi, ai ny cng u hy vng vo tng lai. Khng c hy vng th khng th c gng trong
mi vic. V chnh v hy vng vo tin sng ln, nn con ngi mi c sc lc, mi c tinh thn chu ng
c mi ni bt hnh hin thi. Ngy xa, mi s vt trn i u b tri buc trong cc h tc, tp qun c.
Ngay c ngi can m nht cng khng dm hi vng, khng dm nh cc vo tng lai.
Gi y, thi th thay i. Mi s tri buc b qut sch. X hi mi ang xut hin v cc bn, mi chn
mi ni u c nhng cng vic ang i cc bn. Lm nng nghip, lm thng nghip, tr thnh hc gi, tr
thnh quan chc chnh ph... mi th cc bn u c th lm c. Vit sch, son tho lut php, nghin cu
ngh thut, khi s doanh nghip, tr thnh ngh s quc hi... tt c u tu thuc vo nng lc ca cc bn.
Hn na, i th m cc bn phi tranh u v tr tu l nhng ngi phng Ty. Nu cc bn thng trong
cuc sc tri thc ny th v th ca nc Nht Bn s dng cao trn trng quc t. Cn ngc li, nu cc
bn thua th chng ta, nhng ngi Nht Bn, s mi mi thp km di con mt ngi phng Ty.

V l , nim hi vng ca chng ta ln lao th no, mc tiu r rng ra sao, chc cc bn u hiu.
Pht trin quc gia l s nghip lu di, i hi s bn b. Tuy vy, d c th no i na th s nghip khn cp
nht - v t nc Nht Bn hin nay - l mi quc dn chng ta, bt k ngi no cng phi hc tp, phi
nghin cu. Nht l sinh vin - nhng ngi thc r nht ngha v ca quc dn - li cng khng th bng
quan trc s tnh t nc. Phn u hc tp l cng vic quan trng nht trong lc ny ca cc bn.
Nu ngh c nh vy th sinh vin hin nay quyt khng tho mn vi mt cht kin thc hc c trong
nh trng. Cn phi t mc tiu cao hn, xa hn. Cn tm hiu cn k bn cht ca hc thut. Cn phi xy
dng c v tr c lp ch thc. D ch mt mnh - khng c bn cng ch hng - cng phi c kh phch
xy dng t nc Nht Bn, tn tm tn ty em ht mi kh nng ng gp cho x hi.
T trc ti nay, ti vn khng a li hc ca cc s phu, cc nh nho ti ngy vi u di mi kinh s, lm th
ph, cu i... theo kiu khoa c Trung Hoa. V vi li hc , c t ra lm quan, h ch bit cai tr x hi,
cai tr dn chng hon ton theo cm tnh. Chnh v th, ngay t Phn mt, ti nhn mnh n s cn thit
ca "Thc hc", hc cc mn t nhin, cc mn x hi, ng dng vo cuc sng thng ngy, sao cho tt c
mi ngi u c th gy dng cuc sng bng trch nhim v kh nng ca chnh mnh. Ti nhn mnh ti
tm quan trng v s bnh ng gia cc tng lp trong x hi.

HY CAN M LN, HI CC BN HU NAKATSU

Gn y, ti nghe ni trong s bn b c vng Nakatsu qu ti, c nhiu ngi b d vic hc hnh, vi vng
tm k sinh nhai. L d nhin, ti khng coi nh vic mu sinh. Con ngi ta, c ngi c ti c ngi khng. V
vy, vic sm quyt nh tng lai ca cuc i tu vo cnh ng cng l l bnh thng. Nhng nu hin
tng ny bin thnh phong tro trong x hi - tt c mi ngi, ai ai cng ch ngh k sinh nhai, c ua nhau
b ngang vic hc hnh nh th - th ti s rng s lm thui cht ti nng khng ch th h hin nay m cn
lm hng c th h mai sau na. iu ny va lm thit thi cho cc em, va lm tn tht cho x hi.
Vn bit rng cuc sng cn c cc, nhng nu bnh tm suy ngh cho k v kinh t, th ci c, sau nhng n
lc v cn kim, do bit ch thi t c thnh qu ln sau ny - chng phi l nhiu hn so vi vic kim
c mt cht t tin bc trc mt v n nh nh b hay sao.
Cho d cn phi mc o v, phi n go hm cm n, phi chu nng, chu rt cng vn hc c.
Thc n ca con ngi, khng c g phi mn u mi l ngon. D hp canh rong bin(1), d n k, n mch
vn hc c vn minh Ty u ch sao.
-----------------------------------Ch thch:
1.

Misoshiru: loi canh ngi Nht thng n, gm mm tng, mt cht rong bin nu vi nc si.

-------------------------------------

 quyt ch hc hnh th phi hc cho n ni n chn.

Cn nu theo ngh nng th phi quyt tr thnh ho ph.
Nu lm thng nghip th phi quyt tr thnh i thng gia.
Sinh vin khng c mn nguyn v s n nh cn con.
Thng 6 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN MI MT: NG CP A V RA CC CH S RM
QUAN IM THNG THY NHNG NGI NG TRN
Trong Phn tm, ti a nhiu dn chng v nhng tc hi ny sinh trong quan h v chng, trong quan h
cha con, m nguyn nhn chnh l do ng cp, a v ca con ngi. iu ti lo ngi nht l nhng tc hi khc
do n gy ra cho x hi. Tc hi th hin qua vic k mnh ly quyn lc p t, nn k yu.
Tuy vy, khng phi lc no "ngi ng trn" cng c nh cai tr "k di" bng c . Nhng "ngi
ng trn" thng c chung mt quan im. l, coi dn chng trong x hi va ngu mui va lng thin.
Chnh v vy, cn phi lnh o, phi gip , phi gio dc, phi cu vt, phi lm cho dn chng bit phc
tng lnh trn, v khng c php by t suy ngh. H coi nn chnh tr ca mt quc gia, vic cai tr trong
mt lng, vic kinh doanh mt ca tim, vic sinh hot trong nh, trn di u phi mt lng, sao cho mi
quan h phi c nh quan h gia cha m vi con ci trong gia nh.

V SAO C MUN QUAN H NGOI X HI PHI NH QUAN H CHA CON

TRONG GIA NH?
Ti ly vic nui dy mt a con khong chn, mi tui lm v d.
Khi nui con, cha m thng khng xem chng cn ci g v suy ngh ra sao. Cho n, cho mc th no hon
ton da theo cm tnh. Min l con ci ngoan ngon bit vng li, khng lm tri mnh th tri lnh s cho
mc m, bng i s cho n no. Thc n, manh o, ch ging nh ca Tri cho, cn lc no c lc , con ci
khng phi lo ngh.
i vi ngi lm cha lm m, con ci l th qu gi nht. Nu c chiu chung, c yu thng hay mng m,
c cho roi cho vt, cng u l hnh vi xut pht t tnh thng chn thc.
Hnh nh cha m vi con ci l mt nh vy mi p lm sao! ng nhin, trong mi quan h ny, trn (cha
m) vn trn, v di (con ci) vn di. Hon ton khng c bt c mt s ln ln no.
Nhng ngi ch trng mt x hi phn thnh ng cp, c trn c di, lun c ao quan h x hi cng
c nh quan h cha con trong mt nh. Mong c rt hay. Nhng c mt vn ln phi suy ngh.

Thc ra, mi quan h cha con ch hnh thnh trong iu kin cha m l nhng ngi ln, chn chn v con ci
l nhng a tr cn non di. M phi l con mi c. Nhng cho d l con mnh ra, khi ti tui
nht nh th ngi cha, ngi m no cng cm thy chng bt u kh bo. V mi quan h cha con bt ho
dn theo thi gian.
Vi con ci nh mnh cn kh, hung chi l vi con ci nh ngi. Bi th, quan h ngoi i gia nhng
ngi l - m u l trng thnh - li cn kh gp bi. Vy phi lm sao c th hnh thnh c mi quan
h gia ngi vi ngi trong x hi ging nh quan h cha con trong gia nh? Bin l tng tnh hin thc
qu l khng d.
Hn na, mt t nc, mt lng, mt chnh ph, mt cng ty... tt c nhng g m ngi ta gi l "x hi loi
ngi" cng u l x hi ca nhng ngi trng thnh, x hi ca nhng ngi khng c quan h huyt
thng vi nhau. Trc mt tht t nh vy, m li mong c p t quan h cha con trong mt nh vo quan
h ngi vi ngi ngoi i th thy l o tng.
Nhng d bit l kh song ai cng u mun bin tr tng tng thnh hin thc. Con ngi l vy. V y
cng chnh l nguyn nhn dn ti ng cp, a v trn di trong quan h gia ngi vi ngi, cng chnh
l nguyn nhn sinh ra nn chnh tr chuyn ch tn bo trong x hi.
V th, ti mi vit on trn rng: Nguyn nhn chnh ra ng cp, a v khng xut pht t s c m
xut pht t tr tng tng ca con ngi.
Ti cc quc gia chu, ngi ta gi qun ch l "vua cha", gi dn chng l "thn dn", "con ". Ngoi ra,
ngi ta cn gi cng vic ca chnh ph l "mc dn" (chn dt, trng coi dn). Trung Hoa, ngi ta cn t
tn cho cc quan cai tr a phng l "quan chu mc".
Thc ra, ch "mc" y, c ngha l chn nui gia sc. Tc l n b, by cu c ngi ta chn dt v v
ra sao th dn chng trong vng cng c chn dt nh vy. H cng nhin tn dng "chiu bi" ny. i x
vi ngi dn nh l nga con, by nai t. Cch lm v cng tht c, ngo mn.
Tuy vy, nh ti trnh by on trc, vic h coi dn chng nh l tr con di, nh by cu, nh n b
cng khng phi do c c g. Chng qua h c gn vic tr v mt t nc theo kiu cha m chm sc, nui
nng con ci.
lm c nh vy, trc ht h t tn qun ch l "vua cha" va c c va c ti. Tip n, bn di li
c cc quan i thn anh minh sng sut gip sc. H ra sc truyn b trong dn chng, rng ng qun ch
v cc i thn c tm lng trong nh nc, ngay thng nh "mi tn", khng tham lam hay v li. ng qun
ch yu dn vi tnh thng bao la, lo cho dn tng bt cm, manh o, tng chn nng thn. Dn i th cho
go, gp ho hon th cho tin bc...
C nh th, n c ca ng qun ch nh lung gi nam mt ri thi vo dn chng. Cn dn chng tun
phc ng qun ch nh c phn cun bay theo gi, nhn nh con chi chi, v cm nh si . ng qun ch
v th dn ho quyn vo nhau. Th gian yn n thanh bnh.

Nghe h ca tng m c ng l quang cnh trn thin ng ang hin ra trc mt!
Tuy vy, th suy ngm hin thc x hi s r. Quan h gia chnh ph v nhn dn vn l mi quan h gia
nhng ngi xa l vi nhau, khng phi l quan h mu m rut tht. Quan h gia ngi l vi ngi l, nht
thit phi rng buc nhau bng kh c, hp ng. C hai pha cng phi tn trng hp ng, im no cha
c th phi tranh lun dn xp ri thng nht thc hin. Lut php ca mt quc gia cng c hnh thnh
trn c s .
Trn th gian ny, c quc gia no c c ng qun ch nhn c, c c cc quan i thn sng sut anh
minh, c c l thn dn nhu m d bo... khng? ch l gic mng o tng.
C trng hc no m bo s o to ra ton l cc bc thnh nhn, ton l ngi ti c? C cch gio dc
no chc chn s sn sinh ra thn dn d sai bo?
Ngay c Trung Hoa, t thi nh Chu, cc nh cai tr bao ln au u kh s v c nguyn . V c ln
no h tr v dn chng c ng nh nguyn khng? Nu c nh th th u n ni gi y c quc gia
rng ln ny ang b ngoi bang giy xo?(1)
---------------------------Ch thch:
1.

Tc gi mun m ch cuc chin tranh Nha phin xy ra ti Trung Hoa trong thi k ny.

--------------------------Vy m h vn c rao ging ra r lng d qun ch nh bin Thi Bnh v.v. M h c mun ca ngi th c vic
ca ngi ly mt mnh. B ngoi xm giy xo m vn s tip tc ca ngi nn chnh tr nhn t ca qun ch.
C cho l chuyn ca ngi ta, nhng m qung n nh vy th ch t cho thin h ch ci.

"BIN TH, T TI", TRCH NHIM CA AI?

Khuynh hng da vo ng cp, a v ra lnh m khng cn bit dn chng ngh g khng ch ring mt
mnh chnh ph. Hin tng ny cn thy c trong cc ca hiu, trng t thc, n cha. Ni no cng c.
Ti a ra mt dn chng.
C mt ca hiu do mt ng ch t b tin kinh doanh. ng ta sp t cng vic cho mi ngi t ca hng
trng n cc nhn vin, ngi no vic ny. Ngoi ng ch ra, khng mt ngi no c bit ton b cng
vic kinh doanh ca ca hiu. Lng bng cao thp, cng vic nng nh, nht nht u do ng ch quy nh.
Bn thn ng ta lun ming quat tho v tin rng tt c nhn vin u nht mc trung thnh, nghim tc. Tic
thay, trong s nhn vin c c k li dng s s h ca ch, giu nhm doanh s, sa i s sch, bin th tin

bn hng. Ch n khi k t nhin bin mt hoc lm bnh cht, cho kim tra s sch, thy s tin b cum
qu ln, ng ch mi t ho ln. Ph thc hon ton cho ngi khc chng d cht no!
Tuy vy, vn khng phi ch con ngi khng th tin tng, khng th trng cy c, m l cch iu
hnh ca chnh bn thn ng ch. ng ta t cho rng mnh l tt c, v nhn vin phi rm rp tun theo. Nn
nh rng nhn vin c trung thnh n my th h cng ch l ngi dng. Trong quan h vi ngi dng,
phi tho thun r rng chuyn tin nong, kim tra nh k ch khng th c x theo kiu con chu trong nh
ri mang v vo thn.

TI SAO L CH S RM LI C HONH HNH MI VY?

Tro lu quyn li ph thuc vo ng cp a v, hnh x cng vic theo li ch ring, ang lan rng. N cng
l nguyn nhn dn n tnh trng mu m, di tr, la o y ry trong x hi hin nay. Ti gi nhng k
ha theo tro lu ny l "ch s rm".
V d, cc thuc h ca cc lnh cha di thi phong kin l mt minh chng tt.
Bn ny, k no ngi ny u t ra trung thnh. Ngoi mt lun t v bit thn bit phn, lc no cng khm
nm, ci rp mnh. Trong ngy gi chp, l tt, thanh minh, khng bao gi thiu mt. H m ming l u c
cng ging iu "trung thn bo quc", hoc l "thn ny sn sng cht v ch". Ngi thng d b la phnh
bng v b ngoi ca chng. K thc, bn chng u l mt l ch s rm c.
c ct nhc vo chc v cao mt cht, ngoi lng bng, ph cp quy nh ra, khng hiu sao tin c vo
nh nc. Ho ra, k trng coi vic xy ct th lun thc gic ch thu cng l. K trng coi ngn kh th i th
dn phi biu xn qu cp mi cho vay tin. Nhng chuyn nh vy din ra nh cm ba n tr thnh l.
Ngay c nhng V s vn c mnh danh l trung ngha lun trong t th cht thay cho ch th cng tm cch
nng gi trang phc kim chnh lch. Tt c ci l ny phi c gi l "ch s rm chnh hiu" mi phi.
Ho hon lm mi c mt ng quan chnh trc. Khng mt li n no v ng ta nhn hi l c. V th l ngi
i ra sc khen ngi. Nhng ng y cng ch l ngi khng n cp tin ca cng qu m thi. Chng l c
phi khen ngi ta v h khng c lng d tham lam hay sao? Chng qua, v c qu nhiu cc ch s rm, nn
ng y mi ni nh ni m nh vy.
V sao l ch s rm li nhiu n th? Nu tra k ngn ngun, th l kt qu ca o tng m qung lun coi
dn chng l ngu mui, hin lnh v d tr.
Kt cc l tc hi a ti cch i x c on, ra s p ch i vi ngi di. C th ni khng c g
v trch nhim hn l cch hnh x da vo ng cp, a v, t cho mnh l cha l m ca dn.

KHNG TH TRNG CY VO THIU S "NGHA S"

Tuy vy, c ngi s ni: "Sao li c ton a ra cc v d chng hay ho g v l ngi di tr nh th. Ngi
Nht Bn c phi ai cng xu c u. Nc ta vn l mt t nc trng ngha. T bao i nay, chng phi l
c rt nhiu v d ca cc ngha s hy sinh thn mnh v cha d sao".
Ti xin tha: "Qu tht, khng phi l khng c cc ngha s chnh trc. Nhng s tht t i. Ti tnh th th
ny. Di thi Genroku - thi k m tinh thn trng ngha n r nht trong lch s nc ta - c 47 ngha s tnh
Akou. Tnh Akou c by mi ngn dn. C by mi ngn dn c 47 ngha s, th by triu dn c 4,700 ngha
s. Nhng thi th i thay, tnh ngi cng vi dn theo thi i, tm lng trng ngha ang bc vo thi k
thoi tro, nh mi ngi u nhn thy. C coi nh gim 30 phn trm so vi thi Genroku, v nh vy by
triu ngi ch cn 3,290 ngha s. Dn s nc ta hin nay l 30 triu. Vy th s ngha s vo khong 14,000
ngi. Vi s lng nh th ny, khng hiu l c ngi bo v t nc Nht Bn khng? n a tr ln
ba cng nhm tnh c.

A V NG CP V CHC V L HAI VIC HON TON KHC NHAU

Nu theo lun c nh trn, th ng cp a v khng c ngha g.
Tuy vy, cn thn hn, ti mun ni thm mt th ny, ni ti ng cp a v l ni v chc danh trng
rng b ngoi. M l chc danh trng rng th bt k trn hay di, n l th hon ton v dng. Nhng
mt khc, chc danh cng cn bao gm chc nng thc t. Chc nng thc t l iu quan trng nht. Nu lm
trn chc nng thc t th d c ng cp a v cng cn c th chp thun c.
Tc l chnh ph l ngi coi gi ngn kh ca mt nc. Chc nng ca chnh ph l cai tr nhn dn. Nhn
dn l ngi u t ca mt nc. Chc nng ca nhn dn l chi tr mi khon quc ph. Chc nng ca
chnh tr gia l quyt nh chnh tr, lut php. Chc nng ca qun nhn l chin u theo mnh lnh ca quc
gia. Cng nh vy, cc hc gi, th dn u c chc nng c quy nh.
Tuy vy cng c ngi nhanh nhu ong, cho rng lm g c a v ng cp, ng trn lp trng cho rng
dn chng ch chuyn vi phm lut l. C quan chc ch thch chc tay vo sn nghip ca t nhn, h gy ra
nhng chuyn ng tri. Hung chi qun i li tu tin can thip vo chnh tr, gy ra chin tranh, chnh iu
ny lm t nc ri vo cnh ni lon. khng phi l pht huy ngha ca t ch, t do m ch c th gi
l bo ng v chnh ph, v lut php.
Ni tm li, v ch "chc danh" v "chc nng" trng th c v ging nhau, nhng ngha th hon ton khc
nhau, nu cn thit phi phn bit cho r rt.
Cc bn khng c php lm ln ngha mang tnh bn cht m tng ch th hin.
Thng 7 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN MI HAI: HY HC CCH DIN THUYT C HIU QU

Din thuyt c gi l "speech" trong ting Anh, l cch truyn t suy ngh, kin ca mnh bng li trc
ng o ngi nghe. nc ta, t trc ti nay, ti cha tng nghe ni c cch lm no ging nh vy. C
chng l cc bui thuyt php ti cc nh cha - nh s ging gii ngha cho tn Pht gio v Pht php.
cc nc phng Ty, cc bui din thuyt din ra thng xuyn trong ngh vin, trong cuc hp chnh ph,
trong cc cuc hi tho hc thut ca cc hc gi, trong cc cng ty thng mi, cc cuc mt tin ca dn thnh
th, c trong cc m tang, cc l ci, hi h, hay khai trng mt ca hiu...
Ch cn trc c to khong trn mt chc ngi l lin c mt ngi no ng ln din thuyt. Ni dung
cc "bi ni" thng l mc ch, ngha ca bui hi hp, hoc c khi ch l nhng suy ngh hay ni nim
trong cuc sng thng nht, hoc cm tng ca chnh bn thn khi ... V vic din thuyt tr thnh tp
qun ca ngi phng Ty.
Vic din thuyt Nht Bn hin nay ng nhin l rt cn thit.
V d, d lun x hi nc ta ang rt ng h vic lp ra ngh vin nh phng Ty. Nhng lp ra ri m
khng bit cch ni ln kin ca mnh th ngh vin cng chng c ch li g.
c im ca din thuyt l ni ra kin ca mnh bng li. V vy, c nhng vn nu vit ra th khng c
ngha nhiu lm. Nhng cng vn , bng li ni trc tip ti ngi nghe, s khin ngi nghe hiu ngay
v cm ng. Nhng vn th waka ni ting t ngy xa, nu ch in ra th t ai bit n. Nhng c ngm ln,
c c ln th ci hay, v p, s hp dn s truyn n ngi nghe lm xc ng khn ngui.
C th ni, din thuyt l phng php rt quan trng truyn t ngay tc th ti ng o ngi nghe
kin ca ngi ni.

DIN THUYT V TRANH LUN NHM NNG CAO KIN THC

Nh cc bn u bit, hc vn khng phi l vic ch c c v c c tht nhiu sch l . Bn cht ca hc
vn ph thuc vo kh nng ng dng. C hc vn m khng ng dng c vo cuc sng thc t th chng
khc g v hc.
Ngy trc, c chng th sinh ln li ln tn Edo c my nm tri, quyt ch theo hc thuyt Chu T. Anh ta n
lc, mit mi ngy m sao chp kinh sch. S lng sch v sao chp ln ti hng trm cun. T nh hc th
l thnh ti ri, chng th sinh bn tr v qu. Anh ta v theo ng b. Sch v gi ht xung tu thu. Chng
may, con tu ch hng gp nn chm ngoi khi tnh Shizouka.
V ch c sao chp ch vo v nn bn thn anh ta th v ti qu, cn ch th theo tu chm xung sng xung
bin. Th l bao nhiu ch thy tr li thy. Cng lao hc hnh thnh cng cc.
Chng phi l cc nh Ty hc ngy nay cng c nhc im nh anh hc tr khi xa sao?
Nu nhn vo thc trng gi hc cc trng thnh ph th thy hc sinh c v sing nng hc tp lm, c
ny xem ra tt c s tr thnh hc gi. Nhng nu thu ht sch gio khoa, v chp ca chng, v "tr u tr

v qu y" th s th s ra sao? Chc l khi cha m, b bn hi n th hc sinh ch cn nc: "Hc vn

qun ti Tokyo mt ri".
Theo nh suy ngh ca ti, bn cht thc s ca hc vn l phi ng no suy ngh, ch khng phi ch l c
sch mt cch n thun.
V ng dng sng ng ngh vo cuc sng thc t th cn phi bit tr tnh, lo liu. Tc l phi quan
st s vt. Phi suy on o l ca s vt. Phi a ra chnh kin, cch ngh cch lm ca bn thn mnh.
Ngoi ra ng nhin l cn phi c sch, phi vit sch. Phi ni ln kin ca mnh cho ngi khc nghe.
Phi tranh lun. Bit vn dng tng hp cc bin php nh vy th mi c gi l nghin cu hc vn.
Quan st s vt, suy lun, c sch l cch tch lu tri thc.
Bn bc, tranh lun l cch trao i tri thc.
Vit, din thuyt l cch m rng tri thc.
Trong cc bin php trn y, c ci t c bng s n lc ca chnh bn thn mnh. C ci cn c ngi
bn, ngi nghe. l khi tranh lun, din thuyt. V nh vy cn thit phi t chc cc bui tranh lun v
din thuyt.
Hin nay, vn lo ngi ln nht nc ta l dn tr qu thp km. Khai sng quc dn, a h n tm cao
kin thc vn c xem l nhim v c bn ca cc hc gi. V vy cc hc gi, khi nm bt c cch thc
nghin cu, th phi n lc lm trn vai tr ny.
Tranh lun, din thuyt cn thit ra sao v c tm quan trng th no, cc bn u r. Nhng ti sao n gi
ny n vn cha c thc hin nc ta? Ti buc phi ni rng l do cc hc gi qu li bing.
Hnh vi, hot ng ca con ngi thng hng theo hai pha: trong v ngoi. Cn phi n lc c hai.
a s cc hc gi hin nay thng ch hot ng hn hp trong phm vi c nhn. H e ngi, chy li khng
mun m rng ra th gii bn ngoi. Hy mau tnh ng. Ch khi no c kin thc su nh vc thm, tip xc
trao i vi ngi khc nh chim tung cnh rng m t do t ti trong khng trung, mi ng l hc gi thc
th.

HC QUN TR KINH DOANH M KHNG TNH TON C NIU CM NH

Hin nay, mi lo ln nht nc ta l dn tr cn qu thp.
Kin thc, hnh ng ca con ngi, khng phi c huyn thuyn l lun vin vng, kh hiu mi l cao. Xem
ra ci l ca ch "ng" trrong o Pht c v thm thu lm sao. Nhng hnh vi thng nht ca cc nh tu
hnh li thng x ri hin thc, khng gip ch thc t. Ti khng cho rng h l nhng ngi c tri kin.

Kin thc, hnh ng ca con ngi, khng nht thit c phi c tri thc phong ph, nghe nhiu bit rng s
c coi l uyn bc. Trn i ny, c khng t ngi, d c c chc ngn cun sch, giao tip vi hng
ngi m vn khng c c kin thc ring cho bn thn. in hnh nht l cc nh nho hc c h, th cu.
V ngay c cc nh Ty hc cng khng vt qua c khim khuyt ny.
Cc hc gi hin nay, quyt ch theo Ty hc, ngy m vi u vo nghin cu no l kinh t hc, o c hc,
no l trit hc, khoa hc... H c v ging nh cc ng cu nhn th c gan nm gai nm mt.
Nhng th nhn vo cuc sng c nhn ca h xem sao. Ting l nh nghin cu v ging dy mn kinh t hc,
nhng li khng tnh c "niu cm" gia nh. Ting l nh nghin cu v ging dy mn o c hc, nhng
li khng gi ni phm hnh ca bn thn. Mu thun gia l lun v cuc sng thc t h ging nh c hai
ngi khc nhau trong mt con ngi vy. Ti khng th no ci h l nhng ngi c kin thc.
Vic c sch, vic nghin cu, vic ging dy vn khng mu thun vi thc t cuc sng. Nhng cc hc gi
khng lm trn vn c hai mt, gia suy ngh - phn bit c s vt tt xu, v hnh ng - thc hin
suy ngh y. Cho nn mi dn ti kt cc nh trn. Ngi xa thng ni "Lng bt dng sinh", "c
Lun ng m khng bit lun ng" cng ngha l vy.
Ni tm li, iu ti mun ni l kin thc, phm hnh ca con ngi khng th tr nn thanh cao nu ch c
ni ton l lun cao xa, hoc ch c nghe nhiu, bit rng, m khng c hnh ng g c.

B QUYT DUY NHT NNG CAO KIN THC: KHNG C T MN

nng cao kin thc v phn nh iu trong hnh ng th phi lm th no? B quyt l phi suy ngh, so
snh trng thi ca s vt, nhm ti giai on pht trin cao hn, kin quyt khng c t tho mn. Tuy
nhin nu ch ly mt yu t hay mt hin tng phn tch v so snh thi th khng . M phi phn tch
mi "s trng", "s on" ca cc yu t, cc hin tng nm trong tnh th, hnh thi s vt c hai pha.
V d, c mt sinh vin chm ch, mit mi hc hnh. Anh ta khng ru ch, khng chi bi b tha. Anh ta t
gic hc tp, khng cha m, thy gio phi nhc nh hoc qu mng. Anh ta t ra rt hnh din. Nhng s
t c chng qua ch l so snh vi nhng sinh vin li nhc thi. Hc tp chm ch l l ng nhin ca
con ngi, ch u n mc phi khen ngi. Bi l, l do sinh tn ca con ngi chc chn tm cao hn
nhiu.
Nhn vo u, v t c s nghip g th c th toi nguyn?
Con ngi lun lun nhm ti hnh mu ca nhng ngi thnh t hng u. C nhn thy s trng ca
ngi khc hn bn thn l bt rt. Th h sau bao gi cng mun hc tp vt hn th h trc. Mi t
c trnh hin thi m sinh vin t mn th hng. Vai tr ca sinh vin chng ta v th rt quan trng.
Nhng k sut i ch bit hc sung th ch qu thp. Nhng k b tha ru ch, chi bi l nhng con ngi
v dng. Vy m li ly lm hnh din so vi ci l ngi . Nh th c khc no cng khai cho ngi i
thy s ngu dt?
Trong x hi m phm cch v hnh ng ca con ngi cao, th ci kiu tranh lun v vn ny s khng c
ch v c ni ra cng cm thy ngng.

TIU CHUN NH GI TRNG HC

Hin nay nc ta, ngnh gio dc thng da vo cc nhn xt "Trng A k lut nghim", hoc "Trng B
qun l cht"... lm tiu chun nh gi xp hng trng hc. Cc bc ph huynh dng nh cng ng tnh
nh vy.
Ch "k lut", "qun l" trong trng hc c ngi ta hiu nh th no?
l ni quy nh trng phi kht khe. hc tr khng chy li, nh trng phi theo di, gim st tng ly
tng t, nghim cm mi quan h nam n...
Phi chng nh th l u im ca mt trng hc? Ngc li, ti coi l iu h thn.
Ti cha tng nghe ni trng tt cc nc phng Ty l trng ch cn nghim khc. L ng nhin, ti
khng cho rng ci g trong x hi phng Ty cng u tt p c. Nhng trong vic nh gi v trng hc,
h khc hn chng ta. i vi h, mt trng hc danh ting trc ht phi c trnh hc vn cao. Phng
php ging dy cng phu. Gio vin c nhn cch v c kh nng tranh lun gii.

V vy, nhng ngi tham gia cng tc gio dc, nhng ngi ang theo hc ti cc trng nc ta, phi ly
cc trng hng u trn th gii so snh, thy ci hay, ci d ca mnh, ca h.
K lut nghim, qun l cht cng l mt trong nhng u th ca mt s trng hc. Nhng n ch l u th
thp nht trong s cc u th l ra phi c trong nh trng. Khng th ly n t ho. Nu so snh trnh
gio dc cc trng tt nht ca chng ta vi cc trng hng u trn th gii, r rng l c rt nhiu im
ng phi suy ngh. V vy, nu ch tp trung vo vic trit thi hnh k lut, ni quy - ang c coi l cng
vic cp thit nht trong ngnh gio dc - nng cao trnh o gio dc v cho d iu ny cng gp phn
vo vic gio dc hc sinh th cng khng th mn nguyn c.
Vn gio dc cng ging nh tnh trng ca mt quc gia.
Gi d, c mt chnh ph y. Thnh vin chnh ph ton l nhng ngi c u c sng sut, c cc quyt
nh ng n nm quyn lnh o. H ngy m suy ngh v ni au kh v nim hnh phc ca dn chng.
H lun a ra cc chnh sch kp thi. Vic no ng khen th khen ngay, vic no cn pht th pht ngay.
Chnh ph thc thi mt nn chnh tr sng sut v ng khm phc. Dn chng no m, x hi n nh, t nc
thanh bnh.
t c thnh qu trn, ng t ho lm ch!
Tuy vy, mi vn nh ng li ca chnh ph, cuc sng ca ngi dn, x hi n nh v thanh bnh... tt
c mi ch l ni tnh quc gia. V ng li chnh tr ang thc thi cng ch l ng li chnh tr do mt hay
mt nhm cc chnh tr gia ca quc gia hoch nh. Cho d l nn chnh tr v dn tht ng t ho, l
nn chnh tr hn hn so vi qua kh, hn hn so vi nn chnh tr c ti mt s quc gia khc, nhng n
vn hon ton khng c trin vng trong tng lai.
Bi v, nu c tm nhn tng th trn bnh din quc t, c s so snh i chiu vi cc quc gia vn minh khc,
nu suy tnh n li ch cng nh thit hi gia hai quc gia trong tng lai, th nn chnh tr trn y c ng
t ho hay khng vn cha th khng nh c.
Ti ly v d c trong thc t cc bn thy.
n l mt quc gia c lch s lu i. Nn vn minh sng Hng c c hng nghn nm trc Cng nguyn.
Nn trit hc n su sc khng h thua km trit hc phng Ty cn i.
V c nc Th na. Nc Th trong qu kh tng t ho l mt quc gia hng mnh, qun s, an ninh
vng mnh. Nc Th c c vua anh minh, c cc i thn trung tit, c dn s ng c, c binh lnh qu
cm khng ni no snh ni.
Nu n l in hnh ca quc gia vn ho th nc Th in hnh cho mt quc gia qun s.
Vy m gi y khi ni ti hai nc ny, ai ai cng ngao ngn. n tr thnh thuc a ca Anh quc, dn
n bin thnh n l. Cn chnh ph Th buc phi bng lng vi nn c lp gi hiu. Mi quyn giao dch

thng mi nu nm trong tay cc thng nhn Anh, Php. Dn chng hoc sut ngy u tt mt ti trn
nhng tha rung kh cn, hoc phi lay lt kim sng cho qua ngy. Mi hot ng kinh t u ph thuc vo
Anh, Php. Ngn kh quc gia trng rng.
V sao, nn vn ho n , nn qun s nc Th li khng th ng gp cho s pht trin vn minh trn
chnh t nc mnh? Cng bi v u c ngi dn ch b hp trong phm vi a phng, phm vi mt nc
v tho mn vi tnh trng , khng so snh v khng nhn vo nhng tin b vt bc ca nc khc. ng
thi, dn chng li qua quen vi cnh thanh bnh, ch bit "m ht con khen hay". Th l thua thit trong cnh
tranh kinh t vi quc t, v c th tim lc quc gia bin mt lc no cng khng hay.
Trong khi , s xm lng v kinh t ca cc quc gia phng Ty i vi ton chu nh bo t ang qut
sch mi chng ngi trn ng tin. Tht ng s.
Chng ta, mt mt phi d chng sc mnh khng khip ca nn k ngh Ty phng, mt khc c nhiu im
ng chng ta hc hi vn minh phng Ty.
Tm hiu, nghin cu, phn tch, so snh kp thi tnh hnh trong v ngoi nc, chnh l iu phi tip tc n
lc, nu khng chng ta s tr thnh n l.
Thng 12 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN MI BA
T HI NHT L THAM LAM

DC VNG L IU TT HAY XU TU THEO CCH BIU HIN

C nhiu thi xu tn ti trong x hi. Trong quan h gia con ngi v con ngi th tham lam l thi t hi
nht. Tham lam, xa x, gim pha l nhng thi xu tiu biu. Tuy vy, nu tm hiu k lng thc cht th dc
vng - nguyn nhn dn ti nhng hnh vi trn - t n khng hn l xu. Bi v cn tu trng hp, tu ni
tu ch pht sinh, tu mc nng nh v tu theo mc ch m lng ham mun hng n.
V d, ngi ta gi lng ham mun tin bc l thi tham lam. Nhng con ngi th ai m chng ham mun, qu
trng tin bc. V vy, bn thn vic tho mn nhu cu v tin bc khng phi l iu ng ph phn.
Nhng, nu khng phn bit rch ri ni chn, trng hp pht sinh lng ham mun , nu mc ham
mun tin bc vt qu gii hn v nu lm ln mc ch tm kim tin bc th s dn ti vic chy theo ng
tin tri o l, v khi dc vng s tr thnh thi xu: thi tham lam.
C mt o l lm ranh gii phn bit dc vng tim n ham thch tin bc c l thi xu hay khng. Nu
khng vt qua ranh gii ny th c coi l tit kim, hp l v l c tnh tt c khen ngi m con ngi
thc s phi n lc.
Cng tng t nh vy khi cp ti s xa x. kt lun l thi xu hay khng, phi xem xt da trn vic
ngi ta c sng ng vi thc cht ca mnh hay vt qu a v, nng lc ca chnh h.
Mong c tm o lnh mc, mong c ngi nh thong mt khang trang l dc vng ng nhin ca con
ngi. Vy th ti sao li coi l xa x, l thi xu.
Tch lu tin bc, chi tiu chng mc, sng ng vi a v ca mnh phi c ci l im tt ca con ngi
ch, sao li coi l keo kit, bn xn?
Ngoi ra, gia gim pha v ph phn th ranh gii ch nh si tc. Gim pha l vic ni xu v ch bai ngi
khc. Ph phn l s nhn nh v nhng ci d v ph bnh ngi khc da trn c s o l m mnh tin.
Tuy vy, khi cha tm ra c ci ng tuyt i trong x hi, khi trong cuc sng "chnh ngha mang tnh
tuyt i" vn cha tn ti th kh c th phn nh ngay ng sai, hay phi tri ca mt vn bn lun. V l
, mi nhn thy ngi ny gim pha ngi khc lp tc quy kt cho anh ta l k tht c th tht v l. Khi
quy kt vic tranh ci l s gim pha, hay l s ph phn nghim tc v mt vn th phi tm cho ra chnh
ngha mang tnh tuyt i, chn l mang tnh ph bin trong cuc sng trc .

"THAM LAM" I VI NGI KHC CHNH L NGUN GC CA MI THI XU

Ngoi ra, ranh gii gia thi xu v c tt ch l mt si tc. V d nh thi ngo mn v lng dng cm. Thi
l mn v tnh cng trc. Thi ngoan c v lng thnh thc. Tnh nng ni v s nhanh nhy. T cht gc t
n khng phi l xu.
Tuy vy, duy c mt th, vn d t cht gc l xu, cho nn bt c u, d mc no v nhm mc ch
ra sao, th n vn c l thi xu. Th chnh l tham lam.
Tham lam thng ngm ngm ny sinh trong lng. Tham vng khin ngi ta lp mu tnh k hm hi ngi
khc nhm tho mn s ghen tc, hay xoa du ni bt hnh ca chnh mnh. V th nhng k m p lng tham
khng h ng gp g m ch ph hoi hnh phc x hi.
Ghen ght, lng gt, gi di l nhng thi m ngi ta thng gi l la o bp bm. y l mt thi tin.
Nhng n khng phi l nguyn nhn ra s tham lam. Ngc li, phi thy rng chnh tham lam sn sinh
ra nhng thi tin y mi ng.
Tham lam l ngun gc ca mi thi xu. C th ni: Khng c thi xu no trong con ngi m li khng xut
pht t tham lam.
Thi cay c ng vc, ghen tc, hn nht... cng t tham lam m ra. T nhng hnh vi thm tht, mt m,
mu m cho n vic li ko b cnh, m st, ni lon... tt c u pht sinh t tham lam.
Trn phm vi quc gia, nhng tai ho do lng tham gy ra khin cho dn chng u tr thnh nn nhn. Khi
th mi li ch cng u bin thnh li ch ring ca mt nhm ngi.

NGHO KH KHNG PHI L NGUYN NHN

Trn y ti cp ti tc hi ca lng tham trong quan h giao tip gia con ngi vi con ngi.
Vy th ci g l nguyn nhn ch yu khin cho con ngi ghen tc trc hnh phc ca ngi khc, cu cho
ngi khc gp bt hnh?
Phi chng l do cuc sng qu kh cc, qu b tc?
Khng, khng phi nh vy. Nu cho rng gc r ca lng tham lam l ngho kh th tt c nhng ngi ngho
kh trong x hi u by t s bt bnh, nhng ngi giu c trong x hi s tr thnh ci "ch" ca s cm
tc v nh th th mi quan h, giao tip trong th gii ny mt ngy cng khng gi ni.
Nhng thc t th khc hn. Con ngi d c ngho kh n u i na, khi hiu c v sao mnh ngho
kh, v sao mnh hn km v nguyn nhn l ti mnh th s khng bao gi h mang thi k ba bi i vi
ngi khc. Bng chng c l cng khng cn phi trng ra y.
Hin nay, trong x hi tn ti s chnh lch giu ngho, sang hn... c nhn vo quan h giao tip gia ngi
vi ngi th s r. V th ti mi ni rng, ph qu giu sang khng phi l i tng ca s cm tc. V
ngho kh hn km khng phi l ngun gc ca s bt bnh.

LI THAN CA KHNG T
Tham lam khng bt ngun t ngho kh. Tham lam s honh hnh khp x hi khi s pht trin t do v tinh
thn, v hnh ng ca con ngi b cn tr, khi nim hnh phc cng nh ni bt hnh u ngu nhin m
xy ra.
Ngy xa, Khng T c than rng: "n b con gi v tr con l nhng k kh dy. Thn vi h th h nhn, m
nghim vi h th h on". Gi y ngm li, c th khng nh l c Khng T gieo ht no th c qu
.
Tm hn con ngi d l nam hay l n u ging nhau. Hn na, ni ti "k tiu nhn" c l c Khng T
mun m ch nhng ngi thp c b hng. Khng c o l no quy nh rng a tr do ngi h ng sinh
ra nht nh s tr thnh h ng. Nhng a tr mi lt lng, d chng sinh ra trong ngho kh hay trong
giu sang, u bnh ng, khng th b k th hay b phn bit.
Ngy nay nhng ngi rao ging cho dn chng phi nhn nhc, phi khom lng qu gi, tri buc t do ca
nhng k yu - nhng ngi b gi l l n b, k tiu nhn - h l ai v quc gia no vy? Ht ging t
mnh gieo, cui cng bin thnh thi tham lam. V kt cc l ngay c c Khng T cng ch cn bit than tri.
Con ngi vn d nu b ai cp i t do th cht cng nh tinh thn th s cm tc ngi . Nhn qu
ng bo r rng: gieo g gt ny. Chng l Khng T tin sinh - ngi c tn l bc thnh nhn - m cng
khng hiu c bn cht ca s vt, khng bit phi lm cch no gii quyt, li ch bit buc ming than
vn... th qu l khng ng khm phc.
Trc ht, phi hiu rng thi i m Khng T sng l thi i mng mui, cha khai ho, cch thi i
hin nay hn hai ngn nm. V ch ca nhng li dy ca Khng T cng l nhng iu ph hp vi phong
tc, lng ngi thi . nm c qun chng, duy tr s cai tr, d bit khng phi l thng sch,
nhng cn phi chng t uy quyn bng cch tri buc dn chng. Nu nh thc s Khng T l bc thnh
nhn, c kh nng tin kin tng lai hu th th chc chn ngi khng bao gi ngh rng quyn uy thi l
tuyt i mi mi.
V vy, nhng ngi nghin cu li dy ca Khng T p dng cho i sau, cn phi suy ngh v bi cnh
lch s m nh gi. Ti khng th coi nhng ngi nh b nguyn xi nhng li dy cch y c hai nghn
nm p vo thi i ngy nay l nhng ngi hiu bit y v gi tr ca s vt.

THC TRNG HU CUNG, NI THI THAM LAM HONH HNH

Nhng cung tn, m n trong hu cung hu h lnh cha trong thi i phong kin nc ta l v d r rng
nht v s tham lam honh hnh, v s cn tr giao tip.
Chn hu cung l ni c ng ca cc cung tn, m n hu h cc bc lnh cha tht c. Cc cung tn, m
n c chm ch chuyn cn cng khng c khen, c li nhc cng khng b pht. C can ngn cng b qu
trch, m khng can ngn cng b qu trch. Tm li, l mt th gii khc hn vi x hi bnh thng, l ni

m cc cung tn m n dng mi th on ly lng lnh cha, trit h ln nhau, min sao tho mn gic mng
c lnh cha sng i.
Sng trong th gii nh th, tnh cch con ngi tr nn khc thng, vui bun, cu gin u b bin dng.
Thy ng cung c sng i l lp tc ghen ght k, ri cm tc lun c lnh cha. Trung, tn, tit ngha
ch cn l m t. Lnh cha c m thp t nht sinh th cng ch v k v s b ng cung gim pha m b
mc chng thm chm sc. Tham lam, ghen tc tr nn cc oan dn ti nhng v git ngi bng thuc
c. Nu c bng thng k cc v u c t trc ti nay, th s thy r cc hnh ng ti c trong hu cung
honh hnh d di nh th no so vi cc v u c ngoi x hi. Chng ta cn phi thy tham vng khng
khip n nhng no.

NHT BN HIN NAY VN CHA THOT KHI TNH CHT "HU CUNG"
Thi xu xa t hi nht trong x hi l tham lam. Ngun gc ca tham lam l ch tri buc t do. V th, ngn
lun phi c t do. Hot ng ca con ngi khng th b cn tr.
Th so snh gia x hi Nht Bn v x hi cc nc u M xem sao. X hi no gn ging vi tnh trng trong
chn hu cung ni trn? Chng phi l x hi Nht Bn sao. dn chng Anh, M khng phi l khng c
thi tham lam, xa x, l mng... H cng khng thiu nhng k la o, bp bm. V khng phi l ci g trong
phong tc ca h cng u tt p c.
Nhng c mt im khng th ni l ging ht vi tnh trng ca x hi Nht Bn. l tham vng. Trong x
hi vn minh ngi ta khng n ni ghen ght, cm tc trc hnh phc ca ngi khc v ngm ngm mong
cho ngi khc gp bt hnh nh con ngi trong x hi Nht Bn.
Hin nay, trong x hi Nht Bn, nhng ngi hiu bit, cc thc gi ang ni ln ting i t do xut bn, t
do ngn lun, yu cu lp vin dn biu. V sao v hon cnh no buc nhng thc gi phi ln ting nh vy?
X hi khng th l chn hu cung nh trc y. Nhn dn khng th nh nhng cung tn, m n. Ch c
on tuyt vi tham lam, lng k, ghen ght v c t do mi c th ginh li v dy ln dng kh ganh
ua ln nhau. Hnh phc hay bt hnh, danh d hay nh nhuc... phi lm sao l kt qu ng nhin t
n lc ca mi c nhn.
Cn tr t do ngn lun, tri buc hot ng ca dn chng a phn u lin quan n chnh sch ca chnh
ph. V ai cng ht cho nn chnh tr. Nhng thc ra khng hn l vy. Chnh trong nhn dn cng thi ra
nhiu th c hi khng km. Nu ch ci cch chnh tr khng thi cng khng th gt sch nhng th c hi
ngay c. Ti xin b sung thm hai, ba im na.

MT I MT MI V L...
Thng thng, con ngi cm thy vui sng trong quan h, trong giao tip vi ngi khc. Vy m cng c
ngi li cm thy ght giao tip. Trong x hi, c nhng ngi khc thng, h c tnh chuyn v sng trong
rng ni, xa lnh cuc sng. V ngi ta gi h l nhng ngi "n c". Hoc c nhng ngi khng n mc

cc oan n vy, nhng khng thch giao tip vi x hi, l trong nh khng bao gi l mt ra ngoi v ly
lm c "lnh i trc".
T th ca nhng loi ngi ny khng phi ch l do khng bng lng vi ng li ca chnh ph. M ci
chnh l h khng c dng kh trong cc mi quan h vi s vic v ch yu ui. H khng c lng bao dung
v thiu s lng. H khng th thu nhn c ngi. V ngi ta cng khng thu nhn c h. C hai
pha tng bc tng bc trnh mt nhau. Kt cc l c hai pha u mang ngh phn bit, nhn nhau bng
con mt xa l. V ri chng bit t lc no tr thnh k th ca nhau. Bn no cng mang nhng bt mn i
vi nhau. Khng c g bt hnh hn th. Mt khc h cng chng mun bit, mun hiu y v i phng.
Ch nghe thng tin mt chiu m khng kim chng, cng khng thm xc nhn. Ch cn thy i phng suy
ngh khc mnh l khng cn gi c bnh tnh... cm ght k xut hin ngay c trong ngh.
Vn bn th t nhiu khi khng gii quyt c vn ban tho m cn gy hiu sai, hiu lm. Nhng khi gp
g trc tip th li gii quyt c mi th. Lc con ngi mi v l "vy m c ngh xu v nhau...", hoc
"khng gp trc tip th ng l s gy nn tai ho cho nhau...".
Lo lng, quan tm ln nhau vn l tnh cm bm sinh trong con ngi. S tht tnh, tht lng s lm hai pha
xch li vi nhau. V ch khi th s k, lng ghen tc mi bin mt.
T xa ti nay c v s nhng v m st. Ti vn thng ni th ny: "Nu nh c hai pha m st v b m st
cng ngi li vi nhau, c c hi trao i thng thn, khng che giu, khng p m nhng suy ngh ca c hai
bn, th cho d c l k th khng i tri chung ca nhau, h nht nh s ho gii v khng nhng th m c
khi li tr thnh bn hu."
Mi hay l vic cn tr t do ngn lun, t do hnh ng, hon ton khng phi ch l li do chnh ph, m cn
l li trong dn chng. Ngay c trong gii hc gi cng vy.
Nng lng lm cuc i sng ng kh c th sinh ra nu khng tip xc, tip cn vi s vt. Phi lm sao
trong cc mi quan h, cc cuc giao tip mi ngi u t do ni ln suy ngh ca mnh, t do hnh ng. V
s suy ngh y, hnh ng y l kt qu ca vic t la chn bt k con ngi thuc ng cp no, qu tc,
giu c hay h ng, ngho hn.
Khng ai c th cn tr t do ca con ngi.
Thng 12 nm Minh Tr th by (tc nm 1874)

PHN MI BN: PHI LUN XEM LI TINH THN CA BN THN

CON NGI LUN GP NHNG THT BI KHNG NG TI
Trong cuc sng, con ngi lm nhiu vic di dt, ng ngc hn so vi suy ngh trong u, lm nhiu iu
xu hn so vi cm xc trong lng, v kt qu t c thng cng khng nh d tnh ban u. D c xu
n u, cng khng c ngi no sut i ch lm ton iu c. Nhng gp mt vic g , bt cht c tm

hin ln, bit l khng nn nhng vn c lm, khi s vic v l th li vin ra mi l l hp l ho s vic
xu .
Ngc li, c nhng vic lm v tin chc l tt. Nhng theo thi gian, nhn li th cm thy l vic lm
ng h thn v t nh khng hiu sao khi y li hnh ng nh vy.
Gia con ngi vi con ngi, c s chnh lch v tr tu. Nhng khng mt ngi no li mun t h thp
bn thn khi so vi cc loi mung th. C rt nhiu trng hp b x hi ch ci, hoc t mnh hi hn v c
ngh rng "vic ny hp vi kh nng ca mnh", nhng n lc bt tay vo lm th ht hng ch ny li sai ch
khc, m li ton hng v sai nhng ch khng th ng ti.
Nhn nhng ngi m p s nghip v gp tht bi th ngh l h ngu dt hoc vin vng. Nhng tht ra khi lp
k hoch cho vic , h cng khng n ni dt nt lm u. C mt nguyn nhn rt ln trong nhng tht
bi nh vy. l cuc sng lun sng ng. X hi khng ng yn m lun vn ng. V th nu khng d
on hay lng trc c s bin i th ngi thng minh cng s gp tht bi khn lng.

K hoch do con ngi hoch nh thng to ln. Nhng rt kh d on c l khi bt tay vo lm s thun
li, d dng hay kh khn, phc tp, c th nhanh chng hon thnh hay tn nhiu thi gian. Franklin tng
ni: "G ch thi gian th khng bao gi thiu. Nhng khi bt tay vo vic g th lun thiu thi gian." Qu ng
nh vy.
Thu th xy nh, nh th may o, c ti tm chn chc phn trm l chm. Khng phi l do h c tnh lm
chm. Chng qua l v phng php tnh ton, cch lm ca h khng chnh xc. Nhng lc h thng b
trch mc v tht ha. Nhng chc g nhng ngi trch mc s gi c li ha?
C anh hc tr n, ri qu ln tnh hc, trong lng t nh: "Chp nhn mi kh khn, ba nm na s hc thnh
ti." Li cn c ngi, b ra c ng tin mua mt cun sch hay, trong bng ngh thm: "Ch cn ba thng l s
thuc, thng hiu cun sch". C hai trng hp chc g thc hin c li ha vi mnh?
C ngi n ng, mong mun tr thnh quan chc. "Nu l mnh th s ci thin ngay c tnh hnh. V na
nm sau s i mi chnh sch". Anh ta vit bn kin ngh gi ln chnh ph n c chc ln. Cui cng cng
c tuyn dng vo hng quan chc. Th hi xem, sau anh ta c thc hin c ng nh bn trnh
khng?
C chng th sinh ngho kh: "c g mnh c ng tin. Ngay lp tc s xy trng hc khp ni trn t
Nht Bn cho mi ngi c ch hc tp." c sao c vy. Anh ta tr nn giu c. Nhng th hi xem anh
ta c thc hin ng nh suy ngh trc y hay khng?
Nhng suy ngh khng tng nh th, trong x hi nhiu v k. l v mi ngi thng nhn nhn vn
qu d dng, khng suy ngh ti kh nng kh thi cng nh d on ng thi hn ca cng vic.

Trong x hi, li c nhng ngi lp ra mt k hoch no y. "S hon thnh trc khi cht" hoc "Trong
vng mi nm phi thc hin". Nhng ngi ny l nhiu nht. Nhng ngi ni "trong vng ba nm" hoc
"trong nm nay s thc hin xong" tng i t. Cn "trong thng ny" hay "by gi bt tay ngay vo thc
hin" th hu nh rt him. Ti cha gp c ngi no tng "hon tt k hoch trong mi nm" c.
Nhng k hoc lu di, thot nhn c v nh rt tuyt vi. Nhng n thi hn th ni dung c th ca k
hoch l g cng khng sao thuyt minh ra c. Nguyn nhn chnh l do tnh ton thi hn qua loa. Mt
khc, t thn k hoch qu d.

Y L IU QUAN TRNG NHT TRONG LM N

Cuc i con ngi khng my khi sun s. Nhng vic khng ng ti thng xy n. Cng vic t khi theo
ng k hoch nh. trnh iu ny phi suy ngh ti mt phng php m ngi ta khng my khi .
l trong cng vic, cng nh trong hc vn ca mnh, cn phi xem xt li xem t trc ti nay ci g lm
c? Ci g cha lm c? Thnh thong cn phi "tnh s", c mt nhng g? Ni nh trong thng mi
l phi quyt ton thu chi.
Trong bun bn lm n, chng c ai ngay t u ngh rng mnh s l vn c. Ngi ta lp nghip da trn c
s vn ling v kh nng phn on th trng. Tnh th bin ng khi l khi li. Cui nm quyt ton s sch,
c nhng th ng nh tnh ton. C nhng th chng ging ai. Ri c nhng mt hng chc chn trm phn
trm l s c li nhng n khi lm li thnh l chng l ch. C nhng th cc khan him trn th trng,
phi tm mua bng c tch tr trong kho. Vy m n khi em ra bn li t ngi mua, bn khng chy.
Lc mi hi hn sao mua vo qu nhiu. V vy, trong lm n, iu quan trng nht l hng ngy phi ghi
chp s sch chng t thu chi cn thn. Lun kim tra hng tn kho, xem ci g l, li bao nhiu v l bao
nhiu phi tnh ton r rng.

CCH TNH TON "CI C, CI MT" TRONG CUC I

Nhn chung, cuc i con ngi cng vy. Cuc sng ca con ngi thng bt u t khi chn, mi tui tui cm nhn c s yu, ght.
Di y l cch chnh l nhng im m t trc ti nay t mnh cho l cha c.
Hin ti, mnh ang lm g, ang hc g v lm c n u, hay hc c ti u? By gi ang mua vo
mt hang no? nh bn ra sao? kim sot "lng thng hi" mt cch chc chn cha? Ch v my nhn
vin li bing, ham chi m li thm ht no trong s sch k ton khng? Cch kinh doanh nm nay c
th p dng cho nm sau khng? Ngoi ra cn phi suy tnh, trn tr im g na v.v. Cn kim tra c "s sch"
v tinh thn na. Cn thit phi "tnh s" tt c cc mt.
Ngho l chuyn thng tnh ca cc V s, v bn phn ca h l trung ngha, mt lng mt d v nc. Ni
vy thi, ch h l tng lp n hi nhiu thc go ca nng dn nht. Hin nay, V s l tng lp sng ho
huyn nht. Phng Ty dng ti sng n lm v kh trang b m h khng h bit, vn tip tc t rn
kim, no c ch g. Hi hn th mun.

Nhng hc gi ch ton nghin cu khinh in Tu, Nht, mt mc sng bi hc vn c i, coi khing tri thc
mi ca phng Ty, chm chn khng sao theo kp thi th. Nh th c khc no thy mng mn bn chy
vo ma h m vi tch tr t u ng.
Li cn c nhng sinh vin, hc cha ra u vo u, cng vi ra lm vin chc. Kt cc sut i ch l anh
vin chc qun. Nh th c khc g o cha may xong, vi mc em ra trng din.
Cha vt sch mi kin thc a l, lch s, vit l th cng khng ra hn, vi dc sch cao xa, ch c vi
trang l chn. Ri li chy sang cun sch khc. Nh th c khc no khng c vn m cng hc i kinh
doanh, v ch trong mt ngy l li chuyn sang kinh doanh th khc.
C c bao nhiu sch Ty, Tu, Nht i na m khng nm bt c tnh hnh th gii c khc no k cha
nui ni ming mnh m li i kinh doanh bch khoa m cng chng thm bit gy bn tnh.
Cho d c hiu tnh hnh th gii i na, nu khng t tu dng chnh sa bn thn th cng chng khc g c
th gp cho hng xm bun bn, nhng trm ln vo nh mnh khun ht c lc no cng khng hay.
M ming l tun ra trng giang i hi nhng kin thc mi ang l mt, nhng chng bao gi tm hiu bn
cht thc s ca n, bn thn mnh ng ch no cng khng bit, nhng k nh vy c khc no ch bit
tn hng m chng bit gi c, cng dng ca n ra sao?
Nhng hng ngi ti nghip nh vy khng phi him trong x hi ny.
Nguyn nhn l con ngi ph mc cuc i theo dng chy thi th, sng tri sng ni. Li cha khi no
t xem li mnh: "T khi sinh ra n nay lm c nhng g? T nay v sau s tip tc ra sao?" nn mi xy
ra nhng chuyn nh vy.
Phn tch r tnh hnh bun bn, v lp k hoch cho sau ny th vic kim tra s sch, rt kinh nghim trn
c s quyt ton l vic cn thit.
nhn thc r ch ng hin ti ca mnh, ra phng chm, k hoch cho tng lai th cn phi kim
tra li tri thc v tinh thn ca chnh mnh.

"CHM SC" C HAI V

T "chm sc" c hai v. V th nht l Bo h. V v th hai l Bo ban. Bo h l s gip v che ch. Bo
ban l vic ch dn cho bit nn lm iu g th c li, nn trnh iu g c hi. C c hai v ny mi thc s
l chm sc. Lm tt c hai v th mi vic trong x hi nht nh s u vo y.
Cha m bo h cho con ci bng cch cho ci n, cho ci mc, V con ci nghe theo li bo ban ca cha m.
c nh vy, quan h gia cha m v con ci mi n tho.

Chnh ph bo h dn chng v x hi theo lut php, tc l da trn lut php bo v sinh mng, danh d v
ti sn ca dn chng, bo v trt t tr an x hi. Nhn dn chp hnh ch th v khng quay lng li mnh
lnh ca chnh ph. Nh th mi gi c mi quan h cng - t, tc l m bo c ch nc li dn.
Theo l , bo h v bo ban, hai v lun phi ng hnh v ngang bng, nh th mi ng ngha ca t
"chm sc". Mt v hng th tai ho s xy ra. Trong x hi thng xy ra nhiu vn cng bi v dn chng
v chnh quyn bn no cng ch hiu v lm theo v c li cho mnh.

KHNG TH BO H NU THIU CH DN
V d, nu ngi lm cha, lm m bit con mnh hay chi bi lu lng, tiu pha ba bi, khng chu nghe theo
s ch dn, bo ban m vn tip tc chu cp tin bc chiu theo n l th d v bo h m khng dy d.
Ngc li con ci c gng, chm ch, ngoan ngon nghe theo s bo ban ca cha m, nhng li khng c
m bo ci n, ci mc, khng cho hc hnh l th d ch c dy d m khng bo h.
V d trc l bo h qu ng, v d sau l cha m khng c lng t bi. C hai trng hp buc ti phi nghi
hoc thi ca ngi lm cha lm m.
Ngi xa c cu "Lm n mc on". mun ni n trng hp ngi ta tm mi cch khuyn nh, can
ngn bn b khng nn lm mt vic g , nhng khng c bn b nghe theo li cn b on ght. i vi
loi ngi y, ng lo lng cho h nhiu qu, nn chng mc va phi thi. Ngi khng theo s ch dn th c
bo h cng hng.
Li c nhng ng gi lm cm mang gia ph t my chc i n ch chu cht cht cht hoch ho. Li c ng
ch h xa, gi con rut ca ngi khut ti, ch th vic ny vic khc v mng chu cht bc tnh, bc ngha.
Ri li cn chuyn khn nn na l lp di chc gi hng chim ot ti sn ca a chu cn th di m m
ci b m.
Tt c nhng v d trn l nhng minh chng cho thy trong quan h gia con ngi vi con ngi lun xy
ra s khng cn bng gia hai v ca t chm sc. Hoc khng bo h m ch c bo ban, ch dn qu . Hoc
khng bo ban, ch dn m ch bo h qu mc.
Ngoi ra, trong x hi cn c hot ng c gi l Cu t Ngi ngho. Khng phn bit ngi thin hay k
c, khng tm hiu nguyn nhn dn ti ngho kh m ch bit cho tin cho bc. Gip nhng ngi khng
chn nng thn l l ng nhin, nhng c nhng k c cp cho nm u thc l lp tc bn i ba u
ly tin mua ru ung. l v d r nht v vic ch bo h qu mc m khng ch dn, dy d. Ngay ti Anh
quc, ngi ta cng gp phi nhng chuyn nan gii nh th. Ch c bo h khng t s b li dng.

CN THIT PHI C C HAI LOI "CHM SC" TRONG CHNH TR

Th ng dng l lun trn y vo chnh tr xem sao.

Nhn dn ng thu m bo chi ph ngn sch chnh ph, duy tr ti chnh cho quc gia. Vy m ti cc quc
gia chuyn ch nh Nht Bn, kin ca nhn dn khng nhng khng c tip thu m ngay c Ngh vin ni ngi ta ni ln kin ca mnh - cng khng c nt.
Nhn dn nui dng chnh ph bng tin thu v nhiu th khc, c ngha l nhn dn ang bo h cho chnh
ph. Nhng nhng kin ngh, gp ca nhn dn i vi chnh ph li b cm on. Nhng v vic nh th
nhiu v k trong x hi.
Hai v bo h v ch dn ca t "chm sc" cng chnh l nguyn tc kinh t c bn, nguyn tc trao i ngang
bng. V th, cn phi tm nim k iu ny vo bt c hon cnh no trong cuc sng, trong sinh hot x hi.
Nhng cng c ngi ph phn rng, ci chng lin quan g n cuc sng hay n ngh nghip ca ai. Ci
g cng tnh ton hn thit, so o qu nh vy th cn u l tnh ngi. Nhng nu suy ngh theo cch th
th ng c bo h hay ng c p buc cn hn, v n s lm tn hi tnh cm ca i tc, khin cho vic giao
tip v cc quan h tr nn xu i.
Ti cng xin ni thm trnh hiu lm. Con ngi h nhn thy ngi ta kh s, ti nghip th ai m chng
ng lng trc n v mun gip . l s chm sc theo v bo h. Vic gip tuy khng xut pht t
quy lut kinh t nhng l hnh vi c khen ngi v phng din o c. Con ngi khng th sng ch bng
l tr, bng tnh ton lnh lng trong sut cuc i.
Hi cc bn sinh vin Nht Bn, ng c lc no cng ch a ra quy lut kinh t trong cc mi quan h m
qun mt tinh thn nhn i tng tr trong mi con ngi.
Thng 3 nm Minh Tr th tm (tc nm 1875)

PHN MI LM
TIP THU C CHN LC VN MINH PHNG TY
Nu con ngi tin tng s vt mt cch m qung th s gi di, ngu to s trn lan. Chn l ch sinh ra t
s hoi nghi. Trong x hi, ngi ta tin vo sch v, tin vo li ni ca ngi khc, tin vo s n i, tin vo
tc thuyt, vo li bi ton. Trc khi thnh hn cng phi nh thy bi xem tt xu, c khi mt c lng
duyn v tin li phn. B m st, khng i khm bac s m li cng bi. Tt c u do lng tn ngng ca con
ngi. Ti khng ngh rng chn l c sinh ra t tn ngng. Mt khi con ngi cn tin vo nhng iu
khng phi l s tht th th gii ngu to cn tn ti mi mi.

VIC TM KIM CHN L THNG BT U T S HOI NGHI

Nhng tin b ca vn minh u ra i t s pht hin chn l trong qu trnh nghin cu mi s vt t nhin
xung quanh ta. Nguyn nhn pht trin ca nn vn minh phng Ty cng xut pht t tinh thn hoi nghi.
Galile tm ra thuyt Tri t quay quanh Mt tri v nghi ng thuyt Mt tri quay quanh Tri t. Newton tm

ra quy lut vn vt hp dn t vic quan st tri to ri. Watt pht minh ra my hi nc do ti hi khi
bc ra t phch nc. Tt c u t ti chn l xut pht t s hoi nghi trc cc hin tng, s vt.
V khng phi ch c khoa hc t nhin, nhng tin b ca khoa hc x hi cng vy. T ch hoi nghi ch
chim hu n l, nn xut Lut cm bun bn n l. V v sau, Thomas Clark chm dt thm cnh
ny. Hoi nghi v Cng gio Roma, Martin Luther thc hin ci cch tn gio. Nhn dn Php v cm gin s
bo ngc ca tng lp qu tc nn l cuc cch mng Php. Nhn dn mi ba bang Hoa k ginh
thng li trong cuc chin tranh ginh c lp v hoi nghi nhng lut l ca Anh quc. Cha ht, ngi Nht
Bn thng ngh rng n ng lm vic ngoi x hi, cn n b trng nom nh ca, cm nc trong nh.
Nhng Steward Mill vit bi "Gii phng ph n" xo b tp qun ny. Nc Anh vi hc thuyt mu
dch t do c c gii kinh t trn ton cu tha nhn. Nhng ti Hoa K, cc hc gi li ch trng hc
thuyt bo h mu dch, th hin lp trng coi trng vic nui dng v bo v cc ngnh sn xut trong
nc.
Ti phng Ty, c mt hc thuyt ra i th li c hc thuyt mi phn bin li. Nhng cuc tranh lun vi
cc kin, hc thuyt khc nhau din ra lin tc khng ngng.
Hy th so snh thc t vi tnh hnh ti cc quc gia chu xem sao? Chu vn trong vng m mui.
Ngi ta vn tin khng mt cht nghi ng vo li ca nhng ngi c coi l thnh nhn t hng ngn nm
v trc, vn m tn d oan, vn tin vo li ca cc ng ct. Chng th no so snh, hon ton khng th bn
lun c vi ngi phng Ty.
Tuy vy, vic mang trong lng s hoi nghi, khi xng ra d thuyt, tm ti chn l l mt vic ht sc kh
khn, n ging nh mun dong thuyn ra khi trong khi gi ngc vy. Nhng co khi vn may, gi thun th
chng tn nhiu cng sc, thuyn vn tin thng.
Tuy vy, ng c o tng s gp vn may nh vy trong x hi.
C mt cch t ti chn l l phi vt qua c cuc phn din, phi bo v c chnh kin ca mnh
trc mi kin i nghch.
Hoi nghi sinh ra chn l.

TIN CI G V NGHI NG CI G?
Cn phi c nng lc la chn: Tin vo ci g v nghi ng ci g? Kt qu ca hc vn chnh l ch nui dng
nng lc la chn .
Ngay ti Nht Bn, k t khi m ca c nhng thay i nhanh chng. Hu ht mi lnh vc nh chnh th,
trng hc, bo ch, ng st, in tn, qun i, cng nghip... u i khc. C th ni l mt minh
chng r rng cho thy nu khng hoi nghi, khng trn tr i vi cch lm c din ra sut bao nm qua
th s khng c ci cch v thay i. Tuy vy, ch n khi xo b "b quan to cng", c tip xc vi vn

minh phng Ty v mun bt chc theo n th ngi Nht Bn chng ta mi nghi ng v cch lm, v cc
tp tc ca mnh xa nay. l chng ta hc theo, ch khng phi l do chnh chng ta ch ng thay i.
Nhng c mt vn . Nu nh trc y chng ta tin tng khng my may nghi ng hay ph phn v cch
lm t trc n nay nh th no, th gi y chng ta li tin tng ti mc m qung vo vn minh phng
Ty nh th y. Ngy xa, chng ta bt chc Trung Hoa. Ngy nay, chng ta li quay ngoc mt trm tm
mi , ra sc bt chc phng Ty.
Chng phi l chng ta khng c nng lc la chn, kh nng cn nhc v vic du nhp vn minh phng Ty
sao? Du nhp ci g l tt v khng nn du nhp ci g v khng hp?
Bn thn ti, do hc vn hn ch, do kinh nghim t i cho nn cng khng th bn c nn du nhp ci g v
khng nn du nhp ci g ca vn minh phng Ty vo nc ta. Nhng nu xem xt tnh th ang thay i
mt cch chng mt trn th gii th hnh nh ngi Nht chng ta b sc p ca dng chy thay i, tin ngay
v tin qu mc i vi vn minh phng Ty, ng thi qun khuy v ph b lun truyn thng v tp qun
ca ngi Nht Bn.
Cn phi bit rng Nht Bn v phng Ty khc nhau v tp tc, khc nhau trong cch suy ngh, khc nhau v
tnh cm. Tp qun, cch suy ngh, tnh cm - nhng th hnh thnh v tn ti c ngn nm con ngi
trong mi x s - u khng th thay i mt sm mt chiu.
Nhng tp qun tt p phng Ty, nhng khi du nhp vo Nht Bn cha chc hp, th th nhng tp
qun cha bit tt xu ra sao m cng nh du nhp th cn kh hn nhiu.
V th, cn phi cn nhc k lng, phi tip thu c chn lc khi du nhp nhng tp qun t phng Ty.

NU NHT BN L PHNG TY...

Gn y, nhm ngi thuc tng lp trung lu trn, t nhn l phi tin b, cng nh tng lp tr thc thuc
nhm ch trng khai ho, c m ming l khen ly khen vn minh phng Ty. Khng ch trong lnh vc
hc vn, o c m t chnh tr, kinh t n c cch thc ung tr, ba n hng ngy khng c ci g l ngi
ta khng bt chc sao cho tht ging phng Ty. Ngay c nhng k m m v s tnh phng Ty cng ra
sc vt b nhng th xa hay ca Nht Bn, nhm mt chy theo ci mi. Chng phi l qu vi vng, qu
khinh sut sao?
Vn minh phng Ty ng l hn hn chng ta, nhng khng c ngha l ci g ca n cng hon ho c. Vn
minh phng Ty cng y ry khim khuyt. Phong tc phng Ty khng phi th g cng hay ho. Ngc
li, phong tc Nht Bn khng phi ci g cng km ci, cng c h.
V d, mt anh hc tr tr tui say m n mc tn th mt ng thy, ci g cng mun ging thy. Mua sch,
sm sa loi vn phng phm, sut ngy khng ri bn hc. Thy thy m thc ngy nh, anh hc tr
cng bt chc n ni mt qu ln ng ra m. Anh hc tr c mt mc tin rng ng thy l mt hc gi hon

ho khng c im yu, tp qun tt xu ng thy khng cn bit, c th l bt chc nn mi ra nng ni

.
Ngy xa Trung Hoa c nng Ty Thi xinh p. D nng c nhn mt, nhu my trng vn "phong tnh". Thy
th, nhiu c gi xu x cng bt chc nhn my. C l khng n mc phi ph phn cc c gi y. Nhng
vic ng ngy ca cc hc gi th c "phong tnh" g u, chng qua l thi nm n m thi, sao li i bt
chc? Thc l nc ci!(?)
Hin nay trong x hi, c khng t k ngho nn kin thc trong s nhng ngi mang danh khai ho, cng
ging nh anh hc tr tr tui n. Sau y, ti xin c so snh bng cch o ngc phong tc, tp qun gia
Nht Bn v phng Ty. V xin ph thc vo tr tng tng ca c gi v s nng su trong t tng ca
cc bc tin sinh t phong l ngi theo ch ngha khai ho.
Gi d, ngi phng Ty, ngy no cng tm ra, cn ngi Nht Bn c thng mi vo thng tm mt vi
ln. Tc th khai ho tin sinh s ni th ny: "Ngi phng Ty rt v sinh. Ngi Nht Bn lc hu th
khc".
Ngi Nht Bn khi i ng, c thi quen l bnh ng nc tiu trong phng, ban m nu c i tiu th
dng. Hoc sau khi i v sinh th khng c thi quen ra tay. Ngc li, ngi phng Ty d ang m cng
vn ra nh v sinh i tiu, v bao gi cng ra tay sau khi di v sinh. Thy khai ho chc chn s ni: "Ngi
vn minh rt sch s. Cn ngi Nht cha c khai ho bn nh con nt vy. Sau ny, nu tin b th c l
ngi Nht s du nhp tp qun ny ca phng Ty."
Ngi phng Ty, mi ln h mi u dng khn giy, xong vt vo thng rc. Cn ngi Nht khi h mi
dng khn mi xoa, ri git i dng li. Th no thy khai ho cng lp lun khin cng v thi quen ny trn
phng din kinh t: " t nc Nht Bn ngho ti nguyn, quc dn cn phi c tinh tit kim. Nu ngi
Nht ta cng dng khn giy khi h mi th s lm hoang ph ti nguyn g. V th, thi th chu bn mtc cht
cng khng sao. Nh m tit kim c ngun ti nguyn ca t nc."
Nu ph n Nht Bn trang im bng cch cng eo khuyn tai hay tht dy lng nh ph n phng Ty,
chc thy khai ho s mang c mn sinh l hc ra ph phn: " l s nhc nh ca nc Nht lc hu. V
khng bit rng ci g t nhin th c t nhin c hay hn khng. ng ny li ngu ngc eo lng lng "hnh
l" trn vnh tai, khin cho c th b tn thng. Trn c th ph n, ch quan trng nht l phn bng vy
m li ly ci th gi l dy lng qun tht vo y. Trng c nh lng ong y, va xu va gy hi cho chc
nng mang thai ca bng, v s gy nguy him khi sinh . C tip tc th ny, s gy ra ni bt hnh trong gia
nh, lm cn tr vic tng dn s, tc l lm gim ngun nhn lc - mt yu t quan trng cho s pht trin
ca x hi."
Ngoi ra, phng Ty, nh ca khi ch i vng khng cn phi ci then kho cht v t k trm. Cn Nht
Bn th phi kho trong kho ngoi vn khng yn tm. Ngay n c ti xch tay cng cn phi kho. Chc l
ng thy khai ho s th di thn tht ri phn: "Cng gio tht v i, tht tuyt vi. Cn Nht Bn th

chung sng vi k cp. Nht Bn lm sao c th snh ni vi phong tc, vi s t do ca phng Ty. Nn o
c ca cc nc theo Cng gio tht trit ."
Cn na, ngi phng Ty dng tu ht thuc. Thy khai ho li than th: "K thut Nht Bn tht hn km.
Ngay c ci tu ht thuc m cng cha pht minh ni."
Nu ngi Nht Bn i giy ty, cn ngi phng Ty i guc mc th chc thy li phn: "Ngi Nht Bn
khng bit s dng chc nng ca cc ngn chn, nn phi x giy...".
Nu canh rong bin, u ph l mn n ca ngi phng Ty th khng hiu l thy khai ho s cn phn n
u. Nu mn ln nng, hay trng hp cng c coi l mn n ca ngi phng Ty th chc thy khai
ho s tng bc n ln thnh mn ngon nht th gii cho m xem.
M thi, nhng chuyn nh th khng th k ht. Ti xin php c chuyn sang vn khc, vn tn gio.
Gi th, c cao tng Shinran(1) l ngi phng Ty v ng Martin Luther(2) l ngi Nht Bn. C l cc
thy khai ho s bnh phm nh sau: "Mc ch ca tn gio l cu vt con ngi ra khi chn u m. Nu c
nhng hnh vi nh git ngi, i li vi mc ch tn gio th chng qua l hnh ng xy ra trc khi
h bn lun v gio l m thi. c cao tng Shiran ca "phng Ty" th hin rt c th mc ch ca tn
gio. Tri qua bit bao cay ng kh cc, c cao tng Shiran hin dng c cuc i cho cng cuc ci cch
tn gio phng Ty. Nh m qu na dn s phng Ty qui y thnh tn tng phi To ng
(Sodo Shinshu(3)). V cng do li dy cao qu c ph bin rng ri khng st ni no, nn sau khi c cao
tng t th, khng cn cnh u ri mu chy gia cc tn do tranh chp tn gio. Mt khc, "ti Nht Bn",
ng Luther l ngi i u, ch xng lp ra Tn gio (Tin lnh) khc hn vi Cu gio Roma (Cng gio).
Nhng Cu gio khng d dng chp nhn, nn dn ti cc cuc chinh pht tn bo, lin tip xy ra cc cuc
chm git gia cc tn Cu gio v Tn gio. Ngay c sau khi ng Luther qua i, nhiu ngi Nht Bn v
ti vn tip tc b tn st, tin ti vt lc ca t nc cn kit v cc l do tranh chp tn gio. Cc cuc Thp
t chinh gy ra bao thm cnh tn khc. Tn gio do ng Luther ch xng cng mi ch cm ho c non
na dn s Nht Bn"!
-----------------------------Ch thch:
1. Cao tng Shinran (1173 - 1262): V t khai sinh tng phi Sodo (To ng) Shinshu - mt tng phi Pht
gio ti Nht Bn. ng cho rng con ngi qu yu ui khng th t cu mnh trc thin tai, lon lc. V vy,
ch c c tin tuyt i vo c Pht A-di-, ch tm nim Pht th mi ngi k c nhng k c nhn phm
ti, sau khi cht s c thc sinh vo ci Ty phng Cc lc. Vi ng, cu nim Nam m a di Pht tr
thnh mt cch t lng bit n v nim tin cu nhn th.
2. Martin Luther (1483 - 1546) vn l linh mc, tin s thn hc, gio s i hc tng hp Wuthenberg c.
L ngi dn u phong tro ci cch i xo b nhng gio lut kht khe, nhng tn iu ngu xun ca gio
hi Roma v xy dng tn gio mi.

3. Tng phi Sodo Shinshu l mt tng phi Pht gio thnh hnh vo na cui th k 12 (thi i vn ho
Kamakura) ti Nht Bn. Hai v khai t cho tng phi ny l hai thy tr: thin s Honen (Php Nhin) (1133 1212) v t Shinran (Thn Loan) (xem ch thch 1), Nu thin s Honen ch trng ch tm nim Pht
c ti sinh vo ci Ty phng cc lc th t Shinran pht trin thm mt bc quan nim ca thin s
Honen. o trng chnh ca tng phi ny t ti cha Honganji (Bn nguyn t) c Kyoto.
--------------------------------Tn gio Nht Bn v Ty u hon ton khc xa nhau. T lu, ti vn nghi vn v s khc bit ny. V u l
nguyn nhn ca s khc nhau . n nay ti vn cha t gii p c. Phi chng bn cht ca Thin cha
gio phng ty v Pht gio ti Nht Bn hon ton nh nhau? Ch c iu l nu tin hnh mt ni lc hu,
ngho i nh Nht Bn th t n s bin thnh s git chc; cn nu tin hnh cc nc phng Ty th t
n s tr nn n ho. Hay l do gia Thin cha gio v Pht gio vn c bn cht khc nhau? Hay l do nhn
cch ca nhng v khai t - gia c cao tng Shinran phng Ty v ng Martin Luther ca Nht Bn (????) hn km nhau? T ti khng th vi v a ra kt lun nng ni c. V th ti ch i v hi vng vo kt
qu ca cc hc gi hu th.

CH C HC VN MI NUI DNG NNG LC PHN ON

Nhng th d trn y c l lm sng t vn . Vic nhng ngi theo ch ngha tin b, vt b tp qun c
ca Nht Bn, tin tng hon ton vn ho phng Ty l hnh ng ht sc bp chp, thiu thn trng. Bng
thi ht sc bp chp, thiu thn trng. Bng thi ging ht nh tng m qung tin vo nhng tp
qun c Nht Bn, gi y h li tin tng m qung ci mi - vn minh phng Ty, n mc bt chc rp
khun c nhng khuyt im ca n. iu th hin r nht l trong khi vn cha tm ra c t tng no cn
phi tin, th nhiu ngi tr nn mt phng hng, tr nn dao ng tinh thn v vi vt b t tng
tng mt thi tin tng. Theo nh s bo ng ca cc bc s, th gn y trong x hi c rt nhiu ngi mc
bnh thn kinh, suy nhc tinh thn.
Hc hi vn minh phng Ty l iu tt. Nhng th sut i khng tin cn hn l vic tin tng thiu ph
phn.
Chnh sch "Ph quc cng binh" ca cc quc gia phng Ty rt tuyt vi, nhng khng th hc v bt
chc lun c s chnh lch mc sng gia ngi giu v ngi ngho trong x hi phng Ty. Ti khng
ngh rng t thu nh vo nng dn Nht Bn l nh, nhng nu so vi nng dn Anh quc b tng lp a ch
ngc i tn bo ra sao th nng dn Nht Bn cong hnh phc hn nhiu.
V th ti cnh bo khng th c nguyn tnh trng nh hin nay m pht trin. Trong x hi ang hn
lon gia ci mi v ci c, ang chng kin t tng cng vn vt phng Ty trn vo th vic la chn
ng l rt cn thit v cp bch trn c s so snh vn minh Nht Bn vi vn minh phng Ty, phi du
nhp ci g, phi kin quyt loi b ci g.
Hin nay, khng c ai c th lm c trng trch ny.

Ch c hc sinh sinh vin ca trng Keio ngha thc chng ta m thi.

Cc bn hy c nhiu, suy ngh khch quan mi s vt, nui dng tr thc, tm kim s thc ti thc a. Ci
m va mi tin hm qua, th hm nay phi hoi nghi suy xt li coi c cn ng hay khng v tm cch gii
quyt vo hm sau.
V l cc bn phi hc tp.
Thng 7 nm Minh Tr th chn (tc nm 1876)

PHN MI SU: CHY THEO C LP VT CHT S NH MT C LP

TINH THN
C LP C HAI DNG
Thi gian gn y, "c lp khng b tri buc" l cu ni ca ming ca nhiu gii trong x hi. Nhng phn
ln ngi ta u hiu sai ngha ca n. V vy, mi ngi chng ta cn phi hiu ng ngha ca cu ch khi
dng. T "c lp" c hai cch hiu phn bit nhau. l c lp hu hnh v c lp v hnh. Hay cn gi l
c lp v vt cht v c lp v tinh thn.
c lp v vt cht l mi ngi trong x hi u c mt gia nh, c ngh nghip, t lo c cuc sng ca
bn thn v ca gia nh, khng phi nh v lm phin ai. Tc l khng phi nga tay xin x ai.
c lp hu hnh nhn thy, nn d nhn bit. Cn c lp v hnh, c lp v tinh thn rt kh nhn bit v
ngha su sc ca n v lin quan ti nhiu lnh vc rng ln. Thot nhn c nhng th tng nh chng lin
can g vi c lp, nhng li mang s rng buc su xa.
Ti ly v d t con ngi gii thch c th hn.
Tc ng c cu "Chn th nht, ngi ung ru. Chn th ba, ru ung ngi". Cu tc ng ny mun nhc
nh con ngi ng dc vng ch ng mnh. Trong x hi hin nay, khng ch c ru ang ch ng con
ngi, m "thin hnh vn trng" th ang ch ng, lm cn tr s c lp v tinh thn con ngi. V d, ci o
lnh ln ang mc t nhin ch li thi khng dng na, phi i ct may o mi cho hp thi. Nh ca yn

lnh ang bng nhin ch l cht hp, phi kim nh mi cho ch lm phng yn tic thit i bn b.
Cm do canh ngt nh ch l m bc, phi ko nhau ra n tim mi l ngon. Ht th ny ti th khc,
c mt li mun mi, lng ham mun khng bao gi c gii hn. Nhiu gia nh tr thnh n l ca tin
bc, vt cht.
Cha ht, c nhiu trng hp cn b vt cht ca ngi ngoi chi phi. l, thy ngi ta may o vt th
mnh cng phi may o vt. Thy ngi ta xy nh hai tng th mnh cng phi xy ln thnh ba tng mi chu.
Nh bn b c ci g th d c phi chy vy vay mn nh mnh cng phi sm y nh vy. ng nghip x xm
v mt hng no l cng lng lng tm mua cho bng c mt hng . C ngi bn tay vn en a, sn si
th kch, vy m cng c eo nhn vng tht to. m h oi bc, tm xong l ra ch cn mc b yukata, ri
phe phy ci qut nan cho du mt. Vy m li i vn lun b pyjama dy s nng nc. "C th mi ging
vi Ty ch". D phi "ngm ng nut cay", ngi ta vn c c min sao cho ging ngi phng Ty, min
sao khng thua km ngi khc l c.
Tuy vy, vic bt chc ngi khc vn cn c th b qua. C trng hp "nhn g ho cuc" cn nc ci hn
na. Nghe n b hng xm mi sm chic o vi t thu ch vng ng nh, ngay lp tc cng t may mt ci
o nh vy. Mc sang khoe th hi i chic o ca b hng xm ch l ci o si bng th, im mt vi ng
ch m lp lnh ch c phi l t la, l si vng rng g u.
n nc ny th ci ang chi phi tinh thn khng cn l vt cht ca mnh, hay vt cht ca ngi khc, m
chnh l gic mng o. N ang hu hoi dn cuc sng ca bn thn v mi gia nh.
Chng ta phi t tnh ng. Mi ngi, hy t mnh o th khong cch n vi c lp v tinh thn cn bao xa?

GN GI C LP V TINH THN, PHI BIT CCH TIU NG TIN

Nu c phi gng mnh v cuc sng khng c mc ch r rt, c phi chy theo ht ham mun ny n ham
mun khc, th thu nhp mi nm c nghn yn, lng thng c trm yn chc cng tiu sch ht khng cn ly
ng no. Chng may, nu tuyt ng thu nhp, hay lng bng b gin on th chc l ch c cch h mm
m ngp.
Ci cn li trong nh ton l nhng th c v dng. Ci hc c ton l tp qun xa hoa. Tht l cm
cnh.
C phi kh s v ngh phi c ti sn mi c c lp tinh thn. n khi c c cht t ti sn li b chnh ti
sn thng tr, nh mt hon ton tinh thn c lp. Phng php c c c lp li chnh l phng
php lm mt c lp l vy. Ti khng nh ni l phi keo kit, cht bp tin bc. iu ti mun ni l phi
bit cch tr liu tiu pha ng tin. Con ngi iu khin ng tin ch ng ng tin sai khin con
ngi. Khng v ng tin m mt s c lp v tinh thn.
Cch thc chuyn t l thuyt sang thc hnh.

Ngi ta thng c cu: L thuyt phi i i vi thc hnh. Bit vy, nhng ngi thc hnh th t m phn
ln ngi l lun sung th nhiu.
L lun vn l nhng iu suy ngh trong lng c vit ra giy, c ni bng li. Hoc nhng suy ngh c
trong lng nhng cha c vit ra, ni ra, ngi ta vn gi l l tng, ch ca ngi . V vy, l lun
khng quan h trc tip vi th gii chung quanh. Tc l do vn nm trong tm khm nn n hon ton t do
v khng b bt k s hn ch no.
Mt khc, thc hnh l vic biu hin ra ngoi nhng suy ngh trong lng. Thc hnh tc ng trc tip vo th
gii chung quanh. V vy, thc hnh lun b rng buc bi th gii chung quanh, khng cn c t do nh
suy ngh trong u.
phn bit hai vic trn, ngi xa thng c cu: "Ming ni v Tay lm" hoc " ch v Cng sc". Cn
ngy nay, chng ta cng thng gi "L thuyt v Hnh ng".

CH TIN KHI THY KT QU

Ngi xa c cu "ni mt ng lm mt no". Tc l l thuyt v thc hnh khng thng nht vi nhau. Hoc
cn c cu ch trch vic ch ni m khng lm g c, tc l "ni nh rng leo, lm nh mo ma". Hay "tr tin
cho kt qu cng vic, khng tr tin cho li ni sung". C hai trng hp u l v d ph phn vic ni v
lm khng thng nht vi nhau. V vy, l thuyt v thc hnh cn phi l mt, phi n khp vi nhau khng
c sai lch d ch mt ly, mt t.
C hai t rt tin li i vi ngi mi hc. l t l tng v t hnh ng. Hai t ny b sung cho nhau,
thng nht vi nhau.
Ti xin c bn lun on di y, v nguyn nhn mang li li ch v nhng tc hi pht sinh khi s cn
bng gia hai ch l tng v hnh ng b ph v.

 C NNG LC PHN ON V HNH NG CN C NG C V BNH LI

Th nht, hot ng ca con ngi c s nng nh, to nh khc nhau. Din kch cng l hot ng ca con
ngi. Hc tp cng l hot ng ca con ngi. Vic ko xe tay, vic li tu ho, vic cm cy cuc l rung,
vic cm bt sng tc... cng u l hot ng ca con ngi.
Nhng u cng l hot ng ca con ngi, v sao ngi ta khng thch ngh ng kch m li thch tr thnh
hc gi. Ngi ta khng thch ngh ko xe tay m li thch hc k thut iu khin tu. Ngi ta ku ca cng
vic nh nng v ao c c theo nghip sng tc tr thnh nh th nh vn.
l do ngi ta phn bit hot ng ca con ngi theo kiu vic to tt, vic nh vt, vic nng, vic nh.
Ngi ta thng khng thch lm nhng vic b coi l nh vt, m mun theo lm nhng vic c cho l to
tt. C th ni l hnh vi cu tin b, hnh vi mong mun vn ln con ngi.
Ti sao con ngi li c mun chn la nh vy? l do tm v do ci ch ca bn thn ngi . Ngi c
tm huyt v ch l ngi cao thng. V th con ngi cn c tm lng cao thng. Ngi khng c tm
lng cao thng th s khng c hnh ng cao thng.
Th hai, hot ng ca con ngi c coi l to ln hay nh nht tu thuc vo mc c ch cho x hi, ch
khng ph thuc vo kh d ca n. V d nh kh khi nghin cu cc th c vy, c tng khng thua
km cc mn hc nh thin vn, a l, ton, c kh... Ni nh vy, nhng nu em so snh s to ln hay nh
b trn phng din c ch cho x hi th s khp khing.
Ti mun nhn mnh rng c th nhn bit vic no l c ch, vic no l v dng, v lm c cc cng
vic c ch th cn phi c nng lc phn on. V vy, nu nng lc phn on khng chnh xc th c b ra bao
cng sc nhc nhn cng khng mang li kt qu g, cng lao thnh cng cc.
Th ba, phi bit kim ch hnh ng ca mnh. ng thi hnh ng phi ng lc v ng ch.
V d, o c rt quan trng, nhng ang gia bn tic tng vui v li t nhin ng ln thuyt ging v o
c th hnh ng li tr thnh tr ci cho thin h. Hoc nh ti ging ng nu tranh lun kch lit v
mt vn no th rt hay, nhng nu cc bn sinh vin li em iu ra tranh lun trong cc dp hp
mt gia tc, hp mt ph n hay tr em th hnh ng s b coi l gn d.
bit phn bit ng ch, ng lc v bit kim ch hnh ng qu tht l phi da vo nng lc phn on.
Hnh ng nng n nhng thiu nng lc phn on cng chng khc no tu ho qun lp ng c, thuyn b
qun lp bnh li vy. khng mang li li ch g m v hnh trung li tr thnh hnh ng ph hoi.
Th t, c nng lc hnh ng nhng khng bit suy tnh thu o s gy tc hi; ngc li, suy ngh tuy cao
c v i, nhng khng c nng lc hnh ng th li cng t hi hn. Nhng ngi c suy ngh cao c v i
nhng nng lc hnh ng ngho nn thng hay than thn trch phn. No l cng vic mnh nh lm th
ngi ta lm trc c ri. No l cng vic khng b lm v khng ph hp, khng ng nh suy ngh.
Chng qua h ang bin h cho s thiu nng lc hnh ng ca chnh h m thi.

Thay v t trch mnh, h li i ph phn ch trch ngi khc. H ku ca khng gp thi, s phn hm hiu. C
nh l chng cn vic g ng lm trong x hi. H quay lng li vi i, ngh qun lo quanh. Ming th sut
ngy ca cm, mt th t ra bt mn, t c lp mnh. H coi mi ngi xung quanh u l k th, v c x hi u
mun vi dp mnh. C trng hp nh b thn kinh, cha cho ai vay tin bao gi m gp ai cng ngh l ngi
vay tin mnh khng chu tr.
Cc nh Nho hc u phin v khng c ngi i bit n. Hc sinh lo lng v khng c ai nng . Quan
chhc u su v khng c ni bu vu ln quan chc cao hn. Thng nhn cm thy vic lm n tht bt.
V s cm thy mt ng sng. Quan chc ri b cng s cm thy bun v khng cn c knh trng.
nhng ngi ny, sut ngy ton l u t, khng sao thy mt th vui no.
Nhng k bt mn nh th y ry trong x hi.
Nu cho rng ti ni hi qu, lm g n mc ; hoc gi i ti a ra bng chng, th chng cn nhn u
xa, c tm nhn cho k cc b mt ca nhng ngi xung quanh l r. t gp ai hn hoan vui v hnh phc
trong li ni, trong c ch, trong tm khm. Ton l nhng khun mt ti tm tru nng nh gp bt hnh c.
Chng phi l cm cnh lm sao?
i vi nhng ngi ny, cn cho h lm nhng cng vic ph hp vi nng lc hnh ng th t khc h s
tr li trng thi bnh thng. H s tm thy nim vui trong cng vic. V cui cng l suy ngh v hnh ng
ca h s thng nht l mt. Tuy vy, bn thn h hon ton khng t cm nhn c. Nm thng tri qua,
hnh ng ch dng li mc thp km, m l tng th c cao vi vi. Nng lc hnh ng ch c mt m i
thc hin l tng gp mi ln. Khng thc hin c th chm trong u t phin mun. No l mun lm
tng Pht bit chy. No l mun bin ngi b t lit thn kinh thnh ngi mn cm. Chng ta c th hnh
dung c s bt mn, ku ca ca h.

PH PHN NGI KHC TH D

Ngi ch c suy ngh cao xa m khng c nng lc hnh ng thng c c, b mi ngi ght b xa lnh.
Nng lc hnh ng khng bng ngi khc li hay em ci l tng ca mnh ra soi ri vo hnh ng ca
ngi khc v xem thng khinh mit ngi khc. i, coi thng ngi mt cch h cng s b ngi
khc coi thng li.
C nhng k b ngi i ght b v t cao t i, v ch mun ginh phn hn cho mnh, v ton i hi
ngi khc tht nhiu m mnh th chng chu n lc, v c m ming ra l ni xu ngi khc. S l sai lm
nu em h ra so snh vi nhng ngi xung quanh. Nu c lun ly ci l tng cao xa t cho l ng ca
bn thn mnh ra lm thc o bnh phm ch bai ngi ta, v cn tu tin mang ci khng tng p t
cho ngi ta th s t chuc ly cnh b ngi ta ght. V kt cc l s ri vo tnh cnh t mnh xa lnh mi
ngi, t mnh c lp mnh.
Cc bn thanh nin, cc bn sinh vin! Ti mun cnh bo cc bn th ny.

Nu cm thy bt mn vi cng vic ngi ta ang lm th t mnh hy ng ra lm th vic . Nu thy cch

lm n bun bn ca ngi ta rt d th t mnh hy th lm n bun bn nh ngi ta xem sao. Nu cm
cnh trc cuc sng ca hng xm th hy nhn li cuc sng ca nh mnh mt cht. Mun ph bnh tc
phm ca ngi ta th trc ht t mnh hy cm bt vit th xem sao. Mun ph bnh cc hc gi th t mnh
hy tr thnh hc gi. Mun ph phn cc bc s th t mnh hy tr thnh bc s. T nhng vic trng i
trong x hi n nhng vic cn con trong gia nh mnh, d l cng vic g i na hy ng vo v tr ca
ngi khc, suy ngh v lm th trc ri c nh gp g th hy gp . Cn phi suy ngh cho kn k, cho
thu o v kh d, v s nng nh ca cng vic ngi khc ri hy bnh phm. Trn c s ly ni dung
cng vic lm thc o, th d c can d vo ni dung cng vic y, hay thm ch c nhng cng vic khc
nhau hon ton v tnh cht, mi khng xy ra nhng lm ln ng tic khi so snh ch ng ca bn thn
mnh vi v tr ca ngi khc.
Thng 8 nm Minh Tr th chn (tc nm 1786)

PHN MI BY: BN V S TN NHIM

NI TI TN NHIM TC L NI TI TIN CY
Quan st mi ngi, quan st mt trm ngi, c th nhn ra ngi no l ngi chn chn, ngi no l
ngi trng cy c. Giao vic cho ngi ny gii quyt th nht nh l n tho. Giao vic cho ngi kia lm
chc chn l s hon thnh tt. Ai bc l c nhng phm cht vt tri, c k vng hn so vi nhng
ngi bnh thng khc l ngi c tn nhim.
Trong x hi con ngi, thng th nu khng c mi ngi t lng tin, khng c trng dng th kh m
lm nn tr trng g.
Thng c ngn hng iu hnh khi lng tin ln theo s u thc tin tng ca ngi gi, ca khch hng.
B trng, tnh trng c giao trng trch m bo li ch trong cuc sng v danh d ca ngi dn. Do
hc c mi ngi tn nhim, c tin tng trng dng nn mi c th hon tt c nhng cng vic ln
nh vy trong cuc sng.
Sn phm hng ho ca cc T hp bch ho Mitsukoshi hay Daimaru gi c lun nim yt r rng, cht lng
bo m, c ngi tiu dng tn nhim, yn tm mua. Cc tc phm ca nh vn Takizawa Bakin, ch cn
thy tn ng trn sch in l ngi c cm thy tin tng, t mua ngay. V nhng ni ny, ngi ny c

khch hng, c c gi mt mc tn nhim. Cho nn cc ca hng ca Mitsukoshi, Daimaru rt pht t.

Sch ca Bakin bn rt chy.
Tm quan trng ca vic c mi ngi tn nhim trng dng l ch .
Yu cu mt ngi c sc lc sc vc ni mt trng lng su mi k l mang ng su mi k l. Cho
ngi c ti sn tr gi mt nghn yn vay ng s tin mt nghn yn. l iu d nhin. N hon ton khng
lin quan g ti vic tin tng hay tn nhim c. Quan h con ngi trong x hi n gin nh vy. Trn thc
t, c ngi bnh thng ch sc lc vc c mt khi lng ba chc k l, nhng ngi ch cn ngi
m cng c th lm chuyn ng mt khi lng hng ho nng hng trm k l. C ngi, ti sn c nhn ch
ng gi mt ngn yn, nhng nu c s tin tng, tn nhim ca ngi khc th ngi y c th iu hnh
mt khi lng tin ln ti hng triu triu yn.
By gi ti a ra mt s th d. Hy th gi s sch thu chi ca mt thng nhn c ting l giu c ra xem
sao. So vi s thu vo th s chi ra gp nhiu ln. Khoan chnh lch ny cn nhiu hn so vi ti sn ca anh ta.
Ho ra anh ta cn ngho hn c nhng ngi n my khng mt ng xu dnh ti. Vy m ti sao mi ngi
trong x hi li khng nhn anh ta vi con mt nh vy. Chng cn phi ni ai cng bit v anh ta c c lng
tin ca x hi.
Con ngi, khng phi c ch cn c nng lc v cng khng phi do c ti sn ln l c c s tn nhim. M
s tn nhim c c l kt qu ca c qu trnh tch t dn dn bi ti nng v tr tu, bi tm lng chnh
trc, lng thnh tht ca ngi .

THT V GI KHC NHAU RA SAO?

Trc y, ti cp ti vic Tr v c em li s tn nhim. Tuy vy, trong x hi cng c nhiu k tin
tng l c tn nhim nhng thc t khng phi nh vy.
Thy lang bm thng sn pht phng khm ho nhong hng d bnh nhn tm ti. Tim bn thuc thng
khuch i qung co hng bn c nhiu thuc. Cng ty lm n m m li hay ph trng ci kt tin du
n rng tch. Hc gi thng khoe khoang th phng nhiu sch nhng chng bao gi c. Cng c k mt
ch ngoi ng khng bit, vy m khi ngi trong xe t li cm t bo ting Anh ra v nghin ngm. C ngi
Ch nht i nh th, sm hi r l trc li ca linh mc, nhng sng sm th hai l v chng li ci c m .
Trong x hi rng ln ny, tht gi, thin c ln ln. Kh m phn bit u l tt u l xu. Cng c trng
hp tn nhim lm ngi, ti khng c m c cng khng nt. Li cn nhng trng hp th ny na,
l nhng ngi sng n dt, trn trnh x hi. H h m ming ra l "ti khng mng ti danh ti li, v
chng qua cng ch l h danh nht thi m thi." Nhng trong bng h tht ra chnh l do bt bnh danh li
mi i lnh i thi.
Th nhng, nu ch nhn chm chm vo mt cc oan m khng nhn hin trng mun mu nhiu v ca x
hi vi ph phn th s ra sao? Ci g trong x hi cng ch bai phn i. Nhn x hi thy mi th iu tiu
cc xu xa. Phi chng h thc s mong mun s tin b x hi.

"Ti u mng ti danh ting, tn nhim trong x hi." Thot nghe qu l ku. Nhng bn cht ca danh ting
m bn thn h khng cn ti l g vy? Danh vng, ni ting theo kiu trang hong phng khm ca thy lang
bm, theo kiu qung co ca tim thuc th ng nhin cn phi trnh xa, khng phi bn n. V l
rm hng gi, v ngi ta bn h danh.
ng thi nhn t pha khc th quan h con ngi trong x hi khng phi l tt tn tt u xu, u di tr v
la o. Tri thc, nhn cch ca con ngi c th v nh thn cy. Cn danh d, s tn nhim c th coi l
nhng bng hoa n trn . V sao li khng chp nhn vic trng cy, chm bn ch ngy ra n n hoa? Ti
sao li phi chy trn n?
khng suy ngh cn k bn cht ca s tn nhim ca x hi, li trn trnh tt c khng t ci g, chng khc
g khng mun cho hoa n m cn giu nt gi tr ca cy na. Lm nh th c ch li g. Tri li s lm hi
cho x hi. T mnh tiu dit s sng, tiu dit s hu ch.

CN NI V BN THN MNH
Vy th c nn mong vo vinh hnh v tn nhim hay khng? iu ny cn phi c cu tr li r rng. Ti ngh
l cn nhng phi da vo n lc ca bn thn. Khi , cn phi xc nh r v tr ca mnh v i hi ngi
khc phi nh gi ng v mnh.
C c s tn nhim ca x hi bng chnh s n lc ca mnh, cng ging nh ngi hng xo cn v bn
go vy. K dt khi khch cn mua 10 k l li cn ln thnh 10.3 k. K gian ln th cn thiu i thnh 9.7 k.
L ra khch cn 10 k l th phi cn cho khch, khng tha khng thiu. S chnh lch d ch l 2 hoc 3
phn trm, nhng tch li s c c khon li ln. C th c ngi cho nh th l bit cch lm n. Nhng
nhn t gc o c kinh doanh, k gian ln l k ng b ln n.
Khng T c cu "ng bun v ngi khng bit ta. Hy bun v ta khng c ci g ngi bit". Cu ny c
ngha l ngi c ti c c th khng bun phin v khng c nhn nhn. Ngc li h lo lng v khng c
ti c g ngi khc bit n. Li rn ny l mt ch trng nhm thay i mt tp qun xu thnh
hnh trong x hi lc .
Vy m cc nh h nho hu th li hiu sai, cho rng c thu mnh li l c. Khng cn tranh lun, khng cn
biu l tnh cm ra mt, khng ci khng khc trc mt mi ngi. Nh th mi l thanh cao tao nh. H
sng bi nhng hc gi v cm ming cm nh hn. Tht l k quc!
Chng ta cn phi r b, phi thot khi ci tp qun lm ngi ta tr nn chn ght nh th. Phi tham gia
vo x hi con ngi sng ng, giao tip vi mi tng lp, tm hiu mi s vt, bit ngi v mi ngi
bit mnh.
Vy th phi lm th no tho sc pht huy c tnh cch v thc lc thc s ca bn thn, lm th no
cng hin cho x hi. Mun vy cn bn iu kin sau.

COI TRNG TING M

Phi hc cch ni nng. ng nhin khng c xem nh cc bi vit, cc tc phm, v ch vit vn c vai tr
quan trng trong vic chuyn ti suy ngh ca mnh cho c gi. Nhng thng bo trc tip nhng suy ngh
ca mnh cho mi ngi xung quanh, th khng c g hn l ni chuyn. V th cn hc ni cho tri chy, lu
lot, sinh ng. Gn y, nhiu cuc din thuyt c t chc. Ngoi ci li l c nghe nhng vn din
gi cp, cn c ci li na l c ngi nghe ln ngi din thuyt u cng hc c cch din t, cch ni
chuyn.
V phc phi nghe bi ni ca nhng din gi ngn ng ngho nn, din t kh khan th tht l bun chn.
Ngay thy gio ng trn bc ging, cch din t cng rt quan trng. V d gii thch v mt loi khong
cht nh "thch anh" chng hn. Nu ch hng xung hc tr vi khun mt nghim ngh v ni mt cu kh
khc: "y l vin thch anh" th d nhin hc tr cng hiu. Nhng nu thy gio ging gii t m bng t ng
sinh ng th chc rng s hp dn cc em hn. V d c th ni "Cc em hy nhn vo ci trn lng bn tay
thy v on xem n l ci g? Trng ging hn bi phi khng no? Trong nh thu tinh phi khng no? Thc
ra khng phi l thu tinh m l mt hp cht c khai thc t m. Tnh Yamaken c rt nhiu. Ngi ta gi
n l thch anh."
Khng hc cch ni, cch din thuyt l nguyn nhn chnh lm ngho nn cch din t ngn ng. Gn y,
sinh vin c xu hng snh ting Anh v cho rng ting Nht tht bt tin. L ngi Nht Bn m khng ni si
ting m , khng dng trn tru ting Nht th tht l t hi. Ting m pht trin cng vi s tin b ca
vn minh. Ngi Nht phi rn gia ting Nht, phi n lc hc cch trnh by vn mt cch tri chy mch
lc.

KHI GIAO TIP NT MT CN TI TN, NG NGI TA GHT

Mi gp nhau ln u m ngi i din li mang b mt kh m m, c khen m cng khng dm n n
ci v s tr thnh v duyn, th qu l chng bit ni th no.
Vic biu l v mt ti tn, sinh ng l mt im rt quan trng trong giao tip gia ngi vi ngi. V sao
vy? Bi v sc mt ca con ngi ging nh cnh ca vo ngi nh vy. giao tip, bn b, khch kha
n chi, ca nh phi lun rng m, sch s.
Mun giao tip su vi ngi khc m li khng ch n sc mt, dung nhan, ch tin vo cch ngn ca
Khng T, lc no cng ra v quan trng, cao o th c khc no mi khch ti chi m li treo lng lng b
xng ngi trc cng, c quan ti ngng li ra vo nh. Th th ai dm li gn?
Trn th gii, nc Php c coi l ci ni ca vn minh, l trung tm vn ho v tri thc ca nhn loi. Mt
trong cc nguyn nhn l kh cht ca quc dn. ng tc ca ngi Php lc no cng nhanh nhn, cch
ni nng hot bt, si ni, v mt vui v lm ngi ta d gn, d tip xc.
Cng c ngi s ni rng: "Li ni v dung nhan l do bm sinh, c c gng sa cng khng c. C ai ri
hi u m c phi hay bn lun chuyn ny". th c th nh vy. Nhng tng vy m khng phi l
nh vy. Tinh thn ca con ngi cng hot ng cng pht trin. N cng ging nh c bp nu thng

xuyn tp luyn th s pht trin v rn chc. Hot ng tinh thn s lm cho cch ni nng, sc mt dung nhan
cng tr nn tt hn p hn.
Vy m nh em vt b hot ng tinh thn, tr nn v cm, cm nh hn theo tp qun c h xa nay ca
ngi Nht qu l sai lm ln. Cho nn, chng ta lun phi lu tm, ng qun hc cch ni nng, cch biu l
tnh cm trong cuc sng hng ngy.

VT B HNH THC, HY THT LNG, THNH THC

Cng c ngi th ny: "Ni nh ng th c t im b mt cng ch l t im b ngoi thi. V li, trong giao
tip nh th thi khng c . Cn phi sm sa trang phc t tin na, li phi by v n thc ung,
ngi khng hp trong tnh cch v suy ngh cng vn phi tip, li cn phi m tic khon i na ch. Nh
th chng phi l xi by ngi ta chy theo hnh thc b ngoi ho nhong tn km sao?". kin ny cng
c ci l ca n, nhng hnh thc khng phi l bn cht ca vic giao tip. Hnh thc lm tr ngi trong giao
tip. Nu coi hnh thc l bn cht ca giao tip s sinh ra tp tc xu. Cng ging nh bn cht ca thc n l
dinh dng. Dinh dng nui sng c th nhng nu n nhiu gy bi thc, lm hi c th. Giao tip ca con
ngi cng vy. Trong thn mt, cn thng thn ch khng cn hnh thc. Chy theo hnh thc b ngoi khng
phi l bn cht ca giao tip. Trong cuc sng khng c quan h no thn thit nh quan h v chng con ci.
C l mi quan h c duy tr bng s bc trc khng che y, bng tm lng chn thc ngay thng. Ch
khi no gt b che y b ngoi, hnh thc bc trc mi c c thn thit yu thng. S thn thit ho
thun ch bc trc, thng thn. Ngi i thng ch nhng ngi hi ht, nhng ngi khng c t,
nhng ngi nht nho... cng l cch cao thi thng thng thn mt.

TM KIM BN MI, KHNG QUN BN C

Trong cuc sng, c mt thc t l nhiu ngi khng mun quan h vi ngi khc ch v suy ngh khc nhau.
Trong x hi, hc gi ch chi vi hc gi, bc s ch chi vi bc s. C trng hp, cng hc mt trng, sau
khi tt nghip, ngi tr thnh vin chc hnh chnh, ngi th bun bn lm n, c hai khng gp nhau, i
khi thnh ght b nhau, tht l khng bit phn bit.
Khi giao tip, phi mong mun c bn mi nhng khng c qun bn c. Hai pha khng th giao tip quan
h th khng th hiu mun ca nhau. V khng hiu c mun ca ngi i din cng c ngha l
khng th hiu c i phng.
Cn c bn thn th khng n gin nh vy. Chi vi mi ngi c c mt ngi lm bn l tt ri. V
chi vi hai mi ngi th chng phi s c c hai ngi bn hay sao? Bc u ca vic "bit ngi v
c ngi bit" chnh l ch ny. S tn nhim, danh d.. nn tm gc sang mt bn. Trc ht c lm sao
cng c nhiu bn cng tt.
X hi c mi hng ngi, nhng con ngi khng phi l qu, cng khng phi l mng x. K xu cng
khng nhiu ti mc gp ai cng thy ngi c nh lm hi mnh. ng qu c ngh hay s hi, ng
khch so, phi giao tip thng thn v thc tnh.

iu quan trng trong vic m rng giao tip l phi c tm lng rng m, quan h vi mi gii trong x hi,
khng b hp. Gp g bn b, c th l bn hc vn, bn lm n, bn nh c, bn hi ho... Trong mi trng
hp thch u l phng tin giao tip rng, c khi ch l tch tr, cc nc, hay bt tay cng c.
X hi v cng rng ln, quan h gia ngi vi ngi cng v cng phc tp. Chng l sut c mt i, con
ngi ch bit sng nh l c thn bn ngoe nguy trong lng ging hp l toi nguyn hay sao?
Thng 11 nm Minh Tr th chn (tc nm 1876)
D n 1.000.000 ebook cho thit b di ng
Pht hnh ebook: http://www.taisachhay.com
To ebook: T Hi Triu
Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.
Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi, ngi dch v Nh Xut Bn