You are on page 1of 93

RESOLUES DO VOLUME 3

PROJETO DESAFIOS MATEMTICA A 12. ANO

TEMA 3 TRIGONOMETRIA E NMEROS COMPLEXOS


3.1 Funes trigonomtricas
1.

a) sen sen cos cos 2cos


2
2

b) cos cos cos sen


2

c) tg 3cos3 tg 3cos tg 3cos


2.

a) sen sen 0,8

b) sen sen 0,8


c) sen2 sen sen 0,8
3.
a) Da frmula fundamental da trigonometria resulta:

sen2 1 cos2 sen 1 cos2 sen 1 a2 . Como um ngulo


do primeiro quadrante, sabe-se que sen 0 , portanto, sen 1 a2 .
3

b) cos sen
cos cos 2cos 2a
2

c) Se k um nmero inteiro, ento,


cos 2k 1 cos 2k cos cos a
4.

29
16


a) cos
tg
cos 7 tg 5 cos tg
3
4
3
4
4

3
2
2 3 2


cos tg
3
2
2
4
3

13
5
3


b) sen
cos
tg
sen 2 cos 2 tg
6
3
6
3
4

1
1


sen cos 1 1 2
2 2
6
3
c)
2

133

4
2
cos
cos
cos cos 33 cos cos
4
4
3
4
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

1
1 2 2
cos
4
4
4

5. Por definio, 1 senx 1 , ento, a equao senx 2k 3 s possvel se:


1 2k 3 1, ou seja, 1 k 2 .
6.
6.1 Para qualquer ngulo generalizado x, tem-se:
f x sen 2 x sen 2x sen2x , por outro lado,
f x sen 2x sen2x . Ento, f x f x , ou seja, f mpar.
k
x
.
6.2 f x 0 sen 2x 0 sen2x 0 2x k , k Z
,k Z
2
Atribuindo valores inteiros a k obtm-se:

3
para k 0 , x 0 ; para k 1 , x ; para k 2 , x ; para k 3 , x
, para
2
2
5

k 4 , x 2 ; para k 5 , x
0, 2 e para k 1, x 0, 2 .
2
2

3
Ento, os zeros de f no intervalo 0, 2 so: 0, , ,
e 2 .
2
2
6.3 Sabe-se que 1 sen 2x 1, portanto, o mximo de f 1.
3
3
x

f x 1 sen2x 1 2x
2k , k Z
k , k Z
2
4
3
a expresso geral dos minimizantes de f.
Portanto, x
k , k Z
4
7.

7.1 A figura sugere que g0 f 2 2 e que g 1 . Ento,

a b sen0 2


a bsen 2 1

a b 0 2

a b 1

a 2

2 b 1

a 2
. c. q. d.

b 3

7.2 Com os valores de a e b encontrados a funo g pode ser definida por


x
g x 2 3sen .
2
x
x
Ento, como sen toma todos os valores do intervalo 1,1 , 2 3sen toma
2
2
todos os valores do intervalo 2 1 3, 2 3 1 5,1 . Ento, o mnimo de g
5.
7.3
g x

7
7
7
3
1
x
x
x
x
2 3sen 3sen 2 3sen sen
2
2
2
2
2
2
2
2
2



x 7
x

x 2k 2 x 2k , k Z
.

2k 2k , k Z
2
6
2
6
3
3

Destes, apenas

pertencem ao intervalo , . Portanto, o conjunto-soluo da


condio S .
3
7.4 Para qualquer ngulo generalizado x, medido em radianos, tem-se
x 4
x

g x 4 2 3sen
2 3sen 2 2 3sen 2 g x .
2
2

Portanto, 4 perodo de g. c. q. d.

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

8.
a) 1 2senx 0 senx


x 2k x 2k , k Z
2
6
6

2k x 2k , k Z
6
6
7

:x

S x R
2k x 2k , k Z
6
6

b)

sen x
x 2k x 2k , k Z x 2k x 2k , k Z
4
2
4 4
4
4
2

: x 2k x 2k , k Z

S x R
2

c) sen2 x senx 2 0

y senx

y2 y 2 0 y

1 1 8
y 2 y 1
2

senx 2 senx 1 x 2k , k Z

y senx

imp .

: x 2k , k Z

S x R
d) sen2x 1 sen2x 1 sen2x 1 2x

x
k , k Z

k , k Z

: x k , k Z

S x R
4

9.

a) 1 senx 1 3 1 3senx 3 1 3 f x 3

D' f 3,3

f x 0 3senx 0 senx 0 x k , k Z

Expresso geral dos zeros de f: x k , k Z


1
1
1
1
1
b) 1 senx 1 1 senx 1 gx
2
2
2
2
2
1 1
D' g ,
2 2
senx

g x 0
0 senx 0 x k , k Z
2

Expresso geral dos zeros de g: x k , k Z

10.

a) O ponto C coincide com B quando x . Ento, AB d 2sen 2 1 2 . Ora,
2

como [AB] dimetro da circunferncia e O, o seu centro, tem-se OA

AB
1.
2

3
x
x

x
x
2k 2k , k Z
b) d x 3 2sen 3 sen
2
2 3
2
3
2
2
2
4

x
2k x
2k , k Z
3
3
2
Se x 0, , ento, o nico valor de x que verifica a igualdade
.
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

x
c) O permetro de [ACO] dado em funo de x por 1 1 d x 2 2sen . Ento,
2
como x varia em 0, assumindo todos os valores deste intervalo,
x
x
0 sen 1 2 2 2sen 4 . Ento, o permetro de [ACO] varia entre 2 e 4.
2
2

11.

2
3 ;
2
3
11.2 O funo g tem por contradomnio 1,1 . Portanto o mximo de g 1.

11.1 o perodo positivo mnimo de g P

2x

3
2x
2x
x

g x 1 sen 1 sen 1
2k , k Z
3k , k Z
3
3
3
2
4

3
3
, para k 1 vem
3 3 , para k 0 vem x
4
4
3
9
, para k 2 vem x
x
6 3 .
4
4
9
3
Ento, os maximizantes de g que pertencem a 3 ,3 so:
e
.
4
4

Para k 1 vem x

11.3

12. Como a amplitude da oscilao do grfico 4 o valor de k pode ser k

4
2.
2

3
e
so zeros consecutivos de f.
4
4
x a k , k Z
.
Ora 2senx a 0 senx a 0 x a k , k Z

A observao do grfico sugere que

Ento, a diferena entre dois zeros consecutivos de f . Pode-se ento tomar fazer
a

13. A amplitude de oscilao igual a 8 pelo que A 4 A 4 .


O perodo positivo mnimo da funo P 2 . Ento pode-se fazer B 0 .
Como o zero da funo seno 0. Pode-se fazer C 0 .
Portanto a funo f pode ser definida analiticamente por f x 4senx, porque


f 4.
2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

14.

a) f x x cos2 x x cos 2x x cos2x f x . Ento, f mpar.


1
(1) A funo cosseno par
b) g x x2 sen x x2 senx x2 senx g x . Ento g mpar.
2
(2) a funo seno mpar.

15. A observao do grfico sugere que f 0 4 , f 0 .

a b cos0 4

Ento,
a b cos 0
Portanto, a 2 e b 2 .
16.

a b 4
a b 4

a b 0
a b

2b 4

a b

b 2
.

a 2

16.1 O contradomnio de h 1,5; 2,5 . Ento, o mnimo de h 1,5 e o mximo 2,5. O


mximo da funo corresponde mar alta. Ento queremos o instante em que esse
mximo ocorre.



t 12k , k Z
.
h x 2,5 2 0,5 cos t 2,5 cos t 1 t 2k , k Z
6
6
6
Como Dh 0,24 , a mar alta ocorreu s 0, s 12 e s 24 horas do dia em causa.
16.2 O perodo positivo mnimo P

12

16.3

2
2

8 2



2 0,5 cos t
0,5 cos t
cos t
t 2k , k Z
6
4
6
4
6
2
6
4

3
.
12k , k Z
2
3
3
Para k 0 vem t 0,24 t 0,24 ,
2
2
3
3
para k 1 vem t 12 10,5 0,24 t 12 13,5 0,24 e
2
2
3
3
para k 2 vem t 24 22,5 0, 24 t 24 25,5 0,24 .
2
2
t

8 2
t 0, 24
Ento, a soluo da condio 2 0,5 cos t
6

S 1,5;10,5;13,5;22,5.

17. A observao do grfico sugere que T0 2 , T7 38 .


36
18 .
A amplitude trmica foi de 38 2 36 , pelo que b
2
Como 0 mnimo o valor de b negativo. Ento b 18 .
Como T0 2 a 18cos0 2 a 2 18 20
A diferena entre um maximizante e um minimizante consecutivos igual a metade do
perodo mnimo positivo. Ento o perodo positivo mnimo da extenso de T ao conjunto
2

c .
dos nmeros reais seria P 14 , pelo que 14
c
7
Assim, tem-se a 20 , b 18 e c

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

18.
18.1 O ponto P o ponto de mximo do grfico de f com maior abcissa negativa.
Como f x 2 cosx, sex 0 e 1 2 cosx, sex 3 , a ordenada de P 3.
.
2 cosx 3 cosx 1 x 2k , k Z
Para k 0 vem x 0 , para k 1 vem x . Ento, as coordenadas do ponto P
so , 3 .
18.2
De acordo com o referido em 18.1. as imagens de x por f quando x 0 tomam todos os
valores, e apenas esses, do intervalo 1, 3 .

Se x 0 , f x

7x 4
4 e
x 0 x 1

0 . Ento f crescente em 0, , lim

x 1
7x 4
lim
7.
x x 1
Portanto, o contradomnio de f D' f 1,3 4,7 .
2

19.

a) Df R
\ k , k Z

Clculo auxiliar:

x
k , k Z

\
b) Dg R

12
Clculo auxiliar:

2x

x
k , k Z

.
k , k Z

,k Z

2x
k , k Z

\ k , k Z

c) Dg R
2

x
tgx 0 x k , k Z

x
k , k Z

k ,k Z
12
2

.
k , k Z

20.

20.1 Df x R
: x k , k Z
R
\
6
2

20.2

f x 0 3 tg x 0 tg x
6
6

k , k Z
3

3 x

x
k , k Z

k , k Z

20.3 P perodo de f se f x P f x,x Df

f x P f x 3 tg x P 3 tg x tg x P tg x
6
6
6
6

P k , k Z
.
k , k Z
6
6
Para qualquer k inteiro k perodo de f. Ento, o perodo mnimo positivo de f.
x

P x

20.4 f 3 3 tg 3 tg 2 3
6

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

Da frmula fundamental da trigonometria vem, sen2 1 1 cos2 1 cos2 e


2
1
1
1
1
tg 2 1
2 3 1
13
cos2
.
2
2
2
13
cos
cos
cos
Ento,
1
sen2 1 1 cos2 1 cos2
13

21.
a)

lim tgx

b)

senx 1

(note-se que se x , x est no 4.


2
cosx
0
x
lim

quadrante).
2
cosx 0
lim
lim
0.
tgx
senx 1

22.

22.1 A funo tangente contnua em R


\ k , Z
\ k , Z
e 0, R
, logo,
2
2
2

a restrio funo f contnua porque a soma de duas funes contnuas em



0, 2 .

1

1
3
1
f 1 tg 0,454 0 e f 1 tg 11,101 0 e f contnua em
2
2
2
2

1 3
2 , 2 0, 2 . Ento, pelo Teorema de Bolzano, f admite pelo menos um zero no
1 3
intervalo , .
2 2

22.2 Como

lim 2x tgx 2

lim tg
x

23.
23. 1 O raio da base do cilindro igual distncia do ponto A origem do referencial.
Ento, o raio da base do cilindro

4 02 3 02 0 02

5.

Assim, a medida da rea da base do cilindro 5 25 .


BD
Sendo a amplitude do ngulo, tem-se ainda que
tg , pelo que BD 5tg .
OB
Portanto, V 25 5tg 125tg .
23.2 lim 125tg 125 lim tg

Interpretao: o volume do cilindro pode ser to grande quanto se queira, desde que
se faa o ngulo BOD suficientemente prximo de

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

.
2

24.

24.1 Dh x R
: x k x k , k Z

2
2

1
1
1
1
24.2 lim
e lim
. Ento, a reta de equao x

4
1 tgx
1 tgx
0
0
x

assntota vertical do grfico de h.


24.3 No domnio de h tem-se

1
1 1 tgx 1 tgx 0 x k , k Z
1 tgx
.
Ento a expresso geral das solues da equao hx 1 x k , k Z
h x 1

25.

25.1 A rea de um cone de raio r e geratriz g dada por A r g r .


A geratriz deste cone GV e

1
1
cosx GV
.
cosx
GV

Ento, a rea do cone dada em funo de x por A x 1


1 , ou seja,
cosx
cosx

, x 0, .
A x
cosx
2

25.2

lim A x lim

cosx
cosx

0
0

A rea do cone tende quando x tende para

. Este resultado verifica-se porque


2
a rea da base do cone constante e a altura do cone tende ( A geratriz tende a
ficar paralela altura quando x tende para

).

26.

27.

cosx
cosx
1
cosx
1

e lim

Ento no existe lim


.

x
x
x 0
x 0
x 0 x
0
0
lim cosx
x
x
x cosx
cosx x 0
1
b) lim
lim
lim
lim

1
senx 1
x 0 tgx
x 0 senx x 0 senx
x 0 senx
lim
cosx
x
x 0 x
a) lim

c) lim

x 0

sen2 x
2x 2

1
1
senx
1 2 1
senx
lim
lim
1
2 x 0 x
2 x 0 x
2
2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

d) lim

tgx senx
x3

x 0

senx
1 cosx
senx
1
senx
senx
cosx lim
lim cosx
lim
lim cosx
x 0
x 0
x 0 x
x 0
x3
x3
x2

1 cosx1 cosx lim


1 cos2 x
sen2 x
1
lim
lim

x 0 x 2 cosx 1 cosx x 0 x 2 cosx 1 cosx x 0 x 2


x 0 cosx 1 cosx

1 lim

senx
1
1
1

12
.
lim
lim

x
cos
x

cos
x
1

1
2
x

0
x

28.
a) lim

x 0

sen4 x
seny
sen4 x

lim
2 2 lim
2 1 2
y
2x
4x
x 0
y

4
x
y

28.2
b)

sen2 x
senx
2cos2 x 2
2 1 cos2 x
lim
2 lim
2 lim senx lim
2 0 1 0
x
x
x
x 0
x 0
x 0
x 0
x 0 x
lim

c) lim

sen x

x 0

29.

30.

lim

x 0

senx
x

senx
1
lim 2 1
x 0 x
x 0 x

lim

senx
x
senx

senx
1

1
lim
lim x
lim
lim
1

1
x 0 senx
x 0 senx
x 0 senx
x x 0 x
x
x
Note-se que dizer que x 0 o mesmo que dizer que x 0 e x 0 .

1
sen2x
1
sen2x
, pela igualdade
lim

lim
lim

senx
senx
senx
senx
x 0 sen x
x 0
x 0
x 0
sen2x 2
2 , ento,
demonstrada no exerccio anterior, tem-se que lim
senx
1
x 0
sen2x
1
sen2x
lim
lim
2 , ou seja, lim
.
x 0 sen2 x
x 0 senx
x 0 senx
b) Fazendo a mudana de varivel y x 1, vem

a) lim

sen2x
2

1 x2
1 y 12
y 2 2y
y 2 2y
y2
lim
lim
lim
lim
y
sen
x 1 senx
y 0 sen y 1
y 0 seny
y 0 seny
y 0
y
lim y 2
2
2
y 0

.
seny 1
lim
y 0 y
lim

31. A funo f contnua em , 0 , porque a soma de uma constante com o produto de


duas funes contnuas (uma polinomial e a composta de uma exponencial e uma
polinomial, ambas contnuas).
A funo f contnua em 0, , porque o quociente de duas funes contnuas (soma
de uma polinomial e uma trigonomtrica e uma polinomial).

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

10

Por outro lado, tem-se f 0 1 0 1 e

x senx
senx
senx

lim 1
1 1 2 f 0 e, portanto, a
1 lim
x
x
x
y 0
y 0
funo f contnua em R
\ 0 e contnua em 0 esquerda.
lim f x lim

y 0

y 0

32.

3
2





1 2
cos cos cos cos sen sen

2
2
12
3 4
3
4
3
4 2 2

2 6
4

3
2 1 2






sen sen sen cos cos sen

12
3
4
3
4
3
4
2
2
2 2

6 2
4

3
2 1 2
7





sen

sen sen cos cos sen


2
2
2 2
12
3 4
3
4
3
4

6 2
4

33.

34.

a) sen x cos x senx cos cosx sen cos cosx sen senx
4
4
4
4
4
4

2
2
cosx
cosx 2 cosx c. q. d.
2
2

b) cos2x cos2 x sen2 x 1 sen2 x sen2 x 1 2sen2 x . c. q. d.


c)

2
2
2
sen x sen cosx cos senx
cosx senx
cosx
senx
4

2
2
2
4
4

tg x

2
2
4

2
cos x

cos cosx sen senx


4
4

cosx

senx

cosx senx

cosx senx
, c. q. d.
senx cosx

35.
a)

cosx senxcosx senx lim cosx senx 2


cos2x
cos2 x sen2 x
lim
lim
cosx senx
cosx senx

cosx senx
x
x
x
x
lim

b) lim
x

lim

y 0

3 2sen y
3 2 senycos cosysen
3 2senx
3
3
3

lim
lim

y 0
y
y
y 0
y x
x
3
3
1

3
3 2 seny
cosy
2

lim 3 seny 3 cosy lim 3 3 cosy lim seny


y
y
y
y 0
y 0
y 0 y

1 cosy
1 cos2 y
sen2 y
seny
1 3 lim
1 3 lim
1 3 lim
lim seny 1
y
y
y 0
y 0 y1 cosy
y 0
y 0 y y 0

3 lim

3 1 0 1 1

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

11

36. Nas condies da figura tem-se:

HB
senx HB AB senx 1 senx senx e
AB

AH
cosx AH cosx .
AB
Ento, a rea do tringulo [ABH] dada, em funo de x, por

senxcosx 1
senxcosx .
2
2

Como os tringulos [AED], [DFC] e [CBG] so congruentes com [ABH] e o quadrado


[ABCD] tem rea 1, a rea da superfcie sombreada dada, em funo de x, por

f x 1 4 senxcosx 1 2senxcosx , ou seja, f x 1 sen2x c. q. d.


2

37.

a) f x x 3senx x 3senx 1 3 cosx

b) g x xsenx x senx senx x senx x cosx

c) h x cose x e x

38.

cose x

38.1 f x e x senx e x senx senx e x e x senx e x cosx c. q. d.


38.2

f x 0 e x senx cosx 0 e x 0 senx cosx 0 senx cosx x


Como

D f 0,2 , os zeros de f so

Assim, temos:
x
0

f x

5
.
4

k , k Z

5
4

f

5

Assim, f crescente nos intervalos 0, e , 2 ; decrescente no intervalo


4
4

5
4 , 4 , tem mnimos relativos em 0 e 4 ; e mximos relativos em 4 e 2 . A

5
funo f tem um mnimo absoluto, f
4
39.

2
5
2e 4


e mximo absoluto, f
4

2e 4

cos2 h cos2
cos2 2h 1
cos2h 1
lim
lim

h
h
h
h 0
h0
h 0

f lim

senh
cos2 h sen2h 1
2sen2h
lim
2 lim senh lim
2 0 1 0 .
h
h
h 0
h 0
h 0
h 0 h

lim

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

12

40.

a) gx x cos3x 1 3sen3x
b) h x
c) i x

x cosx cosx x cosx xsenx

cos2 x
cos2 x
1 senx x cosx x cosx 1 senx

x cosx

x cosx cos2 x 1 sen2 x

x cosx

cosx x cosx 1 senx1 senx

x cosx2

x cosx

x cosx2
senln x
d) j x senln x ln x
2

e) p x 3coos x cosx 3 cos2 x senx 3 cos2 x senx


2

41. f x a cosnx bsennx ansennx bn cosnx an2 cosnx bn2sennx


n2f x an2 cosnx bn2sennx .
Ento, f x n2f x an2 cosnx bn2sennx an2 cosnx bn2sennx 0 c. q. d.

42.

2
x

2
4

a) f x

cos2 2 x cos2 2 x
4
4

1
1
b) g x e x tgx e x tgx e xtgx
e x e x tgx
e x tg 2 x tgx 1
2
cos x
cos2 x

1
21 tgx 1 tg 2 x
c) h x 21 tgx1 tgx 21 tgx
2
cos x

43.

43.1 f x senx cosx cosx senx.


f x 0 cosx senx 0 cosx senx x

f x

4
0
M


x 0, x
k , k Z
4
4
3


A funo tem dois mnimos relativos f 0 1 e f
3

f 2 .
4

f
3

3
m
3 1
e um mximo relativo
2

3 1

mnimo absoluto e f 2 mximo absoluto.
2
4

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

13

1 3

43.2 O declive da reta tangente ao grfico de f no ponto de coordenadas ,
6
2


f
6
y

3 1
. Ento, a equao reduzida reta tangente
2

6 3 6
3 1
x
2
12

44.
44.1 Considere-se um ponto Q em [OA] de forma que QP seja paralelo a BA. Nestas
OQ
condies [OQP] um tringulo retngulo e, portanto,
cos OQ 5 cos e
OP
QP
sen QP 5sen . Assim, temos que a rea do trapzio dada por
OP
5 5 5 cos
50 25sen cos
25
25
5sen
25
2sen cos 25
sen2 A
2
2
2
2
c. q. d.

25

44.2 A 25
sen 25 . Quando , o trapzio um quadrado de rea 5,
2
2
2
pelo que o valor obtido a rea desse quadrado.

44.3

25
25

A 25
sen2 cos2 2 25cos2
2
2

25
25
1
2
4
A
25cos2
cos2 2
2k 2
2k , k Z
2
2
2
3
3
2
. Como 0, , o conjunto-soluo da equao
k x
k , k Z
3
3
2
S , .
3 3

45.
45.1.1 As abcissas de A e B so pontos do grfico de f onde a funo assume valores
extremos.
f x x 2cosx 1 2senx. Ento, como f derivvel no domnio, a sua derivada
anula-se nos 2 pontos onde a funo assume um valor extremo.
1

5
.
f x 0 1 2senx 0 senx x x
2
6
6
Como a ordenada de A o nico mximo relativo de f em 0, 2 , tem-se que a

3 3 3

ordenada de A f cos
.
6
6
6
6
2
6


Analogamente, como a ordenada de B o nico mnimo relativo de f em 0, 2 a sua
3 5 3 3
5 5
5 5
cos

ordenada f
.

6
6
2
6
6
6

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

14

5
5

45.1.2 Como f , derivada de f , positiva em 0, , 2 e negativa em , ,


6
6


6 6

5 5 3 3
pode-se afirmar que f 2 2 1 o mximo absoluto de f e f
o

6
6
mnimo absoluto.
Como a funo derivvel em todo o domnio, contnua. Portanto, o contradomnio
5 3 3

, 2 1
de f Df
6

45.2 A reta tangente ao grfico de f em A pode ser definida pela equao y

3 3
6

Ento, o ponto pedido tem como abcissa uma das solues da equao
3 3
.
f x
6
46.

46.1 O grfico de g no tem assntotas verticais no intervalo , 0 porque g contnua


neste intervalo, uma vez que o quociente de duas funes contnuas (a soma de uma
afim e uma trigonomtrica, e uma quadrtica). Analogamente, no tem assntotas
verticais em 0, , por tambm ser contnua neste intervalo (produto de duas funes
contnuas a identidade e uma exponencial).
2x senx
senx
lim g x lim
lim 2 lim
2 1 3
x
x
x 0
x 0
x 0
x 0
lim g x 1 0 0
x 0

Portanto, o grfico de g no tem assntotas verticais.

46.2 Para x 0 , gx e x x e x x x e x e x x e x e x x 1 .

C. A.
g x 0 e x x 1 x 1

g x

0
+

g
Assim, g1

1
mximo relativo de g e o nico extremo relativo de g em 0,
e

c. q .d.
46.3 Como se referiu em 46.1 g contnua em , 0 . Ento, como 2, 1 ,0 , g
contnua em 2, 1 .

4 sen 2
2 sen 1
1,227 e g 1
2,841, pelo
4
1
que g 1 2 g 2 .

Por outro lado, g 2

Ento, pelo Teorema de Bolzano, existe pelo menos uma soluo da equao
g x 2 no intervalo 2, 1 .

2
47. Se R 4 2r , ento, A 4 2r 2 r 2 e a r 2 .

Verificando-se o modelo, tem-se r 2 2 r 2 cos cos


ngulo do primeiro quadrante cos 0 , tem-se
Assim, o valor de pedido

. Como um
2
1
1

cos
cos .
2
3
2

radianos.
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

15

Mais exerccios
(Pgs. 34 a 38)

Escolha mltipla
48. Opo (B).
De acordo com as condies da figura, as coordenadas do ponto C so cos , sen .
1 sen
Ento, a rea do tringulo [AOC] , em funo de ,
.
2
Os tringulos [AOB] e [AOC] so congruentes porque um reflexo do outro com eixo Ox,
1 sen
pelo que a rea de [AOB] tambm
.
2
sen
Assim, a rea do quadriltero [ABOC] 2
sen .
2
49. Opo (A).

5
5
Como 1 2sen
no pode pertencer ao domnio de f. Portanto, a afirmao (A)
0,
6
6
necessariamente falsa.

50. Opo (B).


1
. No crculo trigonomtrico
4
percebe-se que em 0, 2 esta equao tem duas
4 senx 1 senx

solues (uma volta completa). Ento, no intervalo


0,6 tem 6 solues.

51. Opo (B).


Se x ,

1
1

, portanto
0 , ento

2 x
2
x

1
lim tg .
x
x 2

52. Opo (D).


, qualquer reta tangente ao grfico de h no pode
Como h x cosx cosx 1,1,x R

ter declive fora do intervalo 1,1 . Pelo que a nica reta que pode ser tangente ao grfico
de h a definida pela equao y x .

53. Opo (C).


No crculo trigonomtrico representado ao lado temos a
sombreado a regio correspondente condio senx 0 e a
1
tracejado a regio correspondente a cosx . Ento, a
2
regio pedida onde as duas se sobrepem.

54. Opo (C).


A base [BC] do tringulo [ABC] tem medida de comprimento igual a 2 e altura igual ao valor
absoluto da abcissa de A, que 2cos cos . Ento, 4 cos a rea do tringulo
[ABC] em funo de . Assim, tem-se 4 cos

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

8
2
cos .
5
5

16

55. Opo (B).


2x
2x
1
1
1 1 1
lim
lim
lim
lim

1 2 2
x 0 sen4 x
x 0 2sen2 x cos2x y 2 x y 0 seny y 0 2 cosy
y
56. Opo (D).
lim

x 0

1
x2

sen2 2x lim

2senxcosx2
x2

x 0

lim

4 sen2 x cos2 x

x 0

x2

senx

2
4 lim cos2 x lim
4 1 1 4
x 0
x 0 x

57. Opo (C).


Como f x tgx

, o declive da reta tangente ao grfico de f no ponto de


cos2 x
1
1 4

.
abcissa
m f
3
3
6
6 cos2

6 4

58. Opo (D).


O perodo mnimo positivo P

2
.
3

59. Opo (C).


sen2x 2cos2x 4sen2x
60. Opo (B).
A funo m contnua em , 0 porque , neste intervalo, a soma de duas funes
contnuas (uma exponencial e uma constante); tambm contnua em 0, , porque,
neste intervalo, o quociente de duas funes contnuas (uma trigonomtrica e a
identidade). Ento, para ser contnua tem de ser contnua esquerda no ponto 0, ou seja,
lim m x m0 .
x 0

Como m0 e0 k 1 k e lim m x lim


x 0

x 0

senx
1 , o valor de k deve ser 0.
x

61. Opo (A).



Da observao do grfico, tem-se que f 0 1 e f 2 .
2
f 0 1 a tg0 1 a 1.

No domnio da funo, tem-se



1



f 2 1 tg b 2 tg b 1 b b .
2 4
2
2
2
2
62. Opo (C).
O ponto A tem coordenadas cos , sen , ento EO sen e EA cos .Como C tem
coordenadas (1, 0) e OA um raio da circunferncia, temos que OA 1 . Como O o
ponto mdio de [ED] e de [AB] ento ED 2sen , EA BD cos e AB 2 .
Ento, o permetro pedido 2sen 2cos 2 21 sen cos .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

17

Resposta aberta
63.
t
63.1 Como cos toma todos os valores reais do intervalo 1,1 , a funo d tem
9 2
contradomnio 0,5;12,5 . Portanto, a altura mxima 12,5 metros.
t
t
t
d t 12,5 6,5 6 cos 12,5 6 cos 6 sen 1
9 2
9 2
9
t
9
t 18k , k Z
.

2k , k Z
9
2
2
9
0,25 k 49,75 k Z
.
0 18k 900 k Z
2
Assim, o conjunto-soluo da condio d t 12,5 S x Z : 0 x 49.

Portanto, o ponto V atinge 50 vezes a altura mxima.


63.2 OV

12,5 0,5
6
2

63.3
1
t 7
t 11
t
t

d t 3,5 6,5 6 cos 3,5 sen

2k

2k , k Z
2
9
6
9
6
9 2
9

21
33
.
18k t
18k , k Z
2
2
21
33
Como Dd 0,900 , temos t
18k t
18k, k 0,1,....,49 .
2
2
t

64. Como senx

tgx
a)

2
7

2
2

7 7 e
x , , tem-se cosx 1
3
3
9
3
2

14
. Assim, temos:
7

sen2x 2senxcosx 2

2
7
2 14

3 3
9

2 14
7 2 14
tg 2x

2
2
5
1 tg x
1
7

2tgx

b)

65.

2 1
3
7



sen x senxcos sen cosx

3
3 2
2 3

3
3

2 21
.
6

a) cosx y cosx y cosx cosy senxseny cosx cosy senxseny


cosx cosy senxseny cosx cosy senxseny 2senxseny

b) cos4 x sen4 x cos2 x sen2 x coss2 x sen2 y cos2x 1 cos2x .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

18

c)

sen4 x sen2x 2sen2xcos2x sen2x sen2x2cos2x 1 sen2x 2cos2 x 2sen2 x 1

sen2x 2cos2 x 2 1 cos2 x 1 sen2x 2cos2 2 2cos2 1 sen2x 4 cos2 x 1 ,

c. q. d.
66.
2x cosx
2 cosx
lim

x 0 senx
x 0 senx
x

a) lim

lim 2 cosx

x 0

senx
lim
x 0 x

2
2
1

y
1 1
1
2

lim
lim
lim
1
seny
seny
cosx
y 0
1
y 0

y 0
x
y x
cos

2
2
y
y
2

b) lim

c)
1 cos2 y
1 cosy
1 cosy

lim
lim
sen y 1
senx 1
y
y
y 0 y1 cosy
y 0
2

lim

lim

lim
seny
seny
cosx y x y 0
1
y 0

lim
y
cos

2
2
y
y 0 y

sen2 y
seny
seny
lim
lim
1 0 0
y 0 y1 cosy
y 0 y
y 0 1 cosy

lim

e2 x 1
e2 x 1
2 lim
e 1
ey 1
2x x 0 2x
lim
2 lim
21 2
d) lim
1
y
x 0 senx
x 0 senx
y 2 x y 0
x
67. A funo g contnua porque o quociente de duas funes contnuas (uma polinomial e
uma trigonomtrica).
a) Para que uma extenso h de g seja contnua em , , necessrio que:
2

2x

2x x 2
2x x 2
e h0 lim
, ora,
x 0 senx
x 0 senx
lim

lim 1 x
2x x 2
x1 x x 0
1 0
lim

1.
senx
1
x 0 senx
x 0 senx
lim
x 0 x
Portanto, a h extenso contnua de g a , pode ser definida por
lim

g x se x , \ 0
h x
se x 0
1

2x x 2 2 2
2x x 2 2 2

lim

, no possvel
e
senx
x
x senx
0
0
encontrar uma extenso de g ao intervalo , que seja contnua.
lim

b) Como

68.

a) f x e x senx senx e x e x senx e x cosx e x senx cosx


b) g x cos2x tgx tgx cos2x 2sen2x tgx

1
2

cos x

cos2x 4 sen 2 x

cos2x
cos2 x

c) hx sen 2 x x 2senx cosx 1 sen2x 1

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

19

d) i x x 3 tg 3x 1 tg 3x 1 x 3 3x 2tg 3x 1

3x 3
cos2 3x 1

e) j x cos x 2 3x x 2 3x cos x 2 3x

2x 3

2 x 2 3x

f)

senx 2
cosx 2 2x cos2x 2sen2x senx 2

cos2x
2x cosx 2 cos2x 2sen2x senx 2
cos2 2x

nx

senx 2
senx 2
cos2x senx 2
cos2x
cos2x

2x
tgx 2

2tg 2x

cosx

senx
tgx
cosx
cosx
h) px e senx senx e cos x cosx cosx e senx senx e cos x

g) mx

69.
69.1 A rea do trapzio AABCD

AD DC
AD .
2

AD
sen AD 2sen DC AB x com x 2cos , ou seja, DC 1 2cos .
2
Ento, a rea do trapzio dada em funo de por
1 1 2cos
2sen 2 2cos sen 2sen 2sen cos 2sen sen2
2
69.2. A 2sen sen2 2sen sen2 2cos 2cos2
A

A 0 2cos 2cos2 0 cos cos2 0 coss cos2 sen 2 0


2cos2 cos 1 0 cos

1 1 8
1
cos cos 1
4
2

2k 2k , k Z .
3
Repare-se que 0,

Ax

n.d.

n.d

A
rea mxima:
69.3

lim

lim

3
3 3 3
2


A 2sen sen 2

2
2
2
3
3
3

2sen sen2

2 lim

sen

sen2
senx
2 2 1 2 lim
22 4
x 2
x 0 x
0 2

lim

70.
70.1 Por definio de derivada num ponto do seu domnio

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

20


hx h
2 h 2sen 2
lim

2 2
2 2
x
x
2
2
70.2 hx hx x 2senx 1 2cosx
1

hx 0 1 2cosx 0 cosx x 2k , k Z .
2
3

e
.
Como Dh Dh , , as solues da equao so
3
3

3
3
hx
n.d.
+
0
0

PI

PI

n.d

O grfico de h tem concavidade voltada para cima em , e em , e


3

concavidade voltada para baixo em , e tem dois pontos de inflexo, um no


3 3

.
3
3
70.2 O declive da reta tangente ao grfico de h num determinado ponto igual, quando
existe, derivada de h na abcissa desse ponto. Ento, porque o declive da bissetriz
dos quadrantes mpares 1, pretende-se determinar x tal que hx 1.
ponto de abcissa

e outro no ponto de abcissa

Na calculadora, obtm-se:

Portanto, o ponto onde a tangente ao grfico de h paralela bissetriz dos


quadrantes mpares tem abcissa aproximadamente igual a 2,38.
71.

a) f x 1 2cosx
1
2
x
2k , k Z
2
3
2 2
2 5
f positiva em
,
, e negativa em
,
, e tem perodo
3
3

3 3
2 . Assim, pode-se concluir que f crescente em intervalos do tipo

2k , k Z , decrescente em intervalos do tipo

f x 0 1 2cosx 0 cosx

Ento, a funo
mnimo positivo
2
2
3 2k , 3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

21

2
5
2

3 2k , 3 2k , k Z , tem mximos relativos em x 3 2k , k Z e mnimos

2
relativos em x
2k , k Z .
3
2
Os mximos relativos so da forma
2k 3, k Z e os mnimos relativos da
3
2
forma
2k 3, , k Z .
3

b) g x tgx 2x

g x 0

1
2

cos x

cos2 x

2 0

1 2cos2 x
2

cos x

No domnio de g condio cosx


x

g x

n.d.

0 cos2 x

2
tem duas solues: e
.
4
4
2

0
M

1
2
cosx 0 cosx
2
2

0
m

n.d.



A funo g tem um mximo relativo g tg 1 e um mnimo
4
4 2 2



relativo g tg 1 .
2
4
4 2

72.
72.1 Vcone

2
1
CB CV
3

CV
CB
cosx CV 2cosx ,
senx CB 2senx
2
2
1
1
4
4
V x 2senx 2 2cosx 4 sen 2 x 2cosx senx 2senx cosx sen2x senx
3
3
3
3
c. q. d.

4
4
sen2x senx senx sen2x 2cos2x senx cosxsen 2x
3
3
4
V x 0 2cos2x senx cosxsen 2x 0 2cos2x senx cosx 2senx cosx 0
3

72.2 V x

2senx cos2x cos2 x 0 senx 0 cos2 x sen 2 x cos2 x 0


senx 0 3cos2 x 1 0 senx 0 cosx

, em 0, apenas a
3
2

3
admite soluo, que , aproximadamente, 0,955 (valor
3
arredondado s milsimas).

equao cosx

73.
O declive da reta tangente ao grfico de f no ponto B igual a 8.

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

22

Ento, pretende-se determinar o valor de x, abcissa de B, para o qual f x 8 .

f x 2e x senx 4 x
Na calculadora obtm-se:

Ento, a abcissa do ponto B , aproximadamente, 0,91.


74.
74.1 Como os pontos D e C tm a mesma abcissa, a ordenada de C
1


f 4 cos 4 2 .
2
6
3
Assim, a altura do trapzio tem medida igual a 2.
A base menor do trapzio tem medida igual a BC

.
6
Como A o ponto de interseo do grfico de f com o eixo das abcissas, a sua
ordenada 0 e a abcissa o menor zero positivo de f.

k
f x 0 4 cos2x 0 cos2x 0 2x k , k Z x
, k Z .
2
4
2

Ento, as coordenadas de A so , 0 , pelo que a base maior do trapzio
4
5
.
DA
4 6 12
5

7
Portanto, a rea do trapzio [ABCD] 12 6 2
.
2
12
74.2 f x 8sen2x ; f x 8sen2x 16cos2x .
Portanto,
f x f x f x 4 cos2x 8sen2x 16cos2x 12cos2x 8sen2x

43cos2x 2sen2x c. q. d.

75.
75.1 Considerando um referencial o.n. de origem em O semieixo, positivo Ox com a
direo e sentido de AC , semieixo positivo Oy com direo e sentido de OE e
unidade igual ao raio da circunferncia, tem-se que as coordenadas do ponto D so
cos , sen .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

23

Assim, tem-se que DC AF 2sen e AC DF 2cos e a altura do tringulo


[FDE] relativamente base [DF] tem medida igual a 1 sen . Os tringulos [FDE] e
[ABC] so congruentes por simetria do hexgono.

Ento, a rea do hexgono dada em funo de pela expresso:


2cos 1 sen
A 2
2cos 2sen 2cos 2sen cos 4 sen cos
2
2cos 2sen cos sen2 2cos c. q. d.
75.2 A 2cos2 2sen

A 0 2cos2 2sen 0 cos2 sen 0 cos2 cos


2

2k 2

2k , k Z

2k

2k , k Z
3
2


No intervalo 0, , a equao equivalente a .
6
2



Como A tem domnio 0, , positiva em 0, e negativa em , , tem como
6
2

6 2
3
3 3 3

2

mximo f
.
2
2
2
6
76.

senx 1
senx 1
x 1
1

lim
, lim g x lim
e g 0 .
2 x 0 x
2 x 0
x
2
x 0
x 0 2x
x 0
Ento, a funo g descontnua no ponto 0, porque lim g x no existe, mas

76.1 lim g x lim

x 0

contnua direita no ponto 0, porque lim g x g 0 .


x 0

senx
1
2

senx . Sabe-se que no intervalo 0, 2 esta


2x
3x
3
equao tem exatamente duas solues. Ento, no intervalo 0,1000 tem

76.2 Se x 0 , g x hx

exatamente 1000 solues.

x 1 1
2
2

3x 3 1 x e 1, 0 .
x
3x
3
3
Ento, a equao g x hx tem exatamente 1001 solues no intervalo

Por outro, se x 0 g x hx

1,1000 , ou seja, os grficos de g e h intersetam-se em 1001 pontos neste

intervalo.
2
76.3 O ponto com menor abcissa positiva x sen 1 0,729 .
3
Assim, as coordenadas do ponto so 0,73;0,46 .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

24

77.

1
1

x sen
sen
f x
2x lim 1
2x 1 0 1
lim
77.1 m lim

x
x
x x
x
x

1
1
b lim f x x lim x sen x lim sen sen0 0
2
x
x
x

2x
x

f x
1 e b lim f x x 0 .
x x
x
Portanto, a bissetriz dos quadrantes mpares assntota do grfico de f, quer em
quer em .

De forma anloga, obtm-se m lim

77.2 A funo derivada de f definida por f x 1

1
sen .
2x
2x
1

Ento, o declive, m, da reta tangente ao grfico de f no ponto de abcissa


1
2
2
1

1 2 sen 1 2 2 2
m f 1
sen
2
4

4
2
2 2
2


2

2
2
2 2
2
3 3
3 1
0 e f sen 0 .
77.3 Repare-se que f sen
2

4

6 2
2
3


Ento, f f 0 .


2 3
Por outro lado, a funo f contnua em , , porque a diferena de duas

funes contnuas (a identidade e a composta de uma trigonomtrica e uma racional).
2 3
Portanto, pelo Teorema de Bolzano, f tem pelo menos um zero no intervalo , .

78.
78.1 Como o domnio de f limitado superior e inferiormente, o seu grfico no tem
assntotas no verticais. Por outro lado, a funo contnua porque o quociente de
duas funes contnuas (ambas trigonomtricas) o intervalo , , pelo que neste
intervalo o grfico de f no tem assntotas verticais.
1
1
cosx
cosx
e lim
. Ento, as
Por outro lado, lim

1
cos
x
1
cos
x
x
x
0
0
retas de equao x e x so assntotas verticais do grfico de f.
78.2

f x

cosx 1 cox cosx 1 cox


1 cosx 2

senx 1 cosx cosx senx

1 cosx 2

senx senx cos cos x senx


senx

2
1 cos x
1 cos x 2

Como 1 cosx 2 0,x , , tem-se f x 0 x ,0 ,


f x 0 x 0, e f 0 0 . Ento, f crescente em , 0 , decrescente em
0, e tem como valor mximo f 0 1 .
2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

25

78.3 Como o ponto Q pertence ao grfico de f e a ordenada de Q


ponto soluo da equao f x

1
, a abcissa desse
3

1
. No domnio de f tem-se:
3

1
cosx
1
1

3cosx 1 cosx 2cosx 1 cosx x x


3
1 cosx 3
2
3
3

Como Q um ponto do primeiro quadrante, as suas coordenadas so , .


3 3
1
Ento, o ponto R tem coordenadas 0, .
3
A ordenada de P 0, pelo que a sua abcissa um zero de f.
cosx

0 cosx 0 x x .
f x 0
1 cosx
2
2

Como a abcissa de P positiva, as suas coordenadas so , 0 .
2

1
Assim, tem-se OP , RQ
e OR .
3
2
3

f x

Portanto, a rea do trapzio 2

3 1 5 .
3 36

79. f x e x senx senx e x e x senx cosx e x e x senx cosx

f x e x senx cosx senx cosx e x e x senx cosx e x cosx senx 2 e x cosx

Ento,
f x

f x
e x senx cosx e x cosx e x senx cosx cosx e x senx f x c. q. d.
2

Autoavaliao 8
(Pgs. 39 a 41)

Grupo I
1. Opo (A).
A concavidade do grfico de f, de acordo com a figura, est voltada para baixo esquerda
de 1 e voltada para cima direita, infletindo no ponto
. Ento, a segunda derivada
dever ser esquerda de e positiva direita, sendo zero desta funo.
2. Opo (B).
1 cosx 1 cosx lim 1 cos2 x lim sen 2 x
1 cosx
lim
lim
ax
ax 1 cosx
x 0
x 0
x 0 ax 1 cosx
x 0 ax 1 cosx
senx
senx
0
lim
lim
1
0
2a
x 0 x
x 0 a 1 cosx
3. Opo (C).
f x 1 ln x

1
x 2 1 ln x 1 2 1 ln x 2 x e2
x

4. Opo (C).

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

26

Sabe-se que lim g x 0 porque g x 0, x R e a reta de equao y 0


x

assntota do grfico de g.

2x
1
.
lim 2x
Ento, lim
g x
x g x
x

5. Opo (C).
Os zeros de f so: 2 , , 0, e 2
3

3
Os zeros de g so: 2 ,
e 2 .
, , , 0, , ,
2
2
2
2
No conjunto dos zeros de f e g existem 9 elementos, 5 dos quais comuns s duas funes.
Assim, a probabilidade de, escolhido ao acaso, um elemento deste conjunto ser zero de
5
ambas as funes .
9
6. Opo (D).
8!
280 chaves diferentes. Como apenas
4!3!
1
.
existe uma chave correta, a probabilidade pedida
280

Com quatro A, um B e trs D, possvel fazer

7. Opo (C).
Se A B , ento, A B A , A B B , pelo que as opes (A) e (B) so verdadeiras.
A B P A 1, pelo que a opo (D) tambm
Tem-se ainda que PB | A P
P A
P A
verdadeira.
Por outro lado, P A | B P

A B P A 1, porque P A PB .
P B
P B

Grupo II
1. Neste problema, como retiramos ao acaso e simultaneamente 3 bolas das 19 existentes na
caixa, a ordem no relevante, pelo que possvel realizar 19 C3 extraes diferentes,
tendo todas igual probabilidade de sair.
O acontecimento A: sair pelo menos duas bolas verdes a unio dos dois acontecimentos
incompatveis: B: sair duas bolas verdes ou C: sair trs bolas verdes.
O nmero de casos favorveis a B 6 C2 13 , extrair duas das seis bolas verdes e uma das
treze de cor no verde, e o nmero de casos favorveis a C 6 C3 , extrair trs das seis
bolas verdes.
Como os acontecimentos so incompatveis, o nmero de casos favorveis sua unio a
soma dos casos favorveis a cada um deles, ou seja, 6 C2 13 6 C3 .
Como os casos possveis, nesta experincia, so equiprovveis, a probabilidade de A, de
acordo com a Regra de Laplace, igual ao quociente entre o nmero de casos favorveis e
o nmero de casos possveis. Portanto, a probabilidade pedida , como o enunciado
apresenta,

P A

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

C2 13 6 C3
19

C3

27

2.

2.1 A funo f contnua em x 2 , se lim f x existe e lim f x f 2 .


x 2

x 2

f 2 2e 2 2 2 2
e

2
2
e
sen2 x
sen y
seny
1
1
1
lim f x lim
lim
lim
lim
1
2

y
y

4
y
y

4
4
4
y

2
x 2
x 2
y

0
y

0
x

x 4
Ento, f contnua direita em x 2 , mas descontnua em x 2 .
lim f x lim 2e x 2 2e 2 2

x 2

x 2

sen2 x

sen2
. As retas de equao x 0 e x 2 no so
4
x 4
assntotas do grfico de f e f contnua em 0, 2 porque o quociente de duas
funes contnuas (uma trigonomtrica e uma polinomial) e em 2, . Ento o

2.2 lim f x lim


x 0

x 0

grfico de f no tem assntotas verticais.


x

lim f x lim xe x 2 lim


2 2
x
x
x e x

1
ex
lim
x x

20 2

2.3 Para x 2 , f x xe x 2 e x e x x e x 1 x .

Ento, como e

1 x 0,x 2, , f estritamente decrescente neste intervalo.

3.
3.1 Tem-se que OA 1, AP OP OA OP 1.
Por outro lado, como o tringulo [OPQ] retngulo em Q (uma tangente a uma
circunferncia perpendicular ao raio no ponto de tangncia), tem-se:
OQ
1
1
senx
senx OP
senx
OP
OP
1
1 senx
Ento, AP OP OA
, ou seja, a distncia d dada em funo de
1
senx
senx
1 senx
x pela expresso d
f x c. q. d.
senx
3.2 f x

1 senx senx senx 1 senx cosx senx cosx1 senx


sen 2 x

sen 2 x

cos x senx cos x cos x senx


cos x

2
sen x
sen 2 x

cosx

0 ; qualquer que seja
Como cosx 0 , qualquer que seja x 0, , f x
2
sen 2 x

x 0, , pelo que f decrescente.
2
Portanto, a afirmao verdadeira.
3.3 Queremos um ponto A, de abcissa x, tal que, g x 3 (declive da tangente do grfico
de g em A). Na calculadora, obtemos:

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

28

Ento, a abcissa de A , aproximadamente, 0,56.

3.2 Nmeros complexos


80. a) x 2 1 0 x 2 i 2 x i x i 0 x i x i
S i , i

b) x

2 4
2 4i 2
2 2i
x
x
x 1 i x 1 i
2
2
2
S 1 i ,1 i

81.
z
5-2i
-3+i
1
i
2
i
1
3
5

Re(z)
5
-3
0
1

Im(z)
-2
1
1
2
1
3
0

82.
a) 2 x 6 0 x 3
b) x 2 0 x 2
83.
x 2 y 5
x 5 2 y
x 1

2 x y 4
2 5 2 y y 4
y 2

84.
Sejam A, B e O os vrtices do tringulo. Ento, tm coordenadas: (-2,5), (3, 1) e
(0, 0).
AB

2 32 5 12

41

AO 29
BO 10

Ento, o permetro do tringulo :

41 29 10 .

85.
85.1 As coordenadas de A e B so, respetivamente, (6, 5) e (10, 2).
AB 4, 3

Considere-se u tal que u AB u AB , por exemplo, u (3, 4 ) .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

29

Ento, D A u (3,1) e C B u (7, 2) .

Os complexos so 7-2i e 3+i.


85.2 AB 5 , ento a rea do quadrado [ABCD] 25.
86.
a) z

22 32

13

b) z 12 12 2
c) z 4 2 0 2 4
1
d) z
2

1
2

87.
a)
3

3
x

2
x

4
2

3 2 y
y 3

b)
x 7
x 7

y 6
y 6

88.
a) 2-i
b) 5
c) 2i+1
d) -2i
.
89. Sejam z1 x yi e z2 x yi os dois nmeros complexos x, y R

Sabe-se que:

2 x 16
x 8
____
z1 z2 16
x 8

y 36
y 6
2 x 2 y 2 20
64 y 2 10
z1 z2 20
Os complexos so 8+6i e 8-6i.
90.

1
2
2i i 1 4i
3
3
1
1
b) z1 z2 3i 2i i
3
3
a) z1 z2 z3 3i

c) z3 z1 z2 i 1

1
1
2
5i i 1 5i 6i
3
3
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

30

91.

a) 3 5i 1 ai 2 5 ai

5 a 0 a 5
b) b 3i 5 2i b 5 5i
b 5 0 b 5
92.

a) 3 5i 2 7i 4 8i 3 2 4 5 7 8i 1 4i
b) 1 2i 3 6i 4 i 1 3 4 2 6 1i 3i
c) 1 2i 7i 4 3i 1 4 2 7 3i 3 12i

93.

a) Seja z a bi a, b R

z z a bi a bi 2a 2 Re(z)
b) Seja z a bi a, b R

z z a bi a bi a bi a bi 2bi 2 Im( z)i

c) Seja z a bi a, b R

z z a bi a bi a bi a bi 2bi 2 Im( z)i

94.

a) Seja w a bi a 0 b 0

z w 2 a bi , ento, Rez w 2 a Imz w b


De acordo com a figura a 2 , ento, Rez w 0 Imz w 0 .
Ento, z w pertence ao 2. quadrante.
b) Seja w a bi a 0 b 0

z w 2 a bi , ento, Rez w 2 a 0 Imz w b 0


Ento, z w pertence ao 4. quadrante.
c) Seja w a bi a 0 b 0

z w 2 a bi , ento, Rez w 2 a Imz w b


De acordo com a figura a 2 , ento, Rez w 0 Imz w 0 .
Ento, z w pertence ao 3. quadrante.
95.
a) 1 i 4 5i 4 5i 4i 5i 2 9 i

b) 3 2 2i 3 2 2i 32 2 2i

2 9 8i 2 17

c) 1 3i i 2 6i 2i 1 6i 1 3i 2i 6i 2 2i 12i 2 19 i
96.

a) 2 x i 2 7 xi 4 x 14 x 2 i 2i 7 xi2 11x 14 x 2 2 i

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

31

1
7
14 x 2 2 0 x 2 x
7
7

b) x i x 3 4i x 2 3 x 4 xi xi 3i 4i 2 x 2 3 x 4 5 x 3 i
x 2 3 x 4 0 x 1 x 4

97.
a) 4 3i 3 2i 12 8i 9i 6i 2 6 17i
b) 4 3i 3 2i 12 8i 9i 6i 2 18 i
c) 4 3i 2 16 24i 9i 2 7 24i
98.

p 3i 4 qi 15 9i 4 p pqi 12i 3qi 2

4 p 3q 15
15 9i

pq 12 9

15 3q

p
4
_____

15q 3q 2 12 0
15 3q q 3 0
4

q 4
q 1

p 3
p 4

99.
a) 2 5i 2 4 20i 25i 2 21 20i
b)

2 i

2 i

2 i 2 2 2i i 2

2 i 1 2 2i 2 i

2 i 4i 2 2i 2 2 5i

100.
3
3
3
3
z 2 z a2 a 3i i 2 a
i a 2 a 3i a
i
4
2
4
2
2 3
1
1 3
a 4 a
4 4 2

3
a 3
a 1

Ento, a

1
.
2

101.
a) z12 z2 2 3 i 2 2 7i 2 9 6i i 2 4 28i 49i 2 37 22i

b) z1 z2 z1 z1 3 i 2 7i 6 6 21i 2i 7i 2 6 7 19i
c) 3z1 i 53 9 3i i 9 4i

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

32

102.
1
a) i 126 i 126 i 31 i 180 i 2
i 3 i 0 1 1 i 1 3 i
126
i

b)

i 246 i 121
i 34

i2 i
i2

1 i

c) i i 2 i 3 ... i 1001 a soma dos 1001 primeiros termos de uma progresso


geomtrica de primeiro termo i e razo i.
1 i 1001
1 i
i
i.
1 i
1 i
Poderamos tambm pensar que de quatro em quatro parcelas a soma d 0

Ento, tem-se S1001 i

i (1) (i ) 1 0

sobrando apenas a parcela i 1001 i .

n
n
n
103. i 4n i 4n 1 i 4n 2 i 4 i 4 i i 4 i 2 1n 1n i 1n 1 1 i 1 i

104.

2i n 1 i 2n 2i n 1 i 2

2i n 1 2i i 2

n 2i n 2i n 2 2n i n 2n 1i n

2 n 1 64
n 1 6
n 5

n
_______ i i
i i
Ento, n 5 .
105.
a)

2 2i 1
2

i
42
3
6

2 2i
1 4i
1

i
b)
4i
16
4
2
2 2i

1 i
c)
1 i
1 1
106.
a)

1 i
4 5i 4i 5i 2 1 9i
1
9

i
4 5i
16 25
41
41 41

b)

2 3i i 11 2 3i i 3 2 2i 2 2i 2i 2i 2 4i

2i
1 i
1 i
1 i
1 1
2

c)

2 i 1 3i 2i 2 6i i 3i 2

1 2i
1 3i 2i 1 i
d)

1 2i

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

2i

5 5i
5 10i 5i 10i 2
5 15i
2i
2i
2i
1 2i
1 4
5

33

2 i 2 i 3 2 i 5 4 4i i 2
i 4 i
4i i 2

107.

i 2 i

3 4i
13 16i
13
16

2i i 2
2i 1
1
2 i
1 4i
17
17
17

30 50

i
17 17

2x i
4 x 14 xi 2i 7i 2 4 x 7 2 14 x

i
2 7i
53
53
53
2 14 x
1
Para ser um nmero real, tem-se
0 x .
53
7

108.
a)

1 i

1 i 2

1 i

1 2i i 2

1 i 2i 2i 2 2 2i
1 1

i
4
4
2 2
2i

b)
2

1
1


1 i 2 3i
2 3i 2i 3i 2
24
10
6
5

i
676 676
169 338

1
1
1
24 10i

2
2
24 10i
676
5 i 25 10i i

c)
2i 2 2i
4i 4i 2
4 4i
4 4i 16 8i 16 8
8 4

i i
i 2 i 1 i 2i 1 1 i 2i 2 1 i 1 3i
10
10 10
5 5

109.
Seja z a bi em que a e b so nmeros reais, tais que z 0
z z a bi a bi a bi 2 a bi 2 a2 2abi b 2 i 2 a2 2abi b 2 i 2

z z a bi a bi a2 b 2
a2 b 2
a2 b 2

a2 b 2 a2 b 2
a2 b 2

2 a2 2 b 2
a2 b 2

110.

1 2i 3 i i 6 i 7
3i

3 i 6i 2i 2 i 2 i 3 1 7i 1 i 2 6i 6i 18i 2
2

2 i
3i
3i
3i
9
3

111.
Para ser soluo basta verificar a igualdade.

1 3i 2

1 6i 9
8 6i
4 3i
4 3i 4 3i 4 3i
2
2
2
Ento, 1-3i soluo da equao.
1 3i 5

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

34

112.
Para ser zero do polinmio, o resultado da substituio de x por 3-2i zero.

3 2i 2 6i m 0 9 12i 4 6i m 0 m 5 18i

113.
a) z 2 16 0 z 2 4i 2 0 z 4i z 4i 0 z 4i z 4i

S 4i , 4i

b) z 3 z 0 z z 2 1 0 z 0 z 2 i 2 0 z 0 z i z i
S i ,0, i

c)

2 3i z 6 5i z 6 5i
2 3i

6 5i 2 3i z 12 18i 10i 15 z 3 28 i
2 3i 2 3i
13
13 13
3 28
S

i
13 13

d)
2 z i 25 2 i iz 2 z iz i 2 i z2 i 2i 1 z
z

2i 12 i
2i 1
z
2 i 2 i
2i

4i 2 2 i
4 3
z i
5
5 5

4 3
S i
5 5

e) Seja z x yi x, y R

i x yi 2 x yi 1 i ix y 2 x 2 yi 1 i y 2 x x 2 y i 1 i
y 2 x 1 y 1 2 x
x 1

x 2 y 1
x 21 2 x 1 y 1

Ento, z 1 i .

S 1 i

f) Seja z x yi x, y R

5 x yi x yi 12 6i 5 x 5 yi x yi 12 6i 6 x 4 yi 12 6i
x 2
6 x 12

3
4
y

6
y

3
Ento, z 2 i .
2
3

S 2 i
2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

35

114.
1

-1

-4

1
0

0
4

4
0

z 3 z 2 4 z 4 0 z 1 z 2 4 0 z 1 z 2 2i 2 0 z 1 z 2i z 2i

Os vrtices do tringulo so os pontos A, B e C de coordenadas (1, 0), (0, 2) e


(0, -2).
BC 4
AB AC 12 2 2 5

O permetro do tringulo 4 2 5 .
115. Seja w x yi , ento, iw y xi , i 2w x yi e i 3w y xi . Considerando
A, B, C e D os afixos de cada um dos complexos, tem-se: OA x, y ,
OB y, x , OC x, y e OD y, x .

[ABCD] um quadrado, pois as suas diagonais so perpendiculares e bissectam-se no ponto O.


116.
161.1 a)

2 1 2i 4 4
3 4 3 2i

1 2i 2

1 8

3i

b)
2i1 2i i154
2 3i

116.2

2i 4 i 2 2 3i 4i 2
22

3 3i 2 1 2i 1 4 3i 1 4 3i 2i 8 3i 2

3 2

3i 2 10 5 3i 10 2 3 4 5 3

i
7
7
7

z 3 9 bi 9 bi 1 2i 9 18i bi 2bi 2 9 2b b 18

i
z1
1 2i
5
5
5
5

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

36

2
2
z3
9 2b
b 18
5 2

5 2 , ento,
z1
5

81 36b 4 b 2 b 2 36b 324


50 5b 2 405 1250 b 2 169 b 13
25

117. Para que w pertena bissetriz dos quadrantes mpares Re w Imw , ento,

12 ki 5 2i

60 24i 5ki 2ki 2 60 2k 5k 24

i
29
29
29
29
60 2k 5k 24
36
Re w Imw

7k 36 k
29
29
7

118. Se z x yi ento z 1 x 2 y 2 1 x 2 y 2 1
1 x yi

1 x yi

1 x 2 y 2 1 x 2 y 2 1 2x x 2 y 2 1 2x x 2 y 2

2 x2 y2 2 4

119.
a) r 12 12 2; tg

1, ento, as coordenadas polares so 2 ,


4
1

b) r 8 2 2; tg 1, ento, as coordenadas polares so 2 2,


4

c) r 4 2; tg

1
3

3

, ento, as coordenadas polares so 2,
3
6

120.

1
3

A 2 cos , 2sen , ento, z 2 2


i 1 3i
3
3
2
2

7
7
2
2

B 2 cos
, 2sen
2
i 2 2i
, ento, w 2
4
4
2
2

121.
a)

12 12

1 i 2cis
b)

2 ; tg

1
3
1; 2. Q , ento, por exemplo,
.
4
1

3
4

4 2; tg 3; 4. Q , ento, por exemplo,


1 3i 2cis
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

37

3
c) 2i 2cis

d)

4 2; tg 1; 3. Q , ento, por exemplo,

2 2 i 2cis

5
.
4

5
4

e) 3 3cis 0
f)

2i
2i1 i

1 i
1 i
2

2; tg 1; 1. Q , ento, por exemplo,


1 i 2cis

.
4

122.

3
3
2
2

2 2i
a) 2 cos
isen
i
2
4
4
2

1
3
2
2
i
b) cos
isen

2
2
3
3
c) 3i
d) -5
123.
a) Escrever w na forma trigonomtrica

4 2; tg

3
5
; 2. Q , ento, por exemplo,
.
6
3

5
w 2cis

6
5
5
2cis 2cis

2k , k Z
6
6
5
Como 0, 2 , ento,
.
6
11
5


2k , k Z
b) 2cis 2cis
6
6

11
.
6
5
5
2k , k Z
c) 2cis 2cis

6
6
7
Como 0, 2 , ento,
.
6
Como 0, 2 , ento,

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

38

124.

B
124.1 Se OB AB , os tringulos [OAB] e [OAB] so issceles, ento, AO
Ento, z1 6cis


3 2 3 2i , z 2 6cis 3 2 3 2i e
4
4

z 3 3 2cis 0 3 2 .
124.2 O tringulo [OAA] retngulo em O, ento, a rea

66
18 .
2

125.
a) 3cis

3cis ; 3cis 3cis 3cis


2
2
2
2
2

b) 3 3cis ; 3cis 3cis ; 3cis 3cis 0


5
c) 4 2; tg 1 3 Q ento 2 2 i 2cis
4

2cis

5
5

5
5

2cis
2cis
2cis
; 2cis
4
4
4
4
4

126.
a) 2cis

2cis 2cis
5
5
5

2
2

b) 3 cos
isen
7
7

c) sen

10

i cos

2
3 cos

2
isen

2
3cis



2
cos isen cis

10
2 10
2 10
5

127.
a)

4
3
7

.
12

b)

2k , k Z

2k , k Z

como , tem-se
c)

7
2k , k Z como , tem-se
12

2k , k Z

4
11
2k , k Z
2k , k Z
5
4
20

11
.
20
2k , k Z como , tem-se

128.
a)
b)

k , k Z

k , k Z

2k , k Z

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

2k , k Z como 0,2 tem-se

39

11
.
6
5
11
13
c)
2k , k Z
2k , k Z
2k , k Z
3
6
6
3
6

como , tem-se

.
6
3
3
13
k , k Z
k , k Z
k , k Z como
d)
3
4
4
3
12
13

ou
.
0,2 , tem-se
12
12
129.
a) z 3 2i 2cis

2
z1 z 3 4cis
4cis
2
10
5
b) z 2

5 3

5 2 100 10; tg

3
2. Q , ento, por exemplo,
3

5
.
6

z 2 10cis

5
6

37
5 2
z 2 z1 20cis

20cis
5
30
6

c) z1 z 2 2cis

3
5
3 5
7
10cis

20cis
20cis

5
6
6
5
30

4 2
4

d) z12 i 22 4cis
i 4cis
4cis
5
5
5

130.
130.1 A cis 0; B cis
130.2 w 3cis

;C cis

2
4
5
; D cis ; E cis
; F cis
3
3
3

131.
a) z 2 2 2; tg 1 1 Q ento z 2 2 2cis

z1

z2

2cis

2 2cis


cis
cis
2
12
2 3 4

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

40

b)

iz 1
z2

cis

2cis

3 2 cis 5 2 cis 13

4
2
12
2 2 6
2 2cis
4
2

1 3i
c) z1 2 cos isen 2 i
3
3
2

1 3i 3i
i 2 2cis

cis

2 2cis
2
4

cis 0

2 2cis

7
4

7
cis
cis

4
4
2 2 4
1

132.
w1 2; tg 1 1 Q ento w 1 2cis

2
2cis
1

3
i

3
i
2
2
3
3
4
12


cis
2





3 3
3cis
3cis
3cis
3cis
3cis
2
2
2
2
2
2 3 7 2 3
7
7 2 3
3
1
3

cis
isen
i 1
i

cos

3
3
6
6
3 2
2
3
6
2cis

2cis

2cis

133.
133.1

2 i 2

1
4 4i i 2
i

2
i

i
2
2
2cis
2

i
4
2
2

3 4i
2 2i

3 4i

2 2i
4

3 2 3 2i 4 2i 4 2i 2 4i 7 2
2 4

i
4
4
4

133.2 w 5 , ento, w 5cis


i

cis

cis
5
2

5cis

134.
134.1 z1 2 i 2 i 4 i 2 5 5cis 0
z1
5cis 0

25 cis
1
z2
7
cis
5 7

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

41

134.2
OA OB AB 2

h 2 12 2 2 h 3
tg

1
3

; z 2cis
3
6

135.

a) z1 z 2 5cis e para ser um nmero real


3

k , k Z

3
5
2
ou

3
3

b)

5 2 5 2

i
2
2
exemplo,

5cis

k , k Z e como 0,2 tem-se

25 25

25 5; tg 1 4. Q , ento, por
2
2

5 2 5 2

i 5 cis
2
2
4

e, sendo assim, tem-se

3 5 cis 5cis 5cis 2k , k Z 7 2k , k Z

cis
3
4
12
4
3

4
7
como 0,2 tem-se
.
12
c) z 2 5cis 5 cos i5sen , ento,
z1

5 cos 5 5sen 0 cos 1 sen 0


3
3
3
3

2
2k , k Z
2k , k Z
3
3
4
como 0,2 tem-se
3

136.
136.1 Como [BC] e [AD] so paralelos, ento, ABO
AB

3
tg

3
3

3 , ento, a rea do retngulo 6 3 .

136.2 OC 3 2

3 2

12 2 3

Na forma algbrica 2 3i
136.3 OC OB 2 3 e

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

, ento, w 2 3cis

42


, ento, z cis
4
4

137. z cis

cis

cis


cis i pertence ao semieixo positivo imaginrio.
2

138.

5
2
2

5
a) 2cis 32cis 32

i 16 2 16 2i
4
2
2

3 i 2; tg

b)


2cis
6

10

4. Q , ento, por exemplo,


6
3

1
3
5
1024 cis
i 512 512 3i
1024
2
3
2

3
c) i 51 i 3 i cis
2

2cis
6

cis
2

3
2cis

2
6

1
1

4
28
4
2 7 cis 7
cis
cis

3 128 3 128 3

1 1
3
1
3

i

128 2
2
256 256

139. Seja z cis , ento,

cis 0

cis n
n

140. 1 i 2cis

; i cis

cis 0

cis n
n

cis n

cis n e

cis n


; 1 i 2cis
2
4

5
4 2
4

3 2 2
cis 2 2cis

2
4
4 2cis

141. z cis 0

, ento, como z 3 3 cis 3 e 0 3

2
no pertence ao 4. quadrante.

3
, o seu afixo
2

142. Seja z cis , ento, z 3 cis 3 cos isen 3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

43

cos isen 3

sen sen i

cos2 2sen cosi sen2 cos isen

cos 3 cos sen 3 cos

143.
143.1 i 27 i 3 i
1 i 2i
1 i

3
3
cis
cis
5
5


2cis
4 2cis 17

3
20
cis
5
n

9
9n

143.2 z w 2cis cis 2cis


2 cis
4
5
20
20

9n
40k
2k , k Z n
, k Z .
Para ser um nmero real positivo
20
9
Como n um nmero natural para k 9 tem-se o menor valor de n, ou
seja, n 40 .
n

144.
144.1 Para serem razes quartas do mesmo complexo z14 z 2 4 .
4

z14 2cis 4cis 4 e z 2 4 2cis


4cis 3 4
4
4

So ambos razes quartas de -4.


144.2 z 2 1 i , ento, AB 2 OA OB 2 e o permetro 2 2 2 .
145. Se a imagem geomtrica (-1, 3), o complexo 1 3i e

1 3i 4

1 6i 9i 2 1 6i 9i 2 8 6i 2 64 96i 36i 2 28 96i

So razes quartas de um mesmo complexo, porque os seus argumentos diferem


de

.
2

146.
1 i

1 i

2cis

4 cis cis
5
2cis
4
3 cis cis 2k , k 0,1, 2

3
3

Assim, as razes cbicas so: cis

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

; cis ; cis

5
.
3

44

147.

k
, k 0,1, 2, 3
2

3
As solues so: cis 0; cis ; cis ; cis
.
2
2

2k
3

a) z 4 cis 0 cis

3cis
, k 0,1, 2
3
6

5
3
As solues so: 3cis ; 3cis
.
; 3cis
6
6
2

b) z 27cis

148. Se fossem razes cbicas do mesmo complexo, teramos:


z13 z 2 3 cis 3 cis 3 3 3 3 3 2k , k Z 0 3 2k , k Z
que uma condio impossvel.
Ento, no so razes cbicas de um mesmo complexo.

149. Os vrtices do pentgono so os afixos das razes de ndice 5 de um


determinado complexo.
2
4
Assim, A o afixo de 4cis 0 , B afixo de 4cis
, C afixo de 4cis
, D afixo
5
5
6
8
de 4cis
e E afixo de 4cis
.
5
5
150.
150.1 w

1 i i


1 i 2cis e como w 2 e
4

2k , k Z , pode-se concluir que w diferente de qualquer um

dos dois complexos.


150.2 Se so razes de um mesmo nmero complexo, tm o mesmo mdulo, ou
seja, z1 4cis

5
3 i
2
e z 2 4cis
4
2 3 2i
4cis
4
6
2
2
3
3

151.
2
23
2
3
151.1 D afixo de 3cis
e H afixo de
3cis
8
20
5
3
2 2
3cis

3cis
8
20
5
8

2
16

8
151.2 w 3cis
3 cis
5
5

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

45

2

3 3i 3 2cis ; 1 3i 2cis
3
4
3

8 16

48
24

3 cis
3 2cis 3 2 3 cis
48
5
4 3 25 2 187 4 3 25 2

4
5

cis

cis

2
4
4
3
4
6
20
2

4cis
2cis

3
3

3 25 2

cis
4
60

152.

a) z 16i 16cis 4cis k , k 0,1


2
4

3

As solues so: 4 cis ; 4cis
.
4
4
b) Seja z cis , ento,
z 3 z 3i 3 cis 3 cis 3cis
43

4 cis 2 3cis

4 3 2

2k , k Z

k , k Z

As solues so: 4 3cis

; 4 3cis

5
.
4

c)

z z 2 2i 0 z 0 z 2i z 0 z 2cis
As solues so: 0; 2cis

; 2cis

z 0 z 2cis k , k 0,1
2
4

5
.
4

d) Seja z cis , ento,

4 cis 4
3
3
2 2i 3 cis 5 2 2cis
3 2 2 5
2k , k Z
cis
4
4
3 2k
2

, k Z
20

As solues so:

5
3
11
19
27
7
2cis
; 2cis
; 2cis
; 2cis
; 2cis
.
20
20
20
20
4

e) Seja z cis , ento,

cis

cis cis cis 2k , Z

3
3
3
A soluo : cis

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

46

153.
153.1 Se o permetro 20, o lado do losango 5. Ento, a diagonal maior 8 e a
menor 6.
Assim, os outros vrtices do losango so -3, 3 e -4i.
153.2
2

2 4i
1 2i

z
z i 2i 2 z 2 i
2cis z 2 4i 2cis z 2 4i z
4
2
2
i
i

154.

154.1 Na forma trigonomtrica 1 i 2cis .
4
5

7
7

5
2cis
2cis
2cis
4 2cis

4
4
4
4

8 2cis 8 2

i3
cis
2
154.2 Se w soluo, verifica a igualdade

i z z cis

2cis

7
7
11
7
7

5
2cis
2cis
2cis
2cis
2cis
4
4
4
4
2
4

E como a igualdade verdadeira, conclui-se que w soluo da equao.


154.3 As solues so as razes de ndice quatro de w.
Qualquer uma das razes tem mdulo 4 2 , que o comprimento da
semidiagonal do quadrado. Assim, o lado do quadrado

l 2 2 2 l 4 8 , ento, o permetro 4 4 2 .
155.
155.1 A o afixo de 2i e ento w 2i 2 4i 2 4 .


2
155.2 A o afixo de 2cis ; B afixo de 2cis
2cis ; C afixo
3
6
2
2
2
de 2cis
3
6

.
2cis
6

Ento, A B 2 2 cos
mede 2 2sen

4 3
2 3 e a altura correspondente ao lado [AB]
2

3.

A rea do tringulo

2 3 3
3 3.
2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

47

1
156. i 54 i 2 1; i1245 i;i 234
1
i2

Os complexos so -1, i e -1, respetivamente, de argumentos e

.
2

3
157. i 6 i 1 i 2cis
4

158.
a)

b)

c)

159.
a) z 4

b) z 1 z 3

a) z 1 1 z 3

b) z 10

160.
C. A.
CO

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

12 32

10

48

161.

a) Circunferncia de centro no ponto de coordenadas 1,0 (afixo de 1) e raio 2.


b) Mediatriz do segmento de reta de extremos nos pontos de coordenadas 2, 0 e 0,2 ,
afixos de 2 e 2i , respetivamente.

c) Reta horizontal que passa no ponto de coordenadas 0, 1 (afixo de i ).

162.

a)

b)

c)

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

49

d)

163.
163.1. Sabe-se que o argumento positivo mnimo de z 2

2
. Ento, o argumento
3

2
.
3
2 6
163.2. O semiplano pretendido o conjunto dos pontos do plano complexo cuja distncia

mnimo positivo de z1 ,

ao afixo de z 2 inferior distncia ao afixo de z1 . Assim, o semiplano pode ser


definido pela condio z z2 z z1 .

1
3
7 7 3
3 1
2

i
i , vem
i e z2 7cis 7
Como z1 cis

2
2
2
2
2
2
3
6

z
164.

7 7 3
3 1

i z
i
2
2
2 2

a) Rez 2 , ou, z 3 z 1 , por exemplo.


b) Imz 4 , ou, z 2i z 6i , por exemplo.
c) Imz 2 Rez 1

165.
a)

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

b)

50

c)

166.

3 1
, b) Soluo: Ponto P de coordenadas
a) Soluo: Ponto P de coordenadas
2
2

Note que
c) Soluo: Ponto P de coordenadas 1,1

1 3
,

2 2

7
2
3
3

d) Soluo: segmento de reta de extremos de


coordenadas 1, 0 e 0, 0

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

51

167. condio I corresponde a figura (B); condio II, a figura (A) e condio III, a figura
(C).
168.

168.1 2 Rez 2 1 Im(z ) 1


168.2. Pela simetria do retngulo relativamente ao eixo real, o complexo que
necessariamente se encontra dentro do retngulo z .
168.3. A transformao geomtrica associada multiplicao de


um nmero complexo por cis uma rotao de centro
4
na origem do referencial e amplitude igual a

radianos.
4

169.
a)

b)

c)

d)

170.
a) Como 2cis

7
7
2 , a condio z 1 i 2cis

6
6

equivalente a z 1 i 2 .

51
DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

52

Circunferncia de centro 1 i e raio 2.

b) 3cis 3 e 5i 5 .
Ento, a condio dada equivalente a 3 z z 2Re(z ) 5 .
2

Como z z z , fazendo z x yi , vem, z

x 2 y 2 e Rez x .

Ento, a condio dada tem como imagem geomtrica o conjunto


definido em R 2 pela condio:

3 x 2 y 2 2x 5 3 1 x 2 2x 1 y 2 5 1 4 x 12 y 2 6
Coroa circular de centro no ponto de coordenadas 1, 0 com raios 2
e

6.

c) 1 3i z 2i 2 1 3i z 2i 2 2 z 2i 2 z 2i 1
Ento,

1 3iz 2i 2 0 argz 2i z 2i 1 0 argz 2i

d)

171.
a) A regio do plano definida pela condio
z 2 2 z 2 2i 2 z 2 2i 2 z 2 2i 2 z 2 2i 2
est representada na figura seguinte a sombreado.

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

53

Como cada circunferncia tem raio 2, o quadrado representado tem lado 4 (vrtices nos
centros das quatro circunferncias no centradas na origem) e, portanto, a sua rea
2
16 m .
A rea sombreada pode ser obtida retirando ao quadrado 4 quartos de crculo de raio 2,
ou seja, a medida da sua rea igual diferena entre a rea do quadrado e a rea de
um crculo de raio 2, ou seja, 16 4 .

b) A regio do plano definida por z 4 4i z Rez 0 Im(z ) 0 o tringulo


representado a sombreado na figura seguinte, cuja rea 8.

5
4
argz 2 i
Rez 2 o tringulo
6
3
representado a sombreado na figura.

c) A regio do plano definida por

As retas que limitam a regio sombreada podem ser definidas em R 2 pelas equaes

5
4
x 4 ; y 2 tg x 2 e y 2 tg
x 2 ,
6

3
que se intersetam nos pontos de coordenadas 2,1 ;

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

54

4, 2 3 2 e 4, 2 3 2 . Assim, considerando a base o lado vertical, a sua

medida

8 3
e a altura 2.
3

Portanto, a rea pedida

8 3
.
3

d) Setor circular de raio 2 e amplitude


2
4
4
rea igual a 3

2
3

2
.
3

As retas que limitam a regio sombreada podem ser


definidas em R 2 pelas equaes x 5 ;

y 2 3 x 2 e y 2 3 x 2 , que se
intersetam nos pontos A, B e C de coordenadas

5, 3

3 2 , 5, 3 3 2 e 2,2 ,

respetivamente.
Ento, a rea sombreada igual diferena entre a rea do tringulo [ABC] e a rea
2
4
6 3 3
4
do setor circular CAB, ou seja,
.
3 3
9 3
2
2
3
172. O mdulo 2 i

5 . O ponto de tangncia das duas circunferncias o afixo de

5 1i . Ento, o raio do crculo menor

5 1.

Ento, a condio pedida 2 2 i 2 z 2 5 1.


173.
a) [A BC] tem a mesma rea de [ABC], ou seja 4m 2 , porque o seu transformado pela
translao associada ao afixo vetorial de B.
b) [A BC] tem a mesma rea de [ABC], ou seja 4m 2 , porque o seu transformado pela
rotao de centro na origem e amplitude

radianos.
2

c) [A BC] tem igual a 36m 2 , porque o seu transformado pela composio de uma
rotao de centro na origem e amplitude

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

radianos e uma ampliao de razo 3.


3

55

174.
a) Sendo z M z N os nmeros complexos cujos afixos so M e N, pontos mdios de [AC] e
1
1
[CB], tem-se, z M z A z C e z N z B z C . Ento:
2
2
z zN
1
1
1
1
.
z M z N z A z C z B z C z A z B , donde M
z A zB
2
2
2
2
Portanto, os afixos vetoriais de z A z B e z M z N so colineares, ou seja, [AB] e [MN].

b)

zM z N
zM z N
1
1
MN 1

c. q. d.

2
2
z A zB
z A zB
AB 2

175. Como G, I e K so os pontos mdios de [AB], [CD] e [EF], respetivamente, tem-se:


1
1
1
z G z A z B , z I z C z D , z K z E z F . Ento, o centro de gravidade do
2
2
2
tringulo [GIK] o afixo do nmero complexo
1
z A z B 1 z C z D 1 z E z F 1 z A z B z C z D z E z F
2
2
2
2

Por outro lado, H, J e L so os pontos mdios de [BC], [DE] e [FA], respetivamente, pelo
que,
1
z B zC , z J 1 z D z E , z L 1 z F z A . Ento, o centro de gravidade do
2
2
2
tringulo [HJL] o afixo do nmero complexo
zH

1
z B z C 1 z D z E 1 z F z A 1 z A z B z C z D z E z F
2
2
2
2

Portanto os dois tringulos tm o mesmo cetro de gravidade, como queramos demonstrar.

Exerccios globais
(Pgs. 100 a 107)
Escolha mltipla
176. Opo (B).
O perodo de f

3
177. Opo (B).

3

Se , e sen 0 , ento, , , pelo que cos 0 , tg tg 0 e
2 2
2
sen sen 0 . Portanto, sen cos 0 .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

56

178. Opo (B).

AB 8 ; altura do tringulo relativamente a [AB] 4sen 4sen . Ento, a rea do


8 4 sen
16sen .
2
1
7
.
16sen 8 sen
2
6

tringulo

179. Opo (A).


Como

, tem-se limu n
n
2

180. Opo (D).


Dizer que x o mesmo que dizer que y

1
0 .
x

Portanto, o limite pedido igual a:

1
1
y
e y 1

y
2
cos
y
e y 1
e

1
1
lim
lim
lim

lim
1 2

2seny cos y y 0
y
1 2
y 0 sen 2 y
y 0
y 0 seny
y
y
181. Opo (D).

3

A medida da rea do quadrado 1 sen
. A medida da rea do setor circular
2
3

12
2

. Ento, a medida da rea cor de laranja

3
.
2
6

182. Opo (A).


Como cosx senx cosx
183. Opo (A).

f x cos x 2 x 2 2x cos x 2

184. Opo (C).

lim cosax 0 cos a 0

x
4

2

0 , o mesmo acontece com a 1, porque a
Tomando a 1, tem-se cos
4
2

funo cosseno par.


Tomando a 2 , tem-se cos 2 cos 0 .
4

Tomando a 4 , tem-se cos 4 cos 1 0 .


4

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

57

185. Opo (A).


Por simetria do crculo trigonomtrico em relao ao eixo Oy, tem-se senx sen x .

7
.
8

186. Opo (D).


f x 1 tgx 1 x

k , k Z e f x tg x

1
cos2 x

1
1

Ento, f
2.
1
4 cos2
4
2
Assim, o declive da reta s 2. Como s passa na origem, a sua equao reduzida

y 2x.
187. Opo (A).

7 e x e x e x 0, x [1,3] .

188. Opo (B).


A funo f contnua em , 0 e em 0, , porque em qualquer dos intervalos o
quociente de duas funes contnuas.
lnx 1
lnx 1

lim mx lim
k k lim
k 1
x
x
x 0
x 0
x 0

cos 2x
sen y
sen2x
sen2x
2

lim mx lim
lim
2 lim
2 lim
2 1 2
x
x
2x y 2 x y 0 y
x 0
x 0
x 0
x 0
f 0 3 k 2
lim mx lim mx k 1 2 k 1

x 0

x 0

Se k 1, f 0 3 12 2
Portanto, a funo f contnua se k 1.
189. Opo (A).
z z x yi x yi x x y y i 2 yi
190. Opo (D).

a 2i 2 a 2 4ai 4i 2 a 2 4 4ai
191. Opo (C).
Como o afixo vetorial de z w igual soma dos afixos vetoriais de z e w , a imagem
geomtrica de z w z 3 .
192. Opo (A).

x 2 1 xi 2 i 3 x 2 1 xi 2 i x 2 1 2 x 1 x 2 1 x 1 x 1

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

58

193. Opo (B).


Se z um imaginrio puro no nulo, ento z ai, a 0 .

1 ai
1
1
i
Im
Im Im
;
2
z
z
a
im

1
i
Re Re 0 ;
z
a

z 2 ai 2 a 2 Im(z )2 .
194. Opo (D).

195. Opo (B).


4


2cis
4

2 4 cis 44 4cis 4

4 4i 4 4i i 4i 4i 2

4 4i
i
1
i2

196. Opo (B).


Um nmero complexo z tem imagem geomtrica no interior da circunferncia de centro na
origem e raio 1 se soluo da condio z 1.

2cis
7

27 1 ;

1
1
cis 1; 1 i 2 1; i 1 .
3 5 3

197. Opo (B).

i 4n i 4n 1 i 4n 2 1 i i 2 1 i 1 i
198. Opo (A).
Se a imagem geomtrica de w pertence bissetriz dos quadrantes mpares e Rez 0 ,



ento, z na forma trigonomtrica da forma w cis e w cis . Portanto:
4
4

w


cis cis i .
w
4
4

2
199. Opo (B).
Se w pertence parte negativa do eixo real, w da forma w cis , ento, as razes
quadradas de w so

k , k 0,1, ou seja,
2

cis


cis e
2

3
, ambos
2

cis

imaginrios puros.
200. Opo (B).
argzi argz

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

59

Ento, se 0 argz

argzi

argzi

2
.
3

201. Opo (A)


Como z z 0 2Rex 0 Rez 0 , esta a condio que define no plano complexo
o eixo imaginrio.
202. (A)
A opo (D) est excluda porque os complexos apresentados no tm o mesmo mdulo.
3

3
7
21
7
7 3

e 2cis
, como
8cis

4 , tem-se que
2cis 8cis
8cis
2
2
6
6
2
2
2

e 2cis
so razes cbicas do mesmo nmero
2cis 2cis
. Portanto, 2cis
2
6
6
2

complexo.
203.
203.1 Opo (D)

2k
z 6 64cis
, k 0,1,2,3,4,5 (frmula de Moivre).
6
12
Ento, possveis argumentos distintos das razes sextas de z so:
5 9 13 21
.
;
;
;
,
12 12 12 12 12
6

203.2. Opo (C).


Se A e B so dois vrtices consecutivos do hexgono regular que tem como afixos
2

as imagens geomtricas das razes ndice 6 de z 64cis , ento, AO B

6
3
2

. Como o mdulo das razes sextas de z 6 64 2 , a medida da rea do setor

circular AOB 3

22
2

2
.
3

204. Opo (D).


A condio z 1 z i define a mediatriz do segmento de reta de extremos nos afixos de
1 e i , ou seja, a bissetriz dos quadrantes pares. Assim, ficam excludas as opes (A) e
(B). Por outro lado, a parte real de z tem de ser superior ou igual a 1, o que exclui a opo
(C) (no segundo quadrante Re(z ) 0 ).

Exerccios globais
(Pgs.103 a 107)
Resposta aberta
205.
205.1 f (x) 2 cos x e, ento, m f 0) 2 cos 0 1.

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

60

Como f(0) 0 , ento, a equao reduzida da reta tangente y x .


205.2 Como 1 cos x 1, x R , tem-se 1 f (x) 3, x R , ou seja,
f (x) 0, x R e, ento, f estritamente crescente e no tem extremos.

205.3 f(0) 0 , ento, 0 zero de f. Como f contnua e estritamente crescente,


no existem outros zeros.
205.4 f (x) senx
f (x) 0 x k , k Z

No intervalo 0, 3 temos os zeros e 2 .


x
f (x)
f

0
n.d.
n.d.

0
p.i.

2
0
p.i.

3
n.d.
n.d.

Ento, existem dois pontos de inflexo de coordenadas , 2 e 2 , 4 .


206.
206.1 O ponto A tem coordenadas 4 cos, 4 sen .
Como o tringulo [AOD] issceles, tem-se que AD 2 4 cos .
BC 6 e a altura do trapzio 4 cos .

6 8sen
4 cos 3 4 sen 4 cos 12 cos 16sen cos 12 cos 8sen2
2

2

86 2
206.2 A 8sen 12 cos 8 12
2
4
2
4

206.3 A funo A contnua, em particular contnua em , , intervalo
4 3

contido no seu domnio.

3
1


A 8 6 2; A 8sen
12 cos 8
12 4 3 6
3
3
2
2
4
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

61



A 16 A , ento, pelo Teorema de Bolzano, existe um valor no
3
4


intervalo , para o qual a rea 16.
4 3

206.4 Para que o trapzio seja retngulo, o ponto D tem ordenada

. Assim,

como D pertence circunferncia, tem-se


x 2 (2)2 16 x 12 2 3 .

Deste modo, a altura do trapzio 2 3 , ou seja,


4 cos 2 3 cos

3

e, como 0, , conclui-se que .
2
6
2

207.

tgy
tg(3x)
tg(3x)

lim
3 lim
3 1 3 3
x
x 0
x 0 3 x
y 0 y

a) lim

Mudana de varivel:
y 3x
x 0; y 0

b)

tg(x)
tg(x)
x lim
lim
lim
x 0 tg(x) x 0 tg(x)
x 0
x

tg(x)

x lim tg(x) lim tg(x)

tg(x) x 0 x
x 0 x

tgy
tgz
lim
lim

y 0 y z 0 z

Mudana de varivel:
y x
x 0; y 0
z x
x 0; z 0

c) lim

x 0

sen x
ex 1

senx
x 1
lim
lim
x 0 e x 1
x 0 e x 1
x
senx

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

62

senx
seny
seny
seny
lim
lim
lim
1
y
x x
y 0
y 0 y
y 0 y

d) lim

Mudana de varivel:
y x
x ;y 0

cos 2y
2seny cos y
sen2y
2

lim
lim
lim
lim

y
y
y
y 0
y 0
y 0
x

x
e)
4
4
seny

2 lim
cos y 2
y 0 y

cos2 x

Mudana de varivel:
y x
x

;y 0

208.
sen(2x)
seny 2
sen(2x) 2 2
lim
lim

5x
5 5 y 0 y
5
x 0
x 0 2 x

a) lim

Mudana de varivel:
y 2x
x 0; y 0

x2
x 2 2senx
senx
lim
2
2 0
x
x
x
x x

b) lim

x
x3
x 2
0
lim

1 0
2
x 0 sen2 x x 0 senx 2 cos x

c) lim

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

63

d)

sen3x

sen3x

ln 3 x
3
sen3x
lim

ln
3
x
x 0 3 1
x 0 e
x 0 e
1 x 0 3x
1 ln 3
3
3
seny
z
lim
lim

z
y 0 y
z 0 e 1 ln 3 ln 3
lim

lim

x ln 3

lim

Mudana de varivel:

y 3x
x 0; y 0
z ln 3 x
x 0; z 0

e)

1 cos y 1 cos y
1 cos x
1 cosy
1 cos y
lim
lim
lim

y
y
y 1 cos y
x x
y 0
y 0
y 0
lim

1 cos2 y
seny
seny
1 0 0
lim

1 cos y
y 0 y 1 cos y y 0 y

lim

Mudana de varivel:
y x
x ;y 0

f)

x
lim
2 0;

tgx

x
x
0
lim
2 0 ento lim

tgx

tgx

x
x
2

2senx cos x

senx
2 lim
cos x 2
g) lim sen(2x) lim
x
x
0
0
x 0 x
x

seny
senz
x
lim

seny lim
h) lim sen lim
2 z 0 z
2
x y 0 2 y
x 2
2 y 0 y

Mudana de varivel:
1
x
x ; y 0
z y
x 0; z 0

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

64

i) lim

x 1

senax 1
x 1

senay
senay
senz
a lim
a lim
a
y
ay
y 0
y 0
z 0 z

lim

Mudana de varivel:

y x 1
x 1; y 0
z ay
x 0; z 0

j)

2
sen2y

lim 2 x 1sen lim 1sen2y lim 2


sen2y
x y 0 y
y
x

y 0

seny
lim 4
cos y sen2y 4 0 4
y
y 0

Mudana de varivel:
1
x
x ; y 0

209.
f (x) 5sen(5x); f (a) 3 5sen5a 3 sen5a

3
5

4
3
cos (5a) 1 cos5a
5
5
2

Como 0 a

10

0 5a

f(a) 2 cos(5a)

, ento, cos(5a)

4
5

14
5

14
15a 14
3a b b
e a equao reduzida pedida
5
5
15a 14
y 3x
5

Ento, tem-se

210.
a) f (x) 3 cos x 5 2sen2x 3 cos x 10sen(2x)
b) f (x) x senx senx x senx x cos x

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

65

c) f (x) e x tg 3x
3

cos2 3x
3

ex

d)
1
2

f (x) cos x

2 senx cos x tgx


2 senx 2

2 senx senx 1 sen2 x


cos2 x 2 senx 2

e) f (x) 2

f) f (x)

2 senx

senx
2
2 senx senx cos2 x
cos x

2 senx 2
cos2 x 2 senx 2

2 sen3 x
cos2 x 2 senx 2

cos x senx senx cos x cos x 2 cos x

senx
sen2 x
sen3 x

2senx cos x
2 1 cos2 x

senx cos x
1 cos2 x

211.
x senx
senx
x senx

lim
lim 1
1 1 2
x
x x 0
x
x 0
x 0 x

211.1 lim

211.2 f (x) 1 cos x; f (x) senx


f (x) 0 x k , k Z

3
No intervalo , tem-se os zeros 0 e
2 2

f (x)
F

2
+

0
+

0
0

3
2
+


O grfico de f tem a concavidade voltada para cima em , 0 e em
2

3
, 2 e voltada para baixo em 0, . Existem dois pontos de inflexo de
coordenadas 0, 0 e , .

211.3. f(x) g(x) senx cos x x

k , k Z

5
3
No intervalo , as solues so
e
.
4
4
2 2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

66

212.
212.1
a) f (x) e x cos x e x senx e x cos x senx

f (x) 0 e x 0 cos x senx x

k , k Z

5
7
3
3

Como x 2 , , os zeros so
.
,
, e
2
4
4
4 4

x
f (x)
f

+
m

7
4
0
M

3
4
0
m

f 2 e 2 cos 2 e 2

7
f
e
4

7
4



f e 4 cos
4
4
3
f
e
4

3
f
2

0
M

3
2
+
M

7
4

mximo relativo.

5
f

5
4
0
m

mnimo relativo.
2 e

7
cos

5
e 4

3
4

2 e4
2

3
cos

mximo relativo.

2
5
e 4

5 2
cos

2
4

3
e 2 cos

2 e 4

mnimo relativo.

mnimo relativo.

0 mximo relativo.

b)
f (x) e x (cos x senx) senx cos x e x e x cos x senx senx cos x 2senx e x
f (x) 0 senx 0 x k , k Z

Como x 2 , , os zeros so 2 , , 0 e .
2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

67

x
f (x)
f

0
p.i.

0
+

0
p.i.

0
p.i.

3
2
+

Os pontos de inflexo tm coordenadas , e ; 0,1 e , e .

212.2

213.
213.1 A rea da superfcie terrestre 4r 2 .
Assim, pretende-se:
f r 2 2r 2 1 sen r 2 1 sen

2k

5
2k , k Z
6

1
1
sen
2
2


Como 0, , o valor pedido .
6
2
213.2 Como o tringulo [ACN] rectngulo, tem-se que:
sen

r
r
r
r
CN
rh
h
r , onde h a
sen
sen
sen
CN

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

68

distncia da nave superfcie da Terra.


A uma velocidade de 200 km/h, ao fim de t horas a distncia superfcie
ser 200t km, ou seja,
r
r
r
e, ento,
h 200t
r 200t
200t r sen
sen
sen
200t r
a rea visvel, em funo de t :

400 r 2t
r

2 200t r r
2r 2 1

.
2r
200t r
200t r
200t r

213.3 h 400 , ento, t 2


g (t)

400 r 2 r 200t 200 400 r 2t

r 200t 2

A velocidade pedida g (2)

400 r 3 80000 r 2t 80000 r 2t

r 200t 2

400 r 3

r 400

400 r 3

r 200t 2

km2/h.

400 r 2t
400 r 2t
lim
lim 2 r 2 2 r 2 .
t r 200t
t 200t
t

213.4 lim

medida que o tempo decorre e a nave se afasta, a superfcie visvel


metade da superfcie terrestre.

214.

214.1 lim f(x) lim xe x 2x e 1 2


x 1

x 1

1 seny
senx 1
seny
lim 2
2 e 1
lim 2
lim f(x) lim 2

ex 1 y 0
ey y 0
e
y
x 1
x 1

Mudana de varivel:
y x 1
x 1; y 0

Como lim f(x) lim f(x) f(1) , conclui-se que f contnua em x 1.


x 1

x 1

xe x 2x
f ( x)
xe x 2x
022
lim
lim

x
x
x x
x
x x

214.2 m lim

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

69

b lim xe
x

2x 2x lim xe
x

ex
lim
lim
x e x
x x
x

A reta de equao y 2x assntota oblqua do grfico de f.


215. f (x) cos x , ento, ms f (0) cos 0 1.
f(0) 1 sen0 1 , ento, y x 1 a equao reduzida da reta s.

Como r perpendicular a s mr 1.
Se a reta r tangente ao grfico de f num ponto de abcissa a a 0, 2 , ento,
f (a) 1 cos a 1 a 2k , k Z

No intervalo 0, 2 tem-se a e como f 1 sen 1

1 1 b b 1 e a equao reduzida da reta r y x 1 .


x 1 0 x 1, ento, A tem coordenadas 1, 0 .
x 1 0 x 1 , ento, B tem coordenadas 1 , 0 .

1
x

2
, ento, C tem coordenadas

y x 1
__________
y 1

, 1 .
2 2

A rea do tringulo [ABC]

1 2
2
2

2
2

1 1 .
2
2
4
2

216. f (x) a cosax


f (0) a cos 0 a e f 2 a cos2a

Como mr a e ms a cos2a , para que r e s sejam perpendiculares, tem-se


que
a cos2a

1
1
cos2a
a a0
a2

Utilizando a calculadora, basta encontrar a abcissa do ponto de interseo das


1
3
funes y 1 cos2x e y 2
no intervalo , 2 .
2
2
x

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

70

Ento, a 1,7 .
217.
a) 5 2i 2 3i 6i 7 5i
b) 3 4i 1 2i 3 6i 4i 8i 2 11 2i

c) a bi 2 a 2 2abi b 2i 2 a 2 b 2 2abi

d) i 3 i 2 i 9 6i i 2 i 8 6i 8i 6
e)

3 i 3 i 1 i 3 3i i i 2 2 4

i 1 2i
1 i 1 i 1 i
1 1
2 2

f)

2 2 3i 6i
2

i
2
3i
9
3
9i

g)

7 i 2 i
7 i3
14 7i 2i i 2
15 5
3i
3i
3i
i 3i 3 4i
2 i 2 i
2 i
5
5 5

h)

2i 2
3 4i

4 3 4i
4i 2
12 16i
12 16

i
3 4i 3 4i 3 4i
9 16
25 25

218.
a) Seja z x yi , x, y R , ento,

z z x yi x yi

x Rez e
2
2

z z x yi x yi 2yi

y Im( z) .
2i
2i
2i

b) Seja z x yi , x, y R

z z x yi x yi 2yi 0 y 0 Im(z) 0

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

71

219.
219.1
a) z1 3 yi
b) z 2 3 2i
c) z1 z 2 2 y i
d) z1 z 2 3 yi 3 2i 9 6i 3yi 2yi 2 9 2y 6 3y i
e)

f)

z1
3 yi 3 2i 9 6i 3yi 2yi 2 9 2y 3y 6
3 yi

i
z 2 3 2i 3 2i 3 2i
13
13
13
z1
z2

3 yi 3 2i 9 6i 3yi 2yi 2 9 2y 3y 6
3 yi

13
13
13
3 2i 3 2i 3 2i

219.2
a) z1 z 2 3 yi 3 2i 3 3 y 2 que impossvel.
b) z1 z 2 3 yi 3 2i 3 3 y 2 y 2
c) z 2 z1 3 2i 3 yi 6 2 y i 6 2 y i
Para ser um nmero real, tem-se 2 y 0 y 2 .

d)

z1
3 yi 3 2i 9 6i 3yi 2yi 2 9 2y 6 3y
3 yi

i
z 2 3 2i
13
13
13
13
Para ser um imaginrio puro no nulo tem-se:

9 2y
6 3y
9
9
0
0 y y 2 y
13
13
2
2
220.
a) 2 mi 4 4 m 2 4 4 m 2 16 m 2 12 m 12 m 2 3
Aps a verificao, conclui-se que m 2 3 ou m 2 3 .
1
1

b) 3 i 1 i 4 1 i
m

Para ser um nmero real, tem-se 1

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

1
0 m 1 0 m 0 m 1.
m

72

c) 2 mi m 2i 2m 4i m 2i 2mi 2 4m 4 m 2 i
Para ser imaginrio puro, 4m 0 m 0 .
d)

m i m i 2 i 2m mi 2i i 2 2m 1 m 2

i
2 i 2 i
2i
5
5
5

Para ser um imaginrio puro, tem-se

e)

2m 1
1
0m .
5
2

m i 2m 1 m 2

i
2i
5
5
Para ser um nmero real,

m 2
0 m 2 .
5

221.
a) x 3 8 y i 3 4i x 3 3 8 y 4 x 0 y 4
b)
x y 5
x 5 y

xy 6
5 y y 6

x y xy i 5 6i

_______

y 5 y 6 0

_______

y 2 y 3

x 3 x 2

y 2 y 3

222.
a)

iz 2 3z iz 3z 2 zi 3 2 z

2
2 3 i
3 1
z
z i
3i
10
5 5

b) Seja z x yi , x, y R
2 z i z 1 2i 2x yi ix yi 1 2i 2 x 2yi xi yi 2 1 2i
2 x y 1
2 x y 2y x i 1 2i

2y x 2

Ento, z

y 1 2 x

2 1 2 x x 2

______

3x 4

y 3

x 4

4 5
i.
3 3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

73

c) z 2 z 2 0 z

1 7
1 7i 2
1
7
1
7
z
z
iz
i
2
2
2
2
2
2

d)

3i 2 i
iz 2
3i 2
3 4i iz 2 3i 4i 2 iz 3i 2 z
z
z 3 2i
i
i
i2

223.
a) 3 3cis
b) 4i 4cis

c) 3 3i 18 3 2

tg 1 4. Q , ento, por exemplo,


3 3i 3 2cis .
4

d) 2 3 2i 16 4

tg

3
5
2. Q , ento, por exemplo,
.
6
3

5
2 3 2i 4cis
6

e)

2

2i 2cis
i
2

f) 2 2 3i1965 2 2 3i

2 2 3i 16 4

tg 3 1. Q , ento, por exemplo,

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

.
3

74


2 2 3i 4cis
3

224.

a) 2sen 2i cos 2sen i cos 2 cos isen 2cis


2
2
2

b) 3 cos 3isen 3 cos isen 3cos isen 3cis


c) cos isen cos isen cis
3

d) sen i cos cos


isen
cis

2
2
2

e) sen x i cos x senx i cos x cis


x
2

f)

sen2

1 2sen
2
tg i tg i tg i tg 2 2tgi i 2 tg 2 1
2tg

i cos
cos i
1
1
tg i
tg 2 1
tg 2 1
tg 2 1 tg 2 1
2
cos2
cos
sen2 cos2 2sen cos i cos2 isen2 cos 2 isen 2 cis 2

225.
225.1
z1 i 2013

2i

a)

3 2i i

2i

3 i 2i
4i 2

2 3i 2i 2
1
3

i
4
2
2

b)

z1 2 z 2 3

1 4 3i 8 1 3 i
3 2i 2cis
3 4 3i 4i 2 8cis
2
2
9

i
i
i

3
2
1 4 3i 4 4 3i
3

3i
i
i
c) Sabe-se que os afixos das razes quartas de w so vrtices de um quadrado.
cis

Ento, z1 i 2 3i ; 2 3i i 3 2i ; 3 2i i 2 3i so as
outras razes quartas de w.

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

75

226.
226.1 z w 2 i 3 i 6 2i 3i i 2 7 i

z w 2 i 3 i 5 5

226.2

Sejam A, B e C os afixos de z, w e bi, respetivamente.


Ento, A[ ABC] 20

227.

A B b 1
20 5b 1 40 b 7 .
2

1 z w
1 z w
1 z w
1 z w
1 z w

1
z w
w
w

z
1

w
w z
z1
z 1
1 1
z

2
zz
z

228.
228.1

-4

25

-100

5i
-4+5i

-25-20i
-20i

100
R=0

5i

228.2 x 3 4 x 2 25x 100 x 5i x 2 4 5i x 20i

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

76

x 2 4 5i x 20i 0 x
x
x

4 5i

4 5i 2 4 20i
2

4 5i 16 40i 25i 2 80i


4 5i 16 40i 25i 2
x

2
2
4 5i

4 5i 2
2


x 4 x 5i x 4cis 0 x 5cis
2

229.
229.1

-1

16

-16

1
0

0
16

16
R=0

z 3 z 2 16z 16 z 1 z 2 16


z 2 16 0 z 2 16 z 16i 2 z 4i z 4i z 4cis z 4cis
2
2
n
229.2 z 2 z 3 5i cis
4

n
5cis cis
2

n
5cis

Para que a sua imagem geomtrica pertena bissetriz dos quadrantes


mpares e esteja no 3. quadrante, tem-se que:

n 5

2k , k Z n 3 8k , k Z n 3 8k, k Z
4
4

Como se pretende o menor nmero natural, n tem-se, para k 0 , o valor


pedido, n 3 .

229.3 Se so vrtices consecutivos de um quadrado

n
n

2k
2k , k Z n 2 8k n 2 8k , k Z .
4
2
4
2
Os dois menores valores de n so n 2 n 6 .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

77

229.4 z1 2z 3 2cis

z 2 2z 3 5cis

3
4

2cis

3
5
10cis
4
4

O tringulo [OAB] retngulo em O porque

Assim, A[OAB]

5 3

.
4
4
2

OA OB 2 10

10 .
2
2

230.
230.1 z 2
230.2

2 7
7

, ento, w 2cis
.
3
6
6
6

2cis
2
64cis 7 2 64 2 62 31
6

31i que um
230.3
2i
2i
2i
2i
i
imaginrio puro.

230.4
a) Seja z cis

z 3 2i 3 cis 3 2cis

3 2 3

Para k 0 , obtm-se z 3 2cis

2k , k Z 3 2

2k
, k Z
3

Para k 1, obtm-se z 3 2cis

5
.
6

Para k 2 , obtm-se z 3 2cis

3
.
2

b) Seja z cis

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

78

7
6 3 cis 2cis 2 3 2 2 2k , k Z
2 cis 2 cis

3
3
cis
2
2
3 2
2k , k Z
3
2cis

Ento, z 3 2cis

2
.
3

231.
231.1 Como [OA] e [OC] so perpendiculares, sendo que A resulta de uma rotao de
centro na origem e amplitude igual a

, z A zC i 1 3i i i 3i 2 3 i
2


( cis i ).
2
O ponto B o transformado de A por uma rotao de centro na origem e amplitude
igual a

2
2

i , vem
. Ento, como cis
4
2
2
4

2
2 3 2
2 3 2
2

zB 3 i
i

i
i 2 2 2i .
2

2
2
2
2
2

1
3
2
2
2
i . Ento, os complexos que tm
231.2 Como cis
cos
isen

2 2
3
3
3
como imagens geomtricas os vrtices do transformado de [OABC] so;

1
3
3 3
3 1
z A' 3 i
i

i;
2 2
2
2

zB'

2 2 2i 21

3
2 2 6
6 2 2
i

i;
2
2
2

1
3 1 3 3
33
zC' 1 3i
i

i.
2 2
2
2

231.3

zB
2 2 2i
2 2 2i

zC z A 1 3i 3 i
4 2i

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

2 2 2i 4 2i
4 2i 4 2i

79

4 2 4 2 2 2i 4 2i
3 2

i que um imaginrio puro.


20
10

232.
a) Como o afixo de 1 i um ponto do segundo quadrante que pertence bissetriz dos
quadrantes pares e 1 i 12 12 2 , portanto, este complexo na forma
trigonomtrica

3
2cis
.
4
3 4
3 2k
3

2cis

k , k 0,1 . Ou
2cis
, k 0,1 4 2cis
2
4
8
8

Ento, 1 i

11
3 4
seja, as razes quadradas e 1 i so 4 2cis
e 2cis
.
8
8

3 2 12 2 , tg 31

3
e, sendo o fixo de
3
11
3 i um ponto do quarto quadrante, tem-se 3 i 2cis
.
6
11 2k

Ento, as razes cbicas de 3 i so 3 2cis


, k 0,1, 2, ou seja,
3
18

b) Clculo auxiliar:

11
2cis
18

3 i

23
2cis
e
18

35
2cis
18

c) Como i cis , as razes quartas de i so:


2
4

2
k

2
, k 0,1, 2, 3 cis k , k 0,1, 2, 3 , ou seja:
1cis
4
4
2
8

5
9

13
cis , cis , cis
e cis

8
8
8
8

k
d) Como 64 64cis , as suas razes sextas so 6 64cis
, k 0,1, 2, 3, 4, 5 , ou
3
6




7
3
11
seja 2cis , 2cis , 2cis 5 , 2cis
, 2cis
e 2cis
.
6
2
6
6
2
6

233.

3
3
a) Como 1 i 2cis
e 2cis
4
4
Assim, fazendo z cis , vem:
z 3 1 i 3 3cis3

2 3 cis 94 2 12 cis 4 .



cis 3
3 2k , k Z
4
2 2 4
2 2
1

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

80

1
2 2

12

2k
1
1
2
2k
, k 0,1,2
, k 0,1,2

6
3
2
12
3
2
8

Portanto, o conjunto-soluo da equao

2 2 7 2 17
S
cis ;
cis
cis
,

12 2
12 2
12
2

c) Fazendo z cis , vem:

2k

5 16
z z 4 16i 5cis3 16cis 5 16 3 2k , k Z
, k Z0,1,2
2
6
3
2


5 5
3
Portanto, o conjunto-soluo da equao S 5 16cis ; 5 16cis
, 16cis
.
6
6


2

c) Fazendo z cis , vem:

3
3

2
z 2 4iz 0 z 2 4iz 2cis2 4cis

cis cis2 4 cis
2
2

2 4 2

3
3
2k , k Z 2 4 0 3
2k , k Z
2
2

2k
2k

, k 0,1, 2 0 4
, k 0,1, 2 .
2
3
2
3
Ento, o conjunto-soluo da equao :

7
11

S 0, 4cis , 4cis , 4cis


.
2
6
6

4 0

d) Fazendo z cis , tem-se:


6

6
3
6
z z 2 6cis 2cis2 66 cis
cis2 6 cis
18

18
3
62

k , k 0,1 .

Ento, o conjunto-soluo desta equao S 36cis , 36cis .


6
6

e)

k
z 4 i 1 z 4 1 i z 4 2cis z 4 2cis z 8 2cis

, k 0,1, 2, 3
4
4
16 2

9
17 8
25

2cis
Ento, o conjunto-soluo desta equao S 8 2cis , 8 2cis , 8 2cis

16
16
16
16

Clculo auxiliar:
Como o afixo de

1 i um ponto do primeiro quadrante que pertence bissetriz dos


quadrantes mpares e 1 i 2 , tem-se 1 i 2cis .
4

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

81

f) Fazendo z cis , tem-se

z3 z z

3 i 3cis3 cis cis 2cis6 4 cis2 2cis 6

4 2 2

2k , k Z 4 2 0 3

2k , k Z

2k
2k
, k 0,1, 2 0 3 2
, k 0,1, 2.

18
3
18
3

13 3
25

, 2cis
Ento, o conjunto-soluo desta equao S 0, 3 2cis , 3 2cis
.
18
18
18

3 2 0

3i

Clculo auxiliar:

3 2 12 2 , tg

ponto do primeiro quadrante, tem-se

1
3

3
e sendo o fixo de
3

3 i um

3 i 2cis .
6

234.
234.1
Como o afixo de

z1 um ponto do segundo quadrante que pertence bissetriz dos

3
quadrantes pares, portanto, e z1 2 , tem-se z1 2cis
.
4
Ento, fazendo z cis , tem-se :
3
3

2
z 2 z1 z z1 2cis2 cis 2cis

cis2 2cis
4
4

2 2 0 3

2 2 2
2k , k Z
2k , k Z
4
4

2 0

2k
2k
, k 0,1,2 0 2
, k 0,1,2
3
4
3

11
19
.
z 0 z 2cis z 2cis
z 2cis
4
12
12
234.2
a)

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

b)

82

235.
235.1 O nmero complexo z1 raiz do polinmio x 2 bx c , se z12 bz1 c 0 .
Ora,

1 i 2 b1 i c 0 1 2i 1 b bi c 0 b c b 2i 0 b c 0 b 2 0
Portanto, z1 raiz do polinmio x 2 bx c se b 2 e c 2 .
235.2 Tem-se que z1 2 e o afixo de z1 um ponto do primeiro quadrante que


pertence bissetriz dos quadrantes mpares, portanto, z1 2cis .
4

Ento z1 z 2cis cis 2cis .


4
4

Para que um complexo, na forma trigonomtrica seja real positivo o seu argumento
. Ento,
tem de ser da forma 2k , k Z
Ora, se 0, 2 , tem-se
236.
236.1 Sendo o tringulo


2k , k Z

.
2k , k Z

Z 1 Z 2 Z 3 equiltero e centrado na origem Z1 , Z 2 e Z 3

pertencem circunferncia de centro na origem e raio 2, e dividem-na em trs


arcos congruentes.
2
4
Assim, tem-se z2 2cis
1 3i e z3 2cis
1 3i .
3
3
236.2 Rez 1

236.3 Se

5
7
.
argz 2
6
6

Z1Z 2 Z 3 o transformado de Z1Z 2 Z 3 por uma reflexo de eixo imaginrio,

ento os complexos que tm como imagens geomtricas, no plano complexo, os


pontos Z 1 , Z 2 e

Z 3 so z1 2 , z2 1 3i e z3 1 3i , respetivamente.

236.4 Todos os vrtices do hexgono regular pertencem circunferncia de centro na


origem e raio 2, dividindo-a em seis arcos congruentes. Ento, qualquer dos
complexos que tenha um dos vrtices como imagem geomtrica da forma


2cis k , k 0,1, 2, 3, 4, 5.
3
6


Fazendo W 2cis k , k 0,1, 2, 3, 4, 5 vem , para qualquer valor de k,
3

6k
w 64cis
3

64cis2k 64cis0 64 , o que prova o pretendido.

237.
a)

b)

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

83

c)

d)

e)

238. De acordo com as condies dadas, os centros das circunferncias so pontos de


coordenadas 1, 0 e 2, 0 . Assim, a regio colorida pode ser definida, em C , pela
condio z 1 1 z 2 2 .
239.
a) A circunferncia de centro em C tem raio igual a ZC 12 22 5 . Ento, esta
circunferncia pode ser definida, em C , pela condio Z 1 2i 5 .
O ponto B o ponto, com abcissa positiva, de interseo da circunferncia atrs referida e o
eixo real.

Z 1 2i 5 x 12 y 22 5 . Sendo B o afixo de um nmero real positivo, a sua


ordenada nula. Ento, x 12 0 22 5 x 12 1 x 1 1 x 0 x 2 , ou
seja, as coordenadas de B so 2, 0 .
Portanto, a regio colorida pode ser definida, em C , pela condio

z 1 2i 5 z 2 2 Rez 2

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

84

d) A circunferncia de centro na origem e raio 2 pode ser definida em C pela condio


z 2
.
O centro da circunferncia de menor raio o ponto de interseo das retas tangentes

circunferncia centrada na origem nos afixos de z1 2cis

z2 2cis

3i e

1 3i .

Estas retas podem ser definidas pelas equaes, tm declives iguais a

1
3

tg
6

1
3
, respetivamente.

3

tg
3

z1

Assim, a equao reduzida da reta tangente circunferncia no afixo de

y 3 x 3 1 y 3 x 4 e a equao reduzida da reta tangente


circunferncia no afixo de z2 y
Ento, 3 x 4

3
x 1 3 y 3 x 4 3
3
3
3

3
4 3
x
3 3 x 12 3 x 4 3
3
3

3 3 x 12 3 x 4 3 2 3 x 12 4 3 x

12 4 3
2 3

e y 3 2 3 2 4 6 2 3 4 2 3 2 .

12 3
2 x 2 3 2
6

Ento, o centro da circunferncia de raio menor tem coordenadas 2 3 2, 2 3 2 e o


raio
r

3 2 1 2 3 2 3

2 2

2 3 22

3 3

12 12 3 9 3 4 3 4

28 16 3 .

Portanto, a regio colorida pode ser definida pela condio

z 2 3 argz 2 0 argz 6 z 2 3 2 2 3 2 i 28 16 3 .

Autoavaliao 9
(Pgs. 108 e 109)
Grupo I
1. Opo (C).
Como existem 7 pares de meias dos quais se vo retirar, ao acaso, 2, o nmero de casos
possveis 7 C 2 . O nmero de casos favorveis a apenas 2 serem pretas, dado que
existem 4 pares de meias pretas, igual a 4 C2 .
2. Opo (D).
Como PX 2 3 PX 3 PX 2 PX 3 PX 4 , tem-se a 9b .

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

85

Por outro lado, P X 1 P X 2 P X 3 P X 4 1


Substituindo na segunda igualdade a por 9a , obtm-se
. Voltando primeira igualdade, vem a 9

1
a 3b 1.
3

1
2
1
9b 3b 1 12b b
3
3
18

1
1
.
18 2

3. Opo (C).
Simetria da distribuio normal em relao mdia.
4. Opo (A).
Por definio de seno e cosseno do ngulo generalizado as coordenadas do ponto B so

cos , sen . Ento, BC 2cos

e a altura, h, do tringulo [ABC] relativa base [BC]

h 1 sen .
Ento, a rea do tringulo dada em funo de por:
2 cos 1 sen
cos sen cos
2

5. Opo (B).
1
1
x ln
ln
x
x
lim
lim


1
x g x
x g x
x
6. Opo (A).
f ' ' x 0 em , 0 e f ' ' x 0 em 0, , e 0 zero de f.
7. Opo (A).
z z i 0 2xi 0 x 0 . Representa o eixo imaginrio.

i z z 0 2yi 0 y 0 . Representa o eixo real.


i z z 0 2yi 0 y 0 . Representa o eixo real.
Reiz 0 Rexi y 0 y 0 . Representa o eixo real.
8. Opo (B).
Como a soma de dois nmeros complexos tem como afixo vetorial a soma dos seus afixos,
ento, z2 z4 z3 . multiplicao de um complexo por i corresponde uma rotao de
centro na origem e amplitude

radianos. Assim, tem-se z2 z4 i z3i z5 .


2

Grupo II
1.
1.1 Como w

22 22

2 22 , tg

2
1 e um ngulo do segundo
2

3
quadrante, tem-se w 2 2cis
.
4

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

86

Por outro lado, o ponto G o transformado de A por uma rotao de centro O e


2
2 2
amplitude 3
(ou composta de 3 rotaes de centro O e amplitude
),

9
9
3
uma vez que so vrtices de um enegono regular.
3 2
3 2
17

Ento, G o afixo de zG 2 2cis


cis
2 2cis
2 2cis
e
3
4 3
4
12

3
3


w 3 2 2 cis 3
8 8 cos
16 2cis 2 16 2cis
4
4


17
Portanto i z w 3 cis 2 2sis
2

12


17

16 2cis 2 2 16 2cis
4


2 12 4

13

64cis
64cis .
6
6
1.2 6 2i 6 2 2 2 . Ento, o afixo deste complexo pertence circunferncia
que contm os vrtices do enegono regular. Ento, ou um ponto exterior regio
3
ou um dos seus vrtices que pertencem ao segundo quadrante, que so: 2 2cis
;
4

3 2
35
2 2cis

2 2cis .
4
9

36
Sendo um argumento do complexo, tem-se tg

2
6

3
2
, pelo que
.
3
3

2
Ento, 6 2i 2 2cis
, que no igual a qualquer dos dois vrtices atrs
3
referidos.
Portanto, o afixo de 6 2i no pertence regio azul.
2. Se z cis , ento, z 2 cis2 e z 2 cis 2 .
Assim, z 2 z 2

cos2 isen2 cos2 isen2 2 cos2 4 cos2 2


2

4 1 sen2 2 4 1 2sen cos 2 4 1 4sen2 cos2 4 16sen2 cos2 c. q. d.


3. Sejam A e B os acontecimentos sair bola branca na primeira extraco e sair bola
branca na segunda extraco.
Pretende-se calcular P A B .

Sabe-se que PB | A 0,5 e que P A B 0,3 . Ento, P A

P A 1 P A 1

P A B 0,3 3

.
PB | A 0,5 5

3 2

5 5

3 3
3

5 10 10
3
P B A
PB A
3
P B| A

10
(note-se que, por simetria, sair bola branca
2
4
PA
PA
5
seguida de bola preta tem a mesma probabilidade de sair bola preta seguida de bola
branca)
P A B P A P A B

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

87

1
3 2
P A B P B | A P A 1 P B | A P A 1
4
5
10

4. Resposta I: Para formar um tringulo so necessrios conjuntos de 3 pontos no


colineares. Neste conjunto de seis pontos possvel formar 6 C3 conjuntos distintos de trs
pontos, no entanto, em dois desses conjuntos os trs pontos so colineares. Ento,
possvel formar 6 C3 2 conjuntos de pontos no colineares, ou seja, possvel formar
6

C3 2 tringulos.
Resposta II: Para que, na formao de conjuntos de trs pontos, no existam trs pontos
colineares, escolhem-se dois dos trs pontos de uma reta azul (reta 1), 3 C2 , e, de seguida,
um dos trs pontos da outra reta azul (reta 2) ( 3 C2 3 conjuntos). Se a constituio dos
conjuntos se iniciar pela escolha de dois pontos da reta 2 obtm-se outros 3 C2 3
conjuntos diferentes. Assim, o nmero de tringulos diferentes que se podem formar com
os referidos 6 pontos 3 C2 3 2 .

5.
1

3e 2
1
5.1 Sendo k e p 1 , ento, I t
1
2
t
2
1 e
I t 2,5

1
t
2
3e
1
t
1 e 2

2,5

1
t
2
3e

1
t
2
2,5 2,5 e

1
t
2
0,5 e

2,5

1
t
2
e

t
ln5
2

t 2ln 5 3,219
Portanto, o nmero de pessoas infetadas chegou a 2500, em 1963.

5.2

I t 1

k ln

3 ek
k

1 pe

1 3 ek 1 pek 3 p ek 1 ek

3 p

1
k ln3 p .
3 p

6.

e3 x e2 x
e x 1
ex 1
lim e2 x
lim e2 x lim
e0 1 1
x 0
x
x
x
x 0
x 0
x 0
x 0

senx
sen y
seny
lim f x lim
lim
lim
.
y
x
y
y x y 0
x 0
x 0
y 0

Como os limites laterais em x 0 so finitos e f contnua, o seu grfico no admite


assntotas verticais.

6.1 lim f x lim

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

88

6.2 h x

senx x x senx x cosx senx

hx 3

x2

x2

Na calculadora obtm-se:

Ento, as duas solues da equao so, aproximadamente, 1,02 e 0,32 .

7. A primeira derivada de f definida pela expresso f x e x e 2x e x 2e 2x .


Como a funo derivvel em e tem um mximo relativo em a, abcissa do ponto A e
1
1
f x 0 e x 2e 2x 0 e x 1 2e x 0 e x x ln x ln2 .
2
2

Ento, as coordenadas do ponto A so ln2, f ln2 ln2, .


4

Clculo auxiliar: f ln2 e

ln 2

2 ln 2

1
ln
e 2

1
ln
e 4

1 1 1

2 4 4

x

2 e 2 x e x 4e 2 x
Por outro lado, f x e

f x 0 e x 4e 2x 0 e x 1 4e x 0 e x
Donde, f positiva em ,ln4 , negativa em

ln4,

1
1
x ln x ln4
4
4
e anula-se em ln4 . Ento, as

coordenadas de B so ln4, f ln4 ln4, , ponto de inflexo do grfico de f.


16

Portanto, a rea do trapzio [ABCD]


1 1

AC BD
4
16 ln4 ln2 7 ln 4 7 ln2 , c. q. d.
CD

2
2
32 2
2

Autoavaliao 10
(Pgs. 112 a 115)
Grupo I
1. Opo (C).

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

89

O octaedro tem trs diagonais espaciais. Portanto, a probabilidade pedida

3
6

C2

2. Opo (B).
Existem 10 C3 formas diferentes para escolher 3 dos 10 alunos para participar nas
Olimpadas da Matemtica, sobram 7 alunos, dos quais se escolhem 3 para participar nas
Olimpadas da Fsica, existindo 7 C3 formas diferentes de o fazer, e os restantes 4 alunos
participaro nas Olimpadas da Biologia.
Assim, existem 10 C3 7 C3 4200 formas diferentes de organizar os alunos.
3. Opo (B).
1

2p p 1

2ap 5 2ap 4,25

3p
4

4
ap

4. Opo (B).
2

u1 sen 1; u2 sen
2
2

p
4

3
sen 0 ; u3 sen

sen2 0
1; u 4 sen
2

6
u5 sen sen 2 1; u6 sen
sen2 0 ;
2
2

2
5. Opo (D).
f 0 log4 0 k log4 k

lim f x lim

x 0

x 0

cosx e x 1
e x cosx cosx
x
lim

senx
x
senx
x 0

ex x
1
1
lim
1 1 1
x
1
x 0
x 0
x 0 senx
x
Para que f seja contnua, f 0 1 log4 0 k 1 log4 k 1 k 4 .
lim cosx lim

6. Opo (C).
De acordo com a representao grfica de f, derivvel em R \ 0 , esta decrescente em

, 0 (f negativa em , 0 ) e crescente em 0, (f

positiva em 0, ). A

derivada de f no est definida em x 0 .


7. Opo (D).
Porque w 2 2 .
8. Opo (C).
O argumento de um nmero real positivo tem argumento igual a 0. Ento, os argumentos
2
4
, 0,
e
.
das suas razes cbicas so, a menos de 2k , k Z
3
3

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

90

Grupo II
1.
2013
i 4503 3 i 3 i
1.1 i

z1 i 2013
2 3i i 2 2i 2 2i 1 i 2 2i 2i 2 4i

2i 2cis
1 i 1 i
1 i
2
2
1 i
z2
2
1.2 Clculo auxiliar: 1 i 2 e tg

1
2
1. Ento, z 2 2cis

1
3

2
2
3
z 3 z1 z 3cis 3 2cis
cis 2 cis 3
cis
3
3

2
2
2 3 0 2

2 3 3
2k , k Z
2k , kZ
3
3

2 2 1 0

z 0 z

k , k 0,1 0 2
k , k 0,1

3
2
3

2
2 4
cis z
cis

2
2
3
3

1.3

tg i sen i cos

tg i sen i cos

cos isen
cis
2

cis 2

cos isen cis


2

cis 2 cis c. q. d.
2

2
2. Sejam R, M e E os acontecimentos: Escolher um reformado , Escolher uma pessoa
que gosta de msica popular e Escolher um estudante.
PM | R 0,75 ; PR 0,2 . Ento, PM R PM | R PR 0,75 0,2 0,15

PM PM R PM E P E M M 0,15 0,5 0,2 0,6 0,2 0,37


PR | M

3.

PM R 0,15 15

PM
0,37 37

P X Y

P X
1 PX Y PY PX Y 1 PX PY PX Y PY PX Y

P X X PY P X PY | X P X Y PY P X

1 PX PX Y PX Y P X 0 que uma condio universal (definio de


probabilidade).
4.
4.1 A mdia de empregados por ms durante o estudo foi de, aproximadamente, 96
5000
200
P24 P0 2 23e 0,8 24

96
pessoas.
24
24

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

91

4.2 Pt

92000 e 0,8t

2 23 e

Pt 0

0,8t 2

e Pt

73600 2 23e

2 23 e

0,8t

0,8t 3

73600 2 23e 0,8t

2 23 e

0,8t 3

0 2 23e 0,8t 0 e 0,8t

23

5 23
2
0,8t ln t ln
4 2
23
5 23
ln
4 2

x
f x

0
M

O instante em que a taxa de crescimento de desempregados mxima

5 23
ln ,
4 2

ou seja, durante o terceiro ms do estudo.

5.

5.1 A funo f contnua no intervalo 0, 1 porque o quociente de duas funes


contnuas (a composta de uma exponencial com uma quadrtica e uma afim).
Ento, para que seja contnua em 0,1 basta que seja contnua em 1 esquerda,
2

e1 x 1
ou seja, lim f x f 1 lim
k.
x 1
x 1
x 1
2
2
2
e1 x 1
e1 x 1
e1 x 1
ey 1
lim
lim
2 lim
1
lim
x 1
y
x 1
x 1 1 x 1 x
x 1 1 x 2 y 1 x
y 0

Note-se que, fazendo y 1 x 2 , dizer que x 1 o mesmo que dizer que

y 0 .
Portanto, o valor de k para o qual a funo f contnua em 0,1 1.
5.2 Assntotas verticais:
2

e1 x 1 e1 1
lim

1 e . Ento, a reta de equao x 0 no assntota do


x 1
1
x 0
grfico de f.

lim x 2 ln x 1 1 . Ento, a reta de equao x 1 assntota vertical

x 1

1 , esta a nica
unilateral do grfico de f. Como a funo f contnua em 0, \
assntota vertical do seu grfico.
Assntotas no verticais:

x 2 ln x 1
ln x 1
lim x lim
0
x
x
x
x
x
Clculo auxiliar:
m lim

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

92

Fazendo y x 1 , tem-se:

ln x 1
ln y
ln y
ln y
1
1
lim
lim
0
0
lim
lim
1 0
x
y y 1 y
1 y y y 1 1
y1
y
y

Ento, o grfico de f no tem assntotas no verticais.


lim

1
2x 2 2x 1

5.3 Em 1, h x x 2 ln x 1 2x
.
x 1
x 1

hx 0 2x 2 2x 1 0 x 1 0 (ora, x 1 , pelo que x 1).


Ento, h x 0 x
Como

2 4 8
1 3
1 3
x
x
.
4
2
2

1 3
no pertence ao intervalo 1, , o nico zero de h neste intervalo
2

1 3
.
2

1 3
1 3
, .
Sabe-se, ento, que h x 0, x 1,
e h x 0, x
2

1 3
1 3
, e tem mnimo
Portanto, h decrescente em 1,
, crescente em
2

absoluto, neste intervalo,


2

1 3 1 3

ln 1 3 1 4 2 3 ln 3 1 1 3 ln 2
f

2 2
2

4
2
3 1

2
2
3
0, x 1, .
0 , ento, h x 1
1 ln
ln
2
3 1
3 1
3 1
Portanto, h no tem zeros no intervalo.
Como

6. O grfico apresentado na opo (A) o nico que pode representar o grfico da funo f
(derivada de f).
O grfico da funo apresentado na opo (B) representa uma funo positiva em intervalos
do tipo a, 0 , com a 0 , pelo que f teria de ser crescente neste intervalo, o que no se
verifica.
O grfico apresentado na opo (C) no pode representar a funo derivada de f pelo
mesmo motivo que o apresentado para o da opo (B).
O grfico da opo (D) apresenta uma funo negativa em intervalos da forma

0, b , com

b>0.
Sendo, esta a derivada de f neste intervalo, a funo seria decrescente em intervalos deste
tipo, o que no se verifica.

DESAFIOS Matemtica A 12. ano SantillanaConstncia

93

You might also like