Professional Documents
Culture Documents
o
-c
....J
"
S T R 'L 10
LANDO
KAJ
ORIGINALE
A. DELSUDO
POPOLO
VERKITA
KAJ
LAURI
DE
LAIHO
o;o
:>
'"
E
o
::E
~c ~~ ,gu:.
::J -
=. '".s.. -o~"
"O
~u~..!!'
1:
10
.!> ~(S{)
.. -c_
o o
'O
~ ~ 8. 'S
o
~ ~
00 l) ::~
o "'tI o .
'CI
" ~ ...o
M
"'C
'"
..
I/)
>
-e 6 o.::i
KUN
31
ILUSTRAJOJ
KAJ
ANTAUPAROLO
LANDKARTO
La malproksima
kaj izola tato de Aistralio kaj Ia malmulta seio pri Ia evoluo de Ia Eiropa popolo tien migrinta,
kuragigis Ia kreon de tiu i modesta verko.
La verkintoj do
speras, ke ilia priskribo de Ia suda kontinento,
kun freaj
kaj fidindaj informoj, havos praktikan intereson.
La aitoreco de Ia verko estas kredeble unika: unu el Ia
verkintoj estas alilandano Finno vivinta en Ia lando,
ka] Ia alia - Australiano,
sufie konanta sian landon. La malkaitaj impresoj de neitrala observanto
estas do kunigitaj kun
aitentikaj scioj de enlandano.
Rilate aI niaj kritikoj, en kelkaj
lokoj malfavoraj,
Ia Eiropa leganto bonvolu rememori,
ke
Aistralio estas lando ankora nova, kiu gis nun malmultan
tempon havis por eIlabori aI si plenan nacian kulturon.
Ni prenis aI ni Iiberecon, kontraiikutme
uzi majusklon e
derivajoj de propraj nomoj - ekzemple Brisbanano,
Malajo por eviti eblan miskomprenon
de mal multe konataj nomoj.
La statistikaj informoj estas el oflcialaj fontoj.
La aitoroj esprimas sian dankon aI sinjoroj C. W. BaIlard,
A. W. Hyde kaj Gerald Whiteford el Melbourne por valora helpo
en havigo de informoj, kaj aI sinjoroj D-ro Joh. Dietterle kaj
Bernhard Ktz el Leipzig por gravaj lingvoteknikaj
konsiloj.
Sur
Ia Hinda
Oceano,
Atgusto
1926.
I
Copyright
TABELO
DE
ENHAVO
lRKAiJ
LA
KONTINENTO
Pago
IRKAU LA KONTINENTO
TRANS LA KONTINENTO
MORO] KA.} KUTIMO]
LA SPORTO EN LA AUSTRALlA
REGADO KA.} POLlTIKO
AFERO] SPIRIT A.}
DIVERSA.} NOTO]
SANCO] DE ENMIGRANTO
EL TROVO KA.} ESPLORO
HISTORIA EVOLUO
LA INDIGENO]
10M DA ST ATISTIKO
INDEKSO KUN PRONONCO
LANDKARTO
7
13
VIVO
22
30
37
42
46
54
61
67
74
82
89
Sablaj
dunoj sub blua ielo - jen Ia unua impreso de Ia
v()jaganto, kiu trafas Astralion
pere de Ia plej uzata vojo,
ru Sueza kanalo.
Plata urbo kUD du-tri komercaj
stratoj
taras apud rivero, kies enfluejo estas gia haveno.
La urbo
Fremantle, pordego de Ia tato Okcident-Astralio,
estas nur
111 havenurbo
de Ia efurbo Perth, staranta en distanco de
kvardekminuta
trajnveturo.
Oni trapasas kelkajn antaiurbojn : tignaj dometoj staras iu
eu sia terpeco; iu havas sian gardenon, u Ia modesta legomAardeno de Iaboristo a florgardeno de pli bonhava homo, e
kies domo Ia rugaj tegoloj kontrastas
Ia grze-verdajn
ekaliptojn. Orda urbo estas Perth, sed ne tre orda; rektangulaj
stratoj, diversaj sotidaj konstruajoj
el briko kaj tono, generala mieno de kontenteco,
herbotapia placo borderas ajnan
lagon, plivastigo de Ia rivero.
Transe de Ia riverlago staras
arboria antaurbo,
kaj aliflanke sin levas el Ia rivero ver da
krutajo, e kies piedo serpentas
vojo kaj kies kapon kronas
ornamaj gardenoj kaj grandaj arboj de parko ankora en Ia
natura stato.
Per tiaj impresoj, ja ne malgustaj pri Ia tuto de Ia kontnento, akceptas Ia alveninton Ia Lando de Ia Suda Vento Astralio.
Per alia] impresoj tamen sin prezentas Ia alia] pordegoj de
Ia kontinento.
Darigante
Ia vojagon sur Ia kolera maro apud
Ia Kapo Leeuwin kaj en Ia ondegoj de Granda Astralia Golfo,
sin rulantaj e el Antarkta regiono, oni trafas Ia havenon de
Adelaide, efurbo de Sud-Astralo.
i tie Ia novulo kredas
esti trovinta veran Astralian peizagon: staras nur Ia havenaj
konstruajoj
kaj malanta ili etendas sin sabIa ebeno.
Brila
suno, muoj zumas en aero, delikata polvo sin levas post iu
veturilo.
Trajno nin kondukas tra kvaza-erikejo
kaj kelkaj
neluksaj antaiurboj,
transiras
parkozonon
kaj nin elJasas e
irkai Ia Kontinento.
Ia rando de Adelaide.
Urbo pura kaj plata: bulvardoj kaj
stratoj rektangulaj,
larga], e tro larga] por Ia piede transiranto. Vagante laii tiuj stratoj oni balda forlasas Ia korercejojn kaj magazenojn kaj trovas sin anta longa] vicoj de logejoj: domoj unu- aii duetagaj, diversformaj,
el briko au tono ;
nur Ia stratoj estas unuformaj, ne Ia domoj.
De multaj stratoj oni vidas linion de montetoj, kies deklivoj
portas fruktarbarojn
kaj vinberejojn.
Agrablan impreson de
verdeco donas Ia montetoj, Ia parkozono
kaj Ia publikaj kaj
privataj gardenetoj
en Ia urbo mem.
Dutaga plua marveturo portas Ia ipon ai Ia mal vasta eniro de Ia vasta golfo Port Phillip en Ia tato Viktorio.
Oni
denove perdas dum mallonga tempo vidon de Ia tero; post
du aii tri horoj aperas lumturo kaj dense amasigitaj domoj
de kelkaj marbordaj antaurboj de Melbourne,
efurbo de Viktorio kaj provizora efurho de Ia Astrala Federacio.
La efaj pasageraj ipoj haltas e Ia ekstrema haveno, nomata Port Melbourne,
el kiu Ia vojaganto estas rapide tirata
en dek minutoj per elektra vagonaro gis vasta labirinta stacidomo, kaj eliras en vibrantan atmosferon
de granda urbo.
Aliaj ipoj malrapide supreniras Ia riveron Yarra, kies plataj,
neinteresaj
bordoj en klaraj tagoj permesas vidon de Ia turoj
kaj grandaj konstruajoj
de Ia metropolo.
Stratoj largaj kaj rnallargaj, tro malproksimaj
unu de Ia alia.
Trotuaroj plenaj de homoj febre kaj neregule movgantaj; virinoj nevolonte lasas ian lokon por preterpasanto.
Soseoj plena]
de veturiloj, multe da atomobilo], kies kornosonado
mksigas
kun krudaj sonoriloj de tramoj kaj krioj de gazetvendistoj.
Inter tiuj sonoj zumas Ia subtera kablo de Ia kablotramoj.
Diversaj grandaj magazenoj kun diversaj montrofenestroj.
Ankora tie i ni trovas rektangulajn
stratojn, sed de loko aI
loko sin trovas deklivoj, kiuj malhelpas Ia iradon de veturiloj
kaj e kazas, ke .kelkaj stratoj ajnas dezertaj.
Incita vento levas genan polvon, kaj pluveto faladas en griza
atmosfero.
Piedirantoj
darigas tamen sian iradon rmate
sub Ia tegmentoj kovrantaj dum longa] distancoj Ia trotuarojn.
Vespergas.
La stratoj pli arnasigas per homoj kaj veturiloj
rapidantaj aI siaj hejmoj en Ia antaurboj.
Kvaza per magia
irkai Ia Kontinento.
10
irkai Ia Kontinento.
'i:
1<
::;
.;
t::
c,
::s
o
.o
'i
::E
irkau
'5'
..
E
::.::
.,;
::l
Ia Kontinento.
11
1.. maldekstra bordo estas jam iom alta, kun domoj kaj
rdenoj; Ia dekstra malalta, kun pluaj ipstacioj kaj proVll,eJoj, kaj neeleganta,
rei ative densa antaurbo,
tra kiu oni
unu gis du kilometrojn
per veturilo gis kvartalo de magano] kaj butikoj.
Plua kilometro trans monteto kaj tra el10 e gia supro montras Ia urbon, kun kelkaj solidaj konuajoj el flaveta tono, regula strataro,
serpenta
rivero kaj
ksimaj arbokovritaj montetoj.
Ne tiel vigia ajnas Ia urbocentro,
kiel oni atendas sed
vigia movigado de aetantoj kaj negocantoj trovigas en Ia
rta kvartalo jus trapasita.
La homoj movgas trankvile kaj
rolas per molaj tono], konforme ai Ia klimato; e en Junio,
suda vintro, oni povas veturi vespere
sen palto en nevrita veturilo .
Kaj jen ni atingis Ia lastan el Ia efurboj, Brisbane, pordo de ria kaj vasta tato Queensland
(Kvinslando) .
so
'">
o
Z
>.
11)
t::
.">-
r.f)
La kontinento
havas pluajn enirojn, kaj pli pitoreskajn.
Ipoj el Azio ordinare trafas gin e Thursday Island (JaudoInsulo), e Ia nordorienta
ekstremo.
Simpla insulo, unu el
multa]; dudeko da kvadrataj kilometroj,
ligna urbeto, du neItaj montetoj kun malaltaj ekaliptoj.
Kaj diverseco de rasoj:
Ia Angloj kaj Anglidoj, kiujn solajn ni gis nun vidis aliloke,
le tie ili estas iom pala]; inoj, maldikaj kaj laborernaj, au
dikaj kaj prospere negocantaj;
gentilaj, subtilaj Japanoj; kvietaj
Malajoj; frizharaj Papuanoj el New Guinea (Nov-Gineo);
Filiptnanoj kun alte sonantaj Hispanaj nomoj; Astralai indigenoj,
nigraj, nevigla], apatia]; insulanoj el Torres-markolo,
variantaj
de Australiano-simila
tra iuj gradoj gis Papuano-simila;
kaj
iu] eblaj miksoj de
tiuj rasoj.
Perloserado,
kaptado de maraj bestoj, inter i1i Ia stranga
rapego holoturio (trepang a bche de mer), kiun Ia inoj tiom
frandas; sed iam perloserado;
jen Ia okupoj de Ia izola kolonieto, kies skunoj velas are, kvaza blankaj birdoj kun etenditaj
flugiloj, sur Ia apudaj bordoj de Astralo kaj de Ia insularo.
Norde de Ia kontinento
staras Darwin (antae Port Darwin
au Palmerston),
Ia administra centro de vasta teritorio apena
TRANS
12
irkau
LA
KONTINENTO
Ia Kontinento.
de Ia kontinento
malanta iIi.
ni jam vidis.
Nun ni vidu
14
Trans
Ia Kontinento.
.t:J
'-
:::
I:
Trans
Ia Kontinento.
...;::I
.D
os
t::
...
<!)
;:;
o
...>
~
."
<!)
t::
~
<!)
<U
15
16
Trans
Ia Kontinento.
Trans 'Ia Kontinento.
Kalifornio.
Certe Ia drinkejoj estas multaj - tio i ja estas
seka klimato; sed Ia publika ordo kaj sekureco ne estas malpli bonaj 01 en Perth aii Melbourne.
Ni i tie forlasas Ia tatan fervojon de Okcident-Astralio
kaj eniras Ia pligrandajn
kaj luksajn vagonojn de Ia transAstralia fervojo de Ia Federacia Registaro.
Nian vojagon ni
jam mendis, kiel vojagon en po, kune kun iuj mango] kaj
lito. Du tagojn kaj tri noktojn ni sidos kaj kuos, banos nin
kaj mangos, fumos kaj legos, dum Ia ebeno senhalte preterpasos, kaj de tempo ai tempo delikata polvo penetros
Ia vagonon kaj ion kovros. Tiu i vojo havas largou de 1,44 metroj,
kaj Ia plia 6rmeco kaj grandeco estas tuj rimarkataj, kiam ni
veturas el Kalgoorlie,
tra unu a du pluaj minurboj en Ia
senhoman ebenon; tamen Ia rapideco ne superas 48 kilometrojn
en horo. Eiikalptoj kaj iaj akacioj staras maldense, oni vidas
anka Ia santalarbon,
kies bonodora ligno estas eksportata ai
inujo. Dum maIlonga tempo post printempa pluvo i tiun
regionon kovras helaj floroj, el kiuj Ia plej rimarkinda estas ia
negranda
krizantemo-simila,
nomata Everlasting (iamdara);
laiidire gi neniam velkas.
10m post iom Ia arboj malgrandigas kaj ni estas 6ne sur maro
de plata tero, kie kreskas nur duonmetraj arbusto]; Ia regiono
estas nomata NuIlarbor-ebeno
(nullarbor = nulla arbor, neniu
arbo). Tie i Ia fervojo iras pli 01 450 kilometrojn sen ia ajn
kurbigo.
La suno brilas forte; Ia termometro montras foje e
gis 50 gradoj de Celsius;
sed nokte subite malvarmigas,
kaj
vintre neofte frostas. Polvoventegoj
de tempo ai tempo okazas;
malproksime
sur Ia ielo vi digas brunaj nuboj, kiujn oni facile
, povas preni por pluvnuboj, sed i1i balda maIlumigas Ia tagon
per tiu penetranta
polvo.
A anceligantaj kolonoj el sablo,
veraj turnoventoj,
kuras trans Ia pejzago, kaj e forlevas malgrandajn objektojn.
La malmultan pluvon i tie ensorbas
Ia
kalktona ebeno, iama marfundo plena de fosilioj de marbestoj.
Multaj subteraj kavernoj estas konataj -:- oni e asertas, ke
iuj havas komunikon kun Ia maro, pro adoro de markreskajaj
gasoj, kiujn elportas ilia aerofluo.
Urboj sur tiu i vojo mankas.
De tempo ai tempo haltas
Ia trajno, kaj oni vidas nur unu a du lignajn dometojn, nenion
17
1'11. Sed i tie por unua, kaj eble por lasta fojo oni vidas
IntllKenojn: homoj de meza kresko, karbe nigraj, kun buklaj
hsro], e kun barboj, vestitaj per eluzitaj vestoj de Ia blankIIluJ.
La fervojo nun trapasas maIlongan regionon de sablomontetoj,
I.ma problemo por Ia fervojaj konstruantoj.
La montetojn
kovras maldensaj ekaliptoj kaj graciaj kazuarinoj 1).
La vojo videble malsupreniras,
kaj oni trovas sin denove
ur ebeno, jam kovrita per mulga-arbusto 2), malhele verda, alta
IR kvar metroj. Oni trapasas malelegantan,
sekaspektan
minurbon, kaj balda trovas sin en Ia regiono de Ia lagoj.
Lagojn multajn kaj vastajn montras Ia landkarto;
sed ilia
~efa enhavo estas ne akvo, sed saio.
Vastajn kampojn de
hlanka salo prezentas tiuj lago], kun kelkaj spacoj malpli helaj
tie Ia salo ja estas malseka - kaj e kelkaj spacoj de vera
akvo. De tempo ai tempo Ia lagoj plene "glaciigas"
je saio,
kiu tiam montras
ian pale rugan koloron, kaj kelkaj apudlogantoj rikoltas Ia salon kun komerca ceio.
Malsama estas nun Ia pejzago, Ruga grundo;
multaj kverkoj
kaj ekaliptoj;
sur Ia ebeno sin pastas jen bovoj, jen afoj.
La dezertan landon ni ne plu vidos.
En Port Augusta, e
supro de golfo de Spencer, ni forlasas Ia federacian fervojon
ka] eniras mallargan vagonon de Ia Sud-Astralia
tata fervojo,
kaj dum multe da horoj trapasas tritikajn kampojn, dsigitajn
per vojoj el ruga terajo.
Denove vilagoj kaj urbetoj preterpasas ; Ia domoj kaj butikoj staras dense, insulo en Ia maro
de ie ondanta tritiko.
Riverojn kelkajn oni transiras
- se
estas somero iIi estas tute sekaj. Malaltaj montoj aperas, sed
ilin Ia trajno ne suriras.
Fine venas karakteriza
antaurbo
kaj preska tuj Ia stacio de Adelaide.
Dumvoje ni angis Ia vagonojn por Ia kioma fojo? -kaj veturas jam en vastaj, 6rmaj, sufie komfortaj vagonoj sur
vojo larga 1,60 metrojn, kiu daros ankora gis Melbourne
kaj pluen gis Ia tatlmo de Nova Sud-Kimrujo.
1) Astralia
arbo, pinsimila,
kun laoformaj
folioj kaj pendantaj
branoj, kiel evala vosto; gia malhele ruga ligno estas tre atata
materialo por mebloj.
2) Australia akacio.
Alstrallo
18
Trans
Ia Kontinento.
""
';:
c
(1)
-c>
Trans Ia Kontinento.
,"a
o
"b'n
::l
o.
ee
~
o
4)
o.
'"...
4)
o.
02'
(/)
::l
.o
c,
'"eU
"t:I
O
b.O
o;::
O
JJ...
...
O
'"::l
.o
...
~
~4)
4)
~
::E
~
19
2"
20
Trans
Ia Kontinento.
o
os
t:
<J)
);:l
"2:::
<1)
"O
o
..:.:
-5..
<1)
c,
Trans
"O
C
'"
V>
.;;:
~
.;
c
'"
.D
V>
.;:
a:1
Ia Kontinento.
21
MORO]
KA]
KUTIMO]
Gastamo,
bonkoreco kaj demokrata gentileco estas efaj trajtoj
e Australiano, kiuj frapas eksterlandanon.
La unue nomita eco
elmontrgas en sia plej pura kaj simpla formo e Ia kamparano
en Ia vastaj regionoj, kie oni ofte devas iri tutajn tagojn de
unu biendomo aI alia. Aparta gastoambro
estas je dispono de
fremdulo, anka mango], por kiuj lastaj en Aiistralio la bonaj
manieroj oni ne dankas, sed simple diras, ke Ia mango estis
guinda.
Forkurintaj
maristoj de eksterlandaj
ipoj kaj aliaj
enmigrantoj,
kiuj estas devigataj vagi en Ia vasta maldense
logata kamparo, estas ofte savataj de longa laciga piedirado de
bonkora kamparano, kiu afable proponas sidlokon en sia "Ford"
a veturilo.
En lando, kie militvunditoj
formas tri procentojn de Ia tuta
Iogantaro, oni ne miras, se oni vidas muItajn almozulojn sur
Ia stratoj de grandaj urboj. Tie ili dejoras, ludante iun instrumenton a portante tabulon kun avizo pri ilia difekto. Malofte
bonkora, plihava Australiano
preterpasas
tiujn malfeliulojn,
ne donante sian obolon. Alispecaj almozuloj - tiel abundaj en
multaj Eropaj urboj - apena ekzistas, krom iuj drinkemaj
senlaboruloj.
La grandaj urbaj hospitaloj estas subtenataj gis certa grado
per libervolaj donacoj kaj de tempo aI tempo arangataj kolektotagoj, kiam infanoj kaj junulinoj vendas sur Ia stratoj speciale
preparitan
insignon, kies profito helpos iun malsanulejon
por
longa tempo. Ankai oni arangas loteriojn por Ia sarna celo,
Homo gentila oni apena povas nomi Ia Astralanon,
se
oni prenas kiel mezurilon Ia hipokritan gentilecon de iuj alia]
popoloj. Kvankam preska sole Britoj, ili tamen restas koloniistoj,
enmigrantoj,
inter kiuj en Ia fruaj tempoj regis iom krudaj
manieroj kaj rajtoj de forto kaj de unua alveninto.
Nun, post
dekoj da jaroj Ia manieroj anka aliformigis,
sed e hodia
oni ne povas paroli pri aparta nacia kulturo, nek pri apartaj
naciaj manieroj.
;:;
:::
(1)
.D
(1)
"O
.,
::r:
o
.E
Moroj
"O
"O
t::
'"b.O...
'"
t::
Ol
o::l
23
kaj Kutimoj.
24
Moroj
kaj Kutimoj.
25
26
Moroj
kaj Kutimoj.
27
\11
28
ante Ia fenestrojn.
Kompreneble
tiaj spektakloj estas nefareblaj sur Ia efaj stratoj, sed tie ankai ne trovigas fabrikejoj.
Viroj grupigas malantai iu angulo kaj hazardludas
per kartaro ai jetado de moneroj.
Pli agaj viroj legas matengazetojn,
kiujn ili ankorai ne finis dum Ia mate na trajnveturo,
kaj Ia
knabinoj kaj virinoj avide legas romanojn, sidante sur Ia elstaranta sojIo a sur Ia trotuaro mem. En pluvaj tagoj ili iuj
mangas en Ia malpuraj kaj poIvoplenaj laborejoj.
Nenia lego
nek kontroIo ekzistas por eviti tian malsanigan mangadon.
La plej amuzan aspekton
el tiu flankstrata vivo donas Ia
veturigistoj
de sargoveturilo
kun unu gis ses evaloj. Kie ajn
i1i restas je Ia 12-a horo, tie ili haltas kaj rapide ekbruligas
fajron por boligi Ia teon, suriras sian veturilon, mangas kaj e
en Ia centro de larga strato komencas - kartludi!
Spite de dekoj da diversaj religioj kaj miloj da pregejoj Ia
ekleziaj festotagoj estas apenai atentataj en Aistralio.
Nur
Ia Kristnasktago
estas sanktigata egala kun Ia dimanoj.
Tagoj
tia], kiel Novjartago, Sankta Vendredo kaj Paskotagoj estas libertagoj, sed ne religie festataj de plimulto el Ia popolo: iuj
drinkejoj estas maIfermataj
kaj plenaj de homoj, teatroj kaj
kinematografoj
ludas, kaj Ia popolo guas. Tagoj tiaj, kiel Epifanio, ieliro, Pentekosto kaj Sankta Johano, estas tute neatentataj. Sed, se Ia ekleziaj festotagoj estas malatentataj,
tiam Ia
ordinaraj dimanoj estas tiom pli severe observataj.
Apenai oni povas imagi, almena ne trov, pli kvietan lokon
01 Ia koron de iu Astralia grandurbo en dimana antatagmezo: estas neniu, krom Ia suno kaj grandaj konstruajoj.
Oni
eblevidas iun inan laviston promenanta en sia dimana kostumo
kaj vojagaitomobilon
kureganta tra Ia urbo, kvaza timante
halti inter Ia tonaj muroj de Ia giganto.
En Ia vastaj, netuitaj temploj de Ia naturo, oni trovas Ia kvietecon iumaniere
faciliga, trankviliga, sed tie
kie iu peceto paroIas pri homa
tuo, pri lia eesto, tiu nenormala senbruo vekas fortan enuon,
tedon.
Nur posttagmeze
aperos iom da vivo sur Ia stratoj:
kelkaj tramvagonoj
komencas
ruligi, nemultaj
homoj vizitas
pregejojn kaj muzeojn.
Teatroj, kinematografoj,
spektakIoj ili iuj dormas; e skatoIon da cigaredoj oni ne povas aeti.
MaImultaj kafejoj kaj restoracioj
estas vizitebIaj en dimano,
,
Moroj
kaj Kutimoj.
29
I nur kun pli altaj prezoj. TieI same kvietaj ili estas iuj:
yllney, Melbourne,
Brisbane,
AdeIaide, Perth, Hobart, por
11110 ne paroli
pri Ia kamparaj urboj. EI Ia du pIej grandaj, Ia
mlrlnda Melbourne"
ajnas posedi Ia rekordon en tiu dimana
urltaneco,
dum Sydney estas jam iom pli moderna en tiu
IInto.
La batalo por Ia vivo ne estas tieI severa en Astralo, kiel
" Eiropaj Iandoj. La salajroj estas pli aitaj kaj Ia vivbezonoj
''0 pli karaj, 01 en Ia "malnova mondo".
Tiu reI ative facila
vivo havas efikojn e Ia karaktero de Ia popolo: Ia karakteroj
unde malfortaj estas emaj farigi facilanimaj, kaj Ia karakteroj
l,tI flrmaj sentas fortan tenton aI senzorga kaj komforta vivado.
I.Il tempo ne estas
mono en Aistralio: tiel same viroj, kiel
vlrlnoj atas babiladi horojn pri nenio.
Precizeco
ne estas
praktikata;
ili volonte atendas kaj atendigas
unu Ia alian kaj
dlradas: "Oh, tons of time I" (Ho, tunoj da tempo).
Aistralinoj ne havas, krom kelkaj esceptoj,
ambiciojn de kreanta
menso, nek atas grandajn taskojn, krom eble tiujn de sporto.
l.a ambicio de junuloj estas motorbiciklo kaj poste aitomobilo;
dum ili farges pli agaj kaj pli havaj, ili komencas revi pri
mondveturo,
kaj tion i plenuminte,
atas rakontadi pri Ia aliaj
landoj aI dubemaj aiskuItantoj.
Jen Ia programo por Ia vivo!
Klal peni kaj laboregadi?
Kial sopiri por Ia monda famo, ar
lo jam estas plej bona en Aistralio!
LA
SPORTO
EN
LA
AUSTRALIA
La Sporto
VIVO
Vivo.
31
kaj Ia suprenjetanto
estas Ia bankisto.
Tiu ludo estas
mnlpermesata,
sed tamen oni tudas gin ie, en fabrikejoj,
111111 11\ tagrnangohoro
por negrandaj
sumoj kaj e sekretaj
luhu] en mole remburitaj
ambroj por centoj da funtoj.
La
111 til servas anka
kiel adjektivo pri homaj kvalitoj; ekzemple,
k 1,1/11 lu homo estas bonkonduta kaj ne malvastanima,
do vera
ntllhorno, oni nomas Iin "bona sporto".
t lnu el Ia plej popularaj sportofakoj
estas piedpilkludo (foot""li),
kiu estas ludata lau tri diversaj sistemoj: du kun ronda
1\lIko, kiel en Eropo ; unu el tiuj ludoj estas nomata Rugger,
Ii/ll Ia alia Soccer a "Brita
Asocio";
plej favorata tamen
1\ kelkaj
tatoj estas alia, pure Astralia ludo, kies ovalan
pllkon oni rajtas tu ankaii per Ia manoj.
Piedpilko estas
luduta dum Ia vintra sezono.
En Ia posttagmezo
iun sabaton
uul arangas konkursojn
inter diversaj antaurboj.
Dekmiloj
lI.t homoj eestas e diversaj ludejoj j specialaj piedpilkaj gatoj aperas ; oni kriadas kaj vetas pri Ia poentoj.
Kriketo estas, se nur eble, ankora pli favorata 01 piedpilko, Juste oni povas nomi kriketon Ia nacia tudo. iu juna
Australiano kreskas kun Ia kriketbatilo en Ia manoj. iu lernejo
hnvas sian trupon, iu nrbo sian klubon, iu tato sian regantan
usocion, kaj Ia tuta lando posedas trupon de plej lertaj ludantoj
I Ia diversaj tatoj, Tiu trupo vetludas iujare kontra Anglujo,
Sud-Afriko aii Nov-Zelando,
Febra atmosfero regas Ia Astralnnojn dum tiaj internaciaj vetludoj: cent mil homoj foje kunvenas en unu sola stadiono, kaj kvaza asistante e religia
rito seriozege atentas iun detalon de Ia ludo, kaj sentas sin
profunde ofenditaj de ia nebona ludado,
Ekstere tra Ia tu ta
lando, dum semajnoj anta kaj post Ia ludo, iuj parolas nur
pri kriketo ; bomoj fremdaj unu ai Ia alia interangas
opiniojn
kaj antadiras
Ia rezuItojn; en tramoj, kaj sur Ia trotuaroj oni
povas esti neatendite haltigata de iu preterpasanto
per demando:
"Kiel staras Ia poentoj nun?"
Golfo kaj kegloludo sur zorge preparita herbo estas ludoj
tre favorataj de pliagaj homoj dum ta som era sezono, kaj iu
havas sian klubon en sufie grandaj komunumoj.
Lantenso
estas ludata dum Ia tu ta jaro; preska iu bonhava domo estas
provizita per propra Iantenise]o,
lIillll'I'O,
en Ia Aistralia
32
La Sporto
en Ia Australia
Vivo.
o
-o
...
o
.c
...
oS
E
...
::l
<Jl
bIJ
2'!
l-
a)
.c
...J
La Sporto
I111
I
Monta sportloko,
vintre
en Ia Astrala
Vivo.
33
34
La Sporto
en Ia Australia
Vivo.
La Sporto
en Ia Australia,
Vivo.
35
(illlvn lnstitucio!
f:u ~randaj metropoIoj, kiel Melbourne kaj Sydney, oni havas
YI.tklll'ojn preskaii iutage dum Ia jaro, escepte dum dimanoj kaj
11, tutugoj, Sabato estas tamen Ia tago de plej gravaj vetkuroj.
'"11I untatagmeze
aperas en iuj homplenaj lokoj sur Ia stratoj
vlru] - parazitoj - kiuj reklamas programojn de konkurso kaj
pecialnjn gazetetojn kun informoj kaj antaiiflaroj pri Ia eventualaj
II'/ultoj de Ia konkurso.
Fiakroj kaj motoromnibusoj
staras
11 longaj
linioj e stratflankoj,
kaj Ia veturantoj
kriadas per
I'IlIIkn voo ion nekompreneblan,
kio devus signifi tiom kaj tiom
1111 Ailingoj gis tiu kaj tiu kurejo.
Virinoj, kiuj cetere formas
rundan parton de Ia rigardantoj
e Ia kurejoj, survestas
siajn
1110/ novmodajn vestojn kaj preparigas
por Ia konkurso.
Por
du gis tri horoj Ia urbo restas kvaza izolita, gis Ia amasoj je Ia
veaperlgo reaperas samtempe kun Ia gazetvendistoj,
kiuj krias
.Lastaj rezultoj!"
Milionoj da funtoj estas elspezitaj en konstruo de grandiozaj
hlpodromoj, kiun iu distrikto nepre devas havi. E en tiaj
lzolaj tropikaj insuloj kiel New Britain (Nov-Britujo, en Aistralia
Mandato Nov-Gineo),
en Ia sola ekzistanta urbeto kun irka
MO blankuloj, vetkurejo estis inter Ia unuaj novaj konstruajoj,
kiam Astralianoj
okupis Ia urbeton.
La plej multekosta hipodromo en tuta Astralazio estas tiu e Flemington en Viktorio,
kie Ia mondfama Melbourne
Cup" estas kurata iujare en
Novembro.
i tiu vetkuro allogas, krom armeon da pIej bonaj
rasevaloj el Ia tuta kontinento,
anka cent gis ducent milojn
da homoj. La tago de Ia kuro, iam Ia unua mardo de Novembro,
estas festotago en Melbourne. La unua premio por Ia venkanta
evalo estas 10000 funtoj, sed Ia posedanto de Ia evalo povas
en favora okazo gajni e pli grandajn sumojn per vetado. Fabelaj
monsumoj iras de mano aI mano, ar senescepte
iu rigardanto
vetas je Ia evalo, kiun li kredas venkonta.
La granda intereso al evalvetkuroj ne estas kazata pure de
admiro je evala sporto, sed plejparte de simple egoistaj motivoj.
Plejmulto de Ia Astralianoj vetas almena unu fojon en semajno
je iu favorata evalo. Tiu febra dezirego aI vetado kreis milojn
da nerajtigitaj semajnaj vetkurloterioj.
Tasmanio estas Ia sola
stato, kiu permesas tian lotadon: tie funkcias jam pli 01 kvardek
a'
36
REGADO
KAJ
POLITIKO
Australio estas lando demokrata: kio signifas, laii unu skeptikulo, ke iu homo kredas sin supera je iuj siaj kunhomoj.
Certe Ia politikaj regantoj ne guas grandan respekton - Ia
vorto "politikisto" ja estas elparolata plej ofte kun ia malstima nuanco, kaj Ia parlamenta membreco estas, lau vidpunkto de multaj homoj, simpie profesio bone salajrata, kiun
oni praktikas kiom eble longe. La sistemon oni povas mallonge nomi federacia konstitucia monarkejo, kun sep parlamentoj, sep ministraroj guantaj Ia oficojn, kaj sep opozicioj
celantaj tiujn oficojn. Dufoje en iuj tri jaroj, au pli ofte,
Ia popolo devas baloti novajn parlamentanojn - unufoje por
stata kaj unufoje por federacia parlamentoj.
Vodonado ja
estas deviga por parlamentoj de Ia federacio kaj de kelkaj
tatoj. Ne mirinde, ke Ia politiko ofte tedas Ia popolon.
La politikan kreskadon kaj Iederacigon ni legas en Ia apitro pri historio. Ni vidas per tio, ke Ia ses kolonioj havis
malmulte da komuna sento, kaj partianoj de federaciigo devis
zorge kaj takte prezenti siajn proponojn. Pro tio, Ia federacia
ligo estas ne tiel forta, kiel en multaj alia] landoj - Ia povoj
de Ia Federacia Registaro estas klare difinitaj kaj iuj ceteraj
povoj apartenas ai Ia tatoj, Ambau estas suverenaj kaj sendependaj unu de Ia alia - Ia federacio kaj Ia tato. Tia sistemo povas ajni stranga kaj nepraktika ai homoj vivantaj
sub unueca sistemo; sed ian paralelon oni trovas en kiu ajn
urbo - Ia centra registaro de Ia lando uzas sajn povojn en
Ia urba teritorio mem, kaj Ia magistrato en sarna teritorio
sendepende uzas siajn povojn pri higieno, akvolivero, kloako,
stratoj, tramvojo, haveno, polco, popola instruado . . . kaj
anka por io i impostas Ia urbanojn. Konataj ekzemploj de
federacia regno estas Germanujo, Svislando, Kanado, Brazilujo
kaj Usono.
38
Regado
kaj Politiko.
'"
!::
'"
~
..:,
)::l
::l
o:
.;
"O
";O
Q)
"O
02'
(f)
..:<:
".:
Q)
"O
O
<OD
'"E
OD
'"
!-
39
40
41
AFEROj
SPIRITAj
Afere] Spiritaj.
43
Lando
nova kaj maldense 10gata, kie Ia naturo ankora ne
estas venkita, prezentas
diversajn malkuragigojn
al evoluo de
plena spirita vivo.
Materiaj bezonoj emas ombri Ia malpli
konkretajn;
kaj relatve facila vivado de Ia Iogantaro, dank' al
abunda eksp1uatado de natura rieco, kondukas al plezurado pli
01 Ia kontentigo de spiritaj bezonoj.
Malgrau tio, inte1ekta vivo kaj edukado, Ia religio kaj moralo, ne estas forgesitaj en Astralio. La va1oron de Ia edukado
oni pl kaj pli komprenas.
La popola instruado estas grandparte en Ia manoj de Ia tatoj; iu el ili posedas alte centralizitan sistemon etendigantan gis preska iu parto de Ia lando.
La granda plimulto de Ia popolo estas produkto de tiu sistemo,
kiu almena gis lastaj jaroj havis efe praktikajn celojn.
En Ia lastaj jaroj tamen, kun kreskanta studo de pedagogiaj
metodoj en alia] 1andoj, Ia tataj sistemoj plivastigis.
Ne nur
teknikaj lernejoj, sed anka gimnazioj,
estas starigitaj, kies
programoj enhavas studon de lingvoj kaj aliaj klerigaj objektoj.
Pli kaj pli farigas Ia ceio de bona lernanto ne ofico en magazeno aii kontoro, sed plurjara kurso e supera 1ernejo kaj
e trastudo de kurso e universitato.
Privataj, t. e. netataj, gimnazioj ekzistas de multe da jaroj,
efe subtenataj de Ia eklezioj (Anglikana, Katolika, Metodista,
Skot-Presbiteriana,
Kvakera k. c.). Tie Ia programo kaj atmosfero kiom eble similas tiun de Ia grandaj gimnazioj de Anglujo,
kun tradicio pri estonta servado ai Ia regno.
Tamen, pro kresko de Ia laborista partio kaj alia] kazoj, Ia
reganta klaso devenas de tiaj lernejoj en malpli alta grado en
Astralo 01 en Anglujo.
Senpagan studrajton
por Ia privataj
gimnazioj, kel anka por Ia tataj, povas gajni iujare per
ekzameno certa nombro da lernantoj el Ia elementaj lernejoj.
Studado e gimnazio estas kutima sed ne Ia sola metodo de
bezonoj.
En iu tato ekzistas universitato;
tiuj de Sydney kaj Melbourne estas Ia p1ej notindaj kaj liveras diplomojn de iuj
gravaj fakultatoj.
La ceteraj estas nature malpli grandaj; tiuj
de Kvins1ando kaj Okcdent-Astralo
datumas de l' nuna [arcento.
efa subteno devenas de Ia tato, sed kelkaj privaruloj faris donacojn sumigantajn
je pli 01 miliono da funtoj
sterlingaj.
De religia vidpunkto Astralio diferencas
ne multe de Ia
Brita Insu1aro.
Anka pri gi povus diri Ia satira Franco, ke
gi estas 1ando de cent religioj kaj nur unu saco.
Stata
ek1ezio ne ekzistas, tamen Ia Anglikana ek1ezio en Astralio
estas en komuneco kun Ia stata Anglikana eklezio de Ang1ujo;
kaj ordinare e .grava] naciaj manifestacioj,
kie diservo konvenas, Ia Anglikana literaturo estas uzata. La Anglikanoj estas,
almena teorie, 44 procentoj de Ia Iogantaro.
La katolikoj estas
proporcie pli nombraj 01 en Ia Brita Insu1aro, 20 procentoj proksimume; tiu plinombreco
devenas de multa enmigrado de Irlandanoj kaj ties pligranda naskopovo.
La puritanismo
de
certaj rondoj en Ang1ujo, kiuj volas malpermesi
alkoholon,
tabakon, dancadon, loteriojn, dimanajn spektaklojn ktp., estas
en Australio e pli forta. En tiu rilato Ia lando havas similecon ai kelkaj orientaj tatoj de Usono.
La temo estas delikata en 1ando, kie Ia "religia" sento estas
ofte akra; sed ajnas, ke ekster Ia amaso da Indiferentcloj,
troveblaj en iu lando, Ia plej grandan efikon havas e Astralianoj Ia Katolika eklezio kaj Ia "ritisma"
sekcio de Ia Anglikana, ku almena ekstere
havas grandan
similecon
ai Ia
Katolika;
tiu sekcio de Ia Anglikana
estas notinde forta en
Kvinslando.
La religia instruado en Ia tataj lernejoj estas demando konstanta.
Principe Ia tataj instruistoj
donas nenian religian
instruon.
La anoj de ke1kaj eklezio], kiuj ma1aprobas instru-
44
Aferoj
Spiritaj.
Aferoj
Spiritaj.
45
DIVERSA]
NOTO]
Oni
Diversaj Notoj.
47
48
Diversa] Notoj.
Diversaj
Notoj.
49
kaj bonvolemaj,
kun malegoistaj lego], kun kondukantoj profunde sin donantaj al sia devo, kaj tre malmuIte da granda
rieco au granda malrieco ; kaj Ia kamparaj industrioj ie regnntaj. La Astraliano] tamen, la Ia Kanadano, estas pli energiaj
en sia celado, pli materialismaj
en siaj idealoj, kaj pli krudaj en
ilia atingado.
Tamen ili estas popolo de granda kurago kaj
granda ambicio, kaj en pli alta grado gastama 01 iu popolo,
kiun li renkontis.
La Ia vizitanto Ia Astrala
popolo estas
"egocentra";
iIi pensas sole en terminoj de Astralio, kun tre
malmulta konsiderado
pri aliaj mondpartoj.
Ilia idealo estas,
fabriki ion eblan en sia lando, importi kiom eble mal multe,
kaj eksporti kiom eble multe. Tio estas ladinda idealo, se gi
povas esti atingata.
Li konfesas, ke Astralo estas en pli
bona situacio por grandaj sociaj kaj ekonomiaj eksperimentoj,
01 iu alia parto de Ia mondo.
Gi povos montri al Ia mondo
ion, kion oni povas fari per socia kunlaborado kaj sociaj legoj.
Li neniam trovis ian Anglo-Saksonan
popolon tiom goja au tiom
senzorga.
I1i ne estas tiel afablaj , kiel Ia Nov-Zelandano],
ekzemple,
ar iIi havas multe da "akraj randoj",
IIi havas
nesufereblan
sinestimon,
ilia gastam eco estas preska prema,
kaj tamen iliaj intencoj estas bonvolaj.
IIi havas kuragon, kaj
atakas siajn problemojn kun viva forto. IIi estas inda popolo,
kvankam aI li ne plaus vivi inter ili. La sorto de Ia Brita
Imperio kuas e Kanado kaj Astralo ; estas Ia devo de Ia
Kanadanoj koni i tiun popolon pli bone. - Ne ie flata estas
tiu i opinio, kaj anka ne malica, kvankam eldirita post reveno
al Ia propra lando kaj direktita al Kanadanoj sole.
Sed jugo
de homo amika, malkaa, de sarna raso, kaj tamen kun aparta
vidpunkto, kian posedas plena fremdulo, nepre havas pli altan
valoron 01 plej fervora sinlaiido de Ia landano mem, a supraja
kondamno de nekomprenanta
fremdlandano.
La Angla lingvo paro lata en Astralo prezentas malmultajn
diferencojn de tiu de Ia suda Anglujo.
Lokaj diferencoj interne
de Aiistralio estas malfortaj kaj por vizitanto nesenteblaj;
Ia
lando estas en lingvaj rilatoj unika: tuta kontinento kun unu
sola lingvo. Kiel en Anglujo, Ia modulado de Ia voo esprimas
multajn nuancojn de signifo; Ia homoj parolas kun tiu sarna
Ai:stralio
50
Diversaj
Notoj.
...
~
c
o
'
~tn
...
CI.l
>
Diversaj
Notoj.
51
0
.:.::
O
"O
.~
.:.::
O
,o
...
:::
):::
~
I'::
~
52
Diversaj
N otoj.
!::
o:
)::l
-<
os
...
c
C1)
u
c
C1)
o
...
sc::
o
::;;;
Diversaj
Notoj.
53
o
0;:
o
:>
o
...
c'"o
:E
b
~::s
o:l
SANCO]
III
DE
ENMIGRANTO
o
-o
ee
-o
t:
...
o
o.
'"
(1Il
<IJ
'O
o
b.O
';::
<
Sancoj
'0
C
~Cii
OS
...
CIl
C.
o
-o
OS
-o
C
o
<!::
OS
<U)
de Enrnigranto.
55
56
Sancoj
de Enrnigranto.
"O
'"'::I-<
::I
"'"
'-<
o
oo
.':P
.D
'-<
'"
t::
'"
(fJ
cu
.c
'"'-<
t::
o:
Sancoj de Enmigranto.
o
I'::
'O
oS
cn
I'::
.;;:
o
I'::
oS
'~I
"'"
:
...:
::l
cn
<1l
'O
o
ee
I'::
'O
oS
...
!-
57
S8
Saneoj
de Enrnigranto.
ti
...
.o
:>
...
01
01
o.
8
01
::<:
Sancoj
~
~
o
Q:;
.c
'-
:::l
de Enrnigranto.
59
60
Sanco] de Enrnigranto.
o
I:
o
bJJ
(1)
I-
~'"
'"
.;:
bJJ
t::
(1)
E
(1)
I:
(1)
.o
;;
:::
IJ,J...
ELTROVO
;;
::s
J::
<I)
"O
O
"O
t.s
-'<:
t.s
c,
KAJ
ESPLORO
62
Eltrovo
kaj Esploro.
63
kstrema nordo: li trai ris Ia markolon Torres, kaj prenis podon, en Ia nomo de Ia Angla rego, de Ia tuta orienta bordo
ub Ia nomo "New South Wales". Lin akompanis du botanikistoj,
Banks kaj Solander, kies korojn gojigis Ia grandega nombro
de novaj kreskajoj.
La glora Sveda botanikisto Linn e proponis, ke Ia nova lando estu nomata "Banksia".
Cook mem
ntuziasrne raportis pri Ia fruktodoneco de tiu regiono, kaj antadlris gian nunan riecon pro greno kaj brutoj.
La libro de
lluj vojago] estas tradukita en multajn lingvojn kaj avide legita
do rego] kaj laboristoj; kiu povas diri, kiom da vojagemo inplris tiu frea, alloga verko?
La ribelo de Ia Amerikaj kolonioj de Anglujo kondukis ai
111 efektiva
koloniigo de Astralio.
Tiuj Amerikanoj, kiuj restis
lojalaj aI Anglujo, suferis multon de Ia severeco de Ia novaj
9tatoj, kaj estis bezone trovi por ili novan hejmon.
La projekto, sendi ilin al Nova Sud-Kimrujo,
estis tamen balda forgesita pro politike pli urga problemo:
kien sendi Ia krimulojn
kondamnitajn
de Ia Anglaj tribunaloj?
Antae oni sendis ilin
en Amerikon, kie multaj kolonianoj avide aetis ilin kiel malkarajn laboristojn.
Sed tio ne plu estis ebla, kaj Ia Anglaj
malliberejoj
superplenigis.
Do oni decidis liberigi je i1i per
transportado ai Ia lando trovita de Cook. La lojala] Amerikanoj
dume trovis novajn hejmojn en Nov-Skotio, Kanado kaj Okcident- Indio.
En Majo 1787 Ia unua iparo ekvelis de Anglujo: du militipoj, ses ipoj plenaj de kondamnitoj,
kaj tri ipoj kun provizajoj por Ia nova kolonio: entute dekunu ipoj. En Ia sekvanta januaro ili atingis Botany-golfon, jam esploritan de Cook,
sed trovis gin netaga. La gubernatoro,
Arturo Phillip, homo
prudenta kaj humana, kondukis Ia kolonion kelkajn kilometrojn
norden al Port jackson, kiu bela kaj vasta haveno lin impresis
kaj ravis, kaj tie Ia 26-an de januaro 1788 starigis Ia Anglan
standardon,
kaj Ia nova regno en Ia sudo estis jam fondita.
La sekvantaj jaroj estis tempo de batalo kontra Ia naturo,
per Ia penoplenaj komencoj de Ia agrikulturo, kontra Ia krimaj
inklinoj de Ia koloniistoj-kondamnitoj,
kaj kontra Ia malsato.
Soldatoj kaj krimuloj: apena malpli tagajn koloniistojn oni
povus trovi; Ia tero, kvankam rie fruktipova,
ankora dum
64
"Ni patriotoj veraj - komprenu tion bone! Forlasis Ia patrujon pro bono de l' patrujo."
i tiu transportado
dairis pli 01 kvindek jarojn kaj farigis
akra politika demando: Ia Angla registaro fine adis Ia plendojn
de Ia liberaj migrintoj en Ia koloniojn, kaj esis sendi inter
ilin Ia balaajon de Ia malliberejoj.
Proksimume
120000 homoj
entute estis punsenditaj
Astrallon
kaj Van-Diernen-landon.
La demando pri rilatoj de ankora punservantaj
a jam emancipitaj kondamnitoj kun Ia enmigrintoj iom post iom, per fluo
de Ia tempo, solvigis, kaj Ia lando farigis komunumo de liberaj
homoj konstruantaj al si novan kaj eventuale pli bonan patrujon.
La kreskado de Ia izolita komunumo e Sydney kaj Ia bezono
de pluaj patejoj por Ia jam grandigintaj
brutaroj turnis Ia
atenton de Ia loganto] aI Ia problemo: kiel transiri Ia montojn,
kiuj en 70-kilometra
distanco de Sydney baras Ia vojon ai Ia
plua kono de Ia lando?
Nur en 1813, dudek kvin jarojn post
Ia fondigo, Blaxland sukcesis Ia unua trovi vojon trans Ia nealta (1370 metroj), tamen konfuza kaj kruta Blua Montaro. En Ia
Atstralio
65
66
HISTORIA
EVOLUO
Depost
Ia fondigo de Sydney en 1788, stargis nova] kolonioj
dependantaj
de tiu i. Nur unu monaton post okupo de Sydney
Ia gubernatoro
Phillip sendis malgrandan
aron da oficiroj kaj
kondamnitoj
ai Norfolk-insulo
(1500 kilometrojn
oriente, en
Pacifiko), kiu poste havis romantikan historion de ribelo, piratado kaj ippereoj.
En 1803-1804
oni starigis en Tasmanio apud Ia rivero Derwent en Ia sudo kaj Ia rivero Tamar en Ia nordo samtempe
du koloniojn per homoj el Sydney, Norfolk-insulo
kaj AngIujo.
En Ia sekvanta jaro fondigis Ia urbo Hobart, inter Ia vasta
monto Wellington kaj Ia vasta rivero Derwent, dum longe Ia
plej suda urbo en Ia mondo.
En 1824 Ia nuna tato Kvinslando komencgis per kolonieto
Brisbane, apud Ia enfluejo de samnoma rivero en Moreton-golfon.
En 1826 Ia nuna urbo AIbany stargls en sudokcidento
de
Okcdent-Astralio,
per soIdatoj kaj kondamnitoj;
kaj en 1829
Ia efurbon Perth fondis kolonanoj-liberuloj
el Anglujo; poste
venis tien anka kondamnitoj, kiam Ia koIonianoj sentis mankon
de laboristoj.
Unuaj pioniroj de tato Viktorio estis Ia fratoj Henty, kiuj konstruis ai si bienon e Portland en 1834. En Ia sekvanta jaro
Johano Batman el Launceston (Ia koIonio apud Tamar-rivero
en
Tasmanio) fondis kompanion, kiu seris kaj trovis apud Ia granda
golfo Port Phillip grandajn spacojn da bona tero.
Li aetis
de Ia indgena] efoj proksimume 2000 km2 da tero; i1i metis
siajn signojn sur dokumenton
en plej forrnala jura lingvajo,
kaj devis ricevi pagon tujan kaj iujaran de lantuko], speguloj,
traniloj, tondiloj kaj potuko], kvankam poojn ili ne havis,
e ne vestojn.
Malsame kiel aliaj okupantoj de indigena tero,
Batman intencis pagi sian posedon; sed Ia registaro en Sydney
ne konfirmis Ia aeton e indigenoj ne komprenantaj
nek tiun
i negocon nek ian privatan posedadon de tero. Batman supren5*
68
Historia
Evoluo.
iris Ia riveron Yarra kaj prave notis en sia taglibro: Tiu i estos
loko por vilago", Tie staras nun vilago ...
el 800000 hornoj,
nome Melbourne.
La laste fondita kolonio, Sud-Astralio,
estas Ia sola, aI kiu
ne estis senditaj kondamnitoj.
Por provi koloniigan teorion
de iu Wakefield, alvenis en 1836 ok ipoj kun enmigrantoj,
kiuj fondis Ia urbon Adelaide la tiame modernaj desegnoj.
Tiel fondigis Ia ses nunaj tatoj de Ia nuna Astrala Federacio;
anka Nov-ZeIando
estis dum kvindek jaroj dependantajo
de
Astralio.
La diversaj kolonioj dum longa tempo malrapide
kaj pene evoIuadis, aparte kaj sen ia komuna sento. Pri unu-du
demandoj, kieI ekzempIe Ia transportado
de kondamnitoj, keIkaj
eI iIi kune agadis; sed Ia tempo de kunligigo - de federacio,
estis ankora maIproksima.
Apud Sydney fondigis en Ia unuaj jaroj kelkaj pluaj vilago]
inter Ia maro kaj Ia montaro.
e unu el i1i, Camden, kapitano Johano Macarthur sukcese bredis lanafojn, malgra ke
Ia fama botanikisto
Banks antae diris,
ke nek Ia grundo
nek Ia herbo por tio tagas.
Per afoj el Hindujo kaj SudAfriko li komencis;
kaj poste riigis sian afaron, kvalite kiel
anka kvante, per Ia famaj merinosoj. Eksporti tiujn i merinosafojn el Hispanujo estis grava krimo; sed Ia Hispana rego
jam antae donacis grupon da iIi aI Ia AngIa rego, Georgo I1I,
fervora kulturisto,
de kiu Macarthur
ricevis Ia siajn.
Ties
idoj ankora nun vivadas aparte, familio de afarietokratoj, sur
Ia Macarthur-a
bieno. Jam en 1803, kiam li vizitis Anglujon,
lia nomo estis konata, kaj Ia Ianteksistoj rigardis Astralion
kiel gravan fonton por sia industrio.
De tiu tempo Ia industrio
kreskadis senhalte, kaj hodiaii en Astralio trovigas 75000000
afoj , kaj Ia mezvaloro
de Ia iujare eksportata
lano estas
28000000
funtoj sterlingaj.
La eltrovo de Ia pasejo trans Ia montaro kaj de Ia tieaj
vastaj patotagaj teroj donis gravan puon aI Ia afindustrio,
kaj samtempe problemojn pri terokupado ankora ne solvitajn.
Multaj homoj sim ple senpermese
prenis posedon de grandaj
spacoj, malgra Ia malpermesoj
de senpova registaro.
Lege
i1i estis punindaj, efektive i1i estis kuraga] kaj iniciatemaj homoj,
tre bone uzantaj Ia teron gis tiam neuzitan.
Tiujn i oni
'"oc
..,
'i:
.
E
..,'"
.o
os
i
!:
'"
):l
os
N
..,
'i:
;:
os
'"
....J"
..>:
Historia
"5
rn
~
'O
::
os
-.::
Q)
a.
os
......l
;;wm;~;~lr'~:2I
a b&:l. _
I .::os
rn
)~
.fI
-r
.Jr
-~-~I
1
c
Q)
'O
'
.>d
Evoluo.
69
70
Historia
Evoluo.
Historia
Evoluo.
71
72
Historia
Evoluo.
Historia
Evoluo.
73
polemikataj.
La kresko de Ia laborista partio kaj gia akiro de
politika povo estas jam menciitaj.
La sistemo de protektado
de enlandaj industrioj per altaj Iimimpostoj estas alprenita, je
granda bedaro de Nova Sud-Kimrujo,
anta Ia federaciigo,
lasinta liberan komercon sen limimpostoj.
En 1905 Ia federacio
transprenis
de Kvinslando Ia administradon de Brita Nov-Gineo
(Papuo), kaj en 1910 de Ia vasta Norda Teritorio de SudAistralio.
En 1908, post longaj debatoj, oni elektis Ia regionon
Canberra, 300 kilometrojn sudokcidente
de Sydney, kiellokon
por Ia efurbo de Aistralio; Ia urbo estas konstruata, kaj tie en
1927 kunvenos
Ia federacia parlamento,
gis tiam kunveninta
en Melbourne.
AI Ia granda milito de 1914-1918 Astralio
sendis trans Ia marojn 360000 soldatojn, el kiuj 60000 mortis
- iom pli 01 Ia nombro de mortintoj e Ia dumiliona Usona
armeo. Du referendumoj
pri deviga transmara militservo estis
malakceptitaj
de Ia popolo, je malgranda plimulto ambaifoje.
En 1914 Aistraliaj soldatoj okupis Germanan Nov-Gineon, kiu
jam estas administrata
de Astralio sub mandato de Ia Ligo
de Nacioj, e kiu Aistralio estas rekte 'reprezentata.
LA
La
INDIGENOj
,\.:_'
----~~---
La Indigenoj,
75
preska rekta gis preska bukla, sed plej ordinara estas ondoforma. La hararo de Ia virinoj estis fortondata, tiel ke gi
havis longecon de nur kelkaj colo], Estis devo de virino fortondi sian hararon kaj prepari el gi nuro]n. Aistraliano havas
rimarkinde malgrandajn manojn: Ia truo por manteno en Ia
indgena ildo estas tro mallarga por Ia mano de blankulo.
La hato, tiel e virinoj kiel e viro], estas plena de cikatraj
ornamajoj.
Australiano havis nenian ideon pri arkitekturo, sed en malvarma kaj malseka vetero li konstruis malvastajn irmlojn,
mia-mia. Li konis neniujn metalojn. Li pintigis siajn lancojn
per dentoj de floj, ostoj de bestoj kaj silikpecetoj. Li ne kapablis elpensi pafarkon kaj sagon, sed uzis kuriozan lancojetilon, per kiu li povis ekjeti sian lancon longajn distancojn.
Tiaj estis liaj bataliloj - primitiva lanco, jetligno, ligna batilo
nulla. La tipa Astralia asilo tamen estis boomerang, strange
kurba jetbastono, kiu, se gi ne trafs Ia celitan objekton, turngis
en Ia aero kaj revenis ai Ia piedoj de lerta jetinto; tiel Ia
nigrulo ne perdis sian asilon. La "bumerango" montras grandan
scion pri Ia fiziko de fluganta objekto kaj pruvas, ke Astralano], kvankam generale malaltaj en Ia skalo de homa raso,
tamen havis lertecon kaj praktikecon en iuj rilatoj.
La Aistraliaj indigenoj estis dividitaj en gentojn. Kiam nutrajo
estis abunda, ili sin amuzis per tribaj militiroj. Kiom oni scias,
tiuj militiroj tamen ne estis seriozegaj.
Ili pli konsistis el
kriegado kaj dancado 01 sangelfluo. La bravuloj de diversaj
triboj sin preparis por batalo, pentrante siajn korpojn per ruga,
flava kaj blanka argilo, kaj poste arangis militdancojn en eesto
de malamika tribo; tiu, kaj plie Ia interango de teruraj mnacoj, ofte kondukis ai militiro kaj vera batalo, en kiu lancoj
kaj batiloj estis uzataj. La vundoj faritaj de lancoj povis esti
iregitaj, ar longa parto de Ia lancopinto estis irkaifiksita
per ostetoj a dentoj de fo]. Sed Ia karno de negro resanigis kvazai per miraklo. La vundon, kiu sufiis mortigi kiun
ajn Eropanon, Ia nigrulo simple plastris per koto, kaj plu ne
zorgis pri Ia bagatelajo.
Dueloj inter Ia individuoj ne estis maloftaj e Ia indigenoj,
e virinoj kelkfoje solvis siajn disputojn en tiu primitiva ma-
76
La Indigenoj.
niero.
Unu el Ia plej uzataj metodoj estis batalo per nulla.
Unu el Ia disputantoj
staris trankvila, dum lia kontraulo
lin
frapis sur Ia kapon; poste Ia alia siavice faris Ia samon, kaj
tio daris gis unu el i1i falis teren.
Gi estis pli prave provo
de elportado 01 montro de batala povo.
La virinoj de Ia indgeno] ne estis bone traktataj de siaj
sinjoroj: iam dum maroj ili devis zorg pri portado de Ia tribaj
posedajoj, kaj dum Ia kampado ellabori iujn krudajn taskojn.
e Ia mango] ili devis sidi en linio malanta Ia viroj. La asajo, kiel kanguruo, ankora surhavanta sian pelton, estis krude
rostata sur Ia kampa fajro.
La viroj unue formangs
Ia plej
bonajn porciojn kaj poste [etis Ia reston trans Ia ultroj al
virinoj atendantaj.
Kiel e iuj naturpopoloj, tiel same e Ia indigeno] de Astralo,
superstio
regis spiritan vivon. l1i kredis al regenergo:
iuj
infanoj estis nur reapero de iu prapatro, kiun Ia plej agaj de
Ia gento ankora memoris. l1i ne komprenis, ke infanoj naskgas
kiel rezulto de seksa kunesto, sed sim pIe kredis, ke iu mistera
kreajo enigas infanon en virinon.
En iuj partoj de Ia lando
Ia indigenoj havis firman kredon,
ke iu infano devas esti
songata de sia patro. Se infano ne aperis en songo al Ia patro,
kaj lia edzino tamen naskis infanon, Ia patro ne akceptis Ia
infanon kiel sian propran.
Aliflanke, se viro estis apartigita
de sia edzino por longa tempo kaj dume songs pri infano,
kaj revenante
al sia edzino trovis n portanta novnaskiton, li
senhezite
proklamis
Ia infanon sia, indiferente
kiel longan
periodon li fores tis de Ia edzino.
Se Ia naskigo estis neklara al Ia negroj de Astralio, tiam
Ia morto kaj posta periodo, misteraj ja al iuj popolo], estis
tiom pli nekomprenataj
kaj timataj.
enerala kredo estis, ke
morto devenas de malbona magio atakanta individuon diversmaniere.
En kelkaj triboj negro, kiu sin kredis esti atakata
de tia malbona spirito, lasis san genton kaj iris en arbaron
por morti. Kaj tiel firma estis lia kredo, ke li sim pIe mortis
naturan morton sen ia ekstera perforto.
Kelkaj gentoj entombigis siajn mortintojn en kruda, el unu ligno hakita, erko,
dum aliaj simple enterigis mortinton en kara pozicio; e iuj
triboj oni metis kadavron sur aparta platformo, konstruita supre
La Indigenoj.
77
78
La Indigeno].
o
Q:
.o
...
::s
os
c
os
(J)
;1
os
f--t
La Indigeno],
In digeno]
kun "bumerangoj"
kaj cikatre-ornamita
korpo
79
80
La Indigenoj,
armita li promenis
kontra legio da minacantaj negroj kun
etenditaj lancoj, kaj - manpremis
ilin. ie, ke tiu eta viro
restis, regis paco inter Ia blankuloj kaj negro]; sed li ne povis
samtempe esti en iuj lokoj. Pro tio oni fine en Ia jaro 1835
komisiis tin kolekti Ia reston de Ia indgena popolo sur Flindersinsulon, kaj tie estri ilian zorgadon.
EI plurmila popolo nur
203 postvivis Ia muitjaran
asadon, kaj e tiun restajon oni
ne sukcesis longe subteni.
Il malsanigis, velkis kaj mortis.
La lasta homo Tasmanianus
mortis en Ia jaro 1860.
Ofte Ia nigruloj mem vokis sur sin Ia indignon de blankulo.
En Ia dezertoj de Okcident-Astralio,
irkaii Ia grandaj orkampoj,
kie akvo estis malofta, blankaj esploristoj aplikis rimedon, kiu,
kvankam tre efika, tamen ests ekstreme kruela.
La indigenoj
en tiuj landpartoj ne volis malka siajn akvotruojn al blankulo],
La akvo estis malmulta, kaj ili jam lernis, ke blankhatuloj
malparas akvon, kvaza ili ne komprenas gian valoron.
Kiam
blankaj esploristoj en tia situacio kaptis iun negron, ili plenigis
lian bson per saIo kaj lasis Ia malfeliulon kui en Ia varmego
de Ia suno gis Ia torturoj de soifo devigis tin konduki Ia
blankulojn al Ia indgena puto.
Se Ia general a konduto de Ia fruaj pioniroj kontra Ia indigenoj
estis nehumana,
tiam tiu de Ia nuna generacio estas tiom pli
amika kaj prizorga,
La registaroj severe postulas de Ia koncernaj oficistoj afablan konduton kun Ia indigenoj, kaj punas
iun ofendanton.
iu tato jam havas apartajn rifugejojn por
Ia negroj. Tamen e ankora on adas pri kruelajoj kontra
Ia indigenoj, sed felie tiaj agoj hodia estas maloftaj kaj eblaj
nur en Ia malproksimaj
kaj internaj partoj de Ia lando, kiel
plimulto de Norda Teritorio,
kie ankorai vivas triboj, kiuj
apena havis kontakton kun Ia blanka raso.
Generala trajto e Ia hodiaiia Aiistralia negro estas Ia prociviliza kadukgo.
Li lernas uzi vestojn, sed samtempe
ne
lernas, ke okaze vestoj estas sangataj kaj lavataj, kaj ne estas
intencitaj por uzo taga kaj nokta.
Li treege atas silkan apelon, tiun signon de moderna altrango, kaj se oni donacas
ai li eluzitan tian, li gin neniam deprenos
de Ia kapo.
Tre
rapide li lernas fumi kaj drnki, kaj, kiam en kontakto kun
inoj, gui opion. Li ne atas sisteman industrian laboradon,
La Indigenoj.
81
sed kapablas esti tre fidela servanto por sia blanka mastro.
En taglumo li estas bonhumora kaj sentima, sed en mallumo
timema kiel infano.
Oni ne povas esti tre optimista rilate ai Ia estonteco de
Aistralia negro.
La tuta nombro de Ia indigenoj, kiu en Ia
komenco de Ia pionira tempo estis taksita je duonmiliono, nun
post iom pli 01 cent jaroj estas kalkulata inter kvindek kaj sesdek miloj. La raso ajnas esti kondamnita ai pereo.
Oni eble
povas plilongigi ilian vivon kaj fari gin pli agrabla, sed ili
neniam plu estos popolo, nek iumaniere
partoprenos
en Ia
evolugo de Ia kontinento, kiu iam apartenis ai ili mem.
Alstralio
10m da Statistiko.
10M
DA
STA
Komparaj
mezaj
kaj
o g a n t a r o de A s t r a l io , I a
Stato
Areo
en km2
Logantaro
1925
Nova Sud-Kimru]o
Viktorio
Kvinslando
Sud-Australio
Okcident- Astralio
Tasmanio .
Norda Teritorio .
Australio
803863
227620
1736595
984381
2527633
67897
1356176
7704165
2278535
1670852
855214
543122
368027
214336
4000
5934086
ta t c] kaj
Ia
Urbo
ef'u r b o j ')
Logantaro
1925
Sydney.
Melbourne
Brisbane
.
Adelaide
.
Perth
Hobart .
1022070
895400
230050
291940
173850
59435
lau
Ia popolnombrado
en 1921
Nombro
Naskigloko
Aistralo .
Nov-Zelando
Anglujo
..
Aliaj Europaj
Azio
Afriko.
.
Ameriko .
Polinezio.
Surmare
.
Nemontrita
landoj
Sumo:
4581663
38611
676387
68042
30292
6775
12072
3692
3708
14492
5435734
.--
Vintra
20
22
19
25
23
23
16,5
7
12,5
10
15,5
12
13,5
8
berra.
~dney
..
elbourne
1)
Somera
I "un
lll'isbane
Adclaide
Pe rth .
Ilobart
temperaturoj
k a j aliaj
Meza
temperaturo
Urbo
Areo
83
TISTIKO
.
.
Natura
kresko
560
1198
641
1138
527
847
591
estas
en Aistraliaj
Meza
temperaturo
Urbo
1)
Mortoj
pro milo
da logantoj
42,5
40,7
37,5
24,9
23,2
21,6
29,3
27,3
34,9
25,4
22,5
21,7
21,9
29,9
21,1
19,4
20,7
22,3
19,3
26,3
18,1
19,0
1) La temperaturoj
pluvo
de t o g a n t a r o en diversaj
Naskigoj
pro milo
da loganto]
Lando
Ruslando
.
Bulgarujo .
Rumanujo.
Nederlando
As t r a l o
Nov-Zelando.
Italujo .
Cehoslovakujo
Japanio .
Finnlando .
Usono
Norvegujo.
Danmarko.
Hispanujo.
Germanujo
Svislando .
Belgujo.
Astru]o
Anglujo.
H ungarujo.
Svedujo
Francujo
Jara
pluvo
en milimetroj
kaj jara
efurboj
lai termometro
4
1
3
8
16,5
18
17,5
23,5
16,5
22
15
-8
nulo
11
Jara
pluvo
en rnilimetroj
595
565
566
814
533
1116
571
landoj
Plimulto de
naskigoj super
mortoj
22,7
22,0
22,8
9,6
9,5
8,3
16,6
15,0
22,8
14,7
tt,9
u.:
tt,4
19,7
12,2
11,8
13,4
15,3
12,6
20,1
12,0
17,2
de Celsius
19,8
18,7
14,7
14,3
13,7
13,3
12,7
12,3
12,1
10,7
10,6
10,6
10,5
10,2
8,9
7,6
7,3
7,0
6,7
6,2
6,1
1,8
(centgrada).
10m da Statistiko.
84
Religia
stato
de At s t r e l o l a ii popolsumigo
Homoj
Kristanoj:
Anglikana
Presbiteriana
.
Metodista
Baptista .
Luterana.
Protestanta
(nedifinita)
Ro m-Katolika .
Katolika (nedifinita)
Aliaj kristanoj
Sumo:
2372830
636974
632621
105703
57519
240807
1134002
44031
43154
5267641
Lernejoj
Stataj
Lernejoj
Instruistoj
Lernantoj
As
r a l iu] fervojoj
Regiono
Nova Sud-Kimrujo
Viktorio
Kvinslando
. . .
Sud-Astralio
. .
Okcldent-Astralto
Tasmanio ....
Federacia
Teritorio
Norda Teritorio
Homoj
Nekristanoj:
Hebrea.
Diversaj
Nedifinitaj
Nenia religio:
Ne volas reSPOndi}
Nemontrita
. .
21615
13790
19886
Sumo:
en Ia finanea
en 1925
Sparbankoj
168093
en 1923
jaro
km
"
"
km
112802
Sumo:
de kontoj.
La mineralaj
1713
9131
206910
1919-1920
Reganta
largo en em
Longo
en km
144
160
107
107 kaj 160
107
107
144
107
Sumo:
8638
6.859
11118
5538
7758
1347
8
318
41584
3945861
174105104 ~
..
lernejoj
Lernejoj
.
Instruistoj.
Lernantoj .
36402
4478
2773
43653
Statoj
. . . . .
Federacio
. . . .
Privataj kompanioj
Nombro
Deponoj
Privataj
10058
26906
848882
Religio
l a i Ia statistiko
lernejoj
en 1921
Religio
85
10m da Statistiko.
produktoj
Mineralo
Oro
Karbo
Argento, plumbo,
Kupro ....
Stano . . . .
Aliaj mineraloj
Tuta produkto
gis fino
de 1923 en ~
Produkto
en Ia jaro 1923
en ~
616015823
156124543
108491646
92509071
41501205
41474809
1056117097
3151414
10498135
3453472
1245836
572042
3310998
22231897
.
.
k. e.
argentplumbo
Sumo:
1923-1924
produktoj
Bienetaj
Takslta valoro en
17602654
1061577
6545345
2083464
4040556
1645863
9036033
96255
42111747
Butero.
Fromago
:e
86
Safoj
Terkulturo
L Areo 1923-1924
2. efaj kreskajoj
. . . . .
1923-1924
3816173
1362494
430772
126552
384524
109538
103512
94901
53741
2133
4928
45186
12263
16537
1145
693
2631
1113
700
43857
6613393
4224685
10838078
1923-1924
Taksita
Tritiko.
Fojno .
Aveno.
Maizo.
Terpomoj
Sukerkano
Hordeo
.
Vinberoj:
por mango ...
por sekvinberoj.
. . . . . . . . .
por vino (produktanta
66574000 Iitrojn).
Aliaj fruktoj
.
Betoj .
Lupolo
..
Sekalo.
. .
Faboj kaj pizoj
Tuta valoro
de terkulturaj
produktoj
por
jaro 1923-1924.
. . . . . . . . .
valoro en
29936055
20711752
2933039
2050246
2432846
5106214
879811
288469
768373
1409310
6282552
36342
236452
9670
292192
81125000
.,lIfo) .
Huvo)
cvato] .
l'()rkoj .
kaj aliaj
1921
1922
1923
77897555
13499737
2415510
764406
82226470
14441309
2438182
960385
78803261
14336673
2390460
985930
80110461
13357508
2327440
897874
Tuta valoro
de hejmbesta
11123-1924: 102843000 &.
por
hejmbestoj
1920
Hektaroj
Tritiko.
Fojno .
Aveno.
Maizo.
Verda furago
Fruktoj
.
Hordeo
.
Sukerkano
Terpomoj
Bulboj ..
Aliaj radikoj
Vinberoj ..
Legomoj ..
Faboj kaj pizoj
Sekalo.
. .
Betoj.
. .
Citiza milio
Tabako
..
Lupolo
..
Aliaj kreskajoj,
Tuta kulturita
areo
....
Areo ripozanta kaj herbosemita.
.
Tuta prilaborita
areo en Ia jaroj
87
10m da Statistiko.
10m da Statistiko.
Suma valoro
de
Ia financa
jaro
produktado
financa
Ia tuta produktado
en funtoj
1923-1924: 392570000 &.
A s t r a l a] importo
k aj eksporto
Anglujo
Britaj regnoj kaj kolonioj
Belgujo
Cilio kaj Peruo
inujo .
Egiptujo
Filipina Insularo .
Francujo .
Germanujo
Hispanujo
Italujo .
japanio
Nederlando .
Nederlanda
Hindujo
Norvegujo
Pacifka Insularo .
Svedujo
Svislando
Usono.
Aliaj landoj .
Sumo:
jaro
sterlingaj
1923-1924
Importo ai
Australio en &
Lando
:e
por
63607743
17520362
902534
925045
170135
4101137
1368904
1242790
3557834
597682
4607681
1415339
86471
2031872
2274296
34556529
1651939
140618293
I
I
Eksporto el
Australio en &
45508323
14968645
6524169
168119
1947030
2321083
523618
14888846
4402913
317034
4633185
11555484
1911114
1602013
34275
367784
409466
7109496
294567
119487164
10m da Statistiko.
88
1\
Fabrikado
INDEKSO
N P R O N O N C O D E L A P L EJ
20189
429990
77278265
82562061
99552539
348577583
Nombro de fabrikejoj .
Nombro de laborantoj.
. . .
Salajroj
. . . . . . . . .
Valoro de tero kaj konstruajoj.
Valoro de maino] k. c.
Valoro de fabrikajoj.
.
af aj lano
kaj
h a i t o j en 1924-1925
Valoro
Lano
Feloj
Peltoj
Minimumaj
en ~
63196388
3821837
7139
67025364
salajroj
diversaj
por metiistoj
Aii s t r a l a]
kaj laboristoj
t a t oj
en
Ia salajro
Por semajno
en l
NO M OJ
l
"
"
"
Akcenlo
Eksportitaj
U Z A T AJ
1923-1924
Okupo
4,75-6,40
4,65-4,95
4,00-5,25
4,40-5,75
4,40-5,87
4,10-5,47
4,57-5,60
4,40-5,77
5,20-6,50
5,00-5,40
4,07-5,42
4,25-5,50
Tajloro
Tajlorino.
Kudristino
apelistino
.
Horlogisto .
arpentisto.
Masonisto
.
Pentristo.
Gardenisto
.
Terlaboristo 1) .
Rikoltisto 1) .
Saftondisto 1)
ankai mango
kaj logo.
Por semajno
en l
5,00-5,12
2,57-3,12
2,25-3,36
2,25-2,47
4,50-5,12
5,50-6,05
5,30-6,23
4,86-5,77
3,60-4,50
1,25-2,50
2,40-4,00
1,85-5,12
estas
indikila
Ia akcenthava
silabo.
Bismarka lnsularo 72
"Blanka Alstralio"-politiko
12,57
Blaxland 'blsekslend 64
Blua Montaro 53, 64
Bokso 33
"Boomerang"
'bu:m<lrreI), 75
Botany-golfo
'botoni 63
Brisbane 'brizban 11, 20, 65, 67
Broome bru:m 12
Brutoj 57, 69, 87
Bulfalo-montaro
'bAf<llou 33, 53
"Bulletin"
(gaze to) 'bulitin 44, 45
Burke kaj Wills bsrk, wilz 65
Burrinjuck
bArin'dAk 51
"Bushrangers"
'bufreind<lz 78
Cairns kconz 21, 57
Camden 'kserndan 19, 68
Canberra
kren'bera, 'ksenbaro 19,
39,50,73
Collingridge
de Tourcey, G.
'koliI),rid ds tu.rse 61
"Commonwealth"
(vidu: Federacia
Registaro) 'kornanwele
Cook, Jakobo kuk 62, 63
Coolgardie
ku:l'ga:di 15
Cooper-rivereto
(vidu: Barcoo)
'kurpo
"Crusoe
Robinson"
'kru:sou 'robinsan 62
Cunningham,
Allan 'kAniI),<lm
'relen 65
efurbo,
federacia
berra)
efurboj
82, 83
evaloj 87
eval-vetkurado
34
(vidu:
Can-
90
Indekso
kun prononco.
62
15
62
Mau-
Tas-
Indekso
Germanoj 56
Giles, Ernest dailz 'omst 66
Gippsland 'gipslrend 56, 65
Golfo, Granda Aistralia 7, 65
Goulburn "goulban 19
Great Barrier Reef (vidu: Rifo)
Grekoj 59
Grenoj 57, 86
Griffin, W. B. 'grifin 50
"Grocery"
(vidu: Nutrajvendejo)
'grousorl
Gubernatoroj
38, 39
Hargreaves, Edvardo 'ha:gri:vz 69
Hartog, Dirk 62
Hawkesbury 'ho.ksbar 20
Hazardoludo
30
Henty, Fratoj 'henti 67
Hispanaj afoj 68
Historio, apitro X
Hobart 'houba:t 9, 67
Holoturio
11
Houtman's
Abrolhos
'hautmanz
~'brolhos 62
Hovell 'hoval 65
Hume hju:m 65
Hunter-rivero
'hxnta 20
Hyde, Maurice (vidu: Delsudo, A.)
haid 'rnors
Importo 87
Impostoj 70, 73
Indigenoj
11,17,66,67,
Infanoj 25, 46
Instruado 42, 84
Instruistoj
84
Ipswich 'ipswiif 21
Irigacio 51
Italoj 59
Japanoj
apitro
XI
12
Jaudo-insulo
(Thursday
Kafejoj 28, 59
Kalgoorlie keel'guali
Kanakoj 72
14
Island)
11
kun prononco.
I{IIIIKIIrUO
32
I("nlli"oj 45
K nl'lIklcro 13, apitro 1lI, 46
I~urho 20, 56, 85
I\tllHlllmnitoj 63, 64
1\ unstitucio]
38, 71, 72
1\nsclusko-monto
kosi' xskou 33,
~I, 53, 65
li. reskalo] 86
K rlketo 31, 48
li.upro 57, 85
Kutlrno], apitro III
Kvlnslando
(Queensland)
11, 20,
~2, 57, 65, 67, 72, 77
l.uboro, apitro VI, 46, 71, 88
Luborista Partio 71
Lago], salaj 17
Luiho, Lauri, Antaiparolo
'Iaiho,
'Iauri
Laktindustrio
85
Laktovendisto
26
Lalor, Petro, ribelestro 'lo:l~ 19,70
Lano (vidu: Safoj)
Launceston
'Iomsastn 9, 67
Leeuwin-kapo
'Iu:in 7
Legomoj 56
Leichhardt,
Ludoviko 65, 66
Lernejoj 84
Ligo de Nacioj 40, 73
Lindsay, Norman 'Iindzi, 'no.man
45
Lingvo 49
Linn, Linnreus 63
Literaturo
44, 50
Logantaro 82
Lord-Howe-insulo
lo.d hau 39
Loterioj 35
Macarthur, J. m~'ka:9~ 68
Mackennal,
Sir Bertram
ma'kenl
sa: bo.trarn 45
Mango 27
Manieroj, apitroj III, 47
Melbourne
melbn 8, 9, 11, 50,
56,68
Mendana, Alvaro de 61
91
Au-
92
Indekso
Indekso
kun prononco.
Opalo 57
Oro 15, 18, 19, 56, 69, 70
Oxley, johano 'oksli 65
Pacifikaj Insuloj 53
Palmerston
(vidu: Darwin)
'pa.mastan
Panvendejo
25
Papuo (Papua) 39, 58, 73
Parlamentoj
38, SO, 70
Pelsart, F. 62
Pentristoj
45
Perloj 11, 12
Perth p<l:6 7, 67
Phillip, Arturo 'fllip 63, 67
Piedpilko 31
Pikniko 32
Pluvo 14, 83
Poetoj 44
Politikaj partioj 40
Porkoj 85, 87
Port Augusta po.t O:'gASt<l 17
Port Darwin (vidu: Darwin) da:win
Port Essington 'esil),t<ln 65
Port jackson dreksn 63
Port-Phillip-golfo
'fllip 8, 67
Portland 'po.tland 67
Puritanismo
43
Queensland
(vidu:
Kvinslando)
'kwi:nzlrend
Quir [aii Quiros), Pedro Fernandez de 61
Raffaelo 70
Razorback 'reizabeek 19
Referendumo
40, 73
Registaroj, apitro V
Religio 40, 43, 84
Ribelo 18, 70
- Amerika 63
Rifo, Granda Baranta (Great Barrier Reef) 21
Riveroj 51
Robinson 'robnsan 79
"Robinson Crusoe" 'kru:sou 62
Romanoj 44
Lus de 61
markolo 'toris 61
l ruusportado
(vidu: Kondamnitoj)
1lI'J1l1ng (vidu: Holoturio)
I dhu111110,federacia 39
Irltlko 17, 18, 56, 86
lurismo 53
.I'wo Up" (hazardoludo) tu: AP 30
1III'I'l~S,
I lnlversitatoj 43
I lsona influo 13, 46, 47, 50, 63
Van-Diemen-lando
nlo)
Verkistoj 44
Vem 70
Velado 33, 36, 48
(vidu: Tasrna-
LISTO
Viktorio
(Viktoria)
vk'to.rla
56,67
Vino, Vinberejoj 8, 56, 86
Vivkosto 56, 58
8,
Wakefield, E. G, 'weikfi:ld 68
"Wattle"
(speco de akacio) wotl
19
Wellington-monto
'welqtcn 67
West, johano west 79
Western Australia (vidu: OkcidentAtstralo) 'weston or'streiljs
Wilkins, Kapitano 'wilkinz 77
WiIIs, Burke kaj wilz baik 65, 66
Yarra-rivero
'jrer<l 8, 9, 32
Yass jses 19
DE
LA
Inter
pagoj
Titolbildo
Monta valeto
Melbourne
10-11
Sydney
"
14-15
Minurbo
Fino de fervojo
"
18-19
"Mallee"-Arbustaro
Avenrikolto
"
Perth
20-21
Brisbane
"
Hejmo de bienulo
22-23
Biena granddomo
"
Libertago sur marbordo
32-33
Monta sportloko, vintre
"
Adelaide
38-39
Tagrnango de rikoltistoj
"
Riverstacio inter ekaliptoj 50-51
1) La fotografafojn
Australia in London
93
kun prononco.
afable
ILUSTRAjOj1)
Inter
Sydney. Haveno
Montaro en Centra
Astralo
Buffalo-Montaro
~rigo de afo] por tondado
Saftondado per mainoj
Pionira hejmo
Tranado de sukerkano
Kampara urbeto I
II
"
"
Fruktobieneto
Pakado de fruktoj
Merinoso
Broome
Tasmania urbeto
Indigeno]
disponigis
pago)
50-51
52-53
"
54-55
"
56-57
"
58-59
"
60-61
"
68-69
"
78-79
for
ORIGINALA
ESPERANTO-LITERATURO
INTERNACIA MONDLITERATURO
Kolekto de Ia plej farnaj verkoj el iuj naciaj Iiteraturoj
H. A. LUYKEN: Du Romanoj
PRO 1ST AR. Romano el la antikva Babela historio.
1924.
304 pago].
Bindita
Brourita:
Bindita
ABISMOJ.
Brourita
Rrnk. 3.-.
Belga
Esperantisto
(1923, No. 9/10): n'"
Kaj lia libro cerre havos honorlokon en Ia blblloteko de lu bona Esperantlsto,"
Esperanto
(1923, No. 10): .,... Cio en Ia Iibro estas ladlnda kaj ,Abismoj'
estas valera ri~igo de nia originala romanaro."
Romano
verkita.
Bindita
Vulllmo
2:
Niemojewski,
A.:
Legendoj.
Bronislaw
Kuhl.
Kun antaparolo
Volumo
3:
Volumo
4:
Raabe,
W.:
La nigra
galero.
EI Ia germana
F. Wicke.
1922. 2a eldono.
64 pago]
Volumo
5:
Hildebrand:
EI Ia "Camera
Obscura".
tradukis H. C. Mees.
1923. 64 pago]
Volumo
6:
Irving, WashIngton.
H. L. Elvln.
1924.
Volumo
7:
Chamisso.
A. de: La mirlnda
hlstorlo
de
EI Ia germana origlnalo tradukis Eugen Wster.
Volume
8:
Stamatov,
G. P.: Nuntempaj
Rakontoj.
EI Ia bulgara
tradukis Ivan H. Krestanolf.
1922. 80 pago]
Volume
9:
alom.Alei,em.
naloj tradukis
Volume
10:
Volumo
11-12-: Arilma,
T.:
dukis T. Tooguu.
Volumo
13:
ka)
1924.
Volume
14:
Balzac,
Honor
de: La firmao
de Ia kato, kiu plIkludas.
Ia franca originalo tradukis Paul Benoit.
1924. 75 pago]
EI
Volumo
15:
Doreevl, Vias:
Leipzig
2a eldono.
74 pagoj
Turgenev,
I. S.:
Elektitaj
kis Alexandra Mexln.
1923.
Pukn,
Andreo
EI Ia pola
de Antonl
Novelo).
81 pagoj
originalo
tradukls
Grabowski.
1923.
EI Ia rusa originalo
Ella sklzlibro.
64 pago]
Hohlov.
tradukls
EI Ia holanda
originalo
EI Ia rusa
Deklaraclo.
Romano.
1924. 125 pagoj
Orienta)
Fabelo).
1924. 64 pago]
Petro
Schlemihl.
1922. 84 pago]
orlglnalo
EI Ia hebreaj
originalo
EI Ia japana
tradukis
originalo
EI Ia rusa originalo
EI Ia pola
orlgi-
tra-
tradukis
16:
Sienkiewicz,
Henryk:
Lidja Zamenhof.
1925.
Volumo
17:
Strindberg,
August:
tradukls Oskar Frode.
Volumo
18:
Bertrana.
Prudenci:
tradukis Jaume Grau
Barbaraj
prozaJoj.
El la kataluna orlginalo
Casas.
1926. 64 pagoj
Volume
19:
imunovi,
Dinko:
tradukls Fran Janjie.
Insulo
de felliluloj.
1926. 80 pago)
Eekhoud,
Georges:
Servokapabla!
franca orlginalo tradukis Lon Bergiers.
originalo
D-ro
Volumo
Volume 20:
Novelo).
64 pagoj
tradu-
originalo
Perec:
Hebreaj
Rakontoj.
Is. Muen~k. 1923. 78 pagoj
Nikolao
Rrnk.5.--
Literatura
Mondo
(1924 No. 12): .. PlastIka kaj vigia stilo, faeila komprenebleco, luda legebleco, jen /a plej fortaj flankoj de Ia verko.
La atoro akiris
por si Ilngvajon, kiu vaksmole konforrnlgas ai Iiaj penso], kiu estas frapante viva
kaj sugestIe Impresa - guste per sia slmpleco, kaj facileco."
Kataluna
Esperantlsto
(1924, No. 5,6): ...
Forge elpruvas de nove, ke
li majstre regas Ia Iingvon.
Lia stilo estas iel speciala, tamen bela kaj komprenebln . bela romano ... rni varme rekomendas
gin."
Perdinand
Goethe,
W.von:
Hermano
kaj Doroteo.
Eposo idilia.
Ella
germana originala tradukis Kster-Dietterle.
1922. 2a eldono. 77 pagoj
Rrnk.7.-
Esperanto
(1922, No. 12): ... Sed neeble resumi tlun lerte arangtan hlstorion.
Komencinle
legl gln, onl Iras gls Ia fino, scivola pri Ia strangaj aventuro],
au prl Ia sorte de I' persono], au prl Ia ama intrigo, ka] ne forlasas Ia libron anta
Ia lasta pago. Tio jam estas kvallto ee romano.
Pile 01 tiu estas verkita per flua,
korekta stllo.
Clu samideano ne ankora leglnte Ia novan orlglnalan romanon de
Svro Luyken do povas havlgi ai si kelkajn horojn da honesta dlstrajo kaj gudona
legado."
La Espero
(1922, No. 10): ...
Mi legis preska tutajn noktojn kaj ne povls
eest anta Ia fino."
I:
Rrnk. 7.-
Es p e r a n t o Triumfonla
(1924, No. 211): ... vereco de Ia hlstorieca fono,
malstreca karakterlzado
de Ia persono] kaj eleganteco kaj brlleco de stilo kaj Iingvo
envlclgas Ia romanon en Ia unuan rangon.
i estas efektIve unu el Ia plej bonaj
ka] plej valoraj esperanta] orlglnialromanoj,
kluj gis nun ekzfstas ... "
Ll t e r a t u r a Mondo
(1924, No. 12): ...
Kore mi gratulas Ia verksron, kles
plej nova romano estas ne nur brila pruvo pri lia talento, sed samtempe Ia plej
valora gemo en lia verkarjuvelo.
La eleganta ka] facila stllo estas efa allogilo de Ia
Iibro, per klu Ia verko donas tIan valorajon aI Ia leganto, kian li ne ri cevas kutime
en multaj verkoj, e tro Iadita], de na lteraturo."
STRANGA HEREDAjO.
Vulumo
tradukis
EI Ia sveda orlglnalo
EI Ia kroata
Marcus
Tybout.
1926. 71 pago]
origlnalo
EI Ia
Perdinand
Leipzig
TIMOR
Port Essing,fon
Samarai
TIMOR=MARO
li 7U'
R-AT-=- M A R O
London
o
::"'e
co
NORDA
Broome
MarbleBaf
S3
fO}
v e
~;~~~tI.,'J"IlII,\II,"\\\~~~*
M;~'Dlnln;I'I_
o KCIDENTASTRALIO
500 km
AUSTRALIO