EMSEDDN

SAM

TAAUK-U T A L A T VE FTNAT
HAZIRLATAN
KEMAL BEK
TRKE REDAKSYON
FLZ G V E R
TASHH
ESEN GRAY
B O R D O SYAH KLASK YAYINLAR
BASKI, STANBUL 2004 NSAN
DZ T A S A R I M I
KOORDNASYON
H. HSEYN ARIKAN
DNYA KLASKLER EDTR
VEYSEL ATAYMAN
TRK KLASKLER EDTR
KEMAL BEK
ISBN
975-8688-17-0
T R E N D YAYIN B A S I M D A I T I M
REKLAM ORGANZASYON
SAN. TC. LTD. T.
MRK.
MERKEZ EFEND MAH.
DAVUTPAA CD.
P E K M E R K E Z 6/3

9-22-23

TOPKAPI/STANBUL
B.
C A F E R A A MAHALLES
M H R D A R CADDES N O : 60/5
81300 K A D I K Y / S T A N B U L
T E L : (0216) 348 98 03 Pbx
F A K S : (0216) 349 93 45
H U K U K SERVS
T E L : (0216) 348 99 18

EMSEDDN SAM
TAAUK-U TAL'AT VE FTNAT
HAZIRLAYAN:

KEMAL

B O R D O ^ S Y A H
R O M A N

BEK

EMSEDDN SAM
Tanzimat yazarlarndan

emseddin

Sami,

1850'de, o zamanlar Osmanl snrlar iinde bulu

nan Yanya'daki Fraer beldesinde dodu. Bu ne
denle emseddin Sami Fraeri (Fraerli) diye de
anlr. Babas bir tmar beyi olan Hlid Bey'dir. lk
renimini zel olarak alan emseddin Sami, baba
syla annesi ldkten sonra kendisini yetitiren
byk aabeyi Abdl Bey'le birlikte Yanya'ya g
t. Burada, en iyi okullardan biri olan Zosimes
Rum Jimnaz'n (lise) 1868'de bitirdi. Okulda Rum
ca, Franszca, eski Yunanca ve talyanca'y ren
di; zel retmenlerden ders alarak Franszcasn
da ilerletti.
Mezun olduktan sonra, Yanya'da Mektb Kalemi'de bir sre al; daha sonra, 1871'de stan
bul'a tanarak Matbuat Kalemi'ne memur oldu.
Bir sre Ebzziya Tevfik'in kard Src (Ik)
dergisinde alt; 1873'te Hadka (Bahe) gazetesi
nin yaz ileri ynetmenliini stlendi. Hadka'mn
kapatlmasndan sonra yeniden kalemdeki grevi
ne dnd. Trablusgarp'ta sekiz yldr kmakta
olan Vilyet gazetesi iin ynetici ve yazar gerekli
olunca, Matbuat daresi kendisini buraya atad;
1874'te geldii Trablusgarp'ta dokuz ay kalan em
seddin Sami, stanbul'a dndkten sonra bir sre
eitli gazetelerde grev ald. Bunlarn arasnda y
nettii Sabah gazetesi, nemli bir yayn organdr.
-5-

1877'de Cezyir-i Bahr-i Sefd (Akdeniz [burada

Ege anlamndadr) Adalar) valiliine atanan Sava
Paa'nn mhrdarl grevine getirilerek yeniden
memurlua dnd; Sava Paa'yla birlikte Rodos'a
gitti. Be ay sonra balayan Rus sava nedeniyle
kurulan Sevkiyyt- Askeriyye (Asker Alma) Komis
yonunda baktiplik grevine getirildi. Ayn yl Tercemn- ark gazetesinde yazarlk yapt. Gazete ka
pannca, kendi kitaplarn da basan nl yaymc
Mihran iin "cep ktphanesi" dizisinde yaymla
nan kk kitaplar hazrlad.
1879'da Arnavutlar toplumsal ve kltrel ba
kmdan kalkndrmak amacyla kurulan Cem'iyyet-i Arnavudiyye'ye (Arnavut Dernei) ye oldu.
Aile ve Hafta dergilerini kard. 1881'de, Mbeyin'de kurulan Teft-i Askeri (Askeri Denetleme)
Komisyonu ktiplii grevine atand; lene dek bu
grevini srdrd.
1884'te Emine Veliye Hanm'la evlendi; bu evli
likten drt ocuu oldu (ocuklarndan biri, nl
spor adam Ali Sami Yen'dir). Pdih II. Abdlhamid'in baskc ynetiminin iddetlendii srada g
revine son verilmemekle birlikte Saray tarafndan
evinde "ikamete memur" (evinden kmama ve kim
seyle grmeme) edildi. 1893'te kars lnce, da
ha nce lm bulunan aabeyi Abdul Bey'in dul
ei Belks Hanm'la evlendi; bu evlilikten de bir o
lu oldu. Bu srada siyatik hastalna yakaland.
Son yllarn, yaptlar zerinde alarak geirdi.
Bu yaptlar arasnda en nemlileri, Trk dilinin en
nemli eski yaptlarndan saylan Kutadgu Billg, Or
hun Antlar ve Et-Tuhfet-z-Zektyye adl szlktr;
ancak bunlar (belki de tamamlanamadklar iin)
basmamtr.
emseddin Sami, 17 Haziran 1904'te ld,
Erenky mezarlna gmld; 1968'de kemikleri
-6-

buradan alnarak Feriky mezarlndaki aile kab

ristanna tand.1
Sanat
emseddin Sami, szlkl ve ansiklopedicilii, evirileri, oyunlar ve gazeteciliiyle tannr.
Onun tek roman olan Taauk-u Talat ve Fitnat
(Talt ve Fitnat'n Ak), yaznmzda Batl yntem
le yazlm ilk roman saylr.
emseddin Sami'nin dil ve ansiklopedi konu
sundaki merak, Zosimes Rum Jimnaz'ndaki
renimi srasnda balam olmaldr. Kk yata
Rumca, Franszca, eski Yunanca, talyanca ve
Franszca renmesi, hem dil renme yeteneine,
hem merakna, hem de yetitii evrenin toplumsal
ve kltrel yapma baldr. Bunda Osmanl top
lumunun Bat'ya yneldii, Bat kltrnn en
azndan aydnlar arasmda yaygnlat bir dnem
de yaamasmn da etkisi vardr. emseddin Sa
mi'nin, Kaams-u Trk (Trke Szlk), Kaams-u
Fransevi (Franszca'dan Trke'ye szlk), Kaa
ms-u Fransev (Trke'den Franszca'ya szlk) ve
Kaams-l-A'lm (Dnya tarihi ve corafyas ansik
lopedisi) gnmzde bile deerlerini koruyan, hl
yararlanlan oylumlu yaptlardr. Szlk yaznma,
noktalamasna ve ksaltmalarna yeni ve ada
yntemler getirerek gnmzdeki szlkln
temellerini atm olduu da sylenebilir.
1901'de iki cilt olarak yaymlanan Kaams-u
Trki, Osmanlca'daki tm szckleri kapsamakta
dr ve gnmz szlk yazmnda da en nemli
kaynaklardan biridir. emseddin Sami, szln
"Jde-i Meram" balkl nsznde "szln bir
1

emseddin

Sami'nin

yaamyks

konusunda

Agah

S u n L e v e n d i n emseddin Sami adl yaptndan yararla

nlmtr. T r k

Dil Kurumu Yaynlan. Ankara, 1969.

-7-

ulusun hazinesi" olduunu, "szcklerin bir takm

kurallara bal" bulunduunu, dilbilgisi kurallar
na gre ileyerek dili oluturduklarn syledikten
sonra, "Szl ve dilbilgisi kurallar yazl olma
yan bir dil, hi bir zaman yaznsal dil olamaz; n
k bu iki kitap, yazn'n esasdr. Yazn binas an
cak bunlar zerine in edilebilir. Dilin yozlama
sna kar bir sed yerini tutacak da bu iki kitaptr.
Mkemmel bir szl olmayan dil, doal serveti
demek olan szcklerini gnden gne yitirerek,
kendi sermayesiyle bir ey ifde edemeyecek dere
cede dar olur ve doru drst bir dilbilgisi kitab
olmayan dil, doru sylemeyi salayamayp gittike
yanl sylenir ve sonunda bsbtn yanl bir dil
durumunu alr. (...) Biz ki bin yldan beri yazl ve
yaznsallam bir dilimiz vardr, bu kadar sre
iinde ne dilimizin szcklerini toplayp mkem
mel bir szlk, ne de kurallarn hakkyla bir araya
getirip dzenli bir dilbilgisi kitab yazmzdr. (...)
Aslnda epey geni ve zengin olan Trkemiz ou
szcklerini yitirmi, Arapa ve Farsa'dan szck
lere bavurmadka bir eyi ifde edemeyecek ka
dar dar ve szcklerin kkleri ve trevleri belli ol
mayacak

biimde

sradan

halkn

syleyiine

uymayan yanl bir dil hlini almtr," demektedir.

Bu szler, yzyllar iinde ulusal kimliinden uzak
laarak "Osmanlcalaan" ve "yanl bir dil"e dn
en Trke'nin servenini pek gzel anlatmakta ve
daha soma uluslamann kuramcs Ziya Gkalp
bata olmak zere Mill Edebiyat dnemi sanatla
rna "camisinde Trke ezan okunan" bir lke z
lemini duyurarak o yol gstermektedir.
emseddin Sami'nin, szln nsznde da
ha soma Trklerin Orta Asya'daki ve dnya ze
rindeki dalmyla Trk dilinin kkeni konusunda
verdii bilgiler, dnemin aydnlan iin ok yeni, da-8-

has artcdr. emseddin Sami'ye gre, dilimize

"lisn- Osmn" denilmesi yanltr; ulusumuzun
ad Trk'tr ve "Bu ad bal olmakla vnlecek
bir byk milletin addr (...) Nice Arapa ve Farsa
szckler iermesine karn, bu kitabn "Kaams-u
Trk" (Trke Szlk) adyla adlandrlmasna bel
ki itiraz edenler bulunur. Ancak, dilimiz Trk dili
dir. Bu dille ilgili szle de daha baka ad dn
mek samadr."
Ona gre, "Yazn'n yaratc ve gzel yaptlar
vermesi de dilin dzeltilmesine, yabanc etkilerden,
zellikle Arap ve Fars etkilerinden kurtulmaya ba
ldr." Dilimizin Trke olduunu ilk kez ileri sren
odur ve bu tutumuyla Sleyman Paa, Ali Suvi gi
bi nc Trklerle birlikte Mill Edebiyat dnemi
ni balatacak olan Ziya Gkalp, mer Seyfeddin gi
bi Trklere zemin hazrlayanlardan ve yol gste
renlerden biridir; bu konuda, "Dilimiz gzel dildir.
Sylediimiz gibi yazsak ve o syleyi ve kurallar
iinde dilin iyiletirilmesine alsak dilin gzellii
ne uygun olan yetkin bir yazma sahip olacamza
phe yoktur," demektedir. Bu szlerinden anlal
dna gre, emseddin Sami ulusal yazn'n ancak
ulusal dille yaratlabilecei kansndadr ki Mill
Edebiyatlar'n ie dilden balamalar da onun yo
lunda yrdklerini gstermektedir.
emseddin Sami, Usl-i Tenkit ve Tertb kitabn
da, yaznmzda ilk kez noktalama imlerini derli top
lu bir araya getirip aklam; dil almalarnn ya
rn sra, Osmanl toplumunun yeni tant tiyatro
konusunda da, yazd baarl saylabilecek oyu
nuyla toplumu eitmek istemitir. emseddin Sa
mi'nin Victor Hugo'dan Sefiller, Frederic Souli'den
Seytan'n Yadigrlar, Daniel Defoe'dan Robinson gi
bi roman evirileri ve hemen her konuda dnce
lerini belirttii makaleleri de vardr.
-9-

Yaptlarnn

toplam dnldnde,

em-

seddin Sami'nin de Ahmed Mithat Efendi gibi top

lumun "retmeni" olmay amalad sylenebilir.
Balca yaptlar:
Roman:

Taauk-u Tal'at ve Fitnat,

1873).

Oyun: Bes yhud Ahde Vefa (Bes ya da Yemine

Ballk, 1876); eydi Yahya (1876); Gave (1877).
Szlk ve Ansiklopedi: Kaams-u Fransevi (Franszca-Trke Szlk,

1883); Kaams-u Fransevi

(Trke'den Franszca'ya Szlk, 1886); Tasrift-

Arabiye (Arapa Fiil ekimleri, 1888); Kaams-l
A'lm (Dnya Tarihi ve Corafyas Ansiklopedisi,
alt cilt, 1890-1896); Kaams-u Arabi (Arapa Sz
lk, "Cenbn" maddesine kadar yazlmtr, 1897);
Kaams-u Trki (Trke Szlk, iki cilt, 1901). e
itli: Medeniyeti slmiye (1880); Esrr (Mitologya,
1880); Kadnlar (1880); Gk (1880); Yer (1880); n
san (1880); Emsal (Bilgece Fkralar. 1880); Letif
(Hikmetli ve bretli Fkralar, 1884); Arnavuta Gra
mer (Bkre'te yaynlanmtr, 1886); Yine nsan
(1887); Lisan (Dil Konusunda Genel Bilgiler, 1887);
Usl- Tenkit ve Tertib (Noktalama mleri ve rnek
ler, 1887); Yeni Usl Elifb-y Trki (Yeni Yntemle
Trk Alfabesi, 1892); Neu Usl Sarf- Trki (Yeni
Yntemle Trk Dilbilgisi, 1892); Arnavut Alfabesi
(Bkre'te yaynlanmtr, 1900).
TAAUK-U TAL'AT VE FTNATTAN NCE
ANLATI TR
Taauk-u Tal'at ve Fnatm, Trk yaznnda
Batl yntemle yazlm ilk roman olduu kabul edi
lir. Ancak elbet de bu, daha nceki dnemde yazn
mzda anlat trnn olmad anlamna gelmez.
Yaznmzda zengin bir anlat geleneinin bu
lunduu bir gerektir. Szgelimi. "Dede Korkut Ki
lo-

tabnda bulunan on iki yk, olaanst olaylar,

abartmalar ve teki destan zelliklerini iermekle
birlikte, bir anlat (yani ykleme) tr olan des
tandan ykye geiin ilk rnekleri saylabilir. (...)
Dzszle ve iir biiminde olan halk yklerinin
yan sra, ounlukla dzszn arama iir kannlarak sylenenleri de vard. Halk ykleri, konu
olarak ya Divan yazm mesnevilerinde de kullan
lan lkselletirilmi kiilerin ya da din ulularnn
destanlam yaamlarn ilerdi. Okuma yazma
nn yaygn olmad dnemde, szl halk yks
gelenei, halkn anlat (bu gnk anlamda roman
ve yk) gereksinmesini karlyordu. Ozan ad ve
rilen halk airlerinin anlatt bu ykler Kerem ile
Asl, Thir ile Zhre, Arzu ile Kamber, k Garip,
Elif ile Mahmud, Asuman ile Zeycn gibi ak yk
leri; Krolu, ah smail, Celli Bey, Battal Gazi,
Kan Kalesi, Hayber Kalesi gibi dinsel motiflerle ka
rm kahramanlk ykleridir. Halk yklerinin
szl geleneine kout olarak, meddah ad verilen
ve bir kiinin taklitlerle anlatt meddah yks
gelenei de, szl yk geleneinin bir baka kolu
saylabilir.
Divan yaznnda genel olarak ak konusunu i
leyen mesneviler de eski anlat geleneinin yazl b
lmn oluturur. Dind mesnevilerde, birbirini
seven, birleme yolunda aclar eken ve sonunda
ayrlmak zorunda kalarak ektikleri aclar, znt
ler vb. nedenlerle len kahramanlarn aklar anla
tlrd. Tasavvufu mesnevilerdeyse, grnte gene
bir ak yks anlatlr; ama bu, Tann'y arayan
n duyduu tanrsal ak, bir baka deyile y
celtilmi ak simgelerdi. Fuzli'nin Leyl ile Mec
nun, eyh Glib'in Hsn Ak mesnevileri bu iki t
re rnek olarak gsterilebilir.
Doallkla gerek szl Halk ve Meddah ykle-11-

rini, gerekse Divan yaznnn mesnevilerini, gn

mzdeki anlamda birer anlat saymak olanaksz
dr. nk bunlarn kahramanlar kalplamtr,
yaamda karlklar yoktur. Olaand motiflere,
abartmalara yer verirler; olaylarn geliimini dei
meyen emalara uyarak anlatrlar. Konuda ve bi
imde zgnlk deil, gelenek nemlidir.
Aziz Efendi'nin 1796-1797 yllarnda yazd
Muhayyelt (Hayl Edilenler) adl yapt konu, dil
ve anlatm bakmlarndan Binbir Gece Masallan'ndaki Dou geleneini srdrmekle birlikte, XVIII. yzyln stanbul yaamndan gereki saylabi
lecek gzlemlere yer vererek gelenekten ayrlan ilk
yapttr. Tanzimat dneminde, Taauk-u Tal'at ve
Fitnatla ayn tarihlerde yaymlanm olan, Ahmed
Mithat Efendi'nin Kssadan Hisse'si ve Letif-i Rivyt (Sylenen Ho eyler, 1870-1895), Emin Ni
hat'n Msmerernme'si (Gece Toplantlar Kitab,
1872) anlat tr rnekleri olarak saylabilir."'
TAAUK-U TAL'AT VE FTNAT
Taauk-u Tal'at ve Fitnat, emseddin Sami'nin
henz 22 yanda yazarak yazn yaamna balad
yaptdr. Yazarn stanbul'a geldikten ve Matbu
at Kalemi'nde memur olarak greve baladktan
hemen sonra yazp yaymlad bu yapt, eski gele
nein kimi kalplarn srdrmekle birlikte, yazn
mzda anlat (roman) trnn ilk mei olarak ka
bul edilmektedir.
Yaptta, roman eleri bakmndan, hem o sra
larda bol miktarda evrilen Coumcu (Romantik)
romanlarn hem de halkn ve aydnlarn alk ol1

K e m a l Bek,

Geliim Hachette Alfabetik Genel Kltr An

siklopedisi, Geliim Yaynlan, stanbul; "yk" madde

sinin iindeki "Trkiye de yk" (c. 8) ve " R o m a n " mad
desinin iindeki "Trkiye'de Roman" (c. 9) blmleri.
-12-

duu mesnevilerle halk hikyelerinin konu ve bi

imsel kalplar kullanlr.
Yaptn konusu olduka dolantl (entrikal) bir
geliim izgisi gsterir: 18 yanda yetim bir ocuk
olan Tal'at Bey, yine bir yandayken ksz kalan,
babasn tanmayan bir kz olan Fitnat'a ilk gr
te k olur. Ancak kz sokaa bile karmayan tu
tucu bir adam olan babal ttnc Hacbaba ak
si, dediim dedik bir adamdr ve vey kzma kendi
ltlerine gre bir koca bulmak istemektedir. Bu
nun zerine Tal'at Bey, kz klna girerek Fitnat'la
arkada olur. Ancak Hacbaba, kzyla evlenmek is
teyen zengin Ali Bey'in nerisini kabul eder. Ali Bey
kzn babas yandadr. Bu evlilie kar kan k
z, kandrarak Ali Bey'in evine getirirler. Ali Bey'in
kendisine dokunmasna raz olmayan

Fitnat,

Tal'at'la birleememenin acsyla intihar eder. Eve

kz klnda gelmi Tal'at da sevgilisinin cansz be
denini grnce dp lr. Annesinin kzma yazd
muska biimindeki mektubu okuyan Ali Bey,
gerekte Fitnat'n yllar nce gebe olduunu bilme
den boad karsndan doan kz olduunu re
nince ldrr ve alt ay soma o da lr. Yazar, ro
mannn banda (4-9. blmler), Fitnat'm annesi
Sliha Hanm'n bandan geen akn, evliliinin
ve boanmasnn yksn ayrntl biimde anla
tarak, romann sonundaki "kocann" "baba" kma
s konusunda ipucu vermitir.
zetten de anlalaca gibi Taauk-u Tal'at ve
Fitnat, birbirini seven genlerin evlenmelerine engel
olunmasnn, evlenecek kimselerin ya ve deneyim
bakmndan birbirlerinin dengi olmamasnn ac so
nular douracam anlatarak ibret dersi vermeyi
amalayan bir yapttr. Genlerin ilk grte birbir
lerine k olmalar; ortaya ayn kz seven bir n
c kiinin kmas; akn bir takm engellerle kar-13-

lamas ve birlemelerinin olanakszlamas; erke

in kz klna girerek sevgilisiyle balant kurmas;
yllarca saklanan sr; kzn kocasnn aslnda baba
s olduunun renilmesi; anlatnn sonunda ana
kahramanlarn l gibi motifler hem eski halk
anlatlanyla mesnevilerin hem de Coumcu roma
nn ortak motiflerinden saylr.
Ayca bu motiflere, yazarn bir ibret dersi ver
mek istemesi; yazarn kiiliini gizlemeyerek okur
lara bilgi vermek zere araya girmesi, kendi d
nce ve yorumlarn anlatnn arama katmas
{Cevdet Kudret'in deyiiyle, yazar yaptn "Daha
nce Ahmed Mithat'ta grdmz zere, okuyu
cularla konua konua yrtm; okuyucular
sanki okuyucu gibi deil de, meddah hikyesi din
leyen kiiler gibi almtr");' kahramanlarna kar
yansz olmay ve kendisini olayn akna kaptra
rak duygularn belli etmesi; olay anlatrken za
man zaman konu dna kmas vb. de eklenebilir.
Yaptn kahramanlar olan Tal'at, Fitnat ve Ali
Bey, Coumcu anlatlara uygun olarak tek boyutlu
anlatlmlardr. Bir baka deyile, zyaplan olay
larn akyla ve etkisiyle deimez; dolaysyla tra
jik atma da yaamazlar. Yazarn amac da zaten
kiilerinin yaam karsndaki tavrlarm anlatmak
deil, okura roman yoluyla bir ibret dersi vermek
tir.
Romann gelenekten asl ayrlan yn, anlat
dilidir. Yazar anlatm bakmndan yaln, sssz.
dorudan bir anlatm yelemitir. Bununla birlik
te, yazarn yabanc szcklere kar olsa da ok sa
yda Arapa ve Farsa szck kullanmaktan kanamamas, belki de sonraki yllarda belirginleecek
olan "ar Trke" grne ulamasna da yardm1

Cevdet Kudret, Trk Edebiyatnda Hikye ve Roman, C.

1. Varlk Yaynlan. stanbul. 1965. s. 69-71.
-14-

c olmutur denebilir. Yazarn, kitabn sonuna koy

duu notta, "bu kitapta Trke szcklerin bili
nen yazmlarna ok uyulmayp, bir dereceye ka
dar, sylenilerine ve kimi Arapa szcklerin da
hi, halktan kimselerin azndan ktna gre ya
zlm olduklar hatrlatlr," demesi de, bu szck
lerin ancak halkn konumasndaki biimlerinin
Trke olduunu kabul ettiini gstermektedir.
Not: Taauk-u Tal'at ve Fttnafm dilini g n m z dili
ne uyarlamak zorunda kaldk; nk, Osmanlca'yla yazl
m olan bu roman anlamak, Osmanlca biliniyorlarsa,
g n m z okurlan, hele renciler iin olanakszd. Bu ko
nuda u y n t e m i kullandk: Y a z a n n anlatan olan blm
lerde

Osmanlca

szckleri,

szlk

anlamlaryla

deil

cmle iindeki balamlarn gzeterek g n m z szckle

riyle deitirdik. Yazarn cmle yapma ve anlatmna pek
dokunmadk. Yalnz yazar, romannn b t n n e yalann
da "imdiki" ve "grlen gemi ( d i l i gemi)" z a m a n l a n n
yerine "geni z a m a n " kipini kullanm; z a m a n tutarllm
salamak amacyla bu kipleri grlen gemi z a m a n a d
ntrdk. Karlkl konumalar ve mektup metinlerini,
dnemi canlandrdndan olduu gibi braktk; Osmanlca
cmle ve szcklerin Trkeleriniyse dipnot biiminde,
sayfa altnda verdik. Metinde ( ) iinde dz olarak verilen
az sayda szckse, anlam daha belirginletirmek iin ko
nulmutur.

Metindeki alaturka

saaeri ada

saatlere

(aa yukar) evirmek iin alt says eklenmelidir.

-15-

TAAUK-U TAL'AT VE FTNAT

I*
Szba
Aksaray'da ufack bir oda. Tantanal deil,
ancak pek temiz denmi bir odada, yzn
de bir gzelliin ykmlar grnen, elli elli
be ya(lar)nda bir kadn,

minder stne

oturmu bir ey dikiyordu. Gz dikite, eli

inede, ama zihni baka yerde olup bir ey
dnyor;

dndke mahzun ve zgn

olur gibi grnyordu.

Zavall yal insanlar, gemi eyleri hatr
larna

getirdike

mahzun

olurlar.

nk,

mrlerinde geirmi olduklar sevinli gn

lerini andklar vakitte, o gnlerin bir daha
geri dnmeyeceine yazklanrlar ve ekmi
olduklar zntleri hatrladklarnda, gnl
lerinin yaralan tazelenir.
Bu kadnn karsnda on sekiz on dokuz
ya(lar)nda, yznde hl ty ts yok, pek
gzel, gecelik giysilerini giyinmi bir gen
oturmu,

bam eline dayam ve yastn

zerine bir kitap am, fakat gzlerini kitaba

deil, karsndaki duvara dikip derin derin
dnmeye varm ve hayran hayran bakakalmt.

Minderin karsnda bir sandalye

zerinde, ne yata olduunu fark edemem,

-19-

ancak yalca grnr bir arap

kan otur

mu, yzn iki eline ve dirseklerini dizlerine

dayam; byk bir aknlkla gzlerini ka
dndan olana ve olandan kadna gezdiriyor
du.
Kadn, arabn bu trl bakn yan gzle
grd gibi, ban kaldrd; arap ise renk
vermemek iin gzlerini kapya doru evirdi,
tavana doru kaldrmaya, ksacas kadnm ve
olann yzne bakmamaya mecbur oldu.
Kadn o vakit yzn gence evirip, yle dal
m olduunu grd gibi:
Olum Tal'at, ne oldu sana bu gn?
Her zamanki gibi, okuduun eylerden bize
bir ey sylesene. Baksana, dad onun iin
bekliyor. Hem de dad ok merak etti o hik
yenin sonunu dinlemeye... te bir saat var
ki, bir sana bakyor ki balayasn, bir bana
bakyor ki sana syleyeyim. Ancak, kendisi
sylemeye utanyor, dedi.
Dad, sandalye stnde kmldanarak:
Ha, ha, buyuk hanim eyi syler, ben
ok ister o hikye dinlamak. ok gzel hik
ye... amma bakar k, hanim dikmaa dalm,
bey duunmaa varm; ben de sukut eder

durur. Kuluk in hazr yemak var. Ahama

yabacak, amma vakit var bende... diyerek,
sz uzatt.
Tal'at Bey, arabn anlamsz szlerini din
lemeyip:
Ah anneciim, bilmem ne oldum, bu
gn keyfim yok, dedi.
1 Zenci.
2 Susar.
-20-

 Allah'a emnet, olum nen var?

Bir ba ars, bir sersemlik, bir...
Vah vah... Olum, hastalk akaya gel
mez, kendini bir hekime gstermelisin.
Aman buyuk hanim, bu hakmlar! Ba
agrisi hakim eyi yabmaz, okutmali ha? Ba
eyi' olmak ister, ba agrisi gitmak ister, okut
mali, ha ne ya hanim. Gaan 2 sene bana nasil sitma galdi! U 1 ay sitma... Hakim galur gidar, hab 4 verir, hem ne hab! Zehir! ok 5 defa
boazma galdi. lhi yrabbi! Ne akdi 6 ben o
hab ile... Hab adam eyi eder mi? Hab sitmaya ne yabar? Sonra, Allah raz olsun, bizim
abla galdi, beni gordi, tanimadi; o kadar ben
zaf oldi. Benim boyun ip gibi oldi... Abla ai
di habi, att pencereden... Beni aidi, Kocamustafabaa'ya goturdi. Orada bir herif var,
amma onun nefesi menur! 8 Heb stanbul
ona gider. A m m a sitma, yalniz sitma eyi eder
o. Ba agrisine, baka eye karimaz. Beni
okudi, balad... te bag hl kolumda duru
yor. Hi o vakttan beru ben sitma grmedi.
Aa, dad! O eylere sen ben inanrz,
imdiki genler inanmaz; bouna yorulma.
Aa! Ona kim 9 inanmaz? O her km 1 0
okudiysa eyi etti. O, ktabla, heb ktabla, k-

yi.

Geen.

3 .
4

Hap.

ok.

ekti.

Zayf.

Okuyup flemesi mehur; nl.

9 Kim.
10

Kimi.
-21-

tabdan okumu; amma nefesi

de var. Haa,

herkes okur, amma nefes baka ey...

Dad nefesle ilgili ne kadar sylese doymu
yordu. Ancak ko 2 sylesin! Sliha Hanm, bu
trl inanca ok nem vermediinden, arabm yukardaki yant verdikten sonra, ne o ve
ne Tal'at Bey, dadnn laklakyatna 3 kulak
asmayp, birbirleriyle sylemeye baladlar:
Bu gn kaleme 4 gitme olum. Aye ka
dn eczahneye gnderelim, bir hekim bul
sun getirsin.
A m a n vlideciim, 5 ok ehemmiyet 6 ver
diniz. Bir eyim yok; kaleme gittiim gibi a
lrm. Ne hekime iktiza 7 kalr, ne bir eye.
Tal'at Bey kalkp giyinmeye gitti; giyinir
ken yz bin hayl zihnine gelir geer.

Okuyup

Brak.

flemesi.

Bo szlerine.

alt devlet diresi.

Anneciim.

nem.

Gerek.
-22-

n*
Sylei
Aye Kadn, Tal'at Bey'in gitmesiyle birlik
te, Sliha Hanm'a yaklap:
te hanim, ben sana her gun syler.
Maallah, Allah'a emanet, ocuun 1 yirmi ya
na vardi. imdi evlendirmeli; eve galin gatirmeli. Allah hfz eyleye, 2 ocuu aldadup da
bir yere i gveysi 3 alurlar ise biz ne yabar?
Bir evde iki ihtiyar kadin... Galin evin enlii
dir. Bu ocuu evlendirelim, dedi.
Yok yok dad, korkma. Benim Talat'
grmez misin, ne kadar usludur? Beni ne ka
dar sever. Hi o beni brakp i gveysi olur
mu? Hi sen onu merak etme. O benim bile
ceim eydir. Tal'at daha ocuk! O yata o
cuu evlendirmek hatdr.
Ah hanim, bu stanbul fena. Gzlar, ha
nmlar incecik birer yamakla ikar,

gazer.

Gzel ocuk gorur, nlk eder. 4 ocuk da

ne kadar olsa ocuk, aldanur da ben korkar,
hanim... Ben ok korkar. Bu gn Tal'at Bey
ok duunur. Hasta deil ha. Ben sana soy1

ocuun.

Tanr korusun.

lgveyi.

liki kurar.
-23-

1er hasta deil; amma bainda sevda var. te

ben bunu hanima syler. Yine sen bilr; ben
byle anlar.
Aaa dad. sen de sylediini bilmezsin.
Gaybdan'

haber vermek istiyorsun.

Olum

yle eylere aldanmaz. Yok yok, Tal'at'm us

ludur. Ah, ok honudum olumdan. Allah
balasn, zamane genleri gibi deil. Ah!
Merhum pederi 2 can ekiir iken Tal'at' iki
gznden pp bana, "te bu ocua bera
ber terbiye verecektik; lkin ne re, bana ka
der msde

etmedi;

bunun

terbiyesi

sana

kald. Teksl etme!" 3 diyerek, bir eli ocuun

yznde ve dier eli benim elimde olduu
halde teslm-i can eyledi. 4 Tal'atm o vakit
alt yedi yanda idi. Bre pederi ne kadar
severdi. Zavall, hasret gitti. Dima Cenb-
Hakk'a dua ederdi ki, "Bu ocuu terbiye
edip okutmak iin, hi olmazsa, ocuk yirmi
yana varncaya dek bana mr ihsan eyle!" 5
Ne re, kaderi yle imi; nur iinde yatsn!
Hele bin kere hamd olsun, Tal'atm pederi
nin istedii zere terbiye olundu. Ah dad, Al
lah'a kredelim, byle ocuk stanbul'da n
dir 6 bulunur, yahut hi bulunmaz. Sorsana
bir defa, komularn ocuklar byle mi? Her
gece evlerine gelirler mi?
Allaha emanet, Allah balasn, ben
onu demez. Amma bizim mamlktta ocuk
1

Gelecekten.

Babas.

lgisizlik gsterme.

C a n m Tanr'ya teslim etti: ld.

5
6

Bala.
Az.
-24-

on be on alt yanda evlenr. Heb byle. Bu

stanbul'da otuz yanda, krk yainda evle
nr. Tal'at Bey imdi ka' yaindadir?
te imdi nisan ksn, maysn bein
de on dokuza basar.
Maallah! Vakti gami. Bizim mamlktta ola idi, drt sene evvel evlenr. Ah ha
nim, nasl gaiyor zaman! Nasl gaiyor za
man! Su gibi gaiyor zaman! Ben galdi, 2 iki
sene gadi, Tal'at Bey dodi.
Demek olur ki, senin geldiinden sekiz
sene sonra ben dul kaldm.
Ya...
Tal'at'm babasn iyi bilirsin yle ise.
Nasil bilmez? Rahmet canina, ok eyi
demdi. 3 Ah melek gibi dem! Hi bir vakit
bana bir fena soz sylemedi. Ka sene oldi
imdi hanim ben galdi?
te, yirmi bir sene oluyor.
Yirmi bir sene! Ah yrabbi! htiyar oldi
gitti.
Ka yamda varsn acaba dad?
Ne bilir ben hanim. Ben ufak kz idi.
4

Mamlktta ana var, baba var, karinda, b

yk kz karinda, ev dolu benim. Bir gun ben
5

baka kzlar beraber seyre kdi. Kasabadan

uzak, u saat, drt saat uzak... Orada u

dem galdi. Ecderha gibi at binmi. Uzun

sungu

elde.

Bizi aidi. Amma aldatti bizi,

1 Ka.
2

Geldikten sonra.

Adamd.

Karde.

Dolamaya ktk.

6 .
7

Sng.
-25-

"Anaya gider, babaya gider," dedi. On gun, on

be gun gtdik, Msr'a galdik! Ah Msr! B
yk kasaba, gzel. Baka kz Msr'da satti.
Beni aidi, gamiye kodi, Tunus'a goturdi. Tu
nus da gzel kasaba. Ah, Tunus'ta beni satti.
Bir afandi 1 aidi. Buyuk afandi. Buyuk saray
var, iki yuz 2 halayk arab... Bayaz... 3 Uak,
kul ok... Atlar ne kadar... Ne kadar... Krk
sofra, elli sofra kurulur her gun. Orada yirmi
sene oturdi ben. Sonra azd oldi. Buraya galdi. imdi ka sene oldi, hanim aman?
Peki, yirmi sene Tunus'ta oturdun, yir
mi bir sene de burada, oldu krk bir. Seni esir
tuttuklar vakitte ka yandaydn?
Ah hanim, ben ne bilecek? Ben kz idi.
Ufack bir kz. Mamlkti az hatrlar. Amma
baba, ana beni ok sever o vakit. Bana gerdanlik yabmi, 4 kpe yabmi, bilezik yabmi.
Hem gumu, bayaz. ok zengin var bizim
mamlktta... ok mal, deve, koyun, ne ka
dar... Ne kadar... A m m a bu koyun gibi deil.
Buyuk koyun bizde. Drt okka, be okka st,
bir koyun.
Demek olur ki tahminen on on bir ya
nda olacaktn.
Ha ha, yle. On, dokuz, on bir ne bilur?
yle olduu hlde elli elli iki yamda
olacaksn, dad. Lkin gstermiyorsun. Gen
gibi grnyorsun.

Maallah,

kuvvetin de

var.
ukur, ukur; amma ihtiyar ben imdi
1

Efendi.

Yz.

Beyaz.

Yapm.
-26-

hanim. Elli yainda! Ah ne yabalim, Allah

iman balasun. Mezara iman ile gitsin yrabbi! Ah bu dnya rya 1 gibi gaiyor. hiret
bak. 2

Biz dnyaya dalar,

Nekir Mnkiri 3

unutur... Ah, ah yrabbi! Ne cavab verecak

biz sana!
Dad, hi bir defa yam hesap etmemi ol
makla, kendisini gen bilirken, elli elli be ya
nda olduunu anlad gibi,

umutsuzlua

kaplp, kendi kendisine, "Elli sene! Ah, elli se

ne! Ne vakit gati!" diyerek iini ekmeye ve
dualar okumaya ve hanm yine dikie balad.
Tal'at Bey kapdan girip:
te ben gidiyorum anne, diyerek anne
sinin elini pt.
Naslsn olum, ba ars hafifleti in
allah?
Demin(ki) gibi deil.
Oh, hamd olsun!

D.

br dnya sonsuz.

Nekir ve Mnkir: gnah ve sevap melekleri.

-27-

in*
Evliliin yi ve Kt Yanlan
Tal'at Bey kp gittii gibi, dad elli yan,
mezarn, Nekir'i, hepsini unutup ylece s
ze balad:
Gal, hanim, bana bir karre 1 gnl yab.
u ocuu evlendirelim; bir galin eve gaurelim. Ah ganc dem 2 baka. Tal'at Bey burada,
0 gler; Tal'at Bey gider, o cehennem olur.
Sen ihtiyar, ben ihtiyar. htiyar glmez ki.
Ah, ihtiyar ne gulsun! Bu gun burada, yarn
mezarda... Ah, ben de ihtiyar! Elli yanda
dem ihtiyar deil mi? Onun iun, ben gorur
baimda bayaz sa ok. 3 Aa, bu gun ba taradim, ok bayaz sa dudi!
E, ne yapalm dad? Gelinler arda sa
tlmaz ki, kp bir gelin satn alalm. Her e
yin vakti, saati var.
Aa!.. Niun? Heb lem nasl yabar, biz
de oyle yabar. Sen farcayi 4 al, ben de baortisi alur, bu gun bir mahalle, yarn bir mahal
le gazer, gorur; kz bagandi, alur.
1

Kere.

Gen insan.

Sa ok.

Ferace; kadnlarn giydii bol ve yakasnn arka ksm

eteklere kadar uzayan st giysisi.
-29-

 Aa! Dad, imdi beni kzdrrsn. Yirmi

bir sene var, beraber yayoruz; tabiatm' an
lamadn m? Hi bir defa sormadn. Merhum
kocam beni yle mi almtr? Ben bir kz b
kere grmekle ne tanyacam? ehresini bile
anlayamam. Sonra, gelin yalnz gzel mi ol
mak lzm? Bir kz akll olmadka, afife2 ol
madka, tabiat iyi olmadka, ben hi onu
kendime gelin yapar mym? Sonra, benim
beendiimi, senin beendiini olum beenir
mi bakalm? Hep, lem nasl yaparsa biz de
yle yapalm, diyorsun. Lkin grmez misin
ki halkn ou bu gn evlenir, yarn kocas
karsn yahut kars

kocasm brakr.

Bin

trl rezalet olur. Olacak a, grmedik bilme

dik bir kz alrlar, hi sormakszn bilmedii
bir kocaya verirler. Acaba ocuk o kzla imti
za edecek mi? 1 Beenecek mi? Sevecek mi?
Kz da onu isteyecek mi? Babas, anas bura
larn hi dnmyorlar.
Kz ne bilr, ocuk ne bilr? Onlar c
hil. Baba, ana onlara nasil emr eder, onlar
oyle yabar.
Aa! Yok dad, yle deil... Baba, ana,
evltlarnn iyiliini isterler deil mi?
Ha, oyle ya. Ana var ki kendi avldina
fenalk ister? Allah esirga! 4
Ha, yle olduu vakitte baba ana, evlt
larna nasl iyi olursa, yle yapmaldrlar. Ko
ca karsyla, kan kocasyla mr geirecekler,
ev idare edecekler. Evltlar olacak, byte1

Huyumu.

Namuslu.

U y u m salayacak m.

Esirgesin.
-30-

ekler, terbiye verecekler. Birbirleriyle sevimedike, imtiza etmedike nasl olur? Bu,
bir gn deil, iki gn deil, bir mrdr. Bir
evde ki, koca ile kar arasnda muhabbet 1
yok, o eve Allah imdat eyleye! Sonra evltlar
ne terbiye alacaklar, orasn dnmeli ar
tk... Hele hamd 2 olsun... Yz bin kere hamd
olsun... O saate... Ah! Ben de senin dediin
gibi evlenecektim. Dad, ah! te on sene
var ki, merhum kocam kaybettim. O vakit
ben krk yanda bir karydm. Lkin bin ke
re kr! Yirmi yirmi drt sene beraber
yaadk... Ah, o ne yaay! O ne yaay, sen
grdn a. Bir kere o benim gnlm krmad,
bir kere ben onun hatrn bozmadm. Bizim
elencemiz ev idi. Ne onun Kalpaklar'da
gezmeye, ne benim Kthane'ye gitmeye he
vesim vard. Biz birbirimizle konumakla e
lenirdik, biz kendi sohbetimizden holanr
dk. Hele Tal'at dnyaya geldikten sonra...
Ah! O ne saadet! O ne devletmi! 3 ocuk ne
kadar sevilirmi! Ama her ocuk yle deil.
Her baba ve ana ocuunu yle sevmez. Bir
birini sevmeyen koca (ve) kan ocuklarn m
sevecekler? Tal'at iki yama geldi. Baka bir
sevi! Baka bir elence! Be yana vard, bir
baka muhabbet! Lkin, ah! Kader istemedi...
Ksmet deilmi... Ah! Ne olurdu, kocam bir
on be senecik daha yaayayd! O vakit kuca
nda oynatt Tal'atn bu gn okuyup
yazdm, mektebe, kaleme gittiini, byle ba1

Ak.

T a n r y a kr.

Tlihmi.
-31-

bayiit

olduunu

greydi!

da

memnun

olayd!
Sliha Hanm bu noktaya geldii gibi, gz
leri yala doldu; duda titremeye balad; bo
az tkand; mendilini karp gzlerini sildi.
Bir az sonra, gzlerini silerek, sesi titreyerek:
Ah Tal'atm! Bugn hasta hasta ka
leme gitti! Ah olum, ah! Ah, ocuuma bir
ey olursa! Ah bir hasta derse! Ah bre
ben! Allah kerem eyleye!
Aa! Hanim, niun yle syler? Sen ocuk gibi oldi. Allah emnet. ocuun bir eyi
yok. Bir az ba agrisi... Ba agrisi de deil a...
Ganlik...

te,

ganlik hkmini yabacak...

Ah hanim, heb ben sebeb oldi, seni alatti...

Amma hanim, ben ok merak etti... Sen heb
halk gibi evlenmedi. Nasil evlendi? Baka ev
lenmek nasil? Ben anlamaz...

-32-

IV->
Sliha Hanmn yks:
ocuklarn Ak
Aada anlatlacak ykden anlalaca
na gre, akn ve sevgi gneinin, henz er
gen yaa varmam ocuklarn yreklerine
bile doabildii, okurlarn garip karlamas
na ve armasna yol amasm. nk, ak
doal bir emirdir ki insanolunun her bir ks
mnda,

yni erkeinde diisinde,

ufanda

bynde, ocuunda yetikininde, gencin

de yalsnda, yoksulunda varslnda, akll
snda kalnkafalsnda, bgininde bilisizinde,
uygarnda yabannda ortaya kar. Herkesin
gnl akla yorulmutur.
Beikte

olan

ocuklarn gnlleri

dahi

aktan ok bo deildir. Hele yeni yetien o

cuklarn gnlnde ou kez ak ve sevgi co
ar. Onlar dahi severler, sevilirler. Gnlle
rinde bir g duyumsarlar. Ancak zavalllar,
o akn neden geldiini ve bir gzelliin gere
i olduunu anlayamazlar. Ak iitirler, ama
ak denilen eyin hemen (hemen) duyumsadklan duygu olduunu bilmezler. te doa,
btn insanoullanna ak eitlik zre b
ltrp hi kimseyi (aktan) yoksun brak-33-

mamtr. Aklsz, bilimsiz, kaba saba, erdem

siz, sabrsz, acmasz, ahlksz adam bulu
nur; ama aksz adam bulunmaz. A k ve sev
gi, herkeste vardr; ancak ekici bir g olma
dka eyleme gemez. te MmUerirn akta
btn dnyaca tannmas ve Mmini etkile
mez gibi grnmesi, bundan dolaydr. nsan
dan

baka,

kimi

hayvanlarn

dahi

aktan

uzak olduunu ileri srmeye cesaret edeme

yiz.
u dnceleri brakp konuya gelelim:
Sliha Hamm, Aye Kadn'n zorlamasyla,
aadaki gibi kendi servenini kimileyin a
layarak ve Mmileyin glerek anlatmaya ba
lad:
Babam anam gen evlenmilerse de, bir
ok zaman Cenb- Hak evlt vermedi. Soma,
anam krk yandayken ben dnyaya geldim.
Be yana bastm gibi, babam mektebe g
trd. Drt sene okuduktan sonra, benden
iyi bilenlerin bazs ktlar, gittiler; bazsm
getim. Hsl' mektepteki kzlarn derste bi
rincisi oldum. Babam anam byle okuyup
yazdm grdkleri gibi, beni o kadar sever
lerdi ki, tarif olunmaz. Az zamanda ben, mek
tepteki kzlarn ikinci hocas oldum...
Sliha Hanm okur yazar bir kadn olmak
la, syledii szlere kimi terimleri kartrd
ndan, Aye Kadn, hanmnn btn syle
diklerini anlamayp, ancak, ikinci hoca oldu
unu iittii gibi:
Maallah hanim! Maallah! dem 2 ufak
1

Szn ksas.

nsan.
-34-

akilli, buyuk da akilli. A m m a ufak akilli deil,

buyuk da... demeye balar balamaz, Sliha
Hamm:
Szm kesme, dinle ne syleyeceim,
dedi:
Mektepteki olanlardan ise en iyi bilen
ve hepsinden byk Rifat Bey idi...
Kim Rifat Bey? Bizim merhum afandi!
Evet ama, szm kesme dedim, hep
sini syleyeceim.
Subhnallah! 1
Rifat Bey ile bir derste idik, beraber
okurduk. Ben onu ok severdim. Hi bir ba
ka kz veyahut ocukla konumazdm. Onun
la

konumaya

can verirdim.

Bakalarnn

syledikleri szler, bana btn btn sama

grnrd. Beni skard. Rifat Bey'in szleri
ni ise, pek manl bulurdum. Hocann szle
rinden de Rifat Bey'in szlerini daha klne 2
bulurdum.

Gndzn

onunla

sylediim

szleri, gece, tekrar tekrar dilime vird 3 gibi ge

tirirdim. Rifat Bey'in hayli bir dakika zih
nimden eksik olmazd. Gece dima ryamda
Rifat Bey'i grrdm. Kendi kendime ders
okumaya balardm.

im

sklrd.

Ama,

Rifat Bey ile beraber okuduum vakit, ders

bana byk elenceydi. Anlamum ki, Rif at
Bey dahi beni severdi. nk, o da hi baka
ocuk(la), baka kzla konumazd. Sabah bi
ze gelirdi, beni de alrd; beraber mektebe gi
derdik. ok defa mektebe erken giderdik de,
1

T a n r ' y her trl kusurdan,

ayptan ve eksiklikten

uzak t u t a n m " anlamna gelen sz.

2

Akllca, bilgece.

Srekli mrldanlan dua.

-35-

baka ocuklar gelince biz, iki- defa dersi

mizi okurduk, sonra tenhda

tatl tatl ko

numaya balardk. Ah! Rifat Bey ile tenha

konumay ne kadar severdim. Baka ocuk
lar olduu vakitte, birisi Rifat Bey'e bir sz
syleseydi, Rifat Bey bakasma bir baksayd,
benim iim rahat etmezdi. Merakm kalkard.
Cuma gnleri gah 2 Rifat Bey bana ve gah ben
Rif at Bey'e gidip btn gndz beraber ge
irirdik.

Herkesten uzak.

Kimileyin.

-36-

Yrektekilerin Ortaya k
Bir cuma gn Rifat Bey bana gelmiti.
Peder de evde bulundu. Rifat Bey gitti, pede
rimin elini pt.

Peder ne okuduunu, ne

yazdn sordu, anlad. Onun gzel hareketi

ni, gzel sylemesini pek ok beendi, tahsn
eyledi. 1 Rifat Bey gittikten sonra, akam oda
ya girdim; baktm ki, babam anam ile konu
urlar idi ve bir ocuu medh ediyorlar 2 idi.
Anladm ki Rifat Bey'i medh ediyorlar. Gn
lm tiz tiz vurmaya balad. Kzardm, sarar
dm, nihayet oturdum; iitiyorum ki, u m3

klemeyi ederler. Babam diyor:

Ah pek gzel ocuk! Pek uslu ocuk! Al
lah'a emanet! yle babadan yle ocuk kim
me'ml ederdi? 4 Ah bre 5 ocukcaz! Kim
bilir evde, o uursuz babadan ne ekiyor!
Babas yle bir musibet midir? 6 Ah za
vall Kmile, ah! Ah bre kadncaz! O ka
dar iyi kadn! O kadar uslu kadm! O kadar
akll! O kadar gzel! Elmas paras gibi za1

Aferin dedi.

vyorlar.

Konumay yaparlar.

Umard.

aresiz: zavall.

Uursuz mudur: bel mdr.

-37-

vall da, yle bir hayrsz kocas olsunl Vah

vah vah! ok keder ettim, ok acdm bre
Kmile'ye.
Aa, ok hayrsz, pek berbat heriftir.
Gece gndz sarho, msrif,' kumarbaz. H
sl her fenalk zerinde. Pederinden u kadar
mal buldu, karsndan da ald. Hepsini yedi,
bozdu. Az bir ey kalmm, o da karsnn
sayesinde; dn kahvede iittim, kars keseyi
alm da kocasna her gn muhannen 2 bir
ey verirmi. Ama, gemi ola. imdi bir ey
kalmad ki... O kadar da iyi kars var. Aa...
Belli... ocuuna baksana. O terbiye, elbet de
vlidesindendir... 3 Ah bre, o ocukla mte
selli olur. 4 Allah balasn!
Ha! Onun iin bre Kmile, bakarsn
ki imdi gler, syler, lkrd eder. Bir de an
de 5 bir hzn ve keder perdesi yzne ekilir.
Dnmeye dalar. O krmz yanaklarnda,
dudaklarnda bir beyaz renk peyda olur. Gz
lerini bir yere dikip kmldatmaz. Bir ey sor
san da cevap vermez... Ah zavall! Ben ok de
fa merak etmitim Kmile Hanm'n bu kede
rini... Vah vah! Lkin bak ne namuslu kadn!
Benimle ok teklifsiz

konuur da, bir defa

kocasndan ikyet etmemi! Buna ne der

sin? yle namuslu olmayayd, i kolay. Ev
lendii gnn ertesi, feraceyi alp babasna
giderdi. Nasl ki halkn ou yapar. Lkin onu
1

Savurgan.

Belirli olan; ne az ne ok olan.

Annesindendir.

Avunur.

Birdenbire.

Senli benli.
-38-

kabul edemez. Namusu var, akl var. Tabiat

yle alak deil. Onun iin, o uursuz apk

nn ceflarn eker. Allah hfz eyleye! 2 Allah
hfz eyleye! Namuslu kan da, apkn kocas
olsun! Fena kocas olsun! te onun cehenne
mi! Ah bre biz kanlar! Bizi hi insan sra
sna

koymazlar!

Babalarmz,

istedikleri

adamlara bizi hediye verircesine verirler. O

adamlarn tabiatn 3 sormazlar. Biz o adamlar
ile geinecek miyiz? Orasn hi dnmezler.
Bize bir defa "Filn adam koca ister misin?"
yahut "Kimi koca istersin?" diye bir sormak
yok. Bize derler: "te, seni filn adama vere
ceiz." Biz skt ederiz. 4 Ama gnlmz ne
der? Yrabb, babamn bu syledii efendi
gen olsun, gzel olsun, iyi tabiatli olsun. Fil
vaki 5 baz defa yle kar. Lkin baz kere de
btn btn zddna... Gider bakarz ki, bize
koca olacak adam altm yanda, yahut bir
gzden kr, yahut burunsuz, yahut sarho,
yahut ahmak... Ah siz erkekler ne zlimsiniz! 6
Bir kzcazn bir gz bir az a olsa yahut
7

bir aya cz' topal olsa, bre evlenmeksizin ihtiyarlar gider. Kimse almaya tenezzl
etmez! 8 Ama sizin en fenas, en uursuzu, en
sakat, bakarsn ki kzlarn en gzelini, uslu
sunu 9 alr da breyi esir eder!..

Yaratl; huyu.

Tanr korusun.

Huyunu

Susarz.

Gerekten.

Acmaszsnz.

suyunu.

Belli belirsiz.

Gnl indirmez.

Akllsn.
-39-

Babam da anarnn bu szlerine cevap ver

di. Nihayet bir iki saat bunun zerine konu
tuktan sonra, babam bana dedi:
Kzm u ocuun ad nedir?
Rifat Bey, dedim.
Ama bu ad sylerken yzmde ne renkler
peyda oldu... bir Allah bilir! Hem de sesim bir
trl titriyordu, kesiliyordu ki, ancak drt
defa syledim de babam iitebildi.
Derste nasl? O senden iyi okur deil
mi?
Yok, bir dersteyiz. Beraber okuyoruz.
Bizden iyi bilen yok. Hem de ok usludur. Hi
bir vakit biz ikimiz hocay kzdrmayz. Birbi
rimizle ok seviiriz. Dersi birlikte okuruz.
Seviiyorsunuz!

Sen

onu seviyorsun,

demek olur.
Evet, ok severim.
Babam:
yle mi? Maallah! Hi bir kz, bir o
cuu severim diyebilir mi? Yoksa imdiden
koca m istiyorsun? Haklan var a! nk sen
de anan dinliyorsun ki, yle diyor: "Kz bir
gzel ocuk beenmeli, almal." te, anann
1

efkr bu. Sen de yle yapyorsun, deil mi?..

Ben babamn bu szn iittiim gibi, be
lime dek pancar kesildim. Ter iinde kaldm.
Ne diyeceimi bilmem. A n a m beni bu hlde
grd gibi, pederime:

Aa! Brak imdi Allah akna! Kzm

utandrdn. Niin sevmeyecek? Beraber mek
tebe giderler, beraber okurlar da, sevmesin
1

Dnceleri.

Babama.
-40-

mi?.. O zaman haseti' bir kz, fena bir kz

olacak, diyerek benim yanma geldi ve beni
okayarak, perek:
Yok kzm yok, sen utanma, baban se
ni kzdrmak iin syler. Sen mektepteki e
riklerini 2 sevmelisin. Kz olsun, olan olsun,
hi bir zarar yoktur, dedi.
Ben anamn bu szlerinden biraz mtesel
li oldum 3 ise de, pederimin yzne bakmaya
cesaret edemem. Anamdan da utanrm. Gz
lerimi dizime dikip dururum. Babam anam
da skt ederler. 4 Bir azdan sonra, yava ya
va kalkp gzlerimi kmldatmakszn savu
tum. Kapdan dar ktm gibi, o utanma
dan kurtuldumsa da, gayr-i ihtiyar 0 gzya
larn dklp hngr hngr alayarak da
dma gittim. Dadm ihtiyar bir kadnd. Beni
pek ok severdi. Aladm grd gibi:
A kzm! Ne oldu? Ne var? Baban bir ey
mi syledi sana? Hi byle olduu yoktur. Gel
bana, alama, gzlerini sil. Syle bana imdi,
ne oldu? Yoksa bir eyden mi korktun? diye
rek, beni kucana ald.
Ah dad! Babam bana neler syledi! Sen
iiteydin sen de alayacaktn. Baksana teri
me...
Vah vah! Kzm terlemi. Kurban olsun
dad sana!.. E, ne syledi efendi baba baka
lm?
Ne syleyecek! ftira att. Bu gn Rifat
1

Kskan.

Arkadalarn.

Avundum.

Susarlar.

Elimde olmadan
-41-

Bey'i, buraya gelen ocuu grdn. te onun

sz ald. Ben "Onunla seviiriz," dedim.
Hem, gerek(ten de) dad, seviiriz. Hele ben
onu pek ok severim. te ben sylerim ki, se
verim. Birini sevmek ayp m? O da beni se
ver. Evet, pek l bilirim ki sever. Sevmeyeydi, her gn mektebe giderken niin gelir de
beni alr? Niin, ben dersi bilmediim vakitte
o retir? te o da beni sever, ben de onu se
verim. A m a babam anlamaz. Sen imdi aka,
sevdaya baladn, diyerek beni utandrd.
Dadm, bu szm iittii gibi, bir byk
kahkaha ile glerek:
E, baban fena m sylemi? Bu ak de
il de nedir? Gidi seniii! Onun iin, yataktan
kalkar kalkmaz mektebe

kouyorsun.

Ben

zannederim ki, derse hevesin vardr; meer

sen kn ma'kun grmek iin gidersin.
Cuma gn de ya sen onun evine, 2 ya o bu
raya gelecektir; bir gn grmeksizin dura
mazsnz a? O da seni sever haa! Oh! Ne iyi,
hem sevmek, hem sevdiin adamdan sevil
mek! Ondan iyi ey dnyada yok. Aferin Sliha'cm, gzel ocuk setin. O da seni sever
a? Alacam malacam (diye) bir ey syle
mi mi sana? der demez:
Aaa dad, sen de benimle glmek isti
yorsun. Ne zannedersin? Yine ala(ya)ym
m? Yok yok, ben o kadar budala deilim...
Gel, yatam yap, yatacam; ite gzlerim
kapanyor,

diyerek nihayet dadm kandr

dm.
1

Seveni sevileni.

Gideceksin.
-42-

Yatam yapt, yattm. Lkin uyku nere

2

de? Bin trl efkr zihnime gelir geer. Rif at

Bey'leki muhabbetimizin 3 ak olduuna hl
inanmak istemem. Anamn, kzlarn evlenme
sine dir akam syledii szler dahi zihnim
de kalmt. Evlenmemeyi malihulyaya 4 ba
ladm. Ama bir trl karar veremedim. Bir de
Rifat Bey ile evlenmek hususu 5 aklma geldi.
Anide, gnlm tiz tiz vurmaya balad.
Rifat Bey ile evlenmek! Rifat Bey ile gece
gndz beraber olmak!

mrmz olduka

ayrlmamak! Oh, o vakit benden daha bahtl,

dnyada kim olabilir? Lkin, bakasn al
mak! Rifat Bey'den ayrlmak! Rifat'i bir daha
grmemek! Ah. Ben yle yaayabilir miyim?
Ah yok yok, ite iyi diyor dad. Babamn da
hakk

var.

Ben

Rifat'i

severmiim,

yani

Rif at'e kmm! te imdi anama hak ver

dim: Kz sevdii ocuu almal... Ben hele
bakasn alamam... Ah gece! Ne uzundur bu
gece! Ne vakit sabah olacak? Gideyim, Rifat
Bey'i greyim. Ah... Rifat'iim ah! Aynlrsak
ne yapacaz? Nasl yaayacaz? diye d
ne dne, alaya alaya uyumuum.

Ama.

Dnceler.

Sevgimizin.

Hayl etmeye.

Konusu.
-43-

VI*
Antlama
Ertesi sabahleyin mektebe' gittim. Baktm
ki, ocuklardan hl kimse gelmemi. Gittim,
yerime oturdum. Bam rahleye 2 koyup d
nmeye baladm. Gzyalarn eme gibi
akyor. Kapnn nnde gezinen tavuklarn,
kpeklerin fsltsn iittike, "Rifat Bey geli
yor" diye kanm donuyordu. Hem seviniyor
dum, hem korkuyordum. Sevinmek pek iyi.
Lkin korkmak neden? Titremek neden? Ni
hayet Rifat Bey de geldi; benim byle alad
m grd gibi, boynuma sarld:
Ah canm Sliha'm, ne alyorsun! Ne
oldu! Ah... Sus. Gzlerini sil... te beni de alayorsun. Yalnz idin de korktun mu yoksa,
niin alyorsun?..
Nasl alamaym... Ah! Ben... seni... se
viyorum. Bilmem... sen... beni sever misin,
sevmez misin? Hatt dn pederime de seni
sevdiimi syledim de... benimle gldler... O
neyse, fakat bir ey haunma geldi: Yarn br
gn beni mektepten alacaklar. Yamak, fe
race, bilmem ne giydirecekler. O vakit nasl
greceiz, nasl yapacaz?
1
2

Okula.
X biiminde, stnde kitap okumaya yarar okul gereci.

-45-

 A h ! Onu ben de dnrm. Ben de

byle bir ayrlmadan korkarm... Ama... Allah
kerim... imdiden mi alayacaz?.. ki se
ne gremeyeceiz. te bu bizim ilemiz ol
sun.
Nasl! ki sene! Ya s o m a ? Sonra na
sl greceiz? te, sen bir zaman sonra ev
lenirsin... Ben de... Ah! Elimizde deil ki!
A n a m dn akam sylyordu ki, baba ana
kzlarn, oullarm istedikleri gibi evlendirir;
hi onlara sormazlar. Senin baban sana bir
kz verirse almayacak msn?
O ne! Ben evleneyim! Ben senden ba
ka kz alaym! Ah! Mmkn mdr! nanr
msn Sliha'm! Ben sensiz yaa(ya)ym! Ah!
Sevdiim kadar sevmezmisin demek olur.
Ah! Rifafiim, benim muhabbetimden
gnlne sor. Nasl ki ben dahi senin muhab
betinden gnlme sorarm. Ama ne yapalm,
elimizde ne var?
Rifat Bey, bana cevap vermeksizin hokka
kalemim ald, bir para kt ald; bir iki sa
tr yazd, nme att. Bir de aldm okudum
ki, "Mehdden lhde kadar muhabbetimiz ba
ki olup birbirimizi almamaya mecbur olduu
muz hlde kendimizi telef etmez isek frm1

ye ve n-ehliz" yazm ve kendi imzasn koy

mu. Ben de imzam koydum. Bir daha onun
gibi yazd, ona dahi imzalarmz koyduk. Bi
rini kendisi ald, cebine koydu, birini de bana
verdi.
1

Beikten mezara akmz sonsuz olup. birbirimizi ala

mazsak, kendimizi ldrmezsek soysuz ve aalk in
sanlarz.
-46-

Sliha Hanm, bu noktaya geldii gibi, ce

binden bir sr anahtar kard, yannda bu
lunan bir ekmeceyi at, iinden altndan
yaplm iki klf kard, birini at, iindeki
kd ald, okudu. Okurken gzya eme
gibi akyordu. Aye Kadn,

Sliha Hanm

okurken, br klf alp:

Ay! Ne gzel! A hanim? Heb altun bu.
Elli dirhem var... Ka para almi acaba?..
te dad, Rifat Bey'in yazd ktlar
bunlardr. Bunu kendisi ald. Ah! Sekiz sene
cebinde tutmu! O senin elindeki, sekiz sene,
benim cebimde durmutur. Her sabah akam
karrdm

da

zerine

gzya

dkerdim...

Kan da... Ah... Kan da dkecektim!

Aa... Kan! Allah hfz eyleye!' Niun ha
nim?
te bizim nianlarmz yzk, evre, 2
bilmem ne... yerine bu iki kt paralardr
ki, muamba iine koyup sekiz sene cepleri
mizde tutmuuz,

gzyalanmzla slatmz.

Kanmzla dahi boyayacaktk! Sonra, Cenb-

Hak istedi de altn klflara koyduk.
Sliha Hanm, klflar ekmeceye koyduk
tan sonra, yine hikyeye balad:
Rifat Bey'in bu yazdm grdm. Vara
kay 3 cebime kodum. Biraz mteselli oldum. 4
Baka hlyalar zihnime gelmeye balad. H
sl, bir sene daha byle geti. Bizim ak u 5
muhabbetimiz gnden gne artard. Anam
1

Korusun.

Byk, ilemeli mendil.

Kt tabakasn.

Avundum.

Ve.
-47-

dima bana yamak' takmay teklif ederdi.

A m a ben "Hl ufam," diyerek, istemezdim.
Nihayet beni mektepten ektiler; mini mini
bir ferace, bir yamak hazrladlar. Ben baba
mn nnde:
Mektepten nasl ekileceim? Nasl ya
pacam? Ben chil kalacam, diyerek ala
dm, szladm ise de fayda vermedi.
Pederim: 2
Onu merak etme kzm. Alama kuzum.
Bu dettir: 3 Kz on on bir yam getii gibi
yamaksz,
detin

fercesiz

hricinde

sokaa

nasl

kamaz.

hareket

Biz

edebiliriz?

Herkes s o m a bizimle glecek... A m a dersleri

ni merak edeceksin. Senin derse sevdan ol
duu vakitte kendi kendine de o bildiini iler
letebilirsin. Ben de sana bz def ders vere
bilirim... Ne yapalm? te hl kzlar iin
mahss

mekteplerimiz,

kadm

hocalarmz

yok ki... Erkek mektebine on be yanda bir

kz nasl gidebilir? diyerek bana teselli 6 ver
mek istediyse de, benim asl keder ettiim
ey,

Rifat Bey'in mufrakati

olduundan,

hi bir vehile mteselli olmadm. 8 Tenh bir

yere ekildim. Alamaya baladm. Bir dere
ceye kadar aladm ki, gzlerim ceviz tanesi
gibi frlad! Cihandan 9 btn btn m e y u s

Yalnz gzleri akta brakarak baa rtlen rt.

Babam.

Grenektir.

Grenein dnda.

zel.

Avuntu.

Ayrl.

Hi bir ekilde avunamadm.

Dnyadan.
-48-

oldum. Hatrma gelirdi ki, Rifat Bey mekte

be gidecek, beni bekleyecek, gremeyecek; ne
yapacak? Bre 2 ocukcaz, keder edecek.
nk Rifat Bey'in muhabbetine de hi p
hem yoktu. te buna ziyadesiyle gnlm s
klrd. A m a daha bir ka ay, her ne kadar ki
mektebe gitmezdim, sokaa kamazdm, fa
kat Rifat Bey ile gah gh ;i grrdk. Bir za
mandan sonra bu da kesildi! Rifat Bey ile hi
gremezdim... Baz def geerken pencere
den grrdm. O vakit daha ziyde sabr u
karrm 4

kalkard.

Bir trl mteselli ola

mazdm. 5 Be alt ay byle geti. Ah o be al

t ay! Bana be alt sene gibi grnyor.

U m u d u m u kestim.

Zavall.

A r a d a bir.

Sabrllm ve kararllm.

Avunamazdm.
-49-

vn*
Haberleme
Bir

gn

tenh 1

odamda

oturmutum,

Rifat Bey'in yazd ahidnmeyi, 2 hani ya

imdi grdn kd karmm. Okuyor
dum, bakyordum, alyordum. Gzyalanm
zerine dklyordu. Bir de baktm ki, kap
yava yava ald. Birisi ban soktu, bir ey
arar gibi her tarafa bakt. Ben, anden kd
cebime koydum, gzlerimi sildim.
Kim o? eri gelsene! dediim gibi, K
mile Hanm'n, Rifat Bey'in vlidesidir, cari
yesi Glzar girdi. Bu criye on bir yanda bir
kzcazdr. Pek uslu bir kz. Ben pek ok se
verdim... Seveceim a... Rifat Bey'in criyesidir...
Ha, Sliha H a m m burada, hem yalnz!
te benim istediim... dedi.
Gel Glzar Hanm, gel, dedim.
Yanma geldi. Cebinden bir zarfa sarlm
bir mektup kard, bana verdi.
te, Rifat Bey u mektubu verdi ve de
di ki, sizi tenh 3 bulup vereyim de cevabm
getireyim, dedi.
1

Yalnz olarak.

Antlamay.

Yalnz olarak.
-51-

Ellerim titreyerek, gnlm tiz tiz vurarak

mektubu am. Bu zeminde idi:'

Ruhum Sliha'm!
te alt ay oldu ki gremiyoruz. Gayet
le mtakm. 2 Allah vere de bir daha gre
lim; bir daha birbirimizi dnya gzyle gre
lim! Ah! O beraber olduumuz zamanlar! Ah
0 zamanlar! Nasl su gibi geti o gnler! im
di bizim iin bir dakika, bin yldr. Sliha'm!
imdiden sonra, hi olmazsa, mektuplar ile
grelim. Glzar ile bu mektubun cevabn
gnder. imdilik bu
rum.

kadarla kifayet ediyo

nallah, an-karib 4 grrz. Allaha

smarlarm! Ah! Ah! Ah!

Rifat

Bu mektubu okudum.

Tekrar okudum.

Belki ezberledim. Her bir harfini gnlmce,

5

uzun uzadya terih ettim. Biraz mteselli ol

dum. 6 Yzm biraz gld, gnlm biraz al
d. Hokkay kalemi aldm, u cevab yazdm:

Candan Azizim, R i f a f i m ,
Mektubunuzu aldm. Dnyalarca mem
nun oldum. Belki taze hayat buldum. Ah! Ne
derim! Bu memnuniyet nisbet kabul etmez. 7
"El-mrsele nsfu'l-muvsele" 8 derler. Muv1

unlar yazlyd.

zledim.

Yetiniyorum.

Yaknda.

Yorumladm.

Avundum.

Esizdir.

Haberleme kavumann yansdr.

-52-

salt

ne byk ey, muvasalat... Ah! Mr-

sele dahi onun nsf 3 deil mi ya! Ah Rif a f i m !

Senden ayr hlim nedir, hi tarif istemez.
Hemen Allah bizi birletirsin! Baka, elimizde
ne var! imdilik bundan ziyde yazamam.
gn dahi yazsam, gnlmn derdini bildiremem. Fakat vakit msait 4 deil. kinci mektu
bunuzu beklerim. Allaha smarladm! Ah! Ah!
Sliha

Bu mektubu bktm, zarfa koydum, mhrledim, Glzar'n eline braktm:

Al elmasm. u mektubu Rifat Bey'e
ver. Benden mahsus 5 selm et. Sakn kimse
grmesin haa! dedim.
Glzar gitti. Ben Rifat Bey'in mektubunu ve
yazdm mektubun msveddesini 6 tekrar tek
rar okudum. O gn, benim iin bir baka gn
oldu... te ondan sonra Glzar'n vastasyle,
ikide birde, mektuplarla grrdk. Ben bzan Rifat Bey'i pencereden dahi gryordum.
nk vaktin ounu pencerede geiriyordum.
Ama o beni gremezdi. Be sene daha byle
geti. Ben on alt yama bastm. Rifat Bey o za
man on sekiz on dokuz yamda olacakt.

Kavumak.

Haberleme.

Yans.

Uygun.

zel olarak.

Karalamasn.
-53-

vm-sUmutsuzluk
Ben on alt yama bastm hatrma ge
tirdike, kendi kendime, "On alt yanda bir
kz ile on sekiz yanda bir ocuk evlenebilir
ler, ilemiz bitti inallah!" diyerek seviniyor
dum. Hatt bunu Rif at Bey'e dahi yazmtm.
Onun dahi midi tazelenmiti.
Bir gn odamda tenh' oturup (diki) di
kiyor idim. Baktm ki annem girdi. Kapy
itiverdi; yanma geldi, oturdu. Dikiime ba
kar gibi filn oldu. Nihayet "Kzm," dedi,
"Sen on alti yan getin, kocaya varacak
vaktindir... Bahtn da msaitmi. 2 Seni bir
byk

evden

istiyorlar.

zengin, kiizade

Gayetle

maldr, 3

bir efendi seni istiyor. Biz

pederinle dndk, pek ok mnsip 5 gr

dk... Allah'n emriyle... Seni... ona verece
iz."
Bu sz iittiim gibi, ine elimden dt.
Gzlerimde bir duman peyda oldu. Benzim
nasl oldu, ancak gren bilir... Sz sylemeye
1

Yalnz.

Talihin de uygunmu.

o k m a l l a n olan.

Soylu.

Uygun.

-55-

mecalim yok. Lkin, "ayet u efendi Pdf at

Bey'dir," diye yine midi btn btn kesme
dim. Her ne kadar ki annem "Gayetle maldr," dedi, bu sz bana ok mit vermezdi.
Lkin det-i tabiiyedir, 3 insan ne byk fel
ketlere, ne de byk meserretlere 4 birdenbire
inanmaz. Gnl bir mftidir ki, istemedii
ey iin pek kolay fetva vermez.
te skt ediyorsun, 5 rzan vardr de
mek oluyor. Artk bitti, inallah hayrl...
Oo... Ne! Nasl! Ben... imdiden evlene
yim!.. Aa... Yok annem, yok... Ben... ben...
ben evlenmem... Beni isteyen kim?. Beni...
kimse...

istemez...

Bunlar siz kurarsnz...

Ben...
Aaa kzm! Sen ocuk mu oldun! te,
dedim sana ya... Bu talih her gn nne gel
mez... Nasl "Beni kimse istemez," dersin? Ni
in istemeyecekler? Sen evlenmeyecek misin?
Hani ya geen hafta grcler gelmedi mi?
Senin hi haberin yokken onlar sana bakt
lar, beendiler... te i meydanda... Kocan
olacak efendi Ahmet Bey isminde...
Ben u "Ahmet Bey" ismini iittiim gibi,
Rif at Bey'in olmadn anladm, me'ys 6 ol
dum. nsan me'ys olduu vakitte, hem yle
me'yusiyet, mahcubiyeti de 7 kalkar, korkusu
da gider; cesur olur. Pek ok kzdm. Ayaa
kalktm:
1

Gcm.

Belki de.

Allm grenektir.

Sevinlere.

Susuyorsun.

Umutsuz.

Utanmas da.

 Aa! Anne! te, dedim a... Evlenmem

1

vesselam... Zorla beni evlendirmek isterseniz

evlendiriniz... Benim rzam niye sorarsnz?
Ben imdilik evlenmem... diyerek odadan k
tm.
Dadmn odasna gittim, bam bir yast
a koyup

hngr hngr alamaa bala

dm. Bir saat kadar byle aladm. Dad mut

fakta idi. Bir de gelip beni o hlde grnce,
bre 2 kadncaz at:
Ne oldu... Ne oldu! Kim ld? Ne var! A
kzm? Ne alyorsun? dedi.
Ben bam kaldrp:
Dad, ne diyorsun? Ne atm byle?
Kim lecek? Ah... Keski ben leydim de... Bu
olmayayd... Ah... Dad... Ah!
Canm, ne var? Aman syle abuk...
Ne olacak... Annem... beni... evlendir
mek... istiyor... Ben imdi...
Ah! Kzm! Allah'tan bulasn! Aa... Ne
yaptn bana! Az kald baylyordum... Nzul
isabet edecekti... 3 Of... Allah! Kalk kz, biraz
souk su ver bana... abuk... abuk... Bay
lyorum!
Dad'y fena hle gerdim. Biraz su ver
dim, iti. Kendini toplad:
A kzm, bunda alayacak bir ey var
mdr? Ben zannettim ki... Allah esirgeye! Ya
efendi, ya hanma bir ey oldu da... Meer se
ni evlendirecekler. Sen sevinmeliydin a kzm.
Deil alyorsun. Evlenmeyi fena bir ey mi
zannediyorsun? Kocay umac m sanrsn?
1

Ksacas.

Zavall.

nme inecekti.
-57-

 Yok... Yok... Ah! Dad, sen bilmezsin!

Ben... evlenmek... isterim... ama... ama... yok
yok...' diyemem...
Syle, syle bakalm, acemi olma...
Ne syleyeyim... Baksana... u kd
okuyaym da... Sen dinle...
Byle diyerek ve alayarak o mahut ahidnmeyi 2 cebimden kardm. Utanarak, sesim
titreyerek okudum. Dad iitti: bu defa glme
di. Grd ki i glnecek bir raddede 3 deil.
Alama kuzum, gzlerini sil. Ben gider
annene sylerim de kil ederiz. 4 Haydi kork
ma! diyerek kalkt, annemin yanna vard.
Ben yalnz kaldm. Bir az mteselli ol
dum. 5 Dady drt gzle bekliyordum, dad da
geldi.
Ee... Anneme syledin mi? Ne dedi?
Syledim ya... Peki, dedi... Bakalm...
imdi gitti efendiye danmaya.
Ah... Babam da iitecek bunu! Ah b
re ben, ah! Nasl kaym nne? diyerek
kalkm, ayaklarm yava yava basarak ba
bamn olduu odann kapsna gittim: perde
nin arkasndan iittim ki, bu trl konuu
yorlar idi:
Baba Aa! Yok, yok... Olmaz. mkn
6

yok. Olur ey mi ya? ocuk iyi. Filvaki iyi.

Pek gzel ocuk. Ama ne yapaym, o pederi 7
var... Hi yle adamn evine kz verilir mi? K1

Olmaz.

Daha nce sz edilen antlamay.

Derecede.

Raz ederiz.

Avundum.

Gerekten.

Babas.
-58-

zm yle bir eve vermektense ldrmek daha

iyidir... Sonra, o zavall ocuun bir eyi de
kalmad. Pederi maln menlini 1 yedi iti. Bir
ey kalmamtr... ocuk da., daha ocuk. Ne
biliriz yann o da ne ahlk peyda eder. 2 Hi o
ocuk, Ahmet Bey'e tercih olunur mu? 3
(Anne) Hakkn var... Hakkn var. Ama,
ne yaparsn? Sana dedim a, sz balamlar
ki, birbirini almazlarsa, kendilerini telef ede
ceklerdir! 4 Ha... akaya gelmez... Bir tane k
zm vardr... Allah esirgeye...
Adam (sen de)... Szdr o... Ufak o
cuk, bir ey yazm da... ne olacak?..
yle deme! Aa... Sevdadan olmadk ey
yok dnyada.
Ben perdenin arkasnda durup bu szleri
dinliyordum ve her bir saniyede gnlm bir
mit tarafna sapyor ve bir me yusiyete 5 d
nyordu. Bir de baktm ki, Glzar merdiven
den kyor. Beni grd gibi, cebinden bir
mektup kard. Kotum, mektubunu elinden
kapm,

atm,

okudum.

Baktm

ki

Rifat

Bey'in bu musibetten haberi yok. deti zre'

yazm. Ande odama kotum, kalemi alp i
bu mektubu yazdm:

Rif afim,
Ah! Bu mektup ne kara haberler getire
cek! Ah! Beni evlendirmek istiyorlar! Ah... Be1

Btn mallarn.

Edinir.

Yelenir m i .

ldreceklerdir.

Umutsuzlua.

Felketten.

Her zamanki gibi.

-59-

ni evlendirmek de, sana vermemek demek

olur ki, ikimizin canna kast ediyorlar! Ah!
Ah! Rifat'im! Ben anneme syledim ki evlen
mem. Dadma ahidnmelerimizi' gsterdim.
Kendimi telef edeceimi beyn eyledim. 2 Dad
buralarn anneme syledi. Annem, babam ile
konuurlarken ben perdenin arkasndan ii
tiyordum: Seni istiyorlar ama... sizin... evini
ze beni yollamak istemiyorlarm. Rifat'im!
Valide hanm kandrp da seni evvelemirde 3
i gveysi girmeye brakrsa ve anneme gelip
sylerse, Hak Tal'dan mit eylerim ki, bir
ey olur... nallah. Cenb- Hak iki gen ada
mn 4

kannn

dklmesine

raz

olmaz.

Rifat'im, Allaha smarladm. Cevbn serian 5

bekliyorum. Ah! Ah! Ah!
Sliha

Bu mektubu tebyiz etmeksizin" Glzar'n

eline koydum, yolladm. O gn akama kadar
gnlm karar bulmaz idi. Odamda bir dziye
gezerdim. Akam, pederim yemee ard ise
de gitmeye utandm. Hem de gzlerim ya
dkmeden bir dakika durmazd ki... Ah! On
senelik bir sevda, bir saatin iinde gnlden
kmaz! Ah, ne bir saat! Bin ylda da kmaz!
Sevilen adamn unutulmas!!! Ah! te, mu
hal 7 eyler...

Antlamalarmz.

Bildirdim.

Bir an nce.

nsann.

Bir an nce.

T e m i z e ekmeksizin.

Bo.

Nihayet o gece, bazs mdbah' ve bzs

me'yusiyet 2 getirir bin trl hayller kurduk
tan sonra, uyumuum. Uykumda bzs tatl
tatl ve bzs korkulu korkulu bin trl r
yalar grdkten sonra, sabahleyin uyandm.
Bir iki dakika nerede olduumu, ne hlde bu
lunduumu hatrma getiremedim.
Nihayet kendimi topladm, bir byk fel
ketin iinde bir byk tehlikede bulunduu
mu anladm. Bir keye ekildim. Dn
dm. Aladm. Bir iki saat byle getikten
sonra, bir de pencereden baktm ki, bir ha
nm geliyor. Grdm gibi, Kmile Hanm
olduunu tandm. Artk o sevin! O sevin!
Gy 3 hep o kederden kurtuldum. Gy beni
bir sr dmanlarn elinden kurtarmak iin
gkten bir muin 4 indi. Gnlm karar bulmu
yordu. Bir yerde duramyordum. Kendi ken
dime syledim ki:
Elbette o i iin geliyor. Evet. Ah... p
hem yoktur... Aferin Rifat... Bak annesini
kandrd da gnderdi. Ah, benim de Kmile
Hanm gibi bir anam olayd, kandrrdm...
Ama... Ah... Bu, benim anam... Bu, benim
babam... Hele baba(m)... Ah... Hi adama sz
syletmezler! Bin def kuruyorum

ki gide

yim, syle(ye)yim. Gittiim gibi, cesaret ede

miyorum, syleyemiyorum. Vcudum titre
meye balyor... Oh... Olacak inallah! Bu i
bitecek... Kmile Hanm anam kandracak...
1

Umutlandnc.

Umutsuzluk.

3
4
5

Sanki.
Yardmc.
Dnyorum.
-61-

Oh...

Oh...

Kurtulduk!

Yrabbi...

kr...

Ah... Bin kere kr!

Byle diyerek odann iinde bir dziye ge
ziyorum. Bir de baktm ki, Kmile Hanm
kyor, gidiyor.
Ah! Gidiyor! Bir ey yapamad! Nasl...
Yoksa ii uydurdular da, gidiyor mu? Ne bile
yim... Ah... Yrabbi! Ah yrabbi! Lkin, d
nerek... Ah... te, ite... dnerek gidiyor!
Bir i yaptlairsa anam gelecek, bana syleye
cek... Hele dur bakalm... Ah... Nasl gemiyor
bu zaman! Nasl uzad saatler! diyerek bir iki
saat saate bakarak (geti) ; yoksa bana sorsan
bir iki ay daha dnmekle geirdim. Bir de
baktm ki, Glzar kapdan giriverdi. Cebin
den bir mektup kard, bana verdi. Bu mek
tubu nasl aldm? Nasl atm? Hi bilmem...
te nasl yazyordu:

Ah, Sliha'm... Ah!

Bu son defadr ki, sana yazyorum! Ey
vah... Bu son defadr ki, sana hitap ediyo
rum! Sevdiim! Alt senedir ki, seni gremiyo
rum! Beraber konuamyoruz! Ah! O mektep
te olduumuz zamanlar! Ah o zamanlar! Na
sl abuk geti! Nasl kymetini bilemedik! Her
dakikas dnyalar kadar deerdi! Ah... Ah! O
zamanlar geti de bir daha dnmeyecek! Bir
daha, gzlerim Sliha'y gremeyecek! Bir da
ha konuamayacaz! Alt yldr sabrediyoruz.
Nasl ediyoruz? Niin ediyoruz? Bir mit ile.
Evet bir mit ile... Yine grmek... Bir gn
birlemek... midiyle... Lkin... Eyvah... Ey
vah!..

Bu mit bitti...
-62-

Bu mit daha yok!

Evet, yok! imdiden sonra yok artk! Anan,

baban... Ah... o zlimler! Bizi birletirmek istemiyorlarm!

Seni

nianlamlarm!

Bir

zengine, bir bilmem kime vereceklermi! Ev

lendirecek kzlar yokmu artk! Ah, bre
Rifat! Ah, zavall Sliha! Ah! Ne yapalm? Esi
riz! Kendimize mlik' deiliz! stediimizi ya
pamayz! Evet, kendimize mlik deiliz. Lkin
hayatmza, memtmza 2 mlikiz! Kendimizi
sahr-y ademe 1 atabiliriz... Orada hr yaa
yabiliriz...

Bu

dnyada

hrriyet

yokmu!

Dnyann en ziyde hrleri esir imiler! He

men bu dnyadan kurtulalm! Sliha'm! Be
nim haner nmde duruyor. Ahidnmemiz 4
ve senin gnderdiin mektuplar koynumda
duruyor

ki,

onlar

dahi

kanla boyansnlar!

Gzyalanmz zerlerine dm.

Kanmz

da zerlerine dklsn! Sliha'm! Senden bu

mektubun cevabn bekliyorum. Bir daha o
gzel elinle yazlm yazy greyim de s o m a
kendimi telef edeyim! 5 Sen de... Sliha'm! Sen
de... Bildiin... istediin gibi yap... Ah felek!
Ah... bu sz bana nasl syletirsin? Ah, bu
vcutlarmz toprak altna girecek! Dkle
cek! ryecek! Eyvah, eyvah! Senin o naze
nin 6 vcudun, o gl gibi yzn ryecek!
Bir daha grmeyeceim! Lkin 7 yok, yok...
Yanl syledim... O mezarda ryecek ey,
etten, kemikten ibaret ey. Sevien, ruhlar1

Sahip.

lmmze.

Y o k l u k lne.

Antlamamz.

ldreyim.

Nazl.

Ancak, ama.
-63-

mzdr. Evet, ruhlarmzdr ki, bu cisim kafe

sinden kurtulduklar gibi, grecekler... Ah,
phem yok ki grecekler. Cenb- Hak
byle iki k ayrp bir daha grtrmeme
ye raz olmaz! Ah Sliha'm, ah! Mektubu ka
pamay gnlm istemez... Daha yazmak iste
rim. Lkin elim kald, zihnim durdu... Gzle
rim kan ile doldu, grmez oldu! Hemen Allaha smarlarm... Ah... Ah... Ah!
Sevdiin
Pdf at

te, ben bir hayrl haber beklerken, bu

mektubu

okuduumda

aklm

zail

oldu. 1

V c u d u m titremeye, gzyalarn eme gi

bi akmaya balad. Nihayet, kendimde ol
m a d m hlde, mektubu okudum. Bitirdi
i m gibi, mektup elimden dt. Vcudu
ma fena hlde bir titremek geldi.

Bre

Glzar at. Yzme bakyor, bir ey sy

lemeye cesaret edemiyordu. Ande kendimi
2

telef etmek istiyordum. Lkin vastam yok

tu. A h , insan dnyadan ve dnyada en zi
y d e 3 sevdii eyden

midini

kesmek ne

mkl ey! Nihayet, kalemi aldm; elim,

v c u d u m titreyerek, gzyalarn aka aka,
R i f at Bey'e son defa olarak bir iki sz yaz
m a y a baladm:

Ah Rifat'im, ah!
Ecelimizin ve ecelden m k i f olan ilele1

Kayboldu; aklm bamdan gitti.

ldrmek.

ok.

Zor.
-64-

bet mufrakatimizin

haberini getiren mek

tubunuzu aldm. A h ! A h ! Bu gne nasl ye

titik! Bu gn ne kara gndr! A h . . . bayl
yorum... Ziyde yazmaya mecalim 2 yoktur...
Ben dahi mukavelemiz 3 zere, kendimi telef
edeceim!.. Baka vastam yok. Ancak, ken
dimi kuyuya atvereceim... Ah Rifat'im, ah!
Allaha smarlarm... Biz bu mr byle fi
rakla" geirdik! nallah br dnyada gr
elim... A h ! . . Ah Rifat'im! Daha y a z m a k isti
yorum, lkin yazamam! Eyvah! H e m de bi
zim iin imdiden sonra bir dakika bile ya
amak

haramdr...

Hemen

kendimizi

bu

dnyadan kurtaralm!.. Allaha smarlarm...

A h ! Ah! Ah!!!
Sevdiin
Sliha

Sonsuza dek ayrlmzn.

Gcm.

Szlememiz.

Ayrlkla.
-65-

>TK>
stek
Bu

mektubu

mecalim

kapamaya,

zarfa

koymaya

yok. Hemen bitirdiim gibi, Gl-

zar'n eline braktm. Bre kz da acemi;

mektubu elinde tutarak kapdan dar k
yor... Lkin u kadere bak, u bahta bak:
Anam sofada bulunmasn m? Mektubu kzn
elinden kapp pedere gtrmesin mi? Ben
Glzar ktktan sonra, bulunduum yerde
donmu gibi kalmm. Aklm armm.
Gzlerimi bir yere dikmiim... Bir dakika ge
er gemez annem koarak, alayarak gelir.
Kapy iddetle itiverir; gelir, boynuma sarlr,
beni per, kucaklar. Gzyalar eme gibi
yzme dklr! Ben ne olduunu, nerede
bulunduumu

anlayamam,

daha

kendime

gelemem. Annem:
A h ! Kzm! Kzm! Kendine gel! Ah b
re ben! Ah zavall ben! Az kald ksz kalr
dm! A h ! Bin krler o dakikaya! Ne hayrl
dakika imi o ki, ben odadan ktm da Glzar'a rastgeldim! Ah! Kzm ah! Korkma... D
nme... Muradn hsl olacak... 2 Senin iin
1

Gcm.

stein gerekleecek.

-67-

korkulacak ey yok artk. Pederini de kandr

dm: Seni Pdf at Bey'e vereceiz! dedii gibi,
kendimi topladm.
Artk yle bir me'ysiyetten' sonra, byle
md-bah 2 bir sz iitmek! Byle bir mide
dnmek! Oh... Ne byk ey! Lakin insan ke
dere dayanamad gibi, sevince o kadar daha
ziyde dayanamaz. Vcudum titremeye ba
lad. Gzyalarm eme gibi, annemin g
sne dklyordu! Hngr hngr alama
ya baladm. Bir azdan sonra, zihnim azck
karar buldu, vcudum bir az rahat etti. Bu
de Rifat Bey hatrma geldi; birdenbire ben
zim deiti:
Ah... Rifat Bey... Rifat Bey... Rifat Bey
kendi(si)ni telef etmi, ben ne mit ediyo
rum!
Yok kzm, yok! Korkma! Glzar'a ben
syledim; imdi gitmi, sylemi. O da imdi
sevinmektedir.
Bu sz de iittiim gibi, btn btn ra
hatlandm. Gzlerimi sildim. Annemin elini
ptm. A n n e m pederime gtrd, onun dahi
elini ptm. Yanna ald...
Nihayet, bir aydan sonra, gelin oldum. L
kin, Rif at Bey'in evine geldim. nk Kmile
Hanm, olunun gveyi girmesine raz olmaz
m ve hatt Rifat Bey'in ricas zere anneme
geldii vakitte

dahi

orasn

teklif etmemi

imi. Nihayet, evlendikten bir sene sonra, ka

ynpederim vefat eyledi. sene sonra Kmi
le H a m m dahi ld.
1 Umutsuzluktan
2 mit verici.
-68-

 Ah bre Kmile Hanm, ah! Beni ne

kadar seviyordu!
Sliha H a m m kendi servenini bitirdii
gibi, yine dikie balad. Aye Kadn:
Ah, hanim, sen de ok sekmi. Onun
iun sabuk ihtiyarlam. Zavalli hanim! diye
rek, kalkp mutfaa gitti.

X*
Tal'at Bey
Gelelim Tal'at Bey'e: Tal'at Bey, Rifat Bey
ile Sliha Hanm'n arasndaki ak ve sevgi
nin rn olup, pek gzel ve akll bir ocuk
tu. Sliha H a n i m i n kaynpederiyle kaynvali
desi ldkleri gibi,

anas ve babas da u

lml dnyay terk etmi ve sevgili kocas

lmszlk lemini semi olduundan, za
vallnn Tal'at Bey'den baka kimsesi yoktu.
Bu nedenle, Tal'at Bey'i (yle) bir derecede se
verdi ki, Tal'at Bey akam bir az ge kalsa,
"Aman, oluma ne oldu? Olum daha gelme
di!" diye deli olurdu. Her ana olunu sevecek
a. Ancak bizim Sliha Hanm, bir ok neden
le, olunu baka analardan daha ok severdi.
Bununla birlikte, Sliha H a n i m i n aklna ve
becerikliliine bak ki, iindeki sevgisini olu
na bildirmez, nazl altrmaz. nk malm
a... yle nazl alan baz ocuklar... gen
ler...
Tal'at
mektebine

Bey,
1

babas

ldnde

mahalle

gidiyordu. Rifat Bey'in lmn

den sonra, Sliha Hamm olunu bir iki yl

1

Mahallelinin elbirliiyle tuttuu "hoca"nn ders verdii

okul.
-71-

daha sbyan mektebinde' ve sonra rdiyede

okuttu. Tal'at Bey on alt yandayken rdiye okulu snavn verip, btn stanbul genleri(nin) yaptklar gibi, bir direnin bir kale
mine, 3 hangi direnin hangi kalemi olduunu
belirtmek gereksizdir sanrm, girdi. te, iki
yl vard ki, o kaleme devam ediyordu.
Tal'at Bey nzik ve ho bir ocuk olup y
z srekli glerdi ve huylan arasnda kibir ve
kskanlk,

dk ahlkllk bulunmadn

dan baka, apknlk ve hovardalktan da b

tn btn habersiz olup pek de uslu oldu
undan, gerek kalem arkadalan, gerek b
tn bildikleri kendisini pek ok severlerdi.
Yukarda dediimiz gibi, Tal'at Bey doal
olarak en ve yz gler bir ocukken, bir
ka gn vard ki, bir dnmeye dalmt. Hi
yz, duda glmyordu. Yolda geerken bi
le, kendisinde bir dalgnlk grnyordu ki,
bildiklerinden her gren:
Canm, u ocua ne oldu? Baka ah
lk peyda eyledi? 4 Yoksa, Allah esirgeye, bir
meraklk m geldi kendisine? Yoksa bir kede
ri mi var?
Bir bakas:
Dn yolda yz yze rastgeldik, hi ai
nalk 5 etmedi. Ben ses verdim. Bakarm ki
gy 6 o uykuda imi de birdenbire uyanr gi
bi srad. Sebebini sordum; "Bir ba ansna
1

lk retim yaplan okul.

Ortaokulda.

Devlet ilerinin grld m e m u r l u u n bir blmne.

Edindi.

Tanlk.

Sanki.
-72-

uradm," dedi. Yazk, yanarm u ocua! di

yordu.
te zavall Tal'at byle bir durum gsteri
yordu. Zavall epey de zayflamt. Kalemde
arkadalar, yolda rastlad bildikleri bunun
durumuna arp "Birader, 1 sana ne oldu?"
diye sorduklarnda, bir ba ars bahane edi
yordu. Kimi Beyolu'nda bir hekim, kimi bil
mem nerede bir eczac, kimi skdar'da bir
hoca ve kimi Bitpazan'nda bir fleyici tavsiye
ederdi. Her birinin binlerle hastalan iyi etmi
olduunu sylerdi.
Tal'at Bey ise bunlara hi kulak asmyor
du. nk, hastaln ancak kendisi bildii
gibi, ilcn dahi kendisi biliyordu. A m a elin
de deildi. te zavallnn dalgnl, aknl
,

dknl

derdini,

hep

zaman

buydu.
hi

Tal'at

kimse

Bey'in

bilmiyordu.

nk zavall ocuk, derdini sr tutuyor, hi

kimseye sylemiyordu. A m a bu trl dertler
gnden gne byr, artar. (yle) bir derece
de artar ki, sakland kab, klf patlatr,
yrtar da ortaya kar. Ortaya kar da, um
madn adamlar bile bunu renir. Nasl ki,
biz Tal'at Bey'in durumunu merak edip sor
mak yle dursun, Tal'at Bey'i hi tanmad
mz hlde zavallnn derdi ortaya karak
efsne hkmne girdii gibi, (bu derdi) biz
bile reniriz ve Tal'at Bey'in yalnz u yk
syle yetinmeyip daha ncesinden serveni
ni ve anasnn babasnn durumlarn ince
leyip bilmeyenlere dahi bildirmek iin yaz
mak zorunda kalrz. yle ki:
1

Karde.

-73-

XI*
Hacbaba
Talat'n Ak
Aksaray'dan

Bayezit'e

kan

caddede,

bundan bir ka yl nce, Hac Mustafa adn

da bir ttnc vard ki, yallndan dolay
(kendisine) ou kez "Hacbaba" derlerdi. Bu
Hacbaba, altm yan akn, boyu ksa ve
imanca, sakal st gibi bembeyaz bir kimse
olup, gsn her zaman ak ve kollarn
dirseklerine dek sval tutar ve bir iskemle
zerine oturup marpucu bir dakika azndan
brakmazd. Birisi ttn almaya gelse, Hac
baba nargileden daha bir iki nefes ektikten
sonra, hi acele etmeden kalkp ttn tartar
ve alcnn kutusuna koyup ya da kda sa
rp alcnn nne atar ve teraziyi yle bir b
rakrd ki grlts sradan dkkn sarsar
d.
Bu Hacbaba pek agzlyse de titiz, si
nirli olduundan, mterilere yle ok iltifat
filn etmez; birisi dkkna girip otursa, Hac
baba (ttn) kesesini (onun) nne atar, bir
de "Merhaba!" der; bir iki saatten sonra bir
sz ya syler ya sylemez. Mterinin birisi
"Ttn sertmi, yavam," filn diyerek bir
-75-

az mrlansa, Hacbaba yant vermeksizin t

tn boalp kutusunu ve parasn sokaa
atar. uras tuhaf ki, bununla birlikte Hacbaba'mn mterileri eksik olmaz. Her ttn
cden daha ok mterisi var; hepsinden ok
kazanr. Hem de Hacbabafnm) mterileri
nin ou yle, yirmi, krk paralk ttn alan
lardan olmayp, kutularn bir eyrek mecidi
ye 1 ile dolduranlardand.
Her neyse, uzatmayalm. Bizim Tal'at Bey
drt yldan beri ttne alm olup Lleli
yaknnda bir ttncnn mterisiydi ki,
her gn kaleme giderken ondan ttn alrd.
Bir gn Tal'at Bey, Hacbaba'nn dkknnn
nnden geerken, "Bir de u ttncden
krk paralk ttn alaym, bakalm bunun t
tn nasldr ki herkes buna bu kadar rabet
ediyor," diyerek Hacbaba'nn dkknna ya
nat, ttn istedi. Hacbaba nargileden daha
bir iki nefes ekince, kalkp ttn tartnca,
Tal'at Bey aa yukar bakarken, gz dk
knn

stndeki

cumbaya 2

iliti.

Kafesin

iinde bir gzel yz grd. Kafes de seyreke.

indeki pek iyi fark olunuyordu. Tal'at Bey'in
gzleri kamat. Bir daha bakaym derken, te
razinin grlts gzlerini beri yana ekti.
Ttn ald; giderken bir daha cumbaya
bakt. Grd ey, ncekinden daha bir kat
gzel grnd. Zavall ocukcazn o vakte
kadar yle bir gzel grp sevdii yoktu. By
le bir aceminin gnl ne kadar kolay etkile1

Yirmi kuru deerinde g m sikke.

k m a gibi duvar hizasndan darda olan pencere

kafesi.
-76-

nir, malm ya. Tal'at, Bayezit'e doru kt.

Ama, zihni oradan aynlamyordu. Ttnc
nn cumbas imgeleminde belirdike beliriyordu.

Kaleme gitti, yine bu dncelerle

meguld. Kalemden dnerken, ttn t

kenmemi idiyse de, yine krk paralk ttn
ald; cumbaya bakt: Yine ayn ey. Evine git
ti, akl yine onunla megul. Yataa yatt, uy
ku yok. Bir dziye dnd. Bir sevindi, bir
zld.

Karan kalk, bir yerde duramad.

Sabahleyin evinden kt, ttncye urad.

Ttn varken bir daha ttn ald. Cumba
nn durumu dima o. Nihayet bir ka gn
byle gitti.
Bir gn Tal'at Bey, her zamanki gibi ttn
almaya gitti. Ttnc ttn tartarken Tal'at
Bey yzn cumbaya evirip bakakalmt.
Hacbaba ttn hazrlad, Tal'at'm nne
att, "Buyur, efendi," dedi. Ama kime syler
sin? Herifin akl baka yerde. Hacbaba:
Ayol! Alsana ttn! Ne bakyorsun?
akn msn nesin! Tuhaf be! diyerek k
maya balad.
Tal'at utanarak ttn ald gitti. Giderken
bir daha gz kaldnp bakt ki, cumbadaki g
lyor. te, Tal'at Bey'e bu gn baka bir u
ra... Kzn bu glmesine bir anlam vermek
istedi: "Benim aknlma m gld? Yoksa
bu glmek bir muhabbet almeti 1 midir?" di
yerek ve zihnini yorarak yukar karken eski
mterisi olduu ttnc:
Beyefendi, grnmyorsunuz, ne oldu-

Sevgi ve ilgi belirtisi.

-77-

nuz? Oturmaz msnz bir az? diyerek, dk

kna girmesini teklif etti.
Tal'at Bey de dnd, oturdu. Dkknda
yal bir adam da vard. Bu kiinin arasn
da u konuma geti:
Ttnc Beyefendi,

ttn

nereden

alyorsunuz? Bizim ttn beenmiyor mu

sunuz?
Tal'at Yok, yine sizin ttn daha iyi.
Fakat ahbabmn biriyle beraber geliyorduk
da u aadaki Hacbaba'dan kendisi ald,
beni de almaya mecbur eyledi. Fakat ok
sert...
htiyar Hangi Hacbaba? Hac Mustafa
m? Aman ne kadar hazzetmem u adam... 1
Ne kadar mezz... mseyyib... mzevvir... 2
Pek ok adamlarn cann yakm...
Tal'at Bey, Hacbaba'yla ilgili ayrntl bilgi
almak istedi: kzararak, sarararak kulak ve
rip iitti:
Ttnc aarm u adama. On be on
al sene evvel bunun be paras yoktu. Borcu
da vard, hatt bana dahi danmt. fls et
mek istiyordu. imdi hayli paras var, derler.
Nasl kazand, anlayamam. Yoksa buyurdu
unuz gibi hep dolandrclkla m kazanm?
htiyar Dolandrclk da etmi, ticaret
ten de hayli kazanm. Fakat bunun asl zen
gin olmas karsnn sayesindedir. Hani ya on
drt sene kadar var evlenmedi miydi? te o
vakit bir dul kan ald. Bir sene beraber yaa
dlar. K a n ld, buna pek ok mal brakt.
1

H o l a n m a m u adamdan.

Eziyet edici... enge... ara bozucu.

-78-

Ttnc Evld' oldu mu o karyla?

htiyar Yok. Lkin, karnn baka koca
dan bir kz vard. Mrs o kza kald.
Ttnc E, kz imdi Hacbaba'nn ya
nnda m?
htiyar Evet.
Ttnc Tuhaf! Ben yalnz bir ihtiyar
kadn grrm ki Hacbaba'nn evine girer
kar. Hi baka kadn grdm yok.
htiyar Haa, kz hi evinin kapsndan
karmaz. Taassubundan 2 m? Kskancndan
m? Korkusundan m? Ne bileyim. Tuhaf ne
resi ki grc kadn da sokmaz evine. "Evlen
direcek kzm yoktur," diyor. Ne midi var?
Anlayamam. Mal elinden gitmesin diye b
re kz evlendirmeyecek mi, ne yapacak?
Tal'at Bey bu

konumadan istediinden

daha ok bilgi ald. Ama ne fayda ki, ald

bilgiden avunacak yerde bsbtn umutsuz
oldu. Tal'atin dncesinde iki umut vard:
Biri, kz darda bulup yaklaarak ne istedi
ini sylemek ve teki, anasna srrn ap k
z istemek iin gndermek. Fakat, yal ada
mn, "Kz evinin kapsndan karmaz," ve
"Grc kadn evine sokmaz," deyii, zavall
ocuun btn btn umudunu sndrd,
umutsuzluk getirdi.
Zavall, dkkndan kp kaleme gidiyor:
kalemden kp evine geliyordu. Hi bir daki
ka bu hayl zihninden eksik olmuyordu. Bir
derde uramt; devasn bilmiyor, resini
bulamyordu. Umutsuzlua kaplyor da ne1

ocuklar.

Yobazlndan.
-79-

den kaplyor? Baka eyden deil; canndan

umutsuzlua kaplyordu,

dnyadan umut

suzlua kaplyordu. nk byle bir yok

sunluun karsnda Tal'at iin, dnyay b
rakmak, canndan ayrlmak bir ey demek
deil... te, zavall ne felkete uram, ne
belya kaplm; dnlsn!
te bu gnlerdeydi ki, Tal'at Bey'in dal
gnln herkes merak ediyordu. Bu gnlerin
biriydi ki, Sliha Hanm ile Aye Kadn dahi
Tal'at Bey'e bir hl olduunu anladlar ve Ay
e Kadn, bir dereceye kadar nedenini dahi
kefetti.

-80-

xn<Hacbaba'nn Evi
Hacbaba'nn dkknnn bir kesinde,
yeil uhadan bir perdeyle rtlm bir ufak
kap var. Bu perde ald gibi, nde ufak ve
karanlk bir mutfak ve bir yandan bir dar
merdiven grnr. Merdivenden kld gibi,
ufack ve penceresiz bir sofa olup merdivenin
iki yannda iki kap var. Bu kaplarn sa kol
daki aldkta, temizce denmi bir oda g
rnr. Bu odann bir kesinde, bir sepet
sandk ve zerinde daha bitmemi,

inesi

zerinde bir entari ve teki bir kesinde, bir

ince bezle rtlm bir gergef ve duvarn bu
yannda bir ayna ve baka kimi byle eyler
grnmekle, ilk bakta bir kz odas olduu
fark olunur.
Evet, yukarda antnld gibi, Hacba
ba'nn bir emeksiz 1 kz vard. smi Fitnat't.
te bu oda, Fitnat H a n i m i n odasdr. Biz
imdi evin tarifine bakalm da, sonra Fitnat
H a n i m i n uzun uzadya betimlemesine gele
ceiz. Bu odann kapsnn bir kesinde, bir
arafla rtlm bir sr yatak ve ivilere
aslm baz eski krkler,
1

vey.
-81-

entariler bulun-

makla, yal bir kadnn odas olduu belli

oluyordu. Gerekten de, Hacbaba'nn yetmi
yan akn, Emine Kadn adnda bir anal
vard. te bu oda da, onundu.
Sofann bir kesinde ylankv 1 bir dar
merdiven olup yukar kld gibi, bir ufak
oda var. Bu odann bir kesinde katlanm
bir yatak ve bir yannda bir namaz seccadesi
ve bir masann zerinde bir amdan, bir kib
rit, suyla dolu bir srahi, bir bardak ve bir
keye dayanm bir uzun ubuk ve bir pen
cerede uzun marpulu bir nargile ve duvara
aslm bir ka levha ve bir iki eski krk bu
lunmakla, (bunun da) bir erkek odas olduu
anlalyordu.
Gerekten de, bu oda Hacbaba'nn oda
syd. Hacbaba saat birde dkkn kapaya
rak yukar kp Fitnat Hanm'n odasnda,
Fitnat Hanm ve Emine Kadn'la birlikte ye
mek yedikten sonra, kapnn anahtarn cebi
ne koyup kahveye kar ve yazm e, kn
bee kadar oturur; sonra gelip kapy aard.
Bir ufak fenerle yukarya kard. Mumu ya
kard. Yatan hazr bulup yatar, uyurdu.
te, Hacbaba'mn deti her zaman buydu.
Gelelim Emine Kadn'a: Bu kadm, e v l d
erkise'den

olup Hacbaba'nn babas ken

disini ufak(ken) alm ve bir ka yl sonra, ka

rs olan Hacbaba'mn anas ldkten sonra
nikh kymt. Bu kadncaz, sa bembeyaz
ve aznda bir dii yok. Burnunun ucu azn
kapam, pek zayf bir kadn olup pek ok ma1

Sarmal.

erke soyundan.
-82-

sal bilir ve ou kez cinlerden, cadlardan ve

gulyabnden' sz eder ve onlardan pek ok
korkard. Emine Kadn'n grevi, gnde bir
kez mutfaa inip bir sahan yemek yapmak ve
Hacbaba'nn yatan kaldrp odasn dzelt
mekti. Fakat Emine Kadn, Fitnat H a n i m i pek
ok sevdiinden, sabahleyin kalkt gibi oda
sna gidip masala balard ve masal syleme
ye yle dalard ki, Fitnat Hanm hanna ge
tirip mecbur etmeyeydi hi bir zaman masal
brakp i grmek hatrna gelmezdi.
Hacbaba,

doallkla

titiz

olduundan,

Emine Kadn'a hep krd. Hele, yemekte bir

az kusur bulduunda, "Seni masallar brak
maz ki bir i yapasn!" diyerek, kyameti kopa
rrd. Bu nedenle Emine Kadn, Fitnat Ha
n m a masal sylerken Hacbaba'nn geldiini
duyduu gibi, ande masal brakp bir i gr
meye balard. Bununla birlikte, Emine Kadn
mutfakta yemei atee koyduktan sonra, dk
kna kan kapmn yanna gidip perdenin ar
kasndan Hacbaba ile konumaya balar ve
bir iki szden sonra masal konusunu aard.
Fakat Hacbaba, masala baladn anlad
gibi, "Yemee bak... Yemee! Yemek yanacak!
Masal istemem!" diyerek zavall kadncaz
umutsuzlua drerek kovard.

Korkun masal yarat.

-83-

XIII:
Fitnat Hanm
Yukarda dolayl olarak belirtildii

gibi,

Hacbaba on drt yl nce evlenip bir dul ka

r 1 almt. Bu karnn bir yanda bir kz
vard. Bir yl Hacbaba ile yaadktan sonra
zavall kadn ld. Kz Hacbaba'ya kald ki,
Fitnat Hanm dediimiz, bu kzdr. Bu kzn
babasnn kim olduunu kimse bilmezdi. Ha
cbaba ve kzn kendisi dahi u kadar bilirdi
ki, Zekiye H a m m (kzn anasdr) Hacba
ba'ya varmazdan nce,

taral olup stan

bul'da memurlukta bulunan bir kimseyle ev

lenmi ve bir ka ay sonra, sz geen kii
lmekle, Zekiye Hanm gebe kalp bu kz
dnyaya gelmiti. Ancak, asl byle miydi?
Yok. Sabredelim de, asln sonra anlayacaz.
Her neyse...
Hacbaba bu kzn terbiyesine pek ok
dikkat

ettiinden,

be

yama

okula

gnderirken

her

zaman

adam katard.

bast
yanna

gibi
bir

Sekiz yana varncaya dek

okula devam ettirdi. Sonra, okuldan ekip

eve kapad. Ama, yle kapad ki, zavall Fit
nat, o zamandan sz konusu ettiimiz zama1

Hanm.
-85-

na dein; yani on drt yana varncaya ka

dar,

sokak

kapsn bile grmemiti desek

abartm olmayz.
Fitnat Hamm bedeni ince, boyu orta; gz
leri, kalar kapkara; rme salar, arkasn
dan beline dek uzanm; rengi st gibi bem
beyaz; burnu pek dzgn: hokka gibi ufak
az, l'l 1 gibi iki dudak ve inci gibi beyaz ve
ufak dilerle sslenmi; ksacas, cisimlemi
gzellik denmeye yarar on be yanda bir
kzd. Fitnat Hanm pek yumuak huylu olup
fkenin ve kzgnln ne olduunu hi bil
mezdi. Nezket ve letafet ona zg eyler. Pek
az syler. Sesi pek ince ve gzel. Hi bir za
man

kahkahayla glmeyip,
inci

ancak

doann

gibi

dilerini

artclklanndan

olan

gsterecek kadar,

kimi zaman glmserdi.

Ahlkn uzun uzadya anlatmaktansa, Hac

baba gibi titiz ve sinirli bir adamla uyum sa
layp onu hi bir zaman gcendirmediini;
onun emri ve uyanlar dnda hi bir davra
nta bulunmadn belirtmekle yetinsek da
ha iyidir, sannm.
Evet, Hacbaba Fitnat Hanm'dan pek ok
honut olup hi bir zaman kendisine kt sz
sylememi ve surat etmemiti. smetine 2 ge
lince; yukarda denildii gibi. yedi yldan beri
sokak kapsn grmemi ve konutuu kim
seler snrl olduundan, buna tepeden trna
a ismet desek bile az sylemi oluruz.
Fitnat Hanm'n diki dikmeye ve nak
ilemeye o kadar sevdas vard ki, sabahleyin
1

Krmz renkli, deerli bir ta.

Namusuna.
-86-

kalkp kendisine ve odasna gzelce bir d

zen verdii gibi, gergefi nne alp ya da di
kie balayp hi ba kaldrmazd. Emine Ka
dn dahi, yallarn deti zere, pek erken
kalkp eve bir az dzen verdikten sonra, Fit
nat H a n i m i n yanna gidip masal sylemeye
balar idiyse de, Fitnat Hanm bu masallara
ok dikkat etmeyip dikkati gergef ve dikiindeydi. drt saat byle getikten sonra,
nak ustas erife Kadn gelip bir yarm sa
at kadar nak altrmalar yapar ve yarm
saat kadar da Emine Kadn'la konuur, gi
der. Fitnat yine ilemeye dalar. Ksacas, Fit
nat Hanm hep diki ve gergefle megul olur.
Kimi zaman iler ve kimi zaman ilemi ol
duu eyleri aar, gzden geirir. Noksanla
rna can sklr, noksansz olanlarla vnr.
Gzel ilenmi ya da dikilmi bir ey grse,
bir ka kez gzden geirir, daha iyisini yap
maya alr.
te, Hacbaba'nn evine nak ustasndan
baka giren kan yok(tur). nk bir yan
dan, Hacbaba komularyla ok iyi geinme
diinden ve ev dndan Fitnat Hanm'n kim
seye ide-i vizite etmeyecei' belli olduun
dan, komulardan hi kimse Hacbaba'ya ko
nuk olmaz.
Ama, "Fitnat Hanm byle dima yalnz
oturmaktan sklmaz myd?" denilecek. Yok.
Bsbtn aksine. Fitnat Hamm kendi lemi
iinde, kendi gergefiyle, kendi dikiiyle yle
elenirdi 2 ki, onlar brakp bir konukla ko1

Ziyareti yantlamayaca.

Oyalanrd.
-87-

numak,
kendisi

sz bulmaya
iin

sradan

kendisini
bir

sknt

zorlamak,
olacakt.

Hatt, Emine Kadn'n masallarn dahi, ok

defa, dinlemeye vakit bulamazd. Emine Ka
dn, isiz kald gibi, vira 1 masal sylemekten
vazgemezdi a; fakat dinleyen yoktu.

Srekli.

XIV
Daha Bir Elence
Talat'la Fitnat'n Ak
Bir sreden sonra, Fitnat Hanm'a daha
bir elence kt. Elence de deil a; daha bir
ilgi alan, diyelim. Bilinmektedir ki, kadnlar
ve zellikle kzlar, zamanlarnn ounu pen
cere ve cumbalarda geirip sokakta geenleri
seyretmekle

elenirler.

Fakat bizim

Fitnat

Hanm'da bu alkanlk yoktu. Fitnat'n e

lencesi, btn btn, gergefiyle ve sandk ve
ekmecelerindeki

ilemeleriyle,

rmeleriyle

snrlyd. yle, pencerede oturup seyretmeyi

denememiti bile ve denemek dahi hi hatr
na gelmemiti.
Meer bir gn, saat drt sularnda, oda
snda gezinirken, gz sokaa gitti. Pek par
lak bir ey, yni pek gzel bir olan gzne
arpt. Elinde olmadan pencereye yana, g
zn u olana dikti, gzyle onu uurlad.
Olan grnmez olduu gibi, gne battktan
s o m a ufukta grnen hzne benzer bir h
zn, Fitnat'n yznde belirdi... Balangcn
dan beri st limanlk olan dncelerinin de
nizinde bir tel dalgasdr ortaya k. Gn
l, gergef de ilemeyi pek istemiyor, pencere-89-

de

oturmay

istiyordu.

Yarm

saat

kadar

cumbada oturdu. Grd adama benzer (bi

rini) bir daha grmek istiyordu. Fakat, "ya
ma yok," gremedi; anlad, o "bir"mi.
Bakasndan umudu kesti de onun yeni
den gemesini istedi. Ancak onun da byle a
buk dnmesini ummuyordu. Yine gergefin ya
nma ekildi. Ama y a n m saatte bir kalkp pen
cereden sokaa bakyordu. Bakyordu ama bir
ey gremiyordu. Yalnz, saat onda bir kez
kalkp bakt gibi, grd ki sabah grd
ocuk dnm ve evinin yanndan gemi.
Anca arka tarafndan bir az grebildi. Pek pek
bir iki gn (daha) byle gitti. Fitnat Hamm
dikkat edip anlad ki, bu ocuk saat drtte yu
kar kt ve saat onda dnd. Artk, saat dr
de (alaturka saae ona) yaklat gibi, Fitnat
Hanm cumbadan ekilmedi. Bylece, Tal'at
Beyi, nk bu ocuun Tal'at Bey olduunu
elbet de anladnz, her gn iki defa gryordu.
te bu olay, Fitnat H a n m n huyuna su
yuna bir deiiklik getirdi: Gergeften, diki
ten bir az soudu. yle hep ilemekle vakit
geirmekten ok holanmayp, kimi zaman
da bir keye ekilerek yalnz basma d
nyordu.

Zihninde bir eyler kurduu, bir

keder olduu yznden belli oluyordu. Soka

a

bakmaktan

holanyordu.

kadar

ki.

Emine Kadn:
Kzm, pencerede oturma, seni grrler
de, nazar var, sihir yaparlar... Aa! Kzm, si
hirden, nazardan neler olur, neler (diyordu).
Bunun gibi byle binlerle hikyeler syl
yor idiyse de fayda vermiyordu.
-90-

erife Kadn dahi, Fitnat H a n m n bu ne

esizliini anlamt ve hatt bir gn kar
ken, Emine K a d n i mutfakta bulup dedi ki:
Canm, bu kzcaz ok mahzun 1 gr
yorum. Galiba sklyor. Hi dar kar ms
nz? Cuma gnleri, hi olmazsa, seyir 2 yerle
rine karr msnz? Komulara gider misi
niz? Onlar size gelir mi?
A h ! Kadncm! Yedi senedir ki, bu kz
caz sokak kapsndan kmam! Bilmezsin,
babas ne titizdir. Komular da gelmez. Ne
gelsin. Bir defa gelir, iki defa gelir; sra bize
gelir, biz gitmediimiz gibi onlar dahi kesilir,
gelmez. Ben de kapandm. Kz yalnz brak
mayaym diye hi bir yere kamyorum. Ben
de anlayamyorum, pederinin bu merak ne
dir? Kz benimle beraber k vakit ne ol
mak ihtimali vardr? Ben de korkarm. Kork
mam demem. Allah esirgeye nazardan! Kzla
ra pek ok nazar deer. Oras yle. Ama, k
3

zn bir nshas var! Merhum' anas bir ns

ha brakmt ki, nazardan, cinden, her fena
lktan saklar. O nshay hi bir dakika boy
nundan ektirmem. Ne nsha! O nsha bir
tlsmdr! Merhum anas, bilmem nasl ele ge
tirmi! Bana vasiyet ettiydi ki: "Sakn bu ns
ha kaybolmasn ve kz on sekiz yana bast
gibi, ap kendisine okutmalsn." te daha
sene var nshay amaya. Bakalm iinde
neler olacak!
Yok. Hacbaba'nn bunda hakk yok.
1

Hznl.

Gezinti.

3
4

Muskas.
Rahmetli; lm olan.
-91-

Kz biraz karmal, elendirmeli. Aa! Byle

olur mu? Hapishanede gibi, gece gndz ev
de kapal! Dur, gideyim kaym bir az Hacbaba'ya.
erife Kadn byle diyerek dkkn kaps
n at, bir sandalyeye oturdu, sze balad:
Hacbaba, size bir ey syleyeceim.
Buyurun.
Canm, u kz verem edeceksiniz. Gece
gndz evde mahpus gibi olur mu? Bir az ko
nu komuya gndermeli. Emine Kadn'la be
raber, bz (zamanlar) seyre karmal.
Hanmefendi, ben size bir ey syleye
yim: Benim adm cimri km. Komular,
mahalleliler benim

hakkmda

neler

syle

mezler... "Yirmi kuru araba paras verme

mek iin, kzn ayda bir defa olsun, dar
karmyor," diyorlar. Ben sahi(den), msrif
deilim, idareme 2 bakarm. Ama, Allah'a
krler olsun, bana vermi... Yirmi kuru sarf
olunacak da, vazifemde mi? 3 Fakat ben kz
m karp bir seyre gndersem; kz gzel,
herkes arabann arkasna decek. Kimi y
zne baap byk buracak, kimi sigara ata
cak, kimi bilmem ne halt edecek. Benim gay
retim, namusum byle rezaletlere tahamml
edemez. Bizde imdi edep kalmad, namus
kalmad. Senin seyir yerleri dediin yerler re
zalet yerleridir. Edepsizler(in), rzszlar(n)
mahallelidir. 4 yle yerlere kz gnderilir mi?
Ben erkeim, ihtiyarm da yine yle yerlere
1

Savurgan.

Tutumluluuma.

N e m e gerek.

Yerleridir.
-92-

gitmeden ictinb ederim.' nk bilirim ki,

namusuma muzrdr, rzm muhilldir. 2 Nere
de kald ki, on be yanda bir kz yle yerle
re gitsin!

yledir.

Haklan var. A m a modalar,

alafrangalar byle eyler kardlar. Ne yapa

lm?
Affedersin, bu alafranga da deil. Alaf
ranga bunu kabul etmez. Hi Kthane'de,
Veliefendi'de, yle mahallerde hi bir vakit bir
madama 4 grdnz m?
Ben mi greyim? Ben gider miyim yle
yerlere?

Gidenlerden

sorabilirsin.

Madamalar

karlar, erkeklerin meclislerine girerler, kah

velerde otururlar. Fakat bir madama, kocas
n yahut biraderini 5 ya (da) babasn kolun
dan alp keml-i vekarla 6 yryerek, rzna
halel

edeple

getirmeyecek bir yere gidip keml-i

8

oturur. Hi kimse yzne bakmaya

cesaret edemez. Halbuki bizimkiler yle de

il... Biz kanlarmz, kzlarmz bir arabacya
teslim edip Allah'a emanet... Nereye gtrr
se gtrsn...
Oras yle. Ama, hi olmazsa, aralkta 9
komulara gndermelisin.
Ee, komuya gittii gibi, komu hanm
"Bu cuma gel Kthane'ye gidelim," diyecek,
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Kanrm.
Namusuma zarar verir, rzm bozar.
Avrupal gibi yaamak isteyenler.
Hristiyan kadn.
Erkek kardeini.
Byk bir arballkla.
Zarar.
Terbiye olgunluuyla.
Arada bir.
-93-

kandracak... Nihayet olmaz.

Sen benim kz

gibi yle uslu, kmil bir kz, bir kan tanrsan,

getir. Kzla grsn konusun ki, kz da on
dan bir ey istifade etsin. O vakit, ben sana ne
diyeyim? Yoksa, baka trl olmaz. Ben bu k
z, on be sene var ki, byle saklyorum. Baba
s da benim, anas da ben. Fena m terbiye ver
miim? Eer verdiim terbiye fena ise, bu usu
l tebdil edeyim. 1 Fakat zannederim ki deil...
Aa!.. Ben yle mi dedim? Ben, kz sk
lyor diyorum. Yoksa...
Yok, sklmaz o. O zti 4 gezmek ne de
mek bilmez ki. Onu seyre 5 gndersem bile git
mez...
erife H a n i m i n Hacbaba'ya verecei ya
nt kalmadndan, bir iki dakikalk bir ses
sizlikten sonra kalkp gitti.

1
2
3

B u n u n sonu yok.
Olgun.
Deitireyim.

Aslnda.

Gezmeye.
-94-

:-XV*
Klk Deitirme
Gelelim yine Tal'at B e y e . Tal'at B e y i ,
anmsyor olmalsnz ki, bir byk hzn ve
umutsuzluk iinde brakmk. Evet, zavall
yle bir umutsuzlukla yukar aa dolar
ken, bir gn grd ki Hacbaba'mn dkk
nndan bir kadn kp Aksaray'a doru ini
yordu. Tal'at ne yapacam arm a, bu ka
dnn arkasn ald. Kadn Aksaray'a indi; Muratpaa'dan

geti,

Yksekkaldnm'a

kt.

Tal'at Bey arkasn brakmad. Sonunda Odaba'na yakn gittiler. Kadn bir kapy ald,
bir ufak eve girdi. Tal'at Bey ileri gitti, bir sa
kaya rastgeldi:
Saka baba, burada bizim ( . . . ) Efendi'nin
evi var, galiba u kedeki olmal, deil mi?
Yo, o na' ustas erufe Hanum'un
evidir.
Tuhaf. Ya onun evi nerede olmal aca
ba?
Bu mahallede yle adam yo.
Yanl tarif etmiler yleyse.
Tal'at Bey'in istei, Hacbaba'nn dkk
nndan kan kadn(n kim olduunu) anla1

Nak.
-95-

mak ve onun vastasyla sevdiinden bir ipu

cu almakt. Bu kadnn nak ustas olduu
nu anlad. Kendi kendisine:
Ha, kza nak gstermeye gider. Bunu
tenhca 1 bulup da kef-i rz etsem... 2 Yok,
yok. O olmaz... Fakat madem ki ustasdr, kz
elbet de bz def bunun evine gelecek... Yol
da rastgelsem de kendisine muhabbetimi arz
etsem... 3 Lkin, ne diyorum... O kapdan (
kar) kmaz da buraya kadar m gelecek! di
yerek ve bin trl hayl kurarak dnd.
Zihninde, grmeye hi bir yol, hi bir
vasta bulamyordu. Bir de, Muratpaa Camisi'nin nnden geerken, bir kadn gzne
ilitii gibi, sevgilisine kavumak iin bir ka
dn kyafetine girmek gerektiini dnd:
A h ! Sahi, bir kadn kyafetine gireyim.
Nak renmek vesilesiyle bu nak ustas
na gideyim. Evini rendim a, sonra tesi ko
lay. Oh! Ne gzel hatrma geldi! Ne kolay
ey! Oh oh! Bym, sakalm yok... Boyum
ksaca... Aa... Sam yok! Fakat perukeden 4
satn alrm. O da oldu. Pek gzel. Bir ferace,
bir yamak...

Lkin, yok... Yama taka-

mam. Dorusu... Haa, yzme bir siyah yaz

ma yemeni... Arkamda bir araf... Ha, ite
bu kolay. Sokakta da kimse tanmaz... Nasl
daha evvel byle bir ey hatrma gelmemi
ti? diyerek, umutsuzluktan bir umuda dn
d.
Klk deitirmeyi zihninde kurduka kur1

Yalnz olarak.

Srrm asam.

Sevdiimi sylesem.

Berberden.

-96-

du. Evine gitti, btn gece uyumad. Ertesi

(gn), giriecei iin hazrlklarna balad.
Ertesi gn, sabahla kalkt. Gece kurduu
hayl zere Beyolu'na geti.

Bir modist 1

dkknndan kendi sana uygun bir yapl

m sa 2 ald. Oradan dnp Bezestan 3 Kaps'na geldi. Bir az kullanlm bir kadn giysi
si, yani bir gmlek, bir entari, bir alvar, bir
araf, bir yazma yemeni ald; bir ufak boha
yapt, bir ocuun eline verdi. Bayezit'e do
ru kt. Bir de saate bakt ki, dokuzu gemi.
O gnn klk deitirmeye uygun olmadn
anlad. Aa indi, bohay mhrledi, tand
bir dkkna brakt. Hacbaba'nn dkkn
nnden geerken bir de cumbaya gz att.
Bu gz atmas, bouna gitmedi. Fakat, Tal'at
Bey zihninde kavumay kurmu(tu). Byle
hep pencerede oturmasndan aakald. Bil
miyordu ki, kendisinin dt derde, zaval
l kz, bir ay nce dm.
Tal'at Bey evine gitti. Erken kalkaym diye
erken yatt. Fakat uyku nerede? Her bir yana
dnd, hayller kurdu. Klk deitirmek iin,
zihninde gizli bir yer arad. ehzdeba'nda
bunlarn bir evi var(d) ki, asl Sliha H a n i m i n
babasnn eviydi. Bu evi kiraya veriyorlard.
Fakat o aralk botu. Hem bu evin arkasnda
ki bir dar sokakta kaps vard ki, bu kap hi
bir yerden grnmezdi. te oras Tal'at Bey'in
hatrna geldi; oraya gidip klk deitirmeyi
kurdu. Sabahla kalkt; annesine:

Terzi.

Peruk.

Bezciler.
-97-

 Eve oktan beri bakmadk. An ah tan

verseniz,

gidip

gezeyim bir defa,

diyerek

anahtar alp dan kt.

nceki gn bir dkknda brakt boha
y gidip ald. Oradan ehzdeba'na git.
Sylediimiz dar sokaa girdi, evin kapsn
a, ieri girdi. Bir dolapta knk bir ayna bul
du. Bu aynay nne alp bohay at. nce,
modist matmazelin tarifi zerine,

salarn

uydurdu. Giysileri giydi. Gzel bir kz klna

girdi. ocuk olduu hi belli olmuyordu.
Tal'at Bey sevincinden ldracak(t). Ay
naya bakarak, kendi kendisine:
Kimse fark edemeyecek. Ah, ite, ayn
kz gibi... Ben de bir kz olaydm, gzel bir kz
olacakmm. Oh! Bu gn greceiz. Adn
belleyeceim. Oh, ne tatl ad olacak! Ne gzel
ismi olacak! Hele greceiz, konuacaz...
Ah! Hi aklm almyor... Fakat belli olursam
rezil rsvy olacam! diyerek, yzn yeme
niyle rtt. arafa brnd. Eline bir ufak
kadn emsiyesi ald, kt. Kapy kapayp
anahtar cebine soktuu gibi, soluu Odaba'nda ald. Giderken, yolda rastgeldii ap
knlarn buna iaretler ettiklerini, lf attkla
rn, omuz vurduklarn brakalm da ilerisine
bakalm.

XVI
Nak Altrmas
Tal'at Bey, erife Kadn'n kapsna gittii
gibi kapy ald. Hemen kap ald. Yukar
kt. araf, yemeniyi kard. Gsterdikleri
bir ufak odaya girdi. Grd ki, yal bir kadm
oturmu bir iki kza nak gsteriyor. Selm
verip bir kede oturdu. Dizleri tir tir titriyor
du. Korkuyordu. Ettiine bir an piman oldu.
Geleceini dndke avundu... Bir azdan
sonra, kzlar gitti. O vakit erife Kadn, Tal'at
Bey'le konumay at:
Siz kimsiniz kzm? sminiz nedir?
Tal'at Bey kendi adn nceden dnm
t. Sesini kz sesine benzetmeye alarak:
smim Rgbe'dir. Bir mderris' kz
ym. A n a m on be sene evvel lm, beni
ufak

brakmtr.

Pederim

beni

okumaya,

yazmaya altrr. Naksa, dikie ok sevdam

vardr. Ama brakmyor; "Onlar bir ie yara
maz, sen okumaya, yazmaya bak!" diyor.
Subhnallah! 2 Kan, mderris olmaya
cak, ktip olmayacak. Kza o kadar okumak
yazmak ne lzm? Kzlara birinci lzm olan
1

Medresede (niversite) ders veren kimse.

" T a n r y her trl kusurdan, ayptan ve eksiklikten

uzak tutarm" anlamna gelen sz.
-99-

eyler diki

dikmek,

nak ilemek vesir

byle eylerdir. Yaz da fena deil. Demem

ama...
Nihayet, geenlerde halam da gelmiti.
Pederi g bel ile kandrdk ki, bana bir az
diki, bir az nak tahsil ettirsin. Bir nak
ustas aradk.

Sizi

pek ok medh

ettiler. 2

Onun iin geldim, size rica edeyim...

Peki kzm, peki... Naktan hi mek
aldn' yok mu?
Vlideciim, 4 hi imdiye kadar elim i
ne tutmam, siz himmet 5 edeceksiniz de...
Yazk. Kzm, byle gzel lkrd 6 syler
sin. Byle gzel, uslu bir kz da... Nak bilmeyesin... Aa, peder 7 efendi iyi etmemi... Fa
kat merak etme kzm. Aa! Bu zekvetinle, 8
bu aklnla hi phem yok ki, az zaman iin
de pek l reneceksin. Fakat siz buraya ge
leceksiniz, deil mi?
Evet evet, bendeniz gelirim.
n k ihtiyarladm kzm, bir yere gi
demiyorum.

imdi hemen balayalm k

z m . Darda bir bo gergef var, onu getir

bana.
Rgbe Hanm kalkt, gergefi ald, erife
Kadn'm nne getirdi.
u dolab da a. st katnda bir evre
var, onu getir; u kutuyu da getir.
1

Ve benzeri.

vdler.

Ders alp altrma yaptn.

Anacm.

Yardm.

Sz.

7
8

Baban.
Zekliinle.
-100-

Rgbe Hanm hepsini getirdi, nne b

rakt.
imdi bak kzm. Ben u evreyi nasl
gereceim ki, sen de evinde yle geresin.
erife Kadm evreyi gerdikten sonra kutu
yu at. ne iplik kard, ilemeye ve her e
yi tarif etmeye balad. Rgbe Hanm, yani
Tal'at Bey, gzlerini gergefe dikti. Kimi zaman
naksa dikkat ediyor ve kimi zaman iin nasl
ileri varacam dnyor ve kimi zaman hi
lesinin ortaya kmasndan korkuyordu. Y
z her dakikada bir renk alyordu. Sonunda
bir azdan sonra altrma bitti. Rgbe Hanm
kalkt, arafa brnd, kp gitti.
Yksekkaldnm'dan inerken bakt ki, ken
di kalem efendilerinden bir kimse dahi kar
snda yryor. Bir de, szn ettiimiz efen
di buna yanat; ba eip dikkatle yzne ba
kyor, iaretler ediyordu. Tal'at Bey, bir yan
dan "Beni taramasn!" diye korkuyor; bir yan
dan da herifin bu trl rezilce davran can
n skyordu. stiyordu ki yakasn kurtarsn;
fakat herif ayrlmyordu ki... Tal'at Bey acele
gidiyordu, o da acele ediyordu; Tal'at Bey ya
va

duruyor,

da

yle yapyordu.

Tal'at

Bey'in cara skld. stiyordu ki herife ksn;

fakat cesaret edemiyordu. Kendisine de el
vermiyordu. Kendi kendisine:
Ah bre kadnlar, neler ekerlermi!
Biz erkekler onlar kukla mesabesinde' kulla
nyoruz. Yolda serbest ve rahat yrmelerine
2

mni oluruz. Bu ne rezalet! Ne kstahlk! Bir

Gibi.

Engel.
-101-

erkek, tanmad bir baka erkee rastgelse,

yzne bakmaz, sz sylemez. Lkin tanma
d ve hi baka defa grmedii bir kadna
rastgeldii gibi, glerek yzne bakmaya ve
sz sylemeye balar ve kovsalar bile yann
dan ayrlmaz. Demek oluyor ki, biz kanlan
insan srasna koymayz. Kendimizi elendir
mek iin onlann ruhunu skarz. Serbest ge
zip seyir etmelerine ve elenmelerine mni
oluruz ve bir taraftan da kendimizi onlara
gldrrz. nk bz kurnaz kadnlar bu
lunur ki, "Bu ne budalaym; dur bununla bi
raz elenelim!" diyerek, bizi maymun gibi oy
natrlar.

Seyirlerinden, 1

evlerinin

kapsna

dek arabann arkasndan tozlar dumanlann

iinde gtrrler. Ahlk ve dtmz 2 bilmez
bir adam, bir kimseyi bu hlde grse, elbette
"Deliymi," diyecek.
Tal'at

Bey,

bu

dnceyle

ehzadeba-

'ndaki evinin kapsna dek gitti; bir de bak

t ki szn ettiimiz efendi arkasndan geli
yor. Tal'at anahtarlar kard,

kapy at,

ieri girip yine kapad. Yukar kt, abucak

kan giysisini kard,

kendi giysisini giydi.

Girdii kapdan deil, beriki sokak kapsn

dan kp kaleme gitti. Saat onda, her zaman
ki gibi evine gitti.
Ertesi (gn), yine byle saat te ehzadeba'na gidip klk deitirdikten sonra, nak
ustasnn evine gitti. Oradan yine ehzadeba'na dnd. Kln deitirdikten sonra ka
leme gitti. Ksacas, drt be gn byle geti.
1

Gezmelerinden.

Greneklerimizi.
-102-

:XVH*
Ders Sevdas
erife Kadn, bir gn Fitnat Hanm'la na
k almasndan sonra, konuurken der ki:
ki gn var, evime bir kz gelir. On yedi
on sekiz yanda var. Nak hi bilmez, lkin 1
bir okumas, bir yazmas var ki! Hi ben yle
kz grmedim. Be dakikada koca bir gazete
yi batan baa okur! O zekvet! 2 O akl! Erkek
gibi sz sylemesi! Dd- Hak 3 bir ey...
Nak nasl renememi imdiye ka
dar?
Babas brakmam. Fakat o zekvet ile
naks da renecek. ki gn var ki, bana ge
lir de, olduka ineyi kullanmaya alt.
Ah... nsan okumak yazmak bildii gibi,
her eyi kolay renir. Ah! Ben byle kr (c
hil) kaldm!
Hi, okumak bilmez misin kzm?
Okurum bir az ama, okuduumu anla
yamam ki...
Bir ey yapalm yleyse. O kza syleye
yim, buraya gelsin bz defa. Sana ders gs1

Ama.

Zekilik.

Tanr vergisi.
-103-

tersin, sen de ona nak gsterirsin. Onun da

naksa ok sevdas vardr, olmaz m?
Ah! yle olsa! Ne gzel... smi nedir k
zn?
Rgbe Hanm.
Ne gzel isim... Ah! Usta kadn! u ders
maddesini uydursak! Pek ok sevdam var bir
az yaz renmeye.
Peki kzm, peki.
erife Kadn kalkp gitti. Giderken, Hacbaba'ya dedi ki:
Sizin kerime 1 ile grecek kz buldum.
Gaayetle kmil, 2 uslu bir kz. Okumak yaz
mak dahi pek gzel bilir. Hatt Fitnat Hamm
ondan ders okumak hevesindedir. Ona da bi
raz nak gsterir, nk nak bilmez b
re...
te imdi beni memnun ettin. Grdn
m? Gelmesin, yahut, kzm onun evine git
mesin dedim mi? Ben yaptm bilirim. Her
kesin kadrini' anlarm.
Fitnat Hanm sevincinden ldracak(t).
Ders okumaya o kadar sevdas vard ki ertesi
gn drt gzle bekliyordu. Bir saat, bir yl
kadar grnyor; kendi kendisine (yle) di
yordu:
Ah... Ben okumak yazmak renece
im... S o m a kitaplar, gazeteler alp okuyaca
m... stediim eyi yazabileceim... Oh... Ne
gzel... Ne gzel! Rgbe Hanm'la grece
iz. Gah 4 konuacaz... Gah beraber gergef
1

Kznz.

Pek olgun.

Deerini.

Kimi zaman.
-104-

ileyeceiz... Gah bana ders verecek... Ah...

kr yrabbi! Yine ders okumaya balaya
cam! Ah, ders ne kadar tatldr! Ne vakit,
ufaktm da mektebe giderdim,

ders okur

dum... Ne gzeldi o vakitler! Hele yine derse

balayacaz. Bakalm, Rgbe Hanm ne tr
l kz olacak... Gzel olacak, phem yok.
erife Kadn o kadar medh eder... 1 Hem de
erife Kadn yle, her greni medh edenler
den deil...
Sonunda Fitnat Hanm, o gn, bu trl
dncelerle akam et. Gece de, btn ge
ce, hayli dersti. Dnde de dersi grd.
Dersi ve Rgbe Hanm' sayklad. Ertesi sa
bah dahi, "Bu iki saat ne vakit geecek!"
diye sabr kalmad... Bu byle kalsn.

ver.
-105-

XVIII*
Rastlantya Bak!
erife Kadn, Fitnat ile Hacbaba'ya okur
yazar bir kz getireceine sz verdikten sonra
evine gitti. Rgbe H a n i m i da orada buldu.
Tal'at Bey'in Rgbe Hanm adm alp (kadn)
klna brnmesinin hangi nedenle olduu
nu biliyoruz. Nak renmeye gitmesi, bir
bahaneydi. Tal'at, bu yolla asl maksadna ne
trl

ulaacan dnyordu.

erife

Ka-

dn'a yaknlaarak sz atrmak ister. te,

Rgbe Hanm bu dncedeyken erife Ka
dn gelip oturduktan sonra:
Kzm, ben sana her gn, yahut iki
gnde bir, nak gsteririm. A m a lzm ki
sen, senden iyi nak bilir bir kzn yanna gi
dip bir iki saat beraber alasnz. Sen onun
ilediini gresin, o senin ilediini grsn.
Bu trl pek kolay renebilirsiniz... H e m de
ben size bir kz gstereyim. Pek uslu, gayet
mkemmel bir kz. Pek gzel nak bilir...
Hem derse de pek ok sevdas var. Sen de
ona biraz ders, biraz yaz gsterirsin. Olmaz
m?
Tal'at Bey'in zihni hep sevgilisiyle megul
olduundan, erife Kadndan bu sz iittii
-107-

gibi, bu kzn sevgilisi olacan umarak yz

bin renge girdi; sesi titreyerek:
Bu kzn... evi nerededir? Kimin kzdr?
dedi.
Lleli'ye yakn bir ttncnn kzdr.
smi Fitnat Hanm ve pederinin ismi Hac
Mustafa'dr, belki tanrsn?
Tal'at Bey'in bu sz iitince ne duruma
gelmi olaca dnlsn! Zavall kendisini
btn btn yitirdi. erife Kadn'n sorusuna
yant dahi veremedi. Sonunda, bir ka daki
ka byle getikten sonra:
Ne vakit gideceiz? dedi.
imdi oradan geliyorum, yarn inallah
bir az erkence terif edersiniz de beraber gi
deriz, peder efendiye de sorarsnz...
Peder ne diyecek?
Tal'at Bey byle sfkntiszca sevgilisiyle g
rebileceini hi bir zaman beklemiyordu.
Artk felee 1 nasl teekkr etmesin! Bahtn
dan, talihinden nasl honut olmasn? Ancak,
m gnlnde insaf yok... Tal'at Bey, hemen
0 gn ve belki o saat gidip grmek isteye
cekti! Fakat grd ki, erife Kadn doru ora
dan geliyordu. O gn yine oraya gitmek bo
bir istekti. Bu dnceyle Tal'at Bey o gn git
meyi zmninden kard; kendi kendisine:
Acaba bu gn geecek mi? Yarnki gn
gelecek mi? Ben yle bir gne... yle bir saa
te... yetiecek miyim! diyerek dnmektey
ken, erife Kadn gergefi nne alp:
Gel kzm, sana bir az nak gstereyim,
dedi.
1

Yazgya.
-108-

Tal'at Bey kalkt,

gergefin yanna gitti,

gzlerini gergefe diktiyse de gergefi, grme

ye bir ara olarak dnmt;

grmek

devletine ulaacam anlad gibi, artk ger

gefe hi dikkat etmeyip ya da edemeyip derin
derin hayllere dald.
Sonunda nak bitti. Tal'at Bey kalk,
kp gitti. Klm deitirdi; oradan kaleme
gitti. Kalemde bir iki mektup yaznca, bir az
vakit geti. Kalemden k, Lleli'den aa
inerken cumbaya bir gz att:
Bunca zamandan beri byle hasret g
zyle bakmakta olduum bu cumba... Ah,
yarn bu cumbann iine gireceim! Acaba sa
hih 2 muvaffak olacak mym? Hele yarnki
gn gelsin de... diyerek, geip evine gitti.
Artk, akam oluncaya kadar o bir iki sa
at, Tal'at'a bir iki ay gibi grnyordu. Her
be dakikada saate bakyordu. Mmkn olsa
saatin akrepleriyle kavga edecek.

Sonunda

akam da oldu. Yemek yediler. Bir azdan

soma, Tal'at yatt. Ama zihni meguld; gz
leri

kapanmyordu.

Vakti

abuk

geirmek

iin, istiyordu (ki) uyusun, ancak uyuyamyordu. Her on dakikada kalkyor; saate bak
yor; pencereden yldzlara bakyordu. Ancak
o srada hl nisann balangcyd, gece ok
ksa deildi. G belyla, saat dokuzu buldu.
0 zaman zavall ocuun zihni hayllerden
yorulup kald; gzleri kapand. Bir az dler
le urat. Bir de gzlerini ap bakt ki, gn
dz olmu. Pencerelerin beyaz perdeleri, he1

Talihine.

Gerekten.
-109-

men (hemen) domu olan gnein yansma

sndan pek irin bir krmz renk alm. Tal'at
Bey kalkp giyindi. Kahveyi itii gibi soluu
ehzadeba'ndaki evinde ald, orada kln
deitirdi... Ama o gn, her gn gibi deildi.
O gn, bir byk sevdayla, bir byk dikkat
le giyindi; baya, bir gzel kza dnd.

-o-

Grme
O sabrszlyla, o kararszlyla birlikte
Tal'at Bey orada giyinerek, aynaya baknd,
iki saati geirdi. Bir de saatine bakt ki (saat)
e gelmi. Ande, brnp kt. Doru, e
rife Kadn'n evine gitti. Bir az oturduktan
sonra, erife Kadm da yamakland, birlikte
ktlar.
Yava yava yryerek ve konuarak L
leliye geldiler. Rgbe Hamm, (yni) Tal'at
Bey,

Hacbaba'nn dkknm grd gibi,

kanna olaanst bir hareket geldi. Dizleri

titremeye balad; hele dkknn ortasndan
ve

Hacbaba'nn

nnden

geerken

Tal'at

Bey'in ne duruma geldii anlatlamaz. Kendi

sini yattrmak istedi. A m a elinde deildi.
Vcudu

tir tir

titriyor,

nefesi

tkanyordu;

kalbi vapur makinesi gibi ilemeye balad.

Bir saniyeden s o m a ulaaca talihe hl
inanamyordu.

olmasn

diye

gzlerini

yoklad. Hep bu eyler, merdiveni karken

oldu.
te iki

konuumuz merdiven banda...

Fitnat Hanm, btn gece dersi ve Rgbe Ha

n i m i sayklam ve sabahtan beri erife Ka--

d i n i drt gzle beklemekteydi. Bir de bam

kapya doru evirip merdiven banda erife
K a d n i ve arkasndaki kk hanm grd
gibi, kapya frlad.
erife Kadn:
te size sylediim hanm kz getirdim,
diyerek odaya girdi ve yamam bir az indi
rerek bir kede oturdu.
Fitnat H a m m sevincinden uacak... Rg
be H a n i m i elinden tutup ieri gtrd: ar
afm yemenisini ald, bir yana koydu ve yine
Rgbe Hanm'la el ele tutuarak yan yana
oturdular.
te bizim Tal'at, bunca sreden beri sa
yklad sevgilisinin yannda oturmutu! Eli,
Fitnat'n o pamuk gibi ellerinde kapanm!
Fitnat'n o gzel sesi, Tal'at'm kulana yan
syor! Fakat, Tal'at'm o srada ne durumda ol
duunu anlatmak, dorusu olanak d. Ya
naklar her bir saniyede yz renk alyordu.
Bir kpkrmz oluyor; birden sapsar oluyor;
bembeyaz oluyor; sonra yine krmz lekeler
oluuyordu... Vcudu ve zellikle Fitnat Ha
n i m i n elindeki eli bir dziye titriyordu... Fit
nat Hanm'n incelikli szlerine karlk bula
myordu...

Syledii eksik karlklar dahi

sesi titreyerek, kzararak, sarararak ancak

syleyebiliyordu.

Fitnat'n yzne bakmaya

cesaret edemiyordu.
Fitnat H a m m dahi, bu grmeden btn
btn etkilenmemi deildi. Onda dahi ba
ka bir trl etki grnyordu. nk o da,
zavall Tal'at'a vurgundur. Her ne kadar ki,
Tal'ati uzaktan grm (olmas) ve deitiril-

-112-

mi kl onu tanmasna engel olabilir idiyse

de, Tal'at'm yznn yansmas gnlnn
aynasnda bir trl temel tutmutu ki, bir az
da olsa benzerlii fark edebilirdi.
Fitnat H a m m , Rgbe H a n i m i glerek ve
sevinerek karladktan sonra yemenisini kal
drp yzn grr grmez heyecana kapld
Kan bir trl harekete geldi ki, az kald ken
disini kaybedecekti; inme inecekti. Fakat, Fit
nat birden kendisini toplayarak ve klk de
itirdii hi hatrna gelmeyip, yalnz ii ben
zerlie yorarak Rgbe H a n i m i elinden alp
oturdu. Ve kimi zaman Rgbe Hanm'la n
zik nzik konuuyor ve kimi zaman yzne
bakarak, kendi kendisine (yle) diyordu:
Bu ne mabehet! 1 Bu ne kadar benze
yi! te, ayn, sokakta grdm ocuk. te
ayn boy, ayn ehre, ayn ka, ayn gz, ayn
burun, ayn yanak, ayn az! Subhnallah!
Ben gy 2 bu kz evvelden grmm, gya
tandm adamm. Tuhaf, ben bunu nerede
grdm? Yok, yok; hi grdm yok, fakat
ite ona benziyor, onu grmm a... Onun
iin bunu da grmm gibi gelir. Bunu hi
grmemiken madem ki onu grmm ve
severim ve madem ki bu da ona benzer, bu
nu da grm gibiyim ve adet 3 bunu da se
viyorum... Fakat bu benzeyi... Hemiresi 4 ol
masn? Hele dur bakalm, onu sonra anlaya
caz...

1
2
3
4

Benzerlik.
Sanki.
Sanki.
Kz kardei.
-113-

Fitnat Hanm bu dnceyle Rgbe Hanm'n yzne bakt ve baktka (grd

nn) etkisi artp Tal'at'm (ruh) durumuna ya
kn bir duruma gelmeye balad.
te, bunlarn ikisi bu durumda. Tal'at b
tn btn kendi kendisini yitirmi.

Fitnat

dahi ders konusunu btn btn zihninden

karp yukanda sylediimiz haylle ve d
ncelerle meguld. yle ki, resm bir ka
szden sonra, ikisi el ele tutumu olduklar
hlde dnmeye vanp, hi biri sessizliin
ipini koparmaya cesaret edemiyordu. Sonun
da, erife Kadn:
Kzm, siz kardesiniz. Bundan byle
inallah her gn grrsnz. Hem konu
ursunuz, hem derslerinize, naklarnza ba
karsnz. Aranzda teklif1 yoktur artk. imdi,
Fitnat Hanm, sen gergefi getir, greyim ne i
lediniz de, ben gideyim; iim vardr. Siz bera
ber konuursunuz sonra... diyerek dn
melerine son verdi.
Bunun zerine, Fitnat Hanm kalkp ger
gefi getirdi. erife Kadn bak, Rgbe Ha
nma:
te bak, maallah; Fitnat Hanm pek
gzel nak iliyor. Siz de onun sayesinde pek
gzel reneceksiniz. O da sizden yaz re
necek. te kzm, siz birbirinize lzmsnz.
Fit..; Fit... nat H a n i m i n sayesinde, bu
kadar deil,
sem,

bunun yans kadar renebil-

kendisine

mrm

edeceim.

Yabanclk.
-114-

olduka

teekkr

Fitnat Hanm, bir glmsemeyle Rgbe

H a n i m i n elinden tutarak:
Estafurullah! Ben size teekkr etme
liyim ki, sayenizde adam olacam, okumak
yazmak reneceim. Yoksa siz murd ettii
niz' vakitte naks bir haftann iinde renir
siniz.

Estafurullah!

Bu konumadan sonra, erife Kadn ile

meye balad. Fitnat Hanm dahi gzlerini na
ksa dikip dikkatle bakar. Bizim Rgbe Ha
nm, ya da Tal'at Bey, o vakit birinci defa ola
rak dorudan doruya Fitnat Hanm'n yz
ne bakmaya vakit buldu. Bakt. Baktka da
ha bakmak istiyordu, gzleri doymuyordu.
Her organn ayrca inceledi. Her birinde ba
ka bir gzellik buldu. Baka baka gnlne bir
hzn geldi. Gzleri yala doldu. Ande, gz
lerini

sevgilisinin

yznden

ekip

naksa

bakmaya balad.
Sonunda nak da bitti, erife Kadn kal
kp gitti.

stediiniz.
-115-

Babaa Konuma
Fitnat Hanm, erife K a d n i merdiven ba
sma dek uurladktan sonra, dnp Rgbe
H a n i m i n yanma geldi, oturdu ve Rgbe Ha
n i m i elinden tutarak ve yzyle bir byk il
tifat ve sevgi gstererek:

Grtmze ne kadar teekkr

ederim. Sizi pek ok sevdim. Allah bilir ki, si

zi on seneden beri tanr gibi yle sevdim.
Teekkr ederim,

insniyetinizdendir,

bendeniz dahi Hud lim 1 ki, sizi grr gr

mez hemirem 2 gibi sevdim. Nezketinizin, le
tafetinizin iktizs... 3
A m a n hemirem,
unutmayn.

bundan byle bizi

Sohbetinizden

mahrum 4

brak

mayn. Rica ederim, mmkn olsa her gn

grelim. Ah! Ben gece gndz yalnz(m)!
Buraya erife Kadn'dan baka kimse gelmez.
Ben de kamyorum. Peder efendi pek titiz
5

dir! Fakat size gelmek iin, me'ml ederim ki

bir ey sylemesin. nallah bendeniz de size
gelirim.
1

Biliyor.

Kz kardeim.

Gerei.

Yoksun.

Umarm.

 Hacet

yoktur elmasm. Bendeniz her

gn gelirim... nallah derse de balarz.

Teekkr ederim. Ah! Bu ne iyilik! Hem
buraya kadar gelmek,

hem bana ders ver

mek! Ve hususiyle, her eyden tatl olan soh

betinizle bizi merref etmek! 3
Estafurullah!..

Bendeniz zti 4 naksa

ok merakm vardr. Siz kabul buyurduu

nuz hlde, her gn gelmek canma minnet!
Kz kardeiniz var m?
Hayr.
Kardeiniz?
Tal'at Bey bu sorunun nedenini ande an
layarak:
Evet, benden bir ya byk bir karde
im vardr, dedi.
Bazen setre, 5 bzan bir ksa mor ceket,
bir pantolon giyiyor; sizin boyunuzda, size
pek ok benziyor... deil mi?
Evet, evet.
Buradan geerken grmm. Ne gzel
ocuk! Ne de mahcup! 6 O yrmesi... O... pek
houma gider.
Bunlar byle tatl tatl konumaktayken,
Emine Kadn kapdan girdi:
Hogeldin kzm, hogeldin! diyerek, gi
dip oturdu. Rgbe Hanm, Emine K a d n i n
elini pt. Emine Kadn, bir azdan sonra, Fit
nat H a n i m i n kulana, ama kapnn dndan
bile iitilecek bir sesle:
1 Gerek.
2 zellikle.
3 Onurlandrmak.
4 Aslnda.
5 Dz yakal, n ilikli bir tr ceket.
6 Utanga.
-118-

 erife Kadn in dedii kz bu mu? dedi.

Fitnat Hanm, glerek:
Evet, hanmefendidir, dedi.
Okumak yazmak bilen bu ha?
Evet, evet.
Haa... Maallah! Bu yata o kadar oku
mak yazmak! Hem gzel de... Kime nasip ola
cak! Bunu alacak adam, ne bahtl!
Emine K a d n i n kendi kendisine ve yava
sylemek istedii ve sar olduundan bara
rak syledii bu szlerden, kzlar birbirine
bakarak gldler. Emine Kadn, daha bir iki
masal syledikten sonra kalkp mutfaa gitti.
Tal'at Bey, her ne kadar ki Fitnat Ha
n i m i n yanndan gitmeye raz olmuyordu, fa
kat gnein batmaya yakn geldiini grd
gibi saatine bakt; grd ki, (saat) onu ge
mi:
imdi bendeniz gideyim, yarn kitap da
getireyim de, evimde vardr, yarn ders de ya
parz. nallah!
nallah! Teekkr ederim; lkin 1 niin
gidiyorsunuz? Erken deil mi daha?
Aman! Saat onu gemi.
Onu gemi? Ne vakit geti bu kadar
saat!
Bu iki kzcaz dudak dudaa ptkten
sonra Rgbe H a m m arafa, yemeniye b
rnd. Brnrken Fitnat Hanm'a nzike
bir ok sz syledi ve ondan, bin kat daha
tatllarm iitti. nk o balangtaki utan
galk, korku, iki taraftan dahi gitmiti. Her
biri, tekinin gnln gzel szle ho etmek
1

Ama.

-119-

istiyordu. Hem kimin gnln? Biri, sevgilisi

nin ve teki, aslnda sevgilisinin ve grn
te sevgilisinin kz kardeinin gnln yap
mak istiyordu... Her biri, teltinin sevgi ve il
gisini kazanmak istiyordu. Rgbe Hanm brndkten sonra ikisi el ele tutuup merdive
nin alt bana kadar indiler. Orada vedlatktan sonra Rgbe H a m m kt. Aceleyle
ehzadeba'na gidip klk deitirdikten son
ra, evine gitti.

-120-

*XXI*
Akn Etkisi
Tal'at

bu

konumay,

Fitnat

Hanimin

kendisini o kadar iyi kabul etmesini, o iltifa

t, o grmeyi, o gzel szlerini ve hele o gi
deceine yaknki pmeyi hatrna getirdik
e, zavall ocukcaz, sevincinden ldracak
dereceye geliyordu. O gn, hep yz, duda
glyordu. Yalnz, Fitnat H a n i m i n kendisi
ne, gerek kz ve gerek olan, yni erkek kar
dei, gzyle gsterdii sevgi ve itenliinin
etkisini hatrna getirdike, gnl bir trl
duygulanyordu ki, sevinten mi, yoksa h
znden mi, her naslsa gzyalar dkl
yordu.

O gece Tal'at Bey'in btn dleri

Fitnat Hanm'la grmekten baka bir ey

deildi.
Fitnat H a n m a gelelim:

Fitnat,

Rgbe

H a n i m i n , sevdii olann kz kardei olduu

nu iittii gibi, hep o benzerlii kardelie
yordu. Artk kukusu kalmad. Fakat Fitnat
Hanm, Rgbe Hanm'a m, yoksa kardeine
mi kt? Kendisi de farknda deildi. n
k, pencereden Tal'at B e y i grdnde ne
trl etkileniyorsa, Rgbe H a n i m i dahi gr
dnde de hemen (hemen) o trl etkileni-

-121-

yordu.

Sanki

Rgbe

Hanimin

grn,

Tal'at Bey'in resmiymi. Zavall kz, gizli sr

dan haberli deildi. Yoksa bileydi ki Rgbe
Hanm sevgilisinin kz kardei ya da resmi
deil de onun aynsdr, ak byle atal ol
mayacakt.
Tal'at ile Fitnat ayrldktan sonra, Tal'at'm
zihnine gelenleri syledik. Ya Fitnat Hanm,
Rgbe Hanm gittikten sonra ne dnyor
du? O gece, hayli neydi? Dleri nasld?
Bunu da syleyelim: Fitnat Hanm, Rgbe
H a n i m i merdivenin alt basma kadar uurla
dktan sonra yukanya k. pencereden dahi
gzyle uurlad.
te, yrmesi de ayn kardeinin yr
mesi! Ah, bu kadar birbirine benzer iki kar
de hi bir vakit grlmemi! ehreleri, yr
meleri bir olduu gibi ahlklar da bir olacak!
Ah, kardei de byle latif,' byle nzik 2 ola
cak!.. Onun da sz, sohbeti byle tatl ola
cak! Acaba bunlar dahi cmle halk- lem' gi
bi bir anadan babadan (m) domular? Yok
sa gkten inmi melek midirler? Ne gariptir
ki, insan iyi adamlar bir def grmekle sever!
Yanlarndan ayrlmak istemez! Ah bir mn
sebetim

olayd da bu iki kardeten bir daki

ka aynlmayaydm! te, kzla grrm ve

inallah

her gn greceiz,

lkin... Ah!

Kardei ile de grmek mmkn olayd! Bir

yanmda Rgbe Hanm ve bir yanmda kar-

Ho.

nce.

nsanlar.

likim; balantm.
-122-

dei olsa ve ben aralarnda oturup tatl tatl

konusak! Of! Zihnime ne de muhal' eyler
gelir!.. O erkek... Delikanl bir olan... Ben,
kz... Nasl grebiliriz! Yok... Yok... Muhal...
Muhal... Fakat ah! Niin muhal olsun? Kz
lar, sahi, her erkee kmaz. Her bir erkekle
gremez. Lkin her bir kz, bir erkee vara
cak deil mi? Ben de u olana varsam! Beni
ona verseler! O beni alsa! Ne olur? te o va
kit ben de Rgbe H a n i m i n evine gideceim!
Gece gndz Rgbe Hanm ve kardeiyle...
Ah, Rgbe Hanm'dan keski (kardeinin) is
mini soraydm! Ah ne gzel ismi olacak! Gn
lmn sayfasnda yazacaktm!... Beraber ola
caz! Rgbe Hanm beni, ben(im) onu sevdi
imden ziyde 2 sever. Bunu pek l bilirim.
Fakat kardei de beni sevecek mi acaba? Ah,
phem yok ki o da beni sevecek... "Gnl
den gnle yol vardr," derler. Ben onu o ka
dar seviyorum da, o beni niin sevmeyecek?
Elbette sevecek...
te Fitnat Hanm, Rgbe H a n i m i gzyle
uurlamak iin pencereye kmt. Fakat R
gbe Hanm, oktan Fitnat'n gznden sakla
np gitmi ve Fitnat Hamm ise, gzlerini so
kaa dikip ve ban koluna dayayp szn
ettiimiz hayllere dalmt. Gnein kresi
nin yars batm ve yars daha gzkyor
du. O gsz , o krmzya alar rengi,
Fitnat H a n i m i n oturmu olduu pencereye
yansyordu. Doann bu artc grny
le, Fitnat H a m m i n yle dalgn dalgn oturu1

Bo.

ok.
-123-

unun ne kadar hznl, ne kadar ho bir

manzara gsterdii anlatlamaz.
Sevdii olanla, yani Tal'at B e y i e evlen
mek konusu o vakte kadar Fitnat H a n i m i n
hi hatrna gelmemiti. O gn ilk defayd, bu
hayli kurdu. Btn o akam, o gece bu ha
ylle urat. Dlerinde hep Rgbe Hanm
ve kardeiyle grt.

-124-

*XXII:kinci Grme
Ertesi gn saat bete, Tal'at Bey, Rgbe
Hanm adyla ve klyla, Fitnat Hanm'n ya
rmdadr. nce nak ilerler. Nak bittikten
sonra, Tal'at Bey cebinden bir elifba c z '
karr, Fitnat Hanm'a ders vermeye balar.
Fakat grr ki Fitnatin elifba cz'ne gerek
sinmesi yok; Kelm- Kadm'i 2 bile iki kez
hatm etmi. 3 Fitnat Hanm dedi ki:
Czleri 4 okuyabilirim, fakat Trke bir
ey olursa ve hussiyle 5 harekesiz 6 bulunur
sa, onlar kolay okuyamam.
yleyse acemi 7 deilsin. Oh! Pek l.
Yarn biraderime syleyeyim sahhf arsn
9

dan bir risle-i ahlk alsn da ondan okuma

ya balayalm.
Fitnat H a m m ,

bu

"biraderime"

szn

iittii gibi, ande yznn rengi deiti ve

1

Abece; alfabe.

Kuran.

Bandan sonuna dek okumu.

K u r a n kitabn oluturan fasikller.

zellikle.

Osmanl abecesinde

sesli harfleri okutmaya yarayan

imler.
7

Deneyimsiz.

Kitap.

Ahlk kitab.
-125-

elinde olmadan "biraderine, biraderine" diye

bu sz iki kez, titrek bir sesle syledi.
Tal'at Bey, Fitnat H a n i m i n bu ruh duru
muna at! "Erkek olduumu anlam olma
sn," diye korktu. Rengi sapsar oldu. Fitnat
Hanm'dan daha bir ey iiteyim diye, Fit
nat'n

yzne

sk

sk

bakt.

Fitnat

Ha-

nm'sa, o bir dakikada T a l ' a t i n bu sk sk

bakna ve renginin deimesine ne anlam
verse iyi? "Biraderini sevdiimi u bana gelen
durumdan anlad da kskand."
te Fitnat Hanm, Tal'at Bey'in, ya da R
gbe H a n i m i n diyelim, o anda dt a
knlna u anlam verdi:
Evet, evet, u Rgbe dediimiz kz Tal'at
Bey'in ayns olmayayd,

Fitnat H a n i m i n

Tal'at Bey'i sevdiini elbet de kskanacakt.

Fakat kim kimi kskansn? Tal'at Bey kim,
Rgbe Hanm kim? Fitnat H a m m i n
kim, Fitnat H a n i m i n sevdii kim? Fitnat Ha
n i m i n sevdiinin ve sevgilisinin kz kardei
kim? Bu saydmz alt kii, gerekte bir ki
idir. Fakat zavall Fitnat, bu gerei bilmi
yor. Bu bilmecenin zmn bulamaz. R
gbe Hanm'da gzlemledii pek artc ruh
durumuna bir anlam veremez. nk, bir e
ye verdii anlamn temelsiz olduunu baka
bir ruh durumundan anlar. Nasl anlam ver
sin ki, bu ruh durumlarnn tm, asl duru
mu oluturan ayrnlardr. Zavall, aslndan
habersizken o durumu oluturan ayrntlar
nasl anlayabilir?
Yukarda dedik ki, Fitnat Hamm. Rgbe
H a m m i n yznde grd
-126-

deiime

"ks-

kan(lk)" ve "rekabet" anlamn vermiti. Bi

linmektedir ki, bir erkek, kz kardeinin bir
baka erkein sevgilisi olmasn ekemedii
gibi, bir kz dahi, erkek kardeinin bir baka
kzn sevgilisi olmasn daha ok ekemez.
te, Fitnat H a m m burasm dnmt. Fa
kat bilmiyordu ki bu kural Rgbe Hanm iin
geerli deil. Bundan dolay, Tal'at B e y e vur
gun olduunu Rgbe Hanm'a bildirmek iste
medi. nk, sanyordu ki, Rgbe Hanm bu
szden holanmayacak! Ve belki, kavumala
rna engel olacak! Ne yazk!
Fakat Fitnat Hanm byle kimi hayller
kurmakla, sanlmasn ki Rgbe Hanm'dan
soumutu. Hayr. k olan, sevgilisiyle bir
az yaknl olan insanlar, bunlar dnyann
en iren, en nefret edilecek insanlar olsa bi
le sever. Nerede kald ki, ak oklavasyla al
m bir yufkaya benzeyen Fitnat Hanm'n
nzik gnl,

sevgilisine o kadar benzeyen;

belki de ayn olan ve o kadar gzel ve o kadar

nzik olan kz kardeini sevmeyecek! Fitnat
Hamm, Rgbe H a n i m i o kadar seviyordu! O
kadar seviyordu ki, anlatlamaz!
Fitnat Hanm, dnyada iki insan seviyor
du: Biri Tal'at Bey ve biri Rgbe Hanm. Fit
nat H a n i m i n Tal'at B e y e olan sevgisi, Rgbe
Hanm'a olan sevgisinden daha fazla deildi.
Ancak, daha etkin, daha gl ve bir derece
daha kutsald. stiyordu ki, Rgbe Hanm'la
her zaman birlikte olsun, bir dakika ayrlma
sn. Tal'at Bey iinse ok da serbest dnemiyordu. Tal'at Bey aklna geldii gibi, dn
celeri couyordu; sinirleri alt st oluyordu.
-127-

Bu fark ortaya karan, ancak klklary

d. Rgbe Hanm bir kez o berberden alm
olduu sa atp da basma bir fesceiz koyayd, ande Fitnat Hanm'n dncelerini de
itirecekti. Hemen Fitnat Hanm, Rgbe Ha
n i m i , yni Tal'at B e y i grd gzle grecek
ti. Sevgi aka dnecekti. te, sevgiyle akn
fark, yalnzca budur. Fakat byle bir dn
me Fitnat H a n i m i n gnl acaba dayana
cak myd?
Tal'at Bey'se,

Fitnat Hanm'n yznde

her dakika ortaya kan renklerden her biri

nin anlamm anlyordu. nk bu, asl ko
nuya ve bilmeceye yabanc deildi. Onun iin
hi gizli olan bir ey yoktu. Hatt Fitnat Ha
nm'n, kendisine k olduunu da anlam
t. nk Tal'at Bey, Rgbe Hanm klnda
olarak, erkek kardeinden, yani kendisinden
sz at zamanlarda, Fitnat Hanm'da yu
karda anlattmz gibi ortaya kan ruh durumlanndan baka, Fitnat Hanm, bir azdan
sonra Rgbe Hanm'dan kardeinin adm da
sormutu ve ikide birde ondan sz aarak,
'Tal'at" ismini sesi titreyerek ve yznn ren
gi deierek sylyordu. te bu ruh durum
lar Tal'at Bey'e, Fitnat Hanm'n kendisine
k olduunu haber vermilerdi.
yle olduu hlde, Tal'at Bey niin Fitnat
Hanm'a gerekten olarak kendi adm ve cin
siyetini gstermiyordu? Niin o zavall kzca
z dahi byle bir merakta, byle bir karan
lkta brakyordu? Evet, Tal'at Bey'in hatrna
bu da gelmemi deildi. Fakat korkuyordu,
utanyordu, cesaret edemiyordu. Bir de, yu-128-

karda denildii gibi, bu srr renmesinin k

z ne trl etkileyeceini bilemiyordu. Daha
uygun bir vakit, bir frsat bekliyordu. Bu va
kit, ne vakit gelecekti? Bu frsat, ne vakit or
taya kacakt? Yazk! Bir kara gnde!
te Tal'at ile Fitnat her gn gryorlar
d. Her gnk grmeleri, bu anlattmz
grmenin ayns idi. Tal'at Bey, her ne ka
dar ki akl nakta deildi, biraz nak ileme
ye alt. Fitnat Hanm biraz okumaya bala
d. Ancak bu grmeleri ne kadar srd?
On gn. Yalnz on gn! O on gnn sonunda,
yukarda dediimiz kara gn geldi. Niin kara
gn dedik? nk o gn, Tal'at ile Fitnat'n
mutluluunu sona erdirdi. Umutlarn sn
drd. Sonunda, lmlerine de neden oldu!
Bu trl bir gne "kara gn" demeyip de ne
diyelim?

-129-

*XXIH:
Boanma
imdi Tal'at Bey'le, bir baka deyile Rg
be Hanm ile Fitnat Hanm grmekte, ko
numakta,

sevimekte olsunlar, biz bir az

skdar'a geelim:
skdar'da Topta'nda bir byk konak
vard (belki hl vardr). Bu konam haremlik-selmlk 1 olarak yirmi otuz odas vard.
Her taraf pek gzel, ssl, deerli deme
lerle denmiti. Pek geni bir bahesi vard,
iinde bir iki bahvan hep alyordu. B
yk ahin vard, iinde be alt pek gzel at
balanm. ki araba vard. Be al uak
vard. spir, 2 seyis, 3 bilmem ne de ayn. Ha
remlikte be on criye 4 vard; kimi yal, kimi
kz. Eninde sonunda byk bir konakt. Ol
duka byk ve zengin bir adamn kona k
sacas.
Bu konam uaklarn, cariyelerini uzun
uzadya anlattk. Ya bu konan efendisi yok
muydu? Onun da haremi, 5 evld, 6 anas, ba1

Konan kadnlar ve erkeklerin yaad blmleri.

Arabac.

At bakcs.

Hizmeti.

Ei.

ocuklar.
-131-

bas yok muydu? Haa! Bu konan yalnz bir

efendisi vardr ki, krk krk be yamda ve Ali
Bey adnda bir kimseydi.
Ali Bey, on alt yl nce, yani yirmi drt
yirmi be yamda olduu srada evlenerek bir
yoksul familyadan,' ama pek gzel ve akll
bir kz almt. Birbirlerini pek ok severlerdi.
Bununla birlikte, bir yl ve bir ka ay birlikte
yaadktan sonra, Ali Bey bir gn bir neden
le karsna danld. Kendisi o kadar fkeli ve
titizdi ki, en kk bir nedenle darlr ve dar
gnl bir haftadan ok srerdi. Darld gi
bi, karsn boad. Kansysa onun inadn
bildiinden, istiyordu ki, kocasnn inad ge
inceye kadar beklesin. Ancak kocas bekle
medi; birdenbire (onu) kovdu, kapsndan d
ar kard.
Zavall kadm, bir yandan urad bu tr
l bir aalanmadan: te yandan sevdii ve
bir yldan ok zamandr birlikte yaad bir
kocadan ayrldndan hngr hngr ala
yarak, kendi getirmi olduu bir cariyeyle bir
likte iskeleye indi; bir kaya binerek stan
bul'a geri, evine gitti. Evinde yalnz bir yal
anas vard. Alayarak ve gzyalar eme gi
bi dklerek anasna bandan geeni bildir
dikten sonra,

bir odaya ekildi,

alamaya

balad ve kendi kendisine:

Ah zlim... Ah hin!.. Ben onu o kadar
seviyordum! O ise beni aldatmak iin, seve
rim me verim, diyordu. Yalandan bir muhab
bet' gsterirdi. Beni gerekten seveydi, byle
1

Aileden.

Ak.
-132-

sebepsiz kovar myd? Ah! Erkeklerin muhab

betine inanmak! Onlarn sadkatine' aldan
mak! Ne byk kabahat! Ah zavall biz kan
lar! 2 Biz, evlendiimiz vakit de zannederiz ki,
bir koca, bir refik 3 alyoruz. Halbuki erkekler
bize o nazarla' bakmyorlar. Onlar, evlendik
leri vakit, kanlarna verdikleri ehemmiyet, 5
satn alacaklan bir beygir yahut bir arabaya
verdikleri ehemmiyetten azdr! Evet... Haklan
var a... nk, bir beygir alacaklar, eer iyi
kmazsa,

yine

satmaya mecbur olacaklar.

Lkin aldklan fiyatla belki satamazlar. te

bir zarar korkusu var. Fakat, k a n l a n iyi k
mazsa ( ! ) , tab'lanna muvafk" gelmezse (!) hi
bir zarar etmeksizin onlan brakrlar; baka
larm, daha iyilerini (!) alrlar. te bizi hayvan
mesabesinde 7 bile

tutmazlar.

Ne yapalm?

Hkm onlarn elinde. Nasl isterlerse yle

yaparlar! diyerek, bir ka gn bir dziye ala
d.
Fakat anas:
Kzm, ne alyorsun? Eer kocasz kal
dna alarsan, ben sana ondan iyisini bulu
rum. Yok, kocandan ayrldna alarsan, pek
alak imisin! O seni sevmez! Seni kovdu! Se
ni o kadar tahkir eyledi 8 de sen hl onu se
viyorsun! diyerek, (onu) Ali Bey'in aslandan
soutmaya alyorduysa ve kz dahi kanar
1

Ballna.

Kadnlar.

Arkada.

Bakla.

nem.

Yaratllarna; huylarna sularna uygun.

Deerinde.

Aalad.
-133-

gibi grnyorduysa da, hemen dnceleri

ni deitirerek:
Ah anacm! Seviyordu,

seviyordu...

Ama, bilmem nasl oldu? (diyordu).

Ah zavall! Seviyordu! Hl inanyorsun
ha?
Sonunda kzn ak ve sevgisi btn btn
yok olmam idiyse de, inad akndan fazlay
d. Belki de kimi zamana akndan, kimi za
man inadndan, zavall hep alyordu.

-134-

Nedamet
Ali Bey ise, karsn gerekten seviyor idiy
se de, inad sevgisine stn gelerek karsn
kovduktan sonra iki gn, ayrlndan deil,
inadndan gzya dkyordu. nc gece
uyurken, dnde grd ki:
Haremi' bir bahede, bir aacn dibinde
oturmu ve bir siyah giysi giyinmi, yz
sapsar olmu, hazin hazin alyor. Ali Bey,
hareminin bu durumunu grd gibi, pek
zlerek y a n m a gider. Bakar ki haremi, sesi
titreyerek, boulurcasna iini ekerek, "Sen
beni kovdun. Beni istemiyorsun. Artk yan
ma gelme!" diyerek kaar. Kendisi o zaman,
"Aman! Piman oldum, affet," demek ister, fa
kat sz syleyemez. Arkasndan gitmek ister,
fakat yryemez. Sevdii kadnsa gznden
kaybolur.
Ali Bey o acyla uyand. Bakt ki, hava pek
ak ve duru; ay on yedi on sekiz gnlk ol
makla ay aydnl pencerelerden odaya gir
mi. Oda ok hazin bir grnm alm.
Ali Bey uyandnda (yle) bir durumda
bulunuyordu ki, kendisini ldrmek, yok ol1

Ei.
-135-

mak istedi. Saatine bakt. Yediymi. Krkn

srtna ald, baheye bakan bir pencerenin
yannda oturdu. Bahedeki aalar, yaprak
lar ay aydnlndan bir grnm almlar ki,
gren ne kadar neeli ve gamsz, ne kadar
arkanl ve tesirsiz olsa, imkn yok ki, bir
hzn ve hayrete dalarak etkilenmesin, zl
mesin! Yrei para para olmasn! Btn
halk uykuda. Uyank bulunan sanr ki, doa
nn bu cilveleri yalnzca onun iindir. Btn
ortal rakipsiz grr. Bir sessizlik, bir din
ginlik ortal kaplam. Gl dallar arasnda
saklanm bir blbln ara sra kard ha
zin hazin lklardan baka, kulak bir ey
iitmez.
Ali Bey, bir yandan, grd dn ve te
yandan doann gsterdii bu gzel grn
mn etkisiyle pencerenin yannda oturmu,
bam duvara dayam, gzlerini karsnda,
bahede rastgelen bir eye dikmi, hi kml
danmyordu.

Ara sra iki gznden birer

damla ya akyor, yanaklarndan iniyor, yas

ta dyordu. Yine, eli gzlerini, yanaklar
n silmek iin hareket etmeye eniyordu.
Vicdan, doann bu hazin grnmyle bir
leerek zavally azarlyor, knyordu. Kaba
hatlin) kendisinde olduunu ve kansnm hi
bir kabahati olmadn anlad. O kadar sev
dii karsndan ayrldna ve onun dahi o ka
dar aalanmayla gnln krdna zld,
piman oldu. Kendi fkesine lanet okudu.
Kendi kendisine dedi ki:
Ah! Ayana dsem. Affn rica etsem.
Halt ettiimi sylesem. Affetmezse, evvelki
-136-

muhabbetimiz dnmezse, kendimi telef et

mek' istediimi bildirsem! Oh! Elbet de affe
der. Benim kusuruma bakmaz. Yine gelir.
Ah! Onun gnl! O nzik gnl abuk mte
essir olur. 2 Benim bu hlde durmama kail 3 ol
maz. Ah! Bilse benim bu hlde bulunduu
mu, benim byle aladm!
te, Ali Bey bu trl dnerek, iini e
kerek, hi bir yerini kmldatmakszn durur.
Doann

grnmyse

deimeye

balad.

Yldzlar, ya kalmam ya da fitili tkenmi

kandiller gibi yava yava gzden kayboldu
lar. Ayn etkisi gittike azald. Grnen tepe
lerin, ev damlarnn birer taraf kzarmaya,
kular daldan dala uarak ve birbiriyle oyna
yarak dolamaya ve bir azdan ince sesleriy
le tmeye baladlar. Sonunda, doann her
gsterdii yz, Ali B e y i baka bir trl etki
ledi.

ldrmek.

Etkilenir.

Raz.
-137-

XXV
Sonsuza dek Ayrlk
Bu olayn zerine Ali Bey karar verdi ki
haremine haber gndersin, affn istesin, yine
gelmesini teklif etsin. Gerekten, ayn gn
yal bir kadn gnderdi. Bu kadn gitti, geli
nin anasn buldu, maceray bildirdi. Ancak
Ali Bey'in aalamasnn zehri hareminden
ok kaynanasn etkilemiti. nk tekinde
ak denilen panzehir vard. Bu nedenle, Ali
Bey'in kaynanas, u dediimiz kadna:
Eer, kanmdr diye isterse, madem ki
tatlk eyledi,' artk kars deildir ve istemeye
hi bir salhiyeti 2 yoktur. Yok, eer yeniden
nikh kyacak gibi kzm isterse, bilmi olsun
ki, ben kzm satacak deilim. Kzma efendi
aramam. Kzm evlendirmek, kendisine bir
refik 3 bulmak isterim. yle istedii vakit al
mak, istedii vakit kovmak isteyen adamlara
esir edecek kzm yoktur. Benim kzm bir fa
kir kzdr. Kendisi gibi bir fakir adamla ev
lensin de msavat 4 zere yaasn. Sizin efen-

Boad.

Yetkisi.

Arkada: e.

Eitlik.
-139-

di de kendine mnsip' bir kan bulsun, diye

pek sert bir yant verdi ve kzma, "ayet, ak
galip gelerek raz olur" korkusuyla bu neriyi
hi haber vermedi.
Kocakan bu yan ald gibi, gitti efendi
sine syledi. Ali Bey pek ok zld. Sradan
yaamndan umutsuzlua kapld. Odasnda
kapanarak bir ka gn hi kmad. Bir dziye alyordu. On be aydan sonra, (eski) ei
nin evlendiini haber ald. znts iki kat
oldu. Daha bir yl sonra zavall kadnn, belki
kahnndan, ldn duydu. znts daha
o kadar artt. Vicdan heyecana geldi. te o
zamandan beri on be on alt yl gemiti. An
cak Ali Bey, kansn bir dakika unutmad.
ok defa gryorlard ki odasmda kapanarak
kansndan kendisine yadigr kalm kimi e
yalar kanyor ve nne koyarak, saatlerle
alyordu.

Uygun.
-140-

XXVI:
Evlenme Niyeti
Ali Bey'in cariyeleri arasnda, on on
drt yanda, pek gzel ve akll bir kz vard.
Ali Bey, bu kzn eitimine dikkat etmi; zel
keman ve nak ustas dahi tutmutu. Bu na
k ustas, tesadfen, Fitnat Hanm'a nak
gsteren erife Kadn'dr ki, her iki gnde bir
bu kza dahi gider, nak rerdi.
Bir gn erife Kadn, konakta bulunan
kendisi gibi bir yal kadnla konuurken de
di ki:
Canm, bu sizin efendi niin evlenmi
yor? Byle, hanmsz ev olur mu?
Bu soruya yant olarak kocakar, erife
Kadn'a efendisinin ne trl evlendiini ve
nasl karsn boadn ve karnn ldn
ve efendinin hl alamakta olduunu anlat. erife Kadn:
Vah, vah, vah! Yazk genliine! Zaval
l, daha gen de... mrn byle kederle mi
geirmek istiyor? Ne demek olsun? Evvelki
kars ldyse canna rahmet olsun. Bu, m
1

r olduka matem mi tutacak? Kan ktl m

var? Buna kim varmaz? Her hangi kz istese,
1

Yas.
-141-

alabilir.

Yazk hem kendisine,

hem evine,

hem size! Siz hi evlenmeye tevik etmiyor

musunuz?
Ah! ok defa istemiim ki syleyeyim,
lkin ben sylemeye balar balamaz gzya
lar dklr, "Bana byle sz sylemeyin, ev
lenecek deilim vesselam," 1 der. Daha ne sy
leyeyim?
Dur, ben gideyim, syleyeyim bir defa.
erife

Kadn byle

diyerek

kalkt,

Ali

Bey'in odasna girdi. (Onu) bir ey yazarken

buldu. Kendisiyle sze giriti. Sonunda bir
yolunu bulup dedi ki:
Beyefendi,

size bir ey syleyeceim

ama rica ederim gcenmeyesiniz ve szm

dinleyesiniz, sylemeye de haddim yok ama...
Nedir? Syleyin.
Allah'a bin krler olsun, hi bir ey
ce noksannz yok. Yalnz, bu eve bir hanm
lzm. Bir evde emir eder bir hanm olmadk
a, o eve ev denilmez. Siz daha gensiniz,
byle bekr durmann sebebi?
Baka bir ey syleyin rica ederim. B
rakn u sz.
Yok bey, yok! Ben sizin evlenmemenizin
sebebini sordum. Ben u sebebi bilmez dei
lim. Lkin ma'kul 2 bir sebep olmadndan
rtmek iin soruyorum. Sizin bir karnz
varm, severmisiniz; lm. te evlenme
menizin sebebi bu deil mi? Lkin bak beyim:
Siz o kan ile beraber yaadnz mr m,
yoksa imdiki mr m tercih edersiniz?
1

S z n ksas.

Akla uygun.
-142-

 Ah! Onunla yaadm mr! imdi ba

na cihan zindandr. Ben imdiki mr iste
mem, ama kendime kyamyorum.
Ee, imdi evlenirsen o eski saadetin av
det edecektir. 1 Yine, mrnden honut ola
caksn. Bu meyusluktan 2 kurtulacaksn, de
il mi? Birinci karn sevdiin gibi brn
dahi seveceksin.
Ah! Bundan sonra ben kan sevmek!
Bakasn sevmek! Benim sebebimden, zaval
l, on be senedir ki genliini brakp toprak
altna girdi! O, toprak altnda yatsm da ben
bakasn seveyim! Yok, yok. Bana rahat ha
ram olsun! Bana dn yakmaz. Benim ma
tem tutacak, alayacak vaktimdir, deyip elini
gzlerinin nne koyarak dnmeye dald.
Beyim, vazge bu efkrdan. 3 Alamak
tan ne kar? Zannedersin ki, senin bu trl
hareketinden o merhumenin 4 ruhu holan
sn? Beyim, llere rahmet, dirilere rahat l
zm. Senin genliine yazk! Gel seni evlendi
relim. Sana dr dnesi 5 gibi bir kz bulmu
um. Gayetle 6 gzel, gayetle rzl, namuslu...
Her ey elinden gelir. Naksn pek lsn bi
lir. Hatt okumak yazmak bile renmi...
Ali Bey, ban eline dayam ve gzlerini
yine eliyle rtm; alyor muydu, dn
yor muydu, yoksa erife K a d n i n syledii
szleri mi iitiyordu, belli deildi. erife Ka1

Mutluluun geri dnecektir.

Umutsuzluktan.

Dncelerden.

Rahmetli kadnn.

nci tanesi.

Pek.
-143-

din ise, u syledii kzn niteliklerini ve bi

rer birer cmle organlarn tarif eylemeye de
v a m ediyordu. Ali Bey, bu niteliklerin hepsi
ni iittii gibi, yreine bir tel, kanna ola
anst bir hareket geldi. Kendi kendisine,
"Hepsi o merhumenin evsf!' Acaba o olma
sn? Belki lmemi! Belki odur..." diyerek e
rife Kadn'a:
Bu kz ka yanda var? dedi.
On be on alt yanda. Cevher paras
gibi bir kzcaz!..
Daha yal deil mi? yi bilir inisin?
Aa! Ben yalan m syleyeceim? mey
danda.
Kimin kzdr bu?
Babasn bilmiyorum, lmtr. Anas
da lm. vey babas var; ttncdr. Za
rarsz bir ihtiyarcaz, onun yannda oturur.
Anas da yok, babas da yok a? A h ! Za
vall kzcaz!
Bu kz alrsanz, hem siz pek honut
olacaksnz ve iyi mr sreceksiniz, hem de
bir sevap etmi olursunuz. nk onun had
di yok ki, sizin gibi bir...
Bakalm. Bir dneyim de, ksmetse
olur

inallah...

Lkin

kzn

vey

babasna

sylediniz mi siz?
Onu merak etmeyin siz. Ben bilirim ki
o verir. Nasl vermez?
Peki, ona da bir kere syleyin. Lkin
benim haberim yok gibi... nk ben daha
karar vermedim.

Rahmetli kadnn nitelikleri.

-144-

erife Kadn, bir kale feth etmi gibi, Bey'in

odasndan kt. Konakta bulunan yal ka
dnlarn bir ikisine beyin evlenmeye raz oldu
unu gizlice syledi. Ancak bu sz azdan
kulaa gezerek yarm saat iinde cmle halayklarca,' uaklarca renildi.
Ali Bey'in ise, birdenbire dncesini de
itirerek evlenmeye karar vermesi, bir yan
dan kzn cmle niteliklerini birinci karsnn
niteliklerine uygun bulduundan ve kzn, bi
rinci karsna pek ok benzeyeceini anlad
ndan ve te yandan, byle gzel bir kzn
anasz babasz olduuna acdndan kay
nakland. Ali Bey bu kz hl grmemiken
sevmeye, eski karsn ayn saatte unutmaya,
zihni gelecekteki eiyle megul olmaya, so
nunda avunmaya, o on yedi yllk hzn ve
kederden kurtulmaya balad.

Hizmetilerce.
-145-

XXVII:Mjde-Kara Haber
erife K a d n i n Ali Bey'e vermek istedii
kz, elbet de anlald ki Fitnat Hanm'dr.
erife Kadn skdar'dan dnd gibi
Hacbaba'ya gitti.

Hacbaba'ya

olan biteni

bildirdi. Ali Bey'in zenginliini ve btn nite

liklerini de syledi. Hacbaba pek memnun
olarak:
Byle eylerde bana sormak lzm m
ya? Sen bilmez misin ki, ben bu cihanda an
cak u kzn iyiliini isterim. Merhume anas
bana emnet brakt; ben de ite u kz baba
sndan iyi terbiye eyledim. Kendi kzm olayd,
Allah bilir ki bu kadar dikkat etmeyecektim.
Daha bir muradm kalmt ki, bu kz bir iyi
eve vereyim, evlendikten sonra da rahat etsin.
te, Allah'a krler olsun, o da hsl oldu.

Kzma istedii gibi bir koca bulundu, deil mi?

Ne buyurursun? Ne buyurursun? Ne
gzel talihi varm!
Cenb- H a k k i n yetimlere merhameti
oktur. Dima, yetimlerin sonu selmettir. 2
Siz de himmet 3 ettiniz, eksik olmayn.
1

Gerekleti.

Esenliktir.

Yardm.
-147-

erife Kadn, iki taraf honut etmi ve b

yk bir i becermi (olduu) sansyla vne
rek kalkt gitti. Hacbaba kzn rzsn sor
mak iin deil, belki kendisine gre mjde
vermek iin kza gitti:
Kzm, talihin yaver imi, seni pek b
yk bir evden istiyorlar. Ben de sz verdim, i
yalnz nikha kalm. nk byle bir baht
her gn nmze gelmez. Bir byk bey. Ga
yetle mldr, mu'teber, 1 gen... Diresinde
mteaddid 2 halayk, uak, arabalar, velhsl 3
bir vezir diresinden daha iyi... Hemen, Allah
mbarek eyleye...
Hacbaba henz szn bitirmemiti ki,
Fitnat H a n m b a l m u m u gibi sararm, gz
lerini am,
verir

bir

Hacbaba'nn y z n e korku

bakla

bakmaktayken

bayld,

dt. E m i n e Kadn da geldi, kaldrdlar,

y z n e souk su serptiler. Kendisine geldi,
ama nasl geldi? Gzlerini am, tavana ve
evresine sk sk bakyor. G z l e r i n d e par
laklk yok, sapsar olmu! E m i n e K a d n ya
nnda

oturup

ellerini

ovarken,

Hacba

ba'ya:
Olum, ne oldu bu kza? Vah kzm vah!
Kurban olaym ben sana! dedi.
Ne olacak? Elbette yle olacak. Ben
onun yerine olaydm, sevincimden btn b
tn ldracaktm. Y a n n br gn bizim bu
miskin evimizden kacak da, gidecek bir ve
zir diresine girecek. O direnin hanm ola1

Mal mlk ok. saygn.

Evinde saysz.

Ksacas.
-148-

cak.

emir edecek,

kendisine

adam bulunmayacak...

emir edecek

Sen olaydn,

sevin

cinden baylmayacak miydin?

Ah, sevincinden bayld zahir! 1 Ah ah...
Hacbaba kp gitti. Fitnat Hanm, can ekiiyormu gibi yatm(t). Emine Kadn elle
rini ovarak:
Ah kzm, ah! Ne talihin varm! Ne g
zel talih! Allah raz olsun erife Kadndan...
Ona teekkr etmelisin. O yapti bu ii... A m a
kzm,

sonra,

bykl taknmayasn ha!

Bize de hor bakmayasn...

Ah! Vlideciim! Ne sylersin?.. Zanne
dersin ki, sevincimden bu hle geldim! Ah!
Sevin! Sevin! Ne sevin! Baksana, lyo
rum! Canm kacak! Ah vlideciim! Babama
sylesen de nikh kymasalar! Ben o koca
ya... va... vara... mam...
Aaa! Kzm! O ne sz! Biz sevincimizden
ldracaz da, sen diyorsun ki o kocaya va
ramam. O dediin koca kimdir? Sordun mu?
Onun bir uama bile varmaya senin haddin
yok.

O,

kibar

adamlardan...

Biz,

fukara

adamlar...
stemem... vlideciim! stemem... ki
barlk istemem... byklk istemem. Mal is
temem. Devlet 2 istemem... Gnlmn istedi
3

ini isterim. Gnlm d olsun da, yiyecek

ekmeim olmasm... Giyecek rubam 4 olma
sn... stemem... stemem...

1
2

Besbelli.
Talih.

Sevinli.

Giysim.
-149-

 Kzm, deli mi oldun? Ne oldun? Ben

senden byle ey ummazdm... Lkin, bayl
dn da o sebepten... Biraz rahat et, kendine
gelesin...
Ah...

Bileydin o bayldnm sebebi

neydi, sen de byle...

Fitnat Hanm bu sz sylerken boaz t
kand,

gzyalar dkld,

hngr hngr

alamaya balad. Emine Kadn ise, Fitnat

Hanm'n bu son szn iitmeyerek ve ala
dm grmeyerek kapdan kt; Hacbaba'ya
gitti, dedi ki:
Olum, nasl olacak? Bu kz istemez!
Alyor, szlyor! "Kocaya varmam," diyor...
Hay akn hay! Ya nasl diyecek? Se
vindim mi diyecek? Sen kzlarn detini bil
mez misin? Hem de niin istemeyecek? O,
kendisini grmedi; bilmez ki, beenmedi diye
lim.
yle, yle. Ama hani ya o baygnlk fi
lan... Belki bu tel ondandr...
Haydi haydi, sen git yukar. Yalnz b
rakma da yle eylere kulak asma.
Emine Kadn yukar kt. Bakt ki zavall
Fitnat yastn zerine yzkoyun dm;
alamaktan yanlan krk gibi dan frlyor,
hkn uzaktan iitiliyor:
A kz! Sen deli mi oldun? Bu ne demek?
Seni asacaklar deil a, evlendirecekler. Hem
haddin olmad bir yere verecekler. Sevine
cek yerde byle alamak ne demek? Naz ise.
yeter; gsterise, insaf! diyerek, Fitnat'n ba
n kaldrd. Yz kpkrmz olmu, gzleri
yumurta gibi frlam, boulacak gibi iini e-150-

kiyor. Emine Kadn, Fitnat H a n i m i n ban

koynuna alp gzlerini silerek:
Vah kzm vah! dedi.
Fitnat Hanm, iini ekerek:
Ah! Kadn ninem! Aladm sebepsiz
deildir. Ben ocuk deilim. Sebepsiz nasl
alayacam? Ah! Sebebi var! Sebebi var! B
yk sebebi var...
Ne sebep? Ne sebep? Syle ki biz de bi
lelim.

Ah! Nasl syleyeyim? Syleyemem!

Yok, yok, syleyemem. Ama... Ah! te sebebi

vardr, dedim. Babama syle de nikh kyma
snlar. Nikh kyarsa canma kyacak, kendi
mi telef edeceim. 1
Sebep? Sebep? Kzm, bakasn m se
viyorsun? Sana sihir mi yapmlar? Bu ne
hldir?
Ah! Vlideciim! S... Ah! Sy... Ah!
Syleyemem. Syleyemem. Zorlama beni.
Syle, syle. itecek kimse yok, benden
saklama.
Ah! Seviyorum... Sevi... yorum... Ba
kasn seviyorum... Canm gibi severim. Ona
varmazsam, hi evlenmem... Zorla vermek is
terseniz kendimi telef ederim!
2

Ah! Zamane kz deil mi? Ne kadar ol

sa... Kimi seviyorsun bakalm?
Rgbe H a n i m i n kardeini... te onu
seviyorum... Beni evlendirmek isterseniz ona
verin,

bakasna

varmam.

mam...
1

ldreceim.

Bu g n n .
-151-

Varmam.

Var

Fitnat Hanm'n doal olan utangal, bu

szleri sylemesine engel olamad. Fakat y
z kpkrmz olmutu. ini ekmeden sz
syleyemezdi. Bu sz bitirdii gibi, yine yasun zerine dp hngr hngr alama
ya balad. Zavall Emine Kadn, Fitnat Ha
nm'n bu durumuna acyarak ve bu szlerin
den hayrete vararak dudam srm; ne ya
pacan, ne diyeceini arm, yle donmu
kalm()... Bir azdan sonra, zavall kadn ii
ni ekerek kalkt, aa gitti. Hacbaba'ya de
di ki:
Olum, bizim taksirimiz' okmu! Bu
kzn hli ne olacak? Grsen nasl alyor, te
lef olacak gidecek. O kocaya varmak istemi
yor... Bakasn sever... mi.
O ne! Kimi seviyor? Ah, k a n deil mi?
u kanlan insan kafese de kapasa, yine fay
da yok, zapt olunamazlar. Ee, kimi sever ba
kalm? Nerde grm? Nasl olmu? Yoksa,
benim haberim olmakszn siz kar gezer mi
siniz?
Aa! Yok evldm, yle bir ey yok. Hani
ya bir kz gelmiyor mu baz buraya!
Haa...
te onun kardeini pencereden gr
m, beenmi, sevmi. te bundan ibaret.
Baka bir ey yok.
Haa... Pencereden birini grm, onu
sevmi; kocasn istemiyor! Bu, sz m? Ama
sen de ocuklann aklna uyarsn. Bir adam
byle bir defa pencereden grmekle nasl o
kadar sevmi ki, byle bir saadeti onun mu1

Kusurlarmz.
-152-

habbetine fed etsin? O, daha ocuktur. Da

ha, dnyadan haberi yok. imdi byle eyler
de ona sormak, onun dediini yapmak ayn-
hatdr. 2 Sen imdi zerine varma. Baka bir
eyden kendine sz syle. Yarn inallah e
rife Kadn gelir, oradan bir kesin cevap geti
rir. Nikh da kyarz da, soma o dediin sev
dii adam bir saatin iinde unutur.
Emine Kadn, bu yant aldktan s o m a yu
kar gitti. Bir kede oturdu. Fitnat Hanm'a
bir ey sylemedi. Fitnat H a m m dahi hi
Emine Kadn'n yzne bakmad. Ban e
mi, bir dziye alyordu. Hele Rgbe Hanm
aklna geldii gibi, birdenbire alamas iki kat
olarak, kendi kendisine, "Ah! imdi birazdan
sonra Rgbe H a m m gelecek! Ah! Nerede o
kurduum hlyalar ki Rgbe Hanm'dan ay
rlmayaym, biraderine varaym! Heyhat!3 Ne
gzeldi o dakikalar ki, yle hlyalar kurabi
lirdim! Hakikatte nail olmaklm muhal 4 olan
5

bir nimete huly tarikiyle nail olurdum! Bu

derdmend" gnlm bu vehile 7 elendirirdim! Byle teselli bulurdum! Ah! O hlyalar
la geirdiim dakikalar, mrmn en tatl va
kitleridir! Hayf! 8 Hayf ki, o hlyalarn da ka
ps kapand! imdi yle hlyalar da kuramam! Of! Of! Bu me'ys 9 gnlm nasl tesel-

Akna.

Yanlgnn ta kendisidir.

Yazk.

U l a a b i l m e m olanaksz.

Hayl yoluyla ulardm.

Dertli.

Byle.

Yazk.

Umutsuz.
-153-

Ii edeyim? Nasl elendireyim? Ah, Rgbe

imdi gelecek, beni bu hlde bulacak. Nasl
syleyeyim? Ne diyeyim? in hakikatini sy
leyeceim... Evet, syleyeceim. Artk niin
saklayaym?" diyordu.
Fitnat Hamm, o gn byle alamakla ge
irdi. Gzleri kan iinde kald. Akam oldu,
Rgbe Hanm o gn gelmedi. Akam zeri
Hacbaba, Fitnat H a n i m i bir az azarlad. Bir
az t verir gibi oldu. Kzn dncelerini
deitirmek iin Ali B e y i uzun uzadya vd.
Ancak,

Fitnat Hamm mendilini gzlerinin

nnde tutarak Hacbaba'mn hep bu szleri

ne karlk bir dziye ya dkyordu. Verdii
yantlar, ancak iini ekmeden ve ara sra de
rin derin h edip inlemeden baka bir ey de
ildi. Kendi kendisine, Hacbaba'nm her bir
szn rtyordu. Hi birini kabul etmi
yordu. Ama bir ey sylemeye cesaret edemi
yordu.
Sonunda yattlar. Fitnat Hanm btn o
gece uyuyamad. Yata gzya iinde boul
du.
Ertesi gn erife Kadn gelip Ali Bey'den
kesin yant getirdi.. Nian deitirdiler; Ali
Bey bir vekil belirlemiti. 1 Mahalle imamn
ardlar, nikh da kydlar.

m a m nikh yaplrken, damadn orada bulunamad

durumlarda kendisini, belirlenen bir vekil temsil eder
di.
-154-

xxvni*
Kara Gn
Ertesi gn Fitnat Hanm, odasnda, yalnz
bana oturmu alarken bakt ki, kap al
d. Rgbe H a m m girdi. Rgbe Hanm'a do
ru yrd. Bir iki adm attktan sonra, bir
denbire kald. Vcudu, decek derecede tit
riyordu. Rgbe Hanm bu ruh durumunu
grd gibi, ararak:
A m a n hemirem! Bu ne hldir? Ne ol
dun? Allah akna kendine gel, ne oldun? di
yerek, o dahi kendini tutamayp, sebebi(ni)
bilmedii hlde, alayarak boynuna sarld.
kisi oturdular. Rgbe Hanm hl bu du
rumun nedenini sormaya devam ediyordu. Fa
kat Fitnat Hanm, iini ekmekten ve duda
nn titremesinden, sz syleyemiyordu. Bir az
dan soma, Fitnat bir az kendisine geldii gibi:
Ah! Hemirem! Bilsen bu alamann se
bebi nedir! Ah! Bu bir srdr ki, imdiye kadar
senden saklamm. Ama... Ama... Bu gn
syleyeceim. Bilirim ki, beni sen hemireden
ziyde 1 seversin. Sana derdimi ifde edece
im... Ben senin... senin... senin... kardeini
severim... Gnlm ona yle muhabbet etmi
1

ok.
-155-

ki, grdm vakitte gzlerim kamar! Gr

mediim

vakitte

karrm

kalkar... 1

Btn

gn pencerede beklerim... Bir gn grme

sem... ldrrm. Dima zihnim onunla me
guldr...

Btn gndz onu dnrm...

Btn gece ryamda onu grrm... Sen,

kardeine pek ok benziyorsun... Onun iin
seni de bu kadar seviyorum... Sana da
m... Onu grmediim vakitte seni grmekle
mteselli olurum. 2
Tal'at Bey, gzlerini Fitnat Hanm'n o va
kit kpkrmz olan yzne dikmi ve kendisi
dahi yznn rengini her bir saniyede kpkr
mzdan sapsarya ve sapsardan kpkrmz
ya deitirerek, Fitnat H a n i m i n , iini ekme
den kesik kesik syledii i bu szlerine ku
lak vermi ve bir byk hayret ve aknlkta
kalmt.
Fitnat,

szn

buraya

getirdii

gibi,

Tal'at'm boynuna sarld. Tal'at, balmumu gibi

kesilip titremeye balad. Syleyecek sz bula
myor, nasl davranacam bilemiyordu. Fitnat
Hanm'n bu davran, kendisine byle bir
ak ve sevda gstermesi, zavall Tal'at'm b
tn btn kavrayn ve doru davranma ye
tisini elinden kard. Bir azdan sonra kendisi
ni zorlayp, sesi titreyerek, kzararak dedi ki:
Hemirem, biraderimin sizden sevilme
3

ye haddi yoktur. Kendi(si)ni size beendire

cek kadar gzel deildir... Bununla beraber,
madem ki seversiniz... Lkin bunda alaya 1
2
3

Aklm bamdan gider.

Avunurum.
Kardeim, erkek kardeim sizin tarafnzdan sevilmeyi
hak etmiyor.
-156-

cak ne var? Siz onu bir defa severseniz, o si

zi bin defa sevecektir. nallah Cenb- Hak
birbirinize nasip eder... 1
Heyhat!..2 Heyhat! Ah! Ah! Artk bitti!
Ben de o mitle yayordum! Lkin 3 heyhat!
0

mit yok artk! Bitti! Beni nianladlar!

Bakasna verecekler!
Fitnat Hanm, iini ekerek ancak syle
yebildii szlerini bitirdii gibi, gzlerini eliyle
kapayarak, hngr hngr alamaya bala
d. Bir azdan sonra, gzlerini kaldrd. Bakt
ki Rgbe Hanm yastn zerine dayanm
olduu hlde, gzlerini tavana dikmi, l gi
bi donmu kalm; seslendi, sallad; kendisi
ne getiremedi. Sonunda bir az souk su ald,
yzne serpti, g bel kendisine getirdi.
Tal'at Bey, kendisine geldii gibi gzya dk
meye, alamaya balad. Fitnat Hanm yine
alayarak:
Aman! Siz alamayn. Niye alyorsu
nuz? Bana acdnzdan m? Vah vah, ben si
zi de alattm! dedi.
Tal'at Bey, Fitnat'n dizine kapand:
Fitnatim! Siz yeter aladnz artk. im
di benim alayacam vakittir. Bu hususta 4
asl alamak benim hakkmdr. Ah! Felek, ba
na bu kadar nimet gsterdikten sonra, nasl
birdenbire mahrum 5 etmek istiyor! Ah! Beni
senin guuna 6 kadar soktuktan sonra, im1

Uygun grr.

Yazk.

Ama.

Konuda.

Yoksun.

Kucana.
-157-

di nasl ayrmaya kail olur! Ben senden ayr

nasl yaayabilirim! Meer ki, toprak altnda
mahpus olaym!
O ne sz, Rgbe! Ne sylyorsun! An
layamyorum uuruna m halel geldi? 2
Fitnat i m ! Senin ayandaym... ster
sen affet, istersen kendi elinle beni ldr... l
dr... beni bu cihandan kurtar... Sana olan
akmn ifrat, 3 beni byle desiselere 4 kama
ya mecbur eyledi... Maksadm grmekti...
Lkin yine sulu benim...
Rgbe! Rgbe!
Rgbe deme artk... Benim ismim Rg
be deildir... Tal'at de... Tal'at...
Tal'at, byle diyerek bandan yemenisini,
uydurma sam ve gsnden meme yerini
tutmak zere koymu olduu pamuk para
larn karp aux Banda, doal erkek sa
kald. Fitnat bu olay grd ve bu szleri
iittii gibi, birdenbire yerinden kalkarak iki
adm geriye ekildi. Ellerini kilitledi; gzlerini
ayaklarna dikti. Bir be dakika kadar hi ha
reket etmeksizin byle durdu. Sonra, olduu
yerde kendisini minderin zerine att. Ban
nne emi ve gzlerini dizlerine dikmi, k
prdamadan duruyordu. Tal'at da, ba ak,
odann ortasnda kalm, yzn iki eline da
yam, nne bakarak dnyordu. O anda
hi biri alamyordu. Fakat yanaklar, kirpik
leri daha yat. Bir on dakika kadar byle
geti ki, hi biri gzlerini kaldrp tekinin y1

Raz.

Bilincini mi vitirdin.

Arl.

Hilelere.
-158-

zne bakmaya ve belki de gzlerini kmldat

maya cesaret edemedi. Biri kendisini sulu
sayyordu; teki, kz kardei gzyle bakmak
ta olduu Minin iinde kavumay olanaksz
sand ve o anda, yannda olduu hlde,
kendisinden umudunu kestii sevgilisini kef
etmi... Sonunda, Tal'at Bey birdenbire kal
kp Fitnatin ayama dt:
A m a n ! Ya affeyle, senin azndan bir
"affettim" szn iiteyim; yahut kendi elinle
beni ldr... ldr! Ah, lmek! lmek ne b
yk saadettir! Madem ki senden ayrlaca
m... Madem ki seni bir daha... g... greme
yeceim... Ahh! lmeli... lmeli! Fitnatim,
beni kendi elinle ldr... Aman bana gcen
me! Bana darlma... Of! Bu ne byk azap!
Kar kyafetine girerek, bin trl desyis irtikb ederek' melek gibi masum bir kzn yan
na sokulmak! Her gn kendisiyle dudak du
daa pmek! Ah! Bu ne cesaret! Bu ne ks
tahlk! Ah Fitnatim, ok kabahat ettim... L
kin, dn ki, hep bu eyleri ben yapma
dm... Ak... Ah! Ak denilen mvesvis 2 yap... Fitnatim, ya beni affet, yzme bak, bir
sz syle; yahut beni ldr, bu azaptan kur
tar... Byle dargn durma. Bu bana byk
azaptr!
Fitnat Hanm'sa, Tal'at Bey'e darlmamt. Hi insan kendi ruhuna danlr m? Ancak
karsndaki artk Rgbe H a m m deil, Tal'at
Bey'dir. H e m hangi Tal'at Bey? Fitnat'n, ken
disinden umut kesi, kendisince lm say1

Hile yaparak.

Kuruntu verici.
-159-

d Tal'at Bey... Fitnat H a n i m i n vcudunda

bir titreme, gnlnde bir korku vard. Gzle
rini kaldrp Tal'at Bey'in yzne bakmaya
korkuyor, utanyordu. Ksacas, cesaret ede
miyordu... Ama, Tal'at Bey'in syledii szle
rine de dayanamad:
Ah! Ruhum Tal'at! Ben mi size danlaym! Siz bana hi fenalk yapmadnz. Ben si
zinle grmek iin canm vereceim... L
kin... Niin... Niin... Kim olduunuzu bana
evvelden sylemedin? te sende yalnz bu
kabahat var... Lkin... Yok, yok... Sana kaba
hat isnat edemem...' Her ne ki yaptnsa makblmdr... 2 Lkin, eyvah, felek btn mit
lerimizi ifna eyledi! 3 Bizi me'ys 4 kld! diyerek
Tal'at'm boynuna sarld, hngr hngr a
lamaya balad.
Tal'at ondan ok alyordu. te yarm sa
at kadar, bu iki zavall birbirlerinin boynuna
sarlm, hi bir sz sylemeksizin alyorlar
d. Birinin gzyalar brnn boynuna d
klyordu... Sonra Tal'at, Fitnati nasl grp
k olduunu ve nasl kz klna girdiini,
Fitnat Hanm'a alayarak anlatt. Fitnat Ha
nm da Tal'at B e y i nasl sevdiini ve kz klyla grd zaman dahi nasl etkilendiini
ve Tal'at B e y i e evlenme konusunda nasl ha
yller kurduunu gsterdi... Sonra, Tal'at bu
derde bir re bulma konusunu at gibi,
Fitnat Hanm:
Ah! Bitti artk... resi olmaz! Ben ne
1
2
3
4

Sulayamam.
Kabul ediyorum.
Sndrd.
Umutsuz.
-160-

kadar aladm... Nasl bayldm... Emine Kadn'a evlenmeyeceimi ne kadar syledim...

Fayda vermedi... Babam... Ah babam! Hi ku
lak vermiyor! Kendi bildiinden hi am
yor...

Fitnatim!

Kendisine

syle.

Ayana

d. "Kendimi telef edeceim,"' de. Belki Cenb- Hak ister de, raz olur. Bu gaddarlktan 2
vazgeer.
Ah! Kendisine sylemeye cesaret edemi
yorum. Lkin kendimi zorlayacam, syleye
ceim... Eer kiL edebilirsem... Fakat, hey
hat!4 Nikh da kydlar. Bana hi sormakszn
nikh kydlar!
Aa! Nasl olur? Kendin rz vermedike,
nasl nikh kylr?
Ah! Benim aklm bamda deildi. Be
nim, ne "olur", ne "olmaz" demeye mecalim 5
vard. Lkin, odamda komudan bir kz var
d. mam, perdenin arkasndan sorduu va
kitte, Emine Kadn bakt ki, ben cevap vere
meyecektim, o kza iaret etti ki, benim yeri
me ikrar etsin. 6 te bu trl, ii bitirdiler.
Fitnatim!

Siz yine babanza bir rica

edersiniz, ayana dersiniz. "O kocaya var

mazdan evvel kendimi telef edeceim," dersi
niz. Belki rahm eder. 7 Belki bir re bulu
nur...

Olmad

ldreceim.

Acmaszlktan.

Raz.

Yazk.

Gcm.

"Olur" desin.

Acr.

Bu ie yaramazsa.

hlde... 8

-161-

Olmad

hlde...

Siz, salkla kocanza varnz... Beni unutu

nuz...
Seni unutaym! Demek olur ki, sen be
ni o kadar abuk unutacaksn!
Ah! Ben her eyi unutacam! Dnyay
unutacam! Dnya beni unutacak! Lkin siz
beni unutmak istemezseniz mezarm arayn,
bulun. Gah gah' ziyaretime gelin. Birer Fati
ha ile ruhumu ihya edin... 2 Size fed olduu
mu hatrnza getirin. Lkin mteessir olma
yn, 3 alamayn!
T a l a t ! Basmdaki derdim yeter! Beni
daha ziyde 4 alatmak m istiyorsun? Sen
kendini bana fed edesin! Benim iin cann
terk edesin de, bana "Salkla, kocana var,"
dersin! Ah! Sen de gaddar imisin! Yalnz
kendine acrsn... Ben bu kara haberi iitti
i m gibi, kendimi telef edebilirdim. Hep bu
bellardan,

bu

kurtulabilirdim.

zahmetlerden
Fakat

senden

bir

nefeste

birdenbire

midimi kesmedim. Evet, senden midimi

kesemem. Daha midim vardr. Bilemeyiz,
felek ne gsterir. imdi ki, senin dahi bana
olan muhabbetini 5 anladm... imdi kendi
me hi kyamam. nk sana acrm. Bili
rim ki ben lrsem, senin derdin bir iken
yz olacak. Bilirim ki, sen beni unutamaya
caksn. Evet, bunu pek l bilirim. nk
kendime kys ederim... 6 Sen ise yalnz ken1

Arada bir.

R u h u m a yaam verin.

zlmeyin.

ok.

Akn.

Kendi derdime benzetirim.

-162-

dini dnrsn... T a l ' a t i m ! Aman, yle bir

ey yapma, bana ac! Genliine ac! Ben ko
caya varmam. Ben seni brakmam. Bir eye
muvaffak olamazsak, hi olmazsa, haberle
elim, ikimiz birden kendilerimizi telef ede
lim!.. Hi birimiz bakasnn ldn iit
mesin...
Tal'at Bey san alr, gelii gzel bana
yapnr, s o m a Fitnat Hanm'a yanaarak:
Ben gidiyorum... Gidiyorum ve belki bu
son defadr ki, seni gryorum! Belki bu gn
sana ilelebet' "Allah'a smarlarm," diyeceim!
Belki bir daha gremeyeceiz! Ah!
Aman!!! Niin? Canm, yarn sabahla
gel. Beni yalnz brakma... Ben yalnz kalr
sam, btn btn ldracam! A m a n gel...
Ben imdiden s o m a geleyim! Nasl gele
yim?
Aman! Bu ne sz! Niin gelemeyecek
sin? Beni bu kadar m severmisin? Bu gn
ler... Ah, ah! Bu gnler... Belki, visalimizin 2
son gnleridir... Belki de mrmzn son sa
atleridir! A m a n ! Bu bir ka gn benden ayrl
ma, t ki ya selmete kalm yahut... Hele,
Allah akna! Yarn sabahla gel!
Tal'at Bey, Fitnat H a n i m i n iini ekerek
syledii bu szlerine yant olarak bir ok
gzya dkt. Sonra (kz kna) brnd,
Fitnat Hanm'la alaarak ptkten sonra,
canndan ayrlr gibi fk, gitti.
Fitnat Hanm bir kede oturdu. Rgbe
H a m m sand dostunun, sevgilisi olan Tal'at
1

Sonsuza dek.

Kavumamzn.
-163-

Bey olduunu ve kendisini o kadar ok sevdi

ini hatrna getirdike, pek ok memnun ola
rak kendi kendisine:
Benim u kadar zamandan beri sevmek
te olduum, gece gndz dndm, ken
disine yandm adam dahi beni o kadar seviyormu, o da beni dnyormu, bana yanyormu! Meer, gece ben ryamda onu gr
mekle telezzz ettiim 1 vakitte o da beni gre
rek telezzz edermi! Hem onun muhabbeti
benim muhabbetimden ziyde... Bak, benimle
grmek iin ne kalplara girmi! diyordu.
Ama, hemen benzi deierek, gzyalar
dklerek:

Lkin... 2 Eyvah! Benim muhabbetim

neye yarar? Onun muhabbeti neye yarar? Bu

muhabbetlerimizi kendimizle beraber mezara
gtreceiz! Muradmza nail olamayacaz!'
Bu ak u muhabbet bizim celldmz olacak
tr! Ah, ah! Ben onu seviyorum. O beni sevi
yor... nsan, sevdii adamdan sevilmek! Ken
disini seven adam sevmek! 4 Ne byk ey!
Ne gzel ey! Fakat, heyhat! Bizde bu artlar
bulunduu hlde 5 dnyann en karabahtllanyz! Ah felek ah! diyerek dnmeye ve a
lamaya balad.

Zevk aldm: holandm.

Ama.

stediimize ulaamayacaz.

nsann sevdii adam tarafndan sevilmesi.

in.
-164-

XXIX*
BT Hile

Fitnat Hanm, btn o geceyi de yle ala

yarak geirdi. Ertesi sabah kalkt, drt gzle
Tal'at Bey'i bekledi. Tal'at Bey gelmedi. le
(ezam) okundu; daha gelmedi; ikindi okundu,
yine gelmedi; akam okundu, gelmedi. So
nunda, o gn gelmez. Ertesi gn dahi yle,
br gn dahi yle...
Fitnat Hanm, bir yandan, zntsnden
alamasndan, bir yandan da Tal'at B e y i me
rak ettiinden, o bir iki gnn iinde pek ok
zayflad, keyfini bozdu; o gl gibi yz solma
ya balad. Acnacak bir duruma geldi. Fitnat
Hanimin durumuna en ok acyan zavall
Emine Kadn, pek ok zlyordu. Her vakit,
kz grmesin diye mutfaa ekilerek alyordu.
Bir gn Emine Kadn, Fitnat H a n i m i gr
d ki zayf, keyifsiz, gsz olduu hlde bir
kede bklp alyordu. Zavall kadncaz
kendisini tutamayarak gitti, Fitnat'n boynu
na sarld ve hngr hngr alayarak:
Kzm yapma, Allah akna yapma! n
saf! Baksana hline, nasl sarardn, nasl za
yfladn! Nerede o gl gibi yanaklar? Yazk sa
na!
-165-

 A h ! Vlideciim! Benden midi kesin

artk... leceim... leceim... Kan tkryorum... Verem oldum...
Allah'a emanet! Allah'a emanet! Kzm,
byle eyler zihnine koma, bir eyin yok. Ni
in

leceksin!

Eer

evlenmek

istemezsen

Aa'ya sylevim de bir resini bulalm. Biz

senin iyiliin iin seni yle bir eve vermek is
tiyoruz... Sen istemedikten soma...
Ah! Vlideciim! yle bir ey yaparsa
nz belki kurtulurum... Hep keder ettiim ey
odur...
Olur inallah! Olur. Sen hi keder et
me. Vah evldm! Biz seni zorla verir miyiz?
Emine Kadn byle diyerek ve gzlerini si
lerek kalkp aa gitti; Hacbaba'ya dedi ki:
Olum, bu kzn hli nasl olacak? Bak
sana, gnden gne zayflar! Allah esirgeye...
Hacbaba kalarn atm, marpucu az
na alm, sk sk, nargileden ekiyordu. Hi
yant vermedi. Bir ka dakika byle dn
dkten soma, marpucu bir yana brakarak:
Nasl olacak? Ben de bilmem, ben de g
ryorum ve kzn bu hline acmaz deilim.
Fakat kzn bu bir ka gn alamasn mr
olduka zahmet' ekmesinden 2 tercih ederim.
Kz, Ali Bey'e varrsa, artk cennete dm gi
bidir... Byle bir talih her vakit nne gelmez...
Oras yle ama, pek ok alyor, ok za
yflam; korkarm, Allah esirgeye, bir hasta
dmesin! Bir de, ehresi de bozulur. Sonra,
kocaya nasl veririz...
1

Sknt.

ekmesine.
-166-

 yleyse bir ey yapalm, kza syleyelim

ki, "Peki, o kocaya vermeyeceiz." Sonra, ev
lenecei gn, Ali Bey'e de haber yollarz, onu
da kail 1 ederiz; kza deriz ki, "skdar'da ki
ra ile bir ev tuttuk, bu yaz orada geirelim."
Byle aldatarak, kz, Ali Bey'in konama g
trrz... Sonra, o konaklan filn grd
gibi holanacak. Sonra Ali Bey'i grecek. O da
gen, gzel, gayetle 2 nzik; onu da beene
cek... Hem, kz da imdi kendisine "Evlendir
meyeceiz," dediimiz gibi, alamadan kesile
cek; shhati, ehresi de bozulmayacak... Ol
maz m?
Peki, peki... te byle l olur...
Bu konumadan sonra, Hacbaba kalkp
yukan gitti. Fitnat'a dedi ki:
Ben, rahat edesin diye seni haddin ol
mad bir yere vermek istedim. Lkin madem
ki istemezsin, ben de vermem. Ali Bey'i de
kandrrz ki vazgesin...
Fitnat Hanm bu sz iittii gibi, Hacba
ba'nn dizlerine kapanarak ve alayarak:
Bilirim ki, siz benim iyiliim iin al
yorsunuz... Lkin... Lkin... Bilmem... Gn
lm

istemedi...

nallah...

Hayrls

byle

olur...
Hacbaba bir ey sylemeksizin yine kp
aa indi. Fitnat Hanm sevincinden ldra
cak... Birden yz glmeye, rengi yerine gel
meye balad.

Raz.

Pek.
-167-

XXX:Geici Bir Sevin

gn gemiti ki, Tal'at Bey Fitnat'n ya
nma gelmemiti. Acaba niin? Acaba bir en
gel

mi vard? Yoksa,

Fitnat'tan

umudunu

kesti de vaz m geti? Belli deil...

Fitnat Hanm, Tal'at Bey'i drt gzle bekli
yordu ki, mjde versin ve birbirlerine kavu
mak iin birlikte, bir yolunu bulsunlar... Fa
kat daha bir gn geti, daha iki gn geti, bir
hafta oldu, Tal'at Bey grnmedi... te, Fit
nat Hanm'a baka bir znt

konusu...

Tal'at'm bu gelmemesini merak ediyordu; e

rife K a d n a :
Rgbe H a n i m i grdn m? Evi nere
dedir? diye sordu.
erife Kadn da grmemi ve evini bilmez
mi. Fitnat Hanm da evini bilmez ki, gizlice
birisini gndersin de sorsun. Zavall Fitnat,
'Tal'at Bey belki me'ys olup kendim telef et
mi"' diye pek ok merak etti, rahat kat.
(Sonra) hemen nceki durumuna geldi.
ki hafta byle getikten soma, bir pazar
tesi gnyd ki, Hacbaba, Fitnat H a m m ve
Emine Kadnia yemek yerken dedi ki:
1

Umutsuzlua kaplp kendisini ldrm.

-169-

 Bu yaz burada karamayacaz.

Bu

gn, tandm byk efendilerden birisi sy

ledi ki, "skdar'daki konam botur, ister
sen git, bir ka ay otur." Eer gidersek pek
ok holanacaksnz; konak gayetle mrtefi'
ve mferrih bir mahaldedir.' Hem de konak
ok byktr. Lkin biz en iyi hava alr bir
tarafnda bir iki oda tutar, otururuz; bakyyesi 2 bo kalsn...
Emine Kadn buna pek sevinir gibi olarak:
Aman, bir saat evvel gidelim; burada
patladk, dedi.
Fitnat Hanm, "Soma, Tal'at Bey beni bu
lamayacak," korkusuyla bu ev deitirmeye
ok da raz deildiyse de, bir ey sylemeye
cesaret edemedi. Sonunda karar verildi ki,
perembe gn gitsinler.
aramba gn erife Kadn geldi. Fitnat
Hanm'a bir zarfn iinde bir mektup da getir
di, verdi. Fitnat Hanm zarfn zerindeki yaz
y, Tal'at Bey'in yazs olduunu tamd, pek
ok sevindi. Elleri titreyerek mektubu at.
nce imzasna bak: Rgbe! Artk o sevin!
0 sevin! Tal'at Bey bu mektubu okumay ye
ni

renmi birinin

okuyabilecei biimde

yazm. Fitnat okumaya balar. yle yaz

lyd:

Fitnatim!
ki haftadr gremiyoruz. Bilmem me
rak ettiniz mi? Zihninize bir phe geldi mi?
Fitnat'm, gelemediimin sebebi budur ki, o
1

Pek yksek ve i ac bir yerdir.

teki odalar.
-170-

kara gnde ki, o kara haberi iittim... O gn,

demek isterim, sizden ayrldm vakit, ak
amd.

Sizden ktm, koarak ehzadeba-

'na gittim. Giderken terledim. Gittiim gibi

soyundum, rubalarm 1 deitirdim. Oradan
evime gittim. Gerek yolda ve gerek evime git
tikten sonra, bir dziye alyordum... Bile
mem alamadan, keder etmeden mi, yoksa
souk mu aldm? Her naslsa, ertesi sabah
yatamdan kalkamyordum. Bam atlaya
cak derecede aryordu. Derkab bir edd 2
stmaya yakalandm. Yirmi drt saat stma
zerimden dmedi. Ate gibi yanyordum.
Soma, kendimi kaybettim. Hi kendimde de
ildim. te o vakitten imdiye kadar, lm
gibiydim; hi bir eyden haberim yoktu. Za
vall validem! 3 Bana alam, benden midim
kesmiti! Bir be on saat var ki kendime gel
dim. Ama, cismime hi mlik 4 deilim, yerden
kmldanamyorum... imdilik, ziyde 5 yaza
mam. nk kolum kesildi, gzlerim yorul
du... Fitnatim, ne hlde bulunduunuzu a
buk yaz. Mektubu erife Kadn'a ver de ben
(birini) gnderir, alrm... Ah Fitnatim ah! Bu
hastalmda mmkn olayd

da,

bir defa

yastnm ucunda bulunaydm! Ah! phem

yok ki, ande ifa bulacaktm! 6 Ah! Ah...
Rgbe

1 Giysilerimi.
2

H e m e n iddetli bir.

Annem.

Vcuduma

ok.

Birdenbire iyileecektim.

sahip.

-171-

Fitnat Hanm bu mektubu okurken gz

yalar eme gibi akyordu. Zavall Tal'at'a
pek ok acd. Yrei yand. Bununla birlikte,
bu mektuptan ok avundu.

nk kendisi,

Tal'at Bey iin, Allah esirgeye, daha kt ey

ler dnyordu. Onlara gre bunu hafif bul
du, hem de Tal'at Bey iyilie yz tutmu. S
zn ksas, Fitnat Hanm hem avundu, hem
yine gzyalarn tutamad.
erife Kadn, bu mektubun bu kadar gz
yana yol ama aarak:
Mektup kimdendir? Niin bu kadar ala
manza sebep oldu! inde ne var? diye sordu.
Rgbe Hanm'dandr. Zavall, iki hafta
dan beri hastaym. Kendi(si)ni hi bilmiyor
mu. Dn biraz kendi(si)ne gelmi, fakat yine
pek ar hastaym. te onu yazyor.
Vah vah vah! Zavall Rgbe! Evini hi
leydim gidecektim, ama bilemiyorum... Pek
ok severim u kz, Allah ifalar versin! Cev
her gibi kzcazdr!
Bendeniz de bir mektup yazacam. Si
ze vereceim de, evinize bir adam gnderir,
alr... ye yazm nk.
Peki peki, yaznz da...
Fitnat

Hanm

hokkay,

kalemi

alp

mektubu yazd:
Rgbe'm!
Mektubunuzu aldm. Keyifsiz olduunu
za pek ok teessf ettim.' Pek ok mteessir
oldum. 2 Lkin mteselli de oldum. 3 nk
1

Yazklandm.

zldm.

A v u n d u m da.
-172-

Rgbe'm, iki haftadan ziyde vard ki, seni

grmyordum. Senden hi bir haberim yok
tu. Hatrma neler gelmezdi! Ne kadar merak
etmitim!

Ne

kadar alamtm!

nallah,

Cenb- Hak iflar versin, iyi olasnz da

grelim. Size syleyeceim eyler oktur.
H e m de syleyeceim eyler keder vermeye
cek, sizi alatmayacak. Artk felek, murdmzca dnyor.
olacaz.

nallah

muradmza nail

Ben, akbet, pederi 2 kandrdm;

beni evlendirmeyecekler. O herifi de kandr

dlar, o da vazgeti... Siz gittikten sonra, da
ha gn aladm. A h ! O gn! Drdn
c

gn,

Ama

sizi

btn

kederlerden

gremiyordum,

kurtuldum..

sizi

bilemiyor

dum... te, bama baka bir keder gelmi

ti... Hele bu mektubunuz, her ne kadar ki
hastalnz haber verdiyse de, bana ne ka
dar teselli verdi! Ne kadar dertlerden, me
raklardan kurtard! Ah Rgbe'm, daha R
gbe diyeceim, nk bu isim bana daha
nsiyyetli 3 gelir ve azm bunu daha tel
szca telffuz eder. 4 Sizi byle tesmiye etme
ye m a z u r u m , 5 iyi ol da grelim! nk
biribirimizi anlayal hi gremedik... R
gbe'm, biz yarn, bir iki ay oturmak zere
skdar'a gidiyoruz.

Oradan size mektup

yazacam ve erife Kadn'a vereceim. eri

fe Kadn'dan,

(birini) gnderip almalsn.

Mektubumda, gideceimiz evin mahal 6 ve

1

steimize kavuacaz.

Sonunda, babam.

Tandk.

Syler.

Sizi byle adlandrmaya mazeretim var.

Adres.
-173-

numarasn yazacam, t ki iyi olduun gi

bi gelesin... Ah! Zavall Rgbe'm! Keyifsi
zim! Rahatszm! Ne re! Bu mektubum,
phe yoktur ki, bir il yerini tutacak, bir
tabip 1 hkmne geecek... Rgbe'm, nasl
olacanz yaznz. Mektubunuzu erife Kadn'a gnderin, o bana getirir. Allah iflar
vere!

Allah'a

smarlarm!

nallah yaknda

grrz...
Fitnat

Fitnat Hanm bu mektubu zarfa koydu,

mhrledi, erife Kadn'a verdi ve:
Bu mektubu alnz, Rgbe Hanm (biri
ni) gnderip arad vakit verirsiniz, der.
erife Kadn, bir azdan sonra, kalkp gitti.
Fitnat Hanm, Tal'at Bey'den ald mektubu
yzne gzne srerek, zerine zlemle gz
ya dkyordu.

Doktor.
-174-

XXXI*
Yazla Tanma
Ertesi gn, ki perembe gnyd, Hac
baba familyas, 1

nasl ki yukarda syledik,

szde yazla gideceklerdi. Hacbaba nceki

geceden Fitnat Hanm'a sylemiti ki:
Kzm, oraya gideceiz, elbette komu
lardan hanmlar, kzlar sizi grmeye gelecek
lerdir, yarn u ipek rubalarnz 2 giymeli de
yle gitmeli.
Fitnat Hanm da bu uyan zere ertesi gn
sabahla kalkp olaanst biimde sslendi
pslendi. En gzel giysilerini giydi; ban,
parmaklarn elmaslarla donatt. Szn ksa
s, bilmeyerek, zavall, bir gelin klna girdi.
Fitnat Hanm, o zamana dek evinden k
mamt. Vapura hi binmemiti. Denizi hi
grmemiti. skdar'a hi gememiti. Bu
geziyi yapacana, zellikle Hacbaba'nn de
dii zere, orada kzlar, hanmlarla grece
ine pek ok sevindi; yalnz, Tal'at Bey'den
uzak deceine yanyordu. Fakat ona da e
rife Kadn'la haber yollayacakt. Onu dahi
oraya aracakt. Biliyordu ki, Tal'at kendi1 Ailesi.
2 Giysilerinizi.
-175-

siyle grmek iin her nereye olsa gider.

te bununla avundu.
Sonunda, Fitnat Hanm giyindikten s o m a
(arafa) brnd. Emine Kadn da (arafa)
brnr. Araba kapda bekliyordu; ktlar,
(arabaya) bindiler. Eminn'ne gidinceye ka
dar ne Fitnat Hanm ve ne Emine Kadn az
n ap bir ey syledi. kisi de bir hayle, bir
dnceye dalmlard. Fitnat, Tal'ati d
nyordu; ancak Emine Kadn'n dnd
acaba neydi? Her neyse, o da bir ey dn
yordu.
Eminn'ne gittikleri gibi, arabadan indi
ler. K p r y e girdiler. Baktlar ki, skdar
vapuru da hazr, bekliyor. Vapura girdiler.
Fitnat Hanm vapura girer girmez bir ok ha
nmlarn

arasnda

buldu

kendisini;

Emine

Kadn'la birlikte bir yere gidip oturdu. Grd

ki, o btn hanmlar evresinde toplanm
lar, onu bekliyorlarm gibi evresini alm
lar. Hepsi de ona dikkatle bakyorlard. Fitnat
H a m m bu duruma ard, utand. Buna bir
anlam veremedi. Aslnda, zavall kz dnya
grmemiti; sanyordu ki vapurun grenei
budur.

evresini alm haramlara baktka,

zerlerindeki

mcevherlerinden

ve

benzeri

sslerinden gzleri kamat. Hanmlarn hi

biri Fitnat Hanm'a bir ey sylemedi. Ama
hepsi

de ona bakyorlar ve

ona baktktan

sonra birbirlerine dahi bakarak baz anlaml

iaretler ediyorlard. Bir kz, Fitnat H a n i m i n
yarana oturmu ve Fitnat Hanm'a iltifat et
mek, sz sylemek isyor idiyse de bir ey
syleyemiyordu; ancak glerek yzne bak-176-

yordu. Fitnat Hanm hem utanyor, hem sk

lyor, hem merak ediyordu. Bu davranlar
dan bir ey anlayamyor, pek ok sknt eki
yordu.
Sonunda vapur skdar iskelesine yetiti.
Fitnat H a n m l a Emine Kadn kalkt, baka
hanmlar da kimi nlerinde, kimi arkalarnda
yryerek vapurdan ktlar. skelenin yarm
da bir ka araba grdler ki bekliyor. Hani ya,
yukarda dedik ki bir kz Fitnat Hanm'n ya
nnda oturmu iltifat etmek istiyordu; ite o
kz, iskeleye ktklar gibi Fitnat H a n i m i ko
lundan alarak bir arabann yanma getirdi ve
arabann kapsm ap "Buyrun," diyerek Fit
nat H a n i m i ieri soktu, kendisi de girdi. Emi
ne Kadn da girdi. teki hanmlar dahi baka
arabalara binerek (arabalar) srayla yrmeye
baladlar. Fitnat Hanm buna ne anlam ver
sin! nce u dnceye kapld ki bu kz. gi
decekleri eve komu olacak, onun iin bir ara
ba tutmu da (onlar) karlamaya km...
Bu pek l. Ya br hanmlarn nden arka
dan alay gibi yrmelerine ne anlam vermeli?
Zavall Fitnat ard. Bir de br arabala
ra dikkat etti ki, her birine bir kuma aslm.
Bilir ki, bu grenek bir dn greneidir.
Emine K a d n a dedi ki:
Canm, kim evleniyor? Biz de dne
mi gidiyoruz?
Fitnat Hanm'm bu sorusunda, kpkrmz
oldu Emine Kadn. itmez gibi davrand. Hi
bir yant vermedi. Emine Kadn bu sz ka
patmak iin dereden tepeden sz sylemeye
balad. Fakat Fitnat, birdenbire ii anlad.
-177-

Sapsar oldu, titremeye balad. Ama, kzdan

utandndan, zorla kendisini tuttu. ki
dakika geer gemez bir byk konan kap
snda btn hanmlar indiler. Fitnat H a n i m i ,
yarmda bulunan kz, kolundan tutarak ara
badan kard. teki bir iki kz dahi geldi, Fitn a t i kollarndan tutarak merdivenden kar
dlar. Fitnat Hanm'n, merdiveni karken
ayaklan tiril tiril titriyordu. Eer kimse tutmayayd, hi phe yok ki, yklp decekti...
(Onu) bir odaya soktular. Fitnat Hanm kap
dan

girerken,

Emine

K a d n i n yzne bir

umutsuzluk gzyle bakarak:

Neredeyiz? Nereye geldik? Buras nere
sidir? Bu kalabalk niin? dedi.
Emine Kadn gzlerini yere dikip:

Kzm,

buras,

bundan

byle

senin

evindir. Bu hanmlar hep komular, ahbablanndr. 1 Bu kzlar senin cariyelerindir. 2 te,

senin talihin yaver imi! Artk, kadrini 3 bil
mezsen... Teekkr etmezsen... dedi.
Fitnat Hamm, Emine K a d n i n bu szn
iittii gibi nerede olduunu anlayarak bir
denbire baylp dt. Kzlar zerine koup
yzne

souk su

serptiler.

Btn

konakta

bir grltdr koptu. Bir azdan sonra Fitnat

Hanm kendisine geldi. Ama, rengi sapsan ol
mu,

duda

kurumu...

Yannda

bulunan

bir kza rica etti ki, kalabalk ekilsin de bir

iki dakika yalnz kalsn. Hemen herkes ekil
di, kap kapand. Fitnat yalnz arabada dahi
1

Dostlarndr.

Hizmetilerindir.

Deerini.
-178-

birlikte olduu kzla kald ki, bu kz Serfiraz

adnda, Ali Bey'in bir criyesiydi. Fitnat ken
disini yalnz grd gibi, minderin zerinde
yaylp hngr hngr alamaya balad. Za
vall Serfiraz at; bu alamadan hayrette
kald. Gidip Fitnati kaldrd. Alamann ne
denini sordu, alamamasn rica etti. Ama
Fitnat Hamm'da ne nedenini sylemeye g
vard, ne de alamamak elinden geliyordu.
Bir dziye alyordu. Serfirz'a da bir alama
geldi, o da alamaya balad:
Ah, hemirem! 1 Ne kara talihimiz var
m! Biz "dn yapyoruz" diye sevinmektey
ken bu alama nedir? Aceb ne dertleriniz
var? Aceb ne bellara mbtelsn? 2 Ah! Yok,
yok; hi bir derdin yok. Hi bir belya mbtel deilsin. Lkin... ocukluk... acemilik...
Ah! Bu dklen ya nedir! Cierini azndan
karacak gibi iini ekiyorsun! Allah akna
sus! Gzlerini sil. Bu ne demek? Yazk deil
mi?
Ah, hemirem! Dertlerimi bileydin... Ke
derlerimi hileydin...
Aman! Ne var?
Fitnat Hamm, Serfirzin bu sorusuna ya
nt olarak srrn aklayacak oldu. nk,
insann bir derdi olduu vakitte sanki derma
nn, resini bulacak gibi her kime ki kar
snda rastlarsa, hepsine derdini sylemek is
ter. Syleyecek adam bulamadnda da ken
di kendisine ya da talara, duvarlara syle
mek zorunda kalr. Szn ksas, Fitnat Ha1

Kardeim.

Dtn.
-179-

nm srrn syleyecek oldu ama hemen ken

disini

toplayarak

susmay

yeledi.

Ancak

khya kadm ki, bu maceray nceden biliyor

du; Emine Kadn'a demiti ki:
Ben sizin avdetinizi mnsip 1 grrm;
nk kz sizi burada grdke byle naz
ediyor. Grd gibi ki yannda eski bildikle
rinden kimse yok, o vakit akln toplayacak...
Utanacak...
Emine Kadn bu dnceleri beendiyse
de, Fitnat H a n i m i brakmaya da gnl raz
olmazd. Sonunda, bir az dndkten, do
latktan sonra alayarak (arafa) brnd
ve khya kadna:
Fitnati size emanet brakyorum. Allah
iin dikkat ediniz,

zlmesin,

alamasm...

Ah Fitnatim ah! Seni brakyorum! diyerek ve

hngr hngr alayarak Fitnat Hanm'a ha
ber vermeksizin kp gitmiti.
Serfiraz, Emine K a d n bulamad. Sordu,
anlad ki gitmi. Fitnat Hanm'a gitti, syledi.
Fitnat, Emine Kadn'n gitmi olduunu anla
d gibi daha o kadar hznlenerek zld.
Ksacas, Fitnat Hanm o gn alayarak, sz
layarak geirdi. Zavall Serfiraz onu avutmak
istiyordu. Ama, avutma abas Fitnat'n gn
ln hi etkilemiyordu.

Dnmenizi uygun.
-180-

XXXII

Beni Sevmiyor
Akam saat ikide Fitnat Hanm, Serfirz ile
birlikte oturuyordu. Her bir iki dakikada bir
gzya, yanaklarnn zerinden dklerek ye
re dyordu. Ara sra. gnlnn iinden bir
"Ah!" ekiyordu. Serfirz, bir dziye Fitnat'n
yzne bakyordu. Bir sz sylemeye cesaret
edemiyordu. Fitnat Hanm ara sra gzlerini
kaldrp Serfirz'a bakyor ve hemen bam
eip gzyalar dklyordu. te bu iki kzca
z byle bir aknla dalm, bir sz sylemeksizin ve kmldanmakszn bile otururken,
saat ikide dedik. Khya kadn kapdan girdi.
Bir iaretle Serfirzi dar kard ve bir san
dalyede oturarak Fitnat Hanm'a dedi ki:
Kzm, imdi gvey bey gelecek. Sizi
byle bulmasn. Gzlerinizi siliniz... Aa! Bu
nedir? Hepimiz, gelin olduumuz vakitte a
ladk, nazlandk... Byle eyler yaptk... Yap
tk ama, bu kadar da deil. Aa! Siz be saat
var ki, alyorsunuz... Hele imdi, susmal...
Alamann vakti deildir. Bak gvey bey geli
yor... Gzlerini sil de kalk...
Khya Kadn byle sylemekte ve Fitnat
Hanm iini ekmeden baka bir yant vere-181-

memekteyken kap ald. "Geliyorlar!" sesi

her yerden yansd. Bir halayk perdeyi kal
drm, ak tutuyordu. Khya Kadn, Fitnat
H a n i m i elinden tutarak kapnn yanma getir
di. Zavall kzn hi akl banda yoktu. Ken
disini bilmiyordu, dizleri tir tir titriyordu.
Ali Bey girdi. Odann ortasnda yaylm
olan

seccadede

iki rekt namaz kldktan

sonra oturdu. Khya Kadn, Fitnat H a n i m i

elinden tutmutu. Zavallnn vcudu bir tr
l titriyordu ki, Khya Kadn tutmasayd ye
re decekti. Khya Kadn, Fitnat'n bu duru
munu grd gibi bir sandalye yanatrd,
oturttu. Bir azdan sonra Khya Kadn kt ve
kapy kapayarak gitti.
Ali Bey, ban kaldrp Fitnat'n yzne
bakt gibi, bir duruma geldi ki, anlatla
maz. Pek etkilendi. Nasl etkilenmesin ki,
F i t n a t i grmekle, sanki eski karsn grd:
Ayn boy, ayn yz, ayn gz... te, tpk o! Ali
Bey bunu grd gibi on yedi seneden beri
ayrlm ve evlendiini iitmi ve lmne
kendisinin neden olduu sansna kaplm
olduu eski karsn grr gibi oldu. Hem de
ne durumda grd! ki gznden eme gibi
gzya dklyordu. Ban emi, iini e
kiyordu... te byle bir durumda grd. Ar
tk nasl etkilenmesin, zlmesin? Ali Bey
ard. Ne dneceini bilmiyordu. Kendi
kendisine:
Bu ne mabehet! 1 Bu ne mabehet...
0 olmasn? Ne mnsebet! 2 O vakitten beri
1

Benzerlik.

2 Ne ilgisi var.
-182-

on yedi sene var. Bu kz on yedi yanda de

il ki... Subhnallah! Bu ne tuhaf ey, yoksa
rya m gryorum? lem-i ma'nda 1 mym?
dedi.
te, Ali Bey byle bir aknla urad. Bu
bilmeceyi nasl zsn? Cigarasn bir dziye
ekip duruyor; ara sra gzlerini kaldrp Fitnat'a bakyordu. yle aladm grd gibi
yrei bin para oldu. stiyordu ki bir ey sy
lesin, alamamasn rica etsin; ama cesaret
edemiyordu.

Sonunda kendisini zorlayarak

bir az iltifat filn gsterecek oldu. Bir de bak

t ki, kz iyice rkmeye ve daha ok alamaya
balad. Bunun zerine Ali Bey sessiz kald.
Bam yasta dayad,

dnd...

Bir saat

getikten s o m a birdenbire bam kaldrp:

Hanmefendi, ne dnyorsun(uz)?

Bir ey sylesenize... Uykunuz gelmedi mi?

Fitnat Hanm'm bu soruya verdii yant,
bir rkmeden ve bir iini ekmeden ibaretti.
Ali Bey yine hayle, yine dncelere dald.
ki saat daha byle geti ki, ne Ali Bey Fitnat
H a n i m i n yzne bakmaya ya da bir sz sy
lemeye ve ne de Fitnat Hamm gzlerini ayak
larndan

kaldrmaya

cesaret

edebiliyordu.

Sanki ikisi de uykuya varmlar, bir sessizlik

tir ortal kaplam... Seyrek seyrek soluk al
malarndan ve Fitnat H a n i m i n iini ekme
sinden baka, sessizlii bozan bir ey yoktu.
ki saat byle getikten sonra, Ali Bey yerin
den kalkarak Fitnat Hanm'a:
Ben gidiyorum. Siz biraz rahat ediniz,
yatnz. Allah rahatlar versin, diyerek kt.
1

D dnyasnda.
-183-

Odadan kt gibi, Khya K a d n i buldu:

Bir kz gnder, gelin hanmla yatsn ve
birini de gnder, bana br odada yatak yap
sn, dedi.
Khya Kadn, Serfirzi Fitnat'n yanna
gnderdi ve kendisi gitti, Ali Bey'in yatan
yapt. Yata yaparken:
Bu ayr yatmann mns ne? dedi.
Ben de bilmem. Hi sorma. Az daha duraydm deli olacaktm. u kz pek ok sev
dim. Ne dersin? O merhumenin 1 ayns deil
mi?..
Ha., benziyor, benziyor... Ah ok benzi
yor... Siz dima gzel kan alyorsunuz... Ah,
ne talihiniz var!
Lkin... 2 Ne hikmettir bilemem, hi bir
defa gzlerini kaldnp yzme bakmad! Ne
kadar sz syledimse, hi birine cevap verme
di. Bir dziye gzyalan dklyordu! Greydin, nasl iini ekiyordu!
Evet evet, gndzn de yle. Fakat ma
zurdur 3 efendim. nk kzlann detidir: y
le bir az yalandan alama, bir az naz yapa
caklar... Hem de bu acemi, ufak. Daha. dn
ya nedir bilmez...
Ah! Yok, yok... Keski yle olayd! Fakat,
deil. Ben naz grmm, yalandan alama
y tannm, ama bu yle deil. Ah! O kadar
gzya, o kadar iini ekmek yalandan nasl
olur? Hem de o alamasna nasl yanyorum!
Ah! Ne zayf gnlm var! Bir defa grmekle,
1

len karmn.

Ama.

Bir nedeni vardr.

-184-

u kz yle bir sevdim ki, canm vereyim! Fa

kat, ah! u kan ksm imanszdr... Ettiim o
kadar iltifatn karsnda bir yzme baksa!
Bir cevap verse! Ah! Yok yok. Bunda bir mn
var. O beni sevmedi! Ah! Sevmedi!
Ali Bey byle dedi ve kendisini tutamayp
hngr hngr alayarak soyunup yatama
yat. Khya Kadn kp gitti. Ali Bey hayller
kurarak, dnerek tanarak, yatan iinde
her bir yana dnd. Uyku yok... Can skl
d... Bu byle dursun.
Fitnat Hanm, Ali Bey'in gitmesiyle, min
derin stne dp hngr hngr alama
ya balad. Serfirz kapdan girdi, bunu bu
durumda grd, bir ey sylemeye cesaret
edemedi. Bir kede oturdu. Fitnat Hamm,
kendi haliyle megul, bunu hi grmez. Ya
rm saat kadar byle getikten soma, Serfirz
artk kendini tutamayarak Fitnat'n ayana
dt:
A m a n hanm, bu ne hldir? Bu alama,
bu dnme... Bunda ne hikmet var? Sizin
bir derdiniz var... Evet, var... Hi phem yok
ki, bu gzyalarnz sebepsiz deildir... Lkin,
canm rica ederim, ayanz peyim, bu der
dinizi bana bildirin... Elimden geldii kadar
sizi

bu

dertten

kurtarmaya

alacam...

Aman... Benden saklamayn...

Fitnat Hamm, Serfirz'n bu kadar rica ve
zorlamasna dayanamayp kimseye syleme
mesini rica ettikten soma, alaya alaya b
tn hikyesini syledi. Serfirz pek ok zl
d, pek ok alad. Bu iki kzcaz byle dertleerek, alayarak, saat dokuza kadar otur-185-

dular. O zaman Serfirz Fitnati yatmaya zor

lad.
Ertesi sabah Ali Bey kalkt. Btn gece
uyuyamamt. Gzleri ceviz tanesi gibi da
rya uramt. Fitnati grmek istedi. Odas
na gitti. Yavaa kapy ati. Girip bak ki za
vall Fitnat uyuyor. O ipek gibi salar yast
n zerinde yaylm, iki elini bann altna
koymu. Yas gzyalanndan su iinde kal
m. Yanaklarnda gzyalar kurumu duru
yor...
Ali Bey, bu grnmn karsnda heykel
gibi durmu, am. Hi hareket etmiyor
du. Bir azdan sonra, o gzya iinde kalm
yanandan bir pck almak dncesiyle
yataa yanap eildi. Ancak bam eip, du
daklarn Fitnat'n yzne yaklard gibi,
birdenbire vcuduna bir titreme, bir souk
luk geldi. Birdenbire kendisini ekti. Elleri,
dizleri, enesi tiril tiril titremeye balad. Bir
souk ter vcudunu kaplad. Kalkt, odasna
gitti. Bir kanepede yaylp alamaya balad.
Kendi kendisine dedi ki:
A h ! Ne garip ey! Ben bu kz hl 1 dn
grdm... Bana gelen hl nedir? A h ! Kendi
sini seviyorum! Ama karsnda duramyo
rum! Yzne bakamyorum! Bir sz syle
meye... Merhametini talep etmeye 2 cesaret
edemiyorum! O da o kadar alyor! O kadar
mahzun ve mkedder 3 duruyor! Acaba bu
mahzniyeti, 4 bu kederi, bu alamas nedir?
1 Henz.
2 stemeye.
3 Hznl ve zgn.
4 Hzn.
-186-

Naz deil... Yapma deil... ocukluk deil...

Deil, deil... Bunun bir mns var; evet,
bir mns var. H e m de baka ne mns
olabilir bundan baka ki,

beni sevmiyor...

Ah! Evet, beni sevmiyor! Bakasn m sevi

yor? Yoksa... Orasn bilemem, lkin beni
sevmiyor.

Beni sevmiyor vesselam... 1

Beni

sevmiyor, fakat ben onu seviyorum! A h ! Se

viyorum. Canmdan ziyde 2 seviyorum! Y
rekten seviyorum! Seviyorum. Hem de abuk
abuk sevdiimin sebebi vardr...

Bu mu

habbetim yeni bir ey deildir... Bu bir eski

akn tazelenmesidir... Evet, bu muhabbet,
eski

zevcemdeki3

muhabbetin

aynsdr.

nk bu, o merhumeye o kadar benziyor

ki, bunu grdmde onu grm gibi olu
rum... Ve ona olan ak ve muhabbetim buna
intikl eder..." lh! Bu ne hikmettir! 5 Bunda
ne sr vardr! A h ! Seviyorum dedim, seviyo
rum ama ne yapaym? O beni sevmiyor! Vaz
gesem... A h , vazgeemeyeceim! Nasl vaz
geebilirim! Ama, vazgemeyip de ne yapaca
m? O beni sevmiyor! Ben onun hrriyetine
nasl mni olaym? Ben onunla nasl yaaya
bilirim? Of! Rabbim! Bu ne dert! Bu ne fel
ket! Ah! Nasl yapaym! ldracam!
te, Ali Bey bu trl dncelerle kimi
zaman kanepenin zerinde oturarak ve kimi
zaman odann iinde gezinerek dnr.
Bir azdan sonra haber verirler ki, Fitnat
1

Szn ksas.

ok.

3
4
5

Esimdeki.
Geer.
Akl almaz itir.
-187-

Hanm kalkt. Ali Bey, yanna gitti. Yine ak

amki macera. Fitnat bam emiti; ya al
yor, ya iini ekiyordu. Hi gzlerini kaldr
mad. Ali Bey bir dnceye dalmt. Bir ey
sylemeye cesaret edemiyordu. Fitnat'n y
zne bakt gibi gzyalar dklyordu...
te bir hafta kadar byle geti ki, bunlar bir
likte olduklar zaman her biri bir kede hey
kel gibi donup duruyor ve ayrldklar zaman
her biri kendisinden umutsuz bir durumda
alayp duruyordu.

-188-

XXXIII

Sayklama
Bu haftann iinde Ali Bey, ok defa Fitnat
uyurken gidip yastnn banda oturuyor ve
hayran hayran yzne bakp alyordu. Za
vall kz, stma hastalna yakalanmlar gi
bi, uyurken hep sayklyordu; sayklarken bir
dziye T a l ' a t " adm sylyordu. Ali Bey bu
nu iitmi ve kzn bu Tal'at'a k olduunu
anlam. Kendi kendine diyordu ki:
Ah! Bir Tal'at sayklyor! Bu Tal'at kim?
te, onu seviyormu! Ha, anladm, anladm...
Bunun bu hli, bu alamas, bu kederi hep
budur... Tal'at... Tal'at. Ah! Bizi bu hle geb
ren bu Tal'at'tr. phem yok artk, kz onu
seviyor! Nerede grm? Nasl alka etmi
1

ler? Her naslsa onu seviyor! Beni sevmiyor!

Elbette sevmeyecek, onu evvelden sevmi...
imdi onu brakp da beni nasl sevebilir?
Hem de kendisi gibi bir gzel delikanl olacak.
0 da bunu sevecek. Evet, sevecek. Sayklama
sndan yle anlalr. Ah! Bu gzel, o da gzel;
birbir(ler)ini seviyorlar... da visale muvaffak
olamasnlar... 2 Bir daha grmemek zere
1

Birbirlerini nasl tanmlar.

Kavumay

baaramasnlar.
-189-

ayrlsnlar! Of! Ne mkl' ey! Ah! Zavall Fit

nat'n hakk var ki yle alyor... br de
byle alayacak... phe yok... Ah! Ah! Bun
larn murada nail olamamalarna mni 2 olan
kim? Ben? Ben? Ah! Ben?! Of! Benden byle
bir fenalk gelsin? Benden? Benden? Ben ki
imdiye kadar bir karncann carma kast et
memitim... Ben byle iki gencin canna kast
edeyim! Ben ki birinci kanma ettiim muame
leden 3 dolay vicdanm bir dakika yakam b
rakmyor! Ben daha bir faciaya sebep olaym!
Ali Bey, bu szleri sylerken kendisinden
nefret etmeye balad. Kendisim ldrme de
recesine geldi. Kan iinde kalm olan gzleri
ni ap, deli gibi, her tarafa korku veren bir
bakla bakt. Birden, bir ey kef etmi gibi,
olaanst bir hareketle frlayarak:
Yok, yok. Artk yakam tekrar o dmen-i vicdann 4 eline veremem! Benden byle
bir fenalk cri olamaz! 5 Ben bunlarn visaline
mni 6 olamam... Olamam... Bilkis, vasta 7
olurum... Evet, vasta olabilirim... Ben imdi
krk be yanda vanm... Bu kz bana lyk 8
deil. Ben bu kzn babas olabilirim... Evet,
zaten evldm yok. Ne olur u kz ben hiret
kzlna kabul etsem de,

u Tal'at dedii

ma'kunu 9 damatla alsam! dediyse de, bu

1

2
3
4
5
6
7
8
9

Zor.
steklerine kavuamamalanna engel.
Gsterdiim davrantan.
Vicdan denen dmann.
Ktlk beklenemez.
Kavumasna engel.
Tam tersine, arac.
Uygun.
Sevgilisini.
-190-

son szlerini syler sylemez gzyalar d

kld.
Ayak zere durmaya gc kalmad. Kane
penin zerine atld. Bir ka dakika alayarak
dndkten sonra:
Ah! Ne diyorum! Ne diyorum! Kendi
gnlme byle bir hyanet nasl edebUirim!
Fitnati bakasna teslim etmek!
guunda'

Bakasnn

grmek!!! Yok, yok, bu olamaz.

Byle olamaz... Baka trl de olamaz... Ya

nasl olacak? Ah! Yrabbi! Bu ne azaptr! Ne
ok gnahlarm varm... lh! 2 Benim hlim
ne olacak! Bu, hal olunur bir mkil 3 deil...
Ben ldracam! ldrmaktansa... Rabbim!
Beni mazur tut, kaatiller defterinde yazma...
Kendimi telef edeceim... 4 Evet, kendimi telef
etmeye mazurum...

lmekten baka benim

iin necat yok... leyim ki azaptan kurtula

ym... Ve o bireler 6 kavusunlar... dedi.
Ali Bey bu szleri syleyerek kendisini l
drmek niyetindeyken, en ok sevdii dostla
rndan bir beyin geldiini haber verdiler. Bey
ieri girdi. Ali Bey'i yle bir durumda grd
gibi, ard. Nedenini sordu. Ali Bey ma
ceray anlatt. Bey:
Aman, byle eylere ne ehemmiyet 7 ve
rirsiniz? Kzlarn detidir, evlendikleri vakit y
le bir az nazlanrlar, baka hi bir ey yok(tur),
dedi.
1

Kucanda.

Tanrm.

Zorluk.

ldreceim.

Kurtulu.

aresizler; zavalllar.

nem.
-191-

 Tal'at isminde birini sayklyor, bira

der! 1
nsan sayklad vakit, elbette Tal'at,
Ahmed, Mehmed, Zeyneb... yle bir ey sa
yklayacak. Bu sayklamasndan ona k ol
duunu nereden anladn?
Yok birader yok. Onu seviyor. Pek l
anlamm ki seviyor...
Velev 2 sevsin efendim. Kz, evleninceye
kadar gzleri kapal deildir ki... Bu gn bir
gzel delikanl grr, sever. Be al gn onu
sayklar.

Sonra

bakasm

grr,

brn

unutur, onu sever... Evlendii vakit de, be

alt gn, o evvelki hlyalarla megul olur.
Sonra hepsini unutur. Kocasyla, eviyle, fa
milyas 3 ile megul olur; muhabbeti beri tara
fa celp olunur... 4
(Konuk) bey byle bir ok tler syledi
ve bir ok rnekler gsterdiyse de Ali Bey'i
kandramad. Bununla birlikte, (onu) bir az
avutmu

oldu;

umutsuzluktan

kard,

kendisini ldrme niyetinden vazgeirdi.

Kardeim.

Diyelim ki.

Ailesi.

ekilir.
-192-

XXXIV
Tine Bir Mektup
Fitnat Hanm,

kendisinden ok T a l a t

Bey'e acyordu. Tal'at Bey'i dndke:

Ah, zavall ocuk! Ben onu sevdiim gi
bi, o da beni yle seviyor! Evet, seviyor. Hi
phem yok ki seviyor. Beni ifrat1 derecede
sevmese, yle melek gibi bir adam, kz kyafe
tine girmek gibi hud'alar, desiseler 2 dnr
m? Ah! Zavall hastadr da! Kim bilir iyileti
mi, fenalat m? Ah! Geenlerde kendisine
mektup yazdm! Ah, o mektup ne mitler ver
mi! Fakat, heyhat! 3 O mitler bir rya gibi
geldi geti! Ah, ah! Yine me'ysiyet' penesi
ne dtk! Ah felek, felek! Bizi ne vakte ka
dar tazyik edeceksin!

Biz ne kabahat ettik!

Ah babam! Babam bana iyilik yapmak niye

tiyle beni mezara teslim edecek! Beni neyse,
kendi kzym; fakat o zavall ocukcaz!
nk, korkarm ki o da, benden soma, ya
amayacak! Ah zavall Tal'at, sen hl rahat
tasn! Evet, her ne kadar ki hastasm, lkin
1

An.

Hileler.

Ne yazk.

Umutsuzluk.

Bask almda tutacaksn.

-193-

gnln addr.' Bir midin vardr. Ya ben?

mrmden me'ys! 2 mrmden mi dedim?
mrm ne olacak? Dnyada en ziyde sevdi
im... adamdan me'ys! Ah, mrm onun
visaline 3 fed ederdim; lkin mr olmadka
visal olamaz... Fakat be gnlk bir visale
yirmi senelik mrm fed ederim... Lkin,
heyhat, heyhat! mr tkendi! Visale mit
yok! Of, of! diyerek gzyalar dkyordu.
Bir gn, Fitnat Hanm, Serfiraz ile birlikte
oturmu, Ali Bey dar kmt. Fitnat Ha
mm Serfirz'a dedi ki:
Nak ustas Emine Kadn galiba bura
ya geliyor bzan?
Evet, gelir; bana nak gsterir. Fakat
bu hafta gelmedi. Bugn yarn belki gelir.
Hemirem, bana bir hokka. 4 kalem, bir
az kt bulabilir misiniz?
Ba stne efendim, bulaym.
Fitnat H a m m ne yazacakt? Elbet de Tal'at
B e y e bir mektup... Serfiraz hokkay, kalemi,
kd getirir. Fitnat H a m m balad, u mek
tubu yazd:
Talat'm!
Ah! Tal'at diyeceim. nk bu isimle
altm artk. imdi bana Tal'at ismi Rgbe
isminden daha tatl, daha munis 5 grnr...
Tal'at'm! Bu mektup... Ah bu mektup, o ge
enlerde aldn mektubun zdddr! b O mek1

Neelidir.

Umutsuz.

Kavumasna.

ine m r e k k e p konan kk kap.

Allm.

Kartdr.
-194-

tup size ne mitler getirdi! Bu mektup ise, si

zi me'ys 1 edecek! Ah, ah! Tal'atim! Size ver
diim mitlerin asl kmad! O mitler kzib 2
imi! Beni aldattlar. Beni aldatarak ecelin
penesine teslim ettiler! "Sayfiyeye 3 gidiyo
ruz!" diyerek, beni nikh kym olduklar he
rifin evine getirdiler! Eve girmezden evvel ii
anladm. Anladm ama, ne yapabilirdim? A
ladm szladm, hatt bayldm bile... Az kald
lyordum! Fakat kime ne? Emine Kadn...
Ah, beni o kadar seven Emine Kadn! Beni b
rakp git! Tanmadm, hi grmemi oldu
um adamlarn arasnda kaldm! Bir kzcaz
bana acyor, beni seviyor; benimle beraber
oturuyor. O da olmasayd, ne olacaktm! Ba
na Ali Bey'in haremi 4 derler! Gelin (diye) a
rrlar! Ah! Bu tbirlere, 5 bu isimlere ne kadar
gnlm sklyor! Ne kadar fena tesir ediyor!
Ben gelin deilim. Elhamdlillah 6 kzm. K
zm ve kz leceim... Ben onun haremi dei
lim. Onun yzn bile grmemiim. Odama
gelir. Lkin, o odamda durduka bana kbus
mu diyeyim... s a r a m diyeyim... yle bir hl
gelir. Hi bir vakit gzlerimi kaldrp yzne
bakmamm. Lkin o da alyor. Hem odam
da iken, hem odasna gittikten s o m a dima
alyor, diyorlar! Demek olur ki, o da beni
sevdi! te beni me'ys eden asl burasdr.
nk, byle olduu hlde, yakam kolay b-

Umutsuz.

Yalanc.

Yazla.

Ei.

Szlere.

T a n n ' y a kr.
-195-

rakmayacaktr! Ah! Tal'at'm ah! Nerede o

kurduumuz hlyalar! Nerede o grt
mz gnler! Lkin, ah! O vakit birbirimizi bil
meyerek grrdk! Bir mechliyette,' bir
karanlkta seviirdik... Birbirimizi tanyal bir
defa gremedik! Tal'at'm, belki daha keyif
sizsiniz, belki daha kesb-i afiyet etmediniz. 2
Byle ac ac szlerle sizi rahatsz etmeyeyim.
Bu

dnyann

ileri

byle

gelir

geer...

Tal'at'm, ben byle yaayamam... Gece gn

dz biz dziye alyorum... Buraya geleli, bir
haftadr da bir kere gzlerimi kaldrp etrafa
bakmadm. Nerede olduumu bilmem! Yemek
azma komadm! Bir saat uyumadm! Ben
kederden ve yemeksizlikten,

uykusuzluktan

leceim! leceim ama, bir daha seni gr

meden canm kmaz! Ah! Bir daha seni gr
sem! Be dakika olsun beraber dursak! Son
ra, ayrldmz gibi, lsem! Ah! Dnya hi g
zmde yoktur. Dnyada her ne varsa, menfrumdur.

Hi bir eye acmam. Yalnz sa

na... ah Tal'at'm! Sana acrm! Ah! Seni nasl

brakaym!

Seni

nerede

brakaym...

Seni

kimlere brakaym? Bilirim ki ben lrsem,

sen bana acyacaksn... Alayacaksn... Ah!
Lyk m ki, ben dnyann bellarndan nef
simi 4 kurtaraym; kendimi, rahat dei den
meye yn 5 olan mezara ataym da, dertleri
mi sana brakaym? Ya maazallah, 6 sen de

Bilinmezlikte.

Salnza

Nefret ettiim eydir.

Benliimi.

kavumadnz.

Uygun.

T a n r korusun.
-196-

benim gibi dertlere dayanamazsan! Sana da

bir ey olursa! Ah! O benim nail olamadm
vcut,' kara topran guuna 2 girsin!!! Ah,
ah!

Ne

yapaym?

Nasl

hareket

edeyim?

Tal'atim! Gel seni bir daha greyim... Hele bir

daha grelim de, Allah kerm. 3 Kz kyafeti
ne gir... Yine Rgbe Hanm kyafetiyle gel...
Lkin, heyhat! Sen hastasn! Sen kamyorsun! Ah! nallah iyi oldunuz! nallah yarn
br gn gelirsin! Bekliyorum, bekliyorum...
Ben seni bekliyorum, ecel beni bekliyor!
Fitnat

Fitnat, gzya dkerek yazd bu mektu

bu bir zarfa sard, cebine koydu. Ertesi gn
erife Kadn da geldi. Fitnat Hanm, erife
K a d n a mektubu verip:
Eer Rgbe Hanm beni sormak iin
evinize adam gnderirse,

rica

ederim,

mektubu kendisine gnderirsiniz, dedi.

Ulaamadm varlk.

Kucana.

Sonrasn

dnme.
-197-

bu

XXXV:Fitnat'n Muskas
Mektup yazld gnden sonra gn
geti. Fitnat, Rgbe Hanm'dan, yani Tal'at
Bey'den, hi bir haber alamam, pek merak
etmi, kendi odasnn bir kesinde oturmu:
Nasl gelmedi? Ne oldu? Mektubu mu
alamad? Yoksa, daha kalkamyor mu? Ah!
Zavall ocuk hastadr! diye dnyordu.
Ali Bey'se, kendi odasnda gezinerek d
nyor ve zihniyle bir nlem aryordu. Bir
ok dndkten sonra:
A m a ben de nasl ardm! Ne kadar so
uk duruyorum! Ne kadar korkuyorum! Ben
kendimi cesur bilirdim.

Bilemem bana bu

korkaklk nereden geldi? nne kmda

titremeye balarm! Yzne baktmda, ken
dimi kaybederim! Bu hl ne vakte kadar sre
cek? Lyk mdr ki, ben onun sayklamalar
na mn vereyim? yle eylere kulak asaym?
Gideyim, bir defa ayama deyim, kandnrsa febih;1 olamad hlde, hi olmazsa sebe
bini anlayaym. Hem de... Ah! On gndr ki
beraberiz,

daha sesim duymadm!

diyerek,

kendisine olaanst bir cesaret verdi.

1

o k iyi.
-199-

Fitnat'n odasna gitti. Kapy at gibi,

doru gidip Fitnat'n dizlerine kapand ve gz
yalar dklerek, sesi titreyerek:
Ah! Bu bana verdiin azap nedir? Artk
ekemem! Ben sana ne yaptm? On gnden
beri dktm gzya, ektiim h ennler 1
gnlne hi bir tesir etmedi! Elmas gibi bir
vcudun iinde ta gibi bir yrein bulunma
sna kim inanabilirdi! Bir defa yzme bak
madn! Bir lkrd 2 sylemedin! nsaf, insaf!
Ben seni bu kadar seviyorum. Senin muhab
betinden 3 deli dvne olacam da, sen ben
den nefret ediyorsun! Yzme bakmaya te
nezzl etmiyorsun! Niin? Bir kabahatim var
sa syle, slhna 4 alaym.. Benden rkyorsun! te, titriyorsun! Ah! Bu ne insafsz
lk! Ah! Ben ldracam! leceim! Senden
bir sz, yalnz bir sz isterim: Beni sever mi
sin, sevmez misin? Eer sev... ah, eer sev...
mez... sen... niin sev... mez... sin? Hi ol
mazsa sebebini bileyim de, ona gre...
Niin... sevmeye... sevmeyeceim? Sen
beni sevdiin gibi ben de seni yle... ve belki,
ziyde 5 seviyorum... Sizin byle rahatsz oldu
unuza yreim bin para oluyor! Dkt
nz gzyalarnn her bir tanesi yreime bir
kurundur... Ben de sizi seviyo... rum.. Hud
lim... 6 seviyorum... Ama... Ama...
Ama?
1

Alamalar, inlemeler.

Sz.

3
4

Akndan.
Dzeltmeye.

ok.

Tanr biliyor.
-200-

 Seviyorum... Lakin...

Lkin ne?
Hi. te, seviyorum...
Seviyorsun! Seviyorsun! Bu nasl sev
mek? Ah! Beni seviyorsun! Nasl seviyorsun?
Sevi almetleri 2 nerede? Ben kapdan gire
rim, sen nzul isabet edecek 3 gibi olursun!
Ben sana lkrd sylerim, cevap vermezsin!
Yzne bakarm, rkersin! Bir defa yzme
bakmadn! Bana bir lkrd sylemedin! Ben
odanda durduka, alama(k)dan bam kal
drmazsn! Bir dziye iini ekiyorsun! Mu
habbet almetleri bunlar m? Sevmek byle
mi olur?
Efendim, seviyorum. Gnlm ahadet 4
eder ki sizi seviyorum... Ama... Ama... Pede
rim makamnda... ' Biraderim 6 makamnda...
Seviyorum...

Lkin...

Gnlm size vere

mem... Gnlm... Elimde deil... Gnlm

ba... ka... sma vermiim... Onun iin alyo
rum...
Fitnat bu szleri sylerken yz, vcudu
ter iinde kald, boaz tkand. Yzn elle
riyle kapayarak

hngr

hngr

alamaya

balad. Ali Bey Fitnat'n yannda oturarak:

Elmasm! Gel vazge bu sevdadan...
Unut onu da, beni sev... Pederin gibi sevme...
Ben sana m... Aynlrsak, ben kederim
den leceim! Telef olacam. Gel bana mer1

A m a : ancak.

Belirtileri.

nme inecek.

Tanklk.

B a b a m gibi.

Aabeyim.
-201-

hamet eyle... diyerek, elini Fitnat'n gsne

koydu, kucaklamak istedi.
Fitnat, gsnde Ali Bey'in elini duyumsad gibi, rkt. Birdenbire frlad, odann bir
kesine gidip ayakta durdu. Vcudu tiril ril titriyordu...
Fitnat, kendisini Ali Bey'in ellerinden ek
tike, boynundan aslm bulunan bir kaytan
koptu, Ali Bey'in elinde kald. Ali Bey, Fit
nat'n yle rkerek elinden katm grd
gibi, at. Donmu gibi kald. Bir azdan son
ra, daha ok zerine varmann bouna oldu
unu dnerek ve bir dereceye kadar umut
suzlua kaplarak kalkp odasma gitti.

Fit

nat'n odasndan kt gibi, arkasndan ka

pnn kilitlendiini iitti. Bu durum kendisine
daha da dokundu:
A h ! te, kapy kilitledi ki tekrar gitmeyeyim! A h ! Bu kz bana kan olamayacak! Bo
unadr mitlerim! Ah! Bakasn severmi!
Acaba kimi? Sayklad Tal'at'i... Onu seve
cek... Ben iyi kef ettim... diyerek, odasmda
oturup dnd ve alad.

-202-

XXXVI
Fcia
Fitnat'n boynundan kopup Ali Bey'in
elinde kalan kaytan, hl Ali Bey'in elinde
duruyordu. nk, insann akl banda ol
madnda bir ey elinde bulunursa, brak
may ya da bir yana atmay dnemez. Ne
durumda bulunursa, o durumda kalr...
Ali Bey kendi odasmda dnp alar
ken,

kaytan elinde

duruyordu.

Bir azdan

sonra, tebih yerine elinde gezdirmeye bala

d. Meer bu kaytan, bir muska kaytanym.
Kaytann bir kesinde muska da asl duru
yordu. Bu muska, Ali Bey'in eline dokundu
u gibi, dikkatini ekti:
Ah! Nsha' imi! Ah, bu nsha! Benim
bir buse 2

almaya muvaffak olamadm ve

olamayacam gste kim bilir ne kadar za

man durmu... A h ! Bu nsha kadar bahtm
olayd! diyerek muskay pp koklad...
Bir azdan sonra, bu muskay ap okuma
y merak etti. nsan kimi zaman byle anlam
sz eyleri de merak eder a: ite buna da by
le anlamsz bir merak diyeceiz. nk mus1

Muska.

pck.
-203-

kann iini grmeyi niin

merak edecek?

Muskann iinde, anlamsz bir ka rakam, bir

ka harften baka ne olabilir? Evet, bu merak
anlamsz bir eydi. Ama bouna kmad;
nk bu muska yle rakamla dolu deildi.
Bu muska bir baka trl yazlmti. Belki
ammsyorsunuzdur ki. Emine Kadn bir defa
erife Kadn'a demiti ki: "Kzn bir nshas
vardr ki di bir tlsmdr ve bu nsha, anas
nn yadigrdr' ve anas vasiyet etmi ki, kz
on sekiz yana basu gibi,

nshay ap

kendisi okusun." te bu muska, o muskayd.

Bu muskann nemi bundan bir dereceye ka
dar anlalabilir.
Her naslsa, Ali Bey muskay amay me
rak etti dedik. Kalemtra 2 ald, muskann
sanl olduu uhay 3 kesti, muskay kanp
ati... Bakt ki... Ne baksn? Muska, muska
deil... sradan bir mektup! Ali Bey, yazya bir
bakt gibi, bir sanlk yzn kaplad... Tit
remeye balad... Ksacas yle bir ruh duru
muyla muskay okumaya balad. te mus
kann iinde yazl olanlar:

Kzm Fitnat!
Ah zavall kzcazm! Ne kara bahtn var
m! Ne siyah talihin varm! Bire ocukca
z! Hl bir eyden haberin yok! Hl dnya
y bilmezsin... Ah zavall! Bu sinde 4 babadan,
anadan mahrum" kalyorsun... Ben, kendim1

Anasndan kalmtr.

K a l e m y o n t m a k iin kullanlan bak.

Bezi.

Yata.

Yoksun.
-204-

den midi kestim!. Tabibler belki de iki ay ev

vel benden midi kesmiler. Benim daha yaamaklm muhaldir! 1 te lyorum! lyo
rum da, seni ksz brakyorum! Seni yetim
brakyorum! Artk,

"anne" demeyeceksin!

Ana efkatinden mahrum kalacaksn! Ah, za

vall ben! Dnyann hi bir eyine yanmam,
yalnz sana... ah mini mini kzcazm! O mi
ni mini aznla bana "anne" dediin vakitte
gnlm nasl ferahlanr! Ah zlim ecel! Beni
gzmn nuru kzmdan ayracaksn!

Fit

n a t i m , sen imdi beni iyi tanmazsn. Bir ka

gnden

sonra,

btn

btn

unutacaksn!

"Anne" lfzn 2 bir daha azma almayacaksn!

Lkin bir gn gelecek ki, anan baban sora
caksn. Benden sana haber verecekler; belki
de o vakit benim iin bir iki gzya dker
sin... Lkin babandan? Babandan sana kim
haber verecek? Baban benden baka kimse
bilmez. Ev halk baban lm bilirler... Sana
da yle syleyecekler. Lkin, yle deil, ba
ban lmemi, hl yayor. Lkin, baban se
ni hi bilmez. Eer ben imdi babam zahiren
sylersem, 3 ben ldkten sonra seni burada
tutmazlar, babana gnderirler. Baban da, bir
kz olduunu hi bilmez. nanamayacak. Se
ni ihtimal ki kabul etmesin... O vakit sana,
maazallah, 4 haramzade 5 diyecekler.
kabul
te
1

etmeyecek.
bu

sebepten,

Sokaklarda
babann

Beklenemez.

Szn.

Aklarsam.

Tanr korusun.

Pi.
-205-

Kimse

kalacaksn...

kim

olduunu

kimseye sylemem. Yalnz, yazyorum ve bu

mektubu bir nsha suretine koyarak boynu
na asarm ve Emine Kadn'a smarladm' ki,
on sekiz yama bastn gibi, bu nshay ap
sana okutsunlar. te o vakit baban anlaya
caksn. O vakit baban daha hayatta ise haber
yollayabilirsin, kendisiyle grebilirsin...
te sana sylyorum: Ben ilk defa skdar'da
evlendim. Kocam beni pek ok seviyordu.
Ben de onu seviyordum. Bir sene beraber ya
adk, sonra bilmem bir mnafk, 2 hakkmda
iftira olarak bir fena ey mi syledi? Nasl ol
du? Beni tatlk eyledi... 3 Meer ben hamiley
dim. 4 Onun haberi yoktu. Evime geldim. Bir
dziye alyordum. Bir ka aydan sonra sen
dnyaya geldin. Daha bir ka ay geti, tekrar
evlendim. imdiki kocay aldm. Lakin, evlen
dikten sonra, merhum anamdan bir ey iit
tim ki, bana pek ok dokundu ve belki vefat
ma sebep oldu. yle ki, birinci kocam beni
tatlk ettikten

bir hafta sonra piman ol

mu... Beni tekrar istemi! Fakat anam, ina

dna, bu teklifi kabul etmeyip bana haber
vermeksizin red ile cevap vermi! Bunu iitti
imde pek mkedder oldum.'' Dima alyor
dum. Shhatim gnden gne tedenniye 7 yz
tuttu...

Her tarafma sanclar peyda oldu. 8

Yataa yattm. te iki ay var ki mezarn mu1

T e n b i h ettim

A r a bozucu.

3
4
5

Boad.
Gebeydim.
Boadktan.

zldm.

Bozulmaya.

Sapland.
-206-

kaddemesi

olan yatakta yatyorum! te k

zm, baban anladn: smi, Ali Bey'dir. Evi s

kdar'da,

Topta'ndadr.

Evinin numaras

...'dr Ara, bul... Allah'a smarlarm kzca

zm! Cenb- Hak seni her fetten masun bu
yursun, 2 min!
Vlide-i Mfikan 3
Zekiye

AH Bey, bu muskay okurken yznde,

vcudunda bir damla kan kalmamt. Elleri
tiril tiril titriyordu. Ancak bitirinceye kadar
gayret etti, kendisini zorla tuttu. Bitirdii gi
bi, henz gzleri imzadayken, kt elinden
dt; cansz gibi kanepenin zerinde yaylp
bayld.

On dakika kadar baylm durdu.

Sonra kendisine geldi. nce, nerede olduu

nu, ne durumda bulunduunu fark edemedi.
Sonra gzleri, ayaklan nnde bulunan k
da ilitii gibi, iin ne olduunu anlad. Elle
ri, ayaklan titreyerek kd ald, kalkt. Kt
elinde olduu hlde Fitnat'n kapsna gitti.
Bakt ki kap kapal; odann ierisinden bir
inleyi iitiliyor.
Fitnatim! Kzm! Kapy a... Baban ge
liyor! Baban geliyor! Babanla greceksin!
Kocala kabul etmediin bu bireyi imdi
babala kabul et! Ben sahhen 4 baban imiim! Hakkn varm ki, beni baban gibi sevi
yordun! A kzm, a! abuk!
Ali Bey bu trl syleyerek, kapnm arka1

Girii.

Felaketten korusun.

Sevecen annen.

Gerekten.
-207-

snda bekliyordu. Ama on dakika geti, kap

almad. eriden yant da yoktu. Yalnz, de
rin derin bir inleyi kyordu. Ali Bey'in sab
r kalmad. Her ne kadar, vcudunda hi g
c kalmam idiyse de, kapya dayand gibi
rezeleri knlan (kap) ald.
Ali Bey, lgn gibi bir tavr ve hareketle
ieri girdi. Bir de bak ki. Ne baksn?' Hey
hat!2 Fitnat, odann ortasnda yatm; vcu
du al kan iinde kalm! Gzlerini tavana dik
mi inliyor! Gs ak; midesinin zerinde
bir ufak ak batm, yalnz sap grnyor!
Ah! Zavall kz! Y a n m saat nce, Ali Bey'le
aralannda geen konumadan sonra, Ali Bey
kalkp odasndan kt gibi, Fitnat kapy kilitlediydi dedik. te kapy kilitlediinin nede
ni buydu. Zavall, canndan bkm! Cann
dan umutsuz! Tal'at'a mektup gndereli
gn olmutu. Ne Tal'at geldi, ne bir yant gn
derdi! Fitnat umutsuzlua kapld. Hele o ko
numadan sonra, umutsuzluu bin kat oldu!
Daha yaamak istemedi! Kapy kilitledii gi
bi, cebinde bulunan bir ufak ak(y) kard!
Gsn at! T midesinin zerine saplad!
Yatt!!! te, Ali Bey gelinceye kadar yle yat
m inliyordu!
Ali Bey bu durumu grd gibi, sesi ol
duu kadar bararak bayld, Fitnat'n yan
na dt! Kanlar, halayklar kapnn grl
tsn ve Ali Bey'in bardn iittikleri gibi
odaya kotular... Baktlar ki odann ortasn
da iki kii yanyor! Birisi, gzlerini tavana dik1

Grsn.

Yazk.
-208-

mi ve kar iinde kalm, inliyor! br l

gibi yatm, hi zerinde yaam belirtisi yok!
Halayklarn iinde bir grlt koptu; kimi
alyor, kimi baryor, kimi kouyor, kimi
kendisini (yerden yere) vuruyordu! Khya Ka
dn, Ali Bey'in baylm olduunu anlayarak
souk su alp yzne serperek Ali Bey'i ken
disine getirdi. Ali Bey kendisine geldii gibi:
Ah! Fitnatim! Kzm! Ne yaptn! Kendi
ne mi kydn! Ben senin baban! Ben, senin
babanmm da, ne senin, ne benim haberim
var! te, boynundaki nsha, nsha deilmi!
Anann bir vasiyetnamesi imi! Senin anan!
Ah zavall Zekiye! Benim kanmd! Ben tatlk
etmitim! 1 Ben byle bir kabahat... Byle bir
gnh etmitim! te sen, benim kzmsn!
Lkin, heyhat! A h ! Keski bu nsha iki saat
evvel elime dm olayd! Keski daha yarm
saat kendine kymayaydm! Lkin, inallah iyi
olursun kzm! nallah! Ah, seni bir gn sa
grsem! Ben sana "Kzm!" desem! Sen bana
"Babam!" desen!. Sevdiin Tal'atia evlendirsem! Kendimi evltsz zannederken, iki ev
lt... Hem byle evlt babas olsam! Ah! Onun
iin Zekiye'ye benziyorsun! Zekiye'nin kz
imisin! Ah, ah! Bileydim!
Ali Bey byle diyerek Fitnat'm ba ucun
da oturmu,

alyor,

szlanyordu...

Fitnat

gzlerini am, sevecen bir bakla Ali Bey'in

yzne bakyordu. Pek zayf ve kesik bir ses
le dedi ki:
Sen babam imisin! Ah, keski bileydim!

Boamm.
-209-

Lakin, babacm, keder etme... Benim kade

rim byleymi! Sen de farzet' ki, sahhen 2 k
zn yokmu... Yalnz, size bir ricam var... Ba
bam olduunuz iin bana bir hizmet edesin...
Tal'at i m i bulasn... Kendisine teselli vere
sin... Kendi(si)ne kymadan (onu) men'eyleyesin...'1 Kaz 4 istemedi ki, seni bana baba... be
ni sana kz tantsn! imdi birbirimizi tandk,
fakat, heyhat! Bana sizden babalk hakk ge
mek iin yalnz son nefesimde bana u hiz
meti ed edin... 5 u vasiyetimi yerine geti
rin...
Ben senin vasiyetini yerine getireyim!
Ben anan mezara koyduum gibi... seni da
hi, hl genliinden doymamken... seni de
mezara koyaym! Da, ben daha yaayaym!
Ah! Benim daha mrne midim var... nal
lah iyi olursun, diye sabrediyorum... Yoksa
imdi kendimi telef ederdim! 6
Ali Bey bu szleri sylerken, kapdan bir
kz

giriverdi...

Bu

kz,

halayklardan

de-

il(di)... Bu kz bir daha evde grlmemi...

Pek ok gzel bir kz... Fakat o anda yz
sapsar, dudaklar bembeyaz olmu... Nefesi
kanm... Kapdan girdii gibi, gzlerini bir
defa odann

evresinde

dolard...

Sonra,

gzlerini Fitnat'n yzne dikip aceleyle ze

rine yrd...
Fitnat, gzlerini evirip bu kz grd gi1

Varsay.

Gerekten.

Engelleyesin.

Kader.

Yapn.

ldrrdm.
-210-

bi, yznde bir sanlk, vcudunda bir titre

me ortaya karak T a l ' a t ! . . Tal'at!" diye iki
defa ard... Ali Bey, bu "Tal'at" adm iitmesiyle, gzlerini ap gelen kza bir dikkat ve
aknlkla bakmaya balad. Tal'at'sa... za
vall Tal'at! nk bu, kz klnda gelen kii
Tal'at't! Evet, zavall Tal'at't... ki henz st
ma zerinden gitmemi ve kalkmaya hi g
c yokken, Fitnat'm mektubunu ald gibi
sevgilisini canna yeleyerek anasnn ve da
dsnn engellemesine karn kalkp giyinmi
ve ehzadeba'na gidip kln deitirdikten
s o m a t skdar'a kadar gitmi ve Ali Bey'in
evini

bulup

ieri

sokulmu;

halayklardan

Fitnat'n bir az keyifsiz olduunu anlayarak

hemen odaya girmiti... Zavall Tal'at! Fit
nat'n azndan kendi adm iittii gibi, sanki
adnn kt o gzel dudaklara teekkr ola
rak bir pck vermek iin Fitnat'n zerine
yrmt... ama, ne yazk!.. Fitnati al kan
iinde grd gibi, kendisini yitirerek yere
dt! Tal'atin bu durumu Fitnati ok etki
ledi ve zd... Daha o kadar fenalat... Hala
yklar kotular, Tal'ati kaldrdlar, kendisine
getirdiler... Fitnat, gzlerini Tal'atin yzne
dikmi... Tal'atin kendine geldiini grd
gibi,

pek

zayf

ve

titreyen

bir

sesle,

"Tal'atim!.." dedi... Tal'at gzya dkerek,

iini ekerek Fitnat'm ba yannda oturup:
Fitnatim! Ne yaptn! Ne oldu! Ah! diye
rek Fitnat'n elini tuttu...
Fitnat'm elinin buz gibi souk olduunu
duyumsad gibi, vcuduna byk bir titre
me geldi... Fitnat'm yzne bakt; grd ki

-211-

gznde hi parlaklk yok! Gzleri zerine bir

lm perdesi ekilmi...
Fitnatim! diyerek bard.
Birdenbire, Fitnat'm iki gznden birer
ya akt... Azm ap, dilini harekete getirip
bir ey sylemek istedi... Ama, ne yazk! Ken
di organlarn denetleyemiyordu!

abalad,

abalad... Syleyemedi... Daha bir iki defa

seyrek seyrek nefes ald... Sonunda, soluu
da tkendi! Ah! Grmeliydiniz o gzel yanak
lar, krmz renklerini atp da ne kadar gzel
bir san rengi aldlar! Sanki bu deime gzel
liini daha da arttrd! Kendisine daha iyi ya
kt! Ne yazk! Hani ya o Fitnat'm gzel y
z... o ince vcudu... o nazl bedeni... odann
ortasnda yaylm! Al

kan

iinde

kalm!

Gzleri donmu, grmez! Dili kurumu, sy

lemez! Ne kadar arsan, iitmez! Ne yazk!
Bir cansz nesne hkmne girmi! O akl... o
zek... o zihin... o holuk... o acma... o seve
cenlik... o ak... o sevgi... ne oldular, nereye
gittiler, nereye utular? O kadar gzellii olan
Fitnat'n yrei, nasl oldu da her duygudan
soyutland? O duygular ne oldu?
Fitnat'm nefesi tkendii gibi, bir lk,
bir bar duyuldu... Halayklardan kimi a
lyor... kimi baryor... kimi basma vuruyor...
kimi salarn koparyordu... Bir iki yal ka
dn Fitnat'm cenazesine yanap, biri gzleri
ni kapatt... teki enesini balad... Tal'at
ise, Fitnat'n son nefesine dek gzlerini Fit
nat'n yzne dikip yle donmu kalmt...
Ve Fitnat'm btn btn ruhsuz kaldn
grd gibi, birdenbire baylp dmt...

-212-

Herkes

Fitnat'n

cenazesiyle

ilgileniyordu.

Kimse Tal'at'a kulak asmyor ve belki kimse

(onu) grmyordu... Bir azdan sonra, kzn
biri Tal'at'a yanap kaldrmak istedi... Kal
drmaya abalarken, birdenbire, sesi yettii
kadar bard:
O ne? lm! lm!
Kadnlar

Fitnat'n

cenazesini

brakp

Tal'at'a kotular. Kimi nabzn tutuyor, kimi

yreine el koyuyor, kimi elini, ayan tutu
yordu... Her biri alayarak, titreyerek, "l
m! lm!" diye bard. Fitnat'a bakmak
iin hekime haber yollamlard. Birden he
kim geldi. Zavall Fitnat'a bakmak gerekmez
di artk; hekimi Tal'at'a getirdiler. Hekim,
nabzn filnn iyice yokladktan s o m a :
Gitmi! Gitmi! mit yok bundan! dedi.
te, T a l a t her duygudan uzaklamt.
Cansz bir nesne gibi yatmt! A h ! Zavall
ocuk, henz stmadan if bulmam! O el
leri, ayaklan denek gibi kalm! Benzinde
bir dirhem kan kalmam! Gzleri ukur ii
ne girmi! Bununla birlikte, yine gzel! Ve
belki, her zamankinden daha gzel! O yap
ma salann,' yemenisini filnn kardlar;
asl kl olan (erkek) ocuk klnda brak
tlar...
Ali Bey ise, sevinerek glerek bir kapdan
kt, bir kapya girdi ve halayklara karak
dedi ki:
Ne alyorsunuz? Ne alyorsunuz? Ni
ye glmyorsunuz? Niye trk sylemiyorsu
nuz? Bilmez misiniz ki dnmz var? Bil1

Peruu.
-213-

mez misiniz ki Fitnat benim kzmdr... Evet,

evet... Benim kzmdr... te, Zekiye yazyor...
Zekiye kendisi yazyor... Fitnat benim kzm
dr... A h ! Benim bir tanecik kzm var... Bir
Fitnatim

var...

Kzmn bir

sevdii

var...

Tal'at.. Tal'at... O da benim damadm olacak,

benim olum olacak, kzm ona veriyorum.
Oh, oh! ki evlt babas oldum... Benden
bahtl, dnyada kim var? Byle bir kzn ba
basym! Byle bir olann kaynpederiyim!
Oh, oh!
te zavall Ali Bey de ldrmt! Hem ne
kadar ldrmt! Tarife ne gerek? Szlerin
den anlalyor.
Zavall, byle diyerek gidiyor cenazeleri
pyordu... Yorganlarn kaldrd. Ayaa kal
drmak istiyordu! Zorla ektiler.
Beni evltlarmdan ayrmayn! Oullar
1

m seviyorum... peceim... diyerek, yeniden

(yanlarna) gidiyordu.
Ertesi gn, o iki zavally gmmeye gtr
dler! Ali Bey ba ak, yaln ayak, cemaatin
arkasndan koarak:

Oullarm

nereye

gtryorsunuz?

Evimde brakn... Onlar benim artk... Biri k

zm, biri damadm... Siz niye karyorsunuz?
diyerek cemaati tala kovalyordu.
Sonunda, kendi adamlar (onu) tuttular,
evine getirdiler, bir odaya kapattlar. Ertesi
gn, odasn ak braktlar; kt gibi do
ru mezarla gidip cenazeleri karmak iin
mezarlar kazmaya balad. Hemen yetiti
ler; kollarn baladlar, evine getirdiler; bir
1

ocuklarm.
-214-

odaya kapadlar, gece gndz karmad

lar... Delilii gnden gne artt. Alt ay ka
dar, byle halk rahatsz ederek ve kendisi
dahi yannda alanlardan ya da talihinden
cef grerek... Szn ksas, acnacak bir bi
imde yaadktan sonra, zavally bir sabah
l buldular!

-215-

BTR
Sliha Hanm'la Emine Kadn ve Hacbaba'yla Aye Kadn'n bu olay iittikleri zaman
ne duruma geldiklerini ve Sliha Hanm'n
alaya alaya iki gznden kr kaldn ve
Emine Kadn'n bu acla dayanamayp bir
haftann iinde zntsnden ldn ay
rntlaryla anlatsak, gnller dayanamaz sa
nrm... H e m de bu kitabn ad "Musbetnme"' deil ki...

Bellar Kitab.
-217-