LHAM RHML

AZRBAYCAN
TEATR
TARX

Drslik
Drslik Azrbaycan Respublikas
Thsil Nazirliyinin 1 noyabr
2004-c il tarixli 816 sayl
mri il tsdiq olunub

AIOLU
2005

Elmi redaktor: Timuin fndiyev

filologiya elmlri doktoru, professor
Ryilr:

Nizamddin msizad
filologiya elmlri doktoru, professor
Mrym lizad
sntnaslq doktoru, professor
Rafiq Sadqov
sntnaslq namizdi, professor

R 55. lham Rhimli. Azrbaycan teatr tarixi.

Bak: aolu, 2005 - 864 s.

"aolu nriyyat", 2005

Azrbaycan teatr tarixi milli teatrnaslq

elmimizd ilk df bel monumental v fundamental
kild aradrlb. Mllif kk eramzdan vvllr
gedib xan xalq oyun-tamaalarndan tutmu ada
teatr prosesin qdr byk bir dvr hat edib.
Kitabda hminin Tiflis, rvan, Aqabad
v Tbriz hrlrind faliyyt gstrmi
Azrbaycan teatrlarnn tarixi d blm-blm
aradrlb. Onlarla dramaturqun v teatr
xadiminin yaradclq portret-oerklri zngin
faktlarla ilnilib.

MLL "OYUN" MDNYYT

Hl insanlarda dil nsiyyti yaranmamdan milyon-milyon illr vvl adamlar "danan"
hrkt oyunlar toplusuna malik olmular. Dnyann hr drd chtindki mxtlif tbitli
mkanlarda yaayan ilk ibtidai insanlar n uza qonu qbilni tanyrdlar. Ancaq bu gn elm sbut
edib ki, bir-birlrindn xbrsiz olsalar da, onlarn hrkt "oyunlar" il "danmalarnda" bnzrlik,
eynilik hddindn artq oxdur.
nsanlarn ov ovlamalar, qu qulamalar z byk bir oyun idi. Ova xanlar hrsi bir
smtd, gizlndiklri yerd hrktlrl "danr", zlri d dnmdn oyun anlamnn ifad
vasitlrini znginldirirdilr. Amerika qitsind hindu tayfalar, Afrikada cngllik sakinlri,
Asiyada inlilr, Subyerdn (Sibirdn), Altaydan z Xzr (Xas r, Xzr dnizi) btn r
trklr... bir-birindn xbrsiz olublar v bu, ksizdir. Amma onlarn hams ovu byk oyun
ritualnda icra ediblr:
vhi heyvann drisin brnb llrindki ibtidai silahlarla onu ldrmk n lkara
yaxnlablar;
hr z yurdundak quun ssini xartmaqla tl qurub, ov gzlyib;
ovlanan qida qnimtinin dvrsmd hrkt oyunlar gstrilib. Hmin oyunlar ritual
sciyysi dayb.
Sirri-xuda kimi qbul etdiyimiz tbitin z oyundur: gecsi var, gndz var, qar var,
ya var, zlzlsi var, vulkan var, ruzigar var, duman var, ni var... Demli, tbitin z n
byk, n qdrtli oyunbazdr. Dahi Vilyam ekspir d deyib ki, btn insanlar aktyordurlar.
(Aktyor sz franszca "aqteuar", "aqtor" szlrindndir. Mnas ifa, oyunu demkdir).
Minilliklrdn z bri gldikc insanlar drk ediblr ki, od-ocaq, ocaa ballq is oturaq
hyat demkdir. Odu iq kimi qbul etmk Gn sitayiin rmzidir v dnyann, istisnasz olaraq,
btn xalqlarnn onunla bal oyunlar v mrasimlri mvcuddur.
Qdim trk inanclarna gr irki ey tmizly bilr: Su, Od, Torpaq. Ayrlqda bunlarn
il d bal mxtlif trk xalqlarnda oyunlarn olduu bllidir.
Dnyann olum-lm grdiind bdiyyt, bdiyytd v ruhlarn lmzliyind tarixin
dairvi hrkti, hrkt dairsind Gnin rmzi var. Trklr z miflrind, satirlrind, hyat
trzlrind bu tfkkr drkinin onlarca oyununu yaradblar v yaadblar.
"lm" anlaynda hyatn sngimz inkiaf var v bu, nsil vzetmlrind davamllq
yaradr. Davamlln bir qolu da toydur ki, dnya xalqlarnn btn dinlrdn vvlki toy
mrasimlri z mhtm oyun olub. vvlc yalnz sz v hrktl qurulan oyunlar milyonmilyon illr kedikc musiqiyl, szl yeni formalarda dznlniblr.
"lm" torpaqdan doulann torpaa qaytmas, ruhlarn smaya qovumas kimi qbul
olunub. rqli, qrbli, cnublu, imall insanlar dnc, tfkkr il deyil, yaslamalar thtlur
oyunlama trzind yaadblar. Bunlardan da biri qdim trklrd "Yu" mrasimi adlanb.
rqd sehrbazlq, hipnozuluq, hoqqa gstrib "mcz" xarmaq Antik yunan teatrndan
min-min illr vvl d olub. Hmin oyunlarn oyunular, oyunularn da tamaalar, oyunbazln
is xarlma yerlri vard.
Osmanl alimi Trhann fikrinc, Dionisin kei mrasimi kiik Asiyadan glir. Burada da
onun anlay balanr torpaa, oda, suya v bir d oturaq hyata.
Dionis bayramlar qdim Romada keiriln Vakx mrasimin ox bnzrdir. Dionis yunan
mifologiyasnda bitki Allah, zmlk v rablq hamisidir. satir gr, Dionis ba Allah
Zevsin v Fiya padah Kabnn qz Semelann oludur.

Eramzdan vvlki VI-IV srlrd tkkl tapm Dionis bayramlar, sasn, drd tipd
olub.
Byk (yaxud hr) Dionis bayram. Mrasim mart aynn sonunda v aprel aynn
vvlind keirilib.
Leneylrin Dionis bayram. nlik yanvarn sonunda v fevraln vvlind dznlnib.
Antesterilrin Dionis bayram. Bu bayram fevraln sonunda v martn vvlind qeyd
edilib.
Kik (yaxud knd) Dionis bayram. Tntn dekabrn sonunda v yanvarn vvlind
gstrilib.
Elm onu da sbut edib ki, insanlar drd milyon il bundan vvl heyvanlar irisind ilk df
keini hlildiriblr. Elm dn-dn bunu da sbut edir ki, ana sdn n yaxn olan mhz kei
sddr. Dnya xalqlarnn oyunlarnn ksriyyti kei il baldr. Azrbaycann oyun
qhrmanlar arasnda kei obraz il rqabt yalnz kosa personaj gir bilr.
Oyunun trkdilli xalqlarda etimologiyasma toxunmazdan vvl, dnyada bu anlama mxtlif
estetik v flsfi mnasibtlrinin bzi mqamlarna nzr yetirmk smrli olar.
yirminci srin grkmli tarixisi v mdniyytnas, Hollandiya alimi Yohan Heyzinqa
dnya humanist dncsinin nadir srlrindn saylan "Homo Ludens" ("Oynayan insan")
kitabnda oyun fenomenini, onun anlay v stixiyasn, funksiyasn, hmiyytini trafl thlil
kib. Mtfkkirin dnc zncirbndi "oyun mdniyytdn qdimdir" postulatndan balayr.
Onun qnatin gr, oynamaq meyili yalnz insanlara deyil, heyvanat almin d xas olan
tlbatdr. satirlr, mrasimlr, ayinlr daha sonralar yaranblar.
Bu fikri aqlayan alim gstrir ki, satir v mrasimin btnind mdni hyatn byk
aparc qvvlri mayalanr.
Ilk nvbd d hquq v asayi, nsiyyt v igzarlq, snaflq v incsnt, eiriyyt,
savad, elm. Bellikl, btn bunlar z kklri il oyun tdbirlrindn irlnirlr.
Oyun ndniyytinin mhm mrhlsindn olan bayram, nlik, qutlama, rflndirm
tdbirlrin nzr yetirn alim bu olaylarda da oyunun ilkinliyini xsusi vurulayr.
lahi, sehrli mistik mzmunlu bayram nliklrinin daxili qurulularnda maraql oyun
lamtlri var. Mrasim keirn insanlar svq-tbii duyublar ki, onlar z oyunlar il myyn
mqdds xeyri (qutu) hyata keirirlr, ali dyrlrl zlrinin var olmalarn tsdiqlyirlr. Btn
oyunlar n olur, srbst kild, lakin bayram ovqatnda ba verir. Ayr-ayr ayinlr bzn qanl
olsa da, mnvi snaqlar srt v qddar grns d, oyunularn istifad etdiklri maskalar dht
doursa da, btn grntlr bayram ovqat il balanr. Hmin mqamda insanlarn adi hyat bitir,
ruhlarda, daxili ehtiraslarda drkolunmaz smaviliy tapnmaq duyusu gclnir.
Ciddilik oyunun antonimi deyil. Hl Aristotel eramzdan vvl sylmidi ki, "ciddi olmaq
istyirsns, oyna". Oyunun trsi, antonimlri mdniyytsizlik, barbarlq, chaltdir. ada
dnyann btn inkiaf etmi, sivilizasiyann yksk pillsind duran milli mdniyytlrin,
istisnasz olaraq, hams ibtidai, ski oyunlardan faydalanmaq mrhlsini kemilr.
nsanlar hl dil nsiyytin yiylnmmidn vvl tbitl "olum, ya qalm" cngin
giriblr. Girdikc d mhitl laqlri drinlib, myyn drketmy yiylniblr. Bunlar da,
sasn, insan v tbit, insan v ov (qu, heyvan, yrtc...) oyunlar sasnda intiar tapb. Nticd
d teatr nsrl tamaalar doulublar. Hmin tamaalar is mxtlif mnalar, mxtlif estetik
sciyylr ksb ediblr. Eyni zamanda insanlar drkolunmaz tbit hadislrini
fvqlbrldirrk, ilahildirrk ona tapnm ehtiva edn mrasim oyunlar yaradblar.
Dnya elmi dn-dn sbut edib ki, eramzdan vvl yaam Pifaqor, Demokrit, Aristotel,
Platon kimi dhalar "Avesta" tlimini drindn yrnmidilr v onun mahiyytini idraki tfkkrl
mnimsmidilr. Xalqmzn milli-dini mdniyyt abidlrindn olan, Zrdtiliyi tbli edn
"Avesta"nn Yasna, Qat, Yast kimi bhslrind oyun tamaann gcl estetik prinsiplri, lvan

formalar mvcuddur. Burada xor, xoreoqrafiya, rqs, danq mharti, pantomima vrdilri
ahngdar sintezd birlib.
Azrbaycanllarn mskunladqlar razilrd mdniyytin tkkl yollarn izlyn ingilis
alimi Riard Fray eramzdan vvl istinad edrk yazrd ki, Persepolda v onun trafnda yeni ill
bal bayram nliklri v baqa tntnl keirilib. Tdqiqat onu da qeyd edir ki, mslman
mscidinin zmtli ibadtgah yeri qdim Suzdak mhtm Appadan saraynn zmtli salonunun
prototipidir.
Txti-Cmidin Appadan salonundak rsmlrind musiqiilrin, oyun-tamaalarn da
tsvirlri vardr. Qeyd edim ki bu salonun, btvlkd Persopolun tikintisind hm Midiyann, hm
Lidiyann, hm d Misirin, Hindistann v baqa lklrin ustalar fal itirak etmilr. Tbii ki,
gldiklri iknin mdniyytin bld olmayan ustalar burada dnya edevrlrini yarada
bilmzdilr. stlik d, hmin memar v ustalar grb-gtrdklri oyunlarn elementlrini z
vtnlrin aparnlar. Filosof Hegel estetikaya aid mhazirlrind qti hkm verirdi ki, Antik
Yunanstanda keiriln Dioni nliklrindki n xor, fallik mahnlar bu mmlkt mhz rqdn
keib.
Dnyann n qdim elm qaynaqlarnda trk dilind ilnn "oyun", "oyun babas" szlrin
rast glinir. Grkml alim Mirli Seyidovun elmi qnatlrin gr, oyun sz trk dilli xalqlarn
mifoloji, qam-aman grlri, mrasim meydan tamaalar il baldr. Bir ox xalqlar, o cmldn
altaylar, qrzlar v baqrdlar qam-amana v onun keirdiyi ayin oyun demilr. Unutnayaq ki,
xalq am-qaman al v zka sahibi kimi qbul edirdi. alma, plastik, ecazkar hrktlrl rqs
etmyi, sehrli oxuma, lonanl, caduknly mhartl bacaran am-qamann (v ya qamamamn) hrmti el mdriki sviyysind mhtrm tutulurdu.
Buna gr d, mxtlif xarakterli mrasimlrd, meydan oyun-tamaalarnda btn
gstrilnlri dznlyn oyunbabas (oyun babas) deyirmilr. ada teatr deyimind rejissor
(latnca mnas "leqo" szndn gtrlb v fransz dilind formalab. Mnas idar etmk,
myyn smt ynltnkdir), adlandrlan oyunbabas mrasimin asaqqal, elin mdrik adam
saylb, ehtiram uca tutulub.
Yu oyun-tamaalarnn formalamasnda, ktlviliyind, znn estetik prinsiplrini,
poetika gstricilrini cilalamasnda oyun babalarnn byk xidmti olub. Trkdilli xalqlarda yu
sznn, onun fonetik variantlarnn matm, qbir, l basdrmaq mrasimi v sair bu kimi
mnalar vardr. Bu sz islamdan vvlki yzilliklrin abidlrind, "Gltkin"d, Mahmud
Qaqarid rast glinir. Hazrda ind yaayan trkdilli solarlar l stnd sylnn aya, kiln
yanql bayatlara "uyu" deyirlr.
Bir daha o fikr glirm ki, Azrbaycan trklri hm mxtlif mrasimlrl, hm tbitl,
hm mitl, hm d lml bal oxlu oyun-tamaalar yaratm v onu mdniyytimizin
ayrlmaz bir qolu kimi inkiaf etdirmilr. Bu inkiaf znn frdiliyini saxlamaqla yana, dnya
oyun mdniyyti prosesinin zvi qolu olmudur.
Son qnatd qtiyytl dey bilrm ki, milli srvtimizin mdni qollarndan biri d geni
ktlvilik qazanm etno-mdni oyun-tamaalardr.

XALQ OYUN-TAMAALARI
Aq havada oynanlan, el-oba mskunlaan yurdun mrkzind, hr meydanalarnda,
karvansaraylarda, bazar iind, klrd, knd knk yerlrinin yannda gstriln ktlvi xalq
tamaalarna mumildirilmi kild, snt nv kimi "meydan teatr" deyilir. Meydan teatr
xalqn mnvi varln, idraknn tkaml mrhllrini, dnyann drkolunmaz hadislrin
mnasibtini, satir v folklor mdniyytinin estetik prinsiplrini mxtlif mzmun v formalarla
tcssm etdirn oyun vasitlrinin, slub v janrlarnn bdii toplumudur.
Meydan tamaalarn rti olaraq drd blm ayrmaq olar:
mrasim v satir nlik oyun-tamaalar;
ktlvi hyat v mit etno-mdni oyun-tamaalar;
ylncli shn oyunlar;
mistik xarakterli bih tamaalar.
Azrbaycanda mrasim tamaalarn mumildirib iki qism blmk olar: mvsmi
mrasimlr v mit mrasimlri.
Mvsmi mrasimlr yazn glii, kinin balanmas, mhsulun ylmas, elin-elatn yaylaa
xmas, qoyun qrxn il laqlidir.
Mit mrasimlrin aq toylar, drvi dynlri, ln igidlrin nin alar deyib, bayat
armaq, yulama (alama) mclisi qurmaq, vsfi-hal oyunlar aiddir.
Dodu-qodu. Ktlvi xalq mrasimi tamaalarndan olan Qodu-qodu (Dodu-dodu da deyilir)
yurdumuzda aramsz yaan, kin v biin ziyan vuran leysanlara son qoymaq mqsdil
keirilirdi. Tamaada qadn obrazn xatrladan xrdaca Kuklalar dzldilirdi v ona "qodu"
deyilirdi.
Bu, Gn tanrsn, sonraki illr Gnin zn tmsil edirdi. Oyun itiraklar yaa
mhl qoymadan qap-qap gzrk qodunun nin nmlr oxuyur, trifli szlr deyir, onu vsf
edirdilr. Onlar musiqiilr mayit edirdilr. Qodunu qrmz paralarla bryrdlr v bu da
Gnin rmzi kimi sciyylnirdi.
Kvsr. Q qorxutmaq, onun tufan-boranna hazr olmaq mqsdil keiriln el mrasimin
kvsc deyilib. Kvsc oyununun tkilatlar qn mnfur obrazn canl vermk mqsdil n
bacarql, evik, alb-oxuyan, mzli danan tlxy crcndr paltar geyindirir, onun z-gzn
kmrl, unla eybcr hala salr v sonra da qatra mindirib kndi, oban gzdirirdilr.
Ct m. Adndan grndy kimi, bu mrasim srf - kinilikl baldr. Ulu
zamanlarda insanlarn torpaa ilahi varlq kimi tapndqlarn tcssm etdirib. Novruz bayramnn
torpaq rnbsind icra olunan Ct umu oyun-tamaas yalnz knk torpa bol olan
kndlrd gstrilirdi. Mrasim ct v kotann vsfi-hal kimi dyrlndirilirdi. Adtn, n brktli
kin sahsinin yanndak meydanada keirilirdi.
Yel baba. Bu oyun zmilrdn taxl biilib xrmanlara toplanandan sonra keirilirdi. Mqsd
taxl sovurmaq namin meh sdirmk n Yel tanrsn kmy armaq olub. Mrasimd "A yel
baba, yel baba" nm-gzllmsi xorla oxunard. Mahnnn ifalar nmd oxunan szlrin
mna v mzmununu hrktlrl d gstrmy alardlar.
Gdl. Qodu-qodudan frqli olaraq, bu mrasim tamaas ya armaq mqsdil
keirilrdi. Kk su tanrsna prstil baldr. kinin torpaqda boy verib su istdiyi, ancaq
havalarn quraq ken vaxtlarnda icra olunub. tiraklar suyu vsf edn nmlr oxuyar, ya
aran bayatlar sylyrdilr.
Ktlvi etno-mdni oyun-tamaalar xalqn tbit hadislrin (Gn, ya, ildrm
axmas, doum-lm v sair) itatkar, urlu mnasibtlri, hyat drk etmk chdlri il
baldr.
Yu. Islamdan ox-ox vvl Azrbaycan razisind mhur, hrtl, mrd xalq
qhrmanlarnn, el igidlrinin lm il bal keiriln anmaq, xatrlamaq, onu vsf etmk v sonda

mtlq alamaq mrasimin yu deyilir. Yu toplants n camaat bir yer cm olurdu. Xsusi
qonaqlq mrasimi dzldilirdi, mclis mhur yuular arlrd. Adt gr yu mrasimini
tqdim edn oyunular be dstdn ibart olurdular: qlncoynadanlar, allar, mnnilr, a
qadnlar v kiilr.
Saya. Azrbaycanda saya oyunu ox mhurdur. Kri trk tayfalar, qoyunuluqla
mul olan elat camaat, heyvandar trkmlr arasnda geni yaylb. Qoyunun yun qrxm, dl
v quzulama dvrlrind qoyunular trfindn keiriln knd mrasimidir. Oyunular n bayatlar
ara-ara, holavarlar syly-syly, mrasim uyun nmlr zmzm ed-ed xa
hazrlardlar. Geyim mrasimindn sonra sayalar adlq edn izdihamn dvrsmd yurdlar
gzr, brkt, firavanlq, halal ruzi olan qoyuna aid sayalar oxuyardlar.
Qaravlli. Mahiyyti v estetik tipi baxmndan komediya tamaasdr. Orta srlrd toynian mrasimlrind, dastan-nal mclislrind qaravllilr sylnilib. vvllr varsaqlar, sonralar
aqlar syldiklri nal-dastann arasnda bir nv nfs drmk, grginliyi, psixoloji dramatizmi
aradan gtrmk n yumorlu hadislr nql edirdilr. Mzhk, msxr tipli bu sylmlr
qaravlli adlanrd. srlr, qrinlr kedikc qaravlli oyunu nal mclislrindn ayrlb v
myyn estetik gstricilrl sciyylnn mzhk-oyun meydan tamaasma evrilib.
Mzhk. Xalq oyunlarnn n qdimlrindn biri d mzhkdir. Formaca xalq
tamaalarnn daha eviki, bitkini olan mzhk tamaalarnn oyun prinsipi bilavasit improvizy
saslanr. Qaravlli oyunlarndan frqli olaraq, mzhk tamaalarnda kobud, ndazni aan
zarafatlara, it atmacal laaqoymaya, intim epizodlar qabartmaa stnlk verilib. Mzhklrd
mnfi xarakterli insanlar, mli qsurlu adamlar, chalt, ktlk, mnviyyatszlq, xlaqszlq,
cmiyytin kiik qsurlar, hyat davranndak zahiri atmazlqlar ifa hdfi seilib.
Msxr. Mnc Qdim saray tamaalar il bal olan mzhkli oyun-tamaa nvdr.
Sonralar saray "rivsindn" xaraq meydan tamaas kimi geni intiar tapb, yeni inkiaf
smtin db, tz ifad vasitlri il znginlib. Msxr oyunlar camaatn gur ynaq yeri olan
meydanlarda gstrilib. Eyni zamanda karvansaraylarda, axanalarda, htta ev mrasimlrind d ifa
olunub. Msxrlrd mxtlif pe sahiblrinin tipikldirilmi, qroteskli hrktlrl, satirik, htta
it, aq-ryan thqirlrl mit koloriti alanm tipik obrazlar laa qoyulub. Knd yerlrind
gstriln bel tamaalara l a o y u n u da deyilib.
Drvilik. Mnas qap atznda yatan, yoxsul, dilni demkdir. Drvilik txminn XI
srdn balayaraq Hindistanda, Pakistanda, ndoneziyada, randa v Azrbaycanda geni yaylb.
Tdricn sufi triqtinin bir qolu kimi formalab. ilk vvllr drvilr mxtlif dini triqtlrin
tmsililri v tbliilri zminind intiar tapb. Get-ged lklri, hrlri, kndlri didrgin
hyat trzind gzrk el arasnda nal mclislri quran nalbaz-oyunbazlar kimi tannblar. Eyni
zamanda zhrli ilanlar gzdiriblr, qrblr oynadblar, gzbalayclq ediblr, ritmik hrkt
oyunlar xarblar. Onlarn gstrdiklri tamaalara d r v i m r k s i deyilib.
Drvilr dridn tikiln v ya qaln toxunulu paradan saya paltar geyiniblr. iyinlrindn
kkl asblar, sa qulaqlarnda hlqvari sra olub.
Hoqqa. Szun mnas "sehrli qutu", sandqa demkdir. Sonralar myyn mrkkb
oyunlar hoqqa adlanb. El arasnda ona g z b a l a y c oyunu da deyilir.
ylncli shn oyun-tamaalarna aid olan oyunlar meydan teatrnn ycam, itiraks az
olan formasdr. Onlardan n mhurlarnn qsa rhini nzrdn keirk.
Lala oyunu. Bir ifacnn gstrmsi olan bu oyun bzn l a o y u n u da adlanr.
Xarakterlrinin mahiyytin gr msxr oyununa bnzyir. fa knd arasnda myyn
xarakterik xsusiyytlri, davran trzi, geyim-kecimi, dan, grkmi il frqlnn bir xsi
zn "obyekt" seib. Sonra onun komik obrazn tamaalara tqdim edib. Bu oyun ylndirm v
gldrm xarakteri dayb.
bd. Geni yaylb v xarakterc, slubca la oyununa yaxndr. bd oyunlarnn
mvzusu bilavasit mit hadislrindn gtrlb. Kiik v sad sjetli hvalat qsdn

eybcrldirilir. Frd bzn it, thqiramiz, bzn is satamaq, crnatmaq mqsdil hcv
obyektin evrilir. bd oyunu ktlvi ynaqlarda, toy-dyn nliklrind gstrilib. ux
zarafata stnlk vern bdlrd yamslama (parodiya) sas gtrlrd.
Lal oyunu. Him-ciml, plastik, zrif hrktlrl, sz, danq lnmdn gostrlb.
Oyunulara psxoloj yardm etmk, hrktlri mnalandrmaq mqsdil qara zurnadan, aq
musiqisindn, tbildn, cngdn istifad olunub.
Tnbki oyunu. Lala el oyununa bnzyir v onun bir nv kimi xarakteriz oluna bilr.
sasn, knd yerlrind oynanlan tnbki oyununda tamaann sasn camaata tan olan, n
vaxtsa ba vermi konkret hadis tkil edir. Oyun meydanada xarlr. deyas trbiyvi
hmiyyt dayr, sjeti sad olub, mzmunca didaktik ruhludur. El arasnda ona t v b l t m
o y u n u da deyilib.
Kndirbaz oyunu. Oyun keirmk n ataqlanm ki aacn stn kndir v ya sim
kilir. Kndirbaz ora xb mrkkb hrktlr gstrir, qorxulu tryuklar edir. Onun yardms
kepapaq is yerd kndirbazn hrktlrini "tkrarlayr". Onun glmli hrktlri pantomima
teatrnn elementlrin saslanr. Kepapaq tamaalardan pul v ya pay ymaq n yeri glnd
glmli ltiflr sylyir, qsa qaravllilr danr.
Kndirbaz oyunlar hr v bazar meydanlarnda, knd yerlrind, dzngah mnlikd,
karvansaraylarda gstrilirdi.
Oyun-tamaalarn pantomim saslar (lal oyunu) zrind qurulmu oxlu nvlri var.
Teatrallq baxmndan onlarn daha xarakteriklrinin qsaca rhini vermk mqsduyundur.
Onlarn arasnda n ox yaylan "Babellm"dir.
Onun bir v bzn bir ne ifas olur. Oyunu v oyunular ifadli v ycam, az, lakin
plastik, mnal hrktlrl tbitd yaz fslinin nfsi duyulanda ban bellnmsi prosesini
gstrirlr. Zriflik, dqiqlik, mntiql, aydn ideya il yana, Babellm oyununda mnal v ux
gln olmas da vacib saydrd.
"Kaftarkus" oyunu da pantomim jestlrl gstrilirdi. Burada iki obraz v iki ifa olurdu.
Oyunular lnn dirilmsini, gorenin hoqqalarn glmli lal hrktlrl atdrrdlar.
"Kar toyu" oyununda ifann pantomim hrktlrini mtlq musiqi mayit edir, himcim
stnlk verilirdi. Oyunun adndak mna tamaa gstrmnin mzmun mahiyytini tcssm
etdirir.
Heykl, abid mnas dayan "Mcssm" lal oyununda, pantomima tamaasnda aa v
nkrin, kndli v mlkdarn mnasibtlri zrind qurulmu mvzu sasdr. Mcssm sad
sjetli, trbiyvi hmiyytli v ifa xarakterlidir. "Kor dy"nn iki ifas olur. Tamaada, guya
grmyn iki adi adamn ox glmli v it hrktlrl bir-birini dymsi, onlarn l, ayaq sava,
yaxa dartmas oyunularn mharti il gstrilir.
Lal oyununun (pantomimann) heyvanlarla bai "Lklm", "Maral oyunu" adl qsa
tamaalar da var. "Maral oyunu"nda iki nfr hmin heyvann drisin v ya xsusi tikilmi maral
mqvvas paltarna girrk maraln mnlikd otlamasn, ilanla savan, balasn hanssa
vhinin caynandan xilas etmsini tamaalara atdrr.
"Lklm"d is yk altnda olan dvnin (lk, nr, maya...) hrkt trzi oyununun
pantomim jestlrind tcssm tapr. Hmin oyuna "D v d a b a n " da deyilib.
Pantomima, lal oyunu tamaalar hmi qsa v lakonik sjeti, ideya mzmunu, forma
ycaml il xarakterik olub.
Pantomima tamaalarna l-q o l l m , iart oyunlar da deyilib. Daha ox sift ifadlri
il, yni him-ciml gstriln tamaalar qa-gzatna da adlandrlb. Burada ivli sift cizgilri,
qa-gz mnal oynatna, dodaqbzn, ztur-utma vrdilrin yiylnmk oyunu n vacib
saylb.

OYUN-TAMAALARDA
OBRAZLAR V MASKALAR
Azrbaycanda mxtlif maskalar ilk vvl ovuluq satiri il bal meydana glib. Xalqmz
eneolit v mezolit dvrlrind mitd maskalardan v mqvvalardan istifad ediblr. btidai
insanlar ovlayacaqlar heyvann maska v mqvvas;na "girrk" ovuluq etmilr. Bu hrkt ov
heyvann rktmmk mqsdi gdrd.
satir mrasimlrind maskalar tanrn, fsanvi mxluqlarn siftlrini, mqdds qu
balarn, totem saylan heyvanlar tmsil etmk n oyunular zlklr (maskalar) - taxblar.
srlr kedikc maskalar bdii ifad vasitlrin evrilmidir. Xalq meydan tamaalarnda
yumora, satiraya, msxry, btvlkd gl mxtlif alarlar vermk, tiplri xarakterldirmk,
tipajlar qabartmaq n maskalardan istifad edilib.
El arasnda zlk d deyiln maskalar oxnvl olub. Hr biri ayrlqda mxtlif sciyyli
hyat, mit msllrini, tbit hadislrini, eybcrliyi v gzlliyi, xeyir v ri, gc v zifliyi,
sevinci v kdri tmsil edib. Maskalar, ilk nvbd, tamaalarda hadis, obraz, mvzu v ideya
bard ilkin v aydn anlay oyatnaq, onlara mlumat alamaq xarakteri dayb. Btn
sylnilnlrdn o qnat hasil olur ki, meydan teatrnn z estetikas, z poetika prinsiplri, z
oyun-slub parametrlri, shn-tamaa nzri saslar var.
Kosa. Xalq meydan tamaalarnn n fal, n seviln v n ox oyunlarda itirak edn
personaj kosadr. Kvsc, kosa-kosa, Novruz mrasim nliklrind, digr mxtlif meydan
tamaalarnda kosa hm hadislrin mrkzind duran, hm d sjet xttinin sasn tkil edn
obrazdr.
Qdim qam-aman snti v ulu alarn inanclar il d kosann ball var. Xalq oyuntamaalarnn bu n qdim personaj bir mddt qocalm Gn tanrsnn yer znd tmsilisi
obraz kimi d verilib.
Hl bizim eradan vvl Kosa khn ilin, q fslinin, hminin rin, bd mlin, pis
xarakterin timsal, insana aclq, yoxsulluq, sfalt, flakt gtirn obraz kimi qbul olunub. Ona gr
d mrasim v satir oyunlarnda Kosan qara rngd gstrirdilr. Bunun n qrim vasitsi kimi
hisdn, kmrdn, yandrlm fndq qabnn tozundan istifad edilrk Kosa eybcr, vahimli,
bdheybt grkm salnrd.
rin rmzi Apu divi obraz da bu minvalla oyun meydanna (shny) xarlb.
Myyn zaman ksiyindn sonra "Kosa oyunu"nda mit hadislri satir oyunlarn
stlyib. Nticd Kosann glrzl, zarafatcl, xeyirxah siftli maskalar meydana xb.
Meydan tamaalarinda, hminin Bua, Kei, Qoyun, Qurd, Kel, Q, Yaz.. Kimi satir
mnli maskalardan istifad edilib.
Maska taxmaqda mqsd obraz aydn gstrmk, xeyrin r zrind tntnsini, zlmn
squtunu, zhmtin qlbsini, idrakn nurunu... qabarq vermk mqsdi dayb. Bu baxmdan q
qorxutmaq n icra olunan "Kvsc" oyun-tamaas xarakterikdir.
Kosann geyimind aman libasmm rmzi lamtlri oxluq tkil edib. Kelin maskalar
Kedn, ya boz paradan dzldilirdi v ona Kei saqqal taxlrd. Tamaa vaxt Kosaya eybcr
v glmli grkm vermk n oyunu maskan taxr v iynin tkl dri atr, belin taxta xncr
qurayrd. Onun bir yanndan sprg, o biri byrndn m aslrd. Kosa i, ll papana
zmqrov keirir v sonra bana qoyurdu. Kosann maskas uzunburunlu, ordu ordundan ken, arq
zl olurdu.
Tamaadak btn obrazlarn ifas Kosa z olanda o, mxtlif maskalardan
(xarakterlrdn) istifad edib. Mdhi grkmli Q, brl gzl, frldaq ara hkimi, qorxunc
zl, riyakar Qaz, aya ruzili v brktli, xosima yaz, mdrik hrli Aqil adam v bu kimi
maskalardan Kosa-aktyor bacarqla barnb. Bununla da tamaaya coun ritm, dinamik srt,
hrkt evikliyi gtirib.

Kosa bu n mxtlif maskalar, sasn, belin sard quraqdan sra il asrd. Ya da istifad
etdikdn sonra onlar grdk-prd arxasmdaki qulbesin (yardmsna) verirdi.
"Kosa oyunu" maska tamaasn bilavasit hazrlayan v onu idar edn ifaya Kosaba
deyilib.
Bir srdn oxdur ki, Novruzun ba personaj kimi, Kosa oyun itiraklar il birg alboynayan, rqs edn, n v zarafatcl nmlr oxuya-oxuya ev-ev gzn mzli, glmli, xo
mraml Komediya, msxr, mzhk obrazna evrilib.
Kel. Kosadan sonra oyun-tamaalarda n fal obraz Keldir. Yaranma kklri slamdan
vvl, mu (ada deyimd maq, Kahin) snti il balla gedib xr. srlr tdkc xalqm
ksr qaravllilrinin, mzhklrinin diriba, hazrcavab, sadlvh grnn, lakin hr cr mrkkb
vziyytlrdn dyantl xan, tmiz qlbli, xalqn sad tbqsinin tmsilisi, haqqn qoruyucusu,
sirlrdn agah obraz kimi sevimli tamaa personajna evrilib.
Kel obraznn ifasnn vaxtil iki sas maskas olub.
Birincisi. Xalqn ideal v arzularnn ifadisi, gcszlrin intiqamn zalmlardan alan
frastli, csur, fndgir, diriba, all Kelin maskas.
kincisi. Lova, tkbbrl, naqqal, qorxaq, heyvr, frastsiz, fl, maynaq Kelin
maskas.
Kelin hr iki maskasma uyun ayrca geyim-kecimi olub. Onlardan oyun-tamaalarn
mzmun v qaysin uyun olaraq istifad edilib.
llr kedikc Kel maskas da aradan rxb. Oyunu-aktyorlar bu obraz maskasz ifa
ediblr. fa cndr, nimda libas geyinib. Qrim vzin zn unlayb, yaxud buna bnzr
vasitlrl hrsmi glnc douran kl salb. Sallaq v uzun b yapdrb. Boynundan balqabaq
asb. Tbil v yaxud qaval gzdirib. Oxuma, n mxtlif kii v qadim rqslrini mzli trzd
oynama, zrb, simli v nfsli musiqi altlrind alma bacarb.
Tdricn "Kel" sz meydan tamaalarnn mahir ifas, mrasim oyunlannn sas
personaj, meydan aktyoru anlamlarnda da ilnilib.
Kel obraznn ifas kellik lamti kimi ya bana trsin evrilmi qoyun qarn keirir,
ya da bana a bez saryr v papa da trsin qoyurdu. ndinin znd d bu n-sr qalmaqdadr.
Keci. Qdim zamanlarda Gn tanrsnn yerdki totemi saylb. Zaman kedikc real obraz
kimi satir v mrasim oyunlarnn aparc itiraklarndan olub.
Kei rolunun (obraznn) ifas yax alanm kei drisin brnrd. zn uzun v tbii
kei saqqal yapdrlm maska taxrd. Maskann aa hisssindn, saqqaln altndan balanan
torba zaa sallanrd. Oyunu evik, cld hrktlrl kei kimi atlb-dr, kei kimi mlyir
v bu kimi oyunbazlqla obrazn canl, cazibli, koloritli vermy sy gstrirdi.
Kei obraz myyn tarixi mnblrd "tk" ad il verilib. Xalq arasnda tk sz erkk
keiy, da-keisin, vhi keiy deyilib.
Kepapaq. Kndirbaz oyunlarnda aada mzhkli kepapaq hoqqalar xaran,
qaravlli sylyn, mzli, yumorlu glmclr danan meydan aktyoruna veriln adlardan biri
kepapaqdr.
Bu komik personaj qdim vaxtlarda oyun vaxt kedn hazrlanan papaq qoyurdu.
Kepapaq z maskas il bitilk olurdu. Maska dridn biilib-ksilirdi v keinin grkmin
bnzdilirdi.
Yerindn v mkanndan asl olaraq, bzn hmin z maskasnn tpsin buynuz da
tikilirdi. Bundan glmli sjetli hadislrd obraz kimi istifad edilirdi.
Hazrda kndirbazn yardms olan kepapaq kei drisindn v ya it, lvan paralardan
tikilmi, mzli grkmli paltar geyinir. Arxadan zn ek quyruu balayr, st-bandan
znqrovlar asr. Yaxalna mxtlif dualar tikir. Ayana qaln v bzkli yun corab geyinir. Bzn
corabn stndn atr arq da geyinir.

zlk-niqab. Bilavasit bih tamaalarnda istifad edilib. Mqdds dini

xslrin
(imamlarn, qadnlarn) obrazlarna girn ifalarn zlrini gizltnk n istifad ediln niqab bir
qdr ffaf, a paradan hazrlanrd.
bih oyunusu zlk-niqabn altndan trafdaklar, xsusn tamaa itiraklarn gr
bilirdi. Lakin tamaalar v bir qdr aralda dayanan oyunu yndalar niqab altnda onun sift
cizgilrini gr bilmirdilr.
zlk-niqablara xalq arasnda tutuq da deyilib.
Meydan tamaalarnda hminin bir sra rmzi mnalar dayan mxtlif maskalar ildilib.
Bua maskas gc v qdrti tmsil edib.
Qoyun maskas brkt rmzi saylb.
Yaz maskas sadtin, sevincin, tzlnmnin rmzi kimi qbul olunub.
Q maskas qorxu, lm mhkum obraz kimi qavranlb.
Cnubi Azrbaycanda maskadan istifad edn meydan tamaalar oyunularna el arasnda
rbndbaz deyiblr. Rbnd sz fars dilind z rty mnasnda ildilir.
Oyun-mrasim maskalar forma baxmndan iki cr olub:
papaa bitilk dzldiln, badan keiriln v sifti boyaboy rtn maskalar;
yalnz z tutan v sift taxlan maskalar.
Maskalarn hazrlanma texnologiyalar v materiallar mxtlif olurdu.
Bir qrup maskalar baqa-baqa meyv v bzk aaclarnn qurudulmu zrif qabqlarndan
dzldilirdi. Onlarn mrlri az olurdu. Bir ne tamaadan sonra snr v yaxud zay grkm
db sradan xrdlar.
Baqa qisim, yni nisbtn yngl, mr uzun maskalar yaxca alanm heyvan (kz,
kei, dv, maral, lik v sair) drilrindn hazrlanrd. Onlar saxlamaq, syyar tamaalar
gstrmk n gnlrl bir mkandan baqa mkana gednd xurcun v sandqalarda
qabladrmaq hm lverili, hm d asan idi. Onlara isti havalarda gv dmsin dey, barxanaya
qabladranda yanlarna yovan qoyurdular.
Maskalarn daha dzmllri is elastikliyini uzun mddt qoruyub saxlaya biln aaclarn
gvdlrindn yonulurdu. Yonulub mxtlif killr salnan maskalarn keyfiyytini uzun mddt
qorumaq n onlar oyun-tamaalardan sonra xsusi ktan v yaxud mahud paralara bkrdlr.
llr kedikc maskalarn materiallar v hazrlanma texnologiyalar sadldirilib. Bununla
yana, get-ged qiymtli materiallardan imtina olunub. Bunun sas sbbi satir oyunlarnn
tdricn sradan xmas il bal idi.
satirl bal oyunlar azaldqca, mitdn doan hyat hadislri meydan tamaalarnn
aparc mvzularna evrilib. Bununla bal olaraq maskalarn hazrlanma materiallar da
sadldirilib. Bellikl, maskalarn (zlklrin) hazrlanma prinsipind yngllk, rahatlq,
grkmc obrazllq v emosional duyular oyatmaq ruhu sas gtrlb.

MEYDAN OYUNULARI
Mxtlif tipli meydan tamaalarnn oyunularna ayr-ayr dvrlrd baqa-baqa da adlar
verilib. Deyimlri frqli olsa da, hmin szlr dadqlar mna ykn v bdii-estetik sciyylrin
gr aktyor pesinin ayr-ayr mziyytlrin uyundur. Meydan aktyoru gzl rqs edir, mrkkb
akrobatik hrktlr gstrir, gzbalaycl bacarr, aydn tlffzl danr, him-cim ustas olur,
az szl v mnal "xsis" hrktl ox mtlblri aqlaya bilirdi.
amax, Tbriz, Qaraba, Makul, Naxvan, ki bylri aktyor v rqqas dstlri
saxlayblar. ahlq dvrnd saray aktyorlarna yal sntilr rhbrlik ediblr. XII srd
Azrbaycanda eyx Krim adl mhur gl ustas olub.
Meydan oyunularna (aktyorlarna) verilmi adlardan bir nesini ayrca qeyd etmk
lazmdr.
***
Mtrb. Bu sz mna v mahiyytc ylndirn, knlaan kimi yozulur. rb dilind
"al, saznd, rqs ed-ed mahn oxuyan, qz paltarnda toylarda oynayan olan" mnalar var.
Xalq deyimlrind hmin szn mtrib, mtrf, mtrp tlffzlri d var.
Mtrb sz lap qdim dvrlrd Azrbaycan razisindki dini mbdlrd lt, ksr
hallarda yarmlpaq grkmd rqs ednlrin adlar il baldr. Eyni zamanda lal oyunu
(pantomima) ifasnn ad il d laqlidir. Eramzn XXI srlrindn balayaraq, txminn be yz
il sz rqs ed-ed oxuyan rqiilr, hminin allara, aqlara, nqqallara (nal danan
ifalara) da mtrb deyilib.
XIX srdn etibarn toylarda, el nliklrind, qapal ylnc mrasimlrind inc, zrif
bdnlrin qadn paltar geyinib rqqaslq edn olanlar mtrb ad il arlblar.
Rqqas mtrb uzun sa buraxr, drnaqlarna xna yaxr, gmdn belba, sinbnd taxr,
boynundan hmayil asr, dikdaban ayaqqab geyinirdi. Barmaqlarna taxd mis halqalarla
musiqinin ritmini tutan mtrb tamaalara iv, naz atr, danmadan erotik ruhlu qa-gz
oynadrd.
Mtrb oynatmaq daha ox Bak-amax blgsi n xarakterikdir.
Lotu. ox ilnn bu sozu lut, ryan, lpaq mnasn dayr. Bzi mlahizlr gr Lt
peymbrin ad il baldr.
sr bundan vvldn balayaraq, qdim msxr xalq tamaalarn gstrn meydan
oyunularna lotu deyilib. Lotu toy mclislrind, el nliklrind tk, ox vaxtlar is mtrblr
dstsi il birg x edib. O, adti zr un v yumurtann qatndan hazrlanm qat yaxna il
qrimlnirdi. sasn, tamaalar qarsnda qaravlli, msxr, bdy, meyxana sylyir, hoqqa
oyunu (gzbalayc) xarr, parodiyalar edir, glmclr danrd.
Lotu z il hlilmi meymun, ay, tutuquu da gzdirib. Bzi hallarda z dand
qaravlliy uyun heyvanlarn cildin girib. Him-ciml gzl rqs etmk, oxumaq, komizm
elementlrin malik olmaq lotu n vacib yaradclq vrdi v xsusiyytlri saylrd.
Lotu adlanan komik ifaya el arasnda t l x k, l o t u-b a m b l da deyilib.
Hanssa mclisd tk deyil, bir ne lotu dst halnda itirak edirdis, onlarn bas
lotuba adlanrd. L o t u b a Azrbaycann bzi blglrind x l f kimi d arlb.
Mclisd lotuya yardm olan, ona bir nv assistentlik edn v ustadnn yannda yird
duran yeniyetm cavana l o t u b e deyilirdi.
Son yz ild Azrbaycanda Lotuolu, Lotu Mstal, Lotu Krim, Lotu brahim Tbrizi,
Lotu Cabbar, Lotu Qulu, Abdal Qasm kimi hrtli oyunular olmular. XX srd Lnkranda
Xudadad, jdr, Qarabada Mmmdqulu, Krim, Rizvan, smayl adl istedadl v hrmtli lotular
faliyyt gostrmlr.

Bakda yaam Lotu Mdi Cabbar tkbana irihcimli komediyalar, ox personaj olan
msxrlri mhartl oynayb. Tamaa zaman hadislr uyun olaraq mxtlif qu v heyvan
sslri xara bilib. O, dflrl btn Qafqazda, Orta Asiyann Aqabad, Mrv, Smrqnd
hrlrind, ran v Trkiyd hrmt tapm, dflrl oralara qastrola, toylara getmi Cabbar
Qaryadolu (Qaryad) il tez-tez hmmclis olub. 1914-1915-ci illrd Varavann "Ekstafon"
firmas Lotu Cabbarn ifasnda "Mirz oyunu", "Qaravlli", "Hey-anacat dan", "Ceyran",
"Qatq satmaq" oyunlarn vala yazb. Hmin vallar ktlvi tirajla satlb.
Lotular arasnda ad-san qazanm, sritli istedad olan oyunuya (aktyora) m e y d a n
l o t u s u deyilib.
Tlxk. Ne-ne yz illr boyu adam, tamaalar "aclayan" mna anlamnda tlxk
deyimi ilnib. Tlxk XXI srlrd Soltan Mahmud Qznvinin saraynda znn duzlu, koloritli,
yumorlu, mzli, ylncli v cazibli oyunlar il tannm, oxlu glmclr, ltiflr yaratm
xsin addr. Sonraki dvrlrd Azrbaycann baqa-baqa xanlqlarnda hkmdarlar, saray
yanlarn mzhkli szlrl, yumorlu hrktlrl, kskin deyimlrl ylndirn yumor, gl
ustalar da t l x k ad il arlblar.
Tlxk hazrcavab olur, ritmk, ancaq mzli rqs edir, bir ne musiqi altind mhartl
alr, mrkkb him-cim (pantomima) ifad vasitlrini srbstc bacarr, oxlu hrz-hdyan ibar,
ifad v szlr bilir, yumorun, satirann n mxtlif nvlrindn, qroteskdn mhartl bhrlnir,
htta tmiz akrobatik hrktlrd sil ustalq gstrirdi. Tlxyin sas funksiyas ylndirmk olsa
da, hmin pe sahiblri zlrinin hazrcavablqlar, tkmliklri, iti allar, iql drraklri, dz
sz zarafat donuna bkb ax, z demlri il seilmi v hr yerd sad camaatn rbtini
qazanmlar.
El arasnda it, baya zarafat, dolamaq, satamaq trzli oyunlar tlxk oyunu adlanb. Hmin
oyun-tamaalarda ifalar tlxkliyi pe sen bacarq, srit v istedad sahiblri olmular.
XIX srin sonlarnda v XX srin vvlind Cnubi Azrbaycanda v Qarabada Tlxk
Qasm adl mhur komik oyunu olub. O, son drc yksk aktyorluq mharti il hrtlnib.
Mxtlif vaxtlarda v Azrbaycann mxtlif blglrind tlxklr aadak adlar da
verilib.
Orta srlrd hkmdarlarn hzurunda msxr oyunlar xarmaa, qaravlli sylmy
icazsi olan tlxk: kk (hzur) msxrbaz.
Mntzm oyun-tamaalar gstrn tlxklr: nay, dnbal, acadaban, axumdal, gldrmn.
Liliput, bstboy saray tlxklri: cc, altqar, qar-saqqal, tsmrk.
Qadn paltar geyinib oyun xaran tlxklr: ayqax. Ayqax tlxklr daha ox Naxvan
n sciyyvidir.
Toyxanalarda, mxtlif mrasim nliklrinin zarafat mclislrind x edn lotusaya
oyunu-tlxklr: bambl, hzal, dolab, yerbaz, dalqovu.
nsanlarn fiziki eybcrliklri (qozbel, pltk, taytaq v sair) il oyun xaran tlxklr:
kk (kkov), cr, hqq-da.
Lala sylyib msxr xaran tlxklr: alay, ivdar, tnnaz, bdbaz, dbb.
K v meydanlarda tkbana oyun xaran, sasn, him-cim ifas olan tlxk: dbbaz.
Bayram nliklrind tamaalar ylndirn tlxklr: trni.
Mu v sehrbaz snti il mul olanlar qadaq adlanblar. Sonralar pekar komiklr v
tlxklr d hmin adla arlblar.
Labaz. n qdim dvrlrd yaranan, yazn glii il bal olan mrasim oyunlarndan biri
"Kosa-kosa"dr. l salmaq, laa qoymaq, msxr hdfin evirmk, thqir etmk n icra
olunan bel oyunlarn bzisin l a o yu n u deyilib.
Orta srlrd lm mhkum caninin, sir alnm dmnin eybcr mqvvas dzldilir,
trsin ulan belin qoyulur, sy-thqirlrl hrin gur yerlrind oyun xarlrd. Mrasim hay-

kyl olur v gstrildiyi hrin ba meydannda tamamlanrd. Bzi mqvvalar zn grkmc

thqir olunanlara bnzdn aktyor-oyunu vzlyirdi. Onlara v la oyununun ifalarna da
l a b a z deyilirdi.
Labazn gzl ssi, aydn diksiyas, plastik hrktlri ustalqla ifa etmk bacar, irinkr, duzlu, cazibli yumor qabiliyyti, improviz istedad, zngin mahid duyumu olmal idi. O,
eyni mqamda hm hnkrt il alama, hm d aqqanaq kib glmyi bacaran v bu
qabiliyytini ustalqla tamaalara atdrmaa qabil sntiydi.
Hr bir oyunun mvzusuna, hadislrin mzmununa v oyun-tamaalarn gstrildiyi razimkana, yerli halinin danq ivsin uyun olaraq labaz bu kimi adlarla da arrdlar: i v d
a r, i v b a z, a l a y , n g l, p a r a .
Naqqal. Mclislrd, gzrgi yox, birmkanl ynaqlarda meydangirik edib vql nal
danana, ltif sylyn, dastan dznlyn n a q q a 1 deyilib. O, bir aktyorun teatr n vacib
olan plastik hrktlr, him-cim nsrlrin, rqqasla, daxili ehtirasa, ssl dinamik l-qol
oyunlarn vhdtd uzladrmaa malik, istdiyi vaxt glb-alama mhartl bacaran istedad
sahibi idi. Naqqaln audi-toriya dairsi nisbtn darhatli olub.
Tarixin myyn dvrlrind hkmdar saraylarnda yanlar ylndirmk mqsdil
naqqallar cmlib. Onlarn ndrini naqqalba dey arblar.
Meyxana. Xsusn Azrbaycann Aberon blgsind geni yaylb v bu gn d
mvcuddur. sasn, knd toylarnda meyxana sylmk n xsusi vaxt ayrlr. Toya bir, sasn,
iki v ya daha ox meyxana deyn (meyxana) arlr. Onlar xsusi ritm-rtqla ortala bir
qafiy atr va bu qafiy trafnda sz-hrkt yarna xrlar. vvl toybyini vsf edirlr. Sonra
is mxtlif deyimlr, hcv chli, szl hrb-zorba yar balayr.
Meyxana bdahtn er demkd sritli olmal, seiln bhr-vzndn qraa
xmamaldr. Onun aktyorluq mharti nzml dediyi szlri paralel olaraq hrktl, xsusn
mnal sift ifadlri il tamaadara atdrmaqda zn gstrir.
Meyxanalar toylardan lav d xsusi deyim (yarma) mrklri qururlar. Meyxanada
xsusi qlb v hrt qazanana u s t a d deyirlr. Yaxud da ki, ustad meyxanann adndan sonra
ehtiram lamti olaraq "qde" sz ildilir.
Meyxanalarn z ritmlri olur v yardmlar, yaxud tamaalar rtqla ona dstavz
verirlr. Bzn naara v df ritmlrindn d istifad olunur, ahng tutulur. Ritm meyxanan
ehtizaza gtirir, onu daxiln codurur, ruhn sz v oyun hrktlrin kklyir.
Drbdri. Meydan oyunularnn adlarndan biridir. ran Azrbaycan n daha xarakterik
olan xalq mrasimlrinin aparclarna deyilib. Drbdr sz farsca qap-qap gzn mnasn verir
v eyni zamanda avara, srgrdan, srsri anlamlar var.
Drbdri gzyn hyat keirib, tk ifa kimi faliyyt gstrib. O, z tamaalarn k v
meydanlarda, camaat ynann gur yerind gstrib. Repertuar ycam qaravllilrdn, mzli
ltiflrdn, aq-saq mit msxrlrindn, bd v hdyanlardan ibart olub.
ncmansaz. Fars dilind "mclis dzldn, mrk tkil edn" mnalar var. Drviliyin
geni yayld dvrlrd onlar, sazndlr v naqqallar bir toplumda hmoyunu olub mclis
keirirdilr. Daha ox Novruz bayramnn rnb axamlarnda onlarn birg keirdiklri ktlvi
oyunlar ncman adlanrd.
ncmann ifalarn bir-birindn ayrmadan ncmansaz dey arardlar. ncmansaz
n rqqaslq, oyunbazlq, vql oxumaq, qaravlli sylmk, bd xarnaq vacib yaradclq
qabiliyyti saylb.
aman (aman). Azrbaycanda slamn tkklndn min-min il vvl mvcud olmu
aman oyunusuna veriln addr.
Aq v ozan sntinin qdim slfi saylan satiri aman oyunlarnn ifalar hm
cadugrlik edr, mxtlif mistik dualar oxuyar, hm d eir qoar, nal sylyrdilr. amanlar

musiqi altind ala-ala n mxtlif rollara gir, tamaan heyrtd, maraqda, tccbd saxlaya
bilirdilr.
aman bir lind qaval, o biri lind "qam" adl sa tuturd. Onlar blatl danma
bacarr, oxumaq il oyunu (hminin ritmk rqslri, mrkkb plastik hrktlri) ahngdar
vhdtd mhartl birldirirdilr.
Qam. amanlarn llrind tutduqlar saya gr sonralar onlara qam deyilib. Yaradclq
estetikasnn xarakteri baxmndan am v qaman eyni anlamdadr.

MEYDAN TAMAALARININ
HAZIRLANMASI V GSTRLM MKANI
Oyun-tamaa rejissuras
ksr xalq oyunlarn vvlcdn hazrlayan, yaxud oynanlan gn ona rhbrlik edn,
tamaann btn prosesin babilnlik gstrn sas oyunu (canbaz) v ba olub. Onlarn
faliyyti myyn mnada ada teatr sntinin rejissorluq pesinin funksiyasn xatrladr.
mumilikd dstba adlandrlan tamaa tkilats rollarn blnMsm, hovuz stnd,
knd iind, zmi knarnda, xrmanda, bazar banda, karvansaray meydanasnda... shnlrin
qurulub, xovsuz xalalarla, qurama prdlrl trtib edilMsm, allarn yerbyer olmasma
balq v nzart edirdi.
Dstba oyunularn geyim iin, kmrl, unla, tabairl qrimlnMsm d nzart edir,
ksr hallarda icra olur v btn bunlara cavabdehlik dayrd. O, myyn mnada shn trtibat
vern rssamn, sr musiqi bzyi vuran musiqiinin funksiyasn, bugnk rejissura tlblri
baxmndan primitiv sviyyd olsa da, hyata keirirdi.
Dstba, hminin qaravllilrd, mzhklrd, msxrlrd, bir szl, hr hans oyuntamaada mtni zbr bildiyi n dilmanc-suflyorluq edirdi. Shn il tamaalar arasnda canl
nsiyyt yaradan meydanbyi idi.
Yeri glnd dstba oyun balanmazdan vvl tamaadak hadis v obrazlar, mnaqi
v mbarizlr, obrazlar v tiplr bard seyrilr qsa, dyrli mlumatlar verirdi. Tamaadan
sonra is gstriln oyunda qaranlq qalan mtlblri onlar n aydnladrrd.
Bzi oyunlarda rejissorun (dstbann) kmkilri olurdu. Hmin kmkilrin hrsinin
z funksiyas vard. Msln, lbsdar arlan oyunu dst tutub, mkan-mkan tamaa
gstrnlrin geyimlrin nzart edirdi. O, tamaadan vvl hr oyununun libasn ayrb zn
verir, oyun qurtarandan sonra onlar ifcinc yb, yngl hsir sanda v ya xovsuz xala
slubunda toxunmu kisy qoyurdu.
Dstbaya bdii v texniki ilrd yardm durana, ada anlamda rejissor assistentin
lotube deyilirdi.
Rejissor anlamnn oynanlan tamaalarn xarakterin v mkan-blgnin lhc deyimin
uyun adlar da olub. Bunlardan daha geni miqyasda ilnni, dilazda daha ox dolaan,
mahiyytc daha drini, mnaca daha tutumlusu aadaklardr.
Aynaz. Gstrm xarakterin gr ayna (gzg) sz il baldr. Azrbaycann imal-qrb
hr v kndlrind tamaalara rhbrlik ednlr bu adla arlblar. Onlar hm d sas oyunular
saylblar.
Qzlqaz. Dilimizd ndri semk, onun byklyn mbali il nzr atdrmaq,
deyimin tsir gcn mcazi mnada artrmaq n ilnn ifaddr. Meydan teatr estetikasnda
oyun-tamaan hasil gtirib tamaalara tqdim edn badr. Qzlqaz sz-deyimi daha ox
mmlktimizin qrb blglri n xarakterikdir.
Yarnbaz. Fars mnli "yar" (dost, ana, yardm...) v "nbaz" (ortaq, rik) szlrinin
birlmsindn yaranb. Cnubi Azrbaycann Tbriz, rdbil, Qzvin, Makul, Xoy, Urmu
mahallarnda daha ox ilnib. "Hmsnt", "ynda" (trf-mqabil) mnalarn da ifad edib.
Lakin ilk nvbd mxtlif xarakterli v mxtlif mzmun-formal oyunlara balq ednlrin
arldqlar addr.
Yrn. Meydanlarda, karvansaraylarda, bazar iind mzhkli oyun xaranlarn
ncllrin y r n deyilib. Mnc kk daha qdim zamanlara gedib xr.
Khya. Hm idar edn, hm d saman (farsca kah szndndir) anlamlarn dayr. Bzn
yadan sonraki paliql meydanalarda tamaalarn rahat oynanlmas n yer saman tkrdlr.
dar edn ifadsi is funksiya baxmndan hmin flkri ehtiva edir.

Kosaba. Bu deyim, sasn, kosann qhrman olduu xalq tamaalarna aiddir. Tamaan
hazrlayan xs el aznda v oyunular arasnda kosaba arlblar.
Lotuba. Oyunular lotu adlandrlan mzhk, msxr, bd v qaravllilrin sas
ifasna v hmin oyunlar hazrlayb rsy gtirnlr deyilib. Lotuba tamaa boyu hr ey,
yni bdii v texniki gediata tam nzart edib.
Xlf. rbc bu szn mnalarndan biri mclis balq edndir. Xalq iind hm lotuba
anlam var, hm d toy nliklrind teatral alarl oyunlarn tkilatsna deyilib.
Meydan qarababas. Baba sz ba, asaqqal, qara klmsi is byk mnalarnda
ildilib. Qara baba (qarababa kimi d ildilib) k v meydanlarda v strtl byk binalarda
gstriln tamaalarn tkilats v rhbri olub.
Zikr mrasimi icra edn drvi dstsinin bas da meydan babas kimi tannb.
Mqllid. rb dilind bu szn tqlid edn, tqlidi, artist, yamslayan kimi yozummnalar vardr. sasn, tlxklrin v bdilrin gstrdiklri tamaalar hazrlayanlara, ox
vaxtlarda da ba "rolda" x edn oyunulara mqllid deyilib.
Ct baba. kinilikl bal mrasimlrd sas ctn mtlq el-obann mdrik asaqqal
oynayrd. Ct baba arlan hmin asaqqal hm d oyun-mrasimi gstrmk n hazrlayrd.
Macgal. Ctlk v kinilikl bal mrasim tamaalarnn sas ifasna v tkilatsna
veriln adlardan biridir. Mac ct v kotann sas dstyin, macgal is um vaxt macdan tutana
deyilib. Macgal, hminin Ct babann kmkisi (assistenti) funksyasn dayb.
Hodaq. Knd mrasimlrindn saylan "Ct umu"nun tkilats, hm d Ct babann
kmkisi kimi faliyyt gstrib. Ct v ya kotana qoulan kz (kzlri) srn hodaq adlanb.
***

Tamaalarn gstrildiyi yerlr

Tbii ki, min illr boyu satir nliklri, el-oba oyunlar, mrasim tamaalar aq havada,
hr meydannda, knd iind, bazarda, knk sahsind, camaatn gur toplandqlar yerlrd,
hovuz stnd, saray hytind, xrman dznd, ocaq banda, enlik almalarnda, gl-ikli
yaylaa v bu kimi yerlrd gstrilib.
Mhz ilk nvbd buna gr hmin oyun-gstrmlr meydan teatr kimi mumildirilib.
Ktlvi oyun yerlri xalq arasnda mxtlif deyimlrl adlandrlb. Onlardan dild-azda
daha ox ildilnlrinin qsaca rhini vermkl, oyun mkanlarnn adlar bard myyn
tsvvr glmk olar.
Alan. Bu, myyn xalq oyunu n dzldiln mkandr. Formaca yarmdair v qvsvar
olub. Ona gr d trafna oxlu tamaa toplannasma imkan vard.
Balaxan. Qdim elaras danq dilind "yuxar otaq" mnasnda ilnib. Aq havada
taxtadan v ya hamar yonulmu aac tirlrindn dzldilirdi v shn funksiyasn dayrd. Bzn
araksmli adrabnzr grkmd olurdu.
Qaldran. Sjetli qaravlli tamaalarnn oynanlmas n skiybnzr, tamaalar duran
sviyydn azacq hndr yer. Bu, yamacl mn d ola bilrdi, torpaq atlb tez vaxtda hasil
gtiriln kvr d.
ndam. Hrfi mnada grkmli, iri mnasndadr. rbc is bdn, qdd-qamt, boybuxun, biimli adam demkdir. Qdim dvrlrd gzrgi yox, bir mkanda xarlan oyunlar,
gstriln tamaalar n seilmi byk hytin hndr yeri. Yaxud, mvqqti qurulmu, adamn
dizi brabri qurulan meydana ndam kimi tannb.

Gac. Mnas grnn shn demkdir. Mitd ilnn, aacdan dzldilmi, quraqboyu
taxt mzhk oyunlarnda gtirilib meydanaya qoyulurdu. Aktyor-oyunular bu gacn stnd
tamaalar oynayrdlar.
Geni skiy taxta dzlb, kilim-palaz salnb stnd tamaa oynanlan yer d bu ad
verilib.
Mrk. rb szdr v oxlu mnalar var. Dilimizd izdiham, qlblik, qalmaqal,
vurhavur, vurhir, cncl deyimlri mvcuddur. Meydan oyunular arasnda ox geni v
qlblik yerd xarlan oyun mkanlarnn adlarndan biridir.
Tk v ct oyunularn, hminin drvilrin, naqqallarn, lotularn, msxrbazlarn,
mzhkilrin, htta canbaz v kndirbazlarn ktlvi tamaalar gstrdiklri yerdir.
Mrk yeri seilnd, adtn, orada uzun illr tamaalar oynanlrd. Mrk yerlrind
tamaalara irniyyat, srinldirici iki satanlar da olurdu. Buraya daha ox tamaa toplaa
bilirdi.
Nmayigah. Nmayi sz gstrmk, baxlan, grnn, gah is yer, ev mnasndadr.
Hmin mnalardan gtrln bu deyim aq havada teatr oynanlan mkan anlamnda ildilib.
Nzrgah. Tamaaxana, shn, oyun gstriln meydan mnasn ifad edn bu szn
ilnmsi ran Azrbaycannn yaay mkanlar n daha xarakterikdir.
Oynaqlq. Aq oyun meydanalarna veriln mumi adlardan biridir. Hmin szn oynaq,
o y n a q m k a n deyimlri d var.
Shnc. Kiik sjetli, daha ox tk ifann gstrcyi oyun n iri mlkn hyti,
bazarn bir knc, iki knin ksidiyi tin, tamaa az ylan yer seilirdi. Shnc deyiln bu yer
kiik, ycam, xudmani tamaa yeri mnalarn verirdi.
Hovuzst. Saray hytind, memarlq qurumu dairvi v ya drdknc olan karvansarayn
ortasnda, hr banda hndrly yarm metr v ya bir metr olan hovuzun stn qaln taxtalar
atlrd. Sx dzln taxtalarn st xovsuz xalalarla dnirdi. Onun stnd qsa mzmunlu, ancaq
ylnc xarakterli, sad sjetli v glmli tamaalar gstrilirdi. Yayn istisind hovuzun suyu
oyunu-aktyorlara srinlik gtirirdi.
avstan. Knd oyun tamaalarnn gstrilcyi yer ox vaxt vvlcdn
myynldirilirdi. Oyunun tkilatlar dikdir yerlrdn torpaq qazb ortaya tkrdlr. Sonra
onu hamarlayrdlar. Ski v ya shn kimi grnn yer avstan adlanrd.
Hng. n mxtlif kiik oyunlarn v uzun kn tamaalarn gstrildiyi yer veriln
addr. Bzi blglrd hmin yer h n g a m x a n a da deyilir. Sz hngam, yni mzli oyun
xarlan yer mnasn verir.
elaxana. Daha ox musiqili oyunlar gstriln yer deyilib. Myyn mnada
tamaaxanann v seyirxanann thrif olunmu klidir.
Adlar gstriln tamaa yerlrinin bir qisnnd, nisbtn iri sahsind ifalarn paltar
dyimlri, "qrimlnib" oyuna hazrlamalar, shnd szn qurtarb knara kiln v nvbti
xm gzlyn oyununun dayanmas n camaatla shnnin arxa hisssin prd kilirdi.
Yaxud da araya vrni, zili, dd, sumax, bir szl, yngl olan xovsuz xala tutulurdu. "Kulis",
"rma" mnasn vern hmin rty a t n a p r d ad verilmidi.

"KLMARASI":

Bbk, pdoyuq, Kosaglin

Min illr boyu azrbaycanllarn yaadqlar byk v mhtm razid Kukla oyunlar da
geni yaylb. El arasnda Kukla oyunlarna b b k, o y u q v i p d o y u q oyunlar da deyilib.
Bu oyunlar n Kukla dzldnlr oyuqular adlanblr.
Kukla oyunlarn tip blmk olar:
Kilimaras;
Kukla oyunu;
Klg oyunu. Buna x y a l o y u n u da deyilir.
Kukla oyunlarna mxtlif zaman v mkanlarda 1btbazlq v rskbazlqda deyilib.
Kilimaras tipli Kukla oyun-tamaalarnn eyni kkdn olan bir ne formas var. Bunlardan
n geni yaylan B b k oyunudur. Bu oyun, sasn, kilim arasnda gstrilib. Onun tamaasnda
l qolaq kimi taxlan v barmaqlarla hrkt gtiriln "bbk" adl Kuklalardan istifad olunub.
Mhur tamaas "Kel phlvan"dr. El arasnda "Kelplvan" deyimi d var.
Bbk kuklalar forma biimlri v zahiri grkmlri il seilirdilr. Bu Kuklalar qolaq
formasnda olur, l v bzn d dizlr keirilirdi. Oyunu arxas st kilimin stn uzanrd v
dizlrini sinsin doru qatlayrd. Kmkilr kilimin yanlarn qatlayb shn-prd yaradrdlar.
Yaxud, oyunu kilimin stnd oturub dizlrini aral qoyurdu. Oyunun mzmununa uyun
olaraq, llrin v ayaqlarna mxtlif xarakterli bbk-kuklalar keirirdi. Hmin kuklalarda az,
burun, gz, qa olmurdu.
Diz brkidiln kuklalar, adtn, taxta mlri bzmkl hasil glirdi. Onlar ld
oynadlan Kuklalarla mqayisd hrktc mhdud v passiv idilr. l taxlan qolaq kuklalar is
bzn 15-20 santimetrlik nazlk ubuqlara brkidilir v oyun-ifa zaman oyununun barmaqlarna
brkidilirdi. Yaxud da Kuklalar birbaa bily qdr l keirilir v hr bir barmaq bbyin bir
hrktini tnzimlyirdi. l keiriln bbk-Kuklalar evik, cld hrktlrl sciyyvidir.
Bzn kilimars oyun-tamaalarnda istifad ediln Kuklalar uaq boyda olur. Onda
oyunular hmin Kuklalara uaq paltarlar geyindirirdilr. Bununla da gstriln oyunun tbiiliyi
artr, cazibsi travtlnir, tamaalara tsir gc oxalrd.
Azrbaycann mxtlif razilrind bbk oyunlar Bazi-yebnd v bbi kimi tannb.
Onun mxtlif sjetli "Kel phlvan" tamaalar il yana, mahiyytc hmin xarakterli "Qanqal
phlvan", "Yalan phlvan" oyun-tamaalar da mvcud idi. Bzi mahallarda eyni tamaa -drd
mxtlif adla gstrilib. Hmin oyunlarn hams bir yerd Q o 1 a q q o 1 a q kimi
mumildirilib.
Kilimaras oyununun baqa bir formas. Yer enli v uzun kilim salnd (kilimi xovsuz xala
texnikas il toxunmu zili, sumax, vrni, dd il d vz etmk olard). Oyunu z kilimin tn
ortasnda, sasn, oturuqlu vziyytd qrar tuturdu. Onun iki kmkisi is camaatn yldiyi
trfdn kilimin tyini bir metr (bzn az v ya ox da ola bilrdi) hndrlkd yuxar qaldrrdlar.
tklr tarm kilirdi. Kilimin tarm tyi prd funksiyasn dayrd v sas oyunu onun
arxasnda ya uzanql, ya da oturuqlu halda olmaqla grnmrd. O, Kuklalar grnn sviyyd
idar edir, hadis v obrazlara uyun olaraq mxtlif xo, alamal, caib-qraib, glmli sslr
xarrd.
Tamaalar gur olan meydanlarda "Kel phlvan" tamaas balanmazdan vvl sas
oyununun ba kmkisi qoyun drisindn olan krk ynin trsin geyinirdi. Krkn astar
znn hr yerindn ala-bzk paralar sallanrd. Ba kmki zn kmrlyir, unlayr v zn
glmli, mzli grkm salrd. Sonra da it hrktlrl camaat gldrr, atmacalar atr v oyuna
baxanlardan nzir-niyaz yrd. Hmin tamaalarda, sasn, Kel, Div, Molla, Nkr v Srvinaz
(qz) personajlar olurd.

Kilimarasnn baqa bir formasnda yngl, eni bir metr olan kilim aquli vziyytd drd
kncndn iki aac-tir balanrd. Aac-tirlr sicim v ya ipl traflarda yer alnn mxalara
brkidilirdi. Oyunular bu rti prd arxasnda itirak obrazlar ox olan tamaalar gstrirdilr.
Burada daha ox qolaq Kuklalar (onlara kosaglin d deyilirdi) oynadlrd. Kilimarasnn bu
formasnda gstriln tamaalarn n xarakteriki "Tapdq oban" idi. "Tapdq oban"da drd
itirak var: Tapdq, Ceyran xanm, onun ri Sfi v qzlar Zleyxa. Mvzusu knd hyatndan
gtrlm tamaada hadislr mzli sjet xttind nmayi olunurdu.
Tamaa gstrn oyunular bu slub-formada mkan geniliyin malik olurdular. nki
kilim-prdnin arxasnda srbst hrktlr n genilik vard. Buna gr d Kuklalar hm ndkilimin stnd, hm d drinlikd (ada teatr dilind desk, ikinci v nc planlarda) srbstc
hrkt gtirilirdi.
Kilimarasnn "Maral oyunu" nv d mlumdur. Kilim tarma kilir. ki oyunu Maral v
Ovu qiyaflrin "girir". Sonra kilim aa endirilir v oyun balanr. Oyun plastik hrktlri,
grgin dramatik vziyytlri il sciyyvidir. Maral oyunu Klbcr rayonu razisind daha ox
yaylb v gnmz qdr glib atb. Burada Maral oyunu tamaas paradan tikilmi maral
mqvvasma iki nfrin girmsi v tk ifann oban rolunda x etmsi il d gstrilir.
Mhur kilimaras oyunlar "Maral oyunu", "l", "ah Slim", "Qaragz", "Hac gldi",
"Kel phlvan" tamaalardr.
Oyuq-Kukla tamaalar kilimarasndan sonraki dvrlrd yaranb. Onun znn d bir ne
nv var. mumi kkdn rilnslr d, kilimarasnn v Kukla oyunlarnn zlliklri, mxtlif
gstrm prinsiplri, baqa-baqa mkan qurumlar var.
Kukla (oyuq) tamaalarnda ndki prdy grdk v atprd deyilib. Bu prd
oyunular tamaalardan "gizldib". Hm grdk, hm d atprd bzkli, lvan rngli, ux
ovqat douran paralardan hazrlanrd. Kuklalar prinsipd hrkt etdirilirdi.
B i r i n c i p r i n s i p. Oyunlar ubuqlu qolaq v qolaq-lck Kuklalarla gstrilirdi. Bu
oyun-tamaalarda personajlar oxluq tkil edirdilr v buna gr ifalarn say da ona uyun olaraq
artrd.
k i n c i p r i n s i p . Burada gdu adlanan Kuklalardan istifad edilirdi. Hmin Kuklarn
boyu bzn bir metrdn artq olurdu. Kukla fiquru iki uzun v mhkm aacdan ksilmi ubua, ya
omaa keirilirdi. Hrdn d armxabnzr quruya balanrd. Gdu Kuklalar byk olduqlarna
gr beldn (quraqdan) yilmirdilr. Buna gr d onlarn hrktlrind arlq v lnglik vard.
Dinamik sjetli, srt-ritmi evik v iti olan tamaalarda gdudan istifad edilmirdi.
n c p r i n s i p. sasn, "ah Slim" tipli tamaalar gstrilirdi. Bu tamaalarda
istifad olunan kuklalar kosaglin adlanrdlar. Kosaglin kuklalar geyimlrin, sift cizgilrinin
tamlna, aydnlna v mxtlif xarakter-tiplr blnmlrin gr seilirdilr. Kosaglin
kuklalara az drd sap (v ya brk, ancaq nazlk ip, yaxud da kirili qaytan) balanrd. sas saplar
ayaqlara v llr balanrd v onlarn uclar xakilli taxaya bndlnirdi. Xavar taxada
oyunu n tutacaq qoyulurdu. Sritli oyunu hr lind bir kuklan srbstc oynadb hrkt
gtir bilirdi.
Kosaglin kuklalar hrktetm prinsiplrin gr v formaca dnya teatrlarndak
marionetlr bnzyirdilr. Bel tamaalarn qdim adlarndan biri Qarapdr. Qarapn is
mnas qaratikan (byk tikan) demkdir.
Kukla tamaasnn Xeymkmr adlanan formas da olub. Gzrgi, syyar kukla
tamaalarna mumilikd veriln addr. Xeym sz adr mnasn dayr. Xeymkmr oyunlar
qdim amaxda daha geni yaylbm. Meydanlarda, bazarlarda, karvansaraylarda, adamlar gur
olan klrd oyun-tamaann tk ifas gzib-dolard. O, avazl ssl, n zarafatlarla camaat
sslyib oyuna dvt edirdi. Kifayt qdr tamaa toplanan kimi oyunu adr (xeymni) ba
brabri yuxar qaldraraq "prd" (grdk) yaradrd. Hmin prdnin arxasnda qsa sjetli hadisni

nql edn Kukla oynadlrd. Oyunu szlri istdiyi kimi dyiir, improviz edirdi. sas diqqtini
yumorlu hrktlr ynldirdi ki, gl bol olsun.
adrxyal da formaca Xeymkmr bnzyir. Bu forma n xarakterik olan "ah Slim"
oyunlar Novruz v Qurban bayramlarnda, ail nliklrind, evin iind gstrilirdi.
adrdsti d bu qbil oyunlardan saylrd. Bu tamaa hanssa aild uaq doulanda
oynanlrd. Kuklalar hm iplik, hm d lck-qolaq olurdu.
Kukla tamaalarnn Xeym formas da geni yaylmd. Tamaalar oynamaq n xsusi
xeym (adr) qurulurdu. Ktan para drdbucaq klind, hndrly adamboyu olan payalara
brkidilirdi. st aq qalrd. Oyunular fiqurlar hrkt gtirmkd srbstlik qazanrdlar.
Tbriz, Xoy, Zncan, Makul blglrind bu oyuna Xeymbbazi deyilirdi.
Xmoyunu Kukla tamaalarnn bir nvdr. Oyunu iri saxs v ya gildn dzldilmi
kpn iin girir v grnmr. llrin keirdiyi qolaq kuklalar ba zrindn, kpn boazndan
yuxar qaldraraq tamaaya balayrd.
Qrbi Azrbaycanda kukla oyunlar mglin kimi mumildirilib. "ah Slim" oyunlar
ifad formalarna gr iki yer blnrd. Dzgah ahslimi adlanan tamaalar aq prd nnd
v saplardan aslm kuklalarla (marionetlrl) gstrilirdi. Oyunulara dzgahdar deyirdilr.
Dzgahdar bir li il kukla oynadr, o biri li il nfsli musiqi altind alrd.
kinci blmy aid ola ahslimi oyunlar, adtn, geclr gstrilirdi. Ona gr d Gec
oyunu, bbazi kimi adlar da var.
skm oyunu ailnin sevincli gnlrind oynanlrd. Tamaa nn prd-rtk tutulan
masa arxasnda gstrilirdi. Oyunu tk olurdu. O, lck-qolaql iki kuklann duet-dialoqlar
sasnda hadis-oyun quradrrd.
Kukla tamaalarnn ox yaylm formalarndan biri Pibnd adlanrd. Bu nv tamaada
oyunu v onun kmkisi rtl adrn irisind olurdular. adrda adamboyu hndrlkd
kvadrat killi dlik (dlikc) alrd. Hmin dlikcdn sapla istifad ediln kuklalar vasitsil
tamaalar gstrilirdi. Gstriln oyun-tamaan, hadislrin xarakterin uyun olaraq kamana, saz,
ttk, qara zurna mayit edirdi.
Klg oyunlar (Xyal oyunu) kukla tamaalarnn orijinal bir formasdr. Hmin tamaalar
n obraz-kuklarn silueti dana, dv drilrindn v ya qaln kordondan ksilirdi. Nal
mclisind nazlk paradan ekran-prd qurulurdu. Kmki ekran-prdnin arxasnda tamaaya aid
mxtlif fiqur-kuklalar xsusi ip dzrd. Digr hazrlq ilrini d grb qurtarandan sonra iq
yandrrd. Bu ia xyalfanar v ya ma deyilirdi. ma zeytun ya v ya qara neft tkln, oxlu
piltsi olan nlbki idi. ran sas funksiyas oynadlan kuklarn hrktlrini prd-ekranlara
salmaq idi. sas oyunu xyalbaz v ya b b a z adlanrd. Fiqurlar gzdirib hrkt gtirn
oyunular k l g i, s a y d a r, s a y da arlrdlar. Klg v xyal oyunlarnda istifad
ediln prd-ekrana gstrmlik, grnk deyilirdi.
Klg tamaa-oyunlar n hazrlanm yzlrl yast kukla (xamcik) fiqurlar xsusi
sandqalara ylrd. Xyalbazn sandqan dayan yardms hmal (hambal) dey arlrd.
Azrbaycanda az yaylm Bacbac (zizlm, bac-bac mnasnda) oyunu da olub. Hmin
oyun yalnz qz-glinin ifasnda gstrilib. fa qzlar dabanlarn rngli sgilrl saryaraq, onu
adama bnzdirdilr. Sonra qlalarn topuqdan yuxar rtkl bryb arxas st uzanr,
ayaqlarn saa-sola, aa-yuxar trptnkl "obrazlar" hrkt gtirirdilr. Tamaalarn sas
sjeti Balbac (Badambac) il Cicibac (v ya Canbac) arasnda gedn zarafat-yumor zrind
qurulurdu.
Kukla tamaalar mrasim oyunlarnda v Meydan gstrmlrind tkkl tapb
formalaan xalq dramaturgiyamzda yeni janrl shnciklr, msxrlr, mzhklr, hoqqalar
yaranmas n zmin olub.
Kukla oyunlar xalq tamaalarnda lvan bdii trtibatlardan istifadnin yeni-yeni
prinsiplrini, llrini, forma xsusiyytlrini z xarb v onlar tkmilldirib.

Kukla oyunlarnn oxunda mxtlif ritm-ahng llrind musiqidn istifad edilib.

Kukla oyunlarnda hadislr hm kemi zamandan, hm d ada dvrdn bhs edirdi.
Kukla tamaalar nal sylm estetikasma sykns d, tdricn onun znn mkanzaman anlay da formalab.
Nhayt, onu da qeyd etmk lazmdr ki, milli kukla (oyuq) oyun-tamaalarnda ada
dvrd pekar Kukla teatrlar n rnk ola biln, zngin poetika gstricilri, lvan estetik
prinsiplr vardr.

BH TAMAALARININ
SAS SCYYLR
bih sz rbc bnzr, oxar demkdir. bih dini-misteriya tamaasdr v meydan
teatrnn bir formasdr. Yaxn v Orta rqd, o cmldn Azrbaycanda geni yaylb. bih
tamaalarnn znmxsus dramaturgiya v teatr poetikas vardr. bihlrin ba mvzusunu imam
Hseynin trfdarlar il Yezid, onun qounlar arasndak mbarizlr tkil edir.
Mslman dininin banisi Mhmmd peymbr 632-ci ild Mdind vfat etdi.
Mslmanla (slama) rhbrliyi Mhmmdin misi olu v qz Fatimnin ri Hzrt li v ya
peymbrin qaynatas (Ainin atas), qdrtli srkrd, Mhmmdin inanlm silahda
bubkr z zrlrin gtrmliydilr. Birinci xlif, yni ba, rhbr bubkr oldu v iki il
hakimiyytd qald, raq v Suriyan istila etdi. li trfdarlar ilr (ieyi-li) bundan naraz
qaldlar v z balarn hakimiyyt gtirmk n yollar axtarb, mqam gzlyir, sullar
fikirlirdilr.
bubkrdn sonra xilaft rhbrliyi mr (10 il) v Osman (12 il) etdilr. Osmann
qtlindn sonra li hakimiyyt glib drdnc xlif v ilrin birinci imam oldu. Be ildn
sonra li d xyant nticsind dnyasn dyidi v onun byk olu, peymbrin nvsi Hsn
xlif elan edildi. Maviyy klli miqdarda pul verib, fitn il hakimiyyti Hsndn ald, az sonra
is onu zhrltdirib ldrtd. Maviyy xilaftin paytaxtn Mdindn Suriyann Dmq (am)
hrin krtd. Bu qrarla o, ilr sarsdc zrb vurdu, nki linin trfdarlar bilavasit
Mdind cmlmidilr. On doqquz il yaxn xliflik edn Maviyy rblri mnn birldirdi
v salnda olu Yezidi zn varis elan etdi. Bu dvrd Hsnin kiik qarda Hseyn Mdind
bir nv surgnd yaayrd. ilr arasnda byk hrmt v izzt sahbi olan Hseyni dflrl
Kufy dvt etmidilr ki, qvvlri birldirib onu hakimiyyt gtirsinlr. Hseyn ail
zvlrindn v yaxn qohumlarndan ibart 72 nfrl Kufy gedrkn Krbla yaxnlnda
mhasiry alndlar. O, Yezidin hzuruna gedib ona biyt (hakimiyytini qbul etmk) tklifini
rdd etdi v onuncu gn byk orduya qar dy girdi. Hseyn, onun gey qarda Hzrt Abbas
v digr trfdarlar qlncdan keirildilr, arvad, uaq is sir alnb, Dmq gndrildi.
Myyn siyasi v dini mahiyyt dayan bu hadis Islam tarixin Krbla msibti kimi
daxil oldu. VIII srdn z bri ilr Hseyn v baqa hidlr alar deyir, qsidlr sylyir,
tziylr keirirdilr. XV srdn balayaraq ilrin Krbla msibtlrini hr il qeyd etmlri geni
vst ald, bih tamaalar daha byk inkiaf yoluna xaraq geni raziy yayld. O cmldn
Azrbaycanda, xsusn iknin cnub blglrind mhrrmlik aynda bih tamaalar
gstrilmy baland.
bih mrasimi iki hissdn ibart olur. Mhrrmlik aynn ilk on gn za (matm)
keirilir. Onuncu gn aura (onluq) deyilir v dini etiqada gr imamlar v vladlar mhasirnin
onuncu gn qtl yetiriliblr. Hmin vdy qtl snan gn d deyirlr.
Aura gn v ondan sonraki gnlrd mxtlif adlarda byk v tntnli bih tamaalar
oynanlr.
rb sz olan "za" matm demkdir. Mhrrmliyin ilk gnndn matm tntnli v
izdihaml keirilir. Bu izdiham syyar tamaa nsrlri il zngin olur. Ona za qafilsi d deyilir.
za qafilsi izdihamnn yrn yas bayraqlar gzdirn lmdar, tudar, xrkdar,
snkzn, slladar v digr zadarlar daxildirlr. Onlar nd gedirlr v hams bir yerd lviyy
adlanr.
za qafilsind v hminin bih tamaasnda imam Hseynin mslk trfdarlar, onunla
birg qtl yetirilnlr sab (shab) adlanrlar. Sayca 72 nfr olan sab imam-hng dstsinin
tmsililridir.
za qafilsind likbr ota dzldilir v xryin stn qoyularaq gzdirilir. likbr
imam Hseynin byk olu olub v o da 18 yanda qtl yetirilib. likbr otanda onun rmzi

ni dzldilir. Hmin mqvvann nnd qara paltar geynni uaq oturur. Xryin ardnca nd
hidin anas gedir. Anann, Hseynin v Hzrt Abbasn rollarn ifa edn bih aktyorlarnn zlri
a niqabla rtlr. Bu, ilahiliyi qorumaq mqsdi dayr. Hm d qadn qiyafsind kiinin
olduunu gizldir.
"Qasm ota" za qafilsinin n mhm oyun atributlarndandr. Toy adrnn modeli
klind dzldilib xryin stnd qurulur. Onun irisin imam Hsnin hid olu Qasmn
nini andran mqvva qoyulur.
Hmin mqvvann stn oxlu qan ilnir. Xryin knarlarna fanarlar dzlr, ya
dzltm, ya da fsil uyun iklrl bznir. Qafil hrkt balayanda bir nfr "Qasm
ota"nn ba trfind ayaq st dayanaraq dualar oxuyur. Xryin trafnda oturmu, rb libaslar
geyinmi qz uaqlar alaya-alaya balarna saman tkrlr.
blfzlabbas (Hzrt Abbas) obraznn za qafilsind xsusi yeri var. O, on gn
mhasird qalan mddtd imam Hseynin ailsin v shablrin su gtirib. Axrnc dyd
qollar ksilrk ldrlb.
bih tamaalarnda onun n xsusi at seilir. Hmin at gzl ulla ullanr, qiymtli
yhrl yhrlnir. Yhrdn (v ya uldan) blfzlabbasn "Ksilmi llri" aslr. Yaxud, atn
stn yni qanl, qolsuz kynk geyindirilmi mqvva balayrlar. Mqvvann azna xncr
verilir, gzlrin oxlar sanclr, iynin is bo su tuluu arlr. Bir nfr atn yynindn tutub
asta-asta za qafilsinin nnd gedir.
"Qbri-Hseyn" d za qafilsind gzdirilir. Bu, srdab klind qurulur v xsusi xrk
zrind yerldirilir.
Imam Hseynin qbrin iar olub, onu tmsil edn srdab ipk-atlas, zrxara paralarla
bzdilir, qiymtli da-qala sslnir. Srdabnin yuxar hisssin zrli alma qoyulur, yan-yrsm
is qlnc, qalxan, ox, kaman, uzunboaz ckm v imam Hseyn aid ediln digr yalar dzlr.
Srdab qurusunun irisin azbal tabut qoyulur v ona a gyrinlr balanr. Hmin
gyrinlr imamn ruhunu qanadlarnda gzdirn mlklrin tmsililridir.
"Qasm ota", "Qbri-Hseyn", "Hzrt Abbasn ksili qollar", "likbr ota" on gn
rzind za qafilsinin syyar tamaas kimi gzdirilib nmayi etdirilir. za qafilsi hrin v ya
kndin btn klrini gzir. Adlar kiln gstrm oyunlar tk d, ikisi bir yerd v ya
hamlqla da nmayi olunurdu. Yaxud, mrasim daha gcl ken hrlrd hr za qafilsi
ayrlqda iki gn gzib grdi edirlr.
za qafilsini xsusi mrsiyxanlar mayit edirlr. Bu oxumalar axsey-vaxsey vzlyir.
Ba mrsiyxan ucadan bir misra deyir, ktl is xorla "axsey-vaxsey" sylyib sin vurur.
Msln:
Tk - Nec qan alamasn da bu gn...
Xor - axsey, vaxsey, axsey, vaxsey...
Tk - Ksilib yetmi iki ba bu gn...
Xor - axsey, vaxsey, axsey, vaxsey...
Tk - Qanl qlnc Krblada pas tutar...
Xor - axsey, vaxsey, axsey, vaxsey... v sair v ilaxr.
Aurann doqquzuncu gnndn onuncu gn ken gec "Qtl" tamaas oynanlr. Bu oyun
"Eydiqtl", "mam Hseynin hadti" d adlanr. Bununla da bih mrasiminin ikinci hisssin
keid balanr.
za qafilsinin gzdirdiyi bu cr srdab v otaqlar bir yer cm olur. Aq havada, hrin
ba meydannda, yaxud, hr knarndak dzngahda bih tamaalar gstrilir.
Burada srdabdn, otaqdan istifad edilmkl Krbla qrnnn myyn bir epizoduna
hsr olunmu, sjetli, kompozisiyal, ideyal, grgin konfliktli bih tamaalar oynanlr. mam

Hseynin, Zeynbin, Fatimnin, Skinnin obrazlarn ifa edn bihi aktyorlar son drc gzl
libaslar geyinirdilr. mkanl adamlar zint yalarn, qiymtli xalalarn, al-lvan xeymlrini
(adrlarn), say-sem atlarn, dvlrini bih tamaalarnn tmtraql keirilMsm pek
edirdilr.
mam Hseyn obraznn ifas kimin yhri, zngisi, sars, tapqr, yyni al-lvan
qotazlarla bznn a atna minrdis, bu, fxr saylrd.
Xalq arasnda "likbrin hid olmas", "Hzrt Abbasn hid olmas", "mam Hseynin
hid olmas", "Skinnin vfat", "Qasmn nianls Skinnin lm", "Qasm Hsn olunun
hadti", "sirlrin qaytmas", "Tiflani-Mslm", "Hrrn hadti", "Fatimnin qtli", "Krbla
davas", "Mdin sfri", "sirlrin Krblaya daxil olmalar", "mam Hseynin 18 yal olunun
hadti", "Mslmn kufd qtli", "Krbla msibti", "linin qtli" v bu kimi fci tamaalar
mvcuddur.
Myyn komediya janrl bihlr d var. "mr chnnmd", "Trs toy" v bu kimi satirik
komediyalarda Krbla msibtini trdnlr laa qoyulub thqir edilirlr. Hmin tamaalarda
mrin, mrn, ya da Yezidin geyimlri ayrlqda ulaa qoyulur, bihilr gl, sy v
thqirlrin mayiti il hri dolanrdlar.
Azrbaycanda bihlr n qmli, facivi qsidlr, mrsiylr, mxtlif janrl eirlr yazan
pekar airlr olub. Onlardan Mollaa Bihudun (1832-1892), Baqir Aamirz Mhmmdbar
Xalxalnn (1830-1892), Valeh Glablnn (1776-1834), Novrs Mirznin (1846-1918), Mhmmd
Dilsuzun (XIX sr) yaradclqlar xarakterikdir v srlri xalq arasnda hrt tapb.
uada musiqii Xarrat Qulu, Bakda pekar aktyor Rstm Kazmov bihgrdan kimi
mhur olublar v uzun illr bu sahd faliyyt gstriblr.

BH TAMAALARININ
HAZIRLANMASI
bih tamaalarnn tkilatsna (rejissoruna) bihgrdan deyilir.
bihgrdan z sas rollar ifa etmkl itiraklar arasnda rol blgs aparr. bih
oynanlan mkann btn trtibatn, geyimlrin seilmsini, qrim ilrini d ba bihgrdan grr.
mam vladlarna su vermyn mrn lal-dinmz obrazn, adtn, baqa milltdn olanlar
oynayrlar.
bih tamaalarnda ir, gyrin kimi rmzi obrazlardan istifad edilir. ir imam Hseynin
damarlarndan axan qann qoruyucusu, gyrin is mlklr rmzidir.
bihgrdan qurulu verdiyi tamaalarda natural effektlrdn istifad edir. Msln, mal
barsaqlarna qan doldurulub vvlcdn hazrlanr.
Tamaa vaxt bu barsaqlar hid olacaq yetmi iki nfrin boyunlarna, sinlrin
dolayrlar. Yezidin qounlar onlar qlncdan keirnd dhtli mnzr alnr, tamaalar hnkrhnkr alayrdlar.
Mcrrd rmz-effektlrdn d istifad olunurdu. Bel ki, ortala bir lyn su qoyulurdu.
mr oynayan bihi d li qlncl onun yannda dayanrd. Guya bu, Frat aydr.
Yaxud, yer sanclan bir ne aac buda camaata xurma ba kimi atdrlrd. Tamaa bu
rmz effentlri tbii qbul edir, onu da qanl at cdrnn, dy shnlrinin reall kimi qavrayrd.
bihi aktyorlar susuzluq zablarn, imam vladlarnn keirdklri psixoloji sarsntlar
hssaslqla, bacarq v mhartl ifa ed bilirlr.
Uzun illr bih mrasimlrind, xsusn za qafilsind drvilr d fal itirak ediblr.
Onlar hm tk, hm d dst il hrlri, kndlri dolanr, hycanl ssl imamlar vsf edn
qsidlr oxuyur, Krbla msibtlri bard rvaytlr sylyirdilr.
bihlr yay, yaz, payzn ilk aylarnda aq havada, mhrrmlik ay miladi tqviml q
gnlrin dnd qapal yerlrd gstrilib. Bu tamaalarda oxlu obrazlardan istifad edilib v
onlarn ksriyyti tarixi xsiyytlr olublar. Onlardan daha ox ilnnlrini v myyn sz
terminlrinin qsaca aqlamasn vermk myyn aydnlq yaradr.
hlibeyt. bih tamaalarnda v za qafilsind imam Hseynin arvad-uam v ail
zvlrini tmsil edn surtlr toplusuna deyilir.
csad. Csd, rmzli mqvvalar, ksilmi l-qol, ba doldurulmu xrklr za qafilsind
xsusi yer tutur. Mqvvalara qum doldurulur v ya saman tplrd. Onlarn hamsna bir yerd
csad deyilib v el arasnda "mvat" deyimi d var.
kal. Tsvirlr toplusu v tsvirlrin tcssm anlamndadr. bih aq havada olanda
dekor funksiyas dayan aaclar, za xrklrini, qapal binada oynanlanda is divarlar Krbla,
Mkk, Mdin tsvirlri kilmi lvhlr bzyib. za qafilsind bel lvhlr llrd
bayraqlarla yana gzdirilib. Hams bir yerd kal adlanb.
Tziy. Mhrrmlik mrasimin v onun ayr-ayr mrhllrd keirilMsm veriln
mumi addr.
Xeymgah. Mhrrmlik mrasimlrind, xsusn d bih tamaalarnda aq havada imam
Hseynin v onun trfdarlarnn yaadqlar adrlar (xeymlr) qurulurdu. Onlarn hamsna bir
yerd x e y m g a h deyilirdi.
Stun haiy. bih gstriln yerlrd aaclardan v ya divarlardan zrin Quran aylri
yazlm prdlr aslrd. Stun haiy adlanan hmin prdlr aylri xsusi xttatlar yazrdlar.
Stun haiylri cazibli, gzglimli yerlr bnd edirdilr. Hmin iin icralarna a s q
deyilirdi.
Tndircuz. Rvaytlrdn birin gr mr imam Hseynin ban ksib v tndird
gizldib. Tndirdn iq sab v traf nura qrq edib. Camaat bundan duyuq db.

Mhrrmlik mrasimind gzdiriln za qafilsind tndircuz modeli dzldilir v

xryin stn qoyularaq nmayi etdirilirdi.
Mrsiyxan. Mhrrmlik tziylrinin davam etdiyi otuz doqquz-qrx gnd mxtlif
mrasimlrd mrsiylr deyilirdi. Mrsiyni gzl ssli, aqraq avazl, ruzun mahir bilicilri
sylyirdilr. Onlarn ustadlar mrsiyxan arlrdlar.
Zlfqar. Hzrt linin ikiazl qlncnn addr. Zlfqar bih tamaalarnn bzyi
saylr.
Ziyartnam. bih tamaalarnn bzn vvlind v sasn, qurtarandan sonra xsusi
bihgrdanlar on iki imamn mqdds ruhlar rfin, onlarn xatirlrini ehtiramla yad etmk
mqsdil birg dualar v ya mdhiyylr oxuyurdular. Tamaalarn ksriyyti onlara vagirlik
edirdilr. Bu, ziyartnam adlanrd. Bununla bih tamaalarnn sona atd bildirilirdi.
Zinpu. Bu, imam Hseynin Zilcnah adl atnn ulunun rmzidir. za qafilsind hm
llrd gzdirilir, hm d atn belin atlb tamaaya toplaanlara gstrilirdi.
Zilpu al qana boyanr, stn qrmz rngli sksn skkiz ox bnd edilirdi. Oxlar ona ediln
amansz zlmlrin, veriln dhtli ignclrin rmzi idi. Zilpuun dvrsmd myyn tamaalar
oynanlr, qmli eirlr sylnilirdi.
li. Myyn bih tamaalarnda li ibn butalb (ilrin birinci imam v ilk mqdds
drd xlifnin axrmcs) teyf kimi itirak edirdi. Onun znd mtlq a niqab olurdu.
Din xadimlri lini "ahimrdan", "li Mrtza", "Hzrt li" deyimlri il d ehtiramla
rflndirirdilr.
Fatim. Mhmmd peymbrin sevimli qz, Hzrti linin arvad v imam Hseynin
anasdr. bih tamaalarnda o da z niqabl, teyf klind grnrd. Tamaalarn ox mqdds
obrazlarndan saylr.
Zeynbxatun. bih tamaalarnda byk ehtiram v mhbbtl ifa olunan qadn
obrazlarndan biridir. mam Hseynin bacsnn taleyini tcssm etdirn surtdir.
za qafilsind Zeynbxatunun iki olunun ni gzdirilirdi. Onlar qara geyimd olurdular.
Zeynbxatun obraznn ifas da badan-ayaa qara libas geyinirdi. Ya xryin gzdirildiyi arabada
otururdu, yaxud da arabann ardnca ged-ged ucadan v tsirli avazla alayrd.
Yezid (Yzid). Xlif Maviyynin oludur. Krbla msibti Yezidin xlifliyi dvrnd
trdilib.
Yezid bih tamaalarnda az itirak edir. Lakin bihlr gstriln zamanda, za qafilsinin
gzdirilm mrasimind, qafil itiraklarnn oyun-tamaal yrlrind Yezidin ad tez-tez v
lntl kilir. nvanna qzbl sylr v lnt-lr yadrlr.
Yezid rolunu ifa edn bihi bana bkulah qoyur v yal alma vururdu. ynin sar,
stnd qara lklr olan xalat geyinirdi. trafdaklarla r-barla danrd.
mr. Xlif Yezidin qoun bas olub. bih tamaalarnn n mnfi personajlarndan
saylr. Tamaalarda mrn mindiyi at mtlq qara olurdu. Onun ifas bana dmir dbilq
qoyur, zirehli libas geyinirdi. mr tamaa boyu imam shablrini qtl yetirdikc vhtl
qlqhlr kirdi.
Kffar qounu. Dinsizlr, kafirlr qounu kimi sciyylnir. Bu rollarda x edn
bihilr qara atlara svar olurdular. Bzn onlara mr qounu da deyilirdi.
bih tamaalarnda yaraql olan kffar qoununun dylri balarna lvan yaylqlar
balayr, llrindki nizlrin ucuna insan "balar" keirirdilr. Libaslar qpqrmz, qan rngind
paradan tikilirdi. Orlar za qafilsind bzki dvlr minirdilr, hrktlrini musiqi mayit
edirdi.
Kffar qounu itiraklarnn rollarnda x edn bihilr n dinamik, ln,
ndazdn knar hrktlr sciyyvi idi.
Cinnicfr qounu. Bzi bih tamaalarnda imam Hseyn z kmklrini tklif edn
silahl, rb geyimli dst bel adlanrd. Bir qayda olaraq, Cinnicfr qounu dstsindki

dylrin rollarnda uaqlar oynayrdlar. bihgrdan onlara kmrdn b v saqqal kirdi.

Tamaa daxilindki davranlarnda prakndlik, nizamszlq gz arprd v bu, hadislr
tbiilik gtirmk namin edilirdi.
bih tamaalar v drvi zikrlri n tikiln binaya tky deyilib. Tky sz rbc
"syknm", "istinadetm" mnalarn verir.
bih tamaalarnn q aylarnda v sasn, axamlar gstrilmsi n mvqqti qurulan,
shnybnzr meydanas olan yerlr uraxana, qmriyy, mahtab adlar verilib.
bih tamaalarnn keirilmsini, onlara kck btn xrclri z zrin gtrn mmin
adam tnydar adla-nb.
bih tamaalar n istifad olunan bdii mtnlrin tziynam ad da var.
Syyar za qafilsinin hr bir oyunusu zadar dey arlb.
za qafilsi znn mrasimini gec d davam etdirnd nd mlilr gedirdilr.
zrind "Qasm ota" v bu tipli mkanlar quradrlan xrklr oxlu zadarn
iyinlrind aparlrd. Xry el arasnda txtirvan da deyilirdi.
bihgrdanlar, bih tamaalarnda oynayanlar grdun ad il d tannrdlar.
Milli teatrn romantik faci qolunun poetika gstricilrini v estetik prinsiplrini daha
drindn yrnmk n bih oyunlarnn bdii, nzri saslarna da yiylnmk lazmdr.
bih tamaalarnda ada teatr n smrli ola bilck kifayt qdr ifad vasitlri,
forma elementlri vardr.

MRZ FTL AXUNDZAD

(1812-10.3.1878)
Milli pekar Azrbaycan dramaturgiyasnn banisi Mirz Ftli Axundzad saylr. O,
grkmli ictimai xadim, filosof-estetik v yaz olub. Flsf elmin "Kmalddvl mktublar"
traktatn (1865), "Hkimi-ingilis Yuma cavab", "Yek klm haqqnda" kimi srlrini bx edib.
Yazlnn drd ax-qolu var. "Sbuhi" txlls il eirlr yazb. Bu janrda mhur sri
"Pukinin lmn rq poemas" (1837) saylr. Klassik janrlarda lirik, ictimai-sosial v satirik
eirlr yazb.
Nsr janrnda "Aldann kvakib" (1857) kimi inci yaradb. kinci ad "Hekayti-Yusif ah"
olan bu sr realist nsrimizin ilk nmunsi saylr. Bu srind yaznn arzulad cmiyyt
haqqnda, dvltilik, elm v thsil, mnvi-xlaqi problemlr bard fikirlri z tcssmn tapb.
Mxtlif mvzularda flsfi-estetik mqallr, dramaturgiyaya, poeziyaya aid nzri srlr
yazb. "Nzm v nsr haqqnda", "Tnqid risalsi" (1862), "Mirz Aann pyeslri haqqnda kritika"
(1871) srlri fikir drinliyin, forma xsusiyytlrin, mzmun sciyylrin gr dyrlidirlr.
Btn bunlarla yana, Mirz Ftli Axundzad hm milli, hm d dnya dbiyyati
tarixind dramaturq kimi daha zmtli yer tutur. "Hekayti-Molla brahimxlil kimyagr",
"Hekayti-Msy Jordan hkimi-nbatt v drvi Mstli ah cadukni-mhur", "Srgztivziri-xani-Lnkran" (1850), "Hekayti-xrs quldurbasan" (1851), "Srgzti-mrdi-xsis" ("Hac
Qa-ra" 1852) v "Mrafi vkillrinin hekayti" (1855) komediyalarn yazb. Bu srlr dbiyyat
tariximizd asan v qsa kild "Mola brahimxlil kimyagr", "Drvi Mstli ah" (v yaxud
"Msy Jordan"), "Lnkran xannn vziri", "Xrs quldurbasan", "Hac Qara" v "Mrafi vkillri"
kimi yazlr. Dramaturq komediyalar hams bir yerd "Tmsilat" adlanr.
***
Mirz Ftli Mirz Mhmmdta olu Axundzad 1812-ci ild Azrbaycann Nuxa (indiki
ki) hrind doulub. Atas nsln Tbriz hri yaxnlndak Xmn kndindndir. Babas
Xmnnin kndxudas olub. Mirz Mhmmdta, sasn, ticartl mul olub v kiy d bu
mqsdl glib. Burada Ftlinin iki ya olanda atas v anas Nan xanm ticart ilri il bal
kidn Xmn kndin kblr. ki yal Ftli d onlarla gedib v yeddi il Xmnd yaayb.
Burada ilk dini thsil alb. Anas rindn boanandan sonra olunu da gtrrk 1821-ci ild kiy
qaydb.
kid uan trbiysi il anasnn misi, dini savadna gr hrmti uca tutulan Axund
Hac lsgr mul olub. O, Ftlini oullua gtrb v ona dini thsil vermy balayb. Axund
Mkky Hcc ziyartin gednd Ftlini dini thsilini davam etdirmk n 1832-ci ild Gnc
hrin gtirib. Burada onu Molla Hseyn Pinamazzady taprb v xahi edib ki, o, uaa fiql
(rit elmi) v mntiq drsi versin. Ftli Gncd, eyni zamanda air Mirz fi Vazehl tan
olub, onun klassik poeziyaya aid dyrli shbtlri saysind lirikaya maraq gstrib.
Hcc ziyartindn qaydandan sonra Axund Hac lsgr onu yenidn kiy gtizdirib.
Ftli hrd yenic alm rus mktbin gedib v burada bir il oxuyub. 1834-c ild glcyin
byk dhas hamisi il birg Qafqazn inzibati mrkzi saylan Tiflis glib. Axundun hrmt v
izzti saysind Ftli Axundzad Qafqazn ba hakimi baron Rozenin dftrxanasnda i girib.
Onu mlki ilr zr rq dillri mtrciminin agirdi vzifsin gtrblr. Tezlikl i yerind v
camaat arasnda byk hrmt qazanb v ehtiram lamti olaraq onu "Mirz" dey arblar.
Mirz Ftli Axundzad 1836-c ilin dekabr aynda hrin "qza mktbi" adlanan thsil
ocana mllim ilmy dvt alb. Drd il yaxn (1840-c ilin sentyabrna kimi) burada
azrbaycanl balalarna fars v ana dillrini tdris edib.

Yenidn Qafqaz caniinliyin byk qullua arlan Mirz Ftli uzun illr burada
alm, Rusiya-ran v Rusiya-Treiy siyasi-diplomatik msllrind trcmilik etmidir.
Trcmilikd polkovnik rtbsi vzifsin kimi ykslmidir. Eyni zamanda rus dilin mkmml
yiylnmkl dnya dbiyyatnn klassik sntkarlarnn yaradclqlar il yaxndan tan olub. O
cmldn d fransz dibi Jan Batist Molyerin dramaturji irsini yrnib v qlbind dbiyyatn
dram janrna byk maraq oyanb. El bu maraqdan da dbiyyatmzda yeni janrn tmli
qoyulmu, mdniyyat tariximiz "Tmsilat" kimi inci il znginlmidir.
Mirz Ftli Axundzad 10 mart 1878-ci ild ar rk xstliyindn vfat edib. znn
vsiyytin gr onu Tiflisd, mllimi Mirz fi Vazehin mzar yannda dfn ediblr.
***
"Molla brahimxlil kimyagr" Mirz Ftlinin ilk komediyasdr. El ilk komediya da onun
mllifinin feodal cmiyytinin rm mnvi-xlaqi problemlrin, fanatizn, nadanla, miskin
hyat trzin, kiflnmi dnc trzin qar hans iql mbariz mvqeyind durduunu gstrib.
Dramaturq sad sjet sasnda qurulmu hyati hadislrin zn v o hadislr irisind
formalaan bdii xarakterlri, koloritli personajlar btn tipik sciyylri il tqdim edib.
Bir dramaturq kimi Mirz Ftli Axundzadni hmi hanssa frldaqnn mllrinin
nticsi deyil, onu douran sbblrin, ictimai blalarn ifas maraqlandrb. Mhz bu mvqed o,
hm grkmli maarifprvr, hm d sntkar estetikasnn flsfi-psixoloji xasslrin gr realist
satirikdir.
Pyesd frldaq Molla brahimxlil misi gm evir bilmk "mharti" il varlanmaa
hris, avam adamlar aldadb pullarn llrindn alr. Misin gm evrilmmsinin sbbini is
onlarn meymunu yadlarna salmalar bhansind grr. Bu glmli, bu msxrvari hadis
avantrist Molla brahimxlilin v onun kmkisi Molla Hmidin irkin mllri kimi
sciyylnmir. Burada sil mtlb daha drin qatlardadr. Axundzadnin ifa hdfi ictimai mhit,
pas atn dnclr,
nadanlq, xurafat, xudbin ehtiraslar, mnvi rzilliklr, blhlik, acgzlk ehtirasnn dourduu
vhtlrdir. Dramaturq btn bunlarn meydana xmasn v frldaqln tyan etmsini
cmiyytin durunluu il balayb.
"Molla Ibrahimxlil kimyagr" komediyasnda qoyulan kskin ictimai-sosial, mnvi-xlaqi
problemlr dramaturqun sonrak dram srlrind daha mrkkb hyat hadislri zminind, daha
kskin Konfliktlr sasnda ilnib. "Drvi Mstli ah" dramnn qhrman mnvi baxmdan
Molla brahimxlill qohumdur, domadr. Lakin dramaturq bu bnzrliyi mnvi chtdn gtrb,
obrazn bdii tsvirin gr is fal qurub cadu-piti il ciblri soyan Mstli ah milli
dramaturgiyamzda orijinal dramaurji obrazdr.
Drvi Mstli ah da srf real cmiyytin real sosial-ictimai tipidir. Buna gr d Mirz
Ftli Axundzad bilrkdn Mstli ahn "Parisi datmaq" hoqqasn Komediyann sonuna
keirib. Bel bir bdii fndl v dramaturji slubla dib cmiyytin "Molla brahimxlil Kmyagr"
komediyasnda grmdiyimiz trflrini daha satirik spkid tsvir edib. Avropa v Asiya hyat
trzlrinin mahiyytini v bu mahiyytin urlara tsirini aqlayb. Avropa tipinin xarakterik
nmayndsi olan Msy Jordan obrazn yaradb. Digr trfdn, artq bu msxrd tkc bir
hrin ("yni nuxulularn") tipik nmayndsinin deyil, bykbir mahaln - Tkl Muanl obasnn
mhur byinin (Hatmxan aa), Avropaya, mdniyyt ina meyl gstrn (ahbaz by) gncin
bitkin obrazlar yaradlb. n sas is, Axundzad bu komediyasnda mvcud ictimai msibtlri,
urlarn ksaftini, savadszln trtdiyi miskinliyin sarsdc daxili xsusiyytini qadn obrazlar
vasitsil verib. Dramaturqun qdrti bir d orasndadr ki, milli dbiyyatmzda nnsi olmayan
bir janrda bel bitkin, bel canl, bel real v bel dadl-duzlu, irli xarakterlr, o cmldn qadn
surtlri yarada bilib.

Dzdr, bu qadnlar dar bir mkanm, yni Hatmxan aann hndvrinin tmsililridir.
Lakin dramaturq mhz bu "dar" rivd el ustalqla bdii personajlar verib ki, el bunlar da o
dvrn ictimai mnzrsind qadn v cmiyyt probleminin hrtrfli z xmas n kifayt
edib. hrbanu xanm Hatmxan aann arvaddr, qrx be ya var. On ait yal rfnis xanm
v doqquz yal Glhr onlarn qzlardr. Xanpri is rfnis xanmn daysidir v qrx ya
var. Bu daylik Avropadaki kimi elm-savad yrdn, xlaqi keyfiyytlr alayan daylrdn deyil.
silind bu day ktlk v nadanlqda, miskin zavalllqda hrbanudan he n il frqlnmir.
Mhz bel bir ictimai panoramda Mirz Ftlinin cmiyyt v qadn problemi daha zmtli
grnr, satira srf sosial mna dayr.
Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" komediyas myyn mnada tarixi
xarakter dayr. Lakin dramaturqun bu komediyas Azrbaycann tipik surtlrini indi d siyasiictimai kontekstd, kinayli sarkazmla, kskin satira il cilalanan v eyni zamanda vziyyt
komediyas janrnn estetik prinsiplrin saslanan forma-slubda yazlb. Dramaturq tarixi
hadislrin masir dvrn insani psixologiyas, adalarnn primitiv dnyagrlri, zamanm
mit ab-havas il hssaslqla laqlndir bilib. Eyni zamanda komik hadislr kskin ictimai
motivlr alaya bilib.
n sas is odur ki, Mirz Ftlinin bdii personajlar bu komediyadaki xarakterlrl daha
da dolunlad. Oxucular dramaturqun obrazlar palitrasnda yeni rnglr kimi grnn ktba
Lnkran xan, riyakar vzir Mirz Hbib, cngavr tsiri balayan Teymur aa, diriba v
gzaq l xanm, blh mehtr Krim, tdbirli grnmyi il krkninin bana oyun aan Pri
xanm, bd mllrin gr skskd olan tacir Hac Salah, dinmz olduu qdr d vahimli tsir
balayan xac Msud surtlri il rastladlar. Balcas is odur ki, Axundzad "LnKran xanmm
vziri" komediyasda da tnqid hdfin ald personajlar sil msxr estetikas, mzhk oyuntamaa poetika prinsiplri il canlandrb.
lk pyesindn bir il sonra yazd drdnc dram srind Mirz Ftlinin zahirn
ylncli gornn, ltifvari tsir oyadan hadislrin drin qatlarnda yen d cmiyytin kskin
problemlri tsvir olunub. lbtt ki, yeni mvzu-problematikada, yeni hadislr burulannda v
lbtt ki, yeni bdii personajlar vasitsil. "Xrs quldurbasan" komediyas hyati olduu qdr d
canl, glmli, hyat nfslidir, cazibli v ylndiricidir. Hyatn real hadislrini reallqla tsvir
etmk mharti bu komediyada da Axundzadnin sntkarlq slubunun estetik xsusiyyti kimi
sciyylnir.
Mit komediyas janr "Xrs quldurbasan" shn srind vvlki pyeslrdn tamam frqli
rakursdan v tamam frqli bdii-estetik mziyytlrl tcssm tapb. Cmiyytdki ictimai
brabrsizlik, sosial brabrsizliyin eybcr fitn-fsadlar hm satirik, hm d yumorlu ifad
vasitlri il qlm alnb. Bir zmrnin zbanal il itat mhkum olan baqa zmrnin
mtiliyi qarladrlb v bu toqqumada, bu mstvid mvcud cmiyytin rzilliklri gl
hdfin evrilib.
"Xrs quldurbasan" komediyasnda tsvir olunan Przad dramaturqun vvlki qadn tiplrinin
yeni v bir qdr tz sciyylr dayan personajdr. Bu komediyada Zalxa v Sona yeni bdii
tutumlu obrazlar olduu kimi, Tarverdi v Divanbyi, yasavul Krim, dilmanc Kamalov, Vli
Xatunolu, Oruc Nsibolu, Koxa, Matvey surtlri tamam tz personajlardr.
Dramaturq bundan vvlki pyesind fransz Msy Jordanla iranl Mstli ah z-z
gtirms d, bir mstvidki hadislr zminind balayb. Bu balamaqla da ox glmli vziyyt
komediyas yaradb. "Xrs quldurbasan"da is daha evik formadan istifad etmkl vziyyt
komediyasn daha srt mit olaylar il daha canl, daha glmli v daha gzlnilmz finall
tqdimd ilyib. Przadn sevgisini "qazanmaq" n karvan soymaa xan qorxaq Tarverdi
tsadfn yol ken, milliyytc alman olan, hafizi-canvarn Frans Foxtla rastlar. El sil mrk
d bundan sonra balayr. Yen d biz Avropa v rq ur-xlaq v mit davran ksliklrinin
gl douran, sarkaznla yorulmu bdii tsviri il rastlarq.

yd-nsiht vern, insanlar pis v bd, yaramaz v rzil mllrdn kinmy aran
Divanbyi obraz Mirz Ftlinin "Hac Qara" komediyasnda Naalnik surti kimi verilib. Lakin bu
komediyasndan vvl dramaturq bir qdr d siyasi-ictimai sciyy dayan "Lnkran xannn
vziri" srini tamamlayb.
"Mrafi vkillri" (bzn "Tbriz vkillri" yazlb) Mirz Ftlinin sonuncu dram sridir.
Dramaturqun bu pyesi 1855-ci ild yazlb v komediyadan daha ox dram janrnn estetik
tlblrin daha yaxndr. Mirz Ftli burada ya on skkiz olsa da, drraks, dnyaya aq gzl
baxmas, qtiyyti, iradsi il seiln Skin obraz yaradb. Mhz bu insani keyfiyytlrin gr o,
nadrst, haramzada Tbriz vkillri il mbarizd, insanlq haqq, varislik haqq, sevib-sevilmk
haqq urundak tin mbarizd qalib glir.
Mirz Ftli Axundzad vvlki be komediyasnda rast glmdiyimiz, lakin cmiyyt n
xarakterik olan vkillr Aa Salman v Aa Mrdan, bazar daras Hac Rcbli, lr, bihya v
riyakar Zibeyd, pullu tacir olan, amma haqq mbarizsind uduzan Aa Hsn kimi bdii obrazlar
yaradb.
Mirz Ftli Axundzadnin komediyalar ("Tmsilat") milli dbiyyatmzda yeni janrn
bnvrsmi qoyub.
Mirz Ftli Axundzadnin pyeslri Azrbaycanda qdrtli dramaturqlarn yetiibformalamalar n tml olub.
Mirz Ftli Axundzadnin dram srlri dvrn ictimai-sosial mnzrsini bdii reallqla,
xarakterik hyat hadislri il tcssm etdirib.
Mirz Ftli Axundzadnin komediyalar z dvrnn n tipik insan xarakterlrini,
cmiyytin tzadl zmrlrinin koloritli tsvirini tbii boyalarla glck nsillr atdrb.
Nhayt, Mirz Ftli Axundzadnin komediyalar milli pekar teatrmzn tkkl v
inkiaf, geni yaylmas v ayr-ayr snt ocaqlarnn formalamas n mnbit zmin olub v
lmz nn kimi lyaqtl davam etmkddir.

PEKAR TEATRIN TKKL

Milli xalq oyun-tamaalarmzn tarixi ne min illr vvl bal olsa da, pekar teatrmzn
yaranmas v tkkl XIX srin ortalarndan o yana gedib xmr. Bu tarixin znd d hl
drstldirilmyn mqamlar qalmaqdadr.
1841-ci ild Qaraban incisi saylan ua hri qza mrkzin evrilib. Bununla bal
hrd inzibati idar binalar il yana, mdniyyt obyektlri d tikilmy balayb. hr teziikl
Qafqazn mdniyyt mrkzlrindn birin evrilib. On doqquzuncu srin qrxnc illrind uada
Lamberkerin sirk binas faliyyt gstrib. Burada musiqi mclislri d qurulub. "Kavkaz" qzetinin
1848-ci ild xan 43-c saynda "A.S." imzal xs yazr ki, uallar estetik chtdn inkiaf
ediblr, incsnti dra ed biln zvq malikdirlr. Gzl dekorasiyalarla gstriln teatr
tamaalarna hali hvs v maraqla baxr. Teatr salonunda bzkii lojalar qurulub v hrin
tamaalar oynayan bacarql teatr hvskarlar vardr. Tssflr olsun ki, mqal mllifi oynanlan
tamaann bdii mtni v tkilatlar, ifalarn kimliyi, oyunlarn n vaxtlar v hans prinsiplrl
gstrildiyi bard mlumat vermyib. Arxivlrd d bu bard tutarl tarixi snd ld etmk, hl
ki, mmkn olmayb.
Azrbaycanda ilk teatr binalarndan birinin d qdim tarix malik v XIX srd quberniya
mrkzi olan amaxda tikildiyi mlumdur. Teatr (bunu ylnc evi kimi d qbul etmk olar)
binasnn qurulduu v orada tamaa oynanld bard "Kavkaz" qzetinin 6 iyul 1858-ci il tarixli
saynda mlumat var. Orada yazlb ki, amax ziyallar 1857-ci il dekabrn 6-da xeyriyy
mqsdil tamaa veriblr. Tamaadan vvl dekorasiyalar kiblr, tlm-tlslk afialar yazblar.
Dalbadal be tamaa oynanlb. Bina darsqal v tamaa gstrilmsi n lverisiz olduuna gr
ziyallar hrd mxsusi teatr binas tikmyi qrarladrblar.
Teatr binasnn inas n hr knyaz vasitsil qubernatordan icaz alnb. amaxnn
sas klrindn birind bu mqsdl maazalar kompleksi yerln bina seilib. hrin
mtrqqi fikirli gnc ziyals Ata by Zeynal by olu maazalarn sahiblrinin pullarn dyib.
Eyni zamanda teatr binasnn inas, daha dorusu, qurulmas n knll kd klli miqdarda
ian verib. hrin ba memarnn mavini Qasm by binann yenidn qurulmasn hdsin
gtrb. Bir aya maaza teatr tamaas gstrmk n yararl hala salnb v htta salonun sasolunda 14 loja qurulub.
"Kavkaz" qzetinin yazdna gr, 1858-ci il aprelin 17-d hmin binada ilk teatr tamaas
gstrilib. Qzet onu da yazr ki, teatr binasn tiknlr v burada tamaa gstrn shn hvskarlar
(artistlr) tamaalar trfindn alqlarla qarlanblar.
Tssflr olsun ki, n 1840-ci illrd uada, n d 6 dekabr 1857-ci ild v yaxud 17 aprel
1858-ci ild amaxda gstriln tamaalarn hans srlr sasnda oynanld, kimlr trfindn
hazrland, ifalarn kimliyi bard limizd he bir snd (afia, proqram, mlumat-resenziya v
sair) yoxdur. Ona gr d milli pekar teatrmzn tkkl tarixini n 1857-ci ildn, n d 1858-ci
ildn gtrmk elmi-tdqiqi chtdn, tarixi drstlk baxmndan, hl ki, sasszdr. Blk d, n
vaxtsa hmin tamaalarn gstrilm tarixlrini tsdiqlyn sndlri ld etmk mmkn oldu.
Onda milli pekar teatrmzn tarixini 15-20 il irli kiny mnvi v tarixi haqqmz olar.
XIX srin ikinci yarsndan balayaraq, neft snayesinin inkiaf saysind Baknn mdni
hyatnda dirli balayb. hrd mktblr alb, rus dilind tamaa-konsert mssislri
yaradlb. Bu mktblrdn biri d azrbaycanl uaqlarn thsillri n nzrd tutulmu realn
mktb (gimnaziya) idi. Mktbin agirdlri mntzm olmasa da, hrdn rus dilind oynanlan teatr
tamaalarna baxrdlar.
Nvbti df 1873-c ild Bak realn mktbin son inif agirdi, glcyin grkmli
dramaturqu Ncf by Vzirov teatr tamaasma baxb. O, ana dilind tamaa hazrlamaq qrarna
glib v flkrini grkmli maarifprvr, iki il sonra Azrbaycan dilind ilk nr saylan "kini"
qzetinin (1875) redaktoru v nairi olan Hsn by Zrdabiy bildirib. Zrdabi Mirz Ftli

Axundzadnin "Tmsilat"n oxuyub tan olmaq v oynamaa bir msxr semk n ona verib.
Ncf by Vzirov dramaturqun "Lnkran xannn vziri" komediyasn seib. Tezlikl mhz onun
rhbrliyi v tkilatl (ada dill rejissorluu) il agirdlr sri tamaaya hazrlamaa
balayblar. Hsn by Zrdabi mqlrd pedaqoq kimi, nzarti siftil itirak edib v hazrlq
prosesin msuliyyti hdsin gtrb.
"Lnkran xannn vziri" tamaas Novruz bayram mnasibtil hazrlanb. lk tamaa mart
aynn 10-da "Nciblr klubu" binasnda ("Sobraniye" binas da adlanb) gstrilib. Afiada srin
ad "Srgzti-vziri-xani Srab" yazlb.
Milli mdniyytimizd yeni shif aan teatr tamaasnda sas rollar mktbin agirdlri
lyar (Lnkran xannn vziri), Smd (vzir Mirz Hbib), Ncf (Ziba xanm), sgr (Nis
xanm) oynayblar. lk afiada gstriln "Ncf" Ncf by Vzirov, "Adgzl" is glcyin
ictimai xadimi v bir ne pyes yazan sgr aa Haqverdi olu Adgzlov Goranidir.
Tiflisd xan "Kavkaz" qzeti 25 mart 1873-c ild xan saynda ilk milli teatr tamaas
bard trafl mlumat verib. Qzet yazb ki, teatr tamaas hazrlamaqda mqsd o olub ki,
mslman hlin zvq verilsin. Hm d ylan pul xeyriyy mqsdin srf olunsun. Tamaadan
150 manat pul ylb. Maraqldr ki, teatr tamaalarndan ylan pulun xeyriyyy srf olunmas,
kasb agirdlr msrf edilmsi hmin vaxtdan nn klini alb.
Bellikl, 10 mart 1873-c il Azrbaycan milli pekar teatrnn doum gn saylr. Bu
tarix, hminin Akademik Milli Dram Teatrnn tkkl tarixi kimi qbul olunub. nki Bakdak
btn mvcud hvskarlar truppalar uzun illr mstqil faliyytdn sonra mhz 1919-cu ild
birlrk "Dvlt Teatrosu" ("Hkumt Teatrosuo da adlanb) kimi institusional mdniyytin
faktna evrilib. Bu bard aadak drslrd daha geni mlumat verilck.
lk ilrindn ruhlanan v mllimlrinin tkkrlrini qazanan agirdlr el bu il aprel
aynn 17-d daha bir tamaa hazrlayaraq oynamlar. Nvbti tamaa n Mirz Ftli
Axundzadnin "Hekayti-srgzti-mrdi-xsis" ("Hac Qara") komediyas seilib. Bu tamaann
da sas tkilats Ncf by Vzirov olub.
Hsn by Zrdabi tamaalarn hazrlanb oynanlmas bard Tiflisd yaayan Mirz Ftli
Axundzady 1873-c il iyunun 13-d mktub yazb. Zrdabi z mktubunda bildirib ki, bizim
tamaalar hisslri qcqlandran hadislr daha ox meyillidir. Vd edib ki, payzda tlblr
(agirdlr) qaydanda dramaturqun tz srini tamaaya hazrlayacaqdr.
Azrbaycan dilind teatr tamaalar oynanlmasndan myyn tvi dn senzor Mirz
Ftli Axundzadnin pyeslrini daha "diqqtl" oxumaa balayb. Htta bzi komediyalarda, czi
d olsa, bzi ixtisarlar edndn sonra onlar oynama izinli sayb.
"Lnkran xannn vziri" v "Hac Qara" tamaalarndan sonra Bakda bir mddt
azrbaycanca srlr oynanlmad. Bunun da sas sbbi o idi ki, Ncf by Vzirov Peterburqa
(sonra Moskvaya) ali thsil almaa getmidi. Hsn by Zrdabi is sas gcn v syini ana
dilimizd ilk qzetin ap olunmasma icaz verilMsm srf edirdi. sgr aa Gorani d Moskvann
Razumovski adna knd Tsrrfat Akademiyasma qbul olunmudu.
Bak hrindn bu fdakarlq tbbsnn sora hm Azrbaycann, hm d Qafqazn
soydalarmz sx yaayan hrlrin d atd. Oralarda yaayan ziyallarmzda da tamaalar
oynamaa maraq v hvs oyand. Bir-birinin ardnca Tiflisd (vvlc 1873-c ild, sonralar 1877ci ildn balayaraq), uada (1874), Qubada (1875), kid (1879), rvanda (1882), Naxvanda
(1883) teatr hvskarlar olan ziyallar v mktb agirdlri tamaalar oynamaa baladlar.
Baqa milltdn olan v azrbaycanca srbst danan Alma xanm v onun ri Stepan
Safrazovlar 1882-ci ildn balayaraq mmlktimizin mxtlif hrlrini gzrk yerli
hvskarlarla tamaalar verirdilr. Onlarn syyar repertuarnn sasn Mirz Ftli Axundzadnin
komediyalar v Vasaq Mdtovun azrbaycanca yazd "Qrt-qrt", "Ftli ah" vodevillri tkil
edirdi. Tdricn Ncf by Vzirovun kiik msxrlri d teatr hvskarlarnn diqqt mrkzind
olub.

Hllik yalnz hvskarlq sciyysi dayan teatr tamaalarn hazrlayb gstrn ziyallarn
sas mqsdlri xalq maariflndirmk v myyn mnada da camaat ylndirib onlara zvq
vermk idi. Tbii ki, bu zvqvermd sntin balca estetik prinsiplri gzlnil bilmzdi. Hl
pekar aktyorlar yox idi v ninki pekar, he hvskar rejissuaradan da danmaa dymzdi,
nki bu anlay yox idi. Tamaalar rol blnb bir-iki gn tri mq edilmkl oynanlrd. Szlri
shnd suflyor deyir v ifalar tkrarlayrdlar. Tamaalar, sasn, Novruz, Orucluq, Qurban
bayramiarnda, ayr-ayr mktblrin mxtlif mrasimlrind oynanlrd. Amma btn bunlara
baxmayaraq, hvskarlar zlri d hiss etmdn, pekar teatr sntinin inkiaf yollarn srf
professionalla doru znl, fdakarlqla aparrdlar.
Yay aylarnda sln qarabal olan ziyallar, Rusiyann v Avropann mxtlif hrlrind
ali thsil alan tlblr uaya ylrdlar. Onlar v maarifiliy meyilli yerli gnclr, hr
mktblrinin yuxar sinif agirdlri burada byk konsertlr tkil edir, mxtlif mdni tdbirlr
keirirdilr. Mdniyyt hadislri irisind teatr tamaalar gstrmk xsusi yer tuturdu. Bu id
mllimlr Yusif by v Mirz Muxtar Mmmdov xsusi sy gstrirdilr. On drd yal
bdrrhim by Haqverdiyevd teatr sntin mara da mhz Yusif by oyadb. Mirz Muxtar
Mmmdov Azrbaycann ilk pekar aktyorlarndan saylr.
Tiflis hrind halinin byk qismini tkil edn azrbaycanllarn teatr tamaalar
oynamalar da tdricn mntzm hal alaraq hr aya tsadf edirdi. Bakda bu ii, sasn,
mllimlr v agirdlr grrdlr. Teatr tamaalarn oynamaq n Bakda mxsusi bina yox idi.
Bu tinliyi aradan qaldrmaq mqsdil Hac Zeynalabdin Tayev 1883-c ild znn taxl
anbarnn zl zrind teatr binas ina etdirib.
Pekar teatr tkkl tapd ildn sonra txminn on -on drd il rzind, sasn,
hvskarlar tamaa hazrlamaq chdind olublar. Onlarn bzilri bir, bzilri iki, bzilri uza drd tamaadan sonra bu idn ayrlr, z pelrinin dalnca gedirdilr. Ona gr d mrasimdn
mrasim, bayramdan-bayrama yada dn "teatr xarmaq" hvsind olanlar tez-tez dyiirdilr.
1873-1886-ci illr Bakda pekar teatrn tkklnn v tdricn inkiaf etmsinin ilk
mrhlsi saylr. Tiflis, rvan, Naxvan, Gnc teatrlar, mxtlif yaltlrd shn sntinin
yaranna mrhllri bard ayr-ayr fsillrd bhs olunacaq. Ona gr d mhz Akademik Milli
Dram Teatrnn hvskarlq mrhllri kimi Baknn teatr prosesinin mxtlif sas dvrlrindn
bhs olunacaq.

NCF BY VZROV
(aprel 1854 - 9 iyun 1926)
Azrbaycann grkmli maarifprvr yazlarndan biri d Ncf by Vzirovdur. O, milli
pekar teatrmzn yaradclarndan v ilk teatr tamaasn hm hazrlayanlardan, hm d onun
itiraklarndan biridir. Mirz Ftli Axundzaddn sonra dramaturgiya il birinci mul olub v
Azrbaycan dbiyyatnda faci janrnn bnvrsini qoyub.
Ncf by Ftli by olu Vzirov 1854-c ilin aprelind ua hrind doulub. Babas
Qaraba mahalndak Zmrxa kndinin kasblam bylrindn olub. Atas Ftli by cavan
yalarndan mk qabiliyytini xeyli itirib v kasblayaraq ailsini gc-blayla dolandrb. Tdricn
ailnin tsrrfat ilrini v ruzi qazanmaq vzifsini Ncf byin anas, mahalda qeyrtli v qoaq
qadn kimi tannan Mina xanm z zrin gtrb. Yalnz bundan sonra, yni on iki yanda Ncf
by Vzirov mdrsd thsil almaa balayb. ti zehni v alqanl il aya Quran oxuma,
srbst yazna yrnib. Bir il sonra ua hrinin mlkiyy mktbin daxil olub. Lakin
mlliminin kobud rftarna gr mktbi ataraq thsilini yarmq qoyub. Yaxn bir qohumu Ncf

by rus dilini yrdib v o, czi yaz-pozu il mirzlik edrk ailsin maddi yardm gstrmy
balayb.
Oxumaa, elm, maarif byk maraq gstrn Ncf by qohumlarnn tnlrin v
anasnn etirazna mhl qoymadan 1868-ci ild yarmq thsilini davam etdirmk mqsdil
Bakya glib. Burada realn gimnaziyaya daxil olub. Alt il hrin n mtbr thsil ocaqlarndan
saylan gimnaziyada oxuyub. 1874-c ilin iyun aynda gimnaziyan gm medalla bitirib v ali
thsil almaq n Peterburqa gedib. Uurla imtahan verib v mhur Peterburq Universitetin qbul
edilib.
El ilk gnlrdn hrin rtubtli havas ona dmyib v shhti arlaan iyirmi yal
Ncf by batdaq qzdrmasma tutulub. Malic alandan sonra hkimlrin mslhti il Moskvaya
glib. Burada da uurla imtahan verrk Petrovski-Razumovski knd Tsrrfat Akademiyasnn
tlbsi olub. Kasblq ucbatndan uzun illr palaza brnb yatdna gr ona "drvi" txlls
veriblr. Htta yaz z d bzi dbi nmunlrind, o cmldn 1893-c ild uada kitab
klind ap olunmu "Daldan atlan da topua dyr" pyesinin titul vrqind imzasn bel verib:
"nayi Drvi Ncf by Vzirzad".
Akademiyan 1878-ci ild qurtardqdan sonra Moskvadan Azrbaycana qaydan Ncf by
Vzirov vvlc Gnc quberniyasnn Trtr nahiysind, Dilicanda, sonralar is mxtlif
blglrd mebyi ilyib. 1895-ci ild Bakya kb v burada vkililkl mul olub. Eyni
zamanda mxtlif mtbuat shiflrind publisistik yazlarla x edib. Onun mxtlif mvzulu
mqallri 1905-1918-ci illrd "Hyat", "rad", "Taz hyat", "Trqqi", "Yeni irad", "Sdayihqq", "E1 hyat", "Aq sz", "Mirat" qzetlrind ap olunub.
Baknn mhur mdni-maarif cmiyytlrindn olan "Sfa" 1913-c il noyabr aynn 15-d
Tayev teatrnda (hr teatrnda) Ncf by Vzirovun dbi faliyytinin 40 illiyinin yubiley
tntnsini keirib. Yubiley mrasiminin bdii hisssind Cahangir Zeynalovun rejissorluu il
dibin "Hac Qmbr" komediyas oynanlb.
Ncf by Vzirov 1926-c il iyun aynn 9-da amaxnn uxuryurd kndind rk
xstliyindn vfat edib. Cnazsi Bakya gtirilrk burada, hazrda Fxri xiyaban adlanan
qbiristanlqda dfn olunub.
***
Yaradclnda nsr v publisistika il mul olsa da, ilk nvbd dramaturq kimi
dbiyyatmzn klassiklri srasma daxildir. Onun yaradcln mrhly blmk olar.
Birinci mrhl: 1873-1900-c illr;
kinci mrhl:
1902-1913-c illr;
nc mrhl: 1913-1921-ci illr.
Ncf by Vzirov dramaturji yaradcla Bakda olarkn balayb. 1873-c il mart aynn
10-da Bam realn gimnaziyann agirdlri il birlikd Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn
vziri" komediyasnn tamaasnda oynayb. Bundan tsirlnrk el hmin il ilk birprdli "ti
snin, smy mnim" (1873) v "Qaragnl" (1874) mzhklrini yazb. Lakin hmin srlr itib.
Dramaturq bu mzhklrdn birincisinin sjeti v mvzusu bard vaxtil "kini" qzetind
yazb. ld olmayan ikinci mzhksi bard is mfssl trcmeyi-halnda bhs edib.
Moskvann teatr mhiti, klassik rus v dnya dramaturqlarnn yaradclqlar il yaxndan
tan olan Vzirov dbiyyata daha ciddi meyil gstrib. Tlb vaxt "Ev trbiysinin bir kli"
(1875), "Gmi lvbrsiz olmaz" (1876) komediyalarn yazb. Mebyi ily-ily "Daldan atlan
da topua dyr" (1890), "Sonraki pemanlq fayda vermz" (1890), "Ad var, z yox" (1891),
"Yadan xdq, yamura ddk" ("Hac Qmbr" 1895) komediyalarn, "Msibti-Fxrddin"
(1896) facisini v "Phlivanani-zman" ("Zman phlivanlar". 1900) dramn tamamlayb.

"Msibti-Fxrddin" ilk Azrbaycan facisidir. "Phlivanani-zman" is milli

buruaziyann hyatndan, Bak neftindn bhs edn, tacir-burjua obraz tsvir olunan birinci dram
sridir.
Yaradclnn lknci dvrn "Aa Krim xan rdbili" mzhksi il 1902-ci ild balayb.
Bu mzhk slind fransz dramaturqu Jan Batist Molyerin mhur "Xsis" komediyasndan iqtibas
edilib. Lakin Ncf by sr gcl milli ruh ver, koloritli v tipik bdii obrazlar yarada bilib.
Mhz buna gr d hmin komediya dramaturgiyamzda daha ox v sasn, milli snt nmunsi
kimi hrtlnib.
Dramaturqun yaradclnn ikinci dvr kimi sciyylnn mrhld Ncf by Vzirov
"Vay lkm-mllkm" (1909), "N krsn, onu birsn" (1911), "Kemid qaaqlar" (1912)
shn srlrini yazb. Fransz dbiyyatndan gtrlm "Vkil Patelen" vodevilini "Dlduz" ad
il, mzhk janrnda iqtibas v tbdil edib. Hminin mxtlif teatr truppalarnda counluqla
rejissorluq faliyyti gstrib. Bzn hvskar aktyor kimi kiik hcmli rollar da oynayb.
Ncf by Vzirovun dbi yaradclnn nc dvr d mhsuldar sayla bilr.
Dramaturq mrnn asaqqal anda v yaradclnn mdriklik mrhlsind "Pul dkn Hac
Frc" (1912), "Kemid qaaqlar" (1912), "Tz srin ibtidas" (1920) pyeslrini ilyib.
Dramaturq Ncf by Vzirovun "Mehdi xan Tabasarani" pyesi tamamlanmayb, yarmq
qalb.
Dramaturqun mzhk v msxr janrnda yazd dram srlri milli folklordan, xalq
oyun-tamaalarnn kompozisiya qurumundan, forma elementlrindn, mzmun xsusiyytlrindn
irlnib. Sjet aydn v sad, dramaturji dil irli v zngindir. Yaradclnn sonrak illrind d
xalq dramlarna, meydan oyunlar prinsiplorin saslandna gr Ncf by Vzirovun
komediyalarnn ksriyytinin ad atalar sz il verilib.
Onun mzhklrinin mvzu, ideya-bdii sasn mitd mvcud olan evlnmk v digr
ail msllri, varlanmaa hrislik duyular, halal zhmt rbt hissi tkil edir. Dramlarnda is
dramaturq burjua mnvi-xlaqi dyrlrinin iyrnc trflrini, feodal hyat trzinin qsurlu
chtlrini, nadanln blalarn, tfkkr taltinin facilrini, cmiyytdki mvcud xlaq
normalarnn rzilliyini hssaslqla, inandrc vasitlrl tnqid hdfin evirib. Mlkdarln
dadc, mnviyyatlar paralayan xsusiyytlrini, nsil davtin tkan vermsini v bu zmind
facilr trnMsm meydan almasn srt dramaturji hadislr burulannda verib v bunlar z
srlrinin ba mvzusu kimi sciyylndirib.
lk qlm tcrbsindn balayaraq, Ncf by Vzirov get-ged hr tz srind ideyalar
dolunladrm, kompozisiyan btvldirmi, bdii personajlarn xarakterik cizgilrini cilalam,
dramaturji kolliziyalarn mahiyytini drinldirmi, dramaturgiyaya yeni-yeni sosial tiplri
gtirmidir. Bu baxmdan onun pyeslrind iki yz yaxn maraql dram surti vardr. Tbii ki,
onlarn arasnda bdii chtdn qsurlusu, zifi, htta natamam grnni d var. Ancaq msl
ondadr ki, Ncf by Vzirovun bdii personajlar dvrnn canl, real, hyati insan surtlridir.
Grkmli dramaturq "Hac Qmbr"l Azrbaycan komediya janrnn yeni mrhlsinin
bnvrsini qoymudur. Eyni zamanda, "Hac Qmbr" pyesi dramaturgiyamzda traglkomediya
janrnn bdii snaqdan xarlmasma ilk chddir.
XIX srin son on ilind Bak ox srtl inkiaf edrk Qafqazn n byk snaye v ticart
mrkzin evrilirdi. Bu, bir trfdn hrd neft istehsalnn v ixracnn artmas il bal olsa da,
digr trfdn hrin ticart mrkzin evrilmsi il laqli idi. Azrbaycanda Bak - Tiflis dmir
yolu i dmd, Xzr dnizind gmiilik inkiaf tapmd v bununla bal ticartin yeni
formalar meydana xmd. Bakda milyonu neftxudalar peyda olmudular. Gcl bank bksi
faliyyt gstrir, Nobel, Rotild kimi cnbi milyonular hr alaglmz yatrm v srmay
qoyurdular.
Tbii ki, btn bunlar hm cmyytin inkiafna tsir gstrir, hm d yeni v mrkkb,
yeni v tzadl insani mnasibtlri formaladrr, gzlnilmz sosial mnasibtlr z xarrd.

Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" komediyas bu dvrn xarakterik hyat hadislrini tipik
vziyytlrd v tipik xarakterlrl tcssm etdirib. srin qhrman, tacir-svdgr Hac Qmbr
mnvi chtdn Hac Qara ("Hac Qara"), Aa Hsn ("Mrafi vkillri") obrazlar il "qohum"
olsa da, dramaturji personaj kimi yeni xarakterdir.
Dramaturq bir trfdn geni ticartl mul olmaq chdind bulunmu Hac Qmbrin
svdgrlyini tqdir edibs, digr trfdn onun savadszln, ailsi ola-ola qz yerind qulluqu
Yetrl evlnmk eqin dm glnc vziyytini tnqid hdfin evir bilib. Hmin glnc,
lakin dramaturji baxmdan maraql vziyytd mayor Xudaverdi byin, tacir Hac Salmann
riyakarlqlar, mnvi eybcrliklri real, bir qdr satirik shn dili il nzr atdrlb. Yetr is
xalq dramlarnn n, hazrcavab v mrkkb vziyytlrdn ba xarmaa alan mzli
obrazlara bnzyir, lakin onun bdii tsviri orijinaldr.
znn publisistik mqallrind yazd maarifilik ideyalarn, xalqn xobxt grmk
arzularn, cmiyyt bard yanl v hsrtli fikirlrini dramaturq "Hac Qmbr" komediyasnda
gnc ziyal rf byin v myyn mqamlarda Aq Vlinin dillrind sslndirib. sr hm
mit komediyas, hm d sosial satira kimi dyrli bdii keyfiyytlr malikdir.
Ncf by Vzirov nn olmadan "Msibti-Fxrddin" kimi faci sri yarada bilmidir.
"Msibti-Fxrddin" facisi il dbiyyatmzda, hminin romantik dramaturgiyann tmli
qoyulmudur. Sonralar bu sr eyni zamanda romantik teatrn v romantik aktyor mktbinin
yaradcs olmudur.
"Msibti-Fxrddin" facisind feodalizm amrlnda mvcud xlaq normalarnn
trtdiyi mnvi v fiziki facilr qabarq verilmkl, maarifilik ruhunun sart zncirlrini qrmaq
znnd olduu da inandrc reallqla tsvir edilmidir. Rstm by obraz milli mlkdarlarn tipik
nmayndsi, Fxrddin v bir qdr d Frhad surtlri is ziyal tbqsinin, iql tfkkrn
"zlmt sltntind nur" tmsililri kimi verilmilr. Bu iki ks qtbn real tsvirind lkd
mvcud olan nsil davtinin trtdiyi fitn-fsadlar, qanl msibtlr daha iyrnc, daha eybcr
kild z mahiyytini z xardb.
Dramaturq znn cmiyyt v insan, elm v urun azadl, tfkkrn tkaml v ideal
hyat, maariflnm v sosial trqqi ideyalarn Fxrddin obraznn timsalnda, xarakterik
dramaturji cizgilrl verib. Qadn azadl duyularn is Sadt xanmn timsalnda oxuculara
atdrb. Facid eyni zamanda feodal-patriarxal cmiyytinin kbar tbqsinin Cahangir by,
ahmar by, Mlk xanm, Glbahar xanm kimi nmayndlrinin v riyyti tmsil ednlrin
(qulluqu Hr xala, nkrlr hmd v Vli, Hac Murad v Xlil) bitkin xarakterlri ilnilib.
"Phlivanani-zman" dramnda is eyni dvrn v eyni milltin burjua xlaq dnclrinin
rzil xsusiyytlri, neft mhtkirlrinin dlduzluqlar, vkil Aslan byin timsahnda qanunun pulla
hrraca qoyulmas, hddi-blua atm qzlarn nadanlq prdsind yaadqlar n ehtiras
dknlrinin amansz cngin dmlri rkars il qlm alnb. gr dramaturq "MsibtiFxrddin" facisind kndlilrin avamlq qfltindn aylmamalarnn msibtini veribs,
"Phlivanani-zman" dramnda chalt yuxusunda mrg vuran, torpa lindn alnm Qurban
kiinin nadanln qabarq nzr atdrb.
Ncf by Vzirov "N krsn, onu birsn", "Pul dkn Hac Frc", "Vay lkm,
mllkm" pyeslrind d mxtlif situasiyalarda v mxtlif mvzu-problematikada, mxtlif
sosial tiplr vasitsil burjua xlaqn, srxoluu, xlaqi naqisliklri ifa hdfind saxlayb.
"Kemid qaaqlar", "Ad var, z yox", "Daldan atlan da topua dyr" mzhk-dramlarnda
is mlkdar hyat trzinin eybcr trflri, ur kmliyinin v savadszln trtdiyi mnvixlaqi, ictimai-psixoloji fsadlar, zlm qar namuslu insanlarn, primitiv kild olsa da,
apardqlar mbarizlrin mahiyyti yaz amalnn, yaz qaysinin sas ruhunu tkil edib.
Sovet dvrnn ilk ilind yazd "Tz srin ibtidas" pyesind Ncf by Vzirov mlkdar
uru il zhmtke d-nc trzini yeni estetik aspektdn qlm alb. Mrkkb dramaturji
hadislrin mrkzind yeni ur oyannn ziyalarn qabarq vermy alb.

Ncf by Vzirovun dramaturgiyas tnqidi realizmn estetik prinsiplri il zl sciyy

dayr.
Ncf by Vzirov dram srlrind maarifilik hrkatnn ictimai-sosial mzmununu,
hmin dvrn insanlarnn mrkkb, psixoloji hyat trzlrini tsvir etmyin bariz nmunlrini
yaradb.
Ncf by Vzirov milli dramaturgiyamza flsfi tml, psixoloji dramatizm, fci obrazlar
silsilsi gtirib.

PEKARLIA KEDN
YEN MRHLS
(1886-1896)
Teatr prosesi 1885-ci ild digr hrlr, yni Tiflis v uaya nisbtn Bakda bir qdr
lzidi. Onun sas sbbi teatr meyilli ziyallarn qsa mddtd mxtlif hrlr getmlri il
bal idi. Bununla bel, il rzind mxtlif hvskarlar Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran
xannn vziri", "Msy Jordan v drvi Mstli ah" komediyalarn, Vasaq Mdtovun
vodevillrini hazrlayb tamaalara gstrirdilr.
Bu sylr 1886-c ild davam etdirildi. Hmin dvrd sln amaxl olan Hbib by Hac
brahimxlil olu Mahmudbyov (1864- 1927) v Sultanmcid Hac Murtuzli olu Qnizad
(1866-1937) Tiflis hrind Aleksandrinsk Mllimlr nstitutunda oxuyurdular. Onlar q v yay
ttillrind Bakda olmu, burada tan ziyallarla birg bir ne teatr tamaas hazrlamdlar.
Tiflisd hm grc, hm rus, hm d bu hr gln cnbi teatrlarnn, ayr-ayr daimi
truppalarn tamaalarna baxm, shn sntinin myyn vacib mtlblrinin sas xsusiyytlrini
mnimsy bilmidilr. Hbib by v Sultanmcid by 1887-ci ild ali thsillrini baa vuraraq
Bakya pedaqoji faliyyt gndrildilr. Burada mllimliy baladlar v tez bir zamanda hrd
hm maarif v hm d mdniyyt xadimi kimi tanndlar. kisi bir yerd Bakda yeni tipli rus-trk
(rus-mslman v rus-tatar da deyilib) mktbi adlar. "Hbib byin mktbi" kimi mhur olan
thsil oca bu gn 132 sayl mktbdir.
Hbib by Mahmudbyov, Sultanmcid Qnizad v onlarn mslk v qid dostu
Ncfqulu Vliyev Bakda teatr hvskarlarn z traflarnda toplayaraq teatr sntinin dirliin
yeni v smrli tkan ver bildilr. Onlar bu i drs dediklri mktblrin yuxar sinif agirdlrini
d clb edirdilr. Hr il mktbi bitirn agirdlri yenilr vz edirdi. Mhur teatr aktyoru v
rejissoru Hseyn rblinski v aktyor-dramaturq Mirmahmud Kazmovski d ilk df bu
mllimlrin hvskarlar dstsind shny xblar.
1923-c ild Bakda nr olunmu "Azrbaycan trk teatrnn mxtsr tarixsi" kitabnda
yazlb ki, 1887-ci ildn sonra trk teatr Bakda gldikc trqqi etmy balayr. O vaxtn
cavanlarndan Sultanmcid Qnizad, Hbibby Mahmudbyov v Ncfqulu Vliyev balarna
hvskarlar cm edib teatrlar vermy balayrlar. Bu xslrin teatr yolunda kdiklri zab,
uradqlar nvai thqirat, fhlrin he biri vsf glsi deyildir". Onlar sil maarifprvrlik
fdakarl gstrrk, hvskarlardan ibart teatr durumunun gclnlsin v milli shn
sntimizin pekrln yeni sciyylrini qazannasma nail ola biliblr.
lyn hazrlad ilk tamaalar irisind Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v
drvi Mstli ah" komediyas daha byk uur qazanb. hr teatrnda (Tayev teatr) gstriln
tamaada sas rollar S.Seyidov (Drvi Mstli ah), M.kibyov (Qulamli), S.Qaybov (Msy
Jordan), .Mirzyev (Hatmxan aa), Kostapova (rfnis), Rusiyeva (Glhr) Cahangir
Zeynalov (ahbaz by), Vzirov (hrbanu) oynayblar. Tamaaya msul S.Seyidov olub.

Xatrladm ki, 1920-ci illr kimi mxtlif truppalarda, ayr-ayr teatr dstlrind hazrlanb
gstriln tamaalara msul mdir olurdu. Bu xs btn inzibati ilr cavabdehilk dayrd v onu
frast v bacarna gr seirdilr.
Bu illrdn balayaraq mhur komik aktyor Cahangir Zeynalov v aktyor, rejissor v
inzibati ii blft Vli (Vliyev) teatr sntind pekarlq yolunu tutmaa baladlar. Onlarn
ardnca digr sntkarlar da teatr zlrin sas pe sedilr. Hvskar artistlr oynadqlar
tamaalardan gln glirlrin daha ox hisssini kasb agirdlrin geyim v drs lvazimatlarna
xrclyirdilr.
Teatr sntinin trqqisi il bal ziyallarmz dnya dramaturgiyas nmunlrini trcm
etmy meyil gstrirdilr. Msln, 1888-ci ild Tiflisd xan "Kkl" qzeti alman dibi Fridrix
illerin "Mkr v mhbbt" facisinin trcmsini "Xd v eq" ad il ap etmy balayb.
Azrbaycan v rus mktblrin yardm mqsdil gstriln shn srlri arasnda 1889-cu
ild oynanlan "Lnkran xannn vziri" v "Qrt-qrt" (Vasaq Mdtov) tamaalar daha maraql
alnmd. Qnizad v Mahmudbyov get-ged hvskarlara rol zrind ilmyin lifbasn
yrdir, myyn mnada sabit dst yaratmaa sy gstrirdilr. Onlar mllim yoldalarnn
kmkliyi il hrd mxtlif msamirlr keirir v sonda kiik vodevillr, mzhklr
oynanlmasn tkil edirdilr.
1890-c ilin n byk teatr hadislrindn biri martn 10-da Tayev teatrnda gstriln
komediya olub. vvlcdn elan vurulmudu ki, tamaadan gln glir yoxsul agirdlr
xrclnck.
Baqa bir tarixi hadis o olub ki, milli shnmizin ilk pekar artistlrindn saylan
Mhmmd by Mlikov (lvndi) aktyorluu zn pe serk shn faliyytin balayb.
Digr teatr hadissi bina il baldr. Bak neftxudas, xeyirxah milyonu Aa Musa Nayev
hrd "Obestvennoye sobraniye" ("Cmiyyt yna", "Nciblr evi") binas tikdirib. Hminin
"Nayev teatr" adlanan bu binada teatr tamaalar oynanlb, mdni msamirlr, ylan vsait
mdniyyt srf olunan ian axamlar keirilib.
Nriman Nrimanovun 1891-ci ild Bakya glmsinin d teatr prosesinin tkamln
msbt tsiri olub. bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" facisinin tamaaya
hazrlanmasnda itirak edn Nrimanov hm d srd Ncf byin rolunu oynayb. Clal nsizad
Aleksandr Pukinin mhur "Boris Qodunov" facisini Azrbaycan dilin trcm edib.
Teatr hyatnda canlanna 1892-ci ild bir qdr d artb. lin ilk aylarnda teatr hvskarlar
Tayev teatrnda Vasaq Mdtovun "Bac v qarda" (4 fevral) vodevilini gstriblr. l rzind
oynanlan tamaalardan daha ox diqqtkni Sultanmcid Qnizadnin rus dramaturqu
Dyaenkodan trcm-tbdil etdiyi "Qurban n qurban", Mirz Ftli Axundzadnin "Msy
Jordan v drvi Mstli ah" (hr ikisi 9 martda oynanlb), Ncf by Vzirovun "Yadan xdq,
yamura ddk" ("Hac Qmbr". 7 dekabr) srlrinin qurulular olub.
Nriman Nrimanov Bakda bir dram drnyi yaradb. Drnyin trafna xeyli teatr hvskar
toplab, onlar vvlcdn myyn repertuar myynldiriblr. Hmin drnyin mr az olsa da,
bu ilk sy sonraki teatr dstlrinin yaranmas n zmin-tcrby evrilib.
Sultanmcid Qnizad savadsz halinin kiik hcmli mzhk v msxrlr daha maraql
olduunu nzr alaraq, tbdillr etmy stnlk verib. Onun tbdilind "Xor-xor" mzhksi
1893-c ild dflrl tz qurulu v heytd oynanlb. Qnizad dahi rus dibi Lev Tolstoyun
"vvlinci rab" birprdli mzhksini d trcm edib v may aynda z tamaaya hazrlayb.
O, bu bard Yasnaya Polyanada yaayan Lev Tolstoya mktub da yazb. Mirz Ftlinin "Hac
Qara" komediyas il rzind Tayev teatrnda v "Dnizilr klubunda" bir ne df tamaalarn
ixtiyarna verilib.
1894-c illrd teatr hvskarlarnn bsit repertuarnn sasn Mirz Ftli Axundzadnin
komediyalar, Ncf by Vzirovun mzhklri, Vasaq Mdtovun vodevillri v Sultanmcid
Qnizadnin tbdillri, iqtibaslar tkil edib.

Tiflis hrind faliyyt gstrn Qafqaz senzuras 1895-ci ild Nriman Nrimanovun ilk
shn sri olan "Nadanlq" komediyasnn oynanlmasma icaz verib. Komediya ilk df Baknn
teatr hvskarlar trfindn oynanlb. Tayev teatr binasnda gstriln tamaada dramaturq z
mran rolunda x edib. Tamaadan 800 manat hasil olub ki, bu da o dvr n hadis idi. Yni
tamaaya oxlu tamaa glib. mumiyytl is, bdrrhim by Haqverdiyev il Nriman
Nrimanovun srlrinin hvskarlarn repertuarnda yer tutmas fdakarlarn mvzu-problematika
axtarlarna meydan amd.
l rzind hvskarlar "Lnkran xannn vziri", "Hac Qara", "Msy Jordan v drvi
Mstli ah", "Daldan atlan da topua dyr", "Hac Qmbr", "Ev trbiysinin bir kli" (Ncf
by Vzirov), "Xor-xor", "Qrt-qrt" komediya, tbdil v msxrlrini dn-dn ifa etmilr.
Aa Musa Nayev bir qrupda birlmi ziyal gnclri hamiliy gtrmd. O, gnclr
maddi yardm edir, onlarn maarifilik faliyytlrin hrtrfli rait yaratmaa alrd. Gnclr
mxtlif mdni-maarif tdbirlri keirir, musiqili-bdii msamirlr hazrlayr v tamaalar
gstrirdilr. Toplanan pullar mxtlif xeyriyy ilrin xrclnirdi.
Mdniyyt fdailri olan bu gnclr dramaturq Nriman Nrimanovun "amdan by"
("Dilin blas") komediyasnn ilk quruluunu oynayblar. Tamaa 1896-c il noyabrn 23-d
Tayev teatrnda gstrilib. El hmin gn bu tamaadan sonra eyni truppann ifasnda "Qrt-qrt"
vodevili d tamaalara tqdim olunub. "amdan by" komediyasnn rejissorlar Nriman
Nrimanov v Cahangir Zeynalov idilr. Onlar digr tkilati ilri d z zrlrin gtrmdlr.
Tamaada sas rollar Cahangir Zeynalov (Hac brahim), blft Vli (Niyaz) v Mlikov (amdan
by) ifa ediblr.
Cahangir Zeynalov Baknn tannm tacirlrindn idi. Ticartdn ld etdiyi qazancn byk
bir qisnni hvskar aktyorlara v tamaalarn hazrlanmasma (bina, paltar, dekorasiya kiraysi v
sair) xrclyirdi. Mqlr tin vaxtlarda onun evind aparlrd. Btn bunlara gr "amdan
by"in premyerasndan sonra tamaalarn itiraki il Cahangir Zeynalova qzl qol saat baland.
Teatr sntinin inkiafndak mqsdynl v smrli faliyytin gr Nriman Nrimanova is
hmin axam brilyant zk verildi. Hdiyylrin xrclrini Aa Musa Nayev kmidi.
1896-c ild Hsn by Zrdabi (Mlikov) teatr hvskarlarndan ibart truppa yaratmaa
icaz almaq n Bakdak yerli hkumt mktubla mracit etmidi. Lakin bunun nticsi
olmamd. Sonralar Nriman Nrimanov bu i giridi. Nhayt, pekar milli teatrn faliyytinin
iyirmi nc ilind ilk df birlmi teatr dstsi yaradld. Ona "Birinci mslman" truppas" ad
verildi.
Truppadan daha ox ycam dstni xatrladan kollektiv Cahangir Zeynalov, Nriman
Nrimanov, Hsn by Zrdabi, sgndr by Mlikov, Mhmmd by Mlikov (lvndi), blft
Vli (Vliyev) v digr teatrsevr ziyallar, shny hvs gstrn gnclr daxil oldular.
Truppa ilin sonlarnda yarandna gr, onun sas faliyyti nvbti ildn baland. Bu is
pekar teatrmzn inkiaf mrhllrind yeni dvr kimi sciyyvidir.
Qeyd. Mxtlif teatr truppalar, thsil ocaqlar il bal "mslman" szn tez-tez rast
glcksiniz. Bu sz "Azrbaycan" mnasnda ildilib. Siz d onu el oxuyun.

CLL MMMDQULUZAD
(10.2.1866-4.1.1932)
Milli dbiyyatmzn n grkmli simalarndan bri Clil Mmmdquluzad saylr. Btn
Yaxn rqd sevil-sevil oxunan "Molla Nsrddin" (7 aprel 1906) jurnalnn banisidir. Bu
jurnaln mhrriri olmaqla trafna grkmli maarifprvr qlm sahiblrini toplayb v
mollansrddinilr dbi cryannn yaradcsna evrilib. Buna gr dbi txlls "Molla
Nsrddin" olub. lk qdrtli felyeton ustasdr. Azrbaycan nsrinin yeni mrhlsini yaradb. Milli
ictimai urun oyanmasnda v inkiafnda mstsna xidmtlri var. Jurnalistika elmimizin qdrtli
dhalarndandr. n mxtlif mvzulu povest v hekaylrind, felyeton v satirik mqallrind
Azrbaycan dilinin zngin imkanlarn lmzlikl tcssm etdirib. XIX v XX sr Azrbaycan
kndinin sosial hyatn v tipik xarakterlrini ustalqla yaradb. tn srd realist dbi cryann
ndri olub.
Clil Mmmdqulu olu Mmmdquluzad 10 fevral 1866-c ild Naxvanda anadan olub.
lk thsilini skkiz yanda mollaxanada alb. Bir il sonra is Naxvandak rus-trk (rus-tatar
deyilib) mktbind oxuyub. 1882-ci ild Grcstann Qori hrind yerln Zaqafqaziya
Mllimlr Seminariyasnn ehtiyat sinifin daxil olub. Burada qabiliyyt v bacarn gstrdiyin
gr sas sinif keirilib. Seminariyan 1887-ci ild bitirib. Vsiqsind ibtidai mktblrd
mllimlik ed bilmk hququ oldu gstriln Clil Mmmdquluzad ilmk n rvan
quberniyasma gndrilib. Quberniyann Uluxanl, Ba Noraen kndlrind il, hazrki Babk
rayonunun Nehrm kndind skkiz il (1890-1897) mllimlik edib. lk qlm tcrbsi olan "ay
dstgah" alleqorik pyesini 1889-cu ild Ba Noraend yazb. Sonra nsr srlrini qlm alb.
Clil Mmmdquluzad 1895-ci ild Moskvaya v Peterburqa gedrk myyn mddt
burada qalb. O, rus imperiyasnn hmin dvrd mdniyyt mrkzlri saylan bu hrlrind
dbiyyatla, teatrla, mtrqqi ziyallarn ictimai grlri il yaxndan tan olub.
1898-ci ild rvan hrin gedib. Orada mxtlif idarlrd mtrcimlik edib, mhkmd
vkil kimi alb. Burada ona hrmt lamti olaraq "Mirz" dey mracit ediblr. Buna gr d
bzi mnblrd dibin imzas Mirz Clil Mmmdquluzad (qsa olaraq Mirz Clil) kimi verilib.
N trcmilik, n d vkillk onun ryinc olmayb. Ona gr d ilmyi ataraq zn
srf bdii yaradcla hsr edib. Hyat yolda ar xstlnn Clil Mmmdquluzad onu malic
etdirmk n 1903-c ild Tiflis glib. Qafqaz azrbaycanllarnn mdniyyt mrkzlrindn
saylan bu hrd o, grkmli ziyallarla, mhur maarifprvrlrl tan olub. Onlardan biri d
"rqi-Rus" qzetinin redaktoru Mhmmd aa ahtaxtl idi. O, Mirz Clilin yeni yazd "Pot
qutusu" hekaysini dinlyib v ox bynib. Buna gr d glcyin dahi dibini "rqi-Rus"da
ilmy dvt edib (1904). Htta bu ilin noyabrnda Mirz Clil hmin qzetin mvqqti
redaktoru olub.
Bir il sonra "rqi-Rus" qzeti balanb, Clil Mmmdquluzad jurnalist mr Faiq
Nemanzad, maarifprvr tacir Mmmdli Barzad il birlrk qzetin mtbsini alb.
Mtby "Qeyrt" ad verrk burada mxtlif kitablar, intibahnamlr nr etdirib.
1906-c ild "Molla Nsrddin" jurnaln ap etdirmy balayb. Bu jurnal Tiflisd (19061917), az vaxt Tbrizd (1921, cmi skkiz nmrsi buraxlb ) v son illrd Bakda (1922-1931)
bilavasit Clil Mmmdquluzadnin redaktsi il ap olunub. Jurnaln Tbrizd ap olunmasnn
sbbi o idi ki, Azrbaycana Sovet hakimiyyti glnd Clil Mmmdquluzad rana getmidi
(iyun, 1920). Lakin 1922-ci ild hkumtin dvti il Bakya qaytmd. dib Bakda "Yeni yol"
qzetinin redaktoru olub, "Mdni maarif", "rq qadn" jurnallarnda, "Yeni knd" qzetind
mkdalq edib.
Mhur Qaraba byzadlrindn olan Hmid xanmla evlnmi Mmmdquluzad 1918-ci
ild onun Adam yaxnlndak Khrizli kndindki (Acabdi rayonuna aiddir) malikansind
yaayb. Burada znn glck publisist srlri n kifayt qdr hyati material toplayb.

Clil Mmmdquluzad 1932-ci il yanvar aynn 4-d Bakda vfat edib. Mzar Fxri
xiyabandadr.
***
Clil Mmmdquluzad Azrbaycan nslin "Danaba kndinin hvalatlar" ("Eyin
itmkliyi"), "Qurbanli by", "Usta Zeynal", "Pot qutusu", "Blk d qaytardlar", "randa
hrriyyt", "Zrrama", "Saqqall uaq", "Kimi oyunu", "Konsulun arvad", "Yan ttyi",
"Pirverdinin xoruzu", "Xann tsbehi", "Taxl hkimi", "Quzu" kimi klassik nsr nmunlri bx
edib. Yaznn onlarca felyetonu bdii-estetik mziyytlri, dil-ifad vasitlrinin znginliyi, forma
orijinall il bu gn jurnalistika yaradcl n rnkdir.
Bununla bel, dram srlri yaznn yaradclnn mhm bir hisssini tkil edir. Clil
Mmmdquluzad yalnz adi dram srlri yaznayb. Onun mxtlif mvzulu pyeslri forma v
mzmun xsusiyytlrin, estetik sciyylrin, xarakterlrinin lvanlna v bdii kamilliyin gr
milli dramaturgiya tariximizd mhm yer tutur.
Clil Mmmdquluzad dbi yaradcla pyesl balayb. Bu yaradclq rti olaraq iki
dvr blnr.
Birinci dvr: 1889-1906-c illr;
kinci dvr: 1909-1928-ci illr.
Onun ilk qlm mhsulu "ay dstgah" (1889) alleqorik dramdr. sr birprdlidir v
nznl yazlb, sjeti saddir, dramatik mbariz bsit kilddir. Bu pyes milli dramaturgiyamzda
alleqorik janrda yazlm ilk shn sridir. Blk d bunun n mllifin eyhamlardan, rmzi
iarlrdn istifad etMsm baxmayaraq, dramn janr xsusiyytlri chtdn bdii zifliklri
vardr. srin qsurlarn hiss edn dramaturq onu apa vermyib.
Mllif hadislri Samovar, Padnos, aynik, stkan, Nlbki, Qaq, Maa, Truba, Nkr
obrazlar sasnda qurub. "ay dstgah" oxumaq n pyes qrupuna aiddir. Mkalim klind
qlm alnm tmsili d xatrladr.
Clil Mmmdquluzad ruhn satirik zmind kklnmi yaz idi. Bu keyfiyyt onun ikinci
dram sri olan "Kimi oyunu" mzhksind zn myyn mnada gstrib. Nsrl yazlan bu
sr mvzu, dramatik konflikt, slub baxmndan yenidir. Lakin pyes Clil Mmmdquluzadnin
zngin irsinin mumi fonunda byk snt nailiyyti kimi dyrlndiril bilmz. Yqin buna gr
d dramaturq "Kimi oyunu" mzhksini 1892-ci ild yazb v onun shnd oynanlmasma chd
gstrmyib. Mirz Clil sonralar hmin sri hekay janrnda da ilyib.
Yaradclnn ikinci dvr dibin tkaml dvrdr v bu mrhl bilavasit "Molla
Nsrddin" jurnalnn yaranmas il baldr. Hmin dvrd yazlan pyeslr bdii dyrinin hsn v
dramaturji prinsiplrinin estetik yeniliklri il diqqtlayiqdir.
Mrhlnin ilk nmunsi "llr" dram sridir. Pyes milli dramaturgiyamzda ilk
traglkomediya janrl srdir. Drd prddn ibart olan "llr" dram 1909-cu ild yazlb.
Xurafata, nadanla, rzilliy, mnvi naqisliyin zehniyyatda yaratd facilr, mvhumat
dlduzlarnn ifasma hsr edilmi dram srlri irisind "llr" traglkomediyasma (daha ox
satirik komediyadr) tay ola bilck pyes yoxdur. Camaatn nadanlndan istifad edrk v dini
ld dstavz tutaraq mzlumlarn bana msibtlr gtirn frldaq eyx Nsrulla, onun
kmkisi eyx hmd cmiyytin btn rzilliklrini grn v onlarn sbblrini anlayan kefli
sgndr, "l dirilrmi?" xofunda a-ba qalm Hac Hsn aa Azrbaycan dramaturgiyasnda
yeni tipli bdii personajlardr, mumildirilmi tipik xarakterlrdir.
Qbiristanlq shnsi, yni eyx Nsrullann "l diriltm" epizodu dnya dramaturgiyasnda
analoqu olmayan bdii ifad vasitsidir. Mirz Clil mhz hmin slub-fndl cmiyytin rzilliyini,
chaltin facilrini dramaturji ideyann mnaqi cazibsin kib. llr almi kll halnda
dramaturqun n kamil rmzi obrazdr. Mhz hmin surtin bdii mziyytlri, psixoloji tutumu,

tipik sciyylri il "llr" v "diri llr" dnyasnn mahiyytlri qarladrlr. Qarlab

toqqumada Clil Mmmdquluzadnin ktlvi nadanla, qaragruh chalt, mfkurvi rzalt
qar mnvi haray qroteskii faci notlarnda oxuculara atdrlr. sgndrin mnvi haray
cahilliyin, qrurunu, lyaqtini itirmilrin ifasma ynlir.
sgndr ziyaldr, csartlidir, gzaqdr, hqiqt carsdr, mhakimlrind kskin
olduu qdr d mnn vqarldr, kinayli szlri real nvanldr. rf v lyaqt hissini
itirmilr qar rk gynrtisi il etiraz ssini ucaldr. Ktlvi surt olan "l canlarla" mbarizd
tk v yenilmzdir, qtiyytlidir.
eyx Nsrulla mhlli yox, zaman n thlkli olan, beynlxalq sciyyli frldaq v
avantristdir, riyakardr, mnvi pozun v dini dllaldr. Blk d alaglmz drcd geni
imkanlara malik "Kfiyyatdr" v mhz bu sritsi saysind vvlcdn hadisnin ba verdiyi
rvan kndlrindn biri bard mfssl mlumat toplayb. Bir ne il vvl rhmt getmi
Krblay Ftulla haqqnda, onun qohumlar, Hac Hsn aa, knd sakinlri Mir Bar aa, Hac
Baxli, Krblay Vli, onlarn lm qohum-qrbalar bard kifayt qdr bilgisi olduuna gr
d qbiristanlqda l "diriltny" csartl giriir.
"Anamn kitab" dram 4 prdlidir. Dramaturq bu srini 1919-cu ild yazb. deya v qay,
mfkurvi tutum, ictimai-sosial mna baxmndan "Anamn kitab" satirik komediyas "llr"in
davamdr. Pyes ilk nvbd milli ruhun mqddsliyini uca tutmas v doma ana dilinin
travtinin, pakinn qorunmasn tbli etmsi, kk ballq problemin flsfi yanamas il
qiymtlidir. Bu mvzu da mumilikd Clil Mmmdquluzad yaradclnn qeyrt damarn tkil
edir v yazcnn btn janrl srlrind zn bdii mntiql bruz verir.
silini danman insan haramzadliy aparmas ideyasn dramaturq bir ailnin vladnn
timsalnda verib. Byk oul Rstm by rus darlfnununda thsil alb v ona gr d zn rus
intelligenti kimi gstrir, bu mdniyytin tbliisidir. Ortancl vlad Mirz Mhmmdli ran
rfas libasndadr v bilavasit farsca danr, bu mdniyytin carsdr. O, elmi-ilahi
mllimidir. stanbulda dbiyyat drsi alm Smd Vahid trk dili mllimidir, osmanln
alovlu trfdardr. Qardalarn d z dillrind danmaa sanki irkinirlr. Htta analar Zhra
byiml, iyirmi yana atm, Kamall baclar Glbaharla davranlarnda da hrsi znn rk
hyat "flsfsini" dikt edir. Dramaturq obanlq edn Qnbr, Qurban v Zaman surtlrini
smimiyytin tmsililri, sad xalqn nmayndlri, kk balln mqddsliyi kimi yaradb.
"Anamn kitab" pyesinin ad bir ne rmzi mna dayr. Dramaturqun mntiqin gr,
anaya mhbbt n mqdds kitabdr. Doma dil mhbbt ana sevgisinin bir mrhlsidir.
Nhayt, "anamn kitab" deyimi dnyasn dyimi atann z vladlar n yazb qoyduu
vsiyytnamnin ruhu v candr. Mhz hmin vsiyytnamni oxumaqla Glbahar z qardalarn
ana mhbbtin snmaa, milli kk balanmaa sslyir.
"Kamana" facisi bir prddn ibartdir. Clil Mmmdquluzad bu sri 1920-ci ilin
yanvar aynda ua hrind qlm alb. sr milli zmin sasnda yazlm psixoloji facidir.
Myyn mnada da mkalim spkisind yazlm qmli, dramatik hvalat-hekaytdir.
Kiikhcmli olmasma v dialoqlarn azlna baxmayaraq, pyesin konflikti kskin ictimai-sosial
mzmun dayr. Qhrman yzba, Qara, Zeynb, kamana Bax surtlri dolun v bitkin,
dramaturji chtdn sasl xarakter tsiri balayrlar. "Kamana"da dramaturqun hyat
mdrikiiyinin, insani btvlynn yeni trflrini grmk olur.
Clil Mmmdquluzad 1921-ci ild pyes kimi qlm veriln "Lal" srini v 4 prdli
"Danaba kndinin mktbi" komediyasn yazb. "Lal" hm d ssenari adlandrlb. Lakin
dramaturq z shif yarmlq bu srini "teatr n bir prd" janrnda tqdim edib. "Lal"
dialoqsuzdur v bir mkanda be fraqment-epizodun tsvirindn ibartdir. silind bu sr
pantomima janr n ilnmi flsfi-psixoloji mtndir.

"Danaba kndinin mktbi" fikir v ideya baxmndan "Eyin itmkliyi" povestinin

dramaturji variatsiyasdr. Clil Mmmdquluzad vvlc bu srin hekay variantn yazb v
sonra onun sasnda mzhk ilyib.
Baqa bir msl. Mllif pyesin remarkasnda yazb ki, "hvalat vaqe olur rvan
quberniyas, Danaba kndind, miladi tarixinin 1895-ci ilind". Bilirik ki, ninki Azrbaycann bir
paras olmu rvan quberniyasnda, htta cmi mmlktimizd Danaba kndi adl mkan
olmayb. Mirz Clilin qnatind bu ad rmzi mna dayr v nadanln, geriliyin, dar
dncnin, ktbeyinliyin, blhliyin toplumu kimi verilib.
Clil Mmmdquluzadnin bu komediyasnn kompozisiya qurumu msxr, qaravlli,
hoqqa, bd, mzhk xalq oyun-tamaalarnn estetik prinsiplrin uyundur. Pyesd hm
lzztli, glmli vziyyt komediyasnn ruhu, hm sarsdc satirik komediya ahngi, hm karnaval
estetikasnn mzli personajlar, hm d dvrn tipik vziyytlrini tcssm etdirn tip-obrazlar
var. Xsusn iinin mnasn padaha dua oxumaqda grn Qaz, yaltaq v sritsiz nspektor,
silind milltin idrak ina barnaq txayan Naalnik, maarif v mdniyytin mnasn
anlamayan Mirz Mhmmdqulu, xalqn psixologiyasndan bixbr Uitel Hsnov, hqiqti allaq
gcnd axtaran Pirverdi by, nadanlq v avamlq hyatnn mnasna evrilmi Qasm kii
surtlri dnc trzlrin, primitivliklrinin grnn v cmiyytin hans tbqsinin tmsilisi
olmalarna gr frqlnslr d, mumi gl estetikasnn koloriti baxmndan bir-birin
domadrlar. Dramaturq bu srind "camaat" mvhumunu vahid v mumildirilmi obraz kimi
gtrb.
Clil Mmmdquluzadnin janr tyinin gr "Dli ynca" komediyadr. Be prddn
ibart olan sr mahiyytc psixoloji satiradr, flsfi kinaydir v myyn mnada da glmli
facidir. Dramaturq bu komediyan 1927-ci il-d (bzi mnblrd 1926-c il gstrilib) yazb. sr
ilk df 1936-c ild ap edilib.
Dramaturqun pyesin remarkasnda yazdna gr, srd tsvir olunan hadislr Cnubi
Azrbaycandan gtrlb. Lakin mnvi dyrlr, zehni ikstlik, xurafatn vhtl tyan etmsi
baxmndan "Dli ynca" pyesi Mirz Clilin digr srlrinin mvzusu v ideyas il
hmahngdir. Dramaturq "dli kimdir?" flsfi sual il cmiyytin n mxtlif zmrlrini bdii
mhakimy kir. Abdal, mslksiz, qidsiz, dini hrraca qoyan haclarla, Krblaylarla
mhakimlrind arif, slist v all "dlilri" dramatik sjet axarnda qarladrr. Bu
qarladrmada kskin ictimai-sosial konflikt v tzadl xlaqi grlr, mnvi almlrin frqli
mrkkbliyi sjetin sasnda durub.
Pyesin qhrman Molla Abbas obraz znn flsfi ykn, millt kdri kMsm,
qaranlq iind zka i samasma gr kefli sgndrin yeni tqdimidir. Bu surtin d fryadlar
dramaturqun daxili tlatmnn hayqrtlar kimi grnr. "Dlixanann" sakinlrindn olan Prpz
Sona cmiyytin mnvi dyrlrin v xurafatda sinin srkldiyi xlaqszla qar qoyulub. O,
znn smimi davran, ri Molla Abbasa sdaqti il seilir. Qayn, onu zor gcn zn vrt
etmk istyn Fazil Mhmmd qar mtantl xr. Bu mnvi syan da Clil
Mmmdquluzadnin yaz fryaddr v dibin hekay, feylyeton v pyeslrinin ana xttind
dayanb. Mhz Molla Abbasla Prpz Sonann "dlilik" kimi grnn insani pakiqlarnn
mqabilind Hzrt rfin, Hac Nayibin, Hac Xudaverdi rkann, Frra imrlinin, Fazil
Mhmmdin rk mnviyyatlar, din prdsi altnda trtdiklri fitnkarlqlar daha qabarq
kild ifa hdfind durub.
Clil Mmmdquluzad bir dramaturq kimi sovet hyat trzinin, kndd riyakar
inzibatln, primitiv dnc trz idariliyin, nadanlqdan doan rzaltlrin tnqidin d
xususi diqqt yetirib. Bu baxmdan onun "Yncaq" mzhksi maraq dourur. Tssf ki, bu sr
yarmq qalb, tamamlannayb. Onu qeyd etmk lazmdr ki, "Danaba kndinin mktbi"
komediyasndak nadanlq tmsililrini "Yncaq"da Hsnli, Zeynal, Sleyman, Kbla Salah,
Cabbar obrazlar baqa forma v mzmunda vz edirlr.

Dramaturq Clil Mmmdquluzad 1928-ci ild "Qmrin toyu" adl dram-msxr yazb.
Lakin sr tamamlanandan sonra mllifin znn xouna glmyib v o, l yazlarn craraq
yandrb.
Clil Mmmdquluzad mkmml dramaturji slubu, zngin mvzu variatsiyalar olan,
silsil tipik v real hyati xarakterlr yaratm, xalqn mnvi facilrini ryinin qan il qlm
alm qdrtli dramaturqdur.

BDRRHM BY HAQVERDYEV
(17.5.1870-11.12.1933)
Realist Azrbaycan dbiyyatnn grkmli simalarndan biri bdrrhim by
Haqverdiyevdir. Yaradcla on doqquzuncu srin doxsannc illrind balayb. dbiyyat tarixin
klassik hekaylri v faci srlri il daxil olub. Grkmli teatr tkilats idi v Azrbaycann ilk
pekar rejissoru saylr. Dili son drc zngindir, xalq danna, folklor dbiyyatna yaxndr.
Milli mdniyytimiz nasir, dramaturq, publisist, teatr xadimi, rejissor, trcmi kimi dyrli
thflr verib. Lap gnc yalarndan mrnn sonuna qdr maarifiliyin alovlu tbliats v
tmsilisi olmu, smrli pedaqoji faliyyt gstrmidir. Azrbaycan Respublikasnn mkdar
incsnt xadimi fxri ad il tltif edilib (1928).
bdrrhim by sd by olu Haqverdiyev 1870-ci il may aynn 17-d Qaraba mahalnn
ua hri yaxnlndak Abulaq kndind doulub. sd by qza dftrxanasnda katib ilyib.
bdrrhim by yanda atadan yetim qalb v misi bdlkrim by onu himayy gtrb. ki
il sonra misi nsil davasnda yerli bylr trfindn qtl yetirilib. bdrrhim by misi arvadnn
ona verdiyi ignc v sitmlrdn qurtulmaq n tz r evind yaayan anasnn yanna glib.
Atal H.Sadqbyov ona oul mhbbti bslyib, uan thsil almasnn qeydin qalb,
irindilliyi v smimiyyti il aild hrmti uca tutulub.
On ya olanda atal bdrrhim byi uada Yusif by Mliknzrovun mvqqti yay
mktbin qoyub. O, burada qsa mddtd rus dilini yrnib, dnya dbiyyatn mtaliy
balayb. On drd yanda ua hrind yerli ziyallarn gstrdiklri "Xrs quldurbasan" (Mirz
Ftli Axundzad) komediyasma baxb. Bu, onun grdy ilk shn sri idi v bundan tsirlnn
gnc bdrrhim by Axundzadnin komediyalarn mtali edrk "Hac Dadmir" adl msxr
yazb. lk qlm tcrbsini oxumaq n mllimin verib v sonra ondan myyn mslhtlr
alb.
ua hrindki altillik realn mktbi 1890-c ild baa vuran bdrrhim by bir il d
Tiflis realn mktbind oxuyub. 1891-ci ild ali thsil almaq mqsdil Peterburqa glib v uurla
imtahan verrk Yol Mhndislri nstitutuna daxil olub. Skkiz il bu ali thsil ocanda oxuyub v
eyni zamanda universitetin rq fakltsind azad mdavim kimi mhazirlri dinlyib. dbiyyata
qzn maraq gstrib v hmin dvrd Rusiyann n qabaqcl snt ocaqlarndan saylan
Aleksandrinsk teatrnn tamaalarn mntzm izlyib. Qlbind dramaturgiyaya gcl maraq
oyanb. Dnya dramaturgiyasnn klassik nmunlrini mtali edib.
Thsilini yksk qiymt gstricilri il baa vuraraq 1899-cu ild Peterburqdan uaya
qaydb. ki il burada yaayb, hrd teatr tamaalarnn hazrlanmasnda itirak edib, xalq
yaradclnn nmunlrini toplayb. ki il sonra is Bakya glib, burada "Mslman artistlri
dstsi"nin ba rejissoru kimi alb. 1904-c ild ua hri idarsm zv seilrk oraya gedib.
Bir il sonra Gnc quberniyasndan Rusiya Dumasma deputat seilib v Peterburqa yollanb. Duma
dalandan sonra bir mddt orada yaayb v yazaca "Aa Mhmmd ah Qacar" facisin
materiallar toplayb. Bu ii rann Mazandaran hrind d davam etdirib.

1908-ci ildn "Nicat" mdni-maarif cmiyytind alb, milyonu Hac Zeynalabdin

Tayevin Kr-Xzr gmiiliyi idarsmd ilyib. Xidmti vzifsi il bal Qafqaz, ran,
Volqaboyu diyarlar, Orta Asiyan dolanb. 1911-ci ild vzifdn xan bdrrhim by Adama
glib v be il burada yaayb. 1916-c ild Tiflisd rus dilind nr olunan "hrlr ttifaqnn
Qafqaz bsi xbar" aylq mcmusin mdir tyin olunub. Bir il tnd Boral qzasma
mvkkil tyin edilib. 1919-cu ild Msavat hkumti onu Dastana Azrbaycan Demokratik
Respublikasnn nmayndsi gndrib.
bdrrhim by Haqverdiyev 1920-ci ilin iyununda Bakda yenic yaranan ura teatr
komissar seilib. 1921-1931-ci illrd Azrbaycan Dvlt Universitetind dbiyyatdan
mhazirlr oxuyub. 1924-c ild Rusiya Elmlr Akademiyasnn lknaslq brosuna mxbirzv seilib.
bdrrhim by Haqverdiyev 1933-c il dekabrn 11-d Bakda vfat edib. Mzar Fxri
xiyabandadr.
***
"Molla Nsrddin" jurnalnda "Lala", "Ceyranli", "Xortdan", "Hkiminun-sir",
"Mozalan", "Sprgsaqqal" imzalar il felyeton, hekay v publisist yazlar drc etdirib. Klassik
irsimiz "Marallarm" silsil hekaylrini, "Xortdann chnnm mktublar" povestini bx edib.
"eyx ban", "Mirz Sfr", "Bomba", "Pir", "emk", "Qirat" srlri nsrimizin incilrindn
saylr. dbiyyat tariximiz, milli teatr nnlrin aid dyrli elmi srlrin, nzri mqallrin
mllifidir. Dnya klassiklrindn Vilyam ekspirin "Hamlet", Fridrix illerin "Qaaqlar", Emil
Zolyann "Qazmalar", Mari Fransua Volterin "Sultan Osman", Hans Xristian Andersenin "Blbl",
Maksim Qorkinin "zergil qar" hekay, povest v pyeslrini azrbaycancaya trcm edib.
bdrrhim by Haqverdiyevin dramaturgiyas onun zngin v lvan yaradclnn mhm
qolunu tkil edir. rti olaraq onun dramaturji faliyytini mrhly blmk olar.
Birinci mrhl on doqquzuncu srin son on be v iyirminci srin ilk ilini hatlyir.
kinci mrhly dramaturqun molla nsrddinilr yaradclq platformasnn mhur
maarifprvri kimi yazd dram v komediyalar daxildir. Bu mrhl 1905-1911-ci illri hat edir.
Sovet dvr yaradcl (1920-1933) dramaturqun yaradclnn nc mrhlsidir.
Qeyd edim ki, birinci dvr pyeslri sanbalma, ideya ksrin, ikinci dvr facilri mvzu
lvanlna, dram v komediyalarnn bdii-estetik kamilliyin gr daha bitkindir.
Dramaturqun ilk qlm tcrbsi olan "Hac Dadmir" mzhksi ld yoxdur. Mllifin
etiraf etdiyi kimi, bu pyes "Hac Qara" komediyasnn tsiri altnda yazlsa da v zif alnsa da, hr
halda fakt kimi dyrlidir. Peterburqda "Yeyrsn qaz tini, grrsn lzztini" (1892) mzhksini,
"Dalan tifaq" (1896) facisini qlm alb. uada "Bxtsiz cavan" (1900) facisini v Bakda
"Pri cadu" (1901) dramn tamamlayb.
Hm nsr, hm d dramaturji faliyytinin ikinci dvr kimi sciyylnn illrd
bdrrhim by Haqverdiyevin yaradcl bir sra estetik-bdii mziyytlrin gr
diqqtlayiqdir. Teatrla get-ged daha yaxndan v daha smrli kild mul olan,
Azrbaycanda pekar rejissurann trqqisind misilsiz v mhtm ilr grm bdrrhim by
Haqverdiyev 1905-ci ild "Millt dostlar" satirik dramn yazb. zrind bir ne il ildiyi, zngin
tarixi faktlar toplayaraq onlarn sasnda yazd "Aa Mhmmd ah Qacar" facisini 1907-ci ild
Bakda bitirib. Bu facid dramaturq rejissor Hseyn rblinskinin xahii il qadn personajlar
qlm almayb.
O, ikinci mrhld rus dibi Sergey Yakovlevin eyniadl vodevili sasnda "Kimdir
mqssir?" mzhksini yazb v sr 1909-cu ild "Kaspi" mtbsind ap olunub. Aktyor dostlar
Hseyn rblinskiy v blft Vliy hsr etdiyi "Ac hriflr" mzhksi 1911-ci ild
tamamlanb. Hmin il bdrrhim by "Xyalt" dramn da yazb. sr Mirz Ftli Axundzadnin

anadan olmasnn yz illiyin hsr edilib. Buna gr pyesin ad bzi mnblrd "Mirz Ftli
Axundzad" kimi d verilib. "Ac hriflr" v "Xyalt" dramlar ilk df 1911-ci ild "Orucovlar
qardalar nriyyat"nda ayr-ayr kitaba kimi buraxlb.
dibin dramaturji yaradclnn nc mrhlsi on iki ili hat edir. Bu dvrd yaranm
pyeslr, xsusn kiik hcmli dramlar daha ox sovet ideologiyas prinsiplrind yazldqlar n,
myyn sntkarlq sciyylrin gr zif v ya natamam tsiri balayr. Bununla bel, 1927-ci
ild yazlm "Khn dudman" v "Baba yurdunda" dilogiyas dramaturqun yaradclnda yeni
mvzu-problematika, yeni ideya, yeni konflikt-xarakterlr baxmndan hmiyytlidir.
Dramaturji faliyytinin son dvrnd bdrrhim by Haqverdiyev mxtlif hcmli
"Qrmz qar" (1921), "Padahn mhbbti" (1921), "Aac klgsind" (1921), "Qoca tarzn"
(1922), "Vaveyla" (1922), "dalt qaplar" (1923), Hseyn rblinskinin lmnn yeddi illiyin
hsr etdiyi "Shn qurban" (1926), "Mdi Qulam qirat yrnir" (1927), "Qadnlar bayram"
(1928), "Kamran" (1931), "Sasaan" (1931), "Yolda korolu" (1932), "ox gzl" (1932),
"Da" (1933) pyeslrini yazb.
Dvrl, yaad zamanla hmahng olduuna gr bdrrhim byin d yaradclnn
byk bir dvr mvzu baxmndan mlkdar hyat il baldr. Mlkdarlq hyat trzinin
nadanlq zrind qurulmu mcrasnn dourduu facilr Haqverdiyevin pyeslrind yeni bdii
sciyylrl tsvir olunub. Onun slubu frdi keyfiyytlrl zngindir. Facilri n tsirli hyat
hadislri se bilib. Tsvir etdiyi obrazlarn dil-ifad xsusiyytlri ilk nvbd xarakterlrin tipik
xsusiyytlrinin almasma ynlib. O, faci, komediya, mzhk, msxr, dram, rmzi dram
("Pri cadu") janrlarnda srlr yazb. Dram ("dalt qaplar"), rmzi dram janrlarn v bioqrafik
sciyyli pyeslri ("Shn qurban" v "Xyalt") milli dramaturgiyamza ilk df bdrrhim by
Haqverdiyev gtirib.
Zaman v mkan vhdtini (xronotopunu) bdrrhim by mvzunun tarixi xarakterini daha
drindn amaq mqsdil csartl, inaml improvizlrl sndrb. Msln, "Aa Mhmmd ah
Qacar" facisind tarixi hadislr 1887-1897-ci illr arasndak onillik zamanda ba verir. Bu
hadislr mxtlif mkanlarda-Mazandaranda, Tehranda, Tiflisd, Muanda, uada, Xorasanda
tsvir edilib. Ancaq bu danqlqda tarixi-xronoloji faci janrnn (msln, Vilyam ekspirin
"Drdnc Henri" dramatik xronikas) estetik prinsiplri dramaturq trfindn hssaslqla
gzlnilib, bdii dqiqlikl tcssm tapb.
Hadis danql dramaturqun "Bxtsiz cavan", "Khn dudman", "Dalan tifaq"
dramlarnda baqa kild nzr arpr. Lakin dramaturq bunu da nvbti frdi yaradclq slubu,
bdii fnd (priyom) kimi realiz ed bilib.
bdrrhim by Haqverdiyev dramaturgiyaya oun daxili ehtirasl, ln xarakterli
dramatik obrazlar gtirib.
Dramaturqun Qacar ("Aa Mhmmd ah Qacar"), Pri v Hafiz ("Pri cadu"), Ncf by
("Dalan tifaq") obrazlar sr boyu, dramaturji konflikt uyun kild, grgin psixloji dyim
prosesi keirlr. Mhz bdrrhim by dramaturgiyamzda bel psixoloji-dramatik dyimnin real
tsvirini v parlaq bdii hllini ilk df yaradb.
bdrrhim by Haqverdiyev "Msibti-Fxrddin"dn sonra milli dramaturgiyamzda
ikinci faci olan "Dalan tifaq" yazb. Burada bir ailnin msibti fonunda rmkd olan
mnvi-xlaqi dyrlr, cmiyytin sarslm sosial stunlarnn psixoloji saslar mrkkb
dramaturji konfliktin sasn tkil edir. flasa uram cmiyyt davranlarnn tnqidi sasnda
hyatlar faci axarna dm insan xarakterlri dururlar. Bunlarn da bariz nmayndlri Ncf
by v Sleyman by obrazlardr.
Dvrn ictimai-sosial daltsizliyinin, nadanln trtdiyi facilr
"Bxtsiz cavan"da
dramaturgiyamzda vvllr ilnmi sjet-konflikt sasnda, lakin yeni estetik prinsiplrl v daha
kamil bdii obrazlarla ks olunub. srin qhrman, thsil alb doma yurda qaytn Frhad hm
ictimai quruluun rm qanunlarna, hm d uzun illr nny evrilmi ail adtlrin,

kasblarn mnviyyatlarn alaldan mlkdar-riyyt mnasibtlrin qar xr. rad v qvvsi

bu mbariz yolunda tab gtirmyib sarslan v faciy mruz qalan Frhad maraql dramaturji
obrazdr.
Mnviyyatca, cmiyytin problemlrin baxlarna gr Frhadla ks qtbd dayanan
misi Hac Smd aa, anas Mehri xanm, xidmti Mirz Qounli, misi olu ingiz milli
dramaturgiyamzda travtli bdii personajlar kimi yaayrlar.
Dramaturq z etiraf edib ki, "Pri cadu" facisini alman dramaturqu Herhart Hauptnann
simvolizm dbi cryannn parlaq nmunsi olan "Qrq olmu can" dramnn tsiri il yazb. Yni
bu tsir sjet, mvzuya flsfi mnasibt eyniliyi kimi deyil, srf janra yanama trzi baxmndan
nzr arpr. bdrrhim by flsfi mistikan "Pri cadu" facisind mcrrd xyalt almi il
balasa da, dramaturq qaysinin sasnda real dvrn mxtlif sosial zmrlr mxsus hyati
obrazlarnn tsviri durub. Bu baxmdan ailsini atb varl qadn Hafiz il ey-irt qurann
odunu Qurbana qar Prinin qsqancl, keirdiyi daxili sarsntlar v psixoloji iztirablar hyatidir,
tsiredicidir v insani hisslrl ulab.
bdrrhim by "Pri cadu" facisind real hyat hadislril mistik obrazlar (Pri, blis,
cinn, amama cadu) dramaturji konflikt kinkl, maraql flsfi qnat glib. Bu qnat
aydn, ifadli v hyatidir. xz olunan ideya budur: nfsi-mmarnin qulu olmayan insann
xobxtliyi onun halal zhmtinddir.
Mliyytc azrbaycanl olan, randa ahlqlar yz otuz il davam edn qacarilr slalsinin
banisi Mhmmd Qacar obrazn dbiyyatmza ilk df bdrrhim by gtirib. O, "Aa
Mhmmd ah Qacar" facisind tkc srin qhrmannn deyil, eyni zamanda tarixi xsiyytlr
olmu Cfrqulu xann, liqulu xann, Mrtzaqulu xann, Mustafa xann, Rzaqulu xann, li
xann, vzir Hac brahim xann, II raklinin, Tavad keyxosrov Avelianinin zngin bdii sciyyli
xarakterlrini tsvir etmidir.
Facinin n dolun obrazlar Qacar v raklidir. Dramaturq hmin surtlrin tsvirind faci
janrnn psixoloji-flsfi, psixoloji-dramatik xsusiyytlrindn yksk sntkarlqla bhrln
bilmidir. Bel bdii tsvird tiranlq ideyalar, vtn v vtnprvrlik anlaylar, zka v gc,
vicdan v xlaq tsvvrlrinin dramaturji tqdimi daha bdii mhtmlikl tcssm tapb.
bdrrhim by Haqverdiyevin faci qhrmanlar zaman v cmiyyt problemlrinin qlobal
trflrin bax prizmasndan ilnilib. Onun komediya v mzhklrind, msxrlrind v bzi
mit dramlarnda boboaz "millt qhrmanlar" ("Millt dostlar"), simasz ziyallar ("Ac
hriflr"), eybcrliy aparan ail qalmaqallarnn sosial zmini ("Yeyrsn qaz tini, grrsn
lzztini"), nalvar sjetd kasb v varl mnasibtind ail namusu mvzusunun bdii tsviri
("Padahn mhbbti") n plandadr. Dramaturqun mit komediya obrazlar canl, ifadli, tbii
yumorlu real insan surtlri tsiri balayr.
bdrrhim by Haqverdiyevin, htta shncik tipli birprdli msxrlrind d (msln,
"dalt qaplar") insan amili ilkindir.
bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar", "Pri cadu", "Khn
dudman", "Baba yurdunda" dram srlri ictimai-sosial konfliktin ksrin, ehtirasl xarakterlrin,
romantik-dramatik ruhuna gr monumental-romantik teatr mktbinin trqqisind mhm rol
oynayb.
Onun "Ac hriflr", "Millt dostlar" spkili komediyalar realist aktyor mktbinin
formalamasnda teatrlarn repertuarlarnda dyrli yer tutub.
Milli shn estrada janrnda yazan ilk dramaturqlarn srasnda bdrrhim by
Haqverdiyevin z rfli mvqeyi var. Bak Azad Tnqid v Tbli Teatrnda onun mzhkintermediyalar uurla oynanlb.

NRMAN NRMANOV
(14.4.1870-19.3.1925)
ik nvbd maarifprvr ziyal v yaz olan Nriman Nrimanov, hminin grkmli
siyasi v ictimai xadim, dvlt rhbri, teatr fdakar idi. Mtfkkir yaz kimi dvrn ictimai
daltsizliklrini, nadanl, dini xurafat, cmiyytin mnfur qanunlarn, mnvi rzilliyi,
istibdadm facilrini tnqid edib. Maarifiliyin, vtnprvrliyin, azadlq ideyalarnn tblii
urunda yorulmaz mbariz olub. Mirz Ftli Axundzad realist dbi mktbinin lyaqtli
davamlarndan idi. Milli dbi irsimizin mhtm, bri, mtrqqi ideyalarn tblii il
znginlmsind byk ilr grb. Alovlu publisist, qeyrtli tnqidi, obyektiv teatrnas v
dbiyyatnas faliyyti var. Azrbaycan teatr mdniyytini Volqaboyu mslman lkrind,
xsusn Hactrxan (Htrxan) hrind geni tbli edib.
Nriman Ncf olu Nrimanov 1870-i il aprel aynn 14-d Tiflis hrind anadan olub.
Atas Krblay Ncf maarif v mdniyyt meyilli adam idi v hlim xasiyytli anas Hlim
xanm oluna xsusi mhbbt bslyirdi. Kiik yalarnda Nriman yazb-oxuma misindn v
qardandan yrnib. El uaq yalarndan da dbiyyata gcl maraq gstrib. Frdi yolla myyn
ibtidai thsil alandan sonra 1882-ci ild Grcstann Qori hrindki Zaqafqaziya Mllimlr
Seminariyasma daxil olub. Burada klassik dnya dbiyyat nmunlri il ilk tanl balayb v
yaz kimi znn birinci bdii yaradclq nmunlrini yazb.
yirmi yanda seminariya thsilini baa vuran Nriman Nrimanov Tiflis quberniyas
Boral qzasnn Qzlhacl kndin mllim gndrilib. Bir ildn sonra o, Bakya glib. Burada bir
ziyal dvltlinin xsi progimnaziyasnda drs deyib. Sonra hrin realn mktbind
(gimnaziyasnda) sinif mrbbisi (trbiyisi) ilyib. Burada geni siyasi-ictimai v mdni-maarif
ilrin balayb. 1894-c ild Bakda ilk ktlvi qiratxana-kitabxana ab. Azrbaycan v rus
dillrini yrnnlrdn tr drsliklr trtib edib, mntzm dbi yaradcla balayb, dilimiz
srlr trcm edib (msln, Qoqolun "Mftti" komediyasn).
O, 1902-ci ild Bakdak mtrqqi sullu gimnaziyaya ekstern sulla imtahanlar verib v
buran qurtarnaq bard Kamal attestat alb. Hmin il Odessa hrin glib v burada Novorossiya
Universitetinin tibb fakltsin qbul olunub. Oran ali thsilli mtxssis kimi 1908-ci ild bitirib
v Bakya glrk hr xstxanasnda hkimlik edib. Xalq arasnda "doktor Nriman" kimi
tannb. Bir ildn sonra siyasi hadislrl bal Tiflis glib. Burada hkim ilyib, lakin inqilabi
faliyytin gr hbs olunub. 1913-c ild yenidn Bakya glib v Qara hrdki xstxanaya
hkim gtrlb.
Getdikc "Hmmt" siyasi tkilatnda faliyytini gclndirn Nriman Nrimanov 1919-cu
ild Hactrxanda Zaqafqaziya mslmanlarnn ilri zr komissar seilib. Hmin il Moskvaya
yksk vzify dvt alb. 1920-ci ild Azrbaycanda ura hkumti yaradlmas il laqdar
vvlc nqilab komitsinin Sdri, sonra is Xalq komissarlar Sovetinin Sd-ri seilib. 1922-ci ilin
dekabrnda SSR Mrazi craiyy Komitsinin Sdri seilib (ZSFSR trfindn).
Tezlikl btn lkd byk nfuz qazanan Nriman Nrimanov 19 mart 1925-ci ild
qfltn vfat edib. Mzar Moskvann Qzl meydannda, Kreml qalasnn divarlar yanndadr.
***
Nsr, publisistika (xsusn felyeton), dbi-bdii tnqid yaradcl il yana, Nriman
Nrmanov dramaturgiya v teatr il daha ciddi mul olub. Onun ilk dram sri "Nadanlq"
komediyasdr. Mllif bu srini 1894-c ild yazb v el hmin il d Bak hrind Dmirovun
mtbsind ap etdirib.

Pyesin ad onun ictimai mahiyytin, sosial konfliktin, xarakterlrinin dyr v mnasna

sanki bir kod-aardr. Dramaturqun nadanla qar mbarizsi, milli uru xurafat buxovlarnn
zncirlrindn xilas etmk ideyalarnn tblii onun maarifilik arzularnn parlaq nmunsidir.
Nriman Nrimanov komediyann ilk apnn mqddimsind srin yazlmasnn qay v
mqsdini srrast aqlayaraq gstrib: "Hr milltin qabaa getmyin sbb mdniyytdir. V
mlumdur ki, biz mslman milltinin arasnda mdniyyt v mrift nhaytd az yaylbdr...
sri yaznama sbb Qafqaz mslmanlarnn ksriyytinin bimrift v nadanl oldu. Hnuz
sr l xalqnn zindganna dair olan hvalatdr. Bu qissdn oxuyanlarm akar yqin edirlr ki,
nadanlq hqiqtd insan heyvan edrmi".
"Nadanlq" pyesinin kompozisiya elementlrind v struktur qurumu il mvzunun estetik
dramaturji tqdimind faci elementlri d vardr. Dramaturq nadanln dramatik konfliktini Hac
Abdullann iki olu, oxumu mr il nadan Vli arasndak hyata tzadl baxlar sasnda ilyib.
Ata da z nadan olu Vli il fxr edir, onun nahaq yer adam ldrb qaaq dmsindn qrur
duyur. mr is milltin trqqisi yolunda zn fda edir, qonu kndd mktb tikintisin l
tutnaa alr, hnikndhlrini qflt yuxusundan ayltmaa sy gstrir. Dramaturq nadanln
facilrini sad kndli, elm trddd gstrn Qurbanlinin v mhafizkar dindar Aakiinin
timsallarnda problem yeni baxm bucandan tqdim edib.
Nriman Nrimanov ikinci dram sri "amdan by"i d komediya janrnda yazb. 1895-ci
ild tamamlanm komediyann ad dbiyyatnaslqda v teatr afialarnda "Dilin blas",
"amdan by, yaxud dilin blas", "Dilin blas, yaxud amdan by" kimi d gstrilib. Mllif bu
komediyan milyonu Aa Musa Nayevin maddi yardm il Bakda, Quberniya idarsi
mtbsind ayrca kitab klind ap etdirib.
Dramaturq "amdan by"in ilk apma da mqddim yazb v orada znn yaz amalm
bel gstrib: "Hnuz bu komediyann sil mqsdi budur ki, xs grkdir dilinin sahibi olub, onu
pis-pis szlrdn saxlasn. Zira nec ki, zindganlmzda, insan ox vaxt tvrbtvr blalara
giriftar olur, ancaq dilinin sbbin... V dxi xs grkdir dilinin gcn mid balayb bir id ki,
ondan ona xeyir glckdir, yoldaa v ya qeyri adamlara xyant etmsin".
Bu szlr komediyann ideya ksrini, trbiyvi hmiyytini ox drst v aydn ifad edir.
Nriman Nrimanov "amdan by" komediyasnda obrazlarn psixoloji tqdimini
mmlktd kapitalizmn srtl inkiafnn trtdiyi mrkkb insani mnasibtlr sasnda verib.
Var-dvlt hrisliyinin, haram pul qazannaq ehtirasnn hyat v mitd yaratd fitnkarlqlar
satirik boyalarla tsvir olunub. Dramaturq pyesd hadis xttini mxtlif mvzu-ideyaya
ballqda ilyrk, onlar bir kompozisiya daxilind qlm alb. Yusif - Xdic saf mhbbt xtti
psixoloji dramatizml v bir qdr lirik spkid ilnib. Xbis qlbli, rzil dncli, gopu amdan
byin dostu, xeyirxah qlbli, sad duy-ulu, maarifprvr ruhlu, fdakar Yusifi aldatmas, ona
xyant etmsi tnqidi sarkazmla v dramatik grginlikl qlm alnb. Hr iki xtt is bir
mcradan balayr. Pul ehtirasnn v lyaqtsizliyin, nadanln tmsilisi olan,
mnvaiyyatszlqda amdan byl eyni rngd grnn Hac brahiml (Xdicnin atas) bal
hadislr nc xtt kimi sciyylnib.
Dramatik xtlrin reallqla sona atmas v hqiqt syknmkl obrazlarn xarakterlrini
amas n dramaturq mnviyyatl, qrurlu v vicdanl Niyaz by (o, Xdicnin daysdr) surtini
yaradb. Mhz Niyaz by amaxdak mslkdalar vasitsil bada dostu Yusif olmaqla, hmin
fitnkar yalanlar il aldadan amdan byin kimliyini myynldirir, onun sil mnfur simasn
ar.
Ilk komediyasndan frqli olaraq, "amdan by" srind dramaturq, zif d grns,
nadanla qar xan, mtrqqi fikirlrl yaayan, dostluqda fdakarla hazr olan v
smimiyytl davranan, salam dncli gnclr Sultan, Murad, Rsul, Yusifin nkri Qulu kimi
real obrazlar yaradb. Niyaz by d dramaturqun arzularnn tmsilisi mvqeyind canl bdii
personajdr. Bunlarn bdii tqdimind tfeylilikl yaamaa, haram pulla hanssa mnsb atnaq

chdlrin, qeyrtsiz ziyallarn ictimai passivliklrin qar dramaturqun tutduu vtnda v yaz
mvqeyi salam, aydn v tsiredici grnr.
Tipik xarakterlrin tipik raitd verilmsi v obraz lvanl yaradlmas baxmndan Przad
qar, hr sakinlri Rza by, Ncf by, Heydr by, Hac brahimin nkri Cfr, arvad Nigar,
onun qulluqusu Nazl surtlri maraq dourur. Bdii tsvirlrind v dramatik inkiafla
laqlndirilmsind myyn qsurlarna baxmayaraq, hmin obrazlar komediyaya canllq v tbii
reallq ahngi alayb.
Azrbaycan dramaturgiyasnda tarixi dram v tarixi faci janrnda ilk shn srini Nriman
Nrimanov yazb. "Nadir ah" (bzn "Nadir ah far" kimi verilib) facisi, eyni zamanda Nriman
Nrimanovun dramaturgiya yaradclnn zirvsi saylr. Bu ilk tarixi dram dib 1899-cu ild
yazb. Hmin il d milyonu Hac Zeynalabdin Tayevin xrci il "Aror" nriyyatnda kitab
klind ap olunub. On drd ildn sonra facini tz apa hazrlayan dramaturq onun zrind
yenidn ilyib, bzi epizodlar, ayr-ayr dialoqlar ixtisar v lavlrl tzlyib, htta remaraalarda
dyiikliklr edib. "Nadir ah"n hmin variant 1923-c ild Bakda Orucov qardalarnn elektrik
mtbsind ap olunub.
Facinin mvzusu ran hkmdar, soy kk Azrbaycan trklrinin qolundan olan, hrti
btn rq yaylm Nadir ahn (1688-1747) hyatndan gtrlb. Dramaturq z srini yaznaq,
Nadir ah ictimai v siyasi xadim kimi vermk n mxtlif mlliflrin "Tarixi-Nadir"
salnamlrindn istifad edib, ahn mharib tarixlrini dqiq yrnib. Buna gr d dramaturq
tarixi xsiyytlrin (Nadir ah, onun olu Rzaqulu, ah Thmas, Cfr xan, Mhmmd xan,
dhm) timsalnda dvrn ictimai-siyasi panoramn, zamann sosial xarakterini yarada bilib. Bdii
txyyln mhsulu olan, mumildirilmi tip-obrazlar spkisind veriln yaraql qaaqlar,
yolular, mqrrblr (aha yaxn adamlar), knd adamlar personajlar epizodik v yardm
sciyy dasalar da, srin reallq v hyatilik ruhunu artrmlar.
Nriman Nrimanov "Nadir ah" facisind vvlki iki komediyasndan frqli olaraq,
hadislri monumental hyat lvhlri il, obrazlar coun ehtiraslarla, knd mhitini dramatik
psixologiznl, mxtlif cmiyyt zmrlrinin hyat grlrini, hakim v hakimiyyt problemini
realha saslanan romantik-dramatik vstl tsvir edib. Tmkinli epik lvhlr psixoloji-dramatik
epizodlar, mit shnlri monumental problemlrdn irlnn mrhmt v itat anlaym
qabardan dialoqlar vzlyir. Hmin dramaturji zmind ah v riyyt mnasibtlri, hkmdar v
sltntin idar olunmas problemi, qatil ata v gz xarlan zavall vlad facisi problemlri
qabarq v ifadli, bdii v inandrc tsir balayr.
Nriman Nrimanov bu facisind Nadirin mrkkb xarakterli tarixi xsiyyt olduunu
hrtrfli gstrmk mqsdil onun ahlq sltntind atd mtrqqi addmlar da tsvir edib.
Mslmanln i v snnilik kimi iki triqt ayrlmasn Nadir ah pislyib v bunu dvltilik
stunlarnn laxlamasma gtirib xaracan gstrib. Dramaturq Nadir ahn bu flkrin v dinin
dvltdn ayr olmasma almas syin pyesd xsusi bdii lvh, xsusi mntiqi inkiaf xtti
ayrb. Hmin xtd Nadir ahn qliyyt (azlq) tkil edn xristianlara xsusi frmanla dini
azadlq vermsi, mqdds "ncil"i trcm etdirmk syind olmas da dramaturji hadislr v
sas ideyaya balanb.
Dramaturq btn bunlar, yni srt v amansz, qanlar tkn v mmlktin srhdlrini
genilndirmk namin mhariblr aparan Nadir ahn reformalarnn mtrqqi xsusiyytlrini
da dramaturji konfliktin mrkzin kib. Bununla da Nadir ah hm xarakterc ziddiyytli,
gzlnilmz addmlar atan tarixi xsiyyt, hm d mhtm, mrkkb bdii-dramatik obraz kimi
yadda qalr.
Nriman Nrimanovun son dram sri 1915-ci ild yazd "Bahadr v Sona" facisidir.
Dramaturq bu srini znn eyniadl roman sasnda yazb, daha dorusu, shnl-dirib. "Bahadr
v Sona" romannn birinci hisssi is 1896-c ild Bakda v ikinci blm 1900-c ild Yelendorf
hrind (indiki Xanlar rayonu) ap edilib. kinci hiss skkiz shifdn ibartdir v bunu

dramaturq bzi mtlblr aydnlq vermk mqsdil yazb. Burada hadislr Bahadrn z tlb
dostu Soltanla birlikd, mhur Qafqaz yolu il Tiflisdn Peterburqa getmlri il bitir.
"Bahadr v Sona" facisini dramaturq amaxda shnldirib v el hmin il d Tiflisd
yerln senzura komitsin yollayaraq srin shnd oynanlmasma icaz alb.
Bu sr azrbaycanllar yaayan mkanlarda mxtlif ictimai mbahislr sbb olub.
Dramaturq rq poeziyasnda, xalq dastanlarnda mxtlif killrd toxunulan xristian qzna
mslman gncinin aiq olmas mvzusunu yeni sosial, flsfi-psixoloji dnc kontekstind
qlm alb. Rahatszlq douran msl, sasn, o idi ki, mllif iki gncin facili eq macrasndan
daha ox, feodal dnc trzinin zlmt srklyn mqamlarn dramatik srtlikl ver bilmidi.
Bunun yksk bdii hllin nail olmaq mqsdil Nriman Nrimanov pyes variantnda romann
sjetini xeyli ycamladrm, bir sra epik hadislrdn v yardm mvzulardan imtina etmidi.
Bu imtina sjet xttin dinamizn, xarakterlrin hrktlrin dramatik fallq, konflikt sosialictimai ksr gtirib. deya-bdii mzmun faci janrnn estetik prinsiplri baxmndan xeyli
znginlib. Millt anlay, vtnprvrlik duyusu, maarifiliy mnasibt, psixoloji ail
mnasibtlri kimi hyati msllr dramda yeni sciyylrl bdii materialn sasnda durub.
Dramaturq z srind mrtce qvvlrin tmsililrinin bdii obrazlarn tsvir etmyib.
Lakin onlarn dnc trzlri, khnlikl yeniliyin ideya mbarizlri, bri duyularn tblii
dramatik hadislrin psixoloji sasn myynldirib. Nriman Nrimanov Bahadr real hyati
obraz kimi tsvir etmkl yana, onun dnyagrlrinin ziddiyytlrini, maarifprvrlik yolundak
trdddlrini d csartl verib.
Pyesd qadn v xsiyyt azadl, mhbbt v vicdan paki problemlri Sona v Soltan,
Yusif obrazlarnn timsalnda yeni dramatik vasitlrl v orijinal ziyal fikirlril tsvir olunub.
Onlarn da dramatik xarakterlri birrngli deyil, mrkkb v lvandr, tzadl v ziddiyytlidir.

LK TEATR TRUPPALARI
(1897-1905)
Teatr hvskarlar "Birinci mslman truppas"nda birlndn sonra myyn i prinsipi
qurmaa, tamaalar, he olmasa, ayda iki df, lakin mntzm oynamaa alrdlar. Hmin
illrd v iyirmi il sonraki dvrlrd yay v q aylarnn myyn dvr mvsmn qapanmas
kimi qbul olunmudu. Faliyyti "q mvsm" v "yay mvsm" blglrin ayrldna gr
truppa mstqil kild z tamaalarn 1897-ci ilin martndan gstrmy balad. l rzind is
xeyli tamaa oynanld.
Bunlarn arasnda Ncf by Vzirovun "Daldan atlan da topua dyr", Sultanmcid
Qnizadnin "Dursunli v ballbad" (hr ikisi 1 martda oynanlb), Mirz Ftli Axundzadnin
"Lnkran xannn vziri" (9 mart. Rejissor Sultanmcid Qnizad), Nriman Nrimanovun
trcmsind v rejissorluunda Nikolay Qoqolun "Mftti" (15 oktyabr v 28 noyabr), Nriman
Nrimanovun "Nadanlq" (5 dekabr) komediyalarnn tamaalar xsusi yer tutub.
Tamaalarn hams Tayev teatrnn binasnda gstrilib. Mhm hadis kimi "Mftti"
tamaasnn uurunu xsusi qeyd etmk lazmdr. Milli teatrmzn trcm srlrin mracitind
bu tamaann premyerasnn maraqla qarlanmas yksli doru sasl dn yaratd. Tamaann
maraql aktyor ansambl vard. sas rollar Nriman Nrimanov (Bldiyy risi), Hbib by
Krlinski (Osip), Bdl by Bdlbyov (Dobinski), blft by Vli (Bobinski) ifa ediblr.
1897-ci ild Bakda birinci df "Artistlr ittifaq" yaradlb. yz nfr zv olan ittifaqa
bir ne nfr azrbaycanl shn hvskar da qbul olunub. Hr frd n zvlk haqq 6 manat
tyin edilib.
Sultanmcid Qnizadnin agirdlri Hseyn Xlfov (rblinski) v Mirmahmud
Kazmovski bu il gstriln "Lnkran xannn vziri" komediyasnda mehtr Krm v Kndli
rollarnda ilk df shny xblar. Glcyin tannm aktyoru, dramaturqu v trcmisi olan
Mehdi by Hacnski is "Nadanlq" tamaasnda shnd birinci addmn atb.
Truppa 1898-ci ildn afialarda, qzet xbrlrind "Mslman dram artistlri dstsi"
(bzn "Mslman dram artistlri") kimi tqdim edilib. Tamaalara rejissorluu Sultanmcid
Qnizad, Hbib by Mahmudbyov v az da olsa, Nriman Nrimanov ediblr. Myyn
counluqla alan dst zvlrinin yax ilri tniiki srlrin tkrar quruluda oynamlmas v
bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (1 mart), sgndr by Mlikovun "Yaxla
yamanlq" (15 v 20 aprel) v Mirz Ftlinin "Hac Qara" (13 noyabr) faci, dram v
komediyalarnn hazrlanb gstrilmsi olub.
Dstnin teatr tamaalarnn gstrilmsi 1899-cu ild adda-budda xarakter almaa balayb.
tnilki shn srlrinin srasma Ncf by Vzirovun "Qarnqulu" v Ham by Vzirovun
"Evlnmk su imk deyil" (ikisi d matn 9-da oynanlb), bdrrhim by Haqverdiyevin
"Yeyrsn qaz tini, grrsn lzztini" mzhklrinin tamaalar daxil edilib. Cahangir Zeynalov
drvi Mstli ah ("Msy Jordan v drvi Mstli ah". 3 mart) rolunda yksk komediya
aktyorluu il tamaalarn daha drin rbtini qazanb.
Hseynqulu Rzayev truppada alan Ncfqulu Vliyevin tbbs v Nriman
Nrimanovun syi il taleyini shn sntin balayb. Sonralar "Sarabski" (bzn "Sarabl" yazlb)
txlls il dram, faci v opera aktyoru kimi byk hrt qazanb, rejissorluq edrk oxlu
tamaalara qurulular verib.
Bu il Tayev teatrnda myyn yenidnqurma ilri aparlb, tamaa salonu genilndirilib,
oturacaqlarn say bir xeyli artrlb. Binann kiray gtrlmsind tinliklr yarandna gr
mqlr Cahangir Zeynalovun, sgndr by Mlikovun evlrind, "Kaspi" qzetinin redksiyasnda
keirilib. Dstd "rejissor" anlay hl formalamamd. Hvskarlar bir yer toplayb rol
blgs aparana "rejissor" deyilirdi. Tamaalar iki- gn, bzn bir hfty hazrlanrd.

1900-c ild teatr prosesindki durunluqdan xmaa chd gstrils d, nzr arpacaq
dyiiklik v myyn snt nailiyyti olmayb. Htta truppa dalmaq hddin atb. Nriman
Nrimanovun truppan brpa etmk v rhbrliyi z zrin gtrmk chdi ba tutnayb. Mvcud
tinliyi ilin sonlarnda uadan Bakya gln v 1901-ci ild "Bak mslman truppas" yaradb
igzar faliyyt balayan bdrrhim by Haqverdiyev aradan qaldrd. O, csartl ba rejissor
funksiyasn zrin gtrd v milli teatr tariximizd bu vzifni lyaqtl icra edn ilk ziyal oldu.
bdrrhim by Haqverdiyev tn illrd oynanlan pyeslr yeni qurulular vermkl
yana, Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" facisini, Jan Batist Molyerin "Xsis" srindn
iqtibas etdiyi "Aa Krim xan rdbili" komediyasn, znn "Pri cadu", "Bxtsiz cavan"
dramlarn repertuara daxil etdi. O cmldn Qoqolun "Mftti"i (Nriman Nrimanovun
trcmsind) v tamaalarn xoladqlar vodevillri yenidn shny gtirdi. Cahangir
Zeynalovun quruluunda v ba rolun ifasnda "Hac Qara" tamaas byk maraqla qarlanb.
Truppa 1902-ci ild Qoqolun "Evlnm" komediyasn Mehdi Cuvarlinskinin, "Mftti"i is
M.Rstmbyovun trcmsind, "Aa Krim xan rdbili", "Hac Qmbr", "amdan by"
srlrini yeni qurulularda oynayb. 1903-c ild is truppa daha ox "Mslman dram artistlri
dstsi" il tqdim edilib. Tayev teatrnn icardarlar Palonski v kruinin azrbaycanl aktyorlar
lbs v rekvizit il pis tmin edirdi. Bir ne il azrbaycanl aktyorlar btn tamaalar bir otaqdekorasiyada oynayb. Repertuarda khn srlrl yana, N.Loxmanovann "Napoleonun vfat"
("Sant Helen czirsind imperator Napoleonun vfat") dramnn, Anton exovun "Ay"
vodevilinin tamaalar da vard.
bdrrhim by Haqverdiyev dramaturqlarla teatr dstsi arasnda anl laqlr yaratmaa
alrd. Hvskarlarn myyn bir qisnnin aktyorluq sntini pe semlrin sbb olmudu.
Bu chd 1904-c ild bir qdr d gclndi. Dst tamaalarn daha ox Artistlr klubunda gstrib.
Bakda bzi hvskar dstlr d hrsi il rzind bir ne tamaa il x ediblr. Repertuarda
Ncf by Vzirovun v Sultanmcid Qnizadnin msxrlri stnlk tkil edib. Sanball faci
v komediyalar tkrar-tkrar gstrilib.
Ad mxtlif cr yazlan teatr dstsi 1905-ci ild myyn tinliklrl qarlab.
Rusiyadak siyasi ixtialar (9 yanvar gllbaran, ttillr v sair) Baknn mdni hyatna da tsir
edib. Tamaaya qoyulmaq n srlrin icazsi hftlrl yubadlb, tamaalara nzart gclnib.
Htta fevral aynda Bakda komendant saat elan edildiyi n axam ta-maalarnn oynanlmasma
qadaa qoyulub. bdrrhim by Haqverdiyev iini dyimkl laqdar olaraq dsty
rhbrlikdn uzaqlab. in arln mxtlif aktyorlar (sasn, Cahangir Zeynalov, Hseyn
rblinski, blft Vli, Hseynqulu Sarabski) z zrlrin gtrblr. Repertuarda tbdil
olunmu vodevillr, kiik msxrlr oxluq tkil edirdi.
l payza dnnd Rusiyadak myyn reformalarn sdas Bakda da hiss olundu. Nriman
Nrimanov, Dada Bnyadzad, Mmmd Mmmdyarov, Mdi zizbyov, Hmid Sultanov
fhl rayonlarnda dram drnklri yaradblar. "Tkaml" qzeti nzdind "Hmmt" tkilatnn
eyniadl truppas faliyyt balayb. Onlar Qara hrd, Sabunuda, Balaxanda, Murtuz
Muxtarovun klubunda, Baylda tamaalar oynayblar. Aleksandr Nevski adna Azrbaycan-rus qz
mktbind mllim v agirdlr, Mrdkandak Tayev Balq mktbind knll gnclr, Aa
Musa Nayev klubunda ("Obestvennoye sobraniye") ziyal cavanlar, ikinci mktbin agirdlri
mxtlif vaxtlarda tamaalar hazrlayblar.
Bu il aktyorlar arasnda "birincilik" iddiasnda olmaq, yersiz tkbbr gstrmk, repertuar
zn "uyun" qurmaq truppada myyn paralanmaya gtirib xarb. bdrrhim by
Haqverdiyevin Peterburqa gediindn sonra snt axtarlar ziflyib.
Aktyor v rejissor blft Vli dst toplayaraq kiik srlrdn ibart repertuarla
Azrbaycann rayonlarnda frdi qastrollarda olub. Dst z tamaalarna yerlrdki hvskar
aktyorlar da clb edirdi.

1897-1905-ci illr arasnda mxtlif teatr truppalarnn faliyytind aadak hallar qabarq
nzr arprd.
Repertuarda tkrarlq v yeknsklik hkm srrd.
Eyni dram, faci v ya vodevil il rzind bir ne quruluda oynanlrd.
ksr vaxtlarda hanssa tamaada ba rolda x edn aktyorun dyidirilmsi tz qurulu
kimi tqdim olunurdu.
falar z szlrini zbrlmirdilr. Mtn, dialoq v monoloq suflyor vasitsil atdrlrd
v aktyorlar da onu eitdiklri kimi (yni bzn shv mtnl) tkrarlayrdlar. Ona gr d suflyor
teatrda vacib pe sahibi saylrd.
Tamaada musiqidn v mxsusi trtibatdan istifad edilmirdi.
Artistlrin ksriyyti z ailsinin rkpulunu baqa pelrdn xardrdlar.
Mxtlif dstlrd faliyyt gstrn hvskarlar tez-tez yerlrini dyiirdilr. Bu hal 19061919-cu illrd daha xoaglmz hal almd.
Kiik msxrlr v vodevil-mzhklr ikisi, bzn v drd bir yerd, eyni gnd
gstrilirdi.
Bir ild bir ne df oynanan tamaalarn ksriyyt ifalar dyiirdilr. Bzn d ifalar
qalrdlar, lakin onlarn rollar dyiidirilirdi.
Bu illrd teatr tamaalarnda yazlardan Nriman Nrimanov, Ncf by Vzirov,
bdrrhim by Haqverdiyev, Sleyman Sani Axundov, mxtlif sahlrd ilyn ziyallardan
Bdl by Bdlbyov, Hac by Axundov (irvanski), Rhim by Mlikov, Midht by Mlikov,
bdlli by Vlibyov, Rsul by Tahirbyov, Mlik by Tahirbyov, Smd Mnsur Kazmzad,
Hbib by Krli, Mehdi by Cuvarlinski, Sadq by Salabyov, Hseyn Minasazov v baqalar
x edirdilr.
Nisbtn tcrbli Mirz Muxtar Mmmdov, Cahangir Zeynalov, Mhmmd lvndi,
blft Vli, gnclrdn Hseynbala Xlfov (Hseyn rblinski), Murad Muradov, Hseynqulu
Sarabski (Rzayev), Mirmahmud Kazmovski, Mirzaa liyev, Rstm Kazmov, Mehdi by
Hacnski, Aalar Graybyov aktyorluqla mntzm mul olurdular.
Dvri mtbuat, siyasi mvqelrindn asl olmayaraq, teatr prosesini nzrd saxlamaa,
tamaalar bard mlumatlar vermy, srlrin qsa rhin meyil gstrn yazlar ap etmy
alrdlar.
DRAMATURGYADA KTLVLlK
V BD AXTARILAR
(1890-1920)
Azrbaycanda XX srin sonlarnda maarifilik ideyalarnn tblii daha geni miqyas ald.
Maarifprvrlr, ilk nvbd mllimlik pesi il mul olanlar xalq nadanln, xurafatn
cngindn xilas etmk n n evik forma-vasitlrdn biri kimi teatra xsusi diqqt yetirirdilr.
Bu istiqamtd Tiflis Aleksandrinsk Mllimlr nstitunu bitirib Bakya glmi Hbib by
Mahmudbyovla Sultanmcid Qnizadnin faliyytlri daha qabarq nzr arprd.
Diqqtkn msllrdn biri bu idi ki, teatr tamaalar hazrlayan mllimlr v ya baqa
pe sahiblri eyni zamanda zlri mxtlif cnbi yazlarn srlri sasnda iqtibaslar v ya
tbdillr ilyirdilr. Yaxud kiik hcmli orijinal pyeslr yazrdlar. Yazlan dram srlri, sasn,
vodevil (kiik msxr), mzhk, fars, qaravlli janrnda olurdu. Onlarn balca qaysi xalq
maariflndirmk, teatr tamaalarna baxanlar didaktik-trbiyvi hmiyytli srlrl tmin etmk
idi. Hmin istiqamtd faliyyt gstrn mlliflrdn bir nesi bard qsa mlumat verndn
sonra mumi mnzrni ycam kild tsvir etmy alacam.

***
Rid by fndiyev (1863-31.8.1942)
kid ruhani ailsind anadan olub. Yeddi yandan dini thsil almaa balayb. 1876-c
ild hrd alm rus mktbin gedib. ki ildn sonra thsilini daha geni miqyasda davam
etdirmk n Tiflis hrin glib. Burada mrnn son aylarn yaayan, milli dramaturgiyamzn
banisi Mirz Ftli Axundzad il grb. Onun tvsiysi il 1879-cu ild mhur Qori Mllimlr
Seminariyasma daxil olub. Rid by oran bitirdikdn sonra Qbld mllimlik edib, mxtlif
drsliklr yazb v ap etdirib. Daha sonralar rvanda, Qubada, kid, Naxvanda, Qorid
pedaqoji faliyyt gstrib.
Rid by smayl olu fndiyev "Qan oca", "Qonu qonu olsa, kor qz r gedr",
"Saqqaln kramti", "Tiflis sfrlri", "Pul dlisi", "Arvad mslsi" mzhklrini, "Bir sa telinin
qiymti", "Qzl gl" pyeslrini yazb. Onun dram srlri Bakda, Tiflisd, rvanda, kid,
Aqabadda, Gncd, Naxvanda mxtlif dram drnklri, ayr-ayr teatr dstlri hvskarlar,
mdni-maarif cmiyytlrinin teatr truppalar trfindn tamaaya hazrlanb.
Sultanmcid Qnizad (1866-1937)
Grkmli maarif xadimi v yaz, shn sntinin fdaisi idi. Sultanmcid Hac Murtuzli
olu amax hrind orta tbqni tmsil edn aild anadan olub. lk thsilin vvlc buradak
Seyid zim irvaninin "Mclis" mktbind balayb v sonra yeni tipli hr mktbind oxuyub.
1883-c ild Tiflis Aleksandrinsk Mllimlr nstitutuna qbul olunub. Burada drd il thsil alb v
mvcud imperiya qanunlarna sasn ilmk n Bakya gndrilib. Bakda hmthsil dostu
Hbib by Mahmudbyov il birlikd mktb ablar. Sultanmcid Qnizad tlbat nzr alaraq,
agirdlr n drsliklr ilyib, mntxbat trtib edib.
Bakdak teatr hvskarlarn bir yer cm edrk onlarla mxtlif bayramlarda tamaalar
hazrlayb. Hvskarlarn truppa halnda faliyyti n smrli ilr grb, shn sntin oxlu
istedadl gnclr clb edib. Pyes qtln, xsusn kiik msxrlrin azln nzr alaraq
dramaturgiya il mul olmaa balayb. 1891-ci ild ilk dram srini yazb v "Qn xanm"
adlanan hmin faci srini oynamaa senzura icaz vermyib. Tssf ki, bu pyesin lyazmas itib.
Sultanmcid Qnizad Lev Tolstoyun "vvlinci rab" v Vladimir Dyaenkonun
"Qurbana qurban" pyeslrini Azrbaycan dilin trcm edib. Bu srlri hvskarlar dn-dn
tamaaya hazrlayaraq oynayblar. Pedaqoq-dramaturq "Xor-xor", "Axam sbri xeyir olar",
"Dursunli v ballbad", "Yadmdadr" vodevillrini azrbaycancaya iqtibas v tbdil edib. Hmin
vodevil-msxrlr milli mit v xlaqmza sntkarlqla uyunladrldna gr, orijinal dram
srlri kimi dyrli v hmiyytli olub. Hmin srlr 1890-1920-ci illrd mxtlif hrlrd
mvcud olan Azrbaycan teatr dst v truppalarnn repertuarlarnda ox mhm yer tutub. Milli
shnmizin fdailri saylan Cahangir Zeynalov, Mirzaa liyev, Sidqi Ruhulla, Abbasmirz
rifzad, blft Vli, Mustafa Mrdanov, brahim sfahanl, Hseynqulu Sarabski kimi hrtli
sntkarlar adkiln msxrlrd dn-dn x ediblr.
Skin Axundzad (1865-1927)
Azrbaycann ilk qadn mllimlrindndir. Yazlqla, o cmldn dramaturgiya il d
mul olub. Skin xanm Qubada doulub v ibtidai thsilini d orada alb. Sonra ailsi il birg
Bakya glib v buradak mtrqqi thsil sistemi olan mktblrdn birind oxumaa davam edib.
Bakda v Qubada xalqn maariflnmsi yolunda byk ilr grb. Qz mktblrinin almasma,
thsil alan agirdlr mntzm olaraq maddi yardm gstrib.

Skin Mirz Heybt qz Axundzad teatr hvskarlar il yaradclq laqlri saxlayb.

"Elmin bhrsi" pyesini v "Glin v qaynana" komediyasn yazb. Milli folklorumuzun hadissjeti sasnda "blfz v Rna" hekaysini qlm alb. Onun sasnda is eyniadl opera
librettosu ilyib.
Yaz-maarifprvr Skin xanm grkmli osmanl dibi Namiq Kamaln "Zavall cocuq"
pyesini "Bxtsiz bala" ad il dilimiz tbdil edib. Sjeti Azrbaycann hyat raitin, mnvipsixoloji xsusiyytlrin uyunladrlm bu sr teatr truppalarnn tez-tez mracit etdiklri
pyeslrdn olub.
Skin xanm Axundzad mhur fransz bstkar Leo Delibin "Lakme" operas sasnda
dram sri yazb. Bu sr "Nicat" truppasnda, 1920-ci illrin vvllrind Milli Dram Teatrnda
mxtlif shn quruluunda tamaaya qoyulub.
***
yirminci srin ilk iki on ilind Bakda "Mslman artistlri irkti", "Nicat", "Hmiyyt",
"Sfa" mdni-maarif cmiyytlrinin teatr dstlri, Tiflisd "Mslman artistlri", "ttihad",
"brt" cmiyytlrinin truppalar, Aqabadda "5 nmrli teatr dstsi", rvanda "Mslman dram
cmiyyti", Tbrizd "Azrbaycan artistlri dstsi", "Cmiyyti-islahi-trqqi-maarifi-Azrbaycan"
adlanan shn hvskarlar truppalar faliyyt gstrmilr. Onlar, sasn, yerli mlliflrin kiik
hcmli dram srlrini, hm d tbdil v iqtibas etdiklri pyeslri tamaaya hazrlamlar.
Teatr dstlrinin repertuarlarnda daha tez-tez yer tutan v tamaalarn maraq gstrdiklri
pyeslr ox olub. Bunlardan Mirz Mmmd Axundzadnin "Sfahtin sonu", "Analq", "Ana
kitab", "Mhbbtin nticlri", Mmmdsadq Axundovun "Ata-babann gnah", sa by
Aurbylinin "Chnnm", "Azrbay v Can", "Novruz bayram", Mirzbala Mmmdzadnin
"Bak urunda mharib", "Qadn miti", Ceyhun by Hacbylinin "Q geclri", Rza Zaki
Ltifbyovun "Nigar v Neman", "Khn Trkiy", "Mhkmeyi-kbra", "Bdbxt glin",
"bdlhmidin xli", Abbas Shhtin "Chalt smrsi, yaxud bir yetimin xobxtliyi", Hmid by
Mlikovun "Bdbxt milyonu", Mmmdli Nasirin "Rvtxor qaz", "Zorn izdivac",
"Milltprstlik", "rabxorluq", smayl Hqqinin "Damullalq qolaym?", Sabit Manafzadnin
"rq", "Mnafiqlr", "Talan-talan", "Divan", smayl Rstmbyovun "Dvlti-bismr", Rza
Quluzad rqinin "Quqquluqu", "Vhi", "Cinayt", "Mirz Rza kirmani", "Pul, yoxsa Allah",
"Dlilr yurdu", li Razi mizadnin "Dirilr", "slam qiratxanas", sgndr by Mlikovun
"Yaxla yamanlq", Mehdi by Hacnskinin "Ac by", "Yezid ibn Maviyy", Sultan Muradovun
"Kbl Qubad", Cfr Bnyadzadnin "Ovular miti", "Xan-xan", "rk tikmk, yaxud qurban
bayram", Yusif Talbzadnin "Xalid ibn Valid", Krim by rifovun "Mmmdli ah, yaxud
Sttarxan", "Kbin", Cmo by Cbraylbylinin "Molla Cbi", "Vhi", "Qramafon", "rit
qurbanlar", "Kl dy", "Tiryakilr", Mustafa by libyovun "Mhkm qarsnda tkln
qanl gz yalar", Yaqub Nsirlinin "Ravina altnda mharib", Eynli by Sultanovun "Tatarka",
Ham by Vzirovun "Uprava xanmn qz v Tramvay xanm", "Dym qapm, dyrlr qapn",
Rza Vaizzadnin "Syavu", "Bdbxt glin", "Chalt qurban", "Toy" dram srlri daha
diqqtkndir.
Tiflisli aktyor Mirzli Abbasovun "Fxrddin kii", "Sultan Mahmud Qznvi", "Dvreyisltnti-nuirvani-adil", Bakda Sidqi Ruhullann (Axundzad) "Xosrov by", Mirmahmud
Kazmovskinin "Vuphavur", "Hmri pasportu", "Dam-dam", "Yaftumli", "vz-vz",
hmd Qmrlinin "Tahir v Zhr", "Cavanlar miti", "Rstm v Shrab", "Mkri-znn",
"ntiqam", "Vaxtn var?", Hseynqulu Sarabskinin (Rzayev) "Chalt", "N dorasan ana, o da
xar qana", Qulamrza rifzadnin "nuirvani-adil" pyeslri d teatr truppalarnn maraq
dairlrind olub.

Baqa milltdn olan Vasaq Mdtov azrbaycanca da thsil alb. Mxtlif teatr
truppalarnda tkilat v aktyor kimi alan Mdtov, hminin azrbaycanca vodevil-msxrlr
yazb. Onun shn srlrindn "Qrt-qrt", "Tamahkarlq dmn qazanr", "Gzgrnmz al"
uzun illr teatr dstlrinin repertuarlarnda yer tutub.
"NCAT" TEATR TRUPPASI
Bakda teatr prosesi 1906-c ild myyn yeniliklrl nzri clb edib. lin vvlind
hrdki "Mslman dram artistlri" truppas sasnda "kinci teatr dstsi" yaranb. Dst mxtlif
mtbuat shiflrind "Tovariestvo", "Mslman artistlri tovariestvosu", "Yeni mslman teatr
dstsi" adlar il d tqdim olunub. Dstnin sas aktyorlar Murad Muradov, brahim
Rstmbyov, Mirz Muxtar Mmmdov, Hseynqulu Sarabski, Mehdi by Cuvarlinski, blft
Vli, Hac by Axundov (irvanski) olublar.
Tannm aktyorlar Cahangir Zeynalov, Mirzaa liyev, Hseyn rblinski, Mirmahmud
Kazmovski "irktd" (birinci dstd) qalmdlar.
lin ikinci yarsnda Mirzaa liyev z "Hmiyyt" (rbc mnas "qeyrt", "rf hissi"
demkdir) adl mstqil teatr truppas yaradb. Ziyal Mmmdsadq Axundov bu id ona yardm
idi. Truppa bir il yaxn faliyyt gstrib.
Azrbaycanda maarifiliyi genilndirmk mqsdil 1906-c ild Bakda "Nicat" mdnimaarif cmiyyti yaradlb. Cmiyyt kitabxanalar, mktblr ab, qiratxanalar tki edib, gec
kurslar yaradb, mxtlif mdni-ktlvi msamirlr keirib v oradan toplanan vsaiti, veriln
ianlri, sasn, yoxsul agirdlrin tdrisin xrclyib.
Faliyyt balayanda cmiyytin atd uurlu addmlardan biri d teatr truppas yaratmaq
olub. "Nicat" teatr truppas 1906-c ilin noyabrndan (6 noyabr. Tayev teatr, Nikolay Qoqolun
"Mftti" komediyasnn tamaas il) faliyyt balayaraq milli teatr sntinin inkiafnda v
trqqisind, pekar aktyorluq sntinin formalamasnda byk ilr grb. "Nicat" 1917-ci ild
z faliyytin son qoyub.
"Nri-maarif" xeyriyy cmiyyti Bakdak mxtlif teatr dstlrin yaxndan kmklik
gstrib, 1908-ci ildn s z faliyytini "Nicat"la birg aparb.
Qsa fasillri nzr almasaq, "Nicat" truppasnn sas ba rejissoru Hseyn rblinski,
daha smrli faliyyt gstrn sravi rejissorlar blft Vli , Hseynqulu Sarabski v son illrd
Abbasmirz rifzad olublar.
Truppa tz faliyyt balayanda tamaalara rejissorluu aktyorlar v bir ne df rus
teatrndan dvt olunmu Saracan Valentinov edib. 1906-c ild "Nicat" "Dym qapm, dyrlr
qapn" (Ham by Vzirov) v "Hac Qmbr" (Ncf by Vzirov) komediyalarn da oynayb.
1907. "Nicat"n bu il rzindki uurlu ilri Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (rejissor
blft Vli. Hac Qara - Cahangir Zeynalov, Heydr by - Mhmmd by lvndi, Naalnik Hseyn rblinski), Henrix Heynenin "l Mnsur" (rejissor Hseyn rblinski. l Mnsur Mmmsadq Axundov, Don Qanzalo - Hseyn rblinski), Fridrix illerin "Qaaqlar" ("qiya".
Rejissor Hseyn rblinski. Qoca Moor - Cahangir Zeynalov, Karl Moor - Mehdi by Hacnski,
Frans Moor - Hseyn rblinski, veytser - blft Vli v Hseynqulu Sarabski), bdrrhim by
Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar" (rejissor v Qacar rolunun ifas Hseyn rblinski,
Mrtzaquulu xan - blft Vli, Cfrqulu xan - Hseynqulu Sarabski v Qulamrza rifzad),
Namiq Kamaln "Vtn" ("Vtn, yaxud Silistir"), Nriman Nrimanovun "Nadir ah" (Nadir ah Hseyn rblinski) srlrinin tamaalar olub.
1908. Yanvar aynn 12-d ilk milli muam operas olan zeyir by Hacbyovun "Leyli v
Mcnun"unu "Nicat" truppas Hseyn rblinskinin rejissorluunda Tayev teatr binasnda
oynayb (Mcnun - Hseynqulu Sarabski, Leyli - bdrrhman Frcov).

Bu il truppa vvllr dflrl oynad srlrin tkrar qurulularndan lav, repertuarna

yeni pyeslrin tamaalarn da daxil edib. Bunlardan "mir bl la" v "brahim by" (Hseyn
Bdrddin v Mhmmd Rft. Trcm edni Qulamrza rifzad), "Sultan Osman" (Fransua
Volter. evirni bdrrhim by Haqverdiyev), "Dmiri Gav" (msddin Sami. Trcmi
Sleyman Sani Axundov), "Qzavat" (S.Lanskoy. Trcmi bdrrhim by Haqverdiyev),
"Bxtsiz bala" (Namiq Kamal. Tbdil edni Skin Axundzad), "Zorn tbib" (Jan Batist Molyer.
Trcmi hmd Qmrli) tamaalarn gstrmk olar.
Hseyn rblinski bir qrup snt dostu il bu ilin mart v aprel aylarnda Tiflis qastrola
gedib. Sentyabr aynda "Nicat" qvvlrini sfrbr edrk hftd bir tamaa oynamaa qrar
verib.
Bu ildn balayaraq, txminn on il rzind repertuarda Mirz Ftli Axundzadnin "Hac
Qara", "Lnkran xannn vziri" v "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Ncf by Vzirovun
"Hac Qmbr", "Ev trbiysinin bir kli" v "Msibti-Fxrddin", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan", "Aa Mhmmd ah Qacar", "Pri cadu" v "Ac hriflr",
Nriman Nrimanovun "Dilin blas" ("amdan by"), "Nadir ah" komediya v facilri vaxtar
tz qurulularda gstrilib.
Hseyn rblinski Xlestakov ("Mftti") rolunda uurla x edib
1909. "Nicat"n idar heytinin rhbrlrindn sa by Aurbyli il aktyorlar arasnda ixtilaf
yarandna gr, bada rblinski olmaqla, aparc sntkarlar bir mddt truppadan uzaqlablar.
Onlar qaytdqdan sonra truppann repertuarnda yeni canlanma yaranb.
Hseyn rblinskinin rhbrliyi il truppann bir qrup aktyoru Tiflisd, rvanda, Batumda,
Naxvanda qastrollarda olub.
Repertuarda son on ild oynanlan srlrl yana, irikovun "Yhudilr" (trcmi
bdrrhim by Haqverdiyev), Mirz Ftli Axundzadnin "Mrafi vkillri" ("Tbriz vkillri"
ad il), Viktor Dkanjn Qumarbazn otuzillik hyat" (trcmi Vli Qasmov), Mhmmd
Ehsann "Cvdt by" (trcmi Qulamrza rifzad) dram v komediyalar da tamaalara
gstrilib. Sultanmcid Qnizadnin, Ncf by Vzirovun tbdil v mzhklri, Myasnitskinin
"Mn lmm", Lentovskinin "Aktyorun hyat", Vasaq Mdtovun "Tamahkarlq dmn
qazanr" vodevillri vaxtar oynanlb.
Sentyabr aynda "Nicat"n artq kiik saylan teatr blmsi lv olunub v onun sasnda
daha byk dst yaranb. Truppaya, bu aktyorlar daxil ediliblr: Hseyn rblinski, Mhmmd
by lvndi, blft Vli, Hseyqulu Sarabski, liabbas Rzayev (Avarski), Rstm Kazmov,
Mmmdham liyev, Mirmahmud Kazmovski, Hseyn Aayev, Mirzaa liyev, mran
Qasmov, Mehdi by Hacnski, Sleyman Slimbyov, Qulamrza rifzad, Murad Muradov, Hac
brahim Qasmov, Xlil Hseynov, Murad Muradov, Mmmdbar linski, Mhmmdhsn
Hsnov, Abbasmirz rifzad. Truppaya, hminin azrbaycanca az-ox danma bacaran
Mislavskaya, Aleksandra (ura) Olenskaya, Tamarina-Qruzinskaya, Doqmarova, Stepanova da
aktrisa kimi qbul olunublar.
1910. Azrbaycan operetta teatrnn bnvrsmin qoyulmas da "Nicat" teatr truppas il
baldr. Bu il may aynn 24-d zeyir by Hacbyovun operetta janrnda yazd ilk "r v arvad"
musiqili komediyas oynanlb. Nikitin qardalarnn sirkind gstriln tamaaya quruluu rejissor
Hseyn rblinski verib v sas rollar Mirzaa liyev (Krblay Qubad), Hseynqulu Sarabski
(Mrcan by) v hmd Adamski (Minnt xanm) ifa ediblr.
Repertuarda ilk df gstriln tamaalardan van Turgenevin "Pulsuzluq" (trcmi
Ceyhun by Hacbyli), Nikolay Qoqolun "Evlnm" (trcmilr sa by Aurbyli v Mehdi by
Hacnski), bdrrhim by Haqverdiyevin "Kimdir mqssir?", Qulamrza rifzadnin "Molla
Nsrddin", lsgr Kamaln "Bdbxt oul", Yusif Talbzadnin "Xalid ibn Valid" ("Suriyann
fthi"), Vilyam ekspirin "Otello" (trcmi Ham by Vzirov, rejissor Hseyn rblinski.
Otello-Hseyn rblinski, Yaqo - Mhmmd by lvndi), Rudolf Batalm "Qafqaz iklri"

(trcmi Abdulla aiq Talbzad), Yusif Talbzadnin "rmnus" ("Fthi-Misir"), hmd

Qmrlinin tbdilind "Cavanlarn miti", Hseynqulu Sarabskinin "Chalt" pyeslrinin
qurulular da oynanlb.
Qurban bayram mnasibtil yanvarn 30-da Azrbaycan teatr hyatnda ilk df olaraq
aktyor v rejissor Krblay Cahangir Zeynalova yaradclnn 25 illiyi mnasibtil yubiley
tntnsi keirilib. Tayev teatr binasnda keiriln bayram mrasiminin rsmi hisssindn sonra
"Lnkran xannn vziri" komediyas gstrilib. Tamaada sas rollar Cahangir Zeynalov (vzir
Mirz Hbib) v rejissor Hseyn rblinski (Teymur aa) oynayblar.
1911. tn illrd teatr tamaalar iri binalardan, sasn, Tayev teatrnda, Nikitin
qardalarnn sirkind, Aa Musa Nayev teatrnda, Dnizilr klubunda, "Obest-vennoye
sobiraniye"d gstrilib. Bu il fevraln 28-d Modem Musorqskinin "Boris Qodunov" operas il
Maylov teatrnn (hazrki Opera v Balet Teatr) al olub. "Nicat" kiray il hmin binada da
tamaalar gstrmy balayb.
Truppa bu ildn etibarn bdlhq Hamidin "Tariq ibn Ziyad, yaxud ndlis" (trcmilr
Dada Bnyadzad v Pirqulu Mrslzad), Rza Zaki Ltifbyovun "Khn Trkiy", Vahid
Ltfinin "Naci by" ("Naci by fdakari-hrriyyt". Trcmi Dada Bnyadzad) pyeslrini d
oynamaa balayb.
Tdricn truppann repertuarnda musiqi janrl tamaalarn gstrilmsi stnly l alb.
Mtbuatda buna narazlq bildirilib v ayr-ayr qzetlr myyn qrzli mvqelrdn zeyir by
v Zlfqar by Hacbyov qardalarna qar qrzli hcumlar ediblr.
Bak hr polisi Azrbaycanda teatr sntinin trqqisindn tvi db. "Nicat"n
gstrdiyi tamaalarn hamsnda polisin nmayndsi birinci srada ylib v shndn deyiln
senzuradanknar "siyasi" szlri z idarsin atdrb.
1912-1917. Bu illrd "Nicat"dan lav, bu dstnin yaradc heyti sasnda "Sfa" teatr
truppas da yaradlb. Tamaalar paralel verilib. Tdricn gndz tamaalarnn say da artrlb.
Truppalarn qastrollar geni vst alb v ox mhtm corafi razini hat edib.
Azrbaycan teatr tarixind ilk df olaraq 1912-ci ilin noyabrnda "Nicat"n aktyoru Mirzaa
liyev tamaa zaman shndn dvlt leyhin sz iltdiyin gr Hactrxan hrin srgn
edilib.
Faliyyt gstrdiyi illr rzind "Nicat" teatr truppasnda glcyin qdrtli sntkarlar
Hseynqulu Sarabski (aktyor, rejissor v opera solisti), Sidqi Ruhulla, Abbasmirz rifzad,
Panfiliya Tanailidi (myyn fasillrl), Yeva (Yevgeniya) Olenskaya, hmd Qmrli (dramaturq
v akt-yor), Hseynaa Hacbababyov (opera solisti), blhsn Anapl, Rza Darabl, Nataliya
Lizma, Hacaa Abbasov, Clil Badadbyov, Hacbaba rifov, Mir Paa Sadqov, Mmmdhnif
Tanrqulov (Hnif Terequlov. Aktyor v xorba), lkbr Sheyli, Mslm by Maqomayev
(dirijor), lkbr Hseynzad, Xlil Hseynov, brahim Atakiiyev (Azri), Mmmdta Barov,
Mhmmdhsn Atamalbyov, Smd Mnsur (Kazmzad. Dramaturq, aktyor v rejissor), eyda
Xlilbyov, Yunis Nrimanov v onlarca baqalar yetiib formalablar.
Faliyytinin son alt ilind "Nicat" truppas lliy yaxn tamaa hazrlayb. Bunlarn byk
bir qismini truppa hr il tz qurulularda gstrib. zeyir by Hacbyovun "ah Abbas v Xurid
banu", "sli v Krm" operalarn, "Arn mal alan" operettasn, Mehdi by Hacnskinin "Zlm v
istibdadn axr" ("Sultan bdlhmidin xli"), "Yezid ibn Maviyy", Ncf by Vzirovun
"Kemid qaaqlar", Clil Mmmdquluzadnin "llr" (rejissor Hseynqulu Sarabski. sgndr Mirzaa liyev, eyx Nsrulla - liqulu Qmksar), bdrrsul rifzadnin "nuirvani-adil",
Vano Medavilinin "Qaaq Krm", Mirz Mmmd Axundzadnin "Sd ibn Vqqas", Hac
brahim Qasmovun "Qatili-Krim" ("Qznn qatili"), Yusif Talbzadnin "mir Xalid ibn Valid"
("amn fthi v rblrin Roma il mharibsi"), Baxmetovun "Napoleon mharibsi v yaxud
Moskva yann" (trcmi Hac brahim Qasmov), Smd Mnsurun "Khn v tz il", Abdulla
aiq Talbzadnin "Bir saatlq xlif", Skin Axundzadnin tbdil etdiyi "Zlmn smrsi"

("Lakme". Rejissor Abbasmirz rifzad. Nilufr-Lakme - Glsabah xanm, Said by - Hseyn

rblinski, Sid by - Abbasmirz rifzad) srlrini ilk df mhz "Nicat" teatr truppas
tamaaya hazrlayb.
1916-c ild Tayev teatrnda "Nicat" mdni-maarif cmiyytinin, o cmldn onun
nzdindki teatr truppasnn onilliyi yubiley kimi qeyd olunub.
"Nicat" teatr truppas ilk df aktyorlara mxtlif blglr zr maa ksib.
"Nicat" teatr truppas ilk df znn aksessuarm (rekvizit, butafor, dekorasiya, geyim v
sair) yaradb.
"Nicat" teatr truppas sabit repertuar qurmaq istiqamtind nn yaradb.
"Nicat" mqavil il truppaya aktyorlar gtrb.
"Nicat" truppas dnya dramaturgiyasnn incilrini tamaaya hazrlamaq mqsdil
trcmlr sifari verib.
"Nicat" teatr truppas faliyytinin sonuna qdr z repertuarnda mzhk, dram, komediya
v facilrl yana, operalara v operettalara da xsusi yer ayrb.
"Nicat" teatr truppas maarifprvr Bak milyonularnn, sasn, Murtuz Muxtarovun, Aa
Musa Nayevin kmkiiklri il mxtlif illrd oxlu msamirlr keirib. Ylan vsait "Nrimaarif", ayr-ayr mktblr, agirdlrin drs vsaitlrin, bzi aktyorlarn malic xrclrin srf
olunub.

"SFA" TEATR TRUPPASI

Maarifilik lkd geni intiar tapdqca, ziyallar xalqn mdniyytini inkiaf etdirmy
daha syl aldqca v xsusn "Nicat" mdni-maarif cmiyytinin mutrqqi faliyytinin tsiri
gclndikc iyirminci srin onuncu illrindn mxtlif adda tkilatlar yaranmaa balayb.
Bunlardan n smrli v mqsdynl alan
"Sfa" mdni-maarif cmiyyti olub.
Nizamnamsi v yaradclq mramnamsi "Nicat"la st-st dn "Sfa" cmiyyti 1910-1917-ci
illrd faliyyt gstrib.
1912-ci ilin yaznda "Sfa"nm nzdind eyniadl teatr truppas yaradlb. Bu truppa "Nicat"n
aktyor kollektivinin teatr snti tcrbsi v potensial yaradclq qvvsi il tkil edilib. Milli
shn sntimizin yeni trqqism xidmt edn xeyirxah iin tbbskarlar v grln mllrin,
atlan ilk addmlarn banda duranlar, sasn, Cahangir Zeynalov (aktyor v ba rejissor) v Smd
Mnsur olublar. lk vaxtlar Hseyn rblinski, Abbasmirz rifzad, Rstm Kazmov,
Mirmahmud Kazmovski, Hacaa Abbasov, Clil Badadbyov, li Haqverdiyev, Mmmdbar
linski, li slam, hmd Qmrli, Mehdi by Hacnski, Xlil Hseynov (aktyor v rejissor kimi),
Mhmmdhsn Mrndi v baqalar "Nicat"la brabr "Sfa" truppasnda da aktyor kimi
alblar. Bu nn sonralar da davam etdirilib. Yni eyni aktyor mqavil il hr iki truppada
ilyib. Htta bzn eyni aktyor shr "Nicat", axam is "Sfa" truppasnn tamaalarmda oynayb.
Bununla bel, nvbti ild "Sfa" truppasna Hilal Barov, liabbas Rzayev, Aadada
Hsnov, Dada Bnyadzad, Cfr Bnyadzad, ziz, Mirz Muxtar Mmmdov, li Sbri
Qasmov, Mirclal Abdinov, lkbr liyev, Bar Xlilbyov, hmd Sfrov (Anatollu), eyda
Xlilbyov, Aslan Tahirov, Xasmhmmdov, Musaxanov v bir ne il ildikdn sonra shn
sntindn uzaqlaan gnclr qbul olunublar.
"Sfa" truppasnn ilk tamaas Ncf by Vzirovun fransz dramaturqu Jan Batist Molyerin
"Xsis" komediyasndan iqtibas etdiyi "Aa Krim xan rdbili" mzhksi olub. sri tamaaya
Cahangir Zeynalov hazrlayb. sas rollar Cahangir Zeynalov (Aa Krim xan rdbili) v
Abbasmirz rifzad (Aa Krim xann olu) oynayblar. Bu tamaa 1912-ci il avqustun 31-d
Tayev teatrnn binasnda gstrilib.

Bundan sonra teatr truppas 1912 v 1913-c illrd Cahangir Zeynalovun qurulularnda
Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" (Qmbr - Cahangir Zeynalov), msddin Saminin "Dmiri
Gav" (trcmi Smd Mnsur. Frhad - Cahangir Zeynalov, Gav - Smd Mnsur, Prviz Abbasmirz rifzad, Zhhak - Mhmmdhsn Mrndi), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran
xannn vziri " (vzir Mirz Hbib - Cahangir Zeynalov, l xanm - ura Olenskaya), "Hac
Qara" (Hac Qara - Cahangir Zeynalov, Sona - ura Olenskaya, sgr by - Smd Mnsur),
Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay" (operetta), Smd Mnsurun v Abbasmirz
rifzadnin rejissorluqlarnda bdlhq Hamidin "Tariq ibn Ziyad v yaxud fthi-spaniya" (tbdil
edni Dada Bnyadzad), smayl by Rstmbyovun "Dvlti-bismr", Jan Batist Molyerin
"Zorn tbib" (trcmi hmd Qmrli) srlrini tamaaya hazrlayb.
"Nicat" v "Sfa" truppalarnn aktyorlar bir yerd d tamaalar oynayblar. Bu baxmdan
"Yezid ibn Maviyy" Mehdi by Hacnski), bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan", "Pri
cadu", van Turgenevin "Pulsuzluq" (tbdil edni Ceyhun by Hacbyli) tamaalarn gstrmk
olar.
Hr iki truppann qabaqcl aktyorlar "Sfa"nm faliyytinin ilk iki il rzind qvvlrini
vahid truppada birldirmy bir ne df chd gstriblr. Lakin cmiyytin rhbrlri v bzi
iddial aktyorlar buna mane olublar. Tssf ki, bu iki truppann tam olmayan, yarmq grnn
aktyor heytinin faliyyti snti yksli aparan, faydal rqabt dourmayb. ksin, anlalmaz
qardurma v yaradclq laqlrinin sistemsizliyi, repertuar trtibindki nizamszlq fdakar teatr
xadimlrinin shn sntini inkiaf etdirmk zminindki potensial gclrini paralayb.
"Sfa" mdni-maarif cmiyyti dbiyyat blmsinin sas qvvlri teatr truppas heyti il
birlikd 1913-c il noyabrn 13-d Ncf by Vzirovun dbi faliyytinin 40 illiyi mnasibtil
yubiley keiriblr. Rsmi hissd Bakdak n mxtlif mdni-maarif tkilatlarnn tbriklri olub,
dib ndiyylr verilib. Bdii hissd is dramaturqun "Hac Qmbr" ("Yadan xdq, yamura
ddk") komediyas Cahangir Zeynalovun rejissorluunda gstrilib. Teatrsevrlrin maraqla
qarladqlar tamaada sas rollar Cahangir Zeynalov (Hac Qmbr), Smd Mnsur (Hac
Smd), Mhmmdhsn Mrndi (Cbi), Abbasmirz rifzad (rf by) oynayblar. "Sfa"
truppasnn bzi aktyorlar bu il yaranan v bu il d faliyytin xitam vern "Ziya" v "Hilal" adl
teatr dstlrinin tamaalarnda da yaxndan itirak ediblr.
1914-c il yanvarn 6-da "Sfa" teatr truppasnn geni iclas keirilib v yncan qrar il
aktyor heyti buraxlb. El hmin gn truppann tz nizamnamsi qbul edilib v bu snd
sasnda dsty aktyorlar gtrlblr. Teatr blMsm Cahangir Zeynalov sdr, Mehdi by
Hacnski is sdr mavini, aktyorlardan Abbasmirz rifzad, Hacaa Abbasov, lkbr liyev,
Hilal Barov v li Sbri Qasmov is heytin zvlri seiliblr. Yeni nizamnamy sasn
"Sfa"nn aktyorlarna opera v operetta tamaalar oynamaa da icaz verilib. Bu istiqamtd
truppann ilk addm yanvarn 17-d atlb. Hmin gn Clal Yusifzadnin "Frhad v irin" (tarzn
Saa Oqanezavilinin musiqi trtibind) operasn tamaalara tqdim edib. Operann tamaasnda
Xosrovun partiyasn Clil Badadbyov oxuyub v irin rolunu stanbuldan Bakya qastrola glmi
Mrziy xanm oynayb. Operann quruluunu Cahangir Zeynalov verib v Abbasmirz rifzad
ona yardm rejissor olub.
Hmin illrd zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "ah Abbas v
Xurid banu", "Rstm v Shrab" operalar, "r v arvad", "Mdi bad" ("O olmasn, bu olsun"),
"Arn mal alan" (1913-c ildn) operettalar ox dbd idi. Geni tamaa ktlsi facilrdn daha
ox musiqi srlrin maraq gstrirdi. Bu srlri oynamaq slahiyyti is, bstkarla balanan
mqavily sasn, bilavasit "Nicat" truppasnda idi. Buna gr d "Sfa"nn repertuarna
gstriln tamaa mara gn-gndn ziflyirdi.
Hm mtni, hm d musiqi trtibat ox mqamlarda uyumayan, janrn estetik prinsiplri
baxmndan zif v snk olan "Frhad v irin" operasnn ardnca "Sfa"nn aktyorlar dram v
komediyalar oynayblar. Cahangir Zeynalov dramaturq bdrrhim by Haqverdiyevin "Millt

dostlar", Jan Batist Molyerin "Zorn tbib", Abbasmirz rifzad osmanl dibi msddin
Saminin "hd vfa v yaxud arnaudlar" (evirni Smd Mnsur), dvtl rejissorluq edn Hseyr
rblinski tamaalarn maraq gstrdiklri Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl
la" srlrini tamaaya hazrlayblar.
"Sfa"nn bir qrup aktyoru ilin ikinci yarsnda Hseyn rblinskinin tkil etdiyi
"Mslman dram artistlri irkti"nin hazrlad "Otello", "Yezid ibn Maviyy", "Dmiri Gav",
"Qaaq Krm" tamaalarnda oynayblar.
"Otello" tamaasndan sonra, 1914-c ilin lap son gnlrind rblinskinin truppas yen
dab. Aktyorlar "Nicat" v "Sfa" teatr dstlri arasnda paralanblar. Aktyor ansambl nisbtn
gclnn "Sfa" 1915-ci il yanvarn 9-da tamaalarn qarsna msddin Saminin "Tariq ibn
Ziyad" (evirni Smd Mnsur v rejissoru Cahangir Zeynalov) sri il xb. Tamaada sas
rollar Cahangir Zeynalov (Zbeyr), Smd Mnsur (Fttah aa), Sidqi Ruhulla (Rcb), Yeva
Olenskaya (Valid), Rstm Kazmov (Dmir by) oynayblar.
Yanvarn 30-da truppa tnilki repertuarndan bdlhq Hamidin "Tariq ibn Ziyad" ("Tariq
ibn Ziyad v yaxud rblrin mharibsi" ad il) dramn Abbasmirz rifzadnin quruluunda
yenidn repertuara daxil edib. Ba rollar Abbasmirz rifzady (Tariq ibn Ziyad), Sidqi Ruhullaya
(Musa ibn Nasir), Mehdi by Hacnskiy (Don Simanos), Yeva Olenskayaya (Shra), ura
Olenskayaya (Zhra), Hacbaba rifzady (ziz) taprlb.
"Sfa" truppas "Nicat"n yardm il fevraln 20-d Maylov teatrnda Abbasmirz
rifzady ("Aa Mhmmd ah Qacar" facisi il) v aprelin 17-d ura Olenskayaya
("Mslman shnsinin qhrmanlar" tamaa-kompozisiyas il) benefis keirib. rifzad ilk df
Qacar rolunu oynayb.
Truppa be aya yaxn fasildn sonra, sentyabr aynn 18-d Tayev teatrnda mvsm
ab. Gndz Aa Rsul rifzadnin "nuirvani-adil", axam is msddin Saminin "Dmiri
Gav" dramlarnn tamaalar gstrilib. Hr iki tamaann shn quruluunu Hseyn rblinski
vermidi. "Dmiri Gav"d sas rollar Hseyn rblinski, Hseynqulu Sarabski (Frhad),
Kuznetsova (Mehriban), Nataliya Lizina (Mehri), Abbasmirz rifzad (Prviz), Mirz Muxtar
Mmmdov (Mbid), Rstm Kazmov (Zhhak), Clil Badadbyov (Qhtan) oynayblar.
Bir ne kiik vodevil v mzhklrin, tbdil v iqtibaslarn n eyni gnd bir ne df
oynayan truppa oktyabrn 23-d smayl by Rstmbyovun "Dvlti-bismr" pyesini yenidn v
tz shn tfsirind (rejissor Hseyn rblinski) repertuara daxil edib. Ba rollar Hseyn
rblinskiy (Aabala), Cahangir Zeynalova (Hac Sultan), Hacaa Abbasova (Mdi Cavad),
Hseynqulu Sarabskiy (Vli by), Mhmmdhsn Mrndiy (Hac Frc) taprlb.
Vano Medavilinin mhur azrbaycanl Qaaq Krmin hyatndan bhs edn eyniadl
qhrmanlq dramnn tamaas Hseyn Mirzcamalovun trcmsind dekabrn 11-d Tayev
teatrnda gstrilib. Qaaq Krm, inovnik v Feyzulla rollarnda shny Hseyn rblinski,
Cahangir Zeynalov v Bar Barzad xblar.
Glcyin tannm aktyoru v rejissoru Rza Darabl (Hsenov) bu il shny qdm qoyub
v "Sfa" truppasnn bir ne tamaasnda itirak edib.
"Sfa" truppasnn yaradclq ritmi 1916-c ild aa dmy balayb. Truppann rejissoru
Hseyn rblinski yenidn mstqil teatr dstsi yaratmaa alrd. Bakda mvqqti truppalarn
say oxalmd. zeyir by Hacbyov z, sasn, musiqi srlri, eyni zamanda faci v
komediyalar oynayacaq dst yaratmaq fikrin dmd. Tbii ki, btn bunlar "Sfa"nn
yaradclna mnfi tsir gstrirdi.
Btn bu tinliklr baxmayaraq, truppa 1916-c ild Hseyn rblinskinin rejissorluunda
"Hac Qara" komediyasn (Hac Qara - Cahangir Zeynalov), "Dursunli v ballbad" mzhksini
(Aa Cfr - Hseyn rblinski, Dursunli - Cahangir Zeynalov), yeni quruluda "Qaaq Krm"
dramn, Skin Axundzadnin osmanl dibi Namiq Kamaldan tbdil etdiyi "Zavall cocuq"

("Bxtsiz bala". ta by - Hseyn rblinski, Tahir - Glbahar xanm) pyesini tamaaya

hazrlayb.
lin sonlarnda "Sfa" mdni-maarif cmiyytinin faliyyti acnacaql vziyyt db.
Rhbrlik stnd daxili kimlr, xzindar Krssnd oturanlarn maliyy pozuntularn
nizamlaya bilmmlri v Bakda daha gcl teatr dstlrinin yaranmas nticsind "Sfa"
truppas 1917-ci ilin lap ilk gnlrindn faliyytini rsmi kild dayandrmaq mcburiyytind
qalb. silind is truppa son tamaasn 1916-c ild oynayb.
"Sfa" teatr truppas milli teatrmzn inkiafnda, aktyorlarn v rejissorlarn vacib pekarlq
sritlrin yiylnmlrind myyn smrli rol oynayb.
"Sfa" musiqi srlrinin vala yazlmasnda xidmtlr v maddi yardm gstrib.
"Sfa" truppas teatr aksessurann genilnmsi, dramaturqlarla v aktyorlarla mqavil
balannas istiqamtind myyn faydal islahatlar aparb.
"Sfa" truppas tabeliyind olduu cmiyytin ad v yardm gstrdiyi mktblrd,
qiratxanalarda teatr sntinin geni tbliini qura bilib.
"MDRYYT"
TEATR TRUPPASI
silind bu truppann tam ad rsmi sndlrd bel yazlb: "Zlfqar by v zeyir by
Hacbyov qardalarnn mdiriyyti". Bzn is afialarda v qzetlrd dstnin ad "Hacbyov
qardalarnn mdiriyyti" kimi verilib. n ox is ilnn "Mdiriyyt" deyimi olub.
Baknn n gcl aktyorlarnn toplandqlar "Mdiriyyt" truppas 1916-c ilin avqustunda,
sasn, bstkar zeyir by Hacbyovun rhbrliyi, tbbs v syi il yaradlb. Truppaya ilk
ba rejissor Abbasmirz rifzad dvt edilib. Tezlikl dst z nizamnaMsm sasn,
operalardan, operettalardan, facilrdn v Komediyalardan ibart sanball repertuar yaratmaa
balayb. Onlar kiik vodevillr v mzhklr oynamaqdan bacardqca imtina edirdilr. zeyir by
ilk tamaan gstrmy tlsmirdi v truppa son drc ciddi teatral rejimi il alrd.
"Mdiriyyt" ilk prdlrini sentyabrn 9-da opera teatrnda Zlfqar by Hacbyovun
"Aq Qrib" operasnn tamaas il ab. Noyabr aynn 10-da is Taryev teatrnda "Yezid ibn
Maviyy" (Curci Zeydann roman zr ilyni Mehdi by Hacnski) dram il yaradclnn yeni
janrda faliyytin balayb. "Mdiriyyt" ilin sonuna kimi drd opera v operetta premyeras v
alt yeni dram tamaas gstrib. Bununla da qsa mddtd mvcud truppalar arasnda aparcl
l ala bilib. Mslman tqvimind sfr aynn balanmas il laqdar olaraq teatr bir mddt
opera v operetta oynamayb. Btn tamaalarn rejissorluunu Abbasmirz rifzad v
dirijorluunu is zeyir by Hacbyov etmidilr.
Musiqi srlri bu ardcllqla oynanlb v onlarn hams ilin sonunadk tkrar-tkrar
gstrilib.
18 sentyabr. "sli v Krm", zeyir by Hacbyov.
23 sentyabr. "Mdi bad", zeyir by Hacbyov.
26 sentyabr. "ah Abbas v Xurid banu", zeyir by Hacbyov.
30 sentyabr. "Arm mal alan", zeyir by Hacbyov.
6 oktyabr. "Evliykn subay", Zlfqar by Hacbyov.
7 oktyabr. "Aq Qrib", Zlfqar by Hacbyov.
20 dekabr. "Leyli v Mcnun", zeyir by Hacbyov.
zeyir byin srlrinin tamaalarnda Krmin v slinin, Srvrin v Glnazn, ah
Abbasn v Xurid banunun, sgrin v Glhrnin, Mcnunun v Leylinin partiyalarn
Hseynqulu Sarabski il hmd Adamski oxuyublar. Onlar "Aq Qrib"d Qrib v ahsnm

rollarnn da daha yax ifalar saylblar. Mirzaa liyev Mdi bad, Kbl Hac, lkbr
Hseynzad Soltan by rollarnda hrt qazanblar.
"Mdiriyyt"in dram tamaalar aktyor ansamblnn ciddi v pekar ii, yeni rejissor tfsiri
il seilirdilr. "Yezid ibn Maviyy"d sas rollar Abbasmirz rifzad (Yezid), ura Olenskaya
(Slma), Xlil Hseynov (mr) oynayblar.
11 noyabr. "Aa Mhmmd ah Qacar", bdrrhim by Haqverdiyev. Rollarda tannm
aktyorlardan Abbasmirz rifzad (Qacar), Xlil Hseynov (liqulu xan), Bar Cabbarzad
(brahim xan v raklinin Katibi), Rza Darabl (Eli) x ediblr.
18 noyabr. "Tariq ibn Ziyad", bdlhq Hamid. Osmanlcadan evirni Dada Bnyadzad.
Tariq rolunda shny Abbasmirz rifzad xb.
25 noyabr. "Dmiri Gav", msddin Sami. Osmanlcadan evirni Smd Mnsur. Gav
v Prviz rollarnda Abbasmirz rifzad v Rza Darabl.
2 dekabr. "Qara bla" ("kbr al Hindu"), Namiq Kamal. Osmanlcadan evirni Clil
Badadbyov. sas rollar Abbasmirz rifzad (Xosrov Mirz), Mirz Muxtar Mmmdov
(kbr ah), ura Olenskaya (Bhrvar banu), Yeva Olenskaya (Mehridil), Clil Badadbyov
(mir Axild) oynayblar.
9 dekabr. "Dalan tifaq" ("Qumarbazn axr gn" ad il), bdrrhim by Haqverdiyev.
sas obrazlar shnd Abbasmirz rifzad (Ncf by), ura Olenskaya (Sona xanm), Xlil
Hseynov (Cavad), Yeva Olenskaya (Nazl xanm), Clil Badadbyov (Slim by), Rza Darabl
(Hmz by), Mehdi by Hacnski (Mdi Cfr), brahim Atakiiyev (Krim) canlandrblar.
15 dekabr. "Bahadr v Sona", Nriman Nrimanov. Ba rollarda Hseyn rblinski
(Bahadr), Glsabah xanm (Sona) v blft Vli (Day) x ediblr. Tamaa rblinskinin
benefisin hazrlabb.
"Mdiriyyt" tn ild oynad ksr srlri 1917-ci d tz qurulularda yen z
repertuarna daxil edib. Bu ild opera v operettalara stnlk verilib. Tz qurulular arasnda
Hseyn rblinskinin rejissorluq etdiyi "Mdi bad" (23 fevral. "smailiyy" binasnda),
Abbasmirz rifzadnin shn tfsiri verdiyi Zlfqar by Hacbyovun "lli yanda cavan" (9
mart. "Mal teatr"n binasnda. Orduxan by - Mirzaa liyev. Bu rolu sonra Rza Darabl da
oynayb), "Leyli v Mcnun" (8 dekabr. Tayev teatrnda), Hseynqulu Sarabskinin quruluunda
"sli v Krm" (11 may. Opera teatrnda), "Arn mal alan" (5 avqust. Opera teatrnda)
tamaalarn daha ox xolarna glib. Tamaalara dirijorluu zeyir by v Zlfqar by
Hacbyovlar v Mslm by Maqomayev ediblr.
1917-ci ilin payznda Abbasmirz rifzad z "Mslman dram artistlri ittifaq" (qsa
kild "Artistlr ittifaq" yazlb) mstqil truppasn yaratd n "Mdiriyyt"dn ayrlb. Ona
gr d truppaya ba rejissorluu bir mddt zeyir by Hacbyov z edib. Sonra, 1918-ci ilin
ikinci yarsnda bu vzify Hseyn rblinski dvt olunub. zeyir by znn bir ne operasna
v operettasma tz qurulu verib. Hseyn rblinski ba rejissor tyin olunmamdan vvl dvtl
sravi rejissor kimi "Arn mal alan" (15 yanvar. Tayev teatrnda), "Mdi bad" (29 yanvar.
Tayev teatrnda), "Aq Qrib" (28 fevral), "ah Abbas v Xurid banu" (11 mart), "sli v
Krm" (15 mart) musiqi srlrin qurulular verib.
Fevral aynda ermni danaklar Tayev teatrn yandrdlar. Mart aynn 24-d is Bakda
v Azrbaycann digr blglrind itialar trtmy baladlar. Bu hadislrl bal teatr
xadimlri hri trk etmli oldular. zeyir by Hacbyov rana getdi. O, vtn oktyabr aynda
qaytd v qsa mddtd, sasn, Rusiyann mxtlif v rann bzi hrlrindn Bakya gln
aktyorlar bir yer cm edrk "Mdiriyyt"in brpas;na v faliyytin nail oldu.
May aynn 28-d Zaqafqaziya seymi dalm v Azrbaycan Cmhuriyyti yaranmd.
Lakin Bakdak hadislrl bal milli hkumt mvqqti olaraq Gnc hrind faliyyt
gstrirdi. Hkumt payzda Bakya krld. "Hkumt Teatrosu" ("Dvlt Teatr") elan edils
d, hl onun rsmi al olmamd. Buna gr d "Mdiriyyt" mstqil faliyytini davam

etdirirdi. Afialarn v tamaa proqramlarnn yuxar hisssind lira v onun trafnda myyn
qraflk ilmlrdn ibart olan emblem verilirdi. Onun yannda v mtnin n yuxar hisssind is
yazlrd: Hkumt Teatrosu. "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti".
Aada tamaann ad, rollarn v itiraklarn siyahs verilirdi.
"Mdiriyyt"in ilk tamaas opera teatrnda oldu v uzun fasildn sonra truppa Nriman
Nrimanovun "Nadir ah" facisini semidi. Tamaan bir ne gn Sidqi Ruhulla (Mollaolu)
hazrlamd. Bayram tntnsi il ken tamaada Sidqi Ruhulla (Nadir ah), Bar Cabbarzad
(Hseyn xan), brahim Atakiiyev (Grc by), Xlil Hseynov (Rzaqulu xan), Rza Darabl (ah
Thmasib), blhsn Anapl (Cavad v Heydr xan), Hacaa Abbasov (Mirz Mehdi xan) x
ediblr. Bundan sonra truppann repertuar myyn axara db v 1918-ci ilin sonuna kimi Bakda
n fal teatr dstsi mhz "Mdiriyyt" olub. Dstnin oynad tamaalarn premyera gnlrinin
mnzrsi beldir.
26 oktyabr. Opera teatr. "Dmiri Gav", msddin Sami. Rejissor Sidqi Ruhulla. Rollarn
ifalar: Abbasmirz rifzad (Gav), Nataliya Lizma (Mehri), Xlil Hseynov (Prviz), Panfiliya
Tanailidi (Mehri), Hseynqulu Sarabski (Frhad), Mir Paa Sadqov (Ba mbid), Rza Darabl
(Qhtan).
2 noyabr. Opera teatr. "Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev v "Axam sbri xeyir
olar", Sultanmcid Qnizad. Rejissor Abbasmirz rifzad. "Dalan tifaq"da sas rollar Sidqi
Ruhulla (Ncf by), Yeva Olenskaya (Sona xanm), Mxfur Yermakova (Pri xanm), Mirz
Muxtar Mmmdov (Mirz Qounli), Mirmahmud Kazmovski (Hmz), Abbasmirz rifzad
(Sleyman by), blhsn Anapl Umamverdi v bdl), Rza Darabl (Ovu), Bar Cabbarzad
(Mdi Cfr), vodevild is Yeva Olenskaya (imnaz xanm), Xlil Hseynov (Aacavad),
Hacaa Abbasov (Mdi aban) oynayblar.
6 dekabr. Opera teatr. "Mdi bad", zeyir by Hacbyov. Rejissor Hseyn rblinski,
dirijor mllif.
10 dekabr. Opera teatr. "Arn mal alan", zeyir by Hacbyov. Rejissor Hseyn
rblinski. Hacaa Abbasov bu tamaada birinci df Vli rolunu oynayb.
13 dekabr. Opera teatr. "sli v Krm", zeyir by Hacbyov. Rejissor Hseyn
rblinski.
16 dekabr. Opera teatr. "Evliykn subay", Zlfqar by Hacbyov. Rejissor Hseyn
rblinski.
20 dekabr. "lli yanda cavan", Zlfqar Hacbyov. Rejissor Hseyn rblinski.
Tamaada dvrn n mhur komik aktyorlar Mirzaa liyev, Hacaa Abbasov, Rza Darabl v
blhsn Anapl itirak ediblr.
28 dekabr. Opera teatr. "ah Abbas v Xurid banu", zeyir by Hacbyov. Rejissor
Hseyn rblinski. sas partiyalar Hseynqulu Sarabski (ah Abbas) v Mxfur Yermakova
(Xurid banu) oxuyublar.
"Mdiriyyt" 1919-cu ilin birinci yarsnda da fall znd saxlayb. Tayev teatr
yandna gr ksr tamaalar opera teatrnda, az qisni is "Mikado" teatrnn v "Mal teatr"n
binalarnda gstrilib. Bakdak pekar teatr xadimlri, sasn, zeyir by Hacbyovun trafnda
birlmidilr. Dvlt teatrnn rsmi al is yalnz bu ilin oktyabrnda mmkn olmudu.
"Mdiriyyt"in 1919-cu ild n uurlu v yeni ii Mslm by Maqomayevin "ah smayl"
(libretto mllifi Mirz Qdir smaylzad) operasnn tamaas olub. Opera Hseynqulu Sarabskinin
(ah smayl) benefisin hsr edilib v mart aynn 7-d gstrilib. Tamaa martn 5-d
oynanlmalyd, lakin Hseyn rblinskinin qtl yetirilmsi il laqdar iki gn sonra nmayi
etdirilib.
"Mdiriyyt" tz qurulularda "Aq Qrib" (3 yanvar. Rejissor Hseyn rblinski. 23 may.
Rejissor Abbasmirz rifzad), Mehdi by Hacnskinin "Sultan bdlhmidin xli v yaxud zlm
v istibdadn axr" (6 yanvar. Rejissor Rza Darabl), zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (10

yanvar), "r v arvad" (3 fevral), "ah Abbas v Xurid banu" (7 fevral), "sli v Krm" (21
fevral), "Mdi bad" (23 mart. Rejissor Abbasmirz rifzad), "Leyli v Mcnun" (25 mart.
Rejissor Abbasmirz rifzad), S.Lanskoyun "Qzavat" (12 yanvar. Rejissor Hseyn rblinski),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar" (14 fevral. Rejissor Abbasmirz
rifzad), sa by Aurbylinin "Chnnm" (21 mart), "Azrbay v Can" (25 mart. Rejissor
Abbasmirz rifzad), Cfr Cabbarlnn "nvr byin dirn fthi" ("dirn fthi". 25 aprel.
Rejissor Abbasmirz rifzad) srlrinin tamaalarn oynayb.
1919-cu ilin payz mvsm balayanda artq Baknn irili-xrdal btn truppalar Hkumt
Teatr kollektivind birldirildi. Dzdr, teatrn rsmi al oktyabrn 24-d olub, lakin
sentyabrdan kollektiv z tamaalarn mhz hmin ad altnda v yeni embleml gstrib.
Bununla da "Mdiriyyt" znn faliyytin bir nv son qoyub. Onun tam v rsmi
balanmas 1920-ci ilin aprelind olub. Bu kollektivin ksr opera v operetta tamaalarna
xorbal Hnif Terequlov edib. Dirijorluu is zeyir byl yana, Mslm by Maqomayev v
bzn Zlfqar by Hacbyov ediblr.
"Mdiriyyt" daha kamil v daha mzmunlu repertuar urunda myyn nailiyytlr
qazanb.
"Mdiriyyt"in tamaalarnn rejissor iindki pekarlq sviyysi, aktyorlarn xarakter
yaratmaq vrdilrin yiylnmlri artb.
"Mdiriyyt" pekar teatr n vacib olan estetik prinsiplr csartl yiylnmy rait
yaradb.
"Mdiriyyt" milli teatr sntinin institusional (tsisatl) mdniyytin faktna kemsi
mrhlsini pekarlqla tminatlandrb.
TRUPPALARIN YARANMASININ
SAS AMLLR
(1916- 1919)
Baknn teatr prosesi canlandqca bu snt yeni mrhllr qdm qoyurdu. Hmin prosesd
uurlar ox olsa da, anlalmazlqlar, zrrli meyillr d ortala xrd.
1915-ci ild musiqili janrlara tamaa mara gclnib, repertuarn sasn operalar v
operettalar tkil edib. Bundan istifad edn "Nicat" teatr truppas zeyir by Hacbyovla,
hminin Zlfqar by Hacbyovla onlarn srlrini oynamaq prinsiplrind v qonorarn
dnilmsind mqavil rtlrini kobud trzd pozub. Htta msl dflrl mhkmy db.
Ken illrd Hseynqulu Sarabski z mstqil opera artistlri truppas yaratmaa nail olmudu,
lakin sonralar hmin dst dalmd.
"Tragik" kimi mhur olan v daha smrli rejissorluq faliyyti gstrn Hseyn
rblinski mqavil il mxtlif truppalarda tamaalar hazrlayrd. Lakin mqavil rtlri ox vaxt
onu raz salmrd. Buna gr d znn mstqil teatr dstsini yaratmaa can atrd.
Abbasmirz rifzad "Kiik rblinski" sddini csartl amd v o, bacarql faci
aktyoru, sritli rejissor kimi hrtlnmidi. Tbii ki, o da mstqil truppa yaratmaq istyirdi.
Sidqi Ruhulla, hmd Qmrli, Clil Badadbyov v baqalar frdi faliyyt gstrmy
stnlk verirdilr. Onlar vaxtar kiik qruplardan ibart dstlr dzldir, Tiflis, rvana,
Batuma, Orta Asiyann v rann mxtlif hrlrin qastrollara gedirdilr. Daha ox Sidqi Ruhulla
Bakda v onun kndlrind, mxtlif rayonlarda (sasn, Gncd, Naxvanda, Salyanda, uada,
kid) tamaalar oynayrd.
"Mslman dram 1915-ci ilin sonlarnda Hseyn artistlri cmiyyti"
rblinski snt
hmkar Hseynqulu Sarabski il birlikd yeni teatr truppas yaratmaq bard Bak hr
bldiyysin (Qalabyin) rsmi mktubla mracit etmidilr. 1916-c ilin fevralnda Bak vilayt

mclisi "Mslman dram artistlri cmiyyti"nin mramnamsini tsdiqlyib. Bununla da onlarn

truppa yaratmaq istklri gerklib.
Myyn hazrlq ilri grlndn sonra, 1916-c il may aynn 22-d "smailiyy" binasnn
tamaa salonunda tsis ynca keirilib. Bellikl, "Mslman dram artistlri cmiyyti" (bzn
"Mslman dram cmiyyti" v ya "Cmiyyt" kimi d yazlb) rsmi faliyyt balayb. Sadq by
Hacnski yeni qurumun idar heytin sdr, Miryaqub Mehdiyev mavin, Hseyn rblinski,
Hseynqulu Sarabski, Bar by Mlikov zv seiliblr. rblinski ba rejissor, Sarabski is rejissor
tatlarn tutublar.
Bu hadis mvsmn balanmas dvrn ddyn gr, "Cmiyyt"in ilk tamaas "mir
bl la" (Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft) noyabrn 4-d oynanlb. Bundan vvl
rblinski v Sarabski yma aktyorlarn itirak il sentyabrn 16-da Tayev teatrnda Mirz
Abdulla Abdullazadnin "Xosrov Prviz" pyesinin tamaasn oynayblar. "ttihad" mktbinin
nfin oynanlan tamaaya quruluu Hseyn rblinski verib v z Xosrov Prviz rolunu oynayb.
Digr obrazlar Hseynqulu Sarabski (Bhram), Abbasmirz rifzad (Srkrd), Nataliya Lizma
(irin), Bar Cabbarzad (Urmuz) ifa ediblr.
"mir bl la" pyesin Qulamrza rifzad trcm etmidi. Tamaaya quruluu Hseyn
rblinski vermidi v ba rolu bu Dyyab z oynayrd.
Cmiyyt Abbasmirz rifzadni illik aktyorluq thsili almaq n Xarkova (v ya
Moskvaya) gndrmk bard qrar xarmd. Lakin bu istk ba tutmad. Yeni yaranm truppa
z iini smrli qura bilmdi v bir ne tamaa oynayandan sonra baland.
"Trqqi"
ran maarif cmiyytinin biri d "Trqqi" adlanb. sasn fhl klublarnda tamaalar
oynayan bu cmiyyt 1919-cu ild faliyyt gstrib.
"Itthad"
ran cmiyyti idi v sasn, mdni-maarif ilr l mul olurdu. Cmyytn
nzamnaMsm gr kollektiv xeyriyy mqsdil ayda bir dfdn az olmayaraq teatr tamaas
oynama qrarladrmd. Bu cmiyytin Bakda v Tiflisd mktblri v qiratxanalar, htta
kiik kitabxanalar da vard.
Tiflisd v Bakda eyniadl cmiyytin v mktbin teatr truppas yaradlmd. Bakdak
teatr blmsi 1916-1919-cu illrd mvcud olub.
Bakda "ttihad"n mstqil truppas v daimi aktyorlar yox idi. Cmiyyt, sasn, "Nicat"
v "Sfa" il mkdalq edir, daha ox "rq msamirsi" keirmy stnlk verirdi. Bel
msamirlrd ylan vsaiti maarifilik ilrin xrclyn cmiyyt teatr tamaalar hazrlamaq
n hrin qabaqcl snt xadimlrini dvt edirdi. Tamaalar qsa mddt hazrlanr v kiray
gtrlm binalarda "ttihad"n emblemi il tamaalara gstrilirdi.
"ttihad" z tdbirlrinin bdii hisssind daha ox mzhk, vodevil v musiqili msxr
tamaalarnn gstrilmsin stnlk verirdi. Burada hm vaxt faktoru rol oynayrd, hm d
cmiyyt bel kiik hcmli tamaalarn gstrilMsm az vsait xrclyirdi. Ayda bir df oynanlan
tamaalar irisind Mirmahmud Kazmovskinin "Vurhavur" (Vur-ha-vur"),
"Dam-dam", hmd Qmrlinin iqtibas etdiyi "Tamahkarlq v yaxud mkriznn"
musiqili komediyalar, M.libyovun "Mhkmlr qarsnda tkln gz yalar", Skin
Axundzadnin "Elmin mnfti", Sultan Muradovun "Kbl Xudu", Mehdi by Hacnskinin "Ac
by", Mirzaa Vlizadnin
"Aclq qurbanlar", Sultanmcid Qnizadnn "Xor-xor", "Dursunli v ballbad", tbdil
olunmu "Bizim kirayniin zn ldrd", "Mn lmm" mzhklri stnlk tkil edirdi.
"Mslman dram artistlri drnyi"
Bu drnk 1917-ci ilin son aylarnda v sasn 1918-ci ilin birinci yarsnda Bak hrind
mvcud idi.

Drnyin zvlri, sasn, Rza rbskidn, Hmid Mlikovdan, li zimzaddn,

Mirabdulla
Mirinskidn,
sgr
Hseynzaddn, Abbas by Qubinskidn,
Sleyman
Hseynovdan, blfz Mcidovdan, Heydr by Mlmovdan, yyub Barldan, Balaby
Qubaldan ibart olub. "Mslman dram artistlri drnyi" hm kiik dramlar, hm melodramlar,
hm yngl sjetli msxrlri, hm d zif v primitiv musiqili komediyalar tamaaya hazrlayb.
Onlarn tamaalar, sasn, hr trafnda, fhl klublarnda gstrilib. Drnyin tamaalarnn sas
rejissoru Mirabdulla Mirinski olub.
"Mslman dram artistlri drnyi"nin tamaalarnda mhur phlvan Sal Sleyman
znn orijinal proqramlar il x edib. Drnyin zvlri 1919-cu ild rana v Drbnd qastrola
gedib.
"Mslman artstlr ittifaq"
Bu dram dstsini Abbasmirz rifzad yaradb. Truppann ad "Artistlr ittifaq", "Bak
muslman aktyorlar ittifaq", "ttifaq" kimi d yazlb.
1917-ci ilin oktyabrnda Abbasmirz rifzadnin bal il tannm teatr fdailri bir
yer ylaraq cmiyytin nizamnamsini v mramnamsini mzakir ediblr. Bu sndlr
mtbuatda ap olunub.
Qabaqcl teatr sntkarlar Hseyn rblinski v Hseynqulu Sarabski buna ciddi etirazlarn
bildiriblr, htta mtbuatda narazlq mqalsi il x ediblr. Lakin rifzad z inadndan
dnmyib. O, tannm aktyorlar, tcrbli gnclri v snt yenic gln bacarql hvskarlar z
trafna toplayaraq mqlr balayb. Abbasmirz rifzad yeni dstnin ba rejissor vzifsini
tutub. sas mqlr "smailiyy" binasnda keirilib v "ttifaq"n idar heyti d burada yerlib.
lk vaxtlar onlar Bak Gnclr Tkilatnda cmlmi ziyallarn qvvlrindn d istifad ediblr.
Noyabrn 20-d bu teatr truppas znn ilk tamaas olan "Nadir ah" (Nriman Nrmanov)
facisini gstrib. Mtbuatn yazdna gr, tamaa uurla keib. Nadir ah rolunu Abbasmirz
rifzad z oynayb. lk df mhz bu teatr dstsi Nargin adasndak hrbi srlr kmk
mqsdil Xeyriyy cmiyyti zalnda ("smailiyy"d) "sirlr gecsi" adl bdii kompozisiya
gstrib.
"Mslman artistlri ittifaq" hazrlad tamaalar, sasn, "smailiyy", "Mal teatr",
Tayev teatr binalarnda gstrib. Onun repertuarnda zeyir by Hacbyovun "Leyli v
Mcnun", "sli v Krm", Hacbaba rifzadnin "Mehr v Mah" operalar, Namiq Kamaln
"Osmanl mharibsi" ("Vtn"), Nriman Nrimanovun "amdan by" ("Dilin blas"),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan" dramlar daha tez-tez gstrilib.
Truppann 1917-ci ild n maraql v bitkin ii dekabrn 15-d gstriln "dirn fthi"
(Cfr Cabbarl) tamaas olub. Tamaaya quruluu rejissor Abbasmirz rifzad verib. sas rollar
Abbasmirz rifzad (nvr paa), Sidqi Ruhulla (Xalid), Xlil Hseynov (Rft), Mehdi by
Hacnski (Kamal), ura Olenskaya (Zhr), Rza Darabl (Mustafa paa), Nataliya Lizma (nci),
Mirz Muxtar Mmmdov (Molla Sbhan), blhsn Anapl (Hac brahim), Hseynaa
Hacbababyov (Nazir), hmd Qmrli (kri paa) oynayblar.
"Mslman artistlri ittifaq" 1918-ci ilin ilk aynda daha smrli alb. Truppa qsa
mddtd Abbasmirz rifzadnin rejissorluu il aadak tamaalar teatrsevrlrin
mzakirsin verib.
5 yanvar. "Nadir ah", Nriman Nrimanov. sas rollar Sidqi Ruhulla (Nadir ah), hmd
Qmrli (ah Thmas), Rza Darabl (Grc by), Mirz Muxtar Mmmdov (Cfr xan), Yunis
Nrimanov (Rza xan), Xlil Hseynov (Rzaqulu xan), Hacaa Abbasov (dhm xan) ifa ediblr.
12 yanvar. Tayev teatrnda. "Qzavat", S.Lanskoy v "mir bl la", Hseyn Bdrddin
v Mhmmd Rft.
14 yanvar. Mslman xeyriyy cmiyyti zalnda ("smailiyy"). "Pri cadu", bdrrhim
by Haqverdiyev. Ba rollar Sidqi Ruhulla v Abbasmirz rifzad (Qurban), Rza Darabl (blis),

Yeva Olenskaya (amama), blhsn Anapl (Niyaz), Nataliya Lizma (Hafiz), Mehdi by
Hacnski (Rhim), Hacbaba rifzad (oban) oynayblar.
22 yanvar. Tayev teatrnda. Mslman sgrlrinin ("dikaya diviziya") nfin. "Sultan
bdlhmidin xli", Rza Zaki Ltifbyov. Rollarda: hmd Adamski (Tyyar by), Hacaa
Abbasov (Mhmmd by), Hacbaba rifzad (Rza paa v Qrd by), Rza Darabl (nvr by),
Mirz Muxtar Mmmdov (hmd Rza by), blhsn Anapl (bdl by), hmd Qmrli
(Sdrzm), Xlil Hseynov (Zabit).
2 fevral. "smailiyy" binasnda. "Solun iklr", Cfr Cabbarl. Rollarda: Abbasmirz
rifzad (Bhram), ura Olenskaya (Sara), Rza Darabl (bdl), Nataliya Lizma (Nis), Yeva
Olenskaya (Pri).
10 mart. "smailiyy" zalnda. "Trablis mharibsi" ("Yulduz, yaxud Trablis mharibsi"),
Cfr Cabbarl. Rollarda: Abbasmirz rifzad (Ramiz), ura Olenskaya (Yulduz), Xlil Hseynov
(bdlrhman), Rza Darabl (nvr by), hmd Qmrli (zzt paa), Bar Cabbarzad (eyx
nusi), Hseynaa Hacbababyov (rb), brahim Atakiiyev (Cinner).
Bakdak 1918-ci ilin mart hadislri il laqdar olaraq truppa mart aynn sonlarnda
Azrbaycan trk etmk mcburiyytind qalb. Sidqi Ruhulla mstqil v kiik dst il Tiflis,
oradan da baqa hrlr gedib.
Truppann myyn aktyorlar Abbasmirz rifzadnin rhbrliyi il Hactrxan hrin
uzunmddtli qastrol sfrin xblar. hrin "Q teatr", "Volkan teatr" v sasn, "Araadi ba"
binalarnda rifzadnin rejissorluu il zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (30 may, 8, 26
v 30 iyun. Soltan by - Abbasmirz rifzad. 20 iyunda azrbaycanl aktyorlar tamaan rus
dilind oynayblar), "sli v Krm" (7 v 30 iyun), "Leyli v Mcnun" (9 iyun), "Mdi bad" (14
v 27 iyun), msddin Saminin "Dmiri Gav" (25 iyun), Abdulla aiqin trcm etdiyi "eyx
amil" ("Qafqaz iklri") v tbdil olunmu "Bizim kirayniin" (29 iyun) srlri tamaalara
gstrilib.
Truppa Volqa ay boyundak trkdilli yaay mntqlrind d bir ne tamaa oynayb.
1918-ci ilin payznda kollektiv Bakya qaydb. Onun sas yaradc heyti "Mdiriyyt" truppasnda
birlib.

LK PEKAR AKTYORLAR
Birinci drs
MRZ MUXTAR MMMDOV (1841-1930)
Milli shn sntimizin ilk pekar aktyorlarndan biri d Mirz Muxtar Mmmdovdur.
Realist aktyor mktbinin inkiafnda xsusi xidmtlri var.
Mirz Muxtar lsgr olu Mmmdov 1841-ci ild ua hrind tvlld edib. vvlc
mdrsd, iki il sonra, on bir yanda trk-rus (rus-tatar) mktbind thsil alb. Fars v rus dillrini
mkmml yrnib. yirmi yandan uada mllimlikl mul olub. 1870-ci ild Novruz bayram
mnasibtil "Qaravlli" tamaas hazrlayb v oyun camaatn xouna glib. Bundan sonra o, btn
bayramlarda msxrli v mzhkli tamaalar hazrlayb. 1874-c ild uada Mirz Ftli
Axundzadnin "Hac Qara" komediyasn tamaaya hazrlayb. Tamaa rus sgrlrinin qlamasnda
(kazarmasnda) gstrilib.
Mirz Muxtar Mmmdovun aktyorluunun ilkin mrhlsi (1873- 1883) ua dvrn
aiddir. Bir mddt Tiflisd v Gncd ilyn Mirz Muxtar 1899-cu ild Bakya kb. hr
mktblrindn birin mllimliy dzlndn sonra hrin teatr hvskarlar il tan olub.
Tezlikl teatr tamaalarnn hazrlanmasnda fallq gstrn ziyal kimi tannb. Mxtlif illrd
birinci v ikinci "Mslman dram artistlri cmiyyti"nin, "Hmiyyt", "Nicat", "Sfa" mdnimaarif cmiyytlrinin teatr truppalarnda, "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti", Abbasmirz rifzadnin rhbrlik etdiyi "Mslman artistlri ittifaq"nn dstlrind
aktyorluq edib.
bdrrhim by Haqverdiyev v zeyir by Hacbyov onu aktyor v xannd kimi
uadan yax tanyrdlar. Buna gr d "Nicat" teatr dstsinin v Hseynqulu Sarabskinin
"Mslman opera truppas"nn hazrladqlar opera tamaalarnda irin v mlahtli ssi olan Mirz
Muxtar yaxndan itirak edib. zeyir by Hacbyovun ilk milli operamz olan "Leyli v Mcnun"
srinin hazrlamb hasil glmsind yaxndan itirak edib. 1908-ci il yanvarn 12-d gstriln ilk
tamaada bl Qeys (Qeysin atas) rolunu oynayb. zeyir byin "ah Abbas v Xurid banu"
operasnn ilk tamaasnda (10 mart 1912) is Vzir rolunda x edib.
Ermni danakiar 1918-ci ilin martnda Bakda vhilkl ktlvi qrnlar trdnd, hri
oda qalayanda 77 yal qocaman teatr xadiminin evi dalb, olan-qalan varidat lindn xb. O,
zlil gn db v "Bsirt" qzeti 17 noyabr 1918-ci il tarixli saynda bu bard mqal yazb.
zeyir byin tbbs il ziyallar ona yardm gstriblr.
Aktyorun yaradclnn Bak dvrndki sas qadn v kii rollar bunlardr: Yetr, Hr v
Bdricahan ("Hac Qmbr", "Msibti-Fxrddin" v "Aa Krim xan rdbili", Ncf by
Vzirov), Prizad v Cfr xan ("Dilin blas" v "Nadir ah", Nriman Nrimanov), Sfr by
("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), eyx hmd ("llr", Clil Mmmdquluzad), Mirz
Bayram ("Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Molla Sbhan ("dirn fthi", Cfr
Cabbarl), hmd Rza ("Sultan bdlhmidin xli", Mehdi by Hacnski), iruy v Ba mbid
("Dmiri Gav", msddin Sami), brahim ("Qzavat", S.Lanskoy).
Mirz Muxtar Mmmdov txminn 1930-cu ild Bakda vfat edib. Bzi mnblr onun
1929-cu ild, bir qisn is 1931-ci ild dnyasn dyidiyini gstrib.
BLFT VLI (1867 - NOYABR 1918)
Milli teatr sntimizin shn faliyytini zn yaradclq v hyat yolu sen ilk pekar
aktyor blft Vlidir (Vliyev). Hyat haqqnda mlumat ox az olan blft Vlinin yan

bdrrhim by Haqverdiyevin "Ac hriflr" pyesinin yazlma tarixi sasnda myynldirn

teatrnas nqilab Krimovun qnatlri inandrc v hllik limizd yegan istinad dlilidir.
Xatrladm ki, bdrrhim by Haqverdiyev "Ac hriflr" mzhksind Hseyn rblinski il
blft Vlinin obrazlarn yaradb v srini d mhz onlara ithaf edib.
blft Vli shny 1880-ci illrin ortalarnda glib. sasn, mllimlr Hbib by
Mahmudbyovun v Sultanmcid Qnizadnin hazrladqlar hvskar tamaalarnda hm kiik,
hm epizod, hm d sas rollarda x edib. Sonralar znn, elc d sntkar dostu Cahangir
Zeynalovun qurulu verdiklri tamaalarda da oynayb. yirminci srd "Mslman Artistlri
Cmiyyti", "Nicat", "Hmiyyt", "Sfa" teatr truppalarnda aktyorluq v rejissorluq edib. Hseyn
rblinskinin qurulu verdiyi ksr tamaalarda msul mdir blft Vli olub. Onun qastrol tkil
etmkd, truppan bir qay trafnda birldirmkd xsusi bacarq v sritsi vard.
Zhmtke shn fdaisi blft Vli Bakda realni mktbd oxuyub. Bu thsil ocann alt
sinifini bitirmsi shn yaradclnda ona kmk olub. 1918-ci il rusca "Azrbaycan" qzetind
Krim by Mlmovun yazd vida mqalsindn aydn olur ki, blft Vli noyabr aynn
axrlarnda Gyay rayonunda acnacaql vziyytd dnyasn dyiib. Shrisi gn azrbaycanca
xan eyniadl qzet "X" imzas il aktyor bard smimi vida yazs drc edib.
Azrbaycan aktyorlarnn bir dstsi blft Vlinin rhbrliyi il rvan, Tiflis, Batum,
Suxumi, stanbul, Sevastopol, Yalta hrlrind qastrolda olub. O, bir ne df zeyir byl,
Sleyman Sani Axundovla, Mehdi by Hacnski il birg "Nicat" cmiyytind dbiyyat v teatr
komissiyasnn zv seilib.
blft Vli Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" komediyasnda Murov, Xlil yzba,
"Msy Jordan v drvi Mstli ah" msxrsmd Hatmxan aa, Ncf by Vzirovun
"Msibti-Fxrddin" facisind Cahangir by, Rstm by v Fxrddin, "Daldan atlan da
topua dyr" mzhksind Dli irin, "Ev trbiysinin bir kli" vodevilind ahmar by,
Nriman Nrimanovun "Nadir ah" tarixi facisind Srbaz, ah Thmas, Saleh by, Cavad xan,
dhm xan, Cahangir by, bdrrhim by, "Bahadr v Sona", "Dilin blas" dramlarnda Day,
Niyaz by, bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan"nda Hkim, Heydr by v Hac Smd
aa, "Aa Mhmmd ah Qacar"da Mrtzaqulu xan, Mustafa xan v kinci rakli, "Ac hriflr"d
Ta, "Dalan tifaq"da bdl, Rza Zaki Ltifbyovun "Khn Trkiy" pyesind Hsn by,
sgndr by Mlikovun "Yaxla yamanlq" didakk srind Sultan, Yusif Talbzadnin
"rmnus" v "Xalid ibn Valid" mistik dramnda mr ibn As v bu beyd rollarnda dflrl
shny xb.
Aktyorun rollar silsilsind trcm srlrind canlandrd obrazlar ayrca yer tutur.
Onlardan Osmanl diblri msddin Saminin "Dmiri Gav", Namiq Kamaln "Vtn", "Bxtsiz
bala", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la" facilrind Gav, Sidqi by,
Xlil by v Hkim, bu Diyab (bu Dyyab da yazlr), illerin "Qaaqlar", Yevgeni irkovun
"Yhudilr", Henrix Heynenin "l Mnsur", Botaldm "Qafqaz iklri", Matterinin "Yadda
kitabas", tbdil olunmu "Qaranlqda iq" dramlarnda Qoca Moor, Ata, mr ibn As v Hsn,
Dastan qhrman, Potap rollarn gstrmk olar.
O dvrn mtbuat blft Vlinin trcm v tbdil komediyalarnda mhartl oynad
Potap ("vvlinci rab", Lev Tolstoy), Cnntli ("Zorn tbib", Jan Batist Molyer), Dobinski
("Mftti", Nikolay Qoqol), Mdi Krim ("Pulsuzluq", van Turgenev), Ta ("Aktyorlarn
miti", Lentovski) rollarna yksk qiymt verib. Hmin tamaalarda, aktyorun tbii oyunu, shn
ciddiliyi v szlri aydn tlffzl atdrmaq bacar qeyd olunub.
Rejissor kimi d ciddi faliyyt gstrn blft Vli dramaturqlardan Mirz Ftli
Axundzadnin "Hac Qara", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Ncf by Vzirovun "Daldan
atlan da topua dyr", "Msibti-Fxrddin", "Hac Qmbr", bdrrhim by Haqverdiyevin
"Bxtsiz cavan", "Dalan tifaq", Qulamrza rifzadnin "Molla Nsrddin", Rza Zaki Ltifbyovun

"Khn Trkiy", Sultanmcid Qnizadnin "Dursunli v ballbad", zeyir by Hacbyovun

"Mdi bad" srlrin shn quruluu verib.
1911-ci ild mvqqti olaraq "Nicat" cmiyytinin teatr truppasndan ayrlm blft Vli
"Mirat" (Gzg) dram drnyi yaradb. O, burada da mxtlif srlri, sasn kiik hcmli pyeslri
tamaaya hazrlayb. Hmin il blft Vli gzrannn tinliyindn shnni atb Daknd getmk
istyib, ancaq bu chdi alnmadna gr dst balayb v Qafqazn mslmanlar yaayan
blglrin qastrola xb.
blft Vli, ada dill desk, ayr-ayr dstlrd truppa mdirliyi vzifsini bacarqla
icra edib. Btn aktyorlar onun hrmt v ehtiramn uca tutublar.
Hm mtbuat, hm d tcrbli sntkarlar blft Vlinin shn smimiyytini,
cfakeliyini, istedad zrind yaradclqla ilmsini baqalarna nmun v rnk gstriblr.
MHMMD BY LVND (1872-1918)
Milli teatrmzn hvskarlqdan pekarla keid mrhllrind dyrli xidmtlri olan
shn xadimlrindn biri Mhmmd by lvndidir. "lvndi" onun shn txllsdr, soyad
Mlikovdur. O, 1872-ci ild amaxda qulluqu ailsind doulub. Ziyallarla sx nsiyytd olan
Mhmmd by Azrbaycan v rus dillrind mkmml savad alb. Mtaliy ciddi maraq
gstrib.
Gnc yalarndan Bakya gln Mhmmd by lvndi mxtlif hquq ilri idarsmd
alb. Eyni zamanda teatra ciddi rbt bslyib. Shn sntinin Azrbaycann rayonlarnda geni
yaylmas n Hseyn rblinski il iyin-iyin v ciddi syl faliyyt gstrib. Bakda mvcud
olan mxtlif teatr truppalarnn, sasn "Nicat" mdni-maarif cmiyyti nzdindki teatr
dstsinin tamaalarnda yaddaqalan rollar ifa edib.
Shny ilk df 1890-c ild xm Mhmmd by lvndi Mirz Ftli Axundzadnin
"Hac Qara" komediyasnda Heydr by v Hac Qara, Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr"
mzhksind rf by v Rstm, Skin Axundzadnin "Bxtsiz bala" tbdilind Xlil by,
bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar" facisind Mrtzaqulu xan v Sadq
xan, sgndr by Mlikovun "Yaxla yamanlq" vodevilind Hmbt by, Yusif Talbzadnin
"rmnus" v "Xalid ibn Valid" pyeslrind Marks v Mixa, Nriman Nrimanovun "Nadir ah"
facisind ah Thmas rollarn oynayb.
Aktyor eyni zamanda trcm srlrindn Jan Batist Molyerin "Zorn tbib" (Tbib lyas),
Lanskoyun "Qzavat" (Qriqoryev), msddin Saminin "Dmiri Gav", (Qhtan), Hseyn
Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la" (rb), Nikolay Qoqolun "Evlnm"
(Podkolosin), Henrix Heynenin "l Mnsur" (Hsn), Fridrix illerin "Qaaqlar" (Herman), Mirz
Mmmd Axundzadnin iqtibas etdiyi "Sd ibn Vqqas" ("Sd Vqqas", "Sd ibn Vqqas, yaxud
rblrin iranllarla mharibsi" kimi d yazlb) srlrinin tamaalarnda mxtlif spkili rollarda
shny xb.
1918-ci ild ermnilrin Bakda trtdiklri qanl vhiliklrdn mhkm sarslb v sfalt
iind dnyasn dyiib.
Yaradclnn balca xsusiyytlri realist aktyor mktbin uyundur. Shn srbstliyi,
yndalarna diqqtli olnas il seilib.
RSTM KAZIMOV (1879-1943)
Azrbaycann ilk pekar aktyorlarndan saylr. Faci v komediyalarda, opera v
operettalarda x ets d, yaradcllnn sasn dramatik obrazlar tkil edir.
Rstm Kazmov 1879-cu ild Bakda kasb aild doulub. Mollaxanada czi thsil alb.
irin ssi olduuna gr mhrrmlik tziylrind gstriln bih tamaalarnda itirak edib.

1890-c ilin vvllrind Bakda Hbib by Mahmudbyovun v Sultanmcid Qnizadnin tkil

etdiklri tamalarda epizod rollar oynayb. Sonralar "Mslman artistlri cmiyyti" truppasnda,
Cahangir Zeynalovun "Ev teatr"nda aktyorluq edib. 1901-1919-cu illrd bdrrhim by
Haqverdiyevin yaradc truppada, "Hmiyyt" teatr qrupunda, "Nicat", "Sfa" mdni-maarif
cmiyytlrinin teatr dstlrind, "Trk aktyorlar ittifaq"nda, "Zlfqar by v zeyir by
Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"nd sas aktyorlardan olub.
Bugnk Akademik Milli Dram Teatr dvlt tsisatna kend onun truppasna daxil olan
Rstm Kazmov 1925-ci il qdr bu kollektivd alb. 1921-ci ilin noyabr aynda Bak Azad
Tnqid v Tbli Teatr (sonralar Trk i Teatr adlanb) yaradlanda onun aktyor heytin
gtrlb. Drd il hr iki teatrda ilyn aktyor 1925-ci ildn i Teatrnda aktyorluq edib. 1931-ci
ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb. Bu teatr 1933-c il
yanvarn 4-d Gncy knd Rstm Kazmov da doma kollektivdn ayrlmayb. Aktyor 1943c ild Gncd vfat edib.
Rstm Kazmov mxtlif truppalarda v MDT-da Hac Salman ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), rb v Quldur ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft), Zabit v
Zhhak ("Dmiri Gav", msddin Sami), Dy ("Otello", Vilyam ekspir), Roller
("Qaaqlar", Fridrix iller), rakli, bdl ("Aa Mhmmd ah Qacar" v "Dalan tifaq",
bdrrhim by Haqverdiyev), Hac Hsn aa, Qurban ("llr" v "Anamn kitab", Clil
Mmmdquluzad), Osvald ("Kral Lir", Vilyam ekspir), Cinner, Kamal paa ("Yulduz, yaxud
Trablis mharibsi" v "dirn fthi", Cfr Cabbarl), Naalnik, Xan ("Hac Qara" v "Lnkran
xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Ouz ("eyx Snan", Hseyn Cavid) rollarn oynayb.
***
1900- 919-cu illrd Bakda milli shn sntimizin inkiafnda v aktyorluun pekarlq
estetikas sasnda formalamasnda oxlu teatr fdailri olub. Onlarn srasnda Mehdi by
Hacnskinin, Aadada Hsnovun, Slim Slimbyovun, hmd Qmrlinin (Mlikov), Qulamrza
rifzadnin, Mmmdbar linskinin, Aalar Graybyovun, lkbr Hseynzadnin, hmd
Adamskinin (Bdlbyov), Hseynqulu Sarabskinin (Rzayev), li Haqverdiyevin, eyda
Xlilbyovun, Bar Xlilbyovun, Aas by irvanskinin, Mir Paann (Sadqov),
Mhmmdhsn Mrndinin, Nurmhmmd Mhmmdovun, Mcid aybasarskinin, Smd
Mnsurun, ura (Aleksandra) Olenskayann, Mxfur Yermakovann, Mmmdhnif Terequlovun,
brahim Atakiiyevin, li Nbinin, liabbas Rzayevin, Hilal Barovun, Yunis Nrimanovun
adlarn kmk lazmdr. Bu fdailrin bir qisni iyirminci v otuzuncu illrd d Azrbaycann
mxtlif hr v yalt teatrlarnda aktyor, rejissor, rejissor yardms kimi v inzibatlq
sahsind alblar.

LK PEKAR AKTYORLAR
kinci drs
LKBR SHEYL(1879-26.2.1927)
Azrbaycan milli teatrnn pekarlq istiqamtind formalamaa doru inkiafnda xsusi
xidmtlri var. "Sheyli" onun shn txllsdr. Bu szn rbc mnas "cnubda grnn
ulduz" demkdir. Yaradcl realist spkili rollarn ifas il sciyyvi olan aktyor hminin
rejissorluq sahsind d alb.

lkbr Frculla olu liyev (Sheyli) 1879-cu ild Bakda doulub. Atas tacir olub v
elm, mdniyyt maraq gstrib. Buna gr d lkbr 7 yandan xsusi mllimlr tutaraq ona
ana dilindn lav, fars, rus, rb dillrini tdris eltdirib. Atas v atasnn yaxn dostlar olan
tacirlr Rusiya, rb lklri v ranla ticari yazma laqlrini mhz lkbr Sheylinin vasitsil
hyata keiriblr. O, xsusi taprqlarla, mqavillr balamaq mqsdil tez-tez xarici iklr
sfr edib.
Bakda olanda bo vaxtlarnda "Mslman dram artistlri cmiyyti"nin tamaalarnda
epizod rollarda shny xb. 1906-c ild yaranan "Nicat" mdni-maarif cmiyytinin teatr
truppasna ilk zv gtrlnlrdn biri d lkbr Sheyli olub. Sonralar "Sfa", "Mdiriyyt",
"Mslman artistlri ittifaq"nn teatr truppalarnda alb. 1919-cu ild bugnk MDT-nm
truppasna gtrlb v drd il bu snt ocanda ilyib. 1923-c ild Azad Tnqid v Tbli
Teatrnn truppasna dvt alb v vfat etdiyi gn kimi burada aktyor v rejissor kimi alb.
Mxtlif truppalarda v MDT-da ifa etdiyi sas rollarn qsa siyahs beldir: Adolf ("Qatili
Krim", Hac brahim Qasmov), Mhiz ("Tariq ibn Ziyad", bdlhq Hmid), Slim by, Vli
by, oban ("Dalan tifaq", "Millt dostlar" v "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Paa
("Bak mharibsi", Cfr Cabbarl), Svistinov ("Mftti", Nikolay Qoqol), Lodoviqo ("Otello",
Vilyam ekspir), Mllim Mirz Hsn ("llr", Clil Mmmdquluzad), Bkir ("Kemid
qaaqlar", Ncf by Vzirov), Xac Msud, Ohan yzba ("Lnkran xannn vziri" v "Hac
Qara", Mirz Ftli Axundzad), ah mr ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd
Rft), Xao ("Qaaq Krm", Vano Medavili), eyx Mrvan ("eyx Snan", Hseyn Cavid),
Veys ("Yezid ibn Maviyy", Mehdi by Hacnski), Qubad ("Dmiri Gav", msddin Sami),
Mmmdbar ("Axam sbri xeyir olar", Sultanmcid Qnizad), Sleyman paa ("Akif by",
Namiq Kamal), Allahqulu ("Molla Cbi", Mirmahmud Kazmovski).
Milli aktrisalarmzn olmad dvrd lkbr Sheyli xeyli qadn rollar ifa edib. Onlarn
arasnda Cahan xala ("Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Sona, Hafiz xanm ("Dalan tifaq"
v "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Hrzad ("Evliykn subay", Zlfqar by
Hacbyov), rkz xanm ("Kndxuda", Mirmahmud Kazmovski), Tuba ("Zorn tbib", Jan Batist
Molyer) obrazlarnn shn ifas aktyorun yaradclq uurlar saylr. Xsusil Hafiz rolunun uzun
illr v ondan artq quruluda n yax ifas lkbr Sheyli saylb.
Aktyor Tnqid v Tbli Teatrnda Mdi Ramazan ("Arn mal", hmd Qmrli), Tacir
("Tufan", Vladimir Bill-Beloserkovski), Komarov ("1881-ci ild", Nikolay apovalenko), Hac
Hsn aa ("llr", Clil Mmmdquluzad), Pastor ("hrt silahlar", Yurin) rollarn oynayb.
Burada Sidqi Ruhullann, David Qutmann, Yevgeni Muromskinin qurulularnda hazrlanan
tamaalarda rejissorluq edib.
lkbr Sheyli yaradclnn kamilldiyi dvrd, 26 fevral 1927-ci ild Bakda vfat
edib.
MURAD MURADOV (1884- 2.11.1964)
Milli shnmizin mhur hvskar aktyorlarndan olub. Shny ilk addmn 1897-ci ild
ua hrind atb. Xsusn yay aylar gur, qlbli ken ua hrind ziyal teatr
hvskarlarnn hazrladqlar tamaalarda epizod rollarda x edib.
1900-c ild Bakya gln Murad Muradov canl teatr prosesin qoulub v mxtlif rollar
oynayb. Srtl shn uurlar qazanan aktyor artq 1901-ci ild onu uadan tanyan bdrrhim
by Haqverdiyevin quruluunda Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" facisind Fxrddin
rolunu " edib. Tezlikl truppann saylan zv olub, blft Vli, Mhrnmd by lvndi, bir
qdr sonra Mirmahmud Kazimovski, Hseyn rblinski, Sidqi Ruhulla, Hseynqulu Sarabski
kimi qdrtli shn ustalar il iyin-iyin ilyib.

Murad Mmmdrza olu Muradov 1884-c ild Adam rayonunun Muradbyli kndind
doulub. lk thsilini Adamda alb v Bakdak realni mktbd davam etdirib. O, 1907-ci ild
mumrusiya Teatr Cmiyytinin zv olan ilk azrbaycanl aktyorlardan biridir. 1901-ci ildn
1920-ci il qdr "Mslman dram artistlri cmiyyti"nd, "Artistlr irkti"nd, "Nicat" v "Sfa"
cmiyytlrinin truppalarnda, Hseynqulu Sarabskinin "Mslman opera artistlri" dstsind,
Hacbyov qardalarnn "Mdiriyyt"ind aktyorluq edib. Dram, komediya, opera v operetta
tamaalarnda oynayb. 1919-cu ildn is myyn fasillrl Akademik Milli Dram Teatrnda
ilyib.
Murad Muradov 1920-1930-cu illrd az mddt Bak Trk Azad Tnqid v Tbli
Teatrnda, mxtlif tbliat v tviqat briqadalarnda ilyib. Xarakterik v tipik sciyylr ksb
edn obrazlarda znn mhart v bacarn gstrmy alb. Bu baxmdan mxtlif teatr
truppalarnda v MDT-da oynad sas rollar bunlardr: Aq v Prviz ("Dmiri Gav",
msddin Sami), Kokaryov, Bobinski ("Evlnm" v "Mftti", Nikolay Qoqol), ingiz,
Hmz by ("Bxtsiz cavan" v "Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Hac Msud, Xlil
yzba ("Lnkran xannn vziri" v "Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Fxrddin, Krblay
Mhmmdli, ahmar by, Cbi ("Msibti-Fxrddin", "Ad var, z yox", "Ev trbiysinin bir
kli" v "Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), Rzaqulu xan ("Nadir ah", Nriman Nrimanov),
pigelberq ("Qaaqlar", Fridrix iller), Kassio, Kei ("Otello" v "On ikinci gec", Vilyam
ekspir), Mirz Rzaqulu ("Vtn", Namiq Kamal), rb zabiti, eyx blyhya ("blis" v "eyx
Snan", Hseyn Cavid), Hmz by ("Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Xudayar,
Qorodo-naalnik, Birinci ziyarti, Medvedev ("Dn", "1905-ci ild", "Od glini" v "Yaar",
Cfr Cabbarl), Heydr aa ("llr", Clil Mmmdquluzad), Peterburq qaqn ("ntervensiya",
Lev Slavin), Kei Anton ("Dubrovski", Aleksandr Pukin), Bykaa ("Yanar dr", Cabbar
Mcnunbyov), hmd kii ("Vaqif", Smd Vurun), Tacir ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm),
Don Qusman Briduazon ("Fiqaronun toyu", Pyer Bomare), Alman casusu ("Vfa", Rsul Rza),
hrli ("Tufan", Aleksandr Ostrovski), Andronio ("Rqs mllimi", Lope de Veqa), Hkim
("Trkiyd", Nazim Hikmt).
Murad Muradov Azrbaycann ilk mdniyyt xadimlrindndir ki, 1933-c ild o dvr n
SSR-nin n rfli mkafatlarndan saylan mk Qhrman adna layiq grlb. Zhmtke
aktyor, fdakar teatr xadimi milli pekar teatrmzn 75 illik yubileyi mnasibti il 21 iyul 1949-cu
ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
mrnn sonuna kimi shndn ayrlmayan aktyor 2 noyabr 1964-c ild Bakda vfat edib.
CLL BADADBYOV (1887-21.4.1951)
Qaraba silzadlrindn olan mrah byin ailsind dnyaya gz aan Clil Badadbyov
1887-ci id uada doulub. Atas mrah by oluna uadak mtrqqi mktbd thsil verib. O,
thsilini Peterburq gimnaziyasnda davam etdirib. 1904-c ild Bakya qaydan Clil Badadbyov
mxtlif neft mdnlrind dftrxana ilrind alb. Peterburqdak thsil illrind hrin
mdniyyti, xsusn teatr snti il drindn tan olan gnc Clil 1907-ci ild "Nicat" mdnimaarif tkilatnn dram truppasna aktyor gtrlb. O, "Nicat", "Sfa" teatr truppalarnda
Hseynqulu Sarabskinin tkil v rhbrlik etdiyi "Mslman opera artistlri" dstsind, "Zlfqar
by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"nd aktyorluq edib. 1920-ci ild Milli Dram
Teatrnn truppasna gtrlb. Arada Bak Trk Azad Tnqid v Tbli Teatrnda da ilyib (19221923).
Aktyorun mxtlif teatr truppalarnda v Akademik teatrda oynad sas rollar: Tbib
("Zorn tbib", Jan Batist Molyer), Rza xan ("Nadir ah", Nriman Nrimanov), Rotsman
("Qaaqlar", Fridrix iller), Don Dieqo ("l Mnsur", Henrix Heyne), Hac Qmbr ("Yadan
xdq, yamura ddk", Ncf by Vzirov), Rodriqo, Qraf kent ("Otello" v "Kral Lir", Vilyam

ekspir), brahim xan, Ncf by ("Aa Mhmmd ah Qacar" v "Dalan tifaq", bdrrhim by
Haqverdiyev), Camal by ("Kemid qaaqlar", Ncf by Vzirov), Hersoq ("ahn brbri",
Aleksey Lunaarski), eyx Kbir ("eyx Snan", Hseyn Cavid), Rtsar ("Dhtli rya", Herhart
Hauptman), Kral Ldovlk ("Nel qllsinin sirri", Aleksandr Dma), Qraf ("ki yetim", Adolf
D'Enneri v Germon).
Aktyor opera v operetta tamaalarnda da bir sra yaddaqalan rollar ifa edib. O, mxtlif
illrd zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Leylinin anas), "sli v Krm" (sli v eyx
Nuran), "ah Abbas v Xurid banu" (Xurid banu) operalarnn, "Mdi bad" (Srvr), "Arn
mal alan" (Sleyman v sgr) operettalarnn tamaalarnda oynayb. Zlfqar by Hacbyovun
"Aq Qrib"ind is Drvi v Aq Saleh rollarn ifa edib.
Clil Badadbyov Drbndd Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" (1908 v 1911),
Naxvanda Nriman Nrimanovun "Nadir ah" (1911), Vladiqafqazda Mirz Ftli Axundzadnin
"Molla brahimxlil kimyagr" (1912), Mahaqalada Vasaq Mdtovun "Tamahkarlq dmn
qazanr" (1912), Bakda Mirzaa liyevin "Mhkmlr qapsnda tkln gz yalar" (1916),
Hseynqulu Sarabskinin "Chalt" (1917), Mirmahmud Kazmovskinin "Dam-dam",
bdrrhim by Haqverdiyevin "Ac hriflr" mzhklrin v digr mlliflrin mxtlif janrl
pyeslrin shn quruluu vermidir. Osmanl dibi Namiq Kamaln "Qara bla" ("kbr ah
hindu") dramn azri trkcn evirib. "Hrriyyt gn" adl mit-sosial mvzulu v ictimai
xarakterli pyesi Azrbaycan hyat trzin uyun tbdil edib. Aktyor v rejissor kimi x edn Clil
Badadbyov dflrl rvanda, Tiflisd, Vladiqafqazda, Mahaqalada, Hactrxanda, dil (Volqa)
aynn yaxasnda yerln trkdilli yaay blglrind, Mkrd (Nijni Novqorod), Orenburqda,
rann hrlrind uzunmddtli qastrol sfrlrind olub. amax, Salyan, Ada, Zaqatala,
Qaryagin (indiki Fzuli), mkir, ua, Adam, Naxvan, Ordubad hrlrinin dram drnklrin
v dvlt teatrlarna mntzm yaradclq yardm gstrib. Orada hm aktyor, hm rejissor kimi
x edib, tamaalar hazrlayb, rollar oynayb.
Fvqlad tkilatlq qabiliyyti olan, rus, rb, fransz, fars, zbk, taclk dillrind srbst
danan Clil Badadbyov 1920-ci illrin ikinci yarsnda Azrbaycan Xalq komissarlar Sovetinin
qrar il yerlrd mdniyytin yksldilmsi n Orta Asiyaya gndrilib. 1941-ci ild faist
Almaniyas SSR-y hcum edndn bir qdr sonra Clil Badadbyov Azrbaycan mdniyyt
xadimlrinin trkibind rana gedib. O v rejissor msi Bdlbyli Tbrizd yerli teatr hvskarlar
il tamaalar hazrlamlar. randan qaydandan sonra Hseynqulu Sarabski adna Qaryagin Dvlt
Dram Teatrnda, zeyir by Hacbyov adna ua Dvlt Musiqili Dram Teatrnda, Seyid zim
irvani adna amax Dvlt Dram Teatrnda, Mirzaa liyev adna mkir Dvlt Dram Teatrnda
v digr snt ocaqlarnda rejissorluq etmidir.
Btn mrn teatr sntinin trqqism, xalqn mnvi-xlaqi yksliin, mdniyytin
inkiafna srf edn, yorulmadan v coun fdakarlqla alan Clil Badadbyov 17 iyun 1943-c
ild, ua teatrnda ilyrkn Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
Omrnn sonlarnda mdni-maarif shnsind ilyn Clil Badadbyov 21 aprel 1951-ci
ild Bakda vfat edib.
XLL HSEYNOV (1890-?)
Azrbaycan pekar teatr tarixind ilk bacarql truppa mdiri kimi tannb. Bu peni
ildiyi btn teatr dstlrind bacarqla icra edib. blft Vlidn sonra n sritli qastrol
tkilats kimi tannb, inzibat kimi milli shn sntimizin ilkin tkilats v tbliatlarndan
saylr. 1908-ci ildn 1920-ci il qdr "Nicat", "Sfa" mdni-maarif cmiyytinin teatr
truppalarnda, Hseynqulu Sarabskinin "Mslman opera artistlri" dstsind, "Zlfqar by v
zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"nd, Hkumt Trk Teatrosunda fasilsiz olaraq
ikinci rejissorluq v mavinlik vzifsini bacarqla icra edib.

Xlil Hac Mahmud olu Hseynov (Hseynzad) 1890-c ild Bakda doulub. Mktb on
yanda gedib v ski sulla faliyyt gstrn mktbd oxuyub. Bacarql v qabiliyytli olduuna
gr nzrd tutulan thsili vaxtndan vvl baa vurub. Qayike mllimlrinin syi v hrin
saylan haclarndan olan atasnn kmkiiyi il trk-rus mktbin daxil olan Xlil burada da
agirdlr nmun gstrilib. 1917-ci ild pedoqoji kursa daxil olub. Bir il thsil alb. Buran la
qiymtlrl bitirrk Bakda faliyyt gstrn "Nri-maarif" cmiyytinin tsis etdiyi
"Darlmllimi"nd thsil almdr. Yaraql boy-buxuna, fiziki gcn v sil idman catin
gr onu "Bhriyy mktbi"n (Dnizilik mktbi) gtrmlr.
Daxiln enerjili olan, yorulmaq bilmyn Xlil Hseynov on yeddi yanda "Nri maarif "in
nzdind Mirzaa liyevin yaratd "Hmiyyt" truppasna zv olmudur. Tezlikl bacarq v
tkilatlq mharti il Hseyn rblinski v blft Vli kimi shn xadimlrinin diqqtini clb
etmidir. Hseyn rblinskinin dflrl Aqabada, Krasnovodska, Hactrxana, Drbnd,
Mahaqalaya, Mkry (Nijni Novqorod), Orenburqa sfrlrind Xlil Hseynov dstnin
qastrollarna msul mdir, hazrlanan tamaalarda is ikinci rejissor v ya rejissor mavini
olmudur. Htta yeri glnd z d msxrlri v htta operettalar, operalar tamaaya
hazrlamdr.
Bugnk Akademik Milli Dram Teatr 1919-cu ilin 24 oktyabrndan sa by Aurbylinin
"Azrbay-Can" ("Azrbay v Can") dramnn tamaas il rsmi dvlt mdniyyt mssissi kimi
faliyyt balad gndn Xlil Hseynov truppann sas heytind olmudur. 1924-c il qdr
burada ilmidir. Abbasmirz rifzadnin, Aleksandr vanovun qurulularnda rejissorluq v
yaxud assistentlik etmidir.
Btn bunlarla brabr, Xlil Hseynov ilk nvbd aktyor idi. Bacarq v istedadn daim
znn pekarlq faliyytinin tkmillmsin ynldib. Aktyor milli teatrmzn dstlr klind
faliyyt gstrdiyi v dvlt snt oca kimi ald illrd oxlu shn obrazlar yaratmdr.
Abbasli ("Pulsuzluq", van Turgenev), Prviz-Cavidan v Zabit ("Dmiri Gav", msddin
Sami), lirf by ("Vtn", Namiq Kamal), Teymur aa, sgr by ("Lnkran xannn vziri" v
"Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), leyme ("Yhudilr", Yevgeni irikov), Yusif zzddin
("Sultan bdlzizin xli", Mehdi by Hacnski), Mrtzaqulu xan, Qurban, Frhad, Ncf by
("Aa Mhmmd ah Qacar", "Pri cadu", "Bxtsiz cavan" v "Dalan tifaq", bdrrhim by
Haqverdiyev), Don Enrikos ("l Mnsur", Henrix Heyne), Cbi ("Zorn tbib", Jan Batist Molyer),
Mdi Oruc ("llr", Clil Mmmdquluzad), Heydrqulu aa, Rsul by, Hac Qmbr,
Fxrddin, ahmar by ("Ad var, z yox", "Ev trbiysinin bir ki", "Hac Qmbr", "MsibtiFxrddin" v "Kemid qaaqlar", Ncf by Vzirov), Rft, Cmil by, bdlrhman ("dirn
fthi", "Bak mharibsi" v "Trablis mharibsi", Cfr Cabbarl), Rzaqulu xan ("Nadir ah",
Nriman Nrimanov), bl la ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft),
Edmund ("Kral Lir", Vilyam ekspir), Arif ("blis", Hseyn Cavid), Qaaq Krm ("Qaaq Krm",
Vano Medavili), Yavr ("Lakme", Skin Axundzad).
Hseynqulu Sarabskinin "Chalt", Ncf by Vzirovun "Ev trbiysinin bir kli",
Sultanmcid Qnizadnin "Xor-xor", Mirmahmud Kazmovskinin "Dam-dam" mzhklrin,
"Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "Aq Qrib" operalarna shn quruluu verib.
Aktyor Xlil Hseynov Azrbaycann ilk qirat ustalarndandr. Nizami Gncvidn,
Mhmmd Fzulidn, Molla Pnah Vaqifdn, Nbatidn oxlu poetik nmunlri zbr biln Xlil
Hseynov Bakda vaxtar keiriln "rq msamirsi"nd onlardan nmunlri blatl, vql
sylyirdi.
"Divertisnent" adlanan yumorlu mzikl axamlarnda shny Mirz lkbr Sabirin,
Smd Mnsurun satirik eirlril xard.
18 sentyabr 1941-ci ildn Gnc Tamaalar Teatrnda inzibat ilyib. Eyni zamanda
Abdulla aiqin "Vtn" (Kndli), "E1 olu" (Birinci by), limmmd Atayevl hmd

hmdovun "Seyran" (kr) pyeslrinin v hminin digr srlrin tamaalarnda epizod rollar
oynayb.
CAHANGR ZEYNALOV
(1865-1918)
Milli teatrmzn ilk pekar aktyorlarndan biri, Azrbaycan realist aktyor mktbinin banisi
Krblay Cahangir Zeynalovdur. 1865-ci ild Bakda doulmu Cahangir Zeynalovun atas Mdi
Rza da, z d tacirlik etmilr. Cahangir by ibtidai thsil almd, rus v fars dillrini mkmml
bilirdi, geni mtalisi vard. Shny ilk df 1885-ci ild qz rolunda xb. Bakda faliyyt
gstrn Lanskoy, orteyn, Aqriptseva kimi aktyorlarn truppalar il yaxndan laqsi vard,
hr gln qastrolularn tamaalarna mntzm baxard. Htta 1916-1918-ci illrd baxd
tamaalar bard rylrini, snt haqqnda mhakimlrini tcssm etdirn "Teatro dftrsi"nd
("xz etdiyim hrktlr") nzri-tcrbi fikirlrini traktat spkisind yazb. Myyn vrqlri
itmi hmin dftr Azrbaycan Dvlt Teatr Muzeyind saxlanlr.
Maddi imkan geni olan Cahangir Zeynalov aktyorlara hmi l tutur, onlara pul yardm
edirdi. O, indiki Hs Hacyev v Dilar liyeva klrinin ksimsind yerln ahmat
klubunun yerindki evinin byk bir zaln mq n ayrmd. Otan ba hisssind xrc kib
shn d dzltdirmidi. Hacaa Abbasov, Mirzaa liyev, Mhmmd by lvndi, Hseyn
rblinski, Mirmahmud Kazmovski kimi aktyorlar, Sultanmcid Qnizad, Hbib by
Mahmudbyov, Bdl by Bdlbyli kimi mllim v shn fdailri dflrl hmin zalda mq
etmi, tamaalar hazrlamlar. Mqdn sonra itiraklarn hamsna sfr alard v xrci
Krblay z dyrdi.
Cahangir Zeynalov shnd vvllr Hbib by Mahmudbyovla Sultanmcid Qnizadnin
hazrladqlar tamaalarda oynayb.
XIX srin sonlarnda is snt dostu Ncfqulu Vliyevl birg srlr tamaaya qoyublar.
1900-c illrd Mslman dram artistlri irktinin ("irkt" d deyilib) tkilind Zeynalovun
mstsna rolu olub. "Nicat" (1906) v "Sfa" (1912), "Nri-maarif" mdni-maarif cmiyytlri
nzdindki teatr truppalarnda Krblay Cahangir sasn aktyorluq edr v hm d tamaalara
qurulular verrdi. "Sfa"nn teatr truppas 1912-ci ildn faliyytd idi, ancaq cmiyytin z 1910cu ild yaranmd. "Sfa"nn kitabxanasnn tkilind byk ilr grn Cahangir Zeynalov onun
fonduna oxlu nsxd kitab balamd. Bakda qabaqcl elm ocaqlarndan saylan "Sfa"
mktbind Smd Mnsur, Abbasmirz rifzad, Cfr Bnyadzad il yana, Cahangir
Zeynalov da drs deyirdi. O, dflrl, "Sfa" teatr blmsi idar heytinin rhbrlri srasma
seilmidi. Htta 1914-c ild sdr vzifsini Cahangir Zeynalov, mavinliyi is Mehdi by
Hacnski tutmular.
Cahangir Zeynalov ilk Azrbaycan aktyorudur ki, teatr ictimaiyyti ona tntnli yubiley
("Yomi ali") keirib. Shn faliyytinin 25 illiyi mnasibtil "Nicat" cmiyytinin Qurban
bayram gnnd (30 noyabr 1910) Taryev teatrnda keirdiyi yubiley tntnsind rsmi hiss
olmu, fasillrd xannd v sazndlr alb-arm, Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran
xannn vziri" komediyas oynanlm, Mirz Hbib rolunu Cahangir Zeynalov ifa etmidi. Yubiley
mnasibtil
"Gn", "Kaspi", "Nicat", "Sda", "Bak", "Brhani-Trqqi", "Qafqazskaya
kopeyna" qzetlri mqallr v Nriman Nrimanovun, Mehdi by Hacnskinin, Boyarski truppas
aktyorlarnn, redaksiya heytlrinin tbriklrini ap etmidi.
Yubiley gecsi "Nicat" trfindn Smd by Acalov, Grc nri-maarif cmiyytindn
Nasidze, btn mslman dram dstsi adndan Qulamrza rifzad, "Maloross", "Kulturny soyuz",
"Prosvita", "Nri-maarif", "ttihad", "Yhudilr" cmiyytlri, "Yeni Fyzat", "Molla Nsrddin"

mcmulri, "Sda", "Trcman" qzetlri aktyoru tbrik etmi, ona qiymtli hdiyylr
balamdlar.
Mirzaa liyev, Hacaa Abbasov, Mmmdli Vlixanl kimi mhtrm aktyorlarn
shny gliind Krblay Cahangirin byk xidmtlri olub. O, "Nicat", "Sfa", "Mslman
artistlri ittifaq"nn, Hacbyov qardalarnn "Opera v dram truppas"nn aralarndak xoaglmz
lcliyi, kimlri aradan qaldrm, onlar mumi mdniyytin trqqisi namin birlmy
armdr.
Shnmizd qadnlarn olmamasndan hmi rahatszlq keirn aktyor qzn aktrisa
grmk istmi, ancaq amansz lm bu arzuya klg salmd. yanda valideyni Cahangir
Zeynalovu itirmi Nsib Zeynalova sonralar atasnn bnvrsmi qoyduu realist aktyor
mktbinin n layiqli davams kimi tarixildi.
1918-ci ilin 17 martnda ermni danakiar Bakda vhilikl yannlar v qrnlar trdnd
Cahangir Zeynalov hyat yolda Hsniyy xanmla, krp qz Nsib il rann nzli hrin,
mvqqti orada yaayan qaynatas Mdi bdldayan Hseynovun yanna gediblr. Oktyabrn
vvllrind ara sakitlnd o, ailsi il birg "Ardahan" gmisin minib Bakya qaydarkn
dnizd frtna qopub. skkiz gn dnizd qalan gmid natmizlikdn yatalaq (tif) xstliyi yaranb
v Krblay Cahangir d hmin azara tutulub. Bakya atandan sonra yaxn dostlarndan,
qohumlarndan xbrsiz dnyasn dyiib.
Aktyor son df shny "smailiyy" zalnda oynanan "Hac Qara" tamaasnda ba rolda
xb.
Cahangir Zeynalovun milli dramaturgiyamzda oynad rollarn tam olmayan siyahs
beldir: Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara"snda Hac Qara, "Msy Jordan v drvi Mstli
ah"da ahbaz by v Mstli ah, "Molla brahimxlil kimyagr"d Molla brahimxlil, "Xrs
quldurbasan"da Tarverdi, "Lnkran xannn vziri"nd Mirz Hbib, Ncf by Vzirovun "Hac
Qmbr"ind Hac Qmbr, "Aa Krim xan rdbili"d Aa Krim xan, "Msibti-Fxrddin"d
Vli, bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar" facisind Tavad Maqobeli,
Rzaqulu Mirz, Mirz Cfr xan, "Bxtsiz cavan" ("Tamah"), "Kimdir mqssir?", "Millt dostlar"
dramlarnda Kii, Hac Smd aa, Mahmud, "Xyalt"d Drvi. Nriman Nrimanovun "Dilin
blas"nda amdan by v Hac brahim, "Nadir ah" facisind dhm v Cavad, smayl Rs
tmbyovun "Dvlti-bismr", Mehdi by Hacnskinin "Sultar bdlzizin xli" pyeslrind Hac
Frc, Hsn Xeyrulla fndi, Sleyman Sani Axundovun "Tamahkar"nda Hac Murad rollar. O,
Sultanmcid Qnizadnin "Axam sbri xeyir olar " (Mdi aban), "Xor-xor" (Seyfulla),
"Dursunli v ballbad" (Dursunli), Mhmmdhsn Hsnovun "Pini Seyfulla" (Seyfulla),
Vasaq Mdtovun "Qrt-qrt" (Aa Murad), sgndr Mlikovun "Yaxla yamanlq", "Molla
Nsrddin" (Molla Nsrddin) vodevillrind sas obrazlar oynayb.
Trcm srlrindn Lev Tolstoyun "vvlinci rab" (Potap), Fridrix illerin "Qaaqlar"
(Qoca Moor), Jan Batis Molyerin "Zorn tbib" (Eyvaz), msddin Saminin "Dmiri Gav"
(Qubad v Frhad), "hd vfa" (Zbeyr), Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl
la" (Rbi), S.Lanskoyun "Qzavat" (Qoca srard), Vano Medavilinin "Qaaq Krm"
(inovnik v Xann katibi), Namiq Kamaln "Vtn" ("Vtn, yaxud Osmanl mharibsi".
eyxlislam) tamaalarnda oynayb.
Yuxarda sadalanan rollarn ksriyytini dflrl mxtlif qurulularda ifa etmi Cahangir
Zeynalov bstkar zeyir by Hacbyovun "O olmasn, bu olsun" operettasnda Rza by v Rstm
by obrazlarn yksk mhartl yaradb.
Rejissor kimi d smrli faliyyt gstrn Cahangir Zeynalov 1913-c ild "Sfa"da
dramaturqlardan Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr",
Namiq Kamaln "Vtn", Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay", 1914-c ild bdrrhim
by Haqverdiyevin "Millt dostlar", Molyerin "Zorn tbib", 1915-ci ild Namiq Kamaln "hd

vfa", digr illrd mxtlif truppalarda Clal Yusifzadnin "Frhad v irin" (opera), msddin
Saminin "Dmiri Gav", Nriman Nrimanovun "Nadir ah" srlrin qurulular verib.
Cahangir Zeynalov xalq folklorunun mayasndan irlnn yumordan yaradclqla
bhrlnirdi.
Cahangir Zeynalov o dvrd dbd olan sni pafosla danmaqdan, ritorikadan, boazdan
yuxar dekiomasiyalqdan, saxta hrktlrdn csartl imtina edib.
Cahangir Zeynalov teatrda estetik savadszln leyhin xaraq real oyun ifa slubunun
sistemlr toplusunu yaradb.
Cahangir Zeynalov oynad rolda doruulua, hyatiliy, inandrcla nail olmaq n
obrazn daxili inkiaf mntiqin saslanb, mxtlif slublar sintez ed bilib.
Cahangir Zeynalovun aktyor mktbi kkl v davaml prinsiplr sasnda qurulmaqla z
poetikasnn myyn vacib gstrici-prinsiplrini formaladrb.
Cahangir Zeynalov rolunu n qdr coun ehtirasla, ln temperamentl oynasa da, he
vaxt personajn daxili srt-ritminin inkiaf ahngindn xmr, hmin rolla tqdim etmk istdiyi
estetik flkrin mahiyytindn uzaqlamr, hqiqt hissin daim sadiq qalrd.
Cahangir Zeynalov obrazn (msln Hac Qara, Vzir) ictimai-sosial mnyindn x
edrk onun cmiyytd tutduu mvqeyini z n aydnladrr v buna uyun mntiql rolun
davrann, geyimini, dann myynldirirdi.
Cahangir Zeynalov dramatik rollar (Hac Smd, Qoca Moor) oynasa da, tbitn komik idi.
Sntd hr cr zahiri ylndiriciliyin, yngl oyunbazln, itliyin leyhin xr, teatr yksk
hisslr raq tutan mbd kimi qiymtlndirirdi.
Cahangir Zeynalov el arasnda hmi zn yksk lyaqtl, ar aayanalqla aparr, hr
yerd hrmt-izzti uca tutulurdu, onu mdrik asaqqal, xeyirxah ziyal kimi qbul edrdilr.
Cahangir Zeynalov aktyorluq pesini mqdds tutar, sntin ciddi yanamayanlar tnbeh
edir, btvlkd teatra vzsiz trbiy oca kimi baxrd.
HSEYN RBLNSK
(1881-4 mart 1919)
Azrbaycan romantik aktyor mktbinin banisi Hseyn rblinski saylr. "rblinski"
qdrtli aktyor v rejissorun txllsdr. Afialarda bzn "rbli" kimi d yazlb. sil ad
Hseynbala, soyad Xlfovdur. 1881-ci ild Bakda doulub.
Atas Mmmd kii yeiknli gmid ilyib v Hseyn (Hseynbala) bacs Drsdfl kiik
ikn ailnin bas dniz frtnasnda hlak olub. Anas Prinin himaysind qalan Hseyn
rblinski bir mddt mollaxanada oxuyub, ancaq ailnin pis gzranna gr ruhani thsilindn
uzaqlab. 1893-c ild o, qeyrtli ziyal, ehtirasl teatr hvskar Hbib by Mahmudbyovun kasb
uaqlar n ad pulsuz thsil sinifind oxuyub. Bu mhur thsil oca "nc rus-tatar
mktbi" adlanrd v Hbib by orann mdiri idi. Sultanmcid Qnizad d orada drs deyirdi v
Hseynin mktb qbulunda onun ciddi syi olub. Hbib byin mktbindn sonra glcyin
aktyoru "Mixaylovskaya kola"da oxuyub.
Rus dilini v dbiyyatn mkmml yrnn Hseyn 1900-c ild hrbi mktb (o vaxt
"Kadetski korpus" adlanrd) daxil olmaq n Tiflis gedib. Ancaq nsln hrbi qulluqu
olmadna v ya znn hmin sahd myyn i stajnn yoxluuna gr onu hrbi mktb
qbul etmyiblr. Yenidn Bakya glib, mxtlif iin qulpundan yaparaq rk-pulu qazanb.
Hm d hrdn ayr-ayr hvskar dstlrinin tkil etdiklri tamaalarda epizod rollar oynayb.
1901-ci il-d uadan Bakya gln bdrrhim by Haqverdiyev burada dalmaqda olan teatr
dstlrini bir araya gtirib, nisbtn sabit truppa dzldib. Az sonra hmin truppa "Mslman
artistlri cmiyyti" (irkt) adlanb. Hseyn rblinski bu truppa il sx laq yaradb.

Hseyn rblinski ilk df shny 1897-ci ild xb. Mllim ilyn v teatrn
tkklnd byk xidmtlri olan Sultanmcid Qnizad agirdlrl "Lnkran xannn vziri"
komediyasn tamaaya hazrlayb. sr Novruz bayram mnasibtil gstrilib v rblinski
(Xlfov) mehtr Krm rolunda shny xb. Aabiri is onun mktb dostu, sonralar aktyor,
rejissor, dramaturq kimi faliyyt gstrn Mirmahmud Kazmovski oynayb. 1900-1905-ci illr
rzind hvskarlarn hazrladqlar tamaalarda nzr arpmayan rollarda x edib. Onlarn
arasnda nisbtn yadda qalan v slind zif olan Ncf by Vzirovun z facisi sasnda
hazrlad "Msibti-Fxrddin"dki nkr Hac Murad rolu olub. Grkmli teatr xadimi blft
Vlinin tkil etdiyi teatr truppas 1905-ci ild Lnkranda qastrolda olub. Hmin tamaada
xstlnmi aktyorun yerin Rstm byi rblinski ifa edib. Aktyor bu rolda gzlnilmz uur
qazanb. Qastrol nailiyyti aktyorun yaradclnda ciddi dn yaradb. Hseyn rblinski qsa bir
mddtd Bak aktyorlar arasnda nclly l alb. O, sasn "tragik" (faci rollarn oynayan
(aktyor) kimi hrtlnmi v tez bir zamanda, hm d rejissor kimi smrli faliyyt gstrmy
balamd.
Hseyn rblinski 1906-1919-cu illr arasnda "Nicat", "Sfa" mdni-maarif
cmiyytlrinin teatr truppalarnda, "Mslman artistlri cmiyyti"nd, "Zlfqar by v zeyir
by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"nd aktyorluq v rejissorluq etmidir. Hmin truppalarn
bzisind hminin ba rejissor kimi d smrli ilr grmdr.
Milli teatr sntimizin pekar istiqamtd inkiafnda, baqa lk v hrlrd
tannmasnda, bir sra blglrd teatr sntinin tkklnd Hseyn (Mkr) rblinskinin byk
xidmtlri olub. O, znn tkil etdiyi truppa-dstlrl 1906-c ild Drbndd, Tiflisd, Gncd,
Petrovskid (indiki Mahaqala), Temurxanurada, Nijni Novqorodda, Htrxanda (Hactrxan),
1909-cu ild Tiflisd, rvanda, Batumda, Vladiqafqazda, Moskvada, uada, 1911-ci ild
Krasnavodskda, Aqabadda, 1914-c ild Tiflisd, 1917-ci ild Hactrxanda v Tiflisd qastrol
sfrlrind olub. Qastrol repertarnn sasn Ncf by Vzirovun, bdrrhim by
Haqverdiyevin, Nriman Nrimanovun, msddin Saminin, Namiq Kamaln, Jan Batist Molyerin,
Henrix Heynenin dram v facilri, hm milli, hm d trcm vodevil v msxrlr tkil edib.
Bir qayda olaraq bu tamaalarn rejissorluunu rblinski z zrin gtrb.
1908-ci il yanvarn 12-d "Nicat" cmiyyti truppasnn oynad ilk milli operamz olan
zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun"unun quruluu rejissoru Hseyn rblinski idi.
Mxtlif vaxtlarda zeyir by Hacbyovun "sli v Krm", "ah Abbas v Xurid banu"
operalarna, "Arn mal alan", "r v arvad", "Mdi bad" operettalarna, Zlfqar by
Hacbyovun "Aq Qrib", "Evliykn subay", "lli yanda cavan" srlrin dflrl qurulular
verib.
Rejissor kimi Hseyn rblinskinin daha pekar saylan qurulular Ncf by Vzirovun
"Msibti-Fxrddin", "Ev trbiysinin bir kli", "Ad var, z yox", "Hac Qmbr", "Daldan
atlan da topua dyr", Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Lnkran xannn vziri",
"Msy Jordan v drvi Mstli ah", bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan", "Dalan
tifaq", "Aa Mhmmd ah Qacar", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Yusif Talbzadnin "Xalid
ibn Valid", Osmanl diblrindn Namiq Kamaln "Vtn", "Akifby", "Naci by fdakarihrriyyt", msddin Saminin "Dmiri Gav", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir
bl la", rus mllifi K.Baxmetovun "Napoleon" ("1812-ci il v ya Moskva yann"), alman
Henrix Heynenin "l Mnsur", Jan Batist Molyerin "Zorn tbib", Vilyam ekspirin "Otello",
Nikolay Qoqolun "Mftti", Fridrix illerin "Qaaqlar" srlrin verdiyi shn tfsirlridir. O,
oxlu xrda vodevillr, birprdli srlr d hazrlayb. Yuxarda ad kiln facilrin ksriyytin
is bir ne df qurulu verib.
Hseyn rblinskinin ifa etdiyi rollar rti olaraq iki qism blmk olar: milli dramlarn v
trcm srlrinin tamaalarnda oynad obrazlar.

Birinci blm Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" (Hac Murad, Rstm by v

Fxrddin), "Hac Qmbr" (Xudaverdi by), "Daldan atlan da topua dyr" (bdrrhman by),
"Ev trbiysinin bir kli" (Rsul), Sultanmcid Qnizadnin "Axam sbri xeyir olar" (Aa Cavad),
"Dursunli v ballbad" (Aa Cfr), bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (Sleyman
by), "Bxtsiz cavan" (Frhad), "Aa Mhmmd ah Qacar" (Qacar), Nriman Nrimanovun
"Nadir ah" (Mhmmd xan, Grc by v Nadir ah), "Bahadr v Sona" (Bahadr), "amdan by"
(Yusif), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (Teymur aa), "Hac Qara"
(Naalnik), Ham by Vzirovun "Dym qapm, dyrlr qapm" (Aa Mcid), Mmmdmin
Rsulzadnin "Qaranlqda iqlar" (Qhrman), smayl Rstmbyovun "Dvlti-bismr"
(Aabala), Yusif Talbzadnin "Xalid ibn Valid" (Xalid), Mirz Mmmd Axundzadnin "Sd ibn
Vqqas" ("Sd Vqqas". Sd Vqqas), Skin Axundzadnin "Zlmn nticsi" (Sid by), hmd
Qmrlinin "Rstm v Shrab" (Rstm), Abdulla Abdullazadnin "Xosrov-Prviz" (Xosrov
Prviz) srlrinin tamaalarndak rollar daxildir.
Aktyor trcm srlrindn Nikolay Qoqolun "Mftti" (Dobinski v Xlestakov), Henrix
Heynenin "l Mnsur" (li v l Mnsur), Fridrix illerin "Qaaqlar" (Frans), Namiq Kamaln
"ta by" (ta by), "Naci by" (Naci by), "Vtn" (slam by), "Namus" ("Akif by". Anif by),
Jan Batist Molyerin "Zorn tbib" (Eyvaz), Fransua Volterin "Sultan Osman" (Sultan Osman),
Yevgeni irkovun "Yhudilr" (Naxman), msddin Saminin "Dmiri Gav" (Gav v Prviz),
S.Lanskoyun "Qzavat" (hmd by amxal), Mhmmd Ehsann "Cvdt by" (Cvdt by),
Lentovskinin "Artistlrin miti" (Vli), van Turgenevin "Pulsuzluq" (Cmil by), Hseyn
Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la" (bu Dyyab), Baxmetovun "1812-ci il"
(Napoleon), Abdulla aiqin tbdilind "Qafqaz iklri" (Aslan), Vilyam ekspirin "Otello"
(Otello), Yusif Talbzadnin tbdilind "rmnus" (Arkadyos), Ehrabinin "Lkkeyi taci Kyan"
(Sttarxan), Vano Medavilinin "Qaaq Krm" (Krm), bdlhq Hamidin "Tariq ibn Ziyad"
(Tariq), lsgr Kamaln "Bxtsiz igid" (Zakir), znn trcm-tbdilind "Bdfkarn klfti"
(Ata) pyeslrinin tamaalarnda mxtlif spkili rollar oynayb.
Hseyn rblinski 1916-c ild "Milyonlar v neft sltnti" filmind Ltfli by rolunda
kilib.
Azrbaycan teatr tarixind byk xidmtlri olan onlarca aktyor mhz Hseyn rblinskinin
hrti v yaxndan qays, yaxud ona bslnn byk rbt nticsind shn sntin glmilr.
Htta Sidqi Ruhulla v Abbasmirz rifzad kimi qdrtli aktyorlar vaxtil onlara veriln "balaca
rblinski" qiymti il fxr etmilr.
Rusiyada xsusi teatr thsili almaq arzusu il yaayan v hmin istyi maddi tinlik
ucbatndan dflrl pua xan Hseyn rblinski 1919-cu il martn 4-d days olu bdlxalq
bdlkrim olunun tapanadan ad atl qtl yetirilib. O, son df mart aynn 1-d shnd
Nadir ah rolunda x edib.
Qacar, Frhad, Nadir ah, Otello, Fxrddin, Xlestakov, Frans, Gav, Qaaq Krm, slam
by rollar aktyorun teatr salnammiz bdi hkk olan shn surtlridir.
Hseyn rblinski shnmizin ilk aktyorlarndandr ki, suflyordan imtina etmy syl can
atm, oynad ksr obrazlarn szlrini zbr bilmidir.
Hseyn rblinski aktyor sntini elmi saslarla mnimsmk n oxlu mtali etmi v
kitablardan mnimsdiklrini snt yoldalarna da yrtmkl, shnd yanildirmy
almdr.
Hseyn rblinski milli rejissuramzda bdrrhim by Haqverdiyevin qoyduu nny
sadiq qalaraq tamaaya hazrlanan sri thlil almdr. Pyesin ideya v mllif qaysi bard
aktyorlara mlumat vermyi vacib saymdr.
Hseyn rblinski hr hans sri ayr-ayr ifalarla ilyib, sonra "calaq" elmk vrdiinin
leyhin xm, tamaan itirak aktyorlarn ansambl btvly il ilmy stnlk vermidir.

Sadlik, canllq, eq v ehtiraslar zrind kklnn emosionallq, coun temperament

romantik aktyor Hseyn rblinskinin yaradcl n sciyyvi idi.
Hseyn rblinskinin mzar Bakda Fxri xiyabandadr.
Sumqayt Dvlt Musiqili Dram Teatr grkmli sntkar Hseyn rblinskinin adn
dayr.
TEATR TAMAALARININ
GSTRLM MKANI
(1873-1919)
Pekar teatr deynd v onun faliyyti bard dnnd szsz ki, ilk nvbd snt
ocann yerldiyi bina bard d fikirlr oyanr. Elm sbut edib ki, teatr tamaasnn tlqin etdiyi
bdii-estetik zvqn kknd tamaa oynanlan binann texniki imkanlar v texnologiyas da
mhm yer tutur. Teatr binasnn arxitektura zlliklri mxtlif killrd shn sntinin gzllik
estetikasn istiqamtlndirir, onun znmxsusluunun bdii sciyylrini myynldirir.
Dnya teatrnn mxtlif inkiaf dvrlrind formalaan bdii zvqlr uyun olaraq teatr
tamaalarnn oynanlmas n tikiln binalarn memarlnda da byk v sasl dyiikliklr
aparlmdr. Antik teatrn aq havadak binalarn srlr kedikc mxtlif snt izmlrin, msln
kiassizm, barokko, qotika, modern... slublarna mxsus memarlq binalar vz etmidir.
Azrbaycanda pekar teatr tkkl tapmamdan vvl bzi hrlrd mxtlif xarakterli
ktlvi seyretm saraylar olmudur. uada 1848-ci ild, amax hrind is 1858-ci ild oyunlar
gstrmk, mrasim v msamirlr keirmk n memarlq abidlri olan binalar tikilib. O
dvrn mtbuatnn yazdna gr, hmin binalarn yaraql lojalar, geni salonlar, lvan trtibatl
shnlri olub.
Naxvan hrind ilk tamaa Hac Ncf Zeynalovun evinin byk salonunda gstrilib.
Azrbaycanca tamaalar rvanda mxtlif varllarn evlrind, Tiflisd kazyonn teatrda, Arsruni
teatr binasnda, Zubalov adna "Xalq evi"nd, "Zadganlar klubu"nda, Aqabadda Dobrojenskinin
sirkind, Tbrizd adi binada oynanlb. Azrbaycann byk hrlrind iyirminci srin
vvllrind xsusi "Cmiyyt yna" binalar tikilmidi v el arasnda, mtbuatda
"Obestvennoye sobraniye" adlanan hmin mdniyyt mrkzlri tamaalar oynamaq n n
mnasib yerlr idi. rvanda v Tiflisd Dvlt Azrbaycan Dram Teatr faliyyt gstrmy balayanda da hmin kollektivlrin texniki baxmdan smrli binalar olmamdr. Dvlt teatr hr iki
hrd yndmsiz, darsqal, shnsi kiik klublarda yerlmidir.
Gnc Dvlt Dram Teatr n bina 1936-c ild tikilib. slind khn bina yenidn
qurulub. Bir qdr sonra Naxvanda masir memarlq slubunda shn oca hasil gtirilib. Hr
iki bina indiy qdr faliyytddir v texniki imkanlar o dvrn primitiv tlblrin uyun olaraq
qalmaqdadr.
1938-1949-cu illr arasnda Lnkranda, Adamda, Adada, Gyayda, Qubada, amaxda,
Qaryagind (indiki Fzuli rayonu), uada, mkird, Ordubadda, Brdd, Qazaxda, Zaqatalada,
Salyanda, Sabirabadda Dvlt teatrlar faliyyt gstrmilr. Lakin onlarn he biri n mxsusi
teatr binas tikilmmidir. Onlar kilsd, mscidd, klublarda yerldirilmilr v tbiidir ki, btn
bunlar kollektivin smrli faliyytinin estetik hsnn mnfi tsir balamdr. Dvlt statusu il
hazrda Sumqaytda, kid, Lnkranda, Mingevird, Qazaxda, Fzulid (mvqqti Horadizd
mskunlab), Qusarda faliyyt gstrn dram, Salyandak, Gncdki, Naxvandak, Qaxdak
Kukla teatr kollektivlri qeyri-teatral binalarda alrlar. Hazrda didrgin hyat yaayan Adam
v ua teatrlarnn da masir binalar yox idi.
Digr hrlrl mqayisd Baknn teatr arxitekturas daha rngarng v geni bkli
olub. Bakda ilk teatr binasn milyonu Hac Zeynalabdin Tayev 1883-c ild znn taxl

anbarnn zl zrind tikdirib. Bir ne df yanb yenidn qurulan teatr indiki Musiqili
Komediya Teatrnn binasnn yerind olub v 1990-c illrin vvllrind sklb. Akademik Milli
Dram Teatr 1922-ci ildn 1960-c ilin avqustuna qdr orada yerlib. Sonra hmin bina
muskomediya teatrna verilmidi. 1920-ci il qdr bu bina "Tayev teatr" v "hr teatr"
adlanb.
Bakda azrbaycanca ilk pekar teatr tamaas gstriln bina "Nciblr klubu" adlanb.
Hmin bina iyirminci srin vvllrin qdr indiki Sabir bann yannda, Gnclr meydannda
yerln binalarla zbz olub. kinci mrtby qalxan pilllrin sol trfindki dhliz tamaa
salonuna aparrd.
Qoa qala qarsndak Gnclr meydan 1920-ci il qdr Duma meydan adlanb.
Meydandak mlk, hazrda "Konstitusiya mhkmsi" adlanan binaya "Hamovun evi" deyilirdi.
"Grc cmiyyti", "Artistlr cmiyyti", "Kommersiya klubu" da mxtlif vaxtlarda bu binada
yerlib. Binann ad teatr afialarnda mxtlif cr yazlb.
"Obestvennoye sobraniye" Smd Vurun ksind, zeyir Hacbyov v Xaqani
klrinin arasnda yerln Zabitlr evin deyilib. Bak neftxudas Aa Musa Nayev hmin
zmtli binan 1890-c ild xeyriyy mqsdli tdbirlr keirmk n tikdirib. Bzi mtbuat
shiflrind, tamaa elanlarnda, afialarda binann ad "Musa Nayev teatr" kimi d yazlb.
Hazrda Mslm Maqomayev adna Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn binas (1900-1904
v 1910-1912-ci illrd tikilib) "Obestvennoye sobraniye"nin yay salonu adlanb.
"Kolizey teatr" Gnc Tamaalar Teatrnn indiki binasnn yerind olub. Bir mddt opera
teatr mqabilind hmin binada "Mal teatr" faliyyt gstrib.
"Nikitin qardalarnn sirki" opera teatrnn fasad qaps il Blbl prospektinin arasndak
binann yerind olub. 1904-c ild istifady verilib. Yanandan sonra indiki Respublika Mrkzi
Kitabxanasnn hndvrind taxtadan yenidn qurulub.
"Pelmel teatr" hftbecr kimi qbul edilib. Milyonu Hacbaba Hamovun olu
Yaponiyada xouna gln kazino evini Bakda, indiki Rus Dram Teatr binasnn yerind ina
eltdirib. Bu bina bir mddt "Mlkado teatr" da adlanb.
"nsanprvrlr klubu" Smd Vurun ksi il zaa, Dnizknar bulvara trf
dnd yolun solunda, Tolstoy ksinin tinind ucalb. Binann z Nsiminin abidsin baxb.
Son illr qdr mtb kimi faliyytdydi, sonra ticart mrkzin evrildi. 2004-c ild sklb
v yerind yaay binas tikilib.
Bakllar arasnda khn univermaq kimi tannan, hazrda byk ticart mrkzi olan nhng
binaya "Tayev pasaj" deyilib. Tayevin 1898-ci ild tikdirdiyi, sasn mktblilr n drs v
geyim lvazimat satlan hmin binada kiik tamaa salonu olub.
"Klntrovun evi" Gnclr meydannda yerlib v "Hamovun evi"n bitilkdir.
Altmrtbli binann ikinci qatnda tamaa salonu olub. Sonralar o salon "Muza" kinoteatr adlanb.
"smailiyy" binas indiki stiqlal ksindki (kemid Nikolayevsk v kommunist ksi
adlanb) Milli Akademiyann prezidium binasdr. Unikal memarlq abidsi olan bu binan milyonu
Musa Nayev gnc yalarnda vfat etmi olu smayln rfin tikdirib. Tmli 1908-ci ild
qoyulan bina 1913-c ild tamamlanb. Tamaalar oynanlmaqla yana, "Artistlr ittifaq",
"Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti" 1916-1918-ci illrd bu binada
yerlib. Bina 1918-ci ilin martnda ermni danakiar trfindn vhicsin yandrlb.
"Bekkendorfun mumi teatr" Baknn Balaxan qsbsind yerlib. Sonralar "Balaxan
klubu", "Balaxan krujoku" da adlanb.
"Forrer sirki" 1883-c ild Teatr meydannda tikilib. ox hisssi taxtadan quradrlan bina
sonradan sklb v yerind drdmrtbli mlk tikilib.
"Teatr meydan" kemi Tayev teatrnn inzibati giri qaps il zbz bo meydanaya
deyilib.

"Taurek truppas sirki" indiki Nizami muzeyinin lojas il zbz olub. XIX srd
taxtadan tikilib.
Bakda "Odeon", "Rekord", "Ampir", "Ekspress" salonlar da olub. Orada hm kino v hm
d teatr tamaalar gstrilib.
"Maylov teatr" Bakda tikiln teatr binalarnn n zmtlisidir. Bu bina xaricdn gtirilmi
layih sasnda ox qsa mddtd (29 aprel 1910-27 fevral 1911) tikilib. Mhz opera teatr n
nzrd tutulub. Hazrda Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr hmin binada yerlir. Bina bir
mddt "Rus operas" kimi tannb. Azrbaycan opera truppas bu binaya 1925-ci ilin avqust v
sentyabrnda kb. Uzun illr hmin kollektiv hftd yalnz birc tamaa oynamaa icaz verilib.
"Lalayev pasaj" hazrda "Azrbaycan" kinoteatrnn sa trfindki zmtli binann
boyaboy birinci qatna deyilib. Uzun mddt bu bina Baknn nvbti baqqaliyy maazas kimi
faliyyt gstrib. Hmin binann daxilind "Qran vio" deyiln kiik salonda Azrbaycann mxtlif
teatr dstlri d x ediblr.
Bakda ayrca "Kommersiya klubu", "Dnizilr klubu" ("Bhriyy klubu" v "Morskoy
klub" kimi d yazlb), "Zhmt klubu" da olub v o binalarda da teatr tamaalar oynanlb.
Bu binalardan he biri 1920-ci il qdr Azrbaycan teatr dstsin mnsub olmayb. Htta
Tayev teatrnda da Polonskinin rhbrlik etdiyi teatr truppas binan yalnz cm gnlri
azrbaycanl teatr dstlrin baha qiymt kiray verirdi.
Adlar kiln binalarn hamsnda mxtlif teatr dstlri xlar etmilr. Bu xlar yalnz
binann kiray haqqn dyndn sonra mmkn olurdu.
Hazrda Bakda Akademik Milli Dram Teatrnn, Opera v Balet Teatrnn, Musiqili
Komediya Teatrnn, Dvlt Kukla Teatrnn, Gnc Tamaalar Teatrnn, Dvlt "Yu" Teatrnn
z binalar var. Dvlt Gnclr Teatr v Dvlt Pontomima Teatr binaszdrlar.
1980-ci illrin sonunda istifady veriln Gnc Tamaalar Teatrnn v 1998-ci ild
prdlrini aan Musiqili Komediya Teatrnn binalar bir nv ada memarlq slubunun
prinsiplrind tikilib. Ancaq buna baxmayaraq, shnnin trtibi, iq sisteminin, shn
texnologiyasnn qurumundak bsitlik yksk estetik sviyyli tamaalar hazrlamaa imkan
vermir. Bu binalarn akustika problemi brbad haldadr, mxtlif texniki tchizat sistemi zamann
yksk tlblrin cavab vermir.
TEATRIN TSSATLI MDNYYTN
FAKTINA EVRLMS
(1919-1920)
Insan cmiyytinin istehsalatda, ictimai v mnvi sahlrd ld etdiyi nailiyytlrin
mcmusu olan mdnyyt tarixi inkiaf prosesi nticsind institusional sviyyy glib atb.
nstitusional (latnca "tsisat" demkdir) mdniyyt hr hans ictimai qurum formalarna,
mnasibtlrin hquq normalarna malikdir. Teatr institusional mdniyytin tsisat kimi dvlt
sistemin daxil olur. nstitusional mdniyytin balca mqsdi ona qdrki dvrd qazanlm
naliyytlri hifz v inkiaf etdirmkdir.
Milli shn sntimizd institusional mdniyytin ilkin fakt olan, birinci df dvlt
tsisatna ken teatr bugnk Akademik Milli Dram Teatrdr (AMDT). Pekar Azrbaycan
teatrnn tarixi hminin mhz AMDT-nin tkkl gn kimi hesablanr. Teatrn mxtlif adlar
olub v onlarn hams myyn tarixi mrhl il, ictimai-sosial prosesl baldr. Nvbti
mvzuda bilavasit bu msldn bhs edilck. Ona gr d teatrn ad kitab boyu ada dvrdki
kimi verilib.
1918-ci il may aynn 28-d Azrbaycan Demokratik Respublikas yaradlb. Siyasi
hadislrl bal olaraq Hkumt bir ne ay Gnc hrind faliyyt gstrib v Bakya oktyabr

aynda krlb. El bu rfd "Mdiriyyt" teatr truppas v ksr yaradc xslrin bir qvvd
birldiklri dst afia v proqramlarda "Azrbaycan Hkumt Teatr" szlrini yazrd. Lakin hl
dvlt teatr rsmi kild z tsisatna evir bilmmidi. 1919-cu ild Bakda mvcud olan teatr
truppalarnn ksriyyti birldirilrk "Hkumt Trk Teatrosu" adlandrlb. Teatr tam kild
dvltin tsisatnda olmasa da, bu adla yaradclq faliyyti gstrib, milli dyrlr geni yer
ayrmaa alb. Tamaalar opera teatrnda v "Trk oca"nda oynanlb, nki Tayev teatrnn
yanm binas hl brpa edilmmidi. Opera teatr sasn "Rus operas" kollektivinin ixtiyarnda
idi. Bu binann icardar Pavel Amiraqo saylrd. O, binan Azrbaycan teatrna kiray il v keyfi
istdiyi vaxtda verirdi.
Trk Dvlt Teatrnn dvlt tsisat kimi rsmi qeydiyyata dmsi 1919-cu ilin
avqustundan balayb. Onun rsmi al is 1919-cu il oktyabrn 24-d olub.
Teatra direktor Qulamrza rifzad (Abbasmirz rifzadnin qarda), mavin is Zlfqar
by Hacbyov tyin ediliblr. Mmmdli Sidqi teatr heytinin vkili idi. Msavat Hkumtinin
rsmi orqan olan "Azrbaycan" qzeti 1919-cu ilin sentyabr v oktyabr aylarnda teatra ilmy
aktyorlar dvt edib. Bel elan verilib ki, Dram, Opera v Operetta teatrlar dvltin olacaq. Oktyabr
aynn 22-d qzet aadak ardcllqla truppaya daxil olmu siyahsn drc edib.
Rejissorlar: Aleksandr vanov, Abbasmirz rifzad v Sidqi Ruhulla (nvbti rejissor).
Rssam: zim zimzad.
Aktrisalar: Qmr Topuriya, Yeva Olenskaya, Aleksandra (ura) Olenskaya, Nataliya
Lizma, Mxfur Yerimakova, Panfiliyia Tanailidi, Leyla xanm.
Aktyorlar: Hsn Sbri Abdullazad, Mhmmdta Barov, lkbr Hseynzad, Xlil
Hseynov, Hseynaa Hacbababyov, Aasadq Graybyli, Rza Darabl, Bar Cabbarzad, li
slam Dadaov, Mhsn Snani (Cfrov), Q.Mahmudov, Mirabdulla Miriyev (Mirinski), Yunis
Nrimanov, Hseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulia, Mir Paa Sadqov, Hacbaba rifzad,
Abbasmirz rifzad.
Grndy kimi, Mirzaa liyevin, Hacaa Abbasovun, blhsn Anaplnn, Murad
Muradovun v bir sra digr tannm aktyorlarn adlar siyahda yoxdur. Onlar Dvlt teatrnn
tamaalarnda oynasalar da, hl ki, mstqil faliyytindn qalmayan "Mdiriyyt"in dstsind
alrdlar. Ba rejissor gah rifzad, gah da Aleksandr vanov olublar.
Rsmi alna kimi kollektiv 1919-cu ild S.Lanskoyun "Qzavat" (4 yanvar. Rejissor
Hseyn rblinski), Thsin Nahidin "Hicranlar" (6 yanvar. Rejissor Abbasmirz rifzad), Mehdi
by Hacnskinin "Sultan bdlhmidin xli" (6 yanvar. Rejissor Rza Darabl), sa by Aurbylinin
"Azrbay v Can" (16 yanvar. Rejissor Aleksandr vanov), "Chnnm" (23 sentyabr. Rejissor
Hacbaba rifzad), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri Cadu" (17 yanvar. Rejissor Abbasmirz
rifzad), "Aa Mhmmd ah Qacar" (14 fevral. Rejissor Abbasmirz rifzad), Mirz Rza
Vaizzadnin "Syavu" (4 mart. Rejissor smayl Hidaytzad), Cfr Cabbarlnn "dirn fthi" (25
aprel. Rejissor Abbasmirz rifzad), "Bak mharibsi" (17 sentyabr. Rejissor Abbasnirz
rifzad), Nriman Nrimanovun "Nadir ah" (16 may. Rejissor Abbasmirz rifzad), Cfr
Bnyadzadnin " yolda" (6 iyun. Rejissor Rza Darabl), Namiq Kamaln "Vtn" (23 iyun), Clil
Mmmdquluzadnin "llr" (4 avqust. Rejissor Mirzaa liyev), Ncf by Vzirovun
"Msibti-Fxrddin" (20 avqust. Rejissor Hseynqulu Sarabski), Mirzbala Mmmdzadnin
"Bak urunda mharib" ("Bak urunda mharib v yaxud Nuru paann igidliyi" (16 sentyabr.
Rejissor Abbasmirz rifzad) srlrinin tamaalarn, eyni zamanda operalar v operettalar
oynayb.
Teatrn rsmi al oktyabrn 24-d olub v bu mdniyyt hadissi drd gn bayram edilib.
Dalbadal "Azrbay v Can", msddin Saminin "Dmiri Gav" (rejissor Sidqi Ruhulla), "Bak
mharibsi" v "Bak urunda mharib" tamaalar gstrilib. Rsmi alda bada dvlt bas
Nsib by Nsibbyov olmaqla, btn hkumt zvlri itirak ediblr.

lin sonuna kimi teatr Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la" (31
oktyabr. Rejissor Aleksandr vanov), Mehdi by Hacnskinin "Yezid ibn Maviyy" (4 noyabr.
Rejissor Aleksandr vanov), Cfr Cabbarlnn "Yulduz, yaxud Trablis mharibsi" (11 noyabr.
Rejissor Aleksandr vanov), Jan Batist Molyerin "Zorn tbib" (6 dekabr. Rejissor Aleksandr
vanov), Vilyam ekspirin "Otello" (12 dekabr. Rejissor Aleksandr vanov), smayl
Rstmbyovun "Dvl-tibismr" (19 dekabr. Rejissor Sidqi Ruhulla), gndz v axam Nriman
Nrimanovun "amdan by" v Clil Mmmdquluzadnin "llr" (26 dekabr. Rejissor
Abbasmirz rifzad) komediya v dramlarn, zeyir by v Zlfqar by Hacbyovlarn musiqi
srlrini oynayb.
Teatr kiik mzhklr v vodevillr d oynayr, repertuar trtibind bzn primitivliy yol
verirdi. Hl tam v sabit repertuar qurulmamd. Tz srlri tamaaya hazrlamaa sanki risk
gstrilmirdi. sasn vvllr dflrl oynanlan pyeslr repertuarda stnlk tkil edirdi.
Kollektiv bel srkn ovqatla da 1920-ci ild faliyyt balayb. bdrrhim by
Haqverdiyevin "Ac hriflr", "Kimdir mqssir?", Ncf by Vzirovun "Ev trbiysinin bir kli"
mzhklri, "Mn lmm", "Bizim kirayniin zn ldrd", "Xor-xor" tbdillri, Mirmahmud
Kazmovskinin "Dam-dam", van Turgenevin "Pulsuzluq", Nadejda Loxmanovann "Napoleonun
lm" srlri tez-tez oynanlrd. Bu tamaalar teatrn yaradclq iqlimind tkanverici rol oynaya
bilmirdi.
Aleksandr vanov romantik sciyyli "Qaaqlar" (Fridrix iller. 17 yanvar), "Kral Lir"
(Vilyam ekspir. 19 mart), Abbasmirz rifzad n ovqatl "Hac Qara" (Mirz Ftli Axundzad.
13 fevral), qhrmanlq pafoslu "Dmiri Gav" (msddin Sami. 16 aprel), Sidqi Ruhulla sil
traglkomediya siqltli "llr" (Clil Mmmdquluzad. 27 fevral), melodrama janrnda ilnmi
"Bxtsiz cavan" (bdrrhim by Haqverdiyev. 29 fevral), psixoloji zminli "ntiqam" (Namiq
Kamal. 12 mart) tamaalar il kollektivin yaradclq iqlimini mvcud durunluqdan xilas ed
bilmidilr.
Bu tamaalarda Abbasmirz rifzadnin Karl Moor v Gav, Sidqi Ruhullann Kral Lir v
Frhad, Mirzaa liyevin Hac Qara v Kefli sgndr, blhsn Anaplnn Krmli v Hac
Bxli, Rza Darablnn eyx hmd rollar yksk pekarlq sciyylri v yeni grnn estetik
mziyytlri il seilirdilr.
1920-ci ilin 28 aprelind Azrbaycana Sovet Hakimiyyti glib. yun aynn 1-d btn
teatrlar millildirilib v bdrrhim by Haqverdiyev teatr komissar tyin olunub. Trk Dram
Teatr yen Bakda azrbaycanllarn n gcl shn snti kollektivi olub. l rzind ba rejissor
Krssnd Aleksandr vanov v Abbasmirz rif zad bir-birilrini vz ediblr. Bir-iki nfr
istisna olmaqla teatrn kollektivinin zyini vvlki aktyorlar tkil ediblr.
Tdricn ideoloji basq yaradclq iqlimin tsir gstrmy balayb. lk vaxtlar srf dvlt
tminatnda olan teatr repertuarda ciddi bdrmlr yol verib.
1920-ci ilin n byk teatr hadissi Hseyn Cavidin srlrinin repertuara ayaq amasdr.
Abbasmirz rifzadnin qurulu verdiyi "blis" facisinin premyeras dekabrn 21-d olub. sas
rollar Abbasmirz rifzad (blis), Kazm Ziya (Vasif), Rza Thmasib Mirseyfddin Kirmanahl
(Arif), Rza Darabl (bn Ymin), ura Olenskaya (Xavr), Mhmmdta Barzad (xtiyar),
Rstm Kazmov (Elxan), Mhsn Snani (Zabit) ifa ediblr.
"blis" tamaas il Milli Dram Teatrnda poetik teatrn tmli qoyulub
MLL DRAM TEATRININ
MXTLF ADLARI
Bir daha xatrlatmaa ehtiyac var ki, bugnk Milli Dram Teatrnn tarixi milli pekar shn
sntimizin yaranmas il bir gndn gtrlb. Onun faliyyti iki dvr ayrlr.

Birinci dvr: Teatr hvskarlardan ibart qvvlrin, sonralar mxtlif adl, lakin pekar
sciyyli dstlrin, mdni-maarif cmiyytlrinin nzdindki blmlrin v truppalarn timsalnda
inkiaf yolu keib (1873-1919).
kinci dvr: Teatrn tsisatl (institusional) mdniyytin fakt olandan sonraki yaradclq
yolu (24 oktyabr 1919-cu ildn bu gn qdr).
Eyni zamanda o da qeyd olunmaldr ki, teatr yetmi iki il rzind (1919-1991) z adn
dflrl dyidirmk mcburiyytind qalb. Buras da mlumdur ki, Azrbaycan lifbas XX srd
df dyiilib. rb hrufatndan latn hrflrin, ondan kiril hrflri sasnda dzldilmi
lifbaya, ondan is yen latn qraflkasma keilib. Hmin lifbalarda xan Azrbaycan mtbuat v
rusdilli qzetlr z informasiyalarnda, mqallrind, resenziyalarnda v elanlarnda teatrn adn
z dvrn uyun kild verib. Bu, gnc teatr tdqiqatlarnda, elc d hmin dvrn mtbuat il
maraqlanan tlblrd aqnlq yarada bilr. Buna gr d Milli Dram Teatrnn ad dyimlrini
geni aqlamaa ehtiyac var.
Bak hrind yaranb faliyyt gstrn bu teatr dvlt tsisatna 1919-cu ild keib.
Bununla da kollektiv "Hkumt Teatrosu" adlanb. Eyni zamanda afialarda, proqramlarda, qzet
mqallrind snt ocann ad "Azrbaycan Dvlt Trk Teatrosu", "Dvlt Trk Teatrosu",
"Dvlt Teatrosu" kimi d yazlb.
Rsmi olaraq 24 oktyabr 1919-cu ildn 27 aprel 1920-ci il kimi bu adla (adlarla) faliyyt
gstrn teatrn z binas olmayb. Kollektiv hazrlad tamaalarn sasn opera teatrnn
binasnda oynayb.
Rusiyadan gln boleviklr 1920-ci ilin 28 aprelind Azrbaycan, tbii ki, birinci nvbd
Bakn ilhaq ediblr. lkmiz Azrbaycan Sovet Sosialist Respublikas (ASSR) adlanb. Bundan
sonra Respublika Xalq Maarif komissarl nzdind incsnt blmsi yaradlb. Blmnin
rhbrliyi dramaturq v shn xadimi bdrrhim by Haqverdiyev taprlb. Hkumt
Teatrosunun yaradc qvvlrinin byk ksriyyti bu truppada cmliblr. Tz ictimai-siyasi
tlblrl, hminin d tz mnvi-xlaqi llrl faliyyt balayan kollektiv yeni ad verilib:
"Birlmi Dvlt Teatrosu. Mstqil Azrbaycan Hkumtinin Trk Teatr Truppas" Teatr 1920-ci
il mayn 4-d msddin Saminin "Dmiri Gav" facisi il yeni yaradclq mrhlsin qdm
qoyub.
Tamaalar Opera Teatrnda v fhl klublarnda (daha ox Mrkzi Fhl klubunda. Hazrk
konstitusiya Mhkmsinin yerldiyi bina) gstrilib. Birlmi Dvlt Teatrna opera teatrnn
kollektivi v mxtlif milltlrin mvqqti teatrlar da daxil idilr. Tayev teatr binas 1920-ci
ild rsmi sndl Trk Teatr Truppasna (Milli Dram Teatrna) verilib. Hkumt iki il vvl yanm
binann sasl tmirin v brpasma balayb.
Azrbaycan SSR Xalq Maarif komissarlnn 1 mart 1922-ci il tarixli qrar il Azrbaycan
(trk) teatr truppas mstqil elan edilib. Yni rus, yhudi, Ukrayna... truppalarndan v rus operas
dstsindn ayrlb. nfrdn, bdrrhim by Haqverdiyevdn, Aa Krim rifovdan v
zimovdan ibart repertuar uras yaradlb.
Mart ayndak qrardan bir mddt sonra hkumt rsmi sndl teatrn adn yen dyiib.
Bu df kollektiv "Trk Dvlt Teatrosu" adlanb. Az mddt keib v teatra inqilab Dada
Bnyadzadnin ad verilib. Hazrlanan tamaalar n drc olunan proqramlarn v afialarn yuxar
hisssind snt oca bel tqdim edilib: Yolda Dada Bnyadzad adna Trk Dvlt Teatrosu.
1922-ci ilin ilk gnlrind Birlmi Dvlt Teatr yenidn brpa edilib. Lakin ciddi
chdlrdn sonra Azrbaycan truppas z mstqilliyini saxlaya bilib v birlmi teatrn (rus
operas v rus operettas kollektivlrinin) mumi tabeliyindn xb. Kollektiv z rmzi mnada
birlmi teatr adlanb, nki opera v operetta truppalar da onun nzdind idi. Bu il yanvar aynn
17-d Trk Dvlt Teatrosu z binasnda (Tayev teatrnda) Mirz Ftli Axundzadnin "Hac
Qara" (rejissor Aleksandr vanov) komediyas il prdlrini ab. Kollektiv bu binada 1960-c ilin

avqust ayna kimi alb. Avqustda ada memarlq slubunda tzc tikilmi v Fzuli
meydannda yerln indiki binasma kb.
Opera truppas 1925-ci ilin ikinci yarsnda Trk Dvlt Teatrosundan ayrlb. Lakin yen
mstqil olmayb v Rus Operasnn nzdin verilib. Sonralar hmin kollektiv Azrbaycan Dvlt
opera teatr (bir qdr sonra "Balet" sz d bu ada lav olunub) adlanb.
1938-ci ild is opera teatr truppasnn operetta janrna meyilli qvvlrinin sasnda
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr yaradlb. Teatra Clil Mmmdquluzadnin ad
verilib.
Grndy kimi, bir kollektivin yaradclq zmini sasndan mxtlif teatr doulub.
Onlar mstqil yaradclq yolu kerk formalamlar v z faliyytlrini indi d davam etdirirlr.
Azrbaycan SSR Xalq Maarif komissarlnn kollegiyas 24 aprel 1923-c ild Bakdak
mvcud teatrlarn adlarnn dyidirilmsi bard qrar verib. Hmin qrardan sonra Rus Operas
Teatr "Byk Dvlt Teatr" (BDT), Dada Bnyadzad adna Trk Dvlt Teatrosu "Dvlt
Mal Teatrosu" (DMT), Rus Dram Teatr is "Dvlt Teatrosu" adlandrlb. silind bu adlar
kollektivlrin yaradclq mzmununa deyil, daha ox binalara aid idi.
Nvbti ild kollektiv bu adla faliyytini davam etdirib: Dada Bnyadzad adna Dvlt
Trk Akademik Dram Teatrosu (DTAT). Teatr zn yeni rmz-emblem myynldirib. Hmin
dvrd mtbuat "teatr" szn "teatro" v htta "tiyatro" kimi yazb.
Xalq Maarif komissarl kollegiyas 1929-cu il oktyabr aynn 21-d teatrn adnn
dyidirilmsi bard daha bir tz qrar verib. Dada Bnyadzadnin ad yen saxlanlb. Lakin
DTAT szlrini "Trk Bdaye Teatrosu" (TBT) deyimi vzlyib. "Bdaye" sz
"xudojestvennoye" klmsinin (Moskvann MXAT kollektivi) analoqu kimi gtrlb.
Milli teatrmz 1933-c ild znn yaranmasnn 60 illiyini bayram edib. Bu mnasibtl
martn 5-d teatrn adnn dyidirilmsi bard Azrbaycan Xalq komissarlar Sovetinin xsusi
qrar xb. Hmin qrarda deyilir:
"... Trk Bdaye Teatrnn haznk zamanda znn repertuar faliyytini, hminin ktlviictimai istiqamtd iini tamamil yenidn qurduunu nzr alanda "Bdaye" ad onun indiki
haldak yaradclq mahiyytini hat etmir. Bunlar sas tutaraq ona "Azrbaycan Dvlt Dram
Teatr" (ADDT) ad verilsin".
Hkumt hm d Dada Bnyadzadnin adnn dyidirilmsi bard qrar verib.
Azrbaycan Dvlt Dram Teatr inqilab Mdi zizbyovun adn damaa balayb. Teatr
zn yeni emblem kdirib. Bu, afia v proqramlarda mtlq n yuxar bada ap olunub.
1959-cu ild Dvlt Dram Teatr Moskvada keiriln Azrbaycan dbiyyat v ncsnti
Dekadasnda (ongnlyund) byk snt
nailiyytlri nmayi etdirib. Qastrol mddtind
kollektivin repertuar siyasti, romantik v realist aktyor mktblrinin formalamas, rejissor
slubunun ciddi tkaml prosesi keirdiyi SSR-nin mrkzi qzetlrind ox yksk
qiymtlndirilib. Htta teatrn ba rejissoru dil sgndrov SSR xalq artisti fxri ad il tltif
edilib.
Bunu nzr alan Azrbaycan Nazirlr Sovetinin qrar il 16 dekabr 1959-cu ild teatra
"Akademik" ad verilib. Txminn otuz iki il teatr yaradclq yolunu bu adla inkiaf etdirib:
"Mdi zizbyov adna Azrbaycan Dvlt Akademik Dram Teatr".
SSR Dvlti 1991-ci ild dald. Azrbaycan Respublikas mstqilliyin yeni mrhlsin
qdm qoydu. Btn sahlrd, sasn tsisatl mdniyyt v incsnt mssislrind adlar
diydirilmy baland. Bak hr Sovetinin 27 dekabr 1991-ci il tarixli qrar il, "Akademik"
sz saxlanlmaqla, teatrn ad dyiidirildi. Hmin gndn kollektiv bu adla faliyytddir:
"Akademik Milli Dram Teatr".

HSEYN CAVD
(25.10.1882-5.12.1941)
Azrbaycan romantik dramaturgiyasnn grkmli nmayndlrindn biri Hseyn Caviddir.
Mnzum dram janrnn, mtrqqi romantiznn milli dbiyyatmzda banisi kimi tannr. Hl lap
gnc yalarndan poeziyamzn n mxtlif eir formalarndan istifad edib. Yaradcl forma
lvanlna, janr znginliyin, estetik sciyylrin gr mhtmdir. Byk sntkarlqla yazlm
lirik, psixoloji, ictimai-sosial eirlri, grgin sjetli, mrkkb kompozisiyal poemalar vardr.
Dram janr yaznn dbi irsinin sasn tki edir. Onun ictimai-sosial, flsfi facilri, lirikromantik mhbbt facisi, tarixi-siyasi dramlar vardr.
Poeziya nmunlri yaznaa gnclik illrindn balayb, lakin yaradclnn kamillik dvr
1910-1936-c illr v 1937-ci ilin bir ne ay saylr.
Hseyn Abdulla olu Rasizad 25 oktyabr 1882-ci ild Naxvanda doulub. "Cavid" onun
txllsdr v fars dilind mnas "bdi" demkdir. Valideynlri hmin diyarn ahtaxtl
kndindndir, Naxvana sonradan kblr v Cavid d burada anadan olub. Atas ruhani idi.
zndn baqa drd qarda v bacs olan Hseyn vvlc ruhani thsili alb. On drd yanda
mollaxanan atb v hmin dvrd Naxvanda ox mhur olan "Mktbi-trbiy" thsil ocana
glib. Bu mktbin tkilats v sas mllimi maarifprvr yaz, air, teatr xadimi Mmmdta
Sidqi idi.
Hseynin icazsiz v gizlin atd bu addm atas Abdulla kiinin xouna glmyib. O,
Hseyni mktb buraxmayb. Yalnz Mmmdta Sidqinin byk canfanlndan sonra Abdulla
kii olunun oxumasma raz olub. Hseyn bu mktbd drd il thsil alb v 1898-ci ild oran
bitirib. znn klassik slubda ilk eirlrini mktb illrind "Glin" (farsca gl drn, sem,
baban mnalar var) v "Salik" (rbc bir yolu gedn, bir triqt mnsub olmaq demkdir)
txlls-imzalar il yazb.
ti zehni, drin mhakim qabiliyyti, inc zvq olan Hseyn thsilini davam etdirmk
istyib. Amma qfildn gz xstliyin tutulub. Atas onu malic almaq n Tbriz hrin
gndrib. Glcyin mtfkkir airi v dramaturqu 1899-1903-c illrd Tbrizd yaayb. O dvr
n mtrqqi saylan faxanada malic alb. Eyni zamanda, Talibiyy mdrssind thsilini
baqa istiqamtd davam etdirib. Mllimi Mmmdta Sidqidn v byk qarda eyx
Mhmmddn yrndiyi rb v fars dillrinin saysind dnya dbiyyat, sasn klassik rq
poeziyas, flsf elmi il drindn mul olub, yorulmadan snt incilrini mtali edib. El
burada da ali thsil almaq qrarn bir daha qtildirib.
yirmi yanda kifayt qdr dbiyyat v hyat tcrbsi toplam, dnyann mxtlif
flsfi cryanlarnn saslarna yiylnmi Hseyn 1905-ci ild Trkiynin stanbul hrin glib.
Drd il bu hrin mhur universitetinin (darlfnunun) dil-dbiyyat bsinin tlbsi olub. tin
raitd mhazirlri byk diqqt v hssaslqla dinlyib. Flsf tarixi il daha ciddi mul olub.
Cavid txlls il lirik, sentimental v flsfi eirlr yazb.
Vtn 1909-cu ild, "Hseyn Cavid" kimi qaydan dib vvlc Naxvanda, sonra Tiflisd,
Gncd v Bakda (1915-ci ildn) mxtlif mktblrd mllimlikl mul olub, agirdlr dildbiyyat fnnini tdris edib. Arada Bakn mvqqti trk edn air-dramaturq 1917-ci ild yen
Bakya qaydb v haqsz yer "vtn xaini" damas il hbs olunana qdr burada yaayb.
Yaradclqla ciddi mul olan Hseyn Cavid oxlu pyeslr v eirlr yazb, kitablar nr
etdirib. Lakin onun shn sri Bam hrind ilk df 1920-ci ilin dekabrnda oynanlb. Bundan
bir il vvl is Aqabad hrindki azrbaycanllardan ibart teatr hvskarlarnn truppas Cavidin
iki srini oynayb.
1937-ci ild xsiyyt prstiin tyan etdiyi dvrd air-dramaturqu hbs ediblr. Ona i
ksilib v "czasn" kmk n Sibir srgn edilib. Mqqtli rait, dhtli axtalara,

dustaqlara gstriln qeyri-insani mnasibtlr dzmyn Hseyn Cavid 5 dekabr 1941-ci ild
Sibirin rkutsk hri yaxnlndak hbs drgsind dnyasn dyiib.
Uzun illr mzarnn yeri d bilinmyn Hseyn Cavidin qbri 1982-ci ild Bakya gtirildi.
Buradan is Naxvana aparlaraq doma vtnind torpaa taprld. Mzarnn zrind mhtm
srdab ucaldlb.
***
Bzi mnblr gr, Hseyn Cavidin ilk dram sri "Balaxan yollarnda" pyesidir. Lakin
hmin sr ld deyil v avtoqraf olmadna gr onun "Ana"dan vvl yazldn dqiq sylmk
tindir. Buna gr d "Ana" sri azrbaycanca yazlm ilk mnzum dram saylr. air-dramaturq
hmin shn srini 1910-cu ild tamamlayb. Mvzusu Dastan hyatndan alnb. Dramn
qhrman Slma ana obraznn timsalnda mrdlik, mnvi nciblik, insani sdaqt duyular
trnnm olunub. "Ana" dram ilk df 1913-c ild Tiflisd ap edilib.
"Maral" facisi nsrl yazlb v 1912-ci ild tamamlanb. Mvzusu "Ana" kimi Dastan
hyatndan gtrlm bu dram 1917-ci ild Bakda kitab klind ap edilib. Hseyn Cavidin bu
srind qadn azadl (Humay v Maraln mrkkb xarakterlri timsalnda), feodal-burjua
dnc trzinin naqis trflri, cmiyytd yenilik duyular (Cmil by) il mhafizkar khnlik
(Turxan by) arasndak barmaz mbariznin reallqlar dramaturji konfliktin mrkzind durur.
Nvbti pyesi "eyx Snan" nznl ilyn dramaturq onun zrind 1912-1914-c illrd
Naxvanda v Tiflisd yaayarkn iki il ilyib. Faci 1914-c ild tamamlanb. sr lirik-dramatik
mhbbt facisi janrnda yazlb. vvlc Bakda xan mxtlif qzetlr facidn paralar veriblr.
Ayrca kitab klind "Aq sz" qzetinin mtbsind ap olunub (1917).
"eyx Snan" facisind dramaturq dnyagr, mhbbt mnasibti panteist flsfi
ideyalarn zminind formalam eyx Snann lirik-romantik, fci v mrkkb psixoloji obrazn
yaradb. Dramaturq hadislri bri flsfi dyrlr axarna salmaq mqsdil eyx Snann
sevgilisini xristian, grc qz Tamara (Xumar) il verib. Mslman vladnn xristian qzna aiq
olmas klassik rq poeziyasnda ox v geni ilnib. Cavid is bu mvzunu z qhrman eyx
Snann facivi taleyi fonunda tsvir etmkl onu idealladrmr. ksin, real hyat flsfsi, qlbi
humanist insani duyularla rpman canl mhbbt aiqi obraz yaradb.
Hseyn Cavid nsrl yazd "eyda" dramn 1911-19l2-ci illrd tamamlayb. Htta "Ana"
dram kitabnn girind dramaturqun "Rmzi" pyesi d olduu gstrilib. Xatrladm ki, "eyda"
pyesinin "Rmzi" v "Nakam" adlar da var. Lakin dram son df 1916-c ild redakt edilib v el
hmin dvrd d kitab klind buraxlb. Buna gr d pyesin yazlma tarixi hmin il gstrilib v
grndy kimi, bu, yanldr. "eyda" dramnda hm cmiyytin sosial ziddiyytlri, hm d ayrayr frdlrin dnyagrlrindki, mnviyyatlarndak tzadlar konfliktin zyini tkil edir. Fhl
v sahibkar mnasibtlri fonunda mrkkb ictimai-sosial mhitin canl mnzrsmi yaradan
dramaturqun romantik azadlq soraql eyda Rmzi, anarxist mvqe tutan mrttib Qara Musa,
cmiyytin real tipi Mcid fndi obrazlar milli dramaturgiyamzda yeni xarakterlrdir.
"Uurum" facisi nzml ilnib. Dramaturq sri 1917-ci ild bitirib, lakin kitab klind
1926-c ild nr olunub. Hseyn Cavidin bu sri romantik ruhlu ail facisi janrnda yazlsa da,
mahiyyti v flsfi fikir drinliyi il gcl ictimai-sosial xarakter dayr. Hadislr stanbulda ba
verir. Dramaturq fransz mitini, ail-xlaq mnasibtlrini kor-koran tqlid etmlrinin
mqabilind trklrin zldiklri mnvi-psixoloji facilri qlm alb. Bu srd Cavid
yaradcl n yeni olan Gvrin, Ulu by, Anjel, Clal, Yldrm kimi maraql dram obrazlar
vardr.
Hseyn Cavid 1918-ci ild yaradcl n ox hmiyytli olan, onun ah srlrindn
saylan "blis" mnzum facisini tamamlayb. Hrb v insanln flakti, sava v humaniznn
msibti problemlrin rq flsfi dnc trzi sasnda yanaan dramaturqun nvbti shn sri

ilk nvbd romantik facidir. Cavid hrb aparan hanssa dvltin siyastini deyil, btvlkd
mharibnin facilrini, iblisliyin insanl mhv srklmsini mrkkb dramatik kolliziyalarda,
psixoloji v flsfi tzadlarla oxuculara atdrb.
"blis" facisi Hseyn Cavidin mbahisli v daltsiz tnqidlr n ox mruz qalan
srlrindndir. Dramaturq blis obraznn mqabilind filosof ruhlu Arif, asaqqal xtiyar eyx,
msum fqt bacs Rna, trk zabiti Vasif, rb zabiti bn Ymin surtlrini yaradb. Onlarn
mxtlif dnyagrlrinin toqqumasnda iblislik ideyas estetik kateqoriya kimi ksrli grnr.
Facinin sas ideya ykn, dramaturq qaysini srin sonunda blisin dili il sylniln bu misralar
drindn ks etdirir: "blis ndir? - Cml xyantlr bais... Ya hr ks xain olan insan ndir? blis!.."
"Aft" dramatik facisini Hseyn Cavid stanbulda oxuyarkn yazb. Lakin z xarmayb
v 1917-1920-ci illrd sr zrind yenidn ilyib. Bir il sonra is "Aft"in son variant
Akademik Milli Dram Teatrna tqdim olunub. Bu pyes ruhn, mvzu v problematika baxmndan
dibin "Uurum" facisin yaxn v domadr. Fransz aristokratiyasnn kor-koran tqlidi, fransz
xlaq normalarnn trk gncliyinin mnviyyatna vurduu zrblr "Aft"d d ictimai-sosial
konfliktin sasnda qoyulub. Lakin dramaturq fsunkar Aft, mhrrir (jurnalist) zdmir, msum
Alagz, mrur Altunsa, qadnlar riyakarlq toruna salmaqda mahir olan Doktor Qaratay, sad
qlbli, hyatda prian grnn rtorul surtlrini yeni ifad vasitlri il znginldirib.
Mhmmd peymbr obrazn milli dramaturgiyamzda ilk qlm alan Hseyn Cavid
olub. O, "Peymbr" mnzum dramn 1922-ci ild yazb. sr hmin il v 1923-c il-d "Mdnimaarif" jurnalnn mxtlif saylarnda ap edilib. tiraklar (xas) verilmyn pyes drd prddn
ibartdir. Hr prdd Mhmmd peymbrin hyatnn mxtlif tarixi dvr verilib. Buna gr
d hmin prdlr Bist (gndrm, peymbrin xalq islam dinin armaa hazrlamas), Dvt
(islam dinini qbula dvt), Hicrt (km, Mhmmd peymbrin Mkkdn Mdiny getmsi)
v Nsrt (zfr, Allahn kmyi il nail olmaq, peymbrin islam qbul etdirmsinin sonuncu
mrhlsi) adlanr. Cavid poeziyasnn flsfi qdsiyyti, Cavid dramaturji tfkkrnn poetik
hsn yeni bdii mziyytlrl "Peymbr" dramnda da tcssm tapb. Mhmmd peymbr
obraz idealizdn uzaqdr. Dramaturq onu z ideyas urunda mtin mbariz, qdrtli idraka malik,
mhtm zka sahibi olan real insan, dahi tarixi xsiyyt kimi tsvir edib.
Hseyn Cavid tarixi dram janrnda "Topal Teymur" adl kamil shn sri yaradb. srin
mvzusu XIV srin iki nhng hkmdar - teymurilr imperiyasnn banisi, Orta Asiya hkmdar
mir Teymurun v Trkiy sultan Yldrm Byazidin apardqlar axrnc qanl mharibdn
(1402) gtrlb. "Topal Teymur" dramndak air Girmani myyn mnada Hseyn Cavidin
zdr, onun ideyalarnn, insanlq, hkmdarlq, mhbbt, lviyyt, mrdlik duyularnn
trnnmsdr. Xalq oyun-tamaalarndak liliput oyunularnn estetikas sasnda ilnmi Cc
personaj dramaturqun kskin satirasnn v kinayli sarkazmnn trnnmsdr.
"Knyaz" mnzum facisi Hseyn Cavidin inqilabi mvzuda yazd dramlar crgsin
daxildir. sr dbiyyatda v Akademik Milli Dram Teatrnn bzi afia v proqramlarnda "Dli
knyaz" ad il d verilib. Pyesin mvzusu 1920-ci illrin vvllrind Grcstan hyatndan
gtrlb. Hl Almaniyann Berlin hrind gzlrindn malic alanda bu ideya dramaturqu
dndrb. Bunun n airin "Azr" poemasnn "Mhacirlr yuvas" (1926-c il) blmn
xatrlamaq kifaytdir. Lakin Cavid nvbti facisini 1929-cu ild bitirib. Milliyytc grc olan,
inqilabi ideyalar urunda arpan Anton xarakteri psixoloji dramatizmi, Knyaz surti ehtirasl
counluu, ln romantizmi, Jasmen obraz ehtiraslarnn sirin evrilmsi v kinto personaj
milli grc koloriti, n v koloriti yumoru il faciy bdii travt, dramaturji lvanlq veriblr.
Dramaturqun nvbti mnzum facisi be prddn ibart "Syavu"dur. Mllifin 1932-ci
ild tamamlad mhtm dram srinin mvzusu rqin mtfkkir airi blqasim Firdovsinin
"ahnam" mnzum epopeyasndak "Dastani-Syavu" poemasnn mhur sjetindn gtrlb.
"Azr-nr" trfindn 1933-c ild ap edilmi "Syavu" dramnda grkmli ran padah

Keykavusun, Suriya padahnn qz, Keykavusun arvad Sdabnin, Turann byk

hkmdarlarndan frasiyabn, fsanvi phlvan Rstm Zaln, frasiyabn qarda, Turan
phlvan Grivzin, frasiyabn all srkrdsi, xeyirxah insan Pirann xarakterlri yksk
sntkarlqla qlm alnb. El mhz buna gr v bir d qdim sjetin ada ictimai-siyasi
motivlr, mnvi-xlaqi dyrlr sviyysind ilnmsi baxmndan "Syavu" facisi hm
Cavidin, hminin milli dramaturgiyamzn incilrindn, orijinal bdii nmunlrindn saylr.
Hseyn Cavid 1935-ci ild yen rq klassik poeziyasnn dahilrindn birin mracit edib.
Bu df o, mtfkkir fars airi mr Xyyamn hyatna mracit edrk "Xyyam" adl dramn
yazb. Dram 1935-ci ild keiriln pyeslr msabiqsind nc mkafata layiq grlb. Filosofmtfkkir Xyyamn yaradcl v kemkeli hyat Hseyn Cavidi gnc yalarndan
maraqlandrb. Dramaturq rbai ustasnn on alt mxtlif poetik nmunsini farscadan ruzun
mxtlif bhrlrind dilimiz evirrk z srin daxil edib. srd mllif ideyann mahiyytin
uyun olaraq, mxtlif psixoloji hadislrin tsvirind Xyyamn poetik nmunlrindn iqti-baslar
edib. Hmin iqtibaslar Xyyamn hyat, insanlq, mhbbt, xeyirxahlq flsfi dnclri il
sslir, dramatizjmi gclndirir. lk df 1963-c ild ap edilmi dramda Xyyamla yana,
dvrnn byk diplomat Xac Nizam (Nizamlmlk bu li Hsn ibn li), ismaililr
hakimiyytinin banisi Hsn Sabbah, ran Slcuqlar slalsinin ikinci hkmdar Alp Arslan, Alp
Arslann olu, slcuqlarn nc hakimi Mlikah Clalddin, Abbasiy xilaftinin iyirmi yeddinci
xlifsi Mqtdbillahn (Abdulla ibn hmd) maraql bdii surtlrini yaradb. Eyni zamanda bdii
tfkKrn mhsulu olan Sevdann (Xyyamn sevgilisi) canl xarakterini qlm alb.
"blisin intiqam" beprdli dramn Hseyn Cavid 1937-ci ilin martnda bitirib. Bu sr
myyn mnada dramaturqun "blis" facisinin davamdr. "blis" facisind olan Iblis, Arif, Rna
obrazlar "blisin intiqam"nda da verilib. Dram sri Cavidin hyat yolda Mknaz xanmn
krdy lyazmas sasnda ilk df Hseyn Cavidin seilmi srlrinin drdnc cildind
(1985) ap olunub. Pyes mrkkb tarixi raitd, yni taliya v Yaponiyann 1936-1937-ci illrd
faist dvltlrinin blokunu yaratmaa sy gstrdiklr bir zamanda yazlmas v slh tbli
etmsi il ox dyrlidir. Cavidin bu srdki dili vvlki dram srlrinin dilindn sadliyi,
irliliyi, ada Azrbaycan dbi dilin yaxnl il seilir.
Dahi dramaturqun txminn 1930-1932-ci illrd yazd "Telli saz" dram itib. Dramaturqun
qz Turan Cavidin kmkliyi il srin sjetini brpa etmk mmkn olub. Onun "Xyyam" facisi
il bir dvrd yazd "hla" pyesi d hllik taplmayb.
Hseyn Cavid dram srlri teatrlarmzda n ox tamaaya qoyulmu dramaturqlardandr.
O, milli poetik teatrn banisi saylr.

CFR CABBARLI
(22.3.1899-31.12.1934)
Azrbaycan Sovet dramaturgiyasnda realizmn banisi Cfr Cabbarl saylr. Fitri istedad
sahibi olub v bdii yaradcla ox erkn yalarndan balayb. vvlc satirik v lirik eirlr,
kiik hekaylr yazb. Dramaturgiya il daha ciddi v mntzm mul olub. Milli
dramaturgiyamza tz mvzular gtirib, yeni dvrn n mxtlif ictimai-sosial tbqlrini tmsil
edn zngin xarakterlr silsilsi yaradb. Bu janra mhtm pekarlq sciyylri alayb. Cfr
Cabbarl bdii tiplrin dramaturji tsvirind vzsiz olub. Qzn dramaturji faliyytl yana,
kinossenarilr yazb. Teatrda v kino sntind rejissor kimi d alb, Vilyam ekspirin "Hamlet"
v "Otello" facilrini, Aleksandr Afinogenovun "Qorxu" dramn, Pyer Bomarenin "Fiqaronun
toyu" komediyasn dilimiz trcm edib. Bzi pyes, eir v mqallrini "Cabbarzad" soyad il
yazb.

Cfr Qafar olu Cabbarl 1899-cu il mart aynn 22-d Bak quberniyasnn Xz kndind
(hazrda rayon mrkzidir) kasb aild doulub. Kmrlkl gzran quran Qafar kii gzlrinin
nurunu itirndn sonra ac yoxsullua dar olan ail mcburiyyt qarsnda Bakya kb. Cfrin
ya olanda atas dnyasn dyiib. Klfti idar etmyin arl anas albiknin zrin
db. O, imkanl aillrin paltarlarn yuyub, rk biirib v oluna dini savad vermk istyib.
ahbik arvad vvlc Cfri kiik yalarnda molla mktbin verib, lakin sonra flkrini
dyirk onu Bakdak 7 sayl trkrus (rus-tatar) mktbin qoyub. Cfr 1914-c il-d 3 sayl ali
ibtidai mktb daxil olub v il orada thsil keib. El ilk pyesini d bu dvrd qlm alb. Qsa
vaxtda dramaturq kimi hrtlnib tannan v srlri mxtlif teatr truppalarnda tamaaya qoyulan
Cfr Cabbarl thsilini artrmaq mqsdil 1917-1920-ci illrd Bak Politexnik Texnikumunda
(Snaye Mktbind) thsil alb. Htta iyirminci illrin vvllrind Milli Dram Teatrnn
repertuarnda bir ne srinin oynanlmasma baxmayaraq, Azrbaycan Dvlt Universitetinin rq
v tibb fakltlrind mhazirlr dinlyib, Bak Teatr Mktbind srf shn thsilin yiylnib.
Cfr Cabbarl 1920-ci ilin ikinci yarsndan "Kommunist" (indiki "Xalq qzeti") qzetind
dbi ii v trcmi vziflrind alb. 1929-cu ildn is Milli Dram Teatrnda dbi hiss
mdiri ilyib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri ad il tltif edilib.
Grkmli dramaturq 31 dekabr 1934-c ild rk atmazlndan qfildn vfat edib.
Mzar Fxri xiyabandadr.
Bakda v Xzda ev muzeylri, mxtlif hrlrd adna klr, kinoteatrlar var.
Azrbaycan Dvlt Teatr Muzeyi, rvan Dvlt Dram Teatr, Gnc Dvlt Dram Teatr,
"Azrbaycanfilm" kinostudiyas Cfr Cabbarlnn adn dayr.
znn salnda he bir dram kitab klind ap olunmayan Cfr Cabbarlnn ilk shn
sri "Vfal Sriyy, yaxud gz yalar iind gl" pyesidir. Melodrama janrnda ilnmi bu sr
1915-ci ild tamamlanb. Birinci qlm tcrbsi olmasma baxmayaraq, pyes janrnn estetik
prinsiplri baxmndan bitkin tsir balayr. Qadn azadlna ar, chaltin, nadanln tnqidi,
primitiv feodal dncsinin srt ifas milli dramaturgiyamzda yeni olmasa da, Cfr Cabbarl
mvzuya mstqil v aydn baxm bucandan yanamas il seilir. Dramaturgiyamzda ilk df
qlm alnan qou surtlri Qurban v Camal, tlblr Sriyy v Hsniyy, Rstm, Sriyynin
anas imnaz, imnazn days Hmz kii maraql bdii personajlardr.
Dramaturqun ikinci dram sri "Solun iklr" pyesidir. Cfr Cabbarlnn 1917-ci ild
tamamlad dram ail-mit mvzusuna hsr olunub. Konfliktin zyind var-dvlt v mhbbt
msllrinin qarladrlmas qoyulub. Cmiyytd mvcud olan naqis xlaq normalar, ictimaisiyasi brabrsizlik, mnvi pakla ar, aldadlb thqir olunmu mhbbt duyularnn facivi
lirizmi, Sarann daxili lviyyti v hznl taleyi dramaturji hadislrin mahiyytini tkil edir. Saf
qlbli, xeyirxah duyulu bdl, rhmdillikdn uzaq, xbis, riyakar ana v bala Glnis il Pri,
cmiyytin burulanl hadislrind mnvi tarazln itirn, daxili qruru snan Bhram grgin v
psixoloji sasl dramaturji kolliziyalarda tsvir ediliblr. Pyesd itirak az olsa da, dram sri kimi
klassik prinsiplrl yazlb, be prddn ibartdir.
ld olan iki mxtlif v bir qdr frqli lyazs nsxsindki qeydlr sasn demk olar
ki, Cfr Cabbarl "Nsrddin ah" dramn 1916 v 1918-ci illrd yazb. Pyes tarixi janrdadr v
beprdli, yeddi killidir. On doqquzuncu srin sonlarnda randa ba vern ictimai-siyasi
hadislrdn bhs edir. Dramaturji konfliktin mrkzind 1848-1896-c illrd rana ahlq etmi,
z Qacarilr slalsindn olan Nsrddin ahn hakimiyytindn v terroru tkilatn zv Mirz
Rza Kirmani trfindn qtl yetirilmsindn bhs edilir. "Nsrddin ah" dramnda adlar kiln
v Nadir, Sitar, Rhim xan, Cmalddin fqani, Mirz Mlkm xan, Mirz Tqi xan, Mirz Sadq
xan kimi tarixi xsiyytlrin bdii obrazlar il brabr, dramaturqun txyylnn mhsulu olan
kooritli personajlar da var. Cfr Cabbarlnn bu pyesi tarixi dram janrnn estetik prinsiplrin
uyun gls d, srin drin qatlarnda mllifin romantizn v monumentalizm meyilini sezmk
mmkndr.

Cfr Cabbarl "Nsrddin ah"n birinci variantndan sonra bir-birinin ardnca XX srin
ikinci onilliyinin mxtlif tarixi hadislrindn bhs edn "Trablis mharibsi" ("Yulduz, yaxud
Trablis mharibsi". 1917), "dirn fthi" ("nvr byin dirn fthi". 1917), "Bak mharibsi"
(1918-1919) dramlarn yazb.
Trablis bir mkan kimi Liviyann imali-qrb hisssindki Tripolitaniyann vvlki addr.
Hadislr burada v stanbulda, onun trafndak dalarda ba verir. Cfr Cabbarl pyesin
remarkasnda yazb: "Trablisd trklrl italyanlar arasnda olan hrbi tsvir edir". Trablis hri
urunda gedn siyasi mbarizlr, siyasi mnaqilr v mharib fonunda dramaturq vtnprvr
Ramizin v sdaqtli Yulduzun mhbbt macralarn, sevgi lviyytinin tknmz qadirliyini
tsvir edib. ki pak gncin sevgisin qar riyakar, rzil v hqartli duyularla yaayan Harisin
fitnkarl, rzaltli mllri qoyulub. Haris, Yulduz, Ramiz Ik sjetind dramaturq mrkkb
insani mnasibtlri v ziddiyytli mnvi-xlaqi problemlri dramaturji mnaqilrin mrkzin
kib. Cfr Cabbarl z pyesind Ramiz v Yulduz surtlrini lirik-dramatik planda ildiyi halda,
Haris obrazn psixoloji faci janrnn estetik tlblri sasnda qlm alb. Pyesd hmi-nin
myyn psixoloji yk dayan maraql dramatik personajlar (Xalid, msa, zzt paa, Cinner,
eyb, Snusi) da vardr.
Fikir v ideyann bdii tsvirin, hrb v br, sevgi v hyata inam, lyaqt v vicdan
problemlrinin dramaturji grginliyi baxmndan "dirn fthi" sri "Trablis mharibsinin mnvi
davam tsiri balayr. Dramaturqun janr tyinin gr bu pyes "faciyeyi-inqilabi" srdir. Mvzu
Birinci Dnya mharibsindn gtrlb v sas ideyann mayasnda, dramaturqun ali mqsdinin
mzind vtnprvrlik duyularnn mqddsliyinin, xalqa, torpaa mhbbtin trnnm, milli
qrurun qdsiyyti durur. Dramaturq bel mrkkb dramaturji kompozisiyan bilmyrkdn
doma bacs Zhry aiq olan Xalidin mdhi mhbbtinin facili aqibtini gstrn hznl
sjet xtti il mhartl laqlndirib. Bununla da janrn dramaturji grginliyi artb v nci, Kamal,
kri paa, Nazim paa, Molla Sbhan, eyxlislam obrazla-rnn ictimai, sosial v psixoloji
tsvirlrinin dramaturji mahiyytlri daha da drinlib.
Ermni danakiarnn 1918-ci ilin martnda Bakda, elc d Azrbaycann mxtlif
blglrind trtdiklri qanl facilrdn bhs edn oxlu bdii sr, o cmldn bir ne pyes
yazlb. Onlarn arasnda Cfr Cabbarlnn "Bak mharibsi" dram bdii chtdn daha sanball
tsir balayr. Dramaturq bu pyesi yazmaa 1918-ci ilin sonlarnda balayb v onu 1919-cu ilin
birinci yarsnda tamamlayb. "Bak mharibsi"nin mtni ld yoxdur. Lakin ilk df 1919-cu ild
oynanlan tamaann proqramndan v kiik qzet mqallrindn bilinir ki, dram vtnprvrlik
ruhunda yazlb. "Bak mharibsi" pyesi hm xalqmzn bana alan facivi msibtlri, hm d
qhrmanlq ideyalarn mrkkb vziyytlrd bdii reallqla tsvir edir.
Konfliktin kskinlmsind mstsna rol oynayan tarixi hadisnin fonunda Cfr Cabbarl
Slim by, Smd, Tamara, Styopa, Rhim by, Ziya, Mosul paa, Frid, Sfr, Atabekyan,
Avanes, hmd, Nuru paa, Tofiq by, Pyotr kimi mxtlif ruhlu bdii tiplr yaradb.
Cfr Cabbarl rolmantik ruhlu "Aydn" facisini 1919-cu ild bitirs d, onun bdii
tutumuna sonralar da l gzdirib. Cmiyytin mvcud ictimai v xlaqi qanunlarna qar syankar
harayn facivi zmind tsvirin hsr olunan bu dram milli dramaturgiyamzda faci janrnn yeni
mrhlsinin balanc kimi d xarakterikdir.
Mqsd v mram bir qdr reallqla sslmyn, briyytin nicat bard fikir dnyas
bir qdr dumanl grnn Aydn syankar xarakterin gr yenidir, zaman baxmndan tipik v
orijinaldr. Mrkkb psixoloji situasiyalarda, gzlnilmz dramatik toqqumalarda, mxtlif sosial
tiplr kimi qlm alnm Gltkin, Dvlt by, Surxay, Bykxanm, Balaxan, Mirz Cavad,
Novruz by, Susanna, Pirqulu, Slim, Qulam milli dramaturgiyamzda tz shn surtlri tsiri
balayrlar. nki Cfr Cabbarlnn xarakter yaratmaq, tip tsvir etmk bacar "Aydn"
dramnda yeni spkid zn bruz verib. Dramaturq bu facisind mhbbt xttini srf siyasiictimai hadislrl psixoloji drstikl balaya bilib.

Getdikc daha aydn hiss olunurdu ki, Cfr Cabbarl znn dnc v fikirlrini, flsfi
v estetik hyat qnatlrini ideal qhrman timsalnda canlandrmaq n yeni-yeni dramaturji
fndlr l atr, tz psixoloji mnasibtlri mrkkb konfliktlrd snaqdan xartmaa alr. Bu
baxmdan dibin 1922-ci ild tamamlad, lakin bir il sonra tamaaya qoyulan "Oqtay Elolu"
dram xarakterikdir. Cfr Cabbarl bu pyesind daha aydn sosial mvqeyi olan, milli shn
sntinin trqqisi yolunda apard dnmz mbarizni hyat amalna evirn, irad v mtantc
Aydna nisbtn daha dzml grnn Oqtay surti yaradb. Bel bdii tqdimatda dramaturqun
maarifprvrlik ideyalar daha mzmunlu v daha sanball grnr. Digr trfdn, dramaturq
"Oqtay Elolu" srind oxuculara v tamaalara cmiyytin yeni tiplrini - zavall, eqi yolunda
sarsntlara v htta xyant mruz qalan Firngiz, ictimai-xlaqi rzilliyin qurban olan Sevr,
qidsizliyi hyat amalna evirn miskin Mazandaranski, alqulu, kinski, shnmizd milli
aktrisa yoxluunun yaratd acnacaql vziyytin real tmsilisi Tamara kimi hyati, mzmunlu,
dramatik tutumlu obraz-xarakterlr yaradb.
Cfr Cabbarl "Od glini" dramnn zrind bir ne il ilyib. srin mqlrin 1927-ci
ild balanb, lakin tamaa 1928-ci ild hazr olub. Myyn mnada tarixi qhrmanlq dram
janrnda ilnn sr mvzunun estetik hllin gr tamamil yenidir v pyes Cfr Cabbarlmn
yaradclnda yeni mrhlnin balanc kimi qiymtlndirilib. Dramn qhrman Elxan myyn
mnada tarixi xsiyyt olmu, rb istilalarna qar radtli mbariz aparm srkrd Babkin
(795-838) prototipidir. Amma dramaturq bundan bir bdii vasit kimi istifad edrk romantikpsixoloji, real-dramatik faci qhrmannn xarakterini yaradb. Elxann csurluu, igidliyi v
radti islam ideyalarnn tbliats Aqinin mrkkb obraz il zlmd daha canl grnr.
Elxann sevgilisi, mhbbtind paklq v qdsiyyti lyaqtl qoruyan Solmaz, istilalara qar
dylrd mslklrindn dnmyn Qorxmaz, Dnmz, Torul, Glgn, Altay, ldrm, Snmz,
vtnin mdafisi urunda mbarizy qoulmaqda psixoloji sarsntlar keirn Yanarda, maraql
tsir balayan Oddamd, qddar, qanin bu beyd, pu mnviyyatl, miskin Altunbay, riyakar
Rbi obrazlarnn bdii tsviri "Od glini" facisin mhtm monumentallq gtirib. Pyesd
konfliktin mahiyyti, dramaturji grginliyi hm ictimai mnasibtlrd, hm d ayr-ayr obrazlarn
(msln, Elxan v Aqin, Solmaz v Altunbay, Elxan v Altunbay) psixoloji mnasibtlrind
bdii realizsini tapb.
"Od glini" facisi tamaaya hazr olanda, 1928-ci ilin vvllrind Cfr Cabbarl mvzusu
ada hyatdan gtrlm "Sevil" dramn tamamlayb v teatra verib. Dramaturq bu pyesind srf
realist slubu serk psixoloji-publisist dram janrnda maraql v aktual, ictimai dyrli v mit
xarakterli, sosial tutumlu v mnvi-xlaqi problemlr syknn sr yazb. Sadalanan bu
msllr ilk nvbd yeni cmiyytd qadn azadl probleminin nec qavranlmas, cmiyytd
qadnn mvqeyin rk flsfi baxlarn ifas, bir qrup "ziyal" zmrsmin mnvi puluqlar
kontekstind oxuculara atdrlb. Mean xlaq trzinin, savadszln, nadanln cmiyytd
yaratd daltsizlik v hquqi brabrsizlik real hadislr sasnda ifa olunub.
Bacarql olduu qdr d miskin grnn Bala, riyakar v yaltaq bdlli by v
Mmmdli by, xlaqsz, fitnkar v rfsiz Dilbr (Ediliya), zavalllqdan mbariz mnvi
yksli qalxan Sevil, qtiyytli v frastli, aydn tfkKrl Gl, qlblri saf, lakin zavall,
hyatn "dibind" yaayan Atakii v Babakii obrazlar zlrinin bdii dyrlri il srdn alman
estetik tssrat tamamlayblar.
Mvzusu hr mhitindn gtrlm "Sevil"dn sonra Cfr Cabbarl knd hyatna
mracit edib. Xarakterlrin mbariz toqqumalarnn sasnda yenic balanan kollektivlm
siyasi-ictimai prosesinin estetik mahiyyti duran "Aimaz" dramn 1930-cu ild yazb. Bu srd
Cfr Cabbarlnn yaradclnda byk nailiyyt olan v mumiyytl, dramaturgiyamzda ilk df
qlm alnan Hac hmd kimi mrkkb xarakter, rif, bad, Balolan, Krblay Fatmanis,
Mirz Smndr, Balarza kimi tipik personajlar vardr. Myyn publisist quruluu olsa da, knd
drs demy glmi 18 yah mllim Almaz tipli obraz da dramaturgiyamzda ilk df Cfr

Cabbarl qlm alb. Azrbaycan dilinin irliliyin bldliyi, inc yumordan, satirik msxrdn
bacarqla istifad etmsi, adi hyati hadislr sasnda monumental kompozisiya qura bilmsi, tipik
raitd tipik xarakter yaratmaq istedad dramaturqun bu srind znn yeni sciyylrini
gstrib.
Cfr Cabbarlnn xarakter yaratmaq v geni dramaturji kompozisiya qurmaq sritsi onun
"1905-ci ild" dramnda baqa istiqamtd v yeni mvzu-problematika mhvrind zn bruz
verib. 1931-ci ild yazlm dramda dibin vvlki srlrind rastlamadmz sad tbitli
mamverdi v Allahverdi, rfsiz v simasz, mnn murdar Aamyan, fitnkar siyasti, milltlr
arasnda tfriq trdn General-qubernator, onun var-dvlt hrisli arvad Mariya Timofeyevna,
hlkkli v coun, hr ey nail olma yalnz pulda grn, crtqoz xarakterli miraslan by
Salamov, yaltaq v bir qdr d bic Bahadr by obrazlar koloritli v realdr, duzlu v yumorludur,
dramatik chtdn tbii v bitkin shn surtlridir.
Dramaturq nvbti pyesinin mvzusunu cmiyytin yeni Quruculuq yollarnda zldiyi
tinliklr v ictimai-sosial Problemlr hsr edib. "Yaar" adlanan dramn 1932-ci ild
tanamlayb. Dramda publisist dyr st qatda olsa da, konflikt real v mzmunludur. Bu srind d
Cfr Cabbarlnn xarakter yaratmaq bacarnn dyrli bdii mhsullar il rastlarq. oran
torpaqlar coun ehtirasla mhsuladar knklr evirmk istyn mhndis-laborantlar Yaar,
Torul v Tanya, koramal xisltli mamyar, siyasi baxlarna gr trdddlr iind qvrlan
Niyaz, knd camaatnn ux v travtli, smimi v mzli yumorunu tcssm etdirn mirqulu v
rban, dramatik sciyyli Yaqut v Nigar obrazlar mzmunlu dram personajlardr.
Komik-satirik alarl "Dn" dramn Cfr Cabbarl Milli Dram Teatrnn 1920-ci ild
yenidn dvlt statusu almasnn onilliyin hsr edib. Pyesd ada milli teatrda gedn sntkarlq
proseslrindn, forma v slub axtarlarnda yenilikl khnliyin mbarizsindn, pekar ixtisas
savadna yiylnmyin vacibliyindn, repertuar siyastinin bdii tsdiqindn, estetik saslarndan
shbt alr. srdki sntd yenilik tmsililri Glsabah, Bayram, tkn, Turac, tfkKr v
dnclrin gr zamanla ayaqlamayan Zaman, Sapan, Xosmmmd, limuxtar, Xurid, Asiya,
mrulla - hams teatrla bal adamlardr. Cfr Cabbarl "Dn" pyesind znn teatr grlrini,
masir teatrn hans estetik prinsiplrl ilmsi ideyasn dialoqlarn cannda ritmidir.
Cfr Cabbarlnn "fqanstan" v "nc" adl tamamlanmam pyeslri vardr. Dramaturq
kiik hcmli, birprdli "Bozba qazan" (1924), "Tz pe" (1925), "Yaylaa gedir" (1925),
"Doktor ged bilmz" (1925), "2000 prd" v "2000 gec" (ikisi d 1927-ci ild yazlb) vodevil,
msxr v pyeslrini d yazb.
O, hminin, Peynqold Qliyerin "ahsnm", Anton Mailyann "Sfa" operalarnn
librettolarn, "Hac Qara", "Sevil", "1905-ci ild", "Almaz", "llr" kinossenarilrini yazb.
znn hekaysi sasnda ildiyi "Sitar" opera librettosu yarmq qalb.
MLL DRAM TEATRI
(1921-1931)
Teatrn tamaa hazrlamaqda, repertuar trtibind, aktyor yaradclnn estetik gstricilr
sasnda inkiafnda, rejissor sntinin formalamasnda myyn tcrbsi vard. Lakin teatrn
dvlt tsisatnda nec ilmsinin tam aydn olmamas, tz ictimai formasiyann siyasi v ideoloji
tlblrinin qeyri-myynliyi v hans estetik prinsiplrl shny gtirilmsinin drst modelinin
hl taplmamas yaradclq iqlimin sstlk verirdi.
Milli Dram Teatrnn yaradclq simasnn aydnlamamasnn sas sbblrindn biri
kollektivin ba rejissor problemini hll ed bilmmsi idi. Qsa mddtd Aleksandr vanov v
Abbasmirz rifzad bu Krsd bir-birini tez-tez vz edirdilr. Teatrn konseptual estetik
yaradclq mramnamsi myynldirilmmidi, repertuara sr seimi bapozuq halda hyata

keirilirdi, kollektivin oyun-ifa slubunda qarmaqarqlq vard. mumi rejissor slubu yox idi.
Buna gr d tn iki ild oynanlm "l Mnsur" (Henrix Heyne), "Ollr" (Clil
Mmmdquluzad), "Dalan tifaq" (bdrrhim by Haqverdiyev), "Hac Qara" v "Lnkran
xannn vziri" (Mirz Ftli Axundzad), "mir bl la" (Hseyn Bdrddin v Mhmmd
Rft), "Otello" (Vilyam ekspir), "blis" (Hseyn Cavid), "Nadir ah" (Nriman Nrimanov),
"Qaaq Krm" (Vano Medavili), "Dmiri Gav" (msddin Sami) tamaalar czi aktyor
dyiikliklrind, lakin demk olar tkrar rejissor tfsirind 1921-ci ild repertuarda grndlr.
Teatr 1921-ci ild Ncf by Vzirovun "Phlivanani-zman" (20 aprel. Rejissor Sidqi
Ruhulla), Mmmd Sid Ordubadinin "Oktyabr inqilab" (22 aprel. Rejissor Aleksandr vanov),
Sleyman Sani Axundovun "Lan yuvas" (22 may. Rejissor Abbasmirz rifzad. miraslan aa
- Abbasmirz Srifzad, dil by - Rza Thmasib, Cahangir - Mirseyfddin Kirmanahl, Prican ura Olenskaya), hmd Qmrlinin tbdil etdiyi "Yusif v Zleyxa" (17 iyul. Rejissor Abbasmirz
rifzad. Yusif - smayl Hidaytzad, Zleyxa - Mrziy Davudova, Yaqub - Bar Cabbarzad,
Binyamin - Aslan Tahirov, Yahuda - Mhsn Snani), Qabriel Sundukyann "Pepo" (26 noyabr.
Trcmi bdrrhim by Haqverdiyev, Rejissorlar Sidqi Ruhulla v lkbr Sheyli. Pepo Sidqi Ruhulla, Kiqo - Mirzaa liyev, Kekel - Mxfur Yermakova) srlrini tamaaya hazrlayb.
Bu tamaalarda myyn aktyor v rejissor nailiyytlri olsa da, teatrn 1921-ci ildki n
maraql v bitkin yaradclq ii Hseyn Cavidin "eyx Snan" mhbbt facisinin shn tfsiri idi.
Cavidin Milli Dram Teatrnda tamaaya qoyulan ikinci shn srinin quruluunu rejissor
Abbasmirz rifzad vermidi. Tamaann premyeras noyabr aynn 11-d gstrilib. Tamaada
sas rollar Abbasmirz rifzad v Rza Darabl (eyx Snan), Yeva Olenskaya (Xumar - Tamara),
Nataliya Lizma (Nina), Mhmmdhsn Atamalbyov (Platon), Kazm Ziya (Divan Drvi),
smayl Hidaytzad (Anton), lkbr Hseynzad (Serqo), Mrziy Davudova (zra), Yunis
Nrimanov (zdmir) oynayblar.
Ba rejissor problemi 1922-ci v 1923-c illrd v 1924-c ilin yayna qdr d davam edib.
Bu yaradclq postunu Abbasmirz rifzad, Aleksandr vanov v Vladimir Uqryumi (Kasabov)
tutublar. Tam pekarlq sritsin yiyln bilmmlri ucbatndan onlarn he biri teatr mstqil
v myyn yaradclq mram urunda alan faliyyt yoluna xara bilmyib. Bununla bel,
teatr mqayisd frqlnn tamaalarn oynanlmasma nail ola bilib. Bu baxmdan 1922-ci ild
gstriln Jan Batist Molyerin "Zorn tbib" (5 mart. Rejissor Abbasmirz rifzad, tbdil edni
hmd Qmrli. Tbib lyas - lkbr Hseynzad), Ncf by Vzirovun "Msibti - Fxrddin"
(6 mart. Rejissor Abbasmirz rifzad. Fxrddin - Xlil Hseynov), Fridrix illerin "Mkr v
mhbbt" (25 mart. Rejissor Abbasmirz rifzad. Ferdinand - Abbasmirz rifzad, Luiza Mxfur Yermakova), Hseyn Cavidin "Aft" (14 aprel. Rejissor Abbasmirz rifzad. Aft ura Olenskaya, rtorul - Abbasmirz rifzad), "Uurum" (2 iyun. Rejissor Aleksandr vanov.
Gvrin-Mxfur Yermakova, Clal - Abbasmirz rifzad), "eyda" (15 dekabr. Rejissor
Aleksandr vanov. Mcid fndi-brahim Azri, eyda - Kazm Ziya v Abbasmirz rif zad),
Clil Mmmdquluzadnin "Anamn kitab" (11 may. Rejissor Abbasmirz rifzad. Smd Vahid
- Kazm Ziya, Mirz Mhmmdli - smayl Talbl, Rstm by - Aasadq Graybyli, Zhra
byim - Nataliya Lizma), Nikolay Qoqolun "Mftti" (19 oktyabr. Trcmi Sleyman
Slimbyov. Rejissor Abbasmirz rifzad. Xlestakov - Abbasmirz rifzad, Qalabyi Aasadq Graybyli, Anna Andreyevna - Mrziy Davudova) pyeslrinin tamaalarn misal
kmk olar.
1923-c ild is teatrn yeni ilri srasnda Cfr Cabbarlnn "Aydn" (12 yanvar. Rejissor
Aleksandr vanov. Aydn - Abbasmirz rifzad, Gltkin - Mrziy Davudova), "Oqtay Elolu"
(16 fevral. Rejissor Abbasmirz rifzad. Oqtay - Abbasmirz rifzad, Firngiz - Mrziy
Davudova, Xaspolad - Kazm Ziya), Hseyn Cavidin "blis" (19 yanvar. Rejissor Aleksandr vanov.
blis - Abbasmirz rifzad), Anatoli Lunaarskinin "ahn brbri" (27 aprel. Trcmi Hac
brahim Qasmov. Rejissor N.Tabatinski. Artistid - Rza Thmasib, ah - Abbasmirz rifzad),

Fridrix illerin "Qaaqlar" (9 noyabr. Trcmi Hsn Sbri Abdullazad. Rejissor Aleksandr
vanov. Frans - Sidqi Ruhulla, Amaliya - Mrziy Davudova, Karl - Abbasmirz rifzad), Herhart
Hauptmann "Elqa" ("Dhtli rya". 16 noyabr. Trcm edni Kazm Ziya. Rejissor Aleksandr
vanov. Rtsar - Clil Badadbyov, Elqa - Mrziy Davudova), Jan Batist Molyerin "Jorj Danden"
(14 dekabr. Trcmi Mustafa Mrdanov. Rejissor Aleksandr vanov. Jorj Danden - smayl
Talbl) dramlarnn tamaalar nisbtn uurlu olub.
Teatr 1924-c ilin birinci yarsnda repertuarn ilk nvbd tn mvsmlrdki tkrartkrar qurulularda gstrn mxtlif janrl tamaalar sasnda qurub. Bununla yana, indiydk
oynamad srlrdn Karl Qutskovun "Uriel Akosta", Aleksandr Dmann "Qanl qala" ("Nel
qllsinin sirri"), Xalid Fxrinin "Bayqu" dramlarn repertuarna daxil edib.
Aleksandr vanov 1924-c il fevral aynn 20-d ba rejissorluqdan xb. Teatr drd aya
yaxn ba rejissorsuz ilyib. Afia v proqramlarda "ba rejissor" yerin "rejissor mavini smayl
Hidaytzad" yazlb. yun aynn 19-da is Aleksandr Tuqanov teatra ba rejissor tyin olunub. lin
sonuna kimi onun orijinal quruluunda Mirz Ftli Axundzadnin "Molla brahimxlil kimyagr",
Fitrtin "Hind ixtilallar" pyeslri tamaaya qoyulub. Eyni zamanda o, repertuarda olan "Jorj
Danden", "Mftti",
"eyx Snan", "Aydn", "Qaaqlar", "Nel qllsinin sirri", "Pri cadu"
tamaalarn znn yeni shn tfsirind tamaalara tqdim edib. Aleksandr Tuqanovun teatra
glii onun yaradclq iqlimind ciddi dnlr yaradb. Teatrda slub formalamaa, mzmun
drinlmy, romantik v realist aktyor mktblri mstqil ynlrd inkiaf etmy balayb.
1931-ci il iyun aynn 1-d Aleksandr Tuqanov "Khnlik" damas il ba rejissorluqdan
uzaqladrlb v o, ninki teatr, htta Azrbaycan trk edib.
1925-ci ilin yaynda opera truppas Milli Dram Teatrndan ayrlb v bu, teatrn forma-slub
axtarlarna tkan verib.
1921-1931-ci illr rzind Milli Dram Teatr aada gstriln yaradclq vrdilrin
yiyln bilib.
Teatr Hseyn Cavidi v Cfr Cabbarln znn trafnda sx birldirrk, onlar snt
ocann daimi dramaturqlarna evirib. Bununla da yeni nnnin bnvrsmi qoyub.
Shnqrafiyann masir teatr prosesinin inkiaf n vacibliyi yaradclq faktlar il
tsdiqlnib. Tamaalar n mxsusi bdii trtibatlarn hazrlanmas vacib yaradclq rtin
evrilib. Teatrn tatnda ba rssam vzifsi alb.
Milli bstkarlar teatra clb olunublar v onlar ayr-ayr tamaalara musiqilr bstlyiblr.
Bununla da Azrbaycan teatrnda yeni sntin bnvrsi qoyulub v o, geni inkiaf yolunda
irlilmy balayb. Teatrda musiqi hiss mdiri vzifsi tsis edilib v tdricn kollektivin kiik
ansambl orkestr kimi formalab.
Shn danqlar qsurlu aktyorlar v xsusn zg milltlrdn olan aktrisalar n
atmazlqlar islah mqsdil sistemli mllr keirilib. Truppann texniki vrdilrini artrmaq,
shn plastikasma nail olmaq n trinaj-mllr aparlmas sistemldirilib.
1926-c ildn balayaraq, Mirz Ftli Axundzad adna Bak Teatr Mktbi hr il teatr
ixtisasl aktyorlarla tmin edib. Tlblr ktlvi shnlr xblar. Bununla da aktyor sntinin
inkiafnda pekarln yeni mrhlsi alb.
Teatr tam truppa klind ilk df 1930-cu ild SSR miqyasnda teatr olimpiadas
keirilmsi mnasibtil Peterburq (10-20 may), Kazan (6-15 iyun) v Moskva (22-30 iyun)
hrlrind qastrolda olub. Hmin sfrd "Zaqmuq" (Anatoli Qlebov), "Namus" (Aleksandr
irvanzad), "Hac Qara" (Mirz Ftli Axundzad), "Od glini" v "Sevil" (Cfr Cabbarl),
"Hamlet" (Vilyam ekspir), "Gln adam" (Viktor Hqo) tamaalar gstrilib.
Tamaalarn hazrlanmasnda quruluu rejissordan lav rejissorlar, rejissor assistentlri v
kmkilri d (lihseyn Rzayev, liaa liyev, Cfr Cabbarl, Rza Darabl, smayl
Hidaytzad) itirak etmy balayblar.

Teatr realist dramlara, mit komediyalarna repertuarnda xsusi yer verib. Bununla
brabr, monumental romantik tamaalar yaratmaa da csartl l atb, bu istiqamtd ciddi chdlr
gstrib.
Kompozisiyann zahiri effektlrin uymaq, monumental sciyy tlb edn epizodlarda szl
hrktin ayrlqda hlli, yni ahngdar cazibd uyumamas qsur kimi mvcud idi.
Aktyorlarn romantik ruhlu tamaalardak xlarnda zahiri pafos, bo ritorika, yndalarn
nsiyytlrind pekarlq vrdilrinin formalamamas ciddi atmazlq kimi grnrd.
Cfr Cabbarlnn, Hseyn Cavidin, bdrrhim by Haqverdiyevin, Mirz Ftli
Axundzadnin dram v komediyalarnn tez-tez tz qurulularda tqdimi silind daha ox
tkrarlq xarakteri dayrd. Bzn bir v ya iki ifann dyidirilmsi nticsind khn tamaa
premyera kimi tqdim olunurdu.
Teatr benefis "xstliyindn" xilas urunda syl alb v istyin nail ola bilib.
Haqqnda shbt gedn dvrd teatrda Aleksandr Tuqanovla yana, digr istedadl milli
rejissorlar da tamaalar hazrlayblar. Bu baxmdan Mirseyfddin Kirmanahlnn rejissorluunda
gstriln Karlo Haldoninin "Khn fikirlr, yaxud savadsz mllim" (9 noyabr 1925-ci il), Hseyn
Cavidin "eyx Snan" (19 noyabr 1925-ci il), Yusif Yulduzun quruluunda oynanlan bdrrhim
by Haqverdiyevin "Khn dudman" (20 oktyabr 1927-c il) v "Baba yurdunda" (2 mart 1928-ci
il), Maksim Qorkinin "Hyatn dibind" ("Yurdsuz insanlar". 21 noyabr 1927-ci il), Jan Batist
Molyerin "Baa qnn bynmz " ("Mean dvoryanlqda". 9 aprel 1928-ci il), Viktor
Lyubomirovun "Tal qz" (15 aprel 1929-cu il), Hseyn Cavidin "Knyaz" (18 may 1931-ci il),
lihseyn Rzayevin tfsirind tamaalara gstriln Hseyn Cavidin "eyx Snan" (14 yanvar
1929-cu il), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (5 mart 1929-cu il), Cfr Cabbarlnn "Aydn" (1
aprel 1929-cu il), msddin Saminin "Dmiri Gav" (28 noyabr 1929-cu il), Aleksandr
irvanzadnin "Namus" (16 dekabr 1929-cu il), Nikolay Qoqolun "Mftti" (3 mart 1930-cu il),
Fridrix illerin "Qaaqlar" (8 aprel 1930-cu il), msddin Abbasovun "Qlb" (12 mart 1931-ci
il), liaa liyevin shn quruluunda M.Danilovun "Qara su" (19 fevral 1931-ci il), Abbasmirz
rifzad v sd Tahirin "Axirzzaman" (15 oktyabr 1931-ci il), Cfr Cabbarlnn ilmsind
znn "Sevil" (10 dekabr 1931-ci il) srlrinin tamaalar myyn sntkarlq xsusiyytlri il
diqqti clb edib.
Tz rejissor dsti-xtti, myyn tcrbsizliklrin baxmayaraq, mumilikd janr v slub
axtarlarna, aktyorlarn yaradclq imkanlarnn genilnmsin v mnal ifad vasitlrinin
znginlmsin tkan verib.
Teatrn aktyorlarndan Abbasmirz rifzad, Sidqi Ruhulla, Mirzaa liyev, Mrziy
Davudova, Mustafa Mrdanov, Yeva Olenskaya, Mhsn Snani, Rza Thmasib, Mirseyfddin
Kirmanahl, Rza Darabl, smayl Hidaytzad, Hacaa Abbasov daha yksk sntkarlq
nailiyytlri qazana biliblr.
On ild kollektiv xeyli azrbaycanl aktrisa glib. Onlarn arasnda sonralar hrt
zirvlrin qalxan ana-bala aktrisalar ziz Mmmdova v Sona Hacyeva da olublar. Panfiliya
Tanailidi v ms Qmr Topuriya yenidn Tiflisdn Bakya qaydblar. Truppaya glcyin
grkmli aktyorlar olan Rza fqanl, smayl Dastanl (Hacyev), Aahseyn Cavadov, li
Qurbanov, Mmmdli Vlixanl, lvi Rcb kimi istedadl gnclr gtrlblr.
Bzn mtbuatda haqsz yer, he bir bdii mntiq olmadan baqa snt ocaqlar Milli Dram
Teatrna qar qoyulurdu. Bununla bel, shbt konseptual kild fundamental yaradclqdan
gednd birincilik Milli Dram Teatrnn payna drd.

MLL DRAM TEATRINDA

REJSSOR SNTNN TKAML
(1920-1939)
Milli pekar teatrn tkkl tapd gndn 1920-ci illrin vvlrindk Bakda, elc d
rvanda, Tflisd, Tbrizd, Aqabadda faliyyt gstrn Azrbaycan teatr truppalarnda thsil
grm aktyor v rejissor olmayb. vvlki drslrd deyildiyi kimi, tamaalar truppann qabaqcl
aktyorlar hazrlayblar. Teatrn dvlt tsisatna kediyi ilk illrd d rejissor kadrlarnn yoxluu
repertuar qurumunda, pyes seimind, snt ocann slub xsusiyytlrinin v aktyor
yaradclnn formalamasnda ngllr trdirdi.
Rus teatrndan dvt edilmi Aleksandr vanov, aktyorlar Abbasmirz rifzad v Sidqi
Ruhulla ciddi sy gstrslr d, bu boluu tam doldura bilmirdilr. Bununla bel, onlarn qurulu
verdiklri tamaalarn bir qismi teatrn yaradclq xsusiyytlrin, romantik v realist aktyor
mktblrinin estetik prinsiplrin v poetika gstricilrin uyun glirdi.
Abbasmirz rifzadnin Hseyn Cavidin "blis" (21 dekabr 1920), "eyx Snan" (11
noyabr 1921), "Aft" (14 aprel 1922), Vano Medavilinin "Qaaq Krm" (13 aprel 1921), Cfr
Cabbarlnn "Yulduz, yaxud Trablis mharibsi" (10 aprel 1922), "Aydn" (9 may 1922), "Oqtay
Elolu" (16 fevral 1923), bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar" (8 mart
1922), "Dalan tifaq" (26 oktyabr 1922), Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" (6 mart
1922), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (19 fevral 1922), "Anamn kitab" (11 may 1922),
Nriman Nrimanovun "Nadir ah" (6 fevral 1923) srlrin verdiyi qurulularda rejissura
baxmndan nailiyytlr vard.
Aleksandr Tuqanov MDT-ya ba rejissor tyin olunandan sonra sas diqqtini v syini
aktyorlua srf edn Abbasmirz rifzad teatrda Jan Batist Molyerin "Don Juan" (18 yanvar
1926) komediyasma v bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (21 fevral 1935) facisin
qurulu vermkl kifaytlnib.
Aleksandr vanovun rejissuras daha pekar grnrd. Onda atmayan sas cht
Azrbaycan adt-nnlrin v psixologiyasma yaxndan bld olmamas idi. Bu qsur milli
dramaturgiyamzn nmunlrinin shn tcssmnd qabarq grnrd. Rejissor qurulu verdiyi
tamaalarda kompozisiya btvlyn, aktyorlarn ansamblnn bitkinliyin, dnya mdniyyti
incilrinin mahiyytini mnimsmlrin, ifalarn shn nsiyytin v ifad vasitlri
axtarlarna nail olmaa alrd. Bu baxmdan onun Vilyam ekspirin "Otello" (12 noyabr 1920),
Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" (9 mart 1922), Hseyn Cavidin "Uurum" (2 iyun 1922),
"eyda" (15 dekabr 1922), "blis" (19 yanvar 1923), "eyx Snan" (5 Oktyabr 1923), Cfr
Cabbarlnn "Aydn" (12 yanvar 1923), Fridrix illerin "Qaaqlar" (9 noyabr 1923), Herhart
Hauptmann "Dhtli rya" ("Elqa". 16 noyabr 1923), Jan Batist Molyerin "Jorj Danden" (14
dekabr 1923), Karl Qutskovun "Uriel Akosta" (11 yanvar 1924) pyeslrinin tamaalarna verdiyi
qurulularda myyn yeniliklr nzr arprd.
Teatrn aparc aktyorlarndan olan Sidqi Ruhulla myyn tamaalarda ikinci rejissor kimi
almaqla yana, Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (17 yanvar 1921), Clil
Mmmdquluzadnin "llr" (1 fevral 1921), msddin Saminin "Dmiri Gav" (5 may 1921)
srlrinin hazrlanmasnda mstqil rejissor kimi alb.
Tiflisd aktyorluq vrdilrin yiylnmi grc teatr studiyasnda tcrb toplam
Mirseyfddin Kirmanahl Moskvada iki illik aktyor thsili alandan sonra 1924-c ild Bakya
glrk Milli Dram Teatrnn truppasna zv oldu. Savadl v tcrbli aktyor rejissorlua da meyl
gstrirdi, bzi tamaalarda rejissor yardms kimi x edirdi. Truppaya qbul olunandan bir ne
ay sonra ona mstqil qurulular taprld. Kirmanahl Bykaa Talblnn "Kef iind" (3 aprel
1925), Karlo Haldoninin "Khn fikirlr, yaxud savadsz mllim" (9 noyabr 1925), Hseyn

Cavidin "eyx Snan" (19 noyabr 1925), Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu" (22 dekabr 1925)
dramlarna maraql qurulular verib.
Peterburq Shn Snti nstitutunda rejissor thsili alm Yusif Yulduz 1927-ci ild Bakya
glrk teatra qbul olundu. O, bdrrhim by Haqverdiyevin "Khn dudman" (20 oktyabr 1927)
pyesin verdiyi qurulula teatra yeni nfs gtirdi v zn istedadl rejissor kimi tantd. Bundan
sonra Yusif Yulduza Maksim Qorkinin "Yurdsuz insanlar" ("Hyatn dibind". 21 noyabr 1927),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Baba yurdunda" (2 mart 1928), Jan Batist Molyerin "Baa qnn
bynmz" ("Mean dvoryanlqda". 9 aprel 1928), Valentin Katayevin "Dairnin mrbblmsi"
(12 noyabr 1928), Viktor Lyubomirovun "Tal qz" (15 aprel 1929), Konstantin Trenyovun
"Dmnlr" ("Lyubov Yarovaya". 3 noyabr 1930), Hseyn Cavidin "Knyaz" (18 may 1931),
Aleksandr Korneyukun "31 -43" ("Eskadrann mhvi". 5 noyabr 1934) qurulular taprld.
1931-ci ild Aleksandr Tuqanov ba rejissorluqdan gednd bir mddt tamaalar kollektiv
rejissorlar hazrlayrdlar. Msln, Hseyn Cavidin "eyx Snan" mhbbt facisini 28 oktyabr
1932-ci ild Rza Darabl, smayl Hidaytzad, Rza Thmasib v lsgr rifov, Clil
Mmmdquluzadnin "llr" traglkomediyasn 1933-c il fevraln 16-da Rza Darabl, smayl
Hidaytzad v Cfr Cabbarl tamaaya hazrlamdlar. Hr prdni bir rejissor ildiyin gr
tamaalarda ciddi slub qarql vard.
Bu dvrd gnc rejissor lihseyn Rzayev Hseyn Cavidin "eyx Snan" (14 yanvar 1929),
Clil Mmmdquluzadnin "llr" (1 mart 1929), Cfr Cabbarlnn "Aydn" (1 aprel 1929),
msddin Saminin "Dmiri Gav" (28 noyabr 1929), Aleksandr irvanzadnin "Namus" (16
dekabr 1929), Nikolay Qoqolun "Mftti" (3 mart 1930), Fridrix illerin "Qaaqlar" (8 aprel.
1930), msddin Abbasovun "Qlb" (12 mart 1931), Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara"
(18 yanvar 1932), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (3 may 1932) pyeslrin qurulular
verib.
Digr istedadl yeniyetm rejissor liaa Aayev Aleksandr Tuqanovla birg s Hbib
Vfann "Bombey" v Cfr Cabbarlnn "Od glini" dramlarn tamaaya hazrlayandan sonra z
M.Danilovun "Qara su" (19 fevral 1931) v sd Tahirl Abbasmirz rifzadnin "Axirzzaman"
(15 oktyabr 1931) srlrinin quruluu rejissoru olub.
Dramaturq Cfr Cabbarl vvllr ikinci rejissor v rejissor assistenti kimi faliyyt
gstrdikdn sonra qvvsini mstqil quruluda da snad. O, Aleksandr Tuqanovla znn
"Almaz" (13 aprel 1931), Leninqraddan dvt olunmu Vladimir Ltse il birg "1905-ci ild"
dramlarn tamaaya hazrlayb. Sonra is "Sevil" (10 dekabr 1931), Aleksandr Afinogenovun
"Qorxu" (18 fevral 1932), yenidn "1905-ci ild" (20 oktyabr 1932) pyeslrinin quruluu rejissoru
kimi alb.
Lakin ndns bunlarn he biri ba rejissor Krssn layiq bilnmdilr. Htta bu rfd
Rus Dram Teatrnn ba rejissoru Sergey Mayorov "Otello" (15 aprel 1932), "Hamlet" (17 aprel
1933), "Od glini" (2 dekabr 1933) facilrini hazrlamaq n teatra dvt edilib. Bundan sonra is
Yakov Varavski (1933-c ilin sonlarndan 1934-c ilin birinci yarsnadk) MDT-na ba rejissor
tyin edilib. O, kollektivd bir il vvl Cfr Cabbarlnn "Yaar" (22 dekabr 1932) tamaasma
qurulu vermidi. Ba reissor kimi is Lev Slavinin "ntervensiya" (27 sentyabr 1933) dramn
tamaaya hazrlayb. Bundan az sonra is vzifsindn istefa verib.
1934-1936-c ild rejissura saysind ciddi snt nailiyytlri qazanld. Bunun bir qolu
smayl Hidaytzad il bal idi. Teatr onun monumental-romantik qurulularnda Hseyn Cavidin
"Syavu" (1 mart 1934) v Mirz Ftli Axundzadnin "Aldanm kvakib" povesti sasnda
Canann ildiyi "ahnam" (28 may 1936) pyeslrinin tamaalarn z repertuarna daxil etdi.
Sonralar bu istedadl rejissor Opera v Balet Teatrnda ily-ily MDT-da "1905-ci ild" (3
noyabr 1937), "Od glini" (29 sentyabr 1939) v Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (26 sentyabr
1940) srlrini uurla tamaaya hazrlayb.

Mhur aktyor Rza Thmasib istedadn mstqil rejissurada snaqdan xararaq Vasili
kvarkinin "zg ua" (27 mart 1934) pyesin shn tfsiri verib. kinci df is 1939-cu il
noyabrn 29-da Mirz brahimovun "Madrid" dramn hazrlayb v bundan sonra yaradclq
faliyytini kino sntind davam etdirib. smayl Hseynov Valentin Katayevin "iklr yolu" (20
oktyabr 1934) pyesini tamaaya hazrladqdan sonra Tiflis Dvlt Azrbaycan Teatrnda ilmy
gedib. Dvt edilmi Dakovski Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr" (28 yanvar 1935)
dramn tamaaya hazrlayandan sonra bir daha bu teatrda qurulu vermyib.
Hm faci, hm d komediya aktyoru olan Rza Darabl Moskvada rejissorluq kursu
kendn sonra MDT-da ona "1905-ci ild" (23 aprel 1935), "Hac Qara" (2 oktyabr 1935), Jan
Batist Molyerin "Skapenin klklri " (5 dekabr 1936) srlrinin mstqil qurulular taprlb.
Moskvada ali rejissor thsili alm lsgr rifov v dil sgndrov 1935-ci ildn
mstqil qurulular vermy balayblar.
Ali Dadaov "Almaz" (5 oktyabr 1936) v Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" ("Vtn
olu". 28 aprel 1938) pyeslrini tamaaya hazrlayandan sonra yaradcln sasn Gnc
Tamaalar Teatr il balayb.
Ali thsilli rejissor Mcid Zeynalov msi Bdlbyli il Mirz Ftli Axundzadnin
"Msy Jordan v drvi Mstli ah" (15 oktyabr 1938) komediyasn v tk quruluda Pyer
Bomarenin "Fiqaronun toyu" mzhksini hazrlayb v Bakn trk edrk Qazax kolxoz-sovxoz
Teatrnda ilmy gedib.
Moskvada thsil alm v GTT-d byk snt uurlar qazanan Mhrrm Hamov
dramaturq Sabit Rhmann mvzusu o dvrn masir knd hyatndan alnm "Toy" (28 aprel
1939) komediyasma orijinal shn tfsiri verib. Bu tamaa teatrn hyatnda snt hadislrindn biri
kimi tarixilib.
dil sgndrovun 1938-ci ild Milli Dram Teatrna ba rejissor tyin olunmas il snt
ocann yaradclq slubunda, janr axtarlarnda v aktyorlarla i prinsipind ciddi reformalar
baland. Tdricn monumental-romantik slublu tamaalar hazrlamaa meyil gstrn rejissorlar
n geni yaradclq imkanlar ald.

ALEKSANDR TUQANOV
(31.3.1871-6.3.1960)
Azrbaycan milli teatrnn inkiafnda byk ilr grm rejissor v pedaqoq Aleksandr
Aleksandrovi Tuqanov 31 mart 1871-ci ild Moskvada doulub. Teatr faliyytin aktyor kimi
Moskvada hvskar dstd, sonra korun teatrnda balayb.
Ayr-ayr illrd Tula, Hactrxan, Nijni Novqorod, Yaroslav, Bak (1914), Riqa, Penza,
Voronej v digr hrlrd aktyorluq edib. 1915-ci ild Tiflis glib. K.Nikulinin truppasnda
alb v hm d buradak "Rusiya Teatr Cmiyyti Artistlri ttifaq"na rhbrlik edib.
Aktyorluqla mul olduu teatrlarda Hamlet v Petruio ("Hamlet" v "ltaq qzn
yumalmas", Vilyam ekspir), atski ("Aldan bla", Aleksandr Qriboyedov) rollarnn mahir
ifalarndan saylb.
Uzun illr mxtlif truppalarda faliyyt gstrn Tiflisdki azrbaycanl shn fdailri
1922-ci ildn Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatr kimi yeni yaradcla balayb. Kollektivin
sas aktyorlar il vvldn mxtlif truppalarda yaradclq nsiyytind olmu Aleksandr Tuqanov
bir il sonra Tiflis teatrna ba rejissor tyin edilib. Burada onun rejissorluu il Cfr Cabbarlnn
"Aydn", "Oqtay Elolu", Hseyn Cavidin "eyda", "blis", "Uurum", "eyx Snan", Vilyam
ekspirin "Otello", Fridrix illerin "Qaaqlar", msddin Saminin "Dmiri Gav" srlri
tamaaya hazrlanb v repertuarn sasn tkil edib.
Aleksandr Tuqanov Tiflis Azrbaycan Teatrnn repertuarnn znginlmsind, aktyor
yaradclnn formalamasnda csartli addmlar atb. O, teatrn repertuarnda azrbaycanl
dramaturqlarn srlrinin stnlk tkil etMsm xsusi diqqt yetirib.
1924-c ilin ikinci yarsnda Aleksandr Tuqanov Azrbaycan hkumtinin qrar il Bakya
dvt olunub. yun aynn 19-da o, Akademik Milli Dram Teatrna ba rejissor tyin edilib. Rejissor
yeddi ildn ox bu kollektiv rhbrlik edib, kollektivin mvzu v mzmun, slub v forma
istiqamtindki masirlik axtarlarnda smrli ilr grb.
1931-ci ild teatrdaxili kimlr nticsind kollektivdn ayrlan Aleksandr Tuqanov
Bakdan uzaq rq gedib. Bir mddt sonra oradan Qroznya glrk mxtlif teatrlarda ilyib.
Milli Dram Teatrnda yen ba rejissor problemi yarananda Aleksandr Tuqanov 1935-ci ild
Bakya arlb. O, Akademik teatra ba rejissor gndrilib. ki il burada alan rejissor sonra Gnc
Tamaalar Teatrnda ilmy gedib. Bu kollektivin sasn rus blmsind tamaalar hazrlayb.
GTT-da ily-ily Opera v Balet Teatrnda, Dvlt Rus Dram Teatrnda, hm d
Akademik snt ocanda qurulular verib. vvllr Bak Teatr Mktbind drs deyn rejissor
1945-ci ildn teatr institutunda pedaqoji faliyyt gstrib. 1947-ci ildn professor idi.
Akedemik Milli Dram Teatrnda Aleksandr Tuqanovun rejissorluu il Mirz Ftli
Axundzadnin "Molla brahimxlil kimyagr" (1924), "Hac Qara" (1925, 1928, 1930), Hseyn
Cavidin "eyx Snan" (1924, 1926), "Uurum" (1924), "blis" (1925, 1926), "Topal Teymur"
(1926), "Knyaz" (1930), Fitrtin "Hind ixtilalar" (1924), Nikoay Qoqolun "Mftti" (1924,
1929), Jan Batist Molyerin "Jorj Danden" (1924), "Don Juan" (1926), Aleksandr Dmann "Qanl
qala" ("Nel qllsinin sirri". 1924), Cfr Cabbarlnn "Aydn" (1924, 1926), "Oqtay Elolu"
(1926, 1927), "Sevil" (1928), "Od glini" (1928, 1930), "Almaz" (1931, 1935), bdrrhim by
Haqverdiyevin "Pri cadu" (1924, 1926), "Aa Mhmmd ah Qacar" (1927), Clil
Mmmdquluzadnin "llr" (1924, 1926, 1928), Fridrix illerin "Qaaqlar" (1924, 1928),
"Vilhelm Tel" (1925), "Mkr v mhbbt (1925), Vilyam ekspirin "Otello" (1925), "Hamlet"
(1926), "ltaq qzn yumalmas" (1929), "Maqbet" (1936), "Romeo v Clyetta" (1937), Maksim
Qorkinin "Yurdsuz insanlar" ("Hyatn dibind". 1925), Vano Medavilinin "Qaaq Krm"
(1925, 1927), Adolf D'Enneri v Germonun "ki yetim" (1925), Qriqori Genin "Trilbi" (1925), Jl
Vernin "Kapitan Qrantn ocuqlar" (1926), "80 gn dnya syahti" (1927), Nriman Nrimanovun
"Nadir ah" (1926), Brandon Tomasn "Tlblrin klyi" (1926), Fuldun "Axmaq" (1927), Bier

Stounun "Tom daynn komas" (1927), Rnda Alekseyevann "Dmir divar" (1927), Aleksandr
Suxovo-koblinin "Kreinskinin toyu" (1927), msddin Saminin "Dmiri Gav" (1928), Anatoli
Qlebovun "Zaqmuq" ("Qullar bayram". 1929), Konstantin Trenyovun "Dmnlr" ("Lyubov
Yarovaya". 1929), Viktor Hqonun "Gln adam" (1930), s Hbib Vfann "Bombey" (1930),
Moris Meterlinkin "Gy qu" (1935), Aleksandr Pukinin "Dubrovski" (1937), Onore de Balzakin
"gey ana" (1939) pyeslrinin tamaalar oynanlb.
Aleksandr Tuqanov Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda Mslm by
Maqomayevin "Nrgiz" operasna monumental qurulu verib. Romantik pafosu, kompozisiya
mhtmliyi il seiln tamaa 1938-ci ild Moskvada keiriln Azrbaycan incsnti
dekadasnda hm musiqism, hm d rejissor iin gr yksk qiymtlndirilib.
Opera truppas Milli Dram Teatrnn nzdind olanda (1925-ci ilin yayna qdr) Aleksandr
Tuqanov muam operalarmzn incilri saylan zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" v
"sli v Krm" srlrini, "Arn mal alan" operettasn tamaaya hazrlayb.
Aleksandr Tuqanov Bakdak yhudi teatrnda Karl Qutskovun "Uriel Akosta", ermni
teatrnda Nkolay Qoqolun "Mftti" (1939), Rus Dram Teatrnda Fridrix illerin "Qaaqlar"
(1937), "Mkr v mhbbt" (1938), Jan Batist Molyerin "Tartf", Vilyam ekspirin "Romeo v
Clyetta" srlrin shn hyat verib.
Monumentalizm meyil gstrn rejissor Gnc Tamaalar Teatrnda Maksim Qorkinin
"Meanlar", Nikolay Qoqolun "Mftti", Denis Fonfizinin "Nadan vlad", Aleksandr Ostrovskinin
"z adamlarmzdr, dil taparq", Fridrix illerin "Mkr v mhbbt", Valentina Lyubimovann
"Qzl medal", "Onun dostlar", Karlo Haldoninin "ki aann bir nkri" srlrin shn tfsiri
verib.
Aleksandr Tuqanov Azrbaycan teatrnda aktyor ansamblnn formalamasma ciddi diqqt
yetirib.
Plastik hrktlrin vrdilrin yiylnmk n aktyorlara gndlik trinaj-mqlr tyin
edib. Onlara qrimdn, parikdn v Avropa pyeslrind geyimlrdn istifadnin, kbar v zadgan
davran qaydalarnn, tzim v mracit dalarnn prinsiplrini yrtny balayb.
Teatrda tamaalar gec balanr, bzn gec saat 2-d qurtarr, htta yarmq saxlanlb
sabaha keirilirdi. Aleksandr Tuqanov bu id ciddi intizam yaratmaa nail olub.
ekspirin, illerin srlrinin monumental slub-formada oynanlmasn, bu tamaalarn
bri problemlrl uyarl sslnmsini tmin edib.
Viktor Hqo, Moris Meterlink, Onore de Balzak, Jl Vern, Bier Stou kimi mlliflrin
adlarn Akademik teatrn repertuar siyahsna mhz Tuqanov daxil edib.
Rol zrind i, trtibat v tamaa, musiqi, teatr v bu spkili nzri msllrin Azrbaycan
shnsind yanildirilmsind sndli islahatlar aparb.
Sabit v mzmunlu, lvan v mvzuca rngarng repertuar urunda Cfr Cabbarl il birg
yeni nnlr yaradb.
Aleksandr Tuqanov Bak Teatr Mktbind v sonralar Azrbaycan Dvlt Teatr
nstitutunda aktyor v rejissor sntindn drs deyib. Tcrbli pedaqoqun onlarca yetirmsi
lkmizin mxtlif teatrlarnda smrli yaradclq axtarlar aparblar.
Azrbaycan milli teatrnn inkiafnda gstrdiyi xidmtlrin, Milli Dram Teatrnn
yaradclq sluburun monumental spkid formalamasndak smrli faliyytin gr Aleksandr
Tuqanov 4 aprel 1936-c ild respublikann xalq artisti fxri ad il tltif olunub.
Rejissor 6 mart 1960-c ild Bakida vfat edib.

MLL DRAM TEATRI

(1931-1937)
Bu qsa mddt Milli Dram Teatrnn tarixind rejissor yaradcl, myyn slub
axtarlar, aktyor oyunlarnn bdii-estetik sciyylri, xsusn masir mvzu-problem mracit,
siyasi qurumun mdniyyti "mngny" salmas baxmndan n ziddiyytli dvrlrdndir.
Digr trfdn Cfr Cabbarlnn z dramlarnda xsusi istedadla yaratd qvvtli, kamil
tip-xarakter aktyorlarn yeni yaradclq imkanlarna yiylnmlrin geni meydan ab.
Hseyn Cavidin qdrtli dramaturgiyas saysind milli poetik teatr zmtli inkiaf yolu
keib.
Mxtlif aktyor mktblrin mxsus olan v bu kollektivd mhtm yaradclq yolu
ken Barat kinskaya, Atamolan Rzayev, smayl Osmanl, Fatma Qdri, lsgr lkbrov,
smayl Dastanl (Hacyev), Hkm Qurbanova (lkbrova), li Zeynalov, Aasadq
Graybyli (Gncdn qaydb), rejissorlardan msi Bdlbyli, Ali Dadaov, Sftr Turabov
teatra gtrlblr.
Bstkarlardan frasiyab Bdlbyli teatrda faliyytini genilndirib. Kollektiv yeni clb
olunan bstkarlardan Asf Zeynall, Mslm Maqomayev, Niyazi Hacbyov - Tazad, Asan
Rufatov, Reynqold Qlier, Boris Asafyev, Saveli Ayzen, Sid Rstmov, trtibat rssamlardan
Pavel Ryabikov, Sergey Yefimenko, Rstm Mustafayev, Mixail Tixomirov, Nsrt Ftullayev,
smayl Axundov, geyim eskizlri ilyn zim zimzad, Susanna Samorodova mxtlif
tamaalarn hazrlanmasnda smrli ilr grblr.
1931. Haqsz tnqidlr mruz qalan Aleksandr Tuqanov ba rejissorluqdan istefa verndn
sonra bu vzify 10 iyul 1931-ci ild Leninqraddan (indiki Peterburqdan) Vladimir Ltse dvt
olunub. Ltse dramaturq Cfr Cabbarl il birlikd onun "1905-ci ild" dramna qurulu verndn
sonra (8 oktyabr) riz yazaraq teatrdan xb. Premyera oktyabrn 1-d gstrilib.
"1905-ci ild" tamaas mhz Cfr Cabbarlnn grgin myi, Vladimir Ltse il apard
yaradclq mbahislri nticsind teatrn uurlu ilri srasma daxil oldu. Monumentalizm
meyilli sr ilk nvbd aktyor tamaas idi. Mhmmdhsn Atamalbyov (Qoca Bax),
Sleyman Tazad (Bax), Mustafa Mrdanov (mamverdi), li Qurbanov (Allahverdi), Rza
fqanl (General-qubernator), Qmr Topuriya (Mariya Timofeyevna), Mirzaa liyev v smayl
Hidaytzad (miraslan by Salamov), smayl Osmanl (Bahadr by), Dada arapl (Aamyan)
yksk shn nailiyytlri qazanblar.
Teatr 1931-ci ilin payznda ba rejissorsuz qalanda gnc rejissor liaa liyev aktyor
Abbasmirz rifzad il sd Tahirin yazdqlar zif, lpaq ideyal "Axirzzaman" (15 oktyabr) v
dramaturq Cfr Cabbarl znn "Sevil" (10 dekabr) sosial dramna shn quruluu veriblr.
"Axirzzaman"n tamaas da snk alnb. "Sevil" (rssam Pavel Ryablkov, bstkar frasiyab
Bdlbyli) tamaas is mvsmn uurlu ilrindn saylb. Tamaada rollar Mrziy Davudova
(Sevil), lvi Rcb v Rza Thmasib (Bala), Yeva Olenskaya (Gl), Mirzaa liyev v Mustafa
Mrdanov (Atakii), Mhmmdhsn Atamalbyov v Abbas Rzayev (Babakii), smayl
Hidaytzad, Mmmdli Vlixanl v Rza fqanl (bdlli by), li Qurbanov v smayl
Osmanl (Mirz Mhmmdli), Qmr Topuriya (Dilbr -Ediliya), Panfiliya Tanailidi v Nataliya
Lizma (Tafta) oynayblar. Rza Thmasibin, Mrziy Davudovann v smayl Hidaytzadnin ifalar
parlaq snt qlblri olub.
1932. Teatr 1932-ci ilin aprel ayna kimi ba rejissorsuz qalb. Boluu doldurmaq n
teatrn rhbrliyi Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (18 yanvar. Hac Qara - Mirzaa liyev,
Krmli - Dada arapl, Krmli - Mhsn Snani, Tkz - Panfiliya Tanailidi, Sona - Sona
Hacyeva) komediyasnn quruluunu rejissor liaa liyev v Aleksandr Afinogenevin "Qorxu"
(18 fevral. Trcmi Cfr Cabbarl, rssam Pavel Ryabikov, rssam Reynqold Qlier) pyesinin
shn tfsirini Cfr Cabbarlya taprb. Qorxu tamaas daha uurlu alnb v Volodin rolunda lvi

Rcbl Rza fqanlnn, Klara obraznda Mrziy Davudovann, Tsexavoy surtind Rza
Thmasibin oyunlar yksk qiymtlndirilib.
1932-ci il aprel aynn 22-d Yakov Varavski teatra ba rejissor tyin olunub. Lakin bir ne
ay vvl Bakdak Rus Dram Teatrnn rejissoru Sergey Mayorov ingilis dramaturqu Vilyam
ekspirin "Otello" facisini Cfr Cabbarlnn trcmsind hazrlamaq n kollektiv dvt
olunmudu. Premyeras aprelin 15-d gstriln tamaada Cfr Cabbarl v liaa liyev rejissor,
Sergey Yefimenko rssam idilr. Aleksandr vanovun quruluu il mqayisd uurlu alnan
tamaada sas rollar Abbasmirz rifzad v lvi Rcb (Otello), Mrziy Davudovaya v Sona
Hacyevaya (Dezdemona), Rza fqanl v smayl Hidaytzady (Yaqo), Mirzaa liyev
(Brabansio), Sona Hacyevaya (Emiliya), Mhsn Snaniy (Kassio) taprlmd.
Yakov Varavski sanki tamaa hazrlamaa tlsnirdi. Kollektiv mayn 3-d lihseyn
Rzayevin quruluunda "Pri cadu" (bdrrhim by Haqverdiyev) facisini thvil verib. Payz
mvsm balayanda is oktyabrn 1-d Cfr Cabbarlnn "Dn" dram dramaturqun znn v
smayl Hidaytzadnin rejissorluunda oynanlb. Yakov Varavski tamaann formal kild bdii
rhbri, Rstm Mustafayev rssam v Asf Zeynall bstkar olublar. Ba rollar Glsabah v
Qdrt Arslan surtlrind Sona Hacyeva v Mrziy Davudova, lvi Rcb v Rza Thmasib
x ediblr.
Bundan sonra teatr Cfr Cabbarlmn "1905-ci ild" (20 oktyabr. Quruluu rejissor Cfr
Cabbarl, rssam Rstm Mustafayev v bstkar frasiyab Bdlbyli) v Hseyn Cavidin "eyx
Snan" (28 oktyabr. Quruluu rejissorlar Rza Darabl, smayl Hidaytzad, Rza Thmasib v
lsgr rifov, rssamlar Rstm Mustafayev v zim zimzad) tamaalarn gstrib.
"eyx Snan"da da bdii rhbr olan Yakov Varavski yalnz dekabrn 22-d Cfr
Cabbarlnn "Yaar" dram il ilk quruluunu tqdim edib. Cfr Cabbarl v Rza Darabl tamaann
rejissorlar, Sergey Yefimenko rssam v Saveli Ayzen musiqi trtibats idilr. Tamaa
kompozisiya v aktyor ifas baxmndan maraql alnmd. Xsusil lvi Rcbin (Yaar), Rza
Thmasib v Kazm Ziyann (mamyar), oyunlar bdii-realist tqdimin, ziz Mmmdova v
Panfiliya Tanailidinn (rbanu), Mirzaa liyevin (mirqulu) ifalar yumorlu koloritin gr
cazibli grnrdlr.
1933. Yakov Varavski 1933-c ilin ilk aylarnda ba rejissorluqdan istefa verib, lakin bir
mddt sonra qaydaraq Lev Slavinin "ntervensiya" (27 sentyabr. Trcmi Cfr Cabbarl,
rssam Y.Mandelberq, bstkar Boris Asafyev) srin shn quruluu verib.
slub prakndliyin yol vern teatr 1933-c ild Clil Mmmdquluzadnin "llr" (16
fevral. Quruluu hmd Tirini, rejissorlar Cfr Cabbarl, smayl Hidaytzad v Rza Darabl,
trtibat rssam Rstm Mustafayev, bstkar Mslm Maqomayev, geyim rssam zim
zimzad), Vilyam ekspirin "Hamlet" (17 aprel. Trcmi Cfr Cabbarl. Quruluu rejissor
Sergey Mayorov, rejissorlar Rza Darabl, lihseyn Rzayev v Cfr Cabbarl, rssam Sergey
Yefimenko, musiqi trtibisi S.Paniyev, Hamlet - lvi Rcb, Poloni-Mirzaa liyev, Gertruda Mrziy Davudova, Klavdi - smayl Hidaytzad, Ofeliya - Sona Hacyeva, Horatsio - Rza
fqanl), Cfr Cabbarlnn "Od glini" (2 dekabr. Quruluu rejissorlar Sergey Mayorov v hmd
Tirini, rssam Rstm Mustafayev, bstkar frasiyab Bdlbyli. Elxan - lvi Rcb v
Abbasmirz rifzad, Altunbay - Aasadq Graybyli, bu beyd - Rza Thmasib, Aqin - Sidqi
Ruhulla, lsgr lkbrov v smayl Dastanl, Solmaz - Mrziy Davudova, Yeva Olenskaya v
Sona Hacyeva) srlrini repertuara daxil edib. hmd Tirini inzibat ii idi v onun rejissorlua
mdaxilsi yaradclq iin ciddi xll yetirirdi. Bir ne rejissorun eyni srd hrsinin bir prd
hazrlamas "eksperimenti" n bu il, n d gln il smr vermyib.
1934. Yusif Yulduz 1934-c ilin yaznda ba rejissorlua dvt alb. Lakin bu son drc
istedadl rejissor hmin il noyabrn 22-d Aqabaddak Dvlt Azrbaycan Dram Teatrna birillik
ezamiyyt gndrilib.

Teatr 1934-c ild monumental-romantik slubda iki v psixoloji spkid bir byk snt
nailiyyti qazanb. Hseyn Cavidin "Syavu" facisinin (1 mart. Quruluu rejissor smayl
Hidaytzad, trtibat rssam Vyaeslav vanov, geyim rssam Susanna Samorodova, bstkar
frasiyab Bdlbyli) v Aleksandr Korneyukun "Eskadramn mhvi" dramnn ("31-43". 5 noyabr.
Quruluu rejissor Yusif Yulduz, rssam Nsrt Ftullayev, musiqi trtibisi Saveli Ayzen, rejissor
assistenti msi Bdlbyli) tamaalar teatrn monumentalizm axtarlarnda hadisy evriln
snt nmunlri olub.
Psixoloji spkid is Vasili kvarkinin "zg ua" (27 mart. Trcmilr Rza Thmasib
v Mustafa Mrdanov. Quruluu rejissor Rza Thmasib, rssam Sergey Yefimenko, musiqi
trtibisi Saveli Ayzen) pyesinin tamaas uzun mddt repertuarda qalb.
"Syavu"da lvi Rcb v Abbasmirz rifzad (Syavu), Rza Thmasib v Rza fqanl
(Keykavus), Mrziy Davudova (Sdab), Aasadq Graybyli (frasiyab), Sidqi Ruhulla
(Rstm), Mhsn Snani (Grivz), "Eskadramn mhvi"nd (bzn "Donannann mhvi" yazlb)
Mrziy Davudova v Yeva Olenskaya (Oksana), Sidqi Ruhulla v lvi Rcb (Bosman kobza),
Rza fqanl v Abbasmirz rifzad (Qayday), "zg ua"nda Mirzaa liyev v Mmmdli
Vlixanl (Qaraulov), Sona Hacyeva v Yeva Olenskaya (Manya), Mustafa Mrdanov v Dada
araph (Seneqda) ilin n uurlu aktyor ifalarna nail ola biliblr.
1935. Grkmli dramaturq, uzun illr teatrn dbi hiss mdiri ilyn Cfr Cabbarl 1934c il yanvarn 31-d qfltn vfat etdi. stlik teatr 1935-ci il ba rejissorsuz qdm qoydu.
Halbuki bu dvrd kollektivd smayl Hidaytzad kimi istedad yetimidi, lakin ndns onun ba
rejissor Krssnu tutmasma mane olurdular. Bel bir raitd kollektiv 1935-c d Aleksandr
Osirovskinin "Gnahsz mqssirlr" dramnn maraql (28 yanvar. Trcmi Rza Thmasib,
quruluu rejissor L.Dakovski, rejissor assistentlri Frc Sheyli v Sftr Turabov. Neznamov smayl Dastanl v Sadq Saleh, Kruinina - Mrziy Davudova, maqa - smayl Hidaytzad v
Mustafa Mrdanov) v bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" facisinin zif (21 fevral.
Quruluu rejissor Abbasmirz rifzad, rssamlar Rstm Mustafayev v Qolobenkov, bstkar
Niyazi. Ncf by - Sidqi Ruhulla, Rza Darabl v Abbasmirz rifzad) tamaalarn tamaalara
tqdim edib.
Milli kadrlarn arasnda ba rejissor grmk istmyn rhbrlik hmin vzify 1935-ci il
fevral aynn 10-da Qrozn hrindn Aleksandr Tuqanovu dvt edib. Kollektivin truppasn
yaxndan tanyan, onun yaradclq prinsiplrin, slub xsusiyytlrin myyn drcd bld
olan Aleksandr Tuqanov tz tamaa hazrlamaa tlsmdi. O, Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild"
dramna (23 aprel. Rssam Rstm Mustafayev v bstkar frasiyab Bdlbyli) v Mirz Ftli
Axundzadnin "Hac Qara" komediyasma (2 oktyabr. Bstkar frasiyab Bdlbyli, rejissor
assistenti msi Bdlbyli) qurulu vern Rza Darabhnm ilMsm rait yaratmd. Eyni
zamanda sasn mumi yaradclq problemlrini nizamlamaa alrd.
Onun tbbs il gnc rejissor lsgr rifov gnc dramaturq Qurban Musayevin masir
mvzuda yazd, lakin zif alnan "Qzl em" pyesin (26 noyabr. Rssam Nsrt Ftullayev,
bstkar Niyazi) mstqil qurulu verib.
Aleksandr Tuqanov z is payz mvsmnd d tamaalarn grn yeni srl
glmyib. Vaxtil hazrlad "Sevil" dramnn quruluuna myyn l gzdirrk onu oktyabrn 27d premyera kimi tqdim edib. Ba rollarn ifalar dyimmidi.
1936. Aleksandr Tuqanov Vilyam ekspirin "Maqbet" (trcmi Hacbaba Nzrli) facisi
zrind ilyirdi v bu yaradclq prosesi uzun kib. Hmin tamaa ilk df 1936-c il martn 15d gstrilib. Rssamn Mixail Tixomirov, rejissor assistentinin msi Bdlbyli olduqlar
"Maqbet" tamaas teatrn ekspir irsin mracitlri arasnda layiqli yer tuta bilib. Tamaann sas
arl Abbasmirz rifzadnin (Maqbet), Mrziy Davudovann (Ledi Maqbet), Sidqi Ruhullann
(Banko), lsgr lkbrovun (Maqduf) zrlrin drd.

"Maqbet"dn sonra teatr daha bir monumental tamaan repertuarna daxil etdi. Mirz Ftli
Axundzadnin "Aldanm kvakib"
povestinin motivlri sasnda Canann shnldirdiyi
"ahnam" dramna quruluu smayl Hidaytzad, trtibat Rstm Mustafayev vermidilr. May
aynn 28-d ilk tamaas oynanlan srd ba rollar lsgr lkbrov (ah Zeyr), Rza fqanl
(ahrux xan), Sidqi Ruhulla (Xac Mbark), Abbasmirz rifzad v Mhsn Snani (Glab
irzad), Aasadq Graybyli (Mirz Yusif), Mrziy Davudova v Qmr Topuriya (Slim xanm)
ifa ediblr.
Bundan sonra Aleksandr Tuqanov Nobel mkafat laureat, Belhca dramaturqu Moris
Meterlinkin "Gy qu" (28 oktyabr) dramn hazrlayb. Pyesi smayl Hidaytzad trcm edib v
rssaml Mixail Tixomirov, musiqi trtibatln lya Sats ediblr. Milli shnmizin ilk travesti
(olan rolu oynayan) aktrisas Barat kinskayann oynad Tiltil, Sidqi Ruhullann Baba v
Nataliya Lizinann Nn rollar maraqla baxlb v rbtl qarlanb.
Glcyin dahi rejissoru dil sgndrov bu il yanvarn 3-d Aleksandr Korneyukun
"Platon kreet" dramn "Polad Qartal" ad il, lvi Rcbl Mustafa Mrdanovun trcmsind
diplom tamaas kimi hazrlayb. Tamaann rssam Mixail Tixomirov, bstkar Niyazi, rejissor
assistenti Frc Sheyli idilr. sas rollar is lvi Rcb (Polad Qartal), Barat kinskaya (fiq),
Mrziy Davudova v Sona Hacyeva (Nrgiz), Mirzaa liyev v Mustafa Mrdanov (Loman)
oynayblar.
Aleksandr Tuqanovun tbbs il Cfr Cabbarlnn "Almaz" (5 oktyabr. Rssam Nsrt
Ftullayev, bstkar frasiyab Bdlbyli. Almaz - Sona Hacyeva, Mirz Smndr -Mirzaa
liyev v Abbasmirz rifzad, rif - Mhsn Snani. Hac hmd - li Qurbanov) dramnn
quruluu gnc Ali Dadaova v Jan Batist Molyerin "Klkbaz Skapen" ("Skapenin klklri". 5
dekabr. Trcmi smayl Hidaytzad, rssam Nsrt Ftullayev. Skapen - smayl Hidaytzad,
Arqant - Mmmdli Vlixanl, Jeront - Mirzaa liyev, Oktav - Dada arapl v Yunis
Nrimanov) komediyasnn rejissorluu Rza Darabhya taprlmd.
1937. Milli Dram Teatrnn 1937-ci ild n byk snt qlbsi Vilyam ekspirin "Romeo
v Clyetta" mhbbt dramnn tamaas olub. Pyesi hmd Cavad trcm etmi, onu tamaaya
rejissor Aleksandr Tuqanov, rssam Mixail Tixomirov, musiqi trtibisi Saveli Ayzen
hazrlamdlar. lk tamaa yanvarn 14-d gstrilib v sas rollar Barat kinskaya (Clyetta) v
lvi Rcb (Romeo) byk vql, lirik-poetik vstl oynayblar. Clyetta rolunda Sona Hacyeva
v Fatma Qdri d x ediblr. Aktyorlardan Sidqi Ruhullann (Eskal), Mustafa Mrdanovun
(Kapuletti), Qmr Topuriyann (Sinyora Kapuletti), Abbas Rzayevin (Montekki), Nataliya
Lizinann (Sinyora Montekki), Aasadq Graybylinin (Lorenso), Musa Haczadnin (Paris), Yeva
Olenskayann (Clyettann daysi), Rza fqanlnn (Merkusio), lsgr lkbrovun (Tibalt)
oyunlar yksk sntkarlq sciyylri dayrdlar.
Aleksandr Tuqanovun quruluunda Aleksandr Pukinin "Dubrovski" (23 fevral.
Trcmilr lvi Rcb v Mustafa Mrdanov) pyesinin tamaas gcl aktyorlar Abbasmirz
rifzadnin Dubrovski), Fatma Qdrinin v Nzir liyevann (Maa), Sidqi Ruhullann
(Troyekurov), Mustafa Mrdanovun (Anton Sitsin), li Qurbanovun (Arxip) itirakiarna
baxmayaraq, "Romeo v Clyetta" qdr uur qazana bilmyib. Bu baxmdan smayl
Hidaytzadnin "1905-ci il" (3 noyabr) dramna verdiyi qurulu da rejissorun vvlki son iki ildki
ilri il mqayisd zif grnrd.
Snt nailiyytlri baxmndan ilin ikinci hadissi Mirz brahimovun eyniadl pyesi sasnda
dil sgndrovun hazrlad "Hyat" tamaas oldu. Premyeras aprelin 28-d oynanlan "Hyat"
tamaasnn trtibat rssam Nsrt Ftullayev, geyim rssam smayl Axundov, bstkar Sid
Rstmov idi. sas rollar is Mrziy Davudova (Hyat), lsgr lkbrov (Akif), Rza fqanl
(Abbas), Sona Hacyeva, Barat kinskaya v Fatma Qdri (Atlas), Mustafa Mrdanov (Hsnov),
lvi Rcb (Sleyman), Dada araph (Pardon Qurbanli), Aasadq Graybyli (Mdi Hseyn)
oynayblar.

SSR-d, o cmldn d Azrbaycanda balayan repressiya nticsind 1937-ci id

dramaturq Hseyn Cavidin, trcmi hmd Cavadn, aktyorlardan Abbasmirz rifzadnin, lvi
Rcbin, Panfiliya Tanailidinin tutulmalar, Mirzaa liyevin, Mhsn Snaninin, Fatma Qdrinin
bir mddt teatrdan uzaq dmlri nticsind kollektivin yaradclq iqlimind ziflm balayb.
Bir sra tamaalar repertuardan xarlb.
Aleksandr Tuqanov 1937-ci il mart aynn 4-d ba rejissorluqdan istefa verib. ncsnt
ilri idarsmin mri il teatrda ba rejissor vzifsi lv olunub v bdii rhbr vzifsi il
vzlnib. Hmin vzifnin funksiyasnn icras mvqqti olaraq gnc rejissor, tn il Moskvada ali
thsilini baa vurub tyinatla Bakya gndriln dil sgndrova taprlb.

MLL DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
(1910-1940)
Birinci drs
Bakda iyirminci srin vvllrind "Nicat", "Sfa" v bu kimi teatr truppalar yarandqca
shn sntinin, o cmldn aktyorluun pekarlq sciyylri gclnib. Bir sra hvskarlar artq
aktyorluu sas pe kimi qbul ediblr v onu formaladrmaa nail ola bilblr. Hmin aktyorlarn
irisind ellri var ki, onlarn yaradclqlarna xsusi diqqt yetirmk, oynadqlar rollarn
mahiyyt v xarakterlrini sistemldirmk lazmdr. Mhz hmin thlil prinsipind hm ayr-ayr
aktyorlarn yaradclq xsusiyytlri z xr, hm d btvlkd milli shn sntimizd
aktyorluq mktblrinin estetik prinsiplri, poetika gstricilri z tcssmn tapr.
MRMAHMUD KAZIMOVSK (1882-1.12.1940)
Azrbaycann ilk pekar aktyorlarndan olan Mirmahmud Mirlkbr olu Kazmovski
1882-ci ild Bakda doulub v burada maarifprvr, teatr xadimi Hbib by Mahmudbyovun
siniflik trk-rus (rus-tatar) mktbind oxuyub, glcyin byk aktyoru Hseyn rblinski il
dostlablar. Bir yerd shny ilk df 9 mart 1897-ci ild mllimlri Sultanmcid Qnizadnin
hazrlad "Lnkran xannn vziri" (Mirz Ftli Axundzad) tamaasnda xblar. Hmin
gndn balayaraq Cahangir Zeynalovun ev tamaalarnda (z mnzilind gstriln srlrd)
oynamaa balayb. Sonralar "Mslman dram artistlri" dstsind, sasn "Nicat"n truppasnda
v az-az mddtlrd mxtlif teatr blmlrind, hvskarlarn drnklrind aktyorluq edib.
Yaradcl bugnk Akademik Milli Dram Teatr il sx bal olan Kazmovski iyirminci
illrin vvllrind Bak Trk Azad Tnqid v Tbli Teatrnda ilyib. mrnn son illrind fxri
tqadd olsa da, Milli Dram Teatrnn tamaalarnda oynayb. 1935-ci ild Drbndd teatr
yaradlmasnda itirak edib.
O, "N qanr, n qandrr", "Vurhavur", "Dam-dam", "Molla Cbi" ("Molla Cbi v yaxud
kndxuda"), "Cmcm by" "Hmri mnzili", "Yaftumli" kiik hcmli dram v vodevillrin
mllifidir. "Bakllar", "Kndlilr", "Bismillah" filmlrind epizod rollara kilib.
1938-ci il dekabrn 4-d Mirmahmud Kazmovskiy Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti fxri ad verilib. Aktyor 1 dekabr 1940-c ild Bakda vfat edib.
Mirmahmud Kazmovskinin oynad oxsayl shn obrazlar arasnda Aa Bir
("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), van by, Cahangir by v hmd
("Kemid qaaqlar", "Phlivanani-zman" v "Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov), Mirz
Hseyn v Azarl ("llr", Clil Mmmdquluzad), Allalqulu ("kini Seyfulla"
Mhmmdhsn Hsnov. srin ad "Pini Seyfulla" kimi d yazlb), Nozr ("Dmiri Gav",
msddin Sami), Rodriqo, cza ("Otello" v "Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir),
Podpolkovnik ("Vtn", Namiq Kamal), De Kastre ("1812-ci il", Baxmetov), Suxrani ("Aa
Mhmmd ah Qacar", bdrrhim by Haqverdiyev), Molla ("1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Piri
baba ("Qzl em", Qurban Musayev), Qurban kii ("Vaqif", Smd Vurun), kolxozu ("Toy",
Sabit Rhman) epizod rollar daha diqqtkndir.
HACIAA ABBASOV (16.6.1888-7.5.1975)
Komik aktyor, frastli teatr tkilats v rhbri, ictimai xadim, mlumatl ziyal kimi
tannb seviln Hacaa Mtllib olu Abbasov 16 iyun 1888-ci ild Baknn Mataa kndind
mllim ailsind doulub. btidai thsilini doulduu kndindki rus-tatar (rus-trk) mktbind

alb v sonra Bakda oxuyub. 1906-1909-cu illrd Petrovsk-Portda (indiki Mahaqala) pedaqoji
thsil yiylnib. Burada oxuyarkn azrbaycanllardan ibart teatr dstsi yaradb v hmin truppa
il Teymurxanurada (sonra Bunyaksk adlandrld) teatr ab.
Thsilini baa vurduqdan sonra mllim diplomu il Bakya qaydb. Balaxan kndind
Mirz lkbr Sabirl birlikd uaqlara drs deyib. Eyni zamanda "Mslman artistlri
cmiyyti"nin, "Nicat", "Hmiyyt" teatr truppalarnn fal zv olub. Sonralar "Sfa"
cmiyytinin teatr truppasnda, "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti"nd aktyorluq edib.
1920-ci ild bugnk Akademik Milli Dram Teatrna zv olan Hacaa Abbasov bir mddt
burada alb. Hyat v snt dostu Mirzaa liyevl birg 1921-ci il noyabrn 13-d Bak Trk
Azad Tnqid v Tbli Teatrn yaradblar, z direktor olub. Hmin snt oca bu iki aktyorun ad
il bal olduuna gr tamaalar arasnda "Hacmirz" teatr kimi tannb-sevilirdi. 1925-ci ild
Hacaa Abbasov Akademik teatra direktor tyin olunub. Bak Teatr Mktbind direktor ilyib
(1929-1937). Repressiya illrind tqib olunduuna gr bir mddt Orta Asiya respublikalarnda
yaayb. Sksn yeddi yanda Bakda dnyasn dyiib v doma kndind torpaa taprlb.
sas rollar: eyx Nsrulla ("llr", Mirz Clil Mmmdquluzad), Mirz Mehdi xan,
amdan by ("Nadir ah" v "amdan by", Nriman Nrimanov), Aa Krim xan, Hac Qmbr
("Aa Krim xan rdbili" v "Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), Molla brahimxlil ("Molla
brahimxlil kimyagr", Mirz Ftli Axundzad), Qubad ("Dmiri Gav", msddin Sami), Osip
("Mftti", Qoqol), Moisey ("Yhudilr", Yevgeni ireov).
Aktyor zeyir by Hacbyovun "Mdi bad", "Arn mal alan", "r v arvad"
operettalarnda Mdi bad, Soltan by, Kbl Qubad rollarn mxtlif qurulularda dflrl v
uurla oynayb.
Sntd qazand nailiyytlr v teatr sntinin inkiafnda gstrdiyi xidmtlr gr
Hacaa Abbasova xalq artisti fxri ad verilib (1932).
Hacaa Abbasov 7 may 1975-ci ild Bakda vfat edib.
RZA DARABLI (1883 -23.3.1942)
"Darabl" onun shn txllsdr. Bir mddt tamaalarda txllsn "Darablinski"
yazdrb. sasn aktyorluqla, myyn illrd is rejissorluqla da mul olub. 1933-c ild
Azrbaycan Respublkasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
Rza Ncfli olu Hseynov (Darabl) 1883-c ild Bakda doulub. vvlc mdrsd,
sonra trk-rus mktbind thsil alb. Savadn lk xaricind ali mktbd davam etdirmy alb,
lakin buna nail ola bilmyib. Mdniyytin mxtlif sahlrin maraq gstrib. 1911-ci ildn arasra "Nicat" mdni-maarif cmiyytinin truppasnda epizodik, szsz surtlr oynayb v il
sonra is mntzm kild teatr tamaalarnda itirak edib. Azrbaycann ilk parodiya
aktyorlarndan saylr.
Rza Darabl "Nicat", "Sfa", "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti" truppalarnda dram, faci, komediya, opera v operetta tamaalarnda maraql rollar
oynayb. zeyir by Hacbyovun "ah Abbas v Xuridbanu" operasndak Mstavr obraznn
yax ifas olub. 1919-c ildn bugnk Milli Dram Teatrnn truppasnda aparc aktyorlardan biri
kimi xlar edib. 1925-1928-ci illrd Moskvada Mrkzi Teatr Snti Texnikumunda thsil alb v
yenidn doma kollektiv qaydb.
Komediya v dram aktyoru Rza Darablnn yaradcln iki dvr ayrmaq olar: 1919-cu il
qdrki dvr v ondan sonraki illrdki faliyyti.
Birinci dvrdki sas rollar: Vli, Hambal ("Arn mal alan" v "Mdi bad", zeyir by
Hacbyov), Qacar, Hmz by, blis ("Aa Mhmmd ah Qacar", "Dalan tifaq" v "Pri cadu",
bdrrhim by Haqverdiyev), Mdi Oruc v eyx Nsrulla ("llr", Clil Mmmdquluzad),

amdan by, ah Thmasib ("Dilin blas" v "Nadir ah", Nriman Nrimanov), Tofiq by,
Mustafa paa, Haris ("Bak mharibsi", "dirn fthi" v "Trablis mharibsi", Cfr Cabbarl),
Ismayl by v brahim ("Kemid qaaqlar", Ncf by Vzirov).
Teatr dvlt statusu alandan sonra Rza Darabl daha uurla nvr by, Belokurov,
Yanarda, bad ("Yulduz, yaxud Trablis mharibsi", "Yaar", "Od glini" v "Almaz", Cfr
Cabbarl), bn Ymin v blis, eyx Snan, Knyaz ("blis", "eyx Snan" v "Knyaz", Hseyn
Cavid), Qhtan ("Dmiri Gav", msddin Sami), Mixail Petrovi ("Qaaq Krm", Vano
Medavili), limrdan ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Arsini ("Nei qllsinin sirri",
Aleksandr Dma), Drvi Abbas ("Molla brahimxlil kimyagr", Mirz Ftli Axundzad), Ursus
("Gln adam", Viktor Hqo), pigelberq ("Qaaqlar", Fridrix iller), Qapral Barbaru
("ntervensiya", Lev Slavin), Mironov ("zg ua", Vasili kvarkin), Usta Bhlul ("ahnam",
Canan), Mhkm sdri ("Dubrovski", Aleksandr Pukin), Molla Aabala ("Toy", Sabit
Rhman) rollarn ifa edib.
1940-c il oktyabrn 24-d Pyer Bomarenin "Fiqaronun toyu" komediyasnda oynad
Antonio rolu Rza Darablnn teatrda son shn obrazdr.
Shn faliyyti il yana, Bak Teatr Mktbind drs deyib, filmlr kilib.
Rza Darabl 23 mart 1942-ci ild Bakda vfat edib.
PANFLYA TANALDI (1891-15.10.1938)
Milliyytc yunan olan Panfiliya Nikolayevna Tanailidi 1891-ci ild rvan xanl Zngzur
mahalnn Basarker kndind doulub. Ailsi buraya Trkiynin Qars hrindn glib v bir
mddt yaayandan sonra Tiflis kblr. Trkc tmiz danan Panfiliya xanm Tiflisd rus v
grc dillrini d yrnib.
Xsuci thsil grmyib. Zrif bdni mtnasib biimli idi v o, n mxtlif ritmli rqslri
uaq yalarndan mhartl oynayb. Buna gr d on drd-on be yalarndan Tiflisin Kazyonn
teatr, Zubalov adna "Xalq evi" kimi byk salonlarnda azrbaycanllarn keirdiklri
msamirlrd, mxtlif hvskar teatr truppalarn hazrladqlar tamaalarda "Zngzurskaya" v
"Sryya" txllslri il xlar edib.
Mustafa Mrdanov v Mirseyfddin Kirmanahlnn tkil etdiklri truppa-dstlrl randa,
Trkiyd qastrollarda Tanailidi dram, opera v operetta tamaalarnda oynayb. Bu dvrd ayr-ayr
illrd Bakya glrk mxtlif teatr dstlrinin trkibind tamaalarda oynayb. Tiflis Dvlt
Azrbaycan Teatrnn yaradclarndan biri d Panfiliya Tanailidi idi. 1925-ci ild Tiflisdn glmi
ba rejissor Aleksandr Tuqanovun dvtil Panfiliya Tanailidi yenidn Milli Dram Teatrnn
truppasna daxil olub.
Panfiliya Tanailidi 1919-cu ild Mehriban ("Dmiri Gav", msddin Sami), msa
("Trablis mharibsi", Cfr Cabbarl), Azrbay ("Azrbay v Can", sa by Aurbyli), 1925-ci
ildn sonra is Kbl Fatma ("llr", Clil Mmmdquluzad), Emiliya, Karvansara, Clyettann
daysi ("Otello", "ltaq qzn yumalmas" v "Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir), Marqarita,
Ledi Ariyella ("80 gn dnya syahtind" v "Kapitan Qrantn uaqlar", Jl Vern), amama cadu
("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Tkz ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Kyl
qadn, Rbab, Marqo ("Topal Teymur", "Syavu" v "Knyaz", Hseyn Cavid), Qmr xanm
("Tlblrin klyi", Brandon Tomas), Tamara, Bykxanm, Tafta ("Oqtay Elolu", "Aydn" v
"Sevil", Cfr Cabbarl), Marri ("Tom daynn komas", Bier Stou), Karoleva Anna ("Gln adam",
Viktor Hqo), Amaliya ("Qorxu", Aleksandr Afinogenov), Qalixa "Gnahsz mqssirlr",
Aleksandr Ostrovski), Nis xala ("Polad Qartal", Aleksandr Korneyuk), Nn ("Gy qu", Moris
Meterlink) rollarn v digr shn surtlrini ifa edib.
1937-ci ild tyan edn xsiyytprsti dvrnn repressiyas Panfiliya Tanailididn d
yan kemyib. Dekabr aynn 15-dn 16-na ken gec hbs olunub. Dhtli v igncli istintaq

uzun mddt davam edib v aktrisann glllnmsi bard hkm xarlb. n xasiyytli, ux
zarafatlar u kollektivin rbtini qazanm Panfiliya Tanailidi 1938-ci il oktyabr aynn 15-d,
axam saat onun yarsnda Bakda gulllnib. Mzar yoxdur.
MLL DRAM TEATRINDA
AKTYOR YARADICILII
(1910-1940)
kinci drs
yirminci srin vvllrind Bakda milli antor snti iki qol sasnda inkiaf edib. Tbii ki,
romantik v realist aktyor mktblrini tmsil ednlrin ksr qismi mnsub olduqlar slubun
estetik mahiyytini, psixoloji-flsfi saslarn drindn, btn incliklri il bilmirdilr. Bir qrup
sntkarlar is ilk nvbd fitri istedadlarna arxalanblar. Mhz hmin mnvi dayaqla yana,
urlu surtd yaradclqlarnn mahiyytini tkil edn, oyun estetikasnn prinsiplrini cilalamaa
v znginldirmy sy gstriblr. Bellikl, bu drsd yaradclqlar il tan olacanz shn
fdailrinin snt urlu mnasibtlri saysind romantik v realist aktyor mktblrinin gcl
nnsi yaranb. Yaranb, inkiaf edib, formalab, znn poetika sciyylrini myynldirib,
estetik prinsiplrini tsdiqlyib v qdrtli bir nn kimi bu gn d davam etmkddir.
***
LKBR HSEYNZAD (3.10.1887 - 4.11.1967)
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1957), Stalin mkafat laureat (1946) lkbr
Hseyn olu Hseynzad 3 oktyabr 1887-ci ild Bakda zrgr ailsind doulub. Be il
mollaxanada oxuyub v sonra rus-tatar mktbind thsilini davam etdirib.
lk df shn mllimi Smd by Hacliyevin tbbs il Ncf by Vzirovun
quruluunda "Tamahkarlq dmn qazanr" (Vasaq Mdtov) tamaasnda Molla Cbi rolunda
ixb. Bu gndn sonra mxtlif teatr truppalarnda x edn lkbr Hseynzad sasn
komediya aktyoru kimi tannb.
lkbr Hseynzad 1913-c ild tamaaya qoyulan "Arn mal alan"da Soltan byin ilk
ifas kimi byk hrt qazanm v uzun illr hmin rolun n yax yaradcs olmudur. "Arn
mal alan" filmind d Soltan by roluna mhz o kilib v bu rola gr Stalin mkafatna layiq
grlb. Aktyor "Nicat" v "Mdiriyyt" truppalarnda dramatik rollarla yana, musiqi srlrindn
"Mdi bad"da Hambal v Mdi bad, Zlfqar by Hacbyovun "r v arvad"nda Kbl
Qubad rollarn da oynayb, mxtlif operalarda da x edib.
1920-ci ilin maynda bugnk Milli Dram Teatr yenidn formalaanda onun truppasna
lkbr Hseynzad d daxil olub. Yaradcl sasn realizmi, smimiyyti v hyatiliyi il
sciyyvi olan aktyorun oxsayl rollarndan bunlar xsusi gstrmk olar: Hac Qara v Krmli
("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), eyx Nsrulla v Hac Hsn aa ("llr", Mirz Clil
Mmmdquluzad), Hsn ("Ac hriflr"), Hac Frzli ("Dursunli v ballbad", Sultanmcid
Qnizad), Molla Cbi ("Molla Cbi", Mirmahmud Kazmovski), Tlxk v Hac Smd aa,
Krblay Bndli v Mirz Qounli ("Pri cadu" v "Bxtsiz cavan", bdrrhim by
Haqverdiyev), Hseynqulu, Hac Salman, Hac Mmmdhseyn v Mdi Cavad ("Dvltibismr", smayl Rstmbyov), Yolu, dhm xan v ah Sultan Hseyn xan ("Nadir ah",
Nriman Nrimanov), sgndr xan ("Aa Krim xan rdbili", Ncf by Vzirov), Serqo ("eyx
Snan", Hseyn Cavid), Zabit v Abdulla avu ("Vtn", Namiq Kamal), Qraf qnatov ("Sultan

bdlzizin xli", Mehdi by Hacnski), Yuhan, Saman ("rmnus" v "Xalid ibn Valid", Yusif
Talbzad), "Boqdan ("Tamahkarlq", hmd Qmrli), Lodoviqo ("Otello", Vyam ekspir), Molla
Nsrddin ("Molla Nsrddin", Qulamrza rifzad), mir ("Yezid ibn Maviyy", Mehdi
Hacbababyov - Hacnski), Tren ("1812-ci il" v yaxud "Moskva yann", Baxmetov),
eyxlislam, ("Khn Trkiy", Rza Zaki Ltifbyov), Krblay Vli ("Pulsuzluq", van
Turgenevdn tbdil edni Ceyhun Hacbyli), Yuvil ("Uriel Akosta", Karl Qutskov), Babakii, Hac
hmd, Allahverdi ("Sevil", "Almaz" v "1905-ci ild", Cfr Cabbarl).
Aktyor "Arn mal alan" operettasndak Soltan by rolunu opera teatrnn v Musiqili
Komediya Teatrnn qurulularnda da oynayb.
lkbr Hseynzad Bakda Sultan Muradovun "Kbl Xudu", liaa Vahidin "Milli
meyxana", Baba Qubinskinin "Yeni kupletlr" oyun-mzhklrini tamaaya hazrlayb.
Sntkar 4 noyabr 1967-ci ild Bakda vfat edib.
ZIZ MMMDOVA (1892-14.8.1961)
Azrbaycan teatrnn ilk milli professional aktrisalarndan olan ziz xanm 1892-ci ild
Tiflisd doulub. Atas bdba Zlalov dvrnn tannm xanndsi idi. Atasndan ilk musiqi
thsili alan ziz uaq yalarndan yax qarmon alma yrnib. Hddi-blua atmam, atas
onu kili Salmana r verib. 1908-ci ild ri vfat edn ziz Mmmdova krp qz, glcyin
xalq aktrisas olan Sona Hacyeva il Tiflis, atas evin qaydb. Ata, qz v nvsi Tiflisd,
Aqabadda yaayblar v 1919-cu ild Bakya kblr.
Musiqiy, incsnt coun maraq gstrn ziz xanm tanlar vasitsil vvl bilov
adna, qsa mddt sonra is qadnlardan ibart li Bayramov adna klublarda fal zvlrdn biri
olub. 1921-ci ilin payznda Bak Trk Azad Tnqid v Tbli Teatr tkil olunanda onun
yaradclarndan Mirzaa liyev v Hacaa Abbasov myyn shn tcrbsi toplayan ziz
Mmmdovann buraya aktrisa dvt ediblr. 1923-c ild Akademik Milli Dram Teatrna dvt
alan sntkar il qdr hr iki snt ocanda ilyib. 1925-ci ilin axrlarnda is yalnz Akademik
teatrda alb v 1930-cu il-lrd qsa mddt yen Trk i Teatrnda (vvlki Tnqid v Tbli
Teatr) oynayb.
Bak Trk i Teatrnda Anatoli Qlebovun "nc" (Zeynb krmzad), Hacbaba Nzrli
v Sleyman Rstmin "Yann" (nc qar), Sleyman Rstmin "Qana qan" (Skin), Vladimir
Kironun "Klklr hri" (Qadn) tamaalarnda oynayb.
Akademik Milli Dram Teatrnda oynad sas rollar bunlardr: Tkzban ("Vaqif", Smd
Vurun), Sonann anas, Pri xanm ("Hac Qara" v "Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli
Axundzad), Cfr Cabbarlnn dramlarnda Glsm ("1905-ci ild"), Fatmanis v Xanmnaz
("Almaz"), rban ("Yaar"), Glgz ("Oqtay Elolu"), Gll ("Qardalar", Rsul Rza), Sdaqt
xala ("Yadigar", slam Sfrli), Ltif ("ldrm", Cabbar Mcnunbyov), Atlasn anas ("Hyat",
Mirz brahimov), Luka Lukiin arvad ("Mftti", Nikolay Qoqol), Marfa ("zg ua", Vasili
kvarkin), Anna vanovna ("Prokurorun qz", Yuri Yanovski), Terentyevna ("Dubrovski",
Aleksandr Pukin), Tokaruk ("ntervensiya", Lev Slavin), Zalxa ("Toy", Sabit Rhman).
ziz Mmmdova "Azrbaycanfilm"d istehsal olunan "Almaz", "smt", "Hac Qara",
"Gr", "Yeni horizont", "Shr" filmlrind mxtlif epizod rollara kilib.
Tamaalarn sevimlisi olan aktrisa teatr sntind gstrdiyi xidmtlr gr 1 fevral 1936c ild Azrbaycan respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub. ziz Mmmdova 14
avqust 1961-ci ild Bakda vfat edib.
Kiik, lakin mlahtli ssi olan ziz Mmmdova shn tbiiliyi, koloritli xalq yumoru,
evik improviz bacar il realist aktyor mktbinin sciyyvi sntkarlarndan biri kimi
tarixilib. O, z mlahtli oxusu il opera v operettalarda ariozolar, kupletlri ryyatml trzd
oxuyub.

BLHSN ANAPLI (1894-12.2.1921)

Azrbaycan teatrnn n grkmli komiklrindn biri olan blhsn Anapl (Mmmdov)
1894-c ild Qubada doulub. Uaql Bakda ken blhsn shny ilk df 1911-ci ild xb.
"Nicat", "Sfa" mdni-maarif cmiyytlrinin teatr truppalarnda, Hseynqulu Sarabskinin
"Mslman opera artistlri", "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"
teatr dstsind faci, dram, sasn komediya tamaalarnda cazibli shn surtlri yaradb. Soyad
bzi afia v proqramlarda "Anaplinski" kimi d gstrilib.
Fitrtn gcl yumor keyfiyytin malik olan blhsn Anapl dramaturq Ncf by
Vzirovun "Kemid qaaqlar" (Pirverdi), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (Niyaz v
mrah), "Dalan tifaq" (Gnc, bdl v mamverdi), "Ac hriflr" (Hsn), Nriman Nrimanovun
"Nadir ah" (Cavad), Cfr Cabbarlnn "dirn fthi" (Molla Hac), Rza Zakinin "Sultan
bdlhmidin xli" (Abdulla by), Mirzbala Mmmdzadnin "Bak urunda mharib v ya Nuru
paann igidliyi" (Samson), sa by Aurbylinin "Azrbay v Can" (van), Fridrix illerin
"Qaaqlar" (Papas), Vilyam ekspirin "Kral Lir" (Tlxk), van Turgenevin "Pulsuzluq" (Krblay
Vli. sri Ceyhun Hacbyli trcm-tbdil edib), smayl Rstmbyovun "Dvlti-bismr"
(Abdulla) srlrinin tamaalarnda x edib.
zeyir by Hacbyovun "ah Abbas v Xurid banu", Zlfqar by Hacbyovun "Aq
Qrib" operalarnda Divan v Glolan rollarn oynam blhsn Anapl "Arn mal alan" v
"Mdi bad" operettalarnda Vli il Hambaln n populyar ifalarndan olub.
blhsn Anapl Azrbaycann ilk parodiya aktyorlarndan biridir. O, snt dostu Rza
Darabl il birg byk maraqla qarlanan konsertlr vermi, burada faci aktyorlarndan Hseyn
rblinskinin, Abbasmirz rifzadnin, komiklrdn Mirzaa liyevin, Hacaa Abbasovun, opera
ustas Hseynqulu Sarabskinin, qadn rollarnn mahir ifas hmd Adamskinin v baqalarnn
oyun trzlrin maraql parodiyalar etmidir.
1921-ci ilin fevralnda blhsn Anapl snt dostu Mir Paa Sadqovla kiik tbliat
dstsi il Qaraban Kei kndind x edndn sonra gec ermni danakiar trfindn qtl
yetiriliblr.
Yaradcl qaravlli oyun prinsiplri, evik improviz bacar il seilib. Gzl v
mlahtli ssi, zrif plastikas aktyorluq imkanlarna genilik verib.
RZA THMASB (20.4.1894-14.2.1980)
Realist aktyor mktbinin yetirmlrindn biri d xarakterlr ustas, mrkkb, psixoloji,
ictimai-sosial zmini "gizli" obrazlar yksk pekarlqla ifa edn aktyor, teatr v kino rejissoru
Rza Thmasibdir.
Rza Abbasqulu olu 20 aprel 1894-c ild Naxvanda, mdniyyti v elmi yksk
qiymtlndirn bir aild doulub. lk thsilini Naxvanda alb v doma dill yana, rus dilini
mkmml yrnib. Shny d ilk df 1907-ci ild mktbd hazrlanan Nikolay Qoqolun "l
canlar"nda iikov rolunda xb. Tamaa rusca oynanlb.
Tannm tacir olan, Trkiy, ran, rvan, Tiflis... il al-veri laqlri qurmu Abbasqulu
by 1910-cu ild olunu Tiflis oxumaa yollayb. Gnc Rza burada skkizillik ticart mktbinin
drdnc sinifin daxil olub. Az mddtd Tiflisin dbi-mdni hyat il tan olan Rza Thmasib
buradak Azrbaycan teatr hvskarlar drnyin zv yazlb. Thsil ocan 1915-ci ild bitirib v
ilmk n Bakya gndrilib. O, mxtlif idar (kontor) ilrind alb. 1920-ci ilin payznda
Milli Dram Teatrna i gtrlb.
Milli shnmizd obrazn shn tfsirin (traktovkasma) ciddi yanaan, sift ifadlrinin
(mimikann) xarakterin almasnda mhm amil olduunu yani gstrn aktyorlar arasnda

ilkinlrdn biri d Rza Thmasib idi. Cfr Cabbarlnn tiplr qalereyasnda Aydn v Dvlt by
("Aydn"), Elxan v bu beyd ("Od glini"), Bala ("Sevil"), Hac hmd ("Almaz"), mamyar
("Yaar"), General-qubernator ("1905-ci ild"), Mirz Clil Mmmdquluzadnin lmz sgndr v
Hac Hsn aa ("llr"), Hseyn Cavidin blis v Arif ("blis"), eyx Snan ("eyx Snan"),
Keykavus ("Syavu"), Dli knyaz ("Knyaz"), bdrrhim by Haqverdiyevin Frhad v Hac
Smd aa ("Bxtsiz cavan"), Prviz xan ("Khn dudman"), Ncf by Vzirovun Fxrddin v
Rstm by ("Msibti-Fxrddin"), Mirz brahimovun Sleyman ("Hyat") kimi shn
personajlarnn ifalar srasnda mahir xarakterlr aktyoru Rza Thmasibin z yaradclq
nailiyytlri var.
Onun trcm srlrind oynad rollar silsilsind bdii lyaqti, yumor tbiiliyi,
koloritinin dad-duzu il Aleksey Lunaarskinin "ahn brbri" (Aristid), Konstantin Trenyovun
"Lyubov Yarovaya" (kokin), Aleksandr Korneyukun "31-43" ("Donanmann mhvi". Strijen),
Nikolay Qoqolun "Mftti" (Bldiyy risi) v Maksim Qorkinin "Hyatn dibind" (Aktyor)
pyeslrinin tamaalarndak obrazlar teatr ifalq sntimizin parlaq shiflrini tkil edir.
Aktyor kimi teatrn aparc sntkarlarndan olan Rza Thmasib Milli Dram Teatrnda
rejissorluq da edib. 1930-cu ilin axrlarndan is kino yaradclna keib. "Arn mal alan" filmi
onun n uurlu iidir. Bu film gr Stalin mkafatna layiq grlb.
Rza Thmasib altmnc illrin birinci yarsnda Azrbaycan Teatr Cmiyytinin (indiki
Teatr Xadimlri ttifaq) sdri olub. vvllr Bak Teatr Mktbind, 1946-c ildn mrnn
sonunadk teatr institutunda aktyor v rejissor sntindn drs deyib. Azrbaycan Respublikasnn
mkdar incsnt xadimi (17 iyun 1943) v xalq artisti (29 iyun 1964) fxri adlar il tltiflnib.
Rza Thmasib 14 fevral 1980-ci ild Bakda vfat edib v ikinci Fxri xiyabanda dfn
olunub.
SMAYIL HDAYTZAD (19.8.1901-1.11.1951)
Aktyor v rejissor 19 avqust 1901-ci ild Bakda dnizi ailsind doulub. smayl
Hidaytzadnin teatrla ilk tanl meydan v k oyun tamaalarndan, drvi nallarndan, bih
mrasimlrindn balayb. Atas Hseyn kii onu molla mktbind thsil yollamd. Kasb vlad
sayld n smayla "ttihad"da gztl oxumaa izn verilmidi.
1917-ci ild atas rhmt gedndn sonra smayl thsildn uzaqlamaq mcburiyytind
qalb v ticart mssislrind pirkelik etmy balayb. El hmin ildn d Bakdak mxtlif
dram hvskarlar drnklrind aktyorluq edib, htta tamaalar hazrlayb. Mllim Mirz Rza
Vaizzadnin "Syavu" dramn tamaaya qoyub (1919). Bununla da pekar teatr dstlri il
tmas yaranb.
1919-cu ilin payznda mxtlif teatr truppalar birlib "Dvlt Teatrosu" kimi faliyyt
balayanda kollektivin nzdind smayl Hidaytzad d vard. O, bugnk Milli Dram Teatrnda
1937-ci ildk aktyor, son iki- ild hm d rejissor ilyib. smayl Hidaytzad zeyir by
Hacbyovun "Korolu" operasnn mqlri il bal Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrna
rejissor tatna keib. Az sonra kollektiv ba rejissor tyin olunub v mrnn sonunadk burada
alb.
smayl Hidaytzad snt gldiyi illrd aktyorlarn ksriyyti kimi zn faci aktyoru
Hseyn rblinskiy bnzdirdi. Cfr Cabbarlnn ciddi thriki il smayl Hidaytzad xarakter
rollar oynamaa kemi, "Sevil"dki bdlli byin ifasnda qazand snt nailiyytindn sonra
bu spkili obrazlarn vzsiz yaradcs kimi hrtlnmidi. rif, Mazandaranski, miraslan by
Salamov v Xosmmmd ("Almaz", "1905-ci ild", "Oqtay Elolu" v "Dn", Cfr Cabbarl),
vandiya ("Lyubov Yarovaya", Konstantin Trenyov), maqa ("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr
Ostrovski), Hac Qara ("Hacr Qara", Mirz Ftli Axundzad), Cc v akro ("Topal Teymur" v
"Knyaz", Hseyn Cavid), Pyer ("ki yetim", Adolf D'Enneri v Germon), Rmzi ("Tlblrin

klyi", Brandon Tomas), eyx Nsrulla ("llr", Clil Mmmdquluzad) Baron ("Yurdsuz
insanlar", Maksim Qorki) rollar aktyorun parlaq snt qlblri kimi qiymtlndirilib.
"Almaz" filmind rif roluna kilib. Aktyor yaradclna gr Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti (25 aprel 1933) v rejissor axtarlarndak nailiyytlrin gr xalq
artisti (4 dekabr 1938) fxri adlar il tltif olunub. smayl Hidaytzad 1 noyabr 1951-ci ild
Bakda vfat edib.
Aktyor kimi coun ehtirasa, tknmyn enerjiy malik idi. Shnd civ kimi evik v
hssas grnrd. Olduqca qzn temperamentini obrazn ictimai-sosial xarakterinin, vziyytin,
geni mnada tamaann ali mqsdinin almasma istiqamtlndirmkd ustayd. Aydn, iql v
mnal gzlri vard. Pauzalarda gzl mzmunlu, cazibli v n sas, xarakterin tbitin uyun
estetik trzd oynayr, shnnin ucqar nqtsind d (veriln mizandan asl olaraq) tamaan clb
ed bilirdi. Oynad obrazlarn hamsna xarakterik srt-ritm tapmaa alrd.
Trcm srlrindki xarakter rollar oynayanda ilk nvbd hmin obrazlarn danndak
irliliyin, koloritin, jarqon deyimlrinin azrbaycanca qarln tapmaa ciddi sy gstrirdi.
***
Bu dvrn mxtlif illrind Milli Dram Teatrnda yaradclqlar mxtlif slublar sasnda
intiar tapan Musa Haczad, Mollaa Bbirli, Qmr Topuriya, Tamara Paazad, Nzir liyeva,
Ziba ahtaxtinskaya, Bar Cabbarzad, Dada arapl, Mhmmdhsn Atamalbyov, kbr
fi, Cvahir Hseynova, Frc Sheyli, rqiyy Pepinova, lihseyn Krimov, Fxrnd
Aazad, Hseynbala Samizad, Rzabala Rzayev, likvsr Yusifov, Bykxanm Axundova
(Qubuova), li Nbi (Mustafa), 1960-1970-ci illr qdr truppada alan Hkm Qasmova,
Nataliya Lizma, Hseyn Rafi, sonralar mkdar artist ad il tltif olunan Atamolan Rzayev, Qafar
Hqqi, Ham Klntrli, Mirvari Novruzova, Mcid amxalov, Hacmmmd Qafqazl, Abbas
Rzayev, Qmr Topuriya, Sadq Saleh (Barov), Sleyman Tazad, Mmmd Sadqov, Fateh
Ftullayev, Cabbar liyev, tay liyeva kimi aktyorlar vard.
ABBASMRZ RFZAD
(9.3.1891-16.11.1938)
Romantik aktyor mktbinin Hseyn rblinskidn sonraki n lyaqtli davams grkmli
faci aktyoru, byk rejissor, cfake teatr xadimi, kino sntimizin trqqisind mstsna rolu olan
Abbasmirz rifzaddir. O, 9 mart 1891-ci ild amaxda doulub v iki yanda ikn ailsi Bakya
kb. Atas Mirz Rsul rifzad mllim ilyib, anas Frruxbyim is evdar qadn olub.
lk thsili evd atasndan alan Abbasmirz 1903-c il sentyabr aynn 21-d ikinci rus-tatar
(yni rus-tnc) mktbin daxil olub. il burada oxuyan rifzad bir ildn sonra nc
Aleksandr adna kii gimnaziyasma qbul edilib. Ancaq tutulduu uaq xstliyi ona thsilini davam
etdirmy imkan vermyib. Byk qarda Qulamrza rifzadnin yannda ticari ilrd mullua
balayb, hm d onunla teatr tamaalarna gedib. Hseyn rblinskinin oyunu digr hmyadlar
kimi, Abbasmirzni d mftun edib. Get-ged qlbind aktyorluq sntin byk maraq oyanan
gnc 1908-ci ild Mslman Dram Artistlri dstsinin hazrlad Molyerin "Zorn tbib"
komediyasnda Lal qz rolunda ilk df shny xb. Bununla taleyini mrlk shny balayan
rifzad "Nicat", "Sfa" mdni-maarif cmiyytlrinin teatr truppalarnda aktyor v rejissor kimi
faliyyt gstrib. Aktyorlua balad ilk illrd tamaalarn mramnamlrind qarda
"rifzad-1" (rifov), z "rifzad-2" yazlb.

1917-ci il 18 oktyabrda kifayt qdr hrtlnmi sntkar Azrbaycan Artistlr ttifaq

yaradb v z d onun sdri olub. ttifaqda lkiilik aktyorluq kursu yaraddmd ki, bu da ilk milli
shn thsilimizin qaranquu saylr.
ttifaqn sas idar heyti "smailiyy" binasnda yerlirdi v onlarn hazrladqlar
tamaalarn ksriyyti d mhz orada gstrilirdi. 1918-ci ilin mart hadislrind ermni danaklar
Bakn tarmar ednd "smailiyy" binasn da yandrdlar v ttifaq dald. Mcburiyyt qarsnda
qalan rifzad Bakn trk edib Volqa ay boyunca uzunmddtli qastrola xd. Hmin ilin
payznda Baraya dnd. 1919-cu ild "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti" dram v opera truppasnda ba rejissor ildi. 1920-ci ilin iyununda Bakdak btn
teatr dstlri bir truppada cmlrk Birlmi Dvlt Teatrosu yaradld. Buraya rus, grc v
digr dillrd faliyyt gstrn, o cmldn bugnk Akademik Milli Dram Teatr daxil idi. Milli
teatr 1922-ci ild ayrlb mstqil oldu. 1924-c ildk rifzad bir ne df Akademik teatra ba
rejissor tyin edildi.
Abbasmirz rifzad iyirminci illrin sonunda qsa mddt Bak Trk i Teatrnda (1932)
v kino fabrikind ils d, 1928-ci ild opera teatrna ba rejissor tyin olunsa da, onun rejissor,
sasn aktyor yaradcl tiiavasit Milli teatrla baldr. O, Azrbaycan shn sntini baqa
mmlktlrd tantmaqda da byk ilr grb. Onun bal il aktyorlarmz randa (1914),
Aqabadda (1917), Hactrxanda (1918), dflrl Tiflisd, Batumda, rvanda... qastrollarda
olublar.
Sssiz kino dvrnd "Bayqu" filmind Xan roluna kilmi rifzad "Bismillah" (1925),
"Hac Qara" (1929), "Mhbbt oyunu" (1934) bdii v "Azrbaycana syaht" (1926) sndli
filmlrin rejissorluq edib. Bak Teatr Mktbind aktyor sntindn drs deyib. Azrbaycan
respublikasnn mkdar artisti (19 dekabr 1928) v xalq artisti (1 fevral 1936) fxri adlarna layiq
grlm Abbasmirz rifzad 1938-ci ilin martnda "xalq dmni" damas il tutulub.
xsiyyt prsti dvrnn qurban olan sntkarn glllnm ili v gn dqiq bilinmdiyin
gr bir mddt onun lm martdan gtrlb. Bzi mnblrd bu tarix 1943-c ildir.
slind Abbasmirz rifzad 16 noyabr 1938-ci ild glllnib. llinci illrd lmndn
sonra brat alm sntkara 1963-c ild tntnli kild 70 illik yubiley keirilib. Onun adna
Bakda k var. Vaxtil z sdr olduu Cmiyytin yerldiyi Aktyor Evi Abbasmirz
rifzadnin adn dayr.
Aktyorun mnim verdiyim olum v lm tarixi tam dqiqldirilib.
Aktyorun oynad rollar be qism blmk olar: faci rollar, romantik qhrmanlq
obrazlar, dramatik psixoloji surtlr, komediya personajlar, opera partiyalar.
n parlaq qlblr qazand ifalar faci rollar olub. Cfr Cabbarlnn srlrind Aydn
("Aydn"), Oqtay ("Oqtay Elolu"), Elxan ("Od glini"), Hseyn Cavidin facilrind blis ("blis"),
eyda ("eyda"), Clal ("Uurum"), Knyaz ("Knyaz"), Syavu ("Syavu"), Vilyam ekspirin
eyniadl pyeslrind Hamlet, Otello, Maqbet, hminin Nadir ah, ("Nadir ah", Nriman
Nrimanov), Qurban, Ncf by, Qacar ("Pri cadu", "Dalan tifaq" v "Aa Mhmmd ah
Qacar", bdrrhim by Haqverdiyev), Fxrddin ("Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov).
Ferdinand, Karl ("Mkr v mhbbt" v "Qaaqlar", Fridrix iller), Seyran ("Namus", Aleksandr
irvanzad), Buridan ("Qanl qala", Aleksandr Dma), nvr by ("Sultan bdlhmidin xli", Rza
Zaki Ltifbyov), Sid by ("Zlmn smrsi", Skin Axundzad), Xosrov ("Qara bla", Namiq
Kamal), Barxlay de Tolli ("1812-ci il v ya Moskva yann", Baxmetov), Uriel Akosta ("Uriel
Akosta", Karl Qutskov) rollar faci blumnn n parlaq nmnlridir.
Romantik qhrmanlq obrazlar: Rstm, Prviz v Gav ("Dmiri Gav"), Rcb v
Dmir by ("hd vfa", msddin Sami), Bestujev ("Qzavat", S.Lanskoy), Mhnna ("Sd ibn
Vqqas", Mirz Mmmd Axundzad), Aslan ("Qafqaz iklri", tbdil edni Abdulla aiq), slam
by ("Vtn", Namiq Kamal), Tariq ("Tariq ibn Ziyad", bdlhq Hamid), Shrab ("Shrab v
Rstm", hmd Qmrli), Qaaq Krm ("Qaaq Krm", Vano Medavili), Nuirvan

("nuirvani-adil", bdlrsul rifzad), rtorul, eyx Snan ("eyx Snan", Hseyn Cavid),
Glab ("ahnam", Canan), Rayaran ("Hind qz", bdlhq Hamid. i teatrnda), Huinplen
("Gln adam", Viktor Hqo).
Dramatik psixoloji surtlr: sgndr v Hac Hsn aa ("llr", Mirz Clil
Mmmdquluzad), Dubrovski ("Dubrovski", Aleksandr Pukin), Qaydar ("31-43" v ya
"Eskadramn mhvi", Aleksandr Korneyuk), Eyvaz, Bala, nvr by, Ramiz, Bhram ("1905-ci
ild", "Sevil", "dirn fthi", "Trablis mharibsi" v "Solun iklr", Cfr Cabbarl), Osman
by ("Azrbay-Can", sa by Aurbyli), nsan ("Hyati-br", Leonid Andreyev), ntr
("ntr", kri Qazi), mir bl la ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft),
Kral ("ahn brbri", Anatoli Lunaarski), Qoca kndli ("Bayqu", Xalid Fxri), Baron ("Yurdsuz
insanlar", Maksim Qorki), air kirmani, xtiyar ("Topal Teymur" v "blis", Hseyn Cavid),
kreinski ("Kreinskinin toyu", Aleksandr Suxovokoblin), Zer Siban ("Zaqmuq", Anatoli Qlebov),
Zeynal kii ("Axirzzaman", Abbasmirz rifzad v sd Tahir), Maraaron ("nqilabi izdivac",
R.Lotor), Kassio ("Otello", Vilyam ekspir), kib ("Cvdt by", Mhmmd Ehsan),
bdrrhman ("Yezid ibn Maviyy", Mehdi by Hacbababyov - Hacnski), Abasli ("Pulsuzluq",
van Turgenevdn tbdil edni Ceyhun Hacbyli), Cahangir by ("Kemid qaaqlar", Ncf by
Vzrov), Qrabar ("Qara su", M.Danilov), Eyvaz ("Klg", Seyid Hseyn. i Teatrnda).
Komediya personajlar: Bdl ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Mtri ("Ac
hriflr", bdrrhim by Haqverdiyev), sgndr by, rf by ("Aa Krim xan rdbili", "Hac
Qmbr", Ncf by Vzirov), Soldat ("Qrt-qrt", Vasaq Mdtov), Niftli ("Dam-dam",
Mirmahmud Kazmovski), Dursunli v Aacavad ("Dursunli v ballbad" "Axam sbri xeyir
olar", Sultanmcid Qnizad), blhsn ("Bir saatlq x-lif", Abdulla aiq), Soltan by, Hambal
("Arn mal alan" v "Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Sevdimli ("Bizim kirayniin zn
ldrd", tbdili Mirz Mmmd Axundzad), Xlestakov ("Mftti", Nikoay Qoqol), Don Juan
("Don Juan", Molyer), Mirz Smndr ("Almaz", Cfr Cabbarl).
Opera partiyalar: bn Tahir ("ah smayl", Mslm Maqomayev), Padah ("sli v
Krm", zeyir by Hacbyov).
Abbasmirz rifzad Osmanl dibi msddin Saminin "hd vfa", "Dmiri Gav",
Mirz Clil Mmmdquluzadnin "Anamn kitab", "llr", Thsin Nahidin "Hicranlar" Nriman
Nrimanovun "Nadir ah", "Dilin blas", bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah
Qacar", "Dalan tifaq", "Pri cadu", Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", Namiq Kamaln
"Qaplan paa", Fridrix illerin "Mkr v mhbbt", "Qaaqlar", Hseyn Cavidin "blis", "eyx
Snan", Cfr Cabbarlnn "Trablis mharibsi", "Aydn", "Oqtay Elolu", Sleyman Sani
Axundovun "Tamahkar", "Lan yuvas", "Eq v intiqam", Ncf by Vzirovun "Phlivananizman", "Msibti-Fxrddin", Mmmd Sid Ordubadinin "Dinilr", Xalid Fxrinin "Bayqu",
Mirz bdlrsul rifzadnin "nuirvani-adil", Vano Medavilinin "Qaaq Krm", hmd
Qmrlinin tbdilind "Yusif v Zleyxa", Mirzbala Mmmdzadnin "Bak urunda mharib",
Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la", Skin Axundzadnin tbdilind
"Lakme"... tamaalarna, zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", Mslm
Maqomayevin "ah smayl", Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" operalarna shn qurulular
verib. Onun rejissorluq faliyyti ansambl btvlyn meyli, kompozisiya tamlna chd, milli
koloriti qabartmaq syi il daha ox sciyylnir.
Qdrtli sntkar 1919-cu ild Bakdak Mrkzi fhl klubunda, sonralar Fhl-kndli Trk
Dram Drnyind hvskarlar dstsin rhbrlik etmi, bir sra tamaalarn quruluu rejissoru
olmudur. Abbasmirz rifzadnin tbbs il hmin drnklrdki hvskarlarn bir oxu
pekar aktyorlua glmilr.
SSR xalq artisti Mrziy Davudova onun hyat yolda oub. Bu aild doulan Firngiz
rifova xalq artistidir v hazrda Gnc Tamaalar Teatrnda ilyir.

Abbasmirznin gur, cingiltili v qltanl ssi olub. Ssini zil nqtd v pltl danqda da
srbst ildib, ifad v lfzi dqiq, aydn, srrast idi.
Kkryib daan, bir qlb smayan qzn ehtiras, btn tamaa boyu kkdn dmyn
coun temperamenti vard.
Poetik teatrn estetik prinsiplrini, poetika xsusiyytlrini z oyununda yksk sviyyd
tcssm etdirdiyin gr eyx Snann, blisin, Syavuun, elc d Hseyn Cavidin digr
qhrmanlarnn n kamil ifalarndan saylr.
Yumordan "xsislikl" istifad ets d, komediya rollarnda duzlu, mzli, baxml idi. Xalq
oyun-tamaa, qaravlli ifad vasitlrin stnlk vermkl mzhk janrnn estetik gstricilrin
daha ox saslanrd.
Son drc aydn diksiyas, cingiltili ssinin oxqatl alarlar, qzn daxili temperamenti
drin mnas, psixoloji tutumu il monumental ifadlilik ksb edirdi. Bu vhdtin poetik hsn,
ecazkar cazibsi tamaalar coun riqqt gtirirdi.
Romantik aktyordan tlb olunan btn yaradclq keyfiyytlrini yksk pekarlqla
mnimsmidi v onlar shnd yaradc sntkar sxavtil oyununa msrf edirdi.
Aktyorluq sntinin elmi-nzri saslarn yorulmadan yrnir v xz etdiyi qnatlri
shnd csartl snaqdan xarrd.
Bzi mqamlarda qrimdn ifrat drcd istifad ets d, oyununda, obrazn xarakterini
hrktlrd vermkd buna, yni qabarq qrim tipajlna brat qazandrmaa alrd.
"Hamlet", "Otello", "Aydn", "eyx Snan", "blis" kimi tamaalarda oynad eyniadl
obrazlarla tamaann mumi srt-ritmi arasnda harmonik vhdt-krp yaradrd.
Abbasmirz rifzadnin orta sviyyli, htta alnmayan zif rollar da olub. Ancaq aktyor o
personajlarn ifasnda da canl, hyati v smimi grnb.
Abbasmirz rifzad milli romantik aktyor mktbinin n parlaq simalarndan olan snt
dhasdr.
Teatrda milli rejissurann brqrar olmas urunda csartl mbariz aparb.

LV RCB
(1903-1938)
Milliyytc acar olan lvi Rcb romantik v realist aktyor mktblrinin poetika
sciyylrini inamla znginldirn sntkarlardan biridir. Otuz be illik mrnd v MDT-da on
illik faliyyti dvrnd zngin yaradclq irsi qoyub getmidir.
lvi Rcb 1903-c ilin yanvarnda Batum (Batumi) yaxnlndak Canivri kndind
doulub. Atas Rcb by btn Avropan gzmidi v olunun dnyagrnn formalamasnda
onun shbtlri mhm rol oynayb. On alt yanda atasn itirmi lvi thsil erkn yalarndan
balayb. Xalas il stanbula gedrk orada thsil alb. Birinci Dnya mharibsi balananda lvi
thsilini ataraq rkpulu qazanmaq mcburiyytind qalb. 1918-ci ild, mharib qurtaranda
Batuma qaydb.
Hmin il Hseyn rblinski geni repertuarla Batumda qastrolda olub. Onlar tamaalar
sasn "Artistlr cmiyyti"nin zalnda oynayrdlar. lvi "Otello" tamaasma baxb v
rblinskinin Otellosu onu mftun edib. O, Azrbaycandan glmi aktyorlarla yaxndan tan olub.
Onlarn gstrdiklri bir he tamaada epizod rollar oynayb. Gnc teatr hvskar htta "Arn mal
alan" operettasnda, xstlnn aktyorun vzin, Soltan by rolunda shny xb.
O vaxtdan lvi Rcb Batumdak teatrn kollektivin daxil olub. 1922-ci ild hmin teatr
Tiflis qastrola glib. Rustaveli teatrnda iki tamaa oynayan kollektiv qastrol pis tkil olunduuna
gr sfrini yarmq saxlayb. lvi burada Tiflis Azrbaycan Teatrnn yaradclarndan brahim
sfahanl il tan olub. Batuma qaytmayan lvi Rcb Tiflisd qalb v "Zubalov evi"nd faliyyt
gstrn "Azrbaycan uram cmiyyti"n daxil olub. "llr" (Mirz Clil Mmmdquluzad),
"Dalan tifaq" (bdrrhim by Haqverdiyev), "Aydn" (Cfr Cabbarl) tamaalarnda x edib.
Az sonra Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnn kollektivind alb. Uca boylu, aydn diksiyal,
emosional v coun, lirik v ehtirasl gnc aktyor dramatik, faci v operetta rollarnda eyni uur
v bacarqla x edib.
1924-c ilin yaynda Tiflis Azrbaycan Teatrnn ba rejissoru Aleksandr Tuqanov
hkumtin dvtil Bakya, Milli Dram Teatrna arlb. lvi Rcbin istedad v yaradclq
imkanlarna byk mid bslyn Tuqanov onu da Bakya dvt edib. lvi 1925-ci ildn Milli
Dram Teatrnda ilmy balayb.
Tezlikl lvi Rcb teatrn aparc aktyoru Abbasmirz rifzad il dublyor olub. oxaxli
yaradcla malik lvi Rcbin ifa etdiyi rollar rti blgy ayrsaq sas be qisnn stnd
dayann olarq.
Qhrman obrazlar: Mixail Yarovay ("Dmnlr", Konstantin Trenyov), Syavu
("Syavu", Hseyn Cavid), Polad Qartal ("Polad Qartal", Aleksandr Korneyuk), Qdrt Arslan,
Yaar ("Dn" v "Yaar", Cfr Cabbarl).
Faci qhrmanlar: Vilyam ekspirin "Hamlet" v "Otello" srlrind Hamlet v Otello,
Hseyn Cavidin "Knyaz"mda Anton, Mirz Clil Mmmdquluzadnin "llr"ind sgndr,
Cfr Cabbarlnn "Od glini"nd Elxan.
Aktyor Hamlet rolunu hm Aleksandr Tuqanovun (1926-c il), hm d Sergey Mayorovun
(1933-c il) qurulularnda oynayb. Hmin rolu Abbasmirz rifzad kimi tcrbli aktyor da ifa
edib. Onun ifas coun v ln ehtiras, lvi Rcbin oyunu is psixoloji drinliyi v emosional
temperamenti il seilib. lvinin ahzadsind filosof dncsinin sanbal obrazn ifasna zmf
v siqlt gtirib.
Dramatik obrazlar: Borodin ("Qorxu", Aleksandr Afinogenov), Huinplen ("Gln adam",
Viktor Hqo), Jak ("ki yetim", Adolf D'Enneri v Germon), Voronov ("ntervensiya", Lev Slavin),
Mhndis Eldniz ("Yanar dr", Cabbar Mcnunbyov). lvi Rcbin dramatik ifad vasitlrind
gcl masirlik ruhu v heyranedici reallq, smimi tbiilik vard

Mrkkb psixoloji personajlar: Aqin ("Od glini", Cfr Cabbarl), Sleyman ("Hyat",
Mirz brahimov), Bala ("Sevil", Cfr Cabbarl. Aktyor bu rolu Trk i Teatrnda oynayb),
Satin ("Hyatn dibind", Maksim Qorki), Ninkir Sin ("Zaqmuq", Anatoli Qlebov). lvi Rcb milli
shnmizin srf psixologizm nsrlri, lirik-emosional ifad vasitlri il shnd scat gstrn ilk
sntkarlarndan olub. Bu bacarq v qabiliyyti il o, romantik oyun slubu il realist ifa trzi
arasnda qrlmaz laq balar yarada bilib.
Mhbbt aiqlri: Vilyam ekspirin "Romeo v Clyetta", Hseyn Cavidin "eyx Snan"
facilrind Romeo v eyx Snan. Bel rollarda lvi Rcb shnmiz n o dvrd yeni olan
poetika xsusiyytlrini, estetik ifad vasitlrini csartl snaqdan xarb. O, znn poetik
oyununda lirizml psixologizni ahngdar cazibd birldirmsi il nn yaradb.
Aktyor bir oyun-slubdan digrin ox srbstc, yksk professionallqla, janrn poetikaestetika prinsip v llrind keirdi. Onun Romeosu tkc Milli Dram Teatrnn deyil, geni
mnada milli shn sntimizin n parlaq Romeosu kimi tarixilib.
Azrbaycan aktyorlar arasnda "psixoloji teatr" sntinin bnvrsmi qoyan ilkinlrdn biri
v onun formalamasnda misilsiz xidmtlr gstrn, yksk nailiyytlr qazanan lvi Rcbdir.
lvi Rcb MDT-da ily-ily dvtl Tiflisd eyx Snan, Yaar, Yarovay rollarn
oynayb. 1931-ci ild Bak Trk i Teatrnn hazrlad "Sevil" tamaasnda lvi Rcb Bala
rolunu yksk sntkarlqla oynayb. Sevil rolunda onun ynda Akademik teatrn aktrisas
Mrziy xanm Davudova v Gl obraznda i Teatrnn gnc istedadlarndan Farma Qdri
olublar.
lvi Rcb Bakdak Rus Dram Teatrnda hmin kollektivin hazrlad "Otello" tamaasnda
Otellonu oynayb. Onun trf-mqabillri B.lin (Yaqo) v A.Suvorova (Dezdefliona) tannm v
tcrbli aktyorlarn olmasma baxmayaraq, lvinin oyunu parlaql il seilib.
"Hyat" (rejissor dil sgndrov) tamaasnda oynad Sleyman rolu lvi Rcbin
Akademik teatrda son ii v son qlbsi oldu. Aktyor ictimai-sosial tutumlu, mrkkb psixoloji
sasl, ikili xarakterli obraz yaratd. Sleyman rolunun uuru btvlkd tamaann ideya-bdii
tutumunu, fikir drinliyini, quruluu rejissorun ali mqsdini myynldirdi.
Bu tamaann premyerasndan xeyli mddt sonra lvi Rcbi "Vtn xaini" damas il
tutdular. O, yzlrl gnahsz qurbanlardan biri kimi facili kild glllndi.
Teatr sntindki xidmtlrin gr 25 aprel 1933-c ild lvi Rcb Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti fxri ad verilib.
lvi Rcb milli teatr tariximizd ilk aktyordur ki, realist-romantik aktyor oyun slubuna
geni v yaradc trzd psixoloji drinlik, lirik ahng gtirib.
lvi Rcb ncib lyaqtli, saf amall, hyat eqli, btv xarakterli obrazlar xsusi vq v
mhartl ifa edib.
lvi Rcb monumental qurululu romantik faci surtlrinin shn tfsirind d hyatdan
ir kn poetik realizm stnlk verib.
lvi Rcb cmimiyyt v mlaht, ryyatmlq onun ifas n sciyyvi chtlr idi.
lvi Rcb gur v yapql ssind rkoxayan lirizmn vard.
lvi Rcb sift ifad vasitlri zngin, siraytedici v xarakterik olurdu.
lvi Rcb z dvrnd psixoloji pauzalardan ustalqla istifad edn n bacarql sntkar
kimi tannrd.
lvi Rcb trf-mqabillri (yndalar) il nsiyytd, shndki vziyytin psixoloji
halna uyun davranmaqda lvi hmi nmun gstrilirdi.
lvi Rcb ifa etdiyi hr bir personaj drindn duyan, onun hm mfkurvi, hm d
psixoloji rsmini dqiqlikl lb-bin, t-qana gtirn aktyor kimi seilirdi. O, obrazlarn daxili
dolunluuna heyrtamiz counluqla, sad, ancaq oxmnal trixlrl nail olurdu.
Romantik ruhlu ehtirasa, emosional hssasla, dinamik plastikaya malik olan lvi Rcb
tanrnn ona bx etdiyi istedadn cvhrli mziyytlri il kifaytlnmirdi. Axtarlar aparr, tapb

cilalad v oynad obrazn mayasma hopdurduu ifad vasitlri il tamaalar mftun edir,
onlara bdii hzz verirdi.
lvi Rcb janr baxmndan rngarngliy, xsusn mvzu-problem mxtlifliyin can atan
aktyor idi.
lv Rcb 1937-ci ild "xalq dmni" damas il tutulub. 1938-ci ilin yanvarnda Bakda
glllnib.
MLL DRAM TEATRI
(1938-1960)
Teatr 1938-ci il ba rejissorsuz qdm qoyub. Yanvar aynn 17-d Rza Thmasibin ken
ildn hazrlad Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (rssamlar Nsrt Ftullayev v smayl
Axundov, bstkar Sid Rstmov. Hac Qara - Sidqi Ruhulla, Heydr by - lsgr lkbrov)
komediyasnn ilk tamaas olub. Fevralm 16-da lsgr rifov dramaturq bdrrhimby
Haqverdiyevin "Pri cadu" (trtibat rssam Nsrt Ftullayev, geyim rssam smayl Axundov,
bstkar Niyazi. Pri - Barat kinskaya v Sona Hacyeva, Qurban - Rza fqanl v Mhsn
Snani, Hafiz - Qmr Topuriya v ziz Mmmdova), martn 26-da dil sgndrov gnc
Cabbar Mcnunbyovun "Yanar dr" (trtibat rssam Sergey Yefimenko, geyim rssam smayl
Axundov, bstkar Sid Rstmov. Hicran - Mrziy Davudova, Eldar - Sidqi Ruhulla), aprelin 28d Ali Dada ov grc dibi Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" ("Vtn olu". Trcmi
Sleyman Rstm, rssam Nsrt Ftullayev. Yaqor - lsgr lkbrov v Sidqi Ruhulla, Natella Mrziy Davudova v Nzir liyeva) pyeslrini tamaaya hazrlayblar.
May aynn 15-d dil sgndrov teatra ba rejissor tyin olunub. Bu vzifd onun ilk ii
Smd Vurunun "Vaqif" mnzum dramna verdiyi quruludur. lk tamaas oktyabrn 5-d
gstriln tamaann trtibat rssam Nsrt Ftullayev, geyim rssam smayl Axundov, bstkar
Sid Rstmov olub. sas rollar lsgr lkbrov (Vaqif), Sidqi Ruhulla (Qacar), li Qurbanov
(Vidadi), Mustafa Mrdanov (Vzir), Fatma Qdri v Mrziy Davudova (Xuraman), Aasadq
Graybyli (brahim xan), Mhsn Snani v Rza fqanl (Eldar), Abbas Rzayev (eyx Al), Dada
arapl (Tlxk) oynayblar. "Vaqif" tamaas byk uur qazanb v teatrn tarixind n
uzunmrl srdir. 1980-ci illrin sonlarna qdr repertuarda qalan tamaa min dfdn ox
oynanlb.
Bu tamaalardan lav, teatr 1938-ci ilin sonuna qdr Mirz Ftli Axundzadnin "Msy
Jordan v drvi Mstli ah" (15 oktyabr. Quruluu rejissorlar msi Bdlbyli v Mcid
Zeynalov, rssam smayl Axundov, bstkar frasiyab Bdlbyli), Mirz brahimovun "Madrid"
(29 noyabr. Quruluu rejissor Rza Thmasib), mran Qasmovun "Arzu" (22 dekabr. Quruluu
rejissor lsgr rifov, rssam Nsrt Ftullayev) komediya v dramlarn tamaaya hazrlayb.
dil sgndrovun teatra ba rejissor tyin olunmas yaradclq iqlimind ciddi dnlr
yaradb. Teatrn romantik monumental slubu sasl kild formalamaa balayb. Kollektiv 1939cu ild Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (23 fevral. Trcmi nvr Mmmdxanl,
quruluu rejissor lsgr rifov, rssam Sergey Yefimenko. Larisa - Fatma Qdri, Krurov Mirzaa liyev, Paratov - Rza fqanl, Karandev - smayl Osmanl), Onore de Balzakin "gey
ana" (17 aprel. Trcmi Mikayl Rfili, qurulu rejissor Aleksandr Tuqanov, rssam smayl
Axundov. Qraf de Qranan - Aasadq Graybyli, Gertruda - Mrziy Davudova, Polina - Fatma
Qdri, kiik Napoleon - Barat kinskaya), Cfr Cabbarlnn "Od glini" (29 sentyabr. Quruluu
rejissor smayl Hidaytzad, rssam Fyodor Qusak, bstkar Sid Rstmov. Elxan - lsgr
lkbrov, Aqin - Rza fqanl, Solmaz - Fatma Qdri v Hkm Qurbanova, bu beyd - Sidqi
Ruhulla), Mehdi Hseynin "hrt" (14 oktyabr. Quruluu rejissor Mcid Zeynalov, rssam
smayl Axundov, bstkar frasiyab Bdlbyli), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (23 oktyabr.

Quruluu rejissor msi Bdlbyli, rssam smayl Axundov. eyx Nsrulla - Kazm Ziya,
sgndr - Aasadq Graybyli, Hac Hsn aa - li Qurbanov), Smd Vurunun "Xanlar" (30
dekabr. Quruluu rejissor dil sgndrov, rssam Nsrt Ftullayev, bstkar frasiyab
Bdlbyli. Xanlar - lsgr lkbrov, Doktor Shbt - Kazm Ziya, Muxtar by - Sidqi Ruhulla)
srlrini z repertuarna daxil edib.
Bu ilin n uurlu tamaas Sabit Rhmann "Toy" komediyas olub. Premyeras aprelin 28-d
gstriln tamaann quruluunu rejissor Mhrrm Hamov, bdii trtibatn Rstm Mustafayev
v sgr Abbasov veriblr v musiqisini Sid Rstmov yazb. sas rollar Mirzaa liyev
(Krmov), Mmmdli Vlixanl (Mirz Hseyn), Sidqi Ruhulla (Dmiri Musa), ziz
Mmmdova (Zalxa), Sona Hacyeva v Hkm Qurbanova (Zinyt), Dada arapl (eyda),
tay liyeva v Sofiya Bsirzad (Kamal) oynayblar.
Teatr 1940-c ild lsgr rifovun rejissorluunda Ncf by Vzirovun "MsibtiFxrddin" (18 mart. Rssamlar sgr Abbasov v Bdur fqanl), Aleksey Kaplerin v
Zlotoqorovann "Lenin" (22 aprel. Trcmi Mlkayl Rfili, rssamlar Nsrt FtuIIayev v
smayl Axundov), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (27 may. Rssam Nsrt Ftullayev,
bstkar Niyazi), Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar" (10 oktyabr. Rssam Nsrt Ftullayev,
bstkar Sid Rstmov), Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu" (31 dekabr. Rssam Nsrt Ftullayev.
Oqtay - Rza fqanl, Firngiz Mrziy Davudova), Mcid Zeynalovun quruluunda Pyer
Bomarenin "Fiqaronun toyu" (24 oktyabr. Trcmi Cfr Cabbarl. Qraf Almaviva - Mirzaa
liyev, Fiqaro - Mhsn nani v Mustafa Mrdanov, Suzanna - Fatma Qdri), smayl
Hidaytzadnin shn tfsirind Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (26 sentyabr. Rssam Fyodor
Qusak. Nbi -lsgr lkbrov v Rza fqanl, Hcr - Mrziy Davudova, Slim by - Sidqi
Ruhulla) pyeslrinin tamaalarn gstrib. dil sgndrov is Cfr Cabbarlnn "Aydn" facisin
(29 iyun) qurulu verib. Rssam Nsrt Ftullayev, geyim eskizlrinin mllifi Bdur fqanl olan
tamaada ba rollar lsgr lkbrov (Aydn), min Sultanova (Bykxanm), jdr Sultanov
(Surxay), Mirzaa liyev (Balaxan), Qmr Topuriya (Susanna), Rza fqanl (Dvlt by) ifa
ediblr.
dil sgndrovun ba rejissor olduu illrd teatr yz iyirmidn ox tamaa hazrlayb.
Bunlarn arasnda aadak tamaalar kollektivin yaradclq hyatnda snt hadislri kimi
dyrlidirlr.
23 yanvar 1941. "Xobxtlr", Sabit Rhman. Quruluu rejissor dil sgndrov v msi
Bdlbyli, rssam Nsrt Ftullayev. sas rollarda Mirzaa liyev (Brbrzad), min Nayeva
- Sultanova (Maral), Mmmdli Vlixanl (Mirz Qrnfil), Kazm Ziya (Usta Segah) x ediblr.
24 aprel 1941. "Kral Lir", Vilyam ekspir. Trcm edni Mirz brahimov, quruluu
rejissor Aleksey Qripi, rejissor msi Bdlbyli, rssam Sergey Yefimenko. Uurlu ifalar Sidqi
Ruhullaya v lsgr lkbrova (Kral Lir), Fatma Qdriy (Reqana), Mrziy Davudovaya
(Qoneriya), Barat kinskayaya (Kordeliya), Mhsn Snaniy (Edqar), Rza fqanlya (Edmund)
mnsub idi.
6 noyabr 1941. "Frhad v irin", Smd Vurun. Quruluu rejissor dil sgndrov,
rssam sgr Abbasov, bstkar frasiyab Bdlbyli. sas aktyor nailiyytlrini lsgr
lkbrov (Frhad), Fatma Qdri v Mrziy Davudova (irin), Aasadq Graybyli (Xosrov),
Sidqi Ruhulla (apur), Hkm Qurbanova (Mrym) qazanblar.
20 aprel 1946. "On ikinci gec", Vilyam ekspir. Trcm edni Mirz brahimov,
quruluu rejissor Mehdi Mmmdov, rssam Sergey Yefimenko, bstkar Tofiq Quliyev. Ba
rollar Barat kinskaya (Viola v Sezario), jdr Sultanov (Orsino), Mxlis Cnizad v smayl
Dastanl (Sebastian), Hkm Qurbanova (Oliviya), Atamolan Rzayev (Antonio) oynayblar.
19 iyul 1947. "ql yollar", lyas fndiyev. Quruluu rejissor dil sgndrov, rssam
Nsrt Ftullayev, bstkar Fikrt mirov. sas rollar Hkm Qurbanova (Glar), Mizaa

liyev v li Qurbanov (Baba day), smayl Dastanl Yelmar), li Zeynalov (Slim) v Leyla
Bdirbyli (Lal) ifa ediblr.
7 noyabr 1947. "rqin shri", nvr Mmmdxanl. Quruluu rejissor dil sgndrov,
rssamlar Nsrt Ftullayev v Bdur fqanl, rssam Sid Rstmov. Quruluu rejissor, Nsrt
Ftullayev. Aktyorlardan Mirzaa liyev (Ncf by), Kazm Ziya (General Tomson), Sidqi
Ruhulla (Aalarov), Rza fqanl (Frhad), Mrziy Davudova (Glzar), smayl Dastanl (Kirov)
Stalin mkafatna layiq grlblr.
6 may 1949. "Otello", Vilyam ekspir. Trcmi Cfr Cabbarl, quruluu rejissor dil
sgndrov, rssamlar Nsrt Ftullayev v Bdur fqanl, bstkar Qara Qarayev. Tamaada
lsgr lkbrov (Otello), Barat kinskaya (Dezdemona), Rza fqanl (Yaqo), Fatma Qdri
(Emiliya), jdr Sultanov (kassio) snt qlblri qazanblar.
4 iyun 1949. "Solun iklr", Cfr Cabbarl. Quruluu rejissor liheydr lkbrov,
rssam smayl Axundov. bdl - Mustafa Mrdanov, Sara - Leyla Bdirbyli, Bhram - li
Zeynalov, Glnis - Mrziy Davudova, Pri - Mhluq Sadqova.
31 iyul 1949. "Rqs mllimi", Lope de Veqa. Trcmi Rsul Rza, quruluu rejissor
Mehdi Mmmdov, rssam Nsrt Ftullayev, bstkar Qara Qarayev. sas rollar Barat
kinskaya (Florela), jdr Sultanov (Aldemaro), Fatma Qdri (Felisiana) v Mmmdli Vlixanl
(Belardo) oynayblar.
4 yanvar 1952. "Mzli hadis", Karlo Haldoni. Trcmi Sabit Rhman, quruluu
rejissor Tofiq Kazmov, rssam Bdur fqanl. sas rollar Mustafa Mrdanov (Filibert), Hkm
Qurbanova (Janniana) v Sidqi Ruhulla (Rikard) ifa ediblr.
20 mart 1953. "Trkiyd", Nazim Hikmt. Trcmi kbr Babayev, quruluu rejissor
dil sgndrov, rssamlar Nsrt Ftullayev v Bdur fqanl, bstkar Cahangir Cahangirov.
Tamaada teatrn btn aktyorlar itiran ediblr.
22 oktyabr 1955. "Q nal", Vilyam ekspir. Trcmi Tlt yyubov, quruluu
rejissor lsgr rifov, rssam Nsrt Ftullayev, bstkar Qara Qarayev. Hermiona rolunda
Hkm Qurbanova v Avtolik obraznda Mmmdli Vlixanl byk qlblr ld ediblr.
Milli Dram Teatr 1938-1960-c illrd z faliyytind gnc air v nasirlrdn Smd
Vurunu, mran Qasmovu, Sabit Rhman, Mehdi Hseyni, nvr Mmmdxanlm, Sleyman
Rstmi, Mmmdhseyn Thmasibi, lyas fndiyevi dramaturgiyaya vqlndirib, onlarn
srlrini shny gtirib. Hminin Zeynal Xlilin "ntiqam" (1942) v "Qatr Mmmd" (1945),
Sttar Axundovun "Zrif tellr" (1951), Rsul Rzann "Vfa" (1943) v "Qardalar" (1956), Mir
Claln "Mirz Xyal" (1943), slam Sfrlinin "Gz hkimi" (1955), "Yadigar" (1956) v "Ana
ryi" (1960), Adil Babayevin "Dalar qz" (1960) pyeslrinin tamaalarn z repertuarna dixil
edib.
Klassiklrimizdn Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (1948 v 1953),
"Hac Qara" (1955), Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" (1940) v "Hac Qmbr" (1955),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (1950) v "Khn dudman" (1950), Clil
Mmmdquluzadnin "llr" (1948), Hseyn Cavidin "eyx Snan" (1956), Cfr Cabbarlnn
"Aydn" (1940), "1905-ci ild" (1944 v 1955), "Sevil" (1944 v 1952), "Yaar" (1947), "Od glini"
(1950), "Almaz" (1957) srlri yeni qurulularda oynanlb.
Bu dvrd teatr trcm pyeslri sasnda da maraql tamaalar hazrlayb. Bunlardan Mixail
Lermontovun "ki qarda" (1941), Konstantin Simonovun "Vtn olu" ("Bizim hrli olan".
1941), Tur qardalarnn "Gizli dy" ("Tkbtk dy". 1944) v "Bir evin sirri" (1949), Ceyms
Qou v Arno D'Nyussonun "Drin kklr" (1948), Aleksandr Fadeyevin "Gnc qvardiya" (1948),
Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr" (1948), Anatoli Boryanovun "O tayda" (1949),
Boris Lavrenyovun "Amerikann ssi" (1950), Hseyn Muxtarovun "Ail namusu" ("Allann ailsi".
1951), Nikolay Qoqolun "Mftti" (1952), Vadim Sobkonun "kinci cbh arxasnda" (1952),
Karlo Haldoninin "Mehmanxana sahibsi" (1952), Lope de Veqann "Seviliya ulduzu" (1953),

Maksim Qorkinin "Vassa Jeleznova" (1954), Yuri Yanovskinin "Prokurorun qz" (1954), Aleksandr
teynin "xsi i" (1956), Vasili kvarkinin "zg ua" (1956), Nazim Hikintin "Qrib adam"
(1956), Tsao Yuyun "Tufan" ("Tayfun". 1959), Anton exovun "Vanya day" (1959), Pavel
Malyarevskinin "Da qartal" (1959), Yuri Osnos v Viktor Vinnikovun "Hind gzli" (1959)
srlrinin tamaalarn gsfrmk olar.
Teatrda gnc rejissorlar liheydr lkbrov, Mcid Zeynalov, msi Bdlbyli, Sftr
Turabov, rf Quliyev, Nsir Sadqzad mstqil qurulular vermy balayblar. Gnc teatrndan
glmi Mehdi Mmmdov (1945) v Moskva da ali thsil alm Tofiq Kazmov (1951) truppaya
quruluu rejissor gtrlblr.
Milli Dram Teatr 1948-ci ild Moskvada qastrolda olub v 1959-cu ild Azrbaycan
dbiyyat v ncsnti Dekadasnda itirak edib.
1948-ci il avqustun 20-dn sentyabrn 5-dk davam edn qastrolda Smd Vurunun
"Vaqif", nvr Mmmdxanlnn "rqin shri", Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild", Vilyam
ekspirin "On ikinci gec", Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr" v "Tufan" srlrinin
tamaalar gstrilib.
Dekadann (22-31 may) repertuarna is "Otello", "Almaz", "Frhad v irin", "li buxtas"
(Cabbar Mcnunbyov) tamaalar daxil idi.
1948-ci ild Mrziy Davudova, Mirzaa liyev v Sidqi Ruhulla, 1959-cu ild dil
sgndrov SSR xalq artisti fxri adlar il tltif olunublar.
DL SGNDROV
(5.5.1910-18.9.1978)
Azrbaycan monumental rejissurasnn grkmli simas, Akademik Milli Dram Teatrnn
aktyor ansamblnn formalamasnda byk xidmtlri olan rejissor, xarakterik ekran rollarnn
yaradcs dil Rza olu sgndrov 5 may 1910-cu ild Gncd doulub. sil ad dil olan
sntkar ksr sndlrd rusca deyim uyun "Adil" kimi tqdim edilib.
Teatr sntin orta mktbin son siniflrindn maraq gstrib. Gncdki i klubunun dram
drnyind itirak edib. Bakda v Moskvada tlb olarkn ttil glnd dil sgndrov i
klubunda Cfr Cabbarlnn "Od glini", "Sevil", Aleksandr irvanzadnin "Namus", Vano
Medavilinin "Qaaq Krm" pyeslrini hvskarlarla tamaaya hazrlayb. z hmin tamaalarda
Bala ("Sevil"), kinski ("Oqtay Elolu"), Qaaq Krm rollarn oynayb.
dil sgndrov 1928-1931-ci illrd Bam Teatr Mktbinin rejissor-aktyor bsind thsil
alb. Tlb ikn Milli teatrn tamaalarnda ktlvi shnlr xb, epizod rollar oynayb. Bu
baxmdan "Hac Qara"dak Yasovul obraz daha maraql olub. Teatr mktbini bitirrkn o,
dostlad Cfr Cabbarlnn tvsiysi il Moskvaya ali thsil almaa gedib. Dvlt Teatr Snti
nstitutunun rejissorluq fakltsin daxil olub. Tlblik illrind Moskva Bdaye Akademik Dram
Teatrnda, Vaxtanqov teatrnda ciddi snt tcrblri keib, zngin tcrb toplayb.
Son kursda oxuyarkn sgndrov diplom tamaas hazrlamaq n Bakya gndrilib.
Akademik teatrda 1935-ci ilin payznda Aleksandr Korneyukun "Platon kreet" srinin Mustafa
Mrdanov v lvi Rcb trfindn "Polad Qartal" ad il tbdil edilmi variantnn mqlrin
balayb. Tamaann premyeras 3 yanvar 1936-c ild oynanlb. Rejissorun ilk mstqil ii la
qiymtlndirilib. Yenidn Moskvaya qaydan dil sgndrov iyun aynda thsilini baa vuraraq
Akademik Milli Dram Teatrna tyinat alb.
Teatra sravi rejissor gtrln dil sgndrov 1937-ci ild xeyli mddt ba rejissor
vzifsind vzedici-icra olub. 15 may 1938-ci ild is Akademik teatra ba rejissor tyin edilib.
Bir mddt sonra ba rejissor vzifsi bdii rhbr vzifsi il vzlnib v hmin kreslonu tutan
dil sgndrov 1954-c ild hm d teatrn direktoru kimi faliyyt balayb. Teatrda byk

islahatlar aparan, gcl kollektiv formaladran, zngin v lvan repertuar quran dil sgndrov
gzlnilmdn 22 oktyabr 1960-c ild hm tutduu vziflrdn, hm d mumiyytl teatrdan
uzaqladrlb. Riyakar intriqann gdazna gedn dil sgndrovu mdrik anda, yaradclq
slubunun yksk pekarlq sviyysind formalad lli yanda teatrdan uzaqladrmaq milli
mdniyytimiz, tbii ki, ilk nvbd Akademik Milli Dram Teatrna ciddi zrb vurdu.
Monumental romantik-realist teatr mktbini formaladran dil sgndrov Milli Dram
Teatrnn shnsind Mirz brahimovun "Hyat" (1937 v 1954), "Mhbbt" (1942), Cabbar
Mcnunbyovun "Yanar dr" (1938), "li buxtas" (lsgr rifovla birg. 1958), Smd
Vurunun "Vaqif" (1938), "Xanlar" (1939), "Frhad v irin" (1941), Cfr Cabbarlnn "Aydn"
(1940), "1905-ci ild" (1955), "Dn" (1960), Sabit Rhmann "Xobxtlr" (msi Bdlbyli il
birg. 1941), "Nianl qz" (1953), Mehdi Hseynin "Nizami" (1942), "Cavanir" (1957), Rsul
Rzann "Vfa" (lsgr rifovla birg. 1943), Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz"
(lsgr rifovla birg. 1945), nvr Mmmdxanlnn "rqin shri" (1947), "Od iind"
(1951), lyas fndiyevin "ql yollar" (1947), "Bahar sular" (1948), Vilyam ekspirin "Otello"
(1949), Aleksandr irvanzadnin "Namus" (1952), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (1953), Hseyn
Cavidin "eyx Snan" (lsgr rifovla birg. 1956), Adil Babayevin "Cfr Cabbarl
qhrmanlar arasnda", (lsgr rifov v liheydr lkbrovla birg. 1960), slam Sfrlinin
"Ana ryi" (1960) pyeslrin qurulular verib.
1959-cu ild Akademik teatr Moskvaya Azrbaycan incsnti dekadasma gednd dil
sgndrov "Otello" v "Frhad v irin" tamaalarna ciddi kild l gzdirib, sas ifalar
dyidirib. Myyn kompozisiya dyiikliklri aparb. Aktyor ansamblna bzi ifalar lav
edilmkl hr iki tamaa premyera kimi tqdim olunub.
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda Reynqold Qlierin "ahsnm" (1938),
Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda Smd Vurunun "Vaqif", Bak Ermni Dvlt Dram
Teatrnda Mirz brahimovun "Hyat", Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild" srlrini tamaaya
hazrlayb. Onun yazd "Partizan Mmmd" (Sabit Rhmanla birg) pyesi Gnc Tamaalar
Teatrnda, "Dalar qoynunda" komediyas (bstkar rf Abbasov) Musiqili Komediya Teatrnda
oynanlb.
dil sgndrov 1937-ci ildn Bak Teatr Mktbind, sonralar is Azrbaycan Dvlt Teatr
nstitutunda aktyor v rejissor sntindn drs deyib, ne-ne kursa rhbrlik edib. 1956-c ildn
professor idi. Azrbaycan SSR Ali Sovetinin drdnc v beinci ar deputat olub. Teatrdan
uzaqladrlandan sonra "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda sravi rejissor ilmi, 1966-1974-c
illrd orann direktoru olmudur. z "hmd haradadr?" kinokomediyasnn ekran rejissorudur.
Kino sntimizin incilri saylan "Yeddi oul istrm", "Nsimi" kimi filmlr mhz onun direktor
olduu dvrd kilib.
Grkmli rejissor oxlu film kilib. Onlarn irisind "Uzaq sahillrd" (Rosselini), "Qara
dalar" (Xlilov), "Qanun namin" (Kamilov), "Drvi Parisi dadr" (Hatmxan aa), "Mdi
bad" (Qou), "Axrnc arm" (Krblay), "Arxadan vurulan zrb" (Prokuror), "26-lar" (Eser
nmayndsi), "Romeo mnim qonumdur" (Professor) filmlrindki mxtlif spkili rollar bdii
dyri, ifad vasitlrinin orijinall, aktyor oyun slubunun estetik gzlliyi il daha uurlu ekran
nailiyytlridir.
dil sgndrov "rqin shri" (nvr Mmmdxanl) tamaasndak rejissor iin gr
1948-ci ild Stalin mkafat (sonralar "SSR Dvlt mkafat" adlandrld) il tltif olunub.
Grkmli teatr xadimi byk snt nailiyytlrin gr Azrbaycan respublikasnn mkdar
incsnt xadimi (4 dekabr 1938), xalq artisti (17 iyun 1943) v SSR xalq artisti (9 iyun 1959) fxri
adlarna layiq grlb.
dil Rza olu sgndrov 18 sentyabr 1978-ci ild Bakda vfat edib. Mzar ikinci Fxri
xiyabandadr.

dil sgndrov Milli Dram Teatrnda gcl kollektiv formaladrmaqla v aadak

yeniliklri gtirmkl znn rejissorluq mktbini yaradb.
dil sgndrov milli teatrda aktyorun shnd suflyora mhtac olmasma birdflik son
qoydu.
dil sgndrov ayrlqda hr aktyorun, btvlkd ansambln yaradclq qdrtini shnd
zlrin tantd.
dil sgndrov rus, geni kild Qrbi Avropa teatr kklrindn irlnmi snt ocana
gcl milli ruh alad. Alnma teatr estetikasnn v xalq oyun-tamaalarnn zvi vhdtini yaratd,
onlarn qovuuundan yaranan poetikann estetik gstricilrinin sasn qoydu.
dil sgndrov dnyada, sasn Rusiyada mvcud olan mtrqqi aktyor snti
nzriyylrinin toplusundan hasil olan sistem yaradaraq onu csartl Akademik teatrdak shn
ustalarmzn rol zrind ilrin amil etdi.
dil sgndrov teatrn canl faliyyt orqaniznnd (mqd, tamaann gediind, qastrol
sfrlrind v sair) ciddi nizam-intizam yaratd.
dil sgndrov teatrn trafnda Smd Vurun, Mehdi Hseyn, Sabit Rhman, nvr
Mmmdxanl, lyas fndiyev kimi gcl mlliflr "ordusu" toplad.
"dil sgndrov teatr" ifadsinin elmi-nzri sasnda duran canl teatrn smrli
faiiyytin nail oldu.
dil sgndrov hmin mktbin gcl aktyor heytini trbiy edib yetidirdi. Msln,
lsgr lkbrov, Hkm Qurbanova, Rza fqanl, Leyla Bdirbyli, Mlik Dadaov, jdr
Sultanov, Hsnaa Salayev...
Btvlkd Azrbaycann btn shn sntin rnk olan Milli Dram Teatrn akademik
sviyyy qaldrd. "Akademik" adn hm mnvi, hm d rsmi (16 dekabr 1959) tsdiqlmkl
kollektivin hrtini kemi SSR respublikalar arasnda n yksk yerlrdn birin ucaltd.
dil sgndrovun ba rejissorluu dvrnd gnc milli rejissor kadrlarna ciddi qurulular
etibar edildi, get-ged gcl rejissor kollektivi formalad. msi Bdlbyliy, Mcid Zeynalova,
Sftr Turabova, liheydr lkbrova, Ali Dadaova, rf Quliyev mstqil qurulular hval
olundu.
znn bdii rhbrliyi dvrnd rssamlardan Nsrt Ftullayevi, smayl Axundovu,
sgr Abbasovu, Kazm Kazmzadni, Bdur fqanln, Sadq rifzadni, bstkarlardan Qara
Qarayevi, Niyazini, Soltan Hacbyovu, Sid Rstmovu, Fikrt mirovu, Cahangir Cahangirovu,
Zakir Barovu, Elmira Nzirovan teatr hyat il sx balad.
dil sgndrov milli teatr tariximizd yegan rejissordur ki, onun qurulu verdiyi "Vaqif"
tamaas min dfdn (mininci tamaa 31 may 1977-ci ild oynanb), "Frhad v irin" 450 dfdn,
"Xobxtlr" 350 dfdn ox shnd gstrilib.
Azrbaycan kino sntinin milli kadrlarla tminatnda (rejissor, operator, ssenarii) dil
sgndrov byk ilr grd. Milli aktyorlarmzn filmlr daha ox kilmlri n ciddi inzibati
v yaradclq ilri grmkl yana, sasl reformalar apard.
Dnya hrtli klassik sntkarlarmzn, qhrmanlarmzn obrazlarnn shnd v ekranda
canlanmasnda, klassik srlrimizin ekranlamasnda da dil sgndrov smrli islahatlar aparb.
dil sgndrovun rejissor poetikasnn n balca prinsiplrindn biri o idi ki, bu dha
gtrdy pyesdki mrkkb xarakterlr aktyor axtar "arsn" kmirdi. O, hm
yaradclqlarna, hm d insani xsusiyytlrin drindn bld olduu aktyorlara, onlarn potensial
gclrin bab gl biln repertuar qururdu, truppann gcn uyun pyes mracit edirdi.
dil sgndrova qdr he bir rejissor truppadak ncl aktyorlar n , be, htta yeddi
illik yaradclq plan-prospektinin ilk v estetik mexanizmini yaratmamd. str lsgr
lkbrov, istr Rza fqanl, istr Hkm Qurbanova n zirvy aparan snt qlblri
pillsinin mhtm, fundamental zln mhz dil sgndrov qoyub.

MLL DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
(1925-1965)
Birinci drs
Milli teatrmzn institusional mdniyytin faktna evrilmsi btvlkd shn sntinin
yeni-yeni inkiaf mrhllrin zmin yaradb. Tamaa n vacib olan komponentlr, teatr
sntinin sas atributlarn tkil edn pelr (shnqrafiya, butaforiya, lbs, rekvizit, iq,
mxtlif texnika v texnologiyalar) inkiaf etmy balayb. Eyni zamanda tsisatl teatrn qdrtli
sntkarlar, ilk nvbd aktyorlar, rejissorlar, teatr rssamlar v teatr bstkarlar yetiiblr. Bu
srtli yetim mrhlsind daha qabarq nzr arpan aktyor snti olub. Snt yeni gln, ali
ixtisas thsil alm milli rejissor kadrlarmz Milli Dram Teatrnn janr v slub xsusiyytlrini
myynldirdikc, yeni estetik oyun-slublu aktyorlar da formalablar. Formaladqca da hrnin
aktyorlarn yaradclqlar rny evrilib v bu gn frdi snt mktbi kimi qbul olunurlar.
1923-c ild Bakda Azrbaycan Dvlt Teatr Mktbi alb. il sonra bu mktbin ilk
mzunlar MDT-da v Trk i v Kndli Teatrnda ilmy gndriliblr. Tlblr thsil ala-ala
dvlt teatrlarnn tamaalarnda itirak ediblr. Buna gr d MDT-nn rhbrliyi teatrn yaradclq
slubuna yaxn olan bacarql gnclri vvlc snaq mddtin truppaya qbul edib. Snaqdan
uurla xanlar is teatrn aktyor tatnda yer tutublar.
***
MUSTAFA MRDANOV (28.2.1894- 8.12.1968)
Milli komediya teatrmzn nadir istedad sahibi, grkmli teatr xadimi, gzl trcmi,
xeyirxah insan Mustafa Ham olu Mrdanov 28 fevral 1894-c ild Grcstann Tiflis hrind
tannm aild doulub. Atas Hac Ham hrd v xsusn azrbaycanllarn gur yaadqlar
"eytanbazar" mhllsind saylb-seiln adam idi. Elm byk naraq gstrn Mustafa ilk
thsilini mollaxanada alb. Sonra Tiflisdki 3-c gimnaziyan bitirib (1905-1916).
O, dostlar brahim sfahanl v Nadir brahimovla Sultanmcid Qnizadnin tbdilind
"Xor-xor" vodevilini tamaaya hazrlayb. 28 fevral 1909-cu ild qonular kaiyevin zirzmisind
gstriln tamaada z Seyfulla rolunu ifa edib. 1910-cu ildn is gimnaziyada thsil almaqla
yana, Tiflis "Mslman dram aktyorlar" heytin daxil olub. Burada oxlu rol oynayb, rana v
Trkiyy qastrollara gedib. 1921-ci ild o, Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda direktor v
aktyor kimi alb. 1922-1924-c illrd Moskvada Teatr Snti nstitutunda aktyor thsili alb.
1924-c ilin yayndan mrnn sonuna qdr Milli Dram Teatrnda aktyorluq edib,
Realist aktyor mktbinin parlaq simalarndan olan Mustafa Mrdanovun zngin
yaradcln drd qism ayrmaq olar: dramatik rollar, psixoloji-xarakterik obrazlar, sasn komik
personajlar v mxtlif spkili trcm surtlri. Aktyor romantik-monumental tamaalarda
oynad rollar da realist spkid ifa edib. Onun rollar qalereyas bdii travti, ifa btvly,
aktyor smimiyyti il seilib.
Parlaq yaradclq nailiyytlrinin az bir qismi bunlardr: bdl, mamverdi ("Solun
iklr" v "1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Hac Qara, Xan ("Hac Qara" v "Lnkran xannn
vziri", Mirz Ftli Axundzad), Vzir ("Vaqif", Smd Vurun), Mindilli ("Nianl qz", Sabit
Rhman), Hsnov, Alov ("Hyat" v "Kndi qz", Mirz brahimov), Malvolio, Loman-Poloni,
Rodriqo, Kapuletti ("On ikinci gec", "Hamlet", "Otello" v "Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir),
Hofmaral ("Mkr v mhbbt", Fridrix iller), Fiqaro ("Fiqaronun toyu", Pyer Bomare), Filibert,

Markiz Forlipopoli ("Mzli hadis" v "Mehmanxana sahibsi", Karlo Haldoni), Robinzon, maqa
("Cehizsiz qz" v "Gnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski), Luka ("Hyatn dibind", Maksim
Qorki), Jorj Danden, Sqanarel, Jordan ("Jorj Danden", "Don Juan" v "Baa qnn bynmz", Jan
Batist Molyer), Dando, Bob ("80 gn dnya syahti" v "Kapitan Qrantn uaqlar", Jl Vern),
Xlestakov ("Mftti, Nikolay Qoqol). Mustafa Mrdanov teatr faliyyti il yana, oxlu bdii
film kilib.
mumilikd yz yaxn shn obraz ifa etmi Mustafa Mrdanov 1935-ci ild
Azrbaycan respublikasnn mkdar artisti v 17 iyun 1943-c ild xalq artisti fxri adlar il tltif
olunub. Mustafa Mrdanov 1962- 1968-ci illrd Azrbaycan Teatr Cmiyytinin (bugnk Teatr
Xadimlri ttifaq) sdri olub. ttifaqn v Aktyor evinin hazrda Xaqani ksi, 10-da yerln
binas Mustafa Mrdanovla Zfr Nemtovun zhmti v sylri hesabna hasil glib.
8 dekabr 1868-ci ild Bakda vfat edn Mustafa Mrdanov Fxri xiyabanda dfn olunub.
Mustafa Mrdanov tipik xarakterlr yaratman ustas idi. Rollar cazibdar, duzlu v n
sas, yapql idi. Milli kolorit xsusi fikir verirdi. Fransz, rus, italyan... xalqlarnn folklorunu
drindn bildiyi n hmin srlrd rol oynayanda o milltin meydan tamaalarnn yumor
estetikasndan bacarqla barnrd. Obrazn ictimai v sosial mnyini koloritli boyalarla rsm
edirdi.
KAZIM ZYA (213.1896-20.1956)
Slist shn dan, aydn v mftunedici diksiyas, yksk shn mdniyyti, drin
mtalisi, geni dnyagr, mllimlik mharti il ildiyi btn teatrlarda kollektivin byk
rbtini qazanm Kazm Ziyann zngin yaradcl z dyr v mnas il milli teatr sntimizin
parlaq shiflrini tkil edir. Kazm Ziya hl gnc yalarndan shnd Azrbaycan dilinin aydn
v dqiq tlffz urunda mbariz aparm, nqsanlara qar barmaz olmudur.
Kazm Cfr olu Kazmzad (Kazm Ziya) 21 mart 1896-c ild Azrbaycann Ordubad
rayonundak Yuxar ylis kndind doulub. Yeniyetm yalarndan rb v fars dillrini
mkmml yrnib. Sonralar rus v fransz dillrini d mnimsyib. Glcyin sntkar 1911-ci
ild misi Hseynin ailsi il Bakya kb. O, 1912-ci ilin payznda burada "ttihad" ran
gimnaziyasma daxil olub. Bir il sonra Kazm mktbd dbiyyat drnyi yaradb.
1914-c ild Hseyn rblinski bada olmaqla teatr fdailri "ttihad" mktbind
agirdlrin nfin (xeyrin) bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan" facisinin tamaasn
gstriblr. Bununla da Kazm Ziyann taleyinin snt seimi qtilib. Hmin vaxtdan mxtlif
teatr dstlrind xlar edib.
Kazm Ziya Milli Dram Teatrnn tamaalarnda fal itirak ets d, truppann tatna 1922-ci
ild gtrlb. Arada bir il Naxvana gedib. Orada dvlt teatrnn formalamasnda ciddi alan
Kazm Ziya 1925-ci ild yenidn Bakya qaydaraq Bak Trk i v Kndli Teatrnn truppasna
daxil olub. Bak Trk i Teatr 1933-c ild Gncy knd Kazm Ziya da doma kollektivdn
ayrlmayb. 1936-c ildn 1938-ci ildk Tiflisd v rvandak dvlt teatrlarnda aktyorluq edib.
1938-ci ild Bakya glrk Milli Dram Teatrnn formalab hrtlnmi truppasna daxil olub.
Shn smimiyyti v yksk intellektuall il seiln Kazm Ziyann Milli Dram Teatrnda
yaratd sas rollar bunlardr: Arif, Drvi ("blis" v "eyx Snan", Hseyn Cavid), Vaqif Shbt
("Vaqif" v "Xanlar", Smd Vurun), Surxay, Usta Segah ("Toy" v "Xobxtlr", Sabit Rhman),
Piri baba ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), eyx Nsrulla ("llr", Clil
Mmmdquluzad), mamyar, Xaspolad ("Yaar" v "Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl), Mirz Hbib,
Xan ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Dmitri Petrovi ("ki qarda", Mixail
Lermontov), General Tomson ("rqin shri", nvr Mmmdxanl), Srdar Eldarov ("Son gln",
Kondrat Krapiva), Baturin ("O tayda", Anatoli Boryanov), Kastenov ("Bir evin sirri", Tur
qardalar).

"Bismillah", "Sbuhi" filmlrin kiln Kazm Ziya Lev Tolstoyun "Canl meyit", Henri
bsenin "Cmiyyt stunlar", Vadim Sobkonun "kinci cbh arxasnda", Aleksandr Dmann
"Qanl qala" ("Nel qllsinin sirri") pyeslrini v digr dramlar dilimiz trcm edib.
Kazm Ziya 17 iyun 1943-c ild mkdar artist olmadan birbaa Azrbaycan
Respublikasnn xalq artisti fxri adna layiq grlb. O, 1948-ci ild "rqin shri" (nvr
Mmmdxanl) tamaasnn bir qrup yaradc heyti il birg Tomson roluna gr Stalin mkafat
laureat olub.
Faci, mhbbt qhrmanlarn, "partlayan" gll komediya obrazlarn, birrngli rsm
edilmi tipik xeyirxah insan obrazlarn oynam Kazm Ziya mrkkb sciyyli xarakterik rollarda
sil snt qlblri qazanb. Shnd myyn mrkkb vziyytlrd tqdim olunan obrazlarn
pyesd gstrilmyn "mit trzinin", kediyi hyat mrhllrinin nzri-estetik, flsfi-psixoloji
faliyyt xttini, dramatik ideya ykn myynldirmy chd gstrn v surtin indisini hmn
prizmadan iqlandrmaa alan aktyor idi. fa etdiyi transz, ingilis, trk, rus... obrazlarn ictimaisosial mnyin saslanaraq rolun bdii mntiqin uyun da, davran trzi, geyim-qrim grkmi,
mimika ifad vasitlri taprd.
Grkmli sntkar 20 noyabr 1956-c ild Bakda vfat edib v Fxri xiyabanda dfn olunub.
AASADIQ GRAYBYLI (15.3.1897-5.12.1988)
Xarakterlr aktyoru Aasadq Graybylinin snti realizm prinsiplrindn irlnmi, onun
tlblri zminind inkiaf etmi, yetiib formalamdr. Aktyor faci, komediya, dram rollarn
eyni mhartl oynayb. Romantik spkili tamaalarda byk nailiyytlr qazanb. Graybyli
(Graybyov) teatr tariximizd 80 il shnd obraz yaradan yegan sntkardr.
Aasadq Ali olu 15 mart 1897-ci ild amaxda doulub, ancaq krp yalarndan ailsi
Bakya kb. O, burada Azrbaycan-rus mktbind thsil alb. 1908-ci ild Hseyn rblinskinin
truppasnda rejissor kmkisi olan qarda Aalarn tbbs il ilk df shny xb. 1916-c
ild Politexnik Mktbin daxil olub v tlblik illrind "Nicat", "Sfa" cmiyytlrinin teatr
truppalarnda epizod rollar oynayb. 1920-ci ilin maynda Milli Dram Teatrnn yeni tkil olunan
truppasna gtrlb. 1921-1932-ci illrd myyn fasillrl Bak Trk Azad Tnqid v Tbli
Teatrnda ilyib. Opera v operetta tamaalarnda da rollar oynayb.
Yaradcl geni diapazonlu Aasadq Graybyli respublikann mkdar artisti (1 fevral
1936) v xalq artisti (4 may 1940) fxri adlar il tltiflnib. Altnc ar Azrbaycan SSR Ali
Sovetinin deputat olub.
Aasadq Graybyli 5 dekabr 1988-ci ild Bakda vfat edib. Mzar ikinci Fxri
xiyabandadr.
Faci rollar: bn Ymin v xtiyar, frasiyab, Alp Arslan ("blis", "Syavu" v "Xyyam",
Hseyn Cavid), veytser, Prezident ("Qaaqlar" v "Mkr v mhbbt", Fridrix iller), Aginski
("Dhtli rya", Herhart Hauptman), Altunbay ("Od glini", Cfr Cabbarl), Lorenso ("Romeo v
Clyetta", Vilyam ekspir), Simon Renar ("Mariya Tdor", Viktor Hqo), Niyaz ("Pri cadu",
bdrrhim by Haqverdiyev), Knyaz Abrezkov ("Canl meyit", Lev Tolstoy), Hac Mdin ("Dli
ynca", Clil Mmmdquluzad), Antoni Anderson ("eytann agirdi" Bernard ou).
Komik rollar: kinski ("Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl), sgr by v Naalnik, Xan
("Hac Qara" v "Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Dmiri Musa, Nsirov,
liqulu, Mindilli ("Toy", "Xobxtlr", "liqulu evlnir" v "Nianl qz", Sabit Rhman), Ser Tobi
("On ikinci gec", Vilyam ekspir), Vasya day ("Nazirin xanm", Branislav Nui), Vano
Pantiavili ("Xanuma", Avksenti Saqareli), Qraf Albofiorita ("Mehmanxana sahibsi", Karlo
Haldoni), Anton Antonovi ("Mftti", Nikolay Qoqol), Tebano ("Rqs mllimi", Lope de Veqa).

Dramatik rollar: Nazim paa, Dvlt by, Salamov v General-qubernator ("dirn fthi",
"Aydn" v "1905-ci il-d", Cfr Cabbarl), Satin ("Yurdsuz insanlar", Maksim Qorki), Jak ("ki
yetim", Adolf D'Enneri v Germon), Andreyev ("zg ua", Vasili kvarkin), Murov, Paratov
("Gnahsz mqssirlr" v "Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), Qraf de Qranan ("gey ana",
Onore de Balzak), Xosrov, brahim xan, Hans ("Frhad v irin", "Vaqif" v "nsan", Smd
Vurun), Aleksandr ("ki qarda", Mixail Lermontov), Vasilyev, Ncf, Qoca Knyaz ("ql yollar",
"Bahar sular" v "Xuridbanu Natvan", lyas fndiyev).
Aasadq Graybylinin kino yaradcl 1920-ci ildn balayb. "O olmasn, bu olsun" v
"Bxtiyar" filmlrindki Rstm by v Aabala surtlri daha geni tamaa rbti qazanmdr.
Aasadq Graybyli tbitn ehtirasl aktyor idi. radc zif, sst xarakterli obrazlar ifa
ednd d sntkarn tknmz enerjisi, daxili ehtiras aktyor oyununda z tcssmn taprd.
Obrazn xarakterindn asl olaraq, z ifasnda surtin tlb etdiyi xeyirxahlq v mnsbprstlik,
sadlik v xudbinlik, qhrmanlq v qorxaqlq, prinsipiallq v brokratlq; vtnsevrlik v
riyakarlq kimi bir-birin zidd, tzadl chtlri emosional bdiilikl yourub aydnlqla tamaalara
atdrrd.
L QURBANOV (20.6.1898-4.10.1962)
Yaradcl Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatr v Akademik Milli Dram Teatr il sx
bal olan li Mirzli olu Qurbanov 20 iyun 1898-ci ild Tiflisd dnyaya gz ab. Atas dmir
yolunda fhl ilyib, anas Zinyt (aktyor Mhsn Snaninin xalas) mollalq edib. li bir ne il
mktb thsili alm, saz v tar alma yrnmidi.
li Qurbanov 1915-ci ild zndn iki ya kiik xalas olu Mhsn Snaninin tkil etdiyi
zeyir by Hacbyovun "O olmasn, bu olsun" srinin tamaasnda Rstm by obrazn oynayb.
Bundan sonra "brt" v "ttihad" truppalarnda, sonra dvlt teatrnda faliyyt gstrib. 1925-ci
ilin ikinci yarsnda Milli Dram Teatrnn kollektivin arb. mrnn sonunadk burada ilyib.
Aktyor AMDT-da milli dramaturqlarmzdan Smd Vurunun "Vaqif" (Vidadi), "Xanlar"
(zizbyov), Azr baba ("Frhad v irin"), nvr Mmmdxanlnn "rqin shri" (Srdar),
Mirz brahimovun "Mhbbt" (hmdi-biqm), "Hyat" (Qurban v Clal), lyas fndiyevin
"Bahar sular" (Mdt), Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (Piri baba), Sleyman
Rstmin "Qaaq Nbi" (Al kii), Hseyn Cavidin "Syavu", "eyx Snan" (Piran v Kei),
Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (Cavad aa), Mehdi H-seynin "Nizami" (Qivami),
Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (sgr by), dnya klassiklrindn Vilyam ekspirin
"Hamlet" (Klavdi), "Otello" (Brabansio), "Q nal" (Qoca oban), "Kral Lir" (Qloster),
Aleksandr Pukinin "Dubrov-Ski" (Arxip), Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (Kuliqin), Jl Vernin
"Kapitan Qrantn uaqlar" (Ayriton), Viktor Hqonun "Gln adam" (Lord Mounten), Jan Batist
Molyerin "Skapenin klklri" (Jeront), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Aq Hicrani) srlrinin
tamaalarnda mxtlif xarakterli rollar oynayb. Aktyor hm d "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda
mxtlif filmlr kilib.
li Qurbanov 4 dekabr 1938-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 4 may
1940-c ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Aktyor 4 oktyabr 1962-ci ild Bakda vfat edib.
li Qurbanov ehtiras, daxili imkanlar yumaq ifad vasitlri zrind kklnmi, xarakter
etibar il dramatik personajlara meyilli, obrazn zahiri rsmindn daha ox insani mahiyytin
diqqt yetirn aktyor idi.

MLL DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
(1925-1965)
kinci drs
MMMDL VLXANLI (13.3.1899-12.4.1969)
Teatr sntin mara uaq vaxtlarnda grdy dini bih tamaalarndan, "Qaravlli",
"Kosa-kosa" mzhkli xalq oyunlarndan oyanan Mmmdli Hac Heydr olu Heydrzad
(Vlixanl) 13 mart 1899-cu ild Baknn Fatmay kndind doulub. Baqqallqla mul olan atas
onu "Sfa" mdni-maarif cmiyyti nzdindki mktb qoyub. Hmin dvrd Azrbaycan realist
aktyor mktbinin banisi Cahangir Zeynalov "Sfa"nn teatr truppasnda sas simalardan biri idi. O,
1912-ci ild qurulu verdiyi Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" komediyasnn tamaasnda
Bdl rolunu tbitn evik v hr ey maraq gstrn Mmmdliy taprb. Bununla da glck
aktyorun snt yolunda ilk addm atlb.
1920-ci ild Milli Dram Teatrnn xor heytin i qbul olunub. Hmin dvrd opera v
operetta tamaalar da burada oynanlrd. balad ilk illrd "Leyli v Mcnun", "sli v
Krm", "ah smayl" operalarnda xorda oxuyan Vlixanl tdricn dram tamaalarnda szsz
rollarda shny xb. Mmmdli Vlixanl teatrda ily-ily Bak Teatr Texnikumunda
thsilini davam etdirib (1927-1930).
Otuzuncu illrin sonlarnda realist aktyor mktbinin duzlu komik aktyoru kimi tannan
Mmmdli Vlixanl Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (Mirz Hbib), Ncf
by Vzirovun "Hac Qmbr" (Hac Qmbr), Sabit Rhmann "Xobxtlr", "liqulu evlnir" v
"Nianl qz" (Mirz Qrnfil, Mindilli, Xlil), Mirz brahimovun "Hyat" (Pardon Qurbanli),
Nikolay Qoqolun "Mftti" (Osip) komediyalarnda z ifas il silnmz izlr qoyub. Faci v
dramatik janrda yazlm Hseyn Cavidin "Syavu" (Kosa), Vilyam ekspirin "Q nal"
(Avtolik), "On ikinci gec" (Ser Endri), "Maqbet" (Qap), Mehdi Hseynin "Cavanir" (Saran),
Konstantin Trenyovun bizd "Dmnlr" adyla oynanm "Lyubov Yarovaya" (Pikalov),
Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (Robinzon), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu"
(mrah), Fridrix illerin "Qaaqlar" (Vurm), Smd Vurunun "Xanlar" (Araq mistan), mran
Qasmov v Hsn Seyidbylinin "Uzaq sahillrd" (Rosselini), Brandon Tomasn "Tlblrin
klyi" (li), Boris Lavrenyovun "Amerikann ssi" (Skundirell), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi"
(Mrsl kii), Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (Drvi) pyeslrinin shn tfsirlrind
son drc irin, duzlu v koloritli yumoristik v komik-dramatik rollara shn mr bx edib.
Teatr sntimizin inkiafndak xidmtlrin gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti (4 dekabr 1938) v xalq artisti (21 iyul 1949) fxri adlarna layiq grlb.
Mmmdli Vlixanl Sabit Rhmann "liqulu evlnir" tamaasnn premyerasndan (9 mart
1961-ci il) az mddt sonra qfildn iflic xstliyin dar olub. Altm iki yal sntkar bir daha
shny xmadan 12 aprel 1969-cu ild dnyasn dyiib. Mzar Bakda ikinci Fxri
xiyabandadr.
Mmmdli Vlixanl milli xarakter yaratmaqda, xalq teatr tamaalar estetikasn shnd
yaradclqla realiz etmkd mahir ustad idi. Hrktlrindki, jestlrindki, sift ifadlrindki
aktyorluq boyalar zngin v lvan idi. Msl tkc bununla bitmirdi, nki Vlixanl hr bir obraz
frdi xarakter kimi gtrr, onu konkret tarixin, mhitin, ictimai tbqnin tmsilisi prizmasndan
tamaalara tqdim edirdi. Onun ox orijinal, yapql v mtlq tbssm douran ss tembri,
koloritli yumoru, zngin sift cizgi-ifad vasitlri vard. Yumor v satirann l-ndazlrini
shnd dqiq hssaslqla gzly bilirdi.

RZA FQANLI (15.5.1899- 9.11.1973)

Romantik aktyor mktbinin nmayndsi, ciddi v xeyirxah, saf qlbli v sad hyat trzli
obrazlarn ifasnda n uurlu nailiyytlr qazanan aktyorlardan nd duranlarn biri d Azrbaycan
Respublikasnn xalq artisti Rza fqanldr. fa etdiyi srin orijinal v ya trcm olmasndan,
xsusn ona taprlm rolun byk, ya kiikliyindn asl olmayaraq, aktyor hmi ilk nvbd
bitkin v xarakterik shn obraz yaratnaa alb.
Rza Rstm olu Cfrzad (Rza fqanl) 1899-cu il mayn 15-d ran Azrbaycannn
Srab hrind doulub. ki yanda olarkn atas Rstm kii vfat edib. Rza doqquz yandan
varllarn qaplarnda nkrilik etmy, quzu otarmaa mcbur olub. Ailsini dolandrmaq
mqsdil 1912-ci ilin yaznda Bakya glib. 1916-c ild Pyatiqorska gedib v orada kmi
agirdi ilyib, iki il sonra rus ordusunda knll xidmt edib.
1920-ci ild Bakya dnn Rza fqanl vvl Sabunu qsbsindki dram drnyind
aktyorluq edib v tezlikl Akademik teatrn aktyoru Xlil Hseynovun tbbs il Mrkzi Dvlt
Syyar Teatrnda ilmy balayb.1923-c ild Milli Dram Teatrnn truppasna i gtrlb v
paralel olaraq 1926-c ild Bak Teatr Mktbini bitirib. 1929-cu ild grkmli rejissor v aktyor
brahim sfahanlnn dvti il Tiflis Azrbaycan Dvlt Teatrnda ilmy gedib. 1933-1934-c il
teatr mvsmnd Trkmnistan respublikasnn paytaxt Aqabaddak "Az Milltlr Teatr"nda
("Natsmen" Teatr) ba rejissor olub. 1935-ci ilin vvllrind yen Milli Dram Teatrnn
kollektivin qaydb.
Rza fqanl mxtlif illrd bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar"
(Tavad Orbeliani), "Khn dudman" (Bdl), "Baba yurdunda" (sgndrzad), "Pri cadu"
(Qurban), "Dalan tifaq" (Ncf by), Cfr Cabbarlnn "Od glini" (Rbi, Aqin v Elxan),
"Oqtay Elolu" (Oqtay), "Sevil" (Bala v bdlli by), "1905-ci ild" (General-qubernator),
"Aydn" (Dvlt by), Vilyam ekspirin "Otello" (Yaqo), "Hamlet" (Horatsio), "Kral Lir"
(Edmund), Hseyn Cavidin "Knyaz" (Anton), "eyx Snan" (Platon v eyx Snan), Aleksandr
Suxovo-Koblinin "Kreinskinin toyu" (Nelfin), Viktor Hqonun "Gln adam" (Lord Devid),
msddin Saminin "Dmiri Gav" (Gav), Konstantin Trenyovun "Dmnlr" (Vixor Yarovay),
Aleksandr irvanzadnin "Namus" (Seyran), Smd Vurunun "Vaqif" (Eldar), "Frhad v irin"
(Frhad v Xosrov), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Hseyn), Mehdi Hseynin "Nizami" (Nizami),
Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (Paratov), Abdulla aiqin "Nab" (sgndr), Ncf by
Vzirovun "Msibti-Fxrddin" (Rstm by) srlrinin tamaalarnda ifa etdiyi rollar janr
lvanl, estetik znginliyi il xarakterikdir.
Eyni dvrd yaad sntkarlar kimi, Rza fqanlnn da yaradclnda kino rollar ayrca
mrhldir. O, 1963-c ild teatrdan haqsz olaraq uzaqladrlb. Uzun illr isiz qalan (arada ancaq
bir ne film kilib) Rza fqanl bir mddt Sumqayt Dvlt Dram Teatrnda aktyorluq edib.
Rza fqanlnn rollarnda realizmdn irlnn romantik vst, poetik cazibdarlq vard.
Zhmli baxlar, srt v ifadli sift cizgilri ryyatml idi, aktyor onlar obrazn bdii siqltin
uyun trzd istiqamtlndirirdi. Janrndan asl olmayaraq, btn tamaalarda obrazn frdi
xarakterini, konfliktd dad yk btvlkd tamaann ali mqsdinin mhvrind tcssm
etdirirdi. Romantik zmind formalaan Rza fqanl realist obrazlar da vql, zml, yaradclq
ehtiras il oynayrd v bununla da z slbuna yeni spki travti verirdi.
Hyat yolda tannm teatr rssam Bdur xanm fqanl idi. Aktyor 1938-ci il dekabrn 4d Azrbaycan respublikasnn mkdar, 1943-c il iyulun 17-d xalq artisti fxri adlar il tltif
edilib. 1948-ci ild "rqin shri" (nvr Mmmdxanl) tamaasndak Frhad roluna gr Stalin
mkafatna layiq grlb.
Rza fqanl 9 noyabr 1973-c ild Bakda vfat edib.
YEVA OLENSKAYA (1900-19.5.1959)

Azrbaycan shnsind x edn milliyytc rus aktrisalar arasnda dili ox yax biln,
birbaa respublikann xalq artisti adna layiq grln (21 iyul 1949), mrnn sonunadk shndn
ayrlmayan, uzun illr "Yeva xanm" imzas il x edn Yeva (Yevgeniya) Nikitina
Olenskayadr.
1900-cu ild Qubada doulmu Yeva xanm Azrbaycan dilini uaqlqdan yrnmidi.
yirminci srin vvllrind (1907) ailsi Bakya kn Yevann byk bacs Aleksandra (ura)
Olenskaya mxtlif Azrbaycan teatr truppalarnda aktrisalq edirdi. Onun syi v tbbs il
Yeva ilk df 13 yanda shny xb v taleyini mrlk teatr sntiyl balayb.
Yaradcla balad ilk illrdn "Nicat", "Sfa" truppalarnn, "Zlfqar by v zeyir by
Hacbyov qardalarnn mdiriyyti" opera v dram dstsinin hazrladqlar tamaalarda oynayb.
Yeva Olenskaya 1922-ci ilin axrlarndan 1925-ci ilin vvllrindk Bak Trk Azad Tnqid v
Tbli Teatrnda ilyib v sonra yen Milli Dram Teatrnn kollektivin qaydaraq otuz drd il
srasr bu shnd x edib. Yeva xanm hm milli dramaturgiya nmunlrind, hm d trcm
srlrinin tamaalarnda dramatik, faci, komik v xarakterik rollar yaradb.
Pyeslri tamaaya qoyulan klassik v ada Azrbaycan dramaturqlarndan Mirz Ftli
Axundzadnin "Hac Qara" (Sona v Teyb), "Lnkran xannn vziri" (l xanm), bdrrhim
by Haqverdiyevin "Pri cadu" (amama), "Khn dudman" (Prviz xann qz), "Dalan tifaq"
(Nazl), Cfr Cabbarlnn "Almaz" (Xanmnaz v Yax), "Oqtay Elolu" (Glgz), "Sevil" (Tafta
v Gl), "Od glini" (Solmaz), "Yaar" (Tanya), Smd Vurunun "Vaqif" (Hrmxana qars),
"Frhad v irin" (Mhmn banu), Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (Yasmn v
Qmr), Hseyn Cavidin "Aft" (Altunsa), "eyx Snan" (Tamara-Xumar), "blis" (Xavr),
"Knyaz" (Lena), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (Zeynb v Nazl) srlrinin tamaalarnda
uurlar qazanb. Dnya diblrindn Vilyam ekspirin "Hamlet" (Ofeliya), "Romeo v Clyetta"
(Clyettann daysi), Fridrix illerin "Mkr v mhbbt" (Millerin arvad), "Qaaqlar" (Amaliya),
Onore de Balzakin "gey ana" (Marqarita), Bier Stounun "Tom daynn komas" (Eliza), Jl
Vernin "80 gn dnya syahtind" (Aoda), "Kapitan Qrantn uaqlar" (Elmina), Viktor Hqonun
"Gln adam" (Dea), Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr" (Arxipovna), Aleksandr
Fadeyevin "Gnc qvardiya" (Vera nn), Tur qardalarnn "Bir evin sirri" (Erna Kurtsius), Karlo
Haldoninin "Mehmanxana sahibsi" (Ortenziya), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Trcmi), Yuri
Yanovskinin "Prokurorun qz" (Leokadiya Lvovna), Aleksandr teynin "xsi i" (Derqaova)
srlrinin tamaalarndak rollar maraqldr.
Yeva xanm dramatik obrazlarn ifasnda szlri xsusi psixoloji intonasiyalarla sylyirdi,
tlffz aydn v qrammatik chtdn dqiq sslnirdi. Xarakterik nn, yal qadn, abirk knd
adam obrazlarn xsusi vq v mlahtl, zrif, yumaq boyalarla oynayrd.
Yeva Olenskaya 19 may 1959-cu ild Bakda vfat edib.
MHSN SNAN (19.6.1900-11.2.1981)
Yaradclq palitras rngarng, aktyor ampluas oxaxli olan, lvan xarakterlr toplusunun
salnamsini yaradan Mhsn Sadq olu Cfrov (Snani) 19 iyun 1900-cu ild Tiflis hrinin
eytanbazar mhllsind doulub. Bura o dvrd azrbaycanllarn sx yaadqlar yer idi. Mhsn
valideynlrini ox erkn itirib v nnsinin himaysin keib. 1906-c ildn mdrsd thsil almaa
balayb. 1908-ci ild nnsi d dnyasn dyiib v o, xalas Zinytin evin glib. Xalq artisti li
Qurbanovun anas olan Zinyt xanm da ox kasb dolandndan Mhsn 1909-cu ildn
eytanbazarda gndlik rkpulu qazannaq n mxtlif buyruqlara gedir, hr cr ar iin
qulpundan yaprd.
irin v mlahtli ssi olan Mhsn Snani 1911-ci ild mhrrmlik aynda gstriln bih
tamaalarnda "Qasm ota" epizodunda x edib. "Hicaz" muam stnd oxuduu mrsiy-

qsidnin xo sdas mhlly yaylb. Tiflis hrind azrbaycanllarn hvskar teatr truppasnn
mhur aktyoru Mirzxan Quliyev onu agird v yeniyetmlrin dram drnyin dvt edib. 1914-c
ilin axrlarnda aktyorlua ciddi maraq gstrn, syl alan Mhsn Snani taleyini mrlk
shn sntin balayb.
1915-1919-cu illr arasnda Tiflisd azrbaycanl teatr hvskarlarnn oynadqlar
tamaalarda itirak edn Mhsn Snani 1919-cu ilin iyununda Bakya glib. Bir qdr hvskar
aktyor kimi x edib v sonra dvlt teatrnn truppasna qbul olunub. Mhsn Snani Milli Dram
Teatrnda ilmkl yana, 1927-1930-cu illrd Bak Tre i Teatrnda hazrlanan bir sra
tamaalarda da oynayb.
Mhsn Snaninin yaradclnda iki slub xsusil formalab. fad vasitlri mxtlif,
janr-estetika prinsiplri frqli olsa da, aktyor onlar znn frdi slubunun poetika btvlynd
ustalqla birldirirdi. Snani dramatik obrazlar tamaann mvzu-problematikasndan, janr
tyinindn asl olaraq taci, psixoloji, bzn lirik-psixoloji, publisist notlarda kklyib oynayrd.
Buna aadak rollar misal gstrmk olar.
sgndr, Mirbar aa v Mdi Oruc ("llr", Clil Mmmdquluzad), Yuri ("ki
qarda", Mixail Lermontov), Nbi ("Qaaq Nbi"), Mehdi-Mixaylo ("Uzaq sahillrd", mran
Qasmov v Hsn Seyidbyli), Qatr Mmmd ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Edqar,
Molkolm ("Kral Lir" v "Maqbet", Vilyam ekspir), Vano Quliavili ("Vtn olu", Konstantin
Simonov), Eldar ("Vaqif", Smd Vurun), Grivz ("Syavu", Hseyn Cavid), Zavyalov
("iklr yolu", Valentin Katayev), Surxay ("Aydn", Cfr Cabbarl), Ferdinand ("gey ana",
Onore de Balzak), Sergey Tulenin ("Gnc qvardiya", Aleksandr Fadeyev), Xannurad ("Bahar
sular", lyas fndiyev), rif, Dvlt by, Xosmmmd ("Almaz", "Aydn" v "Dn", Cfr
Cabbarl), Vano day ("Darxma, ana!", Nodar Dumbadze), Heydr by v Teymur aa ("Hac Qara"
v "Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Skapen ("Skapenin klklri", Jan Batist
Molyer), Fiqaro ("Fiqaronun toyu", Pyer Bomare), Kavaler Ripafratta ("Mehmanxana sahibsi",
Karlo Haldoni), Hsnaa ("Gz hkimi", slam Sfrli).
Mhsn Snaninin yaradclnda "Azrbaycanfilm"d istehsal olunmu kinolarda oynad
rollar xsusi yer tutur. Aktyorun kildiyi sssiz v ssli, a-qara v rngli filmlrdki rollarnn n
mhuru Eldar ("Kndlilr". 1939) v Qou sgr ("O olmasn, bu olsun". 1956) obrazlardr.
Mhsn Snaninin geni aktyor diapazonu olub. Bir sra tamaalarda mahnlar vq v
mlahtl oxuyub. Tbii yumoru, gcl zglm bacar, rngarng sift ifad vasitlri, koloritli
danq trzi olan Mhsn Snani realist aktyor mktbinin layiqli nmayndlrindn biridir.
Aktyorun yumor istedadnn gcl cazib qvvsi vard v bu mhrmlik onun z tamaa
qvvsini yetidirmi, onlar sntkarn istedadna, shny hr xma mhbbt ruhunda
kklmidi.
Mhsn Snani Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (17 iyun 1943) v xalq artisti
(21 iyul 1949) fxri adlarna layiq grlb.
Mhsn Snani 11 fevral 1981-ci ild Bakda vfat edib v ikinci Fxri xiyabanda dfn
olunub.
***
Bu dvrn 1940-1950-ci illrind teatrn truppasna sonralar xalq artisti v mkdar artist
fxri adlarn alan min Sultanova (Nayeva), mamverdi Barov, Sadq Hseynov, Mxlis
Cnizad, Muxtar Maniyev, Brcli sgrov, aktyorlar Sadt Zlfqarova, Seyfli Mehrliolu,
Fatma Krimova, Nadir Rzayev, Eldniz Zeynalov, vkt Rzayeva, Mustafa Sleymanov,
frasiyab Mmmdov, Mmmdli liyev, Osman Hqqi, mnulla Rsulov, Leyla Rzayeva,
Yusif sgndrov, Arif Namazliyev, Afiq Yoluyeva (Kazmova), bir mddt ilyndn sonra

rejissor sntin ken Aakii Kazmov, rf Quliyev, Nsir Sadqzad, Mmmdkamal Kazmov
kimi bacarql gnclr gtrlblr.
MLL DRAM TEATRINDA
AKTYOR YARADICILII
(1925-1965)
nc drs
NATALYA LZNA (1892-1957)
cnbi milltdn olub Azrbaycan teatr sntin xidmt edn aktrisalardan biri d Nataliya
Lizinadr. Shny qdm basd ilk illrd soyad afialarda "Lizinaya" klmi d yazlb. 1940-c
illrin proqramlarnda Nataliya Lizina (smaylova) kimi tqdim olunub. Cfake aktrisa idi. sasn
ikinci drcli obrazlar v psixoloji, tipik personajlar ifa edib. Azrbaycanca dan aydn, ifadli
v yumaq idi. Romantik v pafoslu danq trzindn qar, oynad shn surtlrinin realist
tsvirin alrd.
Nataliya Davdovna Lizina (smaylova) 1892-ci ild Tiflisd ziyal rus ailsind doulub.
Qadn gimnaziyasnda thsil alb. Gimnaziyada grc dilini yrnn Nataliya Lizina mxtlif
milltlrin yaadqlar qaynar hyatl mhlllrind sasn azrbaycanl aillri il nsiyyt
saxlayrd. Buna gr azri trkcsind tmiz dana bilirdi. Shny ilk df 1908-ci ild Tiflisd
xb.
1914-c ilin yaznda aillri Bakya kb. Tiflisd Hseyn rblinski, Sidqi Ruhulla,
blft Vli, Hseynqulu Sarabski, Xlil Hseynov il tan olan Nataliya xanm "Nicat"
cmiyytinin teatr truppasna daxil olub. O, paralel olaraq "Sfa" dstsinin d hazrlad
tamaalarda itirak edib. 1917-1919-cu illrd "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti", "Mslman artistlri ittifaq" truppalarnda da fal itirak edib. Htta arada Tiflis
gedrk yerli dstlrin tamaalarnda rollar oynayb.
1920-ci il iyun aynn 1-d bugnk Akademik Milli Dram Teatr Dvlt kollektivi kimi
yenidn tkil olunanda Nataliya Lizina truppaya qbul edilib. Arada Bak Azad Tnqid v Tbli
Teatrnn tamaalarna dvt alan aktrisa 1927-1929-cu illrd Trk i Teatrnn kollektivind
alb v bu snt ocann shnsind xeyli rol ifa edib. 1929-cu ild aktrisa yenidn Akademik
teatrn truppasna qbul olunub. Nataliya Lizina 1914-c ildn Milli Dram Teatrnn sasn tkil
edn truppalarda v 1920-ci ildn Dvlt statusu alan kollektivd oynad sas rollar bunlardr:
Mlk xanm ("Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov), Hafiz, Sona xanm ("Pri cadu" v
"Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), nci ("amdan by", Nriman Nrimanov), Emiliya,
Sinyora Montekki ("Otello" v "Romeo v Clyetta, Vilyam ekspir), Mehri ("Dmiri Gav",
msddin Sami), Olqa, Tamara, Gltkin, Tafta, Xanmnaz, Tkzban ("Bak mharibsi", "Oqtay
Elolu", "Aydn" "Sevil", "Almaz", v "Yaar", Cfr Cabbarl), Krblay Fatma, Zhra byim
("llr" v "Anamn kitab", Clil Mmmdquluzad), Rbiyy ("mir bl la", Hseyn
Bdrddin v Mhmmd Rft), Ziba xanm, Tkz ("Lnkran xannn vziri" v "Hac Qara",
Mirz Ftli Axundzad), Nina, Alman qadn, lay ("eyx Snan", "Knyaz" v "Aft", Hseyn
Cavid), Tuba ("Zorn tbib", Jan Batist Molyer), Marqo ("ahn brbri", Anatoli Lunaarski),
Marino ("Dhtli rya", Herhart Hauptman), Maskal qadn ("Nel qllsinin sirri", Aleksandr
Dma), Kvanya ("Yurdsuz insanlar", Maksim Qorki), Marianna ("ki yetim", Adolf D'Enneri v
Germon), Ledi Buqen ("Gln adam", Viktor Hqo), Nn ("Gy qu", Moris Meterlink), Odessal
qadn ("ntervensiya", Lev Slavin), Qar ("Frhad v irin", Smd Vurun).

Teatr sntinin inkiafndak xidmtlrin v Milli Dram Teatrnn 75 illik yubileyi

mnasibti il Nataliya Lizina (smaylova) 21 iyul 1949-cu ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti fxri ad il tltif olunub. O, 1957-ci il-d Bakda vfat edib.
QMR TOPURYA (15.8.1902-3.6.1947)
Milliyytc grcdr. Btv ad v soyad pasportda bel verilib: Tamara Vissarionovna
Topuriya. "Qmr" onun txllsdr v shny qdm basdnn ikinci ilindn, yni 15 yandan
tamaalarn proqramlarnda ad (soyadsz) bel yazlb. Aktyorluq faliyytinin drdnc ilindn
hm "Qmr xanm", hm d "Qmr Topuriya" imzalar il x edib. Bzi proqramlarda "ms
Qmr" kimi tqdim olunub. Qmr xanm Topuriya realist aktyor mktbinin aktrisas kimi
dramatik v xsusn inc yumoru olan real obrazlar xsusi mhart v ilhamla oynayrd.
Tiflisin eytanbazar mhllsind 15 avqust 1902-ci ild doulan Qmr xanmn btn
qonular azrbaycanl aillri olduuna gr azri trkcsind ox irin v gzl dana bilirdi. Rus
dilind be sinif hcmind thsil alb. Qmr
Topuriya ilk df 1917-ci ild Qulluqu ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev) rolunda
shny xb. 1918-ci ildn is aktyorluq sntini zn pe seib.
Qmr xanm Topuriya 1918-1920-ci illrd Tiflisd v Bakda mxtlif truppalarn
hazrladqlar tamaalarda oynayb. 1922-1925-ci illrd Tiflis Dvlt Azrbaycan Teatrnda ilyib.
1925-ci ilin vvllrind Bakya dvt olunub. mrnn sonuna qdr Akademik Milli Dram
Teatrnda aktrisalq edib. Aktrisa Bakda mxtlif truppalarda v Akademik teatrda Frid, Dilbr
xanm, Susanna, Mariya Timofeyevna, Glgn, Tanya, Xurud ("Bak mharibsi" "Sevil",
"Aydn", "1905-ci ild", "Od glini", "Yaar" v "Dn", Cfr Cabbarl), Nazl v Zeynb
("llr", Clil Mmmdquluzad), Reqana, Sinyora Kapuletti ("Kral Lir" v "Romeo v Clyetta",
Vilyam ekspir), Xubhr ("Dmiri Gav", msddin Sami), sgr qz, Jasmen, Olqa, Firngiz
("blis", "Knyaz", "Topal Teymur" v "Syavu", Hseyn Cavid), arlotta ("Don Juan", Jan Batist
Molyer), Leyla ("Tlblrin klyi, yaxud arleyin xalas", Brandon Tomas), Mrym ("Namus",
Aleksandr irvanzad), Hersoqinya Jozeanna ("Gln adam", Viktor Hqo), Anna Andreyevna
("Mftti", Nikolay Qoqol), Raya ("zg ua", Vasili kvarkin), Korinkina ("Gnahsz
mqssirlr", Aleksandr Ostrovski), Gec mlalksi ("Gy qu", Moris Metterlink), Hafiz ("Pri
cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Ledi Milford ("Mkr v mhbbt", Fridrix iller), Xarita v
Oqudalova, Kabanixa ("Cehizsiz qz" v "Tufan", Aleksandr Ostrovski), Mlk xanm ("MsibtiFxrddin", Ncf by Vzirov), Qrafinya ("Fiqaronun toyu", Pyer Bomare), Amaliya ("nsan",
Smd Vurun) kimi mrkkb v xarakterik rollar oynayb.
Qmr xanm Topuriya teatr sntinin inkiafndak xidmtlrin gr 17 iyun 1943-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb. Aktrisa 1947-ci il iyun aynn
3-d uzun srn xstlikdn Bakda vfat edib.
SONA HACIYEVA (25.6.1907- 4.12.1979)
Azrbaycan teatrnn ilk milli aktrisalarndan olan, opera v dram tamaalarnda ksr
rollarn zl qadn ifas Sona Salman qz Hacyeva 25 iyun 1907-ci ild Nuxada (indiki ki)
doulub. Anas ziz Mmmdova da shnmizin ilk pekar aktrisalarndandr. Babas
bdbann xanndlik snti, anasnn gzl qarmon almas Sona xanmda uaq yalarndan
musiqiy ciddi maraq oyadb. Onun znn d mlahtli ssi olub.
Sona xanm bir yanda olanda atas vfat edib. Babas xannd bdba Zlalovun
himaysind yaayan ziz xanm v qz Sona 1916-c ild Tiflis kblr. Az sonra Tiflisdn
Trkmnistann Aqabad hrin, 1919-cu ild oradan Bakya gliblr. vvl anas, sonra is 13
yal Sona Hacyevann z li Bayramov klubunda dram drnyin zv olublar. 1921-ci ild Bak

Trk Azad Tnqid v Tbli Teatr tkil olunanda Sona Hacyeva teatra aktrisa dvt edilib.
Aktrisa iki il yaxn bu teatrda ilyib. Sonralar arada yen teatrn mxtlif tamaalarnda oynayb.
Sona Hacyeva 1923-c ild Milli Dram Teatrnn kollektivin daxil olub. 1979-cu ildk,
yni mrnn sonuna qdr (arada qsa fasillrl) bu snt ocanda ilyib. 1925-ci ilin payzna
kimi opera tamaalar Milli Dram Teatrnn kollektivi trfindn hazrlanrd. Milli teatrda ilk rolu
bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" facisind Slim olan Sona Hacyeva zeyir by
Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib"
operalarnda Leylinin, slinin, ahsnmin partiyalarn ifa edib, "Arn mal alan" operettasnda
Asyann rolunu oynayb.
Yaradcl dram tamaalarnda formalaan aktrisa milli dramaturqlarmzn srlrinin
tamaalarnda Solmaz, (Gl v Sevil, Yaqut, Sevr, Sona, Glsabah ("Od glini" "Sevil","Yaar",
"Oqtay Elolu", "1905-ci ild" v "Dn", Cffr Cabbarl), Zinyt, Snbl ("Toy" v "Aydnlq",
Sabit Rhman), Sadt ("Bahar sular", lyas
fndiyev), Sona ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Xumar, Lena, in qz ("eyx Snan", "Knyaz" v "Syavu", Hseyn Cavid), Nazh
("llr", Clil Mmmdquluzad), Sona, Sayad ("Dalan tifaq" v "Pri cadu", bdrrhim by
Haqverdiyev), Zhr ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Glnar, Mehriban ("Vaqif" v
"Xanlar", Smd Vurun), Afaq ("Nizami", Mehdi Hseyn), Glcamal ("Qatr Mmmd", Zeynal
Xlil) rollarn ifa edib.
Trcm srlrinin tamaalarndak sas rollarnn ycam siyahsn bel mumildirmk
olar: Vilyam ekspirin "Hamlet", "Otello" v "Romeo v Clyetta" facilrind Ofeliya,
Dezdemona v Clyetta, "On ikinci gec" komediyasnda Mariya, Aleksandr Ostrovskinin "Tufan"
v "Cehizsiz qz" dramlarnda Varvara v Qalixa, Maksim Qorkinin "Hyatn dibind" v "Vassa
Jeleznova" pyeslrinin tamaalarnda Anna, Nikolay Qoqolun "Mftti"ind Mariya Antonovna,
Pyer Bomarenin "Fiqaronun toyu"nda Fanetta, Jan Batist Molyerin "Skapenin mlklri"nd
Zerbinetta, Fridrix illerin "Mkr v mhbbt"ind Luiza, Jl Vernin "Kapitan Qrantn
uaqlar"nda Meri, Vasili kvarkinin "zg ua"nda Manya, Aleksandr Korneyukun "Polad
Qartal"nda Nrgiz, Lev eynin v Tur qardalarnn "Gizli dy"nd Osenina, Aleksandr
irvanzadnin "Namus"unda Ssn v sair.
Sona Hacyeva "Sevimli mahn", "Qzmar gn altnda", "Shr", "O olmasn, bu olsun",
"Bxtiyar" bdii filmlrind epizod rollara kilib. O, 24 aprel 1933-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti, 21 iyul 1949-cu ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Sona Hacyeva 4 dekabr 1979-cu ild Bakda vfat edib. Teatr tariximiz crdalar
crgsind daxil olmu Sona Hacyeva ne-ne gncin aktrisalq sntini seMsm sbb olub.
Onun yaradcl tbiiliyi, sadliyi, enerji mthrrikliyi, n sas is milli koloriti il shnmiz
tz ab-hava, tamaalarn ruhuna xo iqlim v ovqat gtirib.
ATAMOLAN RZAYEV (1912-2.12.1966)
Civ kimi qaynar tbitli rollar daha vql oynayb. Aktyorluq qabiliyytinin imkanlar
baxmndan romantik teatr mktbinin estetik poetika xsusiyytlrin daha yaxn idi.
Atamolan Balababa olu Rzayev 1912-ci ild Baknn mircan qsbsind doulub.
Qsbdki be sinifli mktbin birinci pillsind oxuyub v sonra Fabrik v Zavod Mktbind
(FZU) thsil alb. Bak Teatr Texnikumunu 1932-ci ild bitirib. vvlc Bak Trk i Teatrnda
ilyib.
1935-ci ild Milli Dram Teatrnn aktyor truppasna zv olub. Arada filarmoniyada,
mdniyyt nazirliyind ilyib v 1957-ci ildn yen MDT-a qaydb.
21 iyul 1949-cu ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltiflnib.
Atamolan Rzayevin teatrdak daha parlaq rollar Krd Musa ("Vaqif", Smd Vurun),
Qurd Krim ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Rbi, Dadmir, rif ("Od glini", "Dn" v

"Almaz", Cfr Cabbarl), Tlxk, Heydr, Krim ("Pri cadu", "Khn dudman" v "Dalan tifaq",
bdrrhim by Haqverdiyev), Hsnov ("Kimdir mqssir?", Hseyn Muxtarov), Baner ("Arzu",
mran Qasmov), dhm ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib), Sadq ("Xobxtlr", Sabit
Rhman), Ris ("hrt v ya unudulan adam", Nazim Hkmt), Rikardo ("Rqs mllimi", Lope de
Veqa), Xanmurad ("Bahar sular", lyas fndiyev), Montano, Kleomen ("Otello" v "Q nal",
Vilyam ekspir), Fxrddin ("Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov), lya ("Cehizsiz qz",
Aleksandr Ostrovski), lqar ("cb i ddk", xli Qurbanov), rkz ("Dalar qz" Adil
Babayev), Fyodorov ("Qaliblr", Boris irskov) obrazlardr.
Atamolan Rzayev 2 dekabr 1966-c ild Bakda qfltn vfat edib.
MRZAA LYEV
(1883-25.10.1954)
Grkmli aktyor Mirzaa liyev 1883-c ild Baknn Hvsan kndind kasb aild
doulub. lk thsilini mollaxanada, sonra 2 sayl Bak rus-tatar mktbind alb. mk faliyytin
hr toxuculuq fabrikind balayb. Aktyor Murad Muradovla tanlqdan sonra onda teatra v
xsusn aktyor sntin byk rbt oyanb.
Mirzaa liyev shny ilk df 1901-ci ilin iyununda Ncf by Vzirovun "MsibtiFxrddin" ("km, k bilmzsn, brkdir flyin yay") facisinin tamaasnda ahmar rolunda
qdm basb. ahmar rolu il d dvrn teatr xadimlrinin diqqtini clb edib. Ona sgndr by
Mlikovun "Yaxla yamanlq", Sultanmcid Qnizadnin "Axam sbri xeyir olar", "Xor-xor",
"Dursunli v ballbad", Rid by fndiyevin "Qan oca", Vasaq Mdtovun "Qrt-qrt" kimi
kiik dramlarnn v vodevillrinin tamaalarnda mxtlif rollarla yana, ciddi tamaalarda da
xarakterik obrazlar taprblar. Qsa mddtd o, nasir-dramaturq bdrrhim by Haqverdiyevin
ba rejissorluq etdiyi teatr truppasnda Krmli ("Hac Qara"), Hatmxan aa v Xudaverdi
("Msy Jordan v drvi Mstli ah"), Xac Msud ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli
Axundzad), Aq Vli ("Yadan xdq, yamura ddk" v ya "Hac Qmbr"), hmd
("Phlivanani-zman", Ncf by Vzirov), Hac Murad ("Tamahkar", Sleyman Sani Axundov)
rollarn oynayb.
Paralel olaraq "Nicat", birinci v ikinci "Mslman teatr dstsi"nd komik-dramatik rollar
ifa edn Mirzaa liyev 1906-c ilin payznda z "Hmiyyt" truppas yaradb. Bir il yaxn
mddtd "Hmiyyt" Mirz Ftli Axundzadnin "Mrafi vkillri" ("Tbrizin mhkm
vkillri" ad il), "Hac Qara", Nriman Nrimanovun "Nadanlq", Sultanmcid Qnizadnin "Xorxor", "Yadmdadr", "Axam sbri xeyir olar", Ncf by Vzirovun "Phlivanani-zman", "Hac
Qnbr", Ham by Vzirovun "Evlnmk su imk deyil", "Dym qapm, dyrlr qapn"
pyeslrini v digr dramlarn tamaaya hazrlayb. sas rollar Mirzaa liyev z ifa edib.
1907-ci ilin yaznda "Hmiyyt" teatr truppas ikinci Mslman Teatr Dstsi il birldi.
Mirzaa liyev mxtlif illrd hmin truppada, "Nicat", "Sfa" mdni-maarif cmiyytlrinin
teatr kollektivlrind, Teatr irktind ("Mslman dram artistlri ittifaq"), "Zlfqar by v zeyir
by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti" teatr heytind alb. Htta eyni zamanda btn mvcud
truppalarda xarakter rollarn oynayb.
Mirzaa liyev 1912-ci ild ar suli-idarsinin leyhin shndn tamaa zaman tnqidi
fikirlr syldiyin gr Hactrxana srgn edilib. Bir il sonra Romanovlar slalsinin 300 illiyi il
laqdar fv edilib v yenidn Bakya qaydb. Srgn dvrnd d teatr faliyytind olub.
Hactrxanda yaayan azrbaycanllarla v tatar shn hvskarlar il tamaalar hazrlayb, z
mxtlif rollarda x edib.
1913-1918-ci illr arasnda Mirzaa liyev hm znn tkil etdiyi, hminin Hseyn
rblinskinin, Mustafa Mrdanovun, Sidqi Ruhullann v digr grkmli shn ustalarnn

topladqlar teatr dstlri il Trkiynin, rann byk hrlrind (msln, stanbul, Tehran,
Rt, Tbriz, nzli), Volqaboyu hrlrd, Tiflisd, rvanda, Batumda, Drbndd, Petrovski
Portda (indiki Mahaqala), Orta Asiyada qastrol sfrlrind olub.
1918-ci il 28 mayda Azrbaycan Demokratik Cmhuriyyti (Respublikas) quruldu v az
sonra mxtlif teatr truppalar birlrk Trk Hkumt Teatrosu adlandrld. Hkumt teatrnn
al 1919-cu il 24 oktyabrda "Azrbay v Can" (Isa by Aurbyli) pyesinin tamaas il bayram
edildi. Hmin teatrn aparc aktyorlarndan biri d d Mirzaa liyev idi.
1920-ci ilin iyununda bu kollektiv sasnda Azrbaycan ura hkumtinin Dvlt teatr
faliyyt balad. Yeni dvlt qurumunun ideoloji siyast mvqeyini gclndirmk mqsdil
1921-ci il noyabrn 13-d Bak Trk Azad Tnqid v Tbli Teatr yaradld. Mirzaa liyevl
Hacaa Abbasovun rhbrlik etdiklri kollektiv hminin "Hacmirz teatr", "Hacmirz" (Hacaa
vo Mirzaa) deyilirdi. Repertuar kiik hcmli ideoloji-tblii pyeslrdn, mzhklrdn,
vodevillrdn ibart olan teatrda Mirzaa liyev onlarla rol oynayb.
1924-c iid yenidn doma kollektiv, yni bugnk Akademik Milli Dram Teatrna
qaydan Mirzaa liyev mrnn sonunadk bu snt ocann shnsind alb.
Yzdn ox shn obraz yaratm Mirzaa liyevin sgndr
("llr", Mirz Clil
Mmmdquluzad), Osip ("Mftti", Nikolay Qoqol), Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Atakii, Mirz Smndr, miraslan by Salamov, mirqulu, Oddamd, Balaxan
("Sevil", "Almaz", "1905-ci ild", "Yaar", "Od glini" v "Aydn", Cfr Cabbarl), Skapen
("Scapenin klklri", Jan Batist Molyer), Krmov, Brbrzad ("Toy" v "Xobxtlr", Sabit
Rhman), Hac Salman ("Dumanl Tbriz", Mmmd Sid Ordubadi), Ser Tobi ("On ikinci gec",
Vilyam ekspir), Qraf Almavno ("Fiqaronun toyu", Pyer Bomare), Poqanel ("Kapitan Qrantn
ocuqlar", Jl Vern), Hmz by, Mirz Qounli ("Khn dudman", "Bxtsiz cavan", bdrrhim
by Haqverdiyev) rollar milli shn sntimizin n parlaq shiflrini tkil edir.
Aktyorun Namiq Kamaln "Vtn" (Zabit), bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa
Mhmmd ah Qacar" (Tavat Muxrani), Molyerin "Zorn tbib" (Tbib), Hseyn Cavidin "eyx
Snan" (eyx Kbir), Vilyam ekspirin "Hamlet" (Mzar), "Otello" (Brabansio), Aleksandr
Suxovo-koblinin "Krein-Skinin toyu" (Rasplyuyev), Vasili kvarkinin "zg ua" (Karaulov),
Lev Slavinin "ntervensiya" (Apteki), Aleksandr Korneyukun "Eskadramn mhvi" (Drezdin),
Mirz brahimovun "Hyat" (Qurban kii), Fridrix illerin "Qaaqlar" (Kei), "Mkr v mhbbt"
(Miller), Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (Hatmxan aa),
"Lnkran xannn vziri" (Mirz Hbib), Sabit Rhmann "Nianl qz" (Mirz Salman), Nazim
Hikmtin "Trkiyd" (Tacir), lyas fndiyevin "ql yollar" (Baba day), Mmmdhseyn
Thmasibin "Aslan yata" (Mehdi day), Canann "ahnam" (Mnccim) pyeslrinin
tamaalarnda oynad shn obrazlar realist aktyor mktbinin parlaq nmunlridir.
Mirzaa liyev Azrbaycann yegan aktyorudur ki, bir rola gr Stalin mkafat il tltif
edilib. Hmin rol 1942-ci il-d oynad, Mirz brahimovun "Mhbbt" dramndak Mdi
Qulamhseyn obrazdr. Aktyor hmin mkafata ikinci df 1948-ci ild Ncf by ("rqin shri",
nvr Mmmdxanl) roluna gr layiq grlb. Bu df mkafatla tamaann yaradc heytinin bir
qrupu tltiflndirilmidi: Quruluu rejissor dil sgndrov, aktyorlardan Kazm Ziya (General
Tomson), Sidqi Ruhulla (Aalarov), Mrziy Davudova (Glzar), smayl Dastanl (kirov), Rza
fqanl (Frhad), rssam Nsrt Ftullayev.
zeyir by Hacbyovun "r v arvad" (Kbl Qubad), "Arn mal alan" (Soltan by), "ah
Abbas v Xurid banu" (Vzir), "O olmasn, bu olsun" (Mdi bad), Zlfqar by Hacbyovun
"lli yanda cavan" (Orduxan by), "Aq Qrib" (Glolan) operetta v operalarndak shn
surtlri aktyorun yaradclnda ayrca yer tutur. O, dflrl mxtlif qurulularda bu tamaalarda
itirak edib.
Dramaturgiya janrnda qlmini snayan Mirzaa liyev "Vzirin gzlri", "Mdi evlnir",
"Orada el, burada bel", "Nec qan alamasn", "Ey dad mr lindn", "Telefon", "Qsqanclq"

dramlarnn v digr pyeslrin mllifidir. "Bismillah" (1925), "Hac Qara" (1929), "Mhbbt
oyunu" (1936), "Almaz" (1936), "Baknn iqlar" (1950) v baqa filmlr kilib.
Mirzaa liyev rejissorlardan Cahangir Zeynalovun, blft Vlinin, bdrrhim by
Haqverdiyevin, Hseyn rblinskinin, Hseynqulu Sarabskinin, Abbasmirz rifzadnin, smayl
Hidaytzadnin, Aleksandr Tuqanovun, Cfr Cabbarlnn, Yusif Yulduzun, lihseyn Rzayevin,
dil sgndrovun, msi Bdlbylinin, Sftr Turabovun, lsgr rifovun... qurulu verdiyi
tamaalarda x edib.
Mirzaa liyev 1926-c ild Azrbaycan Respublikasnn namdar (mkdar), 1933-c ild
xalq, 1949-cu ild SSR xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Grkmli shn ustad Mirzaa liyevin aktyorluq mktbinin sasn realizm, smimiyyt,
tbii kolorit, mhrm sadlik, emosional cazibdarlq, xalq glnn poetik tcssm... Kimi
keyfiyytlr tkil edir.
Azrbaycanda realist aktyor mktbinin banisi Cahangir Zeynalov saylr. Bu gndk
davam edib formalaan hmin mktbin ilkin v n layiqli davamlarndan biri Mirzaa liyev
olub.
Mirzaa liyev Azrbaycan aktyorluq mktbind musiqili komediya janrnn oyun, ifad
vasitlrinin formalamasnda byk ilr grb.
Mirzaa liyev z estetik prinsiplri, zngin ifad vasitlri, forma v slb prinsiplri olan
mktb yaradb.
Xsusi teatr thsili grmmi sntkarlar arasnda Mirzaa liyev qdr seviln, xlar
hmi alqlarla qarlanan aktyor yoxdur.
Tipajlqdan bacardqca uzaq olmaa ahan aktyor yumoru, satiran, "ldrc" gl
sasn obrazn xarakterind cmldirirdi.
Tarixin shn snti, kll halnda teatr prosesi qarsnda srdy ictimai v siyasi tlblr
dyiib, qabarb, n xb, klgd olubsa da, Mirzaa liyev hmi znn aktyor slbunda,
aktyor spkisind sabitqdm, kkl v estetik chtdn travtli qalb. Onuncu illrd mzli
mitilik, iyirminci illrd ictimai-sosial romantizn, otuzuncu illrd ideologiyann diktsi,
qrxnc illrd pafoslu vtnprvrlik ruhu gcl olsa da, Mirzaa liyev irsmdn mayaland
realizmdn, bu slubun siraytedici smimiyytindn uzaq dmyib.
Mirzaa liyevin qdrtli, mktb yaratm aktyor kimi bykly bir d ondayd ki, bu
sntkar masirliyi klassik nnlrdn uzaqlamaqda deyil, onu yeni-yeni ifad keyfiyytlri il
znginldirmkd grrd.
Grkmli aktyor Mirzaa liyev 25 oktyabr 1954-c ild vfat edib. Mzar Bakda Fxri
xiyabandadr.
SDQ RUHULLA
(28.3.1886-5.5.1959)
Romantik aktyor mktbinin Azrbaycanda n grkmli simalarndan, Trkiyd, randa,
Orta Asiya respublikalarnda, Volqa ay boyu diyarlarda, rvanda, Tiflisd, Petrovsk portda (indiki
Mahaqala) 1910-1920-ci illrd n ox tannan, hmin yerlrin ksriyytind ilk teatr tamaas
gstrn, pekar teatrn bnvrsmi qoyan Sidqi Ruhulla milli shn mdniyytimizin n parlaq
shiflrini yaradb.
Ruhulla Ftulla olu Axundov (Sidqi Ruhulla) Baknn Buzovna kndind mllim ailsind
dnyaya gz ab. lk thsilini kndd molla mktbind alan Sidqi Ruhulla sonra Bakda tacir
agirdi ilyib. On drd-on be yalarnda "Kosa-kosa" xalq oyunlarnda, bih tamaalarnda Arus
Qasm v li kbr rollarnda x edib. Bakda Aa Krblay Mlikovun maazasnda ilyn
Sidqi teatra maraq gstrib, imkan tapanda Tayev teatrnda oynanlan tamaalara baxb. Hseyn

rblinski sntin mftunluq onda aktyor olmaa arzu v inam yaradb. lk df shny x
rblinskinin qurulu verdiyi v Balaxan dram drnyi klubunda (Balaxan krujoku) gstriln
Ncf by Vzirovun "Ad var, z yox" mzhksinin tamaasnda Telli rolu il olub. Bu hadis
1908-ci il dekabrn 21-d ba verib. ay yarm sonra Sidqi yen rblinskinin quruluunda Ncf
by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" tamaasnda Rstm by rolunu ifa edib.
Namiq Kamal;n "Vtn" dramnda Sidqi rolunda byk uur qazandna gr hmin ad
zn txlls gtrb.
Sidqi Ruhulla "Nicat", "Sfa", az mddt "Hmiyyt" cmiyytlrinin teatr truppalarnda,
Abbasmirz rifzadnin rhbrlik etdiyi "Mslman artistlri ittifaq"nda, "Zlfqar by v zeyir
by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"nd, rblinskinin mxtlif teatr dstlrind, znn
yaratd dst-truppalarda itirak edib. 1918-ci ilin sonu, 1919-cu ild Msavat hkumtinin
yaratd Dvlt (Hkumt) Teatrosunda, 1920-ci ildn is arada qsa fasil il Akademik Milli
Dram Teatrnda ilyib.
1913-c ild Moskva teatrlarnda tcrb ken Sidqi Ruhulla randa v Gncd "rbli",
"rblinski" imzalar il tamaalar hazrlayb v z d ba rollarda x edib. Sidqi Ruhulla rann
Rt, Qzvin, Xoy hrlrind ilk teatr tkilats olub, Tbrizd shn sntinin tblii mqsdil
"Xeyriyy" cmiyyti yaradb. Azrbaycann qdim paytaxt olan Tbriz hrind pekar teatrn
tkkl v inkiaf yn ilk nvbd Sidqi Ruhullann ad il baldr. O, zbkistan
Respublikasnn paytaxt Dakndd zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (30 dekabr
1916) v "sli v Krm" (13 yanvar 1917) operalarn yerli zbk v tatar teatr hvskarlarnn
itiraki il tamaaya hazrlayb. Tiflisd mhur bstkar Fikrt mirovun atas Mdi Cmil
mirovun "Seyfl-mlk" operasn shny qoyub. Azrbaycann rayonlarnda, getdiyi xarici
lklrd yerli hvskarlarla Nriman Nrimanovun, Ncf by Vzirovun, bdrrhim by
Haqverdiyevin, Mirz Ftli Axundzadnin, zeyir by Hacbyovun, hminin Osmanl diblri
Namiq Kamaln, msddin Saminin v baqalarnn srlrin shn tfsiri verib. z dramatik,
faci rollar il yana, opera v operettalarda Mcnun, Krm, Srvr, Rstm by, Soltan by...
obrazlarnda x edib.
yzdn ox irili-xrdal rol oynayan Sidqi Ruhulla hm ayr-ayr truppalarda, hm d
dvlt teatrnda rejissorluq etmidir. yirminci illrin vvllrind o, aktyorluqdan lav, teatrn
rejissor tatnda ilyib. Rejissorlardan Hseyn rblinskinin, Aleksandr vanovun, Saracan
Valentinovun, Hseynqulu Sarabskinin, Abbasmirz rifzadnin, Aleksandr Tuqanovun, smayl
Hidaytzadnin, Yusif Yulduzun, dil sgndrovun, Rza Darablnn, lihseyn Rzayevin,
Mirseyfddin Kirmanahlnn, Sftr Turabovun, liheydr lkbrovun, Mhrrm Hamovun v
baqalarnn qurulularnda milli, kiassik v ada dnya dramaturgiyasnn tamaalarnda silsil
rollar yaradb. Azrbaycan klassiklrindn, demk olar, hamsnn pyeslrind bir ne quruluda
sas rollar oynayb.
Oynad rollarn ox ycam siyahsn bel mumildirmk olar. Milli dramaturgiyada:
Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" (Fxrddin), Nriman Nrimanovun "Nadir ah"
(Thmas, Nadir ah, dhm xan), "amdan by" ("Dilin blas". amdan by), Mirz Ftli
Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (Smd by), "Hac Qara" (sgr by, Heydr by v Hac
Qara), bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan" (Musa v Frhad), "Pri cadu" (Qurban),
"Kimdir mqssir?" (Mahmud), "Dalan tifaq" (Ncf by), "Aa Mhmmd ah Qacar" (Qacar),
"Baba yurdunda" (Cahangir aa), Hseyn Cavidin "eyda" (Qara Musa), "eyx Snan" (Drvi v
Platon), "Topal Teymur" (mir Teymur), "blis" (blis), "Syavu" (Rstm Zal), Cfr Cabbarlnn
"dirn fthi" (Xalid), "Yulduz, yaxud Trablis mharibsi" (Haris), "Od glini" (Altunbay, bu
beyd v Aqin), "Sevil" (Atakii), "1905-ci ild" (General-qubernator v Volodin), "Solun
iklr" (Hmz), Mirz Clil Mmmdquluzadnin "llr" (Naxo v Dilmanc), Smd
Vurunun "Vaqif" (Qacar), "Frhad v irin" (apur), "Xanlar" (Muxtar by), "nsan" (Fon Holts),
Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (ahbaz by), Abdulla aiqin "Nab" (Uluca baba),

Qurban Musayevin "Qzl em" (Krim baba), mran Qasmovun "Arzu" (Heydr), Mirz
brahimovun "Madrid" (Henrix), nvr Mmmdxanlnn "rqin shri" (Aalarov), "Od iind"
(Zeyni baba), Cabbar Mcnunbyovun "Yanar dr" (Eldar), "ldrm" (Usta Piri), Sabit Rhmann
"Toy" (Dmiri Musa), "rblinski" (B Musa), Zeynal Xlilin "ntiqam" (Taras), "Qatr
Mmmd" (Gy day), Mehdi Hseynin "Nizami" (bdk), "ntizar" (lyas fndiyevl birg.
Alxas by), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (Slim by), Rza Zakinin "Khn Trkiy" (bdl
Hmid) srlrinin tamaalarnda, Sultanmcid Qnizadnin, Hseynqulu Sarabskinin, Mirmahmud
Kazmovskinin mzhk v vodevillrind itirak edib.
Dnya klassiklrindn Vilyam ekspirin "Otello" (Montano, Yaqo), "Kral Lir" (Kral Lir),
"Maqbet" (Banko), "Roftieo v Clyetta" (Eskal), Fridrix illerin "Qaaqlar" (Frans Moor),
"Vilhelm Tel" (Vilhelm Tel), "Mkr v mhbbt" (Vurm), Viktor Hqonun "Gln adam" (Ursus),
Moris Meterlinkin "Gy qu" (Baba), Jl Vernin "Kapitan Qrantn uaqlar" (kapitan Qrant),
Aleksandr Dmann "Qanl qala" ("Nel qllsinin sirri". Buridan), Karl QutskoVun "Uriel Akosta"
(bn Akiva); rus dramaturqlarndan Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (Dlkoy), Aleksandr Pukinin
"Dubrovski" (Trojekurov), Lev Slavinin "ntervensiya" (Polkovnik), Aleksey Fadeyevin "Gnc
qvardiya" (Valko), Yuri Yanovskinin "Prokurorun qz" (Prokuror), Anatoli Boryanovun "O tayda"
(Mudzimura), Anatoli Qlebovun "Zaqmuq" (Sarkal), Maksm Qorkinin "Yurdsuz insanlar"
(Aktyor), Konstantin Trenyovun "Dmnlr" (Qornostayev), Qriqori Genin "Trilbi" (Svinqali);
Osmanl diblrindn msddin Saminin "Dmiri Gav" (Gav), Namiq Kamaln "Vtn, yaxud
Silistir" (Sidqi), bdlhq Hamidin "Tariq ibn Ziyad" (Xalid), Hseyn Bdrddin v Mhmmd
Rftin "mir bl la" (bu Diyab), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Polis risi), Abdulla
Talbzadnin osmanlcadan iqtibas etdiyi "rmnusiya" (Ziyad), "Xalid ibn Valid" (Maas); grc
Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" (Aril) v digr tamaalarda mxtlif xarakterli, tarixi v
ada shn obrazlarn canlandrb.
Sidqi Ruhulla milli teatrn inkiafnda xidmtlrin gr respublikann mkdar artisti (26
mart 1931), xalq artisti (4 dekabr 1938) v SSR xalq artisti (22 iyul 1949) fxri adlar il tltif
olunub. Dahi sntkarn bdi uyuduu mzar Bakda Fxri xiyabandadr.
Sidqi Ruhulla Azrbaycan teatrnn n cfake, fdakar, maarifprvr, milli mdniyytin
iklnmsi yolunda yorulmaq bilmdn alm aktyordur. Zngin hyat tcrbsi, usannaq
bilmyn igzarl, fitri istedad il hmi seilib.
Komediyada, dram v faci tamaalarnda, elc d digr janrl (msln, vodevil) eyni
ilham v yaradclq ehtiras il rollar oynayb.
Qltanl ss tembrini romantik facilr, qhrmanlq ideyalar urunda arpan obrazn
xarakterin uyunladrd kimi, lirik opera qhrmanlar Mcnunun, Krmin, yumorlu Soltan
byin ariya v duetlrin d mhartl kkly bilib.
Sidqi Ruhulla gcl shn diqqti, hadislrin dourduu tzadl vziyytlri, srt
dyimlri duymas il baqa aktyorlara hmi rnk olub.
Silsil faci obrazlar yaratm Sidqi Ruhulla n mrkkb romantik fci rollarn ifasnda da
gcl, geni diapazonlu ssini mhartl idar edirdi.
Emosiya il dramatik grginliyi szd (dialoq v monoloqlarda) ustalqla vermk mharti
il yana, hm d personajn btn daxili tbddlatlarn harmonik, mnal hrktlr
kompleksind gstr bilirdi.
Gnc aktyorlarn yetiib formalamasnda, sntin znmxsus incliklrini
mnimsmlrind, istisnasz olaraq, he ksdn tcrb v bacarn sirgmyib.
Romantik xarakterlrd shny xan Sidqi Ruhullann daxili ehtiras, ssinin qltan v
zabitli, htta yeri glnd vahimli ahngi el ritmd kklnirdi ki, ifam aktyor kimi sevmmk,
onun istedadna kk gtirmk mmkn deyildi. Bu azm kimi, Sidqinin mnfi xarakterli rollarnda
da tamaa shny diqqt ksilir, aktyorun yaradclq ehtirasma mftun qalrd, heyran olurdu.

Oynad yzlrl obrazn irisind milli v dnya dramaturgiyasnn gzl incilri d

oxdur. Sidqi Ruhulla mzmun, slub, tsvir baxmndan mxtlif olan bu xarakterlrin ifasnda z
istedadnn oxqatl, oxchtli, oxrngli mxtliflikd almasma nail olub.
Sidqi Ruhullann silsil v lvan rollar z bir reperuar idi v bu repertuarda aktyor n qdr
gcl grnrds, teatr bir o qdr monumentallq ksb edirdi.
Akademik Milli Dram Teatrnn 1948 v 1959-cu illrd Moskva qastrollar zaman Sidqi
Ruhullann oyunu dnya hrtli rus teatrnaslar trfindn ox yksk qiymtlndirilib.
Aktyor "rqin shri" tamaasndak Aalarov roluna gr 1948-ci ild bir qrup yaradc
heytl birg Stalin mkalatna layiq grlb.

MRZY DAVUDOVA
(8.12.1901-5.1.1962)
Azrbaycan teatrnn ilk penar aktrisalarndan olan, faci, qhrman v dramatik spkili
rollarda byk hrt yiylnmi, yaradcl bu gn mktb kimi davam etdiriln sntkar
Mrziy Yusif qz Davudova (slind Dautova) Hactrxann Sarevo aynn yaxasnda yerln
eyniadl kndd doulub. Milliyytc tatardr. Anas Qaqa-Camal elm, snt, dbiyyata meyilli
idi. Kiik Mrziy 1908-ci ild kndlrindki drdillik "Darlthsil" tatar mktbind oxuyub.
Qzlarn oxuduu mktb dvltlilrin iansi hesabna ilyirdi. Mktbi bitirn Mrziy
Hactrxanda "Qaliy" mktbin daxil olub.
lk df teatr tamaasma on drd yanda, Aleksandr Dmann "Kameliyal qadn" srin
baxb. yirminci srin vvllrind Azrbaycan dramaturqlar Ncf by Vzirovun, Nriman
Nrimanovun srlri tatar dilin trcm edilib, Hseyn rblinski, Mirzaa liyev kimi teatr
xadimlri orada yerli hvskarlarn itiraki il qastrol tamaalar gstriblr. Tatar teatrnn
inkiafnda Azrbaycan shn snti v sntkarlar mhm rol oynayblar.
rini erkn itirn Qaqa-Camal xanm 1915-ci ild tz ail qurub. Evd tk qalan Mrziy
get-ged teatra byk maraq gstrib. "Qaliy"ni qurtararaq "qbal" rus-tatar mktbin daxil olub
v burada hvskarlarn hazrladqlar tamaalarda oynayb. "Birinci teatr" tamaasndak fif rolu
onu sntsevrlr tantdrb.
1918-ci ild Hseyn rblinski nvbti df Hactrxana qastrola glib. Burada "Dmiri
Gav", "Qaaqlar", "Qumarbazn hyat" tamaalarn gstrib. z ba rolda oynayan sntkar vaxt
tapb dram hvskarlarnn tamaalarna da baxb. Mrziy Davudovann oyunu ox xouna glib v
ona tvsiy edib ki, glsin Bakya. 1919-cu ild anasn da itirn Mrziy Davudova Bakya glib.
Hmin dvrd artq Hseyn rblinski hyatda yox idi. Mrziy xanm Birlmi Dvlt Teatrosu
nzdind Trk Dram Teatrosu kollektivin aktrisa qbul edilib. Hmin kollektiv bugnk Akademik
Milli Dram Teatrdr. Aktrisa arada ox qsa mddt Tiflis Azrbaycan Dram Teatrnda v Bak
Trk i Teatrnda ils d, mrnn sonunadk Milli teatrn aparc sntilrindn olub.
Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Gltkin), "Oqtay Elolu" (Firngiz), "Od glini" (Solmaz),
"Sevil" (Gl v Sevil), "Almaz" (Yax v Almaz), "Solun iklr" (Glnis), "Dn"
(Glsabah v Turac), "1905-ci ild" (Nabat v Sona), "Trablis mharibsi" (msa) srlrinin
tamaalarnda sas rollarda uzun illr shny xm aktrisann oxsayl rollarn bir ne blgd
tqdim etmk onun zngin irsini daha bariz kild gstrr.
Azrbaycan klassik dramaturqlarnn pyeslrind oynad rollar: Hseyn Cavidin yazd
"eyx Snan"da zra v Xumar (Tamara), "blis"d Xavr, "Syavu"da Sdab, "Uurum"da
Anjela, "Topal Teymur"da Almaz, "Knyaz"da Jasmen, bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu"
facisind Slim v Hafiz, "Dalan tifaq"da Sona, Nriman Nrimanovun "Nadir ah"nda
Glcahan, Abdulla aiqin "Nab"sind Nab, Smd Vurunun "Vaqif", "Frhad v irin",
"Xanlar", "nsan" dramlarnda Xuraman, irin, Qzyetr v Shr.
ada milli dramaturqlardan smayl Rstmbyovun "Dvlti-bismr" (Nis), Mirz
brahimovun "Hyat" (Hyat), "Madrid" (Lina), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (Hcr), Hseyn
Mehdinin "Nizami" (Mhsti), Rsul Rzann "Vfa" (lkr), nvr Mmmdxanlnn "rqin
shri" (Glzar), Cabbar Mcnunbyovun "Yanar dr" (Hicran) srlrind oynayb.
Avropa v rus klassiklrindn Vilyam ekspirin "Hamlet" (Gertruda-Ghrad), "Otello"
(Dezdemona), "Maqbet" (Ledi Maqbet), "Kral Lir" (Qonerilya), Fridrix illerin "Qaaqlar"
(Amaliya), "Mkr v mhbbt" (Luiza), Herhart Hauptnann "Dhtli rya" ("Dhtli yuxu",
"Elqa". Elqa), Karl Qutskovun "Uriel Akosta" (Yudif), Aleksandr Dmann "Nel qllsinn sirri"
("Qanl qala". Marqarita), Viktor Hqonun "Gln adam" (Joziana), Alensis Parnisin "Afrodita
adas" ("Gzllik v sevgi adas". Lambrini) facilrinin, Ceyms Qou v Arno D'Nyussonun "Drin
kklr" (Bella), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Fatma Nurhan), Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz

mqssirlr" (kruinina), "Tufan" (kabanixa), Maksim Qorkinin "Hyatn dibind" ("Yurdsuz

insanlar". Nastya), "Vassa Jeleznova" (Vassa Jeleznova), Adolf D'Enneri v Germonun "ki yetim"
(Qrafinya de Liner), Onore de Balzakin "gey ana" (Gertruda), trcm srlrindn Tur qardalar
v Lev eyninin "Gizli dy" ("Tkbtk dy". Zubova-Amaliya Karlson), Aleksandr
irvanzadnin "Namus" (Snm v Susanna), Hseyn Muxtarovun "Ail namusu" ("Allann ailsi".
Bik), Aleksandr teynin "xsi i" (Malyutina), Aleksey Kapler v Zlotoqorovann "Lenin"
(Kaplan), Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" (Natella), Aleksandr Korneyukun "Polad Qartal"
("Platon kreet". Nrgiz v Lida), "31-43" ("Eskadramn mhvi". Oksana), Aleksandr Afinogenevin
"Qorxu" (klara), Valentin Katayevin "iklr yolu" (Lautskaya), Lev Slavinin "ntervensiya"
(Janna Barbye), Canann "ahnam" (Slim xatun), Anatoli Qlebovun "Zaqmuq" (Ninqal Unni),
Konstantin Trenyovun "Dmnlr" ("Lyubov Yarovaya". Lyubov Yarovaya), Vladimir kironun
"Klklr hri" (Maa. i Teatrnda), Anatoli Lunaarskinin "ahn brbri" (Blanka),
Venienkonun "Qadn gnah" (Lyakovskaya), R.Lotarn "nqilabi izdivac" (Alen), Xalid Fxrinin
"Bayqu" (Q prilri mlaksi), Vano Medavilinin "Qaaq Krm" (Seyrab) dramlarnn
tamaalarnda sas rollarda x edib.
Komediya rollarna Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara"snda Teyb v Sona, zim
zimzadnin "Mirz Rza kirmani"sind Qadn, Mslm Maqomayevin "Cr-br"nda Cahan, Mirz
Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri"nd Ziba xanm, Vilyam ekspirin "ltaq qzn
yumalmas"nda Katarina, Molyerin "Don Juan"nda Elvira, Nikoay Qoqolun "Mftti"ind Anna
Andreyevna, zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan"nda Cahan xala, Zlfqar by Hacbyovun
"Evliykn subay" operettalarnda, Prizad v Hrzad, Mirmahmud Kazmovskinin "Vurhavur"
musiqili komediyasnda Qz rollarn ifa edib.
Sevil (bu rolu hm d i Teatrnda oynayb), Solmaz, Teyb, Gertruda, kruinina, Firngiz,
Xumar... rollarn bir ne quruluda ifa edib. Eyni quruluda hm Almaz, hm d Yaxn
("Almaz") oynayb.
Mrziy xanm "Korolu", "Hac Qara" "Bir mhllli ikiolan", "Bxtiyar" "Hqiqi dost",
"Baknn iqlar" bdii filmlrind kilib. O, 1956-1962-ci illrd Azrbaycan Teatr Cmiyytinin
(bugnk Azrbaycan Teatr Xadimlri ttifaq) sdri ilyib. Bir ne ar Azrbaycan SSR Ali
Sovetinin deputat olub. Qz Firngiz rifova xalq artistidir, Gnc Tamaalar Teatrnda ilyir.
Qdrtli sntkar qrx iki il milli shnmiz lyaqtl xidmt gstrib, milli teatr tariximiz
lmz obrazlar silsilsi bx edib. Onun yaradclq nailiyytlri yksk qiymtlndirilrk
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (25 aprel 1933), xalq artisti (4 aprel 1936) v SSR xalq
artisti (22 iyul 1949) fxri adlar il tltif olunub. Orden v medallara layiq grlb.
Ar xstliy tutulduuna gr Mrziy Davudovann yubileyi yeddi ay tez, 20 may 1961-ci
ild keirildi. Altm ya tamam olandan iyirmi yeddi gn sonra aktrisa dnyasn dyidi. Bakda
Fxri xiyabanda dfn olunub. Mingevir Dvlt Dram Teatr aktrisann adn dayr.
Mrziy Davudova daxili ehtiras, gcl shn temperamenti, monumental janrn tlblrin
cavab vern ifad vasitlri, romantik txyyl il faci aktrisas idi.
Psixoloji dramatizmin, obrazn ikinci plann tamaaya tqdim etmk hnrin, dramatik
personajlarn ifasnda oyun-slub keyfiyytlrin gr realist aktyor mktbin mnsub idi.
Romantik sevgi rollarnda oyunu z poetikilyi, hzin lirzmi, poetik travti, shn
hrktlri zrifliyi, mlahti v cazibsi il knl oxayrd.
Tbitc xeyirxah olmas shnd yndalarna mnasibtd, xsusn gnc aktyorlarla iind
nzr arprd.
Mrziy xanm he vaxt nd "grnmk" xatirin mizan pozmaz, lazm glnd shnnin
lap drinliyind psixoloji realizml vziyyti oynayard.
mrnn son illrind realist janrda hazrlanm tamaalarda, msln "Gzllik v sevgi
adas"nda ("Afrodita adas") Lambrini rolunda pauzalardan istifadd yksk shn texnikasnn
zngin ifad alarlarn mhartl gstrirdi.

Tzadl janr lvanln xolayrd. Yaradcl hm romantik aktyor mktbinin, hm d

realist aktyor mktbinin estetik tlblrin cavab verirdi. Hr iki mktb aid onlarca kamil rolu
var.
Mrziy xanm Azrbaycan aktrisalar irisind yersiz pafosun, bart il danman, bir
szl, kirclmi ifa stereotiplrinin leyhin csartl xrd.
Mrziy xanm ifa etdiyi rolun xarakterindn asl olmayaraq, shn il tamaa salonu
arasnda emosional nsiyyt yaratma yksk pekarlqla bacarrd.
Mrziy Davudova n mxtlif slublu, n mxtlif teatr poetikalarna saslanan rejissorlarn
hamsnn tamaalarnda snt nailiyytlri qazanb.
MLL DRAM TEATRININ
REJSSOR SNTND SLUB
AXTARILARI
(1938-1980)
dil sgndrov 1938-ci ild Milli Dram Teatrna ba rejissor tyin olunandan sonra snt
ocann yaradclnn btn istiqamtlrind ciddi canlanma baland. Teatr yeni slub v yeni
poetika urunda csartli addmlar atd, estetik ifad vasitlri axtarlarna meydan genilndi.
Monumental romantik teatr mktbinin prinsiplrini sas gtrn teatr monumental realizm janrnda
da snt nailiyytlri qazanmaa balad.
Janr axtarlar kollektivi slub axtarlarna, slub axtarlar is yeni frdi rejissor
estetikalarnn formalamasma svq edir, milli rejissurann tkaml prosesin zmin yaradrd. MDT
tdricn "dil sgndrov teatr" kimi kamilldi. Teatrdak digr rejissorlar da hmin poetika
sciyylrindn bhrlnirdilr. Bununla bel, onlarn frdi yaradclq slublar btvlkd teatrn
mumi yaradclq estetikasn drinldirir v lvanladrrd. Haqqnda shbt gedn dvrn ilk
iyirmi ilind MDT-d smayl Hidaytzadnin, lsgr rifovun, Sftr Turabovun, Mcid
Zeynalovun, msi Bdlbylinin, liheydr lkbrovun, Mehdi Mmmdovun, rf Quliyevin,
Nsir Sadqzadnin maraql rejissor qurulular olub.
Tofiq Kazmovun teatra ba rejissorluu dvrnd ada dnya teatr prosesinin slub
axtarlarndan bhrlnm artb. slub v janr eksperimentlri genilnib v myyn smrli
nailiyytlr qazanlb. 1960-c illrin sonlarnda v 1970-ci illrd yeni teatr poetikalarna saslanan
v tz estetik sciyylrl ilyib slub znginliyin alan Fikrt Sultanov, Fuad Hacyev, Zmin
Hacyeva, Tofiq Aayev, Mmmdkamal Kazmov MDT-d mxtlif janrl tamaalar hazrlayblar.
***
SFTR TURABOV (5.3.1910-26.11.1989)
sil ad lisftrdir, lakin qurulu verdiyi btn tamaalarn proqram v afialarnda "Sftr
Turabov" kimi yazlb. Yaradclq slubu romantik teatr mktbin uyun idi. Eyni zamanda
formaca monumentalla meyil gstrib. Hazrlad tamaalarda myyn janr mhdudluu olsa da,
yaradclq slubu forma baxmndan lvan v rngarng idi. Mrkkb kompozisiya qurma v
musiqidn yardm atribut kimi yox, bdii obraz tutumunda istifad etmyi xolayb.
Bir rejissor kimi hazrlad tamaalara, adtn, bitkin, dqiq v yaradclq fikirlri st-st
dn aktyor ansambl seib. Nzri sas kimi psixoloji yaama mktbinin (Stanislavski sistemi)
estetik prinsiplrin saslanb.
Sftr (lisftr) Hbib olu Turabov 1910-cu il may aynn 5-d Bakda doulub. Yeddiillik
thsil alb. On alt yanda Milli Dram Teatrnda shn fhlsi kimi mk faliyytin balayb.

1930-cu ildn texniki rejissor, laborant-rejissor, rejissor assistenti kimi alb. Teatrda ily-ily
1934-c ild Bak Teatr Mktbini bitirib. Diplom alandan sonra teatrn tatna hm aktyor, hm d
rejissor assistenti gtrlb. Bir ne tamaada rejissor assistenti kimi syl alandan sonra ona
mstqil qurulular taprlb. Sftr Turabov Milli Dram Teatrnda Ncf by Vzirovun "MsibtiFxrddin" (18 mart 1940), Konstantin Simonovun "Vtn olu" ("Bizim hrli olan". 27
sentyabr 1941), Zeynal Xlilin "ntiqam" (16 may 1942), Vsevolod Rokkun "Mhndis Sergeyev"
(28 noyabr 1942), Cfr Cabbarlnn "Almaz" (10 yanvar 1943), "1905-ci ild" (28 mart 1944), Mir
Claln "Mirz Xyal" (6 iyul 1943), Mehdi Hseynl lyas fndiyevin "ntizar" (26 dekabr 1944),
Tur qardalarnn "Bir evin sirri" (4 dekabr 1949), bdrrhim by Haqverdiyevin "Khn
dudman" (10 iyun 1950), Sttar Axundovun "Zrif tellr" (30 noyabr 1951) srlrin qurulu verib.
O, rejissor hmkarlar liheydr lkbrovla birlikd Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd" (3
may 1945), Leonid Malyuginin "Khn dostlar" (21 yanvar 1947), Mhrrm Hamovla mtrk
Ceyms Qou v Arno D'Nyussonun "Drin kklr" (6 mart 1948) pyeslrini tamaaya hazrlayb.
Sftr Turabov 1954-c ild hl dvlt statusu olmayan Azrbaycan Musiqili Komediya
Teatrnda, 1956-c ildn Dvlt Radiosunda rejissor ilyib. Teatr sntind qazand1
naililiyytlr gr 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi
fxri ad il tltif olunub. 26 noyabr 1898-ci ild Bakda vfat edib.
LHEYDR LKBROV (26.7.1915-14.3.1975)
26 iyul 1915-ci ild Bakda doulub v yeddiillik mktbi d burada bitirib. lk snt
thsilini Bak Teatr Mktbind 1931-1934-c illrd alm liheydr bdlli olu lkbrov
1964-c ild Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunu da bitirib. Texnikuma daxil olduu ildn
Akademik Milli Dram Teatrnda ktlvi shnlr xb v hminin rejissor kmkisi, rejissorlaborant v rejissor assistenti kimi alb. 1960-c ildn 1967-ci il qdr Azrbaycan Dvlt
Musiqili Komediya Teatrnda ba rejissor olub. 1967-ci ildn mrnn sonunadk Akademik Milli
Dram Teatrnda direktor ilyib.
liheydr lkbrovun MDT-d quruluu rejissor kimi ilk mstqil ii Sleyman Sani
Axundovun "Eq v intiqam" (1 oktyabr 1943) facisinin tamaas olub. Bundan sonra o, Cfr
Cabbarlnn "Solun iklr" (4 iyun 1949), "Almaz" (11 may 1957 v 11 may 1969), Cabbar
Mcnunbyovun "Byk mhbbt" (12 may 1950), "ldrm" (24 dekabr 1955), Boris Lavrenyovun
"Amerikann ssi" (14 dekabr 1950), Vadim Sobkonun "kinci cbh arxasnda" (5 aprel 1952),
slam Sfrlinin "Gz hkimi" (26 fevral 1955), "Yadigar" (1 sentyabr 1956), Sleyman Rstmin
"Qaaq Nbi" (8 mart 1958), Pavel Malyarevskinin "Da qartal" (28 noyabr 1959), Adil Babayevin
"Dalar qz" (18 iyun 1960), lyas fndiyevin "Mahn dalarda qald" (12 fevral 1971) srlrini
tamaaya hazrlayb.
Rejissor Mhrrm Hamovla birlikd 1945-ci il noyabr aynn 7-d Smd Vurunun
"nsan" mnzum dramna qurulu veriblr.
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda reper-tuar qurumunun formalamasnda,
rejissor sntinin yeni pekarlq keyfiyytlri xz etmsind, aktyor truppasnn kamillmsind
liheydr lkbrovun byk xidmtlri var. O bu teatrda bir sra uzunmrl tamaalara maraql
qurulular verib.
zeyir by Hacbyovun "Mdi bad" operettasn Bolqarstann umen hrindki Trk
teatrnda (1966), Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd" dramn, bdrrhim by Haqverdiyevin
"Dalan tifaq" facisini Lnkran Dvlt Dram Teatrnda (1946 v 1947), Sid Rstmovun
"Durna" (mtni Sleyman Rstmindir) musiqili komediyasn ua Dvlt Musiqili Dram
Teatrnda (1947) shny qoyub.
liheydr lkbrov "Milyonunun dilni olu" musiqili komediyasna gr 1967-ci ild
zeyir by Hacbyov adna Dvlt mkafatna, "Mahn dalarda qald" tamaasna gr is 1972-ci

ild Azrbaycan Respublikasnn Dvlt mkafatna layiq grlb. 1949-cu il iyulun 21-d ona
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad verilib. Rejissor 14 mart 1975-ci ild Bakda
vfat edib.
liheydr lkbrovun rejissuras romantik v realist teatr mktblrinin estetik
gstricilrinin sintezi il sciyyvidir.
SRF QULYEV (25.4.1920 - 10.2.1994)
Yaradcla aktyorluqla balayb. Hazrlad tamaalara qaralama eskizlri z kir v
sonra rssamla bu qaralamalar sasnda yaradclq axtarlar aparrd. Rejissor yaradclnn ilkin
dvrnd romantik monumental sluba meyil gstrib. Tdricn istr klassik, istrs d masir
srlrin tamaalarnda realist forma-slubu stn tutub. Lirik-psixoloji slubda da tamaalar
hazrlayb.
rf Hac olu Quliyev 25 aprel 1924-c ild Bakda doulub. Yeddiillik thsili bitirndn
sonra Azrbaycan Dvlt Teatr Mktbind oxuyub. Teatr mktbind oxuya-oxuya MDT-nin
tamaalarnda ktlvi shnlr xb. 1938-ci ild thsilini baa vurub v tyinatla rvan Dvlt
Azrbaycan Dram Teatrnda aktyor ilmy gndrilib. Byk Vtn mharibsind itirak edib
(1941-1945). Mharibdn qaytdqdan sonra az mddt rvan teatrnda ilyib v sonra yenic
alm Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun rejissorluq fakltsin daxil olub. 1952-ci ildn
Akademik Milli Dram Teatrnda rejissor ilyib. vvlc assistent v ikinci rejissor kimi mxtlif
tamaalarn hazrlanmasnda alan rf Quliyev 1956-c ildn mstqil qurulular verib.
MDT-d rf Quliyev dramaturqlardan Vasili kvarkinin "zg ua" (8 sentyabr 1956),
Yuri Osnos v Viktor Vinnikovun "Hind gzli" (2 oktyabr 1959), Hsn Seyidbylinin "Bal
qaplar" (3 iyun 1961), Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (26 oktyabr 1962), Sabit Rhmann
"Toy" (14 dekabr 1963), Cavad Fhmi Baqutun "K" (19 sentyabr 1964), Mirz brahimovun
"Yax adam" (24 aprel 1965), "Kndi qz" (15 may 1976), Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu" (29
iyun 1966), lyas fndiyevin "Mnim gnahm" (5 may 1967), Bernard ounun "eytann agirdi"
(23 dekabr 1967), Bxtiyar Vahabzadnin "kinci ss" (19 aprel 1969), "Yollara iz dr" (30
oktyabr 1977), Anatoli Safronovun "Kiilr inanmayn" (13 iyun 1970), "Gecnin sirri" (2 sentyabr
1982), Nbi Xzrinin "Sn yanmasan..." (2 fevral 1972), "ks-sda" (14 fevral 1975), Aleksandr
Ostrovskinin "Mdriklr" (19 may 1973), Vilyam ekspirin "He ndn hay-ky" (10 mart 1979),
Sabit Rhmann "liqulu evlnir" (3 oktyabr 1980) dram, faci v komediyalarn tamaaya
hazrlayb.
Rejissor 1984-c il yanvar aynn 2-dn yalnz Azrbaycan Dvlt ncsnt nstitutunda
ilyib v burada aktyor v rejissor sntindn drs deyib. Mxtlif illrd Lnkran v Gnc
teatrlarnda tamaalara qurulular verib. 1974-c il iyun aynn 1-d Azrbaycan Respublikasnn
mkdar incsnt xadimi fxri adna layiq grlb.
rf Quliyev 10 fevral 1994-c ild Bakda vfat edib.
***
Psixoloji realizm slubunun estetik sciyylri sasnda Nsir Sadqzad qhrmanlq
mvzusunda Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (19 sentyabr 1962), Tofiq Aayev Samuil Alyoinin
mnvi-xlaqi problemli "Palata" (28 aprel 1963), Mmmdkamal Kazmov rus dramaturqu Aleksey
Arbuzovun lirik-dramatik slubda yazlm "Tanya" (27 may 1964), trkmn dibi Hseyn
Muxtarovun "Kimdir mqssir?" (11 dekabr 1964), Hseyn Sultanov qrz dramaturqu ingiz
Aytmatovun ail-mit mnasibtlrini flsfi drinlikl tcssm etdirn "Ana torpa" (28 dekabr
1966) srlrin shn qurulular veriblr.

Cmiyyt v xsiyyt, borc v hiss kimi aktual, ictimai xarakterli mvzularda nvr
Behbudovun hazrlad Maksim Qorkinin "Zikovlar" (27 mart 1968), Fikrt Sultanovun shn
tfsiri verdiyi Rao Stoyanovun "Qsqanc rklr" (26 dekabr 1970), Hsn blucun hazrlad
rumn yazs Mixail Sebastiann "Adsz ulduz" (3 dekabr 1972), Ramiz Ftliyevin "Vkil
neylsin..." (26 dekabr 1976), kino rejissoru Rasim Ocaqovun qurulu verdiyi dramaturq Rstm
brahimbyovun "stintaq" (18 mart 1978), Fuad v Zmin Hacyevlrin ildiklri Cfr
Cabbarlnn "Sevil" (18 noyabr 1978), diplomu Oqtay Salamovun rejissoru olduu Braziliya
dramaturqu Raymondo Juniyorun "Bu qadn mnimdir" (30 dekabr 1979) srlrinin tamaalar
slub axtarlarnda myyn hmiyyt ksb ediblr.
Satirik komediya, ictimai-sosial msxr, mit yumoru, lirik komediya janrlarnda
Mmmdkamal Kazmov dramaturqlar Qriqori Qorinin v Arkadi Arkanovun "Grnmmi toy"
(10 fevral 1967), Fikrt Sultanov yumor ustas Sabit Rhmann "Xobxtlr" (8 may 1968), Ltfi
Mmmdbyov italyan yazs Raffaele Vivianinin "arsiz dlduz" (29 mart 1969), tatar dibi
Hay Vahidin "Ba qonular" (12 sentyabr 1969), Fuad Hacyev macar Mlkola Dyarfan
"Fsunkar qz" (28 mart 1971), Mmmdkamal Kazmov Mirz Ftli Axundzadnin "Xrs
quldurbasan" (19 iyun 1972), Emil Braginski v Eldar Ryazanovun "Sevgi... sevgi..." (30 iyun
1973), Seyfddin Dalnn "Klglr pldar" (5 iyun 1976), Aakii Kazmov grc Nodar
Dumbadzenin "Darxma, ana!" (27 mart 1972), lyas fndiyevin "Qrib olan" (8 aprel 1973)
pyeslrin, bzilri mbahisli grns d, maraql shn hlli tapblar.
Btvlkd bu dvrd teatrn sas slubunu ilk nvbd monumental romantizmd dil
sgndrovun, flsfi mzmunlu monumentallqda Mehdi Mmmdovun v lirik-psixoloji janrda
Tofiq Kazmovun rejissuras myynldirib.
AKADEMK MLL DRAM TEATRI
(1960-1985)
Bir ne il idi ki, Fzuli meydannda Akademik Milli Dram Teatr n tz bina tikilirdi.
1960-c ilin yaynda teatr binas hazr oldu. Yay ttilindn qaydan kollektiv avqust aynda bura
kd. oktyabr aynn 15-d teatr yeni binada nvbti mvsmn Cfr Cabbarlnn "Almaz"
dramnn tamaas il ad.
lin birinci yarsnda teatr z repertuarna dil sgndrovun quruluunda Cfr Cabbarlnn
"Dn" (18 mart), slam Sfrlinin "Ana ryi" (28 aprel), liheydr lkbrovun rejissorluunda
Adil Babayevin "Dalar qz" (18 iyun) pyeslrinin tamaalarn daxil etdi. Bu dvrd teatrda dil
sgndrovdan baqa rejissorlardan lsgr rifov, liheydr lkbrov, rf Quliyev v Nsir
Sadqzad d alrdlar.
Oktyabr aynn 22-d he bir sbb olmadan dil sgndrov ba rejissor vzifsindn
xarld v stlik d teatrdan tamamil uzaqladrld. Bu addm milli teatrmza ox dhtli zrb
vurdu. Tdricn teatrn otuzillik romantik-monumental teatr estetikas dalmaa balad. Msl
burasnda idi ki, Mehdi Mmmdov v Tofiq Kazmov qdrtli rejissor kimi tannrdlar, lakin onlar
tamamil baqa v yeni raktbin nmayndlri kimi formalardlar.
Ba rejissor vzifsin vvlc burada quruluu rejissor ilmi, 1956-c ildn Opera v
Balet Teatrnda ba rejissorluq edn Mehdi Mmmdov tyin olundu. slub v poetika baxmndan
dil sgndrovdan frqlnn Mehdi Mmmdov teatra glnd Nsir Sadqzad Nazim Hikmtin
"hrt v ya unudulan adam" (trcmi slam brahimov) srinin mqlrini aparrd. lk tamaa
dekabr aynn 28-d gstrildi.
Mehdi Mmmdovun ba rejissor kimi ilk quruluu Sabit Rhmann "liqulu evlnir" (9
mart 1961) komediyas oldu. O, Viktor Rozovun "adlq soranda" (25 may 1961), Mehdi
Hseynin "Alov" (28 oktyabr 1961), Mirz brahimovun "Kndi qz" (21 dekabr 1962) srlrini

tamaaya hazrlayaraq gzlnilmdn 1963-c il aprel aynn 8-d istefa rizsi yazd. Teatr bir
mddt ba rejissorsuz qald. 1964-c il fevraln 10-da teatrda ba rejissor Krssn Tofiq
Kazmov tutdu.
Tofiq Kazmov ba rejissor kimi znn yaradclq mramnamsini (proqramn), sntdki
estetik prinsiplrini Vilyam ekspirin "Antoni v Kleopatra" (trcmi Tlt yyubov) tamaas il
byan etdi. Bundan sonra teatr yeni estetika zminind ilmy balad. Premyeras 1964-c il
aprelin 23-d oynanlan tamaada Hkm Qurbanova Kleopatra, li Zeynalov Antoni rollar il
milli teatrmzn ekspir rollar salnaMsm yeni snt shiflri yazdlar.
Bu il oktyabrn 14-d Tofiq Kazmov lyas fndiyevin "Sn hmi mnimlsn" dramn
tamaaya hazrlad. znn yaradclq slubunda dn kimi qiymtlndiriln bu tamaa il MDTd lirik-psixoloji janrn bnvrsi qoyuldu. Rejissorun on doqquz yal Nargil roluna teatr
institutunun eyniyal tlbsi Amaliya Pnahovan dvt etmsi d csartli addm idi. Aktrisann
debt ox uurlu oldu v o, bir mddt sonra truppaya qbul edildi.
Tamaada hminin tcrbli sntkarlar li Zeynalov (Hsnzad), tay liyeva
(Nzakt) yeni oyun estetikas gstrdilr.
Tofiq Kazmov on alt il Milli Dram Teatrna rhbrlik etdi v 1980-ci il avqustun 2-d
avtomobil qzasnda hlak oldu. Teatr bir ne il ba rejissorsuz ildi. 1960-1985-ci illrd teatr,
sasn, lirik-psixoloji slubda, eyni zamanda flsfi-monumental teatr poetikasnda, realist-dramatik
spkid, psixoloji mit janrnda dyrli tamaalar hazrlaya bildi. Bununla bel, dramaturji
chtdn zif, orijinal v mvzu-problematikas azrbaycanl tamaalarn mnvi-xlaqi
psixologiyasma uyun olmayan trcm pyeslr d repertuara yol tapd. Lakin btvlkd haqqnda
shbt gedn dvrd AMDT-nin tarixin mxtlif janrl sanball tamaalar daxil oldu.
1961, 28 oktyabr. "Alov", Mehdi Hseyn. Quruluu rejissor Mehdi Mmmdov, rssam
smayl Axundov, bstkar Soltan Hacbyov. Mxtlif ya nslin v mxtlif aktyor
mktblrin mnsub olan lsgr lkbrov (Frhad Kamalov), smayl Osmanl (Krim
Rhimli), Firngiz rifova (Rfiq Rhimli), li Zeynalov (Clal Qaqay), Hsnaa Salayev
(min Bxtiyarov) mlahtli oyunlar il ahngdar ritmli ansambl yaratmdlar.
1962, 21 denabr. "Kndi qz", Mirz brahimov. Quruluu rejissor Mehdi Mmmdov,
rssam Sadq rifzad, bstkar Soltan Hacbyov. Hkm Qurbanovann Bnv v Hsn
Turabovun Vahid obrazlar sil lirik komediya personajlar tsiri balayrdlar.
1963, 14 iyun. "Dlilr" ("Valensiya dlilri"), Lope de Veqa. Trcmi Tlt yyubov.
Quruluu rejissor Tofiq Kazmov, rssam Sergey Yefimenko, rqslrin quruluusu Xumar
Zlfqarova. Hsn Turabovun (Floriano), Firngiz rifovann (Erfila), Sofiya Bsirzadnin
(Fedra), liaa Aayevin (Martin) v Safur brahimovann (Fernando) oyunlar daha ux v
mzli, daha koloritli v smimi baxlrd.
1963, 14 oktyabr. "Toy", Sabit Rhman. Quruluu rejissor rf Quliyev, rssam Nurddin
Ftullayev. liaa Aayev (Krmov), Aadada Qurbanov (Dmiri Musa), Mirvari Novruzova
(Zalxa) z oyunlarnda Sabit Rhmann inc v satirik alarl yumoruna daha hssaslqla
yanamdlar.
1965, 18 dekabr. "Yalan", Sabit Rhman. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov, rssam rf
Mmmdov, bstkar Emin Sabitolu (Mahmudov). sas rollar Leyla Bdirbyli (lal), Sofiya
Bsirzad (Trlan xanm) v liaa Aayev (Aslan) ifa ediblr.
1966, 29 iyun. "Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl. Quruluu rejissor rf Quliyev, rssam
smayl Axundov, bstkar Sevda brahimova. Tamaann sas arln Hsnaa Salayev (Oqtay)
kirdi. Epizod rollarda min Yusifqz (Sevr) v Mirvari Novruzova (Tamara) cazibli
grnrdlr.
1966, 12 noyabr. "llr", Clil Mmmdquluzad, Quruluu rejissor Tofiq Kazmov,
rssam Elin Aslanov, bstkar Qara Qarayev. Maraql aktyor ansambl olan tamaada Hsn

Turabov (sgndr), Mlik Dadaov (eyx Nsrulla), Mmmdrza eyxzamanov (Hac Hsn aa)
klassik shn surtlri yaratmdlar.
1967, 2 iyun. "Snsiz", xli Qurbanov. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov, rssam Elin
Aslanov, bstkar Rauf Hacyev. Drd itiraks olan tamaada Hkm Qurbanova (Sevinc),
Mlik Dadaov (Trlan), Hsnaa Salayev (Frhad) v Safur brahimova (Maral) mhbbt
haqqnda hzin v poetik, bir qdr qmli mhbbt dastannn tmsililri ovqatn oyadrdlar.
1968, 15 mart. "Hamlet", Vilyam ekspir. Trcmi Cfr Cabbarl. Quruluu rejissor
Tofiq Kazmov. Hsn Turabov (Hamlet), li Zeynalov (Klavdi), fiq Mmmdova (Gertruda),
Mmmdrza eyxzamanov (Poloni) v liaa Aayev (Mzar) psixoloji faci obrazlarmn parlaq
nmunlrini tqdim edirdilr.
1968, 1 noyabr. "Unuda bilmirm", lyas fndiyev. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov,
rssam Snan Qurbanov, bstkar Emin Sabitolu. Hsn Turabovun Kamran, Amaliya
Pnahovann Nrmin v Mmmdrza eyxzamanovun Mhsnzad rollar lirik-psixoloji slubun
parlaq yaradcq nailiyytlri kimi sciyylndilr.
1968, 28 dekabr. "Canl meyit", Lev Tolstoy. Trcmi nvr Mmmdxanl. Quruluu
rejissor Mehdi Mmmdov. Klassik rus xarakterlri olan Protasov obrazn Mehdi Mmmdov v
li Zeynalov, Karenin surtini Mlik Dadaov, Yelizaveta (Liza) personajn Leyla Bdirbyli,
qara qz Maan fiq Mmmdova oynayrdlar.
1969, 30 iyun. "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev. Quruluu rejissor Tofiq
Kazmov, rssam Snan Qurbanov, bstkar Qara Qarayev. Mistik-psixoloji faci janrnda
hazrlanm tamaann sas obrazlarn shnd Hsn Turabov (Qurban), Amaliya Pnahova (Pri),
Safur brahimova (Hafiz) v Ncib Mlikova (amama cadu) canlandrrdlar.
1969, 29 noyabr. "Mhv olmu gndliklr", lyas fndiyev. Quruluu rejissor Tofiq
Kazmov. Rssam Snan Qurbanov, bstkar Emin Sabitolu. sas rollar Vfa Ftullayeva
(Frid), Kamal Xudaverdiyev (dalt), fiq Mmmdova (Anjel), Smndr Rzayev (Qnimt),
Fuad Poladov (Savalan) vql oynayrdlar.
1970, 12 mart. "Xyyam", Hseyn Cavid. Quruluu rejissor Mehdi Mmmdov, rssam
Elin Aslanov, bstkar Cahangir Cahangirov. lk df tamaaya qoyulan mnzum facinin lirikromantik vsti Hsn Turabovla Mehdi Mmmdovun (Xyyam), fiq Mmmdovann (Sevda),
flsfi-psixoloji dramatizmi Smndr Rzayevin (Xac Nizam) v Hamlet Xanzadnin (Rmzi)
oyunlarnda tcssm tapmd.
1970, 19 sentyabr. "Nazirin xanm", Branislav Nui. Trcmi v quruluu rejissor
Tofiq Kazmov (lsgr rifovla birlikd), rssam Kamal xliyev. Tamaadak satirik gln
nvsi Aahseyn Cavadovun (Sima Popovi), Barat kinskayann (Jivka), liaa Aayevin
(Rista Podorovi), Mhsn Snaninin (eda) v Amaliya Pnahovann (Anka) duzlu oyunlarnn
mayasnda cmlmidi.
1971, 12 fevral. "Mahn dalarda qald", lyas fndiyev. Quruluu rejissor liheydr
lkbrov, rssam Nsrt Ftullayev, bstkar Sleyman lsgrov. Ba rollarda Hsn Turabov
(Nicat) v Amaliya Pnahova (ahnaz) z oyunlarnda kvrk psixoloji lirizm, epizod surtlrin
ifasnda Vfa Ftullayeva (Glgz) v Fuad Poladov (Rhman) inc yumora saslanrdlar.
1971, 8 may. "Yadan sonra", Bxtiyar Vahabzad. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov,
rssam Solmaz Haqverdiyeva, bstkar Emin Sabitolu. Aparc rollar Mlik Dadaov (Aslan), li
Zeynalova (Qdimby), Amaliya Pnahovaya (Reyhan), fiq Mmmdovaya (Nihal) v Fuad
Poladova (Catay) taprlmd.
1972, 27 mart. "Darxma, ana!", Nodar Dumbadze. Trcmi Adil Babayev. Quruluu
rejissor Aakii Kazmov, rssam Dmitri Tavadze. sas rolu Fuad Poladov (Avtandil), koloritli
epizod surtlri smayl Osmanl (sidor Cakeli) v Mhsn Snani (Vano day) oynayrdlar.
1974, 3 may. "Frtna", Vilyam ekspir. Trcmi Anar. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov,
rssamlar .Lemeev v Oleq brahimov, bstkar Frc Qarayev. Mmmdrza eyxzamanov (Kral

Alonso), Mlik Dadaov (Prospero), Smndr Rzayev (kaliban) v fiq Mmmdova (Ariel)
zlrinin yaradclqlarnda yeni xarakterlr yaratmdlar.
1977, 16 dekabr. "hrin yay gnlri", Anar. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov, rssam
Solmaz Haqverdiyeva, bstkar Emin Sabitolu. Teatrn repertuarnda uzun illr yaayan tamaada
Hsn Turabov (Qiyas), fiq Mmmdova (Dilar), Smndr Rzayev (Bhram Zeynall) v Fuad
Poladov (Aarfi) daha canl tsir balayrdlar.
1978, 29 aprel. "Dli ynca", Clil Mmmdquluzad. Quruluu rejissor Mehdi
Mmmdov, rssam Elin Mmmdov, bstkar Cahangir Cahangirov. Ciddi psixoloji-sosial faci
janrnda hazrlanm tamaada n yax ifalar Hamlet Xanzady (Molla Abbas), fiq
Mmmdovaya (Prpz Sona), Mikayl Mirzy (Cinni Mustafa), Hamlet Qurbanova (Doktor
Lalbyuz), Ramiz Mlik (Formasyon Rstm), Yaar Nuriyev (Srsm Salman) mxsus idi.
1981, 2 sentyabr. "Xuridbanu Natvan", lyas fndiyev. Quruluu rejissor Mrahim
Frzlibyov, rssam Elin Aslanov, bstkar Arif Mlikov. Natvan surtini Amaliya Pnahova
hzin, bir qdr qssli v bir qdr d flsfi-psixoloji alarlarn sintezind ifa edirdi. Sksn drd
yal Aasadq Graybli Qoca knyaz rolunda coun v dinamik obraz kimi travtli grnrd.
***
Yaradclq eksperimentlri, slub v janr axtarlar aparmaq n ADT-d 1982-ci ild
kiik shn adl studiya-emalatxana yaradld. Faliyyt gstrdiyi alt ild burada Jan Anuyun
"Medeya" (31 may 1982. Rejissor Mrahim Frzlibyov), Nahid Haczadnin "Mhbbt yaadr"
(21 dekabr 1982. Rejissor Ltfi Mmmdbyov), Tennessi Uilyamsn " heyvanxana" (2 iyun
1985. Rejissor Bhram Osmanov), Yuli Edlisin "Klglrin oyunu" (29 oktyabr 1986. Rejissor
Hsn bluc), Rafiq Smndrin "Gnbaxanlar" (5 fevral 1988. Rejissor Hsn bluc), Jan Pol
Sartrm "Dfn edilmmi llr" (2 iyun 1988. Rejissor Mehriban lkbrzad) srlrinin maraql
tamaalar hazrlanb.
Teatr iyirmi be ild znn yaradclq mktbin yeni-yeni dramaturqlar clb edib. xli
Qurbanov "cb i ddk" (2 dekabr 1961), Bxtiyar Vahabzad "kinci ss" (19 aprel 1969),
Seyfddin Dal "Mnziliniz mbark!" (20 noyabr 1971), Nbi Xzri "Sn yanmasan..." (2 fevral
1972), Maqsud brahimbyov "mid" (27 noyabr 1976), Rstm brahinbyov "stintaq" (18 mart
1978), krm ylisli "Quu uan budaqlar" (29 dekabr 1978), Nriman Hsnzad "Atabylr" (24
dekabr 1983) pyeslrinin tamaalarndan balayaraq bu teatrla uzunmddtli laq yaradblar.
Azrbaycann klassik dramaturqlarndan Cfr Cabbarlnn "Od glini" (23 sentyabr 1961),
"Aydn" (26 may 1972), "Sevil" (18 noyabr 1978), Hseyn Cavidin "Syavu" (14 mart 1963),
"Knyaz" (6 dekabr 1974), "blis" (19 mart 1983), Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (26
oktyabr 1962), "Xrs quldurbasan" (19 iyun 1971) srlri yeni qurulularda tamaaya qoyulub.
Klassik v ada dnya diblrindn Alekss Parnisin "Gzllik v sevgi adas" (26 aprel
1961), Viktor Rozovun "adlq soranda" (25 may 1961), Viktor Hqonun "Mariya Tdor" (17
mart 1962), Aleksey Arbuzovun "Tanya" (27 may 1964), Cavad Fhmi Baqutun "K" (19
sentyabr 1964), Fridrix illerin "Orlean qz" (14 oktyabr 1965), Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz
mqssirlr" (12 fevral 1966), "Mdriklr" (19 may 1973), "Cehizsiz qz" (27 oktyabr 1979), ingiz
Aytnatovun "Ana torpa" (28 dekabr 1966), Bernard ounun "eytann agirdi" (23 dekabr 1967),
Maksim Qorkinin "Zikovlar" (27 mart 1968), "Meanlar" (22 mart 1975), "Hyatn dibind" (16
noyabr 1985), Raffaele Vivianinin "arsiz dlduz" (29 mart 1969), Yucin O'Nilin "Qzl" (9
oktyabr 1971), Fridrix illerin "Mkr v mhbbt" (17 noyabr 1973), Vilyam ekpirin "He ndn
hay-ky" (10 mart 1979), "Maqbet" (19 noyabr 1981), Leonqard Frankin "Yad adam" (26 dekabr
1980) pyeslrinin tamaalar repertuarda yer tutublar.
Bir sra gnc rejissorlar AMDT-d srbst qurulular veriblr. Tofiq Aayev rus Samuil
Alyoinin "Palata" (28 aprel 1963), Fikrt Sultanov bolqar Stefan Kostovun "Fal" (24 sentyabr

1966), Fuad Hacyev macar Mlkola Dyarfan "Fsunkar qz" (28 mar4 2971), Hsn bluc rumn
Mixail Sebastiann "Adsz ulduz" (3 dekabr 1972), Rvn Qocayev bdrrhim by Haqverdiyevin
"Bxtsiz cavan" (kiik shnd. 7 iyun 1983), Mhrrm Bdirzad Cahan fruzun "lham prisi"
(kiik shnd. 30 dekabr 1983), Namiq Aayev nasir-dramaturq Firudin Aayevin "Smndr
quu" (kiik shnd. 28 aprel 1984) srlri il AMDT-d rejissor debt ediblr.

LSGR RFOV
(25.12.1909-8.9.1982)
Azrbaycan teatrnn tannm rejissorlarndan olan lsgr Mmmdta olu rifov 25
dekabr 1909-cu ild amaxda imkanl aild doulub. Onun alt ya olanda ailsi Bakya kb v
lsgr burada thsil mktbin gedib. Hmin illrd Bak teatrnn n grkmli simalarndan biri,
aktyor v rejissor, tkilat Abbasmirz rifzad lsgrin misi olu idi. Tbii ki, bu, onun
qlbind shn sntin maraq oyanmasnda mhm rol oynayb.
lsgr rifov Bakda Nriman Nrimanov adna texnikumun elektromexanika fakltsinin
axam bsin daxil olub. Eyni zamanda 1923-c ild alan teatr texnikumunun ilk tlblri
srasnda thsil alb. Tlblik illrind Mustafa Mrdanovun, Mirseyfddin Kirmanahlnn,
Sleyman Slimbyovun ayr-ayr vaxtlarda rhbrlik etdiklri varts adna klubun dram drnyind
"blis" (Hseyn Cavid), "Aydn", "Sevil", "Oqtay Elolu" (Cfr Cabbarl), "Qaaqlar" (iller),
"Qaaq Krm" (Vano Medavili) tamaalarnda ba rollar oynayb. Hminin Akademik teatrn
tamaalarnda epizod rollarda shny xb.
1926-c ild texnikumun buraxl kursunda oxuyan lsgr rifov imtahanlar vaxtndan
vvl verrk Moskvaya ali thsil almaa gedib. Ancaq orada oxumaq ona iki il sonra nsib olub.
Buna gr Bakya qaydaraq aktyor ilyib.
Moskvada Teatr Snti nstitutunun eksperimental teatr emalatxanasnda islahat rejissor
Vsevolod Meyerxoldun kursunda iki il thsil alb. Ali rejissor diplomu il Bakya glnd Akademik
Milli Dram Teatrnn yaradc heytin qbul olunub. Az sonra Azrbaycann knd rayonlarnda
halinin mdni sviyysini yksltnk mqsdil Bakda kolxoz-sovxoz Teatr yaranb v orann
bdii rhbrliyi lsgr rifova taprlb.
Syyar faliyyt gstrn kollektiv ilin -drd ayn Bakda olub tamaalar hazrlayr, sonra
hmin repertuarla rayonlara gedib tamaalar gstrirdi. Gnc rejissor hmin teatrda zeyir by
Hacbyovun "Arn mal alan", "O olmasn, bu olsun", Sabit Rhmann tbdil etdiyi "Varl glin",
Cfr Cabbarlnn "Almaz", "Sevil", "Yaar" pyeslrin qurulular verib.
lin mxtlif aylarnda bo qalan lsgr rifov 1932-ci ild Akademik teatrda Rza Darabl,
Rza Thmasib, smayl Hidaytzad il birg Hseyn Cavidin "eyx Snan" facisin rejissorluq
edib.
Myyn tcrb toplayan lsgr rifov 1934-c il iyun aynn 11-d Milli Dram Teatrna
rejissor gtrlb. 1935-ci il-d bu teatrda ilk mstqil ii kimi Qurban Musayevin "Qzl em"
dramna qurulu verib. Teatrda bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (1938, 1940, 1948,
1957), mran Qasmovun "Arzu" (1938), Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar" (1940), "Aslan
yata" (1942), Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu" (1940), "Sevil" (1944), "Od glini" (1951 v
1961), Abdulla aiqin "Nab" (1946), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri"
(1948), Cabbar Mcnunbyovun "Mhbbtin hkm" (1962), Hseyn Cavidin "Syavu" (1963),
Qeybulla Rsulovun "Sz yaras" (1966), Mirz brahimovun "Kzrn ocaqlar" (1967), Seyfddin
Dalnn "Mnziliniz mbark!" (1971) pyeslrinin quruluu rejissoru olub.
lsgr rifovun tamaaya hazrlad pyeslr irisind trcm srlri ayrca yer tutur.
Onun Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (1939, 1945 v 1979. Trcmi nvr
Mmmdxanl), "Tufan" (1943. Trcmi nvr Mmmdxanl), "Gnahsz mqssirlr" (1948.
Trcmi Rza Thmasib), Aleksey Kapler v Zlotoqorovann "Lenin" (1940. Trcmi Nigar
Rfibyli), Tur qardalar v Lev eyninin "Gizli dy" (1944. Trcmi Mikayl Rfili), Boris
irsikoVun "Qaliblr" (1947. Trcmi Rza Thmasib), Anatoli Boryanovun "O tayda" (1949.
Trcmi nvr Mmmdxanl), Georgi Mdivaninin "Kimdir mqssir?" (1949. Trcmi Sabit
Rhman), Abdulla Qhharn "pk naxlar" (1952. Trcmi Cabbar Mcnunbyov), Vilyam
ekspirin "Q nal" (1955. Trcmi Tlt yyubov), Aleksandr teynin "xsi i" (1956.
Trcmi nvr Mmmdxanl), Aleksey Kaplerin "Tufanl il" (1959 v 1967. Trcmi Tlt

yyubov), Anton exovun "Vanya day" (1959. Trcmi Nigar Rfibyli), Fridrix illerin
"Orlean qz" (1965. Trcmi Tlt yyubov), "Mkr v mhbbt" (1973. Trcmi Nigar
Rfibyli), z trcmsind Nikolay Poqodinin "Zamann hkm" (1970), "Kreml saat" (1975),
Avksenti Saqarelinin "Xanuma" (1975. Trcmi Tlt yyubov), Nazim Hikmtin "Mhbbt
fsansi" (1977. Trcmi slam brahimov) tamaalarna verdiyi qurulular byk bir aktyor
nslinin yaradclnda mhm hmiyyt dayb.
lsgr rifov uzun illr Milli Dram Teatrnn ba rejissoru olmu dil sgndrovla birg
Rsul Rzann "Vfa" (1943), Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (1945), Hseyn Cavidin
"eyx Snan" (1956), Cabbar Mcnunbyovun "li buxtas" (1958), Tofiq Kazmovla is yuqoslav
dramaturqu Branislav Nuiin "Nazirin xanm" (1970. Trcmi Tofiq Kazmov) tamaalarn
hazrlayb.
Arkadi Arkanov v Qriqori Qorinin "Grnmmi toy" ("Btn Avropan gzn toy"),
Taufiq l Hakiminin "Karxm Sultan" dramlar lsgr rifovun trcmsind, Mmmdkamal
Kazmovun v Tofiq Kazmovun qurulularnda Milli Dram Teatrnda oynanlb.
1960-c ild byk dramaturqun xatir gnn hazrlanm Adil Babayevin "Cfr Cabbarl
qhrmanlar arasnda" kompozisiyasnn rejissorlar dil sgndrov, liheydr lkbrov v
lsgr rifov olublar.
O, 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 24 may 1960-c ild is
xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
1982-ci il sentyabrn 9-da Bakda vfat edib.
lsgr rifov klassik slub-formada tamaalar hazrlamaa stnlk vern rejissor idi.
lsgr rifov formalam milli klassik nnlrdn knara xmaa alrd.
lsgr rifov istr monumental-romantik, istrs d realist formal qurulularnda, sasn,
aktyor tamaas yaratmaa sy gstrirdi. Onun qurulularnda rejissor ii (fantaziya, yeniliklr,
poetika prinsiplri, estetik alar v sair) ikinci planda qalr, nd bilavasit ba rollarn ifalar
grnrdlr.
lsgr rifov Azrbaycan teatr shnsin Lenin mvzusu gtirn ilk v bu istiqamtd
daha ox tamaa hazrlam rejissordur.
lsgr rifov klassik v masir rus dramaturqlarnn hrtli srlrin daha ox mracit
edn, bu sahd myyn smrli ilr grn rejissor idi.
lsgr rifov janr axtarlar baxmndan teatrn nnlrindn knara xmaa sy
gstrmyib, ancaq mvzu, problem, xarakterlr mxtlifliklrin csartl giriib. Onun "Pri
cadu" facisin drd, "Cehizsiz qz" dramna df mracit etmsinin kknd janr axtarlarna
chd deyil, mhz eyni mvzunu baqa-baqa ictimai, sosial mhitd mxtlif istiqamtlrd
qabartmaq niyyti durub.
Bir rejissor kimi lsgr rifov daha ox istedadlarn sbut etmi, tcrbli aktyorlarla
ilmy stnlk verirdi. Gnc aktyoru snaqdan xarmaa risk gstrms d, myyn
mqamlarda onlara mrkkb rol taprrd.
lsgr rifov "Sbuhi" filmind grkmli Azrbaycan airi Mirz fi Vazehin roluna
kilib.
Gnc Tamaalar Teatrnda Mirmehdi Seyidzadnin "Qzl qu" pyesini tamaaya
hazrlayb.
Cfr Cabbarl adna Gnc Dvlt Dram Teatrnda Smd Vurunun "Xanlar" (1940) v
Nikoay Poqodinin "Kreml saat" (1941) srlrin, Clil Mmmdquluzad adna Naxvan Dvlt
Musiqili Dram Teatrnda air-dramaturq Hseyn Cavidin "eyx Snan" (1958) facisin lvan v
parlaq qurulular verib.

MEHD MMMDOV
(28.5.19182- 8.1.1985)
Milli rejissuramzda xsusi yeri olan Mehdi Mmmdovun qurulu verdiyi tamaalarda
idrakin gc zrifliy v emosiyaya, psixoloji alarlardan zmin tapan lirizm qovuaraq tamaan
dnclr almin aparrd. Onun qurulularnn ritmindki karvan lngri, ahngin arl
sntkar tfsirinin flsfi drinliyindn, rejissor yozumundak qanadl fikirlrdn, epizodlardak
mizan dzmndn, obrazlarn xarakterini aan ifad vasitlrindki rngarnglikdn irli glirdi.
Mehdi Mmmdov 1918-ci il may aynn 22-d uada doulsa da, mktb thsilini Bakda
alb. Yeddinci sinifdn Bak Trk Ii Teatrnn tamaalarnda ktlvi shnlr xan Mehdi
Mmmdov Bak Teatr Mktbini bitirib (1935). Hmin il Moskvada ali rejissor thsili almaa
gedib.
1940-ci ild Gnc Dvlt Dram Teatrnda Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar" dramn
diplom ii kimi tamaaya hazrlayb. Tyinatla Gncy gndriln gnc rejissor 1945-ci ilin yay
mvsmnn sonunadk burada ilyrk sentyabrda Bakya glib. Burada mxtlif snt
ocaqlarnda, sasn, monumental spkili tamaalar hazrlayb.
Ayr-ayr illrd Gnc Dvlt Dram Teatrnda (1942-1945), Milli Dram Teatrnda (19601963), Opera v Balet Teatrnda (1956-1960), Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda (1978-1982)
ba rejissor Krssn tutub. Sravi quruluu rejissor kimi n ox Milli Dram Teatrnda qurulular
verib.
1945-c ildn mrnn sonuna qdr Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunda aktyor v rejissor
sntindn drs deyib, kafedra mdiri olub. 1968-ci ild "Azri dramaturgiyasnn estetik
problemlri" mvzusunda doktorluq dissertasiyas mdafi edib. 1960-c ildn professor vzifsini
tutan, sntnaslq doktoru Mehdi Mmmdov "Azri dramaturgiyasnn estetik problemlri",
"Teatr dnclri", "Teatrlar. Aktyorlar. Tamaalar", "Hseyn rblinski". "Onun snt ulduzu",
"Moskva Akademik Bdaye Teatr", "Aleksandr Tuqanov" (rus dilind), "Rejissor snti", "Sabit
Rhman" v digr kitablarn mllifidir.
Sntd qazand uurlara gr Mehdi Mmmdov respublikann mkdar incsnt xadimi
(21 iyul 1949), xalq artisti (26 aprel 1958) v SSR xalq artisti (7 avqust 1974) fxri adlarna layiq
grlb.
Akademik teatrda hazrlad Hseyn Cavidin "blis" facisin gr 1984-c ild Azrbaycan
Dvlt mkafat il tltif olunub.
Mehdi sdulla olu Mmmdov 1985-ci il yanvar aynn 28-d qfltn vfat edib. Bakda
Fxri xiyabanda dfn olunub.
Mehdi Mmmdovun byk olu Elin Mmmdov (anas Barat xanm kinskayadr)
mhur teatr rssam idi.
Grkmli rejissorun Gnc teatrnda hazrlad tamaalar: "Bahar" (Mmmdhseyn
Thmasib), "Madrid" (Mirz brahimov), "ntiqam" v "Qatr Mmmd" (Zeynal Xlil), "Mdi
bad" (zeyir by Hacbyov), "Od glini" v "Oqtay Elolu" (Cfr Cabbarl), "Toy" (Sabit
Rhman), "Vaqif" (S-md Vurun), "N yardan doyur, n ldn qoyur" (Lope de Veqa), "ntizar"
(lyas fndiyev v Mehdi Hseyn), "Nizami" (Mehdi Hseyn), "Partizan kostya" (Nadejda
Filippova), "Vasvas xst" (Jan Batist Molyer).
Milli Dram Teatrnda ilk ii 1946-c ild ekspirin "On ikinci gec" komediyasnn tamaas
olub. Myyn fasillrl bu snt ocanda Cfr Cabbarlnn "Yaar" (1947), Aleksandr
Fadeyevin "Gnc qvardiya" (1948), Sabit Rhmann "Aydnlq" (1949), "liqulu evlnir" (1961),
Lope de Veqann "Rqs mllimi" (1949), bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (1950),
Mmmdhseyn Thmasibin "iklnn arzular" (1951), Nikolay Qoqolun "Mftti", Karlo
Haldoninin "Mehmanxana sahibsi" (1952), Yuri Yanovskinin "Prokurorun qz" (1954), Ncf by
Vzirovun "Yadan xdq, yamura ddk" (1955), mran Qasmovla Hsn Seyidbylinin

"Uzaq sahillrd" (1956), Viktor Rozovun "adlq soranda" (1961), Mehdi Hseynin "Alov"
(1961) Mirz brahimovun "Kndi qz" (1962), Lev Tolstoyun "Canl meyit" (1968), Hseyn
Cavidin "Xyyam" (1970) v "blis" (1983), Smd Vurunun "nsan" (1974), Maksim Qorkinin
"Meanlar" (1975), Clil Mmmdquluzadnin "Dli ynca" (1978) srlrin mxtlif
janrlarda shn hyat verib.
Opera v Balet Teatrnda Fikrt mirovun "Sevil" (1953 v 1959), Leo Delibin "Lakme"
(1957), Cahangir Cahangirovun "Azad" (1957), zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (1958
v 1978), "Korolu" (1959), Cakomo Puininin "Toska" (1960) operalarna qurulu vermkl, bu
teatrda flsfi-monumental teatrn imkanlarna genilik ab. Rus Dram Teatrnda Maksm Qorkinin
"Hyatn dibind" v Mixail atrovun "Mnim Nadejdalarm" dramlarnn quruluu rejissoru olub.
Mehdi Mmmdov shn sntin aktyorluqla balayb. Teatr mktbind Karl Moor
("Qaaqlar", iller), Hac hmd ("Almaz", Cfr Cabbarl), Moskvada Lunaarski adna Ali Teatr
Snti nstitutunda Evstiqneyko ("Gn vladlar", Maksim Qorki), Neznamov ("Gnahsz
mqssirlr", Aleksandr Ostrovski) rollarn oynayb. i teatrnda Sleyman Rstm v Hacbaba
Nzrlinin "Yann", Seyid Hseynin "Klg" dramlarndak Gnc aqronom v Bxtiyar, Gnc
teatrnda Smd Vurunun "Vaqif", "Xanlar", Mirz brahimovun "Madrid", Mmmdhseyn
Thmasibin, "Bahar", Mehdi Hseynin "Nizami" pyeslrinin tamaalarnda Eldar, Shbt, Karton,
Qaya v bdk rollarnda shny xb. Akademik teatrda is "Alov"da Kamalov, "Canl meyit"d
Protasov, "Xyyam"da Xyyam, "Meanlar"da Terenti Teterov rollarnda x edib.
"Azrbaycanfilm"in 1959-cu ild istehsal etdiyi "Onu balamaq olarm?" filmind Qaya
roluna kilib. Radio teatrnda ekspirin "Hamlet" facisind ba rolu sslndirib.
Zngin elmi tfkKr malik olan Mehdi Mmmdov milli teatrnaslq elmimizin
inkiafnda, resenziya janrnn formalamasnda smrli faliyyt gstrib. 1971-1976-c il-lrd
Azrbaycan Teatr Cmiyytinin (hazrki Teatr Xadimlr Ittifaq) sdri seilib.
Grkmli alimin yazd v drslik kimi keiln "Rejissor snti", "Hyat v snt
yollarnda", "Mah teatr" kitablar elmi dyrlrini bu gn d saxlamaqdadr.
Mehdi Mmmdovun rejissor slubunun frdi keyfiyytlrini qsaca bel ifad edib,
aadak kild mumildirmk olar.
Mehdi Mmmdov aktyorun rol-obraz zrind analitik thlilini sas, mhm prinsip kimi
gtrrd.
Mehdi Mmmdov pauzalarn psixoloji nqtsini tamaann sas akkordu il ustalqla
birldirirdi.
Mehdi Mmmdov tamaalarnda (htta ail-mit mvzulu srlrin shn hllind d)
ictimai motivlri flsfi drinliyin gur i il ziyalandrrd.
Mehdi Mmmdov mzmun v forma vhdtini mhtm monumentallqda tcssm
etdirirdi. Bu mqsdl trtibat rssamlarla yaradc tlbkarlqla ilyirdi.
Mehdi Mmmdovun janrndan asl olmayaraq, hazrlad shn srlrinin srt-ritmind
flsfi daxili lngr vard.
Mehdi Mmmdovun tamaalarnda idrakn gc zriflik v emosiya il, psixoloji
alarlardan irlnn lirizml ahngdar cazib yaradrd.
Mehdi Mmmdov tamaann ali mqsdini psixoloji mnasibtlrin, qid mbarizlrinin
mahiyytind, frdin dnyan drkind axtarrd.
Mehdi Mmmdov kskin epizodlarda verdiyi n mrkkb mizanlarda da myyn
dinamik, musiqili, poetik v ifadli ritm saslanrd.
Mehdi Mmmdov janr lvanlna az, ancaq csartl meyil edirdi. Mvzunu janrn
qanunlar rivsind, cmiyytin ictimai-sosial, ada mnvi-xlaqi problemlri il
laqlndirirdi.
Mehdi Mmmdov cmiyytd (hyatda) olduu kimi, sntd d zntsdiq mvqeyind
dayanrd.

Mehdi Mmmdovun rejissuras btvlkd realist monumentall v flsfi drinliy geni

meydan amas il sciyyvidir.

TOFQ KAZIMOV
(14.1.1923-2.8.1980)
Azrbaycanda lirik-psixoloji teatr mktbinin yaranmas, inkiaf v formalamas Tofiq
Kazmovun ad il baldr. O, grkmli teatr xadimi, air Smd Mnsurun oludur. Smd Mnsur
Bakda mvcud olan bir sra mdni-maarif cmiyytlri (msln, "Nicat", "Sfa") teatr
truppalarnn rhbrlrindn idi.
Tofiq Kazmov 14 yanvar 1923-c il Bakda doulub v yeddiillik thsilini burada alaraq
teatr mktbini bitirib (1939-1942). Byk Vtn mharibsind itirak edib. Dylrd
yaralanaraq 1943-c ild qaydb v Gnc Tamaalar Teatrnda aktyor ilyib. yyub Abbasovun
"Mlik Mmmd", Abdulla aiqin "Ana" dramlarnn tamaalarnda Bulud v mrah rollarn
oynayb.
1945-1951-ci illrd Moskvada mumittifaq Teatr Snti nstitutunda rejissor thsili alb.
Tlb ikn Adam Dvlt Dram Teatrnda Hsn Qasmovun "Kr sahilind" pyesini tamaaya
hazrlayb.
1951-ci ild Akademik Milli Dram Teatrnda diplom tamaas kimi Hseyn Muxtarovun
"Ail namusu" ("Allann ailsi") pyesin shn quruluu verib. 1952-ci il aprelin 25-d Gnc
Tamaalar Teatrna ba rejissor gndrilib, ancaq burada tamaa hazrlamayb. El hmin il
oktyabrn 1-d Akademik teatra rejissor gtrlb. 1964-c il martn 16-da bu teatra ba rejissor
tyin olunub.
Tofiq Kazmov 1980-ci il avqust aynn 2-d avtomobil qzasnda hlak olana qdr ba
rejissor ilyib.
1958-ci ild kinostudiyaya i qbul olunaraq "Azrbaycanfilm"d kiln "Shr"
kinolentind rejissor kimi alb. El hmin il rus dram teatrnda nvr Mmmdxanlnn "rqin
shri" pyesini tamaaya hazrlayb. 1960-c ild kinostudiyadan xaraq yenidn Akademik teatra
quruluu rejissor gtrlb.
Tofiq Kazmov 1960-c ild Musiqili Komediya Teatrnda Tofiq Quliyevin "Qzl axtaranlar"
(dramaturq Hsn Seyidbyli) operettasma qurulu verib. Naxvan teatrnda Mmmdli
Tarverdiyevin "Klgli da" (1964), Quba teatrnda Rza ahvldin "Qz qalas" (1961), xli
Qurbanovun "cb i ddk" (1963), Gnc teatrnda Altay Mmmdovun "Yadndam" (1969)
dramlarna qurulu verib.
Tofiq Kazmov uzun illr teatr institutunda aktyor v rejissor sntindn drs deyib. Xalq
artistlri Aasadq Graybyli, Mmmdli Vlixanl, Kazm Ziya, liaa Aayev (Zfr
Nemtovla birg), smayl Osmanl bard monoqrafiyalar yazb. "ar", "ql yollarda",
"fq", "Qoaq Polad" v digr pyeslrin mllifidir. Mtbuatda teatr sntin, mxtlif tamaalara
aid resenziya v mqallrl x edib.
Tofiq Kazmov 1965-ci ild "Antoni v Kleopatra" (Vilyam ekspir) v 1979-cu ild
"hrin yay gnlri" (Anar) tamaalarna gr Dvlt mkafatlar il tltiflnib. Respublikann
mkdar incsnt xadimi (1961) v xalq artisti (1 iyun 1974) fxri adlarna layiq grlb.
Akademik teatrda sravi rejissor kimi Karlo Haldoninin "Mzli hadis" (1952), Mirz Ftli
Axundzadnin "Lnkran xannn vziri", Lope de Veqann "Sevilya ulduzu" (1953), "Dlilr"
(1963), Maksim Qorkinin "Vassa Jeleznova" (1954), Rsul Rzann "Qardalar", Nazim Hikmtin
"Qrib adam" (1956), nvr Mmmdxanlnn "irvan gzli" (1957), xli Qurbanovun "cb
i ddk", Aleksis Parnisin "Gzllik v sevgi adas" ("Afrodita adas". 1961), Viktor Hqonun
"Mariya Tdor" (1962), Sabit Rhmann "Sevimli rollar" (1963) pyeslrin shn tfsiri verib.
Ba rejissor kimi Akademik teatrda Vilyam ekspirin "Antoni v Kleopatra" (1964),
"Hamlet" (1968), "Frtna" (1974), lyas fndiyevin "Sn hmi mnimlsn" (1964), "Unuda
bilmirm" (1968), "Mhv olmu gndliklr" (1969), "Balardan gln ss" (1975), Clil
Mmmdquluzadnin "llr" (1966), xli Qurbanovun "Snsiz" (1967), bdrrhim by

Haqverdiyevin "Pri cadu" (1969), Branislav Nuiin "Nazirin xanm" (1970), Sabit Rhmann
"Yalan" (1965), "Klklr" (1970), Bxtiyar Vahabzadnin "Yadan sonra" (1971), Yucin O'Nilin
"Qzl" (1971), Cfr Cabbarlnn "Aydn" (1972), mran Qasmovun "Nal balananda" (1973),
Aleksandr Vampilovun "vlad" (1974), Mmmd Sid Ordubadinin "Qlnc v qlm" (1976.
Shnldirni zdr), Maqsud brahimbyovun "mid" (1976), Mirz brahimovun "Brin
komediyas v yaxud Don Juan" (1977), Anatoli Safronovun "Daqn", Dmitri Asenovun "Qzldan
qiymtli" (1977), Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (1978), krm
ylislinin "Quu uan budaqlar" (1978), "Yast tp", Taufiq l Hakiminin "Karxm sultan"
(1980) pyeslrini tamaaya hazrlayb.
Tofiq Kazmov ba rejissorluu dvrnd teatra oxlu istedadl gnc clb etdi.
Tofiq Kazmov yeni teatr poetikas yaratmaqla, onun estetik sciyylrini myynldirdi.
Tofiq Kazmov, szn sil mnasnda, hazrlad shn srlrind "tamaann mllifi"
sviyysin ykslirdi.
Tofiq Kazmov shnni maksimum drcd boaltmaa alr v bununla fza (mkan)
geniliyin nail olurdu. Shn trtibatndak "xsislik" sas diqqti aktyora ynldirdi.
Tofiq Kazmov qaysaqlanb khnlmi shn rtiliklrini csartl sndrrd. Onun qurulu
verdiyi tamaalarda prd obraz-rmz evrilirdi.
Tofiq Kazmov klassik dramlara "doqma", "toxunulmaz" kimi baxmaq flkrinin leyhin
xr, hmin srlrin tamaalarnda csartli eksperimentlri, inaml axtarlar, dyrli nticlri il
diqqti clb edirdi.
Tofiq Kazmov shnd mq prosesind tamaann kompozisiyasn qurandan sonra ecazkar
improvizlr edir, gzlnilmz flsfi-estetik qnatlr glirdi.
Bdii materialn shn tfsirind Tofiq Kazmovun sas "silah" poetik, psixoloji, dramatik
flkir yk dayan mizanlar idi.
Tofiq Kazmovun tamaalarnda obraz n mxsusi yazlm mahnlar aktyorlar zlri
oxuyurdular. Buna gr d ifa shnd hmi obrazda olur v bununla da vziyyti bilavasit
yaayrd.
Tofiq Kazmov "zglm effekti"nin milli formasn yaratmaq n epik teatrn
nsrlrindn csartl v novatorcasma bhrlnirdi.
Tofiq Kazmovun hazrlad tamaalarda divar, qap, pncr v sair yalar (obyektlr)
hm znn konkret mit mahiyytini yerin yetirir, hm d atribut-obraza evrilirdi.
Akademik teatrda hmi gnc qhrman rollar tannm, myyn fxri adlarla tltiflnmi
50-60 yal aktyorlara verilirdi. Bu smrsiz nnni mhz Tofiq Kazmov csartl sndrd. O,
"Sn hmi mnimlsn" tamaasnda 18 yal Nargilni tlb Amaliya Pnahovaya, "llr"dki
gnc sgndri 28 yal Hsn Turabova... taprd.
Tofiq Kazmovun tamaalarnda hm fikir, hm d estetik forma baxmndan hmi tztrlik, travt vard.
Tofiq Kazmovun qurulu verdiyi tamaalarda iyirminci srin hrkt v tfkKr srti,
qlobal ictimai v siyasi proseslrin ritmi, insanlarn hyat trzinin dinamikas, dnc trzinin
itiliyi mxtlif bdii, estetik, flsfi, psixoloji formalarda parlaq tcssmn taprd.
Tofiq Kazmovun tamaalarnn final z bir tamaa idi. Rejissorun sr n seib qurduu
bdii, estetik, flsfi konsepsiya finalda zahirn hlim, lirik, sakit, yumaq, ancaq enerji nvsind
counluq, zmt, hayqrt olan trzd tamaalara atdrlrd.
Milli rejissuramzn korifeylrindn saylan Tofiq Kazmovun mzar Bakda ikinci Fxri
xiyabandadr.

MLL DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
(1930- 1970)
Birinci drs
tn srin otuzuncu illrind MDT aktyor truppasn gclndirmk, mxtlif frdi slublu
sntkarlarn oxluuna nail olmaq n axtarlar aparb, hr il tz mvsmd kollektivd
yenilm edib. slub znginliyin stnlk vern kollektivin truppaya qbul etdiyi aktyorlarn
ksriyyti hanssa dram kollektivind, yaxud Tiflis, rvan, bir qdr sonra Gnc teatrlarnda
ilmi, myyn tcrb toplam shn vurunlar olub. Aktyor seimin bel tlbkarlq teatrn
pekarlq axtarlarnn gclnMsm dlalt edirdi. vvlc Aleksandr Tuqanov (1935-1937),
sonra is dil sgndrov (1938-ci ildn) truppaya aktyor qbulunda zlrinin frdi rejissor
konsepsiyalarna, yaratmaq istdiklri teatr estetikasnn prinsiplrin saslanblar.
***
SMAYIL OSMANLI (24.4.1902-22.6.1978)
Realist aktyor mktbinin grkmli nmayndlrindn biri, xarakterik epizod rollarn
mhur ifas, irli v duzlu komediya ustas smayl Osman olu Osmanl 24 aprel 1902-ci ild
Nuxada (ki) kasb aild doulub. Mkmml thsil grmyib. On bir yandan yetimliyin acsn
dadan gnc smayl ki ipk fabrikind, dabbaqxanada... bir qarn rk n olmazn ziyytlr
qatlab. Tbitn ux olan, mzhklr, duzlu ki ltiflri sylmyi xolayan smayl Osmanl
1920-ci ild rayondak Fhl-kndli klubunun dram drnyin zv yazlb.
1922-ci ild Gncy kn Osmanl alt il buradak hvskarlar teatrnda alb. Myyn
aktyorluq tcrbsi toplayan aktyor 1928-ci ild Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrna dvt alb.
1929-cu ild is Bakya glrk Milli Dram Teatrnn truppasna qbul olunub v hyatnn sonuna
qdr burada ilyib.
smayl Osmanl dram v faci janrnda xarakterik obrazlarn, dramatik pyeslrd yumorlu
surtlrin, hm d komediyalarda msxrli v satirik rollarn ifas olub. sas rollar bunlardr:
Kel Aslan, Fon Hols, aliko ("Xanlar", "nsan" v "Vaqif", Smd Vurun), mrah ("Pri cadu",
bdrrhim by Haqverdiyev), eyx Hadi, Vali, akro ("eyx Snan", "Syavu" v "Knyaz",
Hseyn Cavid), Munis, Krim Rhimli ("Nizami" v "Alov", Mehdi Hseyn), li ("Qatr
Mmmd", Zeynal Xlil), Nikita Pavlovi ("Qzl em", Qurban Musayev), Mdi Cfr
("Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Mirz Qrnfil, Zakir, hmd by, Xlil, Qasm
("Xobxtlr", "Aydnlq", "Klklr", "liqulu evlnir" v "Nianl qz", Sabit Rhman), Mirz
Heydrqulu, kinski, ("Hyat" v "Kndi qz", Mirz brahimov), Koxa Mmmd ("Qaaq
Nbi", Sleyman Rstm), Mdi Oruc, Hac Naib ("llr" v "Dli ynca", Clil
Mmmdquluzad), Xaspolad, Mirz Cavad ("Oqtay Elolu" v "Aydn", Cfr Cabbarl), Kefli
Bir ("Bahar sular", lyas fndiyev), Cbi ("Hac Qmbr, Ncf by Vzirov), Sfr by ("Hac
Qara", Mirz Ftli Axundzad), rf ("Trkiyd", Nazim Hikmt), sidor Cakeli ("Darxma,
ana!", Nodar Dumbadze), Aleksandrov ("Canl meyit", Lev Tolstoy), General Berqoyn ("xsi i",
Aleksandr teyn), Ba senator, Feste, Gilderstern ("Otello", "On ikinci gec" v "Hamlet", Vilyam
ekspir), Krutitski, Tixon v karandev ("Mdriklr", "Tufan" v "Cehizsiz qz", Aleksandr
Ostrovski).
smayl Osmanl "Azrbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Kndlilr" (Daxili ilr naziri), "Bir
mhllli iki olan" (Mahmud), "O olmasn, bu olsun" (Rza by), "Hqiqi dost" (Usta irli),
"Yenilmz batalyon" (Yusif), "Mn ki gzl deyildim" (Pot mdiri), "26-lar" (ahbazov),

"Ulduzlar sonnr" (Hac Zeynalabdin Tayev), "Nsimi" (Nimi), "Ttk ssi" (Potalyon),
"Yeddi oul istrm" (Klntr) v sair filmlrd kilib.
smayl Osmanl 4 may 1940-c iid Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 21 iyul
1949-cu ild xalq artisti, 1 avqust 1974-c ild SSRt xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
22 iyun 1978-ci ild vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.
smayl Osmanl ilk nvbd epizod xarakterlr ustasyd. n kiik epizodda da shny
xanda salona canllq, xo ovqat v ox cazibli, knl oxayan smimiyyt bx edirdi. Xalq
glnn btn vasitlrindn smrli yaradclqla barnrd. Obrazn danndak szlrin
yumor, satira v msxr irsmi hrktlrl paralel vermkl rola psixoloji tsir, hyatilik v
tbiilik gtirirdi. eidli ifad vasitlrini obrazn dramatizmn srf edir, yaradclnn mayasnda
olan tbii yumoru inandrc smimiyytl tamaaya atdrma ustalqla bacarrd.
SMAYIL DAGISTANLI (6.1.1907-1.4.1980)
Byk shny hvskarlqdan, dram drnklrindn gln sntkarlardan biri d smayl
Yusif olu Dastanl (Hacyev) idi. O, 6 yanvar 1907-ci ild Qax rayonunun Zrn kndind
doulub. Nuxa (indiki ki) rayonuna pe thsili arxasnca gln smayl Hacyev 1925-ci ild
buradak Mrkzi fhl klubunda dram drnyin zv olub. 1927-1930-cu illrd Bak Teatr
Mktbind thsil alb. Shn haqqnda myyn tcrbsi olduuna gr el birinci kursdan Milli
Dram Teatrnn tamaalarnda ktlvi shnlrd, szsz epizod rollarda x edib. Mllimi, byk
dib v teatr xadimi bdrrhim by Haqverdiyevin tklifi il "Dastanl" lqbini gtrb.
Teatr Mktbind thsilini baa vurduqdan sonra Akademik teatrda aktyor tatna gtrlb.
Mxtlif vaxtlarda rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda (1936-1937), Drbnd Dvlt
Azrbaycan Dram Teatrnda ilyib. 1938-ci ildn dnyasn dyidiyi gn kimi Akademik Milli
Dram Teatrnn sas aktyorlarndan olub.
Sntd qazand uurlara gr respublikann mkdar artisti (4 may 1940), xalq artisti (21
iyul 1949) v SSR xalq artisti (11 iyul 1974) fxri adlarna layiq grlb. nvr Mmmdxanlnn
"rqin shri" pyesinin tamaasndak Kirov roluna gr 1948-ci ild Stalin mkafat, lyas
fndiyevin "Mahn dalarda qald" dramndak Byk by rolu n 1972-ci ild respublika
Dvlt mkafat il tltif olunub.
Aktyor "Azrbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Sbuhi", "T-9 nmrli sualt qayq", "Qara
dalar", "Klglr srnr", "Qatr Mmmd" filmlrind Sbuhi (Mirz Ftli Axundzad),
Komissar, Aslan Aslanov, Zahidov, General rollarna kilib. "Mhsn Snani", Abbasmirz
rifzad bard "Byk snt ustas", "SSR xalq artisti Akaki Xorava", "Cfr Cabbarl v teatr"
kitablarnn mllifidir.
Milli Dram Teatrnn shnsind Lenin rolunu ilk df smayl Dastanl ifa edib. Aktyor
dramaturqlarmzdan Cfr Cabbarlnn "Od glini" (Qorxmaz v Aqin), "1905-ci il-d" (Bax v
Eyvaz), "Yaar" (Yaar), "Oqtay Elolu" (Oqtay), "Solun iklr" (Bhram), "Almaz" (Barat),
Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd" (Qatr Mmmd), Smd Vurunun "Vaqif" (li by, Qacar v
Vaqif), Mehdi Hseynin "Cavanir" (Bhram ah), "Nizami" (irvan ah), Mirz brahimovun
"Madrid" (Karlos), lyas fndiyevin "ql yollar" (Yelmar), "Bahar sular" (Uur), "Mnim
gnahm" (Tahir), Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (Qdrt), Sleyman Rstmin
"Qaaq Nbi" (Slim by), Hseyn Cavidin "Syavu" (Altay), "Knyaz" (Anton) rollarnda x
edib.
Trcm srlrindn Vilyam ekspirin "Otello" (Otello), "Maqbet" (Yaral sgr), "Hamlet"
(Horatsio) v "On ikinci gec" (Sebastian), Fridrix illerin "Mkr v mhbbt" (Prezident),
Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr" (Neznamov) v "Tufan" (Boris), Anton exovun
"Vanya day" (Astrov), Maksim Qorkinin "Zikovlar" (Antipa Zikov), Lope de Veqann "Sevilya

ulduzu (Kral), Arno D'Nyusso v Ceyms Qounun "Drin kklr" (arlz Brett), Vadim Sobkonun
"kinci cbh arxasnda" (Gibson), Anatoli Qlebovun "Zaqmuq" (Ninkir Sin), Nazim Hikmtin
"Trkiyd" (Kamil by), Aleksey Arbuzovun "Tanya" (qnatyev), Lev Slavinin "ntervensiya"
(Leytenant Benua), Konstantin Trenyovun "Lyubov Yarovaya" (kokin) srlrindki rollar daha
diqqtkndir.
smayl Dastanl mrkkb xarakterli rollardan daha ox dramatik v sad tsvirli
obrazlarn ifasna meyil gstrirdi. Ruh etibaril romantik aktyor mktbinin oyun estetikasma yaxn
idi v buna gr d pafosla, gurultulu blatl danan personajlar mhartl oynayrd.
smayl Dastanl 1 aprel 1980-ci ild Bakda vfat edib v mzar ikinci Fxri
xiyabandadr.
FATMA QDR (14.4.1907-29.2.1968)
Milli shnmizin ilk pekar aktrisalarndan olan, yksk shn mdniyyti rnk saylan,
zngin dnyagrl, geni mtalili ziyal, ciddi xarakterlrin misilsiz ifas Fatma xanm Qdir
qz 14 aprel 1907-ci ild Qdri Rusiyann Odessa hrind doulub. Rusca thsil alb v yeniyetm
yalarnda ailsi Bakya kn Fatma xanm Azrbaycan Pedaqoji nstitutunu bitirib. Hminin
Azrbaycan Teatr Texnikumunun ilk buraxlnda aktyor diplomu alb (1923-1926). Bak Trk i
Teatrnn mktub-tlbnamsin sasn hmin kollektiv tyinat alb.
1933-ci ilin yanvarnda Trk i Teatr daltsiz qrarla Gnc hrin krlb. Fatma
Qdri bir mddt burada lyib v 1935-ci ilin yaynda onu Milli Dram Teatrna dvt ediblr.
Hmin ilin payzndan Fatma Qdri mrnn sonunadk bu kollektivd ilyib. Klassik v ada
milli dramaturgiya nmunlrind yaratd obrazlar onun yaradclnda nec layiqli yer tutursa,
trcm srlrind ifa etdiyi shn surtlri bir o qdr dyrlidir.
Aktrisa Smd Vurunun "Vaqif" (Xuraman), "Frhad v irin" (irin v Mrym), "nsan"
(Amaliya), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (Hafiz), "Khn dudman" (Ba hrm),
Cfr Cabbarlnn "Od glini" (Solmaz), "Aydn" (Gltkin), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran
xannn vziri" (l xanm), Sabit Rhmann "Xobxtlr" (Reyhan), Mirz brahimovun "Kndi
qz" (Reyhan xanm), "Mhbbt" (Mhbbt), Mehdi Hseynin "Cavanir" (Zbeyd xatun),
Abdulla aiqin "Nab" (Nab), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (Hcr), Vilyam ekspirin
"Otello" (Emiliya), "Romeo v Clyetta" (Clyetta), "Kral Lir" (Reqana), Fridrix illerin "Orlean
qz" (zabella), "Mkr v mhbbt" (Luiza), Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (Katerina), "Cehizsiz
qz" (Larisa), Aleksandr Pukinin "Dubrovski" (Maa), Mixail Lermontovun "ki qarda" (Vera
Liqovskaya), Tsao Yuyun "Tayfun" ("Tufan". Lu i Pin), Lev eyninin "Gizli dy" ("Tkbtk
dy". Osenina), Onore de Balzakin "gey ana" (Polina), Aleksandr teynin "xsi i"
(Aleksandra Xlebnikova), Anatoli Boryanovun "O tayda" (Valya), Viktor Rozovun "adlq
soranda" (Ana), Lev Slavinin "ntervensiya" (Janna Berbye), Pyer Bomarenin "Fiqaronun toyu"
(Suzanna), Arno D'Nyusso v Ceyms Qounun "Drin kklr" (Alisa Lenqdon), Maksim Qorkinin
"Vassa Jeleznova" (Rael), Yuri Yanovskinin "Prokurorun qz" (kira Karlovna), Boris irskovun
"Qaliblr" (Liza), Lope de Veqann "Rqs mllimi" (Felisiana) dramlarnn qurulularnda itirak
edib.
Fatma xanm 1933-c ild Gncdn Bakya qaytdqdan sonra teatr texnikumunda, 1946-c
ildn is teatr institutunda aktyor sntindn drs deyib. Pedaqoji faliyyti dvrnd onun rhbrlik
etdiyi siniflri onlarca istedadl gnc bitirib.
Fatma Qdri z oyununda emosionall, lyaqtli shn db-rkan, xanmyana davran,
kbar grkmi, ifad vasitlrinin "xsisliyindki" dqiqliyi, fikir drinliyi, xarakter tapntlarnn
travti v gzlliyi il seilirdi. Rus v Avropa xalqlarnn mdniyytini drindn bildiyin gr
mxtlif srlrd ba vermi hadislri trnnm edn tamaalarda dvrn hm kbar, hm aa

tbq davran qaydalarna byk mhartl, yksk estetik gzllikl nail ola bilirdi. Obrazlarn
ifasnda psixoloji rngarngliy, emosional cazibdarla can atr, pauzalar mhartl oynayr,
ssinin dramatik llrini hssaslqla tnzimlyirdi. Daxili enerjisini v aktyor ehtirasn obrazn
dramatik daxili inkiaf xttinin xarakterin sasn qururdu. Bununla da onun ifasnda n romantik
obraz da real, tbii, ada qhrman tsiri balayrd.
Fatma Qdri aktyorluq nailiyytlrin gr 1 fevral 1936-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti, 17 iyun 1943-c ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
mrnn sonuna qdr shndn ayrlmayan aktrisa 29 fevral 1968-ci ild Bakda vfat
edib. Fxri xiyabanda dfn olunub.
BARAT KINSKAYA (28.6.1914-13.1.1999)
Ecazkar ssi, son drc mlahtli shn grkmi il uzun illr rklri fth etmi,
"Azrbaycan shnsinin Clyettas" arlan Barat xanm Hbib by qz kinskaya 28 iyun 1914c ild uada byzad ailsind doulub. Nsillrinin bir qolu ki xanlar il bal olduuna gr
"kinskaya" soyadn gtrblr.
Ata nnsi uada mscid tikdirmi Ghr aadr. Ghr xanm bdrrhim by
Haqverdiyevl miqzdr v kii qeyrtli olduu n ona "aa" deyirmilr.
Barat xanm ilkin thsilini uada alb. Gncy knd, 1923-c ild oradak 2 sayl qz
mktbind oxuyub. uada Sultan xanmdan, Gncd Sayal xanm Dilbazidn v Hmid
Arasldan drs alb. On yandan Gnc Qadnlar klubunun dram drnyind itirak edib. 1933-c
ilin yanvarnda Bak Trk i Teatr Gncy krlb. Barat xanm da kollektiv qbul olunub.
ki il sonra Bakya glib v Milli Dram Teatr kollektivin daxil olub. 1943-1945-ci illrd yen
Gncd aktyorluq edrk Bakya qaydb.
Barat xanm kinskayann zngin yaradclnn sas dvr Akademik Milli Dram Teatr
il baldr. Bu teatra ilk gliind Nobel mkafat laureat Moris Meterlinkin "Gy qu" psixoloji
dramnda Tiltil v "Romeo v Clyetta" lirik mhbbt facisind Clyetta kimi mhtm rollar
oynayan aktrisa bir-birinin ardnca Vilyam ekspirin "Kral Lir" (Kardeliya), "Otello" (Dezdemona),
"On ikinci gec" (Viola), Fridrix illerin "Mkr v mhbbt" (Luiza), Karlo Haldoninin
"Mehmanxana sahibsi" (Mirandolina), Lope de Veqann "Rqs mllimi" (Florela), Aleksandr
Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr" (Kruinina), Maksim Qorkinin "Zikovlar" (Anna Markovna),
Raffaele Vivianinin "arsiz dlduz" (Donna Rozina), Cavad Fhmi Baqutun "K" (Sbaht),
Konstantin Simonovun "Bizim hrli olan" ("Vtn olu" adyla. Valya), Aleksandr Fadeyevin
"Gnc qvardiya" (Lyuba evtsova), Boris Lavrenyovun "Amerikann ssi" (Meriner), Branislav
Nuiin "Nazirin xanm" (Jivka) pyeslrinin tamaalarnda sas rollarn ifas olub.
klassik v ada dramaturqlarmzdan Smd Vurunun "Vaqif" (Xuraman), "Frhad v
irin" (irin), Mirz brahimovun "Madrid" (Aida), Cabbar Mcnunbyovun "Mhbbtin hkm"
(Zeynb), "ldrm" (Yegan), lyas fndiyevin "Atayevlr ailsi" (Dilad), Ncf by Vzirovun
"Yadan xdq, yamura ddk" (Yetr), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri"
(Ziba xanm), Sabit Rhmann "liqulu evlnir", "Xobxtlr" v "Nianl qz" (Sadt, Glr v
Maral, Zrif), xli Qurbanovun "cb i ddk" (ntiq) dram v komediyalarnda koloritli
rollar yaradb.
Barat kinskaya Azrbaycann ilk travesti (olan rollar oynayan) aktrisasdr. Gnc
teatrnda Kostya ("Partizan Kostya", Nadejda Filippova) v Bakda 1939-cu ild oynad Napoleon
("gey ana", Onore de Balzak) yksk bdii-estetik nziyytlri il teatr tariximiz yazlb.
Aktrisa oxlu uaq rollar da oynayb.
Barat kinskaya yaradclnn ilk illrind shnd kpnk kimi zrif, emosional,
ovsunlu, nurlu, mftunedici olduu kimi, son illrd xanm-xatn, koloritli, inc yumorlu idi.

Ss tembrinin titrk lirizmi, smimi romantikas, real alarlar he vaxt dyimyib. Clyetta
rolu yaradclnn tac saylan Barat kinskaya mhbbt rollarn hmi vq v ilhamla,
valehedici msumluqla oynayb. Barat xanm teatra yenic gln aktyor v aktrisalara istisnasz
olaraq hmi qay il yanam, htta n mrkkb vziyytlrd onlar csartl mdafi
etmidir.
Onun ifad cbbxanasndak romantizm counluu, lirizm drin psixologizmi, yumor milli
koloriti, dramatizm realizm drinliyi il seilib.
Barat kinskaya 1970-1971-ci illrd Sumqayt Dvlt Dram Teatrnn dvtil gnc
kollektivd ilyib. 1978-ci ild z rizsi il Akademik Milli Dram Teatrndan fxri tqad xb.
"O olmasn, bu olsun" filmind Snm, "Gr"d vkt rollar uzun illrdn bri maraqla
baxlan Barat kinskaya, hminin "Telefonu qz", "Qzmar gn altnda", "Fvqlad hadis",
"Onun blal sevgisi" v digr kinolentlrin d kilib.
Barat xanm kinskaya 4 may 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 21
iyul 1949-cu ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
mrnn 85-ci ilind, 13 yanvar 1999-cu ild dnyasn dyimi aktrisa Bakda ikinci Fxri
xiyabanda dfn olunub.

MLL DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
(1930-1970)
kinci drs
HSNAA SALAYEV (5.12.1921-2.10.1981)
Romantik v realist aktyor mktblrinin estetik prinsiplrini z yaradclnda cazibli
ahngdarlqla ehtiva edn Hsnaa Salayev 5 dekabr 1921-ci ild Bakda qulluqu ailsind
doulub. Atas Drya kii olu yeddi yana atanda onu Bakdak 6-c ura mktbin qoyub.
Hsnaa 1937-ci ild orann doqquzuncu sinifini yksk qiymtlrl bitirib. El hmin il Bak
Teatr Texnikumuna daxil olub. Tlb ikn 1938-ci ild Akademik Milli Dram Teatrnn aktyor
heytin qbul edilib. 1941-ci ild thsilini baa vurduu gnlrd mhariby gedib v doma
teatra 1946-c ild
qaydb.
Qsa mddtd Hsnaa Salayev teatrn repertuarnda yer tutan v tz hazrlanan
tamaalarnda maraql rollar oynayb. Mxtlif illrd Smd Vurunun "Xanlar" (Mamulya),
"Frhad v irin" (Frhad), "Vaqif" (Eldar, Qacar v Vaqif), Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd"
(ziz), nvr Mmmdxanlnn "rqin shri" (Mustafa), Vilyam ekspirin "Otello" (Montano),
"Antoni v Kleopatra" (Sezar), "Q nal" (Florizel v Leont), Nazim Hikmtin "Trkiyd"
(Hseyn Hlim), Mirz brahimovun "Hyat" (Abbas), Mehdi Hseynin "Cavanir" (Qartal v
Shrab), "Alov" (min Bxtiyarov), Lope de Veqann "Sevilya ulduzu" (Tavera), xli
Qurbanovun "Snsiz" (Frhad), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (Vli), Cfr Cabbarlnn
"Solun iklr" (Bhram), "Od glini" (Qorxmaz), "Almaz" (bad), "Oqtay Elolu" (Oqtay),
Pavel Malyarevskinin "Da qartal" (Maksm), Yuri Osnos v Vladimir Vinnikovun "Hind gzli"
(arudatta), Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (Heydr by), Bernard ounun "eytann
agirdi" (Riard Daycen), Bxtiyar Vahabzadnin "kinci ss" (Rad), Nazim Hikmtin "hrt v
ya unudulan adam" (Doktor), Fridrix illerin "Orlean qz" (Dnua), Hseyn Cavidin "Syavu"
(Keykavus) srlrinin tamaalarnda xarakterik shn surtlri yaradb.
Aktyor eyni zamanda "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnn istehsal etdiyi "Ftli xan",
"Gr", "O olmasn, bu olsun", "Onu balamaq olarn?", "Korolu", "stintaq davam edir" bdii
v "Aygn" televiziya filmlrind Sleyman, Musa, zim zimzad, Qdrt, Eyvaz, Mayor
Rstmov, mirxan rollarna kilib.
Hsnaa Salayev aktyorluq sntind qazand qlblr gr 10 iyun 1959-cu ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1974-c ild is xalq artisti fxri adlar il tltif edilib.
Yaradclnn n mdrik anda, 54 yanda Hsnaa Salayev qfildn iflic xstliyin
dar olub. Bir daha shny xmayan aktyor 2 oktyabr 1981-ci ild dnyasn dyiib.
Hsnaa Salayev ln ehtiras, vqarl grn, srbst shn davran, zmtli boybuxunu, tamaada yndalarna diqqti il seilirdi. Gurultulu v cingiltili ssini mhartl
tnzimlyn aktyor romantik rollarla realist personajlar, mrkkb psixoloji dnl dramatik
obrazlar eyni mhartl oynaya bilirdi.
O, klassik v trcm srlrind ifa etdiyi obrazlar ada dvrn ictimai-sosial, mnvixlaqi problemlri il ustalqla laqlndirirdi.
Hsnaa Salayev ruhn, emosiya counluu, ss diapazonu, ehtiraslarnn lnl il
romantik aktyor idi, ancaq lirik, dramatik v psixoloji rollar da mhartl oynayb.
AGAHSEYN CAVADOV (22.4.1894-20.7.1981)

Mahir komediya ustas, xarakter maskalarndan mhartl istifad edn, tipaj yaratmaqda
sritli aktyor, satirik obrazlarn ifasnda qroteskdon hssaslqla bhrlnn Aahseyn Xlil olu
Cavadov 22 aprel 1894-c ild Baknn yaxnlndak Xrdalan qsbsind doulub. vvl
mollaxanada thsil alan Aahseyn 1919-cu ild "Sadt" mktbini bitirib.
Teatr sntin tlblik illrindn maraq gstrn, bzi tamaalarda szsz v epizod rollara
xm (mxtlif truppalarda) Aahseyn Cavadov 1920-ci ilin iyunundan myyn fasillrl
(arada 1942-ci il qdr Bak Trk i Teatrnda v Musiqili Komediya Teatrnda aktyorluq edib)
Milli Dram Teatrnda ilyib.
Aahseyn Cavadov Milli Dram Teatrnn shnsind Mmiov ("Mhbbt", Mirz
brahimov), Dmiri Musa, Brbrzad, Mirz Salman ("Toy", "Xobxtlr" v "Nianl qz", Sabit
Rhman), Ocaqqulu, Xosmmmd, Hmz, mamverdi, Oddamd ("Almaz", "Dn", "Solun
iklr", "1905-ci ild" v "Od glini", Cfr Cabbarl), Clal, Soraq kii ("Hyat" v "Yax
adam", Mirz brahimov), Qnimt ("Cavanir", Mehdi Hseyn), Mrsl ("Qaaq Nbi", Sleyman
Rstm), Usta Murad ("ldrm", Cabbar Mcnunbyov), Bbir Bbirovi, Qoqar baba ("Yadigar"
v "Yol ayrcmda", slam Sfrli), mran ("cb i ddk", xli Qurbanov), Savalan ("Dalar
qz", Adil Babayev), Vasin ("Tanya", Aleksey Arbuzov), Kapitan ("K", Cavad Fhmi Baqut),
Luka LUki ("Mftti", Nikolay Qoqol), Brabansio, Qoca oban ("Otello" v "Q nal", Vilyam
ekspir), Petruin ("Canl meyit", Lev Tolstoy), Sima Popovi ("Nazirin xanm", Bratislav Nui),
Houkinis ("eytann agirdi", Bernard ou), Platon, Mzar ("eyx Snan" v "Xyyam", Hseyn
Cavid), Qoca ("hrt v ya unudulan adam", Nazim Hikmt), Maytreya ("Hind gzli", Yuri
Osnos v Vladimir Vinnikov), Almurad ("Mnim gnahm", lyas fndiyev) rollarnda x edib.
Aahseyn Cavadov "Bxtiyar" (Rza), "Qzmar gn altnda" (Piriolu), "hmd
haradadr?" (hmd), "O olmasn, bu olsun" (By), "Bir qalann sirri" (Rmmal), "Sehrli xalat"
(Vzir), "Gr" (blfz), "rikli rk" (Xrdavat) v digr filmlr kilib.
Aktyor 1931-ci ild respublikann mkdar artisti, 4 dekabr 1938-ci ild is xalq artisti fxri
adlarna layiq grlb.
Aahseyn Cavadov 20 iyul 1981-ci ild Bakda vfat edib.
JDR (SULTANOV (DEKABR 1909-10.1.1962)
Qhrman sevgili rollarnn mahir ifas, gcl shn texnikas, yumaq plastikas, irin ssi,
gzl rqqaslq mharti olan jdr liabbas olu Sultanov 1909-cu ilin dekabrnda Bakda
doulub. Bak Teatr Texnikumunu bitirrk (1925- 1928) 1926-c ildn aktyoru olduu Bam Trk
i Teatrnda ilmy davam edib. O, i v Gnc teatrlarnda "jdr", "jdr Sultan" imzalar
il d xlar edib.
Bak Trk i Teatr 1932-ci il yanvar aynn 4-d v 5-d Gnc hrin krlnd
jdr Sultanov da kollektivl gedib. Teatrn hazr repertuarndak v tz hazrlanan tamaalarda
x edib. Kollektivin nzdind "Uaq v Gnclr Teatr" blmsi yaradlb v jdr Sultanov
burada rejissorluqla mul olmaa balayb.
1937-ci ilin sonlarnda Gncdn Bakya qaydan jdr Sultanov az mddt Opera v Balet
Teatrnda ilyib. 1939-cu ild is Milli Dram Teatrnn aktyor truppasna qbul olunub. Bu shnd
Cfr Cabbarlnn "Od glini" (Qorxmaz), "Aydn" (Surxay), "Almaz" (Balarza v Hac hmd),
"Dn" (Qdrt Arslan), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (Vli, Thmas by v Mehdi), Smd
Vurunun "Xanlar" (Mamuliya), "nsan" (ahbaz), "Xosrov v irin" (apur v Xosrov), nvr
Mmmdxanlnn "rqin shri" (Bhruz), Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (ingiz),
Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (Bar xan), Hseyn Cavidin "eyx Snan" (Drvi),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (Qurban), lyas fndiyevin "Bahar sular" (Zfr),

"Atayevlr ailsi" (Xosrov Atayev), Mehdi Hseynin "Nizami" (Munis), Mirz brahimovun
"Mhbbt" (Krim) pyeslrinin tamaalarnda uurlu rollar oynayb.
Trcmlrdn Vilyam ekspirin "Otello" (Yaqo v Kassio), "Q nal" (Leont),
Konstantin Simonovun "Vtn olu" (Lukonin), Vsevolod Rokkun "Mhndis Sergeyev" (Boris),
Leonid Malyuginin "Khn dostlar" (Volodya Daroxin), Tsao Yuyun "Tayfun" ("Tufan". jo Pu
Yua), Mixail Lermontovun "ki qarda" (Yuri), Anton exovun "Vanya day" (van Petrovi), Boris
irskovun "Qaliblr" (krivenka), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Xosrov Murad), Vilyam ekspirin
"On ikinci gec" (Orsino), Lope de Veqann "Rqs mllimi" (Aldemaro), Ceyms Qou v Arno
D'Nyussonun "Drin kklr" (Merrik) srlrinin tamaalarnda itirak edib.
jdr Sultanov 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 21 iyul
1949-cu ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Aktyor 53 yana tzc qdm basanda, 10 yanvar 1962-ci ild qfildn, rk xstliyindn
vfat edib.
jdr Sultanov shn plastikas, texniki hrktlri obrazn psixoloji gstricilri il
ahngdar cazibdarlqla birldirmsi, rqsl szn (geni mnada hrktl szn, msln, "Rqs
mllimind" Aldemaro rolu) vhdti baxmndan rnk olub. Yaradclq imkanlarnn estetik
xsusiyytlri baxmndan realist aktyor mktbi nnlrin daha uyun idi.
L ZEYNALOV (4.4.1913-4.1.1988)
Romantik aktyor mktbinin nmayndsi, pafoslu dan, zrif qiratilik qabiliyyti,
coun daxili ehtiras, qhrman sevgi rollarnda cazibli shn mlahti li Zeynalovun oxaxli
yaradclnda hmi seilmidir.
li Yusif olu Zeynalov 4 aprel 1913-c ild Salyanda mllim ailsind doulub. Pedaqoji
texnikumu qurtarb. dbiyyata v teatr sntin 1928-ci ildn maraq gstrib. Shny ilk df
Bilsuvar dram drnyind xb. Tyinatn Brd rayonuna veriblr. Ancaq o, Bakya qaydb v
1933-c ild Bak Teatr Texnikumunu bitirib. Tlblik illrind Akademik Milli Dram Teatrnn
tamaalarnda ktlvi epizodlarda, szsz rollarda shny xb. Az mddt Nuxa (hazrki ki)
Dvlt Dram Teatrnda, on bir il is rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda aktyorluq edib
(1934-1945). 1945-ci ilin dekabrnda li Zeynalov Bakya glib v Milli Dram Teatrnn qvvtli
aktyor truppasna i gtrlb. 1975-ci il qdr bu snt ocanda alm, bhrli snt yolu
kemi aktyor fxri tqad xandan sonra televiziyann bdii proqramlarnda xlar etmi,
klassik v ada Azrbaycan airlrinin eirlri sasnda silsil qirat verililri hazrlamdr.
li Yusif olu Zeynalov 30 aprel 1955-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti,
27 fevral 1964-c ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Vilyam ekspirin "Antoni v Kleopatra" facisin rejissor Tofiq Kazmovun verdiyi
quruluda Antonio rolunu yksk ustalqla ifa etdiyin gr li Zeynalov 1964-c ild respublika
Dvlt mkafat laureat adn alb.
Uzun illr romantik spkili rollarda x edn aktyor, hminin xarakterik, lirik-psixoloji v
htta komik obrazlar da oynayb. Bunlardan Florizel, Klavdi ("Q nal" v "Hamlet", Vilyam
ekspir), Hilbert ("Mariya Tdor", Viktor Hqo), Protasov ("Canl meyit", Lev Tolstoy), hmd
Rza ("Qrib adam", Nazim Hikmt), bu beyd v Elxan ("Od glini", Cfr Cabbarl),
Keykavus, eyx Snan ("Syavu" v "eyx Snan", Hseyn Cavid), Dvlt by, Bhram ("Aydn"
v "Solun iklr", Cfr Cabbarl), Seyran ("Namus", Aleksandr irvanzad), Sano ("Sevilya
ulduzu", Lope de Vela), Yanar ("Sn yanmasan...", Nbi Xzri), Clal Qaqay ("Alov", Mehdi
Hseyn), Rid ("Kndi qz", Mirz brahimov), Novikov ("Palata", Samuil Alyoin), Sleyman
by ("Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Nuri Gnc ("Trkiyd", Nazim Hikmt), Uluq
by ("Nab", Abdulla aiq), ingiz ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Qacar, Doktor

Shbt, Frhad ("Vaqif", "Xanlar" v "Frhad v irin", Smd Vurun), Sleyman ("Hyat", Mirz
brahimov), Soltanov ("Kimdir mqssir?", Georgi Mdivani), Krivenko ("Qaliblr", Boris irskov),
Oleq Koevoy ("Gnc qvardiya", Aleksandr Fadeyev), Slim, Hsnzad ("ql yollar" v "Sn
hmi mnimlsn", lyas fndiyev), Yusif ("Nianl qz", Sabit Rhman), Qdim by ("Yadan
sonra", Bxtiyar Vahabzad), Raffale konti ("arsiz dlduz", Raffaele Viviani), Rid Mrur
("Klklr", Sabit Rhman) rollar daha bitkin v cazibli olub.
Yaradcl bilavasit teatrla bal olan sntkar li Zeynalov "Klglr srnr"
(mamzad), "Bir qalann sirri" (Simnar xan), "Mhbbt dastan" ("Leyli v Mcnun". eyx
Him), "Birisi gn gec yars" (ah), "mrn akkordlar" (Hsn by Zrdabi) v sair bdii
filmlr kilib, bir sra televiziya tamaalarnda oynayb.
1974-c il 6 dekabrda li Zeynalov Milli Dram Teatrnda Hseyn Cavidin "Knyaz" facisini
tamaaya hazrlayb. Bu, onun ilk v son rejissor ii olub.
li Zeynalov 4 yanvar 1988-ci ild Bakda vfat edib.
LSGR LKBROV
(26.3.1910-31.1.1963)
yirminci sr milli teatrmzn n grkmli simalarndan, yaradclnn bdii-estetik
keyfiyytlri dnya shn sntinin bri meyarlar il lln dhalardan biri d lsgr
lkbrovdur. lsgr Hacaa olu 26 mart 1910-cu ild Bakda yoxsul tacir ailsind doulub.
1918-ci ild Bak realni mktbind thsil balayb.
1920-ci ild atas rhmt gedib v ailnin arl anas Zbeyd xanmn zrin db. El
hmin il lsgr thsilini 9 sayl, il sonra is ildiyin gr 23 sayl mktblrd davam etdirib.
Uaqlqdan eir, snt, xalq oyun-tamaalarna maraq gstrn lsgr lkbrov 1924-c
ild bilov adna klubun qvvtli dram drnyin zv yazlb. Dram hvskarlarnn yazdqlar v
drnyin rhbri Mirabdulla Mirinskinin hazrlad "Azad qadn", "Zavodda v evd"
shnciklrind komsomolu v Mmi rollarn oynayb.
1926-c ild is Rza Thmasibin v brahim Azrinin rhbrlik etdiklri kommunal klubunda
zeyir by Hacbyovun "O olmasn, bu olsun" operettasnda Mdi bad, Mirz Clil
Mmmdquluzadnin "llr" tragkomediyasnda Mirbar aa rollarnda x edib. Sabirdn
eirlr sylyib. Hmin drnkd smayl Hidaytzadnin quruluunda Hseyn Cavidin "eyda"
dramnda Musa rolunda myyn uur qazanb. El buna gr smayl Hidaytzadnin tvsiysi il
Bak Teatr Texnikumuna daxil olub.
Texnikumda thsil ald illrd (1927-1930) lsgrin sas snt mllimi aktyor v
rejissor, pedaqoq Mirseyfddin Kirmanahl olub. Shn thsili alan aktyor texnikuma daxil olandan
az sonra Bak Trk i Teatrnn yardm heytin gtrlb. Tlb vaxtlarnda bu teatrda xeyli
rolda shny xb. Kollektivd istedadl gnc kimi seviln aktyor BTT-d Hac Baxli v Mirz
Hsn ("llr", Clil Mmmdquluzad), Birinci polismen ("Fahi", Viktor Marqaretin roman
zr), kinci bhriyy (Motros. "Hcum", Boris Lavrenyov), Andryan Andryan, Petrosyan ("Qzl
trenlr" v "Konstantin Teryoxin", Vladimir kiron), Cancur Smd ("Cancur Smd", Jan Batist
Molyer), Yaraq ("Zlzl", P.Romanovdan tbdil), Bedjerton ("in tanrs", Fyodor Pavlov. "Tunc
bt" d yazlb), kinci car ("Paris Notrdam kilssi" v ya "Mqdds Mrym ana mbdi",
Viktor Hqo), Bortel ("Hind qz", bdlhq Hamid), Slim ("nc", Aleksandr Qlebovdan
tbdil), Baba ("Qanl shra", trcm-tbdil) rollarn oynayb.
gzarl il seiln lsgr lkbrov thsilini tamamlayandan sonra kollektivin aktyor
truppasna qbul olunub. Rejissorlar ona hvsl rol taprblar. ki il rzind hmdli ("Yann",
Sleyman Rstm v Hacbaba Nzrli), Msavat sgri ("Yollar", Hacbaba Nzrli), Rcbov

("Gizli l", Hbib smaylov v bdba Fvzi), Hac Zki ("Klg", Seyid Hseyn) kimi
xarakterik rollarda shny xb.
lsgr lkbrov 1930-1931-ci illrd i Teatrnda ilmkl yana, Tiflis Dvlt
Azrbaycan Dram Teatrna dvt olunub. O, bu teatrda tamaaya hazrlanm Cfr Cabbarlnn "Od
glini" (Aqin), Hseyn Cavidin "Knyaz" (Knyaz) facilrinin, Aleksandr irvanzadnin "Namus"
(Rstm) dramnn tamaalarnda sas rollar ifa edib.
1933-c il yanvar aynn 4-d v 5-d Bak Trk i Teatr dvltin qrar il Azrbaycan
Respublikasnn ikinci byk hri olan Gncy krlb. Orada yerli dram hvskarlarnn sas
qvvlri il birlrk Gnc Dvlt Dram Teatr kimi 1933-c ilin martnda ilk tamaasn
gstrib.
lsgr lkbrov qsa mddtd Gnc teatrnda Rstm ("Namus"), Hseyn Cavidin
"eyx Snan" facisinin tamaasnda eyx Hadi v eyx Mrvan rollarn oynayb. Hmin il z
payza dnnd aktyor Bakya qaydb v Akademik Milli Dram Teatrnn kollektivin daxil olub.
Cfr Cabbarlmn "Od glini" (Aqin), "1905-ci ild" (General-qubernator), Vilyam
ekspirin "Otello" (Rodriqo), Hseyn Cavidin "Syavu" (Grivz), Aleksandr Korneyukun
"Donanmann mhvi" (Leytenant korn) tamaalarndak rollar il qsa mddtd tcrbli
kollektivin ansamblna uyuub.
lsgr lkbrovun yaradclnn geni diapazonda , pardaxlanmas, tezlikl teatrn
aparci aktyorlarnn crgsin xmas rejissor-pedaqoq dil sgndrovun yaradcl il sx
baldr.
Moskvada dnya hrtli sntkarlardan ali rejissor thsili alan dil sgndrov 1935-ci ild
Akademik teatrda Aleksandr Korneyukun "Platon Kreet" srini "Polad qartal" ad il diplom ii
kimi tamaaya hazrlayb. Premyeras 3 yanvar 1936-c ild gstriln shn srind lsgr
lkbrov vvl Nsirov, sonra Polad rollarn oynayb. Bununla da iki sntkarn qdrtli, oxlu
bhrlr vern yaradclq ittifaqlarnn tmli qoyulub v bu snt dostluu 24 il davam edib.
dil sgndrovun quruluunda lsgr lkbrov geni diapazonlu rollar qalereyas
yaradb. Bu baxmdan aktyorun Nsirov v Polad Qartal ("Polad Qartal", Aleksandr Korneyuk),
Akif v Sleyman ("Hyat", Mirz brahimov), Vaqif, Xanlar v Frhad ("Vaqif", "Xanlar", v
"Frhad v irin", Smd Vurun), bdk, Cavanir ("Nizami" v "Cavanir" Mehdi Hseyn),
Aydn, Salamov ("Aydn" v "1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Alxan ("Bahar sular", lyas
fndiyev), Minntov ("Vfa", Rsul Rza), Sultanov ("Yanar dr", Cabbar Mcnunbyov),
Barxudar ("Namus", Aleksandr irvanzad), Aparc-Mllif ("Trkiyd", Nazim Hikmt),
Orconikidze ("rqin shri", nvr Mmmdxanl), Otello ("Otello", Vilyam ekspir) obrazlar
bdii-estetik chtdn daha mzmunludur.
Aktyorun Milli Dram Teatrnda n byk snt qlblri Otello v Vaqif obrazlardr. O,
Vaqif rolunda 500 dfdn ox shny xb. Vaqif surtind Akademik teatrda ayr-ayr illrd
Kazm Ziya, Rza fqanl, Aadada Qurbanov, smayl Dastanl, Hsnaa Salayev, Hsn
Turabov, Smndr Rzayev, liabbas Qdirov, Nurddin Mehdixanl (Quliyev) kimi aktyorlar
uurla x etslr d, birincilik v vzolunmazlq szsz ki, lsgr lkbrovun ad il baldr.
lsgr lkbrovun yaratd zngin rollar qalereyasnn formalamasnda rejissorlardan
smayl Hidytzadnin, Aleksandr Tuqanovun, Rza Thmasibin, Aleksey Qripiin, Sftr
Turabovun, Mehdi Mmmdovun, lsgr rifovun, liheydr lkbrovun, Tofiq Kazmovun
qurulu verdiklri tamaalarn da byk hmiyyti olub. Aktyor onlarn hazrladqlar tamaalarda
faci v dram rollarn ustalqla ifa edib.
Aktyorun yksk sntkarlqla oynad Elxan ("Od glini", Cfr Cabbarl), miraslan by
Salamov ("1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Murov ("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski),
ah Zeyr ("ahnam", Mirz Ftli Axundzadnin "Aldann kvakib" povestinin motivlri
sasnda Canann ilmsi), Qaaq Nbi ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Krmli v Heydr
by ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Vasili ("Lenin", Aleksey Kapler v Zlotoqorova),

Maqduf, Tibalt, Kral Lir ("Maqbet", "Romeo v Clyetta" v "Kral Lir", Vilyam ekspir), Yaqor
("Vtn namusu", Georgi Mdivani), Polkovnik Zorin ("Gizli dy", Tur qardalar), sgndr
("Nab", Abdulla aiq), Xlebnikov ("xsi i", Aleksandr teyn), Prviz xan ("Khn dudman",
bdrrhim by Haqverdiyev), Qatr Mmmd ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), ahbaz (ata)
("nsan", Smd Vurun), Matvey ulqa ("Gnc qvardiya", Aleksandr Fadeyev), Henrix ("Madrid",
Mirz brahimov), limrdan ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Proxor ("Vassa
Jeleznova", Maksim Qorki), Frhad Kamalov ("Alov", Mehdi Hseyn) ayr-ayrlqda orijinal v
mzmunlu yaradclq nailiyytlri kimi dyrlndirilib. Frhad Kamalov aktyorun shnd son
roludur. lsgr lkbrovun oxaxli yaradclnda ekran rollar xsusi yer tutur. Kinoya
kilmy on yeddi yandan balayan aktyor ekranda hmd ("Vulkan zrind ev"), Qurban
("Ltif"), Fuad ("Almaz"), Gydmir ("Kndlilr"), Aslanov ("Yeni horizont"), Ftli xan ("Ftli
xan"), smaylzad ("Qara dalar"), Kazm day ("gey ana"), Ferrero ("Uzaq sahillrd"), Srdarl
("Klglr srnr"), Rhim by ("Shr"), Don Aqilla ("Varislr". "Leninfilm"), eyx mir
("Leyli v Mcnun"), Rstm kii ("Byk dayaq") rollarn yaradb.
Tamaalarn aktyor kimi byk ehtiram v sevgi bsldiklri lsgr lkbrov hm d
gzl qirat ustas idi.
O, altnc ar SSR Ali Sovetinin deputat olub.
Taleyini shny, aktyorluq sntin balam lsgr lkbrov Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti (4 dekabr 1938), xalq artisti (4 may 1940) v SSR xalq artisti (2
fevral 1961) fxri adlarna layiq grlb.
Uaqlqda rsm kmy ciddi maraq gstrn lsgr lkbrov zvql rssam idi. Onun
snt dostlarna kdiyi arjlar smimiyyti v xarakterik cizgilri il sciyyvidir.
Bununla bel grkmli snt ustas lsgr lkbrov monumental spkili tamaalarda
romantik vstli rollar byk ustalqla ifa etdiyi kimi, realist ynml shn srlrind hyati
obrazlar coun mhartl oynayrd. "Hac Qara"dak Krmli kimi xarakterik rollarda is
yapql, duzlu v rkoxayan idi.
lsgr lkbrov gur, aydn diksiyal ssindn tamaalarda obrazn ddy vziyytlrin
xarakterik mahiyytin uyun trzd, mhrtl istifad ed bilirdi.
lsgr lkbrov shn hrktlrinin plastikasndak yumaqlq, zriflik aktyor ifasna
btvlk gtirir, oyun trzin monumentallq verirdi.
lsgr lkbrov sift ifadlri, mimika cizgilri lvan olduu qdr d mnal, dqiq,
srrast nvanl idi.
lsgr lkbrovun qhrman rollarnda mhrmlik, aayanalq v dolun mzmunlu
vqar vard. Aktyorun lvan v oxalarl romantik boyalar hyat nfsli idi.
lsgr lkbrov 1963-c il yanvar aynn 31-d teatrda "Syavu" tamaasnn mqind
olub. Axam is qfildn ryi dayanb.
Qdrtli aktyor Bakda Fxri xiyabanda torpaa taprlb.

MLL DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
(1935-1985)
Birinci drs
Milli Dram Teatrnn monumental slubu dil sgndrovun ba rejissorluu dvrnd
romantik v realist teatr mktblri zminind srtl formalamaa balayb. znn fundamental
forma-mzmun konsepsiyasn v rejissor estetikasn hazrlad tamaalar vasitsil byan etmi
dil sgndrovun teatr poetikasna uyun aktyorlar da yetiiblr. Htta frdi slublarnda qeyrimyynlik olan istedadl gnclr tdricn teatrn mumi yaradclq prinsiplrin uyunlablar.
Truppan znginldirmk n yeni aktyor qbulu mhz "dil sgndrov teatr"nn prinsiplrin
uyun kild aparlb.
***
MMMDRZA EYXZAMANOV (4.8.1915-21.1.1984)
Dramatik psixoloji, qhrman v gcl komizmi olan obrazlar oynama daha ox xolayan
Mmmdrza sa olu eyxzamanov 4 avqust 1915-ci ild Gncd doulub. Gnc Dvlt Dram
Teatrnn nzdindki aktyor studiyasnda oxuyub (1934 - 1936). Oxuya-oxuya yardm heytin
trkibind teatrn tamaalarnda itirak edib.
1954-c ildk Gnc teatrnda aktyorluq etmi Mmmdrza eyxzamanovun burada n
yax rollar Smd Vurunun "Vaqif"ind Eldar, bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq",
Vilyam ekspirin "Otello", Mixail Lermontovun "ki qarda" facilrind Ncf by, Otello, Yuri,
Sabit Rhmann "Nianl qz" v "Xobxtlr" komediyalarnda Mindilli v Brbrzad, Cfr
Cabbarlnn "Aydn" v "Yaar" srlrinin tamaasnda Aydn v mamyar obrazlar saylr.
Mmmdrza eyxzamanov 1954-c ilin ortalarnda Gncdn Bakya glib v Akademik
Milli Dram Teatrnn aktyor truppasna daxil olub. Aktyorun yaradcln ycam kild faci
obrazlar, dramatik personajlar v komediya surtlri blm il qism ayrmaq olar.
Faci rollar: Poliksen, Enobarb, Poloni, Kral Alonso ("Q nal", "Antoni v Kleopatra",
"Hamlet" v "Frtna", Vilyam ekspir), Talbot ("Orlean qz", Fridrix iller), Rstm, Mfti, eyx
Mrvan ("Syavu", "Xyyam" v "eyx Snan", Hseyn Cavid), Altunbay ("Od glini", Cfr
Cabbarl), Qlnc ("Cavanir", Mehdi Hseyn) , Xosrov, Qacar ("Xosrov v irin" v "Vaqif",
Smd Vurun), Coua ("Mariya Tdor", Viktor Hqo).
Dramatik rollara Cfr Cabbarlnn "Almaz" (Hac hmd), Sleyman Rstmin "Qaaq
Nbi" (Nbi), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (Hac Hsn aa), Mehdi Hseynin "Alov"
(Krim Rhimli), ingiz Aytmatovun "Ana torpa" (Suvangil), lyas fndiyevin "Mahn dalarda
qald" (Hsnal), Pavel Malyarevskinin "Da qartal" (Nikita), Ceyms Qou v Arno D'Nyussonun
"Drin kklr" (Maksuel), krm ylislinin "Quu uan budaqlar" (Sltntin atas), Taufiq l
Hakiminin "Karxm sultan" (Vzir), Yucin O'Nilin "Qzl" (say Bartlet), Nodar Dumbadzenin
"Darxma, ana!" (xartavili) pyeslrinin tamaalarnda ifa etdiyi personajlar daxildir.
slam Sfrlinin "Gz hkimi" (ahbazov), Sabit Rhmann "Klklr" (manqulu),
"Xobxtlr" (Brbrzad) v "Yalan" (Saleh), Raffaele Vivianinin "arsiz dlduz" (Don Qateno),
Clil Mmmdquluzadnin "Dli ynca" (Ncfl rf), Aleksandr Vampilovun "vlad"
(Sarafanov), lyas fndiyevin "Qrib olan" (Barsuq), Akop Paronyann "Badasar day"
(Badasar) komediyalarnda maraql shn surtlri yaradb.

Mmmdrza eyxzamanov "Qzmar gn altnda" (mir day), "Bir qalann sirri"

(Hkimba), "Bxtiyar" (Professor), "hmd haradadr?" (irin), "Ttk ssi" (sfndiyar kii)
kinolentlrin v digr filmlr kilib.
Aktyorluq sntindki nailiyytlrin gr Mmmdrza eyxzamanov 10 iyun 1959-cu ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1 iyun 1974-c ild is xalq artisti fxri adlar il tltif
olunub. Hseyn Cavidin "blis" facisindki xtiyar roluna gr 1984-c ild (lmndn sonra)
Dvlt mkafat il tltif edilib.
Aktyor 21 yanvar 1984-c ild Bakda vfat edib.
Mmmdrza eyxzamanov yeri glnd realist shn obrazlarn romantik vstl oynayrd.
Aktyorun ox xarakterik "mxmri" ssi vard. O, bu ssin n inc alarlarndan hssaslqla istifad
edrk oynad obrazlara xarakter cizgilri verirdi.
Aktyorluq qabiliyytinin z travti, oyun slubunun z hsn, istedadnn z tsir dairsi
vard.
MHLUQ SADIQOVA (28.4.1917-15.8.2003)
slub v forma, mzmun v mahiyyt, estetik dyr v psixoloji tutum baxmndan btn
janrlarda hazrlanm tamaalarda itirak edib. Lakin sas uurlarn daha ox xarakterik shn
surtlrinin ifasnda qazanb. Aydn v slist diksiyas, ifadli shn dan aktrisann oynad
rollara dolunluq v btvlk gtirib.
Mhluq lsgr qz Sadqova 28 aprel 1917-ci ild ua hrind doulub. Be il
buradak 1 sayl qz mktbind oxuyub. 1930-cu ild ailsi Bakya kb v Mhluq xanm 6 sayl
Sovet mktbind yeddinci sinifi bitirib. O, 1936-c ild Bak Tibb Texnikumunun di texniki
fakltsini qurtarb. Tibb thsili alanda rqs v dram drnklrind mul olub. Mhluq Sadqova
1936-c il sentyabr aynn 27-d Akademik Milli Dram Teatrnn truppasna gtrlb. Aktrisa 54 il
bu teatrda alb. 1992-ci ild yenic yaradlan Bak Bldiyy Teatrnda aktrisalq edib. Qrx ildn
ox radionun "Bulaq" folklor-etnoqrafik veriliinin vzsiz ifalarndan biri olub.
z oyununda xarakterik ifad vasitlrin stnlk vern Mhluq Sadqova AMDT-d
Nadya, Pri, Yax, Gl, Turac, Sona ("Oqtay Elolu", "Solun iklr", "Almaz", "Sevil",
"Dn" v "1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Sd ("Gy qu", Moris Meterlink), Qiasinta ("Skapenin
kklri", Jan Batist Molyer), Sayad, Slim, amama cadu v Zrnigar ("Pri cadu", bdrrhim
by Haqverdiyev), Hrmxana qars, Fitn, Mehriban ("Vaqif", "Frhad v irin" v "Xanlar",
Smd Vurun), Qalixa v Anuka ("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski), Zhra ("eyx
Snan", Hseyn Cavid), Paulina ("Q nal", Vilyam ekspir), Sofiya ("Vanya day", Anton
exov), Missis Daycen ("eytann agirdi", Bernard ou), Nata xanm ("Nazirin xanm", Branislav
Nui), Pri xanm ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Dolores ("Qadn
facisi", Federiko Qarsiya Lorka), Gll xala ("Yalan", Sabit Rhman), Zabit ("Atayevlr ailsi",
lyas fndiyev), Ana ("hrt v ya unudulan adam", Nazim Hikmt), Sofiya ("Da qartal",
Pavel Malyarevski), Klavdiya Vasilyevna ("adlq soranda", Viktor Rozov) rollarn ifa edib.
Mhluq Sadqova 21 iyul 1949-cu ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti v 10
yanvar 1980-ci ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Aktrisa 2000-ci il avqust aynn 15-d Bakda vfat edib.
SOFYA BSRZAD (28.2.1918 - 4.1.2000)

sil soyad Vzirovadr. Atasnn nsil crsin gr shny ilk addmlarndan

tamaalar arasnda "Bsirzad" kimi tannb. Bzi proqram v afialarda ad "Sofa" kimi d
yazlb. Teatr kollektivind d ona "Sofa xanm" dey mracit ediblr.
Shnd bir-iki cmlsi olan personajlar da ifa edib, xarakterik dramatik obrazlar da
oynayb, sevgili qhrmanlar obrazlarnda da bacarn snayb. Bu surtlrin dramatiki d olub,
facivi ruhlusu da. Qroteskli satiriki d olub, msxrvari yumorlusu da. sas cht odur ki,
aktrisann daxili imkanlarnn znginliyi mxtlif spkili rollarn ifas n yararl idi. Teatr
shnsind 62 ildn ox alb. Shn grkminin travti hmi gz oxayb, evik plastikas
heyranlq dourub.
Sofiya Bsir qz Bsirzad (Vzirova) 28 fevral 1918-ci ild Kazan quberniyasnn khn
ukan kndind doulub. ki yanda olanda ailsi Bakya kb v Sofiya xanm azri trkcsini
mkmml yrnib. Bakdak 3 sayl beynlmill mktbd ibtidai thsil alb. Sonra 134 sayl
mktbd orta thsil yiylnib. Yuxar siniflrd oxuyanda dram drnyin zv olub. 1936-c ild
Mirz Ftli Axundzad adna Bak Teatr Mktbin daxil olub. Hmin ilin noyabrndan balayaraq
AMDT-nin tamaalarnda ktlvi shnlrd, epizod rollarda shny xb. nc kursda, 1
sentyabr 1938-ci ild tlb-aktrisa AMDT-nin aktyor truppasna qbul edilib.
Yzdn ox obrazn ifasnda shny xan Sofiya Bsirzadnin Nis xanm ("Lnkran
xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Sevr, Glgn, Tanya, Glsabah, Glnis ("Oqtay
Elolu", "Od glini", "Yaar", "Dn" v "Soluri iklr", Cfr Cabbarl), Nina, Rbab ("eyx
Snan" v "Syavu", Hseyn Cavid), Mrym, Tamara, Tatyana ("Frhad v irin", "Vaqif" v
"nsan", Smd Vurun), Sadt ("Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov), Xann qz, Pri cadu
("Khn dudman" v "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Trlan xanm ("Yalan", Sabit
Rhman), Qlumova ("Mdriklr", Aleksandr Ostrovski), Toni xala ("Fsunkar qz", Mikola
Dyarfa), Anna Dmitriyevna ("Canl meyit", Lev Tolstoy), Fedra ("Dlilr", Lope de Veqa), Sadt
xanm ("Unuda bilmirm", lyas fndiyev), Nihal ("Qrib adam", Nazim Hikmt), Aliy
("Thmin v Zaur", Anar), Mariya Xosefa ("Dii canavar", Federiko Qarsiya Lorka), Day
("Medeya", Jan Anuy), Aybniz ("Cavanir", Mehdi Hseyn), Peyanira ("Mehmanxana sahibsi",
Karlo Haldoni), Esrelya ("Sevilya ulduzu", Lope de Veqa), Nataliya ("Vassa Jeleznova", Maksim
Qorki), Mariya Antonovna ("Mftti", Nikolay Qoqol) rollar ifad vasitlrinin znginliyi
baxmndan seilirlr.
Sofiya Bsirzad ondan artq bdii film kilib. 30 aprel 1955-ci ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti v 1 iyun 1974-c ild xalq artisti fxri ad il tltiflnib.
Aktrisa 4 yanvar 2000-ci ild Bakda vfat edib.
LEYLA BDRBYL (8.1.1920-23.11.1999)
Teatr tariximizd gzlliyi, shn mlahti hmi yksk qiymtlndiriln Leyla Aalar qz
Bdirbyli (Cavanirova) sln mkirli olsa da, 8 yanvar 1920-ci ild Bakda doulub. Bzi
mnblrd doum tarixi 1923-c il gstrib. Leyla xanm Bakda 3 sayl Beynlmill mktbd
oxuyandan dram drnyinin itiraks olub. On drd yandan Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn
rqs ansamblna zv olub. Orta mktbd oxuya-oxuya rqqaslik edib, daha sonra Mahn v Rqs
Ansamblnda solist ilyib. 1942-ci ild "Sbuhi" filmind Tubu xanm roluna kilib.
16 oktyabr 1942-ci ildn teatrn ba rejissoru dil sgndrovun ar il Milli Dram
Teatrna aktrisa gtrlb. 1975-ci ild Cfr Cabbarl adna "Azrbaycanfilm"in nzdind
yaradlan kino Aktyorlar Teatrnn bdii rhbri v aktrisas ilyib. Burada Qarsiya Lorkann
"Qanl toy", Mmmd Muradn "Tkan" dramlar v sair pyeslr tamaaya hazrlanb.
Leyla Bdirbyli 1994-c il mart aynn 3-d yenidn Milli Dram Teatrna glib v 1998-ci
ild z rizsi il tqad rxb.

Leyla xanm Milli Dram Teatrnda yaradcla Mirz brahimovun "Hyat" dramnn
tamaasnda Zhra rolu il balayb. Tezlikl sas rollarn ifasna evriln aktrisa Mmmd Sid
Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (Dilrba), bdrrhin by Haqverdiyevin "Pri cadu" (Pri), "Khn
dudman" (Gl snm), nvr Mmmdxanlnn "rqin shri" (Dilar), lyas fndiyevin "ql
yollar" (Lal), "Atayevlr ailsi" (Mehrican), "Mnim gnahm" (Nurcahan), "Mahn dalarda
qald" (Fxrnd), Ncf by Vzirovun "Yadan xdq yamura ddk" ("Hac Qmbr".
Cvahir), Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (Qmr), Sabit Rhmann "Toy" (Zinyt),
"Xobxtlr" (nci), "liqulu evlnir" (Qumral) "Yalan" (lal), Mirz brahimovun "Yax adam"
(Zhra) "Kndi qz" (Gyrin), Hseyn Cavidin "eyx Snan (Zhra), mran Qasmov v Hsn
Seyidbylinin "Uzaq sahillrd" (Anjelika), xli Qurbanovun "cb i ddk" (ntiq), Mehdi
Hseynin "Alov" (Rfiq), Bxtiyar Vahabzadnin "kinci ss" (Hyat), Cfr Cabbarlnn "Almaz"
(Almaz), "Solun iklr" (Sara), "Oqtay Elolu" (Firngiz), "Od glini" (Solmaz), "Dn"
(Glsabah), Smd Vurunun "Vaqif" (Glnar v Xuraman), "Xanlar" (Mehriban), Mirz Ftli
Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (Nis xanm), Vilyam ekspirin "On ikinci gec"
(Oliviya), "Otello" (Dezdemona), "Q nal" (Perdita), Bernard ounun "eytann agirdi" (Cudit),
Lev Tolstoyun "Canl meyit" (Luiza) pyeslrinin tamaalarnda itirak edib.
Leyla Bdirbyli bdii filmlrdn "Arn mal alan"da Glhr, "Ftli xan"da Tuti Bik,
"Korolu"da Nigar, "Onun byk ryi"nd Xalid, "Gr"d Bilqeyis, "Klglr srnr"d
Leyla, "Dli Kr"d Zrnigar, "Drvi Parisi dadr"da hrbanu xanm rollarna v sair ekran
obrazlarna kilib.
Leyla xanm 1946-c ild "Arn mal alan" filmindki Glhr roluna gr Stalin mkafat,
1972-ci ild is "Mahn dalarda qald" tamaasnda oynad Fxrnd xanm obrazna gr
Azrbaycan Respublikasnn Dvlt mkafat il tltif olunub. 21 iyul 1949-cu ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti, 10 iyun 1959-cu ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Leyla Bdirbyli dramatik aktrisadr. Mxtlif janrl tamaalarda x ets d, oynad
obrazn bdii tutumunu dramatik zmind kklyib. fasnda sad v sasn, realist boyalara
stnlk verib. Shnd ciddi, bir qdr romantik, bzn melodramatik obrazlar oynamaqda daha
sritli idi.
Leyla Bdirbyli 1999-cu il noyabrn 23-d vfat edib. Bakda Fxri xiyabanda dfn olunub.
MLL DRAM TEATRINDA
AKTYOR YARADICILII
(1935-1985)
kinci drs
AGADADA QURBANOV (8.3.1911- 25.6.1965)
Azrbaycan Dvlt Gnc Tamaalar Teatrnn banilrindn biri, hm faci, hm dram, hm
d komediya janrl tamaalarn ifas Aadada Glmmmd olu Qurbanov 8 mart 1911-ci ild
Bakda doulub. 1927-ci il martn 15-d "Dnizilr klubu"nda Ltif Krimlinin "Frtna" pyesinin
tamaas oynanlb. Bu tamaan, bada Aadada Qurbanov olmaqla, talelrini teatra balayan
mktblilr hazrlamdlar. Bununla da Bakda Fhl Uaqlar Teatrnn (sonralar Gnc Tamaalar
Teatr adlandrld) bnvrsi qoyulub.
Aadada Qurbanov hmin vaxtdan 1952-ci ildk bu teatrda ilyib v qsa mddtd
kollektivin sas qvvlrindn Diri olub. Aktyor Gnc Tamaalar Teatrnda byklr n
nzrd tutulan Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Aydn), Mirz Ftli Axundzadnin "Molla brahimxlil
kimyagr" (Molla brahimxlil), Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" (Hac Qmbr), Fridrix

illerin "Qaaqlar" (Karl Moor), Nikolay Qoqolun "Mftti" (Xlestakov), Rabindranat Taqorun
"Qanein yolu" hekaysi sasnda "filr" (Qane) pyeslrinin tamaalarnda itirak edib.
Aadada Qurbanov 1952-ci ildn mrnn sonunadk Milli Dram Teatrnda ilyib. O, bu
teatrda Mirz Smndr, bu beyd, tgn ("Almaz", "Od glini" v "Dn", Cfr Cabbarl),
eyx Mrvan v eyx Snan, Syavu ("eyx Snan" v "Syavu", Hseyn Cavid), Kamillo ("Q
nal", Vilyam ekspir), brahim xan v Vaqif ("Vaqif", Smd Vurun), ults ("Uzaq sahillrd",
mran Qasmov v Hsn Seyidbyli), vanov ("Gz hkimi", slam Sfrli), Dmiri Musa ("Toy",
Sabit Rhman), Yhudi ("Mariya Tdor", Viktor Hqo), Kamal ("Mhbbtin hkm", Cabbar
Mcnunbyov), Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Ta Hseyn ("K", Cavad
Fhmi Baqut), Allan ("Ail namusu", Hseyn Muxtarov), Glcamal ("Yax adam", Mirz
brahimov), Professor Mudrov ("irvan gzli", nvr Mmmdxanl), Akif ("Hyat", Mirz
brahimov), rf by ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov) kimi parlaq v yaddaqalan rollarda
x edib.
"Sbuhi", "Korolu", "Bir qalann sirri", "Klglr srnr" filmlrin kilib. "Arn mal
alan" filmind Soltan by roluna kiln aktyor kinolentinin tamamland rfd Salyanda
qastrolda idi. Mehmanxanann eyvanna xanda qfildn eyvan uub v sntkar 25 iyun 1965-ci
ild facili kild hlak olub. Bakda Fxri xiyabanda dfn olunub.
17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar, 27 fevral 1954-c ild xalq
artisti fxri adlarna layiq grlb.
LIAGA AAYEV (22.3.1913-3.11.1983)
Azrbaycan komediya aktyorluunun parlaq simalarndan olan, shny hr tamaada ilk
gliindn milli teatr tariximizd bir kimsd grnmmi duzlu, clbedici v qeyri-adi ssi il
tamaalar ovsunlayan liaa smayl olu Aayev 22 mart 1913-c ild Bakda doulub. Erkn
yalarndan atasn itirib. 1930-cu ild yeddinci sinifi bitirrk Paris kommunas adna gmi tmiri
zavodu nzdindki snt mktbind oxuyub. ki il sonra oran bitirrk zavodun znd gmi
ilingri ilyib.
Bm v irin zmzmli ssl id d dodaqalt oxuyan liaa zavodun dram drnyin
yazlb. lk rolu Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" komediyasnda Hac Qaradr. liaa
Aayev 1936-c ild Gnc Tamaalar Teatrnn (vvlki ad Fhl Uaqlar Teatr idi) kollektivin
daxil olub. Pekar teatrda shny ilk df Jl Vernin "Kapitan Qrantn uaqlar" dramnn
tamaasnda Dlk rolunda xb.
Qsa mddtd fitri istedad il teatrn yaradclq iqlimini mnimsyn liaa Aayev
tdricn repertuarn ksr tamaalarnda rollar taprlb. Aktyor GTT-d masir dramaturqlarn
srlrind, klassik milli v trcm srlrind koloritli silsil rollar yaradb.
Mxtlif eidli rollar, xsusn "O olmasn, bu olsun" bdii filmindki Mdi bad obraz
il respublikadan knarda da hrtlnn liaa Aayev 1961-ci ilin payznda Akademik Milli
Dram Teatrnn kollektivin qbul olunub. Bu teatrda ilk orijinal rolu xli Qurbanovun "cb i
ddk" komediyasnda (2 dekabr 1961) Ab Surxayevi obrazdr.
yirmi iki il Akademik teatrda ilyn sntkar bu shnd Vasin ("Tanya", Aleksey
Arbuzov), Allanzr ("Kimdir mqssir?", Hseyn Muxtarov), Qulamli, Alov, Na ("Kzrn
ocaqlar", "Kndi qz" v "Yax adam", Mirz brahimov), Birinci mzar, Stefano ("Hamlet" v
"Frtna", Vilyam ekspir), Rista Podorovi ("Nazirin xanm", Branislav Nui), Pita Orbek
("Fsunkar qz", Mikola Dyarfa), Kei Bazilo ("Bu qadn mnimdir", Raymonda Juniyor), akan
Yemelyan ("Daqn", Anatoli Safronov), Anatoli Novoseltsov ("Sevgi... sevgi...", Emil Braginski v
Eldar Ryazanov), Mii Kotryans ("Xanuma", Avksenti Saqareli), Rstm Zalovi, Aaday
("Klglr pldar" v "Mnziliniz mbark!", Seyfddin Dal), Sfr ("Sz yaras", Qeybulla

Rsulov), Srxan ("Grnmmi toy", Arkadi Arkanov v Qriqori Qorin), Divanbyi, Krmli
("Xrs quldurbasan" v "Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Tosun ("Syavu", Hseyn Cavid),
Nsir by, Aslan, Brbrzad, Krmov, ("Klklr", "Yalan", "Xobxtlr" v "Toy", Sabit
Rhman), Vzir ("Karxm Sultan", Taufiq l Hakimi), Hac bdlzim ("Dli ynca", Clil
Mmmdquluzad), Mirz Smndr, Babakii ("Almaz" v "Sevil", Cfr Cabbarl), Osman ("Ba
qonular", Hay Vahid), bi bili ("Adamn adam", Anar) ... rollarnda x edib.
liaa Aayev kinoda Mdi baddan lav Xan ("Sehrli xalat"), xli ("Gr") kimi
irihcmli rollarla yana, "hmd haradadr?" (Kassir), "Qanun namin" ("Mehman". Anbardar),
"Bir mhllli iki olan" (Feyzi), "stintaq davam edir" (Kii) v digr filmlrd yaddaqalan epizod
surtlr d kilib.
Televiziyann fondunda aktyorun itirak etdiyi tamaalarn v satirik shnciklrin lentlri
saxlanr.
Hmi populyar v seviln aktyor olmu liaa Aayev 17 iyun 1943-c ild respublikann
mkdar artisti, 27 fevral 1954-c ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Shn grkmic ar olan liaa Aayev obrazn ifasnda ox srbst, hrktlrind evik,
dannda duzlu v mzli idi. Yaradc aktyor obrazn xarakterini ilk vvl danqda tapr, sonra
onun bdii mzmununa uyun forman dqiqldirirdi.
liaa Aayev ilk nvbd komik xarakter aktyoru idi v buna gr d komizmi zahiri
lamtlrd deyil, surtin tbitind, daxili varlnda, dnc trzind canlandrmaa stnlk
verirdi. Hm zahiri lamtlr chtdn, hm d daxiln rolun ifasnda istifad etdiyi vasitlrin
mntiqi ahngdarlna alrd.
Hyatda da uxluu xolayan liaa Aayev 3 noyabr 1983-c ild prstikarlar v
dostlar il sfr arxasnda ltif sylyib gldy yerdc gzlrini bdi qapayb.
NCB MLKOVA (25.10.1921-6.7.1992)
lk vvl kino aktrisas kimi hrtlnmi, yaradclnn sas qolu teatr snti il bal olan
Ncib Ham qz Mlikova 25 oktyabr 1921-ci ild Baknn Buzovna kndind doulub. lk
thsilini kndd v Bakda alb. Bak Teatr Mktbind xalq artisti Fatma Qdrinin sinifini bitirib
(1940-1943). z istyi il Gnc Dvlt Dram Teatrnda ilmy gedib. Burada bir ne tamaada
x edrk Bakya glib v tzc tkil olunmu Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutuna daxil olub.
1951-ci ild ali mktbi bitirib. Texnikumda thsil ald illrd Milli Dram Teatrnn tamaalarnda
epizodlar oynayan aktrisa 1952-ci ildn (kinolara kilil bal kiik fasillrl) yen bu teatrda
ilyib.
Ncib Mlikova klassik v ada Azrbaycan dramaturqlarnn, dnya diblrinin, sasn,
dram srlrind v bir qdr d komediyalarnda rollar oynayb. Hseyn Cavidin "eyx Snan"
(Xumar), "Syavu" (Firngiz), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (amama cadu), Cfr
Cabbarlnn" "Aydn" (Bykxanm), "1905-ci ild" (Sona), "Sevil" (Edilya), Mirz brahimovun
"Hyat" (Atlas), lyas fndiyevin "Bllur sarayda" (Qn), "Qrib olan" (Mlaht), Nbi
Xzrinin "ks-sda" (Zrif), "Mirz fi Vazeh" (Zbeyd), Smd Vurunun "Vaqif" (Xuraman),
Maqsud brahimbyovun "Krgdan buynuzu" (Dilfruz), Sabit Rhmann "liqulu evlnir"
(Yasmn), "Klklr" (Firuz), xli Qurbanovun "cb i ddk" (Mlaht), Mirz
brahimovun "Kndi qz" (Ayxanm), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (l
xanm v Ziba xanm), "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (hrban), Aleksandr Ostrovskinin
"Cehizsiz qz" (Oqudalova), Hseyn Muxtarovun "Kimdir mqssir?" (Korinkina), Maksim
Qorkinin "Zikovlar" (Sofiya vanovna), Nazim Hikmtin "hrt v ya unudulan adam" (Hklrnin
arvad), "Trkiyd" (Nazir qz), Karlo Haldoninin "Mzli hadis" (Marianna), Aleksandr

irvanzadnin "Namus" (Ssnbr), Fridrix illerin "Orlean qz" (Aqnessa), Lope de Veqann
"Sevilya ulduzu" (Estrelya) pyeslrinin tamaalarnda x edib.
Ncib xanm kinoda uurlu rollar yaradb. Onlarn arasnda "gey ana"da Dilar,
"Aygn"d Aygn, "Arn mal alan"da Cahan xala, "hmd haradadr?"da Nrgiz xala rollarnn
ifas aktrisann yaradclq nailiyytlri kimi dyrlidir.
Ncib Mlikova mlahtli, emosional, lirik-dramatik aktrisa idi. Mnn saf qlbli
qhrmanlar, mhbbt yolunda mrkkb vziyytlrd gcsz grnb kvrln, ancaq xeyirxah
insanlarn kmyi il mtantini qoruyub saxlayan personajlar uurla oynayrd. Aktrisann
yumorunda da hzin v kvrk lirizm stnlk tkil edirdi.
Ncib Mlikova 10 iyun 1959-cu ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1 iyun
1974-c ild xalq artisti fxri adlarn alb.
Bakda 6 iyul 1992-ci ild vfat edn Ncib Mlikova ikinci Fxri xiyabanda dfn olunub.
MLK DADAOV (7.6.1924 - 3.12.1996)
Yaradclq ynm xarakter rollarnda formalaan, dramatik v satirik obrazlar da
oynamaqda byk sritsi olan Mlik Yusif olu Dadaov 7 iyun 1924-c ild Bakda doulub.
Asf Zeynalh adna musiqi mktbind thsil alb. 1941- 1945-ci illrd Byk Vtn
mharibsind vuruub.
Ordudan qaytdqdan sonra rejissor Mhrrm Hamovun ar il Gnc Tamaalar
Teatrna aktyor gtrlb. Az sonra Zaqatala Dvlt Dram Teatrnda, 1946-c ilin maynda mkir
Dvlt Dram Teatrnda ilyib v bir il sonra Bakya qaydaraq Azrbaycan Dvlt Teatr
nstitutuna, dil Isgndrovun rhbrlik etdiyi aktyorluq kursuna qbul olunub.
Mlik Dadaov 1950-ci il oktyabrn 30-dan Milli Dram Teatrnda ilyib. Arada teatrdan
xaraq institutda mllim v Rus Dram Teatrnda direktor v bdii rhbr (1989-1991) ilyib v
sonra yen Akademik teatra qaydb. Hminin nstitutda aktyor sntindn drs deyirdi. Tdris
Teatrnda tlblrl mq zaman shnd yxlb bandan ar yara alan Mlik Dadaov gn
sonra, 3 dekabr 1996-c ild dnyasn dyidi. Mzar Bakda ikinci Fxri xiyabandadr.
Milli Dram Teatrnn shnsind Smd Vurunun "Frhad v irin" (Bizans srkrdsi,
iruy v apur), "Vaqif" (Krd Musa v Qacar), Cfr Cabbarlnn "Od glini" (Aqin v Elxan),
Mirz brahimovun "Kzrn ocaqlar" (Mazar by v Nriman Nrimanov), Bxtiyar Vahabzadnin
"Yadan sonra" (Aslan), xli Qurbanovun "Snsiz" (Trlan), Hseyn Muxtarovun "Ail
namusu" ("Allann ailsi". Arif), mran Qasmovun "Nal balananda" (Qurban), krm ylislinin
"Yast tp" (Manafov), lyas fndiyevin "Atayevlr ailsi" (Ziyad ahsuvarov), Rstm
brahimbyovun "stintaq" (Kamera qonusu), Nbi Xzrinin "Mnsiz dnya" (Bodentedt), Rao
Stoyanovun "Qsqanc rklr" (iveko), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (Bkir), Aleksey
Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (Paratov), Alekss Parnisin "Gzllik v sevgi adas" ("Afrodita adas".
Ralf Ounes), Leonqard Frankin "Yad adam" (Ruprext) pyeslrinin tamaalarnda oynayb.
Aktyorun faci rollar irisind Yaqo, Praspero ("Otello" v "Frtna", Vilyam ekspir),
Viktor Karenin ("Canl meyit", Lev Tolstoy), Serqo ("eyx Snan", Hseyn Cavid), tragikomik
obraz eyx Nsrulla ("llr", Clil Mmmdquluzad), komediya personajlarndan Sebastian
("On ikinci gec", Vilyam ekspir), Camal, Kbl Muxtar ("Nianl qz" v "Klklr", Sabit
Rhman), Don Aryas ("Sevilya ulduzu", Lope de Veqa), kovoler delya kotri ("Mzli hadis", Karlo
Haldoni), Drvi Mstli ah ("Msy Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad)
obrazlar bdii chtdn daha cazibli olub.
kildiyi oxlu bdii filmlr arasnda "Dli Kr" (Molla Sadq), "Axrnc arm" (Qmlo),
"Fryad" (Aram Xaaturyan) kinolentlrindki rollar yaddaqalandr.

"Birisi gn gec yars" filmin gr Dvlt mkafat laureatdr (26 may 1986). 24 may
1960-c ild Azrbaycan Respublikasnn mndar artisti, 1 iyun 1974-c ild xalq artisti fxri adlar
il tltif edilib.
Mlik Dadaov daxiln rahatsz aktyor idi. ln ehtirasl xarakteri "ly smayan"
obrazlara ciddi maraq gstrirdi. Obrazn ritmini, shn hrkt v davrann uzun mddt axtarr,
dflrl snaqdan xarr v sonra tamaada "znnkldirirdi". ml-faliyyt xttinin srtritmi iti olan (msln, eyx Nsrulla, Mstli ah) rollara mxsusi danq trzi taprd. Cingiltili
ssini istdiyi ritmd v istdiyi ton ykskliyind asanca v aydn ildirdi.
HKM QURBANOVA
(11.6.1913-2.11.1988)
Milli shnmizin misilsiz faci aktrisas olub. Tknmz ehtirasl, sngimz temperamentli,
coun emosiyal, musiqili lirik-dramatik ssli sntkar idi. Romantik aktyor mktbinin grkmli
nmayndsi olmaqla brabr, realist slubda da mhtm snt nailiyytlri qazanb.
Hkm Abbasli qz Qurbanova 1913-c il iyun aynn 11-d Bakda ziyal ailsind
doulub. Teatrda ilk illr aktyor lsgr lkbrovda rd olduu n "lkbrova" soyadyla
x edib.
Hkm xanm Bak Pedaqoji Texnikumunu bitirib (1931). El hmin il Azrbaycan Dvlt
konservatoriyasma daxil olaraq iki il fortepiano sinifind thsil alb. Gcl musiqi yadda vard.
Konservatoriyada thsil alarkn dramaturq v teatr xadimi Cfr Cabbarlnn ciddi tbbs
il "Almaz" filmind Yax roluna kilib. Ancaq film ekranlara dibin lmndn sonra, 1936-c
ild buraxlb.
Milli Dram Teatrnn tamaalarnda vvllr ara-sra x edn Hkm Qurbanova 1938-ci
ildn mrnn sonunadk bu kollektivin vzolunmaz aktrisas kimi hrtlnib. Hkm xanmn
xrda-para epizod rollarn nzr almasaq, o, 1940-c illrdn sas rollarn ifasna evrilib.
Teatr tariximizd Hkm Qurbanova kimi gzl v mlahtli ss variasiyalar il oynaya
biln ikinci qadn sntkar olmayb. Tamaa salonunun arxa sralarnda yln sntsevrlr d
onun ml kimi yanan, alovlu v all gzlrindki mnalar aydnca grr, duyur v drk
edirdilr. Aktrisa lazm glnd shnd dqiqlrl mrmr abid kimi "donub" qala bilirdi
(msln, ekspirin "Q nal"nda Hermiona rolunda). Pauzalar bax v hrktlri il ustalqla
"doldururdu".
Hkm Qurbanova romantik aktyor mktbinin poetika gstricilrini lirik-psixoloji aktyor
mktbinin ifad vasitlri il qovuduran, onlar harmonik ayrlmazlqda, bir estetik prinsiplrd
tqdim edn ilk aktrisadr.
Ehtiras, fikirlri, mhbbti, hyat kredosu mxtlif mstvi ksiklrind arpazlaan
Kleopatra spkili mrkkb faci obrazlarnn n dramatik shnlrind d aktrisa ssl daxili
ehtirasn paralel iltmkd, onlar obrazn mrkkb, psixoloji, ziddiyytli mnvi alminin
almasma istiqamtlndirmkd mahir ustad idi.
Psixoloji rollarda obrazn ovqatn tamamlamaq n sslndiriln musiqinin ritm v
ahngini, tran dzmn Hkm xanm ssinin cingiltili, titryili musiqisi il eyni kkd, not
dqiqliyi il qururdu."
Komediya rollarnda (Bnov, Xanuma...) shny xan Hkm Qurbanovann mlahtli
yumoru, srrast v drst istiqamtli satiras sanki shny smrd, vziyytin ovqat btn salona
sirayt edirdi. Onun yumorlu ifas srin mhvrin evrilir, tamaadak btn personajlar z
glnn oxu trafnda frlanmaq cazibsin salrd.

Mnal, zrif v cazibli plastikas vard. Hrktlrini Personajn ictimai-sosial

mnsubiyytin, mnvi-xlaqi xsusiyytlrin, hadislrin psixoloji dramatizmn ahngdar
hssaslqla balayb laqlndirirdi.
Hkm Qurbanovann hrsind Cakondann sirli tbssm vard. Aktrisa o tbssmn
sehrindn v hsnndn dramatik rollarda mhartl istifad edirdi. O dramatik rollarda ki, onlarn
hyat amallar insanprvrlikl, xeyirxah mllrl yorulub.
Janr-slub v oyun-forma baxmndan Hkm Qurbanovann yaradcln aadak
blglr ayrmaq olar.
Romantik faci rollar. Hkum xanmn Hseyn Cavidin "eyx Snan" (Xumar),
"Syavu" (Sdab), Vilyam ekspirin "Antoni v Kleopatra" (Kleopatra), "Q nal" (Hermiona),
Fridrix illerin "Orlean qz" (Janna d'Are), Smd Vurunun "Frhad v irin" (irin v Mrym),
Cfr Cabbarlnn "Od glini" (Solmaz) facilrind oynad mrkkb obrazlarn shn tfsiri bu
blm aiddir.
Realist faci rollar. Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam"nda Zhr, Smd
Vurunun "nsan"nda Shr, Qeybulla Rsulovun "Qaraba fsansi"nd Gn, Anatoli
Boryanovun "O tayda"snda Valentina Nikolayevna rollarnn ifas realist faci janrnda kklnib.
Romantik-dramatik rollar blmn Glbahar ("Msibti-Fxrddin", Ncf by
Vzirov), Xuraman ("Vaqif", Smd Vurun), Afaq ("Nizami", Mehdi Hseyn), Oliviya ("On ikinci
gec", Vilyam ekspir), Cenevr ("Drin kklr", Ceyms Qou v Arno D'Nyusso), Nataa ("rqin
shri", nvr Mmmdxanl), Reyhan ("Cavanir", Mehdi Hseyn) v myyn mnada Hermiona
("Q nal", Vilyam ekspir) obrazlarnn ifas daxildir.
Realist-dramatik rollar blmnn estetik prinsiplrini thlil szgcindn keirnd
nzrlrimiz nn ilkin Sona, Yax ("1905-ci ild" v "Almaz", Cfr Cabbarl), Hyat, Maral
("Hyat" v "Kzrn ocaqlar", Mirz brahimov), Mhmn banu ("Mhbbt fsansi", Nazim
Hikmt), Nataa ("Mhndis Sergeyev", Vsevolod Rokk), Sevgili ("Ana ryi", slam Sfrli),
Glara, Sryya ("ql yollar" v "ntizar", lyas fndiyev. Qeyd: fndiyev ikinci sri Mehdi
Hseynl birg yazb), Yeva Qrant ("Bir evin sirri", Tur qardalar), jsfrgiz ("Aslan yata",
Mmmdhseyn Thmasib), Zhrxan ("pk naxlar", Abdulla Qhhar), Reyhan ("Qardalar",
Rsul Rza) obrazlar canlanr.
Psixoloji-dramatik rollar. Bu obrazlarn shn tcssm prinsiplrini aktrisa Tamara
("Vaqif", Smd Vurun), Vfa ("Vfa", Rsul Rza), Vasantasena ("Hind gzli", Yuri Osnos v
Viktor Vinnikov), Serebryakova ("Vanya day", Anton exov), Amanda ("li heyvanxana",
Tennessi Uilyams), Xdic ("Trkiyd", Nazim Hikmt), Gln ("Son gln", Kondrat Krapiva),
Sevda ("Byk mhbbt", Cabbar Mcnunbyov) rollarnda daha parlaq ifad vasitlri v daha
dqiq janr llri il tcssm etdirib.
Tarixi-dramatik spkili rollar srasna Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" (Hcr), Mmmd
Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (Zeynb), nvr Mmmdxanlnn "Od iind" (Reyhan),
Cabbar Mcnunbyovun "li buxtas" (Knl), Aleksandr Fadeyevin "Gnc qvardiya" (Valya)
pyeslrinin tamaalarndak rollarn daxil etmk olar.
Lirik tmayll psixoloji rollarn n parlaqlar Sevinc ("Snsiz", xli Qurbanov), Arzu
("kinci ss", Bxtiyar Vahabzad), Tolqanay ("Ana torpa", ingiz Aytmatov), fq, Glara, Lal
("Bahar sular", "ql yollar" v "Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), Yelena Andreyevna ("Vanya
day", Anton exov), Zina ("Ail namusu", Hseyn Muxtarov), Qz ("hrt v ya unudulan adam",
Nazim Hikmt) obrazlarnn shn ifasdr.
Yumorlu dramatik rollar blm d zngindir. Aktrisa Sabit Rhmann "Xobxtlr",
"Aydnlq", "Nianl qz", "liqulu evlnir" komediyalarnda nci, Frid, Bnv, Nazl, Karlo
Haldoninin "Mzli hadis"sind Janina, Mirz brahimovun "Kndi qz"nda Bnv, Anatoli
Safronovun "Kiilr inanmayn" mzhksind Naydyonova, Avksenti Saqarelinin "Xanuma"
satirasnda Xanuma, "rqli di hkimi"nd Marta rollarn oynayb.

Aktrisa "Azrbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Bir ail" filmind Leyla, "Onu balamaq
olarn?", "Mn rqs edcym" kinolentlrind Lan, Mahmudun anas, "nsan mskn salr"da
Ana rollarna kilib.
Rssam Nsrt Ftullayevdn doulmu qz Vfa Ftullayeva Akademik Teatrn tannm
aktrisalarndan olub v 42 yanda dnyasn dyiib.
Hkm Qurbanova iki ar Azrbaycan SSR Ali Sovetinin deputat olub. 17 iyun 1943c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 24 may 1960-c ild xalq, 2 mart 1965-ci ild
SSR xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
1988-ci il noyabr aynn 2-d Bakda vfat edib. Fxri xiyabanda dfn olunub.

LYAS FNDYEV
(14.11.1914-3.10.1996)
Azrbaycan dramaturgiyasnda lirik-psixoloji slubun tkkl, inkiaf v formalamas
lyas fndiyevin yaradclnda xsusi yer tutur. Bu slubdan ilkin, fal, smrli istifad edn
dramaturq milli dramaturgiyamzda drin iz qoyub. lyas fndiyev znn yaz txyyln,
estetik hyat konsepsiyasn orijinal mvzularla, bitkin xarakterlrl, ictimai-sosial, mnvi-xlaqi
konfliktlr zminind, ifadli, dolun, tutumlu bdii vasitlrl realiz edib. Onun pyeslr n
qurduu lvan v aydn, dqiq v mnal kompozisiyalar, pyeslrinin zngin dil-ifad vasitlri,
mvzu dairsi, sas qhrman anlay mllifin uzun illr smrli dramaturji axtarlar sasnda
formalab.
lyas Mhmmd olu fndiyev 1914-c il noyabr aynn 14-d Qaryagin (indiki Fzuli)
hrind mhur by nslind anadan olub. hrdki ikinci drcli mktbi bitirib.
1930-1933-c illrd Qaryagindki orta mktbd dil-dbiyyatdan drs deyib. Thsilini
davam etdirmk n Bakya glib v Azrbaycan Dvlt Pedaqoji nstitutunun corafiya
fakltsin daxil olub. Bir il sonra thsilini qiyabiy evirib v doma rayona qaydaraq yenidn
mktbd drs demy balayb. 1938-ci ild ali thsilini baa vurub. Mllim ily-ily bdii
yaradclqla mul olub v yazd hekaylri "Knddn mktublar" ad altnda toplayaraq apa
hazrlayb. 1938-ci ilin payznda Bakya kb.
Dvrnn srlri teatrda n ox oynanlan mllif olan lyas fndiyevin yaradclnn
sas qolunu dramaturgiya faliyyti tkil edir. O, ilk pyesi "ntizar" znn iki hekaysi sasnda
Mehdi Hseynl birlikd 1943-c ild yazb. "ntizar" dram 1944-c il dekabr aynn 26-da ADDTd tamaaya qoyulub. Tamaann quruluu rejissoru Sftr Turabov, rssam Bdur fqanl,
bstkar Sid Rstmov olublar. El buradaca qeyd edim ki, dramaturqun btn pyeslrinin ("
manatlq lstr" radio dram istisna olmaqla) ilk tamaas ADDT-d oynanlb.
lyas fndiyevin ikinci dram "ql yollar" adlanr v sr mharibdn sonra lkd xalq
tsrrfatnn brpas, mnviyyatlarn, dnyagrlrinin tzlnmsi problemlrin hsr edilmi
n kamil shn sridir. Pyesi tamaaya ADDT-nin ba rejissoru dil sgndrov, rssam Bdur
fqanl v bstkar Fikrt mirov hazrlayblar. Tamaann premyeras 1947-ci il iyulun 19-da
gstrilib. sas rollar Hkm Qurbanova (Glar), Mirzaa liyev (Baba day), smayl
Dastanl (Yelmar) ifa ediblr.
dibin "Bahar sular" dram mnvi zrifliyi v insani psixoloji duyular il ruhn "ql
yollar"n davamdr. Lakin mrkkb v yeni insani mnasibtlr bu srd knd mvzusu, torpaq
v ona tz mnasibt problemlri sasnda ilnib.lk tamaas 1948-ci il dekabr aynn 11-d
gstriln tamaann shn quruluunu dil sgndrov, bdii trtibatn rssam Nsrt Ftullayev,
geyim eskizlrini Bdur fqanl vermidilr v musiqisini Fikrt mirov bstlmidi. sas rollar

lsgr lkbrov (Alxan), Sona Hacyeva (Sdf), smayl Dastanl (Uur), Hkm Qurbanova
(fq) oynayblar.
Dramaturgiyamzda realist lirik-psixoloji slubda yazlm ilk sanball, ideya-bdii chtdn
bitkin, mrkkb daxili qurulua malik pyes "Sn hmi mnimlsn" ("Boy iyi") dramdr.
srin fabulas tbii v saddir. Gnc, tcrbsiz, ln qz zndn qat-qat yal, zngin hyat
tcrbsin malik, xeyirxah v sad qlbli kiini sevir. Bel fabula mxtlif slub, sjet,
kompozisiya vasitsil bir ne ideyan ali mqsdl yanildirir. Diapazon genidir: melodrama,
ibrtamiz, didaktik dram, faci, satira. Janr v slubda z varln z xaran lyas fndiyev "Sn
hmi mnimlsn" pyesind mit v lirik-poetik kontekstlri toqquduraraq konflikt vziyytin
salb. Hmin toqquma nqtsind lirik-psixoloji kontekst yaranb.
"Sn hmi mnimlsn" pyesinin 1964-c il oktyabr aynn 14-d ADDT-d oynanlan ilk
tamaas il milli teatrmzda lirik-psixoloji slubun sas qoyulub. Tamaann quruluu rejissoru
Tofiq Kazmov, rssam Elin Aslanov, bstkar Fikrt mirov idilr. Ba rollar li Zeynalov
(Hsnzad) v Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun nc kurs tlbsi Amaliya Pnahova
(Nargil) ifa ediblr. "Sn hmi mnimlsn" tamaas teatrn yaradclq hyatnda hadisy
evrilib v bundan sonra hmin estetik zmind yeni slublu aktyor yaradclnn inkiaf yolu
balayb.
xsiyyt v cmiyyt problemi kontekstind insanlarn mnvi-xlaqi dnclrini,
psixoloji mnasibtlrini gstrmk baxmndan, fikir drinliyi etibaril "Mnim gnahm" dram
ADDT n yeni idi. Personajlarn qarlql mnasibtlri maraq douran sri tamaaya quruluu
rejissor rf Quliyev, rssam Bykaa Mirzzad, bstkar Soltan Hacbyov hazrladlar. sas
surtlr is Leyla Bdirbyliy (Nurcahan), smayl Dastanlya (Tahir), Amaliya Pnahovaya
(Ayqz), li Zeynalova (Sahib) taprlmd. lk tamaa 1967-ci il may aymn 5-d gstrilib.
"Unuda bilmirm" dramnda dramaturq bir nv "Sn hmi mnimlsn" pyesind
qazand nailiyytlri, bdii tsvir vasitlrini, konfliktin dinamikliyini v hyatiliyini daha vuxar
pilld inkiaf etdirmi, yeni imkanlarla, yeni vasitlrl znginldirmidir. Personajlar
"fndiyevin obrazlar" olaraq qahr, yeni raitd tz nailiyytlrini nmayi etdirirlr. "Unuda
bilmirm" pyesind lyas fndiyev ictimai-psixoloji v poetik-publisist kontekstlri toqquduraraq
onlarn ksim nqtsind publisist tmayll lirik-psixoloji konteksti ld edib.
Ruhn, dnc trzin v estetik hyat konsepsiyasma gr dramaturqun ideallarna doma
olan Tofiq Kazmov sr poetik monumentallqla shn tfsiri vermidi. 1968-ci il noyabrn 1-d
ilk tamaas gstriln shn srind Hsn Turabov (Kamran), Amaliya Pnahova (Nrmin),
Mmmdrza eyxzamanov (Mhsnzad), Sofiya Bsirzad (Sadt xanm), Hamlet Qurbanov
(Cmil) mhtm snt uurlar qazandlar. Rssam Snan Qurbanovun trtibat milli
shnqrafiyamzda yeni addm kimi dyrlndirildi. Bstkar Emin Sabitolu tamaaya bstldiyi
lirik v hzin, kvrk v hsrt ovqatl musiqi il lirik-psixoloji slubun tlblrin parlaq estetik
tcssm gtirdi.
lyas fndiyev respublikamzn mnvi, ictimai, iqtisadi v sair daxili qatlarnda gedn
proseslri, onlarn hmiyytini v istiqamtini grb-duyaraq znn "Mhv olmu gndliklr"
pyesind orijinal bdii formada tcssm etdirib. "Mhv olmu gndliklr" pyesinin daxili struktur
prinsipi yeni v maraqldr. Dramaturq ictimai-sosial v publisist-rmzi kontekstlri qarladraraq
onlarn ksim nqtsind sosial tmayll lirik-psixoloji kontekst yaradb. Bu daxili struktur
qurumu realist lirik-psixoloji slubun gizli imkanlarn z xarmaa sbb olub. Mllifin bu
srind daha srt, kskin ovqat, konfliktd itirak edn, ayr-ayr cbhlrd dayanan antoqonist
ziddiyytli, mrkkb personajlar grrk.
"Mhv olmu gndliklr" dramna shn quruluunu rejissor Tofiq Kazmov, bdii trtibat
rssam Snan Qurbanov veriblr. Bstkar Emin Sabitolu idi. Rejissor mrkkb psixoloji taleyin
lirik v hzin hekayti janrnda hll etdiyi tamaada rollar Dvlt ncsnt nstitutunun tlblri
Vfa Ftullayevaya (Frid), Fuad Poladova (Savalan), gnc aktyorlar Smndr Rzayev

(Qnimt) v Kamal Xudaverdiyev taprmd. lk tamaa 1969-cu il noyabr aynn 29-da teatrsevrlr tqdim olunub.
lyas fndiyev 1920-ci ilin ictimai-siyasi hadislrin hsr etdiyi "Mahn dalarda qald"
dramnda by, mlkdar, mnvi zadganlq msllrini tamamil yeni flsfi-estetik yaz
mvqeyindn iqlandrb. Hmin zmind hm hadislrin sil dyri, hm d insan
mnasibtlrinin mrkkb v ziddiyytli trflri daha real, daha canl, dramaturji baxmdan daha
sasl alnb. Byk by, ahnaz, Fxrnd xanm dramaturgiyamzda tz obrazlar kimi
sciyylnirlr.
"Mahn dalarda qald" tarixi mvzulu lirik-psixoloji dramna shn quruluunu rejissor
liheydr lkbrov verib. Premyeras 1971-ci il fevral aynn 12-d olan tamaada rssam Nsrt
Ftullayev, bstkar Sleyman lsgrov idilr. Hsn Turabov (Nicat), Amaliya Pnahova
(ahnaz), smayl Dastanl (Byk by), Leyla Bdirbyli (Fxrnd xanm) maraql v cazibli
shn surtlri yaradblar.
Azrbaycan dramaturgiyasnda ilk lirik-psixoloji janrl komediya "Qrib olan"dr. lyas
fndiyev hmin srd yaradclnn zrif yumorunu, inc mzhk duyumunu v hssas satira
bacarn xo ovqatla qurtaran mzli hadislr sasnda canlandrb.
ADDT-d "Qrib olan" komediyasma shn tfsiri vermk n Peterburqda ali thsil alb
Sumqayt teatrnda ba rejissor ilyn Aakii Kazmov dvt edilmidi. O, dramaturqun slubifad vasitlrini, poetika xsusiyytlrini duyaraq komediyan yazld janr-slubda hazrlad
(rssam Nsrt Ftullayev, bstkar Emin Sabitolu). 1973-c il aprel aynn 8-d "Qrib olan"
tamaas teatrn repertuarna daxil edildi. Teatrn uzunmrl srlrindn olan tamaada sas rollar
Fuad Poladov (Valeh), Amaliya Pnahova (Kmal), Mmmdrza eyxzamanov (Barsuq), liaa
Aayev (Dada), Ncib Mlikova (Mlaht) oynayrdlar.
lyas fndiyevin dramaturgiyas 1975-1995-ci illrd d teatrn diqqt mrkzind idi. Bu
illrd teatrda dram srlri n ox tamaaya qoyulan dramaturq da lyas fndiyev olub. Qaraban
XVIII srin sonu v XIX sr ictimai-siyasi, tarixi hadislrini v tarixi xsiyytlrini sil reallqla
"Xuridbanu Natvan", "Hkmdar v qz" dramlarnda mhz lyas fndiyev canlandrb.
1937-ci il repressiyasnn dhtli faktlarn yksk bdii tsvirl canlandran shn
srlrindn biri d dramaturqun "Sevgililrin chnnmd vsal" psixoloji facisidir. Mvzu
dairsi geni olan dramaturq Cnubi Azrbaycann azadlq mbarizsin hsr olunmu "eyx
Xiyabani", Qrmz ordunun 1920-ci ild Vtnimiz glmsi il bal mhacir mr srmy
mcbur olan hmvtnlrimizin taleyindn bhs edn "Tnha iyd aac" dramlarn yazb.
adalarnn mnvi-xlaqi problemlrini hmi diqqt mrkzind saxlayan mllifin "Bizim
qrib taleyimiz" ("Unuda bilmirm" pyesindki hadislrin 20 ildn sonraki tsviri), "Balardan
gln ss", "Bllur sarayda", "Dlilr v alllar" (satirik alarl psixoloji dram) srlri AMDT-nin
repertuarna mvzu lvanl, janr mxtlifliyi, yeni-yeni insan xarakterlri gtirib. Bunu hmin
tamaalarn oynanlmasnn tarixi-xronoloji ardcllqla tqdimi d aq-aydn gstrir.
1975, 1 oktyabr. "Balardan gln ss". Quruluu rejissor Tofiq Kazmov, rssam Solmaz
Haqverdiyeva, bstkar Emin Sabitolu. sas rollar Smndr Rzayev (Vahid), fiq
Mmmdova (Glcan), Kamal Xudaverdiyev (Kamandar), Ltfi Mmmdbyov (Htm)
oynayblar.
1981, 2 sentyabr. "Xuridbanu Natvan". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov, rssam
Elin Aslanov, bstkar Arif Mlikov. Ba rollarda: Amaliya Pnahova (Natvan), liabbas
Qdirov (Seyid Hseyn), Rafael Dadaov (Knyaz Xasay), Firngiz Mtllimova (Byim), Telman
Adgzlov (Dadmir), Nurddin Mehdixanl (Hidayt xan).
1983, 17 sentyabr. "Bllur sarayda". Quruluu rejissor Aakii Kazmov, rssam Tahir
Tahirov, bstkar Oqtay Kazmov. sas obrazlar Hamlet Qurbanov (Aahseyn), Sofiya Bsirzad
(Cvahir xanm), Bsti Cfrova (Lal), Amaliya Pnahova (Aynur), liabbas Qdirov (Hbib),
Fuad Poladov (Qdim), Ncib Mlikova (Qn), Yaar Nuriyev (Bayandur) ifa ediblr.

1986, 20 dekabr. "eyx Xiyabani". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov, rssam

Solmaz Haqverdiyeva. Ba rollarda: Hsn Turabov (eyx Xiyabani), lham sgrov (Sar Mrdan),
Nurddin Mehdixanl (Mdi Thmz), Fuad Poladov (Mbark Sltn), Amaliya Pnahova
(Xanm Mahnur), Brcli sgrov (Hac Frhad), Rafael Dadaov (Hsn Soltanov), Firngiz
Mtllimova (Glrux).
1988, 9 aprel. "Bizim qrib taleyimiz". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov, rssam
Elin Aslanov, bstkar Emin Sabitolu. sas obrazlar shnd Hsn Turabov (Kamran), Amaliya
Pnahova (Nrmin), Fzuli Hseynov (Samir), Mlaht Abbasova (Nrgiz), Safur brahimova
(Zrxanm), Brcli sgrov (Ataxan) canlandrblar.
1989, 21 aprel. "Sevgililrin chnnmd vsal". Quruluu rejissor Mrahim
Frzlibyov, rssam Rasim Nzirov, bstkar Cavanir Quliyev. Tamaada aparc rollarda
aktyorlardan Nurddin Mehdixanl (Ayaz Turan), Kamal Xudaverdiyev (Slim Babayev), Syavu
Aslan (Cabbar), Safur brahimova (Mdin), Ramiz Mlik (Mayis), liabbas Qdirov (Mircfr
Barov), Brcli sgrov (Afar Hseyn) x ediblr.
1991, 6 mart. "Tnha iyd aac". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov, rssam Rafis
smaylov, bstkar Cavanir Quliyev. Aktyorlardan liabbas Qdirov (Krim by), Ncib
Mlmova (Xanbik), Mikayl Mirz (Eyvaz), Syavu Aslan (Aayi rfi), Rafiq zimov (Behbud
by) tamaada sas obrazlara shn hyat veriblr.
1992, 9 noyabr. "Dlilr v alllar". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov, rssam
Rafiq Abdullayev, bstkar Vasif Adgzlov. sas rollarda: Rafael Dadaov (dhm Tayev),
Bsti Cfrova v Firngiz Mtllimova (Azad xanm), Syavu Aslan v Hamlet Qurbanov
(Aamusa Frcov), Kbrabyim liyeva (Nazil), Sabir Mmmdov (ahmar), Zemfira
Nrimanova (Sdab).
1996, 15 dekabr. "Hkmdar v qz". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov, rssam
smayl Mmmdov, bstkar Adil Bbirov. sas rollar liabbas Qdirov (brahim xan), Bsti
Cfrova (Aabyim aa), Sabir Mmmdov (Saday by), Brcli sgrov (Cavad xan), Syavu
Aslan (Vanya koxa), Safur brahimova (Tubu xanm), Elxan Aahseynolu (Lisanovi) ifa
ediblr.
lyas fndiyevin ayr-ayr dram srlri mxtlif illrd AMDT-dn lav Gnc,
Naxvan, ki, ua, Adam, Fzuli, Sumqayt, Mingevir, Lnkran dvlt teatrlarnda,
Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda da tamaaya qoyulub.
lyas fndiyevin srlri irin v irli dili, zngin psixoloji ifad vasitlri, gcl, tzadl
v mrkkb xarakterlri, kskin v srt konfliktlri, maraql sjet xtti, personajlarn real insani
mnasibtlri v janr cazibdarl il teatrlarn diqqtini clb edir.
Btn deyilnlr elmi-nzri tezislr kimi dramaturqlarn yaradclqlarnn l meyarna
evrilnd grnr ki, lyas fndiyevin lirik-psixoloji slubu digr mlliflrin slubundan daha
kamildir.
lk baxda qrib sslns d, lyas fndiyevin msbt qhrman inkiaf etmir. Bu
qhrmann xasiyyti, dnyagr, amallar, insanlara mnasibti vahid v paralanmazdr, msbt
qhrman mllifin "z varln" trnnm edir. Bs, onda ny gr bu qhrmann informativ
dyri, maraq drcsi hr df yksk sviyyd qalr v tamaa-oxucunu, tnqidi, teatr iilrini
(rejissoru, aktyoru, rssam, bstkar) qane edir?
lk nvbd ona gr ki, qhrman hr df keyfiyytc yeni kontekstd davranr.
Xalq yazs (1979), mkdar incsnt xadimi (1969) lyas fndiyev 3 oktyabr 1996-c
ild Bakda vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.

AKADEMK MLL DRAM

TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
(1960-2004)
Birinci drs
tn srin altmnc illrinin vvllrind teatrda yeni bir slub znn estetik prinsiplrini
v yaradclq zlliklrini tqdim etmy balayb. Tofiq Kazmovun qurulu verdiyi "Sn hmi
mnimlsn" (lyas fndiyev) tamaas il is lirik-psixoloji slubun sas nzri-flsfi saslar
teatr ictimaiyytin tqdim olunub. Tdricn lirik-psixoloji slub teatrn aparc slublar srasnda
mhkmlndikc, htta myyn mddt nclly l aldqca, truppann gnc aktyorlarnn
yaradclqlar da mhz hmin istiqamtd formalab. Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun
mzunlar AMDT-nin truppasna qbul olunanda lirik-psixoloji slubun prinsiplri sas meyar kimi
gtrlb. llr kedikc haqqnda shbt gedn slubu lyaqtl tmsil edn, onun ifad vasitlrini
tamaadan tamaaya znginldirn sntkarlar yetiiblr.
***
SAFUR BRAHIMOVA (27 DEKABR 1938)
Shn mlahti il hmi tamaalar heyran qoyan Safur Aabala qz brahimova 1938ci il dekabr aynn 27-d Bakda doulub. Orta mktbi bitirdikdn sonra dram drnyind alb.
1960-c ild Mirzaa liyev adna Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun dram v kino aktyorluu
fakltsin daxil olub. Birinci kursda onu Akademik Milli Dram Teatrnn repertuarnda olan slam
Sfrlinin "Ana ryi" dramnn tamaasnda Xatir roluna dvt ediblr. Bundan sonra daha bir
ne rol oynayan tlb-aktrisa 1961-ci il noyabr aynn 1-d Akademik teatrn truppasna daxil
olub. Hmin vaxtdan indiy qdr bu kollektivd alr.
Xarakterc lirik-dramatik aktrisadr. Komik personajlarda da mhartl oynaya bilir.
Shnd smimiyyti, obrazn psixoloji xarakterini hssaslqla duymas il seilir. Mnal sift
ifadlrindn v plastik emosional hrktlrdn istifad etmkd sritlidir.
Safur brahimova shnd Kamal, nci ("Toy" v "Xobxtlr", Sabit Rhman), smr
("Alov", Mehdi Hseyn), Fernando ("Dlilr", Lope de Veqa), Glnar v Tamara ("Vaqif", Smd
Vurun), Nazl ("llr", Clil Mmmdquluzad), Ofeliya ("Hamlet", Vilyam ekspir), Hafiz
("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Karola ("Fsunkar qz", Mlkola Dyarfa), Jasmen,
Vfa ("Knyaz" v "Xyyam", Hseyn Cavid), Daduno ("Darxma, ana!", Nodar Dumbadze), Sona
("Xanuma", Avksenti Saqareli), Cen ("Mariya Tdor", Viktor Hqo), Maral ("Snsiz", xli
Qurbanov), Saa ("Canl meyit", Lev Tolstoy), Sevil ("Sevil", Cfr Cabbarl), Balaxanm ("Adamn
adam", Anar), Mdin, Tubu xanm ("Sevgililrin chnnmd vsal" v "Hkmdar v qz", lyas
fndiyev), Durdensiya ("Dii canavar", Federiko Qarsia Lorka), Zhra byim ("Anamn kitab",
Clil Mmmdquluzad), Mlk ("Khn ev", li mirli) rollarnda daha ox snt uurlar
qazanb.
Aktrisann kino rollar arasnda Telli ("Arn mal alan"), Hbib ("Qatr Mmmd"), Dilbr
("Sevil"), Glpri ("Drvi Parisi dadr"), Mdin ("Alma almaya bnzr") obrazlar daha
mhurdur.
Safur brahimova teatr sntindki xidmtlrin gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti (1 iyun 1974) v xalq artisti (24 dekabr 2002) fxri adlar il tltif edilib. Mehdi
Mmmdovun quruluunda Hseyn Cavidin "blis" facisindki Rna roluna gr Dvlt mkafat
laureatdr.

ELDNZ ZEYNALOV (1.1. 1937-5.11.2001)

Komediya aktyoru 1 yanvar 1937-ci ild Bakda doulub. Aktyor Hsnaa Salayevin bacs
oludur v bu qohumlua gr Akademik Milli Dram Teatrnn tamaalarnda on yandan x
edib. O, teatrda ily-ily Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunda thsil alb (1956-1962).
Yeniyetm yalarndan teatrn aktyor tatna gtrlm Eldniz Mmmd olu Zeynalov
mxtlif fasillrl bu kollektivd alb. n uzun fasil 1975-1992-ci illrd olub v hmin dvrd
aktyor bir mddt kinostudiyada v sasn, znn yaratd miniatr estrada ansamblnda faliyyt
gstrib.
Yaradcl sasn komediya aktyoru kimi formalamd. Xalq artisti (1991) idi. Oynad
oxsayl rollardan Mirz Smndr, Mazandaranski, Slim ("Almaz", "Oqtay Elolu" v "Aydn",
Cfr Cabbarl), Yaln, Anton, Mlik ah ("Syavu", "eyx Snan" v "Xyyam", Hseyn Cavid),
mid, Frcov, Aadada Ncfovi ("Qrib olan", "Sn hmi mnimlsn" v "Dlilr v
alllar", lyas fndiyev), Ohan yzba, Tarverdi ("Hac Qara" v "Xrs quldurbasan", Mirz
Ftli Axundzad), Krmov, Mirz Qrnfil ("Toy" v "Xobxtlr", Sabit Rhman), Melnikov
("Canl meyit", Lev Tolstoy), Liberdo ("Dlilr", Lope de Veqa), brahim xan ("Vaqif", Smd
Vurun), Hofmaral ("Mkr v Mhbbt", Fridrix iller), son rolu Qdrt ("Khn ev", li mirli)
shn obrazlar daha yaddaqalandr.
"Azrbaycanfilm"d iyirmidn ox bdii kino lentin kilib. Eldniz Zeynalov 2001-ci ild
Bakda vfat edib.
KAMAL XUDAVERDYEV (3 MAY 1938)
Akademik Milli Dram Teatrnn aparc aktyorlarndandr. Geni mnada lirik-psixoloji
slublu aktyor mktbin mxsusdur. Daha parlaq rollarn bu slubda hazrlanm tamaalarda
yaradb. Romantik ruhlu tamaalarda, mit komediyalarnda da mxtlif surtlr ifa edib. Htta
yann ahl vaxtnda btn tamaa boyu shnd olan, lakin birc cml deyn Sprgi ("Ah!
Paris... Paris!..", Elin) rolunda da shny xaraq uur qazanb. Aktyor xeyli film kilib.
Kamal Aahseyn olu Xudaverdiyev 1938-ci il mayn 3-d Bakda doulub. Gec
mktbind oxuya-oxuya mxtlif ilrd alb. Mirzaa liyev adna ADT-d professorlar
Mehdi Mmmdovla Rza Thmasibin rhbrlik etdiyi kursda aktyor ixtisasma yiylnib (19611965). nstitutu bitirn il oktyabr aynn 1-d ba rejissor Tofiq Kazmovun dvti il AMDT-y
aktyor gtrlb.
ndiydk kollektivd alan bu aktyor Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1
dekabr 1982) v xalq artisti (22 may 1991) fxri adlar il tltif olunub.
Kamal Xudaverdiyevin bdii yaradclq mziyytlrin, estetik tamlna gr daha dyrli
rollarn aadak kimi mumildirmk olar. Klassik dnya dramaturgiyas nmunlrind ifa
etdiyi rollar: Raul ("Orlean qz", Fridrix iller), Murov ("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr
Ostrovski), Riard Dacen ("eytann agirdi", Bernard ou), Demetr, Makduf, Layert, Kral Lir
("Antoni v Kleopatra", "Maqbet", "Hamlet" v "Kral Lir", Vilyam ekspir), Afremov ("Canl
meyit", Lev Tolstoy), Kral ("Yatn gzl v yeddi qarda", Aleksandr Pukin), Vaska Pepel
("Hyatn dibind", Maksim Qorki), Braun (" quruluq opera", Bertolt Brext v Kurt Vayl), ah
Edip ("ah Edip", Sofoki), Dolbanezo ("Kll", Nazim Hikmt).
Aktyorun milli klassiklrin v ada dramaturqlarn pyeslrinin tamaalarnda oynad
shn surtlri: Sadq ("Xobxtlr", Sabit Rhman), bad, Surxay, zzt Paa ("Almaz", "Aydn" v
"dirn fthi", Cfr Cabbarl), bn Ymin ("blis", Hseyn Cavid), dalt, Otar, Bahadr, Slim
Babayev, Krm by ("Mhv olmu gndliklr", "Qrib olan", "Mahn dalarda qald",
"Sevgililrin chnnmd vsah" v "Tnha iyd aac", lyas fndiyev), Fxrddin ("Qlnc v

qlm", Mmmd Sid Ordubadinin eyniadl roman zr ilyni Tofiq Kazmov), Aqin ("Dar
aac", Bxtiyar Vahabzad).
AMALYA PNAHOVA (15 YUN 1945)
Lirik-psixoloji aktyor mktbinin ilkin shn xadimlrindndir. fa etdiyi rollar zrif lirizmi,
psixoloji drstly, emosionall v mlahtli cazibdarl il seilir. Lirik mhbbt
qhrmanlar il yana, dramatik v komik rollarda da oynayb. Kskin alarl, lakin xarakterik
mahiyytli yumorlu obraz psixoloji tutumuna uyun trzd canlandrr.
Amaliya li qz Pnahova 1945-ci il iyun aynn 15-d Gncd doulub. ADT-nin dram
v kino aktyorluu fakltsind thsil alb (1962-1966). nc kursda oxuyanda, 1964-c ild
AMDT-nin ba rejissoru Tofiq Kazmov onu lyas fndiyevin "Sn hmi mnimlsn" lirikpsixoloji pyesinin tamaasnda Nargil obrazna dvt edib. Ba rolu byk uurla ifa edn,
tcrbli aktyor li Zeynalovla (Hsnzad) mhartl yndalq edn aktrisa ilk xndan
tamaalarn rbtini qazanb. El hmin il teatrn truppasna aktrisa qbul olunub. Qsa fasillrl
1992-ci il qdr bu teatrn aparc sntkarlarndan olub. Hazrda Bak Bldiyy Teatrnn bdii
rhbridir.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1 iyun 1982) v xalq artisti (30 dekabr 1988)
fxri adlar il tltif olunub. "Mahn dalarda qald" (lyas fndiyev) tamaasndak ahnaz roluna
gr Dvlt mkafat laureatdr. Sntnaslq namizdidir (2003). "Azrbaycanfilm" studiyasnda
ondan ox kinolentin kilib.
Amaliya Pnahova sntd n parlaq qlblri AMDT-d qazanb. Onun ifa etdiyi Nrmin,
Xanm Mahnur, Xuridbanu Natvan, Aynur ("Unuda bilmirm", "eyx Xiyabani", "Xuridbanu
Natvan" v "Bllur sarayda", lyas fndiyev), Ofeliya ("Hamlet", Vilyam ekspir), Luiza ("Mkr
v mhbbt", Fridrix iller), Medeya ("Medeya", Jan Anuy), Anka ("Nazirin xanm", Branislav
Nui), Firngiz ("Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl), Larisa ("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski),
Pri ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Reyhan ("Yadan sonra", Bxtiyar
Vahabzad), Nigar "Qanl Nigar", Sadq endil), Thmin ("Thmin v Zaur", Anar), Zrif
("Nianl qz", Sabit Rhman), Mehri ana ("Gec dyln qaplar", Nbi Xzri), lal ("Yalan",
Sabit Rhman) rollar hm aktrisann, hm d teatrn tarixind mhm yer tuturlar.
Milli teatrmzda lirik-psixoloji aktyor mktbinin poetika gstricilrini formaladran, onun
estetik sciyylrin znginlik gtirn aktrisalardan biri d Amaliya Pnahovadr. Aktrisann ifad
vasitlri lvan v poetikdir.
***
Rafiq zimov
lk novbd epizod rollarn, kiik xarakterlrin v satirik personajlarn if as kimi tannr.
Realist aktyor mktbinin nmayndsidir v psixoloji ifad vasitlril, fikir yk dayan
pauzalarla, dramatik grginlikl oynamaa stnlk verir.
Rafiq rf olu zimov 1938-ci il fevral aynn 6-da Bakda doulub. ADT-d ali
aktyorluq thsili alb (1958-1962). nstitutu bitirn ildn AMDT-d aktyor ilyir. Xalq artistidir (28
oktyabr 2000). Kinoda mhur ii "Yeddi oul istrm" filmind ahsuvar roludur.
Milli Dram Teatrnn shnsind oynad sas rollar: Kbl Ftulla ("llr", Clil
Mmmdquluzad), Vidadi ("Vaqif", Smd Vurun), Kristi Dacen ("eytann agirdi", Bernard
ou), Frans Fok, Msy Jordan ("Xrs quldurbasan" v "Msy Jordan" v drvi Mstli ah,
Mirz Ftli Axundzad), Karandev ("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), Doktor Mahmud

("Shra yuxular", Anar), Mirz Cavad ("Aydn", Cfr Cabbarl), Rhmanzad ("Bizim qrib
taleyimiz", lyas fndiyev), bn Tahir ("Dar aac", Bxtiyar Vahabzad), Nair ("Kll", Nazim
Hikmt), Kii ("Hrdn mn mlk d deyirlr...", Kamal Abdulla), Boraio ("He ndn hay-ky",
Vilyam ekspir), Hmzad Qurban ("Dli ynca", Clil Mmmdquluzad).
Elxan Aahseynolu
Daha ox tipik xarakterli ikinci drcli rollar oynayb. Yaradclnn potensial inikanlar,
sasn, realist aktyor mktbinin estetik gstricilrin uyundur.
Elxan Aahseyn olu Hseynov 1942-ci il dekabrn 8-d Bakda doulub. Bak Mdni
Maarif Texnikumunu v AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini (1967-1971) bitirib. AMDTd 1960-c ildn ilyir. Xalq artistidir (24 dekabr 2002).
Aktyorun yz yaxn rolu arasnda Naib ("Xyyam", Hseyn Cavid), Hmz by ("Solun
iklr", Cfr Cabbarl), bn Sheyl ("Dar aac", Bxtiyar Vahabzad), Robinzon ("Cehizsiz qz",
Aleksandr Ostrovski), Mirz Cfr ("Anamn kitab", Clil Mmmdquluzad), Pantaleymon
Polikarpovi ("Mnim sevimli dlim", Elin), imrli ("Dli ynca", Clil Mmmdquluzad),
Lisanovi ("Hkmdar v qz", lyas fndiyev), Tlxk ("He ndn hay-ky", Vilyam ekspir),
Mirz Qounli ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev) shn surtlri seilirlr.

AKADEMK MLL DRAM

TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
(1960-2004)
kinci drs
HAMLET XANIZAD (5.6.1941-23.2.1990)
Yaradcl, sasn, lirik-psixoloji slublu aktyor mktbinin estetikas sasnda formalab.
Mrkkb faci rollarn, ziddiyytli xarakter malik romantik-dramatik obrazlar da ustalqla
yaradb. Tipik epizod rollarda satirann v tragikomediyann ifad vasitlrindn bacarqla bhrln
bilirdi.
Hamlet Bbir olu Xanzad 1941-ci il iyunun 5-d Bakda doulub. ADT-nin dram v kino
aktyorluu fakltsini bitirib (1965). Son kursda oxuyanda institutda oynad maraql rollara gr
onu AMDT-nin aktyor heytin qbul ediblr. Respublikann mkdar artisti idi (1982). Hseyn
Cavidin "blis" facisindki blis roluna gr 1984-c ild Dvlt mkafat il tltif edilib. yirmiy
yaxn bdii film kilib. "Yeddi oul istrm", "Babk" v "Arxadan vurulan zrb"
kinolentlrindki Gizir, Xlif Mtsim v ma onun n maraql ekran obrazlardr.
Hamlet Xanzad 1986-c il may aynn 5-d teatrdan xaraq Cfr Cabbarl adna
"Azrbaycanfilm" kinostudiyasma gedib. Aktyorun ifa etdiyi shn obrazlar irisind yaradclq
baxmndan daha xarekteriklri v daha mzmunlular bunlardr: Hsn Sabbah ("Xyyam", Hseyn
Cavid), Nizami ("Atabylr", Nriman Hsnzad), Antonio ("Frtna", Vilyam ekspir), ikinci
azarl, Molla Abbas ("llr" v "Dli ynca", Clil Mmmdquluzad), Doktor ("hrt v ya
unudulan adam", Nazim Hikmt), Akop ("Xanuma", Avksenti Saqareli), Vurm ("Mkr v
mhbbt", Fridrix iller), kle ("Hyatn dibind", Maksim Qorki), Tom (" heyvanxana",
Tennessi Uilyams), Doktor Krim, Fnd Frc ("Shra yuxular" v "Adamn adam", Anar),
Mtthim ("stintaq", Rstm brahimbyov), Don Martin ("Brin komediyas, yaxud Don Juan",

Mirz brahimov), Hsamddin ("Qlnc v qlm", Mmmd Sid Ordubadinin eyniadl sri
sasnda ilyni Tofiq Kazmov), Qacar ("Vaqif", Smd Vurun), Kurayev ("Mdriklr",
Aleksandr Ostrovski), Keyts ("Qzl", Yucin O'Nil), Qara olan ("Canl meyit", Lev Tolstoy).
Hamlet Xanzad 23 fevral 1990-c ild Bakda vfat edib v doma kndi aanda dfn
olunub.
SMNDR RZAYEV (2.1.1945-27.3.1986)
Amansz lmn shndn ox erkn ayrd, istedad tnsi geni diapazonlu, qltanl v
gur, cingiltili ssli, hm faci, hm dram, hm d komediya aktyoru Smndr Mnsim olu Rzayev
27 mart 1945-ci ild Asuda doulub. Aktyorluqla rayondak dram drnyind mul olmaa
balayb.
Azrbaycan Dvlt Teatr tnstitutunun aktyorluq fakltsind thsil alb (1964- 1968). Snt
mllimlri Rza Thmasib, Mehdi Mmmdov, dil sgndrov v baqalar olub. Hl tlbliyin
ilk kurslarndan televiziyadak xlar il qirat ustas kimi sevilib. Klassik Azrbaycan airlrinin,
demk olar, hamsndan nmunlr sylyib. mrnn sonunadk radionun "Bulaq" folklor
toplusunun Bulaq Ddsi olub. Son kursda oxuyanda Milli Dram Teatrnda oynanlan Vilyam
ekspirin "Hamlet" facisind Horatsio rolunu ifa edib v aktyor truppasna gtrlb. Tez bir
zamanda repertuardak n mrkkb janrl tamaalarda sas ifaya evriln Smndr Rzayevin
istedadnda "l", "hdd" yox idi. O, hr tipli personaj asanlqla znn yaradclq slubuna
uyunladrrd.
Milli v dnya klassiklrindn Hseyn Cavidin "Xyyam" (Xac Nizam), "Knyaz"
(Knyaz), "blis" (bn Ymin), Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah"
(Hatmxan aa), Smd Vurunun "Vaqif" (Vaqif), "nsan" (Valentin), Clil Mmmdquluzadnin
"Dli ynca" (Fazil Kleyni), Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Balaxan), Mmmd Sid Ordubadinin
"Qlnc v qlm" (mir nanc), Fridrix Drrenmattn "Byk Romul" (Sezar Rupf), Maksim
Qorkinin
"Meanlar" (Bessemenov), Aleksandr Ostrovskinin "Mdriklr" (Qlumov), Sabit
Rhmann "Klklr" (Kapitan), Rao Stoyanovun "Qsqanc rklr" (Usta Dobri), Vilyam
ekspirin "He ndn hay-ky" (Doqberi), "Frtna" (Kaliban) pyeslrinin tamaalarnda mxtlif
xarakterli rollarda x edib.
Smndr Rzayevin yaradclnn ikinci sas qanadn cadamz olan insanlarn
xarakterinin ifas tkil edir. Bu baxmdan onun Qnimt, Muratov, Vahid ("Mhv olmu
gndliklr", "Qrib olan", "Balardan gln ss", lyas fndiyev), kinci Rad, mir ("kinci
ss" v "Fryad", Bxtiyar Vahabzad), Mazar by ("Kzrn ocaqlar", Mirz brahimov), Trlan
("Snsiz", xli Qurbanov), Bhram, Xudayar by ("hrin yay gnlri" v "Sizi deyib
glmim", Anar), Eldar ("Sn yanmasan...", Nbi Xzri) shn obrazlar daha nzrarpandr.
Aktyor "Uaqln son gecsi", "Babamn babasnn babas", "Od iind", "Babk", "Byin
ourlannas" v digr bdii filmlrd epizod v aparc obrazlara kilib.
Smndr Rzayev zglm prinsipini shnd byk mhartl hyata keirn aktyor idi.
Shnd ba ver bilck hr hans gzlnilmz hadis annda yksk pekarlqla improviz edirdi.
Xrda bir detaldan, adi bir deyim trzindn yksk, koloritli xarakter yaratmaq sviyysind
bhrlnirdi. Son drc yksk v lvan eidli shn texnikas vard. Cingiltili, gurultulu v
lngrli ssini obrazlarn xarakterlrin uyun trzd, mhtm sntkarlqla idar edirdi.
Aktyorluq texnikasnn hdudlar nhaytsiz idi.
Smndr Rzayev Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1 iyun 1974) v "hrin
yay gnlri" dramndak Bhram Zeynall roluna gr Dvlt mkafat laureat idi (1978). Ar
xstlikdn 27 mart 1986-c ild Bakda vfat edib.

FQ MMMDOVA (30 MART 1945)

Milli teatr sntimizd nadir aktrisa olub ki, shny ilk addmndan ulduz kimi iq sasn,
dnya dramaturgiyasnn tac saylan srlrd ba rollar oynayb misilsiz qlblr qazansn.
Hmin nadir sntilrdn biri d fiq Mmmdovadr. O, yaradcl daxili ehtiras, ln
romantik pafosu, hssas lirizmi, oxsayl psixoloji drinliyi, shn hrarti, faci temperamenti,
yumor cazibdarl, satirik mna yk il seiln sntkardr. Eyni gnd gndz Vilyam ekspirir
"Frtna" facisinin tamaasnda Ariel oynayb salonu titrdn aktrisa, axam Anarn "Adamn
adam" satirik komediyasnda Nazl Qmzli kimi tipik mit personajn qrotesn boyalarla rsm
edib.
fiq Ham qz Mmmdova 30 mart 1945-ci ild qdim Azrbaycan hri, hazrda
Dastan Muxtar Respublikasnn nzdindki Drbnd hrind doulub. Azrbaycan Dvlt Teatr
nstitutunun Musiqili Komediya aktyorluu fakltsini bitirib (1968). Anarn "hrin yay gnlri"
pyesinin tamaasndak Dilar roluna gr respublika Dvlt mkafatna (1980) v Rasim Ocaqovun
kdiyi "stintaq" filmindki Mstntiqin arvad obraz n SSR Dvlt mkafatna (1981) layiq
grlb. 1 iyun 1974-c ild respublikann mkdar artisti, 1 dekabr 1982-ci ild xalq artisti fxri
adlar il tltiflnib.
Milli Dram Teatrnn truppasna 1968-ci ild qbul olunub. Aktrisa Vilyam ekspirin
"Hamlet" (Gertruda), Aleksandr irvanzadnin "Nakam qz" (Sona), Lev Tolstoyun "Canl meyit"
(Maa), ingiz Aytnatovun "Ana torpa" (Cenengln arvad), Hseyn Cavidin "Xyyam"
(Sevda), Clil Mmmdquluzadnin "Dli ynca" (Prpz Sona), Fridrix illerin "Mkr v
mhbbt" (Ledi Milford), Yucin O'Nilin "Qzl" (Szen) facilrind, lyas fndiyevin
"Balardan gln ss" (Glcan), "Mnim gnahm" (Nurcahan), "Mhv olmu gndliklr" (Anjel),
Bxtiyar Vahabzadnin "Yadan sonra" (Nihal), mran Qasmovun "Nal balananda" (Tahir)
lirik-psixoloji dramlarnda, Mirz brahimovun "Brin komediyas v ya Don Juan" (Teadora),
Maksm Qoreinin "Meanlar" (Yelena Nikolayevna), Smd Vurunun "nsan" (Nataa), Rao
Stoyanovun "Qsqanc rklr" (Miakina), Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Gltkin), Nikolay Poqodinin
"Zamann hkm" (rina), krm ylislinin "Yast tp" (Byaz) pyeslrind cazibdar shn
obrazlar yaradb.
fiq Mmmdova "Qaraca Qz" (Qz), "Dd Qorqud" (Burla xatun), "stintaq" (Glya),
"Bizim Cbi mllim" (Cbiin arvad), "Ad gn" (Frid), "arvadarlarn izi il" (Sriyy) bdii
filmlrin kilib.
Yaradclnn parlaq dvrnd, 1980-ci ild aktrisa ail qaylar il bal teatrdan
uzaqlaaraq Azrbaycan Dvlt Mdniyyt v ncsnt Universitetind (kemi Teatr nstitutu)
pedaqoji faliyyt balayb. Milli Mclisin deputat olub (1995-2000).
fiq Mmmdovann coun shn ehtiras v mrkkb, ancaq zrif hrkt, davran
plastikas var. stisnasz olaraq btn rollarnda improviz etmyi xolayr. Standart, kirclnmi
ifad oyun vrdilrindn csartl imtina etmkl, shny dyrli, inc v emosional ifad
vasitlri gtirib. Mehdi Mmmdov, Tofiq Kazmov kimi qdrtli rejissorlarn verdiklri
mizanlarn estetik mna tutumuna xll gtirmdn shnd srbst v ifadli davranlarla
gzlnilmz snaqlar keirmkdn kinmyib. Obrazn szlrini zbrlmmidn vvl mtlq
onun shn grmn myynldirir. Xarakterini tapa bilmdiyi surti ifa etmy razlq vermir.
Shn xarakterini tapmaa is bzn ox az, hrdn is ox vaxt srf edir. Shnd l-qol
hrktlrini xolayr v iltdiyi jestlrin estetik gzlliyin v mna tutumuna xsusi diqqt yetirir.
fiq Mmmdovann daxili ehtiras, potensial aktyorluq gc n ly glirdi, n
rivy srd, n d yyn, cilova yatrd. Buna gr Tofiq Kazmov da, Mehdi Mmmdov da
onunla ilynd aktrisaya qlib salnm mizanlar vermirdilr. fiq Mmdova istisnasz olaraq
btn tamaalarda srin mumi fikir poetikas daxilind srbst mizan improvizlri edirdi.

LABBAS QDROV (13 FEVRAL 1946)

Yaradclq imkanlar romantik v realist aktyor mktblrinin estetik gstricilrin,
psixoloji mahiyytin, flsfi drinliyin uyundur. Daxiln ehtirasl v hrartli temperament,
dinamik plastikaya malik aktyordur.
liabbas Glabbas olu Qdirov 13 fevral 1946-c ild Bakda doulub. AD-nin dram v
kino aktyorluu fakltsini bitirib (1969). Bir il institutun Tdris teatrnda ilyib. 1970-ci il aprel
aynn 6-dan AMDT-nin aktyorudur. 26 dekabr 2001-ci ild teatra bdii rhbr v direktor tyin
olunub. Respublikann xalq artistidir (17 may 1989). "Sevinc buxtas" filmindki Nazim roluna gr
Dvlt mkafat laureatdr. Ondan ox bdii film kilib.
Aktyorun snt nailiyytlri baxmndan Krd Musa ("Vaqif", Smd Vurun), Vasif
("blis", Hseyn Cavid), Qlumov ("Mdriklr", Aleksandr Ostrovski), Mirz fi ("Mnsiz dnya",
Nbi Xzri), Kamran, Hbib, Seyid Hseyn, Krim by, Mircfr Barov, brahim xan ("Bizim
qrib taleyimiz", "Bllur sarayda", "Xuridbanu Natvan", "Tnha iyd aac", "Sevgililrin
chnnmd vsal" v "Hkmdar v qz", lyas fndiyev), Qraf Qloster ("Kral Lir", Vilyam
ekspir), Trlan ("Snsiz", xli Qurbanov), Qara xaqan ("zmz ksn qlnc", Bxtiyar
Vahabzad), nvr, Bala ("dirn fthi" v "Sevil", Cfr Cabbarl), Di hkimi ("Biganlr oteli",
Rstm brahimbyov), Bhram ("Fitn", Abdulla aiq), Nostradamus ("Hl "sevirm"
demmidilr...", Ramiz Novruz) rollar daha uurlu olub.
FUAD POLADOV (24 MAY 1948)
Lirik-psixoloji slublu aktyorluq mktbinin qabaqcl sntkarlarndan biridir. stedadnn
formalad bu slubun oxqatl alarlarna istinad edn aktyor flsfi-dramatik v faci rollarn
mhartl oynayr.
Fuad Aarhim olu Poladov 1948-ci il may aynn 24-d Bakda doulub. Snt 1966-c
ild "stintaq davam edir" filmind kildiyi Slim rolu il glib. AD-nin dram v kino aktyorluu
fakltsini bitirib (1967-1972). Snt mllimi Tofiq Kazmovun dvti il tlb ikn Akademik
Milli Dram Teatrnda hazrlanan lyas fndiyevin "Mhv olmu gndliklr" pyesinin tamaasnda
Savalan rolunu oynayb. Premyeras 1969-cu il noyabrn 29-da gstriln tamaadan sonra Fuad
Poladov teatrn aktyor truppasna daxil olub. yirmi il bu kollektivd ilyn sntkar 1989-cu ildn
Smd Vurun adna Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnn aktyorudur. Xalq artistidir (20 mart
1987).
Fuad Poladovun shnd yaratd btn obrazlarn taleyi ifa baxmndan uurlu olub.
Aktyorun yksk sntkarlqla oynad Rhman, Valeh, Qdim, Mbark Sltn ("Mahn dalarda
qald", "Qrib olan", "Bllur sarayda" v "eyx Xiyabani", lyas fndiyev), Catay ("Yadan
sonra", Bxtiyar Vahabzad), Frhad ("Mhbbt fsansi", Nazim Hikmt), ahbaz by ("Msy
Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad), kl Mlik ("Torpaa sanclan qlnc",
Nbi Xzri), Zaur ("Thmin v Zaur", Anar), Baron ("Hyatn dibind", Maksim Qorki) rollar
yksk bdii dyrli shn surtlridir.
Teatrn dvti il Fuad Poladov 29 mart 2002-ci ild Akademik teatrda Vilyam ekspirin
eyniadl facisind Hamlet rolunu uurla oynayb.
Fuad Poladov shnd dnmyi, dnclrini flsfi dyrlrl atdrma, n adi obraza
da psixoloji ahng vermyi bacarr.
Fuad Poladovun shn plastikas ifa etdiyi obrazn psixoloji v emosional duyularna uyun
kild dyiir. Bu yaradclq xsusiyytlri hr df yeni l-biid v orijinal tqdimd
tamaalara atdrlr.

Fuad Poladov obraza ictimai dyr gtirmyi, ona psixoloji-sosial mahiyyt alama sevn
v bunu yksk pekarlqla z oyununda realiz edn aktyordur.

AKADEMK MLL DRAM

TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
(1960-2004)
cnc drs
SYAVU ASLAN (5 SENTYABR 1935)
Azrbaycan realist aktyor mktbinin grkmli nmayndlrindn biri olan Syavu
Mmmdaa olu Aslanov (Aslan) 1935-ci il sentyabr aynn 5-d Bakda doulub. Aktyorlua
hvskar kimi dram drnyindn balayb. 1954-c ild az mddt musiqili komediya estrada
truppasnda, 1958-ci ild Quba Dvlt Dram Teatrnda ilyib. 1954-1957-ci illrd hrbi xidmtd
olub. Uzun illr Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn aparc aktyorlarndan idi. Bir
mddt hmin teatrn bdii rhbri ilyib (1994-1996).
O, 1984-c ilin oktyabrndan Akademik Milli Dram Teatrnn aktyorudur (qsa fasil il).
Syavu Aslan AMDT-d Mindilli ("Nianl qz", Sabit Rhman), Luka ("Hyatn dibind",
Maksim Qorki), Arif ("Krgdan buynuzu", Maqsud brahimbyov), Ali ("Gnah", Rhman
lizad), Romul Avqustul ("Byk Romul", Fridrix Drrenmatt), Oddamd ("Od glini", Cfr
Cabbarl), Vzir Mirz Hbib ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Fri, Vano
Koxa, Cabbar, Aamusa Frcov, Aayi rfi ("Bizim qrib taleyimiz", "Hkmdar v qz",
"Sevgililrin chnnmd vsal", "Dlilr v alllar" v "Tnha iyd aac", lyas fndiyev),
Qrib Qulam ("Mnsiz dnya", Nbi Xzri), Ab Surxayevi ("cb i ddk", xli Qurbanov),
sdulla, Ba redaktor, Kii, Yolda tk ("Ah, Paris... Paris!..", "Mnim sevimli dlim", "Mnim
rim dlidir" v "Pot bsind xyal", Elin), Poloni ("Hamlet", Vilyam ekspir), Jeront
("Skapenin klklri", Jan Batist Molyer), Sar ("Varl qadn", li mirli) rollarn oynayb.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1 iyun 1974) v xalq artisti (1 dekabr 1982)
fxri adlar var.
"Romeo mnim qonumdur" (Smd), "hmd haradadr?" (Saqqal Ramiz), "Byin
ourlannas" (Filmin direktoru), "Ulduz" (ubay), "Evlnmk istyirm" (Hac Kamyab), "Yol
hadissi" (MS risi) filmlrin kilib. Televiziya tamaalarnda, irili-xrdal, yzdn ox obraz ifa
edib.
Aktyor xalq oyun-tamaa estetikasnn prinsiplrindn hssaslqla istifad edir. Shnd
evikliyi, hazrcavabl, gzlnilmz qrotesk dnlri, ux gl v bol yumoru il ox canl,
mlahtli v cazibli grnr. Zngin ifad vasitlri, mnal hrktlr kompleksi, mzmunlu sift
ifad cizgilri oynad obrazlara travt v canllq verir.
Dramatik v htta faci xarakterli obrazlar oynamaa da meyillidir. Sntinin ltafti hmin
rollarda yeni prizmadan, tz psixoloji rakursdan tcssm tapr.
YAAR NURYEV (3 SENTYABR 1951)
Grkmli komediya aktyorudur, lakin psixoloji v dramatik rollar da mhartl oynayr.
"Nuri" txlls il d ix edir.
Yaar Mmmdsadq olu Nuriyev 1951-ci il sentyabr aynn 3-d Bakda aktyor ailsind
doulub. Shny ilk df on bir yanda ADMKT-d "Toy kimindir?" (dramaturq Mhrrm
lizad, bstkar Aas Mdibyov) tamaasnda Tapdq rolunda xb. Mktbli vaxtlarnda
dvlt televiziyasnn "Yeikn" veriliinin aparclarndan olub. Mxtlif dram drnklrin gedib.
Yaar Nuriyev AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib (1972). Bir il orduda xidmt
edib v institutun tdris teatrnda aktyor ilyib. Aktyor 1974-c il dekabr aynn 1-dn AMDT-nin
truppasnda alr. Shnd ilk rolu Aleksandr Vampilovun "vlad" ("Byk oul") Komediyasnn

tamaasnda Silva rolu olub. Tez bir zamanda truppann aparc aktyorlar srasma daxil olan Yaar
Nuriyevin aadak rollar aktyorun zngin yaradclnn sas shiflrini tkil edir.
Aktyor mxtlif illrd v mxtlif rejissorlarn qurulularnda Alov ("Kndi qz", Mirz
brahimov), Krd Musa ("Vaqif", Smd Vurun), Mdi Oruc, Srsm Salman ("llr" v
"Dli ynca", Clil Mmmdquluzad), Bayandur, Davud ("Bllur sarayda" v "Bizim qrib
taleyimiz", lyas fndiyev), bdlli by, Altunbay ("Sevil" v "Od glini", Cfr Cabbarl), Vzir
Mirz Hbib ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Odakar ("Byk Romul",
Fridrix Drrenmatt), Xanhmd ("Qzl tet", Seyran Sxavt), Molla Nsrddin, Polkovnik mir,
Namiq ("Sizi deyib glmim... ", "Shra yuxular" v "hrin yay gnlri", Anar), sgndrzad,
b mdiri ("Ah, Paris... Paris!.. " v "Mnim sevimli dlim", Elin), Xandmir ("Aft", Hseyn
Cavid), Milan ("Biganlr otelind", Rstm brahimbyov), Catay ("Yadan sonra",
Bxtiyar Vahabzad), Aktyor ("Hyatm dibind", Maksim Qorki), Conatan Piem (" quruluq
opera", Bertolt Brext v Kurt Vayl), Qurbanqulu ("Mirz fi Vazeh", Nbi Xzri), Mzar
("Hamlet", Vilyam ekspir) rollarn oynayb.
Yaar Nuriyev shnd yndalar il ox smimidir, ssi, grn ryyatmldr. Onun
smimiyyti ifa etdiyi shn surtlrinin qavranlmasma tkan verir. zmtli aktyordur v bu
zmtin mayasnda yaradc istedad, axtarlarnn tkaml durduuna gr o, shn boluqlarm
tkbana mhartl doldura bilir.
Yaar Nuriyev csartli aktyordur. Qliz rqs nmrlrini, muam v ya estrada, yaxud aq
musiqisi zrind qurulan satirik, dramatik, psixoloji, Komik, qroteskli, Karnaval estetikasma uyun
obrazlarn ifasmda qtiyytl uur qazana bilir.
Shnd hmi canldr, travtlidir, dadl-tamldr, rklr yol tapandr.
Respublikann xalq artistidir (1 mart 1989), Dvlt mkafat laureatdr (1984). Aktyor lliy
yaxn bdii film kilib, yzdn ox televiziya tamaasnda itirak
edib. srafil ("Byin ourlanmas"), Mrahim ("Fransz"), Maallah ("Yaramaz"), bdlqni ("Hr
ey yaxla doru") filmlri ona baqa lklrd d hrt qazandrb.
***
Ramiz Mlik
"Mliik" shn txllsdr. Aktyor 1990-c ildn sonra hmin txllsl x edir. Ramiz
Aarza olu Mlikov 4 avqust 1943-c ild Bakida doulub. ADT-nin dram v Kino aktyorluu
fakultsini bitirib (1967). Hmin il sentyabr aynn 16-dan AMDT-nin aktyor tatndadr. Xalq
artistidir (24 may 1998). "blis" tamaasndak Arif roluna gr Dvlt mkafat laureatdr (1985).
Dyula ("Fsunkar qz", Mikola Dyarfa), Barat ("Qrib olan", lyas fndiyev), Sebastian, Don
Juan ("Frtna" v "He ndn hayky", Vilyam ekspir), Valter ("Yad adam", Leonqard Frank),
Aqin, Haris ("Od glini" v "dirn fthi", Cfr Cabbarl), Qzl Arslan ("Qlnc v qlm",
Mmmd Sid Ordubadinin eyniadl sri sasnda Tofiq Kazmovun ilmsi), Formasyon Rstm
("Dli ynca", Clil Mmmdquluzad), Dulu xaqan ("zmz ksn qlnc", Bxtiyar
Vahabzad) aktyorun sas rorllardr.
Mikayl Mirz
Romantik aktyor mktbinin istedadl nmayndsidir. Gur ssi, coun shn temperamenti
var. Mikayl ahvld olu Mirzyev 1947-ci il yanvarn 1-d amax rayonunun Tal Kndind
doulub. AD-nin dram v Kino aktyorluu fakultsini bitirib (1969). Institutun Tdris Teatrnda
ilyib. 1976-c ildn 2000-ci il qdr (mxtlif fasillrl) AMDT-d aktyor ilyib. ki df Milli
Mclis deputat seilib. Azrbaycan Respublikasnn xalq artistidir (22 may 1991).

Mikayl Mirz teatrda Krd Musa, Frhad ("Vaqif" v "Frhad v irin", Smd Vurun),
Muratov, Eyvaz ("Qrib olan" v "Bizim qrib taleyimiz", lyas fndiyev), Aslan ("Kndi
qz", Mirz brahimov), Zahid ("Fryad", Bxtiyar Vahabzad), Elxan ("Od glini" Cfr Cabbarl),
Cinli Mustafa ("Dli ynca", Clil Mmmdquluzad), xtiyar ("blis", Hseyn Cavid) rollarn
oynayb.
Zrnigar Agakiyeva
Karnaval estetikal n komediya rollarnda v tipik chtlri il diqqti clb edn obrazlarn
ifasnda vql oynayr. Zrnigar Fti qz Aakiiyeva 1945-ci il noyabr aynn 7-d Quba
rayonunun Rustov kndind doulub. AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib (1972).
Dvtl AMDT-d bir ne rol oynayan aktrisa 1974-c il sentyabrn 2-dn teatrn aktrisasdr
(myyn fasillrl). Respublikann xalq artistidir (28 oktyabr 2000).
Aktrisann Xuraman ("Vaqif", Smd Vurun), Dilbr ("Sevil", Cfr Cabbarl), Fxrnd
xanm ("Mahn dalarda qald", lyas fndiyev), Pri xanm ("Lnkran xannn vziri", Mirz
Ftli Axundzad), Xbri Xdic ("Adamn adam", Anar), Tatyana ("Meanlar", Maksim
Qorki), Maral ("Kzrn ocaqlar", Mirz brahimov), Mamayeva ("Mdriklr", Aleksandr
Ostrovski), Qadn ("Kll", Nazim Hikmt) rollar daha maraql alnb.
lham Namiq Kamal
Yksk shn mdniyytin malik komedya aktyorudur, lakin dramatik rollar da oynayb.
lham Namiq Kamal olu hmdov 1949-cu il yanvar aynn 9-da Bakda anadan olub. AD-nin
dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib (1970). 1972-ci il fevral aynn 3-d Akademik teatrn
aktyor tatna gtrlb. znn "lham" miniatr teatr var v bununla laqdar olaraq bir mddt
(1993-1998) kollektivdn ayrlb. Respublikann xalq artistidir (24 dekabr 2002).
Aktyorun oxsayl rollarnn srasnda Tlxk ("Vaqif", Smd Vurun), Firuz, Lala
("hrin yay gnlri" v "Sizi deyib glmim", Anar), Msy Jordan ("Msy Jordan v drvi
Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad), Hac Mdin "Dli ygnca" ), Adrian ("Frtna", Vilyam
ekspir), Mattias (" quruluq opera", Bertolt Brext v kurt Vayl), Bubnov ("Hyatn dibind",
Maksim Qorki), Feyzulla ("Quu uan budaqlar", krm ylisli), Doktor Qaratay ("Aft", Hseyn
Cavid) shn obrazlar xsusi yer tuturlar.
Ramz Novruz
Zahiri pafosdan v ritorikadan uzaq olmaga alr v lirik tmayll psxoloj
rollarda daha ox uur qazanr. Ramiz Qvvam olu Novruzov 1955-ci il may aynn 25-d
Bilsuvar rayonunun Smdabad kndind doulub. AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini
bitirib. vvl Sumqayt teatrnda ilyib v 16 may 1981-ci ildn AMDT-nin truppasndadr.
Respublikann xalq artistidir (24 may 1998).
sas rollar: Qacar ("Vaqif", Smd Vurun), bn Ymin ("blis", Hseyn Cavid), Yaral
zabit ("Biganlr oteli", Rstm brahimbyov), Rbi, Surxay ("Od glini" v "Aydn", Cfr
Cabbarl), Cmil, Mhmmd Cuvarl ("Bizim qrib taleyimiz" v "Sevgililrin chnnmd
vsal", lyas fndiyev), Pompey ("Pompeyin Qafqaza yr", Nriman Hsnzad), Edmund
("Kral Lir", Vilyam ekspir), Nostradamus ("Hl "sevirm" demmidilr...", Ramiz Novruz).
Nurddin Mehdixanl

Romantik pafosa, gur ss, coun daxl temperament malik aktyordur. Nurddin zulla
olu Quliyev (Mehdixanl) 1956-c il oktyabr aynn 6-da Clilabad rayonunun Tahirli kndind
doulub. AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib (1978) v Akademik teatrn
truppasna daxil olub. 1989-cu ild teatrdan xb v be il sonra yen kollektiv qaydb. Xalq
artistidir (24 dekabr 2002).
Yazon ("Medeya", Jan Anuy), ppolit ("Fedra", Jan Rasin), bu beyd, Aydn, Orxan ("Od
glini", "Aydn" v "dirn fthi", Cfr Cabbarl), Tbriz, Mdi Thmz ("Bllur sarayda" v
"eyx Xiyabani", lyas fndiyev), Gur ad "zumz ksn qlnc", Bxtiyar Vahabzad), Yaral
sgr ("Hl" "sevirm" "demmidilr...", Ramiz Novruz), rtorul ("Aft", Hseyn Cavid)
rollarnda uurlar qazanb.
Bsti Cfrova
Yaradcl romantik v realist aktyor mktblrinin poetika gstricilri sasnda
formalab. Bsti li qz Cfrova 1959-cu il iyun aynn 13-d Bakda doulub. AD-nin dram v
kino aktyorluu fakltsini bitirib (1980). Son kursda Akademik teatrda Sltnt ("Quu uan
budaqlar", krm ylisli) rolunu oynayb v 1980-ci il avqust aynn 26-dan truppann aktrisasdr.
Azrbaycann xalq artistidir (24 may 1998).
Aktrisa teatrda oynad Luiza Bruk ("Shra yuxular", Anar), Pakiz ("Mirz fi Vazeh",
Nbi Xzri), Lal, Aabyim aa ("Bllur sarayda" v "Hkmdar v qz", lyas fndiyev),
Glbahar ("Anamn kitab", Clil Mmmdquluzad), Aft ("Aft", Hseyn Cavid), dil ("Pot
bsind xyal", Elin), Fedra ("Fedra", Jan Rasin), Qonorilya ("Kral Lir", Vilyam ekspir)
rollarnda z istedadnn sviyysini gstr bilib.
Zemfira Nrimanova
Mxtlif spkili rollarda oynasada, lirik v dramatik-psixoloji obrazlarda daha sritli
grnr. Zemfira li qz Nrimanova 1959-cu il aprel aynn 20-d Bakda doulub. 1980-ci ild
AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib v avqust aynn 26-da Akademik teatrn
tatna gtrlb. Azrbaycann xalq artistdir (28 oktyabr 2000).
Sofi ("Yad adam", Leonqard Frank), Kleopatra ("Klglrin oyunu", Yuri Edlis), Paolina
("Kll", Nazim Hikmt), Mariya ("Biganlr oteli", Rstm brahimbyov), Arzu ("Kimdir haql?",
Bxtiyar Vahabzad), Nbar ("Mhbbt yaadr", Nahid Haczad), k ("Torpaa sanclan
qlnc", Nbi Xzri), l xanm ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Zleyxa
("Ah, Paris... Paris!..", Elin), Kama ("Krgdan buynuzu", Maqsud brahimbyov) aktrisann daha
canl v travtli rollardr.
Frngz Mutllimova
Shn mlahti, cazibli irinliyi, istedadnn lirizmi, hssas zrifliyi, dramatik counluu,
emosional v tbii yumoru oyad rollara travt verir. Firngiz Bhr qz Mtllimova 1959-cu il
mayn 1-d Acabdid douulub. sln ualdr.AD-nin dram v kino aktyorluu fakltsini
1980-ci ild bitirib, hmin il avqust aynn 26-da AMDT-nin truppasnda ilyir (arada myyn
fasil il). Azrbaycann xalq artisdidir (28 oktyabr 2000).
Aktrisa teatrda oynad Byim, Glrux, Mlk ("Xursidbanu Natvan", "eyx Xiyabani" v
"Bizim qrib taleyimiz", lyas fndiyev), Nis xanm ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli
Axundzad), Arvad ("Mnim rim dlidir", Elin), Hvva ("Varl qadn", li mirli), Saleh
("Glstanda qtl", Cmil libyov), Adela ("Dii canavar", Federiko Qarsia Lorka), Reya ("Byk

Romul", Fridrix Drrenmatt), Ndid ("Qanl Nigar", Sadq endil) rollar il tamaalarn
rbtini qazanb.
***
Haqqnda shbt gedn dvrd teatrda mkdar artistlr Mcnun Hacbyov (1935), Aqin
Vlixanov (1936-1998) ki-mi koloritli aktyorlar ilyiblr. Hazrda truppada xalq artistlri Lalzar
Mustafayeva, Mleyk sdova, mkdar artistlr Brcli sgrov, Rafael Dadaov, Sadq
brahimov, Telman liyev, Firuz Xudaverdiyev, Kbrabyim liyeva, li Nur, Prviz Barov,
Cfr Namiq Kamal, Telman Adgzlov, kuf Yusupova, Elxan Quliyev, Sabir Mmmdov,
Snubr sgndrova, Sid Quliyeva, Hicran Nsirova, Sevinc liyeva, lham sgrov, Mtant
Atakiiyeva, Mehriban Xanlarova, bacarql aktyorlardan Tofiq Hseynov, lvida Cfrov, Mzahir
Clilov, rad Aasbyli (Hsnova), Abbas Qhrmanov, Mnvvr liyeva ilyirlr.
HSN TURABOV
(24.3.1938-23.2.2003)
Azrbaycanda lirik-psixoloji aktyor mktbinin banisi Hsn Turabov saylr. Lap gnc
yalarndan ona hrmt lamti olaraq afia v proqramlarda adndan sonra "aa" sz d yazlr.
Onun yaradcl tkc mhtm rollarn siyahs il deyil, hm d yaratd xarakterlrin mnvixlaqi, flsfi, estetik sciyylrinin mrkkb, oxaxli olmas il zngindir.
Hsn Sttar olu Turabov 1938-ci il martn 24-d Bakda doulub. Yeddinci sinf qdr
Bakdak 31 sayl mktbd oxuyub v orta thsilini 14 sayl mktbd baa vurub. Azrbaycan
Dvlt Teatr nstitutunda thsil ala-ala (1956-1960) hm radioda, hm d yenic alan televiziyada
diktor ilyib. nstitutu komik aktyor kimi qurtarb v diplom tamaasnda Ncf by Vzirovun
eyniadl komediyasnda Hac Qmbri oynayb. 1960-c ildn myyn qsa fasillrl Akademik
Milli Dram Teatrnda aktyor ilyib. 1962-ci ild teatrdan uzaqlaaraq Bakdak Odessa Dnizilik
nstitutuna daxil olub v az sonra yen shny qaydaraq thsilini yarmq saxlayb.
Grkmli aktyor 1987-ci il fevraln 18-d kollektivin ssvermsi il Akademik teatra direktor
seilib. 1989-cu il yanvarn 15-dn hm d snt ocann bdii rhbri idi. 2001-ci il dekabrn 13dn z rizsi il hr iki vzifdn istefa verib.
SSR Ali Sovetinin deputat seilib (1989).
lyas fndiyevin "Mahn dalarda qald" (1972) tamaasndak Nicat v "Atlar yhrlyin"
("Qaaq Nbi". 1986) filmindki Qaaq Nbi rollarna gr respublika Dvlt mkafat laureatdr.
Respublikann mkdar artisti (29 aprel 1971) v xalq artisti (1 dekabr 1982) fxri adlarna layiq
grlb. 1991 v 1996-c illrd Azrbaycan Teatr Xadimlri ttifaqnn prezidenti seilib. Avropa
Trklri slam Birliyinin Qzl medal il tltif olunub (1994).
Qdrtli aktyor 23 fevral 2003-c ild rk xstliyindn Bakda vfat edib.
Hsn Turabov n gzl shn v ekran rollarn otuz be vana qdr oynayb. Shnd son
drc smimi v cazibli, ifad vasitlri sad v eyni zamanda flsfi-psixoloji chtdn dyrli
tsir balayan aktyorun aadak rollar milli teatrmzn klassik obrazlar siyahsna parlaq
shiflr yazb. Bdii hsn v estetik travti il snt tarixin daxil olub.
1962-ci il. Vahid. "Kndi qz", Mirz brahimov.
1963-c il. Floriano. "Dlilr" ("Valensiya dlilri"), Lope de Veqa. Trcmi Tlt
yyubov.
1966-c il. sgndr. "llr", Clil Mmmdquluzad.
1968-ci il. Hamlet. "Hamlet", Vilyam ekspir. Trcmi Cfr Cabbarl.
1968-ci il. Kamran. "Unuda bilmirm", lyas fndiyev.

1969-cu il. Qurban. "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev.

1970-ci il. Xyyam. "Xyyam", Hseyn Cavid.
1971-ci il. Nicat. "Mahn dalarda qald", lyas fndiyev.
1972-ci il. Aydn. "Aydn", Cfr Cabbarl.
1973-c il. Valid. "Nal balananda", mran Qasmov.
1977-ci il. Qiyas. "hrin yay gnlri", Anar.
1978-ci il. Qdir. "Quu uan budaqlar", krm ylisli.
1981-ci il. Polkovnik mir. "Shra yuxular", Anar.
1986-c il. eyx Xiyabani. "eyx Xiyabani", lyas fndiyev.
1987-ci il. Hac sdulla. "Mnsiz dnya", Nbi Xzri.
1988-ci il. Kamran. "Bizim qrib taleyimiz", lyas fndiyev.
Qrx il rzind aktyor teatrn shnsind Nazim Hikmtin "hrt v ya unudulan adam"
(Qatil), Yuri Osnos v Viktor Vinnikovun "Hind gzli" (Aryaka), Smd Vurunun "Vaqif" (li
by, lyas v Vaqif), "nsan" (ahbaz), Sabit Rhmann "liqulu evlnir" (Kamal), Hsn
Seyidbylinin "Bal qaplar" (Qrbt), ekspirin "Otello" (Birinci qasid), "Antoni v Kleopatra"
(Eros), Hseyn Cavidin "eyx Snan" (zdmir), "Syavu" (Birinci dliqanl), "blis" (blis),
Aleksis Parnisin "Gzllik v sevgi adas" ("Afrodita adas". Anastasis), Mehdi Hseynin "Alov"
(katib), mran Qasmov v Hsn Seyidbylinin "Uzaq sahillrd" (Erix), xli Qurbanovun "cb
i ddk" (Misirxanov), "Snsiz" (Trlan), Viktor Hqonun "Mariya Tdor" (Cllad), Mirz
brahimovun "Yax adam" (Azr), "Kzrn ocaqlar" (Lenin), Fridrix illerin "Orlean qz"
(Lionel), lyas fndiyevin "Mnim gnahm" (Xansu), Aleksey Kaplerin "Tufanl il" (Vasili),
Seyfddin Dalrun "Mnziliniz mbark!" (Elgn), Maksim Qorkinin "Meanlar" (Nil), Rstm
brahimbyovun "stintaq" (Mstntiq), Nikolay Poqodinin "Kreml saat" (Lenin), Arif
Sleymanovun "Tufandan vvl" (Lenin), Anarn "Sizi deyib glmim" (Mirz Clil
Mmmdquluzad), Nahid Haczadnin "Qisas qiyamt qalmaz" (Umud) srlrinin tamaalarnda
oynayb.
"Azrbaycanfilm"in istehsal etdiyi kinolentlrindn "Qara dalar"da Radist Hseyn,
"Telefonu qz"da Hseyn, "Yun al"da Clal, "Sn niy susursan?"da Milis mayoru, "Sevil"d
Rstmov, "Axrnc arm"da Xlil, "Var olun, qzlar"da msi, "Xatirlr sahili"nd Kamran,
"Qzl qaz"da Fazilov, "Smt klyi"nd Bieraxov, "mrn ilk gn"nd Mehdi, "arvadarlarn izi
il"d Aqil, "Qatr Mmmd"d Slimov, "tirimiz buludlard" filmind Qdirov, "Drd bazar
gn"nd Nicat, "rk... rk..."d Murad, "Drvi Parisi dadr"da Rid by, "Sevinc buxtas"nda
lizad, "Bayqu glnd"d Rid, "Mn mahn bstlyirm"d Ata, "Qrib adam"da
("Mosfilm") Arif, "stintaq"da General, "Anlamaq istyirm"d Nefti Hsn, "Qzl uurum"da
Usta Bar, "lav iz"d li, "Qaladan taplan mcr"d Qyyum, "lq dnizd buz paras"nda
Srt kii, "Park"da Mdn mdiri, "Nizami"d Mzffrddin, "Gmgl fsansi"nd Aazki,
"Qoca padahn nal"nda Qoca, "Tnha narn nal"nda li, "arni dnizdn gzlyin"d Ba
nazir, "hrli biinilr"d Slim, "Qm pncrsi"nd Mirz Clil Mmmdquluzad, "Gnc
qadnn kiisi"nd Rauf, "Gec qatarnda qtl"d Nayev, "ahid qz"da Polkovnik, "Thmin"d
Dada, "Naks"d hbsxana risi, "Ail"d Qoca, "Bu gzl, gzl, gzl dnya"da Mstntiq,
"Gzl mni"d Byk by rollarna kilib.
Hsn Turabovun kinoda n parlaq rollar Gray by ("Yeddi oul istrm"), Kbirlinski
("Dantenin yubileyi"), Afin ("Babk"), gz Cfr ("Qorxma, mn sninlym"), eyniadl filmd
Qaaq Nbi, sd ("Byin ourlanmas"), Qznfr Mamedovi ("Yaramaz") obrazlardr.
Rejissor kimi "Tnha narn nal" (amil Mahmudbyovla birg) v "Atlar yhrlyin"
("Qaaq Nbi". bdl Mahmudovla birg) filmlrini kib.
Hsn Turabov hssas duyumu, kemil adal, baxanla (tamaa) baxlan (obraz)
domaladrmaq mharti, smimiyyt yaratmaq istedad il qhrman-xarakterin yaad dvrl
salon arasndak zaman-msaf ayrmasn mhartl df edirdi.

Hsn Turabov kiassik faci rollarnda xarakterin psixoloji drinliyini hm emosional ifad
vasitlrinin heyrtamiz rngarngliyi, hm d sanki tknmyn texniki vrdi-fndlri il
tamaalara tqdim edirdi. Bel vhdtd obrazn facivilik zmti daha canl, daha tsiredici,
dndrc, hycanlandrc ovqat balayrd.
Hsn Turabov byk ehtiraslar aktyoru idi, gcl faci xarakterli sntkar idi. O, shnd
znn emosional enerjisini qurulmu yay kimi hmi tarma kilmi grginlikd saxlama
qtiyytl bacarrd.
Hsn Turabov bdii tsvirc mrkkb, xarakterc tzadl, xasiyytc sabit davran
llrini pozan, bzn hrz-hdyan danmaqdan kinmyn, hrdn xudbin, dal grnn...
shn v ekran rollarnda da csartl insanlq v hyatsevrlik axtarman riskin gedirdi.
Hsn Turabovun oynad rollarda, ictimai mnsubiyytindn asl olmayaraq, intim
qlqlq, doma mhrmlik vard.
Hsn Turabov byk bir monoloqun gr bilmdiyi "ii" bax v hrktl nzr atdrr,
vziyytin psixoloji ovqatn iki, ... planda tamaaya gstrirdi.
Hsn Turabov obrazn psixologiyasndak ovqat dyiikiiyini z oyununda byk ustalqla,
heyrtamiz yngllkl, psixoloji dqiqlikl ver bilirdi. Aktyor bunu "zglm" vrdilrinin n
inc vasitlri il v he vchl l hissini itirmdn mhartl icra edirdi.
Hsn Turabov janrndan, mvzusundan, dvrndn asl olmayaraq, byndiyi ssenarid
oynayaca rolun mqsd v qaysinin sas leytmotivini dqiq v aydn myynldirmyi fhml
duyurdu.
Hsn Turabov o nadir aktyorlardan idi ki, shnd z istedadnn arxasnda gizlnmk n
oxsayl zahiri ifad vasitlrin gvnmirdi. Onun ali mqsdi hyat hadislrinin dourduu
suallara teatr v ekran dili il cavab tapmaqla sciyylnirdi.
Obrazn psixologiyasndak ovqat dyiikiiyini z oyununda byk ustalqla, heyrtamiz
ynglikl, psixoloji dqiqlikl ver bilirdi. Aktyor bunu "zglm" vrdilrinin n inc
vasitlri il v he vaxt l hissini itirmdn mhartl icra edirdi.
AKADEMK MLL DRAM TEATRI
(1985-2004)
Teatrn 1985-1986-c il mvsmd ilk yeni tamaas oktyabr aynn 12-d olub. Mrahim
Frzlibyovun quruluunda Anarn "Thmin v Zaur" dramnn tamaas gstrilib. Tamaada
oxunan mahnlarn eirlri Nigar Rfibylinin idi v musiqisini Emin Sabitolu bstlmidi.
Rssam Nsrt Ftullayev olan tamaada sas rollar Amaliya Pnahova (Thmin) v Fuad
Poladov (Zaur) oynayrdlar.
lin vvlind teatra ba rejissor tyin olunmu Hseynaa Atakiiyevin bu mvsmd tz
ii Maksim Qorkinin "Hyatn dibind" (16 noyabr) dramnn tamaas oldu (trcmi nvr lvi,
rssam Solmaz Haqverdiyeva, bstkar Aydn zimov). Aktyor ifal; baxmndan myyn
yeniliyi il seiln shn srind nzri clb edn sas oyunlar Syavu Aslana (Luka), Hamlet
Xanzady (Kle), Fuad Poladova (Baron), Smndr Rzayev (Satin), Yaar Nuriyev (Aktyor),
Safur brahimovaya (Vasilisa Karpovna) mxsus idi.
Ba rejissor nvbti tamaasn da trcm pyesi sasnda hazrlad. Akademik teatrn
tarixind ilk df Fridrix Drrenmattn yaradclna mracit olundu v dramaturqun "Byk
Romul" pyesi Tofiq Rstmovun trcmsind tamaaya qoyuldu. Bu sri d "Hyatn dibind"
tamaasnn yaradc heyti hazrlamd. Romul Avqustul rolu Syavu Aslana taprlmd.
1985-2004-c illr rzind teatrn yaradc rhbrliyind dyiikliklr olub. Ba rejissor
Hseynaa Atakiiyev 1988-ci ilin axrlarnda vzifsindn istefa verdi v 1989-cu ilin martnda
teatrdan xaraq mstqil kollektiv yaratd. Ken ildn teatra direktorluq edn Hsn Turabov

1989-cu il yanvarn 15-d kollektiv hm d bdii rhbr tyin olundu. O, 13 dekabr 2001-ci ild
yuxarlarn tkidi il istefa verdi v dekabrn 26-da bu Krs teatrn aktyoru liabbas Qdirova
taprld.
yirmi ild teatrn sas repertuar arl, sasn, ada dramaturqlardan lyas fndiyevin
yaradclnn zrin db. Kollektivin bir sra uurlu yaradclq nailiyytlri olub.
1986, 20 dekabr. "eyx Xiyabani", lyas fndiyev. Quruluu rejissor Mrahim
Frzlibyov, rssam Solmaz Haqverdiyeva. Bu tamaadak rollar Hsn Turabovun (eyx
Xiyabani), Brcli sgrovun (Hac Frhad), Amaliya Pnahovann (Xanm Mahnur), Fuad
Poladovun (Mbark Sltn), Nurddin Mehdixanlnn (Mdi Thmz), lham sgrovun (Sar
Mrdan) yaradclqlarnda yeni aktyorluq keyfiyytlri ksb etmlri il sciyyvidirlr.
1987, 10 sentyabr. "Mnsiz dnya", Nbi Xzri. Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov,
rssam Rasim Babayev, bstkar Arif Mlikov. Ba rollar liabbas Qdirov (Mirz fi), Amaliya
Pnahova (Zbeyd xanm), Hsn Turabov (Hac sdulla), Mlik Dadaov (Bodentedt), Syavu
Aslan (Qrib Qulam) ifa ediblr.
1988, 9 aprel. "Bizim qrib taleyimiz", lyas fndiyev. Quruluu rejissor Mrahim
Frzlibyov, rssam Elin Aslanov, bstkar Emin Sabitolu. Mvzu v sjet baxmndan 1968-ci
ild oynanlm "Unuda bilmirm" tamaasndak hadislrin iyirmi ildn sonraki davam olan
srd sas rollar yen d Hsn Turabova (Kamran), Amaliya Pnahovaya (Nrmin) v Muxtar
Avarova (Krm day) taprlmd.
Mrahim Frzlibyovun quruluunda lyas fndiyevin "Sevgililrin chnnmd vsal"
(21 aprel 1989), "Tnha iyd aac" (6 mart 1991), "Dlilr v alllar" (9 noyabr 1992), "Hkmdar
v qz" (15 dekabr 1996) pyeslri d maraql shn tcssm tapb.
1988, 24 sentyabr. "Qanl Nigar", Sadq endil. Trcm edni v quruluu rejissoru
Vaqif brahimolu, rssam Trlan Qoru. Msxrli sosial satira janrnda hazrlanm n v oynaq
tamaada daha ux ifalar Yaar Nuriyev (Abdi), Amaliya Pnahovaya (Nigar), Firngiz
Mtllimovaya (Ndid), Telman Adgzlova (Laz), Bsti Cfrovaya (Bdid), Mahir
Mirzliyev (stinyeli) mxsus idi.
1989, 30 sentyabr. "Gec dyln qaplar", Nbi Xzri. Quruluu rejissor Mrahim
Frzlibyov, rssam Rafis smaylov, bstkar Eldar Mansurov. Amaliya Pnahova (Mehri ana),
Fzuli Hseynov (Sfr), ftixar Piriyev (Xzr), Sevil Abbasova (snr), min Babayeva (Nis
arvad) tamaada maraql oyun nmayi etdirirdilr.
1994, 28 aprel. "Anamn kitab", Clil Mmmdquluzad. Tamaaya quruluu Hsn bluc
verib. Premyera rfsind Hsn qfildn dnyasn dyidi v tamaa zrind son ilri onun
qarda, kino rejissoru nvr bluc tamamlad. Safur brahimovann (Zhra byim), Rafiq
zimovun (Rstm by), rad Hsnovann (Zivr xanm), Lalzar Mustafavevann (Glbahar),
Aqin Vlixanovun (Senzor Mirz Cfr), Sadq brahimovun (Aslan by) ifalar psixoloji drinlik
baxmndan dramaturqun qaysin v ruhuna daha yaxn idilr.
1995, 12 dekabr. "Aqoyunlular v Qaraqoyunlular", li mirli. Quruluu rejissor Bhram
Osmanov, rssam Ltif Quluzad, bstkar smayl Dadaov. Kamal Xudaverdiyev (Aqoyunlu
ata), Yaar Nuriyev (Qaraqoyunlu ata), Sid Quliyeva (Qaraqoyunlu ana), Hicran Nsirova
(Aqoyunlu ana), Ramiz Novruzov (Aqolyunlu mi), Elxan Aahseynolu (Qaraqoyunlu mi)
tamaada lirik-dramatik v psixoloji rollar yaradrdlar.
1996, 7 may. "Kral Lir", Vilyam ekspir. Trcm edni Sabir Mustafa. Quruluu rejissor
Bhram Osmanov, rssam Elin Mmmdov, bstkar Adil Bbirov. Rejissorun tamaa n
myynldirdiyi ideya v flsfi flkir ykn Kamal Xudaverdiyev (Kral Lir), Ramiz Novruzov
(Edmund), Hac smaylov (Qraf Kent), ftixar Piriyev (Edqar), Bsti Cfrova (Qonerilya)
hssaslqla ml etmy alrdlar.
1997, 1 fevral. "Ah, Paris... Paris!..", Elin. Quruluu rejissor Azr Paa Nemt, rssam
Elin Mmmdov. Rollarda: hmd - Telman Adgzlov, sdulla - Syavu Aslan, Firngiz -

Kbrabyim liyeva, sgndrzad - Yaar Nuriyev, Vera - Ldmila Duxovnaya. Dyuxovnaya rus
dramnn aktrisasdr v tamaada dvtl oynayb.
1997, 7 iyun. "Frhad v irin", Smd Vurun. Quruluu rejissor Cnnt Slimova,
rssam Tahir Tahirov, bstkar Emin Sabitolu. Ba rollar Mlkayl Mirz (Frhad), Mleyk
sdova (irin), Hicran Nsirova (Mrym), Hsn Mmmdov (Xosrov), Ramiz Novruzov (apur)
oynayblar.
1998, 10 aprel. "zmz ksn qlnc" ("Gytrklr"), Bxtiyar Vahabzad. Quruluu
rejissor Aakii Kazmov, rssam smayl Mmmdov, bstkar Cavanir Quliyev. liabbas
Qdirov (Qara xaqan), Nurddin Mehdixanl (Gur ad), Lalzar Mustafayeva (gen xatun), Rid
Smndr (Yan unq), Snubr sgndrova (Siyan i), Ramiz Mlik (Dulu xaqan) sas rollar
oynayblar.
1998, 23 may. "Mnim sevimli dlim", Elin. Quruluu rejissor Azr Paa Nemt, rssam
Elin Mmmdov. sas rollarda: Professor - Telman Adgzlov, Redaktor - Syavu Aslan, b
mdiri - Yaar Nuriyev, Msul katib - Hac smaylov, katib - Msm Aslanqz, dbi ii - Cfr
Namiq Kamal.
1999, 16 oktyabr. "Diaqnoz "D" ("Mnim rim dlidir"), Elin. Quruluu rejissor Azr
Paa Nemt, rssam Elin Mmmdov. Syavu Aslan (kii), Firngiz Mtllimova (Arvad),
Telman Adgzlov (Professor), Msm Aslanqz (Fal Aabac), Cfr Namiq Kamal (Dost),
Zemfira Nrimanova (Xanm) tamaann janr v slubunun tlb etdiyi oyun prinsiplrini mhartl
duyub canlandrrdlar.
1999, 13 noyabr. "Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad. Quruluu rejissor
Vaqif brahimolu, rssam Rid erif, bstkar Syavu Krimi. Rejissor tamaann sas
obrazlarn Cfr Namiq Kamala (Mirz Hbib), lham Namiq Kamala (Xan), Snubr
sgndrovaya (Nis xanm), Zemfira Nrimanovaya (l xanm), Lalzar Mustafayevaya (Ziba
xanm), Zrnigar Aakiiyevaya (Pri xanm), Sabir Mmmdova (Teymur aa), Aslan irinova
(Frra Heydr), Sevil Xlilovaya (Xac Msud Qara), Mzahir Clilova (Hac Salah) taprmd.
2000, 29 yanvar. "Ulduz, yaxud dirn fthi" ("dirn fthi" v "Trablis mharibsi"
pyeslri sasnda), Cfr Cabbarl. Quruluu rejissor Bhram Osmanov, rssam smayl
Mmmdov, bstkar Oqtay Kazmov. Ba rollarda Nurddin Mehdixanl (Orxan), liabbas
Qdirov (nvr), Snubr sgndrova (Ulduz), Kamal Xudaverdiyev (zzt paa), Ramiz Mlik
(Haris), Sadq brahimov (Kamal paa) oynayblar.
2000, 9 dekabr. "Dar aac", Bxtiyar Vahabzad. Rssam smayl Mmmdov, bstkar
Cavanir Quliyev. Monumental-dramatik faci janrnn prinsiplrind hazrlanm tamaada Kamal
Xudaverdiyev (Aqin), lham sgrov (Sabutay), Hac smaylov (bn Zeyd), Rafiq zimov (bn
Tahir). Kazm Hsnquliyev (Altay), Mcnun Hacbyov (Asaqqal) maraql ifa nmayi etdiriblr.
2001, 23 fevral. "Pot bsind xyal", Elin. Quruluu rejissor Mehriban lkbrova,
rssamlar Tahir Tahirov v Aarhim liyev, bstkar Syavu Krimi. Bsti Cfrova (dil),
Ramiz Mlik (Kii) v Syavu Aslan (Yolda tk) oynadqlar obrazlarla shndki hadislrin
mrkzind dururdular.
2001, 1 noyabr. "Hl" sevirm "demmidilr...", Pamiz Novruz. Quruluu rejissor
Bhram Osmanov, rssam smayl Mmmdov. sas rollarda Nurddin Mehdixanl (Yaral sgr),
Mnvvr liyeva (Sona), Telman Adgzlov ("Qumarbaz"), Mtlb Abdullayev ("Halaypozan"),
Telman liyev ("Sintezator"), Rid Smndr (Andranik), Prviz Barov (Minas) x ediblr.
2002, 29 mart. "Hamlet", Vilyam ekspir. Shn variantn Cfr Cabbarlnn, Tlt
yyubovun v Sabir Mustafann trcmlri sasnda lham Rhimli ilyib. Quruluu rejissor
Azr Paa Nemt, rssamlar Elin Mmmdov v Nazim Bykiiyev, bstkar Syavu Krimi.
sas rollar Fuad Poladov (Hamlet), Snubr sgndrova (Gertruda), Syavu Aslan (Poloni),
Rafael Dadaov (Klavdi), Msm Aslanqz (Ofeliya), Sabir Mmmdov (Horatsio), Yaar Nuriyev
(Mzar), Anar Heybtov (Layert) ifa ediblr.

Teatr bu mddtd z shnsind ilk df dnya diblrindn Yuli Edlisin ("Klglrin

oyunu". Kiik shnd. Quruluu rejissor Hsn bluc. 29 oktyabr 1986), Bertolt Brextl Kurt
Vayln (" quruluq opera. Quruluu rejissor Karl Georq kayzer. 18 aprel 1987), Jan Pol Sartrm
("Dfn edilmmi llr". Kiik shnd. Quruluu rejissor Mehriban lkbrova. 2 iyun 1988),
Federiko Qarsiya Lorkann ("Qadn facisi". Quruluu rejissor Mrahim Frzlibyov. 6 noyabr
1988), Gilerma Fiqeyredunun ("Mhbbt v azadlq". Quruluu rejissor Hsn bluc. 12 noyabr
1991), Runesko Akutaqavann ("Mmmal bir qtlin versiyas". Kiik shnd. Qurulu u
rejissor Mehriban lkbrova. 4 iyun 1995), Sofoklun ("ah Edip, yaxud aln yazs". Quruluu
rejissor Bhram Osmanov. 3 aprel 1999), Jan Rasinin ("Fedra". Quruluu rejissor Mrahim
Frzlibyov. 7 iyul 2002) yaradclqlarna mracit edib.
Haqqnda bhs olunan dvrd Akademik teatrn repertuarnda yeni mlliflrdn Rhman
lizadnin "Gnah", Arif Slemanovun "Tufandan vvl", Rafiq Smndrin "Gnbaxanlar"
(Kiik shnd), Seyran Sxavtin "Qzl tet", Vaqif Smdolunun "Yayda qartopu oyunu", Cmil
libyovun "Glstanda qtl", Kamal Abdullann "Hrdn mn mlk d deyirlr...", Kamil
Abdullayevin "Min illrin i", Cahan fruzun "Qanqn byk dalas", Eldar Baxn "Qdr
gecsi" (nal-tamaa), Marat Haqverdiyevin "Ox, qadnlar, qadnlar", Vidadi Babanlnn "Ana
intiqam", Xeyrddin Qocann "Hrnin z pay", Hsn Hsnovun (zizolu) "Brsseldn
mktublar" pyeslri tamaaya qoyulub. Bu tamaalarn bir qisni bdii chtdn maraq doursa da,
ksriyytinin shn taleyi uursuz olub.

AMDT-nin REJSSOR YARADICILIINDA

FORMA AXTARILARI
(1980-2004)
Konkret sntkarn yaradclq tzahrnn sas amili slub v forma vhdtidir. Bu
slub v forma vhdti eyni zamanda teatr prosesinin obyektiv v subyektiv tlblrin cavab verir.
XX srin sonunu v XXI sin vvllrini hat edn Azrbaycan teatr prosesinin balca
sciyysi bilavasit keid dvrnn tlblri il myynldirilir. Ona gr d konkret
sntkarlarn yaradclqlar, hminin rejissorlarn faliyytlrinin mahiyyti mhz bu hadis il
tmin v tyin olunur. Bu obyektiv gstrici hr konkret sntinin subyektiv yaradc dnclri
v onun bdii yaradclqda estetik tzahrlri il ulaaraq ada Azrbaycan rejissurasnn
mnzrsinin geni panoramn yaratmaqdadr.
Akademik Milli Dram Teatr shn sntimizin flaqman kimi Azrbaycanda aparc rejissor
slub v formalarnn parlaq snaq meydan olub. Hazrda bu teatrda quruluu rejissor tatlarnda
qocaman nslin nmayndsi Aakii Kazmov, orta nslin grkmli sntkar Azr Paa Nemt,
gnclik dvrlrini tzc adlayan Bhram Osmanov, sgr sgrov, Mehriban lkbrzad
ilyirlr.
Aakii Kazmovun (28 iyun 1935) rejissura sntind ox zngin tcrbsi, dyrli
nailiyytlri var. Rejissor Aakii Kazmovun qurulular monumental shn hlli, ln
temperamenti, nny sadiqliyi il sciyyvidir. Rejissor daha ox romantik teatr estetikasndan
istifad edir. nnvi formalara sadiq qalan rejissor ada snt estetikasnn mxtlif forma
prinsiplrindn istifad etms d, fikir, dnc baxmndan ada duyulara can atandr.
Rejissor Aakii Kazmovun yaradclnn balca estetik mahiyytini tcssm etdirn sas
qurulular bunlardr.
Sumqayt Dvlt Dram Teatrnda. "Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov. "Toy", Sabit
Rhman.

Gnc Tamaalar Teatrnda. "Rstm v Shrab", sgndr Coqun (Firdovsinin "ahnam"

sri sasnda), "Komsomol poemas", sgndr Coqun.
Akademik Milli Dram Teatrnda. "Darxma, ana!", Nodar Dumbadze. "Qrib olan", lyas
fndiyev. "zmz ksn qlnc" ("Gytrklr"), Bxtiyar Vahabzad.
Azr Paa Nemt (13 avqust 1947) z qurulularnda agda dnya modern teatr
estetikasnn milli teatr dncsi il sintezin mhtmlikl nail olur. Paradoksal psixoloji
stuasiyan qabarq vermkl znn rejissor ideyalarn aktyorlarn ifadli oyunlarnda hll edir.
Funksional shnqrafiyann imkanlarndan csartl istifad etmkl onu mrkkb, dolun, estetik
obraz kimi tamaann sasma evirir.
Azr Paa Nemtin rejissor slubunun genetik kklri neokonservatizn (yeni konservatizn)
flsfi-estetik dncsindn qaynaqlanr. Hmin dncnin teatr tzahr hr hans tamaann
estetikasn n kir, mzmun qatn dbi v bdi kontekstd tqdim edir. Myyn mnada
modern teatr snti dncsin opponent olan bu dnc formann estetik bitkinliyini hlledici
sayr. O, estetik qavray publisistik mnasibtlrdn stn tutur.
Onun rejissurasnn slub v forma sciyylri, janr axtarlarnn estetik prinsiplri daha
qabarq v daha flsfi bitkinlikl aadak tamaalara verdiyi qurulularda zn gstrir.
Gnc Tamaalar Teatrnda. "Danaba kndinin mktbi", Clil Mmmdquluzad. "Fudzi
danda qonaqlq", ingiz Aytnatov. "Tmas", Rstm brahimbyov. "Msy Jordan v drvi
Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad. "Yelknlr zrind nmli klk", Karlo Haldoni.
Akademik Milli Dram Teatrnda. "Ah, Paris... Paris!..", "Mnim rim dlidir", "Mnim
sevimli dlim", Elin. "Biganlr oteli", Rstm brahimbyov. "Hamlet", Vilyam ekspir.
Azr Paa Nemt hminin Tiflis, Peterburq, rvan, Tallin, Moskva hrlrind d maraql
qurulular verib.
Frdi slubunu illrl Qrozn, Sumqayt v Akademik Milli Dram Teatrnda tsdiqlyn, onu
formaladran Mrahim Frzlibyov znn zngin yaradclq bioqrafiyasn yaradb.
Tamaalarn, sasn, aq sistemd, yni publisist-estetika dqiqliyi il qurur. Buna gr d alr
ki, shnd istifad etdiyi btn detallar tamaa salonundan oxunsun. lvan v parlaq kompozisiya
qurmaqda sritlidir.
Mrahim Frzlibyov (26 iyun 1949) Azrbaycan romantik-publisistik teatr dncsinin
yeni tarixi dvrd (1977-ci ildn z bri) parlaq nmayndlrindn biridir. O, forma v mzmun
vhdtini nnvi olaraq bahca prinsip kimi qbul edir. Qbul edir v bunu tamaann bdii-estetik
mahiyytind hssaslqla rid bilir. Tamaann ideyasn publisist teatr nnsinin saslarnda,
romantik slubun prinsiplri zminind (qeyri-adi insan qeyri-adi raitd) hll edir. Bu baxmdan
rejissorun bir ne tamaasn gstrmk olar.
Sumqayt Dvlt Dram Teatrnda. "Poladridnlr", Qennadi Bokarev. "Btn rq bilsin",
Nriman Hsnzad. "Srbst mvzu", Aleksandr xaidze.
Akademik Milli Dram Teatrnda. lyas fndiyevin "eyx Xiyabani", "Xuridbanu
Natvan", "Bizim qrib taleyimiz", "Sevgililrin chnnmd vsal", "Tnha iyd aac",
"Hkmdar v qz" pyeslrin verdiyi qurulular. "Sokrat anma gecsi", ingiz Aytmatov v
Muxtar ahanov. "Fedra", Jan Rasin. "Qadn facisi", Federiko Qarsia Lorea. "Mnsiz dnya", Nbi
Xzri. "Thmin v Zaur", Anar.
ox gnc yalarndan populyarlq qazanm Bhram Osmanov (1 oktyabr 1962) shn
dnc trzinin oxqatll, flsfi drinliyi il seilir. O, intim-psixoloji v lirik-psixoloji slubun
estetik prinsiplri sasnda parlaq tamaalar yaradb. Tamaalarda aktyor oyununu n kir.
Rejissor kimi yaradclnn sas estetik sciyysini orijinal v tkrarsz, yeni v ada ruhlu janr
axtarlar tkil edir. Obrazh ifad vasitlrin stnlk verir v bunu paralel, ksin,
genimiqyasl, srt arpazlaan shn mizanlarnda xsusi mhartl tcssm etdirir.
Syldiyim nzri fikirlr znn estetik hllini onun Akademik Milli Dram Teatrnda
hazrlad "Qzl tet" (Seyran Sxavt), "ah Edip" (Sofoki), "Kral Lir" (Vilyam ekspir), "

heyvanxana" (Tennessi Uilyams), "Qaraaclar altnda mhbbt" (Yucin O'Nil), "Aqoyunlular v

Qaraqoyunlular" (li mirli), "Ulduz, yaxud dirn fthi" (Cfr Cabbarl) tamaalarnn slub v
forma xsusiyytlrind daha parlaq kild tcssm etdirir.
Rejissor yaradclna 1970-ci illrin ikinci yarsndan balam Vaqif brahimolu (18
oktyabr 1949) bu gn frdi slubu il seiln n mhur rejissordur. znn yaratd "Yu" Dvlt
Teatrnn bdii rhbridir. Onun yaradclq metodu balca olaraq forma v mzmun zrind
eksperimentlr aparmaqla sciyyvidir. Marksist-lenini estetikann balca prinsipin, "mzmun
forman tmin edir" qnatin tam zidd olaraq Vaqif brahimolu rq snt dncsinin
kanoniklik kimi forma v mzmun yaradan amilini qbul edib. Blli olduu kimi, klassik rq snt
dncsind mzmun qat qeyri-informatik, yni ncdn blli v hr hans bdii-estetik formas
aydn olan mzmunu (informasiyan) yaddadan "z" xarr. xarb onu emosional halda yenidn
yaatmaa, duydurmaa, hiss etdirmy ynldir. Bu hal btvlkd slam mdniyytinin v
incsntinin bdii yaradclnn tmlidir. slam mdniyytinin v incsntinin tml dili is
"Qurani-Krim" demkdir.
Vaqif brahimolunun sykndiyi slub zlliklri eyni zamanda mumtrk v konkret
olaraq zllikl ouz trklrinin bdii-yaradc dncsinin prinsiplridir. Burada etnik mzmun
qat etnik yaddada mvcuddur.
Dd Qorqud z dinlyicilrin yeni bilgi vermirdi, olmu v hamya blli hadislri
danrd. "Dirs xan olu Buac boyu", "Salur Qazann evinin yamaland boy", "Duxa qoca olu
Dli Domrul boyu" v digr boylarn mzmununu Ouz elind ham bilirdi. Ancaq dinlyicilr bu
boylar Qorqud Ddnin nec danacana maraq gstrirdilr. Demli, shbt tz formann
intizarndan gedir. Vaqif brahimolu forma tqdimatnda "Ddm Qorqudun kitab"nn poetika
gstricilrinin oyun-tamaa prinsiplrindn d bhrlnir.
Vaqif brahimolu yuxarda gstrdiyim bazisli prinsiplri ada modern teatr rivsind
v institusional teatr sntinin sistemliyind realiz edir. Hmin realizd o, psixosof (psixaruh,
sofiya hikmt demkdir. Ruhun hikmtlri) poetikasnn forma v slubunu tcrbi trzd z
tamaalarnda byk csart v uurla snayaraq tsdiqlyir. Bu baxmdan onun hazrlad "Oul"
v "Xatun" ("Ddm Qorqudun kitab" dastanlarnn boylar sasnda), "Leyli dem..." v "Dad"
(Fzulinin "Leyli v Mcnun" poemasma istinadn), "Yol" (Mhmmd Fzulinin "Hqiqtssda" srinin ruhunda), "Aar" (Nizami Gncvinin "Sirlr xzinsi" msnvisi zminind),
"Sentimental vals" (Anton exovun hekaylri zrind qurama), "Sma" (ah smayl Xtainin
"Dhnam" msnvisi sasnda), "Cnab O" (Clil Mmmdquluzadnin "llr"
tragikomediyasnn motivlri zrind ilm), "Salam" (Mhmmdhseyn hriyarn
"Heydrbabaya salam" noemasnn shn hlli), "Bir-iki, bizimki" (Kamal Abdulla), "Mqvva"
(Firuz Mustafayev), "Canmda can" (brahim brahimli) tamaalar daha xarakterikdir.
Rejissuraya tn srin yetmiinci illrinin sonlarnda ki teatrndan glmi Hseynaa
Atakiiyev (8 sentyabr 1949) hazrda znn yaratd Dvlt Gnclr Teatrnda ba rejissor ilyir.
XX srin teatr dncsin, xsusn forma v mzmun vhdtinin inkiafna gcl tkan vern
Yevgeni Vaxtanqov v Bertolt Brext nnsini milli teatr prosesi rivsind inkiaf etdirir. O,
kskin v aktual mzmunu parlaq teatrallq formasnda hll etmy bacarqla nail ola bilir.
Hseynaa Atakiiyevin slub v forma axtarlar, janr yeniliklri ki Dvlt Dram
Teatrnda qurulu verdiyi "Artur Uinin karyeras" (Bertolt Brext), "Lnkran xannn vziri" (Mirz
Ftli Axundzad), Akademik Milli Dram Teatrnda hazrlad "Yayda qartopu oyunu" (Vaqif
Smdolu), "Byk Romul" (Fridrix Drrenmatt), "Hyatn dibind" (Maksim Qorki), Dvlt
Gnclr Teatrnda qurulu verdiyi "Karmen" (Prosper Merime), "Maqbet" v "Hamlet" (Vilyam
ekspir), "llr" (Clil Mmmdquluzad), "Yeddi mhbus" (li mirli), "ah smayl, yaxud
ham sni sevnlr burdadr" (Kamal Abdulla) tamaalarnda znn parlaq tcssmn tapb.
Bak Kamera Teatrnn ba rejissoru Cnnt Slimova, Pantomima Dvlt Teatrnn bdii
rhbri Bxtiyar Xanzad ildiklri kollektivlrin estetik prinsiplrin uyun slub v forrna

tlblri dairsmd axtarlar aparrlar. Onlarn hazrladqlar tamaalarn janr tyinini n nc el

teatrlarn zlrinin estetik qurumu myynldirir.
Dramaturq Rhman lizad (13 dekabr 1947) hm d rejissorluqla mul olur. Azrbaycan
Dvlt Kukla Teatrnn ba rejissorudur. Mlliflik rejissoru (z pyeslrini z hazrlayan rejissor)
kimi Rhman lizad Azrbaycan teatrnn yegan nmayndsidir. Onun rejissor slubu bilavasit
znn dramaturji faliyyti il myynldirilir. Rhman lizad slind mllifi olduu dram
srlrini shnd realiz edir. Dramaturgiyamzda Mirz Clil poetikasnn davams olan Rhman
lizad z srlrind, bir qayda olaraq, "fantastik-realizm" flsfi, bdii-estetik dncsin
saslanaraq realizm (adi insan adi situasiyada) gstricilrini qeyri-adi situasiyalarda snaqdan
keirir.
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda, Gnc Tamaalar Teatrnda, Musiqili
Komediya Teatrnda ada dvrd qurulu vern rejissorlar snt ocaqlarnn mvcud normativ
rtlrindn knara xa bilmirlr.
Azrbaycanda yalt teatr anlay var. Bu, mhlli, regional anlay deyil. Hmin teatrlarda
faliyyt rtlri (texnika, avadanlq v sair) rejissura sntini myynldirir. Rejissorlar bir nv
vziyytin srt reallqlar il "bararaq" prosesin iind faliyyt gstrirlr. Rejissorlar v
btvlkd yalt teatrlar sadc olaraq Azrbaycana teatr prosesinin trkib hisssi kimi onu
yerlrd yaadrlar.
Bu dediklrim is hmin teatrlar Azrbaycan teatr prosesi anlamna amil etmy sas verir.
Bununla bel, yalt teatrlarnn yaradclq qurumunun mxtlif estetik mahiyytlri fundamental
teatrnaslqda hl d lazmnca yrnilmyib.
TFLS AZRBAYCAN TEATRI
Qafqazn byk hrlrindn olan, vaxtil azri trklrinin sx yaadqlar Tiflis hrind
Azrbaycan teatrnn faliyytini iki qola ayrmaq olar:
a) Tiflisd pekar Azrbaycan teatrnn tkkl v mxtlif teatr dstlrind, truppalarda
onun inkiaf mrhllri (1873-1922-ci illr);
b) Teatrn institusional mdniyytin fakt olduu v Tiflis Dvlt Azrbaycan Teatr ad
altnda faliyyt gstrdiyi dvr (1922-1947-ci illr).
"Kafkaz" qzetinin 1873-c il 25 mart tarixli saynda yazldna gr, Novruz bayram
mnasibtil Tiflisin "Cmiyyt ynca" zalnda hrin azrbaycanl ziyallar teatr tamaas
oynamlar. Oynanlan tamaa Mirz Ftli Axundzadnin
"Lnkran xannn vziri"
komediyasnn bir ne kli olub.
Tiflis hri XIX srd Qafqazn mrkzi saylrd. Caniinliyin burada yerlmsi Tiflisi
hm siyasi, hm iqtisadi, hm d maarif v mdniyyt baxmndan myyn inkiaf yoluna
xarnd. Milli dramaturgiyamzn banisi Mirz Ftli Axundzad burada yaayrd v onun
komediyalar rus, fars, grc dillrin, osmanl trkcsin mhz Tiflisd trcm edilmidi. Htta
zadgan evlrind dramaturqun srlri 1850-ci illrin sonlarnda rus v grc dillrind tamaaya
qoyulub.
Azrbaycann teatr hvskarlar 1880-1900-c illrd, sasn, Novruz, Orucluq, Qurban
bayramlarnda, ayr-ayr mktblrin mxtlif msamirlrin hsr olunmu tdbirlrd teatr
tamaalar gstriblr. Tamaalar Tiflisin mxtlif klublarnda, daha ox Zadgan banki binasnn
salonunda v Artsruni teatrnda gstrilib. Teatr tamaalarn ziyallar v tlblr hazrlayrdlar.
Shn srlrinin fasillrind klassik rq lynn konsertlri d olurdu. lbtt ki, bu tamaalar
ilk nvbd ylnc mqsdi il gstrilirdi. Lakin onun kknd aq v ya dolay kild
maariflndirm ideyas, maariflndirm ruhu sas idi.

1900-1920-ci illrd Azrbaycan teatr hvskarlarnn hazrladqlar tamaalar aadak

binalarda oynanlb:
"Grc zadgan teatr" (bir ad da "Artsruni teatr "dr). Bu bina 1914-c ild yaranb. Onun
yerind tz bina tikilib v hazrda Grcstan Dvlt Rus Dram Teatrnn binasdr.
"Artistlr cmiyyti". Hazrda ota Rustaveli adna Grcstan Dvlt Akademik Dram Teatr
hmin binada faliyyt gstrir.
"Kazyonn teatr". ndiki Zaxari Paliavili adna Grcstan Dvlt Akademik Opera v Balet
Teatrnn binas.
"Zubalov adna Xalq evi" ("Xalq evi"). Konstantin Marcanavili adna Grcstan Dvlt
Dram Teatr indi hmin binada yerlir.
"Mir", "Araks", "Avlabar-Palas", "Auditoriya" adlanan mdniyyt ocaqlarnda, azri
trklrinin sx yaadqlan Ortaala, eytanbazar, Havlabar mhlllrindki mnasib binalarda da
tamaalar oynanlb.
1875-ci ild "kini", bir qdr sonra "Ziya" qzetlrinin nri, Tiflis mdni mhitinin
trqqisi, cnbi teatr truppalarnn buraya mntzm qastrollar XIX srin sonlarnda v XX srin
ilk onilliyind Azrbaycan shn sntinin inkiafna gcl tkan verib. Tiflisd daimi olmasa da,
vaxtar birlib tamaalar hazrlayan fdakar teatr hvskarlarnn ycam dstsi yaranmd.
Hmin dsty Mirzli Abbasov, Mirzxan Quliyev, Paa by Hseynov, Osmanaa Qabulov,
Mirz Abdulla Abdullazad, Mslm brahimov, Hseyn Minasazov, Qulam Vahabov, Mdi
Yusif, Hseyn ldrov, Mmmdta lsgrov, Aasf Axundzad daxil idilr. Mxtlif sahlrd
alan ziyallardan Mirz Seyfddin, Eynal by Sultanov, Mhmmd aa ahtaxtl, Behbud
ahtaxtl, Clil Mmmdquluzad, Firudin by Krli teatr tamaalarnn hazrlanmasma yaxndan
kmklik v diqqt gstrirdilr.
1908-1920-ci illr arasnda Baknn Hseyn rblinski, Sidqi Ruhulla, Mirzaa liyev,
Hseynqulu Sarabski, hmd Adamski, blft Vli kimi hrtli aktyorlarnn Tiflis vaxtar
qastrollar hrd milli teatr sntimizin trqqism tkan verib. Bu dvrd Tiflisd vvlc
"Mslman teatr artistlri cmiyyti", az sonra "Sadt", "ttihad" v "brt" teatr dstlri faliyyt
gstriblr. Truppalara Hbib by Krlinski, rf Yzbaov, Mirseyfddin Kirmanahl
Panfiliya Tanailidi, Rza Thmasib, Mustafa Mrdanov, Mhsn Cfrov (Snani), brahim
sfahanl, li Qurbanov, lkbr Seyfi kimi istedadl gnclr zv olublar.
1900-1920-ci illrd gstriln tamaalara rejissorlugu, sasn, Mirzli Abbasov, Mirzxan
Quliyev, Mmmdta lsgrov, Mirseyfddin Kirmanahl, Mustafa Mrdanov ediblr. Daha teztez Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Lnkran xannn vziri", Ncf by Vzirovun "Hac
Qmbr", "Msibti-Fxrddin", "Daldan atlan da topua dyr", Skin Axundzadnin "Zlmn
smrsi", Nriman Nrimanovun "Dilin blas" ("amdan by"), "Nadir ah", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Dalan tifaq", "Aa Mhmmd ah Qacar", "Millt dostlar", Rid by
fndiyevin "Qan oca", "Qonu qonu olsa, kor qz r gedr", Sultanncid Qnizadnin "Xorxor", "Dursunli v ballbad" komediyalar, facilri v msxrlri tamaaya qoyulub.
Trcm srlrindn tamaalar Vilyam ekspirin "Otello" (Otello - Mirzli Abbasov),
Namiq Kamaln "Akif by", "Vtn", "Bxtsiz bala", msddin Saminin "Dmiri Gav", Jan
Batist Molyerin "Jorj Danden", "Zorn tbib", Henrix Heynenin "l Mnsur", Nadejda
Loxmanovann "Napoleon Bonapartn lm", van Turgenevin "Pulsuzluq", Vano Medavilinin
"Qaaq Krm", Fransua Volterin "Sultan Osman, Beytlmqdds hkmdar", S.Lanskoyun
"Qzavat", Fridrix illerin "Qaaqlar", "Mkr v mhbbt", Niko-lay Qoqolun "Mftti"
pyeslrinin shn hllin daha ox maraq gstrirdilr.
1909-cu ildn balayaraq mxtlif teatr dstlri zeyir by Hacbyovun "Leyli v
Mcnun", "eyx Snan", "ah Abbas v Xurid banu", "sli v Krm", "r v arvad", "Mdi
bad", "Arn mal alan", Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib", "Evliykn subay", "lli yanda
cavan" opera y operettalarn z repertuarna daxil edib.

1918-1921-ci illrd Tiflisd yerli teatr hvskarlar "Ittihad" v "brt" dstlrinin trafnda
cmliblr. Onlarn mxtlif shn fdailri rana v Trkiyy qastrollara gediblr. Tamaalar
daha tez-tez gstrilib. Repertuara Cfr Cabbarlnn "dirn fthi", "Trablis mharibsi", "Bak
mharibsi", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Rza Zaki Ltifbyovun "Khn Trkiy", sa by
Aurbylinin "Azrbay v Can" srlrinin tamaalar daxil edilib.
"ttihad" v "brt" o vaxt Grcstanda ilyn bdrrhim by Haqverdiyevin tbbs il
birlndn sonra azrbaycanl teatr hvskarlarnn tamaa afialarna bu adlar yazlb: "Tiflis trk
dram cmiyyti aktyorlar", "Tiflis tnc aktyorlar".
1921-ci ilin axrlarnda get-ged gclnn Tiflis Azrbaycan teatr zn dvlt statusu
almaq n syl ahb. Kollektiv hkumt komissiyasma gstrmk n trk diblri Hseyn
Bdrddinl Mhmmd Rftin "mir bl la" dramn semidi. Tamaann quruluu rejissoru
Mirseyfddin Kirmanahl idi v bl lan da z oynayb. Snaq tamaasnda digr sas rollar
brahim sfahanl (bu Dyyab), Trlan xanm (Zbeyd), Mirzli Abbasov (Syyah), smt xanm
liyeva (Rbiyy), hmd Salahl (Msud), sgr Naxvanl (Srkrd) ifa ediblr.
Zvq v pekarlqla hazrlanm "mir bl la" tamaas Rustaveli teatrnn binasnda
gstrilib. Tamaaya hkumt nmayndlri, hminin grc, rus, abxaz, acar ziyallar baxblar.
1922-ci ilin vvllrind kollektiv Mirz Ftli Axundzad adna Tiflis Dvlt Trk Dram Teatr
(TDTDT) ad verilib. Teatr uzun illr z tamaalarn cm gnlri Rustaveli teatrnda, sonralar
Nriman Nrimanov klubunda gstrib.
Tiflis Dvlt Trk (Azrbaycan) Teatr znn 25 illik faliyytind ziddiyytli, trdddl
v sasn, uurlu, smrli yaradclq yolu keib. Teatr daim lvan v zngin repertuar urunda
axtarlar aparb, dram, komediya v faci janrlarnda dyrli tamaalar hazrlaya bilib. Mxtlif
illrd bu snt ocanda brahim sfahanl, Aleksandr Tuqanov, Yusif Yulduz, li ahsabahl,
sfndiyar Hseynov, Mirseyfddin Kirmanahl, Ar Bilalov, lihseyn Rzayev ba rejissor v
quruluu rejissor kimi almlar.
Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnn yaradcln iki dvr blmk olar.
Birinci dvrd (1922-1930) teatr, sasn, romantik slubda inkiaf edib v bu snt
estetikasnn prinsiplrini poetika gstricilri kimi formaladrmaa alb.
kinci dvrd (1931-1947) is snt oca romantik slubunu realizm qovudurmaa alb
v yeni teatr poetikasn yaratmaq yolunda sy v csartl addmlayb.
Birinci dvrd TDAT z repertuarnn aparc mvzu v slub xttini Hseyn Cavidin
"blis", "eyx Snan", "Knyaz", "Aft", "Uurum", "Topal Teymur", Cfr Cabbarlnn "Od glini",
"Aydn", "Oqtay Elolu", "Sevil", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Sleyman Sani Axundovun
"Eq v intiqam", Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin", Vilyam ekspirin "Hamlet",
"Otello", bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu", Leonid Andreyevin "Hyati-br", Adolf
D'Enneri v Germonun "ki yetim", Fridrix illerin "Mkr v mhbbt", Aleksandr Ostrovskinin
"Glir mnbyi", Boris Lavrenyovun "Hcum", Vasili kvarkinin "Casus", Konstantin Trenyovun
"Dmnlr" ("Lyubov Yarovaya"), Karl Qutskovun "Uriel Akosta", Anatoli Lunaarskinin "ahn
brbri", msddin Saminin "Dmiri Gav", Bier Stounun "Tom daynn komas", Nriman
Nrimanovun "Nadir ah" srlrinin tamaalar sasnda qurub. Eyni zamanda Mirz Ftli
Axundzadnin komediyalar, zeyir by Hacbyovun operalar v operettalar oynanlb.
kinci dvrd teatr birinci mrhld hazrlad tamaalarn saslarn yeni quruluda
hazrlayb. Mirz Ftli Axundzadnin, Jan Batist Molyerin, Ncf by Vzirovun komediyalarna
stnlk verilib. Masir mvzulu pyeslrin tamaas teatrn diqqt mrkzind durub. slub v
forma axtarlarnda reJissura konsepsiyas ilk nvbd Cfr Cabbarlnn "Sevil", "Almaz",
"Yaar", Mirz brahimovun "Mhbbt", "Hyat", kabit Rhmann "Toy", "Xobxtlr", "Analar",
yerli dramaturq Rza ahvldin "Dallar", "Kamal", "Gln ana", Rsul Rzann "Vfa" kimi
masir hyatdan, dvrn mxtlif ictimai-sosial, mnvi-xlaqi problemlrindn bhs edn
pyeslrin shn tcssmnd bdii hllini tapb.

Trcm srlrindn Lope de Veqann "Qoyun bula", Tur qardalarnn "zldirm",

Georgi Mdivaninin "Vtn namusu", alva Dadianinin "Qlcm", Aleksandr Korneyukun "Platon
kreet", Avksenti Saqarelinin "Kinto", Konstantin Simonovun "Bizim hrli olan", Sandro
aniavilinin "Anzor", tarixi mvzuda yazlm Smd Vurunun "Vaqif", "Frhad v irin",
Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi", Heydr smaylovun "Korolu", li ahsabahlnn "Rstm v
Shrab", Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd", Mehdi Hseynin "Nizami" srlrinin tamaalar da
repertuara mvzu lvanl gtirib. Teatr bu illrd zeyir by Hacbyovun muam operalarndan
lav, bstkarn "Korolu" srini d oynayb.
Rejissor Yusif Yulduzun qurulu verdiyi Hseyn Cavidin "Syavu" (1936, 11 oktyabr) v
Vilyam ekspirin "Otello" (1936, 16 oktyabr) facilrinin tamaalar monumental romantizn
slubunda hazrlanm parlaq snt nmunlri olub. "Syavu "da sas obrazlar Bakdan dvt
olunmu lvi Rcb (Syavu), Mrziy Davudova (Sdab), "Otello"da ba rollar lvi Rcb
(Otello), sgr Babayev (Yaqo), Reyhan Tayeva (Emiliya), Nbar (Nvard) lixanova
(Dezdemona), Aa Mmmdov (Montano) ifa ediblr.
Tiflis teatrnn shnsind gstriln ayr-ayr tamaalarda sas rollar oynamaq n
Bakdak AMDT-dn Abbasmirz rifzad, Mirzaa liyev, Mrziy Davudova, Mhsn Snani,
Rza fqanl kimi hrtli aktyorlar dvt olunublar. Teatrn truppasnda mxtlif illrd tannm
aktyorlardan lvi Rcb, Panfiliya Tanailidi, li Qurbanov, li ahsabahl, Reyhan Tayeva,
brahim sfahanl (Grcstann xalq artisti), Aa Mmmdov, Ncib Mlikova, hmd Salahl,
hminin sona qdr Tiflisd ilyn Abbas Qurbanov, li Bayramov, Muqu Zamanov, Sara
Zeynalova, Qara Nzrli, Srubi Qaraqa, Baba Zeynall, brahim Azri, Kazm Zeynall, Osman
Hqqi, Mmmdaa Rzayev, Nso Mmmdov, Nurddin Rzayev, srafil Qarayev, Frrux
Qurbanov, Fatma Gncinskaya, bi Qasmov v baqalar ilyiblr.
1934-c ild Tiflis teatrnn byk bir qrupu Grcstann trklr yaayan Adgn hrind
syyar Kolxoz v Sovxoz Teatr yaratmaa ezam olunublar. Syyar truppaya brahim sfahanl
rhbrlik edib. Adgn Syyar Kolxoz v Sovxoz Teatr 1936-1937-ci il teatr mvsmnd Tiflis
kcrlb v bir mddt sonra balanb. Onun aktyorlar yenidn Tiflis Dvlt Azrbaycan
Teatrnn truppasna qbul
olunublar.
1945-ci ildn sonra bir nv yar syyar faliyyt gstrn Tiflis teatr "Jantaberinin qz",
"nzl", "Dallar", "Evlnm", "Fvqald qanun", "Arn mal alan", "Mdi bad", "sli v
Krm", "Aq Qrib"... tamaalarnn bzilrini tz, bir qisnni tkrar quruluda hazrlasa da, ciddi
snt nailiyytlri qazana bilmirdi. Kollektivin yaradc heyti dvlt himaysindn mhrum
olduuna gr dalmd. 1946-c ilin 25 aprelind snt ocann cmi 25 tat vard. Teatrn ksr
aktyorlar Azrbaycann yalt teatrlarna splnmidilr. Grcstan Respublikasnn kollektiv
gstrdiyi laqeyd mnasibt gndn-gn daha da artrd. Buna gr teatr, demk olar, Tiflisin
znd nadir hallarda tamaa oynaya bilirdi. Ne illrdn bri dvlt teatrnn klub sviyysind
olan binas yartmaz hala dmd v truppan oradan lverili binaya krmk hr
mmurlarndan kimsni maraqlandrmrd. Ciddi mqavimtlr rast gln, inzibati tinliklr
dar olan Tiflis Azrbaycan Dvlt Dram Teatr 2 yanvar 1947-ci ild z faliyytini dayandrmaq
mcburiyytind ald.
Uzun fasildn sonra 1998-ci il mayn 17-d Grcstan Respublikasnn prezidenti Eduard
evardnadze Tiflisd Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnn brpas n frman imzalad. Ancaq
Grcstan Respublikasnn laqdar nazirliklrd alan mmurlarnn laqeydliyi ucbatndan bu
teatr indiydk brpa olunmayb.

TFLS AZRBAYCAN TEATRINDA

AKTYOR V REJSSOR YARADICILII
Birinci drs
Mirzli Abbasov (1874-3.11.1943)
Tiflis Azrbaycan Teatrnn ilk pekar aktyorlarndan biri olan Mirzli (libala) Hac Abbas
olu Abbasov 1874-c ild Tiflis hrind doulub. Aktyor hminin byk istedada malik
tkilat, bacarql kollektiv rhbri, istedadl rejissor v sritli dramaturq idi. Gndzlr ev-ev
gzib khn xalalarn zlm ilmlrini tmir v brpa edn shn hvskar axamlar btn
vaxtn v gcn teatr sntinin inkiafna ynldirdi. Qazand pullar shnmizin trqqism
xrclyir, yeni-yeni gnclri teatr sntin balayrd. 1905-ci ildn Tiflis "Mslman dram heyti
"nin tkilat-larndan v fal zvlrindn olub. 1920-ci il qdr mxtlif truppalarn tamaalar
oynamas n binalar sasn Mirzli Abbasov kiray gtrrd. Hr df d znn qzl saatn
girov qoyurdu".
Shny ilk df 1898-ci ild Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri"
komediyasnda Frman rolu il xb. mrnn sonuna qdr doma shndn ayrlmayb.
Grcstann mkdar artisti fxri ad il tltiflnib (1928). 1924-c ild Tiflis teatr itimaiyyti onun
shn faliyytinin 25 illiyinin yubileyini keirib.
Mirzli Abbasovun ifa etdiyi sas rollar bunlardr: Barxudar ("Namus", Aleksandr
irvanzad), Otello ("Otello", Vilyam ekspir), l Mnsur ("l Mnsur", Henrix Heyne), Nadir ah
("Nadir ah", Nriman Nrimanov), xtiyar, Salomon, eyx Snan ("blis", "Knyaz" v "eyx
Snan", Hseyn Cavid), Heydr by ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Aa Mhmmd ah
Qacar, Hac Smd aa, Ncf by ("Aa Mhmmd ah Qacar", "Bxtsiz cavan" v "Dalan
tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Syyah ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd
Rft), Frhad v Gav ("Dmiri Gav", msddin Sami), bu beyd v Altunbay ("Od glini",
Cfr Cabbarl) Baba ("Qanl shra", lkbr Seyfinin tbdil-trcmsi), Qaraulov ("zg ua",
Vasili nvarkin), Ocaqqulu ("Almaz", Cfr Cabbarl), Qraf ("ki yetim", Adolf D'Enneri v
Germon),
Mxtlif illrd Mirz Clilin "llr", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Vano
Medavilinin "Qaaq Krm", msddin Saminin "Dmiri Gav", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Dalm tifaq", "Bxtsiz cavan", Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", Ncf
by Vzirovun "Hac Qmbr", "Aa Krim xan rdbili", Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi",
Vilyam ekspirin "Hamlet", "Otello", zeyir by Hacbyovun "Mdi bad", "Leyli v Mcnun",
"Arn mal alan", Zlfqar by Hacbyovun "lli yanda cavan" srlrini quruluu rejissor kimi
tamaaya hazrlayb.
Mirzli Abbasov istedadn dram janrnda da snaqdan xarb. O, "Sultan Mahmud Qznvi
v Firdovsi", "Dvreyi-sltnti-nuirvani-adil, yaxud taci Ksra", "Fxrddin kii",
"Mhmmdli ah", "Yusif v Zleyxa" pyeslrini qlm alb. Bu dram srlri hm Tiflisin, hm
d Baknn mxtlif teatr truppalarnda tamaaya qoyulub.
Mirzli Abbasov 1910-cu ildn balayaraq Tiflisdki teatr dstsini ycam repertuarla
qastrollara aparmdr. Bu baxmdan dstnin Batum, rvan, ran (sasn, Tbriz hri) sfrlri
uurlu olub. Onlar Tbriz hrind bir ne df olublar.
Xsusi teatr thsili olmasa da, Mirzli Abbasov shn sntinin sirlrini drindn bilirdi.
Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnn ne-ne qabiliyytli aktyorunu teatr sntin Mirzli
Abbasov balamdr.

MRZXAN QULYEV
Aktyor v rejissor olub. Tannm teatr xadimlrindn Mustafa Mrdanov, Mhsn Snani,
Reyhan Tayeva kimi tannm aktyorlarda shn sntin ilk mhbbti Mirzxan Quliyev oyadb.
O, hvskar aktyorlua XIX srin sonlarndan balayb.
Aktyor tbiti etibaril yumora meyilli olub. Yaradcl komediya janr-slubunda daha
parlaq kild tcssm tapb.
Gncliyind bihgrdan kimi d tannb. z hm bih tamaalarnn v za qafilsinin
rejissoru olub, hm d bu mrasimlrd aktyor kimi x edib.
Mirzxan Quliyev shnd Seyfulla ("Xor-xor"), Dursunli ("Dursunli v ballbad"), Tbib
("Zorn tbib"), Jorj Danden ("Jorj Danden"), Cbi v Hac Qmbr ("Yadan xdq, yamura
ddk"), Muradxan v Orduxan ("lli yanda cavan"), Qubad ("Dmiri Gav"), Mirz Mehdi
("Nadir ah"), Vli ("Arn mal alan"), Hambal ("Mdi bad"), Krmli v Xlil yzba ("Hac
Qara"), Drvi Mstli ah ("Msy Jordan v drvi Mstli ah") rollarnda daha byk uurlar
qazanb.
Onun aktyorluq ifad vasitlri smimiyyti, xalq meydan tamaalarna ball,
hrktlrinin plastik zrifliyi il seilib.
Mirzxan Quliyev rejissor kimi d smrli ilr grb. Mirz Ftli Axundzadnin "Hac
Qara", "Lnkran xannn vziri", "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Sultanmcid Qnizadnin
"Xor-xor", Rid by fndiyevnin "Qonu qonu olsa, kor qz r gedr", "Qan oca", Ncf by
Vzirovun "Msibti-Fxrddin", "Hac Qmbr", zeyir by Hacbyovun "Mdi bad", "Arn
mal alan" srlri onun quruluunda Tiflis teatrnda uurla oynanb.
RF YZBAOV (1880-1938)
amaxda doulub v Tiflis on iki yanda glib. ctimai-siyasi fallqla brabr, ilk
nvbd aktyorluq sntin balanb.
rf Yzbaovun eytanbazardak drzi dkan teatrsevrlrin gur ynaq yerlrindn biri
idi. Shny iyirminci srin vvllrind xb v myyn fasillrl Tiflis teatrnn hvskarlar
dstsind v dvlt shn ocanda alb. Truppann formalamasnda smrli ilr grb.
Aktyorlarn ran v Trkiy lklrin qastrol sfrlrind yaxndan itirak edib. Myyn dvrlrd
quruluu rejissor kimi d faliyyt gstrib.
Milli teatr sntimizin Tiflisdki trqqisind, xsusn 1910-1920-ci illrdki inkiafnda
mstsna xidmtlri var.
Grcstan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
Hvskar v pekar aktyor kimi bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan",
"Yeyrsn qaz tini, grrsn lzztini" (Hac Smd aa, Hac Mehdi), msddin Saminin
"Dmiri Gav" (Qubad v Zhhak), Vilyam ekspirin "Otello" (Brabansio), Fridrix illerin
"Qaaqlar" (Qoca Moor), Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la" (Syyah), "O
olmasn, bu olsun" (Mdi bad), Ehrabinin "Mmmdli ah Qacar, yaxud lkkeyi txti Kyan"
(Siqqtlislam), Mehdi by Hacnskinin "Sultan bdlziz, yaxud Osmanl inqilab" (Qraf
qnatyev), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (eyx hmd) srlrinin tamaalarnda x edib.
MMMDTAI LSGROV (1890-1918)
Mmmdta Mdi Hsn olu lsgrov Tiflisd doulub. Shny hvskar aktyor kimi
ilk df 1905-ci ild xb. Azrbaycan teatr hvskarlarnn cm olduqlar "ttifaq" ("Mslman

dram cmiyyti"), "brt" v "ttihad" dstlrind hm aktyorluq edib, hm d rejissor kimi

faliyyt gstrib, tamaalar hazrlayb. znn tkilatlq bacar, ilmk ehtiras il seilib.
Mmmdta lsgrov Tiflis Azrbaycan Teatrnda dramatik, komik sciyyli, faci
xarakterli rollar oynayb. sas rollar: Heydr by ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Krm
("Qaaq Krm", Vano Medavili), Zhhak v Birinci zabit ("Dmiri Gav", msddin Sani),
Musa, Tavad Sereteli, lsgr ("Bxtsiz cavan", "Aa Mhmmd ah Qacar" v "Yeyrsn qaz
tini, grrsn lzztini", bdrrhim by Haqverdiyev), Rodriqo ("Otello", Vilyam ekspir),
Krim ("Qan oca", Rid by fndiyev), Sleyman v sgr, Rstm by ("Arn mal alan",
"Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Hseyn Ovni Paa ("Sultan bdlziz, yaxud Osmanl
inqilab", Mehdi by Hacnski), Rstm ("Sd ibn Vqqas", Mirz Mmmd Axundzad), atilyon
("Sultan Osman", Mari Fransua Volter), Grc by, Bayramli by v Nadir ah ("Nadir ah",
Nriman Nrimanov), bu Dyyab v Birinci rb ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v
Mhmmd Rft), Bayramli, rf by ("Hac Qmbr" v "Ev trbiysinin bir ki", Ncf by
Vzirov).
Tiflis teatrnda Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr",
Vano Medavilinin "Qaaq Krm", bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan", "Hac
Murad" ("Yeyrsn qaz tini, grrsn lzztini"), Sultanmcid Qnizadnin "Xor-xor", "Dursunli
v ballbad", Rid by fndiyevnin "Qan oca", Zlfqar by Hacbyovun "lli yanda
cavan", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin "mir bl la" srlrinin quruluu rejissoru
olub.
Mmmdta lsgrov 1917-ci ild aktyor dostlar il Tbriz hrind qastrolda olarkn
xstlnib. Teatr vurunu hmin xstlikdn d dnyasn dyiib.

TFLS AZRBAYCAN TEATRINDA

AKTYOR V REJSSOR YARADICILII
kinci drs
MRSEYFDDN KRMANAHLI (1892-1933)
Milli shn sntimizin xsusi aktyorluq thsili alm qdrtli aktyorlarndan biri d
Mirseyfddin Kirmanahldr. Aktyorluq yaradclnda romantik aktyor mktbinin poetika
prinsiplrin stnlk verib. Rejissor yaradclnda is monumental romantik v mhtm realist
forma-slub vasitlrinin ikisindn d istifad edib. Ruhn, dnc trzinin flsfi drinliyin gr
dndrc romantikaya v insan mnvi tkaml sslyn facilrin hyati realizmn tfkKr
geniliyi, idrakin hyati realizmi il yanab.
rann Kirmanah hrind xrda tacir ailsind anadan olub. 1908-ci ild Tiflis glib v
hr gliindn az sonra teatra ciddi maraq v snmz hvs gstrib. Burada "Mslman dram
truppas"nda, sonralar "brt" v "ttifaq" truppalarnda faliyyt gstrib. lk aktyorluq thsilini
Tiflisd rus teatr nzdindki studiyada alb. Fars v rb dillrind srbst danan Mirseyfddin
Kirmanahl tezlikl Tiflisd rus dilini d oyrnib. Aktyorun digr shn hmkarlarndan frqli
chtlrindn biri v blk d birincisi o idi ki, Kirmanahl milli teatrmz canl proses kimi dnya
teatr sntinin kontekstind gorr, onun uur v uursuzluqlarn mhz hmin priznadan thlil edir,
dyrlndirmy alrd. Mirseyfddin Kirmanahl aktyor v rejissor yaradclna elmi prinsiplr
sasnda qiymt vermy sy gstrn ilk sntkarlarmzdandr.
Onun Tiflis hrindki yaradcln iki mrhly ayrmaq olar. Mxtlif truppalardak v
teatr dstlrindki yaradcl; ikincisi, dvlt teatrlarndak faliyyti. Hr iki dvrd o, hm
aktyor, hm d rejissor kimi almdr. Hvskarlq dvrnd bl la ("mir bl la", Hseyn
Bdrddin v Mhmmd Rft ), Frhad v Prviz ("Dmiri Gav", msddin Sami), Akif by
("Akif by", Namiq Kamal), l Mnsur ("l Mnsur", Henrix Heyne), Qaaq Krm ("Qaaq
Krm", Vano Medavili), Qurban, Aa Mhmmd xan ("Pri cadu" v "Aa Mhmmd ah
Qacar", bdrrhim by Haqverdiyev), sgndr ("llr", Clil Mmmdquluzad), sgr, Hsn
by ("Arn mal alan" v "Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Heydr by ("Hac Qara", Mirz
Ftli Axundzad), mr ("Nadanlq", Nriman Nrimanov) rollarn oynayb.
Bu illrd o, truppann stanbul qastrolunun rhbrlrindn biri olub (1918- 1919). zeyir
by Hacbyovun "sli v Krm", "Arn mal alan", "Mdi bad", Henrix Heynenin "l
Mnsur", bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar", "Pri cadu", "Bxtsiz
cavan", Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay", "lli yanda cavan", msddin Saminin
"Dmiri Gav", Sultanmcid Qnizadnin "Xor-xor" srlrin qurulular verib.
1922-ci ild kollektiv Tiflis Dvlt Trk Dram Teatr adlanb. Kirmanahl dramaturqlardan
Hseyn Cavidin "blis" facisin, Jan Batist Molyerin "Cancur Smd" v "Jorj Danden"
komediyalarna, Bykaa Talblnn "Kef iind" dramna qurulular verib. Truppada Arif, Clal
("blis" v "Uurum", Hseyn Cavid), sgndr ("llr", Clil Mmmdquluzad), Bldiyy risi
("Mftti", Nikolay Qoqol) kimi mrkkb dramatik rollar ifa edib.
1924-c ild Moskvada ikiillik thsilini baa vuran Mirseyfddin Kirmanahl Bakya, Milli
Dram Teatrnn srncamna gndrilib. O, alt il bu teatrda rejissor v aktyor kimi alb.
Mirseyfddin Kirmanahl 1928-1929-cu illrd Tiflis ADDT-d ba rejissor ilyib v Cfr
Cabbarlnn "Od glini", "Aydn", Vladimir Kironun "Klklr hri", Hseyn Cavidin "Uurum",
"eyx Snan", "blis",Vilyam ekspirin "Hamlet" pyeslrini frqli janr-slub prinsiplrind
tamaaya hazrlayb. Bu teatrda Elxan ("Od glini"), sgndr ("l1r"), Rodriqo ("Otello"),
eyniadl facilrd Aydn v Nadir sah rollarn oynayan aktyor 1930-cu ilin vvlind Bakya,
AMDT-y qaydb. Az sonra is Akademik teatrdan incik dsrk rann Tehran hrin glib v

burada teatr dstsin rejissor qbul olunub. Bir mddt Tbriz hrind faliyyt gstrn
"Ariyan" teatr truppasna da inamla v qtiyytl rhbrlik edib. Yenidn Tehrana qaydb v burada
"Cameyi Brbt", "Nkisa" teatrlarnda yorulub usannadan coun faliyyt gstrib. Tk yaayan
Mirseyfddin Kirmanahl 1933-c ild z mnzilind mmmal kild vfat edib.
Mirseyfddin Kirmanahl hl Bakda olarkn "Bismillah", "Gilan qz" filmlrin
kilmidir. Mxtlif fasillrl Bak Teatr Mktbind aktyor sntindn, shn danndan drs
demidir.
***
lkbr Seyf
Tiflis hrind doulub. "ttifaq" mktbind thsl alb. Shny ilk df agrd vaxt,
1914-c ilin vvllrind "Dmiri Gav" (msddin Sami) tamaasnda Bhram rolunda xb.
Bundan sonra mktb tamaalarnda kiik rollar oynayb. 1917-ci ild "brt" dram drnyin zv
olub. Truppann yaradc heytin ox tez isiniib. Tezlikl o, bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri
cadu" (Hafiz xanm), Vano Medavilinin "Qaaq Krm" (Feyzulla), msddin Saminin
"Dmiri Gav" (Prviz), Nriman Nrimanovun "Nadir ah" (Rzaqulu xan), Ncf by Vzirovun
"Msibti-Fxrddin" (Mahmud by), Hseyn Cavidin "Maral (Cmil by), zeyir by
Hacbyovun "Arn mal alan" (Vli v Telli), sa by Aurbylinin "Azrbay v Can" (Can),
Clil Mmmdquluzadnin "llr" (Mllim), Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" (Yetr)
pyeslrinin tamaalarnda x edib.
lkbr Seyfi 1922-ci ildn balayaraq Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda yeddi il
ilyib. Bu dvrd kinci zabt ("blis", Hseyn Cavid), eyx Abuzr v Serqo ("eyx Snan",
Hseyn Cavid), Pyotr vanovi ("Mftti", Nikolay Qoqol), Vli ("Arn mal alan", zeyir by
Hacbyov), Cc ("Topal Teymur", Hseyn Cavid), Krmli ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Hambal ("Mdi bad", zeyir by Hacbyov), rf ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), bdlli by ("Sevil", Cfr Cabbarl) rollarn oynayb.
lkbr Seyfi 1929-cu ild Bak Trk i Teatrna dvt alb.
hmd Salahl
Yaradcl Gnc, AMDT v TT il baldr. Shny ilk df 1911-c ld
Tiflis hrind xb. O vaxtdan 1921-ci il kimi "ttihad" v "brt" truppalarnda, birlmi teatr
dstsind aktyorluq edib. Tiflis Azrbaycan teatr dvlt statusu alandan sonra myyn dvrlrd
(1922-1930 v 1941-1947) bu kollektivd aktyorluq edib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti (1940) olub.
hmd Salahl Tiflis teatrnda dram tamaalarnda Arif v blis, Topal Teymur, Knyaz,
Platon, krm ("blis", "Topal Teymur", "Knyaz", "eyx Snan" v "Uurum", Hseyn Cavid),
Msud ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft), Osip ("Mftti", Nikolay
Qoqol), Vaqif ("Vaqif", Smd Vurun), Gndz ("Qz qalas", Rza ahvld), De Ponti ("ki
yetim", Adolf D'Enneri v Germon), Molla Abu ("Kef iind", Bykaa Talbl), eyx
hmd v sgndr ("llr", Clil Mmmdquluzad), Bala ("Sevil", Cfr Cabbarl), opera v
operetta srlrind Nofl, Sleyman ("Leyli v Mcnun" v "Arn mal alan", zeyir by
Hacbyov) rollarn oynayb. O, Tiflis teatrnda rejissorluqla da mul olub v "Arn mal alan",
Etil Voyniin "Ovod" ("Qan bayram") srlrini, bir sra digr pyeslri tamaaya hazrlayb.
***

Milli teatr tariximizin mstvisind z yeri olan Tiflis Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnn
hm hvskar truppalardan ibart olduu dvrlrd, hm d sonraki faliyyt illrind onun inkiaf
tarixin grkmli fdailrin adlar yazlb. Bunlarn arasnda mhur pedaqoq, mxtlif teatr
dstlrind aktyorluq v rejissorluq edn Eynal by Sultanovun, tkiat v rejissor bdrrhim
by Haqverdiyevin, teatrn trqqisin vzsiz yardmlar gstrmi Clil Mmmdquluzadnin,
Nriman Nrimanovun, jurnalistlr Mmmdaa ahtaxtlnn (ahtaxtinski), liqulu Qmksarn,
pedaqoq v dramaturq Rid by fndiyevin, maarifprvr ziyallar Mmmdli Sidqinin, Abdulla
Xlilovun, Mmmdcfr Cfrovun, brahim by Zeynalovun, ahhseyn (Hseyn) Minasazovun,
aktyorluu pe semi, smayl liyevin, Mmmdhseyn liyevin, sgr smaylovun, Yunis
Nrimanovun, ziz Bdlovun, Hseyn ldrovun, Clil Cmilovun, Qasm Bayramovun,
Cahangir Hsnovun, Yhya Mmmdovun, Hbib Krlinskinin, smayl Hqqinin, Abbasli
Kazmovun, Hsn hmdovun, Nadir brahimovun, limirz Nrimanovun, sgr Naxvanlnn,
Ham Hamovun, Mmmd Aalarovun, Krim Krimovun... shn faliyytlri daha yaradc
olub.
Sonralar Bakda aktyorluq v rejissorluq etmi xalq artistlri Mustafa Mrdanovun, Rza
Thmasibin, Mhsn Snaninin, li Qurbanovun hvskar truppann pekarla doru
addmlamasnda smrli mklri olub.

TFLS AZRBAYCAN TEATRINDA

AKTYOR V REJSSOR YARADICILII
nc drs
Tiflis teatr dvlt statusu alandan sonraki dvrd yeni v daha pekar yaradclq yolu
keib. Hvskar aktyorlarn ksriyyti truppada yaradclqlarn davam etdiriblr. Eyni zamanda
vaxtar kollektiv yeni-yeni istedadl gnclr qbul olunublar. yirmi be il rzind Tiflis DADT
aktyor v rejissor yaradclnda myyn yaradclq nailiyytlri qazana bilib.
***
LI AHSABAHLI (28.3.1896-13.1.1973)
li Ftulla olu 28 mart 1896-c ild doulub. Tiflis teatrnn aparc aktyorlarndan olub.
Ermnistann mkdar artisti fxri adn alb (1945). Shny ilk df 1911-ci ild hvskar teatr
dstsind xb. Vaxtar mxtlif truppalarn hazrladqlar tamaalarda kiik rollar oynayb. Tiflis
Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnn tkklnd v formalamasnda aktyor v rejissor kimi
smrli ilr grb, hmiyytli tkilatlq ii aparb.
li ahsabahl Tiflis teatrndak faci, dram v komediya tamaalarnda bu beyd v
Aqin, bad ("Od glini" v "Almaz", Cfr Cabbarl), blis, Keykavus, Drvi, Anton ("blis",
"Syavu", "eyx Snan" v "Knyaz", Hseyn Cavid), Klavdi ("Hamlet", Vilyam ekspir), amil
("amil", Vangelli), Lartsev ("zldirm", Lev eynin), Sleyman, Krm v Kei ("Arn mal
alan" v "sli v Krm", zeyir by Hacbyov), rf by ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov),
Nadir ah ("Nadir ah", Nriman Nrimanov), Seyran ("Namus", Aleksandr irvanzad), Baxmetov
("Klklr hri", Vladimir kiron) kimi yaddaqalan rollar oynayb.
Tiflis teatrnn Dvlt statusu ald ilk gnlrdn hm d truppann aparc rejissorlarndan
olub. Ayr-ayr teatr mvsmlrind Cfr Cabbarlnn "Aydn", "Od glini", "1905-ci ild", Vilyam
ekspirin "Otello", Hseyn Cavidin "eyx Snan", zeyir by Hacbyovun "ah Abbas v Xurid

banu", Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri", Sandro aniavilinin "Anzor"
pyeslrin shn tfsiri verib.
li ahsabahl 1937-ci ilin sonlarndan 1949-cu ildk rvandak Cfr Cabbarl adna
Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnda ilyib. Bir sra mhur pyeslri Azrbaycan dilin tarcm
edib.
Aktyor v rejissor 13 yanvar 1973-c ild rvanda vfat edib.
***
sd Xlilov
Tiflis teatr Dvlt snt oca slahiyyti almamdan vvl mxtlif hvskar teatr
dstlrind alb. Teatrn saylb-seiln aktyorlarndan idi. Kollektivin hazrlad zeyir by
Hacbyovun "Mdi bad" (Mdi bad), "Arn mal alan" (Soltan by), Cfr Cabbarlnn
"Aydn" (Dvlt by), "Oqtay Elolu" (Xaspolad),
"Od glini" (Altunbay), "Sevil" (Atakii v Mmmdli), "Almaz" (Hac hmd), trcm sri
"Qanl shra" (Baba), Hseyn Cavidin "eyx Snan" (Kei), "Topal Teymur" (ldrm Byazid),
"Knyaz" (Knyaz), Sandro aniavilinin "Anzor"
(Anzor), Viktor Lyubomirovun "Tal qz" (Xanlar xan), Vladimir Kironun "Klklr hri"
(Karoyon), Mirz brahimovun "Hyat" (Sleyman), bdrrhim by Haqverdiyevin "Ac hriflr"
(Apaz Hsn) tamaalarnda xarakterik dramatik
v komik rollar oynayb. Yaradclq yn realist aktyor mktbinin poetika xsusiyytlrin daha
uyun glirdi.
Abbas Qurbanov
Tiflis Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnn pekar aktyorlarndandr. Teatr baglanana qdr
onun shnsind alb. mkdar artist idi. Snt ocann repertuarndak ksr tamaalarda itirak
edib. Mhrrm lizad v Aas Mdibyovun "Toy kimindir?" (Qoun), Mmmd Sid
Ordubadi v Fikrt mirovun "rkalanlar" (Qulu by), Mmmd Sid Ordubadi v Sid
Rstmovun "Be manatlq glin" (Krblay Hseynqulu), zeyir By Hacbyovun "Arn mal
alan" (Vli), Sabit Rhmann "Toy" (Krmov), "Xobxtlr" (Brbrzad) komediyalarnda,
Mehdi Hseynin "Nizami" (Qivami), Smd Vurunun "Vaqif" (branm xan), Heydr smaylovun
"Korolu" (Vzir), Rza ahvldin "Qz qalas" (Toybyi), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi",
(Koxa), Mirz brahimovun "Hyat" (Pardon Qurbanli) "Sevil" (Atakii v Babakii), "Almaz"
(rif) dramlarnda "Knyaz" (akro), "Od glini" (Oddamd), "eyx Snan" (Serqo) facilrind,
trcm pyeslrindn Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" (Dato), Vangellinin "amil" (Musa),
Vasili kvarkinin "zg ua" (Senin), bdlhq Hamidin "Hind qz" (Clalddin), Viktor
Lyubomirovun "Tal qz" (bil xan), Jan Batist Molyerin "Jorj Danden" (Jorj Danden), Nikolay
Qoqolun "Evlnm" (Patqolosin), Lev eynin v Tur qardalarnn "zldirm" (Quryevi)
srlrinin tamaalarnda maraql rollar oynayb. Tbii v irli yumor, psixoloji dramatizm Abbas
Qurbanovun yaradcl n xarakterik idi.
Trlan xanm
Milliyytc rus olub v btn afia v proqramlarda soyadsz, sadc "Trlan xanm" yazlb.
Azrbaycanca aydn, srbst v ifadli danan aktrisa mkdar artist fxri adna layiq grlb (4
mart 1932). Shny XX srin vvllrind glib v Tiflisdki Zubalov adna "Xalq evi"nd
oynanan tamaalarda x edib. Mxtlif Azrbaycan truppalarnda fal alb v 1910-cu ildn

"Auditoriya"da toplaan shn hvskarlarnn hazrladqlar ksr tamaalarda qadn rollarn

oynayb. Tiflis Azrbaycan Teatr dvlt statusu alanda truppann aparc aktrisalarndan biri d
Trlan xanm idi. Aktrisann doma teatrn shnsind oynad onlarca shn surti arasnda
Emiliya v Dezdemona ("Otello", Vilyam ekspir), Xubhr ("Dmiri Gav", msddin Sami),
Krblay Fatma ("llr", Clil Mmmdquluzad), Cahan xala ("Arn mal alan", zeyir by
Hacbyov), Zibeyd ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft), Marqo, zra
("Knyaz" v "eyx Snan" Hseyn Cavid), Froer ("ki yetim", Adolf D'Enneri v Germon), Gl
("Sevil", Cfr Cabbarl), Xupey ("Qanl shra", tbdil), Baxa ("amil", trcm), panik
("Namus", Aleksandr irvanzad) obrazlar xsusi yaradclq keyfiyytlri il seilib.
***
Tiflis teatr Dvlt dram kollektivi kimi faliyyt gstrn dvrlrd myyn fasillrl
burada alan, sonralar nxtlif fxri adlara layiq grln hmd Salahl Bakda v Gncd, Aa
Mmmdov, Reyhan Tayeva Gncd, Ncib Behbudova Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya
Teatrnda, Smd Mvlvi Naxvanda, Yunis Nrimanov Bak Opera v Balet Teatrnda, Panfiliya
Tanailidi AMDT-d alblar.
Tiflis Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnda Sara Zeynalova, Bik Quliyeva, Fatma
Gncinskaya, Dilfruz Abbasova, Qaraqa Srubi, ura Xeyranova, ura Zeynall, aktyorlardan
Cmcm, sfndiyar Hseynov, Sadq Mmmdov, Heydr smaylov, Qara Nzrli, Mmmdaa
Rzayev, Nso Mmmdov, Nadir brahimov, Muu Zamanov, bi Qasmov, Hseyn ldrov,
Mirlkbr Seyidov (pi), sd Xlilov, Frrux Qurbanov, li Rzayev, Osman Hqqi, Firudin
Mmmdov, bil Snani, Kazm Zeynall, srafil Qarayev, Bar Srhabi, rejissorlardan Ar
Bilalov, sfndiyar Hseynov, Yusif Yulduz, var Yevdakmov mxtlif snt uurlar qazanblar.
Aktyorlardan Mirzli Abbasov, brahim sfahanl v hmd Salahl da tamaalar hazrlamlar.
Yusif Yulduzun "Od glini" v "Sevil" srlrin verdiyi qurulular teatrn yaradclnda mrhl
tamaalar kimi dyrlndirilib. O, teatrda monumentalizmn parlaq tcssm n myyn
csartli addmlar atb.
Tiflis teatr balanandan sonra da bu sntkarlarn ksriyyti ya mxtlif teatrlarda ilmi,
ya da mdniyytin baqa-baqa sahlrind alaraq incsntdn ayrlmamlar. Tiflisd yaam
v aktyorluq da etmi Rza ahvld teatrn repertuarnn ada srlrl znginlmsind syl
alb, kollektivin tamaalarna oxlu resenziyalar yazb.
Milli shnmizin qdrtli aktyorlar, xalq artistlri, Akademik Milli Dram Teatrnda alan
li Qurbanov, smayl Osmanl, Rza fqanl, Kazm Ziya, mrlrini Gncd baa vuran lkbr
Seyfi, Solmaz Orlinskaya, mxtlif illrd Tiflis ADDT-d ilyiblr. Abbasmirz rifzad v
Mrziy Davudova, lsgr lkbrov dvtl kollektivin tamaalarnda ba rollar oynayblar.
Mhsn Snani 1915-1919-cu illrd Tiflisdki Azrbaycan truppasnda alb v mhz burada
teatr sntin bdi balanb. Bakdak Akademik teatrda mkdar artist fxri adna layiq grlm
lvi Rcb kimi lirik-dramatik, romantik faci aktyoru 1925-ci ildk Tiflisd ilyib.
Tiflis shnsind Abbasmirz rifzad v Mrziy Davudova "Otello", "eyx Snan",
"Mkr v mhbbt", "Od glini" facilrind Otello v Dezdemona, eyx Snan v Xumar,
Ferdinand v Luiza, Elxan v Solmaz rollarn ifa ediblr. li Qurbanovun veytser ("Qaaqlar"),
Qalabyi ("Mftti"), Niyaz ("Pri cadu"), Montano ("Otello"), Balaxan ("Aydn"), eyx Nsrulla
("llr"), Rstm by ("Mdi bad"), Hsn kii ("Baba yurdunda"), Dnmz ("Od glini"),
Serqo ("eyx Snan"), Rza fqanlnn Dvlt by ("Aydn"), Jak ("ki yetim"), Rbi ("Od glini"),
Firq katibi ("Tufan"), smayl Osmanlnn Hac Qara ("Hac Qara"), Pyer ("ki yetim"), bu
beyd ("Od glini"), Sadq ("Axmaq"), Gildenstern ("Hamlet") rollar hm teatrn, hm d
aktyorlarn yaradclnda mhm yer tutur.

Solmaz Orlinskaya 1924-1933-c illrd burada Sevil ("Sevil"), Ledi Milford ("Mkr v
mhbbt"), Xavr ("blis"), Sona ("Hac Qara"), Sevr ("Oqtay Elolu"), Gltkin ("Aydn"),
Solmaz ("Od glini"), Ssn ("Namus"), Xuraman ("Vaqif"), Jasmen ("Knyaz"), Ofeliya ("Hamlet")
rollar il teatrn ifalq salnamsini znginldirmilr.
yirmi bir yanda Tiflis DADT-nin aparc aktyorlarndan olan lvi Rcb lirik-romantik
aktyorluq slubu il tamaalarn rbtini qazanb. Bu shny Otello ("Otello"), Frans
("Qaaqlar"), Kral ("ahn brbri"), Drvi ("eyx Snan"), xtiyar ("blis"), Soltan by ("Arn
mal alan"), Mhkm sdri Lyapkin Tyapkin ("Mftti") rollarnda xb.
Tiflis teatrnn dvlt statusu almaq n kediyi inkiaf yolunda Mhsn Snani, xsusn
Mustafa Mrdanov v rf Yzbaov smrli ilr grmlr.
Azrbaycann xalq artisti Aleksandr Tuqanov (13.3.1871-6.3.1960) Tiflis Azrbaycan Dvlt
Dram Teatrnda ba rejissor ilynd (avqust 1923-iyul 1924) bu kollektivd Vilyam ekspirin
"Otello", "Hamlet", Jan Batist Molyerin "Jorj Danden", Hseyn Cavidin "blis", "eyx Snan",
"Uurum", Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu", Fridrix Sillerin "Qaaqlar", zeyir by Hacbyovun
"Arn mal alan", "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rftin
"mir bl la", Bykaa Talblnn "Kef iind", Mirseyfddin Kirmanahlnn " cryan",
bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu", Mirz Clilin "llr", Nikolay Qoqolun "Mftti",
Namiq Kamaln "Akif by" dram, faci, opera, operetta v komediyalarna lvan qurulular verib.
BRAHM SFAHANLI
(1897-13.10.1967)
Tiflis Azrbaycan pekar teatrnn formalamasnda, truppann dvlt statusu almasnda,
kollektivin aktyor ansamblnn sntkarlq sciyylrinin tkamlnd, romantik aktyor mktbinin
Grcstanda geni intiar tapmasnda mstsna xidmtlri olan shn fdakarlarndan biri d
brahim sfahanl olub. Aktyor, rejissor v teatr tkilats idi. Xsusi teatr thsili grmmidi,
ancaq fitrtn aktyor doulub, gcl fhml shnnin hr incliklrini duyurdu, alayan qdrtli
daxili ehtirasdan bacarqla istifad edirdi. Txyyl qanadl v ifadli, emosional-psixoloji daxili
almi oxqatl idi. Hyatn n srt snaqlar il zlib, lakin shnni he vaxt trk etmyib,
mtanti, iradsi v n sas alovlu snt mhbbti il btn tinliklrin fvqnd durub. btidai
mktb thsili d grmyib. Amma sln Bakeidin Lk Candar kndindn olan anas Molla
Msmdn yaz-pozunu yrnrk zngin mtaliy sahib olub.
"sfahanl" onun shn txllsdr. brahim Hseyn olu Hseynzad (sfahanl) 1897-ci
ild Tiflisd doulub. Skkiz yana atanda atas Hsn kii Allah rhmtin gedib v anas
brahimi kmi yanna yird verib. O, lin pul dn kimi mhll uaqlar il Zubalov adna
Xalq evind, Artistlr klubunda, Grc Zadgan (yanlar) evind azrbaycanl teatr hvskarlarnn
oynadqlar tamaalara baxb. znn yazdna gr, shny ilk df 1909-cu ild sonralar xalq
artisti olmu Mustafa Mrdanovun v nasir, dramaturq, ilk azrbaycanl ba rejissor bdrrhim by
Haqverdiyevin qaylar saysind xb. El hmin gndn d shny, aktyorluq sntin mhkm
tellrl balanb.
Tiflis Azrbaycan teatr dstsinin gcl aktyor truppas vard. 1911-ci ild hmin dst
(baqa szl, cmiyyt) iki yer blnb. Grc yanlar teatrnda yerln dsty Mirseyfddin
Kirmanahl rhbrlik edirdi v bu, ikinci dst adlanb.
Birinci dst Zubalov adna Xalq evind faliyyt gstrirdi v rhbri qocaman shn
fdaisi Mirzli Abbasov olub. kinci dstnin tamaalar bdii sviyylrin gr daha yksk idi v
burada Panfiliya Tanailidi, Yhya Mmmdov, Mustafa Mrdanov, Nadir brahimov, Hsn Sbri

Abdullazad kimi shn hvskarlar alblar. brahim sfahanl hr iki dstd aktyorluq edib,
bununla bel sas rollarn ikinci dstd oynayb.
1917-ci ild Tiflisd "ttihad" v "brt" dram dstlri vard v onlar sonradan hmin dvrd
Grcstanda ilyn bdrrhim by Haqverdiyevin tbbs il birlib daha kamil truppaya
evrildilr. brahim sfahanl "ttihad"da hm aktyorluq edib, hm d bir rejissor kimi tamaalar da
hazrlayb. "ttihad" v "brt" birlrk "Mslman dram artistlri cmiyyti" olandan sonra teatr
dstsinin faliyyt dairsi genilnib. Rhbrlri Mirseyfddin Kirmanahl, Mirzli Abbasov v
Mustafa Mrdanov, sas tkilatlardan biri brahim sfahanl olmaqla bu dst Grcstann
mxtlif iri hrlrin Acarstann Batum, Azrbaycann Zaqatala, ki, Adam, (Gyay, Gnc,
Trkiynin stanbul, rann Tehran, Rt, Tbriz, Xoy, nzli... hrlrin qastrollara xb.
Xsusn alt aydan ox kn stanbul qastrolu ox uurlu keib.
1920-1922-ci illrd Tiflisd Azrbaycan teatr kollektivinin iind gcl tkaml balayb
v tbii ki, yeni mrhly keidin nnd gednlrdn biri d brahim sfahanl olub. lkbr
Seyfinin rhbrliyi v onun rejissorluu il truppann ycam bir dstsi (hmd Salahl, li
Qurbanov, sd Xlilov, smt xanm, Srubi Qaraqa) Trkiynin Qars, Sarqam, rzurum
hrlrind uurlu qastrol tamaalar gstriblr.
Xsusn 1921-ci il Tiflis Azrbaycan Teatr n yeni mrhly keidin astanas oldu.
Kollektivin Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrna evrilmsi n Mirzli Abbasov, Mirzxan
Quliyev, Mustafa Mrdanov, Mirseyfddin Kirmanahl il brabr brahim sfahanl da byk
xidmtlr gstrib, coun syl alb.
brahim sfahanl teatrn mxtlif truppalar halnda faliyyt gstrdiyi illrd d hvskar
aktyor kimi oxlu rol oynayb. Htta hmin rollarn ksriyytini bir ne quruluda ifa edib.
Aktyorun 1909-1922-ci illrd shny xd obrazlarn sas qismi Rstm, Xubhr v Prviz
("Dmiri Gav", msddin Sami), Frhad, Tavad Sereteli ("Bxtsiz cavan" v "Aa Mhmmd
ah Qacar", bdrrhim by Haqverdiyev), Grc by, Rza by ("Nadir ah" v "amdan by",
Nriman Nrimanov), Glhr v sgr, bn Salam, Glnaz ("Arn mal alan", "Leyli v Mcnun"
v "Mdi bad", zeyrby Hacbyov), Vzir Mirz Hbib ("Lnkran xannn vzri", Mirz
Ftli Axundzad), Mayor Xudaverdi by ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov) rollarndan
ibartdir.
Tiflis Azrbaycan teatr truppas 1922-ci ildn Dvlt Trk (Azrbaycan - .R.) Dram
Teatr kimi yaradclnn yeni mrhlsin qdm qoydu. Teatr smrli yaradclq yolu kerk
1947-ci il yanvar aynn 2-d baland. Arada iki il Bakda akyorluq etdiyini xmaqla brahim
sfahanl sil pekar shn ustas kimi zngin yaradclq irsi formaladrb. Hmin illr rzind ifa
etdiyi rollar bdii-estetik sciyylrin, oyun pekarlna, ifad vasitlrinin rngarngliyin gr
parlaq sntkarlq xsusiyytlrini zlrind cmldiriblr.
Aktyorun n yaddaqalan shn surtlri Xlestakov ("Mftti", Nikolay Qoqol), Klimantura
("Jorj Danden", Jan Batist Molyer), Dmirqaya, eyx Snan, blis, Keykavus ("Topal
Teymur", "eyx Snan", "blis" v "Syavu", Hseyn Cavid), Yaqo, Hamlet ("Otello" v "Hamlet",
Vilyam ekspir), Elxan, bad, Oqtay, Bala ("Od glini", "Almaz", "Oqtay Elolu" v "Sevil", Cfr
Cabbarl), Vurm v Hofmaral ("Mkr v mhbbt", Fridrix iller), Sleyman ("Hyat", Mirz
brahimov), korolu ("Korolu", Heydr smaylov), Pyer ("ki yetim", Adolf D'Enneri v
Germon), Zhrak v Gav ("Dmiri Gav", msddin Sami), Nadir ah ("Nadir ah", Nriman
Nrimanov), ahmar by, blis, Ncf by ("Baba yurdunda", "Pri cadu" v "Dalan tifaq",
bdrrhim by Haqverdiyev), General Tomson ("Hind qz", bdlhq Hamid), Yaqor, ("Vtn
namusu", Georgi Mdivani), Nbi ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), apur, Vaqif v Qacar
("Frhad v irin" v "Vaqif", Smd Vurun), Nizami ("Nizami", Mehdi Hseyn), Heybt
("rkalanlar", dramaturq Mmmd Sid Ordubadi v bstkar Fikrt mirov) rollardr.
brahim sfahanl Mirz Ftli Axundzad adna Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda
qrxdan ox sri tamaaya hazrayb. Bunlarn arasnda zeyir by Hacbyovun "sli v Krm",

"Leyli v Mcnun", "ah Abbas v Xurid banu" operalarna, "Arn mal alan", "Mdi bad"
operettalarna, Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib", "lli yanda cavan", "Evliykn subay",
Vilyam ekspirin "Otello", "Hamlet", Fridrix illerin "Qaaqlar", Clil Mmmdquluzadnin
"llr", Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Lnkran xannn vziri", "Xrs quldurbasan",
Hseyn Cavidin "blis", "Uurum", "Knyaz", "eyx Snan", "Topal Teymur", Cfr Cabbarlnn
"Od glini", "Aydn", "Almaz", "Sevil", Smd Vurunun "Vaqif", "Xanlar", "Frhad v irin",
Sabit Rhmann "Toy", "Xobxtlr", Aleksandr Tolstoy v Pavel eqolvevin "Romanovlar
xandannn son gnlri", Vladimir Kirsonun "Klkli hr", Rza ahvldin "Qz qalas",
"Dallar", msddin Saminin "Dmiri Gav", bdlhq Hamidin "Hind qz", Sandro
aniavilinin "Anzor", Akaki Seretelinin "Kinto", Aleksandr Dmann "Qanl qala", Nikolay
Qoqolun "Mftti", Henrix Heynenin "l Mnsur", Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi", Ncf by
Vzirovun "Hac Qmbr", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", "amdan by" ("Dilin blas"),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Millt dostlar", "Khn dudman", "Ac hriflr", "Pri cadu",
"Bxtsiz cavan" srlrin verdiyi mxtlif qurulular teatrn yaradclq hyatnda hmiyytli rol
oynayb.
Romantik ruhlu aktyor brahim sfahanl 1926-1928-ci illrd Tiflis Dvlt Azrbaycan
Dram Teatrnn ba rejissoru ilyib. 1 oktyabr 1928-ci ild Bakya, Akademik Milli Dram teatrna
glib. Tiflis teatr kollektivinin ciddi ar il 15 yanvar 1930-cu ild yenidn doma kollektiv
qaydb.
1934-c ild azri v osmanl trklrinin yaadqlar Grcstann razisind yerln Adgn
rayonunda syyar Kolxoz v Sovxoz Teatr yaradld. Tiflis teatrnn kollektivinin yars, bada
brahim sfahanl olmaqla, Adgn glib teatrn bnvrsini qoyublar. Adgn Dvlt Kolxoz v
Sovxoz Teatr 1936-c ild balanb v btn kollektiv Tiflis qaydb.
Hmin illr Tiflis Teatrnn ba rejissoru Yusif Yulduz idi. brahim sfahanl 1936-c ildn
teatr balanana qdr (2 yanvar 1947) bu kollektivd aktyor, myyn mrhllrl rejissor, ba
rejissor, bdii rhbr kimi fdakarlqla alb.
Trk shnsinin 60 v Mirz Ftli Axundzad adna Tiflis Dvlt Azrbaycan Dram
Teatrnn 10 illik yubileyi v byk snt uurlar mnasibtil 4 mart 1932-ci ild brahim
sfahanlya Grcstan Respublikasnn xalq artisti fxri ad verilib.
Dvlt teatr balanandan sonra o, Azrbaycana glrk Zaqatala (iyul 1947-may 1948) v
Qazax (may 1948-may) Dvlt teatrnda ba rejissorluq edib. 1949-cu ild bu teatrlar da
balanandan sonra Tiflis qaydb. Tiflisd, Baneidd dram drnklrin rhbrlik edib. Grcstan
Dvlt Filarmoniyasnn Azrbaycan estrada ansamblnda alb. Aktyor "Azrbaycanfilm" d
istehsal olunmu "Byk dayaq" filmind Yarmmmd roluna kilib.
brahim Hseyn olu sfahanl 13 oktyabr 1967-ci ild Tiflisd vfat edib.
NAXIVAN DVLT
MUSQL DRAM TEATRI
Naxvanda teatr prosesini iki mrhly blmk olar.
Birincisi: teatrn hvskarlq dvr.
kincisi: teatrn dvlt mssissi kimi faliyyt balad gndn indiydk kediyi
yaradclq yolu.
Xalqn hyatna axli mdaxil edn v mdniyytin, xsusn teatr sntinin tkkln
v trqqisin sbb olan maarifiliyin inkiaf dalas on doqquzuncu srin ikinci yarsnda
Naxvanda da yeni pilly qdm basb. 1882-ci ild Eynal by Sultanovun rhbrliyi il "Ziyallar
cmiyyti" tkil olunub. Cmiyytin zvlri Eynal byin rhbrliyi il 1883-c ild Mirz Ftli

Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah" komediyasn tamaalara gstriblr. Hmin
tarix bugnk Naxvan Dvlt Musiqili Dram Teatrnn doulu gn kimi gtrlr.
1887-ci il sentyabrn 2-d mllim Mirz Sadq Qulubyovun rhbrliyi il Mirz Ftli
Axundzadnin "Molla brahimxlil kimyagr" msxrsi oynanlb. Hac Ncf Zeynalovun evind
gstriln tamaan Clil Mmmdquluzad v limmmd Xlilov hazrlayblar. sas rollar Clil
Mmmdquluzad (Molla brahimxlil), lkbr Sleymanov (eyx Salah), Mmmdta
Sfrlibyov (Molla Hmid) ifa ediblr.
Bu tamaadan sonra hrd teatr hvskarlar nisbtn fallablar. l rzind bir ne
tamaa oynanlb. Novruz v Orucluq bayramlarnda gstriln tamaalar daha tmtraql keib. Yay
ttillrind baqa hrlrd oxuyan tlblr ttil glnd tamaa v konsertlrin gstrilmsi
prosesi daha da canlanb.
Tdricn tamaalarn gstrilm mkanlar genilnib. Ncf bydn baqa, limmmd
Xlilovun, li by Zeynalovun, Mehdi Aann, Rhim xan Naxvanskinin (Naxvanl) evlrind,
Hac Vlinin karvansarasnda da tamaalar gstrilib.
Teatr hvskarlarnn arasnda dvrnn tannm mllimlri, jurnalistlri, hquqnaslar,
dftrxana iilri Clil Mmmdquluzad, lkbr Mmmdquluzad, Eynal by Sultanov,
blqasm Sultanov, Frculla eyxov, Nsrulla eyxov, Mmmdta Sidqi Sfrov, Sadq
Xlilov, Sadq Qulubyov, Qurbanli rifov, Clil Mirzyev, liqulu Novruzov, Mmmdqulu
Novruzov, Mhmmdta Sfrlibyov, hmd Hseynov, Paa Sultanov, Byk xan Naxvanl,
Yaqub kngrli v baqalar olublar.
yirminci srin vvllrin kimi hvskarlar, sasn, Mirz Ftli Axundzadnin
komediyalarn, Eynal by Sultanovun "Tatar qz", Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin",
"Ev trbiysinin bir kli", "Phlivanani-zman" pyeslrini tamaaya hazrlayblar. 1900-1920-ci
illrd Naxvanda bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq", "Bxtsiz cavan", "Pricadu",
"Millt dostlar", "Ac hriflr", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Clil Mmmdquluzadnin
"llr" dramlar, Sultanmcid Qnizadnin, Mirmahmud Kazmovskinin, Rid by fndiyevin
vodevillri, Nikolay Qoqolun "Mftti", van Turgenevin "Pulsuzluq" trcmlri, zeyir by
Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "ah Abbas v Xurid banu" operalar,
"Mdi bad", "r v arvad", "Arn mal alan", Zlfqar by Hacbyovun "lli yanda cavan", "
Evliykn subay" operettalar dflrl tamaaya hazrlanb.
Tamaalara rejissorluu, sasn, Rza Thmasib, Byk xan Naxvanl, Frculla v
Nsrulla eyxovlar ediblr. Shn srlri mntzm kild oynanlmayb, ilk nvbd
bayramlarda, mxtlif msamirlrd gstrilib.
Naxvanda 1917-ci ild "El gzgs" (rhbri Rza Thmasib) v "mdad" dram dstlri
yaradlb. Bakdan qastrola gln Hseyn rblinski, Clil Badadbyov, Sidqi Ruhulla, Mirzaa
liyev, Tiflisdn dflrl bu blgy sfr edn Zlfqar by Hacbyov teatr dstsinin, onun
musiqi heytinin formalamasnda smrli ilr grblr.
1915-ci ild Tiflis Rssamlq Mktbini bitirmi Bhruz kngrli myyn teatr dekorlar
hazrlayb, asma prdlr mxtlif mnzrlr kib. Truppaya Rza sfndiyarl, Heydr Muradov,
Muxtar Nsirov, Hac Nsirov, Mdi Barov, Teymur Qasmov kimi bacarql gnclr clb
olunublar.
***
Teatr truppas 1920-ci il avqustun 24-d yeni v daha gcl heytl faliyyt balayb.
Smd Mvlvinin Naxvana glii teatr prosesind canlanman artrb. 1923-c ild Naxvan
Mrkzi craiyy komitsinin qrar il hrdki teatr hvskarlarnn qvvsil Naxvan Dvlt
Dram Teatr yaradlb. Kollektiv ilk addmn Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" komediyas
il atb. sas rollar truppann zyini tkil edn yaradc qvvlrdn li Xlilov (Hac Qara),

Hsn Sfrli (Heydr by), T.Sfrli (Sona), Mirhsn Mirili (Ohan yzba), A.Qasmov
(Naalnik), Heydr Muradov (Sfr by), H.Mmmdov (Krmli) oynayblar. Tamaaya
rejissorluu Hsn Sfrli edib v shn trtibatn Adil Qazyev verib.
Dvlt teatr kimi faliyyt balayandan sonra kollektivin qarderobu znginldirilib, lbs
v rekvizit sexlri yaradlb. Tamaalar vvlc hftd iki- df gstrilirdi. 1930-cu illrin
vvllrindn is hftd be v bzn alt sr oynanlmaa baland. 1924-1950-ci illrd dram
srlrindn Mirz Ftli Axundzadnin "Xrs quldurbasan", "Lnkran xannn vziri", Nriman
Nrimanovu "Nadir ah", bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu", "Bxtsiz cavan", Clil
Mmmdquluzadnin "llr", Cfr Cabbarlnn "Aydn", "Oqtay Elolu", "Solun iklr", "Od
glini", "Sevil", "Almaz", "Yaar", "1905-ci ild", Hseyn Cavidin "eyx Snan", "Knyaz",
"Syavu", Mirz brahimovun "Hyat", Smd Vurunun "Vaqif", "Frhad v irin", Sleyman
Rstmin "Qaaq Nbi", Sabit Rhmann "Toy", Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar", mktblilr
n yyub Abbasovun "Mlik Mmmd", "Aqil v Srvinaz", operettalardan zeyir by
Hacbyovun "r v arvad", "Arn mal alan", "Mdi bad", Zlfqar by Hacbyovun "lli
yanda cavan", "Evliykn subay", Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmovun "Be manatlq
glin" teatrn repertuarnda sas yer tutub. Teatr "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "Aq Qrib"
muam operalarn da mxtlif qurulularda repertuarda saxlayb.
Trcm srlrindn Vano Medavilinin "Qaaq Krm", Vilyam ekspirin "Otello",
"Hamlet", Lev eynin v Tur qardalarnn "zldirm", Boris Lavrenyovun "Hcum", Aleksandr
Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr", Konstantin Trenyovun "Lyubov Yarovaya", Georgi
Mdivaninin "Vtn namusu", Konstantin Simonovun "Praqann abald aaclar altnda", Pavel
Malyarevskinin uaqlar n yazd "Sehrli kp" srlrinin tamaalar daha uurlu olub.
Teatrda bu dvrd Smd Mvlvi (1926-1931), Sidqi Ruhulla (1931-1932), Yusif Yulduz
(1936-1937), brahim Hmzyev ba rejissor ilyiblr. Kazm Ziya, smayl Hseynov, Hsn
Aayev mxtlif janr v slublarda tamaalar hazrlayblar.
***
Naxvan teatrnn 1950-2005-ci illri hat edn yaradclq dvr daha ox masirlik
axtarlar il sciyyvidir. Bu illrd teatr forma v slub yeniliklrin xsusi diqqt yetirib.
Rejissorlar monumental romantik tamaalardan daha ox psixoloji, realist dramatik v lirik-psixoloji
slublu shn srlri hazrlamaa sy gstriblr. Yaradclnn formalad 1930-cu illrd
ehtirasl xarakterlr toqqumalarna stnlk vern Naxvan teatrnn inkiafnn ykslii illrind
insani mnasibtlrin flsfi-psixoloji mahiyytin drindn mdaxil etmk daha ox
maraqlandrb. Truppa operetta janrnda sanball tamaalar oynamaqda formalab.
Bu dvrd teatrn mzmun mahiyytin, estetik prinsiplrinin psixoloji saslarna, poetika
xsusiyytlrin, aktyor ifalarnn znginliyin gr "Syavu" (Hseyn Cavid"), "Dli ynca"
(Clil Mmmdquluzad), "Aydn" (Cfr Cabbarl), "Toy" (Sabit Rhman), "Sn hmi
mnimlsn", "Mhv olmu gndliklr" (lyas fndiyev), "Yadan sonra" (Bxtiyar
Vahabzad), "Mnim nmkar bibim", "Quu uan budaqlar" (krm ylisli), "Adamn adam"
(Anar), "Ultimatum" (Rstm brahimbyov), "N yardan doyur, n ldn qoyur" (Lope de Veqa),
"Kor padah" (Nazim Hikmt v Vera Tulyakova), "Hcum" (Boris Lavrenyov), "Konsulu
ourladlar" (Georgi Mdivani), "Drdnclr" (Konstantin Simonov), "Ordan, burdan", "Mdi
bad", "Arn mal alan" (zeyir by Hacbyov) kimi dyrli tamaalar olub.
Teatr dnya hrtli dramaturqlardan ziz Nesinin ("Toros canavar"), Paolo Messininin
("Skut divar"), Karlo Haldoninin ("Mehmanxana sahibsi"), Sofokiun ("Elektra"), ingiz
Aytmatovla Kaltay Mhmmdcanovun ("Fudzi danda qonaqlq"), Avksenti Saqarelinin
("Xanuma"), Edvard O1binin ("Zoopark hvalat"), Georgi Xuqayevin ("Arvadmn ri")
yaradclqlarna ilk df mracit edib.

Bhruz Kngrlinin vaxtsz lmndn sonra (1922) dram dstsind v sonra dvlt
teatrnda Adil Qazyev shn trtibatna rhbrlik edib. Onun teatrn nzdind yaratd studiyada
Hseyn liyev, dris Slimov, Na Nayev, Mirz kbrov, amil Qazyev fra sntinin
lifbasna yiylniblr. amil Qazyev Bakda rssamlq thsili alandan sonra Naxvan teatrna
qaydb v 1948ci il kimi burada ilyib. Shn trtibat sahsind onu 1949-cu ildn istedadl
rssam Mmmd Qasmov vz edib.
Yerli bstkarlar Rid Mmmdov, Mmmd lkbrov, Mmmd Mmmdov teatrn
mxtlif janrl tamaalarna mzmunlu v ifadli musiqi bstlmilr.
Son altm ild teatr z repertuarn mvzu, janr v xarakterlr baxmndan znginldirmk
n Naxvanda yaayb-yazan nasir v airlri d qlmlrini dramaturgiya janrnda snaqdan
xarmaa svq edib. Ayr-ayr illrd mxtlif rejissorlar Hseyn Razinin "Odlu diyar", "Gn",
"Haray ssi", lyar Yusiflinin "Gzm yollarda qald", "Vicdan zab", "Siz xobxt yaayn", bil
Yusiflinin "Vicdan zab", blfz Abbasquliyevin "Gn doru" Qurban Qurbanovun "Ayrm",
blfz Abbasquliyevin "Gn dour", Na Nayevin "Polad", Hseyn brahimovun "tiriln
salq", "Torpaq tslim olur", Cmid mirovun "Sahil mliyyat", Kmal Aayevann "Mhsti",
"smt", Ramiq Muxtarn "gr sevirsns...", "fqlr qzaranda", "hrli Krkn", Turan
Oflazolunun "Dli brahim", Hsn Elsevrin "Alnmaz qala", Mmmdli Tarverdiyevin "Klgli
da", "Xosrov v irin", liheydr Qnbrin "lan yuvasnda frtna", Hsn Ftullayevin
"lincdn uan qartal" pyeslrini tamaaya hazrlayblar.
Naxvan teatr 28 dekabr 1938-ci ildn Mirz Ftli Axundzadnin adn dayb.
1965-ci ild is snt ocana Clil Mmmdquluzadnin ad verilib.
1923-c ild Naxvan Dvlt Dram Teatr kimi faliyyt balayan kollektiv uzun mddt
bu adla alb. Snt oca 1964-c ilin sentyabrndan Naxvan Dvlt Musiqili Dram Teatr
adlanr.
Naxvan DMDT-nin nzdind 1982-ci ild Cavid Poeziya Teatr yaradlb. Truppa
aktyorlarnn ifasnda bu teatrda Huseyn Cavidin "Mnim tanrm gzllikdir, sevgidir", "Ana",
"Azr", "Uurum", Aleksandr Pukinin "Qaralar", Rsul Rzann "Bir gun d insan mrdr",
Mhmmd Fzulinin "Pmbeyi-dai-cnun..." pyeslri, poemalar v bdii kompozisiyalar
tamaaya qoyulub.

NAXIVAN DVLT MUSQL

DRAM TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
Birinci drs
Azrbaycann digr blglrind, yni Bakda, hminin Tiflisd, rvanda olduu kimi,
Naxvanda da ilk teatr hvskarlar maarifprvr ziyallar olublar. 1910-cu illrin sonlarndan
balayaraq pekar aktyorluq inkiaf etmy balayb. Shny daha byk inamla balanan
hvskarlar aktyorluu pe seiblr. Teatr dvlt statusu alandan sonra kollektiv yeni-yeni
istedadlar gliblr. Baqa snt ocaqlarndan da buraya istedadl teatr fdailri dvt olunublar.
Naxvanda Dvlt Dram Teatr faliyyt balayanda onun truppasnda li Xlilov, Rza
sfndiyarl, Smd Mvlvi, Mirhsn Mirili kimi tcrb qazanm aktyorlar vard. lbil truppas
yeniln kollektiv 1940-c il qdr heytini Mahmud Qazyevin, Hsn Sfrlinin, Kazm
Hseynovun, sa Musayevin, yyub Mmmdovun, Zina Budaqovann, Xdic Qazyevann, Firuz
lixanovann, yyub Haqverdiyevin, Tamara Mmmdovann, Pakiz Mmmdovann, Sryya
Qurbanovann, Rxsar Aayevann, Yusif Haqverdiyevin hesabna qvvtlndirib, formaladrb
v geni inkiaf yoluna xb.
***
SMD MVLV(20.2.1900-6.2.1962)
Shn txlls "Mvlvi" olan Smd (bdlsmd) Mmmd olu Rzayev 20 fevral
1900-cu ild Cnubi Azrbaycann Tbriz hrind doulub. Buradak Rdiyy mktbind
oxuyub. Shny ilk df 1917-ci ild Tbrizd qastrolda olan Sidqi Ruhullann hazrlad "Nadir
ah" (Nriman Nrimanov) tamaasnda Glcahan rolunda xb. Bellikl, shn sntin balanb
v z tamaalar hazrlayb. 1920-ci ild Clil Mmmdquluzadnin "llr" srin tbrizli
hvskarlarla qurulu verib v z Hac Baxli rolunu oynayb. Tamaa ciddi qalmaqala sbb olub
v bu hadis Smd Mvlvinin Naxvana kmsini tezldirib. Onun glii il hrdki dram
dstsinin yaradclnda canlanma ba verib. irin v zngulli ssi olan Mvlvi opera v operetta
tamaalar hazrlamaa stnlk verib.
Naxvan teatr hvskarlarnn yaratdqlar kollektivin dvlt statusu almasnda Smd
Mvlvinin byk xidmtlri var. O, 1930-cu illrin ortalarna qdr Naxvan DDT-d ilyib v
sonra Tiflis gedib. Buradak Dvlt Azrbaycan Teatrnda smrli faliyyt gstrdikdn sonra
1939-cu ild yenidn Naxvana qaydb.
Smd Mvlvi Naxvan DMDT-d opera, operetta v dram tamaalarnda silsil rollar
yaradb. sas yaradclq nailiyytlri musiqi srlrind Mcnun, Krm, Mrcan by, sgr
("Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "r v arvad" v "Arn mal alan", zeyir by Hacbyov),
Glmsrov ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), faci, dram v komediya
tamaalarnda Bala, bu beyd, Pirqulu, bdl, Cmalddin, Hac hmd ("Sevil", "Od glini",
"Aydn", "Solun iklr", "Nsrddin ah" v "Almaz", Cfr Cabbarl), eyx Nsrulla ("llr"),
eyx Kbir ("eyx Snan", Hseyn Cavid), Mirz Mehdi xan ("Nadir ah"), Teymur aa, Hac Qara
("Lnkran xannn vziri" v "Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Xlestakov ("Mftti",
Nikolay Qoqol), Qoca Moor ("Qaaqlar", Fridrix iller), Vidadi, apur ("Vaqif" v "Frhad v
irin", Smd Vurun), Piri baba ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Hsnov ("Hyat",
Mirz brahimov), Bilici baba ("Vtn", Abdulla aiq) rollar saylr.
Smd Mvlvi aktyorluqla yana, rejissor snti il d smrli mul olub. Sntd
qazand nailiyytlr gr ona 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artsti,
24 may 1960-c ild xalq artisti fxri adlar verilib.

Sntkar 6 iyul 1962-ci ild Naxvanda vfat edib.

YYUB HAQVERDYEV (15.3.1911 - 7.7.1996)
mrnn altm il yaxnn Naxvan teatrnda keirib. yyub Mmmd olu Haqverdiyev
15 mart 1911-ci ild Naxvanda doulub. 1930-cu ild Naxvan Pedaqoji Texnikumunu bitirib.
Lakin tlb vaxtlarndan, yni 1929-cu ildn Naxvan teatrnda aktyor ilyib v he vaxt
shndn ayrlmayb.
Sntd gstrdiyi xidmtlrin gr 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti, 14 oktyabr 1964-c ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb. Qocaman yanda
da shndn uzaq dmyn aktyor Naxvanda vfat edib.
Dramatik v faci rollarnda uurlar qazanm aktyorun yaradclq imkanlar komik
personajlarn ifasnda daha ifadli kild tcssm tapb. Yaradcl xarakter lvanl v janr
mxtlifliyi il seiln yyub Haqverdiyevin sas rollarn bel tqdim etmk olar: Dvlt by,
mamverdi, mirqulu, Aqin, Mazandaranski, rif, Mmmdli by ("Aydn", "1905-ci ild",
"Yaar", "Od glini", "Oqtay Elolu", "Almaz" v "Sevil", Cfr Cabbarl), Serqo ("eyx Snan",
Hseyn Cavid), Krd Musa, Xosrov ("Vaqif" v "Frhad v irin", Smd Vurun), Mehdi ("Qaaq
Nbi", Sleyman Rstm), Pardon Qurbanli ("Hyat", Mirz brahimov), Qoca Moor ("Qaaqlar",
Fridrix iller), hmdi Biqm ("Adamn adam", Anar), Taveriya ("Sevilya ulduzu", Lope de
Veqa), Mdi Oruc ("llr", Clil Mmmdquluzad), Mmi ("tirilmi salq", Hseyn
brahimov).
Aktyor teatrn yaradclq xarakterin uyun olaraq opera v operetta tamaalarnda da shn
obrazlar ifa edib. Bunlarn arasnda zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Mcnunun atas),
"sli v Krm" (Kei) operalarnda, "Mdi bad" (Mdi bad), "Arn mal alan" (Vli)
operettalarnda, xli Qurbanov v Sleyman lsgrovun "Olmad el, oldu bel" (Alanzad),
"zmz bilrik" (Bbirli), Mhrrm lizad v Fikrt mirovun "Gzn aydn" (Qhrman),
Sleyman Rstm v Sid Rstmovun "Durna" (Dursun) musiqili komediyalarnda yaratd rollar
tamaalar trfindn daha maraqla qarlanb.
yyub Haqverdiyev 7 iyul 1996-c ild Naxvanda vfat edib.
SA MUSAYEV (27.11.1912 - 4.2.1976)
Teatrda zngin yaradclq yolu keib. Uzun illr, sasn, dram srlrind qhrman v ba
rollarn sas ifalarndan biri olub. Komediyalarda az, lakin ox koloritli obrazlar da oynayb. sa
Hsn olu Musayev 27 noyabr 1912-ci ild Naxvanda doulb. Yeddinci sinifi bitirdikdn sonra
vvlc Naxvan Pedaqoji Texnikumuna daxil olub. Lakin 1927-ci ild thsilini yarmq qoyaraq
Bakya glib v burada Azrbaycan Dvlt Teatr Mktbin daxil olub. xtisas thsilini alaraq
Naxvana qaydb v teatrda aktyorluq faliyytin balayb.
sa Musayev 1942-1944-c illrd Quba DDT-d direktor v bdii rhbr ilyib. Eyni
zamanda Smd Vurunun "Vaqif" (Vaqif), "Frhad v irin" (Frhad), Cfr Cabbarlnn "Od
glini" (Elxan), "Aydn" (Aydn), Sleyman Rstnin "Qaaq Nbi" (Qaaq Nbi) srlrinin
tamaalarnda ba rollar ifa edib. Yenidn Naxvana qaydan aktyor btn qvvsini doma teatrn
yaradclq trqqism hsr edib. Bunun n d 17 iyun 1943c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti v 24 may 1960-c ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb. Sntkar Naxvanda
vfat edib.
Aktyorun sas rollarndan tqdim olunan myyn nmunlr onun yaradclnn diapazon
geniliyini, vst v mhtmliyini grmk n kifaytdir. Otello, Hamlet ("Otello" v "Hamlet",
Vilyam ekspir), Karl Moor ("Qaaqlar", Fridrix iller), Qurban, Ncf by ("Pri cadu" v
"Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Mirz Rza, Bala, Elxan, Oqtay, Aydn,Yaar

("Nsrddin ah", "Sevil", "Od Slini", "Oqtay Elolu", "Aydn" v "Yaar", Cfr Cabbarl),
Fxrddin ("Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov), Syavu, eyx Snan ("Syavu" v "eyx
Snan", Hseyn Cavid), Qatr Mmmd ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Qaan Nbi ("Qaaq
Nbi", Sleyman Rstm), Drvi Mstli ah Teymur aa, Heydr by ("Msy Jordan v drvi
Mstli ah", "Lnkran xannn vziri" v "Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Nadir ah
("Nadir ah", Nriman Nrimanov), sgndr ("llr", Clil Mmmdquluzad), Sleyman
("Hyat", Mirz brahimov), Piri baba ("Vtn", Abdulla aiq), ingiz ("Eq v intiqam", Sleyman
Sani Axundov).
sa Musayev aktyorluqla yana, yaradclnn formalamaa balad ilkin dvrlrind
rejissorluqla da mul olub. Yaradclq uurlarna gr 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti v 24 may 1960-c ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub. 4
fevral 1976-c ild Naxvanda vfat edib.
MMMD QULYEV (8.12.1914-11.9.2001)
8 dekabr 1914-c ild Naxvanda doulub. Gzl v ryyatml ssi olub. Smd Mvlvi
Mmmd Allahverdi olu Quliyevi yuxar siniflrd oxuyanda teatra dvt edib. O, sasn, opera v
operetta tamaalarnda xorda oxuyub, epizod rollarda shny xb. Opera artisti olmaq arzusu il
orta mktbi bitirdikdn sonra Bakya glrk Asf Zeynall adna Musiqi Mktbin daxil olub.
Diplom alandan sonra bir mddt Opera v Balet Teatrnda ilyib. Burada ikinci drcli partiyalar
oxuyub.
Mmmd Quliyev 1943-c ild Naxvana glib v DMDT-nin truppasna aktyor gtrlb.
Aktyor yaradclndak uurlarna gr 17 oktyabr 1964-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti, 1 iyun 1974-c ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub. 11 sentyabr 2001-ci ild
Naxvanda vfat edib.
Aktyor istedad xarakterik rollarda daha lvan formada tcssm tapb. Tipik mit rollarn
da bacarqla oynayb. Drvi, Mller, Rstm Zal ("eyx Snan", "eyda" v "Syavu", Hseyn
Cavid), Pirqulu, Hmz, Belakurov ("Aydn", "Vfal Sriyy" v "Yaar", Cfr Cabbarl), brahim
xan ("Vaqif", Smd Vurun), Qurban ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Naib aa ("Dli
ynca", Clil Mmmdquluzad), limrdan ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov),
Mirz Clil ("Sizi deyib glmim", Anar), Kral ("Sevilya ulduzu", Lope de Veqa), Naalnik
("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Gray by ("Komsomol poemas", sgndr Coqun), ahbazov
("Gz hkimi", slam Sfrli), Pristav ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Qodun ("Hcum", Boris
Lavrenyov), Balvazov ("Hmyerlilr", Altay Mmmdov), Gnc hkmdar ("Mhsti", Kmal
Aayeva), Salmanov ("Toy", Sabit Rhman), ahmar ("Vtn", Abdulla aiq) rollar Mmmd
Quliyevin yaradclnn balca mahiyytini xarakteriz edn rollardr. Ssinin travti uzun illr
itmyn aktyor mxtlif qurulularda zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Nofl v
Mcnunun atas), "sli v Krm" (Kei) operalarnda, "Mdi bad" (Srvr), "Arn mal alan"
(sgr) operettalarnda, Sleyman Rstm v Sid Rstmovun "Durna" (Murad), Mmmd Sid
Ordubadi v Sid Rstmovun ("Be manatlq glin" (Qiyas) musiqili komediyalarnda solist-aktyor
kimi x edib.
FRUZ LXANOVA (9.9.1917 -23.11.1994)
Teatrn ilkin aktrisalarndandr. Onun shny glii hadisy evrilib v bundan sonra daha
bir ne gnc qz hyatn teatrla balayb. Realist teatr mktbinin grkmli nmayndlrindn
saylr. Oyunu tbii v irin yumoru, xoaglimli smimiyyti, gln mna tutumu il sciyyvi
olub.

Cazibli shn grkmi v irin ssi olan Firuz Mmmdqulu qz lixanova 9 sentyabr
1917-ci ild Ordubadda dogulub. Buradak hr skkizillik mktbind thsil alb v Naxvan
Knd Tsrrfat Texnikumuna daxil olub. hrin bayram tdbirlrind n mahnlar oxuyan
Firuznin ifalq istedad Smd Mvlvinin diqqtini clb edib. Onun syi il tlb qz 1932-ci
ild Naxvan teatrna aktrisa dvt olunub. Bu kollektivd rfli v hrtli yaradclq yolu keib.
Shn xidmtlrin gr 17 oktyabr 1964-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti v 15 noyabr 1974-c ild xalq artisti fxri adlar il tltiflnib. Qrx be il shnd
fdakarlqla alan aktrisa 1977-ci ild riz yazaraq shndn uzaqlab. 23 noyabr 1994-c ild
Naxvanda vfat edib.
Firuz lixanovann ifa etdiyi rollar xarakter lvanl il d seiliblr. zeyir by
Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Leyli), "sli v Krm" (sli), "r v arvad" (Minnt xanm),
"Mdi bad" (Glnaz), "Arn mal alan" (Glhr), Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib"
(ahsnm), Sleyman Rstm v Sid Rstmovun "Durna" (Lal), xli Qurbanov v Sleyman
lsgrovun "zmz bilrik" (l xanm) opera v operettalarnda sas partiyalarn mahir ifas
olan aktrisa hminin qhrman v sasn, xarakterik tiplr shn hyat verib. O, hrkt, sift v
danq ifad vasitlrindn hm ayrlqda, hm d sintez klind mhartl istifad edrk
yaradclq salnaMsm eidli obrazlar daxil edib.
Firuz lixanovann rollar cbbxanasnda Bykxanm, rban, Mariya Timofeyevna,
Krblay Fatmanis ("Aydn", "Yaar", "1905ci ild" v "Almaz", Cfr Cabbarl), Hafiz ("Pri
cadu", bdrrhim by Haqverdiyev),, Zalxa ("Toy", Sabit Rhman), l xanm, Tkz
("Lnkran xannn vziri" v "Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Ana ("Odlu diyar", Hseyn
Razi), Cnnt xala ("Qaynana", Mcid amxalov), Nina ("eyx Snan", Hseyn Cavid), Glnar,
Mhmn banu ("Vaqif" v "Frhad v irin", Smd Vurun), Hcr xanm ("Eq v intiqam",
Sleyman Sani Axundov), irin xanm ("Yarmq kil", Adil Babayev), Mnsur ("gr
sevirsns...", Ramiq Muxtar), kruinina ("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski), Gertruda,
Emiliya ("Hamlet" v "Otello", Vilyam ekspir), Maa ("Tribunal", Aleksey Makayenok) kimi
yaradclq nmunlri var.
KBR QARDABYOV (15.3.1923-26.3.2001)
Aktyor kbr Qardabyov 15 mart 1923-c ild Naxvanda doulub. Orta mktbdn
aktyorluqla maraqlanb, dram drnklrind x edib. Naxvan DMDT-nin truppasna 1943-c
ild daxil olub.
sasn, xarakterik v kiikhcmli psixoloji rollar oynayb.
Realist aktyor mktbin mnsubdur. Tipaj yaratmaq, Tiraj oyun slubuna stnlk verib,
qaravlli ifalq prinsiplrindn, msxr v mzhk lementlrindn ustalqla istifad edib.
kbr Hac olu Qardabyov 1 iyun 1974-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti, 12 iyun 1987-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
lli il yaxn shn faliyyti gstrmi aktyorun sas rollar: Baqqal Xlil ("Qaaq Nbi",
Sleyman Rstm), Azr baba ("Frhad v irin", Smd Vurun), Mirz Hseyn ("Toy", Sabit
Rhman), Bhruz ("Yarmq ki", Adil Babayev), Elman ("Vtn", Abdulla aiq), eyx Hadi,
Grivz ("eyx Snan" v "Syavu", Hseyn Cavid), ingiz ("Eq v intiqam", Sleyman Sani
Axundov), Molla Abbas, Hkim, eyx Nsrulla ("Dli ynca", "Anamn kitab" v "llr",
Clil Mmmdquluzad), nfil ("Azrbaycan, dnyam mnim", Mmmd Araz. Poetik-dramatik
kompozisiya), Srvr, Soltan by ("Mdi bad" v "Arn mal alan", zeyir by Hacbyov),
Torul, Frhad, Fuad, Smd by, Mmmdli by, Molla Mhsn, Novruz by ("Yaar",
"Nsrddin ah", "Almaz", "Oqtay Elolu", "Sevil", "Solun iklr" v "Aydn", Cfr Cabbarl),
Ata ("Astana", Aleksandr Dudarev), Paratov ("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), Nuru Sayaner

("Toros canavar", ziz Nesin), Knyaz ("Xanuma", Avksenti Saqareli), Verinin ("Zirehli qatar 1469", Vyaeslav vanov).
kbr Qardabyov 26 mart 2001-ci ild Naxvanda vfat edib.

NAXIVAN DVLT MUSQL DRAM

TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
kinci drs
Naxvan teatrnn aktyor snti 1940-c illrdn yeni yaradclq mrhlsin qdm basb.
Kollektiv gnc aktyorlarn hesabna qvvtlnib. Gnc istedadlar Sofya Hseynova, Zro
Hmzyeva, Roza Cfrxanova, rf Rstmov, Rza Mmmdov (Bacolu), Abbas Quliyev,
lsgr Seyidov, Aabala Mmmdov 1940-c, Aydn ahsuvarov, Tofiq Mvlvi, Mzffr
Sfrov, brahim Bnnyarl 1950-ci, Nizami Cfrov, Vaqif sdov, Taryel Qasmov, Elxan
Qasmov 1960-c illrdn, Zemfira liyeva, Sona Mirzyeva, Qurban lkbrov, Hsn Aayev,
Yasmn Ramazanova, Kamran Quliyev, Yusif Allahverdiyev, Rvn Hseynov, Rza Xudiyev
1970-ci, 1980-ci v 1990-c illrdn myyn mddtlrd teatrda ilyiblr. Adlar kilnlrin bir
qismi indi d truppann zvlridir.
SOFYA HSEYNOVA (26 FEVRAL 1926)
Bakda doulub. Qzlq soyad smaylovadr. Atas Hsn hrbi idi v gndril
Naxvana ilmy glib. Anas Xdic Qazyeva Naxvann ilk aktrisas olub. Sofya Hseynova
orta mktbi Naxvanda bitirib. agird vaxtlarnda uaq rollarnda shny xb. Anasnn
tvsiysi il 1944-c ildn teatrn truppasna daxil olub. 1945-ci ild qsa mddt Zaqatala DDT-d
ildikdn sonra yen Naxvana qaydb. Bu gn qdr shndn ayrlmayan aktrisa 1 iyun 1974c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1 dekabr 1982-ci ild xalq artisti fxri adlar
il tltif olunub.
lnar v Xuraman, Fitn ("Vaqif" v "Frhad v irin" Smd Vurun), Sara v Glnis,
Susanna, Nadya ("Solun iklr", "Aydn" v "Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl), Trgl ("Mhsti",
Kmal Aayeva), Humay ("Komsomol poemas", sgndr Coqun), Zhr ("Eq v intiqam",
Sleyman Sani Axundov), Nrmin ("Gz hkimi", slam Sfrli), Zalxa ("Toy", Sabit Rhman),
Gn ("Gn", Hseyn Razi), Tanya ("Alnmaz qala", Hsn Elsevr), Tovuz xanm ("Bir ct
bdmk aac", krm ylisli), Glnaz v Snm, Glhr, Minnt xanm ("Mdi bad",
"Arn mal alan" v "r v arvad", zeyir by Hacbyov), Glcamal ("Qatr Mmmd", Zeynal
Xlil), Qzbac ("Hicran", Sabit Rhman v Emin Sabitolu), l xanm ("zmz bilrik", xli
Qurbanov v Sleyman lsgrov), Gllc ("Dan ulduzu", Cahangir Mmmdov) rollar aktrisann
yaradclq nailiyytlri saylr.
Milli koloriti hmi sas gtrn aktrisa, eyni zamanda cnbi dramaturqlarn pyeslrinin
tamaalarnda oynad obrazlarn yaad dvrn etiket qaydalarn, sosial mnyini, kbar
davran trzini drindn mnimsyib. Mnimsdiklrini is ifa etdiyi rollarda yaradclqla
realladrb. Bu baxmdan kruinina, Larisa ("Gnahsz mqssirlr" v "Cehizsiz qz", Aleksandr
Ostrovski), Liana ("Bostan iti", Lope de Veqa), Xanuma ("Xanuma", Avksenti Saqareli) rollar
aktrisann ifasnda canl, travtli, ecazkar rus v ispan qzlar, n v klkbaz, mzli v hoqqabaz
grc yengsidir. Mtnasib uca boyu, zrif bdn quruluu aktrisaya mxtlif rollar oynamaa
geni imkan yaradr.
ROZA CFRXANOVA (23 FEVRAL 1927)
Ordubad rayonunda anadan olub. On drd yandan dram drnyind x edib. Orta
mktbi bitirdikdn sonra o vaxt Ordubadda yenic alm Dvlt Dram Teatrna (1949-cu ilin
vvllrind balanb) aktrisa gtrlb. Bu teatrda zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan"
(Asya), "O olmasn bu olsun" (Glnaz), "r v arvad" (Minnt xanm) operettalarnda, Smd

Vurunun "Vaqif" (Glnar), Abdulla aiqin "Vtn" (Gzl), Smd Vurunun "Frhad v irin"
(irin) Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (Qmr) dramlarnn tamaalarnda oynayb.
Roza Heydr qz Cfrxanova 1948-ci ilin oktyabrndan Naxvan teatrnda ilyir. 15
noyabr 1984-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti v 28 oktyabr 2000-ci il-d xalq
artisti fxri adlar il tltif olunub.
Aktrisa iki yzdn artq lirik, dramatik v komik rolda shny xb. Dram srlrinin
tamaalarnda Pri ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Yetr ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), Cvahir ("Nakam qz", Aleksandr irvanzad), Ana ("Astana", Aleksandr Dudarev),
Hyat ("Hyat", Mirz brahimov), Pri, Susanna, Dilbr, Sitar, Sona, Solmaz, Yax ("Solun
iklr", "Aydn", "Sevil", "Nsrddin ah", "1905-ci ild", "Od glini" v "Almaz", Cfr
Cabbarl), kabato ("Xanuma", Aksenti Saqareli), Zhra, in qz ("eyx Snan" v "Syavu",
Hseyn Cavid), Pri ("Qz atas", fqan sgrov), rad ("Gz hkimi", slam Sfrli), Hkmdar
("Pompeyin Qafqaza yr", Nriman Hsnzad), operettalarda Snm, Xala ("Mdi bad" v
"Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Zleyxa ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman
lsgrov), Slbi ("Be manatlq glin", Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmov), l xanm
("zmz bilrik", xli Qurbanov v Sleyman lsgrov) shn obrazlar aktrisann daha uurlu
yaradclq ilri saylr.
AYDIN AHSUVAROV (31.1.1931 - 2.6.1986)
Naxvan hrind 31 yanvar 1931-ci ild anadan olub. Orta mktbi burada bitirrk Bak
Dmiryol Texnikumuna daxil olub. Texnikumun dram drnyind hazrlanan tamaalarda epizod
rollar oynayb. 1953-1955-ci illrd hrbi xidmt gedib v qaytdqdan sonra Zngilan rayonunun
Mincivan dmir yolu stansiyasnda mainist kmkisi ilyib. O, 1957-ci ild Naxvan teatrnn
yardm heytin aktyor gtrlb, vvlc ktlvi shnlr xb, szsz rollar oynayb. Ba
rejissor brahim Hmzyevin qayikeliyi v onunla frdi mul olmas saysind Aydn Aa olu
ahsuvarov aktyor tatna gtrlb v tezlikl bir-birinin ardnca koloritli xarakterik rollarda uur
qazanb. Tdricn yaradcl realist aktyor mktbinin estetik prinsiplri sasnda formalab.
Xsusn satirik v mzhkli, qaravlli mnli yumorlu rollar bacarqla oynayb. Qsa mddtd
teatrn aparc aktyorlar sviyysin yksln aktyor 1 iyun 1974-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti v 15 noyabr 1984-c ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb. 2
iyun 1986-c ild Naxvanda vfat edib.
Aydn ahsuvarovun oynad rollar ifad vasitlrinin lvanlna, mzli forma
xsusiyytlrin, tipik danq trzin gr frqlniblr. Yaradclnn byk bir qisnni xarakterik
rollar tkil edn Aydn ahsuvarovun zngin tiplr qalereyasnda dram tamaalarnda yaratd
Vidadi ("Vaqif", Smd Vurun), Rhim xan, Altunbay, bad, Mazandaranski ("Nsrddin ah",
"Od glini", "Almaz" v "Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl), Mirpaa ("Komsomol poemas", sgndr
Coqun), Frc by ("fqlr qzaranda", Ramiq Muxtar), Qdir ("Quu uan budaqlar", krm
ylisli), Fnd Frc ("Adamn adam", Anar), eyx hmd, Hac ("llr" v "Dli ynca",
Clil Mmmdquluzad), Smndr ("Haray ssi", Hseyn Razi), Qd kirv ("Hac Qmbr", Ncf
by Vzirov), Qurban ("Nal balananda", mran Qasmov), Obab ("Zirehli qatar 14-69",
Vyaeslav vanov), Namlum adam ("Onlar drd nfr idilr", Konstantin Simonov), Fabdo
("Bostan iti", Lope de Veqa), Albadam ("Mnim qaynanam", Georgi Xuqayev), Markiz
("Mehmanxana sahibsi", Karlo Haldoni), Kor padah ("Kor padah", Nazim Hikmt v Vera
Tulyakova), operettalarda oynad Soltan by, Hambal ("Arn mal alan" v "Mdi bad", zeyir
by Hacbyov) rollarnn adn xsusi kmk olar.
ZEMFRA LYEVA (25.12.1941-16.11.1995)

Zemfira xanm 25 dekabr 1941-ci ild Gnc hrind doulub. Anas Firuz Bdirbyli
Gnc DDT-nin aktrisas olub. Kiik yalarndan teatrn tamaalarnda uaq rollarn oynayb.
stedad, ehtirasl v emosional ifad vasitlri erkn formalad n 17 yanda ona Cfr
Cabbarlnn "Solun iklr" melodramasnda Sara rolu taprlb. Gnc aktrisa gzlnildiyindn
ox uur qaznb. Bundan sonra aktrisa teatra gtrlb v qsa mddtd Smd Vurunun "Vaqif"
(Glnar), Viktor Rozovun "Sabahn xeyir" (Liza), Evripidin "Medeya" (Medeya), fqan sgrovun
"Qz atas" (Mrym) srlrinin tamaalarnda mrkkb rollar oynayb, "Byk dayaq" filmind
Prian obrazna kilib.
Zemfira Mmmdli qz liyeva 1972-ci ild Naxvan DMDT-nin truppasna daxil olub.
Bu teatrda qazand sntkarlq nailiyytlrin gr 1 iyun 1974-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti v 1 dekabr 1982-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltif edilib.
Aktrisa 1988-1995-ci illrd Akademik Milli Dram Teatrnda ilyib. 16 noyabr 1995-ci ild Bakda
vfat edib.
Fsunkar shn grkmi, mlahtli dan, zngin v lvan ifad vasitlri, coqun daxili
ehtiras vard. Bu yaradclq keyfiyytlri aktrisann yaratd shn surtlrin xsusi emosional
travt, psixoloji drinlik v flsfi btvlk verirdi. Zemfira liyevann Naxvan teatrnda ifa
etdiyi ba rollarn ycam siyahsn bel mumildirmk mmkndr: Almaz, Sara, Firngiz,
Yaqut ("Almaz", "Solun iklr", "Oqtay Elolu" v "Yaar", Cfr Cabbarl), Slma, Roza,
Xumar, Anjel ("Ana", "eyda", "eyx Snan" v "Uurum", Hseyn Cavid), Sona ("Hac Qara",
Mirz Ftli Axundzad), Reyhan ("Yadan sonra", Bxtiyar Vahabzad), Maral ("Snsiz", xli
Qurbanov), Mdin, Azad ("Mnim nmkar bibim" v "Bir ct bdmk aac", krm ylisli),
Prpz Sona ("Dli ynca", Clil Mmmdquluzad), Zinyt ("Toy", Sabit Rhman), Syl
("Bxt zy", Vaqif Smdolu ,) Nrmin, Anjel ("Unuda bilmirm" v "Mhv olmu
gndliklr", lyas fndiyev), Kleya ("Tlk v zm", Gilerma Piqeyredu), Pricahan v Zhr
("Lan yuvas" v "Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Zhra ("Bayramn birinci gn",
Nazim Hikmt), Elektra ("Elektra", Sofoki), Dilbr ("Yen o ba olayd...", Mlkayl Mfiqin
eirlri sasnda bdii kompozisiya), Vfa ("Siz xobxt yaayn", lyar Yusifli).
NAXIVAN DVLT MUSQL
DRAM TEATRINDA REJSSOR
SNT
Naxvanda teatr yeni-yeni tkkl tapanda tamaalar ziyallar, xsusn mllimlr
hazrlayblar. yirminci srin ilk iyirmi ilind hrdki dram dstsind oynanlan tamaalara
qurulular aparc aktyorlar veriblr. Teatr hvskarlarnn gc il Naxvan Dvlt Dram Teatr
yaradlanda v bu kollektiv rsmi faliyyt balayanda da onun pekar rejissorlar olmayb. Bu
arl ilk illrd Smd Mvlvi, sa Musayev, Bakdan dvt olunmu aktyorlar Kazm Ziya,
Sidqi Ruhulla kiblr. Tdricn teatra thsil alm rejissorlardan Yusif Yulduz, Bax Qlndrli,
Hsn Aayev, Ali Dadaov v baqalar dvt olunublar.
Teatr 1960-c illrin vvllrindn forma-slub, janr axtarlar mqsdil tcrbli
rejissorlar vaxtar kollektiv dvt edib. Mxtlif vaxtlarda teatra dvt olunmu rejissorlar Tofiq
Kazmov, Nsir Sadqzad, Aakii Kazmov, Mrahim Frzlibyov mxtlif janrlarda, sasn,
lirik-psixoloji slubda tamaalar hazrlayblar. Hmin nn bu gn d davam edir.
Son otuz ild Naxvan DMDT-d Vli Babayev, Vaqif sdov, sgr sgrov ba rejissor
ilyiblr. Hazrda bu Krsn aktyor v rejissor Kamran Quliyev tutur.
***

Smd Mvlvi
Naxvan teatrnn aparc aktyorlarndan olub, xalq artst d. Dovit teatrnn ilk iki
onilliyind rejissorluqla da mul olub. 1926-1931-ci illrd teatrda ba rejissor ilyib. Realist v
romantik slublarda, hm monumental, hm d ada spkili formalarda tamaalar hazrlayb.
Smd Mvlvi musiqi srlrindn zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v
Krm" operalarn, "Arn mal alan", "Mdi bad" operettalarn, lirik mhbbt facilrindn
Hseyn Cavidin "eyx Snan", qhrmanlq facilrindn Cfr Cabbarlnn "Od glini", Vilyam
ekspirin "Otello", "Hamlet", Fridrix illerin "Qaaqlar", msddin Saminin "Dmiri Gav",
tarixi facilrdn Nriman Nrimanovun "Nadir ah", psixoloji dramlardan Hseyn Cavidin
"eyda", "Knyaz", "blis", Cfr Cabbarlnn "Sevil", "Yaar", Vasili kvarkinin "zg ua",
Aleksandr irvanzadnin "Namus", Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr", Sandro
aniavilinin "Anzor", komediyalardan Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Lnkran
xannn vziri", Jan Batist Molyerin "Jorj Danden", tragikomediyalardan Clil Mmmdquluzadnin
"llr" srlrinin quruluu rejissoru olub.
Isa Musayev
Xalq artisti olub v teatrn aparc aktyorlardan biri kimi hrt qazanb. Eyni zamanda
istedadn quruluu rejissor kimi d snaqdan xarb. 1930-1940-c illrd, teatrda pekar
rejissorlarn atmad dvrd Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", Abdulla aiqin "Vtn",
Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam", Osman Sarvllinin "Babk", Smd Vurunun
"Vaqif" v "Frhad v irin", Zeynal Xlilin "ntiqam", Mmmdhseyn Thmasibin "Aslan
yata", Mirz brahimovun "Hyat" v "Mhbbt", zeyir by Hacbyovun "Mdi bad"
srlrini tamaaya hazrlayb.
Sidqi Ruhulla
1910-1914-c illrd dflrl Naxvana uzunmddtli qastrollara glib v yerli
hvskarlarla bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu", "Dalan tifaq", Ncf by Vzirovun
"Msibti-Fxrddin", Mirz Ftli Axundzadnin "Xrs quldurbasan" pyeslrini tamaaya qoyub.
O, 1931-1932-ci il teatr mvsmnd qsa mddt Naxvan teatrnda direktor v bdii rhbr
ilyib. Teatrda Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Cfr
Cabbarlnn "Od glini", "1905-ci ild", "Sevil", Fridrix illerin "Qaaqlar", Nikolay Qoqolun
"Mftti", Vilyam ekspirin "Otello" srlrini tamaaya hazrlayb. Bu tamaalar teatrn
pekarlnn formalamasnda smrli rol oynayb.
Hsn Aayev
Yaradclnn sas dvr Gnc DDT il baldr. Hsn Aayev shn sntin aktyor
kimi glib v Moskvada rejissor thsili aldqdan sonra 1936-1939-cu illrd Naxvan teatrnda
alb. 1938-ci ild ba rejissor olub. Rejissor burada zeyir by Hacbyovun "r v
arvad"operettasna, trcm srlrindn Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr",
Konstantin Trenyovun "Lyubov Yarovaya", Georgi Mdivaninin "Vtn namusu", Vilyam ekspirin
"Otello" v "Hamlet" dramlarna qurulu verib.
Yusif Yulduz

Bak, Tiflis v rvan teatrlarnda rejissor kimi hrt qazanandan sonra 1936-1937-ci il teatr
mvsmnd Naxvana dvt alb. Teatrda Mirz brahimovun "Hyat", Cfr Cabbarlnn "Od
glini", Vilyam ekspirin "Otello" pyeslrin monumental slubda shn qurulular verib. Jan
Batist Molyerin "Cancur Smd" komediyasn, Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmovun "Be
manatlq glin" operettasn tamaaya hazrlayb.
Baxsi Qlndrli
Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimidir. Xankndind doulub (19031982). Bak Teatr Mktbini bitirib. Leninqrad Shn Snti nstitutunda (1930-1934) thsil alb.
Uzun illr Irvan DADT-d rejissor v ba rejissor ilyib. 1964-1982-ci illrd myyn fasillrl
Naxvan DMDT-d quruluu rejissor v ba rejissor ilyib. Bax Qlndrli Naxvan
shnsind Smd Vurunun "Vaqif", Clil Mnmmdquluzadnin "Anamn kitab", Mirz Ftli
Axundzadnin "Hac Qara", "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Ncf by Vzirovun "Hac
Qmbr", Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam", lyar Yusiflinin "Sadt namin", Sabit
Rhmann "Toy", lyas fndiyevin "Sn hmi mnimlsn", Kmal Aayevann "Mhsti",
Alensandr irvanzadnin "Nakam qz", Boris Lavrenyovun "Hcum", Vsevolod vanovun "Zirehli
qatar 14-69", Karlo Haldoninin "Mehmanxana sahibsi", Konstantin Simonovun "Drdnclr",
Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" pyeslrini, zeyir by Hacbyovun "Mdi bad", "r v
arvad", Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmovun "Be manatlq glin" operettalarn tamaaya
hazrlayb.
Nsir Sadqzad
Fzuli, Gnc, rvan, Sumqayt teatrlarnda quruluu rejissor v ba rejissor
ilyib. mrnn son iyirmi ilind, sasn, pedaqoji faliyytl mul olub. stedadl rejissor 19701973-c illrd Naxvan DMDT-d ba rejissor ilyib. Burada Bxtiyar Vahabzadnin "Yadan
sonra" (27 dekabr 1972), lyas fndiyevin "Mhv olmu gndliklr" (29 aprel 1973), Sergey
Mixalkovun "Xrnglr" (29 may 1982) pyeslrin qurulu verib.
Vli Babayev
Rejissor Naxvanda doulub (17.2.1945-22.1.1989). Orta mktbi bitirndn sonra bir il
Naxvan DMDT-nin yardm heytind alb. Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun rejissorluq
fakltsini bitirib (1962-1966). Tyinatla Naxvan teatrna quruluu rejissor gndrilib. lk
quruluu olan Georgi Mdivaninin "Konsulu ourladlar" (5 noyabr 1966) tamaas teatr
ictimaiyytind byk maraq dourub. 1972-1974-c illrd Moskvada Anademik Bdaye
Teatrnda yaradclq tcrbsi keib v qaydaraq Naxvan teatrna ba rejissor tyin olunub. Vli
Allahverdi olu Babayev 1974-c il iyun aynn 1-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti
fxri adna layiq grlb. Vli Babayevin rejissuras masir dnya teatr prosesinin estik prinsiplri
il sslirdi. O, avanqard teatr janrlarnn sas ifad vasitlrini lirik-psixoloji slubun poetika
xsusiyytlril csart v mhartl birldir bilirdi. Hmin csartli snt axtarlar baxmndan
onun daha maraql yaradclq nailiyytlri Cfr Cabbarlnn "Yaar" (10 fevral 1967) v "Od
glini" (22 mart 1970), Nazim Hikmt v Vera Tulyakovann "Kor padah" (29 dekabr 1968), Lope
de Veqann "N yardan doyur, n ldn qoyur" (28 oktyabr 1974), Clil Mmrndquluzadnin "Dli
ynca" (23 may 1975), Avksenti Saqarelinin "Tiflis yenglri" ("Xanuma". 30 oktyabr 1976),
Anarn "Adamn adam" (12 fevral 1977), Rstm brahimbyovun "Yal qap arxasnda qadn"
(21 may 1978), Karlo Haldoninin "Mzli hadis" (7 may 1979), krm ylislinin "Quu uan
budaqlar" (23 sentyabr 1980), ingiz Aytnatov v Koltay Mhmmdcanovun "Fudzi danda
qonaqlq" (8 oktyabr 1981), Hseyn Cavidin "eyx Snan" (24 aprel 1982), Orxan Kamaln "Yad

qz" (7 yanvar 1983), Aleksandr Pukinin "Qaralar" (30 dekabr 1984), Rsul Rzann "Bir gn d
insan mrdr" (26 noyabr 1987) srlrin verdiyi shn qurululardr.
Vaqif sdov
5 aprel 1947-ci ild Naxvanda doulub. 1969-cu ld AD-nn dram v kino aktyorluu
fakltsini bitirrk tyinatla Naxvan teatrna glib. Aktyor ily-ily bir ne dram srini
tamaaya hazrlayb.
1982-1989-cu illrd kollektivin ba rejissoru ilyib.
Teatrn shnsind krm ylislinin "Mnim nmkar bibim", "Bir ct bdmk aac",
"Qiymtli qafiylr", Hmid Arzulunun "linc qalas", Paolo Messinann "Skut divar", Sofokiun
"Elektra", Ramiq Muxtarn "hrli krkn", Mirzaa Atin "Crtdan" dramlarna, Cavid Poeziya
Teatrnda Hseyn Cavidin "Azr" poemasna, "Mnim tanrm gzllikdir, sevgidir", Mmmd
Arazn "Azrbaycan, dnyam mnim" bdii-dramatik kompozisiyalarna qurulu verib.
Vaqif sdov 9 yanvar 1978-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna
layiq grlb.
1989-cu ild krm yolu il Gnc Tamaalar Teatrna quruluu rejissor gndrilib.
liqismt Lalayev
Azrbaycan Dvlt ncsnt nstitutunun rejissorluq fakltsini bitirib.
4 iyul 1956-c ild Salyanda doulub. 1986-c ild Naxvan Muxtar Respublikasnn
mkdar incsnt xadimidir. 1980 -1989-cu illrd Naxvan teatrnda quruluu rejissor ilyib.
Naxvan teatrnda Hseyn Cavidin "Ana", "Uurum", Aleksandr Dudarevin "Astana",
Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr", Rstm brahimbyovun "Ultimatum", Hidayt
Orucovun "Mni qnamayn", Loman Ridzadnin "Toya bir gn, bir gnorta qalm" dramlarnn,
Sabit Rhman v Emin Sabitolunun "Hicran" musiqili komediyasnn quruluu rejissoru olub.
sgr sgrov
19 iyun 1961-ci ild Naxvanda doulub. Azrbaycan Dvlt ncsnt Universitetinin
dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib. 1983-c ild teatrn aktyor truppasna qbul olunub.
Bir il sonra hrbi xidmt gedib v qaydandan sonra Naxvan televiziyasnda rejissor
ilyib. Moskvada Mayakovski adna Akademik Dram Teatrnda tcrb keib (1988-1989).
sgr sgrov 1989-1995-ci illrd Naxvan DMDT-d ba rejissor ilyib. zeyir by
Hacbyovun "Arn mal alan", "Mdi bad", "Ordan, burdan", Edvard Olbinin "Zoopark
hvalat", Nazim Hikmtin "Qrib adam", Cfr Cabbarlnn "Aydn", Hsn Ftullayevin
"lincdn uan qartal", slam Sfrlinin "Xeyir v r", Rafiq Smndrin "hidlr", Georgi
Xuqayevin "Arvadnn ri" srlrini tamaaya hazrlayb.
1995-ci ildn Akademik Milli Dram Teatrnda rejissor ilyir.

BRAHM HMZYEV
(25.12.1908-4.2.1982)
Aktyor v rejissor olub. Naxvan teatrnn formalamasnda, aktyor v rejissor
yaradclnn inkiafnda, kollektivin truppasnn mntzm olaraq yenilmsind, snt ocann
zl slubunun tsdiqind brahim Hmzyevin byk xidmtlri var. Teatrn bir sra qabaqcl
sntkarlarn shny o gtirib. Naxvan teatrnn hm dram, hm d musiqili dram kollektivlri
kimi yetkinlmsi ilk nvbd onun adyla baldr.
brahim (Mir brahim) Ta olu Hmzyev Gnc hrind doulub. Shn sntin
mhbbti yeniyetm yalarndan balayb. vvlc Gnc i klubunda, sonralar Qadnlar
klubunda, bir mddt paralel olaraq Dmiryolular klubunda dram drnklrinin rhbri olub.
ksriyytini z v hminin dil sgndrovun hazrladqlar tamaalarda ba rollar ifa edib.
Dram drnyinin repertuarnn sasn brahim Hmzyevin shn tfsiri verdiyi "Aydn",
"Solun iklr" (Cfr Cabbarl), Bxtsiz cavan" (bdrrhim by Haqverdiyev), "Hac Qara"
(Mirz Ftli Axundzad) tamaalar tkil edib.
brahim Hmzyev 1930-cu illrin vvllrind Bak Teatr Mktbind thsil alb. Tlblik
illrind Trk i Teatrnda yardm heytinin zv olub. Teatr thsilini baa vurandan sonra
Gncy qaydb. TT Gncy knd kollektiv zv olub.
Son drc yaraql shn grkmi, ifa mlahti, ehtirasl v emosional daxili almi,
shndki yndalar il mnasibtlrind psixoloji drstly olan brahim Hmzyev bu
kollektivd Qacar ("Aa Mhmmd ah Qacar", bdrrhim by Haqverdiyev), Prviz v Gav
("Dmiri Gav", msddin Sami), Arif ("blis", Hseyn Cavid), Hsn by ("Mdi Ibad",
zeyir by Hacbyov), Rodriqo ("Otello", Vilyam ekspir), Yaar, Elxan, Bala ("Yaar", "Od
glini" v "Sevil", Cfr Cabbarl), Seyran ("Namus", Alensandr irvanzad) rollarn oynayb.
brahin Hmzyev 1937-ci ild Xalq Maarif komissarl ncsnt lri darsinin
srncam il snt yardm n Naxvan teatrna gndrilib. vvlc bu teatrda quruluu rejissor
v aktyor ilyib. Yksk tkilatlq bacarna v kollektivl ilmk sritsin gr bu teatrda
direktor v aktyor (1941-1945), direktor v ba rejissor (1943-1961. Qsa fasillrl), direktor
(1964) ilyib. Arada yardm n Qaryagin (indiki Fzuli) Dvlt Dram Teatrna gndrilib (19471948-ci il teatr mvsmnd). Burada hyat yolda Zro Hmzyeva il birlikd aktyor v rejissor
kimi ahb. Qsa mddtd teatrn yaradclndak durunluu aradan qaldrmaa nail olub.
Btn bu illrd aktyorluq faliyytindn ayrlmayb. Onun aktyorluq yaradclnn zngin
rollar qalereyasnda 150-dn artq shn obraz var. Bu rollar rti olaraq iki qism blmk olar.
Birincisi, romantik faci, facivi-psixoloji sevgili v dramatik qhrman rollar. ikincisi, mxtlif
ictimai-sosial mnli tipik v xarakterik shn obrazlar.
Birinci blm ycam kild bu obrazlar daxil etmk olar: Arif, eyx Snan ("blis" v
"eyx Snan", Hseyn Cavid), Qaaq Nbi ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Babk ("Babk",
Osman Sarvlli), ingiz ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov), Yaar, Elxan, Oqtay, Bala,
Aydn, Bhram ("Yaar", "Od glini", "Oqtay Elolu", "Sevil", "Aydn" v "Solun iklr", Cfr
Cabbarl), Nadir ah ("Nadir ah", Nriman Nrimanov), Mlik Mmmd ("Mlik Mmmd",
yyub Abbasov), Heydr by ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Qatr Mmmd ("Qatr
Mmmd", Zeynal Xlil), Frhad, Vaqif ("Frhad v irin" v "Vaqif", Smd Vurun), sgndr
("llr", Clil Mmmdquluzad), Frhad ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev),
Fxrddin ("Msibti-Fxrddin", Ncf by Vzirov), Trlan ("Snsiz" xli Qurbanov), Nizami
("Nizami", Mehdi Hseyn), Otello ("Otello", Vilyam ekspir), Karl Moor ("Qaaqlar", Fridrix
iller), Bersenyev ("Hcum", Boris Lavrenyov), Pekievanov ("Zirehli qatar 14-69", Vyaeslav
vanov), Neznamov ("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski), Sano ("Sevilya ulduzu", Lope
de Veqa), Gav ("Dmiri Gav", msddin Sami), Seyran ("Namus", Aleksandr irvanzad"),
Aleksandr ("ki qarda", Mixail Lermontov).

Aktyorun ikinci blm aid daha bitkin xarakterik rollarnn ycam siyahsn bel trtib
etmk olar. Camal ("Nianl qz", Sabit Rhman), bad ("Almaz", Cfr Cabbarl), ahmar ("Aslan
yata", Mmmdhseyn Thmasib), Adil by ("Lan yuvas", Sleyman Sani Axundov), Cavad
kii ("Qz atas", fqan sgrov), Polis ("Toros canavar", ziz Nesin), Hac Hsn aa, Fazil
("llr" v "Dli ynca", Clil Mmmdquluzad), bili ("Adamn adam", Anar), Abbas
("Hyat", Mirz brahimov), Oqtay ingizov ("Sahil mliyyat", Cmid mirov), Nadir ("Vtn
namusu", Georgi Mdivani), Surxay ("Toy", Sabit Rhman).
Naxvan teatrnn aparc aktyorlar 1940-1980-ci illrd zlrinin mhtm rollarnn,
teatrn tarixind hadisy evriln shn obrazlarnn ksriyytini brahim Hmzyevin qurulu
verdiyi tamaalarda ifa ediblr. Rejissor teatrn shnsind hm milli, hm d dnya
dramaturqlarnn klassik v ada mvzulu srlrini tamaaya hazrlayb. Azrbaycanm klassik
diblrindn Cfr Cabbarlnn "Od glini", "Oqtay Elolu", "Nsrddin ah", "Solun iklr",
"Yaar", Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Hseyn
Cavidin "Syavu", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri
cadu", Smd Vurunun "Frhad v irin", "Vaqif", Sabit Rhnann "Toy", "Xobxtlr", "liqulu
evlnir", "Nianl qz", hyas fndiyevin "Bahar sular", "Atayevlr ailsi", lyar Yusiflinin
"Vicdan zab", sgndr Coqunun "Komsomol poernas", Abdulla aiqin "Vtn", yyub
Abbasovun "Aqil v Srvinaz", Cabbar Mcnunbyovun "ldrm", Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd",
nvr Mmmdxanlnn "Od iind", slam Sfrlinin "Ana ryi", Hseyn Razinin "Odlu diyar",
Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi", Vilyam ekspirin "Otello", Lope de Veqann "Sevilya ulduzu"
faci, dram v komediyalarn Naxvan teatr rejissor brahim Hmzyevin qurulularnda oynayb.
Rejissor musiqili komediya janrnda zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan", "r v
arvad", "Mdi bad", Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay", "lli yanda cavan",
Sleyman Rstm v Sid Rstmovun "Durna", Sabit Rhman v Sleyman lsgrovun "Ulduz"
srlrin qurulu verib.
brahim Hmzyev trcm srlrinin teatrn repertuarnda myyn yer tutnasma xsusi
diqqt yetirib. O, trcm pyeslrinin seilmsind teatrn fundamental yaradclq konsepsiyasn
sas gtrb, janr lvanlna, mvzu mxtlifliyin alb. Bu baxmdan onun quruluunda
oynanlan "Otello" (Vilyam ekspir), "Sevilya ulduzu" (Lope de Veqa), "ki aann bir nkri"
(Karlo Haldoni) tamaalar teatrn repertuarnda mhkm yer tutan, forma v mzmun cazibdarl
il seiln, parlaq aktyor ifalarna gr lvan olan shn srlrindndir.
brahim Hmzyevin yaradclnn aktyorluq qolu lvan idi v oxalarl mahiyyt
dayrd. fa etdiyi rollarda romantik v realist aktyor mktblrinin estetik prinsiplrini ayrlqda v
vhdt halnda tcssm etdir bilirdi.
Mlahtli v dramatik xarakterli ssi, coun daxili temperamenti il mrkkb v psixoloji
rollara zmtli monumentalizm ver bilirdi.
Mhbbt qhrmanlarnn rollarnda aktyor emosional v lirik-psixoloji ifad vasitlrin
stnlk verir v bununla da obraza lviyyt alama bacarrd. Bu dyim prosesind ssinin
alarlarndan dqiqlikl v ifadli trzd istifad edirdi.
Yaradclnn znmxsus chtlrindn biri d o idi ki, hadislrin yksk psixolojidramatik mqamlarnda daxili ehtirasn sfrbr edir, obrazn mnvi grginliyini sift cizgilrind
qabarq canlandrr, mrkkb vziyytlri mnal pauzalarla oynamaa stnlk verirdi.
brahim Hmzyevin rejissuras daha ox monumental il xarakterik idi. Mzmunun
flsfi-psixoloji mahiyytin uyun, tamaann janr il hmahng ssln forma qurma ustalqla
bacarrd. Naxvan teatrnda bdii v musiqi trtibatlarnn romantik xarakterd shn tcssm
tapmasn ilk df znn qurulu verdiyi tamaalarda realladran rejissor jbrahim Hmzyevdir.
Naxvan teatrnda mvcud olan romantik v realist aktyor mktblrini nzri prinsiplr
zrind estetik llr salb. Bu kollektivd lirik-psixoloji slubun yaradcs olub v hmin janrda
maraql tamaalar hazrlamaqla yeni mktbin nnlrini yaradb.

brahim Hmzyevin yksk bdii zvq vard v buna gr d onun rejissuras sntkar
txyylnn geniliyi, ifad vasitlrinin zrifliyi, qurduu axli mizanlar estetik alarlarnn
lvanl, tamaaya verdiyi forma poetik hsn il seilirdi.
Aktyorluq v rejissorluq faliyytin gr 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti, 15 oktyabr 1965-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
brahim Hmzyev Naxvanda vfat edib.
ZRO HMZYEVA
(22.3.1925- 5.6.2004)
Geni mnada milli teatr sntimizin inkiafnda xsusi yeri olan, zngin yaradclq irsin
malik aktrisalardandr.
Zro Hmzyeva oynad mxtlif xarakterli rollarn psixoloji-estetik mahiyytin gr
romantik, realist v lirik-psixoloji aktyor mktblrinin poetika xsusiyytlrini drindn bilib.
Bildiklrini shnd mhartl, ifadli v mzmunlu alarlarla z oyununda ustalqla
canlandra bilib.
irin v yapql ssi il opera aktrisas kimi d bir sra yaddaqalan partiyalar oxuyub.
Uzun illr teatrn aparc aktrisas kimi ksr tamaalarda dramatik, fci, lirik qhrmanlarn
vzsiz ifas kimi tannb.
Zro Mirzbar qz Hmzyeva 22 mart 1925-ci ild Naxvan Muxtar Respublikas
Babk rayonunun Nehrm kndind doulub. Qzlq soyad liyevadr. Mhur aktyor v rejissor
brahim Hmzyevl ail hyat qurandan sonra "Hmzyeva" soyadn dayb. Aktrisa kimi d
mhz "Zro Hmzyeva" kimi mhurlab.
Atas dvrnn tannm ziyallarndan olub. O, qznn thsil almasna xsusi sy gstrib.
Anas fan xanm Makulu rvann tannm kbarlarndan olan brahim xann qzdr. brahim xan
poeziyaya v musiqiy rbt bslyib.
Zro xanm orta thsili Nehrm kndind alb. Doqquz-on yalarndan eir sylmy,
deklamasiyaya meyil gstrib. Mktbin dram drnyind x edib.
Shny ilk df 1941-ci ild, on alt yanda xb. Onu pekar shny brahim Hmzyev
clb edib. lk shn obraz kimi Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" ("Yadan xdq, yamura
ddk") komediyasnda Yetr rolunu oynayb.
Yeniyetm qz shny ilk xndan maraql oyun nmayi etdirib. Srbstliyi v emosional
dyim bacar il teatrn kollektivini heyran qoyub. Ona gr d el hmin vaxtdan teatrn
truppasna aktrisa gtrlb. Qsa mddtd teatrn aktyor ansamblna uyuub v bir ne ild
kollektivin qabaqcl sntkar kimi hrt v rbt qazanb.
Zro Hmzyeva 1948-ci ild hyat yolda brahim Hmzyevl birlikd Qaryagin (indiki
Fzuli) Dvlt Dram Teatrnda aktrisa ilyib. Bir il rzind burada ondan ox shn obraznda x
edib.
Aktrisa bir sra tamaalarda, xsusn "Vaqif" tamaasnda Xuraman rolunda Akademik
teatrn grkmli sntkarlar il trfmqabil olub. Teatr ictimaiyyti hr df onun ifasn yksk
qiymtlndirib.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1956) v xalq artisti fxri adlarna layiq
grlb (7 oktyabr 1967). 1995-ci ild fxri tqad xb. Bakda vfat edib v ikinci Fxri
xiyabanda dfn olunub.
Zro Hmzyeva dramaturq Cfr Cabbarlnn qadn qhrrnanlarnn n yax ifalarndan
saylr. O, mxtlif illrd v mxtlif rejissorlarn qurulularnda dibin "Solun iklr" (Sara),
"Nsrddin ah" (Sitar), "Aydn" (Gltkin), "Sevil" (Sevil), "Almaz" (Almaz v Yax), "1905-ci

ild" (Sona), "Od glini" (Solmaz), "Oqtay Elolu" (Firngiz), "Yaar" (Yaqut) dramlarnn
tamaalarnda ba rollar ifa edib. Bu rollarn bir qisnni ayrayr qurulularda tkrarn oynayb.
Aktrisann ba rollar siyahsnda Xumar, Sdab ("eyx Snan" v "Syavu", Hseyn
Cavid), Estrelya ("Sevilya ulduzu", Lope de Veqa), irin v Mrym ("Frhad v irin", Smd
Vurun), Glcahan ("Nadir ah", Nriman Nrimanov), Ssn ("Namus", Aleksandr irvanzad),
Glcamal ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Dezdemona ("Otello", Vilyam ekspir), Zinyt v Zalxa
("Toy", Sabit Rhman), Mhsti, smt ("Mhsti" v "smt", Kmal Aayeva), Mtant ("ickli
da", Mmmdhseyn Thmasib), Luiza ("Sahil mliyyat", Cmid mirov), kruinina
("Gnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski) kimi sanball xarakterlr var.
Xarakterik rollar oynamaqda Zro Hmzyeva geni yaradclq imkanlarna malik idi.
Aktrisa lvan ifad vasitlri il Aqafiya ("Evlnm", Nikolay Qoqol), Gyrin ("dalt", Bxtiyar
Vahabzad), Fxrnd ("Bayramn birinci gn", Nazim Hikmt), Xuraman ("Vaqif", Smd
Vurun), Sdab ("Gn dour", blfz Abbasquliyev), Ana ("Ana ryi", Islam Sfrli), Hyat
("Hyat", Mirz brahimov), Nazl ("Nianl qz", Sabit Rhman), Dilfruz ("Odlu diyar", Hseyn
Razi), Reyhan ("Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), Yegan ("Ibrahim", Cabbar Mcnunbyov),
Pri ("Pri cadu", bdurrhim by Haqverdiyev), Mehriban ("Vicdan zab" lyar Yusifli), l
xanm ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Fxrnd ("Bayramn birinci gn",
Nazim Hikmt), Mnvvr ("Toros canavari", ziz Nesin), Mirondalina ("Mehmanxana sahibsi",
Karlo Haldoni), At Balaxanm ("Adamn adam", Anar), Mlk xanm ("tirilmi salq", Hseyn
brahimov), Zhr ("Eq v intiqam", Sleyman Sani Axundov) rollarn oynayb.
Zro xanmn kiik, lakin ryyatml v irin ssi olub. Buna gr d zeyir by
Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Leyli v Leylinin anas), "sli v Krm" (sli) operalarnda,
"Arn mal alan" (Glhr, Telli v Asya), "Mdi bad" (Glnaz), Zlfqar by Hacbyovun
"Evliykn subay" (Prizad), Sleyman Rstm v Sid Rstmovun "Durna" (Durna v Lal),
Mcid amxalovla Zakir Barovun "Qaynana" (Aft) operettalarnda sas partiyalar ifa edib. Onun
yksk shn mdniyyti v ifad znginliyi oynad musiqili tamaa obrazlarna dinamik ritm v
emosional travt verib.
Zro Hmzyeva daxiln ehtirasl v ln aktrisa idi. Bu keyfiyytlri son drc hssas
meyarlarla oynad obrazlarn xarakterlrin uyun kild, frqli trixlrl canlandrrd. Ona gr
d bu ehtiras v bu lnlq bir-birindn frqlnirdi.
Aktrisa faci obrazlarnda qat boyalarla, dramatik personajlarn ifasnda tipik trixlrl, lirik
rollarda zrif psixologizml tcssm taprd.
Aktrisann musiqili ssi vard, shn dan aydn, slist, ifadli v cazibli idi. Zro
xanm hr rolun mzmun tutumuna, ictimai-psixoloji ruhuna, daxili dramatizmnin grginliyin
uyun olaraq ssinin variasiyalarndan mhartl istifad edirdi.
Shnd hssas v diqqtcil ynda olmas il seilib. Mrkkb kompozisiyal, kskin
dramatizmli tamaalarn tin psixoloji mqamlarda da shn diqqtini saxlaya bilirdi.
Zro Hmzyeva vziyytin mahiyytini dqiq qiymtlndirirdi. Bununla da epizodda
itirak edn aktyor v ya aktrisann psixoloji hadisni srbst oynamalarna, onun flsfi mahiyytini
tamaalara drst atdrmalarna, sas vurunu rejissorun ali mqsdin ynltmlrin zmin
yaradrd.
RVAN DVLT AZRBAYCAN
DRAM TEATRI
(1880-1949)
rvan Azrbaycan teatr milli shn sntimizin tarixi salnamsind xsusi yer tutur.
znn yaradclq v slub formas olan, mrkkb, ziddiyytli proses ken rvan teatrn iki

mrhld tqdim edib yrnmk lazmdr. Teatrn yaradclnn birinci mrhlsi hvskarlq
faliyyti il baldr. kinci mrhlni is kollektivin Dvlt Azrbaycan Dram Teatr kimi
yaradclq prosesi myynldirib.
Vaxtil eyniadl Azrbaycan xanlnn mrkzi olmu rvan hri XIX srd
azrbaycanllarn iri mdniyyt mrkzlrindn biri idi. 1870-ci illrd hrd trkrus dillrind
mktblr almd, vaxtar eir-snt mclislri, musiqi axamlar keirilirdi. Novruz, Qurban v
Orucluq bayramlannda meydan tamaalar, "Kosa-kosa", "Qaravlli" v mxtlif mrasim oyunlar
gstrilirdi.
1882-ci ilin vvllrind rvan hr gimnaziyasnn mllimi, tannm maarifprvr
Mdi smayl znn agirdlri il Vasaq Mdtovun "Tamahkarlq dmn qazanr" Pyesini
tamaaya hazrlayb. Bununla da rvanda pekar Azrbaycan teatrnn tmli qoyulub. Hmin sr
ikinci df 1882-ci il aprel aynn 2-d tz ifalarla oynanlb. sas rollar mllim v agirdlrdn
Mizr Xlil Hacyev (Mmmdqulu), Rstmxan Abbasquluxanov (Ftli Mirz), Mdi smayl"
(Hac Frc) oynayblar. Hr iki hadis rvann mdni hyatnda mhm hadis kimi qbul olunub
v xeyli ziyal bu maarifilik prosesin qoulub.
Teatr prosesini unudulmaa qoymayan ilk nvbd Mdi smayl olub v o, 1883-c il
mart aynn 10-da rvan sakini Rzayevin "Knlsz nigah" birprdli didaktik pyesini tamaaya
qoyub. ki il sonra grkmli maarifprvr, pedaqoq rvan hr seminariyasnn mllimi Firudin
by Krli teatr prosesini daha da canlandrmaq n syl almaa balayb. Onun fdakarl
saysind teatr hvskarlar bir yer cmliblr. Onlar Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan
v drvi Mstli ah" komediyasnn tamaalara gstrilmsin nail olublar. rvan teatr
hvskarlar trfindn Firudin by Krlinin rhbrliyi v rejissorluu il Mirz Ftli
Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (21 mart 1888), tkrar quruluda "Msy Jordan v drvi
Mstli ah" (4 aprel 1890), "Hac Qara" (20 oktyabr 1894), Rzayevin "Knlsz nikah" (17 fevral
1890), Vasaq Mdtovun "Tamahkarlq dmn qazanr" (10 may 1892), "Qrt-qrt" (30 noyabr
1893), Sultanmcid Qnizadnin "Dursunli v ballbad" (7mart 1895) pyeslri tamaaya
hazrlanb.
Tdricn gclnn teatr prosesin hrin zadgan ziyallar Tkinskilr, Qazyevlr,
rvanskilr, Pnah xan Makinski yaxndan mnvi v maddi kmklik gstriblr. Shny ilk df
1897-ci ild xan, istedadn tezlikl gstr biln Yunis Nuri 1890-c ildn rejissor v aktyor kimi
aparcl l alaraq pekar teatrn daha da canlanmasna, tamaalarn il rzind vvlkilrl
mqayisd daha ox gstrilMsm nail olub. Pnah xan Makinski is shn hvskarlarn
xurafatn, nadanln fitnkarlndan qorumaq n tamaalarn oynanlmasn z saraynda tkil
edib. yirminci srin vvllrind is teatr tamaalar "ctimai ynaq" ("Ziyallar klubu" da deyilib),
Canpoladov qardalarnn teatr binalarnda da oynanlb. Artq myyn birlik yaranm truppada
Hseyn Salmanov, Mmmdaa ahtaxtl (ahtaxtinski), Rza eyxzad, Mirz Mustafa Rcbov,
Asf by fibyov, Krim hmdov, li Mhzun kbrov, Mir Abbas kimi hvskar aktyorlar
vard.
1900-1917-ci illrd rvanda Azrbaycan teatr aktyor ifalar, rejissor ilri v repertuar
trtibi baxmndan ciddi nailiyytlr qazanb.
Bu illrd Baknn mxtlif teatr truppalarnn zvlri dst balayb Qafqazn ayr-ayr
hrlrin, o cmldn rvana qastrol sfrlrin xblar. Hseyn rblinskinin, blft Vlinin,
Sidqi Ruhullann, Mirzaa liyevin, Clil Badadbyovun, bstkar Zlfqar by Hacbyovun
rvandak qastrollar yerli hvskarlarn daha vql almalarna, yeni-yeni pekarlq
sciyylrin yiylnmlrin tkan verib.
Mhz hmin dvrd rvann teatr hvskarlarnn repertuarnda lvanlq, znginlik v janr
mxtlifliyi genilnib. Repertuarda Nriman Nrimanovun "Nadir ah", Yevgeni irkovun
"Yhudilr", Jan Batist Molyerin "Zorn tbib", Mirz Ftli Axundzadnin "Molla brahimxlil
kimyagr" (1910 Rejissor Yunis Nuri), bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (25 iyul

1910. Rejissor Hseyn rblinski), "Bxtsiz cavan" (4 fevral 1911. Rejissor Yunis Nuri), Ncf by
Vzirovun "Msibti-Fxrddin" (10 may 1911. Rejissor Sidqi Ruhulla), Zlfqar by Hacbyovun
"lli yanda cavan" (22 noyabr 1912. Rejissor mllif zdr), Aleksandr Ostrovskinin "Kimdir
mqssir?" (25 iyul 1913. Rejissor Yunis Nuri), zeyir by Hacbyovun "Mdi bad" (19 avqust
1916. Rejissor Rza eyxzad) srlrinin maraql, teatrsevrlr trfindn rbtl qarlanan
tamaalar sas yer tutub.
Bakdan v Tiflisdn frqli olaraq, shny azrbaycanl qz rvanda daha erkn xb.
Qssab sdin qz Tamara 1916-c ild gstriln zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan"
operettasnda Glhr rolunu oynayb. Bu, o dvr n byk csart v misilsiz fdakarlq idi.
1918-1927-ci illr rvan teatrnn faliyytind ayrca dvr kimi maraql, dyrli v
pekarlq xsusiyytlrinin estetik reallqlarla formalamas baxmndan mhm mrhldir.
yirminci srin vvllrind tamaaya qoyulmu mhur srlr tkrar v daha kamil
qurulularda tamaaya hazrlanb. Eyni zamanda repertuarda Yunis Nurinin quruluunda Hseyn
Cavidin "eyda" (18 mart 1926), Bar Cabbarzadnin quruluunda msddin Saminin "Dmiri
Gav" (7 iyun 1924), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (20 iyul 1924), bdrrhim by
Haqverdiyevin "Pri cadu" (30 avqust 1924), zeyir by Hacbyovun "sli v Krm" (10 may
1927) tamaalar mhm yer tutub. Teatr dstsi z tamaalarn rvan hrindn baqa,
azrbaycanllarn qdim atababa torpaqlar olan Zngzur, Gy, Vedibasar, Uluxanl mahallarnda
da gstrib.
1928-ci il mart aynn 15-d "rvanda Dvlt Trk Teatrosu yaratmaq bard" dvltin
qrar olub. Tkilat ii tcrbli sntkar, milli shn sntimizin fdakar cfakei Yunis Nuriy
taprlb. Truppann sasn yerli hvskarlar tkil edib v kollektiv Baknn mxtlif
teatrlarndan, Bakdak Azrbaycan Dvlt Teatr Mktbinin mzunlarndan bacarql gnclr clb
olunublar.
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnn tsisatl snt oca kimi faliyyt balamas
n fransz dramaturqu Jan Batist Molyerin "Zorn tbib" komediyas seilib. Yunis Nurinin
qurulu verdiyi komediyann ilk tamaas 14 aprel 1928-ci ild gstrilib. Bununla da rvan
Azrbaycan Teatrnn yaradclnn ikinci v bdiiestetik chtdn daha sanball mrhlsi
balanb. On il rzind teatr Cfr Cabbarlnn "Aydn" (14 avqust 1928), "Sevil" (16 dekabr 1929),
"Almaz" (14 noyabr 1934), "Yaar" (1934), "1905-ci ild" (13 may 1935), "Od glini" (1936),
trcm edilmi "Pepo" (31 yanvar 1930), Anatoli Qlebovun "nqa" ("nc" ad il. 7 noyabr 1930),
Aleksandr irvanzadnin "Namus" (25 dekabr 1934), sovet ideologiyasndan bhs edn Aleksandr
Korneyukun "Platon Kreet" , Boris Lavrenyovun "Hcum" srlrini maraql qurulularda
oynayb.
"Aydn" da rf Yusifzadnin (Dvlt by), Hmid lbrahimovun (Aydn), "Od glini" nd
li Zeynalovun (Elxan), "1905-ci ild" d Yunis Nurinin (Allahverdi), "Yaar" da Cmil liyevin
(Niyaz), "Sevil" d Qafar Hqqinin (Babakii), "nc" d Xdic smaylovann (nc), "Namus" da
smayl Dastanlnn (Rstm) v li Zeynalovun (Seyran) oyunlar yksk sntkarlq
xsusiyytlri il yadda qalb. Bakdan dvt olunmu rejissor Yusif Yulduzun bir ne quruluu
teatrn monumentalizm meyilini gclndirib.
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatr 1938-1947-ci illrd pekarlq vrdilrini daha da
gclndirib, milli rejissurann slub v forma axtarlarn genilndirib. Teatrda Tiflisdn glmi
li ahsabahl, Peterburqda pe thsili alm Bax Qlndrli maraql qurulular vermkl snt
ocann ronantik v realist slub xtlrini gclndirmi, aktyorlarn ifa znginliyin nail ola
bilmilr. Bax Qlndrlinin rejissorluu il oynanlan "1905-ci ild" (14 fevral 1935) dram
teatrn snt qlbsin evrilib. Bundan sonra el hmin il teatra Cfr Cabbarlnn ad verilib.
li ahsabahlnn rejissorluunda Vilyam ekspirin "Otello" (1944) facisinin tamaas
teatrn yaradclnda uurlu mrhl rolunu oynayb. Tamaada sas obrazlar li Zeynalov
(Otello) v Abbasqulu Tayev (Yaqo) ifa ediblr.

Bu dvrd teatr vvllr oynad bir sra srlri tkrar qurulularda tamaalara gstrib.
Eyni zamanda repertuarda yeni pyeslr d mhm yer tutub. Kollektiv Mirz Ftli Axundzadnin
"Hac Qara" (Hac Qara - hmd Sfayi v Yunis Nuri), Sabit Rhmann "Toy" komediyalarn,
Smd Vurunun "Vaqif" (Vaqif li - Zeynalov, Qacar - li ahsabahl, brahim xan Mmmdbar Qaraxanov), Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi" qhrmanlq dramlarn, bdrrhim
by Haqverdiyevin "Pri cadu", Clil Mmmdquluzadnin "llr" (yeni v bdii chtdn daha
kamil quruluda) facilrini, ada mvzuda Mirz brahimovun "Hyat" dramn oynamaqla ciddi
snt uurlar qazana bilib. Trcm srlrindn Sandro aniavilinin "Anzor", Aleksandr
Pukinin "Xsis cngavr", Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz mqssirlr", Jan Batist Molyerin
"Jorj Danden" pyeslrinin tamaalar teatrn janr v slub lvanln znginldirib.
Teatr dramatik xarakterli snt oca olmasma baxmayaraq, zeyir by Hacbyovun
"Arn mal alan", "Mdi bad" operettalarn, "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", Zlfqar by
Hacbyovun "Aq Qrib", Mslm by Maqomayevin "ah smayl" operalarn mxtlif
qurulularda tamaalara gstrib.
rvan Dvlt Azrbaycan Teatr Ermnistanda azrbaycanllara qar balanan ktlvi
tzyiqlr nticsind 1948-ci ild Basarker rayonuna krlb. znmaliyyldirm i
prinsipin ken teatr 1949-cu ilin vvllrind maliyy tinliklri il laqdar olaraq balanb.
Hmin vaxtda snt ocanda Yunis Nuri, Mmmdbar Qaraxanov, li ahsabahl, Cmil liyev,
Abbasqulu Tayev, vkt liyeva, ziz Sleymanov, Qznfr Mlikov, Naib liyeva, Roza
Hseynova, Zleyxa Babayeva, Mmmdrza Qnizad, Xdic smaylova, Hseyn rbolu, Asf
lixanov, sgr Rhimov, Glzar Rhimova, Midhd Rsulzad, sfndiyar Hseynov, Nbar
lixanova kimi sritli, pekar, myyn snt uurlar qazanm aktyorlar v aktrisalar alblar.
Bak, Gnc, Naxvan teatrlarnda yaradclqlarn davam etdirrk SSR xalq artisti,
Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti, mkdar incsnt xadimi, mkdar artisti fxri adlarna
layiq grlm smayl Dastanl, Kazm Ziya, li Zeynalov, rf Yusifzad, yyub
Haqverdiyev, rf Quliyev, tay liyeva, Qafar Hqqi, brahim Hseynov (nasi), Hsn
Aayev, mamverdi Barov, hminin tannm aktyorlar Mmmdsadq Nuriyev, Kamal Qubuov,
Zakir albazov mxtlif illrd rvan teatrnda aktyor ilyiblr.
Teatrda tamaalarn bdii trtibatn rssam Rhim Mmmdov, musiqi trtibatn is, sasn,
orkestrin rhbri Eyvaz Eyvazov veriblr.
rvan Dvlt Azrbaycan Teatr 1928-1934-c illrd hrin ba meydan yaxnlndak
yarzirzmid faliyyt gstrib. 1935-ci ildn is z tamaalarn hftd bir df rvan Dvlt
Musiqili Komediya Teatrnn binasnda oynayb.
Teatrn qabaqcl sntkarlarndan Bax Qlndrl mkdar incsnt xadimi, Yunis Nuri,
li Zeynalov, Mmmdbar Qaraxanov, li ahsabahl, Cmil liyev mkdar artist fxri adlar
il tltif olunublar.

RVAN DVLT
AZRBAYCAN DRAM TEATRI
(1967-2004)
rvanda yaayan ziyallardan Yunis Rzayevin, Qm Aslanovun, srafil Mmmdovun,
kbr Yerevanlnn, Sabir Rzayevin tbbs il 1966-c ild rvan Dvlt Teatrnn brpas n
Ermnistan hkumti qarsnda msl qaldrld. Azrbaycan Respublikas hmin qeyrtli
vtnprvrlik arna hyan durdu. Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun aktyorluq fakltsinin
tlblri 1967-ci ilin fevral aynda snt mllimlri Nsir Sadqzad il birlikd teatrn brpas
n rvana gndrildilr.
Fdakar gnclr Cfr Cabbarlnn "Sevil" dramnn qzn mqlrin baladlar. Yerli teatr
hvskarlarnn tcrbli sntkarlar Cmil liyev, Abbasqulu Tayev, istedadl gnclrdn Elmira
smaylova, Raya Qafarova, Smd Abbasov truppaya qbul edildilr. Naxvan teatrndan Tariyel
Qasmov, Aydn ahsuvarov, Gnc teatrndan Zemfira liyeva, Nis liyeva, Bakdan Zrnian
Ftliyeva, Tamilla Abdullayeva, Zemfira Sadqova rvan teatrna arldlar.
Cfr Cabbarl adna rvan Dvlt Dram Teatr 1967-ci il aprel aynn 28-d "Sevil"
tamaas il z prdlrini ad. Brpa olunan snt ocann ikinci hyat baland. "Sevil"
tamaasnn quruluunu Nsir Sadqzad vermidi. sas rollar Zrnian Ftliyeva (Sevil), Tariyel
Qasmov (Bala), Zemfira liyeva (Gl) oynadlar.
Teatrn alndan bir qdr sonra Nsir Sadqzad Bakya qaytd. Teatrn ba rejissor
Krssn Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunu yenic bitirmi Tofiq Aayev tutdu. Onun
kollektivd ilk ii Sabit Rhmann "liqulu evlnir" komediyasna verdiyi qurulu olub. Tamaada
sas rollar Aydn ahsuvarov (liqulu), Nis Rzayeva (Gvhr), Raya Qafarova Qumral), amil
Dmiriyev (Xlil), Tariyel Qasmov (Rvn), Zrnian Ftliyeva (Yasmn), Sara liyeva
(Humay), Vidadi liyev (Kamal), Zemfira Sadqzad (Sadt) ifa ediblr.
Teatr Ncf by Vzirovun "Yadan xdq, yamura ddk" (quruluu rejissor Tariyel
Qasmov, rssam Cabbar Quliyev) komediyasn da maraql quruluda oynayb. Tamaada ba
rollar Rhim Rcbov (Hac Qmbr), Raya Qafarova (Yetr), Tariyel Qasmov (Cbi), Zlfqar
Abbasov (rf by), Hseyn smaylov (Qd kirv), Cahid Hilalolu (Mayor Xudaverdi) ifa
ediblr.
"Sevil", "Yadan xdq, yamura ddk" v "liqulu evlnir" tamaalar il znn
realist dramatik yaradclq platformasn byan edn rvan Dvlt Dram teatr xli Qurbanovun
"Snsiz" (25 dekabr 1968. Quruluu rejissor Tofiq Aayev) dram il milli shn sntimizd
yenic uurlu addmlarn atan lirik-psixoloji sluba qadir olduunu da gstrdi. Tdricn lirikpsixoloji slub formalaaraq teatrn yaradclq simasnn sas estetik prinsiplrini myynldirdi.
Bu iki slubun qovuuunda znn poetika sciyylrini myynldirn rvan teatr zeyir by
Hacbyovun "Mdi bad" (2 mart 1970. Quruluu rejissor Tofiq Aayev), "Arn mal alan" (20
may 1981), dramaturq Sabit Rhmanla bstkar Emin Sabitolunun "Hicran" (9 dekabr 1985),
dramaturq Mhrrm lizad il bstkar Aas Mdibyovun "Toy kimindir?" (24 fevral 1972),
dramaturq Mcid amxalovla bstkar Zakir Barovun "Qaynana" (10 fevral 1975) operettalarn
oynamaqda da myyn srit qazana bilib.
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatr brpa olunandan sonra onun yaradcl iki
mrhly blnb:
adn dad hrdki faliyyti (1967-1988);
ermnilrin azri trklrin qar trtdiklri vhi soyqrnndan sonra teatrn rvan trk
edrk Bak hrindki yeni yaradclq dvr (1989-cu ildn bu gn qdr).
rvan teatrnn yeni slub istiqamtind formalamasnda, truppann estetik ifad
vasitlrinin znginlmsind Tofiq Aayev uurlu ilr grb, smrli axtarlar aparb. O,
teatrdaxili kimlr nticsind 1970-ci ild ba rejissorluqdan xb. Teatr 1977-ci il qdr ba

rejissorsuz ilyib. pzdr, 1973-1974-c ild qocaman shn xadimi Bax Qlndrli teatra
yaradclq rhbrliyini z zrin gtrb, Lakin o, kollektivdki durunluu aradan qaldra
bilmyib. Teatrn salam qvvlrinin tkidi il Tofiq Aayev yeddiillik fasildn sonra doma
teatra qaydb.
Forma lvanlna, janr mxtlifliyin, repertuar znginliyin xsusi diqqt yetirn rejissor
rvan teatrnn yaradclnda znn sanbalh qurulular il qvvtli aktyor oyunlarna imkan
yarada bilib. Onun rejissorluunda oynanlan Yusif zimzadnin "Nsrddin" (25 dekabr 1968),
trcm olunmu "Badasar day" (9 rnart 1969), mran Qasmov v Hsn Seyidbylinin "Sn n
n yaayrsan?" (6 dekabr 1970), Hseyn Muxtarovun "Nnm r gedir" (10 may 1978), Anarn
"hrin yay gnlri" (20 may 1979), Anatoli Safronovun "Kiilr inannaym" (30 dekabr
1980), Azad Abdulinin "On nc sdr" (26 dekabr 1982), Karlo Haldoninin "ki aann bir
nkri" (30 dekabr 1983), Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri" (15 mart
1984), "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Karl Vitlinkerin "Ulduzdan dm adam" (11
may 1984), Aleksandr Makayonokun "Tribunal" (20 fevral 1986), lyas fndiyevin "Atayevlr
ailsi" (5 may 1987), Mar Bayciyevin "r v arvad" (15 fevral 1988) pyeslrinin tamaalar
myyn atmazlqlarna baxmayaraq, kollektivin balca yaradclq uurlarn tminatlandrb.
rvan teatr 1967-1988-ci illrdki faliyyt dvrnd yaradclq axtarlarna meyilli olub.
Bu mqsdl teatr vaxtar Azrbaycann mxtlif snt ocaqlarndan yaradclqlanna inand hm
tcrbli, hm d gnc rejissorlar tamaa hazrlamaa dvt edib. Bu teatrda Nsir Sadqzad
Georgi Xuqayevin "Elbrus evlnir" (4 may 1972), Hidaytin "Mhbbt yaadr" (fevral 1976),
Zlfqar Abbasov yerli mllif ziz Sleymanovun "Alovlar" (10 noyabr 1967), Cfr Cabbarlnn
"Solun iklr" (10 noyabr 1968), Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr (10 dekabr 1972), Hilal
Hsnov Mirz Ftli Axundzadnin "Molla brahimxlil kimyagr" (15 noyabr 1971), Sabit
Rhmann "Toy" (24 dekabr 1974), Vli Babayev air-dramaturq Bxtiyar Vahabzadnin "kinci
ss" (25 fevral 1971), Aakii Kazmov amil Xurud v rf Hacyevin "Qzl zncir" (10 iyul
1978), Hidaytin "Mni qnamayn" (14 may 1981), Nahid Haczadnin "mr gzlmir bizi" (31
may 1982), Niyaz rifov krm ylislinin "Badada putyovka var" (19 mart 1979), Vaqif rifov
Rvn Aayevin" Yeddi olan, bir qz" (7 mart 1983), Hseynaa Atakiiyev Nriman
Hsnzadnin "mzalar iind" (28 aprel 1980) srlrin ayr-ayr janrlarda qurulular veriblr.
rvan teatrnn dvlt statusu il faliyyt gstrmsinin 50 illiyi mnasibtil 1978-ci ild
Abbasqulu Tayev v amil Dmiriyev Ermnistan Respublikasnn mkdar artisti, teatrn
direktoru Hidayt Orucov mkdar mdniyyt iisi fxri adlarna layiq grlblr. rvan DADT
1978-ci ild Bakda qastrolda olub. Teatrn burada qazand snt nailiyytlrin gr aktyorlar
Vidadi liyev, Tamilla Abdullayeva v Marietta Krimova Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti fxri ad il tltif ediliblr.
rvan teatr 1967-1986-c illrd Mirz Ftli Axundzad adna hr orta mktbinin
nc mrtbsind yerlib. Lakin burada tamaa oynamaa imkan olmadna gr teatr
tamaalarn kiray il Stanislavski adna Rus Dvlt Dram Teatrnn binasnda nmayi etdirib.
Azrbaycanllar yaayan blglrd mntzm olaraq syyar tamaalar gstrilib.
rvan hrindki yaradclq dvrnd teatrn tamaalarna yerli rssam Cabbar Quliyev,
dvt olunmu fra ustalarndan Mmmd Qasmov, Fuad Qafarov, Mbariz liyev bdii trtibatlar
vermilr. Tamaalarn musiqi trtibat il Kamal Misgrov, Sabir liyev v Bar Cfrov mul
olmular.
Bak dvrnd ilk illr ciddi maddi v yaradclq tinliklri il yaayan rvan DADT-nin
rhbrlik arln istedadl aktyor Vidadi liyev z zrin gtrb. O, direktor v bdii rhbr
kimi kollektivi mnvi bhrandan xara bilib. Teatr 1989-1994-c illrd Xrdalan qsbsindki
mdniyyt saraynda yerlib. 1994-c ild hazrki binasna, yni Hseynqulu Sarabski adna
mdniyyt evin kb.

Aktyor tatnda cmi 14 nfr olan kollektiv Bakda Vidadi liyevin rhbrliyi il vvlc
"r v arvad" (Mar Bayciyev), "Mnim qaynanam" (Georgi Xuqayev), "kizlrin nal" (Pano
Panev), "Nsrddin" (Yusif zimzad) tamaalarn brpa edrk oynamaa balad. Tdricn
yaradclq ritmini nizama salan teatr mxtlif sarsnt v sxntlara, dekorasiya, lbs, butafor,
rekvizit tinliklrin baxmayaraq, sabit repertuar qurmaa ald.
Teatrda Sleyman Ridinin "Allah onlara rhmt elsin" (10 iyun 1993), nqilab
Vlizadnin "Abbasqulu by adlinski" (15 dekabr 1995), Aydn Haqqararn "Dli Domrul" (15
aprel 1994), Vidadi liyevin "Madam Badam" (20 aprel 1994), rf Babyovun "Dmir qadn"
(20 aprel 1997), Marsel Birkye Marinyenin "Oru" (9 iyun 1999), Sabit Rhmann "Yalan" (15
dekabr 2000), Kamal Abdullann "El bil qorxa-qorxa", Hseyn Cavidin "Maral" (15 iyul 1999)
pyeslri oynanlb. Dvtl arlm rejissorlar Bhram Osmanov, Vaqif sdov, Yusif kbrov,
Oqtay Salamov teatrda mxtlif qurulular veriblr.
Teatrn qabaqcl aktyorlar Elmira smaylova v Sleyman Ncfov 2000-ci il iyun aynn
15-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltiflniblr.
RVAN DVLT
AZRBAYCAN DRAM
TEATRINDA AKTYOR YARADIGLII
Yaradlan gndn realist aktyor mktbin stnlk vern rvan teatrnda bu slubda snt
nailiyytlri qazanan v myyn mrhllrd romantik monumentalizm stnlk vern aktyorlar
olublar. Ayr-ayr illrd teatrda qsa v ya uzun mddtd ilyn aktyorlarn ksriyyti
kollektivin yaradclq salnaMsm dyrli thvlr veriblr.
Tiflis teatrndan glmi li ahsabahl rvan teatrnda rejissorluq etmkl yana, Qacar
("Vaqif", Smd Vurun), sgr, Krm ("Arn mal alan" v "sli v Krm", zeyir by
Hacbyov), Zhhak ("Dmiri Gav", msddin Sami), Abbas ("Hyat", Mirz brahimov) kimi
mrkkb opera, operetta v dram rollar oynayb.
li Zeynalov rvan teatrna 1934-c ild glib v burada on il ilyib. Teatrn shnsind
Bax, Elxan ("1905-ci ild" v "Od glini", Cfr Cabbarl), Seyran ("Namus", Aleksandr
irvanzad), Araadi ("Platon kreet", Aleksandr korneyuk), Tomson ("Hind qz", bdlhq
Hamid), Otello v Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir), Sleyman ("Hyat", Mirz brahimov) kimi
mrkkb xarakterli rollarda x edib.
rf Yusifzadnin Hac hmd, Dvlt by ("Almaz" v "Aydn", Cfr Cabbarl), Rstm
("Namus", Aleksandr irvanzad), mamverdi Barovun Tomson ("Hind qz", bdlhq Hamid),
Srvr ("Mdi bad", zeyir by Hacbyov), smayl Dastanlnn sgndr ("llr", Clil
Mmmdquluzad), Otello ("Otello", Vilyan ekspir), eyx Snan ("eyx Snan", Hseyn Cavid),
Mmmdbar Qaraxanovun Nkr ("Zorn tbib", Jan Batist Molyer), Babakii ("Sevil", Cfr
Cabbarl), Zimzimov ("Pepo", trcm sri), Ser Bortel ("Hind qz"), brahim xan ("Vaqif"),
hmd Sfayinin Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Brabansio ("Otello"), tay
liyevann Glnar ("Vaqif") v Hcr ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), yyub Haqverdiyevin
Allahverdi ("1905-ci ild"), Mmmdsadq Nuriyevin Vli ("Arn mal alan") rollar rvan Dvlt
Azrbaycan Dram Teatrnn aktyor ifal mktbini znginldirmi shn surtlridir.
***
Cmil liyev
(1909 - 2.11 1977)

Qdim rvan xanlnn Vedibasar mahalnda anadan olub. 1926-c ild rvan Pedaqoji
Texnikumunu bitirrk teatrda almaa glib. Teatrn shnsind dramaturq Cfr Cabbarlnn
pyeslrinin tamaalarnda Niyaz ("Yaar"), Mmmdli v Babakii ("Sevil"), mamverdi ("1905-ci
ild"), Hac Hsn aa ("llr", Clil Mmmdquluzad), amama qar ("Pri cadu", bdrrhim
by Haqverdiyev), Clal ("Hyat", Mirz brahimov) kimi yaddaqalan rollar ifa edib.
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnn brpadan sonraki illrind aktyor Vli ("Arn
mal alan"), Mdi bad ("O olmasn, bu olsun", zeyir by Hacbyov), Mirz Cavad ("Aydn",
Cfr Cabbarl), Yereat ("Baqdasar day", trcm sri), Hac Salman ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), Parnak ("Bir damn altnda", trcm pyesi), Dara ("Nsrddin", Yusif zimzad)
rollarn mhartl oynayb. Aktyorun ifasnda obrazlar real cizgilrl, psixoloji dqiqlikl verilirdi.
O, obrazn psixoloji alarlarn, yaantlarn ustalqla atdrrd. Realist ifad vasitlrin stnlk
verirdi.
1968-ci ilin yanvarnda Ermnistan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq
grlb. Cmil brahim olu liyev mrnn sonuna qdr shndn ayrlmayb v rvanda vfat
edib.
Abbasqulu Tayev
(1919-1981)
rvan hrind doulub. Teatrn shnsin ilk df 1931-ci ild xb. Aktyorun birinci rolu
Cfr Cabbarlnn "Sevil" dramnda Gndz obraz olub.
stedadl v igzar aktyor doma shnd mxtlif illrd Smd Vurunun "Vaqif",
"Frhad v irin", "Xanlar" dramlarnda Eldar, Xosrov, Xanlar, Aleksandr irvanzadnin "Namus",
"Cinli" srlrind Rstm v Daniel, Cfr Cabbarlnn pyeslrinin tamaalarnda bad ("Yaar"),
bdlli by ("Sevil"), mamverdi ("1905-ci ild"), Qorxmaz ("Od glini") rollarn oynayb.
Mxtlif tamaalarda Rstm v bdk ("Nizami", Mehdi Hseyn), Teymur aa ("Lnkran xannn
vziri", Mirz Ftli Axundzad), Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir), Dudikin ("Gnahsz
mqssirlr", Aleksandr OsrovSki, Nbi ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Amiran
("Vtn namusu", Georgi Mdivani) kimi yaddaqalan shn obrazlar yaradb.
1949-cu ild rvan teatr balandqdan sonra Abbasqulu Tayev xalq teatrnda alb.
1967-ci ild rvan DADT brpa edildikdn bir il sonra aktyor doma kollektiv qaydb v
yaradcln yeni vql davam etdirib. Aktyor bu illrd Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Dvlt
by),
"Yaar"
(mirqulu), "Solun iklr" (bdl), Mirz Ftli Axundzadnin "Molla
brahimxlil kimyagr" (Molla brahimxlil), Bxtiyar Vahabzadnin "kinci ss" (Kr by),
Georgi Xuqayevin "Mnim qaynanam" (Gena), "Arvadmn ri"
(Kazbek), Pano Penevin
"kizlrin nal" (Peter aa), Yeqor Bayqayevin "Sni kim unudar..." (Tahir Musayevi), Hsn
Seyidbyli v mran Qasmovun "Sn n n yaayrsan?" (Los), Hidaytin "Mni qnamayn"
(Qulamov), Anarn "hrin yay gnlri" (Bhram Zeynall), Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz
qz" (Krurov), zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (Soltan by), "Mdi bad" (Hambal)
srlrinin tamaalarnda oynayb.
Abbasqulu Bar olu Tayev 1978-ci ild Ermnistan Respublikasnn mkdar artisti fxri
adna layiq grlb.
1981-ci ild rvan hrind vfat edib.
amil Dmiriyev
(9.5. 1940-11.6. 2002)

Boral mahaln Aa Qoakils kndind anadan olub. 1962-c ild Bak ktabxanalq
Texnikumunu bitirib v Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun dram v kino aktyorluu fakltsind
thsil alb.
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda teatrda ildiyi 1967-1988-ci illr rzind amil
Mahmud olu Dmiriyev onun shnsind bdlli by, mamyar, Aydn ("Aydn", "Sevil" v
"Yaar", Cfr Cabbarl), Paratov ("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), Kebot ("Qaraaclar altnda
mhbbt", Yucin O'Nil), Fransz Kral ("Axr xeyir olsun", Vilyam ekspir), Catay ("mr
gzlyir bizi", Nahid Haczad), Nriman Nrimanov ("mzalar iind", Nriman Hsnzad),
Mdi bad ("O olmasn, bu olsun", zeyir by Hacbyov), Krmov ("Toy", Sabit Rhman),
Hans Kifer ("Ulduzdan dm adam", Karl Vitlinger), Qoun ("Toy kimindir?, dramaturq
Mhrrm lizad, bstkar Aas Mdibyov), Rad ("kinci ss", Bxtiyar Vahabzad),
Pantalone ("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni), Bhram Zeynall ("hrin yay gnlri", Anar)
obrazlarn ifa edib.
1988-ci ild rvan teatr kkn hyatna balad n amil Dmiriyev Azrbaycan
Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn aktyor truppasna daxil olub. Arada "Bir" miniatr teatrnda
ilyib.
1978-ci ild Ermnistan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb. Bakda
2002-ci ild vfat edib.
Tamilla Abdullayeva
(10 dekabr 1943)
Tovuz rayonunda doulub. 1965-ci ild Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun dram v kino
aktyorluu fakltsini bitirib. El hmin il Gnc Tamaalar Teatrnda aktrisa ilmy balayb.
1967-ci ild rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda ilmy gedib.
Zhmtke aktrisa teatrn shnsind Gltkin, Sara, Yaqut ("Aydn", "Solun iklr" v
"Yaar", Cfr Cabbarl), Beatrie ("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni), Qumru ("hrin yay
gnlri, Anar), Katxen ("Ulduzdan dm adam", Karl Vitlinger), Abbi ("Qaraaclar altnda
mhbbt", Yucin O'Nil), Glhr ("O olmasn, bu olsun", zeyir by Hacbyov), Larisa
("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), Trlan xanm ("Yalan", Sabit Rhman) kimi yaddaqalan
obrazlar yaradb.
Tamilla slam qz Abdullayeva 1978-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti
fxri adna layiq grlb.
1988-1995-ci illrd Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda, 1995-1999-cu illrd
"Bir" miniatr teatrnda ilyib. 1999-cu ildn yen d Cfr Cabbarl adna rvan Dvlt
Azrbaycan Dram Teatrnda alr.
Vidadi liyev
(1 sentyabr 1945)
Astafa rayonunun Yuxar Gycli kndind ziyal ailsind anadan olub. Orta mktbi
bitirdikdn sonra tikintid bnna kimi mk faliyytin balayb. Azrbaycan Dvlt Teatr
nstitutunun dram v kino aktyorluu fakltsini bitirib (1963-1967).
Gnc aktyor thsilini baa vuran kimi tlb dostlar il rvan teatrna gedib v orada Cfr
Cabbarlnn "Sevil", "Yaar", "Solun iklr" dramlarnda Bala, Yaar, Bhram, Mirz Ftli
Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah", "Lnkran xannn vziri" komediyalarnda
Msy Jordan v Xan rollarn oynayb. Bu teatrda illr boyu Areluizi ("ki aann bir nkri",
Karlo Haldoni), sgr ("Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Bertram ("Axr xeyir olsun",
Vilyam ekspir), Karandev ("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), Rstm ("Sn n n

yaayrsan?", Hsn Seyidbyli v mran Qasmov), Qiyas ("hrin yay gnlri", Anar), Mfiq
("Sni kim unudar?..", Mustafa sgndrzad), xlinski ("mzalar iind" , Nriman Hsnzad),
Mito ("Hicran", dramatruq Sabit Rhman v bstkar Emin Sabitolu), Elcan ("mr gzlyir
bizi", Nahid Haczad), ahmar ("ks-sda", Nbi Xzri), Bxtiyar ("Ulduz", dramaturq Sabit
Rhman v bstkar Sleyman lsgrov) v digr maraql, yaddaqalan obrazlar yaradb.
Cfr Cabbarl adna rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda bir mddt ikinci rejissor,
sonra is quruluu rejissor kimi faliyyt gstrib. Teatrn Bak faliyyti dvrnd Vidadi Hseyn
olu liyev kollektivin direktoru v bdii rhbri kimi alb. 1988-2000-ci illr rzind teatrn
dalmamas n byk ilr grb. "r v arvad" (Mar Bayciyev. 1989), "Mnim qaynanam"
(Georgi Xuqayev. 1989), "kizlrin nal" (Pano Panev. 1989) tamaalarna qurulular verib.
1978-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artist ifxri adna layiq grlb.
Elmira Ismaylova
(13 noyabr 1945)
rvan hrind ziyal ailsind dogulub. Irvan Dovlt Pedaqoj Institutunda Thsilini
baa vuran kimi yenic alm rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrna ilmy glib.
Teatrn
rvandak
faliyyti
dvrnd
Oqudalova ("Cehizsiz qz", Aleksandr
Ostrovski), Smeraldina ("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni), Qrafinya ("Axr xeyir olsun",
Vilyam ekspir), Dilad ("Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), Dilar ("hrin yay gnlri", Anar),
Glnis, Bykxanm, rban ("Solun iklr", "Aydn" v "Yaar", Cfr Cabbarl), Dilbr
("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), Snm, Cahan ("O olmasn, bu olsun" v "Arn mal alan"
zeyir by Hacbyov), hrbanu, Ziba xanm ("Msy Jordan v drvi Mstli ah" v
"Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), kvhr xanm ("Mhv olmu gndliklr",
lyas fndiyev), arliston ("Hicran", dramaturq Sabit Rhman v bstkar Emin Sabitolu) kimi
rngarng obrazlar oynayb. Elmira Mhrrm qz smaylova 25 oktyabr 2000-ci ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltiflnib.

YUNS NUR
(23.1.1878-5.1.1950)
Qdim Azrbaycan razisind eyniadl xanln mrkzi olan rvan hrind pekar
teatrn inkiafn tminatlandranlardan biri Yunis Nuridir. O, rvan Dvlt Azrbaycan Dram
Teatrnn yaradcsdr. Grkmli aktyor, bacarql rejissor v yorulmaz tkilat, mdrik teatr
xadimi olan Yunis Nurinin milli shn sntimizin inkiafnda xidmtlri misilsizdir. Yunis Nuri
onlarca gnci teatra clb edib v milli shnmizin pakin qorumaq yolunda byk fdakarlqlar
gstrib. Teatrn inkiafnda tknmz enerji il, coun ehtirasla v alovlu mhbbtl arpb.
Hvskar teatr truppasnn Dvlt tsisatnda, instutusional mdniyytin fakt kimi faliyyt
gstrmsi n uzun illr zmkarlqla, tkidli israrla mbariz aparb v yksk amalna nail olub.
"Nuri" shn txlls olan Yunis Hac Sleyman olu Sleymanov 1878-ci il yanvar aynn
23-d rvanda doulub. Dindar atasnn tvsiysi il alt il mollaxanada oxuyub, z d hvs v
maraqla. Ancaq bir il gimnaziyada oxumaqla v agirdlrl mllimlrin birg hazrladqlar
tamaada oynamaqla hyat yolunu dyiib. Htta sonralar z truppa yb, teatr tamaalar
hazrlayanda sas hvskar qvvlr onun gimnaziya dostlar olub. O, gimnaziyada tam thsil
almayb, ancaq mllimlrindn ona milli v dnya dbiyyatna, elm, mdniyyt mhbbt
bslmk duyular yadigar qalb.

Qori Mllimlr Seminariyasn bitirib rvan hrindki gimnaziyaya mllim gndriln

mtfkkir maarifi Firudin by Krli on il (1886-1896) bu hrd teatr sntinin trqqisind
mhtm ilr grmdr. Maarifi Eynal by Sultanov rmzi mnada estafeti ondan alaraq mr
yolunun myyn hisssini rvanda teatr sntinin iklnMsm srf etmidir. Onlardan sonra bu
mqdds yolu davam etdirnlrdn, varln teatr sntin balayanlarn n ncl mhz Yunis
Nuri olmudur.
Yunis Nuri shny ilk df 8 dekabr 1890-c ild Mirz Ftli Axundzadnin "Msy
Jordan v drvi Mstli ah" komediyasnda rbanu xanm rolu il xmdr. Bununla da shn
sntinin sehrin db btn taleyini onun iklnmsin ynldn Yunis Nuri aktyor v rejissor
kimi faliyyt gstrmidir.
rvan teatrnn formalamasnda bir mddt bu hrd ilmi nasir-dramaturq Clil
Mmmdquluzad, nair Mmmdaa ahtaxtl (ahtaxtinski), buraya qastrol sfrlrin gln
Hseyn rblinski, Hseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla il iyin-iyin almdr.
Yunis Nuri znn mstqil tamaalarndan olan Vasaq Mdtovun "Qrt-qrt" vodevilini
1903-c ild hazrlamdr. Tamaa Pnah xan Makinskinin evind ail v ailnin simsarlar n
gstrilmidir. Tamaann xo ssi-sora btn rvana yaylmdr v ona gr hrin szken,
saylan adamlar Pnah xandan xahi etmidilr ki, tamaan sarayn byk otaqlarndan birind v
ya hytd tkrar oynanlmasma icaz versin. ncsnt rbtli olan Makinski razlq verib v
tamaa daha byk mhbbtl qarland n Yunis Nurinin inam tam qtiyytlnib. Bundan
sonra o, Nikolay Qoqolun "Mftti" komediyasn hazrlayb.
1905-1907-ci illrd "eytan" mli il mul olub, "kafirlik", "mtrblk" etdiyin gr iki
df ciddi bdn xsarti almas da Yunis Nurini amalndan dndr bilmyib. El bu arada Hseyn
rblinskinin rvana glmsi v qastrol tamaalarnn uurlu nmayii, hmin srlrd yerli
hvskarlarn x hrdki azrbaycanl artistlr daxili mtinilk gtirib, mnvi ruh verib.
Yunis Nuri gndzlr qara fhllik edir, qzet satr, axamlar is hvskarlar bana toplayb
tamaalar gstrird. O, dram kollektivi il Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Lnkran
xannn vziri", "Molla brahimxlil kimyagr", Nriman Nrimanovun "Nadanlq", "Nadir ah",
"Dilin blas" ("amdan by"), Nikolay Qoqolun "Mftti", Sultanmcid Qnizadnin "Xor-xor",
"Dursunli v ballbad", "Axam sbri xeyir olar", Rid by fndiyevin "Qan oca", msddin
Saminin "Dmiri Gav", zeyir by Hacibyovun "Arn mal alan", "Mdi bad", Zlfuqar by
Hacibyovun "lli yanda cavan", Namiq Kamaln "Vtn", Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr",
"Ev trbiysinin bir kli", bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq", "Bxtsiz cavan", "Ac
hriflr", Aleksandr Ostrovskinin "Kimdir mqssir?" srlrini tamaaya hazrlayb.
1918-ci ild ermni danakiarnn Bakda, amaxda, Qarabada, elc d rvanda
trtdiklri vhi qrnlar zaman Yunis Nuri rann Xoy hrin mhacirt edib. Xobxtlikdn
rvandak dram truppasnn ksr zvlri d ervvni vhiliklrindn balarn gtrb bura
qamdlar. Yunis Nuri dstni burda da bir yer toplaya bilib v repertuarlarndak kiik hcmli
msxrlri, tdbil olunmu vodevillri yerli camaata gstriblr. Htta Xoy gnclrindn myyn
teatr hvskarlarn da truppaya clb ediblr.
Siyasi hadislr sngiyndn, Ermnistanda Sovet hakimiyyti qurulandan sonra Yunis Nuri
1922-ci ild doma Vtn qaydb. Bala fndiyevl birlikd rvanda dram drnyi yaradb. Bir il
sonra gndngn genilnn dram drnyinin yaradclq nizamnamsi rsmi dairlrd tsdiqlnib.
Drny rhbrliyi Yunis Nuri edirdi. Kollektivin dvlt teatrna evrildiyi gndk o, vvllr
hazrlad srlrin ksriyytin v hminin Mirmahmud Kazmovskinin "N qanr, n qandrr",
Sleyman Sani Axundovun "Lan yuvas", "ki yol", Mirzaa liyevin "Orada el, burada bel",
Sleyman Rstmin "imnaz xanm yuxudadr", Ncf by Vzirovun "Yadan xdq, yamura
ddk" ("Hac Qmbr"), Jan Batist Molyerin "Zorn tbib", Hseyn Cavidin "eyda" v "blis"
pyeslrini hazrlayaraq tamaalara gstrib.

1928-ci il martn 15-d Ermnistan hkumtinin mri il rvan Dvlt Azrbaycan Syyar
Teatr yaradlb. Btn tkilati ilr, truppann toplanmas, repertuarn myynldirilmsi, texniki
tchizat v sair msllrin hlli Yunis Nuriy taprlb. O, bu ii lyaqt v vicdanla, snt
ehtiram v mhbbtl hasil gtirib. Hmin ilin 14 aprelind teatr Jan Batist Molyerin "Zorn
tbib" komediyas il prdlrini ab. Yunis Nuri yen d Tbib lyas rolunda shny xaraq
alqlara layiq uur qazanb.
Yunis Nuri xsusi teatr thsili grmmidi. Shny mhbbt, eq, alov, ehtiras onun
yaradclqla yorulmu varlndayd. Bu eq, bu ehtiras is ona tanr fitrtindn sanki pay
verilmidi v o, fhml sntd parlaq qlblr qazana bilirdi. Xarakterc qtiyytli, mqsdi
urunda inadcl, smimi, mehriban, yumaq tbitli insan idi. Teatrn btn kollektivi ona "Yunis
mi" dey mracit edirdi.
Dram dstsinin hvskarlq faliyyti dvrnd, xsusn rvan DADT-d Yunis Nuri bir
sra rollar oynayb. Oznn daha ox dyrlndirdiyi v vql ifa etdiyi rollar bunlardr: Xlestakov
("Mftti", Nikolay Qoqol), Nadir ah ("Nadir ah", Nriman Nrimanov), Frhad, Hsn kii
("Bxtsiz cavan" v "Ac hriflr", bdrrhim by Haqverdyev), Hac Qmbr ("Yadan xdq,
yamura ddk", Ncf by Vzirov), Tbib, Qaz ("Zorn tbib" v "Cancur Smd", Jan Batist
Molyer), Atakii, mamverdi, Hsn, Aftil, Yanarda ("Sevil", "1905-ci ild", "Yaar", "Almaz" v
"Od glini", Cfr Cabbarl), Rayaran ("Hind qz", bdlhq Hamid), Hac Qara ("Hac Qara",
Mirz Ftli Axundzad), Hac Salah ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), eyx
Nsrulla ("llr", Clil Mmmdquluzad), Qratsiano ("Otello", Vilyam ekspir), Soltan by
("Arn mal alan", zeyir by Hacbyov).
Qdim rvan hrinin znd, Gy, Basarker, Qarakils, Qaranamaz, Dilican,
Vedibasar, Uluxanl... v bu kimi Azrbaycan mahallarnda teatr sntinin geni miqyasl faliyyti
snt fdaisi Yunis Nurinin ad il sx baldr. Shnni hyat amalna evirmi Yunis Nuri rvan
Dvlt Azrbaycan Dram Teatr 1949-cu ild mvqqti balanana qdr shndn ayrlmayb.
Aktyor rvanda istehsal olunmu "Zngzur" (hmd), "Anahid" (Kii), "Gy gl
balqlar" (Kndli), "Da mar" (Hsn), "Xaspu" (Ata) v sair filmlr kilib.
Azrbaycan teatr sntinin rvan hrind inkiafndak xidmtlrin gr Yunis Nuri
1936-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb.
Yunis Nuri 5 yanvar 1950-ci ild rvanda dnyasn dyiib.
AQABAD DVLT
AZRBAYCAN TEATRI
Trkmnistan Respublikasnn paytaxt Aqabad hrind Azrbaycan teatrnn faliyytini
iki mrhly blmk olar. Birinci mrhl ayr-ayr teatr dstlrinin yaradclqlarnda tcssm
tapb (1904-1931).
Ken srin birinci qrinsinin sonlarnda mxtlif hvskar teatr dstlri bir truppada
birlrk dvlt statusu almaq urunda yorulmadan, mqsdynl sy v ehtirasla mbariz
aparblar. 1932-ci ild teatr xadimlrinin arzular hyata keib. Kollektivin dvlt tsisath snt
oca kimi faliyyt gstrdiyi dvr (1932-1940) ikinci mrhldir.
Aqabad hrinin bnvrsi 1889-cu ild sasn azrbaycanllar trfindn qoyulub v
"Eqabad" adlanb. Bu hr Kaspi-Daknd dmir yolunun kilmsi il laqdar olaraq, magistiral
xttin stnd, kiik bir aulun yerind salnb. Tezlikl buraya randan, Qarabadan, irvandan,
Gncdn soydalarmz kblr. sasn ticartl v sntkarlqla mul olan azrbaycanllar ana
dilind v trk-rus adnda mktblr ablar. Bel bir mnbit zmind Azrbaycan milli
mdniyytinin mxtlif sahlrinin inkiafna da rait yaranb. Daha ox is musiqi v teatr
sntlri inkiaf tapb.

Aqabad hrind Azrbaycan dilind ilk teatr tamaas hazrda orann sas sakinlri olan
trkmnlrin teatrnn tkklndn iyirmi il vvl gstrilib. Bu tarixi mdniyyt hadissi
1904-c il Novruz bayram rfsind, su rnbsi gnnd ba verib. hr ziyals sgr by v
qocaman mllim kbr by Tahirov qardalarnn tbbslri, tkilatlqlar v rhbrliklri,
Aqabad mktbi agirdlrinin yaxndan itiraki il tamaa gstrilib. kbr byin tklifi il tamaa
n dramaturq Ncf by Vzirovun "Yadan xdq, yamura ddk" ("Hac Qmbr")
komediyas seilib. Tamaa Aqabadda ktlvi tdbirlr keirmk n n lverili yer saylan
Dobrojanski sirkinin binasnda gstrilib. Bu binaya xalq arasnda "Padahlq sirki" d deyilirdi.
Tamaaya azrbaycanllarla yana, digr milltlrin ziyallar da glmidilr. lk teatr
tamaas gzlnildiyindn d ox uur qazand v bundan ruhlanan hvskarlar bir mddt sonra
Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah" msxrsmi hazrladlar. Az
sonra Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin" facisi oynanld.
Qsa mddtd Tahirov qardalarnn trafna oxlu teatr hvskar cmldi v onlar,
sasn, Novruz, Qurban, Orucluq... bayramlarnda tamaalar gstrmyi nny evirdilr. Bu id
mllimlr v agirdlr daha fal alrdlar. Mmtaz sgrov (mhur dbiyyatnas Salman
Mmtaz), Mcid fndiyev, Cfr by Tahirov, li Mmmdov kimi ziyallar shn hvskarlarna
yaxndan qay gstrir v zlri d hazrlanan tamaalarda aktyorluq edirdilr. Onlarn tbbs
il osmanl dibi Namiq Kamaln "Vtn" ("Vtn, yaxud Silistir") dram yerli teatrsevrlr
gstrilib.
1908-ci ildn balayaraq Aqabadda teatr hvskarlar "Firudini" mktbi yannda truppa
kimi formalaaraq, daha smrli faliyyt balayblar. Tdricn truppada pekar aktyorlua meyil
gstrn bacarql v istedadl gnclr toplablar. Hazrlanan tamaalarn sasn Mirz Ftli
Axundzadnin komediyalar, Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin", "Hac Qmbr", "Ev
trbiysinin bir kli", "Daldan atlan da topua dyr", bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz
cavan", "Dalan tifaq", "Aa Mhmmd ah Qacar", "Ac hriflr", "Pri cadu", Rid by
fndiyevin "Saqqaln kramti", "Qonu qonu olsa, kor qz r gedr", Sultanmcid Qnizadnin
"Xor-xor", "Dursunli v ballbad", Nriman Nrimanovun "Nadir ah", "amdan by", Ceyhun
Hacbylinin tbdilind van Turgenevin "Pulsuzluq", yerli, mllim Yusif Heydrzadnin "Vfal
rf", "Kbinim halal, canm azad", Rza Zaki Ltifbyovun "Khn Trkiy" srlri tkil edirdi.
Hvskarlar zeyir by v Zlfqar by Hacbyov qardalarnn opera v operettalarn da syl
oynayrdlar.
Bakda mhur olan Hseyn rblinski, lkbr Hseynzad, Sidqi Ruhulla, Abbasmirz
rifzad, ura Olenskaya, Clil Badadbyov, hmd Qmrli, hmd Anatollu kimi aktyorlarn
Aqabada mxtlif illrdki qastrol sfrlri burada teatrn daha geni miqyasda faliyytin tkan
verib. Aqabadn teatr fdailri Orta Asiyann Mrv, Taxtabazar, Firuz, Bayramli, Qzlarvad,
krasnavodsk, Buxara, Crco hrlrind d teatr tamaalar gstrir v bu yerlrd azrbaycanca
teatr drnklri yaradrdlar.
1916-1920-ci illrd Aqabadda "Firudini" truppas il yana, "Mzffri" mktbi trafnda
birlmi teatr dstsi d smrli alb. 1919-cu ild hrin sas teatr qvvlri birlrk
"Hseyn rblinski adna Azrbaycan musiqi-dram drnyi" (qsaca "rblinski truppas" adlanb)
yaradblar. Eyni zamanda "5 nmrli Azrbaycan dram dstsi", "Mrift" truppas trafnda
qabiliyytli teatr hvskarlar cmliblr v onlar teatrn faliyyt corafiyasn qat-qat
genilndiriblr.
Bu teatr dstlrind ziz Cavadov, Sultan Muradov, Hbib Mlikov, Qulam Mmmdli
(Makedonski), Rzaqulu Abdullazad, Mirz Smdov, Ydulla Rzayev, Aabala Hbibov, Mehdi
Mehdiyev, ta (tulla) Kazmovski, Aslan Hacyev kimi kifayt qdr shn tcrbsi toplam
teatr hvskarlar toplamdlar.
Onlar teatr dstlrinin sabit repertuar urunda syl alr, milli dramlar, facilri,
komediyalar, opera v operettalar oynamaqla brabr, trcm srlrini, tbdil v iqtibaslar da

tamaaya hazrlayrdlar. Maraql hadisdir ki, Hseyn Cavidin "blis" v "eyda" facilri, Cfr
Cabbarlnm "Nsrddin ah" dram lk df 1919-cu ild mhz Aqabadda tamaaya qoyulub.
"blis" facisi, mumiyytl, Cavidin ilk dram sri Bakda birinci df 1920-ci ilin dekabrnda
shn hyat qazanb.
Aqabad Azrbaycan Teatr 1920-1931-ci illrd znn daha zmtli yaradclq
mrhlsini yaayb. Tamaalar Dobrojenski sirkind, "Sport" klubunda (sonralar "ura teatr"
adlanb) gstrilirdi. Repertuarn sasn Mirz Ftli Axundzadnin, Ncf by Vzirovun,
bdrrhim by Haqverdiyevin pyeslri, zeyir by Hacbyovun operalar v operettalar il
yana, Cfr Cabbarlnn, Hseyn Cavidin, Clil Mmmdquluzadnin, Sleyman Sani Axundovun
mxtlif janrl srlri tkil edirdi. Dnya dbiyyatndan Jan Batist Molyerin, Nikolay Qoqolun,
Vilyam ekspirin, Fridrix illerin yaradcl da repertuar trtibind diqqt mrkzind idi.
Aktyorlarn srasna bdlli lkbrov (Bosforski), Frid Mustafina, Klavdiya Hbibova,
sgr Babayev, Hseyn Hsnov, Yaqub Nasirli (o, pyeslr d yazb), Xavr Nasirli, Hyat
Musayeva, Hilal Qmbrov, kbr liyev, Bhram Krimov da daxil olmudular. Yerli ziyal Sabit
Manafzad teatr dstlri n "rq", "Talan-talan", "Mnafiqlr", "Divan" pyeslrini yazmd v
z hm rejissorluq, hm d aktyorluq etmidir.
1931-ci ildn azrbaycanl teatr hvskarlar, sasn, bir truppada cm olaraq kollektiv
dvlt statusu almaq n ciddi repertuar qurmaa baladlar. Dstnin ad afia v tamaa
proqramlarnda Aqabad Trk (Azrbaycan - .R.) Dram (ATD) ad il tqdim olunurdu. Kollektiv
il rzind bedn ox premyera oynamd. Bir il sonra is Trkmnistan Maarif Komissarl
nzdind Aqabad Dvlt Azrbaycan Teatr amaq qrara alnd. Bakdan Milli Dram Teatrnn
mhur aktyoru Rza fqanl kollektiv ba rejissor dvt olunmudu. O, Aqabada glinc
quruluu rejissorluu Rzaqulu Abdullazad, sgr Babayev v ziz Cavadov ediblr.
Truppa yerli hvskarlardan tkil edildi v Bak Teatr Mktbinin bir ne mzunu da
buraya gndrildi. Kollektivin repertuarnda Cfr Cabbarlnn "Almaz", "Sevil", "1905-ci ild",
"Yaar", zeyir by Hacbyovun "Mdi bad", "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "Arn mal
alan", konstantin Trenyovun "Dmnlr" ("Lyubov Yarovaya"), Zlfqar by Hacbyovun "Aq
Qrib", Vano Medavilinin "Qaaq Krm" srlrinin tamaalar vard. Buna baxmayaraq,
kollektiv dvlt statusu almaq chdind teatrn ilk tamaas n Cfr Cabbarlnn "Almaz"
(quruluu rejissor Rzaqulu Abdullazad) v amax sakini Aleksandr irvanzadnin "Namus"
dramlarn hazrlad (quruluu rejissor ziz Cavadov).
Teatr z prdlrini 1932-ci il noyabrn 27-d "Namus" tamaas il ab. Tamaada sas
qadn rollarn teatra tzc qbul olunmu aktrisalardan Nrgiz Yusifova, Tnzil Dadaova v
Naznin Rzayeva oynayblar.
Snt ocann ad afialarda bel verilirdi: Az Milltlr Dvlt Teatrosu ("Natsmen"
teatr). Kollektiv bu adla bir ne il ildi. "Az milltlr evi" ("Natsmen evi") binas teatnn
srncamna verildi. Bu binann hm "q salonu", hm d "yay salonu" vard. Yay aylarnda
tamaalar yay salonunda v hr banda oynanlrd.
Rza fqanl Aqabadda bir il ba rejissor kimi alb v bu mddt rzind Cfr
Cabbarlnn "Almaz", "Yaar", "1905-ci ild", "Sevil", Hseyn Cavidin "eyx Snan", Vilyam
ekspirin "Otello", zeyir by Hacbyovun "sli v Krm", "Leyli v Mcnun", "Arn mal alan",
"Mdi bad", Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" pyeslrin, operalarna v operettalarna
maraql qurulular verib.
1934-c ilin noyabrnda is ba rejissorluq vzifsin birilliy yen Bakdan Yusif Yulduz
dvt edilib. Bakda, Naxvanda, rvanda, Tiflisd maraql tamaalar hazrlam rejissor
Aqabadda Cfr Cabbarlnn "Od glini", fransz dramaturqu Jan Batist Molyerin "Cancur Smd",
Osmanl diblri bdlhq Hamidin "Hind qz", msddin Saminin "Dmiri Gav", trkmn Ata
Niyazovun "Qzl orden" srlrini tamaaya hazrlayb.

Bir ildn sonra Yusif Yulduzun ezamiyyt mddti sona atb v o, Bakya qaydb. Teatra
ba rejissor Aqabad Dvlt Rus Dram Teatrnda ilyn Yakov Feldman tyin olunub. Onun n
maraql qurulular Fridrix illerin "Qaaqlar", Valentin katayevin "iklr yolu", Boris
Lavrenyovun "Hcum" dramlarna verdiyi shn tfsirlri saylr.
1935-1936-c illrd teatrn repertuarnda mhm yer tutan srlr arasnda aktyor v rejissor
brahim Helminin qurulu verdiyi "Arn mal alan", "Leyli v Mcnun", Hsn Qafarovun
hazrlad "Arn mal alan", "Evliykn subay" (Zlfqar by Hacbyov) tamaalar da olub.
1935-ci ildn kollektivin ad rsmi olaraq bel yazlb: Aqabad Dvlt Trk Teatr. 1937ci ild teatr Yakov Feldmann quruluunda Mirz brahimovun "Hyat" dramnn tamaasn
repertuara daxil edib. Tamaann premyeras noyabrn 5-d oynanlb. Hmin gndn is snt oca
Aqabad Dvlt Azrbaycan Opera v Dram Teatr adn damaa balayb.
Aqabad teatr 1938-ci ild Mslm Maqomayevin "ah smayl" (quruluu rejissor
Bakdan dvt edilmi Soltan Dadaov idi), Jan Batist Molyerin "Mean dvoryanlqda" (quruluu
rejissor Yakov Feldman), Sandro aniavilinin "Anzor" (quruluu rejissor sgr Babayev), zeyir
by Hacbyovun "Arn mal alan" (quruluu rejissor Adam teatrndan dvt edilmi Heydr
msizad olub), 1939-cu ild zeyir byin "Korolu" (rejissor Yakov Feldman) srlrinin
tamaalar il yeni-yeni snt nailiyytlri qazanb.
Repertuarnda opera v operettalar sas yer tutan snt ocann ad 1939-cu ild yen
dyidirilib. Bu df afia v proqramlarda kollektiv Aqabad Dvlt Musiqi Teatr ad il tbli
olunub. 1940-c il mart aynn 31-d teatr "Arn mal alan" operettasn oynayb v bununla da
znn dvlt tsisatl faliyytin son qoyub. Bu kollektivin gcl aktyor v vokal sntkarlardan
ibart gcl truppas sasnda Trkmnistan Dvlt Opera Teatr yaradlb.
Bundan sonra azrbaycanl teatr sntkarlarnn bir qismi Trkmnistann mxtlif
teatrlarnda ilyiblr. Bir qrup is Aqabadda "Xalq teatr" yaradaraq, uzun illr orada Azrbaycan
dilind tamaalar oynayblar. Bu id onlara milliyytc azrbaycanl olan, Trkmnistann xalq
yazs, dramaturq Hseyn Muxtarov da yaxndan kmklik gstrib.
Aqabad teatrnn rsmi dvlt statusunda faliyyt gstrdiyi mddtd yuxarda adlar
kiln sntkarlardan lav xeyli aktyor v aktrisa da truppann zv olublar. Onlardan Rmziyy
Veyslovann (sonralar Gncd xalq artisti olub), onun ri Bhram fndiyevin (xeyli tamaaya
bdii trtibat da verib), Qulam Aayevin, Mmmdsadq lkbrovun, Abdulla Mhrrmovun,
Hseynaa Hsnovun, smayl Slimovun, smayl Rhimovun, Rhim Rhimovun, Miri
Miribybnin, Yhya smaylovun, Firuz Ncfovann, Hsn irinovun, Mnvvr
Cahanbaxovann, Blk Aayevann, Sona Krimovann, Mhbub Hsnovann, sgndr
Smdovun, milyonu Musa Nayevin oulluu Frc Nayevin adlarn kmk olar. stedadl
gnclrin teatra clb olunmasnda Trkmnistann mkdar artisti fxri ad il tltif olunmu sgr
Babayev byk cfakelik edib, smrli xidmtlr gstrib.
Aqabadda mxtlif vaxtlarda Azrbaycan dilind nr olunmu "Zhmt", "Sdayi-fqra",
"Qzl yldz", rus dilind xan "Trkmenskaya iskra", "Axabad", "Zakaspiyskoye", trkmnc
"Trkmnistan", zbkc "Trkstan" qzetlri, elc d Bak, Moskva, Daknd, Tehran ("Sdayiran") hrlrinin mxtlif dvri mtbuat orqanlar teatr bard dyrli resenziyalar, elmi-nzri
mqallr, geni informatik mlumatlar drc etmilr.
AQABAD TEATRINDA AKTYOR V
REJSSOR YARADICILII
Truppann faliyyti 1910-cu ildn gclnmy v hat dairsi genilnmy balayb.
Bununla bal olaraq dsty tz-tz hvskarlar daxil olublar, tamaalarn gstrilmsind
fasillr qsaldlb. Sonralar dbiyyatnas kimi hrtlnmi Salman Mmtaz (sgrov),

mllimlr Yusif Heydrzad, Mcid by fndiyev aktyor v rejissorlua balayblar. 1913-1915ci illrd oynanlan tamaalarn ksriyytini Muxtar Vliyev hazrlayb. O, Ham by Vzirovun
"Ad var, z yox", Rid by fndiyevin "Qonu qonu olsa kor qz r gedr", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Ac hriflr", "Bxtsiz cavan", "Yeyrsn qaz tini, grrsn lzztini", Rza Zaki
Ltifbyovu "Khn Trkiy", Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay", Sultanmcid
Qnizadnin "Xor-xor", "Dursunli v ballbad" dram, komediya v msxrlrini tamaaya
hazrlayb.
On il yaxn dvrd (1925-ci il qdr) Qulam Mmmdli (Makedonski), dramaturq-aktyor
Yaqub Nasirli, ziz Cavadov v sasn Rzaqulu Abdullazad aktyorluqla yana, rejissorlua da
xsusi diqqt veriblr. Hmin dvrd Bakdan glmi aktyor lkbr Hseynzad kollektivd
Hseynqulu Sarabskinin "Chalt", Zlfqar by Hacbyovun "lli yanda cavan", bdrrhim
by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah Qacar", Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn
vziri" pyeslrin shn qurulular verib.
Rzaqulu Abdullazadnin shn tfsirind gstriln "Bhlul Dannd" (hmd Qmrli),
"sli v Krm" (zeyir by Hacbyov), "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (Mirz Ftli
Axundzad), "Aydn" v "Nsrddin ah" (Cfr Cabbarl), "Cnab de Parsonyak" (Jan Batist
Molyer), "Pri cadu" (bdrrhim by Haqverdiyev), "llr" (Clil Mmmdquluzad), "eyda",
"Maral", "eyx Snan", "blis" (Hseyn Cavid), "Hac Qmbr" ("Ncf by Vzirov"), "Leyli v
Mcnun", "sli v Krm", "Mdi bad" (zeyir by Hacbyov) tamaalar teatr dstsinin
formalamasnda, pekarlq ynnd inkiafnda muhm rol oynayb. Onun eyda ("eyda"),
sgndr ("llr"), Sleyman ("Arn mal alan"), Frhad ("Nsrddin ah") rollar yaradclq
nailiyytlri saylb.
Teatrn dvlt tsisatna kemsi rfsindki be ild sgr Babayev, sgr sgrov, ziz
Cavadov, Bakdan glrk bir mddt Aqabadda alan hmd Sfayi myyn rejissorluq
faliyyti gstrmilr.
Teatr hvskarlarnn 1904-1931-ci illrdki faliyytlri dvrnd Rzaqulu Abdullazad il
yana, ziz Cavadov, Cfr Tahirov, Qulam Mmmdli, Klavdiya Hbibova, Aabala Hbibov,
Ydulla Rzayev, Yhya smaylov, Mirz Smdov, Yaqub Nasirli, ta Kazmov smrli
yaradclq yolu keiblr.
ziz Cavadov eyniadl srlrd blis, Aydn, Nsrddin ah, Hac Hsn aa ("llr"),
Soltan by ("Arn mal alan"), Turxan ("Maral"), Klavdiya Hbibova Nerina ("Cnab de
Parsonyak"), Humay ("Maral"), Jakalina ("Zorn tbib", Jan Batist Molyer), Aabala Hbibov
Msud ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft), Valer ("Zorn tbib"), Mirz
Mlkm xan ("Nsrddin ah"), Cfr Tahirov Mirz Sadq ("Nsrddin ah"), eyx Nsrulla
("llr"), Orot ("Cnab de Parsonyak"), Syyah ("mir bl la"), Tibo ("Zorn tbib"), Qulam
Mmmdli Rauf ("eyda"), Bypolad ("Maral"), Mirz Rza ("Nsrddin ah"), Mllim ("llr"),
bu Dyyab ("mir bl la", Ydulla Rzayev Msud ("eyda"), ingiz by ("Maral"), Luka
("Zorn tbib"), bl la ("mir bl la"), daha ox qadn rollarnda shny xan Yhya
smaylov Krblay Fatma ("llr"), Telli ("Arn mal alan"), Sltnt ("Maral"), Martina ("Zorn
tbib"), Mirz Smdov Cnab de Parsonyak ("Cnab de Personyak") Sqanarel ("Zorn tbib"),
Slim v Aydn ("Aydn"), Yaqub Nasirli blis ("blis"), Frhad ("Nsrddin ah"), ta Kazmov
Rhim xan ("Nsrddin ah"), bn Ymin ("blis") rollarn oynayblar.
Aqabad Dvlt Azrbaycan Teatr kimi faliyyti dvrnd teatrda ziz Cavadov, sgr
Babayev, Rzaqulu Abdullazad, Rza fqanl, Yusif Yulduz, sgr Babayev, Yakov Feldman xeyli
tamaaya rejissorluq ediblr. Bakdan dvt olunmu Rza fqanl (1933-1934), Yusif Yulduz (19341935) teatrda ba rejissor kimi ahblar. Ba rejissor Krssn daha ox Yakov Feldman
(myyn fasillrl) tutub.

ziz Cavadovun sas qurulular (1932-1934): "Namus" (Aleksandr irvanzad), "Qaaq

Krm" (Vano Medavili), "Arn mal alan" (zeyir Hacbyov), "Hac Qara" (Mirz Ftli
Axundzad), "Sevil" (Cfr Cabbarl).
sgr Babayevin sas qurulular: "llr" (1933), "Qaaqlar" (Fridrix iller. 1933), "sli
v Krm" (Clil Mmmdquluzad) (1935), "Anzor" (Sandro aniavili. 1938).
Rza fqanlnn qurulu verdiyi tamaalar: "Sevil", "Almaz", "Yaar", "eyx Snan", "1905ci ild", (Cfr Cabbarl) "Otello" (Vilyam ekspir), "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "Arn
mal alan", "Mdi bad", (zeyir by Hacbyov) "Aq Qrib" (Zlfqar by Hacbyov).
Yusif Yulduzun hazrlad shn srlri: "Cancur Smd" ("Vasvas xst". Jan Batist
Molyer), "Od glini", "Hind qz" (bdlhq Hamid), "Dmiri Gav" (msddin Sami), "Leyli v
Mcnun" (zeyir by Hacbyov).
Yakov Feldmann rejissoru olduu tamaalar: "Mkr v mhbbt" (Fridrix iller. 1935),
"iklr yolu" (Valentin katayev), "Hcum" (Boris Lavrenyov. 1936), "Hyat" (Mirz brahimov),
"Mean dvoryanlqda" (Jan Batist Molyer. 1937), "Korolu" (zeyir by Hacbyov. 1939).
ADAT-in faliyyti dvrnd kollektivin aktyorlar N.Hsnov, Frc (lsgr) Nayev,
Hsn Qafarov mxtlif janrl srlr shn qurulular vermilr. Bakdan arlm Soltan
Dadaov Mslm Maqomayevin "ah smayl" operasn (1938), Adam teatrndan dvt ediln
Heydr msizad "Arn mal alan" operettasn v "Leyli v Mcnun", "Aq Qrib" operalarn
(1939) hazrlayblar.
Trkmnistan Respublikasnn mkdar artisti sgr Babayevin sas rollar: eyniadl
srlrd Qaaq Krm, eyx Snan, Aydn, Otello v Yaqo, Yaar, Gav, Anzor, Mirz Rza
("Nsrddin ah"), Seyran ("Namus"), Ferdinand ("Mkr v mhbbt"), Nofl ("Leyli v
Mcnun"), Kei ("sli v Krm"), Sleyman ("Arn mal alan"), Elxan ("Od glini"), Bala
("Sevil"), General Tomson ("Hind qz"), ahvld ("Aq Qrib"), Abbas ("Hyat"), Kleont
("Mean dvoryanlqda").
Hsn Hsnovun oynad rollar: Rstm ("Namus"), bdlli by ("Sevil"), rif
("Almaz"), Simon ("eyx Snan"), Yaqo ("Otello"), Qhtan ("Dmiri Gav"), Rbi ("Od glini"),
Qazqolder ("iklr yolu").
Naznin Rzayevann (Minayeva) shny xd surtlr: Susanna ("Namus"), Sevil
("Sevil"), Yax (1905-ci ild), Elampa ("Hind qz"), Lautskaya ("iklr yolu"), Dorimena
("Mean dvoryanlqda").
ziz Cavadovun ifa etdiyi rollar: Barxudar ("Namus"), Rhim xan ("Qaaq Krm"), Hac
Hsn aa ("llr").
Hsn irinovun uurlu rollar: Sleyman ("Arn mal alan"), Balolan ("Almaz"), eyx
Hadi ("eyx Snan"), Rodriqo ("Otello"), Tom ("Cancur Smd"), Altunbay ("Od glini"), Maral
Fonqalbi ("Mkr v mhbbt"), Doktor ("iklr yolu"), Bersenev ("Hcum"), Qurban kii
("Hyat"), Kovmi ("Mean dvoryanlqda").
Firuz Ncfovann mhur ifalar: Glhr ("Arn mal alan"), Xanmnaz ("Almaz"),
Mariya Timofeyevna ("1905-ci ild"), Emiliya ("Otello"), sli ("sli v Krm"), ahsnm ("Aq
Qrib"), Belina ("Cancur Smd"), Mehri ("Dmiri Gav"), Elizabet ("Hind qz"), Xannd qz
("Korolu").
Mhbub Hsnovann shnd uur qazand personajlar: Qribin bacs ("Aq Qrib"),
Tilitra ("Hind qz"), Luiza ("Mkr v mhbbt").
Qulam Mmiovun sas partiyalar: sgr ("Arn mal alan"), Qrib ("Aq Qrib"), Mcnun
("Leyli v Mcnun"), Krm ("sli v Krm"), Ftulla xan ("Korolu").
brahim Helminin uurlu rollar: Vli ("Arn mal alan"), Mcnun ("Leyli v Mcnun"), Aq
Vli ("Aq Qrib"), Hambal ("Mdi bad").

Naznin Rzayevann mlahtli shn surtlri: Sona ("Hac Qara"), Sitar ("Nsrddin ah"),
Dezdemona ("Otello"), Srici ("Hind qz"), Luiza ("Mkr v mhbbt"), Bersenevlrin qulluqusu
("Hcum"), Atlas ("Hyat"), Leyli ("Leyli v Mcnun").
Hseyn Hsnovun mhm rollar: Kei ("sli v Krm"), ahvld ("Aq Qrib"),
Zhhak ("Dmiri Gav"), Ser Borter ("Hind qz").
Mnvvr Cahanbaxovann oynad balca rollar: Edilya ("Sevil"), Emiliya ("Otello"),
oban qz ("sli v Krm"), Qribin anas ("Aq Qrib"), Anjelika ("Cancur Smd"), Cahan
xala ("Arn mal alan"), Xubhr ("Dmiri Gav"), Atlas ("Hyat").
Sona Krimovann uurlu shn xarakterlri: Gl ("Sevil"), Sona ("1905-ci ild"),
Dezdemona ("Otello"), Qaraca qz ("Aq Qrib"), Telli ("Arn mal alan" ), Glgn ("Od glini"),
Elampa v Srici ("Hind qz"), Ledi Milford ("Mkr v mhbbt"), Sofya Petrovna ("Hcum").
Yhya smaylovun pekar aktyor kimi rollar: Ocaqqulu ("Almaz"), Babakii ("Sevil"),
Aq Vli ("Aq Qrib"), Sofi ("sli v Krm"), Arqon ("Cancur Smd"), Vli ("Arn mal
alan"), Ba mbid ("Dmiri Gav"), Oddamd ("Od glini"), Maral Fonqalbi ("Mkr v
mhbbt"), Poruik Polevoy ("iklr yolu"), Pardon Qurbanli ("Hyat").
Rhim Rhimovun sas rollar: Montano ("Otello"), bdlli by ("Sevil"), bu beyd ("Od
glini"), Ba vkil ("Mkr v mhbbt"), Qusev ("iklr yolu").
Miri Miribylinin oynad rollar: Lodoviqo v Brabansio ("Otello"), ah ("Aq Qrib"),
Yanarda ("Od glini"), Uspenski ("Hcum").
Rmziyy Veyslova (fndiyeva) az mddtd maraql obrazlar ifa edib: Mehriban
("Dmiri Gav"), Solmaz ("Od glini"), Srici ("Hind qz").
Aqabad DAT-nin ksr aktyorlar teatr balanandan sonra xalq teatrnda v mxtlif dram
drnklrind almaqla shny mhbbtlrini davam etdiriblr. sgr Babayev xalq teatrnn
sas rejissorlarndan olub.
TBRZ TEATRI
yirminci srin ilk illrindn balayaraq sasn Bakdan v az da olsa Tiflisdn rann
mxtlif hrlrin teatr dstlri qastrola gliblr. Bakdan Sidqi Ruhulla, Mirzaa liyev, Clil
Badadbyov, Abbasmirz rifzad, Tiflisdn Mirzli Abbasov, Mmmdta sgrov, brahim
sfahanl, Mirzxan Quliyev, Mustafa Mrdanov, rf Yzbaov myyn dstlrl, ayr-ayr
illrd dflrl Tehranda (sasn Hsnabad mhllsind, ah saraynda), Tbrizd (Rus klubunda,
Cmiyytixeyriyy zalnda, Cdidl-ehdas xeyriyy binasnda, vlihd saraynda), Rtd (Xac
Avadis teatrnda, Fqar ocanda, Sinemayi Xurid binasnda), nzlid (mdiy teatrnda),
Qzvind, Xoyda, Makulda, Urmuda (Urmiyada), Culfada, rdbild, Salmasda, nzlid yerli
hvskarlar da clb etmkl Azrbaycan dilind tamaalar oynayblar.
Bu binalarn irisind 1927-ci ild tikilmi v 700 nfr tamaa tutan "iri Xurid" ("ire
Xorid") n byy idi. Binann parteri, iki yarusu, amfiteatr, iyirmi lojas vard, shnnin drinliyi
on metr, eni on metr idi.
Tbriz hrind teatr hvskarlarnn oynadqlar ilk tamaa 1908-ci ild gstrilib. Mehdi
xan fizad v Hsn rki, doktor Rhim xan, lkbr Bradrn, lsgr xan v lkbr xan
bada olmaqla on iki nfr "Xyant" adl tamaa hazrlayblar. Bu, Tbriz teatrnn tkkl tarixi
saylr.
1909-cu ild Sidqi Ruhulla Tbriz qastrola glib. Onun yerli ziyallarla birlikd hazrlayb
tamaalara tqdim etdiyi ilk tamaa Hseynqulu Sarabskinin "Chalt" sri olub. Tamaa fransz
katoliklrinin klubunda gstrilib. kinci tamaa bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq"
facisi olub v "Ba-me qaps" adlanan mhlld yan-yana sralanm dkanlarn stndki
byk otaqda oynanlb. Hmin sfrd bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan", Jan Batist

Molyerin "Zorn tbib" srlri d gstrilib. Bundan sonra Tbrizd yerli ziyallar teatr sntin
daha byk maraq gstriblr.
1910-1919-cu illr arasnda ayr-ayr sntkarlar trfindn rana tkil olunan qastrollar
zaman daha ox Mirz Ftli Axundzadnin, Ncf by Vzirovun, bdrrhim by
Haqverdiyevin, Nriman Nrimanovun faci v komediyalar, Sultanmcid Qnizadnin,
Mirmahmud Kazmovskinin, Hseynqulu Sarabskinin kiikhcmli ibrtamiz mzhklri, zeyir
by Hacbyovun, Zlfqar by Hacbyovun opera v operettalar, osmanl yazlar msddin
Saminin, bdlhq Hamidin qhrmanlq mvzusundak pyeslri, tbdil edilmi vodevillr
oynanlb.
rana tez-tez qastrola gln Sidqi Ruhulla 1916-c ild Tbriz sfri zaman aktyorluqla
qazand pula hrd teatr tamaalar gstrilmsi n "Xeyriyy" binas tikdirib.
Bel qastrollarn saysind randa azrbaycanllar arasnda teatr sntin maraq get-ged
artb. Tdricn azrbaycanllarn yaadqlar byk hrlrd teatr dstlri yaranb. Hvskar
aktyorlardan Mehdixan rifzad, eyx Hsn rkci, doktor Rhimxan, lsgr xan, lkbr
Bradrn, Mhmmd Vahabzad, ftixar, smayl Vahabzad, Sid Mvyyidzad, Xlil Bradri,
Hac xan lbi, Hilal Nasiri, smayl Piran, Cabbar Baaban, Cfr dib, smayl Muzduri,
Hseyn rbolu, Abbasli sdi, hmd Vkili gstriln tamaalarda daha uurla xlar
ediblr. Teatr tamaalarnn gstrilmsind Mehdixan rifzad aktyor v rejissor kimi byk
fdakarlq gstrib, z evind mqlr aparb.
Tbrizd daha smrli faliyyt gstrmi sas teatr truppalar aadaklardr.
"Azrbaycan artistlri dstsi" (1909-1921). Yaradcs v rhbri Mehdixan rifzad
olub. Onun yaratd n mhur shn obrazlar bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq",
"Aa Mhmmd ah Qacar" v "Pri cadu" facilrind Ncf by, Qacar v Qurban rollar saylr.
"Cmiyyti-islahi-trqqiyi-maarifi-Azrbaycan" (1921-1925). Tkilats v rhbri
Mciriddvl idi.
"Ariyen" ("Ariya Nijad". 1922-1941). Rhbri blqasm Lahuti olub. O, rejissor kimi
baqa teatr dstlrind d ahb, shny xeyli hvskar clb edib.
"Ayineyi ibrt" (1924-1930). Rhbri v rejissoru Mehdi Zahiri olub.
"Dram Tbriz" (1929-1935). lk rhbri Rza (Rza xan) Quluzad rqlidir. Rza Quluzad
kiik pyeslr yazb v z tamaaya hazrlayb. Sonralar o, Bakda v Aqabadda yaayb, orada da
teatr snti il ciddi mul olub.
Tbrizin "Ariyen" truppas z fall v repertuarnn lvanl il seilib. Truppa zeyir
by Hacbyovun "r v arvad" ("Kbl Qubad" ad il), "Arn mal alan", "Mdi bad"
operettalar, "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", ah Abbas v Xurid banu" operalar il
Tbrizdn lav, Tehran, Xoy, Mhd, Rt, Urmu (Urmiya) hrlrind d tamaalar verib.
1921-ci ild Clil Mmmdquluzad mvqqti Tbrizd yaayanda yerli teatr truppasna
kmklik gstrib. O, hvskar aktyorlarla znn "llr" pyesini tamaaya hazrlayb. Ba rollar
Byk xan Naxvanl (sgndr) v li Azri (eyx Nsrulla) oynayblar. Bundan sonra Tbriz
truppasnn faliyytind bir qdr d canlanma balayb.
Tbriz shnsind 1928-c ild Mirz Bar Haczadnin rejissorluu il gstriln "eyx
Snan" (Hseyn Cavid) mhbbt facisinin tamaas truppaya yeni nailiyyt qazandrb. eyx
Snan rejissor z ifa edib. Bir il sonra "Ayineyi ibrt" truppas dibin "blis" facisini Rza
Quluzad rqlinin rejissorluu il tamaalara gstrib. 1936-c ild "blis" Bykxan
Naxvaninin (Naxvanski v Naxvanl kimi d yazlb) rejissorluu il yeni quruluda oynanlb.
1945-ci ild "blis" facisi li knaninin rejissorluunda, rssam Vli Xakdann bdii trtibatnda
tamaalara tqdim olunub. sas rollar rbolu v Nriman brahimzad (blis), Leyla
Mhsnpur (Xavr), Salman Salmanpur (bn Ymin), Hbib Quluzad (xtiyar) ifa ediblr.
Bu teatr dstlrind smrli alanlar arasnda Abdulla Frivrin (Abdullazad) xidmtlri
diqqtlayiqdir. O, vvllr Bakdak ran mdrssind drs verib. 1918-ci ild Tbriz qaydaraq

mllimlik etdiyi mktblrd teatr drnklri yaradb, hminin ayr-ayr truppalarda aktyor v
rejissor kimi alb.
Bak v Tiflis teatr dstlrind, dvlt teatrlarnda rejissorluq v aktyorluq etmi
Mirseyfddin Kirmanahl 1930-cu ild rana glib. il rzind Tehranda v Tbrizd mxtlif
dstlrd rejissorluq edib. Tbriz teatrnda pekarlq prinsiplrinin formalamasnda onun xsusi
myi var.
Tbriz teatrnn formalamasnda aktyor v rejissor kimi faliyyt gstrn Rza Quluzad
rqli, Rza Vaizzad dramaturgiya il d ciddi mul olublar. Teatr dstlrind rqlinin
"Mirz Rza kirmani", "Cinayt", "Brkn blas", "Quqquluqu", "Dlilr yurdu", "Pul, yoxsa
xyant" ("Xyant v vfa"), Rza Vaizzadnin "Chalt qurban", "Tknmz xzin", Mirz
Cabbar sgrzadnin "Noi br", "adramn mhssnat" (mhssnat farsca gzl ilr
demkdir), "Mllimlr hyat", Abdulla Frivrin "Bhram ubin", Hilal Nasirinin "Mirz
Taxan mir Kbir" pyeslri tamaaya hazrlanb.
Tbrizin teatr hvskarlar Bakdak bugnk Akademik Milli Dram Teatrnn
repertuarndak milli klassiklrin srlrini tamaaya hazrlamaa daha ox alblar. Hminin
dnya dbiyyat dhalarndan Vilyam ekspirin "Otello", Fridrix illerin "Qaaqlar", Jan Batist
Molyerin "Zorn tbib", "Cancur Smd" faci v komediyalar mxtlif qurulularda Tbrizd
oynanlb. Vano Medavilinin qhrmanlq mvzulu "Qaaq Krm" dram tez-tez oynanlan
srlrdn olub.
1941-ci ild Tbrizd "Azrbaycan" cmiyyti yaranb. Onun alt aylq faliyyti dvrnd
teatr truppas da tsis edilib. Truppann tamaalara tqdim etdiyi ilk tamaa bdrrhim by
Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan" facisi olub. randa ezamiyytd olan rejissor msi Bdlbyli
truppa il sx yaradclq laqsi saxlayb, burada bir ne sr shn quruluu verib.
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr 1941-ci il oktyabr aynn vvllrindn dekabra
qdr Tbrizd qastrol sfrind olub. Teatrn maraql repertuarla x hrin teatr hyatnda
mhtm canlanma yaradb. Az sonra ziyallarn cm olduqlar "Azrbaycan cmiyyti"nin
tbbs il Tbrizd "Azrbayan aktyorlar heyti" yaradlb. Tbrizd xan "Azrbaycan" qzeti
teatr prosesini canlandrmaq v praknd qvvlri cmldirmk mqsdil 11 nfrdn ibart
mdiriyyt heyti tyin edib. Teatr sntin tz gln hvskar aktyorlar semk n i 9
nfrdn ibart komissiya faliyyt balayb.
1940-1946-c illrd Tehran hrind azrbaycanl teatr fdailri "Frhng-e sinema",
"Honr", "iri Xurid" teatr binalarnda tamaalar oynayblar. Repertuarda Mirz Ftli
Axundzadnin "Lnkran xannn vziri", "Xrs quldurbasan", zeyir by Hacbyovun btn
operettalar v ksr operalar, bdrrhim by Haqverdiyevin, Ncf by Vzirovun kiik hcmli
mzhklri sas yer tutub.
1944-c il avqust aynn 12-d Tbrizin bldiyy idarsinin salonunda randa Sovet dvlti
il mdni laqlr cmiyytinin Tbriz bsi yaradlb. Bununla bal Tbrizd Mdniyyt evi
alb. Bu ilin dekabr aynda Tbrizdni "Azrbaycan", "Firdovsi", "Hnr", "ran", "Tbriz",
"Hqiqt" teatr dstlri vahid truppada birliblr. Mdni rabit cmiyytinin tbbs il 1945ci ilin fevralnda Tbriz hrind birlmi aktoral (aktyor) birliyinin (cmiyytinin) iclas keirilb.
Birlmi aktyor heytin 40 aktyor daxil olub. Az sonra truppada aktyorlarn say 60-a atb.
Onlardan 12-i qz idi. Bu aktrisalar arasnda sonralar mhur air kimi tannan Mdin Glgn
(lkbrzad) d vard. Teatrn bdii rhbri Abdulla Frivr (Abdullazad), rejissoru sln imali
Azrbaycann mkir hrindn olan Smd Sbahi idi. lk tamaa Mirz Ftli Axundzadnin
"Hac Qara" komediyas olub v 1 mart 1945-ci ild gstrilib.
Sovet Azrbaycanndan glmi yaz-jurnalist vz Sadq, aktyor v rejissor smayl
fndiyev teatr kollektivinin yaradclq axtarlarna kmklik gstriblr. Teatr alt ay mddtind
Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" komediyasn, Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam"
facisini, bdrrhim by Haqverdiyevin "Aac klgsind" dramn, zeyir by Hacbyovun

"sli v Krm", "Leyli v Mcnun", "Mdi bad", "Arn mal alan" musiqi srlrini, Zlfqar
by Hacbyovun "Aq Qrib" operasn, Cfr Cabbarlnn "Aydn", "Sevil", "Oqtay Elolu",
"1905-ci ild" dramlarn, Clil Mmmdquluzadnin hekaysi sasnda shnldirilmi "Usta
Zeynal" srini, Sabit Rhmann "Hcum davam edir" komediyasn tamaaya hazrlayb. "Sevil"
tamaas daha byk uur qazanb. Ba rollarda Leyla Mhsnpur (Sevil), Mdin lkbrzad
(Gl), Sara Heydrzad (Dilbr) x ediblr.
Repertuarda "Hkime xakndaz", "Gldanli-dr Paris", "Bamaq tay", "Hllm-qllm"
adl primitiv, bdii chtdn snk, dramaturji baxmdan zif pyeslr d oynanlb. Fars mlliflri
Cfr Cabbarlnn "Od glini" v "Aydn" dramlarn thrif edilmi sjetd, "Siyhpu", "ntiqame
Leyla" adlar il shnd gstrilMsm nail ola biliblr.
Bir il mddtind teatr 55 tamaa gstrib. Kollektiv Cnubi Azrbaycann Mrnd, Maku,
Slmas, Miyandab, Miyan, Zncan, Soyuqbulaq, Nqdeh, no, Urmu (Urmiya) hr v
qsblrind, byk kndlrind d shn srlri oynayb.
Bu dvrd Cnubi Azrbaycann Maraa, rdbil (rejissor Feyzi ubkzn), Xoy, Zncan,
Miyandab, Urmu hrlrind d teatr tamaalar oynanlb. Tbriz teatr rann Azrbaycanllar
yaayan blglrin mntzm sfrlr edib.
1945-ci ilin sentyabrnda Cnubi Azrbaycanda (ran Azrbaycannda) Seyid Cfr Pivri
bada olmaqla Azrbaycan Demokrat Partiyas yaradlb. Bunun sasnda 12 dekabr 1945-ci ild
Azrbaycan Milli Hkumti yaradlb. lk v Xsusi diqqt milli dild maarif v mdniyytin
trqqisin yetirilib. Hkumtin 6 yanvar tarixli qrarna sasn Azrbaycan kndlrind 2000-dn
yuxar, hrlrd is 500- yaxn mxtlif thsil ocaqlar alb. Mvcud teatr kollektivinin bazas
sasnda Tbriz Azrbaycan Dvlt Dram Teatr yaradlb. Onun truppasnn sasn mxtlif
truppalarn hvskar aktyorlar tkil ediblr.
Kollektiv qsa mddtd myyn repertuar qura bilib. 8 mart 1946-c ild teatrn tntnli
al olub v Clil Mmmdquluzadnin "Anamn kitab" dramnn tamaas gstrilib. Quruluu
rejissorlar Smd Sbahi v smayl fndiyev idi. Tamaaya musiqini Bakl bstkar Cahangir
Cahangirov bstlyib v tamaada xalq al altlrin dirijorluu da z edib. Tama ann bdii
trtibatn Bakl rssam Kazm Kazmzadnin eskizlri sasnda Bakda thsil alm Vli Xakdan
ilmidi. Tamaada sas rollar Mhmmdli Vlizad (Rstm by), smayl Muzduri
(Mmmdli), Smd Sbahi (Smd Vahid), rc hmdzad (Hac Baxli), Qmr Nikpur (Ana),
Leyla Mhsnpur (Glbahar), lsgr Rizvan (oban), Mehdizad (Senzor), Prviz Prvizi
(Tlb) ifa ediblr.
Tbriz ADDT-nin repertuarnda Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Msy Jordan v
drvi Mstli ah", Ncf by Vzirovun "Ev trbiysinin bir ki", Sleyman Sani Axundovun
"Eq v intiqam", Cfr Cabbarlnn "Sevil", "Od glini", "1905-ci ild", yerli dramaturqlarn
"rbab v kini", "Azrbaycan anas", "tirbazlar", "Azrbaycan nmayii" srlri, "Leyli v
Mcnun", "sli v Krm", "Aq Qrib" operalar, "Arn mal alan", "Mdi bad" operettalar,
Mixail Lermontovun "ki qarda", msddin Saminin "Dmiri Gav", Aleksandr irvanzadnin
"Namus" dramlar, Brandon Tomasn "Tlblrin klyi" msxrsi, Mmmd Sid Ordubadi v
Sid Rstmovun "Be manatlq glin" musiqili komediyas vard.
Dvlt teatrnn truppasnda aktyorlar Mhmmdli Vlizad, Hbib Quluzad, Hzi ari,
Yadulla Nbati, Salman Sleymanpur, Qasm rbaf, Mhmmd Mhmmdi, Cavad rifzad,
Mhmmdli Rdi, Byk Mhmmdi, lsgr Rizvan, smayl Muzduri, aktrisalar Leyla
Mhsnpur, Prvin Cvdpur, Mhbub Cmidi, Sara Heydrzad, Aliy Cfrdai, Ncib Cfri,
Fatma Zrgri, Sara Miyanpur, Sfur Smburani, Anaxanm Seyfullahi, Qmr Hseynzad
(Nikpur), Sara Bfmi, Valid khnhri daha smrli almlar.
Tbriz hrind dvlt teatr il yana, gnclrin dram drnyi, sovet mktbinin agirdlri
d tamaalar hazrlayblar. 1946-c ild Makuda "Hac Qara", Mrndd "Arn mal alan" tamaalar

il yeni teatr kollektivlri faliyyt balayb. Makuda Nsim Novruzi adl qzn shny xmas
hadisy evriilb v tezlikl onun burada v digr hrlrd ardcllar olub.
Tbrizdn sonra 1946-c ild Urmiyada da Dvlt Teatr alb. Srabda, hrd, Astarada,
Qara Ziaddind, lmdarda, Miyanada, Herisd, Binabda, bstarda, Zncanda, Maraada,
Xoyda dram drnklri faliyyt balayb. Hmin kollektivlrd tbdil edilmi "Xor-xor",
"Sydmli aa" vodevlri, yerli mlliflrin kiikhcmli "Crbcr elilr", " arvadl kii",
"ntiqam", "Zlmn inthas", "Hqiqt akar oldu", "Kndi", "Azrbaycan", "Azrbaycan anas",
"Kdu taciri" pyeslri tamaaya hazrlanb.
Zncan, Maraa v rdbil hrlrind dvlt teatrlar almas nzrd tutulmudu.
lmdar qsbsind eyx Mhmmd Xiyabani adna, Culfada Sttarxan adna (250 yerlik)
teatr binalar tikilib. Maraa, Astara, Zncan v Miyana hrlrind 800 nfr tamaa tutan teatr
binalarnn inas baa atb. Azrbaycan hkumti rdbil v Urmu hrlrind dvlt teatr
binalar tikilmsini qrarladrmd.
1946-c ilin dekabrnda ran irtica rejiminin gclnmsi il laqdar mrkzi Tbriz olan
Azrbaycan Milli Hkumti squt edib. Bundan sonra Tbriz Azrbaycan Dvlt Dram Teatr
balanb. Maraa teatr 1948-ci il qdr myyn bayramlarda tamaalar oynayb. 19481949-cu
illrd Tehrann "Ziba" teatrnda Azrbaycan dilind d tamaalar gstrilib. Bu shn srlrinin
hazrlanmasnda Smd Sbahi, Mhmmd Vlizad, Bhmn, Sara xanm, Hzi ari, Qmr
Nikpur kimi shn fdakarlar alblar. Urmuda 1970-ci ild "Arya" teatr yaradlb v qsa
mddtdn sonra balanb. 1950-ci illrin sonlarnda v 1960-c illrin birinci yarsnda Tehranda
azrbaycanllarn "Mad film", "Azr film" kinostudiyalar faliyyt gstrib. Orada alan
azrbaycanllar myyn bayramlarda teatr tamaalar da gstriblr.
Ken srin sksninci illrindn rann Tehran v Tbriz hrlrind Azrbaycan dilind
teatr tamaalar gstrilmsind myyn chdlr uurlu alnb. Lakin indiydk randa otuz
milyondan ox azrbaycanlnn doma dild bir dvlt teatr da yoxdur. Mvcud teatr dstlri
hvskar dram drnyi sviyysinddir.

MLL OPERANIN TKKL V

NKAF MRHLS
(1908-1925)
Azrbaycann mxtlif xalq oyun-tamaalarnda musiqidn geni istifad edilib. Bu
musiqilr z xarakterlrin gr bugnk opera v musiqili komediya tamaalarnn myyn
sciyylrini dayb. Mit tamaalarnda, ya mrasim oyunlarnda, mhbbt dastanlarnn
sylnilmsind tk ifalar (ariyalar), deyimlr (duetlr), sylm-oxumalar (ariozalar), mzhkli
mahnlar (kupletlr), msxrli hctlmlr olub. Estetik tutum baxmndan hmin vasitlr
silind Azrbaycan, geni mnada is rq opera v operetta janrnn genetik kklrini tkil edir.
Lakin tssflr olsun ki, musiqinaslq v teatrnaslq elmimiz milli oyun mdniyytimizi
haqqnda shbt gedn priznadan aradrmayb.
Bununla bel, milli mdniyytimizd ilk professional opera zeyir by Hacbyovun "Leyli
v Mcnun" sri saylr. Bstkar bu operan 1907-ci ild tamamlayb.
lbtt ki, nn olmadan bel bir mhtm i grmk dahiliy dlalt edir. zeyir by
Hacbyovun qlbind musiqili sr yaratmaq ideyas 1897-ci ild ba qaldrb. sln ual olan,
Peterburqda thsil alb vtn qaydan bdrrhim by Haqverdiyev yerli hvskarlarla "Mcnun
Leylinin qbri banda" adl shn hazrlayb. Hmin musiqili oyun-tamaa uada gstrilib.
Tamaada Mcnun rolunu Qaraba mahalnn mhur xanndsi Cabbar Qaryad olu oxuyuboynayb. Glcyin byk dhas zeyir by Hacbyov hmin tamaada xorda itirak edib.
Bstkar z xatirlrind gstrir ki, bu tamaa onun qlbini riqqt gtirib v yaddanda drin iz
buraxb.
Qori Mllimlr Seminariyasn bitirndn sonra bir il Qarabada mllimlik edn zeyir
by 1905-ci ild Bakya glib v az sonra "Leyli v Mcnun" operas zrind ilmy balayb.
Librettonu dahi Mhmmd Fzulinin eyniadl mhbbt poemasnn motivlri sasnda zeyir by
z v qarda Ceyhun by Hacbyli yazblar. Operada "Mahur Hindi", "ahargah", "ur", "Krdahnaz", "Rast", "Segah", "Bayat Krd" muamlarndan istifad edilib. Hmin dvrd zeyir by
Avropa not sistemini bilmirdi v buna gr d opera direksion slubda yazlb.
"Leyli v Mcnun" operasnn ilk tamaas 1908-ci il yanvar aynn 12-d Tayev teatr
binasnda gstrilib. Operann tamaasna quruluu rejissor Hseyn rblinski verib. ilk tamaann
dirijoru bdrrhim by Haqverdiyev olub. zeyir by z orkestrd skripka alb. Orkestrd
hminin mllimlrdn li Terequlov, Ali Qasmov, irin Axundov, Frhad Aazad rqli,
Qaybov, smaylov v baqalar alblar. Suflyorluu liabbas Rzayev edib. Tarda sololar tarzn
Qurban Pirimov ifa edib. Bu tarzn lli ildn ox milli muam operalarmzn sas tarzni olub.
Operan tamaaya "Nicat" cmiyytinin teatr truppasnn aktyorlar hazrlayblar. Mcnun
rolunu dramatik aktyor kimi tannan Hseynqulu Sarabski ifa edib. O, otuz be ildn ox bu rolun
misilsiz ifas saylb. Leylinin partiyasn ay agirdi bdlrhim Frcov oxuyub. lk tamaada
digr sas rollar Mirz Muxtar Mmmdov (Qeysin atas), Hnif (Mhmmdhnif d yazlb)
Terequlov (Nofl), mran Qasmov kngrli (Zeyd v Fttah), C.Vzirov (Leylinin anas), Rstm
Kazmov (Qeysin anas), B.Vzirov (rb), Yusif Mmmdov (rb), Sfrov (rb) ifa ediblr.
Ceyhun Hacbyli "C.Dastanl" imzas il bn Slam v "N.N." imzas il Nofl rollarn oynayb.
zeyir by Hacbyov 1909-cu ild znn librettosu sasnda "eyx Snan" operasn
tamamlayb. Yeri glmikn qeyd edim ki, bundan sonra "Korolu" operasndan baqa btn opera
v operetta srlrinin librettosunu zeyir by z yazb.
"eyx Snan"n ilk tamaas 1909-cu il noyabrn 30-da oynanlb. "Nicat" cmiyyti teatr
truppasnn hazrlad tamaa Nikitin qardalar sirkind gstrilib. Tamaann quruluu rejissoru
Hseyn rblinski olub. lk tamaaya dirijorluu zeyir by Hacbyov z edib. sas rollar
Hseynqulu Sarabski (eyx Snan) v Leyla txlls il Tamara Boqatko (Xumar), Mirzaa
liyev (Giqo), Hnif Terequlov (Xumarn atas) ifa ediblr. Az sonra hmd Bdlbyov

"Adamski" txlls il opera, nvbti ildn operetta tamaalarnda qadn rollarnn sas ifas
olub.
Bakda mxsusi opera truppas yox idi v tamaalar "Nicat"n dram aktyorlar oynayrdlar.
Uzun illr bu truppa zeyir byl onun musiqi srlrini ifa etmk hququnu znd saxlamaq
bard mqavil balayb. 1912-1917-ci illr arasnda myyn vaxtlar, az da olsa, "Sfa" mdnimaarif cmiyytinin teatr truppas da operalar oynayb. 1916-c ildn is Bakda opera v
operettalar, sasn, "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti" (qsa kild
"Mdiriyyt" kimi d yazlb) adlanan truppa ifa edib.
zeyir by Hacbyov nvbti muam operasn bdlqasim Firdovsinin mhur "ahnam"
poemasndan gtrlm sjet sasnda yazb. "Rstm v Shrab" adlanan operann ilk tamaas 12
noyabr 1910-cu ild Tayev teatrnda gstrilib. Tamaan "Nicat" truppas hazrlayb v bstkar
z tamaaya dirijorluq edib.
"Rstm v Shrab" operasnda sas rollar Hseynqulu Sarabski (Shrab), hmd
Adamski (Thmin), Hnif Terequlov (ran ah Keykavus), Mirz Muxtar Mmmdov
(Smnqn ah), Rafiq (Vzir) oynayblar. Mxtlif yanlarn rollarnda shny li Haqverdiyev,
Bar Cabbarzad, blft Vli, Hac mran Qasmov, Rstm Kazmov xblar. Tamaada Xlil
Hseynov rejissor mavini, blft Vli msul mdir v liabbas Rzayev suflyor olublar.
zeyir by Hacbyov "Rstm v Shrab" operasn yeni variantda ilyib v sr 1925-ci il
martn 6-da gstrilib. "Rstm v Shrab" operasnda "Rast", "ur", "ahargah", "Smayi ms",
"Rahab", "Bayat Krd", "Qacar", "tr", "iksteyi-fars" muamlarndan istifad olunub.
Bstkar myyn grgin psixoloji mqamlarda hminin "Mnsuriyy", "raq", "Mxalif" kimi
blrdn istifad edib.
"Leyli v Mcnun" operasnn uuru ox adamlar bu janrda sr yazmaa thrik edib. 1911ci il martn 6-da Mirz Clal Yusifzadnin "Frhad v irin" operas tamaalara gstrilib. Libretto
Nizami Gncvinin "Xosrov v irin" poemas sasnda yazlb. Tarzn Aleksandr Oqenezavili
operanm musiqi partiturasnn direksion sulda hazrlanmasnda myyn ilr grb. Operada sas
partiyalar Cabbar Qaryad (Frhad), Mcid Behbudov (Xosrov), Mirz Muxtar Mmmdov
(apur), "Xumar" txlls il Tamara Boqatko (Yasmn), Cmil Ncfov (irin) oxuyublar.
Tamaann librettosunda v musiqi trtibatnda ciddi qsurlar vard. Buna gr d opera
repertuarda az yaayb. Be il rzind "Xosrov v irin" operasnn yeni musiqi redaksiyasnda v
tz qurulularda oynanlmas da uur qazanmayb.
1912-ci il martn 10-da zeyir by Hacbyovun nvbti muam operas "ah Abbas v
Xurid banu" Tayev teatrnda oynanlb. Tamaann quruluu rejissoru Hseyn rblinski,
rejissor mavini Xlil Hseynov, dirijoru Mslm by Maqomayev, xorba (xormeyster) Hnif
Terequlov olublar.
"eyx Snan" operas il mqayisd maraqla qarlanan "ah Abbas v Xurid banu"
operasnda sas rollarda Hseynqulu Sarabski (ah Abbas), Mirz Muxtar Mmmdov (Vzir),
hmd Adamski v Clil Badadbyov (Xurid banu), Hnif Terequlov (Mstavr), Mirmahmud
Kazmovski (Divan) x ediblr. Opera hmin il oktyabrn 26-da v noyabrn 16-da da tkrar
oynanlb.
zeyir by Hacbyovun 1912-ci ild daha bir operas shnd gstrilib. lk tamaas mayn
18-d oynanlan "sli v Krm" operasnn mvzusu xalq dastanndan gtrlb. Tamaann
quruluu rejissoru Hseyn rblinski, dirijoru Mslm by Maqomayev, xorbas Hnif
Terequlov olublar. Qsa mddtd byk hrt qazanan operada aparc rollar Hseynqulu
Sarabski v Hseynaa Hacbababyov (Krm), Clil Badadbyov v hmd Adamski (sli),
Mirz Muxtar Mmmdov (sfahan ah), Hnif Terequlov v Mmmdta Barov (Kei Arsen)
ifa ediblr.
"sli v Krm" operasnn n mrkkb partiyalar "ahnaz", "Segah", "Bayat iraz",
"Rast", "ur" muamlar zrind ilnilib. Bu opera uzun mddt hr il tz qurulularda gstrilib.

1915-ci ild zeyir by Hacbyovun "Harun v Leyla", Rza Zaki Ltifbyovun "Nigar v
Neman" operalar yazlsa da, bu srlr tamaaya qoyulmayb. bdlqdir smaylzad Vsaqinin
librettosu sasnda Hseynqulu Sarabskinin musiqi trtibat verdiyi "Seyflmlk" operas da
tamaalara gstrilmyib. O dvrd Gncd yaayan Mdi Cmil mirovun da bu adda bir
operas var.
Aktyorluq edn v bzn rejissor yardms kimi alan Hacbaba rifovun "Mehr v
Mah" operas 1916-c ild oynanlb. Bu illrd bir ne mllifin "sli v Krm", "Leyli v
Mcnun" operalar shn z grs d, he biri snt nailiyytin evril v sasl uur qazana
bilmyib.
Zlfqar by Hacbyov xalq dastan sasnda bstldiyi "Aq Qrib" operasn 1915-ci ilin
sonlarnda bitirib. Lakin opera 1916-c il mayn 13-d Xlil Hseynovun quruluunda oynanlb.
Dirijorluu bstkar z edib v xorba Hnif Terequlov olub. zeyir by Hacbyov tamaaya
msul mdir idi.
"Aq Qrib" tamaasnda rollar Hseynqulu Sarabski (Rsul-Aq Qrib), Hseynaa
Hacbababyov (Qribin anas), Yeva Olenskaya (Qribin bacs Qni), Mirz Muxtar Mmmdov
(Hac), Sidqi Ruhulla (Mahmud), hmd Adamski (ahsnm), Mirzaa liyev (Aq Vli), Xlil
Hseynov (Trk paas), Clil Badadbyov (Aq Slim v Drvi), Yunis Nrimanov (Qara qz)
oynayblar. Operadak rb rqslrini Rza Darabl v blhsn Anapl ifa ediblr.
Mstqil teatr truppalarnn faliyyt gstrdiklri dvrd sonuncu muam operas Mslm
by Maqomayevin "ah smayl" sri olub. Librettonu Mirz bdlqdir smaylzad yazb.
Operann rejissorluunu vvlc Hseyn rblinski edib v sonra sr zrindki ii premyeraya
qdr Abbasmirz rifzad tamamlayb. Opera 7 mart 1919-cu ild gstrilib.
"ah smayl" operasnda ba rollar Hseynqulu Sarabski (ah smayl), Hnif Terequlov
(Aslan ah), Aleksandra Olenskaya (Glzar) oynayblar.
Orta Asiyann Daknd, Smrqnd, Aqabad, Buxara, Mrv, Volqaboyunun Hactrxan,
Orenburq, Trkiynin stanbul, Trabzon, Sarqam, rann Tehran, nzli, Tbriz, Qafqazn Tiflis,
rvan, Batum, Anscid (indiki Simferopol) kini hrlrind ilk opera tamaalarn
Azrbaycandan glmi mxtlif teatr truppalar v dstlri gstriblr.
1919-cu ilin payzndan 1925-ci ilin avqust aynadk opera tamaalar bugnk Akademik
Milli Dram Teatrnda oynanlb. 1925-ci ilin payzndan, yni nvbti teatr mvsmndn opera
truppas AMDT-dan ayrlaraq "Rus Operas" adlanan teatra birlib. Kollektivin ad afialarda "Trk
Operas" kimi gstrilib. Sonralar Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr adlanan bu kollektiv
1925-1935-ci illrd ayda -drd df muam operas oynayb.
ZEYR BY HACIBYOV
(18.9.1885-23.11.1948)
Azrbaycan milli operasnn v operettasnn banisidir. lk pekar musiqimizin yaradcsdr.
Grkmli teatr fdaisi, ictimai xadimdir. "Molla Nsrddin" dbi mktbinin grkmli
nmayndsidir. Jurnalistika sahsind byk ilr grb, publisistika elmini yeniliklrl
znginldirib. Milli dramaturgiyamza yeni janr v mvzu lvanl gtrib. z komediyalarnda
silsil xarakterlr, komik personajlar yaradb. Azrbaycan konservatoriyasnn yaradcsdr.
Musiqinaslq elmimizin bnvrsmi qoyub. Qdrtli pedaqoq olub v Azrbaycan
bstkarlq mktbinin ne-ne korifeyini yetidirib.
zeyir bdlhseyn olu Hacbyov Qaraban by nslindndir. 1885-ci il sentyabr aynn
18-d ua qzasnn Acabdi kndind doulub. uada yaayan v sasn mirzlik edn atasnn
hazrda rayon mrkzi olan Acabdi torpaqlarnda byk knk yerlri vard. Ail tsrrfat ilri

il bal Acabdiy glnd zeyir by orada doulub. Bir sra sndlrd soyad "Hacbyli" kimi
gstrilib.
zeyir by ilk thsilini ua hrindki ikisinifli trk-rus mktbind alb. Uaqlqdan
ecazkar musiqi yadda, iti zehni v alqanl, mtaliy meyili il tay-tularndan seilib. Onda
musiqi sntin mhbbt v rbti, coun hvsi days, milli xalq sntinin sritli bilicisi
Aalar liverdibyov oyadb. ua hrinin z hmin illrd btn Qafqazn musiqi akademiyas
saylb. bhsiz ki, bel musiqi mhiti zeyir byin qan v uaqlq yaddanda drin izlr buraxb.
Grkmli dramaturq v teatr xadimi, milli rejissorluq sntinin yaradclarndan olan
bdrrhim by Haqverdiyev 1897-ci ild uada Mhmmd Fzulinin "Leyli v Mcnun"
poemasnn motivlri sasnda "Mcnun Leylinin qbri banda" ("Mcnun Leylinin mzar
stnd") shnciyini hazrlayb. Mcnunun muam stndki oxularn Cabbar Qaryad ifa edib.
zeyir by hmin shncikd xorda oxuyub. Dahi sntkarn znn yazdna gr, bu musiqili
shn-tamaa ona byk tsir balayb. zeyir byin qlbind opera yaratman ilk qlcmlar
mhz hmin ildn iq sab.
uada rus dilini yrnib ilkin thsil rtlrini mnimsyn zeyir by 1899-cu ild Qori
Mllimlr Seminariyasna qbul olunub. Burada Skripka v bariton alma yrnib. Dnya musiqi
klassiklrinin yaradclqlar il yaxndan tan ola bilib. Azrbaycan xalq mahnlarnn nzri
saslarn elmi sistem salmaa chd gstrib.
zeyir by Hacbyov 1904-c ild seminariyan bitirib v Cbrayl qzasna mllimliy
gndrilib. Bir il burada knd mktbind mllim ilyndn sonra Bakya glib. v-Vl fhl
qsbsi olan Bibiheybtd, sonra is "Sadt" mktbind pedaqoji faliyyt gstrib. Azrbaycan
dilind drs vsaitlrinin son drc azln nzr alan zeyir by mktblilr n "Hesab
msllri" drsliyini yazb v onu 1907-ci ild ap etdirib. Hminin znn "Mtbuatda istifad
olunan siyasi, hquqi, iqtisadi v sgri szlrin trki-rusi, rusi-trki lti"ni nr hazrlayb. Bu
kitaba dililik elminin ilk mjdlrindn saylr.
Glcyin dahi bstkar bdii yaradcla publisistika il balayb. Cmiyytin sosial
daltsizliyin, dvrn ictimai-siyasi blalarna, savadszla, mnvi-xlaqi rzaltlr qar,
maarifiliy aran tnqidi v nzri mqallr, kskin felyetonlar yazb. O, z yazlarn "Ordanburdan", "O yan-bu yan", "Filanks", "Behmnks", "" imzalar il apa verib. dibin oxsayl v
mxtlif janrl yazlar Bakda xan "Trqqi", "Hqiqt", "Kaspi" (rus dilind), "qbal" "Yeni
iqbal", "rad" qzetlrind, Tiflisd nr olunan "Molla Nsrddin" jurnalnda oxuculara atdrlb.
Onun felyetonlar v satirik miniatrlri, kiik hekaylri kskinliyi, aktuall v dilinin ifadliliyi,
rvanl il dyrlidir. Bu illrd zeyir by rus yazs Nikolay Qoqolun mhur "inel" nsr
srini azrbaycancaya trcm edib.
Bel grgin kild yaradclqla mul olan zeyir by Hacbyov 1907-ci ilin sonlarnda
ilk milli operamz olan "Leyli v Mcnun" srini tamamlayb. Operann librettosunu bstkar z
qarda Ceyhun Hacbyli il birlikd yazb. Mtn n Mhmmd Fzulinin "Leyli v Mcnun"
mhbbt poemas gtrlb. "Leyli v Mcnun" operas direksion slubda yazlb. Onun tamaaya
hazrlanmasn 1906-c ildn faliyyt balayan "Nicat" mdni-maarif cmiyytinin teatr truppas
z zrin gtrb. Tamaann quruluunu dvrnn mhur tragik aktyoru v rejissoru Hseyn
rblinski verib.
"Leyli v Mcnun" operasnn ilk tamaas 1908-ci il yanvar aynn 12-d Tayev teatrnda
(hr teatr da deyilib) gstrilib. Tamaaya dirijorluu bdrrhim by Haqverdiyev edib. zeyir
by z Skripkada alb. Mcnun rolunu dram aktyoru kimi tannan Hseynqulu Sarabski ifa edib.
zeyir by Hacbyov "Leyli v Mcnun" operasn milli muamlar sasnda ilyib.
Operada hadislrin psixoloji xarakterin, konfliktin mahiyytin v sjet xttinin kskin
dnlrin, lirik-dramatik rictlrin sciyysin uyun ola-raq "Mahur Hindi", "ahargah",
"Segah", "Fars lkstsi" ("lksteyi-fars"), "ur", "iraz bayats" ("Bayat iraz"), "Rast", "Krd

bayats" ("Bayat Krd"), "Qacar bayats" ("Bayat Qacar") muamlarndan, "Kabili", "Mxalif"
muam blrindn, tsniflrdn istifad edib.
"Leyli v Mcnun" operas byk snt hadissin evrilib. Milli mdniyytimizd yeni
sntin v yeni shn janrnnbnvrsi qoyulub. Bundan sonra zeyir by Hacbyov xalq rvayti
sasnda 1909-cu ild "eyx Snan" (k tamaas 1909-cu il noyabrn 30-da olub), bdlqasim
Firdovsinin "ahnam" poemasnn motivlri zr 1910-cu ild "Rstm v Shrab" (operann
premyeras 1910-cu il noyabrn 12-d gstrilib) operalarn yazb.
zeyir by Hacbyov eyni zamanda milli operettamzn banisi saylr. Bstkar znn
librettosu sasnda "r v arvad" operettasn ilyib v bu sri 1909-cu ild tamamlayb.
Operettan tamaaya "Nicat" truppasnn aktyorlar il rejissor Hseyn rblinski hazrlayb. "r v
arvad"n ilk tamaas 1910-cu il may aynn 24-d Nikitin qardalarnn sirein-d gstrilib.
Bugnk Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn tarixi mhz hmin gndn hesablanr.
Tamaada ba rollar truppann qabaqcl opera aktyolrlar Hseynqulu Sarabski (Mrcan by) v
hmd Adamski (Minnt xanm) oynayblar.
"r v arvad" operettasnn ardnca zeyir by "O olmasn, bu olsun" ("Mdi bad")
musiqili komediyasn yazb. sr prddn ibart olub v ilk tamaas 1911-ci il sentyabrn 12d Nikitin qardalar sirkind tamaalara gstrilib. Ba rollar Mirzaa liyev (Mdi bad) v
Hseynqulu Sarabski (Srvr), hmd Adamski (Glnaz), hmd Anatollu (Hambal) ifa ediblr.
Be ildn sonra bstkar operettaya daha bir prd lav edib. Bu, hamam shnsidir. 1918-ci ild
sr mhz drd prdd apdan xb.
zeyir by Hacbyov ali musiqi thsili almaq n 1911-ci ild Moskvaya gedib. 1913-cu
ildn is Peterburq konservatoriyasnda sntin incliklrin yiylnib. Musiqinin pekarlq
incliklrin drindn yiylnmkl yana, yaradclqla da ciddi mul olub. Thsil illrind
zeyir by Hacbyov el rvayti sasnda "ah Abbas v Xurid banu" (1911), xalq dastannn
motivlrindn istifad etmkl "sli v Krm" (1912) operalarn v dnya hrtli "Arn mal
alan" (1913) operettasn bstlyib.
"ah Abbas v Xurid banu" operas ilk df 1912-ci il martn 10-da oynanlb. sas rollar
Hseynqulu Sarabski (ah Abbas) v hmd Adamski il Clil Badadbyov (Xurid banu) ifa
ediblr. "sli v Krm" operasnn premyeras is 1912-ci il mayn 18-d Maylov teatrnda
gstrilib. Mslm Maqomayev tamaaya dirijorluq edib.
lk tamaas 1913-c il oktyabr aynn 25-d Hseynqulu Sarabskinin rejissorluu il
Tayev teatrnda gstriln "Arn mal alan" operettas byk hrt qazanb. Avropa operetta
janrnn prinsiplrind yazlm sr tez bir zamanda rus, grc, fransz, alman, ingilis, trk, zbk,
rb, in, polyak, Ukrayna, fars dillrin trcm edilib. Operetta dflrl ekranladrlb. n
Kamal ekran qurulular 1945-ci ild Rza Thmasibin v 1965-ci ild Tofiq Tazadnin
"Azrbaycanfilm"d kdiklri ekran srlri saylr. Rejissor Hseyn Seyidzad 1956-c ild
bstkarn "Mdi bad" operettasn ekranladrb.
zeyir by Hacbyovun ah sri "Korolu" operas saylr. Operann librettosunu Heydr
smaylov, eir mtnlrini Mmmd Sid Ordubadi yazblar. Bu operan hasil gtirmmidn vvl
bstkar qhrmanlq mvzusunda "Dmiri Gav" (osmanl dibi msddin Saminin eyniadl
pyesi sasnda), "sgndrnam" v "Babk" operalar zrind ilyb. Lakin hmin srlrin he
biri tamamlanmayb v bstkar yalnz bir ne musiqi nmrsi ily bilib.
1937-ci il aprel aynn 30-da oynanlan "Korolu" (quruluu rejissor smayl Hidaytzad,
trtibat rssam Rstm Mustafayev) operas milli musiqi mdniyytimizin v opera teatrnn
tarixind parlaq nailiyyt evrilib. Blbl ba qhrman korolunun (vvl Rvn) vzsiz ifas
saylb. Klassik opera slubunda bstlnmi "Korolu" srind mhtm musiqi xarakterli
ariyalar, coun ktlvi xor shnlri, bitkin reitativlr, dinamik balet shnlri var. Operann sas
musiqi xarakteri monumental ktlviliy saslanb. Onun partiturasnn aparc motivi aq

musiqisin saslanb. zeyir by Hacbyov simfonik orkestrin heytin milli al altlri lav
etmkl ifa rngarngliyin, mrkkb v ryyatml ss harmoniyasna nail olub.
zeyir by Hacbyov Azrbaycanda musiqi thsilinin banilrindn biridir. 1921-ci ild
Azrbaycan Dvlt Trk Musiqi Mktbini yaradb. Dnya hrtli "Cngi" pyesinin (1941),
Mirz Ftli Axundzady hsr edilmi "lmz sntkar" (1938), "Vtn v cbh" (1942)
kantatalarnn, Nizami Gncvinin szlrin bstlnmi "Snsiz" (1941), "Sevgili canan" (1942)
romanslarnn, Azrbaycan himnlrinin (1918 v 1945)
mllifidir.
"Azrbaycan xalq
musiqisinin
saslar" (1945) fundamental tdqiqat srini yazb. Bu srd qdim milli
musiqimizin lad v ss qanunauyunluqlar, onun flsfi dyrlri aradrlb. "Firuz" operas
tamamlanmayb.
Opera v operetta tamaalarn mntzm oynamaq n zeyir by bstkar qarda
Zlfqar by Hacbyovla birlik-d teatr truppas yaradb. 1916-c ild faliyyt balayan truppa
"Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti " adlanb. zeyir by Hacbyov
z bir mddt truppann ba rejissoru ilyib. ksr tamaalara dirijorluq edib. Dst dram v
komediya tamaalar da hazrlayb.
Dahi bstkar Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn (1928-1929 v 1939-1948) rektoru,
Azrbaycan Bstkarlar ttifaqnn sdri (1938-1948), respublika Elmlr Akademiyas ncsnt
nstitutunun direktoru (1945-1948) olub. 1941-ci ("Korolu" operasna gr) v 1946-c illrd
("Arn mal alan" filmi n) Stalin mkafat il tltiflnib. Professor (1940) v akademik (1945)
idi. O, 1938-ci ild SSR xalq artisti fxri adna layiq grlb. Birinci v ikinci ar SSR Ali
Sovetinin deputat seilib.
zeyir by Hacbyov 23 noyabr 1948-ci ild vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.
Azrbaycan Dvlt Musiqi Akademiyas (vvlki konservatoriya) onun adn dayr. Bakda
adna k var.
AZRBAYCAN DVLT OPERA V
BALET TEATRI
(1925-1937)
Baki hrind XIX srin axrlarnda v XX srin ilk on illiyind mxtlif syyar truppalar
opera tamaalar oynayblar. Lakin bu tamaalarn gstrilmsi mntzm xarakter damayb. 1910cu ild Bakda mxsusi opera teatr binas tikilib. Bu binaya "Maylov qvrdalarnn teatr",
"Maylov teatr" da deyilib. 1911-ci il fevral aynn 28-d opera teatrnn al olub. lk df burada
yma truppann aktyorlar Modest Musorqskinin "Boris Qodunov" operasn oynayblar.
Uzun illr bu teatrda kiik heytd truppa olub v sas partiyalarn ifasna Rusiyann mhur
opera solistlri dvt ediliblr. Operalar yalnz rus dilind oynanlb. Azrbaycan operalar bu
binada z tamaalarn kirayniin kimi gstrib. n yax hallarda bina yalnz hftd bir df
Azrbaycan truppalarna icary verilib.
1920-ci ilin iyununda sovet hakimiyytinin glmsi il laqdar olaraq Bakda btn teatrlar
millildirilib. Opera teatrnn kollektivi truppann heytini bir qdr artraraq "Rus Operas"
adlanb. Bir mddt kollektiv "Byk Opera Teatrosu" ad il alb. Bzn afialarda Dvlt Opera
v Musiqili Komediya Teatr (rhbri Pavel Amiraqo) yazlb.
Teatr dvlt statusu alandan sonraki ilk ild Pyotr aykovskinin "Yevgeni Onegin",
"Qaratoxmaq qadn" v "Mazepa", Cakomo Puininin "Bohema", Czeppe Verdinin "Karmen" v
"Aida", arl Qunonun "Faust", arl Kamal Sen-Sansn "Samson v Dalila", Nikolay RimskiKorsakovun "Qar qz", Andrey Paenkonun "Qartal qiyam", Lev Kniperin "imal klyi", Anton
Rubinteynin "Demon", Coakkino Rossininin "Toska", "Sevilya brbri" operalarn oynayb. Bu

operalarn tamaalarnda sas partiyalar SSR-nin mxtlif hrlrindn dvt olunmu solistlr
oxuyurdular. Teatrn znn d kiik truppas vard. Lakin bu truppada xsusn messo soprpano,
bariton v lirik tenor sslr malik tcrbli solistlr ox az idi.
Milli Dram Teatrnn truppas is muam operalarndan zeyir by Hacbyovun "sli v
Krm", "Leyli v Mcnun", "ah Abbas v Xurid banu", "Rstm v Shrab", Zlfqar by
Hacbyovun "Aq Qrib", Mslm by Maqomayevin "ah smayl" srlrini z repertuarnda
saxlayrd. Truppa hminin "O olmasn, bu olsun " ("Mdi bad") v "Arn mal alan"
operettalarn oynayrd.
Opera teatr is hl Azrbaycan operalarn oynamrd. 1921-1925-ci illrd teatr dnya
klassiklrindn v ada bstkarlarn srlrindn arl Qunonun "Romeo v Clyetta", Mixail
Qlinkann "van Susanin", "Polabal rqsi", Rudcero Leonkovallonun "Mzhkilr", Cak
Offenbaxn "Hofmann nallar", Aleksandr Borodinin "Knyaz qor", Pyotr aykovskinin "olanta",
Formental Cak Qolevinin "Kardinaln qz" ("Jidovka"), Czeppe Verdinin "Trubadur", Qessin
"Komorra", Vilhelm Vaqnerin "Leonqrin" v "Tanqeyzer", Yakov Meyerberin "Quqenotlar ",
Cakomo Puininin "Toska", Leo Delibin "Lakme" operalarn oynayb.
Azrbaycanl mnnilr Fatma Muxtarova v vkt Mmmdova bu operalardan bir
nesind sas partiyalar rus dilind oxuyublar. Onlar Azrbaycan operalarnda da oynayblar.
Qadn rollarndan Leyli, sli, Xurid banu rollar Sona Hacyevaya v Xurid Qacara taprlb.
1921-ci ild teatr ilk df balet srini tamaalara gstrib. Bu, Leo Delibin "Koppeliya"
("Mavi gzl qz") baleti idi. 1923-c ild teatr vvlc Nikolay Rimski-Korsakovun "hrizad" v
"span kapriosu" xoreoqrafik miniatrlrini tamaaya hazrlayb. Sonra is Pyotr aykovskinin
"Sonalar gl" ("Qu gl") kimi mrkkb musiqi sri repertuarda zn yer tutub.
Azrbaycan opera truppas 1925-ci ilin avqustunda AMDT-dn ayrlb v Rus Operasnn
nzdin keib. Bu vaxt truppada Hseynqulu Sarabski, Blbl, Mmmdta Barov, Hseynaa
Hacbababyov, Sona Hacyeva, Xurid Qacar, ziz Mmmdova, bdba v Qmbr
Zlalovlar, Mhbub Paayeva, Dada arapl, Hnif Terequlov kimi tcrbli snt-Karlar v
myyn snt sritsi toplam gnclr vard. Onlar da kollektivl yeni teatra kedilr.
Truppa ayda bir ne df d olsa opera v hminin operetta tamaalar gstrib. zeyir by
Hacbyovun, Zlfqar by Hacbyovun v Mslm by Maqomayevin musiqi srlri Rus
Operasnda yeni-yeni qurulularda hazrlanb. Azrbaycan truppasnda ba rejissorluq vzifsini bir
mddt Abbasmirz rifzad v Yusif Yulduz dayblar.
Rus opera truppas 1925-ci ildn balayaraq on iki il rzind hm vvllr oynad operalar
yeni qurulularda tamaalara gstrib, hm d repertuara tz srlr daxil edib. Onlarn arasnda
Cakomo Puininin "Madam Batterflyay" v "Qrbli qz", Czeppe Verdinin "Riqoletto", arl Lui
Ambruaz Tomann "Hamlet", Eduard Napravnikin "Dubrovski", Jorj Bizenin "nci axtaranlar",
Arriqo Boytonun "Mefistofel", Oberin (Daniel Fransua Espri) "Fra Dyavolo", Volfqanq Araadey
Motsartn "Fiqaronun toyu", Aleksandr Darqomjs-kinin "Su prisi", Nmolay Rimski-Korsakovun
"Qzl xoruz", "ar glini", Aleksandr Yurasovskinin "Trilbi" operalarnn tamaalar daha
diqqtkn olub.
Bu illr rzind balet truppas Reynqold Qlierin "Qrmz lal", Sezar (ezare) Puninin
"Qozbel at", Adolf Adann "Korsar", Boris Yanovskinin "Ferenci", Boris Asafyevin "Baasaray
fvvarsi" ("Baasaray fontan" kimi d yazlb), Rikardo Driqonun "Arlekinada" srlrini uzun
mddt repertuarda saxlaya bilib.
Opera teatrnn nzdind yaradlm xoreoqrafiya studiyasn 1929-cu ild Qmr Almaszad
bitirib. Son drc istedadl rqqas el hmin il teatra solist gtrlb. Nvbti ild Sara
Mirliyeva, dil Almaszad, Leyla Cfrova, Tamara liyeva, lsgr Hnfizad bu studiyada
thsillrini baa vuraraq balet truppasna zv olublar.
1928-ci ild snt oca Dvlt Byk Opera Teatrosu adlanb. Bzn "byk" szndn
sonra "Akademik" titulu da yazlb. Teatra Mirz Ftli Axundzadnin ad verilib. 1932-ci ild

afialarda v proqramlarda snt ocann ad rsmi olaraq Byk Dvlt opera teatr kimi verilib.
Tamaa adlarnn yuxar hisssind "trk sektoru" v ya "rus sektoru" szlri yazlb. 1934-c ild
teatr Mirz Ftli Axundzad adna Byk Opera v Balet Teatr adlanb. Bir ne il sonra is
"byk" sz teatrn adndan gtrlb.
Teatr 1934-c ild Reynqold Qlierin sasn Bakda ildiyi "ahsnm" operasn tam
variantda, mkmml redaksiyada tamaaya hazrlayb. ki il vvl kollektiv hmin operadan bir
prdni tamaalara gstrmidi. Operann librettosunu Azrbaycan xalq dastan sasnda
dramaturq Cfr Cabbarl yazb. lk tamaasndan uur qazanan "ahsnm" operasnda sas
partiyalar teatrn solistlrindn vkt Mmmdova (ahsnm), Mmmdta Barov (ahvld),
Blbl, Hseynaa Hacbababyov v Yaqub Rzayev (Qrib), Leyla Thmasib (Aca qz),
Bykaa Mustafayev (Bhram by) oxuyublar.
Teatrn Azrbaycan opera truppas 1935-ci ild daha bir snt nailiyyti qazanb. lin
sonunda Mslm by Maqomayevin Avropa operas slubunda yazd, mvzusu masir knd
hyatndan gtrlm "Nrgiz" operas tamaaya qoyulub.
Tamaaya quruluu Milli Dram Teatrnn ba rejissoru Aleksandr Tuqanov verib.
Monumental-romantik mhbbt operas janrnda hazrlanan srd sas rollarda Leyla Thmasib v
Aliy Terequlova (Nrgiz), Blbl v Hseynaa Hacbababyov (lyar), Mmmdta Barov
(Hsn kii v Aalar by), Xanlar Haqverdiyev (Cfr v Bdl), Hacbala Hseynov v smayl
Elolu (Bdl), Mhbub Paayeva (nbr xanm), R.obanzad (Naznaz xanm v Cahan xanm),
Qmbr Zlalov (Molla Mtllim) x ediblr.
1920-ci ildn sonraki on yeddi il rzind Azrbaycan operasnn n parlaq snt qlbsi
zeyir by Hacbyovun "Korolu" sri olub. Milli mdniyytimizin klassik nmunlrindn
saylan operann librettosunu xalq dastan sasnda Heydr smaylov v Mmmd Sid Ordubadi
yazblar. Qhrmanlq dastann tamaaya rejissor smayl Hidaytzad hazrlayb. Tamaann bdii
trtibatn gnc rssam Rstm Mustafayev verib. Operann ilk tamaas 1937-ci il avprel aynn 30da olub.
"Korolu" operasnda mrkkb partiyalar Blbl (Rvn-Korolu), Glnar sgndrova
(Nigar), Hacbala Hseynov (Hmz), Bykaa Mustafayev (brahim xan), Qulam sgndrov
(Tlxk), Mmmdta Barov (Hsn xan), Mhbub Paayeva (Xannd qz), li Zlalov (Ehsan
paa), Xanlar Haqverdiyev (Al kii), lvst Sadqov (Eyvaz) ifa ediblr.
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn truppasnda 1937-ci ild Blbl, Hseynqulu
Sarabski, vkt Mmmdova, Fatma Muxtarova, Hqiqt Rzayeva, lvst Sadqov, Mnvvr
Klntrli, irzad Hseynov, Aliy Terequlova, Leyla Thmasib, Xanlar Haqverdiyev, Mmmdta
Barov, Hseynaa Hacbababyov, Zlfqar Saryev, Mhbub Paayeva, Glnar sgndrova,
Qulam sgndrov, Rid Tahirov, Hseyn Rzayev, li Zlalov, Qmbr Zlalov, Bykaa
Mustafayev, Mrym Babayeva, Sona Barova Mnzr Mmmdova, smayl Elolu kimi
vokallar vard. Matvey Levin, Vasil Nikolski v bu kimi solist-mnnilr azrbaycanca oynanlan
tamaalarda da mrkkb vokal xsusiyytlri olan obrazlarn partiyalarn ifa ediblr.
Teatrn balet truppasnda Qmr Almaszad kimi ox istedadl balet ustas alrd.
Kollektivd rejissor smayl Hidaytzad il yana, ali thsil alm Soltan Dadaov, ixtisas thsili
grm gnc rssam Rstm Mustafayev, dirijorlar Mslm Maqomayev, rf Hsnov, Niyazi,
frasiyab Bdlbyli smrli yaradclq faliyyti gstriblr. Milli Dram Teatrnn gnc rejissoru
lihseyn Rzayev truppada "ah smayl" v "Leyli v Mcnun" operalarna maraql qurulular
verib.
Hqiqt Rzayeva (Leyli, sli, ahsnm v rb Zngi), Xurid Qacar (Glzar, Leyli v
sli), lvst Sadqov (bn Slam, Sofi v sonralar Mcnun, Krm), Hseynaa Hacbababyov
(Mcnun, Krm, ah smayl v Aq Qrib), Mmmdta Barov (Nofl, Kei, ahvld v
Aslan ah), Xanlar Haqverdiyev (Mcnunun atas, Aslan ah, Aq Hsn) tamaalar trfindn
rbtl qarlanrdlar.

Azrbaycan truppas opera teatrnn nzdin kendn sonra yaradclq n geni imkanlar
qazanmd. Aada gstriln hmin imkanlar hazrlanan operalarn v hminin operettalarn
bdii chtdn dyrini artrr, estetik ifad vasitlrini gclndirir, tamaalara btvlk v
cazibdarlq gtirirdi. Daha ox nzri clb edn pekarlq sciyylri bunlar idi:
tamaalarda professional xordan istifad edilirdi;
rqs nmrlrini teatrn pekar balet truppas oynayrd;
shn trtibat opera teatrnn prinsiplri sasnda ilnilirdi;
truppaya soprano, messo-soprano, bariton, tenor v bas ssli solistlr clb olunmudular. Bu,
"Korolu" v "Nrgiz" kimi operalarn partituraya uyun kild oynanlmasma tminat verirdi.
Eyni zamanda, muam operalarndak Mcnunun atas, Nofl, Kei, Aslan ah, Glzar v bu kimi
dramatik obrazlarn sntkarlqla ifasna zmin yaradrd;
truppada komik aktyor tat vard;
oynanlan btn operalar teatrn mxtlif al altlrindn ibart gcl orkestri mayit
edirdi.

HSEYNQULU SARABSK
(20.3.1879 - 16.2.1945)
Grkmli teatr xadimi, aktyor, rejissor v pedaqoq olub. Milli operamzn, aktyorluq
sntinin yaradclarndan biridir. Lirik tenor ssi olub v milli muamlarmzn hamsn mhartl
ifa edib. Tarn n zil prdlrind d mrkkb muam gulrini srbst, xo avazla, mftunedici
nlahtl oxuya bilib.
sil soyad Rzayev olan Hseynqulu Mlik olu Bakdak rihrin Yeddilr
mhllsind doulub. Babas Hac Rza v atas Mlik gmi kapitan olublar. El arasnda kapitana
pikah deyirdilr. Hseynqulunun atas rana, Hactrxana, Xzr sahilindki mxtlif hrlr
sfrlr xrd. Onun gtirdiyi qazanc ailnin gndlik gzranna gcl atrd. 1881-ci ild atas
Trkstanda dmir yol kiliin inaat material apararkn gmi btn heyti v yk il sulara
qrq olub. Anas ikinci r gedndn sonra Hseynqulunun qara gnlri balayb.
Hseynqulu Sarabskinin trbiysi il sasn anas Cvahir xanm mul olub v oluna ilk
thsili d vermy sy gstrib. vvlc rihrdki ah mscidinin yannda, 9 sayl evd
yaayan Anaqzdan ibtidai dini thsil alb, sonra bu ii Msmxanmn yannda davam etdirib.
Ancaq mollala meyili olmayan Hseynqulu rkni baa vura bilmyib. Atal onu strtl
bazarda papaq Babann yanna yirdliy verib. Sonra o, bnna yannda yird durub, ona
palqdayan olub. Bir mddt is a da yonana yirdlik edib.
Yax ssi, mlahtli avaz olduuna gr mhrrmlik tziylrind mrsiylr deyir, bih
tamaalarnda itirak edirdi.
1897-ci ild Bak milyonusu Hac Zeynalabdin Tayevin adrd kursda rus dilind
oxuyub v gln il Hbib by Mahmudbyovun mktbinin ikinci sinifin qbul olunub. Mktbd
oxuya-oxuya da anbarlarna marka vuran ilyib v ayda 15 manat zhmthaqq alb. Myyn
mddt "Paa Dadaov" gmisind bhriyy (matros) ilyib, A hrd elektrik stansiyasnda
mhndis kmkisi kimi alb. Onu teatra hvskar aktyorlar Murad Muradov v Mehdi by
Cabbarlinski clb ediblr.
Hseynqulu Sarabski (Rzayev) shny ilk df 1902-ci ild, iyul aynn 1-d rxb. Nriman
Nrimanovun "Nadanlq" dramnn tamaasnda Rsul rolu glcyin qdrtli sntkarnn ilk shn
obraz olub. "Mslman dram cmiyyt"ind aktyorluq edib. "irkt" adlanan v trk sz qadaan
olunduuna gr mslman sz il vz olunmu dram dstsi iki- ayda bir yer cm olub
tamaalar oynayard. Hseynqulu Sarabski 1906-c ildn 1919-cu ilin payzna qdr "Mslman
dram cmiyyti"nd, "Nicat", "Sfa" mdni-maarif cmiyytlrinin dram dstlrind, znn
tkil etdiyi "Mslman opera truppas"nda, "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti"nd, Abbasmirz rifzadnin rhbrliyind "Mslman artistlri ittifaq"nda
aktyorluq v rejissorluq edib. 1919-cu ilin 24 oktyabrnda bugnk Akademik Milli Dram Teatr
"Hkumt Trk Teatrosu" ad il faliyyt balayanda Hseynqulu Sarabski onun truppasnn
aparc aktyorlarndan olub. 1925-ci ilin avqustunda opera truppas Akademik teatrn
nzdindn ayrlaraq "Rus operas" adlanan kollektivin nzdin keib v hmin dstnin
ncllrindn biri Hseynqulu Sarabski olub. Sonralar "Rus operas" Azrbaycan Dvlt Opera v
Balet Teatr adland v Sarabski mrnn sonuna qdr hmin snt mbdinin n qabaqcl
aktyorlarndan oldu.
zeyir by Hacbyovun milli operamzn tml da olan "Leyli v Mcnun" srind
Mcnunun ilk v n grkmli ifasdr. O, bu rolda 400 dfdn artq x edib. z hm dram
srlrin, hm d opera v operettalara dflrl qurulular verib. Mcnun roluna zeyir byin
tvsiysi il arlb. Dahi bstkar onu Henrix Heynenin "l Mnsur" dramnn tamaasnda rb
rolunda "Hicaz" muam stnd oxuyanda grb bynmidi.
Milli opera sntimizin, xsusn onun ifalq mktbinin formalamasnda Hseynqulu
Sarabskinin xidmtlri misilsizdir. O, hminin dramaturgiya il d mul olmudur. 1906-c ildn

balayaraq yazd "Chalt", "Axtaran tapar", "N tkrsn ana, o da xar qana" pyeslri
mxtlif teatr dstlrind tamaaya qoyulub.
Hseynqulu Sarabskinin hazrlad tamaalar, oynad opera v dramatik rollar btn
Qafqazda, randa, Orta Asiyada, Volqa ay boyundak trkdilli hrlrd byk hrt qazanmd.
Bu dahi sntkarn yaradclnn sasn drd qolunu nzr atdrmaq istyirm. O, zeyir
by Hacbyovun v Zlfqar by Hacbyovun btn operalarna v operettalarna mxtlif illrd
qurulular verib.
Oynad sas dramatik rollar: Dursunli ("Dursunli v Ballbad", Sultanmcid Qnizad),
Mstli ah, sgr by ("Msy Cordan v drvi Mstli ah" v "Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), l Mnsur ("l Mnsur", Henrix Heyne), Frhad v Zhhak ("Dmiri Gav",
msddin Sami), Hac Qmbr v rf by, Fxrddin ("Hac Qmbr" v "Msibti-Fxrddin",
Ncf by Vzirov), Qurban, Ncf by, Cfrqulu xan, Frhad ("Pri cadu", "Dalan tifaq", "Aa
Mhmmd ah Qacar" v "Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev), Lyapkin-Tyapkin v
pekin ("Mftti", Nikolay Qoqol), Montano v Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir), Aacavad v
Qulu, Nadir ah v ah Thmas ("amdan by" v "Nadir ah", Nriman Nrimanov), veytser
("Qaaqlar", Fridrix iller), Drvi ("mir bl la", Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft),
Zvvar ("Sid ibn Bqqas", Mirz Mmmd Axundzad).
Hseynqulu Sarabski dahi zeyir by Hacbyovun "Rstm v Shrab" (12 noyabr 1909)
operasnn "Arn mal alan" operettasnn (25 oktyabr 1913) ilk quruluu rejissoru olub. Hminin
zeyir by v Zlfqar by Hacbyovlarn btn msiqi srlrin Bakda, Tiflisd, rvanda
dflrl qurulular verib. "Hacbyov qardalarnn mdriyyti" truppasnda tamaaya hazrlanm
v Maylov Teatrnda gstriln Mslm Maqomayevin "ah smayl" operasnn birinci tamaas 7
mart 1919-cu ild bstkarn v Hseynqulu Sarabskinin benefisin oynanlb.
Hseynqulu Sarabski sasn Bakda, hminin Tiflis, rvan, Drbnd, Batum qastrollarnda
"llr" (Clil Mmmdquluzad), "l Mnsur" (Henrix Heyne), "Napoleon muharibsi v yaxud
Moskva yann" (Baxmetov), "Yezid ibn Maviyy" (Mehdi by Hacnski), "mir bl la"
(Hseyn Bdrddin v Mhmmd Rft), "Chalt" (Hseynqulu Sarabski), "Pri cadu"
(bdurrhimby Haqverdiyev), "Xan-xan" (Ham by Vzirov), "Dilin blas" ("amdan by",
Nriman Nrimanov), "Molla Nsrddin" (Qulamrza rifzad), "Xor-xor", "Axam sbri xeyir
olar" (Soltanmcid Qnizad) tamaalarna qurulular verib. "llr", "Napoleon mharibsi" v
"Pri cadu" onun n bitkin qurulular saylr.
zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Mcnun. Bu rolu ilk df 12 yanvar 1908-ci
ild, Tayev teatrnn binasnda, Hseyn rblinskinin quruluunda oynayb), "Rstm v Shrab"
(Rstm), "ah Abbas v Xurid banu" (ah Abbas), "sli v Krm" (Krm), "eyx Snan" (eyx
Snan), "r v arvad" (Mrcan by), "Mdi bad" (Srvr), "Arn mal alan" (sgr), Zlfqar
by Hacbyovun "Aq Qrib" (Aq Qpib), "Evliykn subay" (Orduxan by), "lli yanda
cavan" (Xosrov v Muxtar by), Mslm by Maqomayevin "ah smayl" (ah smayl), mtni
Hacbaba rifovun v musiqi trtibat David Slavinskinin "Mehr v Mah" (Mehr) opera v
operettalarnn n mxtlif qurulularnda sas partiyalar ifa edib.
1932-ci ildn 1945-ci ildk Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnda, Asf Zeynall adna
Bak Musiqi Mktbind muam sntindn drs deyib, Hseynaa Hacbababyov, Mmmdta
Barov, lvst Sadqov kimi mnni aktyorlar Mcnun v Krm rollarna hazrlayb. 1917-ci
ild Bakda "Film" aksioner cmiyytinin kdiyi "Arn mal alan" filmind sgr rolunu oynayb,
"Sbuhi" filmind Aq roluna kilib.
Hseynqulu Sarabski Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1926) v xalq artisti
(1932) fxri adlar il tltif olunub.
Mzar Bakdak Fxri xiyabandadr.

FATMA MUXTAROVA
(26.3.1993- 19.10.1972)
Milli shnmizd vokal ifalnn,
klassik dnya operalarnda lirik-qhrman
partiyalarn oxuyan ilk shn qaranqularndan biri d Fatma xanmdr. Messo-soprano ssi olub v
bu ss sindn glib, bulaq kimi qaynayb v btn not dzmnd srbst gzi bilib. Qzn
aktyorluq temperamentin, coun daxili ehtirasa, mlahtli, hsn-travtli shn grkmin malik
idi. Ecazkar zrif plastikas vard v hr obrazn xarakterinin estetik sviyysin uyun olaraq
tbitin bu bxiind hssas sntkar qdsiyyti il istifad etmkd ox bacarqlyd.
Onun qhrmanlar ss geniliyind n qdr srbst davrana bilirdilrs, aktyorluq ifas,
dramatizmn bdii tcssm baxmndan bir o qdr mhtm grnrdlr. Lirik v fci,
dramatik v emosional duyularn n mxtlif alarlarn bir obrazn shn tsvirind heyrtamiz
kild cmldirirdi.
Fatma Sttar qz Muxtarova 26 mart 1893-c ild Cnubi (ran) Azrbaycann Urmi
(Urmiya) hrind doulub. Uaq yalarnda ailsi Rusiyaya kb. vvlc Rostovda yaayblar
v bir ne ildn sonra Peterburqda mskunlablar. Taleyin grdii bu aily dhtli zrb
vurmudur, Sttar kii gzlnilmdn vfat etmidir. Peterburqda he bir yaxn qohumu, simsarlar
olmayan ail az kemmi bir qarn ry mhtac qalb. Gzl v irin ssi olan, rus dilind srbst
danma yrnmi balaca Fatma ev ruzi gtirmk n k mnniliyin balayb.
Msum qzcaz vvlc z armanka alb oxuyub. Sonralar ifaln qarmonun
mayiti il davam etdirib. Yeni-yeni sirenadalar, nmlr, htta qdim rus romanlarn znn
"K" repertuarna daxil edib. "Katya" txlls il mhurlaan Fatma rus meydan teatrnn
tmsililri skamo-roklara qoulub, bir mddt k oyunbazlar il hrlri gzib, "tlxklr"
qrupunda solist olub.
Gnlrin bir gnnd yeniyetm yana qdm basan Fatma v xalq teatr truppas Saratova
gliblr. stedadl mnnini tsadfn dinlyn "Saratovskaya vedomosti" qzetinin redaktoru
A.Arxangelski bu qarabniz, gzlri nur saan qzn mlahtli, ecazkar ifasna heyran ksilib. O, el
hmin gn bu bard Saratov konservatoriyasnn professoru M.Medvedyev danb. Bu iki
ziyalnn xeyirxahl il Fatma Muxtarova 1914-c il-d Saratov Konservatoriyasnn vokal
bsin daxil olub.
ki il bu thsil ocanda vokal ifalnn incliklrin yiylnn Fatma xanm 1917-ci ild
Moskvaya kb. Dnya hrtli Fyodor alyapinin kmkiiyi il o, Sergey Ziminin xsi teatrnda
("Ziminin opera teatr") oxumaa balayb. Bu teatrda debt Aleksandr Serovun "Yusif"
operasnda Odaliskann partiyas olub.
Vtnda mharibsi illrind Fatma Muxtarova tbliat-konsert briqadalarna qoulub.
Onlarla birg Qrmz ordunun dy blglrind konsertlr verib. stniln dinlyici auditoriyas
n evik v dyikn repertuarla x etmyi byk mhartl bacaran gnc mnni 1920-ci
ildn balayaraq Kazann, Leninqradn (Peterburqun), Kiyevin, Xarkovun, Odessann, Tiflisin opera
teatrlarnda oxuyub. Hmin teatrlarda sasn Qrbi Avropa v rus klassik sntkarlarnn sas
sevgili partiyalarnn fsnkar ifas kimi hrtlnib. Buna gr d onu vaxtar bir teatrdan
digrin dvt ediblr.
Sntin kamillik zirvsin atan, vokal ifalnn n zrif v emosional incliklrini
mnimsyn Fatma xanm hm yann, hm d sntkarlnn mdrik anda, 1938-ci ild Bakya
dvt alb. Hmin ildn 1953-c il qdr Mirz Ftli Axundzad adna Azrbaycan Dvlt Opera
v Balet Teatrnda solist ilyib.
Fatma Muxtarovann yaradcln zintlndirn, ss diapazonunun geniliyin vst aan,
yaradclq lvanlna travt gtirn sas partiyalar bel dzmd sralamaq olar: Marfa v
Marina, ("Xovanina", Modest Musorqski), Lyubaa, Bahar ("ar glini" v "Qar qz", Nikolay
Rimski-Korsakov), Amneris, Auzena, Madalena ("Aida", "Trubadur" v "Riqoletto", Czeppe

Verdi), Dalila ("Samson v Dalila", Kamal Sen Sans), Aksnya ("Sakit Don", van Dzerjinski),
karmen ("Karmen", Jorj Bize. Trcm edni Nigar Rfibyli), Qrunya ("Potyomkin zirehli gmisi",
Oles (Aleksandro) iko), Zibel ("Faust", arl Quno), Lyubov ("Mazepa", Pyotr aykovski),
Qrafinya Polina "Qaratoxmaq qadn", Pyotr aykovski), Vanya ("van Susanin", Mixail Qlinka),
Ortruda ("Loenqrin", Rixard Vaqner), Puqaovun arvad ("Qartal qiyam" v ya "Puqaovular",
Andrey Paenko), konakovna ("Knyaz qor", Aleksandr Borodin), zra ("Nizami", frasiyab
Bdlbyli).
Grkmli opera solistinin yaradclnn zirvsi Karmen partiyas saylr. Mnni bu
partiyan mxtlif teatrlarda zfrl ifa etmidir. Fatma Muxtarovann karmenin ifasnda ld etdiyi
nailiyyt dnyann n qdrtli ifalarnn hmin partiyada qazandqlar qlblrl bir crgd
dyrlndirilir. O, bu partiyan hm Azrbaycan, hm d rus dillrind oxumudur.
Fatma Muxtarova mxtlif opera teatrlarnn shnsind klassik ifalardan Fyodor alyapin,
Blbl, Sergey Lemeev il birg x etmidir.
Onun son drc zngin flsfi, estetik, psixoloji chtdn drin, ifa baxmndan ss lvanl
v geniliyini znd tcssm etdirn konsert proqram var idi. Solist-vokal kimi bir sra dnya
hrtli konsert salonlarnda mhtm xilar olub.
Tiflis opera teatrnn shnsind qazand nailiyytlr, milli opera sntimizin
trqqisindki byk xidmtlrin gr vokal ustas, opera solisti 1936-c ild Grcstan
Respublikasnn mkdar artisti v 23 fevral 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti
fxri adlar il tltif olunub.
Fatma xanm Sttar qz Muxtarova 19 oktyabr 1972-ci ild Bakda vfat edib v ikinci Fxri
xiyabanda dfn olunub.
VKT MMMDOVA
(18.4.1897- 8.6.1981)
Dahi Azrbaycan opera mnnisidir. Klassik Avropa slubunda oxuyan v opera partiyalar
ifa edn ilk pekar milli sntkarmzdr. Grkmli musiqi xadimi, pedaqoq v tkilat idi.
Yksk shn mdniyyti vard. Hssas v zrif musiqi duyumu, ssinin lirik axcl il seilirdi.
vkt xanm Mmmdova 18 aprel 1987-ci ild Tiflis hrind doulub. Atas Hsn
Mmmd olu nsln Boral qzasnn Qoa kils kndindn idi. Tiflis hrin 1889-cu il-d
kmd v burada kiik kmi dkan ab kustar istehsalla mul olurdu. Ailsin sadiq
olduu general Yadigarovgild hmyerlisi, imkanl aildn olan Xurud xanm Sultanova il tan
olmu v onunla evlnmidir. Bu izdivacdan vkt v Muqbil dnyaya glmilr.
Musiqi istedad ona ana sdyl kemidir. Days v xalas qarmon v df alr, oxlu
Azrbacan xalq mahnlar bilirdilr. Anas Xurud xanm v qarda Muqbil d qarmonda alrdlar.
Balaca vkt, nec deyrlr, gzn nmyl ab mahn il yuxuya gedirdi v buna gr d 6
yandan pekar musiqi il mul olmaa balayb.
vvlc onu A.Kitesin Ev mktbin veriblr. Bir il sonra Mqdds Nina mktbind
oxuyub. Hmin mktbin rhbri Peterburqda musiqi thsili alm Yelena Kandelaki idi v bu
xanm vktin istedadna, mehribanlna, diribalna heyranlqla vurulmudu. O, pianou
Levinann mayiti il vktl z mul olurdu. Qzn btn taprqlar mhartl yerin
yetirmsi mllimlrini heyrt gtirmidi. Buna gr d onu 1859-cu ild tkil ediln Romanovlar
(mperiya) Musiqi Cmiyytinin nzdindki musiqi mktbinin fortepiano sinifin veriblr.
Mllimsi Tamara osifona Stepanovna idi. Days mir onun n fortepiano almd ki, evd d
mstqil mul ola bilsin. Qsa mddtd o, ohan Sebastian Baxn fuqa v prelydlrini, Volfqanq
Amadey Motsartn v Frans Yozev Haydnn sonatalarn srbst alrd.

On yanda olanda vkt xanm ilk df opera teatrna gedib v burada italyan mnnisi
Aida Qonzaln (Cilda) ifasnda Czeppe Verdinin "Riqoletta" operasna baxb. Sonra o, mninin
ifasnda Leo Delibin eyniadl operasnda Lakmenin partiyasn dinlyib. Bundan sonra evd
"Klr su spmim", "Qalann dibind", "Ay bri bax" Azrbaycan v Suliko grc xalq
mahnlarn, Aleksandr Rubiniteynin "zra" romansn tez-tez oxuyub. Htta fortepianoda z z
ifasn mayit edib.
Atas Hsn kii 1910-cu ild qfildn vfat edib. Sarslm qzcaz anasnn v
mllimsinin nvazili qaylar il musiqi thsilindn ayrlmayb. Hmin ili Novruz bayramnda
Tiflisin Artistlr cmiyytind (bugnk ota Rustaveli adna Grcstan Dvlt Akademik Dram
Teatrnn binas) qrafinya Vorontsova-Dalikovann tkil etdiyi bayram konsert-mrasimind italyan
v rus romanslar, Azrbaycan xalq mahns oxuyub v byk uur qazanb. El bu il d musiqi
mktbini bitirib. Nnsi il Bakya gln vkt xanm yerli maarifi ziyallarn, ilk nvbd
zeyir by Hacbyovun, Mmmdhnif Terequlovun, Hseynqulu Sarabskinin, Mslm by
Maqomayevin kmkliyi il myyn vsait toplaya bilib v ali vokal thsili almaq n taliyann
Milan hrin yola db. Messenat, Bak milyonusu Zeynalabdin Tayev hr ay ona xsusi
tqad gndrirdi. Arada bu tqad glmdiyin gr tlb qz maddi tinliklrl zlib v
thsilini yarmq qoymal olub.
vkt Mmmdovann ilk snt mllimsi mhur opera mnnisi, uzun illr Milann "La
Skala" teatrnda ilmi, lli yana atmasna baxmayaraq ifa v shn travtini itirmyn Dotti
Ambrozio olub. O, gnc mnni il skkiz ay mul olub v hmin vaxtn tamamnda vkt
xanm XVII v XVIII sr taliya bstkarlar Montverdinin, kovallenin, krassiminin, Perqolezinin
mrkkb srlrini mhartl ifa ed bilirdi.
Bel bir vaxtda vkt Mmmdovann maddi vsaiti tam tknib v o, nicat n, yenidn
thsilini davam etdirmk namin Bakya glib. 1912-ci ilin 13 aprelind zeyir byin rhbrliyi,
hkim A.Axundovun qays il Tayev teatr binasnda "r v arvad" operettas oynanlb v
ylan vsait btnlkl vkt xanma verilib. Htta tamaadan sonra veriln konsertd vkt
xanm ilk azrbaycanl qadn mnni kimi shny xb (Yakov Lyubarskinin akkomonentliyi il).
Konsert Bak qoularn brk qzblndirib v mnzilind yaad hkim Axundovun riski il
mnni gizlin yolla teatrdan xarlb v Bilcri stansiyasndan Tiflis yola salnb.
Tiflisd vkt Mmmdova musiqi thsilini davam etdirib. 1915-ci ild mnninin ri
Yakov sayevi Lyubarski Tiflis glib. O, Kiyevd Politexnik institutunda thsil almaq n yola
dnd glcyin qdrtli opera solisti d onunla gedib. Orada vkt xanm byk musiqi
xadimlri il, o cmldn Reynqold Qlierl, opera solistlri Flora Pakseniya Dzejinskaya, Vorents
Motvid, glcyin yazs, tlb Yusif Vzir mnzminli il tan olub. Kiyev
konservatoriyasnda A.perlinqin vokal sinifind oxuyub. Qlierl birlikd verdiyi konsertlrd hm
kiassik Avropa operalarndan ariyalar, hm d Azrbaycan xalq mahnlar ifa edib. 1920-ci ild
Kiyevd tlblrin tkil etdiklri Grc drnyind hazrlanan Valerian Quniann "Qarda v
bac" (Marina), David Eristavinin "Vtn" operalarnda, alva Dadianinin "eni iri me" ("Qadan
alm") komediyasnda, Valerian Quniann "Vkilin yannda" (Naznani), "Vba vaxt" (Eteri)
mzhkrind x edib.
1921-ci ild vkt Mmmdova Bakya glib. Uzeyir by Hacbyov, Mslm by
Maqomayev, Zlfqar by Hacbyov, Hseynqulu Sarabski, Mirzaa liyev, bdrrhim by
Haqverdiyev, Hseyn Cavid v Cfr Cabbarl il yaradclq nsiyyti onun geni snt yoluna
xmasna zmin yaratmdr. Hmin illrd Azrbaycan opera truppas Milli Dram Teatr nzdind
faliyyt gstrirdi (1925-ci ilin avqustuna qdr). vvlc Rus Operas, sonra Byk Dvlt Opera
Teatrosu adlanan kollektiv indiki Opera v Balet Teatrnn binasnda faliyyt gstrir, yalnz
Avropa v rus operalarn tamaaya hazrlayrd. 1925-ci ild Azrbaycan truppas da bu kollektiv
daxil edildi, daha ne il kendn sonra balet truppas tkil olundu v snt oca Azrbaycan
Dvlt Opera v Balet Teatr adland.

vkt Mmmdova bu teatrn shnsind ilk df Czeppe Verdinin "Traviata" operasnda

Violeninann partiyasn oxuyub. 1948-ci il qdr mxtlif fasillrl teatrn solisti olub. 19271929-cu illrd ikinci df taliyaya gedib. Burada hm pekarlq ustaln tkmilldirib, hm d
Roma, Venetsiya, Neapol, Florensiya, Piza hrlrinin musiqi v memarlq incsntini grb,
sevib, yrnib. Dnyann n mhur kiassik v masir bstkarlarnn srlrindn, milli xalq
mahnlarndan ibart zngin konsert repertuar yaradb. Azrbaycan qadn pekar vokal mktbinin
bnvrsmi qoyub, onu inkiaf etdirib, formaladrb.
Bununla bel, opera teatrnn solisti kimi kediyi yaradclq yolu z zmti v vsti,
monumental snt nailiyytlri il dnya sviyysind tannb, sevilib v hrtlnib. Zmansinin
canl klassiklrinin incilrindn oxuduu sas partiyalardak ifa mdniyyti gn bu gn d
adalq travtini, snt hsnn qoruyub saxlayr. Gnclr ondan bir mktb, bir xzin kimi
bhrlnirlr.
Tkc bu rollarn siyahs bir sntkar mrnn cahan-mul tntnsi n yetrinc grnr:
Violetta, Cilda ("Traviata" v "Riqoletto", Czeppe Verdi), Rozina ("Sevilya brbri", Coakkino
Rossini), Lakme ("Lakme", Leo Delib), Olimpiya ("Hofmanm nallar", Jak Offenbax), Qar qz
("Qar qz", Nikolay Rimski-Korsakov), Marqarito ("Qugenotlar" Coakomo Meyerber), Antonida
("van Susanin", Mixail Qlinka), Nrgiz ("Nrgiz", Mslm by Maqomayev), Glzar
("ahsnm", Reynqold Qlier), Glhr ("Arm mal alan" zeyir by Hacbyov).
vkt xanm Mmmdova dahi opera solistliyindn grkmli vokal ustalndan lav, hm
d mhur teatr xadimi idi. Onun tbbs il 1923-c ild Bakda Mirz Ftli Axundzad adna
Trk Dvlt Teatr Mktbi alb. z 1923 - 1925-ci illrd mktbin direktoru ilyib.
Azrbaycann, hminin zbkistann, Trkmnistann v Dastann n mhur shn ustalar
mhz bu mktbin yetirmlri olublar. yirminci illrin vvllrind vkt xanm Bakda iik not
nriyyatn tsis etmidir. 1939 - 1945-ci illrd Mirz Ftli Axundzad adna Azrbaycan Dvlt
Opera v Balet Teatrnda direktor ilyib. Mhz onun tbbs il frasiyab Bdlbylinin ilk
Azrbaycan baleti "Qz qalas"nn ilk tamaas 18 aprel 1940-c ild bayram tntnsi il kemidir.
Vaxtil Azrbaycanda mxtlif teatr cmiyyti v ittifaq faliyyt gstrmidir. 1945-ci ild
bu qurumlar Azrbaycan Teatr Cmiyyti ad il yenidn tsis edilmi v onun ilk sdri vkt
xanm olmudur. O, bu vzifd 1952-ci il qdr ehtirasl enerji il almdr. Hazrda hmin
cmiyyt Azrbaycan Teatr Xadimlri ttifaq adlanr. 1945-ci ild Teatr Cmiyytin sdr seiln
vkt Mmmdova zeyir by Hacbyovun rektor olduu Azrbaycan Dvlt
Konservatoriyasnda pedaqoji faliyyt balayb. Vokal Kafedrasnn mdiri (1946 - 1947) v
dekan (1946 - 1950) olub.
Vokal thsil sisteminin dnya snt llri sviyysind qurulmasnda byk ilr grb v
2 iyul 1949-cu ild professor elmi rtbsin yiylnib. SSR xalq artistlri Firngiz hmdovann v
Mslm Maqomayevin yetiib formalamasnda vkt xanmn mstsna rolu var.
Birincidn balayaraq drd ar Azrbaycan Sovet Sosialist Respublikas Ali Sovetinin
deputat seilib. n mxtlif Beynlxalq festivallarda v msabiqlrd mnsiflr heytinin zv
seilib.
Konservatoriyada iinin oxluu v vaxtnn azl il bal vkt xanm 1948-ci ild opera
teatrnn solistliyindn xb. O, znn qu nmsi n Czeppe Verdinin "Traviata" operasn
semidi. Teatra glii v vidas Violettann partiyas olan sntkar byk Konsetrlrd mnni
kimi nmunvi xlar etmidi.
1938-ci ilin aprelind Moskvada Azrbaycan dbiyyat v ncsnti Dekadas keirilib.
Orada zeyir by Hacbyovun "Korolu", Mslm by Maqomayevin "Nrgiz" v Reynqold
Qlierin "ahsnm" operalar v zeyir byin "Arn mal alan" operettas gstrilib. vkt xanm
ahsnmin v Nrgizin partiyalarn misilsiz fsunkarlqla ifa edib.
Dekadann byk nailiyytlrin v musiqi yaradcl faliyytlrin gr 17 aprel 1938-ci
ild vkt xanm Mmmdova SSR xalq artisti fxri ad il tltif olunub.

vkt Mmmdova Tiflisin, Odessann, Moskvann, Kiyevin, Peterburqun, Dakndin,

Parisin, Tbrizin n byk opera teatrlarnda v nhng Konsert salonlarnda Kamera-vokal
nmunlri ifa etmi, opera qhrmanlarnn partiyalarn oxumudur.
Azrbaycan v Dnya klassik bstkarlarnn mxtlif janrl vokal srlri vkt xanmn
ifasnda lent alnm v vala yazlmdr.
Milli shn sntimizin fxri, hmi parlaq ulduzu vkt xanm Hsn qz Mmmdova 8
iyun 1981-ci ild Bakida vfat edib v Fxri xiyabanda dfn olunub. Adna Bakida Opera studiyas
v k var.

AZRBAYCAN DVLT
OPERA V BALET TEATRI
(1938 - 1970)
Teatrn 1938-ci ild n byk uuru Moskvada keiriln Azrbaycan dbiyyat v
ncsnti dekadasnda olub. Kollektiv Byk Teatrda zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (9
v 15 aprel) operettasn, "Korolu" (5 v 6 aprel), Mslm Maqomayevin "Nrgiz" (11 aprel),
Reynqold Qlierin "ahsnm" (7, 8 v 13 aprel) operalarn nmayi etdirib. Blbl dekada
tamaalrnda korolu, Qrib, lyar v sgrin, vkt Mmmdova Nrgiz v ahsnmin, Glar
fsgndrova Nigarn, Sltnt Quliyeva Glhrnin, Mmmdta Barov Hsn xann
partiyalarn uurla ifa ediblr. Dekadada milli incsntimizin qazand nailiyytlr gr zeyir
by Hacbyov, vkt Mmmdova, Blbl, Reynqold Qlier SSR xalq artisti fxri adlar il tltif
olunublar (17 aprel 1938). Kollektiv Bakya qaytdqdan sonra musiqili komediya truppas teatrdan
ayrlb v may aynn 30 -da mstqil snt oca kimi faliyyt gstrib.
Azrbaycan opera teatrnn 30 illk yubileyi dekada il laqdar bir il sonraya keirilib. Teatr
1939-cu ilin fevral v mart aylarnda znn yeni quruluda v zrind sasl ilnilmi yubiley
tamaalarn teatrsevrlr tqdim edib. Mrasimin proqramna "Leyli v Mcnun" (rejissor Soltan
Dadaov, rssam N.Naydev, dirijor hd srafilzad), "Arn mal alan" (rejissor smayl
Hidaytzad, rssam dhm Sultanov, dirijor hd srafilzad), "ah smayl" (rejissor Soltan
Dadaov, rssam Hsn Mustafayev, dirijor hd srafilzad), "ahsnm" (rejissor dil
sgndrov, dirijor frasiyab Bdlbyli), "Nrgiz" (rejissor Soltan Dadaov, rssam Hsn
Mustafayev, dirijor Vladimir Traximovi) v "Korolu" (rssam Hsn Mustafayevin yeni trtibat
ilmsind) tamaalar daxil idi.
Bu il teatr arl Qunonun "Faust" (5 iyun. Mefistofel-Vasili Nikolski) operasn, Sezar
Puninin "Esneralda" (30 may. Esmeralda-Qmr Almaszad, Qvazimoda-Konstantin Bataov)
baletini repertuarna daxil edib.
1940-c ild teatrn tarixind snt hadissi olub, shnd ilk Azrbaycan baleti gstrilib.
Bu, frasiyab Bdlbylinin "Qz qalas" sri idi v onun quruluunu baletmeysterlr Sergey
Kevorkov v Vaxtanq Voronski, rejissor smayl Hidaytzad veriblr. sas partiyalar Qmr
Almaszad (Glyanaq), Konstantin Bataov (Polad) v Anatoli Urvantsev (Cahangir xan) ifa
ediblr.
Bu il opera truppasnn daha uurlu ii Mixail Qlinkann "van Susanin" (24 fevral. Dirijor
rf Hsnov, rssam Mirra Panadiadi) v Czeppe Verdinin "Otello" (2 oktyabr. Dirijor Vladimir
Traximovi, rssam Mirra Panadiadi) operalarnn tamaalar olub. Hr iki sr teatrn repertuarnda
oxdan vard, lakin ba rejissor Viktor Rappoportun sasl brpa-ilmsind premyera kimi
gstrilib.
1941-1945-ci il Byk Vtn mharibsind teatr yaradcln sfrbr edrk
vtnprvrlik mvzularna stnlk vermy alb. Kollektiv myyn briqadalara blnb

sgrlr qarsnda xlar ediblr. Mharib yeni balayanda teatr randa qastrolda olub. Drd il
rzind teatrn repertuar myyn tz qurulularla v orijinal operalarla lvanlab. Opera truppas
Vladimir Kryukovun "Stansiya nzartisi" (29 yanvar 1941. Rejissor Viktor Rappoport. Rssam
Hsn Mustafayev, dirijor frasiyab Bdlbyli), Niyazinin "Xosrov v irin" (7 may 1942.
Rejissor smayl Hidaytzad, rssam Aleksandr Filippov, dirijor Niyazi), Qara Qarayevl Cvdt
Hacyevin "Vtn" (4 may 1945. Rejissor smayl Hidytzad, rssam zzt Seyidova, dirijor
Niyazi) srlrini tamaaya hazrlayb. Uaqlar n Marian Kovaln "Canavar v yeddi pi"
(1941. Rejissor Viktor Roppoport, rssam Mirra Panadiadi, dirijor Vladimir Traximovi) operas
oynanlb.
Bu mddtd balet truppasnn da myyn uurlu ilri olub. Rikardo Driqonun
"Arlekinada" (baletmeyster qor Arbatov, rssam nvr Almaszad, dirijor frasiyab Bdlbyli v
Vladimir Traximovi), Boris Zeydmann "Maskarad" (rejissor Pyotr Tveretski, rssam zzt
Seyidova, dirijor frasiyab Bdlbyli), Pyotr aykovskinin "Sonalar gl" (balet-meyster Georgi
Kevorkov, rssam Mirra Panadiadi, dirijor frasiyab Bdlbyli) baletlri tamaaya hazrlanb.
Be il rzind teatrn premyeralar irisind vvllr baqa qurulularda gstrilmi Pyotr
aykovskinin "Qaratoxmaq qadn" (6 mart 1941. Rejissor Pyotr Tveretski, rssam zzt Seyidova,
dirijor Niyazi), Aleksandr Borodinin "Knyaz qor" (21 sentyabr 1941. Rejissor Viktor Ropoport,
rssam Aleksandr Filippov, dirijor rf Hsnov), Eduard Napravnikin "Dubrovski" (12 fevral
1942. Rejissor Pyotr Tveretski, rssam Aleksandr Filippov, dirijor Vladimir Traximovi)
operalarnn shn tfsirlri maraq dourub. Coakkino Rossininin "Sevilya brbri" (7 noyabr 1943.
Rejissor Viktor Rpoport. Trcmilr Mmmd Sid Ordubadi v frasiyab Bdlbyli)
Azrbaycan dilind oynanlb. sas partiyalar Aababa Bnyadzad v dris Aalarov (Fiqaro),
Hseynaa Hacbababyov (Qraf Almaviva), Bykaa Mustafayev (Don Bazilio), vkt
Mmmdova, Glar sgndrova v Elmira Axundova (Rozina), Mmmdta Barov (Don
Bartolo) ifa ediblr.
Rejissor smayl Hidaytzad "Korolu" operasn 1943-c ild rus truppas il tamaaya
hazrlayb. sas partiyalar Aleksandr Drozdov (Korolu), Konstantin Knijnikov (Hsn xan),
Mariya Titarenko (Nigar), Vasili Nikolski (brahim xan) oxuyublar.
1948-1970-ci illr rzind ADOBT-d "Leyli v Mcnun", "sli v Krm" "ah smayl"
operalar yeni qurulularda v myyn sasl brpalarda daim repertuarda qalb. Lakin sas rollarn
ifalar sras hmi yeni-yeni istedadlarn hesabna znginlib. Mcnunun v Krmin lvst
Sadqov, irzad Hseynov, Xanlar Haqverdiyev, blft liyev, Qulu sgrov, Bakr Hamov,
Arif Babayev, Mais Salmanov, li Mehdiyev, Hsn Qubadov, Leylinin v slininin Yavr
Klntrli, Mhbub Paayeva, Glxar Hsnova, Sima Haml, Sara Qdimova, Rbab
Muradova, Zeynb Xanlarova, Rsmiyy Sadqova kimi maraql ifalar yetiib. Teatrda
azrbaycanl bstkarlarn yeni opera v balet srlri tamaaya hazrlanb. Bu tamaalarn bzilri
myyn musiqi zifliklrin, rejissor qsurlarna v ifa nqsanlarna baxmayaraq, milli
mdniyytimizin tkaml istiqamtind dyrli addmlar kimi yadda qalb.
OPERALAR
1948, 12 dekabr. "Nizami", frasiyab Bdlbyli. Rejissor smayl Hidaytzad, rssam
Fyodor Qusak, dirijor mllif. sas partiyalar oxuyublar: Blbl (Nizami), Fatma Muxtarova
(zra), Aababa Bnyadzad (apur), Sona Mustafayeva (Rna), Hseynaa Hacbababyov
(Xosrov), Bykaa Mustafayev (mir Haris).
1955, 8 may. "Sevil", Fikrt mirov. Rejissor Mehdi Mmmdov, rssam zzt Seyidova v
nvr Almaszad. sas partiyalar oxuyublar: Firngiz hmdova v Firuz Mmmdova (Sevil),
Rid Behbudov, Yaqub Rzayev v Rauf Atakiiyev (Bala), Rhil Cabbarov v vetta Krasyova

(Gl), Aababa Bnyadzad v Cavanir Qafarov (Atakii), Xanlar Haqverdiyev v Qulam

sgndrov (Babakii), Mariya Titarenko (Dilbr), Mmmdta Barov v Faiq Mustafayev
(bdlli by).
1957, 29 noyabr. "Azad", Cahangir Cahangirov. Rejissor Mehdi Mmmdov, trtibat
rssam yyub Ftliyev, geyim rssam Kazm Kazmzad, dirijor Kamal Abdullayev. Ba rollarda:
Firngiz hmdova, Firuz Muradova v Mariya Titarenko (Sriyy Azad), Kazm Mmmdov
(Ayaz), Cavanir Qafarov v Mrsl Bdirov (Hjr), Qafar liyev (Xlil Azadl), Roman Trifonov
(Xan), Aababa Bnyadzad, dris Aalarov v Cavanir Qafarov (Yavr).
1960, 8 iyun. "Vaqif", Ramiz Mustafayev. Rejissor Soltan Dadaov, trtibat rssam yyub
Ftliyev, geyim rssam Izzt Seyidova, dirijor Kamal Abdullayev, rqslrin quruluusu Leyla
Vkilova. sas rollarda x edirdilr: Ltfiyar manov (Vaqif), Firngiz hmdova, Firuz
Muradova v Tatyana Bdirova (Xuraman), Kazm Mmmdov (li by), Xurid Qurbanova
(Glnar), Mustafa Topiyev v Cavanir Qafarov (Vidadi), Aababa Bnyadzad (brahim xan),
dris Aalarov v Mrsl Bdirov (Eldar), Glxar Hsnova v Simuzr Htmova (Qar), Qmbr
Zlalov v Aarhim Hseynov (eyx Al), Qulu sgrov (Xannd), Qafar liyev (Vzir).
1961, 20 noyabr. "Bahadr v Sona", Sleyman lsgrov. Rejissor msi Bdlbyli,
rssam yyub Ftliyev, dirijor frasiyab Bdlbyli. sas partiyalar oxuyublar: Rauf Atakiiyev
v Ltfiyar manov (Bahadr), Firngiz hmdova v Firuz Muradova (Sona), Aababa
Bnyadzad v Mustafa Topiyev (Aot), Rhil Cabbarova v vetta Krasyova (Mao), Mrsl
Bdirov v Cavanir Qafarov (Soltan), Xurid Qurbanova v Glxar Hsnova (Travt xanm),
Firudin Mehdiyev v Kazm Mmmdov (Haqverdi by).
1963, 1 mart. "T1k v alaba", brahim Mmmdov. Uaq operas. Rejissor Soltan
Dadaov, rssam nvr Almaszad, dirijor Kazm liverdibyov, rqslrin quruluusu Konstantin
Bataov. sas rollarda: Cavanir Qafarov (Alaba), Firudin Mehdiyev (Xoruz), Rhil Cabbarova
(Ana toyuq), Qafar liyev (Canavar), Alla Rhimova (yirtk).
1963, 11 noyabr. "llr", Vasif Adgzlov, Rejissor msi Bdlbyli, rssam yyub
Ftliyev, dirijor Niyazi. sas partiyann ifalar: Ltfiyar manov v Kazm Mmmdov
(sgndr), Cavanir Qafarov v Qafar liyev (Hac Hsn aa), Aababa Bnyadzad v Mustafa
Topiyev (eyx hmd), Xurid Qurbanova v Rhil Cabbarova (Fatmanis), Aarhim Hseynov
(Mirbar aa).
BALETLR
1950, 30 dekabr. "Gln", Soltan Hacbyov. Rejissor Soltan Dadaov, baletmeyster
Qmr Almaszad, rssam nvr Almaszad. sas rollarda: Qmr Almaszad (Gln),
Konstantin Bataov (Azad), Yuri Kuznetsova (hmd). Bstkar, dirijor v ba partiyalarn ifalar
Stalin mukafatna layiq grlblr (1952).
1952, 7 noyabr. "Yeddi gzl", Qara Qarayev. Rejissor smayl Hidaytzad, baletmeyster
Pyotr Qusev, rssamlar nvr Almaszad v Fyodor Qusak, dirijor Kamal Abdullayev. sas
partiyalarn ifalar: Qmr Almaszad v Leyla Vkilova (Ai), Yuri Kuznetsov v Konstantin
Bataov (Bhram ah), Maqsud Mmmdov v Konstantin Bataov (Mnzr), Anatoli Urvantsev v
Kamal Hsnov (Vzir).
1962, 12 noyabr. "Mhbbt fsansi", Arif Mlikov. Baletmeyster Yuri Qriqorevi, rssam
Simon Virsaladze, dirijor Niyazi. sas partiyalar ifa ediblr: Leyla Vkilova v Rfiq Axundova
(irin), Maqsud Mmmdov v Dnmz Hacyev (Frhad), Raisa znaylova v Viktoriya Dankevi
(Mhkmn banu), Konstantin Bataov v Mixail Qavrikov (Vzir).
1965, 15 sentyabr. 15 sentyabr. "Qaraca qz", rf Abbasov. Baletmeyster Qmr
Almaszad, rssam nvr Almaszad, dirijor frasiyab Bdlbyli. sas partiyalarn ifalar:
Leyla Vkilova v Tamella irliyeva (Qaraca qz), Konstantin Bataov (Piri baba), Xumar

Zlfqarova v Maya Bdirova (Glcahan), imnaz Babayeva v Svetlana Burlakova (Aca qz),
Raisa zmaylova v Ldmila Pavliy (Yasmn).
1967, 29 dekabr. "Xzr balladas" (xoreoqrafik sita), Tofiq Bakxanov. Baletmeyster
Maqsud Mmmdov, rssam zzt Seyidova, dirijor Kazm liverdibyov. Neft, Dniz, Alov...
rmzi obrazlarnda Tamilla irliyeva, Tofiq Mmmdov, Ramazan Arifulin, Rft Zeynalov, Sima
Feyzullayeva, Pyotr Yusupov x edirdilr.
1968, 27 dekabr. "ur" (xoreoqrafik novella), Fikrt mirov. Baletmeyster Qmr
Almaszad, rssam Simon Virsaladze, dirijor Kazm liverdibyov. sas rollarda: Leyla Vkilova,
imnaz Babayeva v Tamella irliyeva (Qz), Zaur Zeynalov v Vladimir Pletnyov (Gnc olan),
Konstantin Bataov v Volodya Stryukov (hriman).
1969, 6 fevral. "Yall" v "Azrbaycan sitas" (xoreoqrafik miniatrlr), Rauf Hacyev.
Baletmeyster Rfiq Axundova v Maqsud Mmmdov, geyim rssam Tahir Tahirov. Sololar
Rft Zeynalov v Tamella Mmmdova, imnaz Babayeva v Vladimir Pletnyov oynayrdlar.
1969, 15 may. "Leyli v Mcnun" (Qara Qarayev) v "Qobustan klglri" (Frc
Qarayev). Birprdli xoreoqrafik poemalar. Baletmeyster Nail Nzirova, rssamlar nvr
Almaszad v Torul Nrimanbyov, dirijor Rauf Abdullayev.
1970. "Kaleydoskop", Frc Qarayev. Premyera Paris hrind oynanlb. Bakda ilk
tamaa 1971-ci ild gstrilib.
Teatr 1959-cu ild may aynn 22-dn 31- qdr Moskvada Azrbaycan dbiyyat v
ncsnti dekadasnda olub. Kollektiv burada "Sevil", "Korolu" operalarn v "Gln", "Qz
qalas", "Yeddi gzl" baletlrini gstrib. Qazanlan uurlara gr Qmr Almaszad, Rid
Behbudov, Qara Qarayev, Niyazi v rejissor dil sgndrov SSR xalq artisti fxri adlar il tltif
olunublar.
ADOBT haqqnda shbt gedn dvrn son 25 ilind dnya klassiklrindn v masir
bstkarlardan Boris Zeydmann "Aldan bla", Jorj Bizenin "Karmen" (1949), Pyotr
aykovskinin "Mazepa", Cak Offenbaxn "Perikola" (1950), Pyotr aykovskinin "olanta" (1955),
Zaxari Paliavilinin "Daisi", Cakomo Puininin "Manon Lesko", Rixard Vaqnerin "Leonqrin"
(1956), Sergey Raxmaninovun "Aleko", Czeppe Verdinin "Traviata"
(1957),
Rucero
Leonkovallonun "Mzhkilr" (1959), Cakomo Puininin "Toska" (1960), Czeppe Verdinin
"Aida", arl Qunonun "Faust" (1961), Czeppe Verdinin "Trubadur" (1962), Aleksandr
Borodinin "Knyaz qor", Coakkino Rossininin "Sevilya brbri" (1964. Fiqaro-Mslm
Maqomayev), Pyotr aykovskinin "Qaratoxmaq qadn" (1968), Sergey Prokofyevin "Monastrda
nikah" (1969) operalarn, Reynqold Qlierin "Qrmz lal" (1954), "openiana" (Frederik openin
musiqisi sasnda. 1955), Aleksandr Kreynin "Laurensiya" (1956), Boris Zeydmann "Qzl aar"
(1957), arl Adolf Adann "Jizel" (1961), Dmitri ostakoviin "Xanm v xuliqan" (1965)
baletlrini tamaalara gstrib.

MUAM V VOKAL
OPERA FAILARI
(1908- 1975)
Birinci drs
Milli operamz v operettamz yaranandan sonra tdricn hmin janrlarda ifalar da yetiib
formalamlar. Xeyli mddt qadn rollarn aktylorlar oynamlar. vvllr musiqili tamaalarda
daha ox dramatik aktyorlar x ediblr. Bakda Mirzaa liyev, lk ur Yermakova, Yeva
Olenskaya, Xlil Hseynov, Mirz Muxtar Mmmdov, Sidqi Ruhulla, Abbasmirz rifzad,
blhsn Anapl, Rza Darabl, Tiflisd Mirzli Abbasov, Mirzxan Quliyev, Mustafa Mrdanov,
brahim sfahanl, Yunis Nrimanov, Aqabadda Rzaqulu Abdullazad, Yhya smaylov, Mirz
Smdov, ziz Cavadov, rvanda Yunis Nuri, rf Yusifzad xeyli opera v operetta partiyalar
oxuyublar.
Bununla bel, tdricn srf musiqi teatrnn ifalar yetimilr. Htta dramatik rollar
oynayan bzi aktyorlar da illr kedikc opera v operetta ifa sntkarlar kimi yaradclq yolu
kemi, formalab kamillmilr.
* * *
HMD AGDAMSK(5.1.1884-1.4.1954)
Adamda ziyal v musiqi sritli aild doulub. Soyad Bdlbylidir v "Adamski"
lqbini shny xandan sonra gtrb. Atas Bir kii Qaraban saylb seiln kiilrindn
olub. Nsillri Qacarlar slalsinin bir qoludur. Lirik tenor ssi olub v z mlahti, xo avaz il
seilib. lk thsilini Adamda alan v yeniyetm yalarndan Bakya gln hmd Adamski burada
realni mktbi bitirib. lk milli operamz "Leyli v Mcnun" 12 yanvar 1908-ci ild "Nicat"
cmiyytinin teatr truppas trfindn tamaaya qoyulanda hmd Adamski qarda Bdl byin v
qohumlar zeyir byin tklifi il xorda oxuuyub. kinci tamaada is Leylinin partiyasn oxuyub
v byuk uur qazanb. Onun hm gzl ssi, hm d zrif shn plastikas Leylinin, elc d digr
qadn obrazlarnn cazibdar, baxml v travtli xmasna mhkm tml yaradrd. Shnmizd
aktrisalar olmayanda hmd Adamskinin yaradcl mvcud boluu xeyli aradan qaldrb.
hmd Adamskinin shnd n gzl ynda mhur opera aktyoru Hseynqulu Sarabski olub.
Onlarn Leyli v Mcnun, sli v Krm, Srvr v Glnaz, Minnt xanm v Mrcan by duetlri
milli msiqili teatr sntimizin parlaq shiflrini tkil edir.
Qafqazda, Orta Asiyada qastrol tamaalar il byk rbt qazanan hmd Adamski
Bakda, "Nicat", "Sfa" mdni-maarif cmiyytlrinin teatr truppalarnda, Hseynqulu Sarabskinin
"Mslman opera dstsi"nd v "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn
mdiriyyti"nd aktyorluq edib. Az mddt Milli Dram Teatrnn opera truppasnda ilyib. Xeyli
dramatik rollar da oynayb.
hmd Adamskinin yaradclnda Leyli, sli, Thmin, Xurid banu, Glnaz, Minnt
xanm ("Leyli v Mcnun", "sli v Krm", "Rstm v Zhrab", "ah Abbas v Xurid banu", "O
olmasn, bu olsun" v "r v arvad", zeyir by Hacbyov), "ahsnm" ("Aq Qrib", Zlfqar
by Hacbyov), Mah ("Mehr v Mah", librettosu Hacbaba rifovun v musiqi trtibat David
Slavinskinindir) opera v operetta rollar xsusi yer tutur.
1916-c ild "Arn mal alan"operettasnn ilk ekran hyatlarndan birind hmd Adamski
Glhr roluna kilib. 1923-c ild Adama glrk burada dram truppasnn fallamasnda
yorulmadan alb. stedadl tarzn v musiqi mllimi kimi Adam v Ada rayonlarnda ilyib.

hmd Adamski 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi
fxri ad il tltif olunub.
MMMDTAI BAIROV (5.8.1890-16.4.1961)
aqraq v cingiltili, axc v mftunedici gcl bariton ssi olub. Fitrtn dramatik aktyor
keyfiyytlrin qadir idi. fa etdiyi partiyalarda obrazn ss tcssmn yaratmaqla brabr, onun
psixoloji bdii xarakterini canlandrma, keirdiyi sarsntlar, sevinclri, iztirablar, kdrlri,
zldiyi tinliklri v trdddlri sift ifadlrind, plastik hrktlrind tcssm etdirmyi
bacarrd. Shnd cld, canl, dinamik v emosional idi. Milli opera qhrmanlarmzn ifasnda
lirizm, kvrk zrifliy stnlk verirdi.
Mmmdta Abbas olu Barov 5 avqust 1890-c ild Bakda doulub. ki il mollaxana
thsili alb. Sonra mtrqqi sulla drs keiriln trk-rus (rus-tatar) mktbind be il oxuyub.
Shny ilk df 1909-cu ild, "Nicat" teatr truppasnda gstriln zeyir by Hacbyovun "Leyli
v Mcnun" operasnda xorun trkibind xb. Burada hminin dram v komediya tamaalarnda
epizod rollar oynayb. 1913-c ildn balayaraq Mmmdta Barov opera v operetta
tamaalarnda solist kimi x edib. "Sfa", Hseynqulu Sarabskinin "Mslman opera artistlri",
"Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti" teatr truppalarnda faliyyt
gstrib. Yeniyetm yalarndan tamaa rbti qazanan aktyor zn "raqi"lqbini gtrb.
Bzi proqram afialarda aktyorun txlls "raqi" kimi d verilib.
1920-1925-ci illrd Azrbaycan Dvlt Dram Teatrnn (bugnk Akademik Milli Dram
Teatr) opera truppasnda ilyib. 1925-ci ildn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn
kollektivind alb. Hm milli operalarmzda, hm trcm edilmi srlrd, hm d rus
truppasnda oynanlan Dnya klassiklrinin mhur snt nmunlrind mrkkb v mxtlif
obrazlarn partiyalarn oxuyub.
Mmmdta Barovun Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda yaratd sas opera
partiyalar v bir ne operetta surti bunlardr: ahvld, Aq Slim v Bhram by ("ahsnm",
Reynqold Qlier), Mrdan ("Vtn", Qara Qarayev v Cvdt Hacyev), Onegin ("Yevgeni Onegin",
Pyotr aykovski. Librettonu trcm edn sd Tahirov), Aslan ah, Aalar by ("ah smayl" v
"Nrgiz", Mslm Maqomayev), Doktor Bartolo ("Sevilya brbri", Coakkino Rossini. Librettonun
trcmilri Mmmd Sid Ordubadi v frasiyab Bdlbyli), Sleyman, sgr v Soltan by,
Rstm by ("Arn mal alan" v "Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Krm kii ("Durna",
Sleyman Rstm v Sid Rstmov).
Aktyor-mnni shnmizd milli aktrisalarn olmad 1915-1919-cu illrd "Leyli v
Mcnun", "sli v Krm", "ah smayl" operalarnda Leylinin, slinin v rb Znginin
partiyalarn oxuyub.
Mmmdta Abbas olu Barov milli opera mnniliyi sntinin formalamasnda
gstrdiyi mstsna xidmtlr gr 25 aprel 1933-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti v 4 dekabr 1938-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltiflnib.
BLBL (22.6.1897 - 26.9.1961)
Murtuza Mdi Rza olu Mmmdov (Blbl) uada doulub. 1909-cu ildk uada,
1920-ci ilin payznadk Gncd, arada is az vaxtda Tiflis v rvanda yaayb. Yeniyetm
alarnda chchli oxumasma gr onu "Blbl" dey arblar v bunu zn shn txlls
gtrb. Shny ilk df Gncd tarzn Mdi Cmil mirovun "Seyflmlk" operasnda xb

(1914). Tamaann rejissoru v Blbl bu rolu tklif edn aktyor Sidqi Ruhulla olub. rvanda
"Arn mal alan"da Telli rolunu da oynayb. Ss tembri lirik-dramatik tenor olub.
1920-ci ilin sonlarnda Bakda Birlmi Dvlt Teatrnn Trk truppasna (bugnk
Akademik Milli Dram Teatr) qbul olunub. Blbl hm Hseyn Cavidin "eyx Snan" (Kor rb),
"eyda" (Xannd), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu" (Niyaz v Drvi), Namiq Kamaln
"Qaplan paa" (Yavr), Karl Qutskovun "Uriel Akosta" (Xidmti) dramlarnn tamaalarnda
oynayb, hm d zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (bn Slam), "sli v Krm"
(Krm), Zlfuqar by Hacbyovun "Aq Qrib" (Qrib) operalarnda sas partiyalar ifa edib.
1925-ci ild opera truppas AMDT-dn ayrlb v Blbl (j hmin kollektiv daxil olub.
ly-ily konservatoriyan bitirn (1927) Blbl dvltin gndrii il taliyann Milan
hrindki "La Skala" teatrna thsil-tcrby gedib. Oradan qaydaraq ADOBT-y solist
gtrlb. Teatrda zeyir by Hacbyovun "Korolu" operasndak misilsiz ifasndan sonra
"shnmizin korolusu" lqbini alb. Opera teatrnda zeyir byin "Arn mal alan" operettasnda
sgr rolunda da x edib. Mslm by Maqomayevin "Nrgiz" (lyar), frasiyab Bdlbylinin
"Nizami" (Nizami), Niyazinin "Xosrov v irin" (Frhad), Qara Qarayev v Cvdt Hacyevin
"Vtn" (Aslan), Reynqold Qlierin "ahsnm" (Aq Qrib), trcm olunmu "Anu" (Saro) v
"Sfa" (Seyran), Jorj Bizenin "Karmen" (Xoze), Czeppe Verdinin "Riqoletto" (Hersoq), Cl
Massnenin "Verter" (Verter), Cakomo Puininin "Toska" (Kavaradossi), Sergey Raxmaninovun
"Aleko" (Aleko) operalarnda sas partiyalar oxuyub.
Misilsiz xidmtlrin gr SSR xalq artisti (17 aprel 1938), Stalin mkafat laureat (1950)
olub. Adina mktb v k var. Mzar Fxri xiyabandadr.
HSEYNAA HACIBABABYOV
(195.1898-10.11.1972)
Milli opera sntimizin yapql v gzl aktyorluq qabiliyyti olan mnni solistlrindn
biri idi. rklr sirayt edn, fsunkar mlahti v ecazkar cazibsi olan lirik tenor ssi vard.
Yaradclnda xanndlik, mnnilik, aq musiqism xas ifalq elementlri birlmidi.
Mrkkb rollarnda da csartli improvizlr edirdi. Nadir ss tembri il yana gzl vokal
texnikasna, yksk aktyorluq mhartin, ltaftli shn cazibsin qabil idi.
Hseynaa Soltan olu Hacbababyov 19 may 1898-ci ild amaxda toxucu ailsind
doulub. Ailsi 1902-ci ild Bakya kb. Hseynaa burada vvlc "Alekseyski" mktbind,
sonra grkmli ziyal, mhur teatr xadimi Hbib by Mahmudbyovun tkil etdiyi thsil ocanda
oxumaa balayb. 1910-cu ild "Nicat" mdni-maarif cmiyyti teatr truppasnn xoruna qbul
olunub. 1913-c ildn balayaraq "Sfa" mdni-maarif cmiyytinin
teatr truppasnda,
Hseynqulu Sarabskinin rhbrlik etdiyi "Mslman opera artistlri" dstsind, "Zlfqar by v
zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"nd dramatik v musiqili teatr aktyoru kimi alb.
1919-cu ildn 1925-ci ilin avqustuna qdr Milli Dram Teatrnn truppasnda olub. 1925-ci ilin
payz mvsmndn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda solist ilyib.
Mxtlif truppalarda oxlu dramatik obrazlarla yana, opera v operettalarda qadn
obrazlarndan Leylinin, slinin, Xurid banunun, Glhr v Cahan xalann, Glnazn ("Leyli v
Mcnun", "sli v Krm", "ah Abbas v Xurid banu", "Arn mal alan" v "O olmasn, bu
olsun", zeyir by Hacbyov), Qribin anasnn ("Aq Qrib", Zlfqar by Hacbyov), Glzarn
("ah smayl", Mslm Maqomayev) partiya-larn oxuyub.
Hseynaa Hacbababyov dvlt teatrnda zngin yaradclq yolu keib. Mnni-aktyor
milli v dnya klassik bstkarlarnn lmz operalarnda eyni mhartl x edib. 1925-ci ildn
1972-ci il qdr x etdiyi sas tamaalar onun sntkar bykiyn aqca gstrir: ar
Brendey, Hindli qonaq ("Qar qz" v "Sadko", Nikolay Rimski-Korsakov), Qrib ("Aq Qrib",

Zlfqar by Hacbyov), Srvr, sgr, Mcnun, Krm ("Mdi bad", "Arn mal alan",
"Leyli v Mcnun" v "sli v Krm", zeyir by Hacbyov), Lenski ("Yevgeni Onegin", Pyotr
aykovski), lyar, ah smayl ("Nrgiz" v "ah smayl", Mslm Maqomayev), Xosrov
("Xosrov v irin", Niyazi), Qraf Almavivo ("Sevilya brbri", Coakkino Rossini).
Opera aktyoru 1934-c ild Azrbaycan Respublikasnn nkdar artisti, 4 dekabr 1938-ci
ild xalq artisti fxri adlarl il tltif olunub. mrnn sonlarnda teatrda gnclrin snt vrdilrin
yiylnmlri n byk mk srf edib. 10 noyabr 1972-ci ild Bakda vfat edib v ikinci Fxri
xiyabanda dfn olunub.
MUAM V VOKAL OPERA
FAILARI (1908- 1975)
kinci drs
VASL NKOLSK (16.3.1882-3.4.1967)
Aydn v ifadli bas ssi olan mnni Vasili Alekseyevi Nikolski Rusiyann vanovo
vilaytinin uya hrind doulub. Moskva konservatoriyasn 1907-ci ild bitirib. Ali thsil
alandan sonra Moskvann, Kiyevin, Odessann, Tiflisin opera teatrlarnda ilyib. 1919-cu ild
Bakya glib v 1952-ci ill qdr ADOBT-nn solisti olub. Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti
(1934) fxri ad il tltif olunub.
Vasili Nikolski Bak teatrnda Hsn kii, Aslan ah ("Nrgiz" v "ah smayl", Mslm
Maqomayev), brahim xan ("Korolu", zeyir by Hacbyov), Bhram ("ahsnm", Reynqold
Qlier), Pimen v Boris Qodunov ("Boris Qodunov", Modest Musorqski), Susanin, Ruslan ("van
Susanin" v "Ruslan v Ldmila", Mixail Qlinka), Don Bazilio ("Sevilya brbri", Coakkino
Rossini), Kouby ("Mazepa", Pyotr aykovski), Nilakanta ("Lakme", Leo Delib), Dyirman ("Su
prisi", Aleksandr Darqamjski), Qalitski ("Knyaz qor" Aleksandr Borodin), Mefistofel ("Faust",
arl Quno), Lindor ("Hofmann nallar", Jak Offenbax), German, Henri: ("Tanqayzer" v
"Leonqrin", Rixard Vaqner), Sen Bari ("Qu qenotlar", Cakomo Meyerber), ub ("Traviata",
Czeppe Verdi), Famusov v Skalozub ("Aldan bla", Boris Zeydman) Qaspar ("Kornevil
znglri", Rober Plaket), Knyaz Quda ("Demon", Anton Rubiteyn), Stansiya nzartisi ("Stansiya
nzartisi", Vladimir Kryukov) partiyalarn ifa edib.
1941-ci ildn 1962-ci il qdr myyn fasillrl konservatoriyada pedaqoji faliyyt
gstrib.
KONSTANTN KNJNKOV (20.5.1883-1.11.1952)
Dramatik bariton ssli Konstantin Lvovi Knijnikov Azrbaycan Dvlt Opera v Balet
Teatrnn mhur solistlrindndir. O, Voronej quberniyasnn Boquar qzasnda doulub. Shn
faliyytin 1912-ci ild Peterburqda balayb v 1922-ci ilin sonlarna kimi Rusiyann bir sra opera
teatrlarnda alb.
1922-ci ild Bakya glmi Konstantin Knijnikov ADOBT-y solist gtrlb. Shnd
1946-c il kimi x edib v mrnn sonuna qdr pedaqoji faliyyt gstrib, elmi srlr yazb,
Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn professoru (1948) olub. Opera mnnisi 23 fevral 1940-c
ild Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti fxri adna layiq grlb.
aqraq v cingiltili ssindn mhartl istifad edn v xarakter yaratma ustalqla bacaran
Konstantin Knijnikovun sas uurlarn Nikolay Rimski-Korsakovun "ar glini" (Qryaznoy),

Modest Musorqskinin "Boris Qodunov" (Boris Qodunov), Czeppe Verdinin "Aida" (Amonsaro),
"Otello" (Yaqo), "Riqoletto" (Riqoletto), zeyir by Hacbyovun "Korolu" (Hsn xan), Rixard
Vaqnerin "Leonqrin" (Telramun), Jorj Bizenin "Karmen" (Eskamilyo), Pyotr aykovskinin
"Qaratoxmaq qadn" (Tomski v Yeletski), Eduard Napravnikin "Dubrovski" (Trojekurov)
operalarndak qhrmanlarn partiyalarnn ifasnda uurlar qazanb.
ALEKSANDR DROZDOV (11.6.1892-15.8.1968)
Mhur opera artisti Aleksandr Aleksandrovi Drozdov Omsk hrind doulub. Lirikdramatik tenor idi. 1918-ci il-d Saratov opera studiyasn bitirib v hmin ildn Tiflis, SanktPeterburq, Odessa opera teatrlarnda ilyib. Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrna 1935-ci
ild solist gtrlb v iyirmi il shn yaradcl il mul olub. 1947-ci il-dn teatrda ilmkl
yana, Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn vokal sinifind pedaqoci faliyyt gstrib.
RSFSR-in (Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikas) mkdar artisti Aleksandr
Drozdov 23 fevral 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti fxri adna layiq grlb.
1943-c ild rus dilind tamaaya qoyulmu zeyir by Hacbyovun "Korolu" operasnda
Korolunun partiyasn oxuyub.
Onun yaradclnda Czeppe Verdinin "Otello" (Otello), "Aida" (Radames), "Balmaskarad"
(Riard), "Trubadur" (Manriko), arl Kamal Sen-Sansn "Samson v Dalila" (Samson), Cakomo
Meyerberin "Quqenotlar" (Raul), Pyotr aykovskinin "Qaratoxmaq qadn" (German), Cakomo
Puininin "Toska" (Kavaradossi), "io io San" (Pinkerton), Boris Zeydmann "Aldan bla"
(atski), "Maskarad" (Arbenin), Eduard Napravnikin "Dubrovski" (Vladimir), Mixail Qlinkann
"Ivan Susanin" (Sobinin), van Dzerjinskinin "Sakit Don" (Qriqori Melexov) operalarnda oxuduu
partiyalar daha parlaq snt nailiyytlri saylr.
ROMAN TRFONOV (5.8.1896-5.4.1966)
Opera mnnisi, pedaqoq, mxmri ssi olan Roman Maksimovi Trifonov Saratovda
doulub. Orann konservatoriyasnda ali vokal thsili alan (1927) Roman Trifonov Moskva Teatr
Snti nstitutunda v ikinci MBAT-da (Mockva Bdaye Akademik Teatr) da shn sntinin
incliklrini mnimsyib. Kiyev (1928 - 1931), Saratov, Odessa, Sverdlovsk (1931-1936), Peterburq
(1936-1940) hrlrinin opera teatrlarnda solist olub. Peterburq teatrnda Mixail Qlinkann
eyniadl operasnda van Susaninin partiyasnn vzsiz ifas saylb. 1940-1947-ci illrd Daknd
Opera v Balet Teatrnda alan mnni zbkistann xalq artisti (1945) fxri adna layiq grlb.
Roman Trifonov 1948-ci ild Bakya glib v Azrbaycan Dvlt Opera v Balet teatrna
solist qbul olunmaqla yana, bir il sonra konservatoriyann kafedra mdiri tyin edilib. zeyir by
Hacbyovun "Korolu" (brahim xan), Czeppe Verdinin "Siciliya geclri" (Proda), "Trubadur"
(Fernando), Leo Delibin "Lakme" (Nilakant), Pyotr aykovskinin "olanta" (Kral Rene), "Mazepa"
(Kouby), Jorj Bizenin "Karmen" (Tsuniqa), Aleksandr Darqomjskinin "Su prisi" (Dyirman),
arl Fransua Qunonun "Faust" (Mefistofel), Coakkino Rossininin "Sevilya brbri" (Don Bazilio),
Mixail Qlinkamn "van Susanin" (van Susanin), Sergey Vasilenkonun "Suvorov" (Suvorov),
Cahangir Cahangirovun "Azad" (Xan), Modest Musorqskinin "Boris Qodunov" (Boris Qodunov v
Varlaam), "Xovanina" (Dosifey), Boris Zeydmann "Aldan bla" (Famusov) operalarnda sas
partiyalar mhartl ifa edib.
Azrbaycan Milli operasnn lli illiyi mnasibtil 26 aprel 1958-ci ild Roman Trifonova
Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti fxri ad verilib. 5 aprel 1966-c ild Bakda vfat edib.

AABABA BNYADZAD (19.7.1915 - 17.12.1974)

Cingiltili v ryyatml bariton ss malik idi. Yenyetm yalarndan bdii zfaliyytd
mnni kimi x etmkl yana, dram drnyind aktyor olub. zeyir by Hacbyovun
qhrmanlar sgrin ("Arn mal alan") v Srvrin ("O olmasn, bu olsun") ariyalarn oxuyub,
klassik dnya operalarna maraq gstrib.
Aababa Balaa olu Bnyadzad Bakda doulub.
yirmi yanda Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn xor heytin i gtrlb.
1938 - 1939-cu illrd Moskvadak Qnesinlr adna Musiqi Mktbinin vokal bsind thsil alb.
Oradan qaydaraq opera teatrnn truppasna qbul olunub. Eyni zamanda snt ocann nzdindki
studiyada hm oxu trzini tkmilldirib, hm d aktyorluq sntinin xsusiyytlrini mnimsyib.
Aababa Bnyadzadnin bstkarlardan zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun"
(Nofl), "Korolu" (Hsnxan v Al), Reynqold Qlierin "ahsnm" (Xan), Fromonotal Jak
Qalevinin "Kardinal qz" (Rudjiero), Mslm by Maqomayevin "ah smayl" (Aslan ah),
Niyazinin "Xosrov v irin" (apur), Qara Qarayev v Cvdt Hacyevin "Vtn" (Mrdan), Zaxari
Paliavilinin "Daisi" (kiazo), Coakkino Rossininin "Sevilya brbri" (Fiqaro. Librettonun
trcmilri Mmmd Sid Ordubadi v frasiyab Bdlbylidir), Jorj Bizenin "Karmen"
(Eskamilyo. Librettonun trcmisi Nigar Rfibylidir), Pyotr aykovskinin "Mazepa" (kouby),
frasiyab Bdlbylinin "Nizami" (Hkmdar), Cahangir Cahangirovun "Azad" (Yavr), Zlfqar
by Hacbyovun "Aq Qrib" (ahvld), Czeppe Verdinin "Aida" (Amonasro), "Otello" (Yaqo),
"Traviata" (Jorj Jermon), "Riqoletto" (Marullo), Vasif Adgzlovun "llr" (eyx Nsrulla)
operalarnda ifa etdiyi partiyalar z dramatik vsti, psixoloji taml, ssl hrktin zvi vhdti
il seilib.
Aababa Bnyadzad Opera v Balet Teatrnda 1967-ci ild Mslm by Maqomayevin
"ah smayl"operasn tamaaya hazrlayb.
Milli opera sntimizin inkiafndak smrli xidmtlrin gr 17 iyun 1943-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 30 aprel 1955-ci ild xalq artisti fxri adlarna layiq
grlb.
DRIS AGALAROV (20.10.1917 - 4.5.1975)
Lirik bariton ssi olan dris Aalarovun yaradcl milli opera sntimizin inkiaf tarixinin
ikinci dvrn aiddir. Hm dramatik, hm d zrif yumorlu klassik obrazlarn partiyalarn oxuyub.
Shnd cld, psixoloji vziyytlrd dramatizm stnlk vern, n komik epizodlarda duzlu ifad
vasitlri v smimi yumoru, qltanl ssinin lirizmi il yadda qalb. fasnda vokal v aktyorluq
sntlrinin incliklrindn obrazn xarakterinin canl, baxml, siraytedici alnmas n bacarqla
istifad edib.
Yksk shn zvq, obrazn psixoloji dramatizmni canlandrmaqda mnal aktyorluq ifad
vasitlri vard. Oynad obrazn tqdimini mqsdynl inkiaf xtti sasnda, ali ideyaya
ballqda tcssm etdirirdi. Shnd yndalar il nsiyytd, canl, diqqtcil, smimi idi.
Mrkkb mizanlarda psixoloji hrktlri icra ed-ed d tin partiyalar ustalqla oxuyur,
musiqinin mzmun v mahiyytini tamaaya atdrrd. Yksk shn mdniyyti v ifalq
zvq il seilirdi.
dris Frhad olu Aalarov 20 oktyabr 1917-ci ild Tiflisd doulub. btidai thsilini orada
alandan sonra Bakya glib. Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn vokal sinifind oxuyub.
Tlblik vaxtlarndan, yni 1937-ci ildn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn solisti olub.

Otuz skkiz il bu snt ocann shnsind x edn mnni-aktyorun ssinin travti, cazibsi
v qltanl gc hmi z hsnnd, gzlliyind qalb.
sas partiyalar olan Yevgeni Onegin, Burqund hersoqu Rabert, Mazepa, Yeletski ("Yevgeni
Onegin", "olanta", "Mazepa" v "Qaratoxmaq qadn", Pyotr aykovski), Valentin, ("Faust", arl
Fransua Quno), Jorj Jerion ("Traviata", Czeppe Verdi), Yavr ("Azad", Cahangir Cahangirov),
ahvld ("ahsnm", Reynqold Qlier), Eldar ("Vaqif", Ramiz Mustafayev), Fiqaro ("Sevilya
brbri", Coakkino Rossini), Eskamilyo v Morales ("Karmen", Jorj Bize), Demon ("Demon",
Anton Rubinteyn), Sultan ("Dunaym o sahilindn olan Zaporojyeli", Qulaq-Artamevski), Mizqir
("Qar qz", Nikolay Rimski-korsakov), Silvio ("Mzhkilr", Ruero Leonkovallo), Kiazo
("Daisi", Zaxari Paliaivli), Sezar Anjelotti ("Toska", Cakomo Puini), Qraf de Luna ("Trubadur",
C-zeppe Verdi), Qazar ("Nrgiz", Mslm Maqomayev) Azrbaycan opera snti ifalnn
parlaq incilridir.
Opera shnsind v vokal yaradclnda qazand nailiyytlr gr dris Aalarov 17
iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 26 aprel 1958-ci ild is xalq artisti
fxri adlar il tltif edilib.
4 may 1975-ci ild Bakda vfat edib v mzar ikinci Fxri xiyabandadr.
* * *
1925 - 1950-ci illrd teatrn truppasnda hm muam, hm d klassik dnya v milli
operalarda uurla x edn solistlr v ifalar, xarakterik rollar oynayan mnni-aktyorlar, xor
artistlri olublar. Onlarn yaradclqlar mxtlif sviyylrd teatrn ifalq mdniyytini inkiaf
etdirib, snt ocann poetika zlliklrinin cilalan asnda myyn hmiyyt dayb.
Qulam sgndrov, hmd Anatollu, Zlfqar Saryev, smayl Elolu, li v Qmbr
Zlalovlar, Xanlar Haqverdiyev, Bykaa Mustafayev, Ham Klntrli, Nurmhmmd
Mhmmdov, Hacbaba Hseynov, irzad Hseynov, Yaqub Rzayev, Hseyn Rzayev, Rid
Tahirov, Arif Bakxanov, Abuzr Quluzad, Sergey Nevedov, Matvey Levin, Pyotr Qoroxov,
Vladimir Krivoeyov, Rostislav Lopatkin, Vasili Zvyaqin, Sona Hacyeva, Elmira Axundova, Sona
Barova, Sona Mustafayeva, Sryya Qacar, Mnvvr Klntrli, Yavr Klntrli, Mhbub
Paayeva, Sltnt Quliyeva, Fatma Gncinskaya, Mrym Babayeva, Valentina Rojnova, Tamara
Dorfman, Lsya Laskova, Nina Viatsi repertuarn ksr tamaalarnda itirak ediblr.

HQQT RZAYEVA (20.5.1907- 2.8.1969)

Milli operalarmzda x edn ilk azrbaycanl mnnilrdndir. Zil v ryyatml, lirik
v saf messo-soprano ssi vard. Bir insan kimi ahan qadn idi. Oxuduu partiyalar vql,
qlblr yol tapan smimiyytl ifa edirdi.
Yksk drcd dramatik aktyorluq istedad vard v bu yaradclq keyfiyyti onun
obrazlarnn psixoloji drinliyi-ni, estetik hsnn daha sanball, daha travtli gstrirdi. Mrkkb
partiyalar da hrktli oyun-slubda oxuya bilirdi. Yaraql v clbedici, cazibdar v fsunkar,
mlahtli v ltaftli shn grkminin olmas onun ifasna emosional travt verirdi.
Qzlq soyad "liyeva" olan Hqiqt li qz Rzayeva 20 may 1907-ci ild Lnkran
hrind doulub. Be aylq krp olanda, Lnkranda hvskar xannd kimi tannan li kii
rhmt gedib v ailnin ykn anas Zinyt xanm kmli olub. O, imkanl aillr l ilri
grmkl rk pulu qazanrd. Hqiqt 11 yana atsa da, kasbln ucbatndan mktb ged
bilmmidi. 1918-ci ild Lnkranda mllimliy yenic balam all v mdrik qadn, vtnsevr
maarifi Mrym xanm Bayramlibyovann fdakarl il hrd birinci qz mktbi alb. Bina
olmadna gr mktb Mrym xanmn z evind faliyyt gstrirdi. O, ev-ev gzib oxumaq
n on nfr yaxn qz seib valideynlrindn onlar mktb vermlrin gcl razlq almd.
Hmin balalardan biri d glcyin opera mnnisi Hqiqt idi. hrin imkanl maarifilri agird
qzlarn geyim v mktb lvazimat n yardm komitsi tkil etmidilr.
1920-ci ilin sonlarnda mktb bina verildi. Mrym xanmn v gnc mllim Tehran
xanmn tbbs il mktbd dram drnyi yaradld. "Dursunli v ballbad", "Vtn"
tamaalarnda agird Hqiqt d oynayrd. Ancaq o, ilk nvbd mktbin mllim v agird
kollektivinin sevimli mnnisi idi. Get-ged onun gcl ssinin sora btn Lnkrana yayld. O,
hrin bayram tdbirlrind z mhartini nmayi etdir bilirdi.
Beillik thsil vern mktbin son sinifind Hqiqt xanm drsdn sonra onun n ayrlm
evlr gedir v qadnlara savad yrdirdi. 1923-c ild mktbi bitirib v maarif bsinin gndrii
il Bak Darlmllimatda (Pedaqoji Texnikum) thsil almaa glib. Burada ssinin mlahti il
heyranlq douran Hqiqt xanm tez-tez Qadnlar klubunda xlara dvt alb. 1926-c ild Mdn
ilri Hmkarlar ttifaq nzdindki "Dama" adl "canl qzetin" (dram-drnyinin) bdii rhbri
Yunis Nrimanov onu shnd grb v ox bynib. Nvbti hftdn Hqiqt Rzayeva
"Dama"nn mqlrin glib. Prinsip etibaril Tnqid v Tbli Teatrnn ilkin dvrn xatrladan
bu gnc kollektivin hazrlad tamaalarda qzetilik publisistikasnn nsrlrindn, xordan,
nmlrdn v musiqi ifalndan istifad olunurdu. Ona gr d "Dama"ya qbul olunan
gnclr oxuma, alma, rqsi, xoreoqrafik hrktlri bacarnal idilr. Bu istedad
keyfiyytlrinin hams on doqquz yal Hqiqtd vard.
Hqiqt Rzayevann "Dala"dak musiqili-dramatik obrazlarda x opera teatr
rhbrlrinin diqqtini clb edib. O, Dvlt komissiyasnn snandan xaraq bstkar Mslm
Maqomayevin tvsiysi il 1927-ci ild teatra solist gtrlb. Gcl v coun ssini pekar
mnni, ustad xannd kimi formaladrmaq n Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn muam
bsind oxuyub (1928 - 1932). Teatrda ilyn v thsil alan Hqiqt Rzayeva snt drslrini
zeyir by Hacbyovun rhbrliyi il xanndlr Cabbar Qaryaddan, Seyid uinskidn v tarzn
Qurban Pirimovdan alb. Teatra tz qbul olunanda, 1927-ci ild Hqiqt Rzayeva vvlc zeyir
by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" operasnda Leylinin anas, Mcnunun anas rollarn oynayb.
El hmin il Peterburqda ali thsil alb yenic Bakya qaytm quruluu rejissor Yusif Yulduzun
tklifi il gnc xanndy Mslm Maqomayevin "ah smayl" operasnda rb Zngi rolu
taprlb. Aktrisa gzlnildiyindn d artq uur qazanb v btn midlri doruldub. Bununla da
taleyini mrlk opera mnniliyin balayb.
Aktrisa-mnni Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda hazrlanan muam
operalarnda romantik v lirik sevgi qhrmanlarnn partiyalarn ifa edib. Eyni zamanda teatrn

qurulu verdiyi milli operettalarmzda mzli obrazlarn ifasnda byk mhart gstrib. Htta
1938-ci ild Moskvada Azrbaycan dbiyyat v ncsnti Ongnlynd gstriln "Arn mal
alan" operettasnda Hqiqt Rzayevann ifa etdiyi qulluqu Telli rolu tamaalarda byk maraq
dourub. Telli-Vli (hmd Anatollu v Ltfli Abdullayev ) dueti tamaalarn istyi il
grlrd v konsert proqramlarnda da gstrilib.
Hqiqt Rzayevann rfli yaradclq yolunu zintlndirn, hzin lirizml, romantik vstl
cilalanan shn obrazlar eyni zamanda milli operalarmzn rfli shiflrini tkil edir. Onun
zngin ifalq irsi hminin shnmizd qrx ildn ox milli aktrisa yoxluundan zilltlr kn
teatrmzdak boluu csartli hnrvrlikl doldurub. lbtt, bu csart, bu hnrvrlik n qdr
triflayiq olsa da, Hqiqt Rzayeva sntinin estetik hsnn, fdakarlnn dyrini zeyir by
Hacbyovun "sli v Krm" (sli), "Leyli v Mcnun" (Leyli), "Korolu" (Xannd qz),
Mslm Maqomayevin "ah smayl", "Nrgiz" (rb Zngi v Yeng), Zlfqar by Hacbyovun
"Aq Qrib" (ahsnm v Qaraca qz) operalarnda v zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan"
(Telli), "Mdi bad" (Snm) operettalarnda oynad rollarn adlar da aydnca tcssm etdirir.
Mslnin bu trfi d maraqldr ki, Hqiqt Rzayeva yuxarda adlar kiln opera v
operettalarn 1927 - 1960-c illrdki n mxtlif qurulularnda oynayb. Frdi rejissor slublar,
teatr poetikalarnn estetik gstricilri bir-birindn frqlnn Abbasmirz rifzad, Yusif Yulduz,
smayl Hidaytzad, Soltan Dadaov kimi qdrtli sntkarlarn mxtlif shn tfsirlrind
shny ba rollarda xb. str nnvi etnoqrafik, istr konstruktivizn, istrs d raonu-mental
forma-mzmunda hazrlanan tamaalarda aktrisann dramatik oyunu v "raq", "Pncgah" kimi
muam blri-nin ifasnda ssinin mlahti v aydnl hmi yksk pe-karlq nmunsi
olub. Btvlkd is Hqiqt xanm oynad obrazlarn hamsn donuq, ablon "nnvilikdn"
uzaq ifa etmy syl almdr.
Aktrisann snt eqi, shn ehtiras, yaratmaq counluu o qdr gcl, daxili enerjisi o
drcd tknmz idi ki, operada partiyalar oxuyan, konservatoriyada tlb olan H-qiqt xanm
hminin Bak Trk i Teatrnda da aktrisalq edib (1928-1930). Bu teatrn shnsind o, sd
Tahirov v bdlKrim mamzad trfindn tbdil olunmu "nc" (Usta Paann arvad),
bdlhq Hamidin "Hind qz" (Telitra), Vladimir kironun "K1ki hr" (Qadn) srlrinin
tamaalarnda da dramatik rollar oynayb. Hqiqt xanm mhz dramatik aktrisa kimi
"Azrbaycanfilm"d istehsal olunmu sssiz v ssli "smt", "rq yol", "Ltif", "Muxtar"
("Dostlar"), "gey ana" (Qmr xala) filmlrin d kilib.
Pedaqoji faliyyti Hqiqt Rzayevann rfli mr tarixsind xsusi yer tutur. O, uzun
illr Asf Zeynall adna Bak Musiqi Mktbind muamn incliklrindn, ifa mdniyytindn
drs deyib. Azrbaycan xalq artistlri Rbab xanm Muradova, slam Rzayev v ne-ne opera
solisti mhz onun yetirmlridir. mrnn son illrind Azrbaycan Dvlt Opera v Balet
Teatrnn muam bsind mqi-pedaqoq ilmi, gnclri hazrlayb shny Leyli v sli,
Mcnun v Krm, rb Zngi kimi xarndr.
Onun ifasnda mxtlif klassik muamlarmz, xalq mahnlar, bstkar nmlri lent
alnndr. Xsusn radionun Qzl fondunda "Rast" v "ahargah" muamlar ox Qyrlidir.
Aktrisann ifasnda rb Zngi - ah smayl (lvst Sadqov) v Leyli - Mcnun (blft liyev)
duetlri lent alnb.
Opera shn ifalnn inkiafnda gstrdiyi smrli yaradclq faliyytin, qazand
snt nailiyytlrin gr Hqiqt Rzayeva 23 fevral 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti v 17 iyun 1943-c ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Hqiqt li qz Rzayeva 2 avqust 1969-cu ild Bakda vfat edib v Fxri xiyabanda dfn
olunub.

MLL BALET SNTNN TKKL

V SAS YARADICILIQ
MRHLLR
Bakida opera tamaalar gstrmk n Maylov qardalar trfindn 1911-ci ild zmtli
teatr binas tikildi. Bir il sonra Modest Musorqskinin "Boris Qodunov" operas il ilk prdlrini
aan teatr binasnda sasn rus truppasnn hazrlad tamaalar oynanlrd. Hrdn myyn
msamirlrd, azrbaycanl milyonularn ian mqsdil keirdiklri "rq geclri"nd bzi balet
nmrlri d gstrilirdi. Htta "1001 gec" nallar, mxtlif xalq fsanlri sasnda da ktlvi
rqslr tkil olunurdu v proqramlarda onlar balet epizodlar kimi tqdim edilirdi.
1920-ci ilin iyununda bugnk Opera v Balet Teatr "Rus Operas", arada "Byk Rus
Operas" kimi faliyyt gstrdiyi dvrd kollektivd, zif d olsa, cnbi milltlrdn ibart balet
truppas vard. Onlar klassik dnya operalar kimi mntzm olmasa da, myyn vaxtlarda hrtli
Qrb bstkarlarnn v rus sntkarlarnn balet srlrini tamaaya qoyurdular. 1933-c ild milli
kadrlarn yetidirilmsi il bal opera teatrnn nzdind xoreoqrafiya studiyas yaradld. Sonralar
mstqil thsil ocana evriln bu mktbin ilk agirdlrindn biri d Qmr Almaszad olub v o,
thsilini Sankt Peterburq xoreoqrafiya mktbind davam etdirib. Operann nzdindki xoreoqrafiya
mktbind Pyotr aykovskinin "Sonalar gl", "elkunik", Ldviq Minkusun "Don kixot", Adolf
Adann "Jizel", "Korsar", Boris Asafyevin "Baxasaray fvvarsi" ("Baxasaray fontan",
"Baasaray emsi" kimi d yazlb), Sezar (ezare) Puninin "Esneralda" baletlri v digr
srlr kurs v diplom ilri kimi tamaaya qoyulurdu.
Xoreoqraf iya mktbinin nvbti kursunun buraxl imtahan n frasiyab Bdlbyli
birprdli "Trlan" baletini yazd. 1939-cu ild mktbin buraxl agirdlrinin itiraki il tamaaya
qoyulmu baletin libretto mllifi bstkarn qarda Turqut Bdlbyli idi. O, bu librettonu
Azrbaycan xalq nalnn motivlri sasnda qlm almd. "Trlan" tamaaya Bdlbylilrin
digr qardalar, rejissor msi B-dlbyli hazrlamd v baletmeyster Qmr xanm Almaszad
idi. Baletin dirijorluunu mllif z edirdi.
Hmin rfd frasiyab Bdlbyli Cfr Cabbarlnn "Qz qalas" fsanvi mvzulu
poemasnn sjeti sasnda znn yazd eyniadl balet zrind ilyirdi. opera teatrna tqdim
olunan "Qz qalas" baletinin premyeras 1940-c ilin 18 aprelind gstrildi. Quruluu
baletmeysterlr Sergey kevorkov v Vaxtanq Voronski (Nadiradze), myyn rqslrin quruluusu
Qmr Almaszad, rssam nvr Almaszad, rejissor smayl Hidaytzad idi. lk tamaann
dirijoru fra-siyab Bdlbyli idi v sas rollardan Glyanan, Poladm v Cahangir xann
partiyalarn Qmr Almaszad, Konstantin Bataov v Anatoli Urvantsev ifa edirdilr.
"Qz qalas" baletinin lk tamaas byk tntn il kedi. Bellikl d 18 aprel 1940-c il
tarixi milli baletimizin tkkl tarixi kimi bdildi.
Nvbti milli baletimiz 30 dekabr 1950-ci ild tamaalara gstrildi. Bu, Soltan
Hacbyovun bstldiyi 3 prdli v 6 killi "Gln" baleti idi. Masir hyatdan gtrln
baletin librettosunu ilyn Qmr Almaszad hm d tamaa-nm quruluu baletmeysteri, rejissoru
Soltan Dadaov, dirijoru is Niyazi idi. Tamaaya bdii trtibat nvr Almaszad vermidi. Qmr
Almaszad Gln, Konstantin Bataov Azad v Yuri kuznetsov hmd rollarn ifa edirdilr.
Aradak on il rzind balet truppas 1941-ci ild Rikkardo Driqonun "Arlekinada" (quruluu
baletmeyster qor Arbatov, rssam nvr Almaszad, dirijor frasiyab Bdlbyli), 1945-ci ild
Ldviq Minkusun "Don kixot" (xoreoqraf Aleksandr Qorski, rssam nvr Almaszad, dirijor
frasiyab Bdlbyli), Pyotr aykovskinin "Sonalar gl" (baletmeyster Sergey Kevorkov, rssam
Mirra Panadiadi, dirijor frasiyab Bdlbyli), 1949-cu ild Pyotr aykovskinin "elkunlk"
(baletmeyster Sergey Kevorkov, rssam Fyodor Qusak, dirijor frasiyab Bdlbyli), qor
Morozovun "Doktor Aybolit" (baletneyster Qmr Almaszad, rssam nvr Almaszad, dirijor

frasiyab Bdlbyli) baletlrini hazrlayaraq z repertuarna daxil edib. vvlki drd tamaada
Qmr Almaszad Paulina, Kitri, Odetta - Odiliya v Maa obrazlarnn partiyalarnda mhartl
x edib. Onun plastik hrktlrinin mayasnda milli rqslrimizin zrif, cazibdar elementlri
tcssm taprd v bu da xoreoqrafik hrktlrin znginlmsin sbb olurdu.
Mhur bstkar Qara Qarayev xeyli vaxt idi ki, dahi Nizaminin eyniadl poemas sasnda
smayl Hidaytzadnin, Yuri Slonimskinin v Sabit Rhmann mtrk yazdqlar "Yeddi gzl"
librettosuna musiqi bstlyirdi. Teatr ictimaiyytinin intizarla gzldiyi gn glib atd v 7 noyabr
1952-ci ild OBT "Yeddi gzl"in ilk tamaasn baletmeyster Pyotr Qusevin quruluunda, nvr
Almaszad il Fyodor Qusakin shn trtibatnda, Kamal Abdullayevin dirijorluunda v s-mayl
Hidaytzadnin rejissorluunda tamaalara tqdim etdi. Leyla Vkilova Ai, Yuri Kuznetsov
Bhram ah, konstantin Bataov Mnzr, Anatoli Urvantsov Vzir xarakterlrinin partiyalarn ifa
edirdilr. "Yeddi gzl" baleti btn mziyytlrin v bu janrdak yeni estetik sciyylrin gr
milli shn snti tariximizd hadisy evrildi. Balet bu quruluda uzun mddt teatrn
repertuarnda aparc tamaalardan biri kimi yaad.
1950-ci illrd balet sntin qdrtli shn ustalar Qmr Almaszad v Leyla Vkilovadan
sonra Rfiq Axundova, M[aqsud Mmmdov kimi parlaq istedad sahiblri gldilr. 1954-c ild
Qmr xanmn quruluunda gstriln Reynqold Qlierin "Qrmz lal" (rssam Fyodor Qusak,
dirijor Vladimir Traxmovi) baletind Maqsud Mmmdov Li an Fu, Sergey Keverkovun shn
tfsirind oynanlan Boris Asafyevin "Baxasaray fvvarsi"nd Leyla Vkilova Zarema, 1955-ci
ild Qmr Almaszadnin quruluunda oynanlan Pyotr aykovskinin "Yatn gzl" baletind
Rfiq Axundova Feya Siren, Leyla Vkilova Avrora, 1956-c ild repertuara daxil ediln Aleksandr
kreynin "Laurensiya" (quruluu Qmr Almaszad) baletind Leyla Vkilova Laurensiya, Maqsud
Mmmdov Frondoso, Rfiq Axundova Xosinta, 20 yanvar 1957-ci ild Boris Zeydmann "Qzl
aar" srind (baletmeyster Qmr Almaszad) Leyla Vkilova Malvina, Maqsud Mmmdov
Pyero, xoreoqrafiya mktbinin tlbsi imnaz Babayeva Buratino, 1 noyabr 1958-ci ild "Qz
qalas"nn nc redaksiyasnda (quruluu baletmeyster Qmr Almaszad) Leyla Vkilova
Glyanaq, Maqsud Mmmdov Polad, Xumar Zlfqarova Yeng, 1959-cu ild Rikkardo Driqonun
"Arlekinada"snn ikinci redaksiyasnda Leyla Vkilova Paulina, Maqsud Mmmdov Kolen, Rfiq
Axundova Luiza, "Yeddi gzl"in ikinci ilmsind Leyla Vkilova Ai, Maqsud Mmmdov
Mnzr partiyalarn ifa etdilr.
Teatr ilk nvbd milli balet srlri v milli baletmeysterlrin yetidirilmsi, balet
aktyorlarnn formalamas maraqlandrrd. Buna gr d teatr yaz Piter Abrahamsn romannn
motivlri sasnda Yuri Slonimskinin "ldrml yollarla" librettosuna Qara Qarayevin bstldiyi
baletin tqdimini intizarla gzlyirdi. sr ifa olunub bynildikdn sonra baletmeyster Konstantin
Sergeyevdn, Rssam Valeri Dorrerdn, dirijor Niyazidn ibart yaradc heyt sr zrind uzun
mddt ildi. lk tamaas 25 dekabr 1960-c ild gstriln baletd sas ifalar Leyla Vkilova
(Sari), Maqsud Mmmdov (Lenni), Rfiq Axundova (Fanni), Anatoli Urvantsov (Qert) v
Konstantin Bataov (Mako) idi.
Opera v Balet Teatr 27 aprel 1961-ci ild Adolf arl Adann "Jizel" baletini Qmr
Almaszadnin v Nadejda Fyodorovann quruluunda gstrndn sonra (Jizel - Leyla Vkilova,
Albert - Maqsud Mmmdov) yenidn milli bstkarn srin mracit etdi. Gnc bstkar Arif
Mlikov tre dibi Nazim Hikmtin "Mhbbt fsansi" pyesinin librettosu sasnda eyniadl balet
bstlmidi. Onu tamaaya baletmeyster Yuri Qriqorovi, rssam Simon Virsaladze v dirijor
Niyazi hazrlamdlar. Byk uur qazanan baletd sas partiyalar Leyla Vkilovaya (irin),
Dnmz Hacyev (Frhad), Raisa zmaylovaya (Mhmn banu) v Konstantin Bataova (Vzir)
taprlmd. Tamaa repertuarda mhkmlndikc aparc rollarn ifalar da dyiirdilr.
1960-c illrin ikinci yarsndan sonra, Qara Qarayevl Arif Mlikovun srlrinin Dnya
miqyasnda hrtlnmsi il bal bstkarlarmz balet janrna xsusi maraq gstrdilr. Teatr
Sleyman Sani Axundovun hekaysi sasnda frasiyab Bdlbylinin yazd librettoya rf

Abbasovun bstldiyi "Qaraca qz" (15 sentyabr 1965), Tofiq Bakxanovun birprdli "Xzr
balladas" (librettosu Syavu Mmmdzadnindir. 12 yanvar 1968), Fikrt mirovun "ur"
xoreoqrafik novellasna (librettosu Qmr Almaszadnindir. 27 dekabr 1968), Rauf Hacyevin
"Yall" xoreoqrafik miniatrn v "Azrbaycan sitas"na (1969), Qara Qarayevin "Leyli v
Mcnun" xoreoqrafik poemasma v Frc Qarayevin "Qobustan klglri" baletin (15 may 1969),
Frc Qarayevin "Kaleydoskop" xoreoqrafik miniatrn (1971), Niyazinin "itra" baletin (9 aprel
1972), Nazim liverdibyovun "Muam" xoreoqrafik miniatrn (22 yanvar 1972), Fikrt
mirovun "Nsimi dastan" (13 sentyabr 1973) v "1001 gec" (15 iyul 1979) baletlrin, "Xzri
fth ednlr" xoreoqrafik miniatrn (1975), Nriman Mmmdovun "Humay" balet poemasna (6
dekabr 1981), Aqin lizadnin "Babk" (29 may 1986), Musa Mirzyevin "Nizami" (1991),
Xyyam Mirzzadnin "A v Qara" (7 iyun 2000) baletlrin qurulular verib. Bzi baletlr bir
ne redaksiyada tamaaya hazrlanb.
Son otuz ild teatr Dnya klassiklrindn Pyotr aykovskinin "Sonalar gl", "Romeo v
Clyetta", "elkunin", Dmitri ostokoviin "Xanm v xuliqan", Friderik openin "openiana",
Sergey Prokofyevin "Zoluka", Ldviq Minkusun "Don Kixot" v "Paxita", Qaetano Donisettinin
"Arlekinada", Jorj Bizenin eyniadl opera musiqisi sasnda Rodion edrinin "Karmen", Moris
Ravelin "Bolero" baletlrini repertuarna daxil edib. Teatrda imnaz Babayeva, Tamilla irliyeva,
Vladimir Pletnyov, Mdin liyeva kimi balet ustalar yetiiblr.
Grndy kimi, azrbaycanl bstkarlar hm 1 prdli, hm 2 hissli, hm d klassik
slubda baletlr bstlmkl yana, xoreoqrafik lvhlr, miniatrlr sahsind d snt
nailiyytlri qazana bilmilr.
Qmr xanm Almaszad coun temperamenti, emosional cazibdarl, Leyla Vkilova
poetik lirizmi, hrkt plastikasnn zrifliyi, Maqsud Mmmdov rq ehtiras il Avropa rqs
dinamizmni birldirmsi, havadak ecazkar uular, Rfiq xanm ritm ahngdarln
hrktlrd mhartl musiqi dilin evirmsi, Tamilla irliyeva milli rqs elementlrindn
ustalqla barna bilmsi, imnaz Babayeva kvrk hrktlrl psixoloji mtlblr lirizm alarlar
alamas, Mdin liyeva nny sdaqti v igzarl il milli balet snti ifalmzn estetik
alarlarn znginldirmilr.
Maqsud Mmmdov, Rfiq Axundova, Tamilla irliyeva bu gn quruluu baletmeyster
kimi Qmr Almaszadnin v Leyla Vkilovann yaratdqlar milli mktb nnlrini lyaqtl
davam etdirirlr.
* * *
Konstantin Bataov
Balet ustas Konstantin Nikolayevi (31.1.1918 - 9.12.991) Tiflis hrind doulub. btidai
siniflrd oxuduu vaxtlarda aisi Bakya kb. O, Xoreoqrafiya mktbini bitirmidir (1939).
Ancaq 1935-ci ildn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda ilyib.
Azrbaycann ilk pekar balet artistlrindn saylr. Konstantin Bataov bir balet ustas
kimi frasiyab Bdlbylinin "Qz qalas" (Polad v Cahangir xan), Qara Qarayevin "Yeddi gzl"
(Mnzr v Bhram), "ldrml yollarla" (Mako), Soltan Hacbyovun "Gln" (Azad), rf
Abbasovun "Qaraca qz" (Piri baba), Arif Mlikovun "Mhbbt fsansi" (Vzir), Boris Asafyevin
"Baasaray fvvarsi" (Vatslav v Girey), Ldviq MinkUsun "Don kixot" (Bazil), Reynqold
Qlierin "Qrmz lal" (Ma Mi en), Pyotr aykovskinin "Sonalar gl" (Ziqfrid), "Yatm gzl"
(Dezire), Aleksandr Qlazunovun "Raymonda" (Can de Brien), Aleksandr Kreynin "Laurensiya"
(Frondoso), Rikkardo Driqonun "Arlekinada" (Pyer) baletlrind sas v mrkkb partiyalarn
mahir ifas kimi tannb.

Konstantin Bataov Leo Delibin "Lakme", Cahangir Cahangirovun "Azad", Mslm by

Maqomayevin "ah smayl" operalarnda rqslrin quruluusu olub. Nikolay Rimski-Korsakovun
"span kapriiosu" xoreoqrafik sitasnn, "hrizad" simfonik poemasnn, Hsn Rzayevin
"Elementlr" srinin sasnda birprdli balet tamaalarn hazrlayb. O, "Odissey" (Qolubov),
"hrizad" v "Humay" (Nriman Mmmdov) baletlrinin libretto mllifidir.
1940-c ildn Bak Xoreoqrafiya Mktbind drs deyn Bataov xalq artistlri imnaz
Babayevann, Vladimir Pletnovun, Tamilla irliyevann mllimi olub.
Mhur baletmeyster 30 aprel 1955-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 26
aprel 1958-ci ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
1952-ci ild Stalin mkafat laureat olub.
Konstantin Bataov 1990-c ild Moskvaya kb v orada vfat edib.

QMR ALMASZAD (10 Mart 1915)

lk Azrbaycan balerinas, milli balet sntimizin ulduzu, byk yaradclq irsin malik,
onlarla istedadl gncin formalamasnda pedaqoq kimi alan Qmr Hacaa qz Almaszad 10
mart 1915-ci ild Bakda incsnt rbti olan aild doulub. 7 illik thsilini burada alb.
Uaqlqda kil kmyi xolayb.
1925-ci ild Opera v Balet Teatr nzdind baletmeyster Sergey Kevorkov balet studiyas
ab. Ora daxil olanlar arasnda on yal Qmr d vard. Hmin studiya 1929-cu ild Azrbaycan
Xalq Maarif komissarlnn srncamna keib v bugndk Bak Xoreoqrafiya Mktbi kimi
faliyyt gstrir. 1929-cu ild studiyan qurtaran skkiz nfrdn biri olan Qmr xanm Opera v
Balet Teatrnda ilyib. Teatrda bir ne kiik rol oynayb. Myyn snt tcrbsi toplamaa
alb.
Sonra Peterburqa gedrk orann xoreoqrafiya mktbind hrtli sntkar M. Romanova Ulyanovann sinifind thsil alb, pesinin klassik incliklrin yiylnib.
1936-c ild Bakya qaydan Qmr Almaszad bir-birinin ardnca yaradclq nailiyytlri
qazanmaa balayb.
Shn debt 1931-ci ild "Qrmz lal"d Tao Xoa obraz olan Qmr xanm teatrn balet
truppasnn oynad tamaalarn sas partiyalarn ifa edib. Hmin tamaalarn ksriyytind bir
ne quruluda oynayb.
Ustad sntkarn Tao Xoa ("Qrmz lal", Boris Zeydman), Medora ("Korsar", Adolf Adan),
Mariya v Zarema ("Baasaray fvvarsi", Boris Asafyev), Raymonda ("Raymonda", Aleksandr
Qlazunov), Esneralda ("Esneralda", (Sezar Puni), Malia, Odetta-Odilliya ("elkunik" v "Sonalar
gl", Pyotr aykovski), kitri ("Don kixot", Ldviq Minkus), Rqqas ("Korolu", zeyir By
Hacbyov), Glyanaq ("Qz qalas", frasiyab Bdlbyli), Ai ("Yeddi gzl", Qara
Qarayev), Rqqas ("Xosrov v irin", Niyazi), Laurensiya ("Laurensiya", Aleksandr Kreyn),
Rqqas qz ("Nrgiz", Mslm Maqomayev) rollar milli balet sntimizin incilri saylr.
1952-ci ild Soltan Hacbyovun "Gln" baletinin yaradc qrupu, o cmldn ba
partiyann ifas Qmr xanm Almaszad Stalin mkafatna layiq grlb.
Qmr Almaszad 1953-c ildn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda ba
baletmeyster ilyir. 1972-1988-ci illrd teatrn balet truppasnn bdii rhbri ilyib.
Opera v Balet Teatrnda Qmr Almaszad 1949-cu ildn balayaraq qor Morozovun
"Doktor Aybolit", Soltan Hacbyovun "Gln", Boris Zeydmann "Qrmz lal", "Qzl aar",
Pyotr aykovskinin "Yatn gzl", Aleksandr Kreynin "Laurensiya", frasiyab Bdlbylinin
"Qz qalas", Rikardo Driqonun "Arlekinada", rf Abbasovun "Qaraca qz", Fikrt mirovun
"ur", Frederik openin "openiana", Ldviq Minkusun "Don kixot" baletlrin orijinal v
monumental kompozisiyal qurulular verib.
O, bzi baqa balet srlrini d tamaaya hazhrlayb. Onun hazrlad tamaalar
kompozisiya btvly, mvzunun musiqi dili il kiassik hlli, psixoloji lirizmi, rqslrinin
cazibdar quruluu il dqqtlayiqdir.
Balet aktrisas zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", Mslm Maqomayevin "ah
smayl" operalarnda rqs shnlrini qurub.
"Qrmz lal", "Yatm gzl", "Laurensiya", "Arlekinada", "Sonalar gl", "openiana",
"Don Kixot" baletlri mhz Qmr xanmn znn shn redaksiyasnda oynanlb.
Balet sntimizin qadn qaranquu Qmr xanm 1936-c ildn Bak Xoreoqrafiya
mktbind pedaqoji faliyyt gstrir. SSR xalq artisti Leyla Vkilova, Azrbaycan
Respublikasnn xalq artistlri Rfiq Axundova, Tamilla irliyeva, imnaz Babayeva, Grcstan
Respublikasnn xalq artisti V.Siqnadze v ne-ne bu kimi balet ustalar Qmr xanmn
yetirmlridir.

Qmr Almaszad 1970-1972-ci illrd raq Respublikasnn paytaxt Badadda ilyib. O,

byk zhmt bahasna burada ilk raq professional xalq rqs ansambln yaradb, onu zngin
repertuarla hrtlndirib.
Balet sntind qazand nailiyytlr v milli mdniyytimizdki xidmtlrin gr
Qmr Almaszad 4 may 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 17 iyun 1943-c
ild xalq artisti, 9 iyun 1959-cu ild SSR xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Qmr Almaszad Azrbaycan balet sntind mktb yaradb. Hmin mktbin
znmxsus estetik v bdii sciyylri var.
Qmr xanm balet jestinin v rqs hrktlrinin emosioal politrasnn ifadliliyin tsir
gcn nail olub.
n dramatik mqamlarda texniki mrkkbliy csartli meyil gstrib.
fa etdiyi partiyalarda xarakterin hiss v hycanlarn rqsin mrkkb v oxmnal dili il
tcssm etdirib. Onun balet xoreoqrafiyas daha ox milli xalq rqslrinin arxitektonikasna, onun
oxalarl semantikasna saslanr. Koloriti v cazibdarl il seilir.
Klassik baletin estetiklmi formalarndan x etmkl sjetli rqslr stnlk verib. Bu
is yeni balet estetikasn formaladrb. Bel tfsird Ainin, Glyanan, Glnin emosional
dramatizmi, rqs dilinin psixoloji ifadliliyi daha evik qavranlr.
Daxili enerjini v coun ehtirasn axradk obrazn psixoloji musiqi ritmin uyun
ahngdarlqla realiz edib.
Pedaqoji faliyytind klassik balet kanonlar il milli rqslrin mrkkb formalarnn
poetik harmoniyasna mvffq olub. Bu is ilk nvbd Azrbaycan baletinin znmxsusluunu
formaladrb.
Qmr Almaszad emosional lirizmdn psixoloji lirizm, Psixoloji lirizmdn dramatik v
fci lirizm kemkd rqs hrktlr kompleksin yeni-yeni ifad alarlar gtirib.

LEYLA VKLOVA (29.1.1927- 20.2.1999)

Milli balet sntimizin fsanvi v klassik dhalarndandr. Klassik dnyvi balet elementlri
il milli rqslrimizin hrkt zifliyini hnrvr ustalqla birldir v onu z ifasnn estetik
hsnn evir bilmkd vzolunmaz idi.
Yksk shn mdniyytin v ifa texnikasma malik sntkar olub.
fas hmi znn emosional ltafti, lviyyti, zrifliyi, cazibli counluu, hrartli
qaynarl, fza boluunda yaratd nalvar grn il seilib.
Shnd son drc evik, hrktlrinin plastikas ifadli v drin mzmunlu idi, sanki dil
ab danrd.
Sntkar yndalar diqqt v smimiyytin, hrktlrinin psixoloji drinliyin,
nsiyytinin tbiiliyin v tbii canlanmana gr Leyla xanmla bir tamaada oynamaa xsusi
chd gstriblr.
Shn boyu uzanan, geni miqyasl lirik, dramatik v ehtirasl hrktlr toplusundan ibart
mizanlar icra etmkd byk pekar sritsi vard.
Leyla Mhd qz Vkilova 1927-ci il yanvar aynn 29-da Bakda doulub. skkiz yanda
Bak Xoreoqrafiya Mktbin daxil olub. vvlc dil Almaszadnin, son siniflrd is grkmli
balet ustas v pedaqoq Qmr xanm Almaszadnin rhbrliyi il sntin incliklrin yiylnib.
1943-c ild mktbi uurla bitirn aktrisa Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn
balet truppasna solist gtrlb. 1945-1946-c illrd ixtisas sritsini tkmilldirmk, sntkarlq
qabiliyytini formaladrmaq mqsdi il iki il dnya hrtli Moskva Xoreoqrafiya Mktbind
xsusi kurs keib. Bakya qaydaraq Opera v Balet Teatrnn aparc balet aktrisas olub.
Tezlikl o, repertuarn n sanball balet tamaalarnda qadn qhrmanlarn partiyalarn ifa
etmy balayb. Onun zngin yaradclnn n parlaq yaradclq qlblrini tmin edn obrazlar
dnya balet ulduzlarnn da sas repertuarlarn tkil edir.
Leyla xanm mxtlif illrd teatrn shnsind Glyanaq ("Qz qalas", frasiyab
Bdlbyli), Odetta-Odilliya, Avrora, Mulla ("Sonalar gl", "Yatm gzl" v "elkunik", Pyotr
aykovski), Pao Xoa ("Qrmz lal", Reynqard Qlier), Kitri ("Don Kixot" Ldviq Minkus),
Laurensiya ("Laurensiya", Aleksandr Kreyn), Zarema ("Baasaray fvvarsi", Boris Asafyev),
Gln ("Gln", Soltan Hacbyov), Ai, Sari ("Yeddi gzl" v "ldrml yollarla", Qara
Qarayev), irin ("Mhbbt fsansi", Arif Mlikov), Jizel ("Jizel", Adolf Adan), Malvina ("Qzl
aar", Boris Zeydman), Qaraca qz ("Qaraca qz", rf Abbasov) partiyalarn ifa edib.
Azrbaycan milli balet sntinin trqqisind v tkamlnd, beynlxalq almd
tannmasnda gstrdiyi byk xidmtlr gr Leyla xanm Vkilova 30 aprel 1955-ci ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 26 aprel 1958-ci ild xalq artisti, 31 dekabr 1967-ci
ild SSR xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Leyla xanm Vkilova Polada (1956, 1962, 1968), Suriyada (1960), exoslavakiyada
(1964), Hindistanda (1965), Bolqarstanda (1966), Fransada (1969, 1974), Macarstanda (1973),
taliyada (1976), Trkiyd (1977, 1982), Tiflisd v Almaniyada (1979), Nepalda (1981) ifa v
baletmeyster kimi uzunmddtli qastrol sfrlrind olub. 1959-cu ild Moskvada keiriln
Azrbaycan dbiyyat v ncsnti Dekadasnda itirak edib.
Balet ustas 1953-c ildn mrnn sonuna kimi Bak Xoreoqrafiya Mktbind kiassik
rqslr fnnindn drs deyib v 1992-ci ildn hm d bu thsil ocana bdii rhbrlik edib. Leyla
Vkilovann yetirmlri ninki Azrbaycanda, htta Moskvann Byk Teatrnda, Almaniyada milli
balet sntinin iklnmsind smrli xidmtlr gstriblr.
O, 1996-c il sentyabr aynn 6-dan Bak Xoreoqrafiya Mktbinin professoru idi. Onun
layiqli yetirmlri bu gn d snt faliyytlrini davam etdirirlr.
Grkmli balet ustas, milli shn mdniyytimizin nadir incilrindn olan Leyla Mhd
qz Vkilova 20 fevral 1999-cu ild Bakda vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.

MAQSUD MMMDOV
V RFQ AXUNDOVA
lk Azrbaycanl Balet artistidir. Ecazkar v cazibdar shn "uular", coun ehtiras,
hrktlrinin dramatizmi v zrifliyi il seiln Maqsud Davud olu Mmmdov 30 may 1929-cu
ild Gncd doulub. Rqsl erkn yalarndan mul olub. Moskva Xoreoqrafiya Mktbini
bitirdikdn sonra 1951-1961-ci illrd Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn solisti ilyib.
O, 30 aprel 1955-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1970-ci il mayn 21-d
xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Maqsud Mmmdov hm milli baletlrimizd, hm d dnya klassiklrinin srlrind
mrkkb partiyalar byk uur v rfl ifa edib. Onun n mhur partiyalar bu gn d gnclr
rnkdir.
Sntkarn ifa yaradclnn sasn Polad ("Qz qalas", frasiyab Bdlbyli), Mnzr,
Lenni ("Yeddi gzl" v "ldrml yollarla", Qara Qarayev), Frhad ("Mhbbt fsansi", Arif
Mlikov), Azad ("Gln", Soltan Hacbyov), Prviz ("Qaraca qz", rf Abbasov), Albert
("Jizel", Adolf Adan), Dezire, Ziqfrid, ahzad ("Yatm gzl", "Sonalar gl" v "elkunik"
Pyotr aykovski), Xli an Fu v Ma Li en ("Qrmz lal", Reynqold Qlier), Pyero ("Qzl aar",
Boris Zeydman), kolen ("Arlekinada", Rikardo Driqo), Vatslav ("Baasaray fvvarsi", Boris
Asafyev), Frondoso ("Laurensisa", Aleksandr Kreyn), Qhrman ("openiana", Frederik open),
Bazil ("Don Kixot", Ldviq Minkus) obrazlarnn ifas tkil edir.
Arif Mlikovun "Mhbbt fsansi" baletindki Frhad rolu Maqsud Mmmdovun n
uurlu ilrindndir. O, Azrbaycan Opera v Balet Teatrnn Monte-Karlo, Fransa, Lksemburq
qastrollarnda qalib olub.
Maqsud Mmmdov xalq artisti Rfiq Axundovann ridir.
* * *
Rqslrinin lirizmi zrif plastikas, hssas musiqi duyumu il seiln balerina Rfiq Hac
qz Axundova 7 avqust 1931-ci ild Bakda doulub. Drd yandan rqsl mul olan Rfiq
xanm Bak Xoreoqrafiya Mktbini yksk qiymtlrl bitirib (1950). O, 1951-ci ildn Azrbaycan
Dvlt Opera v Balet Teatrnn solisti ilyib.
Rfiq Axundova Azrbaycan v klassik dnya bstkarlarnn srlrind coun ehtirasla,
ltaftli lirizml, emosional travtl sas v mrkkb partiyalar ifa edib.
Zngin yaradclnda xsusi yer tutan Ai v Gzllr gzli, Fanni ("Yeddi gzl" v
"ldrml yollarla", Qara Qarayev), Glyanaq ("Qz Qalas", frasiyab Bdlbyli), Gln
("Gln", Soltan Hacbyov), irin ("Mhbbt fsansi", Arif Mlikov), Saray rqqassi
("Korolu", zeyir by Hacbyov), Zarema ("Baasaray fvvarsi" Boris Asafyev), Jizel ("Jizel",
Adolf Adan), Noktyrn ("openiana", Frederik open), Xasinta ("Laurensiya", Aleksandr Kreyn),
ahzad Florina, Rade Trua ("Yatn gzl" v "Sonalar gl", Pyotr aykovski), Malvina ("Qzl
aar", Boris Zeydman), Vakxanka ("Valpurqiyeva gecsi", arl Fransua Qunonun "Faust"
operasnda balet lvhsi) partiyalar balet aktrisasnn byk snt uurlardr.
Bak Xoreoqrafiya Mktbini bitirndn sonra bir il Moskvada tcrb kemi (1951) Rfiq
Axundova 26 aprel 1958-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 21 may 1970-ci ild
xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Rfiq xanm Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn bir sra xarici ik sfrlrind
milli balet sntimizin yksk texniki v bdii sviyysini lyaqtl nmayi etdirib.

Rfiq xanm l998-2000-ci illrd Azrbaycan Dvlt Mdniyyt v ncsnt

Universitetind plastika v baletmeyster snti fnlrindn drs deyib. Bu ali mktbd onun
tbbs v rhbrliyi il "rqs laboratoriyas" yaradlb. Grkmli balet ustas 2000-ci ildn Bak
Xoreoqrafiya Mktbinin bdii rhbridir.
* * *
r-arvad olan Maqsud Mmmdov v Rfiq Axundova baletmeyster kimi birg myyn
srlr mhtm v ecazkar shn qurulular veriblr. Azrbaycan Dvlt Opera v Balet
Teatrnda Tofiq Bakxanovun "Xzr balladas" (1968), Frc Qarayevin "Qobustan klglri"
(1969), "Kaleydoskop" (1972), Qara Qarayevin "ldrmh yollarla" (1974), "Yeddi gzl" (1978),
Aqin lizadnin "Babk" (1986), Pyotr aykovskinin "elkunik" (1987) baletlrini tamaaya
hazrlayblar. "Yall" v Rauf Hacyevin "Azrbaycan sitas" (1969), Nazim liverdibyovun
"Muam" (1972) xoreoqrafik miniatrlrin qurulular veriblr.
"Azrbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Qaynana", "Byin ourlanmas", "Qrib cinlr
diyarnda" bdii ekran srlrinin rqs qurulular Maqsud byl Rfiq xanma mxsusdur.
1973-c ild Rauf Hacyevin " inqilab" baletini hazrlamaqla lczair milli balet sntinin
bnvrsini qoyublar.
Hr iki sntkar Parisd v bir sra xarici lklrd milli balet sntimizi lyaqtl tmsil
ediblr.
svein Malla hrind Nazim liverdibyovun "Mugam" musiqili xoreoqrafiya srini
tamaaya hazrlayblar. Eyni zamanda bu sri onlarn quruluunda Moskvadak Byk Teatrn balet
ustalar Vladimir Vasilyev v Yekaterina Maksimova 1974-c ild Fransann Ovinyon hrind
keiriln festivalda ifa ediblr.
Mqavil il Misird, lczaird, Belikada, Trkiyd ilyiblr. 1969-cu ild Fransa
qastrolu zaman Paris Rqs Akademiyasnn diplomu il tltif olunublar.
Frc Qarayevin "Kaleydoskop" srini Byk Teatrda (1973), Belikann Antverten
hrindki Opera v Balet Teatrnda (1982), Qara Qarayevin "ldrml yollarla" baletini
Novosibirskid (1976), "Yeddi gzl"i Misirin paytaxt Qahir hrind (1979) yeni v orijnal
tfsirlrd shnd canlandrblar. Onlar hminin Qahird mqi-pedaqoq ilyiblr.
Pedaqoq-mqi kimi 1991-ci ildn Trkiynin zmir hrindki snt ocanda coun
igzarlqla ahblar. 1994-c ildn Ankara Dvlt Opera v Balet Teatrnda byk uurla nmayi
etdiriln Qara Qarayevin "Yeddi gzl" baletinin shn quruluunun baletmeysteri olublar.
Azrbaycan Dvlt Televiziyas 2001-ci ild qdrtli balet ustalar Rfiq Axundovann v
Maqsud Mmmdovun yaradclna hsr olunmu "iki qlbin bir dastan" sndli filmini kib.
MUAM OPERA FAILARI (1930- 1980)
Teatrda el solistlr olublar ki, onlar srf vokal operalarnda x ediblr. Digr bir qrup
yalnz muam Operalarnda shny xblar. Baqa bir qisim sntkarlar is klassik milli
musiqimizin nnlrini davam etdirmkl, tsniflr, xalq nmlri, bstkar mahnlar oxumaqla
yana, ADOBT-d d ilmilr.
Onlarn arasnda el ifalar olublar ki, yaradclqlan teatrn inkiaf mrhllrind mhm
yer tutub. Bu baxmdan Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi Qacar Xuridin
(lirik soprano. 1894-1963), mkdar artistlr Sryya Qacarn (messo-soprano. 1910-1992), Yavr
Klntrlinin (1902-1979, Nzakt Mmmdovann (1944-1982), mnni solistlr Mhbub
Paayevann (1905-1970), Bakir Hamovun (1926-1989), Qulu sgrovun (1928-1989), Simuzr

Htmovann (1921), Sima Hamlnn, Mais Salmanovun, li Mehdiyevin, Sahib hmdovann,

Rafiq liyevin d myyn xidmtlri olub
LVST SADIQOV (22.12.1906-17.10.1970)
Nuxa (indiki ki) hrind doulub. Ss tembri lirik tenor idi. 1928-1930-cu illrd
konservatoriya thsili alb. Thsilini bitirn ili Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrna solist
gtrlb. zeyir by Hacbyovun klassik operalarnn lirik mhbbt qhrmanlarnn partiyalar
lvst Sadqovun yaradclnda daha mhm yer tutur.
lvst Sadqovun ADOBT-d zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (Mcnun, bn
Slam v Zeyd), "sli v Krm" (Krm), "Korolu" (Eyvaz), Zlfqar by Hacbyovun "Aq
Qrib" (Qrib), Reynqold Qlierin "ahsnm" (Aq Qrib v Aq Smd), Mslm by
Maqomayevin "ah smayl" (ah smayl), "Nrgiz" (Molla Mtllim), trcm olunmu "Sfa"
(Aq Musa) operalarnda v zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (Sleyman), "Mdi bad"
(Hambal v Srvr) operettalarnda yaratd obrazlar daha diqqtkndir.
Yaradclq nailiyytlrin gr lvst Sadqov 17 iyul 1943-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti, 20 dekabr 1956-c ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Sntkar mrnn son illrind opera teatrnda mslhti pedaqoq kimi alb.
Bakda vfat edn (17. oktyabr 1970) lvst Sadqov ikinci Fxri xiyabanda dfn olunub.
GLXAR HSNOVA (10 DEKABR 1918)
Uca boyu, shndn yaraql grnn qdd-qamti, soprano ssinin sanki nhaytsiz
zngullri il opera solistlri arasnda layiqli yer tutub.
Glxar brahim qz Hsnova (Sultanova) mkir rayonunun Bayraml kndind doulub.
Oxumaa mktb yalarndan balayb. Bak Tibb Mktbind (1934) thsil alb v orann dram
drnyind alb. Bak Teatr Mktbind aktyorluq ixtisasma yiylnib (1936-1939). Bir mddt
GTT-d aktrisalq edib. Tamaalarda mnnilik mhartini nmayi etdirn aktrisa 1942-ci ild
ADOBT- dvt alb. Uzun illr teatrn solisti olan sntkar 1980-ci ildn kollektivin opera
truppasnda mqi-pedaqoqdur.
Glxar Hsnova mxtlif rejissorlarn slub baxmndan ayr-ayr qurulularnda "Leyli v
Mcnun" (Leyli v Leylinin anas), "sli v Krm" (sli), "Korolu" (Xannd qz), "Aq Qrib"
(ahsnm), "ah smayl" (rb Zngi), "Bahadr v Sona" (Travt xanm), "Azad" (ranl qz),
"Glin qayas" (Camaln anas) operalarnda, "Arn mal alan" (Glhr, Telli v Cahan xala),
"Durna" (Lal) operettalarnda x edib.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (30 aprel 1955) v xalq artisti (1 dekabr 1982)
fxri adlar il tltif olunub.
* * *
blft sd olu liyev (30.12.1926-27.12.1990).
uada doulub. Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti (29 iyun 1964) fxri adn alb.
Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn (1945-ci ildn) v ADOBT-nin (1956-1962) solisti olub. sas
rollar: Mcnun ("Leyli v Mcnun"), Krm ("sli v Krm"), Qrib ("Aq Qrib"), ah smayl
("ah smayl"). Sara Bbi qz Qdimova (3 may 1922). Bakda doulub. sln Adamn AbdalGlabl kndindndir. Ssi lirik-koloratur sopranodur. Azrbaycan Respublikasnn xalq artistidir
(1963). ADF-nin solisti (1941-ci ildn) olmaqla yana, 1957-1962-ci illrd ADOBT-nin da aparc

shn ustas olub. sas rollar: Leyli ("Leyli v Mcnun"), sli ("sli v Krm"), ahsnm ("Aq
Qrib").
Rbab Xlil qz Muradova (22.3.1933-28.8.1983). Cnubi Azrbaycann rdbil
hrind doulub. Messo-soprano ssi vard. Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti (29 aprel
1971) fxri adn alb. 1954-c ildn ADOBT-nin solisti olub. sas rollar Leyli ("Leyli v
Mcnun"), sli ("sli v Krm"), Xannd qz ("Korolu"), rb Zngi ("ah smayl"),
ahsnm ("Aq Qrib"), Snm ("Glin qayas").
Zeynb Yhya qz Xanlarova (28 dekabr 1936). Bakda doulub. BININ-ni bitirib.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1967), xalq artisti (1975), SSR xalq artisti (1980)
fxri adlarn alb. Respublika Dvlt mkafat laureatdr (1988). 1961-ci ildn teatrn solistidir.
sas rollar: Leyli ("Leyli v Mcnun"), sli ("sli v Krm"), ahsnm ("Aq Qrib").
Arif mran olu Babayev (20 fevral 1938). Adam rayonunun Sarhacl kndind doulub.
BNN-ni v AD-nu bitirib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1978) v xalq artisti
(1989) adlar il tltif olunub.
1966-c ildn teatrn solistidir. sas rollar: Mcnun ("Leyli v Mcnun"), Krm ("sli v
Krm"), Qrib ("Aq Qrib"), Camal ("Glin qayas"), ah smayl ("ah smayl)
Canli Xanli olu lkbrov (10 mart 1940). Lnkran rayonunun Tkvil kndind
doulub. BMM-ni v AD-ni bitirib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1989) v xalq
artisti (1992) fxri adlar var. 1976-c ildn teatrn solistidir. sas rollar: Mcnun ("Leyli v
Mcnun"), Krm ("sli v Krm"), Qrib ("Aq Qrib"), Camal ("Glin qayasi"), ah smayl
("ah smayl), Azan ("Sevil"), Axund ("Aldanm ulduzlar", Mmmd Quliyev).
Baba Mahmud olu Mirzyev (7 noyabr 1940). Txlls "Mahmudolu"dur. Astafa
rayonunun Muanl kndind doulub. Azrbaycan Dvlt Neft v Kimya nstitutunu v AD-ni
bitirib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1982) v xalq artisti (1992) fxri adlarna layiq
grlb. 1970-ci ildn teatrn solistidir. sas rollar: Mcnun ("Leyli v Mcnun"), Krm ("sli v
Krm"), Qrib ("Aq Qrib"), Camal ("Glin qayas"), Mir Syid ("Xanndnin taleyi"), Axund
("Aldanm ulduzlar").
Qndab Hbi qz Quliyeva (10 avqust 1947). Fzuli rayonunun Dilaarda kndind
doulub. BMM-ni bitirib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1989) v xalq artisti (1992)
fxri adlar var. 1982-ci ildn teatrn solistidir. sas rollar: Leyli ("Leyli v Mcnun"), sli ("sli
v Krm"), rb Zngi ("ah smayl"), ahsnm ("Aq Qrib"), Glbahar ("Glin qayas"),
Xannd qz ("Vaqif").
Skin Qulu qz smaylova (24 fevral 1956). Bakda doulub. BMM-ni v AD-ni bitirib.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1989) v xalq artisti (1992) fxri adlar var. 1980-ci
ildn teatrn solistidir. sas rollar: Leyli ("Leyli v Mcnun"), sli ("sli v Krm"), rb Zngi
("ah smayl"), ahsnm ("Aq Qrib"), Glbahar ("Glin qayas"), Xannd qz ("Vaqif").
Alim Hmz olu Qasmov (14 avqust 1957). Aberon rayonunda doulub. BMM-ni v
AD-nu bitirib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1988) v xalq artisti (1993) fxri
adlar var. 1990-c ildn teatrn solistidir. sas rollar: Mcnun ("Leyli v Mcnun"), Qrib ("Aq
Qrib").
Mnsum srafil olu brahimov (1 oktyabr 1960). Adam rayonunun mamqulubyli
kndind doulub. BININ-ni v AD-ni bitirib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artistidir
(1998). sas rollar: Mcnun, bn Slam v Zeyd ("Leyli v Mcnun"), Krm ("sli v Krm"),
Qrib v Aq Slim ("Aq Qrib"), Camal ("Glin qayas"), Azan ("Sevil"), Xannd ("Vaqif").
* * *
Teatrn opera truppasnda gnc muam ifalar Nzant Teymurova, Aygn Bayramova,
Glyaz Mmmdova, Glstan liyeva uurlu addmlar ata biliblr.

AZRBAYCAN DVLT
OPERA V BALET TEATRI (1971-2004)
Haqqnda shbt gedn dvrd Azrbaycan bstkarlar bir ne opera v balet srlri
yazblar. Teatr, demk olar, bu musiqi srlrinin hamsn tamaaya hazrlayb. Repertuarda yer
tutan srlrin uurlusu da olub, nailiyyt qazanmayan da. Msl ondadr ki, bstkarlarmz v
teatr mvzu axtarlarn hmi genilndirmy, rejissorlarmz slub v forma lvanln
artrmaa chd gstriblr.
fiq Axundova "Glin qayas" sri il opera bstlyn ilk qadn bstkar kimi tarix
db. Fikrt mirovun "Min bir gec" baleti qsa bir zamanda dnya hrti qazanb.
* * *
Tamaaya qoyulmu milli operalar
1971, 14 mart. "Sydlr alamaz", frasiyab Bdlbyli. Libretto mllifi Rfiq Zka
Xndan. Quruluu rejissor msi Bdlbyli, rssam nvr Almaszad, dirijor Rauf Abdullayev.
sas ifalar: Ltfiyar manov (Vqar) v Dilar Babayeva (Lal).
1973, 28 yanvar. "Aygn", Zakir Barov (Smd Vurgunun eyniadl poemas sasnda).
Rejissorlar li Usubov v Fikrt Sultanov, rssam yyub Ftliyev. Dirijor Rauf Abdullayev. sas
rollarda: Dilar Babayeva, Glnar hmdova v Xdic Babayeva (Aygn), Faiq Mustafayev v
li Haqverdiyev (mirxan), Valeri Krimov v Adil Mlikov (Elyar), brahim Mmmdov v
Kazm Mmmdov (Mti).
1974, 27 aprel. "Glin qayas", fiq Axundova. Libretto mlliflri Sleyman Rhimov
v sgndr Coqun. Rejissor Aakii Kazmov, rssam nvr Almaszad, dirijor Rauf Abdullayev.
sas rollarda: Nzakt Mmmdova (Glbahar), Arif Babayev v Baba Mirzyev (Camal), Firudin
Mehdiyev v Adil Mlikov (Xan), Rbab Muradova v Safur zimi (Snm), Glxar Hsnova
v Simuzr Htmova (Ana).
1977, 19 noyabr. "Aldanm ulduzlar", Mmmd Quliyev. Mirz Ftli Axundzadnin
"Aldanm kvakib" povesti sasnda libretto mllifi Vidadi Paayev. Rejissor flatun Nemtzad,
dirijor Rauf Abdullayev. sas rollarda: Adil Mlikov (Yusif Srrac), ahlar Quliyev (Srkrd
Yumruqolu), Baba Mirzyev, Bakr Hamov v Canli lkbrov (Axund), Afrid lixanova
(Slma), li Haqverdiyev (Kosa), Aakrim Krimov (Mnccim Cmalddin), Hsn Qubadov
(Saray airi).
1978, 25 iyun. "Crtdan", Nazim liverdibyov. Xalq nal sasnda libretto mllifi
R.Barov. Uaq operas. Rejissor flatun Nemtzad, rssam nvr Almaszad, dirijor Kazm
liverdibyov. sas rollarda: Xuraman Qasmova (Crtdan), Xurid Qurbanova v Safur zimi
(Nn), Nikolay Kuznetsov (Div).
1979, 3 mart. "Xanndnin taleyi", Cahangir Cahangirov. Libretto mllifi v rejissor
Krim Krimov, rssamlar yyub Ftliyev v Frhad Xlilov, dirijor Rauf Abdullayev. Ba
rollarda: Baba Mahmudolu (Mir Sid) v Xuraman Qasmova v Afrid lixanova (Xanm).
1979, 13 noyabr. "Qoca Xottab", Zakir Barov. Libretto mllifi S.Yevedova. Uaq
operas. Rejissor Vasili Popov, baletmeyster Konstantin Bataov, rssam nvr Almaszad. Ba
rolda li Haqverdiyev v Aakrim Krimov (Qoca Xottab) x ediblr.
2003, 7 dekabr. "Natvan", Vasif Adgzlov. Libretto mllifi Nazim brahimov. Rejissor
Firudin Sfrov, rssart Rafis smaylov, baletmeyster Tamilla irliyeva, dirijor Yaln
Adgzlov. sas partiyalar oxuyublar: Natvan smaylova (Natvan), Hsn Enami (Xasay by

Usmiyev), ahlar Quliyev (Qasm by Zakir), Elxan hdzad (Aleksandr Dma), Nzakt
Teymurova v Aygn Bayramova (Xannd qz).
* * *

Tamaaya qoyulmu milli baletlr

1972, 22 yanvar. "Muam", Nazim liverdibyov (Mirz fi Vazehin eir v qzllri
sasnda). Baletmeysterlr Maqsud Mmmdov v Rfiq Axundova, rssam Tahir Tahirov, dirijor
mllif. eirlri RDT-nin aktrisas Vera irye oxuyub. sas partiyalar Vladimir Pletnyov v
Tamilla irliyeva ifa ediblr.
1972, 9 aprel. "itra", Niyazi. Baletmeyster Nataliya Danilova, rssam Mikayl Abdullayev
v dirijor Niyazi. Yaradc heyt 1974-c ild Beynlxalq Nehru mkafatna layiq grlb. sas
partiyalarn ifalar: Tamilla irliyeva (itra), Vladimir Pletnyov (Arun), Rafael Qriqorov
(Madana).
1977. "lham", Leonid Vaynteyn (libretto mlliflri Nail Nzirova v Ramiz Ftliyev).
Baletmeyster Nail Nzirova, rssam Aleksandr Belov, dirijor Kazm liverdibyov. sas rollarda:
Vladimir Pletnyov (Olan), imnaz Babayeva (Qz) v Ramazan Arifulin (Rqib).
1979, 15 iyun. "Min bir gec", Fikrt mirov. Balet-meyster Nail Nzirova, trtibat rssam
Torul Nrimanbyov, geyim rssam Tahir Tahirov, dirijorlar Nazim Rzayev v Kazm
liverdibyov. sas partiyalarn ifalar: Tamilla irliyeva, Olqa Arifulina v Ldmila Petyaqina
(hrizad), Ramazan Arifulin v Aleksandr Kurkov (hriyar), Valentina Zeynalova, Tamara
Mmmdova v rina Nizamddinova (Nurid).
1981, 6 denabr. "Humay", Nriman Mmmdov. Smd Vurunun "Komsomol poemas"
sasnda. Baletmeyster A. Asaturov, rssam nvr Almaszad, dirijor Rauf Abdullayev. sas
partiyalarn ifalar: Ramazan Arifulin (Gray by), Va-lentina Zeynalova v Ldmila Petyaqina
(Humay), Rft Zeynalov (Clal), Vitali Axundov (Bxtiyar).
1986, 20 may. "Babk", Aqin lizad. Libretto mlliflri v baletmeysterlr Rfiq
Axundova v Maqsud Mmmdov, rssam Tahir Salahov, dirijor Rauf Abdullayev. Babkin
partiyasn Ramazan Arifulin v Valeri Axundov ifa ediblr.
2000, 7 iyun. "A v qara", Xyyam Mirzzad. Balet-meyster Pulumb Aqaliu, rssam Tahir
Tahirov, dirijor Cavanir Cfrov.
* * *
Uaqlar n "Zoluka" (Leonid Vaynteyn) operas yazlb v tamaaya qoyulub. Teatr
zeyir by Hacbyovun "Korolu" (1974. Rejissor Firudin Sfrov, rssam Tahir Salahov; 2004.
Rejissor Hafiz Quliyev), "Leyli v Mcnun" (1976. Quruluu rejissor Mehdi Mmmdov, rejissor
flatun Nemtzad, rssam Elin Aslanov), Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" (1995.
Rejissor Hafiz Quliyev), Fikrt mirovun "Sevil" (1998. Rejissor Hafiz Quliyev) operalarn,
frasiyab Bdlbylinin "Qz qalas" (1977. Baletmeyster Qmr Almaszad), Qara Qarayevin
"Yeddi gzl" (1978. Baletmeysterlr Rfiq Axundova v Maqsud Mmmdov), Pyotr
aykovskinin "Sonalar gl" (1980. Baletmeyster Qmr Almaszad), Fikrt mirovun "Nizami"
(1990. Baletmeyster Vadim Budirin) baletlrini tkrar, lakin maraql qurulularda z repertuarna
daxil edib. vvllr oynanlm "Karmen", "Traviata", "Toska", "Trubadur", "Riqoletto",
"Monastrda nigah", "Knyaz qor", "io io San", "Qaratoxmaq qadn", "elkunik" operalar,
"Motsart v Salyeri", "Xanm v xuliqan" "Jizel", "Mhbbt fsansi" baletlri yeni ilmlrd
v brpa-lavlrd, tz-tz ifalar daxil edilmkl gstrilib.

Teatr Aleksandr Xolminovun "Nikbin faci" (1977. Rejissor Firudin Sfrov) operasn v
Nevit kodallnn "Van Qoq" baletini (1992. Rejissor Firudin Sfrov, rssam Vladimir Voiski,
baletmeyster Tamilla irliyeva) ilk df oynayb.
1985-ci il aprel aynn 17-d teatrn binas yanb. Kollektiv il z tamaalarn vkt
Mmmdova adna Opera Studiyasnda gstrib. Binann tmir-brpas 1988-ci ild baa atb.
VOKAL OPERA FAILARI
(1950- 2004)
Birinci drs
Konservatoriya thsili grm azrbaycanl vokal artistlri bu illrd teatra daha ox gliblr.
Hr il ADK-nn buraxl imtahanlarnda teatrn bdii rhbri, ba rejissoru v ba dirijoru itirak
ediblr. stedadlar seiblr. Teatrn rhbrliyi truppaya yeni gln yaradc gnclr repertuarda olan
tamaalarda mxtlif spkili rollar taprr, tz hazrlanan shn srlrind onlar tcrbli
sntkarlara dublyor verirdi. Buna gr d bzn bir rolun -drd ifas olurdu. Shn pekarl
artr, ssl yana, aktyorluq sntinin xsusiyytlri d mnimsnilirdi. Buna gr d ssin v
shn istedadna ciddi yanaan gnclr tezlikl truppada zlrinin snt yollarn myynldir,
frdi slublarn formaladra biliblr.
* * *
MRSL BDROV (27.10.1931-26.2.2003)
Gzl, gur v mlahtli bariton ssi, yaraql shn grkmli olub. Mrsl Ta olu
Bdirov Dastanda doulub. 1951-ci ild Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn vokal bsin
daxil olub. Tlb vaxt opera tamaalarnda epizod rollar oynayb. 1956-c ild thsilini baa vurub
v Opera v Balet Teatrna solist gtrlb.
Mrsl Bdirov teatrda ildiyi illrd xeyli tamaada oynayb. Onun Jorj Bizenin "Karmen"
(Eskamilo v Morales), Pyotr aykovskinin "Yevgeni Onegin" (Onegin), Cakomo Pu-ininin
"Toska" (Sezar Anjelotti), arl Qunonun "Faust" (Valentin), Sergey Raxmaninovun "Aleko"
(Aleko), Leo Delibin "Lakme" (Frederika), van Dzerjinskinin "nsamn taleyi" (Andrey SOkoIOV),
Rucero Leonkovallonun "Mzhkilr" (Silvio), Boris Zeydmann "Alay olu" (sgr), milli
bstkarlarmzdan zeyir by Hacbyovun "Korolu" (Al), "Leyli v Mcnun" (Nofl), Mslm
by Maqomayevin "ah smayl" (Qoca rb), Cahangir Cahangirovun "Azad" (Xan v Hcir),
Fikrt mirovun "Sevil" (Atakii), Ramiz Mustafayevin "Vaqif" (Eldar), Sleyman lsgrovun
"Bahadr v Sona" (Soltan) operalarnda ifa etdiyi partiyalar uurlu snt nailiyytlridir.
Shn sntind v vokal kimi qazand uurlara gr Mrsl Bdirov 29 iyun 1964-c
ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti v 29 fevral 1979-cu ild xalq artisti fxri adlar il
tltif olunub. 26 fevral 2003-c ild Bakda vfat edib.
* * *
Rhil Cabbarova (24.11.1922 - 2.12.2002). Messosoprano ssli mnni mkdar artist
olub (1958). Shn mlahti, travtli ssi v psixoloji ifas il seilib. Teatrda Xannd qz
("Korolu"), Gl ("Sevil"), Mao ("Bahadr v Sona"), Malika ("Lakme", Leo Delib), Konarovna
("Knyaz Iqor"), Maddalena, Flora Bervua, Azuena ("Riqoletto", "Traviata" v "Trubadur"), rina
("nsann taleyi"), Suziki ("io io San", Cakomo Puini), Amneris ("Aida", Jorj Bize), Polina v

Mlovzora ("Qaratoxmaq qadn", Pyotr aykovski), Lyubaa ("ar glini", Nikolay RimskiKorsakov), Nano ("Daisi", Zaxari Paliavili) partiyalarn oxuyub.
Faiq Mustafayev (1923 - 1977). Bariton ssli mnni 1952-ci ildn ADOBT-nin solisti
olub (myyn fasillrl). Respublikann mkdar artisti idi, shnd canl v tbii grnrd.
Ssini obrazn xarakterin uyun olaraq mhartl idar ed bilirdi. sas partiyalar: Hsn xan
("Korolu"), Nofl ("Leyli v Mcnun"), Sleyman ("Arn mal alan"), ahvld ("Aq Qrib"),
bdlli by ("Sevil"), Tonio ("Mz-hkilr"), Qraf Tomson ("Qaratoxmaq qadn"), komendant
("Kornevil znglri"), Aleko ("Aleko").
Rauf (Rafiq) Atakiiyev (1925 - 1994). Lirik-dramatik tenor ssi olub v hm d
pianoudur. Respublikann xalq artisti (1967) fxri ad il tltif olunub. Teatrda sgr ("Arn mal
alan"), Faust ("Faust"), Qraf Almavivo ("Sevilya brbri", Coakkino Rossini), Knyaz Sinoda
("Demon", Anton Rubinteyn), Hofman ("Hofmann nallar", Jak Offenbax), Malxaz ("Daisi",
Zaxari Paliavili), Alfred ("Traviata", Czeppe Verdi), Edmond ("Kornevil znglri", Rober Plaket),
Anatoli ("nsann taleyi") partiyalarn oxuyub.
Kazm Mmmdov (1926 - 1988). Lirik-dramatik tenor ssi olub. Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti (1958) fxri adna layiq grlb. Mharibd yaralanb v ssini
itirib. 1945-ci ild ssi alb v iki il musiqi thsili aldqdan sonra ADOBT-y solist gtrlb.
Teatrda oxuduu sas partiyalar: Hmz by ("Korolu"), Leylinin atas ("Leyli v Mcnun"), ah
("sli v Krm"), bu Hmz ("ah smayl"), lyar ("Nrgiz"), Ayaz ("Azad"), Bala ("Sevil"),
Vli ("Arn mal alan"), LikoV ("ar glini"), Arriqo ("Siciliya axamlar"), Vodemon ("olanta"),
Knyaz ("Su prisi"), kassio ("Otello").
Firuz Muradova (1927-1987). Mlahtli v gur dramatik soprano ssi olub. Teatrn lliillik
yubileyind mkdar artist fxri adna layiq grlb. Mhur partiyalar: Nigar, Glhr
("Korolu" v "Arn mal alan"), Glzar ("ah smayl"), Xuraman ("Vaqif"), Xyal ("Sydlr
alamaz", frasiyab Bdlbyli), Sara v Hr xala ("Azad"), Sona ("Bahadr v Sona", Sleyman
lsgrov), Nedda ("Mzhkilr", Rucero Leonkovallo), Antonia ("Hofmann nallar"), Liza
("Qaratoxmaq qadn", Pyotr aykovski), Leanora ("Trubadur", Czeppe Verdi), Zemfira ("Aleko"),
Marqarita ("Faust"), Luiza ("Lakme").
Firudin Mehdiyev (1927). Dramatik tenordur. ADOBT-d 1957-ci ildn ilyib.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb. sas rollar: Leylinin atas
("Leyli v Mcnun"), Hmz by ("Korolu"), Babakii ("Sevil"), Xan ("Glin qayas", fiq
Axundova), ziz ("Sydlr alamaz"), Rid by ("Xanndnin taleyi", Cahangir Cahangirov),
Van Qoqun qarda ("Van Qoq", Nevit kodall), Spalanitsani ("Hofmann nallar", Jak Offenbax),
Radames ("Aida"), kanio ("Mzhkilr"), Birinci sir ("nsann taleyi").
Cavanir Qafarov (1928 - 1994). 1953-c ild Bakda konservatoriyan bitirib v ADOBTy solist gtrlb. mkdar artist fxri adna layiq grlb. Cingiltili bariton ssi olan opera
solistinin teatrda oxuduu sas partiyalar bunlardr: Nofl, Leylinin atas ("Leyli v Mcnun"),
Sleyman ("Arn mal alan"), Car, Al, brahim xan v Hsn xan ("Korolu"), ahvld ("Aq
Qrib", Zlfqar by Hacbyov), Aslan ah ("ah smayl"), Soltan ("Bahadr v Sona"), Hac
Hsn aa ("llr", Vasif Adgzlov), Vidadi ("Vaqif"), Hcir ("Azad"), Frederik ("Lakme"),
Aleko ("Aleko"), Baron Dyufol ("Traviata"), Almonasro ("Aida"), Qraf Tomski ("Qaratoxmaq
qadn").
Adil Mlikov (1933). Lirik-dramatik tenordur. Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artistidir (1977). 1965-ci ildn ADOBT-nin solistidir. z ifalarnda ryyatml v aydn ifadli
ssl oxuyan solistin sas rollar: korolu ("Korolu"), Vzir ("ah smayl"), Elyar ("Sydlr
alamaz"), Yusif Srrac ("Aldanm ulduzlar", Mrnmd Quliyev), Xan ("Glin qayas"), Rid by
("Xanndnin taleyi").

VOKAL OPERA FAILARI (1950- 2004)

kinci drs
Teatr z nnsini bu dvrd d davam etdirib. Estrada v vokal janrnda byk uurlar
qazanan solistlr teatrn truppasna qbul olunublar. sas msl ondadr ki, bu proses sasn
yaradc saslar zrind aparlb. Buna gr d frdi ifalqda zlrini sbut etmi vokal ustalar
tezilkl OBT-nin aparc ifalarna evriliblr. Bellikl d hm teatrn ifalq slubunda lvanlq
yaranb, hm d ayr-ayr solistlr snt yeni-yeni estetik sciyylr gtirmy nail olublar. Teatrn
solist-ifa nnsinin yeni estetik prinsiplr sasnda inkiafnn yeni mrhlsi yaranb.

* * *
Mslm Maqomayev (7 avqust 1942)
Bariton ssli Mslm Maqomayev znn parlaq istedad sahibi olduunu ox erkn
yalarndan nmayi etdirib. Opera teatrna solist gtrlmmidn vvl, iyirmi bir yanda vokal
ifalnda Azrbaycandan knarda da ox populyarlq qazanmdr.
Mslm Mhmmd olu Maqomayev Bakda doulub. Gzl, yumaq tembrli gur ssi olan
Mslm Azrbaycann mhur bstkar, "ah smayl" v "Nrgiz" operalarnn mllifi Mslm
Maqomayevin nvsidir. 1968-ci ild zeyir by Hacbyov adna Azrbaycan Dvlt
Konservatoriyasnda vkt Mmmdovann sinifini bitirib.
Mslm Maqomayev 1963-c ildn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnn solistidir.
Mnni-aktyor 1964-1965-ci illrd taliyann Milan hrindki La-Skala teatrnda vokal-opera
tcrbsi keib. Son drc ifadli, coqun, ruh ykskliyi oyadan ifadli ss sahibi Mslm
Maqomayev ADOBT-d zeyir by Hacbyovun "Korolu" (Hsn xan), Mslm Maqomayevin
"ah smayl" (ah smayl), Coakkino Rossininin "Sevilya brbri" (Fiqaro), Cakomo Puininin
"Toska" Sezar Anjelotti v Baron Skarpio) v Sergey Raxmaninovun "Aleko" (Aleko) operalarnda
sas partiyalar mhartl ifa edib.
1969-cu ild keiriln Kann v Sopot Beynlxalq ifalq festivallarnn qalibidir. Byk
snt uurlarna gr 29 aprel 1971-ci ild Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti, 1973-c ild
SSR xalq artisti fxri adlarna layiq grlb. 1975-ci ild Azrbaycan Dvlt Estrada-Simfonik
Orkestrini yaradaraq, demk olar, btn Yer Krsini gzib.
Rejissor Eldar Quliyevin kdiyi iki hissli "Nizami" bdii filmind Nizami Gncvi rolunu
oynayb. Mninin zngin yaradclndan bhs edn "Oxuyur Mslm Maqomayev" ekran sri
kilib.
AHLAR QULYEV (25 SENTYABR 1946)
Gur, qltanl v mis cingiltili bariton ssi olan ahlar Hsnaa olu Quliyev Clilabad
rayonunda doulub. Mktbi bitirn ili Mirzaa liyev adna Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun
Musiqili Komediya aktyorluu fakltsin daxil olub. 1969-cu ild oran bitirrk Azrbaycan
Dvlt Konservatoriyasnn vokal bsin qbul edilib. Professor Elmira Quliyevann sinifind
vokal thsil alan ahlar Quliyev 1973-c ild thsilini baa vuraraq, Konservatoriyann vkt
Mmmdova adna Opera Studiyasna solist gtrlb. ki ildn sonra is o, Azrbaycan Dvlt
Opera v Balet Teatrna dvt alb.

Yaradclq dvrnd zeyir by Hacbyovun "Korolu" (Hsn xan), "sli v Krm"

(Kei), "Leyli v Mcnun" (Nofl), Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" (ahvld), Mslm
by Maqomayevin "ah smayl" (Aslan ah), Ramiz Mustafayevin "Vaqif" (Eldar), Fikrt
mirovun "Sevil" (Atakii v bdlli by), fiq Axundovann "Glin qayas" (Xan), frasiyab
Bdlbylinin "Sydlr alamaz" (Murad), Cahangir Cahangirovun "Xanndnin taleyi" (Aur
by), Sleyman lsgrovun "Bahadr v Sona", Mmmd Quliyevin "Aldanm ulduzlar"
(Yumruqolu), Czeppe Verdinin "Aida" (Amanasro), "Riqoletto" (Monteron), Jorj Bizenin
"Karmen" (Eskamilio), Cakomo Puininin "Toska" (Baron Snarpio), "Bohema" (onar), Pietro
Maskaninin "Knd namusu" (Alfio), Aleksandr Borodinin "Knyaz qor" (Knyaz qor), Sergey
Raxmaninovun "Aleko" (Aleko), Nikolay Rimski-Korsakovun "ar glini" (Qryaznoy) operalarnda
daha yaddaqalan partiyalar ifa edib.
Milli opera sntinin inkiafnda gstrdiyi xidmtlr v sntd qazand nailiyytlr
gr 19 sentyabr 1991-ci il-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
FDAN QASIMOVA (17 YUN 1947)
Gzl, ryyatml lirik soprano ssi il tamaalarn rbtini qazanm Fidan krm qz
Qasmova Bakda doulub. ADK-nn skripka (1971) v vokal blrini 1972-ci ild bitirib v
hmin vaxtdan Moskva konservatoriyasnda iki il aspirant-tcrbi olub. Oradan qaydandan sonra,
1974-c il-dn ADOBT-nin solistidir. Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (9 yanvar 1978),
xalq artisti (1 dekabr 1982), SSR-nin xalq artisti (1988) fxri adlar il tltiflnib. Respublika
Dvlt mkafat laureatdr (1984). Dnya hrtli mnni kimi taliyada, Niderlandda, sverd
keiriln mxtlif beynlxalq msabiqlrin laureatdr. Solist-ifa kimi repertuarna Azrbaycan v
dnya bstkarlarnn kamera-vokal srlri daxildir. 1974-c ildn ADK-da drs deyir, 1990-c
ildn orann professorudur.
Fidan Qasmova opera teatrnda Nigarn ("Korolu"), Mikaellann ("Karmen", Jorj Bize),
Marqaritann ("Faust", arl Quno), Sevilin v Gln ("Sevil", Fikrt mirov), io io Sann
("io io San", Cakomo Puini), Tatyanann ("Yevgeni Onegin", Pyotor aykovski), Miminin
("Bohema", Cakomo Puini), Dezdemonann ("Otello", Czeppe Verdi) mrkkb partiyalarn
yksk sntkarlqla ifa edib. Yksk shn mdniyti, zrif nusiqi duyumu, inc zvq var.
XURAMAN QASIMOVA (6 YUN 1951)
Opera v Balet Teatrna solist gtrlmmidn vvl, mktbli vaxtlarndan bir ne bdii
filnd ba rollara kilib. Buna gr d hl vokal sntind tanmnamdan vvl kino aktrisas
kimi populyar olub. "Lifti qz" filmind ba rolu ifa edib. Sonralar "Mn ki gzl deyildim", "Hyat
bizi snayr" filmlrind d maraql rollar oynayb. Vokal ifalnda bir qdr sonralar uur
qazanb.
Xuraman krm qz Qasmova Bakda doulub. Ssinin tembri sopranodur. 1975-ci ild
zeyir by Hacbyov adna Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnda vokal sinifini bitirib. ox az
mddt Musiqili Komediya Teatrnda ilyib. 1976-c ildn Azrbaycan Dvlt Opera v Balet
Teatrnn solistidir.
Opera teatrnda zeyir by Hacbyovun "Korolu" (Nigar), Nazim liverdibyovun
"Crtdan" (Crtdan), Cahangir Cahangirovun "Xanndnin taleyi" (Xanm), Cakomo Puininin
"Bohema" (Mzetta v Minni), Czeppe Verdinin "Aida" (Aida), "Otello" (Dezdemona), Pyotr
aykovskinin "Yevgeni Onegin" (Tatyana), Covanni Perqomzininin "Xannm qulluq-usu"

(Serpina), arl Qunonun "Faust" (Marqarita), Zakir Barovun "Qoca Xottab" (Leyla) operalarnda
yaratd obrazlar Xuraman Qasmovann hrartli snt axtarlarnn parlaq nailiyytlridir.
Mnni 1981-ci ild Afinada keiriln Mariya kallos adna Beynlxalq msabiqd birinci
mkafat alb v "Qran Pri" mkafatnn qzl medalna layiq grlb. 1988-ci ild 8-ci Beynlxalq
aykovski msabiqsinin gm medalm alb. Xuraman Qasmova snt nailiyytlrin gr
Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti (1986) fxri adna layiq grlb. Azrbaycan
Respublikasnn Dvlt (1984) v Lenin komsomolu mkafatlar laureatdr.
QRIN KRMOVA (16 YUN 1964)
Teatrn hrtli aktrisalarndandr. Ss tembri sopranodur. Nfsi gcl, ifas ifadli,
diapazonu genidir. Qnir Rhim qz Krimova Bakda doulub. 1986-c ild ADK-n bitirib v
hmin ildn ADOBT-nin solistidir.
Sntd qazand nailiyytlr gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (17 may
1991) v xalq artisti (24 may 1998) fxri adlar il tltif olunub. Vokal ustasnn repertuarnda milli
bstkarlarmzn v dnya klassiklrinin mxtlif janrl musiqi srlri var.
Qnir Krimovann "Aida" (Aida), "Toska" (Toska), "Karmen" (Mikaella), "io io San"
(io io San), "Sevil" (Sevil), "Korolu" (Nigar) operalarnda oxuduu partiyalar teatrn ifalq
nnsinin formalamasnda dyrli yer tutur, frdi estetik alarlarna gr seilirlr.
Aktrisa Toskann partiyasn Moskvann Byk Teatrnn aktyorlar il d ustalqla ifa edib.
* * *
Bu dvrd teatrn truppasnda 1930-1940-c illrd tcrb toplam v kollektivdn
ayrlmayan ifalar da vard. Eyni zamanda vaxtar truppann yaradc heyti yenilib. Qadn
sntkarlardan Rumiyy Krimova, Leyla Thmasib, Aliy Terequlova, Glzar sgndrova,
Mleyk ahmrdanova, fiq Qasmova, Zeynb liyeva, Sima Haml, Olqa Olimpiyeva,
Safur zimi, Glnar hmdova, Afrid lixanova, Inar Babayeva, Tatyana Bdirova, ya
Aksanova, Vera Abieva, Mariya Titarenko, vetta Karasyova, Piama Vasilevskaya kimi mxtlif
ss tembrlrin malik solistlr, ifalar, xor artistlri myyn mddtlrd teatrda faliyyt
gstriblr.
Truppada kii solistlr Kamal Krimov, Kazm Mmmdov, Sleyman Mmmdov, Kamal
Hseynov, brahim Cfrov, Kamal Yaqubov, Mustafa Topiyev, brahim Cfrov, Hseyn liyev,
Aarhim Hseynov, Qafar liyev, li Haqverdiyev, Vaqif (Valeri) Qurbanov, Uran Rufullayev,
Bhram liyev, smayl lkbrov, Adil Axundov, Azr Zeynall, Hsn Enami, li sgrov,
Vitali Popenko opera ifalnn formalamasnda myyn smrli ilr grblr. Bunlarn
bzilri ind d teatrda ilyirlr.
Hazrda teatrda gnclik dvrn yenic kemi v orta ya hddini tm istedadl solistlr
var. Xalq artisti Azr Zeynallnn (13 dekabr 1964) Bala ("Sevil"), sgr ("Arn mal alan"), Alfred
("Traviata"), mkdar artistlr Valentina Paayevann (19 dekabr 1947) Aida ("Aida"), Nigar
("Korolu"), Sevil ("Sevil"), Toska ("Toska"), Mlkaella ("Karmen"), Elxan hdzadnin (30 yanvar
1948) Qacar ("Vaqif"), Bhram ("Solun iklr"), Sleyman ("Arn mal alan"), Aslan ah ("ah
smayl"), Nofl ("Leyli v Mcnun"), Silvio ("Mzhkilr"), li sgrovun (25 noyabr 1961)
Don Bazilio ("Sevilya brbri"), Markiz ("Traviata"), Misir ah ("Aida"), Sparafuille ("Riqoletto")
partiyalar frdi sntkarlq xsu-siyytlril seilirlr.
LTFYAR MANOV (17APREL 1928)

Lirik-dramatik tenor, xalq mahnlarnn, milli v dnya bstkarlarnn mxtlif janrl musiqi
srlrinin ifas v opera solistidir.
Ltfiyar Mslm olu manov Sabirabad rayonunda doulub. Yeniyetm vaxtlarnda
rayondau Dvlt Dram Teatrnda aktyorluq edib. 1956-c ild Asf Zeynall adna Musiqi
Mktbini bitirib. Musiqi mntbind thsil almaqla yana, Azrbaycan televiziyasnn xorunda
oxuyub (1954 - 1956).
Thsilini baa vuran ili onu Azrbaycan Dvlt Orkestrin solist gtrblr. Bir il burada
ilyn Ltfiyar manov 1957-1959-cu illrd Musiqili Komediya Teatrnda aktyorluq edib.
Aktyor-mnni bu teatrda zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (Vli v sgr ) v "O
olmasn, bu olsun" (Srvr v kbl Nsir) operettalarnda, dramaturq Sabit Rhmann v bstkar
Sleyman lsgrovun "Ulduz" (ubay), dramaturq Sleyman Rstmin v bstkar Sid
Rstmovun "Durna" (Murad), dramaturq Mhrrm lizadnin v bstkar Fikrt mirovun
"Gzn aydn" (Alay), dramaturq Mhrrm lizadnin v bstkar Aas Mdibyovun "Toy
kimindir?" (Mehman v Aq bi) musiqili komediyalarnda mxtlif rollar oynayb.
Ssinin tembri, shn grkmi maestro Niyazinin diqqtini clb edib v o, mnnini
direktoru olduu Opera v Balet Teatrna solist dvt edib. 1959-cu ild Ltfiyar manov Moskvada
keiriln Azrbaycan dbiyyat v ncsnti Dekadasnda (ongnlynd) zeyir byin eyniadl
operasnda Korolunun partiyasn ifa edib. El o vaxtdan opera teatrnn solisti olan sntkar milli
bstkarlarmzn operalarnda sas partiyalar oxuyub.
Ltfiyar manov bir sra dnya klassiklrinin bstldiklri opera incilrinin tamaalarnda
da rus v Azrbaycan dillrind x edib. Hmin srlrdki obrazlar opera mnnisinin v
istedadl aktyorun yaradclnda xsusi yer tutur.
Tqdim olunan obrazlarn siyahs Ltfiyar manovun yaradclq diapazonunun geniliyini,
ss v ifa imkanlarnn mhtmliyini tcssm etdirir. Mnni-aktyor Korolu ("Korolu",
zeyir by Hacbyov), lyar ("Nrgiz", Mslm Maqomayev), Bala ("Sevil", Fikrt mirov),
Ayaz ("Azad", Cahangir Cahangirov), Bahadr ("Bahadr v Sona", Sleyma lsgrov), Vaqif
("Vaqif", Ramiz Mustafayev), sgndr ("llr", Clil Mmmdquluzad), Vqar ("Sydlr
alamaz", frasiyab Bdlbyli), sgr ("Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Radames
("Aida", Czeppe Verdi), Hersoq Mantuanski, Manriko, Ottello ("Riqoletto", "Trubadur" v "Otello",
Czeppe Verdi), Xoze ("Karmen", Jorj Bize), Hof man ("Hofmann nallar", Jak Offenbax), Faust
("Faust" arl Quno), Mario Kavaradossi ("Toska", Cakoma Puini) German ("Qaratoxmaq qadn",
Pyotr aykovski), Sayat Nova ("Sayat Nova", trcm operas), Gnc qara ("Aleko", Sergey
Raxmaninov) obrazlarnn bacarql ifalarndan saylr. Yaradclnn sas istiqamti opera
solistliyi il bal olan Ltfiyar manov Moskvadak Byk Teatrda (1965) v taliyann La Skala
snt ocanda vokal ifal tcrbsi keib.
Aktyor-mnni Radamesin ("Aida") v Germann ("Qaratoxmaq qadn") partiyalarn
Ankara Dvlt Opera v Balet Teatrnda uurla ifa edib.
Kemi SSR-nin qabaqcl teatrlarnda da mxtlif operalarda sas partiyalar oxuyub.
Hindistanda, Norved, Kubada, Almaniyada, Yaponiyada, Fransada, taliyada,
Yunanstanda, spaniyada, Hollandiyada, Belikada, Kveytd, Suriyada, Macarstanda, Malta da...
mnni v opera solisti kimi qastrollar verib.
Silsil kamera srlri onun repertuarnda ayrca blm tkil edir.
Ltfiyar manovun parlaq dramatik temperamenti, mlahti, shn grkmi, yksk
aktyorluq mharti var.
Ltfiyar manov shnd mxtlif ifa mktblrin mnsub partiyalar zrif musiqi duyumu
il tamaalara atdrr.
Ltfiyar manovun ssi qvvtlidir, nadir tembrin btn alarlarndan yaradclqla istifad
edir.

Ltfiyar manov tamaann n dramatik vziyytlrind oxuya-oxuya tin shn

hrktlrini ustalqla icra ed bilir
falq sntind qazand nailiyytlr gr Ltfiyar manov 10 iyun 1959-cu ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 7 iyul 1967-ci ild xalq artisti v 20 yanvar 1977-ci
ild SSR xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Azrbaycan Ali Sovetinin deputat olub. Azrbaycan Teatr Cmiyytin rhbrlik edib (1986
- 1991).
Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunda musiqili komediya fakltsind vokal sntindn drs
deyib.
Ltfiyar manov 1990-c illrin vvllrind Trkiyd ilyib. Hazrda Azrbaycan Dvlt
Opera v Balet Teatrnda mqi-pedaqoqdur.
FRNGZ HMDOVA
(29 sentyabr 1928)
Ss tembri lirik-dramatik sopranodur. Zil, cingiltili, oxalarl v ltaftlidir. Mhur opera
mnnisidir v kamera-vokal srlrinin ifas kimi d byk hrt qazanb.
zeyir by Hacbyovun "Snsiz", Asf Zeynallnn "1km" romanslar, Niyazinin "Arzu",
rf Abbasovun "Heyran olmuam", Aabac Rzayevann "Oxuma, gzl" mahnlar, Pyotr
aykovskinin, Sergey Raxmaninovun mrkkb snt nmunlri mnninin mhartli ifasnda
radionun qzl fondunda saxlanlr.
Firngiz Yusif qz hmdova 23 sentyabr 1928-ci ild Bakda doulub. vvl Asf Zeynall
adna Musiqi Mktbind thsil alb v vokal sntinin ilkin xsusiyytlrin yiylnib. Eyni
zamanda Azrbaycan Dvlt Radiosunun xorunda solist ilyib. Burada klassik dnya
bstkarlarnn xor srlrind sas solo partiyalar oxuyub. Mnni lvan repertuarla Moskvada,
Kiyevd, Tiflisd, Orta Asiya respublikalarnda qastrol sfrlrind olub.
BMM-d birinci kursda oxuyanda kurs imtahanlar zaman zeyir by Hacbyov onu
dinlyib. Bstkarn tvsiysi il ifas heyranlq douran gnc mnni Azrbaycan Dvlt
konservatoriyasnn hazrlq bsin gtrlb. Qsa mddtd drs proqramn srtl mnimsyib
v sritli mtxssislrin tvsiysi il konservatoriyann vokal ifal zr tlbsi olub.
Marqarita Kolotovann sinifind thsil alb.
Ssinin mlaht v cazibsin, szlri aydn v ifadli, slist ifa etMsm, mahnlarn
psixoloji ruhunu hssaslqla duymasma, daxili dramatizmn v emosional oxu trzin gr 1951-ci
ild ikinci kurs tlbsi Firngiz hmdova Opera v Balet Teatrna solist dvt edilib. Teatr
shnsin ilk qdmini ba rolla atb. Mslm Maqomayevin "Nrgiz" operasnda Nrgizin
partiyasnda el ilk tamaadan uur qazanb. Uzun illr bu partiyann n mahir ifas saylb.
Teatrda tcrb toplayan, frdi ifalq xsusiyytlrini radio xlarnda, mhtm konsert
salonlarnda lvan repertuarla cilalayan Firngiz hmdova 1955-ci ild konservatoriyan bitirib.
Gcl v ecazkar ssi, yksk shn mdniyyti onu tezlikl Azrbaycann, masir v klassik
dnya bstkarlarnn operalarnn tamaalarnda sas partiyalarn ifasna evirib. Opera solisti
kimi teatrn shnsind znn klassik ifas il zngin bdii tutumlu obrazlar silsilsi yaradb.
Firngiz hmdova teatrda milli bstkarlarmzdan zeyir by Hacbyovun "Korolu"
(Nigar), Mslm Maqomayevin "ah smayl" (Glzar), Fikrt mirovun "Sevil" (Sevil), Cahangir
Cahangirovun "Azad" (Sriyy), Ramiz Mustafayevin "Vaqif" (Xuraman), Vasif Adgzlovun
"llr" (Nazl), Sleyman lsgrovun "Bahadr v Sona" (Sona) operalarnn mxtlif
qurulularnda ba partiyalar ifa edib. "Arn mal alan" operettasnn tamaasnda uzun illr
Glhrnin ifas kimi hrt qazanb.

Onun hr bir shn obraz smimiyyti, lirik emosionall, cazibdar ecazkarl il

frqlnib, sntkarn hrtini dnyaya yayb.
Dnya klassiklrinin ah operalarnda da Firngiz rifova sanball snt nailiyytlri qazana
bilib. Bu baxmdan Maro ("Daisi", Zaxari Paliavili), Floriya Toska ("Toska", Cakomo Puini),
Leanora, Aida, Dezdemona ("Trubadur", "Aida" v "Otello", Czeppe Verdi), ahsnm
("ahsnm", Reynqold Qlier), Zemfira ("Aleko", Sergey Raxmaninov), Tamara ("Demon", Anton
Rubinteyn), Mlkaela ("Karmen", Jorj Bize), Yaroslavna ("Knyaz qor", Aleksandr Borodin)
obrazlarnn partiyalar aktrisann yaradclnda xsusi yer tutur.
Azrbaycan dilin trcm olunmu "Sayat Nova" (Anna) v "Anu" (Anu) operalarnda
ba partiyalarn ifas il d yksk sntkarlq nmayi etdirib. Bir sra partiyalar hm rus, hm d
Azrbaycan dillrind oxuyub.
Firngiz hmdova opera shnsind v solist-ifa kimi qazand snt uurlarna gr
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, xalq artisti v SSR xalq artisti (1967) fxri adlar il
tltif olunub. Dnyann bir sra hrtli snt ocaqlarnda xlar edib.
Onun zngin yaradclnn mxtlif zl sciyylri, frqlnn estetik mahiyyti vardr.
Firngiz hmdova ifa etdiyi partiyalar hm vokal xsusiyytlrinin, hm d dramatik
aktyorluq tlblrinin ahngdar sintezind yaradb.
Szn dramatizmni musiqinin flsfi drinliyi, hadislrin psixoloji ovqat il mhartl
laqalndir bilib.
Mxtlif tarixi dvrlri v mxtlif xalqlarn hyat trzini tcssm etdirn obrazlarn milli
koloritlrini, xarakterik davran trzlrini z oyununda heyranlqla canlandrb.
Shnd ox diqqtli olub. Buna gr eyni operada ayr-ayr yaradclq slublarna malik
solistlrl bacarqla yndalq edib.
Ssinin cazibsini v mlahtini ifa etdiyi obrazn xarakterin uyun trzd, ifadli
emosionallqla dyimkd byk tcrbsi var.
Son illr teatrda mqi-pedaqoq kimi alr. Bir sra istedadlarn uurlar qazanmalarnda
xsusi xidmtlr gstrib.

BALET FAILII
(1965-2004)
Bu dvrd teatrn balet truppasna istedadl gnclr qbul olunub. faln estetik
sciyylri gclnib, tcrbli sntkarlarn qazandqlar nnnin uurlu davam n geni
meydan alb. Balet artistlri Azrbaycan milli baletinin poetika gstricilrini znginldirmy
ahblar. Repertuarn daim tzlnmsi v maraql qurulularn brpas ayr-ayr istedadl
aktyorlarn yaradclqlarna lvanlq gtirib v son nticd teatrn slub axtarlarn
tkmilldirrk formaladrb.
* * *
TAMLLA RLYEVA (8 DEKABR 1946)
Coun ehtirasl, ln xarakterli rqslrin gzl ifasdr. Mrkkb balet-hrkt
elementlrind eksperiment etmyi xolayan sntkardr.
Tamilla Xudadat qz irliyeva 8 dekabr 1946-c ild Bakda doulub. Bak Xoreoqrafiya
Mktbind grkmli balet ustas Qmr Almaszadnin sinifini bitirib (1964). Hmin ildn
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrna solist gtrlb.
1968-ci ild Moskva Xoreoqrafiya Mktbind professor S.Qolovkinann sinifind bir il
tkmillm kursu keib. Yenidn Bakya qaydaraq OBT-d aparc solist kimi 1989-cu il qdr
yksk sntkarlqla ahb.
Balerina hm milli, hm d klassik dnya bstkarlarnn mhur balet srlrinin
tamaalarnda sas partiyalar ifa edib. Onun zngin obrazlar qalereyas var. Qaraca qz ("Qaraca
qz", rf Abbasov), Glyanaq ("Qz qalas", frasiyab Bdlbyli), Mhmn banu ("Mhbbt
fsansi", Arif Mlikov), i v Fiyetta ("Yeddi gzl" v "ldrml yollarla", Qara Qarayev),
hrizad ("1001 gec", Fikrt mirov), Qz ("Muam", Nazim liverdibyov), itra ("itra",
Niyazi), kitra v Paxita ("Don kixot" v "Paxita", Ldviq Minkus), ahzad Florina, Maa, OdettaOdilliya ("Yatmi gzl", "elkuni" v "Sonalar gl", Pyotr aykovski), Birinci solist ("Klassik
simfoniya", Sergey Prokofyev) onun sas partiyalardr.
"1001 gec" baletinin byk uurlarna gr tamaann bir qrup yaradc heyti v o
cmldn hrizad partiyasnn ifas Tamilla irliyeva 1981-ci ild SSR Dvlt mkafat il
tltif olunub. Yaradclq nailiyytlrin gr 21 may 1970-ci ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti, 10 yanvar 1978-ci ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Tamilla irliyeva 1978-ci ildn Bak Xoreoqrafiya Mktbind pedaqoji faliyyt gstrir.
1990-1991-ci illrd mktbin bdii rhbri olub. Onun yetirmlri Baknn, hminin Moskvann,
Pekinin teatrlarnda ilyrk sntd byk uurlar qazanblar.
Tamilla irliyevann mstqil quruluunda Tofiq Bakxanovun "Xzr balladas" (4 noyabr
2001) v Aqin lizadnin "Qafqaza syaht" (30 noyabr 2002) baletlri Azrbaycan Dvlt Opera
v Balet Teatrnn shnsind gstrilib.
VLADMR PLETNYOV (8.12.1946-21.2.1988)
Mnal dramatizmi, zllrinin zrifliyi, cazibli shn grkmi, airan ifalar il seiln
Vladimir (Volodya) Nikolayevi Pletnyov 8 dekabr 1946-c ild Azrbaycann Gyay rayonunda
qulluqu ailsind doulub. Ailsini erkn itirn Pletnyov Bakya glrk baba v nnsinin
himaysind yaayb. 1953-c ildn 1961-ci ildk o, Hzi Aslanov adna Zabitlr evind rqs

drnyin gedib. Burada bir sra kiik balet partiyalarn ifa edn Vladimir Pletnyov mllimlrinin
tvsiysi il 1957-ci ild Bak Xoreoqrafiya Mktbin daxil olub v oran 1966-c ild bitirib.
Xoreoqrafiya mktbinin nc sinifind oxuyarkn Pyotr aykovskinin "Yatm gzl"
baletindki karabos onun Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda debt olub. Qazand
uura v istedadnn parlaqlna gr son kursdan onu balet truppasna solist qbul ediblr.
Onun solist ildiyi on il rzind ifa etdiyi sas partiyalar bunlardr: Xuliqan ("Xanm v
xuliqan", Dmitri ostakovi), Dezire, ahzad Ziqfrid ("Yatm gzl" v "Sonalar gl", Pyotr
aykovski), ahzad ("Zoluka", Sergey Prokofyev), Gnc ("lham", Leonid Vaynteyn), Albert
("Jizel", Adolf Adan), Bazil, Kavaler Brand ("Don kixot" v "Paxita", Ldviq Minkus), Bhram,
Kerd, Mcnun ("Yeddi gzl", "1drml yollarla" v "Leyli v Mcnun", Qara Qarayev), Gnc,
Nsimi ("ur" v "Nsimi dastan", Fikrt mirov), Olan ("Muam", Nazim liverdibyov), Polad
v Cahangir xan ("Qz qalas", frasiyab Bdlbyli), Frhad v Vzir ("Mhbbt fsansi", Arif
Mlikov), Rssam ("Qobustan klglri", Frc Qarayev).
Vladimir Pletnyov 1973-c ildn Bak Xoreoqrafiya mktbind drs deyib. Fikrt
mirovun "Nsimi dastan" baletinin tamaasndak Nsiminin partiyasna gr 1974-c ild
Azrbaycan Respublikasnn Dvlt mkafat laureat olub. 1975-ci ild is "fsanlr almind"
film-baletin kilib.
Azrbaycan balet sntinin inkiafndak xidmtlrin gr Vladimir Pletnyov 21 may 1970ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 9 yanvar 1978-ci ild xalq artis-ti adlarna layiq
grlb.
1978-ci ild ar ayaq xstliyi il bal Opera v Balet Teatrna mqi-pedaqoq tyin
olunan Vladimir Pletnyov bir sra gnclri hazrlayaraq repertuardak tamaalara daxil etmidir.
Vladimir Pletnyov 21 fevral 1988-ci ild dnyasn dyiib.

MNAZ BABAYEVA (23 DEKABR 1946)

Coun, ancaq "yynli" temperamenti, hssas musiqi duyumu var. Akademik rqs ifad
vasitlrin emosionallq gtirmkd sritlidir.
imnaz Mmmd qz Babayeva 23 dekabr 1946-c ild Bakda doulub. Bak Xoreoqrafiya
Mktbind thsil alb. Thsilini bitirn ildn (1964) Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda
solist ilyib. 1977-ci ild teatrda mqi-pedaqoq tatna keib. ri xalq artisti, balet ustas
Vladimir Pletnyov olub.
imnaz Babayeva byk shny doqquz yanda, Boris Zeydmann "Qzl aar" baletind
Buratino rolu il qdm basb. ADOBT-nin shnsind irin ("Mhbbt fsansi", Arif Mlikov),
Ai, Sari ("Yeddi gzl" v "ldrml yollarla", Qara Qarayev), Qz, Nsiminin sevgilisi ("ur" v
"Nsimi dastan", Fikrt mirov), Glyanaq ("Qz qalas", frasiyab Bdlbyli), Jizel ("Jizel",
Adolf Adan), Xanm ("Xanm v xuliqan", Dmitri ostakovi), Kitri ("Don kixot", Ldviq Minkus)
partiyalarn mhartl ifa edib.
Balet artisti 1970-ci il mayn 21-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 10 yanvar
1978-ci ild is xalq artisti fxri adlarna layiq grlb. 1974-c ild Nsiminin sevgilisi ("Nsimi
dastan", Fikrt mirov) partiyasma gr Azrbaycan Respublikasnn Dvlt mkafat il
tltiflnib.
Zrif plastikas shn cazibsi il seiln imnaz Babayeva 1981-2000-ci illrd teatrda
mqi-pedaqoq ilyib. ri Vladimir Pletnyovla birg "Xanndnin taleyi" (Cahangir Cahangirov)
operasnn rqs nmrlrini qurublar.

MDN LYEVA (4 MAY 1965)

Balet truppasnnaparc shn ustasdr Zrif plastikas ifadli shn temperamenti,
mrkkb hrktlrinin ryyatml lirizmi var. stifad etdiyi balet elementlrind milli kolorit
xsusi fikir verir.
Mdin Vaqif qz liyeva Bakda doulub. Uaq yalarndan musiqi il mul olub. Bak
xoreoqrafiya mktbini bitirib. Hminin Azrbaycan Dvlt Universitetinin jurnalistika
fakltsind thsil alb. ADOBT-d 1983-c ildn solistdir.
falqda qazand uurlara gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (26 fevral
1993) v xalq artisti (24 dekabr 2002) fxri adlar il tltif edilib.
Mdin liyeva son iyirmi ild teatrn repertuarndak sas tamaalarda ba rollarda shny
xb. Onun sas partiyalar: Glyanaq ("Qz qalas", frasiyab Bdlbyli), hrizad ("1001 gec",
Fikrt mirov), Kitri ("Don Kixot", Ldviq Minkus), Dulsineya v "Don Kixot", Qara Qarayev),
Leyli, Ai v Gzllr gzli ("Yeddi gzl" v ("Leyli v Mcnun", Qara Qarayev), Jizel ("Jizel",
Jorj Bize ), Paxita ("Paxita", Ldviq Minkus), Kolombina ("Arlekinada", Qaetano Donisetti),
Odetta-Odilliya, Maa, elkunik ("Sonalar gl" v "elkunik", Pyotr aykovski ), Clyetta
("Romeo v Clyetta", arl Quno).
Teatrda ilmkl yana, ADMU-nun xoreoqrafiya bsind drs deyir.
OPERA V BALET TEATRINDA
REJSSOR SNT
(1925-2004)
Opera truppas 1925-ci ild Akademik teatrdan ayrlb bugnk Opera v Balet Teatrnn (o
vaxt Rus Operas adlanrd) kollektivin birlib. lk on ild Azrbaycan truppas ayr olub v onun
ba rejissoru da mstqil ilyib. Sonralar ba rejissor teatrn btn heytlrin (opera, balet, xor,
orkestr) rhbrlik edib.
Azrbaycan truppasna 1925-1927-ci v 1929-1930-cu illrd myyn fasillrl Akademik
teatrn aktyoru Ab-basmirz rifzad, 1928-ci ild Yusif Yulduz rhbrlik ediblr. Onlar tkrartkrar zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v Krm", Mslm Maqomayevin "ah
smayl", Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" operalarna, zeyir byin "Mdi bad", "Arn
mal alan" operettalarna qurulular veriblr. Hr iki rejissor ilk nvbd truppann formalamasma
v yeni forma axtarlarna can atblar, myyn yaradclq slubunu formaladrmaa alblar.
1931-ci ild Soltan Dadaovun Rusiyada ali musiqi rejissoru thsili alb opera teatrna
glmsi kollektivin yaradclq sylrini gclndirib. Dnyann mhur bstkarlarnn opera
srlrini trcm edib oynamaq istiqamtind myyn nailiyytlr qazanlb. Teatr klassik Avropa
v rus operalarn hm Azrbaycan, hm d rus truppalarnda tamaaya hazrlamaq n csartli
addmlar atb.
AMDT-nin rejissorlar Aleksandr Tuqanov, smayl Hidaytzad v dil sgndrov tamaa
hazrlamaq n Opera v Balet Teatrna dvt alblar. Tuqanovun quruluunda Mslm
Maqomayevin "ah smayl" (1924), "Nrgiz" (1945), zeyir by Hacbyovun "sli v Krm"
(1925), dil sgndrovun shn tfsirind "ahsnm" (1938) operalar gstrilib. smayl
Hidaytzadnin 1937-ci ild hazrlad zeyir by Hacbyovun "Korolu" operas kollektivin
monumental-romantik qhrmanlq slubunda zmtli snt nailiyyti olub.
* * *

smayl Hidaytzad
Aktyorlua tzc balayandan az sonra sasn hvskarlarn truppa zvlri il Mirz Rza
Vaizzadnin "Syavu" (1919) facisini tamaaya hazrlayb. Milli Dram Teatr 1920-ci ild tkrar
dvlt statusu alanda onun truppasna aktyor gtrlb. On yeddi il hmin teatrda aktyor ilyib v
xarakterik rollarda byk uurlar qazanb. Hminin rejissor assistenti, ikinci rejissor v quruluu
rejissor kimi faliyyt gstrib.
Uurlu quruluu Hseyn Cavidin "Syavu" facisi saylr (1936). "Korolu"nun
monumental quruluundan sonra Opera v Balet Teatrna ba rejissor tyin olunub. Hmin tamaa
bir il sonra Moskvada keiriln Azrbaycan dbiyyat v ncsnti dekadasnda da gstrilib.
"Korolu"nun quruluu opera teatrnn yaradclq iqlimind milliliy doru ciddi dn yaradb v
opera rejissurasnda yeni mktbin zln qoyub.
Bundan sonra smayl Hidaytzad OBT-d zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan"
operettasma, "Vtn v cbh" (1941) birprdli vtnprvrlik operasna, "Korolu" (rus di-lind.
1943), Mslm Maqomayevin "ah smayl", Qara Qarayevl Cvdt Hacyevin "Vtn" (1945),
Jorj Bizenin "Karmen" (1945 v 1949), frasiyab Bdlbylinin "Nizami" (1948), librettosu
trcm edilmi "Anu" (1941), Niyazinin "Xosrov v irin" (1942) operalarna, frasiyab
Bdlbylinin "Qz qalas" (1940) baletm qurulular verib. ADOBT-nin Azrbaycan heytinin
formalamasnda smayl Hidaytzadnin xidmtlri oxdur.
Aktyor yaradclna gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (25 aprel 1933) v
rejissor axtarlarndak nailiyytlri n xalq artisti (4 dekabr 1938) fxri adlar il tltif olunub.
1938-1946-c illr aras Azrbaycan SSR Ali Sovetinin deputat seilib.
smayl Hidaytzad milli rejissuramzda monumental teatr mktbi yaradclarndandr. O,
rejissor thsili grmmidi, ancaq bu snt zngin tcrb, gcl hyat mahidsi, drin biliyi il
yeniliklr gtir bilib.
Tamaann kompozisiya btvlyn, aktyor ansamblnn vahidliyin, rejissor fikrinin bdii
trtibatda v musiqid psixoloji tcssmn, orkestrin partituran dqiqlikl ifa etmsin ustalqla
nail olub.
Mtnin v musiqinin shn srin, yni tamaaya evrilm prosesinin bdii estetik
tlblrini, meyar v prinsiplrini hssaslqla gzlyib.
Mehdi Mmmdov
Rejissor faliyyytin Gnc DDT-d balayb. 1946-c ldn AMDT-d mxtlif
qurulular verib. Grkmli sntkar Opera v Balet Teatrnda ba rejissor ilyib (1956-1960). Hm
ba rejissor kimi, hm d dvtl Fikrt mirovun "Sevil" (1953 v 1959), Leo Delibin "Lakme"
(1957), Cahangir Cahangirovun "Azad" (1957), zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" (1958
v 1976), "Korolu" (1959), Cakomo Puininin "Toska" (1960) operalarna monumental qurulular
verib.
Mehdi Mmmdov znn opera qurulularnda monumental romantizm flsfi drinlik
qatb, formann psixoloji saslarn musiqinin xarakteri zminind qurmaa alb. falara yksk
vokal sntkarl il yana, aktyorluun vacib estetik rtlrin dqiqlikl ml etmk vrdilri
alayb. Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti fxri adna opera teatrnda ba rejissor ildiyi
dvrd layiq grlb.
msi Bdlbyli
Rejissorluq snti il mul olmaa 1930-cu llrd AMDT-d balayb.

Bir sntkar kimi yaradclnn n qaynar dvr Musiqili Komediya Teatr il baldr.
1942-1949, 1956-1961 v 1963-1974-c illrd bu teatrda myyn fasillrl ba rejissor, bdii
rhbr v direktor ilyib.
Opera v Balet Teatrnda ba rejissor v quruluu rejissor kimi zeyir by Hacbyovun
"Korolu" (1952), "sli v Krm" (1957), Zaxari Paliavilinin "Daisi" (1956), Sleyman
lsgrovun "Bahadr v Sona" (1961), van Dzerjinskinin "nsann taleyi" (1962), Vasif
Adgzlovun "llr" (1963), Aleksandr Borodinin "Knyaz qor" (1964), Coakkino Rossininin
"Sevilya brbri" (1964), frasiyab Bdlbylinin "Sydlr alamaz" (1971) operalarn tamaaya
hazrlayb.
msi Bdlbylinin qurulular forma v mzmun vhdti, kompozisiyann sadliyi,
partiturann dqiq ifas, xor v rqs nmrlrinin ifadli bdii hlli il seilib. Rejissorun hssas
musiqi duyumu v pekar tarznliyi onun musiqi janrl srlrin tamaaya hazrlanmasnda mhm
rol oynayb.
* * *
Teatrn 1925-1950-ci illr arasndak faliyyti dvrnd cnbi rejissorlardan
M.Moyiseyev, A.Borisenko, A.Varlamaov, Arseni Ridal, Pyotr Tveretski, .Prostorov,
.Varfolomeyev, Nikolay Boqolyubov, M.Valentinov, Sergey Mayorov v baqalar bu kollektivd
opera tamaalar hazrlayblar. Onlar sasn dnya klassiklrinin operalarna qurulular veriblr.
Bunlarn irisind A.Varlamovun "Mirvari axtaranlar" (Jorj Bize. 1925), "Madam Batterflyay"
(Cakomo Puini. 1925), "ahsnm" (Reynqold Qlier. 1926), "Qartal qiyam" (Andrey Paemco.
1929), .Varfolomeyevin "Qzl xoruz" (Nikolay Rimski-Korsokov. 1932), .Prostorvun "ahsnm"
(1934), "Sakit Don" (van Dzerjinski. 1934), Nikolay Boqolyubovun "Leonqrin" (Rixard Vilhelm
Vaqner. 1936), "Kornevil znglri" (Rober Plaket. 1948), Viktor Rappoportun "van Susanin"
(Mixail Qlinka. 1940), Pyotr Tveretskinin "Qaratoxmaq qadn" (Pyotr aykovski. 1941), "Yeddi
pi" (Marian Koval. 1941), "Aldan bla" (Boris Zeydman. 1949), "Mazepa" (Pyotr aykovski.
1950), Naum Fridin "Siciliya geclri" (1954) v "Traviata" (Czeppe Verdi. 1958), Arnold
Azrikann "olanta" (Pyotr aykovski. 1955) v "Manon Lesko" (Cakomo Puini. 1956)
operalarna verdiklri shn tfsirlri teatrn yaradclq tarixind nzri clb edn rejissor axtarlar
il sciyyvidir.
Dvtl glmi rejissorlardan moskval Pavel Zlotoqorovun "Monastrda nikah" (Sergey
Raxmaninov. 1960), grc Mixail Kvaliavilinin "Aida" (Czeppe Verdi. 1961), macar Bob
Massininin "Trubadur" (Czeppe Verdi. 1962) operalarna verdiklri qurulularda myyn rejissor
yeniliklri duyulurdu.
tn srin altmnc illrindn bugndk teatrn aktyoru Aababa Bnyadzad "ah
smayl" (1967), rejissorlardan Firudin Sfrov "Qaratoxmaq qadn" (Pyotr aykovski. 1968), "Van
Qoq" (Nevit kodall. 1992), li Yusubov "Aygn" (Zakir Barov. 1973), Aakii Kazmov "Glin
qayas" (fiq Axundova. 1974), flatun Nemtzad "Knyaz qor" (1975), "Crtdan" (Nazim
liverdibyov. 1978) operalarna mzmunlu qurulular veriblr.
Teatrn son illrdki ba rejissoru Hafiz Quliyev bstkarlardan Sleyman lsgrovun
"Solun iklr" (1994), Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" (1995), Fikrt mirovun "Sevil"
(1998), Vasif Adgzlovun "Natvan" (2004) operalarn, "Arn mal alan" (1997) operettasn
tamaaya hazrlayb.
SOLTAN DADAOV
(27.5.1906 - 7.9.1968)

Ali thsil grm ilk milli musiqili teatr rejissorumuzdur. Xalq oyun tamaalarnn poetika
gstricilrini drindn bilir v onun estetik prinsiplrindn mhartl istifad edirdi. Klassik
muam operalarmza, operettalarmza verdiyi qurulular zngin milli koloriti il seilirdi. "Leyli v
Mcnun", "sli v Krm" operalarna monumental spkili, lirik-romantik ruhda qurulular birinci
df Soltan Dadaov verib.
Rejissor kimi qurulu verdiyi operalarn partiturasn zbr bildiyi n qurduu
kompozisiya, verdiyi mrkkb mizanlar musiqi il szn harnonik, zvi qovuuunun poetik
tcssmn xidmt edib. Hssas musiqi duyumu v fenomenal musiqi yadda onun shn
tfsirlrin mhtmlik hsn verirdi.
Txlls "Zaki" olan Soltan Baba olu Dadaov 1906-c il mayn 27-d Bakda doulub.
Kiik yalarnda ruhani thsili alb. Frast v diribalna, oxumaa hvsli olmasna gr atas
onu trk-rus mktbin verib. Qabaqcl agird kimi mllimlrin sevimlisi olan yeniyetm Soltan
buradan da realni mktb keib. Oxuduu mktblrd keiriln msamirlrd, bayram
nliklrind tsnif v el nmlri oxuyurdu. Erkn gnclik illrindn klassik airlrdn
Mhmmd Fzulinin, Molla Pnah Vaqifin, Seyid zim irvaninin, Qasm by Zakirin dbi irsini
drindn mnimsmidi. Blatli ruzun lvan v mrkkb vznlrini drindn biln qirat
xiridar kimi tamaa-dinlyicilrin rbtini qazanmd.
Dnc trzin, idrak v tfkKrn gr hmyadlarndan irli gedn Soltan Dadaov
mktbd dram drnyi yaratmd. O, agird dostlar il Mirz Ftli Axundzadnin
komediyalarndan, Ncf by Vzirovun msxrlrindn, Ha-m by Vzirovun mzhk v
vodevillrindn paralar seib tamaalar hazrlayrd. z bu shnlrd hvskar aktyor-ifa kimi
d x edirdi.
1920-1921-ci illrd Soltan Dadaov Bakdak Mrkzi fhl klubunun dram drnyinin
fallarndan olub. Sovet hkumtinin tkil etdiyi tbliat v tviqat briqadalarnn fal zv kimi
Azrbaycann rayonlarnda aktyor, mnni, dekiomasiya kimi xlar edib.
1923-c ild milli shn mdniyytimizi pekar ixtisasl kadrlarla tmin etmk mqsdil
Bak Teatr Mktbi (Texnikumu) alb. Soltan Dadaov hmin mktbin ilk mzunlarndan olub v
1924-c ild hminin Milli Dram Teatrnn yardm heytind aktyorluq edib. Texnikumda oxuduu
illrd teatrn shnsind tamaaya qoyulmu bir sra srlrd epizod rollar oynayb.
Frastli tlb olduuna, Bak Teatr Mktbini la qiymtlrl bitirdiyin, rus dilind
srbst dandna, hssas musiqi duyumuna v Milli Dram Teatrnn shnsindki srbst
yaradclq chdlrin gr v n sas, snt mllimi Aleksandr Tuqanovun zmanti il
Azrbaycan Respublikasnn Xalq Maarif komissarl (XMK) 1927-ci ild Soltan Dadaovu
Moskvada thsilini davam etdirmy gndrib. Mrkzi Teatr Texnikumunda drd il thsil alan
Soltan Dadaov 1931-ci ild Bakya musiqili teatr rejissoru ixtisas il qaydb. O, Moskvada
Aleksey Popov, Boris Zaxava, Andrey Petrovski, Boris Sukevi kimi mhur pedaqoqlardan snt
ixtisas drsi alm, rejissurann estetik v flsfi saslarna bacarqla yiylnmidi.
Thsilini bitirib tyinatla Azrbaycan Xalq Maarif komissarlnn srncamna gndriln
Soltan Dadaov opera teatrna quruluu rejissor tyin olunub. O, opera teatrnda alan ilk penar
thsil alm rejissor idi v buna gr d el ilk iindn onun qurulular zmtli vstin, zngin
koloritin v tamaalarn shn hllinin bstkarlarn partituras il uyun glMsm gr seilirdi.
Soltan Dadaov lirik mhbbt mvzularn formaca emosional monumentallqla hll edir,
klassik dnya opera incilrini azrbaycanl tamaalar n anlaql bdii-estetik formalarda
hazrlamaa stnlk verir, vokal qabiliyyti yksk olan sntilrin aktyorluq ifalarna, obraz,
xarakter yaratmaq mqsdlrin geni imkanlar ard.
O, milli muam operalarmz monumental spkid hazrlamaa chd gstrn v bu sahd
dyrli nailiyytlr qazanan, bugndk davam edn nnnin tmlini qoyan csartli, yaradc v
novator rejissor idi.

Hanssa klassik operann sas partiyalarn azrbaycanca oxuyan vokal ustalarn tkidl
aktyorluq sntinin incliklrin yiylnmy, obrazn psixoloji-estetik, sosial-flsfi mahiyytini
ifadli cizgilrl tamaalara atdrmaa thrik edn ilk milli opera rejissoru da mhz Soltan
Dadaov olub.
Soltan Dadaov Opera v Balet Teatrnda otuz skkiz illik rejissorluu dvrnd zeyir by
Hacbyovun "O olmasn, bu olsun" ("Mdi bad"), "Arn mal alan", "Leyli v Mcnun" (bir ne
quruluda), "Cbh v vtn", "sli v Krm", Mslm Maqomayevin "Nrgiz", "ah smayl" (bir
ne quruluda), Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" (iki quruluda), Czeppe Verdinin
"Riqoletto", "Traviata", Soltan Hacbyovun "Gln" (balet), brahimov Mmmdovun "Tlk v
Alaba", Rucero Leonkovallonun "Mzhkilr" srlrinin quruluu rejissoru olmudur.
Aqabad Dvlt Azrbaycan Teatr "dram v opera teatr" ad il faliyyt gstrdiyi
vaxtlarda Soltan Dadaov hmin kollektivd tamaa hazrlamaa dvt edilib. Rejissor 1937-ci ilin
dekabrnda Aqabad teatrnda Mslm Maqomayevin "ah smayl" operasnn mqlrin
balamdr. Operann premyeras 1938-ci il yanvar aynn 16-da gstrilmi v tntnli ken
tamaa snt ocann yaradclnda hadis kimi qiymtlndirilmidir.
1938-ci ild Moskvada keiriln Azrbaycan dbiyyat v ncsnti Dekadasnda
(ongnlynd) "Arn mal alan" operettasnn byk uurundan sonra Bakda mstqil Musiqili
komediya Teatr yaratmaq bard Dvltin qrar oldu. Teatrn ilk ii kimi Zlfqar by
Hacbyovun "Evliykn subay" operettas seildi. Operettann rejissorluu Soltan Dada-ova
taprld v srin ilk tamaas 30 may 1938-ci ild "Rote Fane" parknn (ndiki "Nizami" parki)
mhtm yay salonunda gstrildi. Quruluu rejissor tamaada sas rollar Mmmdli Vlixanlya
(Krblay Hac), Mnvvr Klntrliy (Przad), hmd Qmrliy (Xosrov by), brahim
nasiy (Mdi Sfi), Heydr Mlikova (Muxtar by) taprmd.
Soltan Dadaov 1941-ci il may aynn 21-d Azrbaycan Dvlt Rqs Ansamblnn ifasnda
monumental, etno-mdni xalq mrasim oyun-tamaasn tamaalara tqdim etdi. Filarmoniyada
gstriln bu tamaa milli musiqi folkloru xzinmizin poetik vstini, etnogenezisl bal estetikpsixoloji mziyytlrini byk ustalqla shnd tcssm etdir bilmidi.
1945-ci ild Bakda ilk df Dvlt sviyysind Azr-baycan sirki tkil olunanda
rejissorluq ii Soltan Dadaova taprld. Onun rejissorluu, proqramlara milli "zorxana",
"qaravlli", "hoqqa" oyun estetikalarnn prinsip v formalarn csartl gtirmsi il sirk kollektivi
Moskvada, Peterburqda, Minskd, Riqada, Vilnsd, Tallind xlar edib.
1967-ci ild Soltan Dadaov sirk proqramnda milli folklorumuzun btn estetik
gzlliklrini, etno-mdni tariximizin oyun-tamaa sciyylrini tcssm etdirn xsusi "Novruz"
proqram hazrlayb.
Opera v Balet Teatrnda ilyn Soltan Dadaov 1949-cu ild balanm Azrbaycan Dvlt
Musiqili Komediya Teatrnn aktyorlarn, sasn Filarmoniyann estradasnda alan sntilrini
bir yer cm edib. 1954-c ild dvlt sz yazlmadan Azrbaycan Musiqili Komediya Teatr kimi
truppann faliyytin nail olub. "Arn mal alan", "Mdi bad", dramaturq Mhrrm lizadnin
v bstkar Aas Mdibyovun "Toy kimindir?", dramaturq Sleyman Rstmin v bstkar Sid
Rstmovun "Durna" operettalarn burada tana-aya hazrlayb. Mhz bu kollektivin gcl
bazasnda truppa 1956-c ild yenidn Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr kimi faliyyt
balayb v bugndk yaradcln davam etdirmkddir.
Soltan Dadaovun rejissor slubunun novatorluq xsusiyytlri, mzmun v forma hllind
milli xalq oyunlarndan bhrlnm chdlri Gnc Tamaalar Teatrnn yaradc heytinin d
diqqtini clb etmidi. yirmi yana atanda Kamal sntkar kimi qbul olunan Soltan Dadaovun
rejissorluu il 1933-1936-c illr rzind GTT-d Qriqori kornellinin "Qaaq Smd", Zfr
Nemtovla li Hsnovun "Qaralar lksind", li Hsnovla limmmd Atayevin "Srt",
"elyuskinilr", Mirmehdi Seyidzadnin "Nrgiz" srlri tamaaya qoyulmudur. Onun

rejissorluu il Dastan Muxtar Respublikasndak Sleyman Stalski adna Lzgi Dvlt Dram
Teatrnda M.Xurilova il M.istyakovann "ahid Sulak" (1960) pyesi tamaaya hazrlanb.
Soltan Dadaovun yazd, Mirz lkbr Sabirin yaradclnn bdii mziyytlrini,
kskin satirasnn ictimai ma-hiyytini tcssm etdirn "Kemiin mit shnlri" librettosuna
Vasif Adgzlov musiqili komediya bstlyib. Hmin sr 27 may 1962-ci ild rejissor liheydr
lkbrovun quruluunda Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda tamaaya qoyulub.
1934-c ildn pedaqoji faliyytl d mul olan Soltan Dadaov uzun illr Azrbaycan
Dvlt Teatr nstitutunda aktyor v rejissor sntindn drs deyib. Milli opera teatr tarixini, onun
grkmli sntkarlarnn yaradclq yolunu drindn biln Soltan Dadaov "Mirz Ftli Axundzad
adna Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr" kitabnn (Bak, Azrnr, 1958), xalq artisti
Hseynaa Hacbababyov bard monoqrafiyann (Bak, ATC, 1958) mllifidir. Azrbacan
estradasnda rejissorluq etmi, Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn Mahn v Rqs Ansambl n
rngarng proqram kompozisiyalar hazrlamdr.
Azrbaycan musiqili teatrnn inkiafnda xidmtlrin v rejissorluq sntind qazand
ciddi nailiyytlr gr Soltan Dadaov 23 fevral 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
incsnt xadimi v 26 aprel 1958-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Sntkar 7 sentyabr 1969-cu ild Bakda vfat edib. Mzar ikinci Fxri xiyabandadr.
OPERA V BALET TEATRINDA
DRJORLUQ SNT
lk milli operamz "Leyli v Mcnun" (zeyir by Hacbyov) 12 yanvar 1908-ci ild
tamaaya qoyulanda sri mayit edn ycam heytli orkestr dirijorluu nasir-dramaturq, teatr
xadimi bdrrhim by Haqverdiyev edib. Sonraki illrd rejissor pultunda zeyir by Hacbyov,
Mslm by Maqomayev, David Slavinski durublar. Ayr-ayr truppalarn qastrol sfrlrind opera
v operettalara dirijorluu truppann musiqi sntind sritli aktyorlar z zrlrin gtrblr.
Opera v Balet Teatr dvlt tsisatnda olandan sonra milli dirijorlarmzn yetimsi
sahsind smrli ilr aparlb. Bellikl d, adlar teatr tariximiz yazlm sntkarlar hrtli
yaradclq yolu keiblr.
* * *
FRASYAB BDLBYL (19.4.1907-6.1.1976)
Tannm maarifprvr Bdl byin ailsind 19 aprel 1907-ci ild Bakda doulub. sln
ual olan, zeyir byin qohumu Bdl by Bakda milli mktb aan ilk mllimlrdndir v hm
d dram v opera tamaalarnda itirak edib. Mcnunun ("Leyli v Mcnun", zeyir by Hacbyov)
partiyasn ifa edib. misi aktyor v pedaqoq, milli operamzda qadn rollarnn mhur ifas
hmd Adamski idi. Kiik qarda msi Bdlbyli rejissor olub.
Azrbaycann ilk milli baletinin mllifi, hrtli dirijor, musiqinas, pedaqoq, tdqiqat v
librettolar mllifi frasiyab Bdlbyli uaqlqda gzl tar alb. Azrbaycan Dvlt
Universitetind thsil ala-ala Dvlt Dram Teatrnda ilyib. Burada dramaturq Cfr Cabbarl il
dostlab v onun premyeras 16 fevral 1928-ci ild gstriln "Od glini" facisinin tamaasna ilk
df musiqi bstlyib. zeyir byin tbbs il 1929-cu ild Opera v Balet Teatrnda ilk df
pult arxasma qalxaraq "sli v Krm" operasna dirijorluq edib. 1930-cu ild universiteti bitirn
Bdlbyli 1938-ci ild Peterburq konservatoriyasnn nzdind musiqi mktbini d qur-tarb.
Azrbaycan Respublikasnn xalq artisti fxri ad il tltif olunub (23 fevral 1940).

1930-cu ildn mrnn sonunadk myyn fasillrl Opera v Balet Teatrnda dirijor v
ba dirijor ilyib. Teatrda zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" operettasma, "Leyli v
Mcnun", "sli v Krm", Mslm by Maqomayevin "ah smayl", Zlfqar by Hacbyovun
"Aq Qrib", Fikrt mirovun "Sevil", Czeppe Verdinin "Aida", "Riqoletto", Cakomo Puininin
"Toska" operalarna, znn "Qz qalas", Boris Zeydmann "Qzl aar", "Maskarad", Reynqold
Qlierin "Qrmz lal", Pyotr aykovskinin "Sonalar gl", "elkunik", Rikardo Driqonun
"Arlekinado", qor Morozovun "Doktor Aybolit" baletlrin, Boris Asafyevin "Baasaray
fvvarsi" xoreoqrafik poemasna dirijorluq edib.
Bdlbyli 6 yanvar 1976-c ild Bakda vfat edib.

RF HSNOV (24.1.1909-9.8.1983)
24 yanvar 1909-cu ild kid doulub. ADK-nn orkestr (1932) v Moskva Dvlt
Konservatoriyasnn dirijorluq (1938) siniflrini bitirib. lk ali thsilli pekar dirijorlardan olan
rf Hsn olu Abbasov 1932-1979-cu illrd ADOBT-d dirijor ilyib.
1949-1962-ci illrd ADK-nn opera hazrl sinifin rhbrlik edib.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi (23 fevral 1940) v xalq artisti (10
iyun 1959) fxri adlar il tltif olunub.
ADOBT-d zeyir by Hacbyovun "Korolu", "Leyli v Mcnun", Mslm Maqomayevin
"ah smayl", Reynqold Qilierin "ahsnm", Mixail Qlinkann "van Susanin", Czeppe Verdinin
"Traviata", "Aida", "Riqoletto", Nikolay Rimski-Korsakovun, "ar glini" v "Qar qz", Jorj
Bizenin "Karmen", Rucero Leonkovallonun "Mzhkilr", Sergey Raxmaninovun "Aleko",
Aleksandr Darqomjskinin "Su prisi", Pyotr aykovskinin "Yevgeni Onegin", "olanta"
operalarna, "Motsart v Salyeri", "hrizad", qor Marozovun "Doktor Aybolit" baletlrin
dirijorluq edib.
rf Hsnov 9 avqust 1983-c ild Bakida vfat edib.
NYAZ (20.8.1912 -2.8.1984)
Grkmli bstkar Zlfqar by Hacbyovun oludur. Soyad Hacbyov-Tazaddir. 20
avqust 1912-ci ild Tiflisd anadan olub. 1926-1931-ci illrd Qinsinlr adna Moskva Musiqi
Mktbind v Leninqrad Mrkzi Musiqi Mktbind oxuyub. 1933-1934-c illrd ADK-nn
aspiranturasnda thsilini davam etdirib. Azrbaycan Dvlt Simfonik Orkestrinin yaradclarndan
biridir v 1938-ci ildn bu kollektivin bdii rhbri v ba dirijoru olub.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi (23 fevral 1940), xalq artisti (30
aprel 1955) v SSR xalq artisti (9 iyun 1959) fxri adlar il tltif olunub.
Stalin mkafat (1951 v 1952), zeyir by Hacbyov adna Respublika Dvlt (1972),
Beynlxalq Cvahirll Nehru (1975) mkafatlar laureatdr. Sosialist myi Qhrmandr (1982).
1961-ci ild Leninqrad Byk Opera v Balet Teatrnda ba rejissor olub. Burada Arif
Mlikovun "Mhbbt fsansi" baletinin tamaaya hazrlanmasnda itirak edib. Pyotr
aykovskinin "Yatm gzl", Sergey Prokofyevin "Da ik" baletlrin dirijorluq edib. Hmin
srlri "Qrand-Opera" (Paris) v "Kovent-Qarden" (London) teatrlarnda sslndirib. Ankara
Dvlt Opera v Balet Teatrnda oynanlan Pyotr aykovskinin "Qaratoxmaq qadn", "Yevgeni
Onegin", Czeppe Verdinin "Aida", stanbul opera teatrnda gstriln Adnan Sayqunun "Korolu"
operalarnn dirijor pultunu Niyazi tutub.

Niyazinin yaradclnn byk bir dvr ADOBT il baldr. O, bu kollektivd dirjior

(1934-1948 v 1951 -1952-ci illrd), direktor, bdii rhbr v ba dirijor (1958 -1959 v 19611965-ci illr) ilyib. Dahi sntkarn dirijorluunda zeyir by Hacbyovun "Korolu", "Leyli v
Mcnun", Fikrt mirovun "Sevil", Qara Qarayev v Cvdt Hacyevin "Vtn", Mslm
Maqomayevin "Nrgiz", Vasif Adgzlovun "llr", Cakomo Puininin "Bohema", Jorj Bizenin
"Karmen", Bedrjix Snetanann "Satlm glin", Pyotr aykovskinin "Qaratoxmaq qadn" operalar,
Qara Qarayevin "Yeddi gzl", "ldrml yollarla", Soltan Hacbyovun "Gln", Arif Mlikovun
"Mhbbt fsansi", Nikolay Rimski-Korsakovun "hrizad" baletlri oynanlb.
Hm d bstkarlqla mul olan Niyazinin "Xosrov v irin" (1942) operas v "itra"
(1974) baleti ADOBT-d tamaaya hazrlanb.
Niyazi 2 avqust 1984-c ild Bakda vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.
* * *
Kamal Abdullayev (18.1.1927-5.12.1997). Bakda doulub ADK-n (1948) v Moskva
Dvlt konservatoriyasn (1952) bitirib. ADOBT-d dirijor (1952) v ba dirijor (1953 -1959)
ilyib. Sonralar Donetsk OBT-da, Moskva Musiqili Teatrnda ba dirijor Krssn tutub.
Azrbaycann xalq artis-ti fxri adna layiq grlb (1967). Kamal Cahanbx olu Abdullayev
ADOBT-d "Yevgeni Onegin", "sli v Krm", "Leyli v Mcnun" operalarna, "Yeddi gzl",
"Gln" baletlrin dirijorluq edib.
Kazm liverdibyov (27 noyabr 1934). Bakda doulub. ADK-da xor dirijorluu
ixtisasma yiylnib (1959). ADOBT-d 1961-ci ildn dirijor ilyib. Azrbaycann mkdar
incsnt xadimi (1978) fxri adna layiq grlb. Konservatoriyada pedaqoji faliyyt gstrib v
orann professoru (1991) olub.
Kazm Aalar olu liverdibyov "Arn mal alan", "Mdi bad" operettalarna,
"Korolu", "Leyli v Mcnun", "sli v Krm" (zeyir by Hacbyov), "Solun iklr"
(Sleyman lsgrov), "Crtdan" (Nazim liverdibyov), "Monastrda nikah" (Sergey
Raxmaninov), "io io San" (Cakomo Puini), "Sevgi rbti" (Qaetano Donisetti) operalarna,
"Don kixot" (Ldviq Minkus), "Zoluka" (Sergey Prokofyev), "Xanm v xuliqan" (Dmitri
ostakovi), "Jizel" (Adolf Adan), "Doktor Aybolit" (qor Morozov), "Xzr fatehlri" (Fikrt
mirov), "Xzr balladas" (Tofiq Bakxanov) baletlrin dirijorluq edib.
Rauf Abdullayev (29 ontyabr 1937). ADK-n (1959) v Moskva Dvlt konservatoriyasn
(1965) bitirib. ADOBT-d dirijor (1965-1968) v ba dirijor (1968-1988) kimi faliyyt gstrib.
Azrbaycan Dvlt Simfonik Omestrinin bdii rhbri v ba dirijoru olub. Ankara Dvlt Opera v
Balet Teatrnda ba rejissor vzifsind alb (1990-1995). Azrbaycan dvlt mkafat laureatdr
(1988), respublikann xalq artistidir (1992) v ADK-nn professorudur (1982).
Rauf Cahanbx olu Abdullayev ADOBT-d "Korolu" (Uzeyir by Hacbyov), "ah
smayl" (Mslm Maqomayev), Aldanm ulduzlar" (Mmmd Quliyev), "Sydlr alamaz"
(frasiyab Bdlbyli), "Aygn" (Zakir Barov), "Nikbin faci" (Aleksandr Xolminov)
operalarnn, "Gln" (Soltan Hacbyov), "Leyli v Mcnun" (Qara Qarayev), "Kaleydoskop"
(Frc Qarayev), "Babk" (Aqin lizad), "Humay" (Nriman Mmmdov) baletlrinin
tamaalarna dirijorluq edib.
* * *
Opera v Balet Teatrnda 1925-1950-ci illr arasnda dirijorlardan Mslm Maqomayev,
Vladimir Traximovi, Aleksandr Alevladov, A.Korzovski, V.Piradov, A.Lyudmilin, K.Braue,
A.Klibson, .Ratner, 1950-2005-ci illr arasnda hd srafilzad, Henri Risman, Ramiz
Mlikaslanov, Soltan Hacbyov, Nazim Rzayev, Tale Qniyev alblar. Onlar opera v balet

tamaalarna dirijorluq etmkl bu sntin inkiafnda z mklrini srf etmilr. Adlar kiln
sntkarlarn bzilri teatrda uzun illr v bir qismi qsa mddtlrd ilyiblr.
Hazrda teatrn ba dirijoru mkdar artist (2000) Cavanir Cfrovdur.
MLL OPERETTA
JANRININ TKKL
Uzeyir Hacbyov ilk milli Azrbaycan operas "Leyli v Mcnun"u bstlyndn sonra (ilk
tamaa 12 yanvar 1908-ci ild gstrilib) "eyx Snan" operasn hasil gtirib. Dahi bstkar iki
operann ardnca 1909-cu ild "r v arvad" operettasn tamamlayb. Martn axrlarnda tz janrl
srini "Nicat" mdni-maarif cmiyytinin teatr v dbiyyat komissiyasna verib. "r v arvad"
bynilib gtrls d, onun tamaaya hazrlanmas bir ildn ox kib.
"r v arvad" operettasn tamaaya Hseyn rblinski hazrlayb. zeyir byin benefisin
tamaaya qoyulan "r v arvad" ilk df 1910-cu il mayn 24-d Bakda Nikitin qardalarnn sirk
binasnn ("Nikitin teatr"da deyilir) shnsind gstrilib. Tamaann dirijoru zeyir by z idi.
Rollar Hseynqulu Sarabski (Mrcan by), hmd Adamski (Minnt xanm), Mmmdhnif
Terequlov (Sfi), Krimov (Glpri), Mirzaa liyev (Krblay Qubad), klntrov (Yetr),
Rstm Kazmov (Rstm), Clal Paayev (Heydr), Nzrov (Ncf), Quliyev (Hseyn) ifa
ediblr. Tamaann bdii rhbri blft Vli (Vliyev) idi.
zeyir byin "r v arvad" tamaas il Azrbaycanda yeni janrn-operetta janrnn v yeni
bir teatrn - Musiqili komediya Teatrnn bnvrsi qoyulub. Bellikl, Azrbaycan Dvlt Musiqili
Komediya Teatrnn tarixi 24 may 1910-cu ildn balayr.
zeyir by Hacbyov ikinci operettas "O olmasn, bu olsun"u 1910-cu ild yazb. sr
daha ox "Mdi bad" ad il tannr. "Mdi bad"n premyeras 25 aprel 1911-ci ild Maylov
teatrnn (indiki opera teatr) binasnda oynanlb. Tamaann quruluu rejissoru Hseynqulu
Sarabski hminin Srvrin partiyasn oxuyub. O, uzun illr bu rolun n gzl ifas olmudur.
Digr rollar "Nicat"n aktyorlar Mirzaa liyev (Mdi bad), hmd Adamski (Glnaz),
Mmmdhnif Terequlov (Hsn by), lkbr Hseynzad (Hambal. Sonralar bu rolu hmd
Anatollu oynayb) ifa ediblr. "Mdi bad" vvlc prddn ibart olub. Bstkar hamam
shnsini sr 1915-ci ild lav edib. zeyir by Hacbyov bstldiyi operettalarn nn d
librettosunu z yazb.
Dahi zeyir byin byk qarda Zlfqar Hacbyov operetta yazb v musiqisini d z
bstlyib. O, "lli yanda cavan" 1909-cu ild, "Varl"n v "Evliykn subay" 1911-ci ild
tamamlayb. "Varl" operettas sasn "On bir yal arvad", bzn d "On bir yal glin" adlar il
oynanb. Bstkar "Evliykn subay" Naxvanda yazb v 1912-ci ild oynanlmasna icaz
verilmsi n operettann l yazsn Tiflis gndrib. Txminn bir il sonra srin Qafqazda
shny qoyulmasma icaz verilib. "On bir yal arvad" operettasnn ilk tamaas 26 may 1911-ci
ild Tiflis Zadgan (Dvoryan) teatrnn binasnda Azrbaycanl shn hvskarlar trfindn
hazrlanb. Bakda is hmin sr birinci df 2 may 1914-c ild Tayev teatrnn binasnda "Sfa"
mdni-maarif cmiyytinin teatr truppas trfindn gstrilib.
Zlfqar byin "lli yanda cavan" operettas ilk df Tiflisd Zadgan teatrnda, 1911-ci il
avqustun 10-da gstri-lib. Bu tamaa da uurla keib. Zlfqar by el Tiflisdc bir truppa
yaradb v onlar rvana, Naxvana, Culfaya, oradan is rana qastrol sfrin xblar. Repertuarda
"Mdi bad", "lli yanda cavan", "On bir yal arvad" operettalar olub. Qastrol n Bakdan
aktyor Mirzaa liyev dvt edilib. Tamaalarda onun sas ynda Gyrin xanm idi.
"lli yanda cavan" operettas 1912-ci il aprelin 27-d Bakda, Nikitin qardalarnn teatrsirkind tamaaya qoyulub. srin musiqisini nota zeyir by Hacbyov salmd v bu tamaann
dirijorluunu da o etmidi. Zlfqar Hacbyovun "Evliykn subay" (11 fevral 1913) v "lli

yanda cavan" (3 mart 1914) operettalar Hacaa Abbasovun v bstkarn znn rejissorluu il
Bakda "Sfa" truppas trfindn d oynanlb. Kbl Hac rolu ("Evliykn subay") Hacaa
Abbasovun n yax rollarndandr. Bu aktyor hmin dvrd tnqid v tamaalardan "Komikbuf"
qiymtini alb.
"Nicat" cmiyyti 1912-ci il sentyabrn 15-d znn teatr truppasnn siyahsn v repertuar
plann tsdiqlyib. mran Qasmovun sdrliyi il ken iclasn qrarna sasn sentyabrn 31-d
aktyorlarla 1 oktyabr 1912-ci ildn, 1 iyun 1913-c il qdr mqavil balanb. Truppaya
Hseynbala (Hseyn) rblinski, Hseynqulu Sarabski, Mirmahmud Kazmovski, Hacaa
Abbasov, Rstm Kazmov, hmd Mlikov (Qmrli), li Haqverdiyev, Nurmhmmd
Mhmmdov, Mmmdrhim Abbasov, Aadada Hsnov, Clil by Badadbyov, Xlil
Hseynov, blhsn Anapl, Mmmdbar linski, liislam Dadaov (li slam) lkbr
Hseynzad, Mmmdhnif Terequlov v Mirz Muxtar Mmmdov v sair aktyorlar daxil
olublar. Tsdiqlnmi repertuar plannda oxlu dram v opera srlri il brabr, "Mdi bad",
"r v arvad", "Evliykn subay", "lli yanda cavan", Mirmahmud Kazmovskinin "Vurhavur"
operettalar da vard. Ancaq "Nicat"n rhbrliyi Moskvada thsild olan zeyir byl balanm
mqavilnin hquqi trflrini pozmudu.
Mslm by Maqomayev 1912-ci ildn opera v operetta tamaalarnda fal kild
dirijorluq etmy balayb. O, zeyir byl bacanaq v dost idi. Mmmdhnif Terequlov is
onlarn qayn idi. Mslm byin bacarq v qabiliyyti tezlikl shn fdailri arasnda ona xsusi
rbt qazandrb.
zeyir by Hacbyov 1911-ci ild vvl Moskvaya v sonra Peterburq hrin ali musiqi
thsili almaa gedib. Orada "Arn mal alan" operettasn tamamlayb v sri Bakya, Hseynqulu
Sarabskiy gndrib. Tezlikl dnya hrti qazanan bu sr Bakda ilk df 25 oktyabr 1913-c
ild Tayev teatrnn binasnda oynanlb. Tamaaya dirijorluu Mslm Maqomayev edib.
Premyera tamaasnda rollar bel blnmd: sgr - Hseynqulu Sarabski, Glhr - hmd
Adamski, Soltan by - lkbr Hseynzad, Vli - Xlil Hseynov, Telli - ura Olenskaya, Asya Yeva Olenskaya, Sleyman-Mmmdhnif Terequlov, Cahan xala -Glsabah...
Tamaan "Nicat" cmiyytinin teatr truppas il rejissor-aktyor Hseynqulu Sarabski
hazrlamd. "Arn mal alan" tamaas o dvr n grnmmi uur qazanb. zeyir by
Hacbyov z Peterburqda olduu n bunlar grmyib.
"Arn mal alan", hm d "Mdi bad" operettalar 1913 - 1920-ci illrd Tiflisdki,
rvandak, Tbrizdki Aqabaddak Azrbaycan teatr hvskarlar trfindn dflrl tamaaya
qoyulub. zeyir by Hacbyovun operettalar bu illrd randa, Trkiyd, Volqaboyu hrlrd,
Orta Asiyada geni hrt qazanb.
Bakda 1914-c ildn balayaraq iki musiqili teatr truppas faliyyt gstrib. Biri "Operetta
truppas" adlanb v rhbri d Zlfqar by Hacbyov olub. Onlar sasn Zlfqar byin
"Evliykn subay", "lli yanda cavan", hrdn "On iki yanda glin" operettalarn, aktyor v
rejissor Mirmahmud Kazmovskinin "Vurhavur" musiqili komediyasn gstrirdilr. "Vurhavur"un
musiqisini ilyn v tamaann dirijoru David Slavinski olub. Vodevil xarakterli srin ilk tamaas
Kazmovskinin z rejissorluu il Tayev teatrnda 1915-ci il oktyabrn 15-d oynanlb.
Paytaxtda mvcud olan digr musiqili teatr truppas "Mslman opera truppas" adlanb. Bu
truppa zeyir byin nzartind olsa da, ona rhbrliyi v ba rejissorluu Hseynqulu Sarabski,
dirijorluu Mslm Maqomayev ediblr. "Nicat" cmiyyti teatr truppasnn opera-operetta blmsi
d vard. 1914-c ilin yanvar gnlrind "Nicat" cmiyytinin teatr blmsind musiqili teatr bsi
d yaradlb. Bu addm opera v operetta janrlarnn populyarlndan, tamaalarn maraq
dairsinin geniliyindn irli glmidi.
1916-c ilin yanvarnda yma teatr dstsi Mirmahmud Kazmovskinin rejissorluunda
Sultan Muradovun "Kbl Xudu" v Sleyman Sfrovla sgndr by Mlikovun "Xrdavat alan"
musiqili komediyalarn oynayblar. Szsz ki, hr iki sr hm mtnc, hm d musiqi trtibinc

zeyir byin operettalarndan qat-qat zif idi. Ancaq bu tamaalar operetta janrnda milli teatrn
inkiaf, ona maraq dairsmin genilnmsi baxmndan myyn hmiyyt dayr.
1916-c ilin avqustunda "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"
truppas yaradlb. vvl mdiriyytin (truppann) ad bel idi: "Hacbyov qardalarnn opera v
operet dstsi". "Dst" sz rus dilli qzetlrd "drnk" ("Krujok") kimi verilmidi. Az sonra
dram srlrini d oynama qrarladran dst znn afia v proqramlarnda, rsmi sndlrind
"Zlfqar by v zeyir by qardalarnn mdiriyyti" yazma stn tutdu. Qsa kild is
"Mdiriyyt" kimi yazlb.
Truppann ilk operetta tamaas 1916-c il sentyabrn 30-da Tayev teatrnda gstriln
"Arn mal alan" sri olub. Tamaaya rejissorluu Abbasmirz rifzad edib v sas rollar
Hseynqulu Sarabski (sgr), ura (Aleksandra) Olenskaya (Asya), hmd Adamski (Glhr),
Rza Darabl v blhsn Anapl (Vli), lkbr Hseynzad (Soltan by) oynayblar.
Opera-operetta truppas 1920 - 1925-ci illrd (avqust ayna kimi) bugnk Akademik Milli
Dram Teatrnn nzdind olub. Kollektivin repertuarnda "Arn mal alan", "Mdi bad",
"Evliykn subay", "lli yanda cavan" operettalar da xsusi yer tutub. Truppa 12 dekabr 1921-ci
ild Mslm Maqomayevin "Molla Nsrddinin qazan" musiqili vodevilini ilk df oynayb. 1925ci ilin avqustunda truppa bugnk Opera v Balet Teatrnn nzdin keib. Opera teatr 1929 -1930cu illrin teatr repertuar planna Mslm Maqomayevin "Xoruz by" operettasn daxil etmidi.
Ancaq mtni v partituras bstkarn arxivind saxlanan sr tamaaya qoyulmayb. Hminin
Mdi Cmil mirovun "Namuslu qz" operettas plana salmsa da, oynanlmayb.
ldn-il Azrbaycan milli srlrin geni yer vermy alan Opera v Balet Teatr 1931ci ilin iyununda zbkistann paytaxt Daknd qastrola gednd "Arn mal alan" v "Mdi
bad" operettalarn z repertuarna lav etmidi. Bir ne il vvl is teatr "Mdi bad"
operettasn AMDT-nin rejissoru lihseyn Rzayevin quruluunda v frasiyab Bdlbylinin
dirijorluunda oynamd. lk tamaalarda rollar Mirzaa liyev (Mdi bad), Mhmmd Nuri
v Mmmdta Barov (Rstm by), Qacar Xurid, Mhbub Zeynall, Qmr Aazad v
Hqiqt Rzayeva (Glnaz), Hseynaa Hacbababyov v Xanlar Haqverdiyev (Srvr), H-qiqt
Rzayeva v Mrym Babayeva (Snm), Aslan Tahirov v li Zeynalov (Hsn by), hmd
Anatollu v lvst Sadqov (Hambal), li Qurbanov, Bar Cabbarzad v Zlfqar Saryev
(Hamam), li Zeynalov v Mhmmd Nuri (Qou sgr), Xanlar Haqverdiyev v Zlfqar
Sarryev (Usta Mhrrm) ifa ediblr.
Opera teatrnn Daknddn qastroldan qaytdqdan sonra oynad "Mdi bad"
tamaasnn quruluunu is Soltan Dadaov vermidi. Premyeras 1931-ci ilin noyabrnda gstriln
tamaann rssam Kovalenko, ikinci rejissoru Hseynqulu Sarabski idi. irvani operettaya
lzumsuz yer v he bir estetik tsir gc olmayan proloq yazmd. Mdi badn mamilisi
Tula Rcb (Ltfli Abdullayev v Zlfqar Saryev) v Dilmanc (smayl Elolu) kimi tiplrin v
proloq operettaya lav edilmsi tamaaya ciddi arlq gtirmidi. Rejissor tz quruluda hmd
Anatollunu, Nurmhmmd Mhmmdovu (Mhmmd Nuri) v Qznfr Mlikov Mdi bad
rolunda Mirzaa liyev dublyor vermidi. Srvrin ariyasn Sarabskidn lav Blbl, lvst
Sadqov v Ham Klntrli d oxuyurdular.
1935 - 1936-c illrin teatr mvsmnd Hseynqulu Sarabskinin quruluunda "Arn mal
alan" tamaas tzlnib. Rejissor tamaada myyn mizan dyiikiiklri etmi, bzi shnlri
tzdn ilmidi. Rollar Hseynqulu Sarabski (sgr), Sona Mustafayeva v Skin Quliyeva
(Glhr), Hqiqt Rzayeva (Telli), Sona Mustafayeva, Mhbub Paayeva v Skin Quliyeva
(Asya), Qulam sgndrov (Vli), Mmmdta Barov (Sleyman), Mnvvr Klntrli (Cahan
xala),
Z.Hseyn (Soltan by) oynayblar.
Opera teatrnn ba rejissoru smayl Hidaytzadnin qurulu verdiyi tamaann dirijoru Sid
Rstmov v hd srafilzad idi v shn srin bdii trtibat rssam dhm Sultanov vermidi.

Tamaa ilk df opera teatrnn 30 illik yubileyind, 1938-ci il fevral aynn 27-d gstrilmidi.
zeyir by Hacbyovun mtninin v musiqisinin ruhuna uyun olan "Arn mal alan" tamaasnda
Blbl (sgr), hmd Anatollu v Ltfli Abdullayev (Vli), Hqiqt Rzayeva (Telli), ziz
Mmmdova (Cahan xala), lkbr Hseynzad (Soltan by), Hseynaa Hacbababyov
(Sleyman), Sona Mustafayeva (Glhr), Elmira Axundova (Asya) itirak edirdilr.
Musiqili komediya janr tkkl tapandan 1926-c il qdr dramatik aktyorlardan Mirzaa
liyevin Mdi bad, Soltan by, Kbl Qubad ("r v arvad"), Cahangir Zeynalovun Rstm by,
Rza by, Hac Soltan ("Evliykn subay"), Sidqi Ruhullann Soltan by, Mhsn Snaninin
Sleyman, Soltan by, sgr, Rza by, Qmr Topuriyann Glhr, Mrziy Davudovann Cahan
xala ("Arn mal alan"), Przad ("Evliykn subay"), Panfiliya Tanailidinin Telli, ziz
Mmmdovann Cahan xala v Snm, Sona Hacyevann Glhr v Glnaz, Rza Darablnn
Soltan by, Vli, Hambal rollar teatrn tarixind myyn yer tutur.
AZRBAYCAN DVLT MUSQL
KOMEDYA TEATRI (1938 - 1949)
Operetta trupppas OBT-nin nzdind olanda, 1938-ci il aprelin 5-dn 15-dk SSR-nin
paytaxt Moskvada Azrbaycan dbiyyat v ncsnti Dekadas keirilib. Ongnlkd zeyir
by Hacbyovun "Korolu", Mslm Maqomayevin "Nrgiz", Reynqold Qlierin "ahsnm"
operalar il brabr, zeyir byin "Arn mal alan" operettas da gstrilib. Tamaa Moskvada
byk uur qazanb. Bu el vaxt idi ki, teatrn operettaya meyilli aktyorlar tdricn musiqili
komediya truppas kimi fallamdlar. Rus blmsi is Rus Musiqili komediya Teatr kimi daha
mstqil yaradclq yolu tutmudu.
Moskvada musiqili teatr rejissoru ixtisasna yiylnmi Soltan Dadaov bstkar Zlfqar
by Hacbyovun "Evliykn subay" operettasn yeni redaksiyada ildi v onu tamaaya qoydu. lk
tamaa 1938-ci il 30 mayda "Rote Fane" (indiki Nizami adna park) mdniyyt v istiraht
parkinda gstrildi. Afialarda v proqramn yuxar hisssind "Azrbaycan Dvlt Musiqili
Komediya Teatr" szlri yazlmd. slind Azrbaycan hkumtinin 14 may 1941-ci il tarixli,
1937 sayl qrar il Stalin prospektind yerln (indiki Neftilr prospekti) "Oborona"
kinoteatrnn (kemi "Fenomen") binas MKT-y verilib. Bu teatrn az mddt mskunlad
Yhudi Dvlt Teatrnn binasna Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr kb.
1941-ci il iyun aynn 22-d Faist Almaniyas SSR-y hcum etdi. Hkumtin qrar il
teatrn faliyyt - i prinsipi yenidn quruldu. Kollektiv "Aqitteatr" (Azrbaycan Dvlt Agitasiya
Teatr) funksiyas verildi. Teatr cari repertuarn saxlamaqla, bdii kompozisiyalar zrind
ilmy balad. 1942-ci ilin aprelind is "Aqitteatrn" nzdind kiik syyar truppa ("Syyar
teatr" da adlanrd) yaradld. Hmin truppann balca funksiyalar rayonlara getmk, hrbi
qospitallarda dy n hazrlq ken sgrlr arasnda tbliati tamaa oynamaq idi. Azrbaycan
Dvlt Aqitasiya Teatr (afialarda bu szlrdn yuxarda Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya
Teatr yazlrd) ksr vaxtlarda hrbi qospitallarda, sgrliy ar mntqlrind xlar edirdi.
Kollektiv bir il syyar tbliat teatr truppas kimi faliyyt gstrib. Dst ycam alndna
gr bzi aktyorlar baqa teatrlara getmli olublar. Nhayt, hkumt 29 avqust 1942-ci ild tbliat
teatrnn yenidn Azrbaycan Dvlt Musiqili komediya Teatr adlandrlmas bard mr verdi.
msi Bdlbyli aprel aynn 27-d teatra direktor v bdii rhbr tyin edildi. Fevral aynn 19-da
zeyir byin "Arn mal alan" operettas yeni quruluda repertuara daxil edildi. Avqustun 28-d
Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay", sentyabrn 15-d is zeyir byin "Mdi bad"
operettalar msi Bdlbylinin sasl brpasndan sonra tamaalara gstrildi. l rzind zeyir
byin "r v arvad" operettas tz quruluda oynanlb. Sttar Axundovun "tin dr" (12 may),
Karlo Haldoninin "ki aann bir nkri" (12 dekabr) komediyalar musiqili komediya janrnda

ilnib tamaaya hazrland. silind hr iki tamaa musiqisi ox olan komediya idi v operetta
janrnn estetik prinsiplrin cavab vermirdi.
ADMkT-y 1943-c ilin avqust aynda nasir-dramaturq, publisist, "Molla Nsrddin"
jurnalnn banisi Clil Mmmdquluzadnin ad verildi. Teatrn afia v proqramlarnda, qzet
elanlarnda Mirz Clilin adndan sonra mtrizd "Molla Nsrddin" szlri d yazlrd.
1943 - 1945-ci illrd teatrda Mirz Ftli Axundzadnin eyniadl msxrsi sasnda
"Drvi Mstli ah" (musiqi trtibisi msddin Ftullayev. Quruluu rejissor msi Bdlbyli),
Zlfqar by Hacbyovun "lli yanda cavan" (quruluu rejissor msi Bdlbyli), Fikrt
mirovun "rkalanlar" (libretto mllifi Mmmd Sid Ordubadi, rejissor msi Bdlbyli,
rssam Nsrt Ftullayev, dirijor msddin Ftullayev, rqslrin quruluusu Qmr Almaszad),
"Toy kimindir?" (rejissor Hsn liyev, rssam Glmmmd liyev, dirijor Hac Xanmmmdov),
"Be manatlq glin" (rejissor Niyaz rifov, rssam sgr Abbasov, dirijor Hac Xanmmmdov),
"Qzlgl" (rejissor Niyaz rifov, rssam sgr Abbasov, rqslrin quruluusu libaba
Abdullayev, dirijor Sleyman lsgrov), Vladimir Dolidzenin "Keto v kote" (trcmi Tlt
yyubov, rejissor N.Yediqarov, rssam Nsrt Ftullayev, rqslrin quruluusu libaba
Abdullayev, dirijorlar Aleksandr Lixovitski v Sleyman lsgrov), "Mdi bad" (rejissor msi
Bdlbyli, rssam smayl Axundov, rqslrin quruluusu libaba Abdullayev, dirijor Sleyman
lsgrov), Sleyman lsgrovun "Mhbbt gl" (libretto mllifi Hseyn Muxtarov, rejissorlar
msi Bdlbyli v Niyaz rifov, rssam Nsrt Ftullayev, dirijor Sleyman lsgrov) musiqili
komediyalar tamaaya hazrlanb.
"Mdi bad" tamaas daha uurlu olub. Rejissor v dirijor zeyir byin partiturasndan
he bir paran ixtisara salmamdlar. Orkestrin heyti d tkmillmidi, lav musiqiilr qbul
olunmudu. "Mdi bad" operettasnn yeni quruluunda sas partiyalar Aliy Terequlova v Azr
Talbova (Glnaz), Kamal Krimov (Srvr) oxuyurdular. Xarakterik rollarda lihseyn Qafarl
(Mdi bad), Nsib Zeynalova (Snm), hmd Anatollu (Hsn by), Yusif Yusifzad
(Hsnqulu by), Fateh Ftullayev (Rza by), Ali Mstanov v liimran irvanski (Rstm by),
Ltfli Abdullayev (Hambal), Abbasaa Hseynov (Qou sgr) itirak edirdilr. Tamaann n
canl, irli v dinamik aktyor oyunu lihseyn Qafarlya, Nsib Zeynalovaya v Ltfli
Abdullayev mxsus idi.
1946-1949-cu illrd masir mvzular istiqamtind axtarlar aparan teatr myyn
nailiyytlr qazana bilib. Teatrn repertuarna 1946-c ild dramaturq Mhrrm lizadnin v
bstkar Fikrt mirovun "Gzn aydn" (17 iyul. Rejissor Niyaz rifov, rssam sgr Abbasov,
rqslrin quruluusu lsgr Hnifzad, dirijor Sleyman lsgrov), 1947-ci ild dramaturq
Sleyman Rstml bstkar Sid Rstmovun "Durna" (28 aprel. Rejissor msi Bdlbyli,
rssam sgr Abbasov, dirijor Sleyman lsgrov, baletmeyster lsgr Hnifzad), 1948-ci ild
Sabit Rhman v Sleyman lsgrovun "Ulduz" (30 dekabr. Rejissor msi Bdlbyli, rssam
sgr Abbasov, dirijor Xlil Cfrov) musiqili komediyalar daxil edilib.
"Gzn aydn" tamaasnda maraql aktyor ansambl semy mvffq olmu Niyaz rifov
sas rollar Kamal Krimova (Alay), Aliy Terequlovaya v Ncib Behbudovaya (Sevgili), hmd
Sfayiy (limrdan), Nuriyy Rcbovaya (Leyla), brahim Hseynova (Fantanov), Abbasaa
Hseynova (Slyanski), Nsib Zeynalovaya v Cahan Talinskayaya Nargil), Ltfli
Abdullayev (Qhrman) taprmd. "Gzn aydn"n 1957-ci il quruluunda Mama obraz
Gvhr, Fantanov surti Tellon, Sevgili is Glr adlandrld.
Aliy Terequlovann ilhamla oynad aqrkii, n v mehriban Durna obraz aktrisann
yaradclna yeni lvanlq gtirdi. Vokal-aktyor Kamal Krimovun partiyalarn vq v aydn
ssl oxuduu Aq Murad, Ali Mstanovun tbii cizgilrl rsm etdiyi Krim kii, Cahan
Talinskayann avazla oxumas il yumorlu oyunun ahngdar vhdtind yaratd Lal "Durna"
tamaasnn dinamik, canl v rbtl qarlanan obrazlar idi. lihseyn Qafarl v Ltfli

Abdullayev Dursun rollarnda rejissorun shn tfsirinin slub xsusiyytlrin uyun gln ifa
trzini tamaa boyu qorumaa alrdlar.
"Ulduz" tamaasnda Bxtiyar v Ulduz partiyalarn Kamal Krimov (Bxtiyar), Firngiz
rifova v Aliy Terequlova (Ulduz) musiqi v mtnin poetik vhdtind ifa edirdilr. Tamaann
btn komizmnin hdi-irsi, travti v can is Zleyxa v Mhmmd duetind cmlmidi.
Nsib Zeynalova il Ltfli Abdullayevin ifasnda bu duet tamaann n hyati, koloritli obrazlarn
tamaalara sevdirirdi.
1948-ci il sentyabrn 25-d teatrn Azrbaycan blmsi mre Kalmann dnya hrtli
"Bayadera" operettasna z repertuarnda yer verdi. Operettann mtnini dramaturq Sabit Rhman
orijinala uyun trzd trcm etmidi. Tamaann quruluunu msi Bdlbyli, bdii trtibatn
rssamlar sgr Abbasov v Mirra Panaliadi vermidilr. Dirijor Sleyman lsgrov idi.
"Bayadera" tamaas grkmli shn ustalar, xalq artisti Abbasmirz rifzadnin v SSR xalq
artisti Mrziy xanm Davudovann vladlar, konservatoriyann vokal sinifini yenic bitirmi gnc
aktrisa Firngiz rifovann parlaq istedadnn yeni trfini z xartd. O, ba rol olan Odettann
partiyasn ifa edirdi. Tamaada Ncib Behbudova (Marietta) v lihseyn Qafarl (Filipo) da
maraql obrazlar tqdim edirdilr.
Teatrn truppasnn yaradc heyti 1948-ci ild aadak sntkarlardan ibart idi: direktor
v bdii rhbr msi Bdlbyli, musiqi hiss mdiri Sleyman lsgrov, dirijorlar Sleyman
lsgrov v Hac Xanmmmdov, baletmeyster libaba Abdullayev (o, mqavil il ox az
ildi), rssam sgr Abbasov, quruluu rejissor Niyaz rifov, rejissor sd Cfrov, balet
quruluusu lsgr Hnifzad.
A k t y o r 1 a r: lihseyn Qafarl, brahim Hseynov (nasi), lkbr Hseynzad,
Ltfli Abdullayev, Kamal Krimov, hmd Anatollu (Sfrov), Ali Mstanov, Abbasaa
(Abbas) Hseynov, liimran (li) irvanski (Dmirov), liklnsur Quliyev, Semyon (Simon)
Aqaronov, hmd Sfayi (hmdov), Snan Aabyov, lihseyn Hseynov, li Quliyev, slam
rifov, libala rifov, Krim Krimov, nvr Mahmudov, Kazm Zeynalov, Tofiq Qasmov,
Yusif Quliyev Glaa Mmmdov.
A k t r i s a 1 a r: Aliy (Alya da yazlb) Terequlova Xalid Hseynova, Fxrnd Aayeva
(Aazad), Nsib Zeynalova, Firngiz rifova, Nuriyy Rcbova, Azr (Azri) Talbova, Cahan
Talinskaya, Elmira Axundova, Nina Mironova, Fizz Seyidbyova, Ncib Mlikova.
Teatrn rus blmsi kollektivin faliyyt gstrdiyi on bir il rzind mxtlif tamaalarla z
repertuarn znginldirib. Kollektiv 1939-cu ild Boris Aleksandrovun "Malinovkada toy", zeyir
byin "Arn mal alan", Ferents Leqarn "n dul qadn", 1940-c ild mre Kalmann "Monmartr
bnvsi", "Bayadera", "Silva", "Holland qz", "Sirk Kralias" ("Sirk ahzadsi" ad il), Matvey
Blanterin "Amur sahilind", Aleksey Ryabovun "Kolombina" v "Soroin yarmarkas", Anton
Rubinteynin "Qarlql mhbbt", 1941-ci il-d Valentin Valentinovun "Od mbidsi", mre
Kalmann "Vtn mhbbt" (23 oktyabr), 1945-ci ild "Borciann bazubndi", 1946-c ild
"ngin dniz", "Bir saatlq sehrbaz", 1947-ci ild Ferents Leqarn "Qraf Lksemburq" v avqustda
Oskar Feltsmann "zg qz", 1948-ci ild saak Dunayevskinin "Azad ruzigar", "Dnizdkilrin
eqin", "yalt valisi", "Gnli ik", Karl Tsellerin "Qusatan", Ferents Leqarn "Qara
mhbbti" ("Qarann eqi" kimi d yazlb), 1949-cu ild Sidni Consun "Keya" operettalarna
qurulular verib. Teatr 1949-cu v 1956-1960-c illr qdr yay aylarndan z tamaalarn
Ordubadi adna, Cabbarl adna Yay teatrlarnda v Yay banda oynayb. Bununla brabr,
Muskomediya yay mvsmlrind Dast, Nizami, Dzerjinski (ndiki ua) parklarnda da
tamaalar gstrirdi.
1946-1948-ci illrd teatrn rus blmsi mstqil Azrbaycan Dvlt Rus Operetta Teatr
kimi q aylarnda Azadlq (indiki Smd Vurun) ksind yerln Zabitlr evind, yay
mvsmnd is mxtlif yay teatrlarnda tamaalar oynayb.

* * *
SSR hkumtinin qrar il 1948-ci ilin sonlarndan btn dvlt teatrlar zn
maliyyldirm (tsrrfat hesab) i suluna kedi. Azrbaycanda bir-birinin ardnca mkir,
amax, ki, Qazax, Adam, Qapyagin (Fzuli), Ada, Salyan, Sabirabad, Lnkran, Qazax,
Zaqatala, Ordubad, Gyay, ua dvlt teatrlar faliyytlrini dayandrmaa mcbur oldular.
Azrbaycan SSR Nazirlr Sovetinin 25 may 1949-cu il tarixli, 613 sayl qrar il Clil
Mmmdquluzad adna Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr da baland. Rus Operetta
Teatr is Ordubadi adna Yay teatr il birldi.
Aktyorlardan Ltfli Abdullayev, Azr Talbova, brahim Hseynov, rssam sgr (lsgr)
Abbasov AMDT-y, Firngiz rifova, Ncib Behbudova GTT-y, Mmmdsadq Nuriyev Gnc
Dvlt Dram Teatrna, hmd Sfayi Gyay teatrna (az sonra o teatr da baland), Abbasaa
Hseynov, Kamal Krimov, lihseyn Qafarl Opera v Balet Teatrna kedilr. hmd Anatollu
v Nina Mironova tqad xdlar. msddin Ftullayev konservatoriyaya thsilini davam
etdirmy gndrildi. Baletmeyster lsgr Hnifzad, Ali Mstanov v liimran irvanski
(Dmirov) Xalq Yaradcl Evinin, Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn, Aliy Terequlova,
Nuriyy Rcbova, Nsib Zeynalova, slam rifov v baqalar ncsnt lri darsinin
srncamnda qaldlar.

AZRBAYCAN DVLT MUSQL

KOMEDYA TEATRI (1956- 2004)
1954-c ild Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrn yaratmaa hazrlq prosesi v
tbbs kimi Dnizknar bulvarn nzdind "Musiqili komediya teatr ansambl Mahmudov,
Kazm Zeynalov, Tofiq Qasmov, Yusif Quliyev, Glaa Mmmdov.
Aktrisalar: Aliy (Alya da yazlb) Terequlova, Xalid Hseynova, Fxrnd Aayeva
(Aazad), Nsib Zeynalova, Firngiz rifova, Nuriyy Rcbova, Azr (Azri) Talbova, Cahan
Talinsnaya, Elmira Axundova, Nina Mironova, Fizz Seyidbyova, Ncib Mlikova.
Teatrn rus blmsi kollektivin faliyyt gstrdiyi on bir il rzind mxtlif tamaalarla z
repertuarn znginldirib. Kollektiv 1939-cu ild Boris Aleksandrovun "Malinovkada toy", zeyir
byin "Arn mal alan", Ferents Leqarn "n dul qadn", 1940-c ild mre Kalmann "Monmartr
bnvsi", "Bayadera", "Silva", "Holland qz", "Sirk Kralias" ("Sirk ahzadsi" ad il), Matvey
Blanterin "Amur sahilind", Aleksey Ryabovun "Kolombina" v "Soroin yarmarkas", Anton
Rubinteynin "Qarlql mhbbt", 1941-ci il-d Valentin Valentinovun "Od mbidsi", mre
Kalmann "Vtn mhbbt" (23 oktyabr), 1945-ci ild "Borciann bazu-bndi", 1946-c ild
"ngin dniz", "Bir saatlq sehrbaz", 1947-ci ild Ferents Leqarn "Qraf Lksemburq" v avqustda
Oskar Feltsmann "zg qz", 1948-ci ild saak Dunayevskinin "Azad ruzigar", "Dnizdkilrin
eqin", "yalt valisi", "Gnli ik", Karl Tsellerin "Qusatan", Ferents Leqarn "Qara
mhbbti" ("Qarann eqi" kimi d yazlb), 1949-cu ild Sidni Consun "Keya" operettalarna
qurulular verib. Teatr 1949-cu v 1956 - 1960-c illr qdr yay aylarndan z tamaalarn
Ordubadi adna, Cabbarl adna Yay teatrlarnda v Yay banda oynayb. Bununla brabr,
Muskomediya yay mvsmlrind Dast, Nizami, Dzerjinski (ndiki ua) parkiarnda da
tamaalar gstrirdi.
1946 - 1948-ci illrd teatrn rus blmsi mstqil Azrbaycan Dvlt Rus Operetta Teatr
kimi q aylarnda Azadlq (indiki Smd Vurun) ksind yerln Zabitlr evind, yay
mvsmnd is mxtlif yay teatrlarnda tamaalar oynayb.

* * *
SSR hkumtinin qrar il 1948-ci ilin sonlarndan btn dvlt teatrlar zn
maliyyldirm (tsrrfat hesabl) i suluna kedi. Azrbaycanda bir-birinin ardnca mkir,
amax, ki, Qazax, Adam, Qapyagin (Fzuli), Ada, Salyan, Sabirabad, Lnkran, Qazax,
Zaqatala, Ordubad, Gyay, ua dvlt teatrlar faliyytlrini dayandrmaa mcbur oldular.
Azrbaycan SSR Nazirlr Sovetinin 25 may 1949-cu il tarixli, 613 sayl qrar il Clil
Mmmdquluzad adna Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr da baland. Rus Operetta
Teatr is Ordubadi adna Yay teatr il birldi.
Aktyorlardan Ltfli Abdullayev, Azr Talbova, brahim Hseynov, rssam sgr (lsgr)
Abbasov AMDT-y, Firngiz rifova, Ncib Behbudova GTT-y, Mmmdsadq Nuriyev Gnc
Dvlt Dram Teatrna, hmd Sfayi Gyay teatrna (az sonra o teatr da baland), Abbasaa
Hseynov, Kamal Krimov, lihseyn Qafarl Opera v Balet Teatrna kedilr. hmd Anatollu
v Nina Mironova tqad xdlar. msddin Ftullayev konservatoriyaya thsilini davam
etdirmy gndrildi. Baletmeyster lsgr Hnifzad, Ali Mstanov v liimran irvanski
(Dmirov) Xalq Yaradcl Evinin, Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn, Aliy Terequlova,
Nuriyy Rcbova, Nsib Zeynalova, slam rifov v baqalar ncsnt lri darsinin
srncamnda qaldlar.

AZRBAYCAN DVLT MUSQL

KOMEDYA TEATRI (1956 - 2004)
1954-c ild Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrn yaratmaa hazrlq prosesi v
tbbs kimi Dnizknar bulvarn nzdind "Musiqili komediya teatr ansambl truppas"
yaradld. Opera teatrnda ilyn Soltan Dadaov ansambla ba rejissor, AMDT-nin rejissoru
lsgr rifov is bir mddt kollektiv bdii rhbr tyin edildilr. Soltan Dadaovun tklifi v
tbbs il truppa zeyir by Hacbyovun "Mdi bad" (8 fevral. Rssam sgr Abbasov,
dirijorlar Xlil Cfrov v ingiz Hacbyov, baletmeyster min Dilbazi), iyun aynda "Arn mal
alan" (rssam nvr Almaszad, dirijor frasiyab Bdlbyli) v Aas Mdibyovun "Toy
kimindir?" (mtn Mhrrm lizadnindir. Rssam sgr Abbasov) operettalarn tamaaya
hazrlad. "Mdi bad"la "Arn mal alan"n quruluunu Soltan Dadaov, "Toy kimindir?"in shn
tfsirini is Sfr Turabov vermidilr. Tamaalarn afia v proqramlarnda yuxardan "Musiqili
komediya Teatr" ("Dvlt" klmsi yox idi) v "Ba rejissor Soltan Dadaov" szlri yazlrd. Bu,
Musiqili Komediya Teatrnn brpas v dvlt statusu almas n hqiqtn d mqsdynl
addm-tbbs oldu.
Tamaalarn nd d itirak edn aktyorlarn bir qismi Opera v Balet Teatrnn iilri
idilr. Bir Sfrolu, Mmmdsadq Nuriyev, mamverdi Barov, bir szl, vvllr ADMkT-d
ilmi shn ustalar Filarmoniyann muskomediya ansamblndan tamaada oynamaa dvt
almdlar.
Musiqili komediya ansambl sasnda MKT-nin Azrbaycan v rus blmlrini brpa etmk
n Mdniyyt Nazirliyi 1956-c ilin vvlind smrli ilr apard. Aprel aynn 21-d msi
Bdlbyli yeni yaranan kollektiv direktor v bdii rhbr tyin olundu. ingiz Hacbyov teatra
dirijor, sgr Abbasov rssam, Kamal Abbasov is xormeyster gtrldlr. Rus blMsm rejissor
M. Markben, baletmeyster Leonid Leonidov tyin edildilr. Teatrn iki blmsinin truppasna, balet
v orkestr heytin yzdn ox ii gtrlmd.
Azrbaycan truppasnda lihseyn Qafarl, Mnvvr klntrli, Nsib Zeynalova, Ltfli
Abdullayev, brahim Hseynov (nasi), Bir Sfrolu, Ncib Behbudova, mamverdi Barov,

dil Nsirova, liimran irvanski, Kamal Krimov, Kbra Babayeva, Nina Mironova,
Mmmdsadq Nuriyev kimi tcrbli aktyorlar vard. Hmin sntkarlarla yana, Azrbaycan
Dvlt konservatoriyasn, xoreoqrafiya v Asf Zeynall adna musiqi mktblrini yenic bitirmi
zizaa (Aababa) Qasmov, Mleyk ahmrdanova, fiq Qasmova, rus blmsind Tatyana
Sazikina, Yelena Marinina kimi gnc teatra dvt almdlar. Htta Roza liyeva hl tlb idi,
ancaq ona Glhr kimi ba rol taprlmd.
Truppa myyn sviyyd komplektlndn sonra "Arn mal alan"n mqlrin baland.
Tamaann rejissorluunu teatrn bdii rhbri msi Bdlbyli edirdi. Shn trtibat mrhum
rssam Rstm Mustafayevin eskizlri sasnda hazrland. Rqslrin quruluunu libaba
Abdullayev verdi, dirijorluu is ingiz Hacbyov etdi. Premyera avqustun 19-da Yay teatrnda
bayram tntnsi il gstrildi. sas partiyalar Kamal Krimov v Ltfiyar manov (sgr), Roza
li yeva (Glhr), zizaa Qasmov (Sleyman), fiq Qasmova (Asya) oxuyurdular.
Komiznl yorulmu Soltan byi li hseyn Qafarl, mzli Vlini Ltfli Abdullayev, koloritli
xanm-xatn Cahan xalan Mnvvr Klntrli, saddil v bi qdr msxrli Tellini Mleyk
ahmrdanova ifa edirdilr.
msi Bdlbyli teatrn al n dramaturq Sleyman Rstml bstkar Sid
Rstmovun "Durna" operettasn da hazrlamd (rssam sgr Abbasov, dirijor ingiz Ha
cbyov). Bu tamaa da Cabbarl adna Yay teatrnda (ban da) avqustun 28-d gstrilib.
Teatr tz aldna gr yeni srlr sardan myyn korluq kirdi. Sifari verilmi
dramaturq v bstkarlar gnc kollektiv tz operetta tqdim etmmidilr. Ona gr d teatr
vaxtil oynad srlr mracit etmk mcburiyytind qalrd. "Durna"dan sonra MKT-d "Toy
kimindir?" (dramaturq Mhrrm lizad, bstkar Aas Mdibyov) musiqili komediyas Sftr
Turabovun rejissorluunda yenidn tamaaya qoyuldu. Teatr 1956-c ilin q mvsmn noyabrn
3-d "Mdi bad" operettasnn yeni quruluu il ad. Bu df rejissor msi Bdlbyli tamaa
zrind rssam sgr Abbasovla v dirijor ingiz Hacbyovla birlikd ilmidi.
lihseyn Qafarl vvllr ne-ne ifas olmu Mdi bad tamam yeni yozumda
oynayrd. Mdi badn musiqi kupletlrini lihseyn Qafarl partituradakndan yarm ton aada
oxusa da, onun ssinin mlahti, sz-musiqi-sift ifadlri (hminin zahiri hrkt), rqslrindki
ritmik ahngdarlq obraza travt verir, onu mzli v yapql edirdi.
Teatr 1957-ci ild is vvllr oynad dramaturq Mhrrm lizad il bstkar Fikrt
mirovun "Gzn aydn" (9 may. Quruluu rejissor msi Bdlbyli, rejissor Sftr Turabov,
rssam sgr Abbasov, dirijor ingiz Hacbyov) v dramaturq Sabit Rhmanla bstkar Sleyman
lsgrovun "Ulduz" (28 dekabr. Quruluu rejissorlar msi Bdlbyli v Sftr Turabov, rssam
sgr Abbasov) operettalarn yeni shn tfsirind tamaalara gstrib.
1958-ci ild teatrn repertuarnda cmi alt tamaa vard ki, bu da yeknsqliy sbb olurdu.
Milli Dram Teatrnn quruluu rejissoru liheydr lkbrov 5 noyabr 1960-c il-d MKT-y ba
rejissor tyin edildi. Bu tyinat sonralar teatrn yaradclnda myyn faydal dn yaratd. Yeni
operetta axtarlarn davam etdirn teatr on il (1958 - 1967) rzind hm tcrbli, hm d bu janrda
ilk addmlarn atan bstkarlarn tz srlrini repertuarna daxil ed bilib. Bu dvr kollektivin
yaradclq nailiyytlri, ayr-ayr aktyorlarn v solistlrin lvan ifalar baxmndan da dyrlidir.
Teatrn daha diqqtkn ilri aadaklar olub.
1958, 11 iyul. "Hac Qara" ("Xsis"), Mirz Ftli Axundzadnin eyniadl komediyas
sasnda libretto mllifi msi Bdlbyli, bstkarlar Vasif Adgzlov v Ramiz Mustafayev.
Quruluu rejissor msi Bdlbyli, rejissor Sftr Turabov, rssam Hsn Mustafayev, dirijor
ingiz Hacbyov. Mahn mtnlrini air liaa Krayl yazmd.
1960, 28 aprel. "Qzl axtaranlar", dramaturq Hsn Seyidbyli v bstkar Tofiq Quliyev.
Mahn mtnlrinin mllifi Zeynal Cabbarzad. Quruluu rejissor Tofiq Kazmov, rejissor Niyaz
rifov, rssam Sergey Yefimenko, dirijor ingiz Hacbyov.

1961, 24 yanvar. "Risin arvad", dramaturq Mhrrm lizad v bstkar Sid Rstmov.
Rejissor msi Bdlbyli, rssam sgr Abbasov v dirijor ingiz Hacbyov.
1961, 17 oktyabr. "Bir dqiq", dramaturq Mhrrm lizad v bstkar Hac
Xanmmmdov. Rejissorlar liheydr lkbrov v Niyaz rifov, rssam Altay Sidov.
1962, 20 yanvar. "Hac Krimin Aya syahti", dramaturqlar Qulamrza Cmidi v
blfz Hseyni, bstkar Azr Rzayev. Rejissor Rauf Kazmovski, rssamlar sgr Abbasov v
li Minayi Tbrizi, dirijor Nurddin Ftullayev.
1963, 5 yanvar. "zmz bilrik", dramaturq xli Qurbanov v bstkar Sleyman
lsgrov. Rejissor liheydr lkbrov, rssam sgr Abbasov, dirijorlar Kamal Abbasov v
Kamal Mmmdov.
1963, 21 aprel. "Sndn mn yar olmaz", dramaturq Mhrrm lizad v bstkar rf
Abbasov. Rejissor Niyaz rifov, rssam sgr Abbasov, dirijor Kamal Abdullayev. eirlrin
mllifi Zeynal Cabbarzad.
1964, 4 yanvar. "Alt qzn biri Pri", dramaturq Mhrrm lizad v bstkarlar Nriman
Mmmdovla Tofiq Bakxanov. Rejissor liheydr lkbrov, rssam Altay Sidov, dirijorlar
Sleyman lsgrov v Kamal Abbasov.
1964, 15 mart. "O1mad el, oldu bel", dramaturq xli Qurbanov v bstkar Sleyman
lsgrov. Rejissor liheydr lkbrov, rssam sgr Abbasov, dirijorlar Kamal Mmmdov v
Elmar Abuslimov.
1965, 6 yanvar. "Ev bizim, sirr bizim", dramaturq Novruz Gncli v bstkar fiq
Axundova. Rejissor Niyaz rifov, rssam sgr Abbasov, dirijorlar Kamal Abbasov v Kamal
Mmmdov.
1965, 29 dekabr. "Qaynana", libretto mllifi Mcid amxalov v bstkar Zakir Barov.
Rejissor Niyaz rifov, rssam Bykaa Mirzzad, dirijorlar Kamal Abbasov v Kamal
Mmmdov.
1966, 20 may. "Milyonunun dilni olu", dramaturq xli Qurbanov v bstkar
Sleyman lsgrov. Rejissor liheydr lkbrov, rssam Bykaa Mirzzad, dirijor mllif.
"Milyonunun dilni olu" tamaasnn yaradc heytindn dramaturq xli Qurbanov,
bstkar Sleyman lsgrov, rejissor liheydr lkbrov v rssam Bykaa Mirzzad 1967ci ild zeyir Hacbyov adna Azrbaycan Dvlt mkafatna layiq grldlr.
1967, 29 dekabr. "Lplr", dramaturq liaa Krayl v bstkar Arif Mlikov. Rejissor
msi Bdlbyli, rssam Asf Cfrov. sas rollarda Zemfira Quliyeva v Ltfiyy Sfrova
(Ceyran), Mobil hmdov v Qasm Zeynalov (Sahib) (Bir Sfrolu v Hacbaba Barov
(sgr Ncfovi), Syavu Aslan (Aabala).
1967-ci il mayn 25-d liheydr lkbrov Musiqili ko mediya Teatrnda ba rejissor
Krssn trk etdi. Bir ne il sonra msi Bdlbyli d kollektivdn uzaqlad. Demk olar
1970-ci ildn balayaraq teatrn repertuarnda ziflik duyul maa balayb, truppada qdrtli
sntkarlarn say azalb.
Bununla bel, 1968 - 2004-c illr rzind MKT-nin repertuarnda sritli bstkarlarn tz
musiqili komediyalar v bu janrda ilk addmlarn atan bstkarlarn srlri zn yer tapb.
Oynanlan tamaalarn xeyli qisni hm mtnc hm d musiqi ilnMsm gr v rejissor
quruluu, aktyo ifalar baxmndan qsurlu olub. Lakin bdii chtdn mara douran, myyn
sntkarlq xsusiyytlri il diqqti kn tamaalar da olub. Bu qbildn "Haradasan, ay
subaylq? (Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov. 1968), "Nnmin ahlq quu" (liaa
Krayl v Vasif Adgzlov. 1971) "Hmixanm" (Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov
1971), "Hicran" (Sabit Rhman v Emin Sabitolu. 1973) "nglm, nglm, Mnglm" (uaq
tamaas. Na sasnda Ramiz Heydrin librettosu. Bstkar Oqtay Zlfqa rov. 1974), "Tz
glin" (Seyfddin Dal v Cahangir Cahan girov. 1975), "Boanaq, evlnrik" (liaa Krayl v
Vasi Adgzlov. 1976), "Qz gr tlsir" (Adil Babayev v bstkarlar Tofiq Bakxanovla

Nriman Mmmdov. 1978), "Qzl toy" (Ramiz Heydr v Oqtay Kazmov. 1980), "Danaba
kndinin hvalatlar" (Clil Mmmdquluzadnin eyniadl sri sasnda Cnnt Slimovann
librettosu. Bstkar Oqtay Kazmov. 1982), "T1k Hcc gedir" (sgndr Coqun v Rid fq.
Uaq tamaas. 1982), "Nmli knl" (Xalid Hasilova v Emin Sabitolu. 1983), "92 dqiq
gl" (Rft hmdzad v Emin Sabitolu. 1987), "Bbirlinin klklri" (Rauf Hacyev. 1989),
"Subaylarnzdan grsiniz" (si Mlikzad v Sleyman lsgrov. 1992), "Lotereya" (Vaqif
Smdolu v Aydn zimov. 1992), "Bankir adaxl" (Tamara Vliyeva v Emin Sabitolu. 2000)
musiqili komediyalarn qeyd etmk olar.
Grc dramaturqu Levon Cubabiriyann v bstkar ota Miloravann "Tiflis nmsi" (11
may 1961. Mtnin trcmisi air-dramaturq Adil Babayev. Rejissorlar ota Mesxi v Rauf
Kazmovski, rssam sgr Abbasov, dirijor msddin Ftullayev), Vladimir Dolidzenin "Keto v
kote" operettasna (20 yanvar 1973. Trcmi Tlt yyubov. Quruluu rejissor msi
Bdlbyli, rejissor Vaqif Aayev, rssam Nikolay Kazbeki) operettalar teatrn uurlu
tamaalarndan saylr.
Azrbaycanda myyn uurlar qazanan MkT-nm 1965-ci ild Moskva hrin dvt
almas o dvr n byk hadis v ciddi snt imtahan qarsnda sil snaq idi. Kollektiv bu
msul sfr ilin vvlindn hazrlad v aprelin 7-dn 12-n qdr Moskvann Kreml teatrnda
df "Mdi bad" (7, 9 v 12 aprel), iki df "Ulduz" (8 v 11 aprel), iki df "Bir dqiq" (10 v
11 aprel, gndz) operettalarn oynayb. "Arn mal alan", "lli yanda cavan", "Evliykn subay",
"Be manatlq glin", "Qzlgl", "Ulduz", "Durna", "Gzn aydn", "zmz bilrik", "Toy
kimindir?", "Hicran" musiqili komediyalarn teatr vaxtar mxtlif qurulularda oynayb. Bunlarn
arasnda o vaxt teatrn ba rejissoru ilyn Vaqif brahimolunun 20 oktyabr 1985-ci ild qurulu
verdiyi "Mdi bad" (rssam Nazim Bykiiyev, dirijor Cavanir Cfrov. Mdi bad - Hacbaba
Barov) forma yeniliyin v srin masir finir yozumuna gr uur qazanb.
AMDT Tayev teatr adlanan binada 1960-c ilin avqus-tuna qdr faliyyt gstrib. Binas
tmird olan Opera v Balet Teatr 1961-ci ild orada z tamaalarn oynayb. 1962-1963-c il teatr
mvsmnd bina Musiqili Komediya Teatrna verilib. 1989 - 1998-ci illrd bu bina sklrk
yerind tzsi tikilib. Hmin illrd teatr z tamaalarn Xtai v 26-lar mdniyyt saraylarnda
oynayb.
"Arn mal alan", "Ulduz", Rauf Hacyevin "Qonular", "Kuba, mnim mhbbtim", "Ana,
mn evlnirm" ("Anacan, evlnirm"), "Qafqazl Qardaqz", "Yol ayrc", Hac Xanmmmdovun
"ki bxtiyar" ("Btn qzlar yaxdr"), Tofiq Quliyevin "Sabahm xeyir, Ella", Emin Sabitolunun
"Gnlrin birind Badadda", mre Kalmann "Sirk ahzadsi" ("Sirk Kralias"), "Maritsa", "Silva",
"Bayadera", o-han trausun "Zadgan qara", "Yarasa", Tixon Xrennikovun "Yz eytan, bir qz",
Konstantin Listovun "Sevastopol vals", Ferents Leqarn "Mavi mazurka", "n dul qadn",
D.Lerner v A.Lounun "Mnim gzl ledim", Boris Aleksandrovun "Malinovkada toy", saak
Dunayevskinin "A yasmn", Yuri Milyutinin "Trembita", Nikolay Boqoslavskinin "Toy syahti",
Oskar Sandlerin "Santa ROk", Domeniko Modunonun "Qara jdaha", Vano Muradelinin "Mavi
gzl qz", Stotqard v Frimlin "Roz Mari", Jan Puaronun "Hftnin axrnda n am yemyi", Li
Mitenin "Lamanl adam", Leonid Vaynteynin "Shrann byaz gni", uaqlar n Yevgeni
vartsn "Qrmzpapaq", Roman Sefin "ki kpgirn qar". Oqtay Zlfqarovun "Dcl pilr"
operettalar son 48 ild MKT-nin rus blmsinin repertuarnda xsusi yer tutub.
1956 - 2004-c illr rzind msi Bdlbyli teatrda bdii rhbr (1956-1974. Qsa fasil
il), liheydr lkbrov (1960-1967), Aakii Kazmov (1974 - 1975), Vaqif Abbasov (1979 1981), Vaqif brahimolu (1982-1989), Cahangir Novruzov (1989-1990) ba rejissor, Syavu
Aslan (1994 -1996) bdii rhbr ilyiblr. 1 oktyabr 1996-c ildn teatrn bdii rhbri Hacbaba
Barovdur.

MUSQL KOMEDYA TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
Birinci drs
Azrbaycann ilk milli operettas "r v arvad" (zeyir by Hacbyov) tamaaya qoyulduu
gndn, yni 24 may 1910-cu ildn bu janrl srlrd dramatik aktyorlar x ediblr. Mirzaa
liyev, Hseynqulu Sarabski, lkbr Hseynzad kimi dramatik aktyorlar musiqili komediyalarda
da byk uurlar qazanblar. Operetta aktyorluunun bnvrsi hmin illrd qoyulsa da, bu sntin
ifalq mktbi mhz Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr yaranandan sonra formalab.
Formaladqca daha sritli sntkarlar z yaradclqlar il musiqili komediya janrnn estetik
tlblrin znginlik gtiriblr. Bir sra tcrbli dram aktyorlar da zlrinin sonraki yaradclq
dvrlrini MKT il balayblar
* * *
BRAHiM HSEYNOV (20.10.1906 - 18.9.1961)
Txlls "nasi" olan brahim Hseynovun yaradclnn sas dvr Azrbaycan Dvlt
Musiqili Komediya Teatr il baldr. irin v dadl, yumorla yorulmu ssi aktyorluq imkanlarn
daha da travtlndirirdi. Bu keyfiyyt onun operetta teatrnn xarakterik aktyoru kimi
formalamasn tminatlandrd. Btvlkd is brahim nasinin yaradclnn hdi-irsi milli
meydan teatrnn qaravlli oyun estetikas il sslnmidi. Plastik, yumaq, ancaq evik shn
hrktlrinin mnal ifad vasitlri kimi cazibli grnmsi ibrahim nasinin hl uaq
vaxtlarnda "Zorxana" v "Hoqqa" oyunlarnda itirak etmsi il baldr.
brahim Aahseyn olu Hseynov 20 oktyabr 1906-c ild Bakda doulub. skkiz yanda
orta mktbin birinci sinifin gedib. Zirk v diriba olan brahim orta mktbin yuxar siniflrind
oxuyanda Bakdak Mrkzi fhl klubunun dram drnyin zv olub. 1929-cu ild BTT-y aktyor
gtrlb. Teatrn ansamblnda illik faliyyti dvrnd lvan rollar oynayb. 1933-c il yanvar
aynn 4-d v 5-d teatrn btn kollektivi, o cmldn d nasi Gncy gliblr. ki il burada
ilyndn sonra aktyor 1935-ci ilin iyun aynda Bakya qaydb v Bak Teatr Mktbin qbul
olunub. il thsil mddtind Milli Dram Teatrnn v bzn opera teatrnn tamaalarnda epizod
rollarda shny xb.
1938-ci ild mstqil faliyyt balayan Musiqili komediya Teatrnn truppasna qbul
edilib. Musiqi yadda gcl olan, rqqasl bacaran, hrktl oyun trzini xolayan, xarakterik,
yapql, lirik tenor ssindn mhartl istifad edn brahim nasi operetta teatrnn janr
estetikasnn prinsiplrin hssaslqla yiylnib. 1949-cu ilin vvllrind MKT faliyytini
dayandrmal olanda brahim nasi (Hseynov) bir mddt Milli Dram Teatrnn truppasnda
alb. Filarmoniyann nzdindki operetta truppasnda ilyib. 1956-c ild Musiqili Komediya
Teatr brpa olunanda yen doma kollektivin qaydb.
Xalq yumor xzinsindn, karnaval estetikasnn gl ifad vasitlrindn bhrlnn
brahim nasi (Hseynov) aktyor ildiyi MKT-nin shnsind iko ("Keto v kote" Vladimir
Dolidze), Mehman ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad v Aas Mdibyov), Mrcan by v
Sfi, Hsn by, Vli ("r v arvad", "Mdi bad" v "Arn mal alan", zeyir by Hacbyov),
Xac Msud ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad v Niyazi), Qiyas ("Be manatlq
glin", Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmov), Etibar v Azay ("Qzlgl", Mhrrm lizad
v Soltan Hacbyov), Mdi Sfi, ulu, Sandro ("Evliykn subay", "lli yanda cavan" v "Aq
Qrib", Zlfqar by Hacbyov), Hatmxan aa v ahbaz by ("Drvi Mstli ah", Mirz Ftli
Axundzad v musiqi trtibisi msddin Ftullayev), Fantanov, Slyanski v Potalyon Tellon

("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Napoleon ("Bayadera", mre Kalman),
Dursun ("Durna", Sleyman Rstm v Sid Rstmov), Qoun v Uzun ("Toy kimindir?",
Mhrrm lizad v Aas Mdibyov), Mhsn ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), min ("Qzl axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq Quliyev), Balmi ("Risin arvad",
Mhrrm lizad v Sid Rstmov) rollarndan ibart rngarng obrazlar silsilsi yaradb.
brahim Hseynov 1943-c il iyun aynn 17-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti
fxri adna layiq grlb.
Milli musiqili teatr tariximizin Dvlt mdniyyt oca kimi faliyytinin ilkin dvrlrind
ciddi yaradclq uurlar qazanm brahim nasi (Hseynov) 18 sentyabr 1961-ci ild bir ne
gnlk xstlikdn sonra vfat etmidir.
LHSEYN QAFARLI (15.3.1911 -5.10.1961)
Musiqili Komediya Teatrnn kiassik pekar aktyorlarndan biri d lihseyin Qafarl olub.
Yksk aktyorluq texnikasna malik idi. Milli xalq oyun estetikasna saslanan zngin v son drc
lvan, parlaq, mnal ifad vasitlri vard.
Kskin qroteskii obrazlarn ifasnda msxr v mzhk teatr poetikasnn elementlrindn
istifad edrdi. Qroteskd d, sarkaznda da, aq satirada da, karnavalvari yumorda da he vaxt l
ndazsini itirmz, oyunu znmxsus emosional cazibsind, saf gl travtind qalard.
Oynad rolun daxili mnviyyatn, insani xsusiyytlrinin mahiyytini tipik hrkt
vasitlrind tamaalara atdrard.
Sad, ilk baxda nzr arpmayan, daha dorusu maraq dourmayan trixlrdn,
detallardan el yerli-yerind, el mhartl istifad edirdi ki, onsuz hmin rolu tsvvr gtirmk
mmkn olmurdu. Szn tam mnasnda realist aktyor mktbin mnsub sntkar idi.
lihseyn bdlrhim olu Qafarl 15 mart 1911-ci ild Bakda dnizi ailsind anadan
olub. Yeddiillik thsil alb. On alt yanda Bak Dnizilr Evinin nzdindki dram drnyin zv
olub. 1929-cu ilin payz teatr mvsmnd Bak Trk i Teatrnn truppasna aktyor gtrlb.
Yeni forma v slub, mzmun v ifad vasitlri sora il eksperimentlr aparan, hm uur
qazanan, hm mvffqiyytsizliyin acsn dadan teatr btn tzadlara baxmayaraq formalamaya
doru inamla addmlayrd.
Teatrn repertuar simasn myynldirn tamaalarda lihseyn Qafarl da oynayrd. Bu
kollektiv 1933-c ild Gnc hrin krlb. lihseyn Qafarl on il yaxn Gnc Dvlt
Dram Teatrnda alb.
1942-ci ildn mrnn sonuna qdr (az fasil il) Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya
Teatrnda v kollektivin ansambl kimi faliyyt gstrdiyi truppada aktyor ilyib.
lihseyn Qafarlnn bu teatrda sas aktyor nailiyytlri Qulu by ("rkalanlar",
Mmmd Sid Ordubadi v Fikrt mirov), Muradxan by ("lli yanda cavan", Zlfqar by
Hacbyov), Mrcan by, Soltan by, Mdi bad ("r v arvad", "Arn mal alan" v "Mdi
bad", zeyir by Hacbyov), Nadir ("Qzlgl", Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov), Dursun
("Durna", Sleyman Rstm v Sid Rstmov), Filipo ("Bayadera", mre Kalman. Trcm edni
Sabit Rhman), limrdan ("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Glmsrov
"Ulduz" (Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzadnin eyniadl sri sasnda ilyni msi Bdlbyli. Bstkarlar Vasif Adgzlov v
Ramiz Mustafayev), Dilavrzad ("Risin arvad", Mhrrm lizad v Sid Rstmov), Mtlb
Talbov ("Bir dqiq", Mhrrm lizad v Hac Xanmmmdov), Krblay Hseynli ("Be
manatlq glin", Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmov), Qasiyana ("Tiflis nmsi", Levon
Cubabiriya v ota Milorava. Trcm edni Adil Babayev) rollarnda olub. Bu shn surtlri
irisind Mdi bad rolu xsusi yer tutur.

lihseyn Qafarl 24 may 1960-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad
il tltif olunub.
Aktyor 5 oktyabr 1961-ci ild Bakda vfat edib.
MNVVR KLNTRL (1912 - 5.2.1963)
Respublikada 1945-ci ildn populyar kino aktrisas kimi tannb, sevilib, rbt bslnib v
yalnz bundan sonra teatr almind mhurlab. lk ekran obraz "Arn mal alan" bdii filmind
Cahan xala rolu olub. 1945-ci ild ekranlara buraxlan filmin yaradc heytinin bir qrupuna bir il
sonra Stalin mkafat verildi. Laureatlar arasnda Mnvvr xanm da vard.
Yaradcl ilk nvbd v geni miqyasda xalq oyun-tamaalarnn poetika hdindn, milli
gl mdniyytinin, geni mnada karnaval estetikasnn yumor mziyytlrindn, msxr
gstrmlrinin dinamik, canl, coun hyati ruhundan, mzhkli qaravllilrin mzli
travtindn irlnib, bhrlnib, estetik zmin tapb.
Mnvvr Smd qz Klntrli 1912-ci ilin yaznda Lnkranda doulub. Uaq yalarnda
ailsi Bakya kb. Mnvvr ilk thsilini Bakda alb v 16 yanda bdii zfaliyyt
kollektivlrind x edib. Hm milli xalq rqslrinin incliklrin yiylnib, hm d qdimi el
nmlrini irin ssl, rkaan avazla oxuyub. Byk qarda Ham Klntrlinin tklifi v
Mslm Maqomayevin dvti il Mnvvr xanm 1933-c ild Azrbaycan Dvlt opera teatrnn
xor qrupuna i gtrblr. Qsa mddtd znn zngin daxili almini, aktyorluq catinin hsntravtini aqlaya biln aktrisa truppann sas heytin keirilib.
Milli komediya v xsusn musiqili teatr janr zr aktrsalarn saynn barmaq hesab
olduu dvrd Mnvvr Klntrlinin shny glii sntd parlaq ziya sab. O, opera v
operetta tamaalarnda mxtlif rollar oynayb.
1938-ci ilin 30 maynda Bakda Azrbaycan Dvlt Musiqili komediya Teatr faliyyt
balayb. Yeni snt ocann yaradc truppasnn sasn opera teatrnn aktyorlar tkil ediblr.
Mnvvr xanm da yeni yaranan teatrn heytin daxil olub. Mxtlif kinolara kilil laqdar
myyn fasillrl uzun mddt Musiqili Komediya Teatrnn kollektivind alb.
Aktrisa bu teatrda Tamam ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), Telli v Cahan
xala ("Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Przad, Mlk xanm ("Evliykn subay" v "lli
yanda cavan", Zlfqar by Hacbyov), Nis v rf ("Durna", Sleyman Rstm v Sid
Rstmov), Gvhr ("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Xdic ("Qzl
axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq Quliyev), Tavat xala ("Risin arvad", Mhrrm lizad v
Sid Rstmov), kato ("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota Milorova. Trcm edni Adil
Babayev), Rxnd ("Bir dqi-q", Mhrrm lizad v Hac Xanmmmdov), kbl Fatma
("Hac Krimin Aya syahti", Qulamrza Cmidi il blfz Hseyni v Azr Rzayev), Nabat
("zmz bilrik", xli Qurbanov v Sleyman lsgrov), Mrcan ("Sndn mn yar olmaz",
Mhrrm lizad v rf Abbasov), snt ("Ev bizim, sirr bizim", Novruz Gncli v fiq
Axundova), Msm ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad v Aas Mdibyov) rollarn oynayb.
Mnvvr Klntrli "Gr" (Mnvvr), "Qzmar gn altnda" (Glbahar), "Bxtiyar"
(Glzar), "O olmasn, bu olsun" (Yeng), (Glzar) kinolentlrind d kilib.
Sntd qazand uurlarna gr 23 fevral 1940-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
Mnvvr Smd qz Klntrli 5 fevral 1963-c ild dnyasn dyiib.
ALY TEREQULOVA (1915 - 21.3.1968)

Mhur Terequlovlar (Tanrqulovlar) nslindndir. Mlahtli v cazibli shn grkmi,

yaraql qdd-qamti olub. Mrkkb mizanlarda, hrkt ed-ed ariya v duet oxuma ustalqla
bacarb. Qhrman sevgililrin partiyalarnn ifasn quruluqdan xaran, onlara romantizm, lirizm,
smimiyyt gtirn ilkin aktrisalardandr.
Aliy Ramazan qz Terequlova 1915-ci ild Bakda doulub. On yandan musiqi il
mntzm mul olub v orta thsil aldqdan sonra Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnda
oxuyub. Orann vokal bsini 1937-ci ild bitirib v Opera v Balet Teatrna solist gtrlb.
Burada Nrgiz v Mrymin ("Nrgiz", Mslm Maqomayev), Glzarn ("ahsnm", Reynqold
Qlier), Aca qzn ("Aq Qrib", Zlfqar by Hacbyov) partiyalarn oxuyub.
1938-ci ild Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr alanda Aliy Terequlova da
truppaya dvt edilib. 1949-cu ild teatr balananda Filarmoniyann nzdind yaradlan musiqiliestrada ansamblnda, Gnc Tamaalar Teatrnda ilyib. MKT 1956-c ild yenidn alanda bir
mddt burada ilyib.
Aliy Terequlova mrnn son on ilini Moskvada yaayb v 21 mart 1968-ci ild orada
vfat edib.
Aktrisann Musiqili Komediya Teatrnda oynad sas rollar: Asya v Glhr, Minnt
xanm, Glnaz ("Arn mal alan", "r v arvad" v "Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Beatrie
("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni v msddin Ftullayev), rfnis ("Drvi Mstli ah",
Mirz Ftli Axundzad v msddin Ftullayev), keto ("Keto v kote", Vladimir Dolidze), Durna
("Durna", Sleyman Rs-tm v Sid Rstmov), Bayadera ("Bayadera", mre Kalman), Qzlgl
("Qzlgl", Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov), Mirvari ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad
v Aas Mdibyov), Naznaz ("Be manatlq glin", Mmmd Sid Ordubadi v Sid
Rstmov), Sevgili ("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Qn ("Mhbbt
gl", (Hseyn Muxtarov v Sleyman lsgrov).
Yksk zvq v istedad sahibi olan Aliy Terequlova 17 iyun 1943-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb.

MUSQL KOMEDYA
TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
kinci drs
MAMVERD BAIROV (23.12.1913 - 6.5.1985)
Daha ox dramatik xarakterli aktyor kimi formalam mamverdi Salman olu Barov 23
dekabr 1913-c ild Bakda doulub. Yeddillik thsil alb. Mxtlif dram drnklrind x edn
gnc teatr hvskar 1929-cu ild yeni yaradlan i Uaq Teatrnn (bugnk GTT) truppasna
gtrlb.
Mxtlif vaxtlarda rvan Dvlt Azrbaycan Teatrnda (1930 - 1932), Milli Dram Teatrnda
(1934 v 1942 - 1954) aktyorluq edib. Burada Paris ("Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir), Krim,
Tlxk ("Dalan tifaq" v "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Torul ("Od glini", Cfr
Cabbarl), lya ("Cehizsiz qz", Aleksandr Ostrovski), li by ("Vaqif", Smd Vurun) kimi
maraql rollarda shny xb. mamverdi Barov daxiln rahatsz idi v mxtlif yeni
kollektivlrd ilmyi xolayb. O, Qazax (1938) v Quba (1939) Kolxoz v Sovxoz Teatrnda
aktyor v rejissor kimi alb. 1954-1956-c illrd Soltan Dadaovun yaratd v dvlt statusu
olmayan Musiqili Komediya Teatrnda rollar oynayb. 1956-c ild teatr dvlt mssissi kimi

yenidn faliyyt balayanda onun truppasnn aparc aktyorlarndan biri d mamverdi Barov
idi.
1956-c ildn fasilsiz olaraq on doqquz il Musiqili komediya Teatrnda maraql yaradclq
yolu keib. Mrkkb dramatik sciyyli v satirik alarl, ictimai-sosial mahiyyt dayan
personajlarn istedadl ifalarndan saylb. Onun teatrda uur qazand rollarn n sciyyvilri
bunlardr: Mhsn ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), Hsnqulu by v Rza by
("Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Xosrov by, Orduxan by ("Evliykn subay" v "lli
yanda cavan", Zlfqar by Hacbyov), Drvi v Naalnik ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzadnin eyniadl sri sasnda libretto mllifi msi Bdlbyli. Bstkarlar Ramiz
Mustafayev v Vasif Adgzlov), Bbirli ("zmz bilrik", xli Qurbanov v Sleyman
lsgrov), Molla Manaf ("Tz glin", Seyfddin Dal v Cahangir Cahangirov), Clilov,
liimran ("Nnmin ahlq quu" v "Boanaq, evlnrik", liaa Krayl v Vasif Adgzlov),
Camal day ("Alt qzn biri Pri", Mhrrm lizad v Tofiq Bakxanovla Nriman Mmmdov),
Aslan ("Ev bizim, sirr bizim", Novruz Gncli v fiq Axundova), "Dalar qoynunda", dil
sgndrov v rf Abbasov), msizad ("Qarlm qz", Cahangir Mmmdov v Ramiz
Mirili).
mamverdi Barov 1964-c il iyun aynn 29-da Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti fxri ad il tltif olunub. 6 may 1985-ci ild Bakda vfat edib.
FQ QASIMOVA (6 DEKABR 1924)
Bakda doulub. Ail vziyytil bal on be yandan MKT-nin xorunda ilmy mcbur
olub. Lirik-dramatik soprana ssi cazibli gc v mlahti il sevilib.
1940-c ild xor kapellasna gtrlb. 1943 - 1949-cu ild Opera v Balet Teatrnn xorunda
alb. Yaradclq sntkarln artrmaq n Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn vokal
bsind oxuyub. Tlb ikn OBT-y solist gtrlb. Burada zeyir by Hacbyovun
"Korolu" (Xannd qz), "Arn mal alan" (Asya), Fikrt mirovun "Sevil" (Tafta v Cl)
srlrindo, bir sra xarici operalarda mxtlif partiyalar oxuyub. Hm opera solisti, hm d vokal
ifas kimi musiqi ictimaiyytind tez bir zamanda populyarlab.
MKT yeddiillik fasildn sonra 1956-c ild yenidn alanda fiq Qasmova kollektivin
truppasna ilkin qbul olunanlar srasnda idi. O, uzun illr burada repertuarda olan ksr musiqili
komediyalarn sas partiyalarn ifa edib. Yaradclnn son illrind xarakterik rollar da oynayb.
Bzi rollar bir ne quruluda ifa edib. Teatrn v aktrisann znn yaradclnda hmiyytli yer
tutan sas partiyalar bunlardr: Asya ("Arn mal alan"), Durna ("Durna", Sleyman Rstm v Sid
Rstmov), Ulduz ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), Leyli v Gvhr ("Gzn
aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Sona xanm ("Hac Qara"), Lal, Glnar, Mnni
qz ("zmz bilrik", "O1mad el, oldu bel" v "Milyonunun dilni olu", xli Qurbanov v
Sleyman lsgrov), Sevda ("Qaynana", Mcid amxalov v Zakir Barov), Qzlgl ("Qzlgl",
Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov), Barbale ("Keto v kote", Vladimir Dolidze), Rusudan
("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota Milorava), Fat ("Hicran", Sabit Rhman v Emin
Sabitolu), smt ("Ev bizim, sirr bizim", Novruz Gncli v fiq Axundova), Glyanaq
("Haradasan, ay subaylq", Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov), Pri ("Alt qzn biri Pri",
Mhrrm lizad v Nriman Mmmdovla Tofiq Bakxanov), Bnv ("Risin arvad",
Mhrrm lizad v Sid Rstmov), Prvan ("Qzl axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq
Quliyev), Mirvari ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad v Aas Mdibyov), Bsir ("Gurultulu
mhbbt", Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov).
fiq Qasmova "Azrbaycanfilm"d "gey ana" (Zeynb), "Vulkana doru" (Ana)
filmlrin kilib.

Aktrisa 1960-c il may aynn 24-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il
tltif edilib. 1998-ci il-dn tqad xb.
MOBL HMDOV (10 SENTYABR 1931)
Teatrn hrtli sntkarlarndandr. Vokal ifaln dramatik v komik aktyor oyunu il
yksk sntkarlqla sintez etmyin bnvrsini qoyanlardan biridir. irin, mlahtli, coun ssi v
zngin alarl aktyorluq ifad vasitlri, yksk shn mdniyyti, hssas obraz duyumu var.
Mobil Salman olu hmdov 10 sentyabr 1931-ci ild Gncd doulub. 1955-ci ild zim
zimzad adna Bak Rssamlq Mktbin daxil olub. Bir il sonra is Azrbaycan Dvlt
konservatoriyasna qbul edilib v Blbln sinifind oxuyub. 1961-ci ild thsilini baa vuraraq bir
ne ay Dvlt Radiosunun xorunda ilmy balayb. Sentyabr aynda is MkT-y solist dvt
olunub. El hmin vaxtdan da qrx il yaxn teatrn ksr tamaalarnda sas partiyalar ifa edib. Bir
ne xarakterik rol oynayb. Qazand nailiyytlrin kknd onun daxili snt yans, yaradclq
ehtiras durur. Hmi realist oyun trzi, srbst v lvan alarl ifa slubu il diqqtd durub.
Teatrn yetmidn ox tamaasnda oynamaqla zngin yaradclq irsi yaradan Mobil
hmdov bir ne rolunu mxtlif qurulularda ifa edib. Solist-aktyorun sas partiyalarnn ox
ycam siyahsn bel mumildir bilrik. Klassik operettalarda v klassik milli dramaturgiya
sasnda yazlm musiqili komediyalarda oynad rollar: Srvr v Rstm by, sgr ("Mdi
bad" v "Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Heydr by ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzadnin eyniadl sri sasnda libretto mllifi msi Bdlbyli. Bstkarlar Ramiz
Mustafayev v Vasif Adgzlov), Mhmmdhsn mi ("Danaba kndinin hvalatlar", Clil
Mmmdquluzadnin eyniadl sri sasnda libretto mllifi Cnnt Slimova, bstnar Oqtay
Kazmov).
Masir mvzulu musiqili komediyalarda ifa etdiyi shn surtlri: Tuay ("Bir dqiq",
Mhrrm lizad v Hac Xanmmmdov), Nadir ("Qzl axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq
Quliyev), Ayaz ("Qaynana", Mcid amxalov v Zakir Barov), Alay ("Gzn aydn", Mhrrm
lizad v Fikrt mirov), Bxtiyar ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), Arzu, Zfr,
Yetim, Torul ("O1mad el, oldu bel", "zmz bilrik", "Milyonunun dilni olu" v
"Sevindik qz axtarr", xli Qurbanov v Sleyman lsgrov), Csart, ingiz ("Nnmin ahlq
quu" v "Boanaq, evlnrik", liaa Krayl v Vasif Adgzlov), Sahib ("Lplr", liaa
Krayl v Arif Mlikov), Etibar ("Qzlgl", Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov).
Trcm srlrind oxuduu partiyalar: Zurab ("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota
Milorava), kote ("Keto v kote", Vladimir Dolidze), Elbrus ("Sevgilimin anas", Georgi Xuqayev v
A.Ovanov).
Mobil hmdov mxtlif thsil ocaqlarnda pedaqoji faliyyt gstrir. Snt dostlarnn
yzlrl arjn kib. Radionun fondunda 600-dn ox lent yazs, xeyli val var. Aktyor-mnni
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artist (1978) v xalq artist (2000) fxri adlarna layiq grlb.
HACIBABA BAGIROV (12 YUN 1932)
Shn yaradclna dram aktyoru kimi balayb. Lakin yaradclnn estetik sciyylri
sasn musiqili komediya janr il baldr. Hacbaba Aarza olu Barov 12 iyun 1932-ci ild
Bakda doulub. Aktyorlua 1940-c illrd MDT-nin yardm heytind balayb, burada illik
aktyorluq studiyasn bitirib. 1948-ci ild Lnkran DDT-d aktyor ilmy gedib v bir il sonra bu
snt oca balananda Bakya qaydb. Bak Dmir Yolu Texnikumunda oxuyub, bir ne il

mxtlif mdniyyt mssislrind alb. 1960-c ild Gnc DDT-d aktyorluq edib. 1962-ci
ildn is MkT-nin truppasndadr.
Arada z mstqil Tnqid v Tbli Teatr yaradaraq onun bdii rhbri olub. 1996-c ildn
MKT-ya bdii rhbr v direktorluq edir.
Hacbaba Barov dramatik hrktlr toplusuna v plastik rqs elementlrin malik
aktyordur. O, mrkkb rqs hrktlrini arioza v mzli kupletlrl paralel kild ifa edir.
Daxiln ehtirasl v coun aktyordur. Shnd dinamik ritm zrind qurulan geni
miqyasl mizanlar xolayr.
Qaravlli tipli shn obrazlarnda karnaval estetikas prinsiplrindn ustalqla istifad edir.
Hmin yaradclq prinsiplri sasnda yaratd balca rollar bunlardr: Muradxan by ("lli
yanda cavan", Zlfqar by Hacbyov), Soltan by, Mdi bad ("Arn mal alan" v "Mdi
bad", zeyir by Hacbyov), Uzun ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad v Aas Mdibyov),
biov, Dayandur ("zmz bilrik" v "O1mad el, oldu bel", xli Qurbanov v Sleyman
lsgrov), Fqan ("Sndn mn yar olmaz", Mhrrm lizad v rf Abbasov), Cbi
Cmzad ("Hmixanm", Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov), Nadir ("Qzlgl",
Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov), Mito ("Hicran", Sabit Rhman v Emin Sabitolu),
Xudayar by ("Danaba kndinin hvalatlar", Clil Mmmdquluzadnin sri sasnda Cnnt
Slimovann librettosu v bstkar Oqtay Kazmov), Hseynqulu ("Sizinl gl-gl", "Bildirinin
byliyi", "92 dqiq gl", Rft hmdzad v Emin Sabitolu), Sevindik ("Sevindik qz axtarr",
xli Qurbanov v Sleyman lsgrov), sgr Ncfovi ("Lplr", liaa Krayl v Arif
Mlikov), Molla Sbhan ("Boanaq, evlnrik", liaa Krayl v Vasif Adgzlov), kiko ("Keto
v kote", Vladimir Dolidze), Qiya ("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota Milorava), Bostan
("Tz glin", Seyfddin Dal v Cahangir Cahangirov), Qhrman ("Gzn aydn", Mhrrm
lizad v Fikrt mirov), Aa Sru ("Hac Krimin Aya syahti", Qulamrza Cmidi il
blfz Hseyni v Azr Rzayev), Xandada ("Mmmdli kurorta gedir", Atif Zeynalh v Tofiq
Bakxanovla Nriman Mmmdov), Atakii ("Bankir adaxl", Tamara Vliyeva v Emin Sabitolu), eytan, Nsir v Misir ("Lnt eytana", Firudin Aurov v Vasif Adgzlov), Bilal ("Qz
gr tlsir", Adil Babayev v Tofiq Bakxanovla Nriman Mmmdov), Mhsn ("Ulduz", Sabit
Rhman v Sleyman lsgrov).
Hacbaba Barov 1 iyun 1974-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1 dekabr
1982-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub. Bir sra bdii filmlr kilib.
SYAVU ASLAN (3 SENTYABR 1935)
vvllr dram drnyind alan Syavu Aslan 1954-c ild dvlt statusu olmayan
Musiqili Komediya Teatrnn bir ne tamaasnda kiik rollar oynayb.
1984-c il oktyabr aynn 5-d Akademik Milli Dram Teatrnn truppasna aktyor gtrlb.
1994-c il fevraln 4-d Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrna bdii rhbr tyin edilib.
1996-c ilin oktyabrnda bdii rhbr vzifsindn istefa vern aktyor yenidn Akademik Milli Dram
Teatrna qaydb. (Qeyd: Aktyorun bu snt ocandak faliyyti vvlki drslrd gstrilib).
Syavu Aslann MKT-nin shnsind yaratd ne-ne obraz snt ocann
yaradclnda xsusi yer tutur. Buna gr aktyorun bu teatrdak faliyytini v oynad rollarn
daha uurlularn tqdim edirm. Muxtar by v Kbl Heydr, Orduxan by ("Evliykn subay" v
"lli yanda cavan", Zlfqar by Hacbyov), ubay v Mhmmd ("U1-duz", Sabit Rhman v
Sleyman lsgrov), Hamlet ("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota Milorava), Ohan
yzba ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzadnin eyniadl sri sasnda libretto mllifi msi
Bdlbyli. Bstkarlar Vasif Adgzlov il Ramiz Mustafayev), biov v Murtuzov, Eynkli,
Alanzad ("zmz bilrik", "Milyonunun dilni olu" v "O1mad el, oldu bel", xli

Qurbanov v Sleyman lsgrov), Fqan ("Sndn mn yar olmaz", Mhrrm lizad v rf

Abbasov), Firuzbala ("Alt qzn biri Pri", Mhrrm lizad v Tofiq Bakxanov il Nriman
Mmmdov), Hsn by, Hambal v Mdi bad, Vli ("Mdi bad" v "Arn mal alan", zeyir
by Hacbyov), Slyanski ("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Qulu Rhimli
("Nnmin ahlq quu", liaa krrayl v Vasif Adgzlov), Kbl Hseynli ("Be manatlq
glin", Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmov), Qoun ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad v
Aas Mdibyov), ako ("Keto v kote", Vladimir Dolidze), Dadabala ("Hicran", Sabit Rhman
v Emin Sabitolu), Trbtli ("Tz glin", Seyfddin Dal v Cahangir Cahangirov), Qaz,
karapet aa, Naalnik, Krblay Cfr ("Danaba kndinin hvalatlar", Clil Mmmdquluzadnin
eyniadl sri sasnda libretto mllifi Cnnt Slimova v bstkar Oqtay Kazmov).
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda bdii rhbr ildiyi dvrd Syavu Aslan
"Be manatlq glin" (17 may 1994), "lli yanda cavan" (23 may 1995) operettalarn tamaaya
hazrlayb.
AFAQ BRQIZI (15 AVQUST 1955)
Mhur komediya aktyoru Bir Sfrolunun qzdr. Bakda doulub v 31 sayl orta
mktbi bitirib. rk zavodunda ilmkl yana, Tibb iilri mdniyyt saraynn dram
drnyind hvskar aktyorluq edib. Buradan Lnkran DDT-y dvt alb v 1975-ci il kimi orada
aparc aktrisalardan olub. 1975-ci ildn 1989-cu il kimi Sumqayt DDT-d ilyib. Hr iki
kollektivd sasn dramatik, psixoloji xarakterlr, qhrman sevgili rollarn oynayb. Hminin
maraql komediya rollarnda shny xaraq byk tamaa rbti qazanb.
Bir mddt Dvlt Gnclr Teatrnda ilyn aktrisa 1989-cu ildn (qsa fasillrl) MKTnin sas sntkarlarndandr. Bu teatrda Xala ("Bbirlinin klklri", Rauf Hacyev), Glbadam
("Sevgilimin arvad", Georgi Xuqayev v Eldar Mansurov), Ofeliya xanm ("Qara, mnd qoz
var", Cahangir Aslanolu v Hsnaa Qurbanov), Qzbac ("Hicran", Sabit Rhman v Emin
Sabitolu), Smni ("Subaylarnzdan grsiniz", si Mlikzad v Sleyman lsgrov), Snm
("Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Nis ("Bankir adaxl", Tamara Vliyeva v Emin
Sabitolu), Sltnt ("Mhbbt oyunu", Qeybulla Rsulov v Cavanir Quliyev), Msm ("Msm
xala daymdr", Cahangir Mmmdov v Ramiz Mustafayev) rollarn oynayb.
Aktrisann n mhur ekran rolu "Bxt zy" filmind Syl obrazdr.
Afaq Birqz bir ne ildir zl "Bir" teatrnn, 2004-c ildn "Bir Sfrolu" Moskva
Miniatr Teatrnn bdii rhbridir.
Sntd qazand uurlara gr 17 may 1989-cu ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti v 1993-c ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Afaq Birqz tnqid hdfin evirdiyi mvzularn zahiri glnclyn "partlayan", abdaan yumorla, qroteskli satira il atdrr.
Aktrisa n gl oyadan vziyyti douran sosial durumun psixoloji saslarn, drin
ictimai mahiyytini qabarq, daha dqiq v mnal vermy sntkarlqla nail olur.
Hssas aktrisadr. Onun hssasl gln mayasnda durduuna gr aktrisa bir ann
irisind tamaa salonunu l almaa v seyrilrin diqqtini z oyununda cmldirmy nail
olur.

AZRBAYCAN DVLT MUSQL

KOMEDYA TEATRINDA REJSSOR SNT
Milli operettalarmz yarananda hl bu janrn estetik tlblrini, psixoloji saslarn, poetika
sciyylrini biln aktyorlarmz yox idi. Tbii ki, hmin snt nvnn mahiyyt v
xsusiyytlrini drindn biln rejissorlar da hminin. Hmin illrd shbt ixtisas thsili grm
rejissorlardan ged bilmzdi. Buna gr d operettalar tamaalara dram aktyoru kimi hrt
qazanm, komediya v faci srlrin qurulular vermkd myyn tcrb toplam sntkarlar
hazrlayblar. "Nicat", "Sfa", "Mslman opera artistlri", "Mdiriyyt" truppalarnda musiqili
komediyalara tkrar-tkrar qurulular Hseyn rblinski, Hseynqulu Sarabski, Abbasmirz
rifzad, Sidqi Ruhulla, blft Vli, Xlil Hseynov shn tfsiri veriblr.
Musiqili komediya truppas (Azrbaycan opera dstsi ad il) 1920-1925-ci illrd MDTnin nzdind olanda operettalar teatrn ba rejissorlarndan sasn Abbasmirz rifzadnin v bir
qdr d Aleksandr Tuqanovun qurulularnda oynanlb. OBT-nin shnsind oynanlan
operettalar tamaaya Abbasmirz rifzad, Yusif Yulduz, Soltan Dadaov, lihseyn Rzayev,
smayl Hidaytzad hazrlayblar.
Musiqili komediya Teatr mstqil snt oca kimi yeni yaradclq mrhlsin balayanda
da teatrn srf bu janrda ilyn rejissorlar yox idi. Lakin tdricn teatr znn poetika sciyylrini
formaladrmaqla yana, bu janrn estetik prinsiplrinin incliklrini hrtrfli v hssaslqla
mnimsyn aktyorlar, rssamlar, dirijorlar, xorbalar, baletmeysterlr v hminin rejissorlar da
yetidirib. MkT-d qurulu vern rejissorlarn hamsnn yaradcl parlaq olmayb, axtarlarn
btn chdlri uurla nticlnmyib. Bununla bel, adlar kiln hr bir sntkarn yaradcl
milli operetta rejissurasnn formalamasna, teatrn mumi inkiafna smrli tkan verib.
* * *
Hbib smaylov. Moskva Teatr Snti Texnikumunu bitirib. BTT-d v Gnc DDT-d
rejissor ilyib. MKT-nin ilk bdii rhbridir. Teatrda Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib"
operasna (1939), Boris Aleksandrovun "Molinovkada toy", Mmmd Sid Ordubadi v Sid
Rstmovun "Be manatlq glin" (1940) musiqili komediyalarna qurulular verib. Pekarla
alb, janrn sas xsusiyytlrini aktyor oyunlarda tcssm etdirmy sy gstrib.
Hsn liyev. vvllr mxtlif rayon teatrlarnda, GTT-d ilyib. xtisasca mllimdir.
MKT-nin ilk rejissorlarndandr. Hbib smaylovdan sonra bdii rhbr ilyib. Teatrda zeyir by
Hacbyovun "Mdi bad" (1939 v 1941), "r v arvad", Rauf Hacyevin "arleyin xalas"
(Brandon Tomasn eyniadl sri sasnda libretto ilyni Mustafa Mrdanov. 1939), Mhrrm
lizad v Aas Mdibyovun "Toy kimindir?" (1940), Mhrrm lizad v Soltan
Hacbyovun "Qzlgl" (1941) srlrinin quruluu rejissoru olub. Rejissurasnda mtnl
musiqinin tam kild shndn sslndirilMsm sas diqqt yetirib.
Sftr Turabov. Yaradcl sasn MDT il baldr. Mxtlif illrd dvtl MKT-d d
qurulular verib. sas ilri "Toy kimindir?" (1940), "Gzn aydn" (Mhrrm lizad v Fikrt
mirov), "Ulduz" (Sabit Rhman v Sleyman lsgrov. 1957), "Mmmdli kurorta gedir" (Atif
Zeynall v Nriman Mmmdov. 1969) tamaalardr. Qurulularnda musiqi il szn vhdtin
alb, komediyann satirik alarlarnn lvanlndan istifad etmyi xolayb.
Vaqif Aayev. Mingevir DDT-d ba rejissor ilyib, AD-d pedaqoji faliyyt gstrib.
Bir mddt MKT-d bir ne tamaann hazrlanmasnda ikinci rejissor kimi alb Oqtay
Kazmovun "Dcl pilr" (1975), liaa Krayl v Vasif Adgzlovun "Boanaq, evlnrik"
(1976), Adil Babayev v Tofiq Bakxanovla Nriman Mmmdovun "Qz gr tlsir" (1978),
Rauf Hacyevin "Bbirlinin klklri" (1989) musiqili komediyalarnn tamaalar onun mstqil

rejissor qurululardr. Kompozisiya btvlyn sy gstrib, xor v balet rqslrindn bacarqla,

tamaann mumi ruhuna uyun trzd istifad edib.
Aakii Kazmov. Yaradcl sasn MDT v GTT il baghdr. Az mddt (22.9.1974 30.12.1975) Musiqili komediya Teatrnn ba rejissoru kimi alb. Bu teatrda 1975-ci ild
Seyfddin Dal v Cahangir Cahangirovun "Tz glin" (26 aprel), saak Dunayevskinin
"Xobxtliy gedn yol" (12 aprel) v zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (5 iyun)
operettalarna qurulu verib. Monumental realist teatr estetikasnn xsusiyytlrini musiqili
komediya janrnn prinsiplrin uyunladrmaqda csartli addmlar atb.
Vaqif brahimolu (Hsnov). "Yu" Dvlt Teatrnn yaradcs v bdii rhbridir. MKTd vvllr dvtl tamaalar hazrlayb. 1982-1989-cu illrd bu kollektivd ba rejissor olub.
Teatrda Ruhngiz Qasmovann "Mzli hvalat" (rejissor Ramiz Hsnolu il birg. 1980),
Rstm brahimbyovla Valentin Yejov v bstkar Leonid Vaynteynin "Shrann byaz gni"
(1981), Cnnt Slimova v Oqtay Kazmovun "Danaba kndinin hvalatlar" (Clil
Mmmdquluzadnin eyni adl sri sasnda. 1982), sgndr Coqun v Rid fqin "T1k
hcc gedir" (1982), Eldar Mansurovun "Canl musiqi" (1982), Akif Mhrrmov v Oqtay
Kazmovun "Sravi Seyfullann xidmti ziyytlri" (Sultanmcid Qnizadnin "Xor-xor" msxrsi
sasnda. 1983), Rft hmdzad v Emin Sabitolunun "Bildirinin byliyi" (1983) v "92 dqiq
gl" (1987), ohan trausun "Yarasa" (1984), "Mdi bad" (1985), "Gzn aydn" (1986)
srlrin rejissorluq edib. Qurulular forma orijinall v slub lvanl, satirik ksri, janrn yeni
estetik xsusiyytlri il seilib. Maraql v oxqatl, ifadli v gzoxayan kompozisiyalar
qurmaqda sritlidir.
Cnnt Slimova. Bak kamera Teatrnn yaradcsdr. Yaradclnn n qaynar dvr Rus
Dram Teatr il baldr. MKT-d "Filumena Martirano" (Eduardo de Flippo v Frc Qarayev.
1991), "Hftnin axrnda n am yemyi" (Jan Puaro. 1994), "Mdi bad" (1998), "n dul
qadn" (Ferents Leqar. 1999) operettalarna qurulu verib. Klassik Avropa operetta janrnn poetika
gstricilrinin shn tcssm nnlrin stnlk verir.
Teatrda Rauf Kazmovskinin "Hac Krimin Aya syahti" (Qulamrza Cmidi il blfz
Hseyni v Azr Rzayev. 1962), Vaqif Abbasovun "Yertutanlar" (Faiq Mustafayev v Adil Bbirov
(1981), Fuad Hacyevin "Ana, mn evlnirm" (Rauf Hacyev. 1977), Rafiq Atakiiyevin "Qzl toy"
(Ramiz Heydr v Oqtay Kazmov. 1980), kollektivd ba rejissor (1989 - 1992) ilyn Cahangir
Novruzovun "Qz anas" (Georgi Xuqayev v A.Ovanov), lkbr Kazmovskinin "zmz bilrik"
(xli Qurbanov v Sleyman lsgrov. 1993) qurulular forma axtarlarnda myyn chdlri
il yadda qalblar.
Son on ild teatrda rejissorlardan Yusif kbrov, Faiq Zhrabov, dalt Ziyadxanov daha
mhsuldar ilyirlr.
* * *
NYAZ RFOV (16.3.1914 - 15.5.1982)
Yaradcl sasn MKT il bal olan Niyaz Sttar olu rifov 16 mart 1914-c ild
Bakda doulub. Bdl by Bdlbyovun mktbind vvlc birinci drcli pilld drd il thsil
alb v be il is ikinci drcli thsil sistemind oxuyub. Bak Teatr Mktbini bitirib v tlblik
illrindn BTT-d aktyorluq edib. Bu teatr 1933-c ild Gncy kb v Niyaz rifov bir sra
mdniyyt ocaqlarnda alb. 1938-ci il-d ADMKT yaradlanda oraya vvlc texniki rejissor,
sonra is quruluu rejissor gtrlb. Myyn fasillrl mrnn sonuna qdr bu kollektivd
ilyib. Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri ad il tltif edilib. Niyaz
rifov MKT-d Mhrrm lizad v Soltan Hacbyovun "Qzlgl" (1945 v 1967), Mhrrm

lizad v Fikrt mirovun "Gzn aydn" (1946), Krim Krimov v Zakir Barovun
"Kndimizin mahns" (1959), Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn subay" (1960), "lli yanda
cavan" (1972), Mhrrm lizad v rf Abbasovun "Sndn mn yar olmaz" (1963), Novruz
Gncli v fiq Axundovann "Ev bizim, sirr bizim" (1965 v 1979), Mcid amxalov v Zakir
Barovun "Qaynana" (1965), Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmovun "Be manatlq glin"
(1969), dil sgndrov v rf Abbasovun "Dalar qoynunda" (1970), Mhrrm lizad v
Nazim liverdibyovun "Nazxanm naz elyir" (1974), Mhrrm lizad v Ramiz Mustafayevin
"Qonumuzda bir olan var" (1976), Sleyman Rstm v Sid Rstmovun "Durna" (1976),
Cahangir Mmmdov v rf Abbasovun "Hytim mnim, hyatm mnim" (1977), Salam
Qdirzad v Sleyman lsgrovun "Gurultulu mhbbt" (1980) musiqili komediyalarna qurulu
verib.
LHEYDR KBROV (26.6.1915 - 14.3.1974)
Yaradcl sasn Akademik Milli Dram Teatr il baldr. 1960 - 1967-ci illrd Musiqili
Komediya Teatrnda ba rejissor ilyib. Teatrn repertuar qurumunun formalamasnda, rejissor
sntinin yeni pekarlq keyfiyytlri xz etmsind, aktyor truppasnn kamillmsind liheydr
lkbrovun byk xidmtlri var. O, bu teatrda bir sra uzunmrl tamaalara maraql qurulular
verib. Hazrlad tamaalara monumental ruh vermy alb. Xor v baletdn komponent-obraz
kimi istifady xsusi meyil gstrib.
liheydr lkbrovun rejissuras dolun ifad vasitlri, drin realizmi v tbii yumorun
obrazl bdii hlli il seilib. Bu baxmdan onun teatrda hazrlad "Bir dqiq" (dramaturq
Mhrrm lizad v bstkar Hac Xanmmmdov. 17 oktyabr 1961), "Ulduz" (Sabit Rhman v
Sleyman lsgrov. 6 dekabr 1964), "Haradasan, ay subaylq?" (Salam Qdirzad v Sleyman
lsgrov. 16 fevral 1968), xli Qurbanov v Sleyman lsgrovun, "zmz bilrik" (5 yanvar
1963), "O1mad el, oldu bel" (15 mart 1964) v "Milyonunun dilni olu" (20 may 1966) "Hac
Qara" (Mirz Ftli Axundzadnin eyniadl komediyas sasnda libretto mllifi msi Bdlbyli.
Bstkarlar Vasif v Ramiz Mustafayev. 14 oktyabr 1962), "Kemiin mit shnlri" (Mirz
lkbr Sabirin eirlri sasnda librettonun mllifi Soltan Dadaov v bstkar Vasif Adgzlov)
musiqili komediyalar repertuarda daha uzunmrl olublar.
O, zeyir by Hacbyovun "Mdi bad" operettasna 1966-c ild Bolqarstann umen
hrindki Trk teatrnda qurulu verib.
liheydr lkbrov "Milyonunun dilni olu" musiqili komediyasna gr 1967-ci ild
zeyir by Hacbyov adna Dvlt mkafatna layiq grlb. 1967-ci ild filarmoniyada faliyyt
gstrn "Glmli, grmli, glmli" miniatr satirik teatrnn rejissoru olub. Televiziyada bir ne
sr qurulu verib. 1965-ci ildn Azbaycan Dvlt Teatr Institutunda aktyor v rejissor sntindn
drs deyib.

MS BDLBYL
(23.2.1911 -23.5.1987)
Azrbaycann tannm rejissoru, teatr rhbri msi Bdlby olu Bdlbyli 23 fevral
1911-ci ild uada ziyal ailsind doulub. Atas Bdl by Bdlbyli, misi hmd Adamski
(Bdlbyli) milli dram v musiqi teatrmzn dirliind byk ilr grmlr. Bdl by hm
mllimlik edir, hm d aktyor kimi shny xr, operetta, opera v dram srlrinin tamaalarnda
oynayrd.

msi Bdlbylinin byk qarda frasiyab Bdlbyli yeniyetm yalarndan Milli Dram
Teatrnda ilyib, grkmli bstkard.
Orta mktbi qurtarandan sonra msi Bdlbyli atasnn yolu il gedrk 1923-c ildn
1927-ci ilin mayna qdr Bak Pedaqoji Texnikumunda thsil alb. Tlb vaxt hvskar aktyor
kimi tamaalarda oynayb. 1927-ci ild o, Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn xalq al altlri
sinifin daxil olub. Sonra zeyir by Hcbyovun rhbrlik etdiyi kompozisiya nzriyysi
sinifind thsilini davam etdirib.
Tlb ola-ola Milli Dram Teatrnn kiik orkestrind tar alb. Ya frqlrin baxmayaraq
burada dramaturq Cfr Cabbarl, aktyor-rejissor smayl Hidaytzad il, rejissor-pedaqoq
Aleksandr Tuqanovla dostluqlar balayb. 1932-ci ild rejissor assistenti kimi bir ne tamaann
hazrlq prosesind itirak edib.
msi Bdlbylinin snt qabiliyytini nzr alaraq Xalq Maarif komissarl onu 1933-c
ild Moskvaya thsil v tcrb kemy gndrib. Glck rejissorun snt mllimlri SSR-d
tannm sntkarlar Kote Marcanavli v Aleksey Popov olub. Moskvadak Mal Teatrda tamaaya
hazrlanan Fridrix illerin "Don Karlos" tamaasnda rejissor assistenti kimi alb.
Thsilini baa vurub Bakya qaydan msi Bdlbyli Akademik Milli Dram Teatrnn
rejissor heytin i gtrlb v 1941-ci il qdr bu kollektivd alb.
1930 - 1932-ci ild "Gnc ii" qzetind ilyn, teatr-nas kimi d faliyyt gstrn
msi Bdlbyli 1941-ci ilin axrlarnda "Vtn yolunda" ("Vtn urunda") qzetinin mkda
kimi rann Tbriz hrin ezam edilib. Qzetd sasn mdniyyt mvzusunda mqallr yazan
msi Bdlbylinin Tbrizd teatr hvskarlar il zeyir byin "Arn mal alan", Zlfqar by
Hacbyovun "lli yanda cavan", "Evliykn subay" operettalarn tamaaya hazrlayb. Tbriz
pekar teatrnn yeni yaradclq mrhlsin qdm qoymasnda bhrli ilr grb, kollektivin
aktyor truppasn yenidn v daha salam ruhda tkil ednlrdn biri olub.
msi Bdlbyli 1942-ci ild Vtn qaydb v Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya
Teatrna (1943 - 1949) bdii rhbr tyin olunub. Tetrda 1956 - 1961-ci illrd ba rejisor v 1965 1974-c illrd d bdii rhbri ilyib. (Xatrladm ki, teatr 1949-1956-c illrd balanmd).
1949-cu ild teatr balananda o, Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasna direktor tyin edilib. Bu
vzifd 1974-1976-c illrd d alb. 1976 - 1981-ci illrd Azrbaycan Teatr Cmiyytinin
(indiki Azrbaycan Teatr Xadimlri ttifaq) sdri seilib. 21 noyabr 1986-c ild fxri tqad xb.
Yaradcl Musiqili Komediya Teatr il daha sx bal olan msi Bdlbyli bu
kollektivin geni yaradclq yoluna xmasnda byk ilr grb. Teatrn trqqisi bir rejissor v
bdii rhbr kimi ilk nvbd msi Bdlbylinin ad il baldr.
msi Bdlbylinin bu teatrda hazrlad sas tamaalar: "lli yanda cavan", Zlfqar
by Hacbyov (2 sentyabr 1943, 18 iyun 1959), "rkalanlar", Mmmd Sid Ordubadi v Fikrt
mirov (18 mart 1944), "Mdi bad", zeyir by Hacbyov (10 aprel 1945 v 22 noyabr 1964),
"Durna", Sleyman Rstm v Sid Rstmov (28 aprel 1947, 28 avqust 1956 v 17 mart 1959),
"Bayadera", mre Kalman. Trcm edni Sabit Rhman (25 sentyabr 1948), "Ulduz", Sabit
Rhman v Sleyman lsgrov (30 dekabr 1948, 9 may 1957 v 20 noyabr 1960), "Arn mal
alan", zeyir by Hacbyov (1 avqust 1956, 21 mart 1958, 25 fevral 1959 v 16 may 1972),
"Mdi bad", zeyir by Hacbyov (3 noyabr 1956), "Toy kimindir?", Mhrrm lizad v
Aas Mdibyov (8 dekabr 1956), "Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov (Birinci
tamaan rejissor Sftr Turabovla birg hazrlayb. 28 dekabr 1957 v 4 dekabr 1976), "Hac Qara"
("Xsis"), Mirz Ftli Axundzadnin sri sasnda msi Bdlbylinin librettosu. Bstkarlar
Vasif Adgzlov v Ramiz Mustafayev (11 iyul 1958), "Risin arvad", Mhrrm lizad v Sid
Rstmov (24 yanvar 1961), "Biz birc xal lazmdr", Qulamrza Cmidi il Bir Sfrolu v
Telman Hacyev (rejissor Niyaz rifovla birg hazrlayb. 19 sentyabr 1967), "Lplr", liaa
Krayl v Arif Mlikov (29 dekabr 1967), "Sevindik qz axtarr", xli Qurbanov v Sleyman
lsgrov (7 mart 1970), "Nnmin ahlq quu", liaa Krayl v Vasif Adgzlov (27 mart

1971), "Hmixanm", Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov (30 sentyabr 1971), "Keto v
Kote", Vladimir Dolidze. Trcm edni msi Bdlbyli (20 yanvar 1973), "Hicran", Sabit
Rhman v Emin Sabitolu (rejissor Vaqif Aayevl birg hazrlayb. 31 mart 1973).
1957-ci ild Aqabad hrind Mahtumqulu adna Trkmnistan Dvlt Opera v Balet
Teatrnda zeyir by Hacbyovun "Korolu" orerasna, ADOBT-d bir sra srlr monumental
qurulular verib.
msi Bdlbylinin tamaalar lvan cazibdarl, koloritli forma hlli, hssas musiqi
duyumu, btv aktyor ansambl il sciyyvi idi.
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn formalamasnda, aktyor truppasnn
tkmillmsind msi Bdlbylinin xidmtlri bykdr.
stedadl gnclrin teatra clb olunmasnda, tcrbli aktyorlarn yeni-yeni yaradclq
keyfiyytlrinin z xb formalamasnda msi Bdlbylinin rejissor-pedaqoq kimi mstsna rol
oynayb.
Grkmli rejissor, bacarql inzibat msi Bdl olu Bdlbyli musiqili teatr sntimizin
inkiafnda, onun trqqi yolunda gstrdiyi byk xidmtlr gr 17 iyun 1943-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti v 29 iyul 1964-c ild xalq artisti fxri adlar il tltif
olunub. Bir sra bdii filmlr kilib.
Bakda 23 may 1987-ci ild vfat edn sntkar ikinci Fxri xiyabanda dfn olunub. Adina
Bakda k var.
LTFL ABDULLAYEV
(22.3.1914- 9. 12.1973)
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn yaradclarndan biridir. Milli xalq oyuntamaalarnn gl estetikasn bacarq v hssalqla mnimsyib. Vziyyt komediyalarnda
oynama xolayb.
Msxr hrktlri il mimika-jest ifad vasitlrindn obrazn komik xarakterini amaq
n istifad edib.
Ltfli mir olu Abdullayev 1914-c ilin Novruz bay-ram gn, 22 martda Nuxa
hrind (indiki ki) doulub. Oradak yeddllik mktbi bitirib. Bir ne ay ki fhl gnclr
klubunun dram drnyind alb. Burada kiik msxrlrd v trcm olunmu, tbdil edilmi
vodevillrd oynayb.
1928-ci ilin sentyabrnda Bakya gln Ltfli Abdullayev Dvlt konservatoriyasnn
valtorna sinifinin mllrind itirak etmy balamdr. Vokal sntin mara olduuna gr
paralel olaraq Berolskinin kursunda ifalqla mul olmu, ssinin oxu l-quruluunu cilalayb
myyn qlib salmdr. Drslrinin gediatn myyn yn salb sistemldirdikdn sonra
yann azlna baxmayaraq, msabiq il opera teatrnn xor heytin qbul olunub. Tezlikl o,
yardm aktyor kimi szsz v epizod rollarda, qsa vaxtdan sonra "Arn mal alan" operettasnda
Vli rolunda oynayb.
1938-ci ild Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr yarananda Ltfli Abdullayev
truppaya qbul edilib. Teatr 1949-cu ilin yaznda maliyy tinliyi il bal faliyytini
dayandrmal olanda Ltfli Abdullayev Milli Dram Teatrna keib. Burada Tulio ("Rqs mllimi",
Lope de Veqa), Rid ("Kimdir mqssir?", Georgi Mdivani), Ta ("Khn dudman", bdrrhim
by Haqverdiyev), Oddamd ("Od glini", Cfr Cabbarl), Nadir ("iklnn arzular",
Mmmdhseyin Thmasib) rollarnda x edib. ki ildn sonra o, Azrbaycan Dvlt
Filarmoniyasnn nzdind estrada ansambl kimi x edn muskomediya truppasnda ilmy
balayb.

1956-c ild Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn Azrbaycan v rus blmlri
msi Bdlbylinin bdii rhbrliyi il yenidn faliyyt balayb. Ltfli Abdullayev teatrn
aparc sntkar kimi Musiqili Komediya Teatrnn, demk olar, n populyar, uurlu v uzun
mrl tamaalarnda x edib. Onun yaradcln blm ayrmaq olar:
kiassik operettalarda oynad rollar;
trcm srlrind ifa etdiyi shn surtlri;
ada bstkarlarn musiqili komediyalarnda yaratd koloritli personajlar.
klassik operettalardak rollar siyahsna zeyir by Hacbyovun srlrind oynad Vli
v Soltan by ("Arn mal alan"), Hambal, Cfr v Mdi bad ("Mdi bad"), Zlfqar by
Hacbyovun srlrind ifa etdiyi Kbl Heydr ("Evliykn subay"), Vli v Sandro ("Aq
Qrib"), Qulu ("lli yanda cavan") obrazlar daxildir.
Aktyorun milli v trcm klassik srlr sasnda masir bstkarlarn musiqi bstldiklri
komediyalardak Krim ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad v Niyazi), Qulamli
("Drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad v musiqi trtibisi msddin Ftullayev),
Trufaldino ("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni v musiqi trtibisi msddin Ftullayev), Hac
Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad v Vasif Adgzlov il Ramiz Mustafayev), Baqqal
("Kemiin mit shnlri", Mirz lkbr Sabirin satirik eirlri sasnda libretto mllifi Soltan
Dadaov v bstkar Vasif Adgzlov) rollarn da buraya daxil etmk olar.
Trcm edilmi musiqili komediyada oynad komik personajlar: Hamlet ("Tiflis
nmsi", Levon Cubabiriya v oto Milorava), Avo ("irin arzular"), ako ("Keto v Kote",
Vladimir Dolidze).
Aktyorun lvan yaradclnda ada sntkarlarn yazdqlar musiqili komediyalarda
oynad rollar oxluq tkil edir. Bunlardan saslar Mhsn ("Be manatlq glin", Mmmd Sid
Ordubadi v Sid Rstmov), Qoun ("Toy kimindir?", Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov),
Qhrman ("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Dursun v Krim kii ("Durna",
Sleyman Rstm v Sid Rstmov), Mhmmd ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman
lsgrov), Glolan ("Kndimizin mahns", Krim Krimov v Zakir Barov), akir ("Qzl
axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq Quliyev), Dilavrzad ("Risin arvad", Mhrrm lizad
v Sid Rstmov), Smndr ("Bir dqiq", Mhrrm lizad v Hac Xanmmmdov), Hac
Krim ("Hac Krimin Aya syahti", Qulamrza Cmidi il blfz Hseyni v Azr Rzayev),
Murtuzov v Alanzad, Eynkii ("zmz bilrik", "O1mad el, oldu bel" v "Milyonunun
dilni olu", xli Qurbanov v Sleyman lsgrov), Darmov ("Sndn mn yar olmaz",
Mhrrm lizad v rf Abbasov), Sbrli ("Biz birc xal lazmdr", Qulamrza Cmidi il
Bir Sfrolu v Telman Hacyev), Qdrt Sda ("Haradasan, ay subaylq?", Salam Qdirzad v
Sleyman lsgrov), Cabbar ("Axr yax olar", Rfiq Zka Xndan v Ramiz Mustafayev),
Mmmdli ("Mmmdli kurorta gedir", Atif Zeynall v Tofiq Bakxanov il Nriman
Mmmdov), Polad baba ("Dalar qoynunda", dil sgndrov v rf Abbasov), lsgr
("Hmixanm", Salam Qdirzad v Sleyman lsgrov), Mito ("Hicran", Sabit Rhman v
Emin Mahmudov (Sabitolu) obrazlardr.
Ltfli Abdullayev hm d populyar kino aktyoru idi. Kinoda ilk v son drc uurlu ii
Rza Thmasibin 1945-ci ild lent ald "Arn mal alan" filmind Vli rolu olub. O, bu rola gr
1946-c ild Stalin mkafatna (sonralar "SSR Dvlt mkafat" adland) layiq grlb. Ltfli
Abdullayev hminin "hmd haradadr?" (Zlmov), "Ulduz" (Mhmmd), "Qrib hvalat"
(Kefcilov) filmlrin kilib.
z yaradclnda "Qaravlli" oyun-tamaa estetikasnn "aq yumor" slubundan daha ox
bhrlnn Ltfli Abdullayev tipik xarakterlr yaratmaa stnlk verib. Bu istiqamtd sasn
arjla qrotesk saslanb. Zil olmayan, lakin irin lhcli avazn oynad obrazlarn xarakterin
uyunladrma mhartl bacarb.

Yaradclq uurlarna v Musiqili Komediya Teatrnn inkiafndak xidmtlrin gr 17

iyun 1943-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti v 24 may 1960-c ild xalq artisti
fxri adlar il tltif olunub.
Xalqn btn zmrlrinin sevimli aktyorlarndan olan Ltfli Abdullayev 9 dekabr 1973-c
ild Bakda vfat edib. Mzar ikinci Fxri xiyabandadr. Bakda adna k var.
NSB ZEYNALOVA
(20.4.1916- 10.3.2004)
Azrbaycan teatrsevrlri arasnda "qaynana" kimi seviln, milli Musiqili Komediya teatrnn
inkiafnda mstsna rol oynayan, qrx ildn ox ildiyi snt ocann repertuar arln lyaqtl
iyinlrind dayan Nsib xanm 20 aprel 1916-c ild Bakda doulub. Atas Krblay Cahangir
tannm tacir v sevimli aktyor idi. Azrbaycan milli realist aktyor mktbinin banisi mhz
Cahangir Zeynalov olub. lk v yegan vlad olanda arzu edib ki, qz onun sntini davam etdirsin.
Ancaq bu arzusunun gerkiiyini grmk ataya nsib olmayb.
1918-ci ilin mart aynda ermni danakiar Bakda ktlvi qrnlar trdnd Cahangir
Zeynalov ailsi il rana gedib. Sentyabrda Bakya qaydanda gmid yatalaq xstliyin tutulan
Cahangir Zeynalov qsa mddtd rhmt gedib. Onda balaca Nsibnin iki ya vard. Buna
baxmayaraq o, atasnn arzusunu inamla hqiqt evirib. Nsib Zeynalova Azrbaycan realist
aktyor mktbinin n layiqli nmayndlrindn biri kimi formalab v hrtlnib.
Yaradclnn mayas gl v musiqi il yorulmu Nsib xanm orta mktbdn
rqqaslik etmi, milli oyun havalarnn mrkkb v lirik incliklrin yiylnmidi. 1932-ci ild
Rza Thmasibin dram drnyin zv olub. 1937-ci ild Bakda, 1934-c ildn mvsmi (aprel
ayndan oktyabr ayna kimi) faliyyt gstrn syyar Kolxoz v Sovxoz Teatrnda aktrisa ilmy
balayb. Bu teatr Bakda truppa toplayr, zn repertuar qurur, aprel ayndan balayaraq knd
tsr-rfatnn qzn anda rayonlara gedib tamaalar oynayrd. Bir il burada aktrisalq edn
Nsib xanm 4 aprel 1938-ci il-d yenic yaranan Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnn truppasna birinci drcli aktrisa gtrlb. Hmin il Bak Teatr Mktbin daxil olaraq
aktyorluq thsili alb.
Aleksandr Tuqanovdan, Mhrrm Hamovdan, Aasadq Graybylidn drs alan tlb
Nsib Zeynalova texnikumda oxuyarkn Katarina ("ltaq qzn yumalmas", Vilyam ekspir),
Elvira ("Don Juan", Jan Batist Molyer), Yelizaveta ("Mariya Start", Fridrix iller) rollarn
oynayb.
mrn Musiqili Komediya Teatr il balayan aktrisa snt ocann myyn fasillrl
truppa, Filarmoniyann nzdind dst-ansambl klind faliyyt gstrdiyi illrd d kollektivdn
ayrlmayb. Aktrisa milli klassik operettalarmzn tamaalarnda Glpri, Cahan xala, Snm ("r
v arvad", "Arn mal alan" v "Mdi bad", zeyir by Hacbyov), Mlk xanm v Klk
xanm ("lli yanda cavan", Zlfqar by Hacbyov) kimi xarakterik shn obrazlarnda x
edib.
Aktrisann zngin rollar qalereyasnda trcm srlrind ifa etdiyi kabato v Barbale
("Keto v Kote", Vladimir Dolidze. Trcm edni msi Bdlbyli), Ziraldina ("iki aann bir
nkri", Karlo Haldoni v musiqi trtibisi msddin Ftullayev), Zivr xanm ("Mhbbt gl",
tramn dramaturqu Muxtar Hseynov v Sleyman lsgrov), Alma ("irin arzular". Trcm
ednlri .Sleymanov v Abdulla Qdrt), Qesiya ("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota
Milorava. Trcm edni Adil Babayev), Glbadam ("Qz anas", ("Sevgilimin anas"), Georgi
Xuqayev v A.Ovanov) rollarnn xsusi yeri var.
Nsib Zeynalovann yaradclnn n parlaq dvr is ada bstkarlarn masir
mvzusu musiqili komediya srlrinin tamaalarndak bir-birindn frqlnn komik personajlarn

ifas il baldr. Bu baxmdan aktrisann Xanpri ("Drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad v
musiqi trtibisi msddin Ftullayev), Nargil ("Gzn aydn", Mhrrm lizad v Fikrt
mirov), rf v Nis ("Durna", Sleyman Rstm v Sid Rstmov), Msm ("Toy kimindir?",
Mhrrm lizad v Aas Mdibyov), Zleyxa ("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman
lsgrov), Tkz ("Hac Qara". Mirz Ftli Axundzadnin sri sasnda msi Bdlbylinin
ilmsi v bstkarlar Vasif Adgzlovla Ramiz Mustafayev), Trlan ("rkalanlar", Mmmd
Sid Ordubadi v Fikrt mirov), Zemfira ("Kndimizin mahns", Krim Krimov v Zakir
Nrimanov), Rxnd ("Qzl axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq Quliyev), Mnvvr ("Bir
dqiq", Mhrrm lizad v Hac Xanmmmdov), Kbl Fatma ("Hac Krimin Aya syahti",
Qulamrza Cmidi il blfz Hseyni v Azr Rzayev), l xanm, Xeyransa, Matan ("zmz
bilrik", "Sevindik qz axtarr" v "O1mad el, oldu bel", xli Qurbanov v Sleyman
lsgrov), Mrcan ("Sndn mn yar olmaz", Mhrrm lizad v rf Abbasov), Chri xala
("Alt qzn biri Pri", Mhrrm lizad v Tofiq Bakxanov il Nriman Mmmdov), snt ("Ev
bizim, sirr bizim", Novruz Gncli v fiq Axundova), Cnnt xala ("Qaynana", Mcid amxalov
v Zakir Barov), Glyanaq ("Haradasan, ay subaylq?", Salam Qdirzad v Sleyman
lsgrov), Fatma xala ("Axr yax olar", Rfiq Zka Xndan v Ramiz Mustafayev), Rxnd
("Bir dqiq", Mhrrm lizad v Hac Xanmmmdov), Zeynb, Cmil ("Boanaq, evlnrik"
v "Nnmin ahlq quu", liaa Krayl v Vasif Adgzlov), Clbi ("Be manatlq glin",
Mmmd Sid Ordubadi v Sid Rstmov), Sltnt ("Dalar qoynunda", dil sgndrov v
rf Abbasov), Qzbac ("Hicran", Sabit Rhman v Emin Sabitolu), Nazxanm ("Nazxanm naz
elyir" Mhrrm lizad v Nazim liverdibyov), Glndam ("Qonumuzda bir olan var",
Mhrrm lizad v Ramiz Mustafayev), Fatma ("Hytim mnim, hyatm mnim", Cahangir
Mmmdov v Tofiq Bakxanov il Nriman Mmmdov), Ball ("Qzl toy", Ramiz Heydr v
Oqtay Kazmov), Qmr ("Nmli Knl", Xalid Hasilova v Emin Sabitolu) rollarnn vzsiz
ifas saylr.
Xsusil, Cnnt xala, Nargil, Zleyxa rollar zngin ifad vasitlri, yumorun milliliyi,
tbii reall il shnmizin nadir incilri srasnda durur.
Azrbaycan televiziyasnda onlarla yumoristik shnciklrd, teletamaalarda,
intermediyalarda x etmi Nsib Zeynalova hminin "Azrbaycanfilm"in oxlu ekran srlrin
kilib. Kino obrazlar irisind Fatmanis ("gey ana"), Telli ("Byk dayaq"), Zleyxa
("Ulduz"), Cnnt xala ("Qaynana"), Glsm ("Molla Ftlinin srgzti"), sli xala ("Byin
ourlanmas") rollar daha canl v daha hrtlidir.
Musiqili teatrmzn inkiafnda byk xidmtlrin gr Nsib xanm 24 may 1960-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1967-ci ild xalq artisti fxri adna layiq grlb.
"Hicran" musiqili komediyasndak Qzbac roluna gr Azrbaycan Dvlt Mkafat Laureatdr.
1974-c ild Rauf Kazmovski onun yaradcl bard "Aktrisann tbssm" televiziya filmi
kib.
Nsib Zeynalovann obrazlar hyatiliyi v real bdii tsvirlri il hmi orijinal grnb.
Aktrisa gzlnilmz, ancaq mnal v ifadli, dadl v irli ifad vasitlril cilvlnn
improviznin mahir ustas idi.
Rqs, mahn (yaxud reitativ) v hrktlrdn eyni epizodda, htta eyni mqamda yksk
pekarlqla istifad edib. Xalq yumorunun, "Qaravlli" oyun tamaalarnn, ltif sylmlrinin
estetik oyun-gstrm prinsiplrindn hssaslqla barnb.
Tipajln bdii dyrlrin tam yiylnmkl tipik xarakter yaratnaa stnlk verib v bu
istiqamtd obrazn mzmun-forma vhdtini vacib rt kimi dyrlndirib.
Obrazn xarakterini hrktd (yeri, duru, oturu v sair) koloritli trzd vermkd
muskomediya teatrnda Nsib xanma tay aktrisa olmayb.
Nsib xanm klassik operettalarda obrazn szlrin qar ox hssas idi v thrif, yaxud
lavy qtiyyn yol vermzdi. Ancaq librettosu zif musiqili komediyalarda ifa etdiyi rolun

szlrini dyir, dialoqlarn mntiqini gclndirr, vziyyt uyun deyimlr, cmllr qurard. Bu
axtar tamaadan-tamaaya davam edr, bzi lavlr olar, myyn ixtisarlar aparlar, tapmtlar
cilalanard.
Aktrisa mit yumorunu inc trixlrl ictimai-sosial mahiyyt ynldrdi.
Satirik boyalar myyn rollarda qrotesk sviyysin qaldrr, boyalardan gen-bol istifad
edir, ancaq he vaxt janrn estetik prinsip v meyarlarn pozmurdu.
Nsib Zeynalova 10 mart 2004-c ild Bakda vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.
BR SFROLU (11.3.1925- 23.3.1969)
Musiqili komediya Teatrnda ciddi yumorun snt keikilrindn olan, hm yumorlu, hm
satirik, hm qrotesk, hm d buffonada elementli personajlarn mhartli ifas, xarakterik satira
obrazlarna psixologizm alamaqda sritli hesab edilir.
Bir Sfrolu (Sfrov) 11 mart 1925-ci ild Bakda doulub. Yeddiillik thsilini Bakda
alb v ail vziyytinin arl il laqdar mktbdn uzaqlamal olub.
On drd yalarndan oferlr klubunun dram drnyin gedib. Kiik intermediyalarda,
birprdli msxrlrin tamaalarnda kiik rollar oynayb.
1941-ci ilin axrlarnda faistlrl mhariby yollanan Bir 1942-ci ild hrbdn
kontuziyal qaydb. Dili tutulub v qulaqlar ox ar eidib.
Bir mddt fhl, yk mannn srcs ilyib. Rejissor Niyaz rifov ona mslht grb
ki, mntzm olaraq teatrn tamaalarna glsin. O, tamaalara baxmaa balayb. Bir mddt sonra
is onu truppaya aktyor qbul ediblr. Yaradclq ehtiras il rpnan Sfrolu hycanlanr, daxili
iztirablar keirirdi. mrnn bu grgin alarnda o, yuxuda brk hycanlanb v bununla da dili
alb. Hmin vaxtdan Bir Sfrolunun zngin aktyorluq tarixsi balayb.
Bir Sfrolu zeyir by Hacbyovun v Zlfqar by Hacbyovun kiassik
operettalarnda, sasn is ada dramaturq v bstkarlarn musiqili komediyalarnda mxtlif
xarakterli, satirik, yumorlu, mzhkli rollarda x edib.
Aktyor yaradclnda xsusi yer tutan sas rollar: Mhsn ("Be manatlq glin",
dramaturq Mmmd Sid Ordubadi v bstkar Sid Rstmov), Qaradavoy v iko ("Keto v
Kote", Vladimir Dolidze), Usta Mhrrm, Qou sgr v Mdi bad ("Mdi bad", zeyir by
Hacbyov), Uzun v Ncf ("Durna", Sleyman Rstm v Sid Rstmov), Qdir v Glmsrov
("Ulduz", Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), Slyanski v Qhrman ("Gzn aydn",
Mhrrm lizad v Fikrt mirov), Ohan yzba v Hac Qara ("Xsis", Mirz Ftli
Axundzadnin sri sasnda msi Bdlbylinin ilmsi. Bstkarlar Vasif Adgzlov v Ramiz
Mustafayev), kazbek ("Kndimizin mahns", dramaturq Krim Krimov, eirlrin mllifi nvr
libyli v bstkar Zakir Barov), ulu, Muxtar by ("lli yanda cavan" v "Evliykn subay",
Zlfqar by Hacbyov), Mir smayl ("Qzl axtaranlar", Hsn Seyidbyli v Tofiq Quliyev),
Balmi ("Risin arvad", Mhrrm lizad v Sid Rstmov), Qiya ("Tiflis nmsi", Levon
Cubabiriya v ota Milorava), li Dinmzov ("Bir dqiq", Mhrrm lizad v Hac
Xanmmmdov), Hac Krim ("Hac Krimin Aya syahti", dramaturqlar Qulamrza Cmidi il
blfz Hseyni v bstkar Azr Rzayev), Qou ("Kemiin mit shnlri", Soltan Dadaov v
Vasif Adg-zlov), Nadir v Azay ("Qzlgl", Mhrrm lizad v Soltan Hacbyov),
Murtuzov, Dayandur, Polis risi ("zmz bilrik", "O1mad el, oldu bel" v "Milyonunun
dilni olu", xli Qurbanov v Sleyman lsgrov), Darmov ("Sndn mn yar olmaz",
Mhrrm lizad v rf Abbasov), Firuzbala ("Alt qzn biri Pri", Mhrrm lizad v Tofiq
Bakxanov il Nriman Mmmdov), Sbrli ("Biz birc xal lazmdr", Qulamrza Cmidi il Bir
Sfrolu v Telman Hacyev), Qasiyane ("Tiflis nmsi", Levon Cubabiriya v ota Milorava.
Trcm edni Adil Babayev), sgr Ncfovi ("Lplr", liaa Krayl v Arif Mlikov).

Bir Sfrolu "Azrbaycanfilm"in istehsal etdiyi "hmd haradadr?" v "Ulduz"

filmlrind Srxo v Glmsrov, "Tacikfilm"in kdiyi "Xoca Nsrddinin 12 qbri" kinolentind
Xac Nsrddin rollarn ifa edib.
Altmmc illrin ortalarnda Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnda "Glmli, grmli,
glmli" miniatr teatr tkil olunub. Onun zvlri xalq artisti liaa Aayev, mkdar artist
Mxlis Cnizad, aktrisa Ofeliya Abbasova (Mmmdzad) v Bir Sfrolu idilr. Bu
kollektivd Bir Sfrolu onlarla satirik obraz yaradb.
Rejissor Rauf Kazmovski grkmli gl ustas Bir Sfrolu haqqnda eyni adlbdii
sndli televiziya filmi kib.
Snt uurlarna gr 29 iyun 1964-c ild Bir Sfroluna Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti, 25 iyun 1968-ci ild xalq artisti fxri adlar verilib.
Bir Sfrolunun yumor ifadlri ox zngin idi. Onun satiras zahirn "sakit", daxiln
vulkan psKrn, fvvarli, iln, hdfi srrast sen satira idi.
Obrazn ifasnda mzmun v forma vhdtin xsusi fikir verirdi. Grkmli komediya
aktyorunun kiik vlad Afaq Birqz atasnn yolunu davam etdirir. O, xalq artistidir v
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda ilyir.
hrtli sntkar Bir Sfrolu Bakda 44 yana yenic qdm basanda 23 mart 1969-cu
ild vfat edib. Mzar Bakida Fxri xiyabandadr.

AZRBAYCAN DVLT RUS

DRAM TEATRI
Bakida XIX srin sonlarndan daimi faliyyt gstrn rus truppalar olub. Onlardan n fal
v n uzunmrls Polonskinin rhbrlik etdiyi teatr dstsi idi. Bu kollektiv iyirmi ildn ox
Tayev teatrnda alb. znn sabit repertuar, zngin rekvizit v geyim sexlri, oxlu hazr
dekor-trtibatlar olan truppa hftd be gn tamaa gstrib. Mhz Polonskinin razl v icazsi
il Tayev teatrnn binas cm gnlri azrbaycanllarn mxtlif teatr dstlrin kiray verilib.
1918-ci ilin fevral aynda bina dhtli yanna mruz qalb. Bundan sonra truppa dalmaa
balayb.
1920-ci ilin yaznda Rusiyann "Yarasa" teatr Bakya qastrola glib. Aprel aynda Qrmz
ordunun Azrbaycan ilhaq etmsi il bal "Yarasa" teatrnn qastrolu yarmq qalb, kollektiv
dalb. Truppann bzi zvlri vtn qaytmayaraq Bakda qalblar. Onlarn v yerli aktyorlarn
qvvlri il sovet ideologiyasn tbli etmk mqsdil Bakda Dvlt Azad Tnqid v Tbli
Teatr ("Satiragit" teatr) yaradlb. Yaradclq qaysi srf ideologiya zrind qurulan teatr ilk
tamaasn 1920-ci il dekabr aynn 20-d gstrib. Birinci tamaann proqramna estrada janrna
uyun olan "Lenin rapsodiyas", "Tutuquu", "Karusel" kiik hcmli shncik-kompozisiyalar daxil
idi. Teatrn repertuar tez-tez dyiilirdi v onun sasn tbliat xarakterli v kiikhcmli pyeslr
tkil edirdi.
Teatr Baknn fhl rayonlarna mntzm qastrollara xrd. Tdricn yaradclq
xarakteristikas dyiiln kollektiv 1923-c ild Bak i Teatr (bzn Bak Rus i Teatr yazlb)
adlanb. Repertuarda inqilabi xarakterli pyeslr stnlk tkil edirdi. Teatr z repertuarna sasn
SSR-nin mxtlif hrlrind faliyyt gstrn eyni xarakterli snt ocaqlarnda oynanlan
pyeslri daxil edirdi. Bu baxmdan "Lyubov Yarovaya" (Konstantin Trenyov), "Zirehli qatar 14
- 69" (Vsevold vanov), "Hcum" (Vladimir Bill-Beloserkovski), "rk" v "Klklr hri"
(Vladimir Kiron), "Nikbin faci" (Vsevold Vinevski), "Ana" (Maksim Qorki), "Mnim dostum"
v "Srt" (Nikolay Poqodin), "ntervensiya" (Lev Slavin), "Platon kreet" v "Eskadrann mhvi"
(Aleksandr Korneyuk), "hrt" (Vasili Qusev), "antal adam" (Aleksey Fayko) tamaalar teatrn
yaradclnda xsusi yer tutub.
nqilabi ideologiyann tblii sahsind xidmtlrin v yaradclq uurlarna gr 1930-cu
ild teatra Qrmz Bayraq ordeni verilib. Teatrn ad afialarda v tamaa proqramlarnda Bak
Qrmzbayraql i Teatr kimi yazlb.
Tdricn yaradclq xarakteristikas dyin, mvzu dairsi, janr axtarlar genilnn teatr
1937-ci ildn Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatr adlanr. 1956-c ild kollektiv air-dramaturq
Smd Vurunun ad verilib.
Kediyi 85 llik yaradclq yolunda ADRDT-nin lvan v zngin repertuar olub. Onu rti
olaraq blm ayrmaq olar:
dnya klassiklrinin mhur srlrinin tamaalar;
rus klassiklrinin pyeslrinin tamaalar;
ada dnya v rus dramaturqlarnn masir mvzulu dram srlrinin tamaalar;
Azrbaycann kiassik v masir sntkarlarnn pyeslrinin tamaalar.
Azrbaycan mlliflrinin tamaaya qoyulmu v uur qazanm shn srlri: "Xrs
quldurbasan" v "Lnkran xannn vziri" (Mirz Ftli Axundzad), "eyx Snan" (Hseyn
Cavid), "Aydn", "Sevil" v "1905-ci ild" (Cfr Cabbarl), "Vaqif", "Frhad v irin" v "Xanlar"
(Smd Vurun), "rqin shri" (nvr Mmmdxanl), "Kndi qz" (Mirz brahimov), "Sn
hmi mnimlsn" (lyas fndiyev), "Sn n n yaayrsan?..", "Dniz csurlar sevir" (mran
Qasmov v Hsn Seyidbyli), "Xzr zrind fqlr" v "mr el qsadr ki..." (mran
Qasmov), "Sahillr v talelr" (Nbi Xzri), "Gec yars kim glck?" (Maqsud v Rstm
brahimbyov), "Ultimatum", "Park", "Yal qap arxasnda qadn", "stintaq", "Qum zrind ev",

"Bir ail n yaylaq evi", "z yolu il" (Rstm brahimbyov), "hrin yay gnlri" (Anar),
"Ah, Paris... Paris!.." v "Mnim rim dlidir" (Elin), "Qtl gn" (Yusif Smdolu).
Yaradcl formalad ilk illrdn teatr bdii axtarlarn, znn snt estetikasn
mxtlif klassik dramaturq-larn dnya hrtli pyeslri hesabna daha da znginldirib. Bu
shnd Vilyam ekspirin "Otello", "ltaq qzn yumalmas", "On ikinci gec", "Romeo v
Clyetta", Karlo Haldoninin "Mehmanxana sahibsi", "ki aann bir nkri", Lope de Veqann
"Klkbaz sevgili", "N yardan doyur, n ldn qoyur", Jan Batist Molyerin "Tartf", "Jorj Danden",
Fridrix illerin "Mkr v mhbbt", "Don Karlos", "Mariya Start", Viktor Hqonun "Paris
Notrdam kilssi", "Mariya Tdor", Bernard ounun "Missis Uorrenin pesi", "Milyonu qadn",
"Sezar v Kleopatra", "Piqmalion", Henrix bsenin "Nora", Bertolt Brextin "Kuraj ana" srlri
tamaaya hazrlanb.
RDT rus klassiklrindn Aleksandr Ostrovskinin "Me", "Cehizsiz qz", "Quduz pullar",
"Gnahsz mqssirlr", "Tu-fan",
"Talantlar v prstiKarlar",
"Beluqinin evlnmsi",
"Qurdlar v qoyunlar", "Son qurban", Nikolay Qoqolun "M-ftti", Mixail Lermontovun
"Maskarad", Lev Tolstoyun "Anna Karenina", "Canl meyit", Anton exovun "Vanya day",
"Qaay", "Albal ba", Maksim Qorkinin "Meanlar", "Gn vladlar", "Hyatn dibind",
"Yeqor Bulev v baqalar",
"Zikovlar",
"Sonuncular",
Aleksandr Suxovo-Koblinin
"Kreinskinin toyu", Fyodor Dostoyevskinin "Alaldlmlar v thqir olunmular", "Cinayt v
cza" srlrini mxtlif slublu rejissorlarn monumental qurulularnda oynayb.
Masirlik axtarlar teatrn yaradclq qaysinin sasn tkil edib. Hmin istiqamtd
Vladimir Mayakovskinin "Hamam", Aleksandr teynin "xsi i", Sergey Mixalkovun
"Xrnglr", Vasili kvarkinin "zg ua", Branislav Nuiin "Filosof doktor", Eduardo de
Flipponun "nsan v centlmen", "Filumena Marturano", Con Qordonun "Entoni Qrantn cinayti",
Epux Remarkin "Son dayanacaq", Nazim Hikmtin "Demoklisin qlnc", Viktor Rozovun "Qeyribrabr dy", Lev eyninin "Qaydasz oyun", sidor tokun "Leninqrad prospekti", Aleksandr
Vampilovun "Byk oul", "tn yay ulimskd", "yalt ltiflri", Aleksey Arbuzovun "Srt
oyun", Edmon Rostann "Sirano de Berjarek", Gilerma Fiqeyredunun "T1k v zm" ("Ezop"),
Aleksis Parnisin "Afrodita adas", V.Blajekin "Tmtraql ziyaft", Mi-xail Bulqakovun "van
Vasilyevi", Samuil Alyoinin "Baqa qadn", Leonid Zorinin "Varava melodiyas", Mixail Zoenkonun "Parusin anta", Mar Bayciyevin "Duel", Jan Anuyun "Orularn ziyafti", "Antiqona",
Vadim korostlevin "Ko-mandorun addmlar", Mixail Roinin "Valentin v Valentina", Vasili
ukinin "gzar adamlar", Aleksandr Gelmann "Mkafat", Henri Borovikin "Buenos-Ayresd
msahib", Mixail atrovun "Mnim Nadejdalarn", Aleksey Kolomiytisin "Vhi mlk"
pyeslrinin tamaalar mxtlif dvrlrd kollektivin mvzu axtarlarna lvanlq gtirib, slub
yeniliklri il sciyyvi olub.
Azrbaycanl rejissorlar dil sgndrov, smayl Hidaytzad, Tofiq Kazmov, Eldar liyev
RDT-d tamaalar hazrlayblar. Mhrrm Hamov, nvr Behbudov, Mehdi Mmmdov,
Glcahan Glhmdova, Cnnt Slimova ayr-ayr illrd teatrda ba rejissor ilyiblr.
Kollektivd Sergey Mayorov, Aleksandr Qripi, Konstantin Stepanov-Kolosov, Aleksandr vanov,
Arseni Ridal, David Qutnan, Georqi Georqiyevski, B.Velikanov, Pyotr Yudin, Vladimir veytser,
Vasili Fyodorov, Yakov Yaroslavski kimi istedadl rejissorlar alblar.
Teatrda oynanlan tamaalara mhur rssamlar Sergey Yefimenko, Vyaeslav vanov,
Nikolay Ovinnikov, Fyodor Qusak, Rstm Mustafayev, Nsrt Ftullayev, Bdur fqanl, Elin
Mmmdov, Tahir Tahirov, Aarhim liyev, Yuri Toropov bnzrsiz janrlarda shn trtibatlar
veriblr. Bstkarlar Qara Qarayev, Fikrt mirov, Tofiq Quliyev, Xyyam Mirzzad teatrla sx
yaradclq laqlri saxlayblar.
Sksli be illik faliyyti dvrnd teatrda sonralar Moskvann snt ocaqlarnda
yaradclqlarn davam etdirn, SSRt xalq artisti fxri adna layiq grlm Mixail Jarov, Faina
Ranevskaya, Boris lin, Azrbaycan Respublikasnn xalq artistlri Antonina Filippova, Viktor

arlaxov, Konstantin Myakiev, Nikolay ulqin, Viktor Baykov, Yuzef arski, Pyotr Jarikov,
Vladimir Otradinski, E. Tareyeva, Aleksandra Suvirova, Marqarita Annekso, Pyotr Yudin, Kseniya
Babieva, Vera irye, Raxil Ginzburq, Sergey Yakuev, Nina Sarnatskaya, Konstantin Adamov,
Dina Tumarkina, Anatoli Falkovi, Mixail Aduev kimi hrtli aktyorlar ilyiblr.
Mhur sntkarlar Fuad Poladov, Ldmila Duxovnaya, Murad Yegizarov hazrda
kollektivin truppasnda alrlar.
Teatrn ba rejissoru vvllr kollektivin aparc aktyorlarndan olan, xalq artisti Aleksandr
arovskidir.
* * *
Mhrrm Hamov
(2.2.1912 - 2.5.19691)
Snt faliyytind yaradclqla brabr, inzibati tkilatlq bacar da formalamdr. O,
1948-ci ildn 1951-ci il qdr Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda direktor v quruluu
rejissor kimi almdr. 1956-c ild is qazand mhtm snt nailiyytlrin gr yenidn
Rus Dram Teatrna gndrilrk gcl truppaya malik kollektivin ba rejissorluu ona
taprlmdr. Bu vzifd 1960-c il kimi coun daxili hvsl, ciddi yaradclq ehtiras il
almdr.
ADOBT-d (1951-1956) v "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda direktor ilmidir (1960 1965). Eyni zamanda Incsnt lri darsinin risi olmudur.
1966-c ild Rus Dram Teatrna qaydaraq kollektiv yen ba rejissorluq etmidir.
Uzun illr Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunda pedaqoji faliyytl mul olmu,
tlblr rejissor v aktyor sntinin sirlrini yrtnidir.
Mhrrm Kazm olu Hamovun Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda rejissorluq
faliyytinin sas mzind masir flsfi-realist teatr yaratmaq mqsdi dururdu. sas ilri
"Dngd ev" (Tur qardalar. 1949), "Xzr zrind fqlr" (mran Qasmov. 1950), "Balq
olu" (Vilis Latsis. 1953), "Dniz csurlar sevir" (mran Qasmov v Hsn Seyidbyli. 1954),
"Entoni Qrantn cinayti" (Cerald Qordonun roman sasnda. 1956), "Aydn" (Cfr Cabbarl.
1957), "Yasmnlr k aanda" Nmolay Vinnikov. 1957), "Hamam" (Vladimir Mayakovski.
1959), "Maskarad" (Mixail Lermontov. 1959), "rautsk hvalat" (Aleksey Arbuzov. 1960), "Kino
kilir..." (Edvard Radzinski. 1966), "Teleqramla hekayt" (V. Osipov. 1966), "Milyonu qadn"
(Bernard ou. 1966), "ntervensiya" (Lev Slavin. 1967), "nnvi toplan" (Viktor Rozov. 1968)
tamaalarna verdiyi qurululardr.
mran Qasmovun "Xzr zrind fqlr" pyesin Azrbaycan Dvlt Rus Dram
Teatrnda verdiyi qurulua gr Mhrrm Hamov v tamaann bir qrup yaradc heyti rssam
Sergey Yefimenko, aktyorlardan Konstantin Myakiev (Hseynov), Boris inkin (Ncfov), Viktor
arlaxov (Mmmdov), Pyotr Yudin (Poladov) 1951-ci ild SSR Dvlt mkafatna layiq
grlblr. 1969-cu ild is "Demoklisin qlmc" (Nazim Hikmt), "Maskarad", (Mixail Lermontov)
v "Kino kilir..." (Edvard Radzinski) tamaalarna verdiyi monumental qurululara gr rejissor
Mirz Ftli Axundzad adna Respublika mkafat laureat adn alb.

Cnnt Slimova
(20 yanvar 1940)

Bakda doulub. 1962-ci ild Azrbaycan Dvlt Universitetinin filologiya fakltsini

bitirib. El hmin il Leninqrad Teatr Snti nstitutunun rejissorluq fakltsin daxil olub v
grkmli sntkar Georgi Tovstonoqovdan be il drs alb. Diplom tamaas 1967-ci ild RDT-d
hazrlad "Nal mczsi" (Karney ukovski) shn sri olub. Mxtlif illrd Sumqayt Dvlt
Dram Teatrnda, Akademik Milli Dram Teatrnda, Musiqili Komediya Teatrnda, Gnc Tamaalar
Teatrnda tamaalar hazrlayb. Opera v Balet Teatrnda bstkar frasiyab Bdlbylinin
"Sydlr alamaz", Fikrt mirovun "Sevil", Czeppe Verdinin "Traviata", Rucero
Leonkovallonun "Mzhkilr", Cakomo Puininin "Bohema" operalarna qurulu verib. 1990-c
ildn znn yaratd Bak kamera Teatrnn bdii rhbridir.
Cnnt liby qz Slimova 1968 - 1990-c illrd RDT-d quruluu rejissor v ba rejissor
ilyib. Bu teatrda daha uurlu qurulular Anton exovun "Vanya day" (1968) v "vanov" (1980),
Fyodor Dostoyevskinin "Cinayt v cza" (1971), "diot" (1973), Karlo Haldoninin "Mehmanxana
sahibsi" (1972), Bertolt Brextin "Kuraj ana" (1974), Hseyn Cavidin "eyx Snan" (1983), Cfr
Cabbarlnn "Aydn" (1985), Marqaret Dyrann "Tamaalarn baxmas qadaandr" (1990)
tamaalar saylr.
Sntd qazand nailiyytlr gr Cnnt Slimova Azrbaycan Respublikasnn mkdar
incsnt xadimi (1976) v xalq artisti (24 may 1998) fxri adlarna layiq grlb.
BAKI TRK TEATRI
Bu teatrn ad znn on iki illik yaradclq dvrnd df dyiib. Teatr ayr-ayr illrd
aadak mxtlif adlarla faliyyt gstrib:
Bak Azad Trk Tnqid v Tbli Teatr (1921 - 1925, may);
Bak Trk i v Kndli Teatr (1925 - 1927, aprel);
Bak Trk i Teatr (1927 - 1932, 28 dekabr).
Teatr Azrbaycanda sovet quruluunun siyasi v ictimai-sosial ideyalarn tbli etmk
mqsdil Xalq komissarlar urasnn qrar il yaradlb. vvlc 16 nfrdn ibart komissiya
myyn edilib. Mnsiflr heyti Akademik Milli Dram Teatrnn aktyor truppasnn
sntkarlarndan Mirzaa liyevi, Hacaa Abbasovu, hmd Qmrlini, Mirmahmud
Kazmovskini, Rstm Kazmovu, Sidqi Ruhullan (rejissor kimi) v bu kimi hrtli aktyorlar tz
kollektiv dvt edib.
Teatr al n birprdli "rxi flk" (Sleyman Sani Axundov), "Sabotajlar"
(Mmmd Sid Ordubadi), "Yazya pozu yoxdur" (Abdulla aiq) pyeslrini tamaaya hazrlayb. lk
tamaa 1921-ci il noyabr aynn 13-d, indiki Azrbaycan Dvlt Kukla Teatrnn binasnda
gstrilib. Tamaalarn arasnda konfransye funksiyasn icra edn Mirzaa liyev v Hacaa
Abbasov satirik kupletlr v ictimai-sosial mahiyytli, mit mvzulu meyxanalar sylyiblr.
il teatr hmin prinsipl tamaalar gstrib. Bu mqsdl teatr liaa Vahid, Mmmd
Sid Ordubadi, Cfr Cabbarl il v satirik eirlr yazan digr mlliflrl sx yaradclq laqsi
yaradb.
Teatr ictimaiyyti arasnda, ayr-ayr mtbuat shiflrind yeni kollektivin ad "Hkumt
Trk Tnqid v Tbli Teatrosu", "Tnqid v Tbli Teatr", "Satiragit" kimi d deyilib. Htta
aparc aktyorlar Mirzaa v Hacaann rfin "Hacmirz" teatr da adlanb.
Tnqid v Tbli Teatrnn ar mahns olub. Hr gn prd "Satiragit ayindir amaa
xalqn gzn, grckdir baxsa bu ayind hr ks zn" misralar il balayan mahnnn
tranlri altnda alb. Hmin ar-leytnotivin szlrini liaa Vahid yazb.
z tamaalarnn sasn teatra tz ayaq aan fhl v kndlilrdn (Baknn kndlrindn
teatra byk axn vard) ibart olduunu nzr alan kollektiv ifad vasitlrind sadliy,
salondaklarla qarlql dialoqa can atrd.

Tamaalarda istifad ediln asma prdlr, salonda v foyed qurulmu dayaql lvhlr srf
tbliat funksiyas dayrd. Hmin lvh v prdlrin zrin mxtlif arl arlar, plakatlar
bndlnirdi. Kupletlr son drc aktual, bdii chtdn bitkin, mvzu-problematika sardan hatli
olurdu. Mlliflr alrdlar ki, tnqidin nvan aydn oldu-u kimi, dili d sad tamaalar n
tez anlalsn, asan qavranlsn. liaa Vahidin v Cfr Cabbarlnn gndlik mit
msllrindn, xsusil kommunal, ticart, nqliyyat xidmtlrindki qsur v brbadlqlardan
bhs edn meyxanalar, satirik kupletlri tsirli, effektli olurdu. Mvhumatn, nadanln, mit
pozunluunun ifasna xsusi tamaalar hsr edilirdi.
Aktual mvzu, ideoloji tbliat baxmndan pyes qtl il zln teatr Rusiyann mxtlif
hrlrindki eyni tipli teatrlarn repertuarlarndak msxrlri, sketlri, mzhk-vodevillri
azrbaycancaya tbdil edib oynayrd. Hmin tamaalarda dvltin ideoloji arlar, gnn aktual
siyasi, ictimai, sosial problemlri qabarq nzr arpdrlrd.
Faliyytinin ikinci ilind teatrn hazrlad -drd yeni tamaann bir gnd oynanlmas
dvr (siki, silsil) adlanrd. Dvrlr sra ardclh il nmrlnirdi. Bzn bir dv-rnin hanssa
tamaas vvllr oynanlan digr dvrnin myyn shn sri il vz edilirdi.
Tdricn Tnqid v Tbli Teatr forma v slub xsusiyytlrini, estetik qaysini, mvzu
dairsini, yaradclnn ideoloji mahiyytini, siyasi platformasn drindn mnimsyn mlliflri
z trafnda sx birldirdi. Htta teatrn aktyorlar Mirzaa liyev, Hacaa Abbasov, hmd
Anatollu, hmd Qmrli, Mirmahmud Kazmovski d kiik pyeslr yazrdlar.
1922 - 1925-ci illrd yzdn ox shn sri hazrlayan teatrn oynad shn srlri
arasnda Abbas Shhtin "Ta v Na", Smd Mnsurun "Aktyor", "Drvi", "Cinayt", Hacaa
Abbasovun "Aa Mhmmd ah Qacar Qarabada v yaxud Molla Pnah Vaqif", "Sabirin
mhkmsi", "Rur macras", "nqilab rarlri", Mirzaa liyevin "Vzirin gzlri", "Vaqonda",
"Qsqanclq", "Mdi evlnir", hmd Qmrlinin "Toy", "Arn mah", "Uaq duas", Sleyman
Sani Axundovun "ahsnm v Glpri", "ki yol", "eytan", "Mrc", Clil Mmmdquluzadnin
"Kamana", "Konsulun arvad", bdrrhim by Haqverdiyevin "Mdi Qulam", "Qrmz qar",
"Vaveyla", Mrd (Balaqarda) Sttarolunun "Dmiryol qurdlar", Mmmd Sid Ordubadinin
"sizlr", "amax-vazal", Hacbaba Nzrlinin "Cnnt", Mirmahmud Kazmovskinin "Molla
Cbi", Mmmdsadq fndiyevin "Parisd Mdi badn toyu", Seyid Hseynin "Savab", tbdil
olunmu "Qrmz xoruz", "Dr xlvt, tlk by", "Qrq ayna" dramlarnn tamaalar daha
maraqla qarlanb.
Oynanlan tamaalara shn qurulularn David Qutman, Sidqi Ruhulla, lkbr Sheyli,
Yevgeni Muromski veriblr. zim zimzad shn trtibat il bal ilk illr teatrda rssam ilyib.
* * *
1925-ci ilin ikinci yarsnda yeni teatr mvsmn balayan kollektivin ad afialarda bel
yazlb: Trk i v Kndli Teatr. Teatr bu adla iki il alb. Tbii ki, dyin tkc teatrn ad yox,
hm d ictimai-siyasi platformasnn mzmun v mahiyyti olub. Teatr Baknn kndlrind
faliyytini genilndirib v respublikann rayonlarna qastrollara xb. Bununla laqdar olaraq
teatr yeni repertuar siyasti qurmaa balayb. Snt ocann nzdind "Satira teatr" tkil edilib v
onun repertuar Tnqid v Tbli Teatrnn oynad satirik pyeslr v o xarakterli satirik msxrlr
sa-snda qurulub.
Trk i v kndli Teatrnn ikiillik repertuarnda trcm v tbdil (bzn iqtibas) srlri
stnlk tkil edib. Bu baxmdan Luis Sinkierin roman zr ilnmi "Yz faiz", Aleksey
Tolstoyun "Romanovlar slalsinin son gnlri" (Pavel eqolyovun shnldirmsind), Vasili
kvarkinin "Casus" ("Dqayevin ii"), Viktor Marqaretin "Fahi", Boris Romaovun "Pu kmb",
Yurinin "hrt silahlar", Vladimir Bill-Beloserkovskinin "Tufan", Nikolay Lernerin "Birinci

Nikolay" ("Dekabristlr" ad il), Aleksandr Ostrovskinin "Glir yeri" pyeslrinin tamaalar teatrn
repertuarnda sas yer tutub.
deoloji tbliata aludilik teatr myyn mqamlarda ciddi yaradclq axtarlarndan
uzaqladrrd. Bununla bel, gnc kollektiv Clil Mmmdquluzadnin "llr", "Anamn kitab",
Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Sadqovun " il" srlri
il znn slub, forma v janr axtarlarmn dairsmi genilndirmy alrd.
* * *
Teatr znn daha parlaq v daha mrkkb yaradclq mramnamsini, estetik ifad
vasitlrini, poetika gstricilrinin balca mziyytlrini parlaq kild Trk i Teatr (Bak Trk
i Teatrosu) adland dvrd gstrib. Hmin illrd teatrda Aleksandr vanov, Rza Darabh,
smayl Hseynov, Arseni Ridel, Daniyal Vkilov, Klntr, Hbib snaylov kimi rejissorlar
mxtlif janrlarda sasn uurlu, hm d uursuz tamaa hazrlayblar. Gnc sntkarlardan rssam
Rstm Mustafayev milli shnqrafiyamzn inkiafnda, bstkar Asf Zeynalh tamaaya musiqi
trtibatnn verilmsi nnsinin yaranmasnda mhtm snt nmunlri yaradblar.
Be il rzind i Teatrnn repertuarnda trcm srlrindn Boris Lavernyovun "syan",
Pavel Romanovun "Zlzl", Yucin O'Nilin "inarlar altnda mhbbt" ("Qaraaclar altnda
mhbbt"), Bier Stounun "Tom daynn komas", Viktor Hqonun "Paris Notrdam kilssi"
("Mqdds Mrym mbdi"), Vladimir kironun "Qzl trenlr", "K1klr hri", Fyodor
Pavlovun "in tanrs" ("Tunc bt"), Jan Batist Molyerin "Cancur Smd" ("Mcburi kbin"),
"Mqq Krim" ("Vasvas xst"), bdlhq Hamidin "Hind qz", Sergey Palivanovun "ar",
Anatoli Qlebovun "nqa" ("nc" ad il), Aleksandr irvanzadnin "Morqann qohumu", Yuri
Yankovskinin "Qzb", Nikolay Poqodinin "Balta haqqnda poema" pyeslrinin tamaalar mhm
yer tutublar.
Milli dramaturgiya nmunlrindn Cfr Cabbarlnn "Sevil" (ilk tamaas 11 fevral 1931-ci
ild oynanlb), Hacbaba Nzrlinin v Sleyman Rstmin "Yann", Sleyman Rstmin "Qana
qan", Hacbaba Nzrlinin "Yollar", bdba Fvzinin "Gizli l", Seyid Hseynin "Klg"
pyeslri, tz qurulularda "Msy Jordan v drvi Mstli ah" komediyas, "Anamn kitab"
dram tamaaya hazrlanb.
Teatrn "Paris Notrdam kilssi", "Anamn kitab", "Hind qz", "Cancur Smd", "Msy
Jordan v drvi Mstli ah", "Sevil" tamaalar snt ocann tarixind aktyor ifalar baxmndan
xsusi yer tutur. "Sevil"i tamaaya David Qutman v Daniyal Vkilov hazrlamdlar. sas rollar
Milli Dram Teatrndan dvt olunmu lvi Rcb (Bala) v Mrziy Davudova (Sevil) oynayblar.
Aasadq Graybyli v Fatma Qdri onlara dublyor verilib.
"Hind qz"nda Kazm Ziya (Rayaran), Fatma Qdri (Sruci), "Cancur Smd"d smayl
Talbl (Abbasli), Aahseyn Cavadov (Slim), "Paris Notrdam kilssi"nd Fatma Qdri
(Esneralda), smayl Talbl (Qvazimoda), "Anamn kitab"nda Aasadq Graybyli (Rstm by),
Natalya Lizma (Zhra byim ana), Kazm Ziya (Smd Vahid), "Msy Jordan"da mir Dadal
(Msy Jordan), hmd Sfayi (Qulamli) yksk snt nailiyytlri qazanblar.
Faliyyt dvrnd teatr Tiflisd v rvanda uzunmddtli qastrol sfrlrind olub. MDTnm aktyorlar Mhsn Snani, Abbasmirz rifzad teatrn mxtlif tamaalarnda itirak ediblr.
1931-ci il aprel aynn 18-d v 19-da Bak Trk i teatrnn 10 illiyi Opera v Balet
Teatrnn binasnda qeyd edilib. Tntnd "Qana qan" tamaas gstrilib. Kollektivin aktyorlar
Aahseyn Cavadova v Rstm Kazmova Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad
verilib.
1932-ci il dekabr aynn 28-d Bak Trk i Teatrnn Gnc hrin krlmsi bard
mtbuatda hkmtin qrar ap olunub. Bu qrar Bak teatr mhitin ar zrb vurdu. 1933-c il

yanvar aynn 4-d v 5-d kollektiv btn yaradc v texniki heytl Gncy kb. Burada Cfr
Cabbarl adna Dvlt Dram teatr ad il bu gn d faliyyt gstrir.
i Teatr Gncy krlnd onun truppasnda Kazm Ziya, Fatma Qdri, Mxfur
Yermacolova, jdr Sultanov, Aahseyn Cavadov, smayl Talbl, lnbr Seyfi, Mustafa
Srkarl, Rstm Kazmov, lsgr lkbrov, Aasadq Graybyli, hmd Sfayi, hmd
Salahl, mir Dadal, Sadq Hsnzad (Hsnqara), brahim Hseynov (nasi), Rmziyy
Veyslova, smayl fndiyev kimi hrtli v tcrbli aktyorlar, istedadl gnclr vard.
Azrbaycan shn sntinin fxri v qdrtli rejissorlarndan saylan dil sgndrovun, Mehdi
Mmmdovun, hrtli aktrisalar ziz Mmmdovann, Sona Hacryevann snt yollarnn ilk
illri bu kollektivl baldr.
adla faliyyt gstrmi teatr milli shn sntimizin inkiafnda myyn faydal
yaradclq nailiyytlri qazana bilib.

GNC DVLT DRAM TEATRI

Gnc hrind teatr sntin ilk maraq on doqquzuncu srin sonlarnda yerli ziyallar
trfindn gstrilib. 1899-cu ild burada "Teatr" adlanan bina hvskar aktyorlarn ixtiyarna
verilib. Yerli ziyal, mllim, dramaturq, milli teatrnaslq elmimizd ilk kitabann mllifi Mirz
Mhmmd Axundzad (Axundov. 1876 - 1923) teatr prosesinin canlannasnda smrli ilr
grb. Onun "Sd Vqqas" ("Sd ibn Vqqas") pyesi Bak v Tiflis teatr truppalarnda da oynanlb.
Teatr hvskarlarnn sas mqsdlri maarifilik ideyalarn tbli etmk, hrdki mktblrd
oxuyan kasb agirdlr yardm gstrmk, kitabxanalara mtbuat nmunlri v kitablar almaq
n vsait toplamaq idi.
Ziyallarn tbbs il 1906-c ild hvskarlardan ibart "Gnc mslman dram mclisi"
teatr truppas yaradlb. 1909-cu ildn balayaraq Bak aktyorlar Hseyn rblinskinin, Sid-qi
Ruhullann, Hseynqulu Sarabskinin, Clil Badadbyovun ycam dstlrl Gncy qastrol
sfrlri teatr prosesini daha da canlandrb. Bel mdni laqlr saysind Gncd yaayan
Mdi Cmil mirov "Seyflmlk" operasn yazb.
1920 - 1932-ci illrd truppann faliyytind yeni mrhl balayb. Repertuarda Mirz
Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Xrs quldurbasan" v "Molla brahimxlil kimyagr", Ncf by
Vzirovun "Msibti-Fxrddin", "Phlivanani-zman" v "Aa Krim xan rdbili", bdrrhim
by Haqverdiyevin "Millt dostlar", "Aa Mhmmd ah Qacar", "Pri cadu" v "Ac hriflr",
Nriman Nrimanovun "Nadir ah", "Bahadr v Sona" v "Dilin blas" ("amdan by"), H-seyn
Cavidin "Maral", "blis", "eyx Snan" v "Knyaz", C-fr Cabbarlnn "Aydn", "Vfah Sriyy",
"Oqtay Elolu", "Sevil" v "Od glini", zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v
Krm", "ah Abbas v Xurid banu", "r v arvad", "Mdi bad" v "Arn mal alan", trcm
pyeslrin-dn msddin Saminin "Dmiri Gav", Jan Batist Molyerin "Don Juan" v "Vasvas
xst", Vano Medavilinin "Qaaq Krm", van Turgenevin "Pulsuzluq" dram, faci, komediya,
opera v operetta srlri mhm yer tutub. Qadnlar, dmiryolular, hmkarlar klublarnda gcl
dram drnklri olub.
1920-ci illrin sonlarnda pekarlq baxmndan nailiyytlr qazanan hvskarlar arasnda
dil sgndrov, brahim Hmzyev, Barat kinskaya, Qulam Qoqarl, Mikayl Davudov, Krim
Sultanov, sd eyxzamanov, Abbas Mmmdov, smayl fndiyev kimi glcyin byk snt
ustalar vard. Htta dil sgndrovla brahim Hmzyev Bak Teatr Mktbind thsil almdlar.
Onlar 1932-ci ild Gncd Hseyn rblinski adna Dvlt Dram Teatr amaq n tbbs
gstrmi v bir ne tamaadan ibart maraql repertuar hazrlamdlar. Lakin 1932-ci il dekabrn

28-d respublika mtbuatnda Bak Trk i Teatrnn Gncy krlmsi bard geni
materiallar verilib v bu, hvskarlarn tbbslrini baqa formada realladrb.
BTT-nin yaradc heyti Gncy 1933-c ilin yanvarnda glib. Mxtlif texniki avadanlq,
dekorasiyalar, rekvizit v butafor ehtiyat yanvarn 4-d v 5-d gtirilib. Teatr n hrd
lverili bina yox idi, nisbtn yararl klub is tz kollektiv n yanvar ayndan tmir
dayandrlmd. Buna gr d "Snema" kinoteatr DDT-y verilib. Teatrn yaradc heytin yerli
hvskarlardan da xeyli istedadl gnc qbul olunub. Teatrn Bak repertuarnn sas tamaalar yeni
aktyorlar lav olunmaqla brpa edilib. Teatrn ba rejissoru Abbasmirz rifzad iki ay yarm
rzind Hseyn Cavidin "eyx Snan", Cfr Cabbarlnn "Yaar", Aleksandr irvanzadnin
"Namus" dramlarn tamaaya hazrlayb. Bu srlrdn, hminin brpa olunmu "Hind qz"
(bdlhq Hamid), "zg ua" (Vasili kvarkin), "Cancur Smd" (Jan Batist Molyer), "Fahi"
(Viktor Marqaret) tamaalarndan ibart repertuarla teatr 1933-c ilin mart aynda ilk prdlrini
tamaalara ab.
El bu il teatrn nzdind aktyor studiyas tkil edilib. Hminin mktb agirdlrinin v
yeniyetmlrin teatr sntin maraqlarn formaladrmaq mqsdil truppann daxilind Gnc
Tamaalar Teatr bsi tkil edilib. Gnc aktyor jdr Sultanov oraya bdii rhbr tyin olunub.
b tezlikl z repertuarn qurub v burada oynanlan pyeslr sasn Bakdak GTT-nin
repertuarndan gtrlb.
Tmir olunan bina 1935-ci ilin sonlarnda thvil verilib v bu mnasibtl teatrn tz
mkannda dekabr aynn 25-d tntnli iclas keirilib. Shrisi gn is teatra yenic ba rejissor
tyin olunmu Yusif Yulduzun quruluunda Cfr Cabbarlnn "Od glini" qhrmanlq dramnn ilk
tamaas gstrilib.
1942-ci ilin payz teatr mvsmn qdr Hbib snaylov, smayl fndiyev, Ali
Dadaov, Hsn Aayev teatrda mxtlif mddtlrd ba rejissor ilyiblr. Bu mddtd teatr
tamaalara Mirz Ftli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri", Cfr Cabbarlnn "Almaz",
"Sevil", "1905-ci ild", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Mirz brahimovun "Hyat", "Madrid",
Smd Vurunun "Vaqif", "Frhad v irin", Sabit Rhmann "Toy", "Xobxtlr", Qurban
Musayevin "rqin qalas", Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar", Jan Batist Molyerin "Jorj
Danden", Mixail Lermontovun "ki qarda", Fridrix illerin "Qaaqlar", Aleksandr Pukinin "Da
qonaq", Vilyam ekspirin "Otello", Lev eynin v Tur qardalarnn "zldirm", Georgi
Mdivaninin "Vtn namu-su" pyeslrinin mxtlif janrlarda hazrlanan tamaalarn v ne-ne
digr shn srini tqdim edib.
1942-ci ild teatrn sravi rejissoru Mehdi Mmmdov Gnc DDT-y ba rejissor tyin
olunub. O, iki il vvl Moskvada ali rejissor thsili almd. Mehdi Mmmdovun drd il yaxn ba
rejissorluq faliyyti teatrn masirlik axtarlarn yeni mcraya salb, onun poetika gstricilrinin
sas estetik prinisiplrini formaladrb. Yeni yaradclq slubunu yaradaraq onu inkiaf etdirn
teatr 1950-ci illrin sonlarna kimi hmin istiqamtd myyn yaradclq uurlar qazanb. Bzi
zif v qsurlu shn srlri il yana, monumental ro-mantik v qhrmanlq xarakterli psixolojidramatik srlr stnlk vern teatr Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", Ncf by
Vzirovun "Hac Qmbr", bdrrhim by Haq-verdiyevin "Pri cadu", Cfr Cabbarlnn "Oqtay
Elolu", "Aydn", "Solun iklr", Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam", Mehdi Hseynin
"Nizami", Sabit Rhmann "Nianl qz", Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd", lyas fndiyevin "Bahar
sular", "Atayevlr ailsi", slam Sfrlinin "Gz hkimi", Hseyn Muxtarovun "Ail namusu", lo
Mosavilinin "Qrq edilmi dalar", Karl Myufkenin "ldrml yollarla" (Piter Abrahamsn roman
zr), Nikolay Qoqolun "Mftti", "Evlnm", Vilyam ekspirin "Otello" (yeni quruluda), Lope
de Veqann "N yardan doyur, n ldn qoyur", "K1kbaz sevgililr", Jan Batist Molyerin "Jorj
Danden", Karlo Haldoninin "ki aann bir nkri", Konstantin Simonovun "Praqann abald
aaclar altnda", "Rus mslsi" tamaalar il yaradclq axtarlarn gclndirib.

Gnc teatr 1958-ci ilin may aynda Banya ilk qastrol sfrin glib. Repertuarda "llr"
(Clil Mmmdquluzad), "Qanq qz" (Rabindranat Taqorun "Flakt" sri sasnda), "Kll"
(Nazim Hikmt), "Bahar" (Mmmdhseyn Thmasib), "Byk rk" (mran Qasmov v Hsn
Seyidbyli), "Xyant" (Hsn Bicari v Qulamrza Cmidi) tamaalar olub. Kollektivin ilk
imtahan uurlu keib v teatrn qabaqcl rejissor v aktyorlarna respublikann mxtlif fxri adlar
verilib.
1960-c illrdn balayaraq teatr masir mvzulu ictimai-sosial problemlri tcssm etdirn
srlr stnlk verib. Gnc teatrnda myyn shn tcrbsi olan Hsn Aayev, Hseyn
Sultanov, Nsir Sadqzad, Yusif Barov, gnc rejissor Vaqif rifov Bakdak AMDT-d uur
qazanan lirik-psixoloji slubda maraql tamaalar hazrlaya biliblr. Yaradclq chdlri hmi
smrli alnnasa da, teatr prosesind gedn estetik yenilm, flsfi drinlik, psixoloji mahiyyt
istiqamtind uurlar qazanlb. Teatr eyni zamanda nnlrin sadiq qalaraq romantikmonumental slubda da tamaalar hazrlayb.
Bel oxaxli yaradclq chdlrinin nticsind afialarda yeni-yeni milli dramaturqlarn
adlar grnmy bala-yb. Gnc teatr Azrbaycanda ilk df olaraq Evripidin "Medeya",
Sofokiun "Antiqona", Riard eridann "Aldann adaxl", Eqon Rannetin "Azm oul", Gilerma
Fiqeyredunun "T1k v zm", ziz Nesinin "Bura glin", kita Buaidzenin "Hytd qapan it
var", Otiya oselianinin "Araba hl amayb", Vilyam ekspirin "111 Riard", Nazim Hikmtin
"van vanovi var idimi?", Orxan Kamaln "72-ci kamera", Aurel Baranqann "ctimai ry", Osvald
Zaqradnikin "Zngli saat", Maksim Qorkinin "Qoca", Mustay Krimin "Aygl diyar", Raymond
kauqverin "Qatarlar shr gedir", Yan Saloviin "Qrib dilni" srlrini z shnsind tamaaya
hazrlayb.
1990-c illrin vvllrind SSR-nin dalmas, teatrlarda yeni faliyyt prinsiplrinin
yarannas il bal Gnc DDT-d yaradclq trdddlri olub. Kollektivin bzi sntkarlar
teatrdan uzaqlablar. Lakin son bir ne ild teatr znn yaradclq qvvlrini sfrbr ed bilib
v hmin istiqamtd axtar sylri davam olunur.
Teatrn nzdind 1979-cu ild "Zrrabi" Nizami Poeziya Teatr alb. Kollektiv Zrrabi
memarlq kompleksind yerlir. Onun repertuarnda Nizami Gncvinin "Xms"sinin motivlri
sasnda "airin gncliyi", "Xeyir v r", "air v hkmdar", "Hikmt axam", "sgndr v
Nab", "Zhmt dnyas", "Xarzn gzlinin hekayti", "Gl v zhr" tamaalar oynanlb.
Aktyor Telman liyev teatrda bdii rhbr kimi smrli yaradclq ilri gr bilib.
* * *
Teatr Bakdan Gncy knd bir il i Teatr, az mddt Gnc i Teatr kimi faliyyt
gstrib v Lavrenti Beriyann adn dayb. Snt ocann ad 1935 - 1938-ci illrd afia v
proqramlarda Gnc Dvlt Teatr kimi yazlb. 1939-cu ildn Gnc Dvlt Dram Teatr adlanan
kollektiv 1957-ci ild Cfr Cabbarlnn ad verilib.
Teatr yerli mlliflrdn Altay Mmmdovun, Frid lyarbylinin, Sleyman
Sleymanovun, Mmmdli Nsirovun, Abdulla rifovun, hmd sayevin, Rvn Aayevin,
Nab Mmmdovann, Elad Mmmdovun pyeslrini tamaaya hazrlayb.
Gnc DDT-d uzun illr Bhram fndiyev, Rza Mmmdov, Sleyman Hacyev kimi
fdakar teatr rssamlar ilyiblr. Gncd yaayan Hsnaa Mmmdov, Asif Mmmdov,
Mbariz liyev, Oqtay Qoqarov, Telman Cfrov rngkarlqla yana, bir sra tamaalara shn
trtibatlar da veriblr. Mhur sntkarlar Nsrt Ftullayev, Hsn Mustafayev, Fyodor Qusak,
smayl Axundov, Dmitri Tavadze, Yuri Toropov, Elby Rzaquliyev, Altay Sidov, Elin
Mmmdov, Snan Qurbanov dvtl teatrda mxtlif tamaalara rssamlq ediblr. Bel yaradclq
laqlri teatrn forma axtarlarna imkan geniliyi verib.

hrin bstkarlar Qmbr Hseynli, Bayram Hseynli, Mzffr Hsnov, Xlil Cfrov,
irin Rzayev, myyn vaxt burada ilyn msddin Ftullayev teatrla sx yaradclq laqlri
yarada biliblr. Ayr-ayr rejissorlar mhur bstkarlar Sid Rstmova, Niyaziy, frasiyab
Bdlbyliy, Qara Qarayev, Sleyman lsgrova, fiq Axundovaya, Fikrt mirova,
Cahangir Cahangirova, Azr Rzayev, Nazim liverdibyova, Vasif Adgzlova z tamaalar
n musiqi sifari veriblr. Bu nn uzun illr davam edib.
Gnc Dvlt Dram Teatr dflrl Bakda, Azrbaycann ksr rayonlarnda, Grcstann
v Ermnistann azrbaycanllarn qdim yaay rayonlarnda qastrol sfrlrind olub.
GNC DVLT DRAM TEATRINDA
AKTYOR YARADICILII
Birinci drs
Baki Trk i Teatr 1933-c ild Gncy kb. Bir ilin rzind teatrn istedadl
aktyorlarndan Abbasmirz rifzad, Aasadq Graybyli, lsgr lkbrov, Fatma Qdri
Bakya qaydblar. Rstm Kazmov, lkbr Seyfi, Zakir ahbazov, rf Yusifzad, Mustafa
Srkarov, Mrym lsgrova mrlrini Gnc teatr il balayblar. Kazm Ziya, jdr Sultanov,
Aahseyn Cavadov, lihseyn Qafarl, Mxfur Yermakova, hmd Salahh, hmd Sfayi v bu
kimi istedadl aktyorlar bir mddt burada ildikdn sonra ayr-ayr illrd kollektivi trk edrk
Bakya qaydblar. Burada mxtlif teatrlarda ilyiblr.
Gnc teatrnn truppas ilbil yerli teatr hvskarlarnn hesabna mhkmlnib v onlarn
bir qisni sonralar kollektivin aparc sntkarlar olublar. Birinci il hrin mxtlif dram
drnklrinin istedadl zvlri Mikayl Davudov, sd eyxzamanov, Barat kinskaya, Solmaz
Orlinskaya, Qulam Qoqarl, Abbas Mmmdov, smayl fndiyev, brahim Hmzyev, Krim
Sultanov aktyor heytin gtrlblr. 1934 - 1955-ci illrd truppaya Bak, Tiflis, rvan, Aqabad,
ki, Ada, Zaqatala, Gyay teatrlarnda ilmi aktyorlar v aktrisalar, Bak Teatr Mktbini
bitirmi gnclr qbul olunublar. Bunlarn srasnda Mmmd Cfrovun (Mmmd Cfr), Sadq
Hsnzadnin (Hsnqara), Mmmd Brcliyevin, tay liyevann, Fatma Qafarlnn, smt
liyevann, Manya liyevann, zabella Tayevann, Ncib Mlikovann, Abbas Mmmdovun,
Mcid Abdullayevin, Mmmdrza eyxzamanovun, Rza Nadirovun, Aa Mmmdovun, Reyhan
Tayevann, Rmziyy Veyslovann, Smd Tazadnin, lddin Abbasovun, Zlfqar
Baratzadnin, Firuz Bdirbylinin, Sday Mustafayevann, Mmmdsadq Nuriyevin, Muxtar
Avarovun, Mnsur Cfrovann, Nadir Rzayevin adlarn xsusi gstrmk lazmdr.
* * *
KRIM SULTANOV (1919 - 1975)
Gnc Dvlt Dram Teatrnn qdrtli sntkarlarndan olub. Teatrn hm romantik, hm d
realist slublu tamaalarnda yksk mhart gstrib. Yaradcl xarakter znginliyi il
sciyyvidir. Krim Xankii olu Sultanov 1916-c ild Gncd doulub. Uaq yalarnda ailsi
kiy kb v o, ibtidai thsilini orada alb. 1932-c ild Smd Tazadnin tkil etdiyi dram
drnyind hvskar aktyorlua balayb. Bir il sonra atasnn i yerini dyimsi il laqdar ailsi
Gncy qaydb. O, buradak hr qadnlar klubunda Mir brahim Hmzyevin rhbrlik etdiyi
dram drnyin yazlb. Knd Tsrrfat nstitutuna qbul olunub. Tlb ola-ola 1934-c il-d

Gnc DDT-nin direktoru lkbr Seyfinin dvti il kollektivin aktyor truppasna gtrlb. 1942
- 1945-ci illrd mharibd olub v qaydandan sonra yen teatrda aktyorlua balayb.
Yaradcl qrx ildn ox Gnc teatr il bal olan Krim Sultanov shnd faci, dram,
msxr, satira, komediya, psixoloji dram janrlarnda mxtlif sosial mnli, mxtlif forma v
mzmunlu rollarda canl, yksk bdii dyrli shn obrazlar yaradb.
Yaradclnn daha parlaq rollar bunlardr: Mirz Ta, Torul, Yaar, Bhram, Eyvaz
("Nsrddin ah", "Od glini", "Yaar", "Solun iklr" v "1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Murad,
Mrd, Nsir by ("Analar", "Xobxtlr" v "Klklr", Sabit Rhman), Notarus ("Cancur
Smd", Jan Batist Molyer), varts ("Qaaqlar", Fridrix iller), aliko ("Vaqif", Smd Vurun),
sgndr ("llr", Clil Mmmdquluzad), Polis risi ("Kll", Nazim Hikmt), Mlik Mmmd
("Mlik Mmmd", yyub Abbasov), jou Pin ("Tufan", Tsao Yuy), Platon, Rstm ("eyx Snan"
v "Syavu", Hseyn Cavid), Clilzad ("Kiilr", Altay Mmmdov), Lsinda ("Klkbaz
sevgili", Lope de Veqa), Uur ("Bahar sular", lyas fndiyev), Heydr by v Murov, Teymur aa
("Hac Qara" v "Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Lembidt Pedaye ("Azm
oul", Eqon Rannet), Don Fernando ("Aldanm adaxl", Riard eridan), Mateh ("Bura glin", ziz
Nesin), Qriqori Kuumov ("Quduz pullar" Aleksandr Ostrovski), Frhad ("Snsiz", xli
Qurbanov), Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir), Yanar ("Sn yanmasan...", Nbi Xzri), Fyodor
("Tbili qz", Anatoli Salnski), Aqnostos ("T1k v zm", Gilerma Fiqeyredu), Xoze ("Madrid",
Mirz brahimov), Niyaz ("ikayt qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov), Rauf ("Gz
hkimi", slam Sfrli), kareqlazev ("Xrnglr", Sergey Mixalkov), Yeqor ("Vtn namusu",
by
Georgi Mdivani), Prviz (Byk rk", Hsn Seyidbyli v mran Qasmov), Thmas
("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Fxrddin ("Vicdan", Bxtiyar Vahabzad).
Krim Sultanov 1961-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif
olunub. 1975-ci ild Gnc hrind vfat edib.
LKBR SEYF (19.3.1901 - 15.12.1977)
Azrbaycan teatr mdniyyti tarixin aktyor, tkilat, inzibat v trcmi kimi daxil
olan lkbr Seyfulla olu Seyfinin yaradcl z smimiyyti, realist boyalarnn emosionalh,
milli koloriti, ifad vasitlrinin sadliyi v cazibdarl il sciyyvidir. tn srin iyirminci v
otuzuncu illrind psixoloji teatr nsrlrindn csartl bhrlnn ilkin aktyorlar srasnda
lkbr Seyfinin d adn kmk olar. Aktyor btn yaradcl boyu bu istiqamtd axtarlarn
v snaqlarn davam etdirmidir.
lkbr Seyfi Novruz bayramnn axr rnbsind 19 mart 1901-ci ild Tiflis hrind
doulub. Myyn gztli imtiyazlar olan "ttifaq" mktbind oxuyub. Burada Azrbaycan, rus
v alman dillri tdris edilirdi. Mktb mtrqqi tdris proqram sasnda drs keirdi. 1914-c ilin
vvllrind Hseyn rblinski v blft Vli Tiflis nvbti qastrola gliblr. Bak aktyorlarnn
"Dmiri Gav" (msddin Sami) tamaasnda lkbr Seyfi Bhram rolunda ilk df shny
xb. 1917-ci ild "brt" dram drnyin zv olub. Tezilkl o, xeyli rol oynayb.
1928-ci ild Bakya, Trk i Teatrnda ilmy dvt edilib. lkbr Seyfinin
smimiyyti, xeyirxahl, nzri hazrl, dnya dramaturgiyasma drindn bldliyi, kollektivd
nizam-intizam sritliliyi, yksk shn etikasma malik olmas Bak i Teatrnda da znn
smrli nticlrini verib. Aktyor kimi tamaalarda oynayan lkbr Seyfi yksk tkilatlq
bacarna gr 1930 - 1931-ci il teatr mvsmnd kollektiv direktor tyin olunub. 1933-c ild
teatr
Gncy kb. Bu snt ocanda lkbr Seyfinin yaradclnn yeni mrhlsi balayb.
xsiyyt prsti dvrnn flaktli, mdhi repressiya illrind, 1938-ci ilin fevralnda lkbr
Seyfi hbs olunub v 1956-c ild brat alb.

lkbr Seyfinin myyn uzun v qsa fasillrl Gnc Dvlt Dram Teatrnda oynad
sas rollarn bu ardcllqla sadalamaq olar: Katib ("Fahi", Vladimir Marqaret), eyx blqasm
("Qanl shra", lkbr Seyfinin tbdili), Lu Quy ("Tufan", Tsao Yuy), eyx Kbir, Piran ("eyx
Snan" v "Syavu", Hseyn Cavid), eyx hmd ("llr", Clil Mmmdquluzad), Mirz
Sadq xan, Belokurov, Ocaqqulu ("Nsrddin ah", "Yaar" v "Almaz", Cfr Cabbarl), kapitan
Bernardo ("Klkbaz sevgili", Lope de Veqa), ksanf ("T1k v zm", Gilerma Fiqeyredu), Dllk
Yaqub ("Hmyerlilr", Altay Mmmdov), Mirz Qounli ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by
Haqverdiyev), Karlo Plkkio ("Aygl diyar", Mustay Krim), Mirz liabbas ("Klklr", Sabit
Rhman), Qratsiano ("Otello", Vilyam ekspir), Mftti ("Qatarlar shr gedir", Raymond
kauqvern), Dmitri Petrovi ("ki qarda", Mixail Lermontov), Naalnik ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Al kii v Naalnik ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Sarvan kii ("Kndi qz",
Mirz brahimov), Hsn by Zrdabi ("Mirz Ftli", fayt Mehdiyev), Abdulla ("Vicdan",
Bxtiyar Vahabzad).
lkbr Seyfinin gcl v pekar trcmilik sritsi vard. Yaradclnn mahiyyti,
slub sciyylri, bdii-estetik prinsiplri, poetika gstricilrinin xsusiyytlri ba-xnndan realist
aktyor mktbinin nmayndsi olan lkbr Seyfinin bir ne ekran obraz da var. O,
"Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda istehsal olunmu "Shr" (Mrttib), "Qanun namin" (Qoca
kndli), "Uaqln son gecsi" (smayl day), "Mn ki, gzl deyildim" (Hesabdar) rollarna
kilib.
Milli shn mdniyytimizin trqqisindki xidmtlrin gr lkbr Seyfi 20 may 1958ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 14 dekabr 1961-ci ild xalq artisti fxri adlar il
tltif olunub.
15 dekabr 1977-ci ild Gncd vfat edib v hrin Babanlar mhllsindki Fxri
xiyabanda dfn olunub.
MMMD BRCLYEV (25.4.1914 - 25.11.1994)
Yaradcl milli gl mdniyytimizin, karnaval etikasnn, xalq meydan teatrnn
msxr v mzhk janrlarnn ifad xsusiyytlri, poetika prinsiplri sasnda kklnn
sntkarlardan biri d Mmmd Brcliyevdir. O, srf Azrbaycan realist aktyor mktbin daxil
olan sntkarlardandr.
mrnn son nfsin qdr teatrdan ayrlmayb, shnd yeni-yeni nailiyytlr sora il
inamla, counluqla alb. Yumorunun hsn-travti, satirasnn kskinliyi v irliliyi, shn
danndak duzlu, irli koloriti, vcudunun gz oxayan shn cazibsi il yadda qalb.
Mmmd smayl olu Brcliyev 1914-c il aprelin 25-d Nuxa hrind (indiki kid)
doulub. Beillik ibtidai thsilini burada alb v 1930-cu ild Bakda "Fabrik-zavod mktbi"n
daxil olub. Bir il yaxn Bakda oxuyan Mmmd Brcliyev 1933-c ild ki Dram Teatrnda
aktyorluq faliyytin balayb. 1935-ci ild Gnc Dvlt Dram Teatrna glib. Truppaya ox tez
uyunlaan aktyor xarakterik v tiplk rollarda daha byk snt uurlar qazanb.
mamverdi v Qubernator, Balolan, Xaspolad, Altunbay, Slim, Cavad xan, Qurban ("1905ci ild", "Almaz", "Oqtay Elolu", "Od glini", "Aydn", "Nsrddin ah" v "Solun iklr",
Cfr Cabbarl), Rotsnan ("Qaaqlar", Fridrix iller), Rodriqo ("Otello", Vilyam ekspir),
Krblay Qulam ("Hac Frc", Ncf by Vzirov), Qm Mmiov ("Mhbbt", Mirz
brahimov), Krd Musa ("Vaqif", Smd Vurun), Leonido ("N yardan doyur, n ldn qoyur",
Lope de Veqa), vk, Ohan yzba, Mirz Hbib ("Mrafi vklri", "Hac Qara" v "Lnkran
xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Mirz Salman, Sfr ("Nianl qz" v "liqulu evlnir",
Sabit Rhman), Hac Baxli ("llr", Clil Mmmdquluzad), air ("Kll", Nazim
Hikmt), mrah ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Grivz, By, Serqo ("Syavu",

"Maral" v "eyx Snan", Hseyn Cavid), Smndr ("Kiilr", Altay Mmmdov), Likxit ("
quruluq opera", Bertolt Brext), Qulu ("Bahar sular", lyas fndiyev), Cavad kii ("Qz atas",
fqan), krlinski ("Kndi qz", Mirz brahimov), Effer ("Bura glin", ziz Nesin), Yeqor
Qulumov ("Quduz pullar", Aleksandr Ostrovski), Qeyza Qaliba ("Qrib dilni", Yan Salovi),
karno Pikkio ("Aygl diyar", Mustay Krim), korifey ("Antiqona", Sofoki), Mhsn ("Ata mlk",
krm ylisli), jdr Zahidovi ("Gzllik ondur", Salam Qdirzad), Lord Xeytinqs ("111
Riard", Vilyam ekspir), hid atas ("Cavad xan", Nab Mmmdova) rollar aktyorun vql
yaratd shn surtlridir.
Mmmd Brcliyev "Azrbaycanfilm"d istehsal olunmu "Mn ki, gzl deyildim"
(sgr), "Dli Kr" (Allahyar), "Gzl mni" (By), "Qm pncrsi" (Rid by), "O dnyadan
salam" (Hac Baxli), "Khn br" (kolxozu), "Firngiz" (Src) kinolentlrind kilib.
1950 - 1952-ci illrd teatrda direktor ilyib. Bacarn quruluu rejissor kimi d snaqdan
xarb. Clil Mmmdquluzadnin "llr", Altay Mmmdovun "Hmyerlilr", "Brat", Yusif
zimzadnin "Anacan", Teymur Mmmdovun "rk yanarsa...", Rsul Hmztovun "Dalar qz",
fat Mehdiyevin "Mirz Ftli", Sabit Rhmann "liqulu evlnir", Qrib Mehdiyevin "Oxarlar",
Abdulla aiqin "T1k Hcc gedir" pyeslrini tamaaya hazrlayb.
Altm il yaxn Cfr Cabbarl adna Gnc Dvlt Dram Teatrnda alan Mmmd
smayl olu Brcliyev 24 iyul 1955-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 20 may
1958-ci ild is xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Mmmd Brcliyev 25 noyabr 1994-c ild vfat edib. Mzar Gnc hrind Babanlar
mhllsindki Fxri xiyabandadr.

GNC DVLT DRAM TEATRINDA

AKTYOR YARADICILII
kinci drs
Milli teatr tariximizd rfli yer tutan bir sra aktyorlar yaradclqlarnn yalnz myyn
dvrlrini Gnc teatr il balayblar. Lakin bu snt ocann aktyorluq nnlrinin
formalamasnda onlarn byk xidmtlri olub. Buna gr d Gnc DDT-nn aktyor mktbinin
sntkarlq xsusiyytlrindn danlanda onlarn yaradclqlarn da dyrlndirmk lazmdr.
* * *
hmd Salahl
(1897- 1953)
Tiflisd doulub. "Salahl" shn txlls olan hmd Musa olu Mmmdov shn
sntin on drd yandan maraq gstrib. Mxtlif dram truppalarnda aktyorluq edn sntkar
Tiflis Dvlt Azrbaycan Teatrnda (1922 - 1930 v 1941 - 1947), Bak Tre i Teatrnda (1930 1932), Gnc Dvlt Dram Teatrnda (1933 -1941), Akademik Milli Dram Teatrnda (1947-1953)
ilyib. Bu kollektivlrd aparc aktyor kimi rbt qazanb.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti fxri ad il tltif olunub (23 fevral 1940).
Mrkkb xarakterlr yaratmaqda xsusi aktyorluq sritsi olan hmd Salahl Gnc
teatrnda Qaya ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib), Turab ("rqin qalas", Qurban Musayev),
Babk ("Babk", bil Yusifov), Akif ("Hyat", Mirz brahimov), Vaqif ("Vaqif", Smd Vurun),
Dmiri Musa ("Toy", Sabit Rhman), Eyvaz ("1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Yusif ("zg ua",
Vasili kvarkin), van vanovi ("zldirm", Lev eynin v Tur qardalar), Aliran ("Vtn
namusu", Georgi Mdivani), Murov ("Cnahsz mqssirlr", Aleksandr Ostrovski), Bldiyy risi
("Mftti", Nikolay Qoqol), Rstm ("Namus", Aleksandr irvanzad), Karl Moor ("Qaaqlar",
Fridrix iller), Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir), Don Juan ("Da qonaq", Aleksandr Pukin)
rollarn ifa edib.
hmd Salahlnn ifad vasitlri lvan v oxqatl, xarakterik v realist spkili idi.
Mxfur Yermakova
(1901 1982)
mkdar aktrisa idi. Shn faliyytin on yandan Bakda balayb. AMDT -d, TT-d
ilyib. 1933 - 1946-c illrd Gnc DDT-d aktyorluq edib. Mxfur xanmn Gnc teatrnda
oynad sas xarakterik rollar: Ayna xanm ("zg ua", Vasili kvarkin), Annetta ("Fahi",
Vladimir Marqaret), Xanmnaz, Nabat ("Almaz" v "1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Bxtvr
("Qohumlar", Hacaa Quliyev), Zabelina ("Kreml saat", Nikolay Poqodin), Mhsti ("Nizami",
Mehdi Hseyn), Maral, Zalxa ("Xobxtlr" v "Toy", Sabit Rhman), Emilya ("Otello", Vilyam
ekspir), Gldst ("Hac Frc", Ncf by Vzirov), sna ("Babk", bil Yusifov), lkr
("Vfa", Rsul Rza), Fatmanis ("Mhbbt", Mirz brahimov), Tkzban ("Vaqif", Smd
Vurun), Snm ("Namus", Aleksandr irvanzad), TkZ ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad).
1946-c ilin sonlarnda Mxfur xanm Bakya qaydb. Aktrisa bu df yaradcl n
yeni olan, tamaalarnn slub v janrlar, mzmun v formalar il seiln Gnc Tamaalar
Teatrnda ilmyi qrarladrb. mrnn sonuna qdr hmin kollektivd aktrisalq edib.
Mmmd Cfrov

(1912 - 1980)
mkdar artist idi. Yaradclnn n parlaq illri Gnc teatr l bagldr. Tipik v
psixoloji epizod rollar ustas kimi tannb. sasn Mmmd Cfr imzas il tannb.
Gnc Dvlt Dram Teatrnda oynad sas shn surtlri: vanov ("zg ua", Vasili
kvarkin), Zakon Glli, Gmov, Xac Mbark ("Kiilr", "Hmyerlilr" v "U1duzlar
grnd", Altay Mmmdov), Dnmz, bdl, Aftil ("Od glini", "Solun iklr" v "Almaz",
Cfr Cabbarl), Bxtiyar ("rqin qalas", Qurban Musayev), Mirz Aa ("Babk", bil Yusifov),
li by v Vidadi ("Vaqif", Smd Vurun), Dato ("Vtn namusu", Georgi Mdivani), Mirz
Hseyn v Krmov, Xlil, Hseyn ("Toy", "liqulu evlnir" v "Analar", Sabit Rhman), li
("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Ld-viq
("Praqann abald aaclarnn altnda", Konstantin Simonov), air v Srsri ("Kll", Nazim
Hikmt), qnas ("Qrib dilni", Yan Salovi), Cabbar ("Xyant", Hsn Bicari v Qulamrza
Cmidi), li ("Qaynana", Mcid amxalov), Hsnaa ("Gz hkimi", slam Sfrli), Atobba
("Vicdan", Bxti-yar Vahabzad), Kamran ("Mhbbt niansi", Sttar Axundov), Fenardo
("Klkbaz sevgili", Lope de Veqa), Belek ("ikayt qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov),
Polkovnik qnatyev ("Qaya", dil sgndrov), saq Mendosa ("Aldanm adaxl", Riard eridan),
Frcov ("Sn hmi mnimlsn", lyas fndiyev), Bornoq ("Bura glin", ziz Nesin), Cnab
Piem (" qpiklik opera", Bertolt Brext), Qasm ("Nianl qz", Sabit Rhman), Qratsiano
("Otello", Vilyam ekspir), Karpe ("Uzaq sahillrd", mran Qasmov v Hsn Seyidbyli).
Smd Tazad
(1907-17.11.1978)
Shnd ilk uurlarn ki teatrnda qazanb. Gnc teatrnn faliyytinin ilk illrindn
truppaya qbul edilib v kollektivin aparc aktyorlarndan olub. Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti fxri adna layiq grlb. Yaradclnn iklndiyi dvrd ssi tutulub v teatrda
truppa mdiri v sair vziflrd ilyib.
Gnc DDT-d sas rollar: Srvtzad ("zg ua", Vasili kvarkin), Mirz Saleh,
Bhram, Aydn, Bax v Eyvaz, bad ("Nsrddin ah", "Solun iklr", "Aydn", "1905-ci ild"
v "Almaz", Cfr Cabbarl), Keller ("zldirm", Lev eynin v Tur qardalar), Kamal
("Qohumlar", Hacaa Quliyev), Babk ("Babk", bil Yusifov), Karl Moor ("Qaaqlar",
Fridrix iller), Vaqif ("Vaqif", Smd Vurun), Surxay ("Toy", Sabit Rhman), Seyran ("Namus",
Alensandr irvanzad), Rauf ("Hyat", Mirz brahimov), Trlan ("Bahar", Mmmdhseyn
Thmasib), irvan ah ("Nizami", Mehdi Hseyn), Otello ("Otello", Vilyam ekspir), Yusif
("Mhbbt", Mirz brahimov), ldrm Atayev ("Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), Hac Hsn
aa ("llr", Clil Mmmdquluzad), Lenin ("Nriman ata", Asif Zeynall).
lihseyin Qafarl
(1911 - 1961)
Aktyor yaradclnn ilkin dvr Gnc Dvlt Dram Teatr il baldr O, 1929_cu
d BTT-d aktyorluq faliyytin balayb v 1933-c ild hmin kollektivl Gncy kb.
Aktyor burada doqquz il ilyib v teatrn aktyor mktbinin mstqil slub-formada inkiafnda
mstsna xidmtlri olub.
Hm Brbrzad ("Xobxtlr") kimi komik, Krd Musa ("Vaqif") kimi epizod, hm d
Aydn ("Aydn") v Yaqo ("Otello") kimi faci rollarnda byk snt ustal gstr bilib.
Onun Gnc DDT-d oynad sas rollar bunlardr: Pavlitski v Prixodko ("zldirm",
Tur qardalar v Lev eynin), Aydn v Dvlt by, Qorxmaz, Allahverdi ("Aydn", "Od glini" v

"1905-ci ild", Cfr Cabbarl), Sardio ("Vtn olu", Georgi Mdivani), vandiya ("Dmnlr",
Konstantin Trenyov), eyx Snan ("eyx Snan", Hseyn Cavid), Qoca Moor ("Qaaqlar", Fridrix
iller), Brbrzad ("Xobxtlr", Sabit Rhman), Brabansio v Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir),
Teodoro ("N yardan doyur, n ldn qoyur", Lope de Veqa), Salmanov ("Toy", Sabit Rhman),
Qurban kii ("Hyat", Mirz brahimov), apur ("Frhad v irin", Smd Vurun), Taras
("ntiqam", Zeynal Xlil).
Gnc teatrnda byk uurlar, geni tamaa mhbbti qazanan lihseyin Qafarl 1942ci ilin vvllrind kollektivdn ayrlb. Bakya gln aktyor Azrbaycan Dvlt Musiqili komediya
Teatrnn truppasna daxil olub. mrnn axrma qdr bu snt ocanda alb.
Barat kinskaya
(1914 1999)
1929-cu ildn 1933-c ildk Gnc i klubunun (Fhl-kndli klubuda deyilirdi) dram
drnyind fal x edib. 1933-c ilin yanvarnda Bak Trk i Teatr Gncy krlb.
Burada i klubunun hvskar aktyorlar il birln kollektiv 1933-c ilin martndan Gnc Dvlt
i Teatr adyla faliyyt balayb. Barat xanm da kollektiv qbul olunub.
ki il rzind o, Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Gltkin), "Oqtay Elolu" (Firngiz), "Sevil"
(Gl), "Yaar" (Yaqut), Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (Pricahan), Aleksandr
irvanzadnin "Namus" (Ssn) srlrinin tamaalarnda shny xb.
1935-ci ild Bakya glib Milli Dram Teatr kollektivin daxil olan Barat xanm 1943-1945ci illrd d Gncd aktyorluq edib. Bakda myyn tcrb toplayan aktrisa ikinci gliind
Gnc shnsind Afaq ("Nizami", Mehdi Hseyn), ntizar ("Vfa", Rsul Rza), Glnar ("Vaqif",
Smd Vurun), Bahar ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib), Hr ("Mhbbt", Mirz brahimov)
rollarn yaradb.
Barat xanm kinskayann zngin yaradclnn sas dvr Akademik Milli Dram Teatr
il baldr.
GNC DVLT DRAM
TEATRINDA AKTYOR YARADICILII
kinci drs
Gnc teatr 1940-c illrd frdi yaradclq slubunu formaladrd, estetik prinsiplrin
fundamental konsepsiyasn tsdiqldi, znn poetik gstricilrini myynldirmkl yeni
inkiaf mrhlsin qdm qoydu. Teatr 1955-ci ildn balayaraq z truppasna aktyor qbulunda
yaratd mktbin snt prinsiplrini sas gtrrd. Kollektiv mxtlif rejissorlarn glii yeniyeni janr axtarlarna meydan ard. Aktyor heyti Hacbaba Barov, li Rzayev, Zemfira
liyeva, lddin smaylov, Xuraman Hacyeva, Qurban Abbasov, Faiq Qasmov, li
Allahverdiyev, ura Nvai, Alim Mmmdov, Surxay Sfrov, Faiq Qasmov, Kbrabyim liyeva,
Telman liyev, rqiyy Abbasova, Prvan Qurbanova, lican zizov kimi istedadl gnclrin
hesabna daim yenilm ruhunda alb.
LDDN ABBASOV (5 MAY 1922)
Yaradcl romantik v realist aktyor mktblrinin poetika gstricilri rivsind
formalab. Lirik-psixoloji slublu tamaalarda mhbbt qhrmanlarn da bacarqla oynayb.

Xarakterik ss tembri, ifadli sift cift cizgilri, cazibli shn grkmi var. Aktyorluq thsili
yoxdur, lakin yaradcl yksk pekarlq zminind formalab.
lddin Aslan olu Abbasov 15 may 1922-ci ild Gncd doulub. On be yanda Gnc
DDT-nin nzdindki aktyor studiyasma qbul olunub. ki il thsil mddtind teatrn yardm
heytind alb, repertuardak tamaalarda ktlvi shnlr xb. 1939-cu ildn aktyor
truppasnn zvdr v yaradch yalnz bu kollektivl baldr.
Snt uurlarna gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (20 may 1958) v xalq
artisti (1971) fxri adlar il tltif olunub. "Mn ki gzl deyildim" (mran), "zg mr" (Ata),
"Qatr Mmmd" (Mdi Gy) v sair bdii filmlr kilib. n mhur ekran rolu "Dli Kr"
srind Cahandar aa obrazdr.
Aktyor yz yaxn personaja shn mr verib. Onlarn daha mhurlarn iki qism blb
tqdim etmk olar. Faci v dram rollar: Aydn, Qurban, Frhad, Bax, bad ("Aydn", "Solun
iklr", "Nsrddin ah", "1905-ci ild" v "Almaz", Cfr Cabbarl), Xanmurad, Ziyad
ahsuvarov, Hsnzad, Sahib ("Bahar sular", "Atayevlr ailsi", "Sn hmi mnimlsn" v
"Mnim gnahm", lyas fndiyev), kri Cfrolu ("Qrq edilmi dalar", lo Mosavili),
Frayman, Hakim ("Kll" v "Demoklsin qlnc", Nazim Hikmt), Kassio v Otello ("Otello",
Vilyam ekspir), Seyran (Namus", Aleksandr irvanzad), Lembidt Pedaye ("Azm oul", Eqon
Rannet), Mekxit (" qpiklik opera", Bertolt Brext), Ataman ("Anacan", Yusif zimzad), Clal
("Komsomol poemas", sgndr Coqun), Trlan ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib), Qatr
Mmmd ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Aqabo Boqveradze ("Araba hl amayb", Otiya
oseliani), Qaaq Nbi ("Qaaq Nbi), Yazon ("Medeya", Evripid), kriont ("Antiqona", Sofoki),
Anton, Syavu, Turxan by ("eyx Snan", "Syavu" v "Maral", Hseyn Cavid), Frhad v
iruy, Eldar ("Frhad v irin" v "Vaqif", Smd Vurun), Zaur, Yusif Srrac ("Yadmdam?" v
"Ulduzlar g-rnd", Altay Mmmdov), Prviz v Rstm ("Byk rk", mran Qasmov v
Hsn Seyidbyli).
Komediya obrazlar: Rvn, Murad, Kbl Muxtar, Camal ("liqulu evlnir", "Analar",
"Klklr" v "Nianl qz", Sabit Rhman), Hsnaa ("Gz hkimi", slam Sfrli), Dvran
("Mzlizadlr", Sttar Axundov), Silvio ("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni), Yevgeni
Lukain ("Hmi tmizlikd", Emil Braginski v Eldar Ryazanov), Dli Domrul ("Dli Domrul",
Altay Mmmdov).
SDAY MUSTAFAYEVA
(15 YUL 1926 - 13.8.2004)
Yaradclnn yetkin dvr Gnc DDT il baldr. Smimi v emosional, dramatik v
cazibli aktrisadr. Teatrn uzunmrl tamaalarnn ksriyytind sas rollarn ifas olub.
Komik sciyyli, psixoloji tutumlu xarakterik personajlara da ustalqla shn hyat verib.
Sday smayl qz Mustafayeva 15 iyul 1926-c ild kid doulub v orta mktbi orada
bitirib. Yuxar siniflrd oxuyanda dram drnyind rollar oynayb. Pekar shn yaradclna on
skkiz yanda o dvrd Azrbaycann qabaqcl snt ocaqlarndan saylan ki DDT-d balayb.
Dvlt teatrnda ilk addmlarndan ona msuliyytli rollar taprlb. 1940-c illrin sonlarnda Ada
v Gyay teatrlarnda aktrisalq edib. 1950-ci ildn bugn kimi Gnc DDT-d zngin yaradclq
irsi yaradb.
Rollar siyahsnda faci, dram, komediya, htta msxr obrazlar var. Ondan ox bdii film
kilib. Shn xidmtlrin gr ona Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (20 may 1958) v
xalq artisti (1981) fxri adlar verilib.
Aktrisann Gnc teatrnda yaratd sas personajlar: Pri, Sara v Glnis, Glzar v Sitar,
Yax, Sevr, Gltkin ("Solun iklr", "Nsrddin ah", "Almaz", "Oqtay Elolu" v "Aydn",
Cfr Cabbarl), Zrif v Bnv, Gvhr ("Nianl qz" v "liqulu evlnir", Sabit Rhman),

Mehrican, Sdf, Nargil ("Atayevlr ailsi", "Bahar sular" v "Sn hmi mnimlsn", lyas
fndiyev), in rqqassi, Zhra ("Syavu" v "eyx Snan", Hseyn Cavid), Glnar v Xuraman
("Vaqif", Smd Vurun), Sona ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Nazl ("llr", Clil
Mmmdquluzad), Smay v Glsm ("Kiilr" v "Yadndam?", Altay Mmmdov), Bnv
("Kndi qz", Mirz brahimov), Ba-har ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib), Humay
("Komsomol polmas", sgndr Coqun), Sayad ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev),
Natvan ("Xan qz", Frid lyarbyli), Sday ("Sn yanmasan...", Nbi Xzri), Glr ("Gz
hkimi", slam Sfrli), Hcr ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Ulduz ("Yaxn adam", si
Mlikzad), lal ("lal", Novruz Gncli), Zabit ("Domalar", Rhman lizad), Naciy
("Yad qz", Orxan Kamal), Emiliya, Yelizaveta ("Otello" v "111 Riard", Vilyam ekspir), airgl
("lkayt qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov), Fenisa ("Klkbaz sevgili", Lope de Veqa),
Kmal ("Qanq qz", Rabindranat Taqorun sri zr), Qoqia ("Qrq edilmi dalar", lo
Mosavili), Ltsiya ("Xrnglr", Sergey Mixalkov), Dalbanezonun qz ("Kll", Nazim Hikmt),
Lu S Fm ("Tufan", Tsao Yuy), Fomida ("Odu atma, Prometey!", Mustay Krim), Meli ("T1k v
zm", Gilerma Fiqeyredu), ksantina ("Sokratla shbt", Edvard Radzinski), Nadejda evelyeva
("Hmi tmizlikd", Edvard Braginski v Eldar Ryazanov).
Aktrisa 13 avqust 2004-c ild Gncd vfat edib.
* * *
Revhan Tayeva
(1910 - 1973)
Shn faliyytin Tiflis teatrnda balayb v Grcstan Respublikasnn mkdar artisti
fxri adna layiq grlb. Gnc teatrnda 1947-ci ildn ilyib.
Gnc teatrinda sas rollar: Ceyran ("Nianl qz", Sabit Rhman), Cnnt xala ("Qaynana",
Mcid amxalov), Zabit, Narngl ("Bahar sular", "Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), rbanu,
Glsm, Krblay Fatmanis ("Yaar", "1905-ci ild" v "Almaz", Cfr Cabbarl), Zmin
("ldrm", Cabbar Mcnunbyov), Saray qars ("Vaqif", Smd Vurun), Qap qadn ("Kll",
Nazim Hikmt"), amama ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Snm xala ("Gz hkimi",
slam Sfrli), Nobinqloli ("Qanq qz", Rabindranat Taqor), Mirst ("Vicdan", Bxtiyar
Vahabzad), Reyhan ("Kiilr", Altay Mmmdov), Qzxanm ("Mzlizadlr", Sttar Axundov),
Fatma ("lkayt qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov), Pri xanm ("Lnkran xannn
vziri", Mirz Ftli Axundzad), Day ("Aldann adaxh", Riard eridan), Erkk Qona ("Khn
hytin adamlar", Qurban Musayev), Miyansaz ("Cinli", Aleksandr irvanzad), Nis xala
("Kndi qz", Mirz brahimov), Bircxanm ("rk yanarsa...", Teymur Mmmdov), Bahar xala
("rk sevrs...", lyar Yusifli), Mehriban nn ("Da iyi", Mhrrm lizad), Qoca fahi
(" qpikiik opera", Bertolt Brext), Gvhr ("liqulu evlnir", Sabit Rhman), Banat
("Aygl diyar", Mustay Krim), Zhra ("Hmyerlilr", Altay Mmmdov), Doktor Plana ("Qrib
dilni", Yan Salovi).
Sadq Hsnzad
(Hsnqara)
mkdar artist olub. Gnc teatrnn
qdrtli xarakterlr ustas kimi hrt qazanb.
Otuz l yaxn Gnc teatrnda ilyib v yal vaxtlarnda Sumqayt teatrnda, "Azrbaycanfilm"
studiyasnda alb.
Gnc teatrnda ifa etdiyi sas rollar: Elxan v Yanarda, Uryadnik, rif v Aftil ("Od
glini", "1905-ci ild" v "Almaz", Cfr Cabbarl), Vli ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib),

Qurbanov, Mirz Qrnfil ("Analar" v "Xobxtlr", Sabit Rhman), bdk ("Nizami", Mehdi
Hseyn), Nsrt ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Montano v Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir),
Hac Qara, Xan ("Hac Qara" v "Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Zeynbolu
("Vfa", Rsul Rza), Dev ("Mlik Mmmd", yyub Abbasov), Rzaqulu ("Hac Frc", Ncf by
Vzirov), apur, Qacar ("Frhad v irin" v "Vaqif", Smd Vurun), Xac Sleyman ("Qrq
edilmi dalar", lo Mosavili), Aaslim ("Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), Tahir ("Xyant",
Hsn Bicari v Qulamrza Cmidi), Qnbrov ("Gn", Ltfli Hsnov), Qulam ("Vicdan",
Bxtiyar Vahabzad), Cjou Pu Yuan ("Tufan", Tsao Yuy), frasiyab ("Syavu", Hseyn Cavid),
Cnendro ("Qanq qz", Rabindranat Taqor), Tumacov ("Kiilr", Altay Mmmdov), mr
("hcayt qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov), Farsadan ("Tariyel", Mmmdli Nsirov),
Sarvan ("Kndi qz", Mirz brahimov), komissar ("Anacan", Yusif zimzad), Gray by
("Komsomol poemas", sgndr Coqun), Milton Sterlinq ("Sar lCk", fqan sgrov), Drvi
("Nsrddin", Yusif zimzad), Kazm ("rk yanarsa...", Teymur Mmmdov), Nsrt ("Qatr
Mmmd", Zeynal Xlil), Mark Tuysk ("Azm oul", Eqon Rannet), Yanar ("rk sevrs... ",
lyar Yusifli), Braun (" qpiklik opera", Bertolt Brext).
Aa Mmmdov
mkdar artist olub. Teatrn yaradcl xarakter rollarn ifasnda formalaan aktyorlarndan
idi. Truppaya teatrn faliyytinin ilk illrind daxil olub v bir mddt Tiflis teatrnda alb.
Tmkinli yumoru, ycam, lakin mnal ifad vasitlri, tipik trixlri il oynad obrazlara uxluq
v canllq gtirirdi.
Gnc teatrda sas rollar: Krm mi ("Bahar", Mmmdhseyn Thmasib), Mirz Salman,
liqulu, Sadq ("Nianl qz", "liqulu evlnir" v "Xobxtlr", Sabit Rhman), Vzir v eyx Al
("Vaqif", Smd Vurun), Qratsiano ("Otello", Vilyam ekspir), Abdulla Sadq ("Qrq edilmi
dalar", lo Mosavili), Jezlov ("Xrnglr", Sergey Mixalkov), Aa Hseyn, Balaxan, Mhmmd
xan ("Solun iklr", "Aydn" v "Nsrddin ah", Cfr Cabbarl), Sadqov ("Atayevlr ailsi",
lyas fndiyev), randust Cabbar ("Xyant", Hsn Bicari v Qulamrza Cmidi), Mirbar aa
("llr", Clil Mmmdquluzad), Muradov ("Byk rk", mran Qasmov v Hsn Seyidbyli),
Pixidmt ("Syavu", Hseyn Cavid), Hseyn Aabac ("Kiilr", Altay Mmmdov), Oroz
("ikayt qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov), Aalarov ("rqin shri", nvr
Mmmdxanl), Roman Timofeyevi ("Sabahn xeyir!", Viktor Rozov), Hac Salah ("Lnkran
xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Riard Sterlinq ("Sar lCk", fqan sgrov), Don
Hernimo ("Aldanm adaxl", Riard eridan), ah lmgir ("lvida, Hindistan!", Qeybulla
Rsulov), Qlyanal ("Ad snin, dad mnim", Seyfddin Dal), Vano Laitadze ("rk yanarsa...",
Teymur Mmmdov), Hac by ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Muradov ("Byk rk", mran
Qasmov v Hsn Seyidbyli), Cnab Piem (" qpiklik opera", Bertolt Brext), kadiryan
Yabaqayev ("Aygl diyar", Mustay Krim), Ba senator ("Otello", Vilyam ekspir), Balbazov,
Zaman xan ("Hmyerlilr" v "Ulduzlar grnd", Altay Mmmdov).
Mmmdrza eyxzamanov
(1915 - 1984)
Gncd doulub. Gnc Dvlt Dram Teatrnn nzdindki aktyor studiyasnda oxuyub
(1934-1936). Oxuya-oxuya teatrn tamaalarnda yardm heytin trkibind itirak edib.
1954-c ildk Gnc teatrnda aktyorluq etmi Mmmdrza eyxzamanovun bu snt
ocanda n yax rollar bunlar saylr: Eldar, Doktor Shbt ("Vaqif" v "Xanlar", Smd Vurun),
Ncf by ("Dalan tifaq", bdrrhim by Haqverdiyev), Otello ("Otello", Vilyam ekspir), Yuri
("ki qarda", Mixail Lermontov), Srsm Sem ("ldrml yollarla", Karl Myufken), Saatsaz

("Kreml saat", Nikoay Poqodin), Nbi ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Mindilli ("Nianl qz",
Sabit Rhman), Brbrzad ("Xobxtlr", Sabit Rhman), Aydn, mamyar ("Aydn" v "Yaar",
Cfr Cabbarl).
Mmmdrza eyxzamanov 1954-c ilin ortalarnda Gncdn Bakya glib v Akademik
Milli Dram Teatrnn aktyor truppasna daxil olub.
Mnsur Cfrova
(2.5.1919 - 20.3.1997)
mkdar artist idi. Teatra 1950-ci llrin vvllrind glmid. Tipik scyyl personajlar
bacarqla oynayrd.
sas rollar: Ltaft ("Atayevlr ailsi", lyas fndiyev), Sima ("ldrm", Cabbar
Mcnunbyov), Elza ("Kll", Nazim Hikmt), Hafiz ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev),
Sevda ("Qaynana", Mcid amxalov), Doktor Mansurova ("Gz hkimi", slam Sfrli), Xalid
("Vicdan", Bxtiyar Vahabzad), Bykxanm, Tamara, Sitar ("Aydn", "Oqtay Elolu" v
"Nsrddin ah", Cfr Cabbarl), Nazl ("liqulu evlnir", Sabit Rhman), Sonya xanm ("Sabir",
Hacaa Quliyev), l xanm ("Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Gyrin
("Kndi qz", Mirz brahimov), Tamara ("Vaqif", Smd Vurun), Tuzkova ("Tbili qz",
Afanasi Salmski), Qmz ("Ad snin, dad mnim", Seyfddin Dal), Zmrd ("rk yanarsa...",
Teymur Mmmdov), Pepela ("Hytd qapan it var", Kita Buaidze), Annika ("Azm oul", Eqon
Rannet), Lsi (" qpiklik opera", Bertolt Brext), Nazl ("liqulu evlnir", Sabit Rhman), ura
("Mhbbt krps", Novruz Gncli), Yuzem ("Aygl diyar", Mustay Krim), Zrri
("Hmyerlilr", Altay Mmmdov), Nadejda Antonovna ("Quduz pullar", Aleksandr Ostrovski),
Drdan xanm ("Sn yanmasan...", Nbi Xzri), Qabika ("Qrib dilni", Yan Salovi).
Zlfqar Baratzad
(8.7.1931 11. 2.1991)
vvllr Gnc Dvlt Filarmoniyasnda rqqas olub. 1949-cu ild Gnc DDT-nin
truppasna daxil olub. Xarakterlr aktyoru idi v tbii, xalq oyun estetikasna saslanan yumoru il
zn geni tamaa rbti qazanmd. 27 dekabr 1971-ci ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti fxri ad il tltif olunub.
Aktyorun teatrda sas rollar: Mindilli, Brbrzad ("Nianl qz" v "Xobxtlr", Sabit
Rhman), Gy, Dli Domrul, Dinar ("Kiilr", "Dli Domrul" v "Yadndam?", Altay
Mmmdov), Srsri ("Kll", Nazim Hikmt"), oban ("Pri cadu", bdrrhim by
Haqverdiyev), Balq ("Gn", Ltfli Hsnov), Atobba ("Vicdan", Bxtiyar Vahabzad),
Kamran ("Mhbbt niansi", Sttar Axundov), Ernardo ("Klkbaz sevgili", Lope de Veqa),
Mavir ("Syavu", Hseyn Cavid), mirqulu, Salman, Camal ("Yaar", "Nsrddin ah" v
"Almaz", Cfr Cabbarl), Aq, Dinar, iman ("Kiilr", "Dli Domrul" v "Yadmdam?..", Altay
Mmmdov), Mustafa ("rqin shri", nvr Mmmdxanl), Mhnt ("Mhsti Gncvi",
Kmal Aayeva), Hb ("T1k v zm", Gilerma Fiqeyredu), Aa Bir ("Lnkran xannn
vziri", Mirz Ftli Axundzad), Nrolan ("Qz atas", fqan sgrov), Vzir ("lvida,
Hindistan!", Qeybulla Rsulov), Nsrddin ("Nsrddin", Yusif zimzad), mql ("Ad snin, dad
mnim", Seyfddin Dal), Effer ("Bura glin", ziz Ne-sin), Haqverdi ("Qatr Mmmd", Zeynal
Xlil), k xann-dsi (" qpiklik opera", Bertolt Brext), ppolit ("Hmi tmizlikd", Edvard
Radzinski v Eldar Ryazanov), Ba senator, Riard ("Otello" v "111 Riard", Vilyam ekspir), kii
("Qatarlar shr gedir", Raymond kauqver), van Petrovi ("Quduz pullar", Aleksandr Ostrovski),
Knyaz ("ki qarda", Mixail Lermontov), Qurd Krim ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Mahmud
("Bo barlar", hmd sayev), Eyvaz ("atlan", lyas fndiyev), Mmmdfi ("tkin

glin", libala Haczad), Kristinoyu ("ctimai ry", Aurel Baranqa), Prorab ("Yeddi olan v bir
qz", Rvn Aayev), Qacar ("Vaqif", Smd Vurun), Frantiek Abel ("Zngli saat", Osvald
Zaqradnik).
Zemfira liyeva
25.12.1941 - 27.11.1995)
Yaradcla on yeddi yanda (Gnc DDT-d balayb. lk rolu Cfr Cabbarlnn "Solun
iklr" melodramasnda Sara rolu olub v bu obraz gnc qza populyarlq gtirib. O, 1958-ci ild
teatrn truppasna qbul olunub. 1972-ci il kimi bu kollektivd ilmi aktrisann sonraki faliyyti
Naxvan DMDT v Akademik MDT il bal olub.
Xalq artisti fxri adna layiq grlm Zemfira liyeva Gnc teatrnda Mrym ("Qz
atas", fqan sgrov), Glnar ("Vaqif", Smd Vurun), Zhr ("Eq v intiqam", Sleyman Sani
Axundov), Medeya ("Medeya", Evripid), Firngiz, Sara, Glzar ("Oqtay Elolu", "Solun iklr"
v "Nsrddin ah", Cfr Cabbarl), Frruxbyim ("Kiilr", Altay Mmmdov), rina ("ikayt
qbul edilmir", Toktobolat bdlmminov), Dilar ("rqin shri", nvr Mmmdxanl), Trgl
("Mhsti Gncvi", Kmal Aayeva), Ssn ("Namus", Aleksandr irvanzad), Maral ("Snsiz",
xli Qurbanov), Liza ("Sabahm xeyir", Viktor Rozov), Nis xanm ("Lnkran xannn vziri",
Mirz Ftli Axundzad), cart ("lvida, Hindistan!", Qeybulla Rsulov), Turac ("Bahar sular",
lyas fndiyev), Nazl ("liqulu evlnir", Sabit Rhman), Nadejda evelyova ("Hmi
tmizlikd", Edvard Radzinski v Eldar Ryazanov) rollarn oynayb.
li Allahverdiyev
(1 fevral 1948)
mkdar artistdir, Gnc teatrnda 1960-c illrin vvllrindn ilyir. Xarakterlr
aktyorudur.
sas rollar: Rvn, Xosrov ("liqulu evlnir" v "Klklr", Sabit Rhman), sgndr,
Mirz Clil ("Kiilr" v "Ulduzlar grnd, Altay Mmmdov), Montano ("Otello", Vilyam
ekspir), Pavel ("Hmi tmizlikd", Edvard Braginski v Eldar Ryazanov), Vasilkov ("Quduz
pullar", Aleksandr Ostrovski), hmd ("Qz atas", fqan sgrov), Xankii ("Qatr Mmmd",
Zeynal Xlil), ldrm ("Nriman ata", Atif Zeynall), Arif ("Qoruqlar", liaa Krayl),
Mxvi ("Xan qz", Frid ylarbyli), Ferrero ("Uzaq sahillrd",mran Qasmov v Hsn
Seyidbyli), kelki ("Antiqona", Sofoki), Sevva Vasilkov ("Quduz pullar", Aleksandr Ostrovski),
Smd ("Byk rk", mran Qasmov v Hsn Seyidbyli), Pivonka ("Qrib dilni", Yan
Salovi), Oleq Komkov ("Mkafat", Aleksandr Gelman), bad, Yaar ("Almaz" v "Yaar", Cfr
Cabbarl), Gray by ("Komsomol poemas", sgndr Coqun), Hmid ("lk bus", Abduqhhar
brahimov), Aleksandr ("ki qarda", Mixail Lermontov), sgr by ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Temir ("Bo barlar", hmd sayev), kepkal, komissar ("van vanovi var idimi?" v
"Demokiisin qlnc", Nazim Hikmt), rad ("atlan", lyas fndiyev), Allahyar ("Dli Kr",
smayl xl), bdl ("tkin glin", libala Haczad), znirli, Rza ("72-ci palata" v "Yad qz",
Orxan Kamal), ingiz by ("Maral", Hseyn Cavid), Rasim ("Yeddi olan v bir qz", Rvn
Aayev), Nfuz ("Odu atna, Prometey!", Mustay Krim), Qacar ("Vaqif", Smd Vurun).
Faiq Qasmov
25 avqust 1948

mkdar artistdir. Gnc teatrnda 1965-c ldn lyr. Realst aktyor mktbinin
istedadl nmayndsidir, yumorunun tbiiliyi, ifad vasitlrinin lvanl il seilir. Son illr
rejissorluq da edir.
sas rollar: rif, Pirqulu ("Almaz" v "Aydn", Cfr Cabbarl), Gy, Xfiyyba
("Kiilr" v "Ulduzlar grnd", Altay Mmmdov), Aslan, Mirz Qrnfil, Casus
("Nianl qz", "Xobxtlr" v "Klklr", Sabit Rhman), Fmdqburun ("Diriba adamlar", Vasili
ukin), Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Heydr ("Qz atas", fqan sgrov),
ingiz ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev), Rodriqo v kassio, Cani ("Otello" v
"111 Riard", Vilyam ekspir), Qara kii ("Gl qohum olaq", si Mlikzad), Tlxk ("Tariyel",
Mmmdli Nsirov), Uolter (" qpiklik opera", Bertolt Brext), ikinci srxo ("Mnim gnahm",
lyas fndiyev), Polad ("Qoruqlar", liaa Krayl), Rauf ("Mezozoy hvalat", Maqsud
brahimbyov), Paollo ("Uzaq sahillrd", mran Qasmov v Hsn Seyidbyli), Dito ("Araba hl
amayb", Otiya oseliani), kral ("Gnl oyananlar", Qeybulla Rsulov), Tolya Jarikov
("Mkafat", Aleksandr Gelman), rif ("Almaz", Cfr Cabbarl), Mirpaa ("Komsomol poemas",
sgndr Coqun), Seyran ("Sadt soranda", Teymur Mmmdov), Ltif ("Yaxn adam", si
Mlikzad), Xlil ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), li Mmmd Dilbri ("li Mmmd
Dilbri", Sttar Zrdabl), van vanovi ("van vanovi var idimi?", Nazim Hikmt), Vartan
("atlan", lyas fndiyev), Toyuq orusu ("72-ci palata", Orxan Kamal), onitse ("ctimai ry",
Aurel Baranqa), Eldar ("Yeddi olan v bir qz", Rvn Aayev), zrayl ("Dli Domrul", Altay
Mmmdov), Germes ("Odu atma, Prometey!", Mustay Krim), Krd Musa ("Vaqif", Smd
Vurun), Heydrqulu ("Hyat", Mirz brahimov), Pavel Yesenski ("Zngli saat", Osvald
Zaqradnik).
Alim Mmmdov
(25.9.1950)
Xalq artistidir. Teatra 1960-c illrin ortalarnda glib v tezlikl qhrman rollarn ifas
kimi tannb. 1990-c illrin vvllrind shn sntindn uzaqlab.
sas rollar: Tariyel ("Tariyel", Mmmdli Nsirov), Tahirov ("Mezozoy hvalat", Maqsud
brahimbyov), ah Abbas ("Ulduzlar grnd", Altay Mmmdov), Mehdi-Mixaylo ("Uzaq
sahillrd", mran Qasmov v Hsn Seyidbyli), Hemon ("Antiqona", Sofoki), Pivonka ("Qrib
dilni", Yan Salovi), Fuad, Oqtay ("Almaz" v "Oqtay Elolu", Cfr Cabbarl), Bxtiyar
("Komsomol poemas", sgndr Coqun), fqan ("Sadt soranda", Teymur Mmmdov),
Bhmn ("Yaxn adam", si Mlikzad), Qasm ("lk bus", Abduqhhar brahimov), Yuri ("ki
qarda", Mixail Lermontov), Heydr by ("Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad), Qaaq Nbi
("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), rad ("atlan", lyas fndiyev), Elmddin ("tkin glin",
libala Haczad), Aptekinin olu ("Demokiisin qlnc", Nazim Hikmt), Nadir by ("Maral",
Hseyn Cavid), Tureulets ("ctimai ry", Aurel Baranqa), Nihat ("Yad qz", Orxan Kamal), lkbr
("Yeddi olan v bir qz", Rvn Aayev), Prometey ("Odu atna, Prometey!", Mustay Krim),
Eldar v Vaqif ("Vaqif", Smd Vurun), Abbas ("Hyat", Mirz brahimov), van Mastakov
("Qoca", Maksim Qorki).
SMAYIL TALIBLI
(21.3.1898- 23.7.1967)
Yaradclnn slubu v estetik prinsiplri hm romantik, hm d realist aktyor
mktbindn irlnib. Oynad oxsayl rollarnn bdii xsusiyytlrini nzrdn keirnd
grrk ki, onun ifasnda realist obrazlar daha oxdur.

Coun ehtirasa, daxili temperament, oxalarl ss malik olan aktyorun psixoloji ifad
vasitlri, oyun slubu-nun flsfi-estetik mahiyyti realizmn gcl zminin saslanb.
smayl Mmmdli olu Talbl 21 mart 1898-ci ild Bakda sad qulluqu ailsind
doulub. Adi ibtidai thsil alb. Ancaq taleyi el gtirib ki, yeniyetm yalarndan dramaturq Cfr
Cabbarl, aktyorlar Hacaa Abbasov, Sidqi Ruhulla, hmd Qmrli, Mhmmdhsn
Atamalbyov, Mirzaa liyev il dostluq edib. Hmin yaxnlq da smayln hyatda snt seimi
yolunu myynldirib.
1919-cu ild onu yenic yaranm Hkumt Teatrosuna (hazrki Akademik Milli Dram
Teatr) qbul ediblr. 1924-c ilin sonuna qdr o, Milli Dram Teatrnda qrxa yaxn mxtlif
xarakterli, htta estetik prinsiplrin psixoloji mahiyyti baxmndan bir-birin zidd olan obrazlara
shn mr verib.
Amplua baxmndan yaradcln srbst istiqamtlndirmyi mhartl bacaran, faci,
dramatik, satirik v komik obrazlarn ifasnda byk uurlar qazanan smayl Talbl 1924-c ilin
axrlarnda Bak Trk Azad Tnqid v Tbli Teatr kollektivin gndrilib. Bu kollektiv alt aydan
sonra Bak Trk i v kndli Teatr adlanb. Tbiti etibaril coun, yaradclq ehtirasl v oyunu
siraytedici olan smayl Talbl qsa mddtd teatrn aktyor ansamblma uyua bilib. Ona birbirinin ardnca sanball rollar taprlb.
Aktyor yeni snt ocanda Luis Sinkierin "Yz faiz" (Mak Qurmik), Aleksey Tolstoyun
roman sasnda "Roma-novlarn son gnlri" (Dmitri Pavlovi v General Alekseyev), Vasili
kvarkinin "Casus" (Stradvorski), Vladimir Marqaretin "Fahi" (Dormua), Clil
Mmmdquluzadnin "Anamn kita-b" (Mirz Mhmmdli), Mirz Ftli Axundzadnin "Msy
Jordan v Drvi Mstli ah" (Hatmxan aa), Viktor Hqonun "Notrdam kilssi" (Qvazimoda),
Jan Batist Molyerdn tbdil olan "Cancur Smd" (Nsxbnd Abbasli), Cfr Cabbarlnn "Sevil"
(Atakii) pyeslrinin tamaalarnda maraql rollarda x edib.
Bakda yaayan v dvlt idarlrinin mhm ideoloji sahlrind yksk vziflr tutan
cnbi milltlrin nma-yndlrinin fitnkarl il 1932-ci il dekabrn 28-d Bak Trk i
Teatrnn Gnc hrin krlMsm qrar veril-di. Halbuki hmin dvrd Gncd yerli
gnclrdn, maarif-prvr ziyallardan ibart gcl teatr truppas vard v onlarn qvvsi il hrd
Dvlt teatr yaratmaq mmkn idi. 4 v 5 yanvar 1933-c ild i Teatrnn btn kollektivi Gncy kd. Bir mddt sonra truppann dbi hiss mdiri Sleyman Rstm, rejissoru Abbasmirz
rifzad, qabaqcl aktyorlar Aasadq Graybyli, lsgr lkbrov, Fatma Qdri v baqalar
Bakya qaytdlar, lakin smayl Talbl doma kollektivdn ayrlmad. O, mrnn sonunadk Cfr
Cabbarl adna Gnc Dvlt Dram Teatrnda aktyorluq edib. Htta 1942 - 1943-c illrd teatrda
direktor da olub.
smayl Talbl Gnc teatrnda yaradclnn yetkinlik v mdriklik dvrnn parlaq
nmunlrini yaradb. Onlarn daha sanballlar v yaradclq baxmndan daha znginlri bunlardr:
Hac Smd aa ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev), Jorj Danden ("Jorj Danden", Jan
Batist Molyer), eyx Nsrulla ("llr", Clil Mmmdquluzad), Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir),
Sttarxan ("Dumanl Tbriz", Mmmd Sid Ordubadi), bdlli by, Aqin, Hac hmd, Rhim
xan, mamyar, Balaxan ("Sevil", "Od glini", "A1maz", "Nsrddin ah", "Yaar" v "Aydn", Cfr
Cabbarl), Bldiyy risi ("Mftti", Nikolay Qoqol), Azr baba, brahim xan ("Frhad v irin"
v "Vaqif", Smd Vurun), Sleyman ("Hyat", Mirz brahimov), Krmov, Usta Segah,
Smndrli ("Toy", "Xobxtlr" v "Analar", Sabit Rhman), Qivami ("Nizami", Mehdi Hseyn),
Naalnik, Hatm-xan aa, Mirz Hbib ("Hac Qara", "Msy Jordan v Drvi Mstli ah" v
"Lnkran xannn vziri", Mirz Ftli Axundzad), Aslan kii ("Byk rk", mran Qasmov v
Hsn Seyidbyli), Jan Qrubek ("Praqann abald aaclar altnda", Konstantin Simonov), Hac
Frc ("Hac Frc", Ncf by Vzirov), Xlif ("Babk", bil Yusifov), Rstm ("Syavu",
Hseyn Cavid), Qoca ("lkayt qbul olunmur", Toktobolat bdlmminov), Cmilzad ("Kiilr",
Altay Mmmdov), Gy day ("Qatr Mmmd", Zeynal Xlil), Yoxanes Rayesmk ("Azm

oul", Eqon Rannet), Alxan ("Bahar sular", lyas fndiyev), Qriqori Stepanovi ("Sabahm xeyir",
Viktor Rozov), Riard Sterlinq ("Sar lCk", fqan), Cahangir by ("Nriman ata", Atif Zeynall).
"Nriman ata" pyesini tamaaya Bakdan dvt olunmu rejissor Tofiq Kazmov hazrlayb.
lk tamaa 4 fevral 1967-ci ild gstrilib. Cahangir by rolu smayl Talblnn son t-z shn
obraz olub. Xstlikl laqdar may ayndan daha shny xmayb.
Milli shn snti tariximiz teatr aktyoru kimi daxil olan smayl Talblnn kinoda n bitkin
yaradc ii "Onu ba-lamaq olarn?" filmind Mirz Veysl roludur.
smayl Talbl teatrda ilmkl yana, Gnc alimlr evind dram drnyinin v sonralar
xalq teatrnn bdii rhbri kimi faliyyt gstrmidir. Ne-ne istedadl gnc onun qayneliyi
il hvskarlqdan pekar shny ayaq amdr.
Mhur aktyor sntdki nailiyytlrin gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (4
dekabr 1938) v xalq artisti (23 fevral 1940) fxri adlar il tltif olunub.
smayl Talbl 23 iyul 1967-ci ild Gnc hrind vfat edib v oradak qdim Svzkar
(Srdabli) qbiristanlnda torpaa taprlb.
RF YUSFZAD
(5.12.1906- 7.3.1963)
Romantik aktyor mktbinin qabil sntkarlarndan olub. Realist spkili tamaalarda da
romantik monumentalizm meyil gstrib.
Coun shn ehtiras, daxili temperamenti, gur ssi, qaynar psixoloji almi, pafoslu danq
ahngi kiassik faci obrazlarnn v ada romantik duyulu xarakterlrin shn tcssmnd
daha qabarq nzr arpb.
Qhrman surtlrd qazand nailiyytlrl yana, mrkb psixoloji personajlar da
mhartl oynaya bilib.
Daxili aktyorluq harnoniyasn plastik hrktlrd ustalqla tcssm etdirmyi bacarb.
Zngin mimika ifa vasitlri mnimsmidi. Romantizmi v emosionall hssaslqla z
oyununda uladrrd.
Yaradclnn n parlaq mrhlsi Gnc Dvlt Dram Teatr il bal olan rf mrah
olu Yusifzad 5 dekabr 1906-c ild rur rayonunun Srxanl kndind doulub. On drd yama
kimi kndd yaayb. rurdak birinci drcli mktbd oxuyub (1921 - 1925). dbiyyata,
dramaturgiyaya coun hvs gstrn rf mktbdki dram drnyinin fallarndan olub.
Beillik thsilini uurla baa vuraraq mllimlrinin tvsiysi il rvana glib. Burada
iyirminci illrd btn SSR-d dbd olan "Rabfaka" (fhl fakltsin) daxil olub. Thsilin
davamiyytli kild yiylnn rf Yusifzad eyni zamanda rvanda Azrbaycan teatrnn canl
klassiklrindn olan Yunis Nurinin dram drnyin gedib. Burada epizodik rollar oynayb, ktlvi
shnlrd itirak edib.
Fhl fakltsini iki il baa vuran rf Yusifzad Yunis Nurinin zmanti il rvandam
Azrbaycan teatr dstsinin aktyor heytin qbul olunub. 1928-ci ild bu kollektivin sasnda
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatr yaranb v kollektiv Jan Batist Molyerin "Zorn tbib"
komediyas il faliyyt balayb. Aktyor bu tamaada nkr rolunu ifa edib. rf Yusifzad dram
truppasnda v Dvlt Teatrnda hazrlanm Cfr Cabbarlnn "Aydn" (Dvlt by), Qabriel
Sundukyann "Pepo" (Pepo) srlrinin tamaalarnda sas rollarda oynayb.
1930-cu ild rf Yusifzad teatr sntindn ayrlaraq Bakya ali thsil almaa glib.
Burada Politexnik nstitutunun knd tsrrfat fakltsin daxil olub. Mhur aktyor Rza
Thmasibl, air-dramaturq Hseyn Cavidl dostluu onu yenidn teatr sntin balayb. 1932-ci
ilin oktyabrnda Bak Trk i Teatrnn truppasna aktyor gtrlb. Kollektivl birg 1933-c ild
Gncy glib v mrnn sonun qdr Gnc Dvlt Dram Teatrnda aktyorluq edib.

1936-c ildn mstqil binada faliyyt gstrn Gnc DDT-nin repertuarnn sas arln
csartl kn, demk olar, btn qhrman v sas rollar oynayan barnaqla saylacaq aparc
aktyorlardan biri d rf Yusifzad idi. O, Gnc tamaalarnn rbt v mhbbtini, ehtiram
v hrmtini qazanmd, kollektivin populyar aktyoru kimi sevilirdi.
Teatrda tamaalar hazrlam rejissorlardan Hbib smaylovun, Mehdi Mmmdovun, Hsn
Aayevin, Yusif Yulduzun, Hseyn Sultanovun, Tofiq Kazmovun, Nsir Sadqzadnin, Yusif
Barovun, Vaqif rifovun, rf Quliyevin bdii chtdn daha kamil qurulularnda sas rollar
rf Yusifzad ifa etmidir.
Mhur aktyorun zngin v lvan yaradclq xzinsinin aydn v parlaq mnzrsi beldir:
Mirz Rhim ("zg uaqlar", Vasili kvarkin), Balarza, Atakii, Mirz Rza, Aqin, Generalqubernator, Dvlt by ("Almaz", "Sevil", "Nsrddin ah", "Od glini", "1905-ci ild" v "Aydn",
Cfr Cabbarl), Mktb naalniki ("zldirm", Tur qardalar v Lev eynin), Frans Moor
("Qaaqlar", Fridrix iller), Vaqif v Qacar, Xosrov ("Vaqif" v "Frhad v irin", Smd Vurun),
Dmiri Musa, Mirz Qrnfil, Glmov, Qasm ("Toy", "Xobxtlr", "Analar" v
"Nianl qz", Sabit Rhman), Yaqo ("Otello", Vilyam ekspir), Veysl v Qaya ("Bahar",
Mmmdhseyn Thmasib), Hac Frc ("Hac Frc", Ncf by Vzirov), Nizami ("Nizami",
Mehdi Hseyn), Tofiq ("ntizar", lyas fndiyev v Mehdi Hseyn), hmdi Biqm, Mdi
Hseyn ("Mhbbt" v "Hyat", Mirz brahimov), Hac Qara ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Xosrov Atayev, Ncf ("Atayevlr ailsi" v "Bahar sular", lyas fndiyev), Con
Rayt ("Qrq edilmi dalar", lo Mosavili), eyx Nsrulla ("llr", Clil Mmmdquluzad),
Vilyams ("Kll", Nazim Hikmt), Qurban ("Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev), Los v
Muradov ("Byk rk", mran Qasmov v Hsn Seyidbyli), Sultan Zhrabov ("Vicdan",
Bxtiyar Vahabzad), eyx Snan v zdmir, Keykavus ("eyx Snan" v "Syavu", Hseyn
Cavid), Ezop ("T1k v zm", Gilerma Fiqeyredu), Smd Vurun ("Komsomol poemas",
sgndr Coqun).
rf Yusifzadnin parlaq istedadnn prstiKarlar Gncdn baqa mkird, Qazaxda,
Tovuzda, Yevlaxda, kid, Lnkranda, rvanda, Adamda, uada, Fzulid, Landa... da ox
idi. nki teatr bu rayonlarda uurla qastrol tamaalar gstrib.
Romantik aktyor, cfake teatr xadimi, gnclrin qayke hamisi rf Yusifzad 17 iyun
1943-c ild Azrbaycan espublikasnn mkdar artisti v 30 aprel 1955-ci ild xalq artisti fxri
adlar il tltif olunub.
rf mrah olu Yusifzad 1963-c il mart aynn 7-d Gnc hrind vfat edib v
buradak qdim Svzkar (Srdabli) qbiristanlnda dfn olunub.
RMZYY VEYSLOVA
(11.2.1914- 23.8.1993)
z yaradclnda romantizml realizmn poetika xsusiyytlrindn eyni sviyyd, byk
ustalqla barnb. Romantik rollarda aktyorluq istedadnn coun ehtiras, daxili temperamenti,
realist rollarda smimiyyti, tbiiliyi v ifad vasitlrinin lvanl il sciyyvi, orijinal, bdiiestetik chtdn kamil grnrd.
klassik srlrd mhtm romantik xarakterlr, dnya dbiyyat nmunlrind poetik
realist obrazlar yaradan aktrisa Rmziyy xanm tn srin altmnc illrind Gnc teatrnda lirikpsixoloji slubun yaradclarndan v aparc sntkarlarndan olub.
Musiqili ssi, mrkkb mqamlarda da canl v plastik hrktli shn davran, gcl
texnika vrdilri, mlahtli grkmi, iti yadda, emosional cazib qdrti vard.

fa etdiyi obrazn psixoloji xarakterinin inkiaf xttin uyun olaraq kvrk pltdan, hzin
lirizmdn partlayan ehtirasa qdr ssinin btn alar-variasiyalarndan istifad etmkd mahir
ustad idi.
Rmziyy Osman qz Veyslova 1914-c il fevral aynn 11-d Bakda doulub. Burada
yeni tipli qz mktbind thsil alb. Yeddinci sinifi bitirndn sonra, 1929-cu ild Bak Teatr
Mktbinin aktyorluq fakltsin daxil olub. Thsil ala-ala snt mllimlrinin tvsiysi il Bak
Trk i Teatrnn yardm heytin qbul olunub. Burada ktlvi shnlr xb v Fyodor
Pavlovun "in tanrs" (Viyen), Nikolay Paqodinin "Balta poemas" (Qrz), Vladimir kironun
"Klklr hri" (Qadn), bdlhq Hamidin "Hind qz" (Stelina), bdlba Fvzinin "Gizli l"
(sli), Hacbaba Nzrlinin "Yollar" (Glbahar) srlrinin tamaalarnda itirak edrk epizod
rollar oynayb.
1932-ci il dekabrn 28-d Trk i Teatr Bakdak yaradclq mrcsin xitam verdi.
Gncy krln (4 v 5 yanvar 1933) snt oca burada vvlc Gnc Trk i Teatr, iki il
sonra Gnc Dvlt Dram Teatr kimi faliyytini davam etdirdi.
1932-ci ilin sonlarnda gnc fra ustas, sonralar Gnc Dvlt Dram Teatrnda trtibat
rssam v ba rssam ilyn Bhram fndiyev Aqabad teatrnda ilmy dvt alb. Onunla
yenic ail hyat quran Rmziyy xanm da Aqabada gedib. Aktrisa orada il yaxn "Rmziy"
v "Rmziyy fndiyeva" kimi x edib, myyn tcrb toplayb. Gnc olmasma baxmayaraq,
Rmziyy Veyslovaya Yaqut ("Yaar", Cfr Cabbarl), Solmaz ("Od glini", Cfr Cabbarl),
Dezdemona ("Otello", Vilyam ekspir), Mehriban ("Dmiri Gav", msddin Sami), Elampa
("Hind qz", bdlhq Hamid) kimi msul rollar taprlb. O, az mddtd teatrn aparc
aktrisalar crgsin xb.
1934-1935-ci il teatr mvsmnd Bhram fndiyev v Rmziyy xanm Gnc hrin
gliblr v ikisi d teatrn kollektivin qbul olunublar. Gnc teatrnda Rmziyy xannn
yaradcdq spkisind aktrisa yox idi. Onun hmyad Barat xanm kinskaya teatrdan inciyib
Bakya getmidi. Buna gr d Rmziyy xanm tezlikl teatrn aparc aktrisasna evrildi. Ona hm
sevgili, hm qhrman, hm d dramatik sciyyli aparc rollar taprlrd v aktrisa sasn
rejissorlarn midini doruldurdu. Eyni zamanda axtarlar aparr, istedadn cilalayb
formaladrmaq yolunda usannadan alrd.
Aktrisann altm iki illik aktyorluq faliyytinin snt thflrinin sas incilri bunlardr:
Ceyran ("zg ua", Vasili kvarkin), Almaz, Solmaz, Mariya Timofeyevna, Sitar ("Almaz",
"Od glini", "1905-ci ild" v "Nsrddin ah", Cfr Cabbarl), Glnar v Xuraman, Mrym
("Vaqif" v "Frhad v irin", Smd Vurun), Kamal, Snubr ("Toy" v "Xobxtlr", Sabit
Rhman), Huri ("Mhbbt", Mirz brahimov), Balisa, Marsela ("Klkbaz sevgili" v "N yardan
doyur, n ldn qoyur", Lope de Veqa), Natella ("Vtn namusu", Georgi Mdivani), Emiliya
("Otello", Vilyam ekspir), Aqlaya vanovna ("Xrnglr", Sergey Mixalkov), Dilad, Nzakt,
Nurcahan xanm ("Atayevlr ailsi", "Sn hmi mnimlsn" v "Mnim gnahm", lyas
fndiyev), amandux ("Qrq edilmi dalar", lo Mosavili), Tkz ("Hac Qara", Mirz Ftli
Axundzad), Paolina, Anna Nikolayevna, karn arvad ("Kll", "van vanovi var idimi?.." v
"Demoklisin qlnc", Nazim Hikmt), Xumar v Nina, Sdab ("eyx Snan" v "Syavu",
Hseyn Cavid), Ayi ("ikayt qbul olunmur", Toktobolat bdlmminov), Rxnd ("Kiilr",
Altay Mmmdov), Xanm Piem (" qpiklik opera", Bertolt Brext), Mhsti xanm ("Nizami",
Mehdi Hseyn), Hkim ("Gz hkimi", slam Sfrli), kleya ("T1k v zm", Gilerma
Fiqeyredu), Anacan, Xeyransa ("Anacan" v "Nsrddin", Yusif zimzad), Tamara Timofeyevna
("Sabahn xeyir!", Viktor Rozov), Miss Petris ("Sar lck", fqan), Day ("Aldann adaxl",
Riard
eridan),
Mariya
qnatyevna ("Tbili qz", Anatoli Salnski), Cvahir ("Cinli",
Aleksandr irvanzad), Zann ("Bura glin", ziz Nesin), Glr ("Almazn qzlar",
Sttar Axundov), Olqa Nikolayevna ("Hmi tmizlikd", Emil Braginski v Eldar Ryazanov),
Kesariya ("Araba hl amayb", oseliani), Glbac ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Hcr

xanm ("Yad qz", Orxan Kamal), Day ("Medeya", Evripid), Sevinc ("Snsiz", xli Qurbanov),
Zlxbir ("Aygl diyar", Mustay Krim), Mehri xanm ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by
Haqverdiyev), Bufeti qadn ("Qatarlar shr gedir", Raymond kauqvern), Nrminnin anas
("Mezozoy hvalat", Maqsud brahimbyov), Zaxarovna ("Qoca", Maksim Qorki), Hersoqinya
("111 Riard", Vilyam enspir), Zrnigar ("Dli Kr", smayl xl), Nazxanm ("Bo banlar",
hmd sayev).
Gnc Dvlt Dram Teatrnn grkmli aktyorlarndan olmu Rmziyy Osman qz
Veyslova 30 aprel 1955-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti v 20 may 1958-ci ild
xalq artisti fxri adlar il tltif edilib.
Aktrisa 23 avqust 1993-c ild Gnc hrind vfat edib v Babanlardak Fxri
xiyabanda dfn olunub.
GNC DVLT DRAM TEATRINDA
REJSSOR SNT
Gnc teatr 1933-c ilin martnda faliyyt balayanda ilk nvbd Bak Trk i
Teatrnn hazr tamaalar brpa olunub repertuara daxil edildi. Eyni zamanda teatrla birlikd
Gncy glmi v burada payz mvsmnn sonuna qdr rejissorluq etmi Abbasmirz rifzad
Hseyn Cavidin "eyx Snan", Cfr Cabbarlnn "Yaar" v Aleksandr irvanzadnin "Namus"
dramlarna shn quruluu verib. Repertuardak bir sra tamaalara yeni aktyorlar da rifzad
hazrlayb.
Gnc dram kollektivinin yetirmsi olan smayl fndiyev 1934-c ildn teatrda aparc
rejissor kimi n xb. rifzad Bakya qaydandan sonra smayl fndiyev kollekti-v ba
rejissor tyin ediblr. Teatr onun rejissorluunda "Fahi" (Viktor Marqaret), "zldirm" (Lev
eynin v Tur qardalar), "Namus" (Aleksandr irvanzad), "Sevil", "Od glini", "Almaz" (Cfr
Cabbarl), "Vaqif" (Smd Vurun) tamaalarn oynayb.
Hbib smaylov 1936-c ild teatra bdii rhbr tyin olunub. Mirz Ftli Axundzadnin
"Lnkran xannn vziri", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild",
Mirz brahimovun "Hyat" pyeslri onun qurulularnda tamaalara gstrilib.
Ali Dadaov 1938-1939-cu v 1945-1948-ci illrd Gnc teatrnda ba rejissor ilyib.
Burada Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" (1938), Sabit Rhmann "Toy" (1939) v "Analar"
(1946), Hacaa Quliyevin "Qohumlar" (1939), yyub Abbasovun "Mlik Mmmd", bdrrhim
by Haqverdiyevin "Pri cadu" (1946), Smd Vurunun "Frhad v irin" (1947), Konstantin
Simonovun "Praqann abahd aaclar altnda" (1947), mran Qasmovun "Arzu v Sevinc", Krim
Sultanovla Mmmd Brcliyevin "Yadigar" (1948) pyeslrini tamaaya hazrlayb.
Teatra dvt edilmi Yusif Yulduzun 1936-c ild hazrlad "Od glini" (Cfr Cabbarl)
qhrmanlq dramnn tamaas, hminin onun qurulularnda oynanlan Cfr Cabbarlnn
"Almaz", "Solun iklr", Vadim Sobkonun "kinci cbh", (1950), Hseyn Muxtarovun "Ail
namusu" (1952) srlri kollektivin yaradclq nailiyyti kimi dyrlndirilib. O, Gnc teatrna ilk
gliind az mddt ba rejissor olub.
jdr Sultanov Gnc teatrna BTT-nin kollektivi il glib. Drd il yaxn bu kollektivd
ilyib. vvl-vvl teatrn hazr repertuarndak tamaalarda x edib. Gncd hazrlanan shn
srlrind oynayb. Teatrn nzdind "Uaq v Gnclr Teatr" blmsi yaradlb v jdr Sultanov
burada rejissorluqla mul olmaa balayb. O, bu blmd Bier Stounun "Tom daynn komas",
Zfr Nemtov v hmd Hsnovun "Qaralar lksind", Cfr Cfrovla amil Mlikyeqanovun
"Papiros km" uaq srlrin shn qurulular verib.
* * *

HSN AAYEV (10.5.1910 - 20.6.1986)

Rejissor Hsn Aayev 10 may 1910-cu ild Bakda doulub. Bak Teatr Mktbini bitirib
v 1928-ci ild Bak Trk i Teatrnda aktyor kimi shn faliyytin balayb. Teatr Gncy
knd o, rvana gedib v burada DADT-nin truppasna daxil olub. Aktyorluqdan daha ox
rejissor sntin maraq gstrn Hsn Aayev Moskvada Lunaarski adna Teatr Snti
nstitutunda thsil alb. Moskva Bdaye Akademik Teatrnn, Vaxtanqov v Meyerxold teatrlarnn
estetik prinsiplrini, poetika sciyylrini mnimsmy alb.
1936-c ild Bakya glib v OBT-d zeyir by Hacbyovun "r v arvad" operettasn
tamaaya hazrlayb. El hmin il Naxvana gedib v 1939-cu il kimi buradak DDT-d ondan ox
sr shn quruluu verib.
Bak v Naxvan teatrlarnda myyn rejissorluq tcrbsi toplayan Hsn Aayev 1939cu ild Gnc DDT-y qu-ruluu rejissor qbul edilib. Uzun illr bu kollektivd smrli
yaradclq axtarlar il alan sntkar 1939 - 1942 v 1962 - 1965-ci illrd kollektiv ba
rejissorluq edib.
Hsn Aayevin Gnc teatrnda ilk ii Qurban Musayevin "rqin qalas" srin tamaas
olub. O, bu teatrda bil Yusifovun "Babk", Cfr Cabbarlnn "Aydn", "Yaar", "Solun isklr",
Sabit Rhmann "Xobxtlr", "liqulu evlnir", Jan Batist Molyerin "Jorj Danden", "Sevil",
Vilyam ekspirin "Otello", Smd Vurunun "Frhad v irin", "Vaqif", Mirz brahimovun
"Mhbbt", Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Lnkran xannn vziri", Ncf by
Vzirovun "Hac Qmbr" v "Hac Frc", Mirz Ftli Axundzadnin Nikolay Qoqolun
"Mftti", nvr Mmmdxanlnn "rqin shri", Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar", "iki da", Karl Myufkenin "ldrml yollarla" (Piter Abrahamsn roman sasnda), lyas
fndiyevin "Bahar sular", "Sn hmi mnimlsn", "Unuda bilmirm", Vasili kvar-kinin
"zg ua" v Novruz Gnclinin "lal", Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar", Mcid
amxalovun "Qaynana", Robindranat Taqorun "Qanq qz" ("Kmal"), Sttar Axundovun
"Mhbbt niansi" v "Almazn qzlar", Bar Barovun "Tamaa qarnn nvlri" (blhsnin
roman sasnda), Atif Zeynallnn "Sirlr yuvas", Hseyn Cavidin "Syavu", Hacaa Quliyevin
"Sabir", Riard eridann "Aldanm adaxl", fqan sgrovun "Qz atas" v "Sar lck", Qurban
Musayevin "Khn hytin adamlar", Altay Mmmdovun "Kiilr", Kita Buaidzenin "Hytd
qapan it var", Hseyn Qaraolunun "fiq", "Abdulla rifovun Xall dan qartal", Mhrrm
lizadnin "Da iyi", Boris Lavrenyovun "Hcum", dil sgndrovun "Qaya", Mustay Krimin
"Aygl diyar", Raymond kauqverin "Qatarlar shr gedir", Maqsud brahimbyovun "Mezazoy
hvalat", Lope de Veqann "Rqs mllimi", Konstantin Simonovun "Bizim hrli olan", Nbi
Xzrinin "Sn yanmasan...", Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam", si Mlikzadnin "Yaxn
adam", Altay Mmmdovun "Kiilr", Firudin Aayevin "Smndr", Zeynal Xlilin "airin
yuxusu", Yusif zimzadnin "Unutnaym", Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi", Yusif zimzadnin
"rk dynms", libala Haczadnin "tkin glin" srlrin maraql shn qurulular verib.
Teatr sntindki xidmtlrin gr Hsn Aayev 20 may 1958-ci ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri ad il tltif edilib. 20 iyun 1986-c ild gncd
vfat edib.
MEHD MMMDOV (1918 - 1985)
Azrbaycann grkmli rejissorudur. Yaradcl daha geni kild AMDT il baldr.
Eyni zamanda Opera v Balet Teatrnda, Rus Dram Teatrnda da ba rejissor ilyib v mxtlif

srlri tamaaya hazrlayb. Shn faliyytin aktyor kimi BT-d balayan Mehdi Mmmdov lk
rejissor quruluunu da Gnc hrind faliyytini davam etdirn hmin kollektivd verib.
Mehdi Mmmdov Moskvada ali rejissor thsili alb. Diplom ii olan Mmmdhseyn
Thmasibin "Bahar" pyesini Gnc DDT-d tamaaya hazrlayb. mtahan kimi qbul olunan ilk
srbst quruluundan la qiymt alan rejissor tyinatla bu kollektiv rejissor gndrilib. 1k
tamaalarndan yaradcl yenilik ruhu v monumentalizm sciyylri il ona kollektivd rbt,
teatr ictimaiyytind hrt qazandrb. Buna gr d 1942-ci ild onu teatra ba rejissor tyin
ediblr. 1945-ci ilin payz mvsmnd Bakya glib v Akademik teatra quruluu rejissor
gtrlb.
Grkmli rejissor Gnc teatrnda Mirz brahimovun "Madrid" (1941), Zeynal Xlilin
"ntiqam" (1942) v "Qatr Mmmd" (1945), zeyir by Hacbyovun "Mdi bad" (1942), Cfr
Cabbarlnn "Od glini" (1942) v "Oqtay Elolu" (1944), Jan Batist Molyerin "Vasvas xst"
(1942), Sabit Rhmann "Toy" (1944), Smd Vurunun "Vaqif" (1942), Lope de Veqann "N
yardan doyur, n ldn qoyur" (1943), lyas fndiyev v Mehdi Hseynin "ntizar" (1944), Mehdi
Hseynin "Nizami" (1943), Nadejda Filippovann "Partizan Kostya" (1944) dram v komediyalarna
maraql shn qurulular verib.
Mehdi Mmmdov Gncd ildiyi mddtd teatrn yaradclnda monumental
romantiznl realist teatr estetikalarn qovuuqda realiz edib. Aktyorlarn frdi yaradclq
slublarnn formalamasnda ciddi ilr grb. Teatrn reper nail olub. Tamaa v bdii trtibat,
tamaada musiqinin estetik tutumu istiqamtlrind myyn nnlrin bnvrsmi qoyub.
HSEYN SULTANOV (23.12.1923 - 30.3.1993)
Rejissor Hseyn Musa olu Sultanov 23 dekabr 1923-c ild Bakda doulub. Moskva
Dvlt ncsnt nstitutunun rejissorluq fakltsini 1952-ci ild bitirib. Gnc teatrna gndriln
Hseyn Sultanov vvlc burada quruluu rejissor, sonra ba rejissor ilyib (1952 - 1962).
Yaradcl masirlik axtarlar il sciyyvidir. Realist teatr mktbinin estetik prinsiplrin
stnlk verib. Qurulu verdiyi srlrin ksriyytini lirik-psixoloji slubda hazrlayb.
Gnc DDT-d gstrdiyi xidmtlr gr 20 may 1958-ci ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar incsnt xadimi fxri ad il tltif olunub. Yaradclnn sonraki dvr GTT il baldr.
Hseyn Sultanov Gnc teatrnda Aaq Tuqayevin "Adaxllar" (diplom iidir. 1952), Smd
Vurunun "Vaqif", lo Mosavilinin "Qrq edilmi dalar", Cfr Cabbarlnn "Solun iklr",
"Nsrddin ah" v "Almaz", Sergey Mixalkovun "Xrnglr", Mirz Ftli Axundzadnin "Hac
Qara", Sabit Rhmann "Toy", slam Sfrlinin "Gz hkimi", Cabbar Mcnunbyovun "ldrm",
Smd Vurunun "Vaqif", bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu", Nazim Hikmtin "Kll",
Hseyn Cavidin "eyx Snan" v "Syavu", Bxtiyar Vahabzadnin "Vicdan", Hsn Seyidbyli
v mran Qas-movun "Byk rk", Ltfli Hsnovun "Gn", Lope de Veqann "Klkbaz
sevgili", Tsao Yuyun "Tufan", Aleksandr irvanzadnin "Namus", Eqon Rannetin "Azm oul",
lyar Yusiflinin "rk sevrs", Gilerma Fiqeyredunun "T1k v zm" ("Ezop"), sgndr
Coqunun "Komsomol poemas" pyeslrin orijinal slublarda shn qurulular verib.
mrnn sonlarnda teatrda ilmyn Hseyn Sultanov 30 mart 1993-c ild Bakda vfat
edib.
* * *
Nsir Sadqzad (18.10.1926 - 28.11.1996).
1965-1966-c illrd Gnc teatrnda ba rejissor ilyib v mxtlif vaxtlarda qsa fasillrl
quruluu rejissor kimi alb. Dvtl d tamaalar hazrlayb. Cfr Cabbarlnn "Aydn", Mirz

brahimovun "Kndi qz", Viktor Rozovun "Sabahn xeyir" (1962), Yusif zimzadnin
"Nsrddin", Aleksandr irvanzadnin "Cinli", Toktobolat bdlmminovun "ikayt qbul
edilmir" (1963), ziz Nesinin "Bura glin" (1965), Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", Otiya
oselianinin "Araba hl amayb" dram srlrin (1976) mxtlif janrlarda shn qurulular verib.
Yusif Barov (20.1.1924 - 19.9.1995). Gnc teatrna gliinin vvllrind (myyn
fasil il) quruluu rejissor kimi alb. 1966 - 1995-ci illrd is teatrn ba rejissoru olub. Yunan
kiassik dramaturgiyasn teatrn shnsin ilk df o gtirib.
Karl Myufkenin "ldrml yollarla" (Piter Abrahamsn roman sasnda, lyas fndiyevin
"Atayevlr ailsi", "Mnim gnahm" v "Unuda bilmirm", Mmmdhseyn Thmasibin "ikii
da", Mmmdli Nsirovun "Tariyel" ("Plng drisi geymi phlvan"), Sabit Rhmann "Nianl
qz" v "Klklr", xli Qurbanovun "Snsiz", Evripidin "Medeya", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan", Qurban Musayevin "Odlu illr", Vilyam ekspirin "Otello",
Aleksandr Ostrovskinin "Quduz pullar", Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu", mran Qasmov v
Hsn Seyidbylinin "Uzaq sahillrd", Altay Mmmdovun "Ulduzlar grnd", Mixail
Lermontovun "ki qarda", Sofokiun "Antiqona", Mustay Krimin "Odu atma, Prometey!", Orxan
Kamaln "72-ci kamera", Nazm Hikmtin "van vanovi var idimi?..", Sttar Zrdablnn "li
Mmmd Dilbri" pyeslrinin tamaalar Yusif Barovun teatrda sas rejisor ilridir.
Vaqif rifov (12 avqust 1943). 1967-ci ild Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun
rejissorluq fakltsini bitirib. Mxtlif vaxtlarda v myyn fasillrl Gnc teatrnda rejissor v
az mddt ba rejissor ilyib. Adam v Sumqayt teatrlarna da rhbrlik edib.
Gnc DDT-d sas tamaalar: "Analarn divan" (slam brahimov), "Mhbbt krps"
(Novruz Gncli), "Xan qz" (Frid lyarbyli), "Bir tavan altnda" (Tofiq Firudinbyli), "Byk
rk" (Hsn Seyidbyli v mran Qasmov), "Qrib dilni" (Yan Salovi), "Mkafat" (Aleksandr
Gelman), "lk bus" (Abdqhhar brahimov), "Unutnaq istyirm" (Nab Mmmdova), "Dli
Domrul" (Altay Mmmdov), "Yeddi olan v bir qz" (Rvn Aayev), "Yad qz" (Orxan
Kamal), "ctimai ry" (Aurel Baranqa), "Maral" (Hseyn Cavid), "Demoklisin qlnc" (Nazim
Hikmt), "Dli Kr" (smayl xl), "Qap" (Elad Mmmdov), "Yandrlm adam" (libala
Haczad).
Hilal Hsnov (10 sentyabr 1943). 1960-c illrin sonlarndan teatrda aktyorluq etmkl
yana, quruluu rejissor kimi d faliyyt gstrib. 1990-c illrin vvllrind Trkiyy ilmy
gedib. Gnc teatrnda Vasili ukinin "Diriba adamlar", sgndr Coqunun "Komsomol
poemas", Vilyam ekspirin "111 Riard", Rhman lizadnin "Domalar", Maksim Qorkinin
"Qoca", Osvald Zaqradnikin "Zngli saat", Sabit Rhmann "Xobxtlr" srlri Hilal Hsnovun
qurulularnda oynanlb.
* * *
Teatrn qabaqcl aktyorlar lkbr Seyfi, hmd Salahl, rf Yusifzad, Mmmd
Brcliyev, Hsn Sadqzad (Hsnqara), Telman liyev myyn dramlara qurulu veriblr.
Bakdan mxtlif vaxtlarda dvt olunmu Rza Thmasib, lsgr rifov, Tofiq Kazmov,
Glcahan Glhmdova, rf Quliyev, Oruc Qurbanov Gnc teatrnda rejissorluq etmilr.
Gnc DDT-nin bdii rhbri 1 iyun 1999-cu ildn Rafiq Atakiiyevdir.
GNC TAMAAILAR TEATRI
Milli teatrmz institusional mdniyytin fakt olmamdan vvl onun yaradclq qaysind
uaqlar, mktblilr v yeniyetm gnclr n tamaalar hazrlamaq mqsdi olmayb.
mumiyytl, shn mdniyyti v yeniyetm nslin trbiysi teatrn maraq dairsmd olmayb,

nki onu sasn geni ktlnin maariflnmsi mslsi dndrrd. Bakda, Tiflisd, rvanda,
Naxvanda, Aqabadda, Drbndd, uada, Gncd... mxtlif teatr truppalar qadnlar, hminin
mktb agirdlri n tamaalar gstriblr. Lakin gstriln srlr ya mhur faci v
komediyalar, yaxud da byklr n tbdil edilmi vodevillr olub.
1920-ci il qdr Mirz lkbr Sabirin, Abbas Shhtin uaqlara hsr etdiklri eirlr ap
olunmudu, Sleyman Sani Axundov mxtlif nal-hekaylr yazmd. Mxtlif jurnallar mhz
mktb hyatn iqlandrrd. Myyn drsliklr d yazlrd, mxsusi uaqlar n folklor
nmunlri tdris v tbli olunurdu. Btn bunlara baxmayaraq, srf uaq v yeniyetmlrin estetik
maraq dairsmi ehtiva edn, onlarn dnyagrlrinin formalamasma tkan vern pyeslr hl
yarannamd v bu i gstriln maraqlar da hllik smrli ntic vermmidi.
Uaqlar n ilk dram srini Abdulla aiq yazd. "Gzl bahar" adl poetik janrl bu dram
Akademik Milli Dram Teatrnda tamaaya Abbasmirz rifzad hazrlad. lk tamaa 7 aprel 1922ci ild gstrildi. "Gzl bahar" Dvlt tsisatnda olan teatrmzn ilk uaq tamaas saylr.
Akademik teatr ilk uurlu snaqdan sonra Mustafa Mrdanovla Aslan Tahirovun trcmsind Jl
Vernin "Kapitan Qrantn uaqlar" (1 mart 1926-c il), "80 gn dnya syahti" (17 fevral 1927-ci il)
v Qafarovun evirmsind Bier Stounun "Tom daynn komas" (3 noyabr 1927-ci il) dramlar
sasnda uaqlar n tamaalar hazrlayb z repertuarna daxil etdi. Tamaalarn nn d
quruluunu teatrn ba rejissoru Aleksandr Tuqanov vermidi.
Bu adamlar glckd uaqlar n xsusi shn snti ocann yarannasma tkan verdilr.
Hmin istiqamtd yaradclq prosesinin genilnmsi n 1923-c ildn balayaraq Bak dniz
limannda, kemi Tayev toxuculuq kombinatnda, bgnk Sttrxan adna zavodda v bir sra
digr mssislrd, uaq evlrind pioner tkilatlar faliyyt baladlar. Onlarn nzdind dram
drnklri yaradld. Yaradclq ehtiras, snt mhbbt v rbt bslmlri, mxtlif srlrdn
hazrladqlar shnlrin say baxmndan Dnizilr klubunun 40 sayl pioner dstsinin zfaliyyt
drnyi daha fal grnrd. Myyn faliyyt dvrndn sonra drny mktbli Aadada
Qurbanov rejissor tyin olundu. Sonralar xalq artisti kimi hrtlnn sntkarn tbbs il
drnk ilk df tam sri tamaaya hazrlama qrara ald. 15 mart 1927-ci ild drnyin zvlri
pioner-dst rhbri Ltif Krimlinin "Frtna" pyesini tamaaya hazrladlar.
"Frtna" tamaasnda sonradan mrlrini teatr v kino sntin balayaraq hrtli
yaradclq yolu ken Muxtar Dadaov, Mmmdaa Dadaov, Krim Hsnov, Cvahir
sgndrova, Yusif Dadaov v baqalar itirak etdilr. Tamaa on gn sonra Bak i Teatrnn
binasnda fhllr gstrildi. Bu, respublikann hyatnda byk mdni hadis kimi
dyrlndirildi. 1928-ci il oktyabr aynn 5-d Xalq Maarif komissarlnn qrar il Bak Uaq
(Cocuq da yazlb) Teatrnn rus blmsi yaradld.
1929-cu ilin vvllrind teatrn Azrbaycan blmsini yaratmaq n msabiq elan edildi.
Noyabr aynda msabiq yekunladrld v truppaya iyirmi nfr teatr hvskar qbul olundu.
"Frtna"n oynayan aktyorlarn ksriyyti, o cmldn sonralar hrtli rejissor olan Mhrrm
Hamov truppaya gtrldlr.
Teatr znn ilk prdlrini 30 yanvar 1930-cu ild Mustafa Mrdanovla Rza Thmasib
trfindn trcm olunmu "Qrmz qalstuk leyhin" tamaas il ad. Tamaann rejissoru
Qriqori kornelli idi. Mq prosesind pyes tbdil olundu v hadislr Azrbaycana krld.
Mhrrm Hamov (Karl), Mmmdaa Dadaov (Dada), Zinyt Abbaszad (Faist qz), Yusif
Dadaov (Musa), Mina Abdullazad (Trk qz) sas rollar oynayblar.
Milli dramaturgiyamz uaq pyeslri yaznaqda hl myyn tcrb toplamamd v nsr
srlrini, xalq nallar-n shnldirmy d meyil gstrilmirdi. Boluu doldurmaq n teatrn
rhbrliyi repertuar trcm pyeslrinin sasnda qururdu. Mktblilri dzly, mehribanla,
smimiliy, alqanla, byklr ehtirama, Vtn mhbbt sslyn v eyni zananda siyasi
ideya yk qabarq olan "Vur khnliyi", "Altay Robinzonlar", "Uzaq yaylaqda", "Pambq verk",
"Tkbana gzn pilk", "filr", "Be illiyi iki il yarma" pyeslri tamaalara gstrilirdi.

1932-1933-c il teatr mvsmndn balayaraq teatrn zvlri Zfr Nemtov, limmmd

Atayev, Cfr Cf-rov, amil Mlikyeqanov, Mmmdaa Dadaov kiik hcmli trbiyvididaktik, siyasi ruhu qabarq veriln, ideyas lpaq olan pyeslr yazb teatra tqdim etdilr.
1936-c il iyun aynn 18-d Xalq Maarif komissarlnn mri il teatrn ad dyidirildi.
Myyn bitkin repertuar qura bilmi kollektiv Gnc Tamaalar Teatr adland. Bu, adic
addyim deyildi. Eyni zamanda teatrn nvbti yaradclq qaysinin estetik prinsiplrini, tamaa
auditoriyasnn trkibini myynldirdi. Szsz ki, tz adla faliyyt balayan kollektiv oyunslubunda, ifad vasitlrind, janr axtarlarnda, forma hllind d yeni yaradclq pillsin qdm
qoydu. Hmin keid dvr v 1940-c illr Gnc Tamaalar Teatr n aadak snt
nailiyytlri v yaradclq uurlar il xarakteriz olunur.
GTT z trafnda mktblilrin, yeniyetmlrin zvq v psixologiyasnn formalamasma
xidmt gstrn dramaturqlar dstsi toplaya bildi. Bir-birinin ardmca Mirmehdi Seyidzadnin
"Nrgiz", "Qzl qu", "Ayaz", Abdulla aiqin "Xasay", "Elolu", "Vtn", "Ana", "Fitn", bil
Yusifovun "Babk", "Ramiz", "Od iind", yyub Abbasovun "Azad", "Cbhy mr", "Mlik
Mmmd", "Bahar nmsi", "Sevinc", Sttar Axundovun "tin dr", "Tayqa", "Dnmz"
pyeslri tamaaya qoyuldu.
Teatr janr lvanlna v mvzu-problematika geniliyin nail olmaq mqsdil milli kiassik
dramaturqlarmzdan Cfr Cabbarlnn, Ncf by Vzirovun, Mirz Ftli Axundzadnin, dnya
diblrindn Fridrix illerin, Jan Batist Molyerin, Nikolay Qoqolun sem srlrini repertuara daxil
etdi.
GTT znn yaradclq spesifikasna uyun olan milli rejissorlarmz yetidirdi. Teatrda
Soltan Dadaov, Mhrrm Hamov, Zfr Nemtov, Krim Hsnov, a eyxov, Hsn liyev
kimi sritli rejissorlar faliyyt gstrirdilr. Onlar teatrn slub v forma prinsiplrinin estetik
sciyylrini znginldirmkl yana, zlrinin frdi rejissor slublarn da formaladrrdlar. Bu
baxmdan Mhrrm Hamovla Zfr Nemtovun yaradclqlarnn estetik dyrlri, psixoloji ifad
vasitlrinin lvanl v zrifliyi daha diqqtlayiqdir.
Gnc Tamaalar Teatr mxtlif yaradclq mrhllrindn v snaqlarndan kerk
znn estetik prinsiplrin uyun olan aktyor ansambl formaladra bilmidi. Teatrda Sleyman
lsgrov, liaa Aayev, Mmmdaa Dadaov, Rxsar Aayeva, Susanna Mcidova,
Hseynaa Sadqov, Aadada Qurbanov, Yusif Dadaov, limmmd Atayev kimi aktyorlar
yetimilr.
Teatrn repertuarnda janr lvanl gndn-gn artrd v bu istiqamtd csartli sylr
uursuz chdlrdn ox idi. Nal, dram, mit komediyas, satirik komediya, qhrmanlq dastan,
mzhk, oyun-ylnc, ictimai-sosial faci v bu kimi janrlarda tamaalar oynanlrd.
Teatr trtibat-forma axtarlarnda z estetik prinsip v xsusiyyti olan ifad vasitlrini
snaqdan xara-xara v Gnc Tamaalar Teatrna xas olan shnqrafiya nnsi ya-ratnd. Bu
id rssamlardan . Hsnov, Fyodor Qusak, Hsn Mustafayev, Sadq rifzad smrli
nailiyytlr qaza-na bilmidilr.
1930-cu ilin sonrarndan balayaraq teatr tamaalarn estetik tsir gcn artrmaq, ifad
vasitlrini znginldirmk, emosional duyulara tkan vermk n milli bstkarlarmzla
yaradclq laqsi qurdu. Tofiq Quliyev, Niyazi, Fikrt mirov, Cahangir Cahangirov, fiq
Axundova, Sol-tan Hacbyov, rf Abbasov mrkkb tamaalara musiqi bstldilr.
1950-ci ildn balayaraq teatrn yaradclnda yeni estetik mrhlnin inkiafna tkan
verildi. Teatr z repertuarn drd mqsd-prinsipd qururdu:
mktbqdr uaqlar n tamaalar;
azyal mktblilr n tamaalar;
yuxar sinif agirdlri n tamaalar;
yeniyetm gnclr n tamaalar.

lbil teatrla yaradclq nsiyyti yaradan dramaturqlarn say Yusif zimzadnin, Cabbar
Mcnunbyovun, Sttar Axundovun, Rauf smaylovun, fqan sgrovun, sgndr Coqunun,
Xanmana libylinin, Qeybulla Rsulovun, Mmmdhseyn Thmasibin, krm ylislinin, li
mirlinin, Elinin mxtlif janrl, mxtlif mvzulu pyeslrinin tamaalar il artb genilndi.
Dvrl, raitl, ideoloji problemlrl, mnvi-xlaqi dyimlrl bal olaraq teatrn estetik
ifad vasitlri d dyiirdi. Yeni mvzular tbii ki, yeni d janrlar, forma-slublar tlb edirdi.
Btv kild teatr hmin snaq-proseslrdn uurla kemy nail ola bilirdi. Artq teatrda Altay
Sidov, Fuad Xlilov, Fuad Qafarov, Tahir Tahirov, Elin Mmmdov kimi rssamlar psixolojiromantik, realist-psixoloji, romantik-monumental tamaa formalarnda tcrb toplaya bilmidilr.
Rejissorlardan Ulduz liyeva (Rfili) yaradclnn monumental sciyylri, Azr Paa
Nemt csartli janr axtarlar, milli teatr poetikas il ada Avropa teatr prinsiplrini qovuuq
harnoniyada hll ed bilmsi, Aakii Kazmov psixoloji realizm lirik v emosional duyular
alamas il seilirdilr. Mharib Tayev, Hsn bluc, Mhsn Mrslov, Vaqif sdov, Rafiq
Merdinli (liyev) teatrda mxtlif slublarda tamaalar hazrlayblar.
Mrhum sntkarlardan Yusif Vliyev, Osman Hacbyov, Hseynaa Sadqov, Sleyman
lsgrov, Mmmdaa Dadaov, Ssn Mcidova uzun illr teatrn repertuar arln z
iyinlrind damlar. Hazrda teatrda kollektivin ifalq nnlrini lyaqtl davam etdirn v
frdi oyun estetikas il seiln Firngiz rifova, Solmaz Qurbanova, Sona Babayeva, Xuraman
Hacyeva, Tariyel Qasmov, Aaxan Salmanov, Rafiq Hseynov, Mbariz lixanolu, Rahib
liyev, Ltif liyeva, Almaz hmdova (Mustafayeva), Yasin Qarayev, dalt Mmmdov,
Nbar Novruzova kimi ayr-ayr ya nslin mnsub aktyorlar vardr.
Mxtlif ya dvrlrini hat edn tamaalarn estetik tfkKrlrinin, zvqlrinin, gzllik
duyumlarnn, snt anlamlarnn formalamasnda Gnc Tamaalar Teatr mhm rol oynayb v
bu istiqamtd smrli faliyytini davam etdirmkddir. Hmin snt oca tkc zvqlri
formaladrmr, daha geni mnada cmiyytin sabahm tmsil edck nslin Vtn mhbbti
hisslrinin gzllik, lyaqt, saflq, mnvi pakiq estetik duyularnn trbiy olunmasnda
fundamental yaradclq mktbi rolunu oynayr.
GTT-nin nzdind rus blmsi faliyyt gstrir. Bu blmnin znn mstqil aktyor
truppas v mstqil repertuar var.
GNC TAMAAILAR TEATRINDA
AKTYOR YARADICILII
Birinci drs
Teatr yuxar sinif agirdlrinin syi v fdakarlqlar saysind yaranb. Buna gr d
kollektiv dvlt statusu verilnd onun truppasnn sasn on -on be yal mktblilr tkil
ediblr. ki il dalbadal msabiq yolu il teatra el hmin yalarda yeniyetmlr gtrlblr. Bir
ne ildn sonra Bak Teatr Mktbi mzunlarndan GTT kollektivin d tyinatla gnc aktyorlar
gndriliblr.
Teatrn aktyor oyun-slubunun sas bnvrsini mhz kollektivi yaradanlar v snt
ocann tkklnn ilk on ind bu snt ocanda fdakarlq gstrn istedadlar qoyublar.19501960 c illrd aparc aktyorlar Aadada Qurbanov, liaa Aayev v baqalar ayr-ayr
kollektivlrd ilmy gediblr. Lakin artq z mktbini v oyun estetikasn myynldirmi
teatrn nnsinin mhkmliyi yaranm boluu hmi istedadlar hesabna aradan qaldra bilib. Bir
cht d qeyd olunmaldr ki, GTT-nin aktyorlarnn oyun slubu, ifad vasitlrinin psixoloji
saslar digr snt ocaqlarnn sntkarlq xsusiyytlrindn frqlnib.

* * *
AADADA QURBANOV (8.3.1911 - 25.6.1965)
Aadada Qurbanov Azrbaycan Dvlt Gnc Tamaalar Teatrnn banilrindn biridir.
1927-ci il martn 15-d "Dnizilr klubu"nda Ltif Krimlinin "Frtna" pyesinin tamaas
oynanlb. Bu tamaan, bada Aadada Qurbanov olmaqla, talelrini teatra balayan Muxtar
Dadaov, Mmmdaa Dadaov, Krim Hsnov v baqalar (4-c dstnin pionerlri)
hazrlamdlar. Bununla da Bakda Fhl Uaqlar Teatrnn (Bak Uaq Teatr kimi d yazlb.
Sonralar Gnc Tamaalar Teatr adlandrlb) bnvrsi qoyulub.
Aadada Qurbanov hmin vaxtdan 1952-ci ildk bu teatrda ilyib. Qsa mddtd
kollektivin sas ifa qvvlrindn biri olub. Aktyorun GTT-d oynad oxsayl shn
surtlrindn ba qhrmanlar Aydn ("Aydn", Cfr Cabbarl), Molla brahimxlil ("Molla
brahimxlil kimyagr", Mirz Ftli Axundzad), Hac Qmbr ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), Karl Moor ("Qaaqlar", Fridrix iller), Xlestakov ("Mftti", Nikolay Qoqol), Babk
("Babk", bil Yusifov), Frhad ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev), Bhram, Elman
("Fitn" v "Vtn", Abdulla aiq), Piri baba ("Qaraca qz", Sleyman Saninin eyniadl hekaysi
sasnda Abdulla aiqin ilmsi), Qlenervan ("Kapitan Qrantn uaqlar", Jl Vern), Tom day
("Tom daynn komas", Bier Stou), Mlik Mmmd ("Mlik Mmmd", yyub Abbasov), Ayaz
("Ayaz", Mirmehdi Seyidzad), Qane ("filr", Rabindranat Taqorun "Qanein yolu" hekaysi
sasnda) shn surtlri teatrn v aktyorun yaradclnda xsusi yer tutub. Aadada Qurbanov
1952-ci ildn mrnn sonunadk (25 iyun 1965) Milli Dram Teatrnda ilyib.

MMMDAGA DADAOV (12.4.1912 - 3.12.1996)

GTT-nn yaradclarndandr. Aktyor kimi xarakterik v tipik obrazlarn ifasnda nailiyytlr
daha ox mvffq olub. Mmmdaa Aakrim olu Dadaov 12 aprel 1912-ci ild Bakda
doulub. Shny ilk df on drd yanda, oxuduu mktbd xb. 40 sayl pioner dstsinin
dram drnyin zv olub. GTT mhz hmin drnyin bazas sasnda ya-ranb v truppann ilk
aktyorlarnn srasnda Mmmdaa Dadaov da olub. mrnn sonuna qdr shndn v bu
kollektivdn ayrlmayb.
Mmmdaa Dadaov komediya, faci, dram srlrind v nal-tamaalarda mxtlif
sciyyli rollar oynayb. Azad ("Azad", yyub Abbasov), Valer, Leandr ("Zorn tbib" v
"Skapenin klklri", Jan Batist Molyer), Vhi piik ("zbana gzn pilk", Reyhard kiplinq), El
olu ("E1 olu", Abdulla aiq), ingiz ("Nrgiz", Mirmehdi Seyidzad), Mhkm sdri
("Mftti", Nikolay Qoqol), Aa Zaman, Mdi Qurban, Hatmxan aa ("Molla brahimxlil
kimyagr", "Xrs quldurbasan" v "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad),
Hac Saleh ("Tamahkar", Sleyman Sani Axundov), mran ("Anacan", Yusif zimzad), Nsrt
("Yaar", Cfr Cabbarl), Simnar xan ("ki da", Mmmdhseyn Thmasib), Casus
("Qavro", Viktor Hqonun "Sfillr" roman sasnda shnldirnlri Zfr Nemtov v li
smaylov), Qasm xan ("lvida, Hindistan!", Qeybulla Rsulov), Milan Hersoqu, Montekki ("iki
veronal" v "Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir), Mirbar aa ("Yarmq kil", Adil Babayev),
Molla Sfi ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), Mirz Qounli ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by
Haqverdiyev), Jandarna polkovniki ("Ovod", Etil Voyni), Ta mllim ("irinbala bal yr",
Salam Qdirzad) rollarnda znn aktyorluq bacarq v qabiliyytini daha ifadli kild gstr
bilib.

27 fevral 1957-ci ild Mmmdaa Dadaova mkdar artist fxri ad verilib. Aktyor Bakda
vfat edib.
HSEYNAA SADIQOV (21.3.1914 - 23.2.1983)
Bnzrsiz ssi v xarakterik sift cizgilri vard. Bstboy idi v bu xsusiyyt onun tipik
Gnc Tamaalar Teatrnn aktyoru kimi formalamasnda balca amillrdn olub.
Duzlu komizni vard v bu ifad vasitsindn xarakterik v tipik obrazlar yaratmaqda
mhartl istifad edirdi.
Uaqlarn sevimli shn personajlar ay, tlk, xoruz rolundan tutnu, el qhrmanlarna
qdr n mrkkb ob-razlarn ifasnda uurlar qazana bilib. Ancaq qroteskii satirik v karnaval
estetikal yumoristik obrazlarn ifasnda aktyorluq imkanlar daha bdiilikl pardaxlanb.
Hseynaa lsgr olu Sadqov 21 mart 1914-c ild Bakda doulub. Gnc Tamaalar
Teatr yaranandan bir il sonra, 1930-cu ild msabiq il kollektivin aktyor truppasna snaq
mddtin qbul olunub. 1931-ci il iyunun 1-d teatr truppasna aktyor gtrlb. lk vaxtlardan ona
msul rollar taprlb.
GTT-d lli ildn ox aktyorluq etmi sntkarn sas rollar bunlardr: Pitli ("filr",
Rabindranat Taqor), Xasay, El olu, Mlik ibn Sid ("Xasay", "E1 olu" v "Bir saat xliflik",
Abdulla aiq), Bobinski, Jevakin ("Mftti" v "Evlnm", Nikolay Qoqol), Seryoja Streltsov
("Seryoca Streltsov", Valentina Lyubimova), Azad ("Azad", yyub Abbasov), Mirz Qounli
("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev), Hsn ("Yaar", Cfr Cabbarl), Trufadino ("ki
aann bir nkri", Karlo Haldoni), Rcb ("irinbala bal yr", Salam Qdirzad), Slim
("Anacan", Yusif zimzad), Spid ("iki veronal", Vilyam ekspir), Qey ("Qar Kralias", Yevgeni
varts), Hac Murad ("Tamahkar", Sleyman Sani Axundov), Ceyms Berten ("Ovod", Etil Voyni),
Jiront ("Skapenin klklri", Jan Batist Molyer), Mdi Cabbar, Tarverdi ("Molla brahimxlil
kimyagr" v "Xrs quldurbasan", Mirz Ftli Axundzad), Cbi, hmd ("Hac Qmbr" v "Aa
Krim xan rdbili", Ncf by Vzirov), kapitan ("Qavro", Viktor Hqonun "Sfillr" roman
zr shnl-dirnlri Zfr Nemtov v li smaylov), Mirpaa ("Komsomol poemas", sgndr
Coqun), ah lmgir ("lvida, Hindistan!", Qeybulla Rsulov), Apteki ("Romeo v Clyetta",
Vilyam ekspir), amdan by ("amdan by", Nriman Nrimanov), Abbas ("Mnim nmkar
bibim", krm ylisli).
"Komsomol poemas" tamaasnda oynad Mirpaa roluna gr 1967-ci ild Respublika
Lenin komsomolu mkafatna layiq grlb.
Teatr sntinin inkiafnda, xsusn gnc tamaalarn, mktb agirdlrinin, yeniyetmlrin
estetik zvqlrinin mnbit zmin dmsind gstrdiyi shn xidmtlrin gr 1 iyul 1956-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 9 fevral 1979-cu ild xalq artisti fxri adlar il
tltiflnib.
Hseynaa Sadqov 23 fevral 1983-c ild Bakda vfat edib.
SLEYMAN LSGROV (20.6.1915 - 10.12.1998)
Gnc Tamaalar Teatrnn veteranlarndan saylr. Bu snt ocanda fasilsiz olaraq altm
il shny xmdr. Dramlarda, komediyalarda, facilrd, nallarda, nal-dastan sjetli
pyeslrd bir-birindn lvan rollar yaradb. Sksn yanda da shnd canl, dinamik v travtli
grnrd. Shn mntiqini hmi hssaslqla gzlyib.
Sleyman Aababa olu lsgrov 20 iyun 1915- ci ild Bakda doulub. Yeddiillik thsilini
baa vuraraq Maliyy Texnikumuna daxil olub. Orada il oxuyub v iqtisad diplomu alandan

sonra Azrbaycan Dvlt Tibb nstitutuna imtahan verib v il d orada oxuyub. O, shny 1933c ild Dnizilr Mdniyyt Evinin dram drnyind xb. Shn sntin balandna gr
thsilini yarmq qoyub. 1936-c ilin sentyabrnda Sleyman lsgrov GTT-y msabiq yolu il
aktyor gtrlb.
Onun Gnc Tamaalar Teatrnda ifa etdiyi sas rollar bunlardr: Polad ("Qzl qu",
Mirmehdi Seyidzad), Frzli by ("Nsrddin", Yusif zimzad), Aqin ("Babk", bil Yusifov),
Vzir, Oruc ("Fitn" v "Qaraca qz", Abdulla aiq), kakaryov, Pot mdiri ("Evlnm", v
"Mftti" Nikolay Qoqol), Arqant ("Skapenin klklri", Jan Batist Molyer), Mavir ("Qarlar
Kralias", Yevgeni varts), Eldostu ("ikii da", Mmmdhseyn Thmasib), Hac Nuru v
Molla Salman ("Molla brahimxlil kimyagr", Mirz Ftli Axundzad), Valentin v Pontolone
("ki aann bir nkri", Karlo Haldoni), Molla Sfi v Hac Qmbr ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), Lorenso ("Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir), Yaar ("Yaar", Cfr Cabbarl), Musa
("Bxtsiz cavan", bdrrhim by Haqverdiyev), Valentin ("ki veronal", Vilyam ekspir), uxray
("Polad nec brkidi", Nikolay Ostrovski), komissar ("Anacan", Yusif zimzad), Zeynalabdm
irvani ("lvida, Hindistan!", Qeybulla Rsulov), Smd Vurun, Baba, frasiyab ("Komsomol
poemas", "Al bnvm, al" v "Rstm v Shrab", sgndr Coqun), Montanelli ("Ovod",
Etil Voyni), Namaz ("Xrs quldurbasan", Mirz Ftli Axundzad), Mahmud ("Da seli", fqan
sgrov), kaplar ("Qavro", Viktor Hqonun "Sfillr" roman zr shnldirnlri Zfr
Nemtov v li smaylov), Murtuz ("Mnim nmkar bibim", krm ylisli), Naalnik
("Danaba kndinin mktbi", Clil Mnndquluzad)
Sleyman lsgrov "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda istehsal olunan bir ne
kinolentlrind ox kiik epizodlara kilib. Onun n populyar v iri hcmli ekran obraz "Bizim
Cbi mllim" filmind sas qhrman olan Cbi mllim roludur.
Aktyor Gnc Tamaalar Teatrnn inkiafnda xidmtlrin gr 27 fevral 1954-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti, 1 dekabr 1982-ci ild is xalq artisti fxri adlarna
layiq grlb.
1961-ci ild oynad Smd Vurun ("Komsomol poemas", sgndr Coqun) roluna gr
Respublika Lenin komsomolu mkafat laureat olub.
Yaradclnn zyi, mayas sasn realist aktyor mktbinin estetik prinsiplri il
yorulmudur. Qhrman perso-najlarnn ifas psixoloji dramatizmi, komik v satirik rollar
tbiiliyi, koloritli gl, estetik zrifliyi il sciyyvi idi.
Sleyman lsgrov 10 dekabr 1998-ci ild Bakda vfat edib.
* * *
liaa Aayev
(1913 1983)
Yaradclnn ikinci dvr AMDT ilbal olan xalq artisti liaa Aayev vvllr Gnc
Tamaalar Teatrnda aktiyorluq edib. 1936-c ild bu kollektivin aktyor truppasna daxil olub v
1961-ci il qdr burada ilyib. Pekar teatrda shny ilk df Jl Vernin "Kapitan Qrantn
uaqlar" dra-nnn tamaasnda Dlk rolu il xb. Qsa mddtd fitri istedad il teatrn yaradclq
iqlimini mnimsyn liaa Aa-yev tdricn repertuarn ksr tamaalarnda rollar taprlb.
Aktyor GTT-d son drc duzlu, koloritli v glmli rollar yaradb.
Uzun illr teatrn sas komik aktyoru olan liaa Aayevin Nkr ("Nrgiz", Mirmehdi
Seyidzad), Kei ("Kei v onun key nkri", Aleksandr Pukin), Sqanarel ("Zorn tbib", Jan
Batist Molyer), Molla Hmid ("Molla brahimxlil kimyagr", Mirz Ftli Axundzad), Rcb
("Xasay", Abdulla aiq), pigelberq ("Qaaqlar", Fridrix iller), Balaxan ("Aydn", Cfr Cabbarl),
mirqulu ("Yaar", Cfr Cabbarl), Hac Qmbr ("Yadan xdq, yamura ddk", Ncf by

Vzirov), Dombagz ("Mlik Mmmd", yyub Abbasov), Bldiyy risi ("Mftti", Nikolay
Qoqol), Hac Murad ("Tamahkar", Sleyman Sani Axundov), Tarverdi, Mstli ah ("Xrs
quldurbasan" v "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad), Launs ("ki
veronal", Vilyam ekspir), Rstmov ("Anacan", Yusif zimzad) rollar tamaalar trfindn
rbtl qarlanb.
GNC TAMAAILAR TEATRINDA
AKTYOR YARADICILII
kinci drs
GTT-nin yaradclnn maraql xsusiyytlrindn biri d budur ki, kollektiv btn
dvrlrd aktyorlarn nsil vzetmsinin psixoloji prinsiplrini qoruyub saxlama bacarb. stlik
d teatra qbul olunan gnclr v yaxud baqa kollektivlrdn glmi aktyorlar Gnc Tamaalar
Teatrnn oyun estetikasma uyunlama, bu snt ocann poetika xsusiyytlrini mnimsmyi
v illr boyu nnni novatorcasna davam etdirmyi bacarblar. lk nvbd d buna gr teatrn n
yax tamaalarnda qocaman, orta ya nsillrin mnsub v gnc aktyorlar maraql ansambl
yaratma frast v csartli axtarlarla, estetik zvql bacarblar.
* * *
SSN MCDOVA (1916 - 24.6.1985)
Duzlu yumoru, canl dinamikas, gcl shn temperamenti, lvan v realist ifad vasitlri
vard. Romantik ruhlu, monumental spkili, epik pafoslu rollar da vql oynayb.
ln ehtirasl v qroteskii rollarda mharti daha parlaq kild shn tcssm taprd.
Bzi afia v proqramlar-da aktrisann ad "Susanna" kimi d yazlb.
Ssn Hac Aslan qz Mcidova 1916-c ild Bakda doulub. Drdillik ibtidai thsil alb.
Shny ilk df 1929-cu ild dram drnyind xb. Tezlikl Trk i Teatrnn tamaalarnda
ktlvi shnld itirak edib, epizod rollar oynayb. 1933-c ildn GTT-nin aktyor truppasna daxil
olub v mrnn sonuna kimi bu shndn ayrlmayb. 17 iyun 1943-c il-d Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti fxri adna layiq grlb.
Teatrda yzdn ox rol oynayan aktrisamn daha ox uur qazand sas shn obrazlar
bunlardr: Yetr ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), Nrgiz ("Nrgiz", Mirmehdi Seyidzad),
Javklina, Zerbinetta ("Zorn tbib" v "Skapenin klklri", Jan Batist Molyer), Arabella Qlenervan
("Kapitan Qrantn uaqlar", Jl Vern), Qaraca qz, frit, Badam ("Qaraca qz", "Vtn" v "Xasay",
Abdulla aiq), Sevgl ("Azad", yyub Abbasov), Anacan ("Anacan", Yusif zimzad), Nabat
("Tamahkar", Sleyman Sani Axundov), rban ("Yaar", Cfr Cabbarl), Skin xala ("Ken
ilin son gecsi", Anar), Srvinaz ("Aqil v Srvinaz", yyub Abbasov), Day ("Romeo v
Clyetta", Vilyam ekspir), Yuliya ("Ovod", Etil Voyni), Mhbbt ("Da seli", fqan sgrov),
Nabat ("Mnim nmkar bibim", krm ylisli), aban nn ("Danaba kndinin mktbi", Clil
Mmmdquluzad), Faina ("Qastello", sidor tok), Ana ("Rbailr almind", Mmmdhseyn
Thmasib), Balaca ataman ("Qarlar Kralias", Yevgeni varts), Snubr ("mtahan", Hsn
Seyidbyli), Hlim ("Etibar", Rauf smaylov).
Ssn Mcidova 24 iyun 1985-ci ild Bakda vfat edib.
OSMAN HACIBYOV (18.2.1924 - 14.6.1979)

Osman smayl olu Hacbyov 18 fevral 1924-c ild ua hrind ziyal ailsind anadan
olub. Orta mktbin yeddinci sinifini Bakda bitirdikdn sonra Azrbaycan Dvlt Teatr Mktbin
daxil olub. Teatr mktbind oxuduu ilk dvrdn balayaraq Azrbaycan Dvlt Gnc Tamaalar
Teatrmn shnsind oynanlan tamaalarn ktlvi shnlrind x edib. 1942-ci ild thsilini
bitirnd onu tyinatla GTT-y aktyor gndriblr.
mrnn qrx il yaxn dvrn bu teatrla balam Osman Hacbyovun ifa etdiyi sas
rollar: El olu, Ayaz ("E1 olu" v "Ana", Abdulla aiq), rf v Qd kirv ("Hac Qmbr",
Ncf by Vzirov), Skapen ("Skapenin klklri", Jan Batist Molyer), ahbaz by ("Msy Jordan
v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad), Qmksar ("Yarmq k", Adil Babayev),
Yaar ("Yaar", Cfr Cabbarl), Eln ("ikii da", Mmmdhseyn Thmasib), Protey ("ki
veronal", Vilyam ekspir), mran, Nsrddin ("Anacan" v "Nsrddin", Yusif zimzad),
Bxtiyar ("Komsomol poemas", sgndr Coqun), Frhad ("Bxtsiz cavan", bdrrhim by
Haqverdiyev), sgndr xan ("Aa Krim xan rdbili", Ncf by Vzirov), Florindo Aritun ("ki
aann bir nkri", Karlo Haoldoni), amdan by ("amdan by", Nriman Nrimanov), ohannes
("Qarlar Kralias", Yevgeni varts), irinbala ("irinbala bal yr", Salam Qdirzad), Tarverdi
("Xrs quldurbasan", Mirz Ftli Axundzad), Tibalt ("Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir),
Sleyman ("tn ilin son gecsi", Anar), Polkovnik Ferrari ("Ovod", Etil Voyni), Keykavus
("Shrab v Rstm", sgndr Coqun), Mk ("Mnin nmkar bibim", krm ylisli).
Gnc Tamaalar Teatrnn 50 illiyi il laqdar v milli teatr sntinin inkiafnda
xidmtin gr Osman Hacbyova 25 dekabr 1969-cu ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti fxri ad verilib.
Professional imkanlarnn geniliyindn mhartl barnan aktyor Osman Hacbyov
mxtlif xarakterli, htta psi-xoloji chtdn ziddiyytli rollarda x edib. Komik rollarda l
hissini mhartl qoruya bilib, oyunundak gcl komizn v improvizasiya bacar onun ifasna
lvanlq gtirib.
Aktyor 1979-cu il iyunun 14-d Bakda vfat edib.
MN YUSFQIZI (24 SENTYABR 1936)
Bakda 24 sentyabr 1936-c ild doulub. Azrbaycan Dvlt Pedaqoji Dillr nstitutunu
bitirib. 1956-c ild gnc qiratilrin respublika festivalnda birinci yeri tutub. Aydn diksiyasma,
shn srbstliyin v emosional davranna gr GTT-nin ba rejissoru Zfr Nemtov onu
kollektiv aktrisa dvt edib. O, tezlikl ifasnn psixoloji drinliyi il seilib v lirik-dramatik
aktrisa kimi formalab.
min Yusifqz 1964-c il kimi GTT-d ilyib v on bir il d AMDT-nn truppasnda
alb. 1975-ci ildn bdii qirat ustasdr. Azrbaycann klassik v ada airlrinin yaradc-lq
nmunlrindn ibart lvan v zngin repertuar var. Dn-ya dhalarnn lirik nmunlrini d
mhartl ifa ed bilir.
Aktrisa CTT-d Sabir v fqt bacs, Tran ("Son mktub" v "iki hyat", Rauf
smaylov), Sima ("Ayrlan yollar", Cabbar Mcnunbyov), Xatir ("rk yanarsa...", Teymur
Mmmdov), lkr, Humay ("Durna qatar" v "Komsomol poemas", sgndr Coqun),
Mzyyn ("Gln gzlr", Mmmdhseyn Thmasib), Yetr ("Hac Qmbr", Ncf by
Vzirov), Ploeyanu ("mid nmsi", V.Stonesku v O.Sava), Ceyran ("Qonular", Yusif
zimzad), Rna ("Yanm planetin srvtlri", Novruz Gncli), Qartal ("Gyrinlr", Yusif
zimzad) rollarn ifa edib.
min Yusifqz hminin teatrn travesti aktrisas olub. O, GTT-nin shnsind Yusif
zimzadnin "Anacan" (Qulu), Viktor Hqonun "Sfillr" roman sasnda Zfr Nemtovla li
smaylovun ildiklri "Qavro" (Qavro), Mixail atrovun "nqilab namin" (Vasya), trcm

edilib shnldirilmi "Cikor" (Gikor), Vladimir Qubarevin "Pavlik Morozov" (Pavlik Morozov),
Qeybulla Rsulovun "lvida, Hindistan!" (Balaca Ramo) srlrinin tamaalarnda mxtlif
xarakterli olan rollarn vq v bacarqla oynayb.
Sntd qazand nailiyytlr gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (1 dekabr
1982) v xalq artisti (24 may 1998) fxri adlar il tltif olunub.
SOLMAZ QURBANOVA (13 NOYABR 1939)
Bakda 13 noyabr 1939-cu ild doulub. 1953-c ild, 19 sayl orta mktbd oxuyanda ilk
df aktrisalq edib v radioda Gnc Tamaalar Teatrnn "Qaraca qz" tamaasnda Qaraca qz
surtini sslndirib. Bu uurlu yaradclq addmndan sonra onu GTT-nin aktyor truppasna dvt
ediblr. El o vaxtdan indiydk bu snt ocann shnsind maraql yaradclq yolu
kemkddir.
Solmaz Qurbanovann teatrda yaratd onlarla shn obraznn daha uurlular kimi bunlar
gstrmk olar: Dilar ("Ken ilin son gecsi", Anar), Flaviya ("Skut divar", Paola Messina),
obanyast ("Aycan", Xanmana libyli), Zleyxa xanm, Yetr ("Aa Krim xan rdbili" v
"Hac Qm-br", Ncf by Vzirov), Sfa ("riz", li mirli), Ana ("Unutnaa kims yox",
Kamal Abdulla), Maral, Afrid ("Durna qatar" v "Shrab v Rstm", sgndr Coqun), Xst
uaq, Slim ("Anacan" v "Qonular", Yusif zimzad), Cenna ("Ovod", Etil Voyni), Culiya,
Clyetta ("ki veronal" v "Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir), Yaqut v Ziba ("Mlik
Mmmd", yyub Abbasov), Xanm cart ("lvida, Hindistan!", Qeybulla Rsulov), klarie
("1ki aann bir nkri", Karlo Haldoni), Xannd qz ("Bir saatlq xli-f", Abdulla aiq), Nigar,
Tutuquu ("Gln gzlr" v "Hind nal", Mmmdhseyn Thmasib), Xalid v Sabir, snr
("Son mktub" v "1ki hyat", Rauf smaylov), Eteri ("Ya-rmq k", Adil Babayev), Xanm
xala ("A dv", Elin), rqiyy ("Sn n n yaayrsan?", Hsn Seyidbyli), Yol-u be
("Xoruz", Firudin Aayev), nbr ("Fudzi danda qonaqlq", ingiz Aytnatov v Kaltey
Mhmmdcanov), o ("Zncirlnmi Prometey", Cahangir Mmmdov), Rfiq ("Mhbbt,
eytan v lambada", Marat Haqverdiyev).
Yaradclnn bir qolunu travesti rollar tutan aktrisa Olan ("Aqil v Srvinaz", yyub
Abbasov), Rcb, li ("Anacan" v "Nsrddin", Yusif zimzad), Qavro ("Qav-ro", Viktor
Hqonun "Sfillr" roman sasnda ilynlri Zfr Nemtov v li Ismaylov), Petya ("nqilab
namin", Mixail atrov) olan rollarn oynayb.
Yaradclq nailiyytlrin gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (9 fevral 1979)
v xalq artisti (22 may 1991) fxri adlarna layiq grlb.
TARYEL QASIMOV (4 FEVRAL 1939)
Teatrn aparc aktyorlarndandr. sasn romantik qhrman rollarn ifa edib. Dramatik v
lirik-psixoloji slublu tamaalarda da realist spkili obrazlara shn mr verib.
4 fevral 1939-cu ild Astafa rayonunun ksgr kndind doulub. Orta mktbi 1956-c
ild bitirrk Bdn Trbiysi nstitutuna daxil olub. Thsil ala-ala mxtlif dram drnklrind
hvskar aktyorluq edib. 1960-c ild idman thsilini yarmq qoyaraq Azrbaycan Dvlt Teatr
Institutunun aktyorluq fakltsind oxuyub. Tlb ikn AMDT-nin tamaalarnda epizod rollar
oynayb.
Ali thsil alan Tariyel Qasmov 1964-c ild GTT-nin truppasna daxil olub. 1967-ci ild on
skkiz illik fasildn sonra faliyyti brpa ediln Irvan Dvlt Azrbaycan Teatrna gedib. Bir

mddt sonra Naxvan DMDT-d ilyib. Bir il burada faliyyt gstrrk Bakya qaydb v
"Azrbaycan-film" kinostudiyasnda rejissor assistenti vzifsind alb.
Tariyel Qasmov 1971-ci ildn yen Gnc Tamaalar Teatrnn truppasndadr. Arada
Qazax DDT-d (1997 - 1998) v Drbnd Dvlt Azrbaycan Teatrnda (1999) direktor v bdii
rhbr ilyib. "Azrbaycanfilm"d, Almaniyada v Tacikistanda mxtlif bdii filmlr kilib.
Tariyel Qasmovun GTT shnsind ifa etdiyi mhur rollar: Cfr Cabbarl ("Aydnla
doru", Seyfddin Dal), Clal v Bxtiyar, Shrab, Mdi zizbyov ("Komsomol poemas",
"Shrab v Rstm" v "Komissarlar", sgndr Co-qun), mran v Oruc ("Tamahkar" v "Qaraca
qz", Sleyman Sani Axundov), Mlik Mmmd ("Mlik Mmmd", yyub Abbasov), Zaur
("Yadmdam?", Altay Mmmdov), Kazm ("Mhbbt novellas", amil Xurid v rf Hacyev),
Sfr ("Kiik tp", Nbi Xzri), Qdim, Hsnzad ("Bllur sarayda" v "Sn hmi
mnimlsn", lyas fndiyev), Prviz ("Sn n n yaayrsan?", Hsn Seyidbyli v mran
Qas-mov), Artur ("Ovod", Etil Voyni), dalt ("Gl qohum olaq", si Mlikzad), Rcb
("irinbala bal yr", Salam Qdirzad), Polad ("Tz agird", Qlman lkin), Antonio ("Skut
divar", Poalo Messina), rf by v Mahmud ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), kuznnski
("Zng sslri", Ramiz Heydr), Senya koqan ("nqilab namin", Mixail atrov).
Taryel Qasmov ildiyi teatrlarda bir ne tamaaya qurulu verib.
Bu baxmdan "Sn hmi mnimlsn" (lyas fndiyev) tamaas daha uyundur.
Snt uurlarna gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti (9 fevral 1979) v xalq
artisti (22 may 1991) fxri adlar il tltif olunub.
XURAMAN HACIYEVA (7.3.1945 - 15.2.2005)
Musiqili, ltaftli v lirik ssi var. Yaradclq ynmn gr lirik-psixoloji slublu aktyor
mktbin mnsubdur. Dramatik v faci obrazlarnn ifasnda da lirizmdn, psixoloji vasitlrdn
hssaslqla, yaradc mhartl istifad edir.
7 mart 1945-ci ild Bakda doulub. Orta mktbdn dram drnklrind itirak edib.
Xuraman Hacyeva 1964-c ild Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun aktyorluq fakltsin
daxil olub. kinci kursda oxuyanda "Arn mal alan" bdii filmind Asya roluna kilib. 1966-c ild
thsilini yarmq qoyaraq Gncy gedib v buradak DDT-d aktrisa ilmy balayb. Gncdki
Dvlt Pedaqoji nstitutunun tarix-filologiya fakltsini bitirib.
Aktrisa Gnc teatrnda maraql rollar qalereyas yaradb. 1972-ci ild Gnc Tamaalar
Teatrnn truppasna daxil olub. Bir mddt Naxvan DMDT-d aktrisalq edrk (1998 - 2001) v
maraql rollar yaradaraq yenidn GTT-y qaydb.
Xuraman Hacyevann GTT-d oynad Ceyran ("Yolda", Hseyn Arif), Qzlgl ("Aycan",
Xanmana libyli), Rna ("Tz agird", Qlman lkin), Eyzngl ("irinbala bal yr", Salam
Qdirzad), Glsm ("Yadndam?", Altay Mmmdov), Glzar ("Tamahkar", Sleyman Sani
Axundov), Cenna ("Ovod", Etil Voyni), Humay, Ceyran ("Komsomol poemas" v "aloyna",
sgndr Coqun), Firngiz ("Mhbbt novellas", amil Xurud v rf Hacyev), Yetr ("Hac
Qmbr", Ncf by Vzirov), Mrcan, irin ("Mnim nmkar bibim" v "Yazam, sevm
mni", krm ylisli), Cvahir xanm, Nzakt ("Bllur sarayda" v "Sn hmi mnimlsn",
lyas fndiyev), Skin ("riz", li mirli), Zrnigar ("Snaq pilllri", Ramiz Heydr), Nrgiz
("Bir sahilin adamlar", Xalid Hasilova), Pri ("Yast tp", Nbi Xzri), Sona xanm ("Qonu
qonu olsa...", Rid by fndiyev) shn obrazlar aktrisann yaradclq nailiyytlri saylr.
Xuraman Hacyeva teatrdak faliyytin gr Azrbaycan Respublikasnn mkdar artisti
(9 fevral 1979) v xalq artisti (28 oktyabr 2000) fxri adlarna layiq grlb. 15 fevral 2005-ci ild
Bakda qfltn vfat edib.

YUSF VLYEV
(223.1917- 18.3.1980)
Qeyri-adi shn danna malik, dramatik-psixoloji rollarn misilsiz ifas, zngin
yaradcl il Gnc Tamaalar Teatrnda aktyor mktbi yaratm Yusif Abdulla olu Vliyev 22
mart 1917-ci ild Drbndd doulub. Baki Teatr Texnikumunda thsil alb (1933 - 1936).
Tlblik illrind Milli Dram Teatrnn tamaalarnda ktlvi shnlr, szsz rollara
xb. Eyni zamanda Yhudi Dvlt Dram Teatrnda ilyib. Dili bilmy-bilmy szlri
zbrlyrk bir ne rol oynayb.
Texnikumu bitirnd yenic alan Mirz lkbr Sabir adna Nuxa (indiki ki) Dvlt
Dram Teatrna ilmy gndrilib.
Teatr balananadk, yni 1949-cu ildk burada aktyorluq edn Yusif Vliyev teatrn n
ncl sntkarlarndan biri olub. Bunu ifa etdiyi rollarn siyahs da aq-aydn gstrir. Ncf by
Vzirovun "Hac Qmbr" (rf by), Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (Hac Qara),
"Molla brahimxlil kimyagr" (brahimxlil), Sabit Rhmann "Toy" (Surxay), "Xobxtlr"
(Sadq) komediyalarnn, Cfr Cabbarlnn "A1maz" (rif), "1905-ci ild" (General-qubernator),
"Aydn" (Aydn), "Oqtay Elolu" (Oqtay), "Od glini" (Elxan), "Sevil" (Bala), "Solun iklr"
(Bhram) dramlarnn, Georgi Mdivaninin "Vtn namusu" trcmsinin (Nadir), Smd Vurunun
"Vaqif" (Vaqif), Mirz brahimovun "Hyat" (Sleyman), Vilyam ekspirin "Otello" (Yaqo),
bdrrhim by Haqverdiyevin "Bxtsiz cavan" (Frhad), Ncf by Vzirovun "MsibtiFxrddin" (Fxrddin) facilrinin tamaalarnda xarakterc frqli rollar oynayb.
Teatr dram tamaalar il yana, opera v operettalar da oynayrd. Yusif Vliyev ki
shnsind zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" operasnda bn Slam, "Arn mal alan", "O
olmasn, bu olsun", "r v arvad" operettalarnda Vli, Hsn by v Hsnqulu by, Mrcan by,
Aas Mdibyovun "Toy kimindir?" (librettosu Mhrrm lizadnindir) musiqili
komediyasnda Qoun rollarnda x edib.
1949-cu ilin yaznda Bakya gln Yusif Vliyev ox az mddt Rus Dram Teatrnda
aktyorluq edib. Ancaq sas yaradcl 1949-cu ilin axrlarndan mrnn sonunadk Gnc
Tamaalar Teatr il bal olub. Burada bir-birindn frqlnn, estetik baxmdan cazibli,
sntkarlq chtdn kamil flsfi-psixoloji, dramatik, romantik, faci v hm realist, hm satirik,
hm d qroteskii komediya rollarn mhartl ifa edib.
Hac Nuru v Molla brahimxlil ("Molla brahimxlil kimyagr", Mirz Ftli Axundzad),
Qarakii v Vzir ("Aqil v Srvinaz", yyub Abbasov), Aslan v Polkovnik Polad ("iki hyat",
Rauf smaylov), Mlik Mmmd ("Mlik Mmmd", yyub Abbasov), General Leyk ("lvida,
Hindistan!", Qeybulla Rsulov), Ataman, Xeyrulla albudaqov ("Anacan" v "Qonular", Yusif
zimzad), Xtib ("Rbailr almind", Mmmdhseyn Thmasib), Almurad baba ("hrli
olan", Qeybulla Rsulov), Oruc ("Sevinc", yyub Abbasov), Hmmtyar ("Gln", li Vliyevin
roman zr shnldirni Ali Dadaov), Trofim Morozov ("Pavlik Morozov", Valeri Qubarev),
mamyar ("Yaar", Cfr Cabbarl), Mirz lkbr Sabir ("Sirli hr", Mehdi Hseynin
"Komissar" roman sasnda shnldirni Ali Dadaov), Doktor Vahid ("Son mktub", Rauf
smaylov), Anukin ("Evlnm", Nikolay Qoqol), Hatmxan aa, Frans FOk ("Msy Jordan v
drvi Mstli ah" v "Xrs quldurbasan", Mirz Ftli Axundzad), Kral ("Qarlar Kralias",
Yevgeni varts), Harun r Rid ("Bir saatlq xlif", Abdulla aiq), Ovod ("Ovod", Etil Voyni),
Lorenso ("Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir), Hac Smd aa ("Bxtsiz cavan", bdrrhim
by Haqverdiyev), Gray by ("Komsomol poemas", sgndr Coqun), Smd Vurun ("Yolda",
Hseyn Arif), Gygz kosa ("ikii da", Mmmdhseyn Thmasib), Ncf ("Mnim nmkar
bibim", krm ylisli), Prometey ("Zncirlnmi Prometey", Cahangir Mmmdov) rollar
aktyorun daha uurlu yaradclq ilridir.

Televiziya teatrnda tamaaya hazrlanm Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (Hac
Qara), Qlman lkinin "Baba v nv" (Baba) tamaalarnda, "fzlddin Xaqani" (Xaqani) bdii
kompozisiyasnda lent yazlar var. Ondan ox radio tamaasnda itirak edib.
Yusif Vliyev Gnc Tamaalar Teatrnn rus blmsind hazrlanan Mixail atrovun
"nqilab namin" pyesinin tamaasnda Lenin rolunu ifa edib. Onun ifas sntkarlq baxmndan rus
hmkarlarnn oyunlarndan daha canl v real alnmd.
Yusif Vliyev "Azrbaycanfilm"in kinolarnda epizod rollar oynasa da, ox maraql, yadda
qalan xaranterlr yaradb. O, "Zirv" (Bldi), "Sn n n yaayrsan?" (Balq), "Nsimi"
(Teymurlng), "Qatr Mmmd" (Halva), "Ttk ssi" (Qurban), "Arxadan vurulan zrb" (Qurd
Cbrayl), "Uaqln son gecsi" ( icras), "Bir cnub hrind" (Sfrli) v sair
kinolentlrind kilib. "N yax ki, Smd Vurun var..." sndli filmind Qacar rolunda
"Vaqif"dn bir para ifa edib.
Uzunillik shn yaradclnda ld etdiyi snt nailiy-ytlrin, gnclr rnk olan zngin
irs yaratdna gr Yusif Abdulla olu Vliyev 24 may 1960-c ild Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti v 9 fevral 1979-cu ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
Aktyorluq imkanlar baxmndan Milli Dram Teatrnn yaradclq slubuna daha uyun idi.
Tssf ki, dflrl chdlr gstrils d, aktyorun Akademik teatra glii ba tutnad.
Yusif Vliyev adi nal janrn srdki personaj da drin dramatizml cilalaya, mrkkb
slub elementlrindn mhartl istifad etmy chd gstrn v istyin csartl nail olan
sntkar idi.
Mrkkb rollarn ifasnda janr sintezindn hssaslqla istifad edir, mqamndan,
vziyytdn asl olaraq ya psixoloji, ya dramatik v yaxud faci elementlrin stnlk verirdi.
Bstboylu aktyor shnd zmtli, phlvan cssli grnrd. Tkbana shnd
monoloq sylynd d shn dolu v mhtm tsir balayrd.
Pauzalardan v ss tembrinin variasiyalarndan istifadd qeyri-adi, gzlnilmz nailiyytlr
qazanrd.
1980-ci il martn 18-d vfat edn Yusif Vliyev Bakdak yeni "Qurd qaps"
qbiristanlnda dfn olunub.
FRNGZ RFOVA
(6 fevral 1924)
Atas grkmli Azrbaycan aktyoru, teatr v kino rejissoru, xalq artisti Abbasmirz
rifzaddir. 1937-ci ild xsiyyt prsti dvrnd haqsz yer tutulub v "xalq dmni" kimi
16 noyabr 1938-ci ild glllnib. 1956-c ild lmndn sonra ona brat verilib.
Anas Mrziy xanm Davudovadr (1901-1961). Bugnk Akademik Milli Dram Teatrnn
kollektivin 1919-cu ildn daxil olub. Sovet Dvltinin teatr sahsind n byk fxri titulu olan
SSR xalq artisti (1948) adna layiq grlb.
Firngiz Abbasmirz qz rifova 6 fevral 1924-c ild Bakda doulub. skkiz yanda
Azrbaycan mktbinin birinci sinifin gedib v nvbti ild yenidn rus mktbinin birinci
sinifind oxumaa balayb. Paralel olaraq skkiz il Bak Xoreoqrafiya Mktbind oxuyub.
1941-ci ild aillrinin yaxn dostu v xeyirxah zeyir by Hacbyovun mslhti il
Azrbaycan Dvlt konservatoriyasnn (indiki Musiqi Akademiyas) vokal fakltsin daxil olub.
Be il konservatoriya thsili alb v soprana ssinin pe-karlq ynnd formalamasma nail olub.
Dramaturq Cfr Cabbarlnn tkidi v atas Abbasmirznin razl il shnd skkiz
yanda "Oqtay Elolu"nda Sevr v bir az sonra "Sevil"d Gndz rollarnda x edib.
Qanla v sdl aktyorluq pesi, tnli snt ehtiras, alovlu istedad btn varlna hopmu
Firngiz xanm 1947-ci ilin vvllrind Clil Mmmdquluzad adna Azrbaycan Dvlt Musiqili

Komediya Teatrnn truppasna qbul olunub. 1949-cu ilin vvllrind bu snt oca mcburi
znmaliyyldirm i sulna keirildiyin gr mvqqti balanb. Firngiz xanm Xalq
Maarif komissarl ncsnt lri darsinin (bugnk Mdniyyt Nazirliyi) srncamna sasn
krm yolu il Gnc Tamaalar Teatrnn truppasnda aktyor ilmy balayb. Tezlikl teatrn
repertuar arln kn sas aktyorlardan biri olub.
Anas Mrziy xanm xst olanda grkmli aktrisaya anadan doulmasnn altm illiyi
munsibtil tntnli yubiley keirilib. Yubileydn sonra Firngiz rifova 1960-c il may aynn 5d Akademik Milli Dram Teatrna i gtrlb. O, bu snt ocanda 1965-ci il aprel aynn 1-n
qdr ilyib v qsa mddt rzind parlaq snt hadissin evriln obrazlar yarada bilib.
Qdrtli aktrisa yann v sntinin erkn yeteinlik anda, 1965-ci ild yenidn Gnc
Tamaalar Teatrna qaydb v indiydk orann aparc sntkardr.
Firngiz xanm Abbasmirz qz rifzad milli shn mdniyytimizin inkiafnda
gstrdiyi byk xidmtlr, qazand snt qlblrin gr 24 may 1960-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar artisti v 25 dekabr 1969-cu ild xalq artisti fxri adlarna layiq grlb.
Aktisann zngin v lvan, mxtlif janrl v n frqli slublu obrazlar qalereyas vardr. Bu
shn surtlrinin adisi d var, maraq douran da v n sas, aktrisann hyatnda snt hadissin
evrilni d.
O, Musiqili Komediya Teatrnda Glhr ("Arn mal alan", zeyir by Hacbyov), Durna
("Durna", dramaturq Sleyman Rstm v bstkar Sid Rstmov), Ulduz ("U1duz", dramaturq
Sabit Rhman v bstkar Sleyman lsgrov), Keto ("Keto v Kote", Vladimir Dolidze),
Bayadera ("Bayadera", mre Kalman), Akademik Milli Dram Teatrnn shnsind Perdidata ("Q
nal", Vilyam ekspir), Hcr ("Qaaq Nbi", Sleyman Rstm), Rfiq Rhimli ("Alov", Mehdi
Hseyn), Ket ("Gzllik v sevgi adas" ("Afrodita adas", Aleksis Parnis), Erfila ("Dlilr", Lope
de Veqa), Glgn ("Od glini", Cfr Cabbarl) kimi maraql rollar oynayb.
1949 - 1961 v 1965-ci ildn bugndk Gnc Tamaalar Teatrnda yaratd dramatik,
komik, fci v psixoloji shn obrazlar Firngiz rifovann yaradclnda xsusi yer tutur. Hmin
shn surtlrinin daha xarakteriklri Glzar ("Tamahkar", Sleyman Sani Axundov), Kralia
("Qarlar Kralias", Hans Xristian Andersen), Znci qadn Darotti ("Tom daynn komas", Bier
Stou), Aqadaya Tixonovna ("Evlnm", Nikolay Qoqol), Srvinaz ("Aqil v Srvinaz", yyub
Abbasov), Mtant ("ikii da", Mmmdhseyn Thmasib), Julyar ("iki veronal", Vilyam
ekspir), Glbahar ("Anacan", Yusif zimzad), Yasmn ("Qaraca qz", Abdulla aiq), rfnis
("Msy Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad), Zerbinetta ("Skapenin klklri",
Jan Batist Molyer), Yaqut ("Yaar", Cfr Cabbarl), Cenna ("Ovod", Etil Voyni), Fitn, Ana
Vtn, ("Fitn" v "E1 olu", Abdulla aiq), Mhsti Gncvi ("Rbailr almind",
Mmmdhseyn Thmasib), Yetr ("Hac Qmbr", Ncf by Vzirov), Beatria Rasponi ("ki
aann bir nkri", Karlo Haldoni), Hmid ("Ken ilin son gecsi", Anar), Qzyetr ("Komsomol
poemas", sgndr Coqun. Smd Vurunun eyniadl poemas sasnda), Mdin, Aabyim
("Mnim nmkar bibim" v "Yazam, sevm mni", krm ylisli), Thmin ("Shrab v
Rstm", sgndr Coqun. Firdovsinin "ahnam" poemas sasnda), Aya Ana ("Fudzi danda
qonaqlq", ingiz Aytnatov v kaltey Mhmmdcanov), Mdixanm ("A dv", Elin)
rollardr.
Firngiz rifova gnc yalarndan balayaraq "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda istehsal
olunan "Qaraca qz" (Yasmn), "Bir aillik ba evi" (Ana), "Bayqu glnd" (Nn), "Qrib cinlr
lksind (TkZ), "Qtl gn" (Nn) kino lentlrind mxtlif rollara kilib. "Qum zrindki
ba evi" filmindki Ana rolu sas surtdir v psixoloji drinliyin, emosional sntkarlq
xsusiyytlrin gr aktrisann parlaq ekran obrazdr.
Firngiz rifovann yaradclnn ifad alarlar oxdur v hrsmin d z travti, z hl
ml bakirliyi il qoruyan qhrman obrazlarn xsusi mhartl oynayr. Hmin spkili rollarn

hrsi ayrlqda frdi keyfiyytlr mxsus olsa da, slub baxmndan fciromantik mziyytlri il
domadrlar.
Tknmz emosiyan istr comediya, istr dram, istrs d faci mhvrind mhartl,
mqsdynl flsfi drinlikl istiqamtlndir bilir.
Janr tyini baxmndan "dram"m estetik prinsiplri sasnda yaratd rollarda sntkar
aktrisa psixologizni hadislrin mumi axarnda, hr epizodun mahiyytin uyun trzd tcssm
etdirir.
Yaradclnda gzlnilmz rakurslardan (baxm bucandan) z xan aydn, ffaf v
ryyatml yumor var.
Nal-tamaalarda qhrmanlarn, alleqorik personajlarn ifasnda aktrisa dramatizm,
yumora karnaval-msxr teatr estetikasn da lav edir.
Lirik-psixoloji janrl tamaalarda oynayarkn milli teatr tariximizd ox nadir hallarda
snaqdan keiriln fnd l atr. O, obrazn smimiyyt lirizmini aq qatda, onun facivi
zavallln ikinci, nc... planda daxiln oynayr.
Daxili ehtiraslarla oynamaq, plastikan idar etmk, inc mtlblri bel gzl tamaaya
atdrmaq baxmndan Gnc Tamaalar Teatrnda Firngiz rifovaya tay aktrisa yoxdur.
GNC TAMAAILAR TEATRINDA
REJSSOR SNT (1929-2004)
Teatr dvlt statusu alandan sonra ona bdii rhbrlik mvqqti olaraq rus blmsinin ba
rejissoru Qriqori kornelliy taprlb. lk tamaalara qurulular onun-la yana, teatrn aparc
aktyorlar da veriblr. Teatr znn yaradclq slubunu formaladrdqca, aktyor yaradclnn
balca estetik mahiyytini myynldirdikc rejissura sntind d tkmillm, janrn poetika
xsusiyytlrini mnimsm gclnib. Gnc aktyorlar Mhrrm Hamov, Soltan Dadaov v Zfr
Nemtov tdricn rejissura sntin stnlk veriblr. Bellikl, 1930-cu illrin vvllrindn
balayaraq GTT-nin milli rejissor mktbi yaranb v myyn spesiflk sciyylr ksb edib,
sonralar formalaaraq inkiaf yoluna qdm qoyub. llr kedikc mhur sntkarlarn
yaradclqlar saysind bu teatrn z rejissor mktbinin poetika xsusiyytlri tsdiqlnib.
* * *
MHRRM HAIMOV (2.2.1912 - 2.5.1969)
Yaradcl daha ox realist monumental rejissor mktbinin estetik prinsiplrin uyundur.
Rejissor poetikasnda psixoloji drinlik v flsfi-bdii mahiyyt stnlk tkil edir.
Azrbaycan teatrna forma yeniliyi, slub-ifad orijinall gtirn sntkarlardandr.
Tamaalar bdii-estetik kamilliyi, yksk pekarlq xsusiyytlri v poetik shn
mdriyyti, ansambl btvly, forma il mzmunun harnonik vhdti il daha dyrli
grnrd.
Mxtlif teatrlarda hazrlad tamaalarda qroteskdn, kskin satiradan v srt sarkazndan
csartl v drin mzmunlu bdiilikl istifad edib.
lk ali savadl milli pekar rejissorlarmzdan olan Mhrrm Kazm olu Hamov yaradc
sntkar kimi hazrlad shn srlrini "aktyor tamaas" kimi qurmaqda xsusi srit sahibi idi.
Tamaada gcl aktyor ansambh yaratmaqda onun pekarlq qabiliyyti Aleksandr Tuqanovun v
dil sgndrovun mhtm rejissorluq qdrtlrin tay tutula bilr.

Mhrrm Hamov 1912-ci il fevral aynn 2-d Bakda ziyal ailsind doulub. Drd il
Alekseyev adna Ali ibtidai mktbd oxuyub. Sonra yeni yaranan sovet mktbind thsilini davam
etdirib.
Shn faliyytin mktb yalarndan balayb v Gnc Tamaalar Teatrnn
yaradclarndan biridir. Moskvada Dvlt Teatr Snti nstitutunun rejissorluq fakltsini bitirib
(1936). Diplom ii Baknn Gnc Tamaalar Teatrnda hazrlad Valentina Lyubimovann
"Seryoja Streltsov" dramnm tamaas olub. Hmin vaxtdan 1944-c il qdr GTT-d az mddt
quruluu rejissor, sonra is ba rejissor ilyib. Kollektivin repertuar qurumunda sasl dn
yaradb, teatra yeni-yeni istedadl gnclr dvt edib.
Ba rejissor kimi teatrda tkc uaqlar v mktblilr n deyil, gnclrin bdii zvqlrin,
dnyagrlrin, hyat hadislrini qavrama qabiliyytlrin uyun dramlar da csartl
hazrlayb. Bu baxmdan "Ayaz" (Mirmehdi Seyidzad), "Xasay" (Abdulla aiq), "Hnrli kikel"
(Qriqori Qamrekeli v Georgi Naxutsrivili), "Partizan Mmmd" (Sabit Rhman v dil
sgndrov), "Elolu" v "Vtn" (Abdulla aiq), "Qaaqlar" (Fridrix iller), "Cbhy mr"
(yyub Abbasov), "Dnmz" (Sttar Axundov), "Aydn" (Cfr Cabbarl) pyeslrin verdiyi shn
qurulular forma lvanlna v ideya-bdii dyrin gr seilirlr.
Mhrrm Hamov AMDT-d bir ne tamaa hazrlayb. Myyn fasillrl Azrbaycan
Dvlt Rus Dram Teatrnda ba rejissor ilyib.
Grkmli rejissor teatr sntinin inkiafnda gstrdiyi xidmtlr gr 23 fevral 1940-c ild
Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi, 27 fevral 1954-c ild xalq artisti fxri
adlar il tltif olunub.
Mhrrm Kazm olu Hamov 2 may 1969-cu ild Bakida vfat edib. Mzar Fxri
xiyabandadr.
ULDUZ RFL-LYEVA (15 DEKABR 1922)
"Rfili" qzlq soyaddr. Bir sra afia v proqramlarda imzas bel yazlb: Ulduz Rfililiyeva. Ata trfi Gncnin mhur Rfililr, ana trfi is hrtli Rfibylilr nslindndir.
Ulduz xanm Saleh byin qzdr. 15 dekabr 1922-ci ild Gncd doulub. Qzcazn 12 ya
olanda nsillri sovet represiyasna mruz qalb. O, byk bacs Smay xanmla l934-c ild
Bakya kblr.
Orta mktbi Moskvada bitirn Ulduz xanm 1941-ci il-d orada Dmiryol Mhndisliyi
nstitutuna daxil olub. 1945-ci ilin yaznda, drdnc kursda oxuyanda yenic yaranm Azrbaycan
Dvlt Teatr nstitutuna daxil olub. Ali mktbi 1950-ci ild bitirib v ilk Azrbaycan qadn teatr
rejissoru kimi Gnc Tamaalar Teatrnn rus blmsind faliyyt balayb. 1972-1975-ci illrd
teatrn ba rejissoru vzifsini dayb.
Ulduz Rfili 1975-ci ilin sentyabrndan pedaqoji faliyyt keib. Uzun illrdir Musiqi
Akademiyasnn vokal v op-ra hazrl kafedrasnn professorudur.
Ulduz xanm Rfili-liyeva Gnc Tamaalar Teatrnda hm Azrbaycan, hm d rus
blmlrind tamaalar hazrla-yb, forma v mzmunca mxtlif srlri frqli janrlarda qurulular
verib.
Rejissor Azrbaycan blmsind Hseyn Muxtarovun "Ail namusu" (1955), Viktor
Hqonun "fillr" roman sasnda li smaylovun v Zfr Nemtovun shnldirdiklri
"Qavro" (1963), Salam Qdirzadnin "irinbala bal yr" (1965), Xanmana libylinin "Dovann
ad gn" (1966), Karlo Haldoninin "ki aann bir nkri" (1968), Mmmdhseyn Thmasibin
"Rbailr almind" (1968), Sleyman Sani Axundovun "Qaraca qz" (1971), Xanmana libylinin
"Aycan" (1973), rus blmsind Sezar Solodarn "Ulduzlar almi" (1950), Nikolay Qoqolun
"Evlnm" (1952), Pavel Malyarevskinin "Turp" (1953), Sergey Mixalkovun "ziz olan" (1972),

Aleksandr Pukinin "Kiik facilr" (1974) srlrin verdiyi shn tfsirlri daha orijinal v
maraql olub.
Ulduz xanm Rfili Gnc Tamaalar Teatrnn inkiafndak xidmtlrin, rejissor sntind
qazand nailiyytlr gr 29 iyun 1964-c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt
xadimi fxri ad il tltif olunub.
Rejissurasna inc lirizm v emosional cazibdarlq xasdr. n yax tamaalar lirikpsixoloji slubda hazrlanb. Bu baxmdan krm ylislinin "Mnim nmkar bibim" (1975),
Anarn "Ken ilin son gecsi" (1968) pyeslrinin tamaalar yksk bdii sviyylri, estetik ifad
vasitlrinin znginliyi il daha parlaq snt qlblri saylr.
Uaq tamaalar irisind is Xanmana libylinin "Aycan" nal-pyesin verdiyi qurulu
poetik hsn v ifadli smimiyyti il seilir.
Ulduz xanm qurulu verdiyi tamaalarn ksriyytini realist, bir qisnni is romantik-realist
slublarda hazrlayb.
Canl v dinamik kompozisiya qururdu v btn formalarda aktyor oyunu nd olurdu.
Bitkin, tamaann ali mqsdini, fikir ykn tamlqla k biln aktyor ansambh
yaratmaqda yksk sritli idi.
AAK KAZIMOV (28 YUN 1935)
Teatrda yaradcla aktyor kimi balayb. Sonradan ali ixtisas thsili kerk rejissorluq
etmi, ba rejissor kimi Sumqayt Dvlt Dram Teatrnn v Gnc Tamaalar Teatrnn myyn
inkiaf dvrlrind smrli xidmtlri olmudur.
Aakii mmd olu Kazmov 28 iyun 1935-ci ild Acabdi rayonunun Acabdi
kndind doulub. Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutunun aktyorluq fakltsind thsil alb. Milli
Dram Teatrnda aktyor ilyib (1952 - 1954). O, 1960 -1964-c illrd Sankt-Peterburq Dvlt
Teatr, Musiqi v kinematoqrafiya nstitutunun yani rejissorluq fakltsind oxuyub. Azrbaycana
ali ixtisasl rejissor diplomu il qaydan Aakii Kazmov Sumqayt Dvlt Dram Teatrnda,
Musiqili Komediya Teatrnda, AMDT-d, Opera v Balet Teatrnda ilyib.
Aakii Kazmov Gnc Tamaalar Teatrnda uzun mddt ba rejissor ilyn
sntkarlardandr (30 dekabr 1975 - 14 fevral 1983 v 20 aprel 1990 - 14 mart 2002). n ox v
n mxtlif janrl tamaaya da quruluu mhz bu teatrda verib.
Onun GTT-d sas qurulular: "Shrab v Rstm", sgndr Coqun (1973), "Komsomol
poemas", sgndr Coqun (Smd Vurunun eyniadl poemas sasnda. 1976), "Zoluka",
Yevgeni varts (rus blmsind. 1976), "Mhbbt novellas", amil Xurud v rf Hacyev
(1977), "Mlik Mmmd", yyub Abbasov (1978), "Hac Qmbr", Ncf by Vzirov (1978),
"Qar qz", Teymur Elin (1983), "Yazam, sevm mni", krm ylisli (1990), "Kiik tp", Nbi
Xzri (1991), "Sevirdim, ox sevirdim", Hidayt (1994), "A div, qara div", li Smdli (1995),
"ir qz Luska", Vladimir Qusev (rus blmsind. 1997), "Tlxyin nal", Firuz Mmmdov
(1999), "Bllur sarayda", lyas fndiyev (2000).
1977-ci ildn bugnk Mdniyyt v ncsnt Universitetind aktyor v rejissor
sntindn drs deyn Aakii Kazmov 18 iyun 2001-ci ildn bu ali mktbin professorudur.
Qazand snt uurlarna gr 20 mart 1987-ci ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar
incsnt xadimi, 28 oktyabr 2000-ci ild xalq artisti fxri adlar il tltif olunub.
AZR PAA NEMT (13 AVQUST 1947)

Azr Paa Nemt (Nemtov) 13 avqust 1947-ci ild Bakda doulub. Gcl musiqi duyumu
olan Azr Paa Blbl adna orta musiqi mktbind thsil alb (1953 - 1964). Bir il Azrbaycan
Dvlt konservatoriyasnda Qara Qarayevin sinifind oxuyub. AD-nin rejissorluq fakltsini
bitirib (1965 -1970). Diplom ii "Qardam klarnet alr" (Anatoli Aleksin. eirlr Robert
Rojdestvenskinin, musiqisi Oleq Feltsmanndr) Gnc Tamaalar Teatrnn rus blmsind
gstrilib.
1972-ci ild GTT-d vvl rejissor assistenti, sonra quruluu rejissor ilyib. Arada SanktPeterburqun eyni tipli teatrnda alb (1974 - 1977). Gnc yalarndan hrt qazanaraq 1977-ci
ild Bakya qaydb, GTT-d rejissor v ba rejissor (1983 - 1990) ilyib. 1990-c il aprel aynn 20dn Akademik Milli Dram Teatrnn quruluu rejissorudur.
Rejissor Bakdak GTT-nin rus blmsind Yevgeni vartsn "ki acaqayn" (1973), Kim
Mekovun "Pin v Qvin" (1974), Yevgeni Miteonun v Yuri Mixaylovun "Bum-bara" (1977),
Vladimir Tendryakovun "Buraxlm son gecsi" (1978), andor amadi Tootun "Necsn, cavan
olan?", Anarn "Ken ilin son gecsi" (1979), Aleksey Tolstoyun "Buratinonun sfehlr lksind
macralar" (1980), Aleksandr Ostrovskinin "z adamlarmzdr, dil taparq" (1982), Redyard
kiplinqin "z kefin gzn piik", Rstm brahimbyovun "Tmas" (1983), Beqalinin "Onun on
ya olacaqd", Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (1984), Valentin
Zoenkonun "apkinin srsm gn", erviskinin "Tap tap..." ("Xalar v sfrlar". 1985), Karlo
Qotsinin "Yeiknlr zrind nmli k1k" (1987) pyeslrini tamaaya hazrlayb.
Rejissor Azrbaycan blmsind Clil Mmmdquluza-dnin "Danaba kndinin mktbi"
(1983), Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah", ingiz Aytnatov v
Kotley Mhmmdovann "Fudzi danda qonaqlq" (1984), sgndr Coqunun "Komissarlar",
Rhman lizadnin "Sabah oxdan balanb" (1987), Kamal Aslanovun "Yuxulama" (1989)
dramlarnn tamaalarna lvan janrl qurulular verib.
* * *
GTT-nin yarand gndn indiydk Azrbaycan v rus blmlrind mxtlif ba
rejissorlar v quruluu rejissorlar ilmilr. lk illrd Qriqori kornelli gnc kollektivd kiikhcmli pyeslr shn quruluu verib. Soltan Dadaov opera teatr il yana, burada da qurulular
verib. lsgr rifov, Nsir Sadqzad, Fikrt Sultanov, Cnnt Slimova, Vaqif Ibrahimolu,
Mrahim Frzlibyov, Bhram Osmanov dvtl GTT-d tamaalar hazrlayblar.
Repertuarda Mharib Tayevin, Hsn blucun, Mhsn Mrslovun, Vaqif sdovun,
Rafiq liyevin hazrladqlar uzunmrl tamaalar olub. Rus blmsinin n mhsuldar rejissoru
Aleksandr Varavski saylb. Hmin truppa il Krim Hsnov, Ulduz Rfili, Zfr Nemtov da
xeyli tamaalar hazrlayblar. Bununla bel, GTT-nin rejissor yaradclndan dananda bzi
rejissorlarn snt yolunda yer tutan myyn tamaalar gstrmk olar.
Aleksandr Tuqanov (1871-1960). sas qurulular Azrbaycan blmsind: "Zorn tbib"
Jan Batist Molyer. 1938), "Mftti" (Nikoay Qoqol. 1939). Rus blmsind: "Meanlar" (Maksim
Qorki), "Mzli hadis" (Karlo Haldoni), "Nadan vlad" (Denis Fonvizin), "n yuxular" (Viktor
Rozov).
Krim Hsnov (1914 - 1978). GTT-d 1939-cu ildn ilyib. Azrbaycan Respublikasnn
mkdar artisti olub (1954).
Rejissorun hazrlad sas tamaalar: "Babk" (bil Yusifov. 1939), "Azad" (yyub
Abbasov. 1940), "Hac Qmbr", Ncf by Vzirov. 1942), "Dd Qorqud v Qaraca oban"
(bdlzl Dmirizad. 1946), "Xrs quldurbasan" (Mirz Ftli Axundzad. 1947), "ki veronal"
(Vilyam ekspir. 1955), "rkyn olan" (Yevgeni Rss. 1955), "O, mnim olumdur" (fqan
sgrov. 1956), "Son mktub" (Rauf smaylov. 1957), "mtahan" (Hsn Seyidbyli. 1959), "Mlik
Mmmd" (yyub Abbasov. 1960), "Qonular" (Yusif zimzad. 1961), "Bxtsiz cavan"

(bdrrhim by Haqverdiyev. 1963), "Yanm planetin srvtlri" (Novruz Gncli. 1963),

"Aydnla doru" (Seyfddin Dal. 1965), "Zng sslri" (Ramiz Heydr. 1966), "Med futbol",
"qol" (sgndr Coqun. 1969), "Snin yadlarn" (Qlman lkin. 1970), "Gn aydn, lahzrt!"
(Qeybulla Rsulov. 1970).
Hsn liyev. Onun rejissorluunda gstriln tamaalar: "Ana" (Abdulla aiq. 1944),
"Sevinc" (yyub Abbasov. 1949), "Drsdn sonra" (Mirz Mtaq. 1950), "Tom daynn komas"
(Bier Stou. 1951).
Ali Dadaov. Shn tfsiri verdiyi srlr: "Tayqa" (Sttar Axundov. 1942), "Gnc
ustalar" (Zeynal Xlil. 1953), "Bir gncin manifesti" (Mir Clal. 1954), "Sirli hr" (Mehdi
Hseynin roman zr shnldirni Ali Dadaov. 1954), "ikli da" (Mmmdhseyn
Thmasib. 1955).
Hseyn Sultanov (1923 - 1993). Rejissorun quruluunda oynanlan shn srlri: "Ovod"
(Etil Voyni. 1970), "Skut divar" (Paolo Messiana. 1972), "Yolda" (Hseyn Arif. 1973), "Tz
agird" (Qlman lkin. 1974), "Perometey" (Cahangir Mmmdov. 1977), "Sn n n yaayrsan?"
(mran Qasmov. 1982).
Alensandr Varqavski (1912 - 1971). Teatrda 1945-ci ildn ilyib. Azrbaycan
Respublikasnn mkdar incsnt xadimi idi (1963). sas qurulular: "Tom daynn komas"
(Bier Stou), "Qarlar Kralias" (Yevgeni varts), "Basz atl" (Mayn Rid), "Valya kotik" (Hseyn
Ncfov), "Meridian - 361" (Mixail atrov), "Polad nec brkidi" (Nikolay Ostrovski).
ZFR NEMTOV
(12.O7.1915- 19.11.1971)
Milli professional rejissura sntimizin inkiaf edib formalamasnda byk xidmtlri olan
grkmli shn xadimlri arasnda mkdar incsnt xadimi Zfr Nemtovun z lyaqtli yeri, z
xidmtlri, z dsti-xtti var. Xsusn Gnc Tamaalar Teatrna byk bir aktyor nslinin yetiib
formalamasnda, kollektivin yaradclq simasnn tkamlnd, repertuar n seiln dramalarn
meyarlarn genilndirib oraya yeniyetmlr v gnclr n pyeslr, milli v trcm klassik
srlr daxil edilmsind o, ba rejissor kimi misilsiz ilr grb.
Zfr Paa olu Nemtov 12 iyul 1915-ci ild Bakda mhndis ailsind anadan olub.
Uaqlqda mtaliy, dbiyyat v mdniyyt maraq gstrib. O, 37 sayl mktbd oxuyub. 1928
- 1929-cu illrd Trk i Uaq Teatr (bugnk Gnc Tamaalar Teatr) hmin mktbin nc
mrtbsind yerlirdi. Mktbli Zfr d z faliyytin Ltif Krimovun "Frtna" pyesinin
tamaas il balam teatrn shn srlrin maraqla baxanlardan biri idi.
1929-cu ilin dekabrnda aktyor Fazil Dadaov Akademik Milli Dram Teatrnn ktlvi
shnlrind v epizod uaq rollarnda xa clb etmk n 37 sayl mktb glmidi. Seiln
mktblilrdn biri d Zfr Nemtov oldu v o, hmin vaxtda yeddinci sinifd oxuyurdu. Zfr
Nemtov drsdn sonra Fazil Dadaovla Akademik teatra gldi. O, bu mhur snt ocanda
shny ilk df teatrn rejissoru lihseyn Rzayevin qurulu verdiyi v premyeras 16 dekabr
1929-cu ild gstriln "Namus" (Aleksandr irvanzad) tamaasnda xb. Bununla da taleyini
mrlk shny balayb.
Milli Dram Teatrnn bir ne tamaasnda ktlvi shnlrd itirak edn gnc 1931-ci ild
Gnc Tamaalar Teatrna (bu ad Trk i Uaq Teatrna 18 iyun 1936-c ild verilib) dvt olunub
v aktyor truppasnn yardm heytin qbul edilib. Hmin ilin sentyabrnda Mirz Ftli Axundzad
adna Azrbaycan Dvlt Teatr Mktbinin (Texnikumunun) aktyorluq fakltsind thsil almaa
balayb. Shn dan mllimi Abbasmirz rifzad il ata-bala mnasibtlri yaranb.
Thsill bal mvqqti olaraq teatrdan aralanan Zfr Nemtov 1933-c ild atas Paa
byi itirdiyin gr ailnin byk vlad kimi btn arlq onun zrin db. Onda kiik qarda

Hacaa musiqi mktbind oxuyurdu v anas Mirxanm xanm evdar qadn idi. Hr cr arla v
mhrumiyytlr sin grrk gnc Zfr hm baqa id alb, hm oxuyub, hm d Gnc
Tamaalar Teatrnda (GTT) shny xmaa macal tapb. Onun igzarln, iti aln, mntiqi
dnc trzini, obrazl fikirlmk qabiliyytini grn teatrn rejissorlar Aleksandr Tuqanov v
Mhrrm Hamov 1930-cu illrin ikinci yarsndan balayaraq gnc aktyoru rejissor assistenti kimi
d i clb ediblr. Zfr Paa olu Jan Batist Molyerin "Zorn tbib", Abdulla aiqin "E1 olu",
Fridrix illerin "Qaaqlar", Cfr Cabbarlnn "Aydn" srlrinin tamaalarnn hazrlanmasnda
myyn rejissorluq tcrbsi toplayb.
1941-ci ild Byk Vtn mharibsi balayanda knll kild faist iallar il dy
yollanb. Bir il sonra ar yara alaraq ordudan trxis olunub v yenidn doma kollektivd shnnin
sehrli v cazibli qoynuna atlb, byk eh-tiras v mhbbtl rejissorluq snti yollarnda
axtarlara balayb. 1943-c ilin yanvar aynda Zfr Nemtovun ilk mstqil quruluu "Mlik
Mmmd" (yyub Abbasov) nal-tamaasnn premyeras gstrilib. Tamaann bdii trtibatn
rssam Hsn Mustafayev vermidi v musiqisini bstkar Cahangir Cahangirov yazmd.
Zfr Nemtov 1948-ci ild alt ay Moskvada v 1950-ci ild Leninqradda (indiki Peterburq)
Gnc Tamaalar Teatrnda xsusi rejissor tcrbsi keib. Bundan sonra o, qurulu verdiyi
tamaalarda pekarlq sviyysin, janr lvanlna xsusi diqqt yetirib v doma teatrda csartl,
zngin fantaziya, qanadl txyyl il yeni rejissor slubunu formaladrmaa balayb.
Aktyor kimi faliyyt gstrdiyi, htta rejissor assissenti ildiyi ilk illrd Zfr Nemtov
bir sra kiik, epizod v iri hcmli rollarda shny xmdr. Onun ifa etdiyi obrazlar arasnda
Petra Andropov ("Seryoja Streltsov", Valentina Lyubimova), Moqilevi ("elyuskinilr",
limmmd Atayev v li Hsnov), Pioner ("Klrd", Cfr Cfrov v amil Mlikyeqanov),
kiik zabit v smayl ("Partizan Mmmd", Sabit Rhman v dil sgndrov), Mrsl ("Xasay",
Abdulla aiq), Vfa ("Arsenal", Qurban Musayev), Fuad ("Ramiz", bil Yusifov), Tapdq ("Azad",
yyub Abbasov) rollar bdii dyrin, aktyor oyununun pekarlq sviyylrin gr daha
yaddaqalandr.
Szsz ki, Zfr Nemtovun ad milli teatr tariximizd ilk nvbd rejissor kimi bdilib,
rejissor-pedaqoq kimi hrtlnib. Eyni zamanda o, mhur teatr xadimi olub, mrnn sonuna kimi
Azrbaycan Teatr Cmiyyti (bugnk Te-atr Xadimlri ttifaq) sdri Mustafa Mrdanovun
mavini ilyib. Hazrda ATX-nin v Aktyor Evinin yerldiyi drd-mrtbli bina mhz Mustafa
Mrdanovla Zfr Nemtovun fdakarlqlar il tikilib.
Zfr Nemtov 1945 - 1948-ci illrd sritli rejissor kimi vaxtar Qaryagin (indiki
Fzuli), amax, mkir, Gyay dvlt teatrlarna yaradclq yardm gstrmy gndrilib.
1954-c ild o, Gnc Tamaalar Teatrna ba rejissor tyin olunub v 1970-ci il kimi hmin
vzifd alb. Ba rejissorluq dvrnd hm btvlkd snt ocann faliyyt istiqamtini
myynldirmk, yeni aktyor nsilini yetidi-mk, repertuar siyastini ada estetik tlblr
uyun qurmaq yolunda byk ilr grb, smrli islahatlar aparb, hm d orijinal v maraql
tamaalar hazrlayb. z d teatrn hr iki blmsind qurulular verib.
Gnc Tamaalar Teatrnn Azrbaycan blmsind Zfr Nemtovun hazrlad tamaalar.
1947. "Xsusi taprq", Sergey Mixalkov. Trcm ednlri Yusif zimzad v
Mmmdsadq Allahverdiyev. "Odlar iind", bil Yusifov.
1948. "K1k1 gln klkl gedr", Boris Qamrekeli v Georgi Naxutsrivili. "Bahar
nmsi", yyub Abbasov.
1949. "Qaraca qz", Abdulla aiq, Sleyman Sani Axundovun eyniadl povesti sasnda.
"Yal sandqca", van Vasilenko. Trcm edni Abdulla aiq.
1950. "Polad nec brkidi", Nikolay Ostrovski. "Dmnlr iind", Novruz Gncli.
1951. "Qarlar Kralias", Yevgeni varts.
1952. "Tamahkar", Sleyman Sani Axundov v "Qastello", sidor tok. Trcm edni
Mehdi Mmmdov. "Turp", Pavel Malyarevski. Trcm edni Mustafa Mrdanov.

1953. "Gln", li Vliyevin eyniadl roman sasnda shnldirni Ali Dadaov.

"Me glnn sahilind", Sezar Solodar. Trcm edni lsgr rifov.
1954. "Yaar", Cfr Cabbarl.
1957. "Anacan", Yusif zimzad. Rejissor Krim Hsnovla birlikd hazrlayb. "Gln
gzlr", Mmmdhseyn Thmasib. Rejissor Ulduz Rfili il birlikd hazrlayb.
1958. "Bir saat xliflik", Abdulla aiq.
1959. "Gyrinlr", Tlt yyubov.
1960. "ki hyat", Rauf smaylov.
1961. 21 mart. "Komsomol poemas", sgndr Coqun.
1963, 2 mart. "lvida, Hindistan!", Qeybulla Rsulov.
1963, 11 mart. "T1k mhkmy gedir", sgndr Coqun.
1964, 1 fevral. "rk yanarsa...", Teymur Mmmdov.
1966, 3 noyabr. "Romeo v Clyetta", Vilyam ekspir. Trcm edni Tlt yyubov.
1967, 25 iyun. "Nsillr", Qeybulla Rsulov.
1969, 19 oktyabr. "Olum Volodya", Yuri Yakovlev.
1971, 28 dekabr. "Tlk mhkmy gedir", sgndr Coqun.
Sntkar "Tlk mhkmy gedir" pyesini tamaaya hazrlad, ancaq srin tamaasnn
premyerasn grmk ona nsib olmad.
Zfr Nemtovun Gnc Tamaalar Teatrnn rus blmsind qurulu verdiyi daha maraql
tamaalar: "Mftti", (Nikolay Qoqol), "Snin evin", (Valentina Lyubimova), "Qrur mktbi",
(Valentina Lyubimova), "Yal sandqa", (van Vasilenko), "Qarlar Kralias", (Yevgeni varts),
"Me knarnda gl", (Sezar Solodar), "yirmi ildn sonra", (Mixail Svetlov), "Polad zk",
(Konstantin Paustovski), "Qrmz eytan balalar", (V.Serebyakov), "Zorn tbib", (Jan Batist
Molyer), "Kasblq eyib deyil", (Aleksandr Ostrovski), "Afrikadan gln zrf", (Lyubomir Qarabin),
"Btn bunlar sadc ilr deyil", (Gennadi melyov), "Dhtli bir gn", (Yuri Sotnik), "Onlar v
biz", (Nina Dolinina), "Zoluka", (Qabbe), "Alyonann iklri", (M. Kornouxov v L.Brasuevi).
Azrbaycan teatr tarixinin inkiafndak xidmtlrin v rejissor yaradclnda ld etdiyi
nailiyytlr gr Zfr Paa olu Nemtov 1954-c il fevral aynn 27-d Azrbaycan
Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri ad il tltif olunub.
Grkmli sntkar 1971-ci il noyabr aynn 19-da Bak-da vfat edib. Mzar ikinci Fxri
xiyabandadr.
Zfr Nemtov rejissorluq faliyyti il yana, 1951-ci ildn Asf Zeynall adna musiqi
mktbinin o vaxt mvcud olan opera sinifind rejissorluqdan drs demidir. Onun buraxl kursu
tlblri il hazrlad "Arn mal alan" operettas Opera v Balet Teatr binasnda byk uurla
oynanmdr.
Zfr Nemtovun rngarng yaradclnn balca xsusiyytlrini rnglr palitrasma
dzsk aadak sciyylr daha parlaq v daha aydn grnr.
Zfr Nemtovun tamaalar janr etibaril son drc lvandr.
Zfr Nemtovun qurulu verdiyi tamaalarda ylnc, trbiy, sevinc, bayram ovqat,
dnc drinliyi, nal sehrli... pekarlqla shn tcssm tapr, poetik ahngdarlqla vhdtd
olurdu.
Zfr Nemtov komediyan nec travtl, qhrmanlq dramn nec poetik vstl, ada
srlri nec psixoloji drinlikl tamaaya hazrlayrdsa, eyni travtl v monumental
cazibdarlqla da klassiklr shn tcssm verirdi.
Zfr Nemtov teatra yeni-yeni dramaturqlarn clb olunmasnda syl alr, csartl
snaqlar aparnaqdan knnirdi.
Zfr Nemtov hm uaqlarn maraq dairsmi drindn bilir, hm yeniyetmlrin zvq v
psixoloji dyimlrini hssaslqla duyur, hm d gnclrin v orta nsilin nzri-estetik
grlrinin formalamasn, zvq v tlblrini psixoloq hssasl il duyurdu.

Zfr Nemtov mtin xarakterli olduu qdr d smimi v mehriban idi. Bu smimiyyt
onun qurulu verdiyi btn tamaalarn ruhuna hopmudu.
Zfr Nemtov tamaalarnn obrazl hllin xsusi fikir verirdi. Bu baxmdan onun
rssamlardan Sadq rifzad, Altay Sidov, Fuad Xlilov v Nikolay Ovinnikovla ilri bdii
btvly il seilirdi.
Zfr Nemtov z tamaalarnda musiqidn geni istifad edir v bstkar iini shn
srinin ayrlmaz, "obraz" kimi hll edirdi. Xsusil Cahangir Cahangirovla, Tofiq Quliyevl, Zakir
Barovla mtrk ilri daha ritmk, coqun v drin mnal idi...
AZRBAYCAN DVLT
KUKLA TEATRI
Azrbaycanda Kukla Teatrnn dvlt sviyysind tkklnn tbbskar v yaradcs
Mollaa Bbirli olub. O, 15 sentyabr 1905-ci ild Bakda doulub. On yeddi yandan AMDT-nin
yardm heytind x edib, 1927-1928-ci illrd Moskvada qrim v Kukla teatr ixtisas zr
thsil alb. Bakya qaydaraq Akademik Milli Dram Teatrnn truppasnda aktyorluq edib.
1930-cu ilin may aynda teatrn ycam briqadas Adam rayonuna qastrola gedib. Mollaa
Bbirli burada aktyor dostlar Musa Haczad, Fazil Dadaov v Abbas Rzayevl birg ilk Kukla
tamaasn gstriblr. Mktbd oynanlan tamaa uurlu keib v bu nailiyyt Mollaan z arzusu
urunda daha inamla almaa svq edib.
Dramaturq Cfr Cabbarlnn yaxndan kmyi v Xalq Maarif komissarlnn mri il 16
may 1931-ci ild Bakda Trk Kukla Teatr yaradlb. Teatr "Sirk" adlanan ilk tamaasn 1932-ci
ilin aprelind oynayb. Sira-msxr elementli hmin oyun-tamaa ox qsa olsa da, mzli,
ylncli v uaqlar n maraql idi.
Mollaa Bbirli "Zrgrpalan ksi, 84" nvanl evind kiik bir ota emalatxana etmidi
v burada z Kuklalar dzldirdi. Kuklalar hm mxtlif aaclardan yonurdu, hm d glincik
tipli lck (qolaq) Kuklalar hazrlayrd. vvllr Kukla teatrnn daimi binas olmadna gr
tamaalar Bbirlinin evind, mktblrd, yay aylarnda pioner drglrind gstrilib.
Tamaalara quruluu rejissorluu sasn Bbirli edib.
Kollektivd Mollaa Bbirli, li sgrov, Zinyt Abbasova, Mnvvr Dadaova, liaa
Qasmzad, Pst Rzayeva, Byim liyeva, li Mmmdov, Hcr lsgrova, Aamehdi liyev,
Tofiq Hseynov, yyub Rzayev, aktyor-rejissor Sley-man Nzrolu, rssam Hsn Mustafayev
ahblar. lk illr mxsusi Kukla teatr n nal-pyeslr olmadna gr truppa trcm v
tbdillr sasnda "Ayq ol", "sil vsait", "Kolxoz bazar", "Zrbi briqada" kimi ideoloji tbliat
sas gtrln tamaalar hazrlayb. Teatr Ali Ba Siyasi Maarif darsmin nzdind olub.
1933-c ild kollektiv Gnc Tamaalar Teatrnn nzdind Kukla bsi kimi faliyytini
davam etdirib. Repertu-arda trcmlr sasnda mhz Bak teatr n ilnmi "Piik v it",
"Balaca Muk", "Mhur van", "lddinin sehrli lampas" tamaalar sas yer tuturdu.
Kukla teatr illr boyu formaladqca bu janra maraq gstrn yazlarn srlri repertuarda
stnlk tkil edirdi. Bu sahd ilk addm gnc air Mirmehdi Seyidzad atb. Onun "Nrgiz"
pyesi uzun illr teatrn repertuarnda mxtlif qurulularda gstrilib. 1930-cu illrin ikinci yarsnda
Mollaa Bbirli dramaturq Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" v Clil Mmmdquluzadnin
"llr" pyeslrinin Kukla teatr variantlarn ilyib v z d tamaaya hazrlayb. Mhrrm
lizadnin "Qoaq Nazl", li sgrovun "Lina Oden", Nikolay Qoqolun "Evlnm", M.
Abbasovun "Csur dovan", "Qoaq canavar", Baba Qubinskinin "Almaz", Cfr Cfrovun
"sgndrin buynuzu", Mirmehdi Seyidzadnin "Fitn", tbdil olunmu "Tn-tn Mirz", "Eldar
kosa" pyeslrinin tamaalar da repertuara daxil olub.

1938-ci ild Dvlt Kukla Teatr mstqil snt oca kimi iki il indiki Mahn Teatrnn
binasnda faliyyt gstrib. 1941-1945-ci illrd Byk Vtn mharibsi il laqdar olaraq
kollektiv yen GTT-nin nzdin keib. 1946-c ild Kukla Dvlt Teatr Mollaa Bbirlinin
direktorluu v bdii rhbrliyi il yenidn mstqil kollektiv evrilib. Teatr 190 sayl mktbin
binasnda yerlib. Vaxtil Drbnd Dvlt Azrbaycan Teatrnda aktyorluq etmi Nadir
Zamanovun kollektiv glii rejissurada v slub axtarlarnda tkanverici rol oynayb.
1949-cu ild teatrlarn zlrini maliyyldirm i sistemin kemsi il laqdar olaraq
Azrbaycanda ondan ox dvlt teatr, o cmldn Kukla teatr balanb. Nadir Zamanovun
fdakarl v rhbrliyi il kiik heytd teatr dstsi yaranb v truppa 1 yanvar 1950-ci ild
Azrbaycan Dvlt Filarmoniyasnn nzdind faliyyt balayb. 1962-ci il noyabr aynn 15-d
Kukla teatr dstsi yen GTT-nin kollektivin daxil olub. Hmin kollektiv 6 may 1963-c ild
Bakdak Orkestr Musiqiilri Brosunun srncamna verilib.
Azrbaycan Respublikasnn Nazirlr Soveti 1964-c il aprel aynn 15-d truppann dvlt
statusunun brpa edilmsi bard qrar imzalayb. Bunun sasnda Mdniyyt Nazirliyi
Azrbaycan Dvlt Kukla Teatrnn faliyyt balamas bard 3 fevral 1965-ci ild 17 sayl mr
verib. Hazrda teatrn Dnizknar bulvardak binas kollektivin srncamna keib.
Teatr 1965-ci il sentyabrn 25-d Mirvarid Dilbazinin "Gyk Fatma" nal-pyesinin
tamaas il prdlrini ab. Tamaaya quruluu Musiqili Komediya Teatrnn rejissoru Niyaz
rifov verib v ikinci rejissorluu ADT-nin diplomusu Maqbet Bnyadov edib. "Gyk
Fatma"nn rssam Faiq hmdov, bstkar Oqtay Zlfqarov idi. sas rollar fiq Axundova
(Qar nn), Mnvvr Zamanova (Fatma), Oqtay Dadaov (Xoruz v Qzl ink), Sona Hsnova
(Xanm), Nadir Zamanov (Xanmn ri) ifa ediblr.
Qrx ild teatr z yaradclnn tkaml dvrn keib, frdi snt estetikasn
myynldirib, poetika sciyylrini tsdiqlyib. lk nvbd is bu yaradclq uurlarna slubca
zngin, formaca lvan, mvzuca mxtlif tamaalar hat edn repertuar sasnda nail olub. Teatr
hm kiik yal uaq-lar, hm yuxar sinif agirdlri, hm yeniyetmlr, hm d yallar n
tamaalar hazrlayb. Snt oca z trafnda li Smdli, Tofiq Mtllibov, Xanmana libyli,
Anar, Firuz Mmmdov, Fikrt Sadq, Kmal Aayeva, Rhman lizad, Kamal Aslan kimi
dramaturqlar cmldirib. 1966-c il-d ilk tamaas gstriln li Smdlinin "Artq tamah ba
yarar" (quruluu rejissor frasiyab Mmmdovdur) 1000 dfdn ox oynanlb.
Son qrx ild, yni nvbti brpadan sonra teatrn oynad onlarca tamaalar arasnda
aada gstriln shn sr-lri daha dyrli v mzmunlu olub. "Keinin qisas" (yyub
Abbasov. 1965), "Crtdan" (Mirmehdi Seyidzad. 1967), "Tl quran z dr" (Firuz Mmmdov.
1969), "Sehrli nar" (Mirmehdi Seyidzad. 1970), "Bu ev kimindir?" (Samuel Marak. 1973), "kiz
qardalar" (nal-tamaa. 1974), "Qoaq Polad" (Tofiq Kazmov. 1974), " nal" (Abdulla aiq.
1975), "Qaravlli" (Anar. 1975), "Danan qayalar" (Tofiq Mtllibov. 1976), "Mdi bad"
(zeyir by Hacbyovun sri sasnda. 1977), "Hara qarsan, daya?" (Rada Moskova. 1978),
"Cunqu" (Xanmana libyli. 1979), "Hamam hamam iind" (Rhman lizad. 1980), "Ac
qulam, dinc qulam" (Firuz Mmmdov. 1981), "Mlik Mmmd" (Eldar Baxm ilmsi.
1982), "Yumaq top" (Fikrt Sadq. 1983), "Basat v Tpgz" (Eldniz Quliyev v Azr bilov.
1984), "Sehrli gzg" (ahmar Hseynov. 1984), "Gzllr gzli" (Xanmana libyli. 1985),
"Lar Xoruz" (li Smdli. 1989), "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (Mirz Ftli Axundzad.
1990), "Bak hytinin rekviyemi" (Namiq Aayev. 1991), "Bilqams fsansi" (Rhman lizad.
1992), "Kelin toyu" (Rhman lizad. 1993), "Canm Qrat, gzm Drat" (Firudin Qurbansoy v
Bhram Basqall. 1993), "Prpz Sona" (Rhman lizad. 1994), "Cubbulunun rplngi" (li
Smdli. 1995), "Ulamaqdan mlmy" (Hsnaa Hseynov), "Ay dli..." (Rhman lizad.
1997), "Dcl pilr" (Rhman lizad. 1998), "lkbr mi divin qsrind" (Aygn lddinqz.
2000), "Hrb v slh" (Abdulla aiqin "Ovu Mstan" poemas sasnda), "Cik-Cik" (li Smdli.

2001), "Lplrin nal" (Xanmana libyli. 2002), "Kel phlvan" (Frman Rzayev. 2003),
"Qz qalas" (Rhman lizad. 2004).
Son illr teatrda srlri daha ox tamaaya qoyulan dra-maturq Rhman lizaddir. Teatr
sasn dramaturq-rejissorun z qurulularnda onun "Sindbadn xobxtlik ada-sna syahti",
"Maynaq", "zrayl", "Eramzdan milyon il vvl", "Damdabaca", "lkbr mi Gl planetind"
v sair srlrinin tamaalarn da oynayb.
Mvzu rngarngliyin, uaqlarn maraq dairlrinin genilnMsm can atan teatr trcm
srlrin z repertuarn-da xsusi yer ayrb. ngilis yazs, Nobel mkafat laureat kiplinqin
"Riki-Tiki-Tavi", Danimarka yazs Hans Xristian Andersenin "Blbl", "O1oye Lukoye v yaxud
sehrli tirlr", fransz yazs arl Perronun "Gy saqqal", alman ya-zs Bertolt Brextin "Kuraj
ana", rus klassiklri Aleksandr Pukinin "Qzl xoruz" Mixail Lermontovun "Aq Qrib", macar
mtfkkirlri Zoltan kodayn "Xari Yano", Edi Tarbainin "Qarnqulu zraf", yuqoslav Vaymil
Rabadann "Zncirlnmi Pri", norve Eyvind ayyenin "Od olan" srlri mxtlif illrd Dvlt
Kukla Teatrnda tamaaya qoyulub.
Teatrda mxtlif fasillrl 1936-c ildn rus blmsi d faliyyt gstrir. Dvlt Kukla
Teatrnda mxtlif illrd Mollaa Bbirli, Nadir Zamanov, frasiyab Mmmdov, Tamilla
Mhrrmova, Eyvaz Vliyev, Namiq Aayev ba rejissor ilmilr. Bu Krsn 1993-c ildn
dramaturq-rejissor Rhman lizad tutur.
stedadl fra ustalar Solmaz Musayeva, Faiq hmdov, Solmaz Haqverdiyeva teatrda ba
rssam ilyiblr. Hazrda hmin vzifd Ltif Quluzad ilyir.
Snt ocann 1965-ci ildki brpa dvrndn sonra Dvlt Kukla Teatrnn truppasnda
Azrbaycan Respublikasnn mkdar artistlri Oqtay Dadaov, fiq Axundova, Hsnaa
Hseynov, Lyubov Adamova, aktyorlardan ahmar Hseynov, Ruslan Hsnov, Xdic Sidova
kimi tcrbli s-ntkarlar almlar. Truppada hazrda tannm aktyorlar Mansur Mansurov,
Tamilla Bnyadova, Rhil badova, Elmi-ra Hseynova, libala lsgrov, Rhman Rhmanov,
Sona Rhimova, lkbr Hseynov il yana, istedadl gnclr d ilyiblr v ksriyyti indi d
kollektivd alr.
Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr Moskvada (1937, 1977 v 1995), Ymn rb
Respublikasnda (1973), zbkistan Respublikasnda (1979), Hindistanda (1980), rvanda (1982),
Tiflisd (1984), Arxangelskd (1988), Trkmnistan Respub-likasnda (1989), ran slam
Respublikasnda (1990 v 1992), Trkiynin Ankara (1991) v stanbul (1998) hrlrind
qastrollarda olub, beynlxalq festivallarda, mxtlif snt bayramlarnda itirak edib.
Kukla teatr znn faliyyti dvrnd "mil", "lck" ("qolaq"), "dm" (hndr),
marionet Kuklalarla yana, aktyor-Kukla formalarnda da tamaalar hazrlayb. Myyn
tamaalarda milli xalq oyunlarnda ilnmi Kuklalarla brabr maskalardan, maska-glinciklrdn,
maska-bbklrdn istifad edilir. llr boyu teatrda myyn ifalq slubu formalab. Hmin
slub btvlkd milli kilimaras oyunlarnn lvanln, Qrb Kukla estetikasnn sciyyvi
prinsiplrini znd tcssm etdirmkl orijinal yaradclq yolunu myynldirib.
Milli, rq v Qrb xalqlar Kukla oyun-tamaalarnn v teatrlarnn nailiyytlrindn
bhrlnn kollektiv forma axtarlarnda myyn l "sdlrini" csartl sndrb. H-min
chdlrin nticsind epik, lirik, poetik, nal, dastan... Kimi mrkkb janrlarda, karnaval, msxr,
buffonada estetikalarnda maraql tamaalar oynanlb. Bu baxmdan kollektivd vvllr d
qurulular vern, 1993-c ildn Dvlt Kukla Teatrna ba rejissorluq edn Rhman lizad
musiqili macra-mzhk ("Sindbadm xobxtlik adasma syahti"), dastan tamaa ("Bilqams"),
tragifars ("Prpz Sona"), lirik v masir nal ("Damdabaca"), musiqili him-cim ("Eramzdan
milyon il vvl"), nal-qrotesk ("Qzl Xoruz"), musiqili ou ("lkbr mi gl planetind")
janrlarnda orijinal tamaalar hazrlayb.

Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr illr boyu formaladrd poetika gstricilrini

znginldirmk, aktyorlarn yaradclq lvanln canlandrmaq n daha mzmunlu repertuar
urunda inaml axtarlar aparr.
KOLXOZ V SOVXOZ TEATRI
Kemi SSR-d kollektivlm siyasti balayanda dvlt znn ideologiyasn
gclndirmk v eyni zamanda rayon mrkzlrind, kolxozlarda v sovxozlarda mdni xidmtin
sviyysini artrmaq n myyn tdbirlr plan hazrlad. Bunlardan biri d Dvlt Syyar
Kolxoz v Sovxoz Teatr yaratmaq bard Xalq komissarlar Sovetinin qrar oldu. Bu teatr Bakda
1934-c ilin vvllrind yarand v onun xsusi nizamnamsi tsdiqlndi.
Teatrn i prinsipi bel idi ki, aprel v may aylarnda truppa ylr, sasn birprdli tbliati
pyeslrdn, kollektivlmni tbli edn dramlardan, sosializm quruluuna mane olan nsrlri
tnqid edn komediyalardan ibart repertuar tsdiqlnirdi. Mxtlif dram drnklrindn, Akademik
teatrn, Gnc Tamaalar Teatrnn yardm heytindn ibart trtib olunan truppa tamaalar
hazrlayr v iyun aynda Azrbaycann rayonlarna sfrlr xrd.
Bu teatra ilk rejissor rhbrliyini Moskvada thsil alm v Akademik teatrda ilyn lsgr
rifov edib. Teatr sentyabrn axrlarnda v noyabrn vvllrind xsusi mrl lv edilir v
nvbti ilin yaz aylarnda yenidn tkil olunurdu. Hr df d direktorun tyin olunmas bard mr
verilir v sonra, o, truppa heytinin zvlrini mqavil il i qbul edirdi.
Syyar Kolxoz v Sovxoz Teatrnda direktor Aas Zeynalov idi v rejissorluu lsgr
rifov, Clal Rcbov, Sttar Sadqzad edirdilr. Kollektivin aparc aktyorlar Snan Aabyov,
smayl Quliyev, Mmmd Tazad, zizaa Mmmdov idilr. Teatrn repertuarnda Aaslim
Manaflnn "Azad v Gn", "Din", "Leyla", "Sayqlq" (Aslan Tahirovla birg), "Bilrkdn
ZVZkk", Dada Mmmdovun "Ecazkar heyvanlar" 1 v ya 2 prdli pyeslri sas yer tuturdu.
srlrd itiraklar az olurdular. Htta "Leyla"nn ikic personaj v ox sad sjeti vard.
Teatr 1936-c il mvsmndn balayaraq irihcmli dramlar da hazrlamaa balad. 1938-ci
ild kollektivin sy-yar repertuarnda Cfr Cabbarlnn "Almaz", "Sevil", "1905-ci ild"
dramlarnn, zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan", "Mdi bad" komediyalarnn, Mirz
brahimo-vun "Hyat", Valentin katayevin "Dvltli glin" pyeslrinin tamaalar da vard. Dvlt
statusu olan teatr dstsi mxtlif kompozisiyal konsert proqramlar da hazrlayrd v bu, repertuar
planna daxil edilir, tamaa kimi gstrilirdi. Konsert proqramna mxtlif tamaalardan yumorlu
shnlr, satirik intermediyalar, mzli shnciklr lav olunurdu. Teatrn tamaalar sasn
tarlalarda, kin sahlrind, taxl xrmanlarnda, axamlar kndin ortasnda qurulmu mvqqti
shnd, aq havada gstrilirdi. Rayon mrkzlrind x-lar klublarda olurdu.
Dvlt Syyar Kolxoz v Sovxoz Teatrnn mstqil kild rus truppas da faliyyt
gstrirdi. 1938-ci il avqustun birind Xalq komissarlar Sovetinin qrar il rus teatr lv olundu
v kollektiv Gncy krld. Onlar xeyli mddt Gnc Dvlt Dram Teatrnn rus blmsi kimi
aldlar. Azrbaycan Xalq komissarlar Sovetinin 5 avqust 1939-cu il tarixli, 3649 sayl qrar il
Bakdak Syyar kolxoz v Sov-xoz Teatr mkir rayonuna krld. hrdki kils tmir
olunub v myyn inaat lavlri edilrk, oktyabr aynda bina kimi teatrn srncamna verildi.
mkir knd teatrn rejissoru, iyirmi aktyoru v drd musiqiisi vard. Musiqiilr
sasn konsertlrd alrdlar. Repertuardak operettalar ancaq komediya kimi oynanlrd, nadir
hallarda bzi vacib ariyalar v kupletlr musiqi il ifa olunurdu. Teatrn ba rejissoru Yusif Yulduz,
sravi rejissoru is smayl Hseynov idi.
Dvlt Syyar Kolxoz v Sovxoz Teatrnn mkir krlmsinin kknd o dururdu ki,
ayr-ayr blglrin znd bu tipli teatrlar alsn. 1933-c ildn Gncd i Dvlt Dram Teatr,
1933-1936-c ildn (kiik fasillrl) kid Dvlt Dram Teatr faliyyt gstrirdi. 1937-1938-ci

illrd Qaryagind (ndiki Fzuli rayonu), Adamda, amaxda, uada, Lnkranda, Qazaxda,
Qubada, Adada txminn eyni tatda Dvlt Kolxoz v Sovxoz Teatr yaradld. Teatrlarn
truppalar yerli hvskarlardan, Bak Teatr Mktbinin (Texnikumunun) mzunlarndan v Bak
aktyorlarnn myyn qvvlrindn tkil olunurdu.
kollektivlr lverisiz binalarda yerlirdilr, tamaa salonlar ox kiik idi, shnnin
texniki inikanlar yox drcsindydi. Shn trtibatlarnn ksriyytini teatr sritsi olmayan yerli
hvskarlar verirdilr. Baknn teatrlarnn hrtli sntkarlar vaxtar rayonlara ezam edilir v
onlar orada kollektiv yaradclq yardm gstrir, htta onlarn repertuardak tamaalarnda itirak
edirdilr.
1939-cu ild Kolxoz v Sovxoz Teatrlarna respublika bax keirildi. Onlarca tamaa
gstrildi v qaliblr myynldirilib Bakya dvt aldlar. Baxm yekunu Milli Dram Teatrnn
binasnda oldu. Burada amax teatr smayl H-seynovun quruluunda zeyir by Hacbyovun
"Mdi bad" (27 iyun), Mirz brahimovun "Hyat" (28 iyun), Qaryagin teatr Cmil Vzirovun
rejissorluunda Mhrrm lizadnin "ftira" (29 iyun) v Zlfqar by Hacbyovun "Evliykn
subay" (1 iyul. Rejissor Mrd Haml) srlrinin tamaalarn gstrdilr.
Teatr sntind gstrdiklri xidmtlr gr yalt (rayon) teatrlarndan Qaplan Muradov v
Heydr msizad (Adam), sa Musayev (Quba), Clil Badadbyov v ziz Mmmdov (ua),
Kamal Ncfov v Qni Vliyev (Lnkran), liheydr Hsnzad (Qazax), brahim Qaradal
(Ada), Cmil Cfrov (Qaryagin) 1943-c il, iyunun 17-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar
artisti fxri adna layiq grldlr.
1943-c ilin payz mvsmnn almas rfsind hkumtin qrar il btn rayonlarda
Kolxoz v Sovxoz Teatr lv olundu v onlarn bazasnda Dvlt Dram Teatr yaradld. Bir
mddt sonra ua teatr "Dvlt Musiqili Dram Teatr" adland v ona zeyir by Hacbyovun ad
verildi. Qaryagin teatr Hseynqulu Sarabskinin, mkir teatr Mirzaa liyevin, Qazax teatr
Smd Vurunun, Adam teatr bdrrhim by Haqverdiyevin, Quba teatr Abbasqulu aa
Bakxanovun, amax teatr Seyid zim irvaninin, Ada teatr Ncf by Vzirovun adlarn
dad.
Artq teatrlarda sasn sritli ba rejissorlar alrdlar. Xsusi thsil alm Yusif Yulduz,
Mcid Zeynalov, Ali Dadaov, sd Cfrov v baqalar teatrlarda ya ba rejissor ilyir, ya da
dvtl teatrlarda mxtlif janrl tamaalara qu-rulular verirdilr. Bak Teatr Mktbi mzunlarnn
hesabna ilbil pekar aktyorlarn say da artrd. Htta 1942-ci ild Bakda iki aylq aktyorluq
kursu almd v mvacib almaqla yerlrdn gln hvskarlar burada myyn tcrb keirdilr.
Respublikada teatr prosesinin canlannas, halinin maariflnmsind gstrdiyi xidmtlr
nzr almaraq, 1944-c ild Brd, Salyan, Sabirabad, Zaqatala, Ordubad v 1946-c ild Gyay
rayon mrkzlrind Dvlt Dram Teatr tkil olundu. Mxtlif tcrbli teatrlarn yardm il
tezlikl gnc kollektivlr zlrinin repertuarlarn qurub formaladrdlar.
Adlar kn teatrlarn faliyyt gstrdiklri dvrlrd respublikada mdniyyt nazirliyi
yox idi. Teatrlar Xalq Maarif komissarl nzdindki ncsnt lri darsin tabe idi. nzibati
tabeilikdn lav, idar btn teatrlarn repertuar tkilini d mrkzldirmidi. sasn Bak
teatrlarnda oynanlan orijinal v trcm srlrinin nsxlri oxaldlr, siyahs trtib olunur v
ild iki df rayon teatrlarna gndrilirdi. Bzn srlri Bakda oynanlmayan v yaradclqlarnn
ideoloji ynm aydn olan Rza ahvldin "Qz qalas", Hsn Qasmovun "Kr sahilind",
Aaslim Manaf-lnn "Yasmn", zizaa Mmmdovun "ki cbh", Sttar Axundovun "Bayram
gn", "tin dr", Rza Thmasibin tbdil etdiyi "Flsf Krim", Qurban Musayevin "Hcum" v
bu spkili pyeslri d teatrlarda oynanlrd.
Teatrlar hazrladqlar tamaalara ictimai bax keirirdilr v Bakdan gndriln xsusi
komissiya sr baxb qbul akt yazrd. Bu akt sasnda tamaann oynanlmasma icaz verilirdi.
ld iki df Bakya hesabat yazlrd. Hmin hesabatlarda hazrlanan tz srlr v brpa ediln
tamaalar, onlara kiln xrclrin mnbyi, pul msrfinin prosesi gstrilirdi.

Btn bunlara gr, hazrlanmasnda myyn il frqlri olsa da, teatrlarn hamsnn
repertuarnda, demk olar, eyni srlr sas yer tuturdu. Repertuar prinsip zr qurulurdu: milli
klassik v ada dramaturqlarn srlri, trcm pyeslri, opera v operettalar. Myyn istisnalar
edilmkl, btn teatrlarn repertuarnda aadak srlr oynanlb.
Milli dramaturqlardan Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", "Msy Jordan v drvi
Mstli ah", Ncf by Vzi-rovun "Hac Qmbr", "Msibti-Fxrddin", "Aa Krim xan
rdbili", bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri cadu", "Bxtsiz cavan", "Dalan tifaq", Sleyman
Sani Axundovun "Tamahkar", "Eq v intiqam", Cfr Cabbarlnn "Sevil", "A1maz", "Aydn",
"Oqtay Elolu", "Od glini", "1905-ci ild", Clil Mmmdquluzadnin "llr", Sabit Rhmann
"Toy", "Xobxtlr", Abdulla aiqin "Vtn", Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi", "imnaz xanm
yuxudadr", Smd Vurunun "Vaqif", "Frhad v irin", Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd", Mirz
brahimovun "Hyat", "Mhbbt", Mehdi Hseynin "Nizami", "hrt", "ntizar" (lyas
fndiyevl mtrk), Mmmdhseyn Thmasibin "Bahar", "Aslan yata", yyub Abbasovun
"Mk Mmmd", "Barq", bil Yusifovun "Od iind" srlri teatrlarda tkrar-tkrar oynanlb.
Opera v operettalardan daha ox zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun", "sli v
Krm", "Arn mal alan", "Mdi bad", "r v arvad", Mslm by Maqomayevin "ah smayl",
Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib", "Evliykn subay", "lli yanda cavan", Sid Rstmovun
"Durna" (dramaturq Sleyman Rstm), "Be manatlq glin" (dramaturq Mhrrm lizad)
srlri repertuarn sasn tkil edib.
Trcm srlrindn mntzm gstrilni Aleksandr irvanzadnin "Namus", Georgi
Mdivaninin "Vtn namusu", Konstantin Simonovun "Praqann abald aaclar altnda", Jan Batist
Molyerin "Cancur Smd", Vilyam ekspirin "Otello", Ceyms Qou v Arno D'Nyussonun "Drin
kklr", Vsevolod Rokkun "Mhndis Sergeyev" dramlarnn tamaalar olub.
Teatrlar opera v operettalar sasn tar, balaban v ka-mann mayitil gstrirdilr.
Vokal imkanlar baxmndan ua, Adam v Qaryagin teatrlarnn daha gcl aktyorlar vard.
Adamda Simuzr Htmova (mirova), Qaflan Muradov, Qaryagind Aabala Abdullayev,
uada Sura Barova, nvr Mmmdov, Salyanda Pnah Pnahov (Aq Pnah) ki-mi aktyorxanndlr vard. Yerlrd Heydr msizad, Clil Badadbyov, Cmil Vzirov, brahim
sfahanl (o, Tiflisdn Zaqatalaya glmidi), Cahangir Mmmdov (Aslanolu), sa Musayev, Aas
Zeynalov, Mikayl Aayev, Sleyman Slim-byov, Mrd Haml kimi bacarql rejissorlar
ilmilr.
O dvrd bel bir nn vard ki, btn teatrlar dvtl rejissorlar arr v onlarn qurulu
verdiklri tamaalar oynayrdlar. Milli Dram Teatrnn hrtli aktrisa v aktyorlar irin, Vaqif,
Nizami, Krmov, Oqtay v digr rollarda rayon teatrlarnn tamaalarnda x edirdilr.
1948-ci ilin axrlarnda SSR hkumti bel bir qrar xartd ki, btn dvlt teatrlar
hkumtin dotasiyasndan azad olunsun v zn maliyyldirm sistemin kesinlr. Mvcud
maddi-texniki tchizatla bal olaraq Azrbaycan ncsnt lri darsmin mdiri Ayna Sultanova
mr verdi ki, yeni ildn Ordubad teatr Naxvanla, Ada v amax teatrlar Gyayla, ua teatr
Adamla, Zaqatala teatr ki il, Salyan teatr Sabirabad il, nikir teatr Qazaxla birldirilsin.
Bu, o mqsdl edildi ki, blk teatrlar birlib gcl heytd zlrini yaada bildilr. Ancaq bunun
smrsi olmad, nki teatrlarn tamaalardan ld etdiklri qazanc he aktyorlarn aylq maalarna
atnrd. Buna gr d bir-birinin ardnca ua, amax, Adam, Qazax, Zaqatala, Gyay, A-da,
Lnkran, Brd, Ordubad, Salyan, Sabirabad teatrlar 1948-1949-cu illrd balandlar. Qaryagin
teatr z faliyytini 1951 - 1952-ci il teatr mvsmnd, Quba teatr is qsa fasillrl 1963-c ild
saxlamal oldu.
Uzun fasildn sonra 1967-ci ild rvan, 1968-ci ild Adam, 1973-c ild Lnkran, 1974c ild ki, 1989-cu il-d Fzuli, daha sonra is Qazax v ua teatrlar yenidn dvlt statusunda
brpa olunub faliyyt baladlar.

Kolxoz v Sovxoz Teatr, onlarn sasnda yaradlan Dvlt Dram Teatr adlar kiln
hrlrd v btvlkd Azrbaycan mdniyytind teatr sntinin inkiaf, yz min-lrl
teatrsevrin estetik zvqlrinin formalamas ynnd smrli ilr grmlr.
AKTYOR MKTBLR
Azrbaycan milli pekar teatrnn janr v slub nai-liyytlri zngin, lvan v estetik
baxmdan oxqatldr. Teatr tariximiz aktyor yaradclnn mxtlifliyin,
flsfi-estetik tutumlarna, bdii-psixoloji sciyylrin gr frqlnir. Ayr-ayr frdi yaradclq
slublarnn z poetika gstricilri formalab v bu proses ada dvrd d davam etmkddir.
Bununla bel, Azrbaycan teatrnn inkiafnda sas aktyor mktbi vardr: realist aktyor
mktbi, romantik aktyor mktbi v lirik-psixoloji slublu aktyor mktbi. Bu mktblrin hr
birinin ayrlqda z estetik prinsiplri v z poetika sciyylri vardr.
REALST AKTYOR MKTB
Milli teatrmzn ilk pekar aktyorlarndan biri 1886-c ild shny glmi, az mddtd
aktyorluun sirlrin yiylnib kamil sntkar kimi sevilmi, nfuz qazanm Krblayi Cahangir
Zeynalovdur. O, tacir olsa da, fitrtn aktyor idi. Onun zngin yaradcl, znn formaladrd
oyun slubu milli realist aktyor mktbinin bnvrsini qoyub. Sntkar bu mktbin poetika
gstricilrini inkiaf etdirmi v mhbbtl z yetirmlrinin timsalnda yeni nsl trmdr.
Cahangir Zeynalovun yaratd slub kkl, sasl olduuna gr frdi llri sndrm,
mstqil mktb qdrti ksb etmidir. Hmin mktb realist aktyor mktbi adlanr v uzun
yaradclq yolu kerk bu gn qdr z mvcudluunu saxlamaqdadr.
Realist aktyor mktbinin Cahangir Zeynalovdan sonra n layiqli davams v n grkmli
nmayndsi Mirzaa liyev olmudur. 1901-ci ild Ncf by Vzirovun "Msibti-Fxrddin"
tamaasnda shny xan, mrnn sonuna qdr MDT-d ilyn Mirzaa liyev mnsub olduu
mktb xalq yumorunun lzztini, milli el oyunlarnn tbii koloriti-ni, satirann poetik
tcssmn gtirib. Mirzaa liyevin yaradcln estetik mahiyytin v mzmun-forma
xsusiyytlrin gr drd qism ayrmaq olar:
milli komediyalarmzdak obrazlar;
dram v faci srlrindki surtlr;
dnya klassik satira nmunlrindki xarakterlr;
1921-ci ild Tnqid v Tbli Teatr yaradlandan sonra operetta tamaalarnda ifa etdiyi
tipik personajlar.
Milli Dram Teatrnn shnsind realist aktyor mktbinin grkmli nmayndlri lkbr
Hseynzad, Hacaa Abbasov, ziz Mmmdova, blhsn Anapl, Mustafa Mrdanov, Rza
Thmasib (o, hm d romantik aktyor saylr), Aahseyn Cavadov, Aasadq Graybyli,
Mmmdli Vlixanl, Mhsn Snani, smayl Osmanl, liaa Aayev, Barat kinskaya (onun
yaradcl hm d romantik aktyor mktbin daxildir) olmular. Tiflis DAT-d Mirzli Abbasov,
Muqu Zamanov, rvan DAT-d Yunis Nuri, Naxvan Dvlt Dram Teatrnn aktyorlar Mirhsn
Mirili, Smd Mvlvi, Gnc Tamaalar Teatrnda Hseynaa Sadqov, Sleyman lsgrov,
Osman Hacbyov, Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda Mnvvr Klntrli,
lihseyn Qafarl, Ltfli Abdullayev, Nsib Zeynalova, Bir Sfrolu, Gnc Dvlt Dram
Teatrnda Mmmd Brcliyev, Zlfqar Baratzad realist aktyor mktbinin hrtli
nmayndlrindn olmular. Hazrda bu mktbin Syavu Aslan, Hacbaba Barov, Yaar
Nuriyev, Afaq Birqz kimi layiqli davamlar var.

Realist aktyor mktbi birdn-bir ada sviyysin atmam, znn srdn uzun
mddti hat edn inkiaf yolunda bir ne mrhlni kemidir. Hr mrhld d yeni-yeni
poetika gstricilri, estetik prinsiplri, formaladrd ifad vasitlri, xz etdiyi mumbri
dyrlri il znginlmi v milli teatrmzn sas qollarndan birin evrilmidir. Tkkl tapd
illrdn 1920-ci il qdr realist oyun slubunda myyn bsitlik, ifad vasitlrinin kasadl hiss
olunurdu. nki aktyorlarn ksriyyti savadsz idi, btvlkd is he kim ixtisas thsili
almamd. Shny xanlar fitri istedadlarna gvnir, rolu fhml oynamaa stnlk verir,
mtndki szlri suflyor vasitsil tkrarlamaqla kifaytlnirdilr. Teatrlar dvlt tsisatnda olduu
ilk iyirmi ild tamaalar sasn pekar rejissorlar hazrlayrdlar v onlarn frdi yaradclq
prinsiplrindn lav, mumi mqsd xidmt edn snt tlblri d ciddi kild aktyor truppas
trfindn qorunmaa balanm-d. Milli Dram Teatrnda dil sgndrovun, GTT-d Mhrrm
Hamovun, Zfr Nemtovun, Gnc DDT-d Mehdi Mmmdovun, Hsn Aayevin, Naxvan
teatrnda Mir brahim Hmzyevin, Tiflis v rvan teatrlarnda brahim sfahanl il li
ahsabahhnn rejissor dst-xttlri 1930-1950-ci illrd realist aktyor mktbinin ifad
cbbxanasn znginldirib.
1960-c illrdn balayaraq bu mktbin nzri-estetik mahiyyti drinldi, poetika
xsusiyytlri axli v zngin oldu. Tam tkmilln mktb dnya shn sntinin qabaqcl
nailiyytlri il rqabt apara bilck qdrt yiylndi.
Psixologizn, cazibli emosionallq, gl kateqoriyasnn estetik mahiyyti realist
mktbinin nmayndlri olan aktyorlarn yaradclqlarnn ayrlmaz trkib hisssi kimi
formalad.
ada zamanda snt gln n yeni gnc rejissorlar hr teatrn z yaradclq
konsepsiyasma uyun trzd, z frdi s-lublarn saxlamaq v nnnin mzin xll gtirmmk
rtil, realist aktyor mktbinin estetik simasn tzlyir, parlaqladrr, znginldirir v forma
zlliklrini cilalayrlar.
Realist aktyor mktbinin kknd reallq, tbiilik, hyati sadlik durur.
Bu mktb milli xalq oyunlarmzdan qaravlli, gdul, bd, msxr, qodu-qodu...
tamaalarnn estetik zlliklrini mnimsmkl, digr meydan gstrmlrinin ifad
vasitlrindn, janr znginliyindn bhrlnmkl yeni-yeni poetika gstricilrin yiyln bilr.
ROMANTK AKTYOR MKTB
1896-c ild Ncf by Vzirov "Msibti-Fxrddin", 1899-cu ild Nriman Nrimanov
"Nadir ah", 1896-c ild bdrrhim by Haqverdiyev "Dalan tifaq", 1900-c ild "Bxtsiz
cavan", 1907-ci ild "Aa Mhmmd ah Qacar", 1901-ci ild "Pri cadu" facilrini yazdlar.
Milli dramaturgiyamzda olduu kimi, teatrmzda da janr lvanlna meydan ald v tdricn bu
spkili srlrin tamaaya qoyulmas stnlk tkil etmy balad. Bununla paralel olaraq,
trcmy meyl gstrn ziyallarmz ilk nvbd Osmanl dbiyyatndan, Avropa
dramaturgiyasndan romantik dram facilrini Azrbaycan dilin evirmy baladlar.
XX srin birinci onilliyinin sonlarnda Bakda, Tiflisd, rvanda v htta az-az tamaalar
gstriln uada v Gncd d romantik spkili pyeslr repertuarda mhkmlnmy balad.
Hmin tamaalarda oynayan aktyorlara "traglk" deyilirdi. 1906-c ildn balayaraq milli teatrmz
mvcud olan b-tn razilrd Hseyn rblinski birinci "traglk" saylrd. Dzdr, Hseyn
rblinskidn vvl shny xm v ondan qabaq faci rollarn oynam Mirz Muxtar
Mmmdov, blft Vli, Mhmmd by lvndi, Mirzxan Quliyev kimi tannm aktyorlar var
idi. Ancaq msl burasndadr ki, btn xidmtlrin baxmayaraq, onlarn he birisi romantik
aktyor mktbinin banisi sviyysin yksl bilmmilr v btn Qafqazda, Volqa (dil v ya til)
ay boyunda, Hactrxanda Hseyn rblinski qdr hrtlnib sevilmmilr. Mhz Hseyn

rblinskinin Tiflisd, rvanda, Hactrxanda, Batumda, Aqabadda, krasnovodskda,

Vladiqafqazda, Drbndd, Mkrd (Nijni Novqorodda), Temirxanurada gstrdiyi qastrol
tamaalarnn yksk bdii-estetik tsiri saysind yzlrl gnc mrlrini bdi olaraq shn
sntin balamlar.
Hseyn rblinski "Mslman dram artistlri irkti"nd, "Nicat", "Sfa" mdni-maarif
cmiyytlrinin truppalarnda, "Zlfqar by v zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti"
dstsind rejissorluq v aktyorluq etmidir. Xarakterik v komik obrazlara da shn hyat vermi
Hseyn rblinskinin yaradclnn cvhri romantik rollarn ifas il baldr.
Romantik aktyor mktbinin grkmli simalarndan biri Sidqi Ruhulladr (28.3.1886 5.5.1959). Ruhulla Ftulla olu Axundov (Sidqi Ruhulla) Volqa ay boyunda, rann, Orta Asiyann
ksr hrlrd teatr sntinin bnvrsmi qoyub. yirminci illr qdr mxtlif teatr dstlrind,
hminin znn tkil etdiyi truppada aktyorluq v rejissorluq edn Sidqi Ruhulla 1920-ci ildn
mrnn son gnn qdr Milli Dram Teatrnda almdr. yzdn ox komediya, vodevil,
dram, opera, operetta rollar oynayan Sidqi Ruhullann yaradclnn sas ruhunu romantik faci
rollar tkil edir.
Abbasmirz Rsul olu rifzad (9.3.1891-16.11.1938) romantik aktyor mktbinin n
layiqli davamlarndan saylr. O, Azrbaycanda faliyyt gstrn mhur truppalarda hm aktyor,
hm d rejissor olmu, bir mddt Milli Dram Teatrnn ba rejissoru ilmidir. Ancaq o, Elxan,
Aydn, Oqtay, blis, Knyaz, eyx Snan, Syavu, Otello, Hamlet, Maqbet obrazlarnn ifas il
mhz romantik aktyor kimi teatr tariximizin n parlaq shiflrini yazmdr.
Romantik aktyor mktbinin MDT-d kazrn Ziya, Rza fqanl, Mrziy Davudova, lvi
Rcb, Fatma Qdri, Sona Hacyeva, jdr Sultanov, Aadada Qurbanov, Hkm Qurbanova,
Mmmdrza eyxzamanov, Leyla Bdirbyli, Hsnaa Salayev, Gncd rf Yusifzad,
Rmziyy Veyslova, Tiflisd brahim sfahanl, Naxvanda Zro Hmzyeva, Roza lixanova,
Mir brahim Hmzyev, GTT-d Yusif Vliyev, Firngiz rifova kimi sntkarlar olmular.
Bu mktbin balca estetik gstricilri, poetika lamtlri olan xsusiyytlri var ki, illr
boyu onlar cilalanr, dvrn ruhuna uyunlar v yeni-yeni mziyytlrl znginlir.
Romantik aktyor n n sciyyvi xsusiyyt pafoslu ss, blatli danq trzi, hisslrin
qabarq v lpaq verilmsi saylb.
Romantik aktyor ehtiraslar toqqumasn, hisslrin coqunluunu zahiri ifad vasitlri il
qabarq, parlaq v siraytedici kild canlandrr.
Romantik aktyor mhbbt duyularnn poetikiiyini gurultulu ssl, dramatizm saslanan
qaynar lirizml, daxili duyular hrkt grginliyind tcssm etdirmkl romantizm
monumentallq, genilik gtirir.
Romantik aktyor rolu daxildn qzdrmaa, miqyasl mizanlara, qabarq sift ifadlrini
szn ekvivalentin evirmy, tragiznn mahiyytini ssl v iti, aydn nzr arpan hrktlrl
tamaaya atdrmaa stnlk verir.
Romantik aktyor monumental spkili tamaada oynayrsa, onun ifa etdiyi qhrmann daxili
ehtiraslarnn siqlti, danqlarndak coqunluq, hakimanlik, vstli temperament, szlrin
gurultulu deyilii bir istiqamtd birlmli, xarakterin tamlna, canllna xidmt gstrmlidir.
Bu gn Azrbaycan teatrnda hazrlanan realist slublu v ya lirik-psixoloji spkili
tamaalarda da romantiznn poetika xsusiyytlrindn, emosional ltaftindn istifad olunur. Bu
mktbi lyaqtl tmsil edn aktyorlar da kifayt qdrdir v nnni davam etdirirlr.
LIRKPSXOLOJ SLUBLU AKTYOR MKTB
1964-c il, noyabr aynn 14-d ilk tamaas gstriln "Sn hmi mnimlsn" pyesinin
shn hlli il dramaturq lyas fndiyev v rejissor Tofiq Kazmov milli teatrmzda lirik-psixoloji

slubun sasn qoyublar. Tdricn Tofiq Kazmov bu slubun poetika gstricilrini, ifad
vasitlrinin estetik mahiyytini znginldirdi, drinldirdi v onu Milli Dram Teatrnn aparc
slubu kimi realladrd. O, htta Mirz Clil Mmmdquluzadnin "llr" traglkomediyasn v
Vilyam ekspirin "Antoni v Kleopatra" facisini d lirik-psixoloji slubda hazrlayb. lbtt ki,
hr iki bdii materialn monumental dyrini, klassik romantik vstini saxlamaq rtil.
Tofiq Kazmovun bnvrsmi qoyduu yeni mktb tezilkl milli shn sntimizin aparc
rejissorlarnn yaradclna da sirayt etdi v Akademik teatrda rf Quliyev, bir qdr sonra
Aakii Kazmov, rvan teatrnda Nsir Sadqzad, Naxvan teatrnda Vli Babayev, Gnc
teatrnda Vaqif rifov, GTT-d Zfr Nemtov, Ulduz liyeva-Rfili hmin slubda dyrli
tamaalar hazrlayblar. tn srin yetmiinci illrindn rejissorluq faliyytin balayan Azr Paa
Nemt, Vaqif Abbasov, Vaqif brahimolu, Hseynaa Atakiiyev, Baba Rzayev, Mrahim
Frzlibyov, Oruc Qurbanov, Bhram Osmanov, sgr sgrov lirik-psixoloji slubu sas
gtrrk, zlri orijinal janr axtarlarnda uurlar qazanblar.
1960-c illrin axrlarnda v daha sonraki dvrlrd a-lan rvan (yenidn brpa),
Sumqayt, Mingevir, ki, Lnkran, Adam, Fzuli, Qazax, Dvlt Gnclr teatrlarnda da
rejissorlarn mzmun v forma axtarlarnn sas mzi lirik-psixoloji slubdan irlnmidir.
Tdricn bu slub "romantik tbitli", "universal tipli", "flsfi tmayll" v bu kimi ye-ni qollara
ayrlaraq daha da monumentallam, estetiklmi v mhtm mktb kimi znn klassik
poetika xsusiyyt-lrinin elmi saslarn yaratmdr. El buradaca qaydram o fikr ki, haqqnda
shbt gedn slubun milli teatrmzda ba-nisi v formaladran rejissor Tofiq Kazmovdur
(14.1.1923 -2.8.1980).
Sonralar lyas fndiyev mit mvzulu mnvi-xlaqi problemli tarixi pyeslrini, sosial v
mhbbt komediyalarn da mhz lirik-psixoloji slubda yazb. Bu pyeslr lirik-psixoloji janrda
dramaturgiyamzn nailiyytlri kimi dyrlndiriliblr. Onlarn mxtlif rejissorlar trfindn
hazrlan-m tamaalar teatrda, aktyor oymunda lirik-psixoloji slubun tkkln v
formalamasn tminatlandrb, ld olunmu nailiyytlr, estetik yeniliklr, flsfi-psixoloji drinliklr, ifad znginliyi gtirib.
lyas fndiyev nnsini dramaturgiyada Bxtiyar Vahabzad, Nbi Xzri, Adil Babayev,
slam Sfrli, xli Qurbanov, Anar, krm ylisli, Maqsud brahimbyov, Rstm brahimbyov,
Altay Mmmdov, li mirli, Ramiq Muxtar, Kmal Aayeva, Kamal Abdulla, Elin, Kamal
Aslanov v baqalar mxtlif frdi slublarda davam etdirdilr. Lirik-psixoloji sluba yeni janrlar,
mvzu-problemlr, ictimai-sosial konfliktlr, mxtlif sosial mnli xarakterlr gtirdilr. Nticd
lirik
psixoloji slubun poetikas myynlib. Onun bdii-estetik mziyytlrindn bir nesini ayrca
qeyd etmk olar.
Lirik-psixoloji slub insann z daxili konfliktinin dramatiznn geni meydan verir.
xsiyyt v zaman, insan v cmiyyt, vicdan v mslk azadl, mhbbt v sdaqt, mk v
sadt kimi mhm msllrin hllind, habel gndlik hyatmzda, mitimizd ortaya xan
kiik qsurlarn islahmda, adamlar arasndak mnasibtlrd nisbi anlalmazlqlarn kklrinin z
xarlmasnda, bir szl, insanlarnmnvi-xlaqi trbiysind dramaturgiyan falladrr.
Lirik-psixoloji slub insanlar mnn kamilldirmk, xlaqi grlrimizin antipodlarna,
hr cr sosial blalara v mnfiliklr, mnvi naqisliklr qar mbarizd kskin ifa gcn,
yksk potensial shn imkanlarna, inc trixlr meydan vern lirizmin, qlobal msllr douran
psixoloji drinliyin, tfkkrlri safladrmasma gr milli dramaturgiyamzn aparc
slublarndan biri kimi myynlib. Lirik-psixoloji slublu pyeslrin mdrik flsfi v estetik
qnatlri olur.
Lirik-psixoloji pyeslrd obrazlarn mbarizlrinin v mnaqilrin psixoloji mahiyytini
bdii drinlikl amaqda sz dominant rol oynayr. Psixologiznn flsfi mahiyytini, ictimai
mnasn amaq mqsdil gcl, drin szalt mnadan (ikinci plandan) istifad edilir. Srf dram

sntinin tlblri baxmndan hadislri kskinldirib, konflikti qabardb dramatizm yaradan

ekstremal situasiyalar sas gtrlr. Lirizmqolunu gclndirmk n is konflikt "ail-mit"
mvzusunun kontekstind hll olunur.
Dramaturqun fal hyat mvqeyi baxmndan lirik-psixoloji slubda yazd pyeslrdki
xsi, intim konflikt bilavasit mvcud olan siyasi-iqtisadi, ictimai, mdni, mnvi-xlaqi v sair
problemlrl zvi kild baldr. Hmin pyeslrd frd, insan ilkin gtrldyn gr ictimaisiyasi fona pncr xsiyytin mnvi almindn alr, byk bri problemlr bu istiqamtd
hll olunur.

MLL SHNQRAFYANIN
NKAF MRHLLR
Professional teatrmz tkkl tapandan sonra milli dramaturgiya v aktyor snti daha fal
kild inkiaf etmy balamdr. Onlarla mqayisd rejissura, musiqi trtibat v shnqrafiya
poetika daxilind mstqil snt kimi ox-ox sonra doulmu v biri-birindn frqli sviyylrd,
ayr-ayr vaxtlarda inkiaf edib formalamdr.
Teatrlarmz hl dvlt statusu almamdan vvl, znn faliyytinin lk 3540 ilind
bugnk shn trtibat anlamndan v onun shn bdii-estetik tcssmndn uzaq olmudur.
Shndki mkan sri tamaaya hazrlayan hvs-kar z zvqn, n sas is truppann, yni
srdki itiraklarn maddi imkanlarna uyun olaraq qururdu. Tbiidir ki, burada milli
shnqrafiyamzn poetik gstricilrindn danmaa bel dymz. Hmin dvrd kiikhcmli
tamaalar ksr hallarda trtibatsz shnd, myyn mit atributlar qoyulan mkanda
gstrilirdi. Tamaa zvq d hl teatr qavramaqda o sviyyd idi ki, onu yalnz deyiln sz v
"oyun xaramn" hrktlri maraqlandrrd.
XX srin vvllrindn 1920-ci il qdr Tiflisd, rvanda v xsusn Bakda teatr prosesi
fallamaa, pekar aktyorlarn say artnaa balad. Artq pekar titulunu qazanm v hvskar
aktyorlar "Mslman dram artistlri cmiyyti", "Nicat", "Sfa", "Hmiyyt", "brt", "ttihad"
truppalarnda, Hacbyov qardalarnn "Mdiriyyt" teatr dstsind tamaalar hazrlayb
oynayrdlar. Klublarda, mxtlif cmiyyt ynaqlarnda oynanlan tamaalarda bir-iki detal btn
trtibat vz edirdi. Acmacaqls is o idi ki, hmin detallar n mxtlif srlrd tkrar-tkrar
istifad edilirdi.
Baknn Tayev v Maylov teatrlarnda, Tiflisin Kazyonn teatrnda, Zubalov adna Xalq
evind gstriln tamaalarda artq qurulu dekorlardan bhrlnirdilr. Hmin dekorlar mxtlif
otaqlardan ibart idi v hr tamaaya yalnz irc ota kiraylmk mmkn idi. llrl ilndiyin
gr sklb-dalan dekorlar, sasn azrbaycanl teatr dstlrin verilirdi. Msln, Bakda
Tayev teatrnn icardarlar, znn rus truppas bu binada hftd be-alt tamaa oynayan
antiprenyor Polonski uzun illr azrbaycanl aktyorlara bir otaq-dekorasiya ayrlmasndan baqa he
ny icaz vermirdi. Ona gr d hm Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", hm Ncf by
Vzirovun "Msibti-Fxrddin", hm bdrrhim by Haqverdiyevin "Aa Mhmmd ah
Qacar", hm d Vilyam ekspirin "Otello", hm Jan Batist Molyerin "Zorn tbib", hm Nikolay
Qoqolun "Mftti" srlrinin tamaalarnda hadislr eyni otaqda vaqe olurdu.
Bununla bel, 1915 - 1919-cu illrd adlar kiln hrlrd yaayan v cnbi teatrlarnda
alan rssamlar myyn irihcmli tamaalarda dekorlara l gzdirmy alrdlar. Geyimlr
ifalar trfindn istniln kimi seilirdi v bu, shnd xoaglmz vziyyt yaradrd. Milli
etnoqrafiyan ox gzl biln, "Molla Nsrddin" jurnalna kdiyi Karikaturalarla hrtlnmi
zim zimzad bu i clb olunanda zvqszlk v primitivlik, hadislrin ba verdiyi mkann,
zamann mit dqiqliyindn uzaqlama nisbtn aradan qaldrld. 1919-cu ild msavat hkumti

Trk Dvlt Teatrosu yaradanda zim zimzad myyn tamaalarn trtibatlarna da l gzdirir,
tin olsa da, hazr dekorlar sasnda frqli mkanlar qurmaa mvffq olurdu.
Tiflisd rssamlq thsilin yiylnmi Bhruz kngrli Naxvan teatr hl dvlt statusu
almamdan vvl shn hvskarlarnn dstsi il mkdalq edib. Gnc yalarnda vfat edn
rssam 1915 - 1922-ci illrd truppada hazrlanan tamaalara dekor hazrlayr, bsit d olsa, trtibat
eskizlri ilyir, asma prdlr mxtlif mnzrlr (me, ay, da, otaq v sair) kirdi.
tn srin iyirminci illrind Dvlt statusu alm teatrlarda hr tamaaya ayrca dekorasiya
qurmaq prinsipin riayt etmy alrdlar. Bu is tamaaya trtibat yaratmaqdan daha ox, hanssa
mkan quradrmaq sviyysind icra olunurdu. Quradrma prosesi primitiv sulla aparldna
gr shnd thlksizliy tam tminat verilmirdi. Htta bzn aktyorlar umaq thlksi olan
dekorun altnda mizana ml etmkdn boyun qarrdlar, ifalar shnd xof irisind hrkt
edirdilr.
Tiflisd dekor trtibatn, sasn tamaann gstrilc-yi teatrn rssamlar icra edirdilr.
Aleksandr Tuqanov 1924-c ild Bakya arlaraq Milli Dram Teatrna ba rejissor tyin
olunandan sonra hr tamaaya ayrca dekorlar qurmaq mslsi ortaya atld. Hllik hmin sahd
milli kadrlar ol-madna gr bu i Nikolay kule clb edildi. Bakdak yhudi v rus truppalarnda
rssamlq etmi kule teatrda Aleksandr Tuqanovun hazrlad ksr tamaalara shn trtibat
verdi. Vilyam ekspirin "Otello", Fridrix illerin "Qaaqlar", Hseyn Cavidin "blis", "eyx
Snan", Cfr Cabbarlnn "Aydn", "Oqtay Elolu" kimi facilri d mstqil trtibatlarda
tamaalara gstrilirdi.
Teatr binalarnda lverili texnika v smrli texnologiya olmadna gr trtibatlarn
qurama konstruksiyasn shnd yb skmk tin proses evrilir v uzun vaxt apa-rrd. Buna
gr d bzn prdlraras fasil yarm saat, qrx dqiq vaxt aparrd. Msln, onsuz da
hadislrind uzunuluq olan Anatoli Qlebovun "Zaqmuq" ("Qullar bayram") pyesinin tamaas be
saatdan artq kirdi. Mrkkb konstruk-siyal trtibatlar eyni tamaada biri digri il vz edilnd
ss-kydn tamaa salonunda oturmaq mmkn deyildi.
Bak Azad Tnqid v Tbli Teatr 1925-ci ild adn dyidi. Bak Trk i v kndli Teatr
adlanan snt ocann yaradclq slubunda da dyiikiiklr edilmy, mzmun v forma
axtarlarna balanld. Repertuar qurmaqda milli pyeslrdn qtlq kn teatr trcm srlrin
stnlk vers d, Bak Rssamlq Mktbinin 15 yal tlbsi Rstm Mustafayevi shn
trtibatna clb etmkl qdrtli bir teatr rssamn kf etmi oldu. Rstm Mustafayevin milli
duyu-mu, zrif v ifadli kompozisiya qurmaq bacar, ifad vasitlrinin bdii-estetik hlli
tamaalarn forma hsnn travtlndirir, shny canllq, dinamizn, ifadlilik, fikir geni-liyi
gtirirdi. Buna gr d Akademik v opera teatrlar da ona sifarilr verirdi.
Rstm Mustafayevin i teatrnda Cfr Cabbarlnn "Sevil", Fyodor Pavlovun "in
tanrs", Jan Batist Molyerin "Cancur Smd", Akademik teatrda Mirz Ftli Axundzadnin "Hac
Qara", msddin Saminin "Dmiri Gav", Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Dalan tifaq", Clil Mmmdquluzadnin "llr" srlrinin tamaalarna verdiyi
shn trtibat milli shnqrafiyamzn yeni zmin zrind inkiafna geni meydan ad. Artq
shnqrafiya milli teatr poetikasnda znn estetik sciyylrini realiz edir v hm romantik, hm
d realist teatr mktblrinin slublarnda eyni sviyyd axtarlara meydan ard. Rstm
Mustafayevin trtibatlarnda romantik duyum n qdr parlaq v ecazkar olurdusa, reallq, dqiqlik
bir o qdr ifadli, cazibli v tamaann sas atributu kimi canl, mzmunlu, dolun grnrd.
1930-cu illrd milli teatrmz, monumentalizm gcl meyl gstrirdi. Artq 1940-c illrd
hmin slubun poetna gstricilri formalad v tbii ki, bu istiqamtdki flsfi axtarlar
shnqrafiyada da geni vst almd. Bakda Akademik teatrda Nsrt Ftullayev, smayl
Axundov, sgr Abbasov, Kazm Kazmzad, opera teatrnda yyub Ftliyev, nvr Almaszad,
zzt Seyidova, Musiqili Komediya Teatrnda dhm Sultanov, Hsn Mustafayev, Gnc
Tamaalar Teatrnda .Hsnov, Sadq rifzad, Aqabad teatrnda Bdur fqanl, Bhram

fndiyev (sonra Gncy gldi), Naxvanda amil Qazyev, yyub Hseynov, rvanda Rhim
Mm-mdov kimi trtibat v geyim rssamlar shnqrafiya shnsind uurlu yaradclq axtarlar
aparrdlar.
Adlar kiln rssamlar baqa teatrlarda da tamaalara qurulular verirdilr. Milliyytc rus
olan Sergey Yefimenko, Fyodor Qusak, Mixail Tixomirov, Vyaeslav vanov, Pavel Ryablkov,
Nikolay Ovinnikov, Yuri Toropov lkmizin mxtlif teatrlarnda trtibatlar verdilr.
Hmin illrd shn trtibatnda mkanlarn naturalist tsvirlrin stnlk verilirdi.
Geyimlrd lvanlq v etnoqrafi dqiqlik sas gtrlrd. Dekorlarn quradrlmasnda tdricn
mrkkb konstruksiyalarn istifadsindn imtina edilirdi. tangetlrdn myyn mkan bildirn
arxalq v yanlq prdlri aslrd. Qalxb-enn tangetlr mkan dyimsind vaxt azlna imkan
yaradrd. Rssamlar daha ox isti rnglrdn istifad edir, milli koloriti saxlamaa v forma
yeniliyin nail olmaa alrdlar.
Bzi teatrlarda shnnin frlannas trtibatn yerldirilmsind qvraqla, mrkkb
kompozisiyalar qurmaa imkan yaradrd. Bakya qaytn Bdur xanm v Kazm Kazmzad
geyim eskizlrinin verilmsind zim zimzad mktbini lyaqtl tmsil edir, bu snt zriflik,
inclik v emosional travt gtirirdilr.
1950-ci illrd Azrbaycann dram teatrlarnda psixoloji realizm aparc slub kimi
yetkinldi v 1960-c illrd lirik-psixoloji slub kimi n xd. Eyni kkdn rilnn hr iki
slub dramaturgiyadan doaraq znn rejissor, aktyor tmsililrini formaladrd kimi, musiqi
v shn trtibatlarn-da da ciddi dnlr yaratd. z mvzu-problematikas olan bu slublarn
orijinal ifad vasitlri, estetik kateqoriyalara yanama prinsiplri, forma xsusiyytlri d yaranrd.
Yarananlar csartl snaqdan xarlr, ur v dnclrd qavranlan, realizsi estetik mahiyyt
ksb edni, poetikann gstricilrin evrilni cilalanb ifad cbbxanasma daxil olunurdu.
Bu istiqamtd ilk uurlu addmlar geyim rssam kimi tannan Bdur xanm fqanl
Akademik teatrn shnsind "Ail namusu" (1951. Hseyn Muxtarov), "Mzli hadis" (1952.
Karlo Haldoni) tamaalarna verdiyi poetik ruhlu trtibatlar il atd. Sadq rifzad
dramaturqlardan Lope de Veqann "Sevilya ulduzu" (1953), lyas fndiyevin "Atayevlr ailsi"
(1954), Nazim Hikmtin "Qrib adam" (1956) pyeslrinin tamaalarna verdiyi trtibatlarda
psixoloji realizmin shnqrafiyada estetik tcssmn v flsfi drinliyin nail oldu.
Hmin estetik prinsiplrdn Gnc teatrnda rssam Sleyman Hacyev, Rza Mmmdov,
Bhram fndiyev, Gnc Tamaalar Teatrnda Fuad Xlilov, Altay Sidov shn ocann
xarakterin uyun kild istifad edirdilr. Musiqili Komediya Teatrnda is bu ii sasn sgr
Abbasov v Bykaa Mirzzad grrdlr.
Psixologizn insan mnasibtlrini ilkin gtrmkl lirik-psixoloji slubun douluuna
mnbit zmin yaratd. 1964-c ild lyas fndiyevin "Sn hmi mnimlsn" dramnn tamaas
il teatra ayaq aan lirik-psixoloji slub el ilk gndn znn estetik ifad vasitlrini konseptual
kild tqdim etdi. Tofiq Kazmovun quruluu rejissor olduu tamaaya bdii trtibat Elin
Aslanov vermidi. Azrbaycan teatr tarixind ilk dfydi ki, tkrlr zrind qurulmu dekorlardan (furkalardan) istifad olunurdu. Hadislr uyun olaraq mkanlar (Hsnzadnin evi, Nargil
v Frcin evi) qurulmu furkalar qaranlqda shny gtirilir, projektorlarla iqlandrlr v sonra
qaranlqda "yox olurdu". Qdim miniatrlrin kompozisiya qurumundak ifadliliy saslanan Elin
Aslanov lirik v emosional, hadislrin dinamik srt-ritmin imkan yaradan, shnd genilik
douran trtibatn tamaann atribut-obrazna evirmidi.
Hmin slubda Elin Aslanov "llr" (Clil Mmmdquluzad), "Snsiz" (xli
Qurbanov), Tahir Salahov "Hamlet" (Vilyam ekspir), Snan Qurbanov "Unuda bilmirm", "Mhv
olmu gndliklr" (lyas fndiyev), Solmaz Haqverdiyeva "Yadan sonra" (Bxtiyar
Vahabzad), "Qzl" (Yucin O'Nil), Fuad Qafarov "mid" (Maqsud brahimbyov) tamaalarna
trtibatlar verdilr. Baqa teatrlarda da lirik-psixoloji slubun janr estetikasma uyun gln
trtibatlar verilmsi istiqamtind smrli yaradclq addmlar atlrd.

Lirik-psixoloji uslubun myyn estetik prinsiplri formalab. Onlardan bzilrini qsaca

bel sciyylndirmk olar:
lirik-psixoloji slublu tamaalarda rssam ii mtlq atribut-obraza evrilir;
rtilik emosional lirizml v bdii alarla real hqiqtlri tcssm etdirmk gcnd olur;
rssamlar shndn minimum istifad etmkl az dekorlara stnlk verir v bununla da
aktyor oyununa geni meydan arlar;
bir dekor shn frlannasnda baqa grml iki mxtlif mkan bdii siqltl tcssm
etdir bilir;
dekorlar v asma prdlr xsusi iq sistemi il qurulur v bu, ani halda n mxtlif
mkandak hadislri qabarq vermy v onu tamaa diqqtin atdrmaa lverili rait yaradr.
Son iyirmi be ild milli teatrmz lvan janr axtarlarna ciddi chd gstrmsi,
avanqardiznn mxtlif iznlrinin estetik gstricilrini snaa kmsi, dnyada mvcud olan
mxtlif teatr poetikalarndan barnnaa almas il diqqti clb edir. lkin mqamda quruluu
rejissorlarn axtarlarnda zn gstrn bu meyl shn trtibatnda da parlaq nticlrini qazanb.
Bu baxmdan Elin Mmmdovun, Aarhim liyevin, Nazim Bykiiyevin, Tahir Tahirovun,
smayl Mmmdovun, Rid erifin, Rafis smaylovun, Ltif Quluzadnin yaradclq
nailiyytlri flsfi drinliyi, estetik fsunkarl, bdii ifad vasitlrinin znginliyi, kompozisiya
hsn, rnglrin zrifliyi v ltafti il milli shnqrafiyamza yenilik gtirib.
Kukla teatr snti sahsind Solmaz Musayeva v Faiq hmdov janr lvanl, kuklarn
koloritli formalar n myyn smrli nn yarada biliblr.
Bu gn milli shnqrafiyamzda psixologizn, lirik psixoloji sluba, avanqardizndn
bhrlnmy xsusi meyl gstrilir. Ancaq yeri gldikc monumental romantik v monumental
realist spkili shn trtibatlar da verilir. Opera v Balet Teatr modern trtibat formalarnn
elementlrindn istifad ets d, sasn klassik slubun ifad vasitlrinin estetik prinsiplrin
stnlk verir.
ada dvrd teatrlarmzda yal, orta v gnc nsl mnsub rssamlar alrlar. Teatrlar
yeri gldikc srf rngkarlqla v ya qraflka janrnda mul olan rssamlara da trtibat sifarilri
verirlr. Btvlkd is milli shnqrafiyamzn yaradclar v onu lyaqtl davam etdirn srf
teatr rssamlar vardr.
SHNQRAFYADA
FORMA AXTARILARI
Birinci drs
Milli teatrmzda shnqrafiyann inkiaf MDT-nin tsisatl mdniyyt faktna
evrilmsindn (1919) sonra balayb. 1919-1930-cu illrd oynanlan tamaalarn bdii
trtibatlarn cnbi rssamlar verslr d, daha ox shn srlrind geyim eskizlrini zim
zimzad ilyib. ksr hallarda onun ad tamaa proqramlarna yazlmayb, lakin zimzad milli
teatr rssamlnda geyim estetikasnn dyrli nnsini yaradb. Ken srin otuzuncu illrindn
bir sra boyakar rssamlar dram v opera teatrlarnda da smrli faliyyt gstriblr. Eyni
zamanda milli mdniyytimizd srf teatr rssaml il mul olan sntkarlar da yetiiblr v
onlar bu sntd mhtm yaradclq nailiyytlri qazanblar.
* * *
ZIM ZIMZAD (7.5.1880 - 15.6.1943)

Milli incsntimizd satirik qrafika, illstrasiya, siyasi plakat janrlarnn yaradcsdr. 7

may 1880-ci ild Bakda doulub. Xsusi rssamlq thsili grmyib. "Molla Nsrddin" jurnalnn
n fal rssamlarndan idi. zim Aslan olu zimzad 1919-cu ildn balayaraq teatr-dekorasiya
sahsind d mhsuldar alb. sasn masir v klassik srlrin tamaaya hazrlanmasnda geyim
eskizlrini kib. Trtibat rssam Rstm Mustafayevin ildiyi srlrd zim zimzadnin
yaradclq nailiyytlri daha qabarq nzr arpr. 1921 - 1923-c illrd Bak Azad Tnqid v
Tbli Teatrnn ideoloji-tbliat xarakterli satirik tamaalarnda mxtlif mit tiplrinin qrim v
geyim eskizlrini verib
zim zimzad AMDT-d "Hac Qara", "Mrafi vkillri", "Msy Jordan v drvi
Mstli ah" (Mirz Ftli Axundzad), "Dalan tifaq", "Aa Mhmmd ah Qacar" (bdrrhim
by Haqverdiyev), "ntr" (kri Qazi), "zg ua" (Vasili kvarkin), "Mirz Rza kirmani"
(zim zimzad), "Hyati-br" (Leonid Andreyev), "Bayqu" (Xalid Fxri), "Aydn", "1905-ci
ild" (Cfr Cabbarl), "llr" (Clil Mmmdquluzad), "Maral" (Hseyn Cavid) dram
srlrinin, zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun" "sli v Krm", "ah Abbas v Xurid
banu" operalarnn, "Arn mal alan", "Mdi bad" operettalarnn, Mslm Maqomayevin "ah
smayl" v "Nrgiz" operalarnn, GTT-d "Partizan Mmmd" (dil sgndrov v Sabit Rhman)
pyesinin tamaalarnda geyim rssam olub.
zim zimzad 15 iyun 1943-c ild bakida vfat edib. Mzar Fxri xiyabanda olan
rssamn adna orta ixtisas snt mktbi v k var.
SMAYIL AXUNDOV (15.41907 -13.9.1969)
Yaradclna sasn kitab illstrasiyas il balayan smayl Hseyn olu Axundov 15 aprel
1907-ci ild Baknn Mataa qsbsind doulub. Bak Rssamlq Mktbini bitirdikdn (1928)
sonra Moskva Poliqrafiya nstitutunun nriyyat bsind thsil alb. 1932-ci ild oran qurtararaq
tyinatla Bakya gndrilib v "Azrnr"d rssam ilyib.
Rssamln qrafika, karikatura v plakat janrlar il mul olub. Uzun mddt "Kirpi"
satirik jurnalnda ilyib.
Teatra ilk df 1937-ci iid rejissor dil Isgndrovdan dvt alb v Akademik Milli Dram
Teatrnda onun qurulu verdiyi Mirz brahimovun "Hyat" pyesinin tamaasnda geyim eskizlrini
kib. Bu teatrda 938-ci ild Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara", bdrrhim by
Haqverdiyevin "Pri cadu" (hminin 1940 v 1957-ci il qurulularnda), Cabbar Mcnunbyovun
"Yanar dr", Smd Vurunun "Vaqif", 1944-c ild Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild", 1955-ci ild Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr" komediyasnn tamaalarnda geyim rssam olub.
1938-ci ild rejissor Mcid Zeynalovun hazrlad "Msy Jordan v drvi Mestli ah"
(Mirz Ftli Axundzad) tamaasnda ilk trtibat rssam kimi addnn atb. Bundan sonra
AMDT-d 1939-cu ild Onore de Balzakin "gey ana", Mehdi Hseynin "hrt", Clil
Mmmdquluzadnin "llr", 1943-c ild Aleksandr Ostrovskinin "Tufan", 1945-ci ild
Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz", 1948-ci il-d Aleksandr Ostrovskinin "Gnahsz
mqssirlr", Mirz F-tli Axundzadnin "Lnkran xannn vziri", 1949-cu ild Sabit Rhmann
"Aydnlq", Cfr Cabbarlnn "Solun iklr", Anatoli Boryanovun "O tayda", Tur qardalarnn
"Bir evin sirri", 1952-ci ild Karlo Haldoninin "Mehmanxana sahibsi", 1956-c ild Hseyn
Cavidin "eyx Snan", 1961-ci ild Sabit Rhmann "liqulu evlnir", Mehdi Hseynin "Alov",
1966-c ild Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu" srlrinin tamaalarna hm monumental-romantik,
hm d realist spkilrd shn trtibatlar verib.
Teatr dekorasiya sntin myyn yeniliklr gtirmi smayl Axundov Azrbaycan Dvlt
Musiqili Komediya Teatrnda oynann zeyir by Hacbyovun "Mdi bad", Sid Rstmovun

"Durna" (dramaturq Sleyman Rstm), Fikrt mirovun "Gzn aydn" (dramaturq Mhrrm
lizad), Nriman Mmmdov v Tofiq Bakxanovun "Mmmdli kurorta gedir" (dramaturq Atif
Zeynall) operettalarna lvan trtibatlar ilyib.
smayl Axundov shn trtibatlarnda klassik slubda ilmy stnlk verib. Yaradcl
rnglrin uxluu v aydnl, kompozisiyann sadliyi, trtibat ilri dramaturq v rejissor fikri il
poetik ahngdarlq yaratnas baxmndan sciyyvidir. Tsviri sntin mxtlif sahlrind
qazand nailiyytlr gr respublikann mkdar incsnt xadimi (1940) v xalq rssam (24
may 1960) fxri adlarna layiq grlb. 1950-ci ild Stalin mkafat il tltif olunub.
smayl Axundov 13 sentyabr 1969-cu ild Bakda vfat edib.
IZZT SEYDOVA (20.10.1910 - 30.11.1973)
lk qadn teatr rssamlarndan biri d zzt li qz Seyidova olub. 20 oktyabr 1910-cu ild
Bakda doulub. zim zimzad adna Bakda Rssamlq Mktbind (1927-1931) v Repin adna
Leninqrad Boyakarlq, Heykltralq v Memarlq nstitutunda (1931 - 1938) thsil alb. Opera v
Balet Teatrnda 1938-ci ildn ilyib. Teatrda zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun",
"Korolu", Mslm by Maqomaye-vin "ah smayl", Qara Qarayevl Cvdt Hacyevin "Vtn",
Coakkino Rossininin "Sevilya brbri", Anton Rubinteynin "Demon", Boris Zeydmann
"Maskarad", Pyotr aykovskinin "Qaratoxmaq qadn", Fikrt mirovun "Sevil", trcm olunmu
"Anu" operalarna, Boris Zeydmann "Qrmz lal", Aleksandr Qlazunovun "Raymonda", Qara
Qarayevin "ldrml yollarla", Tofiq Bakxanovun "Xzr balladas" baletlrin shn trtibatlar
verib.
zzt Seyidova rssam olduu tamaalarda musiqinin dramatik, lirik v flsfi xarakterini
trtibatda poetikiikl obrazladrmaa sy gstrib.
Milli boyakarlq nnlrini v dnya klassik opera rssamlnn estetik prinsiplrini
bacarqla qovudura bilib.
Monumentalizm meyilli olub v geni kompozisiyada daha ox ifadli rnglrin parlaq
alarlarndan mhartl istifad ed bilib.
Qdretli fra ustas teatr rssaml faliyytind qazand nailiyytlr gr 17 iyun 1943c ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri adna layiq grlb.
zzt Seyidova 30 sentyabr 1973-c ild bakida vfat edib.
BDUR FQANLI (25.10.1912 - 6.5.2002)
Azrbaycann ilk teatr rssamlarndan olan Bdur xanm Mlikaa qz trtibat-dekorasiya
v geyim sntinin inkiafnda, formalamasnda v milli koloritl znginlmsind dyrli ilr
grb. Qzlq soyad Aamalova olan rssam 25 oktyabr 1912-ci ild Bakda doulub. Burada
rssamlq mktbini bitirib (1931).
Grkmli aktyor Rza fqanl il evlniblr v 1933-c ild bir yerd Aqabad Dvlt
Azrbaycan Teatrnda ilmy gediblr. Burada o, zeyir by Hacbyovun "Leyli v Mcnun",
Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib" operalarnn, Hsejm Cavidin "eyx Snan", Cfr
Cabbarlnn "Sevil" v "1905-ci ild" dramlarnn tamaalarna bdii trtibat verib.
1940-c ildn 1960-c ilin vvlin qdr Akademik Milli Dram Teatrnda quruluu rssam
kimi alb. lk ii 1940-c ild rssam sgr Abbasovla "Msibti-Fxrddin" (Ncf by Vzirov)
tamaasma verdiklri trtibat olub. Bundan sonra Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam"
(1943), Vilyam ekspirin "Otello" (1949 v 1959-cu il qurulular), bdrrhim by Haqverdiyevin
"Dalan tifaq", "Khn dudman", Boris Lavrenyovun "Amerikann ssi" (1950), Cfr Cabbarlnn

"Od glini", Hseyn Muxtarovun "Ail namusu" (1951), Karlo Haldoninin "Mzli hadis", Vadim
Sobkonun "ikinci cbh arxasnda (1952)", Nazim Hikmtin "Trkiyd" (1953), Maksim Qorkinin
"Vassa Jeleznova" (1954), Cabbar Mcnunbyovun "ldrm" (1955), slam Sfrlinin "Yadigar"
(1956), nvr Mmmdxanlnn "irvan gzli" (1957), Smd Vurunun "Frhad v irin", Yuri
Osnos v Viktor Vinnikovun "Hind gzli" (1959) srlrinin tamaaya hazrlanmasnda trtibat
rssam kimi alb.
Bdur xanm MDT-d oynanan Cfr Cabbarlnn "Aydn", Mmmdhseyn Thmasibin
"Bahar" (1940), "Aslan yata", Mirz brahimovun "Mhbbt" (1942), Zeynal Xlilin "Qatr
Mmmd", Smd Vurunun "nsan" (1945), Leonid Malyuginin "Khn dostlar", lyas
fndiyevin "ql yollar" (1947), "Bahar sular" (1948), Cfr Cabbarlnn "Solun iklr", Tur
qardalarnn "Bir evin sirri", Lope de Veqann "Rqs mllimi" (1949), Aleksandr irvanzadnin
"Namus" (1952) tamaalarnda geyim eskizlrini kib.
Opera v Balet Teatrnda "Sevil" (Fikrt mirov), "Leyli v Mcnun" (zeyir by
Hacbyov) operalarnn, Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda "Vaqif" v "Aydn" tamaalarnn
geyim eskizlri d Bdur fqanlnndr.
Rssamlq sntind qazand nailiyytlr n Bdur fqanlya mkdar incsnt xadimi
(21 iyul 1949) v xalq rssam (1 iyun 1974) fxri adlar verilib.
Onun ilri emosional zrifliyi, lirizm alanm uxluu, poetik travti il seilib. nc
tapmtlar il milli qadn geyimlrin cazibli yeniliklr gtirib.
Sad, ancaq drin mzmunlu kompozisiya qurmaqda, shn trtibatndak btn detallar
tamaann obraz il laqlndirmkd xsusi bacarq v sritsi var.
Bdur fqanl 6 may 2002-ci ild Bakda vfat edib.
NSRT FTULLAYEV (25.9.1913 - 1.10.1987)
Srf shn il bal olan, teatr-dekorasiya sntisi Nsrt Mhsn olu Ftullayev mrnn
son gnlrin kimi yaradclq axtarlarndan qalmayb. Milli teatr rssamlmzn inkiafnda v
formalamasnda byk xidmtlr gstrib.
25 sentyabr 1913-c ild Lnkran rayonunda doulan Nsrt Ftullayev Bak Rssamlq
Mktbind thsil alb (1930-1934). Rejissor Yusif Yulduzun 1934-c ild qurulu verdiyi
Aleksandr Korneyukun "31-43" ("Eskadrann mhvi") dramnn tamaas il kademik Milli Dram
Teatrnda ilk iin balayb. 1938-ci ilin ikinci yarsndan bu kollektiv ba rssam tyin olunub v
mrnn sonunadk hmin vzifni lyaqtl icra edib.
Sntdki xidmtlrin gr respublikann mkdar incsnt xadimi (4 may 1940) v xalq
artisti (21 iyul 1949) fxri adlarna layiq grlb. "rqin shri" (nvr Mmmdxanl) tamaasma
gr 1948-ci ild Stalin mkafat, lyas fndiyevin "Mahn dalarda qald" dramnn
tamaaemdejc trtibat n is 1972-ci ild Azrbaycann Dvlt mkafat laureat olub.
Gnc Tamaalar Teatrnda Mirz Ftli Axundzadnin "Molla brahimxlil kimyagr"
komediyasma (1938), Musiqili komediya Teatrnda Rauf Hacyevin "Tlblrin klyi" (1940),
Zlfqar Hacbyovun "lli yanda cavan" (1943), Fikrt mirovun "rkalanlar" (1944),
Sleyman lsgrovun "Mhbbt gl" (1945), Vladimir Dolidzenin "Keto v Kote" (1945),
zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" (1972) operettalarna shn trtibat verib.
Milli Dram Teatrnda llidn ox tamaann rssam olub. Onlarn arasnda estetik
sciyylrin, forma lvanlna v monumentallq xsusiyytlrin gr shnqrafiyada xsusi yer
tutanlar bunlardr: "Almaz", Cfr Cabbarl (1936), "Skapenin klklri", Jan Batist Molyer (1936),
"Hyat", Mirz brahimov (1937), "Hac Qara", Mirz Ftli Axundzad v "Va-qif", Smd
Vurun (1938), "Pri cadu", bdrrhim by Haqverdiyev (1940 v 1957), "Aydn" v "Oqtay
Elolu", C-fr Cabbarl (1940), "Xobxtlr", Sabit Rhman v "Frhad v irin", Smd Vurun
(1941), "Dumanl Tbriz", Mennd Sid Ordubadi (1945), "Nab", Abdulla aiq (1946), "ql

yollar", lyas fndiyev (1947), "Rqs mllimi", Lope de Veqa (1949), "Mftti" Nikolay Qoqol
(1952), "Q nal", Vilyam ekspir (1955), "Syavu", Hseyn Cavid (1963), "Xanuma", Avksenti
Saqareli (1975), "Msy Jordan v drvi Mstli ah", Mirz Ftli Axundzad (1978), "Cehizsiz
qz", Aleksandr Ostrovski (1979), "Yad adam", Leonqard Frank (1980), "Thmin v Zaur", Anar
(1985).
Nsrt Ftullayev sasn realist shn trtibatna stnlk verib. Yaradclnn bir qolunu
da monumental-romantik slub tkil edib. Teatrn texniki prinsiplrini drindn bilmsi, shn
llrin dqiqlikl riayt etmsi onun ildiyi trtibatlara tamlq, zmt v obrazllq gtirirdi.
Trtibat verdiyi tamaalarda aktyorlarn srbst shn davran-larn yaradc hssaslqla nzr
alrd. Milli etnoqrafiyan drindn bilirdi. Nsrt Ftullayev trtibat rssamlnda klassik slub
nnlrini yaadrd. Ancaq o, dvrn qaynar, mrkkb, tzadl, iql ruhunun rng tztrliyin,
travtli ovqatna da csartl can atrd. Onun trtibatnda janr-slub qarql olmurdu, ancaq
mxtlif formalarn harmonik sintezi, bir poetikada fsunkarlqla birlmsi hm tamaaya
mhtm obrazllq gtirir, hm d tamaam heyrtd saxlayrd.
Nsrt Ftullayev 1 oktyabr 1987-ci ild Bakda vfat edib.
SHNQRAFYADA
FORMA AXTARILARI
kinci drs
Teatrda rejissor axtarlar, yeni slub v formalarn, mxtlif janrlarn ada estetikada
tqdimi ilk nvbd aktyor oyununda tcssm tapb. Ancaq btn bunlar v ilk nvbd forma
yeniliklrin gstriln snt chdlri bilavasit shn trtibat il bal olub. Milli teatrmzn
kediyi mxtlif xarakterli yaradclq mrhllrind shnqrafiyann z trqqi v flsfi yetkinlik
yolu olub. Milli teatrmzn zngin snt irsini btn bdii dyrlri il mnimsmk n onun
tarixini v nzri saslarn mhz shnqrafiyann iayiqli snt tmsililrinin yaradclq yolu il
ballqda yrnmk lazmdr. Azrbaycan teatr rssaml hmi forma axtarlarnn estetik
zrifliyi, psixoloji drinliyi v flsfi tutumu il seilib.
* * *
SADIQ RFZAD (5.12.1912 - 2.1.1986)
Romantik-monumental,
sonraki
yaradclq
dvrnd
psixoloji-flsfi,
realist
shnrafiyamzn formalamasnda smrli ilr grb. Sadq Hseyn olu rifzad 5 dekabr
1912-ci ild Cnubi Azrbaycann rdbil hrind doulub. 1932-ci ild Bak Rssamlq
Mktbini bitirib. Kiyev (1936-1939) v Moskva (1939-1940) Rssamlq nstitutunda ali thsil alb.
Boyakarln mxtlif janrlarnda mhur fra ustas kimi tannandan sonra teatr rssaml il d
ciddi mul olub.
Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri adna layiq grlb (1959).
Sadq rifzad AMDT-d "Sevilya ulduzu" (Lope de Veqa. 1953), "Atayevlr ailsi" (lyas
fndiyev. 1954), "Gz hkimi" (slam Sfrli. 1955), "xsi i" (Aleksandr teyn. 1956),
"Qardalar" (Rsul Rza. 1956), "Cavanir" (Mehdi Hseyn. 1957), "Qaaq Nbi" (Sleyman
Rstm. 1958), "Tayfun" (Tsao Yuy. 1959), "cb i ddk" (xli Qurbanov. 1961), "Mariya
Tdor" (Viktor Hqo. 1962), "Kndi qz" (Mirz brahimov. 1962) tamaalarnn rssam olub.
1938-ci ildn balayaraq mxtlif teatr mvsmlrind GTT-d "Sabirin mhkmsi"
(Hacaa Abbasov), "Xrs quldurbasan" (Mirz Ftli Axundzad), "Aa Krim xan rdbili"

(Ncf by Vzirov), "Odlar iind" (bil Yusifov), "Fitn" v "Qaraca qz" (Abdulla aiq), "Polad
nec bnddi" (Nikolay Ostrovski), "Dmnlr iind" (Novruz Gncli), "Abniz" (Valentina
Lyubimova), "Tom daynn komas" (Bier Stou), "Tamahkar" (Sleyman Sani Axundov), "Qarlar
Kralias" (Yevgeni varts), "Sirli hr" (Mehdi Hseynin roman sasnda shnldirni Ali
Dadaov) tamaalarnn bdii trtibatn verib.
Sadq rifzad 2 yanvar 1986-c ild Bakda vfat edib.
SGR ABBASOV (28.4.1916 - 9.2.1970)
Mxtlif janrl tamaalara trtibatlar verib. Shnqrafiyann orijinal formalarndan, mxtlif
slublarndan istifad edib. Daha ox monumental-realist formada tamaa dekorasiyalar hazrlayb.
sgr Mmmdisnayl olu sgrov 28 aprel 1916-c ild Bakda doulub. 1933-c ildn AMDTd dekoru rssam ilyib. ly-ily Bak Rssamlq Mktbini bitirib (1936). Musiqili
Komediya Teatrnda ba rssam olub (1945-1949 v 1956-1969-cu illrd).
Shnqrafiyada qazand snt nailiyytlrin gr 29 iyun 1964-c ild Azrbaycan
Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri adna layiq grlb. Tiflis, Aqabad, Drbnd
hrlrind d Azrbaycan dilind oynanlan tamaalara bdii trtibat verib.
sgr Abbasov AMDT-d Mixail Lermontovun "ki qarda", Smd Vurunun "Frhad v
irin", Mir Clalm "Mirz Xyal" pyeslrinin tamaalarna bdii trtibat verib, Sabit Rhmann
"Xobxtlr" komediyasnda geyim eskizlrinin mllifidir. Bdur fqanl v Nsrt Ftullayevl
mtrk ilri var. Daha parlaq yaradclq dvr Musiqili Komediya Teatr il baldr. Bu snt
ocanda "Arn mal alan", "Mdi bad" (zeyir by Hacbyov), "Durna" (Sleyman Rstm v
Sid Rstmov), "Aq Qrib" (Zlfqar by Hacbyov), "Silva" v "Bayadera" (mre Kalman),
"Ulduz" (Sabit Rhman v Sleyman lsgrov), "Gzn aydn" (Mhrrm lizad v Fikrt
mirov), "Risin arvad" (Mhrrm lizad v Sid Rstmov), "Tiflis nmsi" (Levon
Cubabiriya v ota Milorava), "Hac Qara" (Mirz Ftli Axundzadnin eyniadl sri sasnda
msi Bdlbylinin librettosu. Bstkarlar Vasif Adgzlov v Ramiz Mustafayev), "zmz
bilrik" (xli Qurbanov v Sleyman lsgrov) tamaalarnn bdii trtibatn ilyib.
sgr Abbasov 9 fevral 1970-ci ild Bakda vfat edib.
YYUB FTLYEV (7.11.1925 - 21.4.2000)
Milli Teatr rssamlmzda txyylnn geniliyi, rnglrinin koloriti v
kompozisiyalarnn mhtmliyi, asma dekorlarnn poetik hsn il seiln rssamlardan biri d
yyub Cfr olu Ftliyevdir. 7 noyabr 1925-ci ild rvanda doulub. Bak Rssamlq Mktbini
(1944) v Vasili Surikov adna Moskva Rssamlq nstitutunu (1952) bitirib.
Ali rssamlq diplomu alandan sonra il Moskvada Byk Teatrda ilyib v 1955-ci ild
Bakya glrk Opera v Balet Teatrna quruluu rssam gtrlb. 1957-ci ildn is bu kollektivin
ba rssam olub.
Shnqrafiya sntind qazand nailiyytlrin gr yyub Ftliyev 29 iyun 1964-c
ild Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri ad verilib.
yyub Ftliyevin Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatrnda tamaalara verdiyi bdii
trtibatlar arasnda Cahangir Cahangirovun "Azad" v "Xanndnin taleyi", Zaxari Paliavilinin
"Daisi", Fikrt mirovun "Sevil", Anton Rubinteynin "Demon", Zlfqar by Hacbyovun "Aq
Qrib", zeyir by Hacbyovun "sli v Krm" v "Korolu" (Tahir Salahovla birg), Czeppe
Verdinin "Aida", "Traviata", "Otello", Aleksandr Borodinin "Knyaz qor", Zakir Barovun
"Aygn", Modest Musorqskinin "Boris Qodunov", Pyotr aykovskinin "Qaratoxmaq qadn", Ramiz

Mustafayevin "Vaqif", Sleyman lsgrovun "Bahadr v Sona", van Dzerjinskinin "nsann

taleyi", Rucero Leonkovallonun "Mshkilr" operalarn, Soltan Hacbyovun "Gln" baletinin
shn tfsirindki rssamlq ilri daha mzmunlu, romantik cazibli, emosional ifadli olub.
yyub Ftliyevin ayr-ayr tamaalara verdiyi geyim eskizlri tarixi-etnoqrafik dqiqliyin,
rng bolluunun koloritin gr seilir.
21 aprel 2000-ci ild Bakda vfat edib.
SERGEY YEFKENKO (21.10.1896 - 5.8.1971)
Azrbaycan milli shnqrafiyasnn inkiafnda myyn rolu olub. Yaradcl monumental
romantik sluba daha yaxn idi. Klassik ifad vasitlrin stnlk verib. Sergey Mitrofanovi
Yefimenko 20 oktyabr 1896-c ild Rusiyann erniqov quberniyasnn Borzna hrind doulub.
1924-c ild Moskva Ali Bdii-Texniki Emalatxanasn bitirib. il Moskva teatrlarnda ilyib.
Teatr-dekorasiya sntind myyn tcrb toplayan rssam 1927-ci ild Bakya glib v mrnn
sonuna qdr burada yaayb.
1927-1971-ci illrd ADRDT-d rssam v ba rssam ilyib. Azrbaycan Respublikasnn
mkdar incsnt xadimi (1936) v xalq rssam (1960) fxri adlarna layiq grlb. "Xzr
zrind fqlr" tamaasma verdiyi trtibata gr SSR Dvlt mkafat laureatdr.
Sergey Yefimenko RDT-d (Maksim Qorkinin "Ana" (1927), Aleksey Faykonun "Portfelli
adam" (1928), Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (1934), Cfr Cabbarlnn "Sevil" (1930), "1905-ci
ild" (1934), Mixail Lermontovun "Maskrad" (1934 v 1959), Vsevold Vinevskinin "Nikbin faci"
(1934), Nikolay Poqodinin "Tfngli adam" (1939), konstantin Trenyovun "Lyubov Yarovaya"
(1940), Smd Vurunun "Xanlar" (1941), Aleksandr Korneyukun "Partizanlar Ukrayna
llrind" (1942), mran Qasmovun "Xzr zrind fqlr" (1950), Aleksandr Qriboyedovun
"Aldan bla" (1951), Vladimir Mayakovsninin "Hamam" (1957), Nazim Hikmtin "Domoki
qlnc" (1959), nvr Mmmdxanlnn "rqin shri" (1958), Aleksandr teynin "Okean" (1960),
Georgi Mdivaninin "Terezann ad gnn" (1961), Edvard Radzinskinin "Film kilir..." (1966),
Eduardo de Flipponun "nsan v centlmen" (1968), Bernard ounun "Missis Uorrenin pesi"
(1968), srlrin shn trtibat verib.
AMDT-d Cfr Cabbarlnn "Yaar" (1932), Vilyam ekspirin "Otello" (1932), "Hamlet"
(1933), "Kral Lir" (1941) srlrin shn trtibt verib "On ikinci gec" (1946), Vasili kvarkinin
"zg ua" (1934), Cabbar Mcnunbyovun "Yanar dr" (1938), Fridrix illerin "Mkr v
mhbbt" (1938), Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (1939), Aleksandr Fadeyevin "Gnc
qvardiya" (1948), Opera v Balet Teatrnda "Yevgeni Onegin" (Pyotr aykovski), "ah smayl"
(Mslm Maqomayev) operalarna, Sezar Puninin "Esmeralda" baletm mxtlif slub v
formalarda shn trtibatlar ilyib.
Sergey Yefimenko 5 avqust 1971-ci ild Bakda vfat edib.
ELN MMMDOV (29.5.1946 - 18.2.2001)
Grkmli rejissor Mehdi Mmmdovla hrtli aktrisa Barat xanm kinskayann ailsind
doulmu Elin fitri istedad sahibi idi. Gz aandan teatr almind byyn Elin Mmmdov
rssamla lap uaq yalarndan balayb. Azrbaycan Dvlt ncsnt nstitutunun rssamlq
fakltsind thsil alb (1967- 1973). Mxtlif vaxtlarda Musiqili komediya Teatrnda, Opera v
Balet Teatrnda ba rssam olub. 1989-cu il dekabr aynn 1-dn mrnn sonuna qdr Akademik
Milli Dram Teatrnda ba rssam kimi alb.

Elin Mmmdov Bakdak Gnc Tamaalar Teatrnda Anatoli Aleksinin "Qardam

kiarnet alr" (1970. Tlb olarkn), Yevgeni vartsn "ki qayn aac" (1973), Kim Mekovun
"Pin v Qvin" (1974), Yevgeni Miteonun "Bumbara" (1977), Anarn "hrin yay gnlri" (1979),
Aleksey Tolstoyun "Buratinonun sfehlr lksind macralar", Clil Mmmdquluzadnin
"Danaba kndinin mktbi" (1983), Karlo Qotsinin "Yelknlr zrind nmli k1k" (1987),
Kamal Aslanovun "Yuxulama" dramlarnn (1989) tamaalarnn rssam olub.
Musiqili Komediya Teatrnda Oqtay Kazmov v Cnnt Slimovann "Danaba kndinin
hvalatlar", Rid fq v Abdulla aiqin "Tlk Hcc gedir", Leonid Vaynteyn v Rstm
brahimbyovun "Shrann byaz gni", ohan trausun "Yarasa", Cahangir Cahangirov v
Seyfddin Dalnn "Tz glin", Fikrt mirov v Mhrrm lizadnin "Gzn aydn" operetta
v musiqili komediyalarna bdii trtibat verib.
Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatrnda Maksim Qorkinin "Hyatn dibind", Aleksey
Vampilovun "yalt ltiflri", Hseyn Cavidin "eyx Snan" pyeslrinin, Naxvan DMDT-d
Evripidin "Elektra" facisinin, Gnc DDT-d Maqsud brahimbyovun "Mezozoy hvalat", Mixail
Lermontovun "ki qarda", Lnkran DDT-d lyas fndiyevin "Mahn dalarda qald", Nikolay
Qoqolun "Mftti", Marionet Teatrnda zeyir by Hacbyovun "Arn mal alan" srlrinin
tamaalarnn bdii trtibat rssamdr.
Zngin v bhrli yaradclq irsi yaratm Elin Mmmdovun shnqrafiya faliyytind
Akademik Milli Dram Teatrnda hazrlanm tamaalara verdiyi trtibatlar xsusi yer tutur. O, bu
snt ocanda Mirz Ftli Axundzadnin "Xrs quldurbasan" (1971, tlb vaxt), Smd
Vurunun "nsan" (1974), Mirz Clil Mmmdquluzadnin "Dli ynca" (1978), Rstm
brahimbyovun "Biganlr oteli" (1984), Arif Sleymanovun "Tufandan vvl" (1987), Vilyam
ekspirin "Kral Lir" (1996), Elinin "Ah, Paris... Paris!.." (1997), "Mnim sevimli dlim" (1998)
srlrinin tamaalarna quruluu rssamlq edib.
Mhur teatr rssam "blis" tamaasnn trtibatna gr hmkar Nazim Bykiiyevl
birlikd Respublika Dvlt mkafat laureat olub (27 aprel 1984). mkdar incsnt xadimi fxri
adn alb (22 may 1991).
RSTM MUSTAFAYEV
(25.2.1910- 19.7.1940)
Milli teatr dekorasiyas sntimizin banilrindn biri Rstm Mmmd olu on beillik
yaradclq dvrnd qrxdan ox shn srin bdii trtibat verib.
Rstm Mustafayev 25 fevral 1910-cu ild Bakda doulub.
Rsm kmy erkn yalarndan balayb. Yeddinci sinifi bitirdikdn sonra orta ixtisas
rssamlq mktbin daxil oldub.
1926-c ild Bara Rssamlq Mktbini bitirmi Rstm Mustafayev hl son kursun ilk
gnlrindn Bak Trk i v kndli Teatrnda (1927-ci ildn Bak Trk i Teatr adlanb)
trtibat rssam kimi alb. 1932-ci il dekabnn 28-d hmin teatrn Gnc hrin krlmsi
bard hkumt qrar xarb. Rstm Mustafayev Akademik teatra ba rssam dvt olunub v
1938-ci il qdr burada smrli faliyyt gstrib.
Zrif dst-xtti, inc kompozisiya qurumu, lirik rng ahngdarl olan Rstm Mustafayev
1939-cu ild Moskvada tikiln Xalq Tsrrfat Nailiyytlri Srgisind monumental Azrbaycan
pavilyonunun v ilnMsm 1940-c ild balanan Nizami muzeyinin trtibat rssamlarndandr.
Rssam Opera v Balet Teatrnda da mhsuldar alb. Burada zeyir by Hacbyovun
"Korolu", "Leyli v Mcnun", Zlfqar by Hacbyovun "Aq Qrib", Mslm Maqomayevin
"ah smayl" operalarna v Pyotr aykovskinin "Sonalar gl" baletin trtibat quruluu verib.

"Aq Qrib" onun trtibatnda Musiqili Komediya Teatrnda da oynanb. Rssam hminin
burada "Arn mal alan" operettasnn trtibat eskizlrini kib.
i v kndli Teatrnda Sleyman Rstmin "Qana qan", Seyid Hseynin "Klg",
Sleyman Rstm v Hacbaba Nzrlinin "Yann", Yuri Yankovskinin "Qzb" (rssam
V.Roberql birg), bdlhq Hamidin "Hind qz", Aleksandr irvanzadnin "Morqann qohumu",
Jan Batist Molyerin "Cancur Smd" v "Mqq Krim" ("Xsis"), Fyodor Pavloun "in tanrs"
("Tunc bt"), Mirz Sadqovun " il", Vladimir Kironun "Qzl trenlr", P.Romanovun "Zlzl",
Vladimir Bill-Beloserkovskinin "Tufan", Boris Lavrenyovun "syan" ("Dmnlr"), Viktor
Hqonun "Paris Notrdam kilssi" ("Mqdds Mrym ana mbdi"), bdba Fvzi v Hbib
smaylovun "Gizli l", Cfr Cabbarlnn "Sevil" (geyim zr) srlrinin tamaalarnn
rssamln Rstm Mus-tafayev edib.
Akademik Milli Dram Teatrnda ilk ii 1925-ci ild Aleksandr Tuqanovun rejissorluu il
hazrlanan Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" komediyasnda trtibat rssaml olub. Hmin
rejissorla s Hbib Vfann "Bombey" tamaasnda da ilyib (1930).
lihseyn Rzayevin quruluunda msddin Saminin "Dmiri Gav" (1929), smayl
Hidaytzad il Cfr Cabbarlnn rejissorluunda Cfr Cabbarlnn "Dn" (1932), Rza
Darablnn, Rza Thmasibin, smayl Hidaytzadnin v lsgr rifovun shn tfsirind Hseyn
Cavidin "eyx Snan" (1932), Rza Darablnn, smayl Hidaytzadnin v Cfr Cabbarlnn rejissor
ilmsind Mirz Clil Mmmdquluzadnin "llr" (1933), Sergey Mayorovla hmd Tiriniin
qurulu-unda Cfr Cabbarlnn "Od glini" (1933), smayl Hseynovun rejissorluunda Valentin
katayevin "iklr yolu" (1934), Abbasmirz rifzadnin yozum verdiyi bdrrhim by
Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (1935), smayl Hidaytzadnin quruluu rejissor olduu Canann
"ahnam" (Mirz Ftli Axundzadnin "Aldann kvakib" povestinin motivlri sasnda. 1936),
Mhrrm Hamovun hazrlad Sabit Rhmann "Toy" (1939) srlrinin tamaalarna bdii
trtibat verib.
Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild" dram hm dramaturqun znn quruluunda (1932), hm
d rejissorlardan Rza Darablnn (1935) v smayl Hidaytzadnin (1937) shn tfsirlrind mhz
Rstm Mustafayevin trtibat il oynanlb.
Fitri istedad sahibi Rstm Mustafayev otuz bir yann iind dnyasn dyiib. Qbri
Bakda Fxri xiyabandadr.
Bakdak Azrbaycan Dvlt ncsnt Muzeyi dahi rssamn adn dayr.
Rstm Mustafayevin shn trtibatlarnda cazibli kompozisiya aydnl vard.
Klassik teatr trtibatnn monumentallq nnsini ada iznlrl, ilk nvbd
konstruktivimizin smrli chtlri il ustalqla birldirib.
Srf romantik pyeslrin tamaalarna verdiyi trtibatlarda da shn realizmi gcl v
tsiredici, ifadli v mzmunlu olub.
Srt, ancaq isti rnglrdn istifady stnlk verib.
Dekorlarn rng dzmnd, ahng biimind, mzmun ifadsind milli motivlr daha
qabarq nzr arpb.
Rstm Mustafayev trtibat tamaann obraz kimi mumildirmy alan v bu
istiqamtd nailiyytlr qazanb nn yaradan ilk rssamlarmzdandr.
Hazrlad trtibatlarda dram, komediya, opera, balet, operetta janrlarnn znmxsus
poetika xsusiyytlrinin meyarlarn hssaslqla gzlyir, estetik ifad vasitlrini doru-drst
myynldirirdi.
Rstm Mustafayev 19 iyul 1940-c ild Bakda vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.
TEATR TAMAASI V MUSQ

Pekar Azrbaycan teatrnn tkklndn sonra txminn lli il gstriln tamaalarda

bdii musiqi trtibat anlay olmayb. Btvlkd teatr myyn pekarlq keyfiyytlrin
yiylndikc, mxtlif shn vrdilri formaladqca, tamaa estetikas tkmillm mrhlsin
atdqdan sonra vvllr Tiflisd, sonralar Bakda, rvanda, uada hvskar aktyorlarn
oynadqlar tamaalarn fasillrind mhur xanndlr muam dsgahlar oxumular. Bzn
aqlar v saznd dstlri d prdaras mddtlrd xsusi proqramlarla xlar etmilr.
Grndy kimi, musiqi tamaann estetik anlamna v qavranlmasma atribut kimi daxil
olmamdr.
1920-ci illrd Bakda, Tiflisd, bir qdr sonra rvanda Azrbaycan dilind Dvlt teatrlar
faliyyt gstrnd kollektivlr sritli cnbi musiqiilr clb olunmular. Onlar tamaaya
qurulu vern rejissorun fikrinin aparc mahiyytin uyun olaraq rus, alman, fransz, polyak
bstkarlarnm mxtlif srlrindn paralar serk v zlri myyn musiqi fraqmentlri
quradraraq tamaaya lav etmilr. Hmin musiqi partituralarn zif heytli, al altlri
baxnndan mhdud trkibli ansambllar, sonralar kiik orkestrlr ifa etmilr. Musiqiilrin
trkibind hm milli, hm d kias-Slk Avropa musiqi altlri vard.
Musiqinin dram tamaalarnda shn srinin balca at-ributuna evrilmsind Milli Dram
Teatrnn uurlar daha ilkin olmudur v bu snt oca byk nn yaratnaa balamdr.
Azrbaycanl bstkarlar arasnda dram tamaasma ilk df musiqi bstlyn sntkar
frasiyab Bdlbylidir. Onun ilk ii Cfr Cabbarlnn "Od glini" qhrmanlq facisin
Aleksandr Tuqanovun verdiyi quruluda olub. Hmin tamaa zrind bir ildn ox yaradclq ii
aparlb v srin premyeras 16 fevral 1928-ci ild olub. Nvbti teatr mvsmnd rejissorun
tklifi v dramaturqun mvzu tvsiysi il frasiyab Bdlbyli "Od glini" tamaasnn musiqisi
zrind sasl kild yenidn ilmi, lavlr etmi, mahnlarn ritm ruhunu tzlmidir.
Milli Dram Teatrnda xeyli mddt dirijor vzifsind v musiqi hiss mdiri kimi alm
frasiyab Bdlbyli Hbib s Vfann "Bombey" (1930), Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild" (1931,
1935 v 1944), "Sevil" (1935 v 1944), "Almaz" (1936), sd Tahirl Abbasmirz rifzadnin
"Axirzzaman" (1931), Mirz Ftli Axundzadnin "Msy Jordan v drvi Mstli ah" (1938),
Mehdi Hseynin "hrt" (1939), Smd Vurunun "Xanlar" (1939 v 1949) v "Frhad v irin"
(1941 v 1959), Mmmd Sid Ordubadinin "Dumanl Tbriz" (1945) pyeslrinin tamaalarna
musiqi bstlmidir.
Azrbaycan teatrnda bstkar iini mvzu-problematika dairsm, janr-slub axtarlarna
gr v klassik Avropa musiqisi il milli musiqimizin sintezinin estetik xsusiyytlri baxmndan
dvr ayrmaq olar.
Birinci dvr: 1928 - 1959-cu illr.
kinci dvr: 1960 - 1979-cu illr.
nc dvr: 1980 - 2004-c illr.
Birinci dvrd daha ox tamaaya musiqi yazan bstkar Sid Rstmov olmudur. O, Milli
Dram Teatrnda 1937-ci v 1954-c ild Mirz brahimovun "Hyat", 1938-ci ild Mirz Ftli
Axundzadnin "Hac Qara", Cabbar Mcnunbyovun "Yanar dr", Smd Vurunun "Vaqif",
1939-cu ild Sabit Rhmann "Toy", Cfr Cabbarlnn "Od glini", 1940-c ild Mmmdhseyn
Thmasibin "Bahar", 1942-ci ild Mehdi Hseynin "Nizami", 1943-c ild Cfr Cabbarlnn
"Almaz", Rsul Rzann "Vfa", 1944-c ild lyas fndiyevl Mehdi Hseynin "ntizar", 1945-ci
ild Zeynal Xlilin "Qatr Mmmd", 1946-c ild Abdulla aiqin "Nab", 1947-ci ild n-vr
Mmmdxanlnn "rqin shri", 1948-ci ild lyas fndiyevin "Bahar sular", 1951-ci ild
Mmmdhseyn Thmasibin "iklnn arzular", 1952-ci ild Aleksandr irvanzadnin "Namus",
1955-ci ild Ncf by Vzirovun "Hac Qmbr", 1958-ci ild Sleyman Rstmin "Qaaq Nbi"
dram, faci v komediyalarna musiqi bstlmidir. Onun musiqisi dramatizmi tcssm etdirmsi,
lirizml melodramann vhdti, coqun ruhu il sciyyvidir.

Niyazinin dramaturq bdrrhim by Haqverdiyevin "Dalan tifaq " (1935) v "Pri cadu"
(1940), Aleksandr Ostrovskinin "Cehizsiz qz" (1945), lyas fndiyevin "Atayevlr ailsind"
(1954), Qara Qarayevin yaz Mir Clalm "Mirz Xyal" (1943), Boris irskovun "Qaliblr"
(1947), Vilyam ekspirin "Otello" (1949 v 1959), "Q nal" (1955), Lope de Veqann "Rqs
mllimi" (1949), Soltan Hacbyovun nasir-dramaturq Mirz brahimovun "Mhbbt" (1942),
Sleyman Sani Axundovun "Eq v intiqam" (1943), Smd Vurunun "nsan" (1945) v Sabit
Rhmann "Analar" (1945) pyeslrinin tamaalarna bstldiklri musiqi facivi monumentall,
psixoloji romantizni, kskin emosional alarlar il daha ox yadda qalrd.
Dramatik tbddlatlar, tzadl hadislrin psixoloji dnlri, mna drinliyinin reallq
tutumu baxmndan Mslm Maqomayevin, Tofiq Quliyevin, Fikrt mirovun, Cahangir
Cahangirovun, Zakir Barovun, Sleyman lsgrovun yaradclqlar daha ox maraq dourur.
Tofiq Quliyev Vilyam ekspirin "On ikinci gec" (1946), Arno D'Nyussonun v Ceyms
Qounun "Drin kklr" (1948), Karlo Haldoninin "Mzli hadis" (1952), mran Qasmovla Hsn
Seyidbylinin "Uzaq sahillrd" (1956), Nazim Hikmtin "Qrib adam" (1956) srlrinin
tamaalarna musiqi bsdlyib.
Fikrt mirovun dramaturq lyas fndiyevin "ql yollar" (1947), bdrrhim by
Haqverdiyevin "Dalan tifaq" (1950), Cfr Cabbarlnn "1905-ci ild" (1955), Hseyn Cavidin
"eyx Snan" (1956), Mehdi Hseynin "Cavanir" (1957) srlrinin bstkardr.
Zakir Barovun ispan dibi Lope de Veqann "Sevilya ulduzu" (1953), Cahangir
Cahangirovun bdrrhim by Haqverdiyevin "Khn dudman" (1950), Cfr Cabbarlnn "Od
glini" (1951), Nazim Hikmtin "Trkiyd" (1953), Yuri Osnos v Viktor Vinnikovun "Hind
gzli" (1959), Sleyman lsgrovun dramaturqlardan Cabbar Mcnunbyovun "ldrm" (1955),
slam Sfrlinin "Yadigar" (1956), fiq Axun-dovann Cabbar Mcnunbyovun "li buxtas"
(1958), Mslm Maqomayevin Clil Mmmdquluzadnin "llr" (1933), Qmbr Hseynlinin
Cfr Cabbarlnn "Almaz" (1957), Hasan Rufatovun Hseyn Cavidin "Knyaz" (1931) dramlarnn
tamaalarnda yaratdqlar musiqi nmunlri teatr estetikas baxmndan daha yaddaqalandr.
Hmin istiqamtd tannm rus bstkar Reynqold Qlierin Aleksandr Afinogenevin
"Qorxu" (1932), Boris Asafyevin Lev Slavinin "ntervensiya" (1933), Boris Zeydmann AMDT-d
Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (1943) pyeslrinin shn qurulularna bstldiklri musiqi
Azrbaycan teatrnn slub v janr axtarlarnn estetik mahiyyti il harmonik vhdtd sslnirdi.
Milli Dram Teatrnda 1930-1979-cu illrd psixoloji realizmn monumental romantiznl
qovuuu, lirik-psixoloji slubun tkkl v formalamas, flsfi tmayll monumental
romantiznn yeni ifad vasitlri il znginlmsi z tcssmn musiqi trtibatnda parlaq
kild tapmdr.
Flsfi monumentallq Qara Qarayevin Vilyam ekspirin "Antoni v Kleopatra" (1964),
"Hamlet" (1968), Clil Mmmdquluzadnin "llr" (1966), bdrrhim by Haqverdiyevin "Pri
cadu" (1969), Cahangir Cahangirovun Hseyn Cavidin "Xyyam" (1970), Clil
Mmmdquluzadnin "Dli ynca" (1978), frasiyab Bdlbylinin Hseyn Cavidin "Syavu"
(1963), Frc Qarayevin Cfr Cabbarlnn "Aydn" (1972), Vilyam ekspirin "Frtna" (1974)
pyeslrinin tamaalarna bstldiklri musiqinin ruhuna hopmudur.
Bstkarlar ad kiln tamaalarda musiqini tamaann obraz kimi hll etmy almlar.
1960-c illrin vvllrind teatr psixologizn xsusi meyil gstrirdi v bu istiqamtd yeni
janr axtarlar apard kimi, musiqi trtibatnda da slub yeniliklrin meydan almd. AMDTd Elmira Nzirovann Cfr Cabbarlnn "Dn" (1960), Sleyman lsgrovun Adil Babayevin
"Dalar qz" (1960), xli Qurbanovun "cb i ddk" (1961), Soltan Hacbyovun Mehdi
Hseynin "Alov" (1961), Nazim liverdibyovun Mirz Ftli Axundzadnin "Hac Qara" (1962),
Emin Sabitolunun Sabit Rhmann "Yalan" (1965), Tofiq Quliyevin Mirz brahimovun "Yax
adam" (1965), Sevda brahimovann Cfr Cabbarlnn "Oqtay Elolu" (1966), Azr Rzayevin

Qeybulla Rsulovun "Sz yaras" (1966) dramlarnn tamaalarna bstldiklri musiqi psixoloji
drinliyi, ritm ahnginin dramatizmi, konfliktin ideya ykn hssaslqla damas il xarakterikdir.
1964-c ild lyas fndiyevin "Sn hmi mnimlsn" pyesinin tamaas (bstkar Fikrt
mirov idi) il teatrda lirik psixoloji slubun tmli qoyuldu.
"Sn hmi mnimlsn" tamaas dramaturgiyada olduu kimi, rejissurada, aktyor
yaradclnda, bdii trtibatda v bstkar iind d yeni ifad vasitlrinin tkkl tapb
formalamasma, csartli axtarlara zmin yaratd. Bstkarlar tamaalara yazdqlar musiqid lirik
emosionall ilkin gtrr, obrazn daxili tbddlatlarn zrif, kvrk hisslr alayan tranlrl
vermyi stn tuturdular.
Bu baxmdan Emin Sabitolunun dramaturq lyas fndiyevin "Unuda bilmirm" (1968),
"Mhv olmu gndliklr" (1969), "Qrib olan" (1973), Anarn "hrin yay gnlri" (1977),
Rauf Hacyevin dib xli Qurbanovun "Snsiz" (1967), Aqin lizadnin yaz mran Qasmovun
"Nal balananda" (1973), Arif Mlikovun air-dramaturq Nbi Xzrinin "ks-sda" (1975)
pyeslrinin tamaalar zrindki ilri poetik hsn, milli koloriti, travti v emosional cazibsi il
mhm sntkarlq mziyytlri dayr.
Hmin istiqamtd Vasif Adgzlovun, Xyyam Mirzzadnin, Oqtay Kazmovun, Adil
Bbirovun, Tofiq Quliyevin, Ramiz Mirilinin d uurlu ilri var.
Son iyirmi ild teatrn janr-slub, mzmun v forma axtarlarndak ciddi nailiyytlr
bstkarlardan Polad Blblolunun, Cavanir Quliyevin, Syavu Kriminin, Aydn zimovun,
Eldar Mansurovun yaradclqlarnda mxtlif sviyylrd znn ifadli tcssmn tapb.
Bstkarlarla canl i prosesi qurmaq baxmndan Ban Trk i Teatr v Gnc Tamaalar
Teatr smrli tcrb toplamlar. Asf Zeynallnn i Teatrnda dlhq Hamidin "Hind qz",
Fyodor Pavlovun "in tanrs" (1929), Vladimir Kironun "Klklr hri" (1932), Sleyman
Rstml Hacbaba Nzrlinin "Yann" (1931) tamaalarna bstldiyi musiqilr estetik mna
tutumuna gr masir sslnmidir.
Sid Rstmov, Tofiq Quliyev, Qara Qarayev, Cahangir Cahangirov, Azr Rzayev, Oqtay
Kazmov bir sra tamaalara qurulular veriblr.
Gnc Tamaalar Teatr is milli bstkarlarmzn btn yal nsili il yksk yaradclq
laqlri qurub. Sid Rstmov, Tofiq Quliyev, Qara Qarayev, Cahangir Cahangirov, Azr Rzayev,
Oqtay Kazmov bu teatrda bir sra tamaalara musiqi qurulular veriblr.
rvanda, Tiflisd, Naxvanda, Gncd teatrlar hm yerli musiqiilrl, hm d tannm
bstkarlarla yaradclq laqlri qura bilmilr.
Emin Sabitolu, Aydn zimov, Cavanir Quliyev ki Dvlt Dram Teatrnda v Bakdak
Dvlt Gnclr Teatrnda myyn tamaalara maraql musiqilr bstlyiblr.
Azrbaycan Dvlt Kukla Teatrnda Cahangir Zlfqarov, Zakir Barov, fiq Axundova,
Oqtay Zlfqarov, Vasif Adgzlov, Vaqif Mustafazad, Rid Nsibolu, Cmil mirov mxtlif
tamaalara musiqi bstlyiblr.
Bu gn Azrbaycanda dramatik teatrlarn he birind mstqil orkestr faliyyt gstrmir.
Musiqilr vvlcdn kompyter disklrin v ya maqnitafon lentlrin yazlaraq tamaa vaxt
sslndirilir.

TEATRNASLIIN FORMALAMA
MRHLLR
Teatrnaslq teatr sntinin flsfi dyrlri, estetik prinsiplri, poetika xsusiyytlri, bir
szl, onun btn tdqiqi v nzri problemlri il mul olan elndir.
Teatrnasln sas qolu var. Birincisi, tarixi-tdqiqat qoludur ki, milli shn sntimizin
v yaxud ayrca bir teatrn yaradclnn tkkln, mxtlif inkiaf mrhllrini tdqiq edib
aradrr, elmi srlr ortaya xarr. Mxtlif grkmli shn xadimlri bard yazlan
monoqrafiyalar, irihcmli portret-kitablar da buraya daxildir.
Teatrnasln ikinci qolu btvlkd shn sntinin elmi nzri saslarn yrnir. Burada
milli teatrn mxtlif estetik prinsiplri, poetika zlliklri, dnya teatr il Azrbaycan shnsinin
elmi-nzri ball, aktyor mktblrinin, rejissor slublarnn mahiyyt v sciyylri, dyrlri
aradrlr. Milli teatrn konseptual poetika xsusiyytlrinin elmi modeli qurulur.
Operativ teatrnaslq nc qol kimi sciyylnir v zn ilk nvbd teatr tnqidi kimi
realiz edir. Buraya teatrn cari problemlri, yeni tamaalar bard resenziyalar daxildir. Eyni
zamanda ayr-ayr snt ocaqlarnn ada yaradclq durumunun n mxtlif problemlri operativ
kild mtbuata xarlr, elmi mbahislr aparlr, qnatlr zlnib mntiqli nticlr glmk
n aydn mnzr yaradr.
Azrbaycan teatrnasl bu qolun nd d faliyyt gstrir. Fundamental
teatrnaslmz mhz onlarn kll halnda gtrlmsind znn nailiyyt v atmazlqlarn
daha aydn bruz verir.
Maraqldr ki, hl pekar teatrmz tkkl tapmamdan vvl milli teatrnaslq
elmimizin myyn saslar qoyulub. Mirz Ftli Axundzad znn mhur komediyalar il
yana, teatr sntin, onun xalqn maariflnmsind ksb etdiyi byk hmiyytin, mnvi-xlaqi
keyfiyytlrinin inkiafna tsirin, dnyagrlrinin nadanlq amrlndan xilas olmasnda
oynad rola aid ox dyrli nzri v estetik fikirlr sylmidir. Demli, el milli
teatrnaslmzn ilkin rilri d kk etibaril Mirz Ftli irsin balanr. Bununla bel, szsz
ki, Axundzadnin teatra aid yazlar hl pekar teatrnaslq deyildi v hi fundamental saslarn
yaratmaq n ona myyn mrhllri kemk lazm idi.
Bu baxmdan milli teatrnaslmzn inkiaf yolunu rti olaraq drd mrhly blmk
olar.
Birinci mrhl (1873-1905). Bu dvr elmin ibtidai formalarnn yaranmas v ona
gstriln ziyal chdlri il xarakterikdir. 10 mart 1873-c ild Bakda ilk df "Lnkran xannn
vziri" tamaas oynanldqdan on be gn sonra, yni martn 25-d "Kavkaz" qzeti bu hadis
bard mlumat verib. Htta onu da qeyd edib ki, Dnya bina olandan indiydk birinci dfdir
Azrbaycan dilind tamaa oynanlr. Ta-maadan 150 manat pul hasil olduu da hmin mlumatda
gstrilir. Teatr tariximizdn bilirik ki, ilk tamaan oynayan teatr hvskarlar xeyriyy mqsdil
hmin il aprelin 17-d yen Mirz Ftlinin nvbti srini, "Hac Qara" komediyasn Nciblr
klubu deyiln Bak cmiyyt yna binasnda gstriblr. O vaxt Tiflisd xan "Kavkaz" qzeti
mayn 13-d hmin tamaa bard d xbr drc edib.
Bellikl, Azrbaycanda teatrnasln birinci mrhlsi balayb v 1906-c il qdrki
dvr mhz ona aiddir. 1875-ci ildn 1906-c il qdr Tiflisd, Bakda, rvanda, Baxasarayda
Azrbaycan, rus, tatar dillrind nr olunan "kini", "Baknskaya izvestiya", "Ziya", "Kkl",
"Kavkazskoye obozreniye", "Kaspi", "Trcman", "Novoye obozreniye", "Tiflisski listok",
"Nordar", "rqi Rus", "Hyat", "Baku", randa xan "Hbllmtn", Peterburqda drc ediln
"Teatralnaya qazeta" qzetlrind, "Kavkazski vestnik" mcmusind Azrbaycan teatr prosesini
tcssm etdirn yazlar oxuculara atdrlb. Burada daha ox mlumat-informasiya mqsdi
gdlb. Ancaq el onlarn zlri d hm o dvrd xalq maariflnmy sslmsi, teatrn tblii,

milyonular mmlktimizd bu sntin trqqisin kmy armas bu gn hminin teatr

tariximizin yrnilmsi baxmndan ox qiymtlidir.
Maraql olan bir d budur ki, hmin mlumatlarn ksriyytini ap n redaksiyalara mhz
azrbaycanl maarifprvr ziyallar yazb gndrmilr. Dzdr, bzn mtbuat shiflrind teatra
aid, onun tkkl, tkili, yeni binalarn tikilmsi bard d nisbtn irihcmli yazlar verilirdi.
Onlar srf teatrnaslq yazlar olmasalar da, hr halda teatr prosesinin canlln, sviyysini,
mvcud qsurlar, ziyallarn bu iin trqqism yardmlarnn sviyysini gstrmsi baxmndan
dyrlidir.
kinci mrhl (1906-1919). Bakda 1906-c ild "Nicat", sonra "Hmiyyt", 1912-ci ild
"Sfa" mdni-maarif cmiyytlri nzdind teatr truppalarnn, 1916-c ild "Zlfqar by v
zeyir by Hacbyov qardalarnn mdiriyyti" dstsinin, 1917-ci ild Abbasmirz rifzadnin
yaratd "Mslman artistlri ittifaq"nn, Tiflisd "ttihad" v "brt" teatr dstlrinin, rvanda
"Dram artistlri birliyi"nin yarannas il teatr prosesi srayl dirli balad. Artq adlar kiln
hrlrd pekar aktyorlar dstsi yaranmd v onlar zlri d hiss etmdn milli teatrmzn yeni
inkiaf stunlarn ucaldrdlar.
Hmin dvrd rus dilind apn davam etdirn "Kaspi", "Baku", tatarca "Trcman",
"Hyat", azrbaycanca yeni nr balayan "rad", "Kavkazskaya re", "Tkaml", "Proqress",
"Tz hyat" (Vladiqafqazda ap olunub), "Fyuzat", "xbar", "Seqodnya", "Trqqi", "ttifaq",
"Znbur", "Sda", "Gn", "Yeni hqiqt", "Kavkazskaya kopeyka", "Mlumat", "Yeni rad",
"Sdayi hqq", "Haqq yolu", "Tz xbr", "qbal", "Mktb", "Baknski teatraln kuryer", "Bsirt",
"Sdayi Qafqaz", "Mzli", "Teatr i iskusstvo", "Aqsz", "Tuti", "Dorusz", "Sovqat", "ttihad",
"Hmmt", "Gnclr yurdu", "Azrbaycan", "stiqlal", "Zhmt sdas", "Hrriyyt", "Azrbaycan
fqras" qzet v jurnallarnda drc olunan yazlardan milli shn sntimizin vziy-ytini v
yaradclq durumunu myynldirmk olar.
Mirabbas Mirbarov, Mmmdsadq Axundov, Sfrli Vlibyov, Hac brahim Qasmov,
Qurbanli rifov, Aadada Hsnov, Xlil brahim (brahimov), Mmmdli Sfrov, Ham by
Vzirov, Ceyhun Hacbyli, zeyir by Hacbyov, Rhim by Mlikov, Eynal by Sultanov,
Nriman Nrimanov, bdrrhim by Haqverdiyev, Hseyn Minasazov kimi mxtlif pe
sahiblri olan ziyallar tamaalar bard resenziyalar yazrdlar. Onlarn teatrn mxtlif
problemlrin aid mqallri d ap olunurdu. Hllik forma v mzmununda myyn primitivlik
duyulsa da, resenziya janr Azrbaycan teatrnaslnda n kemidi. Mlliflrin qiymtverm
meyillri tam elmi-nzri fikir yk damasa da "yax", "Kafi", "pis" qiymtlri il tamaa
ifalarnn oyunlar bard kifayt qdr mlumatlar v rhlr d var.
Teatra aid mxtlif spkili mqallr yazan mlliflrin ilri Bakdan lav Tiflisin
"Mzhr", "Tiflisski listok", "Tiflisskoye sobraniye", "Droeba", "Zritel", "Molla Nsrd-din",
"Oqni", "Musulmanskaya qazeta", uada xan "uinski listok", "uinskaya jizn", Moskvada ap
olunub Azr-baycanda da oxunan "RUSSki artist", "Teatr i iskusstvo", "Rampa i jizn" qzetlrind,
jurnallarnda ap olunurdu. Azrbaycanl mlliflrin teatr sntin, aktyor yaradclna, teatr v
mdniyyt, teatr v maarif problemlrin aid m-qallri oxuculara atdrlrd. xtisasca
hquqnas olan, uzun illr mxtlif truppalarda aktyorluq etmi Mehdi by Hacnski bir mddt
"Rampa i jizn" jurnalnn Azrbaycan zr xsusi mxbiri olmudur.
Teatrnasln ikinci mrhlsi adlandrdm dvrd resenziya janr tkkl tapb inkiaf
etdi. Eyni zamanda ay-r-ayr aktyorlarn yaradclqlarndan bhs edn kiik portret janrl yazlar da
mtbuatda yer tutnaa balad. Bellikl, operativ janr kimi resenziya hmin dvrd daha populyar
olub v tdricn znn estetik cilalannas il sciyyvi xarakter dayb.
nc mrhl (1920-1949). 1919-cu ild Dvlt teatr tsis olundu v shn snti 1920ci ild institusional m-dniyytin fakt kimi yeni forma v mzmun ksb etdi. Tdricn "sovet
teatr" anlay dil kedi v shnd onun tmsililri olduu kimi, teatrnaslqda da hmin mvqe
v es-tetikann nmayndlri yarandlar.

Teatrnaslq elmimiz hl pekarlamasa da, shn sntin, dramaturgiyaya, rejissor v

aktyor yaradclna drindn bld olan dbiyyatnaslar, dramaturqlar, nasirlr, airlr,
jurnalistlr, dili alimlr, htta inzibati id alan siyasi xadimlr teatr prosesini izlyir, onu
mtbuatda btn canlh il tcssm etdirmy alrdlar. Artq onlarn yazlarnda tamaann v
ya pyesin pekar thlilinin drinliyi zn gstrirdi. Mirz Ftli Axundzad, Nriman
Nrimanov, bdrrhim by Haqverdiyev, Ncf by Vzirov, xsusn srlri repertuarn sasn
tkil edn Cfr Cabbarl il Hseyn Cavidin dram v facilri bard geni thlilli mqallr
yazlrd. Dram janr, sasn dbiyyatnaslq prizmasndan aradrlsa da, yeri gldikC thlilin
mahiyytind teatrnasla meyl duyulurdu.
tn srin iyirminci v otuzuncu illrind "Maarif v mdniyyt", "Dan ulduzu", "Hcum"
kimi jurnallarda dramaturgiya il teatra aid genihcmli mqallr verilirdi. Onlarn da ksriyyti
mzakir triqi il drc edilirdi v szsz ki, siyasi ruh zd olan yazlarda myyn ideoloji
basqlar olurdu. Ancaq nzri clb edn cht odur ki, dbiyyatnaslar Hnfi Zeynallnn,
Mustafa Quliyevin, li Nazimin, Xlil brahimin, ziz rifin, yazlar Cfr Cabbarlnn, Abdulla
aiqin, Seyid Hseynin (Kazmolu), Hacbaba Nzrlinin, teatr xadimlri Mirseyfddin
Kirmanahlnn, lvi Rcbin, sd Tahirin, Akif kaznn, Mmmdsadq fndiyevin, frasiyab
Bdlbylinin, msi Bdlbylinin, srafil Cahangirovun, jurnalistlr Seyid Cavadzadnin,
Sleyman Mlikovun, Murtuza Nayevin, srafil Nzrovun, msddin Abbasovun
resenziyalarnda, nzri mqallrind, teatrn cari problemlrin, aktyor v rejissor yaradclna
aid yazlarnda fikir drinliyi, pekar snti duyumu, incsnti drketm zvq aydn duyulurdu.
Bu mrhld d resenziya janr stnlk tkil edirdi. Ancaq byk salonlarda keiriln,
bzn gnlrl davam edn dbi mhakimlrd Cfr Cabbarlnn v Hseyn Cavidin pyeslrinin
v onlarn tamaalarnn mzakirsi teatrnasia janr lvanl gtirirdi. Rsul Rza, Mehdi Hseyn,
Mm-md Arif, Mlkayl Rfili, li Sultanl, Mmmd Cfr, Yusif zimzad, Mirz brahimov,
Sleyman Rstm, Sabit Rhman, Smd Vurun, Cfr Cfrov kimi air, nasir v filoloqlar,
musiqinas Qubad Qasmov teatrnaslqla da mul olmaa balamdlar. Onlarn arasnda
Cfr Cfrov teatr estetikasma drindn bldliyi, obyektivliyi, nzri hazrl, resenziya janr
vasitsil btn tamaann poetikasn amaa qadir olmas baxmndan diqqt mrkzind dururdu.
Bu mrhl bir d onunla xarakterikdir ki, teatrnasln tdqiqat qolunun bnvrsi
qoyulub. 1923-c ild srafil Cahangirovun "Azrbaycan Dvlt Bdaye teatrosu", 1930-cu ild
Aakrim rifovun "Azrbaycan trk teatr tarixi materiallar" kitablar, Mmmdsadq
Axundovun "Dan ulduzu" jurnalnda (1928, N 45) "Bak Trk i Teatrosu" tdqiqat ap
olunmudu. Cfr Cfrov bugnk Milli Dram Teatrnn tarixini hat edn monoqrafiya zrind
ilyirdi. Bu, onun doktorluq iiydi.
Drdnc mrhl (1950 - 2004). Azrbaycanda 1923-c ildn Bak Teatr Mktbi
(Texnikumu) faliyyt gstrirdi. 1946-c ild onun bazas sasnda Azrbaycan Dvlt Teatr
nstitutu (bugnk Mdniyyt v ncsnt Universiteti) yaradld v ilk df burada milli
teatrnas kadrlar yetidirilMsm balanld. Teatrnaslq fakltsin alt nfr qbul olundu:
Turan Cavid, Hseyn Abbaszad, Adil Babayev, shaq brahimov, Ai Qasmova v Glsm
liyeva. Az sonra hmin fakltni Cabir Sfrov, Rahib Hseynov, nqilab Krimov kimi tannm
teatrnaslar da bitirdilr. Tdricn Azrbaycanda teatrnasln formalamasnn yeni mrhlsi
baland.
Grkmli dbiyyatnas alimlr Bkir Nbiyev, kbr Aayev, Clal Mmmdov, Msud
liolu, Qulu Xlilov, Yaar Qarayev, Thsin Mtllimov, Xalid limirzyev kimi alimlr
resenziya janrnda ox fal idilr. mumn onlarn teatrnaslq faliyytlri resenziya dairsmdn
knara xmrd, lakin dbiyyatnaslq thlili daha gcl olan bu mlliflrin silsil resenziyalar
teatrnaslmza qiymtli thfdir, smrli elmi hmiyyt ksb edirlr.

TEATRNASLIIN ELM
PEKARLIQ DVR
Otn srin vvlinci illrindn mtbuatda onlarn imzalar daha ox grns d, artq Cfr
Cfrov kimi nfuzlu teatrnas yetimidi. Onun "Azrbaycan Dram Teatr" kitab (Azrnr,
1959) fundamental teatrnaslmzn sanball elmi nailiyyti idi. Sonralar bu elmi irsi alimin
"Mirz Ftli Axundzad v teatr", "Hseyn Cavid v teatr" kimi drin elmi-nzri tdqiqatlar,
Tofiq Kazmov, smayl Hidaytzad haqqnda monoqrafiyalar, teatra aid yzlrl mqal v
resenziyalar daha da znginldirdi.
Mhz Cfr Cfrovun rhbrliyi il illr kedikc srf teatrnaslarn elmi faliyytlri
genilndi. Onun sralar nqilab Krimov, dil liyeva, Adil Babayev, Adil smaylova, Adil
sgndrova, Rahib Hseynov, Mahmud Allahverdiyev, Tamilla Yusifbyli, Veta Nadirova, Adil
Sfrova, Rafiq Sadqov, Elmira liyeva, Clil Vzirov (Naxvan) Atababa Hacbabayev, Novruz
Thmzov, Mrym lizad, lham Rhimli, Kmal Cfrzad, srafil srafilov, Aydn Talbov,
Nrmin Aayeva, Xuraman Novruzova, Yaqub liolu kimi teatrnaslarn hesabna znginldi.
Rejissorlar Mehdi Mmmdov, Soltan Dadaov, Tofiq Kazmov, Aakii Kazmov v
rssam Elin Aslanov teatrnaslq zminind bir sra maraql tdqiqatlar ap etdirmilr.
Tdqiqat Qulam Mmmdlinin ikicildlik "Azrbaycan teatr salnamsi" (Bak, Azrnr,
1975 v Bam, Yaz, 1985), nqilab Krimovun "Azrbaycan teatrnn tkkl v inkiaf. XIX
srin sonu, XX srin vvli" (Bam, Elm, 1991), "bdrrhim by Haqverdiyev v teatr" (Bak, Elm,
1975), Mahmud Allahverdiyevin "Azrbaycan xalq teatr tarixi" (Bak, Maarif, 1978), dil
liyevann "Hseyn rblinski" (Bak, Elm, 1981), Rahib Hseynovun dramaturq Cfr
Cabbarlnn srlrinin shn tcssmn aid silsil kitablar, Adil Sfrovann "Teatr v zaman"
(Bak, Elm, 1971), Adil smaylovann "Azrbaycan qadnlar shnd" (Bak, q, 1977), Tamilla
Yusifbylinin "ekspir Azrbaycan shnsind" (Bak, AEA-nm nri, 1964), Tamilla Thmasibin
"Hseyn Cavid v teatr" (Bak, q, 1988), Mrym lizadnin "Teatr: seyr v sehr" (Bak, Elm,
1998), srafil srafilovun "Azrbaycan milli rejissor sntinin poetikas" (Bak, Elm v "smayl",
2001), lham Rhimlinin "Dramaturgiya v teatr" (Bak, q, 1984), iki kitabdan ibart "Akademik
Milli Dram Teatr" (Bak, Qapp-Poliqraf, 2002), "Xalq oyun-tamaalar" (Bara, Qapp-Poliqraf,
2002) kitablar milli teatrnaslmzn fundamental aradrma istiqamtind dyrli elmi
nailiyytlrdir.
Bugnk teatrnaslq elmimizin sas yaradclq sciyylrini estetik baxmdan aadak
kimi xarakteriz etmk olar.
Teatrnaslar milli teatrn znn, onun rejissura sntinin, xalq oyunlarnn poetikasn
fundamental kild tdqiq edir, elmi srlrin apna nail olurlar;
ayr-ayr teatrlarn yaradclq yollarn tcssm etdirn elmi aradrmalar aparlr (msln,
Gnc, Naxvan, Tiflis, Aqabad, rvan... teatrlar bard);
milli teatrmzn Dnya teatr prosesi il genetik v nzri ballnn konseptual prinsiplri
aradrlr;
shnmizin qdrtli xadimlri haqqnda monoqrafiyalarn ilnmsi tam olmasa da, myyn
mnada sistemli kil alr;
teatrnaslq operativ kild teatrn canl, ada dvrnn snt mnzrsmi daima diqqt
mrkzind saxlayr. Resenziya janrnn yeni-yeni formalarnda mxtlif teatrlarn tamaalar
tnqid-thlil szgcindn keirilir;
n nhaytd, artq teatrnaslq kzind durur.
* * *

CFR CFROV (7.9.1914 - 19.9.1973)

Azrbaycan teatrnaslq elminin formalamasnda mstsna xidmtlr gstrn, bu elmin
fundamental inkiaf proqramn myynldirn alim-nzriyyi Cfr Ham olu Cfrov olub.
O, milli teatrnasln konseptual inkiaf istiqa-mtlrinin sl elmi mcraya dmsind mstsna
ilr grb.
Cfr Cfrov Bakda doulub v ilk thsilini d burada alb. 1937-ci ild Moskvada
A.Bubnov adna Pedaqoji nstitutu bitirib. Bakya qaydaraq Akademik Milli Dram Teatrnda dbi
hiss mdiri (1937-1938), Cfr Cabbarl adna "Azrbaycan-film" kinostudiyasnda ssenari
bsinin mdiri (1938 -1939), Azrbaycan Yazlar ttifaqnn msul katibi (1939), mdniyyt
nazirinin mavini ilyib. Hkumtd mxtlif msul vziflr tutub.
Cfr Cfrov 1959-cu ildn mrnn sonunadk Azrbaycan MEA Memarlq v ncsnt
nstitutu teatr v kino bsinin mdiri olub. Burada bir sra teatrnas alimlrin yetidirilMsm,
kino v teatr sntin aid tdqiqatlar aparlmasna rhbrlik edib.
Teatrnas, dbiyyatnas v estetik Cfr Cfrov tnqidi faliyyt 1930-cu ildn
balayb. Milli shnmizin korifeylri olmu Hseyn rblinskinin, smayl Hidaytzadnin,
Hqiqt Rzayevann, Mehdi Mmmdovun, Tofiq Kazmovun, Abbasmirz rifzadnin, Rza
Thmasibin yaradclqlar bard dyrli elmi mqallr v samball monoqrafiyalar yazb.
Akademik Milli Dram Teatrnn tarixini fundamental kild aradrb v hmin mvzuda bir
ne kitab ap eltdirib. Azbaycan v bir sra rus teatrlarnn n maraql tamaalarna sambalh
resenziyalar yazb.
Alimin "Rejissor snti", iki cildd Azrbaycan v iki cild rus dillrind "Seilmi srlri",
"Azrbaycan Dram Teatr" kitablar dyrli tdqiqat nmunlridir. Onun "Cavid v teatr", "Mirz
Ftli Axundazdnin dramaturgiyas", "Mirz Ftli Axundzad v teatr", "Vilyam ekspirin
dramaturgiyas" elmi srlri milli teatrnaslq elmimizin dyrli yaradclq rnklridir.
Cfr Cfrov sntnaslq doktoru (1961), Azrbaycan MEA-nn mxbir zv (1962) idi.
Alim 1972-ci ild Azrbaycan Respubliksnn mkdar incsnt xadimi fxri ad il tltif
olunub.
Bakda vfat edib. Mzar Fxri xiyabandadr.
NQLAB KRMOV (4 APREL 1931)
Azrbaycann pekar teatrnas nslin mnsub olan nqilab Saleh olu Krimov 1931-ci il
aprelin 4-d Gyay rayonunda doulub. Orada orta mktbi bitirdikdn sonra Azrbaycan Dvlt
Teatr nstitutunun teatrnaslq fakltsind thsil alb (1948 - 1953).
nqilab Krimov 1957-ci il noyabrn 25-dn taleyini Azrbaycan Milli Elmlr
Akademiyasnn Memarlq v ncsnt nstitutu il balayb. Glcyin alimi burada kiik elmi
ii, ba elmi ii (1966-1985) olub. Hazrda hmin institutda teatr, kino v televiziya bsinin
mdiri vzifsind ilyir.
Alim-tdqiqat nqilab Krimov 1968-ci ildn Azrbaycan Dvlt Mdniyyt v ncsnt
Universitetind teatr tarixi, teatr tnqidi v dram nzriyysi fnlrini tdris edir. Hmin
universitetin professorudur.
"Sovet Azrbaycannn gnclr teatr" adl namizdlik dissertasiyasn 1963-c ild mdafi
edib. "Azrbaycan teatrnn yaranmas, tkkl v inkiaf problemlri (XIX srin sonu, XX srin
vvllri) adl doktorluq dissertasiyasn 1988-ci ild Moskvada mdafi edrk sntnaslq
doktoru alimlik drcsi alb.
nqilab Krimov 120-y yaxn elmi srin mllifidir. Onlardan 20-si monoqrafiya v kitab
klinddir. Elmi srlrindn bir nesi rus dilind ap olunub. "Abdulla aiq v teatr", "Aadada

Qurbanov", "Azrbaycan v grc shn ustalarnn dostluu", "Xalq istedadlar", "Sovet

Azrbaycannn gnclr teatr", "Azrbaycan Dvlt Dram Teatr", "bdrrhim by Haqverdiyev
v teatr", "Cfr Cabbarl adna Kirovabad Dvlt Dram Teatr", "bdrrhim by Haqverdiyev v
teatr", "Gnclik v gzllik teatr", "Snt yolu, dostluq yolu", "Nriman Nrimanov v teatr",
"Azrbaycan teatrnn tkkl v inkiaf", "Trkiy v Azrbaycan teatr laqlri", "ua Adam
teatr", "Azrbaycan teatr 125" kitablar var.
Grkmli alim, yorulmaz tdqiqat, sntnaslq doktoru, professor nqilab Krimov
Azrbaycan teatrnn tarixin v tnqidin hsr olunmu, eyni zamanda teatrn nzri msllri il
bal oxlu elmi srlrin mllifidir.
Alim mtbuatda "nqilab" imzas il x edir.
nqilab Krimov 2001-ci ild Azrbaycan MEA-nm mxbir zv seilib.
LHAM RHIMLI (8 SENTYABR 1949)
Teatrnas alim lham ziz olu Rhimli 1949-cu il sentyabrn 8-d Yevlax rayonunun
Maibinsi kndind doulub. Yevlaxdak 1 sayl orta mktbin on birinci sinifini bitirib. Mirzaa
liyev adna Azrbaycan Dvlt ncsnt nstitutunun teatrnaslq fakltsini frqlnm diplomu
il bitirrk (1967-1972) redaksiyann yazh mktub-tlbnamsin sasn tyinatla "Kommunist"
(indiki "Xalq qzeti") qzetm i gndrilib. Hrbi xidmtdn sonra (may 1973 - may 1974) yen
redaksiyaya qaydb. Mxtlif illrd dbi ii, ba mxbir, felyeton v publisistika, mdniyyt
blrinin mdiri ilyib.
"Azrbaycan" qzetinin ba redactoru, prezident aparatnn humanitar siyast bsinin
msul iisi ilyib. Hminin 1993-c ildn 2003-c il kimi Akademik Milli Dram Teatrnn dbi
hiss mdiri olub.
Teatra aid ilk yazs dvri mtbuatda 1969-cu ild ap olunan lham Rhimli shn sntin,
kinoya, tsviri incsnt, dramaturgiyaya, aktyor v rejissor pesin, mdniyytin mxtlif
problemlrin aid yzlrl mqalnin mllifidir. O, "Snt vurunu" "Aasadq Graybyli",
"Shn. Ekran. Masirlik", "Dramaturgiya v teatr", "Habil kaman", "Hafiz Zeynalov", "Syavu
Aslan", "Sttar dnyas", "Segah yans", "Snt yolu, sntkar mr", "Sntd ken mr"
(Mehdi Mmmdov, Hsn Turabov, Yaar Nuriyev, Vaqif brahimolu v baqalar haqqnda
monoqrafiyalar toplusu), "Aktyor mrnn dolaylar", "Aktyora oxamayan adam", "Fzuli
meydannda snt mbdi", "Akademik Milli Dram Teatr" (iki cildd), "Xalq oyun-tamaalar",
"Sumqayt Dvlt Musiqili Dram Teatr", "Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr", "Shnmizin
fdailri" (birinci kitab), "Azrbaycan milli teatrnn poetikas", "Aqabad Dvlt Azrbaycan
Teatr", "Ksin paralellr", "Hzin mrn nal", "Bak Trk i Teatr" monoqrafiya v
kitablarnn, "Azrbaycan teatrnn estetik prinsiplri" drsliyinin mllifidir.
Azrbaycan Dvlt Televiziyasnda mxtlif illrd "Ekran, kino, yeniliklr", "Snt
adamlar", "Shn n doulmular", "Yeni tamaalar", "Aktyorlar v rollar" v sair silsil
verililrin aparcs olub.
lham Rhimli 1975-ci ildn Azrbaycan Dvlt Mdniyyt v ncsnt Universitetinin
teatr tarixi kafedrasnda drs deyir. Sntnaslq doktoru v professorudur.
Nzriyyi alim, milli teatrmzn tdqiqats kimi Dehli, Praqa, Moskva, Tehran, Dmq,
Kiyev, stanbul, Berlin, Brssel, Paris, Roma... hrlrind Beynlxalq teatr simpoziumlarnda elmi
mruzlrl xlar edib. Azrbaycan Jurnalistlr ttifaqnn "Qzl qlm" (5 may, 1977) mkafat
laureatdr.
1989-cu il sentyabrn 1-d Azrbaycan Respublikasnn mkdar incsnt xadimi fxri ad
il tltif edilib.

AZRBAYCANIN ADA
TEATR MKANI
Hr bir dvrd tarixin siyasi grdii, cmiyytin ictimai-sosial dyiikiiklri teatrn
yaradclq prosesin, iqlimin v eyni zamanda onun qurumuna, tsisatnn xarakterin d tsir
gstrir. 1991-ci ild SSR-nin dalmasndan sonra mstqillik qazanan Azrbaycan Respublikas
eyni zamanda bir sra tinliklrl zlmk mcburiyytind qald. lk nvbd SSR respublikalar
il sx iqtisadi laqlrd olan Azrbaycan birdn-bir bunlar itirdiyi n mdniyytimizd v
tbii ki, o cmldn d teatrmzda bunun arlar duyulurdu. Texniki tchizatn, tamaalar n
aksesuarn (avadanlq, tamaalarn hazrlanmas n dmir, taxta, para materiallar, geyim
lvazimat, qrimlr, pariklr v sair) ardcl tchizatnda qrqlq yarand.
Akademik teatrn tmir dayann binasnn tchizat tminat txminn alt il kdi.
Kollektiv z tamaalarn Baknn mxtlif teatr binalarn birgnlk kiraylmkl orada gstrmk
mcburiyytind qalmd. Mharib raitind yaayan respublika aylarla Dvlt teatrlarnn
maam ver bilmirdi. Dvltin respublikamzda mvcud olan btn institusional mdniyytinin
fakt olan teatrlar z himaysind saxlayb-saxlamayaca da sual kimi cavabsz qalmd.
Btn bunlara baxmayaraq, he bir dvlt teatr z statusundan mhrum olmad. ksin,
1993-c ildn 2000-ci il qdr "Yu", Pantomima teatr kollektivlrin Dvlt statusu verildi,
Qazaxda v Qusarda yeni Dvlt teatrlar ald. Bu gn Azrbaycanda Dvlt, Bldiyy v zl
teatrlar mvcuddur.
bldiyy teatr var. Bak Bldiyy Teatr (bdii rhbri xalq artisti Amalya
Pnahovadr), Bak Bldiyysi Mdniyyt darsinin kamera Teatr (bdii rhbri xalq artisti
Cnnt Slimovadr) v Clilabad Bldiyy Teatr. Bu teatrlar bldiyynin maddi
tminatndadrlar, Respublika Mdniyyt Nazirliyindn asl deyillr v repertuar seimind
srbstdirlr. Onlara binan da bldiyylr ayrrlar.
Bakda "lham" miniatr teatr, "Arif" miniatr teatr, "Bir Sfrolu" teatr zl teatrlar
kimi faliyyt gstrirlr. mkdar artist lham Namiq Kamaln v xalq artistlri Arif Quliyevin,
Afaq Birqznn rhbrlik etdiklri bu kollektivlr ycam truppadan ibartdir. Btn yaradcdq
v maliyy msllrini kollektivin bdii rhbrlri hll edirlr. Onlar zlri z qazanclar il tmin
olunurlar. Bu kollektivlrin repertuarlar kiik shnciklrdn, mzhklrdn, bdlrdn
ibartdir. "lham" teatr z yaradclq xarakterin uyun komediyalar, satiralar, qroteskii
mzhklr sifari verir v bel tamaalar onun repertuarnn sasnda durur.
Amalya xanmn kollektivi dram janrnda faliyytddir v hm masir, hm d klassik
srlri Akademik teatr slubunda tamaalara tqdim etmy sy gstrir. Teatr sabit v sanball
repertuar qurmaa alr.
Bak kamera Teatr (1991-ci ild yaranb) adnn estetik prinsipin uyun evik v lvan,
mzmunlu v dndrc, ylndirici v zvq vern repertuar qura bilir. Teatr monotamaalar da
hazrlayr. Csartl eksperimentlr aparr, htta "Otello" kimi facini kamera quruluunda oynayr.
Teatr vax-til yasaq olan, sovet ideologiyas basqsnda oynanlmasna icaz verilmyn dnya
dramaturqlarnn srlrini mxtlif formalarda shny gtirir.
Dvlt himaysind olan teatrlar yeddi xarakterd, yni yeddi janr-slubda brqrar olublar:
dram, opera v balet, musiqili komediya, musiqili dram, Kukla, pantomima v folklor-avanqard
sintezind yaranm teatrlar.
Milli pekar teatrmzn tarixi eyni zamanda Akademik Milli Dram Teatrnn tkkl
tvllddr. Teatr Bakda, Fzuli adna meydanda yerlir. znn drzi, qrim, butafor, rekvizit,
lbs, icra rssamlq sahlri, dlgrlik v qaynaqlq sexlri var. Aktyor truppas 6575 nfr
aras olur. Aktyorlar i mqavil il gtrlrlr. Mqavil mddti bir teatr mvsm ilidir.
Mqavilni teatrn bdii rhbri balayr. Balanlan mqavil, sasn maaladr. Az bir qisim is

yalnz hr xma gr pul ahr. Aktyorlar drd kateqoriyaya blnrlr: aparc shn ustalar,
birinci, ikinci v nc kateqoriyalar.
Teatrda be rejissor v rssam faliyyt gstrirlr.
Teatrn bdii uras var v onun banda bdii rhbr (v ya ba rejissor) durur. Teatr
repertuar semkd srbstdir, bununla yana, hr il myyn Dvlt sifarilri d olur. Hmin
sifariin btn xrclrini Respublika Mdniyyt Nazirliyi kir. Myyn tamaalar teatr z daxili
imkanlar hesa-bna hazrlayr. Teatrn gzl nnlrindn biri odur ki, snt ocann repertuarnda
milli v dnya klassiklrinin, ada Azrbaycan v cnbi mlliflrinin pyeslri tamaaya
qoyulur.
Respublikamzda ikinci n byk dram kollektivi Gnc Dvlt Dram Teatrdr. Bu kollektiv
1933-c il yanvarn 4-d Bakdan krln Trk i Teatrnn bazasnda yaranb. znn
faliyyti dvrnd, sasn ba rejissor idariliyind ilyib, hazrda kollektivin yaradclq
prosesini bdii rhbr istiqamtlndirir. Yaradclq-faliyyt sistemi Akademik Milli Dram
Teatrnn mli prinsiplri sasnda qurulub. Uzun illrdir ki, teatr Cfr Cabbarlmn adn dayr.
Gnc Tamaalar Teatr Bakda, Nizami ksi, 72 sayl binada yerlir. Bina mxsusi bu
kollektiv n tikilib. Tz binann ah 1989-cu ild olub. Teatrda rus blmsi d var. Kollektivin
yaradclq simasn, sasn Azrbaycan truppas myynldirir. Hr blmnin znn ba
rejissoru v teatrn mumi ba rssam var. Teatr agirdlr, yeniyetm gnclr v yal tamaalar
n istiqamtd tamaalar hazrlayr.
Azrbaycan Dvlt Gnclr Teatrn 1989-cu ild rejissor Hseynaa Atakiiyev yaradb v
bir ne il sonra ona dvlt statusu verilib. Hazrda da kollektivin bdii rhbri o, zdr. Teatrn z
binas yoxdur. vvldn Bak, Xaqani ksi, 10 sayl nvanda yerln Aktyor evind
mskunlab. Bina texniki tchizat v shn texnologiyas baxmndan ada teatr tlblrin cavab
vermir.
Cfr Cabbarl adna rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatr 1928-ci ild qdim Azrbaycan
xanlnn mrkzi olan rvan hrind yaranb. 1989-cu ildn qaqn hyat keirir. Hseynqulu
Sarabski adna mdniyyt evind yerlir (Bak, Mirsdulla Mirqasmov ksi, 13). Truppa
rvandan gln aktyorlardan v burada kollektiv qbul olunmu gnclrdn ibartdir. Teatrn
yaradclq ilrin ba rejissor cavabdehdir.
kid Sabit Rhman adna (brpa, 1975), Adamda bdrrhim by Haqverdiyev adna
DDT (brpa, 1968), Lnkranda Ncf by Vzirov adna (brpa, 1973), Mingevird Mrziy
xanm Davudova adna DDT (1969), Qazaxda Molla Vli Vidadi adna DDT (brpa, 1988),
Fzulid Dvlt Dram Teatr (brpa, 1989) vardr. Onlarn he biri n mxsusi teatr binas
tikilmyib, kollektivlr mxtlif spkili mdniyyt saraylarnda v mdniyyt evlrind
yerliblr. Qaqnlq hyat keirn Adam teatr mvqqti olaraq Brd rayonunun mrkzi
mdniyyt saraynda, Fzuli teatr is vvlc Sumqayt teatrnn kiray gtrdy binada, son iki
ild is Horadiz qsbsind mskunlablar. Bu kollektivlrin hamsnn mstqil teatr truppalar v
onlarn yaradclna cavabdeh olan ba rejissorlar vardr.
Bakda Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatr (Xaqani ksi, 7) var. Bu kollektiv 1920-ci
ild Bak "Satiragit" teatr kimi yaranb, be il sonra Rus i Teatr kimi, 1937-ci ildn is bugnk
ad il faliyytddir. Repertuar ba rejissor qurur. Aktyor heytinin n qabaqcl sntkarlar
azrbaycanllardr.
Teatr 1956-c ildn Smd Vurunun adn dayr.
Respublikamzn imal blgsind yerln Qusar rayonunda 1992-ci ild Azrbaycan
Dvlt Lzgi Dram Teatr alb. Teatr, sasn, syyar faliyytddir.
Azrbaycanda opera v balet janrnda birc kollektiv var. Bak hrind, Nizami ksi, 95
sayl nvanda yerln kollektiv Mirz Ftli Axundzad adna Azrbaycan Dvlt Akademik
Opera v Balet Teatr adlanr. Onun tkkl 1908-ci il, 12 yanvarda balayb. Kollektivin
nzdind opera v balet truppalar var. Opera truppasna ba rejissor, balet dstsin ba

baletmeyster rhbrlik edirlr. Teatrda ba rs-sam, rssamlar, ba dirijor v dirijorlar alrlar.

Opera truppas Azrbaycan v rus dillrind operalar oynayrlar. Rus dilind oynanlan operalar,
sasn Dnya klassiklrinin incilrindn ibartdir.
Teatr 1938-ci ildn Mirz Ftli Axundzadnin adnadr.
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr 24 may 1910-cu ild tkkl tapb. Ancaq
mstqil snt oca kimi 1938-ci ildn faliyytddir. Mstqil binas var: Bak, Azrbaycan
prospekti, 8. Kollektiv Azrbaycan v rus truppalarndan ibartdir. ki kollektivin bir bdii rhbri,
bir ba dirijoru, bir orkestri, eyni balet v xor dstlri vardr.
Repertuar milli klassik operettalardan, ada musiqili komediyalardan v dnya
klassiklrinin bu janrl srlrindn ibartdir.
Teatr yarananda Clil Mmmdquluzadnin adn dayb. Bu ad dvlt trfindn rsmi lv
olunmadan 1967-ci il-d kollektiv xli Qurbanovun ad verilib.
Respublikada iki kollektiv musiqili dram janrnda alr. Naxvan Dvlt Musiqili Dram
Teatr 1923-c ildn rs-mi dvlt mssissi kimi mvcuddur. vvllr dram teatr kimi faliyyt
gstrib v uzun illrdir indiki slubda alr. Teatrn z binas var. Repertuarda sas yeri faci,
dram v komediyalarn tamaalar tutur. Az miqdarda musiqili komediyalar, nadir hallarda milli
muam operalar oynanlr.
Teatra 1965-ci ild Clil Mmmdquluzadnin ad verilib. kollektivd hm Azrbaycan
Respublikasnn, hm d Muxtar Respublikann mxtlif fxri adlarn dayan sntkarlar, sravi
aktyorlar v rejissorlar alrlar.
1968-ci ild yaranan Hseyn rblinski adna Sumqayt Dvlt Dram Teatr faliyyt
balad gndn kimyalarn Mdniyyt Saraynda yerlib. ndiydk kirayd olan kollektivin
mstqil binas yoxdur. 1992-ci ildn teatr "musiqili dram" janrnda faliyyt gstrir. Teatr musiqili
komediyalar nadir hallarda oynayr v xsusi orkestri olmadna gr musiqi nmrlri
keyfiyytsiz texnika il sslndirilir. Bu, teatrn pekarlna ciddi xll gtirir. slind indiki halda
"musiqili" szn teatrn adna lav etmy he bir ehtiyac yox idi.
ua Dvlt Musiqili Dram Teatrnn brpas 1998-ci il-d olub. Qaraba problemi il bal
mvqqti qaqnlq hyat keirn teatr hazrda Bakda, Gnc Tamaalar Teatrnn binasnda
mskunlab. Teatr direktor v ba rejissor i prinsipind alr.
Dvlt Kukla Teatr 1931-ci ild yaradlb. Dnizknar bulvarda, Neftilr prospekti, 36
sayl nvanda yerln unikal arxitekturah binada faliyyt gstrir. Azrbaycan truppas il
mqayisd ycam kollektivi olan rus blmsi d var. Yaradclq rhbrliyini ba rejissor edir.
Teatra 1974-c ild uaq yazs v dramaturqu Abdulla aiqin ad verilib.
Gnc, Naxvan hrlrind, Salyan v Qax rayon mr-kzlrind d Dvlt Kukla Teatr
vardr. Naxvanda kollektiv bdii rhbr balq edir. Gncd bu ii direktorla ba rssam
grrlr. Qaxda v Salyanda is repertuar qurumunun arl direktorun zrin dr.
"Yu" Dvlt Teatr mhur rejissor Vaqif brahimolu-nun rhbrliyi il 1989-cu ild
yaradlb. 1993-c ild Teatr Dvlt tsisatna keib. Qam-aman dvrndn mlum olan yu
mrasiminin (dnyasn dyimi hrtli igidin xatirsin keiriln a, alama mrasimi) estetik
prinsiplri sasnda yaranb. z teatr poetikas, ifa-slub zlliklri vardr. Bdii rhbrin bilavasit
bal il repertuar qurulur.
Kollektiv yarand gndn Akademik teatrn binasnda, nc mrtbdki kiik shnd
faliyyt gstrib. Bir ne il vvl Murtuz Muxtarov ksi 83-d yerln (Akademik teatrn arxa
trfind) khn hamam binas "Yu"a verilib v orada sasl tmir ilri grlb. Kollektiv 2003c ilin axrlarndan z tamaalarn hmin binada oynayr.
Dvlt Pantomima Teatr 1994-c ildn "Dli ynca" teatr studiyas kimi yaradcla
balayb. 2002-ci ildn dvlt statusu alb. Kollektivi hazrda onun bdii rhbri olan Bxtiyar
Xanzad yaradb. Bu kollektiv pantomima janrnda faliyyt gstrn yegan teatrdr. Gnc

Tamaalar Teatrnda yerlir v truppann sas zvlri Mdniyyt v ncsnt Universitetini

bitirmi istedadl gnclrdir.
Gncd "Zrrabi" adlanan tarixi memarlq abidsi olan binada Nizami Poeziya Teatr
yerlir. Teatr mstqil kollektivdir v poetik dbiyyat nmunlri sasnda tamaalar hazrlayr.
Repertuarnn sasn Nizaminin srlri tutur. Mstqil rhbrliyi olan kollektivin daimi aktyor
truppas yoxdur, falar Gnc Dvlt Dram Teatrndan dvt olunurlar.
Naxvanda da eyni xarakterli Cavid Poeziya Teatr var. Hmin kollektiv Muxtar
Respublikadak Dvlt teatrnn nzdinddir. Mvsmn myyn vaxtlarnda v myyn gnlrd
(bayramlarda, yubiley tntnlrind) tamaalar oyna-yrlar. Hr iki kollektiv etnoqrafik v bir qdr
d eksperimental xarakter dayr.
Bakda Mdniyyt v ncsnt Universitetinin nzdind "Sda" teatr vardr. Burada
institut tlblrinin kurs v diplom tamaalar, universitet pedaqoqlarnn elmi i kimi hazrladqlar
shn srlri gstrilir.
Azrbaycan Teatr Xadimlri ttifaq mstqil ictimai tkilatdr. Onun keirdiyi mxtlif
xarakterli teatr festivallar, milli teatr bayram btvlkd Azrbaycan shn sntinin
canlanmasma, yaradclq axtarlarnn genilnmsin xidmt edir.

KTABDA XTSARLA VERLM

ADLAR
ADDT
DDT
ADADT
AMDT
MDT
DAT
ADOBT
OBT
ADMKT
MKT
DMDT
GTT
ADKT
DKT
TDTDT
TDAT
DADT
ATD
ADAT
ADRDT
RDT
BATTTT
TTT

- Azrbaycan Dvlt Dram Teatr

- Dvlt Dram Teatr
- Azrbaycan Dvlt Akademik Dram Teatr
- Akademik Milli Dram Teatr
- Milli Dram Teatr
- Dvlt Azrbaycan Teatr
- Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr
- Opera v Balet Teatr
- Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya
Teatr
- Musiqili Komediya Teatr
- Dvlt Musiqili Dram Teatr
- Gnc Tamaalar Teatr
- Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr
- Dvlt Kukla Teatr
- Tiflis Dvlt Trk Dram Teatr
- Tifilis Dvlt Azrbycn Teatr
- rvan Dvlt Azrbycan Dram Tetr
- Aqabad Trk Dram
- Aqabad Dvlt Azrbycan Teatr
- Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatr
- Rus Dram Teatr
- Bak Azad Trk Tnqid v Tbli Teatr
- Tnqid v Tbli Teatr

BTikT
BTT
TT
KST
ADT
AD
ADU

- Bak Trk i v kndli Teatr

- Bak Trk i Teatr
- Trk i Teatr
- Kolxoz v Sovxoz Teatr
- Azrbaycan Dvlt Teatr nstitutu
- Azrbaycan Dvlt ncsnt nstitutu
- Azrbaycan Dvlt ncsnt
Universiteti
- Azrbaycan Dvlt Mdniyyt v
ncsnt Universiteti
- Azrbaycan Dvlt konservatoriyas
- Bak Teatr Mktbi (Texnikumu)
- Bak Musiqi Mktbi
- Azrbaycan Dvlt Filarmoniyas
- Sovet Sosialist Respublikalar ttifaq
- Sovet Sosialist Respublikas
- Rusiya Sovet Federativ Sosialist
Respublikas
- Zaqafqaziya Sovet Federativ
Sosialist Respublikas
- Azrbaycan Elmlr Akademiyas
- Milli Elmlr Akademiyas

ADM
ADK
BTIN
BININ
ADF
SSR
SSR
RSFSR
ZSFSR
AEA
MEA

ATC

- Azrbaycan Teatr Cmiyyti

***
QEYD: "Trk" sz il balayan dstlrin v teatrlarn (msln, "Trk Dvlt Dram
Teatr") adlarnn hamsnda hmin klm "Azrbaycan" kimi oxunmaldr.
TVSY OLUNAN DBYYAT
Xalq teatrna aid
Elin. El-oba oyunu, xalq tamaalar. - Bak, q, 1984.
bdrrhim by Haqverdiyev. Azrbaycanda teatr ("Seilmi srlri"nin I cildind). Bak, Azrnr, 1970, s. 414 - 429.
li Sultanl. Xalq dram v dini dramlar. ("Azrbaycan dramaturgiyasnn inkiaf
tarixindn" kitabnda). - Bak, Azrnr, 1964, s. 20 - 70.
lham Rhimli. Xalq oyun-tamaalar. - Bak, Qapp-Poliqraf, 2002.
Mahmud Allahverdiyev. Azrbaycan xalq teatr tarixi. - Bak, Maarif, 1978.
Mahmud Allahverdiyev. Qaravlli tamaalar. - Bak, q, 1976.
Mmmd Arif. Azrbaycan xalq teatr. (dibin seilmi srlrinin III cildind). - Bak,
Elm, 1970, s. 49 - 63.
Teatr tarixin aid
Abbas Hacyev. Tiflis Azrbaycan Teatr. - Bak, q, 1984.
Aakrim rifov. Azrbaycan trk teatr tarixi. - Bak, "Elm v hyat", 2000.
Qulam Mmmdli. Azrbaycan teatrnn salnamsi (1850 - 1920). - Bak, Azrnr, 1975.
Qulam Mmmdli. Azrbaycan teatrnn salnamsi (1920 - 1930). - Bak, Yaz, 1983.
Azr Sarabski. Azrbaycan musiqi teatrnn yaranmas v inkiaf (1917-ci il qdr). Bak, AEA-nm nri, 1964 (rus dilind).
Bar Barov. 60 il xalqn xidmtind. - Bak, q, 1981.
Cabir Sfrov v Adil Babayev. rfli yol. - Bak, Azrnr, 1974.
Cfr Cfrov. Azrbaycan Dram Teatr. - Bak, Azrnr, 1959.
Cfr Cfrov. Azrbaycan Teatr. - Bak, 1974.
dil liyeva. Azrbaycan teatr 100 ild. - Bak, Azrnr, 1974 (rus dilind).
frasiyab Bdlbyli v Qubad Qasmov. Mirz Ftli Axundzad adna Azrbaycan
Dvlt Opera v Balet Teatr. - Moskva, 1959 (rus dilind).
li Xlilov. Naxvan teatrnn tarixi. - Bak, ATC, 1964.
.Cahangirov. Azrbaycan Dvvlt Bdaye Teatrosu. -Bak, 1932.
lham Rhimli. Akademik Milli Dram Teatr. - Bak, Qapp-Poliqraf, 2002.
lham Rhimli. Aqabad Dvlt Azrbaycan Teatr. - Bak, Qapp-Poliqraf, 2002.
lham Rhimli. Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr. - Bak, Nal evi, 2002.
lham Rhimli. Fzuli meydannda snt mbdi. - Bak, Sabah, 1997.
lham Rhimli. srin yz otuz ili. - Bak, Qapp-Poliqraf, 2002.
lham Rhimli. Sumqayt Dvlt Musiqili Dram Teatr. - Bak, Qapp-Poqraf, 2002.
nqilab Krimov. Azrbaycan pekar teatrnn tarixi v inkiaf mrhllri. - Bak, Maarif,
2002.
nqilab Krimov. Sovet Azrbaycannn Gnclr Teatr. - Bam, Elm, 1969.
nqilab Krimov. ua Adam teatr. - Bak, Elm, 2001.

Sabir Rzayev. Ermnistanda Azrbaycan teatr. - Bak, ETC, 1963 (rus dilind).
Seyfulla mirov. Gldrrk dndrn teatr. - Bak, q, 1977.
Soltan Dadaov. Mirz Ftli Axundzad adna Lenin ordenli Azrbaycan Opera v Balet
Teatrnn lli illiyi. - Bak, Azrnr, 1958.
vkt Mmmdoa. Azrbaycan musiqili teatrnn inkiaf yollar. - Moskva, "Musiqi", 1981
(rus dilind).
Yaqub liolu. ua teatr. - Bak, Nasir, 2001.
Valentin Boquslavski. Zngin mnviyyat urunda. - Bak, Yaz, 1981 (rus dilind).
Teatrn nzriyysin,
estetikasma v poetikasma aid
Adil Sfrova. Teatr v zaman. - Bak, Elm, 1971 (rus dilind).
lham Rhimli. Azrbaycan milli teatrnn poetikas. - Bak. Qapp-Poliqraf, 2002.
srafil srafilov. Azrbaycan milli rejissor sntinin poetikas. - Bak, Elm v "smayl"
NPM, 2001.
srafil srafilov. dil sgndrov teatr. - Bak, Mar-Print, 2001.
srafil srafilov. Mehdi Mmmdovun rejissor snti. - Bak, Mars-Print, 2002.
srafil srafilov. Zaman. Rejissor. Poetika. - Bak, Mars-Print, 1999.
Leyla xlinskaya. Azrbaycan baletinin fsansinin xoreoqrafik naxlar. -Bak,
"Azrbaycan", 1966 (rus dilind).
Rsmiyy Mustafayeva. Trcm srlri v milli teatr estetikas. - Bak, Nurlan, 2003.
Teatrn tarixin, nzriyysin, drarnaturgiyaya
aid mqallr, portretlr, msahiblr v
monoqrafiyalar toplular
Adil smaylova. Azrbaycan qadnlar shnd. - Bak, q, 1977.
Atababa Hacbabayev. ki cbhnin sgrlri. - Bak,q, 1988.
Cfr Cfrov. Seilmi srlri. 2 cildd - Bak, Azrnr, 1968.
Cfr Cfrov. Seilmi srlri. 2 cildd - Bak, Azrnr, 1970 (rus dilind).
Xlil brahim. Dadan ken istiqlal. - Bak, Yaz,1993.
Mehdi Mmmdov. Teatr dnclri. - Bak, q,1967.
Mehdi Mmmdov. Teatrlar. Aktyorlar. Tamaalar. - Bak, Azrnr, 1966.
Shndn ken yollar (aftobioqrafik xatirlr), - Bak, Yaz, 1983.
Unudulmaz shn xadimlri. (Trtibi Atababa Hacbabayev). - Bak, Yaz, 1981.
Yaar Qarayev. Shnmiz v masirlrimiz. - Bak,Azrnr, 1972.
Yaqub liolu. zlri shnd grnmynlr. - Bak, q, 1998.
Yaqub liolu. Rejissorlarla z-z. - Bak, Araz, 1999. Yaqub liolu. Sntd izi olanlar.
- Bak, Nasir, 2000.
Dramaturq v teatr mvzusunda
Cabir Sfrov. Teatr v dramaturgiya. - Bak, Yaz,1982.
dil liyeva. Mirz Ftli Axundzad v teatr. - Bki.AEA-nm nri, 1960.

dil liyeva. Ncf by Vzirov v teatr. - Bak, Azr-nr, 1967 (rus dilind).
dil liyeva. Rus dramaturgiyas Azrbaycan shn-sind. - Bak, Azrnr, 1958 (rus
dilind).
lham Rhimli. Dramaturgiya v teatr. - Bak, q,1984.
nqilab Krimov. Abdulla aiq v teatr. - Bak, ATC,1961.
nqilab Krimov. bdrrhim by Haqverdiyev v teatr. - Bak,Elm, 1975.
nqilab Krimov. Nriman Nrimanov v teatr. - Bak,Elm, 1983.
smayl Dastanl. Cfr Cabbarlv v teatr. - Bak, ADU-nun nriyyat, 1960.
Rahib Hseynov. Cfr Cabbarlnn tarixi dramlarnn shn tcssm. - Bak, Maarif,
1971.
Rahib Hseynov. Cfr Cabbarl v teatrda masirlik problemi. - Bak, Maarif, 1968.
Mmmdah Atayev. Clil Mmmdquluzadnin srl-rinin shn taleyi. - Bak, q,
1991.
Tamila Thmasib. Hseyn Cavid v teatr. - Bak, q,1988.
Timuin fndiyev. Cavidin ideyalar almi. - Bak, Yaz, 1985.
Timuin fndiyev. Cfr Cabbarlnn romantik dramlar. - Bak, ADMU-nun nri, 1999.
Bstkar v teatr mvzusunda
Clyetta Cbraylbyli. Zlfqar by Hacbyov. - Bak, q, 1985.
Elmira Abbasova. zeyir Hacbovun "Korolu" operas. - Bak, Azrnr, 1966 (rus
dilind).
Elmira Abbasova. zeyir Hacbyovun operalar v musiqili komediyalar. - Bak, AEAnm nri, 1966 (rus dilind).
Rna Frhadova. Qara Qarayevin baletlri. - Bak, Elm, 1970.
Sabir Krimov. Niyazi. - Bak, Yaz, 1982.
Vidadi Xlilov. Sleyman lsgrov. - Bak, q, 1989.
Rssam v teatr mvzusunda
zim zimzadnin v Rstm Mustafayevin teatr ilri. Kataloq. - Bak, ATC, 1962 (rus
dilind).
Dilar Sfrliyeva. Bdur fqanl. - Bak, q, 1986.
N.Mikiaevskaya. Azrbaycann xalq rssam Sergey Yefimenko. - Bak, ATC, 1962 (rus
dilind).
Monoqrafiyalar
Abbasmirz rifzad (hyat, yaradcl v faliyytin aid sndlr toplusu). Trtibi
Qulam Mmmdli - Bak, q, 1985.
Adil Babayev. Aahseyn Cavadov. - Bak, q, 1976.
Adil Babayev. Leyla Bdirbyli. - Bak, Azrnr, 1970.
Adil Babayev. Ltfli Abdullayev. - Bak, ATC, 1966.
Adil sgndrova. Mrziy Davudova. - Bak, Elm, 1978.
Adil smaylova. li Qurbanov. - Bak, ATC, 1962.
Adil smaylova. Nehrmli qz. - Bak, q, 1985.
Adil smaylova. Nsib Zeynalova. - Bak, ATC, 1966.
Aaxan Salmanov. Varis. - Bak, 2003.

Altay Mmmdov v Alp Aamirov. lkbr Seyfi. - Bak, q, 1976.

Altay Mmmdov. rf Yusifzad. - Bak, Azrnr, 1974.
Anar Brcliyev. sl el adam. - Bak, Gn, 1998.
Atababa Hacbabayev. Rza fqanl. - Bak, q, 1978.
Azad Dadaov. Mhsn Snani. - Bak, Yaz, 1981.
Cabir Sfrov. Hacaa Abbasov. - Bak, Azrnr, 1963.
Cabir Sfrov. brahim sfahanl. - Bak, q, 1985.
Cahangir Zeynalov (hyat v yaradcl haqqnda sndlr). Trtibi Qulam Mmmdli. Bak, Azrnr, 1968.
Cfr Cfrov. Hqiqt Rzayeva. - Bak, ATC, 1957.
Cfr Cfrov. Rejissor snti. - Bak, Azrnr, 1969 (rus dilind).
Clal Mmmdov. Azrbaycan SSR xalq artisti lsgr lkbrov. - Bak, ATC, 1960.
Clal Mmmdov. dil sgndrov. - Bara, Azrnr, 1949.
Clal Mmmdov. Mrziy Davudova. - Bak, Azrnr,
1949.
Clal Mmmdov. Rza Thmasib. - Bak, ATC, 1966.
Danil Danilov. vkt Mmmdova. - Bak, q, 1976 (rus dilind).
D.Minkevi. dil sgndrov. - Bak, ATC, 1964.
Elmira liyeva. smayl Dastanl. - Bak, q, 1978.
Emin eyxzad. Sidqi Ruhulla. - Bak, q, 1978 (rus dilind).
dil liyeva. lsgr rifov. - Bak, Azrnr, 1974.
dil liyeva. Hseyn rblinski. - Bak, Elm, 1981.(rus dilind).
dil liyeva. lvi Rcb. - Bak, Azrnr, 1962.
flatun Nemtzad. smayl Dastanl. - Bak, q, 1984.
liheydr lkbrov. Sonna Hacyeva. - Bak, ATC, 1959.
li vki. li ahsabahh. - rvan, ETC, 1973.
Flora Xlilzad. Bu mnim tale yolum. - Bak, 1999.
Fatma Hsnqz. Mhluq Sadqova. - Bak, q, 1981.
Hseyn rblinski (aktyorun hyat v yaradclna da-ir sndlr mcmusi). Trtibi
Qulam Mmmdli. - Bam, Azrnr, 1967.
H. Cmdl. Mirmahmud kaziovski. - Bak, Azrnr, 1972.
lham Rhimli. Aktyora oxamyan adam. - Bak, G-n, 2000.
lham Rhini. Aktyor mrnn dolaylan. - Bam, snayal, 1998.
lham Rhimli. Aasadq Graybyli. - Bara, q, 1979.
lham Rhimli. Hzin mrn nal. - Bak, aol, 2004.
lham Rhimli. Ksin paralellr. - Bak, aolu, 2004.
lham Rhim. Shnmizin fdailri. - Bak, Qapp-Poliqraf, 2002.
lham Rhimli. Sntd ken mr. Bak, Gnclik, 1990.
lham Rhimli. Snt vurunu. - Bak, Bilik, 1978.
lham Rhimli. Syavu Aslan. - Bak, q, 1985.
Qeybulla Rsulov v Mustafa Mrdanov. smayl Dastanl. - Bak, ATC, 1957.
Qnimt lisaolu. mrn zirvsi. - Bak, Araz, 2000.
Qubad Qasmov. Hseynqulu Sarabski (hyat v yarad-ch). - Bak, Elm, 1980.
Leyla xlinskaya. ahzadlr yuxuma girir. - Bak, "Azrbaycan", 1997 (rus dilind).
Mahmud Allahverdiyev. lsgr lkbrov. - Bak, Elm, 1972.
Mahmud Allahverdiyev. Mirzaa liyev. - Bak, q, 1988.
Mehdi Mmmdov. Aleksandr Tuqanov. - Bak, Azrnr, 1971 (rus dilind).
Mehdi Mmmdov. Hseyn rblinski. - Bak, Azrnr, 1973.
Mehdi Mmmdov. Onun snt ulduzu. - Bak, q, 1983.

Mmmd Cfr Cfrov. Sidqi Ruhulla. - BkI, Aznr, 1956.

Mmmdah Atayev. Hsnaa Salayev. - Bak, Azrnr, 1974.
Nail Rhimbyli. Sntd mr. - Bak, Adilolu, 2002 (rus dilind).
Nizamddin msizad. Hqran gllr. - Bak, Ozan, 2002.
Rafiq Atakiiyev. Dialoqlar... Monoloqlar... Portret cizgi-lri. - Bak, "Azrbaycan", 1997.
Rafiq Smndr. lham Namiq Kamal. - Bak, Azrbaycan, 1998.
Rafiq Smndr. mrn 60 prdsi. - Bak, Bayat, 1995.
Rhil Soltanqz. Bir mrlk xatir v ya... - Bak, ATIN, 1997.
Rid Qazbyov v Clil Vzirov. brahim Hmzyev. - Bak, q, 1982.
Sabit Rhman. Hseyn rblinski. - Bak, Azrnr, 1949.
Sevda libyli. Tanrs haqq olan aiq. - Bak, Adilo-lu, 2004.
Solmina Dadaova. Rejissor Soltan Dadaovun yaradc-lq yolu. - Bak, Gnclik, 1995 (rus
dilind).
Soltan Dadaov. Xalq artisti Hseynaa Hacbababyov. - Bak, ATC, 1958.
Tlt yyubov. Mrziy Davudova. - Bak, ATC, 1961.
Tofiq Abdin. Bir Sfrolu. - Bak, q, 1986.
Tofiq Kazmov. Kazm Ziya. - Bak, Azrnr, 1968.
Tofiq Kazmov. smayl Osmanl. - Bak, ATC, 1974.
Tofiq Kazmov. Mmmdli Vlixanl. - Bak, ATC, 1961.
lvi Vahidolu. Aktyorun tale lpirlri. - BkI, Tural-, 2001.
Zfr Nemtov v Tofiq Kazmov. liaa Aayev. - Ba-kI, q, 1978.
Zarema sgndrova v E.kamenetskaya. - Bak, q, 1970 (rus dilind).
Sntkarlarn xatirlri
Abbasmirz rifzad haqqnda xatirlr. - Bak, ATC, 1963.
Aleksandr Tuqanov. Teatr xatirlri. - Bak,Yaz, 1980.
Barat kinskaya. Xatirlrim. - Bak, q, 1986.
li Zeynalov. ki mrm olsayd... - Bak, Azrnr, 1973.
Hacaa Abbasov. Xatirlrim. - Bak, Azrnr, 1973.
Hseynqulu Sarabsd. Bir aktyorun xatirlri. - Bak, 1930.
Leyla Bdirbyli. mrmn nallar. - Bak, Gnclik, 1998.
Mirzaa liyev. Xatirlrim. - Bak, Azrnr, 1974.
Mustafa Mrdanov. 60 il Azrbaycan shnsind. - Bak, Uaqgncnr, 1959.
Mustafa Mrdanov. Masirlrim. - Bak, Azrnr, 1973.
Mustafa Mrdanov. Xatirlrim. - Bak, Azrnr, 1964.
Shn and (Hseyn rblinski haqqnda xatirlr). - BkI, Yaz, 1982.
Kitabn iindkilr
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Milli "oyun" mdniyyti

Xalq oyun-tamaalar
Oyun-tamaalarda obrazlar v maskalar
Meydan oyunular
Meydan tamaalarnn hazrlanmas v gstrilm mkan ....
"Kilimaras": Bbk, ipdoyuq, kosaglin
bih tamaalarnn sas sciyylri
bih tamaalarnn hazrlanmas

9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.

Mirz Ftli Axundzad

Pekar teatrn tkkl
Ncf by Vzirov
Pekarla keidin yeni mrhlsi (1886 - 1896)
Clil Mmmdquluzad
bdrrhim by Haqverdiyev
Nriman Nrimanov
lk teatr truppalar (1897 - 1905)
Dramaturgiyada ktlvilik v bdii axtarlar (1890 - 1920)
"Nicat" teatr truppas
"Sfa" teatr truppas
"Mdiriyyt" teatr truppas
Truppalarn yaranmasnn sas amillri (1916 - 1919)
lk pekar aktyorlar. Birinci drs
lk pekar aktyorlar. kinci drs
Cahangir Zeynalov
Hseyn rblinski
Teatr tamaalarnn gstrilm mkan (1873 - 1919)
Teatrn tsisatl mdniyytin faktna evrilmsi (1919 - 1920)
Milli Dram Teatrnn mxtlif adlar
Hseyn Cavid
Cfr Cabbarl
Milli Dram Teatr (1921 - 1931)
Milli Dram Teatrnda rejissor sntinin tkaml (1920 -1939) ,
Aleksandr Tuqanov
Milli Dram Teatr (1931 - 1937)
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1910 - 1940).
Birinci drs
Milli Dram Teatrnda aktyor yarapdch (1910 - 1940). kinci drs
Abbasmirz rifzad
lvi Rcb
Milli Dram Teatr (1938 - 1960)
dil sgndrov
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1925 -1965). Birinci drs
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1925 - 1965). kinci dvs
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1925 - 1965). nc drs
Mirzaa liyev
Sidqi Ruhulla
Mrziy Davudova
Milli Dram Teatrnn rejissor sntind slub axtarlar
Akademik Milli Dram Teatr (1960 - 1985)
lsgr rifov
Mehdi Mmmdov
Tofiq Kazmov
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradclg (1930 -1970). Birinci drs
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1930 - 1970). kinci drs
lsgr lkbroy
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1935 - 1985). Birinci drs
Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1935 - 1985).kinci drs

57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.

Hkm Qurbanova
lyas fndiyev
Akademik Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1960 - 2004). Birinci drs
Akademik Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1960 - 2004). kinci drs
Akademik Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1960-2004)
Hsn Turabov
Akademik Mill Dram Teatr (1985 -2004)
AMDT-nin rejissor yaradclnda forma v slub axtarlar (1980 -2004)
Tiflis Azrbaycan Teatr
Tiflis Azrbaycan Teatrnda aktyor v rejissor yaradcl. Birinci drs
Tiflis Azrbaycan Teatrnda aktyor v rejissor yaradc. kinci drs
Tiflis Azrbaycan Teatrnda aktyor v rejissor yaradcl. nc drs
brahim sfahanl
Naxvan Dvlt Musiqili Dram Teatr
Naxvan Dvlt Musiqili Dram Teatrnda aktyor yaradcl. Birinci drs
Naxvan Dvlt Musiqili Dram Teatrnda aktyor yaradcl. kinci drs
Naxvan Dvlt Musiqili Dram Teatrnda rejissor snti
brahim Hmzyev
Zro Hmzyeva
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatr (1880 - 1949) Birinci drs
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatr (1967 - 2004) kinci drs
rvan Dvlt Azrbaycan Dram Teatrnda aktyor yaradcl
Yunis Nuri
Aqabad Dvlt Azrbaycan Teatr
Aqabad teatrnda aktyor v rejissor yaradcl
Tbriz teatr
Milli operamn tkkl v inkiaf mrhlsi (1908 -1925)
zeyir by Hacbyov
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr (1925 - 1937)
Hseynqulu Sarabski
Fatma Muxtarova
vkt Mmmdova
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatr (1938 - 1970)
Muam v vokal opera ifalar (1908 - 1975). Birinci drs
Muam v vokal opera ifalar (1908 - 1975). kinci drs
Hqiqt Rzayeva
Milli balet sntinin tkkl v sas yaradclq mrhllri
Qmr Almaszad
Leyla Vkilova
Maqsud Mmmdov v Rfiq Axundova
Muam opera ifalar (1930 - 1980)
Azrbaycan Dvlt Opera v Balet Teatn (1971 - 2004)
Vokal opera ifalar (1950 -2004). Birinci drs
Vokal opera ifalar (1950 -2004). kinci drs
Ltfiyar manov
Firngiz hmdova
Balet ifah (1965 -2004)
Opera v Balet Teatrnda rejissor snti (1925 - 2004)
Soltan Dadaov

106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145.
146.

Opera v Balet Teatrnda dirijorluq snti

Milli operetta janrnn tkkl
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr.(1938 -1949)
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatr.(1956 -2004)
Musiqili Komediya Teatrnda aktyor yaradcl. Birinci drs
Musiqili Komediya Teatrnda aktyor yaradcl. kinci drs
Azrbaycan Dvlt Musiqili Komediya Teatrnda rejissor snti
msi Bdlbyli
Ltfli Abdullayev
Nsib Zeynalova
Bir Sfrolu
Azrbaycan Dvlt Rus Dram Teatr
Bam Trk i Teatr
Gnc Dvlt Dram Teatrnda aktyor yaradcl.Birinci drs
Gnc Dvlt Dram Teatrnda aktyor yaradcl. kinci drs
Gnc Dvlt Dram Teatrnda aktyor yradcl. nc drs
smayl Talbl
rf Yusifzad
Rmziyy Veyslova
Gnc Dvlt Dram Teatrnda rejissor snti
Gnc Tamaalar Teatr
Gnc Tamaalar Teatrnda aktyor yaradcl.Birinci drs
Gnc Tamaalar Teatrnda aktyor yaradcl. kinci drs
Yusif Vliyev
Firngiz rifova
Gnc Tamaalar Teatrnda rejissor snti
Zfr Nemtov
Azrbaycan Dvlt Kukla Teatr
Kolxoz v Sovxoz Teatr
Aktyor mntblri
Milli shnqrafiyamn inkiaf mrhllri
Shnqrafiyada forma axtarlar. Birinci drs
Shnqrafiyada forma axtarlar. kinci drs
Rstm Mustafayev
Teatr tamaas v musiqi
Teatrnasln formalama mrhllri
Teatrnasln elmi pekarlq dvr
Azrbaycann ada teatr mkan
Kitabda ixtisarla verilmi adlar
Tvsiy olunan dbiyyat
Bu kitabn apna kmklik gstrdiyi n
milli inesntimizin qayikei
ahbaz li olu Sleymanova
mllif z drin v smimi
tkKrn bildirir.
lham Rhimli
AZRBAYCAN

TEATR TARX

Drslik