You are on page 1of 5
67 VOCABULARIO BREVE DEL IDIOMA HUAMBISA Angel Corbera Mori. Centro Amazénico de Antropolog’a y Aplicacién Practica; Centro de Investi- gacién de Linguistica Apticada, Uni— versidad Nacional Mayor de San Marcos 1, Introduceién.— Este vocabulario es una recopilacién de algunas pala- bras del idioma perteneciente al grupo etnolingi/stico huambisa. Los huambisa, cuya autodenominacion es shudr, habitan por tos rios Santia- ge y Morona en ios departamentos de Amazonas y Loreto, respectiva- mente. El éxico que aqui presentamos fue recogido en ¢! Centro Pobla- cional de San Lorenzo, Alto Amazonas; durante un curso de capaci cion realizado a fines de Julio de 1980; dirigido a los profesores bilin- giles del NEC 25 y dictado por el CAAAP y al CILA, UNMSM. Nuestro informante fue el.alumno Luis Najantai Antich, hablante shudr, de 18 afios de edad y natural de Papayacu, rio Santiago. 2. tdioma hyambisa: Clasificacion. Esta lengua, hablada aproximadamen- te por 5,000 personas, ha sido clasificada, al igual que el achual,aguaru- ra, candoshi (shapra y murato), jfbaro y mainu, como perteneciente é la farnitia lingitistica jibaroane. (1) Por investigaciones realizadas por miembros del Instituto Lingiifs- tico de Verano, ademas de las nuestras, podemos decir que un hablante del huambisa tiene cierta facilidad de conwersar con uno del aguaruna, aunque ambos son conscientes de ciertas variaciones en cuanto a sus idiomas. 3. Fonologia y ortografia. El componente fonoldgico de esta lengua consta de cuatro vocales orales y de catorce consonantes; ademéas se con- sideran dos elementos suprasegmentales distintivos: la nasalizacion y el acento. A continuacién reproducimos el cuadro fonolégico y los grafe- mas respectivas. 3.1, Vocales. 3.2. Consonantes. p Angel Corbera Foriemas io¢u a t k p # & s § n fi m r Y w Grafemas. eu 3.3. Suprasegmentos. Fonolagica y grafémicamente estos dos ele- mentos son representadospor wy / . 4. Vocabulario.~« En !o que sigue, presentamos las palabras shudr trans— critas en ortografia practica. agua aguaje ahora ala alacran alli anciano ancho animal anzuelear aiio un afio apretar yami &chu yamai nanapé titin ai Guntach wankaram yajasma rrenkinmau uw! chikichik uwi changamu aqui arafia arbol arena bailar balsa barriga blanco boca brazo brujo bueno juy tsére. nomi yaikim antsémmau papan ampu poju panki wéne kGntu wishin pénker cabeza caer caliente canasta candela cangrejo de quebrada cangrejo de tio cansa cantar cafia carne casa cascabel cazar cerca ciego cielo cigarro cocinar todo cogote comején comida como conejo corazon corona corto coser cuando cuello cuero cutebra curaca chonta chupar Vocabulario Breve Huambisa mudk ifigamu tster chankin if Grik chinka kanu antémmau padt naman iea shufkiam méamu tTijuch if kdsuru naydim teaén kusénmamu chinkdn kuntés kamau yurimak urdkamu, ithir waépurush enéntai ~ tawas sitarach apaamu urutéi kunti nuwap ndpi apu fjiv mukGnmau delgado dia tsawan diente disparar dolor dande? dormir duro é ellos enfermo escopeta escupir ése espaida” éste estrecho estrella excremento flor trio fuego. fuerte gallina gailinazo garza gente golpear gordo grande grueso Guacamayo G. rojo gusano tsérerach najaimiamu we tUT, tuimpa kénamu katsGram éu nita jaa akarit usikmiamu au tuntip ja tsérerach ya fja yankir tsetsék ii sénchi atdsh chudn taanta shuér ajinmau nuwéram Gun kampiiram takim ylsa ma 70 hablar chichamu hacha jacha hierba nupa higado akapé hoja nike hombre dishma humo mukuin hueso ukGneh huevos nujin jefe apu joven natsa jovencito natsduch jugar nakdramu lanza nanki largo esaram lejos jeéchet jengua ifai loro kawau lorar Gutmau fuvia yumi maduro tsamau maiz shé majds kashai manf nse mano uwé mafiana kashin maquisapa washi masato nijamanch mentir waitramu mentira wait miedo _. ishdamamu montafia kampuntin montete (ave) ayachui monoblanco __tsére mono coto yakim mono choro cha morder esimu morir jaamu mosca téte muchos untséri mujer niwa Angel Corbera nadar nariz negro nifio no noche nube nuevo oir ojo oler ombligo oreja orina oro oscuro 080 padre pajaro p. carpintero Papaya pauiil pecho pelear pelo pensar pequefio perdiz perro pez pie piedra pijuayo piojo platano perezoso pesado pichico pivicho Pocos puimones yukirimau ndji makusa, shunké Ochi atsé kashi yurankim yamaram éntamu if neképeamu tntuch kuish shiki kari kashi chai apa chinki tatasham wapai mashu netsep maafamu wiich anénteimu shitépach waa yawa namak nawe kaya uwi téma padntam ‘ufish kitin ‘tseém chifm ishichlk suwach qué quien “rabo aia. raton relémpage respirar: vo _todilia rojo sachaveca sajino sal sangre semilla si, soltero soplar Vocabulario Breve Huambisa wert yéit ujak kenkape katip ~ wishiyamu chérip mayétmau éntsa tikish kapantin pamiu . yankipik wie nampa pénker mukon jinkai é néek esa natsa umpudmu empéku miniar. kéra seémamu mukin* yamun 71 tabato tsadn taricaya charap tayu thayu temprano kashik tierra inka tigre ‘Gfiawa, . yatapinki todo ashi oS ‘tortuga kunkuim trabajar’ takéamu” tripes ampu trompetero chiwa trueno ipiamat td dme tucdn tsukank’ Uds, aturh ufias sanchik- venado ipa venir ‘wifiamu ver iyamu verde fet viento nase vivir pujamu vivo iwidku volver waketmau vomitar imiamu yarina chapi yo wi Zorro kujincham: zumo yumurf Lima, enero de 1981. 1. Las lenguas se clasifican dentro de una familia lingli/stica, tomande como base semejanzas estructurales que guardan entre sf. Si compara mos dos lenguas y encontramos identidad en cuanto a la expresion y contenido de las palabras comparadas, podemos decir que ambes fen- guas descienden de una fengua madre (familia tingisfstica). .

You might also like