You are on page 1of 370

Stefan Zweig, 188l'de Viyana'da domuur.

llk iirlerini lisedeyken Hugo von


Hofmannsthal'n ve Rainer Maria Rilke'nin eserlerinin etkisiyle yazar. 1901'den
sonra Franszca yazan yazarlarn eserlerini tercme ederek insanlar ve uluslar
arasnda araclk eden karakterini gsterir. ok sayda dizi yazlar, hikayeler ve
oyunlar yazar. Birok lkeye yapt gezilerde yazarlarla ve sanatlarla iliki
kurar. Birinci Dnya Sava'nda (1914-1917) gnll olarak sava karargahnda
hizmet verir. Romain Rolland ile kurduu arkadal ondan sava kart dnya
grn almasn salar. Gazetelerde muhabirlik yapar. Savatan sonra Avus
turya'ya dnerek Salzburg'a yerleir. Burada oportnizme ve milliyetilie kar
savar; Avrupa'nn dnsel birlii iin arln koyar; makaleleriyle ve konfe
ranslaryla arlklara kar uyarlarda bulunur; diplomatik evrelere, akla ve
sabra ar yapar. l920'de ok sayda hikayesi yaymlanr. l 934'te Londra'ya
kaar. l940'ta lngiliz tabiiyetine girer. ikinci Dnya Sava srasnda Avustur
ya'y terk ederek New York'a, Arjantin'e, Paraguay'a ve Brezilya'ya gider. 22 u
bat 1942'de Rio de Jenairo'da intihar eder.
Trkede Zweig:
Yrek knts (Varlk Yaynlar, 1970)

Dnn Dnyas (Can Yaynlar, 1985)

Bir Kadnn Yirmi Drr Saati (Oda Yaynlar, 1986)

Yarnn Tarihi (Can Yaynlar, 1991)

Kendleri ile Savaanlar (1. Clt) (i Bankas Yaynlar, 1991)


Byk Usta (2. Cilt) (l Bankas Yaynlan, 1991)

Kendi Hayatnn iirini Yazanlar (3. Cilt) (l Bankas Yaynlar, 1991)

Lyon'da Dn (Can Yaynlar, 1992)

Yldzn Parlad Anlar (Can Yaynlar, 1995)

Kark Duygular (Milliyet Yaynlar, 1995)


Satran (Can Yaynlar, 1997)

Gn/kler(Can Yaynlar, 1997)

Deiim Rzgar (Can Yaynlar, 1998)

Klelie Kar zgr Dnce (iviyazlar Yaynlar, 1998)

Fouche, Bir Politikacnn Porrresi (Can Yaynlar, 1999)

Tehlikeli Merhamet (Babil Yaynlar, 2000)

Amok Koucusu (Can Yaynlar, 2000)

Balzac, Bir Yaam yks (Kabalc Yaynlar, 2002)

Macellan (Kabalc Yaynlar, 2002)

Freud ve retisi (Papirs Yaynlar, 2003)

Yakc Sr(Evrensel Basn Yayn, 2004)

Ruh Yoluyla Tedavi (lmge Kitabevi Yaynlar, 2005)

Hseyin Salihoglu, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi'ni bitir


dikten sonra Viyana niversitesi Felsefe Fakltesi'nin Germanistik Enstit
s'nde doktora renimini tamamlad. 1973 ylnda Hacettepe niversitesi Al
man Dili ve Edebiyat Blm'ne asistan olarak girdi. l 979'da doent oldu. Ha
cettepe niversitesi'ndeki grevinin yan sra birok niversitede de konuk
retim yesi olarak alit. 1988 ylnda profesrle ykseltilerek ayn niversi:
tenin Eitim Fakltesi Alman Dili Eitimi Anabilim Dal'na atand. 2003 ylnda
Germanistler Dernei'ni (GERDER) kurdu. Alman dili, edebiya ve kltr ko
nularnda ok sayda makaleleri, ulusal ve uluslararas sempozyumlarda sunul
mu bildirileri bulunmaktadr.
zgn ve eviri Eserleri:

Gerhar Hauptmann, Dokumaclar(Halkevleri Basmevi, 1976; imge Kiahcvi


Yaynlar, 2001)

Almanca Test Klavuzu (Alfa, 1989)

Alman Kltr Tarihi (imge Kitabevi Yaynlar, 1993)

20. Yzyl Edebiyat Sanall (imge Kitabevi Yaynlar, 1995)

F. Nietzsche, Tan Kzll!Jl (imge Kitabevi Yaynlar, 1997, 1998, 2001)

KPDS-Almanca (Aye Dolar ile birlikte, Atlantik, 1997)

KPDS-Almanca (Bengl etinta ile birlikte, Bar Kitabevi, 1999, 2003)

Gottfried Keller, Kydeki Romeo ilejlyet (imge Kitabevi Yaynlar, 2000)

jakob Philipp Fallmerayer, Do!Jl'dan Fragmanlar (imge Kitabevi Yaynlar,


2002)

Gustav Rasch, 19. ff Sonlarnda A VRUPAVA TRKLER (Yeditepe Yaynevi,


2004)

Annene von Droste - Hlshoff, Yahudi Kayn (Platin Yaynevi, 2005)

Stefan Zweig, Ruh Yoluyla Tedavi (imge Kitabevi Yaynlar, 2005)

Stefan Zweig

Ruh Yoluyla Tedavi


Franz Anton Mesmer
Mary Baker-Eddy
Sigmund Freud

Almanca Aslndan eviren

Hseyin Saliholu

iMGE
kitabevi

imge Kitabevi Yaynlar


Genel Yayn Ynetmeni
ebnem ler Tabak
ISBN 975-533-405-X
zgn Ad
Die.Heilung durch den Geist, 1931
Williams Verlag, Z urich, 1976
Kesim Telif Haklan Ajans araclgyla
imge Kitabevi Yaynlar, 2005
Tm haklan sakldr.
Yaync izni olmadan, ksmen de olsa
fotokopi, film vb. elektronik ve mekanik
yntemlerle oaltlamaz.
l. Bask: Mays 2005
Dzelt i
Alaauin Topu
Sayfa Dzeni
Yaln Ate
Kapak
Murar zkoyuncu
Bask ve Cilt
Pelin Ofset Tpo Matbaaclk San. Tic. Ltd ci.
Mithatpaa Cad No: 6214 Kzlay-Ankara
Tel: (312) 418 70 93/94- Faks: 41810 46
www.pelinofset.com. tr
imge K i tabev i
Yaynclk Paz. San. ve Tic. Ltd. ti.
Konur Sok. No: 3 Kzlay 06650 Ankara
Tel: (312) 419 46 10-419 46 11 Faks: (312) 425 29 87
Internet : www .imge.com.tr E-Posa: imgeimge.com.r
imge Datm
l s tanbul
Ankara
Mhrdar Cad. No: 80 Kadky
Konur Sokak No: 43/A Kzlay
Tel: (216) 348 60 58
Tel: (312) 417 50 95/96-418 28 65
Faks: (216) 418 26 10
Faks: (312) 425 65 32
E-Posta: dagitim@imge.com.tr

indekiler

Giri

................................................................. . . . . . . . . . . . ....................

Franz Anton Mesmer

nc ve a
Portre

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

29

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

Ateleyen Kvlcm
llk Denemeler

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ..... . . . . . . . . . . . .

45

Sezgiler ve Bilgiler

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Frlayn Paradies'in Roman


Paris

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mesmer Tutkusu

.......................... ................................. .....

Akademi Devreye Girer


Raporlarn Mcadelesi

.......................................................

. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mesmer'siz Mesmerizm

.......................................................

Memlekete Dn ve Unutulmuluk
Ardllar

51
57
66
74
80
87
91

. . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . .

101

................... ............................................................

113

lindekler

May Baker-Eddy

Hayat ve retisi .. . ... ... ........ ....

.............................

Kaybedilen Krk Yl.....

. . .

.........

Quimby ... . .. . ...

. .

...

.. . .... ....
. .

. .

. .. . . . ...... . .
.

..

. .

Mucizenin Psikolojisi .. .. .. ..... . . .


.

Paulus Kafirler Arasnda ...

...

llk Basamak . .

...

..

. . .

. . ...
.

. .

.....

. .

. .

..

.... . .
...

. .

. . . . . . . ....

. . . . .

.......

. ..
. .

..
.

. . .

. . . . . .

..

...

...

Son Bunalm . ............ . . .. . ..


.

Isa ve Dolar .

...

.. .......
.

...

Bulutlara ekili .... ...


.

armha Germe .
.

Ardllar . .
.

...

.......

...

..
.

..

..

. . .

..

. . . . .

. .

........

. .

..
.

. . . . . . .

. . . . . . . .

. .

. . . . . . . . . . . . . . .

. .. . ... ..
.

....

. . . . .

..
.

138

. .

......

. ......
.

.. 151

...

162

. ........ .. 165
.

. . .

...

... ..

....

179

..........

199

.. . ...
.

...

. .. 206
.

..... . .... . . ... .... .. . . .. .... .. .. . 218


.

. .. .
.

. . . . . .. .. . 146

Mary Baker-Eddy'nin retisi ... .. .. . . . . ... . . .


Vahye Dnm . . . ..... ... .. .. .. ..

.... 127

. ...

......................

.......

. . .. 121

........

. . . . . . . . . . . . . . .

..........

. ... . .

Portre..... .. . . .. . .. .... .... . .. . .. .


.

.......

.....

.....

.. .
.

. .

. .

. .

...

. .

.. .... . . .. . ..
.

. .

..... .. . ...
.

.......

. .

. .

. .

....

. . . . . .

. ..
. .

. . .

. .

.....

...

231

. . .. . .

...

242

...

..

. . .

. ... ........... ..... .. .. . ... .... 256


..

Sigmund Freud

Yzyl Dnmnde Durum...

...

. . .. . .

Karakter Portresi .. . .. ... .

...

. .. .. ..

. .

....

..

. .

. . . . . .

.....

..
.

.......

........

..

.........

.. 263

.... . . .....
.

. .

278

k 288
Bilind Dnya.... . ..... . . .. . . . ..
.

Rya Yorumu . . . . . ... ... . . ..... .


.

..

Psikanalizin Teknii .
. .

...

...

...

Seks Dnyas . .. .. . . ... .


.

..

. .

. .

..

. .

. .
. .

. . .

.................

.......

.....

....

...

. . .

..

. .

....

. . .... . . . ..
.

....

. ....... 298
. .

. .. .. . .. ..
.

.. .. . .. . .
.

...
. .

...

..

... ..
.

...

..

. ..
.

. . . . . . . ............ ..... .

adaki itibar

.....

..

....

...... ... .
.

..

.....

... .
.

..

......

. .

...

.........

.....

. .

303

. . ... . ... 319

Uzaklara Akam Bak ..


.

..

. .

.....

. 332
. 348

. . . . ..... . . . 360
.

. .

..

. .

Albert Einstein'a
derin sayglarmla

Giri

Doann verdii her sknt daha yksek bir memleketin


anmsanmasdr.

Nova/is

Salkl olmak insanlar iin doaldr, hastalk ise doal


deildir. Salk; vcut sal normal kabul eder, tpk ak
cierlerinin havay, gzlerinin doal kabul ettii gibi;
yaamn genel duygusu iinde birlikte sessizce yaayarak
byr. Ama hastalk; hastalk birdenbire yabanc biri gibi
ieri dalar, korkudan dehete den ruha sanki saldrr ve
onun iindeki sorular yuman sarsarak uyandrr. O k
t dman baka yerden geldiine gre, onu kim gnder
mi olabilir? Kalacak m, gidecek mi? Ruh gibi arlabilir
mi, rica ederek elde edilebilir mi ya da alt edilebilir mi?
Hastalk sert peneleriyle kart duygular kalpte sktrr:
korku, inan, umut, ylgnlk, kfr, tevazu ve umutsuz
luk. Hastaya sorgulamay, dnmeyi ve dua etmeyi re
tir, rpermi gzlerini bolua dikmeyi ve korkusunu g
trecei bir varlk bulmay retir. insanolunun ektii
aclar, ilkin din duygusunu ve tanr dncesini yaratma
sna vesile olmutur.
Salk insanda doal bir ekilde var olduundan, in
san onun niin var olduu konusunda bir aklama yapma
9

Ruh Yoluyla Tedavi

ihtiyac duymaz ve aklanmak da istemez. Ama strap


eken her insan, aclarna her seferinde bir anlam vermeye
alr. nk hastaln anlamsz bir ekilde saln ze
rine kmesi, bedeninin bir kusuru olmad halde durup
dururken birdenbire ate iinde yanmas ve sancnn kz
gn bak gibi i organlarna kadar saplanmas - insanolu
tek bana ahlaki dnya dzenini tahrip eden acnn t
myle anlamszl konusundaki bu korkun dnceye
son vermeye hibir zaman cesaret edememitir. Hastalk
ona her seferinde birisi tarafndan gndermi gibi grnr
ve onu gnderen anlalmaz varln, onu tam da bu dn
yevi bedene zorla sokmak iin bir sebebi olduunu d
nr. Herhangi birinin insana garezi olmas gerekir; ona
fke duymas, ondan nefret etmesi gerekir. Herhangi biri
onu herhangi bir sutan dolay, iledii bir gnah sebebiy
le, bir buyruu inedii iin cezalandrmak istemektedir.
Ve bunun da her eyi yapmaya muktedir olan birinin ol
mas gerekir; gkten yldrm dren, tarlalara kra ya
dran, sca gnderen ve yldzlar tututuran ya da zer
lerini rten varln olmas gerekir. Her trl gc ken
dinde toplam olan O, o her eye kadir olan Tanr. Bu ne
denle bandan beri hastalk vakas dini duyguyla sk s
kya balanmtr.
Hastal tanrlar gnderir, onu geri alabilecek olan da
yine sadece tanrlardr. Bu dnce deimez bir ekilde
her trl hekimliin dibacesinde vardr. llkan insan
illetinin kundaklamas karsnda hibir eyden habersiz,
aresiz, zavall, tek bana ve zayf bir halde durur ve ken
dini bu illetten kurtarmas iin ruhunun ln byc
tanrya duyurmaktan baka bir yol bilmez. llkel insan te
davi olmak iin barmak, ibadet etmek ve kurban vermek
gibi yollara bavurur. Ona kar, karanlktaki o stn g
sahibine, dev yarata kar savunma yaplamaz. Dolaysy
la ar kundan bedenden tekrar almas iin ona boyun
10

Giri

emek, affna snmak, ona yalvarmak ve rica etmek ge


rekir. Ama ona, o grlmeyen varla nasl ulalacak? Ne
rede oturduu bilinmeyen bu varlkla nasl konuulacak?
Ona pimanln, itaat edildiinin, yaltakln, tvbenin
ve fedakarln iareti nasl verilecek? Onun anlayaca
iaret hangisidir? nsanln erken alardaki zavall, bilgi
siz paslanm kalbi nereden bilsin? Tanr o cahile kapsn
amaz, onun gnlk ilerine eilmez, ona cevap vermeye
tenezzl etmez ve ona kulak vermez. Bunun zerine ne
yapacan bilmeyen, gsz insan, tanrya araclk etmesi
iin baka bir insan arar, karanlk glerle uzlamak ve
fkelerini yumuatmak iin bilge ve deneyimli, ulusz ve
by bilen bir insan arar. llkel kltrler zamannda arac
l stlenen bu kii rahipten bakas deildir.
Bylelikle salk iin verilen savam, insanln ilk
alarnda mnferit hastalklara kar mcadele etmek de
il, tanr iin ura vermek demektir. Yeryznde, ilahiyat
olarak, klt olarak, ritel ve by olarak otaya kan her
trl tp, tanr tarafndan gnderilen felakete kar, insa
nn kart ruhsal gerilimi olarak balar. Bedensel arya
kar teknik bir are aranmaz, dini bir eylem yaplr. Has
talk tedavi edilmez, tanr aranr. Ar belirtileri tedavi
edilmez, dua ederek ortadan kaldrlmaya, kefareti den
meye allr; bunlar tanrdan ibadet etmek, kurban ver
mek ve tren dzenlemek karlnda satn alnmak iste
nir. nk hastaln sadece geldii doast yoldan tek
rar geri gidebilecei dnlr. Bylelikle grnt birlii
ne kar ortaya tam bir duygu birlii kar. Sadece bir sa
lk ve bir hastalk vardr ve bunlar iin de yine sadece bir
sebep ve bir tedavi mevcuttur; o da tanrdr. Tanr ile sanc
arasnda sadece tek ve deimez bir arac vardr: Hem be
deni hem de ruhu koruyan rahip. Dnya henz paralan
m, darmadan olmu deildir, ikiye de ayrlmamtr;
inan ve bilme, tapnan kutsal yerinde sadece bir merci
1 1

Ruh Yoluyla Tedavi

oluturur. Arlardan, araya ruhsal gleri, ritleri, afsun


lamay ve ibadeti sokmadan kurtulmak mmkn deildir.
Bu nedenle yldzlarn esrarengiz gidiini bilen gizli dinle
yiciler ve rya yorumcular, eytann ustalar hekimlik sa
natlarn pratik bilim olarak deil, tmyle bir sr olarak
icra ederler. Bu icraatn renilmesi imkanszdr, sadece
kutsal kiilere devredip aktarlabilen bir sanat olarak ku
aktan kuaa miras yoluyla geer. Bu rahipler deneyim
yoluyla birok hekimlik bilgisini edinmi olmalarna kar
n, hibir zaman salt somut bir are nermezler. Tedavi
olaynn hep mucize olarak gereklemesini ve bunun iin
de kutsanm yerler isterler; kalbin yksek duygular iin
de olmasn ve tanrlarn hazr bulunmasn talep ederler.
Hasta ancak bedeni ve ruhu temizlenmi ve kutsanm ola
rak tedavi edici szleri alabilir: Epidarus tapnana giden
haclar, ileli yolu uzatrlar; varlarnn arife akamn
ibadetle geirmek zorundadrlar, bedenlerini ykamalar,
her birinin bir hayvan kurban etmesi ve avluda kurban et
tii hayvann postunun zerinde uyumas gerekmektedir.
O gece grdkleri ryay yorumlasn diye rahibe anlatmak
durumundadrlar. Ancak bunlar yaptktan sonra rahip
onlar hem takdis eder ve hem de onlara tbbi tedavi yar
dmnda bulunur. Ama btn tedavilerin garantili olabil
mesi iin ruhun, hi sapmadan tanrya inanla yaklamas
ba koul olarak konulur. Mucize ile iyilemek isteyen ki
i, kendini mucizelere hazrlamak zorundadr. Hekimlik,
temelinde tanr retisiyle ayrlmaz bir btnd; tp ile
ilahiyat balangta tek beden ve tek ruhtu.
Balangtaki bu birlik ok gemeden bozulur. nk
bilim bamsz olmak ve hastalk ile hasta arasnda pratik
araclk roln stlenmek iin hastal tanrsal kisvesin
den syrp kurban, klt ve ibadet gibi dini yaklamlar
gereksiz grerek tmyle devreden karmak ister. Hekim
rahibe yardmc olur, ok gemeden de ona kar tavr alr
12

Giri

-Empedokles'in trajedisi- ve ary doast konumundan


alp genel doa olay haline getirince, dnyevi aralarla,
d doa eleriyle, otlarla, zsularla ve madenlerle iteki
rahatszl ortadan kaldrmaya alr. Rahip kendini iba
detle snrl tutarak hasta tedavisini brakr; hekim her tr
l ruhsal etkilemeden, kltten ve byden vazgeer. So
nuta bu iki rmak birbirinden ayr, her biri kendi yata
nda akar. Eski birlik iinde meydana gelen bu byk
atlak sonucunda hekimliin btn eleri o anda tmy
le yeni ve deiik anlam kazanr. Her eyden nce ruhsal
genel "hastalk" fenomeni, birer birer kataloglanm say
sz mnferit hastalklara ayrlr. Bunun sonucunda hastal
n varl belli lde insann ruhsal kiiliinden ayrlm
olur. Hastalk artk insann btnne deil, organlarndan
birine ilikin bir ey anlamna gelir. (Roma'daki kongrede
Wirchow yle syler: "Genel hastalklar yoktur; tersine,
artk daha ok organ hastalklar ve hcre hastalklar var
dr.") Bylelikle hekimin balangtaki misyonu doal ola
rak deiir, hekim artk hastal bir btn olarak kabul
etmek mecburiyetinden kurtulur. Onun yerine, her ary
mevziiletirip sistematik olarak oktan ayrmlar yaplm
ve tanmlanm hastalk grubuna havale etmek gibi daha
basit bir grevi yerine getirir. Hekim hastal doru tehis
edip adn koyar koymaz, iinin nemli ksmn ounluk
la bitirmi demektir; tedavi bu "vaka" iin nceden yarar
lanlan terapi sayesinde kendiliinden sonulanr. Modern
tp din ve by elerinden tamamen ayklanm, deneye
deneye, ala ala elde ettii bilgi birikimiyle ve bireysel
sezgiler yerine basit gvencelerle alr. Eer kendini hala
edebi bir tarzda "hekimlik sanat" olarak niteliyorsa, bu
byk laf kark anlamda sanat meslei iin geerli olabi
lir. nk hekimlik vaktiyle olduu gibi rencilerinden
rahiplere zg zenle seilmi olmak koulunu aramyor,
artk esrarengiz hayali gler de istemiyor, doann evren13

Ruh Yoluyla Tedavi

sel gleriyle allmn dnda bir uyum beklemiyor.


Tanrsal grev meslek oldu; by sistem haline, tedavi sr
r ecza bilimi ve organ bilimi haline geldi. Bir tedavi artk
ruhsal bir eylem olarak, her seferinde mucizevi bir olay
olarak deil, temiz ve neredeyse hekimin muhakemeye
dayal uslamlamas olarak meydana geliyor; spontaneliin
yerini renilen bilgiler, logosun, esrarengiz yaratc rahip
sznn yerini ders kitab alyor. Eski byl tedavi yn
teminin an ruhsal gerilim istedii yerde, hekimin uygu
lad yeni klinik tansal yntem tam tersini elde etmeye
alyor; yani en mkemmel nesnel ruh sakinlii iinde
zihnin sinirsiz aydnln.
Tedavi srecinin kanlmaz olarak nesnelletirilmesi
ve uzmanlatrlmas, on dokuzuncu yzylda daha abartl
bir ykselie gemek durumunda kalr: Tedavi. edilen in
san ile tedavi eden insan arasna nc bir ey girer; t
myle ruhsuz bir varlk, bir aygt. Tan iin domu olan
hekimin ieri bakan ve belirtileri yaratc bir ekilde bir
araya toplayan gzleri gittike daha gereksiz hale gelir.
Onun yerine mikroskop bakteriyolojik ekirdei kefeder,
ka atn ve nabz, onun yerine tansiyon aleti kontrol
-;:der, rntgen filmi hekimin sezgisel bakn gereksiz hale
getirir. Laboratuvar, tanda giderek hekimin mesleindeki
kiisel bilgisini elinden alr. Yine kimya fabrikas, tedavi
iin gerekli olan ilac ona hazrlanm, dozlar halinde ku
tulara konulmu biimde sunar. Oysa ortaan medicu
su, 1 bunu duruma gre kendi elleriyle lp hesaplayarak
kartrmak zorundayd. Teknikteki stnln tbba ba
arl bir ekilde nfuz etmesi, gri daha sonralan btn
alanlara nfuz edecekti, tedavi srecini olaanst bir e
kilde btn incelikleriyle ve nanslaryla ve tablolatr
mayla bir ema haline getirip nesnelletirir. Vaktiyle olaMedicus: Hekim (.n.).
14

Giri

anst bir eyin insann zel dnyasna zorla girmesi


olarak kabul edilen hastalk, yava yava insanln ilk ba
ndaki durumunun tam tersi olarak ounlukla sresi
nceden hesaplanabilen ve mekaniklemi bir seyir iinde,
"normal", "tipik" bir olay haline gelir; usavurulabilen bir
ibret olur. Bu iten rasyonelletirmeye gl tamamlayc
olarak organizasyon yardmyla dtan rasyonelletirme
dahil olur. Hastalklar insan sefaletinin byk maazalar
olan kliniklerde, tpk ticari iletmelerdeki zel blmle
rin her birinin kendi yneticileriyle ayrlmasnda olduu
gibi ayrlm ve buna paralel olarak hekimler de blt
rlmtr. Bu kliniklerde sratle yataktan yataa giden
seri retim bantlarnda, mnferit "vakalarda" sadece hasta
organ muayene edilmekte ve ounlukla da ary eken
insann ehresine bakacak zaman bulunamamaktadr. Sa
lk sigortalarnn, gezici tedavi kurulularnn muazzam
organizasyonlar, buradaki ruhsuzlatrmaya ve kiiliksiz
letirmeye belli bir katkda bulunmaktadr. Ortaya hekim
ile hasta arasndaki i iletiimin kurulmasnda kvlcm
tututurmak iin zamannn olmad, ruhtan ruha giden o
manyetik gizemli gcn sadece yrek hoplatmasnn bile
ok arzu edilmesine ramen giderek imkanszlat ar
hararetli kitle faaliyeti kmtr. Bunun sonucunda aile
hekimi bir fosil, bir dnya ncesi varlk olarak ortadan
kalkmaktadr; o hekim ki, insann hastaln tanrd, sa
dece vcudunun durumunu, halini ve halindeki deiik
likleri deil, ailesini ve bununla birlikte baz biyolojik ko
ullarn da bilirdi; yani o hekimde ifaclkla birlikte ra
hipteki eski ikilem hala vard. Ama zaman onu yryen
banttan aa atar. At arabasnn otomobile ters dt
gibi o da uzmanlama, sistemleme yasasna ters der.
Ar insani zelliinden dolay tbbn ilerleyen mekanii
ne artk uymaz.
15

Ruh Yoluyla Tedavi

Bu kiiliksizletirmeye ve hekimliin ruhsuzlatrl


masma kar gerek halkn geni, geri cahil, ama gl
sezgileri olan kitlesi eskiden beri ayak diremitir. Tpk
binlerce yl ncesinde olduu gibi, bugn de ilkel, henz
yeteri kadar "eitim grmemi" insan, hastala doast
bir eymi gibi derin saygyla bakar; hala umut, korku,
dua ve tvbe gibi ruhsal eylemlerle kar koyar; onun ilk
aklna gelen hala enfeksiyon ya da damar sertlii deil,
tanrdr. Hibir kitap, hibir retmen hastaln "doal"
yoldan, yani tmyle anlamsz bir ekilde meydana geldii
ve bunda kendinin bir suu olmad konusunda onu ikna
edemez. undan dolay gereki, teknik, souk, yani ruh
suz yoldan hastaln bertaraf edilmesini vaat eden hekim
tedavisine batan gvensizlik duyar. Halkn niversite
renimi grm hekimi reddetmesi, iinde yer etmi kal
tmsal kitle igdsnden, evrensel bamllk, hayvan ve
bitki ile akrabalktan gelen, by yapmasn bilen "doal
hekim" isteinden domaktadr; bu kii devlet snavlarn
baararak deil, kendi doal gcyle hekim ve otorite ol
mutur; halk hala hastalklar hakknda bilgisi olan uzman
yerine, hastalklar zerinde "gc" olan "tpla ilgili insan
lar" istemektedir. Byc ve cinci samalklar oktandr
elektrik ndan kap gitmi olabilir; ama bu mucize ya
ratan, by gc olan insanlara olan inan, resmen kabul
edilenden ok daha yaygn bir ekilde canlln koru
maktadr. Bizim dehaya kar, anlalmaz bir ekilde yara
tan insanlara kar, bir Beethoven'e, bir Balzac'a, bir Van
Gogh'a kar gsterdiimiz derin saygy halk bugn bile,
normalden daha fazla tedavi gc olduunu sand her
kese kar gsteriyor; souk aletler yerine hala arac olarak
iddetle "g veren" scakkanl, canl insan istiyor. Koca
kar ilalar, krk kk, frk ve manyetiki, teda
vi iini bilimsel olarak deil, sanat olarak ve stne stlk
sihirbazlkla yrttnden, bunlara kydeki emekliliini
16

Giri

hak etmi, tam renim grm kasaba hekiminden daha


ok gveniyor. Tp teknikletii, aklclat ve lokalleti
i lde geni kitlelerin igds ona kar daha iddetli
bir ekilde kar koymaktadr. llkretime ramen akade
mik tbba kar gsterilen bu tavr, yzyllardan beri ka
ranlklarda ve yeraltndan halkn ilerine doru yaylp gi
diyor.
Bilim bu direnci, bu muhalefeti uzun sreden beri se
zip ona kar mcadele ediyor; ama bouna. Hatta devlet
gcyle birlemesinin, yasayla arlatanlarn ve doal teda
vicilerin sktrlmasnn bir yarar olmuyor. Nasl olsun
ki? En alt seviyelerde bulunan dini hareketler hibir zaman
kanun maddeleriyle kknden kurutulamyor. Yasalarn
glgesinde ortaadaki gibi bugn de diplomasz, resmi
anlaya gre kaak, saysz ifac i yapmaya devam edi
yor. Doal tedavi yntemi, dini tedavi ve bilimsel terapi
arasndaki gerilla sava aralksz devam ediyor. Akademik
bilimin tehlikeli dmanlar ky odalarnda ya da ingene
mahallelerinde yetimedi; tam tersine, kendi ilerinden
kt; tpk Fransz Devrimi'nin ve teki devrimlerin n
derlerini halkn iinden karmadklar, tersine, soylu
egemenliini aslnda yine soylulara kar taraf tutan soylu
larn sarsmas gibi, akademik tbbn ar uzmanlamasna
kar ortaya kan bakaldrnn ba szcln de hep
mnferit bamsz hekimler yaptlar. Tedavi mucizesinin
ruhsuzlatrlmasna ve sr perdesinin kaldrlmasna kar
ilk savaan Paracelsus'un kendisidir. Kyl kabalnn
topuzuyla "doctorlara" giriir ve kitabi bilgileriyle insann
mikrokozmozunu yapay bir saatmi gibi paralara ayrp
tekrar toplamak istemelerinden dolay onlar sular. Yara
tc doann yksek bysyle balantsn kestiini, ilk
gleri fark etmediini ve dikkate almadn, hem mnfe
rit ruhlardan hem de dnyann ruhundan akan unsurlar
sezmediini iddia ettii bilimin dogmatik, dediim dedik
17

Ruh Yoluyla Tedavi

tutumuna ve kendini beenmiliine kar savar. Bugn


kendi reeteleri pheli gibi grnse de, bu adamn d
nsel etkisi an glgesinde gelimesine devam edip on
dokuzuncu yzyln banda "romantik" denilen hekimli
e dnr. Felsefi ve edebi hareketin bir yan grubu olan
bu hekimlik, yeniden bedenin ve ruhun yksek bir sevi
yede birlemesi iin gayret eder. Doann evrensel canlan
drma yeteneine kesin inanarak onun en bilge ifac ol
duu ve insana olsa olsa yardmc olarak ihtiya duyabile
cei konusundaki fikrini savunur. Nasl ki kan her trl
zehre kar hibir kimyacdan renmeden antitoksin ya
ratr, varln koruyan ve deitiren organizma da oun
lukla kendi bana hastalnn stesinden gelmeyi bilir.
Dolaysyla her trl insan hekimliinin temel anlamn,
bana buyruk bir ekilde doann gidiatnn nne ge
mek deil, iinde her zaman hazr olan salk isteini has
talk durumunda glendirmek olarak grr. Ama bu te
pinin kaba aygtla ve kimyasal aralarla etkilenebilecei
gibi, ounlukla ruhsal, zihinsel ve dini yollarla da derin
den etkilemenin mmkn olduunu savunur; esas baar
gerekte sadece iten meydana gelir, dtan deil. Doann
kendisini bir "i hekim" olarak grr; bu hekimi herkes
doutan itibaren iinde tar, bu yzden de hastalk hak
knda sadece dtan semptomlara dokunan bir uzmandan
daha ok ey bilir; hastalk, organizma ve tedavi sorunu
ilk kez romantik tp sayesinde yeniden bir btn olarak
grlr. On dokuzuncu yzylda bir dizi sistemden orga
nizmann hastala kar gsterdii zdirence ilikin temel
dnce doar. Mesmer manyetik retisini insandaki
"salkl olma istei" zerine kurar; Isa Bilimi kendini ta
nmann retici inan gc zerine oturtur. Bu tedavi us
talar doann i gcn kullanrken, tekiler

gcn

kullanrlar: Homeopatlar kartrlmam maddeleri, su teda


vicileri ve dier doal tedavi reticileri yenileyici ele18

Giri

mentleri, suyu, gnei ve kullanr; ama szbirlii et


miesine hepsi her trl kimyasal ilac, her trl aygt ve
dolaysyla bilimin yeniada elde ettii nemli kazanm
lar kullanmak ihtiyac duymaz. Btn bu doal tedavile
rin, mucize tedavilerin ve "ruh yoluyla tedavilerin" bilim
sel kurallara uygun lokal patolojiyle karsndaki ortak
aykrln bir tek formlde toplayabiliriz: Bilimsel tp
hastay ve hastaln obje olarak anlar ve ona neredeyse
aalayc bir ekilde mutlak pasiflik roln verir. Soraca
, syleyecei hibir ey yoktur, hekimin tavsiyelerine
itaat etmekten, hatta bunlar kr krne izlemekten ve
kendini mmkn olduunca tedavinin dnda tutmaktan
baka yapaca hibir ey yoktur. Anahtar bu "tedavi" ke
limesindedir. nk bilimsel tpta, hasta obje olarak "te
davi grrken", ruhsal tedavi kr hastadan kendisinin
ruhsal eylemde bulunmasn ister; sbje olarak, krn so
rumlusu ve temel uygulaycs olarak, hastala kar
mmkn olan en yksek etkinlii gelitirmesini ister. B
tn ruhsal krlerin esas ve biricik ilac hastaya ruhsal
ynden kuvvetini toparlamas, istek birlii iin bir btn
olmas ve varlnn btnn hastaln btnne kar
harekete geirmesi iin yaplan bu arda yatar; stadn
yardm gc ounlukla konutuu szlerle snrldr, onu
baka bir yerde aramann bir anlam yoktur. Ama szlerin,
konuulanlarn nasl bir mucize yaratacan, dudan bo
lua doru yapt byl titreiminin saysz dnyalar
kurup saysz dnyalar yktn kim bilir? Tedavi sana
tnda olduu gibi baka alanlarda da sadece sz sayesinde
saysz kez gerek mucize meydana geldiine, okuyup ce
saretlendirmeyle ve bakla, kiiden kiiye gnderme ia
retiyle bazen tmyle tahrip olmu organlarn ruh saye
sinde bir kez daha salna kavuturulduuna amamak
gerek. Tamamen olaanst, bu trden tedaviler ne muci
ze ne de istisna oluturuyor; tersine, bunlar beden ile ruh
19

Ruh Yoluyla Tedavi

arasndaki yksek ilikilerin bizim iin hala bir sr olan


yasasn belirsiz bir ekilde yanstyor; bunlarn iyz
belki de gelecekte iyice aratrlp somut bir ekilde mey
dana karlacaktr. Gnmz iin salt ruhsal yoldan kr
olanan bilimsel tbbn artk daha fazla inkar etmemesi
ve ekinerek de olsa iten sayg gstermesi yeterlidir; bun
lara bilimsel adan kesin aklama getirmek imkanszdir.
Mnferit tedavi ustalarnn akademik tptan yaptklar
bu bana buyruk ayrmlar, benim duyumsamama gre
kltr tarih;nin en ilgin olaylarndan saylr. nk eer
tek bana, zayf ve soyutlanm bir insan yalnz halde b
tn dnyay iine alan devasa bir organizasyona kar is
yan ederse, ister gerek olaylar tarihi olsun, ister dnce
tarihi, tarihte hibir ey, ruhsal baardaki dramatik gle
karlatnlamaz. lster sopa ile dayak yiyen kle Sparta
ks'n Roma lmparatorluu'nun lejyonlarna ve taburlar
na kar koymas olsun, ister zavall Kazak Pugatev'in dev
Rusya'ya kar koymas olsun, ister aln geni Augustin ke
ii Luther'in her eye kadir Katolik kurula kar koymas
olsun; eer bir insan sadece kendi i inan gcn dnya
nn mttefik glerine kar ortaya koyar ve kendini bir
savan iine atarsa ve bu da tmyle umutsuz ve anlamsz
grnrse, ite o zaman ruh gerilimi yaratc bir ekilde
insanlara alr ve hilikten mthi bir g yaratr. "Ruh
yoluyla tedavinin" fanatiklerinden her biri yzbinlerce in
san etrafna toplam, her biri eylemiyle ve tedavisiyle a
n bilincini uyandrp sarsm, her birinden bilime muaz
zam akmlar gemitir. Bu durumu hayal etmek harika bir
ey. Tbbn tekniinin masals donanm sayesinde gerek
ten mucizeler yaratt bir ada, canl tzlerin minicik a
tomlarn ve molekllerini paralamay, gzlemlemeyi, fo
torafn ekmeyi, lmeyi, etkilemeyi ve deitirmeyi
rendii bir zamanda, kendisine teki mutlak doa bilimle
rinin yardm ederek elik ettii ve organik olarak hibir
20

Giri

eyin sr olarak grnmedii bir zamanda; ite tam da bu


anda bir dizi bamsz aratrmac, btn bu tehizatn
birok halde gereksizliini gsterir. Bunlar alenen ve
rtlmez bir ekilde, bugn bile plak ellerle vaktiyle
olduu gibi sadece ruhsal yoldan tedavilerin yaplabildii
ni, hatta onlardan nce niversite hekimliinin devasa ke
sinlik mekanizmasnn bouna alt durumlarda bile
baarl olunduunu ortaya koymaktadr. Dardan bak
lnca kullandklar sistem anlalr deildir, grnmezlii
iinde neredeyse glntr; hekim ile hasta bar iinde
birlikte oturmu, sadece sohbet ediyor gibi grnrler.
Rntgen filmi yok, l aleti yok, elektrik cereyan yok,
kuarz lamba yok, termometre bile mevcut deil, amzn
hakl gururu olan zengin teknik depodan hibir ey yok,
ama yine de onlarn o Nuh Nebi'den kalma yntemleri,
gelimi terapiden ounlukla daha gl bir ekilde etki
eder. Trenlerin raylar zerinde kayp gitmesi, insanolu
nun ruhsal yapsnda hibir eyi deitirmedi; yzbinlerce
2
hacy Lourdes maarasna ekmiyor mu ve oraya giden
ler sadece mudzeyle iyilemek istemiyor mu? Yksek fre
kansl akmn kefedilmi olmas da ruhsal tavrn srra
yaklamn hibir ekilde deitirmiyor; nk bunlar,
ruh yakalayc bir kiiliin sihirli deneine saklanp b
ylyorlar; l 930'da Gallspach'ta otelleriyle, sanatoryumla
ryla ve elence yerleriyle btn bir ehir, bir hi uruna
bir tek insann etrafna t. Telkin krlerinin binlerce
defa gsterdii baary ve mucize denen tedavileri, hibir
somut olay, yirminci yzylda hala mthi inan enerjile
rinin hazr vaziyette bekletildiini ve saysz pratik tedavi
olanann bakteriyoloji ve hcre bilgisiyle hareket eden
tp tarafndan yllar boyu kastl olarak ihmal edildiini,
bylesine gzle grlebilir bir biimde kantlamamt.

Pirene dalarnn kuzey eteklerinde bir ehir ve hac yeri (.n.).


21

Ruh Yoluyla Tedavi

nk sz konusu tp, inatla her trl irrasyonel olana


inkar ederek ruhsal z yardm bana buyruk bir ekilde
kesin hesaplarnn dnda tutuyordu.
Normal olarak bu eskinin yeni salk sistemlerinden
hibiri, mkemmel, modern tbbn hesaplamalarndaki ve
btn ayrntlarndaki olaanst organizasyonunu bir an
bile kendisiyle eliir duruma drmemitir; mnferit
ruhsal krlerin ve sistemlerin baarl olmas, bilimsel he
kimliin aslnda hatal olduunu kesinlikle ispatlamyor;
tersine, srarla hep sadece son bulunan yntemi mutlak
geerli ve tek olanakl tedavi yntemi olarak savunan ve
tekileri kstaha ad ilan edip yanl ve olanaksz
olarak aalayan dogmatizmi ortaya koyuyor. Bu kendini
beenmi otoriterlik ar bir darbe yedi. Burada yanstlan
ruhsal tedavi yntemlerinin artk inkar edilemeyen mn
ferit baarlar sayesinde tbbn nderleri konuyu ok ya
rarl bir ekilde enine boyuna dnmeye baladlar. On
larn saflarnda hafif, ama biz laiklerin iitecei bir kuku
balad: Acaba "hastalklara ilikin salt bakteriyolojik ve
serolojik anlay tbb kmaz sokaa srklemedi mi"; aca
ba gerekten de bir yandan uzmanlama sayesinde, bir
yandan da kiisel tan yerine nicel hesaplamann hakimi
yet kazanmas sayesinde tedavi sanat kiilik tans yapa
ca yerde, insana hizmet etmekten kp yava yava biraz
kendi amac dorultusunda alarak insanlara yabanc
duruma gelmiyor mu; mkemmel bir forml tekrar eder
sek, acaba artk "hekim haddinden fazla tp olmam
myd?" Bugn "hekimliin vicdan bunalm" diye nitele
nen ey, hibir ekilde dar kapsaml bir alan meselesi an
lamna gelmemektedir; Avrupa'nn gvensizliinin ortak
fenomenine, genel grelilie yerlemitir; grelilik onyllar
boyu diktatrce doruluunu iddia ettikten ve bilimin b
tn kategorilerinde hibir yarar getirmedikten sonra niha

yet bir kez daha geri dnp uzmanlara sormay retir.


22

Giri

Akademik evreler iin ne yazk ki yabanc bir kavram


olan msamahakar zihniyet, kendini sevindirici bir ekil
de gstermeye balad. Nitekim Aschner'in "Tpta Buna
lm" zerine yazd muhteem kitab, dn ve evvelki gn
ortaaa ait grlp glnen ve ayplanan (kan alma ve
dalama gibi) krlerin bugn en yeni ve en gncel hale
geldiine ilikin bir yn artc rnek veriyor. Tp, d
rste ve nihayet yasalarn merak ederek "ruhla tedaviler"
fenomenine bakyor; bu tedavi on dokuzuncu yzylda bi
le akademik unvan sahipleri tarafndan aalanarak dala
vere, yalan ve samalk olarak kabul ediliyor ve ona gl
nyordu. Ama imdi alan d dedii eylerle ilgili ciddi
abalar balamtr; nk salt ruhsal kazanmlarn klinik
olana uydurmak istemektedir. Hekimlerin iinde en akll
ve en insancl olanlarda ak bir ekilde eski evrensellie
duyulan bir zlem hissedilmektedir. zellikle lokal pato
lojinin yapsal tedavisini yeniden bulma zlemi, sadece in
sanlarn yakaland mnferit hastalklar bilmek deil, bu
insann ortaya koyduu kiilii de bilmek zlemidir. Yara
tc renme, bilme hrs vcudu ve hcreyi genel tz ola
rak neredeyse molekle kadar inerek aratrdktan sonra,
gzn nihayet tekrar her seferinde: baka olan hastalk ol
gusunun btnne evirir ve lokal koullarn ardnda da
ha yksek koullar arar. lnsan tipleri bilgisi, yz ifadesin
den karakter zellii karma bilgisi, kaltsal zellik ve ye
tenekler bilgisi, psikanaliz ve bireysel psikoloji gibi yeni
bilimler, gerekte her insandaki cinse uygun olmayan un
suru ayklayp her kiiliin bir seferlik btnln, ince
lemede tekrar n plana karmak iin aba harcyor ve aka
demik olmayan ruh bilgisinin kazanmlar, telkin fenomen
leri, ototelkin, Freud'un, Adler'in bilgileri dnen her
hekimin dikkatini giderek daha derinden megul ediyor.
Yzyllardan beri birbirinden ayrlm olan organik ve
ruhsal tedavi akmlar tekrar birbirine yaklamaya balyor.
23

Ruh Yoluyla Tedavi

nk Goethe'nin spiral imajnda olduu gibi, btn ge


limeler en yksek noktaya ktka zorunlu olarak hep
k noktasna geri dner. Her trl mekanik sonunda
hareketinin son yasasn arar; her ayrlmlk tekrar bir
lemek iin gayret gsterir; rasyonel olan her ey tekrar
hep irrasyonel olana kayar. Kat bilim yzyllarca tek ta
rafl olarak insan bedeninin hamurunu ve biimini temel
lerine kadar aratrp meydana kardktan sonra tekrar
"vcudu kuran ruhun" aratrlmas balar.
Bu kitap hibir ekilde btn ruhsal tedavi yntemle
rinin sistematik tarihi olmak iddiasnda deildir. Benim
grevim sadece fikirleri kiilere balayarak yanstmaktr.
Bir dnce bir insanda nasl geliir ve sonra bu insandan
dnyaya nasl yaylr; bu zihinsel ve ruhsal olay bana her
zaman bir fikrin tarihsel ve eletirel bir ekilde rapor edil
mesinden ok, duyumsal bakmdan anlalr hale getiril
mesi olarak grnr. Bu nedenle kiiyi seerek bunlar
la yetindim. Bunlardan her biri, deiik, hatta birbirine zt
yoldan giderek ruh yoluyla tedavinin ayn prensibini yz
binlerce kiide gerekletirmitir: Mesmer salkl olma
isteini telkinle glendirerek, Mary Baker-Eddy inan g
cnn kloroformla mest etmesiyle ve Freud kendini tan
ma ve dolaysyla gayri ihtiyar yk olup sknt veren ruh
sal anlamazlklar kendi gcyle ortadan kaldrmayla. Ki
isel olarak ben bu tedavi yntemlerinden hibirini ne he
kim olarak deneyebildim, ne de bu yntemler hasta olarak
zerimde denendi. Hibirine inan fanatizmiyle ya da zel
minnettarlkla bir ballm bulunmamaktadr. Bu kiileri
zellikle psikolojik yanstma sevinciyle canlandrrken et
ki altnda kalmadm ve Mesmer'in suretinde Mesmerist,
Baker-Eddy'ninkinde Isa Bilimcisi ve Freud'unkinde tm
den psikanalizci olmadm umarm. Bu retilerin her biri
prensibini abartmakla etkili olabileceinin, Hans Sachs'n
24

Giri

"bunun bir hata olduunu sylemem" szne sadk kala


rak her birinin teki arln arya kam bir biimini
yansttnn tam bilincindeyim. Tpk dalgann yapsnda
kendini amak istemesinin bulunuu gibi, her dncenin
gelime gcnde en ar biimini aray vardr. Bir d
ncenin deeri iin belirleyici olan kendini nasl gerek
letirdii deil, gerek olarak neyi ierdiidir. Ne olduu
deil, neye sebebiyet verdii nemlidir. Paul Valery ne ka
dar da muhteem sylemi: " Dnya sadece arlkla deer
kazanr, yalnzca vasatla devamlln elde eder. "
Salzburg 1 930

25

Franz Anton Mesmer

istein etkisinin tpta ok nemli olduunu


bilmelisiniz.

Paracefsus

nc ve a
Hibir konuda insann kiilii hakknda hkm verildi
i kadar stnkr karar verilmiyor, ama baka hibir
konu da bu denli zen gerektirmiyor. Hibir olay sonu
na kadar beklenmez, ama aslnda karakteri belirleyen bu
deil midir, burada da olduu gibi. Kt denen insanla
rn kazanp iyilerin ise kaybettii yolundaki grm
devam etmektedir.

Lichrenberg

Modern ruh terapi biliminin mucizevi adam Frank Anton


Mesmer, bir yzyl boyunca zamann Saint Germain Kontu
Cagliostro ve john Law gibi dolandrcs ve arlatanyla ve
baka birok maceraperestle birlikte anld. Ama Alman
dnrleri iinde bulunan bu dn vermez ve yalnz
adam, niversitelerin onur krc kararlarna bouna kar
kt; Schopenhauer "sorulara yant getirmekten ok, ar
dnda daha faza soru iareti braksa da, felsefi adan yap
lan tm bulularn ierik bakmndan en zoru" diyerek
Mesmerizmi bouna yceltti. Ama nyargdan daha zor
29

Ruh Yoluyla Teda vi

kaldrlabilecek yarg var m ki? Kem sz dnlmeden


tekrarlanr; buna ramen Mesmer, Alman dnrleri
iinde en drst aratrmac olarak kabul edilir. Cesur ve
tek bana yolunda ilerleyen, aydnln ve batlln esra
rengiz bir ekilde ynlendirdii bu adama, yeni bir bilim
dalnn yolunu aan, iki anlaml, ama drst olmayan bir
hayalperest olarak baklr. Btn bunlara karn onun yan
llklarndan ve oktan rtlm olan balangtaki
abartl eylerinden tevik grerek ne kadar ok nemli ve
dnyay deitiren iler yaptmz zahmet edilip de hi
aratrlmad.
Mesmer'in talihsizlii, onun dnyaya hem ok erken
hem de ok ge gelmi olmasnda yatyor. line admn
att a akln horoz gururuyla ven, sezgiye deer ver
meyen (tekrar Schopenhauer'in ifadesiyle) "sper akll"
aydnlanma ayd. Ortaan karanlk anlayn saygl,
ama arpkl nceden sezinleyen, Ansiklopedi yazarlar
nn dz mant izlemiti; yani kelimeyi en anlaml ekilde
tercme edersek, ok bilmiler diyebiliriz: Holbach'n, La
Mettrie'nin ve Condillac'n kaba materyalist diktatrl.
Buna gre evren ilgin, ama daha da iyiletirilebilecek bir
mekanizma, insan ise sadece tuhaf bir dnce otomat
olarak kabul ediliyordu. Bir hayli abartlm, artk cad
yakmadklarndan, eski gzel lncil'i basit bir ocuk masal
haline sokup sevgili Tanrnn elinden imeini Franklin
kablosuyla aldklar iin bu aydnlanmaclar (ve onlar e
limsiz bacaklaryla taklit eden Alman danslar) cmbzla
tutulmayan, l kuralyla ispatlanamayan her eyi sama
kuruntu olarak aklyorlard; batl inanla birlikte her
mistik tohumu da cam gibi parlak ve cam gibi temiz (ayn
zamanda krlgan) dictionnaire philosophique'lerinin ev
reninden sprp atyorlard. Becerikli kibirleri bir mate
matik fonksiyonu gibi ispatlanamayan eyleri hayal rn
olarak kabul ediyordu. Ayn zamanda duyu organlaryla
30

Franz Anton Mesmer

alglanamayan eyleri salt kavranamaz eyler olarak kabul


etmekle kalmyor, dorudan doruya yok sayyorlard.
Byle saygsz, dinden uzak, kendini beenmi ve sa
dece kendi aklm tanrsallatran bir ada anszn bir
adam ortaya kar. Bu adam evrenimizin bo, ruhsuz, l
ve insanlarn hilikle evrelendii ilgisiz bir yer olmad
m; grnmeyen, akln almad ve sadece iten hissedilebi
len dalgalarn devaml iletiim iinde bulunduu; esraren
giz dzensizliklerin ve gerilimlerin birbirlerine temas edip
hayat verdii bir yer olduunu; bu iletiimlerin ve temas
larn ruhtan ruha, duygudan duyguya yayldn iddia e
der. Akl almaz ve imdilik ad konulmam, belki de yl
dzdan yldza ldayan ve ay nda uyku dknlerine
yn veren bu gcn, bu bilinmeyen akkann, bu evren
maddesinin insandan insana aktarlabileceini ve bylece
ruhsal ve fiziksel hastalklarda deiim getirerek salk
dediimiz o yksek ahengi yeniden salayabileceini d
nr. Franz Anton Mesmer, kukusuz bu kkensel g
cn yerinin neresi olduunu, gerek adnn ne olduunu,
gerek varlnn ne olduunu, btn bunlar tam olarak
syleyemez. Ancak imdilik o etkin maddeye manyetizma
benzeri (ex analogia Magnetismus) adn verdiini syler.
Akademilerden bunu bizzat incelemelerini rica eder. Bu
tedavideki sadece parmak ularnn srlmesiyle ortaya
kan artc etkiyi profesrlerin grmeleri iin diretir.
Artk o tm hastalk krizlerinin, o artc olaylarn, sinir
bozukluklarnn sadece manyetik etkiyle (biz bugn buna
telkin diyoruz) iyilemelerinin bir kez de tarafsz gzle in
celenmesini ister. Ne var ki akademilerin profesrsel ay
dnlanml, Mesmer'in gsterdii ve yzlerce kez is
patlad btn bu fenomenlere nyargsz gz atmaktan
inat bir ekilde kanr. O akkan, varl tam olarak
aklanamayan (pheli klan da bu ! ) o gizemli ileti gc
31

Ruh Yoluyla Tedavi

1
(Fluid) , hibir kehanet kitabnda ya da dictionnaire phi
losophique'de yer almyor, o halde bu tip bir eyin var ol
mamas gerekir. Mesmer'in ortaya koyduu fenomenler
plak aklla anlalr gibi grnmez. Netice itibariyle bun
lar mevcut deildir.
Franz Anton Mesmer bir yzyl erken, ayn zamanda
da birka yzyl ge geldi dnyaya. Tbbn erken alar
onun yapt anormal denemeleri dikkat ve ilgiyle izlerdi
herhalde, nk ortaan geni ruhunda bu tip anlal
maz eyler iin de yer vard. Bu a hala bir ocuk gibi,
gzle aka grlendense isel etkilenmeye daha ok ina
nrd. Kolay inanrd ve ayn zamanda derin inan isteiyle
doluydu bu a. Bundan dolay da Mesmer'in makrokoz
mos ile mikrokozmos arasnda, dnya ruhu ile insan ruhu
arasnda, yldz ile insanlk arasnda maddesel akrabalkta
dnya d ilikilerin hkm srd konusundaki dog
malar, o zamann dini ve dnyevi dnrlerine mantkl
gelebilirdi. Bunun da tesinde, bir insann bir dier insan,
iradesindeki bynn sihirli gcyle ve usulne uygun
uygulamayla etkileyebilecei konusundaki gr de yan
da bulabilirdi. Hibir tereddt gstermeden o Faustu ev
rensel dnya bilgisi, Mesmer'in denemelerine byk bir
ilgiyle bakard ve bu ilk hipnotizmacnn psikoteknik etki
lerini ne samalk olarak ne de mucize olarak alglard.
Her gn, her an fizikteki ve biyolojideki inanlmaz olay
lardan ve mucizelerden artlmaya alk olduumuz
iin, dn gereklemesi zor olan bir eye bugn doru de
il demekte zorlanyoruz. Ama gerekten de Mesmer'in
bulu ve deneyimlerinin birou gnmz dnya imajna
Mesmer l 775'te retisini fomle ederken evrensel bir "Fludium "un
("Allflut") varlndan sz eder. Bu Fiudium elektrikten ve manyetizmadan
ok daha hassas bir "tz" ortaya koyar. Mesmer'e gre evrenin butn
"Allflut"la alkalanmaktadr, yani yaam gcyle ya da yaam ruhuyla dal
galanmaktadr. Biz bunu Trkede genelde akkan olarak ifade ettik (.n.).
32

Franz Anton Mesmer

hibir sknt olmadan uymaktadr. Sinirlerimizin ve duy


gularmzn esrarengiz balara tabi oluunu, "havann ba
sncnda oluan bir oyun olduumuzu" , dtan ve iten ge
len saysz tepilerden ruhsal olarak etkilendiimizi gn
mzde kim tartabilir ki? Bize, sylenen her szn ayn
saniye iinde okyanusun stnden bu tarafa doru dal
galanp geldiini, her yeni gnn yeni olmadn, ha
vamzn anlalmaz titreim ve yaam dalgalaryla can
landrlm olduunu retmiyor musunuz? Hayr, artk
Mesmer'in en ok tartlan bireysel varlmzdan belli ve
zel bir i gcn dar aktn, bunun da kendi sinirle
rimizin tesinde ok daha uzaa, neredeyse tlsml bir e
kilde baka yabanc iradelere ve varlklara etki edebilecei
dncesinden artk hi korkmuyoruz. Ancak talihsizlik,
Mesmer'in ok erken ya da ok ge gelmi olmasdr.
zellikle sezgilere yer vermeyen bir ada domu olmas,
onun iin byk bir anszlktr. Ruhsal eylerde clair
obscur'a2 yer yoktur. Her eyden nce dzen ve glgesiz
k olmas gerekir ! zellikle o gizemli iki ynl n bi
linli ya da bilind yaratc gei oyununa balad yer
de, akl biliminin souk, sadece kta grebilen gz ta
mamen kreliyor. Ruhu biimleyici ve bireysel bir g o
larak kabul etmedii iin onun hekimliine de insan
(Homo sapiens) organizmasndaki uzuvlar zarara uratan
bir unsur olarak bakyor; hasta bir beden diyor, hibir za
man ruhun sarslmas olarak grmyor. Ruhsal rahatsz
lklara kar tedavi olarak hamamclarn yapt tenkye ile
hastann midesini ve barsaklarn temizleme, kan alma
ve souk su ile ykama gibi barbar uygulamalardan baka
bir ey bilmemesine armamal. Zihinsel engelliler teker
lee balanp azlarndan salyalar akana kadar dndr
lrd ya da takatten dene kadar dvlrd. Epilepsi
Resimde ak koyu (.n.).
33

Ruh Yoluyla Teda vi

hastalarnn mideleri kocakar ilalaryla iirilir, btn


sinir bozukluklarna zm getirilemedii iin de bunlar
yok saylrd. Ama imdi Mesmer, amatr ruhlu bu huzur
suz adam ilk kez mucize gibi grnen manyetik tedavisiy
le bu tr hastalklar belli oranda hafifletince, faklteler
fkeyle ona srt evirip sahtekarlktan baka hibir ey
grmediklerini sylyorlar.
Bu yeni psikoterapi iin verilen umutsuz ileri karakol
msademesinde, Mesmer tamamen tek bana kalmtr.
rencileri, yardmclar yarm, hatta bir yzyl gerisinde
kalmtr. Bu tek banaln verdii trajik zorluk iinde,
tam bir zgven bile bu yalnz savay korumaya yet
miyor. nk Mesmer sadece gidecei yn biliyor, yolu
henz bilmiyor. Kendini doru yolda hissediyor. Bir rast
lantyla byk gizeme son derece yakn olduunu hissedi
yor; ama onu tek bana zp gn na karamayaca
n da biliyor. Bir yzyl boyunca bir dolandrc olarak
grlen ve hakknda dncesizce dedikodular karlan
bu adamn zellikle de hekimlerden, meslektalarndan
destek ve yardm beklemesi znt verici. Tpk Kolum
bus'un Hindistan'a gitmek iin deniz yolculuuna k
mazdan nce saraydan saraya aresizce koup durduu
gibi, Mesmer de akademiden akademiye koar ve fikri iin
ilgi ve yardm diler. Byk kaif kardeinin yapt gibi
Mesmer de yolun banda yanllk yapar. nk Mesmer
ortaan kuruntusundan etkilenmi bir halde, manyetik
teorisiyle her hastala iyi gelen ilac, eski tbbi ilalar bi
liminin ebedi Hindistan'n bulduunu sanr. Gerekte ye
ni bir yolu bulmaktan ok, istemeyerek daha fazlasn ke
feder. Kolumbus gibi saysz kk adalar ve aratrlma
m arazilere sahip bilimin yeni bir ktasn bulur, yani
psikoterapiyi kefeder. Gnmzde yeni yeni aydnla
kavuan ruh biliminin hipnoz, telkin, lsa Bilimi ve psika
naliz, hatta ispritizma ve telepati gibi alanlar yeni ke34

Franz Anton Mesmer

fedilen bu topraklar zerinde serpilmitir. aresiz yalnz


adam, tbbn deil bilimin baka bir alanna girdiini bu
kez kendisi bile fark e tmez. Kendi ad bilim tarafndan
nefretle sapknlarn ve boboazlarn le kuyusuna atlr
ken, bakalar onun ektiini biip n kazanr. inde bu
lunduu dnya onu dava edip yarglar. Artk yarglayan
larla hesaplama zaman gelmitir.

Portre
l 773'te Mozart'n babas Leopold, Salzburg'daki eine un
lar yazar: "Geen postada sana yazmadm, nk arkada
mz Mesmer ile Landstrasse'deki baheli evinde byk
bir mzik ziyafeti dzenledik. Mesmer Miss Dewis'in ar
monikasn ok iyi alyor. Kendisinin bayan Dewis'in ar
monikasndan ok daha iyi bir cam armonikas var; Viya
na'da bunun ei benzeri yoktur. Onu Wolfgang da al
m . " Bu ifadeden Viyanal hekim ile Salzburglu mzisyen
ve onun olunun ok iyi arkada olduklar anlalyor.
Daha kazip hret saray operas direktr Afligio'nun
(sonradan krek cezasna arptrld) on drt yandaki
Wolfgang Amadeus'un ilk operas "La finta semplice"yi
imparatorun emrine ramen sahneye koymak istememe
sinden birka yl nce, saraydan ve imparatordan daha ce
sur olan mzik meseni Franz Anton Mesmer devreye gire
rek kendi kk bahe tiyatrosunu Alman kk opereti
"Bestien und Bestienne" iin kullanma sunar. Wolfgang
Amadeus Mozart'n ilk O.Pera eserini vaftiz ettirmesi, ona
tarihte dier nnn yan sra unutulmaz yararllyla
bir kat daha n kazandrr. Bu dosta davran kk
Wofgang unutmaz; her mektubunda Mesmer'den sz eder.
Her zaman "sevgili Mesmer'inin" konuu olmaktan byk
sevin duyar. 1 78 1 ylnda Viyana'ya kalc olarak yerleti
i zaman Schlagbaum'dan doruca alkn olduu eve gi35

Ruh Yoluyla Teda vi

der. "Bunu Landstrasse'deki Mesmer'in bahesinden yaz


yorum. " 1 7 Mart l 78l'de babasna yazd ilk mektubuna
byle balar. Ve sonradan "Cosi fan tutte"de aydn arkada
nn mizahi antn diker. Franz Anton Mesmer hakknda
gnmze kadar elik e tmi olan aadaki resitatif her
halde birka yzyl daha elik edecektir:
"ite mknats ta
Size kantlayacak onu
Vaktiyle Mesmer 'in ona ihtiyac oldu,
Memleketi Almanya 'nn onnanlk b eldesiydi
Ve ylesine nl oldu
Fransa 'da. "

Ama bu garip doktor Franz Anton Mesmer sadece bir bil


gin ve sanat dostu deil, ayn zamanda zengin bir adam
dr. O zamanlar Viyana burjuva tabakasnn ok aznn
onun Landstrasse 26l 'deki evi gibi muhteem, neeli ve
cvl cvl bir evi vard. Tuna kysndaki eve gerekten k
k Versaille diyebilirdiniz. O byk geni bahesinde
konuklarna elenceler dzenliyordu. Rokoko slubunda,
kk allklar, aa glgeleri altnda ve antik heykeller
ile ssl yollar, bir ku yuvas, bir gvercinlik, "Bestien
und Bestienne" operetinin galasnn yapld o irin (daha
sonra maalesef kaybolan) doa tiyatrosunun bulunduu
geni, neredeyse prense zg bahede dzenlenen envai
trl elenceler konuklar bylyordu. Sonradan manye
tik krlerde ok garip olaylar grecek olan yuvarlak bir
mermer havuzcuk ve bir tmsekten Tuna'dan ok uzakla
ra, Prater'e bakabilen bir gzetleme kulesi de vard. Ko
nukan ve zevk dkn Viyana sosyetesinin bu gzel ev
de byk bir zevkle toplanmasna amamak gerek. n
k doktor Franz Anton Mesmer, otuz bin guldenin stn
de bir zenginlie sahip olan ve len saray haznedar yesi
36

Franz Anton Mesmer

van Bosch'un dul karsyla evlendikten sonra Viyana'daki


en saygn kiiler arasna girmiti. Mozart'n anlattna g
re onun sofras her zaman arkadalarna ve tandklarna
akt. Bu bilgin ve babacan adamn evinde yenilir iilirdi
ve zihinsel zevklerden de yoksun kalnmazd. Burada nota
kadndan Haydn, Mozart ve Gluck'un en yeni kuartetle
ri, aryalar ve soneleri, evin bu ili dl dostlar tarafndan
ilk elden, daha yaymlanmadan nce alnp dinlenirdi.
Ayn zamanda da Puccini ve Righini'nin en yeni eserleri
dinlenirdi. Mzik dinlemekten ok zihinsel konular ko
numay tercih edenler, ev sahibinde iyi bir evrensel ei
time sahip arkada buluyorlard. Bu szde dolandrc Franz
Anton Mesmer eitimlidir; 23 Mays 1 734'te Bodensee ya
knndaki lznang kasabasnda domutur; babas pisko
posluun avcsdr, yksek renim iin Viyana'ya g
eder ve o zamanlar lngolstadt'da ilahiyat rencisi ve fel
sefe doktoru olur. Ama bu, onun kabna smayan ruhunu
tatmin etmez. Bir zamanlarn Dr. Faustus'u gibi bilimin
her ynn inceleyecek, Viyana'da bir de hukuk renimi
grdkten sonra zlemini ektii drdnc fakltesi olan
tp fakltesine bavuracaktr. 27 Mays l 766'da iki dokto
ra unvanna sahip Franz Anton Mesmer, "autoritate et
consensu illustrissimorum, perillustrium, magnificorum,
spectabilium, carissimorum Professorum" tp doktorluu
unvann da elde eder. nl saray bahekimi Van Swieten
bizzat kendi eliyle diplomasn imzalar. Evliliiyle zengin
bir adam haline gelen Mesmer, tedavileriyle hemen parala
r istif etmek niyetinde deildir. Hekimlik grevine bala
mak iin acele etmekten ok, zevk iin jeoloji, fizik, ma
tematik ve kimyann en ince bulularn, soyut felsefedeki
ve zellikle mzikteki gelimeleri aratrr. Kendisi de hem
piyano hem de viyolonsel almaktadr; cam armonikay ilk
kullanan kii de odur; bunun iin Mozart zel bir kantat
besteler. ok ksa sre iinde Mesmer'in evindeki mzik
37

Ruh Yoluyla Tedavi

geceleri, Viyana'nn sosyal yaamnda byk beeni kaza


nr. Her pazar gn Mozart'n, Haydn'n ve sonralar da
Beethoven'in ald gen Van Swieten'in Tiefer Graben'
deki kk mzik salonunun yan sra Landstrasse 261 '
deki ev, sanat v e bilimin en sekin snma yeri haline ge
lir.
Hayr, defalarca inkar edilip sonradan da dlanan, ad
hekimlik arlatanlna karlan bu adam, bu Franz Anton
Mesmer herhangi bir insan deildir. Ona rastlayan kii
bunu hemen fark eder. Grn bakmndan iri yapl,
geni alnl bu adam, yaps ve yapmackl ile dikkat e
ker. Arkada Christoph Wilibald Gluck ile birlikte Pa
ris'te bir davete gittii zaman, tm merakl baklar nor
mal lden bir kafa -zun olan bu iki iri csseli Alman
adama evrilir. Mesmer'in az sayda resmi vardr ve bun
lardaki etkileyici d grnmnden izlenim edinmek
mmkndr, ancak ne yazk ki bu resimlere erimek ko
lay deildir; yine de yz hatlarnn uyumlu ve biimli ol
duu grlebiliyor. Kaln dudaklar, dolgun ve etli enesi,
elik gibi parlayan gzlerinin stndeki yuvarlak aln; bu
gl adamdan iyilik severlik teminat yansyor; sanki
sonsuz bir salkla ok uzun yllar yaayacakm gibi du
ruyor. Bu yzden hibir ey bu byk mknatsnn kii
liinde bir sihirbaz, titrek bakl, gzleri eytan gibi im
ek akan cin gibi bir yarat, bir Svengali'yi ya da doktor
Spallanzani'yi hayal etmek kadar yanltc olamaz. Tam
tersine, adalarnn zellik olarak birlikte vurguladkla
r, ondaki doygun sarslmaz sabrdr. Scakkanllktan zi
yade ar kanl, vahi hareketlilikten ok sert olan bu ce
sur Svebyal ("er forcht sich nit"), dikkatli bir ekilde fe
nomenleri gzlemler. Odada ar, kaba, salam ve ll
admlarla yrd gibi aratrmalarnda ve gzlemlerin
de de kararl, yava, salam ve ll bir biimde ilerler.
Aniden aklna esen fikirlerle hareket etmez, daha ok dik38

Franz Anton Mesmer

katli ve salam, ama yadsnamayacak sonulara ynelir.


Hibir itiraz, hibir kzgnlk onun soukkanlln boz
maz. Mesmer'in asl dahilii soukkanl, dayankl, srarl
ve sabrl oluundadr. Sadece onun bu allmn dn
daki alakgnll ekingenlii, bencillikten uzak, geimli
tarz tarihsel bakmdan ender grlen bir olgudur ve bu
olgu Viyana'daki bu nemli ve zengin adama dman de
il, sadece dost kazandrmtr. Onun bilgisi, iddiasz olu
u ve sempaklii, eli ak ve ileri grl oluu genellikle
vlr: "Son ame est comme sa decouverte simple, bien
faisante et sublime. "3 Meslektalar olan Viyanal hekimler
bile Franz Anton Mesmer'i belli bir noktaya kadar m
kemmel bir hekim olarak grrler. Belli bir noktaya kadar,
nk onun kendi yolunda gidip fakltelerin onay olma
dan dnyay yerinden oynatacak bulu yapmaya cesareti
vardr. Daha sonra poplaritesi birdenbire son bulur ve bir
var olmak ya da olmamak mcadelesi balar.

Ateleyen Kvlcm
1 774 ylnn yaznda, asil bir ecnebi eiyle birlikte Viya
na'dan geer; ani bir mide arsna yakalanan kadn nl
gkbilimci ve ayn zamanda bir Cizvit pederi olan Maxi
milian Hell'den tedavi amacyla midesinin zerine koyabi
lecei bir mknats yapmasn rica eder. nk mknats
demirinin iinde zel bir iyiletirme gcnn bulunduu
varsaymi bize tuhaf gelse de, eskian bylerle ve srlar
la dolu tbb iin phe gtrmez bir gerekti. Daha ilka
mknatsn bana buyruk tutumunu - Paracelsus ona son
radan "btn srlarn hkmdar" adn vermitir - her
zaman kkrtmtr. nk onun btn mineral element"Ruhu, buluu gibi basit, yardmsever ve ycedir." (Eser iinde geen Fran
szca metinlerin Trkeye tercmesinde yardmc olan Sayn Ece Korkut'a
teekkr ediyorum (.n.).
39

Ruh Yoluyla Tedai

lerin iinde srad bir konumu vardr ve ok zel vasflar


gsterir. Kurun, bakr, gm, altn ve kalay; alak ve
ayn zamanda dierleri gibi ruhsuz olan demirler hibir
canllk gstermeyip sadece ekim kuvvetine itaat eder
ken, mknats bir ruh ierir, bunun yam sra da bir canllk
gsterir. Mknats kendinden farkl olan cansz demirleri
kuvvetlice kendine eker; bize dier sade nesneler arasn
da bir irade gsteren bu mkemmel varln, evrenin ba
ka dnya d glerine ve kurallarna iradesizce itaat etti
ini dndrr. Bir ine ekline getirilmi haliyle demir
parmam emin bir ekilde kutba dorultur. Gemilerin ve
yolunu kaybetmilerin yol gstericisi olur. Gerekten de
sanki meteora zg oluumundaki baz anlar yeryznde
barndryormu gibi grnr. Bir metaldeki bu tr dikkat
eken zellikler, tabii ki bandan beri klasik doa felsefe
sini byleyecekti. lnsan zihni rneksemeyle dnd
iin, ortaa hekimleri mknatsn gizemli bir gce sahip
olduunu sylerler. Yzyllar boyunca mknatsn demir
paralarm ektii gibi hastalklar da insan vcudundan
ekmesinin mmkn olup olmad durup bkmadan ara
trlmtr. Bilinmezlerin olduu yerlerde ise Paracelsus'un
deneme bilinci, gz parlayan bir bayku gibi merakla
devreye girer. Onun nce kavisli, sonra alayc, sonunda
da mkemmel fantezisi ondan nceki bilim adamlarnn
tahminlerini heyecan dolu kesin bilgiye dntrr. Onun
o kolay atelenebilen zihnine, kehribarda etki eden "agtan"
(yani o henz serbest olmayan elektriin) gcnn ya
nnda mknats gcnn, yldzlarla ilgili, yldzlara bal
bir doann dnyadaki, "plak" bedendeki mevcudiyeti
kesin grnnce mknats vazgeilmez ilalar arasna
alr. "Mknats ile ilgili deneyimlerime dayanarak unlar
ileri sryorum: Onun iinde byk bir sr sakldr; bu sr
olmadan birok hastala mdahale etmek mmkn de
ildir." Baka bir yerde de unlar yazar: "Mknats uzun
40

Franz Anton Mesmer

sre gozumuzun nndeydi, ama onun baka gucunun


olup olmadn, demiri kendine ekmekten baka nere
lerde kullanlabileceini dnmedik. O kt doktorlar
beni hep eskileri takip etmememden dolay suluyorlar;
ama onlarn nesini takip edeyim ki? Onlarn mknats
hakknda sylediklerinin tm bir hitir. Bununla beraber
benim sylediklerimi bir teraziye koyun ve karar verin.
Ben onlarn yolunda gitmi ve kendim deneyler yapmam
olsaydm, mknatsta bir kylnn grdnden baka bir
ey grmezdim. Bu da demiri kendine ekmesi olurdu.
Bilge insann kendisi aratrmaldr. Ben bylelikle mkna
tsn bu bilinen etkisinin, herkesin grebildii demiri ken
dine ekmekteki gcnn dnda, bir gizli gcnn daha
olduunu kefettim. " Paracelsus mknatsn tedavide kul
lanm iin allm aceleciliiyle ayrntl tarifler verir.
Mknatsn kendine eken bir karn ve kendinden iten bir
srt kutbunun bulunduunu ileri srer. Doru yerletiril
dii takdirde tm beden stne g yayabileceini syler.
Gerekten henz kefedilmemi elektrik cereyan biimini
nceden uygulayan bu tedavi yntemine lmsz Horoz
lbikli, "Galencilerin mrleri boyunca verdikleri reti
lerden ok daha deerlidir" der. "Kendilerini vecekleri
yerde mknats inceleselerdi, yapm olduklar bilmi ko
numalardan ok daha fazla ey ortaya koyarlard. Gzde
ki, kulaktaki, burundaki ve d organlardaki akntlar ke
siyor. Bu yolla ak kala, fistl, kanser ve kadnlarn yo
un kanamalar tedavi ediliyor. Mknats bundan baka
krklar ekiyor ve tm organ yrtlmalarn iyiletiriyor.
Yaptm deneylerden rendiime gre sarlk ve hidropsi
(sskalk) illetlerini vcuttan ekiyor; ne var ki, bilgisizle
rin azna inenmi hazr lokmay atmann bir anlam
yoktur" diye devam eder. Gnmzn tbb, ses getiren
bu bildirgeyi phesiz pek ciddiye almaz. Ama Paracel
sus'un o zamanlar syledikleri, okulunda iki yzyl bo41

Ruh Yoluyla Teda vi

yunca vahiy ve yasa olarak kabul ediliyordu. Bylece Pa


racelsus'un rencileri onun byl cad mutfandaki
teki abartl yabani o tlarn yan sra mknats tedavisiyle
ilgili retiyi de gelitirip korurlar. rencisi Helmont ve
ondan sonra 1 608'de " Tractatus de magnetica cura vul
nerum" adl btn bir ders kitabn karan Goclenius da
Paracelsus'un dncelerini sadakatle ve inanla savunup
mknatsn organik tedavi gc uruna tutkulu bir ekilde
mcadele eder. Bylelikle resmi tbbn yan sra, daha o
zamanlardan itibaren manyetik kr yntemi yeralt faali
yeti olarak zaman iinde devam edip gider. Bu isimsiz yan
kouculardan biri, byl tedavi biliminin kaybolan her
hangi bir taraftan, seyahat eden ecnebi bayana o mknats
kullanmasn sylemi olabilir.
E cnebi hastann mracaat ettii Cizvit Pederi Hell, as
lnda hekim deil, astronomi bilginidir. Onun iin mkna
tsn mide arsn kesici etkisinin olup olmad nemli
deildir. Onun grevi mknats kuralna uygun olarak
yapmaktr. Bunu da kuralna uygun bir ekilde yapar. Ay
n zamanda arkada olan bilgin doktor Mesmer'i bu sra
d olaydan haberdar eder. Bunun zerine Mesmer, sem
per novarum rerum cupidus, her zaman bilimin yeni yn
temlerini dinleyip renmeye hevesli bir kii olarak arka
da Hell'den krn etkileri hakknda devaml bilgi aktar
masn rica eder. Kadnn mide krampnn tamamen geti
ini duyar duymaz, onu grmeye gider ve mknatsn yer
letirilmesi sonucunda sancnn hafiflemesine arp kalr.
Bu ynteme ilgi duyar ve onu hemen denemeye karar ve
rir. Hell'e ayn boyutlarda bir mknats hazrlattrr ve bu
nunla bir dizi deney yapar. Nal eklindeki mknats hep
ar eken vcut blgesine koyar; kimi zaman boyun bl
gesine, kimi zaman da kalbe . Ne ilgintir ki kimi vakalar
da kendinin de ard umulmadk sonular elde eder.
zellikle de sterlin adndaki gen bir bayan arlarndan
42

Franz Anton Mesmer

kurtulur; keza matematik profesr Bauer'de de beklen


medik sonular alr.
Bu durumda saf bir sahte doktor, tedavi tlsmn, yani
mknats demirini buldum diye avaz kt kadar barp
speklasyon yapard. Yaplmas gereken ok ak ve ok
basit bir ilem: Krampl ve saral hastalarda nal eklindeki
tlsml mknats vakit kaybetmeden hastann vcuduna
koymak, nasl ve neden olduu nemli deil, greceksiniz
ki ifa mucizesi meydana gelecektir. Ancak Franz Anton
Mesmer bir hekim ve bir bilim adamdr. Nedensellik ba
lantsna deer verilen yeni bir an ocuudur. Birok
hastann sihirli bir ekilde rahata kavumasn sadece gz
leme dayanarak ispatlamas yeterli deildir. Ciddi d
nen bir hekim olarak mucizelere inanmad iin kendisi
ne ve dier insanlara bu esrarengiz mineralin neden bu
mucizeleri meydana getirdiini aklamak ister. Mknat
sn o defalarca izlenen etkilerinin anlaml bir sonuca var
mas iin baka verilere, nedeni ortaya koyacak kantlara
ihtiyac vardr. O zaman bilimin yeni sorular sadece so
rulmu olmakla kalmayacak, ayn zamanda zlm de
olacaktr.
Tuhaf olan, eytani bir rastlantnn ona bu olayn di
er bilinmeyen ynn sunmasdr. Yaklak on yl nce;
l 766'da "De Planetarum influxu" adl garip bir doktora
teziyle doktor unvann alan ve tezde ortaa astrolojisin
den etkilenip yldzlarn insan zerinde etkileri bulundu
unu varsayarak, herhangi sihirli bir gcn "gkyzne
yayld, maddelerin iine iledii, bir ilk eterin, esraren
giz bir akkann (Fludium) tm evrenin ve bylece insan
larn iine iledii" tezinin savunucusu Franz Anton
Mesmer'den bakas deildi. Bu ilk akkan, bu son pren
sibi o dikkatli niversite rencisi ok belirsiz bir ekilde
"gravitas universalis" , genel yer ekimi olarak niteliyordu.
Genlik anda gelitirdii bu hipotezi olgunluk ana
43

Ruh Yoluyla Tedavi

erien adam herhalde oktan unutmutu. Ama imdi as


lnda meteor ta olarak yldzlardan gelen elik mknatsla
rastlant sonucunda yapt krde anlalmaz bir etkinin
otaya ktn grnce, o zaman biri ampirik ve teki hi
potetik olan bu iki element, mknats koyarak iyileen ba
yan hasta ile doktora almasndaki tez birbirine uygun
bir teori olarak birleir. imdi Mesmer felsefi dncesinin
bu grnr iyiletirme etkilerini rtlemez bir ekilde
desteklediini zanneder ve bu belirsiz "gravitas universa
lis"in doru adn bildiini sanr: manyetik g. Onun e
kim gcne hem insanlar hem de yldzlar itaat etmekte
dirler. indeki kefetme hevesi alelacele, mknats etkisi
dir, diye haykrr sevinle; "gravitas universalis", Hippo
krates'in o "grnmeyen atei", o "sipiritus purus, ignis
subtilissimus", yaratc akkan (Allflut) olarak hem ev
rendeki havay hem insan hcrelerini doldurur ! Uzun za
mandr aranan yldzlar diyar ile insanl birletiren kp
r ona rastlantnn sarholuunda bulunmu gibi grnr.
Gururlu ve heyecanl bir halde, kpry cesurca geen bi
linmeyen bir lkeye girer, diye dnr.
Kvlcm atelenir. Deneyin bir rastlant olarak kuram
ile temas sonucunda Mesmer'in zihninde bir dnce pat
lar. Ama ilk mermi tamamen farkl bir yne gider. nk
Mesmer aceleci bir cokuyla mknats tanda evrenin de
erli metalini, o bilgeliin tan ak seik olarak buldu
unu zanneder. Bu bir yanlgdr; onun yolundan kma
sna aka bir safsata sebep olmutur. Ama bu, yanlg ya
ratc bir yanlgdr. Mesmer gz kapal halde bunun pe
ine dmedii ve kiiliinin verdii duraksama ile adm
adm ilerledii iin, yanl yolda olmasna ramen ilerle
mesini srdrr. Daha birok hileye ve aptalla bavura
caktr. Ancak her ne olursa olsun, dierleri eski yntem
lerle avunurken bu yalnz adam, karanlkta yava yava,
ileriye doru el yordamyla ortaan ocuksu dncele44

Franz Anton Mesmer

rinden syrlp imdinin zihinsel dnce anlayna gei


yapar.

llk Denemeler
imdiye kadar sradan bir hekim ve edebiyat heveslisi olan
Franz Anton Mesmer'in artk yeni bir yaam dncesi
vardr; ya da daha dorusu dnce ona sahiptir. Son ne
fesine kadar geri adm atmayan bu aratrmac, enerji har
camadan devaml hareket eden evrenin drtsn taklit
etmektedir. Btn hayatn, servetini, itibarn ve zamann
bu temel fikrine adar. Mesmer'in bykl ve trajedisi
inatlnda ve t dinlemez kiiliinde yatar. nk
arad sihirli evren akkann bulup hibir zaman ispat
layamayacaktr. Kefettii yeni psikoteknii zacen arama
mt ve hayat boyunca neyi bulduunun farknda bile
olmamtr. Aslnda ada simyac Bttger ile ayn umut
suz kaderi paylar. Bttger cezaevinde bulunduu srada
kimyasal altn retmek isterken rastlant sonucu bin kat
daha nemli olan porseleni kefeder. Orada olduu gibi
burada da zihinsel drtlerle srdrlen cokulu deneyler
srasnda bulu kendiliinden ortaya kar.
Balangta Mesmer'in kafasnda sadece evren akka
nyla ilgili felsefi dnce vardr. Onun mknats vardr.
Ancak Mesmer'in ilk denemelerinde de kabul ettii gibi
mknatsn verimi olduka dktr. ekim kuvveti ancak
birka parmak mesafesine kadar etki eder; buna ramen
Mesmer'in mistik nsezisi yolundan sapmaz. Mknatsn
hala daha gl ve ayn zamanda gizli enerjiler barndrd
n, bunlarn da ustalkla ortaya karlp kullanlrsa da
ha da artrlabileceini syler. Bylece garip deneyler yap
maya balar. Malum lngilizin yapt gibi nal aryan
blgeye koymak yerine, hastann birinde iki nal kullana
rak birini sol st, tekini sa alt keye yerletirir ve kapa45

Ruh Yoluyla Tedavi

l bir akm devresi meydana getirir. Bylece tlsml ak


kan tm vcudu canl bir ekilde okayp gelgit olayndaki
gibi bozulan dengeyi tekrar kuracaktr. Etkinin artmasna
yardmc olsun diye kk deri torbann iine koyduu
bir mknats kendi boynuna asar. Bununla da yetinmez ve
g veren akm her trl nesneye iletir. Mesmer suyu
mknatslar, hastalar bu suyun iinde banyo yaptrp su
dan iirir. Porselen fincanlar ve tabaklar, elbiseleri ve ya
taklar mknats srerek mknatslandrr, tlsml akka
nn nlamasn devam ettirip yaysn diye aynalar mkna
tslar. Ses dalgalarnn iyiletirici gc aktarmas iin m
zik enstrmanlarn mknatslar. Mknatsn srekli gc
n kontroll bir ekilde ieye ekip akmlatrlerde top
layabilme (ileride elektrik enerjisiyle yaplaca gibi) fik
rine fanatik bir ekilde saplanp kalr. Bylece kazip h
ret, "Baquet" adn verdii ve insanlarn ok alaya ald
salk teknesini yapar. Bu, tahtadan yaplm st kapal
byk bir kaptr; bunun iine mknatslanm su ile dolu
iki sra ie dizilir. Bunlar bir elik ubua doru giderler.
Hasta buradan hareketli iletken ular alp vcudunun a
ryan blgesine koyabilir. Hastalar bu manyetik aknn
crafna dizilirler, parmak ularn birbirine dokundurarak
sayg iinde bir halka olutururlar. nk Mesmer akm
ok sayda insan organizmas iletirse, iddetinin bir kat
daha artacan dnmekte ve bunu denemek istemekte
dir. Ne var ki insan zerinde yapt deneyler de ona
yetmez. Kediler, kpekler, hatta bahesindeki aalar ve
kk havuz da bu yntemle mknatslanr. Hastalar
bahedeki o havuzun indeki suyun titrek yzne p
lak ayaklarn huu ile sokarlar; bunu yaparken elleri ip
le bir aaca balanmtr. Bu esnada Mesmer yumuak ve
uysal ritmiyle sinirlerin evrensel ilaca kolay uyum gs
termesi iin ayn ekilde mknatslanm cam armonika
sn alar.
46

Franz Anton Mesmer

Gnmzn duygulan bu gnlszce yaplan ileri


byk ihtimalle ya fkeyle ya da zlerek karlar ve sa
malk, dolandrclk ve ocukluk olarak niteler. Gerek
ten de bunlar Cagliostro'yu ve teki sihirbaz doktorlar
anmsatyor. Mesmer'in ilk deneyleri tamamen akn ve
aresiz halde ortaan allklarnda bir ileri bir geri gide
rek tkezler. -Neden bunlar burada gzel gsterelim ki?
Manyetik gc salt srtmeyle aaca, suya, aynaya ve m
zie aktararak tedavi etkisi ummak, kukusuz daha sonra
ki kuak olan bizlere sama bir komedi oyunu gibi gr
nyor. Hakszlk etmemek, drst davranmak iin o za
mann fiziksel durumunu gz nnde tutmamz gerekir.
O zamann biliminin merakn yeni g eker. ocuk
kadar kk, ama terazide Herkl kadar byk tane
g: Papin tenceresi ve Watt'n yeni makinesi sayesinde
buharn motor gc hakknda, atmosferdeki havann o
devasa enerji yn hakknda yava yava fikir sahibi olu
nuyordu; o havay eski kuaklar bir hi olarak grp elle
tutulmaz bir dnya gaz olarak kabul ediyorlard. lnsann
ilk kez hava gemisiyle havalanmas iin nnde on yllk,
ilk buhar gemisiyle suyu yenmesi iin eyrek yzyllk
zaman vard. O zamanlar bu sktrlm gazn ya da va
kumun korkutucu gc sadece laboratuvar deneylerinde
gzlenebiliyordu. Leyden iesinde kilitli kk ve ekin
gen elektrik, o ifrit, o da o zamanlarda ortaya kmt.
l 775'te elektrik etkisi ne anlama gelebilirdi ki? Daha Vol
ta, o belirleyici gzlemlerini yapmamt. O oyuncak gibi
kk piller sadece birka ie yaramaz mavi kvlcm ya da
hafif arpmalar meydana getiriyordu. Mesmer'in zamann
da elektrik hakknda bilinen tek ey bunlard ve mknats
hakknda bilinenden daha fazla deildi. Ama yine de o za
manlar insan ruhundaki bu bouk nsezi, mthi bir tazyik
oluturmu olmaldr ki, gelecek bu kuvvetlerden birinin
47

Ruh Yoluyla Tedavi

yardmyla, belki sktrlm buhar, belki de elektrik ya


da manyetik pil ile, dnyann eklini deitirip iki bacakl
memelilerin dnyaya hakimiyetini milyonlarca yl garanti
edecekti; bugn bile hala llemeyen, insan eliyle yn
lendirilen, imdi ehirlerimizi kla donatan, gkyznde
uarak sesi ekvatordan kutuplara bir saniye gibi ksa bir
srede ulatran enerjilerle ilgili bir sezgiydi bu. Devasa
gler bu ilk zamanlarda yeermeye balad. Bunu o za
manki dnya ve Mesmer hisseder, ancak o "Venedik Taci
ri"ndaki prens gibi kutudan yanl olann seer. O a
gelime beklentisindeyken, Mesmer gider en gsz ele
ment olan mknats seer. Bu, tartlmaz bir hatadr, an
cak zamann koullar gz nnde tutulursa anlalr ve
normaldir.
artc olan Mesmer'in aynaya srtmek ve manyetik
havuzla ilgili ilk yntemleri deildir; bizim iin asl al
mas gereken olay, bu yntemiyle, tek bana bir adamn
deersiz bir mknatsla inanlmas g tedavi etkisini ya
ratmasdr. Ama bu grnrdeki mucize krlerin, psikolo
jik bakmdan doru deerlendirilirse hi de olaanst
olmadklar ortaya kar. nk muhtemelen, hatta kesin
olarak tbbn balangcndan beri ac eken insanolu, bi
zim sandmzdan ve tbbn kabul edeceinden ok daha
sklkla telkinle tedavi edilmitir. Dnya tarihine bakld
zaman bu kadar elikili hibir tbbi yntem gsterilemez;
meerki o ynteme inanma sayesinde hastalara belli bir
sre yardm edilebilsin. Byk babalarmz ve ecdadmz
yle yntemlerle tedavi edildiler ki gnmzn tbb bun
lara ancak acyarak gler. Gnmz tbbnn tedavi tarz
na, gelecek elli yln bilimi ayn glmsemeyle bakacak ve
hatta belki de onu tehlikeli olarak niteleyecektir. nk
nerede artc bir tedavi olursa, bunda farknda olmadan
telkinin ok byk pay olmutur. Antik dnemin byk
48

Franz Anton Mesmer

yemin formlnden Theriak'a4 ve ortaan kaynatlm


fare dksna ve radyum ubuuna kadar, btn alar
daki tedavi yntemlerinin etkilerinin byk bir blm
nn ardnda insann iinde doan iyileme istei vardr.
Bu istek o kadar byktr ki o esnada kullanlan tedavi
arac ister mknats, ister kan ta, ister enjeksiyon olsun,
birok hastalkta ou zaman hastann tedavi aracna kar
gnderdii g karsnda pek nemli deildir. Son kefe
dilen krn en beklenmedik baarlar elde etmesi ok
mantkl ve normaldir; bunu mucize olarak grmemek ge
rekir. nk henz ne olduu tam bilinmeyen ey insan
larda en yksek derecede umut yaratp onun isteklerine
cevap verir. Mesmer'de de durum bundan farkl deildir.
Mesmer'in mknatsyla baz insanlar iyiletirdii duyulur
duyulmaz, Viyana'da ve btn lkede uygulad ynte
min her hastala deva olduu haberi yaylr. insanlar u
zaktan yakndan akn akn Tuna kysndaki bycye gi
derler ve hepsi mucize yaratan mknatsa srnmek ister.
Asilzadeler Viyanal hekimi atolarna davet ederler. Gaze
telerde yeni yntem hakknda yazlar kar, tartlr, gk
lere karlr; bazen de Mesmer'in sanat lanetlenir. Ama
asl nemli olan herkesin onu tanyp bu yntemi dene
mek istemesidir. Eklem iltihab, titreme, kulak uultusu ,
mide ars, dzensiz adet grme, uyku bozukluklar, ka
racier arlan, hibir tedaviye cevap vermeyen daha yz
lerce hastalk Mesmer'in mknatsyla iyiletirilir. imdiye
kadar elencelere sahne olan Landstrasse 26 l 'deki evde
mucize stne mucize gerekleir. O seyahat eden ecne
binin Mesmer'in merakn sihirli ynteme ekmesinin
zerinden henz bir yl gemeden, tannmayan hekimin
hreti Avusturya snrlarnn dna, ok daha uzaklara
Ortaan her eye deva ilac (.n.).
49

Ruh Yoluyla Teda vi

tanmtr. yle ki Hamburg, Cenevre ve daha baka uzak


yerlerden birok hekim, ondan mknats krnn uygula
n eklini anlatmas iin ricada bulunur, Mesmer'in de
neylerini srdrmek ve kendi ynnden kontrol etmek
ister. Bu durum Mesmer'in gvenini artrr. Viyanal he
kimin mektupla srrn paylat Altona'daki Dr. Unzer ile
Cenevre'deki Dr. Harsu da Mesmer'in yntemine gre
mknats yardmyla elde ettikleri mucizevi tedavi edici et
kiyi dorularlar. Ve hemen Mesmer'in krleri hakknda he
yecanl bir yaz karrlar. Bu trden takdirler Mesmer'in
taraftarlarnn artmasn salar ve sonunda seici prens
onu Bavyera'ya davet eder. Viyana'da meydana gelen ay
n olaylar Mnih'te de artc bir ekilde devam eder.
Mesmer mknats tamamen felli ve gzleri grmeyen
akademi kurulu bakan Osterwald zerinde kullanarak
sansasyonel bir baar elde eder. 1 776 ylnda akademi ku
rulu bakan Augsburg'da Mesmer tarafndan iyiletirilme
siyle ilgili bir rapor yazp bastrr. Bu yazda unlar sy
lemektedir: "imdiye kadar bu farkl hastalklara yapm
olduu eyler, doann gizemli zelliklerinden birini ke
fettiini akla getiriyor. " ifa bulan adam, iinde bulundu
u durumu ok ayrntl bir ekilde anlatr. Mesmer'in onu
bulduundaki aresiz halini ve bir seferde mknats yar
dmyla imdiye kadar hi tbbi zm getirilmeyen arla
rndan alacak ekilde kurtulduunu yazar. Hekimlerin
yapacaklar itirazlar batan rtebilmek iin bu bilge
akademisyen yle der: "Eer birisi gzlerimle grdm
tarihsel olayn bir hayal rn olduunu ileri srerse, o
zaman buna razym ve dnyadaki hibir hekimden salk
l olduumu hayal ettiimi ispatlamasndan baka bir ey
istemem. " Bu kar konmaz baarnn e tkisiyle Mesmer ilk
(ve son) kez resmi olarak kabul grr. 28 Kasm l 775'te
Kurbavyera Akademisi Mesmer'i trenle yelie alr. "n50

Franz Anton Mesmer

k o [akademi-.n . ] hretini beklenmedik, ayn zamanda


yararl reti ve bulularnn zel ve itiraz gtrmez de
nemeleriyle lmszletirerek kazanan bu adamn, onla
rn gelimesine de ok katk salayacandan emindir. "
Sadece bir yl iinde mcadele ederek e n mkemmel zaferi
elde eder. Mesmer, bundan memnun olmutur herhalde:
Bir akademi, bir dzine hekim, yzlerce iyilemi ve ken
dinden gemi kran borlu hasta mknatsn tedavi g
cn tartlmaz bir ekilde doruluyordu.
Tarafsz tanklar tam Mesmer'e hak verdikleri srada,
o kendisinin haksz olduunu syleyerek ok etkisi yara
tr. Bu bir yl iinde, iin banda yapm olduu hatann
farkna varr: Elindeki etkiyi yaratan mknats deil, elin
kendisidir. Yani insanlar zerinde yaratt artc man
yetik etki, kulland l mineralden deil de kendisin
den, yani canl insann kendisinden gelmektedir. Salk
tlsm mknats deil, mknats kullanan kiinin ta kendi
sidir. Bu anlay dorultusunda olay yeni bir boyut kaza
nr. Bir ilerleme daha yaplm ve uygulayan kiinin etki
sinin nedeni fark edilmi olmaldr. Ancak Mesmer'in zi
hinsel enerjisi btn bir yzyl amak iin yeterince b
yk deildir. Hatal ve dolambal yollarnda adm adm
ilerlemekten baka bir ey yapmaz. Sonunda, drst ve
kararl bir ekilde tlsml ta, mknats elinden atarak or
taan mucizelerle dolu sihirli tlsm iaretinden kurtu
lur; fikirlerinin bizim iin anlalr ve verimli olduu nok
taya varr.

Sezgiler ve Bilgiler
Mesmer'in tedavi yntemindeki bu belirleyici tarihi dei
imi ne zaman yaptn gn olarak tespit etmek mmkn
deildir. Ancak onun minnettar hastas Osterwald, l 776'da
Bavyera'dan unlar yazar: "Dr. Mesmer krlerinin oun51

Ruh Yoluyla Teda vi

da yapay mknats kullanmadan, kimi dorudan, kimi do


layl dokunula an olan yerleri tedavi etmektedir." Mesmer
krlerde mknats kullanmann tamamen gereksiz oldu
unu bir yl bile gemeden fark eder. nk sadece elini
kutup aa kutup yukan sinirlere dokunarak srtmesi ha
linde de hastalar anlannda ayn ykselmeyi ya da hafif
lemeyi hissederler. Mesmer'in sadece hastaya dokunmas
sinirlerin kaslmaya balamas iin yeterli olur. Hibir alet
ya da ila kullanmadan organizmada hastalkla ilgili nce
heyecanlandran, sonra rahatlatan bir deime meydana
gelir. Elinin mutlaka bilinmeyen bir etkisi olduu, mkna
tstan ok daha esrarengiz bir etkisi olduu konusunda ar
tk daha uzun sre tereddt etmez. Bunun ne olduu ne
Paracelsus'ta aklanyordu ne eski tpta ve ne de ada
tpta. Kefeden de kendi yapt kefin karsnda arp
kalmt. Mknats yntemi yerine yeni bir yntem kefet
miti.
imdi Mesmer'in drste: "Ben yanldm, mknats
bir ie yaramyormu, onda bulunduunu sandm hibir
g yokmu ve kendimin de ard anlalmayan neden
ler bizzat benden kaynaklanyormu" demesi gerekirdi.
Normal olarak da krlerine mknats kr demekten vaz
gemesi ve ykl ielerden oluan garip aygt, o hazrla
d tekneyi, barda ve aalar hibir ie yaramayan
abrakadabralar ortadan kaldrmas gerekirdi. Siyasette,
bilimde, sanatta, felsefede pek ok insan var ve bu insanla
rn en cesurlar bile, cesaretlerini toplayp dnk grle
rinin bir yanlg, bir samalk olduunu ne yazk ki itiraf
edemiyorlar. Mesmer de tpk onlar gibi yapar; mknatsn
iyiletirme gcne ilikin savunacak bir yan olmayan ku
ramndan vazgeeceine, arpk bir geri ekilmeyi tercih
eder; nk "manyetik" kelimesiyle ift anlaml bir oyun
sergilemeye niyetlidir. Bunun iin de mineral mknatsn
ie yaramadnn doru olduu, ancak krlerinde etki
52

Franz Anton Mesmer

eden eyin de yine manyetizma, yani "animal" manyetiz


ma olduu , bunun da l metalin canl insandakine ben
zer gc olduu aklamasn getirir. Ve ok karmak ve
arpk bir ekilde, sisteminde nemli bir ey deitirme
mi gibi yapmaya alr. Ama bu yeni rettii "animal"
manyetizma (normalde "yaam manyetizmas" yerine hi
de isabetli olmayan "hayvani" manyetizma olarak tercme
edilmektedir) , imdiye kadar anlatlan metal terapisinden
tamamen farkl bir eydir. Yapay olarak yaratlan kelime
benzerliinden dolay yanlmamak iin bu andan itibaren
ok dikkat edilmesi gerekir. 1 776 ylndan sonra Mesmer
iin mknatslama, artk bir mknatsa dokunmak ya da et
kilemek demek deildir. Tersine, sadece ve sadece par
maklarn ucundaki sinir ularndan yaylan insani gizli
gcn ("hayvani" gcn) baka insanlara iletilmesidir. Bu
sihirli srtnme tedavisini uygulayan insanlar gnmze
kadar kendilerine mknats diyorlarsa, bu isme hakszlk
ediyorlar demektir; nk byk olaslkla bunlarn evin
de bir mknats bile yoktur. Onlarn tedavileri, sadece ve
sadece kiiliin etkisine, ruhsal etkileme ya da akkan
(fluidal) terapiye dayanmaktadr.
Mesmer o ok tehlikeli hatasn kefettikten bir yl
sonra, artk onu mutlu bir ekilde geride brakmtr. Ama
o hatas, o yanlgs ne kadar da gzeldi ve rahatlk veri
yordu! O zamanlar Mesmer kramp ya da sinir krizinden
dolay rahatszlk eken hastann vcuduna mknats ko
yup ileri geri kaydrmann yeteceini ve hastann da sal
na kavuacan ileri sryordu. imdi ise mknatsn
byleyici baarsnn verdii rahat yanlsama ortadan
kalknca, aratrmac tekrar plak elleriyle her gn yeni
den hedefledii sihirli etki karsnda aresiz kalr. Hasta
larn akaklarna ellerini srerken, nefesini flerken, kas
lar zerinde yapt dairesel hareketlerle oluan esrarengiz
ve ani sinir titremeleri, artc rpnmalar hangi ele53

Ruh Yoluyla Teda vi

mentten geliyordu? Yoksa o, Franz Anton Mesmer'in or


ganizmasndan kan bir g, bir "fo rce vitale" miydi? Bu
zel akm gc onun doasna zg bir ey miydi, yoksa
ayn ekilde her insanda da var myd? Onu istee bal
olarak artrmak ya da datp baka unsurlarla glendir
mek mmkn myd? Ve bu g aktarm nasl oluyor
du? Ruhsal yolla (hayvani) ya da belki kimyasal nla
mayla ve kk grnmez paracklarn buharlamasyla
m? Bu g dnyevi miydi, yoksa tanrsal myd? Fiziksel
miydi, yoksa ruhsal myd? Yldzlardan m geliyordu,
yoksa kanmzn en ince z, isteimizin bir rn my
d? ok akll olmayan, sradan ve kendini kaptnp gz
lemleyen bir adamn anlamayaca binlerce soru, yani
manyetik tedavilerin akkan yolla m, yoksa hayvani yolla
m olduuna ilikin gnmzde de cevaplanmam bin
lerce soru akla gelmektedir. Ecnebi kadna manyetik nalla
uygulad anlamsz krden sonra istemeyerek hangi labi
rente girmiti; bu hatal yol onu nereye kadar gtrmt?
Yllar boyu bir yol, bir k bulamamt. Mesmer bir ey
den emindir, artc deneyiminden bir eyi renmitir
ve tm retisini bunun zerine kurar: Canl insann var
l ve sinir yoluyla e tkileyii baz krizlerde insanlara ou
zaman tm kimyasal ilalardan daha ok yardm edebilir.
"Doadaki varlklarn iinde insana en fazla insann ken
disi etki eder . " Onun dncesine gre hastalk insan
ahenginin bozulmasdr, gelgit olaynn ritmik aknda
meydana gelen tehlikeli bir kopmadr. Ama her insanda
isel bir iyiletirme gc vardr, o da salkl olma istei
dir. Btn hastalklar vcuttan dar atan ebedi bir k
kensel drt, bir yaam drts bulunmaktadr. Bu sa
lkl olma isteini (mekanik tp uzun sreden beri aa
lamtr) manyetik etkiyle (biz buna ruhsal etkileme di
yoruz) ykseltmenin yeni mknatsla tedavi biliminin g
revi olduunu sylyor. Sonradan lsa Bilimi'nde doruk
54

Franz Anton Mesmer

noktasna ulaan, Mesmer'in tamamen doru olan psikolo


jik grne gre, ruhsal tedavi istei, salkl olma istei
tedavide gerekten mucizeler yaratabilir. Bu nedenle he
kimin grevi bunu gn na karmaktr. Mknats
yorgun dm sinirlere belirli bir itekleme etkisi yapabi
lir, organizmann savunma aksn doldurup glendirir.
Ancak Mesmer, yaam gcn ykseltme denemelerinden
korkulmas gerekir diye uyanda bulunur. nk hastalk
semptomlar hemen hafifleyecei yerde iddeti daha da ar
tar, daha ok rpnma meydana gelir. Her doru uygula
nan manyetik tedavideki asl amacn, hastal en u nok
taya kadar, krize kadar ykseltmek olduunu dnr.
Mesmer'in bu nl "kriz teorisinin" Peder Gasner'in orta
adaki eytan karmada kulland yntemlerle benzer
lik gsterdiini fark etmek hi de zor deildir. Mesmer
farknda olmadan, 1 776 ylndan itibaren ruhsal etkileme
ve hipnotize etme krleri dzenler. Ve baarnn asl srr
her eyden nce gl ve etkileyici bir ekilde yansyan,
neredeyse tlsml denebilecek kiilik gcnn yksekli
inde yatar. Ama kendi etkisindeki etki unsuru hakknda
ok az bilgi sahibi olsa da, en azndan bu nev'i ahsna
mnhasr adam ilk yllarnda ruh bilimiyle ilgili nemli
birka eyi alglamay baarr; bunlar da sonraki gelimeler
iin r ac olur. Mesmer zellikle hastalarnn ou
nun mknatsa kar duyarl (biz buna telkin edici ya da
medyumsal derdik) , kimilerinin ise tamamen duyarsz ol
duunu gzlemler. Bylece belli insanlar istek gndericisi,
belli insanlar da istek alcs etkisi yaparlar. Katlmclarn
says artrlnca, kitle artlanmasyla bir glenme mey
dana gelir. Mesmer, bu tip gzlemlerle birdenbire o za
manki karakter biliminin iindeki farklar ayrt etme ola
nan gelitirir. Hi beklenmedik bir ekilde ruhun eit
lilii, daha farkl ve daha ok renk ieren paralara ayrlr.
Tek bana, sz dinlemez bir adamn bir sr yeni tevik55

Ruh Yoluyla Tedai

ler ortaya att grlmekteydi; ama bu adam ann orta


snda istemeden byk bir soruna taklr. Hi kimse, ona
aslnda bugn bile zlmemi fenomenlere ynelik bir
aklama getirecek durumda deildir. zellikle yetenekli,
ayn zamanda tbbi ve byleyici insanlarn, hangi mari
fetleriyle sadece ellerini dokunarak ve kiiliinin verdii
havann etkisiyle, en derin ve en aydnlanm bilimin bile
yant veremedii tedaviler gerekletirdikleri yantsz kal
maktadr.
Hastalara gelince, onlar akkann ne olduunu ya da
"nasl, neden" gibi sorular sormaz, yeniliin cazibesine ka
plrlar. Farkl ve zel olan eye gz kapal, sr halinde
hcum ederler. Mesmer, ok gemeden Landstrasse'deki
evinde manyetik bir hastane kurmak zorunda kalr; hatta
gen bayan demoiselle sterlin'in iyiletiini duyduktan
ve dier hastalarn Mesmer'e yazdklar teekkr mektup
larn okuduktan sonra yabanc lkelerden bile hastalar
gelir. Artk Landstrasse 261 'deki mzik ve zarif bahe e
lencelerinin devri kapanmtr. imdiye kadar doktorluk
diplomasn hi kullanmayan Mesmer, hararetli bir ekilde
sabahtan akama kadar ubuk, baquet ve salk fabrika
sndaki tuhaf mekanizmalarla alr. Eskiden Japon balk
larnn iinde yzd mermer havuzcuun etrafnda
imdi kapal bir daire eklinde hastalkl ve yorgun insan
lar durup huu iinde ayaklarn ifal suyun iine sok
maktadrlar. Her geen gn manyetik krn yeni bir baa
rsn mjdeler. Her saat yeni inananlar gelir, nk mu
cizevi tedavilerle ilgili sylentiler kap ve pencere aralkla
rndan evlere szmaktadr; ok gemeden ehrin btn
merakl sakinleri yeniden dirilen Theophrastus Paracel
sus'tan baka bir ey konumaz. Ama tm baarlar devam
ettii srada biri suskunluunu korur: stat Mesmer'in ta
kendisi. Arkadalarnn srarna ramen hala o mucizeyle
ykl akkan hakknda fikir beyan etmeye bir trl cesa56

Franz Anton Mesmer

ret edemez. Sadece yirmi yedi satrla hayvani mknatsn


ilk teorisine kabaca iaret eder. Ancak srrn etkisini ken
_
disi bilmeden, bakalarna bilgi vermekten inatla kanr.

Frlayn Paradies'in Roman


Franz Anton Mesmer'in Viyana'da n arttka sevenleri
de o oranda azalr. Tm entelektel toplum, bilginler ve
profesrler o ok bilen, ama bencil olmayan, zengin, ko
nuksever ve geimli, ama hibir zaman gururlu olmayan
adam, zararsz, yeni fikirlerle oynayan bir amatr olduu
srece sevmilerdi. Ne zaman ki Mesmer ciddileir ve yeni
tarz krlerle sansasyon yaratr, birdenbire hekim meslek
talarnn nce gizliden gizliye, giderek ak bir ekilde di
rendiklerini fark eder. Eski meslektalarna kocakar ila
laryla ve maskaralklarla deil, kantlanm sistemlerle a
ltn gstermek iin onlar manyetik kliniine davet
eder; ama bouna. Davet edilen profesrlerden ve doktor
lardan hibiri bu ilgin tedavi fenomenleriyle ciddi bir e
kilde ilgilenmez. Onlar iin bu, klinik mdahalesi yapl
madan sadece parmak ularyla, ilasz ve trenle yaplan
bu tedavi, kullanlan sihirli ubuk ve mknatsl tekne pek
ciddi grnmez; bunu anlamak kukusuz zor deildir.
ok gemeden Mesmer ensesinde keskin bir hava cereya
n hisseder. O gnlerde Mnih'e "ilk fikrimi karladklar
zamanki soukluk beni hayrete drd'' , diye yazacaktr.
Yeni memleketindeki bilginlerden, eski bilim ve mzik
arkadalarndan samimi olarak en azndan bir itiraz ya da
tartma beklemektedir. Ama bir zamanlar dost grnen
akademisyenler artk onunla konumazlar. Onunla alay
ederler; her yerde batan bir ret ile karlar; bu da onu
fazlasyla kzdrr. 1 776 ylnn Mart aynda Kurbavyera
Bilimler Akademisi'nin sekreterine fikrinin "Viyana'da ye
ni olmasndan dolay hemen hemen genel takibata alnd57

Ruh Yoluyla Tedai

n" syler ve iki ay sonra ikayetini artrr: "Ben hala fi


ziki anlamda tbbi keifler yapmaya devam ediyorum, an
cak sistemimin aklanmas iin bu alak ve kt niyetli
insanlarla durmadan atmaktan almalarma zaman
bulamyorum. Beni burada bir dolandrc gibi grerek ba
na inananlar bir eytan olarak niteliyorlar; yeni gerek
bundan ibarettir. " der.
Vakitsiz gelenin deimez kaderi onu abuk yakalar:
Fakltelerin bitmez tkenmez tutucu tavr, kendine kar
ktln ve dmanln gelmekte olduunu fark etme
sini salar. Viyana'da mknats krlerine kar el altndan
ortak bir saldr balatlr. Fransz ve Alman dergilerinde
Mesmer'in yntemini gln hale getiren Viyana'dan gn
derilen ve pek tabii imzasz makaleler yaymlanr. Ancak
nefret henz kapal kaplar ardnda dile getirilmektedir,
nk Mesmer'in kiisel kusursuz davran aktan sal
drmay zorlatrr. Ona dolandrc, bilgisiz ve yeteneksiz
kr sihirbaz demek, iki faklteden doktora unvan alm,
on yldan fazla bir sreden beri Van Swieten ile Van Haen
gibi otoritelerin imzalarm hekimlik diplomasnda tayan
adamn umurunda deildir. Para hrsyla mteri soyan
kimse olarak da sulanamazd; nk bu zengin adam
hastalarnn byk blmn cretsiz tedavi etmektedir.
Onu enesi dk ve palavrac olarak gzden drmeye
almak ise yaplacak en byk aptallk olurdu, nk
Mesmer buluunu aan szler eden biri deildir. Hibir
zaman (daha sonra Mary Baker-Eddy'nin Isa Bilimi ile
yapt gibi) evrensel bir terapi bulduunu ve bunun teki
tbbi mdahaleleri gereksiz kldn iddia etmez. zenle
ve snrlayarak uygulad hayvani manyetizmann doru
dan sadece sinir hastalarna yararl olduunu , gerektiinde
ancak dolayl yoldan hastaln yol at bedensel olgular
etkileyebileceini tespit eder. Bylece meslektalarnn i58

Franz Ancon Mesmer

ten ie birikmi kzgnlklar, nefret ettikleri yenilikiye


elme takabilmek iin biraz daha sabr istemektedir.
Nihayet beklenen frsat ortaya kar. Karar Frlayn
Paradies'in olay ile gelir; olay kolayca etkili bir oyuna d
ntrlebilecek kk bir romandr. nk burada bir
hastalk hikayesinde ok nqdir olan bu sahne etkili bir e
kilde canlandrlmaktadr. stn yetenekli gen bir kz
olan Maria Theresia Paradies, gz sinirlerinde meydana
gelen fel yznden drt yandan beri tedavisi mmkn
olmayan krle mahkm olmutur. Piyano almadaki
olaanst yetenei onu Viyana'da mehur eder. impara
torie onun vaftiz analn stlenir. Harika mzisyen o
cuun ebeveynini iki yz altna emekliye balar ve ayrca
ocuun eitim masraflarn stlenir. Frlayn Paradies
sonralar birok konser verir, hatta Mozart'n da bulundu
u bir konsere katlr. Bunun dnda onun yaymlanm
birok bestesi hala Viyana Ktphanesi'nde muhafaza
edilmektedir.
Bu gen kz Mesmer'e getirilir. Daha nce Viyana'nn
en nl gz hekimleri olan cerrah Profesr Barth ve saray
bahekimi Stoerk tarafndan yllarca okul bilgilerine uy
gun biimde tedavi edilmi, ama bir sonu alnamamtr.
Ancak birtakm belirtiler (gzlerin yuvasndan karcasna
arpntl gz seirmeleri, delilik benzeri nbetlere sebebi
yet veren dalak ve karacier arlar) Frlayn Paradies'in
krlnn gz sinirlerinin ypranm olmasndan ziyade,
ruhsal bozukluuna bal olduu ihtimalini kuvvetlendi
rir. Arada bir Mesmer'e gtrrler, Mesmer onda genel si
nir yapsnn zarar grm olduu tespitini yaparak, bu
vakann kendi yntemiyle muhtemelen tedavi edilebilece
ini belirtir. Manyetik krndeki gelimeleri yakndan iz
leyebilmek amacyla gen kz evine alr ve teki iki hasta
syla birlikte cretsiz olarak evinde manyetik tedaviyi uy
gular.
59

Ruh Yoluyla Tedavi

Buraya kadar o dnemden aktarlan tm bilgiler birbi


riyle rtmektedir. Ancak esas bu andan itibaren, kzn
neredeyse tamamen grebilmesini saladn ifade eden
Mesmer ile tm bu tedavileri, iyiletirmeleri maskaralk ve
"hayal" diye reddeden profesrlerin grleri arasnda tam
bir ztlk ve uurum meydana gelmektedir. (Bu "hayal"
kelimesi Mesmer'in tm akademik kararlarnda bu andan
itibaren nemli rol oynayacaktr.) Ancak bugn, aradan
yz elli yl getikten sonra, birbirine taban tabana zt bu
iki iddia arasnda karar vermek kukusuz kolay bir i de
ildir. Maria Theresia Paradies'in gzlerinin daha sonra da
iyileememesi doktorlar dorularken, buna karn halkn
tankl ve kr kzn babasnn kaleme ald, bana gre
de daha somut, anlalr ve dorudan douya hayal rn
deyip geilemeyecek deerdeki yazl rapor M esmer'i do
rulamaktadr. nk kr bir insann ilk defa gre
bilmesini psikolojik adan dile getiren bu denli bilgilen
dirici az sayda yazl metin okudum. te yandan kiinin
bu kadar ince ve ruhu okayan bir gzlemi kurgulayabil
mesi iin saray sekreteri baba Paradies ve doasnda fazla
airane zellikleri olmayan Mesmer'in ok stnde bir air
ve psikoloun zelliklerine sahip olmas gerekir. Rapor ge
nel olarak unlar iermektedir: "Sayn Doktor Mesmer'in,
ksa ve youn manyetik tedavisinden sonra artk o, kendi
sine sunulan cisim ve ekillerin ana hatlarn birbirinden
ayrt edebilmekteydi. Bu yeni duyusu, ok karanlk ya da
pencere kanatlar ve perdelerle kapatlan odada grebi
lecek kadar hassast. Be kat bandajla sarl gzlerinin
nnden yanan bir hzlca geirince, yldrm arpm
gibi hemen yere derdi. Onun grd ilk insan sayn
Dr. Mesmer'di. Mesmer'i ve Mesmer'in kendisini snamak
iin gz nnde yapt deiik vcut hareketlerini pr
dikkat izliyordu . Bu hareketler zerine belli oranda rpe
riyor ve yle diyordu: 'Buna bakmak ok rknt veri60

Franz Anton Mesmer

yor! Bu bir insan ekli mi?' Onun istei zerine eve ok


uysal ve onun ok sevdii byk bir kpek getirildi; k
pei ayn dikkatle izliyordu. Bunun zerine 'Bu kpek ba
na insandan daha ho geliyor; onun grntsne daha
ok katlanyorum' diyordu. nsanlarn yzlerinde grd
burunlar ona zellikle ok kaba geliyordu. Bundan dolay
kendini glmekten alamyordu. Bunun zerine yle diyor
du: 'Bu burunlar bana sanki beni tehdit ediyorlarm ve
gzlerimi yerinden karacaklarm gibi geliyor.' Daha ok
yz grdkten sonra bu duruma daha ok alt. Yeni bir
yz alglamada, yeni domu bir ocuun alglama ve
tecrbesine sahip olduu iin, renkleri ve mesafelerin de
recesini alglamada daha ok sknt ekiyordu. Deiik
renk aralklarn tanmada hi yanlmyordu, ancak daha
nce rendii renkleri karlatrarak tanmlamas isten
diinde, eer yol gsterilmezse daha ok zorlanyordu. Si
yah rengi daha nce krl zamannda alglad grnt
olarak ifade ediyordu. Bu renk onu belli bir melankoliye
srklyor ve bu da kr srasnda sk sk kendini gsteri
yordu. Bu srada sk sk aniden alama krizine tutuluyor
du. Bir seferinde ylesine iddetli bir krize yakaland ki
kendini kanepeye att, saa sola vurarak her eyi tekmele
yip itti ve ackl serzenilerle hkrd, aresizlik iinde el
kol hareketleri yapt; bir insann zerinde oluan d et
kenlere dayal bu basky bayan Sacco ya da baka nl bir
aktris ondan daha iyi sergileyemezdi. Her ne kadar ksa
sre sonra yine ilk haline dnecek olsa da, ok gemeden
bu keyifsizlii geer, nceki ho ve zinde halini alrd.
Hemen ilk gnlerde tekrar grebilecei sylentisi yaylma
sndan dolay akrabalarnn, dostlarnn ve saygn yksek
makam sahibi insanlarn hcum etmesi onda isteksizlik
yaratt. Honutsuzluunu bir seferinde bana yle ifade
etti: 'Kendimi eskiden olduundan daha mutsuz hisset
mem nereden kaynaklanyor? Grdm her ey beni te61

Ruh Yoluyla Tedavi

dirgin ediyor. Ah, kr olduum srada ok daha sakin bir


yaamm vard ! ' Onu, iinde bulunduu skntl durumun
d kaynakl olduu konusunda teselli ediyordum . Gr
meye altka dier insanlar gibi sakin ve mutlu olaca
konusunda inandrmaya alyordum. 'lyi o zaman', diye
cevap veriyordu, 'eer her grdm yeni bir ey sonra
snda imdi yaadm huzursuzluun benzerini yaaya
caksam, o zaman hemen kr halime dnmeyi tercih ede
rim.'
Edindii yeni alglama onu ilk doal haline soktu
undan, nesneleri nyargsz ve kendisinde doal olarak
nasl bir izlenim brakrlarsa yle tanmlyordu. Kiilerin
yz hatlarndan onlarn ruh hallerini ok rahat okuyabili
yordu. Eline verilen bir ayna onu ok artmt; aynann
yzeyinin nesneleri yakalamasnn ve onlar tekrar gz
nne getirmesinin nasl olduunu bir trl anlamyordu.
Onu yksek duvar aynasnn bulunduu muhteem bir
odaya gtrdler. Kendini aynada seyretmeye doymuyor
du. Aynann nnde ok ilgin hareketler ve dnler ya
pyordu; zellikle aynaya yaklatnda kendisine yakla
an, uzaklatnda ise kendisinden uzaklaan aynadaki
yansmasna glmeden edemiyordu. Belli bir mesafede al
glayabildii tm nesneler ona kk grnyordu; bu
nesnelere yaklatka bydklerini dnyordu. Gz
akken bir lokma kzarm ekmei azna gtrnce, ek
mek azna smayacak kadar byk grnyordu.
Bunun zerine kz havuza gtrld, kendisi havuza
byk orba kasesi diyordu . Dallar yanlarna balanm
meyve aalarnn arasndan geerken, onlar da kendisiyle
beraber hareket ediyormu gibi grnyordu; odaya geri
dnnde binann zerine geldiini sanyordu, zellikle
de aydnlk pencereleri ok houna gidiyordu. Ertesi gn
onu tatmin olsun diye gn nda baheye karmalar
gerekti. Etrafnda grd her nesneyi yine ok byk bir
62

Franz Anton Mesmer

dikkatle izledi, ancak bu defa bir nceki akam kadar zevk


almyordu. nnden akp giden Tuna nehrine uzun, geni
ve beyaz bir erit diyordu, rman balang ve biti yerle
rine ynelik grebildiklerini doru yorumluyordu. Irma
n kar tarafnda, yaklak bin adm ileride Praterau'da
bulunan aalara ellerini uzatsa dokunabileceini sanyor
du . O gn ok aydnlk bir gn olduundan bahede p
lak gzle bakmaya fazla dayanamad. Mevcut n henz
zayf olan duyusuna fazla gelmesi ve ban dndrmesi
zerine kendisi gzlerinin tekrar balanmasn istedi. Gz
leri balandktan sonra kendisine elik edilmeden adm
atmak istemiyordu; oysa daha nce kr iken oturma oda
snda dolayordu. Duyularn yeniden dalmasnn etki
siyle piyanoyu artk daha ok dnerek almaya balad;
oysa daha nce byk konserlerde bile akc bir biimde
piyano alp ayn zamanda etrafndaki insanlarla da sohbet
ederdi. Artk gzleri ak olarak bir paray almakta zor
luk ekiyordu. Parmaklarnn piyanonun zerideki teye
beriye uutuunu, ancak yine de tularn byk bir b
lmne isabet ettiremediini izliyordu . "
B u ak, neredeyse klasik yanstma gerein arptl
d izlenimini mi veriyor? Bu kadar ok itibarl tann
kendini bylesine aptal yerine koydurup iki cadde tede
vaktiyle kr olan birisinin mucizevi tedavisi hakknda ik
na olmadan gazetelere bilgi verdiini kabul etmek gerek
ten mmkn m? Manyetik kr tedavisinin kard g
rltden dolay birok hekim olaya mdahale etmek iin
srar eder. nk bu kez, Mesmer onlarn ahsi alanlarna
girmi bulunuyordu. zellikle de bayan Paradies'i yllarca
tedavi eden, ancak sonu alamayan nl gz hekimi Pro
fesr Barth, istenmeyen bu tedavi yntemine kar aman
sz bir sava aar. Barth, Frlayn Paradies'in hala kr ola
rak kabul edilmesi gerektiini belirtip, "nk nne ko
nulan cisimleri tanmamakta ve ounlukla kartrmakta63

Ruh Yoluyla Teda vi

dr" der. Bu iddia aslnda daha nce kr olan, nesneleri


tanmayan ve ilk defa bunlarla karlaan birisi iin nor
mal bir durumdur, psikolojik bakmdan kolayca aklana
bilecek, hatta olasl gl bir yanlgdr; hi de inandr
c deil. Ancak resmilik sfa.tn tayanlar arlktadr. n
ce etkili hekimlerin mdahalesi, Mesmer'in iyileme aa
masndaki hastasn imparatorie Maria Theresia'ya ahsen
takdim etme niyetinin nn keser. te yandan kkrtl
m meslektalar Mesmer'in manyetik kr tedavisini de
vam ettirmesini engellemek iin daha byk bir aba iine
girerler. Dorusu "Hangi hakla?" diye tarafsz olarak sor
mak gerekiyor. nk en kt durumda bile, ruhsal kr
Frlayn Paradies'in l gz sinirini daha da ldrecek, kr
bir insan daha da kr edecek deil ya. Hibir yasa madde
si, en iyi niyetle yazlm olsa dahi, uzman bir doktorun
tedavisinin ortasnda hastasnn elinden alnmasna huku
ki dayanak tanmaz. stelik Frlayn Paradies kendini te
davi eden kiiye sadakatle balandndan dolay Mesmer'in
kartlar onun elinden o deerli kobay alabilmek iin hi
leli bir yola bavururlar: Eer kzlarnn gzleri ileride
gerekten grecek olursa, imparatorluun kendileri iin
salam olduu yllk iki yz dukatelik yardmn derhal
kesilecei ve kr piyanistin yapaca gsterilerin de sonu
olaca yolunda kzn ebeveyninin yreine dehet verici
korku salarlar. Parann tehlikeye girecek olmas aileyi he
men etkiler. O ana kadar Mesmer'e tam bir teslimiyet
iinde olan baba evin kapsn byk bir hmla teper,
ieriye girer ve palasn ekip Mesmer'i tehdit ederek kz
n derhal geri ister. Ama tuhaf olan, kzn geri verilmesini
istemeyen doktorun kendisi deildir. Tam tersine, tedavi
stadna tbbi ya da cinsel sebeplerle bal olan Frlayn
Paradies, ebeveynine dnmek istemediini, Mesmer'in ya
nnda kalmak istediini kesin bir dille ifade eder. Bu du
rum annesn tekrar ileden karr, ebeveyni yerine ya64

Franz Anron Mesmer

hanc bir insan tercih eden laf anlamaz kzna byk bir
ofkeyle saldrr, savunmasz kzcaz dver, krampa soka
cak derecede hrpalar. Ne var ki tm emirler, tehditler ve
dayak, kararl Frlayn Paradies'i yardmcsndan (belki de
sevgilisinden) ayrlmak iin harekete geirmez. Manyetik
tedavinin yapld klinikte kalmaya devam eder: Mesmer
bir zafer elde etmitir, ama bu Pyrrhus zaferi gibi bir ey
dir. nk yaratlan tm bu heyecan ve maruz kalnan
kaba kuvvet sonrasnda, az da olsa zorlukla kazanlan g
rebilme gc tekrar kaybolmutur. Zarara uram sinirle
ri iyiletirebilmek iin kre tekrar batan balamak ge
rekmektedir. Ancak Mesmer'e bu kadar zaman tannmaz.
Faklte tm ar silahlarn kuanp kapya dayanr. Ba
piskopos Kardinal Migazzi'yi, imparatorieyi ve saray, g
rld kadaryla Theresia Avusturyasnn en gl mer
cii olan nl ahlak komisyonunu harekete geirir. Profe
sr Stoerk, Avusturya Tabipler Birlii bakan sfatyla,
imparatorie adna bu "arlatanla son vermek iin" emir
verir. Bylece devlet kuvveti, hipnotizmacnn medyum
luk gcn krar. Mesmer, hemen uygulamasna son vere
rek Frlayn Paradies'in tm umutsuz ikayetlerine ramen
tedavi etmeden onu tekrar ebeveynine teslim etmek zo
runda kalr. Bu zc olayla ilgili dier sonular, evrakla
rn gasp edilmesinden dolay tam olarak aydnlatlamam
tr. Ya Mesmer, ilgili kurumca az ya da ok aceleyle "is
tenmeyen ecnebi" statsnde Avusturya'dan srlr ya da
kendisi Viyanal meslektalaryla uramaktan bkar. Her
ne sebepten olursa olsun, Mesmer, Paradies olayndan son
ra Landstrasse 26l 'deki muhteem evinden ve Viyana'dan
derhal ayrlr; nce lsvire'de, daha sonra Paris'te kendine
yeni bir yurt arar.
Viyana'daki fakltenin amacna ulat iin artk mut
lu olmas gerekir. nk huzursuz ve herkesten ayr d
nen kiiyi temizlemi, ilk admlar her ne kadar net ol65

Ruh Yoluyla Tedai

masa da, modern psikoterapi tedavi yntemine yakn bir


tedavi eklini karalayp (kendi ifadesiyle: btn dnya
adna) yok etmitir. Viyana'daki fakltede psikoloji alann
da imdi yeniden keyfilik (rebus psychologicus) ve byle
likle eyrek yzyl iin skunet egemen olur; ta ki tekrar
can skc bir yenilikinin, Sigmund Freud'un psikanali
ziyle geliine kadar. Freud'a kar fakltenin kendi pro
fesrleri ayn tarz nyargyla ve fkeyle savarlar; ancak
bu sefer ans eseri bundan nceki kadar baarl olamaz
lar.

Paris
On sekizinci yzyl dnce ve yaam tarz olarak kozmo
polit bir dnem olmutur. Avrupa'nn bilim ve sanat he
nz tek ve byk bir aileyi yanstmamaktadr ve entelek
tel insan iin imdiki devletler arasndaki banaz ayrm
henz kefedilmemitir. O dnemde sanat, bilim adam,
mzisyen ve de filozof yabanc bir lkede bulunma tedir
ginliine kaplmadan bir residanstan tekine dolar, yete
neini ve amacn gerekletirebildii her yerde kendini
evinde hissederdi; bunlar, btn uluslarn, halklarn ve
hkmdarlarn ayn derecede iyi niyetli dostlaryd. Nite
kim Mesmer'in Viyana'dan ayrlp Paris'e yerlemesi hibir
ekilde zel bir karar anlamna gelmez ve ilk saatten itiba
ren hayatndaki bu deiiklik iin pimanlk duymas
gerekmez. Avusturyal aristokrat hastalar, ona elilik m
avirine ait evi aarlar, her trl yeni, zel ve elenceli e
ye merakl olan Marie Antoinette, ona destek sz verir.
Mesmer'in dnemin olaanst gl farmasonluuna
tam bal oluu, kendisini Fransz entelektel evresinin
gbeine yerletirir. Ayrca retisi ok uygun bir dneme
rastlar. nk Voltaire ve Ansiklopedi yazarlar pheci ve
66

Franz Anton Mesmer

saldrgan tavrlaryla kilise inancn Dixhuitieme5 toplu


mundan alayl bir ekilde karrken, insandaki ebediyen
var olan yklmaz inan ihtiyacn yerle bir etmek yerine
("ecrasez l'infarrte ! " ) 6 her trl dolambal yollara ve mis
tik snaa itmilerdir. Paris, aydnlanma dneminin ba
lang gnlerinde olduu kadar hibir dnemde yenilen
me dkn ve batl inanl olmamtr. lncil'deki azizle
rinin dini menkbelerine inanmaktan vazgeildiinden be
ri, insan kendine yeni ve ilgin azizler arar ve bunlar sr
7
gibi akn eden "Gll Ha" mensubu, simyac ve doru
luk sever arlatanlarda bulur. nk imkansz olarak ka
bul edilen ne varsa, resmi bilime korkusuzca ters den
her ey, o gnn can sklm ve kendini felsefe modasna
kaptrm olan Paris sosyetesi tarafndan cokuyla kabul
grmektedir. Falcla ve bycle, beyaz ve kara b
yye olan bu tutku en st evrelere dahi nfuz etmitir.
Fransa'da devleti yneten Madame de Pompadour, gecele
ri Tuilerie'n arka kapsndan szarak geleceiyle ilgili kah
ve falna baktrmak iin Madame Bontemps'e gider. Ayrca
sylentilere gre (Casanova'nn yazlarnda okunabilir)
Urfe Desi, Diana aac diktirir ve bylece kendini psiko
lojik olarak genletirir. Yine l'Hpital Markizi, yal bir
bayan tarafndan kara by kullanlarak eytanla tantr
laca vaadiyle tenha bir lokale gtrlr; ancak iyi niyetli
markiz ve bayan arkada anadan doma plak bir vazi
yette eytan beklerken, dolandrc kadn elbiseleri ve
czdanlar alarak oradan kaar. Akam yemeinde efsane
Kont Saint-Germain'in, bin yllk yaamn lsa'yla ya da
Muhammet'le olan ahsi dostluu ile zekice dile getirmesi,
Fransa'nn saygn erkeklerini huu iinde tir tir titretir.
On sekizinci yzyl (.n.).
"Ezin ala ! " (.n.).
On yedinci ve on sekizinci yzylda faaliyet gsteren gizli bir cemiyet (.n.).
67

Ruh Yoluyla Tedai

Ayn zamanda Prens von Rohan tarafndan kendisini Prens


von Cagliostro diye tantan Sicilya'nn eski kurtlanndan
dolandrc Balsamo'nun ehrin en nl konaklarndan
birinde arlanmas, meyhaneleri tklm tklm dolan mey
hanecileri ve pansiyonculan sevindirir. Aristokratlar, oku
ma yazmas bile olmayan bu sahte hekimden iksir ve afsun
alabilmek iin Fransa'nn drt bir yanndan fayton, tahtre
van ve atlarla ehre akn eder. Sarayl hanmlar, mavi kanl
gen kzlar, prensesler ve baronesler, atolannda ve ehrin
otellerinde simyac mutfaklan kurarlar; ok gemeden mu
cize lgnl salgn bir hastalk gibi halk arasnda da yay
lr. Saint- Medard mezarlnda, Paris piskopos vekilinin
mezan banda birok mucizevi iyiletirme haberi yaylr
yaylmaz, binlerce insan kabristan kuatarak en vahi tit
reme nbetlerine tutulur. O dnemde gariplikler ar l
gnlk olarak grlmez, mucizeler ar olaanst eyler
olarak kabul edilmez. Bunun yan sra aklcla ve sansas
yona ka doyumsuzluk iinde bulunan bu a, sinirleri
tahrik eden ne varsa alarak, her trl delilie abucak ina
np gvenerek ve inanlsa da, inanlmasa da her trl b
yye kaplarak dolandrclann iini hibir ada olmad
kadar kolaylatrmtr. Nitekim yeni evrensel yntemi olan
bir hekim, oyunu en bandan kazanm demekti.
Ancak Mesmer (bunu her seferinde vurgulamak gere
kir), Cagliostro ya da Saint-Germain benzeri olaylarla ma
denin altn damarlann aptalla feda etmeyi hibir ekilde
dnmez. Bir uzman hekim olarak teorisiyle gurur duyan,
fikirlerini fanatik bir ekilde savunan, hatta onlarn esiri
olan Mesmer bir tek ey isteyip arzu eder: Resmi bilim tara
fndan kabul edilmek. Moda peinde koanlarn deerli ve
yararl heyecann nemsemez. Herhangi bir akademisyenin
olumlu raporu onun iin binlerce aptaln barmasndan
daha deerli saylrd. Ama haval profesrler onunla birlik68

Franz Anton Mesmer

te deney masasna oturmay akllarndan geirmezler. Berlin


akademisi onun sunumuna ksa ve z olarak "yanlg iin
dededir" yantn verir. Viyana Tp Kurulu ise, onu alenen
sahtekar ilan etmitir. Hal byle olunca, onun nihayet d
rst bir kararla onurlandrlmak isteyiindeki umutsuz tut
kusunu anlamak zor deil. 1 778 ylnn ubat aynda Paris'e
adm atar atmaz, doruca Bilimler Akademisi bakan Le
Roy'a gider. Onun vastasyla tm yeleri acilen davet eder;
yeler Mesmer'e geici olarak tahsis edilen Creteil Hastane
si'nde (Paris yaknlarnda) yeni tarz tedavisini en ciddi e
kilde snava tabi tutup inceleme onurunu bahedeceklerdir.
Bakan, ynetmelik uyarnca ilgili bavuruyu grmeye
aar. Ancak Viyana'daki faklte onlar nceden kkrtm
olacak ki, Bilimler Akademisi ksa ve z olarak Mesmer'in
deneyleriyle ilgilenmediini aklar.
Dnyaya ok nemli bilimsel bir yenilik getirdiinden
emin olan ve buna tutkuyla bal olan bir adam, bilimsel
almasnn bilimsel olarak onurlandrlmasn grmeden
yle kolay kolay pes etmez. Hemen yeni kurulan Tp Ce
miyeti'ne bavurur. Orada bir hekim olarak tartlmaz ve
reddedilmez; hakkn talep edebilecektir. Tekrar Creteil'de
tedavi ettii hastalarn gre sunmaya ve her trl soru
ya itenlikle cevap vermeye hazr olduunu bir kez daha
teklif eder. Ancak Tp Cemiyeti de, Viyana'daki karde
cemiyetine ters dmemek iin pek istekli gzkmez. Bu
tr tedavilerde karar verebilmek iin hastalarn tedavi n
cesi durumlarn bilmesi gerektiini ve bu konuda ise by
le bir durumun sz konusu olmadn, dolaysyla ilgili
tedavi yntemini deerlendirmesinin mmkn olamaya
can belirterek sudan sebeplerle talebi geri evirir.
Mesmer, sisteminin gzden geirilerek kabul gre
bilmesi ya da en azndan dikkat ekebilmesi iin dnya
daki tm faklteler nezdinde be kez giriimde bulunur.
Doru, drst ve bilimsel olarak bundan daha baka trl
69

Ruh Yoluyla Tedavi

davranmas mmkn deildir. Bilim mafyas, onunla ilgili


bilgi ve belgelere bakmadan, onu susarak yargladktan
sonra, artk o da en yksek karar mercii olan kamuoyuna
bavurur. 1 779 ylnda Franszca olarak kaleme alp bas
kya verdii "Hayvanda Manyetizmann Tespiti zerine
Aratrma" adl bilimsel yazsyla tm entelektellere ve
ilgililere ynelir. Bu yazda ikna edici ve gerekten samimi
ifadelerle deneyleri iin yardm talep edip, mucize ve im
kanszlk sz vermeden efkat ve tevecch gsterilmesini
rica ederek yle der: "Hayvanda manyetizma, hekimlerin
gizli bir derman diye dnebileceklerinden ibaret deil
dir. Bu, sebepleri, sonular ve nermeleriyle ortada olan
bir bilimdir. Bu olayn tamamnn u saate kadar bilinme
diini itiraf ediyorum. lte bu olay hakknda hibir bilgisi
olmayan insanlarn hkm verici olarak karma karl
mas elikinin temelini oluturan noktadr. Yarg deil,
rencilerim olmal. lte bu yzden amacm, herhangi bir
hkmetin bana hastalar kre almam ve daha sonra her
hangi haksz bir sulanma endiesi tamadan rahat rahat
hayvan manyetizmasmn etkilerini eksiksiz bir biimde
ispat etmem iin resmi bir evi vermesidir. Daha sonra belli
sayda hekimi bilgilendirme grevini stlenmek ve bu bu
luun ne denli genel ya da snrl, ne kadar hzl ya da ya
va yaylmas kararm ayn hkmetin grne brakmak
istiyorum. Grlerim Fransa'da dikkate alnmazsa, Fran
sa'y geri istemeyerek terk ederim, ama mutlaka terk ede
rim. Eer gideceim yerlerde de dikkate alnmazsam, o
takdirde huzur bulabileceim bir yer bulmay mit ediyo
rum. Hakllma sarlm ve vicdanmn her trl sula
malarna kar emin olarak, genel olarak faydal olmak is
tediim insanln kk bir kesimini etrafma toplayaca
m, ite o zaman zerinde altm konu hakknda ken
dimden baka hi kimseden t istemeyeceim zaman
gelecektir. Eer baka trl davranacak olursam, hayvani
70

Franz Anton Mesmer

manyetizma moda muamelesi grr. Herkes bununla n


plana kmaya ve az ya da ok gerek d bulgulara ula
maya alr. Bu olay istismar edilir, yararl olaca yerde
bir soruna dnr ve bunun da aresi belki yzyllar son
ra bulunabilir. "
Bu, bir arlatann szleri ya da yeraltnda bulunan bir
insann samalamas ya da palavra skmas olabilir mi?
Kukusuz dileke sahibinin yksek sesle dile getirdii
cmlelerin satr aralarndan belirli bir tehdit okunuyor:
Mesmer ilk kez bir baardan sz ediyor. nk burada
bulunduu birka ay iinde bile, sinirsel rahatszl telki
ne dayal tedavi yntemi nemli taraftarlar ve etkili mtte
fikler bulmutur; zellikle de Kont d'Artois'nn zel dok
toru Charles Deslon, bir brorle alenen onun tarafna ge
er. Deslon'un sayesinde saraya giden yol kesin olarak a
lr, ayn zamanda fel geirmi ve Mesmer tarafndan iyi
letirilmi olan Kralie Maria Antoinette'in saray hanm,
sahibesine onun iin ricada bulunur. Madame de Lamballe,
Conde Prensi, Burbonya Dk, Baron Montesquieu ve
zellikle gnn kahraman gen Markiz de Lafayette gibi
yksek soylular onun retisine heyecan duyarak inanr
lar. Akademinin dmanca tavnna ve Viyana'daki baar
szla ramen, ileriye dnk bu fikrin sahibini Fransa'da
tutabilmek iin kralienin emriyle, hkmet, Mesmer ile
dorudan pazarla oturur; Bakan Maurepas, yukardan
ald emirle ona yirmi bin livre tutannda mr boyu ma
a ve aynca ev iin on bin livre nerir. Tabii bu paralar
devlet adna yetitirilmi rencinin manyetik tedavi
nin yararn kabul etmelerinden sonra denecektir. Ancak
Mesmer, tekrar tekrar dar kafal uzman bilimcilerin n
yarglaryla boumaktan bkmtr; artk "ayetli", "eer
li" hibir pazarla yanamaz ve sadaka kabul etmez. Gu
rurla "Buluumun doruluu aka ve kesin bir biimde
kabul edilmeden, hibir hkmetle herhangi bir szleme
71

Ruh Yoluyla Tedal'i

yapmam" diyerek geri evirir. Viyana'dan kovulan ve iki


yl sonra Paris'te manyetik kr uygulamasn srdren
Mesmer, Paris'i terk ederim diyerek kralieyi tehdit ede
cek kadar glenmitir: "Sadece siz Majestelerine saygm
dan tr Fransa'da kal sremi 1 8 Eylle kadar uzatma
y ve bana inanan tm hastalar iin krlerimi bu tarihe
kadar srdrmeyi garanti ediyorum. Majesteleri, ben olay
lar doru bilgilerle ve iyiliksever anlayla ynlendirecek,
ortaya att geliigzel sylemlerle insanlarn psikoloji
lerinde deiiklik yaratmayacak bir hkmet aryorum.
Tm insanl ilgilendiren bir arayta Majestelerinin g
znde para ikinci planda olmal; byle bir ama iin ng
rlen drt yz bin ya da be yz bin frankn hibir anlam
yoktur. Buluum ve ben, bal olduum kraliyete yakr
bir cmertlikle dllendirilmeliyiz." Her trl fantezi de
neylere genelde temkinli ve tutumlu yaklaan bir anlayn
sahibi olan XVI. Louis'nin kar koymasyla olsa gerek,
Mesmer'in ltimatomu kabul grmez. Bunun zerine Mes
mer ciddi bir tavr taknr; Paris'i terk eder ve Alman im
paratorluu snrlar iinde bulunan Spa'ya gider.
Ancak bu meydan okurcasna kendini srgn etme
olay, trajik bir biimde Viyana'dan kan ya da snr d
ediliini anmsatmaktadr. Bir hkmdar, bir dava adam
edasyla Burbonlar imparatorluunu terk ederken, ona
hayranlk duyan bir sr insan, saygn statlarnn kendi
arzusuyla gittii srgne elik eder. Ancak daha fazla sa
yda insan Paris'te kalarak onun adna etkinliini srd
rr. Fakltenin dzenbazlarndan dolay byle bir adam
gelii gzel Fransa'dan karm olmak halk arasnda genel
bir fkeye dnr, tansiyonu ykseltir. Onu savunan d
zinelerce yaz yaymlanr. Bordeaux Pederi Hervier, kated
ralde ak bir biimde minberden manyetizma dogmasyla
ilgili vaaz verir. Amerika'ya gidiinden ksa bir sre nce
sinde Lafayette, Washington'a zgrlk sava iin top ve
72

Franz Anron Mesmer

tfekten daha nemli grd Mesmer'in yeni retisini


getireceini iletir (un docteur nomme Mesmer, ayant fait
la plus grande decouverte, a fait des deves, parmi lesquels
votre humble serviteur est appele un des plus enthousias
tes . . . Avant de partir, j'obtiendrai la permission de vous
confier le secret de Mesmer, qui est une grande decou
verte philosophique) . 8 Siyaset alannda olduu gibi bilim
de de her trl yenilii ve ihtilali savunan Farmasonlar
elbirliiyle kardelerinin arkasnda dururlar. Bylece Mes
mer'in hayran taraftarlar hkmete, krala, tp kuruluna,
akademiye Mesmer'in kotuu artlar erevesinde Paris'e
geri dnmesini kabul ettirirler: Kraln Mesmer'e vermedi
ini, aristokrasi ve burjuvazi kendi gcyle sunar. Bata
tannm Avukat Bergasse olmak zere, Mesmer'in bir dizi
rencisi bir anonim irket kurarak, stada Kraliyet Aka
demisi'ne kar kendi akademisini kurabilme imkan sa
lar; yz taraftarnn her biri yz Louisdor altn koyar,
"pour acquitter envers Mesmer la dette de l'humanite" , 9
karlnda Mesmer onlar kendi bilim dalnda yetitire
cektir. Manyetik hisseleri ortaya konulur konulmaz, he
men yok satarak, Mesmer'in aslnda talep ettiinden ok
daha fazlas olan 340. 000 livre on iki ayda toplanr.
rencileri kendi deyimiyle "Harmani Dernei" (Societe de
l'Harmonie) adyla her ehirde bir dernek kurarlar; yani
Bordeaux'da, Lyon'da, Strassburg'da, Ostende'de birer ta
ne, hatta bir tane de kolonilerde, San Diego'da. Mesmer
galip gelmi, rica edilmi, yemin verilmi, kutlanm ve
kabul grm bir vaziyette, grnmez bir fikir imparator
luunun tasz kral olarak Fransa'ya geri dner. Kraln
En byk kefi yapm olan Mesmer adndaki bir doktor renciler yeti
tirmitir; bendeniz de bu renciler arasnda en cokulu olanlardan biri
yim ... Buradan ayrlmadan nce, izninizle, byk bir felsefi bulu olan
Mesmer'in srrn size aklayacam (.n.).
"insanln Mesmer'e olan borcunu demek iin" (.n.).
73

Ruh Yoluyla Tedavi

ondan esirgediini kendi gcyle elde eder: Aratrma z


grl, varln bamszl. Ve ayet resmi, yeminli bi
lim ona sava ilan edecek olursa, Mesmer artk buna kar
hazrdr.

Mesrner Tutkusu
Manyetik yntemiyle her trl hafakan silip sprecei
szn veren Mesmer, hafakan Paris'e nce kendi getirir:
Mesrneromani. O gnn ve her zamann saygn topluluu
olan Faubourg Saint-Germain, onyllardan beri lks iinde
tekdze ve can sknts iinde yaamaktadr; bu topuluu
hibir ey manyetik tedavi uygulamas kadar cokulu du
ruma, hatta iddetli heyecan nbetleri geirecek hale sok
mamtr. Mesmer ve manyetizma birka ay gibi ksa bir s
rede Paris'te la grand mode, le demier cri 1 0 haline gelir.
Place Vendme'daki lks dairesinin nnde sabahtan ak
ama kadar saltanat arabalar ve soylularn kabriyoleleri du
rur; Fransa'nn nde gelen ailelerine benzemeye alan yal
taklar, armalarla sslenmi tahtrevanlarda bekler. Bu
denli beklenmedik sayda akn iin muayene odalar dar
geldii, bu odalarda sadece adet hasta teknesi bulundu
u ve bunlarn da iyi para deyen hastalara tahsis edildii
iin kiiler, insanlarn bugn opera localarnda gala izleye
bilmek iin yapt gibi, baquetleri birka gn ncesinden
kiralarlar. O dnemler hayrseverlik moda olduundan,
Mesmer de varlkl olmayanlar iin, zengin ya da yoksul
demeden herkes bu "ahenk" tedavi aracndan nasibini ala
bilsin diye, tabii daha kk boyutlarda baquetler hazrlar.
Ancak ak yaras olan hastalar, kesin epilepsi olan hastala
r, ruh hastalarn ve sakat, kesik ve kopuk olan hastalar
kabul etmez; bununla samimi olarak sadece sinirlerden ha10

moda, e n son moda (.n.).


74

Franz Anton Mesmer

reketle insann genel durumunda bir iyiletirmeyi hedef al


dn, organizmann tm yapsnda bir mucize etkisiyle
deiiklik yapamayacan itiraf eder.
Manyetik muayene odalarna ve ksa zaman iinde
kendi klinii haline dntrd Rue Montmartre'de bu
lunan Htel Bouillon adl konaa, be yl boyunca her ke
simden insan akn eder. Bunlarn iinde gerekten hasta
olanlar, hastalk hastas olanlar, merakl olanlar ve her se
viyeden zppeler vardr. Merakl her Parisli - ve iyi toplu
lua mensup hangi Parisli merakl olmaz ki? - hepsi bir
kez de olsa bu mucizevi akkan mutlaka kendi zerinde
denemek ister ve sonra bugn Five o'clock tea srasnda
grecelik kuram ya da psikanaliz zerine amatrce yap
lan s konumalarda olduu gibi, sinirleri gcklayan san
sasyonla k salonlarda hava atar. Mesmer moda olur ve
kendisinin ok ciddiye ald bilimi, toplumda bilim deil,
tiyatro etkisi yaratr.
Mesmer, krlerinin atafatnda belli bir tiyatroculu
un olduunu hibir zaman yadsmam, hatta tam tersi,
bunu aka kabul etmitir. "Mes procedes, s'ils n'etaient
pas raisonnes, paraitraient comme des grimaces aussi ab
surdes que ridicules, auxquelles il serait en effet imposs
ible d'ajouter foi. " 1 1 lnsanlarn ruh halini iyi bilen birisi
olarak, inanca dayal her tedavinin daha etkili olabilmesi
iin belirli, gizemli ya da dini bir gsteriye ihtiya duyul
duunu bilir. Nitekim psikoloji bilgisine dayanarak kiili
ine gizemli bir hava verir; ruhsal bilgi sahibi her hekim
gibi otoritesini gizemlilikle daha da artrr. Zaten odann
zel dzeni ziyaretileri bal bana huzursuz edip endi
elendirmeye yetmektedir. Pencereler, alaca karanlk bir
clair-obscur elde etmek iin perdelerle karartlr, kaln yer
11

'"Yntemlerim

iyi

asarlanm deilse, sama olduu kadar gln davran

lar olarak grlebilir ve gven uyandrmaz"' (.n.).


75

Ruh Yoluyla Tedavi

ve duvar hallar sesi boar, aynalar her taraftan altn sars


yanstr, ilgin bur sembolleri tatmin edici olmasalar
da dikkat eker. Her zaman belirsizlik beklentiyi, gizemli
lik gerilimi, susmak ve saklamak mistik duygu gcn ar
trr; bundan dolay Mesmer'in sihirli odasnda gz, kulak
ve duygu gibi btn duyular ok hassas bir ekilde ayn
anda megul edilip uyarlr. Yksek odann ortasnda e
me gibi o malum byk salk teknesi durmaktadr. Sanki
kilisedeymi gibi hastalar nefeslerini tutmuasna derin
sessizlik iinde manyetik sunan etrafnda otururlar; oda
nn gerilimli titreimini bozmamak iin hibiri hareket
edemez, ses karamaz. Zaman zaman bir iaret zerine
tekne etrafnda dizilmi kiiler o nl (daha sonra ispri
tizma tarafndan devralnan) manyetik zinciri oluturur
lar. Varsaylan elektriin bedenden bedene geirilerek da
ha kuvvetli dolamas iin huu iinde sralanan kiilerden
her biri yanndakinin parmak ularna dokunur. Arada ha
fif bir i ekme dnda hibir eyin bozmad mevcut de
rin sessizlie yan odadan piyanonun akort sesleri ya da
koronun narin vokal sesleri gelir; bazen de Mesmer'in
kendisi cam armonikasn alarak narin ritimlerle heyeca
n yat_,trmaya ya da etkin seslerle tekrar ykseltmeye a
lr. Bylece organizma bir saat boyunca manyetik gle
beslenir (ya da bugnn deyimiyle: tekdzeliin ve bek
lentinin yaratt sinirsel uyar araclyla telkine dayal
gerginlik) . Sonra, nihayet Mesmer ieri girer.
Mesmer bu genel tedirgin ortama gven teskin ede
rek, ciddi, sakin, ar ar ve hametli bir edayla girer; da
ha hastaya yaklar yaklamaz, rzgarn zincire vuruun
daki sesi andran hafif bir titreme balar. Zerdt' and
ran eflatun renkte ipek cppesiyle ya da bir Hindistan si
hirbazn andran milli kyafetiyle, elinde kk bir de
nek, sadece kararllyla hareketleri yumuatan hayvan
terbiyecisi gibi elinde ince, kk bir demir ubukla bir
76

Franz Anon Mesmer

hastadan tekine geer. Birinin nnde durur, alak sesle


arlarn sorar, sonra manyetik ubuu, ayn zamanda bir
yandan hastann beklenti iindeki baklarn keskin ve
etkileyici bir ekilde kontrol ederken, bir yandan da bede
ninde nce belirli bir ynde aaya doru, sonra tekrar
kutupsal ynde yukarya doru srter. Bazlarna ise u
bukla hi dokunmaz; ubuu sadece hastann aln ya da
ar merkezi etrafnda grnmeyen bir esinti yaptrarak
havada anlaml bir ekilde evirir; bunu yaparken keskin
bakla ve dikkatini hep arl kiinin zerine tutar ve bu
sayede onun dikkatini kendi zerine eker. Bu prosedr
esnasnda tekiler sayglarndan dolay nefeslerini tutarlar;
hallarla sesin bastrld geni odada, belirli bir zaman
iinde onun yava admlarndan baka ve bazen de rahat
lam ya da skm nefes alp vermekten baka hibir ey
duyulmaz. Genelde bu durum fazla srmez; hastalardan
biri Mesmer kendisine dokunduunda titremeye balar,
rpnmay andran bir seirme vcudunu sarar ve hasta
terlemeye, barmaya, i ekmeye ya da inlemeye balar.
Ve daha o ilk hastann sinirsel hareketleri gzle grlr
bir ekilde durulur durulmaz, halka eklinde duran teki
ler, o nl tedavi edici "krizi" hisseder. Birbirine kenet
lenmi grup iinde seirmeler elektriksel dalgalanmalar
halinde devam ederken kitle psikozu balar; bir ikinci, bir
nc hasta krampa yakalanr ve birdenbire cadlar tre
ni tamamlanr. Sinir krizinden dolay bazlar, gz dn
m bir ekilde ve seirtiler iinde yerlerde yuvarlanrken,
brleri ks ks gler, barr, yutkunur, inler; bir ksm da
eytan gibi dans eder, yine dierleri -bu gzlemler o g
nn kaleme alnan notlarnda aka grlmektedir- u
buun ya da Mesmer'in keskin baklarnn etkisiyle bay
lp dmtr ya da hipnoz uykusuna dalm grnmek
tedir. Onlar dudaklarnda sessiz ve donuk bir glmse
meyle orada kaskat kesilmi, hareketsiz bir vaziyette ya77

Ruh Yoluyla Tedavi

tarken, gergin ortam daha da artrmak iin yan taraftan


mzik almaya devam eder. nk Mesmer'in "kriz teori
sine" gre, vcudun iyileebilmesi iin sinirsel tm hasta
lklarn en st snra kadar trmandrlmalar, bir anlamda
terleyerek atlmalar gerekir. Krizden en ok etkilenenler,
baranlar, tepinenler ve kaslma iinde kvrlanlar, hiz
metliler ve hipnotizmac yardmclar tarafndan sakinle
tirilmek zere, kaln minder ve yastklarla donatlm, ses
yaltml yan odaya, "salle de crises" 1 2 tanrlar. (Bu da,
tabii ki yzlerce alayl yaznn sinirli hanmlarn orada en
st dzeyde fizyolojik tarzda sakinletirildiklerini iddia
etmesine frsat veriyordu. ) Mesmer'in sihirli kabininde her
gn hayret verici sahneler sergilenir: Hastalar tekneden
frlarlar, zincirlerini koparrlar, iyiletiklerini sylerler; di
er bir ksm diz ker, stadn ellerini per; yine baka
bir ksm elektrii artrmas, kendilerine tekrar dokunmas
iin yalvarr. Kiiliinin bysne, kiisel by gcne
olan inan hastalar asndan bir tr dini lgnla dn
r ve kendisi de bir aziz, saysz insann ifa datcs
olarak grlmeye balanr. Mesmer sokaa admn atar
atrnaz, hastalkl insanlar elbisesine dokunabilmek iin
:;.zerine hcum ederler; prensesler ve desler kendilerini
ziyaret etmesi iin diz kerek ricada bulunurlar. Seansa
ge kalarak baquetlere giremeyenler, manyetik uygulama
y evde kendi kendilerine yapabilmek iin zel olarak
"petit baquets" denilen kk tekneleri satn alrlar. Ve
gnn birinde Paris'te, Rue Bondi caddesinin tam ortasn
da bir maskaralk sergilenir: Yzlerce insan "kriz"in gel
mesini beklemek zere daha nce Mesmer'in mknats
lad aaca kendini bir halatla balar. Hibir hekim
Mesmer'inki kadar ksa bir sre iinde bu denli lgnca ve
ba dndrc bir baarya eriememitir; be yl boyunca
12

"kriz salonu" (.n.).


78

Franz Anton Mesmer

Paris toplumu onun manyetik-sihirli krlerinden baka


hibir ey konumaz.
Gelgelelim, daha gelime aamasnda modaya dn
p halkn aznda sakz gibi inenen bir bilim iin bun
dan daha tehlikeli hibir ey olamaz. Mesmer iradesi d
nda da yle tehlikeli bir yanlgya der: Drst bir he
kim olarak bilime yeni bir tedavi yntemi sunmak istiyor
du, ama gerekte modann ve bezginlikten yorgun dm
her akmn peinden koan insanlara oyalanmalar iin
uygun bir malzeme vermi oldu. Gluck ya da Piccini'de,
Rousseau ya da Voltaire'de olduu gibi, Mesmer'in lehinde
ya da aleyhinde ayn samimiyetsizlikle tartlr. Aynca on
sekizinci yzyl gibi kuduz bir yzylda her konu hemen
erotizmle badatrlr: Sarayl beyler, manyetizmadan ba
ta zayflam cinsel glerinin tekrar canlandrlmas yo
lunda bir etki ararlar; bayanlarla ilgili olarak salle de crises
srasnda ar cinsel atelerini sndrmek istedikleri de
dikodular yaplr. Artk her yazar bozuntusu bu tartma
ya aptal, kendinden gemi ve aalk yazsyla katlr; bu
tbbi kavgaya edebi ynden anekdotlar ve hicivler tuz bi
ber olur; nihayet tiyatro da Mesmer tutkusuna el koyar.
Kraln ltalyan tiyatro oyuncular 1 6 Kasm 1 784'te, "Les
docteurs modernes" adnda kaba bir komedi oynarlar; bu
rada Radet adnda nc dereceden bir yazar manyetiz
may maskarala evirir. Bu olay, Mesmer fanatikleri ara
snda huzursuzlua yol aar; nk tiyatro gsterisi olsa
bile, kurtarclar ile dalga geilmesini istemezler. Bylece
yksek aile beyleri, kendi soylu dudaklarnn bu tr eyle
re yakmadn dnerek, sergilenen oyunu slklasnlar
diye, yalakalarn tiyatroya gnderirler. Oyunun tam orta
snda, devlet uras yesi bir kii, manyetizmay savunmak
amacyla locadan yazl bir bror seyircilerin arasna a
tar. Aklsz yazar Radet ertesi gn Des Villerois'y ziya
ret etmek isteyince, des, hizmetileri vastasyla saionun
79

Ruh Yoluyla Tedai

kapsn gsterir: "Yeni Sokrates'i Aristofanes gibi grp


alay etme" cretini gsteren bir kiiyi kabul etmeyeceini
bildirir. lgnlk gnden gne azmaya devam eder; yetki
si olmayan ve bu yeni toplumsal oyunla uraan insan sa
ys arttka arlklar daha grotesk ve daha kudurmu bir
hal alr; Charenton'da, Prusya Prensinin huzurunda ve
tm ihtiamyla resmi kyafetli belediye meclisi yelerinin
nnde yal bir at mknatslanr. atolarda ve parklarda
manyetik korular ve maaralar, ehirlerde gizli blgeler
ve localar oluturulur. Taraftarlar ile kart grte olan
lar arasnda alenen kavgalar, hatta dellolar yaplr. Ksa
ca, Mesmer'in onaylad bu g esas alan olan tbb aar,
tehlikeli bir ekilde btn Fransa'y zppeliin bulac
etkisiyle ve histerisiyle sarsar: Mesmeromani.

Akademi Devreye Girer


Her taraf saran bu denli kudurmu bir salgn hastalk kar
snda Mesmer'i bilimsel olarak yok saymak mmkn de
ildir. Hayvani manyetizmann mmkn olup olmayaca
konusu, halk dedikodusunu ap devlet meselesi haline
dntnden, zerinde durulan bu amansz kavga hak
knda artk akademi dzeyinde karar verilmesi gerekir.
Paris'in neredeyse tm ruhani temsilcileri ve asilzadeleri
kaytsz artsz Mesmer'i destekler; sarayda Prenses von
Lamballe'in e tkisiyle Kralie Marie Antoinette tamamen
onun yannda yer alr; sarayn btn hanmlar "tanrsal
Alman'a" tapar. Burbonya atosunda sadece bir kii, bu
byl uraya kesin gvensizlik gsterir: Kral. Ruhsal
tedavi kr, btnyle bakldnda nevrasteni olmayan,
sinirleri uyuuklukla ve yala doldurulmu, Rabelaisi bir
pisboaz olan ve yediini iyi sindiren XVI. Louis'nin ilgi
sini pek ekmez. Lafayette, Amerika seyahati ncesi ona
veda etmeye gittii zaman, yumuak huylu hkmdar ke80

Franz Anton Mesmer

yiflenip, "Mesmer'in eczac raklna terfi ediinizi acaba


Washington nasl deerlendirecek" diyerek onunla alay
eder. lte kargaay ve heyecan sevmeyen iyimser, tombul
Kral XVI. Louis, bilirmiesine igdsel olarak ihtilaller
den ve yeniliklerden ruhsal alanda da nefret eder. Nesnel
lii ve dzeni seven bir insan olarak, manyetizma etrafn
da dnen sonu gelmeyen didimeye bir akllk getirilme
sini arzu etmektedir. Bu amaca ynelik olarak 1 784 yl
nn Mart aynda ivedilikle manyetizmann yararl ve za
rarl sonularnn tespiti konusunda resmi aratrma yap
malar iin bir ferman imzalayarak tabipler kuruluna ve
akademiye gnderir.
Sz edilen konuya ynelik, bu iki kurulun olutur
duu komisyon kadar gsterilisini Fransa bugne kadar
ok ender grmtr. Nitekim, seilen isimlerin hemen
hepsi bugn dahi dnya apnda nlerini korumaktadr.
Drt hekimin iinde Dr. Guillotin diye birisi de bulun
maktadr; bu kii yedi yl sonra dnyevi btn hastalklar
bir saniyede iyiletiren o gzelim makineyi bulacaktr: Gi
yotini. teki isimler iinde n parlayan, paratonerin mu
cidi Benjamin Franklin, gkbilimci ve daha sonra Paris be
lediye bakan olan Bailly, kimyay yenileyen Lavoisier ve
nl botaniki jussieu bulunmaktadr. Ne var ki, aslnda
ileri grl olan bu kafalarn o engin bilginlikleri, ile
rinden ikisinin, yani Gkbilimci Bailly ile Kimyager Lavoi
sier'nin, birka yl sonra kellelerini, Mesmerizmi birlikte
ve dostluk iinde inceledikleri arkadalar olan Guilotin'in
icat ettii makinenin altna koyacaklarn sezmelerini ne
dense salamaz.
Acelecilik akademinin onurunu zedeler; aceleciliin
yerini yntem ve titizliin almas gerekir. N itekim bu bil
ginler topluluunun kesin kararn vermesi iin birka ay
geecektir. Bu resmi belge, samimi ve drst olarak nce
manyetik kr tedavisinin etkisini yadsnamaz bir ekilde
81

Ruh Yoluyla Teda7

kabul eder: "Bazlar sakin, sessiz ve vecd iinde, bazlar


ksryor, kusuyor, hafif bir ac duyuyor, vcutlarnda
blgesel scaklk hissediyor ve ter basyor, bazlar rpn
malarla sarslyor. rpnmalar say, sre ve e tki bakmn
dan olaanst bir durum gsteriyor. Birisinde balar
balamaz dierlerinde de kendini gsteriyor. Komisyon,
olayn iddetini ortaya koyan, saat kadar devam eden,
bu arada donuk, yapkan balgam karan kiilerin du
rumlarna ahit oldu. Bunlarn iinde kan izlerine de rast
lanyor. _Bu rpnmalar, grtlakta kramplar, kann (hypo
chondre) ve mide (epigastre) blgesinde titreimler, a
knlk ve gzlerin taklp kalmas, keskin lklar, tepin
me, alama ve lgnca glme krizleri, bedenin ani ve
kontrolsz hareketleri olarak nitelendirilmektedir; bunlar
uzun sreli yorgunluk ve uyuukluk, tkenmilik ve bit
kinlik halleri takip ediyor. Beklenmedik en ufak grlt
onlar sarsyor, ve piyanodan kan melodinin ses ve ritmi
hastalan etkisi altna ald fark ediliyor; mzik daha hzl
bir tempoda alndnda hastalar daha ok etkileniyorlar
ve sinirsel boalmalar daha vahice oluyor. Hibir ey bu
rpnma gsterisinden daha artc olamaz; bu olaylar
kendi gzlerinizle grmezseniz, bunlar hakknda fikir sa
hibi olamazsnz. Her ne olursa olsun, arada gerekleen
ve tekrar eden baz olaylar karsnda bir dizi hastann s
kunet iinde, bir ksmnn ise cokulu olmas ve hastalar
arasnda oluan sempati insan artacak dzeydedir; bir
birlerine glmseyen, birbirleriyle nezaketli bir biimde
konuan hastalar grlmektedir; bu da onlann kramplar
m hafifletiyor. Hepsi kendilerini mknatslayan kiinin et
kisi altna girmitir. Grnrde bitkinlik iinde olsalar bi
le onun bir bak, bir seslenmesi onlan bu durumlarndan
ekip kartmaya yetmektedir. "
Mesmer'in hastalarna telkin ya d a baka bir tr etki
uygulad artk resmi olarak belgelenmitir. Profesrler,
82

Franz Anron Mesmer

tm bilgilerine ramen tanmlayamadklan, anlayamadk


lan bir eyin bu iin iinde olduunu tespit ederler. "Bu
srekli etkiler karsnda insanlara tesir eden bir gcn
varl yadsnamaz, bu hkmedici gcn sahibi hipnotiz
macnn kendisidir." Bu son cmleyle komisyon parma
n aslnda iinden klmas g bu olayn ok yaknna
basar: insanlarla ilgili btn bu artc olaylarn, hipno
tizmacnn kiisel zellikleriyle balantl olduu komis
yonun hemen dikkatini eker. Hipnotizmac ve medyum
arasndaki bu anlalmaz "rapora" kar bir adm daha ileri
gidilse, yzyl atlanp sz konusu sorun gnmz bak
asna tanm olurdu. Ama gelin grn ki komisyon bu
bir adm atamaz. Kraln yazl ak talimatna gre komis
yonun grevi, manyetik-hayvani bir akkann, bir baka
deyile yeni fiziksel bir enin olup olmadn tespit et
mektir. Komisyon, bu nedenle okul kurallarna uygun ola
rak iki soru sorar: byk A ve byk B. Ilki, acaba bu
hayvani manyetizma ispatlanabilir mi; ikincisi, tedavi ara
c olarak yararl m? " nk" more geometrico olarak
delillendirildiinde, "hayvani manyetizma bir yandan her
halde vardr ve yararl olmayabilir, ama eer mevcut deil
se kesinlikle yararl olamaz. "
Komisyon, hekim ile hasta, hipnotizmac ile medyum
arasndaki esrarengiz balanty ortaya karmak iin u
ramaz, esas sorun olan esrarengiz akkann " presence
3
sensible"ini 1 ve onun kantlanabilir olup olmadn an
lamak iin aba harcar. Byle bir ey grlebilir mi? Ha
yr. Koklanabilir mi? Hayr. Tartlabilir, dokunulabilir, l
lebilir, tadlabilir, mikroskop altnda gzlenebilir mi?
Hayr. O halde komisyon, ncelikle somut olarak algla
mann mmkn olmadn tespit eder. "S'il existe en
nous et autour de nous, c'est done d'une maniere absolu11

Sezinlenen varln (.n.).


83

Ruh Yoluyla Tedavi

ment insensible. " 1 4 Pek zor olmayan bu tespitten sonra


komisyon, hi olmazsa gzle grnmez bu tzn herhangi
bir etkisinin olup olmadn aratrmaya balar. Bu ama
la aratrmaclar nce kendilerini mknatslattrrlar. An
cak bilindii gibi, pheci ve salam insanlara bu tr tel
kinle yaplan tedavilerin neredeyse hi etkisi olmamakta
dr. "Hibirimiz bir ey hissetmedik, en azndan manye
tizma tepkisi olarak aklanabilecek hibir ey yoktu, sa
dece bir kii lenden sonra sinirsel uyarma hissetti, an
cak hibirimiz krize girmedik. " Artk iyice phelendikleri
iin, var olduu tartma gtrmeyen etkiyi dierleri ze
rinde daha da artan bir pein hkmle aratrrlar. Bu
amala hastalara bir dizi tuzak kurarlar, rnein bir baya
na, ilerinden sadece bir tanesi mknatslanm fincanlar
sunarlar ve gerekten hasta bayan yanlr ve mknatslan
mam fincan seer. Bylelikle aslnda sz konusu etkinin
kandrmaca, "hayali", kurmaca olduunu ve bu durumun
grnrde ispatlandn belirtirler. Ancak akademisyen
lerin, ayn hasta bayana fincan hipnotizmac bizzat kendi
si sununca bayann krize girdiini kabul e tmeleri gerekir.
zme tekrar ok yaklalmtr; aslnda apak ortada
dr: Artk mantkl olarak fenomenin mistik madde saye
sinde deil, hipnotizmac ile medyum arasndaki zel te
mastan kaynaklandn tespit etmeleri gerekirdi. Ne var
ki Mesmer'in kendisinin de yapt gibi, akademisyenler
de bu kiisel etkilemenin telkine ya da akkana bal z
aktarm sayesinde mi olduu "konusundaki el yakan soru
nu bir kenara brakp, sonunda ciddi olarak "nullite du
5
magnetisme"ye 1 karar verirler. Hibir eyin grlemedii,
hissedilemedii, koklanamad bir yerde, hibir eyin ol
mayacan belirterek sz konusu tuhaf etkinin sadece ha14
15

"iimizde ve evremizde varsa, bu belli belirsiz bir biimdedir" (.n.).


"manyetizmann geersizliine" (.n.).
84

Franz Anton Mesmer

yal ve kurmacadan ibaret olduu aklamasn yaparlar; bu


da tabii grmezlikten gelinen telkin kavram iin kullan
lan ok dolayl bir szcktr.
M anyetizmann var olmadnn ciddi bir biimde

aklanmasyla, kukusuz manyetik tedavinin (bizce ruh


sal) muhtemel yararna ilikin ikinci soru da kendiliin
den hallolur. nk eer akademi bir etkinin sebebini
aklayamyorsa, bu etkinin dnya nnde hibir surette
yararl ya da tedavi edici olarak geerlilii olamaz. Nite
kim, bilirkiiler (yani bu kez esas meseleyi hi anlamayan
lar) ; yapay olarak yaratlan kriz ve rpnmalar kronik ba
mlla sebep olabileceinden, Mesmer'in ynteminin
tehlike arz ettiini ileri srerler. jri uzun bir cmle kura
rak kararn yle aklar: "Komiserler, hayvani manye
tizmann etkisinin hibir duyu organmzca alglanama
mas; kendilerine ve uygulama yaptklar hastalara tesir
etmemesi; dokunmalarn ve srtmelerin kiilerin bedenle
ri zerinde snrl olarak uygun deiikliklere sebep oldu
unu tespit etmeleri; tersini ispat ettikleri iin tehlikeli
sarsntlarn daima kiilerin hayal gcnden kaynakland
n ve manyetizma olmadan da hayal gc vastasyla
kramplarn retilebildiini ortaya koymalar nedeniyle
manyetik-hayvani akkan dorulayacak hibir delilin ol
madna; dolaysyla tespit de edilemeyen bu e tkinin hi
bir yararnn olmayacana; halka ak tedavilerde kuvvetli
etkilenmelerin belli oranda dokunmaya dayandna; by
lelikle hastann hayal etmesi saland ve buna bal ola
rak otomatikman hislerimizi etkileyen, bize istem d tek
rarlar yaptran hayalin olutuuna oybirlii ile karar verir
ler. Komisyon yeleri, ayn zamanda kriz tekrarlarna se
bep olan bu dokunularn ve bu krizlerin doann bize
bahettiini taklide zorlamasnn zararl olduuna ve her
trl halka ak tedavilerin zamanla tehlikeli sonular do
uracana da deinmeyi grev sayarlar. "
85

Ruh Yoluyla Teda i

Komisyon, 1 1 Austos 1 784 tarihli bu resmi rapora ek


olarak, krala sinirlerin tahrik edildiine ve her iki cinsin bir
araya getirildiine, dolaysyla ahlak bakmndan bunun
tehlikeli olduuna dikkat eken elyazs, hznl ifadelerle
bezenmi bir rapor daha sunar. Akademinin bu kararyla ve
ayn derecede fkeli ifadelerle dolu tabipler odasnn rapo
ruyla, kiisel etkilemeye dayal tedavi, yani ruhsal yntem
alimler dnyas iin kesin olarak halledilmiti. Somnambu
lizmin fenomenleri saylan hipnoz ve medyumsal istek etki
lemenin birka ay sonra bulunmasnn ve birok deneyle
bunun yadsnamaz bir ekilde gn gibi ortaya konulmas
nn ve entelektel dnyay heyecana srklemesinin hibir
yarar olmaz: Paris bilim akademisi iin, on sekizinci yz
ylda yazl olarak fikrini ortaya koyduktan sonra, neredey
se yirminci yzyln bana kadar telkinsel ve duygu tesi
fenomenler geerli deildir. 1830'larda Fransz bir hekimin
yeniden ispat abalarm da geri evirir. 1 840'ta Braid'in
" Neurypnologia"s 1 6 hipnozu bilimin oktan en normal
arac haline getiriini de reddeder. 1820'den itibaren Fran
sa'mn, Avrupa'nn ve Amerika'nn btn ky ve kentle
rinde tklm tklm dolu salonlarda cahil hipnotizmaclar
artc telkini sergilerler ve artk eyrek ve yar aydnlar
bile bunlar reddetmeye kalkmazlar. Oysa Franklin'in
paratonerini, jenner'in iek asn pe atan, Fulton'un
istimbotuna topya diyen ayn akademi sama kibrinde
direnir, kafasn evirerek hibir ey grmez ve grmedi
ini iddia eder.
Ve bu durum, 1 882 ylna kadar, Fransz bilgin
Charcot'nun hipnozu bu ulvi akademiye resmi olarak ka
bul ettirmesine kadar srer; akademinin yanl karar, bir
16

Neuro-Hypnologie=Neurypnologie: insandaki ruhsal aygtlarn yorulmas


uyku haline gtrr; bu duruma sinirli uyku hali, Neurypnologie, denir
(.n.).
86

Franz Anton Mesmer

yzyl sreyle Franz Anton Mesmer'in buluunun Pa


ris'te tannmasn geciktirir. Oysa o bulu, adil ve daha
dikkatli davranlsayd daha l 784'te bilimi zenginletirmi
olacakt.

Raporlann Mcadelesi
Bir kez daha -bu kanc kezdir?- ruhsal tedavi, akademi
nin yarglamasyla yerle bir edilir. Tp Cemiyeti olumsuz
kararn aklar aklamaz, Mesmer kartlar ruhsal teda
vinin her trlsn tm zamanlar iin kapanm bir konu
gibi grerek sevin lklar atarlar. Kitaplarda elenceli
bir biimde "bilimin zaferi"ni dile getiren ve okuryazar
olmayanlarn dahi anlayaca bir biimde ilenmi bakr
sslemeler satlr: Bu bakr ilemeler zerinde gz kama
trc haleyle bezenmi yok edici kararname rulosunun bi
lim komisyonu tarafndan al ve "yedi kez parlayan
ktan" , eek kuyruu ve kulaklar taklm Mesmer ve
rencilerinin cad sprgesi zerindeki ka tasvir edil
mektedir. Bir baka sayfada, bilimin dolandrclar zerine
akt imekler, onlarn paralanm salk teknesi ze
rinde tkezlemesi ve cehenneme yuvarlanmas vardr; bir
nc sayfada: "Nos faculte sont en rapport" alt yazsyla
Mesmer, uzun kulakl bir eei mknatslarken resmedil
mitir. Dzinelerce hiciv yaymlanr, caddelerde yeni bir
chanson sylenir:
Le magnetisme est aux ab ois,

La /aculte, l'Academie
L 'ont condamne tout d 'une voix
Et meme couvert d 'infamie.
Apres ce jugement, b ien sage et b ien legal
Si quelque esprit original
Persiste encore dans son delire,
87

Ruh Yoluyla Tedavi

il sera permis de lui dire:


Crois au magnetisme. . . animalt17

Birka gn gerekten, Mesmer'in Viyana'da olduu gibi


Paris'te de akademinin hkmdar asasyla nihayet gerek
ten boynu krlm gibi bir grnts ortaya kar. Ama
yl 1 784' gstermektedir; geri devrim henz patlak ver
memitir, ama huzursuzluk ve isyan hayalet gibi tehlikeli
bir ekilde atmosferde dolamaktadr. Tm zamanlarn en
Hristiyan kral tarafndan talep edilen, Kraliyet Akademisi
tarafndan da resmen yaymlanan bir hkme - Gne Kral
XIV. Louis'nin hkm srd dnemde hi kimse ezip
geen byle bir aforoz lanetlemesine kar koyamazd.
Ama zayf hkmdar XVI. Louis dneminde, kraliyet
mhr, hiciv ve tartmalara kar bir gvence deildi;
devrim ruhu oktan topluma sirayet etmiti ve ncelikle
kraliyet hkmlerine heyecanla muhalefet ediyordu. Bu
nedenle, Mesmer'i hakl karmak iin tomarla fkeli sa
vunma yazs Paris ve Fransa zerinde uuuyordu. Avu
katlar, hekimler, tccarlar, yksek soylular tam adlarn
kullanarak, tedavilerini ieren teekkr yazlar yaymlad
lar. Bu acemice ve sradan karalama yazlarnn ortasnda
baz ak ve cesur szleri ihtiva eden hicviyelere rastlanr.
rnein, Lyon cerrahlar heyetinden ] . B. Bonnefoy srarla,
"Akademi beylerinin daha iyi bir tedavi tarz var m?" diye
sorar. "Sinir hastalklarna nasl yaklalacaktr, bugn ha17

Manyetizma umutsuz bir durumda


Yetenek, Akademi
Bir olup mahkum euiler onu
Haua alak/Jk dediler.
Bu bilgece ve yasal yargdan sonra
Eer ilgin bir ruh kp da
Hala sayklamasn srdrrse,
Ona yle demek mmkn:
Manyetizmaya inan. . . hayan l
(.n.)
88

Franz Anton Mesmer

la tmyle bilinmeyen sinir hastalklar karsnda nasl


davranlacaktr? Scak ve souk banyolar yaptrlmakta,
kamlayc, canlandrc ya da sakinletirici ilalar veril
mektedir. Bu ie yaramaz palyatiflerin hibiri, imdiye ka
dar Mesmer'in psikoterapisi kadar artc etki salama
d. " "Doutes d'un Provincial" adl bir yazda ismini ak
lamayan biri, akademiyi kibirli banazl yznden soru
nu ele almamakla sular. "Beyler, dncenizin yzyln
nyarglar zerine kmas yeterli deildir. Toplumun re
fah iin snfnzn karn unutmanz gerekir. " Bir avu
kat kahin gibi ileri grllkle yle yazar: "Sayn Mes
mer, buluunun temelleri zerinde byk bir sistem kur
du. Bu sistem, belki de ncleri kadar ktdr; nk ilk
sebeplere kadar geri dnebilmek her zaman tehlikelidir.
Ama eer o, bu sistemden bamsz olarak dank fikir
lerden sadece bazlarna aklk getirebildiyse, sadece her
hangi byk bir gerek varln ona borluysa, o zaman
insanlarn saygs zerinde devredilemeyen hakka sahiptir.
Bu anlamda, dnyann btn komisyonlar ve hkmetle
rinin Mesmer'in baarsn elinden alamayaca ileri bir
zamanda kabul grecektir."
Ne var ki akademiler ve bilgin cemiyetleri konuyu
tartmazlar, sadece karar vermekle yetinirler. Bir karara
varr varmaz her trl itiraz kibirle grmezden gelirler.
Bununla beraber bu zel durumla ilgili olarak balarna
ok znt verici ve beklenmedik bir olay gelir; yani ken
di ilerinden bir adam ikayeti olur. Komisyonun bir
yesidir bu adam ve hi de sradan bir kii deildir: nl
botaniki jessieu ile kar karya gelmilerdir. Kraln emri
zerine denemelerin yannda bulunmu, bunlar biro
undan daha ayrntl ve nyargsz bir ekilde ele alm ve
bu nedenle de son kararda byk srgn fermannn alt
na imzasn koymamtr. Aratrmann zayf noktas, en
kk ve grnmeyen iplikleri, telleri ve tohum izlerini
89

Ruh Yoluyla Teda vi

saygl bir sabrla gzlemlemeyi adet haline getiren bota


nikinin keskin baklarndan kamaz, yani komisyon
Mesmer krnn kesin var olan etkisinin olas sebeplerini
aratraca yerde yel deirmeni kanatlar teorisiyle sa
vam ve bu yzden de hedefi tutturamamtr. Jessieu,
Mesmer'in aalar, aynalar, suyu ve hayvanlar mknats
lad gibi fantezilere girmeden dorudan doruya yeni,
esas ve artc olan durumu tespit eder. Nedir bu tespit
ettii? Bu yeni kr esnasnda herhangi bir g hastalara
etki etmektedir. Kendisi de bu etkiyi (akkan) dokuna
rak ve grerek en az tekiler kadar alglayamad iin
mantk bakmndan doru olarak "bir insandan tekine
aktaran ve ounlukla aktarlann zerinde grnr etki
brakan" bir maddenin etki olaslna ak kap brakr.
Bu etkinin nasl bir etki olduu, manyetik mi, ruhsal m,
yoksa elektriksel bir etki mi olduu konusunda bu drst
ampiriki kendi bana hibir tahminde bulunmaz. Bu ey
muhtemelen yaam gcnn kendisidir, "force vitale",
der; ama ne olursa olsun burada bir g etki etmektedir ve
nyargsz bilim adamlarnn grevi, ilk kez otaya km
olan bir fenomen iin hayal gibi mulak ve pheli bir ke
lime kullanp daha batan yalanlamak yerine bu gcn ve
bu etkinin zerine eilmektir, diye dnr. Tamamen
tarafsz bir adamn geriye dnk bu beklenmedik kefi,
Mesmer iin gl bir destek anlamna gelir. imdi artk
saldr sras ona gelmitir: Komisyonun, yntemin gerek
sahibi olan kendisine sormak yerine, sadece Deslon'a da
yanp rapor hazrladn belirterek parlamentoya ikayette
bulunur ve tarafsz bir aratrma yaplmasn talep eder.
Ancak akademi, bu skntl olay nihayet stnden atm
olmaktan duyduu mutluluk iinde cevap olarak tek ke
lime bile yazmaz. Kararn baskya verdii iin, Mesmer'in
bilime yapt tevik, onun dncesine gre o andan iti
baren geri alnamaz bir ekilde halledilmitir.
90

Franz Anton Mesmer

Yine de Paris Akademisi, bu olayda iin iine bir kez


daha omak sokmaktan geri kalmaz. nk istenmeyen
ve kabul edilmeyen telkin fenomenini tp kapsndan tam
da dar att anda psikolojik kapdan tekrar ieri girmi
tir. Nitekim 1 784 yl, akademinin byden phelendii
doal tedavi tarzn verdii raporla ortadan kaldrdn
sand bu yl, aslna baklrsa modern psikolojinin doum
yldr. Gerekten de o yl Mesmer'in rencisi ve yardm
cs Puysegur, yapay uyurgezerlik fenomenini kefeder ve
bununla, beden ile ruh arasndaki karlkl yeralt etkile
rine yeni bir bak getirir.

Mesmer'siz Mesmerizm
Yaam, bulu ve orijinallik bakmndan her zaman roman
lardan daha zengindir. Mesmer'in bir yaam boyu ektii
ve lmnden sona da peini brakmayan talihsizlii iin,
bu mitsiz arayc ve yoldan karc, kendinin belirleyici
buluunu kendisi kefetmese, yani Mesmerizm ad verilen
ey Franz Anton Mesmer'in ne retisi ne de buluu ol
sayd, hangi sanat ironik bir sembol yaratabilirdi. Ger
ekte ruh dinamiinin tannmasnda belirleyici hale gelen
g oluumunu ilk kez Mesmer ortaya atar, ama ne talih
sizliktir ki bunu kendisi fark etmez ! Onu aslnda grr,
ama ayn zamanda da gznden karr. O zamanki geerli
olan genel uzlamaya gre, bir bulu onu yayana deil,
ona sahip kana ve onun formln yapana ait olduun
dan, bu iin erefi Mesmer'in deil, hipnoz sayesinde in
sanlarn ruhsal etkilenebilirliini ilk kez ispat eden ve bi
lin ile bilind arasnda bulunan muazzam ara alan ay
dnlatan onun sadk rencisi Kont Maxime de Puyse
gur'un olur. nk o uursuz 1 784 ylnda, Mesmer sev
gili yel deirmenleri iin, manyetik ak iin akademilerle
ve bilgin cemiyetleriyle bouurken, bu renci tamamen
91

Ruh Yoluyla Tedai

basit, tamamen gsterisiz "Rapport des cures operees a


Bayonne par le magnetisme animal, adresse a M. l'abbe de
Poulanzet, conseiller-cerc au parament de Bordeaux, 1 784"
adl yazy yaymlar. Bu yaz, metafiziki Almann kozmik
alanda ve mistik akkanda bouna arad eyi, inkar
edilemez gereklerle net bir ekilde ortaya koyar.
Puysegur'un bilimsel deneyleri, ruhsal dnyaya hi
beklenmedik bir yandan kap aar. Bilim ok eskiden beri,
hem eskiada hem ortaada uyurgezer, somnambul in
sanlarn ortaya kn istisna bir olay olarak grp buna
her seferinde yeniden hayretle bakmtr. Yz bin ya da
milyon tane normal insann iinde gece yryen tuhaf bir
insan her zaman doar. Bu kii uykusunda ay na ar
plr, gzleri kapal olarak yatandan kalkar, kapal gz
lerle grmeden, dokunmadan merdivenlerden ve iskele
lerden yukar atya kar, orada delicesine kenarlardan,
damlardan ve srtlardan gz kapaklar kapal olarak trma
np geer ve sonra tekrar yatana dner; ertesi gn, gece
bilindna yapt yolculuk srasnda yolunu kaybederek
dolanp durduu konusunda en ufak bir bilgisi olmaz ve
hibir ey hatrlamaz. Puysegur'a gelinceye kadar, dikkat
eken bu fenomen hakknda yaplan aklamalar yetersiz
kalyordu. Bu tr insanlara ruh hastas denilemiyordu;
nk uyankken ilerini becerikli ve gven verici bir e
kilde yapyorlard. Somnambul uykusundaki davranlar
doann tm geerli yasalarna ters dtnden, bunlara
normal insan olarak da baklamazd. nk eer byle bir
insan karanlkta gz kapal yryorsa ve yine yumuk gz
kapaklaryla, gzbebei tamamen kapal, gndz gz
nn uyanklndan mahrum, en kk engebeleri fark
ediyorsa, en tehlikeli sarp yerlere (uyankken hibir za
man baaramaz) uyurgezer gveniyle adm atabiliyorsa
ona dmemesi iin kim rehberlik ediyor? Onu kim tutu
yor, akln kim aydnlatyor? Kapal gz kapaklarnn ar92

Franz Anton Mesmer

dnda nasl bir i gz, baka hangi anormal akl, hangi


"sens interieur", hangi "second sight" 1 8 bu uyankken r
ya gren ya da ryada uyank kiiyi kanatl melek gibi teh
likelerin zerinden uuruyor? Bilginler bunu ta eski a
lardan beri sorup durdular. Bin yl, iki bin yl boyunca a
ratran zeka, doann arada srada hep nesnelerin ayar
lanm dzeni iine att o byl yaam oyununun kar
snda durmutur; sanki doa normalde kesin geerli olan
yasalarndan bylesine anlalmaz sapma ile insanoluna
akldla sayg duymay hatrlatyor gibidir.
Bir de ne grelim, birdenbire ok rahatsz edici ve ho
olmayan bir ekilde lanetlenmi olan Mesmer'in bir ren
cisi, bu kii hekim bile deil, amatr bir hipnotizmacyd,
rtlmez bilimsel deneylerle bu alacakaranlk durumun
ortaya knn doann alma plannda meydana gelen
bir defaya mahsus bir hata olmadn, bunun insana zg
normalliin onbinlerce dizisi iinde kz kafal bir ocuk
ya da Siyam lkizleri gibi istisna bir sapma da olmadn;
tersine, organik bir grup fenomeni olduunu ve daha
nemli ve daha zc olan, bu irade zlnn ve bi
linsiz eylem durumunun manyetik (biz ona "hipnoz"
diyoruz) uykuda hemen hemen her insanda yapay olarak
meydana getirilebileceini tespit eder. Puysegur, kibar,
zengin, modaya uygun ar insan sever zihniyetli bir
konttu ve erken yata ok tutkulu bir ekilde Mesmer'in
retisine balanmt. lnsani arlatanlk ve felsefi merak
nedeniyle Buzancy'deki iftliinde ustasnn kurallarna
gre para almadan manyetik kr uyguluyordu. Hastalar
histerik markizler ve bozulmu aristokratlar deildir. Ter
sine, topu askerleri, renper genler, kaba, salkl, nev
rasteni olmayan (bundan dolay da iki kat nemli olan)
deneme malzemeleridir. Yine bir gn, bir dizi tedaviye
18

nsezi (.n.).
93

Ruh Yoluyla Tedai

muhta insan ona bavurur. lnsan dostu kont, Mesmer


yntemine sadk kalarak hastalarnda mmkn olduunca
iddetli kriz hallerini meydana getirmeye alr. Ama bir
anda arr, hatta korkar. nk Victor adnda gen bir
koyun oban, uygulanan manyetik srtmelere kaslmalar
la, rpnmalarla ve kramplarla beklenen karl verecek
yerde, hemencecik yorulur ve srten ellerinin altnda sa
kin bir ekilde uykuya dalar. Bu davran kurallara aykr
olduundan, nk hipnotizmac kurallar gerei uyku de
il, rpnmalar oluturmak zorundadr, Puysegur budala
herifi sarsmaya alr. Ama bouna! Puysegur ona barr,
olan kmldamaz. Onu sallar, ama ne garip, bu renper
gen normalden ok baka bir uyku uyumaktadr. Ama
kalkmas iin bir kez daha ihtar edince, olan birdenbire
gerekten ayaa kalkar, birka adm yrr, ama gzleri
kapal olarak. Gzkapaklar kapal olmasna ramen tpk
uyank biri gibi davranr, akl banda birisi gibi, uykudan
sarslmam gibi. Gpegndz bir somnambul, bir uyur
gezer olmutur. Puysegur aknlk iinde onunla konu
may, ona soru sormay dener. Bir de ne grsn, renper
gen uyurgezer haliyle her soruya tam olarak mantkl ve
net cevaplar verir; hatta her zamankinden daha zenli bir
dil kullanarak yapar bunu. Puysegur, yeni olaydan duydu
u heyecanla bilimsel deneyini tekrarlar. Gerekte bu
manyetik (daha dorusu telkinle) tedaviyle bu tr uyku
uyanklna, bu tr uyanklk uykusuna zorlamak, sadece
gen koyun obannda deil, daha bir dizi baka kiide ba
arlr. Puysegur, beklenmedik kefin derin etkisiyle imdi
denemelerini iki kat gayretle srdrr. Hipnoz sonras
denilen emirleri verir, uyku halinde bulunan kiiye uyan
dktan sonra belli iler yapmasn emreder. Gerekten,
medyum geri dnen normal bilinte, somnambul halin
deyken verilen grevleri emre uygun bir ekilde eksiksiz
olarak yeri.ne getirir. Puysegur'un imdi sadece artc
94

Franz Anton Mesmer

olaylar brorne not etmesi kalmtr ve modern psiko


lojiye giden yoldaki Rubikon nehri geilmi, 19 hipnoz fe
nomeni tespit edilmitir.
Hipnoz, kukusuz yeryznde ilk kez Puysegur'la or
taya km bir fenomen deildir. Puysegur'la sadece bi
linli olarak ortaya kmtr. Paracelsus bile, Karnten'deki
bir manastrda keilerin tedavi srasnda hastalarn dikka
tini parlayan nesnelerle ynlendirdiklerini anlatr. Eski
ada Tyanal Apollonius'tan bu yana hipnoz ynteminin
izlerine rastlanmaktadr. lnsan dnyasnn tesinde, hay
vanlar aleminde, ylann baknn uyuuklua ve kaskat
kesilmeye sebebiyet verdii ok eskilerden beri biliniyor
du. Mitolojik Medusa sembol bile telkin gcyle irade
nin fel edilmesinden baka nedir ki? Dikkatin bu zorunlu
fel oluu, imdiye dein yntem olarak kullanlmamt;
elini srterek ve gzlerini dikerek hipnozu saysz kez
bilmeden uygulayan Mesmer bile kullanmad. Aslnda ok
kez baz hastalarnn baklarndan ya da srtmelerinden
dolay birdenbire gzlerinin arlat, esnedikleri, geve
dikleri, gzkapaklarnn sinirli bir halde titremeye bala
d ve yavaa dt dikkatini ekmiti. Tesadfen ta
nk olan Jussieu bile raporunda byle bir vakay betimle
mektedir; gzleri kapal bir hastann ayaa kalkn, teki
hastalar manyetizma ile uyuttuunu, yine gzleri kapal
halde geri yrdn, sessizce yerine o turduunu ve
yapt bu faaliyetlerden haberi olmadn anlatr; gpe
gndz bir uyurgezerlik durumu. Mesmer, yllarca yapt
uygulamalarda dzinelerce, hatta belki yzlerce kez bu tr
gevemelere, bu kendi iine dalmalara ve uyumalara ta
nk olmutur. Ne var ki kendisi sadece krizi arad, sade
ce rpnmay tedavi arac olarak zorla oluturmaya aba
lad ii.n, bu trden dikkate deer alacakaranlk durum19

Kesin karar alnmtr, artk geri dnlmez (.n.).


95

Ruh Yoluyla Teda vi

lardan srarla teet geer. Inlama (Allfluid) dncesiyle


hipnotize olmu olarak, bu esnada kendisi hipnotize edil
mitir, bu talihsiz insan hep bu tek noktaya gzlerini diker
ve Goethe'nin en bilge szleri dorultusunda hareket ede
ceine, teorisi iinde kendini kaybeder. Goethe, "Btn
gerek yaplanlarn aslnda teori olduunu kavramak y
celik olur. Fenomenlerin arkasn aramaya gerek yok, on
larn kendileri retidir." demiti. Nitekim, Mesmer de bu
rada yaamnn nemli dncesini gzden karr; bylece
nden giden cesur kiinin ektii, bakasnn eline harman
olarak der. "Doann karanlk yznn" en belirleyici
fenomenini, yani hipnoz fenomenini rencisi Puysegur
elinin atndan ekip kefeder. lin aslna baklacak olursa,
Mesmerizm, bu yzden belli lde haksz olarak Ameri
ka'nn Amerigo Vespucci'ye gre isimlendirildii gibi,
Mesmer'e gre isimlendirilmektedir.
Mesmer'in atlyelerinden kan bu tek, anlalan k
ck gzlemin etkisi, kendini gelecek bakmndan hi de
grmezden gelinecek gibi ortaya koymad. ok ksa za
manda gzlem alan ieriye doru geniletilerek ayn za
manda nc bir boyut bulundu. nk Buzancy'deki
budala renper gente tespit edildii zere, insan dnce
dnyasnda siyah ile beyaz arasnda, uyku ile uyanklk
arasnda, akl ile drt arasnda, istemek ile irade zorla
mas arasnda, bilin ile bilind arasnda daha bir sr
kaygan, sallanan ve szlen zeminler ve durumlar vardr
ve bununla ruh dediimiz alann farkll ilk kez vurgu
lanmtr. O ok nemsiz bilimsel deney, en allmadk ve
grnte meteor gibi doa alanndan darya kayan ruh
fenomeninin ok zel llere tabi olduunu kesin biim
de ortaya koymaktadr. imdiye kadar olumsuz bir hal
olarak, uyanklk durumunun olmay biiminde ve bun
dan dolay da kara boluk (vakum) olarak duyumsanan
uyku, bu yeni kefedilen uyanklk uykusunun ve uyku
96

Franz Anton Mesmer

uyanklnn ara basamaklarnda, insan beyninde bilinli


akln tesinde ne kadar gizli gcn aktif halde karlkl
olarak oynatm ele verir. Geekte, sansrleyen bilincin
ynlendirmesiyle ruhsal yaam daha net bir biimde orta
ya kar; burada yetersiz bir ekilde ima edilen bu dn
ceyi, psikanaliz yz yl sonra yaratc gelime haline geti
recektir. Btn zihinsel olgular bu bilindna evirmeyle
yepyeni bir anlam kazanr, saysz tevikler, bilen insan
elinin at kapdan ok, rastlant sayesinde ieriye nfuz
eder. "Mesmerizm sayesinde insan ilk kez konsantrasyon
ve dekonsantrasyon, yorgunluk, dikkat, hipnoz, sinir kriz
leri ve temaruz fenomenlerini aratrmaya mecbur kalr;
bunlarn hepsi modern psikolojiyi yanstr" (Pierre janet) .
nsanolu imdiye kadar doast ve byl olarak kabul
ettii birok eyi, ilk kez ak bilinle mantkl olarak kav
rama olanana kavuur.
Puysegur'un bu minicik gzlemiyle i evrenin birden
bire geniletilmesi, annda btn adalarnda ar heye
can yaratr. "Mesmerizmin" imdiye kadar gizemli feno
menin ilk bilgisi olarak Avrupa'nn btn entelektelleri
nezdinde yaratt korkun denebilecek hzl etkiyi betim
lemek zordur. Eter dnyasna Montgolfier'in abalaryla
daha yeni hakimiyet kurulmu, keza Lavoisier sayesinde
elementlerin kimyasal dzeni henz kefedilmiti; bunlara
ilaveten imdi duyular stne ilk yarma hareketi baarlr:
Nihayet ezeli sr olan ruhun tamamen ortaya kacana
ilikin ar cokulu umudun btn kua sarmasna a
rmamak gerek. Zihinsel dnyann ebedi arazi mhendisi
olan yazarlar ve filozoflar, bilinmeyen ky hakknda he
men hemen hi bilgi edinmemilerdir. Bununla birlikte,
bu yeni ktalara ilk adm atanlar onlardr: Onlara karanlk
bir his, bu derinlikten ne kadar ok aratrlmam hazine
lerin karlacan syler. Romantizm artk romantik ve
olaanst unsurlar Kelt rahiplerinin korularnda, Feme
97

Ruh Yoluyla Teda vi

maaralarnda ve cad mutfaklarnda deil, rya ile uya


nklk, irade ile irade zorlamas arasndaki bu yeni alaca
karanlk alanda arar. Alman yazarlar iinde en gl ve
en derin grl Heinrich von Kleist, sz konusu olan bu
"doann karanlk yznden" ok derinden etkilendiini
hisseder. zne uygun olarak her uurum onu cezbetti
inden, kendini yaratc olarak bu derinliklere atar ve tam
da mulak durumlar, uyanklk ile rya arasndaki srtta
edebi olarak canlandrmak zevkine teslim eder. Birdenbire
kendisi iin tipik bir arpma gcyle psikopatolojinin en
alttaki srlarna girer. Bir alacakaranlk durumu hibir za
man "Marquise von O."da olduu kadar dahiyane betim
lenmemitir, hibir zaman somnambulizm canlandrmala
r "Katchen von Heilbronn" ve "Prinz von Homburg" adl
eserlerinde olduu kadar hem klinik bakmdan mkem
mel ve ayn zamanda da farklar vurgulanarak ilenmemi
tir. Goethe, yeni buluu ihtiyatl bir biimde ll bir
merakla uzaktan izlerken, genlik ve romantizm coku
lu bir ekilde iine atlar. E. T. A. Hoffmann, Tieck ve
Brentano, felsefede Schelling, Hegel, Fichte heyecanla bu
r aan gr kabul ederler; Schopenhauer, Mesme
rizmde istencin uyank akldan stnln kantlayan
nemli argmanlar bulur. Fransa'da Balzac, "Louis Lam
bert" adl en zel kitabnda, dnyay biimleyen irade g
cnn biyolojisini verir ve Mesmer'in kefinin bykl
nn -"si importante et si mal appreciee encore"20- he
nz her yere nfuz etmediinden yaknr. Edgar Allan
Poe, denizin tesinde, billur berraklnda, hipnozun kla
sik novelini yaratr. Grnen udur: Ne zaman bilim, ev
renin kara sr duvarnda bir yark aarsa, yazarlarn fante
zisi renkli gaz gibi derhal akn eder ve yeni alan alan
olaylarla ve kiilerle canlandrr. Gnmzde Freud'un
20

"bu kadar nemli ve bu kadar deeri bilinmeyen" (.n.).


98

Franz Anton Mesmer

rnek oluu gibi, psikolojinin yenilenmesiyle her seferin


de yeni bir psikolojik edebiyat da balar. Mesmer'in her
sz, her teorisi ve her dncesi yz kez yanl olsa da
(bu husus hala ok kuku gtrr) , gelecek kuan bak
n ruhsal srra doru evirmek suretiyle gelecein ve
oktan gerekli olan bir bilimin yol haritasn ann b
tn bilginleriyle ve aratrmaclaryla karlatrlrsa daha
yaratc bir ekilde izdii grlr.
Kap almtr; k ieriye, aydnlanmas bilinli bir
ekilde hibir zaman istenmeyen bir alana vurmaktadr.
Ama deien bir ey yok: Herhangi bir yerde yenilie kap
alnca, ieriye ciddi aratrmaclarla birlikte ayn zaman
da hayalperestlerden, kaklardan ve dolandrclardan
oluan yzeysel merakllarn dzensiz klikleri de akn
eder. nk kuruntu insanoluna hem kutsal hem de teh
likeli olarak gereklidir; bir anda dnyevi snrlar ap
dnya gizemine balanabilir. Herhangi bir yerde bir kula
lk bilgi alan elde edince, yetersizliine bakmadan kendi
ne kr krne gvenerek bu tek bilgiyle btn evrenin
kaplarn aan anahtar elinde tuttuunu sanr. imdi de
durum bundan farkl deil. Yapay yaratlan uykuda hipno
tize olmu birinin sorulara yant verebilecei gerei he
nz akla kavumadan, medyumlarn btn sorular
yantlayabileceine inanlr. Tehlikeli bir acelecilik iinde
rya tabircileri hemen kahin yaplr, uyanklk ryalar
kahince gerek ryalarla ayn dzeyde grlr. nsann bir
baka, daha derin ve "i" denilen anlam bu bylenme
srasnda uyanr. "Manyetik kehanette igdnn kuu
denize uuran ruhu, asla grmedii bir igd lkesine
gider, bu lke haereyi henz domam kuluka iin ka
hince etkiye srkler; daha ak ifade edersek: Sorularm
za cevap verir" (Schubert) . Mesmerizmi abartanlar aynen
yle diyorlar: "Somnambul olanlar kriz durumunda gele
cei grebilirler, duyularn her mesafede her yne yayabi99

Ruh Yoluyla Tedavi

lirler. " Kehanette bulunabilirler, nceden haber verebilir


ler, bu durumda introspektion2 1 sayesinde kendilerinin ve
btn yabanc bedenlerin iini alglayabilir ve dolaysyla
hastalklar yanlmadan tehis edebilirler. Trans halinde
iken renmedikleri halde Latince, lbranice, Aramice ve
Yunanca konuabilirler, hi duymadklar adlar syleyebi
lirler ve en zor problemleri gle oynaya zebilirler;
somnambullar gya suya atlnca dibe batmazlarm; ke
hanet zekalar kapal ve mhrl olarak plak bedenleri
ne konan kitaplar " kalp derinliiyle" okuyabilirler; dn
yann baka blgelerindeki ezamanl olaylar ok net bir
ekilde seyredebilirler ve onlarca yl nce ilenmi cinayet
leri ryalaryla aydnlatrlar; ksacas, hibir abrakadabra
medyumlarn etkileyemeyecei kadar ar sama deildir.
Somnambullar gya definelerin sakl olduu bodrumlara
gtrlrler ve medyumsal temas altn ya da gm bul
sun diye gs seviyelerine kadar topraa gmlrler. Ya
da "yksek" duyular sayesinde hasta iin doru ilac sez
sin diye gzleri kapal olarak bir eczanenin ortasna bra
klrlar; bir de ne gresin, kr gzlerle yzlerce ilacn
iinden yararl olann seerler. En inanlmaz ey hi du
raksamadan medyumlara mal edilir; bugn hala uyank
dnyamzda hayalet olarak dolaan btn esrarengiz fe
nomenler ve uygulamalar, fal bakmak, dnceleri oku
mak, ispritizma ile ilgili ruh armalar, telepatik ve tele
plastik sanatlar, btn bunlar "doann karanlk yz"
iin duyulan ilk heyecandan kaynaklanmaktadr. Uzun
srmez, profesyonel somnambul adnda yeni bir meslek
ataa kalkar. Bir medyuma gaipten ne kadar ok artc
haberler verirse o kadar ok deer verildiinden, hok
kabazlar ve hastalk hastalar normal yollardan saparak
"manyetik" hile ve aldatmayla glerini korkun seviyele21

Kendi iine bakmann zel bir tarz: ie bak (.n.).


1 00

Franz Anron Mesmer

re karrlar. Daha Mesmer'in zamannda ispritizma ile il


gili karanlk odalarda, Julius Sezar ile ve havarilerle olaa
nst akam sohbetleri balar; hararetli bir ekilde ruhlar
arlr ve "gerekletirilir". Btn kolay kananlar, btn
zevzekler ve ters inanllar, Justinus Kemer gibi btn ya
rm yazarlar ve Ennemoser ile Kluge gibi yarm bilginler
yapay uyku uyanklnn mucize stne mucizelerini ileri
srp doruluu hakknda yemin billah ederler. Bu yz
den onlarn grltl , gerekten de ounlukla ocuka
anormallikleri karsnda bilimin nce inanmayarak omuz
silkmesini ve nihayet kzarak srt evirmesini anlamak hi
de zor deildir. Mesmerizm on dokuzuncu yzylda yava
yava ad ktye km bir ey haline gelir. Bir dnce
uruna yaplan devaml grlt onu anlalmaz hale geti
rir. Hibir ey brakaca etkideki her trl yaratc d
nceyi, abartlmasndan daha vahim bir ekilde geri tep
tirmez.

Memlekete Dn ve Unutulmuluk
Zavall Mesmer! Kendi adyla anlan Mesmerizmin grl
tl yklndan kendisi kadar, o masum isim babas ka
dar hi kimse rknt duymad. Drste bir tedavi yn
teminin fidanlarn dikmeye alt yerde, imdi zevk
sarhou, dncesizce l ruhu aran sihirbazlar, sahte
bycler ve klistler gruhu kendini kaybetmi halde
tepinip amata ediyordu. Mesmer, verdii meymenetsiz
Mesmerizm ismi yznden ortaya kan ahlaki zarardan
kendini sorumlu tutuyordu. Sulu-susuz biri olarak, a
rlmam haleflerine kar kendini bo yere savundu: "Be
nim yntemimi taklit edenlerin dncesizliklerinde, dik
katsizliklerinde bana kar kullandklar birok nyargnn
suu yatmaktadr." Ama abartanlar onu nasl yalanlyordu?
1 785'ten sonra Mesmer'in "hayvani Mesmerizmi" Mesme101

Ruh Yoluyla Tedavi

rizm tarafndan inenip geildi, vicdansz pii tarafndan


ldrld. Ortak dman olan akademinin ve bilimin or
taya koyamadna, ahlaksz ve farfarac ardllar mutlu
mesut eritiler. Artk Mesmer onyllar boyunca dncesiz
bir hokkabaz ve panayr arlatanlnn mucidi olarak ka
bul edilecektir.
Mesmer bouna protesto eder; yaayan Mesmer, Mes
merizmin yanl anlalmasna kar birka yl boyunca
bouna savar. Ama binlerce insann dt yanlg, tek
kiiye kar hep hakl olur. imdi herkes ona kardr: ok
ileri gittiini iddia eden dmanlar kardr; dostlar da
kardr; nk onlarn abartlarna Mesmer katlmaz ve
hepsinden ok imdiye kadar ona yardm etmi olan za
man, imdi onu terk eder. Fransz Devrimi Mesmer'in on
larca yl emek verdii almasn bir anda silip unutturur.
Baquet nndeki rpnmalardan daha vahi bir kitle hip
nozu imdi btn lkeyi sarsar; imdi Mesmer'in yalnzca
manyetik olan krlerinin yerini giyotinin tartlmaz elik
krleri alr. imdi prenslerin, prenseslerin ve aristokrat
filozoflarn artk ruhsal n yayma zerine mantkl bir
ekilde gevezelik edecek vakitleri yoktur; saraylardaki se
anslar sona erer, saraylar zaten tahrip edilir. Dostlar ve
dmanlar, kral ve kralie, Bailly ve Lavoisier, hepsinin
boynunu keskin kl uurur. Hayr, by tedavisi ve
onun ustas hakknda felsefi olarak heyecan duyulan a
geride kalmtr. imdi dnya sadece siyaseti ve her ey
den nce kendi kellesini dnmektedir. Mesmer, klinii
nin sszlap viraneye dndn, Baquetinin terk edildi
ini grr. Byk emekle kazand milyonlarca frank ie
yaramaz kat paralarna, deersiz asinyalara22 dnr.
Be parasz ortada kalr; bizzat bu durum bile ona dehet
verici gelir. ok gemeden Alman hemerileri Trenck,
22

Fansz Devrimi'nde bir sre tedavlde kalan para (.n.).


1 02

Franz Anton Mesmer

Cloots, Kellermann ve Adam Lux'un kaderi ona, terr s


rasnda ecnebi bir kiinin bann boynunun zerinde ne
kadar gevek durduunu retir; bir Almann mekan de
itirmesinin daha iyi olacan gsterir. Bunun zerine
Mesmer, evini kapatp 1 79 2 ylnda tmden yoksul ve
unutulmu bir halde, Robespierre'in korkusundan Paris'ten
kaar.
Hine incipit tragoedia. 23 Bir gecede hreti ve zengin
lii elinden gitmi, elli sekiz yanda ve tek bana, d k
rklna uram yorgun adam, Avrupa'da elde ettii baa
r alanlarn terk eder ve ne yapacan ve ban nerede
dinleyeceini bilemez. Daha dn tpk bir kurtarc, bir
Mesih gibi karlayp erefine trenler dzenleyen, btn
an ve hretlere boan dnyann birdenbire ona artk ih
tiyac kalmamtr; dnya onu artk istememektedir. imdi
Bodensee'deki sessiz memleketinde daha iyi zamanlar
beklemesini tlemek daha yararl olmaz m? Ya sonra;
Viyana'da karsnn lmnn ardndan kendine kalan bir
evinin daha olduu aklna gelir, Landstrasse'deki o gzel
ev; ya ve renimi iin orasnn uygun dinlenme yeri
olacan umut eder. En ar nefreti bile pes ettirmek iin
on be yln yeterli olacan dnr. Bir zamanki d
manlar olan o yal hekimler oktan mezarda yatyorlar,
Maria Theresia lm ve ondan sonra gelen iki kayzer de,
I l . joseph ile Leopold, teki dnyay boylamtr - Frlayn
Paradies'in talihsiz olayn artk kim dnr!
Bylece, bu yal adam Viyana'da huzur bulaca
umuduna kaplr. Ama yksek vgye ayan Viyana saray
polisinin bellei gldr. Nitekim 14 Eyll l 793'te, Vi
yana'ya ayan basar basmaz, "kazip hret hekim" dok
tor Mesmer alelacele celp edilir ve "daha nceki askeri bir
lii" hakknda sorgulanr. Konstanz ve "o civarda" kald23

Trajedi burada balar (.n.).


1 03

Ruh Yoluyla Tedavi

m belirtince, derhal Freiburg blgesinden "kukulu d


nceleri" hakknda "somut bilgiler" toplanr; eski Avus
turya makam at kineyerek trs trs komaya balar. Ne
yazk ki Konstanz'daki ehir yzbasndan, Mesmer'in
orada "kusursuz davrandm", "ok yalnz yaadn" ve
"hi kimsenin tehlike douracak yanl" bir eyini fark
etmediini belirten uygun haberler gelir. Bylece bir za
manlar Frlayn Paradies olaynda olduu gibi bana sa
lam bir bela amak, onu punduna getirip faka bastrmak
iin beklemek gerekmektedir. Gerekten de ok gemeden
bana yeni bir bela sarlr. Mesmer'in evinde , bahe kul
besinde Gonzaga adnda bir prenses oturmaktadr. Dr.
Mesmer kibar, iyi terbiye grm bir adam olarak kirac
sna bir nezaket ziyaretinde bulunur. Mesmer Fransa'dan
geldii iin prenses normal olarak jakobenler zerine ko
nuur ve onlar hakknda, bugn Rus devrimci evrelerin
de dile getirilen ifadelerin benzerlerini kullanr. fke iin
de onlar -burada Franszca olarak yazlm jurnalden ay
nen alnt yapyorum- " ces gueux comme des regicides,
des assassins, des voleurs"24 olarak niteler. imdi Mesmer,
bizzat terrden kam ve btn varn younu devrim
yznden kaybetmi olmasna ramen, bir dnce insan
olarak dnya tarihine ilikin bir kltr olaynn bu trden
tanmlanmasn biraz basit bulur ve nihayet bu insanlarn
zgrlk iin savatklar, kiisel olarak hrsz olmadklar,
zenginleri devlet lehine vergilendirdikleri, nihayet impara
torun da vergisi olduu anlamna gelecek szler syler.
Zavall Prenses Gonzaga neredeyse baylp der. nk
evinde bir jakobenin ta kendisi bulunmaktadr! Mesmer
kapdan kar kmaz, dehet verici haberle kardeine,
Kont Ranzoni'ye ve saray maviri Stupfel'e koar; hemen
24

"kral knili, cani, hrsz gibi

sefiller" (.n. ) .
1 04

Franz Anton Mesmer

bir ispiyon arlr (unutmaynz, biz eski Avusturya'da


yz): szde "valye" Desalleur, tabii polis raporunda sa
dece Desalleur adnda "biri" olarak nitelenmektedir (polis
onun hakknda daha fazlasn bilebilecek durumdayd). Bu
jurnalci, bu durumu birka banknot kazanmak iin ka
rlmaz bir frsat bilerek derhal yce kabine sekreterliine
ar yaltak bir rapor yazar. Orada Kont Colloredo
nezdinde de ayn ekilde haddinden fazla dehet yaratr:
Viyana gibi akll drst bir ehirde bir Jakoben ha ! Majes
teleri, tanr inayetli Kayzer Franz, avdan dner dnmez
kendisine "Fransz edepsizliinin" bir taraftarnn rezidan
snda kald konusundaki korkun haber altra altra
iletilir. Majesteleri derhal derin bir aratrmann yaplma
sna "karar verir". "Sansasyon yaratmadan" , 18 Kasmda
zavall Mesmer, polis binasnda tek bana hapse atlr.
Ama ispiyon raporlarna alelacele gvenmenin ne ka
dar aptalca bir ey olduu bir kez daha ortaya kar. Poli
sin kayzere verdii dorudan haber fos kar; nk "yap
lan aratrma sonucunda ne Mesmer devlet iin tehlikeli
olan o edepsiz kstah konumalar sarf ettiini itiraf eder
ne de bunlar geerli yoldan yasal olarak ispat edilir" . Ve
polis bakan Kont Pergen, "derin yaltak konumasnda"
gerekten ackl bir ekilde "kesin bir uyar ve ar srgn
cezas verilip salverilmesini" teklif eder. Kayzer Franz'a
"yce karar" aklamaktan baka are kalmaz: "Mesmer'in
hapisten salverilmesi ve kendisinin de ifade ettii gibi en
ksa zamanda doum yerinin bulunduu yere gitmesi,
hemen hareket etmesi ve kald ksa sre iinde de kuku
uyandrc szler sarf etmemesi iin gzetilmesi." Ama
medar iftihar polis, bu karardan pek memnun olmaz. Da
ha nceden bakan, Mesmer'in tutuklanmasnn "burada
saylar bir hayli fazla olan partilileri nezdinde epeyce ha
reketlenmelere neden olacan" duyurmutur. imdi Mes1 05

Ruh Yoluyla Tedavi

mer'in kendisine yaplan iren muameleyi resmen ikayet


etmesinden korkulmaktadr. Bunun zerine "ad manda
tum Exellentissimi" saray polis makam olayn rtbas e
dilmesi iin aadaki evrak kaleme alr. Bu evrakn eski
Avusturya'nn papalk hkmet slubuna rnek oluu ne
deniyle mzeye konulmas gerekir. "Mesmer'in salveril
mesi, susuzluunun kantlanmad iin, yapay dolaplar
la ikayet edildii zere kendisi tarafndan dile getirilen
dndrc konumalar, hibir zaman kafalarda kalan
pheyi tamamen temizlememitir ve bu yzden consilii
abeundi25 emrinin gerekten nceden haber verilmesiyle
de sadece itibar korunmutur. nk ertelemeksizin git
mek niyetini bizzat kendisi ortaya koymutur: Binaena
leyh basknn sz konusu olmadnn, Mesmer'in de her
hangi bir resmi savunma yolunu semeyeceinin ve daha
ziyade kendisine yaplan yumuak muameleyi mutlaka an
layacann bildirilmesi gerekmektedir . " Aklama yapl
maz, olay rtbas edilir, ve "bask" ylesine salam yaplr
ki, Mesmer'in Viyana'dan bu ikinci kez kovulmasndan
yz yirmi yl sonra bile hibir ey duyulmaz. Artk faklte
sevinebilir, ne de olsa yerinde duramayan medicusun
Avusturya'da canna okunmutur.
imdi nereye gideceksin, ihtiyar? Servetini kaybettin,
memleketin Konstanz'da imparatorluk polisi pusuya yat
m bekliyor, Fransa'da terr esiyor, Viyana'da cezaevi
bekliyor. Sava, btn uluslarn uluslara kar srdrd
, bitmeyen, acmasz sava btn snrlar zerinden bir
gelip bir gidiyor. Ya o; o ak sal, bandan belalar eksik
olmayan aratrmacy, yoksullaan ve unutulan adam,
dnyann bu lgn kargaas irendirmektedir. O, sadece
balad ii tekrar tekrar deneyip, sevgili fikrini insanla
aklamak iin sadece skunet ve bir lokma ekmek ister.
25

Kovma, art; bir kiiye gimesinin tlenmesi (.n.).


1 06

Franz Anton Mesmer

are olarak Avrupa dnce dnyasnn ebedi snma ye


rine, lsvire'ye, kaar. Kk bir kantonun herhangi bir
yerine, Frauenfeld'e yerleir ve yaamn g bela srdre
bilmek iin mtevaz uygulamalar yapar. Onlarca yl ora
da, karanlk iinde yaar. Oradaki renperlere, peynircile
re, oraklara ve hizmetilere tbbi sanatn uygulayan kr
sal sessiz adamn, imparatorlarn ve krallarn mcadele
ettii ve tevecchn kazanmak istedii, odalarn Fran
sa'nn soylular ve valyelerinin tka basa doldurduu,
Avrupa'nn btn akademilerine ve fakltelerine kar
kendini hararetle savunan ve retisi zerine btn dil
lerde yzlerce yaz ve bror baslan ve kendi adalar
nn byk ihtimalle herhangi birinden, bizzat Rous
seau'dan ve Voltaire'den, daha fazla yazlan, ayn Dr.
Franz Anton Mesmer olduunu, o kck kantonda hi
kimse fark etmez. Onu eski rencilerinden ve taraftarla
rndan hibiri aramaz; muhtemelen bu karanlk yllarda
hi kimse onun adn ve ikametgahm bilmez. Bylece bu
yalnz adam, kk cra da kynn glgesinde tama
men ban emi, ara vermeden alarak ar Napoleon
devrini geirir. Dnya tarihinde bir adamn, hretin by
lesine ba dndrc dalgalarnn srtndan unutulmulu
un derin uurumuna ve kaybolmulua yuvarlandn
gsteren hemen hemen hibir rnek yoktur. Bir biyografi
nin hemen hemen hibir yerinde, hepten yitmilik en a
rtc baarya, Franz Anton Mesmer'in bu garip ve ayn
zamanda biricik talihi kadar yakn durmuyor.
Ama bir insann karakterini hibir ey baarnn altn
deremesinden ve felaketin ate denemesinden daha iyi
kantlamaz. nnn gklere kt srada ne bir kstahlk
ne bir farfara kibir gsteren bu ihtiyar adam, unutulmu
luunda olaanst mtevaz ve stoac bilgelik iinde gs
terir kendini. Kar savunma yapmakszn, neredeyse in
sann, severek tekrar karanla gireceini ve dikkati bir
1 07

Ruh Yoluyla Tedai

kez daha zerine ekmeyi deneyeceini syleyesi geliyor.


Sadk kalmaya devam eden birka dostu, Mesmer'i sakla
mmdan tam on yl sonra, yani 1 803'te, yeniden skunete
kavumu ve ok gemeden de imparator ynetimine gir
mi olan Paris'e davet ederek orada kliniini tekrar ama
sn ve yanma yeni renciler almasn ister; ama bouna.
Zaten Mesmer bu daveti reddeder. Artk kavga istememek
tedir; ekime istememektedir, gevezelik istememektedir,
fikrini dnya denizine atmtr; orada ister yzer, ister ba
tar. Soylu bir boyun eile "Btn ektiim ilelere karn
adalarm kendi karlar zerine aydnlatmakta baarl
olamadmsa, yine de topluma kar grevimi yerine getir
mi olmaktan vicdanen tatmin olmu bulunuyorum" diye
cevap verir. Sadece kendisi iin, sessiz ve grnmeden,
tamamen anonim olarak denemelerine devam eder ve
bunlarn grlt koparan ya da kaytsz kalan dnya iin
bir ey ifade edip etmt'.diini sormaz. Brakt e tkiye im
dinin deil, gelecein hak vereceini ve lmnden sonra
fikirlerinin canlanmaya balayacam kahin gibi sezinler.
Mektuplarnda sabrszlk, hretten dmesinden ve pa
rasn kaybetmesinden dolay ikayet okunmuyor, sadece
btn byk sabrl kiilerin znde yatan gizli gven ifa
desini buluyor.
Ama sadece dnyevi n snp gidebilir, yaayan d
nce asla. lnsanlm kalbine bir kez indi mi, karl tipili
havada, umulmadk bir zamanda yeniden amak iin belli
bir sre tatile kar; bilime ebediyen merakla sarlm olan
kafa iin, hevesin tamamen bitmesi diye bir ey yoktur.
Devrim, Napoleon savalar, btn bunlar Mesmer'in ta
raftarlarm darmadan eder, taraftarlarnn izdihamn or
tadan kaldrr. Yzeysel olarak baklrsa, henz yerine
o turmam devletin, askeri ktanm uygun admlaryla
umutsuz bir ekilde daldna inanas gelir. Mesmer'in, o
unutulan adamn eski retisi dnyann kargaa ortamn1 08

Franz Anton Mesmer

da kendisi farknda olmadan, birka ketum nezdinde etki


sini srdrr. nk sava zaman, dnen karakterler
de, evrenin vahiliinden ve iddet uygulanndan ruhsal
dnyaya kama ihtiyacn alacak bir ekilde ykseltir.
Kararndan dndrlemeyen, askeri mfreze evine dayan
d zaman dairelerini izmeye devam eden Archimedes,
gerek bilginin ebediyen en gzel sembol olarak kalr.
Einstein'in savan ortasnda dnyay deitiren dnsel
prensibini, an canavarlndan etkilenmeden hesaplad
gibi, Napoleon'un ktalar Avrupa'y bir batan br ba
a geerken, haritalar her yl renklerini deitirirken, d
zinelerce kral tahtan indirilip dzinelerce yenileri getiri
lirken, birka hekim cra kasabalarda Mesmer'in ve Puy
segur'un tevikleri zerine dnp ayn zamanda mah
zen kubbeleri altnda konsantre olarak onun dnd
yolda etkilemeyi gelitirmeye devam eder. Btn bu adam
lar ayr ayr alrlar; Fransa'da, Almanya'da, lngiltere'de,
o11.nlukla birbirlerinden habersiz, hibirinin Mesmer'den,
yiten adamdan haberi yoktur ve Mesmer'in de onlardan
haberi yoktur. lddialarnda sessiz sakin, kardklar so
nularda dikkatli bir ekilde Mesmer'in aklad gerek
leri kontrol edip incelerler. Yeni yntem ayn zamanda yer
altndan, Strassburg yolu zerinden ve lsvire'den, Lava
ter'in mektuplaryla nfuz etmeye devam eder. zellikle
de Suebya'da ve Berlin'de ilgi younlar; Prusya saray he
kimi ve btn bilgin komisyonlarnn yesi nl Hufe
land, kiisel olarak krala etki eder. Bylece Berlin'de bir
hkmet kararnamesi, Mesmerizmin yeniden incelenmesi
iin nihayet bir komisyon kurulmasn kararlatrr.
Mesmer ilk kez l 7 75'te Berlin Akademisi'ne ba
vurmutu; ald sonucun ne kadar ackl olduu anm
sanmaktadr. Neredeyse krk yl sonra, 1 8 1 2'de ayn ku
rum manyetizmay incelemek arzusundadr; ama prob
lemin esas tevikisi olan Mesmer tamamen unu tulduu
1 09

Ruh Yoluyla Tedai

iin, Mesmerizm denince hi kimse Franz Anton Mesmer'i


aklna getirmez. Oturumda yelerden biri, Mesmerizmin
mucidi Franz Anton Mesmer'in yntemini savunup ak
lamas iin Berlin'e arlmas konusunda ok doal bir
nerge verince komisyon arp kalr. Hepsi, bu i nasl
olacak diye hayretlerini ifade ederler; Franz Anton Mesmer
yayor mu ki? Peki neden susuyor, hret onu beklerken,
neden gururla ve muzaffer edayla ortaya kmyor? ylesi
ne byk, dnya apnda nl bir adamn bu denli mte
vaz oluuna ve sessiz sedasz kendini unutulmulua terk
etmesine hi kimse bir anlam veremez. Frauenfeld'deki kan
ton hekimine, akademinin onun ziyaretinden onur duya
ca konusunda derhal bir acil davet gnderilir. Kral tara
fndan kabul edilmek, btn Almanya'nn dikkatini ek
mek, hatta belki de tarif edilmez hakszlklara katlandk
tan sonra baarl bir ekilde onurunu kurtarma ihtimali
ona gz krpmaktadr. Ama Mesmer ok yalandn, ok
yorulduunu ileri srerek bu teklifi reddeder. Yeniden kav
ga ortamna dnmek istemediini belirtir. Bunun zerine
Profesr Wolfart 6 Eyll 1 8 1 2'de kraliyet zel temsilcisi
olarak Mesmer'e gnderilir ve kendisine, "manyetizmann
l.1ucidi sayn Dr. Mesmer'i bu nemli konunun onaylan
masna, dorulanmasna ve aydnlanmasna yardm edecek
ne varsa aklamasn istirham etmek ve onu komisyonun
amac dorultusunda yolculua kmas iin tevik etmek"
konusunda yetki verilir.
Profesr Wolfart hemen hareket eder. Otuz yllk sr
dan sonra nihayet bu yitik adamdan haber alyoruz.
Wolfart unlar anlatmaktadr:
"Manyetizmann mucidiyle yaptm ilk kiisel tan
mamla, onun beklentilerimin ok stnde olduunu gr
dm. Onu bizzat kendisinin ifade ettii hayrsever etki
evresinde megul halde buldum. Ileri yanda zekasnn
geni, ak ve nfuz edici oluu, kendini ifade etmedeki
1 10

Franz Anron Mesmer

yorulmak bilmeyen, iten gayreti, keza duygulu olmaktan


ok rahat oluu, benzetmelerindeki kvraklkla tamamen
kendine zg anlat ve de ahlaknn incelii, davrann
daki sevimlilik hayran olmaya ziyadesiyle deer grn
yordu. Buna bir de bir bilginin yle kolay birletiremedii
her alandaki pozitif bilgilerden oluan bir hazineyi ekle
yin. Btn varlnda, szlerinde, eylemlerinde ve evre
sinde ifadesini bulan hayrsever iyi kalpliliinin stne bir
de aktif, burgulayc bakyla ya da elini sessizce kaldr
yla hastalar zerindeki neredeyse mucizevi etkisini ko
yun. Ve btn bunlar soylu, sayg akan bir kiilikle st se
viyelere karlm; bylece Mesmer'in bu temel zelikle
rinde bireysel imaj elde ediliyor. " Mesmer, ziyaretisine
hibir saknca grmeden deneyimlerini ve fikirlerini anla
tr, hasta tedavilerine katlmasna izin verir ve d dnyaya
yaymas iin btn notlarn Profesr Wolfart'a teslim
eder. Her trl ne kma, dikkatleri kendi zerine ekme
frsatn gerekten olaanst bir soukkanllkla redde
der. "Yaam yolumun bitmesine ksa bir mesafe kald
iin kalan gnlerimi sadece kendime, gzlemlerimde ve
deneyimlerimde olaanst yararn grdm bir aracn
pratik uygulamasna adamaktan daha nemli bir i bilmi
yorum; bununla benim son etkim gereklerin saysn ar
trd. " Bylelikle garip adamn beklenmedik bir ekilde bir
de akam imajn alm olduk. Bu kii nn, nefretin, zen
ginliin, yoksulluun ve nihayet unutulmuluun btn
safhalarn geirip hayatn adad eserinin anlam ve ka
lcl konusunda emin olarak soukkanl ve byklk
iinde lme doru gitmektedir.
Son yllar bir bilgenin, duru, snavn vermi bir ara
trmacnn yllar gibidir. Para konusunda sknt ekmez,
nk Fransz hkmeti kaybettii milyonlarca franklk
devlet kadn tazmin iin yaam boyu aylk balamtr.
Bylece bamsz ve serbest olarak memleketi Bodensee'ye
111

Ruh Yoluyla Teda vi

dnp, varlk evresinden sembolik olarak ayrlacak du


rumdadr. Orada bir tr tara soylusu gibi hevesi dorul
tusunda yaar; bu heves hayatnn sonuna kadar deimez:
bilime, aratrmaya yeni yeni denemelerle hizmet etmek.
Gzlerinin grd, kulaklarnn iittii ve aklnn ban
da olduu son ana kadar kendisine gvenip gelen herkese
manyetik gcn uygular. Sk sk atla ya da arabayla il
gin bir hastay grmek ve mmknse kendi yntemiyle
iyiletirmek iin saatlerce yol kat eder. Arada fiziksel de
neyler yapar, desenler ve resim izer ve Prens Dalbergler
deki haftalk konserleri hi karmaz. Bu mzik evresin
de rastlad herkes, bu samimi, hep sakin ve fevkalade
soukkanl ihtiyarn olaanst evrensel eitimini vp
yceltir. Bu adam eski n hakknda yumuak glmse
meyle, en fkeli ve en nefret eden dmanlar hakknda
nefret duymadan ve fkelenmeden konuur. 5 Mart 1 8 14'te
sonunun gelmekte olduunu hissedince, seminere katlan
lardan birinden cam armonikasn bir kez daha almak
iin yardm alr. Hep ayn armonikadr, gen Mozart'n
Landstrasse'deki evinde denedii, Gluck'un Paris'te yeni
ve bilinmeyen armoniler kard, yaamnn btn seya
hatlerinde ve yolunu kaybetmelerinde ve lmne kadar
elik eden o ayn armonika. Milyonlar utu, n retisi
zerine koparlan grltlerden, bo konumalardan ve
kavgalardan sonra duman oldu ve yal mnzeviye bu ens
trmandan ve sevgili mziinden baka hibir ey kalma
d. Sarslmaz bir inanla harmoniye, evren akkanna
dnmek isteyen, nefretin deersiz bir arlatan ve hokka
baz diye aalayarak tanmlad bir adam, gerek bir bil
ge gibi lme gider; vasiyetnamesi dokunakl bir biimde
unutulmak isteini, yani debdebe etmeden herkes gibi
gmlmek isteini ortaya koymaktadr. Bu son arzusu ye
rine getirilir. teki tarafa gidiini hibir gazete yazmaz. Bir
zamanlar n dnyay saran ve nc almas ancak a1 12

Franz Anron Mesmer

mzda yeniden kavranmaya balanan Mesmer, herhangi


bir yabanc gibi Drste-Hlshoffun da istirahat ettii
Meersburg mezarlnda defnedilir. Dostlar gen mer
mer bloktan oluan ve zerinde mistik iaretler bulunan,
mecazi olarak zaman ve mekandaki hareketi gstermek
iin gne saati ile otobs asesi olan sembolik bir mezar
ta yaptrrlar.
Ama insanlarn nefretini uyandrmak olaanst ka
rakterlerin kaderidir: Uursuz eller, Mesmer'in mezar ta
ndaki kendilerinin anlamad iaretleri, gne saatini ve
otobs asesini, hem de anlalmayan yazcnn ve ara
trmacnn adyla birlikte svayp tahrip eder. Yklan tan
mezarnda yeniden saygyla dikilmesine kadar yllar gee
cektir ve nihayet daha iyi anlayan d dnyann bu byk
Alman hekiminin kaybolan adn ve nclk kaderini d
np hatrlamas iin yine yllar akp gidecektir.

Ardllar
Bir bulu buluu yapandan daha dahiyane ise, her zaman
bir dnsel trajik durum ortaya kar. Keza bir sanat ya
da bir aratrmac bir eyi yapmay aklna koyar ve bunu
artk kavrayamayp yar biimlenmi olarak elinden bra
krsa, ayn trajik durum burada da kendini gsterir.
Mesmer'in bana gelen de bundan farkl deildir. Yenia
n en nemli sorunlarndan birini yakalar, ama bununla
baa kamaz. Dnyaya bir soru savurur ve cevabn bul
mak iin kendi kendine bouna eziyet eder. Yanlm olsa
da bir ncyd, yol aan ve hedef hazrlayan bir insand;
nk bugnn btn psikoterapi yntemlerinin ve b
tn psikoteknik sorunlarnn byk bir blm dmdz
bu tek adama, Franz Anton Mesmer'e dayand yadsna
maz bir gerektir. Bu adam ilk kez ak bir ekilde telkinin
gcn, geri acemice ve karmak bir uygulamayla da ol1 13

Ruh Yoluyla Tedavi

sa kantlad, ama ne olursa olsun, salt mekanik bir bilimin


kahkahalarna, alay etmesine ve kmsemesine ramen
yine de kantlad. Sadece bu, onun yaamn baarya, ye
teneini tarihteki yerine tamaya yetiyor.
Mesmer, yenian ilk mektepli hekimi olarak etkiyi
yaad ve tekrar tekrar oluturdu; bu etki telkin edici bir
kiilikten, yaknlktan, sylemek, konumak ve emretmek
suretiyle hastaya tedavi edici bir ekilde geiyor; o sadece
bu etkiyi aklayamyor ve bu anlayamad ruhsal meka
nikte hala ortaan bysn gryor. Burada belirleyici
olan telkin kavramn (btn adalar gibi) bilmiyor,
ruhsal tedavi gc olan g aktarmndan haberi yoktur;
bu aktarm (bu noktada bugn bile hala farkl fikirler var
dr) ya iradenin uzaktan etkisiyle ya da bir i nn etki
siyle salanmaktadr. rencileri, farkl ynlerden de olsa
soruna yaklarlar. Bylece bir nsal, bir de hayvani okul
oluur. Insal kuramn temsilcisi Deleuze, Mesmer'in be
densel sinir malzemesinin, bir tzn buharlamas gr
ne sadk kalr. lspritizmaclarn telekineze ve baz ara
trmaclarn da od retisine26 inandklar gibi, o da ger
ekten bedensel benlik malzememizin organik olarak ay
rlmasnn mmkn olacana inanr. Mesmer'in hayvanc
rencisi Chevalier Barbarin, hipnotizmacnn manyetiz
ma ile uyutulmu kiiye her trl malzeme aktarmn ya
lanlar ve sadece iradenin yabanc bilince ruhsal iletimini
grr. Nitekim, ne olduu belli olmayan i n konusun
daki Mesmer yardmc hipotezihe hi de ihtiya duymaz.
By formlnn tm "croyez et veuillez"den ibarettir;
daha sonra lsa Bilimi, Mind Cure ve Coue tarafndan dm
dz alnan bir gr. Ama telkinin btn ruhsal ilikilerin
16

Od, manyetizma ve elektrik benzeri, hal ve artlan tartlp llemeyen bir


etkendir, ama az ok ondan ayrlan grnmler sunar ve kendi yasalarna
uyar. Her vcutta bulunur ve manyetizma ve elektriklenme gibi iki ayn ar
ve eksi deikeni vardr. Etkilerini sadece belli kimseler alglar; bunlarn
kendine zg sinir tahriki yetenei vardr (.n.).
1 14

Franz Anton Mesmer

en belirleyici g faktrlerinden biri olduu konusundaki


psikolojik bilgisi gittike daha ok nfuz eder. Bu irade
zorlamas, irade ifali srecini, ksaca hipnozu Braid,
1843'te " Neurypnologie"de nihayet deneysel ve tamamen
rtlemez bir biimde ortaya koyar. Daha 1 8 1 8'de
Weinhold adnda bir Alman hipnotizmacnn parlak cam
dmeleri olan ceketini giyer giymez somnambullarnn
daha abuk uykuya daldklar dikkatini eker. Ama bu
bilgin olmayan gzlemci, henz gzn parlayan cisimlere
ynlendirilmesiyle d duygunun yorulduu ve bylelikle
de bilincin isel bakmdan yumuamasnn tevik edildii
konusundaki belirleyici balanty kefetmemiti. Braid,
telkinci el srmelerine balamadan nce, medyumun ba
klarn parldayan kristal kre ile nceden yorma tekni
ini pratik olarak ilk kullanandr. Bylece hipnoz, teknik
ve gizemsiz olay ve tedavi olarak, ona uzun sre kukuyla
bakan bilime sokulmu olur. imdi niversite profesrleri
gammazlanan ve dlanan hipnotizmay Fransa'da ilk kez,
aslnda nce ruh hastalarnda olmak zere amfilerde kul
lanmaya cesaret ederler; rnein Charcot Paris'te Sapetri
ere'de, Bernheim Nancy'deki fakltede. Paris'te, 1 3 ubat
1882'de, nceleri Mesmerizm denen telkinin, yz yl bo
yunca Mesmer'i aforoz eden ayn faklte tarafndan bi
limsel yardmc yntem olarak kabul edilmesi suretiyle
Mesmer'in (tabii haksz yere reddediliten bir kelime bile
ifade edilmeden) eref ve itibar iade edilir. Artk byk
r alnca, uzun sreler engellenen psikoterapi baar
dan baarya koar. Charcot'nun rencisi olarak gen si
nir hekimi Sigmund Freud, Sapetriere'e gelir ve hipnozu
tanr; hipnoz onun iin ok gemeden, psikanalize adm
n atar atmaz arkada brakp yakaca bir kpr olur. O da
nc dereceden miras olarak Mesmer'in grnrde
orak topraa att tohumlarn rnnn tadn karan
lardan biridir. Mesmerizm ayn yaratclkla kendi kendini
etkilemede ve Mind Cure'un dini ve mistik ruh hareketle1 15

Ruh Yoluyla Tedavi

rinde etkili olmaktadr. Mary Baker-Eddy, Isa Bilimi'ni


"veuillez et croyez"yi, yine Mesmer'in rencisi Poyen'den
tevik gren Quimby'nin ikna terapisini tanmadan salam
temellere asla dayandramazd. ispritizma, ilk nce Mesmer
tarafndan kullanlan halka olmasa, trans kavram olmasa
ve bununla bantl kahinlik olmasa dnlemezdi; keza
Blavatsky ve onun teozofik loncas dnlemezdi. Btn
klit bilimler, btn telepatik, telekinetik deneyimler,
kahinler, ryada konuanlar, bunlarn hepsi eninde so
nunda Mesmer'in "manyetik" laboratuvarna dayanr. Bu
yitik adamn gammazlanan kanaatinden yepyeni bir tr
bilim doar ve ruh glerinin telkinsel etkisiyle insanlar,
okul kurallarna gre yaplan tbbi tedaviyle eriilmesi asla
mmkn olmayan baarlara eriilebileceini iddia ederler;
isteklerinde samimi, sezgilerinde isabetli, ama sadece ken
di nemli eylemlerini aklarken yanl yapan adamn d
ncelerinden doan bir bilim.
Ama belki de bir buluun brn bastrd, dnn
kuramlar bir anda solduu ve yzyllar ncesinde kalm
olanlarnn birdenbire yenilendii bir ada daha dikkat
li olmaya baladk; evet belki de bugn hala gururla
Mesmer'in aktarlabilen, insandan insana akan kiisel i
na ilikin kabul edilmeyen fikrine bir fantezi diyenler
yanlyorlar; nk o, muhtemelen gelecek saati beklen
medik bir ekilde geree dntrecektir. Arada tel ve
zar bulunmadan konuulan bir kelime, ayn saniyede
Honolulu'dan ya da Kalkta'dan kulamza geliyorsa, g
rnmeyen yaynlarn ve dalgalarn eteriyle sarsldmz
biliyorsak ve bu trden saysz g istasyonlarnn taraf
mzdan yararlanlmadan ve bilinmeden evrende etkili ol
duklarna inanyorsak, geekten canl deri ve tahrik olmu
sinir tarafndan etkilenmi akmlarn yeniledii grleri
artk batan reddetmeye cesaret edemeyiz. Mesmer, insan
dan insana ilikilerde belki de bir prensip deil, ama "hay
vani manyetizmada" etkilidir diyerek onlara yetersiz bir
1 16

Franz Anton Mesmer

ifadeyle "manyetik" adn verdi. Yoksa neden insann be


densel yaknl, ayn ekilde snen bir incinin parlakln
ve parldayan yaam gcn tekrar yeniledii gibi, baka
sinirleri tahrik edici ya da sakinletirici bir ekilde etkile
yen gerekten bir scaklk etkisi ya da etrafna ma geli
tirmesin ki? Neden beden ile ruh arasnda gizli akmlar ve
ylmalar meydana gelmesin, bireyler arasnda ekmeler
ve itmeler, sempati ve antipati olmasn? Bu alanda bugn
kim cesurca bir Evet ya da kstaha bir Hayr diyebilir ki?
Belki de giderek hep hassaslaan metrik cihazlarla alan
fizik, bugn bizim sadece ruhsal g dalgalar olarak ka
bul ettiimiz eyi, yarn tzsel zdeksel bir ey, gerekten
grnr bir scaklk dalgas, elektriksel ya da kimyasal et
ki ortaya koyduunu kantlayacaktr. Bunlar tartlabilen ve
llebilen enerji haline gelecektir ki, atalarmzn budala
lk diye glp getikleri eyleri ok ciddiye almamz ge
rekmektedir. Belki de, belki de Mesmer'in yaratc yan
ruh gcne ilikin dncesi de bir dn yapyor; nk
bilim ezeli insan hayallerinin fiiliyatta srekli yerine geti
rilmesinden baka nedir ki? Her yeni bulu hep birinin
sezgilerini aa karp onaylar, bir eylemin ncesinde
her zaman bir dnce vardr. Ama tarih, uygun olmak
iin ok acele eder; tarih her zaman sadece baarya hiz
met eder. Sadece baary yceltir, erefle sonulandrlan
baary; cesaretle, skntyla ve nankrlkle takip edilen
deneyleri deil. Balayan deil, bitireni ver, sadece ye
neni aydnla karr, savalar karanla atar. Mesmer'e
de teekkr etmeden ok erken gelenlerin ebedi yazgsn
zerine alan, yeni psikologlarn ilkine de ayn muameleyi
yapmtr. nk insanolu dnp dolap en eski ve bar
bar yasay yerine getirir; vaktiyle cinayette ve bugn zi
hinde, btn zamanlarda ilklerin kurban edilmesini iste
yen acmasz buyruu.

1 17

Mary Baker-Eddy

Oh the marvel of my life! What would be thought of


it, if it was known in a millionth of its detail? But

this cannot be now. It will take centuries for this. 1

Mary Baker-Eddy
Mrs. Stetson'a yazd bir mektup. 1 893

Ah, hayatmn mucizesi! Milyonlarca ayrntsyla bilinseydi, ne dnlr


d acaba? Ama bu imdi olmaz. Bunun iin yzyllar gerekir (.n.).

Hayat ve retisi
Bir insann kiilik dncesinin bilincine vard an, onun
yaamnda en esrarengiz andr; insanolunun dnyasnda
ise bu an dininin dou andr. Tpk rastlant sonucunda
ortaya :kan bir kvlcmn bozkrda birdenbire yeri g
tututuran bir yangna dnmesi gibi, bir kiinin ortaya
att bir fikir, cokulu ve kendinden gemi bir halde
yzlerce , binlerce ve hatta yzbinlerce insan peinden
srkler. Bu trden anlar kendilerini her zaman dn ta
rihinin gerek mistik fikirleri, harikulade fikirleri olarak
ortaya koyar. Ama ou zaman bu tr dinsel akmlarn
dou ann irdelemek daha sonralar kimsenin aklna
gelmez. Unutkanlk onu gmp zerini rter; nasl ki bi
rey en iten verdii kararlarn verili saniyesini ender ola
rak bilir, insanolu da ok nadiren cokulu inancnn do
u ann bilir.
121

Ruh Yoluyla Tedavi

Bu nedenle gl bir inan hareketinin douunu, ge


liimini ve yayln, nihayet ok yakndan adm adm iz
leyebilecek durumda olmamz, kitle psikolojisini ve birey
sel psikolojiyi sevenler iin bir anstr. nk lsa Bilimi
bizim yzylmzn bitmesine ramak kala, elektrik nn
aydnlatt, caddelerin asfaltland ortamda domutur;
artk zel yaam ve sr tanmayan gn gibi aydnlk bir
ada, acmasz haberci anlayyla en ufak hareketleri tam
olarak kaydeden bir ada ortaya kmtr. Bu dini tedavi
ynteminde ilk kez bir gelimenin seyrini szlemelerden,
davalardan, ek defterlerinden, banka hesaplarndan, ipo
teklerden ve fotoraflardan gn gnne izleyebiliyoruz.
llk kez kitlesel telkin mucizesini ya da olaanst ruh ha
lini, psikoloji laboratuvarna alabiliyoruz. Mary Baker-Eddy
olaynn ok geni yank bulmas, hatta felsefi bakmdan
ocuksu ve korkun derecede basit bir fikirden ortaya
kp dnyay etkilemesi, burada gerekten kum tanesi gibi
bir zekann kar topu gibi byyp bir haline gelmesi,
aslnda bu terslik dnyaya yaylmasndaki mucizeyi daha
da artc hale getirmektedir. Eer gnmzdeki teki
inan hareketleri, rnein Tolstoy'un eski Hristiyan Anar
izmi ve Gandi'nin pasif direnii milyonlarca insan ken
dine balayarak ve artarak etkilemise, o zaman bu inan
cn binlerce insan istila edip etkilemesini haydi haydi an
layabiliriz. Nitekim berrak akl iin anlalr olan ey, son
anlamnda da hibir zaman olaanstlk etkisi yapmaz.
Bu byk dnce insanlarnn glerinden g domu
tur; gl bir drtden gl bir etki domutur. O m
kemmel beyine sahip olan Tolstoy, dahi sanat olarak as
lnda sadece etkili szlerini kullanmtr; Rus halknda bi
im bulmam, bo bo dolaan devlet o toritesine kar
ayaklanma fikrine ekillenme gc vermitir. Gandi rknda
ve rknn dininde var olan kkensel pasiflii yeni bir et
kinlie dntrmekten baka bir ey yapmamtr; ikisi
1 22

Mary Baker-Eddy

de dncelerini ok eski zamanlardaki kanaatlerinin ze


minine oturtarak olutururlar, ikisini de zamann ak e
killendirir. ikisinin de yeni bir dnce ortaya koyduu
sylenemez; tam tersine, uluslarnn iindeki asil kanda
bulunan deha onlar dourmutur. Bundan dolay da bu
bir mucize deil, daha ok mucizenin mutlak kart an
lamna gelmektedir. Bu, retisi milyonlar kucaklayan s
k mantksal ve yasal bir etkidir. Peki, Mary Baker-Eddy
kimdir? Herhangi bir kadn, herhangi biridir, ne gzeldir
ne de ekici, tam gerek deil, tam akll da deildir, bu
arada yarm ya da eyrek eitimli, zerine hibir makam
miras olarak devralmam, parasz, arkadasz ve ilikisi
olmayan, soyutlanm, anonim bir bireydir. Hibir gruba,
hibir tarikata dayanmyor, elinde kalemden baka bir ey
yoktur; orta dereceli beyninde bir dnceden, sadece tek
bir dnceden baka bir ey yoktur. Her ey ilk andan
itibaren ona kardr: Bilim, din, okullar, niversiteler,
hatta daha da fazlas, doal akl "common sense" ve ilk
bata bu denli soyut retisi iin yerleim yeri olarak hi
bir lke, kendi lkesi Amerika kadar elverisiz grnyor;
yani btn uluslarn iinde en nesnel, sinirleri en salam
ve en mantkl olan Amerika hibiri kadar elverili deil
dir. Btn bu direnilerin karsna salam, inat, nere
deyse aptalla varan inat bir inantan baka koyaca
hibir ey yoktur; ite bu inanca balyla ve sadece has
talk derecesinde sabit fikirli oluuyla imkansz gerek
yapar. Elde ettii baarnn mantkla aklanmas mmkn
deildir. Ama dncenin gereklik kart olmas, zaten
mucizenin de en ak belirtisidir.
Onun, bu inat Amerikalnn, bu tek ve ayn zaman
da ok pheli olan dnceden baka hibir eyi yoktur.
Bu dnceden baka bir ey dnmemektedir, bu tek
bak noktasndan baka bir bak noktas da yoktur. Bu
dnce zerinde srarla duruyor, ayaklarn salam bir
1 23

Ruh Yoluyla Teda i

biimde yere dayam kprdamadan, sarslmadan, her tr


l itiraza kar kulaklarm tkam ve ufack manivelasyla
dnyay merkezinden kaldryor. Yirmi ylda metafizik bir
karmaadan yeni bir hekimlik yaratr, milyonlarca tarafta
rn inand ve uygulad bir bilim; niversiteleriyle, ga
zeteleriyle, retmenleriyle ve ders kitaplaryla, ruhani
meclisleriyle, vaizcileriyle ve piskoposlaryla mermerden
devasa kiliseler yaratr ve kendisi de milyon dolar bu
lan zel servet edinir. Ama bunun da tesinde, abartlar
ile btn ada psikolojiye ileriye doru bir hamle yapt
rarak ruh sal alannda, tarihte kendisi iin zel bir say
fay atrarak kendini garanti altna alr. Eitimi eksik, ze
kas kt, sal bozuk ve karakter bakmndan iki anlaml
bu yal kadn, bir volkan gibi patlayan etkisiyle, hzl ba
arsyla ve taraftarlarnn saysyla amzn btn nc
lerini ve aratrmaclarn geride brakr. Nitekim tand
mz, bildiimiz orta dzeyde herhangi bir insan, bu
Amerikal ifti kznn artc varlnn yayd dinsel
ve ruhsal heyecan ve kargaay hibir zaman yaymamtr;
yurtta Mark Twain fkeli bir ekilde "the most daring
and masculine and masterful woman, that has appeared
on earth in centuries"2 diye niteler.
Mary Baker-Eddy'nin bu fantastik grkemli yaam iki
kez kaleme alnarak yanstlmtr; ama her iki yanstma
da birbirine tamamen zt zellikler ierir. Biri resmi biyog
rafidir, biri de kiliseden izinli ve ruhsatl, lsa Bilimi'nin
ruhani ynetimi tarafndan azizletirilen biyografidir; "pas
tor emeratus", kendi elyazsyla, yani bizzat kendisi Mary
Baker-Eddy'nin hayatm ok inanl cemaatine nermitir.
Bundan dolay dnce olarak Miss Sibyl Wilbur'un kale
me ald biyografinin tamamen gvenilir olmas gerekir;
"Yzyllardr yeryznde ve dnyada grnen en cesur, gl, hnerli ve
becerikli kadn" (.n.).
1 24

Mary Baker-Eddy

gerekte ise tutucu bir Bizanslnn gzel boyamasdr. Bu


biyografide Sibyl Wilbur tarafndan "Markus-Evangelikum
tarznda" iman etmi olanlarn ruhunu yceltmek ve kuv
vetlendirmek iin yazlm, aynen alyorum, Isa Bilimi'nin
mucidi kutsal bir belge ile ve gl krmzs klar iinde
grnr (bundan dolay bu aratrmann devamnda bu
biyografiyi Gl Krmzs biyografi diye isimlendireceim) .
Tanrnn rahmetiyle dolu, doast bilgelik yetenei olan,
Tanrnn yeryzndeki elisi ve kusursuzluk rnei Mary
Baker-Eddy, yetkin bir ekilde bizim sradan baklarm
zn karsna kyor. Ne yapyorsa hayrsever bir zihniyet
le yapyor, dua kitabndaki btn erdemleri ahsnda top
lamtr, karakteri gkkuann yedi renginde parlyor:
Iyi, kadns, Hristiyan, anne efkatiyle dolu, insan dostu,
mtevaz ve yumuak; buna karn, onun btn dman
lar ruhsuz, alak, kskan, Tanrya kfreden ve kr insan
lardr. Ksacas melek bile bu kadar temiz deildir. Dindar
kz renci, duygudan gzleri buulanm bir halde, sala
rna kutsallk biimi verilen ve bu yzden de dnyevi
(bundan dolay da karakteristik olan) zellikleri rtu edi
lerek alnm resme bakar. imdi br biyografi yazar ba
yan, Miss Milmine, emek vererek bu altn aynann iini
dokmanlarn clz boumlu bastonuyla, sanatsal bir a
lmayla doldurur; tekinin pembe zerinde alt gibi,
tutarl bir biimde siyah zerinde alr. Milmine'de ise
byk mucit kadnn, btn teorilerini farknda olmayan
selefinin masasndan alm baya bir intihalci, patolojik
bir yalanc, kt bir histerik, ince hesapl bir tccar ve d
zenbaz bir cadaloz olarak maskesi indirilmektedir. Bir r
portajcnn hayranlk uyandracak alkanlyla, kiili
indeki ikiyzlle, yalancla, kurnazla ve kaba tc
carla ilikin, retisindeki anlamszla ve glnle
ilikin kaba bir ekilde alt izilmi btn deliller toplan
mtr. Kukusuz bu biyografi Isa Bilimi cemaati tarafn1 25

Ruh Yoluyla Tedavi

dan, Gl Krmz'snn tutkuyla vld kadar, iddetle


ve fkeyle kovuturulmutur. Ve ilgin gizli bir transak
siyon eylemiyle piyasadaki btn nshalar kaybolur (ve
ayn zamanda Frank A. Dakins tarafndan yazlan nc
bir biyografi, piyasadaki kitaplarn ounun vitrinlerin
den derhal toplanr) .
Bylece ncil ile yergi, yani Gl Krmz's ile katran
karas, amansz bir ekilde kar karya gelir. Ama ok
tuhaf; bu psikolojik vakann tarafsz gzlemcileri iin bu
iki kitabn etkisi ilgin bir ekilde yer deitirir. zellikle
de Miss Milmine'nin biyografisi; bu biyografi Mary Baker
Eddy'yi ne pahasna olursa olsun gln duruma dr
mek isterken psikolojik olarak daha da enteresan hale ge
tirmektedir; Gl Krmzs biyografiye gelince, bu biyogra
fi basmakalp ve lsz tanrlatrmas ile tamamen ilgin
kadn aslnda onulmaz bir ekilde gln hale drmek
tedir. nk onun karmak ruhunun ekicilii, sadece ve
sadece ztlklar yumandan oluan yaradlnda, paraya
olan dknlnn ruh saflyla benzersiz elimesinde
ve histeri ve karcln ei benzeri olmayan birlemesin
de yatyor. Nasl ki karbon ve nitrik asit birbirinden ta
mamen farkl elementler olmalarna karn, doru oranda
kartrlnca barutu meydana getirip korkun bir patlama
gc olutururlarsa, ayn ekilde burada da mistik, ticari,
histerik ve psikolojik yeteneklerin esiz karmndan mu
azzam bir younlama domutur. Belki Amerika bundan
dolay Ford'a, Lincoln'a, Washington'a ve Eddison'a ra
men, ift rayl Amerikan idealizmini ve Amerikan al
kanln Mary Baker-Eddy kadar ak seik ifade edecek
ruhsal bir tip ortaya koyamamtr. Bunu karikatr ar
ptmas iinde, ruhsal bir donkiotluk iinde yaptn el
bette kabul ediyorum. Ama Donkiot, btn hayalciliine,
kaklna, budalalna ve dikballna ramen lspanyol
Hidalgo idealizmini ann ciddi valye romanlarndan
1 26

Mary Baker-Eddy

daha elle tutulur ve gzle grlr bir biimde dnya


nnde canlandryorsa, samalk iin kahramanca ve deli
gibi savaan bu kadn da bize Amerikan romantizmini
William James'in resmi krs idealizminden daha iyi re
tiyor. Her mutlak Donkiot'un aklnda mutlaka kaklk
olduunu, bir tahtasnn eksik olduunu ve her zaman pe
inden uslu eeinin srtnda ebedi Sancho Pansa'nn, yani
banal akllln yava yava gittiini artk biliyoruz. Ama
de la Mancha'nn o ok gneli Kastilya lkesinde tlsml
mifer Mambrin'i ve Brataria adasn bulduu gibi, bu
Massachusettsli dik kafal, sz dinlemeyen kadn, gkde
lenlerin ve fabrikalarn arasnda ve borsa kurallarnn, ban
kalarn, trstlerin, hesaplamalarn ve saylar dnyasnn
ortasnda bir kez daha utopya kralln kefeder. Her kim
dnyaya yeni bir ham hayal retirse, insanl biraz daha
zenginletirir.

Kaybedilen Krk Yl
Concord yaknlarnda Bow'da tek katl, boyasz ahap bir
ev. Bu evi Bakerler kendi elleriyle yapmlar; orta dereceli
ifti bir aile, fakir de saylmaz, zengin de; Anglosakson
kkenli ve yz yldan fazla bir sreden beri New Hamp
shire'de oturuyorlar. Babalan Mark Baker, gl kuvvetli
bir renper; ok sk, ok dindar, ok dik bal, kafas ta
gibi sert. Komular onun iin "you could not more move
him than you could move old Kearsarge" diyorlar. Yani
orada duran yal Kaerson da yerinden ne kadar oynat
labilirse o da yerinden o kadar oynatlabilir, demek isti
yorlar. Onun bu ta gibi dikball, azmindeki sarsl
maz salaml yedinci ocuu Mary Baker'e kaltmsal
olarak gemi (doumu 16 Temmuz 182 1 ) . Huyunu al
m, ama bunun yannda ondaki salam kas yapsn, den
geli halini almam. Kontrolsz, elimsiz, hastalkl, sol1 27

Ruh Yoluyla Tedavi

gun ve sinirli bir kz olarak yetiir; duyarl, hatta ok du


yarl. Biri yksek sesle bardnda hemen srayverir,
her sert sz karsnda ar derecede heyecanlanr, hatta
normal blge okuluna bile dayanamaz, nk komu o
cuklarnn tepinmesi ve grlts onu son derecede ra
hatsz etmektedir. Bunun zerine nazl kza acnr ve evde
braklr; Mary'nin evde istediini renmesine izin verilir.
Bunun ise, tahmin edilecei gibi, kyden ve ehirden mil
lerce uzakta, kenarda kalm bir Amerikan iftliinde pek
fazla bir anlam yoktur. Gzbebekleri yuvarlak ve byk
tr; bazen garip bir ekilde huzursuzca elik grisi gibi
parldamaktadr ve kk azimli az ince yzn gergin
bir halde tutar. Ama btn bunlar ona gzellik katmaz ve
kk Mary gzelliinden dolay dikkat eken biri deil
dir. Ama dikkat ekmek mi? Onun istedii de bu zaten;
bundan dolay bu eksantrik, bana buyruk sinirli ocukla
iimiz var. Her zaman ve her yerde dikkat ekmek ister,
teki insanlardan farkl grnmek ister. Bu baskn zellik
karakterinde kendisini ok erken yalarnda belli eder.
Balangtan beri hep "yksek" ve "zel" bir varlk mua
melesi grmek ister. Bu amacna ulamak iin kk ifti
kz, nce yapmackl olmaktan daha iyi bir are aklna
gelmez. Kendisine stn bir hava verir: "superior air" .
Kendine zg bir yry biimi gelitirir; konumalarn
da gizlice szlklerin iinden oltasyla yakalad sama
sapan yabanc szckleri kullanr, bunlar imdi canl can
l yanl suda yzdrr. Giyimiyle, davranlaryla ve tav
ryla ok fazla "sradan" olan evresine kar hep mesafeli
durur. Ama Amerikan iftilerinin bu tr yapmack dav
ranlar bir ocukta fark edecek akllar ve zamanlar yok
tur. Nitekim hi kimse kk Mary'ye hayret etmez,
armaz; aslnda bu bastrlm kendini kabul ettirme ar
zusu (daha sonra greceimiz gibi yzyln en gl istek
lerinden biridir) , kendini gsterebilmek iin kaba arelere
1 28

Mary Baker-Eddy

bavurmas doal deil mi? Her g ve kudret drts,


eer darya doru yanstlmazsa, ieriye yansr ve ieride
kendi sinirlerini bkp ypratr. Mary de ergenlik an
dan nce sk sk rpnmalar, kramplar ve allmn d
nda abuk heyecanlanmalar geirmitir. Daha sonra bu
tr nbetlerde evde kendisine ok nazik davranldn
ve dikkatlerin zerine younlatn fark edince, ister
istemez sinirler -bilinli ya da bilinsiz, bu snr deiebi
3
lir- daha sk bu tr histerik "fits"i devreye sokar. Korku
nbetlerine ve iddetli halsinasyonlara ya tutulmutur ya
da numaradan tutulmu gibi yapar (tekrarlayalm: Gerek
histeri belirtisi ile numaradan yaplan kim ayrt edebilir
ki ? ) ; birdenbire kulaklar trmalayan bir lk atar ve ar
dndan cansz bir ekilde yere ylp kalr. Ebeveyni bu
garip ocuun yine sara nbeti geirdiini dnr, ama
eve arlan hekim pheyle ban sallar. Hekim olay pek
ciddiye almaz; tehisini biraz alayl olarak "Hysteria min
gled with bad temper" ,4 diye ifade eder. Bu tr nbetler,
salk asndan zararl olmasa da sk sk tekrarladndan,
ne tesadf ki bu tr nbetler daha ok Mary iradesini ge
erli klmak ya da bakalarnn taleplerini evirmek istedi
i zaman kuku verici bir ekilde meydana geldiinden,
tp biliminden pek anlamayan babas bile yava yava p
helenmeye balar. Kz, yine heyecanl bir sahneden sonra
donuk ve gergin bir halde yere ylnca, hi ilgilenmeden
onu orada rahat brakr ve iinin bana dner; akam eve
geldiinde onun kimse yardm etmeden kalktn ve yata
nda oturmu, kitap okumakta olduunu grr.
Ne olursa olsun, oynad bu sinir oyunuyla (daha
dorusu sinirlerini oynatmakla) bir hedefe ular; bu hedef
en itenlikle istedii, evde kendine zel bir yer edinmeknbetleri (.n.).
"Kt fke ile birleen histeri" (.n.).
1 29

Ruh Yoluyla Tedavi

tir; bunun iin olanaklar zorlar. Mary, kz kardeleri gibi


artk temizlik yapmak, yemek piirmek, diki dikmek, st
samak ve erkek kardeleri gibi tarlaya gidip almak zo
runda kalmaz ve vakitli olarak "sradan", gndelik ve basit
kadn ilerinden kaytarma olanana kavuur. On be ya
ndaki kz olarak ebeveynine kar baard eyi, bir ka
dn olarak her yerde ve herkese kabul ettirir. Mary Baker
hibir zaman, hatta en skntl ve en muhta olduu yl
larda bile normal ev ii ve kadn ii yapmayacaktr. llk an
dan itibaren en temel ve en gizli isteinin ve arzusunun,
hedefinin bilincinde olarak, hep "zel" ve daha yksek bir
hayat srmeyi baarmak olduunu bilir. Btn hastalkla
rn iinde en zeki olan kukusuz hisleridir. Bu hastalk
kiiliin en derinliklerindeki drtyle bantl, bir insa
nn bana bir ey geldiinde ve savunmasnda en gizli ar
zu hattn aa karmay bilir. Bu itibarla dnyada hibir
g bu irade ustas Mary Baker'e istemedii bir eyi zorla
yaptramayacaktr. Kz kardeleri ahrda ve tarlada canlar
kasya alrken, bu kk Amerikan Bovary'si kitap
okur ve kendisine baktrp acndrr. istedii bir eyi yap
mas engellenmedii srece halim selim bir tavr sergiler;
ama iine gelmeyen bir eyi yapmaya zorland zaman,
hemen "fit"lerini ve " tantrums"unu5 harekete geirip si
nirlerini oynatmaya balar. Onun bu hkmetme hrs ve
evreye hibir ekilde uymayan ya da uymak istemeyen
solipsist karakteri, baba evinde kalrken bile rahat ve iste
nen bir aile yesi olmasna engel olmaktadr. Bu son dere
ce kuralc, despot bencillik hi durmadan ve her yerde
gerginlikler, atmalar ve bunalmlar douracaktr; nk
Mary Baker, yannda baka bir kimseye tahamml ede
mez, sadece son derece gergin olan ve evrene bile nereHuysuzluklarn (.n.).
1 30

Mary Baker-Eddy

deyse smayan benliine itaat edilmesini ve boyun e l


mesini istemektedir.
Grnte gayet yumuak ve sessiz olan Mary Bakc,
aslnda rahatsz eden, sknt veren ve tehlikeli bir ev ar
kadadr ve byle olmaya da devam eder. Bundan dolay
mazbut ve orta halli bir aile olan ebeveyni, 1 843 ylnn
Noel gnn ifte bayram olarak kutlar; nk ksaca
"Wash" denen sevimli gen tccar Washington Glover,
yirmi iki yandaki kzlarn evden alp kiliseye gtrr.
Nikahtan sonra gen kan koca gney eyaletlerine, Glover'in
iinin olduu yere doru hareket eder. ak gibi, neeli bir
kiilik olan Wash'la geen tutkulu taze evlilik dneminde,
hibir halsinasyon ve histeri ikayeti duyulmaz. Mary'nin
mektuplarndan sadece sonsuz mutluluk ve salk okun
maktadr; kendisi gibi saysz kader arkadanda olduu
gibi, gen ve gl bir erkekle birliktelik, ehevi olarak
titreyip -parldayan sinirlerini tamamen yattrmtr. G
zelliklerle dolu ve salkl geen bu zaman, ne var ki onun
iin pek uzun srmeyecektir; ucu ucuna bir buuk yl de
vam eder. Nitekim, san humma, Wash Glover'i daha 1 844
ylnda Gney Carolina'da yakalar ve dokuz gnde alp
gtrr. Mary Baker-Glover son derece perian bir halde
ortada kalr. Evlenirken birlikte getirmi olduu birazck
paras da kaybolmu, ileri dzeydeki hamile haliyle Wil
mington'da kocasnn tabutunun banda aknlk iinde
durmu, nereye gideceini bilmemektedir. ans eseri, ko
casnn Farmason arkadalar imdadna yetiip birka d
zine dolar toplayarak, dul kadnn en azndan New York'a
kadar geri dnmesini salarlar. Oradan kardei onu kar
layp alr ve ksa bir sre sonra da ebeveyninin evinde bir
erkek ocuk dnyaya getirir.
Hayat hibir zaman Mary Baker'e glmez. Yirmi
yana geldiinde kader ilk kez onu yine ilk kt yere
atar; her kendi ayaklarnn zerinde durma abasnn so131

Ruh Yoluyla Tedavi

nunda kendini ebeveyninin yannda bulur. Mary Baker elli


yana gelinceye kadar sadaka olarak verilen ya da dilene
rek elde ettii ekmekten baka bir ey yemez. Elli yana
kadar hep bakalarnn yatanda yatar ve bakalarnn
sofrasna oturur. lte bu kadn, ok gl iradesi olan, as
lnda ne istediini bilmeyen, en ufak bir baars ya da he
sab kitab yokken ar gururlu dolaan ite bu kadn,
gizliden gizliye olaanst oluunun duygusunu tayarak
kaytszlkla ve kendi anlayna gre deersiz insanlara
hep yk olur. llk nce gen dulu babas yanna alr, daha
sonra kz kardei Agila'ya tanr; orada tam dokuz yl, hep
utandran ve zahmet veren bir misafir olarak kalr. nk
Wash Glover'in lmnden sonra gen dulun sinirleri yi
ne gerilir; aslnda davetsiz olarak yemee abone olmasna
ramen, asabi haliyle evin altn stne getirir, herkese
kan kusturur. Sinirleri tekrar ayaa kalkmasn diye hi
kimse itiraz edemez; kaplar zenle kapatmak, "hastay"
rahatsz etmemek iin evde herkes parmak ularnda y
rmek zorundadr. Bazen donuk bir bakla uyurgezer gibi
akn bir vaziyette odalarda dolar, bazen gnlerce ya
takta hi hareket etmeden yatar ve hi hareket edemedii
ni, ayakta duramadn, her trl hareketin ac verdiini
iddia eder. Kendi ocuunu alelacele evden karr; bu ka
t yrek kendinden baka biriyle ilgilenmek, ona yardmc
olmak istemez, bu kii isterse kendi kanndan ve canndan
ocuu olsun; huzursuz benlii kendisiyle ilgilenmekten
baka bir i bilmez. Btn aile byk bir dikkatle onun
ykledii bu angaryay ekmek zorundadr; herkesin onun
ikide bir parlayan isteklerinin arkasndan derhal frlamas
gerekir: Tpk Conrad'n tannm romanndaki "Nigger
vom Narzissus" gibi pasif ve sabrl varlyla, odadaki ses
siz yatyla ve korunup esirgenmek isteyiiyle btn aile
zerinde bask kurar. Sonuta kendine ok zel bir tutku
gelitirir. Eer birisi onu bir hamakta bir teye bir beriye
1 32

Mary Baker-Eddy

sallarsa, sinirlerinin yattn kefeder. Tabii ki insan ka


fasn dinlemek iin her eyi yapar; hemen bir salncakl
koltuk temin edilir ve Tiltonlu sokak ocuklarna yeni bir
kazan kaps alr; yani birka pennylik saat cretiyle
Mary Baker-Glover'i bir aa bir yukar sallamak ii kar.
Bu , kuru anlatlnca, belki aka gibi gelebilir, ama gerekte
ok ciddi bir olaydr. ikayetini artrdka durumu da da
ha ktye gider; nk ruhsal tatminsizlii sonucunda
Mary Baker'n bedensel durumu da bu dokuz yl iinde
gzle grlr biimde endie verici bir duruma gelir. G
szl ve yorgunluu tamamen patolojik bir hal alr: So
nunda artk yalnz bana merdivenleri inemez, kaslar
tutmaz ve hekim, omurilik felci tahmininde bulunur. Her
ne olursa olsun, 1 850 ylnda Mary Baker-Glover tmyle
yaayamayan bir yaratk olmutur, devaml bir hasta ve bir
ktrmdr.
Bu gen dulun inkar edilemeyen felli grntsnn,
bu bedensel aclarnn acaba ne kadar gerek, ne kadar
irade sonucu ve ne kadar hayal rndr? Buna karar ve
rebilmek baya cesaret ister; nk histeri , patolojik
dnyann en dahi komedyeni olan bu kadn, btn inan
drc semptomlarla hastaln kendisi kadar hastalk g
rnts verebilecek durumdadr. O, acyla oyun oynar;
ama bu oyun sk sk kendi iradesinin dna kar ve bazen
de geree dnr; ve aslnda sadece bakalarn hastal
a inandrmak isteyen histerikli, sonunda kendisi de ona
inanmak zorunda kalr. Bundan dolay elli yl nce mey
dana gelmi arapsa gibi karmak bir olay hakknda, yani
Mary Baker'n katalepsi durumlarnn aslnda gerekten
bir fel mi olduu, yoksa sinirden dolay hastala bir ka
m olduu konusunda bir ayrm yapmaktan kanmak
gerekir. Bazen birdenbire iradesini kullanarak marazna
hakim olmay bilmesi, pheyi yine de ortadan kaldrmyor;
daha sonraki felli yllarndan bir sahne eit eit kuku1 33

Ruh Yoluyla Tedai

lar uyandrr: Yine bir gn donuk bir halde, yardma muh


ta, iradesiz bir ktrm olarak yatanda yatmaktadr.
Tam bu srada aniden, daha sonra kocas olacak kiinin
aada imdat ln duyar. Bir kavgaya tutumu ve
hasm tarafndan herhalde tehlikeli bir biimde tehdit edil
mektedir. Ve bir de ne gryoruz: Tamamen ktrm ka
dn bir hamlede yatandan frlad gibi ona yardm iin
merdivenlerden aaya kouyor. Bu tr beklenmedik olay
lar (sadece bir tane deil), Mary Baker'n aslnda ok nce
leri felcinin vahim yansmalarn iradesiyle yenebilecei,
ama herhalde istemedii ya da iinden henz istek gelme
dii ihtimalini douruyor. Muhtemelen (bilinaltnn ok
derinlerindeki katmanlarda) egosantrik igds ondan, o
yemek abonesinden, salkl olduu grld takdirde
hemen ev ilerinde almasnn isteneceini ve yardmna
bavurulacan bilir. Ama o hibir zaman bakalaryla,
bakalar iin, bakalarnn yannda almak istemez ve
bamszln koruyabilmek iin elektrik yklenmi ty
lerini diken diken edip hastalna snr. Kukusuz ki
hisleri burada, her zaman olduu gibi en eski bir isel ka
der drts halinde savunma yapmaktadr: hastala ka
olarak. Ve en gizli benliinin etrafndaki bu sinir duvarn
amay kimse baaramaz; bu elik gibi irade, gerekirse
bakasnn isteine boyun emektense, kendi bedenini
mahvetmeyi tercih eder.
Hayret verici bu kadn, hassas ve km bedeninde
mthi bir ruhsal etkileme gcnn sakl olduunu daha
1 853 ylnda artc bir denemeyle gsterir. O zaman,
otuz iki yanda ve dul kalnn dokuzuncu ylnda iken,
Tilton'da gezici bir di hekimi trer, kendi zel faklte
sinden mezun bir "doktor", Dr. Daniel Patterson adnda,
tam bir kadn doktoru ve sakall bir yakkl. Byk ehir
zarifliiyle ve abartlm klyla -devaml zenle t
lenmi ipek silindir apka ve siyah bir palto giymektedir1 34

Mary Baker-Eddy

bozkrlarn bu gezgini, son derece martlm Tilton ka


dnlarnn kalplerini kolaylkla kazanr. Ama ok artc
bir durum var! Adam dolgun, yetenekli ve zengin kadn
larla ilgilenmez: Onu sadece yatalak, solgun, hastalkl, si
nirli, felli ve ktrm kadnlar bylemektedir. Artk
Mary Baker bir ey olmak istiyorsa hemen olabilecektir,
hem de byleyici olabilecektir; acyla glmseyen yumu
aklndan bu geni omuzlu, salam yapl adama bir e
kicilik gider, adam sk skya kendine balar. Adam 21
Temmuz 1853'te ona evlenme teklif eder.
Byle bir durumda hi kurtulan kadn olmu mudur?
Daniel Patterson'un nianls gten ve takatten ylesine
dmtr ki, kiliseye kadar olan bir iki adm bile atacak
durumda deildir. Servi boylu damat, kararl bir biimde
felli kadn kollarna alarak sofadan kaldrr ve merdiven
lerden aaya tar. Evin nnde bir arabaya yerletirilir
ve Mistress Patterson olarak kocasnn kollarnda odasna
tekrar geri tanr. Ama adam kollarna kolaylkla ald
yk, artk yllar boyu btn arlyla hayatnda tar.
Doktor Patterson ok gemeden, ne derece rahatszlk ve
ren bir mizala ve ikayeti bir ele ballk kurduunu
anlar. Nitekim her tanma srasnda ebedi hasta kadnn
hi ayrlmak istemedii sallanan koltuuyla beraber ara
baya yklenmesi gerekir. Ev idaresi olarak hibir eyden
anlamad ortaya knca, Patterson, dar gelirine ramen
ev ilerine bakacak bir kadn tutmak zorunda kalr. Kendi
ryalarnn kahraman, Gl Krmzs biyografide hayran
lkla ifade edildiine gre, bu arada "kitaplarn derinlikle
rine dalar", yani nevrasteni bir yorgunlukla sedirde ya da
yatakta uzanp roman okur. Batda bir yerde, eitimsiz
hizmetilerin elinde ruhen perian haldeki birinci evlili
inden olan olunu eve getirmek yerine, oklizmle me
gul olur, gazetelere gz gezdirir, bazen de yerel gazetelere
duygusal kk makaleler ve iirler yazar. nk bu yeni
1 35

Ruh Yoluyla Tedavi

evlilikte de onun iindeki esas ey henz uyanmamtr.


O baygn gibi uyuukluk iindeki dank kibri, durmadan
herhangi byk bir eyin, nemli bir eyin umudunu ve
hayalini tar. Ve bylece hareket etmeden ve i yapmadan
nemli greve arlacandan gizliden gizliye emin, yz
yln en dahi yeteneklerinden biri olarak yllarca bir repli
i, kendisi iin belirlenmi rol bekleyip durur. Ama yl
larca, neredeyse on yl daha hep ayn ey olarak kalr; te
davisi imkansz hasta, acnlan, btn hekimler ve arka
dalar tarafndan mit kesilip braklm, "anlalamayan"
bir kadnn tekdzelii. ok ksa zaman iinde bu iyi
kalpli Patterson da, bazlarnn kendisinden nce ve ou
nun kendisinden sonra farkna vard gibi, bu irade des
potuyla, ar derecede hayranlk dkn bu kadnla s
rekli rahat yaayamayacan anlar. Yuvas ve evlilii git
tike rahatszlk vermeye balar. llk nce geb.e gezilerini
gereinden fazla uzatr. Nihayet 1863 ylnda patlak veren
i sava, evlilik hayatndan tamamen ekilmesi iin tam
arad frsat verir. Kuzey ordusunun hekimi olarak sava
a katlr, ama ilk msademede sava esiri olarak tutuk
lanp sava sonuna kadar enterne edilir. Mary Baker
Patterson, yirmi yl nce Glover'in dul kans olduu za
manki gibi yine yalnz ve aresiz halde kalr. Tekrar, bu
hurda yn, tekrar eski sahile toslayarak kz kardeinin
evine varr. Krknc yanda, kaderinin artk kesin olarak
fakirlik ve tara kasabas iine gmlm ve hayatnn
bitmi hallolmu olduu grnmektedir.
Artk Mary Baker krk yana gelmi ve hala ne iin ve
kim iin yaadn bilmemektedir. Birinci kocas topran
altna girmitir, ikincisi binlerce mil tede esaret altnda
yaamaktadr, kendi z ocuu ise herhangi bir yerde ya
banclarn yannda hayatn srdrmektedir. Kendisi ise
hala yabanclarn sofrasnda sadaka ile karnn doyurmak
tadr; hi kimseyi sevmemekte ve hi kimse tarafndan da
1 36

Mary Baker-Eddy

sevilmemektedir; Atlas Okyanusu ile Byk Okyanus ara


sndaki en gereksiz bir insan yaratdr. Bo yere kendine
bir meguliyet arar. Okullarda biraz ders verir; ama sinir
leri dzenli bir ii devam ettirmeye uygun deildir; kitap
okur ve dnyadan uzak blgesel gazetelere ufak tefek ma
kaleler yazar; ama derin igds, bu tr karalama yazla
rn, onun yapsndaki asl kiilii ortaya karmak bakmn
dan henz doru ve yeterli olmadm ok iyi bilir. Bylece
kz kardeinin evinde amasz, neesiz, bo bo ortalkta
dolap durur; ve bu esrarengiz kadnn ok derinliklerin
de, etraf duvarla rlm, grnmeyen, mthi, eytani
gc yatm beklemektedir. Ve d durumunu anlamsz,
krk bir yam bir kadnn kaderi bakmndan kesin bitmi
olarak duyumsadka, bentlemi gizli yaam gc henz
serbest kalmam bedeninde daha ok comakta ve daha
hzl dolamaktadr. Sinir krizleri daha iddetli boalr, r
pnmalar ve kramplar daha ac verici olur, fel halleri daha
gergin olur. En iyi gnnde bile artk yorulmadan yann
mil mesafeyi dahi kendi bana yryerek gidemez. Git
tike daha solgun, daha zayf, daha mat ve hareketsiz bir
halde yatanda yatar, baygn bir insan bedeni, kendisin
den tiksinen ve bakalarna yk olan bir kronik hasta. He
kimler, onun sinirleri ile yaptklar savatan artk vazge
milerdir; en karmak deneyleri, Mesmerizmi, ispritizma
cl, btn doal bitkileri ve krleri bouna denerler; ve
nihayet kz kardei son kartn oynar ve onu New Hamp
shire'deki souk su kaplcasna gnderir. Ne var ki oradaki
kr iyiletirecei yerde durumunu daha da ktletirir. lki
tedaviden sonra bir adm bile yryemez; dehet iinde ar
tk kendisinin bu ite tamamen kaybettiini fark eder; ne
bir insan, ne bir doktor, artk onu hi kimse kurtaramaz !
Bir mucizenin, evet onu, o ktrm, ruhsal ve bedensel
olarak km kadm tekrar yaayan bir insan yapmak iin
somut bir mucizenin meydana gelmesi gerekmektedir.
1 37

Ruh Yoluyla Tedan

Ve Mary Baker, bu mucizeyi, bu mucizeyi gerekleti


recek olan, mitsizliin hararetiyle, fanatik kalbinin b
tn gcyle imdiye kadarki yararsz yaamnn krk bi
rinci yanda bekler.

Quimby
New Hampshire'de bir sreden beri kulaktan kulaa mu
cize ve gerek kerametli bir kurtarc kii hakknda belir
siz fsltlar ve sylentiler dolamaktadr: Phineas Pankk
hurst Quimby adnda bir hekim, artc ve benzeri olma
yan krler uyguluyormu, hem de ok yeni ve esrarengiz
bir yntemle. Bu ifac, ne masaj ne ila ne manyetizma ve
ne de elektrik kullanyormu, buna ramen teki hekimle
rin ve ilalarnn aresiz kald yerde, o gle oynaya so
nu alyormu. Sylentiden konuma, konumadan gerek
olur. Fazla uzun srmez, lkenin her tarafnda hastalar
Portlant'a, bu mucize doktora akn akn gelirler.
imdi bu efsanevi Doktor Quimby, nceden belirtil
mesi gerekir ki aslnda bir doktor deildir; eitim grme
mi, Latince renmemi ve tp okumam, Belfastl eski
bir saatidir, bir demircinin oludur. alkan, akll, be
cerikli bir zanaatkar olarak kim bilir imdiye kadar sabrla
ka tane saat yapmtr. Bu arada 1 838 ylnda gezici kon
feranslar veren bir Dr. Poyen, Belfast'a gelir ve ilk kez hal
ka ak hipnoz deneyleri gsterisi yapar. Bu Fransz he
kim, Mesmer'in bir rencisidir (bu olaanst insann
dnyann her tarafnda izine rastlanmaktadr); hipnoz
gsterileriyle btn Amerika'y ayaa kaldrr ve "Doann
karanlk tarafna" duyulan merakn lmsz yansmasn
Edgar Allan Poe'nun srkleyici novellerinde gryoruz.
Kuru ve kurak olduu anlalan Amerika'nn topra, tam
olarak ilenmediinden hayali abalar iin verimli tarla
olmaya son derece elverilidir. Burada, kukucu Avrupa'da
1 38

Mary Baker-Eddy

Mesmer'in zamannda olduu gibi, bilgin akademileri ve


kraliyet cemiyetleri, ak seik grnen telkin edici akta
rm fenomenlerini kendini beenmi bir tavrla reddede
rek onlara sadece bir "hayal" rn, diyen aklamalar
yapmyorlar. Amerikallarn saf, iyimser anlaylar zaten
hibir eyi pein olarak imkansz grmyor, merakla bu
beklenmedik teviklere kucak ayor. Fransz Mesmeristin
konferanslarnn ardndan, muazzam bir ispritualizmaclk
(ksa zaman sonra "ispritizma" denecek) dalgas yaylr.
Btn ehirlerde, btn kylerde yaptklar gsteriler zi
yareti aknna urar ve heyecanla tartlr. Kk saati
Quimby de bu tmden bylenenler arasndadr. Her
konferansa gider ve hipnozla yaplan bu bylenmeleri
seyretmeye doyamaz; bu renme hrs onu Doktor
Poyen'in peinden gittii her yere srkler, ta ki bir gn
dinleyicileri iinde geni omuzlaryla, sert ve akll Ameri
kan bakyla, bu sempatik insann Doktor Poyen'in dik
katini ekmesine kadar. Poyen onu hemen muayene eder
ve onda aka bir aktif hipnoz yeteneinin olduunu be
lirler. Onu ok defa medyum olarak uyutmak iin kullanr
ve Quimby, bu vesileyle kendisinde mevcut olan ve imdi
ye kadar bilmedii irade aktarm yeteneinin hayretle far
kna varr. Enerji dolu zanaatkar, saatilii kesin olarak
brakarak telkin edici yeteneini ticarete dntrr. Ad
Lucius Burgmayr olan on be yandaki bir Almanda ideal
medyum zelliini kefeder; bu ikisi, o aktif hipnotizmac
olarak, Burgmayr uysal fonksiyonlu telkin objesi olarak,
birlikte alrlar. Bundan sonra yeni doktor Burgmayr'i ile
birlikte lke iinde maymunlu ya da papaanl falc gibi
dolar. Onunla kylerde, mahallelerde ve ehirlerde, ok
zel bir yntemle hekimlik kr uygular; yani hipnozlu
kahinlik terapisi uygular.
Saati Quimby'nin bu yeni tedavi yntemi, balangta
aslnda oktan alm olan eski Mesmerizmin lgnlna
1 39

Nl 1 i lur l. frd.m

ve szde uyurgezerin introspeksiyonuna, yani kendi iine


bakma yeteneine dayanyordu. Bilindii gibi ayk uyku
nun bulunuundan ksa bir sre sonra yle" bir kanaat ya
ylmt: Hipnotize edilen her kii sorulan her soruya ka
hince yant verebilir, ister gemiten olsun, ister gelecek
ten grlebilen ve grlemeyen her ey hakknda bilgi ve
rebilir. Peki bu durumda, bakasnda grlmeyen gizli
hastal da niin sezgi ile alglayamasn ve tedavi olanak
larn belirleyemesin? Quimby, her muayeneden nce ko
nulan klinik tehis yerine, medyumluk gcne inanarak
kahinlik tehisini devreye sokar. Uygulad yntem as
lnda ok basittir. llk nce seyirciler nnde Lucius
Burgmayr'ini uyutur. Burgmayr kendini transta hissettii
an, hasta ona getirilir ve o rya uykusunda gzleri kapa
l halde kehanetle ary syler ve ayn ekilde rya uyku
sunda iken doru ilac verir. Belki bu tr tehis bize biraz
tuhaf gelebilir ve kan incelemesi ya da rntgen kadar g
ven verici olmayabilir; yine de birok hastann ryada ko
nuann azndan acsn ve onun tedavi aracnn bir dere
ce de olsa br dnyadan belirlendiini duymaktan tuhaf
bir ekilde etkilendii inkar edilemez. Her yerde bol bol
tedavi edilecek hasta bulunur ve Quimby & Burgmayr
Limited Company ok iyi para kazanr.
imdi, bu iyi kalpli "doktorun" , bu mkemmel hileyi
bulduuna gre, artk arabasnn ucundan ekmeye devam
etmesi ve cesur medyumuyla ortaklaa hekimlik yapmas
gerekmektedir. Ama bu Quimby kltrsz olsa da ve bi
limsel sorumluluu olmasa da, aslnda hi de dolandrc
karakterde biri deildir; tam tersine, namuslu, drst ve
ar derecede doast merak olan bir insandr. Ona ar
tk bu grotesk yntemle dolarlar istif etmek yetmez; iin
deki o eski saati, o eitimli mekanik uzman, ona bu iin
asl pf noktasn, artc tedavi etkisini salayan en ite
pi arknn nerede olduunu ortaya karmadan rahat
1 40

M.11 11.k -l:dv

vermez. Nihayet gnn birinde bir rastlant yardmc ola


rak iaret verir. Yine bir seferinde Burgmayr'i trans halin
deyken bir hastaya ila verir; ama hasta ok fakirdir ve
kehanet edilen ila ona biraz pahal gelebilecek durumda
dr. Bunun zerine Quimby, hastaya Burgmayr'in kehanet
ettiinden biraz daha ucuzunu verir. Bir de ne grsn, ay
n tedavi etkisini gstermez mi ! te o zaman Quimby'de
ilk kez yaratc phe uyanr; aslnda iyiletirici etkiyi ya
pan trans ve hipnoz halindeki kehanet deildir, haplar ve
iecekler de deildir, esas olan hastann haplara ve iecek
lere inanmasdr: Telkin ya da ototelkin bal bana bu
salk sihrini baarabilmektedir; ksacas, Quimby de Mes
mer'in vaktiyle madeni mknatslarla yapt deneyimi ya
par. Bu da tpk onun gibi arac faktr devreden karr;
onun madeni mknatstan vazgetii gibi bu da hipnozdan
vazgeer. Medyumu Burgmayr'le yapt szlemeyi feshe
der, gelecekten haber vermeyle ilgili uyku sanatn bir ke
nara atar ve tedavi yntemini sadece bilinli telkin zerine
kurar. Onun Mind Cure (Mary Baker'n daha sonra Isa Bi
limi'ne dntrp Tanndan kendisine ilham olunan bir
bulu olduunu iddia ettii yntem) denilen tedavi yn
temi aslnda ok basittir. Quimby kehanet yaantlarnda,
birok hastaln aslnda hayale dayandn ve hastann
arsnn en iyi ekilde hastala olan inancnn yklma
syla ortadan kaldrlacan anlar. Bu durumda kiinin
kendi kendine yardm etmesi gerekmektedir, ruh hekimi
de sadece bu kendi kendine yardm glendirmek iin
vardr. Bundan dolay, artk Quimby hastalarna allage
len normal tedavi yntemini uygulamaz, yani arya kar
tbbi aralarla mcadele etmez. Tersine, hastalk dnce
sini ruhsal olarak devreden karma yntemine bavurur;
yani hastalarnn hastaln konuturarak davurdurma
yntemini kullanr. Quimby'nin basl i sirklerinde ay
nen yle denilmektedir: "Benim tedavim teki tp tedavi141

Ruh Yoluyla Tedavi

!erinden farkl olduu iin, unu vurgulamak isterim: Ben


ila vermiyorum ve da dnk tedavi yapmyorum; bu
nun yerine hastann yanna oturup hastal hakknda ne
dndm ona anlatyorum ve benim bu anlattklarm
da zaten kr demektir. Eer bu yanl zihniyeti deitir
meyi baarabilirsem, vcut sistemindeki etkiyi de (akka
n) deitiririm ve bylece gerei tekrar yerine getiririm.
Benim tedavim gerektir." Bu safdil, ama ayn zamanda
dnceli adam, kukusuz bu tedavi yntemiyle bilimin
snrlarn atnn ve dinin etki alanna girdiinin tama
men bilincindedir. "Bana soruyorlar", diye yazar, "acaba
benim muayenem bilinen herhangi bir bilime giriyor mu?
Buna ben hayr diye cevap veririm! lnsann zerinde olan
bir bilgelie aittir ve tam on sekiz yzyl nce retiliyor
du. O zamandan sonra insanlarn kalbinde hi yer bula
mad; ama o dnyadadr, dnya ise onu bilmiyor . " llk
"healer" 6 olarak, ilk ruh hekimi olarak lsa'ya yapt bu
gndermeyle de Quimby, tedavi yntemini lsa Bilimi'nden
ok nce formle etmiti, ama bir farkla ki (bunu Mary
Baker'i dmanca eletirenler fark etmezler); o da Quimby'
ni n bireysel tedavi yntemi kullanmasyd; temelinde kii
iinin telkin edici ve sempatik gc vard; oysa Mary
Baker ok daha gz pek ve sama bir biimde hastalanma
olgusunu inkar edip inancn stn gcn hastaln ze
rinde bir sisteme o turtarak bu sistemle btn dnyay
aklamaya ve iyiletirmeye kalkr.
Phineas Quimby'nin bu yeni uygulamas, aslnda b
y etkisi meydana getirmesine ramen, sihirle hibir ilgisi
yoktur. Bu iyi kalpli, kr sal adam gven verici, parlak,
salam gzbebeiyle hastasnn karsna oturur, dizlerini
skarak kendi dizlerinin arasna alr ve nemli parmaklary
la ban ovar (konsantrasyon amacyla yaplan son manifac (.n.).
1 42

Mary Baker-Eddy

yetik-hipnoz etkisi), ondan sonra rahatszl tarif ettirir


ve hastayla srarla hastalk zerine konuur. Hastalk be
lirtilerini bilimsel olarak incelemez, onlar inkar ederek
basite uzaklatrr. Ar hissetme duygusunu sakinletiri
ci kullanarak vcuttan uzaklatrmaz, telkin yoluyla duy
gudan karr. Biraz ucuz ve biraz ilkel denilebilir; acm
yor, armyor iddiasyla yaplan bir tedavi. Aslnda hasta
l tedavi etmek yerine onu inkar etmek ok kolay bir
ey; ama iin aslnda 1 860'taki saatinin yntemiyle bilim
sel olarak tam kabul grm eczac Coue'nin 1 920'deki
yntemi arsnda bir admlk mesafe vardr. Ad san bilin
meyen Quimby'nin baars da nl halefininkinden ge
ri kalmaz: Binlerce hasta Quimby'nin "Mind Cure"una
('ruh tedavisine') akn eder. Sonunda mektup ve sirklerle
"absent treatments" denilen uzaktan tedaviye balamak
zorunda bile kalr; nk muayenehanesi ziyaretilerle
dolup tam ve her derde deva bu Lokman Hekim'in n
btn yre snrlarn amaya balamtr.
New Hampshire'deki kk kyde oturan Patterson
ailesine de bu mucize gibi, eski saati Quimby'nin Science
7
of Health haberi yllar ncesinden ulamt ve 1861 y
lnda gney eyaletlerine seyahat etmeden ok ksa bir
sre nce, "doktor" (ya da ayn zamanda daha ok dok
tor olmayan) Patterson 14 Ekimde mucize hekime acaba
Concord'a kadar bir kez olsun gelebilir mi diye yazmt.
"Benim eim uzun yllardan beri omurilik felcinden dolay
ktrmdr. Sadece yarm tarafna oturabilmektedir ve
biz, bu durumda sizin mucize gcnz denemek istiyo
ruz. " Ama bu kocaman muayenehane, keramet sahibinin
bu tr seyahatlere kmasna izin vermemektedir. Nitekim
teklifi nazik bir ekilde geri evirir. Ama Mary Baker
mitsizlikle bu son iyileme umuduna kilitlenir. Bir yl
Salk bilimi (.n.).
1 43

Ruh Yoluyla Tedavi

sonra -Patterson o zaman daha Gney Ordusu'nun hapis


hanesindedir- yatalak kadn, "kendisini kurtarmaya" gel
sin diye daha fanatik ve daha hararetli bir biimde SOS
ars yapar. Aynen yle yazar (ayn kii, daha sonra
Quimby adn btn yazlarndan silecektir) : "Benim sizi
ncelikle bizzat grmem gerekiyor! Sizin felsefenize, sir
klerlerinizde akladnz haliyle tam olarak gveniyo
rum. Beni ziyaret edebilir misiniz ya da ziyaret etmek ister
misiniz? Beni kurtaramazsanz, leceim. Benim hastal
m kroniktir, ben yerimde dnemiyorum, hareket etme
me kocamdan baka kimse yardm etmiyor. Ben u anda
en korkun aclara yem oluyorum, ltfen bana yardm
ediniz! Bu mektuptaki hatalardan dolay beni balaynz,
ben yatakta ve acele yazyorum. " Quimby yine gelemez ve
mitsiz kadn ona nc kez yazar; bu kez kendi hidro
terapi kurumundan yazar ve kendisine, gitmek iin seya
hati gze alaym m diye sorar. "Benim size gelmek iin
yeterince gvenimin olduunu kabul edin; bu durumda,
bu seyahate katlanarak size sa ulaabileceimi tahmin
ediyor musunuz? Ben o kadar heyecanlym ki size sa
olarak ulaabileceimi mit ediyorum. Ama sorun u, si
zin yardmnz beni tekrar diriltmek iin yeterli olur mu?"
Bu sarsc arya Quimby'nin cevab, hi duraksamiJ,dan
seyahati gze aln, biiminde olur.
Ama seyahat iin yeterli para yoktur. Aslnda her za
man yardma hazr olan kz kardei Abigail, kukulu dok
tor Demir Sakal'a, hibir mdahale yapmadan sadece "by
mind", yani ruh yoluyla tedavi ettii iin en ufak bir g
ven duymamaktadr. Kz kardeinin bu sonu gelmeyen
yeni kaklklarndan artk yorulmutur. Sert bir ekilde,
byle kurnazca dnlm bir dolandrcla bir penny
bile veremeyeceini syler. Ama eer Mary Baker, bu ta
kafa bir ey yapmak isterse , buna ka gsterilen her trl
direnii krp datr. Bir avu dolar arkadalarndan, ta1 44

Mary Baker-Eddy

ndklarndan ve yabanclardan birer birer, para para


dn alr. Nihayet fidye, yani kurtarma paras biriktirilir
ve sonunda bir bilet alp 1 862 ylnn Ekim sonunda
Portland'a gidebilecek hale gelir. Bu seyahat hakknda sa
dece unlar biliniyor: Son derece halsiz ve perian bir hal
de yabanc olduu ehre varr. Mantkl olan, hekim tara
fndan sorgulanmadan nce biraz dinlenmesidir. Ama bu
yabani ruh kendine dinlenme tanmaz; eer iradesi bir eyi
gerekten isterse, bu byk fanatie llemeyecek dere
cede enerji akar. Bundan dolay tren garndan yorgun, bit
kin ve toz iinde, hemen kendini Dr. Quimby'nin muaye
nehanesini at lnternational Hotel'e srkler ve gc
gerekten de merdivenin birinci basamana kadar ancak
yeter. Ktrm kadn ondan sonrasna artk devam ede
mez. Bylece onu hizmetiler ve tesadfen orada bulunan
lar yardm ederek tarlar. Solgun, zayf kadn kimi s
rkleyerek, kimi kaldrarak basamak basamak yukar ka
rrlar. Oda kaps sert bir biimde alarak aresiz beden
ieriye itilir; gsz kudretsiz bir halde koltua ylr; k
trm, tahrip olmu, krlm bir insan parasdr. Ve yal
varrcasna, gzlerini korku dolu baklarla yumuak, kr
sal adama evirir; adam onun yanna oturur, ellerini, a
kaklarn okayarak onu dosta avutmaya balar.
Ve bir hafta sonra -mucizeye bakn ! - bu, btn he
kimlerin omuz silkerek midini kestii ktrm Mary
Baker'n bizzat kendisi, tamamen iyileir. Kaslar, eklemle
ri ve uzuvlar kendine esnek ve hzl bir ekilde itaat eder.
O artk tekrar yryp koabilmektedir; Portland'n yz
on basamakl ehir kulesinin merdivenlerini ok rahat bir
ekilde zplayarak kabilmektedir; konuur, soru sorar,
sevin gsterileri yapar, lk atar, ate gibi ldar; parl
dayan, genlemi, nerede ise gzel denecek bir kadn ol
mutur, etkin olma drtsyle tir tir titremektedir ve yep
yeni bir enerjiyle doludur; bu enerjinin benzeri vatan
1 45

Ruh Yoluyla Tedavi

Amerika'da bile yoktur. ok gemeden milyonlarca insan


zorlayp kendine baml klacak bir enerjiye sahip olmu
tur.
Mucizenin Psikolojisi
Gpegndz gkyznden mavi nasl der, btn tp
kurallaryla ve saduyuyla alay edercesine byle bir mu
cize nasl gerekleebilir? Ben, her eyden nce Mary
Baker'n bu mucizeye tam olarak hazr olmasyla, derim.
imein bulutlarda durduk yere akmamas gibi, bunun
iin nasl nceden belli bir yklemenin ve atmosferde ku
tuplam gerilimin bulunmas gerekiyorsa, mucizenin de
gereklemesi iin, her zaman belli bir n hazrln, sinir
sel ve dini bakmdan tahrik edici bir ruh halinin bulunma
s gerekir: Bir insanda uzun sreden beri iten gelen bir
hrsla istemedii bir mucize hibir zaman gereklemez,
yani mucizenin meydana gelmesi iin kiinin kendini mu
cizeye hazrlam olmas gerekir. "Mucizenin inancn en
sevgili ocuu" olduu bilinen ve renilen bir husustur;
ama bu tarzdaki bir ruhsal retim bile kadn ile erkek ara
sndakine benzer bir kutupluluk ister. Eer inan mucize
nin babas ise, hi phe yok ki mitsizlik de annesidir:
Mucize sadece snrsz inanl beklentinin ve ayn zaman
da kesin aresizliin iftlemesi ile yeryznde vcut bu
lur. Nitekim Mary Baker, o zaman 1 862 ylnn bir ekim
gnnde, mitsizliin en dip noktasnda bulunmaktadr:
Phineas Quimby onun son kozudur ve cebindeki be
dolar da son paras. Eer bu kr baarl olamazsa, kendisi
iin artk hibir midin kalmadn bilmektedir. Yeni bir
deney iin hi kimse ona bor para vermez; insanlarn is
temedii, ailesine yk olan ve kendisi iin de tiksinilen bi
ri olarak mitsiz, felli bir halde geip gidecektir. Bu adam
onu kurtaramazsa artk hi kimse kurtaramaz. Bundan do1 46

Mary Baker-Eddy

lay mitsizliin eytani gvenini, btn glerin gcn


canlandnr; bir rpda sarslm bedeninden Mesmer'in
salk istenci dedii doal gc ekip alr. Nihayetinde
salna kavuur; nk onun igds burada sala
kavumas iin son dnyevi olanan farkna varr; mucize
gerekleir, nk onun gereklemesi gerekmektedir.
Ve sonra: Bu deneme srasnda Mary Baker'n en i
ruhsal niyeti aka tahrik edilmitir. Bu Amerikan ifti
kz, genliinin ilk yllarndan beri ayn lbsen'in kz kar
deleri gibi "mucizeyi" beklemiti. Hep kendisi sayesinde
ve kendisinde gnn birinde olaanst bir eyin olmas
gerektiini dlemiti; btn yitirdii yllar artk onun
iin bir eit n zevk, bu esrarl ann zevkli sefal n zevki
olmutu. On beinci yandan itibaren kendini lgnla
hazr tutmutu; sanki kaderin onunla yapaca zel bir e
yi daha vard. Ve imdi denemeyle kar karya gelmiti.
Eer aksayarak, ktrm vaziyette geri giderse kz karde
leri onunla alay edecek, dn verilen para geri istenecek
ve hayat artk tamamen bitmi olacakt. Ama eer sal
na kavuursa, ahsnda bir mucize geekleecek, mucizeye
ve (daha ocukluundaki hayali ! ) ona herkes hayran kala
cakt. Her eyi grp konumak isteyecek, nihayet, niha
yet dnya artk onunla ilgilenecek ve ilk kez acdndan
deil, tamamen hayran baklarla, nk bunu hastaln
sihirli ve doast bir tarzda yendii iin yapacakt. Yirmi
yl ierisinde mucize doktor Quimby'ye bavuran, binlerce
ama binlerce yardm arayan Amerikaldan belki de hibiri,
iyilemeye Mary Baker kadar psikolojik olarak nceden
artlanm deildi.
Demek ki burada hekimin gven verici tedavi istei
ile hastann sala kavumak iin tutkulu, ar istei ha
raretli bir ekilde bir arada akmaktadr. Bundan dolay as
lnda ilk karlamada iyiletirme oktan meydana gelmi
ti. Bal bana sakin, ciddi, sempatik adamn bar dolu
1 47

Ruh Yoluyla Tedavi

klrengi gzleriyle kadna bak onu sakinletirmeye ye


ter. Alnn okad serin manyetik elleri de kadn sakin
letirir ve zellikle de hastaln anlattrmas ve olayn
doktoru ilgilendirmesi onu daha bir sakinletirir. nk
ilgi, evet "anlalmayan" bu hastann susad da zaten il
gidir. Yllar boyu, maraz hakknda konumaya balaynca,
evresindeki insanlarn esneme kramplarna yakalanp bu
nu sabrla bastrmalarna almt; imdi ise ilk kez kar
snda aclarn ciddiye alan birisi oturmakta ve zellikle
onu ruhsal bir prensiple, ruhtan hareket ederek salna
kavuturmak istemesi ihtirasn okamaktadr; nihayet,
nihayet bir insan, aalanan kiiliinde ruhsal ve zihinsel
bir g aramaktadr. Quimby'nin aklamalarn inanla
dinler, szlerini su gibi yutup iine eker, soru sorar ve
soru sorulmasna izin verir. Bu yeni, bu ruhsal ynteme
duyduu an ilgiden dolay kendi hastaln unutur.
Bedeni fel olmay ve ktrm haline girmeyi unutur;
krampl durumu hafifler; damarlarndaki kan daha hzl ve
daha kzl akmaya balar; ateli titreme halleri bitkin d
m organlarna kuvvet ve canllk getirir. Ama iyi kalpli
Quimby'nin de armas iin birok sebep vardr. Hastala
rnn ounun ar kalal iiler ve fabrika iileri olma
sna, ak szl ve ak kalpli, saf saf telkinlerine itaat et
melerine ve biraz hafifleme ve iyileme hissedince kendisi
ve yntemi hakknda kafa yormadan hemen birka dolar
larn brakmalarna alkt. imdi ise kendini birdenbire
bir kadnn, zel, edebi bir kadnn, btn gzenekleriyle
kelimelerini heyecanla iine emen bir "Authoress"in8 kar
snda bulur, nihayet anlalmaz, ne olduu belirsiz bir
hastann deil, merakl, tutkulu bir hastann karsnda
bulur; bu hasta sadece alelacele iyilemeyi isteyen biri de
ildir; bunun yan sra niin ve nasl iyiletiini de anlakadn yazar (.n.).
.

1 48

Mary Baker-Eddy

mak istemektedir. Bu durum, uslu ve azimli saatinin gu


rurunu iyice okar; kendisi yllardan beri ciddi, drst ve
yalnz bana kendi "bilimi" uruna mcadele etmi, ama
ayn zamanda yeryznde bu ok ilgin ve tuhaf dnce
lerini paylaacak birini bulamamtr. Byle bir anda uur
lu bir rzgar bu kadn muayenehaneye atmtr; kadn
yeni kazand btn yaam gcn hemen ruhsal meraka
dntrmektedir. Ona yntemini, krn her eyini an
lattrp aklattrr, teorilerini beceriksizce belli belirsiz ka
ralad no tlarna, izimlerine, elyazmalarna bakabilmek
iin rica eder. Onun iin bu katlar vahiy niteliindedir.
Nitekim hepsinin (bu ayrnt ok nemlidir! ) birer birer,
sayfa sayfa, zellikle de Quimby'nin ynteminin ve tecrbe
sinin zn oluturan "Sorular ve Cevaplar" adl yaznn
kopyasn karr; sorar, tartr, iyi kalpli Quimby'den sy
leyecei ne varsa hepsini ekip alr. Kendine zg hrsyla,
onun teori ve dncelerini burgulayarak onlardan yabani,
fanatik bir cokuyu emer. lte Mary Baker'n yeni salk k
rne kar duyduu bu heyecan, aslnda ona bu yeni sal
n verir. Hibir eyle ve hi kimseyle paylam olmayan
bu egosantrik karakter, ilk kez, cinsellii kzgn zgven
sayesinde itilmitir, annelik igds ar tahrik edilmi z
iradesi sayesinde bastrlmtr - ilk kez Mary Baker imdi
doru bir arzuyu, ruhsal bir tutkuyu duyumsamaktadr. Ve
basit bir tutkunun kendini her zaman nevrozlar iin en iyi
supap olduunu kantlar. nk Mary Baker imdiye kadar
sinirlerini dzgn ve aydnlk izgide megul etmeyi, oya
lamay bilmedii iin sinirleri kendisiyle tehlikeli bir ekil
de urayordu. imdi ise ilk kez dalm ve bastrlm ha
yat arzusunu tamamen kendi iinde sktrlm hisseder,
ki baka hibir ey dnmeye vakti kalmaz, yani artk has
taln dnmeye de zaman yoktur; ve hastalna zaman
ayramad andan itibaren de hastal kaybolur. Bentle
mi olan hayat gcn imdi serbeste darya iterek yara1 49

Ruh Yoluyla Tedavi

tc ilerle boaltabilecektir: May Baker krk birinci yanda


nihayet grevinin ne olduunu kefeder. 1 862 ylnn Ekim
ayndan sonra, bu gizli ve sakl kalm hayat ilk kez ynn
ve anlamn bulur.
Dirilen Lazar' o anda dini bir heyecan sarar: Hayat
anlam kazandktan sonra varlk ona harikulade grnr.
Ve bu anlam, bundan byle herkese kendisini ve yeni
retisini anlatmak olacaktr. Eve geri dndnde, eski dn
yas karsnda baka biri olmutur: llgin biri olmutur.
Nihayet, nihayet insanlar onunla ilgilenirler. Btn insan
lar ona aknlkla bakar, btn ky onun mucize iyile
mesinden baka bir ey konumaz. Ustasna byk bir se
vinle "Ben btn beni seyredenler ve bir zamanlar tan
yanlar iin gcnzn canl bir antym." diye yazar.
"Ben yiyorum, iiyorum, neeliyim ve kendimi hapisha
neden kurtulmu gibi hissediyorum." Ama kz kardeleri
nin, teyzelerinin, akrabalarnn, btn komularnn onu
acayip bir hayranlkla izlemeleri, bu snr tanmayan ruh
iin yeterli deildir - hayr, bu mesaj btn lkenin, b
tn dnyann almas gerekmektedir; btn insanln
Portland'daki mucize adam tanmas gerekmektedir ! Ar
tk baka hibir ey dnemez, baka hibir ey konu
amaz. Tandklarna ve caddedeki yabanclara koup co
ku ile anlatr, yeni kurtarcnn "cure principles" denilen
tedavisi hakknda halka ak konferanslar verir ve "Port
land Courier" adl yerel gazetede "diriliinin" heyecanl
bir tanmlamasn yaymlar. Orada manyetizma, souk su,
elektrik gibi btn krlerin baarsz olduunu, btn
hekimlerin kendisini braktn yazar; nk onlar hakiki
ve dahiyane tedavi prensibini henz bilmemektedirler.
"Beni tedavi edenler ruhtan, 'mind'dan bamsz bir hasta
ln olduuna inanyorlard. Bylece ben ustamdan daha
bilge olamazdm. Ama imdi ilk kez Dr. Quimby'nin eser
lerinin alma prensibini anlayabiliyorum ve iyilemem
1 50

Mary Baker-Eddy

de gerekleri anlamam orannda ilerliyor. Hastalara brak


t gerek, kendileri farkna varmadan onlar iyiletiriyor
ve beden kla dolduu andan itibaren artk marazdan
kurtuluyor." Havalara uan, fanatik abartlaryla kpren
heyecan onu hemen yeni kurtarc Quimby ile Isa'y kar
latrmaya gtrr: "Isa hastalar kocakar ilalaryla ve
ilalarla tedavi etmiyordu. Ve Quimby Isa'dan beri hibir
adamn konumad gibi konutuu iin ve iyiletirdii
iin, evet bundan dolay, gerein ta kendisi deil miydi?
Ve onun iinde yaayan Isa deil miydi? Quimby saln
dirilmesi iin yanlg mezarnn zerindeki ta kaldrd;
ama biz n karanlkta parladn biliyoruz, ama karan
lk bunu anlamyor. "
Eski bir saatiye uygulanan bu tr dini benzetmeler,
rakip yerel gazete olan "Portland Advertiser"e biraz Tanr
ya kfr gibi gelir ve gazete bu fanatik mizacn cokusuna
aceleyle tuz eker. Daha imdiden insanlar gizlice bu lgn
rapsodiciye kafa sallamaya balarlar. Ama ister alay etmek
ve dalga gemek olsun, ister inkar ve phe olsun, aklse
lim ne kadar muhalefet ederse etsin bundan byle artk
ruhu bylenmi olan Mary Baker'e kar hibir g etki
edemez. uimby, Quimby, Quimby ve ruh yoluyla tedavi,
bundan sonra artk yllarca tek dncesi ve tek sz bu
dur. Akln ekecei hibir bent, artk bu nehri durdura
maz. Ta yuvarlanmaya balamtr ve gibi byyecek
tir.

Paulus Kafirler Arasnda


En gl adam her zaman tek dncenin adamdr. n
k doutan gelen gcn, azmini, isteini, zekasn ve
gl sinirlerini sadece ve sadece bu tek hedef iin kulla
nr ve bylelikle dnyann nadiren kar koyduu bir kuv
vet oluturur. Mary Baker dnce tarihi iinde rnek
151

Ruh Yoluyla Teda vi

gsterilebilecek hezeyanllardan birisidir. rnein 1 862'


den beri tek bir dncesi vardr, daha dorusu bu dn
ce ona sahiptir. Saa ya da sola bakmaz, sadece ileriye gi
der, ileriye, ileriye, tek ve biricik yne doru. Bu ruh yo
luyla tedavi dncesi, onun lkesini, hatta dnyay fet
hedene kadar durmayacaktr.
Dorusunu sylemek gerekirse, kabullendirmek iste
dii ve ncelikle ulamak istedii eyin ne olduu, bu pus
lu balang annda henz belli deildir. Henz bir siste
mi, bir retisi yoktur -bu, daha sonra ekillenecektir-;
sadece dnyaya Quimby'nin havariliini yaymak iin ken
disinin, zellikle de kendisinin seilmi olmasndan dolay
fanatik bir minnettarlk duygusuna sahiptir. Daha bu ni
yet, iradenin bu uyumlu beklentisi bile kontrolsz, ebedi
yatalak ve rpnan bu kadn bedensel ve ruhsal olarak
tamamen deitirmeye yetmektedir. Yry deiir, si
nirleri ne yapacan bilecek ekilde toparlanr, iine ka
pank nevrasteni hastasndan kar koyulmaz, bentlemi,
gl bir miza ve onunla birlikte bir yn etkin yetenek
ortaya kar. Bir gecede bu duygulu Mavi orapl'dan9

enerjik becerikli bir yazar, yorgun bir ileketen etkileyici


bir hatip, marazl bir szlaycdan tutkulu bir salk propa
gandacs olmutur. Gce susam bu kadn, u sralar g
kazandka daha ok g ve etki isteyecek, yirminci ve
otuzuncu yana gre ellinci ve altmnc yanda daha
canl, daha diri ve daha becerikli olacaktr.
Bu hayret uyandrc deiimden ncelikle birisi ok
fazla bylenmi grnmektedir, o da sava tutsakln
dan nihayet evine dnen kocas Dr. Patterson'dur. Daha
ilk zamanlarda sinirli, kaprisli, srekli dikkat ekmek is
teyen, yatalak, histerik bir kadnla ayn at altnda yaa
maktan memnun deildi , ama yine de zor koullara alTek yanl olarak sadece zekasn, bilgisini ne sren okumu kadn (.n.).
1 52

Mary Baker-Eddy

m bu adam, btn bunlara hayrseverlik gstererek kat


lanyordu. Ama imdi iyilemi olan, aniden kendine g
venen bu fanatik peygamber kadndan ve mjdeciden
korkup kendini geri eker. Ylda iki yz dolar nafaka de
yerek evdeki birliktelii devam ettirmekten vazgemeyi
tercih eder; birka iddetli tartmadan sonra kaybolup gi
der ve sonra da boanr. Gl Krmzs biyografi bu zor
olayn zerine bir rt ekip bu bozuma durumunu ark
benzeri ahlak okuma kitab havasnda aklar: "Doas et
tencerelerine yaknlk duyan, duygu dnyas deersiz ufak
tefek, cicili bicili eylerden ibaret olan ve zarafet ve kiilik
le ilgili pek iyi bir izlenim vermeyen, gzel, yontulmam
kocasn doru drst idare etmek kolay bir i deildi. "
Ama ok garip, Mother Mary'nin bu "zarafetini", bu "kii
liini" yardmsever kz kardei yllardr nedense hi de
fark etmemi grnmektedir. O da aniden iyileen bu ka
dnn tahakkm dknlne , buyurgan tarzna daha
fazla katlanamaz. Nitekim aralarnda iddetli olaylar yaa
nr ve sonuta Mary Baker ban sokacak baka bir yuva
aramaya mecbur kalr. O gnden sonra bu iki kz karde
birbirleriyle bir daha karlamaz. Bylelikle hogrden
nasibini almam bu kadn, ailesiyle olan son ban da
koparm olur.
Mary Baker elli yanda dnyada yapayalnzdr; ilk
kocasn mezara gmm, ikinci kocas onu terk etmi,
ocuu kilometrelerce uzakta, yaban ellerde yaamaktadr.
Hayatta yapayalnzdr, paras, meslei ve urat bir ii
yoktur. linde bulunduu yoksul durumunun ok geme
den berbat bir hal almas alacak bir ey deildir. Kald
klstr pansiyonun haftalk bir buuk dolar kirasn o
unlukla zamannda deyemez; yllar var ki kendisine ye
ni bir elbise, yeni bir apka, yeni eldivenler alamamtr.
En kk harcamay bile kuruu kuruuna hesaplamak
zorundadr. On dokuzuncu yzylda bir kadnn muhte1 53

Ruh Yoluyla Teda vi

em ykseliini yaamadan nce bu dik bal anlamszlk


savas, yllarca hayattaki aalanmalarn en diplerine
inmekten, en muhta durumlara dmekten kurtulama
mtr.
Mary Baker hala ayn kibirli inatlkla her tr hizmet
ilii, her tr "banal" i imkann reddetmekten vazgeme
diinden, kendini alk ekerek lmekten kurtarmak iin
yapaca tek ey bir yere yerlemekti ya da daha ak ifadey
le sylersek, asalak olarak yaamakt. Bu sefalet yllarnda
manevi iinden baka bir ile megul olmam, fikrinden
baka bir ey iin asla yaamamtr. Yine de "dikenli yol
lar" yllarnda (evsiz barksz geen bu yllara resmi Incil'de
bu ad veriliyor) bu evsizi daima sayg ile evlerine alan ha
yrseverler bulmasndan baka hibir ey onun psikolojik
dehasn ve benliinin kar konulmaz telkin gcn bu
denli mkemmel bir ekilde kantlayamaz. Bu insanlarn
neredeyse tamamna yakn fakir insanlard; para bakmn
dan ve ruhen fakirdiler; "yksek olana" youn bir sevgi
beslediklerinden, bu ilgin peygamber kadnla ilikide ol
may bir eref sayp borlarn yiyecek ve iecek vererek
dyorlard. Dnyann her yerine dalm, yerkremizin
her kentinde, her kynde, her mezrasnda ayn (ok sem
patik olan) koyu dindarlkta insan tr vardr. Bu insanlar
her gn mesleklerini icra ettikleri, ilerini yaptklar srada,
ya da bunun yan sra varln gizemini en ilerinde du
yumsayarak bununla ilgilenirler. Bu insanlar dindar karak
terlidirler, ama kendilerine bir din yaratacak kadar gleri
yoktur. Bilinsizce kendilerine yol gsterecek ve kendilerini
idare edecek bir aracy iddetle arzu eden zayf karakterle
rin ounlukla saf ve duygulu tr, her zaman ve her yerde
yeni tarikatlar ve dini retiler oluturmak iin en uygun
zemini hazrlar. !ster kltist, antroposofist, ispritizmac,
Isa Bilimci, lncil yorumcusu olsun, ister Tolstoycu, bunla
rn hepsini btncl bir metafizik istek, yaamn "daha
1 54

Mary Baker-Eddy

yksek bir anlamna" duyulan karanlk zlem birletirir. Bu


nedenle bu trden insanlar, ilerindeki mistik ve ilahi gc
aa karan ister yaratc biri olsun, ister dolandrcnn
biri, her birinin minnettar ve itaatkar rencileri olurlar. Bu
tr insanlar her zaman ve her yerde, ovalarn bozkrlarnda
olduu gibi ehirlerin tavan aralarnda, Alplerin karla kapl
mezralarnda ve Rusya'nn kylerinde yetiir. zellikle de
szde realist Amerikan halk bu tr dini hcreler bakmn
dan zengindir; nk kendini srekli yenileyen kat Protes
tan inanc buralarda tarikatlarn yeni fidanlarn dikmekte
dir. lncil'i en nemli ve tek kitap kabul eden ve aklama
sn hayatlarnn tek amac olarak gren binlercesi ve yz
binlercesi bugn hala devasa ehirlerde ya da usuz bu
caksz barakalara serpilmi yayor.
Mary Baker fakirlik yllarnda bu tr ilahi-mistik kii
liklerin yannda daima kendine snabilecei bir yer bulur.
Bazen fabrikadaki mekanik, ruhu fel eden iinden akam
eve yorgun dnen, "daha yce" bir eyler renmek ve
herhangi birisiyle ncil'in szlerini yorumlamak isteyen bir
ayakkabcdr, bazen de lmden korkan ve lmszlkten
bahseden her haberde teselli bulan yal ve solgun bir ka
dncaz. Bu donuk bir evreye tkm manevi ve manevi
olmayan saf insanlarn Mary Baker'le karlamalar, kendi
leri iin birer serven nitelii tar. Fakir akam sofrasnda
olaanst tedavilerden bahsettiinde sylediklerini anla
mazlar, ama onu derin sayg duyarak dinlerler. Esrarengiz
bir biimde duyurulan "ncilini" idare lambasnn dalgala
nan altnda yazmak iin tm gece boyunca tavan ara
sndaki odasna kp kaybolduunda arkasndan derin bir
sayg ile bakarlar. Ulvi szlerin elisi olan, bu dnyann
hibir yerinde memleketi olmayan bu kadna hemen tava
nn altnda bir yatak, alabilmesi iin bir masa ve alktan
kvranmamas iin bir tabak hazrlamaktan daha az ey ya
plabilir miydi? Mary Baker bu yllarda tpk ortaan din1 55

Ruh Yoluyla Teda'

dar dilenci keileri ve Rus haclar gibi ev ev dolar. Ama


kendini kt ruhlara kaptrm bu kadn, gsterilen ko
nukseverlikten asla utanmaz ya da ona kar minnettarlk
duymaz, sadaka alyormu hissine de asla kaplmaz. Bam
llkla geirdii bu yllarnda hi kimse onun boynunun
bkldn, zgveninin bir an bile azaldn grmemi
tir.
Ama hibir yerde uzun sre kalmas mmkn deil
dir. Zengin ya da fakirin yannda, tavan arasnda ya da da
ha sonra mermerden yaplm evinde, yoksullukta ya da
varsllkta, ailesinin, arkadalarnn yannda ya da yaban
ellerde, her yerde ksa zaman sonra trajik yaam yasas g
revini yerine getirir; yani iradesinin ar basks dierleri
ile olan birlikteliini bozar. Onun bu hkmedici tavr, bu
zalim inatl her yerde rezalet karr. Dnyayla at
mas onun yazgsdr, hibir insanla geinememesi dizgin
leyemedii hakl kma isteinin sonucudur. Nitekim, ey
tani g onu kapdan kapya, kentten kente, ama srekli
uzaklara, uzaklara, ta uzaklara kovalar! Sefaletin tm de
nizlerini geerek Odysseia'snda belirli bir zaman iin
Lynn'de Hiram Craft adnda birisinin yannda kalacak yer
bulur. Bu adam gndzleri birinci snf bir topuk tamircisi
ve ayakkab ustasdr, akamlar ise Jakop Bhme ve Hans
Sachs tarznda bir dnr ve metafizikidir. Onu kendi
tanrsal tedavi retisiyle o kadar etkilemitir ki, adam
kundurac mesleini hemen brakmak ister ve gazeteye
byk bir ilan vererek Dr. Hiram Craft'n, yani kendisinin
tm hastalklar yeni bir yntemle iyiletirebileceini, ba
arya ulaamad takdirde herkese de parasn iade ede
ceini bildirir. Ne var ki gelecekteki doktorun oca te
mizlemeye, yemei piirmeye, elbise dikmeye ve ayakkab
lar boyamaya devam etmek zorunda olan saygdeer kar
s, metafizikle uraan ve her tr yardm kibirli bir ekil
de reddeden bu yal, clz kadnn bu tr kahrolas mas1 56

Mary Baker-Eddy

karalklarla kocasn elinden almaya altndan kuku


duyar. Bunun zerine aniden masaya vurur ve "Ya o, ya
ben ! " der. Ve ertesi gn, Mary Baker yine evsiz barksz
sokakta kalr. Bundan sonra olanlara, bir romanda okunsa
inanlmaz. Birdenbire yataktan ve sofradan kovulan Mary
Baker'n kendisini kabul edecek tand kimse yoktur. Bir
pansiyonda kalacak paras yoktur, ailesiyle aras almtr
ve kendine gerek dostlar edinmeyi bilememitir. Byle
likle ekinmeden tm evrede ihtirasl bir deli ve bir ispri
tizmac olarak nam salm yal bir kadn olan Saral
Wentworth'un oturduu villaya gider. Kapy alar. Saral
Wentworth kapy bizzat kendisi aar ve ne istediini so
rar. Bunun zerine Mary Baker, bu evin temiz, uyumlu bir
ev, bir "nice harmonious house" olduu iin Kutsal Ruh
kendisine buraya gelmesini emrettiini syler. Gerek bir
ispritizmac, Kutsal Ruh'un gnderdii birisini tekrar so
kaa atabilir mi hi? Nitekim Saral Wentworth alak g
0
nlllkle "Glory to God! Comme right in ! " 1 der ve bir
geceliine hi tanmad bu yabanc kadn evine alr.
Ama Mary Baker sadece bir gece deil gnlerce, hatta haf
talarca kalr; cana yakn konumasyla, mizacndaki kzn
titreyerek yanyla yal kadn avucunun iine alr. Kad
nn kocas bu davetsiz misafiri darya atmak iin bouna
urar, aylar sonra olu nihayet yardma koana kadar
Mary Baker'n iradesine kar (bunu kim istemezdi ki ! )
koyamaz. Amesbury'ye geri dner dnmez baba evini isp
ritizmac deliler kulesine dnm, babasn ise umut
suzlua dm halde bulur. Kan beynine srar, laf
uzatmadan Mary Baker'e kabaca, cehenneme kadar yolu
olduunu syler. Mary Baker buna nce kar kar; n
k oktandr kendini burada evin efendisi olarak grmek
tedir. Ancak gen Wentworth gldr ve ispritizmaclko

Allah rzas iin gel ieri! (.n. ) .


1 57

Ruh Yoluyla Teda Vi

la ilgisi olmayan bir gentir. Mary Baker'n srarl protesto


larna aldr etmeden eyalarn tahta bir bavula doldurur,
bavulu omzuna ald gibi sokaa karr; ve Mary Baker
imdi yamurlu bir gecede evsiz barksz, yine sokakta
kalmtr. zerinden apr apr sular akarak bir baka isp
ritizmac ve ayn zamanda terzi olan Miss Sarah Barley'in
yanna gider; burada ksa bir sre iin kabul edilir, sonra
yoluna devam edip gider. Ama kalacak yer bulduu aile
lerden hibirinin yanna yerleemez, her yerde ok ge
meden bu buyurgan konuu darya atan bir koca, bir
oul kar. Ve bu ev ev, kap kap dolaarak ektii kor
kun strap dolu dolu drt yl srer.
Mary Baker'n bu drt yl ierisinde insani aalama
olarak yaadklarn ne otobiyografisi ne de yar resmi de
ersiz eseri belirtir: aptalca! nk Mary Baker'n en sefil
ve en aresiz durumlarnda bile gsterdii yce tavr ona
insani saygnlk verir. Ve onun salam karakterini, kat ve
lgn gibi kararl oluunu, bu kutsal kinden baka hibir
ey daha somut bir ekilde ispat edemez; ve bu kin saye
sinde insanlarn sert iddialarna ve ar sulamalarna ald
r etmez. Benlii kendi fikirleriyle ylesine dolup tam
tr ki, baka herhangi bir eyi sdracak yeri de yoktur,
duygusu da kalmamtr. Her taraftan hcuma uram
olmasna ve paraszlk ekmesine ramen, sahip olduu
tek ve deimeyen dnce zerinde durmaktan ve onu
farkl biimlerde tekrar ele alp muhakeme etmekten bir
gn bile vazgemez. Gln, kk burjuvaya zg seya
hat antasnda oktan rengi solmu ve yrtlmaya yz tut
mu katlardan oluan deerli msveddelerini sokak so
kak dolatrr; tam da sanat ve dnce insannda mut
lak hayranlk uyandracak halsinasyoncu bir eser sahip
lenmesiyle gece gndz demeden her sayfay yazar, dei
tirir ve dzeltir. Dncelerinin kavranabilir, dini reti
sinin anlalabilir olduu umuduyla bu metinleri kundu1 58

Mary Baker-Eddy

raclara, ilingirlere, iilere ve yal kadnlara yzlerce


kez okuyup aklar. Ama onlar gerekten anlayacak hi
kimseyi bulamaz.
Domam bu dncenin gebelii zamanla eziyet
etmeye balar. Meyvenin olgunlatn ve darya kmak
iin abaladn hisseder, ama iddetli kramplara ve geri
limlere ramen onu tek bana dnyaya getiremez. nk
esrarengiz bir ekilde kendi doasnn tedavi etme beceri
sinden esirgendiini bilir. Bir ifac, bir healer, bir pratis
yen olmak sakinlik, yetenek ve sabr ister; ustas Quim
by'de rneini bizzat yaad gibi btncl, hep iyi, scak
lk yayan bir g gerektirir. Ama huzursuzluun tipik r
nei olan kendisi sakinletirme konusunda baarl deil
dir. Sadece kztrr, alevlendirir, sadece ruha ruh katar,
ama atei dremez, gerek aclar dindiremez. Bu ne
denle baka birinin, bir tann, bir aracnn, bir yardmc
nn bulunmas gerekmektedir, onun ruh retisini geree
dntrecek bir erkek uygulaycya ihtiya vardr. Kural
larn sakin ve serinkanl bir ekilde uygulayabilmesi iin
inancnn scak nefesini verebilecei bu tek insan hararet
le yllarca arar. Ama bouna! Kendi becerilerini kflenmi
beynine bin bir zahmetle ancak soktuu o budala kundu
rac Hiram Craft, aptal karsnn tarafn tutmay tercih
etmiti. Gcn aktarmak istedii teki kiilerden Sarah
Bagley ile Mrs. Crosby ise engelik gsteriyorlard ve
kendilerinde ikna olmuluun ilahi cokusu diye hibir
ey olmad iin ikna edecek halleri de yoktu. Btn bu
alt dzey proleter ve kk burjuva evlerinde arac bula
maz. Bunun zerine uzaklara ynelir ve 4 Temmuz 1868'
de "Banner of light" adl ispritizmac dergide belirsiz el
falclar, kahinler, mezhepiler, astrologlar ve iskambil fal
clar arasnda "pay" karlnda, yani cret karlnda
psikolojik tbbn byk gizemini aktaraca konusundaki
ilk resmi teklifiyle ilgili ilann verir. Bu tarihi ar, bu1 59

Ruh Yoluyla Tedavi

gn henz bitirilmemi savan bu ilk borusu, burada as


lna uygun olarak verilmitir:
ANY PERSON desiring to learn how to teach the sick,
can receive from the undersigned instruction, that will
enable them to commence healing on a p r i n c i p l e
o f s c i e n c e with a success far beyond any of thcr
present modes. No medicine, electricity, physiology or
hygiene required for unparalleled success in the most
difficult cases. No pay is required unless the skill is
obtained.
Address Mrs. MARY B. GLOVER
Amesbury, Mass. Box 6 1 . 1 1
Ancak, bu arya hi kimsenin cevap vermedii anla
lmaktadr. Ve bu hibir ie yaramayan hayatn bir on iki
ay daha, bir yirmi drt ay daha heba olup gider.
Nihayet, varlnn ellinci ylnda, birisini bulmay ba
arr. Ancak, bulduu bu johannes Evangelista, bir mu
kavva fabrikasnda almakta olan henz yirmi bir yan
da olduka gen bir kiidir; kendisine Richard Kennedy
denilmektedir. Aslnda amacna uygun dmesi iin ku
kusuz daha salam, daha yal, daha gsterili bir adam
tercih ederdi. Ne var ki yaamnn eyreini ardnda
brakm bu kadnn daha ok beklemek ve seim yapmak
iin artk zaman kalmamtr. Erikinler kendisini dinle
medii ve cesur planlar karsnda fazla akll, fazla dik11

Mevcut yntemlerden ok daha baarl olan bilim yntemiyle tedaviye ba


layabilmek ve hastalklarn nasl tedavi edilebileceini renmek isteyen
herkes, bunu aada ad geen kiiden renebilir. En zor durumlarda bile
esiz baarya ulamak iin ne ila, ne elektrik, ne fizyoloji, ne de hijyen
kullanlr. Bu beceri baarya ulaana kadar para talep edilmez.
Adres Bayan MARY B. GLOVER
Amesbury. Mass. PK 61 (.n.).
1 60

Mary Baker-Eddy

katli ve fazla hesaplayc bir tavr sergileyerek alaya aldk


lar iin, son kozunu da bu olana oynar. Onu iki yl nce
Mrs. Wentworth'un evinde tanmt, retisini anlatt
zaman (gnler, hatta geceler boyu zaten baka bir eyden
bahsedemez ki) bir tek bu mtevaz olan kendisini derin
bir sayg, ilgi ve dikkatle dinledii iin gzne arpmt.
Bu tuhaf ve fanatik kadn hararetli ve aceleci dudaklaryla
"mind" 1 2 ve "materia"1 3 hakknda konutuu zaman belki
de bu kk nemsiz delikanl tekiler gibi pek bir ey
anlamamt, ama ne de olsa kendisini saygyla dinlemiti
ve burada kendisine ve retilerine inanan ilk kiinin gen
bir insan olmasndan da mutluluk duymutu. Kendisi elli,
gen ise yirmi bir yanda olduu iin yeni ve amaz yn
temi temeline dayal bir tedavi merkezi amas teklifiyle
onu artr. Tabii ki bu kk mukavva iisi hayr
demez. Fabrika nln bir kenara brakp akademik
zahmete girmeden kendisini evrensel bir hekime dnt
rebilmek, onun iin bir risk saylmaz. Tam tersine, bu tek
lifle kendini ok onurlandrlm hisseder. llgin bir ift
oluturan bu ikili, dnyay fethe kmadan nce abucak
aralarnda ticari bakmdan eksiksiz bir kontrat imzalarlar.
Bu szleme uyarnca Mary Baker, Richard Kennedy'ye
"science"n, yani bilimini retmeyi, buna karlk olarak
o da Mary Baker'n geimini salamay ve tedavi merke
zinden elde edilen gelirin yarsn ona vermeyi taahht
eder. Isa Bilimi'nin ilk tarihi belgesi yzde elliye yzde elli
ile bir senettir. Bu andan itibaren metafizik ile maddi
prensip Isa ile dolar, Amerikan tedavi retisi tarihinde
zlmeden birbirine bal kalr.
Sonra tm varlklarn iine alan kk bir bavul ha
zrlarlar ve ilk ay iin gerekli olan paray toplarlar. Byle
12

13

"ruh" (.n).
"madde" (.n.) .
161

Ruh Yoluyla Tedavi

bir tedavi merkezi iin ne kadar sermayeye ihtiya duyul


duu kesin olarak bilinmemektedir, belki yirmi, belki
o tuz, belki de elli dolar, daha da fazla deil. Bu asgari ser
maye ile komu kent Lynn'e g ederler, salar aarm
bir bayan ile byklan yeni terlemi bir olan. Ve bylece
ruhun en garip maceralarndan birisi, yenian en hzl ve
en geni hareketlerinden birisi balam olur.

Portre
imdi Mary Baker, ifti evlerinde ve tavan aralarnda ge
irdii- sonu gelmeyen karanlk yllardan sonra aydnla
ktna gre yzne ksaca bir gz atalm ! Sert erkeksi
hatlaryla yzylmzn dier bir iradeli kadnn, Cosima
Wagner'i andran ince, uzun, sert ve kemikli bir vcut ya
psna sahiptir. Hareketleri sert, yry sabrsz, elleri
sinirli bir ekilde hareketli ve tartrken sanki mifer ve
kl tayormu gibi emredici bir ekilde boyun kaslar
gergin olan bir kiidir. Sanki Amerikan eliine su veril
mi gibi bir varlktr. Alnnda krk yoktur ve kestane
rengindeki salar alnnn st ksmndan koyu bir ekilde
dalgalanp ayrlarak geriye doru ho buklelerle srtna
kadar uzanmaktadr; bu, onu kadns yapan tek zelliktir;
baka hibir scaklk ve yumuaklk belirtisi gstermez. Bu
erkek gibi, kei gibi grnme konusundaki bilinli iste
ini zellikle de kyafeti vurgulamaktadr. Bir tr pilili ra
hip yakal ile bezenmi boazna kadar sk skya ilik
lenmi Priten bir kyafet; bu yapay rahip elbisesi, kadn
ln belli eden tm hadan insafsz bir siyahn ya da taraf
sz bir grinin iinde saklar. Tak olarak da sadece her trl
dnyevi duygulan reddeden byk altn bir ha takmak
tadr. Byle sert tavrl bir kadn sevecen, anneye zg la
tife eden birisi olarak dnmek, keza bu tuhaf yuvarlak
ve bu koyu gri gzleri herhangi bir zaman nee saarken
1 62

Mary Baker-Eddy

ya da dalgn grmek ok zordur. Btn bu kral gibi gurur


lu ve ayn zamanda mrebbiye gibi kat kiilik giriim,
iddet arzusu, g, toparlanm, bentlemi ve younla
m enerji anlamna gelir. Hatta fo toraftan bile herkes bu
Amerikalnn etkileyici buyurgan baknn, gl ve teh
likeli bir biimde kendisine evrildiini hisseder.
Mary Baker, fotoraf makinesinin objektifine bakt
nda, insanlar nnde konutuunda ve gzleniyormu
hissine kapldnda kendinden emin, azametli grnr
(ya da buna kendisini zorlar). Gerekte odasnda kendi
bana kaldnda nasl birisi olduunu sadece zel anla
tmlardan karabiliriz. nk bu demir maskenin ardn
da, bu parlak ve kemikli alnn arkasnda zel bir scaklkla
titreen, korkun ve ar bir ekilde gerilmi sinirler r
pnmaktadr. Nitekim devasa salonlarda binlerce hasta ve
aresizi iyiletirme inancyla ve taze yaam gcyle dol
durmay bilen bu ayn etkileyici vaiz, kapal kaplar arka
snda srekli olarak rpnan korkulu dncelerle oka
giren bir nevrasteni hastasna dnr. Burada elik gibi
bir irade, rmcek a inceliindeki sinirler zerine geril
mitir. En sessiz titreim bile bu ar duyarl organizmay
tehlikeye atar. En kk hipnoz etkisi tm enerjisini fel
eder, azck bir morfin onu uyutmaya yeter ve korkun
eytanlar bu kahraman ve ilahi varlkla oyun oynarlar.
rnein baz geceler ev arkadalar kulaklar trmalayan
imdat lklaryla irkilirler ve oke olmu bu kadn her
trl gizli ilalarla sakinletirmek zorunda kalrlar. Acayip
nbetler her zaman onu bulur. Byle zamanlarda gzlerini
odada anlamszca gezdirir ve kimsenin anlamad, en az
da kendisinin anlad mistik sanclarn vahi barmalar
ve kramplar iinde boaltr. Kendisi ve ruh hekimlerinin
birou iin tipik bir durum; binlerce insan tedavi eden
bu sihirbaz, kendisini hibir zaman tamamen tedavi ede
memitir.
1 63

Ruh Yoluyla Tedavi

Ama kapal kaplar ardnda, gizli dini toplantlarda


doasnn bu patolojik unsuru kendini ele verir. Da yan
syan eilmez ve sarslmaz sert tutumu uruna yllarca
dedii trajik hesabn faturasn sadece gvendii en sa
mimi yoldalar bilir. nk toplumun karsna kt
anda, dankln atar ve kendisini bir hamlede toparlar.
Temel gc, l tanmayan itibar arzusu ne zaman sz
konusu olursa, tpk elektrik akmnn ampuln karbon
lifinden getii gibi birdenbire ruhundan kaslarna ve si
nirlerine enerji yaylarak btn varln byleyici bir
kla aydnlatr. lnsanlar zorlamak zorunda olduunu bil
dii anda kendisini zorlar ve zorlayc olur. Tpk zekas,
konuma yetenei, yazarl, felsefesi gibi d grn
nn sayg uyandran etkisi doann bir hediyesi deil, ira
desinin rn, yaratc ruh enerjisinin baarsdr. Ne za
man bir eyi kabullendirmek istese, vcudundaki doa
kanunlarn altst eder, "chronology"ye, dnyevi zamann
acmasz llerine marur bir ekilde kar kar. Elli ya
ndayken otuzundaym gibi grnr, elli alt yanda
nc kocasna kavuur, bykanne yanda ise gizli
sekreterinden baka bir Allah'n kulu onu gsz grme
mitir. Gururu onun hibir zaman zayf bir annda yaka
lanmasna izin vermez, dnya onu ancak tm gcnn
ihtiamyla grebilir. Bir seferinde seksen yanda aclar
iinde kvranarak yatakta yatmaktadr, dileri dklm,
gten takatten dm bir kocakar, uykusuzluktan
avurtlar km, korkudan sinirleri titremektedir. Tam
bu srada btn Amerika'dan haclarn, zellikle onu gr
mek iin geldii haber verilir. zgveni derhal meydan
okuyarak vcudunu ayaa kaldrr. Titreyen bu bykan
ne vitrin mankeni gibi en pahal tuvaletini giydirtir, ya
naklarna allk srdrr, sonra der, snra romatizmal
bacaklar zerine kaldrp adm adm balkona itilir. Krla
cak bir eymi gibi bu dklen mumya, dikkatlice ayaa
1 64

Mary Baker-Eddy

kaldrlp ak kapya kadar srklenir. Balkona ulap


aada saygyla apka karan inanl kalabal grr
grmez, boyun kaslar gururla gerilir, solmu azndan
ateli ve rahat bir ekilde kelimeler dklr, biraz nce
ayakta durabilmek iin demir parmaklklara tutunan elleri
vahi kular gibi hareket eder; eilmi vcudu kendi sz
leriyle dorulur ve vakarla gerilen suretini grleyen bir
g frtnas kaplar. insanlar aadan scak gzlerle ona
bakarlar, bu fkeli konumann ilkel patlay karsnda
titrerler. Sonra balkon kapsnn ardnda pimpirik, k
m bir kadncaz zorlukla yatana gtrlrken, lke
nin en cra kelerinde bu hastalk ve lm konularnda
ki ustann genlik tazelii, gzle grlen gc anlatlr.
Bylelikle Mary Baker-Eddy, sadece adalarn deil, do
ann kendisini de yayla, zaaflaryla ve hatalaryla ilgili
olarak yanltr. Dnyadaki her karar annda itenlikle doru
olmasn istedii eyi doru hale getirir. Bu nedenle krlgan
bir bedende sarslmaz bir ruhun bulunmas ve bunun bir
insann iradesinin hastalktan ve lmden daha gl ol
mas gerektii inancn dnp bulmas bir rastlant deil
dir, bu havariliin iradenin stn gcnden nce gerekte
daha bir yzyl nce ormanlarn kesen, lleri metropolle
re dntren lkeden km olmas da rastlant deildir.
Onun, bu elik kadar sert, bir ynde dmdz giden, keli
melerle inanlmaz derecede aktan aa alay eden bu
Amerikal enerjinin portresi izilmek istenirse, bu en ka
dns olmayan kadnn dik gerilmi boyun kaslarndan ve
kararl bir ekilde meydan okurcasna bolua bakan gzle
rinden daha iyi ve daha somut bir sembol dnemezdim.

tk Basamak
"Science"n bilime kar olan byk, yiite ve grotesk sa
va bir idil, bir kk burjuva gldrs olarak balar.
1 65

Ruh Yoluyla Tedavi

Mary Baker'n vaktiyle kendi halindeki kundurac


Hiram Craft' yeni tbbn doktoru olarak yetitirmek iste
dii, baya grnml sapa bir yerde bulunan ayakkab
clar ehri Lynn'de, Miss Susie Magoun adnda kk se
vimli bir ocuk bakcs oturmaktadr. zel okulu iin bir
ev kiralamtr. Kiralad evin birinci katn dersleri iin
kullanacaktr, ikinci katn ise kiraya vermek istemektedir.
1870 ylnn bir akamnda gen bir adam kagelir, henz
bir olana benzemektedir ve bu grnmnde de zaten
bir anormallik yoktur, nk Richard Kennedy yirmi bir
yandan daha byk deildir. Alakgnlllkle eilir ve
(biraz kaln bir sesle) bu be oday bir hekime kiraya ver
mek isteyip istemediini sorar. "Zevkle" der Miss Magoun,
beybabas iin bir muayenehane aryor olmas gerektiini
syler. O anda gen mukavva iisinin yz kpkrmz
kesilir. Hayr, der, kendisinin doktor olduunu ve yannda
"bir kitap yazan" yal bir bayan da kalmak istediinden
muayenehane iin be odaya ihtiyac bulunduunu syler.
Miss Magoun byklar yeni terlemi bu gence nce akn
bir ifadeyle bakar. Ama eninde sonunda Lynn Ameri
ka'dadr ve Amerika genlere kar bizdeki gibi akademik
brokratik nyarglarla davranmamaktadr. Orada insann
gznn iine baklr; ve bu gen adamn ak ve parlak
bir bak olduundan ve bunun dnda temiz ve terbiyeli
davrandndan dolay kadn kabul eder. Ertesi gnlerde
yeni kiraclar tanr. Bu ikisi merdivenlerden ok fazla e
ya karmak zorunda deildir, sadece ucuza satn aldklar
iki yatak, bir masa, bir iki sandalye ve dier ihtiya duy
duklar teberi. ok fazla paralar olmad gereini, n
celikle gen hekimin bir ii gibi alarak kendi elleriyle
duvar katlarn yaptrmas, odalar silip sprmesi ak
a gsterir. Sonra -tarih olarak Temmuz 1 870 ! - evin nn
deki bir aaca "Dr. Kennedy" tabelasn asar. Ve bylelikle
lsa Bilimi'nin ilk muayenehanesi alm olur.
1 66

Mary Baker-Eddy

Aaca bir tabela asmak ve kendine alelacele doktor


unvan vermek, kendi kendine doktor unvan vermeye ha
la liberal bir yaklamla izin veren bir lkede o zamanlar
gze batan bir olay deildir. Asl bu kararl davrann so
nucu artcdr, yani ayn hafta ierisinde baz hastalarn
bu yeni tabela asm "doktordan" randevu almalar. Ve
daha da ilgin olan, hastalarn hekimliinden hi de
memnun deilmi gibi grnmemeleriydi; nk ikinci
haftada daha da fazla, nc haftada ise bir kat fazla
mteri gelir. Temmuz aynn sonunda lsa Bilimi'nin ilk
mucizesi gerekleir: Taze tkrldm "doktor" Kennedy
kazand parayla kirasn pein ve vaktinde der. Ve mu
cize zerine mucize gerekleir. rnein haan grafii
haftadan haftaya ykselir. Hastalar Austos aynda bekle
me salonunda sraya girmek zorunda kalrlar, eyllde ise
Miss Magoun'un dershanesi arada srada bekleme odas
olarak dn alnr. Kennedy & Baker Company'nin yeni
yntemi Lynn kentinin btn mterilerini sanki kement
le yakalar gibi hekimlerinden koparp kendine eker, d
zinelerce insan her gn "yeni" tedaviden yararlanmak iin
ieriye doluur. Dr. Quimby'nin tedavi yntemini bilen
bizler iin Dr. Kennedy'nin yntemi hi de yeni saylmaz,
nk bu yntem, en ince ayrntlarna kadar Portlandl
drst saatinin denenmi telkin tedavisini tekrar etmek
ten baka bir ey deildir. Tpk onun gibi Dr. Kennedy de
hastalarnn yanna oturur, nemlendirilmi parmaklaryla
akaklarn ovar ve ustasnn ona rettii gibi tm meta
fizik duasn bandan aaya okur: " lnsan tanrsaldr,
Tann ktlk istemediine gre btn ktlklerin, b
tn anlann ve hastalklarn gerekte mevcut olmas mm
kn deildir. Bunlar sadece manevi dncelerdir, kur
tulmak zorunda olduumuz bir yanlgdr. " Kalbine Mary
Baker'n akt manyak ve sert bir sebatla zdeyilerini
hastalarna, sanki onlarn hastalklar zerinde snrsz g1 67

Ruh Yoluyla Tedavi

c varm gibi inandrc bir ekilde konuur, konuur ve


konuur. Bu sempatik, akgz ve saflyla inandrc in
sann kendinden emin tutumu, hastalarnn birouna kur
tarc bir etkiyle geer. Halkn iinden gelen basit adamlar,
rnein ayakkabclar, kk memurlar ve grevliler bir
ka saat sonra kendilerini arlarndan ve sanclarndan
kurtulmu hissederler. Neden ak gerekler inkar edilsin
ya da durdurulsun ki? Ve oktan vazgemi olanlarn bir
ou, rnein bunlardan tberkloz hastas bir kadn ve
felli bir adam, geici olsa da aclarnn dinmesini bu "me
tafizik tedaviye" borludurlar; hatta kimileri de tamamen
iyiletiklerini ileri srmektedirler. Lynn'in seksen ya da
yz caddesinde Dr. Kennedy'nin aslnda kt birisi olma
d, insana aletlerle , uyuturucularla ve pahal ila kar
mlaryla ikence etmedii, yardm edemedii yerde de en
azndan zarar vermedii konuulmaktadr. Bir hasta b
rne en azndan bu yeni "manevi" yntemi denemesini
nerir. Ve ok gemeden sonu tartmaya mahal verme
yecek biimde ortaya kar. Birka hafta iinde Lynn'deki
yeni Bilim kesin baar elde eder; Dr. Kennedy sapna ka
dar yiit bir adam olarak tannr ve anlr.
Ama buraya kadar sadece Kennedy konuulur ve y
celtilir. Arka taraftaki bitiik odada sk, yan ihtiyar bir
kadnn daha oturduunu, irade akmnn aslnda o ka
dndan ktn, onun toplanm enerjisinin bu gen pra
tisyeni bir kukla gibi ynettiini, szlerinin her birini o
kadnn ezberlettirdiini, eliyle yapt her mdahalenin
yine onun tarafndan sralanp hesaplandn Lynn'de
imdilik hi kimse sezmez. nk ilk haftalarda Mary
Baker ortalkta adeta hi grnmez. Gndzleri i skc
odasnda sesi soluu kmadan bir bayku gibi oturur; es
rarengiz kitabn, "lncil'ini" yazar da yazar. rencisinin
muayenehanesine asla girmez, ev sakinleriyle de nadiren
konuur, sadece arada srada hastalan hayrete dren in1 68

Mary Baker-Eddy

ce, sessiz bir glge ruh gibi kap kap dolar. Ne var ki
Mary Baker'n saygn olma drts srekli geri planda
kalmasna izin vermeyecek kadar gldr; hibir eyi
bakalaryla paylamak istemez ve paylaamaz, en az pay
laabilecei ey ise baardr. Yllarca zerine glnen,
aalanan ve alay edilen bu kadn, sonunda ynteminin,
yabanc insanlar zerinde pratik olarak uygulanabilir ol
duunun onaylandn hayretle grr ve bu durumdan
son derece etkilenir. Trajik yoluna devam ederken tesadf
eseri bulduu tan, gerekten ruhlar kendisine eken ve
aclar dindiren byl gc olan bir mknats ta, bir
"pierre philosophale" olduu anlalnca mitsizliini mt
hi bir mest olma haliyle yener. O zamanlar onun iinde
biraz vahi bir haz, biraz da bir makineyi masasnda tasar
layp yllar getikten sona ilk kez doru ve yaratc bir bi
imde altn gren proje sahibi bir mhendisin coku
lu hayreti alevlenmi olmal. Biraz da yazd eserin bir
denbire insanlar tarafndan canlandrldn ve insanlar
etkilediini gren bir oyun yazarnn mutluluu alevlen
mi olmaldr; daha bu saatlerde ilk sezgi zgn ruhunu,
bu balangla gelecek olan sonsuz olanaklar tahmin et
mek konusunda aydnlatm olmaldr. Her ne olursa ol
sun, bu ilk baarnn ortaya konulmasndan sonra Mary
Baker artk karanla tahamml edemez. imdi bu byk
srr gerekten sadece bir kiiyle mi, bir Kennedy ile mi
paylasn; "buluu" sadece Lynn'le mi snrl kalsn? Hayr,
bir zamanlar Isa'nn czam hastalarn kurtard ve Lazar'
uyandrd inan srr tekrar kefedilmitir ve byle tanr
sal bir yntemin bir lncil gibi tm insanla duyurulmas
gerekir ! Mary Baker yeni ve gerek grevinin retmek ve
duyurmak olduunu mest olmu bir halde .inlar! Ve der
hal kendisi de havari toplamaya, renci -toplamaya karar
verir. Nasl ki bir zamanlar Paulus lsa'nn mjdesini dn
yaya yaymt, bunlar da tpk onun gibi "hastaln var
1 69

Ruh Yoluyla Tedavi

olmadn" syleyen kendi tedavi retisini dnyann bir


ucundan br ucuna gtreceklerdir.
Mary Baker-Glover'in duyduu bu ilk ar heyecan
kukusuz samimi ve gerekti; ancak Samaria'daki ve
Kuds'teki herhangi bir peygamber gibi inanrlna tm
benliiyle ikna olmu olmasna ramen, bu Amerikal yi
ne de deimez bir Amerikal olarak, ikolik yzyln bir
ocuu olarak kalr. Kurtarc "gizemini" nihayet dnya
ya yayabilecek olmaktan dolay mutludur ve ayn za
manda da sabrszlanmaktadr. Ancak, pratik akl bu iyi
lii ve bilgelii insanla bedavaya aktarmay bir an bile
dnmez. Tam tersine, ilk andan itibaren dnyann so
yut olduu konusundaki dnyay yerinden oynatan
"buluunu'' , sanki sz konusu olan yeni bir top mermisi
fnyesi ya da hidrolik makine freniymi gibi, ayn patent
yetkisiyle dolara evirmek iin noter araclyla tedbirler
alr. Ta bandan beri Mary Baker'n doast grnde
bir ak vardr. rnein vcudumuzun, duyularmzn ve
btn bunlarn bir grnt olduunu aalayarak belir
tir, ama banknotlar gerek olarak kabul etmeyi tercih
eder. llk andan itibaren bu doast esinini ayn zaman
da ktln gerek d oluunu duyurmakta ok iyi
para kazanmann esiz bir arac olarak grr. nce ken
dine kart, yani kartvizit bastrr.
MRS. M. GLOVER
Teacher of
Moral Science1 4

14

BAYAN M. GLOVER
Ahlak Bilimi
retmeni
(.n).
1 70

Mary Baker-Eddy

"Ahlak Bilimi" . . . nk o zamanlar, 1 870'te kurtarc, so


nu getirici "lsa Bilimi" szn henz bulamamtr. He
nz ufkunu tanrsalla, dinsellie uzatmaya cesaret ede
mez; henz sadece yeni bir doal tedavi sistemini, Quim
by-ynteminin dzeltilmiini retmeye itenlikle ve d
rste inanmaktadr. O zamanlar sadece kendi "manevi"
sisteminin hekimlerini, gl kuvvetli "pratisyenleri" ye
titirmeyi dnr. Ve bu da nce alt haftalk bir kursla,
bizim ifademizle "hzl kursla" yaplr. Bu "inition"i1 5 iin,
bu yeni ynteminin retilmesi iin de cret olarak bir se
ferlik toplam yz dolar tespit eder (bu miktar sonra
yz dolara ykseltilir) , buna ilaveten elbette ihtiyaten ve
ticari tedbir olarak tm gelirlerin yzde onunu kendisine
verme ykmlln getirir. Grlyor ki, ilk baarnn
ilk saatinden itibaren imdiye kadar yaama becerisi gste
remeyen bu kadnda, taze enerjiye kavumasyla birlikte
ok gl ve asla doymak bilmeyen bir Business itah
uyanmtr.
Uzun sre renci beklemek zorunda kalmaz. ilet
me, Kennedy'nin iyiletirdii birka hastay, ayakkabcla
rn bazlarn, Shopkeeper ve Farmer, baz tembel kadnla
r kendine eker. Bu yorgun, uslu ve terbiyeli adamlar,
teki budala hekimler niversitelerde be yl boyunca s
rnp tanr bilir nasl yorulurken, insan rahat ettiren bu
Mrs. Baker-Glover'in yannda alt hafta iinde doktorluk
renmek iin yz dolarlk riske gerekten de girmeyelim
mi diye dnrler. Eer bu yirmi bir yandaki byklar
yeni terlemi mukavva iisi gibi birisi renip her ay bin
dolar cebine atyorsa, bu tr doktorluk o kadar da zor
olmasa gerek. Bu drst kahin kadn insafl davranp ei
tim, hazrlk eitimi, Latince ve benzer aptallklar da iste
memektedir. O halde btn niversitelerin bu en rahat
15

"giriim" (.n.).
171

Rul Yoluyla frdn

olanm neden semeyelim ki? Dikkatli bir aday, yz dolar


isteme cesaretini gstermeden nce, herhalde ustaya
renci ya da "healer" iin belirli bir anatomi bilgisinin ge
rekli olup olmadm sorar. Buna Mary Baker kararl ve
gururlu bir ekilde, hayr, tabii ki gerekmez diye cevap ve
rir, bunun daha ok bir engel tekil ettiini, nk ana
tominin knowledge'e 1 6 ait olduunu, ama "Science" ma
nevi bilimin ise Tanrya ait olduunu ve kendi zerine d
en grevin knowledge'i Science ile yok etmek olduunu
belirtir. Bu aklama en alakgnll kiiyi bile sakinle
tirmeye yeter. Nitekim, ok gemeden bir dzine dar kafa
l geni omuzlu kundura iisi metafizik okul sralarna
oturur. Mary Baker-Glover onlara "Science" zorlatrmaz.
On iki ders yaplr, sonra "Sorular ve Cevaplar" adl elyaz
mas metnin kopyasnn karlmas ve ezberlenmesi gelir.
Daha sonra bunu aresizlik iinde inkar edecektir, ama bu
elyazmas byk lde Peder Quimby'den kopya ettii
eski nshadr. Son dersten sonra bu cesur kunduraclar
ve bakkal raklarn "doktor" ilan eder ve bylece serbest
brakr. Doktora unvan verilmitir, yeni bir adam herhan
gi bir aaca doktor tabelasn asp hi ekinmeden tedavi
sine balayabilir.
Ne kadar nesnel anlatlsa da, Mary Baker'n bu kursla
r ve arabuk gerekletirdii doktoralar fars ve komedi
tad vermektedir. Ama burada, bu inanlmaz kadnn etki
gcndeki bir ana noktaya deinelim: O, her trl mizah
anlayndan yoksundur. Kendine o kadar gvenir, kendi
inanc iine ylesine hapsolmutur ki akln herhangi bir
itiraz asla ve hibir zaman onun beynine ve sinirlerine yak
laamaz. Onun at gzl mant btn dnyann mant
ndan daha gldr. O ne sylerse dorudur, bakalar
ne sylese yalandr. Yapt her ey kusursuzdur, yapt
16

dnyevi bilime (.n.).


1 72

Milry llilkrr-Fddy

hakknda bakalarnn ne dnd ise umurunda deil


dir. Bir tank gibi en kk deliine kadar zrhlandrlm
z hayranl, bir tank gibi gerein tm dikenli tellerinin
zerinden durmadan geer. Ama gerekte batan karc
bir biimde en anlamsz eyleri retmedeki lgn, benzer
siz ihtiras gc, aklnn bu retilemezliinden kaynak
lanmaktadr; ve bu gcn artrmadaki baarsnn yksel
mesiyle bana buyruk ve despot bir yn alr. Mary Baker,
ynteminin hastalarda baarl olduunu, krssnden
kendilerini feda eden rencilerinin parldayan, heyecanl
ve emrine girmi baklarn grdkten sonra, damarlarn
daki kan ylesine grldeyerek akar ki, bundan sonraki
hayat boyunca ona hi kimse itiraz etmez.
Yeni kazand bu zgven, birka hafta iinde btn
varln kannn en alt hcresine kadar deitirir. Titrek
alevli hali buyurganla dnr; ve yllarca yaamn en
alt depolarnda ie yaramaz, tasnif edilmemi bir yk ola
rak duran bu kadn, artk dmenin bana geerek en st
teki kaptan kknde yerini almtr. Dayanlmaz derece
de uzun bir sre verimsiz olan bu kadn, ilk kez insanlara
hkmetme gibi en tehlikeli sarholuu yaamaktadr. Etra
fndaki buz halkas nihayet erimi, grtlan skan yoksul
luk da penelerini artk boazndan ekmitir. Elli yldr
ilk kez yabanclarn yardmyla deil, kendi kazand pa
rayla geinmektedir. Nihayet yamal, snm, yoksullu
un pusu ile yalanm yrtk prtk elbiseleri atp, ykse
len ve buyurgan hale gelen kiiliini siyah ipek giysilere
brndrebilecek duruma gelmitir. Kendine gvenmenin
elektrik enerjisi, yaam tarafndan hep itilip kaklm olan
bu kadnn artk iliklerine kadar ilemitir. Ve yle bir ka
dn ki, yirmi yanda ihtiyarlam iken elli yanda gen
lemitir.
Ama esrarengiz bir intikam ! Yeni yaama gcnn
vcuduna bylesine birdenbire akmas, bylesine bir geri1 73

Ruh fo/uyh frJ

lim ve genleme beraberinde tehlikeler de getirir. lster


peygamber, ister retmen, isterse kahin olsun, elli yan
daki bu kadnn ii hala bir diidir, ya da daha dorusunu
sylemek gerekirse, asl imdi dii olmutur. Beklenmedik
bir olay meydana gelir. Bu deersiz, gen delikanl Kenne
dy, Baker'n ynteminin inanlmaz derecede abuk baar
kazanmasn salar. Bir healer olarak bir retmenin
rencisinden bekledii her eyi yapm, hatta beklentilerin
de ok zerine kmtr. Nitekim, iki yl boyunca bu ikili
mkemmel bir uyum iinde alrlar. Atklar bir banka
hesab bu "pratisyenin" becerisini, drstln ve ku
sursuz alkanln kantlamaktadr. Ama ne tuhaf, orta
Kennedy'nin bu baars Baker' mutlu edecek yerde, i
gdsel olarak ona kar fkelendirir. Bu Pritanc kat
kadnn asla drste hesap verme cesareti gsteremedii
herhangi bir duygusu hep Kennedy'nin yannda alevlenir
ve ona kar olan duygular gizli dmanla dnr (biz
psikolojik adan bunu hemen korunma eilimi olarak
anlyoruz) . Aslnda ona itiraz edecek, syleyecek herhangi
bir eyi de yoktur. Bu gen, sevecen adam, ona kar dai
ma kibar, mteekkir, ilgili, itaatli ve saygl olmutur,
naun tm beklentilerini karlamtr; en azndan ayk bi
linle bu gen, yakkl ve sempatik adamdan istedii
beklentilerini yerine getirmitir. Ne var ki, yalanan kad
nn bilinalt, psikolojik igds, kendi uyank bilincini
kontrol edemeyip olandan baka eyler de beklemi g
rnyor. Kukusuz ona saygl, sevecen ve candan davra
nyor, ama hepsi o kadar_; te yandan baka kadnlara da
ayn davran gsteriyor. Ve herhangi bir ey (onun
pritanizmi bu bir eyin ne olduunu asla itiraf etmeye
cektir) elli yandaki kadnda ona kar gizli bir fke uyan
drr; odasnn kapsnn zerine lncil'in u szlerini yaz
mtr: "Thou shalt have no other Gods before me" .17
17

"Benden nce baka bir tanrn olmamal" (.n.).


1 74

Muy fk -hldy

Ondan bekledii bir ey yerine gelmez ve bu bir eyin


ne olduu aslnda ortadadr: indeki ehvani kadn, ken
disine ve ona ak seik belli etmeden retmene gsterdi
i saygnn aynsn kendisine de gstermesini beklemek
tedir. Ancak, rtlen ve bastrlan duygular ounlukla ba
ka belirtilerle ortaya kar. <;ok zeki olmayan Kennedy
hibir ey sezmedii ya da sezmek istemedii iin, gizli ge
rilim Eros'un btncl duygusu olarak, plak ve vahi bir
nefret olarak kendini gsterir. Bir akam, artk evli olan
Susi Magoun'la birlikte kat oynarlarken, Kennedy
kazannca, bentlemi gerilimi patlar (kat oyununda bile
bana buyruk bu kadn bir bakasnn stn olmasna ta
hamml edemez) . Mary Baker-Glover histeri nbetine tu
tulur; katlar masaya vurur, Kennedy'yi hile yapmakla
sular ve insanlarn yannda ona dolandrc ve kat
der.
Asla bir histerik olmayan terbiyeli Kennedy, akl ba
nda ve drst bir adam gibi davranr. Hemen beraber
oturduklar daireye kar, ekmeceden szlemeyi alr, yr
tp paralarn atee atarak ortakln tamamen sona erdi
ini syler. Bunun zerine Mary Baker histerik bir ok ya
ar ve orackta baylp yere ylr. Ama Gl Krmzs bi
yografinin aresizce syledii gibi, "fiziksel olarak lle
meyen ve kavranamayan gereklik kavramlarn baka
herhangi bir rencisinden daha derin ve daha etkileyici
aklad" "doktor" Kennedy, bu akll uslu Kennedy, bu
arada biraz pratik tp renmi gibi grnmektedir. Bay
gnl ok ciddiye almaz ve histerik kadn ylece yerde
brakr. Ertesi gn soukkanllkla ballnn hesabn
yapar ve iki yllk tedavi ortaklnn pay olarak kadnn
eline alt bin dolar saydktan sonra apkasn alp kar ve
kendi muayenehanesini aar.
Kennedy'nin bu apar topar ayrl Mary Baker-Glo
ver'in yaamnda belki de en nemli ruhsal karardr. Bu
1 75

Ruh Yoluyla Tedavi

kavga hayat arkadalaryla yaad ne ilk ne de son kav


gadr; nk bu paldr kldr kopular onun katlanlmaz
despotluunun bir sonucu olarak zorunlu ve aralksz ola
rak adeta btn yaam boyunca tekrarlanr. Dediim de
dik tutumuna bu denli baml olan bu kadn, yakn oldu
u hi kimseden, ne kocasndan, ne de olundan, vey
olundan, kz kardeinden, arkadalarndan lmcl bir
kavga etmeden ayrlamaz. Ama bu olayda varlnn en ka. ranlk ve en derin kesinden yaralanmtr, yani kadnl
yara almtr. Yalanan bu kadnn gen adama kar olan
ilgisinin ne kadar gl olduu daha sonra anlalr, ba
ran, kuduran, kaslan, lmclle ve kudurmulua ka
dar varan nefreti, gerek bir histerik olarak yava yava
metafizie, evreninin en st katma kadar karmasndan
anlalr. Bir hi olan Kennedy'yi mukavva fabrikasndan
karp alm olmas, onun kendisi olmadan rahatlkla ya
amaya devam edebilecek durumda olmas, ona kendisi
nin altrd, kafasna soktuu uygulamay kendi yardm
olmadan birka sokak tede baaryla srdrebilmesi, bu
dnce Baker'm gururunu ldrtasya kamlar. eytani
bir aresizlik iinde belli etmeden bu vefasz nasl perian
edebileceini ve "Science" eski ortann elinden nasl e
kip alabileceini dnp durur. Kennedy'nin foyasn
meydana karmak iin yandalarna kendi "kalbindeki"
bu hainin ayn zamanda "geree" ihanet ettiini, ynte
minin yanl olduunu, bir "mental malpractice" 1 8 oldu
unu bir ekilde ispatlamak zorundadr. Ama birdenbire
Kennedy yntemine "malpractice" olarak kara almak,
mantk asndan hi de iyi bir etki brakmayacaktr. n
k bu drst Kennedy hibir zaman kendi bana zerre
kadar bir fikir sahibi olmamtr. Mary Baker-Glover'm ta
limatndan bir milim bile sapmadan mesleine onun ken18

"yanl manevi tedavi" (.n.).


1 76

Mary Baker-Eddy

disine rettii uygulamaya harfiyen uyarak devam et


mektedir. Ona dolandrc demek, ayn zamanda kendi
yntemini de reddetmek olacaktr. Ama Mary Baker bir
ey isterse, onu kimse durduramaz. En iyisi, hastalk dere
cesinde nefret ettii Kennedy'ye bir dolandrc, bir "mal
practitioner" diyebilmek iin kendi ynteminin nemli bir
blmn deitirir; bir gecede imdiye .kadar rencile
rine tavsiye ettii tedavi iin vazgeilmez giri ksmn ya
saklar: slatlm parmaklarla akaklarn ovulmas, dizlere
yaplan bask, yani inan telkininin bedensel ve hipnoz
hazrl. Artk bir hastaya dokunan birisi papann yeni
fermanna gre "Science"e kar sadece bir hata deil, ayn
zamanda bir su da ilemi olacaktr. Bundan haberi ol
mayan Kennedy, eski yntemi uygulamaya devam eder,
ama bu yasak onun yzne vurulur. Mary Baker onu ale
nen bilim sulusu, "ruhsal Nero", "Mesmerci" olarak dam
galar. Ama mesele bu kiisel alma eylemiyle kalmaz:
Aniden bu mrtede kar ondaki an tahrik olmu ve an
kzm, hastalkl fkeyle, bar kavram Mesmerizm ey
tani bir karakter kazanr. Nitekim bu an sinirli kadn d
rst Kennedy'yi, on dokuzuncu yzyln ortasnda, edepsiz
ce eytanla ibirlii yapmakla sular. Uygulad Mesme
rizm ile kendi tedavi gcn fel etmekle, esrarengiz tele
patik akmlaryla, byclyle insanlar hasta etmekle
ve zehirlemekle sular. Gerekten de 1 8 78'de imkansz
olarak dnlen ey gerek olur, bu kudret isteinin his
terikli kadn, bu " Nero"nun Mesmerci ktlk nlarn
kendilerinden uzak tutmak iin rencilerini bir araya
toplayp el ele tututurarak bir halka oluturtur. ldr
mlk denilecektir, imkansz ya da gerek deil. Neyse ki
(daha sonra utan duyarak karlm) "malicious animal
magnetism"i ihbar ettii "demonology" 1 9 adl bu zel kin
19

"demonoloji" (.n.).
1 77

Ruh Yoluyla Teda vi

blm eserinin ikinci basksnda, engizisyon mahkeme


leri zamannn cadlarla ilgili mahkeme kitabndan ve sah
te kabala 20 yazlarndan sonra bir daha baslmayan,
forma fkeden ldrm batl samalk ayan beyan yerini
alr. Grld gibi kendi itibar sz konusu olduu za
man, hem inan bakmndan hem de duygu bakmndan
llerin stne kar. Hakl olmak istediinde, zaten her
zaman ve her yerde hakl olmak ister, her trl hakkani
yeti ve ly karr. Bu mrtet adama dava stne dava
ap yakasn brakmaz; bazen denmeyen bir cret iin
dava aar, bazen de rencilerinin yannda ona iftira eder.
Sonunda aptal bir tarm iisi olan kendi olunu kuruntu
laryla ylesine kzdrr ki, olan tabancasn alp Kennedy'
nin evine giderek korkudan dehete den bu ifac dok
toru, annesine uygulad "kt Mesmerci etkiye" son
vermesi iin tehdit eder. ikayetler gittike daha anlamsz
lar. rnein bazen Kennedy, ona gcn fel edecek bir
tr lm nlar gndermitir, bazen Asa Eddy'yi "Mesmer
arseniiyle" zehirlemitir ve bazen de evini manyetizmac
eytanlklarla ekilmez hale getirmitir; bu samalklar tit
reyen dudaklarndan sar.a hastasnn kpkleri gibi dk
lr. Her ne olursa osun, ilk ve en sevdii rencisinin is
yan ederek ayrl bu menopozlu kadnn en gizli duygu
blgesini bozmutur ve lmne kadar Kennedy'nin onu
telepatik ve manyetik usulle rahatsz ettii, onu engelledi
i ve tehdit ettii eklindeki izlenme korkusunun zaman
zaman esiri olur. artc zihinsel becerisine ve neredeyse
mkemmel ticari ve taktik organizasyon iine ramen,
kendi varl gergin, zorlayc, patolojik olarak ar sinirli
bir ifadeyi korur. Ama tamamen mantkszlk zerine ku
rulmu olar onun eseri gibi bir eserde akl ve ruhun ta
mamen bir uyum ierisinde olmas zaten dnlemez.
o

Yahudilerde ruhlar alemiyle ilikide bulunmay reten gizli bilgi (.n.).


1 78

Mary Baker-Eddy

jean jacques Rousseau ve baka saysz kiilerde olduu


gibi, burada da insanln salkl hale getirilmesi iin d
nlp bulunan her eye deva sistemi, bir kiinin hasta
lndan tretilmitir.
Bu tr atmalar hibir zaman onun savama gcn
azaltmaz ya da ortadan kaldrmaz, onun iin geerli olan
Nietzsche'nin "Beni ldrmeyen, beni daha gl yapar. "
eklindeki szleridir. Nefret v e muhalefet b u kadnn irade
kaslarn glendirir. Ve Kennedy ile yaanan bunalm, ger
ekte kendi retisinin doum sanclarna dnr. Has
taya istek ac her tr dokunmay alelacele yasaklamakla,
yntemini btn Mesmerci seleflerinden yaratc bir bi
imde aym; "lsa Bilimi" ancak imdi katksz " Ruh Yo
luyla Tedavi" olmutur. Artk sadece sz ve inan mucize
ler yaratr. Manta uzanan son kpr yklm, nceki b
tn sistemlerle olan son ba kopmutur artk. Mary Baker
ancak imdi o sert ve hezeyanl admlaryla girilmeyen
yerlere, anlamsz yerlere engellenmeksizin girer.

Mary Baker-Eddy'nin retisi


simsiz yaayan ve onca sredir ortalklarda gzkmeyen
kadnn yeraltnda srdrd onlarca yllk inanlmaz
abas nihayet 1875 ylnda ortaya kar. nk bu yl
Mary Baker-Eddy (o zamanlar daha Mary Baker-Glover'
dir) ilahiyatn, felsefesini, tbbn, yani fakltenin bi
limini bir sistemde birletiren "lmsz kitabn'', yz
binlerce ve milyonlarca insann bugn bile hala lncil'den
sonra en nemli eser sayd "Science and Health" 2 1 isimli
kitabn yaymlar.
Baz ynleriyle kendine zg ve mukayese edilmez bu
eseri, ounlukla yapld gibi kzgnlkla, kmseyen ya
21

"Bilim

ve

Salk" (.n.).
1 79

Ruh Yoluyla Tedavi

da merhamet eden bir tebessmle ie yaramaz bir ey de


yip reddetmek doru olmaz. Dnya apnda ve milyonlar
zerinde etki yapan her ey ok nemlidir, en azndan
psikolojik anlamda nemlidir. Bu lncil kitabnn teknik
oluumu bile bize olaand bir ruhun kararlln, za
manmzda ender olan bir zihniyetin kahramanln ispat
lamaktadr. Hatrlayalm, 1 867'den beri bir odadan br
odaya, bir masadan br masaya kovulan bir kadn, iki
para eyasnn ierisinde elyazmas bir metni tayp du
rur. Yrtk prtk bavulcuunda ikinci bir elbisesi dahi
yoktur; btn serveti bir altn saat ile zincirden ibarettir,
bunlardan baka sadece okumaktan ve srekli zerinde
dzeltme yapmaktan oktan eskimi ve kirlenmi kat
yapraklar vardr. Balarda bu nl elyazmas metin,
Quimby'nin "Sorular ve Cevaplar" isimli eserinin genile
tilmi ve giri yazlarak metne bal kalnm bir kopya
sndan baka bir ey deildi. Ama bu giri, her yazya d
kteki ilavelerle yava yava bamszlap geniler ve so
nuta alnt yaplan metni aar; nk bu fantastik ruh te
davisi hekimliiyle ilgili ders kitab, sapland fikir tara
fndan bir deil, iki, , drt ve be kez sabanla topra s
rer gibi temiz bir ekilde yeniden, yeniden ve yeniden s
rlr. Bu yazma iinin hibir zaman tam olarak sonunu
getiremez. Yaymlandktan on, yirmi, otuz yl sonra bile
onda tekrar tekrar dzeltmeler ve deiiklikler yapar; hi
bir zaman ne bu kitap onu ne de o bu kitab tamamen ra
hat brakr. 1 867'de ie balad zaman bir acemi olarak
ok az imla, ondan da az dil bilmektedir ve ele ald de
vasa problemlere hakimiyeti zihinsel olarak hemen hemen
hi yoktur. Bununla birlikte bir uyurgezer gibi gzleri ka
pal, esrarengiz bir ryaya kaplmasna, sendeleyerek
felsefi problemlerin en doruk noktalarna, en ba dnd
rc da srtlarna trmanr. Balangta eserin ve tuttuu
yolun onu nereye srkleyeceinden aslnda haberi yok1 80

Mary Baker-Eddy

tur; ve kendisini ne tr zorluklarn beklediini de hi sez


mez. Ona kimse cesaret vermez, kimse onu uyarmaz.
Btn evresinde danabilecei tandk bir alim, bir uz
man yoktur. Bu durumda farkl tellerden alan karmak
eyi iin dnyann herhangi bir yerinde yaymc bulabile
ceini nasl umabilirdi ! Bir uzmann deil, ancak dlan
m birinin gsterebildii yksek azimle, peygamber z
gveninin karmak sarholuunda yazmaya ve yazmaya
ve yeniden yazmaya devam eder. Ve balangta Quimby'
nin elyazmas metninin sadece bir sslemesi olarak d
nlen ey, yava yava kendini doum sancs eken bir sis
tabakasna dntrr, onun yumak haline gelmi karan
l da kendini sonuta bir tek dncenin parldayan yl
dz olarak ekip karr.
Nihayet 1874 ylnda elyazmas metin baskya hazr
hale gelir. renciler ve hastalar zerindeki beklenmedik
baars onu cesaretlendirir. imdi sra bu yeni mjdenin,
bu kutsanm retinin artk herkese, btn dnyaya
ulatrlmasna gelmitir. Ama normal olarak hibir yayn
c, bu hekimlikten ve dini mistikten oluan gvenilmez
ift cinsiyetli eye il il para yatrmaya cesaret edemez.
Bask masraflarn kendi cebinden demesi istenir. Daha
sonraki gelimeler srasnda grlecei gibi, Mary Baker'n,
ceplerinin dopdolu olduu zamanlarda bile ne pahasna
olursa olsun elini cebine atmas olacak ey deildir. Ama
istediklerini baka insanlara yaptrabilme gcne sahip
olduunu bilmektedir, kendisine ve eserine olan fanatik
inancn bakalarna dinletmeyi ve onlar gz kapal fe
dakar insanlara dntrmeyi renmitir. lki rencisi
derhal bin dolar dn vermeye hazr olduunu belirtir.
Onlarn bu hzl yardm sayesinde 1875 ylnda "Science
and Health" , eserlerin eseri, Boston'da Christian Science
Publishing Company'de yaymlanr; kitap, mritlerinin d
ncesine gre Hristiyanlk aleminin ikinci lncil'idir.
181

Ruh Yoluyla TedaVi

Yazan o zamanlar daha Mary Baker-Glover diye an


lan bu drt yz elli alt sayfalk kaln, satr aralan dar, ye
il keten beziyle kaplanm ilk cilt, bugn kitap piyasas
nn nadir eserlerinden biridir. Her Amerikal iin felsefi
bulmacann en yksek makam anlamna gelen eserin, b
tn Avrupa'da, yazarn sadece Heidelberg niversitesi'ne
hediye olarak gnderdii bir nshas mevcuttur. lte bu
bulunamayan, bu ilk, bu onun kaleminden km ve hi
bir yabancnn redaksiyonundan gememi tek nsha, ba
na onun psikolojik yapsn anlamak iin tek geerli nsha
gibi grnyor. nk daha sonradan yaymlanan drt
yz-be yz baskdan hibiri orijinalinde bulunan temel
ve vahi tahrik gcne yaklaamamtr. Dier basklarda
akla ters den vahice hoplayp zplamalar.n bazlar ile
en kaba tarihi ve felsefi hatalar, uzman danmanlar tara
fndan ayklanr. te yandan Wiggins adnda eski bir ra
hip, arapsana dnm dili doru ngilizceye tarama gibi
zor bir grevi stlenir. Peyderpey en yakksz samalk
lar elenir, zellikle de hekimlere kar yazlm ar saldr
lar kaldrlr. Ama kitap mantkl hale geldike heyecan
verici ve parlak kiisel zelliinden bir o kadar kaybeder.
Giderek daha sonraki basklarda bilime lgnca saldran
panter, vahi bir kediye, neredeyse modern toplumun di
er ev arkadalaryla, devlet ahlakyla, eitimle ve kilise
inancyla uyum iinde, munis bir ev kedisine dnr.
Her din ve her kutsal kitap gibi, yenian son bilimi,
Christian Science da daha ok taraftar kazanma arzusuyla
ak pak olur, sosyalleir ve tahrif edilir.
Ama ite bu ilk ve orijinal haliyle "Science and Health"
en ilgin ve zel ilahiyat kitaplarndan, ayn zamanda ya
banc bir galaksiden zamann ortasna dm tamamen
bamsz meteor eserlerden biri saylr. Ayn zamanda im
kansz baarmak isteinde dahice ve anlamsz, ocuka
mantkszlnda tamamen gln ve tek dorultudaki
1 82

Ma.ry Ba.ker-Eddy

mani ve gl dnmyle artc olan bu dsturda,


biraz ortaan, biraz Agrippa von Nettesheim ve jakop
Bhme gibi barnda fanatik din inanc tayan dlanm
ilahiyatlarn havas vardr. Eserde hileli unsurla yaratc
unsur vahi hamleler yaparak deimekte, kart etkiler
dzensiz bir halde birbirine kantnlmakta, Swedenborg'un
yldzlara ilikin mistii on penny kitaplarndaki banal
popler bilimle kesimekte, lncil cmleleri yannda New
York'un gnlk gazetelerinden pasajlar yer almakta ve par
lak resimler en komik ve ocuka iddialarn altna getiril
mektedir. Ama bu karmn, bu orbann hep scak kald
yadsnamaz, ruhsal heyecanla yanyor, titriyor, kaynyor ve
de fokur fokur kabarcklar karyor. Eer insan bu dnen,
kaynayan kor gibi kazana gzlerini dikip uzun sre dalar
sa, gzleri yanmaya balar. lnsan normal akln kaybedip,
Faust'un cad mutfanda olduuna inanarak onun gibi
"yz bin kan" konumalarn duyduunu sanr. Bu do
um sanclan eken kaos sadece bir nokta etrafnda dola
np durur; Mary Baker-Eddy devaml ve ara vermeden o
tek ve yegane dncesini insann beynine, inanmaktan
ok uyuup teslim olana dek ekile vurur gibi sokar. Saf
enerjetik bir olay olarak temelde tamamen eitimsiz, kl
trsz, mantksz bir kadn olarak, saplantsnn kzgn
kamsyla bu yegane sama fikrini topa gibi evirip dur
masn ve Gne'i, Ay' ve yldzlan, yani btn evreni bu
fikrin etrafnda dndrme baarsn, mkemmel olarak
kabul etmek gerekir.
Peki gerekte yeni, duyulmam bu dnce nedir?
Bu ilahi, bu onun ilk kez "rendered to human apprehen
sion" 22 ettii, Mary Baker-Eddy'nin kstl dnyevi aklm
za ilk kez koyduu bu "divine" Science nedir? Aslnda Gl
Krmzs biyografinin dnmeden Newton ve Arimet ile

"insani kuruntulara teslim" (.n.).


1 83

Ruh Yoluyla Tedavi

ayn kefeye koyduu dnyaca nl bulu nedir? Bir tek


dnce, evet kendinin u formlnde toparlanabilecek
sadece bir tek dnce: "Unity of God and unreality of
evil". bu da u anlama gelir: Sadece Tann vardr, ve Tann
da iyi olduuna gre ktlk olamaz. Buna gre her trl
an ve hastalk tamamen olanakszdr. Bunlarn grn
teki mevcudiyeti duyularmzn yanl uyans, insanolu
nun yapt bir "error"dur. "God is the only life and this
life is truth and love and that divine truth casts out
supposed error and heals the sick." (Tann tek yaamdr ve
bu yaam gerek ve sevgidir. Ve bu ilahi gerek her hatal
dnceyi bertaraf ederek hastalan iyiletirir.) Hastalklar,
yallk ve ill t insan, ancak o kr eden aptalca hastalk ve
yallk kuruntusuna kaplrsa, onlann varln manevi
bir imaj olarak alglarsa sktrr. Gerekte ise (Science'in
byk bilgisidir bu ! ) Tann hibir zaman bir insan hasta
etmemitir: "God never made a man sick." Yani hastalk
insanolunun uydurduu bir kuruntudur. lte gerek ve
yeni hekimlik sanat, mmkn olamayan hastala kar
deil, bu tehlikeli bulac kuruntuya kar savamak iste
mektedir.
Mary Baker bu artc inkaryla kendini bir hamlede
felsefedeki, tptaki ve hatta ilahiyattaki btn seleflerin
den ayrr. (Tann da lncil'de Eyp' salgn hastalk ve c
zamla cezalandrmam myd?) Onun dorudan ncleri
olan Mesmer ve Quimby, her ne kadar srarla ve cesur bir
ekilde hastal telkin yoluyla ortadan kaldrdklarn du
yurdularsa da, normalde hastal bir hakikat, inkar edi
lemeyen bir gerek olarak gryorlard. Hastalk onlar iin
mevcuttu, vard, imdi artk yaplmas gereken onu yeni
den ortadan kaldrmakt, ac hissini ve hatta bazen strab
kendi kendine yenmekti, "overcome" . lster manyetik hip
nozla olsun, ister manevi telkinle olsun, onlar konuarak
hastalara en ar krizlerinde bile yardm etmeye alyor1 84

Mary Baker-Eddy

lard, "to help through" . Ne olursa olsun ruhsal etkileme


lerinde hep var olan bir arnn, strap eken bir insan
vcudunun karsnda bulunduklarnn bilincindeydiler.
Ama Mary Baker ite bu noktadan anlamszla giden yol
da fersah fersah ilerler, akl zemininden ve dnyasndan
tamamen ayrlr, konularn altn stne getirmek suretiy
le seleflerinin grlerini enerjik bir ekilde temelden de
itirir. " Ruhun bedene etki etmesi imkanszdr" , der,
"matter cannot reply to spirit"; nk beden diye bir ey
yoktur ya; mantn suya balklama dal! Biz insanlar z
dek deil, ilahi bir cevheriz, "man is not matter, he is the
composed idea of God" . Bedenimiz yok, sadece var oldu
unu sanyoruz ve dnyevi varlmz zdek iindeki var
olma hayalimizden "dream of life in matter" baka bir ey
deildir. Yani hastalklar var olmadklar iin tbben iyile
tirilmeleri de mmkn deildir. lte bu nedenle Mary
Baker'n lncil'ine gre her trl dnyevi bilim, knowledge,
tp, fizik, farmakoloji gereksiz bir samalktan ve yanlg
dan baka bir ey deildir. ok gereksiz ve yersiz olan b
tn hastaneleri ve niversiteleri gnl rahatlyla dina
mitleyip havaya uurabiliriz. Netice itibariyle insanolu
nun ototelkini ve bir kuruntunun giderilmesi uruna bunca
masrafa ne gerek var! Sadece Science insanlara "error"lann
aklayp hastaln, yalln ve lmn aslnda var ol
madn ispatlayarak yardm edebilir. Hasta bu " truth"u,
bu duyulmam yeni hakikati kavrayp benimser benimse
mez sanc, ban, iltihap ve illet zaten hemen ortadan kay
bolur: "When the sick are made to realize the lie of per
sonal sense, the body is healed. "
Bizim zavall dnyevi v e n e yazk fazla bilimsel yeti
mi aklmz, nce Mary Baker-Eddy'nin bu "holy discov
ery"si, bu ilahi, bu son derece eriilmez derin buluu kar
snda biraz afallar. Her trl aknlmz artk rahatlk
la hogrlebilir. nk bin yldr, btn bilgelerin,
1 85

Ruh Yoluyla Teda vi

Dou'nun ve Bat'nn btn filozoflarnn, btn dinlerin


ilahiyatlannn durup dinlenmeden bu problemlerin prob
lemi zerine, yani ruh ile bedenin birbiriyle ilikisinin na
sl olduu sorusu zerine derin derin dnp kafa patlat
tklarn biliyoruz. Saygn dnrlerin, sonu gelmeyen
varyasyonlarda, ls hesaplanmayacak kadar ruhsal tut
kulu dnme gc harcayarak bu temel srrn azck bile
olsa aydnlanmas uruna nasl bir aba harcadn gr
dk; imdi ise bir de ne grelim, bu azimli ve hzl filozof
kadn, 1 8 7 5 ylnda apansz, sadece cesur bir parende
atarak, her trl akln zerinde, psikofizik iliki sorununu
diktatrce zverdi: "Soul is not in the body" , ruhun
beden ile hibir ilgisi yoktur. Ne kadar basit, evet ne kadar
da basit ve kolay deil mi! Kolombus'un yumurtas bu
lundu, btn felsefenin ilk ve ezeli srr zld ve hem
de gerein hadm edilmesi gibi mucizevi bir basitlikle;
eh, bunu alklamak gerekir. Bedendeki tm straplar
ortadan kaldran dnmenin cebri tedavisi radikal bir e
kilde uyguland, hem de bedenin var olmadn syleye
rek. Dii aryan bir insann bann kesilmesi gibi m
kemmel ve hatasz bir tedavi sistemi.
"Hastalk yoktur"; bylesine cretkar bir iddiay ileri
srmek ne de olsa zor deildir. Ama bylesine bir divane
lik nasl ispatlanacak? Mary Baker-Eddy buna ok kolay
diyor, sadece biraz inanarak dinleyin, ylesine kolay ki:
Tanr insan kendisinden bir para olarak yaratt ve bildi
iniz gibi Tanrnn kendisi iyilik prensibidir. Sonuta in
san ancak tanrsal olabilir. Tanrsal olan her ey iyi oldu
una gre, Tanrnn suretinde hastalk, zayflk, lm ve
yallk gibi ktlkler nasl barnabilir? lnsan bunu en
fazla hayalinde canlandm, olsa olsa yalanc duyulan ile
bedeninin hasta, vcudunun zayf ve yal olduunu d
nebilir. Ama bunlar dorudan tanrsal bir alglama ol
mayp duyularna dayanarak dndnden, fikirsel bir
1 86

Mary Baker-Eddy

"error"dur, bir yanlgdr ve bu yanl inan sanclarna,


arlarna sebebiyet vermektedir: "suffering is self imposed
a belief and not truth". Tanr hibir zaman hasta deildir;
sureti, yani tanrsal inayetin aynas nasl illetli olabilir ki?
Hayr, insanlar kendilerindeki Tanr tzne olan inansz
lklarndan dolay kendi salklarndan olmaktadrlar.
Hastalk ite bu yzden sadece bir "error", bir yanl d
nce deil, hatta bir "su"tur da. nk Tanry pheyle
karlamak, Tanrya bir eit hakaret demektir ve bylelik
le yaratann kt olduu kabul edilmektedir. Oysa Tann
hibir zaman ktle sebebiyet veremez: "God cannot be
the father of error." Ve kadnn mantnn lgn ark
vahi bir ekilde dnmeye devam eder: Ruh mind'dr ve
mind God'dur ve God spirit'tir ve spiril de yine thruth'tur
ve thruth yine God'dur ve God da yine iyi eydir ve sadece
iyi olan var olduuna gre, ktlk, lm ve gnah da
yoktur. Grld gibi Mary Baker-Eddy'nin ispatlama
teknii sadece rotasyona dayanmaktadr: Hep soyut bir
kavramn yanna bir tane daha getirilmekte ve kelime an
lamlan sihirbaz abukluuyla ve srarl bir evirile veril
mekte, ki ruletteki gibi biri brnden ayrt edilemiyor.
Ve bu kavramlar birbirine kartrma ii "Science ve
Health"deki be yz sayfada ylesine seri deiiklikler ve
tekrarlarla birbirine kartrlp ilenir ki, sonunda insann
kafas dner ve uyuarak her trl direnii brakr.
Abartyor muyum? Sonunda sistemine yapsnn iin
de olmayan art niyetli bir mantkszlk m sokuyorum?
Peki yleyse, rnek olarak Mary Baker-Eddy'nin lmsz
tezi diye bilinen, vaktiyle bir renciyi "intihalden" dolay
resmen mahkemeye verdii, o en nl cmlesim kelimesi
kelimesine sunmak istiyorum. Bu "lmsz" cmle yle
dir: "zdekte hayat, gerek, akl ve cevher yoktur. Her ey
sonsuz bir ruh (mind) ve onun sonsuz vahiy oluudur,
nk Tanr her eyin iindeki her eydir. Ruh lmsz
1 87

Ruh Yoluyla Tedavi

gerektir, zdek ise lml yanlgdr. Ruh ger.ek ve son


suz, zdek ise gerek olmayp fanidir. Ruh Tanrdr ve in
san da onun sureti ve benzeridir, sonu olarak insan z
deksel deil, ruhsaldr. " Anlalyor mu ? Hayr? Bylesi
daha iyi. nk Mary Baker-Eddy ite bizden, insanlktan
bu "credo quia absurdum"u23 istemektedir. Gerekte biz
den lanet olas, kibirli, dnyevi aklmz nihayet bir kenara
atmamz istemektedir. Btn sama "knowledge"imiz,
ok vdmz bilimimiz, dnyay bir adm ileriye g
trd m? Hayr. Asklepios'tan, Hipokrat'tan ve Galen'den
bu yana hekimlik sadece sfr kere sfr elde etti. "Physio
logy has not improved mankind'' ,24 tan ve tedavi be para
etmez, hepsinin can cehenneme ! "Physiology has never
explained soul and had better done not to explain body. "
Tp bilimi ruhsal olaylara bile aklama getiremiyor, be
densel olanlara nasl aklama getirecek. Bu yzden Mary
Baker-Eddy'nin fikrine gre hekimler, bu "manufacturers
of disease", kendisinin alayl ifadesiyle hastalk fabrikatr
leri, sadece yararsz, gereksiz hilekar herifler deil, evet,
hatta bunlar insanln zararllandr. nk (bu saptrma
ok karmaktr ! ) bu muzr insanlar, gerekte "thruth"
iinde, hastalk olmad yerde, sanki hastalk varm gibi
haksz yere hastalklar tedavi ettiklerini iddia ederlerken,
bu bulac "error"u, bu zararl yanl kuruntuyu ebedileti
rirler. Ve baka bir saptrma daha, insanlar bu trden has
talk tedavicilerinin mesleki mevcudiyeti sayesinde hasta
lkla ilgili bir hatra tablosunu srekli gzlerinin nne
getirirlerken hasta olacaklarna inanrlar ve bu yanl kan
yznden de kendilerini gerekten hasta hissederler. Yani
(bir kez daha vurgulayalm; bu mkemmel saptrmaya
hayran kalmamak elde deil ! ) hekimler mevcudiyetleriyle
23
H

"Manksz oldugu iin inanyorum" (.n.).


" Fizyoloji insanolunu gelitiremedi" (.n.).
1 88

Mary Baker-Eddy

hastal tedavi etmek yerine onu yaratyorlar: "Doctors


fasten disease. " lsa Bilimi'nin ilk, zgn ve ahsi bl
mnde Mary Baker-Eddy btn hekimleri, cerrahlar bile
insan toplumunun gereksiz zararllar olarak reddederek
onlara kararl bir ekilde sava aar. Ancak daha sonralar,
baz baarszlklardan ve skntl davalardan ders aldktan
sonra, bu katln yumuatr ve ayak krlmas, di e
kilmesi gibi cerrahi vakalarda ve zor doumlarda bu hasta
lk artrclarnn varlna sabr gsterir. Ama iin en ba
nda sadece bir tek hekimi tanr ve onun yntemini tas
vip eder: lsa "the most scientific man of whom we have
any record"25 . Hristiyan Healer, ilk olarak ilasz, tbbi
malzemesiz, pensesiz ve cerrahi mdahalesiz kanl hasta
lar ve czamllar iyiletiren odur. "Hibir zaman hasta
lklar tanmlamayan, onlar sadece iyiletiren" kii, lm
deindeki fellileri sadece u szyle ayaa kaldran ki
i: "Kalk ve yr ! " Ynteminde tehis ve teori yoktu; sa
dece inanla tedaviyi ngryordu. lte ondan sonra bin
sekiz yz yl boyunca bu en basit ve en temel tedavi re
tisi, ta ki bu kadnn, Mary Baker-Eddy'nin, O'nun eserini
insanln anlayna ve saygsna geri kazandrmasna dek,
alay konusu olup kabul grmedi. Bundan dolay Baker,
bilimine "Christian Science" 26 diye gurur dolu bir isim ve
rir; nk o en eski ve en usta olarak lsa'y, tek iyiletirici
olarak Tanry kabul eder. rencilerinden biri, bu yn
temin "healer"lerinden biri, lsa'y kendi iinde ne kadar
zmserse ve dnyevi bilim ile ne kadar az megul olursa,
ondaki iyiletirme gc de kendini o kadar fazla ortaya
karrm: "To be Christ-like is to triumph over sickness
and death." ifac ikna etmek iin lsa Bilimi'nin ana fikrini
hastann kalbine telkin etmesi yeterlidir. Hastann bireysel
25
26

Hakknda herhangi bir ey bilmedigimiz en bilimsel adam (.n.).


Isa Bilimi (.n.).
1 89

Ruh Yoluyla Tedavi

olarak sadece kendi hastal deil, insann Tanrnn sureti


olmasndan dolay evrende hastalk diye bir ey yokmu;
ite onun btn faaliyeti bununla balayp bitiyor. Bu ina
n gerekten ikna edici bir ekilde aktarabilirse, o zaman
bu inan bir afyon gibi vcudu derhal btn aclara ve
sanclara kar duyarsz hale getirir, telkin bu ekilde ac
imajyla birlikte btn belirtilerini de yok eder: "not to
admit disease, is to conquer it" - "Hastal inkar etmek,
onu yenmek demektir". yleyse ifacnn grevi bir hekim
gibi belirtileri incelemek ve de onlarla uramak deil,
onun tek grevi onlar grmemek, ciddiye almamaktr,
onlar hastaya kuruntu olarak kabul ettirerek bir daha
grmemesini ve onlara inanmamasn salamaktr. Bylece
bir inceleme, mdahale ve tedavi olmakszn verem ya da
frengi, mide kanseri ya da ayak krlmas, sraca illeti ya da
kanama gibi btn dnyevi kuruntularmzn szde g
rntlerinin stesinden gelinir, hem de sadece insanln
kesin evrensel tedavi arac, "great curative principle" olan
lsa Bilimi'nin ruhsal narkozu sayesinde ortadan kaldrlr.
Vcudumuzun var olmamasnn korkun darbesinden
ve duyularmzn yalanclndan, dermanszln "error"
undan biraz dinlenmi olarak, kyasya sopa yemi aklmz
yava yava kendini toparlayarak gzlerini ovuturma,ya
balar. Nasl yani, diye sorulur, hastalk yok ki? Bunkin
hepsi sadece "error" ve "bad habit", kt bir alkanlktr;
bununla birlikte yine de varlmzn her saatinde milyon
larca insan ate nbetleri iinde, cerahatten perian olmu,
aclar iinde kvranarak, sar, kr, strap iinde ve fel
halinde hastanelerde, askeri hastanelerde yatmaktadr ! Ve .
bin yldr budala bir bilim aptalca bir gayretle mikroskop
larla, kimyasal analizlerle ve cesur operasyonlarla, ortada
olmayan bu sanclan hafifletmek ve sebeplerini ortaya
karmak iin urayor. Peki var olinadn kabul eden ba
sit bir inan, tedavi iin yeterli olduuna gre btn bun1 90

Mary Baker-Eddy

lara ne gerek var? Yani milyonlarca insan bou bouna


operasyonlarla, tedavilerle ve ilalarla aldatlmaktadr; oy
sa btn bu aclar ister dalak iltihab ya da safra kesesi ta
olsun, ister omurilik frengisi ya da kanama, yeni "prin
ciple" ile oyun oynar gibi kolaylkla yok edilebilirdi ! Kor
kun arlar, gklere kan sanclar gerekten sadece bir
yanlsama ve kuruntu olabilir mi? Mary Baker-Eddy bu
soruya basit bir yant verir. "Elbette", der, "hala korkun
sayda szde hasta var, ama bunun sebebi insanolunun
lsa Bilimi'nin gerekliini zmsememi olmasndan ve en
tehlikeli hastaln, yani hastala olan inancn bir enfek
siyon gibi yeni bireyleri srekli acya ve lme yneltme
sinden kaynaklanmaktadr. " lnsanln hibir salgn hasta
l kendisini hastalk ve lm "error"u kadar kt gs
termezmi, nk hasta olduuna inanan ve rahatszlkla
rndan ikayet eden her insan, uursuz dncelerini bir
bakasna bulatrr ve bylece de lanet kuaktan kuaa
devam edip gider. "Ama (kelimesi kelimesine aktaryo
rum) iek hastal nasl a ile yava yava snrlandysa
bu szde hastalk ve szm ona lmn 'eytanl', 'k
t alkanl' derhal ah mat edilebilir. " Btn insanlk
lsa Bilimi'nin inan serumuyla alandnda, illet dne
mi kapanm olacaktr. nk hastalna inanan ahmak
larn says ne kadar azalrsa, hastalk da dnya zerinde
bir o kadar az meydana gelir. Ama bu ykc kuruntu, in
sanlarn ounda varln srdrmeye devam ettii s
rece, insanolu da dermanszln ve lmn musibeti
iinde yaar.
lnsan tekrar tekrar aryor. Nasl yani, lm de mi
yoktur? Mary Baker-Eddy kararl bir ekilde "hayr" diye
yantlar, "bununla ilgili elimizde delil yoktur", der. lnsan
bir arkadann gerekten ldne dair eline bir telgraf
getii zaman, buna inanabilir, ama bu telgraf bir yanlg,
bu haber yanl da olabilir, diye ant gsterir. Duyular191

Ruh Yoluyla Tedavi

mz sadece "error"a, sadece yanlgya araclk ettiklerin


den, bedenin lmesiyle ilgili kiisel fikrimiz geerli bir ka
nt ortaya koyamaz. Aslnda Isa Bilimi Kilisesi bugn l
lerden deil, sadece "szde" llerden "so called dead"
bahsetmektedir ve onun anlayna gre bir merhum l
m deildir, dier tarafa gitmi olan da sadece kendisini
dnyevi alglamamzn, "our opinions and recognitions",
onu canl alglamasndan ekmi olmasdr. Mary Baker
Eddy, ayn kesin tavryla yemek yemenin ve imenin ha
yatmz srdrmemiz iin gerekli olduunu gsteren her
trl delilden yoksunuz, diye aklamasna devam eder ve
fizyologlarn merhametli tebessmleri dahi onun inatl
n deitiremez. O fanilii kantlamak iin bir cesedin
yanma gtrlnce, bunu sadece "going out of belief' ola
rak grmek gerektiini iddia eder ve bu bireyin lmnn
imkanszln yeterince idrak edemediini belirtir. G
nmzde btn insanlktan szde hastalk ve szde lm
"salgnn" skp atacak olan manevi gcmze olan inan
cn gerekten de olduka zayflam olduunu dnr.
Ama yzyllarn seyri iinde insan zekasnn Isa Bilimi'ni
giderek daha heyecanla kullanmasyla, onun inan yete
neinin inanlmaz potansiyel artyla vcudumuz zerin
de akl almaz bir g kazanacana inanr: "When immor
tality is better understood, there will follow an exercise of
capacity unknown to mortals. " Ancak o zaman insanlkta
hastalkla ve lmle ilgili zararl kuruntu son bulup dn
yadaki tanrsallk eski durumuna getirilmi olacak.
Bu utopyaya hem cesurca ve hem de ustaca dnle,
Mary Baker-Eddy belirli naho durumlarda teorisinden
syrlmak iin usulca bir kap aralar: Btn dinler gibi o da
kendi dininin ideal durumunu yumuak bir ekilde im
diki zamandan gelecekteki uhrevi zamana brakr. Baz
samalklar grlebilir, hatta bu samalklarn yntemleri
bile vardr ve haykran mantkszl ikna edici bir mantk1 92

Mary Baker-Eddy

la ileri srldnden, gerekten sisteme benzer bir ey


de meydana kmaktadr.
Bu sistem kukusuz felsefe tarihinde tuhaflklar kabi
nesinden baka bir yere konulamaz. Ama kullanm amac
na gre kitle hipnozu gerekletirmesindeki baarsyla,
kendisinin mkemmel tasarlanm olduunu ispatlamak
tadr. Bir retinin dorudan etkisi iin ne yazk ki psiko
teknik gerginlii, her zaman aklc deerinden daha belir
leyici olmaktadr. Hipnoz iin bir elmasa gereksinim ol
mad gibi, nk parlayan ufack bir cam paras by
lemek iin yeterli olmaktadr, manevi kitle hareketlerinde
de ilkel ama sezgisel bir igd, var olmayan gerein ve
akln yerini alr. Szn ksas, geree srt evirmenin an
lam yok; Mary Baker-Eddy'nin dini telkin aygt, mantk
kusurlarna ramen etki alannn genilii bakmndan
daha sonraki inan retilerinden hibiri tarafndan bu
gne kadar alamad. Sadece bu haliyle bile igtid psiko
lojisindeki mutlak yerini ispat etmektedir. Binlerce ve bin
lerce inanl insann diplomal hekimlerden ok Isa Bili
mi'nden yardm ald; dokmanlarn tartlmaz bir ekil
de gsterdii gibi, kadnlarn onun telkini sayesinde sanc
sz doum yapt, inanl bilimcilerin kloroform yerine
bu yeni ruhsal uyuturucu "irreality of evil" sayesinde a
rya duyarsz hale geldikleri ve narkoz vermeden acsz
ameliyatlar yapld, bu retinin muazzam desteiyle sa
ylamayacak kadar ok insann yaam gcnn artt ve
yaama cesaretinin yenilendii tartmay gerektirmeyen
bir gerek olduu halde, bu geekler hoyrata tahrif edile
rek duyulmas istenmiyordu. Bu dahi kadn abartsnn
odanda, btn karmaaya ramen belirli ruhsal temel
yasalar ok iyi kavrayp bunlar uygulamasnda da deer
lendirmitir. zellikle de bir duygunun fanteziye uygun
dnlmesi, yani bu bir arnn dnlmesi de olabilir,
kendi iinde geree dnebilme eilimi tad, bundan
1 93

Ruh Yoluyla Tedavi

dolay da nleyici telkinin ounlukla neredeyse hastalk


kadar tehlikeli olan hastalanma kokusunu ortadan kaldr
d yadsnamaz gereini renir. "The ills we fear, are
the only one that conquer us" , sadece korktuumuz hasta
lk bize tahakkm eder. Bu szler tartmaya ak olsalar
da ve fiilen binlerce kez rtlebilecek durumda olsalar
da bunlarn arkasnda ruhsal gerekliin sezgisi prlda
maktadr. Mary Baker, "hastalar, hasta olduklarn syle
diklerinde kendilerine zarar verirler" , derken aslnda t
myle Coue'nin retisindeki ototelkini ne kartmakta
dr. lte bu yzden onun tedavi ynteminin practitioneri
de hibir zaman hastann hasta olduunu kabul edefnez:
"The physical affirmative should be met by admental
negative", ayn zamanda hastalarn da ar hissettiklerini
kendilerine itiraf etmemeleri gerektii, nk tecrbele
rin, sanc ile megul olunduunda, mevcut sancnn ruhen
arttn gsterdii belirtilmektedir. Baker'n retisi Coue'
nin ve Freud'un retilerinden her ne kadar ruhsal ba
kmdan hayli uzak da olsa ayn tepkisel duygudan do
mutur, yani modern tbbn fiziki ve kimyevi geliimi
iinde ruhsal tedavi glerini, psikolojik "salk istencini"
yardmc unsur olarak uzun sre aalad grn
paylamalarndan ve ayn zamanda insan organizmasna
arseniin ya da kafurun yan sra cesaret, zgven, Tanr
ya gvenme ve etkili iyimserlik gibi salt ruhsal glendiri
cilerin diriltici enjeksiyon olarak verilebilecei dnce
sinden domutur. Tedavisinin samalna kar yrt
len her trl akli muhalefete ramen, mikroplar "by mind"
ile, frengiyi "truth" ile ve damar tkankln da " God" ile
defetmek isteyen bir retinin (Baarlarn baka trl
nasl aklayabilirler ki? ) temelinde yatan enerji katsaylar
tmyle gz ard edilemez. lsa Bilimi birok insana baz
mitsizlik anlarnda inan sarholuuyla verdii kuvvet
lendirici g, tmyle inkar edilmek istenirse, hilekarlk
1 94

Mary Baker-Eddy

yapp geree ters davranm olunur. Bir uyuturucu, ka


fur gibi gelge ya da kafein gibi sinirleri uyarc olabilir,
bazen de sadece geici olarak hastaln yiyip bitiren g
cnn yolunu kesebilir, ama ounlukla da rahatlatc ola
rak, ruhtan bedene doru yararl g olarak etkili olabilir.
zet olarak Isa Bilimi mritlerine zarardan ok yarar ge
tirmi olmaldr. Nihayet bilime bile hizmet ettiini syle
yebiliriz; nk psikofoji Isa Bilimi'nin artc etkilerini
ne kadar ok ve ne kadar ciddi olarak takip ederse onun
mucizelerindeki ve eserlerindeki kitle telkini hakknda
daha ynla ey renecektir. Nitekim bu zel hayat ruh
sal anlamda da bouna yaanmad.
Isa Bilimi'nin en temel mucizesi, her eye ve her eye
ramen hayret verecek ekilde hzl yaylmas ve o s ak
ln kavrayamayaca gibi byme baarsdr. Bu ruhsal
olarak arpk, mantk olarak ayn oranda zayf ve yarm
yamalak doal tedavi retisinin on yl iinde nasl olup
da yzbinlerin gkkubbesi olduunu insan sormadan ede
miyor. Dnyay yorumlamak iin saysz denemeler ya
plmaktadr. Ancak bunlar sabun kp gibi birka da
kika iinde snp gidiyor. Peki hangi koullar bu teorinin
etrafnda milyonluk cemaatin olumasn salyor? En
gl dnsel akmlar, meydana kmalarndan itibaren
ounlukla on yl iinde itici glerini, poplaritelerini
kaybederken bylesine karmak, kripto-peygamberce bir
kitap, saysz insan iin nasl bir kutsal kitap haline gelir?
insann akl almyor ve bu mkemmel telkin fenomenine
hep ayn soruyu soruyor: Dnya etkisinin hangi zel arac,
bu kurucu bayann eserine bilinli ya da bilinsiz olarak
monte edildi ki, binlerce benzeri iinde bu tarikat mthi
baar kazanp glendi; evet ylesine glendi ki, son
yzyln dnce tarihi ayn ekilde diren gsteremedii
bir ikincisine hemen hemen rastlamad?
1 95

Ruh Yoluyla Tedavi

Cevaplamaya alyorum: lsa Bilimi'nin genileme


tekniindeki en nemli faktr, kullanmaya elverii oluu
dur. Bir dncenin abuk ve geni bir ekilde yaylmas
iin ilkel olmas ve ilkel ve basit insanlar iin de anlalp
ifade edilebilir olmas nkouldur; ekici bir vuruta sivri
ivinin hemen akld gibi onun formlnn de her in
sann kafasna ylece hzl girmesi gerektii tecrbelerle
sabittir. Eski bir lncil efsanesine gre inansz biri, pey
gamberden dinine girmesinin karl olarak dininin an
lamn tek ayak stnde durduu sre kadar ksa bir sre
iinde aklamasn ister. Stenografi gibi ksa aktarma ye
tenei gerektiren bylesine sabrsz bir istee Mary Baker
Eddy'nin retisi fevkalade uygun dmektedir. lsa Bilimi
de tek ayak stnde durma sresi iinde pekala aklana
bilir. "lnsan Tanrsaldr, Tanr iyidir, bunun sonucunda
gerekte kt diye bir ey olamaz ve hastalk, yallk ve
lm gibi btn ktlkler gerek deil, sadece yanltc
grntr ve bunu bir kez fark eden insan hastala
yakalanmaz, sanclardan kvranmaz." Bu zt her eyi i
ermektedir ve bylesine anlalr bir temel forml aklc
hibir art ne srmez. Bylece Bilim de bandan beri seri
retilecek mal olmaya uygundu; tpk bir Kodak, bir dol
ma kalem gibi kullaqlyd ve bylece de mutlak demok
ratik bir zihinsel rn ortaya koyuyordu. Grld gibi
saysz ayakkabc , yn acentesi ve pazarlamac lsa hekim
liini aynen belirlendii gibi on derste mkemmel bir e
kilde renir, yani uygun bir tavuk gz operatr, sepet
i ya da berber olmak iin gerek duyulan zamandan daha
ksa srede renir. lsa Bilimi'ni herkes zihinsel olarak
abucak alabilir; ne eitim ne zeka ne de herhangi bir kii
sel olgunluk ister. Bu kaba sabal sayesinde bandan be
ri geni kitleler tarafndan kabul grr, bir Everyman
felsefesi olur. Buna ilaveten bir ikinci, psikolojik olarak
daha nemli faktr vardr: Mary Baker'n retisi mritle1 96

Mary Baker-Eddy

rinden kiisel rahatlarn bozup en ufak bir fedakarlk et


melerini istememektedir. Herkesin bildii u gerek, bize
bir inancn, bir partinin ve bir dinin bireylerden maddi ve
manevi olarak ne kadar az ey talep ederse, geni kitleler
tarafnd!ln kabul edilmesinin de o kadar kolay olduunun
her gn bir kez daha kantlamasdr. Isa Bilimi mridi ol
mak iin herhangi bir balamda fedakarlk istenmemekte
dir; hibir sorumluluk ve yk getirmeyen bir seimdir. Bu
dogma yeni kazand renciden ne bir kelimeyle ne bir
satrla dardaki yaamn deitirmesini istiyor. rnein
bir Isa Bilimcisi oru tutmak, dua etmek, kendisine snr
lar koymak zorunda deildir, hatta ondan hayrsever ol
mas bile istenmez. Bu Amerikan dininde snrsz para ka
zanmak, olabildiince zengin olmak serbesttir. Isa Bilimi
rahatlkla Sezar'n hakkn Sezar'a, dolarn hakkn da do
lara teslim eder. Snrlamak ya da kstlamak ne kelime,
Isa Bilimi'nin propagandalar iinde allmam olanlar da
vardr, rnein bu "holy Science"n birok ticari kurulu
un bilanosunu artrdndan bahsedilir. "Men of busi
ness have said, this science was of great advantage from a
secular point of view." Bu rahat dini tarikat, papazlarnn
ve ifaclarnn bol bol para kazanmalarna izin verir. By
lelikle insanolunun en gl maddiyat zaaf olan para za
af, metafizik eilimleriyle ayn noktada bulumu olur. Ve
samimi olarak sylemek gerekirse, insanlarn bu tarikatlar
iinde en hileli olan Isa Bilimi iin kendilerini ehit edebi
lecek duruma nasl getirildiklerini zemedim.
nc bir nokta -las not least27- Isa Bilimi akll
davranp tarafsz bir pozisyona girer ve devletle ve top
lumla atmaya girmez; bylece bir yandan da Hristiyan
ln canl kaynaklarndan bol yardm alr. Nitekim, Mary
Baker-Eddy dahice bak sayesinde ruhani hekimliini
27

"ama son nokta deil" (.n.).


1 97

Ruh Yoluyla Tedavi

resmen tannm kilisenin omuzlarna ykler, "bilim" ke


limesini Amerika'da oldum olas byl olarak kabul edi
len "Isa" kelimesiyle birletirerek de srtn belli lde
salama alr. nk hi kimse Isa'y rnek ve Lazar'n
uyann ak kant olarak gsteren bir retiyi zrvalk ve
samalk diye tanmlamaya kolay kolay cesaret edemez.
Bylesine dini btn bir ecdad kuku duyarak reddet
mek, ayn zamanda Incil'in ifalarndan ve Isa'nn mucize
lerinden phe etmek olmaz m? Kendi inan kuramn
insanln en gl inan esi olan Hristiyanla dahice
balamas, etki etmede kahin olan bu kadn, daha sonra
btn selefleri karsnda, drst olmalarndan dolay
yntemlerini Tanndan esinlenmi olarak gstermeyi ih
mal eden Mesmer ile Quimby de dahil, bal bana baar
l ve stn duruma getirir. stelik Mary Baker-Eddy sade
ce tarikata koyduu isimle Amerikan Hristiyanlnn giz
liden gizliye dalgalanan btn kuvvetlerini kendi tarika
tnda toplamay baarmtr.
Bylece bu yerden bitme dnya gr sadece Ameri
kallarn maddi ve manevi bamszlk ihtiyalarna uy
makla kalmaz, kendini onlarn Hristiyanln devlet kili
sesi formlnde belirlenmi dinlerine de iyiden iyiye yas
lar. Ama Isa Bilimi bunun da tesinde, dmdz, kalbe isa
bet eden atyla Amerikan halknn en alt ve temel taba
kasna, onun iten inanm, saf ve ok kolay alevlenen
iyimserliine de ular. Kendini kefedeli henz yz yl
olan ve ondan sonra bir hamlede teknik bakmdan btn
dnyay geride brakan, farkna varamad bymesine
gerek ve hakl bir genlik sevinciyle hala tekrar tekrar a
ran bu ulusa, bylesine baarl gereki bir rka, hibir
giriim an cretkar, hibir gelecek inanc an karmak
grnmez. iki yzyl iinde onun isteiyle bylesine m
kemmel ilerlemeler kaydedildiine gre, neden hastal
istekle yenmek imkansz (bu kelimeyi atn! ) olsundu, ne1 98

Mary Baker-Eddy

den lmn de stesinden gelinmesindi? lte irade gc


nn bylesine an meydan okumas, kendini iki bin yllk
tarihinde Avrupa igds gibi kuku ve phe ile yor
mam olan Amerikan igdsne mkemmel bir ekilde
uygun dyordu. Bu igd, demokratik yurttan zel
yaamna, iine, dini inancna karmayan ve ayn zaman
da ruhu yce umutlarla kanatlandran bu retide, enerji
sini her zamankinden daha heyecanl, zapt edemedii m
cadele hvesinin dnyada olanaksz gerekletirmek iin
meydan okuduunu hissediyordu. ncekilerden atik ol
duundan, Yenian bu cretkar hipotezi dnyann bu
yeni lkesinde kabul grmt. Nitekim Amerikan top
raklarnda bu inanc ge kadar ykseltmek iin mermer
den ve tatan kiliseler ina edilir. nk imkansz ola
nakl olarak tasavvur etmek, insanolunun her zaman en
sevdii tinsel oyun olarak kalmaya devam edecektir. Onu
bu en kutsal ihtiras iin tahrik ve tevik eden kii, istedi
ini hep elde eder.

Vahye Dnm
Sistemin temeli oturtulmutur; artk yaratc bina yksele
bilecek, yeni kilise ve uzanan kulesi anlaryla evreyi n
latacaktr. Ama yeni retinin ilk yllar hangi cceler bo
yutunda, ne trden gln tara dedikodular iinde ekil
lenir! Vefasz Kennedy'nin yerine bir dzine baka renci
girer; bunlardan biri saati ra, br fabrika iisi, ay
rca ne yapacaklarn ve zamanlarn nasl geireceklerini
bilmeyen birka hizmeti kz ile ya gemi bekar kzlar
vardr. Geni omuzlu, iri yar delikanllar, bir ky okulun
daki gibi sralarda o turmu, sert ve hkmedici kadnn
tahta masasndan ellerindeki kalemlere dikte ettirdii "Bi
lim"in temel ilkelerini hantal ve nasrl parmaklaryla k
na skna yazarlar. Kadnn dudaklarndan scak ve titrek
1 99

Ruh Yoluyla Tedai

bir ekilde akan konumay, gzlerini krpmadan, azlan


yan ak bir vaziyette, anlayabilmek iin sinirleri gerilmi
halde, hayranlkla ve dikkatle dinlerler. Grotesk ve ayr
zamanda etkileyici bir sahne. Mary Baker kfl ve dar bir
odada, eskimi kyafetlerle, ile ve yoksulluk kokan, baya
ve ruhsuz bir ortamda "srrn" ilk kez insanla ilet
mektedir. Makine banda yaptklar yorucu ii, kazanl
ve rahat bir meslekle deitirmekten baka hibir ey d
nmeyen birka sindirilmi proleter paras, yenia dn
yasnn en gl dnce hareketinden birinin henz zifi
ri karanlkta katlanm sporlarnn ilk havarilerini olutu
ruyorlar.
Bu basit renciler on iki ders alyorlar ve aldklar bu
eitime karlk yz dolar dyorlar. Bu i bittikten
sonra apkalarn kulaklarnn stne ekip doktor apka
s demeye hak kazanyorlar. Bu doktora almasndan
sonra her biri kendi doktor dkkann ap Mary Baker ile
daha fazla ilgilenmekten kurtulabilecek duruma geliyor.
Ama ortaya beklenmedik bir durum kar: renciler ba
yan retmenlerinden bir trl ayrlamazlar. llk defa ruh
lar sarsan, ruhlar ifal eden bu bayandan grkemli bir
k yaylr; ilk kez yeteneksiz ve arkanl karakterleri bile
ruhsal etkinliklere ynelten, her zaman ve her yerde heye
can, snrsz hayranlk ya da amansz bir nefret uyandran
bu esrarengiz by kendini gsterir. Sadece birka hafta
getikten sonra rencilerinin hepsi her eyleriyle onun
klesi olur. Ruhlarn yneten kadn olmadan artk konu
amaz, dnemez ve hareket edemezler; kulak verip her
sznden vahy-i ilahi renirler, onun istedii gibi d
nrler. Mary Baker karlat her insann hayatn dei
tirir; bu da onun grlmemi gcn gstermektedir! Her
zaman ve her yerde varlnn stn gcyle yabanc kii
ler zerinde beklenmedik an bir etki brakr; bu etki
ekme ya da itme eklinde olabilir, ama ne olursa olsun
200

Mary Baker-Eddy

karsndakini her zaman youn bir etki altna alr. ok


gemeden rencileri arasnda ona ruhlarnn en temel
gcyle hizmet etmek iin bir yarma balar, bir nevi g
nll olarak iradelerini onun isteklerine teslim etme yar
dr bu. Batan karlm bu ruhlar, onun sadece bilim
retmeni olmasn deil, ayn zamanda btn yaamlarn
ynetmesini isterler; sadece dnsel ynetimlerini deil,
ayn zamanda ruhani ynetimlerini de ona yklerler. Bu
nun zerine rencileri 6 Haziran 1875 tarihinde bir araya
gelip u karar yazya dkerler:
"Ksa sre nce gnmzde yeni ve teki btn yn
temlerden ok daha stn olan tedavi biliminin, mucidi
Mary Baker-Glover tarafndan Lynn ehrine sokulmasn
dan sonra;
Ve bu gzel haberi birok arkada btn ehre yay
dktan, hayatn ve gerekliin bayraktar, hastalk ve ya
nlg zincirine vurulmu birok insana zgrl anlattk
tan, ycelttikten sonra;
Ve bilgelik ve gereklik sevgisiyle hi ilgisi olmayan
kt niyetli ve kastl isyankar birinin, yapt yanl yo
rumlarla ve yayd sr bulutlaryla k karartldktan ve
Tanr kelimesi dnyadan gizlenip sokaklarda elence ha
line getirildikten sonra bu felsefenin, bu hayat biliminin
rencileri ve savunucular olarak bizler, Mary Baker
Glover ile birlikte, her hafta pazar gn bize vaaz verme
sini ve toplantlarmz ynetmesini kararlatrdk. Biz, bir
yl boyunca admza konulmu olan miktar deyeceimi
ze, dediimiz aidatlarn sadece ad geen retmenimiz
ve reticimiz Mary Baker-Glover'in desteklenmesi, sonra
da uygun bir salonun kiras iin kullanlmas, baka hibir
ama iin harcanmamas konusunda anlatmz kendi
aramzda ahdederek bununla aklayp ilan ederiz. "
Bunu sekiz rencinin taahhd izler: Elisabeth M.
Newhall 1 ,50 dolar taahht eder, Daniel H. Spofford 2 do20 1

Ruh Yoluyla Tedavi

lar, tekiler ounlukla sadece 1 dolar ya da 5 cent. Bu


miktardan 5 dolar Mary Baker-Glover'e her hafta verdii
vaaz karl olarak denir.
Bir mdavimler masasndaki srayla deme olsa, bu
kadar az dentiler karsnda insan kendini glmekten
alamaz. Ama bu 6 Haziran 1 875, Mary Baker'n tarihinde,
lsa Bilimi'nin gemiinde bir dnm noktas oluturur. Bu
gnden itibaren dine kiisel dnya gr renk katmaya
balamtr. Ahlak Bilimi'nden bir gecede Isa Bilimi mey
dana gelir, bir okuldan bir cemaat, gezgin bir tedavi dok
torundan tannsal bir eli ortaya kar. Baker u andan iti
baren tesadfen Lynn'e yerlemi doal bir ifac deil,
tannsal bir yeti ile ruhlan aydnlatan elidir. Mary Baker,
o zamana kadar sadece zihinsel gcn ruhani gce d
ntrmek suretiyle birok kez ileriye devasa admlar at
mt. Dtan bakldnda nce neredeyse fark edilecek bir
ey grlmez. Nitekim Mary Baker-Glover her pazar gn
kiraladklan bir odada, rencilerine bir iki saat vaaz ve
rir, sonra orgda dini bir ilahi alnd duyulur. Bununla
dinsel sabah ayini sona erer. Durum Amerika'nn yzlerce
ve yzbinlerce ufak tefek tarikatna sanki yeni bir tanesi
nin katlmasndan baka bir ey deilmi gibi grnr.
Ama gerekte bu renk deiimi, bir tbbi tedavi yntemi
nin dini bir inan kltne dnmesine, btn koullann
tmden deimesine neden olur: Aktan aa bir sre
yaanr; baka dinler onlarca ve yzlerce yla ihtiya du
yarken, dnyevi bir inan birka ay iinde kendini ilahi
olarak ve bu nedenle de rtlmez bir dogma olarak ka
bul ettirir; bir insan diri diri bir mitosa, peygamber gibi
doast bir varla dnr. Saf Mind Cure'un, telkinle
tedavinin kilise hizmetiyle birletii andan itibaren, Mary
Baker'n bir "pratisyenden" kanl canl bir hekimden ayn
zamanda ruh rahibesine dnmesi, tbbi tedavinin klt
tedavisi olmasyla birlikte, evet bu andan itibaren lsa Bili202

Mary Baker-Eddy

mi'nin douunda yer alan dnyevi ve rasyonel unsurlar


bilinli olarak gsterilmeyecektir. Bir din hibir zaman ina
nanlarna dnyevi bir kafann buluu olduu izlenimini
vermemelidir; her zaman yukarlardan, grlmez dnya
lardan ac:ya szlp gelmi, yani "vahyedilmi" olmal
dr; dinin, inanlmas iin cemaat tarafndan seilmi olan
kiinin, aslnda Tanr tarafndan seilmi olduunu iddia
etmesi gerekir. Bir kilisenin kristallemesi, yani salt hijye
nik olarak dnlen yasann morfolojik olarak Tanr buy
ruuna dnmesi, burada bir kimya laboratuvarndaki
gibi ok ak seik bir ekilde cereyan eder. Efsanenin
Mary Baker'n dokmanter tarihinin yerine geiini, lsa
Bilimi'nin vahyolduu da uyduruunu, am'daki, Betle
hem'deki ve Kuds'teki gnlerini adm adm izleyebiliriz.
Gzmzde Mary Baker sayesinde Bilimin "kefi" bir "va
hiye" dnr; yazd kitap kutsallk kazanr, canl yaa
m yeryznde yeni bir Mesih haline gelir.
Byle ani bir tanrlama inananlarn nezdinde tabii ki
Mary Baker'n yaam imgesinde az da olsa kimi deiiklik
ler ister: nce gelecein azizesinin ocukluuna, ortaan
ruha iman kuvveti veren kitaplar slubunda, dokunakl
zellik katlp bilinli olarak astar ekilir. Doru ve gerek
olarak Tanrnn grevlendirdii birisinin, daha ocuklu
unda baz eyler duymu olmas gerekmez mi? Gaipten
sesler duymu olmas gerekir, jeanne d'Arc ve Meryem gi
bi melein getirdii haberi duymu olmas gerekir. Mary
Baker bunu tabii ki (otobiyografisine gre) duymutur;
stelik bu olay sekiz yandayken olmutur. Geceleri is
minin evrenden esrarengiz bir ekilde arldn duyar
ve Samuel'in "Konu Tan-m, kulun seni dinliyor" szle
riyle cevap verir; sekiz yandaki ocuk cevap veriyor!
lkinci bir benzerlik lsa'nn ilahiyatlarla yapt konu
masna monte ederek kurulur. On iki yandayken rahip
tarafndan kontrol edilir, sarn ve solgun ocuk btn
203

Ruh Yoluyla Tedavi

cemaati erken edindii bilgeliiyle akna evirir. Byle


sine dikkatli yaklaldnda, bilimin imdiye kadarki "ke
fi" kolayca "vahye" dntrlebilir. Mary Baker dllen
dirili ann hangi tarihe koymas gerektii hususunda
uzun sre bocalar, sonunda "vahyin" tarihini kesin olarak
1 866 ylna (dikkat ederek Quimby'nin lmnden sonra
ya) koymay kararlatrr. " 1 866 ylnda lsa Bilimi'ni ya da
hayatn, gerein ve sevginin tanrsal yasalarn kefettim
ve kefime lsa Bilimi adn verdim. Tanr, merhamet edip
beni senelerce mutlak tanrsal prensibin, bilimsel manevi
tedaviyle ilgili nihai vahyin gebeliine hazrlad. " "Vahiy
olma" yeni ilave edilen, tamamlayc versiyona gre u e
kilde gerekleiyor: 3 ubat 1 866'da Mary Baker (henz
Patterson iken) Lynn'de kaldrmda kayarak der. Baygn
halde kaldrlp eve gtrlr. Hekim durumunun (gya)
mitsiz olduunu belirtir. nc gnde, hekim gider
gitmez ilalar reddeder ve (kendi ifadesine gre) "kalbini
Tanrya" aar. Gnlerden pazardr, odada bulunanlar d
arya karr, lncil'i alr ve aar, gz lsa'nn eklem ilti
hapllar iyiletirmesine taklr. Hemen "tanrsal uyumdan
gelen hakikatin kaybolmu tnlayn" hisseder; haa ge
rilmenin strabn hafiflettnek iin sirkeyi ve safra imeyi
reddetmek suretiyle gsterdii hataki lsa rnei prensi
bini byk sayg duyarak anlar. Tanryla yz yze gelerek
onu tanr, "grlmemi eylere dokunup eller", kendinin
bu konumunu Tanrnn ocuu olarak anlar, kendisine
onun hitap ediini duyar: "Ayaa kalk kzm ! " Mary Baker
hemen kalkp giyinerek kendisini bir ruhban ile birka ar
kadann yeryz yaamndaki son teselliyi vermek iin
trajik hazrlk iinde bekledikleri oturma odasna girer.
Ama akn bir ekilde, tekrar dirilmi olan Lazar'n kar
larnda durduunu grrler. Mary Baker, ancak kendisi
nin yaad bu mucizeyle, yldrm gibi vahiy sayesinde
yaratc inancn evrensel prensibini anlar.
204

Mary Baker-Eddy

Ne var ki, bu gzel dini efsane maalesef doktorun


resmi makamlarca onaylanm yeminli belgesiyle eliiyor.
Ayrca 1 866 ilkbaharnda yazlm Mary Baker-Eddy imza
l bir mektup bu efsaneyi tamamen rtyor; mektupta
Quimby'nin selefi Dr. Dresser'e haftalar sonra mitsiz bir
ekilde sz konusu dn ve bunun sinirleri iin do
urduu korkun sonucu anlatarak (szde oktan iyile
mi kadn) srarla kendisine Quimby-yntemiyle yardm
etmesi iin yalvar yakar olur. Ama Quimby? Quimby de
kim? Bu isim Isa-Bilimi-Kefinin seri bir ekilde doast
grevlendirmeye dntrlmesinden sonra birdenbire
kayboluverir. "Science and Health"in birinci basksnda
Mary Baker kendisini iyiletiren kii ve retmeni olarak
ona sadece adet yerini bulsun diye nemsiz bir satr ayr
mtr; ama ondan sonra son nefesini verene kadar Quim
by'den bir zamanlar baz fikirler aldn, ondan tevik
grdn inatla inkar eder. " Portland Courier"deki ken
di yazd Tanry ycelten makaleleriyle keye sktrp
hesap sormann bir yarar olmaz; teekkr mektuplarnn
yaymlanmas ve onun ilk ders notlarnn Quimby'nin me
tinlerinin kopyasndan baka bir ey olmadnn fo toraf
l denemelerle ispatlanmaya allmas da bir ie yaramaz.
Bizim gereki dnyamz tamamen bir "error" olarak de
erlendiren bir kadn iin hibir kant etkili olmaz. nce
Quimby'nin elyazmalarn kullandn tmden inkar eder.
Sonuta, keye sktrldnda, gerekleri pervaszca te
pe taklak ederek bu yeni bilim hakknda Quimby'nin ken
disini deil, kendisinin Quimby'yi aydnlattn iddia eder.
Yapt bulu iin sadece Tanrya, sadece onun ltfne te
ekkr eder. Bir inanan bu dogmadan phe e tmeye kal
karsa, bu ismi hak etmeyeceini syler.
Bir yl, iki yl, ve artc deiim gerekleir: "Muci
dine" birka ay ncesine kadar saf, ama ciddiyetle, ardn
dan "ksa zamanda sayesinde iyi bir gelir elde edilebilece205

Ruh Yoluyla Tedai

i" konusunda vgler yadrd uydurma bir yntem,


birdenbire vahiy oluverir ve mukavva doktoru Kennedy'nin
yzde ellilik orta kadndan da esinleyici peygamber. Mary
Baker'n doyumsuz zgveni, bu andan itibaren, amac
iin her arzusunu hemen tanrsal bir buyruk olarak ilan
ederek ve cretkar talepleri iin yklendii kutsal grevi
adna itaat edilmesini isteyerek dokunulmaz bir zrhn ar
kasna saklanr. rnein, artk ondan kurs almak, piyasa
da geerli olan yz dolar banknot anlamna gelmez;
tersine, (aynen ! ! !) unu yazyor: "Tanr benim Hristiyan
bilimsel ruh tedavi dersim iin bir cret tespit etmeme se
bep olduunda", "onu garip bir Tanr kayras bu creti
almaya sevk" etmi. Kitabn (telif hakkn srarla ve eksik
siz olarak talep eder) fani bilincine deil, tanrsal ilhamna
borludur. "Sz konusu eseri benim yazdm sylemeye
hibir zaman cesaret edemem." Onun ahsna muhalefet
etmek demek, o andan itibaren onu seen " tanrsal pren
sip" e dorudan doruya isyan etmek anlamna gelir. Bu
prensip sayesinde artan gc bir gecede kiiliinin etkisini
klmez derecede artrr. Artk otoritesi devasa bir ekilde
grnileyebilecek duruma gelir. Kutsal grevin verdii yeni
duygunun sarholuuyla dinleyicilerini daha derinden
sarho eder. Kendisinin bir mucize olduuna inandn
dan, kendine inanlar yaratr. Neredeyse bir on yl sonra,
yzbinlerce insan onun iradesi altna girmi olacaktr.

Son Bunalm
Her dinsel hareket bunalmlar ve gerginlikler iinde doar,
dnyaya gelii hep sancl, frtnal bir atmosferde olur.
Mary Baker'a da inan biimlenmesi srasndaki sz konu
su yaratc saatlerde tehlikeli, hatta lm tehlikesi gste
ren ruhsal sarsntlar gelir. nk hilikten mutlak kudre
te, ani ve fantastik bir dnm meydana gelmitir. Daha
206

Mary Baker-Eddy

dn aresiz, mitsiz bir hasta, sadaka dilenen, bir tavan


arasndan brne kovulan bir kii iken birdenbire hay
ranlk selinin odak noktas olduunu grr; bir kurtarc,
neredeyse bir azize haline gelir. Mary Baker akn, allak
bullak ve ateli ruh haliyle imdi btn sinir hekimlerinin
ve psikologlarn sz konusu ettii ilgin fenomeni renir;
yani her psikolojik tedavide hastalarn huzursuzluklarn,
kendi nevrozlarn ve psikozlarm ncelikle hekime mal
ettiklerini ve hekimin de ruhsal olarak yabanc histerinin
etkisi altnda kalmamak iin mthi bir kar g kullan
mak zorunda kaldn anlar. Bu ani heyecan basks Mary
Baker' neredeyse srkleyip gtrr. Bu byk ve frtna
l baardan dolay rperip aknlk iine den kadn, si
nirlerinin bu kadar byk bir yetkinin ykn kaldrnma
yacan grr. Bundan dolay bir an, durumu kendi ken
dine muhakeme etmek iin soluk almak ister. Samimi bir
ekilde rencilerinin baskc yaknlamalarna, aresiz ya
pkanlklarna tahamml edemedii gerekesiyle onlar
dan dini inanlarn srekli gstermekten, ricalarda bu
lunmaktan ve soru sormaktan vazgemelerini ister. Mer
hametli olmalar iin yalvarr, yoksa kendisinin mahvola
can belirtir: "Those, who call on me mentally, are kill
ing me. " 28 Ama onlar uyandran, harekete geiren ruhsal
taknlk artk hibir engel tanmayacak duruma gelmitir.
rencileri scak ve ateli azlaryla ona yapp bedenin
deki gc emerler. Beklemedii, almad bu sevgiye kar
kendini bouna savunur, hatta bir keresinde Lynn'den ka
ar, "driven in the wildemess" 29 ve daha sonra snd
yerden unlar yazar: "Eer renciler beni srekli d
nrler ve benden yardm isterlerse, kendimi manevi an
lamda onlarn geemeyecei bir kpr ile onlardan tama28
29

"Benim aklma snanlar, benim canma okuyorlar" (.n.).


"vahi ortama dnmek" (.n.).
207

Ruh Yoluyla Tedavi

men ayrp korumak durumunda kalacam. " Alktan


lecek olan birisine birdenbire verilen yemei hrsla yiye
cek yerde midesinin uzun sre bo kalmasndan ve dolay
syla tahri olup kabul edemez hale gelmi olmasndan do
lay tiksinerek kusmas gibi, burada da onyllar boyunca
yalnzla alm bir duygu, byle ani bir hayranla kar
nce mitsizlikten doan korkuyla, ani bir savunmayla ce
vap verir. Etkisindeki mucizeyi daha kendisi kavrayama
mken, ondan mucizeler istenir. Kendisi neredeyse henz
iyilememiken, ondan bir azize ya da her derde deva ol
mas istenir. Bu vahice basky sinirleri kaldramaz. Nite
kim hastalkl gzlerle kendisine yardm edecek birisini
bulmak iin her tarafa baknr.
Menopoz yandaki bu kadna ayrca bir de kiisel g
vensizlik eklenir. On seneden fazla bir sre erkeklerden
uzak kalm, hep dul ya da terk edilmi bir halde yaam,
fiziksel olarak ona ilk yaklaan gen, Kennedy, umursa
mad halde kendisine sknt olmutu. imdi birdenbire
sabahtan akama kadar ateli erkeklerden, gen adamlar
dan oluan bir evrede bulunuyor ve bu adamlarn hepsi
ona hayranlkla iltifat ediyor, ona kendilerini teslim ede
rek balanyorlar. Hepsi sarslm kalplerle ve parlayan
gzlerle elbisesi eii syrr syrmaz gzlerini dikip bak
yorlar; syledii her sz gerek, her arzusunu bir emir
olarak kabul ediyorlar. Ama bu erkeksi iltifatlar -belki sa
dece bilinsizce sorulan bir soru ! - onun iin sadece mane
vi bir lider olduu anlamna m geliyordu, yoksa belki de
uh olduu anlamna da geliyor olmasnd? Onlarca yldan
beri kendi vcudunun isteklerine cevap vermeyen bu
Priten tabiatl kadn iin bu durum zmsz bir uyu
mazlkt ! Kennedy'nin tahrik ettii elli yandan byk bu
kadnn kan sanki hala tam olarak sakinlememi grn
mektedir. Her ne olursa olsun, rencilerine kar davra
nlar tamamen dengesizleir, tavrlar sk fk arkadalk208

Mary Baker-Eddy

la kat uzaklatran despotluk arasnda srekli bir yukar


kp bir aa iner ve soukluk ile scaklk arasnda gidip
gelir. Mary Baker'n cinsel yaamnda bir eyler hibir za
man dzgn gitmemitir. Nitekim kendi ocuuna kar
gsterdii kaytszla, insann neredeyse ona kar duy
duu tiksinti diyesi geliyor. Bandan beri eksik kalm bu
annelik duygusunu evlilikle ya da daha gen adamlar ev
lat edinmeyle dengeleme denemesi, onun duygu dnyasn
ok esrarengiz bir hale getirir. Hayat boyunca etrafnda
hep gen adamlarn olmasn istiyordu, onlara ihtiya du
yuyordu; imdi yaad bu yaknlk ise onu sakinletirdii
kadar huzursuz da eder. Bu trden gizli arzulanan buy
ruklardaki bilinalt huzursuzluk, haftadan haftaya daha
belirgin bir ekilde kendini ondan "uzaklatrma" olarak
gsterir. Sonunda, dierlerine gre daha nazik bir ekilde,
"Harry" diye nadyla hitap ettii tek ve en sevdii ren
cisi Spofford'a akl kark ve patlama niteliinde, mitsiz
bir savunma yaparken kendini tmden ele veren bir mek
tup yazar. Hibir eyden haberi olmayan kiiye "Beni l
drmek mi, yoksa yaatmak m istiyorsunuz? " diye sorar,
"hastalmn depremesine sebep olan sadece sizsiniz ve
ben eer siz kendinize hakim olamaz ve dncelerinizi
benden tamamen uzaklatrmazsanz asla iyileemem. Ba
na tekrar geri dnmeyin; nk ben artk hibir erkee
inanmayacam."
"Artk hibir erkee inanmayacam"- an fkeli. 30
Aralk 1876 tarihinde Spofford'a ite bunu yazar. Ne var ki,
sadece yirmi drt saat sonra, 3 1 Aralkta, ayn Spofford,
Mrs. Baker'n dncelerini deitirdiini belirten baka
bir grev tezkeresinin srpriziyle karlar. Ertesi gn,
baka bir rencisi olan Asa Gilbert Eddy ile evlenecektir.
Mary Baker yirmi drt saat iinde kendini lgn bir kara
rn iine atar. Sinirlerinin tamamen ypranmasndan nce
rpererek bir insana, elinin altnda olan herhangi birine
209

Ruh Yoluyla Tedavi

mitsiz bir ekilde kenetlenir; sadece delirmemek iin onu


evet desin diye tahrik eder. Birisine, rencileri iinde
herhangi birisine kendini zincirle balar; nk imdiye
kadar cemaatteki hi kimse kendisinden yaklak on bir
ya kk olan rencisi ve sradan bir diki makinesi
temsilcisi Asa Gilbert Eddy'yi, berrak, bo bakl ve se
vimli yzl bu uslu ve biraz hastalkl gen adam belki
kendisi bile fark etmemi ve ona en kk zel bir ilgi bile
gstermemiti. Ama imdi, uurumun hemen kenarnday
ken, birdenbire ani bir hareketle bu saf, bu anlalmaz ani
ilgiden kendisi de akna dnm olan nemsiz adam
kendine eker. Bunu Spofford da ayn ekilde arm ola
rak drste anlatmaktadr: "I didn't know a thing about
it myself until last night. "30 Ama bu ok normal bir du
rum, alacak bir ey yok; bir renci tanrsal bir stadn
yapt seimi nasl reddedebilir ki? Kr krne bir sa
dakatle, onun ltufkar teklifine itaat ederek a)rn gn res
mi makamlardan evlenme iznini alr. Mary Baker'n hzl
temposundan yeniden evlenmek iin ne kadar deli dolu
bir istek iinde olduu anlalyor. Nitekim bir gn sonra,
1 877'nin yeni ylnda bu nc .evlilii gerekleir ve t
ren esnasnda Eddy krk beten, Mary Baker elli altdan
aa olmamasna ramen, gelin ve damadn yalan gz
gre gre krk diye belirtilerek gerekler biraz deitirilir.
Sonsuzluk ve ebediyet ile cmerte ve savurgan bit ekilde
uraan, bizim dnyevi gerekliimizi sama bir yanlg
olarak hor gren bir kadn iin "chronology"nin, nemsiz
kk bir rakam yalannn ne nemi var ki? Ders kitabn
da evlilii teorik olarak iren gren bu kadn nc kez
nikah masasnn nne geer. Ama bu sefer, bu saatten
itibaren alaca yeni ismi sadece kendine deil, ayn za
manda tarihe mal olacaktr. Mary Glover olarak ya da
30

"Son geceye kadar onun hakknda ben de hibir.ey bilmiyordum" (.n.).


210

Mary Baker-Eddy

Mary Petterson olarak Virginial bu ifti kznn ne tan


yan oldu ne de sayg gstereni; onun daha nceki kocalar
iz brakmadan tarih iinde kaybolup gittiler. Ama Mary
Baker-Eddy olan bu yeni adn dnyann be ktasna ya
yar ve evlilik hediyesi olarak Eddy adndaki kk diki
makinesi temsilcisine hretinin yansn verir.
Kader anlarndaki bu tr etkileyici ve arpc kararlar,
Mary Baker-Eddy iin karakteristik bir zelliktir ve yaa
mnda saysz kez rastlanmaktadr. Hayatnn en nemli
kararlan, hibir zaman bilinli ve mantkl dncelerle
deil, bilind volkanik enerji patlamalaryla ve basn
boalmasyla oluur. Ar tahrik olmu sinir enerjisi ba
zen dahice, bazen de tamamen lgnca, ani kararlarla bo
alr; bundan uyank benliini hibir ekilde sorumlu
tutamaz. Bunun doal olmasnn nedeni, kendisini yuka
rdan ilham verilmi birisi sanmas, sinir boalmalarn
doast kvlcmn tututurmas ve kendini de peygam
berce szn zenle seimi olarak grmesi midir? Aralksz
olarak sancl kararszlklarnn birdenbire yldrm bilin
lenme iinde zldn grmek mucizesini yaar ve
hem de bu, genellikle mutlu bir ekilde olur. nk nere
deyse her zaman en heyecanl eylemleriyle ve doalama
laryla hedefi tam ortasndan vurur. Mary Baker'n igd
s mantndan yz kere daha akll, dehas bin kere daha
byktr. Kadnlnn bu nemli bunalm annda bile, ne
kadar zenli ve ngrl dnse de sinirlerini rahatlatan
bq.yle daha akllca bir karar veremezdi; nitekim bilhassa
iju trden baml ve sessiz bir insan hayat arkada se
me konusunda yldrm hzyla verdii karar tedavi edici
olmutu. Geri evlendii bu insan clzd, ama zellikle
bundan dolay insann gven iinde dayanabilecei salam
bir denekti sanki. Sessiz, rahatlatc ve srtn yaslad bu
Asa Gilbert Eddy olmasayd, herhalde kritik yllarndaki
frtnay atlatamazd.
21 1

Ruh Yoluyla Tedavi

nk lsa Bilimi'nin sonraki yllan kritik olacakt. Bir


an bin bir glkle yaratlm olan bu cenaat sanki
zlmek istiyormu izlenimi verir, sanki inan kulesi bina
nn ortasndan atlayacakm gibi olur. Mritlerinin iinde
en sad olan ve "Science and Health" iin birlikte alan
Spofford, evlendii iin gururu incinip inanllar evresini
terk ederek Kennedy gibi Lynn'de kendi lsa Bilimi dkka
nn aar. stadn bana buyruk karakterinin hibir ye
nilgiye tahamml yoktur; doal olarak tekrar en hiddet
li bir ekilde lanet yadrp ona kar da davalar aar.
Kennedy'ye kar yapt gibi Spofford'a kar da saplantsal
sulamalar hazrlar; ona kendisini telepatiyle kt niyetli
bir ekilde uzaktan etkiledii sulamasn yapar. Susuz ve
hibir eyden haberi olmayan insanlarn saln M. a. M . ,
"malicious animal magnetism "i3 1 ile zehirlediini iddia
eder. Mary Baker btn nefretiyle ve en fkeli haliyle
kendisinden kaan rencileri arkasndan kovalar; nk
o btn kilise kurucular gibi, Luther'in "pis" Zwingli'ye
kar duyduu nefreti ve Servet'in tek bir teolojik fikir ay
rlndan dolay Kalvin tarafndan yakln anmsayalm;
bir kilisenin ilk kuruluundaki retide meydana gelen
her blnmenin, paralanarak frlayan her zerrenin btn
yapy sarsacan bilir. Ama tarihsel olarak ar galeyana
gelen birinci kilise meclisi, bu kuduza kar, bu ebedi l
szn, Mary Baker-Eddy'nin lgn fanatik takipiliine
kar iyi niyetle yaklamaya devam eder. ihtirasn yenme
nin ve hesaplamann mmkn olmad, her zaman ar
duygularn esiri bu kadn, eer bir rakibini yok etmek is
terse aka samalamaktan da ekinmez. Amerika'da yz
senedir grlmeyen inanlmaz bir samalk meydana gelir:
Bir cad davas btn kurallaryla modern mahkemeyi
megul eder. Mary Baker'n ruh gc taraftarlarnn bilin31

"kt niyetli hayvani manyetizma" (.n.).


212

Mary Baker-Eddy

cini o kadar uyuturur ki, 1 4 Mays 1 878'de, on dokuzun


cu yzyln ortasnda, ona ruhuyla ve bedeniyle bal olan,
onun nefret ettiinden ayn derecede nefret eden Miss
Lucteria Brown adndaki Bilimci bir kz rencisi, Daniel
H. Spofford'a kar, bir yldan beri "gc ve sanatyla hak
sz ve kt niyetli bir ekilde ve zarar vermek amacyla,
ruhunda byk strap ve aclara, iddetli bel arlarna ve
sinirsel sanclara, ayrca zaman zaman ruhsal rahatszlkla
ra sebep olduu" gerekesiyle dava aar. Spofford'un bu
iyi kalpli bakire Lucteria'y hibir zaman grmedii, ko
numad, tbbi olarak muayene etmedii ispatlanm ol
masna ramen ve bu duruma gre burada ancak telepatik
nazar demesiyle ilgili ortaa by lgnl sz konusu
olabilecei halde, yenian bu acayip davas hakimin
nne kadar getirilir. Hakim kukusuz kabalavari eyler
iin yetkisiz olduunu aklayarak bu cad davasn sme
nin altna iter. llahiyatlarn "manevi" tartmalaryla iyi
ce snm olan Lynn'in havasnn, bu feci rezaletle bol bol
neelenip deiecei sanlr. Ama Mary Baker-Eddy mizah
tan anlayacak bir yapda deildir; onun inanc ve nefreti
ayn derecede umutsuz bir ciddiyet iindedir. Taviz
vermez: Spofford ile Kennedy yok edilecektir. Birdenbire
kocas ile ikinci en ok sevdii rencisi Arens (aynca o
nun hakknda da daha sonra ayn ekilde dava aar) , isiz
iki kiiyi Spofford'a kar suikasta kkrtmaktan tutukla
nrlar. Bu karanlk mesele tam olarak hibir zaman aydn
latlmaz, ama ne olursa olsun cadlk davasndan ksa bir
sre sonra bir cinayet davasnn alm olmas gerei,
sz konusu olan bu inan srtmesinin nasl ldrc
bir iddete sebep olabileceini ispatlamaktadr. Bir dava
dierini kovalar, Mary Baker-Eddy her ay yeni bir dava ile
mahkemenin karsnda kar. Nihayet clz, kr sal ka
dnn fkeli, dudaklarn srarak yeni bir ikayetle gelme
siyle birlikte hakim de artk glmsemeye balar: Kah bir
213

Ruh Yoluyla Tedavi

rencisi bakiye dolarlar ve yzdeleri demek istemez,


kah hayal krklna uram birisi eitim parasn geri is
ter, kah bilimsel tezi "intihal edilir" . Bugn bir kz renci
ona sadece samalk retildiinden ikayet edip tazminat
ister, yann Mary Baker mrtet bir Bilimci'yi "inition" de
mesi iin ikayet eder. Ksacas, bu kk ehrin dar dn
yasnda bu ruh gc eytannn insan st duygu enerjisi,
en gln para szlanmalarna ve dar grlle arpp
durur. Ve artk, yenian en ilgin ruhsal tiyatro oyunu,
arlatanlk gldrs seviyesine decek gibi grnr.
Bunu nihayet renciler de hissederler. Bu cad su
lamalarndaki samalklar, liderlerinin bu patolojik "Dae
monophobia"sn32 sezerler. Uzun sreden beri baygnlk
iinde bulunanlarda, yava yava saduyu hissi tekrar
uyanmaya balar. imdiye kadar ona en sadk olan sekiz
rencisi gizlice bir araya gelerek bu sama nefret kurun
tusu "malicious animal magnetism"i reti iinde artk
onaylamama karan verir. Bu renciler, Baker'n kendile
rine Tanrnn tek varlnn ve ltfnn habercisi olarak
grnd iin Bilim'e katldklarn birlikte tespit eder
ler; imdi ise -her dinde olduu gibi- Mary Baker'n sonra
dan eytan Tanrya dahil ederek evrerijn iinde uygula
maya soktuunu belirtirler. Spofford ve Kennedy gibi sefil
varlklarla vcut bulan sama sapan malicious animal
magnetism eytann Tanrnn kutsal dnyasnda kabul
lenmeyi reddederler. Bu sekiz "Bilim" emektar, 2 1 Ekim
de u aklamay yaymlar:
"Aada imzas bulunan bizler, gerei anlamamz
da yardmc olan retmenimiz Mrs. Mary Baker-Glover
Eddy'i tanyor ve deer veriyorken, tanrsal bir zeka ile
onun dz ve dar yoldan (sadece lsa'ya benzer erdemlerin
gelimesine giden) sapn, sk sk dt infiallerde pa32

"eytanl" (.n.).
214

Mary Baker-Eddy

raya olan sevgisini, iki yzlle eilimini teessf ederek


rendik; bundan dolay byle bir nderliin ynetimi al
tnda olamayz. Bu sebepten dolay en ufak bir nefret, in
tikam ya da yreimizde en kk bir kin belirtisi dahi
olmadan, sadece ona kar bir grev hissiyle, davaya ve
kendimize olan saygdan dolay renci derneinden ve
Hristiyan bilimadamlan kilisesinden ayrldmz beyan
ederiz. "
Bu aklama Mary Baker-Eddy'nin bana balyoz gibi
iner. Hemen sz konusu olan mrtetlere koar ve istifala
rn geri almalarn ister. Ancak ayrlanlarn sekizi de dim
dik durduklar iin, en azndan kendi kibri karsnda
hakl olmak ister. Aniden kargy ters evirir (gl krmzs
biyografinin kuyruk sallayarak yazd gibi) "ustaca bir
karar" verir ve ayrlanlarn kendi kararlaryla bu cemaat
ten istifa etme haklarn tartmay brakp, yani kapy ar
kalarndan arpan sekiz renciye, adeta caddenin kar
sna doru haykrarak evi terk etmelerini emreder. Ne var
ki, kendini hakl karmasinn bu trden kk baarlar
esas gerei artk deitiremez; Mar Baker-Eddy, Lynn'de
oyunu kaybeder. Cemaat srekli diditii iin paralanr,
gazeteler lsa Bilimi iin devaml bir elence stunu ayrr
lar. Onun eseri enkaz iine gmlmtr. Tek are, onu
baka bir yerde daha salam ve daha geni bir zemin ze
rine kurmaktr. Nitekim deeri anlalmayan peygamber
kadn, vefasz Betlehem'e srtn dner ve Boston'a, dindar
Amerikan maneviyatnn Kuds'ne yerleir.
Bir kez daha, bu bilmem kanc kez? Mary Baker
Eddy oyunu kaybeder. Ama zellikle bu son yenilgi onun
en byk zaferi olur, nk onun yolunu ancak bu mec
buri g aar. retisi Lynn'den kp uzaklara doru ya
ylamamtr. Bu dar evredeki megalomanisinin oranszl
ve muhalefetin clzl ok anlamszd. Mary Baker'nki
kadar byk bir istein e tkili olabilmesi iin uzakla ihti
yac vardr; onunki gibi bir inan, zemin olarak klie de215

Ruh Yoluyla Tedavi

il, btn bir ulusa ihtiya duyar. Hibir Mesih bunu


kabullenmez, komular her gn atlyesine bakarken mu
cize yaratamaz, kimse altklannn ve gnlk srdalarn
yannda peygamber kalamaz. Mucizevi olan eyi gizem
glgelemelidir, bundan dolay nur halkas her zaman terk
edilmiliin alacakaranlnda oluur. Mary Baker varl
nn yceliini ancak bir byk ehirde gelitirebilir.
Bu nemli grev iin talihin yardm etmesini daha ka
rarl bir ekilde ister. Bir kez daha, son kez olarak eski sert
yumruk, altm yandaki kadn balyoz gibi dver. Bos
ton'da yaamaya balar balamaz ve lsa Bilimi'nin yeni te
melini daha geni, daha hacimli bir zemine yerletirir
yerletirmez, lmcl darbeyi yer. Eskiden beri gs has
tal olan gen kocas Asa Gilbert Eddy'yi, sadece bu sa
lk zafiyeti Spofford'a ve Bilim'e yaklatrmt; imdi ise
kalp ans hzla ktye gider. Mary Baker-Eddy "Bilimini"
her zamankinden daha bir hrsla kendisi iin en nemli
insana uygular, ama bouna; birok kez sradan insanlarda
denedii "manevi" kr kendisine en yakn kiiye uygu
lar, ama bouna; takatten dm kalp, kire tutmu da
marlar, dua edilerek iyilemek istemez. Adam szde muci
ze etkisi yaratan kadnn gzlerinin nnde yava yava
sner. Binlerce ve on binlerce insan salna kavuturan,
keramet gsteren kii, kaderin cilvesine bakn ki, kendi
kocasnn hastal karsnda aresiz kalr.
Bu dramatik anda Mary Baker-Eddy, bu benim am
dan onun hayatndaki en insancl andr, kendi Bilimi'ne
ihanet eder. nk bu ruh azab srasnda, dier zaman
larda herkese despota yasaklad eyi yapar. Yani koca
sn artk daha fazla "by mind" ile kurtarmaya almaz;
gerek bir hekimi, Dr. Rufus Neyes'i, u "confectioners of
decease"i33 lm deine arr. Bu zapt edilmez ruh, bir
kez, sadece bir sefer, ebedi dmannn nnde, yani ger13

"lm preparatsm" (.n.).


216

Mary Baker-Eddy

ein nnde diz ker. Dr. Neyes ilerlemi bir kalp ra


hatszl tespit eder ve Digitalis ile Strychnin verir. Ama
artk ok ge olmutur. Ebedi yasa bilimden ve inantan
daha gldr. 3 Haziran 1 882'de Asa Gilbert Eddy mil
yonlarca insana hastaln ve lmn imkansz olduunu
anlatan kadnn nnde, hayata gzlerini yumar.
Mary Baker-Eddy, sadece bu tek defa, kocasnn lm
deinde inancn inkar etmitir. nk kendi lsa Bili
mi'ne gvenecek yerde bir doktor arr. Bu devasa irade
bile, en gl dman olan lmn karsnda bir kez de
olsa klcn knna sokar. Ama sadece bir anlk sre iin.
Bu dul kadn, Asa Gilbert Eddy'nin dudaklarndan son ne
fes kar kmaz tekrar dorulur, her zamankinden daha
eilmez ve daha inat bir tavr iine girer. Otopsi tarafn
dan onaylanan tannn yanl olduunu belirtir; hayr,
Asa Gilbert Eddy bir kalp yetersizliinden deil, "meta
physical arsenic"ten, "mental poison" 3"' tarafndan zehir
lenmitir. Kendisi ise onu sadce bundan dolay "Bilim"
yardmyla kurtaramamtr; nk o zamanlar Kennedy
ile Spofford'un Mesmerci-telepatik etkisinden dolay ken
di gc zayflamtr. Kelimesi kelimesine yle yazyor
(bu lmn inanllar zerindeki talihsiz etkisini hafif
letmek iin) : "My husband's death was caused by mali
cious mesmerism . . . l know it was poison, that killed him,
not material poison, but mesmeric poison . . . after a certain
amount of mesmeric poison has been administered, it can
not be averted. No power of mind can resist it. ,.Js Kocas
nn mezarnda bile bu korkun uzaktan manyetik zehir
lenme samalnn bayran, her zaman en belirleyici an34

35

"manevi zehir" (.n.).


"Kocamn lmne kt niyetli Mesmerizm neden oldu... Onu bir zehrin
ldrdn biliyorum, ama madde deil, Mesmer zehri. .. belirli bir miktar
manyetizma zehri uygulandktan sonra artk bir daha geri dn yoktur.
Hibir akl gc ona kar koyamaz" (.n.).
217

Ruh Yoluyla Te,davi

larnda yapt gibi sama ve son derece anlamsz bir e


kilde diker.
Ama bu, onun son sarslmasyd. llk kocasn gmd,
ikincisi onu terk etti ve ncs imdi topran altnda
yatyor. u andan itibaren hi kimseye akla balanmadan,
dnyann hibir eyine tutku ile sarlmadan, bu saatten
itibaren artk sadece tek bir mesele iin yaar, o da eseri
dir. Altm yllk ileden sonra ona bu sarslmaz, eilmez,
fanatik ve,fantastik inancna inanmaktan baka hibir ey
kalmamtr. Ve bu emsalsiz gcyle, yal bir kadn ola
rak dnyay fetheder.

lsa ve Dolar
Mary Baker-Eddy nc kocasnn mezarndan dnd
zaman altm bir yandayd. Altm bir ya bykanne ya
dr; bu yata baka kadnlar balarna siyah bonelerini
takarlar ve sessizce bir kede pineklerler; insanlarn ilk
kaytszlklarnn ve yorgunluklarnn bastrd bir yatr;
daha ne kadar zaman bir eyler yaplabilir ve kimin iin
yaplabilir ki? Ama dnyann saati bu hayret uyandran
kadn iin baka bir zaman gsterir. Mary Baker-Eddy,
altm bir yanda ihtiyar bir kadn olarak her zamankin
den daha cesur, daha akll, daha basiretli ve daha heye
canl .bir halde gerek iine balar.
Kar g olarak hep kendi gc olmutur, gcn
sadece direni durumlarnda toplar. Saln mitsizlii
ne, yaamnn anlamn hastalna, yukarya doru sebatl
ve inat hrsn yoksulluuna, kendine olan salam inan
cn bakalarnn inanszlna borludur. Kilise kurduu
ehir Lynn'in onu dlamas, retisinin yerst inaat
iin nemli bir kazan bile olur. nk bir kundurac ka
sabasnn alan geni planlarna dar gelir; orada dnyay
merkezinden kaldracak olduu muazzam manivela topra218

Mary Baker-Eddy

a yeteri kadar giremeyecekti, orada baarnn byk trak


trlerinden ve faktrlerinden yoksun kalacakt. Modern
ticari ehir Boston'un manzarasnda, bir an "ruhsal" fikri
ne, tekniin btn maddi ve makineli yardmc aralarn,
propaganday, reklamlar, basn ve ticari faaliyetleri yer
letirmek, Ilyas peygamberin ateli arabas gibi insanlarn
kalbini gklere uursun diye ayn ekilde ruhsal cihaz e
lik tekerlerin alma koymak gerektii aklna gelir.
Nitekim, binasn hemencecik Boston'da geni bir ala
na kurar. Yoksulluun ne demek olduunu ve bu dnyevi
alemde insana zarar verdiini bilir: Bir ey dikkat ekmi
yorsa o eyin gcne inanlmaz. Bu yzden Lynn'de oldu
u gibi tek katl, hrpani, eski bir ahap ev kiralamaz;
Lynn'de bol bol kazand parayla ehrin en gzde sem
tinde, Columbus Avenue'da, kabul odalaryla, resimleriyle,
hallaryla ve k salonuyla katl granitten yaplm bir
ev satn alr. retim salonu vaktiyle olduu gibi ahap
tan, yontma bir krsyle deil, sslerle donatlr. nk
Boston'da onu renci olarak artk ' yamal kundurallar,
kaba saba, ar tabanl kalfalar deil, "refined people" bek
lemektedir; bu yeni mterilerin yoksullukla rktl
memesi gerekir. Dardan da firmann yeni levhas, geni,
gm tablasyla sosyal dzeyin ykseldiini belirtir.
"Teacher of moral Science" , manevi bilimler hocas nite
lemesi Boston iin ok yetersiz, ok s, ok hafif, ok m
tevaz kalr. Bu haliyle kolayca iskambil falna bakan ka
dnlarla, telepa qarla ve ispritizmaclarla ayn kefeye ko
nulmas olasdr. Bu nedenle yksekokul, bandan itiba
ren yksek bir isim alr: Isa Bilimi kendine niversite ad
n verir, " Massachusett Metafizik Koleji" der. Bura<la dev
let izniyle patoloji, terapi, felsefe, metafizik ve b1.:nlarn
hastalklar zerindeki uygulan retilir. Amerikan h
zyla bir gecede kenarda kalm sradan bir retmenden
niversite retim eleman, doktorluktan profesrlk, "ma219

Ruh Yoluyla Tedavi

nevi" hzl kurstan devlet izniyle szde bilimsel niversite


olur.
Ama Mary Baker-Eddy'nin bu d deiiminden ziyade
kendi ykseliine gsterdii uyum hayranlk uyandrmak
tadr: Bu kadn, her baarsyla birlikte isel olarak da daha
yksek ruhsal ve sosyal etkinlik alanlarna ykselir. Bura
da dinleyici olarak sosyetenin hanmlarn beklemektedir,
eitimli ya da temkinli konuursak yar eitimli insanlar
bulur ve bu en iyi "society"de bir saniye bile basitlik ya da
tarallk etkisi brakmaz; daha ilk aamada artc yete
neinin onu ykseklere kard grlr: Derhal Lady
olur ve hatta toplum iin en iddial etkileyici durumuna
gelir. Krk yl ucuz kesim bez paralarn giyerek dolar
ken, imdi Boston'da k giyinerek salonunda ay partileri
verir. Her konumada kendini hakl karma yetenei elde
etmitir. Pazar gnleri kilisesinin konuma krssne be
yaz ipekli elbiselerini giymi, yava yava grilemekte olan
salar arasndan parlayan sert gzlerle knca, majestele
re zg grn ylesine hkmedici bir e tki brakr k,
herkesin nefesi tutulur. Dinleyiciler daha ilk szlerinden
itibaren, srkleyici belagatnn etkisine kaplrlar. Bu ka
dn on yllk bir sre iinde konumalarnda ve yazlarn
da, retisinde ve yaamnda dar kkeninin ve yetersiz
eitiminin btn tutukluklarn aar. renmeden retir,
insanlar ona gerekten sr sr akn etmektedir. ok
gemeden hret haleleri cisminin etrafnda kanat rpma
ya balar, saygnl gittike daha younlar. Ama akll
gzlemci, Lynn deneyimlerinden ayrca hret balelerinin
ancak mesafe koyarak eksiksiz elde edileceini ok iyi
renmitir. imdi Mary Baker-Eddy, artk hibir yabancnn
kendine yaklamasna izin vermez, merakn pencerelerine
bakmasna tahamml edemez. Dersliine girdii, ya da
pazar gnleri kilisenin krssne kt zaman, gc bir
kat daha artar, nk her zaman sanki esrarengiz bir bu220

Mary Baker-Eddy

luttan geliyormu gibi olur; kendisiyle dnya arasna bun


dan byle canl tamponlar yerletirir, bir zel sekreter ile
bir de alt dzey memur; bu ikisi btn ticari ve skntl
mzakereleri onun zerinden alr. Bu ekilde kendisinin
grnmemesi ve eer istisna olarak bir renciyi zel ola
rak kabul etmesi, ya da salonuna konuklar armas ola
anst bir dllendirme olarak deerlendirilir. Milyon
luk ehrin ortasnda, tramvaylarn grldemesi arasnda,
borsann grlts ve ile megul kitlelerin ba dndr
c kouturmalar iinde yava yava kendi ahs etrafnda
dini bir efsane yaratr. Mary Baker-Eddy, daha Boston'da
iken bir suretten mitosa dnr.
Ama sessizlik ve ie kapallk bir ismin psikolojik et
kisini artryorsa, retinin de sesli olmay, sedayan bir ci
er istediini ileri grllkle fark eder. 1 890 Amerika
snn, byk ehir iletmelerinde sessiz sakin olmayla ya
va yava etki gsterme yeri olmadn hemen fark eder.
Bir eyde haan elde edilecekse, bunun sert dvenle, bar
bar baran, nlayan, tekrar tekrar beyne ileyen reklam
spotlaryla kitlenin bilincine sokulmas gerekir. Orada ye
ni bir tarikatn da yeni bir sabun, yeni bir dolma kalem ve
yeni bir viski markas gibi lanse edilmesi, tantlmas ve
afilenmesi gerekmektedir. Dnyamz, bir mesajn insanl
n erken alarnda olduu gibi azdan aza tanama
yaca kadar genilemi, mesafeler artm ve bymtr.
Burada her mesaj iin bir borazann, bir megafonun olma
s lazm ki, duyuru teye, Kentucky'ye ve Kalifomiya'ya,
ta Byk Okyanusun kysna kadar grldeyip gitsin. Her
yeni eyin siyah matbaa mrekkebi yzylnda gazeteye
ihtiyac vardr. Byk gazeteler retisi karsnda umur
samaz bir tavr taknnca, ilk nemli propaganda arac ola
rak kendine ait bir yayn organn, "Christian Science
joumal" karmaya karar verir. Bylelikle ilk kez mekan
alr, szn dudaktan kulaa yaylma mesafesi sonsuza
22 1

Ruh Yoluyla Tedavi

kadar uzatlr. "Christian Science-joumal"n kanlmas


Isa Bilimi'nin zaferine imza atar. Nitekim, tarada bulunan
ve hibir yerde ifa bulmayan hastalar, byk ve hacimli
bir ekilde baslan Boston'daki yeni evrensel tbbi ynte
min mucize krlerini haber alrlar. Ve umutsuzlua d
enler iin hibir yol, hibir mesafe uzak deildir. ok
gemeden ilk hastalar denemeyi gze alrlar. New York'tan,
Philadelphia'dan hastalar arabalarla dolaa dolaa gelirler.
Birka iyileir ve bu iyileenler retiyi bakalanna syle
yerek yayarlar. te yandan deiik ehirlerdeki healerler,
Mary Baker-Eddy'nin ilk havarileri, "joumal"da adresleri
ni ilan ederler. Artk bu yeni haan traktr birbiri iinde
tekerden tekere geerek daha hzlanan bir hamleyle yay
lr. nk her healer, kazan olanaklann iyiletirmek i
in kurama ok acil olarak ilgiyi artrmak, onu retmek
ve ona olan inanc mmkn olduunca geniletmek ve
yaymak zorundadr; her yeni "doktor" "Christian Science
joumal"n yeni propagandacs olarak almak zorunda
dr, abone toplar, "Science and Health"in nshalann sa
tar. Bylece tekerlek gittike daha hzl dner. Bu yeni ka
zanlan okurlar sayesinde Massachusett Koleji'ne yeni has
talar gelir; tedavi olanlardan bazlan kendileri healer olma
gibi iyi bir olana ele geirir, bu yeni healer yeni abone ve
yeni hasta toplar; bu minval zerine pratikte birbirine
gemi karlann kartopu sistemine gre, gazetenin bask
says, kitaplann bask says, mritlerin toplam says ka
banp artar. Danda bir yerdeki bir ehirde ilk taraftar bu
lununca, birka ay sonra oraya bir healer yerleir, onun
hastalan bir cemaat oluturur ve bu tarzda bir yerden br
yere yaylr. Ksaca belirtirsek, Isa Bilimi'nin kablosu niha
yet kesin olarak Birleik Devletler'in ruhsal sinir hatlarna
balanm olur. Isa Bilimi'nin durdurulamayan bir hzla
ykseliini saylardaki ve para deyenlerdeki arta baka
rak lmek mmkndr. 1 883'te "Christian Science-jour222

Mary Baker-Eddy

nal"de on drt healer grev kartn bastnr; bu say 1886'da


yz on bire kar, 1 890'da ise iki yz elliyi bulur; ayrca
ayn yl iinde otuz akademi katlr, yani alt okullar gi
rer, Kolorado'da, Kansas'ta, Kentucky'de, Amerika'nn b
tn blgelerinde tannr. Ayn tempoyla lncil'in basklan
artar; 1 882'de nc bask yaymlanr, 1 886'da "Science
and Health"in on altnc bini baslr, yzyl dnmnde
yz bin nshay gemi olmas gerekir. Btn bu kitaplar
dan, gazetelerden, ilanlardan, niversitelerden ve verdik
leri kurslardan birdenbire elde edilen cirolar giderek daha
ok para akn balatr ve btn bunlar "Mother Mary"
nin kasa defterinde toplanr; bu saylar on yldan on yla
nc kuvvetten kabarp artar. niversitedeki dersler i
in binlerce ve yzbinlerce dolar, yzbinlerce dolar kitap
creti, hediye tarznda yz binlerce dolar, ina edilmekte
olan kiliseler iin milyonlarca dolar elde edilir.
Mary Baker-Eddy bu beklenmedik para akn ken
dinden uzak tutmak iin hibir giriimde bulunmamtr;
tam tersine, bu kemikli ve sert kocakan avucu pompann
sapn parmaklar arasnda hissettiinden beri, mritleri
nin altn kann son damlasna kadar skmaktan vazge
mez. llk kazanlan parayla, grnmeden Mary Baker'n
ahsnda yann yzyl boyunca uyuyan birok yetenein
arasnda sanki dahiyane bir ticari zihniyet, lsz para
sevinci de uyanr. Yeryznde her gcn susam ruhunu
paralayan an tamahla para toplar, dnyamzn duyusal
olarak en somut g biimini istif eder. lsa Bilimi kazan
cnn arttn kantladka, artc bir ekilde dnya ye
tenei olan bayan yneticisi tarafndan daha ok ticari
esaslara gre organize edilir. Tpk iyi kazanan bir alveri
merkezinde olduu gibi, trst sistemine gre kuruluuna
devaml yeni blmler ekler. "Science and Health" peynir
ekmek gibi satlmaya balar balamaz, Mary Baker-Eddy
sat fiyatn elli cent artrr ve bylece kendine her nsha223

Ruh Yoluyla Tedavi

dan parlak bir dolar Copyright olarak salama alr. te


yandan hemen hemen her basknn biimi deitirilir,
nk inanl taraftarlar eski basklarn yannda en yeni,
"en son" basklar da satn almaktadrlar; bylelikle ciroda
btn duraklamalar ortadan kaldrlm olur. lnan mese
lesinin ardnda finansal organizasyonun bulunduu gittik
e daha bir aa kar; lsa Bilimi rnlerinden oluan bir
sanayi yerleir, kitaplar, brorler, dernek rozetleri, tanesi
be dolardan Mary Baker-Eddy'nin "otantik fotoraflar" ,
" Christian Science spoons", zerinde emaye resmi bulu
nan korkun zevksiz gm kaklar. Fabrika mal bu ka
zanlara ilaveten mritlerin nderlerine sunduklar teek
kr armaanlar gelmektedir; daha az ateliler yardm yap
mak iin harekete gesinler diye, bunlar Noel'de ve yeni
ylda "Journal"de zenle yaymlanr: Byk elmas ha,
kakm manto, "Mother Mary"nin mcevherleri ve dantel
leri, btn bunlar yumuak drenajlara borludur. nsa
nolu dnmeye baladndan beri hibir ruhani inan,
Isa Bilimi'nin kurucusu finans dehasnn yapt kadar iyi
ve abuk kazanca dntrlmemitir. Boston'daki on yl,
dnyann maneviyatla ilgili metafizik retisini Ameri
ka'nn maddi bakmdan en kazanl kurulularndan biri
ne dntrr. Daha dn, a sefil olan Mary Baker-Eddy,
yzyln sonunda oktan kendine gururla milyoner kadn
diyebilecek duruma gelmitir.
Ama kanlmaz bir eydir; bir dncenin yayld
kitleler ne kadar genilerse, radyoaktif tz de ayn ekil
de o kadar ok buharlap ortadan kaybolur. Paraya ya da
kudrete hizmet eden inancn ruhu zarar grr. Kazanma
her yerde bir baarnn ahlaki arln frenler, burada da
tpk onun gibi bir durum var. Parann, reklamn ve pro
pagandann sokulmasyla ve bunlarla bantl olarak lsa
Bilimi'nin ticari bir kurulu haline getirilmesiyle Mary
Baker-Eddy kk parman eytana kaptrr. ok ge224

Mary Baker-Eddy

meden eytan onu avucunun iine alr. Bu szde Isa yn


teminin bin dolarlk tam muteber eke acayip bir ekilde
balanmasyla, Mary Baker-Eddy'nin imdiye kadarki fa
natik dik tavrnda bir atlak meydana gelir; inanla iyi i
yapmasndan bu yana inancna inanmakta zorlanr. n
k her drst gnl iin dindarlk, kendini feda etmekle
ayrlmaz bir btn oluturur, dnyevi eylerden vazge
mek demektir: Buddha kraliyet sarayn terk eder ve
retmek iin dilenci olarak dnyaya alr, Franziskus elbi
sesini yrtp yoksullara verir, her kk Yahudi Tevrat bil
gini para ve kazantan nefret eder ve elinde ekmek krnt
syla kutsal kitaplarn zerinde oturur; btn bunlar ken
dilerini feda ederek ikna ediyorlar, lafla deil. imdiye ka
dar btn dinlerin tanrsalla giden yollar sadece yoksul
luk ve yoksunluk zerinden gemitir. Ama burada, bu
yeni Amerikan dininde, Mary Baker-Eddy'nin dogmasnda
ilk kez faiz getirici bir banka hesab, peygamber iin bir
skandal, bir kepazelik olmuyor ve lsa'y tank gstermenin
de dolarlar bol bol toplamak iin engel tekil etmedii an
lalyor. Bu noktada teolojik dnya sisteminde bir atlak
alm olur ve Amerika'nn en byk yergicisi Mark
Twain, Mary Baker-Eddy'nin binasn ykmak iin baltas
n btn gcyle vurur. Muhteem polemik yazsnda ye
ni peygamber hanma bir dizi zc ve utandrc soru
yneltir. Peygamber, maddeye kar duyduu nefret y
znden ylda bir milyon marktan fazlasn yksek "maddi"
dolar rnne evirir. Mademki "Science and Health" adl
kitap kendi ifadesine gre kendisi tarafndan yazlmam
ve yksek yerden dikte ettirilmitir, o zaman neden bir
yabanc zekann rnnn telif hakkn mahkemeyle ko
ruma altna alyor ve Tanrnn olmas gereken nemalan
kendi cebine indiriyor? Eer uygulad ynteme lsa'nn
tedavilerini rnek gsteriyorsa, lncil'in ikinci ksmndaki
benzerlii de gstermesi gerekir, yani kendisi ve healerleri
225

Ruh Yoluyla Tedavi

gibi lsa'nn da ruh yoluyla yapt tedavi iin herhangi bir


para ya da para deerinde herhangi bir ey istemediini
kantlamas gerekir. Twain alayl bir biimde teori ile uy
gulama arasndaki elikiyi gzler nne serer: Drst ve
cesur healer hastasn byk bir heyecanla bilgilendirir
ken, ona her eyin gerekd olduunu, bacaklarnda ya
nan bann gerekd olduunu, bann verdii arnn
gerek d olduunu, bacan gerekd olduunu ve biz
zat takld vcudun gerekd olduunu, bu vcuttaki
insann geekd olduunu ve dnyann gerekd oldu
unu retir; ama hele tedavi edilen kii pein ve dnyevi
dolarlarla krn parasn demezse, healer duraksamadan
en yakn gerek ile mahkemesine koar. Mark Twain,
dn vermeden Mary Baker-Eddy'deki garip ift sevgiyi
hem kutsal grnml hem de dolar grnml diye par
alara ayrr ve sonunda buna hep kendi cebine para atan,
ama ' hibir zaman hayrseverlik buyruunu retmeyen,
ya da yerine getirmeyen ikiyzllk dini der. Hatta bu ti
cari trst, doumuyla ve yeminiyle bir Amerikal olan,
yurttalarn ticari becerikliliinin iyi Hristiyan olmalarna
engel olmad bir eyaletin ocuu olan bu insan, inan
paragraflaryla tiksindirir, lsa ile dolar arasnda kurduu
bu sk ba irendirir. Ve bu insan, kadnn gcn ve iti
barn yerginin dinamitiyle vakit geirmeden patlatmak
iin o btn sanatsal alay etme gcn ortaya koyar.
Ama Mary Baker-Eddy'nin akln ne ve kim kartra
bilir ki ! Syledii ey gerek kabul ediliyor, yapt ey de
doru. Bu gsterili despot kadn, yeryzndeki hibir in
sann, iine ve dncesine kar itiraz etmesini asla kabul
etmez. G ve para toplamak iin sert elleri olduu gibi,
yaplan her muhalefete kar da ar iiten kulaklar vardr.
rnein iitmek istemedii eyleri gerek bir samimiyetle
duymazdan gelmeyi ok iyi bilir. Sarslmaz inatl, zel
likle iki eye hibir zaman dokundurmaz: parasna ve
226

Mary Baker-Eddy

inancna. Bu yzden inancnda ufak bir fedakarlk yapabi


lir, ama milyon dolarndan bir cent bile feda etmez. Pa
ra kazanyor diye zerine atlan sulamay bir fiske vura
rak kolayca uzaklatrr. Bilimcilerin imdi ok para ka
zand evet doudur, diye cevap verir, ama tam da bunun
Bilimin yardmseverliini gsterdiini iddia eder. Bu Bili
min gereklilii ve baars en ok onu yayanlarn ve mj
deleyenlerin eskiden olduu gibi yokluk ekmek zorunda
kalmamalarndan anlalmaktadr. "Now Christian Scien
tists are not indigent, and their comfortable fortunes are
acquired by healing mankind morally, physically and spi
ritually." 36 Eer o zaman Tanr dersle tedavi iin deme
talep etmesini buyurmusa, o zaman kendisi grn
sonradan bu Tanr buyruuna sokmutur, yani hastann
maddi bir kurban getirmesiyle tecrbelerin gsterdii gibi
onun kendi inan istei artmtr. Kurban hasta iin ne
kadar ar olursa, tedavisini de o denli itenlikle istiyor
demektir. Hayr; para g demektir ve Mary Baker-Eddy
hibir zaman kendi isteiyle bir zerrecik gc bile elinden
brakmaz; her muhalefete kar dnmeden Bilimin mo
torunu elektrik akm "publicity"ye (reklamlara) evirir;
bu akm, iinde bulunduumuz zamann btn giriimle
rini ve hareketlerini bitmez tkenmez dinamizmiyle bes
ler. Ve gerekten de Amerika'da elde ettii emsalsiz baar,
onun iddet kullanan ruh yakalaycln hakl karmak
tadr. Bask makinelerinin onun szlerini yzbinlerce nsha
ile yaymaya balamalarndan sonra, bir haber retme is
tasyonunun eskiden sadece kiisel etkilemeyi hedef alr
ken artk onu isimsiz hale getirmesinden sonra ve planl
organizasyonla lkenin sinir ana balantlar koyulma
sndan sonra, reti Amerikan hzyla yaylr ve onun en
36

"lsa Bilimcileri artk malsz mlksz deiller, onlar rahat iinde yaatan
miraslar, ahlaksal, fiziksel ve ruhsal bakmdan iyiletirmek suretiyle edi
nilmitir" (.n.).
227

Ruh Yoluyla Tedavi

cretkar beklentilerini sollayp geer. ember her hafta,


her gn genilemeye devam eder; Mary Baker-Eddy'nin
ruhsal tahakkm evresi oktan beri sadece Boston'dan,
sadece Massachusetts'ten ibaret deildir, Atlas Okyanu
sundan Byk Okyanusa kadar muazzam lkenin tamam
bu emberin iine girmitir. Mary Baker-Eddy, 1 888'de,
"niversitenin" alnn beinci ylnda olduu gibi, ni
hayet Chicago'da mritlerinin resmi geit yapmalarna ka
rar verir; tren srasnda kitle cokusunun mistik sarho
luuna kaplr; bu, elde ettii ilk geerli tartlmaz zafer
dir. Isa Bilimi'nin sekiz yz temsilcisi beklenir, ama "Bos
tonlu Peygamber''i (kadna artk bu ad verilmektedir) can
l bir halde grebilmek iin kaplara drt bin insan daya
nr. leri girmesiyle birlikte salondakilerin hepsi cereyana
kaplm gibi ayaa kalkarak dakikalarca sevgi gsterile
rinde bulunur. Bylesi bir grleyen coku frtnasna gu
rurlu bir susmayla karlk veremez. Aslnda niyeti olma
d halde drt bin kiinin bu kaslm, gerilmi, bu huu
lu bekleyii karsnda retisinin anlam hakknda bir
eyler sylemek gereini duyar. ekinerek podyuma
kar, gri gzleriyle dnerek kalabala bakar, sonra ha
zrlksz konumaya balar, nce yavaa, ama topluluun
cokusu an derecede taarak onu da birlikte srkler. Ve
szleri ylesine heyecanl, ylesine cokulu ve heyecan
verici bir biimde tahrik eder ki, tpk Lincoln'n Bloo
mington'daki nl konumasnda gazetecilerin kendile
rinden geerek steno etmeyi unuttuklar duruma benzer.
Mritlerinin de onaylad gibi, Mary Baker-Eddy, hibir
zaman dinleyicileri karsnda burada ilk kez kitlenin canl
nefesini dudaklarnda hissettii zamankinden daha muh
teem, bu ilk resmi geittekinden daha ateli ve daha m
kemmel konumamtr. Drt bin kii giderek ykselen,
giderek uururcasna byleyen konumay nefesini tut
mu dinler ve ortaya kan heyecanl tezahratn sonu
228

.)

Mary Baker-Eddy

gelmeyecek gibidir. insanlar engel tanmakszn podyuma


hcum ederler, kadnlar eklem iltihapl kollarn karp
barrlar: "Bana yardm et ! " Yetikin insanlar ellerini, el
biselerini, ayakkablarn perler. Mary Baker-Eddy'nin,
drlme tehlikesi tayan bu heyecana kar dmemek
ve ezilmemek iin byk enerji sarf etmesi gerekir. Du
rum, sarholuun son haddine ulamasyla tehlikeli bir
boyut kazanr. Tezahratn iinden iddetli ar lklar
duyulmaya balar, ipekli elbiseler ve danteller yrtlr, m
cevherler kaybolur; ellerine ya da eteinin sadece kenarna
ya da bir plisine dokunabilmek ve bundan yarar grebil
mek iin mritler tpk sarholar gibi etrafn kuatr.
"Christian Science-journal"m resmi haberine gre o saat
iinde on bir hasta tamamen iyileir.
1 888 ylnn Haziran ayndaki bu "Ruhun Sevin Bay
ram" , Mary Baker'a nemli zafer kazandrr. Ona Ameri
ka'y fethettirir. imdi ise mritleri bu utkunun bir ant
nn dikilmesini isterler. Grnmeyen kilisenin, kalplerin
de muhteem bir ekilde sapasalam yerletiine gre, d
arda da heybetli ve etkileyici bir ekilde tatan prizma
larda ykselmesini isterler. Ruhani bir kuramn dnyevi
bir tapnaa dntrlmesi planyla Isa Bilimi tekrar yeni
ve tehlikeli bir ynelile kar kaya gelir. Mary Baker
Eddy yanlmaz igdsyle bir sre tereddt eder.
"Science and Health"m ilk basksnda , onun radikal a
nda, fiziki Tanr evlerinin aleyhine ak ve kesin bir dille
konumu ve hatta Isa'nm rencilerinin organizasyonlara
giriip kilise adetleri karmalarn bir hata olarak nitele
miti. "Churches' rites and C eremonies draw us to mate
rial things. "37 Kiliseyle ilikili olmak bizi aaya dnyevi
lie eker ve tapmakta tapnmak gerek tapnma deildir,
diye o zaman, 1 87S'de yazmt. Ama imdi ona, 1 888'te
37

"Kilise ayinleri ve trenler bizi maddi deerlere eker" (.n.).


229

Ruh Yoluyla Tedavi

kendine ait bir kutsal yer, kendine ait bir kilise ina edil
mesi teklif edilince "Mother Mary" kendisinin tanrlat
rlmas denemesine kar koyamaz. Birka duraksamadan
sonra izni verir. Havarileri inaat iin ivedilikle para top
larlar. Ve sanyorum ki, Roma'nn ge imparatorlarndan
bu yana ilk kez yaayan bir insan iin bir tapnak ortaya
kar. Bir Hristiyan kilisesinin aln cephesinde, normalde
Tanrya ya da bir azize ithaflarn hakkedildii yerde, ilk
kez zel kiinin ad okunur: "A testimonial to Our Be
loved Teacher, the Rev. Mary Baker-Eddy, Discoverer and
Founder of Christian Science. "38 l mekan iki kutsal ki
taptan alnan veciz szler sslemektedir: lncil'den ve Mary
Baker-Eddy'nin artk kutsallatrlm olan ncil'inden.
Kutsal evin zel kutsal blmesi, inanlmaz ama gerek,
"The mother's room" olmutur. apel ok deerli ahapla
denmi, balgam ta (kuvars) ve mermerle sslenmitir;
buras ziyaret iin bu kilisede kald zamanlarda konak
layacak yer olarak ona tahsis edilir ve kendisinden baka
hi kimsenin onu kullanmasna izin verilmez. Bu blmde
Isa Bilimi'nin sonsuza kadar devamn simgeleyen ebedi
k yanmaktadr. Pencere mozaiklerinde -baka katedral
lerde azizlerin yaamndan alnan resimler renkli olrak
gsterilirken- Mary Baker-Eddy kendi at odasnda otur
mu vaziyette, Betlehem yldzlarnn klar altnda gste
rilmektedir. Tehlikeli tanrlatrma balamtr. Yeniada
ilk kez, inanl insanlar yaayan bir kadn iin tapnak ku
rarlar; ok gemeden ona azize demeleri artc olmaz.

38

"lsa Bilimi'nin Kurucusu Sevgili Hocamz Sayn Mary Baker-Eddy'ye ithaf"


(.n.).
230

Bulutlara ekili
On dokuzuncu yzyln akam kzllnda yal bir kadn
hala sert admlarla ve kar gibi beyaz salaryla kudretin en
st basamana doru kmaktadr. Fantastik yaamnn
altmnc yanda ykselmeye balamt, yetmiincide
zenginliin ve hretin altn tepesine eriir. Ama dorua
hala ulalm deildir; ihtirasnn ls olmayan kadn,
yorulmadan, sapasalam kalbiyle daha yukarlara kmak
iin abalayp durur. llk resmi baarsndan, Chicago'daki
"Ruhun Sevin Bayram"ndan geri dnnce inanl cemaa
tin sayg saanana tutulur. Havarileri hayretle etrafn
sarar, heyecanl bekleyi herkesi sarmtr: Bu olaanst
kadn daha baka hangi mucizeyi geekletirecekti? Muh
teem yolculukla devasa Amerika'y ehir ehir dolap b
yleyici konumasyla kazanmayacak myd; btn lkede
yzlerce akademi, yzlerce cemaat ayaa kalkp bir kongre
brn izlemeyecek miydi? Btn olanaklarn onun elin
de olduu sanlr. Btn Amerika'y kendine ekmek iin
sadece ellerini uzatmas gerekmektedir.
Ama Mary Baker-Eddy'nin olaanst psikolojik de
has, nemli anlarda hep beklenmedik ve doru eyleri
yaptn gstermiti:. Btn cemaat ondan yeni ykseli
bekledii bir anda, tam da bu gergin saatte grnte
muhteem bir reddedile kendi isteiyle btn kudretini
yere alar; zaferle yurda dnerek an ve erefle kulland
silahlar birdenbire elinden atar. Dostlarn artan, taraf
tarlarnn kafasn kartran ferman gmbr gmbr
gelir, gzleri kamam mritlerinin bir anlam veremedii,
hatta lgnlk gibi grdkleri emir. Ya eseri engeller
lerse, ya muhteem bir ekilde ykselen binay tahrip
ederlerse? 1 889'daki ilk ferman, Isa Bilimi'nin en gl
kalesini ykmay, "lsa'nn ruhunun havarileri arasnda ser
best dolaabilsin diye" niversiteyi, Massachusett Meta23 1

Ruh Yoluyla Tedavi

physical College'i kapatmay emreder. Ayn zamanda kili


senin grnen organizasyonu da datlr. 1 890'daki ikinci
fermanla cemaatin oluumuna hibir ekilde karmama
ve e tkilememe karar alr: "Benden ne szl ne de yazl
t istenmeyecektir, d temsilcilikler iin listeye kimin
alnaca ya da kimin alnmayaca, Journal'da neyin ya
ymlanmas gerektii, Isa Bilimi'nin rencileri arasnda
kacak olan anlamazlklar hakknda, Hristiyan bilimsel
kilisesine ye alnmas ve ye karlmas hakknda ya da
hasta tedavisi hakknda. Ben yine de btn insanl seve
ceim ve onun refah iin alacam. " Kukusuz yal sa
va bu kararla donanmn brakr. nc ferman sava
alann tmden terk ettiini ve btn makamlardan ve pa
yelerden bile vazgetiini haber vermektedir. 1 889 May
snda Napoleon'un Moniteur' gibi hep zaferleri yaymla
yan Journal, Mary Baker'n bulutlara ekiliinin byk
haberini yaymlar. "Tanr katndaki Deerli Annemiz ara
mzdan ekilip, yce duyurular almak, bize ve gelecek
kuaa Tanrda gerek bilincimizin yolunu gstermek iin
daa ktndan, bizi burada eref ve sessizlik iinde bek
letiyor. " Gerekten de Boston'daki evini kapatr, Concord
yaknnda tenha bir yerde bir ky evi satn alr; eve
"Pleasant View" denir ve ortadan kaybolur.
rencileri bu kadar ok bilgelik ve umulmadk al
akgnlllk karsnda rperirler. Gcnden vazgeme
siyle Mary Baker-Eddy'nin bu dnya ile ilgili olan eyler
karsndaki ilgisizliini her zamankinden daha temiz bir
ekilde ortaya koyduunu sanrlar. Kayzer Karl'n sadece
Tanrya hizmet iin Aziz Just Manastr'na gittii gibi, o da
manastrda inzivaya ekilir; lgnatius Loyala'nn Monserrat
mihrabna klcn koyduu gibi, btn grnen byk
lkleri grnmeyenler uruna feda eder. Mary Baker-Eddy
iin hrsl, kudret dkn, para canls demeye cret
eden iftiraclar perian eden bir uyar! Onun temiz oluu
232

Mary Baker-Eddy

rtlemez bir biimde kantlanmtr ve bu byk ey


lemiyle inanc imdi gerekten meruluk kazanr.
Ama saf insanlar iin ok byk yanlg ! Eli maal bu
kadn elindeki gc vermeyi ciddi olarak asla dnme
mitir; feragat ettii bu saatte ise byle bir eyi hepsinden
daha az dnmtr. Gerekte bu szde geri ekili de
nemesi savann dahiyane taktik eylemidir. Eer imdi
eserini para para ediyorsa, bunu sadece avularnda sa
lam ve skntsz tutamayaca kadar ok byd, ok
geniledii iin yapyordur. Daha yeni, daha kat ve her
eyden nce daha otokrat bir biimde avucuna alabilmek,
ncesinden daha buyurgan ve daha hkmdar olabilmek
iin organizasyonu datr. Kilise enine byd lde
o toritesini kaybetmiti; cemaatler ve niversiteler ok gev
ek, ok bamsz, kiisel etkisini yeterince gsteremedii
mesafede olumulard; her biri tesadfen baa gemi bir
bakann ya da piskoposun himayesindeydi. Cemaatlerin
paralanmas, Kennedy ve Spofford gibi ruhsal lskender
imparatorluunun teki diadoklarnn hkmdarlna
kar kstaha isyan etmelerinin, havarilerin ve ifaclarn
kendilerini azat etmeleri ne kadar da kolay olurdu! Bunun
zerine o zamana kadar devam eden dzeni tamamen da
tp, yenisini daha sert ve daha kalc bir biimde kurma
ya karar verir. lsa Church'nn yatay yapsnn yerine ye
ni plana gre belli oranda dikey yap konulur; inan de
mokrasisinin yerine hiyerari, g piramidi konur ve bu
g kesin olarak onun iradesinin en st zirvesine akar. Bir
kararname ile lsa Bilimi'nin btn kiliseleri, btn cema
atleri zgrlklerini kaybeder; hepsi yeniden yaratlan
"Anne Kilise"ye, "Mother Churd" a balanr; kilisenin
"pastor emeritus"u (en iyisi papas diye tercme etmek
lazm) normal olarak Mary Baker-Eddy olur. Kararlar el
bette bir kardinaller kurulu verir; ama onlar kim tayin
ediyor? Mary Baker-Eddy. Uyumsuz itirakileri her an
233

Ruh Yoluyla Tedavi

kim karabilir? Mary Baker-Eddy. Bakan seimini veto


kullanarak kim geersiz klar? Yine kendini "Mo ther
Church" kavramnn arkasnda kurnazca saklayan, ama on
kat otoriteyle etki eden Mary Baker-Eddy. Artk bundan
byle kilise iinde her trl serbestlii kaldran salam bir
On Emir yaratlr. imdiye dein serbeste ve kendi tak
dirlerine gre dinleyicilerle lsa Bilimi'nin sorunlarn tart
abilen vaizleri kaldrarak yerine basit "reader" , sadece
okuyan kimseleri koyar. Kiliselerde Mary Baker-Eddy'nin
kitaplarndan bakas satlamaz ve sadece onun
zleri ki
taptaki yeri gsterilerek dile getirilebilir; bylece daha ba
ndan her trl imanszlk ve zgr dnce nlenmi
olur. Keza para hareketi planl bir ekilde yeniden rgt
lenir. Her trl sermaye Anne Kilise'nin fonuna akar ve
yaad sre iinde kendisinden bakas bu fonu kulla
namaz. Geri burada bakanyla ve muhasebe sorumlusuy
la gstermelik bir "board of directors" vardr, ama kendi
bana hareket edip koulsuz bir ekilde grnmeyen ve
itiraz edilemeyen, grnte insanlardan kaan kiiye itaat
etmezse, onun \ ay haline ! Byle bir kiiyi, kendini yakla
lmayacak, dokunulmayacak biimde arkasnda saklam
olan Mary Baker-Eddy'nin bulunduu bir buluttan, kilise
nin byk aforozu derhal arpar.
Mary Baker-Eddy'nin Hristiyan kilisesinin bu, t
myle yeni kuruluunun lsn hangi rneklerden al
d aka ortadadr: Anglosakson Protestan kadn, g
piramidini tamamen Katolik kilisesinin hiyerarik siste
mine gre yaplandrr. Dolaysyla demokrasinin egemen
olduu lkede onun gc, tekrar tekrar seilmek zorunda
olan Birleik Devletler'in bakanndan daha byktr. Ama
o kendine papaln azledilmezlik ve tartlmazlk gibi en
nemli zelliklerini zorla yklemitir. Bu baarl darbe
den sonra mrte tleri tarafndan muhteem yaamnn
zayflatlmasndan, ayaklanmalarla huzursuz edilmekten,
234

Mary Baker-Eddy

protestolarla zihninin kartrlmasndan korkmasna artk


gerek kalmaz. imdi varlk buyruunun iini doldurabilir;
grp konumak yerine emreder. imdi aforoz imei
elinde, kimsenin hesap soramad, bek bek haclar top
luluu ya da seilenlerin dnda kimsenin eriemedii ye
ni Vatikan'nda, Pleasant View'de, banda esrarengiz
nyla oturmaktadr. imdi canl bedeniyle mritleri iin
bir mitos, bir dini efsane, bir sembol olabilir.
Boston'dan geri ekilii, gnlk toplumsal ilikilerde
eriilememesi ve gzlerden kayboluu, kendini psikolojik
olarak on ikiden vuran bir at olarak gsterir. nk bu
ortalkta grnmeyi sadece gcn artrmakla kalmaz,
onu skntl durumdan da kurtarr. Aslnda Mary Baker
Eddy son yllarda yava yava tahmin edilebilecek acayip
bir amaza girmitir. Baarnn zirvesinde altmlk, yet
milik hale gelir, ihtiyarlanan ya da ihtiyar olunan bir ya;
kanlmaz bir olay. Onun iinde istek ve ruh alacak bir
biimde canl ve enerjik olarak hkm srse de, tedavi us
tasnn vcudu yava yava deitirilemez yasann emrine
girmektedir. Ayaklan tutmamaya balar, dileri dklr,
kulaklar sarlar, bazen sinirleri ani yorgunluk gsterip
gever; btn bunlar seksen yana gelmi herkesin nor
mal yallk belirtileri olarak aka itiraf edebilecei sar
saklk halidir. Ama ok grltl bir ekilde duyurulan
retinin kt kaderi ite ! Bir kadnn, yeryznde tek bir
kadnn, onun, Mary Baker-Eddy'nin, lsa Bilimi'nin muci
dinin, milyonlarca insann iinde sadece onun hasta ol
masna, yal grnmesine izin verilmemitir. nk ya
lanmann lmek olduunu, Tanry/artk gvenmemek
olduunu kendisi retmemi miydi? Eer otuz yl bo
yunca "by mind" btn hastalklarn yenilebileceini, lsa
Bilimi sayesinde yallk yanlgsndan, "lm felaketin
den" zaferle kurtulacan dnyaya ilan ederse ve milyon
larca kulaa davul zurna ile duyurursa, imdi kendinin
235

Ruh Yoluyla Tedavi

yallk durumunda yakay ele vermemesi gerekmektedir.


Son yllarda sk sk gzlkle krsye knca, dinleyiciler
iindeki baz nktedanlar daha sknt verici soruyu ortaya
atarlar: Acaba ruhsal krn uzman hipermetrobunu "by
mind" ile tedavi edeceine neden gzlkle, yani dnyevi
arala dzeltiyor? Yrrken neden baston kulland, dok
torlarn acmasz dman olarak dilerini neden "mind"a
deil de di hekimine emanet ettii, arlarn ve krampla
rn neden morfinle sakinletirdii sorulsa, ok utandrc
olurdu ! nancna inanmak uruna, mutlak tedavi bilimi
nin byk mucidi Mary Baker-Eddy, eski "Medica, cura te
ipsum", tedavi stad, kendini tedavi et! zdeyiini kendi
ne kar kullanlmasna izin vermez: Mary Baker, eer u
andan itibaren dknln, dini btnlk maskesiyle
dnyadan ka efsanesinin ardnda Pleasant View'de sak
lyorsa, her zaman olduu gibi en akll olan yapmaktadr.
Orada kapal tutulan pencere kanatlar ve titizlikle kapat
lan bahe iti yabanc ve dnyevi baklarn kiisel yaa
mna girmesine izin vermez !
Ama Pleasant View'in koruyan pencere kanatlarnn
ardnda, titizlikle srglenmi parmaklklarn ardnda, a
hane bir biimde biilmi imlerin, debdebeli stunlu ve
randann, "sevimli inziva alannn" ardnda gerekte bir
ihtiraslar frn saklnmaktadr. Byk baarsnn doru
unda bile durmadan dinlenmeden alan heyecanl ruh
huzur bulmaz, hala o takip edilme korkusunun kocakar
hortla gibi kaplar ve duvarlar dolar. Hayatnda bin
lerce insan tedavi etmi, ama hala M. a. M'nin, Malicious
animal Magnetizm'in, korkun hayaletlerinden tamamen
kurtulmamtr. Uzun sreli sinir sakinliini ar iddette
sinir krizleri izler. Sonra gecenin ortasnda ziller korkun
evin iinde nlamaya balar, yardmclarn kouup Mary
Baker'n kuruntularn ya da kramplarm dosta teselli
ederek ve ilgi gstererek, ya da sakinletirici enjekte ede236

Mary Baker-Eddy

rek rahatlatmalar gerekir. Ama bu kadn bedeninin histe


rik bunalmlarndan ok ruhundaki tmden ve trajik yal
nzlnn acsn eker. Btn yaam boyunca bana
buyruk sert karakteri, srtn yaslayabilecei, dayanabile
cei bir adamn zlemini ekmiti, ya da en azndan rahat
iliki kurulabilecek zihinsel olarak deerli birka insana
hasret kalmt. Ama btn despot karakterlerin trajik
yazgsdr: Etraflarnda hep kendilerine deer veren insan
larn olmasn isterler, sonuta klelere katlanrlar, kendi
lerinin nefret ettikleri itaatkar evet efendimcilere. Mary
Baker-Eddy de tpk o durumdadr. Pleasant View'deki b
tn koruma grevlilerine ve srdalarna ramen kendini
yabanc hisseder. "I and my folks here are distinct, I never
take them into counseL " 39 taatkar uaklar, hibir zaman
itiraz etmeden onun sert ve tutarsz emirlerine uyarlar.
Ama yal sava gizliden gizliye canl bir muhalefet ister,
bu tr dalkavuk karakterlerden irenir ve sarslm bir
halde arkadana, bir kez olsun bile etrafma birka zeki,
gerekten tevik edici arkada toplayabilmek iin bir ser
vet verirdim, diye yazar. Ama yamur eken frtna bier ve
yalanan kadn tmye aresiz, umutsuz bir bana kalr.
"I an alone in the world like a solitary star", bunu biliyor
ve buna ramen tekrar tekrar, yeniden kalbinin son atna
kadar, tmden mutsuz, sevebilecei bir insan gzleyip
durur. Bunu kez koca ile denemitir, bunlardan ikisi
lm, birisi onu terk etmitir. Sonra yaamnn yetmiin
ci yanda birdenbire dnyann bir yerinde kendi dour-'
duu bir olunun yaadn hatrlar. Belki de onda isten
cinin mhrdarn bulabilir. Bunu denemek iin onu ge
tirtir. Ama imdi eski sevgisiz annelik suu intikamn alr.
Bu ocuu ok fazla, ok zalimce, yllarca umursamadan
39

"Ben ve halkm farklyz, onlarn dncelerini hibir zaman dikkate al


mam" (.n.).
237

Ruh Yoluyla Teda vi

ve soukkanllkla eitimsiz bir hizmetiye vermi ve onun


eitimiyle hi ilgilenmeiniti. imdi karsnda batnn ken
dini beenmi, etin bir kk iftisi durmu, apkasn
sklgan bir halde elinde evirmektedir. Sazan bal gibi
eitimsiz, zihinsel ilgisi hi olmayan bir adam, kaba, sa
lkl, grgen yarmas gibi bir insan, annesi lsa Bilimi'nden
sz ettii zaman iyi niyetle, ama hibir ey anlamadan do
nuk gzlerini kaldrmaktadr. Onun kyl, bozuk ifti
ngilizcesi Mary Baker-Eddy'ye ters gelir. Bir iki konu
madan sonra onun metafizikle deil eytanla ilgilendiini,
birdenbire kefettii annesinden kulbesinin tamiri iin
birka yz dolar dn vermesinden, ya da balamasn
dan baka bir ey istemediini fark eder. Annelik hayali
abucak uup gider; hibir dncesinin ve hibir duygu
sunun bu sk genle uyumadn, ya da hibir zaman
uyumayacan d krkl iinde sezer. Bunun zerine
sert ve kaba elleriyle ge kefettii olunun ivedilikle tek
rar batya dnmesini emreder. Daha sonralan milyoner
annesini her grmek istedii zaman, annesi onu acmasz
ca reddeder. Kaba bir slupla, "Benim evimde huzura ihti
y<Jcm var, Boston senin houna gitmez. Sen bulmak iste
Jiim gibi biri deilsin ve gelemezsin. " diye yazar. Ama
ge kalm annelik duygusu ya da vaktiyle Kennedy gibi
yannda gen bir adamn bulunmasna ilikin ertelenmi
erotik istei, bu anlalmaz, souk ve ayn zamanda duy
gulan allak bullak olmu kadnn yakasn hala brakmaz.
Kendi olu d krklna uratnca, baka birini arar.
Mary Baker-Eddy, yetmilik ruhani reislik yanda herkesi
akna evirerek Dr. Foster adnda gen bir hekimi evlat
edinir. O da yeni annesine gre Dr. Foster-Eddy adn kul
lanr; yeni inan imparatorluunu seilmi garip bir anne
ile ynetmek zorundadr. Ama bu alelacele seilen veliaht
da onun ezici ve kskan tahakkm arzusuna tahamml
edemez; o da "ehevi yaam" ok sever ve bilinen sula
238

Mary Baker-Eddy

itham edilir; gen bir kadnn rzna gemekle sulanr.


Yeni Elisabeth, yeni Katerina hemen bu son gzdeyi de
gnderir. Sonuta evde tek srda olarak Frye diye biri ka
lr, sesi kmayan sadk kle her konuda yardmcdr. Mu
hasebe ilerini yrtr, ileri ynetir, dar gidilerde
hizmeti gibi arabacnn yerine oturur ve geceleyin ona
morfin enjeksiyonlarn yapar; tam da onun dnd
gibi bir kle, yani istencinin kr, itaatkar o tomat, tama
men ona baml. Ama imdi de ondaki aalk komplek
sinden nefret eder; uaka duygusuzluundan ve onu "the
most disagreeable man that can be found" diye niteler.
Hayr, Pleasant View hibir zaman Gl Krmzs biyogra
finin inandrmak istedii gibi bir bar yeri olmamtr.
Mary Baker-Eddy'nin glgesinde imenler bile ate alr. Bu
ebedi huzursuzluk kaynann evinde ebediyen huzursuz
luk hkm srer. Tpk denizin derinliklerindeki kl ba
l ile ahtapotun arasndaki gibi, dnyann gremedii ve
eriemedii kapal pencere kanatlar ardnda en acayip
kavgalar sergilenir. Darya kar dnyadan ka yeri,
skunetin mabedi, kutsal hac yeri grnen Pleasant View,
gerekte Tolstoy'un evi gibi bir insan cehennemi, kah ihti
raslarla yanmakta, kah her yalanan despotu esrarengiz bir
ekilde saran trajik yalnzln souundan buz kesilmek
tedir.
Sinirleri sonuna kadar elektriksel titreimini srdr
dke, bu kadndaki muhteem, insanst kudret istei
de o oranda salam ve sarslmaz bir ekilde kalmaya de
vam eder ve her baars bu isteini daha da geniletir.
Duygu yaamnn her volkanik sarsntsndan sonra, vol
kanik doasnn krateri ykseldike ykselir. Nitekim bu
nalmn ve savamlarn ortasnda, yetmili ve seksenli yl
lar arasndaki ksa sre iinde , muazzam bir baar gste
rerek dnya zerinde grnmeyen dev imparatorluunu
kurar. Isa Bilimi hareketi yzyln sonunda oktan dev bo239

Ruh Yoluyla Tedavi

yutlar kazanmtr. renci says artk yz bine yaklar,


serveti milyonlarla llr ve krk yl nce bir kundura
tamircisinin at odasnda balayan eseri hala bymeye
devam eder; mermerden ve tatan kiliseler ykselir ehir
lerde , taraf tarlarndan zel trenlerle bir defada on bin
inanl, balkondan saygdeer sureti sadece bir saniye s
reyle grebilmek iin Concord'a hacca gider. lngiltere'den,
Avrupa'dan ve Afrika'dan yeni cemaatler kendilerini kay
dettirirler. Artk kendisinin kiisel olarak bir ey yapmasna
gerek kalmamtr, her eyi onun iin ban evreleyen nur
halkas yapar, mekanik olarak pompalamaya devam eden
ve kendine ruhlar eken telkin; bu telkin dehasn ylesine
ileri grl bir temele oturtmutur. Kendisi bir kelime bile
konumadan, parman oynatmaya ihtiya duymadan
rencisi Auguste Stetson, New York'ta, Central Park'n kar
snda, ehrin en deerli arazisi zerinde lsa Bilimi'nin dev
bir kilisesini kurabilmek iin canla bala alarak yzyln
banda bir milyon iki yz elli bin dolar toplar. Bu kilisenin
be bin kii alacak mermer sahn ve ifaclar iin de yirmi
be odas vardr.
Ama gerekten de bunun kendi yardm olmadan
meydana gelmesi, baarsnn en byk grnr ant olan
kilisenin New York'ta kendi katks olmadan ortaya k
mas, Mary Baker-Eddy'nin ilerleme hrsn bir kez daha
kamlar. stat rencileri ve dostlar arasndaki yetenek
sizlere kar hep fkelenir, yeteneklileri hep kskanr ve
Auguste Stetson'a bunun erefini vermez, onun kendisini
gemesine gnl raz olmaz. Gerekten de kendisinin Bos
ton'daki elli bin dolarlk fakir durumdaki kk kilisesi,
New York'taki bu muhteem binann glgesinde mi kal
sn? Gerekten de Auguste Stetson'un nder olduu ve
kendisinin, Mary Baker-Eddy'nin ank yorulduu ve istifa
ettii mi sanlsin? Hayr, Mary Baker-Eddy kendisinin ge
ilmesine izin vermez. n ve titri hi kimseyle paylamaz,
240

Mary Baker-Eddy

son nefesine kadar tiran ve despot olarak kalr. Dnyann


bir kez daha onun irade gcn ve kuvvetini grmesi ge
rekir!
Bunun zerine Mary Baker, 1 902'de, seksen bir yan
da bir kez daha elini uzatr. Musa peygamberin gsterdii
sert jestle kayalara vurur ve mritlerinin kongresinden
Boston'da yeni bir ana kilisenin inas iin iki milyon do
lar ister. Krk yl nce haftalk kiras olan bir dolar elli
centi deyemeyecek durumda olan bir kadn, iki milyon
dolar ister, iki milyon dolar, dnyada bir halkn kralna ya
da imparatoruna verecei herhangi bir armaandan daha
byk bir miktar. Ama yine de, ei grlmemi bir muci
ze, Mary Baker-Eddy emreder ve muazzam mebla birka
haftada bir araya getirilir. Bu biricik kadn, on satrlk em
rini kada yazdktan sonra ay geer gemez bin ii
byk binann inaatna balar. Tpk Floransa'nn mer
mer kilisesinin eski rneini, nceki kiliseyi, bugnk
Baptisteriumu fersah fersah getii gibi kar beyaz mer
merden parlayan kubbeleriyle muazzam bir tapnak sade
ce bir zamanlarn fakir durumda grnen kk "Mother
Church"a deil, etraftaki btn binalara ve hatta ehrin
kulelerine bile yukardan bakar. O zamann Boston'daki
en gzel binas ve kukusuz yenian en mkemmel bi
nalarndan biri, her eyden nce ruhsal enerjinin bir ant
olarak fevkaladedir; nk hayatnn seksen beinci ya
ndaki tek bir kadnn ayan yere vurmasyla meydana
karlmtr.
1 906'da, tam da Mary Baker-Eddy'nin seksen beinci
yanda devasa tapnak kutsanr. Bylesine maj estelere z
g bir kutlamay yal Boston asla yaamamtr. inanllar
her taraftan gemilerle ve zel trenlerle gelirler. Salon an
cak be bin kii alacak kapasitede olduundan ve otuz bin
kii kutsal eyleme katlmak istediinden, byk kutsama
treninin sabah saat beten itibaren alt kez tekrarlanmas
24 1

Ruh Yoluyla TedaVi

gerekir. Delegeler ellerinde bayraklar ve flamalar olduu


halde btn ehirlerden, Havana'dan, Londra'dan, Dres
den'den, Paris'ten, Kaliforniya'dan ve Kanada'dan gelirler.
Deiik lkelerden dzinelerce konumac dnyann tm
dillerinde ve deyimlerinde Isa Bilimi'nin mucizevi tedavi
lerini anlatrlar; zellikle de tanklklar gsterilir, ok sa
yda insann bir kadna uzaktan bedenin ve ruhun btn
skntlarnn kurtarcs olarak sayg ve hayranlkla nasl
bakt anlatlr; binlerce ve binlerce kii, tekrar tekrar
Mary Baker-Eddy'nin bizzat kendisi tarafndan yazlan
kutsal "Shepherd, show me how to go" ilahisini syler.
ocuklar korolar halinde tiz heyecanl seslerini ykseltir
ler, yeni neslin elileri gibidirler, flamalar sallanr ve bay
raklar zaferde gibidir. Gerekte Ingiltere kraliesi Elisa
beth'ten ve Rusya ariesi Katerina'dan sonra dnyaya
kar benzer baary mcadele ede ede elde eden hibir
kadn yoktur, hibiri Mary Baker-Eddy gibi egemenliinin
grnr antn yer yznde dikememitir. Sadece bu kra
lie iradesi sayesinde, sadece bu hkmdar kendi impara
torluunda ve kendi gc sayesinde baarr.

armha Germe
Emsali grlmemi bir ykseli! Mary Baker-Eddy seksen
beinci yanda gcnn atsnn en tepesine km.
New York'ta devasa bir kilise, Birleik Devletler'de bir d
zine kilise ve niversite, Avrupa'da, Londra'nn gbeinde
bir ilk, ve dahas, btn evlerin arasndan sivrilen, parla
yan kubbeleriyle Boston'daki iki milyon dolarlk bazilika;
yzylmzda yeryznde hangi kadn iki solgun buruuk
eliyle bylesine Napoleon gcn ele geirmitir? Bu yeni
Peter Kilisesinin inaat, ei benzeri grlmemi bir baa
rdr; ama belki de an derecede meydan okuyan bir baa
rdr. nk birdenbire dikkatleri zerine eker; her ey242

Mary Baker-Eddy

den ne btn bir lkenin phesi ahsna ynelir. Ame


rika'nn geni kamuoyu Mary Baker-Eddy'ye imdiye ka
dar nispeten az dikkat etmiti. Arada srada onun tarikat
hakknda konuuluyordu; ama daha yzlercesi gibi, Isa
Bilimcileri Metodistlerle, Baptistlerle ve benzeri kilise ta
raftarlaryla kartrlyordu . Ne var ki ehrin btn at
larnn zerini gururla geen bu devasa mermer binann
nnde insanlarn azlar ak kalyordu. Ne de olsa say
lar ve rakamlar dnyamzda hibir eyi milyonlarn arit
metik mistii kadar ok etkilemiyor. Bir anda kkrtc f
sldamalar ve sorular balar: Birka hafta iinde milyon
larca dolar aksn diye bir ar yazmak iin sadece bir
parmak oynatmasnn yeterli olduu bu esrarengiz kadn
kimdir? Bir anda bylesine milyonluk katedralleri Bos
ton'un ve New York'un en gzel ve en pahal meydanlar
na diktiren bu byleyici kadn kimdir, evet bu kadn kim
dir? Gazeteler buna ilgi duyar ve byk tantm yazlar ya
ymlar. Ayn zamanda Isa Bilimi'nin "Publicity office"i, yeni
para reklam amacyla genel ilgiyi toplamak iin trampete
var gcyle vurur. Ama bu srada dmanlar da bo dur
maz, toplar mevzilerine dzenli olarak dizerler; hekimler,
Isa Bilimi'nin daha fazla genilemesinin ilerini tehdit
eden bir tehlike olduunu fark ederler. Mark Twain yer
gilerini kitap halinde yaymlar ve grltden uyanan
Quimby'nin miraslar babalarnn ve byk babalarnn
eski rencisinin onun tevikiyle ne byk meblalar kap
tn renirler. Sulayc mektuplar ve makaleler yaym
larlar, Isa Bilimi'nin fikirlerinin alnt olduunu, zenginli
ini yasal olmayan yollarla elde ettiini aklarlar; bir maka
le brn, bir saldr dierini izler. Birdenbire kamuoyu
nun imekleri keskin bir ekilde ahsna evrilir ve Mary
Baker-Eddy, Amerika'nn en ok konuulan kadn olur.
Boston'daki bazilikann al gn yzlerce rportajc
onun geliini betimlemek iin ellerinde dolmakalemlerini
243

Ruh Yoluyla Tedavi

hazr tutmu bekler, resmini yakalamak iin iki dzine de


fotoraf. Ama hayal krkl ! nk Mary Baker, o en
byk haan gnnde, Boston'da, kilisesinde grnmez.
nce arlr, sonra kt, pheli mrldanmalar ve ko
numalar balar, adna btn bu kiliselerin yapld Mary
Baker-Eddy'nin oktan ld ve herhangi bir anonim
grubun onun firma levhasndan kendi ticari ilerinde ya
rarland sylenir. Mary Baker-Eddy'nin inatla ortaya k
may bu pheyi glendirir; nk uydurulan ok e
itli bahanelerle, onu grmek iin Pleasant View'e gelenle
rin hepsi kapdan geri evrilir, hi kimse onun huzurun
daki kutsal yere giremez. ok gemeden evdeki adanlan
onun "too busy", ok megul olduunu, kendini iine ok
fazla verdiini, kimi zaman da ziyaretisi olduunu , kimi
zaman ise byk retmenin dini derinlemede bulundu
unu ve rahatsz edilemeyeceini syleyerek geri gnde
rirler. Nihayet merak gittike daha vahi bir halde tazyik
edince, "Christian Science-journal" onun adna taraftarla
rna "onun ahsyla ilgilenmemeleri" ynndeki kukulu
ricay duyurur; "to look away from personality and fix
their eyes on truth". Trajik bir dn yapar; yetmi yl bo
yunca bu kadnn tek istedii, dnyann ahsn anlama
syd. imdi ise seksen be yanda iken yorgun, hasta ve
perian iken ve artk kendini saklamak isterken, ite tam
da bu srada dnya onu grmek ister.
Bazilikann Boston'un zerini aydnlatt gnden iti
baren, Amerika Mary Baker-Eddy'yi merak eder. Tpk b
tn duyularn organ olduu gibi merakn da organ var:
gazete. "World" dzeyinde bir Amerikan Daily Paper,
Amerika'da tek bir kiinin "hayr" deyip muhabirini kabul
etmemesine dayanamaz; ne de olsa be yz bin okur bu
kadnn yaayp yaamadn, zayf akll m yoksa tam
akll m olduunu bilmek ister. Bu dzeydeki bir redaksi
yon, "imkansz" kelimesini dnyada hibir insann kul.

244

Mary Baker-Eddy

lanmasna izin vermez. Nitekim en gz pek ve en bece


rikli istihbaratlarndan ikisine, Pleasant View ve Mary
Baker-Eddy hakknda eksiksiz rapor gndermeleri iin g
rev verilir; neye mal olursa olsun, hazretin kapal kaplar
n havaya uurmak iin dinamit gerekiyorsa dinamit, do
lar gerekiyorsa dolar kullanacaklardr. lki belal, ok ka
rarl bir ekilde yola kar. nce evin en nemli kiisine
bavurur, yani servetin yneticisine . Bu kii ise onlarn is
teini rpererek geri evirir; ama onlar evin iine en azn
dan kaamak bir bak atncaya kadar bastrp tehdit eder
ler. Bundan baka ilk gn dikkat ekici bir tespitte de
bulunmay baarrlar: Mary Baker-Eddy'nin arabasyla her
leden sonra Concord tesislerinde gezintiye kan beyaz
sal, peeli kadnn asla Mrs. Eddy deil, ona benzetilen
oda hizmetisidir. Mkemmel bir malzeme ! Becerikli o
lanlar, kesin tedavi ynteminin stad ve btn hastalkla
r yenen Mary Baker-Eddy'nin ruhsal ve bedensel olarak
tamamen km, evresinin elinde isteksiz bir oyuncak
olduunu syleyip, birka nemsiz ayrnty da iirerek
byk bir skandala dntrrler.
Artk bomba patlamtr. Isa Bilimi Komitesi'nin ye
leri oke olmu vaziyette durumu grmek zere topla
nrlar. Eer gazete, btn Amerika'ya, megafo nla hastalk
ve yallk inkarcs Mary Baker-Eddy'nin zayf ve bedensel
olarak km olduu haberini yayarsa, bunun Bilimin
telkin gc iin ne kadar skntl ve utan verici bir du
rum yaratacan hemen kavrarlar. Bunun zerine nder
lerine, inanc ve kilise cemaatini kurtarmas iin bir defa
lk rportaj yapmay kabul etmesi ve akli gcnn zayf
lad ve bedeninin kt konusunda uydurulan masal
kesin olarak rtmesi iin yalvarrlar. Sz konusu 1 906
ylnda, Mary Baker-Eddy seksen be yanda bir ihtiyar
kadndr. htiyarln istedii kanlmaz harac demitir.
Gzleri iyi grmemekte , kulaklar iyi iitmemektedir, a245

Ruh Yoluyla Tedavi

znda di kalmamtr, bacaklar da kendine itaat etme


mektedir. lte bundan dolay, bu gururlu ve bana buyruk
kadna hibir dnce, yabanc ve kendine dman insan
larn karsna kp bu tr sakatlklarnn ve noksanlkla
rnn ortaya kmas kadar dehet verici gelmez. Ama bu
rm harabenin iinde hala eski kuvvet, kendini be
enmiliin eytani istei canl ve sapasalam olarak yaar.
nancna inan onun iin ok nemli olduundan, ikence
ye hazr olduunu bir kahraman gibi belirterek, kendini
seksen belik haliyle, gnll olarak bir mlakatn cende
resine sokar.
Bir saate yakn bu sre, 30 Ekim 1 906'da iler: Gaze
teciler Mary Baker-Eddy'ye drt soru sormak iin "board
of directors" ile anlarlar:
1 . Tam olarak salkl msnz?
2. Tanndan baka bir hekiminiz var m?
3. Her gn arala gezintilerinizi yapyor musunuz?
4. Servetinizi kendiniz mi ynetiyorsunuz, yoksa tica
ri ilerinize baka birisi mi bakyor?
Salona dokuz rportajc alnr. Bunlar orada heyecan
la bekletilir. Birdenbire, yan odadan bir perde yana doru
ekilir ve nnde hareketsiz bir halde (kadnn ileli y
rynn gsterisi verilmek istenmez) Mrs. Eddy kadife
perdeye sk skya tutunmu durur. kk avurtlar bo
yanm, parmen gibi cildine pudra srlm, kakm
krk solgun ensesinden aaya sarkm, elmas zincir
genie buruuk boynu etrafnda sallanmaktadr. Herkes
bu gemlenmi gulyabaniye, canl tehizat iindeki l
Cid'e,40 sslenmi ve renklendirilmi mumyaya bakar. Bir
an odada skc, neredeyse merhamet uyandran bir sus
kunluk olur. Sonra bir bayan rportajc ne kar; sayg"'0

Bir lspanyol ulusal kahraman; tipik ortaa valyesi olan Rodrigo Diaz'n
akma ad (.n.).
246

Mary Baker-Eddy

dan dolay Sibyl Wilbur seilir, daha sonra Gl Krmz


s'nn biyografs olacaktr; ve krbalama u soruyla ba
lar:
"Mrs. Eddy, tam olarak salkl msnz ?"
Seksen belik kadnn yz gerilir. Szden kan seda
sarlaan kulak zarn geememitir. Kadn syleneni
anlamaz.
"What. . . what?" diye sorar.
Rportajc bayan bir kez daha, yksek sesle, neredey
se bararak anlamaya varlan soruyu tekrarlar. imdi
Mrs. Eddy anlamtr ve yant verir:
"Evet, evet, salklym . "
lkinci, "Tanrdan baka hekiminiz yok mu" sorusun
da kulaklar yine duymaz. Sorunun yksek sesle tekrar
lanmas gerekmektedir. Alak sesle, kem km ederek (bir
di hekimi tarafndan tedavi edilmekte olmasna ramen)
bandan savan bir enerjik jestle:
"Hayr, hayr, her eye kadir Tanr beni kollarna al
mtr. " nc soruya, arabayla her gn gezintiye kp
kmad sorusuna da son gcyle evet (ayn ekilde do
ru olmayan bir biimde) der. Ama servetini birisinin idare
edip etmediine ilikin drdnc soruda, artk cevap
veremez. Vcudunu sinirli bir titreme kaplar, kafasndaki
byk tyl apka teye beriye sallanr, btn bedeni yal
palanmaya balar; bir an daha diini skar ve ondan sonra
yklr. Dostlar hemen frlarlar ve onu alp gtrrler. Bu
bir saniyeyi ikencecilerin en saygszlarndan biri kullanr
ve perian olmu, pudra srlm ve donmu gzleriyle
makyajl yzn yakndan incelemek iin ona iyice yakla
r (gazete iin otuz satr daha fazla malzeme ! ) . Onu he
men geri iterler. Bylece mlakat sona erer, Mary Baker
Eddy, ikencenin birinci derecesini tahamml ederek atla
tr.
247

Ruh Yoluyla Teda11

Ama ikincisinden de yoksun braklmaz. Mlakat "ba


ar kazanr" . imdi artk dnya Mary Baker-Eddy'nin var
olduunu biliyor. imdi merak iki kat artarak vahice
onun peine der. Yaz ileri bu lezzetli okur havyar Mary
Baker-Eddy ile lsa Bilimi hakknda byk stunlar iin
daha ok ey ister, malzeme ister, malzeme, gerilimli, he
yecanl ayrntlar, bu kadn hakknda etkileyici menkbe
ler; oysa kendisi artk huzur ve unutulmak ister. Bir dzi
ne rportajc, ek defterleri ellerinde, mkemmel bir e
kilde donanm olarak lkeye salnr. Mary Baker-Eddy'
nin gemiiyle ilgili izleri her yerde aratrmakla grev
lendirilir. Eski kald yerlerin her birinin alt stne geti
rilir, Lynn'deki eski rencilerinlen her birinin resmi e
kilir, her biriyle mlakat yaplr ve sylediklerini zapta
gemek iin srklenip notere gtrlr; tozlanm mah
keme evraklarnn kopyas karlr, dostlar, dmanlar
sorgulanr, gri Quimby zamanndaki her gazete makalesi
nin baaryla tpk basm yaplr. Bu ayrntl aratrma s
rasnda bir grmeci umulmadk bir ekilde duyulmam
bir sansasyon kefeder; azizenin bir olu vardr, kaybolan,
bir yaam boyu horlanan ve terk edilen z olu; annesi
sadece yazlarndan ylda drt yz bin dolar toplarken, o
George Glover, batda bir yerde ok yoksul koullarda ya
amaktadr. Gazete iin ne kadar deerli bir buluntu ! imdi
Mary Baker-Eddy annelik yapmaynn cezasn, olunu
onlarca yl boyunca ilgilenmeden yabanc insanlara katm
olmann cezasn faiziyle ve faizinin faiziyle demek zo
rundadr. imdi unutkan annenin onun mtevaz para ri
casn reddetmekten dolay pimanlk duymasnn zaman
gelmitir. nk Senatr Chandler adnda heyecanl bir
avukat, ekspres trenle oluna uar ve onu , milyonluk ser
vete sahip olan annesinin bir klann elinde bunam olarak
yaadn syleyerek kkrtr. Annesinin paras zerinde
yalnzca onun hakk olduunu, bununla ilgili olarak dava
248

Mary Baker-Eddy

amas gerektiini, masrafn pek bir ey tutmayacan ve


sadece kendisine gvenmesini syler. Bu haber, annesinin
zenginlii hakknda doru drst bir fikri olmayan zavall
Glover'in evinde meleklerin arks gibi ses getirir. Kuku
suz, annesine giden yolu kapatan bu haydutlarn haddini
bildirmek ister! Geen yl ondan hasta kars iin be yz
dolar rica ettii zaman, bu ahlakszlardan biri mutlaka
mektubunu sahibine vermemiti. Avukatn diktesiyle he
men sakin ve nezaketli bir ifade kullanarak sevgili annesi
ne ziyaretine gelecei haberini verir.
Bu mektup Pleasant View'de deprein etkisi yaratr. llk
bakta lsa Bilimi Komitesi'nin nde gelen adamlar, eer
Mother Mary'nin acmasz tavr alenen yaylrsa ve oluna
yazd ok utan verici o kaba mektuplar mahkeme salo
nunda okunacak duruma gelirse , btn inan trst iin
korkun bir tehlike yaratacan grrler. Vay canna,
bylesi bir durum kutsal grnm kukulu hale sokar;
dnn ki bir anne kendi meru ocuu ile onlarca yl
ilgilenmiyor! Dava mava olmaz! En iyisi anlamak, en iyisi
demek! O utan verici, bir anneye yakmayan mektupla
r almas iin George Glover'e derhal bir eli gnderilir.
Ama heyecanl avukat mektuplar dikkatli bir ekilde bir
kiralk kasaya koymutur; hayr, fkeli bir ekilde, imdi
Pleasant View'deki klann maskesinin drlmesini ister.
Ynetici evrelerini nasl bir korku nbetinin sarst,
termometredeki rakamlardan okunabilir. nk bir yl
nce George Glover'in hasta kans iin czi miktardaki
be yz dolar vermekten kanan ayn servet yneticisi
Frye, imdi ona birdenbire yz yirmi be bin dolar vermek
ister; evet 1 25,000 dolar; eer o davadan vazgeerse, nakit
olarak masann zerine koymak ister.
Ama artk ok ge, gazete ve avukat davadan vaz
gemez. Dn trajii bir kez daha kendini yeniler. Otuz yl
boyunca Mary Baker-Eddy deli gibi inatlkla ve hastalk
249

Ruh Yoluyla Tedavi

derecesindeki kendini hakl grme duygusuyla dava ze


rine dava yrtmtr; Lynn'deki ve Amesbury'deki evrak
ynlar onun bastrlmaz ve bklmez kavga hrsn ka
ntlamaktadr. Ama imdi yorgun ve hasta olduundan,
ne pahasna olursa olsun aleni kavgadan kanmak iste
dii bir zamanda, imdi kavga etmeye zorlanr ve bu zel
neden ayn zamanda Isa Bilimi'ne kar dava haline getiri
lir. ikencenin ikinci derecesinin vidalar sklr. Senatr
Chandler mahkeme nndeki ikayetinde Mary Baker
Eddy'nin, lsa Bilimi'nin mucidinin, "pastor emeritus"un
zayf akll bir kii olduunu aklar ve bu "Dementia"4 1
iin argman olarak acmaszca sadece ilerlemi yan ile
ri srmekle kalmaz; tersine, onun yayd lsa Bilimi re
tisinin samalnn, "aldatmasnn" en iyi ve en gze ba
tan belirtisi olduunu iddia eder.
Mr. Chandler, "Dnya gkbilimciler, yerbilimciler, fi
zikiler, kimyaclar, doa bilimcileri ve lkenin kanun ko
yucular tarafndan biliniyor. Buna karn Mrs Eddy batl
kuruntusunun (delusion) etkisiyle dnyann mevcut olma
dn iddia ediyor" diye nedenlerini saymaya balar. Ko
numasna devamla, bu batl dncenin baka samalkla
ra yol atn, rnein Tanrnn vahiylerini alp dnyaya
hastalk tedavisi iin yeni ve kesin zm getirmek amacy
la mucizevi ve doast bir ekilde Tanr tarafndan seil
mi olduunu iddia ettiini syler. Eddy'nin "malicious
animal magnetism" ile ilgili patolojik inanlaryla, gln
eytan korkusuyla alay edip onu gln duruma drr;
birok ayrntdan sz ederek bu "dementia"nn yllar iinde
arttn ileri srer. Mary Baker-Eddy'nin inanc ilk kez hu
kukun ba altna yatrlr ve geni kamuoyu nnde ac
maszca otopsi edilir. Mahkeme nce bir karar vermez.
Hakl olarak Isa Bilimi retisini bandan "insanity"42 be"

42

"bunaklk'" (.n. ) .
"ahlaki bozukluk" (.n.).
250

Mary Baker-Eddy

lirtisi olarak ve Mary Baker-Eddy'yi de bu nedenle deli ola


rak nitelemekten kanr. Ayn zamanda doru olarak nce
onun ruhsal durumunun resmi yoldan psikiyatrik muaye
nesinin yaplmasna karar verir. Mrs. Eddy'ye iki yarg
gnderilir, iki yarg ve bir de deli hekimi; ne korkun bir
aalama! Deli hekimi ex officio43 muayene sonularna
gre Amerika'nn en byk dini cemaatinin kurucusunun,
!sa Bilimi'nin mucidinin paranoyak olup olmadn zapta
geirmekle grevlidir.
Mary Baker-Eddy'yi imdi ncs, ikencenin n
c derecesi beklemektedir. 1907 ylnn Mart aynda, sek
sen altlk kadn deli hekimi ile iki yargc evinde kabul
etmek zorunda kalr. Ama btn perianla ve yklml
a karn, inanc sz konusu olur olmaz, eseri sz konusu
olur olmaz bu salam kadn kendini hep mkemmel gs
terir. Tehlike her zaman onun hasta, km bedeninden
son, beklenmedik yedek bir enerji karr ve bu karar
annda bir kez daha tam aklk ve g ortaya koyar. B
tn bir saat boyunca sorgulanr ve de sadece ruhsal ve me
tafizik sorunlara ilikin deil, tipik psikiyatri sorular so
rulur. rnein bahesinde ka aac olduu sorulur, sene
saylaryla ve tarihleriyle snava tabi tutulur, korkun bir
ironi! Dnyevi olan her eyin gerekd olduunu kimin
bildirdii, parasn nasl deerlendirdii, bir banka hesab
n m, ehir istikrazn m, yoksa devlet kadn m tercih
ettii sorulur. Mary Baker-Eddy btn gcn toplar, ke
sin ve ak seik cevaplar verir. Engizisyonu gl bir
annda uygularlar. Eserini ister kurtarsn, ister tahrip et
sin, bilinci bir kez daha kontrolsz ve darmadan beynine
hkmeder. Yarglar ve deli hekimi gr bildirmeden ay
rlrlar. Kararlarn belki de cesur kiinin lehine verirlerdi.
Ama Mary Baker-Eddy'nin dostlar yeni bir dava istemez43

"resmi olarak" (.n.).


25 1

Ruh Yoluyla Tedavi

ler, uzlama yapmakta srar ederler. Bylece nihayet avu


katlar kafa kafaya verip George Glover'e denecek tazmi
nat iin pazarlk ederler. Mrs. Eddy'nin temsilcileri ika
yetlerini hemen geri almalar kouluyla oluna iki yz elli
bin dolar, evlatl Dr. Foster'a da elli bin dolar vermeyi
teklif ederler. George Glover neyse ki eyrek milyon do
lardan memnun olduunu bildirir; sadece on ikinci saat
teki bu uzlama sayesinde d dnya, Isa Bilimi'nin tanr
sal bir ilham m, yoksa bir paranoya rn m olduu
konusundaki bir Amerikan mahkemesinin grotesk kara
rndan mahrum kalr.
Bu korkun kamlamadan sonra Mary Baker-Eddy
tamamen ker. Sinirleri kav gibi yanar, "malicious animal
magnetism" ile ilgili kuruntular yeniden prpr etmeye ba
lar; nk insanlar doal bir ekilde ona kar kkrtlama
yacan iddia eder. Bu takiplerin ardnda Mesmercilerin
nefretinin, onlarn kt manyetizmalannn sakl olduunu
syler. Yine o eski patolojik takip edilme korkusunu grtla
ndan yakalar. Mary Baker-Eddy birdenbire evinde, Plea
sant View'de bir gn bile kalamayacan, artk nefes ala
madn, uyuyamadn, orada yaayamadn, gitmesi ge
rektiini, bu manyetizma bulam evden mutlaka ve vakit
geirmeden gitmesi gerektiini aklar. Eer Mary Baker
Eddy bir ey isterse, sama bir arzu da olsa, kleleri iin
hemen yerine getirilmesi gereken bir emir demektir. Korku
ve gizli dehetle ateli kuruntusuna boyun eerler. Ajanlar
giderek Boston yaknlarnda, Chestnut Hill'de yz bin
dolara bir villa satn alrlar. Mary Baker-Eddy Pleasant
View'deki "zehirlenmi" evinde bir gn bile geirmek iste
mediinden, yedi yz ii alnr ve bunlar sinirlerinin ac
larla kvrandrd kiinin bir an nce tanmasn salamak
iin vardiya sistemiyle gece gndz deli gibi alrlar. Ama
zaman nasl da deiiyor, bir konuttan tekine tanma vak252

Mary Baker-Eddy

tiyle Lynn'de olandan nasl da baka trl oluyor; o zaman


kovulan kadnn tahta bavulu insafszca darya, yamurun
altna atlmt. imdi ise demiryolu ynetimi tarafndan
zel tren tahsis edilir; dahas da var: Bu zel trenin nn
den bo bir lokomotif gider. Yeryznn btn hkmdar
lar iinde sadece Rus an bu tedbiri, bu lks biliyordu !
arpma olasln ortadan kaldrmak ve dnyann bu de
erli yaamnn mmkn olduunca daha uzun sre hayat
ta kalmasn salamak iin bir lokomotif de arkadan takip
eder. nk bu mutsuz, hayvani manyetizma patolojik ku
runtusu iinde trende bile dmanlarnn lmcl etkile
mesinden korkmaktadr. Chestnut Hill'deki evine akam
vaktinde ular. Bu gnden sonra yzbinlerce kiinin say
gyla hac ziyaretine gittii kutsal yer Pleasant View ebedi
yen terk edilmi olarak kalr.
Ama mucizeye bakn! Chestnut Hill'de bandaki bu
lutlar dalr, bir kez daha eski tahrip edilemez gcn
toplar. Bu kadndaki itibarl olmann dayanlmaz istei bir
hrs olarak son nefesine kadar canlln kaybetmez. Kim
cann skarsa, ona diz ktrlecektir ! Kendi gcne kar
bir g, kendi iradesine kar bir irade olumutur: ga
zete, gnlk gazete. Ve o, kendisinin dnda ve kendisi
nin yannda baka bir gce tahamml edemez. Muhabir
lerden intikam almak gerek, yaz ilerinden, gazete sahip
lerinden intikam almak gerek. Mary Baker-Eddy'nin tek
bana yz milyonluk lkede onlara baml olmadm
hissetmeleri gerekir. Kendi gazetesini kendi yaratacaktr!
8 Austos 1 908'de servetini ynetene bir ferman gider:
" Derhal bir gnlk gazete karmanz ve adn da 'Chris
tian Science Monitor' koymanz arzu ediyorum. Gecikme
olmasna izin vermeyin ! " Eer Mary Baker-Eddy acele ol
masn emrediyorsa, her ey sanki sihirbazlkla yaplr.
9 Eyllde lsa Bilimcilerinden ne iin olduu konusunda
kendilerine herhangi bir bilgi verilmeden dentide bu253

N/ l ' / r/. !-d.m

lunmalar istenir. Ama bycnn bir ars yet erlidir.


Paralar derhal akmaya balar. Bazilikann yanndaki kira
lk evler, yeni bir binaya yer amak iin, gelecekteki gaze
te binasna yer amak iin bir gecede yklr ve sr, vaktin
den nce anlalmasn diye su geirmez yelken beziyle ka
patlr; byk binaya rotatif makineler yerletirilir. 25 Ka
smda, herkes iin, hatta srdalar iin bile tamamen bek
lenmedik bir ekilde, bugn de hala mevcut olan gnlk
gazetesinin, "Christian Science Monitor"un ilk says
kar. Ayrca, gerein onurunu teslim etmek gerekirse, a
hane, mkemmel bilgilendiren, kltrel bakmdan yksek
seviyede bir gazete; bu dnyayla ilgili btn meseleler
hakknda, siyaset, edebiyat, spor ve borsa hakknda taraf
sz haberler verir ve lsa Bilimi'ne ait oluunu sadece sem
patik bir zellii ile belli eder, birok gazetenin aksine
irkin ve ters gerekleri, yani moday, bulac hastalklar,
skandal olaylar, cinayetleri mmkn olduunca grnt
ye getirmez ve bunlarn yerine yaam tevik eden tm
eyleri, tm iyi ve sevindirici eyleri vurgular. Isa Bili
mi'nin dogmasnn utandrc arlklar olmakszn, baa
rl bir ekilde canll artran karakterini gerekletiren
bir dnceyi yanstt sylenebilir.
Artk imparatorluk salam temellere o turtulmutur.
Seksen yedilik kadn, geriye dnp bakt zaman mem
nun olabilir. Btn dmanlar yenilmi ya da ortadan
kaybolmutur; Spofford, Kennedy ve onlarn mrtet adam
Patterson karanlkta bir yerde, ad san belli olmadan ya
amaktadrlar; bu arada Eddy'nin ad her gn hret ba
samaklarnda daha ykseklere kar. Mcadele ettii bili
me kar kendi bilimini koymutur, niversitelere kar
bir niversite, kiliselere kar bir kilise, gazetelere kar bir
gazete; btn dnyann kuruntu olarak, onun zel buda
lal olarak kabul ettii her ey, yzbinlerce insann gn
lnde sklmez inan olarak kk salm yaamaktadr.
254

1 :riikcck ne vardysa hepsine eriir, dnyann ve zamanin


btn gc eline geer. Sadece bir soru bu ok yal kad
n hala kayglandrr: Bu gc ne yapacak? Kime miras
olarak kalacak, kim ynetecek? Cemaatin iinde baklar
oktandr bir kiiye ynelmitir, rencilerinden en deer
li, en zverili olan Auguste Stetson'a. Stetson inanlmaz
enerjisiyle en nemli ehri, New York'u fethetmi ve kut
sal dava iin gereken milyonlarn ounu ifaclardan ve
orencilerden toplamt. Ama Mary Baker-Eddy, yaam
nn bu son safhasnda bile hala kskantr. Gerekte bir
kadna, alkan ve becerikli bir kadna yksek mirasn
teslim e tmek istemez. lsa Bilimi'nde kendi adndan ba
ka hibir ad geerli ve kalc olamaz. Nitekim Auguste
Stetson'un seilmesini srekli olarak engellemek iin, sa
dece seksen dokuzuncu yanda, evet seksen dokuzunda
tamamen solmu ve fel olmu elleriyle, mirass olmasn
diye rencilerinin iindeki bu en deerli, en becerikli ka
dn alelacele kiliseden karr. Btn bir dn vermez ya
am boyunca kendine olan zgveni, yannda hi kimse
nin olmasna tahamml etmemitir. Her ey ebediyete ka
dar byle kalmaldr! Bund; : dolay mirasn yabanc biri
ne brakmak yerine isimsiz olarak brakmay tercih eder.
Gerekten de o zamandan beri kendisinin, yani Mary
Baker-Eddy'nin dnda hibir taraftar kutsallkla anlmaz.
Seksen dokuzuncu yana kadar yrtt sava, bu
dizginlenemez kadna hep g vermitir. Ama imdi artk
kimseye kar savamamas gerekmektedir. Artk nihayet
yallk kazanr, bouna inkar ettii gerein tahrip edil
mez yasas onu alt eder. Eriyip gider, ihtiyar beden ker
ya da onun anlad gibi konuursak "yaamn, tzn ve
gnln lm ryas maddede zayflar". Ve 4 Aralkta,
yatanda yastn zerinde hareketsiz bir halde uzanr
"inancn terk ettii vcut klf", Mary Baker-Eddy'nin ce
nazesi. Bu ta gibi kalbi bir tek lm yenmitir.
255

Ruh Yoluyla Tedavi

Ama onun srdalar iin her lm yok . olmak deil,


artk alglanamaz olmak demektir. lsa Bilimi kiliselerinde
okuyucular heyecansz ve grnr bir sarsnt geirmeksi
zin, sanki nemsiz, ikinci dereceden bir olay gibi Mary
Baker-Eddy'nin doksan yanda "ufkumuzdan ayrldn"
bildirirler. Resmi bir cenaze treni dzenlenmez, ihtiaml
bir ayin yaplmaz. Basit, ayn zamanda anonim defin tre
nine sadece ok az sayda zel davetli katlr; belli olmas
ve dikkat ekmesi istenmez, nk imanl Bilimciler iin
lm son olma, vcudun bakalamas ve gerek bir dei
im anlam tamamaktadr. l denilen kii, "so called
dead", elik bir tabuta yerletirilir, tabut mezara konur,
mezar betonla doldurulur. lki gn boyunca imento sert
leip salamlancaya kadar iki zel nbeti banda bek
ler. Kilisenin nderleri nbetileri baz ar etkilenmi fa
natikleri nlemek iin bilhassa koymulardr. Mary Baker
Eddy, lsa gibi mezarn zerindeki levhay patlatp nc
gn tekrar dirilecektir. Ama doast hibir belirti mey
dana gelmez. Mucize artk gerekmez. nk yaamnn,
retisinin aklla tam olarak aklanamayan baars, bal
bana mucize fukaras olan ve bu yzden de inansz hale
gelen amzn en olaanst eylerine girer.

Ardllar
lsa Bilimi'nin kyaslanamaz baarsnn ezici etkisi altnda
Mark Twain, yzyl dnmnde mitsiz uyar arsn
Amerika'nn zerine frlatr. Eer muhalefet edilmezse bu
yanl retinin birka yl iinde btn lkeyi, btn dn
yay fethedeceini, nk -bu kez ciddi olan mizah yazar,
her zamanki gibi hakl olarak byle delillendirir- lsa Bili
mi'nin budalalar iin tipik bir bilim retisi olduunu ve
insanlarn bete drdnn akl fukaras olmasndan dolay
bu metafizik samaln mutlaka zafer kazanacan belirtir.
256

Mary Baker-Eddy

Normal olarak Mark Twain'in biraz aceleci tahmini, Bilim


cilerin Mesihlikle ilgili inanlar gibi, yani dogmalar saye
sinde "dnyann ilerlemesinde yeni bir a alaca" ng
rs yerine gelmez. Isa Bilimi ne zafer kazanr ne de yenilir,
sessizce kllarn indirerek dnyaya ve dnyann bilimine
uyum gsterir: Dncede yaplan btn devrimlerin tipik
yazgs! Her inan hareketi balang taknlndan sonra
kanlmaz olarak harekete son verdii, duraan olduu
daha hogrl evreye girer; biimlemeden biimin, orga
nizmadan organizasyonun olutuu evreye. Mary Baker
Eddy'nin retisi de aynen byle olmutur. Hala yzbin
lerce insan bu dnya grn benimsemektedir; hatta ta
raftarlarnn says Mary Baker-Eddy'nin lmnden sonra
daha da artm olabilir. Ama nemli olan bu yzbinlerin var
olmasnn ve birlikte olmasnn teki milyonlarca ve mil
yonlarca insana hibir etkisinin olmamasdr; tamamen ses
siz bir halde akp gitmektedir; oysa Mary Baker-Eddy'nin
ynetiminde azgn, kpren ve bilimin alanlarn tehdit
eden takn bir dere idi. imdi ise devletin set ektii k
yda dzene sokuluyor. Bilimciler hala dini meetinglerini
dzenliyorlar, hala "Science and Health"in ayn metinleri
ayn kiliselerde okunuyor, hala gnlk gazete, "Christian
Science Monitor" byk nsha saylarla baslmaktadr; ama
bu haberci artk "psikolojiye" kar kavga ars yap
myor, kibar bir tarzda her trl kavgadan, her trl an
lamazlklardan kanyor. Artk davalar, anlamazlklar hi
duyulmuyor, "publicity"nin grleyen hoparlrleri susmu
ve azdan aza yaplan reklama kaym; bayan fatihin
lmyle dogma, mizacnn sava yann tamamen kay
betmitir. Bugn "healer", Isa Bilimi ifacs, diplomal he
kimin yannda bar etkinliklerde bulunuyor; srtme
siz, yeni dini telkin yntemi hibir sknt olmadan kendini
modern psikolojiye ve psikiyatriye uydurmaktadr. teki
batan aa deitirici, saysz tez ve kuram gibi bu da akl257

Ruh Yoluyla Teda vi

lca dar blgelerle yetinmitir. lsa Bilimi dalgalanp yayl


mamtr, kuruyup tkenmi de deil, lava gibi akkan bi
imden oluan forml katlam bir haldedir. Lava, Mary
Baker-Eddy'nin volkanik ruhundaki ilk patlayndan sonra
tekrar sndrld; ve bugn bar bir ekilde snm
kraterin altna sakin bir cemaat yerleiyor.
Bir zamanlar kitle psikolojisi hareketleri yaratan bir
g, dnsel evrenimizden tamamen siliniyor. Akln ok
tesine itilse de, insanolunun hibir dncesi yaratc
gcn uzun sre kaybetmiyor. Mary Baker-Eddy'nin fik
ri, kiiliiyle birlikte tamamen lp gitmez. Amerika'da
oktandr lsa Bilimi ve inanla tedavi zerine yaplan tar
tmalar tamamen hallolmuken, imdi beklenmedik bir
kydan, Avrupa'dan, yava yava karya geen dalga geri
geliyor. Mary Baker-Eddy'nin sorunu bir kez daha ortaya
kyor: Coue'nin teorilerinde, insann kendi illetini kendi
inancyla yenip yenemeyecei yeniden bilim dnyasn
megul ediyor. Kukusuz lsa Bilimi'nden etkilenerek,
Nancyli eczac tedaviyi her insann kendi eline veriyor,
hatta o Mary Baker-Eddy'nin istedii ara iletiimi, healeri,
ifacy, hasta ile ars arasndan karyor; bunu yaparken
kiilik paralamasn uyguluyor, yani telkin edenle telkin
edileni ayn bireyde topluyor. Ancak Coue, tpk selefi gibi
ayn ekilde tedavi isteini yalnzca insani istein takdiri
ne brakmak suretiyle, bu cesur bayan pilota doast
habercilik hizmeti vermekte ve elik etmektedir. Mary
Baker-Eddy'nin tek ynl formle edileri gelecekte dei
tirilmeye devam edilecek ya da tamamen reddedilecek;
dnya psikolojisi asndan nemli tek bir anlam kalyor:
Bu kadnn insanln iine ulu orta att inanla tedavi
problemi artk rahat durmuyor. Bylelikle doruluu ya
da yanll bir yana, btn bilginliklerin bu amatr ve
izgi d kadn, kendine ruh bilimi ncleri iinde sa
lam bir yeri garanti ediyor. Dnce tarihi iinde reti258

Mary Baker-Eddy

lemeyen ve retilmeyen bir amatrn hrs, dncelerin


ekillenmesi ve devam iin btn bilgelikler ve bilimler
kadar nemli olduu bir kez daha ortaya km olmakta
dr. nk her yeni biimlenmi dncenin kendini ka
ntlamas gerekir ve grevi yaratc huzursuzluk yaratmak
tr. Abart yapan kii, aslnda ileriye srklemektedir. Ya
nlg da radikalizmiyle gelimeyi tevik eder. Doru ya da
yanl, isabetli ya da isabetsiz; bir insann bir kez varl
nn tazyiki sayesinde oluan her inan, insanolunu zor
larsa, snrlan geniletir ve dnce dnyamzdaki hatla
rn yerini deitirir.

259

Sigmund Freud

Eer ar istek gcnn gizli oyunu lo kta nor


mal duygular saklyorsa, iddetli coku durumunda
daha atlgan, daha muazzam ve daha sesli bir hale
gelir: Normal olarak istemlerine gre yaama zgr
lnn mekaniine aslnda ne kadar gvenilebile
ceini ve nereye kadar benzer bir sonu karlabile
ceini hassas insan aratrcs bilse, bu alandan elde
edilen baz tecrbeleri kendi ruh retisine tayp
ahlaki yaam iin ileyecektir. Doann teki alanla
r iin olduu gibi, drtlere ve eilimlere gre snf
landran bir Linne ortaya ksa, insan ne kadar da
ok arrd . . .

Yzyl Dnmnde Durum


Bir ruh ne kadar gerei kaldrr, ne kadar gerei

riske eder. Bu, benim iin giderek daha ok deer


ls olmaktadr. Yanlg (ideal inanc) krlk de
ildir, yanlg korkakbkur. . . Kavramada elde edilen
her kazan, ileriye atlan her adm cesaret rndr,
kendine kar sertlikten, kendine kar temizlikten

gelir.
Nietzsche

Gcn en salam ls yendii direntir. Sigmund


Freud'un ykc ve tekrar yapc eylemi, ancak sava ncesi
insannn tepiler dnyasndan gelen grnn ya da daha
ok grszlnn . . . ruhsal durumuna kar konulma
syla anlalr. ok deil, yirmi yl ncesinde bile mukad
desata tecavz ve dinsizlik saylan Freud'a zg dnce
ler, bugn an damarlarnda ve dilinde dolap duruyor.
Onun tarafndan oluturulan formller ylesine normal
grnyor ki, aslnda onlarn olmadm farz etmek onlar
la dnmekten ok daha zahmetlidir. lte on dokuzuncu
yzyln, ortaya karlma zaman oktan gelmi olan ruh263

Ruh Yoluyla Tedai

sal drt glerine kar direniinin sebebini bir trl an


layamayan yirminci yzylmz iin, o kuan psikolojik
konulardaki zihniyetini geriye bakarak aydnlatmak ve sa
va ncesi ahlaknn gln mumyasn bir kez daha tabu
tundan karmak gerekiyor.
Biz ahlaka kar yle ok iten bir nefret duymazken,
genliimiz onun yznden ok ekmitir; ahlak aa
lamakla, aslnda ahlak kavramna ve bunun gerekliliine
kar herhangi bir ey sylyor deiliz. lster dini, ister
ulusal balarla olsun, birbirine bal olan her insan toplu
luu, kendini idame ettirmek iin kiilerin saldrgan, cin
sel, anarik eilimlerini geri itmeyi, nne bent ekmeyi
ve bunlar ahlak ve ynetmelik denilen setlerin arkasna
sevk etmeyi gerekli grr. Bu gruplardan her birinin ken
dine zg ahlak lleri ve biimleri yaratmas da nor
maldir: llk insan srlerinden tutun da elektrik ana
kadar btn topluluklar, kkensel igdlerini geri itmek
iin baka baka yntemler kullanp gayret sarf etmitir.
Kat uygarlklar vahet derecesinde iddet kullanrd:
Lakedemon, eski Yahudi, Kalvinist ve Priten alarda,
insanolunun ateli ehvet isteklerini kzgn demirle da
layp yok etmeyi denediler. Buyruklannda ve yasaklarnda
acmasz olsalar bile bu trden iddet uygulayan sert s
reler en azndan bir fikrin mantna hizmet ediyordu. Ve
her fikir, her inan kendini kabul ettirmek iin kulland
iddeti belli bir dereceye kadar meru klar. Eer Sparta
terbiyesi insanlk d bir arla kadar gitmise, buradaki
ama rkn terbiye edilmesidir ve bu terbiye de erkeksi ve
sava dkn bir soy yetitirmek uruna verilmektedir:
Babo cinsellik onun polis ve topluluk idealinde, devlet
ten kuvvet almaktan baka bir ey deildir. Yine Hristi
yanlk maneviletirmek uruna, an derecede yanlan do
ann ruhunu kurtarmak iin insann ehvet dknl
ne kar savam verir. lte en bilge psikolog olan kilise,
264

Sigmund Freud

ebedi Ademit 1 insann kana susamln bildii iin onun


karsna kendi ruh tutkusunu zorla ideal olarak koyar,
ruhu daha yksek yurda geri gtrmek iin odun ynla
rnda ve kodeslerde bana buyruk gururunu krar; sert bir
mantk, ama yine de bir mantk. Burada olduu gibi tm
baka yerlerde de salam bir dnya grnn gvdesine
kk salm ahlak yasalarnn uygulanmakta olduunu ve
gelitiini gryoruz. Burada ahlakl olmak, duyularst
dncenin duyusal biimi olarak grnmektedir.
Peki ah gitmi vahi kalm szde dindar on dokuzun
cu yzyl, zapturapt altna alan bir ahlak anlayn kimin
adna, hangi dnceye hizmet iin istiyordu? Kendisi
zevk safa iinde, kaba maddeci, para dkn ve eski din
dar yzyllarn byk kapal dindarlnn zerine glgesi
bile dmemi olan, demokrasinin ve insan haklarnn sa
vunuculuunu yapan o yzyln, yurttalarnn zevk ve e
lence haklarn ciddi olarak yasaklamas artk mmkn
deildir. Kltr doruuna hogr bayran dikmi olan
bir kimsenin artk bireyin ahlak anlayna karma yetkisi
yoktur. Kald ki, ada devlet de vaktiyle kilisenin yapt
gibi davranmyor, tebaasnn isel ynden ahlakl hale ge
tirilmesi iin bir aba harcamyor; toplumsal yasalar yzey
sel bir gelenein sadece idame ettirilmesini istiyor. Demek
ki gerek bir ahlaklk, bir ahlakl olma aranmyor; tersi
ne, sadece ahlakl tavr isteniyor, herkesin herkes kar
snda gsterecei "sanki, gibi" bekleniyor. Kiinin gerek
ten ne derece ahlakl davrand kendi zel meselesi olu
yor. Sadece ahlaka aykrl!} durumunda, dikkat edip ya
kay ele vermemesi gerek-:" Aklnza gelen her trl eyi
yapabilirsiniz, ama bunlar ifa etmemeniz gerekiyor. Kat
anlamda u sylenebilir: On dokuzuncu yzyln ahlakll
, hibir zaman gerek sorunlarn zne inmemitir. BunBir mezhep mensubu (.n.).
265

Ruh Yoluyla Tedavi

lardan kanm ve btn gcn grmezlikten gelmeye


harcamtr. Bir eyin st rtlrse, ortada gzkmez,
biiminde verilmi aptalca kararla, uygarlk ahlak ya
da drt kuak boyunca btn ahlaksal ve cinsel problem
lerle uramak zorunda kalm, ya da daha ok onlardan
kanmtr. Ve u ineleyici nkte gerek durumu arpc
bir ekilde aydnlatyor: Ahlaki bakmdan on dokuzuncu
yzyla Kant deil, "cant" 2 hkmetmitir.
Ama nasl olur da bylesine basiretli ve akll bir a,
bu denli gerek d ve dayanaktan yoksun bir psikolojinin
iinde yanlgya der? ylesine byk bululara, teknik
baarlara imzasn atan bir yzyl, nasl olur da ahlaknn
o denli ak seik grlen hokkabaz hilesiyle aalanma
sna raz olur? Sorunun ok basit bir yant vardr: Aklyla
gururlandndan. Kltryle bbrlenmesinden, uygarl
na kar gsterdii ar iyimserlikten. On dokuzuncu
yzyl, bilimde yapt umulmadk ilerlemeler sayesinde
bir tr akl sarholuu iine girmiti. Her ey bir kle gibi
zeka imparatorluunun emrine giriyordu sanki. Dnsel
bilimler (zihinsel bilimler) dnyann her saatinde yeni ut
kularn duyuruyor, dnyadaki zaman ve mekann zapt
edilmez yeni unsurlar devaml bastryor, ykseklikler ve
derinlikler srlarn silahlanm insan baknn planl me
rakna ayor, her yerde anari dzene, kaos hesaplayan
zihnin iradesine boyun eiyor. Dnyevi akl gerekten de
kendi kanndaki anarist igdlere hkmedemeyecek
miydi, drtlerin babo hizmetilerini annda bozguna
uratamayacak myd? Bu amaca ynelik esas alma
oktan yaplmt ve yine de modern "eitimli" insann
kannda arada srada alevlenen ey, uzaklaan gk grl
tsnn donuk, gsz imeklerinden baka bir ey de
il, yalanm ve artk yava yava duygularn kaybeden
"lkiyzllk" (.n.).
266

Sigmund Freud

hayvani vahiliin sona ermekte olan rpnlaryd. Ama


sabredin, birka yl daha, birka on yl daha gesin; gre
ceksiniz, yamyamlktan insanclla ve sosyal duyguya ka
dar mkemmel bir ekilde grafiini ykselten insanlk, bu
son fersiz lava talarn etik ateinde temizleyip yok ede
cek: Bu nedenle onlarn varlndan sz etmeye hi demez.
Aman ha, insanlarn dikkatlerini cinsel konulara ekme
yin, o zaman unutacaklar. Sakn ha, ahlakn demir par
maklklar ardnda hapsedilmi o ezeli hayvan konuma
larnzla tahrik etmeyin, sorularnzla yemlemeyin, o za
man munisleecektir. Artk abuk olun, nerede utandrc
ey varsa banz evirerek geip gidin, hibir ey yokmu
gibi hep yle yapn: lte bu, on dokuzuncu yzyln ahlak
yasasdr.
Devlet, drstle kar kaca youn sefer iin
kendisine bal gleri birlik iinde silahlandrr. Sanat,
bilim, ahlak, aile, kilise, okul ve niversite, hepsi birlikte
ayn sava talimatn alr: Her trl ekimeden kanla
cak, dmana yaklalmayacak, uzaktan kavis izerek do
lalacak, gerek tartmaya asla girilmeyecek. Hibir za
man argmanlarla savalmayacak, hep susarak savala
cak, her zaman sadece boykot edilecek ve grmezlikten
gelinecek. Kltrn btn zihinsel gleri ve uaklar bu
taktii mkemmel ekilde uygulayp, sorunu uzaktan iki
yzllk yaparak cesaretle izlediler. Bir yzyl boyunca
Avrupa iinde cinsel sorun karantinaya alnr. Ne yalanla:
nr ne de . kabul edilir; ne ortaya konulur ne de zl Af;
tersine, sessizce halnn altna sprlr. Genliin haa
rlklarn ve bedensel zevklerini dizginlemek iin ret
men, eitimci, pastor3, sansrc, mrebbiye uniformasn
tayan muazzam bir bekiler ordusu grevlendirilir. V
cutlarna ak hava temas etmemeli, ak sak ve aydnlaProtestan rahibi (.n.).
267

Ruh Yoluyla Tedavi

tc konumalar iffetli ruhlarna dokunmamal. Oysa eski


zamanlarda her yerde, her salkl halkta, her normal a
da, erkeklie adm atan olan enliklerle, erikinlie adm
atarken Yunan, Roma, Yahudi kltrlerinde ve hatta b
tn ilkel-yabaniliklerde on yanda, on drt yanda
drste bilmiler topluluuna alnrken, erkekler iinde
erkek, savalar iinde sava yaplrken, burada, Tanr
tarafndan dikte ettirilen bir pedagoji, onu yapay ve doa
ya aykr olarak btn aleniliklerden dlamaktadr. Hi
kimse onun yannda ak szler konuamaz ve ona bu ser
bestlii veremez. Bilgilerini genel kadnlarn bulunduu
sokaklardan ya da kendinden byk arkadalarnn fsl
damalarndan edinmektedir. Doallklarn en doal olan
bu bilimi herkes fsldayarak yaymay denedii iin, yeni
yetien her gen farknda olmadan kltr riyakarlnn
yeni yardaks olarak ona hizmet eder.
Yzyl boyunca srarla srdrlen bu kendi iine
kapanmann, birbirine kar iini boaltmamann ortaya
koyduu sonu, psikolojinin ruhsal olarak stn bir kl
trn ortasnda ei grlmemi ekilde dibe vuruudur.
nk salam bir ruh gr aklk ve drstlk olma
dan nasl geliebilir; eer retmenler, pastorler, sanatlar
ve bilginler bizzat kltr riyakar ya da cahil iseler ve bir
de bilgi aktarmak iin yetkili iseler, aklk ve aydnlk na
sl yaylr? Bilgisizlik her zaman sertlik dourur. Nitekim,
genlie kar hibir eyden haberi olmayan, hibir ey
den haberi olmad iin de merhametsiz olan bir peda
goglar cinsi sevk edilir. Bunlar ocuklarn ruhunda "ah
lakl" olun ve "nefsinize hakim olun" gibi ard arkas gel
meyen buyruklarla onulmaz yaralar aarlar. Kadnlar ta
nmayan erinlik a basks altndaki yar yetikin olan
lar, rahatlamak iin tek zm olan kadn ararlar. Ancak
bunlar o "aydn" kafal akl hocalar tarafndan ruhsal ba
kmdan zarar verici bir ekilde akl verilip rencide edilir268

Sigmund Freud

ler, korkun, sala zarar verecek ekilde "namussuz"


olmakla sulanrlar, zorla aalk duygusuna ve mistik
sululuk duygusunun kucana itilirler. Cilal szlerle,
"grgl pedagoglar" diye nitelenen profesrler, bu nite
leme o zaman pek seviliyordu, evet bu profesrler niver
sitelilere (bunu ben bizzat yaadm) zerinde her trl
cinsel hastaln istisnasz "tedavi edilemez" olduu yazl
pusulalar datrlard. O zamann ahlak kuduruklar, bu
tr toplarla sinirlere merhametsizce ate ederler. Pedagoji
etii, byle kabaral kyl izmeleriyle ocuklarn dnya
snda trampet alar. Bu planl korkutma yntemiyle henz
gven bulmam ruhlarda her an bir tabancann patlama
sna amamak gerek; saysz ocuun bu zorlayc bask
larla i dengelerinin bozulmasna ve seri halinde nevras
tenik tiplerin yaratlmakta olmasna da amamak gerekir;
bunlar delikanllk korkularn bastrp tutarak bir mr
boyu yanlarnda tamaktadrlar. Riya ahlakyla sakatlan
m binlerce gen, aresizlik iinde hekimden hekime ko
up durur. Ama o zaman tabipler bu hastalklarn kkne
inmeyi bilmedikleri iin, yani hastaln nedenini cinsel
likte aramadklarndan ve Freud ncesi an ruh bilimi
iinde iyi terbiye grm olduklar iin hibir zaman bu
konuulmayan, nk konuulmaz olarak kalmak zorun
da olan alana girmeye cesaret edemezler; nrologlar da bu
trden snrda durumlar karsnda tmden aresizdirler.
aresizlikten dolay, btn ruhsal rahatszl olan kiile
ri, henz klinik hastas deildir ya da tmarhanelik olma
mtr diyerek hidroterapi kurumlarna gnderirler. Bu has
talara brom verilir ve derileri de elektrikli vibratrle tara
nr, ama hi kimse gerek nedenleri bulmak iin cesaret
gsteremez.
Anlayszlk anormal yapl insanlarda daha ok kz
gnlk yaratr. Bilim tarafndan etik bakmdan nemsiz, ka
ltmsal hastalk olarak damgalanr, devlet yasas tarafn269

Ruh Yoluyla Teda vi

dan sulu olarak, arkalarnda antaj clar, nlerinde hapis


hane, korkun srlarm bir mr boyu grnmez bir bo
yunduruk gibi srkleyip dururlar. Hi kimseye akl dam
amazlar, hi kimseden yardm alamazlar. nk Freud
ncesi ada ecinsel yapda birisi hekime bavursa, shhi
ye maviri bey hastann kendini bu trden "domuzluk
larla" rahatsz ediyor diye, fkeyle kalarm atard. Bu gi
bi zel ilerin muayene odasnda ii yoktu. Peki nereye
bavuracaklar? Duygusal yaamnda rahatszlk duyan ya
da yolunu aran insan nereye gidecek, bu mllyonlarca
insana hangi kap dertlerini dinlemek iin, rahatlatmak
iin alacak? niversiteler ke bucak kaar, yarglar ya
sa maddelerine yapmlar, filozoflar (yiit Schopenhauer
hari) btn eski kltr dnyalarndaki normal olan eros
tan kanma biimlerine kendi evrenlerinde hi deinme
meyi yelerler, kamuoyu gzn sk skya kapatp tm
utandrc eylerin tartlamayacan belirtir. Gazetelere
bu konuda bir kelime bile girmez, edebiyata girmez, bilim
alannda hibir ekilde tartlmaz; polisin haberi var ya, o
yeter. Bu gizliliin ses geirmez lastik duvarl deli hcre
sinde yzbinlerce tutuklunun tepindiini bu yksek ah
!.kl ve hogrl yzyl hem bilir, hem de umursanmaz;
nemli olan feryatlarn dardan duyulmamasdr; yeter ki
kltrn o kutsal grn, btn dnyalarn en ahlakls
dnya nnde korunsun. nk o ada ahlaki grn
insan varlndan daha nemlidir.
Dehet verici ve uzun sren btn bir yzyln "ahlaki"
suskunluunun korkak komplosu Avrupa'ya hkmeder.
Ama bir de bakarlar ki, bu sessizlii anszn tek bir ses bo
zar: Gnn birinde gen bir hekim, herhangi ykc bir
ama gtmeksizin meslektalar arasndan ayaa kalkar ve
histerinin z zerine yapt aratrmalardan yola karak,
drt dnyasndaki bozukluklar ve tkanmalar ve bunlarn
giderilme yollar zerine konuur. Hi de patetik jestler
270

Sigmund Freud

yapmaz, ahlak grnn yeni bir temele oturtulmasnn,


cinsellik sorununun serbeste tartlmasnn zaman geldi
ini heyecanlanmadan syler; hayr, bu kat gereki gen,
akademik evrede hi de kltr vaazcl taslamamaktadr.
Tamamen psikozlar ve onlarn nedenleri hakknda, tanya
ynelik bir konferans verir. Ama hi de sklmadan, ok
doal bir tavrla, pek ok nevrozun, hatta aslnda btn
nevrozlarn k noktasnn bastrlm cinsel arzular ol
duu konusundaki tespiti, meslektalarnn sapsan kesilip
dehete kaplmalarna neden olur. Dehete kaplmalar
onun ortaya koyduu nedenleri yanl bulmalarndan
kaynaklanmaz; tam tersine, meslektalarndan pek ou bu
trden vakalan sezmi ya da yaamtr. Ve phesiz bunla
rn hepsi cinselliin insan bnyesinin btn iin nemli
olduunun bilincindedir. Ama yine de, bu hekimler kendi
lerini yaadklar aa duygusal olarak bal hissederler ve
uygarlk ahlaknn klesi durumundadrlar. lte bu neden
lerle plak bir gerein aka dile getirilmesi karsnda
yakksz bir hakaret yaplm gibi derinden incitildikleri
hissine kaplrlar, sanki o tanlayc parmak iareti yakk
sz bir hareketmi gibi derinden incindikleri hissine kaplr
lar. Mahcubiyet iinde birbirlerine bakarak acaba bu gen
doent bu trden nazik eyler hakknda konuulmayaca
n, en azndan "Hekimler Dernei"nin resmi oturumunda
konuulmayaca konusundaki yazl olmayan anlamay
bilmiyor mu, diye sorarlar. Cinsellik konusu zerine (bu
gelenei yeniyetmenin bilmesi ve dikkate almas gerekir di
ye dnrler) meslektalar arasnda g_z krparak anlama
yaplr, bu konuda tarok masalarnda akalamalar da olur;
ama bu tr tezler on dokuzuncu yzylda, bylesine uygar
bir yzylda akademik bir foruma getirilmez. Sigmund
Freud'un resmi olarak daha ilk sahneye k (olay gerek
ten meydana gelmitir) fakltedeki meslektalar arasnda
27 1

Ruh Yoluyla Teda<i

kilisede tabanca patlar gibi souk bir du etkisi brakr. lyi


niyetli meslektalar hemen akademik kariyeri uruna bu
utandrc ve pis aratrmalardan vazgemesinin iyi olaca
n sylerler. Bu aratrmalardan bir sonu kmayacan, en
azndan kamuoyunda tartmann da bir ie yaramayacan
ifade ederler.
Ama Freud iin nemli olan insanlara ters gelmeyecek
davranlarda bulunmak deil, drst olmaktr. Bir iz
bulmutur ve ardndan gitmektedir. te meslektalarnda
grd bu rknt ona farknda olmadan sancl bir yere
dokunduun"u, daha ilk hamleyle sorunun sinirine iyice
yaklatn gsterir. Freud hi istifini bozmaz, sk durur.
Ne iyi niyetli yal meslektalarnn kendi iyilii iin yap
tklar uyar karsnda ne de patr ktr ele alnmaya al
kn olmad iin hakarete urayan ahlakn feryatlar kar
snda tedirgin olur. Dehasn oluturan o inat cesaretiy
le, o insani cesaretle ve o sezgisel gle en duyarl noktaya
btn gcyle bastrr; ta ki bu suskunluun bann pat
latp yara ortaya karak tedaviye balanana kadar iin pe
ini brakmaz. Bu yalnz hekim, bilinmeyene yapt bu ilk
hamlede, karanln iinden neler bulup karacann
farknda bile deildir. Sadece derinlii hissetmektedir ve
bu derinlik mknats gibi yaratc zekasn ekmektedir.
Freud'un kendi kuayla bu ilk kar karya gelii
nin, basit bir vesileyle de olsa arpmayla sonulanm
olmas bir rastlant deil, bir semboldr. nk buradaki
rezalet bir tek kuramdan dolay rencide edilen sahte na
mus, allm bir ahlak onuru deildir; hayr, burada, teh
dide urayan kimsenin duyarl ileri grllyle, a
d kalm bir susma yntemi gerek bir dmanla kar
karya olduunu hemen fark eder. Freud'un bu alana na
sl girdii deil, aslnda alana dokunmas ve dokunmaya
cesaret etmesi, lm kalm sava ilan etmek anlamna ge
lir. nk buradaki mesele bandan beri iyiletirme me272

Sigmund Freud

selesi deil, kknden deitirme meselesidir. Sz konusu


olan tezler deil, ilkelerdir. Ayrntlar deil, btn gz
nnde tutulmaktadr. lki dnce biimi birbirine tos
lam, dikey farkllktaki iki yntem kar karya gelmi
tir. Bunlar birbirleriyle anlaamyordu ve anlamalar hi
bir zaman da mmkn olamazd. Beynin duygu karsn
daki stnl ideolojisinin iine o turtulan eski Freud
ncesi psikoloji kiilerden, eitimli uygar insanlardan ak
lyla drtlerini bastrmasn ister. Freud buna kaba ve net
bir yant verir: Drtler bastrlamaz ve eer bastrlrlarsa
yok olup gideceklerini sanmak geliigzel bir yaklam
olur. Tepiler en fazla geri itilebilir, bilinten bilinsizlie
doru itilebilir. Ama o zaman da bu ruh hacmi iinde teh
likeli bir ekilde arpk urpuk ylp srekli kaynaarak
sinir bozukluu, ylgnlk ve hastalk retirler. Freud hi
hayale, kuruntuya kaplmadan, ilericilik taslamadan taraf
sz, paldr kldr ve radikal bir ekilde ahlakn hakir gr
d cinsel igd (libido) glerinin insann tahrip
edilemez bir blmn oluturduu ve bunun her embri
yo ile yeniden hayat bulduu; hibir zaman ortadan kald
rlamayacak bir g eleman olduu, en fazla bilince sevk
etmek suretiyle tehlike yaratmayacak etkinliklere dn
trlebilecei belirlemesini yapar. Eski toplumsal etiin
ba dman olarak eletirdii eye, yani bilinlenmeye,
Freud tedavi edici bir etkinlik olarak bakar; eskinin tedavi
edici olarak grd eyin, yani basknn tehlikeli oldu
unu kantlar. Eski yntemin stn rtme uygulad
yerde, stn amann uygulanmasn ister. Grmezlikten
gelmek yerine tehis ve tanmay, yolunu deitirmek ye
rine zerine gitmeyi, ban evirmek yerine i derinlikle
rine doru bakmay, sarp sarmalamak yerine rlplak
soymay ister. lgdleri ancak tanrsanz dizginleyebilir
siniz eytanlar ancak bulunduklar derinliklerden karp
serbeste gznn iine bakan kimse terbiye edebilir.
273

Ruh Yoluyla Tedavi

Tbbn estetik ya da filoloji gibi ahlak ve aypla bir ii yok


tur; onun en nemli grevi insann en derin srlarn sus
turmak deil; tam tersine, artk konuturmaktr. Freud,
yzyln sarp sarmalama arzusunu dikkate almadan, itil
mi ve bilind olann kendini tanma ve kendini kabul
lenme sorunlarn an sahnesine karr. Bylelikle sade
ce saysz mnferit kiilerin tedavisine balamakla kalmaz,
ahlak hastas an bastrlan temel anlamazln riyakar
lktan bilime sevk ederek btn bir an tedavisine ba
lar.
Freud'un talep ettii bu yeni yntem, sadece bizim
kendi ruh grmz deitirmekle kalmad, kltr
mzn btn temel sorunlarn ve onun soy bilgisini ba
ka bir yne evirdi. Bu yzden kim Freud'un baarsn
1 890'dan sonra hala sadece tp meselesi olarak deerlen
dirmek isterse, kaba bir aalama yapmakta ve aptalca bir
yanlg iinde bulunmaktadr; nk o kii bilerek ya da
bilmeyerek hareket noktasn hedefle kartrmaktadr.
Eski ruh biliminin in Seddi'ni tesadfen tbbi tarafndan
delmi olmas, aslnda tarihi adan dorudur, ama baar
s iin nemli deildir. nk yaratc bir insanda hibir
zaman nereden yola kt deil, nereye ve ne kadar uza
a vard belirleyici olmaktadr. Freud'un tptan gelii
Pascal'n matematikten, Nietzsche'nin klasik filolojiden
gelmesinden farkl deildir. Bu kken eserine kukusuz
belli bir renk katar, ama onun bykln ve boyutunu
belirlemez. nk bugn, yaamnn yetmi beinci yln
da, eserinin ve deerinin her yl psikanaliz sayesinde kriz
geiren nevrozlu hastalarn az ya da ok tedavi edilip
edilmedii gibi ikinci dereceden eylerle llmediini,
artk oktandr kuramsal inan maddelerine ve varsaym
lara da dayanmadn belirtmenin zamandr. Libido cin
sel bakmdan ister "ykl" olsun ister olmasn, ister idi
kompleksi ve narsis bir ruh hali olsun ve, kodlanm inan
274

Sigmund Freud

maddelerinden ebedilik iin hangilerinin azizler arasna


konulacan, hangilerinin konulmayacan bilmem, b
tn bunlar oktandr doentlerin ilahiyat ekimesi ha
line gelmitir ve Freud'un ruhsal dinamii buluuyla ve
soru tekniiyle dnyamz zorlad o bitmeyen tarihi ruh
sal karar iin hibir nemi yoktur. Burada bir adam yarat
c bakyla i dnyann biimini deitirmitir. Ve bu ara
da meselenin gerekten her eyin yerle bir olmas meselesi
olduunu ve onun "doruluk sadizmi" btn ruhsal so
runlarla ilgili dnya grnde bir devrim meydana ge
tirmi olduunu, retisinin bu tehlikeli (yani onlar iin
tehlikeli olan) ynlerini ilk nce soyu tkenmekte olan
kuak fark eder; illzyonistler,4 iyimserler, lkcler,
utanmann ve iyi ahlakn avukatlar, bunlarn hepsi ann
da dehete kaplarak burada btn uyarc levhalara al
drmayan bir adamn ie koyulduunu fark eder. Bu adam
tabulardan korkmaz, itirazlardan ylmaz; gerekten hibir
eyi "kutsal" saymayan bir adamla kar karya gelinmi
tir. Nietzsche'den, Deccal'den ksa bir sre sonra, Freud'la
eski levhalar paralayan ikinci, daha byk bir ykcnn
geldiini sezerler. Bu anti-illzyonist, bu btn n tarafla
r acmasz rntgen nlaryla aydnlatan insan, libidonun
ardnda cinsellii, masum ocuun ardnda ilk insan, sa
mimi aile ilikileri iinde baba oul arasndaki ezeli ve
tehlikeli gerginlii ve en temiz dlerin iinde kann fo
kurdamasn ortaya karr. Kltr, uygarlk, insancllk,
ahlak ve ilerleyi gibi, onlarn en yce ve kutsal kabul et
tikleri eylerde arzu dlerinden baka bir ey grmeyen
bir insan, (daha ilk andan itibaren i kemirici bir kuruntu
onlar rahatsz eder) acmasz sondajyla daha da ileri gi-

illzyonist kelimesinin Almancada btn ahlaki ve bedii deerlerin vehme


dayandn kabul eden kii gibi bir felsefi anlam bulunduu iin burada
yanlsama ya da gz bac kullanlmamtr (.n.).
275

Ruh Yoluyla Teda vi

der miydi acaba? Bu putlar kran adam, mnferit ruhlar


analiz eden utanmaz pervasz tekniini ya bir de kitlelere
yayarsa ne olacakt? Sonunda devlet ahlaknn temelleri ve
bin bir trl zorlukla birbirine kenetlenen aile btnl,
ekicinin darbeleriyle parampara olmayacak myd ve va
tan duygusu ve hatta dini duygular korkun asidinin par
alamasyla lime lime olmayacak myd? Sona eren sava
ncesi ann sezgisi, gidiat gerekten doru tehis et
miti: Freud'un mutlak cesareti, zihinsel pervaszl hi
bir yerde ve hibir zaman durmaz. tirazlara, ikayetlere,
kskanlklara kulak asmadan, grlt patrtlara ve sus
kunluklara aldrmadan, bir zanaatkarn planl ve sarslmaz
sabryla Arimet manivelasn evrenin altna koyana kadar
daha da yetkinletirir. Nihayet Freud, yetmi yana geldi
i zaman son admn atar ve birey zerinde uygulad
yntemi btn insanla, hatta Tanrya uygulamay dener.
tllzyonlarn tesindeki son nihile ve hilie gidene dek,
inancn olmad, umutlarn ve dlerin bulunmad,
Tanrnn ya da bir duyunun ykledii insan devinin bile
olmad o muazzam sonsuzlua varana dek gider ve gi
der.
Sigmund Freud, bir tek insann mkemmel eylemiyle,
insanoluna kendi kendini ok net bir ekilde tantmtr.
ok net diyorum, ama onu daha mutlu e tmitir demi
yorum. Btn bir kuan dnya imajn derinletirdi, ama
gzelletirmedi. Derinletirdi diyorum, gzelletirdi demi
yorum. nk kkl deiiklikler hibir zaman insanlar
mutlu etmez, sadece sonu getirir. Ama insanolunun
ebedi ocuk kalbini hep yeni yattrc dlerle sallamak,
bilimin grev alanna girmiyor; bilimin misyonu insanlara
bu sert kabuklu dnyada doru ve dzgn gitmeyi ret
mektir. Sigmund Freud bu muazzam iin kendine den
blmn rnek oluturacak bir biimde yapmtr: Eser
de onun sertlii g, katl sarslmaz yasa olmutur.
276

Sigmund Freud

Freud teselli uuruna hibir zaman insana uyuuklua gi


den yolu gstermemi, dnyevi ya da ilahi cennette ka
may da gstermemitir; hep kendine giden yolu, kendi
derinliklerine giden tehlikeli yolu gstermitir. Onun an
laynda msamahaya yer yoktur: Dnce tarz insanlara
yaam bir arn bile kolaylatrmamtr. Bunaltc atmos
fer iine yapt operasyonu, tpk bir poyraz gibi sert ve
esip savurarak altn sisleri ve duygularn pembe bulutlar
n datmtr, ama temizlenen ufuklarn nnde imdi net
bir ekilde ruhsalla bir perspektif alm bulunuyor.
Yeni bir kuak onun baarlan sayesinde baka gzlerle
daha serbest, daha bilerek ve daha samimi olarak yeni bir
aa bakyor. Bir yzyl boyunca Avrupa ahlakn sindiren
riyakarln tehlikeli psikozu kesin olarak yumuamtr.
Ve biz de sahte utanma duygusuna kaplmadan yaamm
za bakabilmeyi renmi bulunuyoruz. "Arszlk" ve "su"
gibi kelimeler bizde dehet uyandrmaktadr; insan doa
snn igdlere hakim olduunu renmi olan yargla
rn arada srada sululuk karan vermekte duraksamalarn,
bugn artk retmenlerin doal olan doallkla, ailelerin
ak olan aklkla ele almalarn, ahlakllk anlaynn
iine daha ok drstlk girdiini, genlik iinde arkada
ln daha ok yaygnlamasn, kadnlarn isteklerini ve
cinslerini daha serbeste dile getirmelerini, her bireyin
benzersizliine sayg gstermeyi renmemizi ve ruhsal
benliimizdeki gizemi yaratc bir ekilde kavramamz. . .
daha iyi ve ahlak ynnden doru yetimenin tm bu ele
manlarn ve yeni dnyamz ncelikle bu biricik adama
borluyuz. Bu adamn bilim yapma cesareti vard ve bilgi
sini, isteksiz ve yreksizce kendini savunan an ahlakna
zorla kabul e ttirmek iin kat cesareti vard. Ortaya
koyduu baarlarndan bazlar tartlabilir, ama bu ay
rntlarn ne anlam var ki! Dnceler, benimsenmeleriy
le olduu kadar muhalefet grmeleriyle de yaar; bir eser
277

Ruh Yoluyla Teda vi

hem grd sevgiyle hem de uyandrd nefretle yaar.


Yaama gemek bir fikrin tek belirleyici utkusu demektir
ve hem de bugn sayg gstermeye hazr olduumuz biri
cik utku demektir. nk iinde yaadmz kararsz
adalet anda, tinsel stnle olan inanc, soluk solua
yaadmz rnekte olduu gibi hibir ey yceltmemek
tedir. Btn evrende doruluu artrmak iin tek bir kii
doruyu bulma cesareti gsterirse, bu, her zaman yeterli
olur.

Karakter Portresi
Her trl dahiliin kayna drstlktr.

Boerne

Viyana'da bir kira evinin somurtkan kaps elli yldan beri


Sigmund Freud'un zel yaamnn zerine kapanmtr.
Kiisel varl ylesine sade ve olaylardan uzak bir ekilde
srmtr ki, insann neredeyse onun zel yaam olma
m diyesi geliyor. Yetmi yln ayn ehirde, bunun krk
yl akn bir zamann ayn evde geirmitir. Yine ayn ev
de muayene odas olmu, ayn koltuk zerinde okumu,
ayn masada edebi almalar yapmtr. Alt ocuklu bir
ailenin babas; mesleinden ve misyonundan baka hibir
tutkusu olmayan, kiisel ihtiya duymayan bir insan. Hem
tutumlu ve hem savurgan olarak kulland zamannn bir
dakikasn bile bo eylere, kendini gstermek, mevki,
makam ve paye uruna harcamam, hibir zaman yaratt
eserin karsna yaratc insann tahrik edici kyla
kmamtr. Yaamnn ritmi bu adamda dur soluk bilme
yen, ayn ekilde ve sabrla akan alma ritmine tabi ol
mutur. Yetmi be ylnn binlerce ve binlerce haftasnn
her biri, kapank olarak srdrd etkinliinin deimez
278

Sigmund Freud

dngsn iziyor, her gn bir teki gnn ikizi gibi ge


iyor: Akademik almalar zamannda haftada bir gn
niversitede ders veriyor, hep aramba akamlan bir kez
Sokrates yntemine gre rencilerle yuvarlak dzen otu
rumda bir dnsel sempozyum dzenliyor, cumartesi
leden sonralan bir kez iskambil partisi, bunun dnda sa
bahtan akama kadar ya d.a daha ok gece yanlarna kadar,
her dakikay analiz, tedavi, aratrma, okuma ve bilimsel
veriler oluturmak iin son saniyesine kadar kullanyor.
Bu dn vermeyen alma takviminde bo bir yaprak
yoktur, Freud'un geni tuttuu ignnde yarm yzyl
boyunca zihinsel bakmdan megul olmad bir saati bile
gememitir. Kalbin kan dolamn salayan atlar gibi
Freud'u da motor grevini yklenen beyni devaml faali
yette tutuyor; onun almas sanki iradesinin kontroln
de bir etkinlik deil de doal ve kendiliinden ileyen bir
fo nksiyondur. lte bu kesintiye uramadan uyank kal
ve dikkatini canl tutuu, zihinsel etkinliini artc kl
maktadr; burada normallik bir feomen halini almakta
dr. Krk yldan beri gnde sekiz, dokuz, on, hatta bazen
on bir analiz yapmaktadr. Bu demektir ki dokuz, on, on
bir kez, her biri bir tam saat olmak zere ar bir ekilde,
neredeyse titreyen bir gerginlikle kendini bir yabancnn
zerine younlatryor , onun iine girerek dinliyor ve
oradan ald her szc tartyor. Bu srada hibir zaman
pes etmeyen bellei de psikanaliz srasnda hastann yapt
aklamalar nceki oturumlardaki aklamalarla kar
latrmaktadr. Yani Freud bu yabanc kiiliin tmyle
iinde yayor, oysa d ynden o kiiye ruhtansal olarak
yaklamaktadr. Saat bittiinde ani bir hareketle bu kii
den baka bir insana, sradaki hastaya dnmek durumun
dadr; gnde sekiz dokuz kez; yzlerce ve yzlerce insann
kaderini not tutmadan ve hatrlamak iin yardm almadan
ayr ayn muhafaza edip en hassas ayrntlarn derinliine
279

Ruh Yoluyla Tedavi

gryor. Bylesine srekli deien bir alma dzeni, zi


hin akl, ruhsal hazrlk ister ve bir bakasnn iki
saat bile dayanamayaca sinir gerginlii yaratr. Oysa
Freud'un bu artc canll, bu zihinsel gc iindeki
stn gc ne gevemek biliyor ne de yorulmak. insanlar
zerinde dokuz ya da on saatlik analiz almasn aka
mn ge saatinde bitirince, sra ancak sonularn dnsel
bakmdan biimlenmesine gelmi oluyor; biricik dnyas
kabul ettii bir i. Ve btn bu muazzam, bu durmak din
lenmek bilmeyen, binlerce insan pratik olarak etkileyen
ve milyonlarca insan uzun sre e tkilemeye devan eden
icraat bir yann yzyl boyunca yardmcsz, sekretersiz,
asistansz yrtlmektedir. Btn mektuplarn bizzat ken
di eliyle yazm, her aratrmasn yalnz bana sonulan
drm ve her eserine tek bana biim vermitir. Freud'un
yaratc gcnn sadece bu mkemmel istikrar, varlnn
da yansyan baya grnnn arkasnda sakl olan
gerek dehasn ele veriyor. Grne gre ancak bu ya
rattklar, onun normal yaamnn esizliini ve mukayese
edilmezliini ortaya karmaktadr.
Bylesine hi teklemeyen, onlarca yl iinde hibir
zaman ara vermeden ve armadan, dakik olarak alan
enstrmannn ancak en mkemmel malzemeden yaplm
olduu dnlebilir. Handel'de, Rubens'te ve Balzac'ta
olduu gibi, keza seri bir ekilde yaratanlarda olduu gibi,
Freud'da da zihinsel g taknl kkensel olarak salkl
bir doadan kaynaklanmaktadr. Bu byk hekim yetmi
yana gelinceye dek hibir zaman ciddi bir ekilde hasta
olmam, sinir oyunlarnn bu keskin bakl gzlemcisi
hibir zaman sinirlenmemi, ruh bozukluklarnn bu basi
retli aratrcs , aleyhinde ok sz sylenen bu seksalist
btn kiisel yaam e tkinliklerinde bir yaam boyu hep
ayn izgide ve salkl kalmtr. Bu beden, zihinsel ile
rinde en sradan, en alelade bir rahatszlk bile gsterme280

-igmund Freud

mi ve hemen hemen hibir zaman ba ans ve yorgun


luk yaamamtr. Onlarca yl boyunca Freud hibir za
man hekim meslektalarna bavurmam, bir saatini bile
yetiemediinden dolay iptal etmek zorunda kalmamtr;
5
ancak ileri yanda sinsi bir hastalk, polikratik saln
bozmaya alyor. Ama bouna. Yaras henz kapanma
dan, eski eylem gc hi eksilmeden derhal ve yeniden
harekete geiyor. Freud iin salkl olmak nefes almakla,
uyank olmak i yapmakla, yaamak yaratmakla zdetir.
Bu demirden dvlm bedenin gn iindeki gerginlii ne
denli sk ve youn ise, geceki rahatl da o denli mkem
meldir. Ksa, ama deliksiz bir uyku, bu olaanst normal
olan ve ayn zamanda fevkalade normalst olan zekann
yaratma azmini her sabah yenilemektedir. Freud uyuduu
zaman ok derin uyur ve uyank olduu zaman da tam
uyanktr.
l glerinin bu biimdeki dengede oluuna d varl
nn imaj hi de ters dmyor. Burada bile her zelli
inde mkemmel bir orant vardr, tamamen uyumlu bir
grn sergiliyor. Endam ne ok byk ne de ok k
ktr, bedeni ne ok ar ne de ok hafiftir: hep arlk
lar arasnda rnek tekil eden orta bir yoldadr, bir bile
kede toplanmtr. Btn karikatristler yzyllar boyunca
onun yznn karsnda kara kara dnmlerdir; n
k tamamen muntazam bir biim verilmi oval ehre
sinde izime yarayacak bir arlk bulamamlardr. Acaba
nemli karakteristik bir zellik yakalar myz diye bo ye
re genlik yllarnn resimlerini tek tek incelerler. Ama
otuz yalarnn, krk-elli yalarnn hadan, sadece yakkl
bir adam, erkek bir adam olduunu gsteriyor, muntazam,
neredeyse ok muntazam hadan olan bir bey olduunu
ifade ediyor. Koyu renkli ve keskin bakl gzleri, tam da
gl (.n.).
28 1

Ruh Yoluyla Tedavi

dnce adam olduuna iaret ediyor; ama ne kadar ince


lenirse incelensin bu soluk fo toraflarda bakml bir saka1 n evreledii ideal erkek tarznda bir hekim ehresinden
baka bir ey bulunamyor. Tpk Lenbach'n ve Makart'n
resmetmeyi sevdikleri gibi koyu, yumuak ve ciddi, ama
sonuta karikatre yarayacak zellii olmayan bir ehre.
Ve sonuta kendi uyumu iindeki bu yzle ilgili karakte
rolojik bir denemeye girimenin gereksiz olduu anlal
yor. lte o zaman son resimler devreye sokuluyor. Ancak
birok insanda bireysel karakter zelliklerinin zlp gri
sva paralanna dnt yallktaki gibi Freud'da da
ihtiyarlk a yontucunun keskisini altryor, ancak
hastalk ve pirlik yllan kar konmaz bir ekilde kuru y
znden bir fizyonomi oyup ortaya kanyor. Salan aar
dktan, sakal sert enesindeki grln kaybederek kes
kin azn artk glgeleyemez olduktan, ehresinin kemik
li plastik altyapsnn ortaya kmasndan sonra birazck
sertlik, mutlaka saldrganlk, doasndaki tavizsiz ve nere
deyse inat bir ekilde ileriye doru frlayan irade kendini
gsteriyor. Eskiden sadece gzlemleyen bir bak vard.
$imdi onun yerini ok derinlerden gelen, daha kasvetli,
daha hzl ve insann iine ileyen burgulayc bir bak
alm, ac bir gvensizlik krkl ak buruuk alnnda
yukardan aaya doru keskin bir yara gibi uzanyor. ln
ce dudaklar gergin bir ekilde sanki bir "hayr" ya da "bu
doru deil" sz zerine kapanm. lnsan Freud'un zn
deki arl ve katl nce ehresinde seziyor; bunun
yallkta yumuak ve geimli bir good grey old man ol
madn, tersine, hibir eye aldanmayan ve hibir eyle
de aldatmayan, sert, msamahasz bir snavc olduunu da
seziyor. Kuku glgeleri altnda, sanki karanlktan hedefe
sabet ettirdii keskin nianc baklaryla her kaama
izleyip her uygunsuz keyi nceden gzden geirdii iin
karsnda insann yalan sylemeye cesaret edemeyecei
282

Sigmund Freud

bir adam. Belki de rahatlatc olmaktan ok yldrc, ama


tehis edici younluun canlln tayan grkemli bir
ehreye, sradan bakan bir gzlemcinin deil, acmasz bir
burgulaycnn ehresine sahiptir.
Eski savann tehdit edici gzlerinde ifadesini bulan
bu Tevrat'a zg sertlik katksn, bu mthi geimsizlii
kimse bu adamn karakter profilinden iltifat ederek uzak
latrmaya kalkmasn. nk Freud'un bu keskin bileyli,
bu ak ve merhametsiz itici kararll ya bir de olmasa, o
zaman ortaya koyduu eylemlerin en nemlisi ve en iyi
si de olmazd. Eer Nietzsche balyozla felsefe yaptysa,
Freud da bir yaam boyu cerrah neteriyle felsefe yapm
tr. Nitekim, bu tr aletler mlayim ve tavizci eller iin
uygun deildir. lltifat, kibarlk, merhamet ve msamaha
onun yaratc doasnn kkl dnce tarzyla hi de
badatrlamaz; o doann biricik anlam ve misyonu, en
u deerleri ve ztlklar anlalr hale getirmekti, onlar
ilikilendirmek deil. Freud kararllkla srdrd m
cadelesinde her zaman davasnda net bir "bunun iin" ya
da "buna kar", "evet" ya da "hayr" ister; "bir yandan" ve
"te yandan" , "bu arada" ve "belki" gibi ifadeleri dikkate
almaz. Dnsel alanda hakkn ve haklln geerli oldu
u yerde Freud ne hatr bilir ne gnl; ne uzlama tanr
ne de zr. Tpk Yehova gibi, kararsz pheciyi deil,
imandan kan daha ok balar. Yarm ihtimallerin
onun iin bir deeri yoktur; onu sadece temiz, yzde yz
lk gerekler ilgilendirir. ister bir insan ile bir baka insan
arasndaki kiisel ilikilerde olsun, ister insanolunun d
nce bulanklnda olsun, yanlsama denilen her trl
belirsizlik, Freud'un ayrmaya, snrlamaya ve dzenleme
ye kar hevesini iddetli ve neredeyse inat bir ekilde
tamamen kendiliinden tahrik eder; baklar krlmam
n keskinliiyle hep grnglerin zerinde olmak ister
ya da kendini grnglerin zerinde olmaya mecbur his283

Ruh Yoluyla Teda vi

seder. lte bu net grme, net dnme ve netletirme,


Freud iin hibir zaman bir zahmete girme, bir istem de
ildir; zmleme onun doasnn normal, doutan gelen
ve engellenemez igdsel bir eylemidir. Freud bir eyi
derhal ve kesin olarak anlamamsa, onu aklayamaz, ay
dnlatamaz; bir eyi kendi asndan net olarak gremi
yorsa, o eyi ona hi kimse aklayamaz. Gzleri gibi zeka
s da otokrattr ve tmden uzlamazdr. Tam da savata,
stn g karsndaki yalnzlnda, doasndan gelen ve
iyice saplanan klca dnm dnce iradesinin saldn
zevki ancak tatmin olur.
Ama Freud bakalarna kar gsterdii sertlik, katlk
ve dnszln yan sra, kendine kar da ayn sertlii
ve gvensizlii gsterir. Bir insann en gizli samimiyetsiz
liinden ve riyalanndan bilindnn en mahrem isyan
hazrlklarna kadar her eyi hissederek, her tabakann ar
dnda daha derin bir tabakay, her itirafn ardnda daha
samimi bir itiraf, her gerein ardnda daha fazla gerei
ortaya karan bir uygulamay yaparken, kendine kar da
zdenetimini ayn analitik titizlikle uygulamaktadr. Bu
nedenle ok sk kullanlan "cesur dnr" sylemi, bana
Freud iin hi de isabetli seilmi bir sylem olarak
grnmyor. Freud'un fikirlerinin doalamayla, sezgiler
le hemen hemen hi ilgisi yoktur. Formllerinin stesin
den gelmesi, geliigzel olmad gibi kolay da olmuyor.
Freud bir tahminini aka iddia olarak ifade etmeden n
ce, ounlukla yllarca dnp tanp bekliyor; onunki
gibi yapc bir deha iin ani dnce sramalar ya da t
myle zetlemeler elbette ok anlamsz olurdu. Freud hep
basamak basamak aaya inerek, dikkatle ve sarholua
hi kaplmadan, her tereddtl yeri ilk kendi belirtiyor;
yazlarnn iinde bu trden kendi uyanlarna saysz kez
rastlanmaktadr. rnein "Bu, bir hipotez olabilir" ya da
"Bu balamda yeni olarak syleyeceim pek bir ey olma284

Sigmund Freud

dn biliyorum" gibi. Freud'un gerek cesareti ge balar,


ancak kendinden emin olduktan sonra kendini gsterir.
Sadece bu acmasz dorucu kendini tam olarak ikna edip
kendinden emin olunca, (yeni bir lk ile ilgili dnya ya
nlsamasn oaltabilir) grn ortaya koyar. Bir fikri
bir kez kabul edip kamuoyuna tantrsa, bu fikir artk
onun iliine ilemi, zihinsel yaam varlnn ayrlmaz bir
paras olmu demektir ve hibir Shylock6 onun canl be
deninden bir lif bile koparp alamaz. Freud'un emin olma
s hep ge oluyor, ama bir kez emin olunca da onun krl
mas mmkn olmuyor.
Grlerine bylesine sk skya sarlmas, rakipleri
nin onu dogmatizmle sulamalarna neden olmutur; hat
ta taraftarlar bile kimi zaman yksek, kimi zaman alak
sesle zntlerini dile getirmilerdir. Ama Freud'un bu
dediim dedik tutumu, doasnn karakterolojik bir para
sdr ve ondan koparlamaz: Bu istee bal bir davran
biimi olarak deil, spontane olarak, gzndeki zel mer
cek sisteminden ortaya kmaktadr. Freud'un yaratc ba
kyla grd eyi kendisinden nce hi kimse grme
mi gibi gryor. Dnd zaman, kendinden nce
bakalarnn bu ey hakknda dndklerinin hepsini
unutuyor. Problemlerini doal ve zorlayc ekliyle ele al
yor; ve insan ruhunun fal kitabn her anda nne
yepyeni bir sayfa alyor. Kafas onunla ilgili henz eleti
rel bir deerlendirme yapmadan nce gzleri yaratc ola
rak gereini yapm oluyor. Bir dncenin yanl olduu
anlatlabilir, retilebilir, ama bir gze yaratc bakyla
ilgili hibir uyar yaplamaz. Vizyon her trl etkilenme
nin, yaratclk istein dndadr. Peki eer yaratclk bu
deilse, neye gerek yaratc adn veriyoruz, ok eski ve
Shakespeare'in Londral Tccar adl oyununda bor para veren intikamc
Yahudi (.n.).
285

Ruh Yoluyla Tedavi

deitirilmez nesnelerin her birine, sanki dnyevi gzbe


beinin onu hibir zaman aydnlatmam gibi baklmasna
m; sanki hibir insann azndan kmam gibi binlerce
kez syleneni bir kez daha ekinerek yeniymi gibi ifade
etmeye mi? Aratrmacnn bu sezgisel baknn bys
renilemedii iin, hibir zaman da retilemez ve dahi
yane bir doann ilk ve tek bak zerinde srar e tmesi
hibir zaman itiraz deil, derin bir zorlanmadr.
lte bu nedenledir ki Freud hibir zaman okuyucu
larna ve dinleyicilerine grlerini kabul ettirmeyi, onlar
kandrmay ve ikna etmeyi denemez. Sadece grlerini
ortaya koyar. Kendisi iin en nemli olan dncelerini
bile edebi parlak szler kullanarak sunmaya ve duyarl
kimseler iin baz sert ve ac lokmalar yumuak ifadeyle
ilgi ekecek hale getirmeye onun mutlak drstl ke
sinlikle izin vermez. Her zaman sanatn en parlak maytap
larn andran Nietzsche'nin byleyici dzyazsyla kar
latrlrsa Freud'unki nce kuru, souk ve renksiz g
rnmektedir. Nitekim, Freud'un dzyazs tahrik etmez,
reklam yapmaz, edebi sslemelere, mzikle ritmik hale
getirmeye hi itibar etmez (bununa ilgili olarak kendisinin
kabul ettii gibi her trl yetenekten yoksundur - anla
lan mzii saf dnmeyi kartrmakla sulayan Pla
ton'un grn paylamaktadr). Dolaysyla Freud sade
ce bunu elde etmek iin abalar, Stendhal'n szne gre
hareket eder: "Pour etre bon philosophe, il faut etre sec,
dair, sans illusion" . 7 Aklk onun iin insanolunun b
tn beyanlarnda, dilsel ifadelerde dahi en uygun ve en
son aredir (Optimum und Ultimum); bu en yksek ak
ln ve netliin yannda btn sanat deerlerni ikinci
plana iter ve kenar izgilerinde elde ettii elml keskinli
ini dilindeki kyaslanamaz sertlie (vis plas&a) borlu"iyi filozof olmak iin kat, net ve gereki olmak gerekir" (.n.).
286

Sigmund Freud

dur. Tamamen tumturaksz, oturakl ve nesnel, bir Roma,


bir Latin dzyazs, konusunu hibir zaman edebi bir e
kilde kucaklamyor; tersine, onu sert ve z olarak ifade
ediyor. Sslemiyor, st ste ymyor, uzatmyor ve
sktrmyor; mecazlardan ve karlatrmalardan ar de
recede kanyor. Ama eer bir de kssa kullanrsa ikna
edici gc sayesinde bir kurun gibi hedefi her seferinde
gznden vuruyor. Freud'un baz dil oluturucu formlle
ri, kesilmi talarn iinden yansyan anlam parltlardr
ve bunlarn her biri kristal fanusa koyulmu renkli ka
bartma talarn andran billur gibi dzyazsnn iinden
unutulmaz etki sayor. Freud, felsefi sunumlarnda doru
yoldan bir kez olsun ayrlmyor; konumada konudan
uzaklamaktan, dnmede dolakl yollara sapmaktan
nefret ediyor; bylelikle kapsaml eserinin iinde eitimsiz
birinin bile zorlanmadan eksiksiz olarak kavramakta g
lk ekecei tek bir cmle yoktur. Dnmesi gibi ifadesi
de sanki tam olarak geometrik kesinlii hedef almaktadr:
bu nedenle grnte sade, gerekte ama yksek k du
ruluunda bir dil, onun duruluk amacna hizmet etmek
tedir.
Nietzsche, her dahinin yznde bir maske olduunu
sylyor. Freud da maskelerden en saydam olmayann
semi: fark edilmeyen maskeyi. D yaam gsteriten
uzak, neredeyse dar kafal burjuvaln ardnda olaanst
bir i randmann saklamaktadr. ehresi, dzgn ve sa
kin hatlarnn ardnda yaratc dehay saklamaktadr. Ben
zerlerinden pek fark olmayan ykc ve cretkar eseri, d
arya kar mtevaz bir ekilde doabilimsel olarak ek
siksiz niversite yntemi kisvesi iinde yansr. Ve dilinde
ki renksizlik ve soukluk, yaratc gcnn billursu sa
natkar zellii konusunda yanltyor. Yavanln dehas
olarak sadece ruhsuz olann zn ortaya koymay sevi
yor, dahiyane olan deil. llk nce sadece doru l gze
287

Ruh Yoluyla Tedavi

arpmaktadr, lszln ancak derinlerde bulabilir


siniz. Freud her zaman grndnden ok daha fazladr
ve yine de varlnn her trl ifadesinde aka Freud'un
kendisi yansmaktadr. nk bir insana yksek birlik ya
salar yaratc bir tarzda hkmettii srece, varlnn b
tn elerinde, dilinde, eserlerinde, grnnde ve ya
amnda duyusal ve kendinden emin olarak ortaya kar.

k
Freud, yaamm anlatrken "Genlik yllarmda hekimliin
toplumdaki yerine ve faaliyetlerine kar zel bir heves
duymadm, stelik sonralan da iimde byle bir sevgi ol
mad" , biiminde kendine zg karakteristik dn vermez
tavryla dobra dobra itiraf ediyor. Bununla birlikte bu iti
rafn u szleri son derece aydnlatc bir ekilde tamam
lamaktadr: "Beni ynlendiren daha ok bir tr renme
hrsyd ve bu hrs beni doal objelerden ok insan iliki
lerine ekiyordu. " Onun bu itenlikli hevesini hibir bilim
dal karlamyordu; nk Viyana niversitesi'nin ders
katalounda ders konusu olarak " lnsani llikiler" yoktu.
te yandan gen niversitelinin ksa zaman iinde ekme
ini kazanmay dnmek zorunda olduu iin uzun
uzun zel hevesleriyle megul olmas mmkn deildi;
tersine, teki tphlarla birlikte sabrla, zorunlu on iki
smestrelik renim kaldrmndan uygun adm yrmesi
gerekiyordu. Freud daha niversiteli iken ciddi ciddi ken
di bana aratrmalarda bulunuyor, akademik olarak zo
runlu derslerini kendi serbest itirafna gre "baya ihmal
ederek" hallediyordu. Bylelikle, "hayli gecikerek" ancak
1881 ylnda, yirmi be yanda tp doktoru unvann ald.
Nice nice insanlarn yazgsdr: Tuttuu yolun gveni
lirliinden phe eden insan iin tinsel bir ar nsezili
bir ekilde hazrlanmtr ve bu insan nce bu ary hi
288

Sigmund Freud

de arzulamad pratik bir meslekle deitirmesi gerekir.


nk tbbn zanaat yn, eitim yn ve tedavi teknii,
bandan itibaren evrensellie ynelmi bu kafaya pek ilgi
ekici gelmez. Temel yaps itibariyle doutan bir psiko
log (bunu sadece kendisi uzun sre bilmiyordu) olan gen
hekim, igdsel olarak kuramsal etki alann hi olmazsa
ruhsal olana yaklatrmaya alr. Yani zel dal olarak
psikiyatriyi seer ve beyin anatomisiyle urar. nk bi
reyselletirilmi bir psikoloji, bugn bizim iin ruhla ilgili
oktandr vazgeilmez olan bir bilim, o zamanlar tp ders
liklerinde henz retilmemekte ve uygulanmamaktadr.
Bunu bize ilk kez Freud gsterecektir. O zamanlarn me
kanik anlayna gre btn ruhsal dzensizlikler sadece
sinirlerin bozulmas olarak, hastalkl bir deiim olarak
kabul edilmekteydi; organlarn tam olarak tannmas saye
sinde ve hayvanlar aleminden yaplacak deneyimlerle bir
kez "ruhsal olann" otomatiini tam olarak hesap etmenin
ve her sapmay dzeltmenin mmkn olabilecei ekilde
sarslmaz bir kuruntu hkmediyordu. Bu nedenle, ruh bi
limi o zaman alma yeri olarak psikoloji laboratuvarnda
faaliyet gsteriyordu; bisturi ve neterle, mikroskopla ve
elektrikli tepki aygtlaryla sinir titremelerini ve ekilmele
rini lnce eksiksiz ruh bilimi yapldna inanlyordu.
Freud da nceleri ayn ekilde terih masasna oturmak ve
her trl teknik aygtlarla nedenleri aratrmak zorunday
d; oysa bu nedenler aslnda hibir zaman duyusal ynden
grmeye uygun kaba biimlerde kendilerini gstermezler.
Yllarca Brcke ve Meynert gibi nl anatomistlerin labo
ratuvarnda alr; alanlarnn bu iki uzman, ksa zaman
iinde gen asistandaki doutan gelen kendi bana yara
tc bulu yeteneini fark eder. Her ikisi de Freud'u kendi
zel alanlarna daimi meslekta olarak kazanmak iin aba
harcar. Hatta Meynert gen hekime kendi yerine beyin
anatomisi konusundaki derslerini vermesini teklif eder.
289

Ruh Yoluyla Tedai

Ama Freud'da bir i eilim tamamen bilinsiz bir ekilde


bu teklife kar kar. Belki de daha o zaman, igds ka
rar nceden sezmitir; ne olursa olsun bu onurlandrc
teklifi reddeder. Bununla beraber o zamana kadar baary
la, okul kurallaryla ve titizlikle uygulad histolojik ve
klinik almalar Viyana niversitesi'nde sinir bilimi
(nevroloji) konusunda doentliinin kabul edilmesi iin
yetmek yle dursun fazla bile geliyordu.
Nevroloji doenti, o zamann Viyanasnda yirmi do
kuz yandaki, mal mlk sahibi olmayan gen bir hekim
iin bu, ok istenen ve karl bir payedir. Freud'un imdi
artk hastalarn baaryla rendii, okul kurallarna uy
gun hazrlanm ynteme gre ylmadan muayene etmesi
gerekiyordu; eylemsiz profesr olabilir ve sonunda da
saray mavirlii unvann alabilirdi. Ama daha o zaman
onun iin ok karakteristik olan kendini gzetleme ig
ds ortaya kar ve bu igd onu btn yaam boyun
ca daha ileriye ve daha derinlere gtrr. Nitekim teki
btn nrologlarn bakalarndan ve hatta kendilerinden
korkarak sakladklar eyleri bu gen doent drste iti
raf eder. Yani psikojen fenomenlerin muayene tekniinin
tmnn, 1885'te retildii haliyle, tamamen yetersiz ve
her eyden nce ie yaramaz olarak bir kmaz sokaa gir
diini dile getirir. Ama Viyana Okulu eski ynteme bal
kalmaya ve yenisine de izin vermemeye devam ediyorsa,
baka bir yntem nasl renilecek ve uygulanacaktr?
1 885'te (ve ondan sonra uzun bir sre daha) orada profe
srlerden renilecek ne varsa gen doent en ince ayrn
tsna kadar renmiti; temiz klinik almalarn, anato
miyi tam ve mkemmel bir ekilde ve bunlara ilaveten Vi
yana okulunun titizlikte, zende, alkanlkta ve gayrette
dn vermezlik gibi temel erdemlerini de almt. Bunla
rn tesinde kendisinden daha fazla bir ey bilmeyen
adamlardan ne renecekti? Bu nedenle birka yldan beri
290

Sigmund Freud

Paris'te psikiyatrinin bambaka bir yntemle ele alnd


haberi onu gl ve kar konulmaz bir ekilde etkilemek
tedir. Charcot'nun orada, aslnda beyin anatomisti olma
sna karn o kazip hret ve dlanm hipnozun yard
myla ilgin deneyimler yaptn aknlkla ve kukuyla
iitmekte, ama yine de kendini bu sylenenlerin cazibe
sinden kurtaramamaktadr. Hipnoz Viyana'da Franz Anton
Mesmer'in ehirden baarl bir ekilde kovulmasndan
sonra yedi kat aforoz edilmitir. Uzaktan sadece tp gaze
telerinin yazdklarndan bu deneyimler hakknda duyum
sal bir imajn elde edilemeyeceini Freud hemen anlar. Bir
karara varabilmek iin bunlar bizzat grmek gerekir.
Gen bilgin, derhal yaratc insanlara her zaman yollarnn
gerek hedeflerini hissettiren gizemli i sezgisiyle Paris'e
koar. Hocas Brcke, bu varlksz gen hekimin seyahat
bursu verilmesi konusundaki ricasn destekler. Kendisine
burs verilir. Bunun zerine bir kez daha yeniden balamak
ve retmeden nce renmek iin gen doent 1886 y
lnda Paris'e gider.
Paris'te hemen bambaka bir atmosfer iine girer.
Geri Charcot da Brcke gibi patolojik anatomi kkenli
dir; ama o bunu amtr. Bu byk Fransz "La foi qui
guerit" adl nl kitabnda tp biliminin kendini been
milii tarafndan o zamana kadar makbul saylmayarak
reddedilen dini inan mucizesini ruhsal koullar bak
mndan incelemi ve belirtilerinde belli tipik yasallklar
tespit e tmitir. Gerekleri inkar etmek yerine onlar yo
rumlamaya balam ve ayn ekilde nyargsz olarak b
tn teki mucize tedavi sistemlerine yaklamtr, bunla
rn iinde kazip hret Mesmerizm de vardr. Freud ilk
kez histeriye kendi Viyana okulu gibi, bandan aalayc
bir yaklamla sayrmsama olarak bakp onu yok sayma
yan, tersine, btn ruh hastalklarnn en plastik olann
kantlad iin en ilginci olan bu hastaln nbetlerinin
29 1

Ruh Yoluyla Tedavi

ve iddetlenmesinin i sarsntlarn bir sonucu olduunu


ve bu yzden de ruhsal nedenlere gre yorumlanmas ge
rektiini dnen bir bilginle karlar. Charcot herkese
ak derslikte, bilinen tipik fellerin telkin yardmyla her
zaman uyank uyku halinde, hem ortadan kaldnlabilmek
te ve hem de meydana getirilebilmekte olduunu, bunla
rn kaba psikolojik refleksler olmadn, tersine, iradeye
tabi olduklarn hipnotize edilmi hastalarda gsterir. Her
ne kadar retisinin ayrntlar Viyanal gen hekimde ik
na edici bir :ki yaratmasa da, Paris'te nevroloji alannda
sadece bedensel olan deil, ruhsal olan, hatta metafizik
olan sebeplerin de kabul edilip deer verildii gerei g
l bir ekilde onun iine iler. Orada eski ruh biliminin
psikolojisine yeniden yaklatn mutlu bir ekilde sezer
ve bu ruhsal yntemde imdiye kadar rendiklerinden
daha ok cezbedilmi olduunu hisseder. Bu yeni etki ala
nnda da Freud, hocalarnn zel ilgilerini ektii iin ans
ldr; ama aslnda stn kafalarn ebediyen karlkl ig
dsel sezinlemesine ans denilebilir mi? Tpk Viyana'da
Brcke, Meynert ve No thnagel gibi Charcot da Freud'daki
yaratc dnce zelliini hemen fark eder ve onu kendi
yaknna alr. Ona eserlerini Alman diline evirme hakkn
verir ve sk sk gvendiini gsterir. Freud birka ay sonra
Viyana'ya dnd zaman i dnyasnn grnm de
imitir. Charcot'nun izledii yolun kendisi iin tam ola
rak uygun bir yol olmadn kaygyla sezer; bu aratrma
cy da bedensel uygulama ok megul etmektedir; o da
ruhsal durumlar kantlayan eylerle ok az ilgilenmekte
dir. Yine de bu birka ay bile gen bilginde yeni bir cesare
ti ve bamszlk arzusunu olgunlatrr. imdi artk kendi
bana yaratc almas balayabilir.
nce tabii kk bir formaliteyi de tamamlamas ge
rekmektedir. niversiteden her burs alan kii dndkten
sonra yurtdnda edindii bilimsel deneyimler hakknda
292

Sigmund Freud

bir rapor vermekle ykmldr. Freud bunu Hekimler


Cemiyeti'nde yapar. Charcot'nun izledii yeni yollan anla
tr ve Salpetriere Hastanesi'ndeki hipnozlu deneyleri be
timler. Ama Franz Anton Mesmer'in zamanndan beri, Vi
yana Hekimler Cemiyeti bedene telkinle yaplan her trl
muameleye kar fkeli bir gvensizlik saplants iine gir
mitir. Freud'un histeri semptomlarnn yapay olarak re
tilebildii haberi, kmseyici bir tebessmle karlanr;
hatta histeri hallerinin erkeklerde de meydana geldii ko
nusundaki beyan, meslektalar arasnda aktan aa
kahkahalara neden olur. nce Paris'te ona ne yalanlar yut
turmu olduklarn belirterek omzunu okayp gnln
alrlar. Ama Freud'un dn vermediini grnce, iinde
ruh biliminin (Tanrya kr! ) hala "ciddi bilimsel tarzda"
yapld kutsal beyin laboratuvarnn kapsn mrtedin
yzne onursuzca kapatrlar. O zamandan sonra Viyana
niversitesi'nin bete noir'8 olarak kalr, Hekimler Cemi
yeti'nin mekanna bir daha ayak basmaz. Ancak ok zen
gin bir bayan hastasnn himayesiyle (kendisinin neeyle
itiraf ettii gibi) yllar sonra eylemsiz profesr unvann
elde eder. Onun akademik kadroya dahil oluunu anl
anl faklte hi de ha-trlamak istememektedir. Nitekim
Freud'un yetmiinci ya gnnde bile aka onu hatrla
mamay tercih etmi ve her trl selam ve kutlama gn
dermekten kanmtr. Hibir zaman ordinarys olmam,
saray maviri ve hkmdar maviri olamam ve bata
ne idiyse ylece kalmtr: eylemlilerin iinde eylemsiz bir
profesr.
Freud cilt tahrikiyle ya da ilala etkileme sayesinde
ruhsal sebeplere dayanan hastalklar iyiletirmeyi dene
yen nrolojinin Viyna'da uygulanan mekanik tedavisine
kar gelerek yalnzca akademik kariyerini deil, hekimlik
korkulu ryas (.n.).
293

Ruh Yoluyla Teda vi

pratiini de perian eder. imdi o yalnz bana yryecek


tir. Bu balangta, hala olumsuzluktan daha fazla bir ey
bilmemektedir, yani belirleyici psikolojik bulularn ne
beyin anatomisi laboratuvarnda ne de sinir reaksiyonlar
nn lm cihaznda elde edilebilecei hususundan fazla
sn bilmektedir. Sadece baka bir tarzda ve baka yerden
devreye sokulan bir yntemin ruhsal durumlarn esraren
giz karklklarna yaklaabileceini dnr; bunu bul
mak ya da daha ok kefetmek, onun bundan sonraki elli
ylnda tutkulu abas olacaktr. Buna giden yolu ima eden
belli iaretleri ona Paris ve Nancy vermitir. Ama tpk sa
natta olduu gibi bilimsel alanda da hibir zaman son ek
li vermek iin tek bir dnce yeterli olmuyor; aranrma
da da gerek verim her zaman bir fikrin bir deneyimle ke
simesi sonucunda onaya kmaktadr. Kk bir tevik
dahi yaratc gcn boalmasn salar.
Gerginlik hat safhaya u lamtr artk; onu kiisel
dostluk iinde yal bir meslektayla olan birliktelii, yani
daha nce Brcke'nin laboratuvarnda karlat dostu
Dr. Josef Breuer ile olan beraberlii tevik eder. Breuer ok
megul bir aile hekimiydi ve bizzat nemli yaratcl ol
masa da, bilimsel olarak an derecede aktifti. Breuer
Freud'a Paris seyahatinden nce tuhaf bir ekilde tedavi
baarlar elde ettii gen bir kzn histeri halini anlatr. Bu
gen kz okul bilgilerinden bilinen btn sinir hastalkla
rnn en somut halini, yani fel, kaslma, tutukluk, bilin
bulankl vb. ortaya koymaktadr. Breuer bu gen kzn
kendisi hakknda ok eyler anlatmasna izin verdii za
man, kendini boalm hissettiini gzlemlemiti. Bu yz
den de akll hekim sabrla hastann kendisine iini bo
altmasn salyordu. Hasta duygusal fantezisinin rn
olan szleri her ifade ediinde belli bir sre iin rahatlama
meydana geldiini fark eder. Kz anlatr, anlatr da anlatr.
Ama Breuer btn bu kopuk, balantsz itiraflardan has294

Sigmund Freud

tann hep esas olan eyin, histerisinin ortaya knda ne


densel bakmdan belirleyici olan eyin bile bile etrafnda
dolandn sezer. Bu insann kendi hakknda hi de bil
mek istemedii bir eyler bildiini ve bunun iin de bun
lar bastrdn fark eder. Gizlenen yaantya giden kapal
yolu amak iin Breuer'n aklna gen kz dzenli bir e
kilde hipnotize etmek gelir. Bu istek d durumda btn
"tutukluklar" (eer psikanaliz bu kelimeyi bulmam ol
sayd insan, hangi kelimenin kullanlacan sormadan
edemiyor) daimi olarak ortadan kaldrabilmeyi mit eder
ki, bunlar olayn unsurlarnn temelli olarak aydnlatlma
sna engel tekil e tmektedir. Denemesi gerekten de baa
rl olur; her trl utanma duygusunun ayn ekilde orta
dan kalkt hipnoz durumunda, kz imdiye kadar he
kimden ve her eyden nce kendinden inatla saklad her
eyi rahata syler: Babas hasta yatanda yatarken ona
kar belli duygular hissedip bunlar bastrmtr. Edep ve
ahlaka uygun olmamalar nedeniyle bastrlan duygular
avuntu olarak kendilerine sz edilen hastalkl semptom
lar bulmu ya da daha ok uydurmutu. nk kz hip
noz halindeyken bu duygular her serbeste kabul ediin
de, onlarn yedek grntleri derhal siliniyordu: Histerik
semptom. Breuer tedavisini bu anlayla sistemli olarak
srdrr. Ve hastay kendi hakknda aydnlatt derece
de, tehlikeli histerik belirtiler geri ekilir; bunlar artk ge
reksiz hale gelmitir. Birka ay sonra hasta tam tedavi ol
mu, daha salkl olarak taburcu edilebilecek duruma gel
mitir.
Breuer bu srad olay gen meslektana uygun bir
frsat bulunca, zellikle dikkat eken bir olay olarak an
latmt. Bu tedavide onun her eyden nce nevroz hasta
snn baarl bir ekilde salna kavuturulmas houna
gider. Ama Freud derin igdsyle Breuer'n bulduu bu
tedavi eklinin ardnda ok daha kapsaml bir yasann ol295

Ruh Yoluyla Tedavi

duunu sezer: "Ruhsal enerjilerin yer deitirebilirlii'',


"bilinaltnda" (bu kelime de o zaman henz bulunmu
deildi) belli bir deitirme dinamiinin faaliyette olmas
gerektii, bunun da doal etkisi bastrlan (ya da bizim o
zamandan beri sylediimiz "kabank") duygulan deitir
dii ya da baka ruhsal veya bedensel eylemlere aktard
hususu. Keza Breuer'n bulduu bu olay baka bir ynden
Paris'ten memleketine getirdii deneyimleri aydnlatr ve
burada ortaya karlan izi derinlerdeki karanlklara kadar
takip etmek iin bu iki arkada birlikte almaya karar
verirler. !kisinin ortaklaa yazdklar "ber den psychi
schen Mechanismus hysterischer Phanomene",9 1 893 ve
"Studien ber die Hysterie", 10 1 895 adl eserleri bu yeni
fikirleri kayda geiyor; bunlarn iinden yeni bir psikolo
jinin tan kzll parldamaktadr. Bu ortak aratrmalarda
histerinin imdiye dein kabul edildii gibi organik, be
densel bir hastalk olmayp iten gelen, hastann kendinin
de bilmedii bir atmadan kaynaklanan bir sarsnt oldu
u ve nihayet bunun basksnn da "semptomlar" , hastalk
l deiimleri oluturduu ilk kez tespit edilir. Nasl ki bir i
iltihaplanma sonucunda ate ortaya karsa, duygunun ar
derecede ylmas sonucunda da ruhsal sarsntlar ortaya
kmaktadr. Keza irinlenme akp boalnca vcudun atei
derhal dt gibi, imdiye dein bastrlan ve geri itilen
duygunun boalmas salanr salanmaz histerinin zorla er
telenmesi ve kaslmalar da zlr, yani "yanl yola sap
m bulunan ve orada ayn zamanda skm olan sempto
mun elde edilmesinde kullanlan duygu miktar, boalabile
cei normal yollara sevk edilebilirse" zlr.
Breuer ile Freud bu ruhsal boalma eylemi iin ara
olarak balangta hipnozu kullanrlar. Bu, psikanalizin
10

Histerik Fenomenlerin Psiik Mekanizmas zerine (.n.).


Hisleri zerine incelemeler (.n.).
296

Signund Freud

prehistorik a demektir; ama hibir zaman kendi bana


bir tedavi arac deildir, bir yardmc aratr. Boalma ey
leminin grevi sadece duygu kaslmasn zmeye yardm
etmekti: Yaplan operasyonda bir tr narkoz roln stle
necekti. Ayk bilincin tutukluu ortadan kalknca, hasta
ancak o zaman serbeste sakladklarn sylemeye balar.
lte bu anlatma, iini dkme sayesinde ruhsal dengesizli
in basks azalr. Skm bir ruha boalma yolu yaratl
m olur. Yunan trajedisinin kurtarc ve sevindirici bir
e olarak vd gerilimden kurtulu devreye girer. Bu
yzden Breuer ile Freud yntemlerine nce Aristoteles'in
katharsisi 1 1 anlamnda "katharci" adn verirler. Tanma
sayesinde, kendini tanma sayesinde yapay, hastalkl hata
l hareketler gereksiz hale gelir, sadece sembolik anlam
tayan semptom kaybolur. lfade etmek belli anlamda g
l hissetmek demektir, idrak kurtuluu getirir.
Breuer ile Freud bu nemli, hatta belirleyici varsaym. lara birlikte ularlar. Bundan sonra yollar ayrlr. Hekim
Breuer bu yolun kimi tehlikelerinden rahatsz olur ve tbbi
uygulamaya dner; onu daha ok hislerinin tedavi olanak
lar, semptomlarn ortadan kaldrlmas ii megul etmek
tedir. Kendindeki psikolou ancak yeni kefetmi olan
Freud ise, buradaki dnm srecinin yol gsteren srr
n ilgin bulur, ruhsal olayn bysne kaplr. Onun
duygularn geri itilip semptomlarla yer deitirebilir oldu
u bu yeni bulunan gerei, durmakszn- ve daha iddetle
sorgulama hevesini tevik eder; bu tek sorunda ruhsal
mekanizmann btn gln sez-er. nk eer duy
gular geri itilebiliyorsa, bunlar kim geri itiyor? ve daha da
nemlisi, bunlar nereye itiliyor? Gler hangi yasalara g
re ruhsaldan bedensele dnyordu ve uyank insann
11

Katharsis Yunan trajedilerinde seyircinin arnmas anlamna gelmektedir


(.n.).
297

Ruh Yoluyla Teda"

hi fark etmedii ve bir yandan da bilmesi konusunda zor


lannca derhal fark ettii bu aralksz dnmler hangi
mekanda vuku buluyordu ? Freud'un nnde, bilimin
imdiye kadar el atmaya cesaret edemedii, bilinmeyen bir
alan glge gibi belirmeye balar; uzaktan titrek siluet iin
de yeni bir dnyay fark eder: lte bu dnya bilind
dnyadr. Ve ite bu "bireysel ruh yaamnda, bilind
nn paynn aratrlmas" artk bundan sonra onun yaam
tutkusu olarak geerlilik kazanacaktr. Derinlere ini ba
lamtr.
Bilind Dnya
Bildiin bir eyi unutmak istemek her zaman zel bir aba
ister; nk insann kendini yksek bir gr basaman
dan bir kez daha yapay bir ekilde daha basit bir gre
geri burgulamas gerekmektedir; tpk bunun gibi, insann
bugn kendini l 900'n bilim dnyasnn bilind kav
ramn kulland dnme tarzna geri gtrmesi de ko
lay deildir. Ruhsal gcmzn hibir zaman bilinli akl
etkinliiyle tamamen tketilmediini, bunun ardnda ba
ka bir gcn sanki varlmzn ve dncemizin glge
sinde etki ettiini, kukusuz eski, Freud ncesi ruh bilimi
de biliyordu. Biliyordu ama bu bilgiyi nasl kullanaca
konusunda hibir fikri yoktu. nk hibir zaman o kav
ram gerekten bilim ve aratrmaya dntrmeyi dene
memiti. O an felsefesi ruhsal grnmlerle ancak bun
larn bilincin aydnlatma alanna girdii kadaryla megul
olur. Ama bilind bir eyi bilincin konusu yapmay is
temek, ona bir eliki olarak grnr; bir contradictio in
adjecto 1 2 hali. O felsefe iin duygu aka hissedildii an

Bir ismin ve onunla birlikte kullanlan sfatn anlam bakmndan elikili


oluu (.n.).
298

Sigmund Freud

duygu olarak geerli olur, isten de eylem haline geldii an


isten olarak geerlilik kazanr. Ruhsal beyanlar bilinli ya
amn yzeyine kmadklan srece psikoloji onlan tart
lamaz olarak grp zihinsel bilimlerin dnda tutar.
Freud, "bilind" teknik terimini psikanalizin iine
alr, ama ona okul psikolojisinin ykledii anlamdan bam
baka bir anlam ykler. Freud iin biricik olan bilinli
olann ruhsal bir eylem olmas ve bunun sonucunda bi
lind olann tamamen baka ya da buna tabi bir kategori
olmas deildir; tersine, o kararl bir ekilde u vurgula
may yapar: Btn ruhsal eylemler nce bilind olaylar
dr. ldrak edilenler ne baka cinstendir ne de bir st tr
ortaya koyar; tersine, onlann bilincine girmesi, tpk n
bir nesne zerine dmesi gibi sadece dandan gelen bir
zelliktir. Bir masann karanlk bir yerde durup grn
memesi ya da elektrikli amdan yaklarak grlr hale
gelmesi , onu masa olmaktan karmaz . Ik onun
mevcudiyetini duyu yoluyla alglanr hale getirir, ama
varln yaratmaz. Her ne kadar karanlkta da dokunma
ve
hissetme
yntemiyle
varln
belli
lde
belirlenmesini salamak mmkn olsa da, insann onu
yksek alglama ortamnda karanlkta olduundan daha
iyi lecei kuku gtrmez. Mantksal olarak baklrsa
karanlkta duran ve grnmeyen masa, grnen masa gibi
ayn ekilde maddi dnyaya dahildir ve psikolojide de
bilind olan, bilinli olan gibi ruh alanna girmektedir.
Buna gre, "bilind" Freud'da artk jlinmeyen deildir
ve bu yeni anlamyla bilim alanna girmektedir. Freud'un
yeni bir dikkatle ve baka metodolofik bir takmla, derin
psikolojinin dalg ngrayla bilin dzeyinin altna
dokunmay ve ruhsal grnmlerin sadece yzeyini deil,
en dibini de aydnlatmay isteyen bu artc talebi
sayesinde, nihayet okul psikolojisi gerek ruh bilimi
pratikte uygulanabilir, hatta iyiletirici yaam bilimi haline
gelir.
299

Ruh Yoluyla Tedavi

Yeni bir aratrma alannn kefedilmesi, ruhsal gler


alannn muazzam bir ekilde geniletilmesi ve temelden
deitirilmesi, Freud'un balca dahiyane eylemidir. Bir
denbire alglanabilen ruh alannn imdiye kadarki ierii
kat kat geniletilir ve st dzey boyutunda aratrma iin
bir de derinliklerin dnyas serbest braklr. Bu tek, gr
nte nemsiz balantyla -belirleyici fikirler her zaman
sonradan basit ve normal dnceler olarak grnr- ruh
sal dinamik iinde btn ller deiir. Muhtemelen ge
lecekteki dnce tarihi, psikolojinin bu yaratc ann,
tpk Kant'ta ve Kopernikus'ta zihinsel bak asnn bi
razck deitirilmesiyle an btn dnya gr deiti
i gibi, dnyay deitiren byk anlar srasna yerletire
cektir. nk bugn bile yzyln bandaki niversitele
rin verdii ruh imaj bize, tpk aa bask gibi kaba, co
rafi evrenin kk bir parasna bizim btn kainatmz
adn veren Batlamys haritas gibi yanl ve dar geliyor.
Tam da saf kartograflar gibi Freud ncesi psikologlar,
aratrlmayan blgeleri ksaca terra incognita 1 3 olarak
niteliyorlar. "Bilind" onlar iin bilinemez olanla ve
alglanamaz olanla ilgili yedek sz anlamna gelmektedir.
Ruhsal olann herhangi karanlk, belirsiz bir deposunun
bir yerlerde olmas gerektiini ve buna yararlanlmayan
anlarmzn amurlamak iin aktn tahmin ederler;
unutulan ve kullanlmayan eylerin durduu bir depo, bu
radan annn zaman zaman herhangi bir eyi yukarya bi
lince tad bir malzeme deposu. Freud ncesi bilimin
temel gr bu bilind dnyann aslnda tamamen pa
sif, tamamen duraan, sadece l, cansz bir yaam, olmu
bitmi bir gemi olduu ve bylelikle de imdiki zihinsel
halimiz zerinde hibir etkisinin, hibir gcnn bulun
mad ynndedir ve yle de kalmtr.
13

Bilinmeyen arazi (.n.).


300

Sigmund Freud

Freud bu anlaya kar kendi anlayn ortaya koyar:


Bilind hibir zaman ruhsal yaamn art, dknts
deil, temel maddesidir ve bunun ancak ok czi bir b
lm bilincin aydnlk dzlemine ulaabilmektedir. Ama
grntye gelmeyen ana blm, bilind ad verilen b
lm, bu nedenle hibir zaman lm ya da dinamizmini
yitirmi deildir. Gerekte dncelerimiz ve duygular
mz zerinde ayn derecede aktif ve canl bir ekilde etki
etmektedir; hatta belki de ruhsal varlmzn canl plastik
blmn ortaya koymaktadr. Bu yzden, bilind is
tenci btn karar vermelerde hesaba katmayan kii yanl
grr; nk o i gerilimlerimizin en temel drtsn he
sabn dnda tutmutur; tpk bir buzdann arpma g
cn suyun yzeyinde kalan parasna gre hesaplamann
doru olmamas gibi (esas ktle su seviyesinin altnda ka
lr), aydnlk dncelerimizin, bilen enerjilerimizin tek
balarna duygularmz ve yaptklarmz belirlediini sa
nan kii kendisiyle alay eder. Btn hayatmz aklc e
nin iinde sallant halinde deildir, bilind olann s
rekli basks altndadr; her an, gemilerden kopard g
rnte unutulan bir dalgay yaadmz gnn iine s
rkler. Zannettiimiz gibi st dnyamz ok byk l
lerde uyank irademize ve planlayan aklmza dahil deil
dir; esas kararlarn imekleri o karanlk bulutlardan titre
imlerini alr, yazgmz sarsan ani yer sarsntlar o drt
dnyasndan gelmektedir. Bilinli alanda kategorilerin
cam snrlaryla mekan ve zaman bakmndan birbirinden
ayrlm olan eyler, aada, orada bir yumak halinde yan
yana ve i ie bulunur; oktan gmdmz dnd
mz ocukluumuzun kayp arzular orada hrsla dola
r ve arada srada paldr kldr gnmzn iine dalar;
aklmzdan oktandr km, unutulmu dehet ve korku
lar, beklenmedik bir ekilde birdenbire lklarn, sinir
kanallarndan yukarya doru nlatr; sadece kendi ge30 1

Ruh Yoluyla Tedavi

miimizin deil, toprak olmu nesillerin ve barbar atalar


mzn ihtiraslar ve arzular orada zmze kk salmtr.
Eylemlerimizin en esasl olanlar diplerden gelmektedir,
kendimiz iin de mahrem olanlarn birdenbire aydnlan
masndan, gcmz aan kar konmaz gten gelir. Bi
zim haberimiz olmadan orada, alacakaranlkta o turmakta
dr o ezeli ben; bizim uygar benimiz onun hakknda hibir
ey bilmiyor ya da bilmek istemiyor; ama ezeli ben bir
denbire bakaldrp kltrn ince tabakasn deler ve do
al ve zapt edilmez igdleri tehlikeli bir ekilde kanm
za akar; nk ben, bilindnn a kmak, bilinlen
mek ve kendini eylemlerle boaltmak ynndeki kkensel
iste{cidir: "Var olduuma gre aktif olmam gerekir." Her
saniye, konutuumuz her szde, yaptmz her eylemde
bilind eilimleri bastrmamz ya da daha ok geri bas
trmamz gerekir; etik ya da uygar duygumuz kendini i
gdlerin barbarca ehvet isteklerine kar durmadan sa
vunmak zorundadr. Ve bylece, (Freud tarafndan ilk kez
dorulanan grkemli vizyon) bizim btn ruhsal yaam
mz aralksz ve patetik olarak, bilinli istek ile bilind
ist.k arasnda, sorumlu eylem ile drtlerimizin sorum
', azluu arasnda hibir zaman sona ermeyen bir sava ola
rak grnr. Ama grnte bilind olan her beyann,
bizim iin anlalmaz olsa da belli bir anlam vardr. Freud
bilind hareketlerinin bu anlamn her bireyin anlamas
iin yeni ve zorunlu bir ruh bilimini gelecek iin talep
eder. Bu ruh biliminin grevi bilind hareketlerin anla
mn bireylere kavrattrmak olacaktr. insann yeralt bl
gelerini aydnlatabildiimiz zaman, duygu dnyasn ta
nm oluruz; ruhunun temeline inince, bozukluklarn ve
aksaklklarnn esas sebebini bulup meydana karabiliriz.
insann bilinli olarak bildiini psikoloun ve psikoterapis
tin retmesi gerekmez. Sadece kendi bilindn bilme
dii hallerde ruh hekimi ona gerekten yardmc olabilir.
302

Sigmund Freud

Peki bu alacakaranlk blgeye nasl ineceiz? ada


bilim bunun yolunu bilmiyor. Bilinalt fenomenlerini
kendi mekanik dorulukta ayarlanm cihazlaryla kavra
ma olanan da iddetle reddediyor. Bu yzden eski psi
kolojinin sadece gn nda, sadece bilin dnyasnda
aratrmalarn srdrebilme olana vard. Dilsizlerin ya
da sadece hayali konuanlarn yanndan kaytsz bir ekil
de ve ban bile evirmeden geip giderdi. Freud ise bu
anlay rk bir tahtay krar gibi bir tekme vurarak k
rp bir keye atar. Freud'un kanaatine gre bilind dil
siz deildir. Konuuyor, kukusuz bilin dilinden baka
iaretlerle ve sembollerle konuuyor. Hal byle olunca, st
yzeyden kendi derinliklerine inmek isteyen kiinin, nce
o yeni dnyann dilini renmesi gerekir. Ejiptologlarn
rozet levhalarnda altklar gibi, Freud da bilindna
ait dilin szln ve gramerini oluturmak iin tek tek
iaretleri aktarmaya balar; buradaki amac szlerimizin
ardnda ve uyank halimizde uyarc ya da batan karc
halde hissettiimiz sesleri anlalr klmaktr ve biz onlara
ounlukla isteklerimizden daha ok ayartlm olarak s
rkleniriz. Yeni bir dili anlayan yeni bir anlam da kavrar .
Bylelikle Freud'un yeni yntemi, derin psikolojiye ta
nnmayan zihinsel bir dnya aar: Freud sayesinde bilim
sel psikoloji bilin olaylarnn salt bilgikuramsal gzlem
lenmesinden her zaman olmas gereken ruh bilimine gelir.
l evrenin yarm kuresi, artk Ay'n arka yz gibi glgede
kalmaktan kmtr. Bilindnn ilk kenar hatlar kendi
lerini aklkla aydnlatabildikleri derecede yeni bir bak
daima daha amaz ve daha kesin bir ekilde ruhsal dn-
yamzn muazzam ve anlaml yapsndaki esrar perdesini
kaldrr.

303

Rya Yorumu
ComIT\ent !es hommes ont-ils si peu reflechi jus
qu'alors aux accidents du sommeil, qui accusent en
l'homme une double vie! N'y aurait-il pas une nou
velle science dans ce phenomene? . . . il annonce au
moins la desunion frequente de nos deux natures.
j'ai done enfin un temoignage de la superiorite qui
distingue nos sens latents de nos sens apparents.

Balzac, Louis Lambert, J83Y4

Bilind her insann en derin srrdr. Ona bu srrn or


taya karmada yardm etmeyi psikanaliz kendine grev
edimitir. Peki bir sr nasl ortaya karlr? Bu, tarzda
olmaktadr. Bir insana zor kullanarak gizledii ey sylet
tirilebilir: Yzyllar, kenetlenmi inat dudaklar amak
iin bo yere ikence edildiini gstermiyor. Sonra balan
tlar kurularak saklanan ey tahmin edilir, bunu yaparken
ok ksa anlardan yararlanlr, nk onun kakn silueti
-denizin nfuz edilemeyen yzeyindeki bir yunus bal
nn srt gibi- bir saniye iin karanln iinden kar. Ve
nihayet, byk bir sabrla bekleyerek gizlenen eyi gevek
ayklk durumunda kendiliinden syleyecei frsat kolla
nr.
Psikanaliz bu teknii de srayla kullanmaktadr.
nce bilind olan irade gcyle hipnoz halindeyken
zorla konuturmay denedi. lnsann kendisi hakknda
kendisine ve bakalarna itiraf ettiinden daha fazlasn bi
lyor olmas, eskiden beri psikolojinin bildii bir gerekti.
14

insanlar nasl olur da o zamana kadar insann ift yaamn ortaya koyan
uyku hali zerine bu kadar az dnm olabilirler! Bu olguyla ilgili yeni
bir bilim yok mudur acaba? ... en azndan iki doamzn sk sk blnd
n bize bildirirdi. Yani gizli duyularmz ile grnen duyularmz birbirin
den ayran bir snln bulunduu konusunda bir kannn var.
Ba/zac, louis Lambert, JBJJ (.n.).
304

Sigmund Freud

Ne var ki, bilinaltna yaklamay bilmiyordu. Mesmerizm


ilk kez insandan, uyutulmu haldeyken ayk halde oldu
undan ok daha fazla eyleri almann mmkn olduunu
gstermiti. lradesi uyumu olan kii, trans durumunda
bakalarnn karsnda konutuunu bilmedii ve bu sal
lantl halinde dnyada yalnz olduuna inand iin en
derin arzularn ve srlarn farknda olmadan sayp dker.
Bu yzden hipnoz nce en umutlandrc yntem olarak g
rnr; ama ok gemeden (ok ayrntya gtrmesi nede
niyle) Freud zorla bilindna girme tarzn ahlakd ve
verimsiz bulduu iin brakr; tpk hukukun insancl ol
ma aamasnda ikenceden kendi isteiyle vazgeip bunun
yerine sorgulamann ince sanatn ve su delillerini koy
mas gibi, psikanalizde de iddet uygulayp syletmeye
zorlayan ilk adan, anlam balarn kurarak kefetmeye
geer. Ne kadar uar kaar olursa olsun her yabani ardn
da izlerini brakr. Tpk bir avcnn arad av hayvannn
cinsini ve gidi tarzn kck ayak izlerinden okumas
gibi, bir arkeoloun bir vazonun paralarndan tmden
yklm bir ehrin nesil karakterini tespit etmesi gibi, psi
kanaliz de ilerlemi anda dedektif sanatn bilind ya
amn bilin iinde kendini ele verdii imdiki iaretlerine
uygular. Freud bu trden kk iaretlerle ilgili yapt ilk
aratrmalardan sonra artc bir iz bulur: Yanl hareket
denen eydir bu. Yanl hareketler (Freud yeni kavramlar
iin kalbinden vurur gibi uygun kelimeyi de buluyor) al
tnda, derin psikoloji btn zel fenomenleri zetlemek
tedir; bunlar psikolojinin en byk ve en eski ustas olan
dili oktandr birbirine uygun grup olarak kabul edip bu
yzden de "ver" nekiyle birbirine uygun olarak belirtmi
tir, 15 yani das Ver-sprechen (yanl sylemek/sr- lisan
etmek), das Ver-lesen (yanl okumak) , Ver-schreiben
15

Yazar burada Almancay kastediyor (.n.).


305

Ruh Yoluyla Tedavi

(yanl yazmak) , Ver-wechseln (kartrma/aldanma), Ver


gessen (unutmak), Ver-greifen (yanl tutmak/ tutama
mak) . Kukusuz ok basit gerekler yanl sylenir, rne
in insan bir szn yerine baka bir sz syler, bir eyin
yerine baka bir ey alr; yanl yazlr, bir kelimenin yeri
ne baka bir kelime yazar. Bu tr eyler her gn herkesin
bana dzineler halinde gelir. Peki gnlk yaamn bu
yanl bask illeti nasl oluuyor? Maddenin istencimize
kar gsterdii bu isyann sebebi nedir? Hibir ey; rast
lant ya da yorgunluk, diyordu buna eski psikoloji; eer
gerekli grrse gnlk yaamn trl nemsiz yanlg
sn dikkate alrd. Dncesizlik, danklk, dikkatsizlik.
Ama Freud buna daha sk sarlr: Dncelere gerekli ol
duklar yerde sahip olamamaktan baka bir ey midir d
ncesizlik? Ve eer insan istediini, niyetini, ereini ger
ekletiremezse, nasl olur da onun yerine istenmeyen
baka bir niyet srayverir? Neden insan niyet ettii bir
kelimeyi deil de baka bir kelimeyi syler? Yanl hare
kette arzu edilen hareketin yerine baka bir harekete se
bebiyet verildiine gre, beklenmedik bir ekilde yanl
hareketi gerekletiren birisi usulca araya sokulmu de
mektir. Dorunun yerine yanl kelimeyi dar karan,
bulmak istenen nesneyi saklayan, bilinli olarak aranan
eyin yerine insann eline sinsice yanl eyi tututuran
herhangi birisinin burada bulunmas gerekiyor. Bylece
Freud, ruhsal olann hibir yerinde anlamsz bir eyin, salt
rastlantsal bir eyin varln kabul etmez (bu fikir onun
btn yntemine egemendir) . Onun iin her psiik olayn
bir anlam, her eylemin bir faili vardr. Bu yanl hareket
lerde bir insann bilinci eylemsel olarak ortaya kmayp
bastrldna gre, bu bastrlan g uzun uzun ve bouna
aranan bilindndan baka ne olabilir? O halde yanl
hareket Freud iin dncesizlik deil, geri itilen bir
dncenin kendini kabul ettirmesidir. "Ver"sprechen,
306

Sigmund Freud

"Ver"schreiben, "Ver"greifen gibi eylemlerde ayk irade


mizin ifade etmek istemedii bir ey dile gelmektedir. lte
bu bir eyi bilinmeyen ve yeni renilen bilindnn dili
konumaktadr.
Bununla temel bir ey aklanm olur: Birincisi, her
yanl harekette, grnte her yanl yaplan eyde bilin
altnda istenen bir ey ifadesini bulur. lkincisi, bilinli
istek alannda bilindnn beyanna kar bir direncin fa
aliyette olmas gerekir. rnein eer (Freud'un kendi r
neklerini seiyorum) bir profesr bir kongrede bir meslek
tann almas hakknda, "Bu buluu ne kadar yersek
azdr" derse, bilind niyeti geri "vsek" demek istemi
tir; ama en iten "yersek" olarak dnmtr. Bu du
rumda yanl hareket profesr faka bastrm ve gerek
niyetinin gammazcs olmutur. Kendi korkusu adna srr
ifa etmitir; aslnda meslektann baarsn iten vurgu
lamak deil, tercihen aalamak istemitir. Ya da turizm
eitimi alm bir bayan Alpler'deki bir partide bluzunun ve
gmleinin ter iinde kaldndan yaknr ve "Ama insan
bir klota16 gidip de stn deitirirse" diye devam eder
se, bununla hikayeyi tam olarak vermek istediini ve blu
zunun, gmleinin ve klotunun terden srlsklam oldu
unu saf saf anlatmak istediini herkes anlar! Klot kav
ramn tam syleyecei srada, duruma uygun dmeyece
inin bilincine varr. Bu bilin kendini kelimenin nne
atar ve onu geri iter. Ama gizli istein srt tam olarak yere
getirilememitir ve bir anlk karklktan yararlanarak ke
lime "yanl hareket" olarak arkadan gelen cmleye atla
mtr. lnsan dil srmesi (Versprechen) srasnda esasen
sylemek istemedii, ama gerekte dnd bir eyi
syler. lnsan iten unutmak istedii bir eyi unutur. lten
kaybetmek istenen ey kaybedilir. Hemen hemen her za
man yanl hareket bir itiraftr, bir kendini ele vermedir.
1

Almancada nach Hause yerine nach Hose demitir (.n.).


307

Ruh Yoluyla Tedavi

Freud'un esas bulgularyla karlatrlnca nemsiz


saylan bu psikolojik kefi, btn gzlemlerinin iinde en
elenceli olmas ve dokunakl olmamasndan dolay en
ufak bir itiraz olmadan genel kabul grmtr: retisi
iinde sadece nakledici gc gelitirmektedir. nk yan
l hareketler nispeten seyrek bir ekilde meydana gelir;
bilinaltna atom biiminde kymklar sevk eder, saylar
ok azdr ve zaman dilimi iinde bunlardan bir btn
mozaik oluturamayacak kadar ar danktr. Ancak,
Freud'un gzlemci merak, acaba bunun gibi baka "an
lamsz" fenomenler var mdr ve bunlar yeni anlamda yo
rumlanabilir mi diye bu noktadan ruh yaammzn btn
yzeyini aratrmaya devam eder. Ruhsal yaammzdaki
en ok bulunan eye rastlamak iin yle uzun uzun ara
mas gerekmez; rastlanan bu ey, ayn zamanda anlamsz
kabul edilmektedir, hatta anlamsz eyin tipi olarak g
rlmektedir. Dil alkanlmz bile ryay, uykumuzun bu
gnlk konuunu, anlalmaz davetsiz misafir ve normal
de mantkl ve aydnlk olan beyin yollarmza giren fan
tastik serseri olarak nitelemektedir: Ryadr, kpktr!
Bo, amac ve anlam olmayan renkli iirilmi bir hi, ka
nn bir serab olarak kabul edilmektedir ve onun verdii
grntlerin hibir "anlam" yoktur. insann ryalaryla
yapaca hibir ey yoktur, insann, fantezisinin sama sa
pan cin oyunlarnda bir suu yoktur diye savunuyordu
eski psikoloji ve her trl aklc yorumu reddediyordu. Bu
yalanclarla ve kaklarla ciddi konumann bilim iin ne
bir anlam ne de bir deeri vard.
Peki, ryalarmzda konuan, resim oluturan, betim
leyen, yapan ve canlandran kimdir yleyse? Burada biri
sinin ayk benliimizden baka trl konutuu, eylemde
bulunduu ve istedii en eski ada bile biliniyordu. An
tik a bile ryalar "ilham edilmi" , stn gler tarafn
dan iimize konulmu biiminde aklyordu. Bir doas308

Sigmund Freud

t ya da, eer kelimeyi sylemeye cesaret edersek, benst


bir istencin burada rol oynadn dnyorlard. Nite
kim her insand istenle ilgili olarak mit dnyasnn sa
dece bir yorumu vard: Tanrlar! nk onlardan baka
hi kimsenin deiken gc ve stn kudreti yoktu. Baka
zamanlarda grnmeyip sembolik ryalarda insanlara yak
laan, onlara haberler fsldayan, iini dehet ve umutla
dolduran ve uykunun kara duvarna uyarc ya da rkt
c rengarenk resimler izen onlard. lnsanlar bu gece bil
dirimlerinde kutsal, tanrsal sesler duyduklarna inandk
larndan en eski alarn btn halklar , byk bir evkle
tanr dili "ryay" insan olarak anlamak ve buradan da
tanrsal istenci alglamak iin abalayp duruyorlard. Do
laysyla insanln balangcndan beri, en eski bilimler
den biri olarak rya yorumu vard: Her muharebeden n
ce, her karardan nce, rya grlen her gecenin sabahnda
ryalar, rahipler ve bilge kiiler tarafndan deerlendirilir
ve rya olaylar iyi bir eyin ya da tehdit eden kt bir e
yin sembol olarak yorumlanrd. nk eski rya yorma
sanat, insann gemiiyle ilgili hususlar ortaya karmak
isteyen psikanalizin tam tersine, bu d grmelerde lm
szler fanilere gelecei haber veriyorlard. Bu minval ze
rine firavun tapnaklarnda, Yunanistan'n akropollerinde,
Roma'nn mukaddes yerlerinde ve Filistin'in kzgn gnei
altnda binlerce yl boyunca bu mistik bilim gelimeye de
vam etti. Yzlerce ve binlerce soy ve halk iin rya, yazg
nn en doru aklaycs olmutur.
Yeni, ampirik bilim normal olarak bu gr batl ve
saf bir inan olarak deerlendirip onunla balarn sert bir
ekilde koparr. Tanrlar ve tanrsall hemen hemen ka
bul etmedii iin, ryada ne yukardan gnderilen yce
bir grev ne de bir anlam buluyordu. Onun anlayna g
re ryalar bir kaostan ibaretti, onlarn hibir deeri yoktu;
nk ryalar anlamszd, salt fizyolojik bir eylemdi, sinir309

Ruh Yoluyla Tedavi

lerin tahrik olmasndan meydana gelen atonal ve uyumsuz


art titreimlerdi, kann beyne yapt tazyikten kaynak
lanan kabarcklar ve ikinliklerdi, uykunun kara dalgala
rnn peinden srkledii gn boyu sindirilemeyen izle
nim kalntlarnn nemsiz dkntleriydi. Kukusuz by
le yerli yerine oturmam bir karmaada, mantkl ya da
ruhsal bir anlam olamazd. Nitekim bilim, ryalarn sun
duu dizi resimlerde doruluk, ama, yasa ya da anlam
gibi eylerin bulunduunu kabul etmiyordu. Kabul e t
medii iin de o bilimin psikolojisi anlamsza anlam ver
mek, nemsize nem vermek iin hibir giriimde bu
lunmuyordu.
Ancak aradan iki bin yl getikten sonra, Freud'la
birlikte ryann yazgy ele veren bir eylem olarak yeniden
olumlu deerlendirilmesi balar. Derin psikoloji, tekile
rin sadece bir kaos, dini bir are grdkleri yerde, bir kez
daha dzenli bir hareket grr: Seleflerine k ve hedefi
belli olmayan karmakark bir labirent gibi grnen ey,
ona bilind yaam bilinli yaama balayan via regia,
ana cadde olarak grnr. Rya arka plandaki duygu
dnyamzla grlerimize bal olanlar arasnda uzlama
salar. Rya sayesinde uyank iken bilmekten kand
mz baz eyleri reniriz. Freud tmden anlamsz hibir
ryann olmadn iddia ediyor; tam geerli ruhsal bir ey
lem olarak her birinin belli bir anlam vardr. Geri her
biri yksek, tanrsal, insan d bir iradenin bir bildirimi,
bir teblii deildir, ama ounlukla insann en isel, en
gizli isteidir.
Dorusu, bu kurye bizim altmz dili konumuyor,
yzeyin dilini deil, derinliklerin, bilind doamzn di
lini konuuyor. Bu yzden de anlamn ve ykledii grevi
hemen anlamyoruz. nce onu yorumlamay renmemiz
gerekiyor. Yeni, ilk kez yaratlacak bir bilimin, bize, bir
film hzyla kara uyku perdesi zerinde yansyan resimler310

Sigmund Freud

de yldrm gibi geip giden eyleri yakalayp tanmay ve


anlalr bir ekilde geri tercme etmeyi retmesi gereki
yor. nk insanolunun btn ilkel kkensel dilleri gi
bi, rnein Msrllarn, Kaldelilerin ve Meksikallarn dil
leri gibi, rya dili kendini zellikle mecazlarla, imgelerle
ifade eder. Bizim grevimiz, her seferinde dilin bu imge
sembollerini baka kavramlarla yorumlamaktr. Rya dili
nin dnce diline dntrlmesi iini, Freud'un ynte'
mi yeni ve karakterolojik bir amala ele alr. Eski ve ka
hince rya yorumu bir insann geleceini bulmak istiyor
duysa, olumakta olan psikolojik rya yorumu insann
ruhsal biyolojik gemiinin sis perdesini kaldrmak ve
bylelikle de en isel imdisini ortaya koymak istiyor.
nk ryadaki ben, sadece uyank halimizdeki ben ile
grnte ayndr. Ryada zamann geerlilii olmadna
gre (bouna "rya gibi geti" demiyoruz) , eskiden ne
idiysek ve imdi ne isek hepsi ayn zaman iinde olmakta
dr; ocukluk ve genlik, dnn ve bugnn insan, yani
benliin btn, sadece yaammzn deil, btn yaant
larmzn toplam vardr, oysa uyankken sadece bir anlk
benliimizi duyumsarz. O halde btn yaammz bir ift
yaamdr. Aada, bilinaltmzda gemiimizle ve bug
nmzle, karmakark duygular iinde hem ilkel insan ve
hem de kltr insan olarak birlikte bir btn olarak va
rz, doaya bal devam eden bir benin arkaik kalntlar
yz. Yukarda, aydnlkta, n vurduu yerde ise sadece
bilinli zaman beni vardr. Haberler, bu evrensel, ama bo
ucu yaamdan salt zamansal varlmza karanlkta o gi
zemli kurye vastasyla hemen hemen sadece geceleyin ge
er, yani rya vastasyla geer. Kendimizle ilgili sezdikle
rimizin en nemlisinden onun sayesinde haberdar oluruz.
Bundan dolay ona kulak vermek, ykledii grevleri an
lamak demek en karakteristik zelliimizi anlamak de
mektir. stencini sadece aydnlkta deil de ryalarnn de31 1

Ruh Yoluyla Tedavi

rinliklerinde de tanyan kiinin gerekten yaantsal ve za


mansal yaamnn toplam hakknda bilgisi olur, yani kii
liimiz dediimiz toplam hakknda bilgisi olur.
Ama bylesine nfuz edilemeyen, llemeyen derin
liklere iskandili nasl batracaz? Kendini hibir zaman
ak seik gstermeyen, sadece uykumuzun dehlizlerinde
maske takm gibi karmakark bir halde kvlcmlar saa
rak dolaan, konuacak yerde sadece kehanet eden eyi
nasl tam olarak tanyacaz? Buna uygun bir anahtar bul
mak, byy bozacak ve kavranamayan rya dilini uya
nklk diline tercme edecek bir ifre oluturmak gr
nrde by gerektirir, deyim yerindeyse kahince sezgiler
ister. Ama Freud'un psikolojik atlyesinde her kapy aa
cak bir maymuncuk vardr; hemen hemen yanlmayan bir
yntem uygulamaktadr: En karmak olanlara erimek is
tedii her yerde en ilkelden yola kyor. Her zaman son
biimin yanna ilk biimi koyuyor; her zaman ve her yerde
iei kavrayabilmek iin aadaki kklere bakyor. Nite
kim Freud, rya psikolojisine yksek uygarln uyank
insan yerine ocuklarda balyor. nk ocuk bilincinin
hayal alannda yan yana henz ok az ey vardr, dnce
evresi henz snrldr, arm henz zayftr, yani rya
malzemesini net bir ekilde grmek iin elverili durum
dadr. ocuk ryasnda ince dnce tabakasnn ruhsal
duygu zeminini grebilmek iin asgari dzeyde yorum sa
nat bilmek yeterlidir. Diyelim ki bir ocuk bir ikolata
dkkannn nnden geti, ebeveyni ona ikolata almak
istemedi; bu durumda ocuk ryasnda ikolata grr.
ocuk beyninde hi szgeten geirilmeden, hi renklen
dirilmeden dorudan doruya tutku resme, arzu ryaya
dnr. Henz hibir ekilde dnsel ya da ahlaki e
kingenlik, ayp duygusu ve zihinsel tutukluk yoktur, hi
bir ngr ve hibir ekilde bakalarn hesaba katma ge
limemitir. ocuk, vcudunun dn plak halde ve
312

Sigmund Freud

utanma duygusundan yoksun olarak ekinmeden herkese


gsterdii gibi, i arzularn da ryada saklamadan gste
rir.
Bununla gelecein yorumunun n almas ksmen
tamamlanm olmaktadr. Ryann sembol resimleri, o
unlukla tatmin edilmeyen, geri itilen arzular saklamak
tadr; bu arzular gn iinde kendilerini gerekletireme
diklerinden imdi rya yoluyla yaammza geri dnmek
iin gayret sarf eder. Herhangi bir sebeple gndzleyin ey
lem ya da sz olamayan ey, orada resimler oluturarak ve
betimleyerek renkli fantezilerde kendini ifade eder; rya
nn gzetlenmeyen selinde i benliin btn istek ve di
lekleri, abalar, plak ve tasasz bir halde oynap kou
urlar. Grnrde tamamen serbest olarak (yaknda Freud
bu yanl dzeltecektir), gerek yaamda nemi olmayan
eyler orada yaamn tadn karr: en karanlk arzular, en
tehlikeli ve en yasak ehvetler. Nihayet bu girilmeyen re
virde gn boyunca kapatlm olan ruh, btn cinsel ve
saldrgan heveslerini boaltabilir: Ryada bir erkek uya
nkken kendisini reddeden bir kadna sarlp onun rzna
geebilir, dilenci zenginlik yakalayabilir, irkin gzel bir
krke sarlabilir, yal genleebilir, umutsuz mutlu, unu
tulan nl, zayf gl olabilir. Burada insan hasmn l
drebilir, amirlerini emri altna alabilir, nihayet bir kez
Tanr gibi serbest ve bamsz olarak en i duygusal istek
lerini kendinden geerek yaamann tadn karr. O hal
de her rya gndzleyin bastrlan ya da hatta insann
kendi karsnda bastrd arzusundan baka bir ey de
ildir: llk forml byle grnyor.
Kamuoyunun byk blm Freud'un bu ilk geici
belirlemesine taklp kalr; nk rya yaanmayan arzu
dur forml cam bir bilye ile oynar gibi ok rahat ve kafa
yormadan kullanma sokulur. Ve gerekten belli evreler,
her ryay kendi arzu sembolleri ve stne stlk cinsel
313

Ruh Yoluyla Tedai

sembolleri dorultusunda gzden geirerek alayl topluluk


oyunuyla elendikleri vakit, rya analizleri yaptklarm
sanyorlard. Gerekte hi kimse, Freud kadar iten sayg
duyarak ok ilmikli rya dokusunu ve girift deseninin
sanatkarane mistiini gzleyip tekrar tekrar vmemitir.
Freud'un ok acele elde edilen sonulara kar duyduu
gvensizliin anlalmas uzun srmemitir. Ak ve sarih
abalama ve hemen anlalr olma durumu sadece ocuk
lar iin geerliydi. nk erikinlerde biim veren fantezi
armlardan ve anlardan oluan ynla malzeme kul
lanr. Ve sz konusu imgeler szl, ocuk beyninde ayr
ayr birka yz ideyi kapsarken burada anlalmaz beceriy
le ve abuklukla milyonlarca ve belki milyarlarca yaant
ann karmak trtl yuvas halinde dokur. Erikinlerin
ryasnda, ocuk ruhunun arzularm ekinmeden gste
ren, sz konusu ayp bilmeyen plakl ve rtnmeyii
yer almamaktadr; o eskinin gecelerinin fantezi oyunlarn
daki kaygsz boboazlklar da artk geride kalmtr.
nk erikinin ryas ocuun ryasndan sadece daha
mesafeli deil, daha kurnazca, daha hilekarca, daha sahte
karca, daha ikiyzlce davranr. Ksacas yarm ahlakl
olmutur. Bu zel sahte dnyada insandaki ebedi Adem
bile utanmazlk cennetini kaybetmi, kendisiyle ilgili iyi
ve kt hakknda, ryasnn derinliklerine kadar bilgi sa
hibi olmutur. Sosyal ve etik bilincin kaps uykuda bile
tamamen kapanmamtr ve insan ruhu kapal gzlerle,
narin duygularla, kendi i terbiyecisi tarafndan, vicdan
tarafndan (Freud'un dedii gibi benst tarafndan) gayr
meru isteklerinde, canice rya eylemlerinde sust ya
kalanmaktan korkmaktadr. Rya bilindndan ald
mesajlar ak yoldan, ak ve rtnmemi halde yukarya
getirmez; tersine, zel kyafetler iinde gizli yollardan ka
rr. Bu yzden Freud, ryann anlatt eyin onun ger
ek ierii olarak kabul edilmemesi konusunda kesin ola314

Sigmund Freud

rak uyarr. Erikinlerin ryasnda bir duygu kendini ifade


etmek ister, ama kendini serb este ifade etmeye cesaret
edemez. "Sansrcden" korktuu iin sadece niyetiyle il
gili ve kurnaz tavrlarla konuur; gerek dncesi fark
edilmesin diye her zaman sama sapan eyleri ne srer.
Her yazar gibi rya da bir yalancdr, yani sularn "sub
rosa" 1 7 aklar; aa vurur, ama sadece sembollerde bir i
yaant olarak. lki tabakann dikkatle birbirinden ayrlma
s gerekmektedir: rtmek iin dn "uydurduu" ey,
"rya almas" denilen ey ve bu renkli peenin ardnda
saklad gerek yaant elemanlarnda olan ey: "rya ie
rii". Bundan byle psikanalizin grevi, deiikliin dar
madan dokusunu zmek ve sz konusu anahtar ro
manda (her rya "Edebiyat ve Gerek"tir) gerei, gerek
itiraf ve bylelikle de gerein zn kazp ortaya kar
maktr. Ryann syledii deil, sylemek istediidir ruh
sal yaamn bilind mekanna sevk eden. Derin psikolo
jinin erimek iin aba harcad derinlik oradan baka bir
yerde deildir.
Eer Freud rya analizine kiilii kefetmekle bant
l olarak zel bir nem veriyorsa, hibir ekilde geliigzel
rya tabirciliinden sz etmiyor. Freud bilimsel ve tam bir
aratrma sreci ister, tpk bir edebiyat aratrmacsnn
edebi bir metne yaklat gibi yaklalmasn ister. Bir
germanist gibi, fantezi katklarn esas yaant motifinden
ayrmaya alr ve yazar bu yanstma biimine neyin sevk
ettiini sorar; onun Gretchen blmnde yeri deitirilen
Friederike'nin akn en gl istek olarak kabul ettii gi
bi, psikanalizci de rya edebiyatnda ve rya younlama
snda hastasnn etkin heyecann arar. Bir kiihin imaj
hakknda en net sonucu onun oluturduu eylerdn elde
eder; her zaman olduu gibi, burada da Freud insan en
17

"suskunluk damgas altnda" (.n. ) .


315

Ruh Yoluyla Tedavi

derin ekilde retken durumunda tanr. Psikanalizcilerin


esas amacnn kiilii tanma olmas gerektiinden her in
sann edebi z, onun rya malzemesinin ayklanarak uy
gun ekilde kullanp kullanamayacana baldr. Bu arada
abartlardan kanrsa bizzat iini bir anlamla doldurma
denemesine kar direnmi olur, bylelikle birok durum
larda kiiliin i katmanlamas iin nemli ipular elde
edebilir. Kukusuz antropoloji baz ryalarn bu ruhsal
anlamlln yaratc bir ekilde meydana karmada de
erli teviklerinden dolay Freud'a teekkr borludur.
Bunun da tesinde, aratrmas srasnda ok nemli bir
ey baarr, yani ilk kez rya fenomeninin biyolojik anla
mn ruhsal bir zorunluluk olarak yorumlar. Uykunun do
ann ev idaresinde tad anlamn bilim ok ncelerden
tespit e tmiti: Gnn ilerinden bitkin den gleri
uyuklama hali tazeler, ypranan ve yanan sinir tzn ye
niler, beynin yorulan bilin almasn serbest vardiya ile
deitirir. Buna gre, aslnda kapkara bir hi, lme ben
zer bir bat, btn beyin faaliyetlerinin durmas, hibir
eyi grmemek, hibir ey dnmemek, uykunun en
mkemmel hijyenik biimi olmas gerekir. O halde neden
doa insanlara rahatlamann grnte en amal biimini
bahetmedi? Neden her zaman anlaml, bu kara duvarda
heyecan veren imge oyunlaryla bylyor, neden hepten
hilii, her gece parldayan ve ruhu deneyen bu varlk
yansmasyla nirvanaya giden bu seli durduruyor? Ryala
rn amac nedir? Ryalar yle bilge dnceli rahatlamay
nlemiyor, kartrmyor, bozmuyor ve engellemiyor as
lnda; onlar szde anlamsz, hatta her zaman amal olan
ve geni lde planlayc doann anlamszl deil mi
dir? Bu ok doal soruya hayat bilgisi imdiye dek cevap
bulamad. llk kez Freud ryalarn ruhsal dengemizin sa
lamlatrlmas iin gerekli olduunu tespit eder. Rya
duygu gcmzn emniyet supabdr. nk ok an is316

Sigmund Freud

tek, ehvet dknlnde ve yaam zleminde lsz


lk, bizim dar dnyevi bedenimize yerletirilmitir. Bu
durumda, orta halli bir insan bir gn iinde bu saysz ar
zularnn gerekten ne kadarm tatmin edebilir? Hibiri
mizin ehvet isteinin binde biri bile gereklemez; ve
sonsuza doru giden, durdurulmayan ve durdurulamayan
iddetli arzu dar gelirlinin, darlacezelinin ve gndeliki
nin bile gsnde basksn hissettirir. Tahrik olmu cinsel
arzular her birinin ban dndrmektedir; gsz iktidar
istei, geri itilmi ve korkak, aprak, anarik istekler,
gizli kibir, heyecan ve haset. Her gn, yanndan geen sa
ysz kadndan her biri ksa da olsa iddetli arzulan tahrik
eder ve btn bu yaanmayan istemek ve sahip olmak ar
zusu bentleir, sabahn ilk an sesinden gece yansna ka
dar bilinaltnda ylan gibi zehirli dilini karm dolar.
Eer rya ksa bir zaman iinde btn bu bentlemi arzu
lara bir boalma kapa amazsa, bylesi bir atmosferin
basks atnda ruh parampara olmak zorunda kalmaz m
ya da birdenbire canice iddet hareketlerine kaymaz m?
Gn boyunca hapsettiimiz iddetli istekleri ryann teh
likesiz revirlerine salvermek suretiyle, duygusal yaam
mzdan karabasan skp atarz, ruhumuzu kendi kendine
yapt bu deiim iinde an daralmann zehrinden kur
tarrz, tpk yorgunluun zehirlemesinden vcudumuzu
uyku halinde kurtardmz gibi. Sadece bizim iimizde
grnen sahte dnyay, sosyal anlamda cinayet saylacak
btn eylemlerimizle, cezay gerektiren eylemler yerine
mecbur olmadmz sahte eylemlerle sakinletiririz. Rya
yedekte tutulan eylem demektir, ounlukla bize eylem
yaptrmaz ve bunun iin de Eflatun'un u forml ok
mkemmel ve ustaca dzenlenmitir: lyiler bakalarnn
yapt eyleri ryada grmekle yetinen insanlardr. Yaa
mmz bozan, uykumuzu datan e olarak deil, uyku
muzun koruyucusu olarak gelir bize rya; ruh onun kur317

Ruh Yoluyla Teda vi

tanc fantezilerinde kendini gerginliklerinin ar bask


sndan temizler. (Bir in atasz somut bir biimde yle
der: "Kalpte glleen eyler ryada hapikla atlr. ") By
lelikle sabahlar dinlemi olan vcut, dolu bir ruh yerine
temizlenmi, serbest soluk alan bir ruha kavumu olur.
Basky kaldran, arndrc bu etkiyi Freud yaammz
iin ryann uzun zamandan beri kaybedilmi ve redde
dilmi anlam olarak kabul eder ve bu etki, bu kurtarc
zm hem gecenin uyku konuudur hem de btn fan
tezilerin ve gndz ryalarnn yce biimleri iin geerli
dir, yani edebiyat ve mitos iin de geerlidir. Edebiyat
sembol iinde dolup tam insan i gerginliklerinden
kurtarmaktan, tazyik eden eyleri insann iinden karp
kendi ruhunu kabartmayacak salam bir blgeye tamak
tan baka bir ey mi yapyor ! Her hakiki sanat eserinde ki
iler bir "kendinden ayrlan kiiler" olurlar ve eer Goet
he, Werther'in kendisinin yerine intihar ettiini kabul
ediyorsa, bununla kendisi iin tasarlad intihar hayalin
de yanstt kiide gerekletirerek kendi yaamn kur
tardn arpc bir biimde ifade ediyor; yani o, psikana
liz diliyle konuursak, kendinde younlaan intihar bask
sn Werther'i intihar ettirerek boaltm oluyor. Kiilerin
ryadaki zel ykleri ve zevkleri gibi btn halklarn kor
kular ve arzular da, mit ve din dediimiz oluuklarda
kurtuluu bulur. Sembole kaan iteki kana susamlk,
kendini kurban sunaklarnda temizler, gnah karmada
ve duada psiik bask kurtarc sze dnr. Her zaman
insanolunun ruhu -onun hakknda baka ne biliriz?- ya
ratc fantezi olarak kendini sadece edebiyatta ortaya ko
yar. Sadece dinlerinde, mitlerinde ve sanat eserlerinde
canlandrdklar ryalarndaki yaratc glerinin sezgisine
teekkr ediyoruz. Hibir ruh bilimi (Freud bu bilginin
damgasn amza vurmutur) bu nedenle insann gerek
kiiliine ait eylere eriemez; eer bu ruh bilimi sadece
318

Sigmund Freud

onun uyank ve sorumlu eylemini gzlyorsa: Onun da


diplere, insan varlnn mitos olduu bilind ekillen
dirmenin tam da akkan elemannda i yaamnn hakiki
portresini yaratt yere inmesi gerekmektedir.

Psikanalizin Teknii
nsann i dnyasnn bu denli stnkr incelenip
ona bu denli fikirsiz ve anlaysz davranlm olma
s, dorusu hayret vericidir. Fizikten gnl iin, g
nlden de d dnya iin ne kadar da az yararlanl
m.

Nova/is

zerinde yaadmz ve eit eit biimi olan yer kabu


unun ender yerlerinin derinlerinden bir bakarsnz ki de
erli petrol fkrr; baz yerlerde nehir kumlarnda altn
serbeste yaylmtr, kimi yerlerde de kmr akta du
rur. Ama insanolunun teknii tede beride bu trden ye
tersiz olaylarn meydana gelmesini beklemez. Rastlantlara
gvenmez, kaynaklar aktmak iin yeri bizzat kendisi de
ler; bir kez olsun madene ulaabilmek iin bo yere derin
lere doru binlerce galeri, kuyu aar. Keza aktif bir ruh
bilimi de ryalarda ve hatal hareketlerde bir iz halinde
ortaya kan rastlantsal itiraflarla yetinmez; o da bilind
nn gerek tabakasna yaklamak iin psikoteknik kulla
nr. Bu teknik en i dnyaya sistematik ve planl bir a
lmayla nfuz eden bir yeralt inaat, bir kanalizasyon
inaat sanatdr. Byle bir yntemi Freud buldu ve adn
da psikanaliz koydu.
Bu metot tbbn ya da ruh biliminin daha nce ortaya
koyduu hibir metoda benzemiyor. Yepyeni ve zgn,
tekilerin yannda bal bana bir yntemdir ve btn es
kilerin yannda ve ayn zamanda altnda bir psikolojidir.
319

Ruh Yoluyla Tedavi

lte bu yzden de, Freud ona derin psikoloji adn vermi


tir. Bunu uygulayacak hekim niversite bilgilerine ylesi
ne ok az ihtiya duyar ki, psikanalizci ii:n uzman hekim
lik eitiminin esasen gerekli olup olmad sorusu akla
gelmektedir; gerekten de Freud uzun tereddtlerden
sonra "amatr analiz" denilen yntemi, yani kariyer yap
mam hekimlere muayeneyi serbest brakmtr. nk
Freud'un anlayna gre ruh tedavicisi anatomik muaye
neyi fizyologlara brakr, onun abas sadece grnmeyeni
grnr hale getirmektir. Aranan ey, mekanik olarak tu
tulup dokunulan bir ey olmad iin, hibir aygta da ge
reksinimi yoktur. Bu ruh terapisinin tbbi aleti, tpk lsa
Bilimi'nde olduu gibi, zerinde hekimin o turduu kol
tuktan ibarettir. lsa Bilimi hi olmazsa ruhsal narkoz ve
anestezi kullanyordu, ary ortadan kaldrmak iin tedir
gin ruha Tanr ve inan gibi belli glendirme maddeleri
alyordu. Buna karlk psikanaliz, her trl mdahale
den kanr, ister ruhsal olsun, ister bedensel. nk
amac insanlarn iine yeni bir ey koymak deildir, ne bir
ila ne de bir inan. Onun amac insann iinde sakl olan
bir eyleri dar karmay denemektir. Psikanaliz anla
mnda tedaviyi sadece bilgi, sadece kendini faal bir ekilde
tanma getirir; ancak hastann kendine getirilmesi, kendi
kiiliine (dzinelerce salkl olma inancnn iine deil)
getirilmesi durumunda hastalna hakim olur. Aslnda a
lma hastalara dardan mdahale ile olmuyor, tamamen
onun ruhsal elemanlar iinde oluyor.
Bu tr tedavide hekim gzetleyici ve dikkatle ynlen
dirici deneyiminden baka bir ey kullanmyor. Uygulayc
gibi ilacn yannda hazr bulundurmuyor ve lsa Bilimi gi
bi mekanik bir forml de yoktur. Aslna bakarsanz, bil
dikleri de nceden yazlm ve hazrlanm deildir, bilgi
hastann yaant ieriinden darya szlp imbikten ge
irilerek elde edilecektir. Hasta muayene ortamna rahat320

Sigmund Freud

szlndan baka hibir ey getirmez. Ancak skntsn da


aktan aa, grnr halde getirmez. Ya ne yapar? Onu
en garip, en yanltc paketler, deformasyonlar ve rtler
iinde getirir ki, rahatszlnn mahiyetini balangta
kendisi de, hekim de anlayamaz. Sinir hastas sadece bir
semptomu gsterir ve onu kabul eder. Ama semptomiar
ruhsal durumlarda hibir zaman hastal ak seik gs
termez, onu saklar; nk Freud'un (tamamen yeni tarz
daki) anlayna gre sinir hastalklarnn ierii yoktur,
bunlarn her birinin bir sebebi vardr. Sinir hastas ken
dini rahatsz eden eyin ne olduunu bilmez ya da bilmek
istemez ya da bilhassa bilmez. Yllar yl i huzursuzluu
nu ok farkl bilinsiz eylemlerin ve semptomlarn bir bi
rine bir brne srkleyip durmutur; ki artk kendisi de
onun nerede saklandn bilemez. Psikanalist ite bu nok
tada mdahale eder. Onun grevi sinir hastasna bilmece
nin aydnlatlmasnda yardmc olmaktr; zm hastann
bizzat kendisindedir. Onunla birlikte, "ikilinin aktif alg
lamasyla" rahatszln esas ilk rneklerine gre oluan
semptomlarn duvar aynasna dokunarak ikisi birlikte
adm adm hastann btn ruhsal yaamna geri giderler;
bu ileme ta ki i uyumazlk kesin tehis edilip aydnlat
lana kadar devam edilir.
Psikanalizin bu tedavi teknii, hekimlikten ok poli
siye olaylar alann andryor. Freud'un anlayna gre,
her sinir hastasnda, her nevrastenik hastada herhangi bir
zaman ve herhangi bir yerde kiilik birliine bir tecavz
olmutur ve ilk nlem olarak olayn unsurlar hakknda
mmkn olduunca eksiksiz sondaj yapmak gerekir. O
unutulan ya da geri itilen i olayn yeri, zaman ve biimi
ruh belleinde yeniden mmkn olduunca eksiksiz ola
rak tekrar edilmelidir. Ne var ki, daha bu ilk admda psi
kanaliz yntemi adliyenin karlamad bir glkle kar
lar. nk psikanalitik yntemde hasta belli bir dere32 1

Ruh Yoluyla Tedavi

ceye kadar ayn zamanda her eydir. O madur ve ayn


zamanda su ileyen kiidir. Semptomlar sayesinde bir
yandan davac ve amme ahididir, te yandan da olayn
sinsi gizleyicisi ve maskeleyicisidir. Kendi i derinlikleri
nin bir yerinde olay biliyor, ama ayn zamanda da onun
hakknda hibir ey bilmiyor; nedensellikle ilgili beyanlar
sebep deildir; bildii eyi bilmek istemiyor ve bilmedii
eyi de bir ekilde gerekten biliyordur. Ama daha da fan
tastik olan! Bu dava sinir hekiminin karsnda imdi ilk
kez balamyor, o yllardan beri sonu gelmeden kesintisiz
devam eden sinir hastasdr. Son merci olarak psikanalitik
mdahaleni; erimesi gereken ey, bu davay bitirmekten
baka bir ey deildir. Bu zm iin, bu zlme iin
hasta (bilmeden) hekimi tayin eder.
Ancak psikanaliz, ruhsal labirentinde yolunu kaybe
den sinir hastasn, insan, abuk bir forml uygulayarak
iindeki rahatszlndan karmaya almaz; tam tersine,
hastay kendinin btn yaant aklar ve labirentleri ara
sndan nce geriye, tehlikeli sapmann balad belirleyici
noktaya doru sktrarak ve cezbederek ilerler. nk
bozuk bir dokuma iinde yanl atky dzeltmek, iplii
yeniden balamak iin dokumac makineyi ipliin koptu
u yerde her seferinde yeniden kurmak zorundadr. Ayn
ekilde (burada sezgiyle hzl almak ve kahinlik yoktur)
ruh hekimi kanlmaz olarak i yaamn srekliliini b
tnyle yenilemek iin tekrar tekrar esrarengiz iddet se
bebiyle atlan ve krn meydana geldii yere gitmek
zorundadr. Schopenhauer bile komu evresinde eer d
nsel yaamda belirleyici okun meydana geldii noktaya
kadar ilerlenebilse, ruh hastalnn kknden tedavi edi
lebilecei midini dile getirmiti; aacn ieindeki sol
gun yapraklar kavrayabilmek iin aratrmann ta kkle
rine kadar, bilindna kadar inmesi gerekmektedir. Ve
bu uzun, dolambal, labirentli, sorumluluk gerektiren ve
322

Sigmund Freud

tehlikeli bir yoldur; bir cerrahn ameliyatta sinirlerin has


sas dokusuna yaklatka hep dikkatli ve temkinli olduu
gibi, psikanalizci de bu ok hassas maddeye byk zah
metlerle ve yava yava dokunarak bir yaant tabakasn
dan bir alt tabakaya geerek basamak basamak diptekilere
doru iner. Tedavisinin her biri gnlerce ve haftalarca de
il, aylarca, arada srada da yllarca srmektedir. Bu teda
vi, hekimin tpta imdiye kadar grlmemi sreklilikte
ruhsal konsantrasyonunu gerektirir, uzun srelerle dikka
tin toparlanmasn ister, belki de Cizvitlerin irade talimine
benzetilebilir. Her ey hibir kayt, hibir yardm olmadan
bu kr iinde yaplmaktadr; sadece uzun sreye yaylm
gzlemleme sanat kullanlyor. Tedavi edilen kii, arka
snda oturan hekimi gremeyecek ekilde bir sofaya uza
nr (bu utanmay ve bilin tutukluunu nlemek iindir)
ve anlatr. Ancak, genellikle yanl kabul edildii gibi, ka
pal bir biimde art arda anlatmaz, gnah karmaz; anah
tar deliinden izlediimizi farz edersek, tedavinin en gro
tesk oyunu sergilediini grrz; nk d ynyle aylarca
iki kiiden birinin konutuu, tekinin dinledii manza
radan baka bir ey deildir. Psikanalist, hastasna bu an
latma srasnda bilinli olarak dnmekten vazgemesi ve
avukat, davac ya da yarg olarak srmekte olan davaya
mdahale etmemesi iin kesin tembihte bulunur. Yani
hasta hibir ey istemeyecek, ama istemeyerek aklna ge
lenleri dnmeden serbest brakacaktr (nk kafada
beliren bu eyler dardan deil, ieriden, bilindndan
gelmektedir) . zellikle konuya ait olduunu belirttii eyi
ne almas sz konusu deildir; nk bu, insann ruhsal
rahatszl kendi "meselesinin", hastalnn, ne olduunu
esasen bilmemesinden baka ne anlama gelir. Bunu bil
seydi ruhsal bakmdan zaten normal olurdu, kendine semp
tomlar yaratmaz ve hekime de bavurmak zorunda kal
mazd. Bu nedenle psikanalist her trl hazrlk raporunu,
323

Ruh Yoluyla Teda vi

btn yazl belgeleri reddeder ve sadece hastay ruhsal


yaam anlarn ok rahat bir ekilde mmkn olduunca
ok anlatmas konusunda uyarr. Ruh hastasnn iini dk
mesi, boaltmas gerekmektedir, monolog tarznda dur
makszn konumas gerekmektedir, teden beriden, dere
den tepeden karmakark konumas gerekmektedir; yani
o anda aklndan geen ne varsa, grnrde hibir nemi
olmayan eyleri ifade etmelidir; nk tam da spontane
olanlar ve bilinli olarak istenmeyenler ve tesadfen akla
gelenler hekim iin en makbul olanlardr. Hekim ancak bu
trden "nemsiz eyler" sayesinde esas meseleye yakla
abilir. Bu yzden, ister yanl olsun, ister doru, ister
nemli olsun, ister nemsiz, ister gsteri olsun, ister sa
mimi, hastann balca devi ok anlatmaktr, mmkn
olduunca ok yaant malzemesi ortaya koymaktr, yani
biyografik ve ruhsal karakterde z darya karmaktr.
imdi analizcinin grevi devreye giriyor. Hekim yava
yava yzlerce bek halinde bir araya toplanan muazzam
moloz ynnn dald yaam evini, binlerce any, notu
ve rya anlatmn psikolojik szgeten geirerek nemsiz
olanlarn cruf ve posalarn ayrp uzun sre eriterek
baka bir kalba sokma srecinden sonra, gzlemin esas
madenini karmak zorundadr; yani yalnzca malzemeden
psikanaliz cevherini elde etmesi gerekir. Hekimin hibir
zaman iyi niyet gsterip anlatlan hammaddeyi mutlak ge
erli olarak kabul etmemesi gerekir; "hastann beyanlar
nn ve aklna gelenlerin, sadece aranan eyle ilgili fikirler
olduunu ve ayn zamanda arkasnda neyin sakl olduu
konusunda tahmin yrtlecek imalar olduunu" hibir
zaman aklndan karmamaldr. nk hastann yaants
hastaln tannmasnda nemli deildir (bu, oktan onun
ruhundan boalmtr) ; nemli olan ruh hastasnn henz
yaamam olduu, onun iinde deerlendirilmemi, kul
lanma hazr duygu elemandr; tpk sindirilmemi ufak
324

Sigmund Freud

paralarn midede durduu ve darya kmak iin bask


yapp ittii, ama her seferinde kar bir irade tarafndan
yakalanp geri ekildii gibi. Adm adm bir pheye ve
pheden de kesinlik durumuna varabilmek iin bu dur
1
durulan eyi ve onun tutukluunu hekim "ezamanl tara
yan dikkatle" mnferit ruhsal beyanlar iinde belirlemeye
almal. Ama byle sakin, nesnel, ayn zamanda dar
dan yaplan gzlemleme, tedavinin balangcnda, zellik
le hastann hemen hemen kanlmaz olarak duygularn
durdurmasyla hekimin iini hem kolaylatrr hem de
zorlatrr; bu duygu .durdurmasna Freud "aktarm" adn
vermektedir. Ruh hastas hekime gelmeden nce harca
mad, yaamad duygu fazlasn atamadan uzun sre
yannda tayp durur. Bu duygu artklarn dzinelerce
semptomla teye beriye yuvarlar, tuhaf oyunlarla kendi
bilinsiz uyumazln sergiler; ama psikanalizciyi ilk kez
dikkatli, meslekten dinleyici ve e oyuncu olarak bulur
bulmaz, ykn bir top gibi nce ona atar, kullanmaya
elverili olmayan ar duygularn skp hekime atmaya
alr. !ster sevgi olsun, ister nefret, hekimin belirli bir
"raporuna" girer, hekimle youn bir duygu ilikisine girer.
imdiye dek grnt dnyasnda anlamsz olarak hayran
brakan ve hibir zaman tamamen boalmayan ey, ilk kez
fotoraf plakasnda resim gibi yansmasn bulur. Ancak
bu "aktarmla" psikanalitik durum ortaya konulmu olur:
Bu duruma muktedir olmayan hastann tedaviye uygun
olmad dnlmelidir. nk hekimin terslii tanya
bilmesi iin onun kendi gzleri nnde duygusal, canl
biimde gelitiini grmesi gerekmektedir. Yani hastann
ve hekimin onu birlikte yaama/an gerekmektedir.
Psikanaliz almadaki bu birliktelik, hastann ihtilaf
retmesinde ya da daha ok taklidini karmasnda ve he
kimin de onun anlamn yorumlamasnda yatar. Bu anlam
vermede ve yorumlamada hekim hibir ekilde (alelacele
325

Ruh Yoluyla Teda11

kabul etmek istendii gibi) hastadan yardm almaz; btn


ruhsal durumlarda duygular karmaas ve birden ok de
erlilik hkm srmektedir. Sadece semptomunu tand
hastalktan kurtulmak iin psikanalizciye bavuran hasta,
ayn zamanda bu hastala bilinsiz bir halde sk skya
sarlr; nk onun bu hastaln yabanc bir madde orta
ya koymaz; hastalk onun z be z kendi almasdr,
rndr, kendi benliinin aktif karakteristik bir paras
dr; onu hi de vermek niyetinde deildir. Bylece sk s
kya hastalna tutunur; nk doruyu almaktansa, kork
tuu naho semptomlarn kendine almay tercih eder; ter
cih eder, nk hekim doruyu (aslnda hastann arzusu
hilafna) aklamak ister. Bir bilinten, bir bilindndan
olmak zere, ift hissettii ve kant gsterdii iin ikisi bir
yerdedir, hem avc ve hem de avdr; hastann sadece bir
blm hekimin yardmcsdr, teki blm onun en
acmasz dmandr. Bir yandan grnrde samimi itiraf
larda bulunurken, te yandan gerek olayn olu eklini
arptr ve saklar. Ruh hastas kendine yardm eden kiiye
bilinli olarak hibir ekilde yardmc olamaz, ona o
doruyu hibir zaman syleyemez; nk onun dengesini
bozan ve allak bullak eden ey ite dorunun bilinmemesi,
ya da bilinmek istenmemesidir. Samimi olmak istedii an
larda bile yalan syler. Her dorunun ardnda hep daha
derin bir doru sakldr. Birisi itiraf ettii zaman, bu itira
fn ounlukla onun arkasnda daha gizli bir eyi sakla
mak iin yapmaktadr. ltiraf hevesi ve utan, burada esra
rengiz bir ekilde birlikte ve birbirlerine kar bir halde
oynarlar; anlatan kah alr, kah szlerin arkasnda sakla
nr ve itiraf etme isteinin tam ortasnda kanlmaz olarak
itiraf tutukluluu devreye girer. Eer insann son srrna
bir bakas yaklamak isterse, her insanda bir kas gibi bir
eyler kaslr. Bu itibarla her psikanaliz gerekte bir sava
tr.
326

Signund Freud

Ama en amansz dmandan en iyi yardmcy ka


zanmay Freud'un dehas her zaman becerir. lte tam da
bu direni, istenmeyen itirafn ounlukla gerek gam
mazcs olur. lnsan sohbet srasnda hep duyarl bir gz
lemci iin kendini iki kere ele verir, bir defasnda syledi
i eyle, ikincisinde saklad eyle; Freud'un dedektif sa
nat belirleyici srrn yaknln, kardakinin konumak
istediini ve konuamadn hissettii zaman, en kesin
olarak ite bu yzden sezer: Tutukluk burada haince yar
dmc olur, yolu ima eden iareti verir. Hastann yksek
sesle ya da alak sesle konutuu zaman, hzl konutuu
ve tkand zaman, bilindnn kendisi konumak ister.
Btn bu ufak tefek direniler, bu kck yalpalanmalar,
tkanmalar, bu ok yksek sesle ya da ok alak sesle ko
numalar, belli bir kompleks yaklar yaklamaz, tutuk
lukla nihayet ak ve net olarak engelleyeni ve engelleneni
gsterir; ksaca aranan, sakl olan ve rts kaldrlan ihti
laf ortaya koyar.
nk bir psikanaliz seyri srasnda sz konusu olan
hep sonsuz kk bilgiler, yaant kymklardr; sonra
bunlardan yava yava mozaik olarak i yaant tablosu
oluur. Psikanalizciye ryalar ve itiraflar otomata atlr gi
bi verilir, birka soruyla tahrik edilerek harekete geirilir
ve hemen tan ortaya kar, biimindeki salonlardaki ve
kahvehane masalarndaki hakim dnce kadar budala bir
dnce yoktur. Gerekte her psikanalitik tedavi, korkun
derecede karmak, tamamen mekanik olmayan ve hatta
ustaca yaplan bir sretir; bu en kolay eski, kirlenm i,
kaba bir elin yeniden boyad bir tablonun aslna uygun
olarak onarlmasyla karlatrlabilir: Zedelenebilen ve
deerli bir maddenin iinde, milimetrik olarak tabaka ta
baka yenilenerek tekrar canlandrlmas gereken, ste e
kilmi boyann zlerek ilk resim kendi doal rengiyle
327

Ruh Yoluyla Tedavi

ortaya kana kadar uralan, hayran kalnacak bir sabr


iidir. Ara vermeden ayrntlarla megul olmasna karn
psikanalizin kurulu almas hep btn hedef alr; b
tn kiiliin yenilenmesine ynelir. Bu nedenle gerek bir
analizde hibir zaman tek bir kompleks yalnz bana ele
alnmaz, her seferinde bir insann btn ruhsal yaam
temelden balanarak yeniden kurulur. Bu yntemi uygu
layacak kiinin nce sabretme zelliine sahip olmas ge
rekmektedir. Yani etkinlik halinde devaml sabrl olmak,
ama ayn zamanda ruhsal dikkat, aka belli olan bir ger
ginlik iinde olmayacaktr. nk hekim objektif dinleyi
ini fark ettirmeden tarafsz olarak hastann anlattklar ve
anlatmadklar arasnda datacak, bunun da tesinde uya
nk bir ekilde anlatrken kulland nanslara bakacak,
karsndakinin hangi olaylar dikkat ekecek bir ekilde
sk sk tekrarladn, hangi noktalarda hikayesinin eliti
ini not edebilmek iin her grme saatinin raporunu
ncekilerle karlatracak ve bu dinleme esnasnda mera
knn maksatl olduunu asla ele vermeyecektir. nk
hasta dinlenildiini sezer sezmez, serbest ve rahat halini
kaybeder; gerekte tek bana bilindnn ksa fosfor gibi
parlayan ltsna gtrr ve hekim de burada yabanc ruh
manzarasnn kenar izgilerini alglar. Ama kendi yapt
bu yorumu hastasna zorla kabul ettirmeye kalkmaya
caktr. nk psikanalizin anlam da zaten budur; hasta
nn kendini iten gelierek tanmas, bandan geen ey
leri tekrar yaamasdr. Hasta sinirsel gsterisini nihayet
gereksiz grp duygu enerjisini artk kuruntu ve rya iin
boa harcamayarak yaam ve ortaya koyaca i iin har
carsa, ancak o zaman tedavinin ideal durumu gerekleir.
nk analiz hastay nce serbest hale getirir.
Peki psikanaliz bylesine mkemmel tbbi zm ne
oranda baarr? Gerekten tehlikeli bir soru ! Korkarm,
328

Sigmund Freud

ok sk deil. nk onun sorgulama ve dinleme sanat


zel ve hassas bir kalp duyuunu, duygu basiretini, deerli
ruhsal tzlerin zel bir alamn gerektirir. Dolaysyla,
sadece bu i iin gerekten uygun birisi, hakikaten psi
kologlua doutan yetenekli bir kimse burada tedavi edi
ci olarak etkinlikte bulunabilir. Sadece Isa Bilimi ile Coue
yntemi kendi sistemleriyle ilgili mekaniki yetimesine
izin vermektedir. Bunlar iin ok geerli birka forml
renmek yeterlidir: "Hastalk yoktur", "Her an kendimi da
ha iyi hissediyorum" ; bu kaba saba yontulmu kavramlarla
sert eller bile pek bir tehlike yaratmadan zayf ruhlar, has
taln verdii karamsarl tamamen tahrip oluncaya ka
dar dvmeye devam edebilir. Ama psikanaliz tedavisinde
gerekten sorumlu hekimin grevi, her bireysel vakada
kendi sistemini kendisinin yaratmasdr ve bu trden yara
tc uyum yetenei yle almayla ve aklla renilecek
bir ey deildir. Doutan yetenekli ve usta bir ruh erbab
ister, insan sezgisiyle ve sessizce gzlemleyen sabrla bir
lemi, doas itibariyle enine boyuna dnebilecek, ba
kasnn kaderini duyumsayabilecek durumda olmak. Bun
larn da tesinde, gerekten yaratc bir psikanalistin belli
byleyici zellik sap sempati ve gven akm karmas
gerekir. Bu sayede karsndaki yabanc, ona yardma ve
heyecanl bir ekilde hizmete hazr biimde srlarn aabi
lir. Btn bunlar renilmeyen zelliklerdir ve sadece
Tanrnn bir ltfu olarak zellikli insanlarda toplanmtr.
Bu tr gerek ruh ustalarnn ender bulunmas, bana psi
kanalizin bu ie yatkn belli kiilerle .sinrl olduunu ve
hibir zaman, maalesef bugn sk sk grld gibi mes
lek ve ticaret olmadn dndryor. Ne var ki Freud
bu noktada garip bir ekilde hogrl dnmektedir;
geri yorum sanat, gerekli uygulama konusunda sezgi ve
altrma istese de, "renilmesinin zor olmadn" belir329

Ruh Yoluyla Tedavi

tir; bylelikle de kenarda kocaman, nerede ise hiddetli bir


soru iaretine izin verilmesi gerekmektedir. nk "uygu
lama" ifadesi ruhsal, hatta ruhsal bilmenin esinleyici g
cn isteyen sre ve genel renilebilirlie yaplan gn
derme bana tehlikeli bile grnyor. Vezin tekniini bil
mekle air olunmad gibi, psikoteknii youn bir ekilde
renmekle gerek bir psikolog olunmaz. Doutan yete
nekli olandan, zdeleyim yetenei olan ruh rntgencisin
den, evet bundan baka hi kimsenin blt btn organlarn
en ince, en nazik ve en hassas olanna mdahale etmesine
izin verilmemesi gerekir. Freud gibi yaratc bir zekann
byk bir incelikle ve sorumlulukla dnp ortaya
kard yntemin, hoyrat ellerde nasl da engizisyon mah
kemesine dnebileceini dnmek bile dehet verici
dir. Psikanalizin adna, belki de hibir ey dar ve soylular
dan seilmi bir ruhiyat evresiyle snrlanmamas ve
renilmeyen eyin okullarda retilmesi durumu kadar za
rar vermemitir. nk aceleyle ve duraksamadan elden
ele dolatrmak, psikanalizin baz kavramlarn kabalatr
d ve bu da onun daha temiz bir hale gelmesini nledi;
bugn eskilerde ve bunun da tesinde yeni dnyada psi
kanalitik tedavi diye uzmanca ya da amatrce gsterilen
eyin, Sigmund Freud'un eski, sabr ve dehaya dayanan
uygulamasyla ounlukla sadece parodiye alan znt
verici benzerlii vardr. te bamsz olarak karar vermek
isteyen kiinin, okul analizleri sonucunda, psikanalizin
aslnda tedaviye ynelik baard eyin samimi biimde
her trl genel baktan yoksun olduunu ve kukucu
amatrlerin mdahalesi sonucunda klinik olarak doru
bir yntemin mutlak geerliliini iddia edip edemeyecei
ni tespit etmesi gerekir; buradaki karar biz deil, gelecek
verecektir.
330

!>igmund Freud

uras gerektir ki, Freud'un psikanaliz teknii ruh


hekimliinde artk uzun sre son ve belirleyici sz olma
yacaktr. Ama, ok uzun sre mhrl kalm bu kitabn
ilk sayfas olmak, bireyi kendi kiilik malzemesinden ha
reketle kavramak ve tedavi etmek, btn zamanlarda bu
teknie ait bir eref olarak kalacaktr. Tek bir adam dahi
yane igdyle ada hekimliin ortasndaki boluu
fark eder ve ruhun aresizlii bilimde henz snak bul
mamken, insann en nemsiz organlarnn oktandr so
rumlu ellerde bakmnn yaplyor olmas, akl almaz bir
gerei ortaya koyar: rnein di bakm, ba bakm, sa
bakm . Pedagoglar olgunlamam insana ergin hale ge
linceye kadar yardm ediyorlard, sonra onu kaytszca
kendi bana brakyorlard. Okulda kendileriyle henz
hesaplamam, devleriyle henz baa kamayan ve i
huzursuzluklarn stlerinden atamayp aresiz bir halde
kendileriyle birlikte srkleyenler tamamen unutulmu
tu. Bu kendi ilerinde geri kalanlar iin, nevrozlu hastalar
iin, psikoz hastalar, drt dnyalarnn esiri olanlar iin,
btn bir kuak bir yer, bir danma yeri vermedi; hasta
ruh, aresiz bir halde sokaklarda yolunu aryor ve bo
una t aryordu. Bu bavuru merdini Freud yaratt.
Antik devrin psikoterapistlerinin, ruh tedavicilerinin, bil
gelik retmenlerinin ve dindarlk alarnn gl pisko
poslarnn bulunduu yeri, yeni bilime, yenia bilimine
tahsis etti; bu bilimin kendi snrlarm kendisinin fethet
mesi ve izmesi gerekiyor. Ama grev mkemmel bir e
kilde verilmi, kaplar ardna kadar almtr. lnsan zekas
uzaklarda bir eyler sezer ve bilinmedik derinlikler kefe
derse, artk o yerinde duramaz, yksklere kanat aar ve
yorulmak bilmeyen uuunu gelitirir.

33 1

Seks Dnyas
Doal olmayan da doaldr. Onu her yerde grme
yen kii, hibir yerde doru grmez.

Goethe

Sigmund Freud'un bugn artk hi olmasa da olur deni


lemeyecek cinsellik biliminin kurucusu olmas, kendi
amac dnda cereyan etmitir. Zaten kt yol her sefe
rinde batan aradnn tesine geiyor ve serbest drtyle
girmeye asla cesaret edemeyecei alanlar fethediyor olma
s, yaamnn akndaki gizli yasalara ait bir ey gibi g
rnyor. Eer birisi otuzundaki bu insana, nroloa, rya
yorumunun ve cinsel yaamn biyolojik dzenlemesini bir
bilimin konusu yapacan kahinlik ederek syleseydi,
belki de inanmayarak byk altndan glmserdi; nk
zel ve akademik eilimleri batan beri bu trden garip
gzlem alanlarna en ufak bir ilgi duyduunu belli etmi
yor. Freud'un cinsel sorunlara varmas, kendi istedii iin
deil, aratrmalarnn dnce hatt zerinde kendiliin
den karsna kmasyla olmutur.
Evet bu sorunla karlamasna kendi de hayret eder;
Breuer'le birlikte atklar derinliklerin iinden hi ar
madan, hi istemeden kagelir o. Histeriden yola karak
bu iki aratrmac birlikte, eer bir drtnn esas boalma
biimi engellenip tatmin edilmeden bilinaltna itilirse,
buradan nevrozun ve ruh bozukluklarnn ounun ortaya
ktna ilikin forml bulurlar. Ama kltr insannn
geri ittii bu istekler, bu ok gizli tuttuu ve bizzat ok
utandrc olarak kabul edip dnyadan ve hatta kendinden
bile saklad arzular acaba hangi trdendi? Freud ok
gemeden duyulmamas imkansz cevab verir. Bir nevro
zun ilk psikanalist tedavisi, bastrlm iddetli erotik duy
gular olduunu gsterir. ikincisi, keza yle ve ncs
332

Sigmund Freud

de yine ayn sonucu ortaya koyar. Freud ok gemeden


nevrozun, kendi zevk objesine eriemeyen, tutukluklara ve
bentlemelere, ylmalara dnen ve ruhsal yaama bask
yapan cinsel drtden kaynaklandn anlar. Freud'un ni
yet etmeden elde ettii bu bulu karsndaki ilk tavr,
herhalde armak olmutur. Bu denli apak ortada duran
bir gerein haleflerinden hibirinin farkna varmam
olmas artc bir durumdu. Hi kimse gerekten bu ya
ln nedenselliin farkna varmam myd? Hayr, hibir
ders kitabnda ondan sz edilmiyor. Sonra Freud birden
bire nl hocasnn konumalarn ve imalarn anmsar.
Chrobak bir histerik kadn sinir tedavisi iin kendisine
havale ederken, bu kadnn iktidarsz bir adamla evli ol
duunu, on sekiz yldr evli olmalarna karn kadnn ba
kire kaldn gizlice anlatr ve bu nevrozlu kadnn ta
mamen fizyolojik olarak ve Tanrnn istedii hangi mda
haleyle en iyi ekilde tedavi edilebilecei konusunda kendi
kiisel fikrini de kaba akayla ilave eder. Keza hocas
Charcot, Paris'te benzer bir olayda sinir bozukluunun
dayand nedenleri konuarak belirler: "Mais c'est tou
jours la chose sexuelle, touj ours ! " 1 8 Freud arr. Yani
bunu biliyorlard; hocalar ve belki de onlardan nceki sa
ysz uzman hekim ! Ama saf drstlyle u soruyu so
rar: Eer onu biliyorlardysa, neden gizli tuttular ve soh
betlerde konuup resmen aklamadlar?
ok gemeden gen hekime neden o deneyimli adam
larn bilgilerini dnyadan sakladklar retilecekti. h
k Freud elde ettii sonucu sakin ve somut bir ekilde
"Nevroz, erotik ihtiyalar d ya da i engellerle tatmin
edilmekten gerekte yoksun braklrsa orada ortaya kar"
forml ile aklar aklamaz, sadan ve soldan amansz
bir muhalefetin bombardmanna tutulur. O zaman hala
'"

"Ama her zaman bir seks meselesidir, her zaman! " (.n.).
333

Ruh Yoluyla Tedavi

ahlakn azimli bayraktan olan bilim, bu cinsel etiolojiyi


resmen tanmaktan kanr. Hatta srr ortaya karmak
iin yardm eden arkada Breuer bile, Pandora'nn hangi
kutusunu amaya yardm e ttiini kefeder etmez aceleyle
psikanalizden ekilir. ok uzun srmez; Freud, bu trden
belirlemelerle 1 900 ylnda, ruhun tpk vcut gibi en du
yarl ve en gdklanan noktasna temas ettiinin ve uygar
lk ann kendini beenmiliinin, cinsel drt gcnn
hale! her bireyde biim belirleyici olarak egemen olmaya
devam ettii ve en yce kltrel yaratklarda nemli ilevi
bulunduu gibi grlerle hatrlanmaktansa tercihen her
trl zihinsel aalanmaya katlandnn farkna varacak
tr. "Toplum, cinsel drtlerin serbest braklarak tekrar
eski hedeflerine dnmesiyle kltrnn tehdit edileceini
ve kltr iin bundan daha byk bir tehdidin olmad
n sanyor. Dolaysyla toplum varoluunun temeli olan
bu nazik parasyla ilgili hatrlatma yaplmasn sevmiyor.
Cinsel drtlerin gcnn kabul edilmesinin ve cinsel ya
amn bireyler iin aydnlatlmasnn anlamna kar hibir
ilgi duymuyor. Daha ok eitim amacyla dikkatleri btn
bu alandan uzaklatran yolu semitir. Bu nedenle, psi
kanalizin aratrma sonularna tahamml edememekte ve
estetik bakmdan irendirip ahlaki bakmdan aalk ya
da tehlikeli diye damgalamay tercih etmektedir. "
Btn bir an dnya grnn yapt bu muhale
fet, Freud'un daha ilk admnda hemen yolunu keser. Sa
dece sava kararllkla stlenmesi deil, onu doutan ge
len kesin kararllyla kendisi iin daha da zorlatrmas,
onu hret yapan drstlnn eseridir. nk Freud,
syledii her eyi ya da hemen hemen her eyi, eer cinsel
yaamn soyaac bilgisini daha dikkatli, daha dolambal
ve daha kibar bir ekilde formle etmek iin kendini hazr
bulsayd pekala byk bir rezalete, kzgnla yol amadan
ifade edebilirdi. Biraz olsun airane bir ss vermek iin
334

Sigmund Freud

sadece kanaatlerinin zerini szlerle kamufle etmesi yeter


li olacakt ve bunlar tedirginlik uyandrmadan kamuoyuna
gizlice sokulmu olurdu. Belki de tazyik ve darbe gcn
btn plaklyla dnyaya gstermek istedii azgn pe
nis drtsne, libido yerine eros ya da ak demek yeterli
olurdu . nk ruhsal dnyamza erosun egemen olduu
sav ne de olsa platonik kaard. Oysa hatr gnl tanma
yan ve yarm yamalak ileri sevmeyen Freud sert, keli ve
ak seik kelimeleri semekten ve anlalr olmaktan
amaz. Eros ve ak yerine dobra dobra libido , zevk drt
s, seksellik, cinsel drt der. Freud yazaca zaman do
lakl yazmama konusunda drstln elden hi b
rakmamtr. "Il appelle un chat un chat"; btn cinsel ve
zararl eyler iin ekinmeden Almancadaki doal isimle
rini kullanmtr; nasl ki bir corafyac dalar ve ehirle
ri, bir botaniki bitkileri ve otlar isimlendiriyorsa yle
yapmtr. Kliniki soukkanllyla cinsel eylerle ilgili
btn ifadeleri, ayp ve ahlak bozucu olarak damgalanm
olanlar dahil, ahlaki fke patlamalarna ve utanma lk
larna aldrmadan incelemitir; kulaklarn belli lde t
kayarak sabrla ve istifini bozmadan beklenmedik bir e
kilde aralanan sorunun iine paldr kldr girer ve siste
matik bir ekilde insann drt dnyasnn ilk ruh jeoloji
si aratrmasna balar.
Bilinli olarak din kart ve laik bir dnr ola_n
Freud, drtde i dnyamzn en dip, magma tabakasn
grr. Onun dncesine gre insan ebediyet istemiyor,
ruh ncelikle dnsel bir yaam arzulamyor, ruh sadece
drtsel kr bir istemde bulunuyor. Evrensel arzu btn
ruhsal yaamn ilk soluudur. Nasl ki vcut besin ister,
ruh da zevke susamtr, onun tatmin edilmesini ister; li
bido, evet bu kkensel zevk istei, bu ruhun bastrlama
yan al, onu dnyaya doru srkler. Ama Freud'un
cinsellik bilimiyle ilgili esas temel buluu da burada yatar;
335

Ruh Yoluyla Teda vi

bu libidonun nce belli bir ierii yoktur. Onun anlam


sadece kendisinden gelen drty kendisinden darya
srkleyip atmaktr. Freud'un yaratc tespitine gre ruh
sal enerjiler her zaman kaydrlabilir olduundan, darbe
gcn kimi bu, kimi u nesneye evirebilir. Zevk her
zaman erkekten kadna, kadndan erkee karlkl olarak
meydana gelmez; srf kr olarak boalmak iin sktrr;
bir okun yay gibidir, henz nereyi hedef aldm bilme
yen bir okun yay gibidir, nereye dkleceini bilmeyen
derenin ykc gcdr. Hangi rahatlama olduunu fark
etmeden sadece kurtulmas, rahatlamas iin aba gsterir.
Bu rahatlama katksz normal cinsel ilikilerde meydana
gelir ve ayn zamanda sanatsal ve dini faaliyetlerde kibar
latnlan baarlarda maneviletirilir. Uygun olmayan bir
rol stlenebilir ve zararl olabilir, reme organlarnn
tesinde beklenmedik nesneleri dayanlmaz arzusuyla "i
gal ederek" ve saysz ara balantlarla aslnda cinsel itkiyi
bedensel alandan tamamen karr. Hayvani kzmadan
tutun da, insan ruhunun en duyarl titreimlerine kadar,
her trl ekle girebilir, ekilsiz ve anlalmaz da olabilir,
ama her yerde iin iinde olur. Dolaysyla her zaman b
tn alt uralarda ve yksek iirlerde insann tek ve k
kensel istenci olan zevkini tatmin eder.
Freud'un yapt bu kkl deer deiimiyle, cinsel
soruna yaklam biimi aniden tmyle deiir. Psikoloji
o zamana kadar btn ruhsal enerjilerin deiebilme yete
neinden habersiz olduundan ve cinsellii cinsel organla
rn ilevleriyle kabaca ayn kefeye koyduundan, bilimde
cinsellik (seksellik) belden aasnn fonksiyonlarna
ilikin bir aratrma ve mzakere olarak kabul ediliyordu
ve bu yzden de utandrc ve iren bulunuyordu. Freud
seksellik kavramm fizyolojik cinsel etkinlikten ayrmak
suretiyle onu ayn zamanda dar alanndan ve "aa" ruh
sal bedensel i olarak iftira edilmekten kurtarr; Nietz336

.igmund Freud

sche'nin nceden sezdii "Bir insann cinselliinin derece


si ve tarz ruhunun en yksek zirvesine kadar kar. " s
z, Freud tarafndan biyolojik gerek olarak ortaya ko
nulmu olur. lnsann bu en gl gerilim gcnn esra
rengiz bir ekilde uzaktan kumanda ile yllardan ve on
yllardan beri ruhsal yaamn tamamen umulmadk teza
hrlerle boalttn, saysz klklarda ve farkl yerlerde,
en tuhaf eylemlerde ve arzu biimlerinde libidonun zel
tavr ve hareketinin mtemadiyen etki ettiini saysz
mnferit olayda kantlar. lte bu nedenle, ruhsal bir zel
liin ba gsterdii durumlarda, rnein depresyon, nev
roz, zorunlu bir eylem olduu zaman, hekim birok vaka
da rahatlkla bunu seksel gcn zel bir durumuna ya da
acayipliine balayabilir. Ondan sonraki grevi, derinlik
psikolojisi yntemine gre hastann i yaamnda dz nor
mal drt aknda bir sapma yaayp yaanmad nokta
sna kadar geri gitmektir. Bu tarz tan, Freud'a tekrar bek
lenmedik bir bulu getirir. Daha ilk psikanalizler nevroz
luyu akna eviren yaantlarn ve seksel yaantlarn
ok gerilerde kaldn, onu bireyin erken yalarnda, ger
ekten ruhsal canllk anda aramaktan daha doal hi
bir eyin olmadn kantlar. nk kiiliin gelimesi
srasnda olumakta olan bilincin daha yumuak ve bu
yzden de eksiksiz kaydeden levhasna yazlan ey, her
insan iin hep esas silinmez ve yazg belirleyici olarak ka
lr: "Hi kimse genliinin ilk izlenimlerini unutacan
sanmasn" (Goethe). Bylece Freud her hastalk vakasn
da, yoklayarak erinlik ana kadar geriye gider; balang
ta ona nemli grnmeyen erken bir zamana gider: n
k cinsel izlenimler, cinsel yetenek olmadan nce ortaya
kabilir miydi? O zaman cinsel drt yaamn mutlu, bi
linsiz, henz tazyik eden, darya kmak iin sktran
zsularn gerilimlerinden habersiz olduu snr blgesin
den ocukluk ilerine kadar izlemek dncesi bile ona
337

Ruh Yoluyla Teda vi

sama grnyordu. Yani Freud'un aratrmalar cinsel ol


gunluk snrna kadar gidiyordu, ondan geriye gitmiyordu.
Ne var ki, ok gemeden Freud, baz ilgin ve garip
itiraflar karsnda, psikanaliz sayesinde hastalarnn pek
ounun ok eski ve ayn zamanda tarih ncesi cinsel ya
antlaryla ilgili anlarnn phe gtrmez bir aklkla
ortaya kmas karsnda bu bilgiden kaamaz. Hastalar
nn ok ak itiraflar, onu olgunluk ncesi an, yani o
cukluk ann cinsel ilikide bulunma eilimini ya da
bununla ilgili belli dnceleri barndrd phesine g
trr. pheyle ilgili aratrmasn giderek daha bir ace
leyle yrtr; Freud ocuk bakclarnn ve retmenlerin
bu erken ortaya kan cinsel merakla ilgili neler anlattkla
rn hatrlar; ve bir anda kendi bilinli ve bilinsiz ruhsal
yaamn farkllyla ilgili buluu, durumu gn gibi nne
serer. Freud, cinsel bilincin ilk kez erinlik anda birden
bire (bu, nereden gelebilirdi ki? ) vcuda filtre edilmedii
ni, dilin btn mektepli psikologlardan bin kez daha psi
kolojik olarak bunu mkemmel ve gzle grlebilir bir
ekilde oktandr ifade ettii gibi, cinsel ilikide bulunma
eiliminin yar olgun insanlarda sadece "uyanm", yani
uyuma halinde (bu, gizli tehlike demek oluyor) bulundu
unu, ocuk vcudunda oktandr mevcut olmas gerekti
ini fark eder. Tpk ocuun bacaklarnda yrmeye ba
lamadan nce yrmek iin potansiyel gcn bulunmas,
konumaya balamadan nce konuma isteinin bulun
mas gibi, cinsellikte de ocukta oktan beri hazr olarak
beklemektedir; tabii amal olarak kullanma konusunda
hibir fikri yoktur. ocuun kendi cinsellii hakknda
bilgisi vardr, nemli forml! Sadece bunu anlamaz.
Burada bilmek yerine sadece bir tahminde bulunmak
istiyorum. Ama bana yle geliyor ki, Freud kendi buluu
karsnda ilk anda dehete dmtr. nk en yaygn
kanaatleri neredeyse Tanrya ve dine kfreden bir tarzda
338

Sigmund Freud

yerle bir ediyor. Erikinlerin yaamnda cinselliin ruhsal


nemini vurgulamak, bakalarnn iddiasna gre an vur
gulamak pervaszlk saylrken, insanolunun veciz bir e
kilde mutlak saflk, meleklik ve drtszlk dncesiyle
birletirdii ocukta cinsel duygunun izlerini kefetmek
isteyen bu bakaldrc gr, toplum ahlakna mthi bir
meydan okumayd! Nasl, yani bu nazik, glmseyen i
ek gibi yaam, imdiden zevki bilecek, ya da en azndan
onu hayal mi edecekti? Bu dnce nce anlamsz, sama,
ok kt, hatta mantksz grnr, nk ocuun organ
lar reme iin hi de yeterli olmadndan ortaya ka
nlmaz olarak u korkun forml kar: "Eer ocuun
esasen bir cinsel yaam varsa, bunun ancak sapk trden
olmas gerekir. " Byle bir sz l 900'n dnyasnda dile
getirmek, bilimsel intihar demekti. Ama Freud bu sz
dile getirir. Bu dn vermez aratrmac , basacak salam
yer bulduunu hissettii zaman, tutarl bir ekilde burgu
layc, ara vermeden vidalayan gcyle ve nlenemez bir
hrsla en dibe doru iner. Kendisini de hayrete dren
buluunu yapar, yani insann bilinsiz biiminde, st be
beinde arad cinsel drt zevkinin kkensel ve tam bi
iminin en anlaml bir ekilde gelimi olduunu kefeder.
O en dipteki yaam snrnda ahlak bilincinin hibir k
parlts, henz serbest drt dnyasn aydnlatmad
iin, minicik yaratk olan bu st bebei, Freud iin libido
nun somut kkensel biimini yanstr, yani kendini em
mekten zevk alan, zevk almad eyleri dar atan bii
mini. Bu miniminicik insans hayvan, nefesle iine her
yerden zevk ekip yutar, kendi vcudundan ve evresin
den, annesinin memesinden, el ve ayak parmandan,
odundan ve kumatan, etten ve elbiseden; dizginsiz ve e
kinmeden, rya sarholuunda, kendini rahatlatan ne var
sa o kk ve yumuak bedenine ekmeyi byk bir z
lemle ister. Anlalmaz varlk olan ocuk, bu kkensel
339

Ruh Yoluyla Tedavi

zevk biimi iinde henz daha sonra renecei benim ve


senin kavramlarn birbirinden ayramaz, ne bedensel ne
de ahlaki snrlar henz sezmektedir; bunlar ona daha
sonra eitim salayacaktr. Doynak bilmeyen emme zev
kiyle evreni benliine ekmek isteyen bu anarist rkt
c yaratk, ufack parmann eriebildii her eyi tek bil
dii zevk kaynana, emen azna gtrr (bu yzden
Freud ocuun bu ana 'oral a' der) . Kendini agulama
larna ve emme hrsna tamamen kaptrm bir halde ve
ayn zamanda zevkli, vahice iine ekiini rahatsz eden
her eyi amansz bir ekilde reddederek uzuvlaryla ser
beste oynar. St bebeinde, "henz benlii olmayanda",
anlalmaz "o"nda tek ve yalnz bana insann evrensel
libidosu hala hedefsiz ve objesiz olarak hayatn tadn
karr. Bilinsiz ben orada dnyann gsnden hala btn
zevkleri ier.
Bu ilk otoerotik evre uzun srmez ama. ok geme
den ocuk, vcudunun snrlar olduunu kavramaya ba
lar; minicik beyninde kk bir parlt titreir, dars ile
ierisi arasndaki ilk ayrm kendini gsterir. ocuk ilk
kez dnyann direndiini sezer ve bu darsnn bir g
olduunu, buna baml olunduunu anlar. ok geme
den ceza ona ac vererek kavrayamad bir yasay rete
cektir; bu yasa btn kaynaklardan istedii kadar zevk ek
mesine tahamml edemez. rnein kendini plak gs
termesi, pisliiyle oynamas ve bunlara sevinmesi yasakla
nacaktr. Ruhunun ahlakd birliinden vazgemesi, belli
eylerin serbest, dierlerin yasak olduunu anlamas ve
bunlar birbirinden ayrmas iin merhametsizce zorlana
caktr. Kk, yabani insana sosyal, estetik bir vicdan
kurmak, eylemlerini iyi ve kt olarak ayrabilsin diye
kontrol cihaz yerletirmek iin kltrel talepler balaya
caktr. Kk Adem bu bilgilerle sorumsuzluk cennetin
den kovulacaktr.
340

Sigmund Freud

Ama ayn zamanda iten zevk isteini belli bir ekilde


tornistan eden hareket balar. Bu istek, byyen ocuun
kendini kefetme drts karsnda geri ekilir. Bilinsiz
drtsel "o"ndan bir "ben" oluup biimlenir. ocuun
benliini kefetmesi beyni iin byk bir aba harcama ve
meguliyet demektir ki, bunun zerine balangta rk
tc bir ekilde ne frlayan dayanlmaz zevk arzusu ih
mal edilir ve bir gizlenme durumuna girer. Bu kendi ken
disiyle megul olma durumu da sonradan erikinlikte an
lardan tamamen silinmez, hatta bazlarnda narsis bir. ei
lim olarak kalmaya (Freud"un ifade ettii gibi) devam
eder; tehlikeli, benmerkezli bir eilim olarak, sadece ken
disiyle megul olmak ve dnyayla her trl duygusal ba
kurmay reddetmek. St bebeinde btn boyutlarn ve
kkensel biimini gsteren zevk gds , byyen ocukta
tekrar grnmez hale gelir, kendini soyutlar. ocuun
otoerotik biimiyle tmerotik biimi ve cinsel olgunluk
ero tii arasnda tutkularn k uykusu, alacakaranlk du
rumu vardr. Bu arada gler ve zsular amal boalma
iin kendilerini hazrlar.
Eer bu ikinci, yeniden seksel olarak ifade edilen
ada, o erinlik anda uyuyan drt yava yava uyan r
sa, eer libido kendini tekrar dnyaya evirirse, eer o ye
niden "igal" edecek bir yer, duygu gerilimini aktarabile
cei bir nesne ararsa, bu nemli anda doann biyolojik
istei kararl bir iaretle bu acemi ayla remenin doal
ynne evirir. Erinlik anda vcutta meydana gelen
belli deiiklikler, doann gen adamla ve olgunlaan kz
la yapaca eyler olduuna iaret eder. Bu belirtiler aka
reme organlar alann iaret eder. Bunlar doann insan
dan, gizli ve ebedileen amalarna hizmet etmek iin ze
rinde gitmesini istedikleri yolu gsterir; bu da remedir.
Libido artk bir zamanlar st bebeinde olduu gibi oyun
halinde kendi kendinin tadn karamaz , belli ama do34 1

Ruh Yoluyla Tedavi

rultusunda dnyann anlalmaz planna tabi olur. Bu plan


reyen ve remi olan insanda hep yeniden gerekleir.
Birey doann bu emredici iaretini anlar ve ona itaat eder.
Erkek yaratc cinsel eylem srasnda kadna, kadn da er
kee sarlr; erkek bir zamanlarn rktc kapsaml zev
kinin btn baka trl zevk olanaklarm unutursa, o za
man bu insan yaratnn cinsel geliimi doru ve kuralla
ra uygun cereyan etmitir; bireysel drts de normal ve
doal hedef dorultusunda btn gcyle etkisini gste
rir.
Bu "ift zamanl ritim" insann btn cinsel yaamn
belirler. Zevk drts milyonlarca ve milyonlarca insan
iin heyecanlanmadan bu yasal gidie kendini uydurur.
rnein ocukta tm zevk ve z zevk, erikinlerde reme
gds halinde kendini gsterir. Hi kukusuz normal in
san doann amacna hizmet eder; doa onu srf remenin
son metafizik erei iin deerlendirmek istemektedir. Mn
ferit, nispeten seyrek durumlarda, ama zellikle de ruh
hekimini uratran durumlarda, bu dzgn ve salkl gi
dite ok tehlikeli bir arza belirir. Bir dizi insan, her sefe
rinde bireysel olarak ortaya kan sebepten dolay zevk
drtlerini doann nerdii biimde btnyle aktarmak
iin karar veremez; cinsel enerji olan libido, zevkle boal
mas iin kendine hep normalden farkl belli hedefler arar.
Anormal olan bu insanlarda ve nevrozlu hastalarda, yaan
t hattndaki bir yanl uygulama sonucunda seksel ei
lim baka bir raya kaydrlmtr ve bu dnceden de kur
tulamaz. Sapklar, baka trl dncede olanlar, Freud'un
anlayna gre soyaekimle ilgili bir hastala maruz ka
lanlar ya da hastalkl olanlar ya da ruhsal sulu olanlar
deildir. Bunlar ounlukla erinlik a ncesinde yaanan
zevk almann herhangi baka bir biimini vahim bir ekil
de anmsayan insanlardr, gelime andaki bir zevk ya
antsn anmsarlar ve artk trajik tekrarlama zorunlulu342

Sigmund Freud

undan dolay zevki her zaman sadece bu tek dorultuda


ararlar. Bylece bu zavall kiiler, erikin insanlar olarak,
aslnda gelimemi arzu biimiyle yaamn ortasnda dur
mu, o anmsama zorunluluu sonucunda yalan iin
normal olan ve toplum tarafndan doal kabul edilen cin
sel ilikiden zevk almazlar. Onlar hep o (ounlukla ken
dileri iin bilinsiz hale gelen) yaanty zevkle yeniden
yaamak isterler ve gerekte bu annn yedeini ararlar.
Byle bir sapklkla ilgili bir okul vakasn edebiyatta tek
bir ocukluk yaantsyla Jean Jacques Rousseau acmasz
z yanstmasnda klasikletirmitir. Gizlice sevdii sert
retmeni onu acmaszca ve sk sk da sopayla terbiye
edermi, ama olann kendisi de anrm, nk eitici
sinin verdii bu terbiyenin acsndan aka zevk alrm.
Gizlilik durumunda (Freud'un isabetli bir ekilde belirle
dii) bu olay tamamen unutur, ama vcudu, ruhu, kendi
bilind bu yaanty unutmaz. Olgunlaan bir kiinin
kadnlarla normal ilikiyle kendini tatmin etmek istein
deki gibi bir bedensel doyuma, o hibir zaman ulaamaz.
Bir kadnla birleebilmesi iin kadnn o tarihi sopayla ei
tim olayn yenilemesi gerekir. Dolaysyla Jean Jacques
Rousseau , seksel duyumsamasnn uursuz ve garip er
ken uyann yaam boyunca tedavi edilmez bir mazo
izmle der; i protestosuna karn bu mazoizmi onu tek
rar tekrar kendisi iin o tek ve biricik zevk biimine hava
le eder. Sapk olanlar (bu kavrama Freud remeye hizmet
eden yoldan baka yol seerek zevkin tatmin edilmesiyle
ilgili her eyi almaktadr) ne hastalkl olanlardr, ne de
bilinli kstah bir ekilde isyan edip genel kurallar hie
sayan anarist, bana buyruk mizalardr. Bunlar kendi
isteklerinin tutsadr, bir eski yaantya zincirlenmi, o
cukluktan kmam, geri kalm kiilerdir; bunun da te
sinde sapk drt istenlerini iddet kullanarak alt etmek
istemeleri, bunlar nevrozlu hasta ve ruh hastas yapar. Bu
343

Ruh Yoluyla Tedai

yzden hukuk, bu zorunlu i tavrdan koparmay asla


baaramaz , sapklar tehdit ederek i karmaklklarnn
daha derinl erine iter, keza "akla" hitap eden ahlak da bir
sonu alamaz. Burada tek baarl olacak olan ruh hekimi
dir. Ruh hekimi balangtaki yaanty hastann iinden
tek tek ekip ortaya kararak onun iin anlalr hale geti
rir. nk sadece i anlamazl bizzat tanmak; bu,
Freud'un ruh retisindeki aksiyomudur, onu zme ka
vuturabilir. Dolaysyla iyilemek iin hastal bilmek ve
anlamak gerekir.
Sonu olarak Freud'a gre her trl ruhsal bozuklu
un temelinde kiisel bir yaant, ounlukla da erotik se
bebe dayal bir yaant bulunmaktadr. Yaradl ya da ka
ltm dediimiz ey, gemi kuaklarn sinirlerde kertik
am anlarndan baka bir ey ortaya koymaz; bu neden
le yaant psikanaliz iin her trl ruh biimlemesinin bi
im belirleyicisidir. Bu nedenle insanlar tek tek ele alp
gemiteki yaantlarndan hareket ederek anlamaya alr.
Freud iin bireysel psikolojiden ve bireysel patolojiden
baka bir psikoloji yoktur. Ruhsal yaam alan iinde bu
lunan her eye bir kuraldan , bir emadan hareketle bak
lamaz ; zel durumlarndaki etken nedenlerin her seferin
de gn na karlmas gerekir. Tabii kiisel zellikte
olsalar bile, mnferit erken seksel yaantlarn aralarnda
belli tipik benzerlikler gstermeleri olanaksz deildir. Ni
tekim saysz insann ryada ikide bir tam ve ayn tr r
yay grmesi , rnein uu ryas, snav ryas, takip edil
me ryas gibi, bu sav dorulamaktadr. Bylece Freud
erken seksel yaantda belli tipik duygu hallerini nere
deyse mecburi olarak grmek gerektiine inanr ve bu r
nek biimlerin, bu "komplekslerin" meydana karlmas
ve kabul edilmesi iin byk bir tutkuyla ve heyecanla a
ba harcar. Bunlarn iinde en nls, ayn zamanda kazip
hret, dipus kompleksi denilenidir. Hatta Freud onu
344

Signund Freud

analitik reti btnnn temel direklerinden biri saym


tr (oysa bana o, bina bitirildikten sonra hibir tehlike ya
ratmadan ekilebilecek destek d ireklerinden biri olarak
grnmektedir) . Bu arada o ylesine talihsiz bir poplari
te kazand ki, onu ayrntl olarak aklamann artk hi de
gerei yoktur. Freud, Yunan efsanesindeki dipus'a trajik
bir ekilde gerekletirilen uursuz duygu halinin, yani
olunun babay ldrp anneye sahip olmasnn, duygula
rmza barbarca etki eden bu durumun bugn bile her o
cuun ruhunda arzu halinde mevcut bulunduunu kabul
etmekte; nk -bu Freud'un en ok tartlan varsaym
dr ! - ocuun ilk duygusal y()neliminin anneyi, ilk saldr
gan eiliminin de babay hedef aldn dnmektedir.
Freud anne sevgisi ve baba nefretinin gler paralel kena
rn, her ocuun ruh yaamnda doal ve kaamayaca
ilk kmelenme olarak kantlayabileceine inanr. Bunun
yanna daha bir dizi baka derin duygu koyar; rnein ha
dm olma korkusu, ensest arzusu - insanolunun ayn
zamanda eski mitlerinde heykel suretlerinde yanstlm
duygular; (nk halklarn mitleri ve dini efsaneleri
Freud'un kltr biyolojisi anlayna gre erken alarnn
"ruhsal gerilim azaltc" arzu hayallerinden baka bir ey
deildir.) insanolunun oktandr kltr d grerek ken
dinden uzaklatrd ldrme zevki, fcur ve rza geme
gibi akla gelen ne varsa, bir arada yaayan akrabalar gru
bundaki btn karanlk ilikiler, evet btn bunlar ocuk
lukta bir kez daha i gcklatr, insann bu ruhsal ilk ba
samanda yeniden alevlenir. Her birey e tik geliiminde
insanolunun btn kltr tarihini sembolik olarak tek
rarlamak, yeniden yaamak zorundadr. Bilinsiz oldu
undan grlmez bir ekilde kanmzda gml btn es
ki barbar igdleri barndrmaya devam ederiz. Bundan
dolay hibir kltr, insan kendisinin de tanmad ig
dlerin ve iddetli arzularn beklenmedik parlayndan
345

Ruh Yoluyla Teda vi

tamamen koruyamaz. Bilindmzda esrarengiz akntlar


geriye doru, btn ynetmelik ve treler ncesindeki en
eski alara gider. Bu drt dnyasn uyank eylemimiz
den uzak tutmak iin btn gcmz seferber etsek. . .
onu olsa olsa sadece manevi v e tresel anlamda yararl ha
le getirebiliriz; ama hibir zaman ondan tamamen kurtu
lamayz.
insanolunun belli anlamda drtlerine hakim olmak
iin verdii bin ylk abasn bo bir aba olarak grp
hep libidonun yenilmezliini vurgulayan bu szde "uygar
lk dman" gr yznden, Freud'un muhalifleri b
tn cinsellik retisine panseksalizm adn verdiler. Onu
psikolog olarak cinsel drtye gereinden fazla deer
vermekle suladlar; cinsel drtnn ruhsal yaammza
arlkl etkisi olduunu kabul etmesi, hekim olarak her
ruhsal bozukluu sadece bu noktaya dayandrmas ve bu
radan yola karak tedavi etmeyi denemesiyle de ii ok
abarttn iddia ettiler. Ben bu itirazn iinde dorunun ve
doru olmayan eylerin karmakark olarak yer aldn
hissediyorum. nk gerekten de Freud, aslnda hibir
zaman zevk prensibi konusunda dnyay yerinden oyna
tan tek bir g olarak monist nitelemesi yapmyor. Btn
gerilimlerin ve hareketlerin -ve yaam bunlardan baka bir
ey midir?- sadece Polemos'tan, atmadan doduunu
mutlaka bilir. Bu nedenle iin bandan beri libidoya, ben
lii aan iddetli arzu ykl ve balant arayan merkezka
drtye kar kuramsal olarak baka bir drty koyar; bu
drtye nce ben drts der, sonra saldrganlk drts
ve nihayet ldrme drts adn verir; retecek yerde
yok etmeye, yaratacak yerde ykmaya, evrene nfuz ede
cek yerde hilie nfuz e tmeye kalkan bir drtdr bu.
Ne var ki Freud, sadece bu kar drty seksel drtde
olduu gibi kantlayc ve somutlatrc bir gle yanst
may baaramamtr; kartlar da srf bu nedenle haksz
346

Sigmund Freud

deildir: "Ben drtleri" denilen alem, Freud'un dnya fel


sefi tablosunda olduka glgede kalmtr. nk Freud'un
tam net olarak grmedii yerde, yani katksz speklatif
btn alanlarda snrlayc canlandrma yeteneindeki
mkemmel plastik e yetersiz kalmaktadr. Dolaysyla
eserlerinde ve tedavisinde seksel eye baz bakmlardan
ar deer vermi olabilir; ama bunun kuvvetli bir ekilde
vurgulanmasn, bakalar tarafndan cinsellie kar on
larca yl sistematik bir ekilde uygulanan suskunluk ve
nemsemeyi, tarihsel bir zorunluluk haline getirmiti.
a dnceleriyle fethetmek iin abartmas gerekiyordu;
Freud suskunluk bendini delip ykmak suretiyle, aslnda
ilk kez tartmay balatr. Gerekte bu yaygara koparlan
cinselliin ar vurgulanmas, bir tehlike anlamna asla
gelmiyor; ilk denemelerdeki abartlarn barndrd ey,
btn deerlerin reglatr olan zaman sayesinde oktan
ald. Bugn, Freud'un bilimsel dncelerini yazya dk
meye balamasndan yirmi be yl sonra, en korkak kii de
seksellik sorununa ilikin bu yeni, drst, daha iyi ve
daha bilimsel bilgi sayesinde dnyann tamamen daha
seksel, cinsel bakmdan daha kudurmu, daha bir ahlak
sz bir duruma gelmedii; tersine, Freud'un retisinin sa
dece nceki kuaklarn cinsel konulardaki ar utangal
yznden israf ettii manevi bir serveti geri ald konu
sunda rahat olabilir; burada ruhun serbestlii ve her ey
den nce de bedenin serbestlii sz konusudur. Btn bir
kuak -okullarda da retilmektedir- i kararlarn artk
darya yanstlmamas, en nemli, en kiisel sorunlarn
saklanmamas, buna karn i bunalmlarn tehlikeli ve es
rarengiz elerinin kendi kendine mmkn olan aklkla
anlayp kavranmas gerektiini rendi. lnsanr,. kendi
hakknda her eyi bilmesi, onu kendisine kar zgr kl
mas demektir. Bu itibarla bu yeni cinsel ahlak, kukusuz
kar cinslerin gelecekteki arkadal iin eski gizleme ah347

Ruh Yoluyla Tedavi

lakndan daha edepli, terbiyeli ve yaratc olduunu gste


recektir. Gizleme ahlaknn kesin zm abuklatrmas
ve temizlenmesi, cesur ve zgr bu tek adamn yadsna
maz katksyla ve emeiyle olmutur. Her zaman btn bir
kuak d zgrln bir adamn i zgrlne borlu
olmakta, her zaman yeni bir bilim, ancak bakalanna so
runu kavratan bir ilk kiiyle balamaktadr.

Uzaklara Akam Bak


Her seyredi bir gzlemleme, her gzlemleyi bir
dnme, her dn bir balant kurmadr; by
lece dnyaya her dikkatli bakmzda kuram reli
yoruz denebilir.

Goeche

Sonbahar; seyretmek iin mutluluk verici bir mevsimdir.


Orada meyveler toplanr, gnlk iler yaplr. Gkyz
yaam manzarasn ve uzaklar prl prl aydnlatr. Eer
Freud yetmi yanda biimledii, ortaya koyduu ilere
geri dnp denetleyerek bakarsa, yaratc yolun onu nere
ye kadar gtrm olduuna hayret etmekten mutlaka
kendini alamaz. Gen bir sinir hekimi nrolojik bir soru
nun zerine gider, hislerinin nasl yorumlanacan arat
rr. Sorun onu tahmin ettiinden daha da hzl bir ekilde
iine, derinlerine eker. Ama kuyunun dibine varnca,
orada yeni bir sorunun daha parldadn grr: bilind
. Onu tutup yukar kaldrr, ama ne grsn, onun bir
byleyici sihirli ayna olduu ortaya kar. Inn zeri
ne dt her ruhsal nesne yepyeni bir anlamla aydnla
nr. Bylelikle, ei grlmemi yorumlayc bir gle do
natlm, i grevlendirmenin esrarengiz ynetiminde bir
bilgiden brne, her trl ruhsal baktan hep daha yk
seklere ve daha uzaklara uzanr; Leonardo'nun szyle
348

!>igmund Freud

una parte nasce dall'altra successivamente. 1 9 Helezon ek


linde ykselen daireler, ruhsal dnyann btncl bir tab
losunda birbiriyle uyum iine girer. Nevroloji, psikanaliz,
rya yorumu ve cinsel aratrma alanlar oktan ald . Ha
la yenileme iin yeni bilimler ortaya kyor. Pedagoji,
din bilimi, mitoloji, edebiyat ve sanat, Freud'un teviki sa
yesinde zenginleir. ihtiyar aratrmac, ilerlemi yanda
kendi ummad etkisinin gelecein ilerine doru ne ka
dar uzanacam artk grecek durumda deildir. Musa'mn
Sina danda durduu gibi, Freud da yaamnn akamn
da retisini ekmek iin hala ilenmemi usuz bucaksz
ve verimli araziler grr.
Bu aratrmac bir sr avcs ve gerei arayan bir kii
olarak elli yl boyunca ylmadan usanmadan sava yolunda
ilerler; elde ettii ganimetin lyle ifade edilmesi mm
kn deildir. Ne kadar ok ey planladm , sezdiini,
grdn, yarattn ve kurtardn kim sayabilir ki,
zihnin tm alanlarnda ortaya koyduu btn bu ileri sa
yacak var m? Artk bu yal adam kesine ekilip rahat
edebilirdi. Gerekten de onda biraz hafifletici, sorumsuz
bak arzusu peyda olur. Gz keskin ve denetleyerek ka
ranlk ruha ok, ok fazla bakt; imdi ise bir kez olsun
serbest olarak bir tr zihinsel ryayla btn dnya imajn
kucaklamak ister. imdiye kadar hep dipleri kazarken bir
denbire varln tepelerini ve geniliini gzlemlemek ar
zusu doar. Yaam boyunca bir psikolog olarak durup
dinlenmeden aratrmalar yapp sorular sorarken, imdi
filozof olarak kendine bir cevap vermeyi denemek ister.
Saysz insanda analiz yaptktan sonra imdi de toplumsal
birlikteliin anlamnn iyzn otaya karmay gze alr
ve yorumlama sanatn an psikanalizinde denemek is
ter.
19

Bir blm pe pee hep tekinden doar (.n.).


349

Ruh Yoluyla Tedavi

Akln katksz bakyla dnyann srrm sadece d


nme yoluyla gzlemleme, Freud'un eskiden kalma bir
hevesidir. Ancak stlendii grev, onun bir yaam boyu
kurgusal eilimler gstermesine izin vermez. nce ruhsal
yapnn yasalarnn saysz mnferit insanda aratrlm
olmas gerekir, genel zerinde kullanmaya ondan sonra
cesaret edecektir. An sorumluluk bilincine sahip bu kii
iin bu i hala ok erken grnyordu. Ama imdi akam
olduundan, elli yl yorulmakszn yrtt youn i,
kendisine mnferit olmaktan vazgeip hayal ederek da
rya bakma hakk verdiinden, uzaklara bakmak ve binler
ce insanda denedii yntemini btn insanlkta denemek
iin bir kez daha darya kar.
Aslnda kendine ok gvenen stat, biraz tedirgin, bi
raz korkarak yaklar bu ie balamaya. Neredeyse gerek
lerle ilgili somut bilim alanndan kamtlamlmazlar alanna
geii, vicdannn rahat bir halde gze almad sylenebi
lir. nk birok yanlsamann rtsn kaldran Freud,
arzusunun hayallerine ne kadar kolay kaplndn en iyi
kendisi bilmektedir. imdiye kadar her trl kurgusal ge
nellemeyi sert bir ekilde reddeder. Bununla ilgili olarak,
"Dnya grlerinin seri retimine karym. " ifadesini
kullanmtr. zle zle ve kukuyla metafizie ynelir,
ya da kendisinin temkinli ifadesiyle, metapsikolojiye y
nelir; ayn zamanda bu gecikmi cretinden dolay da
kendinden zr diler: " alma koullarmda sonularn
inkar edemeyeceim belli bir deiiklik oldu. Eskiden, ye
nilik sandklan eyi bir dakika bile saklayamayan insan
lardan deildim, benim iin gl kantlarn bulunmas
gerekliydi. . . Ama o sralarda zaman nmde bitmez t
kenmez bir ekilde uzanp gidiyordu, tpk sevimli bir ai
rin syledii oceans of time gibi ve denemeler yapmaktan
bam kaldramayacak kadar bol malzeme akyordu eli
me . . . Artk her ey deiti. nmdeki zaman darald, i
350

Sigmund Frcud

iin tam olarak yararlanamyorum, yeni deneyimler yapma


frsat pek fazla deil. Yeni bir ey grdm sannca,
kantlayacak kadar zamanm var m diye kukuya kapl
yorum. " Grld gibi, bilimden dn vermeyen bu
adam, bu kez karsna ynla talihsiz sorun kacan
nceden bilir. Sanki sadece monolog yapar gibi bir tr zi
hinsel olarak kendi kendine konumayla, ona sknt veren
birka soruyu cevap istemeden ve tam cevap da vermeden
tartr. Onun yallnda kaleme ald "Yanlsamann
Gelecei" ve " Kltrde Honutsuzluk" belki de eskileri
gibi artk younlatrlm deildir, ama daha airane, daha
edebidir. ilerinde kantlanabilir bilim eksiktir, ama buna
karlk bilgelik ar basmaktadr. dn vermez analizci
yerine sentez yapan byk akl ortaya kar; titiz doa bi
limci hekim yerine de uzun. sre duyumsayan sanat
kendini gsterir. Sanki aratran gzlerin ardndan imdi
ilk kez uzun sre saklanm insan, Sigmund Freud ortaya
kar gibidir.
Ama burada insanla bakan hznl gzlerdir; ok
fazla karanla baktklar iin kararm gzlerdir bunlar.
insanlar elli yl boyunca ona aralksz olarak hep dertleriy
le, aresizlikleriyle, straplaryla ve huzursuzluklaryla
gelmilerdi; ikayet ederek, sorarak, kzgn, histerik ve
vahi ruh halleriyle. Sadece hastalar, ezilenler, strap e
kenler, kaklar; bu adama bir mr boyu insanln me, lankolik, eylem gc olmayan taraf acmaszca akn edip
gelmiti. Kendini iinin ebedi kuyusuna atm, etraf du
varla evrili halde, insanln aydnlk, neeli, inanl olan
teki ehresini ok ender gryordu. Yardmsever, dertsiz,
neeli, tasasz, keyifli , mutlu ve salkl olanlarla neredey
se karlamyordu; grd hep hasta, neesiz ve huzur
suz insanlard, hep karanlk kasvetli ruhlard. ok uzun
sreyle hekimlik yapm ve gereinden fazla hekim ol
mutu Sigmund Freud, imdi btn insanl da yava ya35 1

Ruh l'oluyla Teda vi

va hasta gibi grebilirdi. Aratrma odasndan darya


bakt zaman edindii ilk izlenim, devam edecei ara
trmalarn korkun karamsar bir tan olarak batan tespit
eder: ".Yaam mnferit insanlar iin olduu gibi btn in
. sanlk iin de ekilir gibi deildir. "
ok az umut veren uursuz kederli bir laf, bir bilgi
den ok derinlerden gelen bir i ekme ! Freud'un kltrel
biyolojik devine yaklarken bir hastann yatana yakla
r gibi bir tavr sergiledii grlyor. Ruh hekimi baky
la, amzda ruhsal bozukluun ak belirtilerini grd
n dnr. Gzleri neeye, sevince yabanc olduun
dan, kltrmzde sadece neesizlik grr ve an ru
hundaki nevrozu analitik olarak aratrmaya koyulur. in
sanl eski kuaklarn btn umutlarn ve sezgilerini
aan yksekliklere karan uygarlmza bu kadar az keyif
nasl olur da ruh katar, diye kendi kendine sorar. imiz
deki eski Adem'i binlerce kere atlayp amadk m? Tanr
ya onun benzediinden daha ok benzemedik mi? Telefon
diyafram sayesinde kulaklarmz en uzak ktalar duymu
yor mu, teleskop sayesinde gzlerimiz yldzlarn usuz
bucaksz dnyasn ve mikroskop sayesinde bir su damla
sndaki evreni grmyor mu? Sesimiz bir saniye iinde
zaman ve mekan ap gitmiyor mu, bir gramofonun pla
na yapm ebediyetle dalga gemiyor mu, uak bizi
binlerce yldan beri fanilerden esirgenen element sayesin
de tamyor mu? Ama btn bu Tanr benzerliine ra
men, insan ruhunda neden bir nebze bile zafer duygusu
yok da salt bu mkemmelliin borlu efendileri, sadece
"protez tanrlar" (etkili bir kelime ! ) olduumuzla ilgili
baskc bir bilince sahibiz ve bu teknik kazanmlardan
hibiri derin benliimizi tatmin edip mutlu klmyor?
Freud insanla doru u soruyu yneltir: Bu tutukluun,
bu bozukluun kkeni nerededir, bu ruh hastalnn kk
leri nerededir? Freud sanki kendi muayenesindeki mnfe352

Sigmund Freud

rit bir durummu gibi kltr memnuniyetsizliimizi, g


nmz insanlndaki ruhsal nevrozu aratrmak iin ko
nuya ciddi, kat ve nesnel bir ekilde yaklar.
Freud, yapt her psikanaliz ileme, gemii arat
makla balad gibi, burada da ruhsal bakmdan hasta
olan kltre insan toplumunun en eski biimlerine baka
rak balar. Freud'a gre balangta, her trl tre ve yasa
bilincinden yoksun, hayvan gibi serbest ve alabildiine ra
hat davranlar gsteren ilk insan (belli oranda kltr be
bei) vardr. Younlatrd, kat bencillik gcn saldr
gan drtleri olan ldrme ve yamyamlkta boaltr, cinsel
drtsn de tmcinsellikte (panseksellikte) ve ensestte
tatmin eder. Ama bu ilk insan, mnferit sr ve klan top
luluklar haline dnr dnmez, lsz arzularnn
engellere arptn, yani etrafndakil erin isteklerine arp
tn grr. Bu, ilkel dzeyde de olsa sosyal yaam bt
nyle bir snrlama gerektiriyor demektir. Bireyin baz ey
leri yasak olarak kabul etmesi gerekmektedir; haklar, tre
ler ve ortak gelenekler oluturulur, her su ve kabahat iin
ceza istenir. Yasaklan bilmek, cezadan korkmak olgusu
ok gemeden ie itilir ve o zamana kadar hayvani kt be
yinde yeni bir merci, bir st ben yaratr. Belli oranda sin
yal aygt olan bu st ben, tre yasaklarn ineyip cezaya
arpmamak iin uyarr. Bu st ben ile, yani vicdanla, kl
_tr ve ayn zamanda din dncesi balar. nk doann
insann zevk drtsne kar dardan koyduu btn
snrlar ve engeller, rnein souk, hastalk ve lm, b
tn bunlar yaratn kr kkensel korkusu hep grnme
yen bir dman tarafndan gnderilmi olarak anlar, ceza
landrma ve dllendirme gcne sahip bir tanr babann
gnderdiini, itaat ve hizmet edilmesi gereken bir korku
tanrsnn gnderdiini dnr. Ayn zamanda en yksek
benlik ideali, btn g mkemmelliinin ve hem de her
trl dehetin yaratcs olduundan, korku figrnn de
353

Ruh Yoluyla Tedavi

kkensel imaj olarak tasarlanr; her eyi gren, her eye


muktedir tanr babann szde varl, vicdan gardiyan
yardmyla azgn insan kendi snrlarna iter. Bu kendi
kendini snrlama ile, bu feragat ile, bu terbiye ve z terbi
ye ile vahi barbar varlk yava yava uygarlamaya balar.
Ama balangta kavgac ve fkeli olan insan, glerinin
ortak ve yaratc eylemlerle birlemesi suretiyle, salt l
drme ve kan dkme hrsyla birbirlerine saldrmak yeri
ne, insanln zihinsel, etik ve teknik yetenei geliir ve
yava yava kendi ideali olan tanrdan gcnn byk b
lmn alr. Yldrm yakalanr, souk kontrol altna al
nr, uzaklar alr, silah sayesinde yrtc hayvanlar zararsz
hale getirilir, su, hava ve ate gibi btn elementler yava
yava ortak kltrn hizmetine sokulur. nsanlk yaratc ,
dzenleyici zgc gleri sayesinde gk merdivenini hep
daha ykseklere, tanrsalla karr ve ykseklerin ve en
ginlerin efendisi, hacimlerin galibi, bilerek ve neredeyse
her eyi bilerek, hayvan halinden karak kendini tanr gi
bi duyumsayabilir.
Mzmin gereki Freud, tpk yz elli yl akn bir
sre nce Jean Jacques Rousseau'nun yapt gibi her eyi
mutlu klan kltrn bu gzel gelecek uzamna doru u
soruyu yneltir: Neden insanlk btn bu tanr benzerli
ine ramen daha mutlu ve daha neeli olmamtr? Top
lumun btn bu uygarlk baarlarna ramen derin benli
imiz neden kendini zenginlemi, serbestlemi ve kur
tulmu hissetmiyor? Buna kendisi btn sert ve uyarc
acmaszlyla yant verir: nk kltr sayesinde mlki
yetimizi zenginletirmemiz bize yle durup dururken ar
maan edilmedi, bunun bedeli ayn zamanda drt zgr
lmzn korkun derecede kstlanmasyla denmitir.
Trn her trl kltrel gelimesinin arka yz, bireyle
rin mutluluk kaybdr (Freud her zaman bireyin tarafn
tutar) . nsanln ortak uygarlk zenginlii, zgrlkten
354

Sigmund Freud

feragat etme ve bireylerin duygu gcnn azalmasyla sa


lanmtr. " Benliin bugnk duygusu geni kapsaml,
hatta her eyi iine alan, benliin dnya ile iten balant
sn kuran bir duygunun sadece ufaltlm bir blm
dr." Topluma ve cemaate gcmzn salamlndan
ok fazla ey verdik, yle ki sonuta cinsel drt ve sal
drganlk drts gibi kkensel drtlerimiz, eski btn
cl iddet hareketlerini gsteremeyecek hale geld\. Ruhsal
yaammzda ne kadar ok hassas ve bilmece gibi kanal
dalp yaylrsa, o yaam balangtaki akkanlk unsu
runu o kadar ok kaybediyor. Yzyllar boyu giderek sert
leen ve katlaan sosyal kstlamalar, duygu gcmz
daraltp kreltiyor; zellikle de "kltr insannn cinsel
yaam ar zarar grmtr. Cinsel yaam bu arada geriye
doru gelime olarak anlalan bir ilevin izlenimini veri
yor, organlarmzn, dilerimizin ve bamzdaki salarn
grn gibi. " Ama insan ruhu, kendisini esrarengiz bir
ekilde gn be gn aldatan sanatlar, bilimler, teknik, do
aya hakimiyet ve yaam kolaylatran teki konforlar gi
bi daha yeni ve daha yksek zevklerin saysz tatminleri
karlnda, zevkin teki, daha dolu, daha vahi ve doal
tarznn elinden alnmasna, ondan mahrum braklmasna
aldanmyor. limizde , belki de beyin kanallarnn. herhan
gi bir kesinde biyolojik olarak sakl ve kan damarlar. mzda birlikte akan bir ey, her birimize o kkensel ar
rahatl mistik bir ekilde anmsatyor. oktandr klt
rn yendii igdler, ensest, baba katli ve tm cinsellik
arzularmzda ve ryalarmzda hala bir ruh gibi dolayor.
ok iyi baklan bir ocukta bile, zel bir kliniin bakteri
lerden temizlenmi, elektrikle aydnlatlm, iyi stlm
lks odasnda ok nazik ve sancsz bir ekilde yksek
kltrl bir anne tarafndan dourulsa da, yine ve bir kez
daha o eski ilk insan gzlerini aar; bu ocuk bir kez daha
rktc kkensel drtlerden tutun da kendine kstla355

Ruh Yoluyla Tedavi

ma getirmeye kadarki binlerce yllk aamalar basamak


basamak kat etmek ve byyen kk bedeninde kltrle
ilgili eitim almalarn bir kez daha yaayp, bunun ac
larn ekmek zorundadr. Bylece hepimizde, eski bana
buyruk halimizden bir an yklmaz bir halde durur ve
baz anlarda e tik benliimiz geriye bakp tm vahetiyle
anariyi, gebe serbestliini ve balangcmzdaki hay
vansl zler. Yaam duygumuzdaki teraziyi, kazan ve
kayp ebedi olarak dengede tutar. Toplulukla olan yakn
bala balangtaki serbestlik arasndaki fark aldka, bi
reysel ruhun gvensizlii de o oranda artar. Ruhun bu
ilerlemeyle aslnda zarar grd ve benliin ruhun i
benlii uruna sosyallemesiyle aldatld phesi uyanr.
Freud gelecee gayretle bakarak, acaba insanlk g
nn birinde bu huzursuzluunu, ruhunun teye beriye
geriliini kesin olarak yenmeyi baarabilecek mi, diye so
rar. Tanr korkusuyla hayvani zevk arasnda darmadan
olmu biimde bocalayan, yasaklarla kuatlan, dinin zo
runlu nevrozu tarafndan ezilen insanlk, kendine bu kl
tr ikilemi arasndan bir k yolu bulacak m? Her iki
kkensel g, saldrganlk drts ile cinsel drt, so
nunda kendilerini gnll olarak ahlaksal akln emrine
sokmayacaklar m ve biz de nihayet cezalandran ve yarg
layan Tanrnn "kurtarclk varsaymn" gereksiz grp
ondan kurtulamayacak myz? Psikanalitik dille konuur
sak, gelecek onun bu en gizli duygu anlamazlnn bi
linlenmesiyle Tanry kesin olarak yenecek mi, gnn bi
rinde onu tmyle salna kavuturacak m? Aslnda bu
tehlikeli bir soru! nk ya akl gnn birinde drt ya
ammzn egemeni olursa, sorusuyla Freud trajik bir ka
rarszlk iine girer. Psikanaliz bir yandan akln bilind
karsndaki stnln inkar eder; "lnsanlarla akli ne
denlerle pek yaknlk kurulamaz, onlar drtsel arzularla
harekete geirilir", ama yine de "drtlerimize egemen
356

Sigmund Freud

olmak iin zekadan baka hibir aremiz yoktur" iddia


snda bulunur. Psikanaliz teorik reti olarak drtlerin
ve bilindnn stnln savunur; pratik yntem ola
rak akl insann ve dolaysyla da insanln tek ilac olarak
kullanr. Psikanalizin burasnda oktandr gizli bir eliki
sakldr; bu eliki imdi bak asna gre ok daha b
yk bir boyut kazanmaktadr. Freud'un artk kesin karar
n vermesi gerekirdi, zellikle de felsefi alanda insan doa
snn ya aklna ya da drtsne stnlk tanmas gere
kirdi. Ama bu karar verme ii yalan syleyemeyen ve ken
dini asla aldatmak istemeyen Freud iin korkun derecede
zordu. Bu durumda nasl karar verecekti? Yal adam, dr
tnn bilinli akl karsnda stnl konusundaki
retisinin, dnya savann kitle psikozuyla gerekten onay
landn zlerek grmt. Nitekim dehet, hibir za
man bu drt apokaliptik ylda olduu kadar aa kma
mt; insancllk rtsnn insanln hala var olan en s
nr tanmaz, en kinci kana susamln ne kadar da zayf
bir ekilde rtt de bu zamana kadar grlmemiti. Bi
lindnn bir darbesi, zekann btn cesur sanat yapla
rn ve ahlaknn btn tapnaklarn yerle bir etmek iin
yeterlidir. Din, ktr, insan bilincinin asil sayd ve y
celttii ne varsa, bunlarn bir anda ezeli ve vahi tahrip
etme zevki iin feda edildiini grd. Tm kutsal ve kut
sal saylan gler, bir kez daha insanln iindeki ilk in
sann duygusuz, kana susam drts karsnda bir var
lk gsteremeyip ocuk gibi aresiz kald. Ama yine de
Freud'un iinde bir eyler, dnya savanda insanln ah
laki bakmdan yenilgisini geerli saymak istemez. nk
mademki eninde sonunda insanln btn eitsel bilin
lendirilmesi, bilind karsnda zayf kalacakt, o zaman
akl neye yarayacakt ve neden bilime ve geree onlarca
yl hizmet etmiti? Doru ve drst bir ekilde akln etki
gcn yalanlamaya cesaret edemez, keza drtnn he357

Ruh Yoluyla Tedai

saplanamazln da yalanlayamaz. Bunun sonucunda dik


katlice kendi ynelttii soruyu, "belki", "belki bir zaman"
diye cevaplandrarak ruhun ok uzak bir nc alannn
stne atar; nk yapt bu ge yolculuktan, kendisi
iin tam olarak teselli bulmadan dnmek istemez. Baka
zamanlarda sert olan sesi, yaamnn akamnda, yolunun
sonunda, insanla kk bir umut parlts vermek iste
diinden, yumuak ve geimli olur: "Bir kez daha insan
zekasnn insan drt yaam karsnda zayf olduunu ve
bu savmzla da hakl olduumuzu tekrar tekrar vurgula
mak isteriz. Ama bu zayflkta gerekten zel bir durum
vardr; zekann sesi zayftr, ama kendini duyurana kadar
rahat durmaz. Sonunda, saysz tekrarlanan reddedilerden
sonra gerekten de duyulur. Bu, insanln gelecei iin
iyimser olunabilecek ender noktalardan biridir, ama az da
olsa onun da bir anlam vardr. Zekann stnlk kuraca
zaman mutlaka uzaklardadr, ama her halde eriilmez bir
uzaklkta deil. "
Bunlar kukusuz ok parlak szlerdir. Ama karanlk
taki o kk k ok uzaklarda titreiyor; ve k o kadar
belirsizdir ki, gereklerin tt ve bilmek isteyen ru
hun onunla snmas mmkn deildir. Her "muhtemel
durum" zayf bir teselli demektir ve hibir "belki" daha
yksek kesinlikler isteyen inanmaya susaml tatmin
etmez. Ama burada psikanalizin gerek ve almaz snr
nn nnde duruyoruz. l inanlarn, yaratc umudun
alannn balad yerde, onun gc biter; bu st alanlara
kmak iin bilinli, hayal krc ve her trl kuruntuya
dman kanatlar yoktur. Sadece bireyin, tek bir ruhun
bilimi olarak insanln ortak anlam ya da metafizik g
revlisi olmay bilmez ve bilmek de istemez. Bundan dolay
sadece ruhsal gerekleri aydnlatr, ama insan ruhunu
stmaz. Sadece salk verebilir, bununla birlikte salk tek
bana yeterli olmaz. nsanlk mutlu ve yaratc olabilmesi
358

Sigmund Freud

iin varlnn anlamna inanarak glenmeye ihtiya du


yar hep. Psikanalizde Isa Bilimi'ndeki uyuturucu yoktur,
Nietzsche'nin cokulu mjdelerindeki mest edileri de
grmek mmkn deildir; hibir eyi mjdelemez, sz
vermez, avutmak yerine susmay tercih eder. Tmyle
Sigmund Freud'un sk ve drst zekasna uygun olarak
doan psikanalizin doruluunun, ahlaki anlamda olaa
nst olduu sylenebilir. Ama tm bu salt dorulua
karn ona kanlmaz olarak hardal tohumu kadar da olsa
aclk ve kuku katlmtr; ncelikle salt aklc bir aydn
latma ve zmleme yapsa da zerine trajik karanln gl
gesi der. Psikanalizde biraz ilahszlatncln var olduu
yadsnamaz; toprak tad ve bayatlk, sadece insani olann
rahatn ve neesini karan bir eyler bulunur. Drstlk
zekay mkemmel ekilde zenginletirir, ama duyguyu
tam olarak asla dolduramaz, onun budala ama yine de ge
rekli zevki insanoluna kendi izgisini amak isteyiinde
asla yol gstermez. Ama insan -bunu Freud'dan daha
muhteem bir ekilde ispatlayan olmu mudur?- bedensel
anlamda rya olmadan yaayamaz, yoksa dar vcudu tat
min olmam duygularn basks altnda atr atr atlard;
insanolunun ruhu, daha yksek bir anlam olmasa, inan
lan ryalar olmasa, buna nasl dayanabilirdi? Btn bilim
ler onun tanr yaratan oyununun anlamszln tekrar
tekrar kantlayabilir. Biimlendirme zevki nihilizme d- memek iin dnyaya yeni bir anlam vermek amacyla hep
uraacaktr; nk bizzat bu zahmete girme zevki btn
ruhsal yaamn kendine zg anlamdr.
Ruhun inana kar duyduu bu aln doyurmak
iin psikanalizin sert, an nesnel ve souk, net yavanl
nn verecei besini yoktur. Bilgi verir ve daha da fazlas
yoktur. Onun dnya inanlar olmad iin hep gereklik
gr olarak kalr ve hibir zaman dnya gr olamaz.
Onun snn ite buradadr. lnsan kendisinden nceki her359

Ruh Yoluyla Tedavi

hangi ruhsal bir yntemden daha ok kendi benliine yak


latrr. Ama -bu duygunun btnl iin zorunlu olur
du- onu kendi benliinden tekrar darya armaz. zer,
bltrr ve ayrr, her yaama kendi anlamn gsterir,
ama bu binlerce paray ortak bir anlamda birletirmeyi
bilmez. Bu nedenle, kendini hakikaten yaratc olarak ta
mamlamak iin dnce biimine, ayran ve aydnlatan
dnce biimine baka bir dnce biiminin, birletirici
ve kaynatrc bir dnce biiminin girmesi gerekirdi;
psikosentezin psikanalize girmesi gerekirdi. Bu birleme
belki de yarnn bilimi olacaktr. Freud, bu kadar mesafe
alsa da, daha incelenecek geni alanlara henz dokunul
mamtr. Onun ruh yorumlama sanat ruhun gizli bam
llklarn gsterdiine gre, imdi bakalar tekrar ona z
grln, onun kendi varlndan evrene doru akn
ve tamasn retebilir.

adaki ltiban
Teklikten ve okluktan meydana gelen ve hem belir
li olan hem de belirsiz olan doutan iinde barn
dran bireyin, teklik ile okluk arasn aktaran btn
dnce sralarn gzden geirmeden nce sonsuz
lua doru belirsiz bir ekilde dalp gitmesine izin
vermek istemiyoruz.

Plato

On dokuzuncu yzyln son on ylnda iki bulu sembolik


bakmdan ezamanl olarak meydana gelir: Wrzburg'da
ok tannmayan Wilhelm Rntgen adnda bir fiziki bek
lenmedik bilimsel bir deneyle, o zamana kadar nfuz
edilemez sanlan insan vcudunun aydnlatlmas olana
n gsterir. Viyana'da keza bilinmedik Viyanal bir hekim
olan Sigmund Freud, ayn olana ruh iin kefeder. Her
360

Sigmund Freud

iki yntem de sadece kendi bilimlerinin temelini deitir


mekle kalmaz, yan alanlan da verimli hale getirir. llgin
bir kesimeyle fizikinin buluundan tp kazanl kar,
hekimin bulgusundan yine psikofizik, yani ruhsal glerin
retisi yarar elde eder.
Freud'un grkemli ve bugn hala etkisini yitirmekten
ok uzak olan buluu, nihayet bilimsel ruh bilgisinin aka
demik ve kuramsal kapalln aarak pratik yaama girer.
Psikoloji onun sayesinde yaratc zekann btn biimle
rinde ilk kez uygulanan bir bilim haline gelir. Peki, nceki
psikoloji neydi? Bir okul dersi, niversitelere hapsedilmi,
seminerlere sktrlm kuramsal bir zel aratrma, kat
lanlmaz ve okunmas zor formllerden oluan kitaplar.
Psikoloji okuyan kiinin sanki Sanskrit ya da astronomi
okuyormu gibi kendisinden ve kendisinin bireysel yasa
larndan haberi yoktu. Kamuoyunun saduyusu labora
tuvar sonularm nemsiz kabul ediyordu; nk bunlar
tmden soyut eylerdi. Freud kararl bir deiiklik yapa
rak ruh aratrmasn kuram olmaktan karp bireye uy
gulamak ve kiiliin billurlamasn aratrma konusu se
viyesine ykseltmek suretiyle onu seminer ortamndan
karp gereklik ortamna srkleyerek insan iin yaamsal
nem kazandrr; nk artk ruh aratrmasnn uygu
lanma zellii vardr. Psikoloji ancak imdi gelecek insa
n n pedagojide eitilip yetitirilmesine, tpta hastalarn tedavisine, sapklarn mahkemede yarglanmasn<: ve sanatta
yaratclk anlayna yardm ederek hizmet edebilecek du
ruma gelmitir. Hep bir seferlik olarak; her bireyin birey
selliini sadece kendisine aklamaya alrken, ayn za
manda bakalarna da yardm eder. nk kendi iindeki
insan anlamay renen kii, onu bakalarnda da anlar.
Freud, ruh aratrmasn bireysel ruha evirerek far
knda olmadan an en derin isteine cevap vermi oldu.
lnsan kendi benliini, kiiliini d yaamn giderek tekd36 1

Ruh Yoluyla Teda vi

zeletii yzylmzda olduu kadar hibir zaman merak


etmemitir. Teknik a yurttalarn gittike daha ok b
tnclletirip kiiliksizletirerek renksiz tipler haline ge
tirmektedir. Eit barem snflarna ayrlm, ayn evlerde
oturarak, ayn elbiseleri giyerek, ayn alma saatlerinde
ayn makinenin banda alarak ve ondan sonra da elen
cenin ayn biimine koarak, ayn radyonun banda, ayn
plaklar dinleyerek, ayn sporu yaparak, hepsi dtan birbi
rine korkun derecede benzetilmektedir; ehirler ayn cad
deleriyle giderek daha can skc, uluslar giderek daha ho
mojen hale gelmektedir; rasyonelletirmenin korkun pota
s btn ak farkllklar eritir. Ama insann kitle fizyono
misine seri ve dzineler halinde blnmesinin oran artt
lde d yzeyimizin przleri de ayn ekilde giderek
daha ok alnr ve varlk biimlerinin kiilikten giderek
yoksunlatrlmas srasnda her birey iin sadece dardan
eriilmeyen ve etkilenemeyen zyaants daha bir nem
kazanr; yani onun bir defalk, tekrar edilmeyen kiilii de
er kazanr. Kiilik insann en yce ve neredeyse yegane
ls olmutur. Bu nedenle btn sanatlarn ve bilimlerin
imdi tutkuyla karakterolojiye hizmet etmeleri bir rastlant
deildir. insan tipleri bilgisi, evrim bilimi, kaltm kuram
ve bireysel dnemlilik zerine aratrmalar, hep kiisel un
suru genelden sistematik bir ekilde ayrmak iin aba sarf
etmektedir. rnein edebiyatta biyografi, kiilik bilgisini
tanmay geniletmekte ve i fizyonominin aratrlmasnda
oktandr ld sanlan astroloji, kiromansi ve grafoloji2
gibi yntemler, gnmzde beklenmedik nem kazanm
tr. Varoluun btn bilinmezleri iinde hibir ey, insan
iin kendi varln ve varoluunu , zellikle gerekli olan ve
kiiliinin yalnzca kendine ait olduunu bilmekten daha
nemli deildir.

Kiromansi. el fal - Grnliloji. elyazsndan karakter yorumu yapma bilgisi (.n.).


362

Sigmund Freud

oktan soyutlam ruh bi lgisini i yaam merkezine


yeniden katan Freud'dan bakas deildir. llk kez her in
sann kiilik oluumundaki dramatik unsuru neredeyse
edebi olarak gelitirir; bu kz gibi yanan ve tazyik eden
bilin ile bilind arasnda bulunan pheli alandaki kar
makl: Orada en kk bir sarsn t en geni etkiler
meydana getirir ve gemi gelecekle en mucizevi karml a
birleir. Bedenin dar kan dolamnda gerek, dnya gibi
bir dnya btnl iinde usuz bucaksz ve anlalmaz
yasalar iinde bir sanat eseri gibi bakmaktan zevk alnan
bir dnya. Ama bu, bir insann yasal esi hakknda
Freud'un retisinin yapt nemli deiikliktir - hibir
zaman okula zg emalarla karar verip fikir yrtlemez.
Sadece yaanr, iinde yaanr, sonradan yaanr ve bu ya
antdan sadece burada geerli olan tannp kavranr. Bir
kiilik donmu formllerle deil, bir yazgnn kendi ya
antlarnn verdii biime bakarak kavranabilir ancak. Bu
nedenle Freud'da tbbi anlamda btn tedaviler, ahlaki
anlamda btn yardmlar bilgi ngrr, hem de evet di
yen, duyumsayan anlayl ve bylelikle de gerekten bilen
bir bilgiyi ngrmektedir. Goethe'nin "ak sr" olarak ni
teledii kiilie kar derin sayg, bu nedenle onun iin
btn ruh bilgisi ve ruh tedavi sanat iin en vazgeilmez
balangtr. Bu derin saygya Freud, herkesten ok daha
fazla ahlaki buyruk olarak deer vermeyi retmitir. An
cak onun sayesinde binlerce ve yzbinlerce insan ilk kez
ruhun inci nebilirliini, zellikle de ocuk ruhunun inci
nebilirliini kavram ve onun tarafndan ortaya karlan
incinmeler karsnda, bu ar hassas kiiye yaplan her
trl hoyrat dokunuun, her acmasz saldrnn (oun
lukla bir szle) , anmsamann uursuz gcyle yetenekli
zdein bir kaderi mahvedebileceini , yani dncesizce
verilen cezalarn, yasaklarn, tehditlerin ve dverek terbiye
etmenin, ceza veren kiiyi imdiye kadar bilinmeyen bir
363

Ruh Yoluyla Tedan

sorumluluk altna soktuunu fark etmeye balar. Garip


zellikler gsterse bile, kiilie derin saygy gnmzn
bilincinin derinlerine hep o sokup durdu; okul, kilise ve
mahkeme salonu gibi kat ve ciddi yerlere onu yeniden ge
tirdi ve ruhun daha iyi anlalmasn salayarak dnyada
bakalarna daha saygl olmay ve hogry yayd. Kar
lkl birbirini anlama sana n , bu insan ilikileri iinde
nemi olan, uluslar arasnda daima daha zorunlu hale ge
len, bize daha yksek bir insanclln oluturulmasnda
yardm edebilecek olan bu biricik sanat, evet o sanat,
Freud'un kiilik retisinden grd teviki amzn
hibir ynteminden grmemitir. Onun sayesinde bireyin
nemi, her insan ruhunun telafisi mmkn olmayan bir
defalk deeri, gnmzde yeni ve etkin bir anlayla g
rlp fark edildi. Avrupa'da sanatn, aratrmann ve ya
am bilgisinin btn alanlarnda nam salp da gr
Freud'un dnce sisteminden dorudan ya da dolayl
olarak yararlanmam ya da eletiri yoluyla yaratc bii
minde etkilenmemi hibir insan yoktur. Bu srad kii,
her yerde yaamn ortasna, insani olana erimitir. Bu e
serin gerek tpla, gerek doa bilimleriyle ve gerekse felse
feyle ilgili retim anlaynda kat kuralc tavr koymama
sndan dolay uzmanlar memnuniyetsizliklerini hala gs
teredursunlar, emsalsiz oluu ve kesin deeri konusunda
zel mavirler ve bilginler hala sa ba yolarak kavga
ededursunlar, Freud'un retisi doruluunu rtlmez
bir ekilde oktan kantlamtr; doru derken burada Go
ethe'nin bize kazandrd unutulmaz sznde bulunan
yaracc anlamdaki doruyu kastediyoruz: "Sadece verimli
olan dorudur. "

364

Eugene Ken nedy

iMGE
k i tabevi

B e n i G e r e kte n
Ta n s a yd n
Y i n e d e Seve r m i yd i n ?

T rk esi: Nesrin Hisli a h i n


Bakalar kendisini sevmeyecek diye korkan bir insann, bu korkusundan daha
kt ve zgrln elinden alan bir baka korkusu var mdr? Yaammz
boyunca duyabileceimiz, kalbimizin en derin yerlerinden burkulup koparlm
bir sr acl szck olabilir. Ama bunlarn hibiri, iyi ve sradan insann sk sk,
belki de yalnzca kendi kendine syledii u szler kadar ac olamaz: "Beni
gerekten tansaydn, sevmezdin."
oumuz "Dier insanlarn bende ne bulduunu anlamyorum. En azndan
yakndan baktklarnda . . . " diye dnmekteyiz. insanlar genellikle kendileri
hakknda iyi eyler deil, kt eyler dnmektedirler; sorunlar k ibirlilik deil,
tersine, kendine gvensizliktir.

H a rriet G . Lerner

iMGE
k i tabe v i

D a n s E d e n B e n l i kl e r
Ka d n l a r i n Ya k n l i k i l erde
Y re k l i D e i i m l e r K l av u z u

evi re n : Sheyla Pnar


Youn duygulann n e kadar olumlu olursa olsun, gerek v e sren bir yaknln
ls olduu pek sylenemez. Youn duygular, yaantmzda nemli yer tutan
kiilerle yaptmz dansa nesnel ve zenle bakmamz bile engelleyebilir. Youn
bir birliktelik, youn bir uzakla ya da youn bir almaya dnebilir. Her
ne kadar baz kadnlar younluu kar cinsle mutlu birliktelikler grntleriyle
e tutsalar da, yaknlk korkusu yalnzca erkekler, evlilik ya da romantik
karlamalarla snrl deildir. Bir erkee kendini adamak, yaknln yalnzca
bir boyutunu yanst r. Oysa ilinti ve ballk asndan dnyamz zengin
olaslklarla doludur. Bu kitabn amac, yaknlk tanmnz ne olursa olsun, onu
sorgulamanz ve geniletmenizi salamaktr. Size, onun sizi beenmesi iin
neler yapmanz gerektiini retmeyecektir; sevgiye giden yollar gstermeyecektir.
zellikle dier kiiyi deitirmekle ilgili -ki bu olanakszdr- bilgi vermeyecektir.
Bu kitap, gerek yaknlk gelitirme gcmz artrarak, uzun ve srekli bir
emek sonucu, sorumluluunu stlenerek yapacamz kalc deiikliklerle
ilgilidir.

Salvador Dall

iMGE

k itabevi

Bi r Dah i n i n
G n cesi

T rkes i : Semih Akzl


nce Gala ve ben.
Sonra ben.
Sonra dierleri, Gala ve ben.
"Bir deliyle aramdaki tek fark, benim deli olmamamdr" diyen bir adamn
yks burada anlatlan. Bu kitap bir dahinin gnlk yaamnn, uykusunun,
sindirim sisteminin, cokularnn, kendinden geilerin, yaammn ve lmnn
dier tm insanlarnkinden farkl olduunu kantlayacakt r. ite bu yitzden, bu
benzersiz kitap bir dahinin yazd ilk gnlktr.

U rs u l a K. Le G u i n

iMGE

k i tabevi

Ya n lsa m a l a r
Ke n t i

Trkesi: Meltem Tayga


Yanlsamalar Kenti, gerei yitiriin, dlere uyann, sar gzl bir yabancnn
varoluunun gizini araynn yks . . .
Btn bunlarn arasndan, bugnn ve yarnn dnyasn tehdit eden "ideolojik"
kandrmacalarn, aldanlarn, Ursula K. Le Guin'in usta anlatm ve kurgusuyla
aa karl. . .
B u serven, "bir insann, gezegeninin yldzlarn arasnda nasl dndn gre
bileceini" kantlyor.

You might also like